Skip to main content

Full text of "P. Virgilii Maronis Opera"

See other formats 


»j-*,T  t^_/t^Ai^m 


university  of 

connecticut 

ibraries 


BOOK    873.  1.V8  19  v.3    c.  1 

VIRGIL    #    P   VIRGILII    MARONIS    OPERA 


3    T1S3    DDnfl33fl    fl 


Digitized  by  tine  Internet  Archive 

in  2011  with  funding  from 

LYRASIS  members  and  Sloan  Foundation 


http://www.archive.org/details/pvirgiliimaronis03virg2 


P.  VIRGILn  MAEONIS    , , 


OPERA 


\'^ 


AD  OPTIMORUM  LIBRORUM  FIDEM  EDIDIT  PERPETUA  ET  ALIORUM 

ET  SUA  ADNOTATIONE  ILLUSTRAVIT  DISSERTATIONEM  DE 

VIRGILII  VITA  ET  CARMINIBUS  ATQUE  INDICEM  RERUM 

LOCUPLETISSIMUM 


ADIECIT  #t.C\\ 

ALBERTUS  FORBIGER,  -  ^ 


PARS  m. 

AENEIDOS  L.    VII  —  XII.    CARMINA  MINORA    QUAE  VULGO  VIRGILIO  ADSCRIBUNTUR 
ET   INDICEM  RERUM  IN   COMMENTARIO    EXP08ITARUM   CONTINENS. 


EDITIO  TERTIA  CORRECTA  ET  AUCTA. 

LIPSIAE 

SUMPTUM  FECIT  ET  VENUMDAT  I.  C.  HINRICHS. 

MDCCCLII. 


Ql 


Ji-  7 


P.  VIR6ILII  MRONIS 

A    E    N    E    I    S. 

LIBER    SEPTIMUS. 


!J> 


ARGUMENTUM. 


„Caietam,  nutricem  suam,  Aeueas  sepelit,  loeumque  ipsum  ab  eius  no- 

mine  Caietam  appellat  (1 — 4.).     Inde    Circes    sedem   praetervehitur   (5 — 24.), 

secundoque   vento    ad   Tiberis   ostia  defertur,    adversoque  flumine    subvectus 

in  Laurentem  agrum  egreditur  (25 — 36.).     Digressione   de    prisco  Latii  statu 

et  de  prodigiis,  quibus  Troianorum  adventus  denuntiatus  fuerat,    facta  (37 — 

106.),  pergit  narrare  poeta  aliud  ostentum  comesarum  mensarum;   ubi  quum 

ex  Ascanii   verbis   Aeneas  cognovisset,   eam   esse   terram  fatis  sibi  debitam, 

?  ad  Latinum  regem,  qui  eius  tractus  regnum  obtinebat,  centum  oratores  mit- 

tit,   qui  et  suo  nomine  illi  munera  ofterrent,    et  urbis  condendae  locum  pe- 

terent.     Interea  castra  mctatur   (107—159.).     Latinus,    legatione    benigne   au- 

dita,  praeter  postulata  Laviniam,  filiam  suam,  quam  et  ex  Fauni,  patris  sui, 

^  oraculis    et    ex    augurum  responsis    externo  viro  tradere  iiissus  fuerat,    ultro 

I  Aeneae    coniugem    oftert    (160 — 285.).     Interim  luno,  prosperis    Troianorum 

:' rebus  ofi"ensa,  Alecto  ad  disturbandam  pacem   ab    inferis  evocat  (286 — 340.); 

"  quae   primum   Amatam,    Latini   uxorem    (341  —  405.),    deinde    ipsum    etiam 

Turnum   furiis    suis    implet   (406—474),    atque   inde  ad  Troianorum  iuventu- 

l  tem  conversa,    quae  tum  forte  veuationi  operam  dabat,  mansuetum  illis  cer- 

vum  obiicit,  Tyrrhi,  armentarii  regii,    liberis   imprimis    carura;    quem   quum 

Ascanius  sagitta   vulnerasset,  rustici,    arreptis    armis,   in   Troianos    impetum 

faciunt   (475 — 510.).     Alecto    ex   saperiore  loco   classicum  canit.     Cadunt  in 

eo  tumultu  Almon,  Tyrrhi  iilius  natu  maximus,  et  Galesus,  agricola  regionis 

^  totius  locupletissimus;    qui    quum  in   urbem   mortui    essent  relati,  Turnus  et 

..  Amata  regem  Latinum  ad  bellum  suscipiendum  iniuriamque   manu   vindican- 

dam    exstimulant   (511 — 590.).     Verum    quum   ille,     et    fatorum    et    foederis 

nuper  cum  Troianis  initi  memor,  adduci  non  posset,    ut  illis  bellum  indice- 

-  ret,    luno    ipsa  Belli   portas   aperit   (591  —  622.).     Turni   auspicio    ad   bellum 

"rsequitur  Mezentius   una   cum  Lauso  filio  (623 — 654.),    item  Aventinus,   Her- 

^  culis  ex  Rhea  filius  (655 — 669.),    Catillus  et  Coras  Tiburtini,    fratres  (670 — 

'677.),    Camilla    e  Volscorum    gente,   virgo    fortissima   (803  —  817.),   aliique 

complures,  quorum  inde  a  v.  678.  ad  finem  libri  recensus  factus  est."  H. 


)  Tu  quoque  litoribus  nostris,  Aeneia  nutrix, 

^''Aeternam  moriens  famam,  Caieta,  dedisti; 

"^Et  nunc  servat  honos  sedem  tuus,  ossaque  nomen 


1  sqq.  De  Caieta,  Aeneae  nutrice,  dedit,   cf.  Ovid.   Met.  XIV,  441  sqq. 

ciuae  promontorio    et   oppido    in  La-  —  Tu  guogue,  praeter  Misenum  et 

tii  et  Campaniae  confiniis  prope  For-  Palinurum,    de   quibus  vid.   VI,   232 

mias  sito    (vid.   ad  VI,    901.)  nomen  sqq.    et  381.   —   3.    „Etiamnum  ser- 

VlRGIL.  PaRS  III.    Ed.  III.  1 


^^. 


2  P.  VIRGILII  MARONIS 

Hesp^^r  rifl  magna,  sl  qua  est  ea  glorla,  sigaat. 
At  pius  eK^eqiiiis  Aeneas  rite  soliitis, 
Aggere  composito  tlamuli,  postquam  alta  quierunt 
Aequora,  tendit  iter  velis,  portumque  relinquit. 
Aclspirant  aurae  in  uoctem,  nec  candida  cursus 
Luna  negat,  splendet  tremulo  sub  lumine  pontus. 
Proxima  Circaeae  raduntur  litora  terrae, 
Dives  inaccessos  ubi  Solis  filia  lucos 


vat  honos  sedem  tiius,  pro :  ho- 
nos  est  adhuc,  servatur  sedi  tuae,  tu- 
mulo ;  nam  sedes  pro  sepulcro,  ut  VI, 
152,[ubitamenvid.adnott.,  et328.];lio- 
nos  autem  ei  habetur  titulo  et  nomine 
seu  inscripto  seu  famavulgato:  unde 
fit,  ut  is  titulus  ipse  appelletur  honos. 
Idem  erat  VI,  507.  numen  et  arma  lo- 
cum  se7'vant.^''  H.  Cf.  Markl.  ad  Stat. 
Silv.  I,  3,  24.  —  0 s s  aque  nomen 
signal.  Heyn.  nomen  de  titulo  sejDul- 
cri  intelligit ;  rectius  autem  Wagn.,  ne 
bis  idemdicatur,  neve  otiosum  sit  illud 
Hesperia  in  magna,  verba  sic  explicat : 
jjpro  titulo  sepulcri  tui  est  urbis  et 
promontorii  nomen."  Ceterum  Medic. 
Gud.  alii  praebent  slgnant ;  Siipfl.  ta- 
men  vulgatam  propter  parallelismum 
membrorum  iure  videtur  praeferre  et 
apte  comparat  Tac.  Germ.  28.  Ma- 
7iet  adhuc  Boihemi  7iomen  signatque  lo- 
ci  vetere7n  7nemoriam.  Cf.  etiam  adnott. 
ad  II,  423.  —  Hesjyeria  i7i  7nag7ia. 
Cf.  1,  569.  et  IV,  345.  —  si'qua 
est  ea  gloria,  scil.  urbem  et  pro- 
montorium  a  te  nomenaccepisse;  id- 
que  idem  esse,  ac  si  scriptum  esset: 
quae  est  magna  gloria,  iam  Wagn. 
observavit.  Qua  igitur  Nominativum, 
non  Ablativum  esse  patct  {ivenn  die- 
ser  R^ih^n  irge7id  welcher,  i.  e.  hei^i  w%- 
hedeutender  ist.).  Ceterum  Peerlk.  lios 
quatuor  versus,  in  quibus  multa  te- 
mere  reprehendit,  spurios,  sequentes 
autem  5 — 36.  superiori  libro  adiun- 
gendos  censet,  Virgilium  liuuc  librum 
VII.  versu  37.  Nunc  age,  qui  reges 
etc.  exorsum  esse  ratus.  Cf.  etiam 
Gossravii  opinio  supraad  VI.  extr.  pro- 
lata.  —  6.  alta  qiuerunt  Aequora.  Cf. 
IV,  523.  — 7.  tendit  iter  (vid.ad  I, 
410.  et 65 6.)  velis,  velorum  ope  vcn- 
tis  datorum,  ut  supra  VI,  240.  tendere 
iter  peniiis  et  similia.  —  8.  in  7io- 
cte7n  Servius  explicat  circa  noctem, 
sub  noctem.  Sed  rectius  Hand.  Turs. 
III.  p.  339.  poetam  hic  poeticam  ima- 


u 


gniem  expressisse,  non  terapus  cog 
tasse  censet,  haec  sic  germanice  re< 
dens :  Lufte  ivehe7i  m  die  Nacht.  C 
adnot.  mea  ad  Lucr.  VI,  713.  Vidi 
tur  hunc  locum  respexisse  Val.  I" 
II,  580.  Panditur  hic  totis  in  7iocte 
cai'bas7is  alis.  —  ca7idida  vocati 
Luna  etiam  Ovid.  Her.  XVIII,  6 
et  all.  —  9.  „tr emulo  sub  lumin 
epitheto  a  natura  radiorum  lucis  p' 
tito.  Nota  rei  imago  expressa  dudu 
ab  aliis,  e^  c.  ab  Ennio  apud  Macro 
VI,  4.  [p.  279.  Hessel.]  Liimine  s 
tremulo  te^-ra  et  cava  cae7'ula  candey 
H.  Cf.  etiam  infra  VHI,  22.  Ecl.  Vx 
105.  Lucr.  V,  696.  ct,  quos  Burm.  lai 
dat,   Ovid.  Her.  XVIII,  59.  Hor.  0( 

II,  5,  19.    (ubi   Acro   nostrum   locui 
comparat)  atque  cius  adnott.  ad  Val.  F 
V,  109.  (qui  hunc  locum  imitatur)  ( 
Eutil.  Itin.  I,  284.  —  10.    raduntu 
litora.     Vid.    ad   III,    700.  —  C/i 
caeae   terrae,    regionis    circa    Cii 
ceium,    Latii   promontorium.    Cf.  ir 
fra  V.  799.  Circaeum  iugian,  Ovid.  Me. 
XIV,    248.    Circaeu7n    litus,    XV,    71S 
tellus  Circaea  cett.  Antiquiores  poeta 
de  insula  Circes  fabulantur  (cf.  Hom 
Od.  X,     135    sqq.),    quam    Theophr 
Hist.  plant.  V,    9.  et  Plin.  III,  5,  9. 
aggesta  fiuminum   alluvie  terra,   cun 
vicino    Italiae   litore    in  imum  coahi 
isse  fingunt.  Cf.  Hcynii  Exc.  I.  ad  h  I 
1.  et  adnott.  ad  III,  386.  —    11.  sqq 
Solis  filia  est  Circe,  quam  ex  vul 
gari    fabula   Sol    ex  Perseide   proge 
nuit(Hom.  Od.X,  139.Hesiod.  Theog 
957.),  Aeetis,  regis  Colchici  soror,  sa 
ga  et  venefica  celebcrrima,  quam  pa 
ter  ex    Colchide    abduxit  in  Hesperi 
am ,   ubi    ei    insulam    aliquam    marij 
Tyrrheni  sedem  assiguavit.  Cf.   supn 

III,  386.  et  Creuzer  Mylhol.  IV.  p.  27 
—  Divite7n  autemCircenappcllaripu 
tat  Heyn.  ob  domus  opulentiam  {tecto 
superba  v.   12.)  ap.  Hom.  ].  1.  v.  2lC 
sq.  311   sq.  et  imprimis  348.  sqq.  colli 

1 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


A.ssiduo  resoiiat  cantu,  tectlsque  superbis 

LTrit  adoratam  nocturna  in  lumina  cedrum, 

Arguto  tenuis  percurrens  pectine  telas. 

HLinc  exaudiri  gemitus  iraeque  leonum, 

yincla  recusantum  et  sera  sub  nocte  rudentum, 

Setigerique  sues  atque  in  praesepibus  ursi 

Saevire,  ac  formae  magnorum  ululare  luporum, 

Quos  hominum  ex  facie  dea  saeva  potentibus  herbis 

[nduerat  Circe  in  vultus  ac  terga  ferarum. 

Quae  ne  monstra  pii  paterentur  talia  Troes 


15 


20 


Ovidio  Met.  XIV,  260  sqq.  —  inac- 
zessos  lucos  Wagn.  recte  cum  Ser- 
do  explicat:  ad  quos  accedcre  peri- 
culosum  est  proptcr  veneficia,  compa- 
rans  Homeri  ^biQccg  ucinzovg.  Cf.  ad- 
iiott.  ad  Aen.  III,  275.  Lucos  autem 
commemorat  ad  Homeri  exemplum, 
qui  V.  149  sq.  de  silva  insulae,  Cir- 
ces  aedes  cingente,  loquitur.  Heyn. 
praeterea  conferri  iubet  Theophr. 
Hist.  plant.  V,  8.  et  Plin.  XV,  29.  — 
—  12.  resonat  active  pro  resonare 
facit;  qua  ratione  hoc  verbum  alibi 
non  videtur  usurpari,  nisi  ap.  Silium 
XIV,  30.,  ubi  vid.  Drak.  Plerumque 
enim  ipsi  loci  aliquid  resonare  dicun- 
tur.  Cf.  Ecl.  I,  5.  Geo.  III,  338.  cett. 
Heyn.  inter  alia  haec  adnotat:  ,,Can- 
tus  Circes  notus  ex  Hom  Od.  X,  221 
sqq.,  qui  iidem  versus  quum  de  Ca- 
lypso  quoque  ab  Homero  positi  sint 
Od.  V,  61.  62.,  ex  eodem  loco  v. 
57 — 61.  repetiit  Maro  reliqua  de  foco 
et  de  textura."  —  tectis  superbis. 
Orell.  ad  Hbr.  Od.  11,  14,  27.  (ubi 
in  nonnullis  libris  legitur  pavimentum 
superbum)  de  tectis  artificiose  tessel- 
latis  cogitat,  coll.  Suida  p.  28.  Bernh. 
vq:ii  rivl  vniQr^cpuvo).  Mihi  iecta  la- 
tiore  sensu  pro  aedibus  omnino  vi- 
dentur  posita.  —  13.  Cf.  Hom.  Od. 
V,  59  sqq.  noclurna  in  lumina, 
ut  noctu  lumina  praebeat,  noctem 
collustret.  Sic  e.  g.  Claud.  in  Kuf.  I, 
311.  qui  cornipedes  in  pocula  vulnerat 
audax  Massagetes.  Cf.  Hand.  Turs. 
III.  p.  317  sq.  et  323.  et  adnott.  ad 
Aen.  IV,  647.  V,  537.  XII,  854.  — 
Cedrum  Graecorum  et  Romanorum, 
etiam  oxycedrum  dictam,  e  iunipero- 
rum  genere  esse  et  a  Cedro  Libani, 
quae  ex  abietino  genere  sit,  diversam, 
Heyn.  adnotavit  coll.  Interpp.  ad 
Theophr.  Hist.  pl.  III,  12.  et.Celsi. 
Hierobot.  P.  I.  p.  77.    Cf.  etiam  ad- 


nott.  ad  Geo.  II,  443.  —  V.  14.  uno 
tantum  verbo  mutato  etiam  Geo.  I, 
294.  legitur,  ubi  vid.  adnott.  De  epi- 
theto  argutus,  i.  e.  stridulus,  sonans, 
A'id.  lacobs  Lat.  JBlumenlese  II.  p. 
94.  et  adnott.  ad  Ecl.  VII,  1.  et  VIII, 
22.  —  15.  Cum  toto,  qui  sequitur, 
loco  cf.  Hom.  1.  1.  V.  210  sqq.  Apol- 
lon.  IV,  672  sqq.  et  Ovid.  Met.  XIV, 
254  sqq.  Heyn.  tamen  poetam  hic  ab 
Homero  discedere  memorat,  qui  mu- 
tatas  has  feras  humanam  mansuetudi- 
nem  servantes  exhibuerit  v.  214  sqq. 
Cf.  etiam  Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I,  2, 
25.  Vol.  I.  p.  153.  —  gemitus  leo- 
num.  Sic  etiam  Val.  Pl.  III,  737. 
leonis,  idem  II,  458.  tauri,  Lucan.  VI, 
688.  luporum  gemitum  commemorat. 
Cf,  etiam  Drak.  ad  Sil.  I,  425.  et 
Orell.  ad  Hor.  Epod.  XVI,  51.,  ubi 
circumgemit  xirsus  ovile.  —  17.  prae- 
sepia  Serv.  recte  per  caveas  expli- 
cat.  Vid.  infra  v.  275.  —  18.  Sae- 
vire  dc  voce  ursorum  accipiendum 
esse  sensit  Wagn.,  colL  Sturz.  de  vo- 
cibus  animm.  in  eius  Opuscc.  p.  168 
sq.  Verbum  tamen  proprium  de  ur- 
sorum  voce  secundum  Glossographos 
de  vocibus  animalium  fuit  uncare  vel 
urgare.  Claud.  de  Mall.  Cons.  297. 
usus  est  voc.  riidere,  vulgatus  inter- 
pres  Isaiae  59,  IL  voc.  i^tigire.  Cf. 
Orell.  L  modo  L  —  formae  lupo- 
rum.  Vid.  ad  VI,  277.  et  V,  822. 
Ingentem  tamen  magnitudinem  bestia- 
rum  hoc  vocabulo  indicari,  docet  Pri- 
caeus  ad  ApuL  Met.  IV.  p.  76.  a 
Wagn.  laudatus.  —  19.  poten- 
iibus  herbis.  Vid.  ad  XII,  402. 
—  20.  induerat  in  vultus  ac 
ierga  ,  h.  e.  corpora  (vid.  ad 
Aen.  I,  635.),  ferarum,  pro  vul- 
gari :  induerat  eos  formis  ferarum. 
Cf.  Geo.  I,  187.  188.  —  21.  quae- 
ne  monstra,  rem  monstro  similem 
1* 


4  P.  VIEGILIl  MARONIS 

Delati  in  portus,  neu  litora  dira  subirent, 

Neptunus  ventis  implevit  vela  secundis, 

Atque  fugam  dedit,  et  praeter  vada  fervida  vexit. 

lamque  rubescebat  radiis  mare,-  et  aethere  ab  alto 
Aurora  in  roseis  fulgebat  lutea  bigis: 
Cum  venti  posuere,  omnisque  repente  resedit 
Flatus,  et  in  lento  luctantur  marmore  tonsae. 
Atque  hic  Aeneas  ingentem  ex  aequore  lutjum 
Prospicit.     Hunc  inter  fluvio  Tiberinus  amoeno, 
Verticibus  rapidis,  et  multa  flavus  arena, 
In  mare  prorumpit.     Variae  circumque  supraque 
Assuetae  ripis  volucrcs  et  fluminis  alveo 
Aethera  mulcebant  cantu,  lucoque  volabant. 
Flectere  iter  sociis  terraeque  advertere  proras 
Imperat,  et  laetus  fluvio  succedit  opaco. 


25 


30 


35 


paterentur^  ne  mntarentur  in  feras. 
Respexit  hunc  locum  Colum.  de  cul- 
tu  hortorum  v.  337.  Ilaec  ne  rurico- 
lae  paterentur  monstra.  De  verbo  pati 
vid,  infra  ad  v.  807.  —  ,,pii,-  xf-eoq:i- 
XtT^ ,  diis  curae  sunt  Troiani.  Cf. 
supra  III,  265."  //.  —  24.  fugam 
dedit,  i.  e.  cclcrem  cursum,  naviga- 
tionem.    Cf.  ad  Geo.  III,  142.  et  Aen. 

I,  317.  —  vada  fervida  ,  mare  ae- 
stuosum,  quale  circa  promontoria  esse 
solet.  Vid.  ad  V,  158.  et  al.  —  lam- 

que  rub  es  ceb  at Cum  cett.  Vid. 

adnott.  ad  III,  135.  —  26.  Aurora 
lutea,  i.  q.  crocea,  XQoy.oniTiXog.  Cf. 
Hom.  II.  VIII,  1.  et  Ovid.  Met.  VII, 
703.  —  in  roseis  bigis,  ut  apud 
Ovid.  Past.  IV,  714.  et  Tibull.  I,  3, 
94.  Aurorae  rosei  equi  tribuuntur. 
Heyn.  miram  censet  hanc  colorum 
temperiem  {ruhescens  raare,  roseas  bi- 
gas  et  luteam  Auroram),  quare  ctiam 
Schrader.  ad  Mus.  p.  289,  et  Bentl. 
ad  Lucan.  IV,  125.  coni.  in  croceis, 
ut  Aen.  IV,  585.  et  Stat.  Silv.  I,  2, 
45.    Sed  vid.  Vossii  Epistt.  myth.  T. 

II.  p.  79  sqq.  et  supra  VI,  535.,  ubi 
Aurora  roreis  quadrigis  invehitur. 
Quadrigae  huic  deae  etiam  a  Tibullo 
vel  Lygdamo  tribuuntur  III,  4,  17., 
vulgo  tamen  bigae,  ut  h.  1.  Vid.  Tib. 
II,  1,  87.  (ibique  Broukh.  et  Dissen.) 
Val.  ri.  III,  211.  alii,  et  cf.  etiam 
Tib.  I,  3,  94.  —  27.  venti  posuer e, 
scil.  se,  vel,  quod  alii  supplent,  vim, 

.  ferociam  suam.  Sic  X,  103.  Zephjri 
posuere.  Vid.  ad  Aen.  I,  234.  — 
28.  tonsae,  remi.     Cf.  infra  X,  299. 


Ennius  p.  78.  et  185.  Hessel.  Lucr. 
II,  554.  Val.  Fl.  I,  369.  Lucan.  III, 
527.  Sil.  XI,  491.  all.  —  in  lento, 
tranquillo,  a  ventis  immofo,  marmo-\ 
re,  aequore.  Vid.  ad  Geo.  I,  254. 
et  Aen.  VI,  729.  Sic  Lucan.  V,  434. 
xiequora  lenta  iacent.  Cf.  Burm.  ad 
Nemes.  Cyneg.  276.  —  29  sqq.  Cf. 
cum  h.  1.    Ovid.  Met.  XIV,  446  sqq. 

—  Atque  de  re  inexspectata.  Vid. 
ad  Ecl.  VII,  7.  et  Aen.  IV,  261.  — 
hic  de  tempore.     Vid.  ad  I,  728.  — 

30.  Prospicit.   Vid,  ad Aen.  1,127. 

—  Tiberinus.   Vid.  ad  VI,  874.  — 

31.  V  erticibus.  Sic  Med.  et  anti- 
quioresCodd.  omnes,quos  cumWagn. 
secutus  sum.  Ileyn.  cum  Palat.  et 
paucis  aliis  scripsit  vorticihus.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Geo,  I,  481.  Flavus  autem 
sollemnc  Tiberis,  semper  fere  cum 
arena  lutosa  mixti ,  epitheton.  Vide 
iraprimis  locum  Ovidii  hinc  expres- 
sum  Met.  XIV,  447.  In  mare  cum  fiava 
prorumpit  T/i7/hris  arena.  Hor.  Od.  1,2, 
13.  (ubi  vid.  Mitsch.II,  3,  18.)  et  Orell. 
vid.Met.  XIV,  447.  Trist.  V,  l,31.(ubi 
vid.  lahn.)  etc.  Ceterum  cf.  adnott.  adl, 
246.  —  33.  alveo.  Vid.  ad  Geo.  II, 
453.  —  34.  Aetliera.  Serv.  ad  Aen. 
IV,  524.  Aequora.  AVakef.  ad  Lucr. 
II,  144.  tcmere  coni.  Aera.  Cf.  Ovid. 
East.  I,  155.  I£t  tcpidum  volucres  con- 
centihus  aethera  mulcent  ct  Ambros. 
Hexaem.  V,  12.  aves  aethera  cantu 
midcere  consuerunt,  et  vid.  adnott.  ad 
Aen.  V,  464.  —  ^b.  flectere  iter, 
cursum.  Vid.  ad  V,  28.  —  terrae 
advertere  proras.     Vid.  Geo.  IV, 


AENEIDOS  LIB.  YIL 


Nunc  age,  qui  reges,  Erato,  quac  tempora  rerum, 
Quls  Latlo  antlquo  fucrlt  status,  advena  cJassem 
Cum  prlmum  Ausonlis  excrcltus  appullt  oris, 
Expediam,  et  prlmae  revocabo  cxordia  pugnae. 
Tu  vatem,  tu,  dlva,  mone.     Dlcam  horrida  beJIa, 
Dlcam  acics  actosque  animls  In  funcra  reges 
Tyrrhenamque  manum  totamque  sub  arma  coactam 
Hesperiam.     Maior  rerum  mlhi  nascltur  ordo, 
Malus  opus  moveo.     Eex  arva  Latinus  et  urbis 
Lam  senior  longa  placidas  in  pace  regebat. 
Hunc  Fauno  et  njmpha  gcnitum  Laurente  Marica 


40 


45 


117.  ,,Facit  rero  haec  Aeueas ,  ut  ad 
ipsa  Tiberis  ostia  cursiim  regat,  acl 
Creusae  monitum  11,  781  sq.  Esccn- 
sus  factus  ad  ripam  fluminis  in  agrum 
Laurentinum.  Erat  autem  ille  olim 
lauris  consitus;  unde  Inctis  et  Jluvius 
opacus.  —  37  sq.  Ad  legentium  ani- 
mos  excitandos  invocationem  novam 
valere,  nota  in  poetis  res  est.  Erato 
[quae  proprie  dea  est  poesis  eroticae: 
vid.  Ovid.  A.  A.  II,  16.]  ponitur  a 
poeta  pro  Musa  qualicunque,  ut  recte 
Servius.  Apollonii  cxcraplum  bene 
laudatur  ab  aliis  III,  1.  Ki  6^  ays 
vvr,  "Eocab)  cett."  H.  Peerlkampium 
suspicari,  Virgilium  ab  lioc  versti  hunc 
librum  exorsum  esse ,  iam  supra  vi- 
dimus.  —  quae  tempora  rertnn 
fuerini  Heyn.  recte  explicat:  „quo 
rerum  statu  ac  conditione  Aeneas  ad- 
venerit."  Peerlk.  autem,  quum  rerum 
status  formula  sit  communi  poetarum 
et  historicorum  usu  recepta,  huno  lo- 
cum  sic  distinguendum  censet:  quae 
tempora,  rerum  Quis  Latio  antiquo  fue- 
7-it  status,  etc.  —  38.  Quis  Latio  - 
fuerit  siatus,  non  qui  status,  sen- 
tentia  enim  haec  est :  enumerabo  di- 
versa  regnorum  civitatumque  genera 
et  nomina.  Vid.  ad  Ecl.  I,  19.  — 
39.  exercitum  pro  populo ,  turba 
positum  putat  Heyn. ,  etiam  apud 
Graecos  tragicos  aToazoi^ ,  Tay/ua, 
Tcigip ,  GJoKov  et  alia  populum  et  ci- 
ves  denotare  adnotans.  Hinc  tamen, 
ubi  bellum  in  Latio  gestum  narratu- 
rus  est  poeta ,  certe  armatas  classis 
copias  intelligi  voluifc. —  40.  exordia 
pugnae.  Vid.  infra  v.  479  sqq.  et 
542.  —  Cum  V.  41.  cf.  Claud.  I,  71. 
2m,  precor,  ignarum  docecxs\^  Parnas- 
sia,  vatem  similesque  locos  et  adnott. 
ad  Aen.  I,  8.  —  mone.  Cf.  Ovid. 
East.   I,    467.   III,    261.   Val.    Fl.   I, 


5.  VI,  34.  —  42.  ,,recjes,  La- 
tinura,  Turnum,  Mezentium;  hinc 
Tyrrhena  mcmus.  Sed  quod  sequi- 
tur,  in  maius  auctum,  totam  Ita- 
liam  coiisse  ad  arma.''  II.  Ultra  La- 
tium  enim  et  Etruriam  illud  bellum 
non  serpsit.  De  antiquis  Italiae  po- 
pulis  eoruraque  originibus  cf.  Heynii 
Exc.  IV.  ad  h.  1.  —  44.  Maior  re- 
rum  ordo,  pro  :  rerum  maiorum  ordo. 
Vid.  infra  ad  VIII,  526.  Ceterum  cf. 
Ammian.  XV.  p.  53.  Quo7iiam,  ut 
Manluanus  vates  praedixit  excelsus, 
maius  opus  raoveo  maiorque  milii  rerum 
nascitur  ordo.  —  45.  Maius  opus 
moveo.  Cf.  infra  v.  641.  cantus  mo- 
vete ;  Ovid.  Met.  X,  149.  carmina  no- 
stra  move ;  ibid.  XIV,  20.  carmen  Ore 
move  sacro ;  id.  Fast.  VI,  760.  nimiae 
moverat  artis  opus ;  Hor.  Od.  III,  7, 
20.  Tiistoricis  movet ;  Bach.  ad  Tib. 
IV,  1,  26.  et  in  Epist.  crit.  p.  35 
sqq.  —  ,,Latini  genus  ad  Saturnum 
refertur,  deum  Aboriginum  indigetem, 
cum  Crono  comparari  solitum.  [Cf. 
Spangenberg.  de  veteris  Latii  religg. 
doraesticis  p.  56.J  Ab  hocPicus  pro- 
creatus ,  ex  hoc  Faunus ,  Latini  pa- 
ter."  H.  De  ipso  Latino  (quem 
Herculis  potius,  quam  Fauni,  filium 
fuisse  narrat  Dion.  Hal.  I,  43.)  a 
Mezentio  interfecto  et  lovis  Latiaris 
nomine  consecrato  cultoque  in  monte 
Albano  vid.  Spangenb.  1.  1.  p.  64,, 
de  Fauno  autem,  Pici  e  Canente 
filio ,  et  antiquo  Latii  rege,  postea 
autem,  quum  ab  Hercule  occisus  es- 
set,  nuniine  fatidico  cf.  infra  v.  82 
sqq.  Dion.  Hal.  I,  31.  Phit.  parall. 
Gr.  et  K.  H.  38.  lustin.  XLIII,  5. 
Lactant.  I,  22.  alii  et  Spangenb.  ].  1. 
p.  63.  —  47.  ,,Marica,  nympha  La- 
tii,  cuius  religio  apud  Minturnenses 
servata  est,  et  lucus  ad  fl.  Lirin  con- 


P.  VIRGILn  MARONIS 


Accipimiis.     Fauno  Picus  pater;  isque  parentem 
Te,  Saturne,  refert;  tu  sanguinis  ultimus  auctor. 
Filius  huic  fato  divum  prolesque  wilis 
Nulla  fuit,  primaque  oriens  erepta  iuventa  est. 
Sola  domum  et  tantas  servabat  filia  sedes, 
lam  matura  viro,  iam  plenis  nubilis  annis. 
Multi  illam  magno  e  Latio  totaque  petebant 
Ausonia;  petit  ante  alios  pulclierrimus  omnis 
Turnus,  avis  atavisque  potens,  quem  regia  coniux 
Adiungi  generum  miro  properabat  amore; 
Sed  variis  portenta  deum  terroribus  obstant. 
Laurus  erat  tecti  medio  in  penetralibus  altis, 


50 


65 


secratus.  Laurentem  eam  appellat, 
quod  Aborigines,  Laurentes,  et  no- 
men  Latinum  ad  Lirim  usque  perti- 
nuisse  videtur."  H.  Cf.  de  ea  Serv. 
ad  h.  L  et  ad  XII,  164.,  deque  eius 
luco  et  palude  Liv.  XXVII,  37.  Lu- 
can.  VII,  424.  Plut.  Mar.  39.  Hor. 
Od.  III,  17,  7.  et  Vellei.  II,  19.  — 
48.  De  Pico,  qui,  in  avem  sui  no- 
minis  mutatus,  Latinis  oracula  edidis- 
se  fertur,  praeter  Ovid.  Met.  XIV, 
320  sqq.  vid.  Plin.  X,  18,  20.  Plut. 
Quaest.  Rom.  c.  20.  Lactant.  I,  22. 
Heynii  Exc.  V.  ad  h.  1.  et  Spangenb. 
p.  62  sq.  —  49.  sanyuinis.  Vid. 
ad  I,  19.  —  51.  Nulla  fuit^  scil. 
eo  tempore,  quo  Aeneas  in  Italiam 
venit,  primaque  cett.,  i.  e.  nam  pri- 
ma,  quae  fuerat,  erepta  est  (vid.  ad 
X,  618.)  et  quidem  fato  divum; 
haec  enim  quum  omnibus  regibus 
magna  est  calamitas,  tum  Latino  fuit 
propter  Turnum  et  Aeneam.  Peerlk. 
sine  iusta  causa  verba  primaque  oriens 
erepta  iuventa  est  spuria  censet.  Ver- 
ba  Filius  huic  -  -  -  Nulla  fuit  citat 
etiam  SchoL  Stat.  Theb.  I,  393.  — 
iuventa  est.  Verbum  substantivum 
abest  ad  duobusCodd.;  sedsententiam 
praegresso  verbo  finito  per  Copulam 
superioribus  adnexam  ilhid  requirere 
docet  AVagn.  Qu.  Virg.  XV,  4.  coll. 
locis  IV,  370.  V,  679.  727.  VIII,  17. 
XII,  23.,  ipse  tamen  memorans,  ali- 
ter  se  rem  habere  VII,  486.  et  Geo. 
IV,  444.  —  52. /«7za,  Lavinia.  — 
sola^  i.  e.  unica;  de  qua  signif.  cf. 
Barth.  ad  Stat.  Theb.  VI,  533.  — 
Verba  tantas  secles  servabat 
Heyn.  minus  recte  de  domo  regia 
accipit,  inter  quam  puelhi  se  conti- 
neat  y.uidxXEioios.  Rectius  liu/iJc.: 
„pracstat  patrimoniura   satis  amphim 


et  laetum  intelligere:  sedes  enim  de 
possessionibus  in  usu  esse  constat." 
Cf.  e.  g.  lustin.  III,  4,  12,  Tac. 
Germ.  30.  Vellei.  I,  2,  5.  cett.  Verba 
Sola  donmm  -  -  sedes  afiert  idem 
Schol.  Theb.  L  L,  qui  ad  Theb.  I, 
572.  haec  temere  sic  exhibet:  tantos 
set^vahat  nata  penates.  —  53.  lam 
matura  viro.  Sic  Hor.  Od.  I,  23, 
12.  tempestiva  viro.  Imitatur  hunc  lo- 
cum  Claud.  R.  Pros.  I,  122.  Hennaeae 
Cereri  proles  optaia  virehat  Unica.  lam 
vicina  thoro  plenis  adoleverat  annis  Vir- 
ginitas .  —  plenis  nuhilis  ann is^ 
Sic  Ovid.  Met.  XIV,  335.  haec  ubi 
nubilihus  primum  maturuit  annis.  Nep. 
Epam.  7.  aut  virgo  amico  nubilis  etc. 
Cf.  etiam  Statius.  Achill.  I,  290.  — 
55.  ante  alios  pulcherrimus 
omnes.  Vid.  ad  I,  347.  —  56. 
Turnus,  Dauni  et  Veniliae  Nym- 
phae  fil.,  luturnae  Nymphae  frater, 
Rutulorum  rex  fortissimus,  de  quo 
vid.  etiam  Ovid.  Fast.  I,  463.  IV, 
879.  TibulL  II,  5,  48.  all.  et  Heynii 
Exc.  VII.  ad  h.  L  —  avis  atavis- 
que  potens^  regio  genere  ortus  eo- 
que  antiquissimo.  Sic  Silius  VIII, 
385.  avis  pollens.  Imitatur  hunc  lo- 
cum  Ambros.  Hexaem.  III,  7.  alitis 
avis  atavisque  nobilis  (a  Peerlk.  lau- 
datus.)  —  regia  coniur,  Amata, 
Latini  uxor,  de  qua  vid.  infra  v.  343. 
et  XII,  595.  —  57.  properabat, 
valde  studebat ;  nihil  ei  longius  vi- 
debatur,  quam  ut  eum  generum  sibi 
facerct.  Cf.  infra  v.  264.  —  59  sq. 
„Revocandae  in  animum  arbores  et 
hici  in  impluviis  vcterum.  Cf.  IV, 
494.  504.  Tibull.  III,  3,  15."  H.  Cf. 
etiam  Sen.  Ep.  123.  et  multis  viris 
doctis,  quos  de  hac  re  disserentes 
laudat  Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I,  10,  22. 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


Sacra  comam,  multosquc  metu  scrvata  pcr  annos, 
Quam  pater  inventam,  primas  cum  condcrct  arccs, 
Ipsc  fcrebatur  Phoebo  sacrasse  Latinus, 
Laurentisque  ab  ea  nomen  posuisse  colonis. 
Huius  apcs  summum  dcnsac  —  mirabile  dictu!  — 
Stridore  ingenti  liquidum  trans  acthera  vcctae, 
Obsedere  apicem,  et,  pedibus  per  mutua  nexis, 
Examen  subitum  ramo  frondente  pei^cndit. 
Continuo  vates,  Externum  cernimus,  inquit, 
Adventare  virum,  et  partis  petere  agmen  easdem 
Partibus  ex  isdem,  et  summa  dominarier  arce. 
Praeterea,  castis  adolet  dum  altaria  taedis, 


60 


65 


70 


Fasc.  V.  p.  68,  (ex  quibus  imprimis 
cf.  lani    et  Mitsch.    ad   Hor.    3,    10, 

5.  Broukh.  et  Heyn.  acl  Tibull.  III, 
3,   15.    Rupert.  et  Heinr.   ad  luv.  IV, 

6.  et  Becker  ad  Gallum  I.  p.  89.) 
adde  Sitzmann.  ad  Rutil.  Itin.  I,  111. 

—  60.  sacra  comam  (Accus.  absol.), 
frondibus  intactis.  —  metu,  religione, 

—  61.  ,,primas  cum  conderet  ar- 
ces,  quum  primura  urbem  Laurentum 
conderet.  [Vid.  ad  Geo.  III,  ISO.Aen. 
I,  442.  613.  III,  17.al.]  Laureiites  dicti 
Aborigines,  qui  haec  loca  ad  orien- 
talem  Tiberis  partem  incolebant,  rege 
Latino.  Inde  Laurentum,  Latini  regia, 
eo  loco  situm,  qui  nunc  Paterno  et 
Torre  di  Paterno  appellatur ;  ager  eius 
usque  ad  mare  ac  Tiberim  Laurens 
vel  Laurentinus  dictus;  quod  nomen 
interdum  ad  totiim  Latium  transtulit 
poeta,  ut  niodo  in  Laurente  Marica 
vidimus."  H.  I^aurentum  potius  illum 
locura  occupasse,  qui  nunc  Casale  di 
Copocotta  vocatur,  docet  Abeken  ]\Iit- 
telital.  p.  62.  Cf.  etiam  liber  meus 
Eandb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p.  715. 
Cura  constructione  verborum  colo- 
nis  nornen  p osuis s e  (de  qna  di- 
cendi  formula,  Gr.  ovo,ua  d-to^i-cii.,  cf. 
quos   laudat   Obbar.    ad  Hor.   Ep.    I, 

7.  92.  Vol.  I.  p.  397.)  Laurentis 
(Accus.  Plur.)  cf.  Geo.  I,  138.  Aen. 
III,  18.  693.  et  ad  hos  locos  adnott. ; 
quod    autem    attinet    ad   hanc    verba 

coniungendi  rationem  Qtiam I^au- 

rentesque  ah  ea,  Wagn.  comparat 
Cic.  Or.  3.  [2.  extr.]  species  pulchri- 
tudinis  eximia  quaedam,  quam  intuens 
in  eaque  defixus ,  laudans  Glieman- 
num  in  lahnii  et  Seebodii  Novis  An- 
nal.  III,  1.  p.  86.  —  64.  De  exaraine 
apum  laurum  /Jorpvd^oVinsidenteHeyn. 
conferri  iubetGeo.IV,  555  sqq.,  haec 


adiiciens:  ,,Est  autem  illud  intcr  dira 
oraina  (vid.  Plin.  IX,  [imrao  XI,]  17, 
18.);  supcrstitione,  ut  probabile  fit, 
ab  incursus  magnae  multitudinis  iu- 
gruentis  opinione  profecta. "  —  65. 
vectae,  a  meridionali  parte,  a  mari 
infero  advolantes.  Vid.  infra  v.  70. 
■ —  trans  aethera  vnsQ^oh.y.Ois  di- 
ctum  ait  Weichert.  Comm.  III.  de  L. 
Vario  poeta.  p.  27.  Ceterum  iam 
Ruhk.  recte  sustulitComma  vulgo  post 
ingenti  positura.  —  66.  apex  de  ar- 
boris  vertice,  ut  de  montis  cacumine 
ap.  Sil.  XII,    709.  et  luven  XII,    72. 

—  pedibus  per  mutua  nexi  s. 
Cf.  Geo.  IV  ,  555  sq.  —  67.  Exa- 
men.  Vid.  ad  Ecl.  VII,  13.  — 
Wakef.  ad  Lucr.  II  ,  363.  hunc 
versum  miro  raodo  distinxit  et  inter- 
pretatus  est:  Examen,  subitum  ramo 
frondente,  pependit,  ,,nerape  examenj 
quod  raraura  subierat,"  ac  si  subi- 
tus  Participiura  Activi  esset;  quuni 
potius  in  proraptu  sit,  suhiium  hic  es- 
se  Adiectivum  ad  rera  repente  et  prae- 
ter  exspectationem  accidentera  spe- 
ctans.  Peerlkampio  teste  Guietus  ad 
Lucan.  VII,  161.  putat,  Virgiliura  hoc 
finxisse  ex  oraine,  quod  Caesari  in 
Castris  accidit:  Nec  non  innumero  coo- 
perla  examine  signa.  —  68  sqq.  Cer- 
niraus  virum  externum  ex  iisdem  re- 
glonibus,  imde  apes  venerunt,  venien- 
tem  eadem  loca  petere,  quae  ab  api- 
bus  petita  sunt.  De  repetitione  vocc. 
partes  easdem  vid.  adnott.  ad  Ecl. 
VI,  16.  et  lahn.  ad  Aen.  I,  316.  — 
69.  partis   easdem,    urbem  Latini. 

—  70.  Partihus  ex  isdem,  a  mari 
infero.  —  dominarier.  Cf.  adnott. 
ad  Geo.  I,  454.  —  71.  Cf.  simile 
IDrodigium  suprall,  680  sqq.  —  ado' 
let  altaria.   Vid.  ad  I,  704.  —  ca- 


8 


P.  VmGILII  MAEONIS 


Ut  iiixta  genitorem  adstat  Lavinia  virgo,^ 
Yisa  —  nefas!  —  longis  comprenclere  crinibus  ignem, 
Atque  omnem  ornatum  flamma  crepitante  cremari, 
Eeo-alisque  accensa  comas,  accensa  coronam, 
Insio'nem  gemmis ;  tum  fLimida  lumine^  fulvo 
Involvi,  ac  totis  Valcanum  spargere  tectis. 
Id  vero  horrendura  ac  visu  mirabile  ferri: 
Namque  fore  illustrem  fama  fatisque  canebant 
Ipsam,  sed  populo  magnum  portendere  bellum. 
At  rex  sollicitus  monstris,  oracula  Fauni, 
Fatidici  genitoris,  adit,  lucosque  sub  alta 


75 


80 


stis  taedis,  piis,  sacro  faciendo  ad- 

hibitis.   Vid.  ad  111,  409.  —    72.  Pro 

Ut  plurimi  et  optimi  Codd.    Et ;  sed 

recte  Wagn.  vulgatam  defendit,  quae 

„egregie  conveniat  huic  loco,  rera  vel 

habitum   notans    aliquem   fortuitum" ; 

coll.  supra  V,  387  sq.  et  infra  v.  509. 

—  73.  „r>efas  de  prodigio  h.  1.,  res 

dira  et  abominanda,  quae  praeter  na- 

turam  fit ;  contra  fas  de  naturae  more 

et  constantia."  H.    Parenthetice  haec 

vox  interponitur  etiam  VIII,  688.  X, 

673.  Hor.   Od.  III,  24,  30.  IV,   6,   17. 

alibi.    Sic  etiam  malum ,  iiidigniim ,  in- 

fandum  all.  parenthetice   usurpata  vi- 

dimus  I,  251.  —  ^^comprendere  h. 

1.  concipere,  arripere  flammam,  quasi 

ex  foco  ad  proxima  manantem.    Vul- 

gari    oratione    ignis    comprehendit    cri- 

nein."  H.     Est  nostrum  Feuer   fangen. 

Cf.  Burm.  ad  Ovid.  Ibin.  605.    Simili 

ratione    Ovid.    Met.    VII,    289.  comae 

nigrum   rapuere    coJorem  dixit,    Claud. 

in  Ruiin.  I,  207.  rapiunt  Tyrios  vellera 

fucos  cett.  —     74.  omnem  ornatum 

(scil.  capitis)  Accusativum  remotioris, 

quem   vocant,    Obiecti  esse,   non  est 

cur   memorem.     Ceterum   ultima   vv. 

huius  versus  ex  Lucr.  VI,   154.  {Ter- 

ribili   sonitu  flamma   crepitante    crema- 

tur)  sunt  trauslata.  Ceterum  <\q  fiamma 

crepitante   cf.   Bentl.    ad  Hor.  Od. 

IV,    11,    11.    —      75.    Regales\que. 

Copulam   que    vulgo    sic    intelligunt: 

et     visa     est     accensa     esse     comas, 

accensa  coronam;    Wagn.   autem   lo- 

cum  sic  capit :    visa    est  cremari ,   ac- 

censa   ct   comas   regales  et  coronam. 

Rectlus  fortassc  lahn.    Semicolon  vul- 

go   post   gcmmis   positum    in    Comma 

mutari  iubet,    ut  vcrba  sic  ordinanda 

sint:  ct,  accensa  conias,  accensa  co- 

ronam ,    tum   (i.  c.  postquam  accensa 

est:  vid.  ad  Acn.  II,  391.  et  V,  719.) 


visa  est  involvi  fumida  lumine  fulvo. 
—  accens  a  comas,  accens  a  co- 
ronam.  Verbum  iteratum  loco  sim- 
plicis  Copulae.  Cf.  adnott.  ad  Ecl. 
IV,  6.  —  76.  coronam  gemmis  in- 
signem  regium  esse  insigne,  qunm 
coronae  sacrificantium ,  vittis  et  fron- 
dibus  sacris  implexae,  gemmis  non 
fuerint  ornatae ,  vere  adnotat  Heyn., 
coll.  I,  655.  Ceterum  Peerlk. ,  hae- 
rens  in  ordiue  rei  narratae ,  nec  in- 
telligens,  quid  sit  ornatus  ante  comas 
accensas  positus,  satis  audacter  ver- 
sus  sic  transponendos  esse  suspica- 
tur:  73.  75.  76.  tum  vv.  77.  et  74. 
sic  constitutos:  Involvi,  atque  omnem 
flamma  crepitante  cremari  Ornatum^  ac 
totis  Volcanum  spargere  tectis.  —  77. 
Vulcanum,  ignem.  Vid.  ad  Geo.  I, 
295.  —  80.  Ipsam  cum  magna  vi 
in  principio  versus  et  ante  gravio- 
rem  distinctionem  positum,  quum  ipsa 
eiusque  gloria  opponatur  populo  bel- 
lo  vexato.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  V, 
21.  VII,  50.  Geo.  I,  477.  Aen. 
III,  636.  al.  —  81  sq.  ^Pauni  ora- 
culum  in  luco  Albuneae  poeta  nar- 
rat,  sive  ex  A^etere  memoria  sive  cx 
loci  natura  et  fama  de  Sibjlla  Albu- 
nea  rem  ingeniose  commentus.  Scili- 
cet  in  agro  Tiburtino  ab  occasu  in 
Anienem  deferuntur  Albulae  aquae, 
sulfureae  illae  et  medicatae  (vicl.  Chi- 
ver.  Ital.  p.  715.)  nunc  Acqua  zolfa 
vel  Solforata  di  Tivoli.  Ex  Albulae 
fluminis  fontibus  maior  Alhunea,  fons 
et  Nympha,  ex  Horatio  nota  Od.  I, 
7,  12.  -  -  Subiacebat  autem  fonti  lu- 
cus  Albuncae  sacer. "  H»  Cf.  Strab. 
V.  p.  364.  Paus.  IV,  35.  Plin.  XXXI, 
2,  6.  Vitruv.  VIII,  3.  Wagn.,  qui  et- 
iam  conferri  iubet  Viros  doctos  ab 
Handio  ad  Stat.  Silv.  I,  3,  65.  iau- 
datos,   memorat,    verum  huius  Albu- 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


Consulit  Albunca,  ncmorum  quac  maxima  saero 
Fonte  sonat,  sacvamque  exhalat  opaca  mcphitim. 
Hinc  Italae  gcntes  omnisque  Oenotria  teUus 


85 


neac  situni  tliu  ignoratum  invostigasse 
Bonstcttcnium  Voyage  sur  la  Scene 
des  six  cle7"niers  livres  cle  VEneide  p. 
205  sqq.,  qui,  consentiente  ipso  Hcy- 
nio  in  Censura  eius  libri  Ephem.  lit. 
Gotting.  1804.  cli.  168.  inserta,  do- 
cuerit  esse  cnm  fontem,  qui  haud  pro- 
cul  a  fano  Annae  Pcrennae  prope 
viam  Ardeatinam  conspicuus  nunc  vo- 
cetur  Acqua  solforata  cl'  Altieri.  Sc- 
cundum  Nibbyum  Vioggio  I.  p.  109. 
aquae  illae  sulfureae  cum  insulis  na- 
tantibus,  circa  quas  etiam  nemoris  vesti- 
gia  adhuc  supersunt,  etiamnunc  vocan- 
tur  AcgueAlbiele,  et  domus  Albnneae  re- 
sonantis  ab  Horatio  Od.  I,  7,  12. 
commeraorata  Grotta  di  Nettuno.  Vid. 
etiam  Walckenaer.  I.  p.  347.  — 
Wakef.  ex  uuo  Donati  Cod.  Fabric. 
recepit  sollicitus  vionstrorum^  iure  pro- 
pterea  notatus  a  Wagn.  et  lahnio  ad 
Aen.  I,  441.  Peerlk.  tamen  videtur 
cum  Wakefieldo  facere,  haec  acino- 
tans:  „Wagnerus  exemplum  simile  de- 
siderat.  Burm.  invenerat  apud  Claud. 
in  Eutrop.  H,  339.  sollicitus  curae.^^ 
—  83.  Heyn.  in  ipsa  edit.  maximam 
interpretatur  :  ,,,  quae  magna  ,  larga 
aquarum  vena  fluit"  coll.  VI,  659., 
nemorum  autem  graeca  ratione  di- 
ctum  putat,  ut  dia  rov  ciXaovg  pro 
if  akaet,  comparans  Tib.  III,  5,  3. 
JBaiarum.  maxima  silvis  (ad  quem  1. 
vid.  etiam  Huschk.);  postea  vero, 
Wagnero  teste,  in  Ephem.  lit.  Gott. 
1.  1.  p.  1672.  hanc  structuram  faeilli- 
mam  esse  censuit:  Albunea  (aqua), 
quae  sonat  fonte  sacro,  maxima  (aqua- 
rum)  nemorum,  i.  e.  nemoris;  quae 
mihi  verissima  videtur.  Euhk.  autem, 
sublata  distinctione  ante  nemorum^  post 
hanc  vocem  incidens  coniungit  lucos 
nemorum^  coll.  Sen.  Herc.  Oet.  956. 
Sed  vere  iam  Heyn.  adnotavit,  tum 
verba  sic  collocanda  fuisse :  nemorum- 
rjue  sub  alta  Consulit  Albunea  lucos. 
Wagn.  denique  omnem  difficultatem 
evanescere  censet,  si  cum  Probo  et 
Bonstettenio  \.\.  Albuneam  non  defon- 
te,  sed  de  silva  accipiamus ;  quam  ex- 
plicationem  et  ego  amplecterer,  modo 
demonstratum  esset  primum   quid  sit 


hicus  suh  alta  silva,  tum  cur  silva, 
non  fons,  mcphitim  exhalare  dicatur, 
dcniquc  Albnneam  simplicitcr  comme- 
moratam  alibi  quoque  lucum  huic 
deae  sacrum  significare.  —  84.  ex- 
halat  mephitim.  Sic  Heins.  cx 
Med.  et  aliis  bonis  libris  restituit  pro 
vulg.  mephitin.  Vid.  ad  Ecl.  IV,  32. 
et  V,  50.  „A  sulfure  aquarum  exsurgit 
gravis  odor,  quem  mephitim  appella- 
vit.  Hinc  dea  Mephitis ,  cuius  aedes 
quum  aliis  locis  tum  in  Hirpinis  erat 
ad  Amsancti  vallem.  Vid.  Plin.  II, 
93,  95.  et  infra  VII,  564  sq.:  ut  in 
tutela  eius  fuisse  videantur  aquae  sul- 
fureae.  Eortasse  huius  vaporis  sulfurei 
vim  aliquam  divino  spiritu  afflandi 
esse  crediderunt  veteres  Aborigines; 
quo  factum  esse  videtur,  ut  oraculum 
in  illo  loco  conderent."  H.  Ceterum 
seeundum  Varronem  ap.  Lactant.  Inst. 
I,  6.  et  Tibullum  II,  5,  69  sq.  Albu- 
nea  etiam  ipsivis  Sibyllae  Tiburtinae 
erat  nomen;  ab  aliis  autem,  haud 
dubie  nominis  similitudine  deceptis, 
cum  Leucothea  Graecorum  s.  Lati- 
norum  Matuta  confunditur  (cf.  La- 
ctant,  I,  21.).  Vid.  Spangenberg.  1.  L 
p.  60.  Creuzer.  zur  Gesch.  altrom. 
Cultiir  p.  101.  lani,  Orelli  aliique 
Intpp.  ad  Hor.  \.  \.  et  qui  laudantur 
in  Klopferi  Lex.  mythol.  I.  p.  124 
sq.  Quare  Peerlk.  etiam  h.  \.  ipsam 
Sibyllam  significari  totumque  locum 
(satis  audacter)  sic  constituendum  cen- 
set:  lucoqtie  sub  alto  Consulit  AI- 
buneam,  nemo7mm  qua  maxima  sacro 
Fonte  sonant^  saevamque  exhcdant 
stagna  mephitim.  —  85  sqq.  Oracu- 
lum  Fauni  per  incubationem  peti  so- 
litum ;  quem  Graecum  incubandi  {tov 
iyy.oi^uidad-a!. ,  i.  e.  in  locis  sacris 
dormiendi  et  responsa  per  somnum 
accipiendi)  morem  veteres  Pelasgos 
una  cum  aliis  reiigionibus  suis  in  La- 
tium  intulisse,  admodum  probabiliter 
suspicatur  Heyn.,  qui  tamen  id  anim- 
adversione  dignum  censet,  quod  hlc 
et  sacerdos  ipse  incubuit  (v.  86.)  et 
is ,  qui  oraculum  consulebat,  et  quod 
illud  necyomantiae  speciem  aliquam 
habuit  V.  91.  ,,Similis  incubatio  fiebat 


10 


P.  VIRGILn  MAKONIS 


In  dubils  responsa  petunt;  huc  dona  sacerdos 
Cum  tulit  et  caesarum  ovium  sub  nocte  silenti 
Pellibus  incubuit  stratis  somDOsque  petivit, 
Multa  modis  simulacra  videt  volitantia  miris, 
Et  varias  audit  voces,  fruiturque  deorum 
CoUoquio,  atque  imis  Acheronta  affatur  Avernis. 
Hic  et  tum  pater  ipse  petens  responsa  Latinus 
Centum  lanigeras  mactabat  rite  bidentis, 
Atque  harum  effultus  tergo  stratisque  iacebat 
Velleribus  :  subita  ex  alto  vox  reddita  kico  est : 
Ne  pete  connubiis  natam  sociare  Latinis, 
O  mea  progenies,  thalamis  neu  crede  paratis; 
Externi  veniunt  generi,  qui  sanguine  nostrum 


90 


95 


in  A.esculapii  teniplo  Athenis,  in  cu- 
ius  vicinia  etiam  fons  fuit.  Aristoph. 
Plut.  653  sq.  Cf.  Paus.  Att.  c.  21." 
Ruhk.  Multa  omnino  eiusmodi  ora- 
cula  fuerunt  apud  Graecos,  Amphia- 
rai  Oropi  et  Thebis,  Trophonii  Le- 
badeae,  Aesculapii  Epidauri  et  in  Co 
insula,  Inus  in  Laconica  etc.  Cf.  He- 
rod.  VIII,  134.  Strab.  VL  p.  284. 
XI.  p.  508.  (ibique  Groskurd.  T.  11. 
p.  392.)  XIV.  p.  650.  XVI.  p.  761. 
XVIL  p.  801.  Paus.  III,  26.  IX,  39. 
Davis.  ad  Cic.  de  Div.  I,  43.  P.  A. 
Wolfii  Miscellanea  p.  403  sqq.  Vil- 
loison.  Prolegg.  ad  II.  p.  LI.  Passov. 
ad  Pers.  p.  208.  et  Boettigeri  Ideen 
zur  Kunst-Mythol.  I.  p.  88  sqq.  — 
Oenotria  i  e  ZZ  z<s  latiore  sensu.  Vid. 
ad  I,  532.  —  86.  clona  (victimam, 
sacrificium)  tulit.  Vid.  ad  V,  101. 
~  V.  89.  ex  Lucr.  IV,  126.  transla- 
tus,  ubi  legimus:  noscas  rerum  simu- 
lacra  vagare  Multa  modis  multis.  Cf. 
etiam  infra  X,  641.  et  Lucan.  VII, 
179.  —  modis  miris.  Vid.  I,  354. 
—  91.  ,,Acher onta,  deos  inferos  et 
Manes  ex  imo  Ach.'"''  H.  Vid.  inf.  v. 
312.  —  imis  Av  ernis.  Vid.  ad  VI, 
126.  —  ^l.Hic  et  tum  -pater  ipse 
etc,  scil.  quemadmodum  antea  Italiae 
gentes.  Tum  aixtem,  quod  gcmino  lo- 
co  Aen.  VII,  616.  et  formulis  ttim 
quoque,  iam  tum  etc.  defendi  videtur, 
cum  Wagn.  ex  Cod.  Med.  recepimus. 
lahn.  retinuit  plurimorum  Codd.  le- 
ctionem  tunc.  Vid.  eius  adnot.  adEcI. 
III,  10.  p.  371.  ed.IL  —  93.  hiden- 
tis.  Vid.  ad  IV,  57.  —  94.  harum 
tergo  stratisque  velleribus,  i. 
e.  stratis  vellcribus,  ovium  tcrgo  dc- 
tractis.    Cf.  adnott.  ad  Geo.  II,  242. 


IV,  481.  Aen.  I,  27.  IV,  355.  V,  273. 
et  similes  locos,  imprimis  autem  ad 
II,  722.  —  effultus.  Vid.  ad  VIII, 
368.  —  95.  Altera  huius  versus  pars 
tamquam  apodosis  ad  superiora  refe- 
renda  est;  quare  Pnnctum,  quod  vul- 
go  apparet  post  Velleribus  cum  Wagn. 
in  Colon  mutavi.  —  vox  reddita. 
Vid.  ad  III,  40.  —  ex  alto  luco. 
Vid.  ad  VI,  179.  —  96.  Ne  pete  so- 
ciare.  Sic  Ovid.  VIII,  420.  Victn- 
cemque  petunt  dextrae  coniungere  dex- 
tram.  XIV,  570.  Nec  te^  Lavinia  virgo, 
Sed  vicisse  petunt.  Cf.  de  hoc  usu 
Infinitivi  pro  Accusativo  Obiecti  usur- 
pati  ad  I,  319.  II,  33.  et  alibi  adnot. 
— ■  Connubiis  (connubjis)  tribus  syl- 
labis   pronuntiandum,   ut   etiam   infra 

V.  333.  Vid.  ad  I,  73.  coll.  adnot. 
ad  Geo.  I,  397.  Aen.  I,  73.  et  288. 
—  97.  progenies  de  uno  filio,  ut 
I,  19.  —  thalamis  par  atis ,  scil. 
in  ipsa  patria,  cum  Italo  aliquo  prin- 
cipe,  qualis  v.  c.  erat  Turnus,  sine 
ullo  labore  iungendis;  quibus  oppo- 
nitur  matrimonium  cura  externis  gene- 
ris  ineundum.  Cf.  supra  v.  56  sq. 
■ —  98.  veniunt  potest  quidem  ita 
accipi,  ut  generi  iam  adpropinquan- 
tes  cogitandi  sint;  sed  haud  raro  va- 
tes  de  rebus  futuris  ut  de  praesenti- 
bus  loquuntur,  quo  certiorera  reui 
oculis  quasi  audientium  propouant; 
et  sic  iam  Servius  hunc  locum  intcl- 
lexit.  Prorsus  eadem  ratione  Ovid. 
Iler.  V,  117.  Graia  iuvenca  venity  quae 
te  patriamgue  domumque  Perdat.  Non 
tamen  rcticendum ,  Med.  raultosque 
alios  Codd.  exhiberc  Fut.  venient.  — 
generi  igitur  (Plur.  ])yo  Sing.)  de  ge- 
nero    aliquo  futuro   intelligendum,    ut 


AENEIDOS  LIB.  VII. 

Nomen  in  astra  ferant,  quorumquc  ab  stirpe  ncpotes 
Omnia  sub  pedibus,  qua  Sol  utrumquc  recurrens 
Adspicit  Oceanum,  vertique  rcgique  videbunt. 
Haec  responsa  j^^atris  Fauni  monitusque  silenti 
Noctc  datos  non  ipsc  suo  premit  orc  Latinus, 
Sed  circum  late  volitans  iam  Fama  per  urbis 
Ausonias  tulerat,  cum  Laomedontia  pubes 
Gramineo  ripae  religavit  ab  aggere  classem. 
Aeneas  primique  duccs  et  pulcher  lulus 


11 


100 


105 


rursus  infra  v.  270.  Vid.  adnott.  ad 
Ecl.  IV,  49.  et  infra  ad  X,  532.  — 
sanyuine,  suo  generc  per  con- 
nubium  mixto  cum  nostro.  — 
^9.  ferant.  Sic  hic  et  infra  v.  272., 
ubi  haec  verba  oraculi  repetuntur, 
Med.  et  omnes  antiquiores,  quos  iure 
Heyn.  seculus  cst.  Antea  edebatur  fe- 
rent  ex  Codd.  quibusdam  minoris  au- 
ctoritatis.  Quod  autem  Heyn.  cen- 
set,  ad  varianda  tantum  tempora  Vir- 
gilium  scripsisse  ferant  -  -  videbunt, 
id  recte  refutat  Wagn.,  qui  docet,  fe- 
rant  esse  definientis  {veniunt  generi, 
qui  ferant,  i.  e.  iique  tales,  qui  fe- 
rant),  videhunt  autem  narrantis ,  cui 
Indicativo  minime  substitui  possit 
Coniunctivus  videant.  Vid.  infra  v. 
145.  et  adnott.  ad  VI,  591.  —  Voc. 
nepotes  ad  omnes  quidem  Romanos 
saeculi  Virgiliani,  impi-imis  tamen  ad 
Augustum  spectat.  —  100.  Omnia 
sub  pedibus  -  -  videhunt.  Heyn. 
comparat  Ecl.  V,  57.  suh  pedibnsque 
videt  nuhes  et  sidera  Daphnis.  Wagn. 
(qui  vere  memorat:  ,,sumptum  hoc 
ab  illa  imagine ,  quae  victores  cervi- 
cibus  victi  pedem  imponentes  reprae- 
sentat")  aptius  confert  Geo.  II,  492. 
et  Ovid.  Trist.  III,  12,  48.  magni  Tri- 
ste  caput  pedibus  suppostiisse  ducis, 
quibus  locis  adde  imprimis  Silium 
XVII,  144.  Qui  modo  sub  pedibus  ter- 
ras  et  scepira  patensque  Litora  ad 
Oceani  suh  nutu  viderat  aequor  et 
Livium  XXXIV,  32,  5.  duas  clarissi- 
mas  urhes  sub  pedibus  tuis  relinque- 
mus.  —  sol  recurrens,  quotidianum 
iter  faciens,  oriens  et  occidens,  ideo- 
que  omnes  populi  et  orientales  et  oc- 
cidentales.  Eodem  sensu  Lucan.  I, 
15.  Unde  venit  Titan,  et  ubi  nox  si- 
dera  condit. —  101.  utrumque  Ocea- 
niim,  in  extremis  terrae  finibus.  Sic 
etiam  Geo.  III,  33.  et  ap.  Prop.  III, 


9,  53.  utrumque  litus  extrcmas  Orien- 
tis  et  Occidentis  partes  significat.  — 
verti.  Cf.  Cic.  Verr.  I,  7.  extr.  Omnia 
inunius  potesiate  ac  moderatione  verten- 
tur.  Peerlk.,  verba  sub  pedibus  verti- 
que  regique  a  castigato  poeta  scribi 
non  potuisse  ratus,  elegantius  fore 
censet:  -  -  domini  regesque  videhunt. 
102.  silenti.  Vid.  adnott.  ad  Ecl. 
VIII,  27.  —  103.  premit  ore  La- 
tinus,  Cf.  locus  simillimus  VI,  155. 
Sic  etiam  premere  vocem  infra  v.  115. 
(ubi  tamen  vid.  adnott.)  IX,  234.  et 
Phaedr.  I,  11,  12.,  premere  gemitum 
infra  X,  464.,  dolorem  corde  premere 
supra  I,  209.,  curam  sub  corde  pre- 
mere  IV,  332.  et  similia  alibi.  Cf. 
etiam  Sil.  XII,  646.  Sic  adeo  orantes 
pressere  silentia.  —  Cum  v.  104  sq. 
cf.  supra  IV,  173  sqq.  Peerlk.  non 
temere  haec  adnotat :  „Latinus  qui- 
dem  non  tacuit,  sed  Eama  vulgavit. 
Hoc  non  procedit.  Quare  malim : 
Et  circumlatevolitans.'-''  —  105.  Xao- 
m  edontia  pub  es,  Troiani.  Cf.  III, 
284.  VIII,  18.  IV,  542.  —  106.  ri- 
p ae  r eligavit  ah  agg er e  clas- 
sem,  classem  litori  alligavit,  ita  ut 
funes  ah  aggere  ripae,  i.  e.  ab  alta 
ripa,  in  naves  descenderent.  Sic  Cic. 
Inv.  II,  51,  154.  funiculo,  qui  a  pup- 
pi  religaius  scapJiam  annexam  trahehat, 
Ovid.  Fast.  IV,  331.  querno  religant 
a  stipite  funem  et  Lucan.  VII,  860. 
Nullus  ah  Emathio  religasset  litore 
funem  (ubi  vid.  Cort.).  Cf.  Hand.  Turs. 
I.  p.  53.  Praeterea  religandi  YeYh\xmh.oc 
sensu  pro  alligandi  legitur  infra  IX, 
352.  Hor.  Od.  I,  32,7.  (ubi  vid.  Mitsch.) 
et  Orell.  Ovid.  Met.  XIII,  439.  (ubi 
vid.  lahn.  et  Bach.)  XIV,  248.  Lu- 
can.  VIII,  790.  alibi.  De  ripae  ag- 
gere  vid.  Burm.  ad  Val.  El.  VI,  149. 
—  107  sqq.  ,,Sequitur  eventus  vati- 
cinii  de   mensis  coraesis.     Vid.  supr. 


12 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


Corpora  sub  ramis  deponunt  arboris  altae, 
Instituuntque  dapes,  et  adorea  liba  per  herbam 
Subiiciunt  epulis,  —  sic  luppiter  ille  monebat  - 
Et  Cereale  solum  pomis  agrestibus  augent. 
Consumptis  hic  forte  aliis,  ut  vertere  morsus 
Exiguam  in  Cererem  penuria  adegit  edendi 
Et  violare  manu  malisque  audacibus  orbem 
FataHs  crusti  patulis  nec  parcere  quadris: 


110 


115 


III,  255  sqq.  —  108.  corpora  de- 
ponunt.  Vid.  I,  698.  —  109.  ,^ad- 
orea  liba,  placentae,  proprie  de  far- 
re  [cf.  Plin.  XVIII,  8.  far,  qiiod  ad- 
oreum  veteres  appeUavere~\,  quae  pro 
panibus  erant  priscis  hominibus,  an- 
tequam  fermento  et  meliore  panis  co- 
quendi  arte  uterentur.  Haec  liba  nunc 
mensarum  vicem  praestant,  quibus 
epulas,  cibos,  poma  agrestia,  impo- 
nunt."  H.  De  harum  placentarum  fa- 
bricatione  cf.  Moretum  v.  43  sqq. 
Vid.  etiam  Serv.  ad  h.  1.  et  Dissen. 
ad  Tibull.  I,  7.  54.  —  per  herham. 
Sic  Hcins.  restituit  ex  optimis  Codd., 
Nonio  V.  ardor  et  Prisciano  VI,  9, 
49.  p.  700.  P.  Vulgo  per  lierhas,  quae 
sane  phirimorum  librorum  est  lectio. 
Vid.  adnott.  ad  Geo.  II,  527.  et  Aen. 
V,  102.  —  110.  Verba  sic  lupiter 
moneh  at  Heyn.  male  interprctatur 
„animis,  ut  ita  facerent,  subiiciebat;" 
rectius  Wagn, :  ,,id  lupiter  olim  prae- 
dixerat  fore  ut  accideret,"  qui  simul 
laudat  Burm.  ad  Val.  FL  I,  29.  do- 
ccntem,  verbum  monendi  proprium 
fuisse  de  prodigiis  et  oraculis.  Cf. 
Ecl.  15.  Ovid.  Fast.  VI,  766.  etc. 
Burm.  autem  1.  1.  conferri  iubet  Barth. 
ad  Stat.  Theb.  II,  696.  et  Claud.  B. 
Get.  229.  Gronov.-Diatr.  Stat.  c.  26. 
et  de  somniis  Heinsium  ad  Ovid. 
Mct.  XIII,  216.  —  ille  Heinsius 
(multis  locis  Q.oi\2,Q.&t\s,\\\)\  luppiter  ille 
vel  pater  ille  lcgitur,  vclut  infra  v. 
558.  II,  779.  X,  875.  Sih  III,  181. 
Plaut.  Amph.  I,  1.  305.  Pseud.  IV, 
1,  16.  cett. ;  qua  de  re  vid.  etiam 
Oudend.  ad  Lucan.  V,  92.  Burm.  ad 
Calpurn.  Ecl.  IV,  93.  et  Drak.  ad 
Silii  1.  ].)  ex  Prisc.  XII,  1,  3.  et  XVH, 
9,  59.  Med.  (a  m.  sec.)  aliisque  bo- 
nis  libris  restituit  pro  vulg.  ipse,  (juod 
rursus  receperunt  lahn.  ct  Thiel.  et 
praeter  eos  defcndunt  Gierig.  et  Bach. 
ad  Ovid.  Met.  II,  848.  Wagn.  tamcn 
recte    tuetur    difficiliorem  lcctioucm, 


quum  Pron.  ille  usurpari  constet  ab 
iis,  qui  rei  alicuius  priore,  tempore 
factae  memoriam  refricent.  Idem  est 
enim  h.  1.  ac  si  scriptum  esset:  hoc 
accidit  ex  lovis  illo  vaticinio ,  scili- 
cet  quod  Harpyia  Aen.  III,  251.  edi- 
derat.  Vid.  ad  Aen.  III,  558.  et  X, 
707,  coll.  adnot.  ad  XII,  725.  — 
111.  Cereale  solum,  placentas  in 
gramine  depositas,  quae  iis  sunt  pro 
mensis.  Solum  enim  Servio  teste 
„omnes  dicitur,  quod  aliquid  susti- 
net."  —  pomis  augent,  i.  fere  q. 
onerant,  cumulant;  panibus  enim  ad- 
dunt  poma  comedenda.  Sic  infra  IX, 
407.  aras  donis  augere,  VIII,  284.  et 
XI,  50.  altaria  donis  cumulare ;  neque 
aliter  augere  aliquem  divitiis  (Cic.  Agr. 
II,  26,  69.),  commodis  (id.  Phil.  XI. 
14,  37.),  scientia  (id  Off.  I,  1,  \.),cog- 
nomento  (Tac.  Ann.  XII,  26.)  et  mul- 
ta  similia  sunt  explicanda.  Cf.  Walch. 
ad  Tac,  Agr.  6.  et  in  Emendd.  Liivv. 
p.  34,  et  Boetticheri  Lex,  Tac.  p. 
73  sq.  —  113.  in  Cererem,  in  pa- 
nes,  placentas.  Vid.  ad  Ecl,  V,  69. 
et  Aen.  I,  707.  —  penuria  edendi 
i,  q.  penuria  ciborura.  —  114.  Ver- 
bum  violare  propterea  usurpatum 
puto,  quia  haec  liba,  tamquam  fatalia 
(v.  115.),  sacra  sunt  habenda;  nam 
de  re  sacra  et  inviolabili  hic  cogitan- 
dum  esse,  iam  docet  addita  vox  au- 
dacihus ,  (cf.  v.  c.  TibuII.  III,  5,  7. 
Non  ego  tentavi,  nulli  temeranda  viro- 
rum,  Auda.v  laudandae  sacra  docere 
deae),  quod  etiam  Wagn.  docuit.  Sic 
si  locum  intelligimus,  neque  ut  de  li- 
bis  vere  iam  diis  consecratis  cogite- 
mus,  neque  ut  violare  cum  Hcyn.  sim- 
pliciter  pro  frangere,  comminuerc  po- 
situm  accipiamus  opus  cst.  —  115. 
orhem  fatalis  crust i,  libas  rotun- 
das,  quac  pertinebant  ad  fata  Aeneae 
et  sociorum.  Cf.  supi-a  IH,  255  sqfj. 
—  patulis  (magnis,  latis :  vid.  ad 
Ecl.  I,    1.  et  (j(i0.ui,Z^2.)quadris. 


AENEIDOS  LIB.  VIL 


13 


Heus,   etiam  mensas  coiismiiimus!  inquit  lulus; 
Xcc  plura  alluclcns.     Ea  vox  auclita  laborum 
Prima  tulit  linem,  primamquc  loqucntis  ab  ore 
Eripuit  pater,  ac  stupefactus  numine  prcssit. 
Continuo,  Salvc  fatis  mihi  dcbita  Tellus, 


120 


Cf.  Moret.  v.  49.  siihactum  opus  pal- 
mis  '  -  dilatat  in  orhem  Et  notat  im- 
jiressis  aequo  discrimine  guadras,  cum 
Sealigeri  adnot.  —  116.  Heus  ncque 
dolcntis  luli  est,  ut  Servius  ccnset 
ad  Aen.  321.,  nequc  ludentis  et  fa- 
ceti  remque  insolitani  cum  ioco  no- 
tantis ,  quae  cst  Marklandi  sententia 
ad  Stat.  Silv.  V,  4,  14.;  sed,  quod 
iam  Cerda  perspexit,  lulus  simpliciter 
alloquitur  socios  subito  exclamans : 
cn  quid  facimus?  mcnsas  etiam  con- 
sumimus?  et  heus  respondent  nostro 
heda^  vel  hort !  Cf.  etiam  Hand.  Turs. 
III.  p.  74,  —  117.  alludens^  iocans 
ad  socios  et  ludens  in  nomine  rei. 
Vid.  ctiam  Schiracli.  p.  327.  Burm. 
pluribus  aliorum  scriptorum  locis  col- 
latjs  (lustin.  I,  4.  Claud.  VI.  Cons. 
Hon.  83.  Ovid.  Met.  IV,  432.  Val. 
Fl.  VI,  664.  Claud.  in  Ruf.  II,  328. 
all.),  minus  recteinterpretaturper  sub- 
ridens.  —  118.  Prima  tulit^  attu- 
lit, /t?zem,  significavit  Troianis,  qui 
vatieinium  illud  in  memoriam  sibi  re- 
vocarunt,  laborum  iam  adesse  finem 
et  terram  fatis  destinatam  nuuc  tau- 
dem  vere  esse  inventam.  —  primam- 
que^  ut  primum  exiit  ex  eius  ore, 
ideoque  i.  q.  statim,  continuo  (vid.  ad 
Geo.  I,  12.  et  V,  375.)  —  eripuit 
pater,  excepit,  vnsXd^izo ,  vntdt^a- 
10.  Hoc  enim  verbum  ad  solam  ce- 
leritatem  dicentis  et  alterius  verba  ex- 
cipientis  referendum  esse,  vere  me- 
morat  tleyn.,  comparaus  Graecorum 
aond^tiv  et  ngociQnaCsiu  ru  ktyofAt- 
va.  Sic  etiam  Schirach.  p.  399.  Burm. 
temere  coni.  arripuit,  quod  taraen 
Peerlk.  comprobat  et  sic  interpreta- 
tur:  ,,suscepit  vocem  et  de  ea  cogi- 
tavit.  Voccm  praeterlabi,  et,  ut  au- 
dita  erat,  ex  animo  elabi  non  passus 
est."  —  pressit  vocem  vulgo  ex- 
plicant:  interpellat  luli  orationem,  ne 
infausta  ille  adiiciat ;  quae  tamen  non 
erat  cur  interpellaretur,  quum  ex  ver- 
bis  nec  plura  alludens  apjDareat,  ipsum 
lulum  nihil  praeterea  addere  voluisse. 
Magis  etiam  absona  et  plane  ridicula 


est  Burmanni  interprctatio :  ,,pressit 
forte  manu  sua  os  Ascanii."  Schirach. 
p.  399.  premere  vocem  dictum  putat, 
ut  premere  vestigia,  i.  e.  sequi,  exci- 
pere  aliquem  loquendo ,  statim  post 
alium  verba  facere;  sed  haec  notio 
iaminestverbis  antecedentibus.  Wagn. 
sic  intcrpretatur:  ,,paul]um  hacsit,  se- 
cum  reputans  haec  verba  —  animo 
pressit  —  atque  ut  omnia  congruere 
videt  veteri  illi  oraculo,  continuo  sal- 
vere  iubet  terram  sibi  debitam;"  et 
simili  ratione  lahn.  vocem  premere  ad 
analogiam  locutionum  crimen  premere, 
argumentum  premere  pro  vocem  urgere 
dictum  putat,  ^^den  Aussprtich  festhal- 
ten  und  tveiter  verfolgen,"''  quae  expli- 
catio  mihi  quoque  probatur,  modo 
adiicias  notionem  ponderis,  quo  haec 
vox  alte  in  pectus  Aeneae  descendat. 
Siipfiius  pressit  pro  repressit,  oppres- 
sit  positum  censet:  „er  hemmte  das 
TFori",  non  interpellando,  sed  celeri- 
ter  laeteque  assentiendo,  et  suspica- 
tur,  Aeneam  excipere  luli  orationem, 
ne  lulus  plura  loquendo  verbum  il- 
lud  bene  omiuatum  infirmaret  aut 
perderet.  Peerlk.  denique  audacter 
coni.  stupefactus  mente  peregit  (coll. 
Aeu.  VI,  105,)  —  mimine:  meminit 
enim  vaticinii  supra  III,  255.  com- 
mcmorati  ideoque  Ascanium  numinis 
alicuius  instinctu  hancvocem  edidisse 
l^utat.  Cf.  autcm  adnott.  ad  Geo.  IV, 
7.  Ccterum  de  numeris  huius  versus 
vid.  AVagn.  Qu.  Virg.  XXXV,  16., 
qui  multa  exempla  caesurae  post  Co- 
pulam  ac  admissae  collegit.  Huic 
loco  simillimi  sunt  IV,  674.  et  VIII, 
321.;  alibi  enim  aut  elisio  locum  ha- 
bet  (ut  Aen.  I,  58.  151.  II,  169.  VI, 
724.  cett.),  aut  nova  sequitur  incisio 
post  primam  pedis  quarti  syllabam 
(velut  I,  54.  82.   171.  285.  IV,    613.) 

—  120.  salve  -  -  salvete  est  ve- 
nerantis.     Cf.  etiam   infra  VIII,   301. 

—  fatis  mihi  dehita  Tellus.  Vid. 
ad  III,  184.,  ubi  addi  possunt  Duker. 
ad  Flor.  IV,  2,  35.  Bach.  ad  Ovid. 
Met.  XIII,  54.  (et  Ochsner.  ad  eiusd. 


14 


P.  VIEGILU  MARONIS 


Vosque,  ait,  o  fidi  Troiae  salvete  Penates: 

Hic  domus,  haec  patria  est.     Genitor  mihi  talia  namque  — 

Nunc  repeto  —  Anchises  fatorum  arcana  reliquit: 

Cum  te,  nate,  fames  ignota  ad  htora  vectum 

Accisis  coget  dapibus  consumere  mensas,  125 

Tum  sperare  domos  defessus  ibique  memento 

Prima  locare  manu  moHrique  aggere  tecta. 

Haec  erat  illa  fames;  haec  nos  suprema  manebat, 

Exitiis  positura  modum. 

Quare  agite  et  primo  laeti  cum  lumine  solis,  130 


VI,  538.  p.  537.  ed.  Bach.)  —  121. 
„o  fidi  salvete  Penates.  Haec 
perpetua  est  Aeneae  religio,  ut  Pe- 
nates  primo  loco  appellet.  Promise- 
rant  tamen  et  illi,  unde  Jidi  Penates, 
per  somnum,  Aeneara  Italiam  esse 
aditurum  III,  147.  162.  167.,  unde 
nunc  V.  122.  Hic  domiis  ^  haec  pairia 
est  vestra,  unde  olim  Troiam  estis 
advecti."  H.  —  fidi,  promissorum 
fidem  servantes.  Cf.  III,  148  sqq.  — 
122.  Part.  namque  pluribus  verbis 
postposita  legitur  etiam  Ecl.  I,  14.  III, 
33.  Aen.  V,  733.  614.  VI,  72.  al.  Cf. 
adnott.  ad  Geo.  IV,  22.  et  Aen.  I,  444. 
Comma,  quod  vulgo  post  ialia  appa- 
ret ,  Wagn.  (qucm  Siipfl.  et  Gossr. 
sequuntur)  post  namque  posuit,  qua 
mutatione  et  numeri  iuvantur  et  oratio 
melius  iungitur.  Equidem  verba  Nunc 
repeto,  tamquam  parenthetice  inserta, 
ut  soleo,  lineolis  a  ceteris  seiunxi. 
—  repete re pro  memoria  repetere,  Vid. 
adnott.  ad  III,  184.  —  Magnam  au- 
tem  hic  locus  continet  difficultatem, 
quum  Anchisae  genitori  hoc  vaticinium 
tribuatur,  quod  Celaeno,  Harpyiarum 
ima,  ediderat  III,  255  sqq.,  Helenus 
autem  confirmaverat  III,  394. ;  quare 
non  temere  Wagn.  Qu.  Virg.  XL. 
hunc  locum  iis  adnumerare  videtur, 
ubi  pocta  dormitasse  censendus  sit. 
Heyn.  suspicatur,  Virgilium  fabulam 
illam  de  Harpyiis  curis  secundis  in- 
tcxuisse,  ct  praematura  morte  impe- 
ditum  rcliqua  non  potuisse  mutare 
vel  cetcris  accommodare.  Euhk.  et 
Gossr.  pocitam  ita  exciisant:  quum 
nequc  Celaeno,  ncque  Hclcnus,  (]uan- 
do  mcnsas  consumcrent,  tempus  ct 
locum  urbis  condcndac  iam  adcssc 
dixerint,  id  fortassc  Acneam  a  patre  in 
Elysio  audivissc ,  qui  proptcrca  iurc 
fatorum   arcana    explicata    filio    reli- 


quisse  dicatur.  —  125.  accisis  da- 
pibus,  consumptis.  Alibi  est  i.  q. 
attritus,  imminutus,  afflictus.  Cf.  Cic. 
prov.  cons.  14,  34.  Liv.  III,  10,  8. 
(ibique  Intpp.)  VI,  29.  extr.  VIII,  11, 
8.  Tac.  Ann.  I,  61.  Sil.  II,  392. 
VIII,  590.  cett.  Oudend.  et  Herzog. 
ad  Hirt.  B.  G.  VIII,  31.  —  126.  spe- 
rare.  Peerlk.  malit  sperate.  Ceterura 
sperare  non  esse  pro  Imperativo  po- 
situm,  sed  a  memento  pendere,  in 
promptu  est.  —  127.  moliri  aggcre 
Trappius  explicat:  una  cum  aggere; 
sed  valet  potius:  in  aggere.  Moliri 
enim  tecta  est  fundamenta  domorum 
ponerc  (vid.  infra  v.  158.  et  adnott. 
ad  III,  6.).  quod  ficri  non  potest  sine 
aggere,  i.  e.  aggesta  terra.  Cf.  Varro 
L.  L.  IV.  p.  39.  Bip.  Vid.  etiam  ad 
V,  273.  Peerlk.,  in  toto  hoc  loco 
haerens,  et  moliri  tecta  aggere  nihil 
aliud  significare  posse  putans,  quam 
domos  facere  ex  aggere,  fortasse  ca- 
sas  ex  cespitibus,  totum  v.  127.  et 
cum  eo  dimidium  v.  126.  inde  aver- 
bo  defessus  spurium  censet,  ut  verba 
Tum  sperate  domus  versum  imperfe- 
ctum  efficiaut.  —  manu.  Vid.  ad  IV, 
344.  —  129.  Exitiis,  aerumnis,  ca- 
lamitatibus.  Burm.  coni.  Exsiiiis,  quod 
ex  uno  Cod.  Goth.  in  contextum 
adeo  recepit  Wakef.  (coll.  II,  780.) 
atque  etiam  Pecrlkamp.  praefert,  qui 
praetcrea  ex  uno  Cod.  Rom.  adopta- 
ri  vult  Pluralem  manebant ;  Singula- 
rem  tamen  praeter  ceterorum  Codd. 
etiam  Frontonis  p.  522.  auctoritas 
tuetur.  —  modum,  i.  e.  fincm.  Cf. 
e.  g.  Hor.  Od.  I,  16,  2.  Liv.  XXXI, 
38,  6.  Cic.  Finn.  I,  1,  2.  Verr.  II,  50, 
145.  Ovid.  Trist.  III,  13,  4.  Lucan. 
X,  42.,  in  quibus  locis  omnibus  ha- 
bemus  modum  ponere,  imponere,  sta- 
tuere,    constituere  et   similia.   —   130. 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


15 


Qiiae  loca,  qulvc  habeant  homines,  ubi  moenia  gentis, 
Vestigemus,  et  a  portu  diversa  petamus. 

i   Nunc  pateras  hbate  lovi,  precibusque  vocate 
Anchisen  genitorem,  et  vina  reponite  mensis. 

I  Sic  cleinde  effatus  frondenti  tempora  ramo 
Imphcat,  ct  Geniumque  loci  primamque  deorum 
TeHurem  Nymphasque  et  adhuc  ignota  precatur 
Flumina,  tum  Noctem  Noctisque  orientia  signa 
Idaeumquc  lovem  Phrygiamque  ex  ordine  Matrem 
Invocat,  et  duphcis  Coeloque  Ereboque  parentes. 
Hic  pater  omnipotens  ter  coelo  clarus  ab  alto 


135 


140 


agite  et  -  -  vestig emus  et  peia- 
mus.  Cf.  adnott.  ad  I,  627.  —  pri- 
mo  cum  lumine  solis.  Vid.  ad 
III,  568.  —  131.  habeant,  teneaut, 
incolant.  (Vid.  ad  Ecl.  VII,  40.  Am. 

III,  147.  VI,  670.  -XI,  357.)  —  133 
sqq.  ,,Exspectabas  hoc  ab  Aenea,  re- 
ligioso  homine,  ut  a  religione  initium 
iaceret,  imprimis  quum  hoc  sollemne 
sit,  ut  preces  et  sacra  faciant  quum 
omine  accepto.  tum  escensu  vel  aditu 
in  locum  optatum  facto.  Cf.  imprimis 
Odyss.  XIII,  353  sq.  Anchisen  a  filio 
consecratum  Lactautius  lust.  I,  15, 
12.  ex  h.  1.  probat.  Eactum  id  iam 
V,  58  sq.  vidimus."  U.  —  pateras 
lihate,  i.  e.  vinum  ex  pateris.  Vid. 
ad  III,  354.  —  134.  reponite  Heyn. 
explicat  per  appouite:  rectius  autem 
Wagn.  Qu.  Virg.  XLI.  proprie  intel- 
ligendum  esseputat:  repetita  vice  po- 
nite,  apposita  mensa  secunda,  coJl. 
Schol.  Horat.  ad  Od.  IV,  5.  Antiquo- 
i'um  consuetudo  fuit,  ut,  sjiblata  prima 
mensa,  poneretur  secunda,  atque  in  ea 
positis  pomis  infusoque  in  pateras  me- 
ro  Diis  libaretur.  Cf.  adnott.  ad  Geo. 

IV,  378.  —  135.  Sic  deinde  effa- 
tus.  Vid.  ad  II,  391.  —  tempora 
ramo  Implicat,  ex  more  sacrifi- 
cantium.  Vid.  ad  V,  71.  —  136.  Pri- 
mum  invocat  ea  numina,  quae  natu- 
rae  partes  et  vires  rei^raesentant,  qui- 
bus  V.  139.  domesticos  deos  adiungit. 
Genium  loci:  ut  enim  singuU  ho- 
mines  et  universi  populi,  ita  etiam 
unusquisqiie  locus  habebat  Gcnium 
suum  s.  deum  tutelarem.  Cf.  V,  95. 
ibique  Serv.  idemque  ad  Geo.  I,  302. 
Drak.  ad  Silium  XIII,  124.  et  Interpp. 
ad  Ovid.  Fast.  IV,  507.  omnino  au- 
tem  de  eorum  genere  et  de  figura, 
qua  ab  artificibus  veterum  repraesen- 


tabantur,  Krause  in  Pauly  Ilealencych 

III.  p.  693  sqq.  —  primarn  deorum 
Wagn.  simpliciter  accipit  pro:  Tel- 
lurem  ante  omnes.  Vid.  Qu.  Virg. 
XXVIII,  3,  h.   Cf.    etiam  adnott.  ad 

II,  40.  III,  437.  et  XI,  785.  ^Gossr. 
autem  (coll.  Soph.  Ant.  S^taJy  Tav 
vnEQTCiTCiy  Fav  et  Cir.  244.,  ubi  Z>/- 
ctynna ,  quae^  eadem  sit  cum  Terra, 
prima  deiim  dicatur)  primam  deorum 
vocari  putat,  quod  ex  ea  ceteri  sint 
generati,  quare  etiam  postea  primuni 
inter  eos  locum  obtineat.  —  137. 
Hand.  Turs.  I.  p.  164.  haec  scripsit: 
„Saepe  coniunguntur  verba  et  adhuc, 
que  adhuc,  qtiae  idem  atque  alibi 
adeoque,  et  adeo  significant;"  et  inter 
exempla,  quibus  hunc  usum  com- 
probare  studet,  etiam  h.  \.  affert;  du- 
bito,  num  recte.  —  138.  Parrhas. 
horrentia  .supia,  quod  placet  Wakefiel- 
do  ad  Lucr.  V,  1189.  Ceterum  signa 
coelestia  ab  antiquis  hominibus  pro 
naturis  animatis  et  divinis  habita  esse, 
res    est   satis   nota.     Cf.   Geo.  I,  32. 

IV,  225.  Aen.  II,  154.  Cic.  Somn. 
Scip.  3.  de  N.  D.  II,  15.  etc.  —  139. 
Idaeum  lovem,  a  Cretae  illo  monte 
appellatum,  de  quo  vid.  ad  III,   105. 

—  Phrygiam  Matrem,  Cybelen, 
magnam  deorum  matrem,  Vid.  ad  III, 

III,  —  ex  ordine,  deinceps.  Vid. 
ad  Geo.IV,  419.  —  140.  „duplicis 
Coeloque  Ereboque  parentes, 
utrumque  parentem ,  Venerem  inter 
deos,  Ancliisen  inter  Manes."  H.  De 
voc.  duplex  vid.  ad  I,  93.,  de  Erebo 
ad  IV,  510.  et  de  simplici  Ablativo 
loci  (pro  :  qui  sunt  in  Coelo  et  Ere- 
bo)  infra  v.  226.  351.  450.  colL  iis, 
quae    ad   Ecl.    IV,    60.  X,    24.   Aen. 

IV,  502.  V,   190.  et  al.  adnotavimus. 

—  141  sqq.   Augurium  laetum,  toni- 


16 


P.  VIRGim  MARONIS 


Intonuit,  radiisque  ardentem  lucis  et  auro 
Ipse  manu  quatiens  ostendit  ab  aethere  nubem. 
Diditm-  liic  subito  Troiana  per  a^mina  rumor, 
Advenisse  diem,  quo  debita  moenia  condant. 
Certatim  instaurant  epulas,  atque  omine  magno 
Crateras  laeti  statuunt  et  vina  coronant. 

Postera  cum  prima  lustrabat  lampade  terras 
Orta  dies,  urbem  et  finis  et  litora  gentis 
Diversi  explorant;  haec  fontis  stagna  Numici, 
Hunc  Thybrim  fluvium,  hic  fortis  habitare  Latinos. 


145 


150 


tru  coelo  sereno,  ex  nube  corusca, 
quam  ardentem  dixit  radiis  lucis  au- 
reae."  H.  Cf.  supra  II,  692  sq.  Hom. 
Od.  XX,  120.  Hor.  Od.  I,  34,  5. 
Ovid.  A.  A.  III,  55.  Fast.  III,  367. 
Lucan.  I,  530.  Voss.  ad  Geo.  I,  487. 
et  Orell.  ad  Hor.  1.  1.  —  ter  into- 
nuit.  Vid.  ad  Ecl.  VIII,  73.  —  cla- 
rus.  Ad  lovem  refertur  epitheton, 
quod  proprie.  ad  coelum,  nulla  nube 
obductum,  pertinet.  Cf.  adnott.  ad 
Aen.  I,  4.  VIII,  526.  IX,  582.  etc.  — 
142.  ^auro.  Forte  aura  magis  pla- 
cere  possit;  nam  proprie  aura  lucis 
&t  fulminis  dicitur,  ut  supra  VI,  204. 
vidimus.  Tamen  nec  niale  nubes  ar- 
dens  radiis  et  auro  lucis  pro  vulgari: 
radiis  aureis,  vicfiXri  /Qvaotidijg." 
Haec  fere  Heyn.  Ut  aurum  poetis  in- 
terdum  dicitur  de  luce  solis  et  side- 
rum  (cf.  Ovid.  Met.  VII,  705.,  ubi 
tamen  pro  auro  rectius  legi  videtur 
o?-e,  Val.  FL  V,  370.  et  Heins.  ad 
eiusd.  II,  58.),  ita  etiam  hic  de  nube 
fulgente  et  solis  radiis  illustrata.  Sic 
de  ipso  sole  Val.  Fl.  II,  57.  cerius- 
gue  ad  talia  Titan  Integer  m  Jiuctus 
et  in  uno  decidit  auro.  Lutat.  ad  Stat. 
Theb.  III,  320.  nubem  ipsam  per  ful- 
men  interpretatur.  De  altero  autem 
Substantivo  Adiectivi  loco  per  Copu- 
lam  adiecto  vid.  ad  Ecl.  II,  8.  et  al. 
—  144.  Diditur.  Sic  Med.  cum  aliis 
libris,  idemque  sibi  vult  corrupta  tri- 
um  Codd.  lectio  dicitur.  Cctcri  Codd. 
deditur.  Eadem  varietas  deprehcnditur 
etiam  VIII,  132.,  ubi  Med.  aliiquc  Codd. 
iuvant  lcctionem  didita.  Didere  autem 
■vox  est  Lucrctiana  (cf.  II,  1136.  III, 
246.  707.  IV,  241.  633.  956.  cett. 
praeterea  autcm  Hor.  Serm.  II,  2,  67. 
Silius  I,  186.  Ph\ut.  Mcrc.  prol.  58. 
Cic.  pr.  Cocl.  16.),  ad  quam  corrum- 
pendam   promptissimi    craut    librarii. 


Cf.  Drak.  ad  Sil.  I,  186.  idemque  et 
alii  Intpp.  ad  Liv.  VII,  31,  4.  Apud 
Silium  1.  \.  legimus  fama  in  populos 
iurati  didita  belli,  i.  e.  sparsa  per  po- 
pulos.  —  145.  debita,  Vid.  supra  v. 
120.  —  146.  instaurant  epulas. 
Vid.  ad  IV,  63.  —  omine  magno, 
quod  V.  141  sq.  narratum  est.  Lu- 
tat.  ad  Stat.  Theb.  IX,  630.  magnum 
falso  interpretatur  malum,  metuendum ; 
rectius  Barth.  manifestum,  irrefutabile. 
Ceterum  haec  verba  absolute  dicta 
puto  pro :  quum  tam  magnum  s.  ma- 
nifestum  augurium  ipsis  datura  esset, 
vel  accepto  tanto  omine.  Cf.  adnott. 
ad  III,  546.  et  al.  Wagn.,  qui  sic 
tanio  quidem  omine,  non  vero  magno 
omine  dici  potuisse  arbitratur  (cuius 
rei  causam  non  perspicio) ,  magno 
omine  coniungit  cum  laeti.  —  147. 
Cratera  statuunt.  Vid.  ad  Ecl. 
V,  68.  —  vina  coronant.  Vid.  ad 
(Geo.  II,  528.  ct)  Aen.  I,  724.  — 
\.A9i.  prima  1  ampade.  Vid.  ad  III, 
637.  et  Geo.  III,  130.  —  149.  urbem, 
Laurentum.  —  150.  diversi,  Cf.  su- 
pra  V.  132.  —  Numici  et  a  Nomi- 
nativo  JVuinicius,  ut  vulgo  nominatur 
hic  parvus  Latii  fluvins  (de  quo  cf. 
etiam  Plin.  III,  5,  9.),  et  a  forma 
Numicus,  quae  invenitur  ap.  Silium 
VIII,  180.,  deduci  potcst.  Heyn.  scri- 
psit  Numicl,  quod  oculos  offendit. 
,,Numicii  fo ntis  stag n  a  seu  ornate 
pro  fonte  dicta,  seu  quod  tardo  ac 
tacito  raotu  aranis  ferebatur ,  ulva 
ipsc  et  limo  obsitus,  ut  ex  Ovid. 
Mct.  XIV,  598.  599.  intelligitur.  Flu- 
ctuant  dc  eius  loco  virorura  doctorum 
iudicia,  nisi  forte  totus  fluvius  nunc 
exaruit."  H.  Stagnnm  Numici  (quod 
etiara  Silius  I,  633.  commeraorat) 
haud  dubic  est  Slagno  di  Lcvante  no- 
stroruni    tcmporura    haiid    procul  ab 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


17 


Tum  satus  Anchisa  delectos  orcline  ab  omni 
Centum  oratores  augusta  ad  moenia  regis 
Ire  iubet,  ramis  velatos  Palladis  omnes, 
Donaque  ferre  viro,  pacemque  exposcere  Teucris. 
Haud  mora,  festinant  iussi  rapidisque  feruntur 
Passibus.     Ipse  humili  designat  moenia  fossa, 
Mohturque  locum,  primasque  in  litore  sedes 


155 


antiquo  et  exsiccato  Tibcris  alvco 
(nunc  Fiume  MorLuo)^  situm ,  cx  quo 
etiamnunc  prodit  liuvius,  qucm  niliil 
impedit  quominus  pro  Numicio  Vir- 
gilii  habeamus.  Cf.  Bonstettcn  Voy- 
age  sto-  la  scene  des  six  derniers  liv- 
res  de  1'Ene'ide  j).  82  sqq.  ct  Wagn. 
ad  Heynii  Exc.  III.  ad  h.  1.  Vol.  III, 
p.  141  sq.  Parvus  enim  ille  fluvius 
iuxta  Ardeam  in  mare  effluens ,  qui 
nunc  dicitur  Rivo  di  Nemi  ct  jjro- 
pterea  vulgo  pro  Numicio  veterum 
habetur ,  quamvis  et  ipse  lacum  vici- 
num  habeat,  vix  tamen  Virgilii  Nu- 
micius  esse  potest,  quum  a  Tiberis 
ripa  ferc  XV  mill.  pass.  remotus  sit, 
idemque  valct  de  vicicino  Rio  Torto 
quem  Gell.  Topoyr.  of  Rome  I.  p.  179. 
et  II,  p.  126.  pro  Numicio  habet. 
Praeterea  Servius  hacc  adnotat:  ,,Quod 
aiitem  ait  stagna^  verum  est.  Nam 
Numicus  ingens  ante  fluvius  fuit  -  -; 
post,  paullatim  decrescens,  in  fontem 
redactus  est,  qui  et  ipse  siccatus  est, 
sacris  interceptis.  Vestae  cnim  libari 
non  nisi  de  hoc  fluvio  licebat."  Ce- 
terum  Peerlk.  fontis  minus  recte  pro 
Accusativo  habet,  ut  sensus  sit:  ex- 
plorant,  haec  stagna  esse  fontes  Nu- 
mici. —  \b2.satus  Anchisa.  Vid. 
ad  Geo.  I,  278.  —  delectos  ordi- 
ne  ab  omni,  ex  omnibus  ordinibus. 
Servius:  ,,Ex  omni  qualitate  digni- 
tatum;  quod  apud  Romanos  in  lega- 
tione  mittenda  hodieque  servatur."  — 
153.  Centum  oratores.  ,,Ut  hoc 
loco  centum  legati  mittuntur,  sic  XI, 
331.  totidem  mittit  Latinus.  -  -  Quod 
tot  mittuntur  [quum  liomani  plerum- 
que  tres,  summum  decem  mittere  so- 
liti  sintj,  voluit  poeta  pertinere  ad  rei 
dignitatem;  agitur  enim  de  initiis  Ro- 
mae."  Gossr.  —  orator  autem  est 
legatus,  qui  verba  facit  apud  eum,  ad 
quem  missus  est.  (Cf.  Varro  L.  L. 
VI,  13.  med.  et  ap.  Nonium  XII,  43.) 
Sic  etiam  infra  VIII,  505.  XI,  100. 
331.  Cic.  Brut.  14,  55.  de  Legg.  II, 
9.  in.  Liv.  I,  15,  5.  V,  15.  XXX,  16, 
VmGiL.  Pars  111.  Ed.  III. 


3.  et  saepc.  —  154.  ^^ramis  velatos 
Palladis,  IxtzriQiag ^  frondes  olea- 
gineas  [nam  Palladis  ramns  est  oli- 
vae,  Palladi  dedicatae]  vittatas  mani- 
bus  praeferre  putandi  sunt;  unde  in- 
fra  V.  236  sq.  ne  temne ,  quod  ultro 
Praeferimus  manibus  vittas  et  verha 
precantia.  Res  ipsa  satis  nota.  Cf. 
inf.  VIII,  116.  128.  XI,  101.  332.  et 
ap.  Graecos  v.  c.  Soph.  Oed.  T.  3. 
-  -  Scilicet  velari  proprie  de  corollis 
et  vittis  (vid.  ad  V,  72.),  quae  amb- 
iunt,  ideoque  tegunt  frontem ,  tem- 
pora.  Transtulit  hoc  poeta  ad  ramos 
vittis  et  infulis  obvolutos,  qui  prae- 
ferebantur  a  supplicibus  et  teneban- 
tur  manibus.  Sed  infulis  et  vittis  de- 
pendentibus  a  ramo  manus  ipsae  ob- 
tegebantur,  unde  manus  velatae;  et 
dicta  hinc  velamenta  ipsi  rami  vittati." 
H.  Cf.  Plaut.  Amph.  I,  1,  101.  Liv. 
XXIV,  30.  XXIX,  16.  XXX,  36.  etc. 
Bach.  ad  Ovid.  Met.XI,  279.  et  Intpp. 
ad  Hom.  II.  I,  14.  —  155.  pacem, 
foedus  et  amicitiam.  —  156.  Ilaud 
mora.  Vid.  ad  III,  207.  —  rapi- 
dis  passibus.  Vid.  ad  I,  644.  — 
157  sqq.  ,,Castrum  hoc  Troiae  est; 
seu  Troia  nova,  Tiberim  praecingens ; 
ita  ut  moenia  ad  amnem  pertinerent: 
IX,  469.  nam  dextera  cingitur  amni\ 
adstantibus  subductisque  navibus,  IX, 
68  sq. ;  a  sinistra  carapus  mare  pro- 
spiciens  (IX,  238.)  et  ad  mare  perti- 
nens;  in  quo  infra  Rutulos,  qui  ca- 
stra  oppugnant,  consistere  videbimus. 
Cf.  infralX,  468.  et  ad  IX,  195."  H. 
De  hoc  primo  oppidulo,  quodAeneas 
ante  Lavinium  in  Italiacondidit,  quod- 
que  IV  stadiis  a  niari  aberat  (Dion. 
Hal.  I,  53.),  cf.  Cato  ap.  Serv.  ad  h. 
].  et  Liv.  I,  1.  —  humili  designat 
moenia  fossa,  i.  e.  sulco  aratri  ope 
ducto.  Cf.  Varro  L.  L.  IV.  p.  40. 
Bip.  Oppida  condebant  in  Latio  EtrU' 
sco  ritu,  i.  e.  -  -  aratro  circumagebant 
sulcum,  Ovid.  East.  IV,  819.  Ante  dies 
legitur,  quae  moenia  signet  aratro  etc. 
et  adnott.  ad  V,  755.  —    158.  moli- 


18 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Castrorum  in  morem  pinnis  atque  aggere  cingit. 
lamque  iter  emensi  turres  ac  tecta  Latinorum 
Ardua  cernebant  iuvenes,  muroque  subibant: 
Ante  urbem  pueri  et  primaevo  flore.  iuventus 


IGO 


tur  Jociim,  i.  e.  tccta  iu  loco.  Cf. 
supra  V.  127.  et  infra  v.  290.  —  pri- 
nias  sedes  Heyn.  minus  rectc  intcr- 
pretatur  per  sedcs  in  prima  litoris 
parte;  potius  de  primis,  quac  Tro- 
iani  in  Italiae  litorc  condunt,  domi- 
ciliis  intelligendum,  ut  supra  v.  61. 
prhnas  qmira  condcrct  a?'ces ,  ubi  vid. 
adnott.  —  159.  pinnis,  i.  e.  muris, 
et  aggere,  vallo,  quod  fossam  ab 
interiorc  iiarte  ambit.  Cf.  Herzog.  ad 
Caes.  B.  G.  V,  40.  (de  pinnis)  et  11, 
12.  (de  aggere.)  —  160.  tnrres  et 
tectay  tecta  altarum  domorura,  ut 
II,  445.  et  XII,  132.  —  Latinortim 
Sic  Med.  (in  quo  Foggin.  literas 
orum  miniata  lineola  transfossas  ct  i 
superscriptuni  esse  refcrt)  complures- 
que  alii  Codd.,  quibuscum  conspirant 
Mar.  Victor.  p.  1969.  P.  Schol.  ad 
Hor.  Sat.  I,  S,  43.  (ubi  vid.  Heindorf. 
p.  183.)  Serv.  et  Donat.  (cf.  etiam 
Orell.  ad  llor.  Od.  II,  2,  18.)  5  cctcri 
Latini,  quod  dcfcndit  Weicliert.de 
versu  hyperm.  p.  10.,  qui  negat  sc 
intelligere,  quomodo  domicilia  Lati- 
norum,  quos  in  easis  habitasse  pro- 
babile  sit,  turriis  et  tecia  ardua  vo- 
cari  possint.  Scd  Wagn.  (quem  re- 
centiores  editt.  omncs  secuti.  sunt) 
opponit  locum  XII,  131  sqq.  et  ver- 
ba  addita  muroque  sahihant^  quae  poe- 
tara  non  de  sola  rcgia,  sed  de  tota 
Latinorum  urbe  cogitasse  satis  com- 
probent;  lcctionem  autem  Lathii  vel 
ex  v.  585.  adscitam,  vcl,  ut  versus 
hypermeter  tolleretur  effictam  ccnset; 
quod  mibi  quoque  admodura  proba- 
bile  videtur.  Poeta  cnim  lioc  vult  si- 
gnificarc,  legatos  urbi  adpropin(|uan- 
tcs  e  longinquo  acdilicia  eius  supra 
muros  emineutia  conspexissc,  idco- 
que  alta  tccta  crant  eommcmoranda, 
quae  utrum  regiac  sint,  an  tcmplorum 
ct  acdium  publicarum,  an  j^rivatarum 
domuum,  hoc  prorsus  perinde  est; 
ardua  cmtem  f^atinoruin  tecta  ctiam  rc- 
gis  palatium  in  sc  conqjlccti,  ncmo 
ncgaljit.  —  161.  mu.ro  sub  ih  ant. 
Aliquot  Codd.  muros,  quod  dcfendunt 
Ileins.  ad   Ovid.    Mct.    XIII,    611.    ct 


Markland.  ad  Stat.  Silv.  I,  2,  158. 
Nos  meliorum  Codd.  auctoritatem 
secuti  sumus,  non  tamen  moti  Wa- 
gncri  disputatione,  qui  sibi  videtur 
docuisse,  apud  Virgiliura  hoc  discri- 
mine  dici  suhire  locum  et  suhire  loco 
(tertio  Casu),  ut  illud  significet  intrare 
locum,  hoc  prope  accedo-e,  ideoque 
iiic,  ubi  dc  appropinquantibus,  non- 
dum  intrantibus  scrmo  sit,  quod  im- 
primis  ex  v.  162  sqq.  patcat,  neces- 
sario  7nuro  scribcndum  esse.  Hoc  enim 
discrimen,  quod  non  primus  protulit 
Wagn.,  sed  ante  eum  (certe  de  ver- 
bis  succedere  muro  et  murum)  iam  sta- 
tuit  F.  A.  Wolfius  ad  Tac.  Ann.  II, 
20.,  (et  quod  probat  Bach.  ad  Ovid. 
Met.  Xni,  728.),  non  verum  esse, 
Wagnerum  vel  ea  docere  poterant, 
quac  ipse  addidit:  ,,nisi  quod  suhire 
loco  ctiam  pro  sid>ire  locum  ap.  Vir- 
gilium  legitur,  quod  qui  intrat  aliquem 
locum,  is  ctiam  acccsscrit  ad  eum  nc- 
cesse  cst,  ut  III,  292.  poriuque  (i.  e. 
portui)  suhimus  Chaonio;^''  quisque 
cnim  vidct,  Wagnero,  ut  hoc  cora- 
probaret,  potius  scribendum  fulsse: 
,,quod  qui  acccssit  ad  aliquem  locum, 
is  etiam  eum  intret  necesse  est,"  quod 
absurdum  essct.  Immo  quum  omnium 
Codd.  conscnsu  v.  c.  VI,  13.  suheunt 
lucos,  VIII,  125.  autem  suheunt  luco 
(ut  1.  1.  suhire  portu)  sine  ullo  sen- 
sus  discrimine  scriptum  inveniatur, 
aut  iHa  disputatio  falsa  est,  aut  multi 
loci  invitis  Codd.  mutandi.  Cum  Da- 
tivo  practerea  suhire  construitur  Aen. 
VI,  222.  ct  IX,  371.,  cum  Accusativo 
autcm  VIII,  362.  et  X,  798.  Vid. 
ctiam  quae  iam  contra  Wolfium  dis- 
putarunt  Boettichcr.  in  Lex.  Tac.  p. 
446.  ct  Kritz.  a<l  Sall.  lug.  57,  4. 
coll.  Drak.  ad  Silium  V,  283.  et  ad- 
not.  nostra  ad  Aen.  IX,  371.  —  162 
sq.  ,,Non  modo  Komanae  militiae 
morc,  quod  Servius  putat,  sed  Graeco 
quoque  ct  omnino  priscae  vitae  ritu 
(ut  ap.  Hes.  Scut.  285  sq.)  ante  ur- 
bcm  in  campis  exercet  se  cursu  ac 
hidit  armis  iuvcntus  urbana.  Pocita 
autcm  co   morc  egregie   usus   cst  ad 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


19 


Exerccntur  cquls,  clomitantque  in  pulvcrc  currus, 
Aut  acris  tendunt  arcus,  aut  lenta  Jaccrtis 
Splcula  contorquent,  cursuque  ictuque  lucessunt: 
t  Cum  praevectns  cqiio  longaevi  regis  acl  auris 
Nuntius  ingentls  ignota  in  veste  reportat 
Advenisse  viros.     llle  intra  tecta  vocari 
Imperat,  et  solio  medius  consedit  avito. 
Tectum  augustum,  ingens,  centum  subllme  columnis, 
Urbe  fult  summa,  Laurentls  regia  Plci, 
Horrendum  sllvls  et  rellglonc  parentum. 


1G5 


170 


narratiouis  suavitatciu.''  //.  Cl".  ctiaui 
Houi.  II.  ir,  811  sqq.  et  Ovid.  Mct. 
VI,  218  sqq.  —  163.  domitant  cur- 
rus,  i,  e.  equos  iugales  sub  curribus. 
Eadem  audacia  dictum  infra  XII,  287. 
infrenajit  aUi  cvrrus ,  et  Geo.  I,  514. 
ncque  aiicUt  cxirrus  hahenas.  —  164  sq. 
Aut  —  aut  —  que  —  qtie.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Geo.  I,  442.  Aen.  II,  36. 
V,  52.  al.  —  acres,  scil.  pueri  et 
iuvenes.  Pcerlk.  malit  cnrvos  (arcus), 
ut  mox  spicula  lenta.  —  165.  spicu- 
la,  i.  e.  iacula,  lenta  sunt  flexibilia, 
ex  lenta  cornorum,  myrtorum  etc. 
materia  facta  (cf.  Geo.  II,  447  sqq. 
et  Aen.  IX,  698.)  Sic  lenta  hastiUa 
XII,  489.  et  ap.  Ovid.  Mct.  VIII,  28., 
lentae  hastae  Ecl.  V,  31.,  lenium  pi- 
lum  ap.  Tibull.  IV,  1,  90.  etc.  Cf. 
etiam  adnott.  ad  Ecl.  III,  38.  et  Gco. 

IV,  170.  —  ,,lac essimt  pro  contcn- 
dunt,  certant:  quandoquidem  provo- 
cant  se  et  laccssunt,  qui  puguant." 
//.  —  ictu,  iaculationc,  qua  dc  re 
Wagn.  conferri  iubet  Beierum  ad  Cic. 
Or.  pr.  Tullio  fragm.  p.  43.  —  166. 
Verba  O/m  praevcctus  equo  seqq.  pro- 
prie  ad  illa  pcrfciuere  iainque  iter 
emensi  -  -  subihant,  a  quibus  iuteric- 
ctis  verbis  Ante  urhera  -  -  lacessunt 
segregantur,  in  promptu  cst;  quarc 
etiam  Punctum  vulgo  post  suhihant 
positum  cum  lahnio  in  Colon  muta- 
vimus,  qua  in  re  Peerlk.  et  Siipfl.  nos 
secuti  sunt;  Gossr.  cum  Wagnero 
Punctum  retinuit.  —  pr aev ectus, 
ante  Troianos  urbem  invectus,  ut  ali- 
bi  praeire,  praecedere.  Cf.  Heinsius 
ad  C]aud.  R.  Pros.  II,  122.  Pauci 
quidam  libri />roi;ec^t<s,  quod  immerito 
defendit  Burm.  —  167.  ignota  in 
veste.     Vid.    ad    III,  595.  IV-,    518. 

V,  37.  179.  —  reportat  Heynio  ni- 
hil  aliud   est,    quam   simplex  portat; 


rcctius  autcm  Wagn.  statuit,  in  hoc 
similibiisquc  vcrbis  re  eam  habere 
potestatem,  ut  iteratio  quaedam  cer- 
natur  in  narrandis  et  quasi  repracsen- 
tandis  iis,  quae  vel  viderimus  vel  au- 
divcrimus.  Cf.  IX,  193.  et  quae  ad 
IV,  656.  Geo.  II,  194.  et  similes  lo- 
cos  adnotavimus.  —  168.  intra  te- 
cta  pro  vulg.  in  tecta.  Cf.  Drak.  ad 
Liv.  VII,  11,  10.  et  Hand.  Turs.  III. 
p.  439.  —  169.  solio  medius  con- 
sedit,  pro:  in  medio  solio.    Cf.  Geo. 

IV,  436.  ibique  adnott.  et  Aen.  I, 
505.  Ceterum  de  forma  Perfecti  con- 
sedi  ef.  adnott.  ad  Aen.  III,  565.  — 
170  s([q.  „Pici  haec  reyia  in  arce 
Laurcnti  pro  curia  ct  templo  erat  La- 
tinis,    diversa  utique   a  Latini   regia, 

V.  59  sq.  descripta,  et  improprie  nunc 
V.  171.  regia  dicta,  h.  e.  aedificium 
magnificum.  Quid  quod  iuncta  haec 
esse  solebantj  ut  in  palatio  Augusti 
erat  templum  Apollinis  Palatini.  Imi- 
tatus  est  locum  multo  cum  verborum 
tumore  Scneca  Thyest.  641  —  664." 
//.  —  V.  170.  integrum  exscripsit 
Statius  Silv.  IV,  2,  18.  Nihilominus 
Peerlk.  proptcr  v.  174.  pro  tectum 
coni.  templum.  —  centum  suhl im e 
cohimnis.  Cf.  Ovid.  Met.  II,  1. 
Regia  SoUs  erat  siddimis  cdta  columnis. 
—  171.  Urhe  summa,  iv  x^  ayQO- 
nokii,  sive  eV  7i6?,ii  ccy.Q0Tc<Trj  (IL 
XXII,  172.),  i.  e.  in  arce.  —  Lau- 
ren  «zs  P/c/per  anachronismum;  nam 
Laurenti  nomen  a  Latino  demum, 
Picinepote,  urbi  impositum.  Cf.  Bach. 
ad  Ovid.  Mct.  XIV,  436.,  ubi  etiam 
Laurens  Picus  commemoratur.  —  172. 
//or?-en(Zwm(venerandum:  vid.  Cort 
ad  Lucan.  III,  40.)  silvis.  Aedem 
illam  circumdedit  lueus,  ut  pleraque 
templa  et  principum  palatia.  (Vid.  II, 
299  sqq.  de  Anchisae  domo.)  —  re- 

2* 


20 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Hic  sceptra  accipere  et  primos  attollere  fascis 
Regibus  omen  erat;  hoc  illis  curia  templum, 
Hae  sacris  sedes  epulis;  hic  ariete  caeso 
Perpetuis  sohti  patres  consiclere  raensis. 
Quin  etiam  veterum  effigies  ex  orcline  avorum 
Antiqua  e  cedro,  Itakisque,  paterque  Sabinus 
Vitisator,  curvam  servans  sub  imagine  falcem, 


175 


ligione  pareniiim^  institutis  ,  qiiae 
religiosus   parentum  cultus  reliquerat. 

—  173  sq.  Hic  rcgnuin  auspicari  so- 
lebant  reges.  —  onien  pro  more,  cui 
bonum  omen  inerat,  ut  maiorum  for- 
tuna  sequeretur  regem  regnum  auspi- 
cantem.  Auspicia  rcgni  a  sumptis  re- 
gni  insignibus  declarat.  —  atiol- 
lere  fasces  pro  eo  ,  quod  sequitur, 
ut  praeferantur    novo    regi."    //.   — 

174.  omen  erat.  Vid.  ad  Ecl.  I,  39. 
IV,  51.  I,   308.  651.    et  alibi-  adnott. 

—  hoc  illis,  curia  templum  cctt. : 
est  pro  curia,  in  qua  etiam  sacriiicia 
publica  et  epulae  sacrae  instituuntur. 
(Cf.    Barth.    ad    Silium   XI,    72.)  — 

175.  Hae  sedes.  Tres  Codd.,  inter 
quos  Rom.,  Haec ,  quod  Nobbius  in 
Syntagm.  locc.  parall.  p.  168.  prae- 
tulit.  Vid.   adnott.    ad    Geo.  III,  305. 

—  „ariete  [arjete:  vid.  ad  Geo.  I, 
397.]  caeso,  proprio  aliquo  Latino- 
rum  more  delecta  victima.  Quia  pu- 
blicum  fit  sacrificium ,  confiuunt  pri- 
mores  gentis,  iisque  epuiis  excepti 
sedent  mensis  p erpetuis ,  h.  c. 
longa  et  multum  procurrente  mensa." 
H.  Vel  potius  ,,recta  linea  continua- 
tis  longisque"  ut  Wagn.  explicat.  Cf. 
etiam  Davisius  ad  Caes.  B.  G.  I,  40. 
Burm.  intelligendas  putat  mcnsas  lon- 
gas,  oppositas  mensis  parvis,  quae  in 
tricliniis  postea  singulis  convivis  ap- 
positae  fuerint,  coll.  adnott.  ad  Pc- 
tron.  c.  34.  Alii  minus  recte  dc  quo- 
tidianis  coenis,  ut  in  Prytaneo  Athe- 
niensi,  cogitant.  —  considere.  Cf. 
Ovid.  East.  VI,  305.  Ante  focos  olim 
scamnis  considere  lonf/is  Alos  erat ,  et 
mensae  credere  adesse  deos.  Anti((uis- 
simis  enim  temporibus  non  accumbc- 
bant,  scd  assidcbant  mcnsis  epulau- 
tes.  Vid.  Scrvius  et  Ccrda  ad  h.  1. 
Isidor.  Origg.  XX,  11.  alii.  —  177 
sqq.  In  vestibulo  regiae,  quam  vocat, 
signa  collocata  erant,  qualia  in  por- 
ticibus   curiarum   et   templorum   iuter 


columnas  poni  solebant.  Cf.  Stat. 
Theb.  11,  214  sqq.  —  178.  e  cedro, 
nam  antiquissima  eiusmodi  signa 
erant  aut  lignea  aut  fictilia.  Vid.  In- 
terpp.  ad  Tibull.  I,  10,  19.  et  Ovid. 
Past.  I,  801.  De  hiatu  vid.  ad  Ecl. 
II,  24.  VIII,  44.  etc.  —  Italus,  an- 
tiquus  Oenotriorum  rex,  qui  ex  Ar- 
cadia  venissc,  illumque  populum  agri- 
culturam  docuisse  et  ad  molliores  mc- 
res  traduxisse  fertur.  Cf.  Dion.  Hal. 
I,  2,  9.  Aristot.  de  Rep.  VII,  10. 
Hyg.  f.  127.  alii  et  Heynii  Exc.  XXI. 
ad  1.  I.  Aen.  —  Sabinus  s.  Sabus, 
Sabinorum  gentis,  vctustissimae  intcr 
Ausones,  auctor,  qui  ex  more  omnium 
fere  populorum  consecratus  divino 
honore  afficiebalur.  Cf.  Cat.  Orig. 
ap.  Dion.  Hal.  11,  49.  Varro  L.  L. 
V,  10.  et  Isidor.  IX,  2,  85.  Uterque 
Latinis  heroibus,  inter  quos  hic  com- 
memorantur,  agnatione  tantum  iun- 
ctus  crat.  —  179.  Vox  vitisator  de 
Baccho  usurpata  invenitur  in  fragm. 
Accii  ap.  Macrob.  Sat.  VI,  5.  Dionyse, 
pater  optime,  vitisator,  Semela  genitus, 
Evie,  unde  Virgilius  eam  petiisse  vide- 
tur,  de  Saturno  ap.  Arnob.  III.  p. 
117.  Cf.  etiam  Lucr.  II,  1169.  vetulae 
vitis  sator,  ct  Ovid.  Met.  IV,  14.  ge- 
nialis  consitor  uvae.  Sunt,  qui  etiam 
h.  1.  verba  Vitisator ,  curvam  s.  s.  i. 
falcem  ad  Saturnum ,  qui  statim  sub- 
iungitur,  spectare  censeant  ;  velut 
Peerlk.,  qui  propterea  satis  audacter 
verba  sic  transponi  iubet:  Vitisotor- 
que  senex,  ciirvam  sub  imagiiie  falcem 
Saturmis  servans ,  et  praeterea  voc. 
imagine  corruptum  censet,  quod  ta- 
men  quomodo  sit  emendandum,  se  nc- 
scire  confitetur.  —  „Sub  signo ,  for- 
tassc  ad  hermac  morem  in  stipitem 
desinente,  falx,  puta  ad  amputandas 
frondes  (vid.  Ovid.  Met.  XIV,  628. 
631.  ct  649.),  adiecta  [ad  servandam 
eius  rei  memoriamj;  qua  specie  Sil- 
vani  hermae  inveniuntur."  H.  De  hac 


AENEIDOS  LIB.  VII. 

Saturiiiisque  seiiex,  Innlque  bifrontis  imago, 
Vestibulo  adstabant,  aliique  ab  origine  reges, 
Martia  qui  ob  patrinm  pugnar.clo  vulnera  pasti. 
Multaque  praetcrea  sacris  in  postibus  arma, 
Captivi  pendent  currus,  curvaeque  secures, 
Et  cristae  capitum,  et  porfarum  ingentia  claustra, 
Spiculaque,  clipeique,  ereptaque  rostra  carinis. 
Ipse  Quirinali  lituo,  parvaque  sedebat 


21 

180 


185 


falce  vinitoria  vid.  acl  Ecl.  IV,  40.  — 
180.  De  lano,  antiquo  Italiac,  im- 
primis  Etruscorum ,  dco  sanctissirac 
culto  cf.  Ovid.  Fast.  I,  90  sqq.  Cic. 
N.  D.  II,  27.  Macrob.  Sat.  I,  7  sqq. 
Augustin.  de  civ.  dei  VII,  8.  Ileynii 
Exc.  V.  ad  h.  1,  Spangenbcrg.  1.  1. 
p.  29  sq.  Crcuzeri  Symb.  II.  ]».  879 
sqq.  Buttmann.  in  Diss.  Acad.  Be- 
rol.  1816.  et  in  Mythologo  II.  p.  70 
sqq.  Hand.  in  Erschii  ct  Gruberi  En- 
cycl.  et  Walz.  in  Pauly  liealencyclop. 
V.  lanus.  Ut  hic  et  XII,  198.  ob  duas 
facies  in  diversas  partes  spectantes 
hifrons  appellatur,  sic  alibi  anceps 
(e.  g.  Ovid.  Fast.  I,  95.  Met.  XIV, 
334.,  ubi  vid.  Burm.  et  Bach.),  hiceps, 
geminus.  Imitatus  est  h.  1.  Frudent. 
in  Symmach.  I,  232  sq.  Assistunt 
etiam  jiriscorum  insicjnia  regum ,  Dux 
Ilalus  lanusfiue  hifrons  genitorque  Sa^ 
hinus.  —  181.  aliique  ah  origiiie 
reges^  i.  e.  antiquissimi.  Vid.  tamen 
ad  V.  sequ.  adnott.  Reges  autem  la- 
tiore  sensu  accipiendum  de  viris  prin- 
cipibus  {uvait) ;  nam  reges  Latinos 
pro  patria  vulncratos  paucos  reperias. 
—  Versum  182.,  qui  fere  totus  iam 
adfuit  VI,  660.,  Heyn.,  et  Peerlk.  spu- 
rium  et  ex  illo  loco  ortum  suspican- 
tur,  imprimis  ob  vv.  Martia  vulnera, 
sed  iure  defendit  Wagn.  —  Burm. 
(quem  Heyn.  Wagn.  et  Gossr.  secuti 
sunt)  e  Servio  et  paucis  Codd.  edidit 
Martiaque,  ex  qua  lect.  reges  illi 
et  propter  rcgiam  originem  et  pro- 
pter  virtutcm  illuc  positi  essent  (cf. 
Aen.  VI,  660.);  nos  cuni  lahnio  re- 
stituiraus  plurimorum  librorum  lectio- 
nQmMartia  qui  (quam  etiam  Thiel. 
et  Siipfl.recepcrunt) ;  quod  enim  Wagn. 
opponit,  ita  fieri,  ut  in  eorum  nurae- 
ro  ,  qui  pro  patria  pugnantes  vulnc- 
rati  sint,  etiam  antca  memorati  reges, 
Saturnus  et  lanus,  fuisse  videantur, 
id  nullius  'ferc  momenti  est,  quum 
Yoce  aliique  etiara  nova  quasi  heroum 


classis  a  prioribus  divcrsa  adiungi 
potucrit.  —  183.  Dc  hoc  more  vete- 
rum  aut  ipsa  spolia  hostibus  erepta 
aut  fictilia  corum  signa,  quae  antejixa 
vocabantur,  in  foribus  et  fastigiis  tem- 
plorum,  postea  ctiam  in  aditu  domo- 
rum  privatarnm  (imprimis  triumphan- 
tiura)  suspendcndi  cf.  Tibull.  I,  1, 
.54.  Prop.  in,  7  (al.  9.),  26.  Ovid.  Met. 
VIII,  1.54.  Trist.  IH,  1,  31.  Eleg.  ad 
Liv.  Aug.  179.  Silius  I,  614.  Liv.  X, 
7,  9.  XXIII,  23.  XXXIV,  4,  4.  XXVI, 
23,  4.  Val.  Max.  VII,  6,  2.  alii ,  et 
])raeter  Intpp.  ad  11.  11.  Broukh.  ad 
Prop.  III,  7,  26.  Ileins.  ad  Silium  T, 
617.  Burm.  Anthol.  Lat.  I.  p.  206. 
Rosini  Antt.  Rom.  V.  Paralip.  ad  c. 
28.  Sagittar.  de  ianuis  vcterum  c.  29. 
in  Graevii  Thes.  Ant.  T.  VI.  p.  509. 
Vid.  etiam  su]3ra  II,  504.  V,  393. 
VIII,  196.  721.  IX,  408.  Hunclocum 
imitatos  csse  Statium  Theb.  VII,  55 
sqq.  ct  Silium  I,  617  sqq.,  iara  Heyn. 
memorat.  —  184.  captivi  currus. 
Vid.  ad  II,  765.  Ileyn.  non  superva- 
cancum  duxit  adnotare,  priscae  ae- 
tatis  currus  satis  parvos  et  humiles 
fuisse,  ut  facile  ita  suspendi  possent. 

—  curvae  secures,  quibus  praeter 
Amazones  (vid.  XI,  656.)  etiara  pa- 
stores  Italicos  (cf.  infra  v.  510.  627. 
ct  XII,  306.)  et  Camillam,  inter  illos 
pastores  educatam  (vid.  XI,  696.),  uti 
lingit  poeta,  ita  ut  omnino  inter  an- 
tiquissima  Italorum  tcla  referendae 
esse  videantur.  Wagn.  ad  I.  1.  etiara 
Silium  VIII,  552.  conferri  iubet.  — 
portarum  claust r a,  urbium  capta- 
rum  portae  expugnatae.  —  186.  Spi- 
culaquc.  Vid.  ad  Ecl.  IV,  51.  — 
ereptra  rostra  carinis.  Heyn.  de 
navibus  'AtjaToixccTg  in  litore  oppres- 
sis  cogitandum  esse  putat.  Videtur 
autera  hic  poeta  per  anachronismura 
antiquissimis  illis  temporibus  aliquid 
tribuisse,   quod  posterioris  aetatis  fuit. 

—  187  sqq.    Hos    quinque   versus  de 


22 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Succinctus  Irabea,  laevaque  ancile  gerebat 

Picus,  equum  domitor;  quem  capta  cupidine  coniux 

Aurea  percussum  virga  ycrsumque  venenis 


190 


Pico  agentes  Peerlk.  acl  v.  181.  re- 
trahendos  censet,  tit  sensus  sit :  ,,Alii 
reges  omnes  iu  vestibulo  stabant,  ipse 
Picus  sedebat;  eoque  ordine  iam  Pru- 
dentium  1.  1.  hunc  locum  lcgisse  opi- 
natur,  sic  canentem:  Adsistunf  etiam 
etc.  (vid.  supra)  Sahinus^  Saiurnusque 
senex,  maculoso  et  corpore  Picus,  Con- 
iugis  epotum  sparsus  per  memhra  vene- 
num.  —  Inter  haec  signa  vetcrum  he- 
roum  Pici  imprimis  statnam  fuisse 
conspicuam,  non  mirandum,  quum 
haec  signa  in  regia  ab  eo  ipso  con- 
dita  sint  collocata.  —  Ipse.  Vid.  ad- 
nott.  ad  Ecl.  VIII,  96.  X,  63.  et  Aen. 
II,  394.  ,.Prisca  aliqua  gravitas  ima- 
gini  inest;  trabeatus  est  Picus,  qui  ve- 
terum  regum  erat  habitus  (cf.  Plin. 
IX,  39,  63.),  quo  Romulum  quoque 
conspicuum  narrant  {traheatum  Qui- 
rinum  vocat  Ovid.  Met.  XIV,  828.  et 
al.),  cum  lituo  (ut  ideo  augurali  scien- 
tia  clarum  fuisse  necesse  sit)  et  prisco 
armorum  genere,  ancili.  —  Quiri- 
nali  lituo  est  Ablativus  qualitatis, 
de  quo  vid.  adnott.  ad  III,  618.  IV, 
517.  XII,  711.  cett.  Heyn.  minus  re« 
cte  coniungit  siiccinctus  tra- 
hea  et  lituo,  ,,nota  forma,  qua  ver- 
bum  binis  adaptatur,  quum  de  altero 
tantum  proprie  dicatur"  (qua  de  re 
vid.  adnott.  ad  Geo.  I,  93.  Aen.-  IV, 
100.  132.  ct  al.  Indoctae  autem  sunt, 
Heynio  iudice,  Gelh'i  V,  8.  et  inde 
repetitae  a  Macrob.  VI,  8.  argutiae 
de  h.  1.  Vid.  etiam  Ruddira.  II.  p. 
60.  et  longa  Burmanni  de  h.l.  dispu- 
tatio.  ,^Quirinalem  lituum  [pcr 
prolepsin  historicam]  dixit,  quo  Ro- 
mulus  aliquando  usus  est,  imprimis 
in  urbe  condenda:  augurandi  scientia 
illc  exccUebat.  Cf.  Plutarch.  Rom. 
p.  31.  Cc.  22.]  et  Serv."  //.  Debcmus 
autcm  nobis  in  memoriam  revocare, 
rcges  ab  initio  etiam  summos  saccr- 
dotcs  populorum  fuisse.  Cf.  Ovid. 
Fast.  Vr,  375.  lituo  pulchcr  trahearjue 
Quirinus,  ct  ibid.  I  ,  37.  trahcati  cura 
Qnirini.  Gossr.  tamen  poetam  hic  ar- 
cnnam  aliqnam  doctrinam  exhibuisse 
ctQuirini  nominc  non  Romulum,  sed 
Martcm,  qui  et  ipse  angtiralcm  artem 
homincs  docuerit,  significarc  voluissic 


arbitratur,  coU.  Dion.  Hal.  II,  48. 
rou  d^  ^EvvuXiov  ot  ^a^Tpoi,  xai  nao 
iy.iii'(i)i'  01  'P(of.taToi  /LiaSofitg  KvqT- 
vov  dyo^ua.LuvGu-'  etc.  Ceterum  de  li- 
tuo,  augurum  baculo  incurvo  et  a 
summo  lcniter  infiexo ,  cf.  Intpp.  ad 
Liv.  I,  18,  7.  ct  Cic.  Div.  L  17.  in. 
Gcllius  V,  7.  alii  et  Teuffel  in  Pauly 
liealencycl.  IV.  p.  1107.;  de  trabea 
autem,  antiquissimorum  regum  (Plin. 
VIII,  48.  Lyd.  de  raens.  I,  19.  de 
niag.  1,7.)  ct  augurnm  (Serv.  adAen. 
VII,  612.)  vestimento,  Manut.  ad  Cic. 
Epp.  ad  Div.  IX,  21.  et  Rosini  Antt. 
Rom.  V,  34.,  ct  de  ancilihus,  par- 
vis  et  oblongis  scutis,  ab  utraque 
parte  incisis  (unde  nomen  habebant 
secundum  VarronemL.L.  VI.  3.  med. 
Ancilia  clicta  ab  ancisu  [a??2,  circum, 
et  caesus] ,  c^iiod  ea  arma  ah  iitraque 
parle,  ut  peltae  Thracum,  incisa  ;  quam- 
quam  alii  nomen  a  Graeco  dy/.v'AM 
deducunt,  quod  TnnicpiQiiai^  sinuo- 
sam  crebroque  incurvatam  habuerint), 
quae  Numa  tieri  iussit  ad  exemplum 
eiusmodi  scuti  de  coelo  delapsi ,  a 
quo  ex  oraculi  responso  salus  sta- 
tusque  imperii  Romani  pendebat,  cf. 
Ovid.  Fast.  III,  259  sq^i.  Isidor.  Orig. 
XVIII,  12.  Nonius  p.  554.  ed.  Lips. 
Rupcrt.  ad  Liv.  I,  20,  4.  et  ad  luven. 

II,  126.  aliique  Intpp.  ad  Ovid.  1.  1. 
et  Suet.  Oth.  8.  Hartung.  Relig.  d. 
Romer  II.  p.  165.  et  Miiller  in  Pauly 
Realencycl.  I.  p.  470  sq.  Hic  omnino 
pro  clypeo  anticjuae  formae  positum, 
ut  ap.  Lucan.  IX,  479.  populos  anci- 
Jia  nostra  ferent.es.  —  189.  Picus, 
equum  clomitor:  Homericum  iTino- 
dduog.  Cf.  Ovid.  Met.  IV,  321.  Pi- 
cus  -  -  utilium  bello  studiosus  equo- 
rum.  —  ,,co  n iu x  h.  1.  amans,ut  etiam 
alibi  vidimus  Ecl.  VIII,   18.  [et  Aen. 

III,  330.]  Nam  Circc,  quuni  araorcm 
suum  ab  eo  sprctum  vidisset,  in  -^i- 
cum  s.  picumnum  avem  cum  mutavit 
(cf.  Ovid.  Mct.  XIV,  320  sqq.),  quae 
l)riscis  Italis  inter  sacras  et  augura- 
lcs  aves  fuit."  FI.  —  1^0.  aurea 
(quod  Serv.  male  coniungit  cum  voc. 
coniux,  quum  appareat  cohaercrc  vo- 
ces  aurea  vir(ja)  pcr  synacresin  dua- 
bus  syllabis  pronuutiandum.    Vid.  ad 


AP]NE1D08  LIB.  VII. 


23 


Feclt  avem  Circe,  sparsitquc  coloribus  alas. 
Tali  iiitus  templo  divuni  patrlaque  Latlnus 
Sede  sedens  l'eucros  ad  sese  In  tecta  voca\'i(; 
Atque  liaec  ingressis  placido  prlor  edidlt  ore: 

Diclte,  Dai-danidac,  —  ncquc  enini  nesclmus 
Et  gcnus,  audltl(|ue  advcrtltls  acquore  cursum  — 
Quid  petitls?  quae  causa  rates,  aut  culus  egcntes 
Lltus  ad  Ausonluni  tot  pcr  vada  caerula  vexlt? 
Slve  errore  viac,  seu  tcmpestatibus  actl  — 
Qualla  multa  mari  nautae  patluntur  in  alto  — 
Flumlnis  intrastis' ripas ,  portuque  sedetls, 
Ne  fugltc  hospltium,  neve  Ignorate  Latlnos 
Saturnl  gentcm,  Jiaud  vlnclo  nec  legibus  aequam, 
Sponte  sua  veterisque  dei  sc  more  tenentem. 


ct  urbcm  105 


200 


I,  698.  —  Pro  vir<ja  Ovid.  ].  1.  v. 
'387 .  baculnm  commeinorat. —  191.  co- 
loribus,  purpurco  et  fulvo  s.  aurco. 
Cf.  Ovid.  ].  1.  v.  393  sqq.  —  192.  {}i- 
tus  temj)lo,  K(\\Qvh\o  pro  Pracposi- 
tione  posito.  Sic  Lucr.  IV ,  1087. 
membris  intus.  Apud  pcdcstris  oratio- 
nis  scriptores  liacc  constructio  Parti- 
culae  non  invenitur.  Cf.^  Euddim.  IT. 
p.  333.  et  Iland.  Turs.  III.  p.  447 
sq.  Gossr.  tamen  satius  videtur  utrum- 
que  voc.  seiungere,  ut  tcmplo  simplex 
sit  Ablat.  loci,  intus  autem  Advcr- 
bium  adiectum.  —  ^ternphan  est  ipsa 
il]a  curia  indc  a  v.  170.  descripta. 
Excepti  legati  in  templo  ex  morc;  ut 
Romae  plerumque  factum:  et  sic  su- 
pra  a  Didone  I,  505."  H.  —  196.«?/- 
diti,  fama  nobis  iam  prius,  quam  liuc 
venistis,  noti.  Sic  apud  Tac.  Hist.  I, 
16.  occupaverat  animos  prior  audiins, 
scil.  Otho ,  de  quo  prius  audivcrant, 
quam  de  Vespasiano.  Burm.  inter  alia 
haec  adnotavit:  „  Sic  ct  Dido  iam 
sciebat  Aeneadas  ante  eorum  adven- 
tum  I,  565.  Audierat  vero  Troiae 
excidium,  faraa  iam  late  sparsa,  ut 
infra  Ilioneus  v.  225.  toto  orbe  audi- 
tum  ait;"  simulque  addit,  Latinum 
coniectura  facile  augurari  potuissc, 
hos  esse  Dardanidas  illos  tot  errori- 
bus  actos;  ex  vestibus  enim  eos  non 
agnovisse,  quum  v.  107.  doceat,  Tro- 
ianorum  vestes  Latinis  ignotas  fuisse. 
Heyn.  hunc  locum  similem  esse  mc- 
morat  Homericis  Od.  III,  71  sqq.  ct 
IX,  252  sqq.  —  198.  yac/a  caerula. 
Vid.  ad  V.  24.  ad  III,  208.  V,  819. 
et  Geo.  IV,  388.  —  200.  qualia 
multa,  oiciT€  no?J,('..    Cf.  Soph.  Phil. 


30G.  7io?.?u}  yuo  Ta^s  if  tm  /nccy.Qio 
ytrou  ili^  (d^O-Qomiov  yuoio).  —  202. 
portuque  sedetis.  Sic  etiam  Ru- 
til.  Itin.  I,  185.  portuque  sedemus.  — 
poritis  autem  latiore  sensu  de  loco, 
ubi  naves  appellunt,  intra  fluminis 
ostia  accipiendum.  Cf.  etiam  Burm. 
ad  Ovid.  Am.  II,  13,  10.  et  Claud. 
VI.  Cons.  Hon.  495.  (hic  a.  Burm. 
laud.)  lamque  ora  Pacli  portusque  re- 
lin qnit  Flu m ineos.  —  / gnorare  al  i- 
quem  significat  alicuius  indolcm  et 
m<3rcs  non  satis  tencre  (nostrum  miss- 
kennen)  et  opponitur  verbo  intelligere. 
Vid.  Ruhnk.  ad  Ter.  Eun.  V,   SJ  59. 

—  203.  haud  vinclo  nec  legibus 
aequa?n,  quae  nuUis  legibus,  nulla 
nccessitate  coacta  aequitatem  et  iu- 
stitiam  colit.  Cf.  Ovid.  Mct.  I,  89 
sqq.  de  aurea  aetate  et  Stat.  Silv. 
III,  5,  87  sq.  NuIIa  foro  rabies  aut 
striciae  iurgia  hges  Norurd :  iura  viris 
solum,  et  sine  fascibus,  aequum ;  prae- 
terea  autem  Hesiod.  O.  ct  D.  158 
sqq.  Virg.  Geo.  I,  124  sqq.  Tibull. 
I,  3,  35  sqq.  Sen.  Hipp.  526  sqq. 
Sall.  Cat.  6.  Tac.  Ann.  III,  26.  etc. 
De  figura  autem  ivog  6icc  dvolv  vid. 
ad   Ecl.    II,    8.      Geo.    I,     .335.    al. 

—  204.  Sponte  sua  veterisque.  Vid. 
adnott.  ad  Gco.  IV,  22.  —  veteris 
dei  laore,  more  a  Saturno  instituto. 
Cf.  Ovid.  1.  modo  1. —  ,,Latini  tenent 
se,  continent  se  moderate  et  iuste 
vivunt,  sponte  sua  et  more,  h.  e.  in- 
stitutis  ac  moribus  a  Saturno  sancitis. 
Ita  se  tenent,  qui  se  coercent,  intra 
fines,  legcm,  morem  subsistunt.  Wa- 
kef.  Silv.  crit.  III.  p.  11.  em.  geren- 
iem.^'  H.     Peerlk.  pro    dei  coni.   aevi 


24 


P.  VIKGILII  MARONIS 


Atque  equidem  memini  —  fama  est  obscurior  annis  - 
Auruncos  ita  ferre  senes,  his  ortus  ut  agris 
Dardanus  Idaeas  Phrygiae  penetrarit  ad  urbis 
Threiciamque  8amon,  quae  nunc  Samothracia  fertur. 
Hinc  ilhmi   Corythi  Tyrrhena  ab  sede  profectum 
Aurea  nunc  soho  stellantis  regia  coeh 
Accipit    et  numerum  divorum  aharibus  addit. 


205 


210 


(quod  sane  etiam  Serv.  hic  vidctur 
legisse)  et  praeterea  haerens  in  Part. 
qiie  tertio  sententiac  vocabulo  adiecta 
verbaque  sponte  sua  haud  legibus  ne- 
cessario  coniungenda  esse  ratus,  to- 
tum  locum  per  transpositionem  satis 
audacem    sic    constituendum    censct: 

—  -  Latinos,  Gentem  sponte  sua ,  haud 
vinclo  nec  legibus  aequam,  Saturtii  ve- 
terisque  aevi  se  viore  tenentem.  — 
205.  „Longo  tcmpore  obscura  est  fa- 
ma,  ut  a  paucis  senibus  adhuc  tenea- 
tur  eius  rei  memoria."  E.  —  fama 
est  ob  s  curior  annis,  i.  e.  per, 
propter  annos,  longa  annorum  seric 
obscurior  facta.  Prorsus  eadem  ra- 
tione  Qvid.  Fast.  VI,  103.  ohscurior 
aevo  fama.  —  A u runc  i,  antiqua  gens 
Campaniae,  inter  Volscos  et  Cainpa- 
nos  utramque  Liris  ripam  incolens, 
quam  poeta  ad  Aborigines  videtur 
referre,  quare  Serv.  ad  h.  1.  etTzetz. 
Chil.  V,  580.  Anruncos  idem  signifi- 
care  memorant,  quod  Ausones.  Cf. 
Plin.  m,  5,  9.  Liv.  II,  16,  8.  VIII, 
15.  alii  et  liber  meus  Handb.  d.  alt. 
Geogr.  III.  p.  533.  not.  100.  Virgilius 
XI,  316  sqq.  eos  Latini  imperio  sub- 
iectos  profert.  —  206  sqq.  ,,De  Dar- 
dani  ex  Tyrrlienia  originibus  vid. 
sup.  ad  III,  107  sqq.  E  phiribus  dc 
Dardano  mythis  poeta  utitur  hoc, 
eum  e  Tyrrhenis  profectum  Samothra- 
ciam,    inde  Troadem   obtinuisse."  II. 

—  ut  non  pendere  ab  antecedente 
ita  (i.  e.  haec),  sed  significare  qnomo- 
do,  tvie,  et  positum  essc  pro  Accus. 
cum  Infin.,  in  promptu  est.  Cf.  Ramsli. 
§.  179.  —  his  aqris  paullo  latius 
dictum;  nam  Dardanus  cx  Corytho  s. 
Cortona  Etruriae,  Latio  vicinac,  oriun- 
dus  fercbatur.  —  urbes  Phr  i/  g  iae 
memoravit,  li.  e.  loca  ad  incolendum 
idonea  et  a  Teucro  passim  inhabitata, 
sub  Idam;  nam  propric  dictac  urbcs 
tum   in  regione  ea   nullae  erant."  //. 

—  penetrarit.  Aliquot  Codd,  pe- 
netravit,  quod  tcnicre  rcstitucnchim 
censetHeyn. ;  uam  sencs  illi  Auruuci 


non  ipsi  viderantDardanum  ex  Italia 
in  illas  regiones  venientem,  sed,  quod 
a  patribus  audir-erant  fama  propaga- 
tum,  referunt.  —  208.  Samothra- 
cia,  insula  illa  maris  Aegaei,'  quae 
ctiamnum  SamothraJci  vocatur,  apud 
Homcrum  II.  XIII,  12.  XXIV,  78.  et 
Dionys.  Pcr.  524.  adhuc  ^«//o^- ©ojj/.- 
y.iriy  ap.  Herodotum  autem  11,51.  iam 
2iaiLio(i^Qt]iy.ri ,  ap.  Scyl.  in  Iluds.  G. 
M.  I,  27.  Strab.  VIII.  p.  532.  Diod. 
III,  5.  alios  ^ajLiod^Qay.rj  appellatur. 
Cf.  etiam  Plin.  IV,  12,  23.  Mcla  II, 
7 ,  8.  et  liber  rneus  Handb.  d.  alten 
Geocjr.  Ifl.  p.  1023.  Ab  ipso  Dar- 
dano  ctiam  Dardaniam  eam  fuisse  no- 
minatam,  Plipius  auctor  est  ].  ].  Sa- 
mon  autem  cum  Wagn.  scripsimus 
plurimorum  Codd.  auctoritatem  se- 
cuti.  Vid.  ad  V,  265.  multosque  alios 
]ocos.  Vulgo  Samum.  —  209.  ,,Hinc, 
ex  hac  urbe  ilie  oriundus  pro  deo 
nunc  coiitur. "  H.  De  verbis  Hinc 
-  -  Corythi  ab  sedibus  \\^.  ad- 
nott.  ad  Ecl.  1 ,  54.  Pecrllc.  praeter 
necessitatem  coni.  Hnnc,  olim  Corythi 
etc. —  De  C'o?-^^/io  s.  Cortona,  Etru- 
riae  oppido ,  vid.  ad  III,  170.  — 
210.  Nunc  in  deorum  numerum  re]a- 
tus  est.  Ne  oftcndat  nos,  quod  poeta 
Dardanum,  quem  supra  VI,  650.  Ae- 
neas  apud  inferos  vidit,  liic  inter  deos 
refert,  Serv.  liaec  adnotat :  „reddidit 
animam  coe]o,  corpus  terrae,  umbram 
inferis."  —  regia  coeli.  Sic  v.  c. 
Lucan.  I,  46.  deNerone:  praelati  re- 
gia  coeli  (te)  Excipiet.  —  solio,  nam 
diis  in  Olympo,  ut  in  templis,  sellae 
suae  erant  positae.  Cf.  Goer.  ad  Cic. 
Lcgg.  1,3,  10. —  coelum  stellans, 
stcllis  distinctnm,  ornatum,  (i.  q.  ap. 
Ovid.  Met.  II,  17.  et  al.  coelum  ful- 
gens ,  Hom.  aanQOilg  ovQccvog)  legi- 
tur  etiam  Lucr.  IV,  212.,  ut  ap.  Cic. 
Div.  I,  12,  19.  stellans  Olympus,  ap. 
Val.  F].  V  ,  '623.  summi  stellantia  pa- 
tris  Tccta,  ap.  Cic.  Div.  I,  11,  18. 
stellans  nox  ct  similia.  Cf.  ctiam  ad- 
nott.    ad    IV.    261.    —      211.    acci- 


' 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


25 


Dixcrat;  et  dicta  Ilioneus  sic  voce  secutus: 
Rex,  genus  egregium  Fauni,  nec  fiuctibus  actos 
Atra  subegit  hicms  vcstris  succedere  terris, 
Nec  sidus  rcgione  viae  litusve  fefellit; 

iConsilio  lianc  omncs  animisque  volentibus  urbem 
Adferimur,  pulsi  regnis,  quae  maxima  quondam 
Extremo  veniens  Sol  adspiciebat  Olympo. 
Ab  love  principium  gcneris;  love  Dardana  pubes 

'Gaudet  avo;  rex  ipse  lovis  de  gente  suprema, 
Troius  Aencas,  tua  nos  ad  limina  misit. 

I  Quanta  per  Idaeos  saevis  effusa  Mycenis 


215 


220 


pit  Heyn.  poeticc  pvo  vnlgari  accc- 
pit  ideof|He  pro  habet  positum  cen- 
set.  Rectius  fortassc  cumPeerlk.  con- 
iunxevis  solio  accipii,  ut  sensus  sit: 
,,quotidie  accipit,  si  sedere  libct  Dav- 
dano.  Nunc  sedet  in  solio,  in  regia 
coeli,  nunc  est  in  coclo."  Ceterum 
cf.  adnott.  ad  III,  210.  —  „addit, 
eo  recepto  inter  deos,  nnmcrum  al- 
tarihus  deorum,  h.  e.  aram  in  eius 
honorem  exstructam  cumque  ea  tem- 
plum;  quo  ipso  novum  sacrum  adiici- 
tur  prioribus.  Vulgave  est:  angere  nu- 
merum  deoi^um ;  pvo  hoc  dictum:  au- 
geve  numevum  altavium;  et  pro  auge- 
re,  addere  numerum  altarium  deorum.^'- 
II.  Videtuv  sane  haec  una  vatio,  qua 
locus  explicavi  possit,  quamquam  non 
nego,  haec  pauUo  insolentius  esse 
dicta:  Auvea  coeli  vegia  eo ,  quod 
Aeneam  recipit,  altaribus  deornm  ad- 
dit  numerum,  i.  e.  numeri  increraen- 
tura.  Plures  Codd.  (inter  quos  ipse 
Med.  et  fragm.  Vat.)  pro  addit  ex- 
hibent  auget ,  quod  ante  Ileinsium 
vulgo  edebatur,  sed  haud  dubie  exinter- 
pretamento  ortum  est.  lahn.,  receptam 
lcctionem  eiusque  explicationem  Hey- 
nianam  duram  iudicans,  Heinsium  ex 
uno  Gud.  recte  edidisse  censet  nu- 
mero  d.  a.  addit,  hoc  sensu:  ,,Darda- 
num  divorum  numero  addit  altaribus 
ipsi  positis."  Sed  ut  omittam,  unum 
modo  Codicem  hanc  scripturara  ex- 
hibere,  offendit  me  etiam  hic  Ablati- 
vus  tam  nude  positus  altaribus.  Peerlk. 
totum  versum ,  excepto  primo  voca- 
bulo,  spurium  censet.  —  212.  Ilio- 
neus,  tamquam  maximus^  etiam  I,  521. 
ad  Didonem  verba  facit.  —  213.  ^e- 
n  u  s  eg  r  eg  i  u  m  Fa  u  n  i.  Sic  etiam 
infra  v.  556.  Aeneas  vocatur  egre- 
gium  Veneris  genus,  sed  ironice.  Vid. 
ad  IV,  12.  —     214.  hiems   suhegit 


succedere  terris.  Cf.  adnott.  ad 
III,  257.  et  Geo.  IV,  85.  De  verbo 
subigere  cum  Infinitivo  constructo  (pro 
usitatiore  ut  cum  Coniunct.)  vid.  Cort. 
ad  Sall.  lug.  51,  18.  —  215.  nec  si' 
dus  litusve^  i.  c.  neque  ignoratio 
siderum  et  litorum  tcrvavumque,  fe- 
fellit  nos  in  regione  viae^  in  via 
et  navigatione  instituenda  et  rogenda, 
alio  nos  abducens,  quam  quo  ten- 
debamus.  Heyn.,  qui  sidus  falso  pro 
tempestate  accipit,  practerea  adnotat, 
poetam  hic  variasse  verba  v.  199.,  re- 
gionem  autem  viae  iam  ante  cum  fre- 
quentasse  Lucrctiura  I,  1040.  et  II, 
249.,  quibus  locis  adde  eiusd.  I,  957. 
Vid.  etiam  supra  Aen.  II,  737.  — 
216.  urhem  adferimur.  Sic  ap. 
Ovid.  Met.  III,  598.  addxtcor  litora, 
ibid.  v.  636.  Naxon  cursus  advertite, 
V,  649.  advertitur  oras ,  Lucr.  III, 
566.  animus  corpus  adhafret  et  simi- 
lia.  Cf.  Ruddira.  II.  p.  327.  Heins. 
ad  Ovid.  Met.  III,  598.  et  adnott.  ad 
Aen.  I,  2.  —  218.  extremo  veniens 
Olympo^  ab  ovientali  coeli  pavte. 
Cf.  adnott.  ad  Ecl.  V,  56.  X,  77.  — 
219.  Dardana  pubes,  populus  Tro- 
ianus,  ut  apud  Tibull.  I,  7,  5.  lio- 
mana  pxdies  etc.  Cf.  adnott.  ad  Aen. 
I,  399.  —  220.  Gaudet  av  o,  proa- 
vo ;  nam  lupiter  Dardani  pater  fuit. 
Peerlk.  igitur,  de  love  Aeneae  avo 
(per  Venerera)  cogitans ,  sine  iusta 
causa  coni.  Ab  love  pr.  generi,  ab 
love  Dardana  pubes.  Gaudet  avo  rex 
ipse  love.  —  Rex.  Vid.  ad  I,  38. 
—  ,,c/e  gente  suprema.  Ennianum 
laudatur  ex  Ann.  V.  [p.  57.  Hessel.] 
nomine  Purrhus,  iiti  7nemorant,  a  stirpe 
supremo ,  de  jDrima  origine  et  stirpis 
exortu  a  love."  U.  —  222  sqq.  Ma- 
gnitica  belli  Troiani  cura  tempestate 
comparatio.   Videtur  hunc  locum  re- 


2(j 


P.  VIRGILU  MARONIS 


Tempestas  ierit  campos,  qaibiis  actiis  uterque 
Europae  atque  Asiae  fatis  concurrerit  orbis, 
Audiit,  et  si  quem  tellus  extrcma  refuso 
Submovet  Oceano,  et  si  quem  extenta  plagarum 
Quattuor  in  meclio  dirimit  piaga  Solis  miqui. 
Diluvio  ex  illo  tot  vasta  per  aequora  vecti 
Dis  sedem  exia-uam  patriis  litusque  rogamus 
Innocuum,  et  cunctis  undamque  auramque  patentem. 


2  25 


230 


spexisse  Silius  XVI,  214.    Qnanta  pcr 
Ausonios    popnlos     torreniihns     armis 
Tempestas  ruat  ctc.  —     Cum  v.   224. 
cf.  Catull.  LXVIII,  89.  Troia  {nefas!) 
comiimne  sepnlcrion  Asiae  Europae  gue 
cctt.    ct  Ovitl.  Am.  II,  12,    17.   Nisi 
rapta  fuisset   Tyndaris ,    Evropae   pax 
Asiaeque  foret.  —  225  sqq.    Tam  cla- 
riim    est 'bcllum  Troianum,    ut    iam.a 
cius   vel  in  remotissimas    terras    pcr- 
vcnerit,    —    si    qnem   (qucmcunque) 
tellus  extre m a  cett.  poetica  circum- 
locutio  pro:  omnes  omnino ,  (piae  in 
tcrra  vivunt,  gentes.    De  vocc.  si  quis 
cum  vi  repetitis  Tbicl.  conferri  iubet 
Bach.    Geist  d.   rom.  Eleg.   p.    75.  — 
„teUus  extrema  refuso   Oceano 
sunt  lines  terrarum,  quos  ambitOcca- 
nus,    qni    etiam   Homero    11.    XVIII, 
399.    aipoQQOi-.g    "ilxtaiog,     qnatcnus 
amnis   iiistar   terrarum    orbcm  ita  in- 
cludit."  //.    Rectius  Wagn.  tle  insula 
aliqua    longc     remota    et     disiuncta, 
velut  Britannia    vel    Tluile,    cogitan- 
dum  esse  suspicatur,   ut  Oceanns    re- 
fusns  dicatur,    quatcnus    ambiens    in- 
sulam  in  semct  ipsum  rcfundi  vidca- 
tur.    Et   scptemtrionalem    quidem^  re- 
gioncm   poetam    significare    voluissc, 
scqucntia  videntur  doccre,  ubi  de  ex- 
trcma  mciMdie  sermo  cst.    (Cf.  Ecl.  I. 
65.  ct  67.)  Ccrda  ctGossr.  ((lui  com- 
parat  SiliumXVII,  63.)  refnsum  Ocea- 
Mun  accipiunt  pro  latc  dilfuso  ct  cx- 
tcnso;  ct  Pcerlk.  locum  paullo  artifi- 
ciosius  sic  intcrpretatur:    ,,Audiit  et- 
iam  ille,  qucm  tellus  cxtrcma  submo- 
vct,  a  nobis  dividit,    ab  orbc  habita- 
bili  rcmovct.    Vocabula  Occano  rcfuso 
augent  signifieationcm  longin^iui,  quod 
cst  in  extrcma  tellus  suhmovet.     Occa- 
nus  tcrram  habitabilem  undiquc  cingit. 
L'ltra    Occanum    fortassc    est     tellus. 
Ea   telhis    Occanum    arcct,   suhmovet^ 
indc  Occanus  reiicitur,  refnnditur.  Pro- 
bat  hanc  cxplicationem  Lucan.  VIII, 
797.  situs  est,   qna    terra   extrema  rc- 


fuso  Pendet   in    Oceano ;^'   qui   tamen 
Lucani  locus  magis   favet  intcrpreta- 
tioni  supra  propositae. —  snbmovet, 
ab  his  regionibus  remotum  tenet.    Sic 
statim  post  si  qnem  dirimit  plwja  solis 
ct  EcL  I,  67.  pcnitns  toio  divisos  orhe 
Britannos.    De  simplici  Ablativo  loci 
Oceano   vid.    supra   ad   v.    140.,   dc 
hiatu  autcm  Oceano,  et  ad  III,  74. 
(supra  ad  v.  178.)  etaL—  227.  ,,plci-  | 
ga  Solis  iniqui,    zona  torrida,  ni- 
"mis  magno,    infesto  solis  aestu  ,  ex- 
ienta,    patens ,    proptcr    camporum 
arena s ,    in  medio  q  u  a  t  u  or  plaga- 
rum,  zonarum."  ZT.   Libyae  igitur  de- 
serta  sunt  intelligenda.    Cf.  Voss.  ad 
Geo.  I,  233.   Peerlk.  verba  et  si  quem 
extenta  -  -  Solis  iniquiVwgiWo  indigna 
et  spuria  censct   sine  insta  cansa.  — 
228  s(iq.  „Magna  suavitas  in  extenua- 
tionc  cius,  quod  petunt    {pia  et  vere- 
cnnda  petitio   bcnc    ait  Servius),    tumj 
in    sui    commcndatione    modesta    ac 
o-ravi."  H.  —  Diluvium  commemo- 
rat   pro    cxcidio  Troiac,  qtiia  bellurr 
cum  tcmpestate   comparavit.  —     229  { 
Bis   patriis,    quos    Aeneas    secun^ 
portat    (vid.  ad    I,    68.    et  III,     12. 
(|uos(iue   aptissimc  primo    loco    com 
memorat,    ut  Latinorum   aniraos    ec; 
ccrtius  movcat.  Cf.  VIII,   H.  —  230! 
litus  innoc u u m ,  cuius  incol ae  no 
bis  non  nocent,  in  (luo  tuti    ct  secur 
vivcre   possumus.    Forcell.    et   Thici 
minus  recte  interpretantur:  quod  sin 
aliorum  damno  possideamus.  Ceteruii 
hanc  voccm  (quam  passivo  sensu  usur 
patam  vidcbimus    infra  X,  301.)    us 
(pie   ad  Plinii    maioris  tempora  apu 
solos  poetas  inveniri ,  docet  Doedei! 
lein.  Syn.  II.  p.  ,155.  —  Verba  cun 
c  t is  u  n  d amque  a u  ram  qne  pate >, 
tem  ^YiXgncro  adumbrata  videntur  a. 
notissinuim  illud  :  aqna  atque  igni  ii\ 
terdiccrc.     Pro    auram    secunduni     cij 
quae  ad  I,    546.    adnotata   sunt ,    e> 
spectaveris    aiiras ;    Singuhiri    autci 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


27 


Non  crimus  regiio  indecores;  nec  vestra  fcretur 
Fama  levis,  tantive  abolescet  gratia  facti, 
Nec  Troiam  Ausonios  grcmio  excepisse  pigcbit. 
Fata  ])cr  Acneae  iuro  clcxtramquc  potcntem, 
Sivc  fide,  scu  quis  bcllo  est  expertus  ct  armis: 
Muhi  nos  populi,  multac  —  nc  tcmne,  quod  ultro 
Pracfcrlmus  manibus  \itias  ac  verba  prccantia  — 
Et  pcticrc  sibi  et  voluere  adiungcre  gentes; 
Scd  nos  fata  deum  vcstras  exquircrc  tcrras 
Impcriis  cgcre  suis.     Ilinc  Dardanus  ortus; 
Huc  rcpctit   iussisque  ingcntibus  urgct  Apollo 


235 


240 


lUitiir  porta  proptcv  adicctnm  voc. 
tindam ;  iu  einsinodi  cnim  vcrboriim 
iunctura  paritcr  tcrmiuata  qnacri  do- 
cct  Wagn.  Qli.  Virg.  IX.  p.  409.  Vid. 
adnott.  ad  Ecl.  ifl,  110.  et  Geo.  I, 
157.  —  231.  JS^OJi  erimtis  regno 
i n  decores.  Adiect.  indecoris  ] cgitur 
etiam  infra  IX,  423.  845.  XII,  25. 
679.  in  Accii  fragm.  ap.  Nonium  VIII, 
43.  apud  Val.Fl.  I,  810.  Claud.  XXIII, 
145.  et  Tac.  Agr.  16.,  ubi  Hertcl.  re- 
cte  defendere  videtur  lcctionem  inde- 
coris  (nomin.  Casu:  vid.  etiam  Boet- 
ticheri  Lex.  Tac.  p.  252.),  quamquam 
Prisc.  VI,  9,  47.  p.  699.  P.  Nomina- 
tivura  indecor  agnoscit.  —  232.  tan- 
tive.  Mcd.,  fragm.  Vat.  aliique  Codd. 
lantique,  per  sc  noji  minus  rccte. 
^^Tantiqiie  si  malis ,  subiectis  verbis 
significabitur ,  Troianos  potissimum 
consultLiros  esse  famac  Latinorura, 
quippe  perpetuo  istius  facti  raemores 
futuros."  Haec  Wagn.  Qu.  Virg.  XXXVI, 
7.  —  233.  Troiam  pro  Troianis. 
Vid.  ad  Ecl.  I,  63.  Aen.  II.  703.  et 
al.  Similiter  Ovid.  East.  IV,  251. 
Quum  Troiam  Aeneas  Italos  poi-taret 
in  agros.  —  excipere,  dt/ioO-ac  ^  vox 
propria  de  hacre;  quare  etisLmJwspilio 
excipere  et  similia.  —  pigebit  i.  q. 
poenitebit.  Vid.  ad  V,  678.  —  234. 
Fata  p  er  Aeneae  iura.  Cf.  Prop. 
IV,  7,  51.  luro  ego  fatorum  nuIU  re- 
volubile  carmen  (al.  siamen).  ■ —  per 
dextram.  Vid.  ad  IV,  314.  —  235. 
,.Fides  ad  focdera  spcctat,  in  qui- 
bus  servaudis  et  exsequendis  constan- 
tia  et  strenuo  fortique  animo  ac  raa- 
nu  opus  est.  Siinile  saltem  est,  quod 
Cicero  ad  Div.  VII,  5.  7nanum  tuam 
istam  et  victoria  et  fide  praestantem 
dixit  [quem  locum  hic  poetara  imita- 
tum  esse  putatFabricius.]"  H.  Adde 


Cic.  pr.  Dciot.  3,  8.,  qui  de  codeni, 
ad  qucm  cpistolam  illam  scripsit,  lul. 
Cacsare:  dexlram,  non  tam  in  bc/Iis, 
neque  in  proeliis,  quam  in  promissis  et 
fide  firmiurem.  Vide  ctiara  ad  X,  71. 
—  237,  Comparant  omncs  notissimum 
Homeri  locum  II.  I,  14.  ^TifAfxca 
kyuiv  iv  /iOGt,  ubi  vid.  Intpp.  Wagn. 
conferri  iubet  infraX,  80.  pacem  orare 
jnanu.  Ceteriim  vid.  supra  v.  154. 
ibique  adnott.  Praeferre  autem  vcr- 
bum  proprium  essc  dc  iis,  qui  aliquid 
sacri  ante  se  ferant,  docetBarm.  coll. 
Suet.  Tib.  44.  et  Ovid.  A.  A.  II, 
330. ,  idemque  significare  praetendere 
inf.  VIII,  128.  Commode  autem ;:>?ae- 
ferendi  verbum  etiam  vej-bis  precanti- 
bus  adiungi  potuisse,  docet  v.  c.  lo- 
cus  Val.  Fl.  V,  663.,  ubi  \Qgii\vs:  prae- 
fej^re  preces.  —  Verba  precantia 
(quae  dictio  legitur  etiam  ap.  Ovid. 
Met.  IX,  159.,  utEast.  VI,  113.  cmaji- 
tia  ct  ap.  Siliura  VIII,  263.  ovajitia 
vej^ba)  non  efficere  versum  hyperme- 
trum ,  sed  tribus  syllabis  precantja 
pronuntiandum  esse,  in  promptu  est. 
Cf.  adnott.  ad  VI,  33.  Quae  synize- 
sis  ut  evit:irctur,  plurcs  librarii  scri- 
pserunt  precantum ,  quam  lectioncm, 
olira  vulgarem,  iure  mutavit  Heinsius 
ex  Med.,  fragm.  Vat.  aliisque  bonis 
Codd.  —  238.  petiere  sibi.  ,,Peti- 
jjins  ea,  quac  bona  ac  pracclara  no- 
bis  videntur."  Wngn.  —  240.  ijnp  e- 
ria  deorujii  sunt  monita,  ut  mox 
iussa.  Cf.  quum  raultos  alios  locos, 
tura  supra  VI,  463.  infra  VIII,  381, 
IX,  716.  Phiut.  Trin.  II,  2,  21.  Tuis 
sej^vivi  imperiis  ct  praeceptis.,  pater,  ct 
Bacch.  III,  3,  55.  Obsequentejn  et 
obedienteJJi  esse  impej-iis  paijis.  —  eg  e- 
re,  agitaverunt,  irapulerunt.  —  241. 
,,Huc  repetit  ad  Dardanum  referunt 


28 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


Tyrrhenum  ad  Thybrim  et  fontis  vacla  sacra  Numici. 
Dat  tibi  praeterea  Fortunae  parva  prioris 
Munera,  reliquias  Troia  ex  ardente  receptas. 
Hoc  pater  Anchises  auro  Hbabat  ad  aras; 
Hoc  Priami  ojestamen  erat,  cum  iura  vocatis 


245 


Intpp.  post  Turuebum :  in  hanc  nos 
terram,  unde  orti  sumus,  revocatDar- 
danus  et  quasi  vindicat,  ncque  aliter 
Donatus,  [cuius  explicationem  probat 
Ruhk.,  ut  Ilioneus  dicat:  ,,Tum  he- 
reditatis  iure,  quod  Dardanus  nobis 
reliquit,  tum  Apollinis  iussis  huc  per- 
venimus.'']  Sed  hoc  durum;  multo 
deterior  Servii  ratio ,  ut  Dardanus 
nunc  Aeneas  sit.  Saltem  Apollo  is 
esse  debet,  qui  repelit  Troianos  htic, 
in  hanc  terram  retrahit,  revocat, 
[Wagn.  confert  Cic.  pr.  Dom.  c.  57. 
Vos ,  qui  maxime  me  repetistis  atqne 
revocastis'] ,  Italiam  repetere  iubet  et 
urget  ad  Tiberim,  h.  e.  retrahit,  adire 
iubet;  ideoque  interpungendum  :  Hinc 
Dardanus  ortiis ;  Huc  repetit ,  iussis- 
que  cett. "  //.  Atque  ita  nos  cum 
Wagn.  (quem  etiam  Thiel.  et  Siipfl. 
secuti  sunt)  locum  distinximus,  me- 
mores  locorum  III,  94  sqc].  et  IV, 
345  sqq.  lahn.  verba  Huc  repetit  mi- 
nus  probabiliter  ad  Aeneam  rcfert  et 
verbis  iussisque  cett.,  quae  idcm  fcre 
significent,  ac  si  poeta  scripsisset  ius- 
sis  enim,  causam  antecedentium  indi- 
cari  putat.  Both.  cx  Rom.  et  Menag. 
I.  edidit  Hunc  repetit,  scil.  Thybrim; 
et  Peerlk.  coni.  Rex  Dardamts  orius 
Hinc  repetit  etc.  Gossrau, cuiprae- 
terea  non  placet  Dardani  post  v.  206 
sq.,  Apollinis  post  v.  239  S(i.,  Tiberis 
ct  Numici  post  v.  150.  commemoratio, 
vv.  241.  ct  42.  ab  alio  exercitationis 
causa  adiectos  ad  supplendum  v.  240,, 
aut  ex  variis  poetae  tcntaminibus, 
quac  chartis  illevisset,  confcctos  sus- 
picatur.  (?).  —  242.  ,,N umicium: 
vid.  ad  V.  150.  Ponit,  ut  poeta,  flu- 
vium  ad  designandam  terram;  sed  in 
Numicii,  tamquam  sacri  fluminis,  no- 
tione  rcligio  aliqua  inest. "  H.  Cf. 
ctiam  infra  v.  797.  sacrumque  Numici 
littis  arant.  Si  verum  cst,  Virgilium 
hunc  fluvium  praeter  cetcros  sacrum 
significarc  voluisse,  quamquam  hoc 
cst  commune  omnium  fluviorum  cpi- 
theton  (cf.  c.  g.  VIII,   72.  dc  Tibcri), 


respexit  fortasse  per  anachronismum 
posteriorum  temporum  famam  iHam, 
Aeneam  in  eius  undis  submcrsum  di- 
vinitatem  assccutum  esse :  unde  Ti- 
bull.  II,  5,  43.  Jllic  sanctus  eris,  quum 
te  veneranda  Numici  Unda  deum  coclo 
miserit  indiqetem  (ubi  vid.  Dissen.) 
Cf.  eliam  Liv.  I,  2.  Dion.  Hal.  I,  64. 
Ovid.  Met.  XIV,  600.  —  243.  Dat, 
scil.  Aeneas,  rex  ipse,  qui  ttia  nos  ad 
limina  misit.  Vid.  supra  v.  220  sq. 
Quum  enim  nemo  dubitare  possit, 
quis  sit  ille,  qui  haec  munera  mittat, 
Subiectum  sententiae  facile  omitti  pot- 
erat,  quamquam  in  anteccdentibus  dc 
Apolline  agebatur.  Cf.  ctiam  adnott. 
ad  VI,  734.  Heyn.  putat,  Virgilium 
V.  222  —  242.  secundis  curis  elabo- 
rasse  nequc  iis  cetera  satis  accom- 
modasse;  Peerlk.  autem,  etiam  in  voc. 
praeterea  (i.  e.  ad  id ,  quod  lega- 
tos  misit)  sine  iusta  causa  haerens, 
satis  audacter  coni.  Det  pius  Ae- 
neas  fortunae .  p.  p.  ]\[tinera.  — 
245.  ,,Dona  commcndat  iterum  a  per- 
sonis,  quod  alibi  vidimus  poetam  de- 
cerc.  Cf.  I,  647  sqq.  [et  adnott.  ad 
V,  260.]"  //.  —  hoc  auro,  hac  pa- 
tcra  aurca.  Vid.  ad  I,  739.  et  V,  817. 
—  246.  ,,IIoc  Priami  gestamen 
erat:  cum  his  verbis  sceptrum  tra- 
dere  putandus  est,  quod  proprie  inter 
gcstamina  cst;  nam  Scrvium  diadema 
interprctantem  quis  audiat?"  H.  Noli 
tamcn  qestamen ,  quam  vocem  supra 
III,  286.  de  clypeo  iisui-patam  vidi- 
mus ,  hic  de  solo  sccptro  intelligere 
(quod  significat  e.  g.  ap.  Val.  Fl.  III, 
344.),  scd  de  omni  ornatu  regio,  qui 
seqq.  verbis,  sceptro ,  tiara ,  vestihus, 
accuratius  describitur.  Nam  de  omni- 
bus  rcbus ,  quae  geruntur,  admodum 
lato  scnsu  hoc  vocabulum  dicitur.  — 
cum  iura  daret  populis  (vid.  ad 
I,  507.)  vocatis,  scil.  in  concionem. 
„Ius  dicere  praccipuum  munus  vetc- 
rum  regum  fuisse  notum  cst ;  itaquc 
ab  hoc  munerc  eorum  dignitas  dccla- 
rari  solct.     Sedcnt  autera   ius   dictiiri 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


29 


More  claret  populis,  sceptrumquc  sacerque  tiaras 
llladumque  labor  vestes. 

Talibus  llionci  clictis  clcfixa  Latinus 
Obtutu  tcnct  ora,  soloc^uc  immobilis  haeret, 
Intcntos  volvens  oculos.     Ncc  purpura  regem 
Picta  movet,  ncc  sccptra  movcnt  PriamcTa  tantum, 
Quantum  in  connubio  natac  thalamoquc  moratur; 
Et  vctcris  Fauni  volvit  sub  pectore  sortem: 
Hunc  illum  fatis  cxtcrna  ab  sede  profcctum 
Portcndi  generum,  paribusque  in  regna  vocari 
Auspiciis;  huic  progeniem  virtute  futuram 


250 


255 


cum  sccptro ;  rcs  cx  llomcro  satis 
nofa.  Cf.  ctlam  Apollon.  IV,  1177. 
(ct  Pind.  Pjth.  IV,  270  sqq.)"  II.  — 
tlaras  impropric  pro  Phrygum  pi- 
]co,  qucm  poota  alibi  vntraia  dixit. 
Vid.  supra  IV,  216.  et  cf.  inf.  IX, 
616.  Sic  etiam  luven.  VI,  516.  Phry- 
(jia  tiara.  (Nam  utrumquc  dicitur,  iia- 
ras,  masculino ,  et  tia^a  femin.  gene- 
re.)  Epitheton  autcm  sacer  Heynio 
(qui  praeterea  hanc  profert  conicctu- 
ram  supervacaneam  :  -  -  More  daret 
populis  sceptrum ,  Assaracique  tiaras) 
rectc  ad  solam  IPriami  venerationem 
videtur  pertinere,  ut  augustum  orna- 
tum  significet.  —  vestes  sunt  Phry- 
(jiae^  vulgo  dictae,  a  Troianis  mulie- 
ribus  acu  pictae,  tQycc  yvi^aiy.iZu,  quae 
mox  purpura  picta.  Vid.  adnott.  ad 
III,  483.  et  Intpp.  ad  Ovid.  Met.  VI, 
166.  —  lahor  autcm  haud  raro  po- 
nitur  pro  ipso  opere,  quod  laborc 
etficitur.  Cf.  Geo.  II,  406.  Aen.  II, 
306.  VI,  27.  Val.  Fl.  I,  143.  II,  409. 
etc.  Peerlk.  verba  sceptrumque  -  - 
vestes  levibus  de  causis  spuria  habet, 
et  V.  2.51  sq.  propterea  coniectura 
vexat.  Vid.  infra.  —  249  sqcj.  Com- 
parant  Hom.  II.  III,  217.  —  tali- 
bus  dictis  non  solum  i.  q.  post 
haec  dicta,  sed  etiam  ob  haec  dicta 
{avf  solche  Reden.)  —  Ilionei.  De 
synizesi  vid.  infra  ad  v.  532.  —  de- 
fixa  tenet  ora,  Cf.  infra  v.  291. 
226  sqq.  Ovid.  Met.  XIII,  125. 
oculos  paullum  tellure  moratos  Stistti- 
lit  ad  proceres  ct  similes  locos,  ubi 
cogitabundi  alicuius  species  habitus- 
que  describitur.  —  obtutu.  Vid.  I, 
495.  et  XII,  666.  —  solo  haeret. 
Cf.  Pvuddim.  II.  p.  140.  et  Rarash,  §. 
124.  VII,  5.  —  251.  Peerlk.,  mirans 
Virgilium,  qui  posuerit  duo  munera, 
auream  pateram  Auchisae  et  sceptrum 


Priami ,  sceptrum  rursus  nominassc, 
pateram  silcntio  practeriisse,  sine  iu- 
sta  causa  coni.  Nec  pocula  regem 
Pulchra  7novent ;  simul  commemo- 
rans,  linius  versus  formam  antc  ocu- 
los  fuisse  Valerio  Flacco  II,  325. 
nec  turba  tiocens  scelerisque  recentis 
Si(jna  movent.  —  253.  in  conmihio 
natae,  quod  Fauni  sors,  i.  e.  ora- 
culum  (cf.  V.  c.  Hor.  A.  P.  403.  di- 
ctae  per  carmina  sortes) ,  praedixerat. 
Vid.  supra  v.  96  sqq.  —  254.  s^ih 
pectore.  Vid.  infra  v.  457.  IV,  67. 
101.  689.  IX,  718.  XII,  831.  — 
255,  Hnnc  illum  -  -  Portendi  -  - 
(jenerum,  i.  e.  hunc ,  qui  adsit,  qui 
modo  advenerit,  esse  iHum  generum, 
quem  oraculum  Fauni  portenderit. 
Sic  etiam  infra  v.  272.  Hunc  illum 
poscere  fata  reor .,  ubi  cf.  labn.  Vid. 
adnott.  ad  III,  558.,  ubi  praeter  h.  1. 
adde  Goerenz.  ad  Cic.  Acad.  I, 
6.  —  Ad  portendi  supple  intelligit, 
sibi  persuadet,  et  cf.  supra  v.  151. 
ibique  adnott.  —  256.  ,,p arihus  au- 
spiciis,  communicato  regno.  Vid. 
inf.  XII,  190  sq.  et  cf.  IV,  102."  H. 
Dicendi  auteni  formula  iude  repeten- 
da,  quod  magistratus  eiusdem  generis 
ideoque  pari  potestate  praediti  in  iis- 
dem  comitiis  itaque  iisdem  auspiciis 
creabantur,  et  haec  auspicia  eorum 
eadem  erant  vi  ct  auctoritate.  —  in 
regna  vocare,  ut  IV,  214.  in  regna 
accipere.  —  et  -  -  q^iae  occupet,  i. 
c.  et  talem,  quae  occupet.  Sic  optiml 
Codd.  Med.  fragm.  Vat.  alii,  Haud 
pauci  tamen  Codd.  omittunt  Copulam, 
quam  etiam  Hcyn.  abesse  malit,  ne- 
scio  qua  de  causa;  quamquam  sane 
nemo  desideraret  copulam,  si  ab  omni- 
bus  Codd.  abesset, —  totutn  orhem 
nam  Roraa  fuit  orhis  caput  secundum 
Ovid.    Fast.    V ,    93.    et    alios.     — 


30 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


EgTeglam,  et  totiim  qiiae  vlribus  occupet  orbem. 
Tandem  laetus  alt:    Di  nostra  incepta  secunclent 
Auguriumque  suum!     Dabitur,  Troiane,  quod  optas; 
Munera  nec  sperno.     iNon  vobis,  rege  Latino, 
Divitis  uber  agri  Troiaeve  opulentia  deerit. 
Ipse  modo  Aeneas,  nostri  si  tanta  cupido  est, 
Si  iungi  hospitio  properat  sociusque  vocari, 
Adveniat,  vultus  neve  exhorrescat  amicos.    ^ 
Pars  milii  pacis  erit  dextram  tetigisse  tjranni. 
Vos  contra  regi  mea  nunc  mandata  rcferte. 
Est  mihi  nata,  viro  geutis  quam  iungere  nostrao 
Non  patrio  ex  adyto  sortes,  non  pknima  coelo 
Monstra  sinunt;  gcneros  externis  aifore  ab  oris, 
Hoc  Latio  restare  canunt,  C[ui  sanguine  nostrum 
Nomen  in  astra  ferant.     ilunc  iUum  poscere  fata 


260 


265 


270 


258.  ^^vir ihus^  h.  c.  fortitudiuc  ct 
virtute  bellica,  ut  sit  ^ifjq^ii'  Ilomeri- 
cura ;  nisi  pro  imperio  dictum  acci- 
pias.''  II.  ScntCDtia  igitur  eadem  est, 
quae  supra  v.  99  sqq.  —  259.  Di  -- 
secundeiit.  Vid.  ad  III,  36.  — 
260.  Augtcrium  stiuiUj  Eauni  ora- 
culum.  —  261.  ^lunera  nec  sper- 
no,  lubens  accipio.  Burm.  confcrri 
iubet  Hor.  Od.  II,  15,  17.  Ovid.  Hcr. 
XVII,  71.  ct  Auson.  Mos.  30.,  ubi 
eadem  KtioTt^Ti  usurpatum  invcniatur 
non  sjjerneie.  Pecrlk.  putat,  Virgilium 
dixisse  nou  sperno,  quia  Latinus  vultu 
satis  ostenderat,  sc  omnibus  donis 
istis  niliil  moveri,  idque  Troianos 
iion  latucrat. —  rege  Latino,  quam 
diu  ego  regnabo.  Cf.  adnott.  ad  II, 
79.  et  III,  380.;  de  Ablatt.  abss.  au- 
tem  Ruddim.  11.  p.  296  sq.  ct  adnott. 
ad  Geo.  IV,  219.  ~  262.  uher  arjri, 
ubertas  agrorum  s.  uberes  agri ,  ab- 
stracto  pro  concrcto  posito ,  lloni. 
ovOciQ  dQovor,g.  Vid.  ad  Geo.  II, 
234.  et  Acn.I,  531.  —  Dc  voc.  de- 
erit  diaov ?.?.('( l^ojs^  pronuntiando  vid. 
ad  Ecl.  VII,  7.  et  al.  —  264.  pro- 
perat  -  vocari^  i.  c.  valdc  cupit. 
Vid.  supra  ad  v.  57.  —  s ocius que 
Ileyn.  cum  Brunckio  rccte  rcvocavit 
cx  Med.  aliis(iue  bonis  libris.  Vulgo 
sociusve.  Scd  utrumque  volcbat  Ac- 
neas;  ideoquc  liaec  non  discerncnda, 
scd  simplici  C.opula  coniungenda 
erant;  quod  ctiam  Wagn.  censet  Qu. 
Virg.  XXXVI,  9.  —  265.  neve.  Vid. 
ad  Geo.  II,  37.  —  266.  Pariem  pa- 


cis  llcyn.  recte  explicat  signum.  pi- 
gnus  foederis.  AVagn.  comparat  Ter. 
Hcaut.  I,  1,  5.  quod  in  propinqua 
parte  amicitiae  puto.  Poterat  etiam 
ipse  Virgilius  conferri  iuf.  XI,  214. 
et  Tac.  Agr.  21.  Idque  apud  imperitos 
liiimanitas  vocahaiur ,  quum  pars  ser- 
vitutis  esset.  Thicl.,  qui  partem  per 
magnam  partem  cxplicat  (ein  grosses 
Zeicheu,  ein  hcdcutender  Anfang),  con- 
fert  Ovid.  Met.  IX,  291.  pars  est  me- 
minisse  doloris  (i.  e.  vcl  mcminisse 
mihi  magnus  cst  dolor)  et  Claud. 
laud.  Stilich.  II,  301.  pars  sceleris 
duhitasse  fxdt.  —  iyratmi^  regis, 
Graecorum  diccndi  rationc.  Vid.  in- 
fra  V.  342.  448.  IV,  320.  Ovid.  Meta 
1,276.  multique  alii  loci.  -—  268  sqq. 
,;neroicae  vitae  mores  ita  ferre,  ut 
virorum  fortium  nviptias  orcnt  aut 
filiac  aut  patres,  iam  Scrv.  notavit. 
Exemplum  illustre  Alciuoi  Od.  VII, 
311  sqq. "  II.  llic  autem  praetcrea 
accedit,  quod  Latinus  iam  oraculo 
monituscst. —  269.  ,.pluri7na  coelo 
[vid.  supra  ad  v.  140.  ct  226.]  mon- 
slra,  ostenta  divinitus  missa.  [Vid. 
ad  II,  171.  III,  59.  al.]  Sunt  quae 
V.  58  Si\.  71  sq.  cxposita  sunt.  — 
270.  i/eneros,  Vid.  supra  ad  v.  98. 
—  271.  II oc  Laiio  restarc,  Lati- 
nos  mancrc  hanc  fortunam."  //.  Vid. 
ad  II,  70.  —  qui  sang  uine  cctt. 
liepctit  Latinus  ipsa  vcrba  oraculi. 
Vid.  supra  v.  98  sq.  —  272.  Ilunc 
illum  poscere  fata.  Vid.  supra 
ad  V.  255.  —  posccre  verbum  pro- 


AENELDOS  LIB.  VII. 


31 


Et  reor  et,  si  qiiid  veri  mens  augurat,  opto. 
Haec  efFatus  equos  iiumcro  patcr  cligit  omm'. 
Stabant  tcr  centum  niticli  in  pracsepibus  altis. 
Omnibus  extcmplo  Tcucris  iubct  ordine  duci 
Instratos  ostro  alipcdes  pictisque  tapctis ; 
Aurca  pectoribus  demissa  monilia  pcndent; 
Tccti  auro,  fulvum  mandunt  sub  dentibus  aurum; 
Absenti  Aeneac  curruni  geminosquc  iugalis 


275 


280 


prium  dc  oraculis  ct  liito.  Cf.  II, 
121.  V,  707.  —  273.  Et  rcor,  et,  si 
vere  rcor,  alium  geucrum  nou  opto. 
—  opto  enim  h.  1.  nihil  aliud  cst, 
quam:  amplcctor,  probo  gencrum; 
quippc  qucm  fato  essc  dcstinatum 
auguror.  —  mens  augurat,  pracsa- 
gio  futura  colligit.  Eadcm  signif.  au- 
(/uiare  usui-patum  legitur  in  fragm. 
Cic.  ap.  Non.  VH,  7.  p.  469.  Merc. 
Praesentit  aniiims  et  aiujural  quodam- 
mo(h,  qtiae  futura  sit  suavitas,\\\l^i\- 
cuvii  loco  ihid.  JPropemodum  aniiiius 
coniecinra  de  crrore  eius  aurjurat ,  in 
Accii  fragm.  ibid.  Atque  eaconiectnra 
am/uro,  ct  ap.  Val.  El.  III,  356.  quis 
lomjos  -  -  sibi  non  aujuret  annos  i  — 
274.  numero  pro  ex  numero,  utStat. 
Theb.  VI,  129.  numero  dux  lejerat 
omni.  Cf.  Burm.  ad  Val.  Fl.  V,  327. 
et  adnott.  ad  Ecl.  VI,  38.  (IV,  60. 
X,  24.  etc.)  —  275  sqq,  „Quod  Ho- 
merico  hcroum  more  (v.  c.  II.  XX, 
221  sq.  de  Erichthonio,  Dardani  filio) 
rex  Latinus  CCC  cquos  eximiosahiis- 
se  narratur,  a  vetcre  Latii  habitu  fortc 
nimium  quantum  abhorret.  Vcrum 
reliqua  omnia  aucta  in  maius  et  am- 
plificata  sunt,  ut  narratio  gravitatem 
et  carmen  dignitatcm  haberet. "  H. 
Vid.  tamen  supra  v.  189.,  ubi  iam 
Picus  equorum  studiosus  fuisse  dici- 
tur,  omninoque  dc  iiorente  in  Latio 
equorum  cultu  vid.  Geo.  III,  133. 
210.  Varr.  R.  R.  II,  7.  et  Colum.  VI, 
27.  coU.  cuni  Aen.  VII,  656.  XII, 
82  sqq.  etc.  —  nitidi.  Vid.  ad  Aen. 
III,  20.  —  in  praes  epih  us,  in  sta- 
bulis.  Vid.  supra  v.  17.  —  2l&.Teu- 
cris,  centum  illis  oratoribus.  Vid. 
supra  v.  152  sq.  —  ordine,  omni- 
bus  deinceps  centum  legatis  (cf.  su- 
pra  V.  153.)  Vid.  ad  V,  773,  — 
277.  Instratos.  Vid.  ad  II,  722.  — 
alip  edes  absohitc  pro  equis  alibi 
non  videtur  lcgi.   Infra  XII,  484.  ali- 


pcdes  cqui ,  ut  a  Lucr.  VI,  765.  ali- 
pedes  cervi  commemorantur.  —  ostro 
p  ictis  q  u  e  t ap  etis,  tV  ^ia  dvoTy, 
vcstibas  stragulis  purpurcis  auroque 
pictis;  quare  statim  post  iecti  auro. 
Vid.  adnott.  ad  Acn.  I,  639.  et  snpra 
ad  V.  203.  Ceterum  cf.  supra  v.  251. 
lleyn.  mcmorat,  ap.  liom.  II.  XXIV, 
230.  rdriT]iccs  noncpvQtovg  esse  inter 
munera.  —  278,  ,,iMoniIia  non  tara 
cx  unionibus  ac  gemmis,  quam  omni- 
no  torqucs  aurei  vel  i)halerac  [vid. 
ad  V,  310.]  intelligendae.  Monilium 
autcm  et  torcpiium  inter  Etruscos  fre- 
quentissimum  usum  fuisse  ,  docent 
Etrusca  monumcnta. "  II.  Cf.  etiam 
Gellius  V,  5.  —  279.  tecti  auro, 
his  ipsis  monilibus  et  vcstibus  auro 
pictis.  Pcerlk.  minus  probabiliter  coni. 
Frerd  au?-o,  h.  e.  habenae  aureae,  coll. 
Acn.  VII,  168.  et  Ovid.  Met.  VI,  223. 
—  manduni  sub  dentibus  an- 
rum,  frcna  auro  ornata.  Cf.  etiam 
IV,  135.  —  fulvum,  sollemne  auri 
epitheton.  Cf.  Gell.  II,  26.  interpp. 
ad  Tibull.  I,  1,1.  et  adnott.  ad  Aen. 
X,  562.  Ceterura  de  repetito  voc. 
auri  vid.  adl,  448.  et  al.  —  280  sqq. 
,,Acneac  raittit  equos,  quorum  genus 
adumbratum  est  cx  Iliad.  V,  265  sqq., 
ubi  equis  a  love  Troi  donatis  An- 
chises  submiserat  cquas;  nunc  Circe, 
ingeuiosa  Solis  filia ,  uni  equorum 
patris  [dc  quibus  cf.  Munckcr.  ad  Hy- 
gin.  f.  183.  Spanh.  ad  Callira.  h.  in 
Delura  169.  et  Interpp.  adOvid.Met. 
IV,  214.J  subraisit  raortalera  equara  ; 
hinc  notho s  furata  creavit,  h.  e. 
furtira  susceptam  progeniem,  pullum, 
nacta  est.  Nihil  autera  in  poctarura 
fabulis  nobilius  cst  Solis  equis."  H. 
Pccrlk.,  voc.  patri  (quod  haud  dubie 
a  y?«vai«pendet)  non  intelligens,  scri- 
bendura  esse  arbitratur:  lllorum  de 
gente  patriim,  quos  daedala  Circe  etc, 
hac   artificiosa    explicatione   adiecta: 


32 


P.  VIRGILII  MAKONIS 


Semine  ab  aetherio,  spirantis  naribus  ignem, 
Illorum  de  gente,  patri  quos  daedala  Circe 
Subposita  de  matre  nothos  furata  creavit. 
Talibus  Aeneadae  donis  dictisque  Latini 
Sublimes  in  equis  redeunt,  pacemque  reportant. 
Ecce  autem  Inachiis  sese  referebat  ab  Aro^is 


285 


„Circe  equam  mortalem  equo  coelesti 
clam  submiserat.  Ex  ea  matre  nati 
sunt  equi.  Hi  equi  novae  illius  stir- 
pis  notbae  fuere  auctores.  Ex  gente 
istorum  auctorura,  patrtim,  genus  re- 
petebant  equi,  quos  Latinus  nunc  (io- 
nabat  Troianis.  Ut  maier  ^  ita  pater 
de  cquis  dicitur.  Cf.  Hor.  Od.  IV, 
4,  30." —  281,  spirantis  narihus 
ignem,  quod  non  mirum ,  quum  ge- 
nus  ducant  ab  Solis  equis,  quos  v.  c. 
Ovid.  Met.  II,  84.  vocat  quadrjipedes 
animosos  ignibus  illis,  Quos  in  pectore 
habent,  guos  ore  et  naribus  efflarit.  Ce- 
tei'um  vid.  adnott.  ad  Geo.  II,  140. 
coli.  cum  Geo.  III,  85.  —  282.  lllo- 
rum  de  gente.  Vid.  adGeo.  III,  73., 
ubi  adde  Burm.  ad  Phaedr.  I,  2.  — 
daedala  Circe,  quam  eodem  epi- 
theto  etiam  Ilium  in  Theutrante  or- 
nasse  auctor  est  Macrob.  VI,  4.,  est 
sollers,  ingeniosa,  magnis  mirisquere- 
bus  excogitandis  et  perficiendis  apta. 
Daedalam  Alinervam  commemoravit 
Ennius  p.  328.  Hessel.  et  eodem  fere 
sensu  Lucr.  I,  228.  de  daedala  tellure 
ct  IV,  551.  de  daedala  lingua  loqui- 
tur.  Ceterum  cf.  adnott.  ad  Geo.  IV, 
179.  —  patri,  SoVi,  furata.  Vid. 
supra  ad  v.  11.  —  284.  Talibus 
donis  dictisque  -  -  r edeunt,  aut 
i.  q.  talibus  donis  acceptis  etc,  nach 
solchen  Geschenken  u.  ]Vo7'ten,  (ut 
donis  Participio  dictis  adinnctum  Ab- 
lativi  absoluti  naturam  adsciscat:  cf. 
Wagn.  in  lahnii  Annal.  XIII,  1.  p. 
83.),  aut  potius  mit  solchen  Geschen- 
ken  etc.,  quum  alibi  quoque  simplcx 
Ablativus  comitatum  aliquem  signifi- 
cans  ponatur  omissa  Praep.  cum.  Cf. 
adnott.  ad  Ecl.  X,  24.  ct  al.  Pccrlk. 
tamen,  de  Latinitatc  huius  Ablativi 
dubitans,  verba  donis  dictisque  Latini 
spuria  ct  hcmistichion  a  Virgilio  man- 
cum  et  imporfcctum  rclictum  csse 
paruni  prol^abiliter  arbitratur;  prae- 
terea  vero  etiam,  qnum  Cod.  Dor- 
vill.  exhibcat  laeti  donis  dictisque, 
hauc    profcrt   coniccturam:  Ilis  lacti 


Aeneadae  donis  dictisque  Latini.  ■ — 
285.  Sicblimes  in  equis,  quemad- 
modum  ap.  Ovid.  Met.  VI,  650.  se- 
dens  solio  Tereus  suhlimis  avito ,  ap. 
Curt.  IV,  1,  1.  Curru  sublimis  inierat 
proeJium  cett.  Idem  est  infra  v.  624. 
arduus  equo  et  Ovid.  Trist.  II,  178. 
altus  equis.  —  286  sqq.  ,,Nova  tkqc- 
niretcc  et  rerum  conversio  inexspe- 
ctata ,  quum  iam ,  sedibus  in  Italia 
captis,  ad  eventum  perducta  videren- 
tur  Troianorum  fata."  Haec  Heyn.y 
qui  comparat  sequentem  lunonis  ora- 
tionem  cum  ea,  quam  I,  36  sqq.  le- 
gimus,  et  in  toto  loco  Neptunum  Ho- 
mericum  Od.  V,  282  sqq.  poetae  aute 
oculos  fuisse  memorat.  Ut  enim  lu- 
no ,  Aeneam  ab  Italia  prohibitura, 
causa  erat  errorum  eius,  qui  1.  I — 
VI.  enarrantur,  sic  etiam  nunc,  post- 
quam  ille  vere  appulit  ad  Italiae  oram, 
causa  est  bellorum,  quibus  Troianos 
in  ipsa  Italia  perdere  studet,  et  quae 
argumentum  1.  VII — XII.  efficiunt; 
quare  etiam  poeta  hanc  alterara  to- 
tius  carminis  partem  a  simili  lunonis 
meditatione  exorditur,  atque  priorera 
illam  I,  36  sqq.  —  ab  Argis,  ubi 
luno  imprimis  colebatur  (Hom.  II. 
IV,  8.  51.  Strab.  VIII.  p.  368.  Paus. 

II,  17,  1.  22,  1.  24,  1.  Thuc.  II,  2. 
Liv.  XXXIV,  24.  cett.  et  Virg.  ipse 
Aen.  I,  24.)  ct  propterea  libentissime 
comraorabatur.  Inachii  autera  Ar- 
gi  vocantur,  quia  Inachus,  lus  pater, 
ex  vulgari  narratione  conditor  et  pri- 
mus  rex  Argorura  fuit,  (cf.  Hor.  Od. 

III,  19,  1.);  quaraquara  etiara  fluraen 
urbcm  allueus  eodera  nomine  appcl- 
latum  esse  constnt,  quarc  in  mytliis 
antiquis  rex  ct  fluvius  una  eademque 
est  persona.  Haud  raro  igitur  apnd 
poetas  Inachius  i.  q.  Argolicus,  Ar- 
givus.  Cf.  infra  XI,  286.  Inachiae  ur- 
hes,  Ovid.  Fast.  V  ,  586.  Inachium  U- 
itts,  Stat.  Theb.  II,  145.  Inachius  re.t 
cett.  —  sese  referehat,  scil.  Car- 
thaginera ,  quani  non  rainus  araabat. 
Cf.  I,  12  sqq.  Dii  autem  loca  imprin 


AENEIDDS  LIB.  VIL 


99 

66 


Saeva  lovis  coniiix,  aiirasque  invecta  tenebat, 
Et  laetnm  Aeneam  classemque  cx  aetliere  longe 
Dardaniam  Siculo  prospexit  abusque  Pachyno. 
Moliri  iam  tecta  videt,  iam  fidere  terrae, 
Deseruisse  rates.     Stetit  acri  fixa  dolore. 
Tum  quassans  caput   liaec  effundit  pectore  dicta: 
lleu  stirpem  invisam,  et  fatis  contraria  nostris 
Fata  Phrygum !  num  Sigeis  occumbere  campis, 
Num  capti  lootuere  capi?  num  incensa  cremavit 
Troia  viros?  medias  acies  mediosque  per  ignis 
Invenere  viam.     At,  credo,  mea  numina  tandem 


290 


29, 


rais  amata  quotaunis  ordiae  visebant. 
Cf.  IV,  143.  —  287.  auras  invecta 
tenehat  cett.  ,,A  Pachyuo  usque  Si- 
ciliae  promontorio  [de  quo  vid.  ad 
III,  429.]  prospicit  Latium;  scilicet 
supra  illa  loca  in  aeris  regione  invc- 
cta,  non  monti  insistens.  Iter  autem 
facere  putanda  Argis  versus  Cartlia- 
giuem,  [ubi  non  miuus  libenter  com- 
morabatur.  Vid.  adnott.  ad  Aen.  I, 
15.]  Permutant  enim  dii  loca,  quae 
amant."  H. —  288.  longe  cum  lalm. 
et  Wagn.  ex  plurimis  Codd.  restitui- 
mus.  Vulgo  lougo ,  quod ,  quum  mi- 
nus  grata  siut  auribus  verba  Jongo  ■ — 
Siculo  —  Pachyno ,  Wagu.  a  librario 
aliquo  autecedeuti  voc.  aethere  accom- 
modatum  censet.  Heinsius ,  cui  vul- 
gata  debetur,  comparat  Val.  Fl.  III, 
43.  et  Stat.  Theb.  XII,  659.,  ubi  sa- 
ne  longns  aether  legitur,  coll.  adnot. 
sua  ad  Ovid.  Met.  1,  255.  Longe  pro- 
spicere  legitur  etiam  XI,  909.  —  De 
Part.  ahusque  cf.  Douat.  p.  1761. 
(II,  16,  3.  p.  24.  Liudem.)  Serv.  ad 
h.  L  et  ad  XI,  262.  Plaut.  Amph.  I, 
1,  97.  Avieu.  Arat.  169.  Tac.  Anu. 
XV,  37.  Apulei.  ApoL  p.  311,  30. 
lani  p.  246.  Ruddim.  II.  p.  286.  et 
Haud.  Turs.  I.  p.  72  sq.  Burm.  di- 
visim  scribendum  esse  contendit  ah 
usque,  quem  plerique  editores,  etiam 
Wagn.,  sequuutur.  —  290.  moliri 
tecta.  Vid.  supra  ad  v.  127.,  de 
ipsa  re  autem  cf.  v.  157  sqq.  — 
291.  Stetit,  cogitabunda.  —  fixa 
dolore,  transfixa,  penitus  percussa. 
Sic  infra  XII,  537.  Jixo  stetit  hasta 
cerebro.  Heyn.  comparat  Homeri  odv- 
vrfGi  ninciQ/LitPog. —  2^2.  quassans 
caput,  quod  faciuut  tristes  vel  irati 
et  succeuseutes.  Cf.  iufra  XII ,  894. 
Lucr.  II,  1165.  lamque  caput  quas- 
ViRGiL.  Pars  III.  Ed.  III. 


sans  grancUs  suspirat  arator.  Piaut. 
Merc.  ITI,  4,  15.  Tristis  incecUt,  pectus 
arclet,  haere.t,  quassat  caput.  id.  Asin. 
II,  3,  23.  Quassanti  capite  incedit  cett. 
—  293.  ,,fata  contraria  fatis 
nostris,  h.  e.  ei,  quod  fatale  est,  a 
me  constitui  et  novari  in  Troiano- 
rum  fortunis  posse;  est  autem  iu  fa- 
tis  lunonis,  ut  fata  Troianorura  inter- 
cipere  haud  possit.  Cf.  iuf.  IX,  133. 
136  sq."  H.  Cf.  Aen.  I,  239.  ibique 
aduott.  Similiter  VaL  FL  II,  597.  Te 
quoque  -  -  fatisciue  simiUima  nostris 
Fata  ferunt.  W&gnero  fata  hic  nihil 
aliud  sunt,  quam  voluntas  Aeneae,  ut 
VI,  376.  et  aL  fata  deum.  ~-  294. 
num  Sigeis  occumbere  ca^npis 
cett.  Comparant  Euuium  p.  94.  Hes- 
seL  Quae  neque  Dardaniis  campeis 
potuere  perire,  Nec,  quum  capta,  capi ; 
nec ,  qiiiim  comhusta,  cremari,  quem 
hic  imitatum  esse  Maronem,  iam  Ma- 
crob.  Sat.  VI,  1.  observavit.  De  Si- 
geo  vid.  ad  II,  312.  —  295.  Num 
capti  potuere  c ap i ?  Praeter  En- 
nii  locum  modo  comm.  cf.  etiam  Pe- 
tron.  c.  89.  Ibat  iuventa  capta,  dnni 
Troiam  capit ,  Hor.  Ep.  II,  1,  156. 
Graecia  capta  ferum  victorem  cepit^ 
Manil.  IV,  26.  Captus  et  a  captis  or- 
bis  foret,  Sen.  Agam.  869.  Victi  vici- 
mus  Phryges ,  Plaut.  Cas.  11,  8,  72. 
iam  victi  vicimus,  Ovid.  East.  I,  523. 
victa  tamen  vinces  et  locos  similes. 
lahn.  couferri  iubet  Kreyssig.  Com- 
ment.  de  Sallust.  hist.  L  III.  fragmm. 
p.  199.  Ceterum  hic  tragicorum,  Eu- 
ripidis  maxime,  acumen  etrhetoricos 
spiritus  in  epos  traustulisse  poetam, 
uon  inepte  adnotat  Heyn.^ —  Medias 
acies  etc.  De  Praepos.  per  alteri 
demum  Accus.  adiecta  vid.  ad  V,  512. 
VI,  692.  etc.  —  297  sqq.  „At  for- 
3 


34 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Fessa  iacent,  odiis  aut  exsaturata  quie\-i  — 
Quin  etiam  patria  excussos  infesta  per  undas 
Ausa  sequi,  et  profugis  toto  me  opponere  ponto. 
Absumptae  in  Teucros  vires  coelique  marisque. 
Quid  Sjrtes,  aut  Scjlla  mihi,  quid  vasta  Charyhdis 
Profuit?  optato  conduntur  Thybridis  alveo, 
Securi  pekgi  atque  mei.     INIars  perdere  gentem 
Immanem  Lapithum  yahiit;  concessit  in  iras 
Ipse  deum  antiquam  genitor  Caljdona  Dianae; 


300 


306 


tasse  taedio  victa  vel  odiis  expletis  a 
persequendis  Troianis  post  Troiam 
excisam  destiteram:  ut  adeo  mirum 
non  sit,  si  illi  excidium  eflfugerant. 
Iramo  vero  etiam  a  patria  digressos 
omnibus  modis  vexavi  (v.  299 — 301.). 
Cuncta  tamen,  quae  tentavi,  nihil  pro- 
fueruut;  Italiam  nihilominus  tenent 
(v.  202  —  204.)."  R.  —  credo,  iro- 
nice.  Vid.  ad  VI,  848.  —  mea  nu- 
mina.  Sic  numina  de  natura  unius 
dei  etiam  I,  666.  II,  233.  III,  543. 
VII,  310.  Tibull.  II,  2,  81.  III,  6, 
22.  etc,  quia  varii  numinis  manife- 
standi,  i.  e.  voluntatis  et  mentis  di- 
vinae  declarandae  modi  cogitari  pos- 
sunt.  Cf.  Drak.  ad  Sil.  I,  93.  lahn. 
ad  Aen.  I,  3.  p.  436.  ed.  II.  et  ad- 
nott.  ad  Aen.  I,  8.  —  298.  exsatu- 
rata.  Vid.  ad  V,  781.  —  299.Peerlk,, 
liuic    loco    maiorem   vim    rhetoricam 

vindicaturuS;  coni.   Quaene  etiam 

■ponto'?  i.  e.  Egone  quievi,  quae  et- 
iam  ausa  sequi  patria  excussps?  — 
ZOl.Ahsumptae  in  Teucros  vires. 
Sie  Sen.  Agam.  697.  Fortuna  vires 
ipsas  consumpsit  suas ,  scil.  in  me. 
Cf.  etiam  Stat.  Silv.  V,  5,  49.  absum- 
plae  vires  et  copia  fandi  et  Hand.  ad 
Gronov.  Diatr.  in  Stat.  T.  I.  p.  520. 

—  302.  Syrtes:  vid.  I,  146.  ScyUa 
et  Charybdis:  vid.  III,  555  sqq. — 
profuit.    Cf.  adnott.  ad  Ecl.  I,  58. 

—  303.  conditntur  Thybridis  al- 
veo.  Cf.  V,  243.  et  poriu  se  condidit 
alto.  De  voc.  alveo  diaavXXcc^iog  ef- 
ferendo  vid.  ad  VI,  412.  —  304.  ^e- 
curi  pelayi  atque  mei.  Vid.  ad 
I,  350.  —  Mars  perdere  r/entem 
cett.  Cf.  similis  lunonis  oratio  T,  39 
sqq.  „Utroque  loco  ad  niaiores  iras 
se  instigat  luno  cxcmplis  aliorum 
deorum,  qui  idom  fclicius  ausi  siat, 
pro])ositis.  Dc  Laj)itluirum  cum  Cen- 
tauris   pugna   in    Tirithoi  nuptiis    cf. 


Ovid.  Met.XII,  210  sqq.  [ibi^iue  Gie- 
rig.  Hes.  Sc.  Herc.  178  sqq.  Virg. 
ipse  Geo.  II,  455.  Hor.  Od.  I,  18,  8. 
Diod.  IV,  70.  alii.]  Vulgo  tamen 
causa  ab  ebrietate  ducitur;  sic  ctiam 
Geo.  II,  457.  Cf.  Hygin.  fab.  33.  At 
de  Martis  in  Lapithas  odiis  obscurior 
est  fabula,  exposita  h.  1.  a  Servio. 
Cf.  Luctat.  ad  Stat.  Theb.  II,  563. 
[et  Mythogr.  ed.  Bodii  I.  c.  162.]. 
Mars  in  Pirithoi  sacris  inter  ceteros 
deos  solus  ijraeteritus  inLapithas  ex- 
arsit  et  furorem  immisit,  quo  illi  cum 
Centauris  infestis  armis  concurrerunt. 
Magis  nota  est  fabula  de  Dianae  ira, 
quum  Oeneus  ea  sola  omissa  cetcris 
diis  omnibus  primitias  sacrificasset; 
hiuc  immissus  aper  Calydonius,  orta- 
que  super  eius  exuviis  contentione, 
Pleuronii  Calydonem  oppugnarunt. 
Vid.  Hom.  11.  IX,  529  sqq.  etSchoL 
ad  V.  525.  Adde  Apollod.  I,  8,  2. 
[Callim.  in  Dian.  260.  Diod.  IV,  34. 
Ant.  Lib.  2.  Hygin.  f.  171  sqq.  Ovid. 
Met.  VIII,  270  sqq.]  Maronis  vesti- 
giis  institit  Stat.  Theb.  VII,  203  sqq." 
H.  —  306.  deum  f/enitor,  lupiter, 
CaJy  dona  concessit  in  iras 
Dianae,  perraisit  Dianae  ad  poe- 
nam  et  vindictam ,  assentiens ,  non 
resistens  eius  irae.  De  hoc  usu  verbi 
concedendi  cf.  Gronov.  ad  Liv.  XXXIII, 
19,  1.  --  303.  Dc  Genitivo  La- 
pithum  pro  Lapitliarum  vid.  ad  I, 
565.  —  Caly don,  antiqua  Aetoliae 
urbs,  cui  vicina  magna  silva,  in  qua 
aper  illc  saeviit.  Cf.  Strab.  X.  p.  310. 
Plin.  IV,  2,  3.  Mela  II,  3,  10.  alii. 
(De  ipsa  urbe,  cuius  reliquiae  propo 
\\Q.\xm  Kurtaija  invoniuntur,  vid.librum 
meum  Ilaudb.  d.  alten  Geogr.  IIT.  p. 
901.)  Antiqua  etiam  Statio  Thcb.  J, 
401.,  ut  ibid.  VII,  203.  vetus  vocatur. 
Parrhas.  minus  recte  antiq^ias,  ad  iras 
relatum.   Dc  hoc  urbium  epitheto  vid. 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


35 


Quod  scelus  aut  Ijapithas  tantum,  aut  Calydona  merentem? 

Ast  ego,  magna  lovis  coniux,  nil  linquere  inausum 

Quae  potui  infelix,  quae  memet  in  omnia  verti, 

Vincor  ab  Aenea.     Quod  si  mea  numina  non  sunt  31  o 

Magna  satis,  dubitem  liaud  equidem  implorare  quod  usquam  est. 

Flectere  si  nequeo  Superos,  Acheronta  movebo. 

Non  dabitur  rcgnis,  esto,  prohibere  Latinis, 


adnott.  acl  Aen.  I,  12.  —  307.  Qjiod 
tantum  scelns.  Cf.  1,231.  V,  465. 
XI,  733.  Cort.  ad  Llican.  VII,  847. 
et  Burm.  ad  Lucan.  I,  660.  „Vulgari 
dicendimodo  subiiciendumerat:  Quod 
autem  tantum  scclus  commiscrant  La- 
pithac  vel  Calydon,  quo  tantam  poe- 
nam.  mererent?  [ISferentem  enim  non 
minus  ad  Lapithas ,  quara  ad  Caly- 
dona  pertinere,  in  promptu  est.J  Hic 
primum  exquisitiorem  rationem  ad- 
liibuit,  a  Graecis  dnctam:  sceliis  me- 
rere  [quod  simpliciter  reddere  pos- 
sumus  einen  Frevel  verschulden]  pro : 
scelere  vel  sceleris  merere  poenam. 
Nec  aliter  sup.  II,  229.  scelus  e.v- 
pendisse  merentem.  [Cf.  etiam  X, 
669.  et  XI,  258.J  Porro  inversiones 
amans  poeta  usus  est  forma  Atticis 
frequentissima  ,  qua  antecedenti  stru- 
cturae  accommodatur  illa,  quae  se- 
quitur:  concessit  lupiter  Dianae  in 
iram  Calydona:  quod  scelus  aut  La- 
pithas  aut  Calydona  merentem ,  scil. 
concessit?"  Haec  fere  Heyn.  verissi- 
me.  Non  mirum  tamen,  hanc  lectio- 
nem  paullo  difnciliorem,  (quamHeins. 
ex  Cod.  Med.  a  m.  sec.  restituit)  mul- 
tas  turbas  in  Codd.  provocasse,  quo- 
rum  scripturamirefluctuat,  itautvulgg. 
editt.  exhibeant  av.t  Lapithis  tantum 
aut  Calydone  7nerente ,  quae  lectio  (a 
Servio  probata  atque  etiam  a  Macro- 
bio  IV,  5.  et  Prisc.  XVII,  101.  ex- 
hibita)  et  ipsa  ferri  posset,  nisi  inter- 
pretamenti  speciem  haberet.  Heins. 
praeter  necessitatem  coni.  aiit  Lapi- 
ihis ,  tantum  aut  Calydoni  merenti'? 
Peerlk,  autem,  de  veritate  interpreta- 
tionis  Heynianae  dubitans,  Quo  sce- 
lere  aut  Lapithas  aut  Calydone  me- 
reniein?  Wagn.  omnem  lectionis  va- 
rietatem  inde  natam  esse  suspicatur, 
cjuod  in  antiquissimo  'aliquo  libro, 
unde  maxima  pars  ceterorum  Codcl. 
fiuxerit,  scriptum  fuerit  merente,  litera 
m  vel  temere  omissa ,  vel  lineola 
transversa  indicata.  —  Cura  v.  308. 
cf.  I,  46  sq.    Ovid.  Fast.  VI,  -27.  Est 


aliquid  nupsisse  lovi,  lovis  esse  soro- 
rem  ctc.  —  309.  quaepotui,  ciuae 
sustinui;  recte  enira  Thicl.  memorat, 
posse  hic  non  esse  ,,das  Konnen,'-'' 
sed  ,,das  Vermogen  znm  Konnen.^'' 
Sensus  igitur  hic  est:  cjuac  vel  per- 
sona  ct  maiestate  mea  indigna  susci- 
pcre  non  dedignata  sum ,  ut  nihil 
inausum  relinciuerem.  Cf.  v.  299  sq. 
Peerlk.  taraen,  in  hoc  loco  haerens, 
Virgilio  hoc  potius  dignum  fuisse  iu- 
dicat :  Ast  ego  ,  magna  lovis  coniunx, 
Quid  potui?  Jnfelix,  quae  etc.  —  me- 
met,  ut  iam  IV,  606.  Teraere  igitur 
Burm.  ad  Vah  Pl.  VII,  319.  et  Lu- 
can.  IX,  1081.  has  forraas  memet,  se- 
met  etc.  solis  Comicis  vindicat.  — 
me  in  omnia  verti,  mutavi,  omnes 
quasi  personas  suscepi  ad  eos  per- 
dendos.  Vid.  infra  v.  328.  OvicLFast. 
V,  616.  etc.  —  310.  Quod  si.  Vid 
ad  Aen.  II,  141.  et  Ecl.  IX,  19.  — 
mea  numina.  Vid.  supra  v.  297.  — 
311.  dubitem.  Hoc  Coniunctivo  luno 
se  ipsa  quasi  excitat  ad  non  dubitan- 
dura  ;  ut  idem  sit,  ac  si  dicat:  quid 
est,  qnod  dubitera,  non  video,  ciir 
dubitem.  —  quod  tis  quam  es  t,  vel 
inferna  numina,  ut  v.  312.  docet.  Cf. 
Ovid.  Met.  IV,  445.  Sustinet  ire  ilhic 
(in  Orcum),  coelesti  sede  relicta,  -  - 
Tantum  odiis  iraeque  dahat  -  -  Satur- 
nia  luno.  —  Cum  v.  312.,  qui  impro- 
bissimus  totius  Aeneidos  habetur,  (ut 
contra  VI,  620.  probissimus,)  Heyn. 
comparat  Aesch.  SuppL  160 — 168. 
Ex  Romanis  poetis  cf.  Sen.  Herc. 
fur.  95  sq.  Educam  et  imo  Ditis  e  re- 
gno  extrahai7i^  Quidquid  relictum  est. 
Manil.  I,  93.  imumque  Acheronta  mo- 
vere.  Silius  II,  536.  Qms  Acheronta 
moves.  Val.  Fl.  III,  520.  mox  et  Fu- 
rias  Ditemque  moveho.  id.  IV,  13.  / 
Furias  Veneremqtie  move  cett.  —  313. 
Non  dabitur  -  prohihere.  Vid. 
I,  66.  79.  319.ibique  adnott.  IX,  362. 
XII,  211.  etc.  —  esto.  Vid.  IV,  35. 
Hor.  Ep.  I,  1,  81.  Lucr.  II,  906.  Cic. 
Div.  in  CaeciL  15.  in.  de  Finn.  II, 
3* 


36 


P.  VIKGILII  MARONIS 


Atque  immota  manet  fatis  LaTinia  coniux: 

At  trahere,  atque  moras  tantis  licet  addere  rebus; 

At  licet  amborum  populos  exscindere  regum. 

Hac  geuer  atque  socer  coeant  mercede  suorum. 

Sanguine  Troiano  et  Rutulo  dotabere,  virgo, 

Et  Bellona  manet  te  pronuba.     Xec  face  tantum 

Cisseis  praegnans  ignis  enixa  iugalis; 

Quin  idem  Yeneri  partus  suus  et  Paris  alter, 


315 


320 


19,  61.  cett.  Cf.  Obbar.  ad  Hor.  1.  1. 
Lambin.  ad  Hor.  Ep.  I,  16,  56.  Hein- 
dorf.  ad  Hor.  Sat.  II,  3,  65.  alii  et 
de  Graeco  thi^  eadem  ratione  usur- 
pato  Heindorf.  ad  Plat.  Phaed.  §. 
152.  Herm.  ad  Eur.  Suppl.  795. 
et  Stallbaum.  ad  Plat.  Apol.  Socr. 
2.  p.  16.  —  314.  ,,{)Jimota  manet 
fatis  coniux  pro  :  manent  im- 
mota  fata  de  Lavinia  ab  Aenea  con- 
iuge  ducenda,  ut  I,  257.  manent  im- 
mota  tuoriim.  Fata  iibi,  coniugium  hoc 
interverti  nequit. "  H.  —  315.  t7'a- 
here,  scil.  res ,  quod  ex  seqq.  tantis 
rebus  suijplendum.  Alii  minus  recte 
moras  ex  seqq.  intelligunt,  quum  tra- 
here  moram  ap.  Ovid.  Met.  IX,  766. 
et  alibi  legatur.  —  addere  moram 
idem  Ovidius  dixit  Her.  XIX,  8.  — 
317.  merces  pro  poena,  roalo ,  jDcr- 
nicie.  Cf.  Sil.  VII,  545.  magna  mer- 
cede  piabunt  Erroris  rabiem.  Cic.  Tusc. 
III,  6,  12.  Nam  istud  nihil  dolere  non 
sine  magna  mercede  contingit,  immani- 
tatis  in  animo ,  sttiporis  in  corpore. 
Vid.  etiam  adnott.  ad  II,  537.  et  XI, 
857.  Ruhnk.  ad  Ter.  Andr.  IIL  5,  4. 
ct  Mart.  Lag.  ad  Lucan.  I,  96.  — 
coeant,  coniungantur  focdere  et  ma- 
trimonio  Aeneae  cum  Lavinia.  — 
snorum,  civium.  Peerlk.,  quum  so- 
cer  et  gener,  non  populi,  qui  nihil 
commiserint,  mercedem,  i.  e.  poc- 
nam,  accipere  debeant,  locum  corru- 
ptum  ct  sic  emendandum  essc  cen- 
set:  Hac  geiie.r  atque  socer  coeant  mer- 
cede:  tuornm  (i.  e.  Latinorum)  San- 
guine,  Troiano  et  liutulo  dotahere  vir- 
go,  nt  iuxta  Troianum  ct  Rutulum  ct- 
iam  Latinus  sanguis  commemoretur, 
qui  non  rectc  dccssc  possit;  quae 
coniectura ,  quamcjuam  facilis ,  tamen 
supervacanea  videtur.  Ceterum  re- 
spexit  hunc  locum  Orosius  II,  4.  Sa- 
hinas  maritorum  et  parentum  sanguine 
dotavit,  quocum  cf.  etiam  locus  simil- 


limus  Ovid.  Met.  XIII,  523.  At,  ptito, 
funeribus  dotabere,  regia  virgo.  Heyn. 
conferri  iubet  Aesch.  Agam.  416  sq. 
et  Eurip.  Hippol.  550  sqq.  —  319. 
,,B  ellona  pr  omiba.  Graviter  di- 
ctum,  si  ex  lunonis  persona  profcrri 
memineris;  nam  propric  Jnno  pro- 
nuba  cst,  V.  c.  sup.  IV,  166."  H. 
Alibi,  si  de  matrimoniis  infelicibus 
agitur,  etiam  Furiis  hoc  negotium  ad- 
scribitur.  Cf.  Ovid.  Her.  VI,  45.  Se- 
nec.  Med.  15  sqq.  Octav.  24.  et  In- 
terpp.  ad  Ovid.  Her.  II,  117. —  „Nec 
face  iantum  cett.  Docta  et  cura  arte 
elaborata  oratio  secundum  plures  tra- 
gicorum  Graecorura  locos,  Non  tum 
modo  Hecuba,  Cissei  f.  [certe  secun- 
dum  Eurip.  Hec.  3.,  quem  Virg.  cum 
Ennio  et  Pacuvio  sequitur  (cf.  etiam 
Aen.  V,  537.),  quum  contra  Hom.  li. 
XVI,  718.  et  Ovid.  Met.  XI,  762.  eam 
Dymantis  filiam  faciautj,  praegnans 
face,  quum  facera  utero  gerere  so- 
mniaret  (cf.  infra  X,  704  sq.  et  versus 
ap.  Clc.  de  Div.  I,  21.  [adde  Ovid. 
Her.  XVI,  46.  et  Sen.  Troad.  v.  40.]), 
enixor  €st  ignes  iugales,  coniuga- 
les  [vid.  ad  IV,  16.J,  peperit  in  matri- 
monio  filium,  qui  Asiae  incendium 
erat  futurus;  A'Crum  simili  modo  fa- 
cem  edidisse  partu  credenda  erit  Ve- 
nus;  similis  [<(/e//?,  ignisj  erit  Veneri 
nlius  {p  a  r  t  u  s)  suus,  Aeneas  et  ille  erit 
alter  Paris  [qui  cum  diuturno  bello 
multas  calamitatesatque,  si  fieripossit, 
peruiciem  afferat  Italiae.  Ceterum  cf, 
adnott.  ad  Ecl.  II,  73.  Heindorf.  ad 
Hor.  Sat.  I,  1,  40.  et  Zumpt.  §.  141.J, 
ct  erunt  iterum  funestae  taedae 
in  Pergama  recidiva,  h.  e.  nova 
hacc  Troia  scu  restituta  Troianorum 
fortuna,  iterura  experietur  tamquajn 
alterumlliacum  excidium."//.  Peerlk., 
quum  Paris  et  Aeneas  non  matribns, 
sed  regionibus  bello  vastatis  ignis  fue- 
rint,  verbaque  idem  et  suus  non  recte  \ 


AENEIDOS  LIB.  Vll. 


37 


Fiinestac<|ue  iteriim  rccidlva  in  Pcrgania  tacdac. 

Ilaec  ubi  dicta  dcdit,  tcrras  horrenda  pctivit ; 
Luctificam  Allecto  diraruni  ab  sede  dearuni 
Infernisfjue  ciet  tcncbris,  cui  tristia  bcUa 
Iracquc  insidiacque  ct  criniina  noxia  cordi. 
Odit  et  ipse  pater  Pluton,  odcrc  sorores 


-h 


325 


iungantur,  ctiam  hunc  locum  corru- 
ptum  ct  En  Paris  nltcr  legeudum  cen- 
set,  cetcra  quomodo  sananda  sint,  sc 
nescire  coniitcns.  —  322.  recidiva 
Pergama.  Vid.  ad  IV,  344.  — 
323  sqq.  ,,Sequitur  locus  (\.q  Alecto, 
Furiarum  una,  ex  inferis  [vid.  VI, 
280.]  excitata  a  lunone,  et  Amatae, 
I^atini  uxori,  mox  Latinis  quoquc 
matribusfamilias ,  tum  Turno ,  Teu- 
cris  quoquc  et  Aboriginibus  immissa, 
cgregie  quidem  ille  tractatus  et  or- 
natus,  luvenalis  quoque  iudicio  VII, 
66  sq.  commendatus."  Haec  Heyn.^ 
qui  praeterea  comparat  AJcck^  Her- 
culi  a  lunone  immissam  ap,.  Eurip. 
Herc.  fur.  822  sqq.  Hom.  II.  IX,  565 
sqq.  et,  qui  Maronem  imitati  sunt, 
Ovid.  Mct.  IV,  422  sqq.  Stat.  Theb. 
I,  88  sqq.  (et  II,  94  sqq.)  Silium  II, 
526  sqq.  et  Claud.  in  Rutin.  I,  23 
sqq.  Vid.  etiam  Bottiger  uher  d.  Fu- 
rienmaske  p.  104.—  ho'rrenda,  sae- 
va,  irata.  —  324.  lu  ctificiis  legi- 
tur  etiam  in  versn  Cic.  Tusc.  II,  10, 
23.  Val.  Fl.  III,  292.  Stat.  Theb.  X, 
552.  alibi.  Cf.  terrificus  V,  524,,  hor- 
rificus  III,  571.  et  similia.  —  Alle- 
cto.  Sic  oraues  fere  et  optimi  Codd. 
Graecorum  poetarum  exemplo ,  qui 
et  ipsi  ciXXriy.Tog .^  "AXXr^-Aroi  pro  lih]- 
XTog,  "JXrjy.rco  dixerunt.  Cf.  e.  g.  Orph. 
Arg.  971.  (966.)  et  hymn.  69  (68), 
2.,  ubi  idem  versus  ita  iteratur,  ut 
altero  loco  (certe  sec.  Hermanni  edit.) 
"JXtjXzco,  altero^4/P.»jzrw  scriptum  in- 
veniatur.  Deducitur  autem  nomen  ab 
a  privativo  et  ^yo^ucu  et  a  Fulgen- 
tio  Myth.  I,  6.  per  impausabilis  (quae 
non  pausando  furiam  concipit)  reddi- 
tur.  —  dearum  cum  Wagn.  (quem 
recentiores  omnes  sequuntur)  edidi- 
mus,  optimorum  Codd.  et  Charisii  p. 
47.  P.  auctoritatem  secuti,  licetHeyn. 
hanc  lectionem  ob  vicinum  dirarum 
minus  elegantem  dicat.  Potest  enim 
poeta,  consulto  has  voces  similes  con- 
iunxisse  videri,  ut  rem  horrendam 
etiam  duriore  et  asperiore  verborum 
sono  exprimeret.  Cf.  Wagneri  adnot. 


ad  Geo.  I,  157.  Vulgo  sorornm,  quod 
a  librariis  delicatioribus  facilc  poterat 
cx  v.  327.  et  454.  (ubi  vid.  adnott.) 
substitui.  Dirae  autem  Furiae  et- 
iam  supra  IV,  473.  et  610.  infra  v. 
454.  VIII,  701.  XII,  845.  alibi  appel- 
lantur.  Sunt,  qui  Diras  quasi  deoriim 
iras  essc  dicant;  quum  potius  aper- 
tum  sit,  hoc  nomen  esse  ab  Adiectivo 
dirus  repetendum,  quod  Doederlein. 
Syn.  I.  p.  46.  unum  idemque  esse 
cum  durus,  Lnenemann.  in  Lexico  a 
Graeco  ditQog,  (Jio),  (^tfdco),  i.  e.  ter- 
ribilis,  deducendum,  nupcrus  autem 
Lexici  JForcelL  editor  cum  Servio  e 
Sabinorum  Urabrorumve  dialecto  in 
Rom.  linguam  transiisse  putat.  — 
325.  cui  -  -  cordi.  Vid.  Ecl.  III, 
61.  Geo.  IV,  113.  Aen.  IX,  776.  X, 
252.  etc.  Quod  ad  rem  attinet,  Furias 
in  proeliis  versari  et  pugnantes  ad 
mutuas  caedes  excitare  constat.  Cf. 
Hom.  11.  IV,  440.  Hes.  Sc.  Herc. 
249.  Hor.Od.  I,  28,  I7.al.—  326.  cri- 
mina  noxia.  Bene  poetam  hoc  epi- 
theton  adiecisse  censet  Wagn.,  ut  cu- 
piditatem  nocendi  huicDeaeprae  ce- 
teris  innatam  indicaret,  quare  etiam 
y.  338.  tibi  mille  nocendi  artes  et  v. 
511.  tempus  dea  nacta  nocendi  lega- 
raus.  —  327  sq.  Heyn.  confert  simi- 
lia  verba  Aesch.  Eum.  69  sq.  de  Fu- 
riis:  Miaf}L(cir'  avdgcijp  xcd  d-£cov 
"OXvfJTiiCJiu ,  ibid.  v.  190  sqq.  et  414 
sq.  atque  Homeri  locum  de  Marte  II. 
V,  890  sq.,  Ennii  fragm.  a  Probo  et 
Varrone  servatum  p.  120  sq.  et  imi- 
tationem  Lucani  X,  645  sqq.,  et  cen- 
set,  nihil  Furiae  faciem  horrlbilem 
et  abominandam  gravius  declarare 
posse,  quam  hoc:  ipsi  patri  ipsisque 
sororibus  eam  detestabilem  haberi.  — 
Destructura  v.  327.  vid.  Wagn.  adEcI. 
IV,  6.,  dc  Graeca  autem  forma  Plu- 
ton  adnott.  ad  Ecl.  VI,  13.  et  Aen. 
VIII,  506.  —  sorores  Tartareae. 
Sic  XII,  846.  Tartarea  Megaera.  Vid. 
etiam  Claud.  in  Ruf.  I,  27.  infernae 
sorores,  Ovid.  Met.  VI,  662.  vipereae 
sorores  etc.   Ceterum  cf.  quae  de  sede 


38 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Tartareae  monstrum:  tot  sese  vertit  in  ora, 
Tam  saevae  facies,  tot  pullulat  atra  colubris. 
Quam  Iimo  liis  acuit  verbis,  ac  talia  fatur: 
Hunc  mihi  da  proprium,  vii'go  sata  Nocte,  laborem, 
Hanc  operam,  ne  noster  honos  infractave  cedat 
Fama  loco,  neu  connubiis  ambire  Latinum 
Aeneadae  possint,  Italosve  obsidere  finis. 
Tu  potes  unanimos  armare  in  proelia  fratres 
Atque  odiis  versare  domos,  tu  verbera  tectis 


330 


335 


Furiarum  supra  ad  VI,  280.  disputata 
sunt.  —  328.  Merula  ad  Ennium 
Ann.  I.  p.  154.  Virgilium  hic  Ennia- 
na  voce  usum  esse  putat  Tartarlnae. 
Sed  acquiescendum  est  iu  omnium 
Codd.  lectione.  Verba  ^oi  sese  ver- 
tit  in  ora  uon  significare  corpus  in 
varias  species  et  figuras  mutatum, 
(quamquam  interdum  utique  novas  et 
alienas  formas  assumant  Euriae ,  iit 
ipsa  Alecto  iufra  v.  415.  ap.  Claud. 
in  Euf.  I,  134.  ap.  Silium  II,  553. 
al.),  sed  tautum  horrendos  vultus,  ter- 
ribiles  ac  minaces  oris  habitus  varie 
mutatos,  recte  observavit  Heyn.,  coll. 
infra  v.  447.  et  epitheto  aloXofJoQCpMv, 
quod  Furiis  tribuatur  in  Orphico 
hymno  68.  v.  8.,  quamquam  propterea 
non  opus  est,  ut  cum  eo  ad  voc.  ora 
ex  seqq.  verbis  suppleamus  saeva. 
Immo  prorsus  adseutior  Wagnero, 
censenti  „utrumque  enuntiatum ,  tot 
sese  vertit  in  ora  et  ta)n  saevae  facies, 
coire  ad  unam  saevitiae  variis  modis 
vultu  expressae  notionem. "  Thiel. 
saevas  facies  reddit  ,,f/«e  sich  im  Ge- 
sicht  ausdriicTcenden  hdsslichen  Verzer- 
riingen  der  Leidenschaften''\  coll.  Les- 
sing.  in  Bottigeri  Fiiriemnashe  p.  64. 
Ceterum  haec  verba  causam  continere 
antecedentium,  in  promptu  est.  Cf. 
infra  v.  447.  et  adnott.  ad  Ecl.  I,  12. 
—  329.  pullulat  colubris,  scatet 
colubris,  quos  pullorum  instar  e  cor- 
pore  emittit,  qui  e  capite  eius  pro- 
crescunt.  Prima  et  propria  signif. 
pullulandi  vcrbum  legimus  Geo.  II, 
17.  —  Pro  atra  Wakef.  ad  Lucr. 
IV,  140.  coni.  apta.  —  330.  acuit^ 
instigat,  irritat,  magis  etiam  exaspe- 
rat.  Vid.  Geo.  IV,  435.  Aen.  XII, 
850.  Silius  I,  113.  Cic.  Oft".  III,  1. 
pr.  Kosc,  Am.  38.  pr.  Lig.  4.  cett.  et 
Burm.  ad  Val.  Fl.  I,  761.  —  331. 
viryo    sata  Nocte.     Furiae   enim 


Noctis  filiae  perhibebantur.  Cf.  Hesiod. 
Theog.  220.  Aesch.  Eum.  419.  Apol- 
lod.  I,  1,3.  ibique  Heyn.  j).  6. 
Vid.  etiam  supraVI,  250.  Hiuc  Tisi- 
phone  Silio  II,  531.  nociis  alianna, 
Furiae  Ovidio  Met.  IV,  451.  sorores 
Nocte  genitae  et  posterioribus  poetis, 
utVal.  Fl.  III,  252.,  Nocte  satae  y,ui^ 
i^o)(i^v  dicuntur.  De  voc.  satus  vid. 
ad  Geo.  I,  278.  —  ,,Hunc  mihi  da 
proprium  laborem  pro  vulgari : 
singulare  hoc  mihi  praesta,  mea  gra- 
tia  suscipe."  i/.  Rectius  etiam  IF«^?i. : 
„proprium,  cuius  fructu  ipsa  sola 
gaudeam."  —  332.  infracta  cedat 
loco.  Infracta  (i.  e.  plane  fracta: 
vid.  ad  V,  784.  et  cf.  Ruddim.  I.  p. 
303.)  etiam  ad  praecedeus  Subst.  ho- 
noris  referendum,  de  quo  iisu  loquendi 
cf.  Schmid.  et  Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I, 
1 ,  41.  De  formula  dicendi  proprie 
militari  cedere  loco  cf.  adnott.  ad 
IX,  220.  —  333.  connubiis  ambire 
Latinum,  filiam  a  patre  petere  iu 
matrimonium  dandam;  paullo  inso- 
lentius  ad  socerum  translato ,  quod 
proprie  puellae  debebatur  {ambire 
puellam).  Paullo  subtiliusi?z/^A:.;„For- 
tasse  ambire  est  h.  1.  adire,  se  appli- 
care.  Sic  IV,  283.  Hor.  Od,  I,  35, 
5.  Nec  opus  erat,  ut  Aeneas  a  La- 
tiuo  counubium  ilhid  peteret,  quod 
ille  uhro  iam  obtulerat  v.  270  sq." 
—  335.  unanimos.  AnteHeins.  cum 
aliquot  Codd.  et  Schol.  Stat.  Theb. 
I,  74.  vulgo  legebatur  unanimes.  Vid. 
supra  ad  IV,  8.  —  336.  versare, 
exagitare,  vexare,  turbare.  Aliter  igi- 
tur  dictum  atque  II,  62.  versare  do- 
los.  Cf.  e.  g.  Ovid.  Am.  II,  2,  29. 
lile  (servus  couscius)  placet,  versat- 
qiie  domum ,  nec  verbera  sentit.  Prop. 
III,  9,  1.  Quid  iyiirare,  meam  si  versat 
femina  vitami  cett.  lude  vcro  etiam 
patet,     quoraodo     seqq.    intclligenda 


AENEIDOS  LIB.  yiL 

Fiinereasque  inferrc  faces ,  tibi  nomina  mille, 
Mille  nocencli  artes.     Fecundum  concute  pectiis, 
Disiice  compositam  paccm,  scre  crimina  belli; 
Arma  velit  poscatque  simul ,  rapiatque  iuventus. 

Exin  Goriioneis  Allecto  infccta  venenis 
Principio  Latium  ct  Laurentis  tccta  tjranni 


39 


340 


sint.     Verbera   enim    et  faces    liic 
non    essc   instrumenta.    qnibus  Furia 
in   ipsis    aedium    pcnetralibus  poenas 
a  scelestis  cxigat,  quod  Heyn.  putat, 
verhera    hic    pro     tlngris    posita    esse 
statuens,  sed  illud  ad  rixas  turbasquc 
domesticas,  hoc  ad  caedes  inde  ortas 
spectare,  iam  Donatus  docet,  cui  iurc 
adsentitur  Wagn.  —     337.  ,^tibi  no- 
mina  mille^    noh:a)yi\aog.     Deorum 
enim   potestates,    vires,    proprietates, 
tacta,  per  tot  nomina  declarantur."  H. 
(Wagn.  praeterea  adnotat,  multa  sin- 
gulorum    deorum   nomina  coacervata 
deprehendi   in    Hymnis    Orphicis ,    ut 
in  LXIX  sq.,  qui  scripti  sint  in  ipsas 
Eumenidas.)    Videntur  autem  haec  ar- 
cte    cohaerere    cum   rniUe   ariibus   no- 
cendi  et  ex  illis  verbis    tot  sese  vertit 
ia  ora  (v.  328.)  explicanda  esse:  po- 
tes  mille  nominibus  (nos :    unter  tau- 
send    Namen     u.     Gestalten^     nocere, 
Idem  sibi   velle   videtur  Peerlk. ,    qui 
nocendi  tam  ad  nomina  quam  ad  artes 
referendumputat,  utsensus  sit:  ,,Mille 
tibi  sunt  nomina  nocendi,  mille  poena- 
rum   nomina,    quas   hominibus    infli- 
gere  possis."  —  artes  nocendi  di- 
xerunt  etiam  Claud.  in  Rufin.  I,    97. 
et  Sulpit.  Sever.  de  vita  Mart.  p.515,, 
idemque    Claud.    in  Eutrop.  II,   175. 
vias  nocendi.  —  338.  Fecundum  (ma- 
litia)  conctite  pectus,  i.  q.   excute, 
(ut  Cicero  loquitur  Cic.  Off.  III,  20, 
81.     Explica    et    excuie    intelligentiam 
tuam),  i.  e.  exprome  quaecunque  pos- 
sis   artium   malarum,   ut   recte  locum 
interpretatur  Schirach.   p.  363.      Imi- 
tatur   hunc   locum   Senec^   Herc.    fur. 
105.    Hoc  ac/ite.    Poenus  petite  violatae 
Siygis:  Concuiite  pecius.     Heyn.  con- 
fert  Hor,    Sat.    I,    3,    34.    denique   te 
ipsum  concute  (ubi  taraen  se  concutere 
potius  significat  se  explorare,  ut  apud 
luven.  X,   328,    et   se  Concussere  am- 
bae:  vid.  Orell.  ad  Hor.  1.  L),  etAri- 
stoph.  Nub.    701.     ndyicc   roonoi^  rs 
aavrov  ^tqo^h  nvxpcoaug.      Fecun- 
dum  pectus  legitur   etiam  ap.  Stat. 


Achill.  I,  543.    Theb.  VIII,    171.   et 
Sil.  II,    539.,    qui    h.  1.     sic   imitatus 
est :    Ft  cjuidguid  scelerum  ,   poenarum 
quidquid   et  irae   Pectore   fecundo   co- 
quitur  tibi,  congere  praeceps  in  Rutu- 
los    cett.    —     339.    Disiice    pacem 
fortius  quam  dirime,  solve,  rumpe.  — 
comp  ositam.        Comjjonere      verbum 
proprium    de   rebus,    quae    tranquillo 
et  securo  statui  redduntur.  Vid.Burm. 
ad  Val.  Fl.  V,  296.   Duker.  ad  Flor. 
III,  23,  4.    Cort.  ad  Lucan.  VII,  267. 
et  adnot.  nostra  ad  Aen.  III,  388.  — 
crimina   belli,    crimina,    quae    sint 
causae   belli.   —     340.   Ita    exstimula 
iuventutis  animos ,   ut  uno   eodemque 
temporis  momento   et  cupiat  arma  ct 
poscat  et  rapiat.    Vid.  ad  I,  144.    Ar- 
ma  velle  legitur  etiam  infra  XII,  242. 
—  341.  Allecto,  quam  luno  ut  prae- 
raio    aliquo    proposito     instiget    non 
opus  est,  quum  nulla  re  raagis  dele- 
ctari  possit,  quam  ipsa  illa,  ad  quam 
excitandam  raittitur,  discordia  et  bello, 
utpote  nuraen  inferius  illico  exsequi- 
tur,    quae  luno  iubet.    Cf.  I,    76,  — 
Exin.   Vid.  VI,  891.  VIII,   306.  XII, 
92.  et  Hand.  Tin's.II.  p.  666.  —  Verba 
Gorgoneis  infecta  v en  enis,qua.e 
Gossr,  cum  aliis  ita  intelligit,    ut  Eu- 
ria  ipsa  veneno  infecta  sit,  quod  per 
angues   modo     effundat    (queraadmo- 
dum  ap.  Ovidium  in  simili  loco  Met. 
IV,   500.     Attulerat  secum  liquidi  quof 
que  monstra  veneni  cett.),  Heyn.,  coll, 
infra  v.  346.  et  354.,  rectius  ita  capit, 
ut  nihil  aliud  significent,  quam:  quae 
caput   cinctura    habet  anguibus  vene- 
natis.    Venena  poeta  posuit  pro  angui- 
bus,    et  propterea    etiara  voc.  infecta 
usus  est,  quod  propriura  esse  constat 
de    rebus    venenatis.       Gorgonei    au- 
tem     angues    sunt,     quales   Medusae 
caput  cingunt,    Vid.  ad  VI,  289.     Si- 
milis  est  locus  Claud.  in  Rufin.  I,  67. 
tortos  serpentum  erexit  hiatus,  Noxia- 
que  effudit  (Furia)    concusso  crine  ve- 
nena.    Peerlk.,  cui  et  exin  (ob  sequens 
principio)    et   infecta  (serpeutibus  ve- 


40 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Celsa  petit,  tacltumqne  obsedit  liraen  Amatae, 
Quam  super  adventu  Teucrum  Turnique  hjanenaeis 
Femineae  ardentem  curaeque  iraeque  coquebant. 
Huic  dea  caeruleis  mium  de  crinibus  anguem 
Coniicit  iuque  sinum  praecordia  ad  intima  subdit, 
Quo  furibunda  domum  monstro  permisceat  omnem. 
llle,  inter  vestis  et  levia  pectora  lapsus, 
Volvitur  attactu  nullo,  fallitque  furentem. 


345 


350 


nenatis)  displicet,  coni.  Excita,Gor- 
tjoneis  Allecto  infesta  venenis ,  ut, 
mutata  constructione,  pro  infestis  ve- 
nenis  ipsa  Furia  dicatnr  infesta  vene- 
nis  ;  quibus  coniecturis  certe  non  opus 
est.  —  343,  „tacitum  limen,  aut 
pro :  tacite  obsedit,  ut  Servius;  aut 
quatenus  de  matrisfamilias  cubiculo 
agitur  in  secretiore  doraus  parte.  Cer- 
da  ad  curas  retulit,  sc.  ut  tacita  sit 
Amata."  H.  Euhk.,  qui  conferri  iubet 
Geo.  II,  247.  et  Aen.  IV,  364.,  Cer- 
dae  explicationem  amplecti  videtur; 
quae  certe  eatenus  est  verissima,  qua- 
tenus  Amata  curis  et  sollicitudine  af- 
fecta   iu    secretum   loeum    secesserat. 

—  obsedit.  Gud.  et  Mentel.  II.  a 
m.  pr.  ohsidit.  Sed  vid.  ad  III,  565. 
—  De  Amata,    Latini  uxore,   Lavi- 

niae  matre  et  Veniliae  (vid=  supra  ad 
V.  56.)  sorore,  vid.  inf.  XII,  56  sqq. 

—  345.  femineae  curae  h.  ].  sunt 
impatientes  et  veheraentissimae,  ut  do- 
cent  adiecta  verba  ardentem  coqnebant. 
Cf.  etiam  Aen.  XI,  782.  „Proprie  di- 
cimur  coquere  iram  pectore,  ut  ntnvnv, 
ntaativ.  sic  Silius  II,  327.  impatiens 
asperque  coquebat  lam  dudum  immites 
iras,  ubi  vid.  Drak.;  tum  vero  ipsa 
ira  dicitur  coquere  nos  vel  pectus  no- 
strum,  h.  e.  agitare,  vcxare.  Sic  iam 
Ennius  in  noto  illo  ap.  Ciceronem 
[de  Senect.  1.  in.J  versu:  curam,  Quae 
(cura)  nnnc  te  coquit  et  versat  sub  pe- 
ctore  fixa.^^  H.  Cf.  Silii  locura  hinc 
expressura  XIV,  103.  quos  ira  meius- 
qiie  coquehat,  Heins.  ad  Ovid.  Her. 
XV,  12.  et  Rem.  Ara.  83.  —  346. 
Huic,  in  hanc.  Cf.  infra  v.  456. 
EcL  II,  30.  VIII,  101.  Geo.  11,  306. 
Aen.  I,  6.  II,  36.  688.  IX,  785.  XI, 
107.  Tibull.  I,  8,  53.  etc.  —  caeric- 
leis  crinibus,  quia  angues  caeru- 
leos  inimixtos  habent;  caeruleus  au- 
tem  sollemnc  anguiura  cpitheton.  Vid. 
Geo.  IV,   482.     Ovid.  Met.   III,    38. 


(ibique  Gierig.)  Silius  II,  583.  Claud. 
E.  Pros.  III,  54.  (cum  Gessneri  ad- 
not.)  etc.  —  anguem  coniicit.  Cf. 
Ovidii  locus  hinc  expressus  Met.  IV, 
495.,  ubi  Tisiphone  duos  mediis  ah- 
riimpit  crinibus  angues ,  Pestiferaque 
manu  raptos  immisit  in  Athamanta  ct 
Inonem.  De  Fui-iarum  comis  angui- 
neis  cf.  omnino  Geo.  IV,  482.  Aen. 
VI,  572.  Hor.  Od.  II,  13,  36.  Ovid. 
Met.  VI,  662.  Tib.  I,  3 ,  69.  Catull. 
LXIV,  193.  Sen.  Herc.  fur.  101.  mul- 
tique  alii  loci. —  348.  quo  monstro. 
Cf,  Ovidii  ].  1.  V.  500.  monstra  veneni 
et  adnott.  ad  Geo.  III,  152.  et  IV, 
554.  —  349.  levia  pectora.  ,,Epi- 
tlieton  egregie  delectum,  ut  serpentis 
]ubricum  ]apsum  adiuvet;  alibi  est 
mol]e,  tenerura."  H.  —  labi  vox 
propria  de  serpentibus.  Vid.  ad  V, 
86.  —  350.  attactu  nuJlo.  Utuntur 
hac  voce  etiani  Varro  R.  R.  II,  5,  8. 
et,  ex  mea  certe  coniectura,  Lucr. 
IV,  17.  [ubi  Lachm.  coni.  tali  pacto~\, 
non  taraen  nisi  sexto  Casu.  De  ipsa 
sententia  cf.  Ovid.  1.  1.  v.  498  sq.  — 
350.  „fallitqtie  furentem^  latet 
eam,  dum  vo]vitur.  Nisi  ma]is  iun- 
gere  '.fallit  inspirans,  tkaO-si^ tlanykojv."- 
H.  Hoc  iure  praefert  Wagn.,  co]l. 
Eurip.  Heracl.339.  uri  XdO-rj  ji4t  ngos- 
niCiov,  Hor.  Ep.  I,  17,  10.  Nec  vixit 
male,  qui  natus  moriensque  fefelHt, 
Bentl.  ad  Hor.  Od,  III,  16,  32.  et 
Qu.  sua  Virg.  XXIX,  6.,  ubi  dc  Par- 
ticipiis  Graeco  more  usurpatis  agitur. 
Cf.  adnott.  ad  Geo.  IF,  510,  Aen.  II, 
377.  al.  ISion  taraen  opus  est,  ut  cum 
Peerlk.  scribamus  FalUtqne  (absolute) 
furenti  Vipeream  inspirans  animam^ 
quod  sic  iuterpretatur:  Irara  ei  in- 
spirat  et  furentem  facit;  ut  furenti 
per  prolepsin  illam  dictum  sit,  de 
qua  disseruimus  ad  Geo.  I,  320.  II, 
353.  Aen.  II,  736.  alibi.  Scd  vere 
iam  furere  Amatam  docet  v.  345.  — 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


41 


VipcTcam  inspirans  animam ;  fit  tortile  collo 
Aiirum  ingeny  coliibor,  fit  longac  taenia  vittae, 
Imicctitque  comas,  et  membris  lubricus  errat. 
Ac  dum  prima  lues  uclo  sublapsa  veneno 
Pertentat  sensus  atque  ossibus  implicat  ignem, 
Necdum  animus  toto  percepit  pcctore  flammam, 
MoIIius,  et  solito  matrum  de  morc,  locuta  est, 
Multa  super  natae  lacrimans  Phrygiisc^uc  hymenaeis 
Exsulibusnc  datur  ducenda  Lavinia  Tcucris, 
O  gcnitor?  nec  tc  miseret  gnataec|ue  tuiquc? 
Nec  matris  miseret,  quam  primo  aquilone  relincpiet 
Perfidus,  alta  petens  abducta  virginc  praedo? 
At  non  sic  Phrygius  penetrat  Lacedaemona  pastor 
Leclaeamquc  Helcnam  Troianas  vexit  ad  urbes. 


355 


360 


351.  V Ipeream  animam,  noxiam, 
perniciosam.  Vid,  Buvm.  ad  Ovid. 
Met.  IV,  497.  ,,Illa  v.  351—353.  Fit 
tortile  coHo  cett.,  nescio  anpro  cpica 
dlgnitate  nimis  ingeniosa  sint.  Ovi- 
dio  fortasse  ea  condones.  Is  tameu, 
quum  superiora  ad  verbum  fere  ex- 
pressisset  (Met.  IV,  485.  489—499.), 
haec  intacta  reliquit.  Torques  autem 
etiam  in  antiquis  operibus  videmus 
gestatos  saepe  serpentibus  similes." 
H.    —    collo.     Vid.   ad    v.    226.    — 

352.  taenia  vittae  tortilis  et  de- 
pendens,  ideoque  serpenti  similis.  Ce- 
terum  vid.  ad  V,  269.  —  354  sqq. 
,,Primo  furoris  accessu  in  lamenta 
fertur  Amata.  —  hces,  nt  labes,  sa- 
nies,  pro  veneno,  h.  1.  est  halitus  ille 
venenatus  et  humidus,  unde  lues 
tido  veneno,  quo  afflatura  Amatae 
pectus.  -  -  Insinuat  illa  se  [furtim, 
snhlapsa']  in  praecordia  et  animum: 
Pertentat  sensus,  subit,  et  ossi- 
bus  implicat  ig n e m, quatenus flara- 
ma  circumvolvitur;  eadem  vulgari 
oratione  ambire  et  involvere  rem  di- 
citur."  B.  Vid.  ad  I,  660.  —  356. 
toto  p  ercepit  p  ector  e  flam  m  a  m. 
Sic  V.  c.  Ovid.  Met.  XIV,  700.  totis 
perceperat  ossibus  aestum,  Cf.  ctiam 
Catull.  XLIV,  92.  cuncto  concepit  pe- 
ctore  fiammam.  Ceterura  vid.  adnott. 
ad  XI,  409.  —  357.  de  more.  Vid. 
Ruddim.  II.  p.  265.  —  358.  natae. 
Sic  Med.  multique  alii  libri,  quos 
cum'  Wagn.  secutus  sum.  Vulgo  nata, 
quod  antecedenti  Praepositioni  ac- 
commodatura  videtur  a  librariis  non 
intelligentibus  etiam  natae  pendere  a 


hjmenaeis.  —  Cum  v.  359  sqq.  com- 
parantEur.  Suppl.  219  sqq. —  „Exsu- 
libus  Teucris  gravius  (luam  Teu- 
cro,  ut  sup.  p.  98.  Externi  veniunt  ge- 
neri  et  alia."  H.  Cf.  de  hoc  pluralis 
numeri  usu  adnott.  ad  I,  4.  —  360. 
gnatae  est  Med.  Rom.  aliorumquc 
bonorum  librorum  lectio,  quamWagn. 
iure  videtur  revocasse.  Vid.  adnott. 
ad  Ecl.  V,  22.  —  361.  Nec  matris 
miseret.  Verbum  miseret  cum  sin- 
gulari  vi  iteratur.  Schrader.  temere 
coni.  Nec  matris  miserae.  —  primus 
hic  i.  q.  alibi  primus  quisqne:  quam 
priraum  ventus  secundus  fiare  coepe- 
rit;  aquilo  autem  ex  Italia  meri- 
diem  versus  navigantibus  secuudus. 
Vid.  Hor.  Ep.  II,  2,  201  sq.  et  Qi\ 
Heind.  ad  Hor.  Sat.  I,  1,  6.  Pu= 
tat  igitur  Amata,  Aeneam  cum  vir- 
gine  rapta  eo,  unde  venerit,  mox 
rediturura  esse.  —  363.  At  h..  \.  sar- 
casmo  et  ironiae  inservire  docetlland. 
Turs.  I.  p.  442.  coll.  e.  g.  Ovid.  Her. 
I,  44.  laudatoque  Burra.  ad  Grat. 
Cyn.  68.  —  Phrygius  pastor.  Sic 
Dardanus  pastor  ap.  Stat.  Achill.  I, 
20.  et  xai  iioyrpf  pastor  pro  Paride 
ap.  Hor.  Od.  I,  15,  1.,  ad  quera  loc. 
cf.  Schiller.  p.  56.  et  Orell.  Sic  et- 
iam  Bion.  XV,  10.  "jQnaas  jttv  'EXi- 
vav  no'f  b  ^ovy.olog.  —  p  enetrat. 
Cf.  de  hoc  usu  Praeseutis  pro  Prae- 
terito  adnott.  ad  I,  99.  II,  275.  al. 
Wakef.  ad  Lucr.  VI,  586.  etiam  hic 
Virgilio  obtrudere  vult  contractionem 
s.  synaeresin  illam  Lucretio  et  anti- 
quioribus  usitatam  penetrdt,  i.  e.  pe- 
netravit;    sed  vid.  aduott.  ad  III,    3, 


42 


P.  VIKGILII  MAEONIS 


Quid  tiia  sancta  ficles?  quid  cura  antiqua  tuorum, 
Et  consangnineo  toties  data  dextera  Turno? 
Sr  gener  externa  petitur  de  gente  Latinis, 
Idque  sedet,  Faunique  premunt  te  iussa  parentis, 
Omnem  equidem  sceptris  terram,  quae  libera  nostri^ 
Dissidet,  externam  reor,  et  sic  dicere  divos. 
Et  Turno,  si  prima  domus  repetatur  origo, 
Inachus  Acrisiusque  patres  mediaeque  Mjcenae. 
His  ubi  nequidquam  dictis  experta  Latinum 
Contra  stare  videt,  penitusque  in  viscera  lapsum 
Serpentis  furiale  malum,  totamque  pererrat, 


365 


370 


S75 


et  IX,  9.  —  365.  Quicl  tua  san- 
cta  fidesl  pro  :  qualis  tua  fides  ,  i. 
e.  ubi  est  vel  quo  cesslt  fides  tua, 
quae  iam  nulla  est.  (Cf.  Euhnk.  ad 
Ter.  Eun.  II,  2,  42.  Heind.  ad  Hor. 
Sat.  I,  9,  55.  Schmidt.  et  Obbar.  ad 
ei.  Ep.  I,  11,  1.)  Sancta,  soUemne 
fidei  epitheton.  Gf.  Silius  II,  479. 
(ibique  Drak.)  XIII,  281.  Auct.  Octa- 
viae  389,  ete.  —  366.  consanc/ui- 
neo.  Turnus  enim  est  filius  Veniliae, 
sororis  Amatae.  Vid.  sup.  ad  v.  56. 
—  367  sqq.  „Cal]ide  evelat  id,  quod 
tantam  ad  mariti  animam  vim  habe- 
bat,  Fauni  oraculum,  dum  id  non  mi- 
nus  ad  Turnum  referri  posse  ait:  esse 
enim  externos  habendos  omnes ,  qni 
non  Latino  regno  subsint.  Tum  ve- 
ro  Turnum  originem  quoque  habere 
a  geute  peregrina  et  extra  Italiam 
Eigente,  ab  Argivis."  H.  —  Latinis^ 
populo,  p  etitur  g ener ,  qui  etiam 
consors  imperii  futurus  est.  Vid.  su- 
pra  V.  256.  et  cf.  infra  v.  424.  et  XI, 
472.  Latinis  igitur  i.  q.  in  commodum 
Latinorum ,  ut  Latinis  una  cum  rege 
imperet  (cf.  VII,  255.).  Aliter  Peerlk., 
qui  interpretatur :  si  gener  petitur  a 
Latinis,  si  nos,  Latini,  externum  pe- 
tere  generum  debebimus,  petamus 
Turuum. —  368.  Idque  sedet.  Vid. 
ad  II,  660. —  premu7it,  urgent.  Sic 
igitur  ex  Amatae  mente  Turnus  revera 
est  Graccus  ct  externus,  Aencas  autem, 
aDardano  ortus,  Latinus.  '^o.mpremi, 
Wagn.  observantc,  dicitur  is,  cui  uon, 
quod  ipse  vult,  licet  facerc,  scd  qui  cogi- 
tur  facerc  imperata.  —  370.  .s  ic  dicere 
divo s,  hanc  esse mentem  dcorum,  hunc 
oraculi  sensum.  Miuus  recte  Heins., 
Burm.  ct  Peei-lk.  dicere  pro  praedi- 
cerc  positum  accipiunt ,  coll.  Ovid. 
Met.  XV,  435.  648.  Tac.  Ann.  XI,  3. 
et    Heiusii   adnot.    ad    Ovid.  Hcr.  V, 


33.  Med.  a  m.  pr.  poscere,  haud  du- 
bie  ex  interpretamento.  —  372.  Ina- 
cJius,  primus  Argivorum  rex  et  Ar- 
gorum  urbis  conditor  (vid.  supra  ad 
V.  286.),  Oceani  ct  Tethyos  lil.  ct 
lus  pater.  Cf.  Apollod.  II,  1,  1.  Paus. 
II,  15.  Dion.  Hal.  I,  25.  infra  v.  792. 
Hor.  Od.  II,  3,  21.  III,  19,  1.  Ovid. 
Met.  I,  642.  651.  cett.  —  Acrisius, 
quartus  Argorum  rex,  Abantis  et  Oca- 
leae  fil.,  Danaes  pater  Perseique  avus, 
de  quo  cf.  Apollod.  II,  2,  1.  Paus.  1.  L 
Schol.  Apollon.  IV,  1091.  1515.  Hy- 
gin.  f.  63.  et  273.  Hor.  Od.  III,  16, 
5.  Ovid.  Met.  IV,  607.  all.  —  ,,7ne- 
diae  My  cenae  accipiendum,  ut  in 
illo :  Ex  media  Graecia  eius  stirps 
ducta  est.  [Pro  Mycenis  proprie  Aryi 
commemorandi  erant,  quae  tamen 
eiusdem  terrae,  Argolidis,  urbes  haud 
raro  a  poetis  coufunduntur.]  Dedit 
autem  hoc  poeta  seu  famae  seu  in- 
genio,  ut  Turni  originem  a  Danac, 
Persei  matre,  peteret,  quae ,  quum 
iram  patris  Acrisii  metueret,  navi  in 
Italiam  est  delata  ibique  Ardeam  con- 
didit.  Cf.  inf.  v.  409  sq.  Eabula  in- 
ter  Graecos  vulgata  Danaen  in  arcam 
cum  puero  iuclusam  mari  ad  insu- 
lam  Seriphum  enatasse  narravit."  H. 
Causa  autem  huius  fabulae  de  Da- 
naes  in  Italiara  adventu  et  de  Dauno 
eius  filio  Turnique  patre  (vid.  Acn. 
X,  619.)  fortasse  in  sola  similitudiue 
nominum  Danaes  et  Dauniae,  regio- 
nis  Italicae,  quacrenda.  —  373.  Kunc 
demum  furcre  incipit  Amata,  post- 
quam  vencnum  in  intima  praecordia 
penetravit.  —  374.  contra  stare, 
resistere,  ut  contra  ire  VI,  95.  —  in 
viscera  lapsum,  scil.  est,  quod  in 
commotiore  oratione  interdum  omitti- 
tur,  i.  e.  in  ima  Amatae  praecordia  pe- 
netYSLy it,  furiale  malum,  venenum. 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


43 


Tum  vcro  infelix,  ingentibus  excita  monstris, 
Immcnsam  sine  more  furit  lymphata  per  urbem 
Ceu  quondam  torto  volitans  sub  verbere  tm'bo, 
Quem  pueri  magno  in  gyro  vacua  atria  circum 
Intenti  ludo  exercent;  illc  actus  habena 
'  Cm'vatis  fertur  spatils;  stupet  inscla  supra 
Impubesque  manus,  mirata  volubile  buxum; 
Dant  animos  plagae.     Non  cursu  segnior  illo 


380 


—  376.  ^,vionstra  sunt  tcrrores  et 
phantasmata  fureuti.s  animo  obiecta." 
//.  Vid.  ad  IV,  554.  et  supra  v.  348. 

—  377.  Iviviens  am  per  urhem^  i. 
e.  niagnam  (cf.  quae  dc  voc.  inf/ens 
ad  V,  487.  adnotavimus) ;  quamquam 
omnes  res  Latinorum  a  pocta  in  ma- 
ius  extolli,  iam  supra  vidimus.  Quare 
facile  superscdemus  Heynii  coniectura 
Inmenstim  -  -  furit,  et  Burmanni  In- 
censam.  Peerlk.,  et  ipse  haerens  in 
hoc  epitheto  urbis  haud  dubie  non 
admodum  magnae.  neque  intelligens, 
quomodo  Amata  per  Laurentum  fu- 
rere  possit,  quae  eadem  (v.  384.)  aga- 
ittr  per  mcdias  urhes  poptilosque  fero- 
ces^  totum  versum  spurium  censet,  in 
quo  Gossr.  ei  adsentitur.  Sed  quidni 
Amata  praeter  Laurentum  etiam  alias 
urbes  et  regiones  furens  peragrare 
potuit?  —  sine  more.  Vid.  ad  V, 
694.  —  lymphata.  Hoc  voc.  (Graec. 
vvfACf6'Ari7iTos:  cf.,  Varr.  L.  L.  VI,  6. 
p.  97.  Bip.)  imprimis  de  iis  dici  con- 
stat,  qui  furibundi  et  attoniti  huc  illuc 
discurruut.  Cf.  Sil.  I,  459.  VII,  356. 
Hor.  Od.  I,  37,  14.  (ibique  Lambin. 
et  Orell.)  Ovid.  Met.  XI,  3.  Stat. 
Theb.  X,  557.  Lucan.  I,  496.  Liv. 
VII,  17.  Ceterum  hunc  locura  ante 
oculos  habuit  Statius  Theb.  IV,  378 
sq.  —  378  sqq.  Comparatur  Amata 
furore  quodam  per  urbem  acta  cum 
rhombi  s.  turbinis  a  pueris  versati 
discursu;  ,,quae  res  ex  puerorum  lu- 
sibus  ducta  ne  epici  carminis  digni- 
tati  detraheret,  ipsa  tractatione  et 
dictionis  gravitate  poetam  eftecisse"', 
vere  iudicat  Heyn.  Thiel.  docet,  com- 
parationem  tribus  pQtissimum  rebus 
contineri,  primum  in  ipsa  discursa- 
tione  (i?nmensam  per  ^irhem  v.  377. 
per  medias  urhes  cett.  v.  384.  et  ma- 
yno  in  gyro  v.  379.),  deinde  in  coacto 
motu,  quum  Amata  veneno  instillato 
agatur  (v.  384.),  turbo  autem  plagis 
puerorum  exerceatur  (v.  380.)-,    deui- 


que  in  stnporc  spectantium  (v.  381.). 

—  quondam.  Vid.  ad  Aen.  II,  367. 

—  ^^Turho  lignum  illud  conoides, 
quo  pueri  ludunt,  diversum  a  trocho, 
qui  aeneus  circulus  est.  At  turho  est 
()6/uliog  vel  /3a//?<|  ex  Callim.  Epigr. 
I.  notus;  ul3i  ct  vno  nXrjyfjoc  O^oug 
^tfj^i-Acig  txovrtg  "EazQeg)ov,  ut  h.  1. 
iorto  suh  verhere,  fiagello."  //. 
Wagn.  addit  Herod.  VII,  56.  StQ^r]'; 
id-rjtTzoTov  OToaToi^  vno  jLiciariyiov 
dia^cdvovra.  Cf.  Geo.  III,  106.  ibi- 
que  adnott.  Sic  etiam  ap.  Ovid.  in 
Ibin  161.  Verhera  torla  dabunt  sonitum. 
Ceterum  cf.  etiam  Tibull.  I,  5,  3.  (ubi 
eandera  comparatiouem  habemus)  et 
Ovid.  Am.  11,  9,  27.  —  379.  in  gyro. 
Vid.  ad  Geo.  III,  115.  —  „vacua 
circum  airia.  ante  domum.  Callinl. 

I.  1.  dotirj  ii/i  TQi6d(p.'^  H.  Wagn., 
dubito  num  recte,  ,,per  atria  huc  et 
illuc."  —  380.  habena^  flagello.  Sic 
etiam  de  scuticae    loris  ap.  Hor.  Ep. 

II,  2.  15.  et  Ovid.  Met.  IX,  81.,  de 
fuudae  funiculis  ap.  Lucan,  III^  710. 
cett.  —  381.  t7iscia,  quid  ita  in  gy- 
rum  vertatur  turbo.  —  supra  admo= 
dum  bene  exprimit  studium  et  ardo- 
rem  puerorum  turbini  intentorum  et 
c[uodammodo  incumbentium  vel  in- 
hiantium.  —  382.  buxxim  pro  turbine 
legitur  etiam  Pers.  III,  51.  huxutn 
torquere  flagello.  Ex  buxo  autem  Ro- 
mani  eiusmodi  crepundia  aliasque 
res  minutas,  veluti  pectines  (Ovid, 
East.  VI,  229.  luven.  XIV,  194.), 
imprimis  vero  tibias  (Aen.  IX,  619, 
Ovid.  Met.  XIV,  537.  Prop.  IV,  8, 
42.  Stat.  Theb.  II,  77.  VII,  170.  cett.) 
tornare  solebant.  —  383.  Turbini 
dant  anirnos,  concitatiorem  niotum, 
plagae,  verbera  ingeminata.  Nam 
etiam  rebus  inanimatis  a  poetis  ani- 
nmra  omninoque  varios  afFectus  ad- 
scribi,  res  est  satis  nota.  Sic  v.  c. 
infra  X,  357.  etiam  ventis  aniirii  vin- 
dicantur.     Cf.   aduott.  ad  Ecl.  I,  39. 


44 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Per  medias  urbis  agitur  populosque  feroces. 
Quin  etiam  in  silvas,  simulato  numine  Bacchij 
Maius  adorta  nefas  raaioremque  orsa  furorem, 
Evolat,  et  natam  frondosis  montibus  abdit, 
Quo  thalamum  eripiat  Teucris  taedasque  moretur, 
Euoe  Bacche,  fremens,  solum  te  virgine  dignum 
Vociferans:  etenim  mollis  tibi  sumere  thyrsos, 
Te  lustrare  choro,  sacrum  tibi  pascere  crinem. 
Fama  volat,  Furiisque  accensas  pectore  matres 
Idem  omnis  simul  ardor  agit,  nova  quaerere  tecta. 


385 


390 


Geo.  II,  344.  Drak.  ad  Siliiim  II, 
417.  et  Markl.  ad  Stat.  Silv.  V,  3, 
171.  Alii,  inter  quos  Peerlk.,  haec 
minus  recte  ad  pueros  referuut,  ut 
sensus  sit:  auimi  puerorum  ipso  ludo 
incenduntur:  et  Peerlk.  quidem,  si 
de  iurhine  poeta  dixisset,  haec  verba 
post  illa  curvatis  fertur  spatiis  ^  non 
post  mirata  vohthile  huxuvi  positurnm 
1'uisse  putat.  —  385.  „PraecIarus  lo- 
cus  est ,  qui  sequitur ;  sed  ut  eius 
praestantiam  sentias,  sacrorum  Bac- 
chicorum  ritus,  a  nostris  sensibus  tam 
alieni,  notitia  aliqua,  ex  Euripidis  v. 
c.  Bacchis,  imbutum  habere  animum 
necesse  est.  Inter  eos  homines,  qui 
orgia  Bacchi  frequentabant,  facile 
hoc  in  animum  veniebat  feminae,  ut 
irae  furore  acta,  quum  inviso  genere 
subducere  vcllet  filiam,  Bacchico  se 
teneri  furore  simularet,  quo  iiliam 
iisdem  sacris  initiaret,  ideoque  in 
silvas  abduceret."  H.  Peerlk.  confert 
simillimum  Ovidii  locum  Met.  VI, 
594.  et  Plor.  III,  19.  Eespexit  hunc 
locum  Stat.  Theb.  V,  92.  Tollitur  in 
furias,  thalamisque  insueta  reliciis  Ev  o- 
lat;  insano  veluti  Theumesia  Thyas 
liapta  deo.  —  386.  ,,3Iaitts  adorta 
nefas,  quod  dei  cultum  simulans 
filiam  patriae  potestati  et  fatis  deo- 
rum  eripere  conatur."  Gossr.  —  388. 
taedas que.  Schrader.  malebat  tae- 
dasve,  ut  hic  esset  sensns :  quo  aut 
nuptias  disturbet,  aut  saltem  moras 
addat.  Sed  vcre  Wagn.  Qu.  Virg. 
XXXVI,  7.  docuit,  taedasqne  moretur 
csse  i.  q.  morans  s.  morando  taedas 
(vid.  adnott.  ad  V,  611.),  quum 
Amata  mora  interposita  spcrare  po- 
tuerit,  totam  rem  ad  nihilum  rcdactum 
i  r i .  taedae  p  r o  n  u  p  ti  i  s ;  d  e  iaedis 
autem  nuptialibus  vid.  ad  Ecl.  VIII, 
29.  et   Aen.  IV,    339.  —  389.  Enoe 


{tvol)  scripsimus,  Schneiderum  Gr. 
Lat.  1,1.  p.  365.  et  Wagnerum  se- 
cuti ,  quia,  vocali  in  consonam  mu- 
tata  (Evoe),  priraa  syllaba  corripienda 
esset.  Cf.  etiam  Passov.  ad  Pers.  p. 
325.  Bach.  ad  Ochsneri  adnott.  ad 
Ovid.  Met.  VI,  597.  (p.  537.)  et 
Muellcr.  Spicil.  animadvv.  ad  Catull. 
p.  16.  Eadem  de  causa  Wagn.  scri- 
psit  Euander  (VIII,  51.  102.  al.). 
Enadne  (VI,  447.),  Euanthes  (X,  702.) 
etc.  —  Eremere  {(iQifAHv,  unde  Jto- 
vvGog  BQo/ALog)  verbum  proprium  de 
bacchantibus.  Vid.  Gierig.  ad  Ovid. 
Met.  III,  528.  —  390.  „Certe  quidem 
tihi,  in  tuum  honorem  [cf.  v.  c.  Se- 
nec.  Oed.  439.  Tihi  commotae  pectora 
matres  Fudere  comani],  Bacche,  ait 
illa  filiam  Bacchicis  orgiis  se  initiare. 
IIoc  extulit  per  attributa  Baccharum: 
t h yrsos  stimer e\jnolles,  quia pani - 
pinis  sunt  vestiti ,  vid.  infra  v.  396. 
et  Ecl.  V,  31.],  Bacchum  lustrare 
choro  (ut  inf.  X,  224.)  h.  e.  choreas 
ducere  circa  eum  medium  stantem, 
tamquam  choragum;  quem  sequuntur 
ii ,  qui  chorum  celebrant,  ut  ideo 
Bacchae  furore  correptae  deum  tam- 
quam  praesentem  ducere  putent."  H. 
—  ,,p ascere  crinem.  InsacrisBac- 
chicis  comam  promissam  et  solutani 
haberi  et  iactari  solitam,  satis  notum. 
Cf.  inf.  V.  394.  403.  Rarius  tradi- 
tur,  comam  quoque  Baccho  aluisse 
Bacchas;  sed  Eurip.  Bacch.  493. 
'^JtQog  0  7i?i.6x((i(og,  tm  ^fw  z^  ctvjov 
TQtcfO)  iam  alii  laudarunt."  H.  — 
392.  Idem  furor  ceteras  quoque  ma- 
tronas  Latinas  invadit.  Eama  volat ; 
Eiiriis  q  u  e  etc.  dictum  videtur  pro  : 
vix  fama  volat,  ct  statim  etc.  Cl". 
adnott.  ad  Aen.  II,  781.  803.  et  III, 
8.  —  393.  Cf.  IV,  581.,  ubi  idem  hc- 
mistichiura.  —  nova  tecta,   feminis 


AENEIDOS  LIB.  VII. 

Deseriiere  domos,  ventis  dant  colla  comasque; 
Ast  aliae  tremulis  ululatibus  aetliera  complent, 
Pampineasque  gerunt  incinctae  pellibus  hastas. 
I]^sa  inter  medias  fiagrantem  fervida  pinum 
Sustinet,  ac  natae  Turnique  canit  hymenaeos, 
Sanguineam  torquens  aciem,  torvumque  repente 
Clamat:  lo  matres,  audite,  ubi  quaeque,  Latinae: 
Si  qua  piis  animis  manet  infelicis  Amatae 


45 


395 


400 


iuusitata,  silvaruni  recessus.  —  394. 
vent  is  dant  colla  co m asqii  e, 
Maenadum  more.  Vid.  infra  v.  403. 
et  cf.  I,  319.  ilcderatque  conam  dif- 
fundere  ventis.  —  395.  Ast  aliae. 
Mcd.  a  m.  sec.  illae,  quod  Peerlk. 
recipiendum  censet,  versuum  ordinc 
sic  mutato:  394.  396.  395.  ,,rrius, 
inquit,  vestitum  aliarum  raulierum 
descripsit,  tura  dixit ,  quid  illae  face- 
rent,  mox  quid  ipsa,  prince]is  regina, 
mater."  —  tr e m  u  lis  u  lu  latibus  -  - 
complent ,  tremula  lingua  editis;  quia 
ctiam  hac  in  re  baccliantes  ad  ebrio- 
rum  similitudinem  accedunt.  Sic  apud 
llor.  Od.  IV,  13,  5.  cantu  tremulo 
pota  Cupidinem  Lentum  sollicitas.  Ce- 
terum  ululatzis  vox  propria  de  bac- 
chantibus.  Cf.  II,  488.  IV,  667.  Ovid. 
Mct.  III,  528.  etc.  —  396.  incinctae 
pellibus.  Vid.  Geo.  IV,  342.  et 
Tac.  Ann.  XI,  31,  3.  de  bacchantibus: 
Feminae  pellibus  accinctae  assultahant. 
Pelles  autem  sunt  capreae  vel  cer- 
vinae  (nebrides),  quibus  Bacchantes 
indui  solebant.  Cf.  Plin.  XXVIII,  9, 
42.  Stat.  Theb.  IT,  664.  Achill.  I, 
609.  Claud.  de  IV.  Cons.  Hou.  606. 
alii.  —  p  ampineae  hastae,  pam- 
pinis  tectae,  thjrsi.  Vid.  Ecl.  V,  31. 
Ovid.  Met.  III,  667.  Pampineis  agitai 
velatam  frondibus  liastam  etc.  Pam- 
pineos  thyrsos  etiam  Claud.  1.  1.  v. 
603.  aliique  commemorarunt.  —  397. 
Jpsa.  Vid.  ad  Geo.  VI,  464.  — 
inter  medias  pro  :  ipsa  media  in- 
ter  matres.  Cf.  adnott.  ad  I,  348  II, 
508.  XI,  237.  Val.  Pl.  II,  174.  has 
inter  medias  flet ;  id.  IV,  531.  Ipse  in- 
ter  meduos ;  ibid.  v.  740.  Mitis  et  in 
mediis  effatur  talia  Graiis;  Stat.  Silv. 
I,  2,  10.  medias  fallit  permixta  soro- 
res  cett.  Cf.  Burm.  ad  Ovid.  Met. 
XIII,  780.  et  ad  Val.  EI.  1.  1.  Cete- 
rum  hic  etiam  Virgilius  sequitur  Euri- 
pidem  Bacch.  645.  ^urJTrjQ  oYA6'Av'iiv  iv 


jUiGaig  ^TulfeTaa  Bax/ciig.  —  pin  um, 
facem  pineam,  taedam.  Cf.  infra 
IX,  522.  (ibique  adnott.)  Ciris  v.  438. 
Pronnha  nec  castos  incendet  pinus  odo- 
res ;  Senec.  Med.  37  sqq.  pronuhaiu 
ihalamo  feram  Utipsapinum;  et  ibid. 
V.  111.  Multifidam  iam  tempus  erat 
succendere  pinum.  Cf.  Burm.  ad  Val. 
El.  II,  105.  et  ad  Ovid.  East.  IV, 
411.  Heyn.  comparat  Eurip.  Bacch. 
145  sqq.  —  398.  Bacchum  canere  de- 
bebat;  sed  prae  furore  obliviscitur 
orgia,  et  quid  vere  velit  cogitetque, 
prodit.  —  canit,  ultima  syllaba  ar- 
sis  vi  producta ,  ita  tamen,  ut  non 
longa  syliaba  subiiciatur,  sed,  quod 
rarius  est,  brevis.  Hoc  autem  Wagn. 
Qu.  Virg.  XII,  11.  tum  tantum  factuni 
esse  docet,  ubi  versus,  prorsus  ad 
Graecam  rationem  conformati,  aut  ad 
choriambicum  rhythmum  accedant  (ut 
h.  1.  et  X,  720.),  ant  ad  anapaesti- 
cum  (velut  Geo.  I,  138.  III,  189. 
Aen.  1,308.  II,  411.  V,  284.).  Omni- 
no  cf.  adnott.  ad  Ecl.  I,  39.  IV,  51. 
al.  —  399.  Sangiiineam  aciem, 
qualis  est  furentium  (Cf.  II,  210  et 
IV,  643.)  torquens.  Heyn.  confert 
Eur.  Bacch.  1120.  d^taajQocpovg  y.oQag 
tAioao voa.  —  torvum  clamat.  Cf. 
adnott.  ad  Ecl.  III,  8.  IV,  43.  Geo. 
III,  149.  al.  De  voc.  to7'viis  ad  vocem 
translato  cf.  Silius  IX,  99.  et  Bach. 
ad  Ovid.  Met.  II,  752.  —  Cum  v. 
400.  comparant  Hom.  II.  XVIII,  52 
sqq.  De  Interiectione  lo  in  locis  usur- 
pata,  tibi  aliquis  instantius  vocatur  et 
ad  aliquid  agendum  excitatur  et  sti- 
muhatur,  cf.  Ovid.  Met.  IV,  513.  V, 
625.  id.  Her.  V,  117.  Stat.  Theb.  IV, 
677.  aliosque  locos  ab  Handio  con- 
gestos  Turs.  III.  p.  458  sq.  —  ubi 
quaeque  {oS-i  ixciOTrj,  i.  e.  omnes) 
lectio  est  optimorum  librorum  et 
Prisc.  XVII,  7,  49.  p.  1060.  P.  ab 
Heinsio   revocata,    ante   quem  vulgo 


46 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Gratia,  si  iuris  materni  ciira  remordet, 
Solvite  crinalis  yittas,  capite  orgia  mecum! 
Talem  inter  silvas,  inter  deserta  ferarum, 
Reginam  Allecto  stimulis  agit  undique  Bacchi. 

Postquam  visa  satis  primos  acuisse  furores, 
Consiliumque  omnemque  domum  vertisse  Latini, 
Protenus  hinc  fuscis  tristis  Dea  tollitur  alis 
Audacis  Rutuli  ad  muros,  quam  dicitur  urbem 
Acrisioneis  Danae  fundasse  colonis, 
Praecipiti  delata  Noto.     Locus  Ardea  quondam 


405 


410 


legebatur  uhicumque.  —  402.  Si  iiis 
raaternum  in  filias  tuendum  vobis  pu- 
tatis.  —  cura  remorclet.  Vid.  ad 
I,  261.,  ubi  praeter  li.  1.  adde  Claud. 
B.  Gild,  302.  Me  qnoque  non  impar 
natnrae  cura  remordef.  De  iure  raa- 
terno  vjd.  Heins.  ad  Ovid.  Met.  VIII, 
499.  —  403.  Solvite  crinales  vit- 
tas.  Vid.  supra  ad  v.  391.  et  cf. 
Ovid.  Met.  IV,  6  sq.  Pectora  ■pelle 
tegi^  crinales  solvere  vittas  ^  Serta  co- 
mis ,  manih^(s  frondentes  sumere  tliyr- 
sos  lusserat.  —  .^caj^ite  orgia,  ut 
suscipere  sacra,  h.  e.  celebrare,  agere. 
At  dicas :  quo  consilio?  qua  spe?  scil. 
ut  sibi  adsint,  filiamque  a  nuptiis  cum 
viro  alieno  vindicent."  H.  Cf.  Prop. 
III,  11,  94.  Cape,  jRoma,  trinmpJmm. 
Peerlk.  haec  adnotat:  „Iam  ceperant 
orgia.  Adhortatio  igitur  supervacanea, 
sed  furente  digna:  et  qui  monet,  ut 
facias,  quod  iam  facis,  ille  monendo 
laudat.'"  —  Talem  pro  :  sic,  ita ;  ad 
Nomen  relato  Adiectivo ,  quod  ad 
Verbum  erat  referendum.  Vid.  ad  I, 
644.  IV,  303.  V,    387.  VIII,  559.  al. 

—  405.  Peerlk.  sine  ulla  causa  ido- 
nea  vcrba  undique  Bacchi  ab  alia  ma- 
nu  versus  explendi  causa  adiecta  cen- 
set.  —  406  sqq.  ,,Ad  Turnum  nunc 
Alecto  procedit;  postquam  consilia 
Latini  ab  ea  turbata  ct  causae  belli 
satae  erant;  qua  ipsa  re  verendum 
erat,  ne  domus  Latini  everteretur." 
H.  —  acuisse,  excitasse,  accendisse. 
Vid.  supra  v.  330.  XII,  108.  590.  al. 
et  cf.  Liv.  XXII,  4,  1.,  ubi  acuere  i?-as, 
cum  Drak.  adnot.  ad  eiusd.  IX,  9.   18. 

—  408.  ,,Vides  Furiam  alatam,  ut  et 
alibi,  V.  c.ap.  Eurip.Orest.  317.  Cf.Boet- 
tiger.  von  der  Furienmashe.  [Vid.  et- 
iam  inf.  XII,  848.  ct  Claud.  in  Ruf. 
I,  122.  de  Megaera :  Pigraque  veloces 
per     Tartara    concutit   alas.^    —    410. 


Danaii  igitur,  Acrisii  filia,  ciim  Ar- 
givis  fugae  comitibus  navi  vecta  ad 
Eutulorum  litus  appulisse  et  Ardeam 
exstruxisse  dicitur.  Vid.  Exc.  VII. 
ad  h.  ].'•  H.  Ardeam  a  Pelasgis  con- 
ditam  esse  probat  haec  fabula,  ut  vi- 
detur  Xiebuhrio  Rom.  Gesch.  Vol.  I. 
p.  50.  a  Wagn.  laudato.  De  Ardea 
ex  vulgari  fabula  a  Danae  condita 
vid.  librum  meum  Handb.d.  alt.  Geogr. 
III.  p.  716.  not.  *).  —  Acrisioneis 
(vid.  supra  ad  v.  372.)  est  Nomiuati- 
vus  Adiectivi  patron.  ad  Danaen  re- 
ferendus,  non  Ablativus  Plur.  Adie- 
ctivi  Acrisioneus  (quod  legimus  ap. 
Ovid.  Met.  V,  238.  Colum.  X,  205. 
et  Sil.  I,  661.,  ubi  ipsius  Ardeae 
rauri  vocantur  Acrisionei)  cum  colonis 
coniungendus.  Ceterum  Wagn.  in 
mai.  edit.  pro  Commate  in  fine  ver- 
sus  Colon  ijosuit,  ut  quae  sequuntur: 
Praecipiti  delata  JVoto ,  ad  Alecto, 
non  ad  Danaen  referantur:  in  minore 
tamen  edit.  Comma  restituit;  et  sane 
haec  verba,  a  voc.  Dea  paullo  rcmo- 
tiora,  rectius  cum  Peerlk.  et  Gossr. 
ad  Dauaen  referes ,  ut  sermo  sit  de 
itinere  maritimo,  et  Dauae  trans  ma- 
re  eo  vcnisse  significetur.  —  411  sqq. 
,,Urbs  olim  dicta  a  raaioribus,  avis, 
Ardea;  manet  ca  urbs  etiaranum  ma- 
gnum  nomen,  h.  e.  loci  nomen  adhuc 
nobile  est  propter  vetcrera  Turni  et 
Rutulornm  famam;  sed  opibus  anti- 
quis  deletis,  iam  Maronis  terapore 
Ardea  cum  vicinis  locis  solo  aequata 
fuit.  Vid.  Strab.  V.  p.  232.  [et 
249J"  H.  Quare  etiam  Silius  I,  293. 
scripsh  j\fag:ianimus  regnata  viris,  nunc 
Arde  nomen,  i.  e.  cuius  nihil  praeter 
nomcn  supcrest.  Vid.  ibi  Drakenb. 
Cf.  etiam  Liv.  I,  57.  in.  IV,  11,  5. 
et  Mela  II,  4,  9.  Verba  locus  Ardea 
-  -  -  Ardea  nomen   interpretibus   qui- 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


47 


Dlctus  avls;  et  nunc  magnum  tenet  Ardca  nomen; 
8ed  fortuna  fult.     Tectls  liic  Turnus  In  altls 
lam  medlam  nlgra  carpebat  nocte  quietem. 
Allecto  torvam  faclem  et  furlalla  membra 
Exuit;  In  vultus  sese  transfbrmat  anlJIs, 
Et  frontem  obscoenam  riigls  arat:  Indult  albos 
Cum  vltta  crlnls;  tum  ramum  Innectlt  ollvae ; 
Flt  Calybe  lunonis  anus  templlque  sacerdos; 
Et  iuvenl  ante  oculos  hls  sc  cum  vocibus  offert: 


415 


420 


busdam  incpta  visa  sunt,  nisi  fortc 
vox  Ardea  duplicem  significationem 
lialjcat  ct  V.  412.  alio  scnsu  dicatur, 
quam  v.  411.;  quarc  etiam  Wakef. 
ex  nonnullis  Codd.  cdidit  locus  Ardua 
(ptondam  -  -  manet  Ardea  nomen.  Vid. 
Wakcf.  Silv.  Crit.  V.  p.  4.  Scd  ver- 
ba  el  nunc  m.  t.  Ardea  nomen  non 
tam  praeccdentibus,  quam  potius  seqq. 
verbis  sed  fortuna  fuit  opposita  sunt, 
ut  haec  sit  sententia :  quamquam  for- 
tnna  mutata,  i.  e.  urbs  ipsa  deleta 
est  (cf.  III,  16.),  magnum  tamen  no- 
men  Ardea  tcnet.  Komen  autem  ur- 
bis  in  eadem  sede  versus  iteratum 
non  potest  offendere.  Cf.  Aen.  I, 
552  sq.  III,  31.  et  33.  ,359  sq.  IX, 
531  sq.  X,  708  sq.  etc.  lahn.  adno- 
tat,  illustrari  hunc  locum  epigram- 
mate  Anthol.  Lat.  III,  1.  Burm.  (876. 
ap.  Meycr.),  ubi  de  Graecia  canitur: 
-  -  Fama  manet.  fortuna  parit ;  cinis 
ipse  iacentis  Visitur  et  ttnnulo  est  nunc 
quoq^ie  sacra  suo.  Kxigua  ingentis  re- 
tinet  vestigia  famae^  Et  magnum  infe- 
lix  nil  'nisi  nomen  habet,  Ceterum  te- 
net^  quod  cum  Wagn.  revocaviraus 
et  nobiscum  Siipfl.  et  Gossr.  recepe- 
runt,  lcctio  est  quinque  Codd,,  inter 
quos  Med,,  Servii  et  Schol,  Maii, 
quac  facilius  in  vulg.  manet  mutari 
poterat,  quam  contra.  Vid.  infra  ad 
V.  444.  Verissime  enim  Wagu.  cen- 
sct,  vulgatam  videri  interpretamentum 
verac  lectionis,  quo  librarius  aliquis 
indicarc  voluerit,  tenere^  de  urbe  de- 
leta  usurpatum,  hic  non  prima  signi- 
ficatione  accipicndum  esse,  sed  per- 
standi  et  manendi  vim  sustinerc;  de 
qua  verbi  potestate  vid.  Rupert.  ad 
Liv,  I,  4,  9.  et  Spalding.  ad  Quinct. 
Inst.  II.  1.  in.  et  VIII,  5.  in.  Ma- 
gnum  igitur  nomeii  Nominativus  est, 
non  Accusativus.  lahn.  retinuit  le- 
ctionem   manet,    quam   etiam   Peerlk. 


dcfcndit,  alteram  scripturam  ex  male 
transposita  ultima  vocabuli  syllaba 
satis  artificiosc  explicans.  Idcm  Vir 
doct.  confert  Ovid.  Met.  XV,  430. 
Quid  Pandioniae  restant  nisi  nomen 
Athenae  (quem  versum  a  Grammatico 
aliquo  ex  hoc  ipso  Virgilii  loco  ad- 
iectum  putat).  —  AV^.  fuit  cum  sin- 
gulnri  vi  pro :  abiit,  aufugit;  ut  in 
notissimo  illo  fuimus  Troes,  fuit  lli- 
um  supra  II ,  325.  Cf.  etiam  Ovid. 
Her.  XVII,  191.  Albinov.  III,  157. 
Tibull.  I,  2,  92.  cett.  —  415.  Thiel. 
conferri  iubet  Silium  II,  553.  el  Claud. 
in  Ruf.  I,  134.,  ubi  de  similibus  Ale- 
ctusmutationibusagitur.  —  4:11  .fron- 
tem  ohscoenam^  f o edara ,  turp em , 
scil.  anilem.  Vid.  ad  Geo.  I,  470.  et 
Aen.  IV,  455.  —  rngis  arat,  quasi 
ut  agrum  sulcis.  Sic  etiam  Ovid.  Met. 
III,  275,  simulavit  anum^  posuitque  ad 
tempora  canos ,  Sulcavitque  cutem  ru- 
gis ;  et  Claud.  in  Ruf.  I,  135.  (Me- 
gaera)  Longaevum  mentita  senem  rugis- 
que    severas   Persxdcat  genas    cett.   — 

418.  ramum  innectii  o  Iiv ae ,  sciL 
crinibus.  Comas  habet  vitta  et  corona 
olcaginea  vinctas  more  sacerdotum. 
Cf.  VI.  808.  ibique  adnott.  Heyn. 
memorat,  haec  imitatum  essc  Statium 
Theb,  II,  97  sqq.  et  VII,  88  sqq.  — 

419.  lu  71  ojiis  anus  te^mplique  sa- 
cerdos,i.  e,  vetulasacerdos  templilu- 
nonis ;  lunonis  enim templique  eadem  ra- 
tione  dictum,  qua  supraII,319,Pan?/?//s 
arcis  Phoebique  sacerdos.  Quare  non 
erat,  cur  Peerlk.  (coll.  Aen.  VIII, 
179.  et  Sil.  Ital.  I,  150,  Alcidae  tem- 
pli  custos  araeque  sacerdos)  hanc  pro- 
poneret  coniecturam:  Fit  Calyhe,  lu- 
noni  arae  templique  sacerdos.  Heyn, 
haec  adnotat:  ^lunonem  merito  posuit, 
quippe  quae  Turni  rebus  studet  et 
cuius  templum  fuisse  Ardeae  ex  lo- 
cis  Plinii  constat,  in  quibus  antiquis- 


48 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Turne,  tot  Incassum  fusos  patiere  labores, 

Et  tiia  Dardaniis  transscribi  sceptra  colonis? 

Rex  tibi  coniugium  et  quaesitas  sanguine  clotes 

Abnegat,  externusque  in  regnum  quaeritur  lieres. 

I  nunc,  ingratis  offer  te,  irrise,  periclis;  4^5 

Tyrrhenas,  i,  sterne  acies;  tege  pace  Latinos. 

Haec  adeo  tibi  me,  placida  cmn  nocte  iaceres, 

Ipsa  palam  fari  omnipotens  Saturnia  iussit. 

Quare  age,  et  armari  pubem  portisque  moveri 

Laetus  in  arma  para,  et  Phrygios,  qui  flumine  pulchro  430 

Consedere^  duces  pictasque  exure  carinas. 


simas  Ardeatis  templi  picturas  mira- 
tur,  XXXV,  3,  6.  et  X,  38."  Amis 
sacerdos ,  ut  ap.  Plin.  XVII,  5,  5. 
amis  teira,  ap.  Martial.  I,  106,  4. 
anus  testa,  ap.  CatuU.  LXVIII,  46. 
amts  charta  et  similia.  Ceterum  to- 
tum  h.  1.  imitatus  est  Prudentius  in 
Psychom.  553  sqq.  —  421.  incas- 
sum  (vid.  ad  Geo.  I,  387.  et  III, 
100.)  fusos^  sc.  esse,  i.  e.  perditos. 

—  tua  sceptra,  i.  e.  tibi  debita, 
regnum  Latini  tibi,  utpote  genero 
eius  iam  constituto,  aliquando  cessu- 
rum,  transs cribi,  transferri ad alinm 
eumque  exterum  generum.  Ceterum 
cf.  adnott.  ad  V,  750.  —  423. 
(lotes,  regnum  dotale.  Vid.  XI,  369. 

—  quaesitas  s anguine,  sc.  tuo. 
Turnum  enim,  foedere  cum  Latino 
iunctum,  iam  saepe  pro  eo  certaraina 
subiise,  ex  v.  425  sq.  concludere  pos- 
sumus.  —  424.  in  reynnm,  ut  par- 
ticeps  heresque  sit  regni.  Cf.  Lucan. 
VII,  643.  quid  meruere  nepotes  In  re- 
gnum  nasci?  id.  IX,  258.  quid  non  in 
regna  lahoras  et  similes  locos.  — 
quaeritur,  quod ,  supra  v.  367.  pe- 
tilur.  —  425.  1  7iunc  -  -  offer.  No- 
tum  irrisionis  genus,  nobis  quoque 
Germanis  frequentatum ,  quo  utentes 
Latini  aut  utrumqne  Imperativum  Co- 
pula  et  coniungunt  (cf.  e.  g.  Hor.  Ep. 
II,  2,  76.  Ovid.  Her.  XVII,  57.  A.  A. 
II,  222.  luven.  VI,  306.  X,  310.  XII, 
57.  Prop.  II,  22,  22.),  aut  Copulam 
omittunt  (ut  h.  ].  Hor.  Ep.  I,  6,  17. 
Ovid.  Her.  IV,  127.  IX.  105.  Am.  I, 
7,  35.  A.  A.  II,  635.  al.)  Cf.  etiam 
adnott.  ad  Aen.  IV,  381.  Heins.  ad 
Ovid.  Her.  IV,  127.  et  Am.  HI,  3, 
J.  Webcr.  ad  luven.  I,  166.  Huschk. 
ad  Tib.  III,  6,  62.  01)bar.  et  Orcll. 
ad  Hor.  Ep.  I,  6,  17.  —  425.  ingra- 


tis  periclis,  periclis,  pro  quibus  ne- 
mo  tibi  gratiam  habet.  Ceterum  cf. 
adnott.  ad  Geo.  IV,  59.  ct  aL  — 
426.  tege  j)ace  Latinos ,  hostes 
vincendo  ct  repellendo.  Burm.  de 
verbo  tegendi  loco  protegendi.  defen- 
dendi  usurpato  conferri  iubet  Barth, 
ad  Stat.  Theb.  V,  82.  —  Cum  v.  427. 
comparant  Hom.  II.  XVIII,  184.  — 
Haec  adeo  fere  idem  esse  videtur, 
quod  haec  ipsa,  diess  eben  ,  diess  ge^ 
rade.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  IX,  59.  Serv. 
adeo  male  per  valde  explicat,  etWagn. 
Qu.  Virg.  XXVI,  3.  hic  ita  positum 
essc  censet,  ut  non  habeanius ,  quod 
in  vernaculo  sermone  ei  respondeat, 
solaque  vocis  intentione  a  nobis  ex- 
primi  possit.  Videtur  autera  Alecto 
haec  adiungere,  ut  Turnum,  quem  iis, 
quae  hactenus  dixit,  nondum  satis  cora- 
motum  videt,  eo  ccrtius  iniiammet  et 
excitet.  —  iaceres.  Cf.  III,  150.  — 

428.  Saturnia.    Vid.    ad  IV,  92.  — 

429.  Vulgo  coniungunt  portis  mo- 
veri  in  arma,  Cjuod  explicant:  ex 
portis  proficisci  in  bellum,ad  pugnara  ; 
sed  rectius,  nisi  fallor,  Wagn.  iungit 
Laetus  in  arma,  i.  e.  alacer  ad 
arraa  capienda.  Peerlk.  taraen,  ciui 
tura  potius  laeius  ad  arma  scribendura 
fuisse  putat  (coll.  Burra.  ad  Prop.  II, 
8,  7.),  sine  iusta  causa  coni.  laelus 
in  arva.  Ceterura  vide  locum  similli- 
mum  III,  169.  Surge  age,  et  haec  lae- 
tus  -  -  refer  et  cf.  adnott.  ad  I,  627. 
et  XI,  587.  —  flumine  pulchro, 
y.aXiQQOio ,  consedere.  Vid .  supra 
V.  30  sqq.  et  dc  forma  Perfecti  con- 
sedi  adnott.  ad  III,  565.  —  431.  du- 
ces  pi ct  asque  exure  c arinas,  i. 
e.  cxstingue  duces  et  exure  navcs. 
De  pictis  navibus  vid.  ad  V,  663.  Cf. 
ctiam  infra  VIII,   93.   Geo.  IV,  289. 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


49 


iCoelestum  vis  magna  iiiljot.     Kex  ipse  Latimis, 
Ki  dare  coniugium  et  dicto  parere  fatetur, 
Sentiat  et  tandem  Turnum  experiatur  in  armis. 

Hic  iuvenis,  vatem  irridens,  sic  orsa  vicissim 
Ore  refert:  Classis  invectas  Thyhridis  undam 
Xon,  ut  rere,  meas  effugit  nunfius  auris; 
Xe  tantos  mihi  finii^e  metus,     Nec  reeia  luno 
immemor  est  nostri; 
Sed  te  victa  situ  verique  efFeta  senectus, 
O  mater,  curis  nequidquam  exercet,  et  arma 


435 


440 


Ovid,  Mct.I,  511.  Fast.  IV^,  275.  cett. 
—  mcKjna  iubet,  res  magnas ,  mc- 
morabile  faciuus  a  tc  postulat,  ut 
peregriiios  ex  Italia  pellas.  —  433. 
dicto  parere,  i.  e.  promissis  stare. 
De  Infinitivis  autem  Praescntis  dare, 
parere,  vid,  ad  V,  18.  —  434.  Wagn. 
iure  delevit  Comma  vulgo  post  Sen- 
tiat  positum,  ut  eohaereant  Sentiat 
Tnrnum,  coll.  Val.  Fl.  IV,  745.  Nos 
gnoque,  nos  Amycum  -  -  Sensimus^ 
ibique  Burm.  Experiri  aliquem  haud 
raro  legitur,  velut  ap.  Plaut.  Merc. 
IV,  4,  29.  Ter.  Heaut.  V,  2,  12.  Hor. 
Od.  IV,  4,  3.  Claud.  B.  Gild.  305. 
etc.  Sentire  autem  (Gr.  cdoQ-o.viaS-cd, 
nostrum  filhlen)  i.  q.  magno  suo  malo 
experiri.  Cf.  Val.  Fl.  ].  1.  Wyttenb. 
Bibl.  crit.  III,  4,  p.  53.  et  Ruhnk.  ad 
Ter.Eun.  1, 1 ,  21.  {sentiet,  qui  vir  siem), 
quos  Thiel.  laudat.  —  in  armis,  ar- 
matum.  Vid.  ad  V,  440.  —  435.  Tur- 
nus ,  nunc  primum  in  scenam  prod- 
iens,  statim  ab  initio  tamquam  homo 
superbus  et  arrogans  a  poeta  depin- 
gitur,  quo  magis  eluceat  Aeneae  pie- 
tas  et  verecundia.  —  vatem  Heyn. 
explicat  per  sacerdotem.  Sed  vide 
inf.  ad  v.  442.  —  sic  orsa  ore  r e- 
fert,  pro  simplici  sic  (loqui)  orsus 
est,  quod  Virgilio  satis  usitatum.  Cf. 
I,  325.  II,  2.  VI,  125.  562.  al.  Orsa 
autem  (passive)  pro  dictis  legitur 
etiam  X,  632.  et  ap.  Val.  Fl.  ^,^472. 
Talia  miranti  propius  tulit  orsa  ty- 
ranno.  —  436.  Thybridis  undam 
lectio  estMed.,fragm.  Vat.  aliorumque 
Codd.  (quibuscum  conspirant  Moret.  I. 
aliique,  undas  exhibentes)  a  Brunckio 
iure,  puto,  revocata;  quum  altera  a/yeo, 
quae  ex  v.  303.  facile  repeti  potuerit, 
exigua  Codd.  auctoritate  niti  videatur. 
Fortasse  etiam  insolentior  verbi  invehi 
constructio  cum  quarto  Casu,  quae  ta- 
men  redit  inf.  VIII,  714.,  ansam  mutatio  - 
ViKGiL.  Paus.  m.  Eu.  III. 


nis  dedit.  lahn.  xindam  potius  librario- 
rum  commentura  esse  putat,  qui  alvco  in 
tine  versus  ferre  noluerint;  sed  vere 
mcmorat  Wagn.,  idem  eos  alibi  tu- 
lisse  et,  si  quid  mutandum  iis  visum 
esset,  potius  aho  scripturos  fuisse. 
Quare  praeter  Wakef.  et  Wagn.  etiam 
Peerlk.,  Siipfl.  et  Gossr.  undam  edide- 
runt.  —  438.  Non  me  fugit,  Troianorura 
classera  advenisse,  et  fateor,  lunonem 
mei  esse  memorem;  sed  video  te  ni- 
mis  esse  anxiam.  —  439.  Ne  tantos 
VI i h  i  fin g e  metus ,  ut  Troianorum 
adventum  me  audivisse  dissimulem. 
—  440.  senectus  victa  sitn,  de- 
sidia  et  inertia.  Cf.  Ovid.  Trist.  III, 
14,  36.  V,  12,  1.  ex  Pont.  I,  5,  7. 
Liv.  XXXIII,  45,  7.  al.  Quid  proprie 
significet  vox  situs,  hic  ad  animum 
ex  inertia  torpentem  translata,  vidi- 
mus  ad  VI,  462.  —  veri  effeta 
(quod  hinc  sumpsit  Ambros.  Epist. 
I,  18.  a  Peerlk.  laud.)  paullo  auda- 
cius  dictum  pro  :  quae  senectutis  vitio 
vim  veri  videndi  amisit  (ideoque  pro- 
clivior  est  ad  amplectendos  rumores 
falsos,  quam  ad  vera  exploranda),  ut 
ager  effetuts ,  qui  longo  iisu  parura 
idoneus  est  factus  ad  fruges  ampiius 
ferendas,  mtilier  effeta,  quae  pariendo 
vires  amisit  neque  parit  amplius  etc. 
Sic  X,  630.  veri  vana.  Cf.  adnott. 
ad  V,  396.  Ruddim.  II.  p.  71  sqq. 
Zumpt.  §.  437.  Not.  1.  Ramsh.  §.  108, 
4.  Not.  etc.  Haud  dubie  hunc  locum 
ante  oculos  habuit  Ovid.  Met.  VI,  37. 
Ceterum  quod  attinet  ad  hanc  sen- 
tentiam,  senectutem  homines  facere 
anxios  nimiumque  de  rebus  futuris 
sollicitos,  cf.  V.  c.  Cic.  ad  Div.  II, 
16.  Claud.  B.  Gild.  53.  Fide  Deis 
htonilerjique  metum  depone  senectae  etc. 
441.  mater  cum  irrisione  aliqua,  ut 
nos  ]\Iiltte7-chen,  gute  Alte.  —  cnris 
nequidquam  exercet,  vanis  curis 
4 


50 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Regum  inter  falsa  vatem  formldine  luclit. 
Cura  tibi,  divum  effigies  et  temp]a  tueri, 
Bella  viri  pacemque  gerant,  quis  bella  gerenda. 

Talibus  Allecto  dictis  exarsit  in  iras. 
At  iuveni  oranti  subitus  tremor  oceupat  artus; 
Deriguere  oculi :  tot  Erinys  sibilat  hydris, 
Tantaque  se  facies   aperit;  tum  flammea  torquen^ 
Lumina  cunctantem  et  quaerentem  dicere  plura 
Repulit,  et  geminos  erexit  crinibus  anguis, 


4  45 


450 


vexat,  angit.  —  inter  armaHegum^ 
ergo  in  rebus,  quae  regibus  curandae 
sunt,  non  tibi.  Cf.  v.  444.  —  442. 
Heyn.  vatem  interpretatur  aeclituam, 
viai/.oQOP ;  rectius  Wagn.  illam  pro- 
prie,  scd  cuni  ii-risioue,  vatem.,  xaxo- 
jLicwTty,  vocari  censet.  —  443.  ,,Forma 
increpandi  Homero  iam  frequentata 
est  Iliad.  V,^^  428  sqq.  VI,  490  sqq. 
7i6^€/uog  (V  (ii'dQtaat  /LuX^ati.  Adde 
II.  XX,  137."  i/.  —  444.  Wagn.,  quem 
secutas  sum,  restituit  Med.  aliorura- 
qne  Codd.  lectionem  gerant^  quo  Con- 
iunctivo  securitas  Turni,  tamquam 
minirae  dc  rebus  a  sacerdotc  nuu- 
tiatis  solliciti,  melius  et  nervosius  cx- 
primeretur,  quam  vulg.  gerent,  simul- 
que  altera  pars  versus ,  quae  Heu- 
raanno,  Burm.,  Brunckio  et  Heynio 
(quibuscum  etiam  fecit  Peerlk.)  tam- 
quara  aliena  et  languida  tcmere  re- 
scindenda  videbatur,  (vid.Weichert.de 
verss.  iniur.  suspp.  p.  76.)  satis  tue- 
retur.  Accedit,  quod  sic  etiam  yerba 
melius  opponuntur  antecedentibus : 
Tibi  sit  cura  templi ,  sed  bella  pa- 
cemque  gerant  viri,  quippc  quibus 
(neque  vero  feminis)  bella  gerenda 
sunt;  quemadmodum  apud  Ovid.  Her. 
XIII,  84.  BeUa  gerant  alii ;  Protesilaus 
amet.  Met.  XII,  476.  colum  I cape  ctim 
nalathis ;  helJa  reVmqne  viris.  Claud. 
in  Eutrop.  I,  273  sqq.  Tn  potes  alte- 
rius  studiis  haerere  j\rinervae,  Tu  tclas, 
non  tela,  pati  -  -  -  Arma  relinque  viris 
etc.  lahn.  pracfert  vnlg.  gerent,  quod 
gravius  sit  et  Turnum  inducat  confi- 
denter  aftirraantcm ,  haec  viris  curae 
fore.  Wagn.  tamen  ((juem  ceteri  omnes 
mccum  secuti  sunt)  illud  ortum  ccnset 
e  sono  vicini  voc.  gerenda ,  ut  supra 
v.  412.  magnum  manet  pro  magmim 
tenet,  VI.  807.  v  ir  iutem  extendere  v  ir  e  s 
pro  virt.  e.vt.  factis  cctt.  Cf.  adnott. 
ad  I.  104.  Cum  zcugmate  autem  hella 


pacemque  gerant  cf.  Sall.  lug.  46. 
pacem  an  hellum  gerens,  id.  Fragm. 
hist.  inc.  160.  ut  res  magis  qnam  verha 
gererentur  et  similia,  omnino  autem 
adnott.  ad  Geo.  I,  93.  Aen.  I,  100. 
132.  V,  508.  VII,  188.  etc.  —  445. 
sqq.  ,,Exuit  iam  Erinys  anum,  ut 
solent  interdum  dii,  et  vera  forma 
adstat." /Z^.  —  exarsit  in  iras.  Cl". 
Ovid.  Met.  V,  41.  ardescit  vuJgus  in 
iras  (ubi  vid.  Bach.).  Lucan.  III,  134. 
in  iram  accensus  (ubi  vid.  Cort.).  He- 
gesipp.  III,  9.  irruptiones ,  quas  in 
iram  accendehat  pudor  et  similia.  Vid. 
Hand.  Turs.  III.  p.  322.  et  C.  F. 
Hermanni  Vindiciae  Latinitatis  Epistt. 
Cic.  ad  Brutum.  (Gotting.  1844.  4.) 
p.  27.  —  446.  oranti,  loquenti.  Vid. 
inf.  X,  96.  PLaut.  Most.  III,  1,  152. 
aL  et  cf.  Varr.  L.  L.  V,  7.  extr.  — 
tremor  occupat  artus  legitur  et- 
iam  infra  XI,  424.  et  ap.  Ovid.  Met. 
III,  40.  —  447 .  D  er  ig  uer  e  ocul  i. 
Vid.  ad  III,  260.  —  \,tot  Erinys 
sihilat  hy  d r  i s :  nam  horrendi  an- 
gues  ex  capite  sibilant  ct  dira  deae 
facies  vera  apparet."  H.  Sic  TibulL 
I,  3,  71.  (ubi  vid.  Dissen.)  serpentum 
Cerherus  ore  Stridet.  Vid.  etiam  Prop. 
III,  5,  14.  Tissiphones  -  -  furit  angue 
caput  et  similes  locos.  Ceterum  cf. 
adnott.  ad  Aen.  V,  277.,  de  oraissa 
autem  Part.  causali  adnott.  ad  Ecl. 
I,  12.  Aen.  V,  104.  et  supra  v.  328. 
et  de  orthographia  voc.  Erinys  ad- 
nott.  ad  Aen.  II,  337.  —  448.  tanta 
sefacies  aperit.  ,,Inte]ligc  faciem 
in  maius  auctam,  quae  anui  assimi- 
lata,  ut  conscntaneum  est,  parva  modo 
fuerat."  Wagn.  Cf.  adnott.  ad  II, 
773.  ct  Voss.  ad  Geo.  III,  551.  p. 
671.  Peerlk.  temcre  coni.  Tantaque 
se  rahies  aperit.  —  450.  Rcpulit, 
prima  syllaba  producta.  Ilaud  raro 
cnim  Part.  re,  per  se  brevis,  in  Ver- 


AENEIDOS  LIB.  VII. 

iVerberaqnc  insonuit,  rabicloque  liaec  addldit  ore  : 

En  ego  victa  situ,  quam  veri  effeta  sonectus 

Arma  inter  regum  falsa  formidine  ludit; 

Kes])ice  ad  haec:  adsum  dirariun  ab  scde  sororum; 

Bella  manu  lctumque  gero. 

Sic  effala  facem  iuveni  coniecit,  et  atro 

iLumine  fumantis  fixit  sub  pcctore  taedas. 

Olli  somnum  ingens  rumpit  pavor,  ossaque  et  artus 

Perfudit  toto  proruptus  corpore  sudor. 


51 


4  55 


bis  conipositis  (imprimis  in  Perff.  re- 
inlit,  reperlt,  repnJit  otc,  praetcrea 
vero  ctiam  in  aliis  formis,  adcoque 
lin  Snbstantivis  quibusdam,  ut  religio^ 
reUquiae  etc.)  a  poetis  Augustei  aevi 
producitur,  si  eam  sequuntur  duac 
breves  syllabac  ,  quum  alias  hacc 
vcrba  prorsus  excluderentur  a  versu 
heroico  ct  elcgiaco.  Priores  autem 
et  posteriorcs  poetae  vel  ante  ]on- 
gam  sy]labam  banc  productionem  ad- 
mittunt.  Vid.  lahn.  ad  Ovid.  Trist. 
I,  4,  82.  et  ad  Hor.  Sat.  II,  3,  91. 
Bacli.  ad  Tibul].  I,  3,  12.  Tlaic.].  ad 
Aen.  V,  598.  Lachm.  ad  Lucr.  IIT, 
1050.  alios,  imprimisquc  Scimeider. 
Gramm.  Lat.  I.  p.  595  sqq.  Cf.  etiam 
adnott.  ad  Acn.  I,  30.  IV,  214.  et  a]. 
■  qeminos  an</uis.  Cf.  II,  203. 
VIII,  289.  G97.  ct  adnott.  ad  I,  162. 
Burm.  temere  coni,  gelidos ;  quem  iam 
Bocttichcr.  rcfutavit  von  cler  Furien- 
maske  p.  87.  Heyn.  conferri  iubet 
Ovid.  Met.  IV,  494.,  qui  Maronem 
iraitatus  scripserit  Jnde  duos  mediis 
ahrumpit  crinihus  angues,  et  Stat.  Tbeb. 
XI,  65.,  ubi  uniis  modo  anguis  ex- 
surgat.  Kihiiominus  etiam  Peer]lc.  in 
voce  geminos  haesit  et  satis  audactcr 
GOni.  nigros.  - —  erexit.  Sic  etiam 
Ciaud.  in  Ruf.  I,  66.  de  Alecto  :  et 
tortos  seyyenttim  erexit  hiatus.  Va]. 
Fl.  VIII,  20.  torto  Furiarum  erecta 
fiagello.  Stat.  Theh.  VIII,  764.  recti- 
que  ante  ora  cerastae  Velavere  deam 
cett.  — •  451.  .,^verhera  insomiit, 
concussit,  flagelio  increpuit.  Proprium 
hoc  Furiis ,  ut  expositum  supra  ad 
V.  366.  etVI,  557."  H.  Cf.  Botticher. 
1.  1.  p.  56.  et  85  sqq.  Sic  etiam  Va]. 
F].  IV,  412.  faces^  verhera  et  ahruptis 
excussos  crinibus  hydros  Tisiphones 
coniungit.  —  452.  Cf.  similis  C]au- 
diani  locus  in  Kufin.  I,  357.  —  454. 
Respice  adhaec,  ad  haec  in^ignia, 


quae  propria  sunt  Puriarum.  Sic  in 
Ciaud.  ]oco  modo  ]aud.  Huc  hmina 
fle.cte.  —  adsum.  Peer]]-c.  comparat 
verba  antiqui  poetae  apud  Cic.  Tusc. 

I,  16.  Adsian,  atque  advenio  Acheronte. 

—  dirarum  sororum.  Vid.  supra 
V.  324.  —  Cnm  v.  456  sqq.  cf.  simi- 
]is  iocus  Ovid.  Mct.  IV,  508  sq.  — 
iuv  eni  con  iecit  pro  :  in  iuvenem 
iniecit.  Vid.  supra  ad  v.  346.  ^ — 
atr  0  liimine,  propter  fumum  taedae. 
Sic  etiam  atri  ignes  taedae  vel  rogi 
infra  \in,  198." IX,  186.  Hor.  Eood. 
V,  82.    O/id.  Fast.  II,  560.    Vah'  Fh 

II,  196.  Lucan.  11,  297.  301.  alibi. 
Eodem  sensu  IX,  75.  piceum  lumen. 
Cf.  etiam  Aen.  VI,  593.  fumea  taedis 
lundna  (ibique  adnott.)  IX,  522.  fu- 
mifei-i  ignes  et  Geo.  II,  309.  —  fixit 
suh  pectore,  in  pectus  infixit.  — 
458.  Olli.  Vid.  ad  I,  254.  et  a].  — 
s  omnum  rumpit  pavor,  interrum- 
pit,  turbat,  et  ita  etiara  somnium  (cf. 
V.  417.)  fugat.  Cf.  autem  infra  VIII, 
110.  sacra,  Hor.  Od.  III,  27,  5.  iter 
inceptum,  Tib.  II,  3,  19.  carmina, 
Sen.  Troad.  785.  fletus  rumpere  cett. 

—  ossaque  et  artus.  Peer]]v.  cum 
Heynio  censet,  rationem  postulare 
ora  et  artus.  Sed  vid.  adnott.  ad  Aen. 
II,  120.  —  459.  Perfudil  Wagn.  ex 
Med.  et  tribus  Pariss.  recepit  pro 
vuig.  -prorumpit ;  quum,  qui  tali  somno 
excitetur,  is  non  tum  demum  incipiat 
sudare,  sed  so]eat  sudore  iam  perfu- 
sus  esse,  quare  etiam  proruptus  non 
prorumpens  sudor  scriptum  sit ,  Prae- 
scns  autem  antecedenti  rumpit  accom- 
modatura  videatur.  ISlos,  quaraquam 
vu]garis  lectio  per  se  non  al^sona 
censenda  est,  quum  sudor,  qui  iam 
proruperat  sub  finem  soranii,  nunc  ex- 
citati  recte  dicatur  ai'tus  perfundere, 
per  merabra  deflucre,  nunc  tamen  ob 
Cod.  Med.  auctoritatem  cuni  Pecrl]^., 

4* 


52 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Arma  amens  fremit,  arma  toro  tectisque  reqnirit; 
Saevit  amor  ferri  et  scelerata  insania  belli, 
Ira  super:  magno  veluti  cum  flamma  sonore 
Virgea  suggeritur  costis  unclantis  aeni, 
Exsultantque  aestu  latices;  furit  intus  aquni 
Fumidus  atque  alte  spumis  exuberat  amnis; 


460  t 


4G5 


Siipflio  et  Gossr.  Wagnerum  secuti 
siimus.  • —  proruptus.  Vid.  ad  I, 
246.  —  Ceterum  de  hoc  coi-poris 
statu  post  grave  somnium  cf.  Aen. 
IIT,  175.  et  Snius  VIII,  187.  —  460. 
Arma  fremit,  cum  furore  quodam 
deposcit,  clamat.  Vid.  ad  V,  555.  ct 
XI,  453.  —  amens.  Vid.  II,  314.  — 
arma  requirit.  De  hac  iterata  rei 
desideratae,  et  armoruni  quidem.  com- 
memoratione  cf.  inf.  XI,  453.  (ubi 
etiam  redit  fremere  arma)  Hor.  Od. 
I,  35,  i5.  Ovid.  Met.  XI,  377.  XII, 
241.  —  toro ;  nam  ensem  certe  vetc- 
res  heroes  etiam  dormituri  secum  in 
lecto  videntur  posuisse.  Cf.  VI,  524. 
fidum  capiti  (dormientis)  subduxerat 
ensem.  Sic  etiamhastasmilites  somnum 
capturi  prope  se  terrae  infigebant.  Cf. 
Drak.  ad  Silium  VII,  294.  Peerlk., 
arma  in  lecto  neminemre^z/zVere  possc 
ratus,  nisi  sornniantem  (quemadmo- 
dum  apud  Silium  in  loco  hinc  ex- 
presso  VII,  325.  in  somno  -  -  xirma 
ioro  et  notiim  qnaerebat  fervidus  en- 
sem),  loco  mutata  distinctione  succu- 
currendum  censuit:  Arma  amens  fre- 
mit  arma  ioro,  tectisque  requirit,  ut 
sensus  sit :  in  lecto  iacens  fremit : 
arma!  arma!  et  statim,  toro  relicto, 
arraa  in  tectis  requirit;  quod  nemo 
facile  probabit.  —  461.  ,.sceleraia 
insania  [i.  e.  insanum  studium] 
belli,  quoniarn  ad  caedes,  rapinas  et 
scelera  rapit,  quae  proprie  de  bello 
dicuntur."  H.  Cf,  infra  v.  550.  Mars 
insanus  et  Ecl.  X,  44.  insanus  amor 
Marlis.  —  462.  Jra  super,  i.  c.  in- 
super.  Kectc  cnim  Wayn.:  ,,Ad  insa- 
num  bclli  amovem,  a  Euria  Turno 
iniectum,  accedcbat  ctiani  maius  animi 
irritamcntum,  summa  ira,  cx  amissionc 
sperati  coniugii  nata."  Cf.  adnott.  ad 
Geo.  III,  263.  ct  Acn.  II,  71.  ct  vidc 
infra  XI,  226.  Cognatus  cst  usus  illc 
Praepositionis  super,  quo  idem  fcrc, 
quod  praeier ,  i.  c.  accessioncm  ali- 
«juam  significat  (ut  iufra  v.  803.  VIII, 
£C3.IX,  283.803.  al.).  Vid.adGco.  II, 


373.  Aliter  tamen  hunc  locum  ex- 
plicant  Heyn.  ct  Thie].,  quibns  super 
cst  i.  q.  super  omnia  (jitQi  pro  thqi- 
tari) ,  ut  sensus  sit:  amor  quidem 
ferri  saevit,  ira  vero  sacvit  super  i. 
e.  multo  vehementius;  quod  minus 
probandum  videtur.  Peerlk.,  cui  neu- 
tra  harum  explicationum  satisfacir, 
quum  ira  super  nihil  aliud  significare 
possit.  quam  ira  superest,  remanet, 
coni.  Ira  siibest,  coll.  Aen.  II,  575. 
Stat.  Theb.  III,  385.  et  IX,  861. 
—  462  sq.  Ante  oculos  fuit  poetae 
in  hac  comparatione  Hom.  II.  XXI, 
362  sqq.  Cf.  Macrob.  Sat.  V,  11.  — 
463.  Irae  furor  comparatur  qum  aqua 
in  olla  aestuante  et  ebulliente.  Vi- 
dentur  hunc  locum  respexisse  Val. 
FJ.  IV,  686.  et  Silius  V,  605.  — 
,.Flammam  virgeam  pro  virgis,  et 
costas  ollae  (sed  gravius  nominavit 
ahenum)  dixit,  ut  ydaTo^jv  Tcinodog 
Hom.  Od.  VIII,  437.  et  ex  utroque 
loco  Quintus  Cah  V,  381  sqq.  dc  Aia- 
cis  ira."  //.  Viryea  flamma  eadem  ra- 
tione  dictum  est,  qua  VIII,  694.  stup- 
pea  flamma  et  similia.  Vid.  adnott. 
ad  Geo.  III,  145.  —  undantis.  Cf. 
GcG.  I,  296.  et  Heins.  ad  Ovid.  Met. 
XII,  279.  ■ —  464.  exsultare,  «r«- 
^Xvtiv,  verbum  proprium  de  aqua  co- 
quendo  effusa  et  redundante.  C/f.  Ovid. 
Met.  VII,  262  sq.  validum  posito  me- 
dicamen  aeno  Fervet  et  exsiiltat,  et 
Seren.  Sammon.  v.  453.  Jgne  lapis 
candens  clatur  exsuUantibus  undis.  ■ — 
aquai  Fumidus  -  -  amnis,  eadcm 
rationc  dictum,  qua  Ecl.  VIII,  87. 
aquae  rivus,  ubi  vid.  adnott.  Ceterum 
aniraadverte  usum  voc.  amnis  de  aqua 
in  lebete  bulliente;  quod  autem  at- 
tinet  ad  epitheton  (fumidics)  a  Sub- 
stantivo  suo  Copula  divulsum,  Wagn. 
apte  coraparat  II,  552.  dextraque  co- 
rusca  m  Extulit  a  c  laieri  capulo  tenus 
abdidit  ensem.  De  archaismo  aquai, 
satis  hic  munito  optimi  Cod.  Mcd. 
(cum  quo  conspirant  Mentcl.  II.  alii- 
quc)    ct  Probi  Gramm.  I,  18,  10.  p. 


AENEIDOS  LIB.  VII. 

Nec  iam  se  cnpit  unda;  volnt  vnpor  uter  ad  aurac>. 

Ergo  itei'  ad  regein  polluta  pace  Latinum 

Indicit  primis  iiivenum,  et  iuhct  arma  jmrari, 

rrutari  Jtaliam,  detrudere  finihus  hostem; 

'Se  satis  ambobus  Teucrisfjue  venlre  Latinisquc. 

Haec  ubi  dicta  dedit  dlvosfjue  in  vota  vocavit, 

Certatim  ocsc  iiutiili  exliortantn.r  in  arma. 

Hunc  decus  cgregium  formae  mo^et  atcpie  iuventac, 

Hunc  atavi  reixes,  hunc  claris  dextera  factis. 

Dum  Turnus  IJutulos  animis  audaclbus  implet, 
Allecto  in  Teucros  Styglis  se  concitat  alis. 
Arte  nova  sj^eculata  locum,  quo  litore  jmlclier 


53 


470 


47  5 


99.  Lindcm.  anctoritatc,  cf.  adnott. 
ad  III,  354.  Trcs  antem  fnerunt  an- 
tiquae  lectiones,  aqxicu^  aquae  vis  et 
aquae  anwis,  inter  quas  tamen  prima 
verissima,  rcli(|nae  autem  archaismi 
removendi  causa  snbstitutae  videntur. 
Ceterum  hunc  locum  ante  oculos 
habuerunt  Val.  Fl.  IV,  686.  et-  Silius 

V,  605.  —  466.  iVec  ia^n  se  capit 
nncla,  se  continet  iu  aeno,  sed  ex- 
cedit  eius  margincm.  Cf.  Sen.  Agam. 
487.  non  capit  sese  mare.    Ovid.  Met. 

VI,  466.  nec  capiunt  inclusas  pectora 
Jiammas.  ibid.  XI,  118.  Vix  spes  ipse 
suas  animo  capif,  et  ad  utrnmqne  lo- 
cum  Bach.,  qui  laudat  Ramsh.  Synon. 
I.  p.  187.  —  volcctvapor  acl  au- 
ras.  Vid.  Geo.  11,,  211.  fumi  volucres. 
—  467.  ..polluta  pace,  violata  iam, 
scil.  consilio,  conatu  et  voluntateTurni. 
Videtur  hocverins  esse,  quamalterum: 
ut  a  Latino  pax  sublata  sit,  erepta 
Turno  coniuge."  H.  Vid.  adnott.  ad 
V,  6.  —  470.  Se  satis  venire  am- 
bobus,  se  parem  venire  ambobus, 
se  sufficere  ad  ccrtamen  cum  utroque 
hoste  ineundum.  Cf.  adnott.  ad  Geo. 
I.  106.  Wagn.  confert  Sil.  VII,  63. 
Quod  (i.  e.  quantum)  tibi  sit  Lihyae- 
que  satis,  certaverit  umis.  Venire  au- 
tem  hostilem  animum  indicare,  docet 
Burm.  coll.  adnot.  sua  ad  Phaedr.  I, 
21.  et  Aen.  I,  22.  (non  26.)  Ceterum 
Copulam  que  in  fine  versus  agno- 
scunt  meliores  Codd.  et  Nonins  v.  ve- 
nire.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  295.  — 
471.  clivos  in  vota  vocavit.  Vid. 
ad  V,  234.  —  472  sqq.  „Ilutu]i  se 
acuunt  ad  bellum,  alii  pulchritudine, 
alii  nobilitate  Turni,  alii  virtutis  fama 
erecti."  H.  Idem  Heynius  miratur, 
quum  Graeci  scribant  ^Povzov/.oi,  La- 


tinos  utramque  syllabam  corripuissc; 
Peerlk.  autem  putat,  poetas  Romanos 
pronnntiasse  RTitli  {Routli) ,  ideoque 
etiam  Virgilium,  ciui  hoc  nomine  in 
vcrsibus  LXV  utatur,  id  nusquam  in 
quinta  sede,  ubi  dactyhis  requiratur, 
admisissc.  —  473.  Hunc  —  hunc 
■—  hunc.  Vid.  ad  Ecl.  IV,  56.  — 
formam  atque  iuv entam  (de  qua 
vid.  ad  V,  398.)  s.  aetatem  haud 
raro  sic  coniungi ,  notum  est.  Cf. 
Ovid.  Mct.  III,  455.  X,  614.  Stat. 
Silv.  II,  1,  139.  Senec.  Troad.  1142. 
Tcr.  Andr.  I,  5,  51.  Liv.  XXXI,  18. 
Tac.  Germ.  19,  etc.  —  475  sqq. 
,,Principium  belli  inter  Latinos  ct 
Troianos  cervus  venatione  interem- 
ptus.  Reprehensum  hoc  iam  apud  Ma- 
crob.  V,  17.  et  hinc  a  multis  tamquani 
tenue  et  vi  epica  destitutum.  Enim- 
vero  haudquaquam  cerva  belli  est 
causa;  sed  occasio  tantum  et  iuitium. 
Haec  ipsa  cacdes  cervae  et  concursus 
propter  eam  factus  pro  illis  tempori- 
bus  narrationem  hanc  facit  probabi- 
iem,  quum  semel  non  consilio,  sed 
animorum  impetu  committendi  essent 
Latini  cum  Troianis  et  res  ad  manus 
deducenda.  Tum  poeta  aemulatus  pu- 
tatur  belli  Iliaci  initia  et  reteutae  in 
Aulide  classis  Achivorum  causas,  in- 
terempta  ab  Agamemnone  cerva  Dia- 
nae  sacra.'*  Haec  Heyn.,  qui  addit  h. 
].  imitatos  esse  Statium  Theb.  VII, 
564  sqq.  et  Val.  Flaccum  III,  15  sqq. 
—  animis  audacibus  implet,  Ho- 
mericum  (U,  XVII,  573.)  ^dgoovg 
7i?irj<7ip  cpQiPcig.  ,,Facit  nunc  Alecto, 
quod  Eris  Homerica  II.  IV,  444.  ytZ- 
xog  oiioiCov  t/Li3ccXi  etc.  —  477.  arte 
nova,  alia  fraude,  novo  dolo.  Vid. 
supra  I,  657."  H,     Post  haec   verba 


54 


P.  VlRGILIl  MARONIS 


Insidiis  ciirsuque  feras  agitabat  lulas,  ^ 
Hic  subitam  canibus  rabiem  Cocvtia  virgo 
Obiicit  et  uoto  naris  contingit  odore, 
Ut  cervum  ardentes  agerent;  quae  prirna  kboruni 
Causa  fuit  belloque  animos  accendit  ^agrestis. 
Cervus  erat  forma  praestanti  et  cornibus  ingens, 
Tyrrhidae  pueri  quem  matris  ab  ubere  raptum 
Kutribant  Tyrrhcusque  pater,  cui  regia  parent 
Armenta,  et  late  cnstodia  credita  campi. 


480 


'18  5 


Heyn.  Semicolo  distinxit,  Wagn. 
Coramate.  Ego  cum  Ruhk.  ct  lahnio, 
qui  verissime  docet,  vv.  arte  nova 
ad  totam  sententiam  speciilata  est 
lociim  et  rabiem  ohiicit  pertinere,  (ut 
sensus  sit:  Nova  frande  speculata  lo- 
cum,  ubi  fraudem  manifestavit  rabie 
canibus  iniecta),  omnem  distinctionem 
sustuli,  eademque  de  causa  post  hi- 
lus  non  Punctum  posui,  quod  apud 
Ruhk.  et  lahn.  apparet,  neque  Semi- 
eolon,  quod  Heyn.  adpinxit,  sed  cum 
Wagn.  Commate  interpunxi ,  c\u.\  do- 
-cet,  hunc  esse  sensum:  Utitur  illa 
alia  fraude,  speculatur  enim  locum 
et  canibus  rabiem  obiicit.  Nos  secuti 
sunt  Siipfl.  et  Gossr. ;  Peerlk.  vero 
parum  probabiliter  hanc  suadet  di- 
stinctionem  :  se  concitat  alis  Arte  no- 
va.  Speciilata  ete.  —  479.  Hic  Ad- 
verbium  loci  esse,  qiiod  eum  locum, 
ubi  nunc  Alecto  turbas  machinetur, 
opponat  illi ,  quem  modo  reliqueril, 
Ardeae,  idem  Wagn.  observavit.  — 
rahies  (hic  quidem  vcnandi  furiosa 
cupido)  verbum  proprium  est  dc  ca- 
nibus.  Cf.  Urak.  ad  Silium  X,  127. 
et  Interpp.  ad  Hor.  Ep.  II,  2,  75.  — 
Coci/tia  virf/o,  q ua e  al i a s  Sfi/gia, 
quod  ad  Cocytum  Orci  sedem  habet. 
Cf.  infra  v.  562.  Adiect.  Cocytins  lc- 
gitur  etiam  apud  Claud.  in  Rufin.  II. 
471.  {Cocytia  aeqrtora.)  —  480.  Obiicit 
naribus  notum  cervi  odorem.  nares 
coniinr/it,  perfundit,  implet,  odore 
noto.  Vid.  Geo.  III,  251.  et  cf. 
Schmid.  ct  Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I,  2, 
65  s(iq.  atcjuc  Orell.  ad  llor.  Sat.  II, 
5,  83.  —  A%\.  prima  lah  orum,  ma- 
lorum,  aeruranarum,  (piae  secutac 
8unt,  causa  fu  it.  Aliquot  (yodd.  ma- 
lorum,  quod  interpretamcntum  videtur 
cx  IV,  169.  rcj)etitum.  Cf.  ctiam  XI, 
361.  Companint  liom.  I).  V,  63.  ct 
XX n,   116.    —    4S2.    agrestis.    Vid. 


infra  v.  504.  —  483  sqq.  ,,Molles  et 
bucolicis  propiores  versus  sunt,  qui 
scquuntur.  Similes  deliciae  Cyparissi 
cervus  ap.  Ovid.  Met.  X,  109  sqq. 
occurrimt.  Cf.  etiam  Calpurnii  imi- 
tatio  Ecl.  VI,  33  sqq.  et  Statii  locus 
de  tigribus  Bacchi  mansuefactis  Theb. 
VII,  564  sqq.  De  id  genus  animan- 
tibus  cf.  Intpp.  ad  Lucian.  pro  merc. 
cond.  c.  1."  Hacc  fcre  Ueyn.  Wagn. 
l^raeterea  conferri  iubet  Wernsdorf. 
ad  Poet.  Lat.  Min.  Tom.  I.  p.  348. 
• —  cor nihus  ingens  pro  pedesfri 
ingentihus  cornihus  recte  dici  poterat, 
quum  cornua  sint  causa,  cur  ingens 
dici  possit  cervus.  Cf.  similes  locos 
I,  86.  IX,  163.  X,  722.  etc.  —  484. 
Tyrrhiclae  pueri,  Tyrrliei  filii,  qui 
pastor  fuit  regii  armenti  in  agro  Lau- 
rentino,  apud  quem  Lavinia  Silviura 
enixa  est.  Cf.  Aur.  Victor.  de  0-  G. 
R.  c.  16.  et  Diouys.  Ilal.  I,  70.  Pro 
Tyrrlieus  Med.  hic  et  v.  508.  Tyrrus, 
fragm.  Vat.  aliiquc  Codd.  Tyrrlxus., 
quod  Pcerlk.  praestare  censet,  coll. 
Aur.  Vict.  Orig.  G.  R.  16.,  ubi  pastor 
ille,  apud  quem  degens  Lavinia  Sil- 
vium  peperit,  Tyrrhus  voeatur;  sed 
plurimi  hic  non  minus,  quam  v.  508. 
et  532.,  in  forraa  Tyrrheus  consen- 
tiunt.  —  ah  ubere  raptum.  Vid. 
VI,  428.  —  485.  cui  regia  parent 
A  r  m  enta,  pastori  arraentorum  rcgio- 
rura.  De  usu  Praesentis  in  cinsmodi 
locis  vid.  ad  II,  275.  482.  et  IV,  228. 
—  486.  late.  Sic  plurimi  Codd.  iu- 
terque  eos  Med.  a  m.  sec;  Med.  ta- 
raen  a  m.  pr.,  fragm.  Vat.,  Rom.,  duo 
Pariss.  lati,  quod  lahn.  cum  Heinsio 
rccepit.  Sed  aptior  est  altei"a  lectio, 
cuius  hunc  sensum  esse  docet  Wagn.: 
,,(juocumque  et  quam  late  patebat 
cauipus.  custodia  eius  illi  credita  cst:" 
coraparans  etiara  infra  v.  737.  Alia 
ratio    est  loci  VIII,  8.,    ubi    vid.    ad- 


AENEIDOS  LIB.  \1L 


55 


Adsuctum  inipcrils  soror  oinni  Silvia  cura 
Mollibus  intcxcns  ornabat  cornua  scrtis, 
Pectcbatquc  fcruin,  puroque  in  fonte  lavabat, 
IJlc  manuni  paticns  mcnsacque  adsuctus  hcriii 
Errabat  silvis  rursusquc  ad  limina  nota 
Ipsc  domum  scra  quamvis  sc  nocte  fercbat. 
Hunc  procul  errantem  rabidae  venantis  luli 
Commovcrc  cancs,  fluvio  cum  fortc  sccundo 
Dcflucrct,  ripaque  aestus  viridante  levaret. 
Ipse  etiam,  eximiac  laudis  succensus  amore, 
Ascanius  curvo  dircxit  spicula  cornu : 
Ncc  dcxtrae  erranti  deus  afuit,  actaque  multo 


4D0 


49  5 


iiutt.  —  credita.  Verbum  substan- 
tivuin,  (luod  hic  dcsideramus  (cf.  su- 
pra  adnott.  ad  v.  51.),  soni  causa 
omissum  videtur,  quum  auribus  non 
admodum  gratum  esset:  late  est  cii- 
stodia.  Cf.  Wagn.  Qu.  Virg.  XV,  4. 
ct  10.  —  487.  adsuetum.  imp  eriis. 
Cf.  Plin.  VIII,  1,  1.  Elephanti  inest 
imperiorum  ohedientia  et  supra  ad  v. 
240.  adnott.  —  soror,  scil.  puero- 
rum,  Tyrrhei  filia.  —  488.  intexens 
cornua  sertis.  Vid.  ad  Ecl.  II,  49." 
—  489.ferum.  Vid.  ad  II,  51.  — 
490.  Thiel.  manum  contractam  formam 
habet  pro  manuum,  ut-VI  (non  V), 
653.  curriim  pro  curruum.  Sed  quum 
antecedant  verba  Pectebatque  feriim 
etc. ,  possumus  etiam  sumerc ,  Virgi- 
]ium  hic  patiens  non  ut  Adiectivum 
cum  Genitivo,  sed  ut  Participium  cum 
Accusativo  construere  voluisse.  Cf. 
Lactant.  Argum.  Met.  Ovid.  VII,  13. 
volucres  indomitas  ac  Jeonem  mannm 
pati  coegit    (ubi   vid,    Burm.),  Lucan. 

IV,  239.  (ferae  mansuetae)  hominem 
didicere  pati  (ubi  vid.  Oudend.),  Oros. 

V,  18.  Animalia,  quae  manus  hominum 
blande  perpeti  solita  erant,  et  Ambros. 
Hexaem.  V,  14.  Aliae  aves  ad  manum 
se  subiiciunt  et  mensae  herili  assue- 
scunt,  tactuque  mulcentnr.  -  mensae 
adsuetus  herili.  Cf.  Val.  Fl.  VII, 
124.  Sic  assuetae  toris  et  jnensae  dtil- 
cis  herili  Canis.  —  492.  ipse,  sua 
sponte,  ut  apud  Graecos  airog  pro 
c.vTo^uchiog.  Vid.  ad  Ecl.  IV,  21.  — 
493.  rahidae  canes.  Si  de  canibus 
venaticis  sermo  est,  Romani  voc.  ca- 
nis  fere  sempcr  femin.  genere  utun- 
tur.  Vid.  Lucr.  I,  400.  Hor.  Epod. 
II,  31.  etc.  et  cf.  adnott.  ad  Geo.  I, 
470.  (ubi  adde  Cort.   ad  Lucan.  VII, 


828.)  —  494.  Commov  ere,  excita- 
vere  et  persecutac  suut.  (Sed  vide 
infra.)  —  fluvio  secundo.  Vid.  ad 
Geo.  III,  447.  —  495.  Deflueret, 
natans  deferretur.  Minus  recte  autem 
Heyn.  deflueret  pro  defluxisset  posi- 
tum  censet;  immo  cancs  iani  eo  tem- 
jiore  cervum  persequebantur,  quo  ille 
defluebat.  Negari  tamen  nequit,  ali- 
quam  difficultatem  loco  inesse.  Nam 
si  canes  cervum  iam  natantem  in  flu- 
mine  persequebantur ,  i  s  q  u  e  h  o  c 
sentiebat  {commovere),  non  poterat 
postea  otiosus  in  ripa  decumbere; 
quominus  autem  hysteron  proteron 
statuentes  sumamus,  eum  prius  in  ripa 
dccubuisse  et,  quum  se  petitum  sen- 
tiret,  in  fluvium  confugisse,  hoc  to- 
tius  loci  connexus  imprimisqne  ver- 
bum  fo7'te  impediunt.  Quarc  nihil 
superest,  nisi  ut  commovere  paullo  la- 
tiore  scnsu  dictum  et  cervum ,  cuius 
summam  securitatem  poeta  significet, 
non  sensisse  impetum  statuamus.  — 
ripa  viridante,  decumbens  in  alto 
ripae  gramine.  —  aestus  levare 
legitur  etiam  ap.  Stat.  Silv.  III,  1, 
63.,  neque  aliter  Ovidius  intelligendus 
Am.  I,  5,  2.  —  496.  Ipse  etiam 
ctc.  Non  solum  canes  cervum  exci- 
tarunt,  scd  ipse  etiam  Ascanius  sa- 
gitta  petiit.  —  landis  amore,  i.  e. 
desiderio.  Vid.  ad  Ecl.  IX,  56.  Aen. 
I,  171.  VI,  314.  al.  —  497.  direxit. 
Vid.  ad  X,  140.  —  cornu.  Vid.  ad 
Ecl.  X,  59.  —  498.  „dextrae  deus 
adesse  dicitur  ad  eam  regendam. 
Nunc  negatio  additur:  Nec  ahfuit 
deus,  h.  e.  adfuit  fortuna,  dextrae, 
quo  minus  ea  aberraret;  mutatum  hoc 
in  epitheton,  c/ex/. r  a  e  erranti."'  H. 
Sic  huius  loci  ratio  eadcm  esset.  quae 


56 


P.  VIRGILIl  MAPvONIS 


Perque  uterum  sonltu  perque  ilia  venit  arundo. 
Saucius  at  quadrupes  nota  intra  tecta  refugit, 
Successitque  gemens  stabulis,  questuque  cruentus 
Atque  imploranti  similis  tectum  omne  replebat. 
Silvia  prima  soror,  palmis  percussa  lacertos, 
Auxilium  vocat  et  duros  conclamat  agrestis. 
Olli  —  pestis  enim  tacitis  latet  aspera  siivis  — 
Impro^asi  adsunt,  liic  torre  armatus  obusto, 
Stipitis  hic  gravidi  nodis ;  quod  cuique  repertum 
Rimanti,  telum  ira  facit.     Vocat  agmina  Tyrrheus, 
Quadrifidam  quercum  cuneis  ut  forte  coactis 


500 


505 


Geo.  II,  56.  urunt  fermtem.  i.  c.  uruiit, 
ut  fructns  fei're  non  possit,  et  simi- 
lium  locorum  (vid.  ad  I,  659.)  IV, 
22,  al.);  quamquam  nihil  yidetur  im- 
pedire,  quominus  hic  Participio  Praes. 
proprie  intellecto  interpretemur :  dex- 
tra  Ascanii  minus  exercitati  errasset 
(iam  in  eo  erat  ut  erraret),  nisi  dei 
auxilium  advenisset;  deus  iam  aber- 
rantem  sagittam  aliter  direxit,  ut  sco- 
pum  tamen  attingeret.  Non  opus  est 
igitur  audaci  Peerlkampii  coniectura 
Nec  dextrae  Fors  an  deus  ajuit. 
Paullo  subtilior  etiam ,  quam  Wagn. 
adiungit,  explicatio :  ,,aut  accipiemus 
errantem  dextram  de  Ascanio  fugien- 
tem  et  huc  illuc  erratico  cursu  se  fe- 
rentem  cervum  oculis  ct  arcu,  sive 
dextra,  sequente."  Siipflius  (coll.  II, 
632.)  per  deum  (i.  e.  numeu  aliquod, 
auxilium  divinum  omnino )  niinus 
probabiliter    intelligit    deam    Alecto. 

—  afuit  antiquissimorum  Codd.  scri- 
ptura  est,  ut  infra  VIII,  147.  afore, 
de  qua  Burm.  conferri  iubet  Drak. 
ad  Liv.  IV,  12,  6.  et  Lambin.  ad  Cic. 
pr.  Arch.  c.  12.,  Wagn.  autem  Cort. 
ad  Cic.  Epist.  ad  Div.  XVI,  8,  1. 
Oudend.  ad  Caes.  B.  G.  I,  36.  et 
Arntzen.  ad  Paneg.  vet.  p.  177.  Adde 
Lambin.  ad  Cic.  Acad.  II,  1,  3.,  et 
(juae  ibi  contra  cum  disputat  Goerenz. 

—  499.  acta  vetiit,  adacta  est,  pe- 
netravit.  Vid.  ad  IX,  632.  —  arundo 
pro  telo  iam  adfuit  IV,  73.  —  500 
sqq.  „In  miseratione  cervac,  placidae 
ac  mansuetac  fcrae ,  notabilem  artis 
sagacitatem  adhibuit  poeta."  //.  — 
501  sq.  Verba  sic  construc:  et  cru- 
entus  alque  imploranti  similis  omne  te- 
ctnm  questu  replebat.  —  503.  prima. 
Vid.  ad  V,  375.    et  supra  ad  v.  118. 

—  paimis    percussa     lacerto  s. 


Cf.  Claud.  de  R.  Pros.  II,  248.  plan- 
ctuque  lacei^tos  Verherot.  —  504.  con- 
clamat,  clamore  convocat.  Vide 
Gesuer.    ad    Ch\ud.   R.    Pros.   III,  4. 

—  duros  agrestes ,  sollemni  epi- 
theto.  Vid.  Geo.  IV,  512.  durus  ara- 
tor  etc.  —  505.  ,,pestis,  Furia.  Cf. 
sup.  V.  476  sq.  Latet  enim  illa  in 
silva  ad  speculandam  nocendi  ratio- 
nem  et  viam;  neque  inde  nisi  v.  511. 
discedit."  H.  Videtur  autem  haec  pa- 
renthesis  causam  continere,  cur  statim 
adsint  agrestes,  scil.  a  Furia  in  silvis 
latente  excitati.  Peerlk.  sine  iusta 
causa  totum    versum  spurium  censet. 

—  506.  Jmprovisi,  scil.  Silviae ; 
opinione  eius  celerius  adsunt,  — 
iorre  obusto ,  sudibus  praeustis. 
Vid.  inf.  V.  524.  Plures  Codd.  ad- 
dunt  verbum  substantivum,  quodMed., 
fragm.  Vat.  ceterique  raelioris  notae 
libri  omittunt.  —  507.  Stipiiis  gra- 
vidi  nodis,  i.  e.  pleni.  Eodem  sensu 
hoc  Adiect.  item  cum  Ablat.  constru- 
ctum  legitur  v.  c.  apud  Hor.  Od.  I, 
22 ,  3.  phareira  venenatis  gravida  sa- 
gittis.  Ceterum  cf.  adnott.  ad  Geo. 
III,  317.  —  508.  Rimanti.  Hoc  ver- 
bura  quid  proprie  significet,  docuimus 
ad  Geo.  I,  384.  De  horainibus  aliquid 
diligenter  quaerentibus  legitur  etiam 
infra  IX,  748.  Cic.  Div.  I,  57,  130. 
Id  quoque  limatur ,  qtiantum  potest, 
Posidonius.  Stat.  Theb.  XI,  526.  Ocu- 
iis  coeli  rimari plagas  al.  —  509.  Qua- 
drifidiim,  „quae  in  quatuor  partes 
posset  findi."  Serv.  Legitur  hoc  Ad- 
iect.  etiam  Geo.  II,  25.  Val.  El.  I, 
662.  Cohim.  IV,  33.  —  cujieis  co- 
actis,  pluribus  cuneis  adactis.  Cf. 
Geo.  I,  144.  —  ,,ut  forte  referendum 
ad  securim,  quae  ut  modo  ad  manum 
erat,   ita  sc  ea  iustruit,   ut  esset  pro 


aenp:idos  lib.  vii. 

>Scin(lebtit,  rapta  spirans  imnirtno  seciiri. 
At  sueva  c  speculis  tenipus  dea  nacta  nocendi 
Ardua  tccta  petit  stabuli,  et  de  cuhnine  sumnio 
Pastorale  cnnit  signum,  cornuque  recurvo 
Tartaream  intendit  vocem,  qua  protinus  onnic 
Contrcmuit  ncmiis  et  silvae  insonuerc  profimdac; 
Audiit  et  Triviac  longe  lacus;  audiit  amnis 
Sulfurea  Nar  albus  aqua  fontesque  Velini, 


57 
510 


515 


telo.  Vid.  ad  v.  72."  War/n.  —  510. 
immaiie  spir ans,  f.iiyu  -jiuiiav.  Cf. 
aduott.  ad  Ec;l.  III.  S.  et  63.  —  511. 
e  speculis  (cf.  v.  477.)  cum  petit 
coniungendum  csse  patet.  —  nacta, 
i.  c.  se  nactam  esse  intelligens.  Cf. 
ctiam  Val.  Fi.  III,  588.  tempus  rata 
Diva  nocendi.  —  ^^12.  Ardua  iecta 
stabuli,  tngurium  pastoris  cx  more 
in  altum  apiccm  fastigatum.  Cf.  lustin. 
I,  4,  11.  Eiusmodi  stabulum  descri- 
bcre  Bonstettenium  in  libro  supra  ad 
V.  81.  laud.  p.  102  sqq.,  Wagn.  me- 
niorat.  —  513.  Pastorale  canit 
signnm.  Cf.  Colum.  VI,  23.  qiium 
pastorali  siyno  qnasi  receptus  canitur. 
„Fuit  scilicet  ideni,  qui  nunc  in  agris 
est,  mos  buccina  convocandi  rurico- 
las,  repeutino  aliquo  metu,  periculo 
vel  incursu.  Idem  nios  in  priscis  ci- 
vitatibus.  Itaque  Romae  primis  aeta- 
tibus  Comitia  non  aliter  convocari 
solebant.  Per  cornicinem  centuriata  ap. 
Gell.  XV,  27.  Subnata  autem  Maroni 
Furiae  buccina  videri  potest  ex  Eri- 
dis  horrendo  claraore  Iliad.  XI,  5 — 
11."  H.  —  V.  514—218.  poetam  ex- 
pressisse  duos  Apollonii  locos  III, 
1217.  et  IV,  127  sqq.,  Virgiliumque 
imitatum  esse  Statium  Theb.  I,  118 
sq.,  idem  Heyn.  adnotaf.  —  514.  in- 
tendit  vocem.  Med.  a  m.  pr.  Eom. 
alii  incendit^  fortasse  rectius ;  quam  le- 
ctionem  restitui  iubent  Wakef.  ad 
Lucr.  VI,  346.  et  Peerlk.  —  Tarta- 
ream.  Vide  supra  v.  328.  —  515. 
Con  tremuit.  Arusianus  Mess.  p.264. 
Lindem,,  Nonius  v.  protinus  p.  377. 
]Merc.  et  Schol.  Stat.  Theb.  I,  116. 
Intrenmit.  —  silvae  ins  onuer  e pr  o- 
fundae,  in  intimis  magnae  silvae 
recessibus  audiebatur  vox.  Tnsonuere 
autem  lectio  est  Med.  aliorumque 
Codd.,  a  Wagu.  revocata,  quum  vulg. 
inionuere  (quod  Peerlk.  tamquam  an- 
tecedenti  contremuit  magis  conyeniens 


praefert)  eiusmodi  sono  minus  con- 
vcniat.  Adnotat  enim  Vir  doct.,  cor- 
nua  (Val.  F].  VII,  611.),  tid)as  (Lu- 
can.  I,  578.),  classica  (Acn.  VII,  637.) 
non  tonare  vcl  intonare,  sed  sonare 
vel  insonare,  quum  inter  haec  verba 
cognata  id  discrimen  intercedat,  ut 
litera  t  abruptum ,  litcra  s  tractum 
sonum  exprimat.  Equidem,  si  omnino 
tale  discrimen  statuendum  est,insonare 
potius  de  claro  et  acuto ,  intonare  de 
rauco  et  presso  sono  usurpatum  fuisse 
dixerim;  hic  autem  meliorum  tantum 
Codd.  auctoritati  obediendum  esse 
duxi.  —  silvas  profundas.  Vid.  ad 
Geo.  II,  300.  —  516.  Audiit  -  - 
audiit.     Vid.  Wagn.  ad  Ecl.  IV,    6. 

—  Triviae  laciis  est  Lacus  Nemo- 
rensis  (s.  Speculum  Dianae)  prope 
Ariciam  situs  cum  nemore  et  templo 
Dianae  nobilissimo,  (quae  cur  Trivia 
vocetur,  vidimus  ad  IV,  609.  et  III, 
681.).  Cf.  inf.  V.  761.  Nunc  Lacfo  di 
Nemi  dicitur.  Cf.  etiam  Strab.  V.  p. 
239.  Prop.  III,  21,  25.  Suet.  Cal.  35. 
Flor.  I,  11.  Stat.  Silv.  III,  56.  et 
liber  meus  Handh.  d.  alt.  Geoyr.  III. 
p.  523.  et  714.  —  ,,Paullo  remotior 
ab  his  locis  versus  septemtrionem  est 
JSfar,  qui  inter  Sabinos  et  Umbros 
ad  Tiberim  descendit ,  s  u  Ifu  r  e is 
aquis  satis  notus,  de  quo  iam  Ennii 
versus  VI.  Annall.  [p.  70.  Hessel.] 
Sidfureas  posuit  spiramina  Naris  ad 
unclas,  quarum  natura  candorem  facit. 
Vid.  Cluver.  p.  705."  H.  Cf.  Claud. 
I,  256.  Nar  viliatus  odoro  Sulfure, 
Strab.  V.  p.  348.  Plin.  III.  5,  9.  12, 
17.  Ovid.  Med.  XIV,  330.  Tac.  Ann. 
III,  9.  alios  et  librum  meum  modo 
comm.  III.  p.  512.  Nunc  Nera  voca- 
tur.  —  albus,  quippe  sulfure  infectus. 

—  ,,ln  proximo  Lacus  Velinus, 
amne  Velino  inter  montium  iuga  su- 
per  Reate  stagnante:  in  Narem  ille 
quoque  aliquando  a  M.  Curio  exciso 


58 


P.  VIRGJLII  MARONIS 


Et  trepidae  matres  pressere  ad  pectora  natos. 
Tum  vero  ad  vocem  ceieres,  qua  buccina  signum 
Dira  dedit,  raptis  concurrunt  undique  telis 
Indomiti  agricolae;  nec  non  et  Troia  pubes 
Ascanio  auxi]ium  castris  effundit  aperfis. 
Direxere  acies.     Non  iam  certamine  agresti, 
Stipitibus  duris  agitur  sudibusve  praeustis, 
Sed  ferro  ancijDiti  decernunt,  atraque  late 
Horrescit  strictis  seges  ensibus,  aeraque  fulgent 
Sole  lacessita,  et  lucem  sub  nubila  iactant: 
Fluctus  uti  primo  coepit  cum  albescere  vento, 


520 


monte  emissus.  Cic.  ad  Att.  IV,  15. 
Plin.  III,  12,  17."  H.  Adde  Plin.  II, 
103,  106.  et  Tac.  Ann.  I,  79.  Recens 
eius  nomen  est  Lago  cli  Pic  cli  Luco, 
flumcn  autem  etiamnum  vocatur  Ve- 
lino.  Vid.  librum  meuni  Handb.  cl.  alt. 
Geoijr.  III,  p.  512.  et  522.  —  518. 
ad  p  ectora.  Cod.  Oudart.  adubera; 
quare  Peerlk.  suspicatur,  Virgilium 
scripsisse  sttb  nbera,  coll.  Val.  Fl.  II, 
202  sq.  paritergue  toris  exhorruit  omnis 
J^Iater^  et  adstricto  rigtierunt  ubere  nati, 
quem  loeum  etiam  Wagn.  ex  nostro 
fluxisse  censet.  Dorvillius  poetae 
Theocr.  Id.  XXIV,  58.  ante  oculos 
fuisse  putat.  —  519.  Tujn  vero.  Vid. 
ad  Ecl.  VI,  27.  et  Aen.  II,  105.  — 
ad  vocem,  simulatque  vox  audita  est. 
Cf.  III,  669.  etHand.  Turs.  I.  p.  101. 
Vox  autcm  de  buccinarum ,  cornuum 
et  tibiarum  sono  legitur  etiam  aj3. 
Ovid.  Met.  I,  338.  678.  709.  Past. 
VI,  699.  al.  —  520.  Cf.  Ennii  Ann. 
III.  (p.  56.  Hessel.)  ap.  Macrob.  VII, 
3.  Postquam  defessi  sunt  stantes  (stant 
et)  spargere  sese  Hastis ,  ansatis  con- 
currunt  undique  telis.  —  521.  Indo- 
taiti  agr icolae ,  i.  c.  duri,  asperi. 
Sic  Caes.  B.  C.  I,  57.  pastores  inclo- 
miti.  —  n  ec  no  n  et  Tr  o'i  a  p  u  b  es 
cctt.  Castrorum  portis  reseratis  mit- 
tunt  auxilium  Troiani.  —  nec  non 
et:  poctica  coniungendi  ratio,  de  qua 
cf.  Drak.  ad  Silium  XIV,  203.  ct 
Gossr.  ad  Aen.  V,  100,  —  auxilium 
effundit^  dum  ipsa,  quac  fert  auxi- 
lium,  cfiunditur.  —  Peerlk.  miuus 
rectc  locum  sic  distinctum  malit: 
Troin  pnbes,  Ascanio  auxiUum,  castris 
etc,  ut  auxilium  per  appositioncni 
adicctum  sit  Troiae  pubi  et  effundit 
pro  sc  eftundit  s.  efiunditur  positum. 
Vid.  ad  Aen.  I,    234.  —  523,  Bire- 


xere  acies,  iusta  acie  instructa  \m- 
guant.  Cf.  sequentia  verba.  —  524. 
suclibus  praeustis  in  agrcsti  ccr- 
tamine  utuntur  etiam  ap.  Prop.  IV, 
1,  28.  {3Hscebant  usta  proelia  nuda 
sude.)  Cf.  etiam  Dissen.  ad  Tibull.  I, 
10,  65.  et  Bach.  ad  Ovid.  Met.  XII, 
299.  Idem  sibi  vult  Silius  VIII,  551. 
Gestabant  tela^  ambustas  sine  cnspide 
cornos.  —  52o.ferro  ancipiti,  bi- 
pennibus,  ut  Serv.  interpretatur.  Ali- 
ter  et  pauilo  subtilius  Wagn.,  qui  haec 
adnotat:  ,,Ego  sic  acccperim:  aequatis 
iam  armis  decernunt,  quo  fit,  ut  cer- 
tamen  existat  anceps;"  quam  tanicn 
explicationem  Thiel.  probat.  Peerlk. 
praeter  necessitatcm  coni.  I^t  Marie 
ancipiti  decernunt.  —  526.  ,,Locum 
similem  vid.  iufra  XI,  601  sq.  Primac 
autem  lineae  sunt  Iliad.  XIII,  338., 
ubi  horret  pugna  hastis,  tq:ot^£  f^"/*? 
iy^eiriai  inay.Qfjg.  Itaque  h.  1.  proprie 
diceres  enses  strictos  horrere,  eductos 
et  elatos  ad  ictum  infcrendum;  quan- 
doquidem  horrent  omnia  aspera  et 
acuminata  et  erecta  [vid.  ad  Geo.  I, 
151.]."  H.  Seg es  hic  vocatur  acies  in  - 
campo  instructa,  quia  erecti  enses 
hastaequc  cum  aristis  hoiTcntibus 
comparantur.  Cf,  etiam  IH,  46.  XH, 
663.  et  XI,  602.  cum  adncftt.  ad  Geo. 
I,  151.  Epitheton  autem  aira  ,,refcr- 
tur  ad  oculorum  scnsum,  in  canipo 
longam  hominum  seriem  prospicien- 
tem;"  ut  rectissime  H.  Vid.  infra  IX, 
36.  —  527.  Sole  I aces sita,  i.  e. 
solis  radiis  percussa,  ad  Lucretii 
exemplum  dictum,  qui  IV,  218.  hacc 
scripsit:  Corpora,  quae  feriunt  ocitlos 
visumque  lacessunt.  Vid.  ctiam  iuf.  ad 
X,  10.  —  528  sqq.  ,,Saepius  ornata 
a  poetis  comparatio ;  primum  quidem 
ab  Ilomero  11.  IV,  422  sq([.  Eandcm 


AENEIDOS  LIJ3.  VIL 


59 


Paiillatim  sesc  tullit  marc  ct  altius  undas 
p]rigit,  iiidc  imo  consurgit  ad  acthcra  iundo. 
Hic  iuvcnis  primani  ante  acicm  stridcntc  sagitta, 
Natorum  Tyrrlici  iuerat  qui  maximus,  Almo 
Sternitur;  liacsit  enim  sub  gutture  vulnus  ct  udac 
Vocis  iter  tcnuemcjuc  inclusit  sanguinc  vitam. 
Corpora  multa  viiCim  circa,  seniorquc  Galacsus, 
Dum  paci  mcdium  se  offert,  iustissimus  unus 


530 


535 


elaboratius  cxtulcrat  Maro  Geo.  III, 
237  S(](i.  —  priiiio  vento:  quum 
in-inuuu  aura  luarc  impcllit,  liuctusquc 
cict  spumcos."  H.  Quod  signum  cst 
instantis  tcn)pcstatis  Cf.  Ovicl.  Met. 
XI,  480.  Aliquot  Codd.  (intcr  quos 
Mcd.  ct  Kom.)  ct  Macrob.  V,  13. 
ponto,  quod  probavit  Heins.  (primo, 
scil.alitorc.  ponio).  ct  revocavit  lahn., 
Commatc  tamcn  post  primo  posito, 
ut  sit  Advcrbium,  voc.  inde  opposi- 
tum,  ct  locus  signiticet:  quum  tiuctus 
priraum  coepit  albcsccrc  ponto.  Scd 
vid.  ad  Geo.  IV,  310.  Rectius  Hcyu. 
et  Wagn.  lectionem  ex  Geo.  IH,  237. 
huc  translatam  putaut.  Peerllv.  malit: 
Ut  Jinctus  primo  -  -  vento  ,  PauUatim 
etc.  —  o3l.  prima vi  ante  aciem,  tv 
TiQOfna^roL.;.  —  .532.  Na  t  o  ru  m  vi  a- 
X  im  u  s.  Vid.  ad  Ecl.  V,  4.  —  q  n  i  fu  e- 
rat,  occisus  enira  desiitesse  maximus; 
scil.  in  vivis,  antequam  occisus  est; 
qtiamquam  poetae  omnino  Plusquam- 
perf.  vcrbi  esse  interdum  pro  Perfecto 
ct  Imperfccto  utuntur.  Vid.  Aen.  IV, 
603.  V,  397.  VIII,  358.  XII,  519. 
Ovid.  Her.  V,  69.  Trist.  III,  11,  25. 
ibique  lahn.  Praeterea  cf,  etiam  Heu- 
siug.  ad  Cic.  Off.  III,  21.  et  Ramsh. 
§.  164,  6.b.  p.  601  sq.  —  Tyrrliei. 
Sic  Codd,  Pier.,  quos  cum  Vfagn. 
secutus  sura,  qui  comparat  Gcnitivos 
Fromethei  Ecl.  VI,  42,,  Terei  ibid,  v. 
78.,  Nerei  Aen.  VIII,  383.  Adde  Ido- 
menei  Acn.  XI,  265,,  Ilionei  Aen,  VII, 
249.  et  IX,  501.,  Oilei  Aeu.  I,  41., 
OrpTiei  Ecl.  IV,  57.,  Geo.  IV,  547. 
553.,  Protei  Aen.  XI,  262.  et  cf.  omnino 
adnott.  ad  I,  131.  et  al.  Heyn.  edidit 
Ti/rrhl.  De  ipso  Tyrrheo  vid.  siipra 
ad  V.  485, —  Pro  Almo  aliquot  Codd. 
pracbent  Almon,  quod  praeferre  vidc- 
tur  lahn.  ad  Ecl.  VII,  30.  Sed  in 
nominibus  Latinis  hac  Graeca  forma 
non  usus  est  Virgilius.  Cf.  adnott. 
ad  VIII,  506.  Ceterum  Gossr.  vere 
observatj  Virgilium  haud  raro  Huvio- 


rum  Italiac  nomina  ad  homincs  trans- 
fcrrc ,  ut  hic  A/monis ,  mox  v.  5S5, 
Galacsi,  v,  745.  Ujentis ,  v,  752. 
LJmhronis,  XI,  670.  Liris  ctc.  — 
533.  haesit  vulnus,  i.  c.  sagitta, 
quae  fccit  vuhius  (vid.  ad  II,  529.); 
haercre  cnim  vcrbum  proprium  de 
tclis  corpori  infixis  (cf.  XI,  804. 
864.  Ovid.  Met.  III,  71.  VI,  236.  al. 
et  imprimis  Silius  IV,  171.  Haesit 
harharicum  sub  anhelo  (jutture  teluni) 
omninoquc  de  rebus,  quae  in  statu 
quodam  fixae  manent-  Vid,  Markl.  ad 
Stat.  Silv.  II,  6,6.  —  534.  iter  vocis 
ndae,  traducto  epithcto  a  gutture, 
per  quod  vox  emittitur,  ad  ipsam  vo- 
cem,  pro  itinere  udo.  Vid,  supra  ad 
V,  354.  Peerlk.  tamen,  cui  ndae  inc- 
ptum  vidctur  epitheton,  coni.  et  una 
Vocis  iter.,  ut  scnsus  sit:  „Haesit  sa- 
gitta  sub  gutture,  et  voccm  simul  et 
vitam  homini  eripuit,  una  vocera  et 
vitam  interclusit,  Ada  spiritus  ac  vocis 
sanguine  obsepta,"  Sed  quomodo  tam 
facilis  lectio  in  oranibus  Codd.  mu- 
tari  potuit?  —  inclusit  pro  vul- 
gari  interclusit,    praeclusit.    Sic   Pliu. 

XI,  37,  84,  includere  spii-iium.  Cic. 
Rab,  Post.  17.  extr.  Me  dolor  dehi- 
litat    inclnditque    vocem.     Stat.     Theb. 

XII,  318.  Inclusitque  dolor  lacrimas. 
Cf.  etiam  Gronov.  et  Duker.  ad  Liv. 
XXVI,  5,  11.  —  tenuevi  vitam,  spiri- 
tuni  vitalem,  aniraam.  —  535.  cor- 
pora  virum  circa,  scil.  sternuntur. 
(vid.  V.  533.)  —  s  enior  q'ue  Galae- 
s  u  s,  i.  e,  inter  hos  iraprimis  G. ;  de  quo 
Copulac  usu  vid.  adnott.  ad  Geo.  I, 
489,  Aen.  I,  30.  al.  „Horaerica  arte  Ga- 
laesi  memoriam  nobis  commcndat~  et 
miserationem  facit.  Cf.  Iliad.  V,  612 
sqq.  Quod  ditissimum  eundem  et  iu- 
stissimum  exhibet,  ad  primae  vitae 
mores  comparatum  est.  IUud  vero  ad 
miserationem  praeclare :  Dum  paci 
medium  se  offert,  ut  iam  Macrob.  IV, 
4.    sensit."    H.     Cf.    Aen.     II,     426. 


60 


P.   VIRGILII  MARONIS 


Qui  fLiit  Ausoniisque  olim  ditissimus  arvis: 
Quinque  greges  illi  balantum,  quina  redibant 
Armenta,  et  terram  centum  vertebat  aratris. 

Atque  ea  per  campos  aequo  dum  Alarte  geruntur, 
Promissi  dea  facta  potens,  ubi  sanguine  bellum 
Imbuit  et  primae  commisit  funera  pugnae, 
Deserit  Hesperiam,  et  coeli  conversa  per  auras 


540 


Rhipens ,  lustissimus  unus  Qui  fuit  in 
Teuci'is ,  ubi  etiam  de  voce  unus 
Superlativo  adiecta  diximus.  lustitia 
autem,  imprimis  si  cum  pietate  est 
coniuncta,  omnia  complectitur  officia, 
quae  homini  suut  praestanda.  Cf. 
Valcken.  ad  Eur.  Hippol.  1306.  ct 
Thiel.  ad  Aen.  I,  344.  —  ditissi- 
7mis  arvis,  ut  X,  563.  (liiissinms 
agris ,  quia  antiquissimis  tcmporibus 
ante  nummorum  iTSum  divitiae  agro- 
rum  et  gregum  copia  metiebantur. 
Cf.  Silius  I,  393.  Ovid.  Met.  V,  129. 
XV,  12.  Hor.  Sat.  I,  2,  13.  ct  A.  P. 
421.  imprimisque  Cicero  Rep.  II,  9. 
—  meclium,  qui  pacem  conciliet.  Sic 
et  alibi  medius  respondet  nostro  Ver- 
mittler.  Vid.  Hor.  Od.  II,  19,  28. 
idem  pacis  erat  mediusque  belli  ibique 
Orell.  Ovid.  Met.  V,  564.  ibique  Bach. 
Gesner.  ad  Claud.  Cons.  Mall.  249. 
et  Interpp.  ad  Val.  Fl.  V,  500.,  de 
eodem  autem  Graecorum  usu  {,Lnaog 
pro  utGiirig)  Viger.  p.  111.  —  538. 
balantum.  Vid.  ad  Gco.  I,  272.  — 
539.  terr  am  v  erteb  at  aratr  is.  Vid. 
ad  Geo.  I,  2.,  ubi  praeter  h.  1.  adde 
infra  v.  725.  rastris  vertere.  —  540 
sqq.  ,,Alecto  lunoni  mandata  peracta 
nuntians  in  scdem  suam  in  inferis 
relegatur,  quam  illa  petit  per  lacum 
Amsanctum.  Atque  ea  etc.  Compa- 
raut  transitus  formam  II.  V,  84.  'i^^ 
01  Liiv  cett.  —  aequo  Marte,  pari 
utrumque  belli  fortuna,  pugna  in  neu- 
tram  partcm  inclinata."//.  Alecto  enim 
(id  quod  vere  statuit  Wagn.)  sub  ipso 
pugnae  ab  utratiue  parte  acerrime 
consertac  nitio ,  nondum  victoria  in 
altcrutram  partcm  inclinantc,  discedit; 
qu;im  pocta  liic  nihil  aliud  narrarc 
vclit,  (luam  quomodo  prima  belli  iuter 
Troianos  et  Latinos  gesti  semina 
sparsa  fuerint.  Quarc  lioc  nullius 
momenti  est  neque  Codd.  lectioni 
advcrsatur,  quod  adhuc  soli  Itali  oc- 
ci.si  sunt,  et  supcrvacanea  ccnsenda 
Marklandi    (ad   Stat.    Silv.   V,  2,  21.) 


coniectura  saevo  Marie. —  541.  „Pro- 
7nissi  potens,  promissis  expletis, 
ky/.oaxrig  yivo^iini  coy  vnta/STO,  Cf. 
ad  V.  341."  H.  Cf.  Val.  Fl.  VI.  680. 
incepti,  Ovid.  Met.  IV,  509.  iussi,  Liv. 
VIII,  13.  consilii,  Stat.  Theb.  XI,  57. 
scehr^im  potens  ct,  quod  saepe  logitur, 
voti  poiens  (Ovid.  Met.  VIII,  80.  East. 
V,  258.  cett.)  Cctcrum  Alecto  non 
verbis  promiserat  opei'am  suara  ,  sed 
re,  lunonis  voluntati  cxtemplo  satis- 
faciens.  Cf.  supra  v.  341  sqq.  —  542. 
,,sa n c) XI in e  bellu 77i  i m buit.  S crvi u s : 
initiavit.  Scil.  proprie  Latini  i?nbne- 
ba77tur  sanguine  (ut  v.  554.  sanguis 
710VUS  imbuit  a7'7na),  inducebantur,  ti"a- 
hebantur,  prima  caede  facta,  ad  bel- 
lum.  Cf.  inf.  v.  547.  Doctius  ipsum 
belhu^i  imbiiitur,  instituitur,  sanguinc. 
Cf.  Prop.  IV,  11,  5.  Lnbuis  exei7iphi7n 
primae  tu,  Ro77iule,  pahnae,  h.  e.  infers 
cxemplum,  quo  imbuantur,  movean- 
tur  ad  similem  conatum  alii."  H.  — 
c 0 7n m isit  fu ner a  p u giiae.  Markl . 
ad  Stat.  Silv.  V,  2,  21.  coni.  munera 
pncjnae,  quod  de  gladiatorio  certaminc 
recte  dici,  non  item  de  vero  iustoque 
bello,  verissime  adnotat  Wagn.;  qui 
simul  docet,  proprie  dicendum  fuisse 
p7-i7na77i  commisit  prignam ;  sed  quum 
hoc  imprimis  ageret  dea,  ut  prima 
caede  facta  Latinis  iusta  csset  irae 
bellique  causa,  poetam  hac  nova  ra- 
tione  mahiisse  uti,  —  coeli  convers  a 
per  aiiras  (breviter  dictum  pro :  a 
tcrra  Hesperia  conversa  et  evecta  pcr 
auras  coeli:  vid.  adnott.  ad  II,  471.) 
lectio  est  Med.  a  m.  pr.,  quara  cum 
Brunckio,  Wakef.  et  Wagn.  restituen- 
dam  censui ,  quamque  etiam  cditores 
posteriores  omnes,  praeter  Perlk.,  am- 
plexi  sunt.  Ceteri  Codd.  omnes  cou- 
sentiunt  in  lcctione  convexa,  quae, 
quuin  cx  IV,  451.  facile  huc  inferri 
potuerit,  cllipsis  autem  verbi  motus 
non  minus  dura  sit,  quam  curaulatio 
vcrborum  pcr  auras ,  (per)  coeli  con- 
vexa  languida    et    ieiuna,    adraoduui 


AENEID08  LIR.  VII. 


61 


lunonem  victrix  adfntnr  voce  snperba : 
En,  jiorfecta  ti))i  bello  discordia  tristi ! 
Dic,  in  amicifiam  coiiant  ct  foedera  iimgant. 
Qnandoquidem  Ausonio  respersi  sanguine  Teucro?, 
]Ioc  etiam  his  addam,  tua  si  mihi  certa  voluntas: 
Finitimas  in  bella  feram  rumoribus  urbis, 
Accendamquc  aniinos  insani  iMartis  amore, 
Undique  ut  auxilio  veniant;  spargam  arma  per  agros. 
Tum  contra  luno:  T'errorum  et  fraudis  abunde  est, 
Stant  belH  causac ;  pugnatur  comminus  armis ; 
Quae  fors  prima  dedit,  sanguis  novus  imbuit  arma. 
Talia  coniugia  et  tahs  celebrent  hymenaeos 
Eijrecirium  Veneris  o^enus  et  rex  ipse  Latinus. 


45 


50 


555 


snspecta  est.  Scd  qunm  ncino  intelli- 
oat,  (jui  factum  sit,  ut  lectio  conversa 
\n  coteris  omnibus  Cotld.  corrumpc- 
retur,  vitium  ali(iuod  nondum  sanatum 
residere  videtur.  Qiiare  Canter.  coni. 
copH  convexa  peragrans  vel  perei^rans^ 
Heyu.  coeliqtie  evecia  per  avj-as,  Both. 
coeli  connixa  per  a.,  quod  probat  Ccn- 
sor  edit.  lahn.  in  Ephcm.  lit.  lenens. 
1827.  SuppK  94.  p.  378,,  Peerlk. 
coeloqne  invecia  per  «.;  Turnebus  dc- 
nique,  Cerda,  alii  ipsam  Furiam  con- 
vexam  dici  posse  pntant,  ut  amnis 
flevcxus  Geo.  IV,  29.3.,  quod  nemo 
probaverit.  Titius  in  Bibl.  Acad.  Leid. 
I,  2-3.,  nulla  emendatione  opus  esse 
censens ,  verba  pcr  anras  non  cura 
coeli  cotivexa,  sed  cum  affainr  vtilt 
coniungi.  Sed  ciuomodo  sic  difficultas 
tollitur,  et  quem  tum  sensum  prae- 
bent  verba  coeli  conversa  aut  convexa  1 
—  544,  victrix  iatiore  sensu  i.  q, 
voti  compos,  ci^m^^^ii  promissi  poteyis 
faeta,  quia  effecit,  quod  voluerat. 
Plane  eadem  ratione  Ovid.  Met.  IV, 
510,  de  Tisiphone:  Sic  victrix  iussique 
pofens  ad  inania  magni  Regna  redit 
Diiis.  Cf,  etiam  adnott.  ad  Aen.  II, 
329.  et  III,  439.  —  546,  Cf.  v.  316 
sq.  Dic  ironice  de  re  nunc  neutiquam 
efficienda,  Seutentiae  enim  sic  cohae- 
rent:  Adeo  perfecta  tibi  sunt  bella, 
ut  nihil  proficias ,  si  vel  ipsa  nunc 
dicas :  in  amicitiam  etc.  —  Versum 
548,  Peerlk.  damnat,  quum  mera 
prosa  sit  et  Furia  post  illa  lunonis 
V.  339  sq,  de  huius  voluntate  minime 
possit  dubitare.  —  549.  in  bellafe- 
ram,  rapiam,  ad  bellum  stimulem.  — 
550.  insani  Martis.  Vid.  .supra  ad 


V.  462.  —  552.  De  Part.  ahnndc 
cum  Genitivo  constructa  vid,  Heinsii 
Adverss.  p,  407.  et  771.  Ruddim.  IT, 
p.  317  sq.  Bremi  ad  Suet.  Caes,  86. 
Ramsh.  §.  115.  I.  et  Hand,  Turs,  I. 
p.  71.  ((|ui  tamen  huc  trahere  nou 
debebat  Sallust.  Cat.  58,  9.  commea- 
tus  abiindc,  ad  quem  locum  vid.  Kritz., 
et  Quinct.  X,  1,  94.,  iibi  ex  meliori- 
bus  libris  editur  ahundantia  salis.)  — 
553.  ,,Stant  heJli  caiisae,  facta 
sunt  belli  auspicia ,  manibus  semel 
cousertis.  -  -  -  Stare  enim  dicitur 
illud,  quod  constitutum,  paratum,  ef- 
fectum  est.  Sic  siat  senteniia ;  sic 
stat  h.  I,  causa  belii  gerendi,  pugna 
semel  facta."  U.  Significari  his  verbis, 
belli  diuturni,  non  facile  componendi 
fundamenta  esse  iacta,  facile  apparet. 
Cf.  Hor.  Od.  I,  16,  18.  et  altis  urbi- 
bus  ultimae  Stetere  cattsae,  cur  per"^ 
irent  Fundiius  et  adnott,  ad  II,  750. 
—  554,  sanguis  novus  imhuit 
arma,  incipit  imbuere.  Vid,  ad  Ecl. 
VIII,  29,  et  Aen,  VIII,  695.  — 
555  sq.  Cf.  supra  v.  317  sq.  luuo 
hic  utitur  irrisione  ei  simili ,  qua 
Furia  v.  546.  usa  erat.  —  coniugia, 
ab  omnibus  fere  Codd.  exhibitum, 
lahnio  suasore  cum  Brunck.  et  Wagn. 
revocavimus.  Cf.  adnott.  ad  I,  73. 
Vulgo  conmibia.  — -  hymenaeos,  nu- 
ptias.  Vid.  IV,  127.  —  556.  egregium 
Veneris  genus,  cum  acerba  ironia, 
ut  IV,  94,  puerque  tuus ,  magnum  et 
memorahile  numen.  Supra  v.  213.  egre~ 
gium  genus  sine  ironia  legimus.  Ce- 
terum  de  genere  pro  iilio  vel  nepote 
posito  vid".  etiam  XII,  198.  Hor.  Od. 
I,  3,  27.     Catull.  LXI,  2.     Prop.   II, 


62 


P.  VmGILII  MARONIS 


Te  siiper  aetlierias  errare  licentiiis  auras, 
Hancl  Pater  ille  velit,  summi  regnator  Olympi. 
Cecle  locis.     Ego,  si  qua  super  fbrtuna  laborum 
Ipsa  re2'am.     Talis  dederat  Saturnia  voces ; 
Jlla  autem  attollit  stridentis  anguibus  alas, 
Cocj^tique  petit  sedem,  supera  ardua  linqaens. 
Est  locLis  Italiae  meclio  sub  montibus  altis, 
Xobilis  et  fama  multis  memoratus  in  oris, 
Amsancti  valles;  densis  hunc  frondibus  atrum 
Urget  utrimcpie  latus  nemoris,  medioque  fragosus 
Dat  sonitum  saxis  et  torto  vertice  torrens. 
Hic  specus  horrendum  et  saevi  spiracula  Ditis 


est= 


60 


5G5 


2,  9.  Ovid.  Met.  II,  743.  (ubi  vicl, 
Burm.  et  Bach.)  IV,  609.  etc.  —  et 
rex  ipse  Latinus,  adeoque  una  cum  eo 
Latinus,  qui  hoc  non  raeruit.  —  557. 
Hcentius,  phis  ausa,  quam  tibi,  quae 
in  Orco  scdem  tuam  habeas,  licet.  — 
super  (vid.adl,  680.)  auras.  Lachm. 
ad  Lncr.  III,  405.  hic  (ut  etiam  Geo. 

II,  29].  ct  Aen.  IV,  445.)  oras  vult 
substitui.  —  558.  Pater  ille.  Vid. 
snpra  ad  v.  110.  Hic  quoque  aliquot 
Codd.  ipse.  —  reynator  Olympi. 
8ic  ap.  Statium  Theb.  V,  688.  lupiter 
vocatur  deum  recjnator.  —  559.  ,,Com- 
parant  Iliad.  I,  522  sq.  Reliquos  belli 
casus  ipsa  moderabor;  et  sanc  inf.  v. 
572.  extremam  hello  imponit  manum.''^ 
H.  —  De  tmesi  super  -  -  est  vid.  ad 
Ecl.  VI,  6.  Aen.  II,  567.  Geo.  III, 
381.  et  alibi. —  560.  tales  dederat 
voces,  cdiderat,  reddiderat.  Vid.  inf. 
V.  567.  et  XI,  534.  Sic  etiam  dicia 
dare  ap.  Ovid.  Fast.  I,  356.  V,  572. 
Lir.  VII,  33,  11.  ah;  quod  non  con- 
fnndendum  cum  notissimo  illo  verba 
dare,  i.  e.  circumvcnire,  fallere.  Cf. 
etiam  adnott.  ad  Ech  I,  19.  Aen.  I, 
485.  et  IX,  323.  —  561  sqq.  „Nova 
Furiac  species,  quod  non  modo  alata 
est  (ut  sup.  V.  476.),  verum  quod 
serpcntes  alis  implicitos  habet."  //. 
• —  562.  Coci/ti  sedem.   Vid.  ad  Geo. 

III,  38.  —  supera  ardua,  ut  VI, 
788.  (ubi  vid.  adnott.)  supera  alta  etc. 
—  563.  ,,Locuin  desccnsus  eius  ad 
inforos  non  dicam  an  primus  protu- 
lerit  poeta;  est  tamcn  ille  rei  admo- 
dum  accommodatus.  Est  cnim  in  Hir- 
pinis,  non  loiigo  ab  Accuh\no  (nunc 
Fricenti)  lacus  tetro  colore  et  odore, 
et  intcr  s])iracula  rofcrri  solitus,  quac 
riutonia  vcl  Charonea(il/oj^eic)appcl- 


L^nt  (vid.  Plin.  II,  93.  Cic.  de  Div. 
I,  36,  79.);  hinc  v.  569.  spiracula 
Ditis.  Dictus  locus  Amsancius  [i.  c. 
am,  circum ,  sanctus ,  quasi  ab  omni 
partc  sanctus];  quod  nomen  etiam 
Plin.  II,  93,  95.  et  Cic.  de  Div.  I,  36. 
in  Hirpinis  commemorant.  [Vid.  etiam 
Tac.  Hist.  III,  33.  Claud.  R.  Pros.  II, 
350.  et  Sidon.  Apoll.  III,  13.  et  liber 
meus  geogr.  III.  p.  525.  Lacus  etiam- 
num  diciturXaf/o  d'  Ansante  s.  jSIufiti.^ 
Nec  urgendura  Italiae  (in)  medio; 
aliter  enim  geographus,  aliter  poeta 
loquitur.  [Vid.  infra  ad  v.  566.J  Fa- 
ciem  loci  nunc  paullo  diversam  reperit 
Chrver.  Ital.  p.  1201.;  silvae  saJtem 
deerant."  —  566.  Jaius  nemoris, 
collis  nemorosus,  qui  latus  Qst  vallis, 
in  qua  laeus. —  medioguc,  nemore. 
Neque  hic  mediiis  stricte  accipiendum ; 
imrao  hoc  Adiectivum  apud  poetas 
haud  raro  pro  simplici  Pracpos.  /??, 
inter,  sub  ponitur.  Cf.  Geo.  III,  466. 
Aen.  I,  314.  505.  638.  II,  240.  III, 
73.  104.  270.  354.  IV,  382.  620.  V, 
1.  cett.  et  Wagn.  Qu.  Virg.  XIV.  p. 
435  sq.  Alia  res  cst,  si  additur  Prac- 
pos.  in ;  tum  cnim  vere  medius  locus 
indicatur,  a  parietibus  vel  terminis 
undique  pariter  distans.  —  fragosns 
docte  explicat  Wakef.  ad  Lucr.  TI, 
859.  Wagnero  poetavidetur  respexisse 
ad  verba  veteris  poetae,  quem  Ennium 
fuisse  suspicatur  anonymus  huius  edi- 
tor  (Spangenb.)  p.  181.  mare  saxi- 
fracjis  ztndis.  —  567.  saxis  et  ver- 
iice,  h.  e.  vertice  aquarum  inter  saxa. 
De  orthographia  voc.  vertex  yid.  ad 
Gco.  I,  481.  —  568.  horrendum  et. 
Sic  optimi  Codd.,  quos  cum  Wagn. 
seculus  sum,  in  Qu.  Virg.  XXXIII,  8. 
non  teracro  statuonto,  ipsam  clisioncm 


AENEIDOS  LIB.  VJI. 


63 


Monstrantur,  rnptoquc  ini>'cn8  Aclicrontc  vor«igo 
Pcstifcras  aperit  faucis,  quis  condita  Erinys, 
Invisimi  numen,  tcrras  coclumquc  lcvabar. 

Nec  minus  intcrca  extrcmam  Saturnia  hello 
Imponit  rcgina  manum.     Uuit  onniis  in  urbem 
J^astorum  ex  acic  numerus,  cacsosque  rcportant 
Almonem  puerum  foedatiquc  ora  Galaesi, 
Implorantquc  deos,  obtestanturquc  Latinum. 


570 


75 


fiiccre  ad  rem  horridam  fortius  eiiar- 
randam,  iit  h\  illo  (Aeu.  Ill,  658.) 
Iifo)istrum  liorrendum^  informe^  imjens. 
Vulgo  Copula  omittitur.  —  Voc.  spe- 
cus  ueutrius  generis  cst  etiam  ap. 
Silium  XIII,  425.,  alibi  (apud  anti- 
quiorcs)  feminini,  plernmque  tamen 
masculini.  Cf.  Schneid,  Gramm.  Lat. 
II,  1.  p.  323  sq.  —  saevi  spiracula 
Dilis  i.  q.  Geo.  IV,  467.  ostia Ditis 
et  Aen.  VI,  127.  ianua  Ditis.  Cete- 
rum  cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  90.  ct 
Plin.  II,  93,  95.  Spiracula  vocant  alii 
(Jharoneus  scrobes  mortiferum  spiritum 
exlialayites.  Legitur  haec  vox  etiam 
ap.  Solin.  7.  Val.  Fl.  III,  553.  et 
al.  AVakef.  ad  Lucr.  VI,  492.  coni. 
sneva  spiracula.  Wagn.  autem  s  a  e- 
vum  vocari  putat  Ditem  ob  tetrum 
odorem,  quem  specus  exhalat,  com- 
paraus  supra   v.  84.  saevam  mephitim. 

—  569.  Monstrantur  pro  vulg.  mon- 
stratiir  praebent  ,  Med.  aliicjuc  Codd., 
V.  468.  Copulam  rctinentes. — Ache- 
ronte,  i.  e.  Orco.  Vid.  supra  v.  312. 
Gossr.  tamen  proprie  intelligit,  rupto 
per  prorupto  explicans.  (Cf.  adnott. 
ad  I,  246.) —  inc/ens  vorago.  Cf. 
Claud,  R.  Pros.  II,  349.  fiatumque 
repressit  Amsanctus ,  tacuit  fixo  ior- 
rerite  vorago. —  570.  condita  Eriuy  s. 
Vulgo  Erinnys.  Vid.  adll,  337.  Wagn. 
haec  adnotat:  ^fondit  quum  in  libris 
aliquot  praeclaris  legatur,  possis  su- 
spicari  a  Virg.  scriptum  fuisse :  guis 
condit  Erinys  Invisum  numen,  ceteris, 
t.  coel.  lev. ,  quippe  quae  Copulam 
requirerent,  recisis.  Sed  ita  aegre  de- 
sidercs  gravem  aptamque  seutentiae 
conclusionem.  Quare  non  est  dubi- 
tandum ,  quin  elisio  literam  a  inter- 
ceperit."  Wakef.  sustulit  Commata 
post  Erinys  et  numen  vulgo  posita, 
,,ut  sit  ea  forma  construetionis  locus, 
qua  Aen.  XII,  606.  Et  roseas  laniata 
genas  ;'■'■  quodlahnium  probasse  miror. 

—  571.  levahat:  praesentia  sua,  quae 


])resserat  (|uasi  ct  gravaverat  terram, 
libcrabat.  Quuin  ])raeter  illud  condit 
])auci  quidam  (Jodd.  jn'o  levahat  exhi- 
bcaut  levavit,  Pecrlk.  transpositis  voca- 
bulis  ,,vcrsus  longe  sonoriores  effici 
]josse"'  ceusct,  hos  nimirum :  numen 
Erinys  Condidit  invisum  et  terras  coe- 
lumque  levavit.  —  572  sq(j.  „Xarrat 
poeta,  (^uae  alia  accesserint  ad  exa- 
cerbandos  Latinorurn  animos,  ut  arma 
moverent."  //.  • —  exiremam  hello 
Imp  osuit  m  a  n  ii  m,  checit,  ut  plenum 
ct  commune  bellum  exardesceret,  ut 
omnes,  tam  pastores  in  agris,  quam 
cives  in  urbe,  ai'ma  contra  advenas 
Troianos  caj^erent.  Manum  extremam, 
summam ,  ultimam  imponere  ]5ro  j^crfi- 
cere  legitur  etiam  Ovid.  Her.  XVI, 
115.  Quinct.  Prooem.  I,  4.  Senec.  Ep. 
12  alibi.  Inde  etiam  ultimam  manum 
recipere  apud  Petron.  118.,  summa 
manus  abest  aj).  Ovid.  Trist.  I,  7,  28. 
et  sirailia.  —  573.  Jiuit  -  -  repor' 
tant  -  -  implorant.  Vid.  adnott.  ad 
Aen.  II,  31.  —  575.  foedati  ora, 
Galaesi  (])ro :  foedata  ora  Galaesi^ 
ufc  VI,  480.  Adrasti  pallentis  imago  ct 
similia),  i.  e.  Galaesum  ipsum  ore 
foedatum.  Sic  XII,  335.  Eormidinis 
ora  pro  ipsa  Formidine,  ex  Lucr.  VI. 
253.  linpendent  atrae  Formidinis  ora 
superne.  Silius  IX,  130.  Ad  vos  et 
carae  properaham  coniugis  ora.  Lucan. 
X,  144.  Senec.  Herc.  Oet,  518.  ctc. 
Cf.  Markl.  ad  Stat.  Silv.  II,  1,  214. 
et  Ruddira.  11.  p.  31.  Foedatus  autem 
pro  vulneratus  haud  raro  legitur.  Cf. 
adnott.  ad  II,  55.  Peerlk.  totum  ver- 
sum  suspectum  et  ex  v.  531  sq.  fictum 
censet,  quum  nou  appareat,  cur  Almo, 
qui  essefc  'natorum  maximus  Tyrrhei 
(v.  532.),  puer  appelletur,  cur  ora 
Galaesi  repor-tentur,  efc  cur  omnino  hi 
tantum  reportentur,  fj[uum  praeter  eos 
etiam  alii  caesi  essent;  quas  causas 
omnes  satis  leves  esse,  quisque  videt. 
—  576.  ohtesto.nturque  Laiinnm, 


64 


P.  VIRGlLn  MARONIS 


Turniis  adest,  medioque  in  crimine  caedis  et  igni 
Terrorem  ingeminat :  Teucros  in  regna  vocari, 
Stirpem  admisceri  Phrygiam ,  se  limine  pelli. 
Tum,  quorum  attonitae  Bacclio  nemora  avia  matres 
Insultant  thiasis,  —  neque  enim  ieve  nbmen  Amatae^ 
I"ndique  coUecti  coeunt,  Martemque  fatigant. 
Ilicet  infandum  cuncti  contra  omina  bellum, 
Contra  fata  deum,  perverso  numine  poscunt; 
Certatim  regis  cii^cumstant  tecta  Latini, 


580 


585 


ipsum  iubent  testem  esse  rupti  a  Teu- 
cris  foederis.  577.  ,,Turnus  raedias 
inter  criminationes,  quas  in  Troianos 
iacit,  metum  iniicit  fore,  ut  caede  et 
igni  omnia  misceantur;  idcoque  ter- 
rorem  caedis  et  ignis  (sic  enim  legen- 
dum  est,  non  ir)ni)  facit."  //.  Igni 
tamen  est  optimorum  Codd. ,  Scrvii 
et  Pomponii  lectio,  quam  etiam  iuvat 
ceterorum  scriptura  igne  et  Punctum 
in  Med.  post  ?y/?zj  positura;  ignis  prae- 
ter  Palat.  non  nisi  recentiores  quidam 
Codd.  cxhibcnt.  Quare  difficiliorem 
lectionem,  etiam  a  Servio  hic  inven- 
tam  et  sic  explicatam:  ,,in  ipso  sedi- 
tionis  incendio  ac  fervore,"  cum  Bo- 
thio  et  Wagn.  revocavi.  Coniunge 
igitur  in  medio  caedis  crimine  et  (in 
medio)  igni,  et  ignem  de  animorum 
ardore  accipe.  Wagn.  confert  Geo. 
III,  85.  Aen.  II,  575.,  ignes  ii-arum 
ap.  Val.  Fl.  I,  748.,  et  ignescere  de 
simili  animi  commotione  usurpatum, 
V.  c.  a  Virgilio  ipso  Aen,.  IX,  66. 
ignescAint  irae.  Thiel.  ignem  ad  belli 
ardorem  refert,  caedemque  et  ig^iem 
eadem  ratione  coniuncta  putat,  qua 
saepissime  ferrum  ignisgue,  ferrum 
flammaque  dicitur  (nostrum  Feuer  u. 
Sclmerdt):  atquc  etiam  Voss.  in  xinm. 
11.  liandgl.  p.  222.  locum  sic  inter- 
pretatur:  „Turnus  mediis  criminibus, 
quae  V.  578  sq.  commemorantur,  ad- 
miscet  rainas  cacdis  ignisque  coque 
terrorem  ingeminat."  Pcerlk.  pro  igne 
temerc  coni.  ipse.  —  terrorem  (scil. 
regis)  ingeminat,  augct  (cf.  adnott. 
ad  I,  747.)  querelis  suis  et  oj)probriis, 
quae  scciuuntur.  Ccterum  dc  con- 
iunctione  vcrborum  Turnus  adest 
medioque  cctt.  cf.  Ovid.  Met,  Iir, 
102.  ihid.  V.  528.  Fast.  II,  837.  III, 
577.  IV,  663.  cctt.  et  Bach.  ad  Met. 
VII,  492.  —  Dc  Infinitivis  vocari 
seqq.  a  Vcrbo  alicpio  subintclligendo 


pendentibus  vid.  supra  ad  v.  151.  256. 
—  579.  Stirpem  Phrygiam,  mol- 
lem  et  eflfeminatara,  admisceri  forti 
Latinorum  populo.  —  ^e  limine 
pelli,  scil.  domus  regiaeideoque  etiam 
regno  ipso. —  580.  „Auctoritate  regi- 
naecommoti  filii  seupropinquifamilia- 
rum,  quae  Baccliarum  more  tliiasis, 
choreis  Bacchicis  [vid.  ad  Ecl.  V,  30.] 
insultant  nemora,  thiasos  in  silvis 
agunt  (vid.  sup.  v.  395  sq.),  coeunt 
et  Latinum  bellum  poscunt."  H.  — 
insultare  cum  Accus.  constructum 
alibi  vix  invenies.  Vid.  tamen  adnott. 
ad  III,  191.  V,235.  et  similes  locos.— 
attonitae,  verbum  proprium  de  iis, 
qui  deorum  numine  afflati  sunt.  Vid. 
ad  IV,  282.,  ubi  adde  Hor.  Od.  III, 
19,  14.  et  Ovid.  Trist.  V,  3,  38.  — 
m atre s,  matronae,  nxores Latinorum, 
ut  V.- 392.  —  581.  nonien  Amatae, 
auctoritas,dignitas.  Vid.Hand.  ad  Stat. 
T.  L  p.  44.  et  Bach.  ad  Tibull.  III, 
4,  61.  —  582.  coeunt,  Amatae  gra- 
tificaturi.  Martem  (i.e.  bellum  vid.ad 
^q\.1Y,Z2.  eidil.)  fatigant  paullo  in- 
solentius  dictum.  Heyn.  hacc  adnotat: 
,,Propriey«i/V/a?2f  Latinum  clamoribus 
ac  precibus  super  Marte  s.  beilo  ia- 
ciendo.  WixiQ.  fatigant,  exposcunt,  ?y)««?/i 
bellum.  Solet  enim  poetae  fatigare  de 
iis  actionibus  dici,  in  quibus  quis  fati- 
gatur:  est  igitur  precibus  llagitare. 
Cf.  ad  VIIl",  94.  et  ad  I,  280."  — 
583.  contra  omina,  quae  supra  v. 
46  sqq.  enarrata  sunt;  contra  fata 
devm,  contra  Fauni  oraculum  supra 
V.  96  sqq.  —  584.  pcrverso  nuniine 
Servius  (cui  adsentitur  Gossr. ,  coll. 
Plaut.  Mcn.  V,  5,  1.  ct  Cic.  ad  Div. 
XI,  10.)  pro  advcrso,  irato,  numine, 
Hcyn.  vero  rectius  pro  perversa,  con- 
turbata  et  infirmata  deorum  voluntate 
positum  censct.  lahn.  ad  Acn.  I,  8. 
p.   435.    miuus   probabilitcr   intelligit 


AENEIDOSLIB.  VII. 


65 


Ille,  velut  pelagl  riipes  immota,  resistit, 

Ut  pelagi  rupes  magno  venientc  fragore, 

Quae  sese,  multis  circum  latrantibus  undis, 

Mole  tenet;  scopuli  nequidquam  et  spumea  circum 

Saxa  fremunt,  laterique  illisa  refunditur  alga. 

Verum  iibi  nulla  datur  caecum  exsuperare  potestas 


690 


de  poscentium  volnntate,  qui  pcrverso 
studio  eflfatis  deorum  repugnaverint. 
Plaut.  Men.  V,  5,  1.  coniungit  haec: 
Nae  hic  dies  pervorsns  atque  advorsus 
mihi  ohtigit.  —  586.  De  anaphora  ver- 
borum  pelagi  rnpes  vid.  ad  Ec]. 
VI,  20.  et  al.  Cf.  etiam  Orel].  ad 
Hor.  Epod.  XVI,  41  sq.  —  Vss.  587 
—  590.  non  esse  satis  elaboratos  et 
perpolitos,  ita  ut  statuendum  sit,  eos 
aut  olim  sibi  emendandos  a  poeta 
esse  relictos,  aut  nescio  nnde  adscitos, 
vere  adnotat  Wagn. ,  qui  haec  potis- 
siraum  notanda  premit:  V.  587.  post 
V.  586.  plane  otiosus  est  (ideoque 
iam  ab  Heinsio,  Valclcen.  ad  Fragmm. 
Callim.  p.  275.  Heynio  et  Peerllc. 
damnatus,  refragantibus  tamen  Schi- 
rachio  p.  474.  lahnio  ad  Ecl.  I,  30. 
imprimisque  AVeicherto  de  Verss.  in- 
iuria  suspp.p.  93.);  porro  verba  magno 
veniente  fragore.^  i.  e.  fluctibus  cum 
magno  fragore  venientibus ,  parum 
differunt  ab  iis,  quae  v.  588.  leguntur: 
multis  circum  latrantibus  undis ;  tum 
V.  589.  vox  nequidqnain  prorsus  su- 
pervacanea  est,  quum  neutiquam  ad 
summam  comparationemattineat,  quod 
scopuli  et  saxa  nequidquam  circum 
fremant;  neque  minus  languidum  et 
inersest  additamentum  istud:  laterique 
illisa  refunditur  alga ;  denique  etiam 
ofFendit  vox  circutn  v.  588  sq.  bis 
posita.  Addo,  mihi  etiam  parum  Vir- 
gilianum  videri  nudum  illud  sese-MoIe 
tenet^  pro  quo  certe  sese-MoIe  sua 
tenet  vel  tale  quid  exspectaverim, 
quemadmodum  infra  X,  771.  mole  sua 
stat  et  ap.  Ovid.  Met.  IX,  42.  manet 
illa  (moles)  suoque  est  pondere  tuta, 
Quare  hos  versus  si  non  totos  sub- 
diticios,  certe  valde  interpolatos  esse 
censeo.  Thiel.  tamen  hunc  locum 
defendit,  quo  ad  turbas  et  seditiones 
civiles  alludi  putat  (coll.  Aen.  I,  148. 
Cic.  Rep.  I.  p.  1.  et  4.  Heinr.  pr. 
Sext.  9,  20.  pr.  Mil.  2,  5.  extr.),  ut 
per  latrantes  undas  oratores  populares 
significentur,  de  quibus  Cic.  Brut.  15, 

VlRGIL.   PaRS  ni.  ED.  III. 


58.  dicat:  Latrant  enim  iam  qnidam 
oratores,  non  loquunlur.  Cctcrum  v. 
586.,  qui  optimus  est  nec  ullo  modo 
addubitandus,  laudatur  a  Macrob.  VI, 
3.,  in  ipsa  autem  comparatione  poeta 
ante  oculos  habuit  Hom.  XV,  618 
sqq.  Cf.  etiaminfraX,  693  sqq.  Ovid. 
Met.  IX,  40  sq.  Stat.  Theb.  IX,  91 
sqq.  et  plures  loci  similes,  veiut  supra 
IV,  441  sqq.  —  588.  latrantibus 
undis.  Sic  etiam  Sil.  III,  470.  et  V, 
396.  Cf.  praeterea  Claud.  R.  Pros.  I, 
148.  Hi7ic  latrat  Gaetula  Thetis ,  id. 
Epithal.  Pall.  61.  rubris  quae  Jiucti- 
bus  instila  latrat  et  similes  loci.  Inde 
etiam  Scyllae  canes  explicandae.  Cf. 
III,  432.  —  589.  „01im  post  scopuh 
incidebatur  et  post  nequidquam  Copula 
ex  nonnullorum  Codd.  fide  omitteba- 
tur.  Idem  amplexus  est  Wakef.,  ut 
iungatur  mole  scopuli  (vid.  eiusd.  Obss. 
ad  Eurip.  lon.  284.  et  726.)  et  seqq. 
sic  explicentur:  undae  fremunt  circa 
saxa.  Hoc  ferri  posset,  dummodo  in- 
telligeres,  unde  undae,  quarum  nulla 
mentio  facta  est,  h.  1.  veniant."  Jahn. 
Scopuli  et  saxa  autem  etiam  Geo.  III, 
276.coniunguntur.  Peerlk.  etiam  verba 
scopuli  neqitidquam  et  sp.  c.  Saxa 
fremunt  spuria  censet;  qui  praeterea 
vere  haec  adnotat:  Si  alga  rupi  il- 
liditur,  indicium  est  summae  tem- 
pestatis,  quae  mare  ex  imo  fundo 
commovet."  Cf.  Hor.  Od,  III,  17,  9. 
—  ill is  a  r  efu  n d itu  r,  ex  imS"  maris 
excitata  refunditur  et  lateri  rupis  illi- 
ditur.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  II,  29.  — 
591.  „Latinu3  rex,  quum  diu  resti- 
tisset,  tandem  victus  rebus  gerendis 
se  abdicat  easque  Turno  partes  con- 
cedit."  U.  —  exsuperar e,  vincere, 
ut  X,  658.  Exsuperatque  moras ,  i.  e. 
difficultates ;  hic  igitur  consilium  exsu- 
perare  i.  q.  a  consilio  capto  revocare, 
reprimere  consilium  et  impedire,  quo- 
minus  iHud  exsequantur;  Q,lcaecum 
(cupiditate)  consilium  est  temerarium, 
ut  ap.  Cic.  Finn.  IV,  23.  extr.  cae- 
cus  animo,  Phaedr.  IV,  19,  17.  caeca 
5 


e^ 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Consilium,  et  saevae  nutu  lunonis  eunt  res, 
Multa  cleos  aurasque  pater  testatus  inanis, 
Franglmur  heu  fatis,  inquit,  ferimurque  procella! 
Ipsi  has  sacrilego  pendetis  sanguine  poenas, 
O  miseri.     Te,  Turne,  nefas,  te  triste  manebit 
Supphcium,  voti-sque  deos  venerabere  seris. 
Xam  mihi  parta  quies,  omnisque  in  limine  portus; 


595 


mens  et  multa  similia.  Cf.  adnott.  acl 

Aen,  II,  257.  De  constructione  autera 

potestas  daitir  exsuperare   vid. 

ad  Geo.  I,  305.    et  al.    —    592.  eunt 

res,  procedunt.  Cf.  Cic.  Lael.  12.  tit 

rescoepitire\  id.  ad  Att.  IV,  15.  Incipit 

res  melius  ire^   quam  putaveram ;  Curt. 

VIII,   19,  19.  eodem  ciwsu,  guo  fluxere 

adhuc  res,  ire  patiantur ;     Ovid.  Fast. 

III,     477.     0    utinam   mea   sors ,    qua 

primum    coeperat,     isset    etc.    —    593. 

Multa,  multis  verbis,  multa  proferens 

(ut  IX,  29.  muUa  deos  orans  etc.)  ait- 

ras  inaties,  coelum,  testatur,  ob- 

testatur,    manibus    sublatis.     (Cf.  III, 

600  et  IX,  24.)    Inanis  autem,  quam- 

quam    omnino   notissimum    est    aeris 

epitheton  (cf.  VI,   740.  efc  X,  82.,  ubi 

venti    inanes    et    Geo.    IV,    196.,   ubi 

nuhila  inania) ,   hic    tamen ,    quum    de 

precibus  nihil  profecturis  agatur,  recte 

Peerlkampio    singulari     significatione 

positum  videtur,  ut  aurae  inanes  sint 

non  auditurae,    (ut  IV,  449.    lacriraae 

inanes,    i.    e.    Didoni    nil    profuturae, 

Ecl.  II,  4.  studium  inane  etc);  et  coe- 

lum  testari    eodem  modo  dictum  esse 

memorat  lahn.,    quo  IX,    24.    onerore 

aethera    votis.     Pauci    quidam    Codd. 

exhibent  aras,    quam   lcctionem   non 

solum   Burmanno,    sed    etiam  Mai*k- 

lando  in  Praef.  ad  Stat.  Silv.  p.  XII. 

(qui    comparat   Aen.    XII,  496.)  pro- 

bari ,     satis     mirum    vidctur;     quum, 

etiamsi    de   aris   foederis   vel  hospitii 

cogitarc  velimus,   nemo    tamen  intel- 

ligat,  quid  inanes  arae  sibi  velint.  — 

594.  ,,Fato  sc  vinci  ait,  quatcnus  non 

suum,    sed  caecum   turbac  consilium, 

h.  e.  temerarium  impctuin  ct  furorcm, 

scqui  cogitur."  H.    —    594.  Francji- 

niur,  vincimur,    dcficicnte   resistendi 

potestate. — ferimur,  iuviti,  ferc  i. 

q.  abripimur.  Vid.  ad  11,  337.  ct  quac 

Bentl.    ad    Ter.    Phorm.  IV,  418.    de 

forjunla    diccudi  fluctihus ,  undis  ferri 

adnotavit.  —  595.  „sncrilefjo  san- 


guine,  quatenus  ipsi  Aborigines  sa- 
crilegi ,  impii  habendi  sunt,  qui  con- 
tra  deorum  voiuntatem  bellum  susci- 
piunt  foedusque  ictum  violant."  H. 
Cf.  supra  v.  583  sq.  —  has  poenas, 
i.  e.  huius  sceleris  pOenas,  ut  alibi, 
is  numerus ,  id  cjenus  pro :  numerus, 
genus  eorum.,  haec  fama  pro  huius  rei 
fama  et  similia.  Haud  raro  enim  Pro- 
nomen  demonstrativum,  proprie  ad 
notionem  aliquam,  quae  antecedenti- 
bus  continetur,  pertinens,  si  Substan- 
tivum  sequitur  ad  eandem  notionem 
relatum ,  jjer  attractionem  quandam 
cum  hoc  nomine  sequente  coniungitur 
eiusque  genus,  nuraerum  et  casum  se- 
quitur.  Vid.  Otto  ad  Cic.  Pinn.  III, 
21,  70.  Kritz.  ad  Satl.  lug.  35,  6.  et 
54,  6.  Beneck.  ad  lustin.  XX,  3,  9. 
ct  XXIII,  1,  14.  alios  et  cf.  quae  ad 
Geo.  I,  329.  Aen.  II,  171.  et  IV, 
387.  adnotavimus.  —  596.  De  Pro- 
nomine  te  per  epizeuxin  cum  singu- 
lari  vi  et  afFectu  iterato  cf.  Ecl.  IV, 
11,  et  Markland.  ad  Stat.  Silv.  III,  2, 
81.,  qui  idem  dicendi  genus  etiam  in- 
vitis  Codd.  obtrudere  vult  nostro 
poetae  Aen.  X,  83,,  ubi  vid.  adnott. 
—  nefas,  pro  poena  sceleris.  Vid. 
ad  II,  229.  —  598.  Consolatur  se 
Latinus  mortis  j)ropinquitate.  lam 
m ih i  p arta  quies ,  iam  in  eo  est, 
ut  j)ariatur;  cogitat  eam  \\t  iam  par- 
tam,  quippe  quam  proxime  futuram 
certissime  exspectat.  Cf.  Ecl.  III,  68. 
Aen.  II,  783.  Salh  Ing.  82.—  Verba 
difficillima  omnisque  in  liminc 
portus  Ruhlc.  primus  verissime  sic 
interpretatur:  ,,omnisque  portus  est 
in  limine,  i.  e.  omne  auxilium  mihi 
antc  pcdes  et  paratum  est  seni:  limen 
enim  vitae  ut  de  iuitio  ita  de  fine 
ponitur.  Cf.  Burm.  ad  VaL  Fl.  I, 
823.  Neque  aliter  iam  Servius:  ,,Se- 
curitas  omnis  iu  ijromptu  est"  (ita 
euim  Serv.  Dresd.  pro  vulg.  „in  portu 
est.")     Seusus  igitur  loci  hic  est:  In 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


67 


Funere  felici  spollor.     Nec  plura  locutus 

Sejisit  se  tcctis,  rerumque  reliqiiit  habenas.  x 

Mos  erat  Hesperio  in  Latio,  queni  protinus  urbes 
Albanae  coluere  sacrum,  nunc  maxima  rerum 
Roma  colit,  cum  prima  movent  in  proelia  Martem, 


600 


morte  viciua  certissimum  mihi  rcfu- 
gium  vitleo  paratum,  et  similem  hic 
sententiam  habemus  ei,  quam  II,  638 
sqq.  Anchisen  profcrre  vidimus.  Prio- 
res  editores  portns'\ixo  Gcnitivo  ha- 
bent,  iisque  nupor  dcnuo  assensus 
est  Gossr.,  qui,  neseio  num  ad  omnis 
supplens  ego  sum,  an  quies  est,  ex- 
plicat:  „iam  sum  ad  limen  portus, 
quem  introeam."  Mai'kl.  ad  Stat.  Silv. 
II,  2,  7.  et  Heyn.  totum  hemisti- 
chium  in  suspicionem  adducere  ma- 
lunt,  Peerlk.  autem  corruptum  et  pro 
omnisque  verbum  temporis,  quale  est 
versor .,  navigo ,  veni  ad  limea  portus 
vel  simile  requiri  censet.  Ceterum 
hunc"  locum  transscripsit  Paullinus 
Carm.  XII.  Inque  tuo  placidus  nobis 
sit  limiiie  portus ,  et  ante  oculos  ha- 
buisse  videtur  Claud.  Cons.  Mallii  61. 
Postq^iam  parta  quies,  et  summa  nacta 
cacumen  lam  secura  petit  privatum 
gloria  portiim.  Portus  autem  metapho- 
rice  de  morte  homini  requiem  affe- 
rente  usurpatus  legitur  etiam  Cic. 
Tusc.  I,  44,  107.  Stat.  Silv.  II,  2, 
140.  Senec.  Agam.  591.  Herc.  fur. 
1072.  et  alibi.  —  599.  Funere,  i.  e. 
morte  (cf.  adnott.  ad  Geo.  111,263.); 
non  enim  de  exsequiis  cogitandum 
esse,  vere  adnotat  Heyn.  —  599  sq, 
„Ne  quis  temere  factum  arbitretur, 
Latinum  regni  munia  deserere  (cf.  ad 
VIII,  1.),  tenendum  est,  ad  Turni 
nomen  illustrandum  ita  res  attempe- 
ratas  esse,  ut  is  summam  imperii  te- 
neret.  Nam  quum  semel  Turnus  ad 
Aeneae  virtutem  illustrandam  insi- 
gniore  laude  celebrandus  esset,  iieri 
hoc  non  recte  potuisse,  si  sccundas 
is  partes  ageret  et  alterius  auspiciis 
r es  gereret. "  //.  —  reru m  rel i quit 
habenas.  Cf.  Ovid.  Met.  XV,  481. 
ferunt  -  -  accepisse  Numam  populi  La- 
tini  Jiabenas.  Silius  I,  144.  rerum  Has- 
drubali  traduntur  Jiabenae.  Stat.  Silv. 
IV,  3,  130.  Jiunc  iubet  beatis  Pro  se 
lupiter  imperare  terris,  Quo  non  dignior 
Jias  subit  habenas.  Cic.  de  Or.  I,  52. 
Cui  popuJus  ipse  moderandi  et  regendi 


sui  poteslatem  quasi  quasdam  Jiabcnas 
tradidit.  Eademque  ratione  hocvoc.  ab 
equitatione  ad  navis  gubernationem 
translatum  vidimus  VI,  1.  ct  alibi. 
—  601  sq.  Bellum  indicitur  idcoque 
ex  antiquissimo  more  Romano  antea 
lani  tcmplum  reseratur;  quem  morera 
quamvis  Livius  I,  19.  a  Numa  demum 
inductum  esse  narret,  licuit  tamen 
poetae  per  anachronismum  etiam  ad 
priora  tempora  rcferre,  ita  ut  ne  opus 
quidem  sit  statuere,  Virgiiium  ex 
aliis  fontibus  hausisse  et  lani,  tara- 
quam  pacis  bellique  indicis,  religio- 
uera  Nuraa  longe  antiquiorera  postea, 
quum  semel  invaluisset  opinio ,  hunc 
regera  religionis  publicae  auctorera 
fuisse,  ab  Annaliura  demura  Rora. 
scriptoribus  uua  cura  ceteris  sacris  ad 
eura  relatam  fuisse.  Ceterum  causam 
huius  moris  lanus  ipse  affert  apud 
Ovidium  Fast.  I,  279.  —  protinus 
(vid.  ad  Ecl.  1,  13.)  h.  1.  iugiter  (ut 
bene  Serv.),  perpetuo  ab  eo  inde  tem- 
pore,  quo  semel  hic  mos  est  consti- 
tutus.  Eodera  sensu  usurpatum  redit 
infra  IX,  337.  Vid.  Hand.  Turs.  IV. 
p.  622.  —  „urbes  Albanae,  colo- 
niae.  Nara  Alba  XXX  oppidorura  La- 
tinorum  mater.  Cf.  Dionys.  III,  31." 
H.  —  maxima  rerum,  non  publi- 
carum,  quod  Ruhk.  supplet,  sed  ndp- 
Tiov  liov  ovTO}v  s.  (xiyiajov  zi  nqdy^ua, 
ut  Heyn.  interpretatur :  Roma,  qua 
nihil  maius.  Rermn  enira  ad  solam 
Superlativi  vim  augendam  adiici  so- 
let,  ut  ap.  laud.  Ovid.  Epist.  IV,  125. 
0  uiinam  nocitura  tibi,  puJcJierrime 
rerum,  In  medio  nisu  viscera  rupta 
forent!  Cf.  etiara  adnott.  ad  Geo.  II, 
534.  —  603.  „movent  in  proelia 
Martem  nove  dictura.  Vulgo  move- 
tur  beJlum,  Mars ;  tum  etiam  moventur 
arma,  pro  quibus  Martem  dixit;  et 
adiecit  in  proeJia.  Quod  indicto  bello 
ancilia  commovebantur,  alienum  ab 
h.  1.  est."  H.  —  cum  prima  -  -  mo- 
vent  autem  i.  q.  simulatque  movenf, 
quum  in  eo  est,  ut  proficiscantur  in 
bellum.  Cf.  adnoft.  ad  Geo.  III,  130. 
5* 


68 


P.  VIEGILIl  MAEONIS 


Sive  Getls  inferre  manu  lacrimabile  bellum, 
Hyrcanisve  Arabisve  parant,  seu  tendere  ad  Indos 
Auroramque  sequi  Parthosque  reposcere  signa : 
Sunt  geminae  Belli  portae  —  sic  nomine^  dicunt  — 
Eellgione  sacrae  at  saevi  formidine  Martls; 
Centum  aerei  claudunt  vectes  aeternaque  ferri 
Eobora,  nec  custos  absistit  limine  lanus, 


G05 


GIO 


Wagn.  Qu.  Virg.  XXVIII,  3,  d.   (qui 

etiamconfertXII,  103.)  cumprimus  non 

multum  clifFerre  censeta  priusquam,  ut 

sensus  sit:  priusquamproiiciscuntur  acl 

belium.  —  604  sqq.  ,,Splendida  est  ora- 

tio.  Bellis  enim  cum  extremis  orbister- 

rarum  populis  gerendis  imperii  Rom. 

maiestas   praeclare   declaratur.    Quod 

Getas  narrat,  non  est urgendum ;  voluit 

tantum  fines  imperii  ad  Danubium  de- 

clarare."  H.  Poetam  his  versibus  Au- 

gusto  blandiri    eiusque  gloriam  belli- 

cam  celebrare   voluisse ,   in   promptu 

est.     Getcis  igitur  omnino  posuit  pro 

barbaris  Occidentis  nationibus  ab  Au- 

gusto  devictis,  pro  quibus  etiam  Aqui- 

tanos    a    Messala,    vel    Cantabros    et 

Astures    anno    U.    C.    729.    ab    ipso 

Augusto  superatos  commemorare  pot- 

erat.    Cum   nationibus   autem  ad  Da- 

iiubium  degentibus  et  saepe  incurren- 

tibus    in    Komanorum    fines ,     Dacis 

maxime  (quibus  Getae  vicini)    et  Ba- 

starnis,  M.  Crassus  ab  Augusto   mis- 

sus    a.   U.    C.    727.   bellum,   gesserat. 

Maiore   etiam   iure    Horatius   in  loco 

huic  simillimo ,  Od,  IV,   15,  21,,    sed 

duobus   fere   lustris   post    conscripto, 

quo   tempore    iam    Tiberius    inde    ab 

anno  742.  feliciter  cum  Dacis  aliisque 

populis  vicinis  conflixerat,  Getas  ab  Au- 

gusto  domitos  commemorare  potuit.  — 

lacrimahile  hellum.  Cf.  Hor.  Od. 

I,  21,  13.  hellumlacrimosum.  Hom.  II. 

V,     737.     €f     7i6),Eiiiov     6cr/.Qv6ivia. 

Anacr.  fragm.  28.   Bergk.    dcv/.QvoEG- 

accv  T    irpiKriaiv  cd/jiicf.v.  —   605.  De 

Hyrcanis  vid.  ad  IV,  367.  — ■  Ara- 

hisve.     Haec     fortasse     spcctant    ad 

Acilii   Galli   expeditionem,  qui  a.  U. 

C.    730.    excrcitum    ex    Aegypto    in 

Arabiam    felicem    traduxit.     Cf.    Dio 

Cass.   LIH,   29.    ct    Strab.    XVI.   p. 

1126  sqci.     De  Particulis  autcm  sive 

—  ve  —  seu  sibi  respondentibus  vid. 

ad   I,    370.  —     Verba  seu    tendere 

(id  Inilos  sqc^.   ncmo   non  videt   ad 


expeditionem  Parthicam  anni  p.  U. 
C.  734.  referenda  esse,"  quara  etiam 
Indos,  ut  Augusto  legatos  mitterent, 
movisse  constat.  (Cf.  adnott.  ad  Aen. 
VI,  795.)  —  606.  Aurorajn  sequi, 
nsque  ad  extremum  Orientem  pro- 
gredi.  —  Partho s  r  ep  o s cere  si- 
gna,  res  notissima,  quam  saepe  com- 
memorant  aevi  Augustei  poetae.  Par- 
thorum  rex  Phraates,  ut  bello  cum 
Augusto  gerendo  occurreret,  signa 
devicti  exercitus  Crassiani  a.  p.  U. 
C.  734.  sua  sponte  Eomanis  restituit. 
Vid.    iraprimis    Ovid.   Past.    VI,   456. 

V,  579.     Prop.  IV,    7,   79.     III,    4,  9. 

III,  5,  48.    Hor.  Od.  III,    5,  5  sqq. 

IV,  15,  6  sq.    etc.    et   cf.   adnott.   ad 

VI,  795.  —  607  sqq.  „Roniae  lani 
teraplum,  a  Romulo  conditum,  ex 
Numae,  ut  aiunt,  instituto  clausum 
vel  apertum  belli  pacisque  habebat 
indicia.  Hoc  vero  ornavit  poeta  rem- 
que  ita  expressit,  quasi  in  eo  temp.lo 
Bellum  et  Mars  vincti  tenerentur,  cu- 
stode  in  foribus  lano.  Fecerat  hoc 
idem  I,  294.-296."  H.  ~  geminae 
Belli  portae.  Vid.  adnott.  ad  Aen. 
].  modo  1.  et  infra  v.  622.  —  608. 
for m ido  M a rtis    a   religion e   antea 

commemorata  non  raultum  diiFert  et 
respondet  Graeco  6eiGid\'.ijUovic^<.  Cf. 
etiam  Heins.  ad  Sii.  III,  215.  et  Dra- 
kenb.  ad  eiusd.  1,82.  —  609.  aerei, 
SiGOvXXai^^jyg.  Vid.  ad  I,  698.  — 
ferri  rohora,  i.  e.  repagula  ferrea. 
Siipflius  interpretatur  ^.eisenheschlagene 
Thorfiugel.^''  Poeta  imitatus  est  Lu- 
cretium,  qui  II,  449.  duri  rohora  ferri 
pro  fcrro  simpl.  coraraeraorat.  Cf. 
ctiara  eiusd.  V,  1285.  {ferri  vis)  ibi- 
cjue  Wakef.  —  610.  nec  custos  ah- 
sistit  cett.  ,,Poeta  nobis  teraplum 
lani  exliibet  hac  specie:  esse  aedem 
Belli  gemino  aditu ,  ab  antica  et  po- 
stica  parte  {vabv  cciigjtTiQoaTvkov) 
clausis  foribus  ferratis,  posito  ud  fo- 
res    lani    signo ;     quoties    belhim     a 


AENEIDOS  LIB.  YIL 


69 


Has,  ubi  certa  sedct  patrlhus  sentcntia  pugnae, 
Jpse  Quirinali  trabea  ciiictuque  (labino 
Insignis  reserat  stridentia  limina  Consul; 
Ipse  Yocat  pugnas;  scfjuitur  tuni  cetera  pubes, 
Aercaque  adscnsu  conspirant  cni-nua  rauco. 
Hoc  et  tum  Aeneadis  indicerc  beila  Latinus 
More  iubebatur  tristisque  recludere  portas. 
Abstinuit  tactu  pater,  aversusque  refugit 
Foeda  ministeria,  et  caecis  se  condidit  umbris. 
Tum  regina  deum  coelo  delapsa  morantis 
Impulit  ipsa  manu  portas,  ct  cardine  verso 
Belli  ferratos  rumpit  Saturnia  postis. 


G15 


6  20 


Senatu  decretuin  fuerit,  Consules  re- 
serare  fores,  bennm  indicere;  tum 
cani  classicum.  [Vid.  supra  adnott. 
ad  V.  601. J  —  611  sqq.  Has  portas, 
stridentia  limina,  reserat  Consul 
trabeatus."  H.  Non  tamen  hanc  ap- 
positionem  esse,  sed  anacoluthon, 
Virgiliumque  primum  ita  scribere  in- 
stituisse  :  Has  -  -  stridentes  reserat, 
adnotat  Wagn.  Cf.  adnott.  ad  V,  .51. 
Quare  non  opus  est,  ut  aut  cum  Bur- 
manno  Has  -  -  stridenti  limine,  aut 
cura  Peerlkampio  Hnic  (lano,  qui 
stat  custos  in  liraine)  -  -  stridentia 
limina  legamus.  —  sedet  s  ententia. 
Vid.  ad  II,  660.  —  612.  „Trabea 
QuirinaHs  dicta ,  puto,  quod  uti 
regibus,  ita  ipsi  Romulo  trabeae  fue- 
rat  usus.  Plin.  VIII,  48.  74.  Trahea 
usos  accipio  reges,  et  IX,  39,  63.  Pur- 
purae  usum  semper  Romae  fuisse  video, 
sed  Romulo  in  trabea.  Cf.  etiam  supra 
V.  187.  188."Zr.Adde  Ovid.  Past.  1,37. 
II,  504.  VI,  375. Met.  XIV,828.,  quibus 
omnibus  locis  Romulus  vel  trabealus 
vel  trabea  pulcher,  decorus  vocatur,  et 
luven.  VIII,  259.  Ancilla  natus  tra- 
heam  et  diadema  Cluirini  -  -  meruit. 
Ceterum  dicitur  fuisse  toga  albi  colo- 
ris,  multis  fasciis  purpureis  trabium 
instar  transversis  ac  discurrentibus 
ornata  iisque  vel  intextis  vel  assutis. 
Vid.  etiam  Isidor.  Origg.  XIX,  24. 
Lucan.  I,  596.  Liv.  VIII,  9,9.  V, 
46,  2.  alii.  AVagn.  conferri  iubet  Otfr. 
Muelleri  librum  Die  Etrusker.  Vol. 
I.  p.  265  sqq.  —  cincttt  Gabino, 
a  Gabiis  translato,  ,,Toga  sic  in  ter- 
gum  reiecta,  ut  ima  eius  lacinia  a 
tergo  revocata  hominem  cingat,  simul 
caput  tegat  et  ambiat."  Haec  Serv.,  qui 


simul  narrat,  Gabinos,  quum  trabeis 
induti  aliquando  sacrum  diis  facerent, 
accepto  nuntio  de  hostium  adventu, 
statim  his  ipsis  vestibus  cinctos  iis 
obviam  ivisse,  et  quum  vicissent,  hoc 
vestimenti  genus  pro  bono  omine 
esse  habitum.  —  613.  stridentia, 
nam  magnae  sunt  portae  et  raro  rao- 
ventur.  —  614.  vocatpugnas,  ad- 
vocat  quasi  pugnas  bellum  indicendo. 
Siraili  ratione  III,  253.  venti  vocantur, 
ubi  vid.  adnott.  —  sec[uitur.  Con- 
sul  solet  dicere :  „Qui  rempublicam 
salvara  esse  vult,  me  seguatur.''''   Wagn. 

—  615.  Classicum  canitur.  Cf.  VIII, 
1  sq.  —  618.  refiigit,  recusat.  Cf. 
II,  12.  et  IX,  200.  —  foeda,  quia 
ex  Latini  opinione  iniustum  bellum 
movetur.  —  619.  caecis  se  condi- 
dit  tnnhris,  scil.  regiae.  Vid.  supra 
V.  600,  Sepsit  se  tectis.  Ceterum  cf. 
adnott.  ad  II,  19.  Both.  corr.  ut  cae- 
cis,  h.  e.  postquam  se  in  interiora 
domus  regiae  recepit;  quam  conie- 
cturam  iure  refutavit  lahn.  ad  Geo. 
IV,  434,  —  620.  ,,Succedit  in  regis 
locum  infesta  luno,  et  lanum  s.  Belli 
templum  reserat."  H.  —  Delahi 
vox  propria  de  diis  e  coelo  descen- 
dentibus.  Cf.  Voss.  Mythol.  Briefe  I, 
22.    et  Bach.    ad   Ovid.    Met.  I,    212. 

—  621.  Impulit  -  -  et  -  -  rumpit. 
Vid.  ad  II,  482.  III,  3.  al.  Rumpit 
autem  ex  optimis  plurimisque  libris 
cum  Wagn.  recepimus,  quem  etiam 
ceteri  recentiores  editores  praeter 
Peerlk.  secuti  sunt.  Quod  vulgo  edi- 
tur  Perf.  rripit,  a  librariis  antecedenti 
Impulit  accommodatum  videtur.  —  V. 
622.  ad  Ennii  (p.  128.  Hessel.)  exem- 
plum  conformatns,   cuius  hoc  fragm. 


70 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Ardet  inexcita  Ausonia  atque  immobilis  ante;^ 
Pars  pedes  ire  parat  campis,  pars  arduus  altis 
Pulverulentus  equis  furit;  omnes  arma  requirunt. 
Pars  levis  clipeos  et  spicula  lucida  tergent 
Arvina  pingui,  subiguntque  in  cote  securis ; 


625 


nobis  servavit  Serviiis  :  postquam  Dis- 
cordia  tetra  Belli  ferratos  posteis  por- 
tasque  refregit.  Cf.  etiam  Stat.  Theb. 
V,  146.  ubi  arma  Indulget  pater  ^  et 
saevi  movet  ostia  Belli.  —  623.  inex- 
cita  atque  immohilis  ante.  La- 
tium  enim  Latino  regnante  longa 
pace  gavisum  erat.  Cf.  supra  v.  45 
sq.  Inexcitus,  i.  e.  non  excitatus,  non 
evocatus ,  legitur  etiam  Stat.  Achill. 
II,  3.^3.  Undique  inexciti  sibi  quisque 
et  sponte  coimus ,  ut  contrarium  exci- 
tus  iafra  v.  642.  X,  38.  et  saepius. 
—  624.  Coniunctio  verborum  paullo 
durior  et  inusitatior  pars  arduits  ita 
excusanda  videtur,  ut  sumamus,  poe- 
tam  post  pedes  addere  voluisse  eques, 
postea  vero  consilium  mutasse  et 
nihilominus  illud  arduus  retiuuisse 
quae  etiam  Gossravii  est  sententia. 
Peerlk.  tamen,  qui  hoc  pars  ardtins 
non  Latinum,  et  loco  Manilii  I,  409., 
qui  conferri  possit :  Dnplici  Centaiams 
imagine  fulget,  Pars  hominis  tergo  pe- 
ctus  commissus  eqiiino ,  recte ,  puto, 
mutata  interpunctione  (Commate  scil. 
post  hominis  posito)  succurrendum 
censet,  duplicem  proponit  coniectu- 
ram  supervacaneam :  Hic  pedes  ire 
parat ;  campis  ille  arduus  etc.  aut  Pars 
pedes  ire  parat ;  campis  pars  altiis 
apertis  Pulv.  eques  furit.  —  arduus 
altis  equis.  Epitheton  altis  otiosum 
videri  potest  post  arduus ;  sed  quo 
maiorem  vim  orationi  concilient  poe- 
tae,  voces  eiusdem  vel  certe  affinis 
signiticationis  coniuugere  solent.  Vid. 
adnott.  ad  II,  458.  Ceterum  cf.  supra 
v.  285.  Sublimes  in  equis  redeunt.  — 
625.  y,pulverulentns.  Nihil  fre- 
quentius  hac  imagine  motae  pugnae 
vel  cursus  concitatioris  vel  industriae 
etstudii:  x>')vis,  tyxovtTa&ai,  xoyinau- 
>^og."  H.  Cf.  infra  VIII,  592  sq.  et 
notissimus  Iloratii  locus  Od.  I,  1,  3. 
Sunt  quos  rnrriculo  pulvereni  Ohjm- 
pioun  CoIIegisse  iuvat.  Noli  autem 
haererc  in  diqjljci  epitlicto  ardtius 
pnlverulentns  sine  Copula  coniunctis. 
Nam  alteruni   tautum,   arduus   altis 


equis ,  opponitur  antecedenti  pedes, 
alterum  autem,  pulverulentus,  cum 
verbo  furit  in  hanc  unam  coit  notio- 
nem:  furendo  pulverem  excitat.  Cf. 
adnott.  ad  Aen.  V,  24.  Furere  de 
curru  concitato  legitur  etiara  iufra 
IX,  552.  —  Verba  omnes  arma  re- 
quirunt  Enniana  esse  memorat  Ma- 
crob.  VI,  1.,  qui  hunc  versum  Ennii 
profert :  Balantumpecudes  quatit,  ornneis 
arma  req^iirunt  (p.  66.  Hessel.).  —  626 
sqq.  Peerlk.,  Colo  post  requirunt  po- 
sito,  sine  iusta  causa  totum,  qui  se- 
quitur,  locum  sic  transponendum  pu- 
tat:  628.  626.  627.  6.32—636.  629— 
631.  637.  etc.  —  leves  clipeos,  non 
asperos  et  caelatos,  in  quorum  super- 
ficie  nulla  signa  exstabant.  —  spi- 
cula  lucida  tergent,  ut  lucida 
fiant,  dc  quo  proleptico  Adiectivi  usu 
vid.  ad  IV,  298.  al.  —  tergent\e,ci\o 
est  Med.  et  meliorum  Codd.  ferc 
omnium,  quam,  quum  etiam  hoc  Ser- 
vii  scholio  satis  defendatur:  „2\rgent 
ab  eo,  quod  est  tergeo ,  terges ,  venit; 
et  tergunt  a  tergo ,  tergis ,  quod  de 
usu  penitus  recessit,"  cum  Wagn.  re- 
cipere  non  dubitavimus,  quem  etiam 
posteriores  editores  omnessecuti  sunt. 
Vulgo  tergunt,  quae  forma  sane  ab 
anrea  aetate  non  est  aliena  (cf.  Varr. 
L.  L.  V,  8.  extr.  Prisc.  X,*5,  31.  p. 
893.  P.  Probus  p.  1486.  P.  Ruddim. 
I.  p.  240.  Ramsh.  §.  74.  §.  290.),  hic 
autem  librariis  deberi  videtur,  quos 
Wagu.  ad  extreraum  superioris  ver- 
sus  verbum  aberrasse  putat.  Tergere 
(Gracc.  ixToi^tir)  etiara  ap.  Livium 
XXVI,  51,  4.  de  poliendis  arrais 
usurpatum  invenitur.  Cf.  luven.  XIV, 
62.  Hic  leve  argenium ,  vasa  aspera 
tergeat  alter  ibiquc  Weber.  —  627. 
Arvina  secundum  Sueton.  de  vi- 
tiis  corpor.  ap.  Serviura  ad  h.  I. 
est  pingue  illud,  quod  est  iuter  cu- 
tera  et  viscus  s.  carnera  animalium ; 
alii  vero  de  solo  adipe  suillo  dictura 
fuisse  putaut.  Legitur  auteni  apud 
nullum  alium  scriptorera  auticjuura, 
praeter    Sidon.   Epist.    VIII,    14.    et 


AENEIDOS  LIB.  VII. 

Signaque  ferre  iuvat,  sonitiisque  audirc  tubaruui. 
Quinque  adeo  magnae  positis  incudibus  urbcs 
Tela  novant,  Atina  potens  Tiburquc  su[)erbum, 
Ardea  Crustumeriquc  et  turrigerae  Antcmnae. 
Tegmina  tuta  cavant  capitum,  flectuntquc  salignas 
Umbonum  cratis;  alii  tlioracas  acnos 


71 


630 


rrudent.  Catli.  VII,  9.,  ubi  dc  lio- 
niiiiis  pinguedinc  usurpatur.  Ceterum 
lleyn.  liaec  adnotat :  ,,Ad  nostros  de- 
cori  sensus  exigendus  non  est  laevor 
et  splendor  cx  axungia  et  suillo 
adipe  {((.Qyiri  dtjinn  ap.  Homerum) 
<iuaesitus.  Nec  tamen  per  se  tcnuior 
aut  vilior  rei  cst  species,  quam  acu- 
men  ex  cote." —  627.  secures.  Vid. 
supra  ad  v.  510.  —  628.  Qriinque 
adeo.  Vid.  ad  IV,  533.    —    siyna  - 

-  tubarum.  Cf.  infra  v.  637.  —  629. 
Praeter  agrestes,  qui  iam  antea  cx 
agro  Laurentino  confiuxerant  (vid. 
V.  573  sqq.),  etiam  urbes  Latii  Lau- 
rentibus  armorum  societate  iunctae 
belli  studio  exardescunt  et  arma  ca- 
piuut.  —  Particulam  adeo.  quam 
ctiam  hic  Germanico  sermone  reddi 
non  posse  censet  Wagn.  Qu.  Virg. 
XXVI,  3.  (vid.  supra  ad  v.  427.), 
Hand.  Turs.  I.  p.  145.  recte  cepisse 
videtur,  haec  sic  convertens:  ganze 
filnf  grosse  Stddte.  Poterat  tamen  ad- 
dere  ja  {ganze  etc.) ,  nam  gradatio 
inest:  non  sohim  singuli  arma  sua 
ad  bellum  parant  (v.  627  sqq.),  sed 
adeo  totae  urbes  condunt  armorum 
officinas  (positis  incudihus)  et  nova 
arraa  conficiunt.  Cf.  etiam  adnott.  ad 
Geo.  I,  287.  ct  Aen.  III,  203.  — 
629.  positis  incudihus.    Cf.  Ovid. 

^  Fast.  IV,  473.  Antraque  Cyclopum 
positis  exusta  caminis  et  Val.  Fl.  IV, 
286.   pulsis   strepitant  incudihus  tirhes. 

—  630.  Atina,  Volscorum  oppidum 
in  orientali  Latii  parte  ad  Melpis 
fontes  situm ,  quod  etiamnum  anti- 
quum  nomen  servat.  Cf.  Liv.  IX,  28, 
6.  Cic.  pr.  Planc.  8,  19.  Silius  VIII, 
397.  et  liber  meus  Handh.  d.  alt. 
Geogr.  III.  p.  726.  —  Tihur  (nunc 
Tivoli) ,  magnum  et  opulentum  Latii 
oppidum  in  utraque  Anienis  ripa  si- 
tum;  quare  superhum  appellatur. 
Servius  satis  artificiosam  profert  ex- 
plicationem  :  Tiburtes  quum  aliquaudo 
auxilium  a  Eomanis  petentes  sua  in 
illos  beneficia  iactarent,  hoc  respon- 


sum  a  senatu  accepisse  :  Superhi  estis. 
Cf.  Strab.  V.  p.  364.  Dion.  Hal.  V. 
p.  305.  Ph'n.  XVI,  44,  87.  Liv.  VII, 
12,  1.  cett.  et  libcr  meus  modo 
comm.  III.  p.  712.  De  amoenitatc 
regionis  circumiaccntis  multi  egerunt, 
quos  collectos  vide  ab  Obbario  in 
Excursu  ad  Ilor.  Ep.  I,  8,  12.  Fasc. 
V.  p.  21  sqq.  —  631.  Ardea.  Vid. 
supra  V.  411.  —  Crustumeri.  Kc 
metrum  vioJaret,  poeta  (ut  VI,  776. 
Fometios)  incolarum  nomen  posuitpro 
ipsius  urbis  nomine,  quae  Crustumiiim 
(Varr.  R.  E.  I,  14.  Sil.  ItaL  VIII, 
367.),  Crustumerium  (Plin.  III,  5,  9. 
Liv.  I,  38,  4.)  efc  Crustumeria  (Liv. 
III,  42,  3.)  vocabatur,  in  Sabinis  haud 
procul  a  Tiberi  et  Fidenis  loco  non 
satis  certo  sita.  Vid.  librum  meum 
Handh.  d.  alt.  Geogr.  III.  p.  724.  — 
Antemnae  (Varro  L.  L.  IV,  5. 
Strab.  V.  p.  230,  Plin.  III,  5,  9.)  s. 
Antemna  (Dion.  Hah  II,  32.  Sih  Itah 
VIII,  366.),  eorumdem  Sahinorum 
oppidum,  ad  Anienis  et  Tiberis  con- 
fluentes  conditum,  quod  mature  in- 
teriit.  Cf.  liber  meus  modo  comm. 
iu  addendis  III.  p.  1136.  Turrige- 
rae  urhes  etiam  X,  253.  commemo- 
rautur.  De  hiatu  vid.  ad  EcL  VII, 
53.  et  Aen.  III,  74.  et  de  voce  qua- 
tuor  syllabarum  versum  claudente  ad 
EcL  II,  24.  —  632.  Alii  galeas  s. 
tegmina  tuta,  ab  eftectu  dicta,  quia 
tutos  praestant,  alii  scuta  viminea 
conficiunt ,  s.  flectunt  crates  sa- 
l ign  a s  (ex  salice)  u m h  onu  m ,  ad 
formandos  umbones.  Cf.  quae  de  hoc 
genere  appositionis  ad  Aen.  VI,  659. 
adnotavimus.  Umho  autem  pro  toto 
clipeo  iegitur  etiam  IX,  810.  X,  884. 
Sil.  IV,  354.  Lucan.  VL  192.  Stat. 
Theb.  I,  377.  Liv.  IV,  19,  5.  lustin. 
XXXIII,  2,  4.  multisque  aliis  locis. 
De  scutis  vimineis  cf.  Xen.  Cyr.  I, 
2,  9.  Caes.  B.  G.  II,  33.  Lips.  de 
MiL  Eora.  III,  2.  p.  167.  —  Cum 
verbis  cavant  tegmina  capitum  cf. 
Prop.  III,  12,  12.     Virgineumque  cavo 


72 


P.  VIRGILII  IMARONIS 


Aiit  le^ds  ocreas  lento  ducunt  argento.^ 
Vomeris  huc  et  falcis  honos,  huc  omnis  aratri^ 
Cessit  amor;  recoquunt  patrios  fornacibus  ensis. 
Classica  iaraque  sonant;  it  bello  tessera  signum. 
Hic  galeam  tectis  trepidus  rapit;  ille  frementis 
Ad  iuga  cogit  equos,  clipeumque  auroque  trilicem 
Loricam  induitur,  fidoque  accingitur  ense. 

Pandite  nunc  Helicona,  deae,  cantusque  movete, 


635 


640 


proteyit  aere caput. —  634.  clucunt,  pro- 
cudunt,  raalleo  tundunt,  Graec.  i/.civ- 
vovGt  (Hom.  II.  XII,  269.  XX,  270.). 
Sic  Tibull.  I,  3,  47.  nec  ensem  Immiti 
saevus  duxerat  arte  faber.     Plin.  VII, 
37,  38.  Alexander  edixit,  ne  quis  ipsum 
alius  -  -  quam  Lysippus    ex   aere  du- 
ceret.   Appul.  Flor.   1.    quin    solus  ef- 
figiem  regis  Polycletus  aere  duceret  etc. 
Quare    etiani    aes     ductile    ap.    Plin. 
XXXIV,  8,  20.  Ceterum  cf.  adnott.  ad 
VI,  848.    De  spondaico  huius  versus 
metro  (nam  etiam  ocreas  diGGvXktt^ojg 
legendum    est),    quod    bene    convenit 
1  e  n  t  o  argento  d  u  c  e  n  d  o,  vid.ad  Geo. 
III,  276.  et  Aen.  II,  68.  Plures  eius- 
modi  versus  ex  meris  spondeis  com- 
positos    collegit   Santen.   ad   Terent. 
Maur.  p.  144  sq.      Ceterum  hunc  to- 
tum  versum,  voc.  ocreas  tantum  in  la- 
mnas  mutato,  sine  auctoris  nomine  pro- 
fert  Diomedes  Gramm.  1.  III.  p.  495. 
—  635.  Omnis  honos  et  amor,  quem 
rustici    hactenus   posuerant    in    fabri- 
cando  et  exercendo  vomere,  aratro  et 
falce,    nunc  ponebatur   in  fabricaudis 
armis,  et  illa  instrumenta  rustica  igne 
soluta   et    liquefacta  rursus   transfor- 
mabantur  in  enses ,    c[uibus   patres  s. 
maiores  usi  fuerant  ante  agriculturam 
florentem.     Kecoquere  (i.  e.  coquendo 
transformare)  eadem  signiticatione  le- 
gitur    etiam    infra    VIII,    624.    et   ap. 
Lucan.  VII,  148.  Spicula  extenso  Paean 
Pijihone   recoxit.     Cf.    etiam    Cort.  ad 
Lucani  1.  L  Drak.  ad  Silium  IV,   15. 
(ubi    vulgo    revocantque   nova   fornace 
bipennes)  et  Bentl.  ad  Hor.  Od.  I,  35, 
38.    Coqun-e  autem  verbum  proprium 
dc    operibus    aeneis  ignis    ope   factis. 
Cf.  luvcu.  XV,   166.  Flor.  III,  20,  6. 
Chiud.  K.  Pros.  I,  243.  etc.  Ccterum 
iam   Macrob.  VI,    1.    cxtr.    comparat 
Lucr.    V,   1292.     Inde  miuutatim  pro- 
ccssit  jtrreus  ensis ,     Versoque   in    ob- 
scoenuni  specics    est  falcis  aenae.    Cf. 


etiam  Geo.  1,508. —  637.  Classica 

sonant.    Supra  v.    627.  so7iitus  tuba- 

7'Uin  et  V.  615.  cornua  conspirant.  Ce- 

terum   de    classico    cf.  Veget.   II,  22. 

et   Lersch.   Antiqq.    Virg.    p.    45.    — 

it  tessera^  i.    e.  distribuitur  tabella 

illa  s.    symbohim    sociis    ab    hosiibns 

discernendis  inserviens,  quod  sub  Au- 

gustis  demum  vocale  esse  signum  in- 

cepit,  quale  etiaranum  usu  venire  con- 

stat  {die  Parole).    Cf.    Lips.    de  milit. 

Kom.  V,  9.  Stat.  VII,  236.  longo  fugit 

ordine  velox  Tessera,  Claud.  de  laud. 

Stilich.   I,    330.    ut    -    -  felix    legioni- 

b?ts    iret    Tessera,    Silium   VII,    347. 

discurrit    tessera    castris    (ubi  vid   In- 

terpp.),   eund.    X,   17.    dat  tessera   si- 

gnum  Excubiis,  XV,  478.  tacittun  dat 

tessera  sigmim,   Liv.    XXVII,  46.    in. 

Tessera  per    castra   ab    Livio    consule 

clata  erat  et  similes  locos.  —  signum 

beUo,  quo  signo  milites  in  bello  cog- 

noscerent   se   inter  se  et  ab  hostibus 

distinguerent.  —  639.  frementes  Ad 

iuga   cogit    equos.      Statius    Theb. 

VII,   136.    Maronem  imitatus  cecinit: 

alienaque   cogunt   Ad  iuga    cornipedes. 

Cf.    etiam   Silius    IV,    18    sq.  domitat 

pars    verbere    anhelum    Cornipedem    in 

gyros  saxoque  exasperat  ensem.  —  tri- 

licem   loricam.     Vid.   ad   III,  467. 

et   V,    259.  —   640.  fido  ense,    cui 

confidi  potest  in  periculis.     Sic  infra 

IX,    707.   fulelis    lorica.      Cf.   Lucan. 

VII,   139.  nec  gladiis  habuere  Jidem   et 

Burm.    ad    Gratii    Cyneg.  52.  —   641 

sqq.    Homericum    navium    catalogum 

hic   imitatum  esse  poetam,    cum  quo 

post  Macrob.  Sat.  V,  15.  muhi  hunc 

locum  compararunt,  nemo  non  videt. 

Heyn.  inter  alia  hacc  adnotat:  ,,Quum 

Graecarum  urbium  et  populorum  enu- 

meratio  -  -  ad  singulorum  oppidorum 

laudem    et   gloriam  avitam  pertinerc 

videretur,  muha  Homerus  simpliciter 

nomine    designare    potuit.     At    Latii 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


73 


Qui  bello  exciti  reges,  qiiae  quemque  secutae 
Complerint  campos  acies,  quibus  Itala  iam  tum 
Floruerit  terra  alma  viris,  quibus  arserit  armis  ; 
Et  meministis  enim,  divae,  et  memorare  potestis; 
Ad  nos  vix  tenuis  famae  perlabitur  aura. 

Primus  init  bcllum  Tyrrhenis  asper  ab  oris 


645 


urbes  pleraeque  aut  solo  erant  aequa- 
tae  aut  antiquo  splendore  exciderant. 
Necesse  igitur  fuit  poetae  commendare 
eas  a  vetere  fama  et  antiquis  fabulis, 
imprimis  dc  iis,  «lui  eas  condiderant. 

QuodTroianam  aciem  non  adiecit 

ad  Homericum  exemplum,  nemo  fa- 
cile  miretur;  quam  enim  varietatem 
ct  delectationem  ea  enumeratio  pro- 
mittere  poterat?  Etrnscorum  auxilia 
enarrare  non  oblitus  est  X,  163  sqq," 
Idem  Heyn.  observat,  eum  ordinem 
in  recensendis  singulis  urbibus  secu- 
tum  esse  poetani,  ut  ab  oecidente 
Latii  ad  orientales  usque  fines  pro- 
grederetur.  —  V.  641.  iteratur  X,  163. 
Etiam  in  hac  Musarum  invocatione 
sub  initio  longioris  et  difficilioris 
narrationis  Homeri  exemplum  II.  II, 
484.  poeta  secutus  est.  Cf.  autem 
adnott.  ad  VI,  264.  et  IX,  525.  — 
Pandite  H elicona  et  cantusmo- 
V  ete,  i.  e.  Pandite  Helicona,  ut,  apertis 
quasi  huius  sacrarii  portis,  proveniant 
inde  carmina  de  rebus  reconditis  et 
obscura  tantum  fama  propagatis.  Sic 
enim  Wagn.  locnm  rectissime  capere 
videtur,  qui  confert  Baccbylidis  verba 
a  Clem.  Alex.  servata  Strom.  V.  p. 
423.  D.  Sylb.  ov6l  yccQ  Qaaioy  c^Q  Qt^- 
r(op  inscoy  nvXag  iS.evotXi' ,  de 
verbo  pandendi  autem  ad  res  obscuras 
et  minus  notas  translato  ipsius  Aen. 
VI,  267.,  et  super  eodem  de  oraculis 
usurpato  Aen.  III,  252.  479.,  ut  de 
carminibus  res  obscuras  ilhistrantibus 
Lucr.  IV,  8.  ohsciira  de  re  tam  lucida 
pando  Carmina  (ibique  a  me  adnott.). 
Cf.  etiam  Ovid.  Met.  XV,  622.  (locus 
nostro  simillimus)  id.  Fast.  IV,  193. 
Stat.  Theb.  IV,  33.  Claud  in  Euf.  1, 
21.  etc.  videque  Bach.  ad  Ovid.  Met. 
X,  149.  XIV,  21.  et  supra  ad  Aen. 
III,  179.  —  Deae,  Musae.  —  can~ 
tus  niovete,  i.  e.  canite,  nil  amplius, 
Pro  movete  non  erat  cur  Wakef. 
paucorum  quorundam  Codd,  lectionem 
monete    reciperet,     etiara    Heynio    et 


Peerlkampio  (qui  tamen  insuper,  coll, 
Aen.  VII,  41.,  hanc  profert  coniectu- 
ram:  vaiemque  7Honete)  ])roha,t&m.:  quum 
plurimorum  optimorumque  Codd.  le- 
ctio  et  difficilior  sit  et  verbis  Pandile 
Helicona  melius  conveniat.  Cf.  etiam 
Ovid.  Met.  XIV,  20.  carmen  Oremove'. 
ibid.  X,  149.  Ab  love,  Musa  parens,  -  - 
Carmina  nostra  move.  id.  A.  A.  III, 
651.  Quid  iuvat  ambages  praeceptagtie 
parva  movere?  (ubi  ctiam  vulgo  ??«o- 
nere.)  Val.  El.  V,  100.  Carmina  -  - 
Odrysius  dum  rite  movet,  ibique  Burm., 
Bentl.  et  Orell.  ad  Hor.  Od.  III,  7, 
20.  et  adnott.  ad  Aen.  I,  262.  Heins. 
coni.  cantnque  monete.  —  643.  qui- 
bus  Itala  iam  tum  etc.  Similes 
Italiae  laudes  vide  Geo.  II,  167  sqq. 
—  ,,iam  ttim  praeclare  dixit  ad  lau- 
dem  sui  aevi,  tacita  quidem  compa- 
ratione."  Haec  Heyn.  verissime;  non 
enim  adsentior  Handio  in  Turs.  III. 
p.  113.  hunc  locum  iis  adnumeranti, 
ubi  iam  tum  non  per  schon  damals, 
sed  per  eben  damals  convertendum  sit, 
multo  minus  vero  probare  possura, 
quod  ibidem  legitur,  poetas  iam  tiim 
interdum  pro  simplici  tum  usurpasse. 
Ceterum  cf.  Geo  II,  174.,  ubi  Italia 
parens  magna  virum  vocatur,  et  Aen. 
VI,  784.  (Roma)  Felix  prole  viriim. — 
644.  quihus  arserit  armis,  quos 
viros  ardentes  in  armis,  i.  e.  belli- 
cosos  habuerit.  Burm.  minus  proba- 
biliter  explicat:  quibus  bellis  turbata, 
concussa  fuerit,  coll.  adnott.  suis  ad 
Suet.  Caes.  70.  et  Lucan.  II,  534.  — 
„Vss.  645,  646.  ex  Hom.  II.  II,  485 
sq.  conversi.  Secuti  sunt  alii,  ut  Stat. 
Theb.  IV,  32  sqq.  Ovid.  Met.  XV, 
622  sq."  H.  V.  645.  infra  IX,  529. 
^iteratur,  sed  haud  dubie  invito  Vir- 
gilio.  —  &A&.  famae  aura.  Tenuitas 
famae  comparatur  cum  aurae  alla- 
bentis  tenuitate.  Peerlk.  confert  Stat. 
Theb.  IV,  651.  Phoehe  doce.  Nos 
rara  manent  exordia  famae.  —  647. 
„Quod   Mezentium   Agyllae,    mox 


74 


P.  VIRGILn  MARONIS 


Contemptor  divum  Mezentius,  agminaque  armat. 
Filius  huic  iuxta  Lausus,  quo  pulchrior  alter 
Non  fuit,  excepto  Laurentis  corpore  Turni; 
Lausus,  equum  domitor  debellatorque  ferarum, 
Ducit  Agjllina  nequidquam  ex  urbe  s6cutos 
Mille  vh'OS,  dignus,  patriis  qui  laetior  esset 
Imperiis,  et  cui  pater  haud  Mezentius  esset. 

Post  hos  insignem  pahna  per  gramina  currum 


650 


655 


Caere  clictae,  Litcnmonem  inter  socios 
Latinorum  memorat,  ab  antiqua  fama 
mutuatus  est.  Vid.  VIII,  478  sq." 
H.  Cf.  etiam  Plin.  XIX,  14.  Varro 
auctor  est,  Mezentlum,  Etruscorum  re- 
fjem ,  auxilium  Rutulis  contra  Latinos 
tulisse  vini  mercede^  quocl  tum  in  Latio 
agro  fnisset ,  et  Ovid.  Fast.  IV,  877 
sqq.  —  asper,  saevus,  crudelis.  — 
Tyrrlienis  ah  oris,  oriundus  ex 
Etruria.  Cf.  Geo.  II,  3.  Aen.  I,  380. 
Liv.  I,  50.  Turnus  ah  Aricia.  lustin. 
IV,  2.  veierani  ab  Himera  etc.  Hand. 
Turs.  I.  p.  18.  Interpp.  ad  Prop.  IV, 
6,  37.  cum  adnott.  ad  EcJ.  I,  8.  et 
Geo,  II,  243.  Pulsus  enim  Ag-ylla 
apud  Rutulos  tunc  vivebat.  Vid.  VIII, 
492  sq.  —  contemptor  clivum  ex 
fama  antiqua.  Cato  enim  apud  Ma- 
crob.  Sat.  III,  5.  narrat,  Mezenti^im 
Rutulis  imperasse,  nt  sihi  afferrent, 
quas  diis  primitias  afferehant.  Quare 
etiam  apud  Ovid.  1.  1.  non  deos,  sed 
vulnera  sua  testatur.  Ceterum  Med. 
hic,  uti  etiam  IX,  586,  X,  204.  714. 
729.  742,,  praebet  Mezzentius,  quam- 
quam  idem  alibi  (VII,  654.  VIII,  7, 
501.  IX,  522.)  literam  5;  non  geminat, 
alibi  (VIII,  482.  XI,  150.  689.  cett.) 
alteram  z  vel  transfossam  vel  puncto 
notatam  exhibet,  Cf,  Wagn.  ad  II, 
763.  In  Fastis  tamen  Praenestinis  p. 
326.  nomen  per  unum  z  scriptum  ap- 
paret.  Cf.  etiam  Pierius  ad  h.  1.  et 
Schneider.  Gr,  Lat,  I,  1.  p.  375.  — 
649.  quo  pulchrior  altercett.  Com- 
parant  Hom.  II.  II,  673  sq.  Od.  VIII, 
116  sq.  et  XI,  309.  Vid.  etiam  ad 
VI,  164.  —  650.  corpore  2\irni, 
ipso  Turno ;  quamquam  huius  loci, 
ubi  de  corporis  pulchritudine  agitur, 
non  prorsus  cadem  est  ratio  atque 
eorum ,  dc  (|uibus  supra  diximus :  I, 
193.  II,  18.  V,  318.  VI,  22.  —  651. 
,,equum  domitor ,  'innodauog.  ■ — 
debellator  ferarum;   quod  Home- 


rico  exemplo  in  laude  viri  fortis  po- 
suit.  Vid.  Iliad,  49  —  51."  H.  De 
veuatione  a  Romanis  inter  honestissi- 
mas  et  utilissimas  virorum  occupa- 
tiones  relata  cf.  Schmid.  ad  Hor. 
Ep.    I,  18,    49.     Beier.    ad  Cic.    Off. 

I,  29,    104.    et   Heind.  ad    Hor.    Sat. 

II,  2,  9.  a  Thielio  laudatos.  —  652. 
Agyllina  urhs  redit  VIII,  478.  Erat 
autem  Agylla  (quod  nomen  antiquum, 
a  Pelasgis  conditoribus  oppido  da- 
tum.  invenitur  etiam  ap.  Strab.  V. 
p.  220.  Cas.  Diouys.  Hal.  I,  14.  III, 
144.  Herod.  I,  167.  Plin.  III,  5.  8. 
et  Rutil.  Itin.  v.  226.)  eadem  urbs 
Etruriae,  quaepostea  a  Tyrrhenis  Caere 
appellabatur  (unde  caerimoniae  nomen 
habere  dicuntur,  nuuc  Cervetere  s.  Cer- 
veiro),  de  qua  praeter  11.  11.  vide  Liv. 
I,  2,  3.  IX,  36,  3.  alios  et  librum 
meum  Handb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p.  606 
sq.  Vid.  tamen  Intpp,  adLiv.  XXI,  62, 
5.  —  nequidquam  s  ecuto  s ,  quia 
unacum  duceiniDroelio  ceciderunt:  sic 
enim  uec  ipsis  nec  illi  quidquam  pro- 
fuit,  quod  eum  secuti  erant,  —  653, 
,,dign  us  patriis  qui  laetior  ess  et 
imperiis,  dignus,  qui  meliore  patre 
gauderet;  a-d  patrem  autem  decla- 
randum  imperia  non  minus  valent, 
quam  in  filio  obsequium.  Comparaut 
Hom.  II,  XV,  641."  H.  Cf.  etiam 
Ovid.  Met.  VIII,  849.  Filia  restabot 
non  illo  digna  parente,  Silius  XII,  346. 
Proles  pulclira  viri,  nec  tali  digna 
parente  et  similes  loci.  —  654.  Hand. 
Turs.  III.  p.  19.  negationem  haud 
nou  cum  verbo ,  sed  cum  nominc 
coniungeudam  censet,  quasi  nos  dica- 
mus  :  ein  Nicht  -  Mezentius .  Ceterum 
Peerllc,  offensus  verbo  esset  in  finc 
utriusf[ue  versus  repetito,  satis  auda- 
cter  coni.  dignus ,  patriis  cui  laetior 
aetas  Lnperiis,  et  cui  etc.  —  655. 
,^Av entinus  heros  Virgilii  ingenio 
deberi  videtur.  Herculis  autem  acces- 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


Victoresqiie  osteiitat  equos  satus  llercule  pulchro 
Fulcher  Aventlnus,  chpeoquc  insigne  paternum 
Centum  angues  cinctamque  gerit  serpentibus  liydram; 
Collis  Aventini  silva  quem  lijiea  sacerdos 
Furtivum  partu  sub  luminis  edidit  oras, 
Mixta  deo  mulier,  postquam  I^aurentia  victor 


75 


660 


sus  ad  haec  loca  (vi'.].  VIII,  200  sq.) 
facile  poetae  aiiiinum  iinpellere  po- 
tiiit,  ut  in  Aventinum  incidcret;  cuius 
nomen  Komanis  lectoribus  placercpo- 
tuit,  quuni  mons  Aventinus  urbis  Ro- 
mae  pars  facta  esset."  //.  Alias  cst 
Aventimts ,  quem  intcr  Albae  Longae 
reges  commemorat  Ovid.  Fast.  IV, 
51.  et  XIV,  620.  — ■  palma^  victoria. 
(Vid.  ad  V,  70.)  Intellige  igitur  bigas 
vel  quadrigas  praemio  cursus  ornatas. 
—  per  gramina,  per  campos  gramine 
vestitos.  —  656.  victores  equos. 
Vid.  ad  Geo.  III,  499.  —  satus 
Hercule.  Vid.  ad  Geo.  I,  278.  et 
al. —  pulcliro.  „Cogitandum  est  de 
pulchritudine,  qualisesse  potestherois, 
qui  robore  corporis  omnes  raortales 
superabat."  H.  Burm.  cum  Servio 
piilcher  per  fortis  explicat  coll.  Chiud. 
IV.  Cons.  Hon.  532.  pulcher  Alcides, 
Flor.  IV ,  4.  tunc  eiiam  pulcher  manu 
apparuit^  et  infra  v.  761.  proles  puh 
cherrima  bello.  Adde  Ennii  fragra.  p. 
19.  Hessel.  Romulu'  polcer  et  Hor.  Od. 
IV,  4,  65.  Merses  profundo,  pidchrior 
cvenit.  Et  sane  pulchritudo  viri,  quae 
constat  robusto  et  nervoso  corpore, 
latis  humeris,  valido  pectore  etc,  in 
pugnae  ardore  maxime  enitet,  quare 
Servii  explicatio  non  omnino  absona 
iudicanda,  quum  pulcher  et  fortis  vir 
sint  cognatae  notiones,  —  657  sq. 
.,Tragicorum  more  clipeum  datAven- 
tino  insigne  gerentem  hydram."  Haec 
Heyn.,  c|ui  etiam  conferri  iubet  Silium 
II,  158  sq.  (ad  quera  locum  vid.  Dra- 
kenb.)  Eurip.  Phoen.  1142  sq.  et  Quin- 
tum  Cal.  VIII,  349  sq.,  simulque  ad- 
notat,  ut  hic  cenifMW,  ita  VI,  576.  quin- 
qnaginta  capitibus  instructam  exhiberi 
hydram.  Ceterum  centxim  angues 
c  in  ctamque  s  e  rp  entihns  Hy  dram 
dictum  esse  pro :  Hydram  centum  an- 
guibus  cinctam,  quisque  videt.  Simil- 
lima  ratione  infra  v.  753.  Vipereo 
generi  et  graviter  spirantibus  hydris. 
Cf.  etiam  supra  ad  v.    94.  419.  mul- 


tosque  similcs  locos  adnott.  Peerlk., 
quuni  Hydra  serpentibus  cincta  sit 
plane  integra  et  intacta  (?),  cuius  in- 
signc  non  possit  Herculis  virtutem 
ostendere,  coni.  sectamque,  ut  sectam 
serpentibus  pro  sectis  serpentibus  po- 
situra  sit,  hac  sententia:  gerit  inclypeo 
Hydram,  ex  cuius  capitibus  multi 
serpentes  erant  recisi;  quara  conie- 
cturam  fulcire  studet  collatis  locis 
Hor.  Od.  IV,  4,  61.  Lucan.  IV,  634. 
Senecae  Med.  701.  et  imprimis  Silii 
II,  158.  Centum  angues  idem  Lernaea- 
que  monstra  gerebat  In  clipeo ,  et  se- 
ctis  geminam  serpentibus  Hydram.  — 
659.  Niebuhr  Rom.  Gesch.  Vol.  I.  p. 
234.  huius  sacerdotis  nomen  ex  Adie- 
ctivo  reus  factum  et  jDroptcrea  Rea, 
non  Rhea,  scribendum  esse  arbitratur  ; 
cui  opinioni ,  nec  Codd.  auctoritate 
nec  metro  sublevatae,  iure  adversatur 
Wagn.,  et  Peerlk.  huius  Nyraphae 
nomen  non  male  deducit  a  Graeco 
ouo  (unte  etiam  Romidi  et  Remi  nomina, 
orta  esse  censet,  quod  tamen  minus 
probabile  dixerim).  Eheam  autemSyl- 
viam  a  Marte  corapressara  poetae  ob- 
versatam  esse  hanc  fabulara  fingenti 
de  sacerdote  alicjua  eiusdera  nominis 
ab  Hercule  vitiata,  non  est  quod  me- 
morem.  —  660.  Fnrtivum  partu 
edidit  pro  vulg.  furtivo  partu.  Cete- 
rum  cf.  snpra  IV,  171.  VI,  24.  TibulL 
I,  2,  34.  celari  vult  sua  furta  Venus 
et  similes  loci.  —  in  luminis  oras. 
Vid.  ad  Geo.  11,^47.  —  661.  Mixta 
deo,  /uiyhiaa  xf-Ko  (Rom.  II.  XXI,  143. 
Od.  I,  73  etc),  congressa.  —  ,,Lau- 
rentia  arva,  ut  poeta,  latius  dixit ; 
nam  apud  Evandrum,  qui  tum  loca 
circa  Palatinura  et  Aventinum  tene- 
bat,  deverterat  Hercules:  qua  de  re 
vid.  VIII,  200  sq."  H.  Non  inepte 
tamen  Servius  meraorat,  tantam  fuisse 
illis  temporibus  Laurenti  potentiam, 
ut  omnia  vicina  loca  eius  imperio 
subiecta  essent,  ideoque  etiam  illas 
regiones,  quas  Tiberis  permeet,  iure 


76 


P.  YIRGILII  MARONIS 


Geryone  exstincto  Tiryntliius  attioit  arva, 
Tyrrhenoque  boves  in  flumine  lavit  Iberas. 
Pila  manu  saevosque  gerunt  in  bella  dolones, 
Et  tereti  pugnant  mucrone  veruque  Sabello. 
Ipse  pedes,  tegumen  torquens  immaneleonis 
Terribili  impexum  seta,  cum  dentibus  albis 


665 


Laurentia  arva  dici  potuisse.  —  662. 
Geryone  exstincto.  Vid.  acl  VI, 
289.  —  Tiry  n t  h  iu s  vocatur  Hercules 
a  Tirynthe,  Argolidis  oppido,  ubi 
educatus  fuisse  traditur.  Cf.  VIII,  228. 
Ovid.  Met.  VII,  410.  IX,  66.  Fast. 
I,  547.  II,  305.  cett.  —  „V,  663. 
poeticum  ornatum  habet  commode  ab 
eo  petitum,  quod  in  armentorum  cura 
proprium  est  lavare  gregem ,  pro  :  et 
armenta  [Geryonis]  ex  Hispania  ab- 
duxit.'-'  —  664.  Pila,  iaculorum  genus 
Romanis  proprium,  de  quo  cf.  Polyb. 
VI,  21.  et  Heind.  ad  Hor.  Sat.  II,  1, 
13.  —  gerunt,  scil.  comites  Aven- 
tini,  quibus  v.  666.  Ipse  opponitur. 
Non  opus  igitur,  ut  cum  Peerlkampio, 
ne  Subiectum  sententiae  desit,  neve 
inter  Italiae  nationes  hic  commerao- 
ratas  Sabelli  omnino  taceantur,  scri- 
bamus :  -  -  mcmus  -  -  Sabellae  pro 
manu  -  -  Sabello.  —  in  bella,  ad 
usum  belli.  Vid.  ad  VII,  13.  Gronov. 
ad  Senec.  Herc.  fur.  779.  niinus  recte 
iungit  saevos  in  bella.  —  Pilura  (ha- 
stile  lignumtriumcubitorumferro  eius- 
dem  longitudinis  ita  praefixum,  ut 
ferrum  in  medio  hastile  inciperet)  Ro- 
manorum  et  Italorura  telum  fuisse, 
tradit  Polyb.  VI,  21.  —  ,J)oIo  est 
flagellum,  intra  cuius  virgam  latet  pu- 
gio,  aut,  secundum  Varronem,  ingens 
contus  cum  ferro  brevissimo  [quae  ex- 
plicatio  huic  loco  convenientior  vide- 
tur] ;  dolones  autem  a  fallendo  dicti 
sunt,  quod  decipiant  ferro,  quum  spe- 
ciempraeferantligni.^Haec^Sery.Qaod 
teli  genus  illis  temporibusaccommoda- 
tum  esse,  adnotat  Heyn.  coll.  Silio  III, 
250.  {tereti  dextras  in  pvgnam  armata 
dolone  -  -  Barce.)  Cf.  ctiam  Plutarch. 
Tib.  Gracch.  c.  10.  Suct.  Claud.  13. 
et  Isidor.  Origg.  XVIII,  9.  —  665. 
tereti  mucrone,  parvo  gladio.  Wagn. 
tamen,  coll.  Geo.  1,  173.  per  li-'  dta 
dvoTv  explicat:  veru  teretem  habens 
mucronem,  —  ^^veru  Sabellum  nul- 
lum  aliud  esse  videtur,  quara  verutura. 


Samnitium  quidem  proprium  hoc  te- 
lorum  genus,  Guvviop  dictum,  a  quo 
adeo  nomen  Saunitarura  s.  Saranitura 
ductum  esse  volunt.  Vid.  Festum  v. 
Sajnnitibus  pag.  146.    Lind.  et  Strab. 

V.  pag.  383.  B.  lam  quura  Saranites 
Sabinae  gentis  propago  sint,  etiara 
Sabinis  idem  hastae  genus  tribui  po- 
tuit,  unde  ve^-u  Sabellurn.  Nisi  oranino 
coramune  fuit  populorura  Latii  et 
rcliquae  Italiae.  Sic  Geo.  II,  167. 
Volscos  verutos  vidiraus."  H.  Ceterum 
quum  non  dictum  sit,  qui  his  telis 
pugnent,  Peerlk.  coni.  Pila  manus  -  - 
veruqiie  Sabellae. —  668.  Ipse  pedes, 
scil.  tecta  szibibat  (v.  668.),  non  pugnat, 
quod  Heyn.  iutelligit.  Antea  v.  655. 
curru  vectus  prodiit;  hic  autera ,  ut 
toto  habitu  suo  patrera  imitaretur  (v. 
669.),  qui  semijer  pedes  fuit,  curru 
relicto  pedes  tecta  regis  subit.  Alii 
loci,  quo  equites  vel  curru  vecti  post- 
ea  pedites  facti  memorantur,  sunt 
Ovid.  Met.XIV,  363.  Liv.  VII,  8.  etc. 
Cf.  Orellii  Exc.  ad  Hor.  Od.  I,  2,  39. 
—  tegumen  leonis,  pellera  leonis, 
qua  patrera  secutus  utitur  pro  teg- 
mine;  ut  infra  XI,  577.  Caraillae  7Y- 
gridis  exuviae  per  dorsum  a  vertice  pen- 
dent,  ad  Horaericorum  heroura  exem- 
plura.  De  A^oc.  tegumen  vid.  ad  III, 
594. —  Hanc  pellera  torquet,  retor- 
quet  et  adstringit,  ut  laciniae  eius 
sint  pro  cingulo  ;  quare  postea  innexus 
humeros  amictu  vocatnr.  Cf.  infra  VIII, 
460.  Thiel.  Part.  torquens  minus  recte 
cum  Servio  explicat  per  sustinens  et 
iibrans,  nostrum  balancirend.  —  667. 
imp  exum  seta,    hirsutum.     Vid.  ad 

VI,  245.  et  Huschk.  ad  Tibull.  I,  3, 
69.  —  cum  dentibus  etc.  Eandeni 
pelleraitaaccommodatcapiti,  ut  rictus 
pellis  cum  dentibus  pro  galea  sit,  ut 
XI,  680  sq,  Cf.  etiara  infra  v.  688  sq. 
Silium  III ,  388.  ore  ferarum  Et  rictu 
horrificant  galeas,  Stat.  Theb.  IV,  304. 
llle  Lycaoniae  rictu  caput  asperat  ur- 
sae   aliosque  locos    sirailcs.    —   den- 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


77 


Indutus  capiti,  sic  regia  tecta  subibat, 

Horridus,  Herculeoque  hunieros  innexus  amictu.     j^ 

Tum  gemini  fratres  Tiburtia  moenia  linquunt, 
Fratris  Tiburti  dictam  cognominc  gentem, 
Catillusque  acerque  Coras,  Argiva  iuventus; 
Et  primam  ante  aciem  densa  inter  tela  feruntur, 
Ceu  duo  nubigenae  cum  vertice  montis  ab  alto 
Descendunt  Centauri,  Homolen  Otlirymque  nivalem 
Linquentes  cursu  rapido;  dat  euntibus  ingens 


G70 


G75 


tibus    albis.    Cf.  Burm.  ad    Quinct. 
VIII,   2,    6.    et   ad    Nemes.    Cyneg. 
176.     De    Part.     ciivi    vid.    ad     XI, 
680.    —    668.    indntiis^     scil.    illud, 
capiti^   i.  e.  ,caput   eo    indutum  ha- 
bens.     Temere  autem  in  h.  1,  haese- 
runt   intCKpretes,  ita  ut  Heyn.   totum 
V.    668.,     qui    ipsam    rem   primariam 
continet,    tamquam    ,,importunum ,    a 
sensu  et  loco  alienura,  iuncturamque 
verborum  enecantem"  eiectum.mallet, 
Both.  pro    indutus    coniiceret  indutis, 
Waardenburg.  Opuscc.  p.  172  sq.  in- 
duitur  legendum  esse  censeret,  Puncto 
post   capiti  posito ,    Peerlk.    denique, 
quae    est   Viri   doct.    audacia,  totum 
hunc    locum    sic    mutaudum   suspica- 
retur:  Ipse,  pedes^  tegtimen  rictus  imm. 
leonis   Terribili  etc.  -  -  Indutns  capiti, 
atque  liumeros  innexus  amictu  Horridus 
HercuJeo,  sic  regia  tecta  subibat.  Recte 
potius  Wagn.  docuit   haec   esse  con- 
iungenda:     Ipse    pedes    subibat,    cui 
verbo    Particula    sic   post    praegressa 
Pai*ticipia    Graeco    m.ore   adiecta    sit 
(vid.    infra);     Copulam    autem,     qua 
Participia  torquens  -  -  indutus  proprie 
iungenda   fuissent,    consulto    a  poeta 
omissam  esse,  qui  in  re  horrida  hor- 
ridiore  etiam  dicendi  genere  utendum 
putaverit.  lahn.  autem  Copulara  orais- 
sam  putat,  ut  gradatio  aliqua  et  haec 
sententia   efficiatur :   torquens   pellem 
leonis  adeoque  eam  capiti  indutus. — 
Sic  verba  tegumen  torquens  et  indutus 
capiti  quasi  in  unum  comprehendit  et 
recolligit:  ita  horrido  habitu.  Cf.  ad- 
nott,  ad  Aen.    I,  225.  —  669.    Hor- 
ridus.   Vid.  ad   V,  37.  —    670.   „In 
condenda    urbe   Tiburte    tres   fratres 
consociasse     operas     suas   narrantur, 
Amphiarai,    qui   ad  Thebas    ab   terra 
haustus  interiit,  Argivi,  filii  [vel  po- 
tius  nepotes,  Catilli  raaioris  filii.    Cf. 
Heynii  Exc.  VIII.  ad  h.  1.  et  Interpp. 


ad  Hor.  Od.  I,  7,  13.  I,   18,  2.  et  II, 

6,  5.]     Quod  ii   isto    adhuc   tempore 

inter  viros  habentur,   non  urgendum 

est,  nec  temporum  ratio  subtilius  exi- 

genda."  H.  —  671.     Tiburti.    Cod. 

Rom.   et  Serv.  Dresd.   Tiburni,    quod 

hic  et  infra  XI,  519.  (ubi  eadem  lecti- 

onis   varietas)   cum  Brunckio   recepit 

lahn.,  suadente  etiam  Handio  ad  Stat. 

Silv.  I,  3,  74.;  sed  vere  videtur  Wagn. 

opponere ,    a    Tiburno    non    Tiburtia, 

sed  Tiburna  moenia  appellanda  fuisse. 

Quare  ceteri  editores  recentiores  recte 

Tihurti  retinuerunt.  Ceterum  cf.  etiam 

Hor.  Od.  I,  7,  13.,  ubi  tamen  ex  meli- 

oribus    Codd.    editur    Tibnrni    lucus. 

(Cf.  Orell.)   —  gentem,  poetice  pro 

iirbe.   Cf.  IV,  40.  —  672.   Catillus: 

sic  etiam  infra  XI,    640.    Apud  Stat. 

Silv.  I,  3,  100.  prima  syllaba  nominis 

corripitur   (qua  de  re  ibi  vid.  Hand.) 

et  Hor.  Od.  I,   18,  2.  scribit  Catilus. 

—  674.  Eadem  comparatione  uti  Sta- 

tium  Theb.  IV,   139  sqq.  et  IX,  220 

sqq. ,    iara  Heyn.  adnotat.  —  „n  u  b  i- 

genas  Centauros    quum  prisca  lo- 

quendi  ratio  appellasset,    quod  altis- 

simos  Thessaliae  montes  intra  nubes 

conditos,  ex  quibus  Otlirys  et  Homole 

sunt,  inhabitabat  gens  fera  et  silves- 

tris,  -  -   genus   eorum   fabula   [quam 

etiam  Servius  sequitur]   a  nube  repe- 

tiit,    quam   Ixion    pro    lunone    erat 

amplexus."   H.   lahn.  ad  Geo.  II,  8. 

p.    404. "  ed.  II.    male   defendit   unius 

Cod.  Med.  lectionem  Discendunt,  quam- 

quam  in    contextu  retinuit  ceterorum 

librorum  scripturam  Descendunt.    Ce- 

terura   de  Homole   cf.  Eur.  Herc.  fur. 

368.  Theocr.  VII,  103.  Strab.  IX.  p. 

443.    Paus.   IX,  8,  3.  et  Steph.  Byz. 

p.  516.,    de  Ollirye   autem   (qui  nunc 

Gonra    et   leraho    dicitur)    Hes.    Th. 

632.  Herod.  VII,  129.  Strab.  VIII.  p. 

356.IX.p.432sq.Plin.  IV,  8,  15.alii  et 


78 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Silva  locum,  et  magno  cedunt  virgulta  fragore. 

Kec  Praenestinae  fundator  defuit  urbis, 
Vulcano  genitum  pecora  inter  agrestia  regem 
Inventumque  focis  omnis  quem  credidit  aetas, 
Caeculus.     Hunc  legio  late  comitatur  agrestis; 
Quique  altum  Praeneste  viri,  quique  arva  Gabinae 
lunonis  gelidumque  Anienem  et  roscida  i-ivis 


680 


liber  meus  Handb.  d,  ah.  Geogr.  III.  p. 
857.  —  677 .  cediint  virgulta,  sc.per- 
riimpentibus,  7n  ag  n  o  fr  ag  o  re,  ut  apro 
Calydonio  apud  Ovid  Met.  VIII,  340. 
Sternitur  impulsti  nemus  et  propulsa 
fragorem  Dat  silva.  Heyn.  minus  recte 
voc.  virguha  pro  silva  positum  censet 
coU.  Geo.  II,  328.  et  Lucr.  V,  933. 
1365.  Virissime  enim  quaerit  Wagn.: 
,,Num  igitur  putabimus  arbores  ab  illis 
currentibus  fractas  aut  prostratas?" 
Accedit,  quod  tum  unum  idemque  bis 
dictum  statuimus.  Quare  potius  cum 
Viro  docto  iri  Miscell.  Obss.  Vol.  I. 
p.  17.  et  Wagnero  silvam  de  ipsis 
arboribus  intelligo ,  quarum  ramuli 
prominentes  capitibus  et  brachiis  cur- 
rentium  franguntur,  virgidta  autem  de 
fruticetis,  quae  pedibus  eorum  prote- 
runtur.  —  678  sqq.  De  hac  fabula 
praeter  Servium  Heyn.  conferri  iubet 
Solinum  c.  2.  ad  eumque  Salmas.  p. 
46.  Wagn.  addit  Scholiastam  Maii.  — 
Heyn.  cum  Bryanto  vv.  679.  et  680., 
quorum  paullo  abruptior  sit  oratio, 
temere  suspectos  habens,  non  super- 
vacaneum  esse  putavit  adnotare ,  vv. 
genitum  inter  pecora  coniungenda  esse, 
non  regem  inter  pecora.  —  Vulcano 
autem  sextum  Casum  esse,  nontertinm, 
utSchmiedero  videtur,  vixestquodme- 
morem.  —  Pro  re^^c^wPeerlk.  temere 
coni.  regis.  —  6^0,focis  inv entum. 
Schol.  Maii  haec  adnotat:  ,,Cato  in 
Origg.  ait,  Caeculum  virgines  aquam 
petentes  in  foco  invenisse,  ideoque 
Vulcani  filium  existimasse:  et  quod 
oculos  exiguos  haberet,  Caeculum  ap- 
pellatum  etc."  —  omnis  quem  cre- 
didit  aetas,  scil.  post  dubitationem 
aequalium  suorum.  Servius  enim  nar- 
rat,  Caeculum  se  iactasse  Vulcani 
filium;  quod  quum  vicini  populi  non 
crederent,  Vulcanum  eorum  coetum 
flamma  circumdedisse,  et  nunc  illum 
ab  omnibus  Vulcani  filium  esse  cre- 
Uitum.     Peerlk.  tamen ,    in   hoc  loco 


haerens,  Virgilio  potius  quem  p7i.stina 
credidit  aetas,  oli^n  quem  credidit  aetas, 
vel  tale  quid  scribendum  fuisse  suspi- 
catur.  —  682.  Quique  -  -  quique. 
Vid.  IV,  525.  et  al.  —  Praeneste 
(nimc  Palest7'ina)  inter  antiquissima 
erat  oppida  in  Latio  a  Pelasgis  con- 
dita.  Cf.  Strab.  V.  p.  238.  Steph. 
Byz.  561.  Plin.  III,  5,  9.  Liv.  II, 
19,  2.  VI,  29,  5.  Vib.  Sequ.  p.  28. 
OberL  alii,  Heynii  Exc.  VIII.  ad 
h.  1.  et  liber  meus  Handb.  d.  alf. 
Geogr.  III.  p.  712.  —  altum  autem 
dicitur  ob  situm  in  regione  mon- 
tana,  Vid.  Strab.  1.  1.  Quare  mul- 
tas  continebat  villas,  in  quas  Ro- 
mani  frigoris  captandi  causa  aestate 
secedere  solebant.  Cf.  Flor.  I,  11. 
Wesseling.  ad  Ant.  Itin.  p.  302.  In- 
terpp.  ad  Hor.  Od.  III,  4,  22.  {frigi- 
dum  Praeneste)  Obbar.  ad  Hor.  Ep. 
I,  2,  2.  et  Bonstetten  Reise  m  die  klass, 
Gegenden  Ro7n's  II.  p.  151.  —  ^^Ga- 
binae  lunonis.  Pelasgorum  religio 
in  Latium  iilata,  unde  luno  La^itwina 
et  hic  Gabi7ia.  Repetiit  eam  hinc  Si- 
lius  XII,  537.  luno7iis  tecta  Gabinae.^^ 
H.  Gabi7ia  tamen  per  anticipationem 
vocatur,  quum  Gabii,  Latii  oppidum 
a  Praeneste  occidentem  versus  situm, 
Albae  Longae  esset  colonia.  Vid. 
supra  ad  VI,  773.  — -  qui  Anienem 
-  -  colunt,  i.  e.  regionem  Anieni 
adiacentem.  Cf.  infra  v.  714.  Geo.  I, 
509.  II,  30.  225.  497.  Liv.  XXII,  20. 
populi,  qui  Iberian  incolimt,  etc.  cum 
adnott.  ad  EcL  VI,  66.  A^iio  autem 
s.  A7ne7i,  notissimus  Italiae  fluvius 
(nunc  Teverone  appellatus),  qui  La- 
tinos  et  Sabinos  disterminans  haud 
procul  ab  Antemnis  in  Tiberim  infun- 
ditur.  Cf.  Strab.  V.  p.  235.  238.  Hor. 
Od.  I,  7,  13.  Ovid.  Met.  XIV,  329. 
prop.  IV,  7,  86.  Stat.  Silv.  I,  5,  25.  alii 
et  liber  meus  Haiidb.  d.  alt.  Geogr.  IH. 
p.  512.  De  epitheto  gelidi  cf.  Silius 
XII,  539  sq.  Sulfureis  gelidus  quaserpit 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


79 


Hcrnica  saxa  colunt;  qiios  dives  Anagnia  pascit, 
Quos,  Araasene  pater.     Non  illis  omnibus  arma 
Nec  clipei  currusve  sonant;  pars  maxima  glandes 
Liventis  plumbi  spargit;  pars  spicula  o-cstat 
Bina  manu,  fulvosque  lupi  de  pelle  galeros 
Tegmen  habent  capiti;  vestigia  nuda  sinistri 
Instituere  pedis;  crudus  tegit  altcra  pero. 


085 


G90 


hniier  undis  -  -  Anio ;  id.  X,  364.  Ac 
gelidis  Anio  irepidahat  caeridus  iindis, 
et  Stat.  Silv.  IV,  4,  17.  Anienaqne 
frigora  copiant.  —  684.  ,,gui  Iler- 
nica  sa.va  colunt.  Si  verum  est, 
quocl  a  Festo  et  Servio  traditur,  Sa- 
binorumseu  (quodFestus  habet,  quod- 
que  eodcm  redit)  Marsorum  lingua 
herna  [vel  secundura  Serv.  et  Schol. 
Maii  hernas  femin,  genere]  vocata  saxa 
fuisse:  doctc  poeta  Hernica  saxa 
dixit;  erat  autem  Hernicorum  ager 
saxosus  circa  Anagniam,  quam  di- 
vitem  cur  dixerit,  cx  Silii  imitationc 
intelligitur  XII,  532  sq.  surgit  sus- 
pensa  tumenti  Dorso  frugiferis  CereaJis 
Anagnia  glebis  (cf.  idem  VIII,  392 
sq.  Hernicaque  impresso  raduntur  vo- 
mere  saxa,  Qtieis  patri  pingnis  sulcaris 
Anagnia  glebis):  ergo  fertilis  est.  [Cf. 
de  ea,  nunc  Anagni  dicta,  Strab.  V. 
p.  238.  Liv.  IX,  42,  11.  Cic.  Phil. 
II,  41.  Macrob.  V,  18.  et  liber  meus 
modo  comm.  III.  p.  714.  [lam  ro- 
s'cida  rivis  quod  ait,  rivi  esse  pos- 
sunt  nulli  praeter  quam  Trenus  et 
Coso,  Cluverio  quoque  iudicante."  II. 
~  pascit  plurimorum  Codd.,  Servii 
et  Macrobii  V,  18.  auctoritate  nititur, 
quam  cum  Wakef. ,  lahn.  et  Wagn. 
secuti  sumus.  Vulgo  pascis,  quod  ex 
recentioribus  solus  Peerlk.  praefert. 
Cf.  Wagneri  adnot.  ad  II,  56.  ~ 
„Amasenus  supra  Setiara  in  Volscis 
ortus  Privernum  praetergressus  per 
Volscnm  agrum  [cum  Ufente  con- 
iunctus]  in  mare  apnd  Circeios  [inter 
Circeios  et  Terracinam]  exit."  H. 
Praeter  Virgilium  h.  1.  et  XI,  547. 
atque  Vibium  Sequestrem  nemo  huius 
fluvii  meutionem  facit,  qui  etiamnum 
Amaseno  vocatur.  Cf.  liber  meus  Handb. 
d.alt.  Geogr.lll.  p.  519.  De  praedicato 
paterYid.  adnott.  ad  Geo.  IV,  355.  — 
GSl.glan  des  --  spargit.Cf.  Prop.  IV, 
3,  65.  Plumbea  quum  iortae  sparguntur 
pondera  fnndae  et  Aen.  XII,  51.  — 
688.    ,,Ut  lupi   exuviae  caput   tegunt 


sup.  V.  666. ,  sic  istis  e  lupina  pelle 
factus  ga.Ierus,  pilei  genus,  pro  capi- 
tis  tegmine  est."  //.  Cerda  autem  cum 
Lipsio  non  male  suspicatur,  Virgilium 
non  minus  quara  Propertium  IV,  10, 
20.  (non  IV,  2.)  verbis  Et  galea  hirsuta 
compta  lupina  iuba  allusisse  ad  raorem 
Romanorum  in  lupae,  Romuli  nutri- 
cis,  memoriam  e  lupina  pelle  galeas 
sibi  adaptandi.  Cf.  etiam  Aen.  I,  275 
sq.  Galerus  s.  galerum  proprie  erat 
sacerdotum,  sed  etiara  ab  aliis  gere- 
batur.  Cf.  Moret.  121.  Suet.  Ner.  26. 
luven.  VIII,  207.  Grat.  Cyneg.  339. 
Calpurn.  EcL  I,  6.  aL  et  Serv.  ad 
Aen.  II,  683,  —  689.  „Laevum  pedem 
nudum,  dextrum  perone,  h.  e.  corio 
crudo,  •/.aQ^arivri,  tectura  habet.  Facit 
hoc  mirationem;  nara  laevura  pedem 
seu  ocreatum  seti  alio  modo  tectum 
et  raunitum  quum  alibi  legiraus,  v,  c. 
ap.  Liv.  IX,  40.  [Siliura  VIII,  420. 
luven.  VI ,  256.  etc.],  tum  vero  ipse 
status  pugnantis  postulat,  quandoqui- 
dera  pedi  laevo  insistit  euraque  an- 
teriore  in  vestigio  ponit  is,  qui  aut 
funda  glandem,  aut  qui  iaculura  emit- 
tit  aut  sagittam.  Dixeris  pedi  laevo 
pro  munimento  fuisse  ciipeum  sinistra 
manu  gcstatum;  atqui  v.  686.  dixerat 
eos  sine  clipeis  esse.  Status  igitur 
eorum  talis  fuisse  videtur,  qualis  in 
progressu  esse  solet,  ut  dexter  pes 
antecederet."  Haec  Heyn.,  qui  etiam 
cf.  in  Exc.  VIII.  ad  h.  1.  Macrob. 
V,  18.  Virgilium  Graecos  secutum 
csse  suspicatur;  Aetolis  enira  eum  mo- 
rem  fuisse,  quodexEuripidisetAristo- 
telis  locis  quibusdara  appareat;  Goss- 
rau  autem  inter  alia  haec  adnotat : 
,,Propterea  uno  pede  nudo ,  altero 
calceato  utebantur,  ut  iirrao  gradu 
consisterent,  quod  maxime  opus  erat 
iaculatoribus,  quibus  firraari  debebat 
pes  dexter.  Quem  morem  fuisse  nori 
possum  demonstrare  locis  aliis;  sed  ita 
res  ipsa  probat,  ut  locos  quaerere  su- 
persederem."  —  vestigia  nuda  pe- 


80 


P.  VIEGim  MAEONIS 


At  Messapns,  equum  domitor,  Neptunia  proles, 
Quem  neque  fas  igni  cuiquam  nec  sternere  ferro, 
lam  pridem  resides  populos  desuetaque  bello 
Agmina  in  arma  vocat  subito,  ferrumque  retractat. 
Hi  Fescenninas  acies  Aequosque  Faliscos, 
Hi  Soractis  habent  arces  Flaviniaque  arva 


695 


dis  pro :  vestigia  pedis  nudi.  Vid. 
infra  ad  VIII,  526.  —  insistere  ve- 
stigia  pro  ponere  (i.  e.  incedere) 
etiam  Lucr.  I,  407.  (ubi  vid.  adnot. 
mea)  et  IV,  374.  dixit.  Cf.  etiam 
adnott.  ad  Geo.  III,  164.  De  Per- 
fecto  Iiistituere  uoQiGTiy.ojg  posito 
pro  insistere  solent  vid.  ad  Geo.  I, 
49.  — peroneiji,  rusticum  calceamen- 
tum,  commemorant  e.  g.  luven.  XIV. 
155.  Pers.  V,  102.  Apulei.  Met.  VII, 
p.  155.  Bip.  et  Sidon.  Apoll.  IV,  20. 
Cf.  etiam   Isidor.  Origg.  XIX.  c.  ult. 

—  691.  At  in  enumeratione.  Vid.  ad 
Geo.  II,  447.  —  Messapus  liic 
commemoratus  alius  esse  videtur  at- 
que  Messapiorum,  in  Messapia  s.  la- 
pygia  incolentium,  conditor  ille,  Stra- 
Tbone  auctore  IX.  p.  621.  ex  Boeo- 
tia  advectus  (cf.  etiam  Plin.  III,  11, 
16.  et  Solin.  c.  2.),  a  quo  secundum 
Servium  ad  h.  1.  Ennius  poeta  se 
originem  ducere  memoriae  prodidit, 
quare  Silius  XII,  390.  Ennius  antiqua 
Messapi  ab  origine  regis.  Qiiamquam 
sane  poetae  licuit  locos  et  tempora 
confundere .  ut  de  duobus  huius  no- 
minis  heroibus  cogitare  fortasse  non 
opus  sit.  Vid.  etiam  Heyn.  Exc.  VIII. 
ad  h.  1.  et  KloiDferi  Lex.  myth.  II. 
p.  243  sq.  —  equum  domitor,  ut 
V.  651.  Lausus.  —  692.  Quod  Mes- 
sapum  igni  indomitum  poeta  fingit, 
spectare  videtur  ad  Hirporum  artes 
(vid.  ad  XI,  785.),  qui  fortasse  eius 
imperio  cum  aliis  subiecti  erant.  — 
/a5,  (^vvuioi^.  Sic  Ovid.  A.  A.  III,  151. 
Nec  mihi  iot  positus  numero  comj^iren- 
dere  fas  est ;  id  Trist.  III,  12,  41. 
Fas  quoque  -  -  Huc  aliquem  certo  vela 
dedisse   Noto    et   saepe   apud   poetas. 

—  igni;  nam  ignibus  missilibus  etiam 
in  acie  utebantur.  Cf.  infra  X,  131. 
Silius  IX,  335.  577.  Liv.  XXI,  8.  alii. 

—  693.  resides  populos  desue- 
taque  bello  Agmina  i.  e.  diuturna 
pacis  desidia  bello  desuetos.  Vid.  I, 
721   sq.  ct  VI,  814  sq.  ibique  adnott. 

—  ferrum  retractant,   i.  e.  post 


longam  pacera  rursus  capiunt,  ut  etiam 
infra  X,  396.  et  ap.  Liv.  11,  30,  9. 
Tuiius  visum  est  clefendi  inermes  La- 
tinos,  quam  pati  retractare  arma.  Cerda 
minus  recte  explicat:  saepe  yersant, 
gaudent  frequenti  illorura  tractatione, 
vel  adeo :  acuunt,  renovant  et  splen- 
didius  reddunt.  ~  695.  Oppida  hic 
commemorata  in  meridionali  Etruriae 
parte  prope  Tiberim  sunt  quaerenda. 
Minus  autem  apte  hic  inter  regiones 
et  urbes  commemorantur  Fescenninae 
acies.  TFa^/^i.haec  adnotat:  ,,Iii  Fesc. 
acies  -  -  habent,  in  his  sunt  Fe- 
scennini ;  sed  belli  ratione  habita  dixit 
aciesF. ;  ceterum  aliter  habentur  acies, 
aliter  arces;  est  igitur  hoc  quoddam 
genus  zeugmatis.  Vid.  I,  426."  Peerlk. 
autem  putat,  Virgilium  melius  scriptu- 
rum  fuisse  HiFescenninos  colles  aequor- 
que  Faliscum  etc.  Fescennia  s.  Fescen- 
nium  (unde  versus  Pescennini  nomen 
habent)  oppidum  aPelasgis  ad  Tiberim 
conditum.  Vid.  Piin.  III,  5,  8.  Dionys. 
Hal.  I,  21.  et  liber  meus  Handb.  d. 
alt.  Geogr.  III.  p.  611.  —  Falisci, 
quorum  caput  Falerii  s.  Falisci,  oppi- 
dum  a  Fescennio  meridiem  versus  si- 
tum,  ad  mare  usque  ad  Soracten  montem 
habitabant.  Cf.  Strab.  V.  p.  346.  Liv. 
IV,  23,  4.  V,  27,  1.  Sil.  IV,  223.  all. 
„QHod  Aequos  Faliscos  appellat,  ad 
antiquum  Faliscorum  nomen  spectat, 
Aequum  Faliscum ;  ab  Aequis  enim 
traxerant  illi  nescio  quid;  vid.  Cluver. 
Ital.  ant.  p.  538.  ex  Strab.  V.  p.  346. 
A.  Aequos  Faliscos  etiam  Silius  dixit 
VIII,  490."  H.  Niebuhr.  Rom.  Gesch. 
Vol.  I.p.81.  Faliscos  ex  parte  Acquos 
fuisse  suspicatur;  sed  Otfr.  Mueller 
in  libro  Die  Etrusker.  Vol.  1.  p.  110. 
(coll.  cum  p.  222  sq.)  hoc  noraine 
(quod  comparat  cum  Aequimelio)  si- 
gnincari  putat  Faliscum  in  aequo  s. 
plano  conditum;  contra  quem  dispu- 
tat  Grotefend.  Alt.  Ital.  IV.  p.  52. 
Cf.  etiam  Zonaras  VIII,  18.,  liber 
meus  modo  comm.  III.  p.  611  sq.  ct 
infra  ad  v.  724.  —  696.  Dq  Soracte 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


81 


Et  Cimlni  cnm  monte  lacmir  lucosqiie  Capenos. 
Ibant  aeqviatl  niimoro,  reo-emque  oanebant : 
Ceu  quonclam  nivel  liqukla  inter  nubila  cycni, 
Cum  sese  e  pastu  referunt  et  longa  canoroa 
Dant  per  colla  modos;  sonat  amnis  et  Asia  longe 
Pulsa  palus. 

Nec  quisquam  aeratas  acles  ex  agmine  tanto 
Misceri  putet,  aeriam  secl  gurglte  ab  alto 


700 


montc  vid.  ad  XI,  785.  Ai-ces  de 
montilnis  nsurpatas  vidimus  iam  Geo. 
I,  240.  II,  172.  525.  Acn.  VI,  783. 
al.  —  Flav inia  ari^a.  Silius  VIII, 
492.  (aperte  h.  ].  imitatus)  comTne- 
morat  Flavinam ,  Etruriae  oppidum, 
quod  etiam  Flaviniwn  appellatum  fu- 
isse,  Servius  ad  li.  1.  auctor  est, 
quodque  mature  videtur  interiisse.  Cf. 
Cluveri  Ital.  ant.  II,  3.  p.  551.  Hol- 
sten.  ad  Cluver.  p.  63.  ibi  situm 
fuisse  suspicatur,  ubi  nunc  Tiano.  — 
697.  ^,Lacns  Ciminius  cum  monte  et 
saitu  Ciminio,  e  Liv.  IX,  36,  8.  [non 
367.,  ut  in  omnibus  Heynii  editt., 
etiam  a  Wagn.  repetita,  legitur]  noto, 
nunc  Fago  cH  Vico  et  Lago  cli  Ron- 
ciqlione  [cf.  etiam  Flor.  I,  17.  Sil. 
Vm,  493.  Cohmi.  VIII,  16,  2.  all. 
et  liber  meus  Handb.  d.  alt.  Geogr. 
III.  p.  522.];  tandemque  Capena  Fa- 
liscis  contermina  cum  luco  Feroniae 
in  agro  Capenate  sito.  Vid.  Liv. 
XXVI,  11.  I,  30.  Dionys.  III,  32. 
Silinm  XIII,  84  sqq. ;  qui  idem  lo- 
cum  nostrnm  expressit  VIII,  491 
sqq."  H.  De  Capena  (quae  ntinc  Ci- 
vilucola)  et  Feroniae  luco  cf.  liber  meus 
modo  coram.  III.  p.  609  sq.  —  698. 
Ihant  aeqiiati  numero,  i.  e.  gres- 
3us  aequabant  ad  numerum  carminis, 
nt  de  numeroso  incessu  ad  rbythmum 
facto  cogitandum  sit.  Cf.  Santen.  ad 
Terent.  Maur.  176.  Alteri  enim  expli- 
cationi,  utsensus  sit:  aequatiss.aequa- 
libus  numero  ordinibus  incedebant 
(quam  iuvaret  locus  XI,  599.  Compo- 
siii  numero  in  turmas  et  quam  etiam 
Wagn.  ampleetitur),  adversantur  v. 
703 — 705.  —  reg  emque  caneb  ant. 
Erat  mos  militaris  in  itinere  carmina 
in  heroes  canere.  Cf.  Silius  VIII,  420. 
de  Sabinis:  Jbant  et  laeti  pars  San- 
cwn  voce  canehant  Auctorem  gentis  cett. 
(qui,  Heynio  iudice,  aptius  ipsum 
auctorem  gentis,  quam  Virgilius  regem, 
ViuGiL.  Pars.  III.  Ed.  ni. 


quera  canant,  commemorat)cum  ciusd. 
III,  345.  Tac.  Germ.  3.  Primumque 
ojnnium  virorwn  fo7-tium  ituri  in  poeMa 
canunt  (scil.  Herculem)  etc.  —  699. 
Comparationem  ex  Ilom.  II.  II,  459  sqq. 
et  Apollon.  IV,  1300  sqq.  sumptam 
esse,    adnotant   Heyn.    aliique   Intpp. 

—  qtiondam.  Vid.  ad  Acn.  II,  367. 

—  liquida  inter  nuhila.  Vid.  ad 
Geo.  1,404.  etAen.  V,  525. —  e  pastu, 
ut  Geo.  I,  381.  et  IV,  186.  Apud 
Macrob.  V,  8.  aliquot  Codd.  a  pasiu. 

—  700.  Memorabilis  hic  locus  de 
cantu  cycnornm  ]aete  vo]antium,  quum 
alii  scriptores  non  nisi  de  cantu  rao- 
ribundorum  olorum  loqui  soleaut.  Cf. 
adnott.  ad  Ecl.   VIII,  55.  et  IX,  29. 

—  701.  Dant  modos.  Vid.  ad  IX, 
323.  —  amnis,  Cayster,  et  Asia 
palus.  Vid.  ad  Geo.  I,  383.  — 
,,pulsa,  scil.  modis,  sono,  resonans; 
non  remis,  ut  alii  accipiunt.  Burm. 
ait:  a  cygnis  natantibus  vel  plauden- 
tibus  aquas  alis  suis.  Etiam  hoc  lon- 
gius  petitum.  [Cf.  Ecl.  VI,  84.  Prop. 
II,  20,  48.  Le?'nae  pulsa  tridente  palus, 
et  Tibul].  II,  5,  34.  ire  solebat  Exi- 
guus  pidsa  per  vada  linter  aqua.']  — 
703  sqq.  Ut  agmen  incedebat  eum 
cantu  et  tripudio,  nemo  putaret  iliud 
ad  pugnam  faciendam  incedere.  Peti- 
tum  ex  Apollon.  IV,  238."  LL  Eecte 
autem  Wagn.,  qui  praeter  ApoUonium 
etiam  Ilom.  I].  III,  2 — 7.  conferri 
iubet,  vv.  703 — 705.  non  ad  cantum 
referendos  essedocet,  utvv,  699 — 702., 
sed  ad  numerum ,  ut  copiarum  nu- 
merus  cum  avium  gregatim  volantium 
raultitudine  comparetur:  unde  etiam 
patet,  tanto  non  esse  positura  pro 
tali,  quod  Heyn.  censet,  multo  minus 
vero,  nescio  quo  Viro  docto  suadente, 
in  tcdi  mutandum.  Quae  autem  volu- 
cres  intel]igantur,  perinde  est.  Cf, 
etiara  supra  VI,  310  sqq.  —  704.  Mi- 
sceri.  Acies  miscentur,  dum  congre- 

6 


«.a^rtt 


82 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Urgeri  volucrum  raucarum  ad  lltora  nubem. 

Ecce  Sabinorum  prisco  cle  sanguine  magnum 
Aornen  agens  Clausus  magnique  ipse  agminis  instar, 
Claudia  nunc  a  quo  difFunditur  et  tribus  et  gens 
Per  Latium,  postquam  in  partem  data  Roma  Sabinis. 
XJna  ingcns  Amiterna  cohors  priscique  Quirites, 
Ereti  manus  omnis  oliviferaeque  Mutuscae; 


705 


710 


diuntur  et  pugnant.  Cf.  v.  c.  Lucan. 
I,  578.  Jnsonuere  tubae  et  quanlo  cla- 
more  cohortes  Afisceniur  otc.  et  vid. 
Geo.  IV.  75.,  ubi  misccri  i.  q.  con- 
gregari.  Pcerlk.  tamen,  de  hoc  usu 
simplicis  verbi  miscendi  dubitans,  coni. 
jVec  quisquam  aeraias  acics  haec  afiml- 
na  tanta  Misccri  putet^  quae  satis 
mire  explicat:  nec  diceres  haecagmina 
tanta  essc  aeratas  acies.  —  ZTrgeri. 
Cf.  V.  c.  Ovid.  Met.  XV,  1S2.  et  imcla 
impeUitur  uncla  Urr/eturque  prior  vcni- 
ente  uryetque  priorem^  et  Hor.  Ep.  1, 17, 
25.  w^get  cliem  nox  et  clies  noctem.  — 
volucrum  nuhes,  ingens  volucrum 
numerus,  quae  multitudine  sua  atrae 
nubis  instar  quasi  diem  obscurant. 
Thiel.  comparat  ITom.  11.  IV,  274. 
jECfog  nti^ojv,  Eur.  Phoen.  257.  vicpos 
uanidLoy,  lacobs.  delect.  Epigramm. 
Gr.  p.  299.  yoojv  vtcfog,  Lucan.  II, 
262.  nubes  telorum  et  similia,  coll. 
Drak.  ad  Silinm  XVI,  566.  et  Burm. 
ad  Val.  Fl.  II,  551.—  706  sqq.  „Com- 
mode  gentis  Claucliae  originem  [no- 
mcn  potius  dixeris :  vid.  Niebuhr. 
Eom.  Gesch.  Vol.  I.  p.  466.  ed.  3. 
Wagn.']  ab  Atta  vel  Atto  s.  Attio 
Clauso  adhibuit,  etsi  vulgo  auctor 
stirpis  habebatur  iile  Clausus,  qui 
quinto  a  regibus  eiectis  anno  cum 
clientibus  Romam  liegillo  in  Sabinis 
venerat.  Cf.  Liv.  II,  16.  Suet.  Tib. 
1.  -  -  Virgilii  locum  expressit  Silius 
VIII,  414  sqq."  //.  Idem  lleyn.  vcrba 
sic  coniungenda  putat :  Clausus,  prisco 
de  sangidne,  agens  aginen  magnum  Sa- 
binorum,  mafjnique  cett. ;  quum  tamen 
longe  simplicins  ct  liaud  dubic  rectius 
sit  coniungcre  verba  de  prisco  san- 
guine  Sabinorum.  Ceterum  de  Clauso 
vid.  etiam  Heins.  ad  Ovid.  Fast.  IV, 
305.  omninoque  de  historica  huius 
loci  rationc  Petersen  de  originibus 
historiae  Hom.  Diss.  (Ilamb.  1835,  4.) 
p.  28.  —  prisco  de  s  angxiine.  Cf. 
Strab.  V.  p.  228.  ucO.aiozcaov  ytvog 
Qt  Sa^ivoi  y.cd   ((vro/Oovsg.  —    707. 


ipse  cum  singulari  vi  ogmini  oppo- 
nitur.  Cf.  ad  Ecl.  VIII,"  96.  et  alibi 
adnott.  • —  709.  postqtiam  -  -  dafa. 
De  Copulae  est  defectu  vid.Wagn.  Qu. 
Virg.  XV,  13.  Aen.  IV,  151.  VIII,  362.  et 
adnott.  ad  Geo.  II,  180.  etc.  Ceterumde 
foedcrc  cum  T.  Tatio  constituto  cogi- 
tandum,  quo  Sabini  in  urbem  reccpti 
sunt.  —  710  sqq.  ,,Situs  locorum, 
qui  nunc  commemorautur,  docet,  agri 
Sabini  fines  a  poeta  antiquiora  quippc 
tcmpora  respicicute  paullo  latius  con- 
stitui,  quam  apud  Strabonem  et  Pli- 
nium  produnUir.  Vid.  Exc.  VIII."  //. 
—  A  m  ite  r  n  u  m,  Sabinorum  oppidum, 
in  finibus  Vestinorum ,  haud  procul 
ab  Aterni  fontibus  situm ,  Sallustii 
patria,  de  quo  cf.  Strab.  V.  p.  228. 
Plin.  III,  12,  17.  Liv.  XXVI,  11,  10. 
XXVIII,  45,  19.  alii.  Reliquiae  oppidi 
nunc  dicuntur  Torre  cV  Amiterno  s. 
Castello  di  S.  Viitorino.  Cf.  liber  meus 
Handh.  d.  alt.  Geocjr.  III.  p.  638.  — 
prisci  Qiiirites,  i.  e.  Curites,  Cu- 
renses,  Curium  incolac ,  de  quo  op- 
pido  vid.  ad  VI,  811.  Constat,  ex 
vulgari  opinione  Romanos  ipsos,  cum 
Sabinis  coniunctos ,  ab  hoc  illorum 
capite  Qidiitum  nomen  assumpsisse 
(cf.  Becker  llom.  Alterih.  II.  p.  21 
sqq.);  quamquam  etiam  aliae  huius 
nominis  etymologiae  prolatae  sunt. 
(Cf.  Niebuhr.  Rdm.  Gesch.  L  p.  322 
sqq.  Gottling.  liom.  Staatsverf.  p.  60 
■sq.  et  Ruperti  Ilandh.  d.  Rom.  Alterth. 
II.  p.  8.)  —  711.  Eretum,  ad  Al- 
]iam,  haud  procul  a  Tiberi  situm ; 
nunc  Monte  Rotondo  appellatum.  Cf. 
Strab.  V.  p.  228.  Dion.  Ilal.  IIL  p. 
173.  XL  p.  687.  Liv.  III,  29,  7.  alii 
et  liber  meus  modo  comm.  III.  p. 
610.  —  2^r ehula  Mutusca  inter 
Sabinorum  oppida  commemoratur  a 
Diouys.  Hal.  I,  11.  Plinio  III,  12,  17. 
et  luiio  Obsequ.  c.  102.  et  103.  Cf. 
etiam  Strab.  V.  p.  228.  et  MartiaL  V, 
72,  1.  Eius  reliquiae  videntur  super- 
essc   in   Monte  Leone.  Cf.  liber  meus 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


83 


Qui  Nomentnm  iirbem,  qui  Rosea  rura  Velini, 
Qui  Tctricae  horrentis  rupes  montemque  Severum 
'Casperiamque  colunt  Forulosque  et  flumen  Himellae; 
iQui  Tiberim  Fabarimque  bibunt,  quos  frigida  misit 
Nursia,  et  Hortinae  classcs  populiquc  Latini; 
Quosque  secans  infaustum  interluit  Allia  nomen: 
Quam  multi  Libvco  volvuntur  marmore  fluctus. 


715 


Ilandb.  d.  alt.  Geogr.  ibid.  ~  712. 
Nomentum  ((luod  redit  infra  VI, 
773.),  unde  viii  Nomentana  nomen 
acccpit  (Liv.  III,  52.  3.),  Latii  oppi- 
dum  ab  Albanis  condituni ,  post  Sa- 
binis  subiectum,  ideoque,  ut  alia,  pcr 
anachronismum  hic  commemoratum; 
nunc  Mentana.  Cf.  Strab.  V.  p.  349, 
Steph,  Bvz.  p.  f;01.  Dion.  llal.  IL 
p.  116.  Plin.  III,  12,  17.  et  liber 
jneus  geogr.  ibid.  —  Rosea  rura 
s.  Cam.pi  Roseac,  in  agro  Reatino 
(unde  Reatina  Terape  ap.  Cic.  ad  Att. 
IV,  15.)  ad  Velinum  lacum  s.  Rea- 
tinam  paludem  (Plin.  II,  103,  106.), 
siti  et  summa  fertilitatc  nobilissimi. 
Cf.  Varr.  R.  R.  I,  7,  II,  7.  III,  1.  2. 
Plin.  III,  12,  17.  XVII,  4,  3.  et  XIX, 
9,  56.  Cic. 'ad  Att.  IV,  15.  Cluver. 
Ital.  ant.  p.  679.  et  liber  meus  Handb. 
d.  alt.  Geogr.  III.  p.  638  sq.  R.eate 
ipsum,  oppidum  satis  notum,  nunc 
Rieti  appellari  coustat.  —  713.  Te- 
tricus,  mons  arduus  Sabinae,  de  quo 
vid.  Varro  R.  R.  II,  1.  Silius  VIII, 
419.  et  Cluver.  p.  415.  —  Severus 
mons,  alibi  non  commemoratus.  Urer- 
que  pertinebat  ad  Fiscellum  montem, 
qui  nunc  dicitur  Monti  della  Sibilla. 
Cf.  liber  rneus  modo  comm.  III.  p. 
493.  —  714.  Casperia,  quam  Silius 
VIII,  416.  Casperulam  vocat,  ad  Hi- 
mellae  fontes  a  Curibus  septemtrionem 
versus  sita  erat,  (vid.  Vib.  Sequ.  p. 
11.)  idemque  oppidulum  videtur,  quod 
nunc  Aspra  appellattir.  Cf.  liber  meus 
Handb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p.  640.  — 
Foruli,  vicus  in  monte  haud  procul 
ab  Himellae  effluvio  in  Tiberim  con- 
ditus,  fortasse  Civiia  Tomussa  no- 
strorura  temporum.  Cf.  Strab.  V.  p. 
228.  Liv.  XXVI,  11,  11.  Silius  L  1. 
et  liber  meus  modo  comm.  III.  p.  639. 
. —  Himella  ipsa,  cuius  etiam  Vibius 
Sequ.  meutionem  facit,  nunc  vocatur 
Aja;  nisi  potius  Aja  est  Avens  vete- 
rum,  in  quem  Himella  rivus  effunditur. 


Cf.  Mannert.  Geogr.  d.  Gr.  u.  R.  IX, 
1.  p.  527  sq.  Ceterum  vid.  supra  ad 
V.  683.  —  715.  Tiberim  cum  Wagn. 
scripsimus,  Med.  aliorumque  Codd., 
de  quorum  lcctione  certo  constat, 
auctoritatc  moti;  quibus  enim  Codd. 
h.  L  iuvetur  vulg.  scriptura  Thybrim, 
non  Jiquet.  Virgilium  autem  non 
minus  quam  alios  poetas  in  scribendo 
hoc  noniine  variare,  notum  est;  et 
quamquam  noster  saepius  forma  Thy- 
bris  utitur,  Tiberim  tamen  etiam  Geo. 

I,  499.  legimus.  De  variis  huius  nomi- 
nis  formis  cf.  omnino  Isid.  Orig.  XIII, 
21.  Tzchuck.  ad  Melam   Vo].  III.  P. 

II,  p.  436  sq.  et  librum  meum  Handb. 
d.  alt.  Gcogr.  III.  p.  510.  —  Fabaris 
s.  Farfarus  (Ovid.  Met.  XIV,  330.), 
qui  supra  Cures  in  Tiberim  effluit, 
nunc  Farfa  vocatur,  Vid.  librum 
meum  modo  comm.  III.  p.  512,  — 
716.  Nursia  (nunc  Norcia  appel» 
lata),  Sertorii  patria,  qtiam  etiam  SiL 
VIII,  419.  et  Suet.  Vesp.  2.  corame- 
morant,  in  septeratrionalibus  Sabinae 
montibus  adNarem  fluvium  sita;  quare 
hic  frigida  vocatur.  Cf.  liber  meus 
saepius  comra.  III.  p.  639. —  ,,Hor' 
tinae  classes  simpL  pro  copiis; 
a  classibus,  quae  populi  partes  sunt: 
contra  quam  Fontan.  de  Antiqq.  Hor- 
tae  I.  x^-  8-  statuebat  [qui  classes  de 
navibus  capiebat]"  H.  Sic  etiam  in 
fragra.  Fabii  Pict.  ap.  Gellium  I,  11. 
procincta  classis  pro  exercitu  armato. 
Unde  eiusmodi  quoque  loci  expli- 
candi,  ubi  navium  classis  sine  pleo- 
nasmo  legitur,  velut  Liv.  XXII,  37, 
13.  Cf.  adnott.  ad  Aen.  III,  602. 
Horta  autem   s.  Horianum    (ap,  Plin. 

III,  5,  8,)  Etruriae  fuit  oppidum  ad. 
Naris  et  Tiberis  confluentem  situm, 
nunc  Oria  appellatum.  Vid.  PaulL 
Diac,  IV,  8.  et  librum  meum  Handb. 
d.  alt.  Geogr.  III.  p.  614,  —  populi 
Latini,  oppida  Latinorura  in  agro 
Sabiuo.  —  718.  ,.Pro  interlidt  Ascou. 


84 


P.   VIRGILII  MAEONIS 


Saevus  ubl  Orion  hibernis  condltnr  iinclls, 
Vel  ciim  so]e  novo  densae  torrentur  arlstae 
Aut  Hermi  campo,  aut  Lvciae  flaventibus  arvis. 
Scuta  sonant,  pulsuque  pedum  conterrita  tellus. 


720 


Pedianus  citat  intervetiit,  quod  ab 
Heinsio  probatum  recte  reiecit  Schi- 
rach.  p.  465."  lalin.  —  Allia,  Sa- 
binae  parvus  fluvins,  vel  potius  rivus, 
qui  Ficuleae  agros  permeat  ct  in  Ti- 
berim  eftunditur,  clade  Romanorum 
in  bello  Gallico  a.  d.  XV.  Kal.  Sext. 
a.   U.    C.  364.   celeberrimus    (cf.  Liv. 

V,  37  sqq.);  quare  a  poetis  Romanis 
non  facile  sine  epitheto  ad  illam  ca- 
lamitatem  spectante  commemoratur. 
Sic  Ovidio  A.  A.  I,  413.  JlehiUs, 
Lucano  VII,  409.  fastis  damnata,  Silio 
VIII,  649.  horrijica  vocatur  cett.  Vide- 
tur  autem  is  fluvius  csse,  qui  nunc 
Fiume  di  Conca  appellatur.  Cf.  Gell. 
Topogr.  of  Rome  I.  p.  77  sqq.  De 
norainis  scribendi  ratione  pcr  gemi- 
natimi  Z  cf.'  Osann.  ad  Apulci.  de 
■orthogr.  p.  28.  In  Codd.  enim  et 
veteribus  monumentis  modo  Alia, 
modo  Al/ia  scriiJtum  apparet.  Cf. 
Arntzen  ad.  Aur.  Vict.  de  vir.  ill.  c. 
23.  Duker.  ad  Flor.  I,  13.  Zumpt.  ad 
Cic.  Div,  iu  Caec.  15,  48.  Wagn.  Orth. 
Verg.  p.  415  sq.  et  Peerlk.  ad  h.  L 
—  Ceternm  satis  notura  est,  populos 
Vcl  regiones  a  poetis  significari  flu- 
yiorum  primariorum,  qui  eas  perrae- 
ant,  nomine  posito.  Cf.  Jani  p.  406. 
ct  adnott.  ad  Geo.  I,  509.  Quod  atti- 
net  ad  voc.  nomen  cura  epitheto  ali- 
quo  nominibus  propriis  pcr  apposi- 
tioncm  adiectum,  ThieL  confert  Lu- 
can.  I,  313.  nomina  vana  Catones;  ibid. 

VI,  795.  popularia  nomina  Dr?tsos] 
SiL  II,  177.  nohile- nomen  Enrydamas 
etc.  —  718,  719.  ,,Ex  Apoll.  I,  1201 
sq.  adurabratum.  Mare  tcrapestatibus 
vcxatur  sub  Orionis  occasura,  qui  fit 
ineunte  hicme.  Cf.  Petav.  ad  auctar. 
Op.  de  doctr.  temp.  p.  90.  Est  enira 
occasus  Oriouis  matutiuus  apparens 
circa  Decerabris  initia."  //.  Cf.  ctiara 
adnott.  ad  I,  535.  III,  517.  et  IV,  52. 
Cetcrum  ante  Qnam  mvlli  supplendam 
essc  talem  fere  sententiam  :  hi  onnics 
tam  multi  (tanto  numcro)  convcniuut 
vcl  iuccdunt,  in  ])romptu  cst.  Cf.  si- 
milis  locus  II,  303.  —  Lihyco  viar- 
more.     Vid.  ad  Gco,  1,254.  ct  Acn. 


VI,  729.  —  719.  Cf.  ApolL  Rhod.  T, 
1202.  ^SffjsnCij  o?.ooTo  dvai^  nt/.ai 
'rLQuorog.  Saevus  Orio?z.  Vid.  adl, 
535.  et  IV,  52.  —  conditur  undis. 
Vid.  ad  Geo.  I,  246,—  720.  lahn.  h.  1. 
sic  intelligit :  Vel  quam  multi  volvuntur 
fluctus,  quum  sole  novo  cett,,  nt  fluctus 
de  segetibus  raotis  dicatur.  Sed  vere 
opponitWagu.,parura  elega.ntei' fuctus 
ita  primum  propric,  tum  improprie  dici : 
immo  poetam  oralionem,  quae  proprie  \ 
sic  procedere  deberet:  Vel  qxiam  midtae 
aristae  novo  solo  torrentur,  ita  inver- 
tisse,  ut  eam  accoraanodaret  ad  simi- 
litudinem  praegressi  enuntiati  uhi  con- 
diiur,  multitudinisautem  notioncm  ex- 
primeret  epilheto  densae.  Comparat 
etiam  similcm  locum  X,  641  sq.  Sic 
si  locum  capiraus,  non  opus  est,  ut 
cum  Menag.  lcgamus  Vel  quot,  aut 
facilcm  sane  Fabri  coniecturara  (Hey- 
nio  quoque  ct  Thielio  probatara)  Vel 
guam  (scil.  densae^  amplectaraur,  cui 
Peerlkarapiana  Vel  suh  sole  haud  du- 
biepostponenda. —  sole  novo,  prirao 
aestu  solis,  i.  e.  prima  aestate.  Cf. 
Ovid.  East.  I,  163.  Biuma  novi  prima 
est  veterisque  novissima  solis.  Val.  El. 
II,  441.  Illi  sole  novo  laeti.  Ncque 
aliter  intelligendus  videtur  Sol  recens 
ap.  Pers.  V,  54.  Wagn.  laudat  Gro- 
nov.  Diatr.  c.  36.  in.  —  721.  De 
Ilermo  vid.  ad  Geo.  II,  136  sq.  — 
„Lycia,  aspcra  ct  saxosa  regio,  ne- 
scio  an  alibi  fertilitatis  laude  celebrc- 
tur.  Eidem  tamen  poctac  facit  Phry- 
giae  et  Lydiac,  quam  Ilernms  alluit, 
vicinia."  //  Neque  Lycia  ipsa  prorsus 
infecunda  crat.  Cf,  Sti'ab.  XIV.  p. 
671.  Ovid.  Met.   VI,    317.    Plin,  XII, 

I,  5.  XXI,  6,  17.  et  quae  cxposuimus 
in  libro  nostro  Ilandb.  d.  alt.  Geogr. 

II.  p.  251.  et  in  Pauly  Realencycl. 
IV.  p.  1256.  Peerlk.  tamen,  quum 
poctae ,  ,,duo  cxempla  ita  seiDaratim 
pcr  aut  —  ant  ponentes,  sumant  po- 
tius  regiones  longis  intervallis  remo- 
tas,  quam  propiucjuas,"  praefcrt  Schra- 
deri  coniecturam  Lihyae.  —  722,  con- 
territa  (scil.  cst)  tellns.  Sic  optimi 
Codd.,  Med.  liom.  alii,  quos  Brunck., 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


85 


lliiic  Agamcmnonius,  'J'roiani  nomiuis  liostis, 
Clutu  iungit  Halcsus  cquos,  'J'urnoquc  feroccs 
jMillc  rapit  populos,  vcrtunt  iclicia  l>acc]io 
Massica  qui  rast.ris,  ct  quos  dc  collibus  {iltis 
Aurunci  miscre  patrcs  Siclicinaquc  iuxta 
Acquora,  quiquc  Calcs  linquunt,  amnisquc  vaclosi 


7  25 


Hcyn.,  Wagn.(inmai  cdit.),Iahn.  sccuti 
sunt.  Vulgo  trcmit  excita  tellus,  quocl 
pracbcnt  Falat.  aliiquc  Codd.,  haud 
dubie  cx  XII,  445.  huc  translatum, 
quare  nescio ,  cur  Wagn.  in  minore 
cdit.  rcstitucrit.  Pccrlk.  coni.  p.  p. 
i/ci/iit  exciia  \teJlus ,  coll.  llomcrico 
jj/vo  noaal  jutya  orofaxiC^^o  yuTa,  — 
723  sqq.  Hinc,  cx  hac  (alia)  parte. 
,,[IaIes7is  adducit  populos  e  priscis 
Auruncorum  et  Oscorum  sedibas.  No- 
vat  lioc  poeta,  quod  Campanorum 
ducem  facit;  nam  alibi  eius  memoria 
ad  Faliscos  spectat.  Cf.  Ovid.  Past. 
IV,  73  sq.  —  Agamemnonius  s. 
Agamemnonis  olira  comes  ct  milcs, 
s.  originem  ab  Agamemuone  duceus; 
ab  eo  natus  esse  non  potuit,  nam 
pater  X,  417.  vatesJ''  H.  Illud  verius 
videtur;  quamquam  ctiam  Ovidius 
Fast.  IV,  73.  Halesum  Atriden  vocat. 
Auriga  enim  fuit  Agamemnouis,  quo 
interfecto  Argos  patriam  fugit  et  in 
Italiam  delatus  Falerios  condidit.  Cf. 
etiam  infra  X,  352  sqq.  Ovid.  Am, 
III,  13,  31.  Silius  VHI,  476.  Solin. 
c.  8.  et  Dorn  Seitfcn  Lcxicon  nomm. 
propp.  p.  172.  Editores  iiomen  viri 
modo  Halaesus ,  modo  Halesus  scri- 
buut  pro  arbitrio  ;  Yv^agn.  tamen,  Cod. 
Med.  auctoritatem  secutus,  qui  uno 
tautum  loco  X,  352.  diphthongum 
non  habct,  ubique  Halaesus  cxaran- 
dum  curavit,  quamquam  ipse  putat, 
hoc  fortasse  vituperaturos  esse  Otfr. 
Muellerum  aliosque,  qui  nomina  Ha- 
lesus  ct  Falerii  inter  se  cognata  sta- 
tuant  (ut  ille  in  libro  Die  Etrusker 
Vol.  II.  p.  272  sq.).  Inter  Iios  autem 
est  etiam  Servius,  qui  docet,  Faliscos 
dietos  esse  pro  Haliscis ,  ut  fehrern 
pro  hebri,  formicas,  quae  Hormiae  fue- 
rint,  iiTib  ciis  oofjrjg,  et  similia.  Cf. 
etiam  Heins.  ad  libri  X.  1. 1.  —  Cu  r  r  u 
iimyit  equos.  veniebat  curru  vectus. 
Curru  vulgo  pro  Dativo  habent  (vid. 
adnott.  ad  Ecl.  V,  29.);  sed  lahnio 
teste  Huschkiusin  Comment.  adlegem 
XII.    tab.    dc   tigno    iuncto    (Vratisl. 


1837.  4.)  p.  4.  docct,  vcrbum  iunr/cre 
etiam  cum  Ablativo  copulari.  —  725. 
Turno  (Dat.  commodi)  rapit  ])  o- 
pulos,  raptim  adducit.  Cf.  Acn.  X, 
178.,  Liv.  II,  20,  7.  mayiipnlos  alifpws 
secum  rapit.  Tac.  Ann.  I,  56.  rapere 
cxcrcitum  in  Cattos.  IV,  25.  cito  ac/mine 
rapere  cohortes.  Plin.  Pan.  14,  quum 
lec/iones  duceres  seu  potius  —  tanta 
velociias  erat  —  raperes  cett.  Videtur 
autem  Turnus  Auruncis  a  se  sub- 
actis  (cf.  infra  v.  795.  et  XII,  94.) 
hunc  peregrinum  ducera  sibi  de- 
ditum  praefecissc.  —  Massica. 
Vid.  Heind.  ad  Hor;  Sat.  II,  4,  51. 
et  adnott.  ad  Geo.  II,  143.,  de  forraa 
autera  nominis  Ruddira.  I.  p.  107.  — 
felicia  Baccho,  i.  e.  vino  suo  (vid. 
ad  Ecl.  V,  69.).  De  hac  constru- 
ctione  Adiectivi  felix  pro  dives  po- 
siti  vid.  V.  c.  Aen.  VI,  785.  felix  prole 
virum.  Saepius  cum  Genitivo  con- 
struitur.  Vid.  adnot.  ad  Geo.  I,  277. 
eoll.  cum  iis,  quae  ad  Ecl.  V,  37. 
adscripsimus.  ■ —  rastris  vertere^ 
ut  alibi  aratro.  Vid.  supra  ad  v.  539. 
—  727.  cle  collibus  altis  Sidici- 
naque  iuxta  Aequora,  i.  e.  in 
moutibus  altis  iuxta  Sidicinum,  cam- 
pestre  oppidum,  habitantcs  quos  mi- 
serunt  Aurunci.  Attrunci  ultra  Li- 
rim  in  Latii  ct  Campaniae  confinibus 
habitantes  ad  Ausones  pertinebant. 
Vid.  Plin.  m,  5,  9.  Liv.  II,  16,  8. 
VIII,  15,  1  sq.  al.  et  librum  meum 
Handh.  d.  cdt.  Geogr,  III.  p.  533.  De 
/Sidicinis,  populo  Ausonio  Campa- 
nis  subiecto,  qui  ad  Massicum  mon- 
tem  et  Samnii  fines  incolebat,  vid. 
Cic.  Phil.  II,  41.  Liv.  VH,  29,  5. 
VIII,  2,  3.  16,  3.  al.  et  liber  meus 
modo  comm.  III.  p.  730.  De  aeqtiore 
pro  campo,  planitie  posito  vid.  ad 
Geo.  I,  50.  et  II,  105.  —  Cales, 
Carapauiae  oppidum  notissimum,  nunc 
Calvi  appellatum,  de  quo  vid.  Strab. 
V.  p.  249.  Liv.  VIII,  16,  1.  Tac. 
Ann.  VI,  15.  Cic.  ad  Att.  VIII,  15. 
multique    alii.    lucolao,   Caleni,    ad 


86 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Accola  Volturni,  pariterque  Saticulus  asper, 
Oscorumque  nianus.     Teretes  sunt  aclides  illis 
Tela;  secl  haec  lento  mos  est  aptare  flagello. 
Laevas  caetra  tegit;  falcati  comminus  enses. 

Nec  tu  carminibus  nostris  indictus  abibis, 
Oebale,  quem  generasse  Telon  Sebethide  nympha 
Fertur,  Teleboum  Capreas  cum  regna  teneret, 


730 


735 


Ausones  pertinentes ,  cum  Sidicinis 
foedere  erant  iuncti.  Cf.  liber  meus 
Handb.cl.  alt.  Geogr.  III.  p.  741.  — 
729.  ,,Accola  Volturni  Saticulus 
quum  referenda  sint  ad  illa  Mille 
rapit  populos^  quartum  Casum  exspe- 
ctabis;  sed  repete  ex  illis  tale  qnid, 
quale  cum  eo  veniunt.  Similiter  Aesch. 
Pers.  33  sqq.  icXXovg  d"  6  fiiyag  xcu 
TioXvOne/uuioy  NtTKog  tns/uipsi^  JSovai- 
<JXiii'r/g  —  \4qgc'.  jurig  —  ''Aoi6/-iiiQ- 
cToff,"  Wagn.  Ad  Nominativum  autem 
eo  facilius  deflectere  potuit  poeta, 
quum  praecedant  relativae  illae  enun- 
tiationes  quivertunt  Massica,  qui  Ca- 
les  linquunt  etc.  et  satis  constet,  ajsud 
Romanos  non  minus ,  quam  apud 
Graecos,  Pronomine  relativo  haud 
raro  attractjonem  adeo  sequentis  Sub- 
stantivi  effici,  qua  de  re  Thiel.  con- 
ferri  iubet  Heind.  ad  Plat.  Hipp.  mai. 
§.  2.  Stallb.  ad  Plat.  Apol.  c.  32.  et 
Interpp.  ad  Cic.  de  Legg.  III,  5,  12. 
—  Volturnusj  qui  ex  Apennino 
prorumpens  omnem  Campaniam  per- 
meat  et  apud  oppidum  eiusdem  no- 
minis  in  mare  se  efFundit,  etiamnum 
Volturno  appellatur.  Cf.  Plin  III,  5, 
9.  Liv.  VIII,  11,  13.  Mela  II,  4,  9. 
XXII,  14,  1.  al.  et  liber  raeus  modo 
comm.  in.  p.  509.  Quod  hic  vadosus 
dicitur,  non  repugnat  aliis  locis,  ubi 
rapidus,  rapax,  celer,  sonorus  vocatur; 
nam  idem  fluvius  superiori  cursu 
vadosus,  versus  ostia  autem  ingens 
et  rapidus  esse  potest.  Cf.  Burm.  ad 
h.  1.  et  ad  Val.  Fl.  V,  180.  —  Sati- 
culus  pro  Saticulanis ,  ut  apud  Liv. 
IX,  21,  3.  XXVir,  10,  7.  vocantur 
Saticnlae  cives,  oppidi  montani  in 
Campaniae  et  Samnii  conlinibus  siti 
et  ad  priscos  Ausones  relati.  Cf. 
Steph.  Byz.  p.  589.  Liv.  VII,  32,  2. 
IX,  22,  1.  XXHI,  14,  13.  Vellei.  I, 
14.  et  liber  mcus  Hanclb.  d.  alt.  Geocjr. 
III.  p.  648.  —  asper,  quia  in  mon- 
tibus  habitnnt.  Scrv.  tamen  explicat 
„asper    moribus."    —    730.    Osci   s. 


Opici,  magna  et  potens  veteris  Italiae 
natio,  in  Campania  habitans,  de  qua 
praeter  librum  meum  Handb.  d.  alt. 
Geogr.  III.  p.  534.  vide  quae.  exposui 
in  Pauly  Healencycl.  V.  p.  1009  sq. 
Cf.  ctiam  Strab.  V.  p.  233.  Piin.  III, 
5,  9.  et  Festus  v.  Oscum.  p.  191.  Lind. 
—  „aclidas  s.  aclydas  ipse  Virg..' 
satis  declarat  iacula  fuisse  flagtlloy 
amento,  h.  e.  loro  [vid.  ad  VII,  380.],- 
aptata,  illigata,  quae  emitti  et  retrahi 
possent."  H.  Erant  autem  iacula  cu- 
bitum  semis  longa  et  utrimque  acu- 
minata.  Salmas.  ad  Trebell.  Claud. 
14.,  Drakenb.  ad  Sil.  III,  362.  et 
Turnebus  Advv.  XXX,  22.  aclidas 
eadem  fuisse  tela  suspicantur  cum 
Caesaris  (B.  G.  V,  46.)  tracjulis.  Vid. 
ctiam  Val.  Fl.  VI,  99.  Sil.'VIII,  552. 
et  Sid.  Apoll.  Paneg.  Maior.  416.  •— 

731.  aptare.    Vid.    ad   IV,    482.    — 

732.  caetra  s.  celra  genus  scuti 
brevioris  ex  corio  vel  loris  confecti, 
de  quo    vid.  Lips.  de  mil.  Eom.  IH, 

1.  et  Plin.  XI,  39,  93.  Cf.  etiam 
Caes.  B.  C.  I,  39.  48.  Suet.  Cal.  19. 
Liv.  XXI,  21,  12.  (ibique  Drak.) 
XXVIII,  5,   11.  Curt.  III,  2,  5.  Silius 

III,  278.  (ibique  idem  Drak.)  348. 
X,  231.  aL  —  falcati  comminus 
enses,  scil.  iis  sunt.     Cf.  aduott.  ad 

IV,  202.  Hcyn.  iutelligendum  pulat  ar- 
mant,  ex  antecedente  ^ef/Zi  repetendum; 
quo  non    opus  est.     De   ipsis  ensibus 

falcalis  cf.  Stat.  Achill.  II,  419.  Silius 
VIII,  585.  et  Drak.  ad  Silium  III, 
278.  —  comminus ,  quibus  utuntur 
ad  comminus  pugnandum.  —  733. 
indictus  pro  non  dictus  legitur 
etiam  Ter.  Phorm.  V,  7,  58.  Hor.  Od. 
III,  25,  7.  Liv.  V,  15,  10.  al.  (unde 
iilud  indicla  causa) ;  cum  quibus  locis 
cf.  Tcr.  Adelph.  III,  4,  62.  Non  me 
indicente  haec  flunt,   et  Liv.  XXII,  39, 

2.  etiam  nie  Indicente.  —  abihis.    Cf. 

V,  305.  314.  X,  366.  Sall.  lug.  110. 
repulsus  ahibis.  Hor.  Sat.  II,  1,  86. 
missus  ahihis  etc.  —  735.  Telebovm. 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


87 


lam  scnlor;  patrils  sccl  non  ct  filius  arvis 
Contentus  latc  iam  tum  dicione  i^rcmcbat 
Sarrastis  populos  ct  quac  ligat  acquora  Sarnus, 
Quique  Rufras  I^atulumquc  tenent  atquc  arva  Cclennac, 
Et  quos  malifcrae  (lcspcctant  moenia  Abcllae, 
Teutonlco  ritu  soliti  torqucrc  catelas; 


740 


pro  Telcbo.aniiii.  Vid.  adnott.  tul 
Aon.  I,  565.  ct  III,  21.  Tdchoae  rc- 
lictis  Taphiis  insulis  niaris  lonici  (vid. 
libruni  mcuni  Ilandh.  d.  alt.  (Jeocjr. 
III.  p.  1013.)  Capreas,  insulam  illam 
ad  Campaniac  litus  e  regione  Sur- 
renti  sitara  et  postca  Tibcrii  libidi- 
nibus  infamcm,  qnac  nnnc  Capri  vo- 
catur  (cf.  Strab.  II.  p.  123.  V.  p.  247. 
VI.  p.  258.  Plin.  III,  6,  12.  Mela  II, 
7,  18. 'Suet.  Tib.  40.  al.)  occupassc 
dicuntur.  Cf.  etiam  Tac.  Ann.  IV,  67. 
Capreas  Telehois  hahilatas  famu  refert. 
Stat;  Silv.  III,  5, 10.  et  Silius  VIII,'541. 
Hic  Tdon ,  primus  rex  eorum ,  cum 
Nympha  Sehethi  liuvii  Neapolin  allu- 
entis  (qucm,  nnnc  Fiume  della  Mag- 
dalena  vocatum,  commemorant  ctiani 
Stat.  Silv.  I,  9,  263.  Colum.  X,  134 
et  Vib.  Sequ.  p.  18.)  progenuit  Oc- 
balum ,  qui  ex  insula  in  continentcm 
transgressus  loca  cjuaedam  in  Hirpi- 
nis  et  in  extrema  Campauia  occupavit. 
Eandem  fabulam,  quam  unde  Virgi- 
lius  acceperit  nescimus,  sequitur  etiam 
Silius  VII,  418.  et  VIII,  543.  —  735. 
Vost  teneret  cum  Wagn.Comma  addidi, 
quum  apertum  sit,  haec  cohaerere: 
quem  Telon  iam  senior  genevasse  fertur. 
—  736.  patriis  sedcett.  Cf.  adnott. 
ad  Ecl.  IV,  63.  —  737.  dicione 
(vid.  ad  I,  2^Q.)  premehat ,  coerce- 
bat.  Cf.  I,  54.  et  X,  54.  Wagn.  hic 
etiam  Lindem.  Gramm.  Latt.  Vol.  I. 
p.  14.  not.  8.  conferri  iubet.  —  738. 
,ySarrastes,  Sarni  fl.  (quem  olim 
Sarrum  pronuntiatum  esse  apparet) 
accolae,  memorantnr  etiam  Silio  VIII, 
538.''  H.  Adde  ciusd.  X,  335.  —  De 
Sarno  ipso ,  Campauiae  fluvio,  qui 
etiamnum  Sarno  appellatur,  cf.  Strab. 
V.  p.  247.  Plin.  III,  5,  9.  al.  et  liber 
meus  Handh.  d.  alt.  Geogr.  III.  p. 
519.  —  aequora^  campos,  ut  supra 
V.  728.  Ceterum  alterum  huius  versus 
hemistichium  citat  Oros.  IV,  15.  — 
739.  Rufrae,  quod  Campaniae  oppi- 
dum  nunc  Lacosta  Rufaria  vocatur, 
et  Batulum  Silio  quoque  VIII,  566 


s(j.    commemorantur.    Dc   Rufris    cf. 

ctiam  Drakenb.    ad  Liv.  VIII,  25,  4. 

—    Celentiae   inter    Campaniac   op- 

pida  alibi  nusquam  mentio  flcri  vidc- 

tur.    —     740.     „quos     desp  ectant 

m  0 enia  Abell ae.   Videtur  altum  in 

montc  situm  habnissc    hoc    oppidum, 

undc  erat  prospectus  in  agros  et  cam- 

porum  planitiem.   Alias  Avellana  nux 

huic   urbi    nobilitatcm    facit."   H.    Si- 

tum    erat   hoc    oppidum,    quod   nunc 

Avella  vecchia  nominatur,    haud  pro- 

cul  a  Nola   et   (Uanis   fonte.     Cf.   de 

eo  Strab.    V.  p.  249.  Plin.  III,  5,  9. 

lustin.    XX,    L    Silius  VIII,    544.    et 

liber  meus  modo  comm.   III.  p.  742. 

Quod    attinet    ad    verbum   dtspiciendi 

de  rebus  altis  ct    excelsis  usurpatum, 

vid.   Ileins.    ct   Drak.   ad    Silium   VI, 

156.  —   741.    „Cateia?n   vocem  Cel- 

ticam  esse,  quae  omninolongiushastae 

genus  designet,    docuit  nuper  BuIIet. 

Diction.   Celtic.  T.  11.  p.  286.  et  Mac- 

pherson    in    Critical  Dissert.    on    the 

Caledonians    p.     153."    H.     „Pandum 

fuisse ,    quod    in   hasta    mireris,    hoe 

telum,    discitur    ex    Silio    III,    277.'' 

Wagn.  Scrvius  praeterca  missile  telum 

fuisse  tradit,  quod,  ut  aclides,  a  iacu- 

lantibus  retrahi  posset.  Cf.  etiam  Val. 

FI.   VI,  83.    Gell.   X,  25.    et   Isidor. 

Or.   XVIII,  7.  —  Adiect.   Teutonicus 

legitur  etiara  ap.  Prop.  III,  2,  44.  lu- 

ven.  X,  282.     Lucan.  I,  256.  II,  69. 

Vcllei.  II,   120.  al.  —  soliti.  Notan- 

dus  Nominativus  appositi,  praegresso 

Accusativo.    Causa  autem,   cur  poeta 

non  &Qv\-g)iQ\'\t  populos  dicione  premebat 

solitos  torquere  cateias  Wagnero  auctore 

haec  cst,  <\uo(X  populos  dicione  premere 

ad  civile  imperium,  cateias  iorquere  ad. 

belium    spectat;    quare,    cjuod.    antea 

Obicctum   fuerit,    id    recte    nunc   per 

Casura  Subiecti  efferri;    illic    eos  pa- 

tientes  aliquid  apparere,  imperium  sci- 

licet,  hic  agentes.Eiusdeni  generisesse 

locum  X,  496  sqq.,  ubi  nemo  ferat  poe- 

tam  sic  scribentem :  rapiens  -  -  cae- 

s  a m  m a  n  u m  et  t  h a I  a  m  o  s  cr  u  e  n- 


88 


P.  VIPvGILIl  MARONIS 


Tegmina  quis  capitum  raptus  de  subere  cortex, 
Aerataeque  niicant  peltae,  micat  aereus  ensis. 

Et  te  montosae  misere  in  proelia  Nersae, 
Ufens,  insignem  fama  et  felicibus  armis; 
Horrida  praecipue  cui  gens,  adsuetaque  multo 
\  enatu  nemorum,  duris  Aequicula  glebis. 
Armati  terram  exercent,  semperque  recentis 
Convectare  iuvat  praedas  et  vivere  rapto. 

Quin  et  Marruvia  venit  cle  gente  sacerdos, 
Fronde  super  galeam  et  felici  comptus  oliva, 
Archippi  regis  missu,  fortissimus  Umbro, 
Vipereo  generi  et  graviter  spirantibus  hjdris 


745 


750 


to  s. —  742.  ,,Bene  rapius,  i.  e.raptini 
sublatns,  quia  recens  suberis  cortcx 
in  quamvis  formani  facile  [et  celeriterj 
flectitur."  Serv.  —  744.  ,,Sequuntur 
Aeqiii  vel  AequicuU,  qni  ad  ntramque 
Anienis  ripam  habitarunt.  Oppidum 
eorum  obscurum  i\%'sa."  H.  —  Ner- 
aae  alibi  non  commemorantur;  quare 
Both.  et  lahn.  receperunt  paucorum 
qnorundam  Codd.  lectionem  JVursae. 
Sed  Nursini^  a  riinio  III,  12,  17. 
inter  Sabinorum  popnlos  commemo- 
rati,  quos  Both.  et  lahn.  hic  rcspici 
censent,  incolae  snnt  Nirsiae  oppidi 
iam  supra  V.  716.  nominati.  —  Ufens 
commemoratur  etiam  infra  XII,  460. 
et  64 L  De  flnvio  huius  nominis 
vid.  ad  X,  518.  Ceterum  cf.  quae 
supra  ad  v.  532.  adnotavimus,  —  746. 
horrida  gens ;  horridus  enim  habi- 
tus  venatoribus  et  pastoribus  proprius. 
Cf.  Tibull.  II,  3,  76.  Ovid.  Met.  I, 
514.  cett.  —  viulto  Venaiu  Bachio 
ad  Ovid.  Met.  XIII,  554.  sextus  vide- 
tur  Casus,  de  qua  verbi  adsuescendi 
constructione  cf.  Burm.  ad  enudem 
locura,  Gronov.  ad  Liv.  XXXI,  35,  3. 
Freinshem.  ad  Flor.  I,  1-  et  Kritz. 
ad  Sall.  Cat.  2,  9.;  potcst  vero  etiam 
tertius  esse  Casus,  ut  supra  v.  490. 
IX,  607.  et  alibi  apud  Virg.  De  Da- 
tivo  autem  4.  Declin.  iitera  u  termi- 
nato  vid.  ad  Ecl.  V,  29.  —  746. 
,,Acq u i cula  (sc.  gens ;  nam  hacc 
iungenda);  sic  Aequicula  rura  Silius 
dixit  [VIII,  371.]  adicctiva  forma; 
duris  fjlebis,  [oppos.  putris  (jleba 
Gco.  I,  44.],  cui  est  ager  asper  et 
aratu  difficilis,  nnde  r/ens  horrida 
ei  venaiui  dedita.  Hinc  etiam  rapto 
vivcbant,  (pmm,  unde  viverent,  par- 
tum    et   couditiun  non    haberent.  Cf. 


IX,  609  sq.  613."  H.  Quare  et- 
iam  Silius  ].  1.  rasiris  domant  Ae- 
quicula  rura.  De  ipsis  Aequiculis 
s.  Acquis  inter  Latinos  et  Marsos 
ad  Anienem  et  circa  Algidum  de- 
gentibus  vid.  librum  raeum  Handb. 
d.  alt.  Geogr.  III.  p.  536.  —  748. 
terrain  exercent.  Cf.  Geo.  I, 
99.    ibique     adnott.    et  iufra   v.    798. 

—  V.  749.  primo  tantum  voc.  mu- 
tato  redit  infra  IX,  613.  —  Verbo 
freqnent.  convectandi  praeter  Virg. 
nemo  usus  videtur,  nisi  Tac.  Hist. 
III,  27.  —  750.  Marruvia  cum 
Wagn.  edidimus,  optimorum  Codd. 
(Med.  aliorunique),  Inscriptionum  (ap. 
Orell.  n.  3149.)  et  Strabonis  (qui  V. 
p.241.  nomen  scribit->/«^ot;i'oj')aucto- 
ritate  moti;  neque  alitcr  optimi  Codd. 
Silii  VIII,  507.  Vulgo  Marrubia.  Mar- 
ruvia  autem  gens  vocantur  Marsi  a 
capite  suo  Marruvio,  ad  Lacum  Fu- 
cjnum  sito,  de  quo  praeter  11.  11.  cf. 
ctiam  Dion.  Hal.  I.  p.  11.  Kunc  vo- 
catur  S.  Benedetto.  Vid.  librura  meum 
Handb.    d.     alt.    Geogr.    III.    p.    642. 

—  751.  fronde  et  felici  olivOy 
i.  e.  felici  olivae  fronde.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Ecl.  II,  8.  Geo.  I,  173.  II, 
192.  et  al.  De  epitheto  felix  vid.  acl 
Ecl.  V,  37.  Haec  autera  corona  olea- 
ginea  insigne  est  sacerdotis:  vid.  VI, 
230.  —  super  galeam.  Vid.  V,  556. 
Ceterum  cf.  Apulei.  X.  p.  249.  Bip. 
<le  Minerva :  capui  coniecia  fulgenti 
galea  et  oleaginea  corona  tegehaiur  ipsa 
galea\  Stat.  Theb.  VII,  351.  Omnibus 
immistas  cono  super  adspice  lauros ; 
et  Prudent.  in  Symm.  II,  662.  Quum 
galcam  sub  f-onde  oleae  -  -  Concutio 
ct  similes  locos.  —  753  sij.  ,,Nobllcs 
Marsi  scrpentum  incantationibus.    Cf. 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


89 


Spargcrc  qui  soinnos  cjinturjuc  manuque  solcbat, 
Mulcebatquc  iras  ct  morsus  arte  lcvabat. 
Scd  non  Dardaniac  mcdicari  cuspidis  ictum 
Evaluit,  ncquc  cum  iuvere  in  vulnera  cantus 
Somnifcri  et  iMarsis  quacsitac  montil)U3  l)crbac. 
Te  ncmus  Anguitiac^  vitrca  tc  Fucinus  unda, 
Te  liquidi  flevere  lacus. 


755 


760 


Cluver.  p.  759.  [Plin.  VIT,  2,  2.  XXV, 

2,  5.  Gell.  XVI,  11.]  Umbronein  sa- 
ccrdotein,  quara  regem ,  adduccre  in 
proelia  maluit  poiita,  quoniam  incan- 
tationem  ci  iaraa  prisca  tribuerat,  qua 
illa  jiotior  erat."  II.  —  vipereo  (je- 
nere  et  (jr.  sp.  hydris.  Vid.  snpra 
ad  V.  659.  —  (jr aviter  spiranti- 
biis,  i.  e.  vel  solo  affiatu  nocentibus. 
Cf.  Lucan.  IX,  724.  Sibilaque  effun- 
dens  cunctas  terrentia  pestes,  Ante  ve- 
nena  nocens.  —  754.  Sparjere 
somnos.  sparso  papavcre  {herbis,  v. 
758.,  vel  medicaiis  frwjibus,  VI,  420.) 
sopire.  —  cantu,  incantationibus. 
Vid.  ad  Acn.  IV,  487.  —  ^,manu. 
Dc  ofiis  sopoi'iferis  vel  herois  manu 
admotis  Burm.  accipit.  Sed  res  ipsa 
fert,  ut  de  taclu  accipiatur.  Est  hoc 
genus  domaudi  et  sopiendi  angues 
satis  notum,  quod  manuum  contactu 
lit.  Cf.  Plin.  VII,  2.  Etiara  Silius  in 
loco  ex  nostro  expresso  VIII,  501. 
tactuque  domare  venena,  h.  e.  serpen- 
tes  venenosos.  Idem  I,  411  sq.  nec 
non  serpentes  diro  exarmare  veneno 
Doctus  Athyr ,  tactuque  graves  sopire 
cheli/dros.''''  H.  Utrumque  etiara  con- 
iunxit  Silius  III,  300  sq.  Marmaridae, 
medicum  vuhjus,  strepuere  catervis,  Ad 
quorum  cantus  serpens  obJita  veneni, 
Ad  quorum  tactum  mites  iacuere  ce- 
rastae. —  755.  Mulceb  atque  iras, 
Vid.  ad  I,  153.  —  756.  Animadverte 
suavera  rei  posterius  gestae anticipatio- 
nem.  Cf.  infra  X,  544  sqq.  Ceterum 
locura  huic^sirailem  legiraus  II,  429. 
—  757.  Evaluit,  fortius  dictura, 
quara  siraplex  valuit,  i.  e.  potuit.  Cf. 
adnott.  ad  Geo.  IV,  145.  Aen.  IV, 
474.  XII,  866.  al.  Legitur  haec  vox 
etiaraHor.Ep.il,  1,  200.  Stat.  Silv.  II, 
1,  77.  Lucan.  IV,  48.  Quinctil.  X,  2.  — 
in  vulnera,  ad  vulnera  sanauda ,  ut 
contra  ap.  Manil.  IV,  83.  Ovid.  Met. 
IV,  150.  Stat.  Theb.  III,  583.  Siliura 
XIV,  548.  in  vulnera  valet  ad  vulnera 
infligenda,     (Cf,  Ruddim.   II.  p.  325. 


lland.  Turs.  III.  p.  314  sqq.  ct  supra 
ad  V.  13.  et  664.)  Sic  autcm  Palat. 
et  alii  haud  dubie  Codd.  ab  editori- 
bus  non  accuratc  collati.  Plurinii  ta- 
men  libri  in  vulnere,  quod  non  rairuni ; 
neque  crat,  cur  Peerllc.  (cui  tamen 
adscntitur  Gossr.)  hanc  lectioncm 
praeferret,  ratus  nirairum,  in  vulnera 
nihil  aliud  significare  posse,  quara 
quod  raodo  in  aliis  locis  valere  vi- 
diraus.  —  Mar  s  is  m  ontibu  s.  Peerlk. 
recte  haec  adnotat:  ,,AIia  MSS.  iu 
montibus.  Pluralia  ista,  sine  Praepo- 
sitione,  maius  spatium  significare  vi- 
dentur,  quara  si  Praep.  essct  adiecta.; 
hic  igitur:  per  omnes,  quam  late  pa- 
tcnt,  Marsos  raontes."  Cf.  Rarash. 
Gr.  Lat.  §.  147.  C,  b,  *)  p.  449.  — 
759  sq.  Cf.  similes 
sqq.  Geo.  IV,  461. 
44  sqq.  XV,  485. 
333  sq.  579  sqq. 
503  scjq.   Claud.  R. 


loci   Ecl.  X,   13 

Ovid.  Met.  XI, 

Statii    Theb.    V, 

VII,   684  sqq.    X, 

Pros.  II.  244  sq. 


Val.  FI.  IV,  374  sq.  Auson.  Mos. 
141  sq.  —  An  (juitiae  ne m us  s. 
lucus  ad  meridioiialera  lacus  Eucini 
finera  situs ,  et  ab  Angitia ,  Medeac 
sorore  ,  appellatus  ,  quae  hic  ob 
magicarum  rerum  scicntiara  divino 
cultu  afficiebatur.  Cf.  Silius  VIII,  499 
sqq.  ct  Solinus  c.  2.  Anjuitiae  au- 
tem  Med.  aliorumque  bonorum  Codd. 
est  scriptura.  Reliqui  cum  Diomede 
Gramm.  p.  440.  P.  et  Macrob.  IV,  6. 
Anjitiae.  Fucinus  ipse  inter  Apen- 
nini  iuga  situs,  de  quo  cf.  Strab.  V.  p. 
240.  Plin.  XXXI,  3,  24.  Dio  Cass. 
LX,  11.  Liv.  IV,  57,  7.  aliique  plu- 
res,  nunc  vocatur  Lago  di  Celano. 
Vid.  librum  meum  Handb.  d.  alt. 
Geogr.  III.  p.  522.  De  Adi.  vitreus 
{vdXivo; ,  krysiallen),  sollemni  aquae, 
deorura  mai-inorura  et  ISTympharum 
epitheto,  cf.  Geo.  IV,  350.  ibique  ad- 
nott.  Hor.  Od.  I,  17,  200.  III,  13,  1. 
IV,  2,  3.  Stat.  Silv.  I,  3,  85.  Claud. 
R.  Pros.  I,  267.  et  Gierig.  ad  Ovid. 
Met.V,  48.  —  Versum  760.  tresCodd. 


90 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Ibat  et  Hippolyti  proles  pulcheiTima  bello, 
Virbiiis,  insignem  quem  mater  Aricia  misit, 
Ecluctum  Egeriae  lucis  humentia  circum 
Litora,  pinguis  ubi  et  j^lacabilis  ara  Dianae. 


sic  snpplent:  nemorosaqtie  Tempe.  — 
761  sqq.  „Iii  nemore  Ariciuo  Diana 
peregrino  more  culta,  quem  Seytlii- 
cum  esse  ediclerunt  veteres.  In  eodem 
templo  Virbitis  ^  heros  indigena,  di- 
vino  cnltu  habitus.  Arcebantnr  anti- 
qna  rdigione  ab  hoc  Inco  equi;  inde 
factum,  ut  enm  Hippolytum,  Thesei 
f.,  interpretarentur  ab  cquis  iugalibus 
dilaniatum,  aDiana  [Aesculapii  opera, 
cf.  Apollod.  III,  10,  3.  ibique  Heyn. 
p.  278.  Ovid.  Met.  XV,  497.  ibique 
Interpp.  et  Hor.  Od.  IV,  7,  25.]  ex 
inferis  reductum  et  in  hoc  luco  col- 
locatum.  Dianae  amor  repetendus  est 
a  venationis  studio.  Vid.  Ovid.  Met. 
XV,  532  sqq.  At  Maro  Hippolyti  fi- 
lium  facit  Virbium,  ex  Aricia  N\'mpha 
susceptum."  H.  Neminem  autem  hac 
in  narratioue  habet  consentientem, 
quam  etiam  propterea  iniram  censet 
Wagu.,  qnod  pater  et  filius  contra 
morem  antiquissimae  aetatis  siut  co- 
gnomines.  Quare  Peerlk.  omnem  dif- 
hcultatem  coniectura  per  se  haud  in- 
felici  tollere  stndet;  putat  euini  Vir- 
gilium  scripsisse:  -  -  bello,  Viribus 
insignem,  quem  etc,  quod  probat  Gossr. 
Ceternm  de  vulgari  Virbii  fabula  cf. 
Ovid.  Fast.  VI,  733  sqq.  Met.  XV, 
544.  Hygin.  f.  47.  Mezir.  ad  Ovid. 
Fast.  I,  383.  lahn.  et  Bach.  ad  Ovid. 
Met.  XV,  497  sqq.  Klopfer.  Lex. 
myth.  I.  p.  313.  et  873.  Spangenb. 
].  iam  aliquoties  1.  p.  62  sq.  Creuzer. 
Si/mb.  IV.  p.  146  sq.  Hartung  Rel. 
cL  Rom.  II.  p.  214  sqq.  et  ScheifFele 
in  Pauly  RealencycL  VI.  p.  2641  sqq. 
Statua  huius  Virbii  Gabiis  inventa 
nnnc  asservatnr  Lutetiae  Pai^is.  (cf. 
Muellcr.  Denkm.  I.  Fasc.  II.  N.  181.) 
et  egregiam  Graeci  Ilippolyti  pictu- 
ram  Pompcianam  exhibet  Museum 
Burbon.  XI.  tab.  2.  De  ,clivo  Vir- 
bii  iuxta  Ariciam  vid.  Strab.  V.  p. 
239.  et  Casaiib.  ad  Pers.  VI,  55. 
Ceternm  Aricia  mater  eadem  ra- 
tione  dictnm,  qua  X,  172.  Popu- 
fonia  rnnter ,  nt  ipsa  civitas  Ari- 
cia  intenigenda  sit,  de  qno  Latii 
oppido.  nunc  Riccia  s.  Ariccia  appel- 
lato ,  cf.  liber  mens  Ilandh.  cL  alt. 
Geogr,  III.   p.  714.     Sic  auteni    (non 


de  Nympha  aliqua  hnins  nominis)  lo- 
cnm  inteHigunt  Servius  (qui  adnotat: 
j.Aricia,  civitas  inxta  Albam")  et  Si- 
iius  IV,  367.,  sic  eum  imitatus:  quos 
niiserat  altis  Egeriae  genitos  immitis 
Ariciae  Jucis.  —  proles  pulcherri- 
ma  bello  aut  siguificat  fortissimam 
bello  (vid.  supra  ad  v.  656.),  quae 
locum  intelligendi  ratio  poeta  dignis- 
sima  videtnr,  aut  bello,  pro  in  bellum 
positnm,  cum  ibat  coninngcndum, 
qnod  Thielio  placet.  Vid.  ad  Ecl.  II, 
30.  VIII,  101.  Geo.  II,  306.  et  ah 
adnott.  Heyn.  coniungit  hello  insigjiem, 
qtiam  rationem  iam  collocatio  ver- 
borum  respuit;  immo  insignem  abso- 
lute  est  positum,  ct  vel  ad  ipsam 
pulchritudinem,  vcl,  qnod  Wagn.  pu- 
tat,  ad  armornm  speciem  refercndum. 
Cf.  Hor.  Od.  I,  34,  13.  III,  20,  5. 
Tib.  I,  8,  32.  ctc.  —  763.  „Egeriae 
fons  et  lucus,  in  quo  educatus  fuit 
Virbius,  ad  Ariciam  est;  alius  vulgo 
narratur  prope  Romam  ad  portam 
Capenam,  ubi  Egeriae  domus,  antrnm 
sub  Aventino ,  in  quo  congressa  ea 
csse  ferebatur  cum  Nuraa."  H.  Alii 
rectius  unnm  modo  Egeriae  lucnm  et 
fontem  hand  procul  ab  Aricia  et  inxta 
lacnm  Aricinum  statuunt.  Cf..  liber 
mens  Handb.  cL  alt.  Geogr.  1.  ].  — 
humentia  litora  lacus  illius  Ari- 
cini.  Haecautem  est  optimorum  Codd. 
(Med.  Rom.  aliorum),  scriptura  ab 
Heyu.  rcvocata,  ex  qua,  in  ceteris 
libris  a  librariis,  qui  fortasse  memo- 
res  erant  loci  IX,  584.,  varie  cor- 
rupta,  prodiit  vulg.  lectio  Hymettia, 
ab  Heins.  et  Eurm.  servata.  —  Peerllc. 
pro  circum  sine  causa  coni.  circa 
(i.  e.  circa  lucos  Egeriae  sunt  lacns 
Triviae).  Immo  Ia]ui.  verc  adnotat, 
grammaticam  verbornm  rationem  il- 
lustrari  loco  Liviano  I,  14,  7.  partem 
militum  locis  circa  densa  ohsita  vir- 
gulta  obscuris  sid)siclere  in  insidiis 
iussit,  i.  e.  locis,  quae  circa  densa 
obsita  virgu]ta  erant  et  iisdem  virgu]- 
tis  obscura  fiebant.  —  764.  yiibi  ara 
pinguis  ct  placabilis  Dianae 
est:  ieiuua  haec,  ncc  epitlieta  benc 
conveniunt:  ara  si  pinguis  benc  dicta 
est    propter    victimas,     uon     eadcin 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


91 


Namquc  feriint  fama  liippolytum,  postquam  artc  novercue      7  65 

Occiderit  patriasque  explerit  sanguine  poenas 

Turbatis  distractus  equis,  ad  sidera  rursus 

Aetheria  et  superas  coeli  venisse  sub  auras, 

Paeoniis  revocatum  herbis  et  amore  Dianac. 

Tum  j^ater  onmipotens,  aliquem  indignatus  ab  umbris  7  70 

Mortalem  infernis  ad  hunina  surgere  vitae, 

Ipse  repertorcm  mcdicinac  taHs  et  artis 

Fuhnine  Phocbigenam  Stygias  dctrusit  ad  undas. 

At  Trivia  Hippolytum  sccretis  ahna  rccondit 


benc  cst  placablHs ,  seil  Diana  cst 
placahilis.  Praestat  ergo  Copulam 
ciicere."  llacc  Ileyn.  Sed  vcrissimc 
opponit  Wagn.,  Particulam  iihi  nus- 
quam  a  Viro-ilio  produci,  Diana  vero 
si  ipsa  sit  placabilis ,  niliil  impe- 
dire,  quominus  ctiara  cius  ara  pla- 
cabilis  dicatur.  Placahilis  autcm  Dia- 
nae  (Aricinac)  arara  propterea  etiam 
pinguem  (i.  e.  victimis  bestiarura  ab- 
undantem)  dici,  et  ita  opppni  im- 
mani  arae  Tauricae  Dianae,  in  qua 
rarissima  facta  csse  sacrificia  consen- 
taneum  sit,  quum  omnes  a  litore  tam 
inhumano,  ubi  advenae  mactari  so]e- 
rent,  abhorruisse  nemo  mirari  possit. 
Cf.  etiam  infra  IX,  585.  pinguis  uhi 
et  placabilis  ara  Palici  et  Ovid.  Met. 
XV,  574.  placat  odoratis  herbosas 
ignihus  aras .  Feerlk.  tamen,  in  hoc 
epitheto  tam  nude  posito  haerens  et 
placabilem  deam  esse  posse  tam  vi- 
ctimis  humanis,  quam  iramolatis  ani- 
malibus  demonstrans,  coni.  lucus  tibi  et 
plac.  ara  D.;  Cluver.  autem  in  Ital. 
ant.  p.  934.  hanc  profert  coniectu- 
ram:  pinguis  ubi  {mplacahilis ,  provo- 
cans  ad  Silium,  qui  Dianam  immitem 
dixerit  IV,  369.  et  VIII,  364.  Quod 
si  Virgilius  scripsisset,  qui  tandem  in 
omnibus  Codd.  mutari  potuisset  in 
uhi  et  placabilis'?  —  765.  arte  (cf.  I, 
657.  II,  152.  795  etc.)  nov ercae, 
Phaedrae  dolo,  quae  privignum,  ne- 
farium  araorem  suum  respuentem, 
huius  contumeliae  uleiscendae  causa 
apud  Theseum  patrem  accusavit,  tam- 
quam  si  ille  in  se  stupri  iniuriam  in- 
ferre  esset  conatus.  Vid.  ad  VI,  445. 
—  766.  explerit  s  anguine  p  o  e- 
nas,  paullo  insolentius  dictum  pro  : 
cxplevit  sanguine  suo  irara  patris 
poenas  filio  irrogantis ;  explere  autem 
haud  raro  i.  q.  satisfacere.  —  767. 
turbatis,   consternatis   {per  77ionstra 


marina  v.  780.)  et  cacco  impetu  ab- 
reptis.  —  ad  sidera  rursus  -  - 
auras,  i.  q.  revixisse.  Cf.  v.  771.  et 
VI,  719.  761  sq.  —  769.  „Paeoniis 
herbis  simpl.  pro  medicantibus,  a 
Paeone,  deorum  medico ,  Apolline. 
II.  V,  401.  IJatcby,  Tlawjuiog.  De  Ae- 
sculapio ,  Phocbi  f.,  a  love  fulmine 
percusso  obvia  est  fabula.  Vid.  Apol- 
lod.  III,  10,  3.  ct  not.  p.  701.  Pindar. 
Pyth.  III,  96  sq."  H.  Adde  Ovid. 
Fast.  VI,  759  sq.  Plin.  XXIX,  1,  1. 
Lactant.  I,  10.  ct  19.  alios.  Ceterum 
cf.  simillimus  Ovidii  locus  Met.  XV, 
534.  Qnam  postquam  foriibus  herbis 
Atque  ope  Paeonia ,  Dite  indignante, 
recepi.  Sic  etiam  ap.  Sil.  XIV,  27. 
Claud.  B.  Get.  121.  et  alibi  Paeonitis 
i.  q.  salutaris,  saluber,  vim  medicani 
habens.  Ceterum  Paeonjis  pronuntiau- 
dura  videtur,  ut  etiam  XII,  401.  (ubi 
vid.  adnott.)  Paeonjum^  quum  Grae- 
cum  sit  Ilatwviog ,  de  quo  Adiectivo 
cf.  Blomtield.  Gloss.  ad  Aesch.  Agam. 
821.  ct  Pers.  611.  (Vid.  ad  Geo.  I, 
397.  Aen.  V ,  269.  et  al.  adnott.) 
Adiect.  Paeonxus  {Jlaiovcos)  derivan- 
dum  esset  a  Ilciiovig ,  populi  Mace- 
donici  noraine.  Ct  etiara  Weichert. 
in  Poett.  Latt.  rell.  p.  425.  et  adnott. 
ad  Aen.  XII,  401.  Heyn.  scripsit 
Paeonls.  —  aniore  Dianae,  quae 
quasi  patrona  est  pudicitiae  et  casti- 
tatis.  —  773.  Phoebig ena  Aescu- 
lapius  vocatur  etiam  Sereno  Samm. 
XII,  186.  et  XX,  364.;  alibi  autem 
hoc  nomen  non  videtur  inveniri. 
Hunc  autem,  quod  arte  sua  multos 
homincs  in  vitam  reduxerat,  lupiter 
fulmine  percussit.  Cf.  Apollod.  III, 
10,  4.  et  Diod.  Sic.  IV,^  71.  —  ad 
undas.  Sic  Med,  Gud.  aliique,  quos 
cum  Wakef.,  Both.,  lahn.  et  Wagn. 
secutus  sum ;  nam  in  undas  hic  ine- 
ptum  est,  quum  damnati  nou  immer- 


92 


P.  VmGILII  MARONIS 


Sedibus,  et  iiympliae  Egeriae  nemorique  relegat, 
Solus  ubi  in  siivis  Italis  io-nobilis  aevum 
Exigeret,  versoque  ubi  nomine  Virbius  esset. 
Uncle  etiam  templo  Triviae  lucisque  sacratis 
Cornipedes  arcentur  equi,  quod  litore^  currum 
Et  iuvenem  monstris  pavidi  efFudere  marinis. 
Filius  ardentis  haud  secius  aequore  campi 
Exercebat  equos  curruque  in  bella  ruebat. 

Ipse  inter  primos  praestanti  corpore  Turnus 
Vertitur  arma  tenens,  et  toto  vertice  supra  est; 
Cui  triplici  crinita  iuba  gaiea  alta  Cliimaeram 


775 


780 


785 


gantur  undis;  ad  Siygias  iindas  autem 
valet  i.  q.  in  orcum.  Cf.  etiam  Wa- 
kef.  ad  Lucr.  III,  363.  et  Silius  XV, 
43.  Haec  Decios  Stygias  Erebi  detrn- 
sit  ad  undas.  Quod  attinet  ad  verbum 
detrudere  cf.  etiam  Lucr.  VI,  440. 
(ad  aequora  ponti  detrudere) ,  Ovid. 
Met.  XI,  72.  {in  terram  det7'udere)  etc. 
Omnino  autera  cf.  similis  locus  Aen. 
IV,  25.  Ceterum  respexit  hunc  locum 
Lactantius  Inst.  I,  19.,  haec  scribens: 
Clamat  summus  poeta ,  eos  onmes  ^  qui 
inventas  vitam  excoluere  per  artes, 
a/md  inferos  esse,  ipsumgue  illum  me- 
dicinae  artis  repe^-torem  ad  Stygias  un- 
das  fuhnine  esse  detrusum.  —  774. 
,,Diana  Hippolytum  vitae  restitutum, 
ut  irae  lovis  subtraheret,  abscondit 
in  silva  Aricina."  H.  —  Trivia.  Vid. 
supra  ad  v.  516.  —  775.  Egeriae 
nemorique  relegat^  i.  e.  in  nemus 
Egeriae  nymphae  relegat;  in  neraore 
abscondit  iuvenem  ab  hominura  coctu 
segregatum.  Cf.  etiam  Ovid.  Fast. 
VI,  755.  TjUcus  enim  nemorisque  sui 
Dictynna  recessu  Celat :  Aricino  Vir- 
hius  ille  lacu  est.  Ceterum  vid.  supra 
v.  763.  —  776.  ,,ijf/no6^7zs  In  bonam 
partem,  utpote  in  ^secessu  ct  solitu- 
dine,  placide  ideo  et  tranquille :  alibi 
ignohilc  aevum  eifertur."  H.  —  a  evum 
exigere,  ut  X,  53.  et  alibi.  —  778. 
«jRcligiosus  igitur  erat  mos,  ut  ad  lu- 
cum  curru  vehi  ncfas  essct.  Causa 
ab  Ilippolyti,  ab  cquis  consternatis 
discerpti,  pristina  fortuna  areessitur." 
//.  —  779.  cornipedes  eqtii.  Vid. 
supra  ad  VI,  591.  —  780.  monstris 
ma r i nis  p avid i.  Neptunus  enim,  a 
Theseo  filio  invocatus,  monstri  snbito 
c  iluctibus  marinis  emergentis  ope 
equos  Hippolyti  iuxta  mare  vecti 
consternasse  traditur.  Cf.  Ilygin.  f.  46. 
Markiandus,    qui    (ad  Stat.  Silv.  I,  2, 


45.  et  III,  3,  25.)  negat  recte  iungi 
curru7n  et  iuvenem  effundere^  coni.  li- 
tora  circum  Heu  iuvenem ;  sed  veris- 
sime  docet  Wagn.,  ex  verbo  effun- 
dere  evertendi  notionem  csse  re- 
petendam,  ut  sensus  sit  hic:  evcrte- 
runt  currum  et  iuvenem  cffuderunt. 
Cf.  adnott.  ad  I,  426.  Kihilominus 
ctiam  Peerlk.  in  hoc  loco  haesit,  et 
coni.  -  -  per  litora  curru  Quod  iuve- 
nem  monstris  pavidi  offudere  marinis, 
simul  censcns,  poetam  versum  longe 
meliorem  facere  potuisse  in  hunc 
modum:  quod  litora  circum  Attoniii 
monstris  iuvenem  traxere  (vel  rap^iere) 
marinis.  —  7 81 .  h a  ti  d  s  eciu  s,  nihil u 
rainus;  scil.  etsi  proptcr  calamitatem 
paternam  equos  numquam  tangere 
debebat,  ut  Peerlk.  locum  recte  vide- 
tur  capcre;  Heyn.  rainus  recte:  ,,etsi 
equi  a  luco  parcntis  arccbantur;"  noii 
enim  in  luco  parentis  s.  l^ianae,  scd 
in  aequore  campi,  i.  e.  in  bello,  equos 
exercebat.  Ceterum  vid.  Geo,  II,  277. 
m,  367.  Acn.  IX,  441.  Ovid.  Mct. 
II,  809.  al.  Saepius  sane  nihilo  seciiis 
legitur.  —  784.  Vertitur,  sc  vertit, 
agit,  ra.ovet,  i.  e.  aniraose  et  alacriter 
incedit.  —  arma  tenens.  Schol. 
Stat.  Tlieb.  I,  201.  arma  gerens.  — 
superest,  eminetinter  ceteros,  vnto- 
t/ti.  Excelsa  enira  corporis  statura 
iu  heroe  requiritur.  Coraparant  Int])}). 
Hom.  II.  II,  226.  Cf.  etiam  Aen.  VI, 
668.  Musaeus  humcris  exstans  altis  et 
similes  loci.  Totus  autem  hic  vcrsus 
contra  meliorum  Codd.  auctoritatem 
iteratur  IX,  29.,  ubi  vid.  adnott.  — 
785.  Galea  Turni  solis  radiis  percussa 
intcr  rapidos  cius  ct  multiplices  mo- 
tus  ita  coruscat,  ut  Chiraaera,  qua 
ornata  cst  (vid.  ad  VI,  288.),  flam- 
raas  spirare  videatiir.  Haud  dubie 
poiitae   ante  oculos  fuerunt  duo  Ho- 


AENEID08  LIB.  VII. 


93 


Sustinet,  Aetnaeos  efflantcm  faucibus  ignis, 
Tain  magis  illa  frcmens  et  Iristlbus  eilcra  flammis, 
Quam  magis  effuso  crudescunt  sanguine  pugnac. 
At  levem  clipeum  sublatis  cornlbus  lo 
Auro  insignibat,  iam  setis  obsita,  iam  bos, 
Argumcntum  ingcns,  ct  custos  vii-ginis  Argus, 
Caclataque  amncm  fundens  pater  Inaclms  urna. 
Inscquitur  nlmbus  pcditum,  clipcataque  totis 
Agmina  densentur  campis,  Argivaque  pubcs 


790 


mcvi  loci  II.  V,  4  sqq.  ct  XVIII, 
270  sqq.  Hcyn.  infra  X,  270  sqq.  et 
Macvob.  V,  1.3.  extr.  conferri  iubet. 
Vid.  etiam  similcs  loci  Ausonii  in 
Pcviocha  V.  Iliad.  2.  vomit  aurea  jiam- 
mas  Cassis,  et  tindantem  clipeus  cleful- 
fjurat  if/nem  ;  Silii  IX,  44.5.  sujnmaque 
in  cassifJe  largus  CJndantes  volvit  fiam- 
-mas  ad  sidera  verlex  2i\\.  —  ^^triplici 
crinita  iuha,  t^ovacc  TQcTg  Xocfjovg, 
quam  rovcfcVAeiav  dictam  volunt  pvo 
rnictjaUicy'  H.  Vid.  Polyb.  VI,  23, 
12.  Val.  Fl.  III,  62.  triplici  pulsans 
fasticjia  crista.  Silius  V,  134.  Triplex 
crista  iubas  effundit  crine  Suevo.  Mar- 
tial.  VI.  post  init.  tergeminae  rutilant 
de  vertice  cristae  all.  Cf.  etiam  ad- 
nott.  ad  III,  468.  ct  VI,  780.,  ubi 
Roraulo  certe  geminae  cristae  adscri- 
buntur.  —  786.  Aetnaeos ,  quantos 
Aetna  evomit,  ideoque  omnino  ma- 
gnos.  —  787.  Tam  magis  -  -  quam 
magis.  Vid.  ad.  Geo.  III,  309,,  ubi 
nunc  adde  Hand.  Turs,  III.  p.  566. 
—  fremens,  scil.  erat,  Participio  pro 
verbo  finito  posito,  ut  saepe  in  rerum 
dcscviptione.  Cf.  Geo.  II,  133.  III, 
504  sq.  et  Wagn.  Qu.  Virg.  XXIX,  5. 
Apud  Quinct.  Inst.  IX,  3,  15,,  ubi 
liic  locus  laudatur  propter  illud  ipsum 
quam  —  tam  magis ,  quod  intcr  ar- 
chaismos  refertur ,  legitur  tremens, 
quod  Wakefieldo  arrisit  ad  Lucr.  V, 
299.  —  789  sq.  ,,Tn  clipeo  expressa 
lo  cum  Inaclio :  nam  ab  hoc  ducebat 
genus  Turnus.  Vid,  sup.  v.  371  sq. 
Locum  perquam  similemlaudantlntpp. 
ex  Moschi  Id^^ll.  II,  43  sq.  Reddita 
res,  ut  argumentum  anaglyphi :  lo  [de 
qna  vid.  ad  Geo.  III,  153.]  iam  in 
bovem  mutata,  adstante  custode  Argo, 
et  iluvius  Inachus  recnbans  in  urna, 
e  qua  aqua  se  effundit."  FI,  Cf.  etiam 
.Eurip.  Phoen.  1121,;  neque  alienus 
est  Ovidii  locus  Met.  V,  187  sqq.  — 
sttl)! atis  cornihv. s,  erectis,  exstan- 


tibus  ;  neutiquam  vcro  demptis,  ablatis, 
ut  Cerda  aliique  interpretantur.  lo 
cornuta  significatur,  nihil  amplius. 
Pcerlk.  hanc  profert  coniecturam  mi- 
nus  probabilem :  sid)  latis  comihus,  ut 
suh  cornihus  sit  i.  q.  in  cornibus,  cor- 
nibus  instructa,  cornuta.  —  790.  se- 
tis.  Vid.  ad  VI,  245.  Respexit  hunc 
locum  Lactant.  Inst.  I,  11.  lo,  Inachi 
filiam,  quae  ut  h~am  lunonis  effugeret, 
iam  setis  ohsita,  iam  hos,  tranasse  di- 
citur  mare.  —  191.  argumentum  in- 
gens,  magnifica  imago ;  nam  argu- 
menta  etiam  sunt  certarum  rerum 
imagines  vel  pictae ,  vel  sculptae  et 
caelatae,  bildliche  Darstellungen.  Sic 
Ovid.  Met.  XIII,  683.  de  cratere:/a- 
hricaverat  Alcon  Myle^is,  et  longo  cae- 
laverat  argiimento.  ibid.  VI,  69.  Et 
vetus  in  tela  deducitur  argumentum» 
Cic,  Verr.  II,  4,  56.  ex  ehore  diligen- 
tissime  perfecta  argumenta  erant  in 
valvis.  Prop.  III,  7,  (9),  13.  Argu- 
menta  magis  sunt  Mentoris  addita  for^ 
mae.  —  792.  Peerlk.,  quum  in  clipeo 
etiam  alia  caelata  fuerint,  et  lo  qui- 
dem  ex  anro,  coni.  Aerataque  amnem 
etc,  qua  coniectura  facile  supersede- 
mus.  —  Inachus ,  lus  pater,  nt  deus 
fluvialis  depingitur  nisus  urna ,  ex 
qua  profluit  aqua.  Ceterum  vid.supra 
V.  371  sq.  —  793.  Insequitur  {folgt 
auf  dera  lusse).  Vid.  III,  32.  V,  321. 
etc.  —  nimhus  p editum,  vtcpog 
nsCcjov,  Iliad.  IV,  274.  et  al.  Cf.  supra 
V.  705.  —  794.  ,,Argiva  puhes  per- 
tinet  ad  originem  Turni  et  colonos 
Argivos.  qui  cum  Danae  ad  Italiam 
venerant."  H.  Vid.  supra  v.  409  sq. 
• —  dens entur.  Sic  optimi  Codd.  et 
Virgilii  et  Macrobii  Sat.  V,  15.  hunc 
locum  proferentis;  ceteri  densantur. 
Cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  248.  et  lahn. 
ad  h.  1.  Portasse  poeta  hic  ante  ocu- 
los  habuit  Ennium  p.  82.  HesseL 
Densentur  campis  horrentia   tela   virx)- 


94 


P.  VIEGILII  MAEONIS 


Aiiruncaeque  manus,  Eutuli  veteresque  Sicani 
Et  Sacranae  acies  et  picti  scuta  Labici; 
Qui  saltus,  Tiberine,  tuos,  sacrumque  Numici 
Litus  arant,  Eutulosque  exercent  vomere  collis 
Circaeumque  iugum,  quis  luppiter  Anxurus  arvis 
Praesidet  et  viridi  gaudens  teronia  luco: 


795 


800 


rion.  —  795.  Aurtincae  manus. 
Intelligendi  sunt  Aurunci  cis  Lirin 
habitantes,  quos  Turnus  ijDse  ducit, 
ut  supra  V.  722.  Aurunci  trans  Lirin 
degentes ,  quos  Haleso  tradiderat. 
Heyn.,  haerens  in  Rntulis  hic  com- 
memoratis,  quum  v.  798.  Rutuli  col- 
les  sequantur,  amplectitur  Servii  er- 
rorem ,  qui  ad  Aen.  I,  2.  exitum 
huius  versus  sic  profert:  Siculi  vete- 
resque  Sicani :  sed  vere  adnotatWagn., 
minus  offendere  eam  rem,  si  v.  797 
sqq.  non  novos  aliquos  populos  si- 
gnificari,  sed,  ipsis  populorum  uomi- 
nibus  memoratis,  loca  deiude,  quae 
illi  incolant,  designari  statuamus.  — 
„<Stcanos,  int.  reliquias  Sicanorum, 
quae  ad  Tiberim  in  Rutulorum  fiui- 
bus  consedisse  videntur.  Cf.  XI,  317. 
Excurs.  VIII.  ad  h.  \.  et  Exc.  II.  ad 
].  VIII.  [et  liber  meus  Handb.  cl.  alt. 
Geogr.  III.  p.  540.  et  789.]  —  796. 
Sacranas  acies  confidenter  satis 
definire  non  licet.  Ardeatium  fuissc 
dicuntur,  dicti  seu  a  vere  sacro,  quum 
gravi  pcste  laborantes  Ardeates  ver 
sacrum  diis  vovissent,  a  quo  illi 
orti  [cf.  Becker  Handb.  d.Rdm.Alterth. 
II,  l.  p.  5.J;  seu  quod  genus  homi- 
num  fuit  Matri  Deiim  sacratum.  Prius 
Festi  [p.  145  ed.  Lindem.]  auctoritas, 
posterius  Silii  versus  VIII,  417.firmare 
videtur."  H.  Sacrani  certe  sacerdotes 
(Matris  magnae)  Ardeates  commemo- 
rantur  in  Inscript.  ap.  Gudium  p.  XX. 
8.  a  Burm.  laudata.  Cf.  etiam  Serv.  ad 
Aen.  XI,  317.  —  Labici,  etiam  Silio 
VIII,  367.  commemorati,  quos  Livius 
IV,  45,  3.  et  VI,  21,  9.  Labicanos 
vocat,  sunt  Lahici  (Strab.  V.  p.  237.) 
vel  Labicorum  (Diod.  XIII,  6.  Cic. 
Agr.  II,  35,  96.  Liv.  II,  39,  4.)  s. 
Lavicorum  (Liv.  IV,  47,  5.),  Latii 
oppidi,  incolae,  quod  nunc  la  Colonna 
appellatur.  Cf.  Jiber  meus  Handb.  d. 
alt.  Geof/r,  III.  p.  722  sq.  Niebuhr 
Rdm.  Gesch.  Vol.  I.  p.  94.  cum  not. 
260.  etiam  Virgilium  hic  Lavici  scri- 
psisse  suspicatur,  cui  tamen  scripturae 
(de  qua  Wagn.   conferri   iubet   Gara- 


ton.  et  Wunder.  ad  Cic.  pr.  Planc. 
c.  9.)  nullus  Codex  opitulari  videtur. 
Cf.    etiam    Drak.    ad    Liv.   II,   39,  4. 

—  picta  scutif  picta,  non  caelata, 
scuta  gerentes.     Vid.    ad  Ecl.  I,  55. 

—  797.  sacriim  Numici  litJts,  quia 
Numicius  ipse  sacer.  Cf.  supra  v.  242. 
Litus  cnim  deo  sacratum  intelligi  non 
potest,  quia  agros  diis  sacros  arare 
nou  licebat.  —  798.  exercent  t'0- 
mere  colles.  Vid.  ad  Geo.  I,  99. 
Ceterum  Peerlk. ,  eadem  de  causa, 
quam  supra  ad  v.  795.  vidimus,  coni. 
durosque  exercent  v.  colles,  ut  haec 
verba  referantur  ad  eosdem,  qui  circa 
Numicium  habitent;  atque  etiam  Goss- 
ravio  vox  Riitulos  simile  aliquod  vo- 
cabuhim  videtur  expulisse.  Sed  in 
collibus  Rutulis  post  ipsos  Rutulos 
commemoratis  eo  minus  haerendum, 
quum  ii  latius  patentes  et  alias  quo- 
que  nationes  attingentes  cogitari 
possiut.  —  799.  Circaeum  iuguin. 
Vid.  sup.  ad  v.  10.  —  quis  --arvis 
Praesidet,  ergo  ubi  colitur.  — 
Anxur  s.  Axur.  quo  nomine  Volsci 
lovem  appellasse  perliibentur,  pueri 
forma  in  nummis  apparet  (cf.  Morelli 
Thes.  Nura.  T.  II.  tab.  2.)  et  cum 
Veiove  comparari  solet,  de  quo  OVid. 
Fast.  III,  437  sq.  Idem  urbi  Anxuri, 
raox  Tarracinae,  nomcu  dedisse  vi- 
detur  (cf.  Niebuhr.  Rom.  Gesch.  Vol. 
II.  p.  524.  nott.  1026.),  cuius  ager 
h.  1.  per  arva,  queis  lupiter  Anxurus 
praesidet,  iudicatur.  De  A^ixure,  Vol- 
scorum  oppido  satis  nobih*,  nunc  Ter- 
racina  appellato ,  cf.  Plin.  III,  5,  9. 
Mela  II,  4,  9.  Liv.  IV,  59,  3.  V,  8, 
2.  VII,  39,  7.  aliiquc  phires  et  liber 
meus  llandb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p. 
709.  —  800.  ,,Ad  tertium  iude  lapi- 
dcm  Fcroniac  lucus,  fons  et  tem- 
phim.  Fuit  ea  ex  diis  Latii  Indige- 
tibus,  mox  modo  inter  Nymphas  re- 
lata,  raodo  cum  lunone  comparata 
ct  pro  lovis  Anxuris  coniuge  habita." 
//.  Praetcr  Diouysii  Hal.  II,  49.  et 
ni,  32.  commcuta  cf.  Scrv.  ad  Aen. 
VIII,   563   sq.    et  Spaugenberg.  libri 


AENEIDOS  LIB.  VII. 


95 


Qiia  Saturae  iacct  atra  palus,  goliclu.sque  por  imas 
Quaerit  iter  vallis  Jitque  in  inai-e  conditur  Ufens. 
Hos  supcr  advenit  Volsca  de  gentc  Caniilla, 
Agmen  agens  equitum  ct  florentis  aerc  catervas, 
Beilatrix,  non  illa  colo  calathis-sc  Minervae 
Femineas  adsuota  manus,  sed  proclia  virgo 


805 


saepins  laiul.  p.  47  sq.,  qiii  cam  Sa- 
binonim  dcam  domcsticam  fuissc  do- 
cet.  Luci  ct  fontis  Fcroniac  haud 
procul  a  Capena  (imnc  Givltucola)  ct 
tSoractc  monte  quacrcndi  mentioncm 
faciunt  Strab.  V.  p.  226.  llor.  Sat. 
I,  5,  24.  Liv.  XXVf,  11,  8.  XXVII, 
4,    15.    Plin.    n,    5G,  Silius    XIII, 

S4.  alii.  Cf.  liber  mcus  Uandb.  d.  alt. 
Gcofir.  III.  p.  610.  —  801.  Saturae 
pahis^  etiam  Silio  VIII,  382.  coni- 
mcmorata,  ad  paludes  Pomptinas  per- 
tinuissc  videtur:  nihil  tamen  ccrtius 
de  eius  situ  notum,  quamquam  vulgo 
pro  Lago  di  Paola  habetur.  Cf.  etiam 
Cluvcr.  p.  1003  sq.  et  liber  mcus 
modo  comm.  III.  p.  524.  —  TJfens 
(de  quo  vid.  ad  X,  518.)  per  imas 
r  aZZe5(perpahidcsPomptinas)  qua  e- 
rit  iter,  quod  vix  potest  per  pa- 
ludcs  invenire,  a  quibus  absorbctur. 
Cf.  Strab.  V.  p.  233,  —  803.  De 
Camilla,  quam  Heynius,  ad  Penthe- 
sileac  exemplum  a  poeta  fictam  pu- 
tat,  vid.  XI,  535.  Wagn.  ad  XI, 
168.  hunc  totum  locum  libro  XI.  re- 
servatum  malit.  —  Super  hos,  prac- 
ter  hos.  Vid.  supra  ad  v.  462.  — 
V.  804.  jteratur  infra  XI,  443.  — 
aff  m  en  equitum  et  florentis  aere 
catervas,  i.  e.  turmas  equitum  aere 
llorentes,  fulgentes,  splendentes,  de 
qua  ratione  Ipq?  fhu  dfor/^exprimendi 
vid.  supra  ad  v.  753.,  infra  ad  VIII, 
289.  IX,  659.  et  al.  ~  florenies. 
,,Ennius  et  Lucretius  florens  dicunt 
orane,  quod  nitidum  est.  Hos  est  se- 
cutus  Virgilius."  Haec  Serv.  Cf.  Lucr. 
IV, 452.  Bina  hicernarumfloreniia  lumina 
flammis ;  et  eiusd.  VI,  1441,  ubi  mare 
navibus  fiorere  dicitur.  Heyn.  confert 
Pind.  01.  II,  132.  uv^^^tfuc.  /ovaov 
(p?.tyEi.  (Cf.  etiam  Scaliger.  ad  Manil. 
p.  471.  et  Colvius  ad  Appul.  Met. 
VIII.  p.  550.  a  Peerlk.  laud.)  Virgi- 
lium,  qui  hunc  totum  versura  iteravit 
XI,  433.,  iraitati  sunt  Val.P].  V,  565. 
variis  floret  viadiscoIorarmis,et  Claud. 
dc  Ili.  Cons.  Hon.  133.  Florei  cri- 
stntus  exercitus  nndique  iurmis.    Otio- 


sac  igitur  sunt  coniccfcurac  Waddelii, 
qui  Animadvv.  critt.  p.  25.  florente 
aetate,  et  Bothii,  c[\\\  fulgentes  vel  fa- 
ventcs  scribi  maluit.  —  805.  Bella- 
irix  magna  cum  vi  in  principio  ver- 
sus  positum.  Vid.  ad  Ecl.  V,  21,  VII, 
50.  et  al.  —  calathisve.  Exspccta- 
vcris  simplicem  Copulam  que;  sed 
vid.  adnott.  ad  Geo.  IV,  199.  Aen. 
II,  127.  al.  De  calathis  ipsis,  in  qui- 
bus  lanificae  pensa  sua  intcr  opus 
rcponebant,  vid.  Catull.  LXIV,  312. 
et  319.  Spanh.  ad  Callirn.  in  Cer.  I. 
p.  625.  Voss.  ad  Ecl.  II,  45.  p.  76. 
alii.  Cf.  etiam  Ovidius  Her.  IX,  76. 
Met.  IV,  10.  et  luven.  II,  54.  etc. 
liulik.  poetae  animo  obversatum  pu- 
*tat  locum  Eurip.  Iph.  Taur.  221  sq. 
ov6'  iGioXg  tv  z(fXAi(p06yyoig  y.tQy.idi 
llaXXo.dog  \4zO-i6'og  tr/.oj  y.cd  Tncivoiv 
noty.C/.Xovou ;  Maroncm  autem  imita» 
tus  est  Silius  II,  70.  Non  calathis 
mollita  manus  operataque  fuso,  Dictyn' 
nam  et  scdtns  -  -  -  amabat,  ubi  Heins. 
comparat  similem  Pindari  locum  Fyth. 
IX,  33  sqq.  —  Minervae,  utpote 
inventricis  harum  artium  muliebrium. 
Cf.  Larabin.  ad  Hor.  Od.  III,  12,  4. 
Voss.  ad  Ecl.  II,  61.  p.  84.  et  supra 
ad  V,  284.  —  806.  proelia  dura 
pati.  Pati  cura  Accus.  haud  raro 
dicitur  de  malis,  quibus  ferendis  ali- 
quis  exponitur.  A^id.  supra  v.  21. 
Ovid.  Met.  VI,  552.  Arrepiamque 
coma,  flexis  post  tcrga  lacertis,  Vinclct 
pati  cogit.  Claud.  B.  Gild.  433.  an 
MoAiri  fremiium  raucosque  repulsus 
Umhonum  et  vestros  passuri  cominus 
enses?  etc.  De  constructione  dura 
pati  vid.  ad  IV,  564.  al.  —  virgo, 
licet  virgo,  y.aintQ  nctod^tvog  ovaa. — 
,,Velocitatis  deuotationem'  v.  807  sqq. 
temere  reprehendunt  viri  docti.  Nec 
illa  utique  convenit  nostris  sensibus; 
sed  a  vetustate  quasi  per  manus  erat 
tradita.  Expressit  enim  poeta  Hom, 
II.  XX,  226  sqq.  Cf.  etiam  Apollon. 
I,  179  sqq."  Haec  fere  Heyn.  ~ 
cursn  pedum  pr  aeverter e  v en-^ 
ios.    Sic  iam  Hom.  II.  X,  437.  d^ieiy 


96 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


Dura  pati  cursuque  pedum  praevertere  yentos. 
]ila  yel  intactae  segetis  per  summa  volaret 
GramiDa,  nec  teneras  ciu^su  laesisset  aristas; 
Vel  mare  per  medium  fluctu  suspensa  tumenti 
Ferret  iter,  celeris  nec  tingueret  aequore  plantas. 
Illam  omnis  tectis  agrisque  efFusa  iuventus 
Turbaque  miratur  matrum  et  prospectat  euntem, 
Attonitis  inliians  animis,  ut  regius  ostro 
Velet  lionos  levis  humeros,  ut  fibula  crinem 
Auro  internectat,  Lyciam  ut  gerat  ipsa  pharetram 
Et  pastoralem  praenxa  cuspide  myrtum. 


810 


815 


civii.ioi6t  6/40101,  Callim.  in  Delura 
112.  auiaoiaiv  tqiCtii',  Theocr.  Idyll. 
VIII,  54.  nooaS-E  d-tsiv  clvt^cov.  Cf. 
etiam  supra  I,  317.,  infra  XI,  334. 
Manil.  V,  79.  vincere  pedibus  venios 
cett.  —  808.  intactae,  quae  vix  vi- 
deatnr  tangi.  Wakef.  in  Silv.  Crit. 
P.  III.  p.  146.  male  coni.  infracfae, 
quod  iDotius  signifiearet  valde  fractae, 
Peerlk.  autem  lianc  satis  audacem 
proposuit  coniecturam  :  Jlla  et  lacten- 
tis  ctc.  Recte  potius  iam  Ileyn.  con- 
fert  similes  locos  Apollon.  I,  183. 
Virg.  Geo.  III,  194  sq.  Ovid.  Met. 
X,  653  sqci.  (JPosse  pntes  illos  sicco 
freta  radere  passu  Et  segetis  canae 
siantes  percurrere  aristas ,  ubi  vid. 
Bach.),  Calpurn.  Ecl.  VI,  57.  {Tange- 
'ret  ut  faciles,  sed  non  curvaret  aristas^ 
et  Claud.  de  III.  Cons.  Hon.  199. 
{segetemque  levi  percurrere  motu  -  - 
nec  proierai  ungula  cuhnos.)  Adde  SiL 
XIV,  508.  aligeras  ferret  seu  pulvere 
plantas  Vix  tacto ,  et  Manil.  V,  78. 
Vixque  rotis  levibus  snmmum  contingere 
campum.  Claudianus  etiam  de  IV. 
Cons.  eiusd.  547.  hunc  locum  videtur 
ante  oculos  habuisse.  Ceterum  cf.  simi- 
lis  locus  Geo.  III,- 195.  —  volaret  -  - 
laesis s et ,  i.  e.  lacsura  esset;  vid. 
ad  II,  136.  De  usu  autem  Imperfecti 
Coni.  in  eiusmodi  locis,  ubi  Plus- 
quampcrf.  Coni.  exspectaveris ,  cf. 
adnott.  ad  Aen.  III,  187.  —  811. 
ferre  iter  pro  vulg.  ferre  pedem. 
Similiter  Silius  IX,  243.  vagos  ferre 
cursus.  —  812  sqq.  Cf.  Hom.  Od. 
II,  13.  et  XVII,  64.  —  813.  pro- 
sp ectat in longlnquum,  blickt ihr lange 
nach.  Cf.  Ovid.  Mct.  XIV,  179.  quum 
vos  petere  alia  relictus  Aequora  pro- 
spexi.  Pccrlk.  coraparat  Ncmes.  Cy- 
neg.  277.  omnis  eiiniem  Nereidum  mi- 
rata  suo  super  aequore  turba.  —  814. 


inhians.  Vid.  ad  IV,  64.  —  „ut 
regius  cett. ,  scil.  apud  se  reputans 
et  cum  miratione  memorans,  ut  — . 
Indutam  illam  puta  chlamyde  purpu- 
rea;  is  est  reqiu s  honos,  [ornamen- 
tum:  cf.  Hor.  Od.  II,  19,  14.  Avicn. 
Arat.  197.  etc.]  qui  velat  humer os 
osiro  [vid.  ad  I,  700.],  dum  ipse  ex 
ostro  est."  H.  Cf.  Geo.  II,  496.  7//^^?« 
non  populi  fasces ,  non  purpura  regurn 
Flexit.  —  leves  i.  q.  raolles,  carnosos 
et  strictos,  ut  in  iuvenili  corpore, 
ideoque  etiam  nitentes  omninoque 
pulchros.  Vid.  inf.  XI,  40.  et  cf.  ad- 
nott.  ad  III,  20.  —  %\^.  fibula  pro 
acu"  posita;  quod  non  intelligentes 
librarii  quidam  crinem  mutarunt  in 
vestem.  Quum  enim  in  quavis  fibula 
sit  acus,  cjuae  laciniam  mordeat,  fibu- 
lani  pro  acu  poni,  non  potcst  oflfcn- 
dere.  ■ —  816.  ipsa:  reliquum  cor.pus, 
truncus  corporis,  opponitur  hiimeris  et 
crinibus.  Cf.  Wagn.  Qu.  Virg.  XVIII, 
n.  et  adnott.  ad  Geo.  II,  297.  Thiel. 
et  Gossr.  paullo  aliter  explicant,  ut 
sit  ipscL  per  se,  suis  viribus,  non  utens 
alieno  auxilio.  —  ,,Lyciam  dixit 
pharetram,  ut  solent  poetae  prae- 
stantius  genus  designare:  sic  arcus 
Cretici.'"'-  H.  Lycios  autem,  ut  omncs 
fere  populos  Orientales,  sagittandi  arte 
excelluisse,  doccnt  etiam  Stat.  Theb. 
VI,  645.  Ceiera  plebs  Lyciis  gaudet  cnn- 
tenia  pharetris,  et  Silius  VIII,  496.  T^y- 
cios  dcimnant  hasiilibus  arcus.  Cf.  etiam 
Aen.  VIII,  166.  et  IX,  773.  —  817. 
pastoralem  myrtum  praefixa  cn- 
spide  (vid.  ad  V,  557.),  iaculum,  ha- 
stile  cx  myrto  (vid.  ad  Geo.  II,  447.), 
quali  pastores  utuntur  Cf.  etiam  Stat. 
Theb.  IV,  300.  hi  Paphias  myrios 
a  stirpe  recnrvant  Kt  pastorcdi  medi- 
tantur  proclia  trnnco  ct  aduott.  ad 
Acn.  III,  23. 


P.  VIRGILn  MARONIS 

A    E    N    E    I    S. 

LIBER    OCTAVUS. 


ARGUMENTUM. 

„Ttirnus  belli  siguo  ex  Laiirenti  ai*ce  proposito  Latii  totius  finitima- 
rumque  urbium  sibi  auxilia  adiungit,  et  Venulus  Argos  ad  Diomedem  mitti- 
tui',  ut  eum  periculi  contagione  et  metu  ad  belli  societatem  impellat  (v.  1 — 
17.).  Quibus  rebus  permotus  Aeneas,  copiarumque  suarum  paucitati  diffidens, 
Tiberiui  monitu  adverso  flumine  in  ea  Joca  subvehitur,  in  quibus  postea 
Roma  condita  est,  Evaudrique  regis,  qui,  ex  Arcadia  profugus,  in  Palatino 
nionte  oppidum  nomine  Pallanteum  condiderat,  auxilium  implorat  (18  — 100.) 
Evander  Aeneam,  adventus  eiuS  causa  cognita,  benigne  hospitio  excipit  (101 
— 183.),  sacrisque  Herculis,  quibus  tum  intentus  erat,  adhibitum  causara  eo 
lum  a  Caci  nece  repetitam  (184 — 267.)  et  ritus  sacrificii  edocet,  locaque  eius 
tractus  nobiliora  obiter  hospiti  recenset  (268 — 369.).  Postridie  Aeneas,  equi- 
tum  quadringentorum  subsidio  adiutus,  quibus  Pallas,  unicus  Evandri  filius, 
praeerat,  partem  copiarum  secundo  flumine  ad  suos  remittit;  ipse  cum  reli- 
quis  Agyllam  florentissimam  petit  Tyrrhenorum  civitatem,  cui  cum  Mezentio, 
ob  intolerandam  crudelitatem  regno  expulso ,  internecina  odia  intercedebant 
(454 — 519.).  Interim  Vulcanus,  uxoris  blanditiis  adductus,  privigno  suo  arma 
fabricatiar  (370 — 453.),  eademque  a  Venere  ad  Aeneam  deferuntur:  qui  ar- 
morum  pulchritudine  delectatus,  quum  cetera  omnia,  tum  clipeum  imprimis, 
qui  res  a  posteritate  sua  strenue  gerendas  habebat  depictas,  studiose  admi- 
ratur  (520—731.)"  H. 


Ut  belli  signiim  Laurenti  Turnus  ab  arce 


1.  Causa    belli    in   superiore  libro  (v.  619).    Itaque  Turnus  [gener   La- 

enarrata  et  copiis  Italorura,  quas  Tur-  tini  et  successor  regni  iara  antea  con- 

nus  contraAeneam  collegit,  recensitis,  stitutus]    succedere    in    partes   Latini 

pergit  poeta  in  hoc  libro  de   appara-  debuit :  quo  assumpto  in  carminis  ar- 

tibus  bellicis  exponere.  „Mira  res  vi-  gumentum  nactus  est  heroem,   quem 

deri  debet,  potuisse  Turnum  in  aliena  ornaret  poeta  et  quem  Aeneae  oppo- 

regia  bellum  instruere   et   copias  pa-  neret.     Cf.   dicta   ad    VII,    599    sq." 

rare.  -  -  Sed   bellum    adversus    Tro-  Haec   Heyn.,   qui    temere    huius  libri 

ianos  plebis    studiis    susceptum   erat,  principium  vituperat,  ac  si  ea  tantum 

renitente  frustraLatino;  tumille,  quod  hic  repetantur,  quae  iam  ex  libro  su- 

senectutis   infirmitas  et   solitudo  sua-  periore  satis  constent.    Sed   vere  ad- 

debant,  rerum  sumraara  prorsus  dere-  notat  Wagn.,    in    recensu    copiarura 

linquit  (vid.  VII,  600.),  et,  quura  la-  supra     instituto    ipsorura    Latinorura 

nus    esset   reserendus,    foeda   refugit  mentionem  nondum  esse  factara.  Hos 

ministeria   et  ca^cis  se  condidit  umhris  igitur,    Latino    rege   a  belli   consilio 

viRGiL.  pabs  in.  ed.  in.  7 


93 


p.  vmaim  maronis 


Extulit,  et  rauco  strepuerunt  cornua  cantu, 
Utque  acris  concussit  equos,  utque  impulit  arma, 
Extemplo  turbati  animi,  simul  omne  tumultu 
Coniurat  trepido  Latium,  saevitque  iuventus 
EfFera.     Ductores  primi  Messapus  et  Ufens 
Contemptorque  deum  Mezentius  undique  cogunt 


abhorrente,  Turnum,  tlucem  sese  iis 
ofFerentem ,  nunc  signo  dato  convo- 
care.  Adde,  etiam  ceteros  duces,  supra 
cum  suis  copiis  commemoratos,  nunc 
cogere  auxilia  ex  Latio.  —  Verba  sig- 
num  ah  arce  extu  lit  de  vexillo  sub- 
lato  intelligenda  esse  patet,  quod  pro- 
prie  efferri  dicitur.  Cf.  Serv.  ad  h.  I. 
et  Interpp.  ad  Liv.  X,  19,  12.  Caes. 
B.  G.  11,  20.  B.  Alex.  45.  aliosque 
locos.  Heyn.  etiam  haec  de  classico 
accipit,  ut  signura  per  cornua  vcrsu 
sq.  explicetur,  coll.  VII,  513.;  sed 
iam  Ruhk.  verissimc  memorat,  talc 
signum  non  efferri,  sed  cani.  —  2. 
rauco  cantu.  Cf.  Lucr.  "II,  620. 
raucisonoque  mirantur  cornua  cantu, 
et  Sil.  XII,    181   sq.     Jtisonuere  tubae 

-  -  raucoque  tumultu  Cornua.  Wakef. 
ad  Lucr.  V,  1083.  coni.  raucos  cre- 
puerunt  cornua  cantus.  —  3.  ,,Simpli- 
cissimum  est  de  apparatu  bellico  ac- 
cipere:  ubi  Turnus  equos  et  arma 
excitavit  et  in  medium  produxit,  ex- 
templo  totum  bellum  est  iuflammatum. 

—  concussit^  concitavit  adhuc  otio- 

sos.      Aliud     est      concutere     hahenas 

equorum.    —    impulit,     movit    [cum 

sono],  ideoque  manu  tractavit  et  pro- 

tulit."  H.  Sic  arma  impeUere  etiam  ap. 

Lucan.   VII,   68.,    aera   impeUere.    ap. 

Pers.    II,    59.  etc.    —  acris    eguos. 

Vid.  I,  444.  IV,  156.  ctc.    Eqtws  autem 

et  arma  saepissime    coniungi,  ubi  dc 

bello  agatur,  docet  Burm.  coll.  Ovid. 

Am.  II,  3,  7.  Met.  VIII,  21.  Val.  Max. 

IV,  6.  ext.  2.  Suet.  Caes.  57.  Tit.  3. 

Martial.  I,  50.     Stat.  Thcb.  X,  6.  Cic. 

ad    Div.   IX,  7.    aliis.     Thiel.    minus 

recte  equos  pro  equitibas  et  arma  pro 

peditibus  positum  ccnset.  —  4.  turhati 

animi    (scil.    Latinorum),    pugnandi 

cupiditas    excitata;    quam   sententiam 

pocta  verbis  proxime  scquentibus  la- 

tius  proscquitur.  —  simul  nunc  cum 

Heynio  et  lahnio  ad  totam  scntentiam 

pertinerc   et    (ut  Graec.  cIiau  Jt)  Co- 

pulae   vices  sustinere  puto,  licct  voc. 

ea:<ew?^>Zc>  praecedat.   Cf.  Aen.  II,  755. 


IV,  499.  581.  V,  317.  VI,  412.  VII, 
393.  VIII,  80.  XI,  834.  Wagn.  autem 
(quem  prius  secutus  sum)  colh  IV, 
581.  VII,  393.  et  XI,  834.  eo  voc. 
omnis  vim  augeri  censet,  ut  simul  omne 
Latium  sit  ganz  Latiiim  zusammen^ 
quod  lahn.  vix  Latinum  esse  censet. — 
5.  Coniurat,  bono  sensu,  pro  :  con- 
spirat,  coniunctim  agit;  ut  ap.  Hor. 
A.  P.  411.  aherius  sic  aUera  poscit  opem 
et  coniurat  amice.  —  tumultu  tr e- 
piclo,  non  anxio,  pavido,  sed  sedulo 
et  morae  impatieute.    Vid.  adnott.  ad 

IV,  642.  Drak.  ad  Silium  XIII,  146. 
et  Ruhnk.  ad  Ter.  Hec.  III,  1,  15. 
TumuUus  autem  erat  bellum  subito 
ortum  et  ipsa  periculi  propinquitate 
gravius,  quare  veteres  non  nisi  de 
tumuhu  Italico  et  Gallico  loquebantur. 
Vid.  Serv.  ad  h.  1.  Garat.  ad  Cic.Phil. 
VIII,  1.  Herzog.  ad  Caes.  B.  G.  I, 
40.  alii.  Cf.  etiam  locus  nostro  si- 
millimus  Lucan.  I,  297.  Utque  satis 
trepiclum,  turha  coeunte,  tumultum  com- 
posuit  vuUu.  —  6.  Effera,  prae  cupi- 
ditate  bcllandi.  Cf.  IV,  642.  et  de 
ipsa  re  VII,  340.  Duces  exercitus, 
copiis  undique  iam  confluentibus  non- 
dum  contenti,  alia  etiam  auxilia  sibi 
adiungere  studcnt;  quare  iterata  Mes- 
sapi   (vid.    VII,    691.),    Ufentis    (ibid. 

V.  745.)  et  Mezentii  (ibid.  v.  647.) 
commemoratio  ncutiquam  supervaca- 
nea;  primi  enim  hi  erant  cluctores, 
i.  e.  principes  dignitatc,  auctoritate, 
potentia.  Cf.  infra  v.  105.  IX,  453. 
XI,  331.  ct  Wagn.  Qu.  Virg.  XXVIII, 
2,  b.  Utrum  vero  his  omnibus  moli- 
minibus  et  apparatibus  contra  Ae- 
neam  paucosque  eius  comites  vere 
opus  fuerit,  liaec  sane  alia  cst  quae- 
stio ,  ad  quam  ex  totius  modo  car- 
minis  oeconomia,  quam  vocant,  re- 
spondcri  potest.  Ut  enim  non  dicam, 
(iuantum  haec  omnia  valeaut  ad  ipsius 
Aeneac  virtutes  et  gloriam  celebran- 
dam  atque  amplificandam,  alitcr  etiam 
nec  bclli  gravissimi  canendi,  nec  ora- 
tionis  cgregiae  1.  XI.  insercudae  oc- 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


99 


Auxllia,  et  latos  vastant  cultoribus  agros. 
Mittitur  et  magni  Vcnulus  Dlomedis  ad  urbem, 
Qui  petat  auxilium  et,  Latio  conslstere  Teucros, 
Advectum  Aenean  classi  victosquc  l-*cnatis 
Inferre,  et  fatls  rcgem  se  dicere  posci, 
Edoceat,  multasque  vlro  se  adiungerc  gcntls 
Dardanlo,  ct  latc  Latlo  incrcbrcscere  nomen. 
Quld  struat  Iiis  cocptis,  quem,  si  Fortuna  scquatur, 
Eventum  pugnac  cupiat,  manifestlus  ipsi, 
Quam  Turno  regi  aut  regi  apparere  Latlno. 

Talla  per  Latlum.     Qaae  Laomcdontius  heros 


10 


15 


casioneni  liabuisset  poiita.  —  8.  v  a- 
stant  ciiltoribus  acfros.  Vid.  ad 
I,  471.  Cctcrum  cf.  Geo.  I,  506.  et 
similes  loci.  —  9  sqq.  Latini  praetcr 
eos ,  qui  iam  ultro  sc  obtulerant, 
etiam  alios  socios  sibi  parare  student, 
imprimis  Diomedem.  ,,Ad  Diomedem 
qui  auxilia  petant,  mittuntur  propter 
communem  originem  Graecam ,  quae 
Turno  tribuitur.  (Vid.  ad  VII,  367 
sqq.)  Quae  huius  legationis  fortuna 
fuerit,  videbimus  XI,  226.  Diomedis 
autem  in  Troianos,  qui  capta  urbe 
profugerant  eius(jue  irae  se  subduxe- 
rant,  iuflammatus  esse  debebat  ani- 
m.us."  n.  Diomedes  enim,  qui  Troia 
redux  factus  Argos  mox  reliquerat, 
post  multos  errorcs  in  Italiam  dela- 
tus  a  Dauno,  Apuliae  rege,  exceptus 
est,  eiusque  filia  Euippe  in  matrimo- 
nium  ducta  et  regni  parte  potitus 
Argos  Hippium  aliasque  urbes  con- 
didit.  Cf.  Tzetzes  ad  Lycophr.  603. 
Anton.  Liber.  37.  Mythogr.  I,  141. 
Creuzer.  SymhoJ.  III.  p.  45  sq.  et 
Klopferi  Lex.  myth.  I.  p.  635  sq.  — 
Diomedis  ad  urbem,  Argos  Hip- 
pium  s.  Argyrippam,  de  qua  vid.  infra 
ad  XI,  426.  Cf.  Ovid.  Met.  XIV,  457. 
At  Venulus  fnistra  profugi Diomedis  ad 
arces  Vencrat.  —  con  sis  tere,  quod 
ctiam  infra  v.  381.  et  X,  75.  legitur, 
fortius  est,  quam  considere,  quod  in 
similibus  locis  (Geo.  IV,  65.  Aen. 
III,  162.  IV,  39.  VI,  67.  XI,  323.) 
inveuitur;  significat  enim  non  solum 
ipsam  sedes  collocandi  actioncm,  sed 
etiam  quietum  sta,tum  ex  certarum 
sedum  occupatione  post  vagos  erro- 
res  prodeuntem  (festen,  sichern  Fuss 
fassen).  Cf.  Ovid.  Met.  XI,  407.  Nec 
tamen  liac  profugum  consistere  Palea 
terra  faia  simmt.    —    11.  victosque 


Fenates.  Vid.  I,  68.  —  12.  et  (Ae- 
neam)  d ic e r  e,  s  e  pos ci  regem  fa- 
tis,  i.  e.  destinari,  sibi  fatum  esse 
obtinere  regnum.  Cf.  sui^ra  VII,  272. 
Omnino  poscere  verbum  proprium 
est  de  fato.  Vid.  II,  121.  V,  707.  VIT, 
272.  584.  Petron.  c.  111.  cett.  et  cf. 
adnott.  ad  Geo.  II,  324.  —  13.  mul' 
tasque  viro  se  adiung er e  gen- 
tes.  Quasnam?  nihildum  de  foedere 
cum  alia  quadam  Italiae  natione  ab 
Aeneae  inito  poeta  memoriae  prodi- 
dit.  Quare  Wagn.  Qu.  Virgil.  XL. 
non  tcmcre  vituperat  poetam ,  quod 
iam  hoc  loco  legationis  ad  Diomedem 
missae  meutionem  iniecerit,  omnem- 
que  hanc  rem  propterea  ab  eo  inven- 
tam  suspicatur,  ut  materies  inde  splen- 
didae  orationis  1.  XI.  suppeditaretur. 
Possumus  vcro  etiam  cum  Thielio 
sumcre,  poetam  hic  consulto  fingere 
hostes  eiusmodi  mendacia  proferentes, 
et  quae  timent  futura,  tamquam  iam 
facta  cnarrantes,  ut  periculis  in  raaius 
auctis  eo  certius  Diomedem  ad  arma 
capienda  commoveant.  Donatus  de 
h.  1.  ita  statuit:  ,,Haec  non  fuerunt 
facta,  sed  idcirco  veris  admixta  sunt, 
ut  pro  certis  acciperentur."  Peerlk., 
ut  Virgilium  ab  omni  culpa  liberet, 
W.  13.  et  14.  (praeter  uuum  voc. 
Edoceat)  spurios  censet.  —  14.  in^ 
crebrescere.  Vid.  ad  Geo.  I,  359. 
—  Quid  struaFI  nempe  hoc,  ut 
victis  praesentibus  hostibus  ipsum 
bello  petat,  de  antiquo  gentis  suae 
hoste  poenas  surapturus.  Ceterumvid. 
ad  Aen.  II,  60.  —  que m,  si  fortuna 
sequatur  etc.  Peerlk.,  quum  in  sua 
quisque  causa  felicem  pugnae  even- 
tum  cupiat,  ideoque  dubium  esse  ne- 
queat,  quem  eventum  pugnae  Aeneas 
desideret,  neque  sit,  cur  cupiat 
7* 


100 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Cuncta  vldens  magno  curarum  fluctuat  aestu; 
Atque  animum  nunc  huc  celerem,  nunc  dividit  illuc, 
In  partisque  rapit  varias  perque  omnia  versat: 
Sicut  aquae  tremulum  labris  ubi  lumen  aenis 
Sole  repercussum  aut  radiantis  imagine  Lunae 
Omnia  pervolitat  late  loca,  iamque  sub  auras 
Erigitur  summique  ferit  laquearia  tecti. 
Nox  erat,  et  terras  animalia  fessa  per  omnis 
Alituum  pecudumque  genus  sopor  altus  habebat: 
Cum  pater  in  ripa  gehdique  sub  aetheris  axe 
Aeneas,  tristi  turbatus  pectora  bello, 
Procubuit  seramque  dedit  per  membra  quietem. 


20 


25 


30 


felicem,    si  Fortuiia   sequatur,    coiii. 

quid^  si  F.   sequatur  Eventum  puynae, 

cupiat.     Sed  cupiat  hic  fere  i.  q.  ex- 

spectet  ,     scil.    quo    putet    procedere 

posse  in  cupiendo,  et  eventus  j)ugnae 

non  solum  est  exitus,  sed  etiam  fru- 

ctus  pugnae,  commoda  illa,  quae  fe- 

licem  pugnam   sequuntur.  —  18  sqq. 

,,Adspectu    tanti   per    Latium    motus 

apparatusque  bellici  Aeneas  aliquan- 

tum    commovetur;     animoque     variis 

curis   versato    obdormiscit;    a    Tiberi 

deo  per  somnum  monitus  accipit."  JEr. 

—  Talia  per  Latiujii,   scil.    gere- 

bantur,   ut  ap.   Val.   FL  I,  767.   talia 

per  lacrimas  et  similia.     Significantur 

ea  omnia,  quae  VII,  540  sqq.  uarrata 

sunt.     Peerlk.  tamen   non   vult    post 

voc.  Latium   distingui,   ut  Talia  quae 

videns  eadem  ratione  dictum  sit,  qua 

X,  288.    quae    talia  postquam    ejfatus, 

VII,  21.     Quae  ne  monstra  paterentur 

ialia   et    similia.    —     19.    cur driim 

fluctuat  aestu.  Cf.  IV,  532.  ibique 

adnott.   Lucr.  VI,   34.      Volvere  cura- 

rum  tristes  in  pectore  fiucius.     CatulL 

LXIV,    97.     Ovid.    Trist.    II,   2,   87. 

Drak.   ad  Silium  IX,  527.   et   Wagn. 

ad  Eleg.    in  Messal.    v.    9.  —   V.  20. 

et  21.  legimus  iam  supra  IV,  285  sq., 

ubi   vid.    adnott.   —    22    sqq.     Hanc 

comparationem    Apollonio    III,   754 

sqq.  sublatam  esse,  post  alios  adno- 

tat   Heyn.,    qui    simul    conferri   iubet 

Hom.   II.  XIV,  16  sqq.    et  Lucr.  IV, 

212  sqq.   Adde  Silium  VII,  141   sqq. 

—  iremulum  lumen.    Vid.  ad  VII, 

9.  —    23.   imago   Lunae   non    sim- 

pliciter  pro    ipsa  Luna,   sed  vere  de 

imagine  Lunae  cogitandum,   quae  in 

aquae  superficie  conspicitur.    Cf.  Lu- 

can.   V,    446.  pontus  -  -  non   horrore 


treuiit,  non  solis  imagine  vibrat  et  loci 
statim  laudandi.  —  radiantis  Lu- 
nae.  Sic  Lucr.  1.  1.  v.  214.  Sidera 
respondent  in  aqua  radiantia  inimdi, 
et  Ovid.  Her.  XVIII,  77.  Uiida  re- 
pcrcussae  radiabat  imagine  lunae.  Cf. 
etiam  infra  v.  616.  —  24.  sw6  auras, 
i.  e.  sursum,  in  altum  (vid.  ad  VI, 
554.),  non  adversatur  laqueari- 
bus  tecti,  de  quibus  vid.  adnott. 
ad  I,  726.  Hevn.  conferri  iubet  Si- 
lium  VII,  142'|sqq.  —  26  sqq.  Cf. 
similis  locus  IV,  522  sqq.  Ovid. 
Met.  VII,  185.  Trist.  I,  2,  27. 
Varro  ap.  Senec.  Contr.  III,  16. 
Stat.  Tlieb.  III,  415.  —  animaHa 
-  -  Alituum  p ecudumque  genus. 
Generis  nomini  per  appositionem  spe- 
cies  quaedam  adiiciuntur.  Cf.  AVagn. 
Qu.  Virg.  XXXIII,  3,  b.  Verbis  ali- 
tuum  genus  ^  quae  leguntur  etiam 
apud  Lucr.  V,  799.  1038.  1077. 
VI,  1215.,  Maronem  exprimere  vo- 
luisse  Ennii  (p.  20.  Hessel.)  genus 
altivolantum ,  Wagn.  suspicatur.  Cete- 
rum  Genit.  alituum  pro  alitum  prae- 
ter  11.  11.  invenitur  etiam  ap.  Ma- 
nil.  V,  369.  Stat.  Silv.  I,  2,  184.  al. 
Cf.  Ramsh.  Gr.  Lat.  §.  28.  p.  53.  et 
Schneider.  Gr.  Lat.  II,  1.  p.  262.  — 
28.  Aeneas  sub  dio  obdormit.  — 
s^ib  aetheris  axe.  Vid.  ad  Geo. 
II,  271.  et  Aen.  II,  512.  —  30.  de- 
dit  per  membra  quietem.  Ut  alibi 
somnus  diditur,  spargitur  per  corpus, 
per  membra,  sic  hic  Aeneas  ipse  quie- 
tem  dare  per  membra  dicitur,  i.  e. 
indulgere  somno,  ita  ut  quies  mem- 
bra  sensim  occupet.  Peerlk.  tamen 
de  bonitate  formulae  dicendi  somnus 
datur  per  corpus  dubitat,  nescio  utrum 
ipsum  Virgilium,   an  librarios  minus 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


101 


Huic  cleiis  ipse  loci  fluvio  Tiberinus  amoeno 
Populeas  inter  senior  se  attollere  frondis 
Visus;  eum  tennis  glauco  veJabat  amictu     • 
Carbasus,  et  crinis  umbrosa  tegebat  arundo; 
Tum  sic  affari  et  curas  liis  demere  dictis: 

O  sate  gente  deum,  Troianam  ex  hostibus  urbem 
Qui  revehis  nobis  aeternaque  Pergama  servas, 
Exspectate  solo  Laurenti  arvisque  Latinis, 
Hic  tibi  certa  domus,  certi,  ne  absiste,  Penates; 
Neu  beUi  terrere  minis;  tumor  omnis  et  irae 
Concessere  deum. 


35 


40 


recte  scripsisse  incusans.  —  31.  detis 
ipse  Wagn.  Qu.  Virg.  XVIII,  3,  b. 
sic  interpretatur :  cleus,  u  t  e  r  a  t  glauco 
velatus  amictu  et  arundine  redimitus, 
se  attollebat,"  coll.  inf.  v.  352.  II, 
174.  et  III,  .535.  Mihi  autem  Prouo- 
mini  potius  dignitatis  et  maiestatis 
notio  inesse  videtur  (qua  de  re  vid. 
ad  Ecl.  VIII,  96.),  quatenus  nunc 
deus  Tiberinus  ipse  {in  eigner  Per- 
son)  Aeneae  apparet,  vaticinium  ite- 
raturus ,  quod  antea  Helenus  niodo 
vates  ediderat.  Vid.  inf.  ad  v.  42. 
Ceterum  de  Tiberino  deo  cf.  Claud. 
Cons.  Prob.  et  01.  211  sqq.  — 
,,deus  loci,  i7ii/(x)Qios  ^eog.  Ripa 
Tiberis  populis  erat  praetexta,  quod 
nunc  aliter  se  habere  audimus;  sed 
cf.  inf.  V.  95.  96.  et  VII,  69  sqq."  H. 

—  33.  Visus.  Vid.  ad  II,  271.  et 
III,  150.  —  ,,teniiis  carbasus 
glauco  amictu,  glauca  palla  carba- 
sina  humeris  vel  femori  fluviorum 
iuiecta,  etiam  in  signis  veterum.  Imi- 
tatorem  verbosum  vide  Claud.  I,  214 
sqq.  Adde  XXVIII,  163  sqq."  ^.  De 
glauco  amictu  vid.  ad  XII,  885., 
de  carbaso  autem,  ampla  veste  e  car- 
baso  aliove  tenui  panno  facta,  cf. 
etiam  Nonius  XIV,  28.  Curt.  VIII, 
9.  Lucan.  III,  239.  Val.  Max.  I,  2, 
7.  De  alia  vocabuli  significatione  di- 
ximus  ad  III,  357.  ■ —  34.  crinem 
tegebat  arundo.  Cf.  O vid.  Met. 
IX,  3.  de  Calydonio  amne :  inornatos 
redimitus  o.nindine  crines ;  Val.  FI.  I, 
218.  subita  cur  pulcher  arundine  crines 
Velat  Hylas,  et  Sidonius  Paneg.  An- 
them.  333.  de  ipso  Tiberi :  et  arun- 
dinis  altae  Concolor  in  viridi  jluitabat 
silva  capillo.  —  V.  35.  legitur  etiam 
II,  775.  et  III,  153.,  ubi  vid.  adnott. 

—  36.  Troianam  urbem,  reliquias 


Troianorum  novani  nrbem  hic  con- 
dituras.  Heyn.  conferri  iubet  Aen.  I, 
68.  Jlium  in  Italiam  portans.  —  37. 
revehis,  ob  Dardani  originem  ex 
Italia  repetitam.  Vid.  III,  167  sqq. 
et  VII,  205  sqq.  —  aeterna  Per- 
gama  servas,  ut  sint  aeterna,  scil. 
in  Italia  quasi  restituta.  Vid.  ad  Geo. 
I,  320.   Aen.  IV,    298.    VII,    626.  al. 

—  38.  „Exspectate  propter  deo- 
rum  vaticinia.  Vide  v.  12,  et  VI,  687. 
Nempe  exspectata  dicuntur,  quae  sunt 
praedicta;  eadem  dicuntur  <:/e627«."  i/. 

—  39.  Domus  vel  sedes  cum  Penati- 
bus  saepe  coniungi,  res  satis  nota. 
Cf.  Ovid  Met.  V,  496  sq.  (ubi  vid. 
Bach.)  Lucan.  VIII,  132.  Tac.  Germ. 
15.  all.  —  certa  domus,  ut  III,  89. 
propria  domus.  Itaque  iam  non  est 
timendum,  ne  hinc  expellaris.  —  40. 
Tumor  et  irae.  Simili  pleonasmo 
Hor.  A.  P.  197.  Et  regat  iratos  et 
amet  pacare  tumentes.  De  ira  deorum 
cf.  longam  et  doctam  Thielii  dispu- 
tationem  ad  h.  I.  —  41.  „Conces- 
sere,  h,  e.  resederunt.  Tument  animi 
ira,  et  ex  ea  iterum  resident,  si  pla- 
cantur."  H.  Cf.  Gronov.  ad  Macrob. 
Somn.  Scip.  II,  16.  Vid.  etiam  Cic. 
Tusc.  III,  12,  26.  Qumn  tnmor  animi 
resedisset',  Lactant.  de  Ira  D.  18.  jKe- 
sidente  per  intervallum  temporis  animi 
tumoj-e;  Sen.  de  Ira  III,  2.  extr.  nec 
datur  tempus ,  quo  resideret  tumor^ 
aliosque  locos,  ubi  tumor  de  irato 
animo  dicitur.  Cf.  Burm.  ad  Val.  Fl. 
VI,  2.  Beutl.  ad  Hor.  A.  P.  197.  et 
supra  VI,  407.  Ceterum  hunc  versuna 
41.  Codd.  quidam  sic  supplent:   pro- 

fugis  nova  moenia  Teucris.  lahn.  au- 
tem  post  deum  Semicolo,  non  Puncto 
distinxit,  quum  etiam  verba  seqq. 
lamque  tibi  causam  indicent,  cur  Ti- 


102 


P.  VIEGILU  MAEONIS 


lamque  tibl,  ne  vana  putes  haec  fingere  somniim, 
Litoreis  ingens  inventa  sub  ilicibus  sus, 
Triginta  capitura  fetus  enixa,  iacebit, 
Alba,  solo  recubans,  albi  circum  ubera  nati. 
Hic  locus  urbis  erit,  requies  ea  certa  .laborum, 
Ex  quo  ter  denis  urbem  redeuntibus  annis 
Ascanius  clari  condet  co2:nominis  Albam. 


45 


berinus  Aeneaii  absistere  nolit:  5,Hic 
tibi  certa  domus  est,  itaque  ne  absiste 
neve  terrere  belli  minis :  etenim  tu- 
midae  irae  deum  resederunt,  atque 
sus  feta,  quam  novae  urbis  locum 
tibi  moustraturam  esse  vates  ceciuit, 
iam  inventa  est  et  mox  abs  te  con- 
spicietur.  Hic  igitur  locus  urbis  erit 
etc." ;  in  qua  verborum  sententia  va- 
ticinii  repetitionem  paene  necessariam 
fuisse,  recte  censet  Vir  doctiss.  — 
42.  Heyn.  et  Peerlk.  totum,  qui  se- 
quitur,  locum  inde  a  v.  42.  usque  ad 
verba  Haucl  mcerta  cano  v.  49.  spu- 
rium  censent,  ut  verba  Concessere  deian. 
Nunc  q%ia  ratione  quocl  instat  unum 
versum  efficiant;  et  sane  verum  est, 
idem  ostentum  iam  supra  ab  Heleno 
praedictum  esse  HI,  388  sqq.,  ubi 
etiam  v.  43 — 46.  iam  legimus ;  sed 
iure  hos  versus  defendunt  Weichert. 
de  versibus  Virg.  et  Val.  Fl.  iniuria 
susp.  p.  66.  et  Gossr.  Thiel.  confert 
Tibull.  ni,  4,  5.  Divi  vera  monent 
venturae  nuntia  so?'tis :  Vera  moyient 
Tuscis  exta  prohata  viris.  Somnia  fal- 
laci  luclunt  temeraria  nocte.  In  vaticinio 
autem  minime  reprehendendam  .  esse 
eorundem  versuum  iterationem,  veris- 
sirae  adnotat  Wagn.  Versum  certe  42. 
hic  legit  Silius  VII,  179.  sic  canens  : 
Ne  falsa  putes  haec  Jingere  somnum^ 
et  V.  47.  et  48.  iam  propterea  abesse 
non  jDOSsunt,  quia  continent  explica- 
tionem  XXX  foetuum,  quorum  Heleni 
vaticinium  mentionem  fecerat.  —  46 
—48.  ,,Sententia  haec  est:  Hic,  ubi 
sus  invenietur,  aliquando  urbs,  Alba, 
condetur  ab  Ascanio  XXX  annis  ab- 
hinc  elapsis.  Est  ergo  e.r  quo  tem- 
pore,  quando  abhiuc,  quum  aliquando, 
ut  i^  ov,  scil.  /Qoyov,  pro  ois.  Du- 
ritis  esset,  si  ex  qi{o  acciperes:  secun- 
dum  quod  portentum."  Haec  Hei/n. ; 
neque  aliter  Wagn.  et  Thicl.,  qui  haec 
verba  sic  explicaut:  et  triginta  annis 
ex  eo  tempore  elapsis ;  sed  rectius, 
nisi  fallor,  cum   Gucnthero   in  Athe- 


naeo  Vol.  I.  p.  270.^  lahn.  et  Han- 
dio  in  Turs.  II.  p.  629  sq.  ex  quo 
de  loco  accipimus,  unde  surget  urbs 
ab  Ascanio  condenda.  Noli  tamen 
propterea  cum  aliis  (etiam  Gossravio, 
ad  Varr.  L.  L.  II,  4.  provocante,  qui 
tamen  V,  144.  ipse  sibi  videtur  con- 
tradicere)  vv.  Hic  locus  urbis  erit  de 
Lavinio  intelh'gere,  ut  sensus  sit:  hic, 
ubi  suem  inveneris,  urbs  Lavinium 
condetur,  unde  progressus  Ascanius 
post  XXX  annos  novam  urbem  con- 
det  Albam  Longam.  Verissime  autem 
Wagn.  Qu.  Virg.  XVII.  p.  454.  docet, 
libri  III.  V.  393.,  quum  Helenus  lo- 
quatur  de  loco  aliquo  tamquam  in- 
certo  et  sibi  iguoto,  recte  scriptum 
esse  Is  locus,  hic  autem,  ubi  Tiberis 
de  loco  tamquam  certo  sibique  noto 
verba  faciat,  non  minus  recte  Hic 
locus ;  sequentium  vero  verborum 
requies  ea  c.  l.  in  utroque  loco  ean- 
dem  esse  rationem,  quijDpe  quae  re- 
ferantur  ad  voc.  locus  hoc  modo :  is- 
que  (locus)  certam  tibilaborum  requiem 
afferet.  Ceterum  Brunck.  et  Schrader. 
Emendd.  c.  X.  p.  203.  totum  v.  46. 
(qui  sane  desideratur  in  Med.  a  m. 
pr.  et  Gud.)  abesse  malint;  quo  tamen 
deleto  omnis  sententiarum  compages 
solvitur.  — 47.  ter  denis.  Vid.adnott. 
ad  Aen.  I,  71.  et  Ecl.  VIII,  73.  — - 
redenntibus  annis.  Sic  Lucr.  I, 
312.  multis  solis  redeuntibns  annis.  Cf. 
etiam  adnott.  ad  Geo.  II,  402.  —  48. 
yclari  cognominis  ab  alba  suc  no- 
minatam,  cuius  signum  Lavinii  osten- 
debatur  (Varro  R.  R.  II,  4,  18.),  unde 
Albae  Longae  conditores  profecti 
sunt,  sacello  ibi,  ubi  sus  inventa,  con- 
dito.  (Dionys.  I,  57.)"  H.  Cf.  etiam 
idem  Varro  L.  L.  V,  144.  et  Prop. 
IV,  1,  35.  Vere  tamen  a  candore  ru- 
pium,  ubi  stabat,  urbs  noraen  accepit, 
ut  Camirus  (^Qyiyoiig  ap.  Hom.  II. 
II,  656.,  quam  apte  confert  Ruhk. 
Vid.  librum  meum  Eandb.  d.  alt. 
Geocjr.   III.   p.    717.  —  Cum   vv.    49. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


103 


Haiid  incerta  cano.     Nunc  qua  rationc,  quod  instat, 
Expedias  victor,  paucis,  advcrte,  doccbo. 
Arcades  liis  oris,  genus  a  Pallante  profectum, 
Qui  regem  Euandrum  comites,  qui  signa  secuti, 
Delegere  locum  ct  posuerc  in  montihus  urbeu), 
Pallantis  proavi  de  nomine  PalJanteum. 
Hi  bellum  assiduc  ducunt  cum  gcnte  Latina; 
Hos  castris  adhibe  socios,  et  foedera  iunge. 
Ipse  ego  tc  ripis  et  recto  flumine  ducam, 
Adversum  remis  superes  subvectus  ut  amnem. 
Surge  age,  nate  dea,  primiscpie  cadentibus  astris 


50 


55 


et  50.  cf.  supra  IV,  115  sq.,  iibi  ad- 
verte  eadem  ratione  inseritur.  Vid. 
etiam  II,  615.  respice  et  similes  locos. 
—  51  sqq.  ,,Rcm  pcr  se  incredibilem 
narrare  ingreditur  poeta,  Troianis 
Graecos  in  armorum  societatem  esse 
allegandos;  quod  iam  Sibylla  prae- 
dixerat  VI,  97.  Evander  [aiit  ipsius 
Mercurii  et  Carmentae  Nymphae,  aut 
Echemi,  Arcadiae  regis,  ex  Nicostrata 
fil. :  cum  matre  ex  Arcadia  iDrofectus 
Pelasgos  suos  in  loca  circa  Tiberim 
adduxit,  et  in  monte,  qui  inde  Pala- 
tinus  dictus,  oppidum  Pallanteum,  mox 
Palantium  et  Palatium  appeliatura, 
condidit.  Fuerat  iam  in  Arcadia  Pal- 
lantium  pagus;  et  inter  proavos  Pal- 
las  [Lycaonis  fil.  vid.  Paus.  VIII,  44. 
et  Apollod.  III,  8,  1.],  a  quo  b.  1. 
hi  Arcades  orti  dicuntur  genus  a 
Pallante,  h.  e.  Pallantis  progenies. 
Idem  nomen  filio  Eyandri  impertitum. 
Cf.  Dionys.  I,  31  sqq.  Ovid.  East.  I, 
469-  sqq.  Prop.  IV,  1."  //.  De  Evan- 
dro  praeter  Paus.  VIII,  43.  Aur.  Vict. 
de  Or.  G.  R.  c.  5.  Livium  I,  5  sqq. 
Tibull.  II,  5.  alios  veterum  cf.  Heynii 
Exc.  I.  ad  h.  1.  et  Spangenberg.  ]. 
aliquoties  1.  j).  71.  ■ —  Prius  putabam 
verba  sic  cohaerere :  Arcades  his 
oris  -  -  belhun  diicnnt  assidue, 
at  verba  genus  -  -  Pallanteum  paren- 
thetice  inserantur,  v.  55.  autera  Siib- 
iectum  sententiae  post  longiorera  pa- 
renthesin  iteretur  Pronomine  Hi  (qua 
de  re  diximus  ad  V,  706.);  nunc  vero 
cum  Siipflio  et  Gossravio  omni  pa- 
renthesi  sublata  et  loci  distinctione 
mutata  simplicius  ad  secuta  suppleo 
sunt,  ut  cohaereant  verba  Arcades  de- 
legere  locum  etc.  lam  Wagn.  haec  ad- 
notat:  ,,Mihi  quidem  videtur  Virgilius 
haec  ita  strui  voluisse :    Arcades ,  qui 


Euandrum  secuti,  scil.  sunt,  his  oris 
delegere  locum.  Quum  autem  ita  di- 
cendum  esset:  delegerunt  locum  urhi, 
imperfecla  sententia  cxpletur  altero 
hemistichio :  et  posuere  in  montibus 
urbem;'"''  Ileyn.  autem  ad  Arcades 
minus  apte  supplet  Aa6?ia?2i.  —  52.  Eu- 
andrum.  Vid.  sup.  ad  VII,  389.  — 
signa,  scil.  eius,  Evandri.  Vid.  v.  60. 

—  53.  in  montihus ,  in  monte  Pa- 
latino.  Montes  autem  opponuntur 
campo,  in  quo  arva  Latinorum  erant. 

—  55.  bellum  d^icunt  non  est  ge- 
runt,  sed  continuant  et  in  longum 
trahunt.  Cf.  Caes.  B.  C.  I,  61.  Liv. 
XXII,  25, 4.  Nep.  Alcib.  8. Dat.  8.  Silium 
V,  97.  al.  —  foedera  iunge,  ut 
VII,  546.  Plures  Codd.  foedere  iimge, 
quod  Heinsio  placet,  neque  displicere 
videtur  Burmanno,  qui  confert  inira 
v.  169.  641.  IV,  112.  Grat.  Cyneg. 
V.  163.  Sil.  XI,  149.  Liv.  XXIV,  43*. 
alios.  Vid.  eundem  sup.  ad  III,  83. 
- —  57.  ripis,  intra  rjpas,  recto  flu- 
mine,  recto  fluminis  cursu.  Vid.  VI, 
901.  ibique  adnott.  Wagn.  confert 
Liv.  XXI,  31.  Postero  die  profectus 
adversa  ripa  Rhodani  mediterranea  Gal- 
liae  petit.  Peerik.  tamen,  qui  putat, 
ripis  niliil  aliud  significare  posse, 
quam  in  ripis ,  neque  posse  aliquem 
recto  flumine  et  simul  (in)  ripis  duci, 
aut  certo  flninine  scribendum,  aut  ripis 
corruptum  censet,  cui  tamen  quid 
substituendum  sit  se  nescire  confite- 
tur,  quaraquam  melius  sic  scribi  po- 
tuisse  censet;  Jpse  ego  labentem  recto 
te  fliimine  ducam.  —  subv ectus. 
Subvehi  verbum  proprium  de  iis ,  qui 
adverso  fluraine  navigant.  Cf.  Plin. 
XXI,  12,  43.  Tac.  Ann.  II,  8.  et  60. 
ibid.  XV,  8.  extr.  Rutil.  Itin.  I,  153. 
Sidon.  ApoU.   Ep.  I,  5.  —  59.  Sen- 


104 


P.  VIEGILII  MARONIS 


lunoni  fer  rite  preces,  iramque  minasque 
Supplicibus  supera  votis.  Mihi  victor  honorem 
Persolves.     Ego  sum,  pleno  quem  flumine  cernis 
Stringentem  ripas  et  pinguia  culta  secantem, 
Caeruleus  Thybris,  coelo  gratissimus  amnis. 
Hic  mihi  magna  domus,  celsis  caput  urbibus,  exit. 


60 


65 


sus  totius,  qui  sequitur,  loci  hic  est: 
De  bellis  ne  sis  sollicitus,  modo  lu- 
nonera  votis  et  precibus  rite  places. 
Quorum  votorum  quum  compos  fa- 
ctus  fueris  (victor)  ,  honorem  mihi 
persolves,  mihi,  qui  ipse  Thybris  sum, 
hic  magnam  domum  (urbem  Romam) 
conditurus.  —  Surge  age.  Vid.  ad 
Aen.  I,  627.  et  XI,  587.  —  primis- 
que  cadentihus  astris,  i.  e.  ubi 
primum  cadent  astra,  sub  primum  di- 
luculum ;  nam  poetis  sidera  cursu 
noctis  exacto  occidere  dicuntur.  Cf. 
II,  8  sq.  Vid.  ad  Geo.  III,  130.  et 
187.  adnott.  —  60.  Junoni  fer  rite 
preces,  quod  praeceptum  iam  He- 
ienus  dederat  III,  435  sqq.  Preces 
ferre  legitur  etiam  ap.  Val.  El.  IV, 
547.  (ubi  vid.  Burm.)  VIII,  442.  et 
Sil.  XII,  327.  Sic  alibi  dicta  ferre 
(Val.  Fl.  IV,  330.  735.  VII,  544.)  et 
similia. —  iramque  mi?i  as  que,  scil. 
eius,  lunonis.  Vid.  supra  v.  52.  Plu- 
res  Codd.,  etiam  tres  ap.  Cort.  ad 
Lucan.  IV,  364.,  irasque.  Sed  vide  ad 
VI,  724.  —  61.  supera  votis.  Vid. 
supra  III,  439.  —  honorem  persol- 
ves.  Cf.  Silii  locus  (IV,  739.)  paullo 
post  laudatus.  —  62.  vvctor,  voto- 
rum  potens,  compos,  ut  XI,  565. 
Cf.  etiam  II,  329.  —  7nihi  hono- 
rem  persolves^  non  i.  q.  persolve 
vel  persolvas;  sed,  quae  vere  futura 
sunt,  Thybris  praedieit.  —  Ego 
sum.  NoH  ego  pro  Subiecto,  Cae- 
ruleus  Thybris  autem  pro  Praedi- 
cato  habere  {ich  hin  der  Thyhris)^ 
quod  satis  languidum  esset;  sed  po- 
tius  verba  Caerulexis  Thybris  Prono- 
mini  ego,  magna  cum  emphasi  posito, 
per  appositionem  adiunguntur:  ich 
hin's  (qui  haec  tibi  tamquam  verax 
vates  praedico),  der  Thybris.  His  enim 
extremis  verbis  iidem  addit  promissis 
suis,  qui  sit  demonstrans.  Vid.  etiam 
Wagn.  Qu.  Virg.  XVII,  1.  Ceterum 
cf.  Silius  IV,  738.,  Maronem  sic  imi- 
tatus :  Nobis  persolves  merito  securus 
honores.  Namque  ego  sum  cett.,  et  ad- 
nott.  ad  I,  49.  IV,  207.  al.  ~  pleno 


flumine.  Plenus,  ut  alibi  altus,  sol- 
lemne  fluviorum,  qui  cum  laude  com- 
memorantur,  epitheton.  Cf.  Geo.  IV, 
333.  359.  Aen.  IX,  30.  etc.  —  63. 
String entem  ripas  arcte  cohaeret 
cum  pleno  flumine,  significat  enim 
fluvium  summas  ripas  aqua  attingen- 
tcm  et  quasi  lambentem.  Quare  etiam 
Ausonius,  qui  Mosellam  v.  431.  divi- 
tem  aquis  vocat,  hunc  totum  Virgilii 
versum  ad  eandem  transtulit  v.  460. 
Cf.  etiam  Stat.  Theb.  I,  39.,  qui 
Ismenum  dicit  assuetum  stringere  ri- 
pas ,  et  Lucr.  V,  257.,  qui  eodem 
sensu  ripas  radentia  flumina  com- 
memorat. —  pinguia  culta  secan- 
tem.  De  voc.  culta  substantive  usur- 
pato  vid.  Geo.  I,  153.  Aen.  X,  141. 
(ubi,  ut  hic,  adiungitur  epitheton 
pinguia)  etc,  et  de  verbo  secandi  cf. 
supra  VII,  717.  Ovid.  Met.  I,  370. 
adeunt  Cephisidas  undas  —  vada  nota 
secantes.  Plin.  H.  N.  V,  27,  22.  Amnis 
urhem  seca^is.  Plin.  Epist.  V,  6.  Nilus 
medios  Aethiopas  secat  al.  —  64.  Cae- 
r uleus  Thy  h ris,  communi fluviornm 
epitheto  (vid.  adnott.  ad  Geo.  III,  388. 
et  Aen.  V,  819.),  quum  alibi  (vid.  e.  g. 
IX,  816.  Hor.  Od.II,3, 18.cetjt.)  Tiberis 
flavus  vel  luteus  dici  soleat.  —  65. 
„Circa  has  easdem  oras  surget  ali- 
quando  magna  urbs  Eoma.  Quod  in 
vaticiniis  facere  mos  est,  res  futura 
eflertur  ut  praesens,  exit  pro  exibit. 
[Vid.  ad  VII,  98.  et  cf.  Ovid.  Met. 
XI,  140.  fonti,  qua  plurimus  exit.']  — 
celsis  caput  urhihus^  poetice  pro 
caput  urbium.  Tum  ea  urbs  dicta  do- 
mus  dei  Tiberini,  quateuus  ille  in  ea 
consecrabitur  et  ut  deus  coletur."  H. 
Longe  aliam  explicationem  Gossr. 
protulit,  Servium  secutus,  ut  sensus 
sit:  ,,hic  ego  habito,  caput  meum,  i. 
e.  fons  de  celsis  (Etruriae)  urbibus 
descendit,  quam  v.  74  sq,  et  Silii  imi- 
tatione  IV,  740.  Namque  ego  sum, 
ceJsis  quem  cinctum  montibus  amhit 
Tmolo  missa  mamis,  stagnis  Thrasi- 
menus  opacis  iuvari  censet;  Peerlk. 
autem,  longa  disputatione  docere  stu- 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


105 


Dixit,  deincle  lacu  Fluvius  se  condidit  alto, 
Ima  petens;  nox  Aenean  somnusque  rcliquit. 
Surgit  et,  aetherii  spectans  orientia  Solis 
Lumina,  rite  cavis  undam  de  flumine  palmis 
Sustinet,  ac  talis  efFundit  ad  aethera  voces: 
Nymphae,  Laurentes  Nymphae,  genus  amnibus  unde  cst, 
Tuque,  o  Thybri  tuo  genitor  cum  flumine  sancto. 


70 


dens,  Romara  Tiberis  domum  dici 
non  potuissc,  coni.  Hic  tihi  ma- 
ijna  doiims ,  celsum  hic  capiit  u.  e. 
Ceterum  h.  1.  imitatus  videtur  Si- 
lius  *I,  29.  ubi  7nar/nanimis  Romam 
caput  urhibus  alte  Kxserere  -  -  videt. 
Cum  constructione  huius  loci  cf. 
Val.  Fl.  I,  587.  ttmc  Aeolus  illis 
Ilector  erat;  Liv.  XXIII,  10,  3.  Brevi 
caput  Italiae  omni  Capuam  fore\  Lu- 
can.  11,  388.  TJrbi  pater  est  urbique 
maritus  etc. ;  in  quibus  locis  omnibus 
Dativum  (pro  quo  etiara  Genitivus 
poni  poterat)  non  a  Substantivo,  sed 
a  Verbo  (plerumque  esse)  sive  addito 
sive  supplendo  pendere,  satis  constat. 
Cf.  omnino  Gronov.  ad  Liv.  1.  1. 
Ruhnk.  ad  Ter.  Andr.  II,  6,  27.  idera- 
que  ad  Rut.  Lup.  p.  38.  Beutl.  ad 
Ter.  Andr.  III,  3,  17.  Wunderl.  et 
Bach.  ad  Tibull.  IV,  1.  115.  Goerenz. 
ad  Cic.  Finn.  II,  9,  27.  Kritz.  ad 
Sall.  Cat.  19,  1.  Ruddim.  IL  p.  88. 
alii.  —  66.  lacu  alto,  profundo  flu- 
mine ;  ad  altum  fluminis  fundum  se 
recipit.  Lacus  autem  Servio  teste  est 
„latentis  adhuc  aquae  receptaculum 
et  quasi  lacuna  (cf.  etiam  Varr.  L.  L. 
V,  26.),  ex  qua  erumpens  aqua  efficit 
fontem,  qui  quum  fluere  coeperit, 
alveum  facit."  Peerlk.  etiam  hunc  lo- 
cum  coniectura  vexat:  Dixit,  deincle 
lacus  fiavo  se  condidit  alveo.  —  67. 
Aenean  somnus  reliquit.  Heyn. 
confert  Hom.  £,«£  6i  yXv/.vg  vnvog 
ctv^xay.  —  68.  Sequuntur  preces  po&t 
somnia  factae.  Vid.  ad  III,  178.  spe- 
ctans  orientia  Solis  lumina  ex 
notissimo  more  precantium.  Vid.  inf. 
XII,  172.  Ovid.  Fast.  IV,  777.  Val.  FI. 
III,  437.  (ubi  cf.  Burm.)  Isid.  Orig.  XV, 
4,  7.  Clem.Alex.  Strom.  VII,  7.p.856. 
Brisson.  de  form.  I.  p.  39.  et  Gossr.  ad 
h.I. —  69.  rt^e  undam  de  flumine , 
scil.haustam  (vid.  ad  III,  288.),  susti- 
net,  Sic  Med.  aliique  boni  Codd.,  quos 
(ut  me  posteriores  editores  omnes) 
cum  lahnio   et  Wagu.   secutus   sum. 


Vulgo  sustulit,  quod  explicant:  aquas 
hausit  ad  manus  lavantlas,  ut  preca- 
turus  (de  quo  usu  cf.  Casaub.  ad  Pers. 
II,  16.  Gicrig.  ad  Ovicl.  Met.  I,  371. 
et  IX,  702.  alii).  Uifficilior  autem 
lectio  videtur  morem  respicere  nobis 
ex  alio  scriptore  antiquo  non  cogni- 
tum ,  ex  quo ,  qui  deum  fluminis  ali- 
cuius  invocaret,  haustam  ex  eo  flumine 
aquam,  dum  preces  faceret,  manu 
teneret;  idque  haud  ita  improbabile 
videri  posse,  si  antiquissimis  tempo- 
ribus,  qui  Neptunum  precarentur,  in 
ipsum  mare  vel  flumen  aliquod  pro- 
cessisse  memineriraus ,  Wagn.  veris- 
sirae  meraorat,  qui  taraen  in  edit. 
min.  mutata  sententia  de  mera  lava- 
tione  cogitat. —  70.  effundit  voces. 
Cf.  V,  482.  780.  842.  VI,  55.  VII, 
292.  cett.  —  ad  aethera.  Quum 
Nymphae  et  Tiberis  non  in  coelo, 
sed  sub  aquis  sint,  et  aether  post 
aetherii  Solis  lumina  iara  per  se  minus 
bene  se  habeat,  Peerlk.  (coll.  Aen. 
V,  482.)  coni.  effundit  pectore  voces ; 
quod  nemini,  puto ,  probabit.  —  71. 
Nymphae,  Laurentes  Nymphae, 
ut  Geo.  IV,  321.  Mater,  Cyrene  mater 
et  similia.  Vid.  ad  Ecl.  VI,  20.  — 
unde,  a  quibus.  Vid.  ad  Geo.  III, 
490.  Aen.  I,  21.  et  III,  663.  Hic 
igitur  Nymphae  fontium ,  ex  quibus 
fluvii  oriuntur,  eorum  raatres  dicun- 
tur;  alibi  sunt  fluviorura  filiae.  — V. 
72.  Macrobio  teste  Sat.  VI,  1.  ex 
Ennio  tratislatus  est,  qui  Ann.  I.  (p. 
43.  Hessel.)  cecinit:  Teque,  pater  Ti- 
herine,  cum  tuo  flumine  sancto.  Noli 
autem  putare,  deum  fluminis  ab  ipso 
fluraine  hic  distingui;  immo  utrumque, 
ut  V.  74.  et  75.  docent,  in  unam 
sancti  fluminis  notionem  coit.  Thiel. 
(qui  confert  Ter.  Andr.  IV,  5,  38. 
Dignus  es  cum  tua  religione  odio, 
Phorra.  III,  1,  3.  multimodis  cum  isthoc 
animo  es  vituperandus ,  Heaut.  I,  6,  7. 
TJt  te  di  deaeque  cum  isto  invento  per- 
duint  et  similes  locos,  (ubi  cum  idera 


106 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Accipite  Aenean  et  tandem  arcete  pei^iclis. 

Quo  te  cumque  lacus,  miserantem  incommoda  nostra, 

Fonte  tenet,  quocumque  solo  pulcherrimus  exis,  75 

Semper  honore  meo,  semper  celebrabere  donis, 

Corniger  Hesperidum  fluvius  regnator  aquarum. 

Adsis  o  tantum  et  propius  tua  numiiia  firmes. 

Sic  memorat,  geminasque  legit  de  classe  biremis, 

Remigioque  aptat;  socios  simul  instruit  armis.  80 

Ecce  autem  subitum  atque  ocuHs  mirabile  monstrum, 
Candida  per  silvam  cum  fetu  concolor  albo 
Procubuit  viridique  in  Htore  conspicitur  sus: 


fere  est,  quod  proptet^)  explicat:  ,,c?«< 
auch,  0  Thyhris  ^  ob  cleines  Flusses 
Eeiliglceit^  d.  i.  bei  deiner  hohen  Hei- 
ligkeit.'^  Cf.  etiam  adnott.  ad  Aeu. 
IX,  816.,  de  sancto  autem  fiurnine 
Geo.  II,  147.  et  de  forma  Thyhris  ad 
VII,  715.  —  genitor.  Vid.  ad  Geo. 
II,  4.  et  IV,  355.  —  73.  „arcete 
periclis,  h.  e.  liberate;  fiuem  labo- 
rum,  imprimis  iu  hac  mea  navigatione, 
facite;  pro  vulg.  arcere  pericula  ab 
aliqtco."'  H.  Vid  adnott.  ad  Geo.  III, 
155.  —  74.  Quocunque  loco  fontem 
habes.  In  antris  autem,  unde  scatent 
fontes,  scdes  et  regia  fluviorum  esse 
putabatur.  Vid.  adnott.  ad  Geo.  IV, 
319.  —  lacus  pro  ipso  amne,  ut 
supra  V.  66.  Heyn.  confert  locum 
Statii  Theb.  IV,  832.  hinc  expressum: 
quacunque  domo  gelida  ora  resolvit 
cett.  —  75.  tenet.  Fragm.  Vat.  Rom. 
Erf.  alii  tenent,  quod  lahn.  in  con- 
textum  recepit.  Sed  vere  Wagn.  op- 
ponit,  Pluralem  dc  uno  lacu  et  fonte 
dictum  displicere.  —  quocunqu  e 
solo  p  ulch.  exis,  ubicunque  ostium 
habcs;  initio  autem  et  fine  cursus 
commemorato  etiam  ipsum  cursum, 
qui  his  terminis  continetur,  totum 
spectari  patet;  sensus  igitur  est:  ubi- 
cumque  fluis.  Comparant  Hom.  Od. 
XI,  237  sq.  og  noAv  y.uXXiarog  nora- 
fiiav  ini  ■yatai^  trjiyc.  • —  76.  honore 
meo,  i.  e.  quem  tribuam,  s.  sacrificiis 
a  me  institutis.  Vid.  ad  I,  49.  III, 
118.  264.  IV,  207.  al.  —  77.  fluvius. 
De  forma  Nominativi  in  allocutioni- 
bus  usurpata  vid.  ad  XI,  464,  — 
cornig er :  vid.  adnott.  ad  Geo.  IV, 
371.  (ubi  adde  Ovid.  Met.  IX,  1.  XIV, 
602.  Fast.  III,  647.  Gesner.  ad  Claud. 
in  Eutrop,  II,  164.  Gierig.  et  lahn. 
ad  Ovid.  Met.  VII,  1.  et  Voss.  My- 
thol.  Briefe  II,  34.)  —  Hesperidum 


regnator  aquartim.,  princeps  Ita- 
lorum  fluminum.  Fronto  p.  267.  haec 
servavit  M.  Aurelii  verba:  Tiber  amnis 
dominus  et  fiuentium  circa  regnator 
aquarum.  Cf.  etiam  Dionys.  Per.  351. 
sqq.  S{\u^oig  ivQQtiTtjg ,  noTa^idv 
§a(5i),f.vxuTog  uk?,ojv  etc.  et  Geo.  I, 
482.  Fluviorum  rex  Eridanus  cum 
Burmanni  adnot,  ad  Val.  Fl.  II,  621, 
—  78.  Adsis.  Vid.  ad  I,  734,  — 
tantum  est  optantis,  ut  supra  VI, 
74.,  ubi  vid.  adnott.  —  tua  numina, 
oracula  tua  et  promissa,  imprimis 
monitum  tuum  per  somnum,  propixis 
firmes,  novo  aliquo  omine  et  cer- 
tiore  signo  (quod  statim  fit  v.  81.). 
Cf.  II,  691.  ibique  adnott.  Respexit 
autem  hunc  locum  Silius  IV,  127. 
Adsis  o  firmesque  iuae,  pater,  alitis 
ome7i. —  79.  geminas  biremes.  yid. 
ad  I,  162.  —  80.  Remigio  aptat. 
Vid.  ad  III,  471.  (ubi  hunc  versum, 
imo  modo  verbo  mutato,  iam  legimus) 
et  IV,  482.  —  armis.  Vid.  inf.  v. 
93.  —  81  sq.  Sequitur  omen  ilhul  ab 
Heleno  III,  389  sqq.  praedictum.  — 
82.  Candida  -  -  concol or ,  i.  e. 
candida  adeoque  concolor  cum  fetu 
suo.  Haud  raro  enim  eiusmodi  locis, 
ubi  cluo  epitheta  sine  Copula  uni 
Substautivo  adiuuguntur,  gradatio 
aliqua  inest.  Cf.  Aen,  III,  619.  658. 
VI,  283.  VII,  170.  Kritz.  ad  Sall. 
lug.  28,  4,  Fabri  ad  Liv.  XXI,  35, 
3,  et  lahn,  ad  Geo.  I,  320.  p.  397. 
ed.  II.  —  per  silvam  non  pugnare 
cum  vv,  in  litore,  quum  silvosum 
litus  (quotl  hic  pro  ripa  fiuminis  po- 
situm)  cogitari  possit,  nou  est  quod 
memorem.  Cf.  etiam  sup.  III,  390. 
Cum  verbis  autem  per  silvam  cf.  Ovid. 
Met.  X,  567.  vivit  per  silvas  et  adnott. 
ad  V,  102.  —  83.  conspicitur  sus. 
Vid.  ad   Geo.   I,  181.   ibique  adnott. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


107 


Quam  piiis  Aeneiis  tibi  enim,  tibi,  maxima  Iiino, 
Mactat,  sacra  fcrens,  ct  cmii  grege  sistit  ad  aram. 
Thybris  ea  fluvium,  quam  longa  cst,  nocte  tumcntem 
Leniit,  et  tacita  refluens  ita  substitit  unda, 
Mitis  iit  in  morem  stagni  placidac([ue  paludis 
Sterneret  aequor  aquis,  rcmo  ut  luctamen  abesset. 
Ergo  iter  inceptum  celerant;  rumore  secundo 
Labitur  uncta  vadis  abics;  mirantur  et  undae, 


85 


00 


Peerlk.  malit:  Conspicitu?- ,  viridique 
in  lilore  procubuit  sus.  —  84.  ^^enivi 
asservativc,  ut  vero ,  pro  uiique ,  aoi 
ys  di^;  nc(;  vacat,  quod  putant  gram- 
matici."  H.  Non  solum  asseverandi 
sed  simul  restringendi  vim  habet  Par- 
ticula  Pronomini  addita,  ut  idcm  ferc 
significet,  quod  quidem,  et  respondeat 
nostro  gerade,  eben ;  tibi  quidem  (cui 
hoc  debetur  ex  pracccpto  Ileleni  III, 
437  sqq.)  non  alii  numini.  Cf.  Hand. 
Turs.  II.  p.  393  sq.  et  Wagn.  ad  X, 
614.,  qui  hic  apte  confert  Sil.  XIII, 
136.  Mactat^  Diva,  tibi,  tibi  enim,  liaec 
fjratissima  sacra ,  ubi  vulgo  minus 
bcne  sic  distingnunt:  tibi,  tibi  enim 
haec  gr.  sacra.  Cf.  etiam  Gco.  II, 
509.  et  VI,  317.  —  maxima  luno; 
luno  regina.  Cf.  Ovid.  Met.  III,  263. 
Tib.  IV,  13,  15  sq.  et  Co.rt.  ad  Lucau. 
V,  166.  —  85.  cum  grege,  cum  tri- 
ginta  porculis  (cf.  111,  391.)  —  86. 
quam  longa  est.  Cf.  supra  IV,  193. 
Praesente  tempore  rei  tenor  et  j)er- 
petuitas  bene  exprimitur.  Vid.  adnott. 
ad  IX,  9.  —  tumentem.  Tumere, 
tumescere,  tiimidus  verba  propria  de 
mari  et  fiuminibus  per  ventos  exci- 
tatis.  Cf.  Geo.  I,  357.  II,  429.  Aen. 
III,  157.  V,  820.  VII,  810.  VIII,  674. 
etc. —  87.  ,,Iunge  vcl  ita  sub stitit, 
ut,  vel,  quod  forte  magis  poeticum: 
ita  substifit:  eo  modo ,  siciit  erat, 
quum  id  factum  esset."  H.  Priorem 
rationem  iure  praefert  Wagn.,  ne  ut 
bis  eadem  potestate  positum  sit.  Ce- 
terum  cf.  similis  Tibulli  locus  IV,  1, 
126.  Quin  rajndum  placidis  etiam  mare 
constitit  undis.  — refluens  non  sim- 
pliciter  i.  q.Jltiens,  i;t  Thiel.  explicat, 
sed  residens  et  fluctus  aequans.  — 
88.  Mitis  et  placidus  haud  raro  dici- 
titr  de  fluviis.  Cf.  Oudend.  ad  Lucau. 
I,  403.  Ceterum  hunc  locum  ante 
oculos  habuerunt  Appul.  Met.  I,  61. 
lenis  jiuvius  in  speciem  placidae  palu- 
dis  ignavus  ibat ,  et  Hegesipp.  de  ex- 


cid.  Hieros.  III,  26.  Frigidiora  placi- 
dae  paludis  aequora  eo  ipso,  quod  non 
in  stagni  morem  sternilur  aqua.  —  89. 
ki ierneret  aequor.  Vid.  ad  Ecl. 
IX,  57.  Aequor  de  flumine  usurpatum 
rcdit  infra  v.  96.  Cf.  etiam  Hor.  Od. 
III,  29,  34.  ibique  Orell. —  remo  ut 
luctamen  abesset.  Heyn.  et  Peerlk. 
malint  reino  et  l.  a.  Ceterum  cf.  Ovid. 
Trist.  IV,  5,  19.  remis  ad  opem  luctare 
ferendam.  —  90.  rumore  secundo. 
Wagn.  coll.  Brant.  ad  Apulei.  Met. 
IX.  p.  639.  Oudend.  et  Schmid.  adHor. 
Ep.  I,  10,  9.  (quibus  nunc  addi  possunt 
Obbar.  et  Orell.  ad  eund.  1.)  idem  esse- 
dicit,  quod  X,  266.  clamore  secundo,  i.  e. 
laeto,  (cf.  V,  338.)  ut  celeusma  signi- 
ficetur.  Sed  quum  parum  probabile 
sit,  nautas  in  terra  sibi  incognita  et 
in  summa  rerum  exspectatione  clamo- 
rem  sustulisse ,  rumor  autem  de  sup- 
presso  tantum,  non  de  claro  sono  dici 
videatur,  equidem  nunc  cum  Gossravio 
adsentior  Heynio  et  Thielio,  qui  cum 
Donato  ct  Gronovio  Obss.  II,  17. 
interpretantur  per:  cursu  secundo,  ut 
rumor  de  murmure  aquae  carina  et 
remis  percussae  iutelligatur,  et  com- 
parant  infra  X,  687.  Cic.  Div.  I,  16, 
29.  Solvere  imperat  secundo  iiimore  et 
Auson.  Mos.  22.  interlabentis  iacito 
rumore  ]\Tosellae;  quare  etiam  vulga- 
rem  loci  distinctionem  restitui.  Wagn. 
enim  (quem  prius  secutus  eram)  Peerlk. 
et  Siipfl.  post  secundo  Puncto  distin- 
guunt. —  91.  Labitur  uncta  (pice) 
abies.  Cf.  Ennius  p.  79.  Labitur 
uncia  trabes,  remeis  rostrata  per  altum 
idemque  p.  132.  et  105.  Labitur  uncta 
carina  cett.  et  Macrob.  VI,  1.  De 
abiete  autem  pro  navi  posita  vid.  ad 
V,  663.  et  Geo.  II,  68. — mirantur 
tindae  etc.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  II, 
215.  similesque  loci,  ut  Stat.  Theb.  IX, 
228.  stupet  hospita  belli  Unda  viros, 
claraque  armorum  incendiiur  umbra. 
Val.   Fl.   I,  382.   IV,  712.   et  Burm. 


108 


P.  VIEGILIl  MAEONIS 


Miratur  nemus  insuetum  fulgentia  longe 
Scuta  virum  fluvio  pictasque  innare  carinas. 
Olli  remigio  noctemque  diemque  fatigant, 
Et  longos  superant  flexus,  variisque  teguntur 
Arboribus,  viridisque  secant  placido  ^equore  silvas. 
Sol  medium  coeli  conscenderat  igneus  orbem, 
Cum  muros  arcemque  procul  ac  rara  domorum 


95 


ad  Ovid.  Am.  II,  11,  1.  —  92.  Mira- 
tiir.  Iteratur  Verbum  loco  Copulae. 
Vid.  adEcl.  IV,  6.  — fulgentia  cum 
fluvio  iungendum  esse  docet  Wagn. 
coll.  Lucan.  II,  576.  signa  tulit  toto 
fulgentia  ponto.  —  93.  pictas  cari- 
nas.  Vid.  ad  V,  663.  et  VII,  431. 
Ceterum  neque  cum  vulgg.  editt.  post 
vinhn,  neque  cum  Wakef,,  Peerlk.  et 
Wagn.,  qui  memorat,  apud  Virgilium 
Copulam  gue  non  alteri  demum  sen- 
tentiae  verbo  adhaerere  (vid.  ad  Geo. 
IV,  22.),  ipostjluvio  incidi,  sed  omnem 
potius  distinctionem  sustuli,  quia  ve- 
rissima  sunt,  quae  Wagn.  porro  adno- 
tat:  fluvio  minime  ad  alteram  solum 
versus  partem  spectare,  neque  arma 
dumtaxat  mirari  nemus  insuetum,  quae 
in  assiduis  Arcadum  et  Latinorum 
bellis  (v.  55.)  haud  dubie  iam  sae- 
pius  viderit;  sed  id  mirari,  quod 
armati  subvehantur  fluvio.  Siipfl.  et 
Gossr.  me  secuti  sunt.  —  94.  ,,remi- 
gio  noctemque  diemqu  e  fatigant, 
non  [ut  etiam  Schirach.  p.  410.  in- 
terpretatur]  se  remigando,  quod  pro- 
saicum  esset;  sed  est  poetica  audacia. 
Coelum  clamore,  silvas  venatu  (IX, 
605.),  nivem  cursu,  amnem  remis  fati- 
gare  passim  in  poetis  legitur.  Est 
scilicet  proprie  faiim  agere  [ad  fatim 
agere,  vid.  DoederL.  Syn.  I.  p.  102.], 
valde,  crebro  movere,  tractare,  agitare, 
hinc  omnino  in  re  aliqua  versari  vel 
eam  frequentare,  ea  multum  vel  ni- 
mium  uti.  Cf.  Aen.  I,  280.  et  VII, 
582.  Sic  etiam  X,  807.  diem  exer- 
cere.  Prop.  IV,  11,  81.  Sat  tibi  sint 
noctes ,  quas  de  me,  Paidle,  fatiges. 
Redit  ita  utique  res  tandem  eo ,  ut 
fatigare  sit  consumere,  exigere.''''  llaec 
fere  Heyn.  Cf.  imprimis  Aen.  IX,  605. 
silvas  fatigant,  i.  e.  silvis  peragrandis 
studiose  dant  operam,  et  Val.  Fl.  V, 
602.  Marte  diem  noctemqne  fatigat. 
Sententia  igitur  haec  est:  cursum 
numquam  intermittunt,  sed  per  diem 


noctemque  contimiant.  —  95.  Verba 
variisque  teguntur  a7'horihus  satis  otiosa 
esse,  censet  Wagn.  colL  adnot.  ad 
I,  678.  Peerlk.  autem  existimat,  otio- 
sum  illud  fortasse  minui,  si  verba 
sequentia  cum  Servio  interpretemur. 
Is  enim  verba  secant  silvas  (i.  e. 
vulgari  ratione :  navigant  inter  ripas 
silvis  consitas)  potius  sic  capit:  naves 
secabant  imagines  nemorum  in  pla- 
cido  aequore  apparentes,  coll.  Terent. 
Maur.  (cf.  Santen.  p.  VII.)  loco : 
Natura  sic  est  fluminis ,  Ut  ohvias 
imagines  Nemo7'um  receptet  in  suam 
Lucem ;  eamque  explicationem  sane 
iuvare  videntur  verba  placido  aequore, 
imprimis  si  comparamus  Ecl.III,  25.  et 
Maecenatis  verba  apudSenec.  Ep.  114. 
Quid  turpius  amne  silvisque  7'ipa  (for- 
tasse  silvis  ripaque)  comantihus'?  Vide 
ut  alveum  lintribus  ai'a7it,  versosque  vado 
remittimt  ho7'tos  (cf.  Scalig.  in  Burm. 
Antli.  T.  I.  p.  257.);  unde  tamen 
non  seqtiitur,  ut  etiam  hic,  Peerlk. 
suasore ,  legamus  versasque  secant 
pl.  ae.  silvas.  Sic  igitur  haec  esset 
sententia:  Superant  longos  flexus 
riparum  silvis  tectarum,  quarum  imago 
in  speculo  aquae  redditur.  Ceterum 
de  aequore  fluminis  vid,  ad  Geo.  I, 
469.  —  97.  „^H/uog  d"  "HhXiog  f^itaov 
ovQCivbv  u^iKpi^elStjy.si,  Hora.  U.  VIII, 
68.  et  aL"  FI.  Cf.  etiam  Drak.  ad  Silium 
III,  671.  Wakef.  ad  Lucr.  V,  654. 
tcmere  coni.  07he.  —  98.  procTtl. 
Vid.  ad  III,  464.  multosque  alios 
locos.  —  rara  domoru7n  tecta, 
nondum  ad  magnam  urbem  coniuncta 
{vereiiizelt  stehende).  Cf.  Ovid.  Fast. 
V,  93.  Hic,  uhi  7wnc  Iio7na  est,  orhis 
caput,  arhor  et  herhae  Et  paucae  pe- 
cudes  et  casa  rarafuit.  Peerlk.  sine 
iusta  causa  coni.  parva  d.  iecta.  — 
domor 71771  tecta  non  per  circumlo- 
cutionem  dictum ,  sed  proprie  acci- 
piendum  videtur;  ex  longinquo  enim 
non    nisi   tecta.  aedificiorum  conspi- 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


109 


Tecta  vident,  quae  niinc  Romana  potentia  coelo 
Aequavit;  tum  res  inopes  Euandrus  habebat. 
Ocius  advertunt  proras,  urbiquc  propinquant. 

Forte  die  sollemnem  ilio  rex  Arcas  lionorem 
Amphitryoniadae  magno  divisque  ferebat 
Ante  urbem  in  hico.     Pallas  liuic  liHus  una, 
Una  omncs  iuvcniun  primi  paupcrquc  senatus 
Tura  dabant,  tcpidusquc  cruor  ilimabat  ad  aras. 
Ut  celsas  videre  rates,  atque  inter  opacum 
Allabi  nemus,  et  tacitis  incumberc  rcmis, 
Terrentur  visu  subito,  cunctique  rcHctis 


100 


106 


ciunt.    —    99.    Roinana    pofeniia, 
cum  vi  quadam  pro  Komac  potentia. 
—  100.  Aequavit,  i.  e.  aequavit  et 
aequat.     Cf.  adnott.  ad  Aen.  I,  365. 
et  de  Part.  nunc  cum  vero  Perfecto 
(i.  e.  cuius  effectus  praesenti  tempore 
manet)    coniuncto    cf.    IV,    345.    356. 
VIII,    381.    etc.     Ad   ipsam   rem   cf. 
Ovid.  Fast.  V,  91  sq.  —  tuni.  Eom. 
tunc,  quod  recepit  lahn.    Sed  vid.  ad 
Ecl.  III,  10.  —  Euandrus.  Sic  opti- 
mi     Codd.    (Med.    Rom.    alii),    quos 
editores  recentiores  post  Heins.  secuti 
sunt.     Vulgo  Evander,  quam  formam 
in  uno  tantura  Virgilii  loco,  X,  515., 
omnes  Codd.  meliores  praebent.  Alte- 
ram  hic  etiam  agnoscunt  Macrob.  V, 
8.  Charis.    I.  p.  11.   P.   et  Nonius  v. 
inops ,   p.  30.  Merc.     Sic  etiam  supra 
II,  261.   Thessandrus,  ap.  Martial,  dc 
Spect.  25,  3.  Leajidrus,  ap.  Ovid.  Am. 
I,   15,  18.   Menandrus  legitur  cett. 
Vid.  etiam  ad  III,  108.  —  101.  Ocius 
advertunt  proras;   vid.    Geo.  IV, 
117.   VII,  35.  cett.  et   cf.  infra  ad  v. 
115.    —    102  sqq.   ,,Egregia   carminis 
oeconomia,    qua    belli    cum    Latinis 
gesti  argumento  per  se  tenui  et  pau- 
peri    copiam    rerura    et    narrationura 
conciliat  poeta.  Offendit  AeneasEvan- 
drum    sua    sacra    facientem    Herculi; 
rerum  species   obiicitur  augusta  reli- 
gionibus  et  hominum  saeculique  sim- 
plicitate  placens.    Eadem  v.  185  sqq. 
adducit   episodium   de  caeso  ab  Her- 
cule   Caco,    tamquam    sacri    instituti 
causa   et  origine."   H.   Poetae  animo 
obversabatur   Hom.    Od.    V,   32  sqq. 
—     103.     Amphitry  onides     etiara 
Catullo  6.7,  112.  et  Ovidio  Met.  XV, 
48.    Hercules    vocatur,    cuius    cultus 
tam  antiquus  erat  inter  Eomanos,  ut 


ab  ipso  Ilomulo  institutus  esse  dice- 
retur.  cf.  Liv.  I,  7.  et  V,  13.  —  di- 
visque.  Nam ,  Servio  teste,  cuicun- 
que  deo  sacrificabatur,  necesse  erat 
post  ipsum  etiam  reliquos  invocari. 
—  104.  in  luco,  secundura  Serv.  ad 
Aventinura  sito,  quera  collem  ad 
Evandri  urbem,  solumPalatinum  com- 
plectente,  non  pertiuuisse  constat.  — 
huic  una  poetice  pro  una  cura  hoc; 
cuius  constructionis  praeter  lul.  Val. 
de  reb.  gest.  Alex.  M.  (ed.  ab  A. 
Maio)  I,  55.  «n«  servitiis  pecuisqiie^ 
ib.  III ,  40.  una  Theodecto  et  Itin. 
Alex.  M.  p.  90.  ed.  Maii :  Qui  epulo 
accuhabat  una  hlanditoribus  regis  nul- 
lum  in  promptu  habeo  exemplura.  — 

105.  iuvenum.  luvenes  et  luventutem 
saepe  esse  i.  q.  viros  militaris  aetatis, 
Wagn.  adnotat.  — p auper  s enatus. 
De  beata  priscorura  illorum  temporum 
paupertate  cf.  imprirais  Silius  I,  809. 
castaque  heatos  Paupertate  Patres  (ibi- 
que  Drak.)   id.   VI,   631  sqq.    etc.  — 

106.  Tura  dahant,  ut  ap.  Hor.  Od. 
IV,  2,  51.  dahimusque  divis  Tura  he- 
nignis.  Servius  haec  adnotat:  ,,Verbo 
sacrorum  usus  est.  Nam  dici  solebat 
in  sacris :  Ua,  cjuod  dehes ,  de  manii 
dextera  aris.'"''  —  108.  Allahi,  scil. 
rates  et  qui  in  iis  sunt;  nam  sequun- 
tur  verba:  et  t.  incumhere  remis ,  sc. 
remiges.  Ceterura  cf.  III,  131.  — 
„tacitis  remis,  nullum  aquarum 
strepitum  in  amni  placido  facientibus." 
H.  Servius  minus  bene:  „tacitis  pro: 
ipsi  taciti,  i.  e.  sine  celeusmate;"  et 
Thiel.  tacitis  pro  quietis,  non  amplius 
motis  accipit,  quum  naves  iam  appu- 
lerint;  cui  tamen  explicationi  et  an- 
tecedens  aJlahi  et  sequens  procul  ad- 
versari    videntur;    immo     remigantes 


110 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Consurgunt  mensls.     Audax  quos  rumpere  Pallas 

Sacra  vetat,  raptoque  volat  telo  obvius  ipse, 

Et  procul  e  tumulo  :  luvenes,  quae  causa  subegit 

Ignotas  tentare  vias?  quo  tenclitis?  inquit. 

Qui  genus?  unde  domo  ?  pacemne  liuc  fertis,  an  arma? 

Tum  pater  Aeneas  puppi  sic  fatur  aB  alta, 

Paciferaeque  manu  ramum  praetendit  olivae : 

Troiugenas  ac  tela  vides  inimica  Latinis, 

Quos  illi  bello  profugos  egere  superbo. 

Euandrum  petimus.     Ferte  liaec  et  dicite,  lectos- 

Dardaniae  venisse  duces,  socia  arma 


110! 


115 


rogantis. 


120 


Obstupuit  tanto  percussus  nomine  Pallas: 

cpucumque  es,  ait,  coramque  parentem 


Esfredere  o 

o 


allabuntur.  —  110.  Sacra  si  ruinpun- 
tur,  i.  e.  turbantur,  piaculum  est  et 
instaurari  debent ,  qua  de  re  Gossr. 
conferri  iubet  Lir.  II,  36.  Cic.  de 
har.  resp.  10.  11.  et  Plut.  Coriol.  25. 
—  q^ios,  eos,  qui  aderant  his  epulisv — 
111.  „Sac7-a  suut  h.  1;  eaedem,  quae 
modo  mensae:  scil.  epulae  sacrae, 
quas ,  peracto  iam  sacrificio,  celebra- 
bant,  quasque  mox  instaurant  v.  172. 
175.  —  vetat,  quia  nefas  eas  turbari, 
interrumpi  et  omitti;  ut  iterum  inf.  v. 
173."  H.  —  ipse  evehit  eum  inter 
ceteros,  qui  sequuntur;  nam  plures 
Troianis  volasse  obvios,  apparet  ex 
V.  119.  Cf.  XI,  218.  et  Wagn.  Qu. 
Virg.  XVIII,  2,  b,,  qui  in  edit.  min. 
ipse  hic  minus  recte  per  solus  expli- 
cat.  —  113.  Ignotas  vias ;  propius 
enim  accedens  videt  eos  esse  pere- 
grinos.  —  114.  Qui  g enus^ ' rivsg 
ro  ytvog ;  Comparant  Hom.  Od,  I, 
170.  al.  Sic  Ovid.  Fast  IV,  65.  Gra- 
ius  uterque  genus  cett.  Cf.  etiam  no- 
tissimus  ille  usus  verborum  omne,  id, 
quod  genus ,  de  quo  praeter  multos 
alios  vid.  Eamsh.  §.  132,  5.  Ceterum 
cf.  sup,  I,  369.  Hor.  Epist,  I,  7,  53. 
abi,  qvaere  et  refer,  uncle  dojno,  quis, 
Cuius  fortunae,  quo  sit  patre  et  similes 
locos.  —  unde  domo?  i.  c.  uudc 
venitis  (estis)  domo,  nod-sv  oiy.oyhv ; 
nos  similiter:  rvoher  des  Landes?  Sic 
Sen.  Cons.  ad  Ilelviam  6.  luhe  omnes 
istos  ad  nomen  citare  et  unde  domo 
quisque  quaere ;  et  Plaut.  Cist.  IV,  2, 
6.  haec  cistella  Numquam  hinc  a  nobis 
domo  est.  Cf.  lani  p.  222.  ct  adnott. 
ad  Ecl.  I,  54.  Domus  autem  pro 
patria  lcgitur   ctiam   inf.  X,    141.   ct 


183.  Sil.  I,  572,  II,  76.  X,  95.  Suet. 
Vitell.  2.  aiibi.  Vid.  Schmid,  et  Obbar. 
ad  Hor.  Ep,  I,  7,  53.  Nos  eadem 
ratione :  er  ist  in  N.  zu  Hause.  — 
llb.  puppi  ab  alta,  quae,  ubi  appel- 
lant,  terrae  proxima  est.  Vid,  ad  VI, 
3.  —  116.  Paciferae  olivae.  Vid. 
II,  425.  VII,  154.  Interpp.  ad  Petron. 
c.   124.    et   adnott.    ad    Geo.    III,  21. 

—  117.  Troiug enas  (vid.  ad  III, 
359.)  ac  tela,  i.  e.  Troiugenas  tela 
gerentes;    quare   etiam  sequitur  quos. 

—  ,,tela  inimica  Latinis  memo- 
rat  propter  v.  55.  Hi  helhim  assidue 
ducunt  cum  gente  Latina.  Hinc  quo- 
que  metns  conspectis  viris  armatis 
maior  esse  debuit  (v.  109.).  Graviter 
et  ilhid  :  Quos  illi pr ofu gos  egere 
[exagitaverej,  quum  Latiui  tantum 
nollent  sedem  Troianis  in  suo  agro 
concedere;  gravius  invidiae  causa  ad- 
ditur  superbo  bello ,  quia  ipsi  sunt 
superbi  H.  Scil.  quod  belhim  parant 
contra  profugos  ct  l/.tiag,  Thiel,  pro- 

fugos  minus  rccte  explicat :  ut  profugi 
simus.  —  119.  Ferte  haec,  hunc 
nuntium  (vid.  ad  Aen,  I,  645,).  — 
120,  D  ardaniae  duces  hic  non 
minus,  quam  iuf.  v.  161.  duces  Teucri, 
II,  261.  et  alibi,  significat  proceres, 
riyt.uortg,  t)ytzoQig.  Wagn.  apte  con- 
fert"  Ovid.  Uct.  X,  315.,  ubi  Iccii  pro- 
cercs  commemorantur;  idemque  alte- 
raui  lectionem  multo  languidiorem 
Dardaniae  viros  ex  VII,  168.  huc 
translatam  ccnset. —  121.  tanlo  no- 
mine,  Dardauiae  s.  Troianorum.  Cf. 
I,  565  sq.  De  voc.  percussus,  cui 
ctiam  hic  aliquot  Codd.  substituunt 
perculsus,     yid.   ad    I,    513.     —    122. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


111 


Adloquere,  ac  nostris  succede  penatibus  hospes ! 
Excepitque  manu,  dcxtramque  amplcxus  inhaesit. 
Progressi  subeunt  luco,  fluviumque  rehnqiumt. 
Tum  regem  Aencas  dictis  adfatur  amicis : 
Optime  Graiugenum,  eui  me  Fortuna  precari 
Et  vitta  comptos  voluit  praetendere  ramos, 
Non  equidem  cxtimui,  Danaum  quod  ductor  ct  Arcas, 
Quodque  ab  stirpe  fores  geminis  coniunctus  Atridis; 
Sed  mea  me  virtus  et  sancta  oracula  divum, 


125 


130 


Comma  vulgo  post  o  positum  cum 
Wagn.  omisiraus ,  qui  haec  o  qnicnn- 
que   es    csse   docet  pro   Vocativo.  — 

123.  snccede  p  enatihus.    Vid.  ad 

I,  527.  Succedere,  qiiod  alii  etiam 
cum  Accus.  construunt,  Virgilius 
semper  Dativo  iungit  (ut  II,  478.  III, 
541.  VII,  501.)  Vid.  ad  VII,  161.  — 

124.  excepitque.  Vid.  adnott.  ad  Geo. 

II,  80.    Aen.  II,  692.  V,  504.  et  VI, 

547.    —    dextram    amplexus    in- 

haesit,    scil.    ei;    Homericum    f^   t' 

tiQa    ol   (fv  X^'-Q'''    manum    eius    prc- 

liendit  et  prehensam  tenet.  Vid.  etiam 

inf.    V.    558  sq.    et   Val.    Fl.   II,  639. 

dextramque  amplexus  et  haerens.  Prae- 

terea  de  verbo  haerendi  cf.  Aen.  VI, 

350.  X,  780.  Hor.  Od.  I,  32,  10.  Ca- 

tuU.    XXI,   6.    Ovid.   Met.    VH,  568. 

etc.  —  125.  suheunt    luco  (vid.  ad 

VII,  161,)  fluviumqu  e  7'elin  quunt. 

De    liac   hypallage    vid.   ad   III,  662. 

(ubi  addi   possunt   II,  749.   III,  355. 

VII,   7.  IX,    374.)  —  127.    cui  pre- 

cari,     supplicare,     Ixsnvsiy.      Alibi 

precari  alicui  aut   significat  imprecari 

alicui   aliquid,    aut    est   i.    q.    precari 

pro  aliquo ,   v.  c.  Plaut.  Asin.    II,  5, 

11.    pergin'   precari  pessimo'^    (Burm. 

conferri   iubet   Barth.    ad    Claud,    in 

Eufin.    I,  35.);    hic   autem   cui   etiam 

pertinet   ad    sequens  praetendere ;    et 

breviter  poeta   scripsit  pro  quem  pre- 

cari   et,    cui    praetendere ;    sensus    est 

enim:    cui   ramos  supplices  me  prae- 

tendere    Fortuna    volurt;     qui    euim 

ramos    praetendunt   vitta   comtos,    hi 

speciem  precantium  praebent,  ut  vere 

docet    Peerlk.,     quo    suasore     etiam 

Comma   vulgo.  post   precari  positum 

delevimus,  in  quo  nos  secuti  sunt  po- 

steriores  editores  omnes,  etiam  Wagn. 

in  edit.  min.  Non  opus  igitur  videtur, 

ut    cum    Servio ,    Graecum    iv/ta&ai 

Tipi  (Hom.  II.  IV,  275.  evx€o  "AnoX- 


Xiovi)  comparantes,  precari  alicui  pro 
antiqua    et    obsoleta   verborum    con- 
iunctione    habeamus.    —    128.   prae- 
tendere  ramos,    ly.tzrjoiay  nQo^u- 
AioS^ai.  —  vitta  compto  s,  infulis  la- 
neis    ornatos.     De   hoc  ramo  suppli- 
cum     eodemque     foederis,    pacis     et 
lcgationis  signo,  JRuhk.  haec  adnotat : 
,,Simplicissima    via     ad    hunc    ritum 
rudiores  homines  pervenisse  videntur, 
quum  ramo    quocunque  arrepto  iner- 
mes    se    esse,    nec    quidquam   hostile 
meditari,  c[uid  quod  auxilio  indigere 
prae  se  ferrent.  Sic  lac.   Cooqius,  R. 
Forsterus    aliique   itinerum  ad  gentes 
rudiores   Americae    etc.    descriptores 
rem  se  habere  adhuc  tradiderunt.  Re- 
ligio    apud    Graecos    accessit."     Vid. 
etiam     ad    VII,     154.     —     130.    ,,ah 
stirpe  g eminis  coniu7ictus  Atri- 
dis.    Utrumque   genus   a  love  duce- 
batur;  tum  ab  Atlante;  nam  a  sorori- 
bus,  Atlantis  filiabus,    et  Evander  et 
Atridae    oriundi    erant.      Ab    iisdem 
Atlantis  filiabus,  Pleiades  vocant  [vid. 
ad  Geo.  I,  225.],    cognatio  altera  v.  • 
134  sqq.    inter  Evandrum  et  Aeneam 
deducta:    nam    Dardanus   Electra    et 
lovc  natus,  Evander  autem  Mercurii, 
cui   Maia    mater,    rilius   perhibebatur. 
Vid.  Dionys.  I,  31.    Praeclare  autem 
poeta  hac  generis  coniunctione  utitur 
ad   causas   amicitiae   inter  Evandrum 
et   Troianos   serendas."    H.   —    131. 
mea  virttis,    animi  fiducia  ex  meae 
vJrtutis  conscientia.     Wagn.  haec  ad- 
notat:     ,,Omnino    tenendum,    veteres 
maiorem  virtutis   suae   fiduciam  prae 
se    tulisse;     quodque    apud    nostros 
homines    saepe     arrogantiae    crimen 
subeat,    apud  illos,    qua    erant  animi 
magnitudine,    rectae   conscientiae  tri- 
bui."  Quod  innumera  Homeri  maxime 
exempla    comprobant.     Quare    etiam 
Cicero  N.  D.   III,  36.    Propter  virtii- 


112 


P.  VmGILII  MARONIS 


Cognatique  patres,  tua  terrls  didita  fama, 
Coniunxere  tibi,  et  fatis  egere  volentem. 
Dardanus,  Iliacae  primus  pater  urbis  et  auctor, 
Electra,  ut  Graii  perhibent,  Atlantide  cretus, 
Advehitur  Teucros;  Electram  maximus  Atlas 
Edidit,  aetherios  humero  qui  sustinet  orbis. 
Vobis  Mercurius  pater  est,  quem  candida  Maia 
Cyllenae  gelido  conceptum  vertice  fudit; 
At  Maiam,  auditis  si  quidquam  credimus,  Atlas, 
Idem  Atlas  generat,  coeli  qui  sidera  tollit. 


135 


140 


tem  enim  iure  laudamur  et  in  virtuie 
recte  gloriamur.  Ceterum  cf.  Stat. 
Theb.  I,  644.  Advenio:  mea  me  pietas 
et  conscia  virtus  Has  egere  vias.  — 
oracula  divum,  a  Sibylla  accepta. 
Vid.  VI,  96  sq.  —  132.  terris  didita 
fama,  i.  e.  per  terras  divulgata,  Cf. 
supra  VII,  144.,  ubi  vid.  adnott. 
Similiter  Lucr.  V,  20.  per  magnas 
didita  genieis  Dulcia  permulcent  ani- 
mos  solatia  vitae.  Wagu.  confert  Diod. 
Sic.  IV,  47.  dtado&tiarig  Tr^g  (priui^g 
elg  anavxa  Tonov.  —  133.  coniun- 
xere,  h.  e.  adduxere  me,  ut  me  tibi 
adiungere  studeam. —  etfatis  egere, 
scil.  ad  te,  volentem,  ixovza  (vid. 
ad  X,  677.),  fata;  quae  me  agebant, 
volens  secutus  sum;  non  solum  fatis 
parens  ad  te  venio ,  sed  etiam  mea 
voluntate  ductus.  —  134.  De  Dar- 
dano  vid.  III,  167  sq.  et  VII,  206 
sqq. —  primus  pater  urhis  et  auctor. 
Vid.  ad  V,  596.  Pater  urhis  pro 
conditore.  Sic  Cic.  de  Div.  I,  2,  3. 
Huius  urhis  parens  Romulus.  Ovid. 
Met.  XV,  861.  genitorque  Quirine  urhis. 
Prop.  IV,  10,  17.  Urhis  virtutisque 
parens.  Silius  IX,  654.  parens  muro- 
rum  cett.  —  135.  Wagn.  haec  adno- 
tat:  „Insigniter  lapsus  est  poeta,  qui 
Aeneam  hoc  dicentem  faciat:  ut  Graii 
perhihent  ;^^  nescio  quo  iure.  Aeneam 
enim  Graecorum  fabulas  novisse,  per 
se  mirum  videre  non  potest;  hic  au- 
tem,  ubi  cum  Graeco  homine  loquitur 
eiusque  benevolentiam  captat  commu- 
nis  originis  commemoratione,  cur 
absonum  censeamus  illud :  ut  Graii 
perhibent,  i.  e.  ut  vos  ipsi  Graii  per- 
hibetis?  Peerlk.  tamen,  et  ipse  in  hoc 
loco  haerens,  quumRufinian.de  Sche- 
matibus  hunc  versum  sic  afterat: 
Electram  Graii  perhihent  Atlantide  cre- 
tam,  inde  coni.  Electra  matre^  ut  per- 


hibent ,  Atlantide ,  cretus.  —  cretus. 
Vid.  ad  II,  74.  —  136.  Advehitur 
Teucros,  pro:  ad  Teucros,  i.  e.  in 
Troadem.  Vid.  ad  I,  307.  VII,  216. 
et  al.  ,,Dardanus  adit  Troiam,  quam 
Teucer  tum  teuebat,  ibique  Dardanum 
urbem  condidit,  Ilus  autem  filius 
Ilium;  hactenus  igitur  poeta  dicere 
potuit :  lliacae  primus  pater  urhis  et 
aucior.'"''  H.  —  137.  aetherios  h. 
qui  sust.  orhis.  Vid.  IV,  247.  ibi- 
que  adnott.  —  138.  quem  candida 
Maia  eett.  Vid.  ad  Geo.  I,  337. 
Hes.  Theog.  938.  Hom.  hymn.  in 
Merc.  in.  Apollod.  III,  10,  1.  2.  Paus. 
VIII,  17.  Candida  est  pulchra  (vid. 
ad  Ecl.  II,  46,);  vix  enim  de  splen- 
dore  sideris  cogitandum,  etsi  Maia 
ceteris  Pleiadibus  est  splendidior. 
—  fundere  pro  parere,  eniti,  ita 
tameu  ut  celeritatis  notionem  com- 
plectatur,  ideoque  proprie  facilem  et 
felicem  partum  significet.  Vid.  Serv. 
ad  h.  1.  coll.  adnot.  ad  Geo.  I,  13. 
et  lacobs.  Blumenlese  II.  p.  376.  Vi- 
dentur  hunc  locum  respexisse  Arno- 
bius  1.  I.  Mercurius  utero  fusus  Maiae, 
I.  III.  Caduceaior  ille  CyUenius  in  Al- 
gido  fusus  monte  et  Lactantius  III,  17. 
Locus^  in  quo  quisque  estfusus  ex  utero 
scribentes.  —  139.  De  Cyllene,  Ar- 
cadiae  septcntrionalis  monte,  Mercurid 
sacrato,  qui  nunc  dicitur  Zyria,  vid. 
librum  mcum  Handh.  d.  alt.  Geogr. 
III.  p.  864.  De  Genitivo  autemCy^ 
lenae,  cui  unus  Palat.  et  editt.  ante 
Pierium  in  lucem  emissae  substituunt 
alteram  formam  Cyllenes ,  cf.  adnott. 
ad  III,  111.  —  140.  At  Maiam  pro 
vulg.  Maiam  nuiem  Vid.  ad  Geo.  II, 
246.  —  141.  Maiam  Atlas  generat. 
Praesente  tempore  paullo  insolentius 
dictum  pro :  Maiae  genitor  est  Atlas, 
quemadmodum  apud  Prop.  IV,  1,  77. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


113 


Sic  e^eniis  amborum  scindit  se  sansfuine  ab  uno. 

liis  fretus  non  legatos  ncque  prmia  per  artem 

Tentamenta  tui  pepigi:  me,  me  ipse  mcumquc 

Obieci  caput  ct  supplcx  acl  limina  A^cni.  145 

Gens  eaclem,  quae  te,  crudelr  Daunia  bello 

Insequitur;  nos  si  pcllant,  nihil  aforc  crcdunt, 

Quin  omnem  llespcriam  pcnitus  sua  sub  iuga  mittant, 

Et  mare,  quod  supra,  teneant,  quodque  alluit  infra. 

Accipe  claque  ficlem.     Sunt  nobis  fortia  bello  150 

Pcctora,  sunt  animi  ct  rebus  spectata  iuventus. 


Me  creat  Bahylonms  lloros  pro  :  crca- 
tor  meus    est,    ct   ap.  Eurip.  Hcracl. 

209.  Aix^QCi  TiciT^o  SK  Ttjg^e  yf^vvaTcu 
otd^iv.  Cf.  aduott.  ad  Ecl.  VIII,  45. 
et  Aeu.  IX,  266.  —  Peerlk.  verha 
coeli  qui  siclera  iolUt  propter  iueptam, 
quam  inhoc  loco  sibi  videtur  reperire, 
tautologiam  sj^uria  censet.  —  V.  142. 
idem  Peerlk.  rectc  sic  interpretatur : 
„genus  se  quidem  scindit,  sed,  nt  duo 
fluvii  brachia,  ex  uno  fonte  oritur," 
coll.  Stat.  Theb.  I,  224.  quis  sangui- 
nis  aucior  Ipse  ego  descenclo.  Perseos 
alter  in  Argos  Scinclitur,  Aonias  Jiuit 
hic  ab  origine  Thebccs.  —  143.  „Iunge : 
7ion  pepigi  tentamenta  tui  prima  per 
legatos  neque  per  artem:  non  prius  te 
tentavi  per  legatos  et  callida  consilia." 
H.  Pracpositio  igitur  cx  verbis  per 
ariem  etiam  supplenda  est  ad  legatos, 
qua  de  re  vid.  ad  I,  544.  V,  512.  et 
VI,  692.  Dura  enim  et  insolita  esset 
eiusmodi  ellipsis:  non  legatos  misi, 
neque  cett.,  quam  Gossr.  statuit.  Per 
artem  autem  (pro :  arte,  i.  e.  callide 
cauteque)  legitur  ctiam  ap.  Silium  IV, 
7l3.etal.  Cf.  Hand.  Turs.IV.p.443.— 
144.  Tentamenta  tui  jjepigi,  i.  e. 
constitui,  feci;  tentavi  te  s.  animum 
tuum.  Peerlk.  coni.  petii,  coll.  Ovid. 
Met.  III,  341.  tentamina  sumpsi,  simul- 
que  memorat,  hunc  locum  ante  ocu- 
los  fuisse  Ennodio  I,  2.  sic  scribenti: 
His  fretus  non  legatos  nec  verba  pre- 
canium    Callida  fucatis    artibus    elicui. 

—  me,  me  ipse  cett.  cum  singulari 
vi  dictum,  irt  infra  IX,  427.  Me,  me 

-  -   in   me    convertite  ferrum ,    et   XII, 

210.  me,  me  duce  ferrum  Corripite.  Cf. 
etiam  Statius  Theb.  I,  621.  hunc  lo- 
cum  sic  imitatus :  me,  me,  divum  optime, 
solum  Obiecisse  caput  fatis  pj^a^stabit. 
De  verbis  me  ipse,  quae  ferc  i.  q. 
ego  me  ipsum  significant,  ita  ut  utrum- 

VmGiL.  Pars.  III.  Ed.  III. 


<|ue  Pronomen  magnam  vim  habeat, 
Wagn.  conferri  iubet  Iloftmann.  in 
lahnii  Annall.  Vol.  VII.  fasc.  I.  p. 
54  sq.  et  Cic.  ad  Fam.  IV,  8.  Non 
ita  abundo  ingenio,  tit  te  consoler^  qmim 
ipse  me  non  possim.  —  7)ieum  Obieci 
caput.  Heyn.  confert  Hom.  Od.  II, 
237.  III;  74.  7ic(Qa&-t/urji/  x^u  y.ecpciXriv 
s.  Ttjv  ipv^^v  et  Quint.  Cal.  XII, 
63.  '/AiQTiaTGi  —  civdQts  -  -  ■ffvuov 
nciQO-tf.iivot.  Vid.  etiam  Cic.  pr.  dom. 
57,  145.  Obieci  7neum  caput  perditissi- 
moriim  civium  furori  atque  ferro  ;  Liv. 
XXII,  40,  3.  hostium  se  ielis  potius, 
quam  sn^ragiis  iraiojnim  civium  caput 
ohiecim-um  cett. —  146.  ,,gens  Da7i- 
n  ia,  Rutuli,  sive  a  patre  Turni,  Dauno 
(X,  616.  688.  XII,  22.),  sive  a  vetere 
illo  Dauno,  Apuliae  conditore,  a  quo 
ea  Daunia  dicta.  Ad  sententiam  cf. 
supra  V.  35."  II.  —  147.  afore.  Vid. 
ad  VII,  498.  —  V.  149.  paucis  mu- 
tatis  ex  Geo.  II,  158.  iteratus.  Peerlk. 
eum  spuriiim  et  glossam  geographi- 
cam  sapere  censet,  iniuria.  —  150. 
Macrob.  VII,  1.  cum  h.  I.  confert 
versum  Ennii  Ann.  I.  (p.  32.  Hessel.) 
Accipe  claque  fidetn,  foedusque  feri 
bene  firmum.  —  fortia  p  ectora. 
Vid.  IV,  11.  et  Hor.  Sat.  II,  2,  136. 
—  151.  rebus,  scil.  gestis;  fortia 
facinora  intellige,  quae,  ut  saepe  (cf. 
V.  c.  Cic.  part.  I,  1.  pro  Cluent.  19, 
54.  Sall.  lug.  48,  1.  Ovid.  Met.  XIII, 
383.  XIV,  384.  Liv.  XXXV,  46,  4. 
XXXVII,  53,  4.  XVIII,  40,  11.  etc), 
meris  verbis  opposita  cogitantur.  Cf. 
Heind.  ad  Hor.  Sat.  I,  4,  47.  Ruhnk. 
ad  Vellei.  II,  30.  Ochsner.  ad  Oliveti 
Ecl.  Cic.  p.  64.  Bremi  ad  Nep.  Phoc. 
3,  3.  Kritz.  ad  Sall.  Cat.  52,  35.  et 
de  Graecis  eadem  ratione  tQyov  et 
Idyov  sibi  opponentibus  Porson.  ad 
Eur.  Phoen.  512.  Eeisig.  ad  Soph, 
8 


114 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Dixerat  Aeneas.     llle  os  oculosque  loquentis 
lam  dudum  et  totum  lustrabat  lumine  corpus. 
Tum  sic  pauca  refert:  Ut  te,  fortissime  Teucrum, 
Accipio  agnoscoque  libens!  ut  verba  parentis 
Et  vocem  Anchisae  magni  vultumque  recordor ! 
Nam  memini  Hesionae  visentem  regna  sororis 
Laomdeontiadem  Priamum,  Salamina  petentem, 
Protinus  Arcadiae  gelidos  invisere  finis. 
Tum  mihi  prima  genas  vestibat  flore  iuvenfa; 
Mirabarque  duces  Teucros,  mirabar  et  ipsum 
Laomedontiadem ;  sed  cunctis  altior  ibat 
Anchises.     Mihi  mens  iuvenah  ardebat  amore 
Compellare  virum,  et  dextrae  coniungere  dextram; 
Accessi,  et  cupidus  Phenei  sub  moenia  duxi. 
Ille  mihi  insignem  pharetram  L}  ciasque  sagittas 


155^1 


160! 


165 


Oed.  Col.  63.  alii.  —  V.  152  sqq. 
Silius  XVI,  189,  sic  imitatur:  Tum 
laetus  volvens  oculos  adversa  per  ora, 
Qiiam  te,  Dardanida  pulclierrime,  mente 
serena  Accipio  intueorque  libens.  — 
155.  agnosco.  Vid.  ad  II,  423.  — 
verba  pareniis,  idem  libere  et 
nervose  dicendi  genus,  quo  pater 
tuus  excellebat.  —  157  sqq.  ,,Inge- 
niosum  poetae  commentum,  quo  (Ho- 
meri  exemplum  secutus ,  qui  et  ipse 
recordationem  priscorum  hominum  et 
rerum  ex  prisco  hosi^itio  repetit,  v. 
c.  II.  III,  205  sqq.)  Priamum  fingit 
Salaminem  Hesiones  sororis,  Tela- 
moni  Herculis  sodali  nuptae  [cf.  Apoi- 
lod.  II,  6,  4.  III,  12,  7.  Hyg.  f.  89. 
Ovid.  Met.  VIII,  157.  XI,  217.  all.J, 
visendae  causa,  hincque  Arcadiam 
adiisse,  ut  Evander  eius  notitiam 
habere  posset."  H.  Cf.  etiam  locus 
simili  ratione  conformatus  I,  619  sqq. 

—  vis entem,  invisere  volentem  s. 
invisurum.  Vid.  ad  II,  111.  et  VI, 
392.  Catull.  XI,  9  sqq.  Sive  trans 
altas  gradietur  Alpes  Caesaris  visens 
monumenta  magni,  Gallicum  Rhenum 
liorribilesque  Britannos.  Visere  Thiel. 
recteinterpretaturper  vcnire,  utvideas, 
ut  revisere  et  provisere  per  redire  et 
procedere,  utvideas;  unde  etiam  for- 
mulas  dicendi  visere  ad  aliquem  et 
aliquo  (cf.  Heins.  ad  Ovid.  Am.  II, 
2,  21.)  explicandas  esse  docet.  Cete- 
rum   Peerlk.   sine    iusta   causa    coni. 

-  -  Salamina  profectum,  Pr.  Arc. 
gelidos  quoque  visere  Jines.  —  159. 
ijelidos  fines;  Arcadia  enim  ob 
jiltos  montes  gelida.  —  160.  iuventa. 


Meliores  libri  praebent  iuventas,  quod 
restitui  iubet  Wakef.  ad  Lucr.  V,  672. 
Scd  quum  parum  numerose  se  exci- 
piant  verba  prima  genas  vestibat 
flore  iuventas,  vv.  autem  iuventa  et 
iuventas  in  Codd.  saepissime  confun- 
dantur  (velut  Geo.  III,  63.  et  Aen. 
V,  398.,  ubi  vid.  adnott.),  editores 
iure,  puto,  retinuerunt  vulg.  lectionem 
a  Palat. ,  duobus  Pariss. ,  aliis  exhi- 
bitam.  —  genas  v estibat  flore^ 
prima  lanugine,  ex  Hom.  Od.  XI, 
318  sq.  et  Lucr.  V,  886.  Tum  demum, 
puerili  aevo  fiorente,  iuventas  Offtcit, 
et  molli  vestit  lanugine  malas.  Cf.  etiam 
Aen.  X,  324.  et  Pacuvii  fragm.  Nunc 
primum  opacat  flore  lanugo  genas. 
Maronemimitati  sunt  alii,  velutCIaud. 

I,  69.  Ante  genas  dulces  quam  flos  iu- 
venilis  imimbret,  Oraque  ridenti  lanu- 
gine  vestiat  aetas.  —  161.  duces 
Teucros.  Vid.  supra  ad  v.  120.  — 
163.  amore  Comp  ellare  virum. 
Vid.  ad  III,  298.  —  dextram  con- 
iungere  dextrae.  Vid.  I,  408.  — 
165.  „Pheneum  (o  et  37  ^ivios  est) 
posuit   priscam    Arcadiae   urbem    (II. 

II,  605.)  passimque  in  fabulis,  Her- 
culis  maxime,  memoratam,  ut  sedem 
maiorum."  H.  Phenei  enim  incolis 
Troianos  admixtos  esse  testatur  Dion. 
Hal.  I,  34.  42.  60.  Ceterum  de  ea 
cf.  etiam  Herod.  V,  63.  VI,  74. 
Slrab.  VIII.  p.  388.  Diod.  Sic.  IV, 
33.  Paus.  VIII,  14.  15.  Steph.  Byz. 
694.  Etiamnum  vicus  ibi  situs  appel- 
latur  Fonia.  Vid.  librum  meum  Handb. 
d.  alt.  Geogr.  IIL  p.  1010.  —  166. 
„Ex  noto  ritu  zoijy  ^evioiv ,  munerum 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


115 


Discedens  chlamyclemque  auro  clcdlt  intcrfextam, 
Frenaque  bina,  meus  quae  nunc  liabet,  aurca,  Pallas. 
Ergo  et,  quam  petitis,  iuncta  est  mllii  foedcre  dextra, 
Et,  lux  cum  primum  tcrris  se  crastina  reddet, 
Auxilio  laetos  dimittam,  opibusquc  iuvabo. 
Interea  sacra  haec,  quando  huc  venistls  amici, 
Annua,  quae  differre  nefas,  cclcbratc  faventcs    • 
Nobiscum,  et  iam  nunc  sociorum  adsucscite  mensis. 

Haec  ubi  dlcta,  dapes  iubct  et  sublata  re^^^oni 
Pocula,  gramineocjue  viros  locat  ipsc  sedlli, 
Praecipuumque  toro  et  vlllosi  pelle  leonls 
Accipit  Aenean,  solioque  invitat  acerno. 
Tum  lecti  iuvenes  certatim  araeque  sacerclos 
Yiscera  tosta  ferunt  taurorum,  onerantque  canistris 


170 


175 


180 


hospitalium,  II.  VI,  219.  et  al.,  ex 
quorum  pretio  et  arte  tanto  maior 
honos  accrescebat  ei,  qui  ea  accepe- 
rat."  H.  —  Lycias  sagittas.  Vid. 
sup.  ad  VII,  816.  et  infra  XI,  773. 
Ceterura  hoc  epitheton  etiam  ad 
pliaretram  pertinere,  in  promptu  est. 
Cf.  VII,  816.  —  167.  chlamydem  in- 
tertextam  auro^  i.  e.,  Servio  inter- 
prete,  intertextum  aurum  habentem. 
Cf.  III,  483.  Plures  Codd..  aia-o  inter- 
texto ,  quam  lectionem,  Servio  quo- 
que  notam,  Wakef. ,  in  contextum 
recepit  coll.  Ovid.  Met.  VI,  166.  Tnter- 
textus  legitur  etiam  ap.  Ovid.  Met. 
VI,  128.  et  Quinct.  Inst.  VIII,  5,  28. 
—  168.  De  collocatione  verborum 
Frena  hina,  -  -  -  aurea  vid.  ad 
Ecl.  I,  54.  Gossr.,  cui  f^-ena  hina  aurea 
non  satis  Latinum  videtur  (?),  omisit 
Commata  ante  et  post  aurea ;  ipse 
tamen  quo  modo  locum  intelligat, 
non  accuratius indicat.  —  169.  iuncta 
est  mihi  foedere  dextra.  Quum 
Aeneas  petierit  Evandri  dextram,  non 
Evandrus  Aeneae,  qui  potius  haec 
loquens  Aeneae  dextram  det  eiusqiie 
dextrae  iungat,  Peerlk.  non  male 
coni.  tibi  pro  jnihi.  Servius  sane  locum 
aliter  explicat,  sed  paullo  artificiosius: 
,,Iuncta  est  mihi  dextera  antiquis 
amicitiis  per  Anchisae  hospitium." 
Cf.  III,  83.  —  171.  „auxiliu7n  et 
opes  sunt  ea,  quibus  ad  bellum  geren- 
dum  Troiani  instrui  et  ornari  poter- 
ant."  H.  De  voc.  opes  vid.  Obbar. 
ad  Hor.  Ep.  I,  10,  36.  Fasc.  V.  p. 
76  sq.  Ceterum  eundem  versum  paullo 
alio    sensu   iam  legimus   I,    571.   — 


172  sqq.  Color  similis  narrationis 
Odyss.  III,  34  sqq.  et  iterum  IV,  48 
sqq.  —  ns.faventes,  propitio  nobis 
animo.  —  175.  reponi.  Cf.  adnott. 
ad  Geo.  IV,  378.  et  VII,  134.  — 
176.  ,,Bene  sedili:  nam  in  templo 
Herculis  lectisternium  esse  non  lice- 
bat."  Haec  Se?'vius.  Cf.  Macrob.  Sat. 
III,  6.  et  supra  VII,  176.  —  177. 
,,Epulis  sacris  hospites  adhibet  Evan- 
der,  iisque  finitis  causam  sacri  memo- 
rat.  Nolim  iungere  joraecipumn  toro, 
sed  accipit  praecipuum ;  reliquos  Ae- 
neae  socios  in  gramine  collocat, 
Aeneam  autem,  praecipuum  et  prin- 
cipem  inter  eos,  collocat  in  solio  ex 
acere,  cui  torus  est  impositus  pelle 
leonis  instratus.  Cf.  infra  v.  367  sq." 
H.  Wagn.  tamen  rectius  iungenda 
censet  praecipuum  toro,  coll.  loco 
Silii,  Virgilii  vestigia  secuti,  XI,  275 
sq.  Praecipuis  multoque  procul  splen- 
dentihus  ostro  Accipitur  suhlime  toris. 
Apertum  est  enim,  praeci-puum  hic  nihil 
aliud  esse,  quam  praecipuo  s.  singulari 
(tori)  honore  ornatum.  —  178.  solio 
invitat  pro  in  solium,  ad  solium, 
ut  IX,  676.  invitant  moenihus  hostem. 
Cf.  adnott.  ad  Ecl.  II,  30.  VIII,  101. 
al.  De  soJio  acerno  cf.  Ovid.  Fast. 
III,  359.  (Numa)  Prodit  et  in  solio 
mediiis  consedit  ocerno.  Ceterum  Plin. 
XVI,  15,  26.  lignum  acernum  inter 
nobiliora  ligni  genera  refert.  —  179. 
lecti  iuvenes,  qui  sacrum  pararent. 
,,arae  sacerdos:  non  enim  tem- 
plum  erat  Herculis,  sed  ara  maxima 
dicta.  Cf.  inf.  v.  269  —  272."  H.  — 
180.  Viscera,  carnes.  Vid.  ad  I, 
8* 


116 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Dona  laboratae  Cereris,  Bacchiimque  ministrant. 
Vescitur  Aeneas  sinaul  et  Troiana  iuventus 
Perpetui  tergo  bovis  et  lustralibus  extis. 

Postquam  exempta  fames  et  amor  compressus  edendi, 
Eex  Euandrus  ait:  Non  haec  sollemnia  nobis,  185 

Has  ex  more  dapes,  hanc  tanti  numinis  aram 
Vana  superstitio  veterumque  ignara  deorum 
Imposuit:  saevis,  hospes  Troiane,  pericHs 
Servati  facimus  meritosque  novamus  honores. 
lam  primum  saxis  suspensam  hanc  adspice  rupem,  190 


211.  —  181.  ,,Onerant  canistra  clonis 
lahoratae  Gereris,  frumenti  ttstto- 
j^Ti^uivov  pro  t-Knovr.^ivTog,  elaborati, 
labore  confecti  panis."  H.  Dc  con- 
structione  onerant  canistris  dona 
vid.  ad  I,  195.  et  III,  465.,  dc 
Cerere  autem  pro  framento  et  panc 
posita  ad  Ecl.  V,  69.  —  182.  Comma 
post  Aeneas  vulgo  positum  Wagnero 
suasore  ad  I,  144.  cum  ceteris  edito- 
ribus  recentioribus  delevimus.  —  183. 
Perpetui  terrjo  hovis,  i.  e.  longe 
porrecto  tergo.  Ileyn.  comparat  Ho- 
mericum  v<7jca  d^irjVcXij  II.  VJI,  321, 
Od.  XIV,  437.  Cf.  etiam  adnott.  ad 
I,  635.  et  Ecl.  IX,  46.  —  ,,lustra- 
lihus  extis:  nam  lieroicis  tempo- 
ribus  exta  in  epulis  sacris  appone- 
bantur;  sequentibv.s  tamen  aetatibus 
inspecta  sunt  et  in  aris  cremata.  A 
Romanis  autem  exta  immolari  solita 
esse  etiam  in  sacris  expiatoriis,  satis 
constat.  Vid.  Ovid.  Fast.  IV,  637  sq. 
670  sq.  Lnstralem  facem  et  similia 
comparat  Barth.  ad  Stat.  Tbeb.  I, 
507.''  H.  Ilic  igitur  priorum  et  postc- 
riorum  temporum  mos  confuuditur  et 
exta  lustralia  sunt,  quorum  in  lustra- 
tionibus  praecipuus  usus  est.  —  184. 
Prius  hemistichium  iam  legimus  I, 
216.,  iibi  vid.adnott. —  amor  edendi. 
,,Quis  non  videt  Uomericum  kqop 
hdtjTvogr'  H.  Cf.  liom.  Od.  III,  67. 
etc.  186.  —  Cf.  infra  v.  271  sq.  Peerlk. 
praeter  necessitatem  coni.  hanc,  quant i 
numinis ,  aram.  —  187.  ,.v  etcrum 
ignara  [oblita:  vid.  I,  198.J  deo- 
rtc7n  superstitio,  religio,  deserens 
priscorum  deorum  cultum,  et  vana, 
temere  innovata,  nullo  certo  auimi 
iudicio.  Bene  exposuit  locum  Lactant. 
Inst.  IV,  28."-//.  Peerlk.  huius  loci 
imitationem  sibi  videtur  invenissc  ap. 
Stat.  Theb.  I,  560.  non  inscia  snasit 
Reliyio:    ma^nis   exercita  cladihus  olim 


Plehs  Argiva  litant,  simulqne  interpre- 
tationem  eius  contineri  docet  his  ver- 
bis  veteris  Mythographi  ab  Ang.  Maio 
editi  T.  III.  Class.  Auct.  p.  184.: 
Neque  enim  vel  ideo  Herculem  coJimuSy 
quia  omnem  religionem  veram  putemus, 
vel  quia  deos  ignoremus  antiquos.  — 
189.  meritos  honores,  debitos, 
jifiiiS  vo/Liijj,ovs.  Vid.  III,  118.  264. 
Thiel.  confert  Cic.  pro  Planc.  33,  79. 
Qui  sancti,  qui  religionum  colentes, 
nisi  qui  meritam  diis  imviortalibus  gra- 
tiam  iustis  honoribus  et  memori  mente 
persolvunt '?  —  nova m u s  Heyn.  (cui 
adsentitur  Peerlk.)  de  sacro  anniver- 
sario  accipit.  Sed  rectius  "Wagn.,  bene 
perspiciens,  Evandro  non  opus  esse 
excusationc ,  si  non  nova  et  insolita 
esset  haec  superstitio  ,  hoc  voc.  pro- 
prie  intelligendum  putat,  hac  adiecta 
loci  explicatione:  ,,non  ita  compa- 
rata  est  uova  haec  religio,  ut  veteres 
deos  dcspicatui  habeamus;  non  faci- 
mus  nova  liaec  et  iusolita  sacra, 
quasi  contemnamus  veteres  deos  prae 
Hercule.  Et  respici  videtur  praecipue 
ad  aram  ilh\m  maximam,  quanta  nulli 
praeterea  deo  exstrui  solebat."  —  190. 
lam  prirnum  adspice  hanc  rupem, 
deinde  historiam  eius  percipe.  Haud 
raro  autem  voc.  primum,  tiqmtov,  non 
sequi  deinde,  tvniTa,  iam  ad  Geo.  I, 
162.  et  Acn.  V,  66.  vidimus.  Peerlk. 
tamen  pracfercndam  censet  Rom. 
Pah\t.  aliorumque  Codd.  lectionem 
Ja)a  pridem,  tamquam  ,,ardorem  et 
studium  laudandi  Herculis  in  Evandro 
magis  ostendentem."  —  adspice-- 
ut  stat  donius  ctc.  Vid.  ad  VI,  780. 
—  r  u p  e m  s a x i s  s  tisp  e n  s a m,  cacu- 
mcn  rupis  singulis  modo  saxis  cum 
ipso  monte  cohacrens  ct  ita  spelun- 
cam  efficicns,  mole  ipsius  montis 
dirupta  et  scopulis  deiectis.  Suspendi 
cuini  dicuutur,  quac  iu  vertice  montis 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


117 


Disiectae  procul  ut  moles,  desertaqoe  montis 
Stat  clomus,  et  scopuli  ingentem  traxere  ruinam. 
Hic  spelunca  fuit,  vasto  submota  rccessu, 
Semihominis  Caci  facics  quam  dira  tcnebat, 
Solis  inaccessam  radiis;  semperque  reccnti 
Caede  tepebat  humus,  foribus^jiie  aifixa  superbis 
Ora  virum  tristi  ])endebant  pallida  tabo. 
Huic  monstro  Vulcanus  erat  pater:  illius  atros 


195 


sunt  posita.  Cf.  Sil.  Iir,  556.  Castra- 
(jue  praerupiis  suspendunt  ardua  saxis, 
i<J.  XIII,  531.  sur(/it  suspensa  tumenti 
Dorso  -  -  Anagnia  cett.  —  191.  disie- 
ctae  moles,  -divulsae  et  dissipatae. 
]{oni.  et  Palat.  deiectae,  i.  e.  detur- 
batae,  quod  minus  aptum.  Vid.  Geo. 
I,  283.  Ceterura  ad  deiectae  suppleas 
sunt  et  cf.  Ecl.  IV,  52.  —  montis 
domus,  mons,  cuius  antruni  (luondam 
fuit  Caci  domicilium.  Cf.  Ovidii  locus 
iufra  laud.  —  deserta,  vulgo  sup- 
plent:  a  Caico.  Equidem  magis  in 
universum  dictum  puto :  vide ,  quam 
vastata  et  diruta  stet  haec  rupis,  quon- 
dam  hominis  domicilium;  quamquam 
non  cum  Thielio  explicuerim :  tectis 
destituta,  detecta.  —  192.  traxere 
ruinam.  Vid.  ad  II,  465.  —  193  sqq. 
,,De  Caco  fabula  Italorum  domestica 
fuit,  ornata  a  poetis  Romanis  variis 
modis.  Cf.  Ovid.  Fast.  I,  543  sqq. 
Prop.  IV,  9.  Liv.  I,  7.  Dionys.  I,  39. 
Traxere  ex  Virgilio  suas  descriptiones 
Amyci  Val.  Flaccus  IV,  177  sqq.  et 
serpentis  ad  Bagradam  a  Regulo  occisi 
Silius  VI,  146  sqq.  -  -  A  Caco  inter- 
empto  sacri  Herculi  ad  Aram  Maxi- 
mam  fieri  soliti  origo  repetita.  Cf. 
inf.  V.  269  sq.  ct  Liv.  1.  L''  II.  Cf. 
de  toto ,  quod  sequitur,  episodio 
doctissimam  Boettigcri  prolusionem 
Gubenae  editara  a.  1789.  (Opuscc.  a 
Silligio  editorura  p.  31  sqq.)  Hic 
spelunca  fuit  etc.  Cf.  Ovid.  Fast. 
I,  555.  Proque  domo  (erat  Caco)  longis 
spelunca  recessibus  ingens,  Abdita.  — 
vasto  submota  (scil.  ex  hominum 
oculis,  abscondita,  occulta)  recessu, 
longe  reducta.  Cf.  etiara  infra  v.  298. 
et  Vl,  575.  Caci  facies  dira  pro 
Caco  ipso,  monstro  dirae  faciei.  Ovid. 
1.  L  V.  553.  Dira  viro  facies.  Vulgo 
Semicolo  post  Caci  distinguitur,  ut 
sensus  sit  hic:  cuius  speluncae  facies 
erat  dira;  quara  rationem  hoc  incom- 
modi  habere  docet  Wagn.,    qivod  sic 


vv.  Solis  inaccessam  radiis  antecedcn- 
tibus  explicationis  loco  subiiciantur, 
quum  tamen  in  promptu  sit,  non 
propterea  praecipuc  diram  vocari 
speluncam ,  quod  non  collustretur 
solis  luminc.  —  Semihomo  (i.  q.  infra 
V.  276.  semiferus),  quod  hic  eadera  ra- 
tione  pronuntiandura,  qua  IV,  686. 
semianimis  et  sirailia  (vid.  ad  Geo. 
I,  397.  Aen.  I,  73.  VII,  96.  al.),  legi- 
tur  etiam  ap.  Ovid.  Met.  XII,  536. 
Silium  XI,  180.  Colum.  X,  19.  al. 
(cf.  adnott.  ad  III,  578.),  inaccessus 
autcm  supra  VII,  11.  Sil.  III,  516. 
Sen.  Herc.  fur.  606.  Plin.  VI,  28,32. 
aL  Schol.  Stat.  Theb.  I,  362.  h.  L 
sic  laudat:  Solis  inadspectum  radiis, 
quod  Adiectivum,  alibi  nusquara  ap- 
parens,  Burmanno  valde  placet.  — 
196.  superbis  Heyn.  interpretatur : 
saevis,  atrocibus.  Rectius,  nisi  fallor, 
cogitaveris  de  foribus  superbientibus 
interfectorum  capitibus  et  membris 
quasi  spoliis  affixis,  ut  II,  504.  et 
infra  v.  721.  Cf.  etiam  adnott.  ad  VII, 
183.  —  197.  lunge  ora  tristi  tabo 
(vid.  adnott.  ad  III,  618.)  non  pal- 
lida  tabo.  ,,Med.  a  m.  pr.  squal- 
lida,  quoraodo  correxit  Bentl.  ad 
Lucan.  II,  165.,  quoniam  t ab um  Aen. 
IX,  472.  atr^im  dicatui',  et  sic  pallida 
non  quadret.  Sed  pallidus  in  his  non 
est  albiis ,  sed  opponitur  colori  vivo, 
qui  propvius  rebus  inest.  Hinc  pallor 
saepe  de  colore  fusco  et  nigricante 
dicitur."_Haec  lalm.  rectissime.  Vid. 
adnott.  ad  EcL  III,  39.  Cod.  autera 
Med.  lectio,  quae  a  Eogginio  pror- 
sus  silentio  praeteritur,  nihil  omnino 
probat,  quum  pallidiis  et  squalidus, 
pallere  et  scjualere  in  Codd.  saepe 
confundantur.  Cf.  Both.  ad  Sen. 
Hipp.  1201.  et  Bach.  ad  Ovid.  Met. 
I,  374.  Nihilominus  etiam  Peerlk. 
squalida  praefert,  quura  alioquin  Vir- 
gilius  scripturus  fuisset  tristi  stilla- 
bant  pallida  tabo.  (?)  —  198.  atros 


118 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Ore  vomens  ignls  magna  se  mole  ferebat. 
Attulit  et  nobis  aliquanclo  optantibus  aetas 
Auxilium  aclventumque  clei.     Nam  maximus  ultor, 
Tergemini  nece  Geryonae  spoliisque  superbus, 
Alcides  aclerat,  taurosque  hac  victor  agebat 
Ingentis,  vallemque  boves  amnemque  tenebant. 
At  furiis  Caci  mens  effera,  ne  quid  inausum 
Aut  intractatmia  scelerisve  dolive  fuisset. 


200 


205 


ignes  propter  fumum  una  cum  igne 
efflatum.  Cf.  infra  v.  252.  XI,  186. 
Geo.  II,  309.  Hor.  Epod.  V,  82. 
Ovid.  Fast.  II,  560.  Val.  El.  II,  196. 
Sil.  IX,  441.  ;(ubi  vid.  Drak.)  al.  et 
supra  adnott.  ad  II,  384.  Quod  autem 
attinet  ad  voc.  illius  cf.  Ovid.  Fast. 
I,  571  (Cacus)  patrias  male  fortis  ad 
artes  Confugit^  et  flammas  ore  sonante 
vomit.  id.  Met.  VII,  104.  Vulcanum 
narihus  efflant  Aeripedes  tauri.  Val. 
Fl.  VI,  435.  Cuius  (Vulcani)  flammi- 
feros  videt  inter  regia  tauros  Pasciia 
Tartaream  proflantes   pectore    noctem. 

—  199.  ^magna  se  mole  ferebat 
simpl.  ad  habitum  corporis  vastamque 
speciem  refero ,  pro  incedebat ;  sed 
assumpsit  notionem  vasti  corporis."Zr. 

—  200.  et  nobis,  ut  multis  aliis 
antea.  —  aliqtiando,  tandem  ali- 
quando,  scil.  quod  diu  optavimus.  — 
201.  Auxilium  adv  entumqiie  dei, 
i.  e.  auxilium  per  adventum  dei: 
tandem  aliquando  deus  aliquis  nobis 
auxilio  venit.  —  maximus ^  poten- 
tissimus:  vid.  supra  v.  84.  maxima 
Iu7io.  —  ultor.  Thiel.  verissime  ob- 
servat,  Herculem  a  veteribus  vulgo 
cogitari  beneficum  numen,  a?.a^ixay.oy, 
quod  mala  arceat  et  depellat,  inno- 
centes  defendat,  iniurias  ulciscatur, 
coll.  Senec.  Herc.  Oet.  1611.  Val. 
Fl.  I,  119.  III,  713.  Ovid.  Her.  IX, 
13.  etc.  Imprimis  cf.  Lucan.  IV,  610. 
terras  monstris  aequorque  levantem 
magnanimum  Alciden.  —  202.  Vid. 
supra  VII,  662.  et  adnott.  ad  VI, 
289.  —  Tergemini.  Vid.  ibid.  et 
ad  VI,  287.  —  Geryonae  hic,  ap. 
Silium  111,422.  Prop.  III,  21,  9. 
Symmachum  Epist.  I,  1.  et  alibi  ex 
optimorum  Codd.  auctoritate  editur; 
eamque  formam  satis  tuetur  Lucr.  V, 
28.  Quidve  tripectora  tergemini  vis 
Geryonai,  ct  Nomin.  Geryones  apud 
Ovid.  Ilcr.  IX,  91.  ct  Silium  XIH, 
200.  Vulgo  Geryonis^  quod  paucissimi 


modo  Codd.  (inter  quos  Palat.)  viden- 
tur  exhibere.  Qui  enim  non  diserte 
Geryonae  scribunt,  praebent  vel  Gc' 
ryone,  i.  e.  Geryonae,  vel,  adscita 
prima  sequ.  vocis  litera,  Geryones^  vel 
Geryoni. —  spoliis  superbus,  Vid. 
II,  504.  —  204.  amnem,  ripas  Tiberis. 
—  205.  furiis.  Sic  Med.  Eom.  et 
meliores  libri  omnes;  recentiores /wm, 
satis  languide;  quamvis  hanc  lectio- 
nem  defendant  Stephanus  de  Criticis 
p.  71.  Broukh.  ad  Prop.  IV,  9,  13. 
Markl.  ad  Stat.  Silv.  IV,  6,  91.  et 
Peerlk.  Vid.  inf.  v.  219.  Nobbius  in 
Syntagm.  locc.  parall.  p.  84.  furis 
pro  contracta  habet  forma  et  antiqua 
scribendi  ratione.  Peerlk.  autem  prae- 
terea  etiam  coniectura  locum  vexat; 
quum  enim  ridiculum  sit  mens  Caci 
boves  cauda  trahit,  legendum  putat: 
At  furis  Caci  manus  effera  etc.  Sed 
non  cogitavit  Vir  doct.,  haec  verba 
pertinere  tantum  ad  proximesequentia, 
et  V.  209.  novam  incipere  sententiam, 
in  qua  ex  antecedentibus  simplicem 
Nominativum  Cacus  supplere  nobis 
liceat.  Praeterea  plane  aliud  quid 
est :  Cacus  (vel  etiam  mens  Caci)  hoves 
cauda  tracto s  --  occultahat^  quam 
mens  hoves  cauda  trahit  ,  quod 
Peerlk.  Virgilio  imputat.  —  206.  sce- 
lerisve  dolive.  Ita  etiam  IX,  211. 
casusve  deusve. —  intractatum.  Sic 
Med.  aliique  boni  Codd.  Ante  Heins. 
vulgo  edebatur  intentatum,  quod  post 
vocem  graviorem  inaustim  adraodum 
friget;  quum  contra  intractatum,  quod 
rem  non  sohim  tentatam,  sed  revera 
factam  indicat,  multo  melius  quadret 
ad  Plusquamperf.  fuisset :  quare  non 
erat,  cur  a  Wakef.  ex  Martial.  II, 
14,  1.  et  Probae  Falconiae  Cent. 
Virg.  184.  defenderetur.  Inausitm 
autem  ita  differre  ab  intractato,  ut 
consilium  ab  effectu,  iam  Wagn.  do- 
cuit.  —  fuisset  Ileyn.  pro  esset 
positura  censet,     Sed   rectius  Wagn.: 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 

Quatuor  a  stabulls  praestanti  corpore  tauros 
Avertit,  toticlcm  fornia  supcrantc  iuvencas. 
Atquc  hos,  ne  qua  forent  pedibus  vcstigia  rectis, 
Cauda  in  speluncam  tractos  versisque  viarum 
Indiciis  raptos  saxo  occultabat  opaco. 
Quaerenti  nulla  ad  s])cluncam  signa  fcrebant. 
Interea,  cum  iam  stabulis  saturata  moveret 
Amphitryoniades  armenta  abitumque  pararet, 
Discessu  mugire  boves,  atque  omne  qucrehs 
Im^^leri  nemus,  et  colles  clamore  reUnqui. 


119 


210 


215 


^^fuisset  convenit  narrantis  Euandri, 
esset  tale  consilium  animo  volventis 
Caci  personae;  id  quod  etiam  lahn. 
ad  VI,  754.  videtur  significare  volu- 
isse."    Ita  scilicet  locum  intellige:  ne 

-  -fuisset,  si  id  nou  fecisset;  tum 
enim  fuisset  aliquid  adhuc  inausum 
et  intractatum.  Fuisset  igitur  ad  even- 
tum  spectat,  et  rem  quasi  iam  factam 
proponit  {damit  nichts  unversucht  ge- 
wesen  oder  geblieben  ludre^.  Wakef. 
ex  coni.  audacissima  edidit  relinquat. 

—  207.  Quatuor  tauros.  Ovidius 
East.  I,  548.  duos  modo  commemorat. 
Ceteri  numerum  non  addunt.  —  ,,a 
stabulis ^  a  pascuis,  in  quibus  pro- 
cubuerant:  ut  avXiq.  Iterum  sic  v. 
213,"  H.  —  208.  Avertit,  abigit. 
Vid.  ad  I,  472.  Apud  Ovid.  ].  1.  v. 
550.  Traxerat  aversos  ^  et  sic  etiam 
ap.  Propert.  1. 1.  v.  12.  Aversos  cauda 
traxit  in  antra  boves.  — fo rma  s up  e- 
rante  Wagn.  recte  explicat:  ,,forma 
superantes,  egregias,  excellentes ," 
coll.  supra  V,  473.  victor  superans 
animis.  Peerlk.  tamen,  quum  praece- 
dant  verba  praestanti  corpore  tauros, 
comparativam  notionem  inesse  putat: 
quae  tauros,  quamquam  praestanti 
corpore  erant,  forma  superabant. 
Sed  constat  ferainas,  imprimis  non- 
dum  adultas,  a  masculis  animalibus 
forma  superari.  —  209  sq.  a  Mercurii 
furtisadumbratos  esse,  memoratlleyn., 
coll.  Hom.  h.  in  Merc.  v.  69  sqq.  et 
75  sq.  —  pedibus  rectis,  Ablat. 
absol.,  pro :  si  pedes  recti  essent  im- 
pressi.  —  210.  viarum  indicia 
sunt  pedum  vestigia.  —  211.  lu  tractos 
et  raptos  ravro?.oykcu  deprehendens 
Wakef.  coni.  raptor  saxo,  quod  iure 
vehementer  languere  censet  lahn. 
Peerlk.  Commate  post  Indiciis  posito 
loco  succurrendum  esse  censet,  quum 


sensus  sit:  Cacus  boves  cauda  ct 
versis  viarum  indiciis  in  spehincam 
tractos  rapuit,  furatus  est,  et  occul- 
tavit  in  saxo.  Ceterum  cf.  locos  Ovidii 
et  Prop.  raodo  laudatos.  —  212. 
Quaer enti  nulla  signa  ad  spel. 
ferebant,  i.  e.  quaerenti  nulla  signa 
ad  speluncara  ferentia  apparebant; 
quaerenti  autera  est  Dativus  coramodi 
positus  pro :  si  quis  quaerit;  qui, 
quum  vestigia  ferunt  aliquo  haud  raro 
sine  Obiecto  dicatur  (cf.  Liv.  I,  27. 
Caes.  B.  C.  I,  27.  etc),  a  poeta  apte 
poterat  adiungi;  et  signa  ferebant, 
quod  Heyn.  rainus  recte  per:  se  fere- 
bant,  tcpeQovTo,  interpretatur,  Wagn. 
recte  eadem  ratione  capiendum  esse 
docet,  qua  dicatur  via  ferre  vel  ducere 
aliquo.  Non  mirum  tamen,  Codd. 
quosdara  exhibere  Quaer-entem  vel 
Qnaerentes.  Wakef.  (cui  recte  adver- 
saturPeerlk.)  de  huius  versus  avx}-spricc 
dubitat  atque  etiara  Siipflius  rectara 
loci  explicationera  orditur  hisverbis; 
,,Wen}i  der  Vers  dcht  ist.^^  Ceterura 
cf.  Ovid.  Fast.  I,  549.,  qui  haec  ad 
ipsura  Herculera  referens  canit :  NuIIa 
videt  taciti  guaerens  vestigia  furti.  — 
215.  Discessu,  i.  e.  quura  disce- 
derent.  Sic  X,  445.  abscessu,  pro: 
quura  abscessissent,  ap.  Siliura  IX, 
487.  pariter  abscessu,  ap.  Cic.  pro  leg. 
Man.  8.  adventu  etc.  —  216.  colles 
relinqui,  a  bubus  discedentibus, 
clamore,  cura  clamore  s.  mugitu; 
ut  I,  519.  templum  clamore  petebant, 
II,  323.  gemitu  talia  reddit  et  similia. 
Haec  unice  vera  est  loci  explicatio. 
Burm.  colles  clamore  relinqui  explicat: 
praeteriri,  superari  boura  mugitu,  ita 
ut  ultra  colles  procederet  raugitus  et 
usque  ad  Caci  speluncara  in  altera 
raontis  parte  perveniret.  Schrader., 
coni.   colles  relicti^   scil.   impleri  cla- 


120 


P.  VIEGILII  ISIARONIS 


Reddidlt  una  boiim  vocem  vastoque  sub  antro 
Magiit  et  Caci  spem  custodita  fefellit. 
Hic  vero  Alcidae  furiis  exarserat  atro 
Felle  dolor;  rapit  arma  manu  nodisque  gravatum 
Eobur,  et  aerii  cursu  petit  ardua  montis. 
Tum  primum  nostri  Cacum  videre  timentem 
Turbatumque  oculis;  fugit  ilicet  ocior  Euro, 
Speluncamque  petit ;  pedibus  timor  addidit  alas. 
Ut  sese  inclusit,  ruptisque  immane  catenis 


220 


225 


more;  Peerlk.  autein  paullo  audacius 
colles  clamare  propinqui.  —  217.  Cf. 
Claud.   B.    Gild.    411.    armenta   houm 

-  -  Invicem  se  voce  rogant  gaudentque 
fideles  Reddere  mugitus.  —  218.  cu- 
stodita;  quamquam  bene  custodita 
erat  et  Caco  satis  abscondita  vide- 
batur.  —  219  sq.  furiis  (i.  e.  prae 
iracundia:  vid.  infra  v.  494.)  exar- 
serat  dolor.  Cf.  Ovid.  Met.  VI, 
595.  Procne  furlis  agitata  doloris.  Vid. 
etiam  Aen.  V,  172.  Ceterum  anim- 
adverte,  quam  docte  poeta  eandem 
notionem  variet  (v.  228.  furens  ani- 
mis ,  V.  230.  fe7-vidus  ira,  y.  256.  non 
tulit  animis  etc.)  Plusquamperfectum 
pro  Perfecto  ponitur  respectu  eventus, 
qui  causam  illico  sequitur,  et  egregie 
depingit  Herculis  animum  ira  prom- 
ptum  et  praesentem ;  sensu^  est  enim  : 
vix  haec  audiverat  Hercules ,  quum 
iam  exarserat.  Simillimus  huic  locus 
legitur  XII,  430  sq.  Non  autem  hae- 
rendum  est  in  duplici  Ablativo  ftiriis 

-  -  feile;  nam  (id  quod  etiara  lahn. 
verissime  docet)  furiis  est  Ablat. 
causalis  (instrumenti),  feUe  aiitem 
Ablat.  loci  (ubi  dolor  exarsit;  nam 
,,Felle,  iuquit  Servius,  ii-ascimur 
secundum  physicos,  ut  splene  ride- 
mus.")  Quibus  expositis  apparet,  non 
opus  esse,  ut  aut  cum  Dorvillio  lega- 
nius :  Hic  vero  Alcidae  fnriis  exarsit 
et  atro  Felle  dolor ,  aut  cum  Peerl- 
kampio :  H.ic  vero  Alcides  furiis  exar- 
sit ;  et  atro  Felle  dolens  rapit  etc.  — 
rapit  (igitur)  arma,  quum  dolor 
exarsisset.  Vid.  ad  Geo.  II,  80.  Aen. 
II,  803.  III,  8.  V,  857.  et  al.  — 
arma  nodisque gravatum  robur 
non  videntur  res  diversae;  immo 
locum  sic  intelligc:  arma,  i.  e.  nodis 
(jrav.  robnr,  sive  clavam  (cf.  adnott. 
ad  Geo.  I,  498.  Aen.  I,  30.  II,  722. 
al.)  Robnr  pro  clava  legitur  etiara 
Mart.  IX,  44,  4.  Val.  Fl.  I,  634.  (ubi 


vid.  Burm.)  Stat.  Theb.  IV,  163. 
eiusd.  Silv.  III,  1,  35.  Scnec.  Herc. 
fur.  800.,  uti  pro  hasta  infra  X,  479., 
ap.  Silium  II,  244.  267.  al.  Quod 
autem  attinet  ad  robur  nodis  gra- 
vatum,  vid.  Ovid.  Met.  XII,  349.  et 
Val.  Fl.  n,  534.,  qui  et  ipsi  nodosum 
robtir  (i.  e.  clavam)  commemorant. 
Cf.  etiam  Senec.  1.  1.  v.  1120.  et 
Voss.  ad  Val.  Fl.  VI,  378.  {gravem 
nodis  securini),  qui  afiert  hunc  versum 
antiqui  carminis  de  laudibus  Herc: 
Nodosumque  rapis  gravidato  pondere 
robur.  —  221.  aerii.  Sic  plurimi  et 
optimi  Codd. ,  quos  Huschkio  sua- 
sore  (ad  Tib.  I,  7,  15.  et  in  Progr. 
III,  p.  58.),  ut  posteriores  editores 
omnes ,  cum  lahnio  et  Wagn.  secuti 
sumus.  Vulgo  aetherii.  Sed  Wagn, 
docet,  ex  omnibus  montibus  unum 
Olympum  Maroni  aetherium  dici  (Aen. 
VI,  579.  VIII,  319.  X,  621.  XI,  867.), 
ceteros  omnes  aerios  (Ecl.  VIII,  59. 
Geo.  III,  474.  Aen.  III,  291.  VI,  234.), 
simulque  conferri  iubet  Weichert. 
Comm.  III.  de  L.  Vario  poeta  p.  27. 
Vid.  etiam  Huschk.  1.  1.  —  ardua 
montis.  Vid.  ad  Geo.  I,  393.  II,  284. 
Aen.  I,  310.  422.  al.  —  223.  oculis. 
Burm.  et  Wakef.  praetulerunt  trium 
Codd.  receutiorum  lectionem  oculi, 
quam  nuper  etiam  Peerlk.  et  Gossr. 
defenderunt,  quum  nostri  nimis  nude 
dictum  sit,  oculi  autem  nostri  pro  nos 
etiam  ap.  Ovid.  Mct.  VII,  679.  et  al. 
legatur.  Unus  Gud.  praebet  oculos, 
quod  arrisit  Heinsio  et  Heynio.  Cf. 
etiam  lahn.  ad  Aen.  I,  441. —  Fugit 
ocior  Euro  legitur  etiam  inf.  XII, 
733.  Sic  ap.  Hor.  Od.  II,  16,  23. 
Ocior  cervis  et  agente  nimbos  Ocior 
Euro,  ap.  Stat.  Theb.  VI,  521.  volat 
ocior  Euro ,  ct  ap.  Sil.  II,  173.  (ubi 
vid.  Drak.)  ea  se  ex  oculis  attfert  -  - 
ocior  Euro.  Cf.  etiam  sup.  V,  242. 
—  ilicet.     Vid.  ad   II,  424.  —  224. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


121 


Deieclt  saxum,  ferro  quod  et  arte  patcrna 
Pendebat,  fultosque  emuniit  obiicc  postes, 
Ecce  furens  animis  aderat  Tiryntliius,  omnemque 
Accessum  lustrans  huc  ora  ferebat  et  illuc, 
Dentibus  infrendens.     Ter  totum  fervidus  ira 
Lustrat  Aventini  montem;  ter  saxea  tentat 
Limina  nequidquam;  ter  fessus  valle  resedit. 
Stabat  acuta  silex,  praecisis  undique  saxis 
Speluncae  dorso  insurgens,  altissima  visu, 
Dirarum  nidis  domus  opportuna  volucrum. 
Hanc,  ut  prona  iugo  Jaevum  incumbebat  ad  amnem, 
Dexter  in  adversum  nitens  concussit,  et  imis 
Avidsam  solvit  radicibus ;  inde  repente 
Impulit;  impulsu  quo  maximus  intonat  aether, 
Dissultant  ripae  refluitque  exterritus  amnis. 


230 


235 


240 


pedibus  timor  addidit  alas. 
Cf.  Eurip.  Suppl.  89.  Matth.  cpo^og 
(2  uuamiqoX  et  Silius  XII,  455.  pen- 
nas  addente  pudore  Atque  ira  simul. 
—  226.  ferro  et  arte  p aterna, 
ferreis  catenis  patris  arte  fabricatis 
(vid.  ad  VII,  94.  et  al.),  quibus  su- 
spensum  erat  saxum,  nunc  a  Caco  ad 
obstruendum  aditum  demissum.  Eius- 
modi  autem  catenas  ferreas ,  ab  usu 
istiussaeculi  alienas,  Heyn.  docetbene 
temperasse  poetam  artis  Vulcani  com- 
memoratione.  —  227.  ^.postes  ful- 
tos  emuniit  [h.  e.,  Servio  iudice, 
hysteron  proteron  pro  :  fulsit,  ut 
muniti  essent:  vid.  adnott.  ad  Geo. 
I,  320.J ,  muniit  fores,  obice,  saxo 
illo  obiecto  pro  obice:  quod  idem 
V.  231.  saxea  limina.''''  H.  Wagn.  con- 
fert  Ovid.  A.  A.  II,  244.  apposita 
ianua  fulta  sera  et  eiusd.  Fast.  I,  563. 
laudatis  Heyn.  et  Wuuderl.  ad  Tibull. 
I,  2,  6.  {Clauditur  et  dura  ianua  fulta 
sera.)  —  228.  fu7'ens  animis.  Vid. 
ad  II,  386. —  omnemque.  Copulam, 
quae  abest  ab  aliquot  Codd.,  omissam 
vult  Nobbius  in  Syntagm.  p.  85.,  sed 
recte  eam  tuetur  Weichert.  in  Comm. 
de  versu  hyperm.  p.  22.  Peerlk.  una 
cum  Copula  etiam  totos,  qui  sequun- 
tur,  duo  versus,  tamquam  hoc  loco 
indignos,  vult  deletos,  ut  locus  sic  se 
habeat:  --  TiryntJmis ;  omnem  Liistrat 
Aventini  montem  etc.  Haeret  autem 
Vir  doct.  primum  in  iterata  notione 
omnem  accessum  lustrans  et  lustrat 
Aventinum  montem,  tum  in  tautologia 
furens  animis  et  fervidus  ira^  denique 


in  voc.  ter  tribus  versibus  repetito, 
quum  alibi  (Geo.  1,  281.  IV,  384. 
Aen.  II,  792.  III,  566.  IV,  690.  VI, 
700.  X,  685.  X,  885.)  sernper  semel 
modo  iteretur;  quae  omnes  causae 
non  tanti  sunt,  ut  invitis  omnibus 
Codd.  hos  versus  spurios  censeamus. 

—  230.  Ter  -  -  lustrat  montem  cett. 
Cf.  adnott.  adll,  792.  —  231.  Aven- 
tini  montem.  Vid.  ad  I,  270.  — 
233.  acuta  silex.  Vid.  ad  Ecl.  I, 
15.  et  Aen.  VI,  471.  —  Comma  vulgo 
in  fine  versus  additum  cum  Wagn. 
delevimus,  qui  verba  sic  coniungenda 
esse  docet :  insurgens  dorso  saxis  prae- 
cisis.  —  235 .  dir ar um  volucrum^ 
quae  cadaveribus  vescuntur.  Ceterum 
cf.  adnott.  ad  II,  519.  —  236  sq.  „Sta- 
bat  saxum,  sed  prominens ,  riQrjvig, 
iniQQSTieg,  in  tergo  antri  versus  Ti- 
berim,  et  in  ripa  ita  situm,  ut  ad 
laevam  ei  amnis  esset;  huic  ex  ad- 
verso ,  ita  ut  ripa  dextra  ei  esset, 
stetit  Hercules  et  saxum  labefactavit, 
ut  in   amnem  prolapsum  rueret."  H. 

—  nitens,  scil.  humeris.  Cf.  Ovid. 
in  loco  ]>arallelo  Fast.  I,  565.  Niiitur 
Jiic  humeris  (coelum  quoque  sederat 
illis)  Et  vastum  motu  collahefactat  onus. 

—  238.  Avuls am  solvit,  avulsit  et 
solvit.  Vid.  ad  I,  69.  Wakef.  ad  Lucr. 
VI,  140.  temere  coni.  Avolsaiyi  evolvit. 

—  239.  intonat  praebent  Med.  alii- 
que  Codd.,  quod  cum  Cuningh., 
Wakef.  (ad  Lucr.  V,  474.)  et  V/agn. 
vulgari  insonat ,  a  Cortio  ad  Lucan. 
V.  633.  defenso,  praetuli.  Cf.  adnott. 
adVII,  515.  —  refluit  exterritu  s 


122 


P.  VmGILII  MARONIS 


At  specus  et  Caci  detecta  apparuit  iugens 
Regia,  et  umbrosae  penitus  patuere  cavernae: 
Non  secus,  ac  si  qua  penitus  vi  terra  clehiscens 
Infernas  reseret  sedes  et  regna  recludat 
Pallida,  dis  invisa,  superque  immane  barathrum 
Cernatur,  trepidentque  immisso  lumine  Manes. 
Ergo  insperata  deprensum  in  luce  repente 
Inclusumque  cavo  saxo  atque  insueta  rudentem 


245 


amnis.  Terrori  adscribitur,  quod  in 
rei  natura  erat  positum;  tanta  enim 
mole  in  fiumen  praecipitata  fieri  non 
poterat,  quin  undae  ad  tempus  rece- 
derent.  Ceterum  cf.  locus  similis  infra 
IX,  124.  —  241.  spectis  et  regia, 
i.  e.  specus,  in  quo,  tamquam  in  regia 
sua,  habitabat  Cacus.  Vide  modo  v. 
226.  Heyn.  confert  I,  140.,  ubi  Aeoli 
antrum  aula  dicitur,  et  Ennii  versum 
[p.  109.  Hessel.]  a  poeta  ornatum : 
Tum  cava  suh  montem  late  specus  intu' 
patebat.  Peerlk.  tamen,  hanc  spelun- 
cani,  unius  furis  domicilium,  aVirgilio 
regiam  appellaripotuissenegans,  verba 
et  Caci  detecta  -  -  Regia  et  eiicienda 
et  ex  vv.  241.  et  242.  hunc  unum 
faciendura  esse  censet:  At  specus  um- 
brosaeque  intus  patuere  cavernae, 
nam  etiam  in  repetito  voc.  penitus 
temere  haeret.  (Vid.  infra.)  —  243  sqq. 
ex  Hom.  II.  II,  61  sqq.  adumbratos 
esse,  iam  Macrob.  V,  16.  docuit. 
Maronem  imitatus  est  Stat.  Theb.  VII, 
815.,  de  Amphiarao  a  terra  hausto 
haec  canens  :  ecce  alte  praeceps  humus 
ore  profundo  Dissilit,  inque  vicem  tre- 
muerunt  sidera  et  umhrae.  Ceterum 
Wagn.  haec  adnotat:  „Confert  poeta 
miraculo  miraculum,  ut  non  sine  vi 
repetita  hic  videatur  vox /jenjiws ;  vid. 
praeterea  ad  VI,  901.  et  Weichert. 
de  verss.  iniur.  suspp.  p.  98.  Not." 
Cf.  etiam  adnott.  ad  I,  429.  et  al.  — 
244.  Pars  Codd.  reserat  -  -  recludit., 
quod  temere  in  poeta  praeferendum 
censet  Heyn.;  quum  Coniunctivum  et 
ipsa  loci  natura  et  alter  Coniunctivus 
cernatur  v.  246.  fiagitent.  —  245.  dis 
invisa  Burm.  minus  recte  interprc- 
tatur  7ion  visa,  ut  II,  574. ;  cui  expli- 
cationi  Heyn.  aptissime  opponit  pa- 
rallelum  illum  Homeri  locum  v.  65. 
oi/.ia-  ~ra  t  €.  arvy  eov  G  h  d-BointQ. 
Omnino  enim  omnia,  quae  ad  mortem 
et  ad  Orcum  pertinent,  diis  homini- 
busque  sunt  invisa.     Cf.  Hor.   Od.  I, 


34,  10.  Sti/x  et  invisi  horrida  Taenari 
sedes.  (In  Taenari  enim  promontorio 
Neistuni  templum  erat  super  antrum, 
per  quod  descendi  in  Orcum  posse 
veteres  putabant.)  Senec.  Herc.  fur. 
664.  Hic  (in  Taenaro)  ora  solvit  Ditis 
invisa  domus.  Hor.  Od.  II,  14,  23. 
invisae  cupressus  etc.  Vid.  etiam  ad- 
nott.  ad  Aen.  II,  601.  —  super,  i. 
e.  desuper,  superne,  avco&ev^  Vid.  ad 
Geo.  II,  351.  —  immane  hara- 
thrum  ab  infernis  sedihus  diversum 
et  sub  Orco  quaerendum  esse  docet 
Thiel.  coll.  Hom.  II.  VIII,  16.  Senec. 
Herc.  fur.  93.  1223.  et  Gronov.  ad 
Sen.  Thyest.  1202.  —  246.  trepident 
i m  miss o  lumine  Ma n  e s,  sententia 
veteribus  admodum  frequentata.  Cf. 
Ovid.  Met.  II,  560  sq.  V,  356  sq. 
Silius  X,  617.  Stat.  Theb,  VIII,  31. 
et  similes  loci.  Servius  (qui  etiam 
conferendus  ad  V,  739.)  iam  compa- 
rat  Lucan.  VI,  743.  tibi,  pessime  mundi 
Arbiler  (Pluto),  immittam  mptis  Titana 
cavernis,  Et  suhita  jerire  die.  Cf.  etiara 
Burm.  ad  Petron.  c.  120.  et  Drak. 
ad  Sil.  II,  129.  —  trepidentque. 
Vulgo  trepidantque ,  quod,  modo  Co- 
pula  absit,  Heyn.  praeferendum  cen- 
set;  Copulam  autem  Wakef.  cum  Med. 
et  aliis  Codd.  omittit.  Sed  vere  Wagn. 
Qu.  Virg.  XXXIV,  11.  docet,  Copu- 
lam  abesse  non  posse,  quum  oratio 
paulhim  modo  inflexa  sit  pro  vulgari: 
barathrum  cernatur  et  immissum  per 
illud  in  Orcum  lumen,  s.  barathrum, 
per  quod  lumen  immittatur  in  Orcum. 
Accedit,  quod  lectio  trepidant  magnam 
efficeret  ambiguitatem,  quasi  haec 
esset  comparatio :  non  secus  ac  si 
terra  dehiscat  etc,  trepidant  Manes. 
—  248.  „insueta  [vid.  ad  Ecl.  III, 
8.  Geo.  III,  149.  al.  adnott.]  ruden- 
tem,  insolito  et  horrendo  more  vo- 
ciferantem.  Frequens  apud  poetas  est 
usus  vocum  talium  a  clamore  anima- 
liura    traductarum.     Cf.     Ernesti    ad 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 

')esiiper  Alcldes  telis  premit,  omniaque  arma 
\.clvocat,  et  ramis  vastisque  molaribus  instat. 
lle  autem,  neque  enim  fuga  iam  super  ulla  pericli, 
^''aucibus  ingentem  fumum  —  mirabile  clictu  — 
5vomit  involvitque  clomum  caligine  caeca, 
Prospectum  eripiens  oculis,  glomeratque  sub  antro 
Fumiferam  noctem  commixtis  igne  tenebris. 
N^on  tulit  Alcicles  animis,  seque  ipse  per  ignem 
Praecipiti  iecit  saltu,  qua  plurimus  unclam 
B\unus  agit  nebulaque  ingens  specus  aestuat  atra. 
HLic  Cacum  in  tenebris  incenclia  vana  vomentem 
Jorripit  in  nodum  complexus,  et  angit  inhaerens 
Elisos  oculos  et  siccum  sanguine  guttur. 
Panditur  extemplo  foribus  domus  atra  revulsis, 


123 


250 


255 


260 


Callira.  h.  in  Del.  56."  H.  —  249. 
telis  premit.    Vid.  ad  Aen.  I,  324. 

—  250.  molaribus ,  scil.  lapidibus, 
idque  simpl.  pro  grandibus  saxis;  nt 
uvKay.ig  ap.  Hom.  II.  XII,  161.  (cf. 
lani  p.  184.);  et  rami  pro  stipitibus 
et  truncis.  Cf.  Ovid.  Fast.  I,  570.  de 
eadem  re :  liemqne  ferox  saxis  stipiti- 
husqiie gerit.  —  253.  c aligin  e  caeca^ 
per  quam  nihil  licet  dispicere;  ut  IX, 
34.  caligo  atra.  Vid.  ad  II,  19.  XII, 
444. al.  —  255.  Fv.miferam  noctem, 
Peerlk.  temere  praefert  unius  edit. 
Venetae  lectionem  Flammiferam,  quae 
etiam  Gossravio  magis  placet,  quam- 
quam  invitis  Codd.  nihil  mutandum 
censet.  —  256.  animis,  prae  ira;  ut 
supra  V.  228.  furens  animis.  Cf.  adnott. 
ad  V.  219.  —  seque  ips e.  Vid.  supra 
ad  V.  144.  —  257.  se  iecit.  Cf.  X, 
683.  —  undam  agit,  i.  e.  undat. 
Cf.  Geo.  I,  472.  undantem  ruptis  for- 
nacibus  Aetnam,  infra  XII,  673.  et  ad- 
nott.  ad  n,  609. ;  omnino  autem  de 
verbo  agendi  cum  Accus.  Substantivi 
alicuius  ita  coniuncto ,  ut  notionem 
cognati  verbi  temporis  circumscribat, 
cf.  Markland.  ad  Stat.  Silv.  V,  1,  201. 

—  258.  „nebula  speciis  aestuai: 
fumus  in  specu  aestuat,  instar  aquae 
ebullientis  assurgens  et  in  auras  se 
evolvens;  est  igitur:  qua  specus  parte 
densissimus  est  fumus."  H.  —  259. 
incendia  vana,  quod  ipsi  ad  salu- 
tem  nihil  proficiunt.  —  vomentem. 
Heyn.  et  Peei'lk.  immerito  praeferunt 
paucorum  quorundam  Codd.  deterio- 
ris  notae  lectionem  moventem,  quae 
ab  hoc  loco  aliena.  —  260  sq.  „Eli- 


dit  fauces  Caci  arto  brachiorum  nodo 
constricti,  more  Herculis,  quo  leo  et 
Antaeus  fuit  occisus:  aliter  Prop.  IV, 
9,  25.  cum  Ovid.  Fast.  I,  576.,  ubl 
clava  interimitur  Cacus."  H.  Sic  igitur 
in  nodum  (h.  e.  in  formam,  in  simi- 
litudinem  nodi:  vid.  adnott.  ad  III, 
533.  et  VI,  42.),  quod  cum  complexus^ 
non  cum  Corripit  iungendum,'  active 
intellectum  fere  idcm  est,  quod  per 
nodum,  scil.  ac  si  manus  et  brachia 
essent  nodus;  et  sic  nodiis  de  brachiis 
inter  se  nexis  et  constrictis  legitur 
etiam  ap.  Lucan.  VI,  ,632.  Herculeos- 
que  novo  laxavit  corpore  nodos  et  al. 
Idem  apud  Ovidium  sunt  nexus  Met. 
IX,  58.:  vix  soJvi  duros  a  pectore 
nexus.  Thielius  tamen  in  nodum  pas- 
sive  dictum  capit:  ut  Cacus  nodi  in- 
star  esset,  nodo  similis  lieret,  scil. 
ingenti  Herculis  amplexu  compressus ; 
quae  explicatio  paullo  artificiosior  vi- 
detur.  Ceterum  vid.  infra  ad  v.  289. 
—  „complexus  corripit,  arreptum 
complectitur  ;  tum  angit  faucibus 
compressis  sic,  ut  elidantur  ora  defi- 
ciatque  snnguis  in  venis  gutturis  co- 
arctati."  H.  —  angere  de  iis,  quorum 
guttura  comprimuntur,  ut  spiritura 
ducere  non  possint,  legitur  in  eodem 
Ovidii  loco  v.  78.  Angehar,  ceu  gut- 
tura  forcipe  pressus.  —  261.  Elidi 
verbura  proprium  de  iis,  qui  suffoca- 
tione  interimuntur,  Cf.  Ovid.  Met. 
IX,  197.  Senec.  de  provid.  6.  Silius 
III,  33.  ibique  Drak.  et  Bentl.  ad  Hor. 
Od.  III,  27,  60.  —  siccum  sanguine 
guttur.  Vid.  infra  IX,  64.  siccae  san- 
guine  fauces.     Cf.    etiam  Silius  VIII, 


124 


P.  VIEGILII  MAEONIS 


Abstractaeque  boves  abiurataeque  rapinae 
Coelo  ostenduntur,  pedibusque  informe  cadaver 
Protrahitur.     Nequeunt  expleri  corda  tuendo 
Terribilis  oculos,  vultum  villosaque  setis 
Pectora  semiferi  atque  exstinctos  faucibus  ignis. 
Ex  illo  celebratus  honos,  laetique  minores 
Servavere  diem,  primusque  Potitius  auctor 
Et  domus  Herculei  custos  Pinaria  sacri. 
Hanc  aram  luco  statuit,  cjuae  Maxima  semper 


265 


270 


19.  siccasque  cruore  hehescere  dextras. 

—  263.  ,,abiuratae  r  apinae ;  re- 
spicit  epitheton  rem  supra  non  com- 
memoratam,  sed  intellectu  facilem : 
Cacum  periurio  negasse  se  boves  apud 
se  habere."  H.  Cf.  etiam  Schirach. 
p.  313.  Legitur  hoc  Participium  etiam 
ap.  Claud.  VI.  Cons.  Hon.  110.  Ah- 
iurata  palam    Libyae  possederat   arva. 

—  265.  Comparant  iuterpretes  Hom. 
II.  XXII,   369  sqq.     Cf.    etiam  supra 

I,  713.  —  267.  exstinct  0  s  fauci- 
bus  ignes,  (pvo  pedestri:  fauces  ex- 
stinctis  ignibus)  i.  e.  fauces  ignem 
evomere  solitos,  in  quibus  ignes  iam 
exstincti  erant.  —  268.  ,,Hinc  [Ex 
illo,  sc.  temporej  sacrum  in  honorcm 
Herculis  celebrari  coepit,  quod  po- 
steri  traditum  servarunt,  ita  ut  adhuc 
anniversarium  sollemne   agamus."  H. 

—  minores ,  posteri.  Vid.  I,  532. 
733.  VI,  823.  Ovid.  Fast.  III,  327. 
id.  Trist.  IV,   10,  55.    luven.    I,    147. 

II,  146.  VIII,  234.  al.  Peerlk.  totum, 
qui  sequitur,  locum  inde  a  verbis  lae- 
tique  minores  usque  ad  finem  v.  272, 
tamquam  glossam  grammaticam  Vir- 
gilio  abiudicat,  recte  adversante  Goss- 
ravio.  —  269  sq.  ,,Cf.  supra  ad  v. 
193  sq.  Narrata  res  est  a  Livio  I,  7. 
et  IX,  29.  Dionys.  I,  39.  Prop.  IV,  9, 
67  sq.Tac.  Ann.XI,  41."i/.  AddeVal. 
Max.  I,  1,  17.  Aur.  Vict.  de  orig.  g.  R. 
8.  et  de  vir.  ill.  34.  Festum  s.  v.  Poti- 
tii,  p.  207.  ed.  Lindem.  Buttm.  Mythol. 
II.  p.  294.  Dirksen  Civilist.  Ahhandl. 
II,  1.  p.  10.  Gottling.  Gesch.  der  rom. 
Staatsverf.  p.  178.  Haakh.  in  Pauly 
Realencycl.  V.  p.  1622.  et  1950.  alios. 
Scilicet  Herculis  sacra  ab  antiquissi- 
mis  temporibus  Romae  curanda  erant 
gcntibus  Potitiorum  et  Pinariorum, 
Ijostea  vero  ad  solos  Potitios  transie- 
runt,  quorum  gente  vel  vere  iam  cx- 
stincta,  vel  certe  adinteritum  vergente, 
haec   sacra  privata  a.  U.  C.  461.  per 


App.  Claudium  Censorem  publica 
sunt  facta  et  servis  publicis  tradita. 
—  270.  ctistos,  antistes,  quae  cu- 
raret  sacrum.  Cf.  Silius  II,  237.  Jd 
postquam  Herculeae  custos  videt  impi- 
ger  arae.  —  domus  Pinaria  pro 
Pinario  s.  Pinariis.  Punctum  in  iine 
V.  270.  positum,  quod  etiam  Wagn. 
ob  Cod.  Med.  auctoritatem  servavit, 
ita  ut  Subiectum  seqq.  (Hercules)  ex 
V.  256-  repetendum  sit,  lahuius  dele- 
vit,  qui  putat,  quum  Evander  sacra 
instituerit  iisque  Potitios  et  Pinarios 
praefecerit,  hic  etiam  poetae  licuisse, 
ut  Pinarios  aram  constituisse  diceret; 
quod  equidem  probare  non  possum. 
Imrao  quum  Herculem  hanc  aram 
sibi  ipsura  posuisse  certis  verbis  nar- 
ret  Ovid.  Fast.  I,  581.  Constituitque 
sibi,  quae  Maxima  dicitur,  aram  cett., 
rectius  videtur  ellipsin  Subiecti  {Her- 
cules)  statuere,  licet  lahn.  eam  ,,du- 
rissimara  ac  paene  ineptam  absurdara- 
que"  iudicet.  Sirailes  loci,  in  quibus 
Subiectum  paullo  altius  repetendum, 
sunt  VI,  734.,  ubi  subi.  e  v.  720. 
revocandum),  VII,  243.  (e  v.  221.), 
IX,  580.  (e  V.  578.)  733.  (e  v.  728.) 
749.  (e  V.  740.)  cett.  —  Vss.  271. 
et  272,,  quos  lleyn.  et  Nobbius  in 
Syntagm.  p.  87.  languere  et  nou  Vir- 
gilianos  esse  censent,  iure  defendunt 
lahn.  et  Wagn,;  leguntur  enim  in 
omnibus  libris  (nisi  quod  v.  272,  abest 
a  duobus  Codd.;  quare  Markland. 
ad  Stat.  Silv,  III,  1,  9.  certe  vv.  et 
erit  quae  max.  semper  resecari  voluit), 
et  hoc  unum,  quod  priraoadspectu  of- 
fendere  possit:  qnae  maxima  semper 
dicetur  et  quae  erit  sempermaxima,  Wagn. 
ita  expedit,  ut  poetara  tritura  illud  dici 
haberique  expriraere  voluisse,  senten- 
tiara  autem  hanc  essc  statuat:  „ara 
illa  et  nomcn  et  honorem  Maxiraae 
apudnos  seraper  tucbitur;"  (simplicius 
etiara  in  edit.  min. :  ,,dicetur,  ut  verc 


AENEID08  LIB.  VIII. 


125 


Dicetur  nobis,  et  crit  qnac  maxima  semper. 
Quare  agite,  o  iuvcnes,  tantarum  in  muncre  laudum 
'Cinoitc  frondc  comas  et  pocula  porgite  dextris 
Communemque  vocate  deum  ct  datc  vina  volontes. 
Dixerat:  Herculca  bicolor  cum  populus  umbra 
Vclavitquc  comas  foliisque  innexa  pepcndit, 
Et  saccr  implevit  dcxtram  scyphus.     Ocius  omnes 
In  mcnsam  laeti  libant  divosque  precantur. 

Devexo  interea  propior  fit  Vesper  Olympo: 


•2  75 


280 


cst,  maxima;  nullus  eiiim  deus  ha- 
l)uit  maiorem")  verissime  simul  me- 
morans,  Virgilium,  quamvis  occasio- 
ncm  rerum  Rom.  origines  celcbraudi 
cupidc  arripientem,  vix  commissurum 
fuisse,  quiu  loco  tani  opj)ortuno  ori- 
gincm  tam  nobilis  arae  traderet.  lalin. 
hacc  adnotat :  ,,Describit  poeta  origi- 
nem  sacrorum  eorumque  auctorem  et 
primum  sacerdotem,  iisque  addit  arae 
nomen  et  honorem.  Quae  descriptio 
a  carmine  epico  non  magis  abhorret, 
quam  iu  aliis  locis  etymologia  et 
explicatio  noniinis  proprii.  Vid.  ad 
I,  109.  De  6uoioT6?,tvzco  vid.  ad  v. 
397."  Vid.  etiam  ad  IV,  256.  et  ad 
locum  huic  simillimura  VII,  411.  ad- 
nott.  — :  statuere  verbum  proprium 
de  aris.  Vid.  Ovid.  Met.  VII,  240.  Sil. 
IV,  703.  XII,  751.  XV,  252.  XVI, 
430.  Val.  Fl.  I,  188.  cett.  Cf.  etiam 
adnott.  ad  II,  295.  —  272.  et  erit^ 
scil.  nobis.  Ceterum  de  hac  ara  ma- 
xima  Herculis  ad  forum  boarium  ex- 
structa  (Dion.  Hal.  I,  40.  Ovid.  Fast. 
I,  582.),  quam  sub  Nerone  una  cum 
magna  parte  urbis  incendio  absura- 
ptam  esse  refert  Tac.  Ann.  XV,  41., 
cf.  etiam  Prop.  IV,  9,  67.  Silius  VII, 
50.  et  Salmas.  ad  Solin.  p.  7.  -— 
273.  Agite  -  -  cingite.  Vid.  ad  I, 
627.  —  ,,tantaruvi  in  viiinerelau- 
duvi.  Burra.  aliique  huc  vocant  V, 
652.,  nbi  niunus  pro  sacro  positum 
est.  Laudes  dicuntur  poetis  pro  vir- 
tutibus  et  strenue  factis  :  ergo  in  mu- 
nere  laudtim  est  cum  Servio  accipien- 
dum:  in  honorem  tanti  facinoris, 
quo  de  nobis  meruit  Hercules.  Cf. 
sup.  V.  185—189."  H.  Sed  hoc  potius 
esset  in  munera.,  quare  Wagn.  (cui 
adsentitur  Peerlk.)  haec  verba  rectius 
interpretatur :  in  sacrificio  Herculi  ob 
egregium  illud  facinus  instituto."  Cf. 
etiara  V,  537.  et  652.  —  274.  Sequi- 
tur  libatio.  —  porgite  per  syncopen 


pro  porrigite,  qua  forma  secundum 
Serv.  ad  h.  1.  etiam  Ennius  usus  est. 
Sic  porxit  ap.  Stat.  Silv.  II,  1,  204., 
porgebat  ap.  Sil.  IX,  458,  porgens  ap. 
Val.  Fl.  VIII,  755.,  porgi  ap.  Stat. 
Theb.  VIII,  755.  cett.  Cf.  Markl.  ad 
Stat.  Silv.  V,  1,  222.  Ruddim.  I.  p. 
238.  et  adnott.  ad  I,  201.  IV,  606.  al. 
^^Porgite,  non  ut  alter  alteri  ex  ordine 
poculura  praebeat,  aut  oranibusfamuli; 
sed  quod  libatio  fit  manu  exporrecta 
et  prolato  poculo :  proferte,  in  altum 
tollite.  —  [vocate,  invocate,]  com- 
munem  deum  Troianis  et  Arcadibus, 
communi  foedere  iunctis,  hospitibus 
et  amicis.  Vid.  v.  176  sqq.  et  inf. 
XII,  118."^.  Cf.  etiam  Burm.  ad 
Val.  n.  IV,  761.  —  date  vina,  ef- 
fimdite,  i.  e.  libate  Herculi.  —  v  o- 
lentes.     Vid.  VII,  216.   X,  677.  etc. 

—  276  sq.  „Quura  Romani  sacrum 
facientes  capite  cssent  velato  (vid. 
III,  403  sq.),  Herculi  sacrum  fiebat 
Graeco  ritu,  teste  Livio  I,  7.,  qui  ab 
Evandro  ita  institutum  esse  ait.  [Cf. 
etiam  Strab.  V.  p.  230.]  Itaque  nunc 
caput  cinxit  populea  corona :  quod 
populus  Alcidae  gratissima  et  quidem 
alba  [vid.  ad  Ecl.  VII,  61.  et  Geo. 
II,  66.  et  Interpp.  ad  Hor.  Od.  I,  7, 
23.];  6«coZo /- tamen,  variante  scil.  can- 
dore  in  foliorum  frontibus  et  tergis. 
[Vid.  ad  Ecl.  IX,  41.]  Populo  suc- 
cessit  usus  lauri  in  sacro  Herculis. 
Vid.  Serv.  Macrob.  Sat.  III,  12.  et 
Cerdam  [qui  confert  inter  alia  Stat. 
Silv.  II,  3,  51.  discolor  umbra  popuhis'], 

—  278.  scyphus  dictus  proprie  h. 
1.  in  re  Herculi  sacra;  notante  Ma- 
crobio  V,  21."^.  —  279.  Cf.  Macrob. 
Sat.  IIT,  11.,  qui  notat  Virgilium,  quod 
in  viensam  scri^jserit  pro :  in  aram. 
Ceterura  vid.  I,  736.  —  280.  Epulis 
sacrificialibus  medio  fere  die  rite 
finitis  (v.  273  sqq.),  iam  brevi  tem- 
poris  spatio   interiecto   sub  vesperum 


126 


P.  VIEGILU  MAEONIS 


lamque  sacerdotes  primusque  Potitius  ibant, 
Pellibus  in  morem  cincti,  flammasque  ferebant. 
Instaurant  epulas,  et  mensae  grata  secundae 
Dona  ferunt,  cumulantque  oneratis  lancibus  aras. 
Tum  Sa-lii  ad  cantus  incensa  altaria  .circum 


283J 


alter  quasi  sacrificii  actus  incipit,  at- 
que  sacraitainstaurantur,  utsacerdotes 
primum  nova  sacrificia  in  aris  incen- 
dant  alterasque  epulas  apponant,  tum 
cantantes  chorum  ducant  Herculisque 
laudcs  canant.  Cf.  imprimis  Boettigeri 
explicatio  loci  Virg.  Aen.  VITI,  208 — 
303.  in  eius  Oj)uscc.  a  Silligio  editis 
p.  31  sqq.  et  lahn.  ad  h.  1,  —  de- 
vexo  Olympo,  coelo,  quod  quotidie 
circumagitur ,  se  inclinante.  Cf.  II, 
250.  —  281.  ibant  etc.  Verba  enim 
sic  intellige:  sacerdotes  ibant,  primus- 
que  (inter  eos)  Potitius,  cui  tamen  in 
iis,  quae  a  cunctis  sacerdotibus  agun- 
tur,  non  singulares  aliquae  partes 
tribuuntur.  Cf.II,  263.  —  282.  ,;Pel- 
libus  cincti.  Mos  autiquus  mansit 
in  Lupercis  ex  vita  antic[ua,  qua  pel- 
libus  incincti  incedebant  homines."  H. 

—  in  morem.  Vid.  III,  369.  — 
flammas ,    faces    (vid.   ad  VI,    518.) 

—  ferebant,  admovebant  aris,  sa- 
crificia  in  aris  incendebant.  —  Vss. 
283.  et  284.,  et  ipsos  ab  Heyn.  aste- 
riscis  notatos  tamquam  spurios  atque 
etiam  a  Peerlk.  damnatos,  recte  tuiti 
sunt  Weichert.  de  verss.  iniur.  suspp. 
p.  98  sqq.,  lahn.  et  Wagn.  Non  ienim 
est,  cur  in  mensis  secundis,  a  tempo- 
ribus  heroicis  alienis,  haereamus; 
quum  alia  quoque  poetam  a  suis 
temporibus  ad  heroicam  aetatem  trans- 
tulisse  constet  (cf.  adnott.  ad  I,  427. 
IV,  215.  VII,  186.  al.),  mensae  secun- 
dae  autem  etiara  in  Didonis  coena 
I,  723  sq.  et  736.  mentio  iniici  videa- 
tur,  ubi  tamen  ea  pariter  atque  h.  1. 
ad  solam  libationem  spectat  post 
coenam  diis  fieri  solitam,  non  ad 
oblectamenta  convivalia;  nam  ritus 
religiosi  causa  epulas  hic  instaurari 
et  mensas  secundas  (in  quibus,  Acrone 
teste  ad  Hor.  Sat.  11,  2,  112,,  non 
edebatur,  sed  opera  dabatur  poculis) 
apponi  in  promptu  est;  quae  una  res 
iam  satis  excusaret  poetam,  si  omnino 
tali  excusatione  opus  esset.  Cf.  ctiam 
adnott.  ad  Geo.  III,  527.  et  Aen.  VII, 
134.  Quarc  nuHa  est  causa,  cur  cum 
censore  Weicherti  in  Diar.  lit.  Halens. 


1819.  ch.  101.  p.  811.  coll.  Plutarch., 
Symp.  VII,  4.  mensas  secundas  pei' 
epulas  expositicias,  Schaugerichte,  in- 
terpretemur.  Duplex  autem  libatioy 
altera  meridionali  tempore  (vid.  v. 
97.),  altera  vespere  instituta,  nihil 
continet,  quod  tantopere  possit  offen- 
dere.  —  De  verbis  instaurant 
epulas  vid.  ad  Geo.  1.  1.  et  Aen. 
IV,  63.  —  Temere  haerere  Heyn.  in 
voc.  fei-unt,  praecedente  v.  282.  fere^ 
bant,  docet  Weichert.  1.  1.  p.  104. 
Vid.  etiam  ad  Ecl.  VI,  16.  Aen.  I, 
315.  II,  207.  633.  al.  —  Verba  cu- 
mulant  que  oneratis  lancibus 
a?-as  redeunt  XII,  284.  —  oneratis 
lancibus  ad  turis  copiam  refert 
Cerda  (coll.  Ovid.  ex  P.  IV,  9,  33.) ; 
Heyn.  autem  eum  Servio  exta  lanci- 
bus  apposita  intelligit,  quae  tamen 
magisad  primum  sacrificium  pertinent. 
Cf.  Geo.  II,  194.  ibique  adnott.  — 
285.  Tum,  quod  falso  intellectum 
Heynio  negotium  facessit,  ut  oratio- 
nem  male  interruptam  haberet,  hic 
non  esse  temporis  Adverbium,  sed 
vim  habere  enumerandi  et  vai*ia  iun- 
gendi  (vid.  ad  II,  697.  et  V,  455.), 
acute  perspexit  Wagn.  —  ^ySalii 
apud  Romanos  Martis  erant  sacerdo- 
tes  ex  Numae  instituto ,  ut  creditum 
fuit.  At  h.  1.  poeta  Herculi  Salios 
assignat,  quandoquidem  in  vetere  Latio 
Saliorumnomen  commune  sacerdotum 
fuisse  videtur  a  saliendo ;  quoniam 
olim  omnis  res  sacra  cura  tripudio 
et  cantu  coniuncta  erat.  Hacserant 
in  hoc  iam  veteres.  Vid.  Macrob.  Sat. 
III,  12."  H.  Haesit  etiam  Weichertus 
1.  1.,  qui,  hoc  idem  esse  contendens, 
ac  si  poeta  dixisset:  lamque  sacer- 
clotes  ibant ;  2\im  sacerdotes  ad- 
sunt ,  pro  Tum  Salii  legendum  esse 
suspicatur  Tunc  alii;  sed  vere  respon- 
det  Censor  supra  laud.,  Salios  dici 
videri  saltantes  sacerdotes,  qui 
opponantur  sacerdotibus  sacrifi- 
cantibus;  quare  Viri  egregii  con- 
iectura  non  necessaria  videtur.  Eadem 
est  lahnii  de  h.  L  sententia,  qui  prae- 
terea    verissime    adnotat,    nihil    huc 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


127 


Populeis  adsLint  evincti  tempora  ramis, 
Hic  iuvenum  cliorus,  ille  senum;  qui  carmine  laudes 
HerciJeas  et  facta  ferunt:  ut  prima  novercac 
Monstra  manu  geminosque  premens  cliserit  anguis; 


pertincrc  cam  quacstioncm,  num  prac- 
ter  Martcm  ctiam  Hcrculcs  aliique 
dii  suos  Salios  habucriut,  dc  qua  re 
egerint  Macrob.  III,  12.  Drak.  ad 
Liv.  I,  27,  7.  Gutbcrlcth.  de  Saliis 
p.  28.  Grauert  in  Analect.  hist.  et 
phil.  p.  57.  ct  C.  Fr.  Hcrmann.  in 
Ephem.  Hal.  1835.  ch.  188.  Cf.  etiam 
Schciftele  in  Pauly  Ilealencycl.  VI.  p. 
688  sqq.  —  286.  adsunt  ad  cantus, 
i.  e.  advenerunt,  ut  canerent,  et  ca- 
nunt.  (Vid.  ad  Ecl.  II,  45.)  Schradcr. 
temere  coni.  saltant.  —  incensa  al- 
taiia,  in  quibus  ignis  ardet.  Cf.  III, 
279.,    ubi   adde  Bach.    ad  Ovid.  Met. 

III,  691.  {Accensis  aris  JBacchia  sacra 
frequento)  eundemque   ad  Ovid.  Fast. 

IV,  473.  ctRupert.  ad  luven.  XI,  155. 

—  evincti.  Rom.  ct  alii  et  vincti. 
Eandem  lectionis  varietatem  depre- 
hendimus  ap.  Silium  II,  48.  et  alibi ; 
sed  vid.  Ecl.  VII,  32.  (ibique  adnott.) 
Aen.  V,  269.  364.  494.  774.  Tib.  I, 
7,  6.  Stat.  Theb.  I,  554.  Ovid.  ex  P. 
III,  2,  72.  cett.  —  287.  In  duos 
choros  iuvenum  senumque  dispertiti 
Herculem  carminibus  celebrant.  De 
hoc  more  antiquitatis  cantores  coenis 
adhibendi  et  de  poetarum  consuetu- 
dine  argumenta  eiusmodi  hymnorum 
vel  directa,  quam  vocant,  oratione 
referendi    Thiel.    conferri  iubet  supra 

I,  741  sqq.  Lucan.  I,  631  sqq.  Tibull. 

II,  5,  39  sqq.  Val.  Fl.  I,  211.  II,  322. 
et  Ovid.  Met.  VII,  434  sqq.  —  ,^cho- 
rus  est  turba  saltantium  et  canentium 
circa  aram,  chorus  TTSQi^M/utog  et  ^y- 
y.vy.hos^  et  carmen  dixeris  esse  vnoQ- 
^ri^uair/.ov."  H.  Carmen  aliquod  an- 
tiquum  versibus  Saturniis  compositum 
hic  exprimi  a  Virgilio  suspicatur 
Santen.  ad  Terentian.  p.  176.  Cf. 
etiam  Boettiger.  1.  ].  Ceterum  hunc 
Maronis  locum  ante  oculos  habuisse 
videtuT    Ciaud.  R,.   Pros.  H,   29    sqq. 

—  288.  laudes  Herculeas.  Vid. 
ad  II,  584.  — ferunt.,  canuut,  cele- 
brant.  Heins.  e  paucis  Codd.  intulerat 
Coniunctivum /emni,  quem  recte  re- 
iecerunt  sequentes  editores  praeter 
Bothium.  Consilium  enim,  cur  venerint 
Salii,    iam  v.  285  sq.    iadicatum;    hic 


aperte  iam,  quid  faciant,  exponitur. 
Cf.  ctiam  lahn.  ad  V,  347.  (qui  falso 
refert,  a  Wagnero  defeudi  Coniuncti- 
vum.)  Cum  v.  288  sqq.,  hymnorum 
veterum  in  Herculem  argumcnta  con- 
tinentibus.  Hcyn.  conferri  iubet  Apol- 
lod.  II,  5.  Theocr.  XXIV,  11  sqq. 
Diod.  IV,  11  sqq.  Ovid.  Met.  IX, 
sqq.  et  Ausonii  Idyil.  XIX.  imprimis 
de  duodecim  illis  laboribus  Herculi 
ab  Eurystheo  impositis  agentes.  — 
novercaemonstra,  a  lunone missa. 
Noverca  autem  consulto  vocatur  luno, 
ut  causa  acerbi  odii,  quo  Herculem 
iam  a  puero  persequebatur,  gravitcr 
indicetur  (cf.  adnott.  ad  Geo.  II,  128.); 
quare  etiam  Ovid.  Fast.  VI,  809.  cui 
dedit  invitas  victa  noverca  manus.  Cf. 
carminis  de  laudibus  Herculis,  quod 
Claudiano  vulgo  tribuitur.  v.  26  sqq. 
—  prima  dicuntur  utpote  primus 
labor  iam  puerulo  exantlandus.  De 
coniunctione  verborum  monstra  ge- 
minosque  anques  vid.  supra  ad  v. 
220.  Peerlk.  tamen  ea  non  minus, 
quam  omissa  Herculis  aetate  offensus, 
quae  a  nullo  poeta,  qui  hoc  argu- 
mentum  tractaverit,  omittatur,  coni. 
Monstra  manu  geminos  infans  eliserit 
anguis,  coll.  imprimis  Martial.  XIV, 
177.  Elidit  geminos  infans^  nec  respicit^ 
anques.  cett.  et  Stat.  Silv.  III,  1,  47. 
Parvus  adhuc,  -  -  cum  prima  novercae 
Monstra  manu  premeres  cett.  qui  loci 
ex  hoc  Virgiliano  ducti  videantur. 
Sed  illud  infans,  quum  de  re  omnibus 
nota  agatur  et  iam  verbo  prima  {mon- 
stra)  aetas  Herculis  satis  significetur, 
facile  omitti  poterat;  contra  Partici- 
pium  premens,  in  quo  praecipue 
constabat  vis  Herculea,  aegre  deside- 
rarem.  Cf.  supra  v.  260.  Senec.  Herc. 
fur.  225.  Gemuit  lacertis  pressus  Her- 
culeis  leo.  id.  Agam.  829.  Te  sensit 
Nemeaeus  arto  Pressus  lacerto,  et 
Drak.  ad  Silium  III,  33.  Cum  elidendi 
voc.  coniunctum  legitur  ap.  Senec. 
Herc.  Oet.  1235.  colla  elisa  pressi  et 
ap.  Silium  VI,  235.  nunc  vasto  pon- 
dere  gaudet  Elisisse  premens.  Ceterum 
verba  elidere  (de  quo  vid.  supra  ad  v. 
261.)  Qtpremere  etiam  alibi  coniungun- 


128 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


Ut  bello  egreglas  idem  dislecerit  urbls, 
Troiamque  Oechaliamque ;  ut  duros  mille  labores 
Rege  sub  Eurystheo,  fatis  lunonis  iniquae, 
Pertulerit.     Tu  nubigenas,  invicte,  bimembrls, 
Hvlaeumque  Pholumque,  manu,  tu  Cresia  mactas 
Prodigia  et  yastum  Kemea  sub  rupe  leonem. 


290 


295 


tur.  Cf.  Silius  VI,  235.  nunc  vasto  corpore 
gaiidet  elisisse  premens  et  Sen.  Herc. 
Oet.  1235.  colla  elisa  pressi.  De  ipsa 
fabula  cf.  Pind.  Nera.  I,  53  sqq. 
Theocr.  Id.  XXIV.  in.  et  Apollod. 
II,  4,  8.  —  290.  disiecerit  urbes. 
Cf.  infra  XII,  655.  Auct.  ad  Ilerenn. 
IV,  27.  Populus  Momanus  Corinthum 
disiecit.  Hor.  Od.  II,  19,  14.  tectaque 
Penthei  Disiecta  non  levi  ruina  etc.  — 
291.  Troiam  Hercules  expugnavit 
Laomedoutis  perfidiam  vindicaturus, 
qui  equos  illos  e  divino  semine  crea- 
tos,  quos  monstri  marini,  quod  Ne- 
ptunus  similem  Laomedontis  fraudem 
ulturus  Troadi  immiserat,  iuterfecti 
et  sic  Hesiones  filiac  caede  liberatae 
praemium  lieroi  pollicitus  erat,  postea 
vero  ei  denegaverat;  quare  Ilercules 
Laomedontem  interfecit  regnumque 
Priamo  tradidit.  Vid.Hom.Il.  XX,  145. 
Apollod.  2,  5.  9.  Diod.  IV,  42.  Hy- 
gin.  f.  89.  all.  Cf.  etiam  supra  ad 
II,  642.  —  0 echalia^  Euboeae  iii- 
sulae  oppidum,  haud  procul  ab  Eretria 
in  iuteriore  iusula  situm,  quod  Her- 
cules,  denegata  sibi  lole,  Euryti  regis 
filia,  vi  captum  delevit.  Ci.  Heyn.  ad 
Apollod.  p.  439.  et  480.  idemque  ad 
Hom.  II.  II,  596.  et  730.  Ovid.  Met. 
IX,  136.  id.  Her.  IX,  1.  130.  et  ex 
Pont.  IV,  8,  62.  et  librum  meum 
Handh.  d.  alt.  Geogr.  III.  p.  1021.— 
suh  Eury stheo,  i.  e.  dura  Eurysthei 
dominatione  coactus.  Etiam  Thiel. 
explicat  per:  iussus  ab  Eurystheo, 
coll.  Ovid.  Met.  XIII,  34.  nullo  sub 
indice  veni^  i.  e.  ,,a  nemine  indicatus," 
vel  potius  nullius  indicio  coactus ; 
Manil.  IV,  24.  Troia  suh  U7w  non 
eversa  viro  etc.  et  Matth.  Gr.  Gr.  §. 
592.  de  Graec.  vno.  —  292.  ^fata 
lu non is  in iquae  infestae  aiunt  esse 
voluntatcm.  Accipio  de  fatis ,  quae 
lunonis  odium  fecerat,  [i.  e.  de  fatali 
necessitate,  quam  odium  lunonis  ei 
imposuerat].  Sic  IX,  135.  Sat  fatis 
Venerigue  dalum.  Eatale  enim  erat, 
iit  Herculcs  lunouis   ira  tot  labores 


perferret,  ita  ut  ne  lupiter  quidem 
iis  exsolvere  eum  et  liberare  valeret." 
Haec  Heyn.  verissime.  —  293.  Per- 
tulerit.  Sic  etiam  Stat.  Silv.  VII,  3, 
57.  hunc  locum  imitatus:  Pertulit  et 
saevi  Tirynihixis  horrida  regis  Pacta. 
—  2'?«,  invicte  cett.  Ab  argumento 
hymmi  relato  transit  poeta  in  ipsam 
hymni  formam.  Eiusmodi  conversio 
orationis  a  tertia  persona  ad  secun- 
dam  omninoque  subitus  ab  indirecta 
oratione  ad  directam  transitus  apud 
poetas  haud  rarus.  Cf.  Ovid.  Her. 
XIX,  41.  Met.  IV,  14.  VII,  434. 
Tibull.  II,  5.  39  sqq.  Prop.  III,  6, 
19  sqq.  IV,  1,  71.  Stat.  Theb.  I, 
709.  Claud.  Praef.  E.  Pros.  II,  29. 
etc.  Mitscherl.  ad  Hor.  Od.  II,  19, 
17.  Huschk.  et  Dissen.  ad  Tibull.  I, 
5,  21.  all.  —  nubigenas,  Centauros, 
(vid.  ad  VII,  674),  qui  ob  duplicem 
homiuis  et  equi  formam  etiara  Ovidio 
Met.  XII,  240.  dicuntur  bimembres. 
Ceterum  cf.  VI,  286.  De  Centauris 
a  Lapithis  imprimis  Herculis  virtute 
victis  cf.  Hom.  Od.  XXI,  295  sqq.  et 
Ovid.  Met.  XII,  536  sqq.  —  294.  Hy- 
laeum  Pholunique,  Vid.  Geo.  II, 
456  sq.  —  Cresia  prodigia  (i.  e. 
monstra,  nsXcoQia,  ut  alibi  etiam  />or- 
tenta,TiQCiTa),  taurumGnossium,  quem 
Herculcs  vivum  ad  Eurystheum  addu- 
xisse  traditur  (vid.  Apollod.  II,  5, 
7.  Diod.  IV,  13.  Tzetz.  Cliil.  II,  293 
sq.) ;  quare  Virgilius,  quum  mactas 
scriberet,  alios  auctores  sccutus  est 
nobis  incognitos.  Cf.  adnott.  ad  VI, 
803.  Praesens  autem  tempus.  haud 
raro  conditionem  aliquam  durantem, 
quae  ipsam  actionem  secuta  sit,  indi- 
care,  Wagn.  observat  ad  IX,  266. 
(ubi  vid.  adnott.),  ut  hic  quidem 
mactat  idem  sit  quod:  victor  es  tauri. 
Similis  ratio  cst  Aen.  II,  663.  patrem 
qui  obtruncat  ad  aras,  i.  e.  quera, 
quum  viderim  natum  patremque  ob- 
truncasse,  non  alium  mihi  animo 
repraesentare  possum  quam  obtmn- 
cantem.   —    295.  Ncmea   sub    rupe. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


129 


Te  Stygii  trcmuer^c  lacus,  tc  ianitor  Orci 
Ossa  supcr  recubans  antro  semicsa  crucnto ; 
Nec  te  ullae  facies,  non  tcrruit  i])sc  Typliocus, 
Arcluus  arma  tcncns;  non  te  rationis  egentem 
Lcrnaeus  turba  capitum  circumstetit  angnis. 
Salve,  vera  lovis  proles,  dccus  addite  Divis, 
Et  nos  et  tua  dcxtcr  adi  pcde  sacra  secundo. 
Talia  carminibus  celebrant ;  supcr  omnia  Caci 
Speluncam  adiiciunt,  spirantemque  ignibus  ipsum. 
Consonat  omne  nemus  strcpitu,  collesque  resultant, 
Exin  sc  cuncti  divinis  rcbus  ad  urbem 


300 


3  05 


iSic  Med.  -^11111  aliis  bonis  Codd.  pro 
vulg.  Nemeae.  Duplcx  enim  cst  Ad- 
iectivi  forraa  Ns^utos  et  Nt^utaTog,  et 
jllam  etiam  invenimus  ap.  Prudent. 
adv.  Symm.  I,  118.  et  Hygin.  f.  273. 

—  296.  De  Herculis,  Cerberum  addu- 
cturi,  descensu  in  Orcum  vid.  II.  VIII, 
368.  et  Od.  XI,  622.  ipsumque  Vir- 
gilium  supra  VI,  392.  —  297.  „Ccr- 
berum  caneni  non  nisi  ossibus  vesci 
probabilis  eratoi^inio,  et  deduxere  no- 
men  a  y.QSoliogog."  Gossr.  —  semiesa 
pro  vulg.  semesa  cx  Cod.  Alb.  cum 
Wagn.  recepimus.  Vid.'  adnott.  ad 
IIT,  578.  —  298.  ,yfacles,  monstra, 
quae  in  inferis  Herculi  occurrebant. 
Aen.  VI,  285  sqq."i7.  De  voc.facies  cf. 
Aen.  II,  622.  V,  822.  VI,  575.  VII,  329. 
cett. —  Typhoeus,  lovis  fulmine  in 
Tartarura  detrusus  (Hes.  Theog.  853 
sq.  et  867.),  ita  ut  Herculera  facile  ibi 
terrere  posset;  quare  egregie  fallitur 
Servius,  qui  terruit  pro  terreret  vel 
terruisset  positum  censet.  Alia  tamen 
fabula  Typhoeum  sub  Aetna  monte 
iacere  et  flammas  evomere  fingebat. 
Cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  279.,  ubi  etiara 
de  variis  nominis  formis  disputavimus. 

—  299.  Yexh2(,  Archius  arma  tenens 
coniungenda  esse  {hoch  ilher  ihm  clie 
Waffen  schwingencl) ,  verissime  docet 
Wagn.,  quum  ex  vulgari  distinguendi 
ratione  Typhoeus  arduus.,  arma  tenens 
segnis  prodeat  oratio.  Non  enim  suf- 
ficere  ad  virum  fortera  terrendum',  ut 
aliquis  arma  teneat ;  immo  hic  aliquid 
comraemorandura  fuisse,  quod  aptum 
esset  ad  terrorem  vel  audacissinio 
incutiendum.  Quare  Virum  doct.  sc- 
cuti  Comma  vulgo  post  arduus  posi- 
tura  omisimus,  in  quo  posteriores 
omnes  nos  secuti  sunt.     Cf.   V,  460. 

,X,  196.  XII,  789.  Sil.  Ital.  VIII,  559 
YiRGiL.  Pars  III.  Ed.  III. 


sq.  ct  de  Adiect.  arduus  Participio 
iuncto  V,  277.  sihila  colla  Arduus 
adtollens ,  XI,  755.  Arduus  insurcjens 
et  adnott.    ad    V,  426.  et   VIII,  559. 

—  ^rationis  egentem,  consilii  ino- 
pem  ex  pavore,  h.  e.  terrore,  percul- 
sum."  H.  Lernaea  hj^dra  capitum 
turba  te  circumstans  efficere  non  po- 
tuit,  ut  prae  metu  mentem  et  consi- 
liura  amitteres.  Cf.  etiam  Val.  Fl.  IV, 
303.  Sensit  etiam  PoIIux  rationis  egen- 
tem.  Sulpit.  Sat.  15.  tacitos  et  iam 
rationis  egenos.  Ovid.  Trist.  II,  395. 
egentem  mentis  Orestem.  Alia  signifi- 
catione  rationis  egens  dicitur  Lucr. 
TV,  503.,  qui  etiam  rationis  egestatem 
commeraorat  V,  1210.  —  300.  Ler- 
naeus  ccnguis.  Vid.  ad  VI,  287.  — 

301.  Salve  hic  eodem  sensu  dictum 
essc,  quo  alibi  sis  felix  (de  qua  for- 
mula  vid.  ad  I,  330.),  iam  Serv.  ob- 
servavit.  Cf.  Geo.  II,  173.  Aen.  V, 
80,  Hor.  Od.  I,  32,  15.  Ovid.  Met. 
II,  428.  Plin.  VII,  30,  31.  cett.  — 
vera  lovis  proles,  manifesta,  non 
dubia.  Cf.  Ovid.  Met.  IT,  38.  Pignora 
da,  genitor,  per  quae  tua  vera  propago 
Credar.  Imitatur  hunc  locum  Val. 
Fl.  IV,  327.  Salve,  vera  0  lovis, 
undique,  proles,  Inqeminani.  —  decus. 
Vid.  VI,  546.  Hor.  Od.  III,  16. 
20.    JSIaecenas   equitum   decus    etc.    — 

302.  cle.vter,  propitius,  favens.  Vid. 
ad  11,  388.  (ubi  addi  possunt  Ovid. 
Fast.  I,  69.  et  Trist.  V,  3,  57.)  — 
adi  pede  secundo,  i.  e.  ipse  se- 
cundus.  Cf.  X,  255.  —  303.  super 
omnia,  praeter  cetera,  imprimis, 
maxime.  Vid.  ad  VII,  462.  et  cf.  Orid. 
Met.  VI,  526.  VIII,  678.  —  305.  col- 
lesque  resultant.   Vid.  ad  V,  150. 

—  307  sqq.  „Evander  Aeneam  do- 
mum  suam  deducit.    Ingeniose  poeta 

9 


130 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Perfectis  referunt.     Ibat  rex  obsitus  aevo, 

Et  comitem  Aenean  iuxta  natumque  tenebat 

Ino-rediens,  varioque  viam  sermone  levabat. 

Miratur  facilisque  oculos  fert  omnia  circum  310 

Aeneas,  capiturque  locis,  et  singula  laetus 

Exquiritque  auclitque  virum  monumenta  priorum. 

Tum  rex  Euandrus  Romanae  conditor  arcis: 

Haec  nemora  indigenae  Fauni  Nymphaeque  tenebant, 

Gensque  virum  truncis  et  duro  robore  nata,  315 

Quis  neque  mos  necjue  cultus  erat,  nec  iungere  tam^os, 


opportunitate  utitur  ad  memorabilium 
locorum  antiquam  famam  memoran- 
dam."  H.  —  Exin.  Vid.  ad  VI,  891. 

—  307.  rex  ohsitus  aevo,  propr. 
senectutis  immunditia,  squalore  obru- 
tus,  i.  e.  omnino  senectute  oppressus. 
Cf.  AVcsterhov.  et  Ruhnlc,  ad  Ter. 
Eun.  II,  2,  5.  {annis  pannisque  obsi- 
ius)  Taubmann.  ad  Piaut.  Menaechm. 
V,  2,  4.  {consitus  stiin  senectute)  et 
Val.  Max.  II,  9,  5.  horridae  vetustatis 
ruhigine  ohsitum  iniperium.  —  309. 
vario  serjnone,  de  variis  rebus, 
sine  certo  ordinc.  Cf.  Burm.  ad 
Petron.  c.  55.  Catull.  X,  5.  Stat. 
Theb.  VIII,  609.  al.  —  viam  leva- 
hat.  Sic  etiam  Ovid.  Met.  IV,  39. 
Utile  opiis  manuum  vario  sermone  leve- 
mus ,  Sedul.  Carm.  Pasch.  I,  318. 
Jnterea  dum  rite  viam  sermone  leva?nus 
(ubi  vid.  Arntzen.)  et  Stat.  Theb. 
VIII,  216.  Corda  levahat  Exliaustus 
sermone  dies.  Eodem  sensu  alibi  iter^ 
tempus  fallere  (ut  Ovid.  Tr.  III,  3, 
II.)  et  decipere  (ut  Sen.  de.brev. 
vitae  9.).  Cf.  Ruhnk.  ad  Ovid. 
Her.  I,  9.  Vid.  etiam  similis  locus 
Ecl.  IX,  64.  Ceterum  Schol.  Stat. 
Theb.  II,  511.  et  VIII,  215.  exhibet 
levahant,  quod  arridet  Heinsio  et 
Peerlkampio.  —  SIO. /aciles  oculos, 
mobiles,  volubiles.  Sic  Manil.  I,  647. 
Circumfer  faciles  oculos  vultnmque  per 
orhem.     Cf.  etiam  Cic.  N.  D.    II,  57. 

—  fert  omnia  circum.  Cf.  Aen. 
II,  570.  et  Ovid.  Met.  VI,  169.  utq^ie 
oculos  circumtulit  alta  superhos.  — 
312.  viru  m  m  o  n u m  enta  pr  io  r  u  m 
(ut  III,  102.  et  inf.  v.  356.  veterum 
monumenta  virorum)  audit,  i.  e.  cogno- 
scit,  quid  sibi  veiint.  —  313.  Ro- 
vianae  conditor  arcis,  non  Capi- 
tolii,  sed  Pallantci  in  monte  Palatino. 
Vid.  supra  v.  54.  infra  v.  341.  et  IX, 
9.  Pccrlk.  haec  vcrba  sine  iusta  causa 


censet  spuria.  —  314.  Cum  sequente 
narratione  de  prisco  habitu  locorura, 
nbi  postea  Roma  est  condita,  cf. 
lustin.  XLIII,  1.  Aur.  Vict.  de  O.  G. 
R.  c.  5.  Dionys.  I,  3.  Prop.  IV,  1. 
Tibull.  II,  5.  Ovid.  Fast.  I,  509  sqq. 
alii.  Vid.  etiam  infra  ad  v.  348.  — 
,,i n  d ig  enae  Fa u  n i  Ny  mpliaeq u e, 
non  modo  iy%(uoiot,  sed  etiam  airo- 
'/(i-GVfig,  ('.vO-iy£i'Hg,  scilicet  desi- 
gnantur  Genii  locorum  [vid.  ad  V,  95.]. 
Suaviter  autem  poeta  extulit  hoc: 
Loca  circa  Tiberira  olim  vastities 
obtinebat  silvarum,  per  quas  feri  ho- 
mines  palabantur."  H.  Cf.  v.  c.  Sall. 
Cat.  6.  Ahori(jines ,  genus  hominum 
oqreste  sine  legibus ,  sine  imperio  etc. 
Stat.  Theb.  IV.  287  sqq.  Ovid.  Fast. 
II,  291.  et  similcs  locf.  —  315. 
^jtruncis  et  duro  robore  nata 
pro  truncis  arborum;  ex  more  agre- 
stium  hominum  truncos  arborum  in- 
habitandi.  Vid.  Serv.  Cf.  Stat.  Theb. 
IV,  276  sqq.  Nisi  eodem  modo,  quo 
e  saxis  nati  dicti  sunt  homines ,  du- 
rum  genus ,  etiam  robore  et  quercu 
nati,  facti  dicti  sunt:  cf.  Hom.  Od. 
XIX,  163."  H.  Cf.  etiam  Hesiod.  O. 
et  D.  127  sqq.  luven.  VI,  11.  Stat. 
Theb.  IV,  275  sqq.  etc.  Inde  etiam 
eiusmodi  loci  explicandi,  qualis  est 
Aen.  IV,  366.  duris  genuit  te  cautibtts 
horrens  Caucasus,  Ovid.  Trist.  III,  11, 
8.  Natus  es  e  scopnlis ,  mitritus  lacte 
ferino  et  dicam  silices  pectus  hahere 
tuum,  Aesch.  Prom.  242.  (ji,6riQ6cpQ(oi^ 
xu/.  7iiT0(cg  ilQyaofiivog  et  similes ; 
qua  dc  rc  cf.  lahn.  ad  Ovid.  Met. 
VII,  33.  ct  Ruhnk.  ad  Ovid.  Her. 
VII,  37.  613.  Ccterura  Serv.  Dresd. 
pro  7iata  exhibet  nati  per  synesin.  — 
316.  mos,  certum  vitae  institutum, 
lcx  quaedam  viveudi ,  e  sensu  recti 
bonique  prodicns.  (Vid.  Barth.  ad 
Stat.  Theb.    V,  117.)  —  cultus  ad 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


131 


Aut  componcre  opes  norant,  aut  parcere  parto, 
Secl  rami  atque  asper  victu  YcnatLis  alcbat. 
Primus  ab  aetlierio  vcnit  Saturnus  Olympo, 
Arma  lovis  fa<*-iens  et  regnis  exsul  adcmptis; 
Is  genus  indocile  ac  dispersum  montibus  altis 
ComposLiit,  legcsqLie  dedit,  LatiLunquc  vocari 
Maluit,  his  quoniam  latuisset  tiitus  in  oris. 
Aurea,  quae  perhibcnt,  illo  sub  rege  fuere 


3  20 


vitae  externac  conditionem,  ad  clomi- 
cilia,  vcstitum ,  victum  pcrtinct.  — 
i u ngei-e  taur o s ^  acl  arandum .  Cf . 
Ovid.  Fast.  II,  295.  de  conditione 
primorum  hominum  hacc  cancns : 
Nnllus  anhelahat  sub  adunco  vomere 
taurus.  Lucr.  V,  931.  Nec  rohusius 
erat  curvi  moderator  aratri  Quisquam. 
Tibull.  I,  3,  41.  lllo  non  validus 
stibiit  iuga  tempore  taurus  cett.  —  317. 
„Pracclare  mitior  vitae  cultus  dccla- 
ratur  his:  componere  07? es  [horreis 
condcre  opcs  ruris,  frumentum]  et 
p  arcere  p  arto  ,  10  ovyxo^ui^t  a9(a 
y.ai  rajintviaxhcci:  quibus  feros  homi- 
nes  nullius  rei  providos  aut  in  usum 
perendinum  quidquam  conditum  ser- 
vantes  assuefacere  difficillimum  est. 
Cf.  Lucr.  V,  951  sqq.  imprirnisque 
V.  956."  H.  Componere  eadem  signif. 
usurpatum  legitur  ap.  Hor.  Epist.  I, 
1  ,  12.  Condo  et  compono ,  qiiae  mox 
depromere  possim.  et  Tib.  I,  1,  77.  com- 
posito  securus  acervo  Despiciam  dites. 
Cf.  Burm.  ad  Ovid.  A.  A.  II,  460. 
idemque  ad  Petron.  99.  —  318.  rami, 
arbores ,  fructus  arborum,  imprimis 
glandes ,  primorum  hominum  victus. 
Vid.  Geo.  I,  8.  —  asper  victu. 
Vid.  Silius  III,  280.  asper  mensis 
populus  victuqiie  maligno.  Praeterea 
cf.  Aen.  I,  14.  VI,  19.  60.  481.  IX, 
62.  etc.  Pro  victu  venatus  Mon- 
talb.  praebet  victus  venatus  pcr  appo- 
sitionem,  ciuod  temere  praefert  Wakef. 
ad  Lucr.  IV,  634.  Verissime  enim 
Heyn.  docet,  iungenda  esse asperviciu, 
et  significari  venatum,  qui  asperum 
victum  praebeat,  i.  e.  non  nisi  labore 
et  molestia  parandum.  Sic  I,  445. 
facilis  victu.  Ceterum  cf.  Silius  III, 
280.  mensis  asper  populus  victuque 
maligno.  —  319.  ,,Antiquus  mythus 
de  Saturni  fuga  in  has  terras,  ductus, 
ut  videtur,  ex  etymologia  voc.  Latii 
a  latendo.  Saturnus  tamen  numen 
Latinorum  patrium,   fortasse  a   satu 


s.  satione  rcrum ,  imprimis  frugum; 
sed  comparatus  illc  cum  Crono  faLu- 
las  Graecorum  in  se  derivandi  oppor- 
tunitatem  dedit."  II.  Cf.  Varronis 
fragm.  p.  224  sq.  Bip.  Ovid.  East. 
I,  627.  Spangenberg.  de  veteris  Latii 
rcligg.  domestt.  p.  56.  ct  Klopfcri 
Lex.  myth.  II.  p.  525.  —  Primus 
hic  dc  auctore  melioris  rerum  con- 
ditionis  intelligendum  et  ad  vv.  Is 
genus  indocile  cctt.  referendum  csse 
patet.  Cf.  adnott.  ad  V,  596.  et  Wagn. 
Qu.  Virg.  XXVIII,  3,  g.  —  321.  in- 
docile,  ferum  et  agreste,  ideoque 
difficile  ad  mores  excolendos.  —  322. 
co77iposuii,  collegit,  congregavit, 
certis  sedibus  locavit;  quam  expli- 
cationem  flagitare  videtur  antecedens 
dispersum  montibus.  (Cf.  etiam  urbem 
componere  sujDra  III,  387.  ibique  ad- 
nott.)  Schirach.  p.362.  lioc  voc.Iatiore 
sensu  dictum  accipit  pro :  instituit ,  a 
feritate  ad  mansuetiorem  vitam  tra- 
duxit.  —  leges  dedit,  mores  et 
instituta.  Cf.  VII,  203.  —  Latium 
vocari  Ma luit,  quam  Saturniam. 
—  323.  quoniam  latuisset,  lovem 
filium  metuens ,  fratrum  a  Saturno 
devoratorum  sortem  vindicaturum.  Cf. 
V.  320.  et  Ovid.  Fast.  I,  238.  (Varro 
ap.  Serv.  ad  h.  1.  et  ipse  Latii  nomen 
dcducit  a  latendi  voc,  sed  alia  de 
causa,  quod  latet  Italia  inter  praeci- 
piiia  Alpium  et  Apennini ;  cui  etymo- 
logiae  parum  probabili  Abeken  {Mit- 
teliialien  p.  42.)  nuper  aliam  substi- 
tuit,  ut  Latium  (a  voc.  lalus,  nlaivs, 
diclum)  significet  terram  latam  et 
planam,  das  Plattland.  Coniunctivo 
autem  utitur  poeta,  quia  causam 
affert  ex  ipsius  Saturni  mente  et  per- 
sona.  Cf.  Bremi  ad  Nep.  Milt.  7,  5. 
Goercnz.  ad  Cic.  Einn.  III,  20,  65. 
Ruddim.  IL  p.  353.  Zumpt.  §.  549. 
niultique  alii.  —  324.  aurea  sae- 
cuia.  Vid.  ad  Ecl.  IV,  18  sqq.  et 
Geo.  II,  538.  Ceterum  aurea,  quae 


132 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Saeciila;  sic  placicla  populos  in  pace  regebat, 
Deterior  donec  paullatim  ac  decolor  aetas 
Et  belli  rabies  et  amor  successit  habendi. 
Tum  manas  Ausouia  et  gentes  venere  Sicanae, 
Saepius  et  nomen  posuit  Saturnia  tellus; 
Tum  reges  asperque  immani  corpore  Thjbris, 
A  quo  post  Itah  fluvium  cognomine  Thybrim 
Diximus;  amisit  verum  vetus  Albula  nomen. 
Me  pulsum  patria  pelagique  extrema  sequentem 


325 


330 


pro  vnlg.  aureacjiie,  ut  pcrJdbent,  ex 
optimis  Codd.  restitnit  llems. ;  fuere 
autem,  Med.  et  plurimornm  Codd. 
auctovitatem  secutus,  pro  vulg.  fue- 
runt  Wagn.  revocavit.  Cf.  adnott.  ad 
Ecl.  X,  13.  De  perhibendi  verbo 
vid.  ad  Geo.  I,  247.  et  Thiel.  ad  li. 
1.  —  placida  pace,  sollemne  pacis 
epitheton.  Vid.  Aen.  I,  249.  Ovid. 
Am.  TI,  6,  26.  Cic.  Tusc.  V,  16,  48. 
etc.  —  326.  decolor  aetas,  acrea 
vel  ferrea,  quae,  colore  vitiato,  aureo 
successit.  Virgilius  enim  hic  duas 
modo  aetates  disceruit,  ut  etiam  Ti- 
bnll.  I,  3,  35  sqq.  —  327.  beUi 
rabies  legitnr  etiam  ap.  Silium  V, 
394.,  ut  Martis  rabies  ap.  Claud.  III. 
Cons.  Hon.  73.  Cf.  etiam  supra  VII, 
461.  insania  belli.  Ut  autem  aurea 
aetas  a  pace,  ita  ferrea  a  bello  se- 
inncta  cogitari  nequit.  Cf.  Tibull.  I, 
3,  47  sqq.  Ovid.  Met.  I,  99  sq.  125 
sq.  142  sq.  etc.  —  amor  liabendi. 
Cf.  Geo.  IV,  177.  Hor.  Epist.  I,  7, 
85.  Ovid.  Met.  I,  131.  Fast.  I,  195. 
Burm.  ad  Phaedr.  praef.  1.  III.  v.  21. 
Ruhnk.  ad  Rutil.  Lup.  II,  2.  Drak. 
ad  Sil.  V,  264.  et  Obbar.  ad  Hor. 
Ep.  I,  1,  33.  Vol.  I.  p.  52.  Idem 
est  supra  Ilt,  57.  axiri  sacra  fames, 
et  ap.  Ovid.  Fast.  I,  211.  opum  fu- 
riosa  cupido.  —  328.  manus  Auso- 
nia,  Ausones,  vulgo  Aborigines  vo- 
cati.  Cf.  Heynii  Exc.  IV.  ad  I.  VII. 
—  Sicanos  antem ,  qui  a  Liguribus 
ex  Hispania  pulsi  in  Siciliam  traie- 
cisse  feruntur,  poeta  hic  pro  Siculis 
ponit,  quos  antiquitus  regionem  inter 
Tiberim  et  Lirim  incoluisse,  inde 
autem  ab  Ausonibus  et  Pclasgis  ex- 
turbatos  in  eandem  Siciliam  migrasse 
constat  (cf.  Dion.  Hal.  Ant.  I,  9. 
Eestns  p.  321.  ed.  Miillcr.  Serv.  ad 
Aen.  XI,  317.  Heynii  Exc.  II.  ad  h. 
1.);  quod  non  est  cur  mireraur,  quum 
Sicnli   et   Sicani   nisi   prorsus   iidcm, 


certe  eiusdem  gentis  fuisse  videantnr. 
Cf.  liber  meus  Handb.  d.  aJt.  Geogr. 
IIL  p.  540.  et  789.  et  supra  VII,  796. 
Wagn.  haec  adnotat:  ,,E  Servianis 
discimiis,  fnisse,  qui  non  post  Sicanae, 
sed  post  Saepius  interpungerent;  et 
ita  distinguitur  in  Mediceo."  —  329. 
posuit  pro  deposuit,  (cf.  1,298.  XI, 
309.  etc.},i.  e.  mutavit;  nam  Hesperia, 
Ausonia,  Oenotria,  Tyrsenia,  Vitel- 
lium,  Italia  vocabatur.  „Saturnia 
tellus  propric  fuit  in  clivo  Capito- 
liuo  ad  Tiberim ,  qui  Saturnius  olim 
dictus.  Dionys.  I,  34.  Poetis  idem 
nomen  pro  Latio  et  pro  Italia  fre- 
quentari  coepit:  ut  quibus  hoc  licuit, 
quia  antiquissima  aetate  Italiae  nomen 
commune  non  fuisse  constat."  H.  — 
330.  Titm  reges  exorti  et  inter  hos 
TJiybris ,  de  quo  epexegesis  genere 
]r6r  simplicem  Copulam  factae  vid.  ad 
Geo.  I,  498.  Aen.  I,  30.  VII,  535.  aL 
De  forma  nominis  TJiybris  diximus  ad 
II,  782.  —  asper  immani  corpore 
legimus  etiam  Lucr.  V,  34.,  ubi  vid. 
adnot.  mea.  —  331.  De  more  Virgilii 
ex  communi  poetarum  epicorum  usu 
nominum  propriorum  etymologias  et 
explicatioues  carmini  suo  inserendi 
vid.  adnott.ad  Aen.  I,  109.  Cf.  autem 
cum  h.  L  Ovid.  Met.  XIV,  614  sq. 
Hegnum  Tiberinus  ab  iJJis  Cepit,  et  in 
Tusci  demersiis  ftminis  undis  A^omina 
fecit  aquae,  idemque  Fast.  II,  389. 
AJbuJa,  quem  Tibrim  mersus  Tibei'inus 
in  unda  Reddidit,  et  IV,  47.  Quumque 
pdtris  regnum  post  liunc  T^iberinus  Jia- 
beret,  Dicitur  in  Tuscae  gurgite  mer- 
sus  aquae.  Liv.  I,  3,  8.  Tiberinus  in 
traieciu  AJbuJae  amnis  s^ibmerstis  ce- 
Jebre  ad  posteros  nomen  fiumini  dedit. 
—  AJbuJae  nomen  praeterea  legitur 
in  Varronis  fragm.  ap.  Nonium  III, 
11.  ap.  Ovid.  Met.  XIV, 328.  East.  IV, 
68.  al.  —  333.  ,,peJagi  extrema, 
mare  ultimum,   imprimis  ex  sensu  ct 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


133 


Fortuna  omnipotens  et  inehictabile  fatum 

llis  posuere  locis,   matrisque  egere  tremencla  336 

Carmentis  Nymphae  monita  ct  dcus  auctor  ApoIIo. 

Vix  ea  dicta:  deliinc  progrcssus  monstrat  et  aram 

Et  Carmentalem  Iiomani  nomine  portam 

Quam  memorant,  Nymphae  priscum  Carmentis  honorcni, 

Vatis  iatidicao,  cocinit  quae  ])rima  futuros  340 

Aeneadas  magnos  et  nobilc  Pallantcum. 

Hinc  lucum  ingentem,  qucm  Romulus  acer  Asylum 

Ketulit,  et  gelida  monstrat  sub  rupc  Lupercal, 


•notione  priscae  Graeciac,  cui  occi- 
clens  inter  terras  ignotas  et  invisas 
crat."  //.  Cf.  adnott.  ad  Gco.  I,  393. 
II,  248.  Acn.  I,  310.  III,  232.  al.  — 
s  eqiientem.  Yid.  ad  V,  590.  —  334. 
Fo rtuna  o m n  ip  oten  s.  Cf.  Anthol. 
Lat.  Burra.  III,  ]  04.  0  fortuna  potens 
etc.  • —  ineluctabile  fatum.  Sic 
etiam  Vellei.  II,  57.  ineluctahilis  fato- 
rum  vis.  Idem  est  insuperabile  fatum 
ap.  Ovid.  Met.  XV,  807.,  inevitabile 
fatuni  ap.  Manil.  II,  112.,  inexsupera- 
bilis  vis  fati  ap.  Livium  VIII,  7,  8. 
et  ap.  Virgilium  ipsnm  Geo.  II,  401. 
inexorabile  fatum.  (Cf.  etiam  inelucta' 
bile  tempus  supra  II,  324.)  Quod  ad 
rem  attiuet,  cf.  Ovid.  Fast.  I,  481,, 
ubi  Carmenta  liacc  ad  filium :  sic  erat 
in  fatis ,  nec  te  tua  cidpa  fugavit.  — 
337.  ,,aram  Carmentis ,  alibi  Carmen- 
tae,  quam  se  vidisse  tcstatur  sub  por- 
tam  Carmentalem  Dionys.  1 ,  32.  ad 
radices  Capitolii."  H.  Carmentis 
Evandri  mater  fatidica,  cuius  proprium 
nomen  erat  Nicostrate,  etiam  Ovidio 
dicitur  Fast.  II,  201.,  Livio  autem  I, 
7,  8.,  Fcsto  v.  Scelerata  p.  148.  ed. 
Lindem.  etHygino  f.  277.  Carmenta.  Cf. 
etiam  Ovid.  Fast.  I,  467.  Ipsa  mone, 
quae  nomen  habes  a  carmine  ductum{\.  e. 
a  vaticinaudi  facultate.)  Varr.  L.  L. 
V,  3.  Aur.  Vict.  de  0.  G.  R.  e.  6. 
Serv.  ad  h.  1.  Spangenb.  1.  1.  p.  71.  et 
Klopfer.  L  ].  Vol.  L  p.  466  sq.  — 
monita,  vaticinia,  ,oracula.  Vid.  ad 
VII,  110.  —  auctor,  quia  ApoJlo, 
deus  artis  vaticinaudi;  vatibus  divinum 
illum  inflat  spiritum,  quo  futura  prae- 
nuntiant.  Vid.  VI,  46.  et  77.—  338  sq. 
Kecte  Heyn.  vulgarem  interpunctionem 
mutavit,  ex  qua  locus  sic  distinguitur : 
-  -  nomine  portam :  Qnam  memorant 
Nympliae  pr.  C.  honorem  Vatis  fat. 
Patet  enim,  verbis  Carmentalem  por- 
tam  per  appositionem  adiungi  haec : 


honorem  Ni/mphae  Cartnentis ,  vatis 
fatidicae,  i.  e.  in  honorem.  —  Ro- 
mani  autem  pro  vulg.  Phomano  cum 
AVagn.  edidimus,  optimorum  Codd. 
auctoritate  raoti.  Wagn.  haec  adnotat: 
,,Ad  sensum  perinde  cst,  Romani  an 
Romano  legas.  Sed  apparet,  Romani 
propterea  scripsisse  Virgiliura,  ne 
haec  Et  Carmentalem  -  -  portam  e 
verbo  monstrat  suspensa  faciant  legen- 
tes ,  sed  proximo  demum  versu  ab- 
solvi  orationem  sentiant,"  ideraque 
vulgatura  Romano  e  prima  syliaba 
sequentis  voc.  ortum  censet,  ut  animi 
miserotus  VI,  332.  ct  X,  686.  Vid. 
ad  I,  104.  Thiel.  (solus  ex  omnibus 
editt.  Wagnero  posterioribus)  praefert 
vulgatam  lectionem ,  qua  putat  signi- 
licari  etyraologiara  nominis  a  voca- 
bulo  Romano  carmen  deducendi,  coll. 
loco  Ovid.  Fast.  I,  467.  supra  laud. 
Ceterura  pjorta  Carmentalis  eadem, 
(luae  postea  scelerata  appellabatur. 
Cf.  Ovid.  Fast.  II,  201  sqq.  —  340. 
,,Ingeniose  haec  a  poeta  intexta  sunt 
cx  instituto  praecipitandi  Aeneidis 
argumentum  per  vaticinia  et  fata. 
Sententiam  hanc  Maronis  ornavit 
Ovid.  Fast.  I,  475.  515  sqq.  Prop. 
IV,  1.  etiam  Tibull.  II,  5,  19."  i/.  — 
prima;  quia  postea  etiam  Sibylla 
cecinit.  —  341.  Pallanteum.  Vid. 
supra  V.  54.  —  342.  quem  R,  acer 
Asylum  Retulit,  quem  lucum  Ro- 
mulus  nobis  tradidit,  sed  Asyli  no- 
mine.  De  hoc  luco  {Asylo)  cf.  Liv. 
I,  8,  5  sq.  Ovid.  Fast.  II,  67.  et 
Dion.  Hal.  II,  15.  --  acer,  animosus, 
fortis;  sollemne  virorum  fortium  epi- 
theton.  Cf.  inf.  v.  614.  X,  308.  Hor. 
Od.  IV,  4,  1.  Liv.  XXXVII,  7,  11. 
Flor.  IV,  4.  Ovid.  Fast.  III,  93.  Met. 
III,  540.  Drak.  ad  Sil.  IX,  362. 
Bremi  ad  Nep.  Alcib.  5.  Kritz.  acl 
Sall.  lug.  20,  2.  alii.  —  343.  „retU' 


134 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Parrhasio  clictum  Panos  de  raore  Lycael. 
Nec  non  et  sacri  monstrat  nemiis  Argileti, 
Testaturqiie  locum  ct  letum  clocet  hospitis  Argi. 
Hinc  acl  Tarpeiam  sedem  et  Capitoha  ducit, 
Aurea  nunc,  ohm  silvestribus  horrida  dmnis. 


345 


lit^  appellavit.  Verba  cnim  sunt  notae, 
quibus  res  quasi  referimus  s,  expri- 
mimus."  Wagn.  Gossr.  coll.  V  598. 
explicat  per  restiiuit ,  quum  Aeneae 
iam  tempore  lucus  fuerit.  —  Luper- 
cal,  antrum  sub  montePalatino,  Pani 
sacrum.  Vid.  Liv.  I,  5.  in.  et  Dionys. 
I,  32.  79.  ~  344.  Serv.  male  hacc 
adnotat:  ,,Ordo  est:  Monstrat  Luper- 
cal  Panos  Lycaei  dictum  (i.  e.  dedi- 
catum,  consecratum)  ex  more  Arca- 
dico  :  nam  Parrhasia  in  Arcadia  est;" 
immo  ordo  verborura  hic  est:  Lu- 
percal  dictum  (i.  e.  appellatum)  de 
more  Parrhasio  Panos  Lycaei,  i.  e. 
ex  eo  more,  quo  Arcades  Panem 
Lycaei  nomine  appellant.  Eecte  igitur 
Heyn.:  ^,dictttm  JPanos  Lycaei, 
nomen  gerens  Panis  Lycaei,  quasi  is 
a  Avxog ,  lupus,  [unde  etiam  Eomani 
T^upercalis  nomen  deducebantj  dictus 
sit,  prava  nonnullorum  etymologia; 
quum  verius  ductum  sit  nomen  a 
monte  Arcadio  Lycaeo;"  de  quo  vid. 
ad  Ecl,  X,  15.  Cetertim  Panos  omnium 
Codd.  videtur  lectio,  Servii  quoque 
auctoritate  confirmata.  Cf.  Phoc.  p. 
1704.  extr.  et  Schneid.  Gr.  Lat.  II, 
I.  p.  284  sq.  Quum  autem  Virgilius 
praeterea  Graeca  Genitivorum  3.  De- 
clin.  forma -ubivis  abstinuerit,  AVagn. 
non  temere  concludere  videtur,  Ro- 
manos  sola  Graeca  huius  nominis 
terminatione  usos  esse  [nimirum  ne 
Pan  cum  pane  confunderetur] ;  quam- 
qnam  Schneider.  ].-  1.  hac  de  re  du- 
bitat.  Cf.  etiam  adnott.  ad  Aen.  II, 
226.  —  ,,c/«3  more  Parrhasio,  h.  c. 
Arcaclico,  ad  exemplum  Lycaei  Arca- 
dici  nomine  ab  Arcadibus  dueto."  H. 
Parrhasia  enim  urbs  antiquissima 
(Xen.  Hell.  VII,  1,  28.  Piin.  IV,  6, 
10.  Steph.  Byz.  p.  533.)  vel  potius 
regio  (Hom.  II.  II,  608.  Thuc.  V,  33. 
Strab.  VIII.  p.  336.  338.  al.)  Arcadiae 
fuit.  Cf.  liber  mcus  Handb.  d.  aU. 
Geo(jr.  lll.  p.  1007.  Quarc  etiani 
Ovid.  Fast.  I,  478.  Evander  Deserit 
Arcadinni  ParrUasiiimque  larem.  Non 
igitur  opus  cst,  ut  cum  Pecrlk.  Par- 
rliasio  iu  Arcadio  mutemus,  qui  etiara 


lectioni  more  temere  praefert  Cod. 
Rom.  scripturam  monte.  —  345.  nemus 
Argileti,  sub  Capitolio.  Cf.  Serv. 
ad  h.  L  et  Varro  L.  L.  IV,  p.  44. 
Bip.  et  vid.  ad  v.  sequ.  Loco  mansit 
hoc  nomen  etiara  posterioribus  tem- 
poribus,  ubi  erat  undecimae  regionis 
inter  Circum  Max.  et  Aventinum, 
bibliopoiarum,  sutorum  aliorumque 
opificum  tabernis  frequentatus.  Cf, 
Cic.  Att.  XII,  32.  Mart.  I,  118,  9. 
II,  17,  3.  I,  4,  1.  al.  —  346.  Testa- 
tnrque  locum  Wagn.  recte  cum 
Servio  interpretatur:  „monstrat  locum, 
quo  tamquara  ad  testimonium  vocato 
crimen  laesi  iuris  hospitalis  a  sua 
domo  removeat."  Peerlk.  sine  iusta 
causa  totum  versum,  qui  glossam  sapiat, 
abesse  malit.  —  „hospitis  Argi; 
adoptavit  poeta  veterem  fabulam  de 
Argo  quodam,  hospitio  ab  Evandro 
excepto  et  eo  inscio  ab  Arcadibus 
caeso."  /7.  Cui  Evander  sepulcruni 
fecit  et  locum  sacravit,  propterea 
Argiletum  vocatum.  Quare  etiam  ap. 
Martialemll.il.  Argiletum  per  tmesin 
scriptum  videmus.  Alii  Argileti  nomen 
ab  arqiUa  deducunt.  Cf.  Varro  1;  1. 
—  347.  Tarpeia  sedes.  Capitolinus 
enim  mons  ante  Servii  Tullii  tempora, 
quibus  hoc  nomen  accepit,  vocabatur 
Tarpeius ,  ex  quorundam  narratione 
a  Tarpeia,  Romana  virgine,  Sp.  Tar- 
peii,  arcis  Romanae  sub  Romulo 
praefecti,  filia,  quae  T.  Tatio,  Sabi- 
norum  regi ,  auro  corrupta  arcem 
prodidit.  Cf.  Varr.  L.  L.  IV.  p.  13. 
Liv.  I,  11,  6  sq.  Flor.  I,  1.  Val. 
Max.  IX,  6,  1.  Ovid.  Fast.  I,  261  sq. 
ibique  Gierig.  et  Bach.  ad  Ovid.  Mct. 
XIV,  776.  Propterea  ctiam  lupitcr 
Capitolinus  poetis  interdura  vocatur 
Tarpeius,  utOvid.  Fast.  VI,  34.  et  lu- 
vcn.  XII,  6.  Cf.  etiam  Silius  X,  433. 
et  XII,  517.  —  348.  aurea,  auro 
ornata,  (cf.  Plut.  Popl.  15.  ct  Plin. 
XXXIII ,  3. ,  qui  tcctum  cius  inaura- 
tum  fuisse  testatur)  ut  etiara  ap.  Ovid. 
Fast.  VI,  73.  aurea  CapitoUa,  ap.Prop. 
IV,  1,  5,  aurea  templa,  ap.  Auson. 
Carra.  I.  atirea  Roma,  et  alibi  sirailia. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


135 


lam  tuin  religio  pavidos  terrebat  agrestis 

Dira  loci;  iain  tnm  silvam  saxumquc  trcmehant. 

Hoc  ncmus,  liunc,  inquit,  frondoso  vcrtice  collcm, 

Quis  deus  inccrtum  cst,  liabitat  dcus;  Arcades  ipsum 

Credunt  se  vidissc  lovcm,  cum  sac})e  nigrantcm 

Aegida  concuterct  dcxtra,  nimbosque  cierct. 

Haec  duo  praetcrea  disiectis  oppida  muri!^, 


35  0 


355 


Heyn.  confcrri  iubct  similcs  corapa- 
rationcs  tcmporum  ct  conditionis  lo- 
corum  Romanorum,  imprimis  Capi- 
tolii,  ap.  Propcrt.  IV,  1.  ct  Tib.  II, 
3,  23  sq.  Atldc  Manil.  V,  499  sqq. 
Ovid.    Fast.    I,   197   sqq.    VI,  73.   A. 

A.  III,   113    sqq.     Plin,    XXXIII,   3. 
-^fjucan.  I,  160  sqq.  Silium  I,  609  sqq. 

alios.  Huc  ctiam  spcctat  notissimus 
illc  Suctonii  locus  Octav.  28,  quo 
Augustus  iure  gloriatus  esse  dicitur, 
marmoream  se  relinquere  Homam,  qnam 
latericiam  accepisset.  —  349  sq.  De 
rupc  Tarpcia  noxios  deiectos  esse 
satis  notum.  —  pavidos  terreb  at 
agrestes.  Sic  etiam  Lucan. ,1,  153. 
popitlosque  paventes  terrtiit.  —  350. 
,,dira,  metuenda ;  scilicet  ea,  quae 
dira  sunt,  horrorem  incutiunt,  qui 
idem  ex  religione  s.  specie  augusta  et 
religiosa  loci  sanctitate  venire  solet." 
U.  De  constructione  vv.  silvam 
saxumque  tremeb  ant  vid.  ad  III, 
648.  —  352.  Quis  deus  etc.  Nomen 
dei  afFerre  non  possum;  sed  deus 
aliquis  certe  est.  Cf.  omnino  adnott. 
ad  Ecl.  I,  19.  Citat  autem  hunc  locura 
Senec.  Ep.  41.  In  unoquoque  bono- 
rum  virorum  „Q,uis  deus,  incertum  est, 
Jtabitat  deus.'"''  —  ipsum,  tvaqy^,  den 
lupiter  leibhaftig.  Sic  recte  Wagn. 
Qu.  Virg.  XVlil,  3,  b.  Aurea  enim 
aetate  dii  inter  homines  nondum 
corruptos  libenter  versabantur  et  ab 
his  ipsi  conspiciebantur.  Cf.  Catull. 
LXIV,  385.  Prop.  III,  13,  38.  Voss. 
ad  Virg.  Ecl.  IV,  15.  Omnino  autem 
sibi  placebant  veteres  in  illa  opinione, 
antiquissimis  temporibus  liomiucs,  ut- 
pote  innocentes  et  probos  posterio- 
rumque  saeculorum  labe  nondum  in- 
fectos,  diis  multo  propiores  fuisse, 
quam  postea.  Cf.  Plat.  Phileb.  p.  16. 

B.  Cic.  Tusc.  I,  12,  26.  de  Legg. 
II,  11,  27.  (ubi  vid.  Intpp.  p.  237  sq. 
Cr.)  —  cum  saepe  cett.  Hoc  saepe 
non  cum  solo  verbo  concuteret  con- 
iungendum  esse  {loie  er  die  Aegis 
ofters  schutteJte) ,   sed   ad    totam  sen- 


tcntiam  pcrtinerc  {wie  er  oft  die  Aegis 
schilltcke) ,  in  promptu  est.  Quarc 
Wagn.  ad  X,  723.  traiectionem  adeo 
Particulae  statuit  pro :  Credunt  se 
saepe  vidisse  Jovem,  quum  cett.;  quod 
mihi  non  ncccssarium  videtur.  Eadcm 
ratio  cst  loci  Acn.  I,  148.,  Lucr.  III, 
925.  Hocc'  etiam  faciunt ,  ubi  discu- 
bnere,  tenentque  Pocula  saepe  homines 
et  similium.  —  354.  „Aegis  h.  ]. 
clipcus  sine  controversia,  quum  alibi 
ambiguum  sit,  de  thorace  an  clipco 
lovis  ct  Palladis  accipienda  sit.  Sic 
inf.  V.  435.  Cetcrura  haec  lovis  aegida 
incutientis  species  raanifeste  ex  Hom. 
II.  IV,  164  sqq.  et  XVII,  59  sqq. 
adumbrata."  Hacc  fere  Heyn.,  qui 
etiam,  Servium  secutus,  Comma  vulgo 
post  dextra  positum  post  concuteret 
collocavit,  quum  nemo  scutum  dextra 
vibret,  lupiter  autera  sinistra  aegidem 
teneat,  et  dextra  fuhnina  iaculetur. 
Scd  quura  lupiter  hic  aegide  non 
utatur  ad  corpus  protegendum  seque 
ab  hostibus  defendendum  (ut  v.  c.  in 
pugna  cum  Titanibus  comraissa),  sed 
ad  terrovem  incutiendum ,  eaque  ipsa 
nimbos  s.  nubes  fuhnineas  cieat,  {vscft- 
'Arjytoija  Zevg:  cf.  etiam  Silius  XII, 
719.  adspice,  quantus  Aegida  commoveat 
nimbos  flammasque  vomentem) ,  quare 
etiam  niqrans  dicitur  (cf.  Drakenb.  ad 
Silium  XII,  517.),  prorsus  perinde  est, 
utra  manu  eam  teneat;  immo  aptior 
adeo  est  dextrae  commemoratio,  in 
qua  maior  vis  insit;  quare  eo  minus 
vulgarem  rationem  cum  Wagn.  resti- 
tuere  dubitavimus,  quum  Virgilius 
Copulam  qne  non  alteri  demum  enun- 
ciationis  verbo  adiungere  soleat.  Vid. 
ad  Geo.  IV,  22.  Wakef.  cum  h.  \. 
conferri  iubet  Hora.  II.  VIII,  387. 
Ovid.  Met.  II,  754.  Claud.  IV.  Cons. 
Hon.  164.  et  sua  ad  Eurip.  lon.  1015. 
—  nigrans  (i.  e.  nigcr:  vid.  ad  IV, 
120.),  quod  alibi  prima  syllaba  pro- 
duci  solet,  corripitur  etiam  ap.  Stat. 
Silv.  V,  2,  54.,  ubi  vid.  Markl.  Cf.  etiam 
Burm.  ad  Ovid.  Her.  II,  72.  —  355. 


136 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Reliquias  vetemmque  vides  monumenta  virorum. 

Hanc  lanus  pater,  hanc  Saturnus  condidit  arcem; 

lanicLilum  huic,  illi  fuerat  Saturnia  nomen. 

Talibus  inter  se  dictis  ad  tecta  subibant 

Pauperis  Euandri,  passimque  armenta;  videbant 

Romanoque  foro  et  lautis  mugire  Carinis. 

Ut  ventum  ad  sedes:  Haec,  inquit,  limina  victor 

Alcides  subiit,  haec  illum  regia  cepit. 

Aude,  hos^^es,  contemnere  opes,  et  te  quoque  dignum 


3  60 


,,Habet  ncscio  quid  religionis  vene- 
randa  haec  antiquitas  ruinae  duorum 
antiquissimorum  oppidorum,  quam 
hospiti  SLio  monstrat  Evander.  Fuit 
enim  fama  vetus  de  laniculo  et  arce 
Saturnia,  duobus  antiquissimis  oppidis 
in  montibus  laniculo  et  Capitolino, 
olim  Saturnio  dicto.  Vid.  Varr.  L. 
L.  IV,  7."  H.  —  disiectis.  Vid. 
supr.  V.  191.  et  Gronov.  ad  Sen. 
Phoen.  343.  —  357.  Hanc  -  -  hanc. 
Vid.  ad  Ecl.  IV,  56.  et  infra  ad  X, 
9.  —  De  lano  vid.  ad  VII,  180.  — 
358.  hiiic,  illi.  Exspectaveris  inverso 
ordiue  scriptum  illi,  huic ;  sed  lani- 
culum,  propterea  etiam  prius  comme- 
moratum,  narrantis  animo  tamquam 
propior,  arx  Saturnia  tamquam  remo- 
tior  res  obversatur.  Cf.  de  hac  re 
satis  nota  praeter  Viros  doctos  iam 
ab  lahnio  ad  Hor.  Sat.  II,  2,  29. 
laudatos  Cort.  ad  Cic.  Eam.  VII,  2, 
5.  Gernhard.  ad  Cic.  Cat.  mai.  19, 
68.  Eupert.  ad  Liv;  III,  72,  3.  lahn. 
ad  Ovid.  Trist.  I,  2,  24.  Kiihner.  ad 
Cic.  Tusc.  I,  49,  117.  Beneck.  ad 
lustin.  II,  1,  20.  et  XXO,  3,  3.  alii. 
—  fuerat.  Vid.  ad  VII,  532.  — 
360.  I^aup  eris  Euandri.  Cf.  Silius 
VI,  631.  Tunc  Arcadius  {sic  fama) 
locahat  Inter  deserios  fundata  palatia 
dumos  Paupere  sub  populo  ducfor 
et  supra  aduott.  ad  VIII,  105.  — 
'^idebant  mugire.  Vid.  ad  Ecl.  IX, 
58.  —  361.  Ubi  nunc  forum  Roma- 
num  et  splendidae  (lautae)  illae  Ca- 
riuae  sunt,  tunc  boves  mugiebant. 
Non  igitur  erat,  cur  Grammatici  vel 
librarii  lautis  in  latis  (quod  apparet 
in  Med.  et  Parrhas.  a  m.  sec.)  vel 
laetis  (quod  Schol.  Crucq.  Hor.  Ei). 
I,  7,  48.  exhibet)  mutarent,  ct  Servius 
niulta  dc  hoc  loco  ineptiret,  cuius 
crrorcm  Oudend.  ad  Appul.  Met.  III. 
p.    223.  attigit.  Heyn.    haec    adnotat. 


^^lautis  Carinis,  qui  in  IV.  Regione 
locus  fuit  ab  Arcu  inde  Constantini 
inter  Esquilias  et  Coelium  procedens, 
Pompeii  M. ,  Antonii  aliisque  magni- 
ficis  sumptuosisque  domibus  ornata ; 
unde  lantae  Carinae."  Carinarum 
nomen  hic  vicus  accepit,  aut  quia 
aedificia  eius  circa  aedem  Telluris  in 
carinarum  modum  exstructa,  aut  quia 
totus  locus  carinae  instar  depressus 
erat.  Cf.  etiam  Varr.  L.  L.  IV,  8. 
Cic.  har.  resp.  23  ,  49.  ad  Q.  Fr.  II, 
3.  extr.  Liv.  XXVI,  10,  1.  Hor.  Ep. 
I,  7,  48.  Suet.  Tib.  15.  —  362.  ad 
sedes,  i.  e.  ad  Euandri  domum  in 
Palatino  monte,  in  quo  Pallanteum 
conditum.  Vid.  v.  54.  —  Alcides 
stibiit.  „Pulchre  subiit,  demisso 
capite ,  quia  humilis  domus :  quare 
mox  loquitur :  angusti  subter  fastigia 
tecti Ingentem  Aeneam  duxit.  Cf.  Ovid. 
Met.  V ,  283.  subiere  minores  Saepe 
casas  Stiperi ;  id.  Fast.  IV,  531.  Ceres 

-  -  pa?'V0s    subitura  penates.'"''    Peerlk. 

—  363.  ,^cepit,  bene  delectum  ver- 
bum,  i.  e.  tantus  quum  csset,  tamen 
non  est  dedignatus  hanc  parvulam 
domum  subire."  Wagn.  Cf.  Cic.  in 
Pis.  11.  non  capient  angustiae  pectoris 
tuae  tantani  persongm,  Curt.  VII,  8. 
orbis  terrarum  te  non  caperet  et  similes 
loci.  —  364.  ,,aude  contemnere, 
generoso  sis  animo  ad  contemnendas 
opes:  tamquam  de  re  ardua  et  diffi- 
cili,  ut  virtute  opus  sit  ad  expellcn- 
dam  mirationem  divitiarum."i7.  Ande 
i.  q.  sustine,  abs  te  impetra.  Cf.  Hor. 
Ep.  I,  2,  40.  sapere  aiide  (ibique 
Schmid.  et  Obbar.)  ibid.  II,  2,  111. 
et  Duker.  ad  Flor.  I,  17.  Ita  etiam 
Graeci  roXixay :  cf.  Plat.  Mcnex.  c. 
17.  -s.  p.  245.  C.  ibique  Stallb.  p.  59. 
Pind.  Pyth.  IV,  276.  (cum  Dissenii 
adnot.)  Acsch.  Prom.  1007.  ct  idem 
Stallb.  ad  Plat.  Symp.  p.  36.  —.^et  te 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 

Finge  cleo,  rebusqiie  veni  non  asper  egenis. 
Dixit,  et  angusti  subter  fastigia  tccti 
Ingentem  Aenean  dnxit,  stratisque  locavit 
Effultum  foliis  et  pelle  Libysticlis  ursae. 

Nox  ruit,  et  fuscis  tellurem  amplcctitur  alis. 
At  Venus  haud  animo  nequidquam  exterrita  inater, 
Laurentumque  minis  et  duro  mota  tumultu 
Vulcanum  adloquitur,  thalamoque  haec  coniugis  aureo 
Incipit,  et  dictis  divinum  adspirat  amorem: 
Dum  bcllo  Argolici  vastabant  Pergama  reges 
Debita  casurasque  inimicis  ignibus  arces, 
Non  ullum  auxilium  miseris;  non  arma  rogavi 


137 

365 


370 


375 


quoque  dignum  finge  deo:  com- 
ponc  te  mentemquc  informa  ad  simi'- 
litudinera  numinis;  h.  e.  fac,  redde 
te  similem  Herculis  in  contemptu  hoc 
inanis  fastus."  11.  Cf.  Aen.  VI,  80. 
ibique  adnott.  Silius  VI,  536.  dignum 
ie  sanguhie  tanto  Jingere  ne  cessa  et 
Burm.  ad  Petron.  c.  117.  —  365. 
non  asper,  non  alienus ,  infestus, 
oftensus.  —  rebns  egenis  nonpendet 
a  veni^  sed  ab  asper ,  et  sensus  est: 
Noli  spernere  exilem  domum  Evandri. 
Alludit  ad  hunc  locum  luven.  XI,  60. 
Nam  quum  sis  conviva  mihi  projnissus, 
habebis  Evandrum,  venies  Tirynthius, 
aut  minor  illo,  Hospes  ,  et  ipse  tamen 
contingens  sanguine  coelum.  —  366  sq. 
Non  erat,  cur  Schirach.  p.  395.  haec 
scriberet:  ,,Ceterum  mihi  illa  oppo- 
sitio  angustum  tectum  et  ingens  Aeneas 
non  placet;  quaesita  nimis  videtur  et  de 
ingenti  Aenea  hucusque  nihil  audivi- 
mus,  sed  de  pio.  Forsitan  retractaturus 
opus  suum  etiam  hunc  locum  emen- 
dasset  poeta."  Similis  est  locus  Sidonii 
Apoll.  III,  2.  Parva  tuguria  magnus 
hospes  implesti.  —  stratis  locavit 
cett.  Vid.  SLipra  v.  177.  —  368.  Ef- 
fultum.  Vid.  supra  VII,  94.  Appulei. 
Met.  II.  p.  123.  Effultus  in  cubitum. 
Stat.  Silv.  III,  1,  5.  effulta  metaUis 
culmina  et  Ecl.  VI,  53.  lattts  niveum 
molli  fultus  hyacintho.  —  fo  liis. 
Schrader.  temere  coni,  spoliis,  quam- 
quam  hoc  etiam  in  Goth.  legitur. 
Cogita  lectum  foliis  stratum,"  qui- 
bus  ursae  pellis  superiniecta  est.  — 
pelle  Liby  stidis  ursae.  Vid. 
ad  V,  37.  Ceterum  Heyn.  cum  h. 
1.  conferri  iubet  Odyss.  XIV,  48. 
et  Orph.  Arg.  1009.  —  Heyn.  de- 
mum   a   v.   370.   novam    Qijaiy .  inci- 


pit;  nos  vulgarem  rationem  secuti 
sumus,  etiam  a  Wagn.  iure  defcn- 
sam :  „quum  ea  ipsa,  quae  iam  nar- 
rentur,  sub  noctem  geri,  ex  v.  407. 
intelligatur,  noctis  autem  commemo- 
rationem  vel  maxime  ad  hanc  car- 
minis  partem  spectare,  thalami  mentio 
V.  372.  facta  manifesto  indicet,"  sen- 
tentia  igitur  haec  sit:  ,,Oborta  iam 
nocte  ceteri  quieti  se  dant:  at  Venus, 
curis  exterrita,  coniugem  adloquitur." 
Simillimus  omnino  hic  locus  est  ci, 
quem  IV,  522  sqq  legimus.  Non  in- 
iuria  autem  Heyn.  oranem  hunc  locum 
cum  Homericis  locis,  quos  imitatur, 
II.  XVIII,  369  sqq.  et  XIV,  294  sqq. 
comparatum  frigere,  ieiuna  copia  la- 
borare  et  artis  magis  quara  ingenii 
laudera  habere  censet,  imprimis  quod 
et  causa,  qua  ibi  Vulcanura  Thetig 
adeat ,  multo  simplicior  magisque 
idonea,  et.  consilium,  quo  luno  lovem 
circumveniat,  multo  gravius  sit.  Vir- 
gilium  imitatus  est  Statius  Theb.  III, 
262  sqq.  —  QQ*d.  fuscis  alis.  Sic 
Tib.  II,  1,  89.  Postque  venit  tacitus 
fuscis  circumdattts  alis  Somnus.  De 
Nocte  a]ata  vid.  adnott.  ad  II,  360. 
et  VI,  867.  —  370.  haud  nequid- 
quam.  Vid.  Hand.  Turs.  IV.  p.   171. 

—  371.  duro  ttimultu ,  pleno  peri- 
culi.  Cf.  I,  563.  —  372.  aureo.  Vid. 
quae  ad  I,  698.  disputavimus.  —  373. 
Incipit.  Vid.ad  II,  348.  —  „dictis 
divinum  adspirat  amorem:  addit 
ri^i^  ^dniv,  ro  &tXzTqQiov,  ut  delini- 
rent  verba  Vulcanura.  Cf.  Lucr.  I, 
40.  tu  suaves  ex  ore  loquelas  funde.'"''  li. 

—  divinum,  qualem  dea  adspirare 
potest.  —  374.  vastabant.  Schrader. 
quassabant  et  Peerlk.  quatiebant  te- 
mere   coniecenmt.    —    375.    d^ebita 


138 


P.  VlRGILIl  MARONIS 


Artis  oj^isque  tnae;  nec  te,  carissime  coniiix, 
Incassumve  tuos  volui  exercere  labores, 
Quamvis  et  Priami  deberem  plurima  natis, 
Et  clurum  Aeneae.  flevissem  saepe  laborem. 
Xunc  lovis  imperiis  Ilutulorum  constitit  oris: 
Ergo  eadem  supplex  venio,  et  sanctum  mihi  numen 
Arma  rogo,  genetrix  nato.     Te  filia  Nerei, 
Te  potuit  lacrimis  Tithonia  flectere  coniux. 
Adspice,  qui  coeant  populi,  quae  moenia  clausis 
Ferrum  acuant  portis  in  me  excidiumque  meorum. 
Dixerat,  et  niveis  hinc  atque  hinc  diva  iacertis 
Cunctantem  amplexu  molli  fovet.     III e  repente 
Accepit  solitam  flammam,  notusque  medullas 
Intravit  calor,  et  labefacta  per  ossa  cucurrit : 


380 


3  85 


390 


Serv.  recte  iaterpretatur:  fataliter  acl 
exitium  destinata;  ex  vastahant  enim 
ad  dehita  supplendum  esse  vastari, 
vere  docet  Wagn.,  qui  comparat  Geo. 
I,  223.  dehita  sulcis  committas  sernina, 
i.  e.  committi  debita,  et  inf.  IX,  107. 
tempora  Parcae  Dehita  complerant ,  i. 
e.  compleri  debita.  Explicantur  igitur 
liaec  YQ,Yh2iPergama  dehita  sequentibus 
casurasqiie  inim.  ign.  arces.  Peerlk. 
paullo  aliter  explicat:  quae  bello  de- 
bebantur,  coll.Val.Fl.il,  571.  deheri 
Pergama  telis  Hercnleis  et  Livio  XXIV, 
25.  dehitos  destinatosquemorti.  Ceterum 
cf.  adnott.  adlll,  184.,  ubi  addeBurm. 
ad  Val.  Fl.  II,  21.  et  181.  Latere 
autem  in  hoc  causam,  cur  Venus  Vul- 
eanum  precibus  tum  non  fatigaverit, 
Heyn.  iam  adnotavit.  —  377.  „ar7na 
Artis  opisque  iuae,  puta  et  pul- 
chra  et  egregia;  opis  tuae,  qualia  tu 
facere  potes;  supra  I,  601.  grates 
persolvere  dignas  Non  opis  est  nostrae'. 
uon  possumus,  non  sumus  ii,  qui 
cett."  Wagn.  —  378.  Incassum. 
Vid.  ad  Geo.  I,  387.  et  III,  100.  — 
exercere  lah  ores ,  exagitare ,  fati- 
gare.  Vid,  ad  I,  431.  —  379.  natis, 
pro  uno  Priami  filio,  Paride.  —  380. 
duru m  lahore w(, aerumnas, miscriam. 
Sic  Lucr.  III,  461.  com\x\ig\t  immanes 
morhos  durumque  laborem.  —  381.  lo- 
vis  imperiis.  Cf.  Aen.  I,  254  sqq.  — 
,,Iiutu  lorum  o  ris  .•variatorationcm, 
pro  Latinis,  a  populo  finitimo.  —  382. 
Cf.  Iliad.  XVIII,  4^1. ''H.  —  eadem, 
quae  antea  silui  nihilque  pro  Aenca 
meo  rogavi,  nunc  supple.v  venio.  Cf. 
Burm.  ad  Val.  Fl.  II,  104.  et  III,  640. 
—  rogo  num  en  {tuum)    mihi  san- 


ctum.  arma,  h.  e.  rogo  te,  qui  mihi 
es  sanctum,  venerandum  nuraen ;  quae 
Venerem,  ut  raarito  blandiatur,  ad- 
iungere,  quisque  videt.  Ceterum  cf. 
adnott.  ad  Aen.  I,  8.  —  383  sq.  Ut 
TJietis  {Nerei  JiUa:  vid.  ad  V,  825.) 
AchiJli,  sic  Aurora  {Tithoni  coniux: 
vid.  ad  Geo.  I,  446.)  Memnoni  (de 
quo  vid.  ad  I,  489.)  arma  petierat 
apud  poetas  Cyclicos;  qua  de  reHeyn. 
conferri  iubet  Quincti  Paralip.  II,  454. 
Vid.  eiusd.  Exc.  XIX.  ad  1. 1.  Aen.  — 
385.  Adspice,-  qui  coeant  populi. 
Vid.adnott. ad  Ecl.  IV,  52.  —  moenia, 
urbes.  Vid.  ad  II,  234  —  387.  niveis 
lacertis  {^Aivy.ooXtiog)  Cunciantem 
amplexu  fovet,  ay/.ug  tuciQTiTi, 
Hom.  II.  XIV,  346.  Cf.  etiam  Sil. 
IX,  43.  natifovet  amplexihus  artus.  id. 
VIII,  128.  complexa  sinu  vestigia  fovit 
cett.  et  adnott.  ad  I,  692.  Verba  au- 
tem  amplexu  fovet  in  unara  notio- 
nem  coeunt,  quare  commodc  altcr 
Ablativus  lacertis  adiungi  potuit. 
Cf.  Cort.  ad  Lucan.  III,  410.  et  Matth. 
ad  Cic.  pr.  Mur.  40,  87.  a  Thielio 
laud.  —  Cum  v.  388—392,  cf.  Hom. 
1.  1.  V.  294—296.  —  389.  Substantivo 
et  epitheto  ita  iuxta  se  positis,  ut 
utriusquepariter  cadentis  ultima  syllaba 
sub  ictum  veniat  {solitdm  flammdm), 
Wagn.  «Qu.  Virg.  XXXHI,"  8.  vehe- 
mentiam  affcctus  indicari  docct.  Cf. 
etiam"  adnott,  ad  I,  569.  II,  251.  IV, 
345.  VI,  179.  cett.  —  390.  „Iahefa- 
cia  per  os sa,  in  quibus  medulla 
liquefacta,  [calore]  soluta  est.  Lucrc- 
tiana  dictio.  Propric  mens  amore 
pcrculsa,  victa,  lahefieri  dicitur:  sup. 
IV,  395.  lam  quum  labcfacta  solvan- 


AENEIDOS   LIB.  VIII. 


139 


Non  secns  atque  olim,  tonitni  cum  rtipta  corusco 
Ignea  rima  micans  iDcrcurrit  lumine  nimbos. 
Sensit  laeta  clolis  et  formac  conscia  coniux. 
Tum  pater  aeterno  fatur  clevinctus  amore: 
Quicl  causas  petis  ex  alto  ?  ficlucia  cessit 
Quo  tibi,  diva,  mei  ?     Similis  si  cura  fuisset, 
Tum  Cjuoque  fas  nobis  Teucros  armare  fuisset; 
Nec  pater  omnipotons  Troiam  nec  fata  vetabant 
Stare  decemque  alios  Priamum  superesse  per  annos. 


395 


tur,  vuant,  cadant  (cf.  Lucr.  III,  599 
sqq.  I,  529  sqcj.),  synonymum  habitum 
pro  solutus ,  dilflucns;  itaquc  etiam, 
igni  quae  dissolvuntur  et  liquescunt, 
labefactari  dicuntur  Lucretio  IV,  701. 
I,  493."  H.  Lahefacta  autem  est  opti- 
morum  Codd.  scriptura,  etiam  a  Wakef. 
ad  Lucr.  IV,  1107.  iure  defensa.  Alii 
Codd.  calefacta.  Ceterum  cf.  Geo.  III, 
271  sq.  —  391.  Non  secus,  quem- 
admodum  Geo.  I,  201.  IV,  176.  Aen. 
IV,  669.  et  X,  410.  Med.  tamen  Hatcd 
secus,  ut  etiam  Aen.  XII,  723.  aliquot 
Codd.  praebent  Haud  aliter  ^  ubi  ta- 
anen  optimi  etplurimi  libri  consentiunt 
in  lectione  Non  aliter.  De  discrimine 
iitriusque  Particulae  {non  secus  sim- 
pliciter  nicht  anders ^  hojud  sectis, 
tirn  gar  nichts  anders  ^  i.  e.  gerade  so) 
cf.  iahn.  ad  h.  L  et  Beier.  ad  Cic. 
Lael.  Exc.  II.  §.  12.  p.  208.  —  olim. 
Vid.  ad  V,  125.  —  tonitru,  pro : 
cum  tonitru.  Vid.  ad  II,  323.  —  392. 
ig nea  r  im  a  r  up  t  a  (quae  apparet 
ruptis  nubibus,  ipsas  scil.  rumpens : 
vid.ad  Geo.  1,446  et  Aen.  III,  199.) 
p  ercurrit  )iimh  o  s,  fnlgur  igneo 
sulco  densas  et  atras  nubes  pererrat, 
Itimine  c  oru  sc  o  micans.  Vid.  ad- 
nott.  ad  II,  694.  De  duplici  autem 
Participio  uni  Substantivo  sine  Copula 
addito  cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  319. 
Aen.  III,  70.  V,  764.  infra  ad  v.  559. 
al.  —  393.  Sensit  omisso  Accusa- 
tivo  Obiecti,  qui  ex  antecedentibus 
supplendus  est,  ut  saepe.  Cf.  III, 
669.  Ovid.  Met.  XIII,  916.  Fast.  III, 
611.  IV,  17.  143.  etc.  Sic  etiam /^rae- 
sentire  ap.  TibulL  II,  5,  13.  Ceterum 
cf.  ctiam  adnott.  ad  Aen.  II,  377.  — 
^^laeta  doHs,  laeta  successu  doli  et 
fraudis  suae,  6o'Aoq)oovtovaa ,  Iliad. 
XIV,  329.  Sic  IV,  128.  risitque  dolis 
Cytherea  rcpei^tis.  Sic  et  formae  con- 
scia,    sentiens   illa,    quam  vim   ve- 


nustas  sua  ad  mariti  animum  nunc 
habeat."  i/.  —  394.  aeterno  (i.  c. 
antiquo,  pristino)  devinctus  amore, 
ad  Lucretii  exemplum,  qui  I,  35.  ex 
omnium  C^odd.  auctoritate  scripsit 
aeterno  devictus  volnere  amoris  (vid. 
ibi  a  me  adnott.) ;  unde  tamen  non 
sequitur,  etiam  h.  1.  cum  pluribus 
Codd.  (inter  quos  quinque  Pariss.) 
legendum  esse  devictics,  quum  Lucre- 
tiani  loci  ob  viclneris  voc.  adiectum 
paullo  alia  sit  ratio.  Burm.  coufert 
Ter.  Andr.  III,  3,  29.  coniugio  Uherali 
devinctus  et  eiusd.  Hec.  I,  1,  92.  ani- 
mus  icxoris  misericordia  devinctus.  — 
395.  ,,Quid  tam  longe  repetis  argu- 
menta,  quibus  me  moveas?  [quum  id, 
quod  petis ,  sola  gratia  obtinere  de- 
beas.]  Aiuut  Attiumin  Amorumiudicio 
ante  oculos  fuisse:  Cur  cetera  tam  ex 
alto  appetissis  dissidia,  Agamemnon'} 
—  396.  Similis  si  ctcrafuisset, 
si  tale  quid  curasses ,  voluisses ;  si 
tibi  cordi  fuisset,  etiam  tum  tieri 
potuisset,  ut  Teucris ,  h.  e.  Aeneae 
vel  Paridi,  arma  pararem."^^.  Heins., 
homoeoteleuto   temere    offensus,    vel 

V.  397.  prorsus  deleri,  vel  v.  396.  pro 
fuisset  potius  suhisset  scribi  maluit. 
Sed  pocLa,  lahnio  iudice  ad  Aen.  I, 
552.,  repctito  voc.  fuisset  concinnita- 
tem  membrorum  captavit  eique  prae- 
cipuam  vim  inesse  voluit.  Omuino 
eiusmodi  iteratio  eiusdem  vocabuli 
inenuntiatis  conditionalibus  haudrara. 
Vid.  Aen.  IV,  312  sq.  II,  80.  X,  629. 
EcL  III,  23.  IV,  1.  et  3.  58.  V,  8  sq. 

VI,  9.  et  11.  19.  et23.  Geo.  IV,  489. 
ct  cf.  quae  de  eodem  usu  in  senten- 
tiis  conclusivis  adnotavimus  ad  VI, 
901.  et  huius  libri  v.  271  sq.  lure 
igitur  Heyn.,  lahn.  ad  Aen.  IV,  256. 
p.  477.  ed.  II.  et  Peerlk.  hunc  versum 
tuentur.  Cf.  etiam  similis  locus  Aen. 
II,    291.    —   398    sq.   Fata    immutari 


140 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Et  nunc,  si  bellare  paras  atque  haec  tibi  mens  est,^ 
Quidquid  in  arte  mea  possum  promittere  curae, 
Quod  fieri  ferro  liquidove  potest  electro, 
Quantum  ignes  animaeque  valent;  absiste  precando 
Viribus  indubitare  tuis.     Ea  verba  locutus 
Optatos  dedit  amplexus,  placidumque  petivit 
Coniugis  infusus  gremio  per  membra  soporem. 

Inde  ubi  prima  quies  medio  iam  noctis  abactae 


400 


405 


quidem  non  possuut,  sed  ea  differre 
uon  est  prohibitum.  Cf.  supra  VII, 
313  sq.  etinfra  X,  622  sqq.  —  401  sqq. 
„Quidquid  curae,  operae,  per  artem 
meam  possum  promittere  —  quanium 
ignes  animaeque  valeiit,  scil.  promitto. 
Hoc  latet  in  verbis:  ahsiste  precando 
virihus  induhitare  tuis,  pro  simplici 
ahsiste  precari.^^  H.  Simile  auay.oXov- 
Q^ov  invenitur  Geo.  III,  464.  — ■  402. 
potest  electro.  Sic  Med.  aliique 
boni  libri.  Male  septem  Codd.  et 
editt.  quaedam  Virgilio  obtrudunt 
archaismum  potestur  (de  quo  vid. 
adnot.  meam  ad  Lucr.  III,  1023.), 
quum  electrum  {rj^^ay.rQov)  primam  iure 
producat  syllabam,  quare  etiam  in 
Ciri  V.  433.  vulg.  lectionem  et  lacri- 
T/ioso  movit  electro  dudum  emendarunt 
editores.  Cf.  autem  de  hoc  metallo 
adnott.  ad  Geo.  III,  522.  et  adde 
Nitzschium  ad  Hora.  Od.  IV,  71  sqq., 
Diltheium  de  Electro  et  Eridano. 
Darmst.  1824.  p.  7  sqq.  et  Pauiy 
Realencyclop.  III.  p.  68  sqq.  —  403. 
„if^nes  animaequ  e,  ventus  flatu  suo 
flammam  alens  augensque.  Seryius : 
spiritus,  quo  fabriles  inflari  folles 
solent.  Spiramentum  explicat  Macrob. 
Somn.  Scip.  I,  14."  i/.  De  voc.  ani- 
tnae  pro  aere  et  vento  posito  vid.  ad 
Ecl.  VI,  32.  et  Lucr.  I,  716.  a  me 
adnott.  —  ahsiste  indnhitare. 
Vid.  ad  VI,  399.  Induhilare,  quo 
verbo  ante  Virgilium  neminem  usum 
fuisse  Serv.  docet,  legitur  etiam  ap. 
Stat.  Silv.  III,  5,  110.  (tuis  mori- 
hus  induhito).  Sensus  est:  desine  me 
rogando  ostendere ,  te  diffidere  tuae 
apud  nie  auctoritati ;  noli  dubitare, 
quin  haec  omnia  libens,  tua  gratia 
factitrus  sim;  omitte  igitur  preces, 
nam  non  videris  intelligere,  quantum 
apud  me  valeas.  —  405  sq.  ,.Fundi 
dicuntur,  qui  procubuere.  iacent,  rccu- 
bant;  ita  nunc  et  infusus,  ut  incu- 
banSj  procubans,  recubans."i/.  [Immo 


gremio  infxisus  i.  q.  in  gremium 
fusus ;  fundi  autem  non  est  iacere, 
recubare,  sed  procumbere,  se  abii-  5 
cere.  Neque  aliter  hunc  locum  intel- 
lexit  Ambros.  (a  Peerlk.  laud.),  qui  '\ 
Hexaem.  V,  7.  sic  scripsit:  quae  se 
in  gremium  viri  infundit.  —  „petivit 
soporem  per  memhra,  qui  per 
membra  diditur.  Sic  etiam  sup.  v.  30. 
seram  dedit  per  memhra  qxiietem.  Hone- 
stas  orationis  notabilis  et  multis  iam 
notata.  (Vid.  Gell.  IX,  10.)  Cf.  etiam 
castissimi  et  elegantissimi  Homcri 
versus  II.  XIV,  346  sqq.".^'.  Burm. 
male  coni.  placidusque  (i.  e.  placatus) 
peiivit  Coniugis  infusum  g.  p.  m.  so- 
porem,  coll.  Obss.  Miscell.  Vol.  I.  p. 
98.;'  neque  magis  probanda  Peerl- 
kampii  coniectura :  placidumque  petivit 
Coniugis  in  gremio,  fusum  per  memhra, 
soporem,  cui  et  coniugis  gremio  infusus 
et  soporem  per  memhra  peiere  ambigue 
et  parum  honeste ,  hoc  autem  ne  la- 
tine  quidem  dictum  videtur.  —  407  sqq. 
Intpp.  conferunt  Hom.  II.  XII,  433sqq. 
et  Apollon.  IV,  1062  sqq.  Sententia 
haec  cst:  Vulcanus  ad  opus  surgit, 
nocte  nondum  exacta,  quo  tempore 
lanifica  mulier  ad  hicubrandum  surgit, 
ut  proli  egenae  diligentia  sua  pros])i- 
ciat.  Vis  suavissimae  comparationis, 
quam  Peerlk.  recte  defendit  contra 
Heynium,  cui  per  se  quidem  pulchra, 
hic  tamen  non  opportune  intexta 
videbatur,  imprimis  sita  est  in  cogi- 
tatione  illa:  ne  tempus  somno  perda- 
tur.  Eodem  Peerlk.  tcste  hunc  locum 
bis  imitatus  cst  Ambrosius  Hexaem. 
V,  24.  et  de  Viduis  5.  Alios  locos 
parallelos  collegit  Hcinsius  ad  Val. 
Fl.  IV,  233.  —  uhi  prima  qtiies 
ctc.  Hcyn.  adnotat,  ut  alibi  cibi  sa- 
tictas  expcUat  famem,  ita  hic  usu 
quictis  cxpelli  somnolentiam.  Lhi 
prima  quies  autcm  pro:  ubi  primum 
quics.  Vid.  ad  Geo.  III,  130.  Aen. 
I,  442.  613.  VI,    811.   al.  ~    noctis 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


141 


Curriculo  expulerat  somnum,  cum  femina  primum, 
Cui  tolcrare  colo  vitam  tcnuique  Minerva 
lm])0situm,  cincrcm  et  sopitos  suscitat  ignis, 
Noctcm  addens  operi,  famulasquc  ad  lumina  longo 
Exercet  penso,  castum  ut  servarc  cubile 
(Coniugis  et  possit  parvos  cducere  natos  : 
Haud  secus  Xgnipotens  nec  tempore  segnior  illo 
Mollibus  e  stratis  opera  ad  fabriJia  surgit. 
Insula  Sicanium  iuxta  latus  Aeoliamque 


410 


415 


ab ccctae.  Pccrlk.,  qui  ahaciae  otio- 
sum  ceuset  epithcton,  sine  iusta  causa 
coni.  opacae.  —  408  sqq.  Cf.  Hom. 
II.  XII,  433  sqq.  —  cum  femina 
primum.  Negari  nequit,  ho c  primnm 
post  iWa.  ubi  p7-ima  quies  minus  aptum 
videri,  quare  Burm.  locum  sic  distin- 
ctum  voluit:  cum  femina,  primum  Cui 
tolerare  etc,  i.  e.  cuius  prima,  prae- 
cipua  cura  est  lanificio  victum  quac- 
rere,  quod  vix  Latinum  est;  Peerlk. 
autem  coni.  cum  femina,  duram  Cui  t. 
c.  vitam  etc,  coll.  Ter.  Andr.  I,  1, 
47.,  quem  Virgilius  ante  oculos  ha- 
buerit.  —  409.  cui  imp ositum,  quae 
coacta  est.  —  colo.  Cf.  de  hoc  voca- 
hulo  non  minus  ad  quartae  quam  ad 
secundae  Declin.  formas  flexo  Rud- 
dim.  I.  p.  166.  et  Schneider.  Gr.  Lat. 
II,  1.  p.  447  sq.  —  tenui  Minerva, 
lanificio  (vid.  adnott.  ad  Geo.  I,  295. 
et  Aen.  V,  284.)  tenuem  victum  prae- 
bente.  Sic  etiam  intempestiva  Minerva 
ap.  Ovid.  Met.  IV,  33.,  assidua  Mi- 
nerva  ap.  Tibull.  II,  1,  65.  (ubi  vid. 
Dissen.),  neque  aliter  Bacchus  pro 
vino  ,  Ceres  pro  pane ,  Vulcanus  pro 
ignc  cett.  Cf.  Cic  de  N.  D.  II,  23, 
60.  cum  adnott.  ad  EcL  IV,  32.  V, 
69.  et  al.  —  410.  sopitos  suscitat 
ignis.  Cf.  infra  v.  542.  et  Ovid.  Met. 
VIII,  642  sq.  de  Baucide:  Inde  foco 
tepidum  cinerem  dijnovit,  et  ignes  Sus- 
citat  hesternos.  Sic  etiam  Fast.  V,  507. 
flammas  exsuscitat  aura.  —  411.  ad 
lumina.  Vid.  ad  IV,  513.  —  412. 
Exercet  penso.  Vid.  ad  Geo.  I, 
390.,  ubi  addi  possunt  luven.  X,  21. 
et  Val.  Fl.  II,  140.  — •  ^.^castum  ut 
-  -  natos:  h.  e.  ut  habeat,  undc 
vivat  honeste  ipsa  et  nati,  servata 
raaritalis  toripudicitia,  ut  bene  Cerda." 
Haec/Zej/n.,  qui  confertHom.  XII,  435. 
'h'Ci  ncaoir  cltty.ia  lutGd-bv  c<Q7]zat. 
Cf.  etiam  VaL  Fl.  II,  137.  Et  primum 


Euri/nomeii  -  -  Occupat  exesam  cims 
caslumcine  cubile  sei'vantem.  —  edu- 
cere  pro  educare.     Vid.  ad  VI,   765. 

—  Vulgo  post  natos  Puncto  distin- 
guunt,  quod  cum  Heynio,  quem  etiam 
Wagn.  et  me  posteriores  editores 
omnes  secuti  sunt,  in  Colon  mu- 
tavi ;  recte  enim  Wagn.  memorat, 
Virgilium  primo  nihil  aliud  voluisse, 
quam  tempus,  quo  surrexerit  Vulca- 
nus,  definire,  ut  v.  414.  proprie  ita 
pergere  deberet:  Tum  Vulcanus  sur- 
git.  Sed  interposita  mulieris  illius 
laboriosae  imagine  ita  eum  per- 
gere ,  ac  si  statim  ab  initio  com- 
parationem  instituere  in  animo  ha- 
buisset.  Ceterum  verba  sic  coniun- 
genda  esse:  Haud  secus  nec  segnior 
tempore  illo  snrgit  Tgn.,  vix  est 
quod  commemorem.  —  Ignipotens 
Vulcanus  non  nisi  a  Virgilio  (vid. 
etiam  infra  v.  423.  628.  710.  X, 
243.    et    XII,     90.)     vocari     videtur. 

—  416  sqq.  ,,Quum  poetae  veteres 
assignarent  Vulcano  loca  et  insulas, 
quae  subterraneis  ignibus  notabiles 
crant  (exemplum  in  ipsa  Lemno  apud 
Hom.  est) ,  licuit  poetae  unam  ex 
Aeoliis  vel  Vulcaniis  ponere,  Hieram, 
quam  YvXcsLnmm,  '^HcpccioriaSa ,  ap- 
pellat  communi  nomine,  tamquam 
singulari,  Liparae ,  proximam,  monte 
mirabilem ,  qui  nocturnas  flammas 
evomit.  Vid.  Auct.  Aetnae  436  sq. 
luven.  I,  8.  et  Scymn.  Chius  256  sq. 
Esere  de  ea  post  Cluverium  [Sicil. 
ant.  II,  14,  3.]  multi.  Cf.  Dorvill. 
Sicula  p.  20  sq.  et  iam  ante  ad  Cha- 
riton.  p.  688.  (p.  621.  Lips.)  Liparam, 
quae  et  ipsa  olim  arsit,  Callim.  in 
Dian.  46  sqq.  (ubi  vid.  Spanh.)  Vul- 
cani  officinam  ediderat  et  alterutram 
sub  1'yjaov  nXccyy.Ttjg  nomine  Apollon. 
III,  42.,  ubi  vid.  Schol.  Vulcanum 
Lipareuyn  Theocr.  II,  133  sqq.  dixit." 


142 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Erigitur  Liparen,  fumantibus  ardua  saxis, 
Quam  subter  specus  et  Cyclopum  exesa  caminis 
Antra  Aetnaea  tonant,  validique  incudibus  ictus 
Auditi  referunt  gemitum,  stridantque  cavernis 
Stricturae  Chalybum,  et  fornacibus  ignis  anhelat, 
Vulcani  domus  et  Vulcania  nomine  tellus. 
Hoc  tunc  Ignipotens  coelo  descendit  ab  alto. 
Ferrum  exercebant  vasto  Cyclopes  in  antro, 
Brontesque  Steropesque  et  nudus  membra  Pyracmon. 
His  informatum  manibus  iam  parte  polita 
Fuhiien  erat,  toto  genitor  quae  phmma  coelo 
Deiicit  in  terras;  pars  imperfecta  manebat. 


420 


425 


E.  Cf.  etiam  Claud.  R.  Pros.  II. 
173  sq.  et  librum  meum  Handb.  d. 
alten  Geocjr.  III.  p.  816.  —  417. 
erigitur ^  surgit  ex  mari ;  ut  alibi 
altae  vocantur  insulae.  Vid-  ad  III, 
76. —  419.  antra  Aetnaea,  qualia 
sunt  Aetnae,  i.  e.  oranino  ignivoma 
(cf.  supra  VII,  786.).  Alii  perpe- 
ram  de  subterraneo  Hierae  et  Aetnae 
connexu  cogitant.  —  tonant.  Cf. 
Val.  Fl,  IV,  611.  Gens  Chalyhurn, 
duris  patiens  cui  cultus  in  a?vis ,  J^t 
tonat  afjiicta  semper  dornus  igneamassa, 
et  Statii  locus   infra  ad  v.  425.  laud. 

—  incudibus  ictus,  qui  fiunt  in 
incudibus.  Vid.  ad  VII,  140.  etal.  — 
420  sq.  „Coraparari  potest  Callim.  in 
Del.  144.  et  in  Dian.  55.  —  refe- 
ritnt  gemitum^  repetunt  sonum,  h. 
e.  resonant  per  antra  ictus  incudum, 
utap.  Herod.  I,  67.  zvnog  auziTvnog." 
II.  Ceterum  vid.  Geo.  IV,  17-3.  et 
adnott.  ad  Aen.  III,  555.  coll.  cum 
iis,  quae  ad  Geo.  III,  133.  et  Aen. 
II,  631.  adscripsimus.  Similiter  Ovid. 
Met.  XII,  487  sq.  Plaga  facit  g emi- 
tus,  ceu  corpore  niarmoris  icti,  Fra- 
ctaque  dissiluit  percusso  lamina  coUo, 
ubi  vid.  Bach.  —  stridunt.  Vid. 
ad  Geo.  IV,  262.  —  421.  ^strictu- 
rae  Chalybum  [i.  e.  quales  cuduntur 
ab  operis  Chalybum  :  vid.  Geo.  I,  58.] 

■  non  sunt  h.  ].  anty^tJQEg,  nec  quae 
proprie  metalla  dicuntur,  unde  aes 
excoquitur,  sed  /uvdQot,  massae  ferri, 
quo  procuduntur.  Cf.  v.  450.  et  453.  et 
Schneider.ad  histor.  metall.  p.  32. "jE?". 

—  ig nis  anhelat,  quasi  anh cl ando 
e  fornacibus  exspirat;  nove  dictum. 
Sic  etiam  Pers.  V,  10.  anhelanti  co- 
quitur  duni  massa  camino   (ubi   tamen 


alii  anhelanti  cum  sequente  foUe  con- 
iungunt) ,  et  simili  quadam  ratione 
Val.  Fl.  III,  208.  dixit  mugitor  onhe- 
lat  Vesvius ;  Martial,  Vl",  42,  11. 
Siccos  pinguis  onyx  anhelat  aesius. 
Lucan.  VI,  92.  a7itra  letiferi  rahiem 
Typhonis  anhelant.  —  422.  tellus 
pro  insula.  Vid.  ad  III,  73.  —  423. 
hoc  antique  pro  huc ,  dixerunt  etiam 
Plaut.  Capt.  III,  1,  19.  Truc.  II,  2,  27. 
Plancus  ap.  Cic.  ad  Fam.  X,  21,  11. 
Brutus  ad  Cic.  Epist.  XI,  10,  6.  et 
Petron.  c.  39.  alii.  Cf.  Hand.  Turs.  III. 
p.  96.  —  425.  Bronten  et  Steropen 
etiam  ap.  Hesiodum  Th.  140.  Callim. 
in  Dian.  68.  75.  et  Plin.  XXXV,  10, 
37.  §.  17.  commemorari,  Pyracnio- 
nis  autem  alibi  mentionem  non  fieri, 
adnotat  Heyn.,  qui  praeterea  sua  ad 
Apollod.  p.  9.  conferri  iubet.  Vid. 
etiam  Stat.  Silv.  III,  1,  130.,  hunc 
locum  sic  imitatus:  Non  tam  gi-ande 
tonat  (vulgo  sonai)  motis  incudihus 
Aetna,  Quum  Brontes  Steropesqxie  ferit 
cett.  Claud.  III.  Cons.  Hon.  193  sqq. 
JBrontes  innumeris  exasperat  aegida  si- 
gnis^  Ahum  fulminea  crispare  in  casside 
conum  Festinal  Steropes^  nectit  thoraca 
Pyracmon ,  idemque  de  R.  Pros.  I, 
240  sq.  JVuUum  tanto  sudore  Pyra- 
cmon ,  Nec  Steropes  construxit  opus. 
De  productione  Copulae  que  in  arsi 
diximus  ad  Ecl.  IV,  51.  et  al.  — 
nudus  memhra.  Cf.  Gco.  I,  58. 
Chalyhes  nudi  ibicjue  adnott.  —  426 
— 428.  Coniunge  :  II is  fulmen  erat 
manihus  (manuum  ope)  informa- 
tum.  Non  malc  tamen  Pcerlk.  conii- 
cit :  Ilis  infonnatum  in  manihus  -  - 
Fulmen  crat ,  Cyclopibus  fulmen  in 
manibus  erat,  iuformatum  et  inceptum, 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


143 


Tris  imbris  torti  raclios,  tris  nnbis  aquosac 
Acldiderant,  riitili  tris  ignis  et  alitis  Austri. 
Fulgores  nunc  tcrriticos  sonitumque  metumque 
Misccbant  opcri  fiammisque  scqaacibus  iras. 
Parte  alia  Marti  currumque  rotasque  volucris 
Instabant,  quibus  illc  viros,  quibus  cxcitat  urbis; 
Acgidaquc  horriferam,  turbatac  Palladis  arma, 


430 


435 


cuiiis  pars  iam  esset  polita.  Informare 
autem  valet  pi'imam  et  ruclem  alicui 
rci  formam  imlucerc,  inchoare  tantum 
aliquid.  Cf.  infra  v.  447.  Silius  XVIT, 
525.  Claud.  R.  Pros.  III,  331.  etc. 
„Nota  invcrsam  orationem  pro  :  parte 
iam   polita,   parte   adhuc   imperfecta. 

—  fuhnen  -  -quae  plurima,  quod 
genus  fulminum,  ex  quo  genere  plu- 
rima;  frequens  poetarum  figura:  y.r^- 
rog  -  -  oid  rs  nolka  rQtcptt  xXvzbg 
^Aiicpirgirr]  Odyss.  V,  422.  et  saepe 
alibi."  H.  Sic  Cic.  pr.  Mil.  4,  9.  At- 
qni  si  tempus  est  ullum  iure  hominis 
necandi,  quae  multa  sunt  cett.,  iibi  vid. 
Garat.  Cf.  etiam  adnott.  ad  Ecl.  VII, 
22.  —  430.  ,,Ingeniose  in  fulminis 
materiam  vertit  ea,  ex  quorum  con- 
flictu  fulmeu  nascitur  ,  grandinem 
{imber  tortus^  h.  e.  constrictus  et 
coactus  in  grandinem:  cf.  IV,  761 
sqq.),  nubem,  ignem  et  ventum.  -  - 
Facit  autem  fulmen  duodecim  cuspi- 
dum,  radiortm,  dy.ripoyv ,  trinis  in 
quaterna  latera,  qualia  fulmina  hic 
ibi  in  monumentis ,  saepe  in  clipeis, 
imprimis  in  numis  appareut.  Habuit 
autem  poeta  aute  oculos  Apollon.  T, 
730  sqq."^.  —  431.  nunc  hic  i.  q. 
tum,  postea.     Vid.  adnott.  ad  I,  365. 

—  terrificos.  Heins.  e  Codd,  re- 
cepit  horrificos ,  libros  tamen,  quos 
secutus  est ,  non  nominans ,  eandera- 
que  negligentiae  culpam  commisit 
I^urm. ;  quare  Wagn.,  eorum  Codd. 
auetoritati  obtemperans,  de  quorum 
scriptura  certo  coustat,  Med.  Lips.  II. 
Dorph.  II.  (I.  tristificos  praebet)  Pa- 
riss.  (ex  quibus  duo  rnodo  horrificos 
exhibent)  et  Serv.  Dresd.,  terrificos 
restituit,  horrificos  fortasse  ex  horri- 
fera  Aegide  v.  435.  ortum  esse  putans. 
Cf.  autem  adnott.  ad  V,  524.  —  432. 

flammis  seqtiacibus  iras,  vira 
fulrainis,  quod  quasi  iratum  res  tactas 
prosternit  et  perdit.  —  433  sq.  ,,Marti 
currus  bellicus  proijrie  tribuitur  ex 
heroici  saeculi  more  bellandi.    Quod 


ait:  quibus  ille  vi?'os ,  quihus  excitat 
urbes,  h.  e.  quo  curru  vectus  ad  bel- 
lum  concitat,  ex  illis  illustrantur  VIIT, 
3.  Ut  belli  signum  -  -  Utque  acres 
concussit  equos  cett.  Cf.  Hesiod.  Scut. 
Herc.  191  sqq.  Est  Mars  Xaooaoos 
ap.  Hom.  [I].  XVII,  398.]"  Haec  H., 
qui  cum  h.  1.  comparat  Hom.  I]. 
XVIII,  373  sqq.  et  Callim.  in  Dian. 
49  sq.  Peerlk.  praeterea  confert  si- 
milem  Anacreontis  locum  Od.  45.  — 

434.  Quum  in  Veuet.  legatur  excitet, 
Peerlk.  praeter  necessitatem  coni. 
exciet.  —  Instabat  currum,  i.  e. 
instanter  conficiebat,  si  ita  dicere  licet, 
urgebat  fabricando ;  ut  alibi  festinare, 
properare,  urgere  aliquid  (quae  ilhi- 
strat  Heins.  ad  XII,  748.),  pro  vulgari 
instare  operi,  quod  legitur  e.  g.  I, 
504.  Sic  Naevius  ap.  Nonium  III,  134. 
Instat  mercaturam ;  spero ,  rem  faciet : 
frugi  est  homo.    —    rotas  volucres. 

Sic  Stat.  Silv.  V,  1,  17.  vohicris  Phoebi 
rota.  Hor.  Od.  I,  34,  8.  et  iufra  X, 
440.  volucris  currus  cett.  Cf.  adnott. 
ad  Geo.  11,  217.   et  Aen.  V,  242.  ~ 

435.  De  Palladis  aegide  vid.  Hom. 
II.  II,  446.  Hor.  Od.  III,  4,  57.  Ovid. 
Met.  II,  753.  V,  46.  VI,  78.  id.  Rem. 
Am.  346.  multique  alii.  —  „Hic  du- 
bitari  potest,  sitne  aegis  de  thorace 
an  de  clipeo  (cf.  ad  v.  354.)  acci- 
pienda.  Expeditior  tamen  videtur 
ratio,  si  totum  locum  de  thorace  iu- 
terpreteris ,  cuius  extremae  orae  an- 
guibus  connexis  et  inter  se  implicitis 
sint  cinctae,  in  medio  Gorgone  posita, 
[quam  et  ipsam  angues  videntur  amb- 
iisse].  Cf.  Spencer.  Polymet.  t.  IV, 
4."  H.  Vid.  etiam  similis  Silii  locus 
IX,  442  sq.  (ubi  vid.  Drak.)  et  X,  435. 
De  utroque  autem  aegidis  usu  cf.  im-, 
primis  Spanhem.  ad  Callim.  in  lov. 
49.  Heyn.  ad  Apollod.  p.  298.  Boet- 
tiger.  Kunstmyth.  des  Zeus  p.  57.  et 
quos  iaudat  Klopfer.  in  Lex.  myth. 
I.  p.  56.  —  turhatae,  iratae  et 
propterea   terribilis.     Imitatur    h.    1. 


144 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Certatim  squamis  serpentum  auroque  polibant^ 
Connexosque  anguis  ipsamque  in  pectore  divae 
Gorgona,  desecto  vertentem  lumina  collo. 
Tollite  cuncta,  inquit,  coeptosque  auferte  labores, 
Aetnaei  Cyclopes,  et  liuc  advertite  mentem: 
Arma  acri  facienda  viro.     Nunc  viribus  usus, 
Nunc  manibus  rapidis,  omni  nunc  arte  magistra. 
Praecipitate  moras.     Nec  plura  effatus ;  at  illi 
Ocius  incubuere  omnes  pariterque  laborem 
Sortiti.     Fluit  aes  rivis  aurique  metallum, 
Vulnificusque  chalybs  vasta  fornace  liquescit. 
Ingentem  clipeum  informant,  unum  omnia  contra 
Tela  Latinorum,  septenosque  orbibus  orbis 


440 


441 


Silius  IX,  462.  ohliqua  retorquens  Lu- 
mina  turhato  superavit  Gorgona   vuJtu. 

—  436.  squaviis  serpentum  au- 
roque,  i.  e.  aureis  squamis.  Vid.  ad 
Geo.  II,  192.  et  al.  —  438.  Gor- 
ffona,  i.  e.  caput  Medusae,  quae  xut' 
^So/i^p  Gorgo  dici  solet.  Vid.  ad  VI, 
289.  Voss.  Mythol.  Briefe  I.  p.  273. 
et  Gierig.  ad  Ovid.  Met.  IV,  753.  — 
vertentem  lumina  Wagn.  recte, 
puto,  accipit  de  oculis  huc  illuc  se 
vertentibus,  quasi  vivis,  provocans  ad 
ea,  quae  de  aliis  Vulcani  operibus 
rcvzojLiarotg  legantur  ap.  Hom.  II. 
XVIII,  417  sqq.  et  al.,  coll.  Klopferi 
Lex.  mythol.  Vol.  II.  p.  629.  Peerlk. 
taraen,  cui  liaec  explicatio  non  satis- 
facit,  coni.  in  pectora,  ut  sensus  sit: 
Gorgo ,  cui  coilum  erat  desectum ,  et 
oculi  in  pectus  Palladis  conversi; 
quam  artificiosam  et  contortam  ratio- 
nem  nemini,  puto,  probabit.  —  440. 
Aetnaei  Cyclopes,  qui  in  Aetna 
monte  officinam  suam  habent,  vel 
omnino  qui  in  Sicilia  habitant.  Cete- 
rum  cf.  I,  201.  (ibique  adnott.)  III, 
.569.  644.  et  675.  —  Nunc  virihus 
usus  1.  q.  nunc  viribus  opus  est.  Cf. 
Voss.  de  constr.  c.  8.  lani  Gramra. 
poet.  p.  297.  Ramsh.  Gr.  Lat.  §.  142, 
2.  not.  3.    et    adnott.   ad  Ecl.  II,  71. 

—  442.  ,,0  77ini  arte  magistra,  quae 
docet,  quo  quidque  modo  faciendum 
effingendumque  sit;  omnibus  artis 
praeceptis  opus  est.  Vid.  XII,  427. 
Heins.  ad  Ovid.  Epist.  XV,  83.  Drak. 
ad  Sil.  III,  387."  Wagn.  —  443.  at 
optimorum  Codd.  auctoritate  cuni 
lahn.  et  Wagn.  restitui,  qui  Qu.  Virg. 
XXXVII,  2,  a.  hanc  Particulam  docet 
haud   raro   transitioni    inservire,    ubi 


ad  aliam  vel  rem,  vel  personam,  vel 
tempus  oratio  conferatur,  coll.  locis 
Aen.  I,  167.  305.  689  sq.  IV,  156. 
296.  393.  642.  V,  178.  188.  210.  258. 
multisque  aliis.  Cf.  etiam  adnott.  ad 
Ecl.  IV,  17.  et  Aen.  IV,  1.  Vulgo 
legitur  et,  per  se  non  minus  aptura. 
Vid.  adnott.  ad  Geo.  II,  80.  et  Hand. 
Turs.  II.  p.  483.  Sequentia  verba  sic 
coustruenda:  iUi,  oinnes  pariterque 
sortiti  lahorem,  incubuere.  —  444.  in- 
cuhiiere,  scil.  operi,  ut  Geo.  I,  213. 
inc.  aratris,  Aen.  V,  15.  VIII,  108. 
X,  294.  inc.  remis  cett.  lungenda  esse 
omnis  pariterque  sortiti,  non  incuhuere 
et  soriiti,  scil.  sunt,  recte  Wagn.  do- 
cet.  Quare  Corama  vulgo  post  omnes 
positum  tollendum  censui.  Cf.  autem 
de  hoc  Copulae  usu  adnott.  ad  Geo. 

I,  142.  —  Cum  V.  445  sq.  Heyn. 
conferri  iubet  Iliad.  XVIH,  474.  — 
Fluit  aes  rivis.  Cf.  Ciaud.  de  laud. 
Stil.  II,  177.  quantis  Jiuerent  fornaci- 
hus  aera  Effigies  ductura  tuas^  — 
446.  chalyhs  pro  ferro.  —  fornace 
liquescit,  quod  Ecl.  VIII,  80.  igni 
liquescit,  et  ap.  Hor.  Sat.  1,5,  99. 
Flawma  liquescere.  Cf.  etiam  Stat. 
Silv.  III,  1,  122.  hidomitusque  silex 
curva  fornace  liqxiescit,  et  Lucan  VI, 
405.  immensis  coxit  fornacihns  aera.  — 
vasta  autem  fornix  etiam  apud  Lucr. 
VI,  682.  legitur,  ut  apud  Ovid.  Met. 

II,  227.  profnnda.  —  447.  unum 
omnia  contra  tela.  Cf.  supra  VII, 
470.  —  448.  septenos  (laminarum) 
orhihus  orhes  impediunt,  i.  e. 
(Wagn.  interprete)  ita  inter  se  iun- 
gunt  et  compingunt,  ut  divelli  non 
possint.  ,,Quinam  illi  orbes  sunt? 
uon  circuli,  puto,  in  clipei  superficic 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 

Impedinnt.     Alii  vontosis  folJibus  auras 
Accipiunt  rcdfluntquc;  alii  striclcntia  tinguunt 
Aera  lacu.     Gemit  impo.sitis  incudibus  antrum. 
Illi  intcr  scse  multa  vi  bracliia  tollunt 
In  numerum,  versantque  tenaci  forcipe  massam. 

llaec  patcr  Aeoliis  properat  dum  Lcmnius  oris, 
Euandrtim  ex  humlli  tecto  lux  suscitat  alma 
Et  matutini  volucrum  sub  culmine  cantus. 
Consurgit  scnior,  tunicaque  inducitur  artus, 
Et  Tyrrhena  pedum  circumdat  vincula  planfis  ; 
Tum  lateri  atque  humcris  Tegeaeum  subligat  enscm, 


145 


450 


4  5  5 


ducti,  sed  laminac  aereac  aliac  supcr 
aliam  impactae,  ut  septemplex  esset 
clipcus,  quales  Homericae  Tiiv/tg 
sunt  11.  XVIII,  481.  Cf.  11.  XX,  269  sq. 
et  VII,  245."  H.  Ceterum  cf.  similis 
locus  Aen.  V,  584.  alternosque  orhilms 
orhes  Impediunt.  —  Vss.  449  —  453. 
etiam  Geo.  IV,  171  sqq.  legimus,  ubi 
vid.  adnott.  —  Cum  v.  449.  cf.  Hor. 
Sat.  I,  4,  19.  ^i  tu  conchisas  kircinis 
follihus  auras,  ~ Usque  lahorantes,  diim 
ferruni  raolliat  ignis,    Ut  mavis,  imitare. 

—  454  sqq.  ,,Artem  poetae  in  variato 
rerum  et  orationis  cliaractere  observa. 
Lenis  et  simplex  candidaque  nunc 
fluit  oratio,  eaque  tanto  magis  grata, 
quod  strepitibus  et  tumultibus  suc- 
cedit."  Haec  Heyn.^  qui  addit  hos 
Homericos  locos  cum  seqq.  verss. 
conferendos :  II.  II,  42.  Od.  II.  pr. 
IV,  307.  XV,  60.  XX,  124.  —  Haec 
properat.  Vid.  ad  Geo.  IV,  171., 
ubi   adde  Drak.  ad  Silium   VIII,  52. 

—  pater  Lemnius.  Sic  etiam  ap. 
Ovid.  Met.  IV,  185.  Vulcanus  absolutc 
vocatur  Lemnius ,  et  ibid.  II,  757. 
I^emnicola,  quia  in  Lcmuo  insula,  in 
quam  delapsus  esse  ferebatur  a  love 
e  coelo  deiectus,  sanctissime  cole- 
batur    et    officinam   habere  putabatur. 

—  456.  ,^sub  culmine,  casae  Evandri. 
Mireris  forte  hoc  adiectum;  suntne 
igitur  galli  gallinacei  intelligendi? 
Nam  (quod  etiam  Wernsdorf.  Poet. 
Lat.  min.  T.  V.  P.  3.  p.  1465.  lau- 
dabat  ex  Auson.  Ephem.  I.  pr.  lam 
strepit  nidis  vigilax  hirundo)  hirun- 
dines  non  facilc  e  somno  excitant 
dormientes,  nec  ad  hunc  usum  a 
poetis  advocantur."  H.  §ed  verissime 
}Fagn.:  „Audivi  tamen  homines  rusti- 
canos   affirmantes,    saepe   se  hirundi- 

VlRGIL.   PaHS   m.    ED.   III. 


num    garrientium    sU-cpitu    e    somno 
cxcitari."  Et  commode  meminit  Ruh- 
kopf.  carminis  Anacreontei  XII.,  cuius 
auctor  queratur   de   vnoQx^giatot  Cfw- 
vaTg  rtjg  /s/.tdopos  ?,a?.rjg.  Heins.  com- 
parat    Prudent.    Cathemer.   hymn.    I, 
13.  Vox  ista,  qua  strepunt  avcs  Stantes 
suh     ipso    cuimine.     Ceterum    Wakef. 
Silv.  crit.  Vo].  V.  p.  77.  hunc  locum 
tribus     coniecturis    inanibus    vexavit, 
sic    Virgilium    scripsisse     suspicatus : 
Liiandrum  ex  humili  lecto  lux  snscitat 
alha,    Et   raatut  inos  cett. ;  Peerlk. 
autera  con\eQ\t  Et  matutini  volucrum 
cdPtamina  cantus,  ut  aves  omnis  gene- 
ris    certatim    cantus    edere     dicantur, 
altera   alterius   voce   incitata.  —  457. 
Consurgit.      Si     de     uno      homine 
dicitur    verbum   consurqere    (ut    etiam 
iufra  IX,  749.    XII,  729.    Liv.    XLV, 
7.    ctc),    sollemnis    cuiusdam    gravi- 
tatis      {des      Edy-mlichen ,      Eeierlichen) 
notionem    habet    et     respondet    no- 
stro    sich    {zusammenraff^end)    erhehen ; 
quod    verissime    docet    Hand.    Lehr- 
huch    des    lateuiischen    Styls     p.    164. 
ed.     II.    • —    458.      Tyrrhena     vin- 
cula.    Servius:  ,,dicit  crepidas ,  quas 
primo  habuere  Senatores,  post  equi- 
tes  Romani ,  nunc  milites."    Tyrrhena 
autem   vincula  non    magis   quam  Te- 
geaeus,     i.    e.    Arcadius     (vid.     ad 
Geo.  I,   18.),  ensis  singulare  quod- 
dam    genus    significant,    sed    epitheta 
ornatus  tantum  causa  adiiciuntur.  Cf. 
autcm  cum  v.  459.  Hom.  Od.  X,  261. 
et  XIV,  528.    Ceterum  Peerlk.,  quum 
aut  lateri^  aut  humeris  abuudet,  ideo- 
que    post   hoc    iJlud    plane    otiosum 
sit,  verba  sic  transponenda  suspicatur: 
T^um  lateri  ah  laeva  Tegeaeum  suhligat 
ensem,  Demissaeque  humeris  pantherae 
10 


146 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Demissa  ab  laeva  pantherae  terga  retorquens. 
Nec  non  et  gemini  custodes  limine  ab  alto 
Praecedunt  gressumque  canes  comitantur  herilem. 
Hospitis  Aeneae  sedem  et  secreta  petebat, 
Sermonum  memor  et  promissi  muneris,  heros. 
Nec  minus  Aeneas  se  matutinus  agebat» 
Filius  huic  Pallas,  ilh  comes  ibat  Achates. 
Cono-ressi  iungunt  dextras,  mediisque  residunt 
Aedibus,  et  hcito  tandem  sermone  fruuntur. 
Eex  prior  haec: 


4G0 


465 


terga  retorquet.  —  460.  pantherae 
terga  retorquens.  Vid.  ad  VII, 
666.  et  de  tergo  pro  pelle  posito  ad 
I,  368.  —  461.  Neque  hoc,  quod 
Evandrum  duo  canes  comitantur ,  ab 
aetate  heroica  alienum.  Vid.  Honi. 
Od.  II,  11.  XVII,  62.  et  Pollux.  I, 
14.  —  ,,limine  ah  alto,  perpetuo 
et  proprio  liminis  epithcto  :  nam  alio- 
quin  alienura  erat  a  casa  exigua  al- 
tum  limen."  H.  Poetam  alio  epitheto 
eoque  magis  apto  uti  potuisse,  nemo 
negabit;  unde  tamen  non  sequitur, 
aut  cum  Burm.  de  limine  domus  in 
monte  positae  cogitandum,  aut  Mark- 
landi  (ad  Stat.  Silv.  I,  1,  46.)  con- 
iecturam  Umine  ab  arto  (quamvis  eam 
commendet  Hand.  ad  eund.  loc),  aut 
Peerlkampii  limine  aperto  probandara 
esse.  Quum  enim  aUiiudinis  notio 
sit  relativa  (cf.  II,  8.  XI,  301.  etc), 
etiam  angusto  (v.  366.)  et  humiU  (v. 
455.)  Euandri  tecto  tribui  poterat 
aUum  Umen,  quum  nihil  impediat, 
quominus  regiam  (v.  363.)  altiore  certe 
limine  instructam  fuisse  sumamus, 
quam  ceteras  civium  casas.  Quare 
etiam  Censorem  edit.  lahn.  in  Diariis 
lit.  len.  1827.  Suppl.  94.  p.  368. 
Codd.  scripturam  recte  defendissc 
puto.  lacob.  Disquiss.  Virgill.  P.  I. 
p.  12.,  si  quid  mutandum  sit,  Umine 
ab  ipso  scribi  malit,  idemque  coniicit 
lahn.,  quum  Macrob.  V,  8.  limine  in 
ipso  exhibeat.  Idem  Vir  doct. ,  si 
■vulgatam  retineamus ,  non  de  limine 
proprie  dicto  {clle  SchiveUe  des  Hauses) 
cogitandum,  sed  totam  domum  regiam 
significari  putat,  quae  ex  coramuni 
poetarum  Rom.  usu  aUa  dicatur,  coll. 
AVagn.  Qu.  Virg.  XL ,  1.  et  OuAvens 
Noctt.  Hag.  III,  26.  —  462.  Prae- 
cedunt  Heyn.  ex  plurimis  optimisque 
Codd.  revocavit.  Vulgo  procedunt, 
quod   proptcr   additum    verbum  comi- 


tantur  temere  defendit  Heins. ,  quasi 
qui  praecedant  dominum  canes,  dici 
nequeant  eum  comitari.  Praecedendi 
autera  verbum  hic  etiam  procedendi 
notionem  in  se  continere,  manifestum 
est.  Cf.  de  hoc  dicendi  genere  Cort. 
ad  Lucan.  I,  688.  III,  600.  VI,  451. 
et  Gronov.  ad  Senec  Phoen.  112.  a 
Thielio  laudati.  —  463.  ,,secreia: 
partera  aedium  interiorem ,  ad  quam 
Aeneam  vesperi  deduxerat;  Geo.  IV, 
403.  In  sccreta  senis  (/«ca;«."  H. 
j.Secretum  autera  locura,  cubile  Ae- 
neae,  petiit  Evander,  utpote  de  summa 
rerum  colloquium  cum  illo  institu- 
turus;  hinc  ille  Ucitus  sermo  v.  468., 
quo  fruuntur  remotis  arbitris."  Wagn. 
Ceterum  de  coniunctione  verborum 
sedem  et  secreta  vid.  ad  Geo.  I,  173. 
et  aL  —  464.  protnissi  muneris. 
Vid.  sup.  V.  170  sq.  —  465.  matu- 
iinus.  Vid.  ad  IV,  303.  609.  VI, 
252.  et  al.  —  se  agebat,  icftQiTO, 
incedebat.  Cf.  VI,  337.  et  IX,  696. 
Sic  etiam  Piaut  Most.  I,  4,  28.  nnde 
agis  tel  et  Ter.  Andr.  IV,  2,  25.  quo 
hinc  ie  agis?  ubi  vid.  Ruhnk.;  eodera- 
que  scnsu  se  ferre  legimus  V,  290. 
VII,  492.  VIII,  199.  aL  —  467.  „me- 
diis  aedibus:  etiam  hoc  ad  formam 
aediura  heroici  aevi,  in  quibus  e  vesti- 
bulo  Jotfoi"  (pro  quo  Roraanoi-um 
atrium  fuit)  introeuntem  excipiebat 
per  totas  aedes  patens;  in  intimo 
recessu  focus  cum  Penatibus.  Vid. 
inf.  V.  541."  H.  Imitatur  h.  1.  StaL 
Theb.  II,  148  sqq.  postquam  mediis  in 
sedibus  aulae  Congressi,  inque  vicem 
dexiras  iunxere,  locumque,  Quo  serere 
arcanas  apium  aiquc  evoUere  curas, 
Insidunt.  —  468.  licito  sermone, 
qucra,  remotis  omnibus  arbitris,  tuto 
inter  se  conferre  iis  licebat.  Vid. 
Wagn.  ad  v.  463.  Schrader.  temcre 
coni.  placito ,   Peerlk.  tacito.   —  469. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


147 


Maximo  Teucrorum  ductor,  qiio  sospite  numquam 
Kes  equidem  Troiae  victas  aut  regna  fatebor, 
Nobis  ad  belli  nuxilium  pro  nomine  tanto 
Exiguae  vircs:  hinc  Tusco  claudimur  amni, 
Hinc  Kutulus  premit,  et  murum  circumsonat  armis, 
Sed  tibi  ego  ingentis  populos  opulcntaque  regnis 
lungerc  castra  paro ,  quam  fors  ino})ina  salutem 
Ostentat.     Fatis  huc  te  poscentibus  affers, 
Haud  procul  liinc  saxo  incolitur  fundata  vetusto 
Urbis  Agvllinae  sedes,  ubi  Lydia  quondam 


470 


475 


racillimum  crat  vcrsum  impcrfecUnii 
vitare  scribendo :  Rpx  prior  haec: 
Teucrum  ductor,  quo  sospile  nnmquum  : 
sed  noluit  poeta  ahessc  illud  Maxime^ 
quod  sane  aegrc  desiderares.  —  470. 
ductor.  Vid.  ad  V,  133.  —  quo 
sospite.  Vid.  Hor.  Od.  I,  28,  27. 
Flectautur  silvae  te  sospite.  Ovid.  Met. 
XV,  440.  non  ioia  cadet ,  te  sospite, 
Troia  etc.  —  472.  pron om in e  tanto 
non  ad  Aeneae  ct  Troianorum,  sed 
ad  Evandri  et  Arcadum  nomen  refe- 
rendum  esse  et  significare:  pro  fama, 
quae  te  ad  nos  adduxit,  verissimc 
Heyn.observat.  Sonsusest:  Vircsmeac 
non  pares  sunt  ei  nomini  ac  famae, 
quam  apud  te  vicinosque  populos 
haberc  videor.  Cf.  modo  supra  v. 
132.,  ubi  Aeneas  tua,  inquit,  teiris 
didita  fama  -  -  me  tihi  coniinixit.  Voss. 
tameTa  Anm.  u.RandgL  p.226.  etWagn. 
cura  Servio  interprecantur :  pro  tui 
nominis  gloria,  opes  meae  sunt  exi- 
guae,  si  cum  nominis  tui  magnitudine 
comparantur.  Cf.  etiam  Ovid.  Trist. 
II,  422.  Ciuis  duhitet  nomina  tanta 
sequil  Peerlk.  praeter  necessitatem 
coni.  JS^ohis  auxilium  helli  pro  novnne 
tanti  Exiguum  vires ,  i.  e.  in  nostris 
ipsorum  viribus  auxilium  est  exiguum 
pro  tanto  bello.  —  473.  Tusco 
amni.  Vid.  ad  Geo.  I,  499.  —  474. 
circums onat.  Unus  Med.  a  m.  sec. 
circumtonat,  quod,  Heynio  quoque 
probatum,  Wakef.  in  contextum  adco 
recepit.  Sed  clarus  et  acutus  est 
armorum  strepitus;  quare  circumso- 
nare  rei  accommodatius.  Vid.  ad  VII, 
515.  Alia  res  est,  ubi  armorum  fulgor 
cum  fulmine  ideoque  etiam  eorum 
pulsorum  strepitus  cum  tonitru  com- 
paratur,  ut  infra  v.  528  sq.  lam  Burm. 
confert  Ovid.  Trist.  V,  3,  11.  Niinc 
procul  a  pairia  Geticis  circumsonor 
armis,   eiusd.    IV,  10,  111.     Hic    ego 


Jinitimis  quamvis  circnmsoner  armis, 
ct  Sen.  Herc.  fur.  416.  Quum  pace 
rupta  hellicus  muros  frafjor  circnm- 
sonaret.  —  475.  „inrj entes  populos 
non  sine  causa  dixit.  Nam  Tuscia 
duodecim  Lucumones  habuit,  i.  e. 
reges  quibus  unus  praeerat."  Sei-vins. 
Ceterum  vid.  adnott.  ad  Aen.  I, 
148.  —  opnlenla  regnis  castra, 
scil.  propter  ipsius  regni  opulen- 
tiam ,  (vid.  infra  ad  v.  542.)  ideo- 
que  fere  i.  q.  opulenfa  regna,  quae 
apte  respondent  ingentihus  populis. 
„Regna  autcm  pro  rcgno :  nam  de 
una  Agylla  agitur.  Opes  veterum 
Etruscorum  satis  notae.  Vid.  Liv.  V, 
33."  //.  Peerlk.  tamen,  cm"  regnis 
ambiguum  videtur,  melius  fore  putat: 
opuleniaqve  regvm  I.castra  p.,  auxilia 
regum  et  populorum.  —  477.  Jiuc  ie 
affers.  Sic  VII,  217.  hanc  urhem 
afferimur.  Vid.  supra  ad  v.  465.  — 
478.  „Agyila  s.  Caere  prima  opibus 
inter  Etruscos  floruit,  et  propter  ma- 
ritima  commercia  omnium  prima  Grae- 
cis  innotuit."//.  Vid.  ad  VII,  652. — 
478.  in  co  liiu  r.  Codd.  quidam  colitu?', 
quod  Burm.  defendi  putat  imitatione 
Siliana  XV,  192.  Urhs  coliiiir,  Teucro 
quondam  fundaia  vetusio  Nomine  Car- 
thago ,  et  supra  III,  13.  et  72.  Sed 
plurimorum  et  optimorum  Codd.  au- 
ctoritati  obtcmperandum.  —  saxo 
veiusio,  antiquo  opere.  Cf.  III,  84. 
—  479  sq,  „uhi  proxime  ad  Agyllam 
spectat,  ncc  tamen  reliquam  Etruriam 
excludit,  A  Lydis  Etrusci  s,  Tyrrheni 
ducuntur  ex  vulgari  veterum  opinione, 
falsa  tamen,  quippe  ex  nomine  ducta. 
Cf.  Exc.  III.  ad  h.  1.  [Tyrrhenus 
enim  Lydus,  Atyos  fil.  (quem  tamen 
Dion.  Hal.  I,  27.  T6{){)rjiS(ji'  potius  s. 
TvQQrj^ov  nominat)  colonia  ex  Lydia 
in  Italiam  deducta  Tyrrhenis  s,  Etruscis 
nomen  impertiisse  vulgo  putabatur. 
10* 


148 


P.  VIRGILH  MAROMIS 


Geiis,  bello  praeclara,  iiigls  insedit  Etriiscis. 
Hanc  multos  florcntem  annos  rex  cleinde  superbo 
Imperio  et  saevis  tenuit  Mezentius  armis. 
Quid  memorem  infandas  caedes,  quid  faeta  tyranni 
Eifera?  cli  capiti  ipsius  genericpae  reservent! 
Mortua  quin  etiam  iungebat  corpora  vivis, 
Componens  manibusque  manus  atque  oribus  ora  — 
Tormenti  genus  — ,  et  sanie  taboque  fluentis 
Comple:s;u  in  misero  longa  sic  morte  necabat. 
At  fessi  tandem  cives  infanda  furentem 
Armati  circumsistunt  ipsumque  domumque, 
Obtruncant  socios,  ignem  ad  fastigia  iactant. 
llle  inter  caedem  Ivutulorum  elapsus  in  agros 
Confugere,  et  Turni  defendler  hospitis  armis. 
Ergo  omnis  furils  surrexit  Etruria  iustis; 
Regem  ad  supplicium  praesenti  Marte  reposcunt. 
His  ego  te,  Aenea,  cluctorem  milibus  addam. 
Toto  namquc  fremunt  condensae  lltore  puppes, 


480 


485 


490 


495 


Vid.  Herod.  I,  94.  Stvab.  V.  p.  335  sq. 
Dion.  Hal.  1.  1.  Vellei.  I,  1,  4.  Tac. 
Ann.  IV,  55.  et  Lj^coplir.  1351.  1359. 
Cetenini  cf.  adnott.  ad  Aen.  II,  782. 
infra  IX,  11.  et  Drak.  ad  Sil.  V,  11.] 

—  481.  Mezeutii  regis  Caerctanorum 
nomen  * up  erb  o,  h.  e.  cru<lc]i,  imperio 
infame  ex  antiquis  historiis  adscivit." 
H.  Cf.  de  eo  Teuffel  iu  Ya.\\\y RealencycJ. 
IV. p.  1907  sq.  —  flor entem-- deinde^ 
i.  e.  quae  diu  floruerat,  s.  postquam 
diu  floruit,  deinde  cctt.  Cf.  adnott. 
ad  II,  391.  Aliter,  sed  minus  recte, 
lahn.  ad  Aen.  III,  609.:  „Urbem  Agyl- 
linam  quondam  Lydia  gens  insedit, 
deinde  Mezentius  eam  multos  annos 
florentem  imperio  tenuit."  Quomodo 
enim  sub  saevo  Mezentii  imperio  urbs 
jlorere  potuit?  Cf.  imprlmis  v.  483  sqq. 

—  483.  di  -  -  reservent.  Vid.  simi- 
les  locos  II,  190.  ct  VI,  529.  —  484. 
Cf.  II,  190.  —  485  sqq.  Cf.  de  hac 
re  Val.  Max.  IX,  2,  10.  Ciccr.  fragm. 
ex  Hortensio  ap.  Augustin.  adv.  Pe- 
lag.  IV,  15.  (p.  486.  Orel].)  et  Capi- 
tolin.  in  Macrino  c.  12.  —  486.  Dc 
Partt.  -  cfue  -  -  atque  sibi  respon- 
dentibus  vid.  ad  Geo.  I,  182.  —  487. 
tor menti  genus  eadcm  ratione  pa- 
renthetice  interponitur  a  Val.  Flacco 
II,  193  sqq.  Accuhut  -  -  Tisiphone, 
saevasque  dapes  et  pocula  libat  • — 
Tormenti  genus  —  et  niqris  amplectiitir 
hydris.  —  sanie  taboque,  scil.  mor- 
tiiorum,  fluentis,  madeutes,  inqui- 


natos,  vel  potius :  se  ipsos  in  saniem 
et  tabum  solvcntes,  i.  e.  una  cum 
mortuis  putrescentes.  Cf.  III,  625. 
IX,  472.  et  Burm  ad  Lucan.  I,  241. 

—  488.  sic  sensum  omnium  verborum 
antecedentiura  ciuasi  in  unum  com- 
preliendit  et  recoiligit.  Cf.  adnott.  ad 
VII,  666.  —  489,  infanda  furen- 
tem,  acpciici  /Liaiiounov.  Cf.  adnott. 
ad  Geo.  III,  149.  Aen.  VI,  467.  et 
al.  —  492.  Ordo  verborum  hic  est: 
7//e,  elapsus  inter  caedem  (a  civibus 
factam),  confugit  in  agros  Jiuiuloriim, 
quare  lalm.  in  adnot.  ad  h.  1.  recte 
iubet  Comraata  deleri,  quae  in  cdit. 
sua  post  llle  et  elapsus  appareant.  — 
inter  caedem  ex  omnibus  libris 
meiioribus  reduxi  pro  vuig.  inter  cae- 
des,  lahnium  et  Wagu.  sccutus.  Rccte 
enim  Wagn. ,  coil.  locis  VIII,  537. 
709.  XI,  648.  729.  XII,  500.,  Pluralcm 
caedes ,  quoties  apud  Virgilium  ]cga- 
tur,  passivam  vim  sustinere  docct, 
inter  caedem  vero,  i.  e.  inter  caedendum, 
s.  dum  caedunt,  iegi  ctiam  ap.  Li- 
vium  XXX,  6.  ct  Phaedrum  II,  7,  8. 

—  493.  De  Inlinitivo  absoiuto  s.  ]iisto- 
rico  vid.  ad  Gco.  I,  200.  et  a].,  de 
paragogc  autem  Inflnitivi  {defendier) 
ad  Geo.  I,  454.  —  495.  ,,praesenti 
Marie,  bcilo  non  dilato,  quippe  lioc 
ipso  tempore  in  armis  sunt;  et  qui- 
dem  ciassem  pararunt,  qua  in  aitum 
cvccti  iitus  Rutuiorum  petant,  bcUum- 
quc  jnfcrant  Turno,  ni  Mczcntium  ad 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


140 


SignaquG  fcrre  iiibcnt;  rctinet  longacvus  haruspex 

Fata  canens:    O  Maconiae  delecta  iuventus 

Flos  vcterum  virtusque  virum,  quos  iustus  in  hostem 

Fert  clolor,  et  nicrita  aecenclit  Mezentius  ira, 

NuUi  fas  Italo  tantam  subiunii'cre  2:entcm: 

Extcrnos  optate  duces.     Tum  Etrusca  resedit 

lloc  acics  campo,  monitis  extcrrita  divum. 

Ipse  oratores  ad  me  regniquc  coronam 

Cum  sccptro  misit  mandatque  insignia  Tarchon, 

Succcdam  castris,  Tyrrhenaquc  regna  capessam. 

Scd  mihi  tarda  gelu  sacchsque  eflPeta  senectus 


500 


505 


supplrcium  dedidcrit."  11.  —  497. 
puppes  pro  classiariis ;  quarc  noii 
opus  cst  ut  cuni  Hcyn.  ad  mbent  sup- 
plcamus:  Agyliaci;  iramo  recte  iudi- 
cat  Wagn,,  qunm  frevu-re  puppes  di- 
cantur,  non  esse,  cur  non  ctiam  hibere 
dici  possint.  Siyna  antem  ferre  (vid. 
ad  Ecl.  VI,  85.)  iubcnt  copiae  navales, 
(]uum  pedestri  nunc  certaminc  opus 
sit.  —  498  sq(i.  ,,Hoc  de  Etrusco 
aruspice  commentum,  qui  Cacretanis 
conatibus  opportune  intercedit,  ut  ad 
Aeneac  adventum  res  ditleratur,  inter 
potiora  Virgilii  invcnta  refcrendum 
videtur.  Externo  autem  duci  exercitus 
committeudus,  uti  Lavinia  externo 
viro  iungenda  VII,  96  sqq.  Esse  hunc 
aruspicem  ipsum  illum  Tarchonem  v. 
506.  notat  lulius  Sabinus,  parum  pro- 
babiliter."  H.  —  499.  Maeoniae 
iuventus.  Cf.  supra  v.  479.  ibiquc 
adnott.  Maeonia  enim  antiquumLydiae 
nomen.  —  500,  0  viri  antiquo  genere 
orti  et  fortissimi.yZoi'  veterum.  Hoc 
Ennianum  esse  testatur  Servius.  FIos  SiW- 
tem  dicitur  quidquid  iu  suo  genere  est 
praestantissimum.  Vid.  adnot.  mea  ad 
Lucr. III,  222.  —  502.  Nu  I lifa s  Italo 
cett.  Cf.  supra  VII,  94  sqq.,  ubi  cadem 
ratione  externo  tantum  genero  iuh- 
gendam  esse  Laviniam  fata  Latino 
canunt.  —  siibiu  n  g  er  e  ^  vnoCt  v  - 
yvvvai^  fortius,  quam52<?Kmeiiere,  meta- 
phora  a  boum  iugo  ducta.  Cf.  Hor. 
Ep.  I,  1,  19.  non  me  rebus  subiungere 
eonor  ibique  Obbar.  p.  44.  —  503. 
Fx ternos  du  ces  Wagn.  pro  :  .. exter- 
num  aliquem  ducem"  dictum  esse 
memorat  coll.  adnot.  ad  I,  4.  Sic 
supra  VII,  98.  Externi  veniunt  generi. 

—  optate,   eligite.    Vid.  ad  I,  425. 

—  504.  .„Hoc  campo,  6hty.iiy.wg, 
etsi  oculis  prospici  non  poterant 
castra  sub  Caere  locata.  —  505.  ora- 


iores.  Vid.  ad  VII,  153.  —  regni 
coronam:  novumhoc,  sed  dictum 
ut  rcgni  insignia;  et  subiectum  hoc 
idem  tamquam  genus,  enumeratione 
partium  (coronac  ^t  sceptri)  facta. 
Coronam  dixit  diadema;  fuerunt  tamen 
Etruscis  ct  aliis  Italis  coronae  ex 
lamina  aurea,  etiam  in  sacris  bacchi- 
cis;  cuius  generis  exempla  ubique 
visuntur  in  vasis  pictis.  Coronam 
radiatam  Latini  regis  vid.  XII,  162  sq.'* 
Haec  Heyn.^  qui  simul  de  his  ceteris- 
que  regni  insignibus  conferri  iubet 
Dionys.  III,.  61.  pr.  —  Peerlk.,  aliis 
quoqae  huius  loci  vcrbis  sine  iusta 
causa  offensus,  suspicatur,  Virgilium 
scripsisse  Ipse  oratores  regnique  in- 
signia  Tarchon  3Iisit,  et  hunc  versum 
imperfectum  unius  modo  vocabuli 
glossae  occasioncm  praebuisse.  — 
506.  misit  mandatque,  i.  e.  misit 
oratores  cum  insignibus,  qui  postquam 
advenerunt,  Tarchon  mihi  ea  mandat, 
i.  e.  tradit.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  III, 
228.  Aen.  II,  465.  VI,  745.  —  Tar- 
chon.  omnium  fere  Codd.  scriptu- 
ram,  cum  Wagn.  revocavimus.  Cf. 
adnott.  ad  II,  259.  et  Ecl.  VI,  13. 
Eadem  nominis  forma  Graeca,  uno 
loco  exccpto ,  ubivis  poeta  usus  est 
(vid.  X,  153.  290.  299.  302.  XI,  184. 
729.  748.  757.);  quod  autem  uuo 
loco,  infra  v.  603.,  metri  causa  Tarcho 
exaravit,  id  non  maiorem  vim  habet, 
quam  quod  semel,  EcL  V,  52.,  metro 
cogente  Daphnin  scripsit,  alibi  semper 
Daphnini  efferens ;  quae  etiam  Wag- 
neri  est  sententia,  fuse  de  hac  re 
disj^utantis.  —  507.  misit  -  -  suc- 
cedam,  imperans,  ut  succedam.  Cf. 
similes  locos  I,  644  sq.  II,  74  sq.  IV, 
289  sqq.  et  adnott.  ad  IV,  683.  — 
508.  senectus  tarda  gelu.  Vid.  ad 
V,  395. —  saecJisque,  multis  annis, 


150 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Invidet  imperium,  seraeque  acl  fortia  vires. 
Gnatum  exhortarer,  ni  mixtus  matre  Sabella 
Hinc  partem  patriae  traheret.     Tu,  cuius  et  annis 
Et  generi  fata  indulgent,  quem  numina  poscunt, 
Ing-redere,  o  Teucrum  atque  Italum  fortissime  ductor, 
Hinc  tibi  praeterea,  spes  et  solatia  nostri, 
Pallanta  adiungam;  sub  te  tolerare  magistro 
Militiam  et  grave  Martis  opus,  tua  cernere  facta 
Adsuescat,  primis  et  te  miretur  ab  annis. 
Arcadas  huic  equites  bis  centum,  robora  pubis 


510 


515 


effeta.  Vid.  ad  V,  396.  et  VII,  440. 

—  .509.  Invidet  imp  erium.  Vid. 
ad  Ecl.  VII,  58.  (et  Aen.  IV,  349.) 
et  Burm.  ad  Petron.  c.  14.  —  serae 
ad  fortia  facinora  vires,  i.  e.  tar- 
dae,  non  siifficicntes.  Sic  belli  serus 
llertes  ap.  Silium  III,  255.  Cf.  etiam 
Ovid.  ex  P.  III,  4,  57.  Non  ego 
cessai-i,  nec  fecit  inertia  serum,  Hor. 
Sat.  I,  10,  21.  0  seri  studiorum ,  et 
maxima  pars  eorum  locorum,  ubi 
serus  per  nimis  serus  s.  tardus  expli- 
cari  solet. —  510.  Gnatum  pro  vulg. 
Natum  cum  Wagnero  *  (Qu.  Virg. 
XXXVIII,  1.)  et  lahnio  ob  vim  oppo- 
sitorum  {mihi  —  Nalum  —  Tu)  ex 
Cod.  Rom.  revocavimus.  Cf.  adnott. 
adEcl.  V,  22.  —  „ni  mixtus  matre 
Sahella:  ni ,  raixtum  genus  habens 
per  matrem  Sabinam,  partem  patriae 
s.  originis  hinc,  a  Sabinis  ideoque 
ex  Italia,  duceret,  etsi  patre  extcrno, 
Evandro ,  natus."  H.  Ceterum  cf. 
XII,  838.  —  512.  ,,Qni  genus,  ortum, 
ex  peregrina  terra  habes,  cum  idonea 
rebus  gerendis  aetate;  et  quem  nu- 
viina  poscunt,  h.  c.  quem  vatici- 
nium  designat.  Cf.  ad  Geo.  IV,  7."//. 
Vid.  etiamadnott.  ad  v.  33.  —  513.  7w- 
gredere.  Vid.  ad  Gco.  I,  42.  Barth. 
ad  S(at.  Theb.  II,  195.  minus  recte 
interpretatur :  regnum,  imperium  raihi 
delatum  capesse.  —  514.  Hunc  tibi 
praeterea,  i.  e.  hunc  tibi  praeter 
ccteros.  Vid.  adnott.  ad  Ecl.  IX,  16. 

—  Cum  V.  515  —  517.  Heyn.  conferri 
iubct  Apollon.  II,  804  sq.  Epitom. 
Iliados  573.  (ibi^iue  Wernsdorf.),  et, 
qui  Virgilium  imitati  sint,  Val.  Fl,  I, 
269  sqq.  ct  Silium  IV,  430  sq.  — 
6-  ub  l.e  m  a  gistro  Pecrlk.  iudicc  (qui 
confcrri  inbct  Stat.  Tlicb.  II,  439. 'nec 
tibi  tnnto  sub  teste  labores,  Schulting. 
ad    Scnec.    Suas.   VII.    et  Burm.   ad 


Val.  Fl.  VII,  419.)  aliquanto  plus 
est,  quam  te  magistro.  Cf.  adnott.  ad 
Aen.  VIII,  292.  —  tolerare  ?nili- 
tiam  ex  Ennio  suraptum  videtur,  qui 
p.  91.  Hessel.  haec  canit:  Ducius 
delectos ,  bellum  tolerare  potentes.  — 
516.  grave  Martis  opus,  /Lieya 
tQyov  "Agrjog  Hora.  11.  XI,  733.  et  al. 
—  miretur  hic  de  ea  admiratione 
dictum ,  quae  parit  imitationem.  Cf. 
Cort.  ad  Plin.  Epp.p.  222.  et  Arntzen. 
ad  Aur.  Vict.  p.  596.  a  Peerlk.  lau- 
dati,  qui  praeterea  confert  Tac.  Agr. 
46.  admiratione  te  potius,  et,  si  natura 
suppeditet,  similiiudine  decoremus.  Ce- 
terura  citat  hunc  Virg.  locum  Schol. 
Lucani  IX,  807.  —  518  sq.  Sensus 
est:  Dabo  Pallanti  bis  centum  equites, 
Pallas  autem  tibi  totidem  dabit;  PalJas 
tccum  proficiscetur  in  bellum:  ibitis 
autem  singuli  cum  ducentis  equitibus, 
Pallas  a  mc  liabebit  ducentos ,  tu 
a  Pallantc  ducentos.  „Quadriugentos 
equites  mittit  Evander,  ut  iter  csset 
expeditum ,  ncc  longa  mora  interce- 
derct,  quam  obsidionis  discrimen  non 
admittebat.  Tenendum  hoc  est,  ne 
mirum  videatur,  cur  Arcades  equites 
potissiraum  poetae  phicucrint;  quum 
alioqui  Arcades  nec  equitatu  valuerint, 
nec  in  regione  montosa  et  aspera 
valerc  potuerint,  no^ae  autcm  scdes 
in  Italia  vix  e^iuitatum  suppeditave- 
rint."  H.  ~-  his  centum.  Vid.  ad 
I,  17.  —  rohorapubis  lecta.  Kc- 
spexit  hunc  locum  Catull.  64,  4. 
Quum  lecti  iuvenes ,  Argivae  robora 
pubis,  -  -  Ausi  sunt.  Cf.  ctiam  Stat. 
Theb.  X,  222.  Ter  denos  niimero,  iur- 
marum  robora,  iussus  ipse  leget.  Liv. 
XXII,  6,  2.  rohora  virorum  sequebantur 
et  Burra.  ad  Val.  El.  II,  644.  Peerl- 
kamp.  practer  neces.sitatem  pro  Arca- 
das  coni.  Arcadiae  {scW.  puhis  robora). 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


151 


Lecta,  dabo,  toticIemqLie  suo  tibi  nominc  PalJas. 

Vix  ea  fatus  crat:  defixique  ora  tcncbant 
Aeneas  Anchisiades  et  fidus  Acliates, 
Multaque  dura  suo  ti'isti  cum  corde  putabant; 
Ni  signum  coclo  Cytlicrea  dedissct  a[)crto. 
Namque  in^proAiso  vibratus  ab  aethcre  fulgor 
Cum  sonitu  vcnit,  ct  rucrc  omnia  visa  repente, 
Tyrrhenusquc  tubac  mugirc  per  acthera  clangor. 


520 


525 


—  suo  nomine.  Pauci  quidain  Codd. 
suo  mvnere,  quod  arridet  Hcinsio, 
paullo  subtilius  hacc  adnotanti: 
,,non  enim  sc  Aeneae  daturum  electae 
l)ubis  robora  dixit,  sed  Pallanti,  qui- 
bus  illc,  inquit,  suo  muncre  alios  bis 
centum  est  additurus,  li.  e.  a  se  con- 
scriptos."  —  520  sqq.  Vulgo  post 
erat  ctpvlabant  Semicolo,  postAchates 
autem  Commate  distinguitur;  Wagn. 
post  erat  Colon ,  post  Acha/es  Semi- 
colon,  post  putabant  iterum  Colon 
posuit,  sententiam  v.  522  sqq.  in 
pedestris  orationis  formam  redactam 
hanc  esse  memorans:  ,,Multa  tristia 
animo  volvebant.  At  repente  Venus 
signum  dedit,"  ct  comparans  supra 
VI,  358  sqq.  Mihi  anacoluthon  liic 
statuendum  videtur;  quum  enim ,  iibi 
duae  enuntiationes  per  Vix  -  -  et  sive 
gue  coniunguntur  (nostrum  Jcdum  -  - 
und  pro  katun  -  -  da  sive  so :  vid. 
adnott.  ad  II,  692.  802.  et  VT,  498.), 
altera  semper  aliquid  incxspectatum, 
singulare ,  mirum ,  vel  ccrte  grave  et 
magni  momenti  contineat,  hic  autem 
tristes  et  sollicitae  Troianorum  cogi- 
tationes  minime  sint  mirabiles,  immo 
naturae  rei  prorsus  convenientes,  Vir- 
gilium  ab  initio  sic  scripturum  fuisse 
suspicor;  Vix  ea  fatus  erat,  et  signum 
s.signumque  coelo  Cytherca  dedit,  deinde 
vero ,  cogitantem,  hoc  laetum  prodi- 
gium  legentium  animos  multo  vehe- 
mentius  percussurum  esse,  si  Troianos 
affiictos,  demissos,  tristes  sibi  propo- 
nerent,  addidisse  illa  verba  dejixique 
ora  tenebant  cctt.,  singulis  tamen  enun- 
ciationibus  paullo  laxius  et  negligentius 
coniunctis.  —  b22.su  o  cum  cordepu- 
tabant.  Cf.  supra  VI,  185.  —  523. 
Ni  dedisset:  Ita  locum  intellige: 
putabant  et  diutius  etiam  putassent, 
ni  -  -  dedisset.  Cf.  adnott.  ad  Geo. 
III,  562.  Aen.  I,  374,  II,  54.  IV,  19. 
VI,  358.  et  lahn.  ad  Ovid.  Trist.  II, 
97. —  523.  coelo  ap  erto/i.  c.sereno, 


nubibus  non   obducto.     Vid.  ad  Gco, 
I,  393.,    ubi  aperta  serena ,    et  Burm. 
ad  Val.  El.  I,  655.   Hanc  enim  inter- 
pretationem,   qua  prodigii  vis  et  gra- 
vitas  non   niiniraum  augetur,    vel  se- 
(jucns    improviso     ct    v.    528    sq.    coeli 
rcf/io  serena  et  sudum  flagitare  videtur. 
Aliocpiin  enim  etiam  de  ruptis  nubibus 
cogitari  possit.     Vid,  ad  III,   199.  — 
524.  improviso  pro  :    ex  improviso. 
Vid.    ad    II,    129.    —    526.    „C]angor 
armorum,  quae  movcbantur  per  aerem 
deportata  a  Venere,  comparatur  cum 
clangore  tubae.   Tyrrhena,  i.  e.  Tyrr- 
henica,  [vid.  ad  I,   119.  III,  602.  IV, 
552.  al.]  tuba^  a  Tyrrhcnis,  ut  notum 
est,    inventa;    et    doctius:     Tyrrhenus 
clangor  tubae/^  II.     Ut   enim  omnino 
Adiectiva  haud   raro   alfi  Substantivo 
adiiciuntur,    atque    quo  proprie  perti- 
nent    (cf.    Aen.    I,  169.   III,  411.    V, 
375.    VI,   10.    VII,  533.    X,  426.  XI, 
810.  ctc),  sic  etiam  quae  j)roprie  ad 
Casum  rectura  (Genitivum)  pertinent, 
saepe    ad    Casum    regentem    accom- 
modantur  (cf.  Ecl.  IX,  46.  Geo.  I,  52. 
211.    IV,   267.    Aen.   I,   4.    VII,  44. 
XII,    199.    739.    Lucr.    V,    24.     Quid 
Nemeaeus     enim    nobis     nunc     magnus 
hiaius  Ille  leonis  obesset?  etc),  neque 
apud  solos  poetas,    sed  etiam  in  pe- 
destri  oratione:    ut  ap.  Liv.   I,  1,  4. 
maiora  rerum  initia ;   id.  XXXVI,   10, 
4.  Inter  melum  praesentem  hostium  cett. 
Cf.  etiam  Burm.  ad  Prop.  III,  2,  33. 
Drak.  ad  Liv.   IV,  8,  6.     Obbar.   iu 
Diariis    schol.    Darmstad.    1832.    ch. 
150.  Walch.  ad  Tac.  Agr.  4.  p.   138. 
lacob.    Disquiss.   Virgg.    P.    I.  p.  11. 
not.   Bach.    ad.    Ovid.   Met.    X,    568. 
Schiller.  ad  Hor.  Od.  I,  15,   1.  p.  56. 
alii.  Imitatur  Maronem  Statius  Theb. 
IV,  342.    Et  tua  non  umquam  Tyrrhe- 
nus    tempora    circum    Clangor   eat.    — 
Clangor  autera  vox  propria  de  stre- 
pitu  tubarum.  Cf.  infra  XI,  192.  supra 
II,  313.  Lucan.  I,  237.  Silius  II,  18. 


152 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Suspiciimt:  iterum  atqne  iterum  fragor  increpat  ingens. 

Arnm  inter  nubem  coeli  in  regione  serena 

Per  sudum  riitilare  vident  et  pulsa  tonare. 

Obstupuere  animis  alii;  sed  Troius  heros 

A2'novit  sonitum  et  divae  promissa  parcntis. 

Tum  memcrat:  Ne  vero,  hospes,  ne  qiiaere  profecto, 

Qaem  casum  portenta  ferant:  ego  poscor  Olympo. 

Hoc  signimi  cecinit  missuram  diva  creatrix,  - 

Si  bellum  ingrueret,  Vulcaniaque  arma  per  auras 

Laturam  auxilio. 

Heu  quantae  miseris  caedes  Laurentibis  instant!    i*^ 

Quas  poenas  mihi,  Turne,  dabis!  quam  muUa  siib  undas 


530 


635 


XIV,  627.  XVI,  94.  Stat.  Theb.  III, 
650.  al.  Vid.  Barth.  ad  Stat.  Theb. 
V,  13.  et  Drak.  ad  Sil.  V,  199.  — 
miigire  de  tubac  souo  legitur  etiam 
ap.  Lucr.  IV,  545.  Qjiium  tuba  depresso 
fjraviter  siib  murmure  mugit.  —  527. 
increpat  Med.  aliorumque  meliorum 
Codd,  est  lectio  ab  Heinsio  revocata. 
Vulgo  intonat.  Cf.  Ovid.  Met.  XII, 
51.  qualem  quum  luppiter  atras  Incre- 
puit  nubes  ,  extrema  tonitrua  rcddunt  ; 
id.  Fast.  II,  501.  Quum  subito  moiu 
nubes  crepuere  sinistrae  aliosque  locos 
a  Burm.  laudatos  et  inf.  IX,  504.  — 
528.  Arma  in  coelo  visa  etiam  alibi 
inter  prodigia  sunt.  Cf.  Geo.  I,  474. 
Tib.  II,  5,  73.  Liv.  XXII,  1.  Flin. 
IT,  58.  etc.  Heins.  abesse  malit  Prae- 
pos.  /«,  quac  sanc  desideratur  in 
Med.  a  m.  pr.  et  Gud.  Sed  apte 
Wagn.  confert  XI,  225.  Hos  inter 
motus  medio  in  flagrante  inmuUu  et 
III,  646.  Dum  vitam  in  silvis  inter 
deserta  ferarum  Lustra  tralto.  —  529. 
Per  sudum,  ut  ap.  Val.  Fl.  II,  115. 
Peerlk.,  quum  iam  praecesserint  verba 
coelo  aperto  et  coeli  in  regione  serena, 
coni.  per  subitum,  quod  etiam  Silium 
hic  legisse  putat  XV,  138.  sic  scri- 
bentem :  £cce  -  -  ferri  inter  nubila 
visus  Anguis  -  •  et  vaga  late  Per  snbi" 
tum  moto  strepuere  tonitrua  mundo.  — 
vident  tonare,  ut  sup.  v.  361.  vide- 
hant  nmgire,  ubi  vid.  adnott.  —  ,^p  u  Is  a, 
impulsa,  allisa  sibi  invicem ;  tonare 
pro  siraplici  sonarc."  Haec  Heyn. ; 
vid.  tamen  supra  ad  v.  239.  et  VI, 
515.  —  530.  Obstupuere  animis. 
Vid.  ad  II,  386.  —  alii  pro  cetcri. 
Vid.  ad  V,  836.  —  531.  „et  agnovit 
divae  pr  omis  s  a  parentis  et  v. 
534.  IIoc  signum  cett.  Bene  Servius: 


„  i,yMTa  ro  ano/iMiniyov  intelligimus 
Venerem  ei  promisisse.""  Clarior  rcs 
ap.  Homerum  II.  XVIII,  189."//.  — 
532.  In  verbis  ne  vero  -  -  ne  quaere 
profecto  et  librarii  et  editores  qui- 
dam  haescrunt.  Nam  in  aliquot  Codd. 
Pier.  Ne  qiiaere,  Jwspes,  ne  quaere 
profecto,  et  in  Venet.  Tnni  vero  memo- 
rat :  hospes,  ne  quaere  profecto  legitur; 
Both.  autcm  coni.  Nnnc  vero,  Jiospes 
{ne  q.  p.  Q.  c.  p.  f.)  ego  poscor  cett. 
et  Peerlk.  verba  sic  transponenda  essc 
suspicatur:  Ne  vero,  Jws}ies,  ne  quaere, 
fcrant  qnem  Haec  casum  portenta  :  pro- 
fecto  ego  poscor.  — -  533.  „ego  poscor 
Olympo,  tertio  Casu,  pro  ab  0. ; 
me  Olympus  poscit,  me  vult,  respicit, 
h.  e.  ad  me  ostentum  aeris  spectat; 
nihil  est,  quod  vos  terreamini.  Alio 
modo  diceret  se  posci  Olympo  is,  qui 
in  eum  attollitur,  evehitur,  deus  factus. 
Cf.  Soph.  Oed.  Col.  1542.  w  naidig 
cett."  H.  Cf.  etiam  V,  707.  VII,  272. 
cett.  Peerlk.  tamen ,  ciii  Olympo ,  si 
cum  anteccdentibus  verbis  coniungitur, 
otiosum  videtur,  locum  sic  distingui 
suadet :  poscor :  Olympo  Hoc  signum 
etc,  ut  Olympo  mittere  dicatur,  quem- 
admodum  XII,  245.  alto  dat  signutn 
coelo.  —  537.  De  Particula  Jieu  rai- 
sericordiam  et  tristitiam  in  rebus  alic- 
nis  exprimente  cf.  III,  317.  IX,  485. 
Hor.  Od.  I,  24,  11.  Martial.  I,  4,  3. 
cett.  et  Hand.  Turs.  III.  p.  66.  — 
538  sq.  Heyn.  in  his  veritatem  ct 
fidera  historicam  desiderat,  qUnm 
pugna  non  ad  Tiberim  facta  sit;  sed 
ccrte  in  vicinia  fluvii  pugnac  illae 
fiebant,  quare  etiam  XII,  35  sqq. 
eandcm  sententiam  pocta  repctit. 
Ceterum  Heyn.  cum  h.  1.  conferri 
iubct    Siliura    II,    455    sqq.     Statium 


AENEIDOS  LIB.  Vill. 


153 


Scuta*viriim  galeasqiie  et  fortm  corpora  volves, 
Tliybri  pater!    Poscant  acies,  et  foedcra  riimpaiitl 
Haec  iibi  dicta  dedit,  soJio  se  tollit  ab  alto ; 
Et  primum  llcrculeis  sopitas  ignibus  aras 
Excitat,  licstcrnumque  Larem  parvosque  Penatis 
Laetus  adit;  mactant  lcctas  dc  more  bidentls 


540 


Achill.  I,  84  sqq.  Theb.  II,  460  sq. 
III,  ^IO  sq.  et  Ilor.  Od.  I,  15,  9  sqq. 
Addc  Sil.  I,  53  sq.  IV,  627  sq.  X, 
315  sqq.  alios.  —  snb  undas  -  - 
volves.  Vid.  ad  Geo.  II,  129.  —  V. 
539.  legitiir  iam  supra  T,  101. —  540. 
,,Pos  cant  acies  cctt.  quasi:  eant 
nuuc  et  liagitcnt  helhim."  Scrv.  Cf. 
sup.  VII,  317.  —  542.  Ilerculeis 
sopitas  if/nihtis  aras  Kxcitat, 
i.  e.  igncs  sopilos  in  ara  Herculis; 
if/nibus,  quia  arae  habent  sopitosignes. 
Cf.  supra  Y.  475.  et  Ovid.  Met.  VlII, 
941  sq.  Heynius  haeret  in  Herculeis 
ifjnibus ,  quum  de  sacro  Penatibus  in 
domus  penetralibus  facto  serrao  sit, 
Herculis  autem  ara  ante  ui-bem  in 
luco  fuerit;  quare  suspicatur,  aut  aram 
Penatium  ornari  hoc  epitheto  respectu 
Herculis,  qui  olim  ad  candem  aram 
sacra  fecisse  putandus  sit  (colL  v. 
362  sqq.) ,  aut  more  religioso  igncm 
ex  sacro  hesternoHercuh's.  (v.  102  sqq.) 
servatum  et  in  focum  domesticum  re- 
positum,  aut  denique  Herculem  Evan- 
dro  Penatium  loco  Geniumque  s.  La- 
rem  domesticum  fuisse;  pi-acterea  vero 
etiara  coniccturam  proponit  parum  fe- 
licem  Ilerceis  ic/nibus,  ut  sermo  sit  de 
ara  lovis  Hercei,  'Eoy.iiov  (vid.  ad  II, 
512.);  quae  quomodo  Wakefieldo  pla- 
cere  potuerit,  equidem  non  intelligo. 
Immo  ex  variis  sententiis  ab  Heynio 
propositis  nunc  cum  lahnio  et  Siipflio 
alteram  unice  veram  duco.  Herculei 
enim  ignes ,  qui  nunc  resuscitantur, 
nulli  possunt  esse  alii,  quam  qui  heri 
in  Herculis  honorem  in  Ara  maxima 
accensi  fuerunt  (cf.  v.  102  sqq.);  hoc 
autem  sacrum  non  ante  urbem  ad 
aram  Herculis,  sed  in  aedibus  Evan- 
dri  instituitur  (quod  v.  467.  cum  v. 
541.  collatus  docet) ,  neque  Herculi, 
sed  diis  domesticis  huius  regis  offer- 
tur;  (juare  nihil  aliud  superest,  nisi 
ut  statuamus,  Evandrura  heri  fiamraas 
prunasque  ab  ara  Herculis  secum  do- 
raum  attulisse  atque  in  aris  domesticis 
reposuissc,  hosque  ignes  sopitos  tan- 
tumque  sub  favilla  gliscentes  nunc  ab 


Aenea  resuscitari,  ut  Lari  Penatibus- 
(jue  sacrificium  fiat.  Wagn.  (qucm 
prius  secutus  sum)  minus  probabiliter 
cogitat  de  sacro  in  ipsa  Ara  maxima 
iterato  et  duplici  quidem,  altero  Her- 
culi  (iterum),  altero  (hac  occasione 
data  etiam)  diis  Evandri  domestieis 
facto ;  cuius  sententiae  certe  in  verbis 
Virgilii  nulla  apparerc  vestigia,  lahn. 
vcrissime  raeraorat.  Ex  his  apparet, 
non  opus  csse  audacissiraa  conicctura 
Ijt  primum  cinerem  et  sojntas  etc, 
quam  Pecrlk.  proposuit,  colh  Aen.  V, 
743.  VIII,  410.  Ovid.  Met.  VIII,  642. 
ct  Stat.  Theb.  I,  512.  —  primum 
respondet  verbis  post  liinc  ad  naves 
graditur  (v.  546.),  neque  opus  est,  ut 
liesternumque  pro  tum  hesternum  posi- 
tura  capiamus.  —  543.  Excitat. 
Sic  Med.  cura  optimis  Codd.  Altera 
lectio  Suscitat,  ab  lahnio  recepta,  fa- 
cile  huc  transferri  potuit  ex  v.  410. 
(et  V,  743.)  Utrumque  autem  voca- 
bulum  aeque  hene,  ut  de  dorraientibus, 
ita  etiam  de  igne  dici,  vere  observat 
Wagn.,  laudato  Heinsio  ad  Ovid.  Fast. 
V,  507.  —  Pro  hesterno  Lare  phi- 
rcs  Codd.  externum  inferunt  errore 
nec  miro  neque  insolito  ;  quare  non 
erat,  cur  haeclectio  Heynio  (etVossio 
L  1.  p.  226.)  tantopere  arrideret,  ex- 
ternum  Larem  per  ^imov  interpretanti. 
Lar  hesternus  {der  Lar  von  yesieru 
her)  signiticat:  qucm  heri  iam  adie- 
rat,  cui  pridie  iam  sacrificaverat  (cf. 
Schirach.  p.  593.) ;  quod  bene  re- 
spondet  antecedentibus  sopitas  aras 
excitat;  vel  etiam  (quae  lahnii  est 
sententia) :  qui  Aenea  ab  hesterno  die, 
quo  primura  Evandri  doraum  subierat, 
notus  et  quasi  famih*aris  factus  est; 
coniungenda  enim  esse  hesternum  La- 
reni  adit,  non:  Excitat  hesternum  La- 
rem,  quod  ordo  verborum  non  patitur, 
Heyn.  iam  docuit.  Peerlk.  etiam  hunc 
versum  audacissiraavexavit  coniectura 
Arcadiu/ngne  Larem  etc.  —  ,,parvos 
Penatis  Evandri,  ^arva  sigilla,  ut 
hurailem  casam  decebat.  —  544.  adit, 
precando,  nQoatQ/eiai.^'  H.    Verbum 


154 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Euandrus  ■pariter,  parlter  Trolana  iuventus. 
Post  hlnc  ad  navls  gradltur,  soclosque  revislt; 
Quorum  de  numero,  qiii  sese  in  bella  sequantur, 
Praestantis  virtute  legit;  pars  cetera  prona 
Fertur  aqua,  segnisque  secundo  defluit  amni, 
Nuntia  ventura  Ascanio  rerumque  patrisque. 
Dantur  equi  Teucris  Tyrrliena  petentibus  arva; 
Ducunt  exsortem  Aeneae,  quem  fulva  leonis 
Pellis  oblt  totum,  praefulgens  unguibus  aureis. 

Fama  volat  parvam  subito  vulgata  per  urbem, 
Ocius  ire  equites  Tyrrheni  ad  htora  regis. 
Vota  metu  duphcant  matres,  propiusque  periclo 


545 


550 


555 


proprium  hac  de  re.  Cf.  Cic.  Phil. 
XIV,  1,  2.  adire  ad  aras ;  N.  D.  I, 
27,  77.  deos  ipsos  adire ;  de  Legg.  II, 
10,  24.  adire  ad  deos ;  Lucr.  V,  1228. 
divum  pacem  votis  adit ;  Prop.  III,  20, 
18.  Coyor  et  undisonos  nunc  prece 
adire  deos ;  Tib.  I,  2,  81.  Num  feror 
incestus  sedes  adiisse  deorion  all.  — 
mactant  Heius.  ex  Med.  et  Zulich. 
restituit;  ceteri  Codd.,  Serv.,  Macrob. 
III,  5.  et  Arus.  Mess.  p.  247.  mactat^ 
quod  lahn.  revocavit,  Wagn.  autem 
antecedenti  adit  accommodatum  esse 
censet,  Pluralem  iam  propterea  prae- 
stare  memorans,  quod  hoc  sacrificium 
vel  maxime  ad  Troianos  pertineat, 
ita  ut  poetam  una  cogitatione  com- 
plecti  voluisse  Evandrum  Troianos- 
que  sit  verisimilius;  Singularis  enim 
significaret,  Evandrum  et  Troianos 
singuhitim,  suo  quemque  loco,  oves 
mactasse.  Ceterum  vid.  IV,  57.,  ubi 
eadem  verba  iam  legimus ,  coll.  V, 
96.  VII,  93.  et  XII,  170.  —  545.  p  a- 
r  it  e r,  p  arite r,  a^ua  ,utr,  cc\ua  J f . 
Cf.  inf.  X,  756.  Ovid.  Met.  VIII,  324. 
XII,  36.  Her.  XVIII,  213.  Trist.  IV, 
1 ,  13.  Claud.  X,  331,  (ubi  diligimns 
pariter,  pariterque  timemus.')  Piin.  Ep. 
VIII,  23.  extr.  et  Walch.  ad  Tac. 
Agr.  14.  —  546.  ,,Amne  adverso  a 
littorc  Laurentino  Pallaiitium  navi 
advenerat  Aeneas  (sup.  v.  90.);  nunc 
eanavi  partem  sociorum  ad  Ascanium 
et  castraredire  iubet;  altera  partesibi 
adiuncta  et  Arcadibus  comitibus,  terra 
per  Etruriam  Cacre  et  ad  Tarchon- 
tem  proficiscitur.  —  547.  qui  sese 
in  hello  sequatur.  Paullo  obscu- 
rior  sententia;  nam  ad  bellum  non 
proficiscitur  Aeneas,  sed  ad  auxilia  et 
societatejn    Caeretanorum    petendam. 


Dicendum  haud  dubie,  poetam  decla- 
rare  voluisse  viros  delectos  ad  casum 
belli  s.  pugnae,  ut  Aeneae  latus  te- 
gerent  in  discrimine  belli,  [si  forte 
sit  pugnandum] ,  sicut  etiam  infra 
iterum  v.  606.     Cf.    X,  260  sqq."  //. 

—  bA^d.  s egnis,  otiosa,  quia  secundo 
flumine  defluentibus  non  opus  est 
remigatione.  Aliter  supra  v.  94.,  ubi 
adverso  flumine  navigantes  remicjio 
noctem  diemque  fatigani.  —  550.  „As- 
canio.  Remanserat  is  apud  Troianos 
in  castris  sub  Tiberis  ostia.  Cf.  sup. 
Vn,  158  sq.  De  eorum  autem  adventu 
in  castris  nihil  amplius  memoravit 
poeta.  Cf.  ad  X,  .238."  H.  —  551. 
petentibus  non  opus  esse  ut  pro 
pefituris  positum  accipiamus,  quum 
iam  mente  animoque  petant  Teucri, 
vere  adnotat  Wagn.  Qu.  Virg.  XXIX, 
2.  Vid.  tamen  ad  II,  111.  et  VI,  392. 

—  552.  exs ortem.  Sensus  est:  Ae- 
neae  adducunt  equum ,  non  sortito, 
sed  delectum  sine  sorte,  ideoque  prae- 
cipuum,  insignem.  Vid.  etiam  V,  534. 

—  555.  ad  litor a  regis.  Non  du- 
bitavimus  hanc  difficiliorem  lectionem, 
quam  praebent  Med.  Rom.  (cui  Heyn. 
falso  tribuit  altcram  scripturam)  IV. 
Pariss.  alii,  pro  vulg.  ad  limina  cum 
AVagn.  restituere,  quum  constet,  haec 
duo  vocc.  saepe  a  librariis  confundi 
(cf.  Pier.  ad  Aen.  II,  321.  Heinsius 
ad  Sil.  VII,  417.  et  ad  Ovid.  Mct. 
XIII,  628.  Drak.  ad  SiL  III,  4.  alii); 
Tyrrhenum  autem  regem  vere  in  li- 
tore  castra  classemque  habere,  v.  497. 
doceat.  —  556.  voia  duplicant, 
duplicia  faciunt,  i.  e.  solito  maiora  vo- 
vent,  (pium  filios  in  bellum  proficisci 
videaut.  Verba  Vota  metii  duplicant  ma- 
tres  citat  Schol,  Horat.  Od.  J,  1,  25,  — 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 

It  tiuior,  ct  maior  Martis  iaiu  apparet  imago. 
Timi  pater  Eiianclrus  dextram  complexu.s  euntis 
Haeret,  inexpletus  lacrimans,  ac  talia  fatur: 
O  milii  praeteritos  referat  si  luppiter  annos, 
(Qiialis  eram,  cum  primam  aciem  Praeneste  sub  ipsa 
Stravi  scutorumquc  inccndi  victor  acervos, 


155 


560 


propins  periclo  It  timor  Wagn. 
putat  poetice  positum  csse  pro  timor 
est  propior  periculo  ,  i.  e.  non  abcst 

I  longe  a  pcriculo;  ,,non  iam  mctuunt 
solum     periculum ,     scd    propinquum 

'  etiam  et  instans  vidcnt,"  coll.  Liv. 
I,  25,  13.  prope  metnm  res  fuerat. 
Simplicior  autem  est  Siipflii  explica- 
tio :  nncl  naher  der  Gefalir  f/eht  clie 
J3csorgniss ,  i.  e.  cUe  Besorgniss  malt 
sicli  die  ferne  Gefahr  als  eine  nahe, 
quam  praefero  Peerlkampianae:  in 
periculo  (ubi  ipsura  periculum  adest) 
timor  it  propius,  propius  accedit, 
magis  cas  sollicitat.  ISon  enim  tam 
ambigue  scripsisset  Virgilius,  si  peri- 
culo  sextum  Casum,  pro  /n  periculo 
positum,  liaberi  voluissct.  Wagnero 
teste  h.  1.  expedire  conatus  est  Waar- 
denburg.  Opuscc.  p.  172.  et  conie- 
cturis  satis  infelicibus  vexavit  Witho- 
fius  Krit.  Anmerhk.  Fasc.  IV.  p.  29. 
— -  557.  maior  Martis  iam.  appa- 
ret  imayo,  terribilior  fit  cogitatio 
Martis  s.  bclli  proxime  instantis.  — 
558.^  dextram  complexus  haeret 
Vid.  supra  ad  v.  124.  —  enniis,  scil. 
filii  (supi-a  V.  515.  comraemorati), 
quod  ex  antecedente  voc.  pater  facile 
potest  intelligi.  Vid.  supra  ad  VI, 
734. —  559.inexpletiis  lacrimans. 
Sic  plurimi  Codd.,  eandemque  lectio- 
ncm  etiam  agnoscit  Scrvius,  qui  me- 
morat,  multos  iungerc  Haeret  inex- 
pletns,  alios  autem  (ut  ipse  Med.)  le- 
gere  inexpletus  lacrimis;  quare  Wa- 
gnerum  secuti  non  dubitavimus  vul- 
gatum  inexpletum  lacrimans ,  in  quo 
nerao  librariorum  facile  ofi^endisset 
(cf.  adnott.  ad  VII,  399.),  cum  diffi^ 
ciliore  illa  lectione  permutare ,  quam 
plane  Virgilianam  esse  Vir  doct.  his 
locis  collatis  coraprobat,  in  quibus 
omnibus  Adiectiva  pro  Adverbiis 
Participiis  adiiciuntur:  Geo.  I,  163. 
320.  II,  377.  III,  28.  70.  350.  IV,  19. 
370.  Aen.  III,  70.  V,  764.  (ubi  Co- 
pula  non  coniungit  verba  creher  et 
adspirans,  sed  totum  versum  superiori 
adnectit)   XI,  832.   XII,  457.    et  aliis 


quibusdam,  cjuos  cquidem  huc  non 
traxerim.  Adde  potius  Acn.  VIII, 
299.  XI,  755.  ct  similes  locos.  Cf. 
etiam  adnott.  ad  ]].  ]].  (imprimis  ad 
Geo.  III,  28.  et  IV,  370.)  Bentl.  ct 
Orell.  ad  Hor.  Sat.  I,  7,  28.  Bach.  ad 
Ovid.  Met.  XV,  264.  Kritz.  ad  Sail. 
lug.  31,  2.  lahn.  ad  Geo.  I,  320.  p. 
394.  ed.  II.  Grotef.  Gr.  Lat.  §.  134, 
4.  alii.  —  Vss.  560  sqq.  ex  pluribus 
Horaeri  ]ocis  I].  VIII,  132  sqq.  XI, 
669  sqq.  XXIII,  629  sqq.  Od.  XIV, 
468  sqq.  et  XXIV,  375  sqq.  adum- 
bratos  esse,  adnotat  Heyn.  Cf.  etiam 
simiiis  locus  V,  397.  et  Val.  Fl.  I, 
336  sqq.  —  De  Particula  optativa  si, 
aut  simpliciter  usurpata  (ut  VI,  187. 
et  883.),  aut  cum  Intericctione  o  con- 
iuncta  (ut  VI,  194.  et  XI,  415.  Pers. 
II,  9  sqq.  a].),  cf.  Ruddim.  11.  p. 
313  sq.  et  Pvamsh.  §.  193.  not.  6.  p. 
877.  —  561.  „Ut  sim  taiis,  qucdis 
eram  cett.  iHi^  log  rj^coo/^ut  Iliad.  VII, 
157.  XI,  669."  ZT.  —  Fraeneste 
sicb  ipsa.  Sic  supra  VII,  682.  alta 
et  luven.  III,  190.  gelida  Fraenesle ; 
contra  Aen.  VII,  682.  {altum  Frae- 
neste)  Hor.  Od.  III,  4,  23.  Si].  It. 
IX,  404.  et  a]ibi  non  genus  nominum 
urbium,  sed  genus  terminationis  spe- 
ctatur.  Cf.  Ruddim.  I.  p.  115.  not. 
38.  et  Schneider.  Gr.  Lat.  II,  1.  p. 
220.  Cctcrura  PeerlJv.  non  minus  in 
prima  acie,  quam  in  oraisso  Genitivo 
Obiecti  ct  in  adiecto  Pron.  ipsa  hae- 
rens,  parum  probabiJiter  coni.  Qnalis 
Fraenestincim  aciem  Fraenesie  suh  ipsa  ; 
nam  quum  primam  aciem  stravi  posi- 
tum  est  pro :  quum  priraura  {zum 
ersten  Male)  aciem  stravi,  primara  vi- 
ctoriam  reportavi,  Genitivus  autem 
facile  potest  ex  verlais  Fraeneste  suh 
ipsa  suppleri,  et  ipsa  additura  ea  ipsa 
de  causa,  quia  iile  Genitivus  oraissus 
est:  quura  sub  ipsius  urbis  moenibus 
cives  eius  devici.  —  562.  ,,Hoc  traxit 
de  liistoria.  Tarquinius  enira  Priscus 
victis  Sabinis  iu  lionorem  Vulcani 
eorum  arma  succendit,  quem  postea 
secuti    sunt  ceteri."    Haec  Serv,     Cf. 


156 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Et  reoem  hac  Erilum  dextra  sub  Tartara  misi! 
isascenti  cui  tris  ammas  reroma  mater  — 
Horrendum  dictu !  —  dederat,  terna  arma  movenda ; 
Ter  leto  sternendus  erat;  cui  tunc  tanien  omnis 
Abstulit  haec  animas  dextra,  et  totidem  exuit  armis. 
Non  ego  nunc  dulci  amplexu  divellerer  usquam 
Nate,  tuo;  neque  finitimo  Mezentius  umquam 
Huic  capiti  insultans  tot  ferro  saeva  dedisset 
Funera,  tam  multis  viduasset  civibus  urbem. 
At  vos,  o  superi,  et  divum  tu  maxime  rector 


56t 


570 


etiam  Liv.  I,  37.  Elor.  IV,  12,  9.  ct 
riut.  Mar.  32.  —  563.  Erilum.  Viilgo 
Herihm ;  scd  optimi  antiquissimique 
(yodd.  adspirationem  non  aguoscunt, 
quam  propterea  cum  Wagu.  omisimns. 
Hunc  monstrosum  Praenestinorum 
regem,  tergemina  vita  a  matre  dona- 
tuni,  nemo  praeter  Virgilium  comme- 
morat.  —  564.  Feronia.-  Vid.  ad 
VII,  800.  —  tres  animas  (vitas), 
ut,  una  anima  letali  vulnere  amissa, 
duae  superessent.  —  565.  ^,terna 
arma  movenda,  ut  ter  reviviscens 
fer  rebellaret,  ideoque  ter  esset  vin- 
eendus ;  nam  mox :  iotidem  exuit  arviis, 
ter  spoliavit  victum."  H.  Haec  ipsa 
autem  v.  567.  verba  docent,  errare 
Peerlkampium,  qui  locum  sic  distingui 
suadeat:  —  dederai:  terna  arma  nio- 
venda,  Ter  leto  etc,  ut  sensus  sit :  ter 
arma  contra  eum  movere  debui,  ter 
leto  erat  sternendus.  Quamquam  quid 
loquor?  siquidem  v.  367.  Peerlk.  iu- 
dice  ipse  est  spuriusl  —  566.  Zeifo 
Wagn.  recte  pro  tertio  liabet  Casu, 
coll.  XII,  464.  neque  aversos  dignaiur 
siernere  nwrti,  quasi  ad  mortem.  Vid. 
etiam  adnott,  ad  Geo.  IV,  432.  et 
Aen.  IX,  433.  Non  tamen  adsentior 
Viro  doct.  etiam  Aen.  IV,  527.  huc 
trahenti ,  ad  quem  locum  vid.  adnott. 
—  iunc.  AVagn.  ex  cditt.  antiquiori- 
bus  recepit  tmn ;  coll.  Qu.  sua  Virg. 
XXV,  5.  a.  Sed  diversorum  temporum 
oppositio  requirit  emphaticam  Parti- 
culae  formam.  Vid.  ad  Ecl.  III,  10. — 
567.  cui  -  -  ah stulit  -  -  et  (q u e m) 
exnit.  Vid.  adnott.  ad  Ecl.  VIII,  3. 
Geo.  II,  375.  in,  283.  etc.  Peerlk,, 
verba  totidem  exuit  armis  ridicula  cen- 
sens,  quum  non  tria  corpora  habuerit 
Ei"ilus,  sed  tres  animas,  animae  autem 
arriia  non  gerant,  non  solum  hunc 
totum  vcrsum,   scd  cum  eo  etiam  al- 


terum  antecedentis  hemistichium  spu- 
rium  liabet.  Sed  invitis  omnibus 
Codd.talis  medicina  violentior;  quam- 
vis  uon  negem,  Virgiliuni  hic  iiou 
satis  clarc  cogitasse,  quae  conscripserit, 
et  animarum  corporumque  notionem 
confudisse  videi*i.  —  569.  Jinitimo 
difficilior  est  optimorum  Codd.  lectio, 
quam  cum  Ru.hk.  et  Wagn.  revocavi- 
mus.  Vulgo,  pessimo  sono,  Ji)iitimus 
Mezentius  usquam,  cuilectionipauci 
modo  Codd.  minoris  pretii  favcnt. 
Finitimo  Jniic  capiti  poetice  pro  mihi 
finitimo  dictum  (noli  enim  cum  Burm. 
coniungere  finitimo  ferro,  i.  e.  bello); 
coput  autem  saepe  pro  ipso  homine 
dici,  iam  ad  IV,  613.  vidiraus.  Locis 
ibi  laudatis  adde  Val.  F].  I,  203.  Tu 
tanium  non  indi(/naniibus  undis  Hoc 
caput  accipias ;  et  ibid.  v.  267.  Jloc 
superi,  servate  copuf.  —  Haec  autem 
emendatio  flagitat  etiam  hanc  alteram, 
ut  usquam,  quod  et  ipsum  paucissimi 
libri  suppeditant,  ex  optimis  plurimis- 
que  Codd.  in  umquam  mutemus,  quod, 
a  Ruhk.  neglectum ,  Wagn.  demum 
fccit.  racillimo  autem  negotio  usquam 
aut  ex  antecedente  syilaba  oriri ,  aul 
cx  versu  superiore  rcpeti  poluisse, 
quisque  videt.  Peerik.  locum  corru- 
ptum  censet,  nihil  tamen  se  invcnissc 
confitetur,  quo  sanari  posset.  —  570. 
Huic  capiti,  mihi.  Vid.  ad  II, 
292.    coll.    adnot,    illa    ad    IV,    613 

—  insultans.  Vid,  Burm.  ad  Suet. 
Caes.  22.  —  571.  Funera,  caedes. 
Vid.  ad  Geo.  III,  263.  ct  Aen.  II, 
539.  —  urhe m,  Agyllam,  urbcm  suam, 
unde   hoc    ipso  tcmpore  eiectus  erat. 

—  572.  ,,IIabcnt  hae  preccs  tanto 
plus  suavitatis,  (luod  tamquam  prae- 
sensionc  aliqua  tacita  imminentis  filio 
fati  factae  videntur.  Nam  interimitur 
Pallas  X,   508."  H.     Cf.   autem   cum 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


157 


Iiippiter,  Arcaclii,  qiiaoso,  miscrcscite  regis, 
Kt  patrias  aiulite  preccs:  Si  numiiia  vestra 
Incolumem  Pallanta  milii,  si  iiita  rcservant, 
Si  visuriis  eum  vivp  ct  vcnturus  in  unum: 
Vitam  oro;  patior  C|uemvis  durare  laborem; 
Sin  ji.liqucm  infandum  casum,  Fortuna,  minaris: 
Nunc,  nunc  o  liceat  crudelcm  abrumpere  vitam, 
Dum  curac  ambiguae,  dum  spes  incerta  futuri, 
Dum  te,  carc  pucr,  mea  sola  et  scra  voluptas, 
Complexu  teneo;  gravior  neu  nuntius  auris 


575 


580 


toto  h.  1.  imitatiouem  Val.  Flsico.  I, 
323  sqq.  —  v  iduas  s et,  orbassct, 
privasset.  Cf.  llor.  Od.  II,  29,  8. 
Et  foliis  viduanttir  orni.  Sen.  Hippol. 
866.  Ense  viduare  dexteram  cett.,  et, 
quem  iara  Wagu.  laudat,  Cortius  ad 
Lucan.ll,  441.  —  573.  miserescite 
rec/is.  Ad  Virgilii  excmplum  dixisse 
Stat.  Tlieb.  I,  282.  cjeneris  miserescere 
tui,  docet  Scholiastes  Barth. —  576. 
,,v enturus  in  iinum,  iterum  eum 
revisurus  et  conveuturus."//.  In  unum 
convenire  {tlg  tV  tQ/tGd-cf.i)  legitur  e. 
g.  ap.  Sall.  lug.  11,  2.  Sic  alibi  in 
unum  conducere ,  contrahere ,  conferre 
cett.,  iu  quibus  locutiouibus  omnibus 
unum  esse  Substautivum  neutrius  ge- 
neris,  nou  ellipsin  voc.  locum  statuen- 
dam,  verissime  docet  Kritz.  ad  Sall. 
Cat.  17,  2.  —  577.  patior.  Recte 
mihi  videtur  Wagn.  hanc  optimorum 
Codd.  et  Arusiani  p.  254.  Lindem. 
lectionem  revocasse,  quam  sic  expli- 
cat:  ,,Vitam  oro,  et  quamvis  molestam 
(ob  senectutem)  sustineo ,"  Servium 
secutus,  qui,  eadem  ratione  locum  in- 
telligens,  coufertillud  Tcreut.  Phorm. 
IV,  1,  9.  Senectus  ipsa  morbus  csf. 
Vnlgatum  patiar  idem  Vir  doct.  ab 
iis  substitutum  censet,  quibus  Evan- 
der  nullis  tum  premi  laboribus  vide- 
retur.  lahn.  tameu  (ad  Aen.  V,  347.), 
cni  hic  Evandri  voluutas  et  consiliura 
coraraemorandum  videtur,  in  qua  re 
aut  Coniuuctivo  aut  Futuro  opus  sit, 
vulgatam  tuetur.  —  durare  laho- 
rem,  perferre,  sustiuere.  Cf.  Hor.  Od. 

1,  14,  7.  vix  durare  carinae  Possunt 
imperiosius   Aequor    et   Stat.    Silv.    V, 

2,  153.  dnrahis  quascunque  vias.  — 
578.  aliquem  infanchnn  casum, 
per  euphemismum  pro  :  mortem,  cae- 
dem  filii.  —  579.  Vulgo  editur  Nunc, 
0  nunc,  cui  tamen  lectioni  paiici  raodo 


Codd.  opitulantur;  ceteri  omnes,  etiam 
recens  colJati,  Nunc,  nunco,  quod  cum 
AA"agn.  rcstituimus,  qui,  Hcrmannum 
laudans,  Elcm.  Doctr.  Metr.  p.  342  sq. 
de  arsi  iu  ultima  sede  versus  heroici 
geminata  agentem.  adnotat,  haud  raro 
versus  ita  pronuntiaudos  essc,  ut 
thesis  quoque  arsis  vim  accipiat,  v. 
c.  supra  V.  572.  clt  vos,  infra  v.  581. 
diim  te  cett.  Addo  ex  multis,  quae 
hic  afferre  poteram,  exemplis:  1,331. 
369.  666.  735.  II,  180.  559.  726.  775. 
III,  156.  IV,  272.  614.  V,  622.  701. 
721.  VI,  531.  555.  841.  866.  VII,  3. 
82.  440.  646.;  qui  taraen  oraues  loci 
me  non  movissent,  ut  Waguerum  se- 
querer,  nisi  omues  fere  Codd.  in  re- 
cepta    lcctioue     cousentire    vidissem. 

—  ,,cruclelem  [sciL  morte  tua  fu- 
turam]  vitam,  raiseram;  quae  euim 
miserum  reddunt  aliquem,  a  crudeli 
ac  saeva  raente,  quae  nec  miseratur 
alterius,  proficisci  videntur."  H.  Cf. 
II,  368.  IX,  497.  Val.  Fl.  IV,  459. 
victu  crudelis  egestas  etc.  Non  igitur 
opus  est  Peerlkampii  coniectura  liceat, 
crudelis ,  rumpere  vitam.  —  abrum- 
pere  vitam  redit  iufra  XI,  479.,  ut 
supra  IV,  631.  abrumpere  lucem,  ubi 
vid.  aduott.  Cf.  etiam  Silius  II,  597. 
ahrumpere  vitnm  Ocius  attoniti  quae- 
runt,    et  Drakenb.    ad  eiusd.  VII,  33. 

—  580.  curae  ambiguae,  dum  iu-^ 
certum  est,  curae  iustae  an  vanae 
sint.  —  581.  mea  sola  et  sera  vo- 
luptas.  Hoc  ordine  verba  exhibent 
Codd.  praestantiores  omnes,  quos  cum 
Wagn.  secutus  sum;  vulgo  mea  sera 
et  sola.  —  „sera;  ergo  erat  rriXvys- 
rog ,  \^6ilnyoi/og] ,  iu  senectute  patris 
natus."  H.  Cf.  iufra  XII,  57  sqq.  — 
582.  Complexu.  Med.  a  m.  sec. 
Rom.  Vat.  aliique  non  minus  bene 
CompJexus ,   quod   recepit  lahn.  atque 


158 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


Vulneret.     Haec  genitor  digressu  dicta  supremo 
Fundebat:  famuli  collapsum  in  tecta  ferebant. 

lamque  adeo  exierat  portis  equitatus  apertis, 
Aeneas  inter  primos  et  fidus  Achates, 
Inde  alii  Troiae  proceres;  ipse  agmirie  Pallas 
In  medio,  chlamjde  et  pictis  conspectus  in  armis 
Quahs  ubi  Oceani  perfusus  liucifer  unda, 


585 


etiam  Wagn.  praefert,  cui  complexu 
orDatius  videtur  pro  Isimplicitate  tanti 
ai^ectus.  Sed  licet  illud  sit  usitatius 
(cf.  Ovid.  Am.  I,  13,  39.  III,  11,  12. 
lustin.  XXIII ,  2.  etc),  non  tamen 
video,  qui  singularis  ornatus  insit 
formulae  dicendi  alirjuem  complexu 
tenere,  quare  in  re  dubia  plurimis  et 
optimis  Codd.  obtemperandum  esse 
putavi,  Cf.  Burm.  ad  Petron.  86.  idem- 
que  ad  Val.  Fl.  I,  214.  Gossr.  me- 
cum  Complexu ,  Siipil.  cum  Wagn. 
Complexus  edidit.  In  seqq.  Wagn.  pro 
Yulg.  ne  (quod  etiam  Nonius  p.  315. 
exhibet)  edidit  neii  ^  quod  Med.  ap. 
Foggin.  "et  Gud.  a  m.  sec.  exhibent, 
ut  iungantur  haec:  o  Uceat  —  neu 
vulneret,  ea  ratione  dicta,  de  qua  egi- 
mus  ad  Geo.  II,  37.  Ad  quam  mu- 
tationem  comprobandam  Vir  doct. 
haec  adscripsit:  ,,Languida  et  ehimbis 
facta  est  praeclara  Evandri  oratio  neu 
in  ne  mutato,  quippe  primario  aliquo, 
non  seciindario  et  suspenso  enuntiato 
claudenda.  -  -  -  Et  quum  his  dictis 
Evander  corruisse  narretur,  consen- 
taneum  est  ita  locutum  esse,  ut  oratio 
sub  finem  maxime  efferbuerit,  non 
autem  remissior  facta  sit  etc."  Quac 
quum  mihi  verissime  monita  videren- 
tur ,  mutatio  autem  sequente  voce 
nuntius  fere  nulla  sit,  hic,  vel  invitis 
phirimis  libris ,  Vv^agneri  rationem 
sequi  non  dubitavi ;  quam  etiam 
rae  posteriores  editores  omnes  am- 
plexi  snnt.  Markland.  ad  Stat.  Silv. 
V,    2,    88.    coni.    -    -    teneo ,    nec    - 

-  vulneret,  quod  Peerlk.  probat.  — 
583.  Vulneret,  laedat,  dolore  affi- 
ciat.  Cf.  Cic.  Cat.  I,  4,  9.  et  7,  17. 
Ovid.  Hcr.  XIX,  105.  ex  Pont.  II, 
7,  41.  Liv.  XXXIV,  7,  7.  al.  —  d i- 
ffressu,  in  digrcssu,  quum  digrede- 
retur ,  ut  X,  445.  ahscessu  et  similia. 

—  585.  lamque  adeo.  Vid.  ad  II, 
567.  ct  IV,  533.  —  587.  ipse  Pal- 
las,  ad  qucm  antccedentia  nos  im- 
primis   attentos    fecerunt.     Cf.    etiam 


adnott.  ad  Geo.  IV,  464.  —  588. 
Markland.  ad  Stat.  Silv.  V,  1,  245, 
coni.  It  medio ,  ut  vitetur  repetitio 
Praepositionis  in ;  quae  hio,  quum 
varia  significatione  iteretur,  non  magis 
otfendere    potcst,    quam    v.    c.    supra 

VI,  404.  Ad  genitorem  imas  Erehi  de- 
scendit  ad  umhras,  ubi  ad  umbras  nihil 
aliud ,  est  quam  in  Orcum.  In  medio 
agmine  legimus  etiam  IX,  728.,  ut 
infra  v.  675.  et  al.  in  wec^eo  absolute; 
de  verbis  autem  in  armis  diximus  ad 
III,  595.  IV,  518.  V,  37.  —  conspe- 
ctus,  i.  e.  conspicuus.  Cf.  adnott. 
ad  III,  275.  et  Geo.  III,  17.  Wagn. 
confert  Liv.  XXI ,  4.  de  Hannibale : 
Vestitus  nihil  inter  aequales  excellens ; 
arma  atque  equi  conspiciehaniur ,  et 
eundem  usum  Participii  conspiciendus 
ap.  Tib.  I,  2,  72.  II,  3,  52.,  laudato 
Gronov.  ad  Liv.  IV,  13,  3.  —  arma 
picta  Heynio  (et  Bachio  ad  Ovid. 
Met.  II,  421.)  sunt  auro  argentoque 
distincta;  quum  vero  et  hic  et  alio 
loco,  ubi  commemorentur,  XII,  281., 
de  Arcadum  armis  sermo  sit,  Servius 
autem  ad  XI,  9S.  memoret,  Bacchy- 
lidem  in  Dithyrambis  referre,  Arcades 
usos  esse  scutis ,  in  quibus  imagines 
deorum  pictae  essent,  Wagn.  ad  1. 
postremo  h  suspicatur,  illud  epitheton 
proprie  intelligendum  essc  de  hoc 
singulari  Arcadicorum  scutorum  ge- 
nere.     Non   tamen    reticendum,  Aen. 

VII,  796.  etinm  picta  scuta  Lahico7um 
et  XI,  660,  picta  arma  Amazomnn 
commemorari.  —  589  sq.  Heyn.  con- 
fert  Iliad.  V,  6  sq.  XXII,  317.  ct 
Apollou.  III,  957  sq,  Adde  Ilom.  II. 
VI,  401.  a/.iyy.iov  doTiQi  -/a^uii  et 
Ilor.  Od.  III,  9,  21.  sidere  pulchrior 
Ille  est.  De  Lucifiro  Solem  praeeunte 
etdiem  agente  vid.  ad  Ecl.  VIII,  17  sqq. 
—  Qualis  uhi.  Vid.  ad  Geo.  I,  303. 
et  infra  v.  622.  Vulgo,  Comraatc  in- 
tcriecto,  Qualis,  uhi.  —  Oceani  per- 
fusus  unda,    ex  Oceano  emergens, 

cx  nolissima  poetarum    fictione.     Cf. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


159 


Quem  Venus  ante  alios  astrorum  diligit  ignis, 
Extulit  os  sacrum  coclo  tencbrasque  resolvit. 
Stant  pavidae  in  muris  matres,  oculisque  sequuntur 
Pulveream  nubem  et  fulgentis  acre  catervas. 
Olli  per  dumos,  qua  proxima  meta  viarum, 
Armati  tendunt;  it  clamor,  et  agmine  facto 
Quadrupedante  putrem  sonitu  quatit  ungula  campum. 
Est  ingens  gclidum  lucus  prope  Caeritis  amnem, 
Eeligione  patrum  late  sacer;  undique  colles 
Incluscre  ca^i  et  nigra  nemus  abiete  cingunt. 


590 


595 


Senec.  Hippol.  749,  Qualis  cst  pruttos 
referens  tenebras  JVunthis  nociis,  motlo 
lotus  undis  Hesperus,  pulsis  iterum 
tenebris  /^ucifer  idem.  —  590.  Quem 
Venus  cett.,  quia  est  stella  Veneris. 

—  591.  „Spiendidas  versus  de  ortu 
in  extrema  coeli  ora,  qua  marc 
ambit.  Gcp.  IV,  232.  Tayqete  simul  os 
terris  ostendit  honestum.''''  H.  —  tene- 
bras  res  olvit,  dissipavit.  Cf.  Ovid. 
Mct.  XIV,  400.  Passaque  erat  nebulas 
ventis  ac  sole  resolvi.  De  Pcrfecto 
tioQiarr/Aog  usurpato  vid.  ad  Geo.  I, 
49.  et  al.  —  592  sqq.  Cf.  Hom.  11. 
III,  154  sqq.  —  593.  pulveream 
nubem.  Vid.  ad  VII,  625.  —  fu  I- 
f/entes  aere  catervas.  Vid.  VII, 
804.  XI,  433.  —  594.  per  dumos, 
per  virgulta,  per  silvas.  Heyu.  con- 
fert  Stat.  Theb.  II,  496  sqq.  Idem 
metam  viarurn  simpl.  pro  via  po- 
sitam  putat;  rectius  autcm  Wagn. 
haec  verba  interpretatur:  ;,qua  bre- 
vissimo  itinere  236i*vcnitur  eo,  quo 
tendunt."  —  595.  Voc.  Armati  ad- 
iectum  esse  ad  illustrandam  agminis 
proficiscentis  spcciem,  idem  Wagn. 
existimat.  Nescio  tamen ,  an  Peerlk. 
rectius  explicet :  arma  in  manibus 
liabcntes,  intenti,  tamquam  hostem  et 
insidias  timerent;  quum  alias  in  iti- 
nere  milites  saepe  sint  negligentiores. 

—  agmine  fact  0.  Vid.  ad  I,  82.  — 

V.  596.  rem  ipso  verborum  sono 
praeclare  exprimens,  qui  paullulum 
mutatus  iteratur  iuf.  XI,  875.,  com- 
positus  cst  ad  Ennii  exemplum,  qui, 
Macrobio  teste  Sat.  VI,  1.  et  3.,  Aim. 

VI.  (p.  66.  Hessel.)  scripsit  totam 
quatit  nngula  terram ,  Ann.  VIII.  (p. 
81.)  stimmo  sonitu  qnatit  ungula  terram, 
et  Ann.  XVII.  (p.  117.)  It  eques^  et 
plausu  cava  concutit  ungula  terram.  — 
Quadrupedante  sonitu,  qui  ex- 
citatur    a    quadrupede    currente.     Cf. 


Silius  XII,  564.  Quadrtipedante  sono 
perculsae  moenia  Romae.  —  putrem 
c  a  mp  ji  m,  pulverulentura,  in  pulvercm 
rcsohitum.  Vid.  ad  Geo.  I,  44.  et 
II,  204.  Apertnm  est,  hunc  locum  ante 
oculos  fuisse  Statio  Silv.  V,  3,  5.5. 
(ubi  vid.  Markl.)  sic  scribenti :  aut 
putri  sonitum  daret  ungula  campo.  — 
qxiatit  campum.  Cf.  infra  XI,  512. 
Lucr.  II,  325  sq.  Et  circum  volitant 
equites,  mediosque  repente  Transmittunt 
valido  qttatientes  impete  campos ;  Si- 
lium  I,  297.  latos  quatit  agmine  cam- 
730s(ibiqueDrak.)a]ios.  —  597 .  p  r  o  p  e 
Ca e r i tis  amne m.  Caerttis  hic  Ge- 
nitivus  videtur  nominis  ipsius  fluvii, 
ab  urbe  Caere  (de  qua  urbe  vid.  ad 
VII,  652.)  appellati  (vid.  Duker.  ad 
Flor.  II,  6,  18.),  quem  Plin.  III,  5,  8. 
Caeretanum  vocat.  Urbis  enim  nomen 
Caere  (non  Caeres  ,  quo  civis  tantum 
urbis  significatur)  Genitivum  vix  aliter 
formare  poterat,  quam  Caeris ;  infra 
autem  X,  183.  Qui  Caervte  domo  ha- 
bemus  Adiectivum  inde  formatum, 
quod  alibi  est  Caey-Uis.  Cf.  Hor.  Ep. 
I,  6,  62.  Liv.  V,  16,  5.  VII,  19,  6. 
XXII,  1,  10.  Val  Max.  I,  1,  10.  et 
6.  5.  Gronov.  Obs.  IV,  19.  p.  744. 
ed.  Lips.  Ruddim.  II.  p.  270.  et 
Schneider.  Gr.  Lat.  II,  1.  p.  446  sq. 
(Gossr.  tamen  hic  et  X,  183.  Geniti- 
vum  et  Ablativum  ipsius  oppidi  no- 
minis  sibi  deprehendere  videtur.)  Ce- 
terum  Heyn.  haec  adnotat:  ,,Fhivius 
estCaeretanus,  oppido  proximus,  nunc 
Vacina  dictus,  ut  Cluverius  docet. 
Situm  autem  locorum  hunc  fere  esse 
puta.  Caere  urbs  in  alto  posita  (sup. 
V.  478.);  prope  urbem  per  agros  de- 
fluit  amnis,  cui  lucusadiacet.  Agrorum 
planitiem  cum  amne  et  luco  undique 
cinqunt  colles  nemorosi ,  abietibus 
consiti." —  599.  colles  cavi,  cavam 
convallem    efficientes.     Cf.    Geo.   II, 


160 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Silvano  fama  est  veteres  sacrasse  Pelasgos, 

Arvorum  pecorisque  deo,  iLicnmqiie  diemque, 

Qui  primi  finis  aliquando  habuere  Latinos. 

Haud  procul  liinc  Tarclio  et  Tjrrheni  tuta  tenebant 

Castra  locis,  celsoque  omnis  de  coUe  videri 

lam  poterat  legio,  et  latis  tendebat  in  arvis. 

Huc  pater  Aeneas  et  bello  lecta  iuventus 

Succedunt,  fessique  et  equos  et  corpora  curant. 


coo 


605 


391.  Pro  cingunt  pauci  Codd.  de- 
terioris  notae  et  Macrob.  III,  3.  cingit, 
quod  non  erat  cur  Wakef.  recipcret. 
Heyn.  coUes  et  nemus  (uominandi  Casu 
positura)  coniungit  ct  per  colles  ne- 
morosos  explicat;  rcctius  autem  lahn. 
et  Wagn.  nevnis  pro  Accusativo  ha- 
bent,  ut  sensus  sit  hic:  Colles  inclu- 
dunt  et  silva  abiegua  cingunt  nemus 
i.  e.  ipsum  illum  lucum,  qui  est  in 
cava  ista  valle  ;  cur  enim  lahn.  haec 
addiderit:  vv.  ahieta  nigra  non  ad 
cingimt^  sed  ad  nemiis  pertinent,"  non 
video.  Nemns  enim  nigra  abiete,  i.  e. 
ex  nigris  abietibus  constans,  in  hoc 
quidem  vcrborum  connexu  (iuxta 
verbum  cingunt)  admodum  ambigue 
dictum  esset;  contra  vero  nihiljmpe- 
dit,  quominus  silvas  abietum  in  colli- 
bus  nemori,  i.  e.  virgultis  et  fruticetis, 
in  valle  oppositas  habeamus.  Cf. 
etiam  Gco.  II,  323.  ibique  adnott. 
De  synaeresi  abjete  vid.  ad  Geo.  I, 
397.  Aen.  I,  73.  al.  —  600.  ,,Pelas- 
g  os ,  Qui  pri  m  i  fi  nes  cett.  Agyl- 
lam  inter  eas  Etruriae  urbes  mcmorat 
Dionys.  I,  20.  III,  58.,  quas  Pelasgi 
potissimum  insederint,  in  quibus  Pe- 
lasgorum  sermo  praevaluerit,  et  quae 
plurimum  Pelasgici  moris  servarint. 
—  601.  Lucum  Silvano  consecrasse 
ferebantur  advenaePclasgi  ct  sollcmnc 
annuum  {diem)  instituisse."  H.  Dc 
SiJvano  vid.  ad  Ecl.  X,  24  ;  qui,  ufc 
hic  y.cti  t'io)(rjv  arvorum  deus  vocatur, 
sic  ap.  Tibull.  I,  1,  14.  et  I,  5,  27. 
deus  agricola.  Cf.  etiam  Vet.  auct.  de 
limit.  p.  294.  ed.  Goes.  Omnis  pos- 
sessio  tres  Sdvanos  habet ;  untis  dicitur 
domesticns^  possessioni  consecratus  ;  «Z- 
ter  dicitur  agrestis  ^  pAstionibus  conse- 
cratus ;  tertius  dicitur  orientalis ,  cui 
est  in  conjinio  lucus  positus.  —  603. 
Tarcho.  Vatic.  aliique  Codd.  ctiam 
liic,  invito  metro,  Tarchon.  Vid.  supra 
ad  V.  506.  Pcerlk.  proptcrea  scriben- 
dum  putat  2'archon  Tyrrhcnus  castra 


tenebat.  —  ,,Non  male,  puto,  quaeras 
cum  Servio :  quomodo  castra  in  tutis 
locis  habere  potueriut,  si  in  valle  ct 
campis  erant,  et  c  collibus  prospici 
et  adiri  poterant."  H.  Sed  verissime 
ad  lianc  quaestionem  respondet  Wagn., 
locis  hic  nihil  aliud  significare  posse, 
quam :  ipsa  natura  s.  ipso  situ  suo, 
ut  castra  ex  parte  ipso  amne  (vid. 
V.  610.)  cincta  et  ita  tutiora  reddita 
intelligenda  sint.  Peerlk.  loca  tuta 
cum  Servio  intelligit  de  locis  altiori- 
bus ,  de  planitie  in  summo  monte, 
coU.  Stat.  Silv.  V,  11,  42.  Bolanus 
tutis  iuga  quaerere  commoda  castris  et 
Thcb.  VII,  440.  Haud  procul  inde 
iugum  tutisque  accommoda  castris  Arva 
notant  etc.  Sed  licet  haec  explicatio 
secundum  Statii  locum  modo  laud. 
cum  latis  arvis  utcunque  conciliari 
possit,  verbis  tamcn  celsoque  omnis  de 
colle  etc.  videtur  adversari,  quae  Peerlk. 
non  debebat  intcrpretari :  legio  se 
praebebat  videndara  de  coUc,  ut  de 
colle  sit  i.  q.  supra  in  colle.  (Vid.  ad 
V.  607.)  —  605.  videri  poterat 
legio,  et  tendeb at,  i.  e.  tendens. 
Vid.  ad  III,  574.  VI,  543.  et  al.  Quare 
inanis  est  Fabri  et  Barthii  (ad  Stat. 
Theb.  X,  877.)  coniectura,  a  Wakef. 
rccepta  atque  etiam  Peerlkampio  pro- 
hatsi,tit  lalis  tendebat.  Vid,  etiam  lahn. 
ad  Geo.  IV,  434.  De  verbo  tendendi 
vid.  ad  II,  29.  —  Legio  autcra  hic 
et  X,  120.  omnino  tautuni  maiorem 
aliquam  militum  copiam  significat.  — 
606.  bello  lecta,  ad  belhim.  Vid. 
supra  V.  547.  —  607.  Succedunt. 
Fccrlk.  sibi  constans  in  cxplicando 
lioc  loco,  ,,Succedijmis ,  inquit,  tumu- 
los,  colles,  ct  omnino  loca  altiora, 
({uam  in  quibus  ipsi  stamus.  Ita  ca- 
stigati  scriptorcs  semper  lociuuntur. 
Vide  exempla  apud  Oudend.  ad  Caes. 
B.  G.  II,  6.  Aeneas  igitur  collem 
succcdit."  Sed  quid  faciet  vcrbis  v. 
609.    7iatum    in    valle  reducta    Ut  -  - 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


161 


At  Venus  aotherlos  inter  dea  candlda  nimbos 
Dona  ferens  aderat;  natumquc  in  vaJle  reducta 
Ut  procul  egelido  secretum  flumlne  vidlt, 
Talibus  afFata  est  dictls,  seque  obtulit  uJtro: 
En  perfecta  mei  promissa  coniugis  arte 
Munera,  ne  mox  aut  Laurentis,  nate,  superbos, 
Aut  acrem  dubites  in  proelia  poscere  Turnum. 
Dixit  et  amplexus  nati  Cytherea  petivit; 
Arma  sub  adversa  posult  radiantia  quercu. 
Ille,  deae  donis  et  tanto  laetus  honore, 


610 


615 


vidit?  quae  autem  de  succedendi  verbo 
memorat,  ea,  tam  in  universum  dis- 
putata,  neutiquam  esse  vera,  non  est 
quod  doceam.  —  corpora  cxirant. 
Vid.  ad  V,  511.  —  ,,Reliqua  poeta 
exsequitur  X,  148  sqq.  —  608.  Haud 
dubie  Maro,  si  carmini  absolvendo 
vitae  usus  contigisset,  melius  hunc 
locum  constituisset.  Arma  coelo  de- 
lapsa  iara  supra,  dum  Evandri  hospi- 
tio  utebatur  Aeneas,  memoraverat,  re 
in  prodigium  versa  v.  524  sqq.  Nunc, 
qiium  inde  profectus  ad  Caere  sub 
arbore  consedisset  Aeneas,  ecce  Venus 
adest  et  arma  apportat.  Cf.  Iliad. 
XVIII,  615  sq.  et  XIX,  3."  H.  — 
De  Part.  At  in  principio  novae  nar- 
rationis  vid.  ad  IV,  1.  —  dea  can- 
dida.  Vid.  ad  Ecl.  II,  46.  Bene  sibi 
opponuntur  dea  candida  et  nimbi  s. 
nubes  obscurae.  • —  610.  Wagn.  ex 
fragm.  Vat.  a  m.  sec,  Kom.  et  Paris. 
8.  recepit  et  gelido ,  hac  adnot.  ad- 
scripta:  ,^egelidus  vox  est,  nisi  fallor, 
ab  epica  poesi  aliena;  et  inter  fluvio- 
rum  epitheta  perpetua  apud  meliores 
quidem  poetas  gelidus  censetur,  non 
egelidus ;  ferrem  hoc,  si  Aeneas  in 
illo  flumine  lavari  narraretur,  quod 
ne  statuamus,  vetat  certe  v.  615.  At, 
quod  est  gravissimum,  idem  fluvius 
modo  dictus  est  gelidus  y.  597."  Sed 
si  Virgilius  vere  scripsisset  et  gelido, 
quod  satis  frigidum  esset  (ut  natum 
procul  (vidit)  et  \it  secretum  vidit), 
unde  tandem  in  omnes  fere  Codd. 
irrepsisset  lectio  egelido ,  in  Montalb. 
etiara  in  gelido?  Quare  equidem  po- 
tius  arbitror,  librarios  quosdam  non 
mimis  quam  Wagn.  haesisse-  in  epi- 
theto  egelidus,  idque  propterea  mu- 
tandura  censuisse.  Fortasse  tamen 
non  haesissetWagn.,  si  non  eosmoda 

VlBGlL.  P.-VBS  III.  ED.  III. 


locos  considerasset,  ubi  egelidus  idem 
fere  est  quod  tepidus,  (minus  gelidus : 
velut  Ovid.  Am.  II,  11,  10.  Cels.  IV, 
18.  extr.    Suet.  Aug.  82.     CatuU.  46. 
1.  al.),  sed  etiam  eos,  ubi,  ut  edurus 
et   similia   (vid.   ad    Geo.   IV,    145.), 
interpretandum  est  per  frigidior  {zieni' 
lich  kalt).  Sic  Auson.  Caes.  21.     Im- 
picjer   egelido   movet    arma  Severus   ab 
Istro,    quem    non   puto    hoc  epitheto 
usurum  fuisse,  nisi  antiquioris  cuiusdam 
poetae  exemplum  ante  oculos  habuis- 
set;    neque   aliter  Plin.  XXXI,  2,  6. 
de  Albula,    quam   Strabo   V.  p.  238. 
Cas.  "AX^ovXa   vdcuci    ipv/oa    vocat: 
Albulae   aquae   egelidae,     sed    Cutiliae 
gelidissimae,  Qui  quidem  loci  me  mo- 
verunt,    ut   non    optimorum    tantum, 
sed    omnium    lere    Codd.    lectionera, 
quamvis  Heynio  quoque  et  Brunckio 
suspectam,  servarem;   qua  in   re  Sii- 
pflium  et  Gossr.  rae  secutos  esse  vi- 
deo.  Peerlk.   coniecit  procul  a  gelido 
-  -  Jlumine.    —    .,secretum    [scil.   a 
sociis,  cmavtv&t]   pro  solum,   in  se- 
creto  loco,  apud  flumen."  H.  —  612. 
Recte   Wagn.    Comma   sustulit  vulgo 
post  En  positum,  quum  sensus  non  sit : 
En,  perfecta  sunt,  sed:  Enmunera, 
Vid.  ad  I,  461.  Heyn.  conferri  iubet 
Hom.  II.  XIX,  10  sq.  —  promissa. 
Vid.  sup.  V.  531.  et  534.  —  617.  ho- 
norem  Heyn.  per  munus,  ytQccg,  inter- 
pretatur,  ut  donis  et  honore  dictum  sit 
pro  donis   honorificis;    rectius  autera 
Wagn.:  „Adiecta  illa:    Expleri  nequit 
cett.    suadent,    ut    honor    de    insigni 
pulchritudine   et  splendore    armorum 
accipiatur."     De     qua     vocis     signif. 
vid.    adnott.    ad  Aen.    I,   591.    coll. 
iis,    quae    ad   Geo.    II,    404.   adscri- 
psimus.    Cf.  etiara  Burra.  ad  Petron. 
Fragrara.  p.  668.  Westerh.  et  Ruhnk, 
U 


162 


P.  VIRGILU  MARONIS 


Expleri  neqiiit  atqiie  oeulos  per  singula  volvit, 
Miraturque  interque  manus  et  brachia  versat 
Terribilem  cristis  galeam  flammasque  vomentem, 
Fatiferumque  ensem,  loricam  ex  aere  rigentem, 
Sanguineam,  ingentem,  qualis  cum  caerula  nubes 
Solis  inardescit  radiis  longeque  refulget; 
Tum  levis  ocreas  electro  auroque  recocto, 
Hastamque,  et  clipei  non  enarrabile  textum. 
Illic  res  Italas  Romanorumque  triumphos, 
Haud  vatum  ignarus  venturique  inscius  ae^vi, 


620 


6  25 


acl  Ter.  Andr.  I,  1,  96.  Peerlk.  coni. 
tanto  laelus  amore.  —  618.  Expleri^ 
satiari,  neqxiity  adspectu,  vel  iuendo, 
quod  supra  v.  265.  et  I,  713.  adiun- 
gitur. —  atgue  volvii^  pro  volvens. 
Vid.  supra  ad  v.  604.  Ceterum  cf.  II, 
570.  Peerlk.  Comma  post  nequit  vult 
deletum,  ut  sensus  sit:  expleri  nequit 
oculos  eosque  per  singula  volvit.  — 
619.  inter  manus,  Vid.  II,  681.  — 
versat.  Cf.  similis  locus  V,  408. 
Wagnero  Virgiliura  imitatus  videtur 
Val.  Fl.  VII,  121  sq.  Tu7U  comitum 
visu  fruiiur  miseranda  suarum  Imple- 
rique  nequit.  —  620.  ^^flammas  vo- 
mentem^  poefcica  imago  splendoris 
eoruscantis,  ex  Iliad.  V,  4'.  /laii  ol 
ix  xoQVifos  re  xal  cionidog  axd/naTov 
nvQ."  H.  Cf.  etiam  adnott.  ad  VII, 
786.  —  621.  Fatiferum  ensem,  i. 
e.  letiferum.  Legimus  hoc  epitheton 
etiam  inf.  IX,  631.  Ovid.  Met.  VI, 
251.  et  Amor.  III,  3,  27.  —  622.  San- 
g u ineam  Serv.  interpretatur cruentam, 
terribilem;  rectius  Heyn.  rutilam,  ut- 
pote  ex  aere  factam,  comparans  Hom. 
II.  XVIII,  609.  x^(OQ)]xci  cpuiivoiSQOV 
nvQog  avytjg.  —  Peerlk.,  haerens  in 
epitheto  ingentem  (quod  equidem  ad 
pondus  refero),  coni.  Sanguineum  ar- 
clentein,  ut  sanguineum  sit  Adverbium, 
quemadmodum  X,  273.  luguhre  rubere 
et  Stat.  Theb.  III,  211.  crudele  ruhere 
dicatur.  —  ,,gualis,  ut  oit]  ^  omisso 
tale7n ,  tam  longe  fulgentem ,  qualis, 
qualiter,  nubes,  quum  — ."  H.  Vid. 
ad  Ecl.  Vin,  85.  et  supra  v.  589.  — 
623.  inardescit.  Cf.  Plin.  XIII,  25, 
51.  Arbuscuhis  in  igne  ut  ferrum  inar- 
descit.  Metaphorice  usurpatum  legitur 
ap.  Ovid.  Met.  VII,  82.  Quinc*.  XI, 
3.  Tac.  Ann.  VI,  32.  alios.  —  624. 
De  ocreis  militum  cf.  Varr.  L.  L. 
IV,  24.    Veget.  I,  20.    Lips.  de  mil. 


Rom.  III,  7.  p.  213.  Heindorf.  ad 
Hor.  Sat.  II,  3,  234.  alios.  —  electro, 
Vid.  ad  Geo.  III,  522.  —  recoctum. 
Cf.  Plin.  XXXIII,  4,  20.  aes  an  satis 
recoctum  sit,   splendore   deprehendente. 

—  625.  Egregia,  quae  sequitur,  ch'pei 
descriptio  (de  qua  Heyn.  singularem 
Excursum  scripsit  ad  h.  1.)  ab  Home- 
rico  loco  11.  XIX,  478  sqq.,  quem 
poeta  imitatur,  in  eo  potissimum  re- 
cedit,  quod  Homericum  Achillis  scu- 
tum  repraesentat  totius  vitae  humanae 
imaginem  incomparabilem ,  Virgilius 
autem,  Komanorum  modo  gioriam 
celebraturus,  Acneae  clipeum  solis 
argumentis  ex  historia  Romana  peti- 
tis  exornatum  fingit.  Cogita  autem 
hunc  clipeura  ita  formatum,  ut  exte- 
rior  ora  s.  margo  in  VIII.  areas  di- 
visa  habeat  arguraenta  gravissima  ex 
historia  Rom.  petita  et  inde  a  v.  630. 
descripta,  raedia  autera  pars  s.  umbo, 
his  imaginibus  cinctiis,  taraquara  sum' 
mura  et  extreraum  argumentum,  totam 
rem  cumulo  augens,  exhibeat  pugnam 
Actiacam  cum  triplici  Augusti  trium- 
pho,  Dalmatico,  Actiaco  et  Alexan- 
drino  (v.  676  sqq.).  Ceternm  praeter 
Hesiodi  carmen  de  scuto  Herculis 
cf.  similes  locos  Quinti  Smyrn.  V. 
pr.NonniXXV.p.  664.  SiliiII,395  sqq. 
et  Claud.  in  Prob.  et  Olybr.  Cons. 
94  sqq.  idera  argumentura  retractantes. 

—  ^clipei  non  enarrabile  tex- 
tum:  arguraentum  clipei  tam  varium 
et  copiosum,  ut  enarratu  esset  diffi- 
cile."  H.  —  627.  Haud  vatum 
ignarus,  i.  e.  vaticiniorum,  quae 
Aeneas  prius  acceperat.  Codd.  quidam 
fatwn,  quod  Cuningh.,  Wakef.,  alii 
temere  praetuleruut.  Wagn.,  provo- 
cans  ad  Plinium  ap.  Serv.  ad  Aen. 
II,  18.,  qui  Neutra,  qimle  fattim,  hane 
syncopen  in  Genitivo  admittere  neget, 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


163 


Fecerat  Ignipotens ;  illlc  gcnus  omne  futurae 
Stirpis  ab  Ascanio  pugnataquc  in  ordino  bella. 
Fecerat  et  viricll  fetam  Mavortls  in  antro 
Procubuisse  lupam;  geminos  huic  ubera  circum 
Ludere  pendentis  i^ueros,  et  ^lambere  matrem 
Impavidos;  illam  tereti  cervice  reflexam 
Mulcere  alternos,  et  corpora  fingere  lingua. 
Nec  procul  hinc  Ivomam  et  raptas  sinc  more  Sabinas 


G30 


635 


jiullum  huius  rci  excinplum  apud 
aurcae  aetatis  poetas,  rara  apud  an- 
tiquiores  inveniri  memorat,  laud.  etiam 
Vossio  de  Anal.  II,  6.  p.  687.  et 
Kuddim,  I,  2.  not.  19.  Vid.  practerca 
Schneider.'  Gr.  Lat.  II,  1.  p.  69.  et 
lahn.  ad  Aen.  I,  229.  Pcerlk.  pracfcrt 
paucorum  quorundam  Codd.lectioncm 
fati.  —  V entui'i  ins ciiis  aevi.  Cf. 
Ovid.  Mct.  XV,  11.  vcteris  non  inscia 
aevi.  —  629.  ,,png7iafa.  Malis  for- 
tasse  pugnanda,  quo  etiam  scripturac 
diversitas  [Goth.  2.  pju/nantiaqne, 
Montalb.  pugnantique^  dncere  videa- 
tur;  scd,  ut  solet,  suam  pocta  rcspicit 
aetatem,  qua  iampugnata  illafuerant." 
Wagn.  Etiam  Peerlk.  dudum  inciderat 
in  hanc  coniecturam ,  quum  pugnaia 
requirerct  aliquid  adiectum,  v.  c.  post, 
deinde;  quod  tamcn  post  v erhn  futu- 
rae  stirpis  facile  omitti  potuisse  statuo. 
De  forraula  dicendi  pvgnare  hella  vid. 
Interpp.  ad  Val.  Fl.  I,  770.  —  in 
ordine,  deinceps;  «piod  alibi  cx  or- 
dine.  Vid.  ad  Geo.  IV,  507.  Aen.  II, 
773.  VII,  139.  —  630—634.  Primum 
clipei  argumentum:  lupa  Romulo  et 
Remo  rumen  praebens.  Cf.  Liv.  I,  4, 
6.  Servius  hunc  totum  locum  Eunia- 
nura  esse  dicit,  qucm  propterea,  cum 
altero  a  Servio  ad  Aen.  I,  355.  lau- 
dato  coniunctum  ,  inter  Annaliuni 
Fragmm.  recepit  anonymus  Ennii 
editorE.  S.  p.  17.  —  630.  ^Fecerat 
et:  inter  cetera,  quae  poeta  memorai;,e 
non  vult,  secundum  v.  626.  28.  29." 
H.  Quae  tamen  explicatio  Copulae 
paullo  artificiosior  videtur.  Quum  enim, 
quae  praecedunt,  quasi  prooemium 
contineaut  et  summam  rerum  earum, 
quas  singulas  nunc  enarrare  iucipiat 
poeta,  Copula  melius  abesset;  quod 
bene  perspexit  Peerlk.,  qui  tamen,  ut 
hanc  difficultatem  tolleret,  paullo  au- 
dacius  conieeit  Spectares  viridi  etc. 
' —  fecerat  procubuisse.  Sic  Ovid. 
Met.  VI,  109.    de  Arachne  texente: 


Fecit  ct  Asterieti  aquila  luctante  teneri; 
Fecil  olorinis  Ledam  recubare  sub  alis 
(ubi  vid.  Bach.).  Cf.  adnott.  ad  Aen. 
II,  538.  —  fetam,  enixam.  Vid.  ad 
Ecl.  I,  50.  —  ,,Martis  antrum  raulti 
memorant,  obvium  illud  in  numis 
(vid.  Eckhel.  VoL  VI.  p.  31.)  ct  gem- 
mis."  H.  —  632.  Cf.  Liv.  I,  4,  6.  — 
633.rcfle.ram.  Rom.  Gud.Rottend.  I. 
alii  rcjiexa,  quod  a  librariis  antecc- 
denti  voc.  accommodatumvidetur.  Ce- 
terum  cf.  Lucr,  I,  36.  —  634.  viul- 
cere,  molliter  lingua  tergere.  Pro 
alternos  AYakef.  ad  Lucr.  IV,  139. 
coni.  aliernis  (coll.  Lucr.  1^525.  768. 
1010.  1065),  mulcere  aliernos  ne  La- 
tinum  quidem  iudicans,  pro  quo  sen- 
sus  fiagitet  mulcere  cdternam.  Sed  cf. 
Cic.  Verr.  II,  2,  13.  pr.  Planc.  15, 
36.  Stat.  Silv.  I,  3,  25.  Auson.  Mos. 
286.  multosquc  alios  locos,  ubi  al- 
ternns  ad  Obiectum,  quod  vocant, 
seutentiae  relatum  videmus.  Ceterum 
non  ineptc  Servius :  ,,Non,  quod  in 
pictura  erat,  dicit,  sed  id,  quod  in- 
telligimus  factum  fuisse;  ut  I,  483. 
Ter  circum  lliacos  raptaverat  Hectora 
muros.*''  —  corpora  fingere  lin- 
g  u  a,  munda  etlevia  reddere.  Cf.  Ovid. 
Fast.  II,  418.  dc  cadem  lupacanens: 
ct  cau.da  teneris  blanditur  cdiimnis,  Et 
fingit  lingua  corpora  bina  stca,  neque 
multum  ditferunt  loci  Claud.  in  Rufin. 
I,  96.  Idnguisqne  trisulcis  MoIIia  lara- 
bentcs  finxenint  membra  cerastae^  et 
Ov'id.  Met.  XV,  380.  lambendo  mater 
(ursa)  i?i  artus  Fingit.  Sic  oWhi  fingere 
est  detergendo  purgare.  Cf.  Burm.  ad 
Ovid.  Her.  XX,  134.  et  ad  Claud.  1. 
i.  —  635—641,  Altera  imago  reprae- 
seutabat  Sabinarum  raptum  et,  quod 
eum  secutum  est,  bellum  foedusque 
inter  Romulum  et  Tatium  factum.  — 
635.  sine  more,  sine  lege,  iniuste, 
iure  gentium  violato.  Cf.  etiam  ad- 
nott.  ad  V,  694.  et  VII,  377.  Eodem 
fere     redit    Peerlkampii    explicatio : 


164 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Consessu  caveae,  magnis  Circensibus  actis, 
Adcliderat,  subitoque  novum  consurgere  bellum 
Romulidis  Tatioque  seni  Curibusque  severis. 
Post  idem  inter  se  posito  certamine  reges, 
Armati  Iovis'ante  aram  paterasque  tenentes 
Stabant  et  caesa  iungebant  foedera  porca. 
Haud  procul  inde  citae  Metum  in  diversa  quadrigae 


C40 


sine  iillo  bono  more ,  sine  exemplo, 
praetei'  humanitatem.  Assumpserunt 
hanc  formnlam  Ovid.  A,  A.  I,  119. 
Minut.  Felix  p.  228.  et  Oros.  II,  4., 
eandem  rem  narrantes. —  636.  cavea, 
quae  propria  cst  theatro,  hic  de  circo 
intelligenda.  Ceterum  cf.  supra  X, 
340.,  ubi  etiam  consessus  caveae  com- 
memoratur.  —  ymagnos  luclos  Circen- 
aes  dixit,  quae  Livio  et  aliis  [Liv.  T, 
9,  6.  (ubi  vid.  Interp.)  Ovid.  Fast. 
III,  199.  Varr.  L.  L.  V,  3.  Aur.  Vict. 
de  vir.  111.  2.J  Consualia  sunt,  Ne- 
ptuno  equestri  eelebrata;  fortasse  in 
horum  locnm  Circenses  successerunt." 
H.  Quum  Circenses  postea  nomine 
p r o p ri o  Ln cli magni(\\Q.t\i\xe r in t,  P e e i*l k . 
suspicatur,  Virgilium  abstinuisse  liac 
coniunctione  verborum  et  scripsisse 
Consessu  caveae  magno,  Circ.  actis.  - — 
,,consurg  ere  bellum:  structuram 
invertit;  debebat  sequi:  et  consurgeus 
inde  bellum  novum."  H.  Cf.  adnott. 
ad  Geo.  I,  25.  Aen.  II,  5.  al.  Rectius 
tamen  Wagn.  ad  consurqere  supplere 
videtur  fecerat,  quod  lateat  in  verbo 
Addiclerat.  Cf,  v.  630  sqq.  —  638.  Cu  ri- 
hus  sev eris  ad  severam  Sabinorum 
disciplinam  spcctare,  facile  intelligi- 
tur.  De  qua  cf.  Liv.  I,  18,  4.  Hor. 
Epist.  II,  1,  25.  Plutarch.  Rom.  15. 
alii  et  Heindorf.  ad  Hor.  Sat.  I.  9, 
29.5  de  Curibus  autem  vid.  ad  VI, 
812.  —  G^'d.posito  certamine.  Cf. 
Silius  IV,  397.  Inque  vicem  ereptapo- 
.suerunt  proelia  vita,  et  X,  490.  Cojn- 
pressere  odia  et  posiium  cum  foedere 
hellum.  Cf.  adnott.  ad  Aen.  I,  302. 
—  641.  ,,porca  caesa,  ex  more 
perpetuo  sacrorum  in  foederibus  fa- 
ciendis,  v.  c.  Liv.  I,  24.  [ubi  vid,  Drak,] 
Quod  et  ipsum  argumentum  est  mul- 
torum  numorum,  imprimis  gentis  Sul- 
piciae,  Veturiae,  Antestiac,"  H.  Porca 
tamen  hic  et  ap.  Suet,  Claud.  25. 
{^cum  regibus  foedus  iii  foro  icit,  porca 
raesa)  pro  porco  posita  vidctur,  si 
vcra  sunt,  quae  Scrvius  ad  h.  1.  uar- 


rat,  ad  sacra  in  foederibus  facta  por- 
cum,  non  porcam,  adhibitum  fuisse, 
ct  quibus  favere  videntur  Liv.  I,  24, 
8.  et  Vair.  R.  R.  II,  4.  med.;  quare 
etiam  Quinctil.  VIII,  3.  raed.  Quae- 
dam  non  tam  ratione,  quara  sensu  iudi' 
cantur,  ut  illud:  caesa  iitng ebat 
fo edera  porca.  Fecit  elegans  fictio 
nominis  :  quocl  si  fuisset  p  o  r  c  o ,  vile 
crat.  Heins.  hic  porco  scribendum 
censuit;  sed  porca  legitur  etiam  apud 
Oros,  III,  23.  hnnc  locum  citantem. 
Ceterum  Peerlk.  pro  arbitrio  post 
hunc  versum  collocandum  censet  v. 
654.  Romideoq7ce  etc,  —  642.  Tertia 
marginis  area  continebat  Metti  FuflTetii 
supplicium;  de  qua  re  cf.  Liv.  I,  27, 
28.  —  citae,  incitatae  ideoque  ce- 
lerrime  se  proripientes,  Sic  ciii  equi 
ap.  Ovid.  ex  Pont.  IV,  7,  52.  etcitae 
cpiadrigae  etiam  ap.  Plaut.  Aulul.  IV, 
1,  14.  —  Codd.  variant  in  scribendo 
viri  nomine,  ita  ut  plurimi  Metum, 
pauci  Meiium  exhibeant.  Heins.  Met- 
tium  refinxit,  sed  Heyn.  et  Wagn. 
restituerunt  Metum,  et  hic  quidem 
duplicem  huius  nominis  formam  apud 
Romanos  exstitisse  suspicatur,  Metium 
(ut  Graeci  scribant  et  Ennius  ap. 
Quinctil  I,  5,  12.  [p.  49.  Hessel.]  Me- 
tieo  Fufetieo,  coll.  Dukero  ad  Elor. 
I,  3.)  et  Metiim  (ut  in  Hendecasylla- 
bis  in  Burm.  Anthol.  Lat.  T.  II.  p. 
34.  Metus  Fuffetius  Corelianus^ ;  Nie- 
buhrium  tamen  in  JRom.  Gescli.  Vol. 
I.  not.  873.  Mettium  scribi  voluisse. 
memorat.  Cf.  etiam  Heins.  et  Burm. 
ad  h.  1.  Salmas.  ad  Flor.  I,  3,  8. 
Gronov.  ad  Gell.  XX,  1.  p.  873.  Drak. 
ad  Liv.  I,  12,  2.  et  I,  23,  4.  lahn. 
ad  Ovid.  Trist.  I,  3,  75.  et  in  Indice 
s.  V.  Metus  el-  Schneider.  Gr.  I,  2. 
p.  446.,  qui  in  inscriptionibus  vett. 
saepius  Mettium  quam  Metium  appa- 
rere  memorat.  Peerlk.  suspicatur,  hoc 
nomen  non  esse  proprium,  sed  ma- 
gistratus,  a  Graeco  MfJTig  deducen- 
dum,     ut    Medix    in   Medixtuiicus  a 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


165 


Distulerant  —  at  tjLi  dlctis,  Albanc,  manercs !  — 
Kuptabatqiie  viri  mendacis  visccra  Tiillus 
Per  silvam,  et  sparsi  rorabant  sanguine  vcprcs. 
Nec  non  Tarquinium  eiectum  Porsenna  iubcbat 
x^LCcipere,  ingcntique  urbem  obsidionc  premebat, 
Aencadae  in  ferrum  pro  libertatc  ruebant. 
lllum  indignanti  similem,  similcmque  mlnanti 
Adspicercs,  pontem  audcrct  (jula  vcllerc  Cocles, 
Et  nuvium  vinclis  Innaret  ClocIIa  ruptis. 
In  summo  custos  Tarpeiac  Manlius  arcis 


G45 


050 


MTjdo^,    pro  Fuffetlo  autem  sciiben- 
dnin    esse  Stiffetium^   quod  cognatum 
sit  Punieo  Snffetes  ;  quum  coniecturam 
paulo  audaciorem  in  medio  relinqua- 
mus.    —    643.    at    tu    dictis  mane- 
res!    i.    e.    illo    ipso    tempore,    quo 
te    equi    distulerunt,    manere    velles; 
non  stetisti  dictis,  at  tum  malles  ste- 
tisse.     Dc    quo    Imperfecti    usu,  nbi 
Plusquamperfectum  exspectaveris,  vid. 
ad    III,    187.    VII,    808.    et   XI.    153. 
et    Wagn.    Qu.    Virg.    XXXVII,    7. 
Ceterum  cf.  JI,  160.  —  644.  mencla- 
cis,    perfidi.    —    645.    vepres    san- 
guine  sparsi  (cf.   de   utroque   vo,c. 
vepres  genere  Ruddim.  I.  p.  41.  not. 
22.    et  Schneider.    Gr.  Lat.  II,    1.  p. 
95.)  rorabant.     Sic  Ovid.  Met.  III, 
683.    de  nautis  in   delphinos  mutatis : 
multaque    adspergine    rorant ;    ibid.    I, 
266.  rorant  pennaeque  sinusque ;  Claud. 
in  Ruf.  I,  383.  rorahunt  querceia  favis 
cett.     Ceterum   Heyn,    haec    adnotat: 
„Foeditas  spectaculi  ad  nostrum  sen- 
sum    ingrata    asperis   et    gladiatoriae 
pugnae   adsuetis    Romanorum   animis 
minus  displicere  potuit."  —  646—651. 
Quartum  sequitur  argumentum  ;  Roma 
a  Porsenna  obsessa  cum  Hor.  Cocli- 
tis  etCloeliae  facinoribus  celeberrimis. 
Cf.  Liv.  II,  9  sqq.   Non  temere  antem 
Wagn.  memorat,  nimis    disiuncta  hic 
poetam  copulasse,  ut  etiam  V,  252sqq. 
—  Porsenna.     Sic   plurimi    Virgilii 
Codd.  nomen  exhibere  videntur,  quos 
metri  causa  cum  Wagn.  secutus  sum, 
quamquam    in  pedestri  oratione  alte- 
ram    formam    Porsena    praeferendam 
censeo,   quam  etiam  apud  poetas  in- 
terdum  dactyli  mensuram  habere  me- 
morat  Wagn.,  coll.  Mart.  I,  22.  Silio 
VIII,  391.    480.   X,    484.   502.     Hor. 
Epod.    XVI,   4.    efc  Niebuhrio    Rom. 
Gesch.  Vol.  I.  not.   1107.  et  1200.  ~ 


647.  itihehat  Accipere  i^ro  pedestri 
Accipi.  Vfd.adEcl.VI,85.  etal.  —  648. 
Ae?teadae,  Romani.  Vid.  ad  I,   157. 
—    i n  fe r r u m    r ueh a n t.     Sic  iam 
Gco.  11,  503.  Idem  est  in  helhim  ruere 
inf.    IX,    182.    et    al.   —    649.    indi- 
gnanti  similem ,   similemque  mi- 
nanti.  Vid.  ad  Ecl.  IV,  6.  Aen.  VII, 
75.  al.  —  650.  Adspiceres.  Vid.  ad. 
IV,  401.,  ubi  non  debebam  omittere 
Drakenb.  ad  Silium  V,  279.  —  quia 
pro  vu]g.  quod  ex  omnibus  fere  Codd. 
cum    lahn.    et    Wagn.     rcvocavimus. 
Wagn.  haec  adnotat:  ,,Non  indiguatur 
Porsena,    quod  Cocles    pontem  vel- 
lere    audebat;    nihil    enim   in    ea    rc 
indignum  factu;  sed  indignatur,  quia 
id  facere    ille  audebat,    quodque    ab 
uno     homine     impetum     Etruscorum 
reprimi    videbat.     Qiiod    ad    animum 
cogitationemque  loquentis.refertur  [et 
internam  causam  indicat],  quia  indicat 
rerum    causas    [externas    et]    per    se 
spectatas;    illud    dixeris,    ut  philoso- 
phorum  more  loquamur,  subiectivum, 
hoc  obiectivum."  —  ^,po7item,    sub- 
licium,  evellens  trabes  sublicis  impo- 
sitas.  —  651,  vinclis  ruptis  simpl. 
de  custodia  accipiendum."i/.  Aufugit 
enim,    Livio  auctore   II,   13,  6.  frw 
strata  custodes.  —    652.  Quinta   mar- 
ginis  area  (egregiis  versibus  descripta) 
in  summo  clipeo  repraesentabat  Capi- 
tolium  a  Gallis  oppugnatum,  sed  anse- 
rum    strepitu  et   Manlii  virtute  serva- 
tum.     Cf.   Liv.    V,    47.   —     652.    In 
summo,  scil.  clipeo,  quemadmodum 
v.  675.  in  medio,  non,  ut  Heyn.  intei'- 
pretatur ,     in    summo    arcis    Tarpeiae, 
cui    explicationi  et    collocatio  verbo- 
rum  et  illud  adversatur,  quod  Manlius 
non    simpliciter     custos,     sed     custos 
arcis   appellandus    erat.     Peerlk.  sine 
iusta  causa  coni.    Insomnis  custos,  — 


166 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Stabat  pro  templo  et  Capitolia  celsa  tenebat, 
Romuleoque  recens  horrebat  regia  culmo. 
Atque  hic  auratis  voUtans  argenteus  anser 
Porticibus  Gallos  in  limine  adesse  canebat; 
Galli  per  dumos  aderant,  arcemque  tenebant, 
Defensi  tenebris  et  dono  noctis  opacae; 


655 


pro  templo,  scil.  lovis  Capitolini. 
I^ro  autem  uoii  tantum  i.  q.  ante, 
sed:  defensurus  templum.  Sic  Ovid. 
Trist.  I,  2,  5.  p7'o  Troia  stahat  ApoHo. 
Ovid.  Fast.  V,  135.  Stant  -  -  pro  nohis 
et  praesunt  vioenibus  nrbis.  Liv.  II, 
12,  14.  si  pro  mea  patria  ista  virtus 
staret.  Silius  XVIT,  319.  Cluum  ste- 
ieris  pro  me  (ubi  vid.  Drakenb.)  cett. 
—  ten  ebat.  Wakef.  corr.  tegebat,  nt 
XII,  148.  Tiirnum  et  tua  moenia  iexi ; 
quam  coniecturam  Heyn.  probat,  quum 
V.  657.  iterum  legatur  arcemque  tene' 
hant.  Sed  iure  adversatur  lahn.  ad  I, 
315.  —  654.  ,,Visebatur  poro  in  Ca- 
pitolio  casa  recenti  culmo  tecta,  regia 
Eomuli  dicta.  Pro  erat  ornate  horre- 
hat.'-''  Haee  Heyn.,  cui  totus  hic  ver- 
sus  suspectus  est  proptcr  Romuli 
casam  hic  prorsus  importune  commc- 
moratam,  quae  in  tanto  temporurn 
intervallo  a  Romulo  ad  Manlium  te- 
mere  recens  regia  appellctur.  Sed 
merito  lahn.  et  Wagn.  hunc  versum 
tuentur,  quum  Capitolii  scmel  mcn- 
tione  facta  Roniuli  regia,  qua  tantum 
gloriati  sint  Romani,  ut  splcndidissi- 
mis  templis  honore  non  cederet.,  a 
poeta  vix  praetcriri,  recens  autcm 
iure  dici  potuerit,  cjuippe  quam,  si 
vetustate  consumpta  esset,  Romani 
reparare  novisqite  straminibus  conte- 
gere  soliti  faeriut;  quamvis  etiam  ita 
capi  possit  epitheton,  ut  culmi,  (juibus 
tecta  esset  casa,  a  Vulcano  in  auro 
efficti,  recentium  ct  iiavorum  culmo- 
rum  speciem  habere  putentur.  IIoc 
praefero.  Et  ita  QivAm.  laJin . :  „Recens 
fuit  in  clipco ,  non  autem  Manlii 
aetate."  Praeterea  Wagn.  post  lahn. 
memorat,  secundum  Feae  Praefat.-ad 
Hor.  p.  XII.  ed.  Both.  et  ab  hoc  ipso 
et  a  Solario  hunc  versum  in  singu- 
]ari  aliquo  libello  essc  defensum. 
Ceterum  in  casa  Romuli  stramcntis 
tecta  non  haereudum.  Cf.  etiam  Ecl. 
I,  69.  et  Orell.  ad  Hor.  Od.  II,  15, 
17.  Peerlkampio  hunc  vcrsum  aptius 
post  V.  641.   poncndum    vidcri ,    iam 


supra  monui.  —  655.  Atqtie  de  re 
repentina,  ut  alibi  ecce.  Vid.  a4  Geo. 
I,  203.  —  liic  temporis  videtur  esse, 
non  loci,  ut  sensus  sit:  Quum  ita 
staret  Manlius,  anser  porticibus  voli- 
tans  Gallos  adesse  canebat;  Wagn. 
tamen:  „hic,  in  summo  v.  652."  — ^ 
volitans ,  in  quo  temere  haeserunt 
Intpp.,  Wagn.  sic  explicat:  „Ad  vivi- 
dam  irritatorum  anserum  imaginem 
cxhibuit  poeta,  qui  passis  alis  cur- 
rentes  aut  etiam  voiatum  teutantes 
magnos  clamores  edere  solent.  Nec 
poterat  aliter  commodc  id  in  ansere 
significari ,  quod  indicaturus  erat 
poeta."  —  auratis  p  or  ticihus  ,  i. 
e.  auro  per  Vulcanum  in  clipeo  ex- 
prcssis;  ita  ut  his  verbis,  quae  temere 
ortenderunt  Heyn. ,  ueutiquam  Roma 
illis  temporibns  vere  auratas  porticus 
habuisse  dicatur.  —  657.  Pro  Galli 
unus  Rom.  praebet  Olli,  quod  cum 
Schradero ,    qui    confert   Stat.   Tlieb. 

IV,  798.,  Ileyn.  praeferendum  esse 
censet.  Sed  cum  ceteris  omnibusCodd. 
conspirat  Lutat.  ad  Stat.  Theb.  I,  99. 
ct  verissime  Wagn.  memorat,  tam 
raro  ac  modcste  antiqua  hac  Prono- 
minis  forma  uti  Virgilium,  ut  vix  cre- 
dibilc  sit,  bis  eadem  parvo  intervallo 
usum  essc.  Accedit,  quod  ipsius  no- 
minis  iteratio  longe  fortior  est  Pro- 
nomine  :  Gal/os  adesse  canehat ;  GaUi 
aderani!  - —  per  dumos.   Vid.  supra 

V.  348.  —  tenebant,  de  conatu  tan- 
tum  accipiendum;  iam  in  eo  erat,  ut 
tencrent.  Vid.  adnott.  ad  VI,  468. 
Peerllc.  tnmen  liaec  adnotat:  ^Ele- 
gantcr  arcem  ienebant,  ad  augendum 
terrorem ,  et  revera  unus  summum 
tenuit ,  ut  Liviiis  narrat.  Nescio  an 
necessaria  sit  Servii  interpretatio  paene 
tenebant,  quam  commendavit  Burm. 
ad  Lucan.  IH,  597."  —  658.  dono 
noctis  opacae,  i.  e.  beneficio,  ope;  ut 
Ovid.  Met.  X,  476.  caecae  munere 
noctis ,  ubi  Bach.  laudat  Lennep.  ad 
eiusd.  Her.  XIX,  11.  Sensus  igitur; 
dcfensi  beueficio   tenebrarum  noctur- 


AENEIDOS  LIB.  VIIL 

Aurea  caesaries  ollis  atqiic  aurea  vestis.; 
Virgatis  luccnt  sagulis;  tuni  Jactea  colla 
Auro  innectuntur;  cluo  quisquc  Alpina  coruscant 
Gaesa  manu,  scutis  protecti  corpora  longis. 
Hic  exsultantis  Salios,  nudosque  Lupercos, 


167 


GCO 


nariim.  —  659  sq.  „IIabitus  Gallorum 
beue  descriptuSj  etsi  alieuo  fortasse 
loco.  Notae  eorum  comae  rutilae  [de 
quibus  Wagn.  conferri  iubet  Niebuhr. 
Rom.  Gesch.  Vol.  II.  p.  592.  not. 
1169.],  saga  virgata,  aurei  torqucs, 
gaesa,  scuta  vasta."  //.  —  659.  au- 
re.am  vestem  Servius,  Heins.  ad  Sil. 
III,  84.,  Wakef.  ad  Lucr.  V,  672. 
aliique  de  barba  intelligunt,  quae 
tamen  vix  simpl.  vestis  dici  poterat; 
quare  potius  de  veste,  quae  proprie 
dicitur,  ab  artifice  ex  auro  facta,  ut 
colorem  luteum  vel  flavum  referret, 
cogitaudum  videtur;  quam  tamen  ab 
Heyn.  non  recte  unum  idemque  haberi 
puto  cum  sagulis  v.  sequ.  adiunctis, 
quia  haec  diserte  dicuntur  ■  virgata, 
i.  e.  virgis  versicoloribus  intertexta, 
quas  hic  diversis  metallis  expressas 
cogitemus  necesse  est;  ita  ut  per 
vestem  tunica  intelligenda  sit  sub 
sagulo  gesta.  (Cf.  v.  c.  Liv.  XXVII, 
19,  12.,  ubi  Scipio  Afric.  regulura 
Numidam  a  se  captum  domum  dimittit, 
postquam  ei  tunicam  lato  clavo  cum 
Hispano  sagulo  donavit.)  De  varie- 
gatis  autem  Gallorum  aliorumque 
vestibus  cf.  etiam  Sil.  IV,  155.  h.  L 
sic  imitatus :  Auro  virgatae  vestes 
ibique  Drak.  Salmas.  ad  Vopisci 
Carin.  c.  20.  Spanhem.  ad  Callim.  h. 
in  Dian.  12.  lungerm.  ad  Polluc.  VII, 
53.  et  Dissen.  ad  Tib.  II,  3,  54.  Sic 
etiam  virgatae  tigres  commemorantur 
Senecae  Hipp.  345.  et  Herc.  Oet.  14. 
Claud.  de  laud.  StiL  I,  66.  et  Silio 
V,  148.  Hariolatur  igitur  Servius,  vir- 
gaius  deducens  a  voce  Gallica  vitya, 
quae  idem  significet,  quod  purpura. 
—  lactea  colla  Gallorum ,  i.  e. 
candida.  Silius  eod.  loco  v.  154.  Colla 
viri  fulvo  radiabant  lactea  torque.  Cf. 
etiam  Amm.  Marc.  XV,  12.  in.  Can- 
didi  paene  sunt  Galli  omnes.  Ceterum, 
ut  hic,  ap.  SiL  L  L  et  XVI,  520. 
Stat.  Silv.  T,  1,  50.  Mart.  I,  32.  6.  aL 
lactea  colla,  sic  inf.  X,  133.  et  ap. 
Maximian.  Eleg.  I,  93.  lactea  cervix, 
ap.  Petron.  in  Fragm.  p.  663.  lactea 
pectoia  cett.   Cum  constructione  colla 


aicro  innectere  cf.  Ovid.  Met.  VI,  161. 
lauroque  innectite  crinem  ct  adnott.  ad 
Geo.  II,  221.  Aen.  IV,  506.  V,  829. 
et  al.  Ccterum  mos  Gallorum  torqui- 
bus  aureis  utendi  vel  ex  Manlii  T  o  r- 
quati  cognomine  satis  notus  (cf.  Liv. 
VII,     10.)    —    661.    quisque    corU' 
scant.    Vid.  ad  VI,  743.  et  de  coi'U- 
scandi  verbo  ad  V,  642.  —  662.  duo 
gaesa,    ex    notissimo    Gallorum    et 
Germauorum  more.  Vid.  Cluver.  Germ. 
I,  44.    Heins.    ad   Sil.   VIII,  550.    et 
Interpp.  ad  Liv.  IX,  36,  6.  Cf.  etiam 
Aen.  V,  557.  VII,  687.  XII,  165.  488. 
Ovid.  Met.  XIV,  344.  Claud.  de  laud. 
Stil.   II,    242.   cett.     De   gaeso,    telo 
missili,  Hispanis  et  Gallis  proprio,  et 
de  Gallis  gaesatis  cf.  Pollux  VII,  33. 
Hesych.    v.    yaiGog   p.    99.   Voss.    de 
vitiis  serm.  Lat.  p.  11.    Drak.  ad  Si- 
lium  II,  444.  Herzog.  ad  Caes.  B.  G. 
III,  4.    Rupert.   ad  Sil.    I,  629.   (ubi 
pariter  Alpina  gaesa  commemorantur) 
et  Peerlk.  ad  h.  1.    Ceterum  duo  pro 
hina,   quia   distributivi  notio    iam  ex 
quisque  intelligitur. —  663  sqq.  „Reli- 
giosa  spectacula  immiscet  poeta:  mota 
ancilia  (KaL  Martiis:  vid.  Ovid.  Fast. 
III,  373  sqq.),   Lupercalia   (ibid.  II, 
267  sqq.),  Flaminum  caerimonias,  et 
pompam   matronarum    ad    ludos   vel 
sacra,    ad    quae  pilentis   vehi    licuit. 
Vid.  Liv.  V,  25.  29.  Sacra  Cereri  vel 
Carmenti  facieuda  potissimum  respi- 
cere   potuit  Maro."  H.    —    Hic,    in 
alia  scuti  parte ,    et  quidem  in  sexta 
marginis     area.     (Vid.    supra    ad    v. 
626.)   Peerlk,,  qui  putat,   hic  tantum 
ad    rupem   Tarpeiam    antea   comme- 
moratam  referri  posse,  praefert  Codd. 
quorundara    lectionera    Hinc.   —   ex- 
sultantes   Salios,    i.    e.    salientes 
(unde   nomen   habent) ,    qui   canentes 
saltantesque  inde  a  Kal.  Martiis  An- 
cilia  per  urbem  ferebant.  Vid.  praeter 
Ovidii  1.  I.  Livius  I,  20.  Scheiffele  in 
Pauly  B.ealencycl.    VI.  p.  688  sqq.  et 
supra  ad  v.  285.  —  Luperci,  Panis 
sacerdotes,  qui  Lupercalibus  (a.  d.XV. 
Kal.   Martias)   Pani   capram  immola- 
bant,  et  sacro  peracto  nudi  et  perso- 


168 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Lanigerosque  apices,  et  lapsa  ancilia  coelo 
Extiiderat;  castae  ducebant  sacra  per  ui-bem 
Pilentis  matres  in  mollibus.     Hinc  procul  addit 
Tartareas  etiam  sedes,  alta  ostia  Ditis, 
Et  scelerum  poenas,  et  te,  Catilina,  minaci 
Pendentem  scopulo,  Furiarumque  ora  trementem 
Secretosque  pios;  his  dantem  iura  Catonem. 


665 


670 


■nati,  vel  potius  faciem  sanguiiic  foc- 
datl,  per  urbem  discurrebant,  obvias 
quasque  mulieres  flagellis  verberantes. 
Vid.  Ovid.  Fast.  11,  267  sqq.  Liv.  I, 
5.  Prop.  IV,  I,  26.  Pauly  Realencycl. 
III.  p.  366  sq.  IV.  p.  576.  1236  sq. 
et  supra  ad  v.  343.  —  664.  Lani- 
geri  apices  significant  Fiamines, 
qui  apice  s.  pileo  sacerdotali  in  coni 
modum  assurgente  utebantur,  ex  quo 
Jilum  laneum  dependebat,  unde  nomen 
eorum  ortum  (propr.  Jilamines).  — 
lapsa  ancilia  coelo.  Vid.  ad  VII, 
188.  —  665.  Extundere  prima  si- 
gnificatione  usurpatum  de  fabro  (hic 
quidem  de  Vulcano),  qui  extundendo 
et  excudendo  opera  caelata  fingit; 
quare  alibi  omnino  significat  magno 
labore  perficere.  (Vid.  e.  g.  Geo.  I, 
133.  et  IV,  315.)  —  Matronae  duce- 
hant  sacra  (pompas)  per  urhem, 
veluti  quae  Cereri  et  Carmentae  fie- 
bant.  —  666.  pilentum,  ^irciio  - 
qov  oyriiAa ,  matronarum  vehiculum 
duabus  rotis  praeditum  et  ita  instru- 
ctum,  ut  insidentes  aere  suspensae 
agitari  viderentur,  cuius  tamen  usus 
iis  sacrorum  tantum  et  ludorum  causa 
concessus  erat;  quare  reliquo  tempore, 
ne  conspiceretur,  pellibus  aut  laua 
coactili  {niXio ,  unde  nomen  descen- 
dit)  involutum  asservabatur.  Cf.  Ma- 
crob.  Sat.  I,  6.  Hor.  Ep.  II,  1,  192. 
et  Liv.  V,  25.  —  \^mollia  pilenta 
appellat  propter  mollem  et  lentum 
incessum,  quem  ipsa  structura  et  situs 
•  editus  ac  celsus  suasisse  videtur.  Ser- 
vius  pensiles  currus  interpretatur, 
ideoque  mobiles,  motu  faciles,  ut 
mollia  oscilla  Geo.  II,  389.  [sic  etiam 
Niebuhr.  Rom.  Gesch.  Vol.  I.  not. 
977.  et  Wagn.],  lulius  autem  Sabinus 
delicata  (i.  e.  quae  sunt  mollium  et 
delicatorum  hominum)  exponit."  Haec 
fere  Heyn.  Cf.  etiam  XI,  64.  moUe 
feretrum.  Peerlk.  pilenta  e  vimine 
texta,  non  linguea  fuisse,  ex  hoc 
epitheto  concludit.  —  Quae  sequuntur 


usquc  ad  ,v.  670.  Heyn.  alieno  loco 
intrusa  censet:  sed  verissime  Wagn. : 
„Id  quum  poeta  agat,  ut,  quae  ma- 
xime  memorabilia  sint  iu  historia 
Rom.,  exponat,  non  video,  quare 
haec  aliena  ab  h.  \.  existimemus. 
Quod  si  alia  quaedam  desideres ,  ea 
de  iudustria  omisit  poeta,  quippe 
libro  VI.  iam  commemorata;"  quae 
tamcn  non  satisfaciunt  Peerlkampio, 
qui  et  ipse  totum  hunc  locum  censet 
spurium.  —  666. Hincj?  ro cul,  in  ima 
partc  ciipei.  Cf.  v.  652.  —  V.  667. 
uno  vocabulo  mutato  iteratus  ex 
Geo.  IV,  467.  —  668.  „Pro  Catilina 
erant  haud  dubie,  quos  malis  supplicio 
aifectos  videre.  Sed  parum  prudenter 
minusque  decore  poeta  Marium  vel 
Sullam,  Cinnam,  aliumve,  qui  rem- 
publ.  everterat,  nominasset;  contra  in 
Catilina  scelus  manifestum  et  confes- 
sum.  — p  endentem  scopulo,  puto 
tamquam  equuleo  distentum:  tracta 
rei  facie  a  Prometheo  rupi  alligato. 
Pro  vulture  adsident  Furiae. —  mina- 
cem  scopu lu m  ,  tamquam  ruiturum 
et  ruina  eum  oppressurum."  H.  — 
Furiarum  ora  trementem.  Cf. 
supra  VI,  605  sqq.  De  structura  tre- 
mere  aliquid  vid.  ad  III,  648.  —  670. 
Secretosque  pios.  Cf.  supra  VI, 
540  sqq.  et  Hor.  Od.  11,  13,  22.  Et 
iudicantem  vidimus  Aeacum  Sedesque 
discretas  piortim.  —  ,^Catonem  piis  iura 
dantem',  i.  e.  pro  iudice  sedentem,  ut 
alterum  Minoem  vel  Rhadamanthura, 
quis  non  miratus  est?  De  Catone 
Uticensi  agi ,  liquidum  est  vcl  ex 
opposito  Catilina:  alter  oppugnavit 
patriam,  alter  liberatam  propugnavit. 
Nec  vero  alius,  quam  ad  eius  severi- 
tatem,  respectus  habitus  videtur;  quo 
magis  vana  est  Servii  aliorumque 
dubitatio,  verentium,  ne  Augusto 
Catonis  memoria  parum  grata  esse 
debuerit.  Sed  hoc  refellere  iam  alii 
studuerunt,  imprimis  ad  Hor.  Od.  I, 
12,   35."   H.     Catonem    maiorem    s. 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


160 


Haec  inter  tumidi  late  maris  ibat  imago, 
Aurea,  sed  fluctu  spumabant  caerula  cano; 
Et  circum  argento  clari  delpliines  in  orbem 
Aequora  verrebant  caudis  aestumque  secabant. 
In  medio  classis  aeratas,  Actia  bella, 
Cernere  erat;  totumque  instructo  Marte  videres 


675 


Censorem  iam  propterea  non  facile 
intclligi  possc  Wagn.  mcmorat,  quod 
oius  iam  supra  VI,  842.  mentio  sit 
facta.  Difficultatcm  autcm  a  quibusdam 
viris  doctis,  et  nuper  rursus  a  Pecrlk., 
hic  inventam,  quod  tum  Virgilius 
sibi  ipse  contradixisset,  quum  VI, 
434.  eos,  qui  ipsi  sibi  manus  intulis- 
sent,  non  in  beatorum  sedibus,  sed 
alio  in  Orci  loco  versantes  finxerit, 
Thiel.  ita  expedire  studet,  ut  dicat, 
Catonem  a  poeta  potius  adnumerari 
ob  patriam  vulnera  passis^  (VI,  660.). 
Et  sane,  quam  honorifice  veteres  de 
Catonis  caede  loquantur,  satis  notuni 
est.  Cf.  Hor.  Od.  I.  12,  35.  Catonis 
nohile  leium.  Manil.  IV,  87.  et  invi- 
ctum  devicta  morte  Catonem.  Vcll.  Pat. 
II,  35.  Lucan.  I,  128.  etc.  —  671  sqq. 
Praecipuum  argumentum,  quod  cetera 
omnia  absolvit,  ultimo  loco  reser- 
vavit.  Cf.  supra  ad  v.  626.  Ocea- 
uum  Horaeri  II.  XVIII,  606  sq. 
ante  oculos  habuisse  et  delphines  He- 
siodi  exemplo  Sc.  Here.  209  sqq.  in- 
texuisse  poetam  suspicatur  Heyn., 
qui  etiam  conferri  iubet  Quinti  Cal. 
imitationem  V,  93  sqq.  Cf.  etiam 
Voss.  Mythol.  Briefe  T.  I.  p.  27.  — 
Haec  inter,  in  medio  clipeo ,  inter 
oi*ae  imagines  supra  commemoratas, 
mare  apparebat  cum  pugna  Actiaca. 
—  612.  Aurea,  ex  auro  facta.  Peerlk., 
in  aureo  maris  colore  haerens',  coni. 
Caemila  et  postea  pro  caerula  — 
aequora.  (Vid.  infra  v.  677.)  —  cae- 
rula,  i.  e.  aequora,  mare  simpliciter. 
De  colore  enim  hic  cogitari  non 
potest,  aurea  imagine  iam  comme- 
morata.  —  spumabant.  Sic  omnes 
editt.  post  Heins.,  quamquam  plurimi 
Codd.  (et  inter  eos  ipse  Med.)  prae- 
bent  spumabat,  scil.  imago.  Sed  quo- 
modo  imago  potest  spumare^  et  quis 
credat,  imaginem,  modo  auream  di- 
ctam,  hic  caerulam  appellatam  esse  a 
Virgilio ?  —  fluctu  cano ,  spuma 
albicante,  quam  artifex  argento  in 
auxilium  sumpto  videtur  effinxisse. 
Cf.    etiam    adnott.    ad    v.    677.     Sic 


aequora  cana  dixit  Ennius  p.  132. 
Hessel.  atquc  ctiam  ap.  Catull.  64., 
13.  libri  quidam  praebent  lectionem 
spumis  incanuit  unda  (pro  vulg.  incan- 
duit) ,  quam  Orellius  dcfendit.  Vid. 
tamen  Muellcri  Spicilcg.  Animadvv. 
p.  7.  —  673.  arfiento  clari,  argento 
candentcs.  —  675  sqq.  „Sp]endida 
carminis  pars,  quam  velim  unam  cli- 
pei  argumentum  a  poeta  factum  esse. 
lam  Propertio  hic  locus  adeo  pro- 
batus  fuit,  ut,  etsi  tum  tota  Aeneis 
nondum  evulgata  esset,  ex  eo  tamen 
carminis  summam  praestantiam  augu- 
raretur  lib.  II.  el.  extr.  v.  61  sqq." 
H.  Praeterea  cf.  idem  Prop.  III,  11. 
et  IV,  6.  Hor.  Od.  I,  37.  et  Lucan. 
X,  53. —  675.  ,,In  ?;2e<:/e*o  clipei,  non 
maris:  etsi  hoc  mediam  clipei  aram 
occupare  putandum.  Si  tamen  praeter 
pugnam  etiam  fugam  et  triumphum 
complexa  est,  in  plures  partes  ac 
regiones  ea  quoque  distincta  esse 
debuit."  H.  Sed  quura  medius  clipeus 
iam  supra  v.  671.  sit  indicatus  et  in 
proxime  antecedentibus  mare  comme- 
moratum,  rectius,  nisi  fallor,  de 
medio  mari  cogitaveris.  —  classes, 
Actia  bella,  i.  e.  puguam  Actia- 
cam  repraesentantes.  Cf.  de  hoc  appo- 
sitionis  genere  adnott.  ad  Ecl.  II,  9., 
de  bello  autem  pro  pugua  posito  ad 
Aen.  II,  439.  —  676.  Cernere  erat. 
Vid.  ad  Ecl.  X,  46.  et  Geo.  IV,  447. 
—  ,,instructo  Marte,  h.  e.  classe 
instructa,  videres  [vid.  supra  ad  v. 
650.]  fervere  totum  Leucaten ; 
proprie  classis  fervebat,  magno  studii 
aestu  se  movebat,  ad  Leucaten.  [Cf. 
Lucr.  II,  42.  Fervere  quom  videas 
classem  lateque  vaQari.~\  Locum  ex 
vicinia  posuit,  ut  tanto  maioi'  esset 
species :  nam  classis  utraque  obversa 
erat  claustris  et  faucibus  sinus  Am- 
bracii;  pugnatum  enim  est  in  exte- 
riore  sinu  versus  mare  patente."  H, 
De  notissima  illa  loquendi  formula 
insiruere  aciem,  exercitum,  classem,  vid. 
Drak.  ad  Liv.  IX,  37,  3.  Herzog.  ad 
Caes.  B.  G.   VII,  18.  alios;  de  Leu- 


170 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Fervere  Leucaten,  aiiroque  effulgere  fluctus. 
Hinc  Augustus  agens  Italos  in  proelia  Caesar 
Cum  Patribus  populoque,  Penatibus  et  magnis  dis, 
Stans  celsa  in  puppi;  geminas  cui  tempora  flammas 
Laeta  vomunt,  patriumque  aperitur  vertice  siclus. 
Parte  alia  ventis  et  dis  Agiippa  secundis 
Arduus  agmen  agens;  cui,  belli  insigne  superbum, 


680 


cales  autem  proraontorio  adnott.  acl 
III,  274.  —  677.  auroque  (i.  e. 
aureo  armorum  splendore)  effulgere 
(de  qua  verbi  forma  vid.  ad  VI, 
827.)  fluctus.  Hoc  liemistichion, 
quod  Heynio  post  v.  671  sq.  otiosum 
et  languidum  videtur,  iure  defenderunt 
Weichert.  de  verss.  iniur.  suspp.  p. 
77.,  labn.  (qui  conferri  iubet  Voss. 
Anm.  u.  Randyl.  p.  227.)  et  Wagn.; 
qui  hic  quidem,  quura  de  instructa 
acie  navali  sermo  sit,  haec  verba  de 
fulgore  ornamentorum  railitarium  a 
mari  repercusso  accipienda  esse ,  ve- 
rissirae  adnotat,  simul  memorans,  hoc 
quomodo  repraesentari  potuerit  in 
mari  auro  efficto,  non  anxie  esse 
quaerendum,  quum  poeta  in  tota  hac 
descriptione  res,  quae  in  eiusmodi  cae- 
latura  exhiberi  vel  possint  vel  nequeant, 
mire  misceat.  At  si  cogitamus,  quara 
varia  ratione  nostri  aurifices  aurum 
tractare  sciant,  nt  hic  politum  et 
radians,  ibi  non  politum  et  subfusca- 
tum,  hic  subrubrum,  ibi  subflavura 
appareat,  haec  res  mihi  quidem  minns 
mira  et  explicatu  difficilis  videtur, 
imprimis  si  meminimus,  quae  P-lin. 
XXXIV,  14,  40.  de  caelatorum  arte 
raeraorat.  Peerlk.  taraen,  Wagnerum 
vituperans,  ,,ut  poetam  probabili  con- 
iectura  crimine  ineptiarum  liberaret," 
ferroque  scribendum  esse  censuit.  — 
678.  Hinc  Atigustus.  Cf.  iufra  v. 
685.  Hlnc  Antonius  cett.  „Classi  uni- 
versae  M.  Agrippa  praefuit,  Octavi- 
anus  autem  Caesar  cum  M.  Val.  Mes- 
sala  aliisque  r^rum  summae,  ubicun- 
que  res  poscerent,  prospicere  satagc» 
bat.  —  Italos^  ut  harharicas  opes 
Antonii  v.  685.  opponeret.  —  679. 
Cum  Patrihics  cett.,  ut  causam  reip. 
a  Senatu  populocpie  Roraano  corn- 
missam  tueri  Augustus  videretur."  //. 
Ruhk.  nescio  an  rccte  Penates  ad 
Augustum,  magnos  cleos  autem  ad 
rempubl.  referendos  censeat;  certc 
non  cum  Heyn.  et  Wagn.   Penates  et 


magnos  deos  hic  unum  idemque  signi- 
ficare  et  epexegesin  locura  habere 
statuara.  Cf.  etiara  adnott.  ad  III,  12. 
Ceterum  quanta  arte  hic  versus  cora- 
positus  sit,  non  est  cur  multis  doceam. 
De  clausula  monosyllaba,  hic  post 
Spondeum  imprimis  gravi  et  nervosa, 
vid.  adnott.  ad  Geo.  I,  181.  —  680. 
Stans  celsa  in  puppi.  Cf.  III, 
527.,  ubi  hunc  versum  iam  legimus, 
(ibique  adnott.)  IV,  554.  et  X,  261. 
Rom.  Goth.  II.  alii  Stat,  quod  non 
erat  cur  praeferendum  censerent  Heyn. 
et  lahn. ;  apertum  est  enim,  hanc 
lectionem  iis  deberi,  qui  verbum  fini- 
tum  temere  desiderarent.  —  geminas 
cui  t em p o r a  fl ammas ceit.i.e.  galea 
utrimque  fulgorem  flammenm  emittit. 
„Perperam  ad  oculos  Augusti  ful- 
gentes  (vid.  Sueton.  c.  79.)  refert 
Serv.  et  alii.  Habuit  poeta  in  animo 
Diomedis  cassidem  II.  V,  4  sq.  Jmi 
01  tx  y.oQV&og  t£  xal  aanidog  axd- 
(xaxov  71VQ  cett. ,  et  in  miraculum 
eonversus  est  galeae  ex  aere  fulgor, 
qui  radiorum  vel  nimbi  speciem  referre 
videri  poterat,  imprimis  si  bucculas 
galeae  cogites."  H.  Vid.  etiam  supra 
ad  VII,  785.  —  geminas  flammas^ 
quia  sunt  fgemina  tempora.  —  631. 
laeta  ad  splendorem  spectare  me- 
morat  Heyn.  coll.  1,591.  laetos  oculis 
offlarat  honores.  —  „In  vertice  ape^ 
ritur,  lucet,  apparet  (proprie  de 
oriente  et  in  conspectum  veniente 
sidere  vid.  ad  III,  275.)  stella  lulia, 
Caesaris  capiti  appingi  solita  in  me- 
moriara  stellae  crinitae,  in  quara  inter 
ludos  funebres  habitos  anima  Cae- 
saris  abiisse  credita  est.  Vid.  ad  Ecl. 
IX,  47.  Eandem  stellam  respexit 
Prop.  IV,  6,  29  sq."//.  —  682.  ven- 
tis  secundis  non  otiose  additum, 
quia  nsquc  ad  quintum  diem  adversus 
ventus  tenuerat.  Cf.  Plut.  M.  Anton. 
c.  66.  et  Serv.  ad  v.  682.  M.  autem 
Vipsanius  Agrippa  vel  tironibus  satis 
notus.    —    683.    ,^arduus    aut    ipse 


AENEIDOS  LIB.  Vlll. 


171 


Tempora  navali  fiilgent  rostrata  corona. 
IHinc  opc  barbarica  variisque  Antonius  armis, 
Victor  ab  Aurorae  populis  et  litore  rubro, 
Aegyptum  viresque  Orientis  et  ultima  secum 
Bactra  vehit ;  sequiturque,  nelas !     Aegyptia  coniux. 


685 


stans  arduo  m  loco ,  aut  navi  ardua 
conspicuus.  [CL  VII,  624.J  —  684. 
navali  corona^  quae  caclem  r o- 
strata,  rostris  ex  auro  vallata,  qua 
paullo  ante  [a.  U.  C.  718,]  donatus 
tuerat  in  bello  Siculo ,  victo  Sex. 
Pompeio.  Vid.  Vellei.  II,  81."  H. 
lurc  autem  i n s ig ne  snperbum  dici- 
tur;  nam  Vclleio  tcste  1.  1.  Insigne 
coronae  classicae,  cjuo  nemo  um- 
quam  Romanorum  donattis  est, 
lioc  bello  Agrippa  singnlari  virtnte  me- 
rnit,  et  secundum  Senec.  de  Benef. 
III,  32.  Agrippa  navali  corona  insignis, 
u  n  u  m  adeptus  e.st  intcr  dona  militaria 
decus.  Ceterum  cf.  adnott.  ad  I,  21. 
—  685.  Hinc,  scil.  vcniens.  ,,ope 
barbarica.  Ex  adverso  expressus 
in  aere  Antonius  cum  copiis  ex  bar- 
baricis  populis  diversis  (unde  varia 
arma)  conscriptis,  practer  legiones, 
quas  habebat.  Cf.  Plut.  M.  Anton.  p. 
044.  B.  [c.  61.]"  H.  De  siraplici  Abla- 
tivo  sine  Praepos.  cum  usurpato  vid.ad 
VII,  284.  et  Ecl.  X,  24.  Pro  variis, 
quod  Heyn.  recte  interpretatur  ,,mullis 
ac  diversis  habitu  adspectuque,"Heins. 
coni.  Phariis,  quam  supervacaneam 
coniecturam  praeter  Burm.  ad  Claud. 
p.  1055.  ct  ad  Anthol.  Lat.  T.  II.  p. 
175.  nuper  etiam  probavit  Peerlk,, 
qui  putat,  Antonium  ipsum  dici  ope 
barbarica  et  Phariis,  i.  e.  Aegyptiis, 
armis  indulum  fuisse;  in  quam  rem 
confert  veteris  poetae  verba  ap.  Cic. 
Tusc.  I,  35.  Adstanie  ope  barbarica, 
Tectis  caelatis ,  laqueatis.  —  686  sqq. 
,,Vult  proelia  cum  Parthis ,  quibus 
Oriens  tum  parebat,  diccre,  iuter  quae 
nonnulla  fuere  satis  felicia."  H.  — 
Victor  a  populis ^  qui  victoriam 
ab  s.  ex  iis  reportat.  Cf.  Drakenb. 
ad  Sil.  V,  271.  et  Hand.  Turs.  I. 
p.  18  sq.  cum  adnott.  ad  Aen.  VII, 
647.  Est  igitur  i.  q.  victor  populorum 
Aurorae,  s.  Orientis,  et  maris  rubri; 
cum  Parthis  enim  et  Armeniis  feli- 
citer  bellum  gesserat.  Pro  Victor 
Markland.  ad  Stat  Silv.  II,  6,  3. 
coni.    Ductor ,     Schrader.    autem    ad 


Musaeum  p.  258.  victor  cxplicat: 
,,quasi  victor,  qui  talem  se  habere 
volebat."  Scd  verissime  licyu.  in 
raentcm  nobis  revocat  Ventidii  victo- 
riam  a.  U,  C.  713.  de  Parthis  repor- 
tatam  atque  Canidium,  et  ipsum  An- 
tonii  legatum ,  qui  Armenia  devicta 
in  Iberos  Albanosquc  exercitura  du- 
xerit  a.  U.  C.  716.,  Antoniumquc 
ipsum,  qui  Artavasde  capto  Armeniam 
occupavcrit  a.  U.  C.  718.  Cf.  impri- 
mis  Dio  Cass.  L,  6.,  qui  omnes  fere 
reges  Orientis,  liomano  imperio  vici- 
nos,  Antonio  socios  adfuisse  narrat; 
qaarc  infra  v.  705.  Indi  adeo  et  Ara- 
bes  commcmorantur.  —  Ut  hic  Vir- 
gilius  coniungit  Aurorae  populos  et 
litus  (i.  e.  mare)  rubrum,  ita  Hor.  Od. 

I ,  35 ,  30.  iuvenum  recens  Examen, 
Kois  timendum  Partibus  oceanoque 
rubro.  —  Rubri  autem  (Gr.  iQiu^QCiiov) 
viaris  nomen  latiore  sensu  dictum  a 
veteribus  refertur  ad  omne  mare 
meridionale  inter  Indicum  et  Aethio- 
picum  Oceanum ,  strictiore  vero  ad. 
solum  Sinum  Arabicum.  Cf.  Cic.  N. 
D.  1,  35,  97.   Prop.  III,   11,  6.   Tib. 

II,  4,  30.  Mcla  III,  7,  8,  8,  1.  Plin. 
VI,  23,  28.  Curt.  VIII,  9.  alii  et 
libcr  meus  Handb.  d.  alt.  Geogr.  II. 
\).  5  sqq.  —  688.  Bactra  ultimay 
in  remotissimo  Oriente  sita.  Quare 
ap.  Prop.  III,  1,16.  Qui  finem  imperii 
Bactra  futura  canent.  Bactra  enim  s. 
Zariaspe  (nunc  BallcJi)  caput  erat 
Bactrianae  regionis  (quae  nunc  Magna 
Bucliaria  appcllatur),  haud  procul  ab 
0x0  fluv.  ad  Paroparaisi  radices 
situm.  Cf.  Strab.  XI.  p.  514.  Plin. 
VI,  15,  17.  Arrian.  III,  29.  Silius 
XIII,  764.  al.  et  liber  meus  modo 
comm.  II.  p.  558.  „Habuit  Antonius 
auxilia  a  rege  Medorum  submissa, 
testante  Plutarcho  p.  944.  [c.  61.  coll. 
c.  52.  et  53.]  Itidem  sic  v.  705  sq." 
H.  De  noraine  terrarum  pro  populo- 
rum  posito  vid.  ad  EcL  I,  63.  IV, 
58.  Aen.  II,  703.  al.  Ceterum  cf.  de 
h.  1.  Broukhus.  ad  Prop.  III,  1,  16. 
et  Burm.   ad  Lucan.    VIII,   299.   — 


172 


P.  VIRGILII  MAKONIS 


Una  omnes  ruere,  ac  totum  spumare,  reductis 
Convulsum  remis  rostrisque  tridentibus,  aequor. 
Alta  petunt;  pelago  credas  innare  revulsas 
Cycladas,  aut  montis  concurrere  montibus  altos 
Tanta  mole  yiri  turritis  puppibus  instant. 
Stuppea  flamma  manu  telisque  volatile  ferrum 


690 


—  Vi'0  vehit  Peerlk.  scribi  wxltvehens. 
,,Possis  interpuugere :  sequitiirque  ne- 
fas,  Aey.  coniux.  Supra  II,  585.  Ex- 
stinxisse  nefas ,  i.  e.  Helenam.  Sed 
nihil  muto."  Wacjn.  Et  recte  quidem ; 
conuubium  violata  lege  Romana  cum 
peregrina  iuitum  eadem  ratione  hic 
nefas  dicitur,  qua  apud  Horatium  Od. 
III,  5,  6.  Miles  Crassi  ob  coningem 
barharam  vocatur  turpis  maritus.  Ce- 
terum  cf.  adnott.  ad  VII,  73.  — 
Aegyptia  coniux.  Vid.  Ovid.  Met. 
XV,  826.  Romanique  ducis  coniux 
Aeyyptia.     Cf.  etiam  Flor.  IV,  11,  2. 

—  689.  Una  om^ies  ruere,  impetu 
feruntur  in  hostem.  Heyn.  transitive 
dictum  putat  pro  ruere  mare  remis, 
coll.  I,  35.  spumas  salis  aere  rnebant. 
Sed  tum  aegre  desiderari  Obiectum 
mare  s.  aequor,  vere  censet  Wagn.  — 
r eductis  remis.  Heyn.  comparat 
Ovid.  Met.  XI,  461.  reducunt  ad  fortia 
pectora  remos.  —  V.  690.  iam  legimus 
V,  143.,  ubi  vid.  adnott.  —  Cum  v. 
691  sq.  cf.  locos  hinc  expressos  Silii 
X,  322.  Sic  Lagea  ratis ,  vasto  velut 
insula  ponto  Conspecta,  iUisit  scopulis, 
et  Statii  Theb.  V,  338.  ahruptam 
credas     radicihus     ire     Ortygiam ,  •  aut 

fractum  pelago  decurrere  montem.  Vid. 
etiam  Senec.  Suas.  I.  extr.  et  Quinct. 
Inst.  VIII,  6,  68.  —  692.  montes 
concurrere.  Cf.  Plin.  II,  83,  85. 
de  portento :  Montes  duo  inter  se 
concurrerunt,  crepitu  maximo  assultan- 
tes.  —  693.  Heyn.  verba  tanta  mole 
coniungit  cum  puppihus,  ut  significent 
i.  q.  tantae  molis;  rectius  vero  Wagn. 
et  verborum  collocationem  et  verbum 
instat,  quod  non  ita  nude  poni  potuc- 
rit,  vetare  memorat,  ne  coniungamus 
puppes  tanta  mole,  hac  explicatione 
adscripta;  ,,Tanta  erat  turritarum 
navium  magnitudo ;  quas  remiges 
magna  adhibita  vi  propellebant."  Sci- 
Jicet  locus  slc  capiendus:  Viri  (i.  e. 
remiges)  puppibus  instant  ea  virium 
contentione,  qua  in  tantis  navibus  opus 
est.    Heyn.    haec    adnotat:     ,,Spectat 


hoc  maxime  ad  Antonianas  naves, 
ad  denos  remorum  ordines  assurgen- 
tes ,  ad  hoc  turrihus  et  tahulatis  alle' 
vatas  cett. ,  Flor.^  IV,  11,  5.,  et  sua 
magnitudine,  imprimis  in  ista  remigum 
inopia,  ad  regendum  difficiles.  Cf. 
Phit.  Ant.  p.  946.  C.  [c.  66.]  et  Dio  Cass. 
XXXII,  33."  De  turritis  navibus  (quas 
apud  Romanos  Antonius  primus  in- 
stituisse  traditur)  cf.  Plin.  XXXII,  1, 
1.  Veget.  IV,  44.  Caes.  B.  G.  III, 
14.  id.  B.  C.  I,  25.  alii  et  Schefter. 
de  mil.  navali  vett.  p.  134.  —  694. 
,,stuppea  fl a m m a :  ad  rerum  veri- 
tatem,  quum  ab  Antonio  relictae  naves 
pertinaciter  pugnare  pergerent.  Vid. 
Dio  1.  c.  34.  35.  Hor.  Od.  I,  37,  13. 
Vix  una  sospes  navis  ab  ignihus.^^  H. 
Dc  his  malleolis  in  naves  hostiles 
coniectis  vid.  Veget.  IV,  *18.  Amraian. 
XXIII,  4.  Vitruv.  X,  22.  Liv.  XLII, 
64,  3.  all.  et  Lipsii  Poliorc.  V,  5. — 
Haereut  Intpp.  in  verbis  telis  vo- 
latile  ferrum  sp argitur ,  quum 
ferrum  nihil  aliud  significare  possit, 
quam  tela  et  sagittas,  nemo  autem 
intelligat,  quomodo  telis  tehim  emitti 
queat;  quare  Ileyn.  et  lahn.  praefe- 
runt  nnius  Cod.  Rom.  lectionem  teli- 
que  volaiile  ferrum ,  ut  teli  ferrum 
stuppeae  flammae  oppositum  sit;  Ruhk. 
vero  (coll.  Livio  XXXVIII,  29.)  vul- 
gatam  ita  defendit,  ut  tehim  de  funda, 
ferrum  de  glande  eius  intelligat,  quod 
mihi  quidem  minus  probandum  vide- 
tur  Wagneri  ratione,  qui  telis  explicat 
per:  telorum  iactu,  ut  sensus  sit: 
telorum  iactu  in  omnes  partes  volat 
ferrum,  eamque  rationera  etiara  Sii- 
pflius  sequitur,  quamvis  lalin.  censeat, 
iueptam  sic  effici  sententiam,  quum 
teli  iactu  nou  solnm  ferrum,  sed 
totum  tehim  eraittatur.  Peerlk.  locum 
sic  distinguendura  ccnset:  St.  fiamma 
manu  telisque,  volaiile  ferrum  Sp.,  quod 
nemo  facile  probabit.  Wakef.  ad  Lucr. 
1 ,  969.  parum  feliciter  coni.  telisque 
volatile  vellus  Spargitur.  Ceterum  vo- 
latile  ferrum   iam   supra  legimus    IV, 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 

Spargitur:  arva  nova  Neptunia  caede  rubescunt. 
Kegina  in  mediis  patrio  vocat  agmina  sistro; 
Necdum  etiam  geminos  a  tergo  respicit  anguis. 
Omnigenumque  deum  monstra  et  latrator  Anubis 
Contra  Neptunum  et  Venerem  contraque  jMinervam 
Tela  tenent.     Saevit  medio  in  certamine  Mavors 
(Caelatus  ferro,  tristesque  ex  aetliere  Dirae; 


173 
C95 


700 


.71.,  iibi  vid.  adnott.  —  695.  novam 
caedem,  quae  ncc  rcdintegrata  ncc 
inaudita  esse  potcst,  idcm  Wagn. 
rcctissimc  ad  initium  pugnac  spectarc 
ccnset,  ut  verba  nova  caede  rubescunt 
nihil  aliud  significent,  quam :  inci- 
piunt  cacde  rubesccre,  quum  novum 
dicatur,  quod  primum  fiat.  Cf.  Ecl. 
VIII,  29.  Gco.  II,  332.  Aen.  VII, 
554.  Ter.  Adelph.  prol.  12.  novam 
fabulam  agere,  Liv.  XXII,  1,  7.  nova 
atque  integra  concipere,  et  notum  illud 
nova  nupta  ap.  Plaut.  Cas.  I,  1,  30. 
Catull.  60,  98.  al.  Ccterum  ii  quoquc, 
qui  explicant:  mare,  quod  iam  antca 
saepe  caede  rubuerat,  tunc  dcnuo 
{nova  caede)  rubuit,  habent  quo  sen- 
tentiam  suam  defendant.  Peerlk.  prac- 
ter  necessitatem  coni.  nova  -  luce 
rubescunt.  —  696.  ,,Acerbe  haec  de 
Clcopatra.  Potuit  fortasse ,  quod 
tamen  ignoro,  sistri  usus  esse  apud 
Aegyptios  in  bello.  Ex  hoc  tamen 
loco  non  conficitur.  In  ludibrium 
versa  re  sistrum  memoratur,  quod 
regina  cum  turba  spadonum  et  femi- 
narura  ludis  et  choreis  vacante  in 
media  classe  versatur:  sistri  autem 
iisus  in  lascivia  Aegyptiorum  freqnens. 
Docet  quoque  Propertii  imitatio  III, 
11,  43.  Ausa  Cleopatra  -  -  liomanam- 
que  tubam  crepitanti  pellere  sistro.^'  H. 
Adde  Lucan.  X,  63.  (Cleopatra)  Ter- 
ruit  illa  suo ,  si  fas ,  CapitoUa  sistro. 
De  ipso  sistro  vid.  imprimis  Apulei. 
Met.  XI.  p.  579  sq.  Oudend.,  quo 
auctore  est  crepitaculum  aeneum,  cuius 
per  angusiam  laminam  in  modum  bal- 
thei  recurvatam  traiectae  mediae  paucae 
virgulae  crispante  brachio  tergeminos 
iactus  reddebant  argutwn  somtm.  Cf. 
etiam  Ovid.  Met.  IX,  793.  Am.  II, 
13,  II.  A.  A.  III,  635.  Mart.  XIV, 
54.  Stat.  Silv.  III,  2,  102.  cett.  — 
697.  Caelaverat  Vulcanus  a  tergo 
Cleopatrae  duos  angues,  vitae  exitum 
ei  instantem  significans.  „Necdum 
jnortem  futuram  admota  sibi  aspide 


prospicit.  Scquitur  fortasse  Virgilins 
aliquam  famam,  duo'eam  angucs  sibi 
admovissc."//.  Quum  non  satis  con- 
stet,  quot  angui])us  corpori  admotis 
Cleopatra  pcrierit,  in  hoc  poetae 
loco  minime  haerendum,  neque  opus 
cst  Burmanni  coni.  gelidos  angnis. 
Uoratius  quoque  Od.  I,  37,  26.  de 
Clcopatra  canens  plures  angucs  com- 
memorat  [Ausa  -  -  asperas  Tractare 
serpentes) ;  quum  contra  Velleius  11, 
87.  unam  modo  aspidem  comme- 
moret.  —  698  sqq.  „Proelium  deo- 
rum  artifex  effinxcrat  in  aere :  ab 
una  parte  pugnabant  dii  Aegyptii,  ab 
altera  Romani.  In  medio  pugnam  in- 
cendunt  Mars,  Dirae,  Discordia,  Bel- 
lona,"  Ilaec  Heyn.,  qui  h.  1.  ex  imi- 
tatione  Hom.  U.  XVIII,  535  sqq.  et 
Hesiodi  Sc.  Herc.  153  sqq.  et  248  sqq. 
ortum  censet.  — •  omnig enus  legitur 
etiam  ap.  Lucr.  II,  759.  821.  V,  429. 
et  441.  Priscian.  VII,  3,  9.  p.  732. 
P.  formam  omnigenum  temere  deducit 
ab  omnigena  (pro  omnigenarrim-posiiiLm), 
Cf.  Schneideri  Gramm.  Lat.  II,  1.  p. 
24.  —  deum  monstra,  quia  Aegy- 
ptiorum  dei  beluina  capita  habebant. 
—  ,.J,atrator  Anu  bis^  capite  canino. 
Propertius ,  qui  hunc  librum  nondum 
editum  legerat  (vid.  ad  v.  675.)  hinc 
traxit  III,  11,  41.  Atisa  lovi  nost^^o 
latrantem  opponere  Anubin.^^  H.  Cf. 
etiam  Ovid.  Met.  IX,  690.  latrator 
Anubis ;  de  quo  vid.  Creuzeri  Symb. 
I.  p.  364  sqq.  Klopferi  Lex.  myth. 
I.  p.  227  sq.  et  Haakh.  in  Pauly  Pteal- 
encycl.  I.  p.  584  sqq.  —  701.  ,,caela- 
tus,  exsculptus ,  nam  de  anaglypho 
agitur,  et  caelai^e  sic  proprie  in  aere 
^  dicitur  (vid.  Antiquar.  Aufsdtze  P.  II. 
p.  134  sqq.)  —  ex  aethere  Dirae^ 
ideoque  volantes.  [Cf.  Eur.  Or.  317.] 
Reddidit  eo  nomine ,  puto ,  KiJQccg 
Hesiodi  in  Scuto  Herc.  248  sqq.  [ideo- 
que  non  Furias,  ut  alibi.  Cf.  adnott. 
ad  VII,  324.  et  de  discrimine  inter 
utrasque    deas    Claud,   R,   Pros.  11, 


174 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Et  scissa  gaudens  vadit  Discordia  palJa, 
Quam  cum  sanguineo  sequitur  Bellona  flagello.. 
Actius  haec  cernens  arcum  intendebat  Apollo 
Desuper:  omnis  eo  terrore  Aegyptus  et  Indi, 
Omnis  Arabs,  omnes  vertebant  terga^  Sabaei. 
Ipsa  videbatur  ventis  regina  vocatis 
\ela  dare,  et  laxos  iam  iamque  immittere  funis. 
Illam  inter  caedes  pallentem  morte  futura 
Fecerat  ignipotens  undis  et  lapyge  ferri;         ^ 
Contra  autem  magno  maerentem  corpore  Nilum 


705 


710 


218  sqq.  Wagii.  tamcn  ceiiset  poetam 
interpretatum  esse  yitoocpoTTiv^EQiviv 
Homeri  II.  IX,  571.  et  XIX,  87.]  -  - 
Simili   modo    Mors    cdata   est  poetis. 

—  702.  scissa  Discordia  palla. 
Redhibuit  eam  laceratam  pectore  vestem 
Petron.  c.  124."  II.     Cf.  etiam  supra 

VI,  208.  Claud.  in  Ruf.  I,  30.  al.  — 
703.  De  Bellona  sanguineo  fla- 
gello  instructa   cf.   imprimis   Lucan. 

VII,  568.  guacumgue  vagatur  Sangui- 
neum  veluti  guatiens  Bellona  flagelliim, 
praeterea  autem  Silius  IV,  441.  V, 
221.  Claud.  in  Eutrop.  II,  110.  Stat. 
Tlieb.  II,  718.  et  similes  loci,  ubi 
hasia,  vestis,  coma  cruenta  ei  tribuitur. 

—  V.  704  sq.  ex  Ilom.  II.  XVI, 
700  sqq.  fluxerunt.  Ccrtasse  cum  Ma- 
rone  Propertium  IV,  6,  55  sq.  et  68. 
et  Albinovanum  Eleg.  in  Maecen. 
55  sq.,  iam  Heyn.  memorat;  qui  si- 
mul  docet,  potuisse  hanc  imaginem 
facile  mente  obiici  signo  ApoJlinis 
txri^oXov  in  promontorio  Actiaco  po- 
sito.  D.e  hoc  ipso  Apolline  Actio 
vid.  ad  III,  275.  —  705.  Desuper^ 
ab  Actio.  —  Indi.  Vid.  adnott.  ad 
Geo.  II,  172.  —  Sabaeij  celeberrima 
Arabum  natio,  de  qua  vid.  librum 
meum  Handb.  d.  alt.  Geogr.  II.  p. 
751.  Malchus,  Arabum  rex,  inter  An- 
tonii  copias  auxiliares  commemora- 
tur  ap.  Plut.  Ant.  61.  —  707  sqq. 
„Prima  regina  fugam  circumspexit,  ut 
omnes  tradunt.  Vid.  Plut.  Anton.  p. 
946.  E.  [c.  67.]  et  Dio  Cass.  L,  33.'* 
H.  —  veniis  vocaiis.  Vid.  ad  III, 
253.  —  708.  iam  iamgue.  Vid.  ad' 
II,  530.  —  ,^laxos  immittere  fu- 
nes  (a  curribus  pctitum)  pro :  laxare, 
solverc  funes,  ideoque  vela  explicare 
et  expandere.  Cf.  X,  229.  ibique  not." 
Haec  H.^  rectissimc,  ut  mihi  videtur; 
quum   equo  ivmiitere  habenas  (cf.  V, 


146.)  et  ipsurn  sit  frenis  laxatis,  re- 
missis  et  efFusis  celerrimum  equo 
cursum  permittere.  (Vid.  etiam  adnott. 
ad  Gco.  II,  364.  Aen.  I,  63.  VI,  1. 
al.  et  Gronov.  ad  Senec.  de  ira  III, 
6.)  Quare  nescio,  quo  iure  Wagn.  in 
minore  edit.  interpretetur :  „navium 
cursum  incitare  velis  expansis  per 
intentos,  qui  laxi  ante  fuerant, 
funes  et  rudentes."  —  709.  ^paUen- 
tem  morte  fuiura:  quasi  praesen- 
sionc  mortis  hanc  fugam  consecuturae. 
Pallorcm  autem  argento  vcl  alio  me- 
tallo  debuit  reddere  artifex :  quemad- 
modum  ap.  Plutarch.  Conv.  V,  1.,  ut 
locastae  vultum  exanimem  exhiberet, 
cx  aerc  et  argento  conflata  massa 
usus  fertur  artifex.  Cf.  etiam  Plin. 
XXXIV,  14,  40."  H.  ~  710.  lapy- 
gem  proprie  dlxit;  ab  occidentali  enim 
plaga  venire  debuit  ventus  Cleopatrae 
secundus.  lapygiani  autem  eandem 
Ifaliae  inferioris  regionem  esse  con- 
stat,  quae  etiam  Messapia  et  Calabria 
dicitur,  et  orientalcm  Apuliac  partera 
efficit.  lapyx  ventus,  quem  alii  (ut 
Veget.  Mil.  IV,  38.)  cum  Zephyro, 
alii  (ut  Favorin.  ap.  Gcll.  II,  22.) 
cum  Cauro  confundunt,  quique  re- 
spondet  Graecorum'^)/()€(7r/y  et  nostro 
NW.  vel  potius  WNW.  (cf.'libermeus 
geogr.  I.  p.  614.  et  617.),  commemo- 
ratur  ctiam  Horatio  Od.  I,  3,  4.  et 
III,  27,  20.  Lucano  VI,  339.  al.  — 
711  sqq.  jjPoeticum  phuntasma  ma- 
gnum  et  praeclarum.  Fuga  petitur 
Nilus :  is  fugientes  excipit.  Prop.  III, 
11,51.  in  loco  hinc  expresso :  Fugisti 
tamen  in  timidi  vaga  fiumina  Nili.  lam 
Fluviorum  simulacra  cogita  specie 
humana,  recubantia  et  inferiore  cor- 
poris  parte  veste  tecta,  iit  tamen  si- 
num  facere  possint,  quem  Nilus  fu- 
gientibus    osteutat."  H,  —    Co?iira, 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


175 


Pandentemque  sinus  et  tota  veste  vocantem 
Caeruleum  in  gremium  latebrosaque  fiumina  victos. 
At  Caesar,  triplici  invectus  Komana  triumpho 
Moenia,  dis  Italis  votum  immortale  sacrabat, 
Maxima  tercentum  totam  delubra  per  Urbem. 
Laetitia  ludisque  viac  plausuque  fremebant; 
Omnibus  in  ten>[:)lis  matrum  chorus,  omnibus  arne; 
Ante  aras  terram  caesi  stravere  iuvenci. 
Ipse,  sedens  niveo  candentis  limine  Phoebl, 
Dona  recognoscit  populorum  aptatque  superbis 
Postibus;  incedunt  victae  longo  ordine  gentes, 
Quam  variae  linguis,  habitu  tam  vestis  ct  armis. 


715 


720 


cx  adverso.  —  maerentem  sortem 
reginae  suae.  —  tota  veste.  Bunn. 
confert  Ovid.  Met.  VI,  298.  Stat.  Silv. 
III,  2,  32.  et  Auson.  Mos.  368.  „In 
voc.  tota  studium  Nili  cernitur,  omni- 
bus  viribus  nisi,  corpore  et  mota  veste 
victosvocantis."Pe(?rZ/c-.  Vid.Broukhus. 
ad  Prop.  III,  9,  51.  —  in  gremium 
latebros  aque  flumina  Wagn.  Qu. 
Virg.  XXXIII,  4.  recte  interpretatur : 
in  latebras  caerulei  gremii.  Cf.  adnott. 
ad  Ecl.  II,  8.  Geo.  II,  486.  Aen.  I, 
61.  al.  —  714  sqq.  ,,Denique  trium- 
phus  Augusti  erat  effictus  in  clipeo. 
Fuit  is  triplex  trinis  diebus :  Dalma- 
ticus,  Actiacus,  Alexandrinus  (vid. 
Suet.  Aug.  22.  Dio  LT,  21.);  necesse 
igitur  est  ab  artifice  ea,  quae  cuius- 
que  diei  essent,  in  unum  fuisse  con- 
gesta."  H.  Peerlkamp.  confert  Oro- 
sium  VI,  20.  Caesar  victor  ab  Oriente 
rediens  iirhem  triplici  triumpho  ingressns 
est.  —  ,^votum  immortale  sacra' 
bat:  templa,  opera  immortalia,  de- 
dicabat  ex  voto ,  et  quidem  magno 
numero;  unde  trecena  dixit.  [Vid. 
ad  IV,  510.]  Quae  per  reliquam  Au- 
gusti  vitam  facta  sunt,  revocavit  poeta 
sub  uuum  tempus.  Cf.  Suet.  Aug.  29. 
Dio.  LI,  22."  H.  Votum  singulari 
numero  eadem  ratione  per  appositio- 
nem  adiungitur  nomini  plur.  numeri 
ap.  Livium  XXIII,  46,  5.  Spolia  ho' 
stium  Marcellus ,  Vulcano  votum ,  ci-e- 
mavit  et  al.  Ceterum  Burm.,  h.  L 
sic  distinguens :  -  -  sacrabat.  Maxima 
tercentum  totam  delubi^a  per  urbem 
Laetitia ,  ludisque  viae  plausuque  fre- 
mebant,  totam  sententiam  pervertit.  — 
V.  717  sqq.  vivide  describitur  laetitia 
publica.  —  plausu  frem  ehant.  Vid. 
I,559.ibique  adnott.  et  cf.  imitationem 


huius  loci  apud  Silium  XI,  494  sqq. 
—  718.  ,,Omnibus  in  templis  matro- 
narum  supplicantiura  coetus,  et  arae^ 
ante  quas  victiraae  immolabantur : 
unde  strati  iuvenci  in  terra  et  con- 
strata  terra  iuvencis;  tandem  iuvcnci 
stravere  terram.'-'-  H,  —  Peerlk.,  quum 
non  mirum  sit  in  oranibus  templis 
fuisse  aras,  immo  templum  sine  ara 
non  sit  templum ,  coni.  omnibus  arae 
Ardent  es,  terram  etc. ;  quae  aliquam 
veri  speciem  haberent,  si  Virgilius 
non  addidisset  verba  Ante  aras  etc. ; 
haec  enim  quum  adiecerit,  idem  est 
ac  si  scripsisset:  omnibus  arae,  Ante 
quas  etc.  —  720  sqq.  ,,Puta  trium- 
phatorem  Octavianum  iam  intrasse 
urbem.  Sedet  pro  tribunali  sub  porticu 
et  aditu  templi  Apollinis  Palatini  et 
prospectat  {recognoscit)  succedentem 
pompam  triumphalem,  in  qua  jDor- 
tantur  coronae  aureae,  dona  populo- 
rum  [devictorum:  cf.  Liv.  XI,  43.]: 
ducuntur  captivi  una  cum  signis  flu- 
viorum."^.  Apollinis  autem  Palatini 
templum  Augustus  ipse  dedicaverat 
a.  U.  C.  726.  Cf.  Suet.  Aug.  20.  Dio 
Cass.LIII,l.  Hor.  Od.  I,  31,1.  Prop. 
IV,  6.  (V,  6.  Lachm.)  et  Liirsenius 
de  templo  et  bibliotheca  Apollinis 
Palatini,  Franeq.  1719.  —  Ipse.  Vid. 
ad  Geo.  IV,  464.  —  candentis 
Phoebi.  Cf.  Hor.  Od.  I,  2,  31.  Nube 
candentis  humeros  amictus  AugurApollo, 
etadnott.  ad  Ecl.II,46.  —  721.  aptat 
superbis  (vid.  supra  ad  v.  196.) 
postihus,  in  foribus  vel  porticu 
templi  suspendenda  curat.  Cf.  adnott. 
ad  VII,  183.  —  Cum  v.  723.  cf.  Luc. 
III,  288.  coiere  nec  iinquam  Tam  variae 
cultu  gentes  tam  dissoni  vulgi  Ora  et 
Claud.  StiL  I,  152.  nec  tantis  dis^ona 


176 


P.  VlRGILir  MAEONlS 


Hic  Nomadimi  genus  et  clisciiictos  Mulciber  Afros, 
Hic  Lelegas  Carasque  sagittiferosque  Gelonos 
Finxerat;  Euphrates  ibat  iam  mollior  undis; 
Extremique  hominum  Morini,  Ehenusque  bicornis, 
Indomitique  Dahae,  et  pontem  indignatus  Araxes. 


725 


Unguis  Turha^  nec  armorum  cultu  dv- 
versior  ttmquam  Conjiuxit  populus.  — 
724  sqq.  „Vides  manifeste,  poetam 
carminl  dignitatem  et  maiestatem  pa- 
rare  ex  nominum  novitate  vel  pere- 
grinilate  vel  vetustate.  —  724.  \No' 
raadum  gcnus  [vid.  ad  IV,  320.]  et 
Afros.  Erat  enim  in  Antonii  partibus 
magna  Africae  pars  a  Cyrenis  usque 
ad  Aethiopiam,  et  interfuit  Antonii 
copiisBogudes,  Mauritaniae  rcx.  P]ut. 
Anton.  p.  944.  B.  [c.  61.]  Dio.  Cass.L, 
4. —  discinctos  Afros:  mollitiem 
horainum  arguit  veste  laxa  et  fluente. 
Hinc  Carthago  discincta  dicitur  ap. 
Auson.  paneg.  Gratiano  dict.  c.  14." 
H.  Quare  ap.  Plaut.  Poen.  V,  5,  48. 
de  homine  Carthag.  legimus :  Tm,  qui 
zonam  non  habes  cett.  Cf.  «tiam  Liv. 
XXXV,  11,  7.  discinctns  et  inermis 
erjues  (Numida)  ;  Sil.  II,  56.  Discincti 
Jjihyes ;  id.  III,  235.  de  Carthaginien- 
gibus:  sinusque  Cingere  inassiiettim. 
Gossr.  tamen  :  ,,discinctos ,  sc.  armis 
detractis.  Ita  Flor.  II,  4,  3.  et  Mart.  IX, 
104."  —  Mulciher  Vulcanus  dicitur  a 
raulcendo  s.molliendo  ferro.  (Vid.  Fe- 
stus  s.  v.  p.  99.  ed.  Lindem.  et  Macrob. 
Sat.  VI,  5.)  ;-quare  alii  scribuntJi  iJc//er. 
Cf.  Heins.  ad  h.  1.  Cort.  ad  Lucan.  I, 
545.  et  Schneid.  Gr.  Lat.  I,  1.  p.  226. 
—  725.  ,^Lelegas  Carasque[qxios 
etiam  Ovid.  Met.  IX,  645.  coniunxit] 
posuit  pro  populis  et  regibus  minoris 
Asiae,  quos  enumeratos  vides  apud 
Phitarch.  \.  c.  Leleges,  de  quorum 
sedibus  Strabo  1.  XIII.  [p.  610  sqq. 
Cas.]  multa  disputat,  cum  Caribus 
oram  Asiae  maritimam  tenuerant,  an- 
tequam  ab  lonibus  eiecti  ad  interiora 
recesserunt.  De  his  nec  de  aliis  Le- 
legibus  h.  L  agitur."  jS^.  —  Gelonos, 
de  quibus  vid.  ad  Geo.  II,  115.,  vel 
pro  Dacis,  adversus  quos  M.  Crassus 
bellum  gessit,  vel  pro  Thracibus,  ultra 
quos  habitabant.  positos  censet  Hey- 
nius.  Ut  autem  Virgilius  sagittife- 
ros,  ita  Hor.  Od.  III,  4,  35.  phare- 
tratos  Gelonos  commemorat.  —  726. 
„Euphrates  ihat  iam  mollior 
undis^  leniore  amne,  ut  domitum  se 


ac  subiugatum,  h.  e.  populos  accolas 
victos  et  subiectos,  significaret;  iit 
moUiia  dicuntur  etiam  alibi,  quae  victa 
ac  cOntusa  coercitaque  sunt."  H.  Ita 
Hor.  Od.  II,  9,  21.  dicit  Medum  Jiu- 
men  minores  volvere  vortices.  Cf.  etiam 
similem  locum  Geo.  III,  30.  Ceterum 
Euphratem  non  niinus  quam  Araxen 
ct  Dahas  omnino  populos  Orientis 
significare,  qui  Antonium  secuti  es- 
sent,  Morinos  autem  et  Rhenum  trium- 
phumDalmaticumrespicere,  quo  etiam 
de  Morinis  et  aliis  Galliae  Germaniae- 
que  populis,  rebellionis  sociis,  trium- 
phatum  fuerit,  adnotatHeyn.  coU.  Dione 
LI,  21. —  Morini(deqnihus\iA.  Plin. 
IV,  17,  31.  Mela  111,2,  l.nltimi  GaUi- 
carum  geniinm  Morini;  Caes.  B.  G.  II, 
4.  III,  9,  28.  IV,  21.  alii)  habitabant  in 
extrema  Galliae  Belgicae  ora  (in  sev 
ptemtrionali  Picardia,  quae  nunc  vo- 
catur)  ad  fretum  Britannicum,  quare 
hic  extremi  hominum  appellantur, 
ut  alibi  uUimi  Brilanni  cett.  Cf.  liber 
meus  Handh.  d.  aJt.  Geogr,  III.  p. 
260.  — .,Jihenus  bicornis,  Vahalis 
et  Rhenus,  ut  tum  quidem  cursus  erat 
antequam  Drusus  tertium  ostium,  Fle- 
vum,  fossa  ducta  efficeret."  H.  Sic 
etiam  Granicus  hicornis  ap.  Ovid.  Met. 
XI,  763.  Ceterum  cf.  adnott.  ad  Geo, 
IV,  371.  —  728.  Dahae,  Nomades 
ad  orientale  Caspii  maris  litus  Oxum 
fluvium  versus  iucolentes  ultra  Hyr- 
canos.  Cf.  Strab.  VII,  p.  304.  XI.  p. 
511.  Plin.  VI,  17,  19.  et  XXXVII,  8, 
33.  Curt.  VII,  4.  Vm,  1.  all.  et  libcr 
meus  modo  comm.  II.  p.  567.  et  571. 
De  orthographia  noniinis,  quod  modo 
Dahae,  modo  Daae  scribitur,  vid. 
Gronov.  ad  Sen.  Thyest.  370.  et  603. 
Drak.  ad  Sil.  III,  764.  et  Osann.  ad 
Apulei.  de  Orthogr.  §.  56.  p.  77.  — 
,,pontem  indignatus  Araxes: 
nihil  amplius,  quam  ut  flumen  rapi- 
dum  ideoque  pontis  impatientem  di- 
ccret,  eoque  ipso  feritatem  accolarum 
Armcnorum  decJararet."  //.  Eadem 
de  causa  CJaudiano  IV.  Cons.  Hon. 
387.  dicitur  impacatus ;  idemque  in 
Rufin.  I,  375.  canit:  Calcabitur  asper 


AENEIDOS  LIB.  VIII. 


177 


Talla  per  cJipeum  Vulcani,  dona  parcntis, 
Miratur,  rcrumque  ignarus  imagine  gauclet, 
AttoIIcns  liumero  famamquc  ct  fata  ncpotum. 


730 


Phasis  cqno ,  pontemque  puti  co<j(tnr 
Araxes.  Cf.  ctiam  Sidon.  Aj)oll.  Pa- 
neg.  Anthcm.  441.  non  xit  niihi  prcssus 
Araxes  Imposito  snh  ponte  jiuat.  Erat 
autcm  Araxes  (qui  nunc  Aras  voca- 
tur)  Armcniac  maioris  fluvius,  qui 
cura  Cyro,  in  quem  cflunditur,  in 
marc  Caspium  influit.  Vid.  Strab.  IX. 
p.  363.  rtol.  V,  13.  Plin.  VI,  9,  9. 
Mela  III ,  5.  5.  alii  et  libcr  meus 
Handb.  d.  alt.  Geofp-.  II.  p.  5S8.  — 
Cum  vcrbis  p  onte m  i n  d ig natn  s 
cf.  Val.  Fl.  I,  9.  Oceanus  Plirygios 
prins  indignatus  lulos.  —  729.  Comma 
vulgo  i)0st  Talia  positum  cum  Wagn. 
omisi ,  quum  apertuni  sit,  verba  sic 
iungcnda  esse :  Talia  miratur  per 
Vtdcani  clipeum,  parentis  dona^  i.  e. 
donum  matris.  Peerlk. ,  si  Virgilius 
fuisset,  elegantius  scripsisset:  Talia 
per  clipeum ,  VoJcania  dona  parentis^ 
Miratur.  —  clipeum  -  -  dona.  Cf. 
Silius  II,  396.  Ecce  autem  clipeum 
Oceani  gentes  ductori  dona  ferehant 
cum  Aeii.  V,  359.  VI,  26.  Stat.  Theb. 
II,  586.  (ensem,  -  -  Mavortia  munera), 


X,  58.  (peplumj  -  -  castae  velamina 
divae)  ctc.  —  l^i.Attolleiis  humero, 
in  Immcrmrt,  fa7nam  etfata  nepo- 
tum,  i.  c.  clijjcum,  in  quo  fama  (illu- 
stria  facta)  ct  fata  nepotum  (i.  e.  res, 
cjuac  fato  destinatae  accident)  caela- 
tura  efficta  crant;  alligatus  enim  loro 
clipcus  humeris  iniicitur.  Heyn.  con- 
fcrt  infra  X,  496.  verequc  nihil  recon- 
diti  ct  quacsiti ,  nulluni  verborum 
lusuni,  nullam  allcgoriam  huic  vcrsui 
inessc  iudicat,  quamquam  concedit, 
splendorc  superiorum  versuum  infe- 
riorem  esse  hanc  clausulam ,  quae 
raelius  abcsset.  Sed  recte  hunc  ver- 
sum,  quem  Servio  teste  iam  antiqui- 
ores  Critici  supervacaneura  et  inuti- 
liter  additum  censueruut,  defendit 
Pecrlk.,  inter  alia  haec  aduotans: 
,,Aeneas  dona  parentis  cum  admira- 
tionc  et  gaudio  contemplatur  et  cli- 
peum  humero  attollit,  ignarus  se  in 
illa  rerum  imagine  gloriam  et  fata 
nepotum  tollere.  Atque  ita  mihi  iste 
versus  et  elegans  et  gravis  videtur." 


ViRGlL.  PaRS  III.    Ed.  III. 


12 


P.  VIRGILn  MARONIS 

A    E    N    E    I    S. 

LIBER  XOIsUS. 


ARGUMEInTUM. 

,,Turnus,  abscntc  Aenea  et  in  Tuscia  conquirendis  auxiliis  occupato  a 
lunone  per  Iriclem  admonitus,  ne  tantam  rei  bene  gerendae  occasionem 
araitteret,  quara  proximc  ad  hostes  copias  admovet  (1 — 32.).  Qui  quum 
suis  se  moenibus  contincrent,  neque  aequo  loco  facerent  dimicandi  potesta- 
tera ,  ut  illis  spcni  oranem  fuoac  intercluderet ,  classera  exurere  conatar 
(33  —  76.).  Erat  cius  classis  materia  ex  Idcae  Matris  luco  caesa:  quapropter 
Matris  precibus  adduotus  lupitcr  naves  omnes  incendio  eripuit  et  in  totidem 
Njmpbas  marinas  convcrtit  (77  — 122.).  Post  baec  Turnus  iraminente  iam 
nocte  adversus  bostium  eruptiones  ad  oppidi  portara  excubias  disponit:  iis 
Messapura  praeficit  (123 — 167.).  Intcrim  consultantibus  Troianorura  duci- 
bus,  quemnara  potissimum  ad  Aeneam  mitterent,  qui  de  suorum  periculo 
cura  faceret  ccrtiorera,  ultro  eam  provinciam  suscii^iunt  Nisus  et  Euryalus, 
coniunctissimura  araicorura  par  (168  —  277.):  qui  qnuni  urbe  emissi  hostium 
excubias  vino  somnoque  obrutas  offendissent,  Ebamnetem  cum  magno  Rulu- 
lorum  numero  trucidant,  corum(j[ue  se  spoliis  exornant  (278  —  366.).  Verum 
quum  instantc  iam  luce  se  recipcre  couantur,  a  Volscentis  equitibus  con- 
specti,  ad  silvas  confugiunt.  Ibi  Euryalus,  armorum  pondere  viaeque  errore 
impeditus,  in  hostes  incidit,  et  a  Volscente,  frustra  deprecante  Niso,  confo- 
ditur  (367  —  437.).  Nisus  quoque,  caeso  VoJscente  et  Euryali  nece  strenue 
vindicata,  multis  vulncribus  coufossus  super  amici  corpus  concidit  (438 — 445.). 
Capita  hastis  affixa  in  castra  deferuntur:  ubi  a  Troianis  e  moenibus  agnita 
ingentem  in  urbe  luctum  excitant  (446  —  502.).  Intcrim  Turnus  totis  viribus 
hostcs  oppugnat:  magna  utriraque  strages  cditur  (503  —  589.).  Ibi  Ascanius 
Numanura  insolentius  se  iactantem  sagittae  ictu  interficit  (590 — 617.).  Pan- 
darus  et  Bitias  succcssu  elati  portam  recludunt,  liostesque  subeuntes  ingenti 
caede  propelhmt  (618  —  690.).  Eius  rei  nuntio  accepto  Turnus  per  portani 
patentem.  in  oppidum  seu  castra  irrumpit  (691  —  733.);  Troianosque  in 
fugam  convertit  (734 — 777.):  tandem,  hostium  multitudinc  circumventus, 
paullatim  cedit  ad  eam  oppidi  partem,  quae  fluvio  alluitur  (778  —  789.);  et 
ut  erat  armatus,  flumine  secundo  delatus  escendit  litus  et  incolumis  ad  suos 
revertitur."  H. 


Atque  ea  diversa  penitus  clum  parte  gerunfur, 


„Quod   ipsa  res  suadere  debuit,  ut  transitadTurnum,  aTuscia  ad  Ardeam, 

per  Aeneae    absentiam  Latini    et  Ru-  a  petitione  auxiliorum  ad  bcllum.""-- 

tuli  oppugnarcnt  vallura  Troianorum,  Etiam    ilhid    praeclarc    factura ,    quod 

hoc  epico  morc  deae  Iridis  alunone  nunc   rcs   absente  Aenea   geritur,    ut 

missae  monito  tribuitur  Ilomcri  cxem-  eius  adventu  nova  rerum  exspectaiio 

plo    V.    c.    IL    XVIII,    166.    etc.     Ad  fiat."  //.    —  1.  Ex    Scrvii  Commcnt. 

poetae  artificium  agnoscendum  Servii  discimus,    fuisse    qui    hunc   transitum 

nota   facit:     ,,,,In    hoc   libro  rautatio  ad    novum    librum    pcr    Part.   Atque 

est     omnium    rerum;     nam    ct    aliac  vituperarent;    sed  quum  arcte  cohac- 

personac    et   loca  alia  sunt,    et  aliud  reat  hic  libcr  cum  antccedentc,  quidni, 

ncgotium  incipitur.     Ab  Acuca   cnim  ut    continuationcm   rcrum    narranda- 


P.   VIRGILII  MAIIONIS  AENEIDOS  LIB.  IX.     179 

Irhn  cle  coelo  mlsit  Saturnla  luno 

Aiidacem  ad  Turnum.     Luco  tum  forte  parentis 

Piliuuni  Turnus  sacrata  vallc  scclebat. 

A(l  quem  sic  roseo  Thaiunantias  ore  locuta  est:  5 

Turnc,  quod  optanti  divum  promittere  ncmo 

Auderct,  volvenda  dies,  cn,  attulit  ultro» 

Acneas,  urbe  et  sociis  et  classe  rclicta, 

Sceptra  Palatini  scdemquc  petit  Euanciri. 


rnm  indicarct,  poiitae  a  Copiila  librnm 
cxordiri  licucrit?  Planc  idem  fecit 
Valcr.  F].  IV,  1.  Atque  ca  non  ocmUs 
Divum  pater  avipUus  aequis  Susfimiit. 
Cf.  ctiam  Hand.  Turs.  I.  p.  496.  — 
penitus  (i.  c.  prorsus,  planc)  d i- 
versaparte,  i.  c.  loco  ab  Aencac 
castris  reraotissimo.  Sic  Ecl.  I,  67. 
Et  penitus  ioio  divisos  orhe  Britannos 
cett.  —  dum  ea  g eruntur  (i.  c.  arma 
oftcruntur,  auxilia  dantur  etc.)  -  - 
misit.  Vid.  ad  Ecl.  VII,  6.  Gco.  IV, 
560.  Aeu.  III,  616.  —  Cum  v.  2.  cf. 
adnott.  ad  IV,  693  sq. ,  ubi  etiam 
afl^erre  poteram  Ammian.  XX.  p.  191. 
—  3.  pare?itis,  avi  vel  abavi  (vid. 
infra  X,  76.  et  619.).  Sic  etiam  ap. 
Ovid.  Met.  V,  237.  parens  pro  avo. 
Cf.  Caius  Digest.  L,  16,  51.  et  Ulp. 
ibid.  II,  4,  4.  Pecrlk.  tamen  sinc 
iusta  causa  coni. :  hico  tum  forte 
virenti.  —  ..Pilumnns,  cui  ctiam 
Stercidii  nomen  erat,  Fauni  fil.,  dcus 
agrestis  veterum  Latinorum ,  pilo 
invento  rasticis  gratus.  Cf.  Isonius 
XII,  36.  Spangenberg.  de  vett.  Latii 
religg.  domm.  p.  65.    Creuzer.  Si/mh. 

IV.  p.  462  sqq.  Heynii  Exc.  VII.  ad 
1.  VII.  Aen.  Klopferi  Lex.  myth.  II. 
p.  466.    et  Pfau    in  Pauly  Realencycl. 

V.  p.  1621.  —  4.  sedehat  spcctat 
ad  solitudinem  et  otium,  cui  sedendi 
verbum  bene  convenit.  Vid.  Ileius. 
et  Urak.  ad  Silium  XII,  64.  Kuhnk. 
ad  Ovid.  Her.  VIII,  21.  Eruestii  Clav. 
Cic.  s.  V.  Rupert.  ad  Liv.  VII,  37, 
4.  Beneck.  ad  lustin.  XXXI,  4,  9. 
alios,  ct  cf.  adnott.  ad  V,  440.  — 
sacrata.  Moret.  IV.  et  Schol.  Stat. 
Theb.  I,  104.  secreta,  (ut  III,  389. 
V,  613.  et  VIII,  610.);  quod  Peerlk. 
praefert.  —  5.  Thaumantias  voca- 
tur  Iris  a  Thaumante  patre,  Oceani 
et  Terrae  filio,  qui  cum  Electra  et 
Irin  et  Harpyias  procreavit.  Cf.  Hes. 
Theog.   237.  265.    Apollod.   I,  2,  6. 


Thaumantias  s,  Thanmantis  illa  appel- 
latur  etiam  Ovid.  Mct.    IV,  4  79.   IX, 
647.    Val.   Fl.    Vin,   115.    Ciaud.    R. 
Pros.    III,   1.     Cf.    ctiam    Cic.   N.  D. 
III,  20.  —  6.  Simili    hyperbola  usus 
Palinurus  Aen.   V,   17.    dicit:    non    si 
mihi  liqnter  auctor  Spondeat,  hoc  spe- 
rem.    Cf.  etiam    VI,  553.    Silius  XII, 
273.  lUe  dies  primus  docuit,  guod  cre- 
dere     nemo    Auderet     Svpcris ;      Stat. 
Theh.    V,   724.  et   expertis    non   audet 
credere    Divis     et    similes    locos.    — 
7.    volvenda    dies,     quae    volvitur. 
Vid.  ad  I,  269.    Servius    niinus  recte 
interpretatur  voluhilem.  (Cf.  Kritz.  acl 
Sall.  Cat.   10,  2.)  —  dies,  i.  e.  tem- 
pus  (vid.  ad    V,  783.),  attulit.    Sic 
Liv.    XXVII,   13,   6.     Quid  haec  nox, 
quid   hic    dies    aituUt    (ubi   vid.  Gron. 
et  Drak.)  idemque  XLII,  50,  3.  muha 
diem     tempusque     adferre    posse.     Cf. 
ctiam    Cic.    Fin.    II,    27,    87.     Negat 
Kpicurus ,     diuturniiatem     temporis    ad 
heate  vivenchwi  aUqiiid  afferre  et  similes 
locos.  —  9.  sceptra,    regnum   (vid. 
ad  III,  296.),  idque  hic  pro  regia.  — 
Palatini  per  prolepsin  poetis  satis 
frequcntatam.    Vid.  Wagn.  Qu.  Virg. 
XXXIX.  et  adnott.  ad  VI,  366.  VIII, 
361.  al.  Quare  non  opus  est,  ut  cum 
Vossio  /xnm.  u.  Randgl.  p.  228.  scri- 
bamus  PaUantini.  (Vid.  ad  VIII,  54.) 
—    petit    Euandr  i.     Alii   Eiiandri 
pronuntiaudum,  alii  (ut  Heyn.,  Hein- 
rich.  ad    Cic.    oratt.   pro  Scauro  cett. 
partt.     incdd.     p.     101.     et    Huschk. 
Anall.  ad    Tibull.    p.  698.)   peiU   pro 
petiit  scribendum  esse  statuunt;  quod 
utrumque   iure   negat  Wagn.   solutio- 
nem  vocis   iv    in  compositis  non  ad- 
missani  esse  docens,    nisi  ante  gemi- 
natas  liquidas  vel  g  (alius  enim  generis 
esse    rivy.ojuog   et   sirailia,    coll.    Her- 
manno    ad    Orph.  Arg.   864) ,    synae- 
resi  autem  illa  (petit)  nusquam  usum 
esse  Virgilium.    (Vid.  adnott.  ad  III, 
12* 


180 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Nec  satls:  extremas  Corytlil  penetravlt  acl  urbes, 
Lydorumque  manum  collectosque  armat  agrestls. 
Quld  dubltas?  nunc  tempus  cquos,  nunc  pascere  currus. 
Kumpe  moras  omnls  et  turbata  arrlpe-castra. 
Dixlt,  et  in  coelum  parlbus  se  sustullt  alls, 
Ingjentemque  fiiga  seciilt  sub  nublbus  arcum. 
Agnovlt  iuvenls,  dupllclsque  ad  sidera  palmas 
Sustulit  ac  tali -fugientcm  cst  voce  sccutus: 


10 


15 


3.  Bach.  ad  Ovid.  Met  XIV,  461.  et 
lahn.  ad  Ovid.  Trist.  I,  10,  25.) 
Quare  petit  recte  pro  Praesente  habet, 
quod  rem  nonduni  plane  absolutani 
denotet,  sed  adhuc  durantem,  quum 
Aeneas  ex  illo  itinerenondum  redierit, 
col].  locis  similibus  VIII,  86.  664  sq. 
VII,  363  sq.  XI,  262.  Vid.  etiam 
ad  Ecl.  VIII,  45.  et  Aen.  I,  99.  Dc 
brevi  autem  syllaba  arsis  vi  producta 
vid.  ad  III,  464.  VII,  398.  multosque 
alios  locos.  Wagn.  comparat  locum 
VII,  398.  Tnrniqiie  canit  hymenaeos, 
ubi  eadem  syllaba  in  eadem  versus 
sede  producitur.  Vid.  etiam  Ovid.  1. 
modo  1.  Dardaniamque  petit^  auctoris 
nomen  hahentem.  De  scriptura  Euandri 
vid.  ad  VII,  389.  —  10.  ,,Corythi 
ad  urbes,  ad  Etruriam ,  quam  desi- 
gnat  a  Corytho,  conditore  Cortonac. 
Vid.  supra  III,  170.  [ibique  adnott.] 
—  11.  Ly dorum  ma?ium  Etruscos 
dixit  ad  vulgarem  opinionem ,  qua  ii 
a  Lydis ,  Tyrrheno  ,  Atyos  filio ,  au- 
ctorc,  repetebantur.  Cf.  VIII,  479  sq." 
H.  Vid.  etiam  II,  781.  et  VIII,  479.  — 
collectosque.  Copulam  q?ie,  ab 
Heinsio  et  sequentibtis  editoribus  ex 
optimorum  sane  Codd.  auctoritate  omis- 
sam,  nos  (etiam  Pecrlkampio  iubentc) 
cumlahnio  restituimus,  quum  appositio 
illa:  Lydorum  manum,  h.  e.  collectos 
agrestes,  non  solum  sontentiae  vim 
imminuat,  sed  etiam  absona  videatur 
post  verba  Corythi penetravit  ad  urb  es, 
unde  apparet,  Lydorum  manum  (ex 
urbibus  collectara)  et  arjrestes  esse 
diversos  homincs.  Hanc  enim  distin- 
ctionem  \  -  -  ad  urbes  Lydorumque 
manum,  coUcctos  armat  agrestes,  nemo 
facile  probaverit.  Ccterum  Waqn.  haec  - 
adnotat:  ,,af/resiis,  agrcstcs  turmac 
Turni  X,  310.;  nec  rudem  liic  mili- 
tem  significari  putaverim,  coll.  v. 
607  sqq."  De  coniunctionc  tcmporum 
peiit  -  -  penetravit  -  -  armat  vid.  infra 
X,  723  sqq.   et  adnott.  ad  Acn.   II, 


482.  III,  3.  al.  —  12.  nunc  iempus 

-  -  po scere.     Vid.  ad  Geo.    I,  305. 

—  13.  Rumpe  moras.  Eadem  dictio 
lcgitur  Gco.  III,  43.  Aen.  IV,  560. 
Ovid.  Met.  XV,  583.  Stat.  Achill.  I, 
508.  II,  198.  Claud.  B.  Get.  546. 
Plin.  Ep.  V,  11.  alibi.  —  turhata 
a r r ip e  castra  Wagn .  recte  inter- 
])retatur:  ,,aggredere  nec  opinantes  et, 
priusquam  animos  colligant,  irrumpe 
in  castra."  Turhata  enim  per  pro- 
lepsin  dictum  videtur,  ut  turbata  ar7'ipe 
castra  sit  i.  q.  arripiendo  turba  castra. 
Cf.  adnott.  ad  II,  736.  III,  237.  al. 
Ceterum  turhare  autem  proprium 
de  hac  re.  Cf.  XI,  401.  618.  XII, 
556.  cctt.  De  arripiendi  autem  verbo 
vid.  ad  III,  477.  —  casira,  quae 
2i?'bs  V.  8. ;  Aeneas  enim  eo  ipso 
loco ,  ubi  cscenderat,  oppidulum  s. 
castcllum  condiderat,  novam  Troiam, 
quam  castrorum  in  more?n  pi?mis  atque 
aggere  cinxit ,  VII,  157.  Cf.  etiam 
infra  v.  68  sq.  Ccterum  pro  et  tur- 
bata  multi,  sed  deterioris  notae, 
Codd.  iu?-haiaque,  quam  lectionem 
defendit  Vir  doct.  in  Ephem.  lit. 
lenens.  1823.  ch.  76.  p.  123.,  iam 
ab  lahnio  refutatus.  Cuningh.  coni. 
tiuhataque  co?'ripe.  —  Vss.  14.  et  15. 
paucis  mutatis  iterantur  ex  V,  657  sq. 
parihus  alis,  Vid,  ad  IV,  252.  — 
15.  fuga,  fugicns,  celeriter  se  abri- 
piens.  Vid.  ad  Geo.  III,  142.  — 
„secvit  arcu?n  \n'0 :  inccssit  per 
arcum.  Sic  secare  viam,  liuvdiv  6d6>', 
incederc  via  fvid,  ad  VI,  900.],  secare 
??iare,  sulco  facto  in  fluctibus.  Serv. 
reddit:  Arcum  fecit,  sccto  coelo 
duxit.  Cf.  ad  V,  658."  //.  —  16. 
duplices  manus,  ambas.  Vid.  ad 
I,  93.  —"17.  ac  tali.  Sic  Wagn., 
optimos  Codd.  secutus,  qui  vulgatum 
ct  (quod  Med.  cum  septem  aliis  prae- 
bet)  eo  facilius  cx  antecedente  syl- 
laba  it  oriri  potuisse  ceuset,  quum 
ctiam   sequatur    vox   a  litera  t  inci- 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

Iri,  clccus  cocli,  Cjuis  tc  milii  iiubibus  actam 
Detulit  in  tcrras  ?  undc  haec  tam  clara  rcpentc 
Tempcstas?  meclium  vidco  discedere  coclnm, 
Palantisquc  polo  stcllas.     8ec|iior  omiua  tanta, 
Quisquis  in  arma  vocas.     Et  sic  effatus  ad  undam 
Processit,  summoque  hausit  de  gurgite  lymphas, 
Multa  dcos  orans,  oneravitque  acthcra  votis. 
lamquc  omnis  campis  exercitus  ibat  apcrtis. 


181 


20 


25 


piens.  —   V.  18.    fluxit   ex  Ilom.    II. 
XVIII,    182.    —    deciis    coeli.     Sic 
Phoehus  ct  Diana^   i.  e.  sol   et   lima, 
Incidiim  coeli  decus    vocantur  Horatio 
Carm.  Sec.  2.  —  nuhibus  non  tan- 
tum  i.  q.    per   uubes,    scd    est  Abla- 
tivus  instrumcnti,    qncm  vocant.     Sic 
etiam  X,  38.  aut  actam  nuhihus  Jrim. 
—  20.    medixim   video.     Sic  Ileins. 
ex  ojJtimis  libris.     Palat.  cum  paucis 
aliis    inverso     ordine    video    medium. 
Wagn.  conferri  iubet  Cort.  2t<\  Lucan. 
V,  461.    —    21.    ,,Non   inauditum  est 
ostentum:  paJantes  polo  stellae,  impri- 
mis  quia  interdiu  oblatum    est  auspi- 
cium ;  sed  ornaut  haec  coelum,  quod, 
Iride  in  coelum  evolante,    disruptuiu 
est  (hoc  discedere  dixit,    voce  in  hac 
re    propria,    pro    dehiscere,    hiatum 
facere;    ef.  Sen.   Nat.    Qu.    VII,    20.) 
[cui  adde  Lucr.  III,  16.     Lucan.  VI, 
382.     Claud.  R.  Pros.  II,  187.  et  cf. 
Heins.   ad  Ovid.  Fast.   III,  371.]    et, 
quod    alias     in    fulgure     fieri    solet, 
chasma  fecit.  -  -  Itaque  si  dea  ruptis 
nubibus  ad  interiora  perrexit,   stellas 
apparere     nubibus     remotis     necesse 
fuit."  H.     Schirach.    p.  388.    conferri 
iubet  Hom.  II.    X,  554.    et  Cic.  Div. 
I,  43.    44.    et   II,  28.,    de  palantihus 
autem  stellis,  s.  volantibus  quasi  scin- 
tillis,   Callim.  in  Del.  176.     Palantia 
sidera    legimus    etiam    ap.   Lucr.   II, 
1P31.   Ceterum  hic  non  de  solis  pla- 
netis    cogitandum    esse,    sed    omnes 
omnino  stellas  cum  grege  per  coehmi 
pascente    comparari,     vere    memorat 
Doederlein.  Syn.  I.  p.  90.  (Cf.  Schil- 
leri  nostri  aenigma:  Auf  einer  grossen 
Weide  Viel  tausend  Schaafe  silheriveiss 
etc.     et    Langii     Verm.    Schriften    p. 
243  sq.)" —  Seguor,  i.  e.  stat  sequi. 
Sic  Palat.  aliique;  multi  tamen,  inter 
quos    Med. ,    Seguar.     Sed   verissime 
Wagn.  contendit,  Praesens  h.  1.  faci- 
lius  in  Futurum ,    quam   hoc  in  illud 
mutari  potuisse,  Praesens  autem  indi- 


carc    rcm ,    quara   cxscqui   apud  aui- 
mura    constitutum    sit,    coU.    inf.   v. 
194.  X,  442.  et  XII,   13.     Cf.  impri- 
mis  loci  simillimi  II,  801.  et  IV,  576. 
cum    adnott.    ad     X,    801.      Quoties 
autcm  in  Codd.  Pracsens  ct  Futurum 
confundantur,    res  notissima.    Cf.  ad- 
nott.  ad  Geo.    I,  438.  450.   Acn.  VI, 
827.  VII,  98.  IX,  299.  X,  28.   etc.  — 
„Seguor     omina     tanta:     accipio 
omen,    inquit   Turnus;     et,    qui    mos 
erat  in  visis,  ostentis,  ominibus,    lu- 
strandi  causa  aqua  se  perluit.^ZT.  Cf. 
adnott.    ad    locum    modo    laud.   IV, 
576.    —     22.     Quisgnis     in     arma 
vocas.     Cf.  adnott.  ad  IV,  577.   — 
Et   sic    effatus.     Heyn.    Copulam 
languere    censet,     temere;    significat 
enim   i.  q.  et  statim.    Cf.   adnott.  ad 
Aen.   I,    82.     (II,    781.)     cum     locis 
Aen.   IV,  239.    VI,    547.   VIII,   124. 
IX,  22.   117.  X,  495.  877.  —  23.  hau- 
sit  de  gurgite  lymphas.    Vid.  ad 
VIII,   69.  —  24.  oneravit  aethera 
(i.  e.  coelum)   votis,   ut  supra   VII, 
593.  atiras   testai-i.     Cf.  etiam  Tibull. 
III,  3,   1.  coelum  votis  implere.    Heyn. 
hoc  totum  hemistichion  abesse  malit, 
in    quo    Weichert.     de    verss.    iniur. 
suspp.  p.  77.  redundantiam  certe  ver- 
borum  epicis  poetis  sollemnem  inve- 
nit.  Sed  verissime  Wagn.:  ,,Equidem, 
si  abesset,    desiderarem  hoc  hemisti- 
chion.  Nam  eo  consilio  Turnus  lavat 
manus,  ut  preces  et  vota  faciat.  Illud, 
manus  lavare,  levius  est,  hoc  gravius; 
quare  id  oportebat  etiam  per  Verbum 
finitum,    non  tantum  per  Participium 
exprimi;  quo  etiam  vitiosissime  clau- 
deretur    oratio.     Vid.   V.  L.   ad  XII, 
612."     Peerlk. ,    huic   alteri  Wagneri 
argumento  nihil  tribuens,    quum  ver- 
sus    esset    imperfectus,     si    in    o?'ans 
desineret,  iure  tamen  ipsum  hemisti- 
chium    defendit,    quum   diversa    sint 
preces  et  vota. —  25.  Yerh&.  lamgxie 
--   exercitus   ihat   etc.    cohaer ent 


182 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Dives  equum,  dives  pictai  vestis  et  auri^  — 
Messapus  primas  acies,  postrema  coercent 
Tyrrhidae  iuvenes;  medio  dux  agmine  Turnus 
*  Vertitur  arma  tenens,  et  toto  vertice  supra  est 
Ceu  septem  surgens  sedatis  amnibus  altus 
Per  tacitum  Ganges,  aut  pingui  flumine  Nilus 


30 


cum   V.    30.     Ceu    seplem    etc.     Quae 
verss.  27  —  29.  continentur,  parenthe- 
tice    interponuntur.     Cf.    adnott.    ad 
Geo.   I,  407.  —  26.    dives    Copulae 
loco   iteratum.     Vid.  ad    VII,  75.  — 
pictai  vestis.     Cf.  adnott.  ad   III, 
354.    et    VII,    464.     Ceterum    pictae 
vestes  et  auriim  per  tV  (^ia  dvotv  pro 
vestibus  auro  intertextis  dici  videtur. 
(Cf.  VIII,  167.  chlamys  auro  intertexta 
cett.    et    Geo.    I,    173.)    —    27.    De 
Messapo    vid.    ad     VII,    691.,     de 
Tyrrhidis    ad    VII ,    484.    —    p  o- 
strema   coercent ,    agmen    cogunt, 
(nostrura   zusammenhalten) ,   non    sim- 
pliciter    i.    q.    ducunt,    ut  Heinrichio 
aliisque    videtur.     Sic   Cic.   N.  D.  II, 
22.  Jpsius  vero  mundi,  qui  omnia  com- 
plexu    suo   coercet  et   continet.  — -   „V. 
29.    haud    dubie    ex    VII,    784.    huc 
translatus.  Deest  pluribus  et  iis  prae- 
stantissimis  Codd. :    ad   haec    compa- 
rationis  nervum   incidit.     Recte  igitur 
asteriscis,  ut  sublestae  fidei,  notatus." 
H.    Versus,    qui    per    se    nihil   habet 
quod    ofFendat    (nam  nervum  compa- 
rationis  eo  incidi,    quod  nuper  etiam 
Peerlk.  contendit,    iure  negat  lahn.), 
ob  Codd.   auctoritatem  Virgilio   h.  1. 
est  abiudicandus ;    quae   etiam  Schra- 
deri   Emendatt.    c.   X.   p.  203.,   Wei- 
cherti   de  verss.  iniur.    suspp.  p.  60,, 
lahnii,    Siipfiii,  Gossravii  aliorumque 
est  sententia.  Brunck.,  Both.  et  Wagn. 
eum   prorsus    reiecerunt.    —   30    sqq. 
jjAgmen  longo  ac   lato  ordine,  lento 
gradu  et  composite  incedens  Jhnmnis 
lato  alveo  inter  ripas  devolnti  speciem 
prae  se  ferre  bene  dici  potest.    Quod 
in    Gange   alveo    suo     se    continente 
declaraverat,     mox    variat    in    Nilo, 
intra   alveum  recepto."'   H.     Compa- 
ratio  igitur  haec  est:  Exercitus,  alias 
(in  proelio)  per  campos  furens,  nunc 
sedate  et  tranquille  inccdit,  ut  Nilus  ct 
Gangesj   suo    tempore  exundantcs  et 
omnes  campos  vicinos  motis  fluctibus 
obruentes,  nunc  placido  et  quieto  cursu 
terras  permeant. —  Ceu,  sc.  it,  ince- 


dit,  quod  ex  v.  25.  repetendum.  — 
,,s ep tem  su rg ens  amnihus  nec  ad 
ostia,  nec  ad  tempora  fluminis  exun- 
dantis  referendura ;  id  enim  compa- 
rationis  consilio  alienum;  repugnat  j 
quoque  adiecta  vox  sedatis ;  sed 
amnes  sunt  alvei,  quibus  Ganges,  e 
montibus  Emodis  progressus,  in  pla- 
nis  locis  fertur  iam  sedaiis  amnibus. 
Igitur  Ganges  inde  ab  ortu  septem 
alveis  incedit  sedate  et  tacite.  Unde 
haec  tenuerit  poeta,  ignoramus.  Ve- 
teres  utique  [inde  ab  Eratosthenis 
tempore,  circa  300  a.  Chr.  n.  jRuhk.'] 
non  nisi  incerta  de  Gange  accepe- 
rant.  Vid.  Plin.  VI,  22.  Bene  Ser- 
vius :  Ganges  secundum  Senecam  in 
situ  Indiae  novem  alveis  jiuit ;  se- 
cundum  Melam  [in  quo  tamen  locus 
hodie  non  exstat,  nisi  forte  III,  7. 
med.  de  situ  orbis  male  intellectum 
Servio  dicamus.  RuhJc.']  septem,  Plu- 
res  magni  amnes  in  eum  feruutur, 
quos  septenos  numero  tradere  potuc- 
runt  et  pro  alveis  habere."  H.  Cf. 
liber  meus  Handb.  d.  alt.  Geogr.  III. 
p.  62.  Surgere  igitur  hic  non  est 
,,increscere  aquis  auctis  (quod  statis 
tempoi-ibus  in  Gange  fieri,  ut  in  Nilo 
Virgilius  acceperat),"  ut  Heyn.,  sibi 
ipse  non  constans,  interprotatur ,  sed 
fere  i.  q.  griri  (cf.  v.  c.  Ciaud.  Cons. 
Hon.  129.  Hesperio  de  limite  surgit 
o?v>7o),  quamquam  non  nego,  inesse  si- 
mul  notionem  auctae  pauliatim  per 
pJures  fluvios  se  coniungentes  cojiiae 
aquarum,  modo  ne  cogites  de  annuo 
illo  incremento  et  alluvie.  —  31.  per 
tacitum  (scil.  zV,  quod  ex  v.  25.  re- 
petendum)  i.  e.  tacite;  ut  alibi  per 
longum,  per  subitum,  pcr  occultura, 
pcr  ridicuhira ,  et  apud  Graecos  6iC( 
Tu/tMv,  dici  ^oa/ioji'  cett.  Vid.  im- 
prirais  Hcins.  ct  Drak.  ad  Sil,  XV, 
145.  et  Hand.  Turs.  IV.  p.  444.  coll. 
cura  iis,  quae  idera  Vir  doct.  ad  Liv. 
XXX,  29,  3.  Heusing.  ad  Cic.  Ofi'. 
I,  37,  13.  Kritz.  ad  Sall.  Cat.  20,  2. 
Iluddira.  II.  p.    265.  alii  adnotarunt. 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


183 


Cam  reflait  campis  ct  iam  se  condidit  alveo. 
Hic  siibitam  nigro  gl(jmcrati  pulvcrc  nuhcm 
Prospiciunt  Teucri,  ac  tenebras  insurgerc  campis. 
Primus  ab  adversa  conclamat  molc  Caicus : 
Quis  globiis,  o  cives,  caligine  volvitur  atra? 
Ferte  citi  fcrrum,  dato  tela,  adsccndite  muros: 
Hostis  adest,  cia!  Ingcnti  clamorc  ])cr  omnis^ 


o  O 


Sic  pe?-  iacilnm  ctiam  ap.  Sil.  X,  354. 
XII,  553.  ct  Scnec.  Thycst.  397. 
Omnino  autem  Praepositioncs  (e.r,  de, 
pro ,  per ,  in  cett.)  Neutris  Adicctivo- 
rum  vcl  Substantivis  adicctas  saepe 
inscrvirc  Advcrbiis  circumscribendis, 
res.  esf  omnibus  nota.  Cf.  praetcr 
Viros  doctos  iam  laud.  Gronov.  ad 
Liv.  in,  8,  9.    Drak.    ad    eiusd.  I,  9, 

10.  ct  VI,  33,  7.  Cort.  ad  Lucan.  I, 
89.  Walch.  Emendd.  Livv.  p.  163. 
Hertel.  ad  Tac.  Agr.  c.  15.  p.  219. 
Kritz.  ad  SalL    Cat.  7,  3.  ct  lug.  14, 

11.  ct  raca  ad  Lucr.  I,  412.  (ubi  etiam 
invcnies  Grammaticorum  locos  huc 
facientes.) —  De  Nilo  eiusque  exun- 
datione  unnua  cf.  liber  meus  modo 
comm.  II.  p.  769.  —  pinr/ui  fln- 
viine.  Wagu.  coraparat  Dionys.  Pc- 
rieg.  227.,  ubi  Nilus  dicitur  vdart 
niaiyiou  'AiTi(.'.aoi^  ntdop  Alyinioio, 
ita  ut  pingue  Jiumeii  ei  esse  videatur, 
quod  agros  pingues  rcddit.  Equidem 
raalim  interpretari :  pinguc  flucns,  ut 
limosa  et  C[uasi  pinguis  aquac  natura 
cpitheto  significetur.  Idem  Vir  doct. 
recte  Comma  vulgo  post  Nilus  posi- 
tum  sustulit,  quum  ordo  verborum 
hic  sit :  Ceu  Ganges  (it) ,  mit  quum 
Nilus  refluit.  Ceterum  cf.  adnott.  ad 
Geo.  I,  303.  —  32.  refluit  carnpis 
pro  ex  campis.  Solet  enim  Virgilius 
verbis  cum  Praepos.  re  compositis 
simplicem  Ablativum  adiungere.  Cf. 
adnott.  ad  I,  358.  ct  IV,  244.  et  de 
ipsa  horum  vcrborum  significatione 
adnott.  ad  Geo.  I,  249.  Codd.  Bigot. 
et  Goth.  ripis ,  quod  Peerlk.  praefe- 
rendum  censet,  quum,  si  camjns  vcrum 
csset,  Virgilius  potius  scripsisset :  Qimm 
refluit  campis ,  nec  iam  se  condidit 
alveo  vel  necdum ;  nam  ,,si  Nilus, 
inqnit,  iam  se  condidit  aJveo ,  non  re- 
fluit  ripis,  sed  refluxit.  Refluit  ripis 
est  in  ripas  rediit  ct  intra  eas  fluit." 
Sed  tum  languida  loco  iuesset  tau- 
tologia;  in  Praesente  autem  non  hae- 
rcndum  esse,  docent  niulti  laci  simi- 


les.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  III,  228. 
Acn.  II,  405.  482.  III,  3.  etc.  —  se 
condidit  alveo.  Cf.  similis  locus 
Lucani  X,  311.,  qui  dc  eodera  Nilo  : 
Mursus  mnllifidas  revocat  pifjer  alveus 
undas.  —  35.  ah  adversa  mole,  a 
turri  in  castris  s.  munimcntis  Troia- 
norum  (vid.  v.  13.),  Latinis  adpro- 
])inquantibus  adversa.  —  Caicinoman 
a  Mysiac  fluvio  (de  ([uo  vid.  ad  Geo. 
T,  370.)  ctiam  ap.  Silium  I,  306.  et 
VaL  Fi.  VI,  688.  ad  homines  trans- 
latura  videmus.  Cf.  etiam  adnott.  ad 
VII.  745.  —  36.  (jlobus,  conglome- 
rata  nubes  pulveris.  —  Cum  v.  37. 
cf.  simillimus  locus  IV,  594.,  qui  etiam 
cffecit,  ut  cum  Wagn.  pracferendam 
censcremMed.  Gud.  aliorumquc  Codd. 
lectioncm  adscendite.  Vulgo  euim  fra- 
ctis  num.Q.\'\s ,.  date  tela,  scandite,  cui 
lectioni  librarii,  probc  scientcs,  voca- 
bula  in  brevem  syllabam  cxeuntia 
ante  sc ,  sp ,  st  a  melioribus  poetis 
non  produci,  nisi  in  arsi  posita,  (cf. 
praeter  Broukhus.  ad  Prop.  III,  9, 
46.  Drak.  ad  Silium  IX,  575.  Lennep. 
ad  Terent.  Maur,  p.  4 12  sqq.  Scliwenck- 
feld.  in  lahnii  Archiv  f  Pliil.  u.  Paed'. 
IV.  p.  624  sqq.  lahn.  ad  XI,  309. 
Wagn.  Qu.  Virg.  XII,  14.  ct  Schnei- 
der.  Gr.  Lat.  I,  2.  p.  694  sqq.),  in 
pluribus  Codd.  (vid.  etiam  Macrob. 
VI,  6.)  substituerunt  et  scandite,  quod 
lahn  in  priore  edit.  recepit,  in  aitera 
autem  recte  cum  lectione  nobis  pro- 
bata  commutavit.  Nam  apertum  est, 
Copulam  mirum  quantura  rainuere 
vim  et  gravitatem  loci,  iraprimis  quum 
ctiam  verba  antecedentia  date  iela 
sine  Copula  prioribus  sint  adiecta. 
Adscendere  autem  muros,  quod  Heyn. 
prosaicum  censet,  Wagn.  defendit 
iufra  V.  507.  Eadem  versus  caesura 
copulaeque  defectus  invenitur  etiam 
IV,  594.  Heins.  coni.  escendite;  Wa- 
kef.  ad  Lucr.  IV,  77.  scripturam  tela, 
scaridite  defendit.  —  38.  eia,  i.  e. 
quid  cessatis?  Cf.  Hand.  Turs.  II.  p. 


184 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Condunt  se  Teucrl  portas,  et  moenia  complent. 
Namque  ita  discedens  praeceperat  optlmus  armis 
Aeneas:  si  qua  interea  fortuna  fuisset, 
Neu  struere  auderent  aciem,  neu  credere  campo; 
Castra  modo  et  tutos  servarent  aggere  muros. 
Ergo,  etsi  conferre  manum  pudor  iraque  monstrat, 
Obiiciunt  portas  tamen  et  praecepta  facessunt, 
Armatique  cavis  exspectant  turribus  liostem. 
Turnus,  ut  ante  volans  tardum  praecesserat  agmen, 
Viginti  lectis  equitum  comitatus  et  urbi 
Improvisus  adest ;  maculis  quem  Thracius  albis 


40 


45 


363.  et  adnott.  ad  Aen.  IV,  569.  et 
Geo.  III,  42.  —  39  sq.~  Troiani  se 
recipiunt  intra  vallum  et  muros.  — 
40.  optimus  ai-mis.  Sie  Yal.  Fl. 
I,  143.  optimns  Iiasta,  ad  Homeri 
exemplum,  qui  aliquoties  ty/sai  doi- 
tjTovg  commcmorat.  Sic  melioi-  iacido 
V,  68.,  vielior  armis  X,  735.,  melior 
sagittis  Hor.  Od.  III,  6,  16.  etc.  Sae- 
pius  legitur  optimus,  melior^honus  bello. 
(Lucan.  VII,  218.  Liv.  XXXVIII,  15, 
9.  —  Sall.  lug.  13.  49.  Liv.  VII,  9. 
XXIV,  8.  XXV.  18.  Tac.  Germ.  32. 
—  Liv.  IV,  2,  3.  XXX,  1,  4.  Tac. 
Ann.  I,  3.  al.  Cf.  etiam  Klotz.  ad 
Tyrt.  p.  8.)  —  41.  „Si  quis  belli  ca- 
sus  se  offerret;  verbo ,  si  quid  acci" 
deret."  J7.  Si  forte  ad  puguam  laces- 
serentur.  Wagn.  (cui  adsentitur  Thiel.) 
fuisset  pro  futura  esset  positum  cen- 
set,  colL    Aen.  II,  94.   136.    III,    652. 

IX,  704.  et  Liv.  XXXIV,  6.,  quos 
tamen    locos    omnes   diversi    gerieris 

\  esse,  vere  observat  lahn.,  coll.  Fabri 
ad  Liv.  XXI,  33,  9.  et  Kritz.  ad  Sall. 
lug.  64,  2.  et  112,  3.;  quare  de  illo 
usu  Plusquamperfecti  adhuc  dubitan- 
dum.  Potius  verba  ita  videntur  intel- 
ligenda  esse,  ut  Aeneam  sic  loquentem 
cogitemus:  „Si  qua  interea  fortuna 
fuit,  ne  audete  struere  aciem",  quod 
in  orationem  obliquam  mutatum  aliter 
dici  vix  poterat,  quam  si  -  -  fuisset, 
neu  auderent,  Ceterum  Schrader.  tu- 
lisset,  et  Peerlkamp.  novasset  sinc 
iusta  causa  coniecerunt.  —  42.  I)c 
iterato  neu  cf.  adnott.  ad  Geo.  II, 
298.  colL  cum  iis,  quae  ibidem  ad  v. 
97.disputavimus. —  credere  camp  o, 
i.  e.  pugnac  in  campo  patente.  Cete- 
rum  cf.  adnott.  ad  Ecl.  III,  95.  — 
43.  tutos  aygere  muros.     Vid.  ad 

X,  24.  —  44.  „monstrat  h.  L  hor- 


tatur,  suadet,  impellit:  nam  qui  suadct, 
is  monstrat,  quid  sit  faciendum,  et 
qua  ratione."  H.  Vid.  ctiam  XI,  892. 
—  45.  praecepta  face  ssunt.  Vid. 

IV,  295.  —  46.  cavis  turribus, 
amplis  et  vacuis.  —  47 — 76.  „Turnus 
Troianos  muris  tutos  videns,  ut  eos 
in  campum  eliciat,  classem  incendere 
parat.  Adiri  autem  et  tentari  castra 
poteraut  a  trinis  partibus  (cf.  ad  v. 
195.);  ita  Turnus,  via  a  Laurento 
ducente  sccundum  littus  profectus 
portara  clausam  vidcns  obit  urbem  ct 
aditum  anquirendo  pervenit  ad  eam 
partem,  qua  castra  amni  erant  admota, 
classe  in  littore  subducta."  H.  — 
47.  ante  praecess erat,  utap.Lucr. 

V,  1340.  ante  praesentire ,  ap.  Ter. 
Andr.  I,  5,  4.  praescisse  ante  (ubi  vid. 
Ruhnk.).  Cf.  Intpp.  ad  Liv.  XXI,  20, 
8.  et  supra  adnott.  ad  VI,  449.  Sic 
etiam  Geo.  I,  50  sq.  legimus  prius-- 
praediscere.  —  tardum,  sciL  pedi- 
tura,  qui  non  tam  celeriter  sequi  pot- 
erant.  —  48.  Verba  sic  iungc :  Tur- 
nus  viginti  lectis  equitum  comitatus 
et  iinprovisus  urbi  adest.  Peerlk. 
praeter  necessitatem  coni.  T".  lectis 
equitum  comitantibus ,  urbi  Impr. 
adest,  coll.  Aen.  III,  346.  IV,  48.  (et 
VIII,  715.)  Gossr.,  qui  cum  vulgari 
distinguendi  i;atione  Copulam  et  con- 
ciliari  posse  negat,  aut  hanc  Pcerl- 
kampii  coniecturam  probandam,  aut 
post  rubra  Colo  incidendum  essc 
putat,  ut  apodosis  incipiat  a  verbis 
Ecquis  erit.  —  V.  49.  fere  totus  iam 
adfuit  V,  565.  —  maculis  quem 
lliracius  albis  Portat  equus. 
,,In  equo  Thracio,  i.  e.  praestanti,  non 
haerendum ,  cuius  generis  equorum 
copia  vix  illo  tempore  in  Latio  esse 
potuit;  sed   ornat  epitheton.     Cf.   V, 


AENEIDOS  LIB.  DC.  185 

Portat  equus,  cristaque  tegit  galea  aurea  rubra.  50 

Ecquis  erit,  mecum,  iuvenes,  qui  primus  in  hostem  —  ? 

En!  ait,  et  iaculum  attorqucns  emittit  in  auras, 

Principium  pugnae,  et  campo  sese  arcluus  infert. 

Clamore  excipiunt  socii,  fremituque  sequuntiu* 

Horrisono;  Tcucrum  mirantur  inertia  corda,  55 

Non  aequo  dare  se  campo,  non  obvia  ferre 

Arma  viros,  sed  castra  fovcre.     Huc  turbidus  atque  huc 

Lustrat  equo  muros,  aditumque  per  avia  quaerit. 

Ac  vchiti  pleno  hipus  insidiatus  ovili 

Cum  fremit  ad  caulas,  ventos  perpessus  et  imbris,  60 

Nocte  super  media;  —  tuti  sub  matribus  agni 

Balatum  exercent;  ille  asper  et  improbus  ira 


565  sq."  H.  Cf.  etiam  adiiott.  ad 
Ecl.  I,  55. —  50.  crista  rnhra  ctiam 
XII,  89.  commemoratur;  ut  ap.  Claud. 
IV.  Cons.  Ilon.  523.  et  Idyll.  V,  50. 
rutilae  cristae,  ap.  Val.  Fl.  III,  176. 
cristae  ruhentes ,  et  ap.  Silium  XII, 
170.  eodem  sensu  sanguineae  iuhae. 
Cf.  etiam  Drak.  ad  Sil.  V,  166.  Ce- 
terum  Serv.  observat,  eiusmodi  ver- 
sus,  in  quibus  duo  sint  Ablativi 
[qualitatisj  et  duo  Nominativi,  metrica 
tautum  ratione  discernendi,  (qualis 
etiam  infra  v.  181.),  esse  pessimos. 
—  51.  Heyn.  hunc  versum  sic  distin- 
xit:  Ecqiiis  erit  meciirn,  iiivenes  ?  qui 
primus  in  k.?  Sed  verissime  Wagn.: 
,,Si  Ileynianara  distinctionem  sequi- 
mur,  quis,  quod  iu  paucis  cst  libris, 
rccipiendum  erit;  vidit  hoc  etiam 
lahnius.  At  tu  mecum  interpunge 
post  erit :  non  enim ,  quis  omnino 
primus,  sed,  quis  secum  primus  id 
audere  velit ,  Turnus  interrogat. " 
Feerlk.  temere  coni.  Ecquis  io!  wecuni 
etc.  —  in  hostem,  scil.  se  inferat. 
52.  attorquens.  Sicplurimiet  optimi 
Codd.;  Med.  tamen  et  Uorph.  V., 
iniorquens ,  quod  ex  X,  323.  huc 
translatum  videtur;  pauci  ulii  torquens 
simpliciter.  Verbum  attorquere,  quod 
anai  Xiyo^uiijoy  est,  Wagn.  in  eodem 
genere  verborum  obsoletorum  ponit 
cum  advelare  V,  246.  et  acUacrimare 
X,  628.,  de  significatione  autem  com- 
parat  aclmirari,  achiiti,  adsolere  et  alia 
ciusmodi  verba,  in  quibus  Praepositio 
simplicis  Vcrbi  vim  augeat,  ut  attor- 
quere  sit  i.  q.  valde  torquere;  quod 
probo.  Heins.  minus  probabiliter  ex- 
plicat:  simul^  staiim,  i.  e.  dum  ille 
fatur,  torquet;  quam  vim  ipsi  Copulae 


incssc,  vere  contendit  Wagu.  Cf.  ad- 
nott.    ad  I,  82.    II,  692.    V,  504.  al. 

—  53.  arcluus.  Vid.  ad  Geo.  II, 
145.  Aen.  VIII,  299.  al.  —  54.  Cla- 
more.  Sic  Rom.  fragm.  V^at.  Palat. 
et,  Heinsio  teste,  etiam  Medic.  (cui 
tamen  Foggin.  alteram  lectionera  tri- 
buit) ;  ceteri  clamorem,  parum  apte. 
Serv.  utrumquc  legit  et  explicuit.  — 
b^^.  fremitu  {u/m/.tjiio:  cf.  Cort.  ad 
Lucan.  VII,  482.  cum  Aen.  II,  338. 
et  V,  148.)  horrisono.  Vid.  VI,  573. 
Lucr.  V,  110.  Val.  Fl.  VII,  149.  Cic. 
Tusc.  II,  10,  23.  al.  —  inertia 
corda.  Vid.  ad  Geo.  I,  123.  330. 
Aen.  I,  302.  al.  —  57.  castra  fo- 
vere,  se  in  castris  tenere.  Vid.  ad 
Geo.  III,  420.  —  „T^nxnws  turhidus, 
turbatus,  pudore  et  ira  incensus,  quod 
aditum  murorum,  qua  subire  posset, 
non  videbat."  //.'  Vid.  XII,  10.  — 
Huc  atque  hnc  lustrat,  i.  e.  huc 
atque  huc  vectus  equo  lustrat;  ut 
alibi  huc  ades  pro :  huc  veniens  ades 
(vid.  ad  Ecl.  II,  45.  VII,  9.)  et  simiiia. 
Cf.  adnott.  ad  Geo.  II,  243.  De  ge- 
minato  hnc  pro  huc  —  illuc  vid.  Hand. 
Turs.  III.  p.  106.  et  adnott.  ad  I, 
162.  —  59  sqq.  In  hac  comparatione 
poetis  satis  frequentata  Maroni  Apol- 
lon.  1, 1243sq.  etHom.  Il.XI,  547  sqq. 
et  XVII,  647  sq.  ante  oculos  fuisse, 
memorat  Heyn.  Cf.  etiam  Aen.  II, 
356.  —  Ac  veluti.    Vid.   ad  I,  148. 

—  insidiatus  —  perpessus  post- 
quam  diu  frustra  insidiatus  et  imbrem 
ventosque  perpessus  est.  —  61.  „n  o- 
cte  super  media,  ultra  mediam 
noctera,  ut  eum  longa  mora  incensa 
fames  ad  rabiem  agat.   Cf.  v.  63.  64. 

—  ira  saevit  melius  qnam  improbtcs 


186 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Saevit  in  absentis;  collecta  fatigat  edencli 
Ex  longo  rabies,  et  siccae  sanguine  fiiuces  — 
Haucl  aliter  Eutulo  muros  et  castra  tuenti 
Ignescunt  irae;  duris  dolor  ossibus  ardet, 
Qua  tentet  ratione  adituSj  et  quae  via  clausos 
Excutiat  Teucros  vallo  atque  eiFundat  in  aequum. 
Classem,  quae  lateri  castrorum  adiuncta  latebat, 
Aggeribus  septara  circum  et  fiuvialibus  undis, 


65 


70 


ira  iungitur,  ne  altevo  loco  abundet 
ira^  altero  autem  loco  saevit  nudum 
et tenue  relinquatur.  Imp  robns  etiam 
solum  per  se  de  ira  et  vehementiore 
quoque  irapetu  dictum  invenitur  X, 
727.  improba  ora,  h.  e.  avida. 
Quandoquidcm  improbus  omnino  est 
nimiuS;  multus,  vchemens.   Vid.  Geo. 

I,  119.  improbus  anser  et  v.  146.  im- 
probus  labor.'''  H.  Adde  imprimis 
Aen.  II,  356.  XI,  512.  767.  et  XII, 
687.  Hor.  Od.  III,  24,  62.  improbae 
clivitiae  etc.  — ;  asper  de  lupi  furore 
€t  ventris  rahie  legitur  etiam  ap.  Ovid. 
Met.  XI,  402.  lupus  chdcedine  sangui- 
nis  asper,  quemadmodum  ap.  ipsura 
Virg.  Geo.  III,  434.  anguis  asper  siti. 
— ■  63.  Saevit  in  abs entes ,  ac  si 
praesentes  essent  oves  inclusae ,  ad 
quas  aditus  ei  uegatus  est.  Heyn. 
conferri  iubet  imitationes  Stat.  Theb. 

II,  133.  et  Val.  Fl.  III,  589.  ibique  Intpp. 
Adde  imprimis  Heins.  et  Drak.  ad  Sil. 
IV,  337.,  qui  raagnam  copiam  locorura 
similium  congesserunt.  —  ,^colIectct 

—  -  longo  tempore,  ex  longa  mora 
contracta.  Sic  Ovid.  Met.  I,  233.'  V, 
341.  [Adde  ciusd.  V,  446.  et  IX,  212.] 

—  64.  Alitcr  nunc  siccae  s anguine 
fauces^  sanguinis  penuria,  quam 
VIII,  262.  dictae  sunt."  H.  ~  65. 
Haiid  aliter.  Vid.  infra  v.  554.  et 
Hand.  Turs.  I.  p.  272.  —  66.  dolor, 
aegritudo  crucians,  haud  raro  cum 
ira  coniungitur.  Cf.  Hor.  Ep.  I,  2, 
60.  (ibique  Orell.)  Ovid.  Met.  XH, 
373.    Senec.    dc  ira  I,  2.  II,  32.    etc. 

—  clolor  autem  arclet,  quod  non 
vidct,  Qua  tentct  ratione  etc.  — 
67.  quae  via  excutiat^vo  yxx\g2iv\: 
(jua  via  cxcutiantur.  Sic  autcm  plu- 
rimi  optimique  Codd.;  pauci  tantum 
qud  via,  (juod,  (juamvis  explicari  ut- 
cunquc  possit  per:  qua  invcniat  viam, 
qua  cxcutiat,  probabilitcr  tamenWagn. 
cx  initio  vcrsus  retractum  esse  suspi- 
catur;   simul   commemorans  Withofii 


{Kritf.  Anmcrkl:  fasc.  IV.  p.  31.) 
coniecturam  qua  vice,  et  ipse  pro  et 
quae  legendum  esse  putans  aut  quae. 
Cf.  etiam  Schirach.  p.  402.  —  68.  in 
aequum  lectio  cst  optimorum  Codd'. 
(Med.  fragm.  Vat.  Rom.)  lahnio  iam 
probata  ad  Geo.  I,  340.  et  a  Wagn. 
rcvocata  (pro  vulg.  in  aequor) ,  scd 
paullo  artificiosius  explicata..  Putat 
cnim  Vir,  doct.  in  ccequor,  scil.  cani- 
porum,  s.  in  planitifpi,  huc  non  qua- 
drare,  quum  Troianorum  castra  ipsa 
in  plano  sita  fucrint;  immo  id  con- 
sequi  velle  Turnum,  ut  aequetur 
pugna  iniqua  adversus  vallo  et  mu- 
nimcntis  clausos,  et  hoc  esse  in  ae- 
quum  effundere.  Itaque  hic  »ihi  op- 
poni  castrorum  munimenta ,  alteri 
tantum  parti  faventia ,  ct  aj)crtum 
campum ,  in  quo  certamen  acquum 
sit.  llecte  tamen  huic  explicationi  ad- 
versantur  Thiel.,  lahn.  ct  Pecrlk., 
impriraisque  Thicl.  docct,  aeqnum  h. 
1.  nihil  aliud  essc,  qiiam  aequor,  i.  e. 
campum  apertum,  qui  opponatur 
castris  vallo  clausis.  Ccterura 
Wagn.  satis  probabih'ter  suspicatur, 
vulgatam  lectionem  maris  mentioni 
scqq.  vss.  factae  dcberi  camque  ipsam 
classis  commeraorationem  in  verbis 
statim  seqq.  iam  dissuadere  debuisse 
Virgilio,  ne  utcretur  ambiguo  aequo- 
risvocabulo.  Nonigitur  crat,  utPeerlk. 
defendcret  vulgatam  lectionem  coll. 
Orosii  imitatione  V,  16.  Si  quo  pacto 
eos  excuterent  vallo ,  atque  in  aequor 
effunderent ;  qm  praeterea  totum  locum 
sic  mutandum  essc  ccnsct,  ut  pro  et 
quae  legamus  aut  quae,  ct  post  ardet 
Puncto,  post  aequor  autcm  signo  in- 
terrogandidistinguamus.  —  69.,,Quum 
ad  castra  aditura  nullum  repcriat,  in- 
vadit  chisscm,  quae  in  iluminc  munita 
aggcre,  sed  extra  castra  stctit,  eamquc 
inceuderc  parat,  ut  Troiaui  classi 
subvcnirc  ct  proelium  inire  cogcren- 
tur."  Gossr.  —  70.  Comparant  Intpp. 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


187 


Invadit,  sociosqiic  incendia  poscit  ovantis, 
Atquc  manum  [)inu  flagranti  fcrvidus  implct. 
Tum  vcro  incumbunt;  urguct  praescntia  Turni, 
Atquc  omnis  facibus  pubcs  accingitur  atris. 
Diripuere  focos;  piceum  fcrt  fimiida  lumen 
Taeda  et  commixtam  Vulcanus  ad  astra  favillam. 

Quis  dcus,  0  iMusac,  tam  sacva  incendia  Teucris 
Avertit?  tantos  ratibus  quis  dcpulit  igncs? 
Dicite.     Prisca  fides  facto,  sed  fama  perennis. 


75 


Hom.  n.  XV,  716  sqq.  —  71.  incen- 
(lia,  i.  e.  faccs  ad  iucendendum.  Vid. 
Ovid.  Mct.  XIV,  539.  (qui  totus  locus 
cum  nostro  comparandus)  Irrita  sa- 
crileqa  iactas  incendia  dextra,  Tnrne 
(ubi  V.  531.  praccesscrunt  hacc:  Fert 
ecce!  avidas  in  pinea  2\rnns  Texta 
faces)  et  Tibull.  II,  5,  47.  ecce  mihi 
lucent  Rutidis  incendia  castris.  — 
72.  pinu  flayranii,  face  pinca. 
Cf.  VII,  397.  Mcd.  frafjranti  ex  per- 
pctua  utriusque  vocabnli  coufusione. 
Peerlk.  memorat ,  minime  supervaca- 
neumesse  epitheton,  quum />mMs  etiam 
faccm  non  llagrantem  significare  pos- 
sit,  quare  et  facihns  saepe  addatur 
epith.  ardens,  et  Graeci  (v.  c.  Aristoph. 
Nub.  1492.  et  Plut.  1195.)  commemo- 
reut  6iJ.d\(g  fi^uatyas,  coll.  Burm.  ad 
Phaedr.  I,  28.  — fervidus.  Cf.  infr. 
V.  350.  736.  VIII,  230.  IX,  350.  X, 
788.  al.  —  73.  incumhiint.  Vid.  ad 
IV,  397.  —  urguet  praesentia 
Turni:  milites ,  ubi  a  duce  se  con- 
spici  inteiiigunt,  acriore  studio  in 
proelium  fcruntur.  —  74.  accingi- 
tur,  instruitur,  armatur.  Vid.  ad  VI, 
570.  Sic  Tac.  Ann.  XII,  44.  luvenis 
studio  popularium  accinctus.  Ammian. 
XVIII,  4.  ferarum  (/entiurn  adiumentis 
accinctus  cett.  Hcyn.  minus  aj)te  com- 
parat  VII,  187.,  ubi  cohacrent  tantum 
trahea  succinctns,  non  lituo  succinctus. 
Vid.  ibi  adnott.  —  75.  ^focos,  quos 
a  Eutulis  cxtemplo  exstructos  fuisse 
cogitandura  cst;  ideoque  nunc  stipites 
seu  taedas  ardentcs  [titiones]  in  foco. 
Hacrent  intcrpp.  cum  Scrvio.  Burm. 
[et  cum  eo  Peerlk.]  focos  agrestium 
in  vicis  circumvicinis  advocabat."  H. 
Cf.  ctiam  Schirach.  p.  388,  Similis 
cst  huic  loco  V,  660  sq.  —  piceum 
lumen,  quod  alibi  atrum^  ut  VII,  456., 
ubi  vid.  adnott.  Cf.  etiam  VI,  593. 
ftunea  lumina.  Wakef.  ad  Lucr.  VI, 
690.   praeter    necessitatem  coni.  pice 


differt ,  1.  e.  taeda  pice  fumida  (fu- 
mans)  differt  lumen.  —  77  sqq.  ,,Na- 
ves  Troianorum,  ne  igni  comburantur 
a  Turno,  mutantur  in  Nymphas.  Fa- 
bulam,  quae  sequitur,  tamquam  absur- 
dam  et  epica  gravitate  indignam 
reprchendere  in  promptu  cst:  et  re- 
prehenderunt  eam  multi ,  etiam  e  ve- 
teribus,  ut  e  Servio  ad  v.  82.  patet, 
[quibus  etiam  Peerlkamp.  seadiunxit.] 
-  -  Nec  vcro  Maro  hoc  non  persen- 
sisse  et  ipse  videri  debet.  Hoc  enim 
erat,  cur  novo  more  aditum  sibi  ad 
narrationem  munirct,  Apollonii  utiquc 
exemplo  IV,  1381  sqq.  Potuit  autem 
inter  vcteres  ea  fabula  minus  displi- 
cere ,  quod  ea  vetere  fama  accepta 
esset;  et  Maro  eam  repetere  potuit, 
quum  vctercs  de  Aeneae  adventu  fa- 
bulas  pro  gemmis  et  stellulis  intexere 
telae  suae  semel  suscepisset.  -  -  Ut 
autem  in  talem  fabulam  incideret  ve- 
tustas,  ita  faclum  arbitror,  primum, 
quod  immortale,  d&c^yczoy,  dixerunt, 
quidquid  diu  durat  et  manet  haud 
attritum,  potuere  itaque  etiam  ptj^g 
d&icfazot  xal  dyt]oaoi  dici;  tum  quod. 
Dryades  Nymphas  arborcs  insidere  et 
cum  iis  vivere  ac  deficere  crediderunt 
homines.  Promptum  sic  fuit,  arbores 
recisas  et  in  naves  versas  iterum  ad 
Ijristinum  numen  reversas  comminisci." 
Haec  inter  alia  Heyn.,  qui  etiam  Hom. 
Od.  VIII,  557—674.  conferri  iubet. 
Eandcm  fabulam  narrat  Ovid.  Met. 
XIV,  527  sqq.  —  o  Musae.  ,,Quia 
res  deorum  est  et  ardua,  ideo  per  se 
eam  nou  potest  dicere."  Serv.  Vid. 
ad  VII,  641.  —  79.  „Fides  est  eius, 
qui  aliquid  tradit ,  vel  eius,  quod 
narratur,  quac  alibi  aucioritas  •  ideo- 
que  pro  ipsa  narratione  ponitur. 
Igitur  facto,  h.  e.  facti,  prisca  cst 
fides,  narratio.  Kem  narrat  poeta 
ab  antiquitate  traditam,  scd  constante 
fama  ad  posteriores  aetates  propaga- 


188 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Tempore  quo  primum  Phrygla  formabat  in  Ida 
Aeneas  classem  et  pelagi  petere  alta  parabat, 
Ipsa  cleum  fertur  genetrix  Berecyntia  magnum 
^'ocibus  liis  affata  lovem :  Da,  nate,  petenti, 
Quod  tua  cara  parens  domito  te  poscit  Oljmpo. 
Pinea  silva  mihi,  multos  dilecta  per  annos; 
Lucus  in  arce  fuit  summa,  quo  sacra  ferebant, 
Nigranti  picea  trabibusque  obscurus  acernis: 
Has  ego  Dardanio  iuveni,  cum  classis  egeret, 
Laeta  dedi ;  nunc  sollicitam  timor  anxius  ana^it. 


80 


tam;  ita  facti  famaperennis  cst."^.  — 
80.  formabat^  aedificabat.  Cf.  Dis- 
sen.  ad  Tibull.  II,  5,  23.  De  ipsa 
classis  aedificatione  vid.  III,  5  sqq. 
-  PlLrygia  in  Ida^  qiiia  ctiam 
alibi  erant  montes  eiusdem  nominis, 
imprimis  in  Creta  insuFa.  Vid.  ad  II, 
696.  et  III,  105.  —  81.  pelagi.  Vid. 
ad  V,  8.  —  9>2.-~Berecyntia.  Vid. 
ad  VI,  785.  Ida  autem  non  minus 
quam  Berecyntus  Cybelae  dedicatus, 
ideoque  etiani  eius  pineta  eidem 
deae  sacra  erant;  quare  haec  eius 
commemoratio  aptissima  censenda.  — 
84.  Verba  domito  Olympo  (i.  e. 
postquam  coeli  dominus  factus  es), 
in  quibus  Intpp.  nescio  quid  recon- 
diti  quaesiverunt,  Heyn.  rectissime 
propterea  adiecta  censet,  ut  lupiter 
potens  Olymjn.)  rex  deorum  significare- 
tur,  qui  posset  precibus  satisfacere. 
AVaddel.  Animra.  Critt.  p.  27.  temere 
coni.  domitor  te  p.  Olympi,  et  Peerik. 
versum  melius  sic  conformari  potuisse 
censet:  Quod  te  per  domitwn  poscit 
tua  mater  Olympum,  vel  per  te  domi- 
ium,  —  Vss.  86.  et  87.  tamquam  sca- 
bros  et  hiulcos  exterminari  voluit 
Heyn.  (cum  quo  consentire  videtur 
Peerlk.,  qui  putat,  hunc  locum  nihil 
aliud  posse  significare,  quam:  Habui 
silvam  pineam;  habui  lucum  in  cacu- 
mine  arcis  Troianae) ,  voc.  Has  v. 
88.  in  Hanc  mutato ;  sed  rectissime 
Wagn.,Ruhkopfium  secutus,  asteriscos 
iis  appictos  sustulit,  ipsosque  ne  in 
minimam  quidem  dubitationem  incur- 
rere  docet,  quum  versum  87.  satis 
tueantur  ea,  quae  v.  91  sqq.  legantur, 
ipse  autem  v.  87.  stare  non  possit 
deleto  V.  86.  Eecte  tamen  idem  Vir 
doct.  cum  codera  Ruhkopfio  (qui  siiie 
causa  etiam  Comraa  post  milii  collo- 
catum  sustulit)  Commati  vulgo  in 
fine  v.  85.   posito    Semicolon   substi- 


tuitj  ne  putes  verbum  fuit  spectare 
etiam  ad  superiora  illa:  Pinea  silva 
mihi,  ad  quae  verbum  est  supplendum 
sit.  Totum  igitur  locum  sic  explicat: 
„Pinea  mihi  est  silva;  in  ea  lucus 
fuit  piceis  et  accribus  consitus,  quas 
ego  arbores  Aeneae  concessi."  — 
in  arce,  i.  e.  in  montis,  cuius  reli- 
quam  partem  obtinebat  illa  silva,  ver- 
tice,  ut  ipse  Heyn.  explicat  (ro  FaQ- 
yaoov  (cxQOP,  Iliad.  XIV,  292.  signi- 
ficari  observans.  Cf.  etiara  adnott.  ad 
Geo.  I,  240.  Aen.  II,  322.  et  Burra. 
ad  Val.  Fl.  III.  565.  idemque  ad 
Petron.  c.  116.);  ct  fuit  lucus,  quia 
iam,  caesis  arboribus,  esse  desiit;  fe- 
rcbant  autem,  non  ferunt,  quippe 
Troia  diruta,  qui  sacra  illuc  ferret, 
nemo  erat.  Weichert.  de  verss.  iniur. 
suspp.  p.  97.  Voss.  Anm.  et  Randgl. 
p.  228.  et  lahn.  (in  priore  cdit.  ;'nam 
in  altera  Wagnero  adsensus  est)  verba 
sic  ordinant:  pinea  silva,  mihi  m.  d. 
p.  annos ,  fuit  lucus  in  arce  swnma; 
cui  rationi,  Wagn.  iudice,  adversatur 
primum  Pronomen  ijiihi  non  satis 
aptum  loco  principi,  dcinde  difficul- 
tas  illa  non  sublata,  quod  pinea  silva 
piceis  et  aceribus  obscura,  i.  e.  densa, 
dicitur.  —  Verba  guo  sacra  fere- 
bant  respondent  sequentibus  Has 
ego  Dardanio  iuveni  -  -  dedi,  hoc 
sensu:  Dum  urbs  manebat,  Troiani 
in  illo  luco  sacra  ferebant,  nunc  eum 
Aencae  dedi  ad  cLassera  aedificandam. 
—  87.  trabibus.  Vid.  Burm.  ad 
Val.  Fl.  III,  484.  ct  Ovid.  Met.  X, 
373.  —  cum  classis  egeret.  A^id. 
ad  XI,  27.  —  89.  anxius  angit. 
Sic  plurimi  et  optimi  Codd.;  nequc 
erat  profecto,  cur  Hcyn.  offensus  hac 
,,inepta  alliteratione  anxius  angit^% 
infcrret  alteram  lcctionera  anxius  ur- 
guet.  Immo  rectissime  Wagn.  lectio- 
ncm  angit,  cui  iam  lahn.  ad  VI,  310. 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

Solvc  metus,  atque  lioc  precibus  sinc  posse  parentcm, 

Ncu  cursu  quassatac  ullo  ncu  turbinc  venti 

Vincantur;  prosit  nostris  in  montibus  ortas. 

Filius  liuic  contra,  torquct  qui  siclcra  mundi : 

O  gcnctrix,  quo  fata  vocas?  aut  quid  pctis  istis? 

Mortaline  manu  factac  immortale  carinae 

Fas  liabcant?  ccrtusquc  inccrta  j^cricula  lustrct 

Acncas?  cui  tanta  dco  permissa  potcstas? 

Immo,  ubi  defunctae  finem  portusque  tcnebunt 

Ausonios  olim,  quaecunque  evaserit  undis 


189 
90 


95 


patrocinatns  crat,  restitnit,  qunm  sibi 
pcrsuasnm  habcrct,  stndio  quaesitam 
esse  lianc  allitcrationcni  a  Virgilio, 
quo  magnam  qnandam  significaret 
sollicitudinem  (ut  apud  Cic.  de  Or. 
I,  1.  maximae  moles  molestiarum:  cf. 
omnino  adnott.  ad  Ecl.  VIII,  80. 
Gco.  I,  157.  Aen.  II,  494.  al.)  et 
quum  pocita  apertc  imitatus  sit  Lu- 
cretium  III,  1606.  Qiiem  volucres  la- 
cerant  aique  exest  anxius  angor ,  ad 
quemlocummeamconferri  iubetadnot. 
Praeterca  commcmorat,  non  iners  esse 
epitheton  anxitis  subiecto  verbo  angit^ 
qnod  doceat  idem  Cicero  Tusc.  IV, 
12.  Differt  anxietas  ab  angore; 
neque  enim  omnes  anxii^  qui  anguniur 
aliquando,  nec,  qui  anxii,  seniper  an- 
guntur.  —  91.  Neu  cursu.  Sic  plu- 
rimi  et  optimi  Codd.,  quorum  aucto- 
ritatem  nos  cum  lahn.  et  Wagn. 
secuti  sumus.  Hcyu.  Neu  m  Ne  mu- 
tavit,  Palat.  et  paucis  aliis  Codd. 
obtemperans.  Sed  vide  supra  ad  v. 
42.  Peerlk.,  qui  ciirsum  et  ventos  non 
difiierre  censet,  pro  cursti  temere  coni. 
jluctu  5  quod  ipsum  cursu  (pcr  maris 
fiuctus)  indicatur.  —  92.  vincantur, 
solvautur  et  submergantur.  —  93.  tor- 
quet  Wagn.  recte  interpretatur :  cur- 
sum  eorum  rcgit,  coll.  Geo.  I,  174. 
et  Aen.  III,  532.  Cf.  etiam  adnott. 
ad  IV,  269.  482.  et  VI,  798.  Wakef. 
ad  Lucr.  V,  434.  ,^currus ,  in  quibus 
numina  stelligera  vehantur,  vel  axes 
orbium  revolubiles"  hic  respici  cen- 
set;  Heyn.  autem  cum  Burm.  verba 
torquet  qui  sidera  mundi  oh  alio  adstita 
snspicatur;  quae  tamen  ad  augendam 
loci  dignitatem  et  gravitatem  quam 
maxime  conferre,  iure  contenditWagn. 
coll.  loco  X,  100.  Tum  pater  omni- 
potens,  rerum  cui prima  potestas.  Con- 
sentit  tamen  cum  Heynio  Peerlk.  — 
d4.„quofatavocas?  invertis,  mutas, 


[quam  poscis  fatorum  commutatio- 
nem?];  uti  fata  verfi,  /lecti,  mutari 
dicuntur:  aut  quid  petis  istis,  sc. 
trabibus  s.  navibus ,  h.  e.  in  eorum 
gratiam;  non,  ut  Burm.,  pro  istis."  £•". 
Utramque  tamen  explicationeni  ad 
idem  redire  et  istis  essc  Dativum 
commodi,  verissimc  docct  Ruhk. 
Sic  VIII,  127.  precari  alicui,  ubi  vid. 
adnott.  Peerlk.  istis  male  pro  Abla- 
tivo  habet,  voc./?receV;?<5subinte]ligens. 
—  95.  fas  h.  1.  pro  conditione; 
tit  alibi  ius.  Scnsus  cst:  quomodo 
postulare  potes,  ut  quac  ab  liominibus 
facta  sunt,  immortalitale  frnantur? 
(Serv.  hic  laudat  Hor.  A.  P.  63.  De- 
bemus  morii  nos  nostraque.)  Ceterum 
de  hac  invidia  deorum  el  sollicitudine, 
ne  homines  fines  mortalis  naturae 
excedant,  Thiel.  confcrri  iubet  Gesneri 
Opusc.  minn.  Vol.  I.  p.  336.  Drak. 
ad  Silium  III,  78.  Spanh.  ad  Callim. 
H.  in  Apoll.  107.  alios.  —  96.  „cer- 
ius  etc,  ut  ab  initio  statira  certum 
et  exploratum  habeat  Acneas,  in  pe- 
riculis  se  incolumem  fore  [et  naves 
non  interituras]."  H.  ,,Nam  Aeneas 
sorte,  qua  horao  est,  navigationis 
debet  timere  pericuhira,  quod  perit, 
si  eius  navibus  aeternitas  detur."  Ser- 
vius.  —  certus  incerta  cum  vi 
sibi  opponuntur,  ut  in  notissimo  illo 
versu  Enniano  (p.  298.  Hessel.)  Ami- 
cus  certus  in  re  incerta  cernitur, 
ap.  Ter.  Hec.  Prol.  II,  9.  Spe 
incerta  certum  mihi  laborem  sustuli 
et  saepius.  —  98.  Immo  a  poetis 
interdum  liberiori  ratione  pro  at  usur- 
pari,  ubi  res  diversa  aut  contraria 
simpliciter  opponatur,  docet  Hand. 
Turs.  III.  p.  224.  allato  hoc  loco  et  EcL 
VII,  41.  —  „defunctae,  quod  ple- 
nius  VI ,  83.  magnis  pelagi  defuncte 
periclis.  —  99.  Olim  quaecun- 
que  evaserit    undis;  unam   enim 


190 


P.  VmGILII  MAEONIS 


Dardanlumque  clucem  Laui'entia  vexerit  arva, 
Mortalem  eripiam  formam,  magnique  iubebo 
Aequoris  esse  deas,  qualis  Nereia  Doto 
Et  Galatea  secant  spumantem  pectore  pontum. 
Dixerat,  idque  ratum  Stygii  per  flumina  fratris, 
Per  pice  torrentis  atraque  voraginc  ripas 
Adnuit,  et  totum  nutu  tremefecit  Oiympum. 

Ergo  aderat  promissa  dies,  et  tempora  Parcae 
Debita  complerant:  cum  Turni  iniuria  matrem 


100 


1C5 


Orontis  tempestas  mari  mcrserat  I, 
113.;  quatuor  incensae  a  mulieribus  in 
Sicilia,  V,  699.  Ergo  ex  XX  navium 
numero  non  nisi  XV  Tiberim  intra- 
verant."  H.  lahn.  et  Wagn.  vocem 
olim  aptius  cum  antecedentibus  verbis 
coniunxere ,  Commate  post  eam 
posito;  /juos  secuti  sumus.  Pro  undis 
pauci  quidam  Codd.  undas  ^  quod 
Heinsio  et  Heynio  exquisitius  videtur. 
AVagn.  memorat,  eandem  lectionis 
diversitatem  inveniri  XI,  702.,  ubi 
scriptura  fluctuat  inter  evadere  pin/nae, 
pvgnaui,  puqna.  Cf.  etiara  Burm.  ad 
Val.  n.  Vil,  163.  et  ad  Phaedr.  IV, 
8,  11.  —  100.  Laurentia  arva 
pro:  in  L.  arva.  Vid.  ad  I,  2.  307. 
al.  Inanis  igitur  Waddelii  (Animm. 
Critt.  p.  28.)  coniect.  in  Laurentia.  — 
101.  eripiam,  scil.  iis,  quod  Prono- 
men  post  quicunqtie  et  quisquis  ple- 
rumque  omitti  constat.  Cf.  Ramsh. 
§.  158,  4,  c.  p.  558.  —  102.  qualis 
Doto  et  (qualis)  Galatea  secant 
p.,  i.  e.  quales  sunt  Doto  et  Galatea, 
quae  tamquam  Nereides  secant  pon- 
tum.  Qiialis  igitur  (quod  pauci  tan- 
tum  Codd.  deterioris  notae  mutant 
in  Quales)  post  Copulam  cogitationc 
repetendum,  ad  unam  quamquc  Ne- 
reida  singillatim ,  Verbum  autem  ad 
utramque  coniunctam  refertur.  Locus 
huic  simillimus  invenitur  apud  Claud. 
de  laud.  Seren.  122.  Qualis  Latonia 
virrjo  Et  solo  love  nata  soror,  quum 
forte  revisiint  Aequorei  soitem  patrui, 
spumantia  .ccdunt  Aequora.  Ceterum 
duae  hic  nominatac  Nereides  totam 
carum  familiam  repraesentant,  ut  VIII, 
194.Hyb]aeus  et  Philus  pro  omnibus 
Centauris,  ibid.  v.  425.  Brontes,  Ste- 
ropes  ct  Pyracmon  pro  omnibus  Cy- 
clopibus  commemorantur  etc.  Utram- 
quc  eadem  ratione  coniungit  Val.  FI. 
I,  134.  —  Doto  {Jiozco)  Nereis  com- 
memoratur  etiam  Homero  II.  XVIII, 


43.  Hesiodo  Theog.  248.  ct  ApoUo- 
doro  I,  2,  7.;  de  Galatea  \i(i.  ad 
Ecl.  VII,  37.  ■ —  secant  pontum. 
Sic  v.  c.  Claud.  Rapt.  Pros.  III,  332. 
Lucus  erat  prope  flavum  Acin,  ciuem 
candida  praefert  Saepe  mari  pulchro- 
qiie  secat  Galatea  natatu.  Cf.  etiam 
Cort.  ad  Lucan.  V,  417.  et  adnott. 
ad  Aen.  IV,  257.  —  pectore  autem 
additur,  quia  ad  pectus  usque  e  flu- 
ctibus  eminent.  Cf.  Catull.  Epith.  18. 
Nymplias  nutricum  tenus  exstantcs  e 
gurgite  cano.  —  104.  idque  ratum 
'-  -  Admiit.  Cf.  Ovid.  Met.  XV, 
683.  Adnuit  his,  motisque  Deus  rata 
pignora  cristis  Ter  repetita  dedit.  — 
S tyqii  per  flu m  in  a  frat  r  is.  Vid. 
ad  VI,  323  sq.  —  V.  105.  iteratur 
infra  X,  114.  ,,amnes  rapidos  (s.  fer- 
ventes)  et  atros  voluit  dicerc.  -  - 
Torrere  proprie  est  calefacicndo  sic- 
care ,  tum  cremarc,  tandcm  ardercct 
fcrvere.  lam  quaecunque  fervent  scu 
calorc  seu  motu  et  impetu,  dicuntur  ct 
ipsa  torrere.  Ita  tandcm  flumina  tor- 
rentia  sunt  ferventia,  rapida.  Cf.  Ecl.  V, 
52.  Geo.  II,  451.  Aen.  X,  603.  -  - 
lam  autem  amnes  in  inferis  etiam 
flagrantes  ignibus  sunt,  possunt  igitur 
torrentes  quoque  h.  1.  sic  accipi : 
multo  magis  propterea,  quia  alibi 
fluvii  Iii  stagnare  dicuntur."  /7.  Hanc 
alteram  explicationem  unicc  veram 
esse,  docct  adiectum  pice.  Recte  enim 
Rnhh.:  „Ripae  fervcnt  picc  etc.  poe- 
tice  pro :  amnis  s.  aqua  Stygia  fer- 
vet,  i.  e.  Styx,  quae  quum  palus  VI, 
369.  vocetur  (coll.  ibi  v.  134.  416.), 
dc  rapiditate  cogitari~h.  1.  non  pot- 
cst."  —  V.  106.  iam  Macrob.  V,  13. 
comparat  cum  Hom.  11.  I,  528  sq. 
Cf.  etiam  Hom.  h.  in  Apoll.  84.  Hor. 
Od.  III,  1,  6.  Catull.  64.  204.  Ovid. 
Mct.  I,  179  sq.  alii.  —  107.  pro- 
missa  alovc;  tcmpus  lovis  promis- 
sione  significatum.  —  lOS.  Ileyn.  ad 


AENEIDOS  LIB.  JX. 


191 


Admonuit  ratibiis  sacris  depcllere  taedas. 
Hic  primum  nova  lux  oculis  offulsit,  et  ingens 
Visus  ab  Aurora  coelum  transcurrcrc  nimbus, 
Idaeique  chori ;  tum  vox  horrcnda  pcr  auras 
Excidit  et  Troum  Kutulorumque  agmina  comj^let: 
Ne  trepidatc  mcas,  Teucri,  defendere  navis, 
Neve  armate  manus;  maria  antc  cxurerc  Turno, 
Quam  sacras  dabitur  pinus.     Vos  ite  solutae, 
Ite  dcae  pelagi;  genetrix  iubet.     Et  sua  quaecj[ue 
Continuo  puppes  abrumpunt  vincula  ripis, 
Delphinumquc  modo  demersis  acquora  rostris 
Ima  petunt.     Hinc  virgincae,  —  mirabile  monstrum ! 
*  Quot  prius  aeratae  steterant  ad  litora  prorac,  * 


110 


1  15 


—  120 


dehita  supplet/«/o;  rcctius  autcm 
Wagn.  ad  VIII,  375.  (ubi  vid.  adnott.) 
ex  verbo  complerant  ad  dehita  intel- 
ligit  compleri^  simul  memorans,  Wag- 
nerum  ad  Val.  El.  III,  461.  iungere 
iempora  Parcae  dehita.  —  110.  Hic. 
Vicl.  ad  I,  728.  —  nova,  rcpeutina. 
—  offiilsit  optimorum  Codd.  cst 
lectio  ab  Heinsio  restituta.  Vulgo 
effidsit.  Vid.  infra  ad'v.  731.  lieins. 
ad  Val.  Fl.  IV,  482.  idemque  et 
Drak.  ad  Sil.  XIII,  114.  Burm.  ad 
Quinct.  Decl.  IX,  7.  alii.  —  et  ingens 
etc.  Copula  vim  explicandi  habet: 
Nova  lux  oculis  afFulsit,  et  (quidem, 
sive  i.  e.)  ingens  nimbus,  coelum 
transcurrere  visus  etc.  Vid.  Wagn. 
Qu.  Virg.  XXXIV,  2.  et  adnott.  ad 
Ecl.  III,  34.  Aen.  I,  111.  al.  —  111 
sqq.  Cf.  Ovid.  Met.  XIV,  530  sqq. 
,,a6  Aurora:  tamc[uam  ab  oriente, 
ex  Asia,  relicto  Berecynto  et  Ida,  — 
nimhus  Idaeique  c  ho  r  i  ^pvo  :  visus 
ab  orieute  coelum  transcurrcre  nim- 
bus ,  nubes ,  et  cborus ,  qui  Matrem 
.  deum  comitari  solebat,  Corybantum 
puta,  in  nube  illa  abditus  et  inclusus. 
Pro  commentario  est  Ovidii  locus 
Met.  XIV,  536  sqq.  Etiam  in  sacris 
adventus  deae,  etsi  non  visae,  raagno 
strepitu  tibiarum  ct  tympanorum  de- 
clarari  solebat."  H.  Jdaea  haud  raro 
dicuntur,  quae  ad  Cybelen  eiusque 
cultum  pertinent,  et  clioros  quidem 
Idaeos  etiam  ap.  Prop.  III,  17,  36. 
commemoratos  videmus.  Sic  Val.  Fl. 
I,  319.  Idaea  huxus ,  i.  e.  tibia  Bere- 
cyntia;  Sen.  Oed.  457.  Idaeus  leo^ 
qui  currum  deae  vehit,  cett.  (Cf.  etiam 
III,  112.)  Quare  dea  ipsa  Idaea  deum 


parens  vocatur  inf.  X,  252.  et  al. 
Cf.  Strab.  X.  p.  718.  —  vox  h.  per 
auras  Excidit.  Cf.  Silius  IV,  261. 
cjuum  dira  per  cturas  Vox  venit ;  id.  X, 
366.  tunc  vox  effusa  per  auras  cett. 
De  verbo  cxcidendi  autem  cf.  supra 
VI,  686.  vox  excidit  ore  ibique  adnott. 

—  113.  agmina  complet,  proprie 
aut  aures ,  aut  loca,  in  quibus  illa 
agmina  habentur,  sono  et  strepitu 
complet.     Ceterum   cf.    IV,    189.   — 

116.  dahitur.  Cf.  annot.  ad  I,  66.  79. 
319.al.— joznzi*.  Vid.adEcl.VII,  6.— 

117.  deae  non  esse  Vocativum,  sed, 
ut  antea  solutae,  Nominativum  verbo 
Zfeper  appositionem  adiunctum,  veris- 
sime  censet  AVagn.;  quare  Comma 
vulgo  post  Ite  positunl  cum  eo  sustu- 
limus.  —  Et,  i.  e.  et  statim.  Vid.  ad 
V,  504.  —  118.  puppes,  ad  litus 
versae.  Vid.  VI,  3  sqq.  —  V.  121., 
haud  dubie  spurium  et  ex  X,  223. 
huc  translatum,  (cf.  Schraderi  Emendd. 
p.  203.)  mcliores  libri  non  agnoscunt, 
ii  autem,  in  quos  illatus  est,  non 
omnes  eodem  loco,  sed  plures  etiam 
post  sequentem  Rcddunt  cett. ,  unus 
adeo  (Goth.  III.)  post  v.  142.  exhi- 
bet;  quare  miror  eum  defensum  esse 
a  Weicherto  de  verss.  iniur.  suspp. 
p.  66.  Rccte  potius  lahn.:  ,,Intruse- 
runt  eum  librarii,  ut  voc.  iotidem 
explicarent,  quippe  nescientes,  huius 
vocis  interpretationem  in  vv.  et  sua 
quaeque  -  -  ima  petunt  contineri.  Si 
retinendus  est,  certe  post  v.  Reddunt 

-  -  feruntur,  quod  Both.  fecit,  coUo- 
cari  debet."  Wagn.  eum  prorsus  exter- 
minavit  ex  ceterorum  ordine,  nos 
pro  more  nostro  obelis  certe  notavi- 


192 


P.  VlEGILIl  MAEONIS 


Reddunt  se  totidem  facies  pontoque  feruntur. 

Obstupuere  animi  Rutulis  ;  conterritus  ipse 
Tm^batis  Messapus  equis ;  cunctatur  et  aranis 
Rauca  sonans,  revocatque  pedem  Tiberinus  ab  alto. 
At  non  audaci  Turno  fiducia  cessit; 
Ultro  animos  tollit  dictis  atque  increpat  ultro : 
Troianos  haec  monstra  petunt;  his  luppiter  ipse 
Auxilium  solitum  eripuit,  non  tela  neque  ignis 
Exspectant  Eutulos.     Ergo  maria  invia  Teucris, 


123 


130 


mus.  Voc  prorae  alii  librarii  muta" 
runt  \xi  puppes ,  alii  in  naves ;  quod 
et  ipsum  facit  ad  totum  versum  suspe- 
ctum  reddendnm.  —  122.  ^,reddu7it 
se,  ai^aJidovai :  rursus  emergunt, 
prodeunt.  —  123 — 167.  Callide  por- 
tentum  in  suam  rem  vertit  Turnus, 
classe  sublata  Troianos  nunc  fuga 
exclusos  facile  a  se  jexpugnatum  iri ; 
nunc  oppugnationem  esse  parandam; 
die  taraen  iam  confecto  vigilias  pcr 
noctem  disponit."  ^. —  123.  Obstu- 
puere  animi  HutuHs.  Sic  Mcdic. 
cum  aliis  bonis  Codd. ;  plurimi  tamen 
Obst.  animis  Rutuli,  ut  vulgo  edebatur 
ante  Heins.  Sed,  quum  etiam  II,  120. 
et  V,  404.  legamus  Obstupuere  animi, 
et  semel  tantum,  VIII,  530.,  metro 
cogente  Obstupuere  animis  alii,  hic 
quoquc  difficilior  lectio  videtur  prae- 
ferenda.  Wagn.  praeterea  haec  addit: 
,,Quod  si  cui  asperiora  videantur 
Mutulis  —  Turbatis  —  equis,  ego  stu- 
dio  quaesitam  putaverim  hanc  aspe- 
ritatem.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  157." 
Vid.  etia;m  lahn.  ad  Aen.  VI,  310. 
et  quae  hac  de  re  nuper  fusius  dispu- 
tavit  Obbarius  ad  Hor.  Epist.  I,  1, 
69.  p.  82.,  —  124.  ,,Messapus 
nominatur,  tamquam  qui  inter  primos 
exercitus  infesti  Rutulorum  duces  erat, 
Vid.  VIII,  6."  jE^.  -—turbatis  equis. 
Vid.  ad  VII,  767.  —  125.  Rauca 
sonans.  Sic  Lucan.  V,  217.  pontus 
Rauca  gemit.  Omnino  raucus  haud 
raro  dicitur  dc  fusco  et  obtuso  flu- 
ctuum  sonitu,  quare  etiam  diis  fluvio- 
rum  rauca  vox  tribuitur ,  ut  ipsi  Ti- 
berino  ap.  Ovid.  Fast.  V,  683.  rau- 
caque  dimovit  talibus  ora  sonis,  Alphco 
ap.  eund.  Met.  V,  600.  7-auco  mihi 
dixerat  ore  cett.  Raucum  sonare  lcgi- 
mus  ctiam  ap.  Ovid.  A.  A.  III,  289. 
Cf.  adnott.  ad  Ecl.  III,  8.  63.  al.  — 
revocat  pedem  Tiberinus.  Cf. 
VIII,  240.     De    verbis  revocat  pedem 


vid.  Wakef.  ad  Lucr.  V,  273.,  ubi 
pariter  atque  in  Culice  v.  17.,  ap. 
Silium  VI,  140.  et  al.  fluvius  liquido 
vel  lento  pede  labi  dicitur.  De  nominc 
Tiberini  cf.  adnott.  ad  VI,  874.  — 
126.  Turnus  solus  non  movctur. 
Quem  nos  post  lahn.  et  Wagn.  secuti 
sumus  verborum  ordinem,  eo  hacc 
exhibentur  in  plurimis  et  optimis 
Codd. ,  idemque  redit  infra  X,  276., 
ubi  hic  versus  iteratur.  Vulgo  minus 
ajite  cessit  Jiducia  Turno ;  Turnus 
enim,  non  cessit,  cum  accentu  effe- 
rendum  est,  quuni  oppositio  haec  sit: 
non  Turno,  ut  reliquis,  fiducia  cessit; 
minime  vero :  non  cessit,  sed  mansit, 
Turno  fiducia.  —  127.  Ultro.  Vid. 
ad  Gco.  IV,  204.  —  animos  tollit, 
facit  animum.  Cf.  Elor.  I,  3,  7.  et 
Silius  I,  105.  Alibi  sane  animum  iol- 
lere  vel  significat  magnum  animum 
capere  (ut  X,  250.  XII,  4.  Liv.  III, 
67.  etc),  vcl  superbum  facere  (ut 
Plaut.  Trin.  II,  8,  10.)  Cf.  Gossr.  ad 
h.  I.  —  129.  ,,luppiter  ipse  auxi- 
lium  solitum  (navium,  quibus  antea, 
Troia  capta,  suae  saluti  fuga  consu- 
luerant)  eripuit,  eos  pcrdidit;  nec 
ideo  ad  eos  perdendos  nostra  opera 
opus  est:  non  iela  nec  [yecth\&  neque ; 
vid.  infra]  ig^ies  Exspeciant  Rutulos. 
Ex  vulgari  usu  loquendi  poetarum 
exspeciari  dicuntur  ea,  quae  omnino 
futura  sunt,  ideoque  et  mala,  quae 
imminent."  H.  Ad  Exspectant  Gossr. 
non  male  supplet  naves ;  ut  sensus 
sit:  non  cxspectant  naves,  dum  a 
nobis  igne  deleantur,  sed  ipsae  Tro- 
ianos  dcserunt;  vcrba  autem  tela  et 
ignes  Rutuli  per  kv  6ici  SvoTv  intelli- 
genda  videntur  dc  facibus  a  Rutulis 
cminus  mittcndis. —  neque  ex  melio- 
ribus  libris  cum  Wagn.  recepimus 
pro  vulg.  nec.  Praegressa  enim  voc. 
non  vcl  alia  leniore  negatione,  ante 
vocalc.m  semper  fere  a  Virgilio  subii- 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


193 


Nec  spes  ulla  fugae;  rerum  pars  altera  adempta  est; 
Terra  autem  in  nostris  manibus;  tot  niilia,  gentes 
Arma  ferunt  Italae.     Nil  me  fatalia  terrent, 
Si  qua  Phryges  prae  se  iactant,  responsa  deorum: 
Sat  fatis  Venerique  datum,  tctigere  quod  arva 
Fertilis  Ausoniae  Troes.     Sunt  et  mea  contra 
Fata  mihi,  fcrro  sceleratam  exscindere  gentem 
Coniuge  praerepta;  nec  solos  tangit  Atridas 


135 


citur  neque,  quod  docet  Wagn.  Qu. 
Virg.  XXXir,  9.  coll.  Geo.  I,  456. 
II,  138.  286.  293.  420.  496.  IV,  398. 
Aen.  VII,  756.  IX,  179.  XI,  567,  845. 
aliisquc  locis.  Faber.  sine  iusta  causa 
coui.  nunc  ielaque  et  ignes ;  Peerlk. 
autem  nec  tela  nec  ignes  Exspectat  R., 
Ht  seusus  sit.  „Iupiter  suas  ipse  Tro- 
ianis  naves  eripuit,  nec  operam  no- 
stram  exspectat,  iram  suam  non 
amplius  ditiert,  exspectare  non  potest, 
donec  nos  Troianos  perdamus."  — 
131.  Quum  duo  omnino  sint  elementa, 
quibus  utentes  horaines  fugere  pos- 
sint,  mare  et  terra,  Troiani  utroque 
privati  omnino  aufugere  non  pot- 
erunt.  Nam  rerum  pars  altera 
adempta,  i.  e.  raare,  quod  Troianis 
interclusum  est,  navibus  in  Nymphas 
mutatis;  altera  autem,  tei-ra,  in  no- 
stris  manihus:  nos  enim,  Troianis 
vallo  suo  iuclusis,  omnem  regionem 
circumiacentem  tenemus.  Inde  etiam 
patet,  voc.  nostris  pronuntiando  pre- 
mendum,  ideoque  vulgatam  scriptu- 
ram  praeferendam  esse  alteri  in  mani- 
bus  nostris ;  etsi  hunc  verborum  posi- 
tum  {in  manu  mea,  tua,  nostra,  vestrd) 
omnino  Latinum  esse  Wagn.  non 
debebat  negare;  cui  Peerlk.  (ob  raol- 
lioremverborum  sonum  alteramlectio- 
nem  praeferens)  hos  opponit  locos: 
Ter.  Hec.  IV,  4,  44.  Uxor  quid  faciat, 
in  manu  non  est  mea.  Liv.  XXXII, 
24.  Nihil  esse  in  manu  sua.  Lucan. 
VII,  253.  In  manibus  vestris,  quantus 
sit  Caesar,  habetis ,  et  Val.  Fl.  VI, 
460.  In  manibus  spes  nostra  tuis,  coll. 
Cortio  ad  Sall.  lug.  14.,  ubi  §.  13. 
legimus :  in  manu  vostra  est.  Cf.  etiam 
Schadenberg.  in  lahnii  Archiv.  f.  Phil. 
u.  Paed.  I.  p.  413.  —  132.  tot  milia 
et  gentes  Italae  per  appositionem 
iunguntur :  tot  milia  (hominum) ,  (sci- 
licet)  gentes  Italae,  quod  sensu  non 
difFerta:  gentes  Italae,  quae  tot  milia 
efficiunt  hominum.  Cf.  adnott.  ad  Ecl. 

viHGiL.  pahs  in.  ED.  iii. 


II,  S,  et  vid.  VIII,  496.,  ubi  his  mili- 
bus  pariter  pro  his  milibus  hominum 
positum.  Pars  Codd.  cum  Medic.  tot 
milia  gentis.  —  134.  De  his  vaticiniis 
lleyn.  conferri  iubet  Prooem.  Aenei- 
dis  §.  VI.  [p.  49  sq.  edit.  Wagn.] 
Gossrau  Comma  post  iactant  delevit, 
servato  tamen  Commate  in  fine  v. 
133.  „Haec  enim,  inquit,  est  sententia: 
Non  timeo,  quae  fingunt  responsa 
deorum.  Neque  est  Turnus  contemptor 
divum,  ut  oracula  negligat,  sed  a 
Troianis  ficta  putat;"  quae  quamvis 
sint  verissima,  non  tamen  flagitant 
miram  illam  distinguendi  rationem.  — 
135.  ,,Veneri.  Vid.  I,  257  sqq.  Tur- 
nus  tamen  simpliciter  de  fatis  in 
Aeneae  gratiam  a  matre  Venere  con- 
stitutis  cogitare  potuit."//.  —  datnm. 
Sic  plurimi  Codd.;  fragm.  Vat.  Rom. 
et  Pal.  datum  est ,  quod  lahn.  rece- 
pit;  sed  vid.  ad  I,  283.    Ceterum  cf. 

II,  291.  Sat  patriae  Priamoque  datum, 
Sil.  II,  558.  Sat  Jidei proaiiisque  datum. 
Val.  Fl.  III,  688.  Sat  lacrimis  comiti- 
que  datum  cett.  —  136.  Sunt  et 
771  ea  confra  Fata  mihi,  Cf.  I,  239. 

VII,  293.  et  similes  locos.  Burm, 
comparat  Lncan.  V,  189.  et  X,  3.  — 
138.   Coniuge  prnerepta,    Vid.  ad 

III,  330.  —  nec  solos.  Macrob. 
Sat.  IV,  4.  an  solos,  quare  Cuningh. 
coni.  solos  an,  quod  immerito  probat 
Santen.  ad  Ter.  Maur.  p.  261.,  qui  «t 
ubique  perfectam  verborum  hephthe- 
mimerim  efficeret,  multos  poetarum 
locos    (ex    Virgilii     Aen.     II,     564. 

VIII,  140.  X,  143.  367.  880.  XI,  298. 
etc.)  verbis  contra  Codd.  auctoritatem 
transpositis  corrigendos  censuit.  Sed 
in  verbis  collocandis  non  tam  arbi- 
traria  illa  numerorum  elegantia,  quam- 
potius  sensus  et  vis  verborura  ipso- 
rum  spectanda  est,  et  vere  Wagn.  ad 
Aen.  XI,  298.  memorat,  ,,nisi  prae- 
cipua  aliqua  vis  sit  in  voce  bisyllaba, 
cuius     ultima    syllaba    sub     quartum 

13 


194 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Iste  dolor,  solisque  licet  capere  arma  Mjcenis. 
Sed  periisse  semel  satis  est:  peccare  fuisset 
Ante  satis,  penitus  modo  non  genus  omne  perosos 
Femineum.     Quibus  haec  medii  fiducia  valli 
Fossarumque  morae,  leti  discrimina  parva, 
Dant  animos.     At  non  viderunt  moenia  Troiae 
Neptuni  fabricata  manu  considere  in  ignis? 
Sed  vos,  o  lecti,  ferro  quis  scindere  vallum 
Apparat,  et  mecum  invadit  trepidantia  castra? 


140 


145 


ictum  cadat,  merito  vitiosam  haberi 
et  praeposita  vocc  monosyllaba  vi- 
tari  hanc  incisionem."  Vide  etiam 
lahn.  ad  h.  1.  —  tangere  verbum 
proprium  de  afFectibus  animum  moven- 
tibus.  Hic  cf.  imprimis  Ovid.  ex  P. 
II,  3,  63.  Qidgue  clolot^  pectus  tett- 
gisset  Caesaris  alti.  Vid.  etiam  Aen. 
I,  462.  —  ,,Non  solus  Meuelaus 
raptum  coniugis  Helenae  ulciscitur. 
Homeri  II.  IX,  340  sq.  iam  Macrob. 
V,  9.  comparavit."  H.  —  140  sqq. 
Sed  dixerit  aliquis:  satis  est  semel 
Troianos  poenas  luisse  et  ultimam 
calamitatem  esse  expertos;  itaque 
etiam  satis  illis  esse  debuerat  {fuisset) 
ante  peccare  (rapta  Helena),  debue- 
rantque  propter  insecutam  calamita- 
tem  paene  totum  {modo  non  ovme) 
genus  muliebre  odisse,  non  iterum 
eodem  modo  peccare  et  novum  raptum 
Laviniae  meditari.  Quam  quidem  ex- 
plicationem  ab  Heynio  propositam  et 
a  Wagn.  repetitara  ineptam  iudicat 
Hand.  Turs.  III.  p.  637.,  qui  potius 
cum  Marklando  ad  Stat.  Silv.  V ,  3, 
35.  (cui  etiam  Peerlk.  adsentitur) 
amplectitur  unius  edit.  Ven.  lectionem 
modo  niinc ;  quam ,  ab  illo  sic  expli- 
catam:  ,,satis  fuisset  Troianis  semel 
peccassc  olim,  modo  nunc  penitus 
perosi  sint  genus  femineum ,"  ipse 
1.  1.  p.  645.  hoc  modo  interpretatur : 
,,eos,  qui  nunc  dcmum  totum  genus 
feminarum  perosi  esse  debeant."  Sed 
quum  nullus  omnino  liber  scriptus 
hanc,  faciliorem  sane,  lectionem  prae- 
beat,  quae  orta  videtur  ex  paucorum 
ciuorundam  Codd.  lectione  modo  nec^ 
optimi  autem  et  plurimi  Codd.  con- 
spirent  in  scriptura  niodo  non ,  cqui- 
dem  Heynii  rationcm  pracferendam 
censeo.  De  Particulis  modo  non  (ut 
iantum  non ,  fjioiov  oxa)  pro  fere, 
propemodum  positis  vid.  Ruhnk.  ad 
Ter.    Phorm.    I,    2,    18.    Husck.    et 


Bach.  ad  Tib.  I,  1,  25.  —  penittis 
perosos.  Vid.  sup.  ad  v.  1.  Perosos  , 
autem  ((juod  referendum  est  ad  Accu- 
sativum  Subiecti  apud  Infin.  peccare 
omissum)  optimi  Codd.  Med.  etfragm. 
Vat.  a  m.  pr.  exhibent;  plures  pero- 
sum,  pauci  perosis.  Verba  autem  satis 
est  etiam  Ecl.  VII,  33.  Ovid.  Met. 
XIII,  319.  Liv.  III,  47.  etc.  Accusa- 
tivum  cum  Innn.  secum  habent.  — 
142.  ^Quibtis  haec.  Ex  ira  oratio 
durior.  Dat  iis  hoc  vallum,  haec  fossa 
fiduciam:  annon  vero  multo  munitiora 
Troiae  mpenia  eversa  viderunt?"  H. 
Cf.  de  hoc  usu  Pron.  relativi  Wagn. 
ad  in,  10.  Peerlk.  supplendum  cen- 
set:  0  imprudentes  et  stolidi,  quihus 
etc. ,  vel  potius  sic  legendum:  Et 
quihus  -  -  Dant  animosl  quum  eius- 
modi  interrogationes  saepe  in  oratio- 
nibus  ducum  legantur.  —  leti  dis- 
crimina  parva.  Heyn.  comparat 
Hom.  II.  XV,  628.  xvt^ov  yaq  vn 
tx  QavdroLO  cptQovTui.  Plures  Codd., 
inter  quos  ipse  Med.  et  fragm.  Vat. 
a  m.  pr. ,  exhibent  discrimine  parvo^ 
quod  ex  III,  685.  hic  repetitum  vide- 
tur,  ubi  cf.  adnott.  Vid.  etiam  X,  511. 
—  143.  Fossarum  morae.  Vid.  ad 
X,  485.  —  144.  At  non  etc.  Sed  quo- 
modo  haec  animum  addere  possunt 
iis,  qui  muros  ab  ipsis  diis  exstructos 
corruere  viderunt?  non  pro  nonne. 
Vid.  ad  Ecl.  IH,  17.  et  Aen.  11,  596. 
Non  igitur  opus  est  altera  lectione 
iam  Servio  nota  an  non;  immo  longe 
fortius  additur  illud  At.  —  145.  Com- 
parant  Intpp.  Hom.  II.  XI,  440.  — 
146.  quis  ex  plurimis  libris  cum 
Wagn.  revocavi,  qucm  ctiam  editores 
me  posteriores  (lahn.  quoque  in  altera 
cdit.)  secuti  sunt.  Heinsius,  nescio 
quam  elegantiam  captans,  post  Pie- 
rium  ex  paucis  libris  recepit  qni, 
quod  servarunt  Burm.,  Heyn. ,  lahn. 
(in  priore    edit.),   alii.     Sed    litera  s 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


195 


Non  armls  mihi  Vulcani,  non  millc  carinis 
Est  opiis  in  Teiicros;  aclcltint  sc  protenus  omncs 
Etrusci  socios.     Tcnebras  et  inertia  furta 
*  Palladii,  caesls  summae  custodibus  arcis,  * 
Ne  tlmeant ;  ncc  equl  cacca  condemur  in  alvo  ; 
Luce,  palam,  certum  est  igni  circumdare  muros.^. 
Haud  sibi  cum  Danals  rem  faxo  et  pube  Pelasga 
Esse  putent,  decimum  quos  distullt  Hector  in  annum. 


loO 


155 


Prouominis  facile  absorberi  poterat  a 
scquente  5  verbi  scinclere.  Vid.  Wagn. 
ad  Geo.  II,  203.  et  Aen.  V,  531.  — 
148.  ,,Rcspicit  Turnus  armaaThctide 
Acbilli  apportata  et  classem  Achivo- 
rum. —  150.  151.  Vid.  sup.  II,  164  sqq. 
Insidias  per  noctem  non  struemus: 
[quales  Graeci  Troianis  struxerunt: 
cf.  II,  250  sqq.]  furtum  sic  saepe,  v. 
c.  IX,  530."  iy.  Adde  XI,  515.  Drak. 
ad  Silium  XVII,  91.  Rupert.  ad  eiusd. 
VI,  70.,  ad  Liv.  IX,  31,  7.,  ad  Tac. 
Agr.  34.  —  151.  Versus  ineptus  et 
verbis  prorsus  otiosis  caesis  summae 
custodihiis  arcis  impetum  loquentis 
male  remorans,  quem  ex  II,  166. 
invito  poeta  hic  iteratum  esse,  vide- 
runt  iam  Freinshem.  ad  Curt.  IV,  13, 
8.,  Schrader  Emendd.  X.  p.  203. 
Brunck.,  Heyn.,  Weichert.  de  verss. 
iniur.  suspp.  p.  60.  alii;  quare  non 
video ,  cur  lahn.  (unus  recentiorum 
editorum  omnium)  eius  patrocinium 
susceperit;  quamquam  quae  Wagn.  ei 
opponit,  Brunckium  secutus,  in  castris 
Troianorum  nec  arcem  summam  esse 
nec  PaUadiu7n,  quod  rapi  possit,  per 
se  nihil  valent  ad  hunc  versum  con- 
demnandum,  quum  etiam  equus ,  in 
cuius  alvo  condi  possint  Rutuli,  non 
adsit,  sed  Turnus  hoc  tantum  signi- 
ficet,  a  se  Troianis  talia  furta  non  esse 
timenda,  qualibus  Graeci  usi  fuerint, 
nocturnum  Palladii  raptum  et  equi 
lignei  insidias.  Wagn.  eum  prorsus  e 
contextu  reiecit,  addita  longa  adnot., 
qua  ea  refutare  studuit,  quae  ego  in 
Diss.  de  Lucretii  carmine  not.  41. 
(ubi  hunc  locum  tamquam  spurium 
consulto  omisi)  super  Genitivo  nomi- 
num  in  ius  et  ium  desinentium  disse- 
rui ;  illa  tamen ,  ex  parte  nunc  post 
XXVIII  annos  a  memet  ipso  impro- 
bata,  quum  aliis  viris  doctis  non  displi- 
cuisse  cognoverira ,  aliis  relinquo 
hanc  litem  dirimendam ,  id  tantum 
adiiciens,    locum   Virgilii    Aen.    III, 


385.  utitjue  temere  a  me  esse  allatum, 
quod  dudum  intellexi;  eiusdem  vero 
Ii])ri  V.  702.,  in  quo  hic  dcmum  haeret 
Wagn.,  retractans  pristinam  suam  de 
eo  scntcntiam ,  mihi  propter  Geniti- 
vum_^?a'z7  neque  rescindendum,  nequc 
hanc  omnium  Codd.  lectionem  ex 
coni.  in  a  fluvio  mutandam  videri. 
Ceterum  Viris  doctis  et  I.  1.  et  ad 
Lucr.  V,  1004.  a  me  laudatis  nunc 
adde  Schmid.  ad  Hor.  Ep.  I,  6,  26. 
Ochsner.  ad  Cic.  Ecl.  p.  396.  Bach. 
ad  Ovid.  Met.  XV,  728.  Ellendt.  ad 
Cic.  de  Or.  I,  9,  35.  Eckstein.  ad 
Voss.  Arist.  II.  p.  558.  Obbar.  ad 
Hor.  Ep.  I,  12,  20.  Fasc.  V.  p.  128. 
Ritschel.  in  Melet.  Plautin.  Onomato- 
logo  p.  9.  Peerlk.  ad  h.  1.  et  impri- 
mis  Alex.  Theod.  Suerdsioeum  in  Vin- 
diciis  praecepti  Bentleiani  de  Genitivo 
Substantivorum  in  ius  et  ium  desinen- 
tiura.  Rigae  et  Dorp.  1832.  8.,  qui 
omnes  cum  Bentleio  faciunt.  Gaudeo 
tamen,  et  meam  sententiam  invenisse 
patronos  non  minimae  in  his  rebus 
auctoritatis,  lahnium  in  Seebodii  Bibl. 
crit.  1824.  p.  878.  et  ad  hunc  ipsurh 
locum,  Freundium  ad  Cic.  Or.  pro 
Mil.  p.  1  sqq.  atque  adeo  Lachman- 
num  ad  Lucr.  V,  1006.  (alias  pro 
more  suo  satis  acerbe  et  fastidiose 
contra  me  disputantem) ,  qui  non 
solum  Aen.  III,  702.  jluvii  probat, 
sed  etiam  hoc  ipso  loco  Palladii 
Virgilio  non  eripiendum  censet.  — 
153.  Luce  etpalam  eadem  ratione 
coniunguntur  ap.  Cic.  de  OfF.  III, 
24,  93.  et  in  Pis.  10,  23.  Sic  alibi 
palam  et  aperte  (Plaut.  Bacch.  II,  3, 
97.  Cic.  in  Verr.  I,  7,  18.  pro  Mil. 
9,  25.  Or.  12,  38.),  paJam  ante  oculos 
omnium  (id.  in  Verr.  V,  26,  65.)  et 
sirailia.    Cf.  Hand.  Turs.  IV.  p.  384. 

—  iqni  circumdare  muros,  quo 
incendamus  turres  et  tecta  domorum. 

—  155.  ,,quos  distulit  Hector; 
pro  vulgari:  quorum  conatus  et  con- 

13* 


196 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Nunc  adeo,  melior  quoniam  pars  acta  diei, 
Quod  superest,  laeti  bene  gestis  eorpora  rebus 
Procurate,  viri,  et  pugnam  sperate  parari. 
Interea  vigilum  excubiis  obsidere  portas 
Cura  datur  Messapo  et  moenia  cingere  flammis. 
Bis  septem  Rutuli,  rauros  qui  milite  servent, 
Delecti ;  ast  illos  centeni  quemque  sequuntur 
Purpm^ei  cristis  iuvenes  auroque  corusci. 
Discurrunt,  variantque  vices,  fusique  per  herbAm 
Indulgent  vino,  et  vertunt  crateras  ahenos. 
Collucent  ignes;  noctem  custodia  ducit 
Insomnem  ludo. 

"Haec  super  c  vallo  prospectant  Troes,  et  armis 


160 


IC.I 


silia  repressit  cl  retardavit  per  auuos 
decem.  Cf.  XI,  288  sqq.  Hinc  ele- 
ganter  illud  Abronii  Silonis  apud 
Sen.  Suasor.  11,  et  in  Anthol.  Lat. 
p.  87.  helli  viora  concidlt  Ilector.^''  H. 
—  1.56.  lutpp.  conferunt  Hom.  Od. 
XII,  291  sq.  II.  il,  381.  VIII,  502  sqq. 
.529  sq.  et  XIX,  275.—  Nunc  acleo. 
Vid.  ad  II,  567.  et  Hand.  Turs.  I.  p. 
146.  —  melior  pars  cliei,  i.  e.  ad 
agendum  aptior,  accommodatior.  — 
157.  quod  siiperest,  ad  quod  vulgo 
ex  antecedd.  supplent  diei,  Wagn. 
etiam  hic  absolute  positura  accipit, 
ut,  quemadmodum  Geo.  II,  346.  (ubi 
vid.  adnott.)  rogantis,  Aen.  autem  V, 
691.  et  790.  hortantis,  ita  h.  1.  prac- 
cipientis  sit.  Comparat  etiam  Sil. 
XII,  258  sq.  rapta  petamus,  Quod 
superest,  Libyci  ductoris  tegmina;  qui 
tamen  locus  non  prorsus  eiusdem  est 
generis  cum  nostro ,  ubi  praecedunt 
verba:  tnelior  quoniam  pars  acla  diei ; 
quare  etiam  vulgaris  ratio  habet,  quo 
commendetur.  —  158.  ;)a?'ari  lectio 
est  omnium  Codd.  praeter  duos,  quam 
iure  revocarunt  Wakef. ,  lahn.  et 
Wagn.  Alteri  lectioni  parati,  aures 
ingrato  sono  vehementer  offendenti, 
quamaBurm. receptam  servavitHeyn., 
favent  tantum  Palat.  Moret.  II.  et 
Macrob.  V,  9.  et  VII,  1.,  locum  haud 
dubie  memoriter  afterens.  Rectc  Ser- 
vius:  „Ergo  a  me  parari  speratc,  i.  e. 
pugnaturos  vos  scitotc,  licet  hostes 
muris  se  tcneant."  —  160.  cura  -  - 
obsidere.  Vid.  ad  Geo.  III,  124. 
Aen.  I,  704.  al.  —  moenia,  castra 
Rutulorum.  flammis,  ignibus  ad 
cxcubias  acceusis.    Peerlk.  verba  et 


moenia  cimjere  Jiammis,  quae  non  recte 
de  ignibus  vigilum  dicantur  (?),  invito 
poeta  ex  Aen.  X,  118.  huc  translata 
putat.  —  161.  Heyn.  conferri  iubet 
Hora.  II.  IX.  85  sq.  —  Rutuli. 
Heins.  ex  uno  Med.  edidit  JRutuIo, 
quam  lectionem,  Potterio  testc,  exhi- 
bet  etiara  unus  Paris.  V. ;  sed  quura. 
in  ipso  Med.  punctis  notata  sit  ultima 
vocalis,  vulgatam  lectionem  cumlahn. 
et  Wagn.  restituere  non  dubitaviraus, 
quam  etiam  editores  me  posteriores 
scrvarunt.  Peerlk.  vulgatam  defendit, 
quum  milite  ita  nude  positum  non  pla- 
ceat. —  162.  illos  —  quemque.  Vid. 
ad  VI,  743.  Ceterum  h.  1.  ante  oculos 
habuit  Silius  XIH,  192.  haec  scri- 
bens :  Quis  clelecta  manus  centeni  cui- 
que  ferebant  Excuhias.  —  163.  pur- 
purei  cristis.  Vid.  supra  ad  v. 
50.  —  164.  ,,Altcrnis  excubias  et 
alia  munia  militaria  obeunt,  succe- 
dentibus  aliis  et  aliis."  ZT.  —  variant 
vices.  Cf.  infra  v.  222.  et  Burm. 
ad  Ovid.  Met.  I,  626.  idemque  ad 
Quinct.  Decl.  II,  2.  —  165.  Vid.  Hiad. 
VIII,  550  sq.  —  „et  vertunt  cra- 
teras  ahenos  esse  hemistichium 
Euuianum  [p.  147.  Hessel.] ,  Servius 
docet..^  Vertunt,  inclinant  crateras, 
vinura  in  pocula  infundendo ,  ver- 
gunt."  /J.  Cf.  ctiam  Bacli.  ad  Ovid. 
Met.  XII,  139.  et  Orell.  ad  Hor.  Sat. 
II,  8,  39.  lahn.  conferri  iubct  hoc 
Lucilii  fragm.  ap.  Nonium  p.  173. 
Vertitur  oenophoris  fundus ,  sententia 
nobis.  —  166.  ducit.  Cuningh.  coni. 
ducunt ,  quod  etiam  unus  Goth.  III. 
exhibet.  Sed  vid.  ad  Geo,  IV,  379.  et 
Aen.   V,  119.  —  168.  „armis  alta 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


197 


Alta  teneiit;  nec  non  trepidi  formidine  portas 
Explorant,  pontisque  et  propuonacula  iungunt, 
Tela  gerunt.     Instant  Mnestheus  acerquc  Screstus, 
Quos  pater  Aeneas,  si  quando  adversa  vocarent, 
llectores  iuvenum  et  rcrum  dedit  esse  magistros. 
Omnis  per  muros  legio,  sortita  periclum,  " 

Excubat  exercetque  vices,  quod  cuiquc  tucndum  est. 

Nisus  erat  portac  custos,  accrrimus  armis, 
Hyrtacides ,  comitem  Aeneae  quem  miserat  lcla 


170 


175 


teiient,  h.  e.  vallura,  quod  poeta  ap- 
pellat  muros,  tiirres,  obsideut  armati." 
H.  Wakef.  etiam  hic  et  temere  muta- 
vit  in  ut.  Vid.  ad  VII,  605.  —  170. 
,,pontes  et  propugnacula  iun- 
giint.  Propugnaculum  est  locus  muni- 
tus,  munimentum,  undc  propugnatur, 
potcst  ideo  dici  de  muro,  turri.  lam 
genus  est  munimenti  semicircularis 
ante  vallum  s.  murum  castrorum, 
quod  ponte  iungi  cum  vallo  necesse 
est,  diversum  ab  altcro  similis  for- 
mae,  quod  in  ipso  vallo  inaedificatum 
est.  Similis  turris  ponte  iuncta  vallo 
memoratur  inf.  v.  530  sq."  H.  Cf.  etiam 
XII,  674  sq.  —  171.  Tela  gerunt, 
congerunt.  Peerlk.,  quum  tela  gerere 
alibi  significet  armatum  esse,  coni. 
ferunt,  vel  aliud  vitium  inesse  putat. 
—  Instant.  Plures  Codd.  minoris 
auctoritatis  instat,  male;  quum  Sere- 
stus  non  tantura  adiungatur  Mnestheo, 
priraas  partes  agenti,  sed  ambo  con- 
iungantur  tamquam  pariter  instantes, 
quos  Aeneas  rectores  iuvenum  et 
rerum  magistros  esse  voluit  pari 
auctoritate  praeditos.  De  Mnestheo 
vid.  ad  IV,  288.,  de  Seresto  ad  I, 
611.  et  IV,  288.  —  172.  „vocare 
adversa,  s.  pericula,  dicuntur,  quae 
propinqua  suut,  imminentj  i.  e.  pro- 
vocant  ad  ipsa  subeunda,  sustinenda 
ac  propellenda;  sic  labor  ultimus 
vocat  XI,  476.,  sic  pugua  XII,  125." 
Wagn.  —  173.  „i? ectores  i^ivenu m 
sunt  duces  militum,  quos  designaverat 
Aeneas  ante  profectionem  ad  Evan- 
drum,  si  quid  accideret,  quod  operam 
militarem  postularet."^.  luvenes  haud 
raro  i.  q.  milites,  (die  streithare  Mann- 
schaft,  die  kriegerische  Schaar) ,  quia 
seniores  apud  Romanos  militiae  vaca- 
tionem  habebant.  Cf.  infra  v.  226. 
et  alibi.  —  quos  dedit  -  -  esse  recto- 
res,  magistros ,  Graeca  constructione 
pro:  ut  essent  rectores,  magistri.   Cf. 


adnott.  ad  Ecl.  IV,  54.  Geo.  I,  280. 
Aeu.  I,  527.  ~-  174.  sortita  peri- 
cluvi,  sc.  belli,  pugnae.  Cf.  etiam 
III,  510.  et  VIII,  445.  Milites  sortito 
munia  sua  obeuntes  belli  pericula 
suscipiunt.  —  175.  „vices,  quod 
explicative,  pro  vulgari:  vices,  quao 
tuendac  sunt;  hoc  magis  poeticum, 
quam  interpretari :  per  vices  exercet 
id,  quod  cett. ,  vel  exercet  vices, 
quantum  ad  id  spectat,  quod  cett."  H. 
Peerlk.  verba  quod  cuique  tuendum  est 
(quae  tamen  ab  Ambrcsio  Hexaem. 
V,  15.  hic  lecta  esse  ipse  raemorat) 
tollenda  censet  et  antecedentia  Excu- 
bat  etc.  sic  explicat:  quum  sibi  quis- 
que   locura,   qui   tuendus  est,   tuetnr. 

—  176.  Sequitur  celeberrimum  de 
Niso  et  Euryalo  episodiura,  in  quo 
fingendo  Virgilius,  qui  hic  verum  et 
egregium  poetara  se  ostendit,  ante 
oculos  babuisse  videtur  Diomedis  et 
Ulyssis  egressum  nocturnum  Iliad.  X, 
218  sqq.  lahn.  conferri  iubet  Schaar- 
schmidii  libeilum :  De  Niso  Virgilii 
Dioraedera  Homeri  laudibus  supe- 
rante,  sive  super  loco  Aen.  IX,  176 

—  445.  comparato  cum  Iliad.  1.  X. 
Schneeb.  1798.  8.  Cf.  etiam  supra 
V,  294.  ibique  adnott.  —  „Nisum 
Hyrtaci  filium  fecit  ideo  tantum,  puto, 
quod  ex  Horaero  notura  erat  nomen, 
V.  c.  Iliad.  II,  837  sq.  Idam  matrem 
esse  Nympham  habendam,  quis  dubi- 
tet?  Euryali  patrem  infra  v.  201.  edit 
Ophelten,  uomen  e  Thebanis  fabulis 
notum."  H.  Peerlk.  levibus  de  causis 
(Idam  Nympham  ntisquam  comme- 
morari,  neque  apparere,  cur  ea  filium 
miserit,  qui  iam  esset  ea  aetate,  ut 
ipse  proficisci  posset,  perro  non  opus 
esse ,  <\xt  Nisus  diserte  comes  Aeneae 
appelletur,  et  ultima  verba  iaculo 
cele/rem  etc.  facile  ex  V,  68.  huc  tra- 
duci  potuisse)  vss.  177.  et  178.,  solo 
voc.  Hyrtacides  excepto,  spurios  cen- 


198 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Venatrix,  iaculo  celerem  levibusque  sagittis; 

Et  iuxta  comes  Euryalus,  quo  pulchrior  alter 

Non  fuit  Aeneaclum,  Troiana  neque  induit  arma, 

Ora  puer  prima  signans  intonsa  iuventa. 

His  amor  unus  erat,  pariterque  in  bella  ruebant; 

Tum  quoque  communi  portam  statione  tenebant. 

Nisus  ait:   Dine  hunc  arclorem  mentibus  adduntT^ 

Euryaie,  an  sua  cuique  deus  fit  dira  cupido? 

Aut  pugnam,  aut  ahquid  iam  dudum  invadere  magnum 

Mens'  agitat  mihi,  nec  placida  contenta  quiete  est. 

Cernis,  quae  Rutulos  habeat  fiducia  rerum. 

Lumina  rara  micant;  somno  vinoque  soluti 

Procubuere;  silent  late  loca.     Percipe  porro, 


180 


185 


190 


set.  —  178.  iacnlo  celerem,  vehe- 
menter  coucitantera  iacula.  —  180. 
^^incluit  arma  est  Homer.  tdvaajo 
rtv^(a.  Est  id,  quod  vulgo  dixeris : 
uon  fuit  alius  pulchrior,  neque  inter 
Aeneadas,  Aeneae  comites,  neque 
inter  Troianos,  qui  in  armis  crant." 
H.  Immo:  qui  quum  per  se  piTlcher- 
rimus  erat  Troianorum,  tum  pulcher- 
rimus  omnium  in  arrais;  neraini  Tro- 
ianorum  arma  melius  conveniebant, 
congruebant  (standen,  kleideten  besser), 
quam  ei.  Aeneadae  autem  non  tan- 
tum  sunt  Aeneae  comites  aliis  Troia- 
nis  oppositi.  Vid.  ad  I,  157.  et  de 
contracta  Genitivi  forma  ad  I,  565. 
—  V.  181.  ex  Hom.  Od.  X,  278  sq. 
translatum  esse,  iam  Macrob.  V,  13. 
vidit.  Heyn.  etiam  II.  XXIV,  347  sq. 
conferri  iubet.  —  prima  iuventa 
pro  prima  lanugine  pubertatis  posita; 
intonsus  autem  haud  raro  inservit 
significandae  primae  et  florentissimae 
adolescentiae.  Cf.  Ovid.  Met.  VI,  254. 
et  Fast.  III,  409.  —  182.  ,;atnor 
unus,  idem  utriusque  et  mutuus. 
Laudant  et  hic  Homericum  illud  tva 
<ivu6v  txoi^rtg  11.  XV,  219."  H.  Cf. 
adnott.  ad  IV,  8.  et  V,  308.  —  De 
bfjQioxtXtvTd)  ruebant  -  -  tenebant  vid. 
ad  IV,  256.  —  184.  ,,Nisus  ait: 
ad  magnum  ali^iuod  audendum  scntio 
rae  inflaramatura ,  affiatu  divino  an 
ignoto  auimi  impetu?  -  -  Facile  autera 
pro  afflatu  diviuo  habetur  magnus 
animi  irapctus  et  ardor.  [Vid.  inf. 
X,  773.  XII,  554.  Bach.  ad  Ovid. 
Met.  Vin ,  72..  qui  locus  ex  nostro 
fluxit,  Obbar.  et  Orell.  ad  similem 
Horatii  locum  Ep.  I,  1,  85.]     Latent 


semina  dictorura  inHora.  Od.  IV,  712. 
Repetiit  eadcra  Quintus  IX,  88.  228  sq." 
H.  Etiara  Appul.  dc  deo^Socr.  p. 
450.  liacc  verba  laudat.  —  185.  dira, 
ingens,  veheraens,  cupido,  quae  nos 
caecos  in  pericula  vocat.  Cf.  adnott. 
ad  VI,  373.  —  186  sq.  Cf.  Hom.  11. 
X,  220  sq.  —  aut  aliquid.  Heu- 
mann.  perperam  coni.  ant  aliud;  ali- 
quid  enim  i.  q.  aliud  quid.  Vid.  ad 
II,  48.  —  187.  agitat.  Vid.  ad  II, 
640.  — }}lacida  qtiiete.Y)\x.o  Co(ii6.. 
placita,  rainus  bene.  Cf.  etiara  Wakef. 
ad  Lucr.  V,  1153.  (ubi  placidam  ac 
pacatam  deyere  vitam  legiraus.)  — 
189.  somno  vinoque  soluti.  Sic 
antiquiores  Codd.  omncs,  quos  recen- 
tiores  editores  oranes  post  lahn.  et 
AVagn.  secuti  sunt,  quamvis  eadem 
verba  rcdeant  infra  v.  236.;  in  talibus 
enim  non  anxie  quaerenda  est  ora- 
tionis  variatio,  quae  Heiusium  movit, 
ut  ex  paucis  Codd.  deterioris  notae 
reciperet  sepuUi,  coll.  II,  265.  (ubi 
vid.  adnott.),  cuius  loci  alia  est  ratio. 
Et  recte  Wagn.  sc  non  videre  ait, 
qua  tandcm  ratioue  iungere  liccat 
sepulti  p  r 0 cubu  er e.  Solvere  auteni 
verbura  propriura  de  somno.  Cf.  Ovid. 
Met.  VII,  186.  homines  vohtcrcsque 
ferasque  Solverat  aha  quies  (ubi  vid. 
Bach.)  ibid.  X,  369.  curasqne  et  corpora 
somnus  So/verat.  Claud.  IV.  Cons. 
Hon.  335.  somno  sohiti  ct  supra  IV, 
530.  Ceterum  Peerlk.  recte  haec 
adnotat:  ,,Supra  [v.  166.]  noctem 
cKstodia  ducit  lusoinnem  ludo.  Nox, 
credo,  nunc  iani  ad  finera  vergebat." 
L^nus  Cod.  Dorvill.  vino  somnoqne ; 
sed  rccte   ceteri   somnum  praemittunt, 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


199 


Quid  dubitem,  et  quae  nunc  animo  sentcntia  surgat. 
Aenean  acciri  omnes,  populusquc  patresquc, 
Exposcunt,  mittique  viros,  qui  ccrta  reportent. 
8i,  tibi  quac  posco,  promittunt  —  nam  mihi  facti 
Fama  sat  est  — ,  tumulo  vidcor  reperirc  sub  illo 
Posse  viam  ad  muros  et  moenia  Pallantca. 
Obstupuit  magno  laitdum  percussus  amorc; 
Euryalus ;  simul  Iiis  ardcntcm  afFatur  amicum : 
Mene  igitur  socium  summis  adiungcre  rebus, 
Nise,  fugis?  solum  te  in  tanta  pericula  mittam? 
Non  ita  me  genitor,  bellis  adsuetus  Opheltes, 
Argolicum  terrorem  inter  Troiaeque  labores 


196 


200 


quum  sensus  sit:  soluti  somno ,  cui 
insuper  viui  vis  accessit.  —  191  sqq. 
,,Minus  benc  Intpp.,  quasi  alterum 
sit,  de  quo  dubitet,  alterum ,  quod 
certum  ei  sit.  Itaque  turbant  in  sqq. 
194.  195.  Sed  duhitare  est  etiam 
deliberare,  animo  agitare  et  volverc : 
[est  enim  verbi  obsoleti  cbibere,  unde 
duhms,  dod^co,  <^of.(iC(o,  rrequentativum 
duhito ,  considero.  Cf.  Ernesti  Clav. 
Cic.  h.  V.  RuhJ:.]  Etiam  Servius : 
duhitem,  i.  e.  cogitem.^'  II.  —  193. 
r eportent  y  non  ab  Aenea  ,  sed  ad 
eum ,  quem  adhuc  apud  Evandrum 
versari  credebant  (vid.  v.  196.);  qui 
Aeneae  certa  nutient.  Noli  taraen 
propterea  reportare  cum  Heyn.  pro 
simplici  p ojtar e  \>os\t\)m  habere  ,  sed 
cf.  adnott.  ad  VII,  167.  —  194.  ,,Prae- 
mium  ,  quod  pro  tanto  auso  poscerc 
poterat,  generosus  puer  eoncedere 
vult  amico  Euryalo  ,  ipse  laude  facti 
contentus  esse.  Dicas :  at  infra  v. 
234  sqq.  nihil  tale  postulat  Nisus. 
Verum  antevertit  eius  postulata  gene- 
rosa  voluntate  Ascanius  pollicendo 
praemia  v.  252  sqq."  H.  Ceterum 
cum  Wagn.  vulgarem  distinguendi 
rationem  Si  tihi,  quae  posco,  pro- 
mittunt  mutavimus;  quod  fiagitat  op- 
positio  tihi  posco  —  mihi  facti 
fama  sat  est.  Siipfl.  et  Gossr.  omnem 
distinctionem  sustulere,  quum  ad  sen- 
sum  perinde  sit,  utrum  tihi  cum 
posco,  an  Q,\xm  promittimt  coniungamus. 
Peei'lk.,  quod  ,,indignum  sit  generoso 
pectore ,  quum  de  suis  bene  posset 
mereri,  ea  tantum  conditione  velle 
mereri,  si  amico  darent,  quae  posce- 
ret,"  conl.  Si  tihi,  quae  spero,  pro- 
mittuntj  qua  coniectura  facile  super- 
sedemus.  —  196.  ?nMyos  et  rnoenia. 


Vid.  ad  II,  234.  Peerlk.  praeter  ne- 
cessitatem  coni.  ad  montes  et  moenia, 
quum  Pallantcum  ex  Aen.  VIII,  52. 
in  monte  situm  fuerit!  —  197.  lau- 
dum  percussus  {nXriyeig)  a m  o r  e^ 
Videtur  poeta  in  mente  habuisse  Lu- 
cretii  verba  I,  922.  Percussit  thyrso 
laudis  spes  magna  meum  cor.  Cf.  etiam 
Geo.  II,  476.  ibique  adnott.  Heyn. 
confcrri  iubet  Valckcn.  ad  Eur.  Hipp. 
1303.,  landcs  autcm  pro  facinoribus 
praeclaris  et  virtute,  qua  ad  ea  pa- 
tranda  opus  sit,  positum  esse  docet, 
coU.  inf.  V.  252.  V,  355.  et  VIII, 
273.  —  199  sqq.  ,,Euryalus,  quum 
nolit  Nyso  cedero ,  periculi  commu- 
nionem  sibi  deposcit.  ,,Certamen  hoc 
inter  amicos  Silius  non  infeliciter 
transtulit  ad  contentionem  similem 
intcr  Imilcen,  uxorem,  et  Hannibalem 
III,  108  sqq.  et  78  sqq."  H.  — 
200.  fugis,  refugis,  recusas.  De  fu- 
giendi  verbo  a  poetis  cum  Infinitivo 
coniuncto  cf.  Hor.  Od.  I,  9,  13.  Epist. 
II,  2,  150  sq.  Lucr.  I,  1051.  Tib.  I, 
4,  69.  Ovid.  Her.  IX,  75.  all.  ~ 
mittam,  i.  e.  dimittam,  abire  sinam. 

—  201.  Comparant  Hom.  II.  VII, 
198  sq.  Comma  cum  lahn.  et  Wagn. 
non  ante ,  sed  post  Opheltes  posui, 
quo  fortior  evadit  oratio.  —  202.  Ar- 
golicu VI  terrorem,  i.  e.  terrorem 
belli   Argolici  s.    cum   Graecis    gesti. 

—  ,,non  -  -  suhlatum:  natum  et 
educatum  iu  bello  ad  Troiam  gesto 
innuit,  pro  vulgari:  non  ego  sum 
talis."i7.  Insignis  autem  laus  heroum 
habebatur  in  armis  quasi  natos  esse 
et  a  pueris  bello  adsuevisse.  Cf. 
Tibull.  IV,  1,  10.  Tesiis  Arupinas  et 
pauper  natus  in  armis  (ibique  Interpp.) 
Apulei.  Met.  VII.  p.   136.   inter  ipsos 


200 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Sublatum  erucliit;  nec  tecum  talia  gessi, 
Magnanimum  Aenean  et  fata  extrema  secutus. 
Est  hic,  est  animus  lucis  contemptor,  et  istum 
Qui  vita  bene  creclat,  emi,  quo  tenclis,  honorem. 
-Nisus  ad  haec:     Equidem  de  te  nil  tale  verebar, 
Nec  fas;  non:  ita  me  referat  tibi  magnus  oyantem 
luppiter,  aut  quicumque  oculis  haec  adspicit  aequis. 
Sed  si  quis,  —  quae  multa  vides  discrimine  taU  — 
Si  quis  in  adversum  rapiat  casusve  deusve, 
Te  superesse  vehm;  tua  vita  dignior  aetas. 
Sit,  qui  me  raptum  pugna  pretiove  redemptum 


205 


210 


manipulos  edticatus  ^(ibique  Pricaeus 
p.  349.)  Cic.  pr.  Mur.  5.  Liv.  XXI, 
43.  et  Silius  II,  318.  —  Tollt  autem 
verbum  proprium  esse  de  patribus, 
qui  liberos  tamquam  suos  agnoscant 
et  educandos  suscipiant,  res  notissima. 
Si  enim  filios  sibi  natos  alere  vole- 
bant,  eos  humi  iacentes  in  genua 
tollere  et  complecti  solebant;  si  nole- 
bant,  iubebant  exponi.  Vid.  Turneb. 
Adverss.  IV,  15.  Lipsii  Epistt.  I,  85. 
Lambin.  ad  Hor.  Serm.  II,  5,  46. 
Taubm.  ad  Plaut.  Amph.  I,  3,  3. 
Ruhnk.  ad  Ter.  Andr.  I,  3,  14.  idem- 
que  ad  Ovid.  Her.  IV,  124.  Orel]. 
ad  Hor.  Sat.  II,  5,  46.  alios.  — 
203.  ^talia  gessi,  scil.  ut  tu  refu- 
gere  possiset  nolleme  socium  suscepti 
fkcti  adiungere.  Igitur  iam  experi- 
menta  virtutis  satis  clara  ediderat 
iuvenis  fortissimus."  H.  —  204.  fata 
extrema,  scil.  eius,  Aeneae  fugam 
et  errores  postTroiae  expugnationem. 
—  205.  Est  hic  dtty.iiy.dig  pro :  hic 
meus.  Vid.  II,  292.  IV,  359.  652.  680. 
VI,  111.  VIII,  563.  567.  570.  X,  525. 
et  Wagn.  Qu.  Virg.  XX,  5.  Slc  ab 
aliis  scriptoribus  Pronomen  hic  etiam 
pro  ego  poni  constat.  Cf.  Plaut.  Curc. 
II,  1,  33.  Epid.  I,  2,  38.  Ter.  Andr. 
II,  1,  10.  Heaut.  II,  3,  115.  Hor.  Sat. 
I,  9,  47.  (ubi  vid.  Heindorf.)  Tib.  II, 
6,  7.  (ubi  vid.  Vulp.  et  Dissen.)  Ruhnk. 
ad  Ter.  Heaut.  II,  3,  115.  et  Cort. 
ad  Lucan.  I,  363.  De  atadiTiXioatt 
esty  est  praeter  adnott.  ad  Ecl.  I, 
75.  cf.  Cort.  ad  Lucan.  I,  521.  Orell. 
ad  Cic.  pr.  Mil.  8,  21.  Beneck.  ad 
Cic.  Cat.  I,  1,  3.  alios.  • —  animus 
contemptor,  ut  ap.  Sall.  lug.  c.  64. 
Vid.  adnott.  ad  Geo.  11,  145.  et  Aen. 
I,  21.  cum  Bentl.  ad  Hor.  Od.  IV,  9, 
39    Heyn.   cum  his  verss.  sententiae 


generositate  et  magnanimitate  prae- 
stantissimis  confert  Hor.  Od.  I,  12, 
38.  animaeque  magnae  Prodiqum  Paul- 
lum  ;  Lucan.  I,  461.  animaeque  capaces 
Mortis ,  et  ignavum  rediturae  parcere 
vitae,  et  longe  exiliorem  Statii  oratio- 
nem  Theb.  I,  607.  Famam  posthabita 
faciles  extendere  vita.  —  206.  bene 
emi,  aequo  vel  vili  etiam  pretio,  ut 
contra  male  emere  i.  q.  care  emere. 
Vid.  Drak.  ad  Silium  IV,  756.  (qui, 
hunc  locum  imitatus,  sic  scripsit: 
Opiatum  bene  credit  emi  quoqunque 
periclo  Bellandi  tempus)  et  Ruhnk.  ad 
Ter.  Eun.  IV,  4,  2.  Ceterum  emi  ho- 
norern^  ut  ap.  Quinct.  IX,  5.  Emit 
morte  immortalitatem  et  similia.  — 
208.  Necfas;  non.  Peerlk.  com- 
parat  Senec.  de  benef.  VII,  25.  Non 
est  i.sta  admonitio ;  non:  convicium  est, 
et  Val.  ^l.  VI,  269.  Non,  ait,  invito- 
que  etc.  —  Ita  me  referat  cett. 
Cf.  adnott.  ad  Ecl.  X,  4.,  ubi  adde 
Matth.  ad  Cic.  Cat.  IV,  6,  11.  Meiner. 
Uebersicht  d.  lat.  Partt.  p.  233.  et 
Hand.  Turs.  IIL  p.  471.  —  209.  ocu- 
lis  cte^M^s,  propitiis,  benevolis.  Vid. 
infra  v.  234.  IV,  372.  VI,  129.  Val. 
Fl.  IV,  1.  etc.  —  210.  quae  mtilta 
vides  cett.  Cf.  similem  locum  VII, 
200.  et  adnott.  ad  VIII,  427.  — 
211.  De  verbis  si  quis  post  paren- 
thesin  repetitis  cf.  Gronov.  ad  Liv. 
XXV,  27,  1.  Drak.  ad  Silium  XII, 
441.  alii.  —  casusve  deusve.  Cf. 
Ovid.  Met.  XIV,  162.  qui  te  casusve 
deusve  servat ,  Achaemenide^i  Val.  Fl. 
III,  574.  Quis  tales  impune  moras  ca' 
susve  laborve  Attulerit  etc.  et  cf.  adnott. 
ad  VII,  605.  et  I,  370.  —  „V.  213. 
de  corporis  sepultura  accipe:  me, 
corpus  meum,  raptnm,  subductum 
e  pugna,  ut  toties  ap.  Homerum  vnt^' 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


201 


Maiiclet  humo  sollta ;  aut,  si  qua  id  Fortuna  vetabit, 
Absenti  ferat  infcrias,  decoretque  sepulcro. 
Neu  matri  miserae  tanti  sim  causa  doloris, 
Quae  te  sola,  puer,  multis  e  matribus  ausa 
Persequitur,  magni  nec  moenia  curat  Acestae. 
llle  autem:   Causas  nequidquam  nectis  inanis, 
Nec  mea  iam  mutata  loco  sententia  cedlt. 


215 


220 


iXy.sTai ,  vneQverat,  vTraeiQezcd  6 
yiy.Qog."  H.  Peerlk.  nialit  rapUm  ex 
puf/na,  quum  piigna  raptum  vix  aliud 
quid  significare  possit,  quam  interem- 
ptum.  (?) —  214.  „/i«<mo  solita,  terra, 
qua  mortui  humari  sollemni  more 
solent."  //.  Sic  si  locum  capimus 
(coll.  Schirachio  p.591.  etBeckero  ad 
Eleg.  Rom.  p.  164.),  evanescit  sane 
illa  difficnltas,  quam  Burm.  movif, 
quomodo  advenis  Troianis  humus 
Italiae  dici  possit  soUta;  restat  aulem 
alia,  quam  primus  tetigit  Wagn.,  quae- 
rens,  quo  tandem  pacto  mandare  cum 
sexto  Casu  construi  potuerit,  (luamvis 
hmo  solka  coniunxerit  etiam  Arusian. 
p.  247.  Lindem.;  quare  ipse,  quum 
solitae  ne  unus  quidem  liber  scriptus 
exhibeat,  cum  Servio  et  Codd.  Medic, 
Vatic,  aliis  versum  potius  sic  distin- 
guit :  Mandet  humo ;  solita  ant  cett., 
ut  si  qiia  solita  Fortuna  vetabit  signi- 
iicent:  si»Fortuna  forte,  ut  solet,  ve- 
tabit.  Quae  tamen  ratio  (etiam  Goss- 
ravio  probata)  quum  mihi  paullo 
impeditior  videatur,  neque  appareat, 
quo  iure  Fortuna  hanc  humationem 
vulgo  vetare  dicatur  temporibus,  qui- 
bus  iustae  sepulturae  tantum  tribuere- 
tur,  ut  vel  inducias  caesorum  sepe- 
liendorum  causa  fieri  solitas  legamus, 
equidem  vulgarem  distinctionem  reti- 
nendam  censui ,  quamquam  fateor, 
omnes,  qui  ad  eam  defendendam 
fortasse  afferri  possint,  locos,  ut  III, 
13.5.  suhductae  liitore  puppes,  IV,  373. 
eiectum  littore  et  similes,  nion  prorsus 
eiusdem  esse  generis.  In  his  tamen 
poetarum  usus  non  nimis  arctis  lirai- 
tibus  est  circumscribendus;  atque  man- 
dandi  vocabulum ,  liberius  usurpatum 
et  latiore  sensu  condendi ,  sepeliendi 
cogifatum,  a  poeta  etiam  cum  Abla- 
tivo  coniungi  poterat.  Consentit  me- 
cum  Siipflius,  qui  locum  sicexplicat: 
yder  mich  nied.erlege  in  gewohnter  Erde, 
d.  h.  nach  der  herkommlichen  Sitte  niich 
bestalte;^^    quum   contra    Gossr.   cura 


Wagncro  faciat.  Non  igitur  erat,  cur 
Peerlk.  coniiceret:  Mandet  humo ;  aut 
saltem.,  si  qua  etc,  atque  adeo  unius 
ex  auditoribus  suis  coniecturam  com- 
memoraret:  Mandet  humo  Ausoniae, 
Tales  sane  coniecturas  quivis  potest 
facere.  Ceterum  solida,  quod  editt. 
quaedam  antiquae  et  Burm.  exhibent, 
ut  humus  solida  opponatur  mari,  ubi 
naufragorum  cadavera  conduntur,  in 
nullo  Cod.  legi  videtur;  quare  errat 
Doederl.  {Lat.  Synon.  u.  Eiym.  I.  p. 
178.),  qui  solita  meram  Heinsii  con- 
iecturam  esse  censet.  —  215.  absenti, 
cuius  corpus  non  adest,  quod  sepeliri 
possit,  ut  inferiis  et  cenotaphio  fun- 
gendum  sit.  (Cf.  adnott.  ad  III,  304.) 
—  216.  Apud  Schol.  Stat.  Theb.  III, 
373.,  qui  hunc  versum  affert,  pro  do- 
loris  apparet  ttimultus ,  haud  dubie 
librariorum  errore,  quum  scholion 
pertineat  ad  haec  Statii  verba:  ne 
vohis  tanti  sim  causa  tumultus.  — 
217.  „Q«ae  te  sola.  Mansit  quidem 
in  Sicilia  senum  et  infirmorum  inutilis 
turba  (cf.  V,  715  sq.  767.);  inter 
longaevas  autem  matronas  sola  Eu- 
ryali  mater  fuit,  quae  in  Sicilia  manere 
nollet."  H.  Peerlk.  confert  Lucan. 
VIII,  648.  rnatrum  quae  sola  per  undas 
Et  per  castra  comes.  —  218.  moenia 
Acestae,  Segestam.  Vid.  ad  V, 
755  sqq.  —  219.  ,,nectis  causas 
proprie,  dum  alia  ex  alia  causa  seri- 
tur.  Sic  etiam  texere  et  praetexere  cau- 
sas  dicitur."  H.  Recte  enim  Wagn. 
adnotat,  quum  nectere  proprie  sit  i. 
q.  implicare,  sic  autem  implicata  dif- 
ficiliora  sint  ad  solvendum ,  nectere^ 
ut  Graec  'nXty.nv ,  etiam  ad  dolos, 
fraudes,  insidias  transferri,  et  nectere 
causas  significare  i.  q.  praetexere 
aliquid  capiendi  alterius  causa.  — 
220.  loco  s ententia  cedit,  ora- 
tione  tua  vincitur.  De  hac  formula 
militari  et  gladiatoria  vid.  Cort.  et 
Kritz.  ad  Sall.  Cat.  9  4.  Passov.  ad 
Tac.  Germ.  6.  alii.    Vid.   etiam  Aen. 


202 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Acceleremus !  ait.     Vigiles  simul  excitat.     Illi 
Succedunt  servantque  vices;  statione  relicta 
Ipse  comes  Niso  graditur,  regemque  requirunt. 

Cetera  per  terras  omnis  animalia  .somno 
Laxabant  curas  et  corda  oblita  laborum : 
Ductores  Teucrum  primi,  delecta  iuventus, 
Consilium  summis  regni  de  rebus  habebant, 
Quid  facerent,  quisve  Aeneae  iam  nuntius  esset. 
Stant  longis  adnixi  hastis  et  scuta  tenentes 
Castrorum  et  campi  medio.     Tum  Nisus  et  una 
Eurjalus  confestim  alacres  admittier  orant ; 
Rem  magnam,  pretiumque  morae  fore.    Primus  lulus 
Accepit  trepidos,  ac  Nisum  dicere  iussit. 
Tum  sic  Hjrtacides :  Audite  o  mentibus  aequis, 
Aeneadae,  neve  haec  nostris  spectentur  ab  annis, 
Quae  ferimus.     Eutuli  somno  vinoque  soluti 


225 


230 


235 


VII 5  332.  ne  -  -  cedat  Fama  loco, 
ibique  adnott*  Contrarium  est  sedet 
sententia.  Cf.  adnott.  ad  II,  660.  — 
221.  „vigiles  excitat,  i.  e.  commili- 
tones,  qui  in  statione  excubiarum  in 
suum  locum  succedant,  dum  ipsi  ten- 
dunt  ad  regem  (v.  223.),  Ascanium, 
Kvay.Tci.  H.  —  simul.  Vid.  ad  Ecl. 
VI,  26.  —  222.  servant  vices.  Vid. 
supra  ad  Y.  164.  et  175. —  22^.reyem, 
puerum  regium,  Ascanium.  Vid.  ad- 
nott.  ad  VI,  36.  coll.  Cic.  II.  Verr. 
IV,  27,  61.  de  Sen.  17.  Val.  FL  I, 
174.  etc.  Sic  etiam  ^-e^^ma  latiore  sensu 
de  puella  regia  Aen.  I,  273.  VL  28. 
Val.  FL  II,  261.  V,  374.  386. '442. 
VI,  657.  Stat.  AchilL  I,  295.  etc.  et 
reges  de  tota  familia  regis  alicuius 
Liv.  II,  2,  8.  al.  —  224.  Heyn.  com- 
parat  simile  narrationis  exordium  ap. 
Hom.  IL  X.  1.  et  195  sq.  Cf.  etiam 
supra  VIII,  26.  —  V.  225.,  uno  tan- 
tum  vocabulo  mutato,  iam  legimus  IV, 
528.,  ubi  vid.  adnott.  —  ob  lita  lah  o- 
7-Mwper  prolepsin:  ita  ut  oblivisceren- 
tur  laborum.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  II, 
353.  Aen.  II,  736.  III,  237.  aL  — 
226.  ^,inventus  omnino  de  viris 
militaris  aetatis.  Ne  qui  senum  consilia 
desideret."  H.  Nescio  tamen,  an  re- 
cte  Peerlh.:  „Multi  Codd.  et  delecla 
iuventiis.  Praefero.  Ei-at  consilium  mi- 
litare,  ex  omni  ordinc  et  aetate  de- 
lectum.  Primi  ductores  differunt  a 
iuventute  delecta.  Primi  ductores  eraut 
Mnestheus    et    Serestus,    iam   aetate 


provecti.  Aderat  Aletes,  animi  maturus 
et  aevi:  et  v.  309.  memorantur  pri- 
morum   manus   iuvenumque  senutnque.^^ 

—  V.  227.  secundum  Servium  est 
Lucilii ,  qui  sic  scripsit :  Consilium 
summis  hominum  de  rebus  habebant.  — 

229.  Stant  longis  adnixi  hastis. 
Cf.     Hom.     IL    VIII,     493    sqq.    — 

230.  „Castra  erant  in  campi  planitie; 
ideoque  ipsa  castra  campum  intra 
vallum  habebant,  ut  foruiji  est  in 
media  urbe."  H.  —  231.  admittier 
orant.  De  constructione  vid.  ad  EcL 
II,  43.,  de  forma  admittier  ad  Geo. 
I,  454.  et  aL  —  232,  Rem  magnam 
(esse,    quam  adferant)    et  pretitim 

fore  morae,  temporis  sibi  audiendis 
dati.  „Alii  sic  acceperant,  ut  pretium 
sit  pro  poena,  noxa,  quam  luituri 
sint,  si  non  extemplo  se  admittant. 
Vid.  Serv."  H.  —  233.  trepidos 
prae  festinatione.  Cf.  v.  231.  alacres, 
et  XI,  [453.  Arma  manu  trepidi poscunt. 

—  235.  specte7itur,  iudicentur,  ae- 
stimentur.  Cf.  Ruhnk.  ad  Ter.  Audr. 
IV,  1,  22.  —  ab  annis,  pro  usita- 
tiore   ex    annis.    (ut  ap.    Ter.    Andr. 

IV,  1,  22.    ex  animo ,    ap.    Cic.    Tusc. 

V,  10,  31.  ex  singulis  vocihus  spectare 
et  similia.)  Cf.  Hand.  Turs. I.  p.  54sq. 

—  236.  Quae  ferimus ,  referimus, 
nnntiamus.  Vid.  ad  I,  645.  —  somno 
vinoque  soliiti,  somno  soluti,  qui 
gravis  est  e  vino.  Vid.  supra  v.  189. 
Etiam  hic  aliquot  Codd.  sepulti,  quod 
non   erat   cur    Peerlk.    praeferret.  — 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


203 


Conticuere;  locum  insidiis  conspeximus  ipsi, 
Qui  patet  in  bivio  portae,  quae  proxima  ponto; 
Intcrrupti  ignes,  aterque  ad  sidera  fumus 
Erigitur;  si  fortuna  permittitis  uti, 
Quaesitum  Aenean  et  moenia  Pallantea: 
Mox  hic  cum  spoliis,  ingenti  caedc  peracta, 
Adfore  cernetis.     Nec  nos  via  fallit  euntis: 
'Vidimus  obscuris  primam  sub  vallibus  urbem 


240 


237.  Conticuere  Ileyn.  cx  optimis 
Codd.  revocavit,  quera  posteriores 
etlitores  secuti  sunt.  Pauci  tantum 
Codd.  Frociihiiere ,  quod  ex  v.  190. 
liuc  translatum.  —  insidias  &.(\  clan- 
destinum  egrcssiim  referendas  esse 
docct  Heyn.  —  238.  Cf.  hic,  quae  de 
situ  locorum  Heyn.  iam  v.  195.  ad- 
notavit:  ,,Castra  Troianorum  ad  Ti- 
beris  fere  ostia  in  orientali  littore 
erant  sita  (vid.  ad  VII,  157.)  fronte 
versus  littus ,  quo  Laurentum  situm 
erat,  versa,  ita  ut  via  Laurentum  se- 
cundum  littus  duceret.  A  sinistra  parte 
ad  amnem,  a  dextra  moenia  ad  mare 
pertiuebant.  (Cf.  v.  469.  790.)  -  -  Hic 
Ibrtasse  porta  ad  mare  et  stationem 
navalem  (v.  69.)  ducebat,  qua  Nisus 
et  Euryalus  egressi  ad  tumulum  ten- 
dere  volebant,  sub  quo  viam  ad  Pal- 
lanteum,  urbem  Evandri,  in  littore 
Tiberis  ad  mare  defluentis  reperiri 
non  dubitabant.  -  -  A  Laurento  via 
secundum  littus  ducebat,  unde,  utpote 
in  ti*actu  campestri,  prospectus  in 
interiores  terras  esse  potuit.  lam /^or- 
tae  bivium,  quum  altera  via  Lau- 
rentum  et  versus  castra  Rutulorum, 
qui  ab  his  partibus  venerant,  duceret, 
altera  ad  laevam  et  a  tergo  castrorum 
in  interiores  terras."  —  241.  Vulgo 
h.  1.  sic  scriptum  et  distinctum  edunt: 
si  f.  permittitis  uti:  Qnaesitum  Ae.  acl 
iiioerda  Pallantea  Mox  cett.,  quae 
Heyn.  sic  interpretatur:  ^^Si  fort.  per- 
mittitis  uti  nos ,  ut  in  hac  hostium 
incuria  et  socordia  castris  clara  erum- 
pamus:  7??o.r  cer?ietis  Aeneam  quaesitinn, 
inventum ,  ad  Pallanteum ,  hic  adfore 
reducem."  Nos  omnes  fere  Codd.  et 
Servium  secuti  cum  Both.,  lahn.  et 
Wagn.  restituimus  et  moenia,  quod 
etiam  editores  me  posteriores  rece- 
perunt;  vulgatum  enim  ad  moenia 
(quod  pauci  modo  Codd.  cum  Palat. 
praebent)  ex  interpretamento  ortum 
videtur,     quara    suspicionera    praeter 


Lips.  II.,  in  quo  ad  superscriptuni 
sit  cum  explicatione  ibimus,  hoc  Do- 
nati  scholion  iuvare  meraorat  Wagn. : 
,,Pergemus  quaesitum,  h.  e.  ad  in- 
quisitioncm  Aeneae ,  ad  Pallanteam 
civitatem."  Quaesitum  igitur  est  Su- 
pinum  ab  uti  pendens  et  pro  :  ut  quae- 
?'am?<5  positum;  apodosis  autem  incipit 
a  voc.  Mox  V.  242.  Latius  enim 
patere  Supini  usum,  (de  quo  praeter 
alios  cf.  Vir  doct.  in  Ephera.  lit. 
Halens.  1826.  ch.  259.  p.  410  sqq. 
Schmid.  de  Infin.  §.  29.  p.  58.  Hoff- 
mann.  in  lahnii  Annall.  1828.  Vol. 
II.  p.  251  sqq.  et  Geruhard.  de  Su- 
pino  et  Gerundio  ap  Lat.  in  Opuscc. 
p.  110  sqq.)  quara  vulgo  praecipiatur, 
Wagn.  docet  Licinii  Macri  verbis  a 
Sallustio  Hist.  1.  III.  servatis:  Neque 
ego  vos  ultum  iniurias  hortor.  — 
243.  adfore,  scil.  nos,  non  Aeneam, 
ut  vulgo  hunc  locum  intelligunt,  ntque 
eura  intelligendura  esse  Peerlk.  quo- 
que  multis  verbis  docere  studet.  Ve- 
rissime  enim  Wagn.:  „Ineptura  erat 
promittere,  Aeneam  mox  cum  spoliis, 
ingenti  caede  peracta,  adfore.  Cum 
paucis  ille  profectus  erat;  nec  quid 
is  interea  rerura  egisset,  corapererant 
Troiani.  At  ipsi  iuvenes  hanc  spera 
anirao  conceperant,  qui  noctis  auxilio 
usi  sorano  ac  vino  gravatos  hostes 
aggressuri  essent.  Idque  egregie  con- 
firmat  ipsa  Nisi  oratio  v.  198.,  fortasse 
etiam  v.  188.;  fidunt  illi  scilicet,  se- 
curos  se  esse  posse."  —  V.  244., 
quem  Peerlk.,  levibus  de  causis  spu- 
riura  censet,  verba  sic  iunge :  Vidimus 
suh  vallibus ,  i.  e.  in  valle  collocati 
{in  der  Tiefe  dunhler  Thdler:  cf.  ad- 
nott.  ad  I,  680.  et  III,  5.),  urhem  in 
monte  positam.  —  obscura  vallis 
eadem,  quae  Horatio  Ep.  I,  16,  5. 
opaca,  Tibullo  II,  3,  72.  umbrosa.  — 
primam  urbem  vulgo  de  prima 
parte  urbis  his  vallibus  obversa,  de 
primis    urbis   aedificiis   in    alto    sitis 


204 


P.  VIRGILII  MAROMS 


Venatu  assiduo  et  totum  cognovimus  amnem. 
Hic  annis  gravis  atque  animi  maturus  Aletes: 
Di  patrii,  quorum  semper  sub  numine  Troia  est, 
Non  tamen  omnino  Teucros  delere  paratis, 
Cum  talis  animos  iuvenum  et  tam  certa  tulistis 
Pectora.     Sic  memorans  Immeros  dextrasque  tenebat 
Amborum,  et  vultum  lacrimis  atque  ora  rigabat. 
Quae  vobis,  quae  digna,  viri,  pro  laudibus  istis 
Praemia  posse  rear  solvi?   Pulcherrima  primum 
Di  moresque  dabunt  vestri;  tum  cetera  reddet 
Actutum  pius  Aeneas  atque  integer  aevi 


245 


250 


255 


intelligunt.  Vid.  ad  I,  541.  Recte 
tamen,  nisi  fallor,  lahn.  haec  adnotat: 
,,Sed  vide,  an  verba  simpliciter  re- 
spondeant  nostris:  wir  haben  aus  der 
Tiefe  der  Thdler  die  ndchste  {die  erste) 
Stadt  von  hier  gesehen.  Ita  sane  Nisus 
non  aperte  nominaturbem  Pallanteum ; 
sed  quum  inter  illam  et  castra  Troia- 
norum  alia  urbs  non  interiaceret, 
ptima  urhs  non  alia  esse  potuit,  quam 
regia  Evandri."  Heinsius  primarii  pro 
primum  positum  censet,  quod  vere 
exhibet  Nonius  p.  359.  —  (^eterum 
cum  Wagn.  Comma  vulgo  post  urhem 
positum  delevimus,  quum  verba  venatu 
assiduo  ad  utrumque  sententiae  mem- 
brum  pertineant,  Virgilius  autem  Co- 
pulam  et  non  tertio  loco  ponere 
soleat.  Unum,  qui  huic  observationi 
adversetur,  locum  XII,  831.  summi 
ihoracis  et  oi-as^  Wagn.  excusari  cen- 
set  Substantivi  cum  Genitivo  coniun- 
ctione.  Peerlk.  sane  una  cum  toto  v. 
244.  etiam  hanc  Copulam  exsulare 
iubet.  —  245.  Venatu  assiduo, 
Ablativi  absoluti  pro :  dum  assidue 
venabamur.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  IV, 
219.  et  al.  Assiduo  autem  venatu 
ad  toiurii  amnem  cognoscendum  opus 
erat.  —  iotum  amnem,  i.  e.  totum 
amnis  cursum.  —  246.  annis  gra- 
vis.  Vid.  ad  Aeu.  II,  436.,  ubi  praeter 
h.  1.  adde  Liv.  VII,  39.  milites  aetate 
graves  etc.  Sic  etiam  Graeci ,  velut 
Soph.  Oed.  T.  17.  ol  dh  ovi>  yri<](,^ 
l^ctQtig  itQiJg,  Theocr.  24,  100.  [iitQvg 
iuiavioTg.  —  animi  matnrus.  Vid. 
ad  Aen.  V,  73.  Gco.  IV,  491.  al. 
Aliquot  Codd.  secundi  ordinis  animis, 
quod  ab  lahn.  ad  I,  411.  probatum, 
mihi ,  ut  Wagnero ,  antecedcnti  annis 
dcberi  videtur.  Vid.  etiam  adnott.  ad 
Geo.    IV,    132.     Ceterum    cf.    Ovid. 


Met.  VIII,  618.  Lelex,  animo  maturus 
et  aevo.  —  Grandaevus  Aletes. 
iam  I,  121.  commemoratus.  —  247. 
quorum  sub  7iumine  Troia  est. 
Vid.  ad  II,  703.  Wagn.  hic  confert 
Silium  XVI,  655.  sub  numine  quorum 
Gens  Troiana  sumus.  —  248.  Com- 
parant  Hom.  Od.  IV,  754  sq.  — 
Non  tamen  solandi  vim  habet.  Cf. 
adnott.  ad  Ecl.  X,  31.  et  infra  v.  315. 
jVo7i  tamen  omnino,  nil  tamen  omnino 
haud  raro  apud  poetas  legitur.  Cf. 
Hand.  Turs.  IV.  p.  377.  —  Delere 
ad  homines  relatum  legitur  etiam  ap. 
Lucan.  II,  84.  Silium  I,  514.  II,  185. 
VII,  549.  IX,  39,  532.  Claud.  in  Eu- 
trop.  I,  96.  Caes.  B.  C.  III,  70.  lust. 
II,  8,  3.  Cf.  Heins.  et  Drak.   ad    SiL 

IX,  39.  —  249.  certa,  i.  e.  fortia, 
animosa,  ad  quidvis  audendum  pa- 
rata (entschlossene) p ecto  r a  tu  lis iis 
obtulistis,  protulistis.  De  Indicativo 
Particulae   qiiiim  adiecto   vid.  ad  Ecl. 

X,  10. —  250.  humeros  d.  t.  aniho- 
n'um:  ,,nempe  alteri  inhaerebat  Aletes 

post  alterumetsinistramimponebathu- 
mero,  dextra  dextram  amplectebatur." 
Wagn.  —  252.  pro  laudibus  istis. 
Vid.  supra  ad  v.  197.  Hanc  autem 
lectionem  Heins.  ex  Medic.  ct  pluri- 
mis  libris  restituit  loco  vulg.  pro 
talihus  ausis ,  quod  pars  Codd.  cuni 
Macrob.  VI,  6.  agnoscunt,  sed  ex  II, 
535.  interpolatum  est.  Peerlk.  tamen 
Valer.  Flaccum  11,242.  sicscribentem: 
Sed  iihi  nunc  quae  digna  tuis  ingenti- 
bus  ansis  Ora  feram,  hanc  lectionem 
hic  invcnisse  suspicatur.  Iterantur 
autem  hacc  verba  pro  laudihus  istis 
infra  X,  825.  —  254.  moresque  ve- 
stri;  nam  secundum  Cic.  Phil.  II, 
44,  114.  satis  in  ipsa  conscientia  pul- 
cherrimi  facti  frucius .  —  255.  Dc  voc. 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


205 


Ascanius,  mcriti  tanti  non  immemor  umquam. 
Immo  cgo  vos,  cui  sola  salus  genitore  reducto, 
Excipit  Ascanius,  per  magnos,  Nise,  Penatis 
Assaraciquc  Larcm  et  canac  pcnctralia  Vestae 
Obtestor;  quaccumquc  milii  fortuna  fidesque  est, 
In  vcstris  pono  gremiis:  rcvocate  parentem, 
lleddite  conspcctum;  nihil  illo  triste  recepto. 
Bina  dabo  argento  perfccta  atque  aspera  signis 
Pocula,  devicta  gcnitor  quae  cepit  Arisba, 
Et  tripodas  geminos,  auri  duo  magna  talenta, 
Cratera  antiquum,  quem  dat  Sidonia  Dido. 


U) 


260 


265 


\AciutHm,  iion  solis  Comicis  frcqucn- 
tato,  scd  ctiam  apud  Cic.  Phil.  XII, 
11,  26.  et  Livium  XXIX,  14,  5.  ap- 
parente,  praetcr  Serv.  ad  h.  1.  vid. 
Prisc.  XV,  4,  20.  p.  1013.  Charis.  p. 
175.  et  Hand.  Turs.  I.  p.  74.  ~  i?!- 
ieger  aevi,  i.  e.  integerrima  actatc 
s.  iuvcntutc  fiorens,  lcgitur  etiam  Aen. 
II,  638.  et  apud  Ovid.  Met.  IX^  440. 
Sic  Stat.  Thel).  I,  415."  inieger  anno- 
rnni,  Hor.  Od.  I,  22,  1.  inieger  vilae, 
ei.  Sat.  II,  3,  220.  integer  animl  cett. 
Vide  modo  ad  v.  246.  et  de  voc. 
intpger  cf.  adnott.  ad  Aen.  ].  ].  Cete- 
rura  non  ornare  tantum  hoc  epithetou, 
quod  Heyn.  censet,  sed  spem  facere 
Niso  et  Euryalo  perpetuae  gratiae 
obtinendae,  quare  etiam  adiiciantur 
illa  meriii  t.  non  immemor  iimguam, 
vere  observat  Wagn.,  quiconfert  etiam 
Ter.  Andr.  I,  1,  45.  egregia  forma  at- 
qne  aetate  integra  ibique  Euhnk.  ■ — 
257.  vos  -  -  Nise,  ut  infra  v.  525. 
Vos ,  0  CaUiope.  Vid.  ad  I,  140.  et 
infra  ad  v.  525.  Praeter  Nisum  scilicet 
etiam  Eur^^alum  cogitat.  —  259.  ^^As- 
saraci  Larem,  non  tamquam  As- 
saracus  Lar  fuerit,  ut  Cerda  et  alii, 
sed  pro  Lare  maiorum,  inter  quos 
fuit  Assaracus,  dpctius  hunc  unum 
laemoravit  poeta,  ut  I,  284.  domiim 
Assaraci  dixerat.  Ergo  est:  obtestor 
per  Penates  etLares  domus  meae."Zr. 
Obtestatur  autem  per  eos  deos,  a 
r|uibus  maxirae  pendebat  saJus  urbis 
et  iraperii.  —  canae  Vestae.  Vid. 
ad  V,  744.,  ubi  euudem  fere  versum 
iam  legimus.  —  260.  „fides  pro  spe 
2t  voto  saepe  ponitur;  nam,  quae 
speramus  eventura,  iis  aliqua  ex  parte 
iidem  habemus.  Ergo :  quaecunque 
iiiuihi  fortuna,  et  quaecunque  mihi 
l>pes  est,  ea  in  desideratissimi  paren- 
liis  reditu  est  posita."  H.  =-  261.  Jn 


vesiris  pono  grejni is, ^dei  et  curae 
vestrae  committo.  Magis  proprie  ap. 
Ter.  Ade]ph.  III,  2,  35.  Qui  se  in 
sui  gremio  positujnwi  puerum  dicehat 
patris.  Inservit  autem  gremium  omnino 
summae  curae  et  tuteJae  hominis  ali- 
cuius  cari  et  dilecti  significandae, 
quia  matres  in  gremio  fovent  infantes, 
unde  gremio  fovere  (I,  718.),  gremio 
accipere  (I,  685.),  gremio  excipere 
(VII,  283.),  tenere  in  gremio  (CatuU. 
45,  2.)    et   multa    simJlia  explicanda. 

—  263  sqq.  Poeta  ante  oculos  habuit 
Hora.  II.  IX,   122  sqq.  et  X,  321  sqq. 

—  argento  perfecta,  tota  argentea. 

—  asp era  s  ignis  p  ocula.  Vid.  ad 
Ecl.  111,37.  et  Aen.  V,  267.  Heinrich. 
comparat  Pind.  Isthm.  VI,  58.  ulfO' 
^Cy.oi'  cpidXau  /qvoco  mcfQf/.vTcii'.  — 
264.  Arisba,  Troadis  oppidum  ad 
Selleentem  haud  procul  ab  Abydo 
situm.  Cf.  Hom.  II.  II,  836.  (ibi(jue 
Eustath.)  Strab.  XIII.  p.  590.  Steph. 
Byz.  h.  V.  Plin.  V,  30,  33.  et  liber 
meus  Handb.  d.  alt.  Geogr.  II.  p.  150. 
,,Difficu]ta3  hic  in  eo  inest,  quod 
Arisba,  Troadis  urbs,  Troianis  auxilia 
ab  Asio  adducta  misit:  vix  adeo  as- 
sequi  ]icet,  quomodo  urbs  sociorum 
a  Troianis  capi  potuerit.  Sed  repetiit 
hoc  poeta  ex  rebus ,  quae  Troianum 
bellura  antecesserant;  nara  ab  Anchisa 
captara  urbera  narrat.  Potuit  igitur 
fabulam  sequi,  quae  cum  pluribus  aliis 
de  rebus  Troianis  narrationibus  inter- 
cidit."  H.  —  265.  tripodas.  Vid. 
ad  V,  110.  - —  magna  talenta.  Vid. 
adnott.  ad  V,  248.,  ubi  adde  Brem. 
ad  Nep.  Phoc.  1,  3.  Bach.  ad  Tibul]. 
I,  1,  2.  Bcnecl?.  ad  lustin.  VIII,  3, 
8.  et  libellum  meum:  Avfg.  z,  Bild. 
d.  lat.  Stils.  XVII.  not.  70.  —  266. 
Cratera  antiquum,  antiquo  opere 
insiguem  ideoque  pretiosum.  —  dat. 


206 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Si  vero  capere  Italiam  sceptrisque  potiri 
Contigerit  victori,  et  praedae  dicere  sortem: 
Vidisti,  quo  Turnus  equo,  quibus  ibat  in  armis 
Aureus;  ipsum  illum,  clipeum  cristasque  rubentis 
Excipiam  sorti,  iam  nunc  tua  praemia,  Nise. 
Praeterea  bis  sex  genitor  lectissima  matrum 


270 


Verissime  Wagn.  adnotat,  Substantiva 
qnaedam,  quae  condicionem  aliquam 
durantem  indicent,  ut  donum,  munus, 
proleni,  victorem  cett.,  a  poeta  inter- 
dum  per  Praesentia  verborum  exprimi, 
ut  h.  1.  qtieni  dat  sit  i.  q.  donum  s. 
quem  possideo  donatum  a  Didone. 
Comparat  Vir  doct.  inf.  v.  361.  Geo. 
I,  227.  Aen.  VII,  485.  VIII,  294.  (ubi 
vid.  adnott.)  et  exempla  a  se  ad  Eleg. 
ad  Messal.  p.  27  sq.  collecta.  Cf. 
vero  etiam  adnott.  ad  I,  99.  316.  II, 
275.  663.  VII,  485.  VIII,  141.  et  al. 
Peerlk.  non  solum  ob  hoc  Praesens 
et  ob  Copulae  defectum ,  sed  etiam 
alia  de  causa  totum  versum  spurium 
censet.  ,,Promittit,  inquit,  omnia  du- 
plicia,  bina  pocula,  tripodas  geminos, 
duo  talenta,  unum  nempe  Niso,  alte- 
rum  Euryalo.  Tum  Niso  alia  pro- 
mittit  ex  praeda,  sorti  excepta,  quae 
nonpromittitEuryalo.  Intali  divisione 
locus  esse  non  potest  uni  crateri;'''' 
quae  aliquam  veri  speciem  habere 
nerao  negabit;  ut  omnino  hic  nimium 
esse  in  promittcndo  Ascanium  et  pol- 
liceri,  quae  patrem  daturum  esse  vix 
sperare  possit,  in  promptu  est;  quare 
Peerlk.  etiam  vv.  272 — 274.  vult  de- 
Jetos.  Omnibus  tamen  Codd.  invitis 
hos  versus  damnare  noluerim,  et  si 
Gossr.,  qui  multus  est  in  huius  loci 
ineptiis  demonstrandis,  disputationem 
suam  his  verbis  claudit:  ,,Aut  Virgilius 
omni  mente  captus  fuit,  aut  aliquis  homo 
fatuus  et  ineptus  Virgiliana  suis  ab- 
surclitatibus  auxit,  aut  Virgilius  varia 
reliquit  tentamina,  e  quibus  optima 
eligeret,"  potius  huic  ultimae  senten- 
liae  subscripserim.  —  267.  Comparant 
Hom,  U.  IX,  135  sqq.  —  268.  victori, 
scil.  mihi.  Cf.  adnott.  ad  II,  79.  674. 
III,  380.  VI,  687.  al.  —  praedae 
dicere  so  rtem.  Sic  pro  vulg.  ducere 
Med.  aliique  Codd.  et  Servius,  quos, 
Heinsio  suasore,  cum  Wagn.  secutus 
sum,  quum  insolentior  locutio  dicere 
sorteni  facillime  in  usitatam  illam  dii- 
cere  sortem  (a  Marklando  Stat.  Silv. 
V,  3,  92.   defcnsam)   mutari,   contra 


vero  nemini  facile  in  mentem  venire 
potuerit  pro  ducere  scribere  dicere; 
quare  etiara  me  posteriores  (practer 
Peerlk.)  hoc  receperunt.  Dicere  autem 
soriem,  i.  e.  modum  sortitionis  con- 
stituere ,  s.  constituere  et  tribuerc 
suam  cuique  partem ,  multo  melius 
convenit  Ascanio  victori,  quam  ducere 
sorteni,  quod  et  ipsum  nihil  aliud  si- 
gnilicare  posset,  quam  s.  ducendam 
curare,  quum  dnces  non  ipsi  ducant 
sortem,  sed  ante  sortitionem,  ad  solos 
milites  pertinentem,  suam  praedae 
partem  sibi  eligant;quod  etiam  Wagn. 
docet.  Cf.  etiam  infra  v.  271..  ubi 
Ascanius  in  sortitione  eximit  equum 
et  arma  Turni  praeter  sortem  Niso 
donanda,  quod  et  ipsum  est  sortem 
dicentis,  non  ducentis.  Peerlk.  tamcn 
praefert  vulgarem  lectionem  ducere, 
imprimis  quum  sors  praedae  pro  sor- 
titione  non  possit  usurpari  nequc 
aliud  quid  significare ,  quam  ipsam 
sortem.  —  269.  Paullo  impuden- 
tiorem  hic  esse  Ascanium,  qui  pro- 
mittat,  quae  nondura  habeat,  neque 
tam  faeile  sibi  parare  queat,  nemo 
potest  infitias  ire.  Aliquot  Codd. 
deterioris  notae  cum  Macrob.  VI, 
6.  vidistis ;  sed  meliores  in  vulg. 
lectione  consentiunt.  —  Turnus  \ 
aureus,  aureis  vel  potius  auratis  i 
armis  ornatus.  —  ihat  in  armis, 
t^aivs  Eu  Tev/eat.  Heinrich.  con- 
ferri  iubet  Graev.  Lectt.  Hesiod. 
c.  20.  De  Indicativo  ihat  vid.  ad- 
nott.  ad  Ecl.  IV,  52.  coll.  cum  iis, 
quae  ad  Aen.  II,  738.  adscripsimus; 
de  verbis  autem  in  armis  vid.  adnott. 
ad  III,  595.  IV,  518.  et  V,  37.  — 
270.  ,,Bothius  [cui  adsentitur  Peerlk.] 
ofFensus  asyndeto  correxit:  ipsuni 
illum  et  cUpeuyn.  Sed  respondent  haec 
vv.  praeccdcntibus  qno  Turnus  eqtio, 
quihus  i.  in  armis,  quae  eodem  modo 
ciavydtTiog  poeta  protulit.*'Haec  lahn., 
qui  etiam  cf.  ad  I,  90.  —  cristas 
ruhentes.  Vid.  supra  ad  v.  50.  — 
—  271.  E xcipiam  sorti.  ,,Habcbis 
Turni  spolia  tamquam    ytQas  i^aiQS- 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


207 


Corpora  captivosquo  dabit,  suaque  omnibus  arma; 
Insuper  liis,  campi  quod  rex  habet  ipse  Latinus. 
Te  vero,  mea  quem  spatiis  propioribus  aetas 
Insequitur,  vencrande  puer,  iani  pectore  toto 
Accipio  ct  comitem  casus  complector  in  omnis. 
Nulla  meis  sine  te  quaeretur  gloria  rebus; 
Seu  pacem  seu  bella  geram,  tibi  maxima  rerum 
Verborumque  fides,     Contra  quem  talia  fatur 


275 


280 


lop^  munus  eximium.  Cf.  V,  534. 
VIII,  552."  //.  Vid.  adnott.  ad  Geo. 
IV,  165. —  iam  iiiinc  tuapraemia. 
Cf.  Stat.  Theb.  X,  3o.praedam  asserva- 
tis  opesque  lam  nunc  vestras. —  271  sq. 
Promittit  duodecim  mancipia,  et  ancil- 
las  et  pueros.  Si  enim  duodecim  mares, 
duodecim  feminas  promitteret,  iotidem- 
gue  captivos  vel  simili  ratione  dicendum 
erat.  Non  tamen  nego,  poetam  (im- 
primis  quum  etiam  matres  sint  capti- 
vae)  minus  accurate  scripsisse.  Matres 
poetae  simpliciter  sunt  feminae.  Vid. 
ad  II,  489.  —  lecii s sima  matrum 
corpora.  Vid.  ad  I,  193.  II,  18.  V, 
318.  al.  —  bis  sex.  Cf.  adnott.  ad 
I,  71.  ,,Quod  adiecit  5  tm^z^e  omni- 
bus  arma  obscurum  esse  potest,  si 
servos  cogites;  sed  ca;7i«Vo5  memora- 
vit,  quos  armatos  ceperat,  armisque 
spoliaverat:  eos  donabit  una  cum 
armis."  H.  Wagn.  haec  adnotat: 
,,Dativus  habendi  notionem  sustinet; 
hinc  sua  omnibus  arma,  i.  e.  quae 
cuique  sunt  arma,  avzoTg  Tfv^sa/y." 
Possumus  autem,  ni  fallor,  simplicius 
explicarc  :  ct  omnibus  arma  sua  dabit, 
iis  antea  erepta  reddet,  quod  sane 
eodem  redit,  quo :  tibi  dabit  armis 
suis  instructos.  Ceterum  omnibits 
ad  solos  captivos  referendum  essc, 
per  se  patet;  quare  non  erat,  cui: 
Peerlk.,  qui  hunc  totum  locum  (v. 
372 — 374.)  spurium  habet,  haec  ad- 
notaret:  „Ergo  et  matres  sua  habebant 
arma.  -  -  -  Portasse  Grammaticus 
[quem  scilicet  huius  loci  auctorem 
fingit]  simul  complexus  est  instrumenta 
mulierum  textoria."  Immo  in  eius- 
modi  locis  non  haerendum,  si  cogi- 
tamus,  Aeneidem  esse  opus  imperfe- 
ctum ,  cui  ultimam  limam  admovere 
auctori  non  licuerit.  —  V.  274.  Ser- 
vius  recte  ad  ro  ztjusrog,  s.  eara  agri 
partem  refert,  quae  priscis  regibus  ho- 
noris  causa  tamquam  propria  erat  as- 
signata.    Heyn.   conferri    iubet  Hom. 


II.  VI,  194.  eodemque  spectare  docet 
infra  v.  388.  (Cf.  praeterea  Dion. 
Hal.  III,  1.  Liv.  II,  10.  13.  alii.)  — 
Insuper  his,  i.  e.  supcr  haec,  prae- 
ter  haec  insuper.  De  Part.  insuper 
apud  poetas  et  paucos  quosdam  scri- 
ptores  prosaicos,  Vitruvium  maxime, 
Praepositionis  instar  cum  Ablativo, 
interdum  etiam  cum  Accusativo  con- 
structa  vid.  Ruddim.  II.  p.  334.  et 
Hand.  Turs.  III.  p.  368.  (Gossr.  ta- 
men,  instiper  pro  simplici  Adverbio 
habens,  ad  his  supplet  addam.)  Peerlk. 
igitur  sine  iusta  causa  haeret  in  hoc 
,,inusitato  dicendi  genere,"  et  hunc 
versum  etiam  propterea  a  Virgilio 
scribi  non  potuisse  opinatur,  quod 
Latinus  numquam  fuerit  Aeneae  ini- 
micus,  sed  foedere  cum  eo  coniun- 
ctus ,  ideoque  etiam  agro  suo  num- 
quam  privari  potuerit.  Sed  quomodo, 
quae  postea  fere  sunt  facta  ,  nunc  in 
censum  venire  possunt?  Nonne  potius 
post  ea,  quae  Turnus  molitus  erat, 
omnia  etiam  ad  bellum  cum  Latino 
gerendum  spectare  videbantur  ?  — 
275.  „mea  quem  cett.  ornate  pro : 
cui  aetate  proprior  sum."  H'.  Imagi- 
nem  de  stadio  s.  circo  repetitam  esse, 
quisque  videt.     Cf.  autem  Ovid.  Met. 

III,  541.  vos  ne  acrior  aetas,  o  iuvenes 
propiorque  meae  -.-  decebat?  —  277. 
comitem  casus  in  omnes.  Sic 
Lucan.  VIII,  589.  An  tantum  in  flu- 
ctus  placeo  comes"?  Val.  Flacc.  IV, 
163.  nec  vestros  comes  aspernandus  in 
actus.  id.  I,  733.  Me  quoque,  ait,  ca- 
sus  comiiem,  quicunque  propinquai,  Ac- 
cipias.  Silius  X,  135.  Omnes  comes 
ibat  in  actus.  Cf.  etiam  Silius  I,  76. 
Et  se  participem  casus  sociarat  in  om- 
nes  cett.  —  279.  lahn.  in  priore  edit. 
verba  S eu  pacem  seu  bella  ge- 
ram  (de  quibus  vid.  adnott.  ad  VII, 
444.)  cum  antecedentibus  iungit,  Com- 
mate  post  rebus  posito.  Sed  quum 
sequentia   verba    tibi  maxima   rerum 


208 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Euryalus :    Me  nulla  dies  tam  fortibus  ausis 
Disslniilem  arguerit;  tantum  fortuna  secunda 
Haud  adversa  cadat.     Sed  te  super  omnia  dona 
Unum  oro :  genetrix  Priami  de  gente  vetusta 
Est  mihi,  quam  miserara  tenuitnon  Ilia  tellus 


285 


Verho  1'umque  fides  apertum  sit  re- 
spondere  illis  seu  pacem  seubeUa, qxxod 
iam  Donatus  sensit,  et  gravis  loco 
insit  gradatio,  quae  plaue  tollatur  ver- 
bis  seu  pacem  seu  hella  geram  ad  an- 
tecedentia  relatis,  equidem  cum  Wagn. 
Heynii  rationera  servandam  censui, 
Semicolo  tamen,_  quod  ille  post  geram 
posuit,  in  Comma  mutato.  Cf.  loci 
a  Wagn.  collati  Ecl,  VIII,  6  sq.  X, 
37  sq.  Geo.  III,  49  sq.  IV,  25,  33 
sq.  Aen.  I,  .569  sq.  VII,  199.  XI, 
443  sq.  Non  tamen  reticendum,  etiam 
lahn.  in  laltera  edit.  hoc  bene  perspe- 
xisse,  ita  ut  (uon  minus,  quam  postea 
Siipflius,  Gossravius  et  Wagn.  ipse  in 
min.  edit.)  in  distinguendo  hoc  loco 
me  sequeretur.  —  ,4ibi  maxima  re- 
r  u  m  V  erh  orumque  fides  erit,  ha- 
bebitur,  rebus  et  verbis  tibi  commit- 
tendis;  h.  e.  tecum  omnia  consilia 
mea  et  gerendas  res  communicabo. 
\J£,t  res  quidem  ad  bellum  gerendum, 
verha  autem  ad  deliberationem  con- 
silii  publici  spectare,  iu  promptu  est.] 
Quodcunqne  autem  vel  cum  fide  ac 
fiducia  vel  propter  fidem  facimus ,  id 
omnino  Jides  designat.  Vid.  supra  ad 
V.  260.  —  281  sqq.  Ego  vero  alla- 
borabo ,  ut  huic  forti  facto  tota  vita 
sit  eonsentanea."  H.  —  tam  forti- 
hus  ausis  D issimilem,  post  res 
tam  fortiter  et  audacter  gestas  timi- 
dum  et  ignavum.  —  aryuerit,  i.  e. 
non  spero  fore  (s.  non  committam), 
iit  arguat.  Futurum  cnim  exactnm  ad 
opinionem  et  propositum  loquentis 
referri  docet  Wagn.,  coll.  infra  XII, 
316.  (ubi  vid.  adnott.)  et  Lindemanu. 
ad  Plaut.  Capt.  II.  2,  64.  Asseverat 
igitur  Euryalus,  quac  fore  persuasis- 
simum  habet;  quam  vim  inesse  Futuro 
exacto ,  rem  futuram  ita  significanti, 
ac  si  iam  facta  cssct,  iam  alibi  vidi- 
mus.  Cf.  adnott.  ad  II,  77.  ct  IV, 
88.  —  282.  Heyn.  (quem  Wagn.  in 
maiore  edit.  secutus  est)  hunc  locura 
sic  constituit:  --  Dissimilem  argncrit ; 
iantum  ;  Fortuna  sccunda  Aut  adversa 
cadat;  ad  tantnm  supplens:  de  me 
polliceri  audeo,  scil.  quaecumquc  for- 


tuna   crit;    quae   ratio   mihi   omnium 
minime  probatur,  quuni  sic  necessario 
scribendum    fuisset:   fortuna   sive  se- 
cunda   sive   adversa   cadat.     (Vid.    ta- 
men  II,    690.   et  IX,  636.)    Immo  si 
haec  lectio  retinenda  sit,  iuugam  po- 
tius  dissimilem  tantum,  i.  e.  tam,  adeo 
dissirailem,    scil.   ut   tibi    nou    omni 
tempore  aeque  prober,    ad  quam  ra- 
tionem    amplectendam    magis    etiam, 
quam  ad  Heyniauam  tuendam,  procli- 
vis   videtur  Wagu.     Sed    quura   Cod. 
Medic.   locum    sic    exhibeat;   arguerit 
iantum  f  sec.  Haut  adversa  cadat,  et 
lectioni  Haut  s.  Haud   ctiam  Mentel. 
I.,  duo  Morett.-et  Gud.  a  m.  pr.  cum 
Servio  patrocineutur,  horura  vestigia 
sequenda  esse  cum  lahnio  censui ,  ut 
haec  sit  senteutia:    modo  nfe  fortuua, 
quae  nuuc  secuuda  est,    fiat  adversa; 
illud  tantum  opto,    ue  fortunae  nunc 
secundae  mutatio  in  adversam  accidat. 
Et   sic    iam  Symmachus  locum  intel- 
lexit,  qui  Epist.  I,  28.  haec  "scripsit: 
JVec  umqnam  dissimilem  scriptis  ialibus 
dies  argue}'it :  tantum  fortuna  mnnifica 
posterorum     sccundet     optata.       Nerao 
enira ,  puto ,    locum  sic  intelliget,  ut, 
Commate    post  secunda  posito ,    haec 
sibi  opponantur:    tantum  Fortuna  se- 
cunda  cadat,  Haud  advcrsa ;  quod  ie- 
iunum    esse,    Heyuio    facile    largior. 
(Hauc   autem   ratiouem  nostram   non 
modo  Siipflio,  sed  etiam  ipsi  Waguero 
in   edit.    miu.    probatam   video,   dum 
Gossr.    Heyuianam    distinctionem    et 
explicationem  retinuit.)     Peerlk.  loco 
coniectura  succurrcndum   csse  putans 
scribi  vult :  -  -  Dissimilem  arguerit  un- 
quam ;  Foriuna  etc.     Ceterum  v.  281. 
et  282.    Priscianus  laudat  X,    2,    10. 
p.    881.    P.  —     283.    super    omnia. 
Vid.   ad  Gco.  II,    373.    et  Aen.  VII, 
462.  VIII,    303.    —     285.   non   llia 
tellus    -  -    non    moenia   regis   A. 
Eadem  anaphora  Part.  non  invenitur 
Tib.  I,  3,  47.  I,   10,  9.    Ovid.  Met.  I, 
98.   Claud.  R.  Pros.  III,   151.  al.    Cf. 
etiam    supra  IV,    36.   —     Ilia    pro 
Iliaca,  ut  alibi  Troius,  Danaus,  Dar- 
dantis,  Romulus  cett.     Vid.  adl,  119. 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


209 


Alecum  excedentem,  non  moenia  regis  Acestae. 
Hanc  ego  nunc  ignaram  huius  quoclcumque  pericli  est 
Inque  salutatam  linquo;     Nox  et  tua  testis 
Dextera,  quod  nequeam  lacrimas  perferre  parentis. 
At  tu,  oro,  solare  inopem,  et"  succurre  relictae. 
llanc  sine  me  spem  ferre  tui:  audentior  ibo 
Ih  casus  omnis.     Percussa  mente  dedere 
Dardanidae  lacrimas;  ante  omnis  pulcher  luJus, 
Atque  animum  patriae  strinxit  pietatis  imago. 
Tum  sic  effatur: 

Sponde  digna  tuis  ingentibus  omnia  coeptis. 
Namque  erit  ista  mihi  genetrix,  nomenque  Creusae 


200 


295 


III,  602.  IV,  552.  al.  —  moenia 
Acestae.  Vid.  supra  v.  218.  — 
286.  j\Iectim  excedeniem,  quin  me- 
cum  excederct.  Cf.  Wagn.  Qu.  Virg. 
XXIX,  5.  et  adnott.  ad  Geo.  II,  56. 
Aen.  VII,  498.  al.  —  288.  Inque 
salutatam.  De  tmesi  cf.  quae  ad 
Geo.  III,  381.  x\en.  V,  603.  et  alibi 
adnotavimus.  —  289.  testis,  q^iod 
nequeam  etc. ,  ut  ap.  Phaedr.  V,  2, 
13.  scio ,  quod  (vulgo  quami)  viriiiti 
non  sit  credendum  et  Flor.I,  23.  quando 
sensissent ,  quod  -  -  cihis  irrigarentur. 
Cf.  de  hac  constructione  rarius  appa- 
rente  Periz.  ad  Sanctii  Min.  III,  14, 
16.  Voss.  de  constr.  c.  20.  et  62. 
Drak.  ad  Liv.  III,  52,  2.  Ramsh.  §. 
178.  Not.  1.  alii.. —  291.  audeniior 
ibo.  Plures  Codd.  audacior.  Sed 
vide  ad  VI,  95.  De  hiatu  vid.  ad 
Ecl.  II,  53.  et  al.  —  292.  dedere. 
Sic  Med.,  quem  cum  Wagn.  secuti 
sumus.  Vulgo  dederunt.  Vid.  ad  Ecl. 
X,  13.  lacrimas  dare  etiam  ap.  Ovid. 
Her.  III,  15.  et  al.  legitur.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Aen.  II,  698.  —  294.  „Con- 
scientia  ac  cogitatio  ,  ideoque  hnago 
pietatis  suae  in  patrem  Aeneam  acri- 
ter  pungit  animum  Ascauii,  exemplo 
similis  pietatis  in  Euryalo  erga  matrem 
animadverso.  SicX,  824.  Lauso  caeso 
ingemuit  Aeneas  :  -  -  Et  mentem  pa- 
triae  strinxit  pietaiis  imago  [ubi  vid. 
adnott.]."  Haec  Heyn.,  qui  cum  tota 
sententia  confert  Iliad.  XIX,  301.339. 
et  Odyss.  IV,  113  sq.  Peerlk.,  quum 
imago  pieiaiis  significare  non  possit 
cogitationem  pietatis,  et  Virgilius,  si 
tale  quid  hic  scribere  voluisset,  potius 
Euryali  pietatem  in  matrem  comme- 
moraturus  fuisset  tali  fere  versu : 
Maternaeqtie  animum  strinxit  pietatis 
ViRQir..  Pars  m.  Ed.  III. 


imago  ,  totum  versum  spurium  et  ex 
ipso  illo  libri  X.  loco  huc  translatum 
censet.  —  296.  Sponde  lectio  est 
Medic.  aliorumque  Codd.,  Ursino  iara 
et  Heinsio  probata,  et  a  Wagn.  iure 
restituta,  quam  etiam  iuvant  aliorum 
librorum  corruptae  lectiones  sponte^ 
sponti,  sponde  o,  unde  factum  est  vulg. 
Spondeo,  quod  metro  adversatur.  Vere 
enim  Servius  ad  VI,  104.  docet,  o 
finale  a  Virgilio  semper  produci^  prae- 
terquam  in  ego,  duo,  scio,  (quod  mo- 
nosyllabum)  et  nescio  (quod  disylla- 
bum  fit  synizesi) ,  quibus  etiam  modo 
addendum  esse  memorat  Wagn.  (Cf. 
etiam  adnott.  ad  Aen.  III,  602.  et 
lahn.  ad  Ovid.  Trist.  V,  4,  46.)  Spon- 
dere  autem  idem  Wagn.  et  hic  et  in 
lahnii  Annall.  Vol.  VIII.  Easc.  IIL 
p.  293  sq.  non  solum  de  eo  dici  de- 
monstrat,  qui  promittat  alteri,  sed  et- 
iam  de  eo,  qui  sibi  paciscatur  ah*quid, 
ut  igitur  sjoo?zc?e  tuis  coepiis  idiQm 
fere  valeat,  quod  promitte,  spera  tuis 
coepiis.  (Nos  similiter:  Versprich  dir 
nicht  zu  viel.)  Quem  tamen  Wagn. 
confert  locum  Cic.  ad  Eam.  XV,  21. 
2.  Quod  egq  non  modo  de  me  tibi  spon- 
dere  possum,  sed  de  te  etiam  mihi, 
is  nihil  fere  probat,  quum  praecedant 
ista:  de  me  tihi  spondere  possum,  sine 
quibus  Cicero  non  facile  scripturus 
fuisset :  hoc  de  te  mihi  spondeo.  Aptius 
conferri  polerant  Liv.  XXVII,  38. 
spondebant  animis,  bellum,  quod  insta- 
retj  P.  Cornelium  finiturum  et  lustin. 
III,  4,  1.  tantiim  sihi  vel  de  viribus 
siiis  vel  de  foriuna  spondentes.  Cete- 
rum  Peerlk.  bene  perspexit,  lectionem 
sponde  etiam  requiri  sequente  namque. 
„Non  enim,  inquit,  bene  connectas, 
spondeo  tibi  illud  de  matre ,  nam  tua 
14 


210 


P.  VlEGlLn  MARONIS 


Solum  defuerit,  nec  partum  gratia  talem 
Parva  manet.     Casus  factum  quicumque  sequentur, 
Per  caput  hoc  iuro,  per  quocl  pater  ante  solebat: 
Quae  tibi  polliceor  reduci  rebusque  secundis, 
Haec  eadem  matrique  tuae  generique  manebunt. 
Sic  ait  illacrimans ;  humero  simul  exuit  ensem 
Auratum,  mira  quem  fecerat  arte  Ljcaon 
Gnosius  atque  habilem  vagina  aptarat  eburna, 
Dat  Niso  Mnestheus  pellem  horrentisque  leonis 
Exuvias;  galeam  fidus  permutat  Aletes. 


300 


305 


mater  crit  mea:  ita  dicendum  potius 
erat :  et  (atque)  mater  tua  erit  mea. 
Optime  contra  procedunt:  tu  tibi  il- 
lud  de  matre  sponde,  sccurus  csto 
nec  dubita,  nara  eam  pro  mea  matre 
habebo."  —  298.  ^^nec  partum  ta- 
lem  [ro  TtToy.EVcu  vlov  roiovToiy^  - 
manet,  et  ipsi  imputabo  in  beneficium 
acceptum  hoc,  quod  talem  filium  pe- 
perit.  Meretur  magnam  gratiam,  quae 
te  genuit:  vel ,  ut  Serv. ,  debet  ab 
omnibuscoli,quaetalemcreavit."  H.  — 
299.  Ca  su  s  qu  ic  un  q  u  e  s  equ  en- 
tur,  etiamsi  eventus  sit  infelicissimus  : 
si  morte  oppressus  non  redeas.  — 
seguentur ,  quod  ob  plurimorum 
Codd.  auctoritatem  (inter  quos  Med. 
et  Rom.)  iam  Heyn.  et  lahn.  ad  IV, 
846.  praeferendum  censuerunt,  nos 
cum  Wagn.  restituimus,  quum  et  an- 
tecedens  Tnanet,  quod  ipsum  vim  Futuri 
habet,  ad  rem  etiam  in  posterum  man- 
suram  spectet,  et  sequens  manehunt 
Futurum  requirat.  Cf.  II,  709  sq. 
XII,  202  sq.  Wagn.  alteram  etiam 
causam  adiungit  ex  veterum  scribendi 
ratione  petitam,  non  intelligi  memo- 
rans,  quomodo  ex  secuntur  (ut  forma 
sequuntur  in  antiquissimis  Codd.  exa- 
retur)  in  veterrimis  libris  Med.  et 
Rom.  sequentur  oriri  potuerit.  Nos 
secuti  sunt  Peerlk. ,  Siipfl.  et  Gossr. 
—  300.  Per  caput  hoc.  Vid.  ad 
II,  292.  et  supra  v.  205.  Dicit  autem 
Ascanius:  Si  quid  sanctissime  asse- 
verare  volebat  pater,  per  caput  meum 
lurabat;  itaque  rata  ab  eo  habe- 
buntur,  quae  ego  hoc  iurciuran- 
do  promitto.  Cf.  v  c.  Silius  VIII, 
106  sqq. ,  ubi  Aeneas  iuro ,  inquit, 
caput,  Anna,  tibique  Germanaeque  iuae 
dilecti  invitus  liili.  In  voc.  ante  ni- 
hil  reconditi  quaerendum.  Solebat 
profecto  etiamtum  Aencas  per  Ascanii 
caput  iurare;  sed  filius,  patris  exem- 


pum  sequens,  ea  tantura  potest  respi- 
cere ,  quae  iara  antea  sunt  facta.  — 
301.  tihi  -  -  rebusque  secundis 
pro  pedestri  :  tibi  rebus  secundis 
utenti.  —  302.  generi  manebiint, 
non  genus  manehunt ,  exspectabunt, 
sed  servabuntur,  integra  erunt.  Vid. 
Santen.  ad  Balb.  Epigr.  108.  p.  190. 
et  Wernsddrf.  ad  Cic.  Phil.  II,  5.  p. 
179  sq. ,  quos  Wagn.  laudat,  in  edit. 
min.  haec  adiungens:  ,,Ceterum  omi- 
nis  vitandi  causa  omittit  Ascanius  id, 
quod  tacitus  cogitat :  si  non  redieris, 
s.  si  te  fortuna  oppresserit."  —  303 
sqq.  ,,Haec  ex  heroicae  vitae  more 
sunt  illustranda ,  quo  propriis  armis 
alium  instruere  summi  aftectus  pignus 
erat  (cf.  Iliad.  X,  255  sq. ,  unde  hic 
locus  adumbratus  est),  ut  arma  mu- 
tare  fidei  ct  amoris  tessera  est." 
H.  —  Sic  ait  illacrimans,  Hom. 
"i2f  cpcho  dtcy.QV/iCtjy.  —  humero 
exuit  ensem.  Vid.  ad  XI,  11.  — 
305.  Gnosius.  Vid.  ad  Geo.  1,222. 
et  Aen.  V,  306.  Cretensia  auteni 
arma  excelluisse  constat.  —  hahi- 
lem.  Vid.  ad  I,  318.  —  vagina 
ehurna.  Cf.  Hom.  Od.  VIII,  404. 
Ovid.  Met,  IV,  148.  Silius  XVI,  208. 
ibique  Drak.  De  verbis  vagina  aptare 
vid.  ad  III,  472.  et  IV,  482.  —  307. 
pellem  horreitlesque  leonis  Exu- 
vias.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  VIII,  91., 
ubi  adde  Ovid.  Met.  I,  475.  captiva- 
rumque  ferarum  Exuviis  gaudens  et 
VIII,  427.  Protinus  exuvias ,  rigidis 
horrentia  setis  Terga,  dai  cett.  Pel- 
lem  igitur  hor entisqu  e  exuvias, 
i.  c.  pellem  villoso  leoni  detractam, 
eadem  ratione  dictum,  qua  I,  111.  in 
hrevia  et  syrtes,  II,  722.  veste  fulvique 
pelle  leonis ,  V,  410.  cesius  et  arma 
et  similia.  Cf.  praeter  adnott.  ad 
hos  locos  etiam  quae  ad  Ecl.  III, 
34.  et  Gco.  I,    142.  adscripsimus.  — 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


211 


Protinus  armati  incedunt;  quos  omnis  euntis 
Primorum  manus  acl  portas,  iuvenumque  senumque, 
Prosequitur  votis.     Nec  non  et  i^ulcher  lulus, 
Ante  annos  animumque  gerens  curamque  virilem, 
Multa  patri  manclata  dabat  portanda.    Sed  aurae 
Omnia  discerpunt,  et  nubibus  irrita  donant. 

Egressi  superant  fossas,  noctisque  per  umbram 
Castra  inimica  petunt,  multis  tamen  ante  futuri 
Exitio.     Passim  somno  vinoque  per  herbam 
Corpora  fusa  viclent,  arrectos  Htore  currus, 
Inter  lora  rotasque  viros,  simul  arma  iacere, 


310 


315 


permutat  cum  galea  Euryali.  — 
308.  Comparant  Hom.  11.  X,  272  sqq. 
—  309.  Verba  itiv enumqiie  senum- 
que  cum  Wagn.  virgulis  inclusimus, 
Mediceum  secuti,  ut  apposita  sint  voci 
Prim orum .  —  311.  ante  annos  cett. 
Cf.  Ovid.  A.  A.  I,  184.  Caesaribus 
virtus  contigit  ante  diem,  Ingenium  coe- 
leste  suis  velocius  annis  surgit  id.  ex 
P.  II,  2,  73.  Praeteriit  ipse  suos  animo 
Germanicus  annos.  Silius  IV,  428. 
lam  credit  puer,  atque  annos  tra7iscen- 
dere  factis  ]\fblitur  (ubi  vid.  Drak.) 
ibid.  II,  348.  adspice  tU7'mae  Quot  Li- 
hycae  certant  annos  anteire  labore.  Cic. 
Phil.  XIV,  10,  28.  Caesar  -  -  virtute 
superavit  aetatem  et  similes  locos.  — 
312.  mandata  dabat  portanda. 
Sic  plurimi  Codd.  cum  Med.  et  No- 
nius  V.  mandare,  quorum  scripturam 
Wagn.  iure  restituit.  Heyn.,  iniucua- 
dis  numeris  offensus,  ex  paucorum 
Codd.  auctoritate  sic  edidit:  portanda 
dabat  mandata,  qua  collocatione  ver- 
borum  numeri  non  multum  lucrantur, 
vox  autem  jjortanda  vim  accipit  huic 
loco  non  convenientem ,  quod  iam 
Wagn.  observat.  —  sed  aurae 
Omnia  dis.cerpunt  celt.  Cf.  X, 
652.  XI,  795.  Tib.  I.  4,  21  sq.  Ve- 
neris  periuria  venti  Irrita  per  terras 
et  freta  summa  ferunt.  id.  III,  6,  27. 
duid  precor  ah!  demens?  venti  teme- 
raria  vota  Aeriae  et  nubes  diripienda 
ferant.  Catull.  30,  9.  tua  dicta  omnia 
factaque  Ventos  irrita  ferre  et  nebulas 
aerias  sinis.  id.  64,  12.  quae  cuncta 
aerii  discerpunt  h-ritaventi.  id.  75,  17. 
n6  tua  dicta  vagis  nequidquam  credita 
ventis  -  -  putes.  Ovid.  Met.  VIII, 
134.  Ecquid  ad  aures  Perveniunt  mea 
dicta  tuas?  an  inania  venti  Verba  fe- 
runt  et  quae  ad  V,  446.  adnotavimus. 


—  315.  ,,Impedita  sententia:  ante 
debebat  esse:  antequam  castra  petunt, 
ingrediuntur;  atqui  hoc  a  re  alienum. 
Ergo  intelligendum  inimica  ipsis  fu- 
tura,  perniciosa  ipsis,  unde  redituri 
non  erant,  ut  inf.  v.  355.  lux  inimica. 
Ideoque  antequam  ipsi  perirent.  Prae- 
stat  vel  sic  tertium:  antequam  ad  Ae- 
neam  pervenirent  et  mandata  perfer- 
rent."  H.  Quam  Heynii  interpretatio- 
nem  non  solum  contortam  et  ieiunam 
censeo ,  sed  etiam  veritati  repugnan- 
tem;  nam  ad  Aeneam  omnino  non 
perveaerunt.  Quare  praestat  haud 
dubie  prior  illa,  h.  e.  Servii,  expli- 
catio :  antequam  ipsi  perirent;  eam- 
quc  iuvant  etiam  illa  sed  aurae  Omnia 
discejpunt  etc.  ,  quae  infelicem  rei 
exitum  iara  exspectari  iubent.  Peerlk. 
taraen  (cui  Gossr.  adsentitur)  verba 
inultis  -  -  Passim  eiicienda  et  ex  utro- 
que  versu  hunc  unum  faciendum  cen- 
set:  Castra  inimica  petunt ;  somno  vi- 
noque  per  herbam  etc.  Heyn.  praeterea 
pro  tamen  ante  (quod  non  solum 
Codd.  omnium,  verum  etiam  Eronto- 
nis  p.  218.  auctoritate  nititur)  coni. 
iam  iamque.  —  316  sqq.  Cf.  similli- 
mus  locus  Statii  Theb.  II,  75  sqq. 
Vulgata  ante  Heins.  erat  vino  somno- 
que ;  sed,  quum  somnus  hic  sit  gravius 
vocabulum  (somno ,  qui  gravis  est  e 
vino),  cui  etiam  Participium  fusa  ac- 
commodatura,  recte  iJle  vir  doct.  opti- 
morum  Codd.  et  Macrobii  Sat.  V,  9. 
lectionem  revocavit.  Cf.  etiam  supra 
V.  189.  236.  et  II,  265.  —  317.  „ar- 
rectos  currus  (ut  inf.  v.  465.  ar- 
rectae  hastae) ,  sublato  in  altum  [te- 
mone  cum]  iugo,  et  depressa  in  ter- 
ram  parte  currus  extreraa,  si  binis 
rotis  instructum  currum  cogites.  Ere- 
cti  currus  ap.  Stat.  Theb.  III,  414. 
14* 


212 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Vina  simul.     Prior  Hyrtacides  sic  ore  locutus: 
Eurjale,  audendum  dextra;  nunc  ipsa  vocat  res. 
Hac  iter  est.     Tu,  ne  qua  manus  se  attoilere  nobis 
A  tergo  possit,  custodi  et  consule  longe; 
Haec  ego  vasta  dabo,  et  lato  te  limite  ducam. 
Sic  memorat  vocemque  premit;  simui  ense  superbum 
Rhamnetem  aggreditur,  qui  forte  tapetibus  altis 
Exstructus  toto  proflabat  pectore  somnum, 
Rex  idem  et  regi  Turno  gratissimus  augur ; 
Sed  non  augm-io  potuit  depeliere  pestem. 
Tris  iuxta  famuios,  temere  inter  tela  iacentis, 
Armigerumque  Remi  premit  aurigamque  sub  ipsis 


320 


.3  25 


330 


X,  149.  inveniuntur."  H.—  319.  Vin  a, 
i.  e.  vasa  cum  vini  reliquiis.  Cf.  Burm. 
ad  Val.  Fl.  III,  609.  Cum  tota,  quae 
sequitur,  oratione  cf.  Stat.  Tlieb.  X, 
270  sqq.  et  Claud.  in  Eutrop.  II,  433 
sqq.  —  321.  ,,Anteit  Nisus:  Euryalo 
mandat,  ut  sequatur  et  a  tergo  omnia 
tuta  praestet.  —  322.  consule^  pro- 
spice,  provide.  Vid.  Burm.  ad  Val. 
El.  III,  38."  H.  —  longe,  in  lougin- 
quura,  weithin.     Cf.  II,  711.  et  al.  — 

323.  vasta  dabo,  i.  e.  vasta  reddam 
s.  vastabo,  quod  multi  Codd.  prae- 
bent  ex  interpretamento.  Dare  enim 
liaud  raro  (imprimis  apud  comicos), 
Participio  additum  circumscribit  sim- 
plex  verbum  omninoque  etiam  cum 
simplici  Accusativo  Substantivi  alicu- 
ius  coniunctum  significat  aliquid  vi- 
dendum,  audiendum  dare ,  ut  sit  fere 
i.  q.  exhibere,  efficere,  reddere.  Sic 
Aen.  I,  63.  laxas  dare  habenas  (i.  q. 
laxare) ;  III,  70.  placata  venti  dant 
maria  (placant);  XII,  437.  ie  mea 
dextera  defensum  dabit  (defendet)  ;  Ter. 
Andr.  IV,  1,59.  iam  hoc  tibi  invenium 
dabo.  id.  Eun.  III ,  2 ,  25.  sollertem 
dabo.  id.  Phorm.  V,  7,  81.  iJlam  tibi 
incensam  dabo.  Cf.  etiam  Geo.III,  247. 
stragem  dare,  Aen.  II,  4S2.  fenestram 
dare,  V,  276.  tortus  dare,  XI,  575. 
cuneum  dare  cett. ,  eodemque  etiam 
pertinent  dictiones  vocem ,  sonim ,  ge- 
mitum,  modos  dare  etc.  Cf.  adnott.  ad 
Aen.  VII,    560.  701.    I,  485.  etc.  — 

324.  Verba  Sic  memorat  vocem- 
que  premit  pro  :  sic  memorat  vocem 
premens  accipio  (vid.  ad  Ecl.  VI,  20. 
Aen.  V,  611.  al.)  et  cum  Heynio  de 
voce  pressa,  submissa  cogito ,  quam 
explicationem  totus  loci  connexus 
flagitare  videtnr.    Wagn.    (cum    quo 


facit  Gossr.)  vocem  premere  hic  idem 
essc  quod  taccre  suspicatur,  coll.  lo- 
cis  VI,  155.  et  VII,  103.  (ubi  vid. 
adnott.).  —  325.  „tapetibus  al- 
tis  cett.  provuJgari:  in  tapetibus  alte 
exstructis  ipse  Rhamnes  dormiebat. 
Posuit  autem  tapetes  pro  pulvinis, 
qui  tapetibus  instrati  sunt."  H.  Cf. 
Ovid.  Met.  XIII,  638.  positique  tape- 
tibus  altis  Munera  cum  Uquido  capiunt 
Cerealia  Baccho ;  Stat.  Theb.  I,  518. 
altosque  inferre  tapetas ;  et  ibid.  II, 
91.  ingens  Fuderat  Assyriis  exstructa 
tapetibus  alto  Membra  toro.  —  326. 
toto  pr 0  fl abat  p  ectore  somnum, 
Statius  Theb.  II,  75.  hunc  locum  sic 
imitatur:  effiisi  passim  per  iecta,  per 
agros,  Serta  inter  vacxiosque  mero  crd- 
teras  anhelum  Proflabant  sub  luce  deum. 

—  327  sq.     Cf.  Ilom.  II.  II,  858  sq. 

—  328.  augurio.  Schol.  Stat.  Theb. 
II,  302.  et  Macrob.  Sat.  V,  9.  augti- 
riis ;  sed  Virgilii  Codd.  omnes  Sin- 
gularem  exhibent.  —  pestem,  inter- 
itum.  Cf.  Hom.  II.  798  sq.  {KJJQCt 
(^ilaivav).  —  329.  temere,  ut  casus 
tulerat,  ihg  txv^ov  (ivie  sich's  eben 
traf).  Cf.  Hor.  Od.  II,  U,  13.  sm6 
alla  platano  iacentes  sic  temere  (ibique 
Orell.)  Liv.  XXII,  42,  6.  Argentum 
quibusdam  locis  temere  per  vias ,  velut 
obieciiim  ad  praedam,  vidisse.  Senec. 
Hippol.  394.  Sic  temere  iactae  colla 
perfundant  comae  etc.  —  330  sqq. 
„Remum ,  quera  expresse  non  nomi- 
nat,  cum  trinis  faraulis  eiusque  armi- 
gerum  {xhfQanovia)  et  aurigam  {tjvCo- 
/ov)  opprimit.  Praestat  tamen  corri- 
gerc  Remnm,  ut  is  ipse  sit  Rharanetis 
arraiger."  H.  In  eandem  inanem  con- 
iecturam  incidit  etiam  Schrader. ;  ve- 
rissime  auteni  RuhL:  „Scd  non  opus 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


213 


Nactus  cquis,  ferroqne  secat  pendentia  colla; 

Tuni  caput  ijisi  aufert  domino,  truncumquc  rclinquit 

Sanguine  singultantcm  ;  atro  tcpcfacta  cruorc 

Tcrra  torique  madcnt.     Ncc  non  Lamyrumque  Laraumque 

Et  iuvcncm  Scrranum,  illa  qui  plurima  nocte  3  35 

Luserat,  insignis  facie,  multoque  iacebat 

Membra  deo  victus ;  fclix,  si  protinus  Hlum 

Aequasset  nocti  ludum  in  lucemquc  tulissct. 

Jmj^astns  ccu  plcna  lco  pcr  ovilia  turbans  — 


est,  si  Remum  dominum  cssc  statuas, 
quod  quo  minus  faclas,  niliil  impedit." 
Occidit  igitur  primura  Remi  armigerum 
ct  aurigam ,  tum  ipsum  dominum,  i. 
c.  Rcmnm.  Wagn.  quoque  vnlgatam 
defendit,  quam  omues  Codd.  cxhibent, 
praeter  unum  Dorvill.,  in  quo  sane 
Remum,  anteccdcnti  voc.  Armiger-um 
accommodatum.  Non  igitur  erat,  cur 
Peerlk.,  et  ipse  unius  Dorvill.  lectio- 
nem  defendens  ,  haec  adnotaret  : 
,,Rhamnes  ita  a  famulis,  armigero  et 
auriga,  cinctus  fuisse  videtur,  ut  cum, 
nisi  iis  sublatis ,  interficcre  non  po- 
tuerit.  Nec  video,  quid  iuxla  signifi- 
caret,  si  ad  Remum  referretur.  Dicen- 
dum  erat ;  tum  Remum  premit  et  trcs 
faraulos  iuxta  iacentes.''  Immo  iuxia 
ad  antecedentia  sijectat:  iuxta  Rham- 
netem  etiam  tres  Remi  famulos  etc, 
tumque  ipsum  dominura  (Reraum)  ob- 
truncat.  Verba  enim  Tum  coput  ipsi 
aufert  dornino  vix  possunt  ad  Rham- 
netem  referri,  quem  iam  supra  Nisus 
ense  aggressus  est.  —  premit,  i.  c. 
opprimit,  interficit.  Vid.  ad  II,  530. 
—    truncum.     Vid.    ad   IT,   557.    — 

333.  ,,sanguine  singultantem 
truncum,  qui  collo  reciso  sanguinera 
emittit  ebullientera ,  iii/a^XvC^vTa.  — 
atro  tep.  cruore  T.  torique  ma- 
dent:  gravitatis  plus  habet  Homeri- 
cum  danedoi'  d"  clnav  ccY^uc.n  Svsi', 
fervebat,  aestuabat,  in  loco  praeclaro 
de  Agamemnone  caeso  inter  epulas 
Od,  XI,  419.  et  al."  H.  —  tori,  cu- 
bile  herbosum  in  gramine.  Vid. 
supra  ad  V,  388.  Peerlk.  perperam 
de   Rhamnetis    tapetibus    cogitat.    — 

334.  Nec  non,  scil.  premit  (v.  330.) 
s.  interficit.  —  335  sqq.  ,,Lusibus  et 
iocis  inter  epulas  Sarranus  raagnam 
noctis  partera  exegerat,  et  nunc  viuo 
gravatus  (jnulto  deo  victus)  obdormi- 
erat.     Quanto  melius  fuisset,  si  pota- 


tioucm  per  totam  noctem  eontinuasset 
et    in   lucem    produxisset!     ita   enim 
opprimi   a  Niso    non   potuisset. "   //. 
Serrarmm  autem  scripsimus  cum  Wagn., 
plurimorum  ct  optimorura  Codd.  au- 
ctoritatcm    secuti  ,     non    tamen    cum 
codem  Viro  docto  suspicantes,  Virgi- 
lium  tecte  carpcre  Atilium  istum,  qui 
traducatur  Catal.   III.    et  IV.     Vulgo 
Sarranum.  —    ZoQ.  in s ig nis  fa c i e. 
Sic  etiam  infra   v.  583.  omnes  Codd. 
sine  ulla  varietate.     Hic  Menag.  I.  et 
Goth.    III.    insigni.       Cf.    Burm.     ad 
Phacdr.    III,    8,"    3.    —     337.    multo 
deo,    scil.  Baccho ,    i.  e.  vino.     Vid. 
ad  Ecl.  IV,  32.  V,  69.  et  Aen.  I,  636. 
—   Pro    victus    duo    Codd.   vinctus, 
quod  praefert  Wakef.,  ut  Geo.  II,  94. 
vinciura  Lageos  linguam  et  Prop.  III, 
3,  43.  mentem  vincire  Li/aeo.    Sed  iure 
Heyu.    ceterorum  Codd.    oraniura  le- 
ctionem  defendit,  coll.  adnot.  sua  ad 
Tib.  I,    2,2.    (ubi  vinoque  novo  com- 
pesce  doJores ,  Occupet  ut  fessi  lumina 
victa  [pauci  Codd.  vincta']  sopor.)    Sic 
ap.  eund.  IV,  1,  57.  vicia  -  -  lumina 
Baccho.     Cf.    etiam  Burra.   ad   Ovid. 
Met.  XI,  239.  id.  ad  East.  I,  422.  ad 
Anthol.  Lat.  T.   I.  p.  642.    et  Hand. 
ad  Stat.  Tom.  I.  p.  326  sq.  —     338. 
si  aequas &  et  nocti  ludum,  si  per 
totam  noctem   ludo   indulsisset.     Sic 
Silius  VII,  340.  somno  noctes  aequare, 
i.  e.  per  totam  noctem  dormire.     Cf. 
etiara  Gronov.  ad  Senec.  Thyest.  467. 
—  in    lucemque  tuliss et.     Cf.  si- 
milis  locus  Hor.  Od.  III,  8,   15.  vigi- 
les  lucernas  perfer    in  lucem.  —     339 
sqq.   Comparant  Hom.  II.  X,  485  sq. 
coU.  Od.  VI,   130  sqq.  II.  XII,    299. 
et  XV,    323   sq.     Vid.    etiara   inf.  X, 
723  sq.     ,,Spectat   autera    comparatio 
ad  Nisura ,  etsi  paulo  durior ,    oraissa 
apodosi:    simili    modo    furehat  Nisus. 
Tura    subiicitur :     Nec   minor   Euryali 


214 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Suadet  enim  vesana  fames  —  manditque  trahitque  3  40 

Molle  pecus  mutumque  metu;  fremit  ore  cruento. 
Nec  minor  Euryali  caedes;  incensus  et  ipse 
Perfurit,  ac  multam  in  medio  sine  nomine  plebem, 
Fadumque  Herbesumque  subit  Rhoetumque  Abarimque, 
Ignaros ;  Rhoetum  vigilantem  et  cuncta  videntem;  3  45 

Sed  magnum  metuens  se  post  cratera  tegebat: 
Pectore  in  adverso  totum  cui  comminus  ensenl 
Condidit  assm^genti,  et  multa  morte  recepit. 


caedes/'  H.     Wagii.  confert    similem 
comparationem  ciycd^Tc.TKjdGzoi'  I,  148. 
—  turbans  absolute  pro  tiirbas  ciens, 
faciens ,    {x?.oi'twy)    i.    c.    consternans 
pecudes,    ut   tumultuentur   per    ovile. 
Cf.  Ecl.  I,   12.,    ubi  turbatiir  i.  q.  fit 
turba.  —     340.  manclit qu  e  trahit- 
que.     Peerlk.,  co]].  Va].  F].  II,  230. 
prensosque    toris    mactatque    trahitqne^ 
haec    aduotat:     ,;Nec   JSIandit    irahit- 
que    est  vaziQoi'  7iq6t6qoi',    ut  neque 
mactaL    trahitque.     Pulclire     siibiungi- 
tur   trahitque ,    quod    est   prae    furore 
et   fame   nescientium ,    quid    prius  fa- 
cturi   sint. "      Ceterum    hunc    versura 
Silius  ante  oculos  habuit  II,    684.  ct 
Sedulius     verba     manclitque     trahiique 
MoUe  pecus  transtu]it  in  Carm.  pasch. 
II,   112.  —  341.  molle  pecus.     Vid. 
ad   IV,    66.    —    mutnm    metu.     Cf. 
XII,  718.    Lucr.  I,   93.  muta  meiu  ter- 
ram  genibus  submissa  petebat  (Iphige- 
nia).    Cf.  Burm.  ad  Ovid.  A.  A.  IIT, 
702.  —    343.    in    medio,    sc.    spatio, 
ut  quisque  in  raedia   via   forte  ei  gc- 
currebat.     Wagn.  iu  mai.  cdit.  exp]i- 
cat:    ,,yarios  et  sinc  discrimine,"    in 
min.  autem  edit :  ,,qui  prope  cubantes 
se  trucidandos  ei  praebent,"  quum  in 
medio  esse  dicatur,  quidquid  adsit  pa- 
ratum  usuro.  —  sine  nomine,  igno- 
bilem;    nomen  enim  etiam  pro  nobi]i- 
tate  ac  dignitate    ponitur.     Sic  Ovid. 
Met.  VII,    275.    His   et  mille  cdiis  -  - 
sine  nomine  rebus  cett.    Fast.  IV,  441. 
sunt  sine  nomine  jlores.     Fior.  III,  16, 
C.   Gracchuni ,  hominem  sine  tribu,  sine 
nomine.     Cf.    etiara   VI,    777.    ibique 
adnott. —  345. 1(/naro  s,  utpote  vino 
somnoque    sopitos.     Cf.    Stat.    T]ieb. 
X,   316   S([.    JVescius  heu  rapitur  fatis, 
hilarisque  sub   nmbras  Vita  fuf/it,  mor- 
tisque   ferae    lucrata    dolores.      Sic  et- 
iam  Ovid.  Met.  XII,  325.  de  Aphida, 
qui  secuuduni  v.  314.  iacebat  Sopitus 
vinis ,    loquens:     Mors    caruit    sensu. 


C]aud.    in    Eutrop.    II,     437.    p^reunt 

cdii,  chnn  membra  cubili  T^arda  levant : 

cdii  leto   iunxere   soporem  etc.     „Ma]is 

fortasse  nomen  aliud  nunc  pro  Rhoe- 

tum.    I]]os    omnes   ignaros,    7?Aoec?^?» 

vigilantem.     OfFendit  ad  idem  ]ioc  lo. 

Schrader."    Haec  Hryn.,  quocum  con- 

sentit  Peerl]c. ,    fortasse  Etirytum  vicji- 

laniem  lcgendum  esse  coniicicns.    Sed 

recte  obscrvat  AVagn. ,    liic  nihil  essc 

novum,  praeter  formam  orationis  poe- 

ticara  ;  quum  etiam  pedestri  sermone 

sic  dici  possit :    Herbesum,  Rhoetum, 

Abarim   subit,    ignaros   iilos   praeter 

Rlioetum.  —     346.  Sed   per    e]]ipsin 

haud  infrequcntem  exp]icandum  esse, 

idem  Wagn.  docet:    „Etsi  ilie  cuncta 

videbat,   tamen  non  opposuit  se  Eu- 

ryalo ,    sed  sibi  raetuens  post  cratera 

se  abscondebat."    Crateras  autem  in- 

terdum    insignis    magnitudinis    fuisse, 

satis  constat,  ut  non  mirum  sit,  sub- 

sidentem  aliquem  vel  conquiniscentera 

post    ciusraodi    vas    ]atere    potuissc; 

non  enira  stetisse  Rhoetum  post  cra- 

terem ,    iara    docet    vox    assvrgenti  v. 

348.  —  se  tegebat,  se  tegere  vole- 

bat,  sc  tectum  putabat.     Vid.  adnott. 

ad    VI,    468i   —     347.    Pectore    in 

adverso  -  -  ensem  condidit.    Cf. 

Ovid.  Met.  XIII,    459.    iugulo  vel  pe- 

ctore  telum    conde   meo ;    ibid.   I,    726. 

stimulosque  in  pectore    caecos   Condidit 

et   mu]tos    similes   ]ocos,  —    assur- 

genii,    ut  se  defendat.  —     348.  ,,et 

multa  morte  recepit,    retraxit  cn- 

sem  multo  cura  sanguinc,  ut  X,  383. 

recepiare.     Cf.  Hom.  II.  XIII,  574.  oi 

^''^'/'jo^?  ^y/^^   (iVianclaaTo     A]ii  [ut 

Cerda  et  Merrielc.  ad  Tryphiod.  378. 

male]  recipere  dictum  accipiunt  pro  ex- 

cipere  aliquem  rnorte,  tamquam  liospi- 

tio    s.    epidis ,    et  sic  r/.iH/ta!Uii    ap. 

Hom.  II.  V,  238.  et  Apo]]on.  I,  1000., 

^sriCtit^    ap.    Sop]i.  E].  99.    —  mors 

pro  sanguine.    Sic  ap.  Graecos  cpofog 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

Purpiiream  vomlt  illc  animam,  ct  cnm  sanguine.  mixta 
Vina  refert  moriens;  liic  furto  fervidus  instat. 
lamque  ad  Messapi  socios  tcndebat;  ihi  ignem 
Deficere  extremum  ct  rcligatos  rite  videbat 
Carpcrc  gramen  cquos:  hrcvitcr  cnm  talia  Nisus    — 
Sensit  enim  nimia  cacdc  atquc  cupidine  ferri  — 


215 


350 


{aii^7[oV,<o  (fofip.y''    Ilacc  ferc  Ilfi/n., 
cui  AVagn.  adscntitur.     Ncscio  tamen, 
an    ex  analogia    dictionum  miilta  no- 
cte,  iiudto  (lic,  nuilto  mane  rcctins  cum 
Siipflio  ct  Pecrlk.  interprcteris:  morte 
iam  multum  progrcssa,    idcoque  ccr- 
tissima  et  proxima  („6c-e  vielem,  d,  h. 
vorgerilchtcm,  sicherem   Tode'"'') ,  vcl,  nt 
Peerlk.    interpretatur :     ,,Mors    Rhocti 
iam  eo  yenerat,  ut  niliil  decsset,  tale 
vulnns  acceperat,    nt    statim    animam 
csset  redditurus. "  —     349.  Voss.    ad 
Geo.  IV,    373.   purpurenm   legi  iussit 
ad  ensem  relatnm,  eamque  coniecturam 
in  contextum  acleo  receperunt  Ruhk., 
lahn.  (in  priore  edit. ,    nam  in  altera 
nohiscum   lacit)    et  Gossr. ;    et   Ruhk. 
quidem  ad  Servinm  provocat,  qui  me- 
moret  multos  ita  distinguere,  ut  scn- 
sus  sit:  Educit  gladium  multo  cruore 
purpureum;  eademque  est  Thielii  sen- 
tentia,    qui  in  Appendice   p.    873  sq. 
se  inyito  in  contextu   -  -  recepit  Pvr- 
puream  vomit  etc.  pro :  recepit  Ptirpu- 
reum.     Vomit    etc.    typis      expressum 
esse  significat.    Sed  hene  Wagn.  (cui 
etiam  Siipfl.  adsentitur)  vulgatam  ora- 
nium  Codd.    lectionem   defendit  coU. 
his  locis :  Hom.  liymn.  inApolL361. 
Xstne    ^h.     -i^vjuov     cpoivhv    imo- 
7TV£iov(r<(.     Soph.    Ai.    1390    sq.    tit 
ydg   ^eoucil    avQtyyfg    av(o    cpvaoyQi, 
f.tikav  fxivog,  ubi  Loheck.  compa- 
ret  Aesch.    Agam.    1075.    ciliiiazr^- 
Qov  /uivog,  et  Auct.  Epit.  Iliad  v. 
365. ,  qui  totum  hoc  hemistichium  in 
sunm  carmtn  transtulerit;  ad  quem  1. 
cf.    van  Kooten.     Cf.    etiam  X,    487. 
et  908.  impnmisque  Val.  Fl.  III,  105. 
CompressaqiK  mandens  Aequora  (cam- 
pum ,    gramea)  pnrpuream   singuUibus 
exspuit  auran ,    et  Zinzerling.  Prolus. 
crit.  iuven.  c.  14.  —  Pro  mixtaWa,- 
kef.    ad  Lucr.  III,    643.    coni.   mixto. 
Cf.  autem  cum  li.  1.  III,    633.  ibique 
adnott.    et   Hom.    Od.    IX,     373.   — 
350.  refert,  dvucpiQti,  reiicit,  revo- 
mit.     Ceterum    verissime  Wagn.   me- 
morat,  eiusmodi  locos,  qui  nobis  foe- 


diorcs  videantur,  non  ex  uostro,  scd 
ex  Romanorum  sensu  iudicandos  esse, 
quorum    oculi    adsueti    fuerint  adspi- 
ciendis  variis  caedibus.    Ultima  versus 
verba  cum  Heyn.    sic    coniunge:  fer- 
vidus    (i.  e.  fcrvide)  instat  furto ,  fur- 
tivae  et  non   animadversae   a   ceteris 
caedi ,    non  :  furto  fervidus  • —  instat. 
Furtvm  pro  insidiis  legitur  etiam  inf. 
X,    735.  XI,    515.     Ovid.  Met.   XIII, 
104.  et  111.    Curt.  IV,  13.  Sil.  XVII, 
91.  al.     Cf.    ctiam  Geo.   IV,    346.    et 
Aen.  VI,  568.  —  V.  351  sqq.  cf.  cum 
Hom.  II.  X,  494 — 514.  Verbis  lamque 
tendebat  respondent  illa:  breviler  cum 
talia  Nisus    (cf.    adnott.  ad  Aen.  III, 
135.    et    X,    215.)     Verba   intermedia 
parenthetice  adiiciuntur.    Cf.  locus  si- 
mili    ratione    conformatus   VII,    160 
sqq. ,    qui  docet,   non  opus  esse,   ut, 
recepta  lectione  hic,  Puncto  post  ten- 
debat  distinguas.     Messapus    excubiis 
praefectus  erat.     Vid.  supr.  v.  159.  — 
ibi  lectio  est  plurimorum  Codd.  (iu- 
ter  quos  Med.  et  Rom.),  quam,  quum 
longe  vividiorem  reddat  orationem  et 
parenthesi  melius  conveniat,  pro  vulg. 
ubi  cum  Wagn.  restituimus,  quem  post 
me    etiam  Peerlk.,    Siipfl.   et    Gossr. 
secuti  sunt.     lahn.   vulgatam  retinuit, 
quum  altera   lectio   nimium   vigorem 
simplici   rerum   narrationi   afferre  vi- 
deatur.    De  extremo  igni,  i.  e.  de- 
ficiente  flamma,  cf.  Burm.  ad  Petron. 
c.  22.    {Lucernae  humore  defectae  tenue 
et  extrernum  lumen  sparqebant)  et  Bach. 
ad   Ovid.  Met.  II,  1J7.  {Cornua  extre- 
mae  velut  evanescere  Lxinae.)  —    352. 
.,rite,  uti  res  poscebat,  uti  consenta- 
neum  erat  facere,neliberi  discurrerent, 
ft'  y.aia  y.ooftov.'-'^  H.    Egregie  autem 
equi  tranquille  et  secure  gramen  car- 
pentes  opponuntur  Euryalo  furenti  et 
caedem    auhelanti.    —     354.    sensit 
ferri  (scil.  eura,  Euryalura:    vid.  ad 
II,  25.)    nimia  caede  atque  cupi- 
dine,    per    tv  d\a  6voiv  pro :   nimia 
caedis  cupidine.     Cf.  adnott.  ad  Ecl. 
II,  8.  et  al.  Wagn.  locum  aliter  capit, 


216 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Absistamus,  ait;  nam  lux  inimica  propinquat. 
Poenarum  exhaustum  satis  est;  via  facta  per  hostis. 
Multa  virura  solido  argento  perfecta  relinquunt 
Armaque  craterasque  simul  pulchrosque  tapetas. 
Euryalus  phaleras  Rhamnetis  et  aurea  bullis 
Cingula,  Tiburti  Remulo  ditissimus  olim 
Quae  mittit  dona,  hospitio  cum  iungeret  absenS, 
Caedicus;  ille  suo  moriens  dat  habere  nepoti; 
*  Post  mortem  bello  Rutuli  pugnaque  potiti ;  * 


355 


360 


et  utrumque  distinguens  cogitat  de 
cupidine  equorum,  qui  modo  comniG- 
morati  sunt,  abducendorum.  Sed  re- 
cte  adversatur  Siipflius;  hoc  enim  si 
poeta  indicare  voluisset,  haud  dubie 
"pluribus  verbis  et  magis  perspicuis 
usus  esset;  praesertim  quum  etiam  in 
sequentibus  Nisus  solam  caedem,  uon 
rapinam  dissuadeat.  —  356.  ,,Poena- 
rum  h.  1.  pro  caede  ad  ulciscendnm 
hostem  facta;  caedes  satis  multae  l'a- 
ctae  sunt.  [Cf.  II,  306.  et  VIII,  538.] 
—  357  sqq.  Omissis  ceteris  spoliis 
phaleras  et  cingulum  Ehamnetis  au- 
fert  Euryalus,  una  cum  galea  Mes- 
sapi ,  qua  paullo  post  ipse  proditur 
hostibus."  H.  —  359.  Phalerae 
Rhamnetis  esse  possunt  phalerae, 
quibus  insignis  est  equus  Rhamnetis, 
nam  qui  equum  phaleratum  habet, 
ipse  dici  potest  eques  phaleratus,  ut 
ap.  Polyb.  T.  IV.  p.  496.  ^QVGocfd- 
ksQoi  InniTg.  (De  ipsis  autem  equo- 
rum  phaleris  vid.  ad  V,  310.)  Non 
improbabilis  tamen  Heynii  est  opinio, 
qui,  quum  etiam  infra  v.  458.  galea 
tantum  et  phalerae  tamquam  spolia 
commemorentur ,  ap.  Silium  autem 
XV,  255.  haec  legantur:  phaleris  hic 
pectora  fulget^  phaleras  hic  latiore 
sensu  de  simili  hominis  ipsius  orna- 
mento,  i.  e.  de  ipso  balteo  accipit, 
utvv.  et  aurea  hiillis  cingula  {\. 
c.  balteus  aureis  clavis  ornatus,  /()»'- 
aotjUg,  cf.  Hom.  II.  X,  266  sqq. 'XI, 
29.  etc.)  per  epexegesin  sint  adiecta. 
Ad  quam  opinionem  comprobandam 
Wagn.  etiam  commemorat  phaleras 
pelagias  inter  ornatum  muliebrcrn  re- 
latas  a  Pctrouio  c.  55.  coll.  Epithal. 
Laur.  et  Mar.  v.  35.  in  Wernsdorfli 
Poett.  L.  M.  T.  IV.  p.  492.  —  360. 
Caedici  balteum  taraquam  munus  ho- 
spitale,  ^ t n't]i'o )',  mWit  {mitiit  simpli- 
citer  actionem  indicat,  tempus  prae- 
teritum  satis  definitur  Adverbio  oli^n: 


ceterum   vid.    supra   ad  v.  266.)     Re- 
mulo ,    Tiburtino  homini.     {Tihurti 
enim   est  Dativus    Nominativi  Tihurs, 
non  Genitivus  nominis  paterni,  ac  si 
Remulus  esset  Tiburti  filius).     Remu- 
lus   autem   moriens   balteum    reliquit 
nepoti  {dedit  hahere ;  cf.  adnott.  ad  I, 
319.);    quo  in  pugna  caeso  {post  cu- 
ius  mortejn)  eo  inter  cetera  spolia  po- 
titi    sunt   Rutuli.     lure  tamen   Wagn. 
(cui  adsentitur  Peerlk.)   versum  363., 
-in   quo   iam  Servius   haesit,   spurium 
et  a  librario  aliquo    ad  similitudineni 
V.  450.  confictum  habere  videtur,  qui 
eo  addito  declarare  vellet,  quoraodo 
id  cingulum   ad  Rhamnetem  Rutulum 
pervcnerit.    Causa  autem,  quao  virum 
doct.  moverunt,  ut  sic  statueret,  sunt 
liae:  1)  quod  nomen  nepotis  non  ad- 
datur;    2)  quod  requiratur   vinculura, 
quo  V.  363.    cura    superiore  iungatur, 
(certe  Huius  post  mOrteni)^   praeser- 
tum    quum  aliquo    modo  discernenda 
esset  mors  Remuli    a    morte  nepotis; 
3)  quod  hic,  ubi  de  unius  viri  swoliis 
agatur,    maxime    langueant    illa  hello 
pugnaque ;     [neque    languent    solum, 
sed  offendunt  etiara  propterea,  quod 
sic   bellum  inter  Rutulos    et   Tiburti- 
nos  gestum  sumaraus  necesse  est,  qui 
hic  araici  et  socii  sunt] ;  quae  orania 
raihi  tam  vera  sunt  visa,  ut  huic  ver- 
sui  asteriscos    adpingere   crra  AVagn. 
non  dubitarem.     Versu  autara    eiccto 
apparet,  nepotem  hic  commeraoratum 
neminem    alium    esse ,    qtam    ipsum 
Rhamnetem,  Rerauli  cx  filia,  Rutulo 
alicui  nupta,  nepotem.     Ceterum  iam 
Wakefieldo    ad   Lucr.   III,    1051.  hic 
versus    plane    deploratus    visus     est, 
qucm   taraen    nuper  Gossr.  defendere 
studuit  et  cura  Servio  explicat:   „Re- 
niuhis  moricns  nepoti  suo  cognomiui 
haec   rehquit,    qui    postca  a   Rutulis 
victus  est  et  occisus ;  post  cuius  raor- 
tem  apud  Rhamnetcm  Rutulum  ab  Eu- 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


217 


Haec  rapit,  atque  Immeris  nequidquam  foi-tibus  aptat. 
Tum  galeam  IMcssapi  habilcin  cristisquc  decoram 
Induit.     Excedunt  castris  et  tuta  capessunt. 

Interea  praemissi  efpiitcs  ex  urbc  Latina, 
Cetera  dum  legio  campis  instructa  moratur, 
Ibant  et  Turno  regi  responsa  fcrcbant, 
Ter  ccntum,  scutati  omncs,  Volscente  magistro. 
lamque  propinquabant  castris  muroque  subibant, 
Cum  procul  hos  lacvo  ficctentis  limitc  cernunt, 
Et  galea  Elurj-alum  snbliistri  noctis  in  nmbra 
Prodidit  immemorem  radiisque  adversa  refulsit. 


365 


370 


ryalo  reperta  sunt." —  364.  ./neqnid- 
quam  «/> <a<,  non  fruiturus  ;  respectu 
calamitatis,  quam  accepturus  est,  clum 
pcr  eum  impeditns  proditur  v.  384. 
[Cf.  V,  80.]  —  365.  hahilew,  aptam 
capiti,  fi)  ff.nc.ovlav.  Vid.  ad  I,  318. 
—  367  sqq.  Ileticuit  poeta  sapienter 
nonnulla,  quae  ex  ipsa  narratione  in- 
telliguntur.  Praecesserat  Turnus  cum 
cxpedito  agmine  ad  castra  Troiano- 
rnm  expugnanda.  Interea  ut  copia- 
rum ,  quae  in  urbe  Laurentum  coge- 
bantur,  adventus  acceleraretur  iusserat 
Turnus;  quae  dum  instruuntur,  prae- 
mittuntur  trecenti  equites.  In  hos 
ipsos,  ad  castra  appropinquantes,  in- 
cidunt  raiseri  Nisus  et  Euryalus."  //. 
Peerlk.  pro  ex  urhe  Latina  malit  ex 
urhe  Latini.  —  369.  regi  exhibent 
Med.  et  ceteri  Codd.,  quorum  lectio- 
nes  accurate  enotatae  sunt,  omnes, 
ita  ut  plane  nesciamus ,  qua  auctori- 
tate  nitatur  vulg.  lectio  regis ,  a  Ser- 
vio  commemorata  et  Peerlkampio 
probata,  quae  iam  per  se  minus  apta 
censenda,  quum  a  Latino  rege,  pacis 
studiosissimo,  qui  secundum  VII,  600. 
sepsit  se  tectis  rerumque  reliquit  hahe- 
7tas ,  turmam  equitum  cum  responsis 
ad  Turnum  missam  esse,  minime  sit 
probabile,  contra  vero  admodum  ve- 
risimile,  ducem  legionis  illius ,  quae 
in  campis  circa  Laurentum  instrncta 
morabatur,  hos  equites,  qui  Turno 
responsa  ferrent  (einen  Rapport  ah- 
statten  sollten) ,  praemisisse.  Quare 
non  dubitavimus  cum  Wagn.,  qui  ean- 
dem  profert  sententiam,  plurimorum 
Codd.  lectionem  restituere,  quam  et- 
iam  Siipfl.  et  Gossr.  receperunt.  — 
371.  muroque  suhihant,  vallo  ca- 
strorum  adpropinquant.  Hanc  autem 
lectionem  nunc  cum  Kuhk.,  lahnio  et 


Wagn.  (quos  etiam  mc  posteriores 
omnes  secuti  sunt  editorcs)  recepi  ex 
Med.  et  paucis  alijs  Codd.,  quum  vi- 
dissem  etiam  Silium  XVII,  605.,  hunc 
locum  imitatum,  scripsissc  Lamque 
propinquahant  hostes  tumuloque  suh- 
ibant.  Plui'imi  tameu  et  satis  boni 
libri  murosque.  Cf.  adnott.  ad  VII, 
161.  Quaeritur  autem,  quae  castra  in- 
telligenda  sint?  Heyn.  de  castris  Tro- 
ianorum  cogitat,  et  sane  dum  equites 
accedunt  ad  Rutulos  castra  Troiano- 
rum  obsidentes  ,  etiam  illis  ipsis  ca- 
stris  adpropinquent  necesse  est.  Nou 
tamen  pnto ,  post  castra  Rutulorum 
modo  V.  366.  commemorata  (cf.  et- 
iam  V.  315.)  poetam,  nihil  praeterea 
adiicientem,  hic  de  aliis  castris  cogi- 
tari  voluisse ,  neque  absojium  est,  Ku- 
tulos  quoque  castra  suo  vallo  certc 
muniisse ;  quae  etiam  Peerlkampii  est 
sententia.  —  372.  ,,laevo  limite, 
via  a  laeva  parte  Troianorum,  sc.  in 
hivio  portae ,  quae  proxima  ponto  v. 
238.  Cf.  ad  v.  195."  H.  Wagn. 
praeterea  conferri  iubet  Gotting.  gel. 
Anzeig.    1804.    fasc.    168.    p.   1670.  — 

373.  Et  galea  etc.  Copula  hic  ha- 
bet  vim  explicativam  idemque  fere 
significat,  quod  causalis  Part.  namque. 
Cf.  adnott.  ad  X,  619.  Quare  minus 
recte  Peerlk.  :  ,,Si  Nisum  et  Eurya- 
lum  ipsos  procul  cernerent,  non  opus 
erat  galeam  eos  prodere.  Galea  Eu- 
ryali  in  umbra  noctis  refulgens  ocu- 
los  Volscentis  primum  eo  convertit, 
tum  oculos  intendens  eos  cernit.  Scri- 
bamus :  Cum  galea  Euryalum  -  -  -  re- 
fulsit ,  Et  procul  hos  -  -  cernunt.''''  — 
suhlustr is,  viioXcc/UTiQog,  legitur  et- 
iam  Hor.  Od.  III,  27,  31.  Val.  FL 
III,    142.      Liv.    V,    47,     2.    aL    — 

374.  immemorem,  scil.  galeae.  quae 


218 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Haud  temere  est  visiim.     Conclamat  ab  agmiiie  Vulsccn."::       375 

State,  viri ;  quae  causa  viae  ?  quive  estis  in  armis  ? 

Quove  tenetis  iter  ?     Nihil  illi  tenclere  contra, 

Sed  celerare  fugam  in  silvas  et  fidere  nocti. 

Obiiciunt  equites  sese  ad  divortia  nota 

Hinc  atque  hinc,  omnemque  abitum  custode  coronant.  3  80 

Silva  fuit  late  dumis  atque  ilice  nigra 

Horrida,  quam  densi  complerant  undique  sentes ; 

Rara  per  occultos  lucebat  semita  calhs. 

Eurjalum  tenebrae  ramorum  onerosaque  praeda 


ipsum  prodere  posset.  —  adversa 
lunae  et  venientibus  equitibus.  — 
375.  „Haud  temere  est  visum,  res 
animadversa  est  haud  invanum;  non 
neglecta  est. "  H.  Cf.  Hand.  Turs. 
III.  p.  24.  Sehirach.  p.  609.,  Peerlk. 
aliique  haec  verba  male  tribuunt  Vol- 
scenti,  ut  sensus  sit:  non  erravimus 
videndo ,  non  falsum  vidiraus  —  ah 
agmine.  Ven.  et  Gud.  a  m.  pr.  ab 
aggere,  quod,  de  aggere  viae  intelle- 
ctum,  multis  exemplis  collatis  defen- 
dere  studetHeins.  Sed  ceterorum  li- 
brorum  omnium  lectionem  tuetur  et- 
iam  aperta  Statii  iraitatio  Theb.  IV, 
802.  Ihi  exstdtans  conclamat  ah  agmine 
primo  -  -  Argus.  Idem  Statius  hunc 
locum  etiamTheb.  II,  529.  etX,  391. 
ante  oculos  habuit,  —  377.  Qttove 
tenetis  iter'^  Vid.  I,  370.  —  ten- 
dere  contra,  aut  cum  Servio  (quem 
Wagn.  et  Gossr.  sequuntur)  voc.  ver- 
bis  supplentes  explicare  possumus 
j)er:  nihil  respondent,  aut  etiam  la- 
tiore  sensu  capere  pro  :  nihil  contra 
eos  moliri,  non  resistere  conantur; 
de  qua  verbi  signif.  cf.  Gron.  et  Drak. 
ad  Liv.  XXXII,  32,  7.  Cort.  et  Kritz. 
ad  Sall.  Call.  60,  5.  Boettich.  Lex. 
Tac.  p.  458  sq.  Certe  non  opus  est 
Peerlkarapii  coniectura :  Nihil  ilU: 
tendere  contra  Et  celerarefugam,  wifit- 
gam  tendere  eadem  ratione  dictum  sit, 
qua  viam ,    iter  tendere   et   similia.  — 

378.  in  silvas,  scil.  Laurcntinas.  — 

379.  div  ortia ,  i.  c.  diverticula,  se- 
mitae  transversae  a  latere  viae  mili- 
taris.  Wagn.  confert  hunc  versum  ex 
Annall.  belli  Gallici  a  Scholiasta 
Maii  laudatum :  Hic,  qna  ducehant  va- 
slae  divortia  fossae.  Adde  Tac.  Agr. 
19.  divortia  itinerum  et  longinquitas  re- 
gionitm  et  cf.  Boetticheri  Lex.  Tac. 
p.    155.  —    380.  Hinc  atque  hinc. 


Vid.  ad  I,  162.  —  abitum.  Pauci 
quidam  Codd.  (inter  quos  Med.  a  ra. 
sec,  Palat.  et  Eom.)  aditiim ;  sed 
vulgatam  unice  veram  esse,  iure  sta- 
tmmt  Serv.,  Schol.  a  Maio  editus  et 
Wagn.,  quum  equites  non  ab  aditu 
silvae,  sed  ab  abitu  ex  silva  illos 
prohibere  velint;  unde  infra  v.  386. 
Nisus  ahit.  —  coronant ,  circum- 
dant  corona  militum,  de  quo  Sub- 
stantivo  vid.  inf.  ad  v.  508.  Verbum 
coronandi  pro  circumdandi,  cingendi 
legitur  Lucr.  II,  801.  IX,  335.  Prop. 
IV,  4,  8.  Stat.  Theb.  II,  526.  Mart. 
XII,  18.  al.  —  382.  Horrida.  Vid. 
ad  I,  165.  —  383.  .Jucehat  eleganter 
de  via  inter  dumos  et  silvarum  tene- 
bras,  —  Rara  autera  semita  lucehat, 
coelo  ac  Ince  desuper  iramissa  certis 
tantum  locis  [ideoque  i.  q.  raris  inter- 
vallisj."  Haec  Heyn.  rectissime,  alias 
etiam  voc.  rara  explicationes  propo- 
nens  minus  probabilcs.  Peerlk,  rainus 
recte  cogitat  de  sentibus  omnia  com- 
plentibus,  ut  sensus  sit:  inter  calles 
sentibus  occultos  rara  apparebat  se- 
mita,  Wagn,  apte  confert  raram  uni- 
hram  Ecl.  VII,  46,,  ubi  vid,  adnott, 
Ceterura  cf,  imprimis  Prop,  II,  11 
(non  14),  17,  Ante  pedes  caecis  luce- 
hat  semita  nohis.  lahn, ,  cui  ,,dictio 
semita  lucet  per  occultos  calles,  nisi 
inepta,  certe  perquam  arguta  essc 
videtur,"  unus  recentiorum  editorum 
omniura  praefert  vulg.  lectionera  diice- 
hat.  Sed  lucehat  praebent  Med,  a 
m,  pr,  aliique  boni  libri  cum  Servio, 
—  calles  Heyn.  aecipit  de  toto  illo 
dumoso  silvae  traetu,  qui  erat  pervius, 
comparans  Livium,  cui  loca,  quibus 
pecudes  pascantur,  interdum  iunctim 
dicantur  saltus  callesqtte.  (Cf.  Liv. 
XXII,  14,  8.  XLIV,  36,  10.  al.)  Cete- 
rum    Ruhk.    poetam     suspicatur    hic 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

IinpediLmt,  fhllitque  timor  reolone  vlarum. 
Xisus  abit ;  iamque  imprudens  evaserat  hostis 
Atque  locos,  qui  post  Albae  de  nomine  dicti 
Albani,  tum  rex  stabula  alta  Latinus  liabebat: 
Ut  stetit  ct  fhistra  absentcm  respoxit  amicum: 
Euryale  infelix,  qua  te  regione  reliqui? 
Quave  sequar,  rursus  ])erplexum  iter  omne  revolvens 
Fallacis  silvae?     Simul  et  vcstigia  retro 


219 


385 


390 


memorcm  fuissc  Apollonii  I,  1281. 
^iuyXccvGGovai    d'     ('.xc.QTioi    cctt.    — 

385.  „faUitque  iimor  cett.  Timor 
ipse,  nc  in  hostes  incideret,  a  via, 
qua  elabi  potcrat,  abducit."  //.  — 
regione  vianim.  Vid.  adnott.  ad 
II,  737.  Silium  XVII,  580.  Ivno  ful' 
lens  regione  viaritm ;  Val.  Fl.  II,  43. 
iqnota    captus    regione   viartim    ctc.    — 

386.  evaserat  hostes.  Cf.  de  hac 
constructione  aduott.  ad  V,  689.  — 
Nisus  ahit.  Cf.  V,  318.  —  imprti- 
dens,  sc.  Euryali; 'amici  casum  igno- 
rans.  —  387.  locos,  quod  iam  Ruaeus 
praetulit,  ex  Med.  Rora.  aliisque 
bonis  Codd.  cum  Wagn.  (quem  etiam 
Siipfi.  et  Gossr.  scquuntur)  revocavi 
loco  vulg.  lacus ,  quod  vix  conciliari 
posse  vv.  tum  rex  stahula  alta  L. 
habehat,  quisque  videt ;  quamvis  Hey- 
nio,  contra  eos,  qui  opponunt,  lacum 
Albanum  a  castris  Troianorum  maiore 
intervallo  abfuisse ,  quam  ut  Kisus 
paucis  horis  a  media  nocte  ad  diei 
ortum  eo  procurrere  et  rursus  inde 
silvas  repetere  potuerit,  contendenti, 
non  adeo  geometrica  subtilitate  iu 
poeta  explicando  utendum  esse,  liben- 
ter  adsentiamur.  Habent  sane  etiara 
loci.AIhani,  quae  ofFendant;  sed  quum 
optimi  Codd.  in  hac  lectione  consen- 
tiant,  acquiescamus  interea  in  iis,  quae 
Wagn.  adnotavit:  ,,Videtur  nos  fugere 
ratio  huius  appellationis;  fortasse  loci 
hic  i.  q.  (ffjuGc,  '/.(^f.iai,  de  quo  signi- 
ficatu  egit  Graev.  ad  Cic.  Epist.  ad 
Att.  VII,  3."  Peerlk.  malit  Ef  colles. 

—  388.  tnm  -  -  hab  eb  at,  «(riircJ^fVwi,- 
pro :    ubl   vero    tum    -  -  habebat.   — 

—  stabula  alta,  ut  supra  VI,  179. 
(ubi  vid.  adnott.)  ap.  Ovid.  Met.  V, 
727.  VI,  521.  al.  Ut  reges  ztjutiog 
suum  habent  (vid.  supra  ad  v.  274.), 
sic  etiam  greges  suos.  Ceterui^  pro 
Puncto,  quod  vulgo  ponitur  post 
habebat,  cum  lahn.  et  Wagn,  Colon 
posuimus,  ut  cohaereant:  iamque  eva- 


serat  hosies,  Ut  stetit.  Cf  adnott.  ad 
II,  803.  III,  356.  et  AVagn.  Qu.  Virg. 
XXXV,  8.  Secuti  sunt  Peerlk.,  Supfl. 
et  Gossr.  —  390.  Vulgo  sic  distin- 
guunt:  Euryale,  infelix  qua  cett.  Nos 
Medicei  rationem  secuti  sumus  cum 
AYagn.,  cui  iure  displicet  infelix  in 
principio  enuuciationis  positum,  quasi 
in  eo  potissimum  sit  nervus  orationis; 
quum,  si  semet  ipsum  infelicem  iudi- 
carct  Nisus  ob  amici  iacturam,  poeta 
potius  scripturus  fuisset:  qua  te  infelix 
reg.  rel.  [velut  Val.  Fl.  I,  715.  qua 
te  infelix ,  quihus  insequar  orisf]  vel 
qua  ie  reg.  relif^ui  Jnfelix.  Etiam  hic 
recentiores  omnes  Wagnerum  secuti 
sunt.  De  omisso  autem  verbo  ait, 
inquit  vid.  ad  III,  85.  —  391.  Wagn., 
signo  interrogationis  non  post  sequar, 
(ubi  in  vulg.  editt.  apparet),  sed  post 
silvae  posito,  vv.  rursus  perplexum  -  - 
silvae  adiungit  Nisi  orationi,  ut  tau- 
tologia  vss.  seqq.  idoneam  habeat 
excusationem.  Sed  non  video,  quo- 
modo  hic  de  tautologia  sermo  esse 
possit,  quum  universum  illud  iter 
silvae  rursus  revolvere  (de  quo  pleo- 
nasmo  vid.  ad  Geo.  I,  200.  et  Aen. 
VI ,  449.)  profecto  non  unum  idem- 
ciue  sit  cum  hoc  speciah',  quod  vocant: 
vestigia  ob s  erv ata  relegere;  quare, 
si  nihilominus  eandem  distinguendi 
rationem  secutus  sum ,  id  j^otius  ea 
de  causa  feci,  qua  motus  iam  antc 
Wagn.  lahnius  distinctionem  immu- 
taverat.  haerens  nimirum  in  Particulis 
sinml  et,  quae  quomodo  post  Parti- 
cipium  revolvens  locum  habere  pos- 
sint,  nescio.  (Vid.  infra  ad  v.  403.) 
Nunc  sententia  sic  procedit:  Nisus 
dixit:  -  -  et  simul  cett.  (Siipflius  nos 
secutus  est;  Gossr.  autem  signum 
interrogandi  post  sequar  positum  ser- 
vavit.  Ceterum  pro  revolvens  Rottend. 
II.  et  III.  haud  male  resolvens,  quod 
etiam  iuvat  Med.  a  m.  pr.  exhibens 
resolves    et   locus    VI,    29.    a   Wagn. 


220 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Observata  legit  dumisque  silentibus  errat. 
Audit  equos,  audit  strepitus  et  signa  sequentum. 
Kec  longum  in  medio  tempus,  cum  clamor  ad  auris 
Pervenit,  ac  ^ddet  Euryalum;  quem  iam  manus  omnis, 
Fraude  loci  et  noctis,  subito  turbante  tumultu, 
Oppressum  rapit  et  conantem  plurima  frustra. 
Quid  faciat?  qua  vi  iuvenem,  quibus  audeat  armis 
Eripere?  an  sese  medios  moriturus  in  enses 
Inferat,  et  pulchram  properet  per  vulnera  mortem?   ,^^ 
Ocius  adducto  torquens  hastile  lacerto, 
Suspiciens  altam  Lunam,  sic  voce  precatur : 


395 


4oa 


collatus.  Peerlk.  totum  locum  sic 
constitueudum  censet:  Quave  sequar'? 
Mnrsus  perpJexum  iter  omne  revolvit 
Fallacis  silvae^  simul  etc. ,  haec  adii- 
ciens :  ,,Haec  Nisus  dixit ,  simul  rnr- 
sus  revolvit  etc.  Simid  pertinct  tam 
ad  revolvit  quam  ad  legit.  Verba  Niso 
non  recte  tribui  possunt,  quia  sunt 
deliberantis  ac  timentis.  Deliberatio 
autem  et  tiraor  non  cadunt  in  talcm 
adolesccntem  tali  tempore.  Et  quo- 
modo  dubitare  posset,  qua  esset  secu- 
turus,  si  ipse  addat,  se  omne  iter 
esse  revoluturum?"  quae  nihil  pro- 
bare,  quisque  vidct.  —  393.  dumis 
silentibus ;  nocte  enim  tacet  omnis 
ager^  ut  cum  ipso  Virgilio  loquar 
Aen.  IV,  525.  Aliter  tamen  Burm.: 
,,Quia  gradu  suspenso  et  quieto  nul- 
lum  sonum  edere  solebat.  Vid.  VII. 
677."  et  Gossr.:  „Quia  tam  longe 
Nisus  remotus  erat  ab  Euryalo",  ut 
nihil  audiret.  Postea  propius  aggres" 
sus  audit  equos;"  quae  nimis  artifi- 
ciosae  videntur  explicationes.  —  395. 
Nec  longum  in  medio  tempus,  i. 
c.  nec  longum  temporis  spatium  erat 
interiectum ,  quum  cett.  Sic  Ovid. 
Met.  IV,  167.  Desierat ;  meditimque  fuit 
breve  tempus ,  et  orsa  est  Dicere  Leu- 
conoe,  et  Plin.  Ep.  VII,  27,  13.  Ezi- 
cjuum  iempus  medium.  —  397.  subito 
turbante  tumultu  i.  q.  subito  tu- 
multu  perturbatura  (Euryalum).  — 
398.  Peerlk. ,  coll.  Aen.  II,  477.  XI, 
834.  aliisque  locis,  ubi  collectivis 
Pluralis  Verbi  additur,  praeter  ullara 
necessitatem  coni.  oppressum  rapiunt 
conantem  etc.  —  399.  qua  vi,  quibus 
armis,  i.  e.  qui  fieri  possit,  ut  vi  et 
armis  iuvenem  eripiat.  Cf.  adnott.  ad 
I,  8.  et  II,  322.  —  400.  Mcd.  ct  Rom. 
tn  hostes,  quod  in  loco  huic  simillirao 


II,  511.  iam  lectum  defendit  lahn. 
(qui  etiam  cf.  ad  Geo.  II,  120.  p. 
412.  ed.  II.)  Sed  quura  plurirai  ct 
inter  hos  admodum  boni  Codd.  (ut 
Gud.  Mentel.  I.  et  quatuor  Potter.) 
in  altera  lectione  {in  enses)  consen- 
tiant,  et  similium  locorura  recordatio 
saepe  fraudcm  fecerit  librariis  (vid. 
Wagn.  ad  VII,  528.),  hic  autem  vari- 
atio  poetae  eo  aptior  videri  posset, 
si  cogitabat,  etiafn  sequentis  versus 
altcrum  hemistichiura  iam  Geo.  IV, 
218.  positum  esse,  equidem  cum 
Heyn,  et  Wagn.  lectionem  in  enses 
retinui,  quam  etiara  Peerlk.  et  Siipfl. 
receperunt,  Gossravio  tamen  ob  Codd. 
auctoritatem  non  adseutiente.  Cete- 
rum  cf.  loci  a  Burm.  collati  Val.  Fl. 
X,  554.  Medios  moriturus  in  Jiostes 
Irridt  et  XI,  741.  Equum  medios  mori- 
turus  in  hostes  Concitat ,  qui  tamen 
poeta,  si  omnino  in  tam  siraplici  sen- 
tentia  alius  auctoritatem  secutus  est, 
etiam  alterius  ]oci  libri  11.  memor 
esse  poterat.  —  402.  „Consiliura  Nisi 
ex  V.  409.  declarandura  est:  volebat 
occulto  et  repentino  assultu  contur- 
bare  et  consternare  hostes,  ut  incerti, 
quibus  insidiis  peterentur,  in  fugam 
se  coniiccrent:  ita  liberandi  Euryali 
copiam  fore." /f.  —  403.  Suspiciens 
altam  Lunam.  AWqxkOt  CoAd.  susp. 
altam  ad  Lunam^  quod ,  Schradero, 
iara  probatura  Emendd.  p.  55.,  rece- 
pit  lahn.  Mihi  tamen  haec  lectio 
(quae  alium  patronum  nullum  nacta 
est)  deberi  videtur  Gramraatico  nimis 
delicato ,  qui  sono  minus  grato  vcr- 
borura  ahdm  I^undm  mederi  voluerit. 
—  sic  voc  e  precatur.  Plurimi 
Codd.  cura  Prisc.  XVI,  2,  16.  p. 
1034.  ante  sic  addunt  Copulara  e/, 
quam  recepit  Wagn.,(sequentibus  eum 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


221 


Tii,  dea,  tn  pracsens  nostro  siiccurre  labori, 

Astrorum  clecus  et  ncmorum  Latonia  custos; 

8i  qua  tuis  umquam  pro  me  patcr  Hyrtacus  aris 

Dona  tulit,  si  qua  ipsc  mcis  vcnatibus  auxl, 

Suspendive  tliolo,  aut  sacra  ad  fastigia  fixi: 

Hunc  sine  mc  turbare  globum,  et  rege  tela  per  auras. 

Dixerat,  et  toto  connixus  cor[)orc  fcrrum 

Coniicit.     Hasta  volans  noctis  diverberat  umbras, 

Et  venit  aversi  in  tergum  Sulmonis,  ibique 

Frangitur,  ac  fisso  transit  praecordia  ligno. 

Volvitur  ille  vomens  calidum  de  pectore  flumen 


405 


410 


Siipflio  ct  Gossravio) ;  scd  cloncc  Vir 
doct.  aliis  exemplis  probaverit,  Ko- 
raanos  etiam  in  hoc  usu  Participii 
cum  verbo  finito  per  Copulam  iun- 
gendi  cum  Graecis  conspirasse  (qua 
de  re  conferri  iubet  Herm.  ad  Vigcr. 
p.  770.  ct  Poppou.  Obss.  critt.  in 
Thuc.  p.  211.),  dc  huius  lcctionis 
veritate  dubitare  licebit,  quum  lahn. 
iam  doceat,  Copulara  ex  VI,  186. 
facile  huc  inferri  potuisse.  Wagneri 
autem  argumenta,  poetam  vel  oblitum 
esse  coeptae  orationis,  vel  vitare 
voluisse  ingratum  sonura  altdm  Lundm , 
ct  intellexisse  turbatae  menti  conve- 
nire  etiam  tui'batam  orationem,  omnia 
recte  refutavit  PecrJk. ,  qui,  nobiscum 
faciens,  haec  adnotat:  ,,Oratio  non 
esse  debet  turbata,  quia  Virgilius  ipse 
loquitur,  non  !Sisus.  Virgilius  coeptae 
orationis,  ubi  duo  tantum  vocabula 
praecedant,  oblivisci  non  facile  potuit. 
Sonum,  si  esset  ingratus,  mutare  sic  in 
promptu  erat:  Atqiie  altam  adspiciens 
Lunam,  sic  voce  precatur ;  quo  omnis 
difficultas  esset  sublata."  Neque  magis 
probabile  est,  quodStipfliussuspicatur, 
tria,  quae  antecedant,  Participia  poe- 
tam  decepisse  et,  ut  minus  accurate 
scriberet,  induxisse.  Ccterura  de  vv. 
voce  precari  vid.  ad  IV,  680.  et  IV, 
186.  —  V.  404  sciq.  imitatur  Stat. 
Theb.  VI,  633  sqq.  —  praesens, 
praesenti  ope.  Vid.  ad  Ecl.  I,  42. 
Cum  precum  formula  v.  406  sqq. 
Heyn.  conferri  iubet  Hora.  II.  I, 
39  sq.  V,  115  sqq.  Od.  IV,  736  sq. 
XVII,  240  sqq.  —  405.  nemorum 
custos,  vanoiv  futdtovaa.  Cf.  Stat. 
Theb.  VI,  633.  et  IX,  608.  Diva  vel 
inrgo  potens  nemorum  etc.  Hor.  Ca-rm. 
Saec.  1.  Phoehe  silvdrumque.  potens 
Diana,  Lucidum  coeli  deciis.  —  407.  si 


qua  (si  forte)  dona  auxi,  i.  e.  alia 
ipse  addidi;  quam  raodestiam  decere 
preces  facientem,  observat  Wagn.  Cf. 
adnott.  ad  Geo.  I,  7.  Peerlk.  tamen 
malit:  Siqne  ipse.  De  more  partera 
ferarura  in  venatione  caesarum  diis 
dedicandi  et  in  templis  suspendendi 
cf.  adnott.  ad  Ecl.  VII,  30.  et  Burm. 
ad  Prop.  II,  15,  19.  —  408.  ^tholus 
cst  intcrius  tectuni  rotundae  aedis  in 
testudinem  concameratae,  fastigium 
cst  in  aditu  et  super  foribus,  uETog, 
utxisi/Lia  /]  iSiXTa."  H.  Deiholo  {fJ^6'/o)), 
umbilico  [tccti  s.  camerae  rotundae, 
ubi  trabcs  omnes  conveniunt,  cf. 
Vitruv.  IV,  7.  et  Varr.  ap.  Non.  VI, 
2.  In  tholo  sacrarum  aedium  donaria 
Diis  obhita  a«  veteribus  suspensa 
fuisse ,  docent  etiara  loci  Stat.  Theb. 
IV,  733.  Silv.  I,  4,  32.  Val.  F].  I, 
57.  alii.  —  409.  „si7ie,  taaov,  ut  II. 
VIII,  242  sq.;  solleranius  crat  66g  /u€, 
da,fac, ?«e." H.  —  turbare  globum 
ut  per  eam  turbam  evadere  possit 
Euryalus.  —  412.  aversi  in  tergum 
duo  tantum  Codd.  (Rottend.  et  Vinar. 
1.)  exhibere  videutur;  ceteri  omnes, 
siquidem  accurate  collati  sunt,  ad- 
versi.  Sed  hae  voces  a  librariis  sae- 
pissime  confunduntur;  quare  adsentior 
Heynio ,  haec  adnotanti:  ,,Is,  cuius 
tergum  petitur,  averso  sit  corpore 
necesse  est,  non  adverso.  Si  tuendum 
adversi,  accipiendnm  erit  respectu 
Nisi,  cui  sane  adversum,  ex  adverso 
obiectum  esse  debuit  Sulmonis  ter- 
gura,  quod  hasta  petebat.  Sed  hoc 
respuit  usus  loquendi.''  Heinsius,  vul- 
gatam  defendens,  permultis  verbis 
demonstrare  studet,  tergum  hic  esse 
loricam  coriaceam,  quod  nemini  per- 
suadebit.  —  414.^  Cf^  Hom.  II.  XIV, 
437.  xeXatyt^ph  atu  dni/uiGOii'.  Lucr. 


222 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Frigidus,  et  longis  singultibus  ilia  pulsat. 
Diversi  circumspiciunt.     Hoc  acrior  idem 
Ecce  aliud  summa  telum  librabat  ab  aure.     * 
Dum  trepidant,  iit  hasta  Tago  per  tempus  utrumque, 
Stridens,  traiectoque  haesit  tepefacta  cerebro. 
Saevit  atrox  Volscens,  nec  teli  conspicit  usquam 
Auctorem,  nec  quo  se  ardens  immittere  possit. 
Tu  tamen  interea  calido  mihi  sanguine  poenas 
Persolves  amborum,  inquit;  simul  ense  reckiso 
Ibat  in  Em^jalum.     Tum  vero  exterritus,  amens 


415 


420 


II,  354.  Sanguinis  exspirans  calidum 
cle  pectore  Jiumen.  —    415.    Cf.    Geo. 

III,  506.  imaque  longo  llia  singultu 
tendunt  et  Tac.  Hist.  III,  10.  pectus 
'-singultu  qtiatiens.  —  416.  Div ersi, 
i.  e.  aliiis  alio.  Macrob.  VI,  1.  com- 
parat  locum  Pacuvii:  Diversi  circum- 
spicimus :  horror  percipit.  Cf.  etiam 
supra  VII;  150.  —  417.  „Cogita  sta- 
tum  vibrantis  hastam,  elevata  a  dextra 
capitis  parte  manu.  De  eodem  acci- 
piendus  Eurip.  Hipp.  221.  naQu  /«T- 
TCiv  'iuvihctp  Qixpai  ^tXog."  H.  Cf. 
Silius  V,  57  6.  Tum  Ubrat  ah  anre 
Intorquens  iaculum  (ubi  Drak.  laudat 
Barthii  Adverss.  X,    24.)   Ovid.  Met. 

II,  311.  dexira  libratum  fulmcn  ah  aure 
Misit  in  aurigam.  ibid.  v.  624.  jualleus 

-  -  dextra  libratus  ab  ^nre.  De  verbo 
librandi  praetera  cf.  infra  X,  479. 
Ovid.  Met.  V,  142.  VII,  787.    Lucan. 

III,  433.  Gronov.  ad  Sen.  Cons.  ad 
Marc.  9.  Cort.  ad  Lucan.  IV,- 386. 
Arntzen.  et  Schwarz.  ad  Plin.  Pan. 
13.     Ruhnk.    ad  Ovid.  Her.  III,  125. 

—  418.  419.  ,,Homericum  vulnus,  v. 
c.  II.  IV,  502.  et  XX,  473."  H.  — 
iit  hasta.  Hanc  lectionem  ex  paucis 
Codd.  Heins.  restituit.  Vulgo  it,  quod 
Heyn.  contra  Virgilii  usum  pro  iit 
positum  esse  censet.  Praesens  autera 
it  ne  ab  Ennio  quidem  vel  Lucilio, 
nisi  in  arsi,  produci  affirmat  Wagn. 
colL  Vossio  de  Art.  gramm.  II,  32. 
et  Ephem.  schol.  Darmst.  1830.  24. 
p.  187.;  ct  h  literam  non  longam 
facerc  praegressam  syllabam  idem 
Wagn.  docet  coll.  Diar.  lit.  Halens. 
1827.  ch.  59.  p.  468.  et  Qu.  sua  Virg. 
XII,  11.  Quod  quum  librarios  ipsos 
non  fugcret,  in  pluribus  Codd.  it  mu- 
tarunt  in  itque.  Lectionem  iit  hic 
etiam  defendit  Grotefend.  Gr.  Lat. 
Vol.  II.  §.  22.  3.     Cf.  autcm  infra  XII, 


283.  Stat.  Theb.  XI,  38.  quo  plus 
eat  hasta  lacerto.  Ovid.  Met.  VIII, 
697.  quantum  semel  ire  sagitta  Missa 
potest.  Lucan.  I,  299.  it  torto  Balearis 
verbere  fundae    Ocior  -  -  sagitta    cett. 

—  per  tempus.  Sic  etiamadHerenn. 
IV,  55.  extr.  Catull.  61,  162.  Ovid. 
Met.V,  116.  Sil.  XII,  414.  Stat.  Theb. 
X,   110.  al.    Singularis  tempus  legitur. 

—  419.  tepefacta.  Cf.  Hom.  11. 
XVI,  333.  et  al.  —  420.  Imitatur  hunc 
locum  Val.  El.  I,  700.  Saevit  atrox 
Pelias,  inimicaque  vertice  ab  alto  Vela 
videt:  nec  qua  se  ardens  effundere 
possit.  —  teli  auctorem  pro  auctore 
ictus  s.  eo,  qui  telum  emisit,  dixerunt 
etiam  Ovid.  Met.  VIII,  348.  et  Silius 
IV,  466.,  ad  quos  locos  vid.  Intpp. 
Eadem  ratione  Ovid.  Fast.  V,  42. 
luppiter  -  -  vertit  in  auctores  pondera 
vasta  suos,  i.  e.  in  Gigantes,  qui  in- 
gentia  saxa  iaculati  erant.  —  421.  ar- 
dens  Wagn.  Qu.  Virg.  XXIX,  7.  sic 
explicat :  ,,ardens ,  se  immittere ,  non 
videt,  quo  se  possit  immittere ;  i(pit- 
/utpcg  TZf^."  —  422.  2\t  tamen  cett. 
Supplenda  est  talis  enunciatio  :  Nescio 
quidem  vel  Quamquam  nescio ,  ubi 
inveniam  eum,  qui  hanc  hastam  emi- 
sit.  Cf.  adnott,  ad  Ech  I,  28.  Macrob. 
Sat.  VI,  1.  et  Serv.  comparant  hunc 
Ennii  locum  ex  Annal.  I.  (p.  26. 
Hessel.)  nam  mi  calido  das  sanguine 
poenas. —  423.  ense  recluso.  Burm. 
cui  probabilius  videtur,  Volscentem 
quum  iam  pugna  sit,  ensem  iam 
strictum  habcre,  coni.  ense  reducto, 
scil.  ut  vires  colligcret  eoque  vehe- 
mentius  impingeret  (velut  infra  XI, 
605.  et  Ovid.  Met.  XII,  131.)  Sed 
rccte  Heyn.  iam  pugnam  esse  negat; 
iramocaptivum  trahiEuryalum,  interea 
ex  occulto  advolare  hastam  Nisi.  — 
Idcm   Hcyn.,   v.   424   sqq.   cum    ipso 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

Conclamat  Nisus;  ncc  se  cclare  tenebris 
Amj^lius,  aut  tantum  potuit  perferre  dolorem: 
Me,  me,  adsum,  qui  feci,  in  me  convertite  ferrum, 
O  liutuli!  mea  fraus  onmis;  niliil  iste  nec  ausus, 
Nec  potuit ;  coelum  hoc  et  conscia  sidera  testor ; 
Tantum  infeliccm  nimium  dilexit  amicum. 
Talia  dicta  dabat ;  sed  \  iribus  ensis  adactus 
Transabiit  costas  et  candida  pectora  rumpit. 
Volvitur  Euryalus  leto,  pulchrosque  per  artus 
It  cruor,  inque  humeros  cervix  collapsa  recumbit: 
Furpureus  veluti  cum  floS;  succisus  aratro, 
Languescit  moriens,  lassove  papavera  collo 
Demisere  caput,  pluvia  cum  forte  gravantur. 
At  Nisus  ruit  in  medios,  solumque  per  omnis 


223 

4  2  5 


430 


435 


Nisi  -calore  etiam  orationem  incale- 
sccre,  verissime  sensit.  —  427.  Oratio 
elegantissime  turbata:  me,  me,  scil. 
petite,  occidite;  non  enim  probabile 
videtur,  Virgilium  Pronomen  ter  cum 
Praepos.  in  coniungi  voluisse.  Quare 
nescio  au  rectius  distinguamus :  Me, 
me!  adsum,  qui  feci:  in  me  etc.  Ce- 
terum  cf.  adnott.  ad  VIII,  144.  et  vid. 
infra  v.  493  sq.  —  428.  mea  fr  aus 
om.nis,  ego  solus  auctor  sum  cuiusque 
fraudis  vobis  structae.  —  nihil  nec 
ausus,  Nec  potuit.  Vid.  ad  Ecl. 
V,  25.  Peerlk.  confert  Hegesipp.  I, 
44.  JVihil  est  ausus  referre,  nec  potuit. 

—  430.  Heini*ichio  hic  versus ,  quem 
temere  putat  continere  ipsius  poetae 
sententiam,  propterea  ab  interpolatore 
insertus  videtur.  Seti  apertum  est, 
pertinere  eum  adNisi  orationem(quod 
clare  docent  verba  proxime  seqq.)  et 
hunc  habere  sensum  :  in  hoc  uno  pec- 
cavit,'quod  nimio  mei,  infelicis  amici, 
amore  adduci  se  passus  est,  ut  me 
sequeretur.  JVimimn  non  coniungen- 
dum  cum  infelicem ,  sed  cum  dilexit. 
Peerlk.  suspicatur,  huius  versus  me- 
roorem  fuisse  Tacitum  Ann.  XVI,  32. 
sic  scribentem :  Non  criminihus  mariti 
connexam  ;  nimiae  iantum  pietatis  ream. 

—  431.  dicta  dahat.  Vid.  ad  VII, 
560.  —  432.  ensis  -  Transahiit 
costas,  totus  infixus  per  costas  ad 
pectus  abit.  Sic  autem  Heins.  ex 
bonis  Codd.  restituit ;  ante  eum 
edebatur  Transadigit  (ut  XII,  276.); 
sed  minus  apte  dicitur  ensiii  adactus 
transadigere.  Alii  libri  transadiit  et 
iransahigit.  Verbum  iransahire  legitur 
etiam  Stat.  Tlieb.  II,  9.  VI,  507.  IX, 


126.  Sil.  XII,  264.  Val.  Fl.  IV,  510. 
De  coniunctione  temporum  transahiit 
et  rumpit,  i.  e.  postquam  transabiit, 
rumpit,  cf.  adnott.  ad  Geo.  III,  228. 
—  433.  volvitur  leto,  provolvitur, 
concidit  caesus,  moriens.  Leto  autem 
tertius ,  non  sextus  videtur  Casus ,  ut 
etiam  in  leto  sternere  (Aen.  VIII,  566. 
ap.  Silium  X,  32.  al.)  et  leto  deiicere 
(Aen.  X,  319.),  quod  non  aliter  expli- 
candum,  quam  neci,  morti  demittere 
(Aen.  II,  85.  V,  691.  X,  662.)  et  morti 
sternere  (XII,  464.)  —  434.  It  cruor. 
Vid.  Rupert.  ad  Silium  IV,  204.,  ubi  per 
candida  memhra  It  fumans  cruor.  — 
435  sqq.  ,,Eximia  et  suavis  imitatio, 
sed^  in  qua  Maroni  nil  imputandum 
praeter  verborum  ornatum.  Nam 
praeclarum  illud  succisus  aratro 
a  Catullo  mutuatus  est  Carm,  XI. 
extr. ,  ubi  flos  nullo  contusus  aratro 
(cf.  eund.  LXII,  39.) ;  alterum  de  pa- 
pavere  totum  Homericum  est  II.  VIII, 
306  sq.  Imitati  sunt  multi :  in  his 
Ovid.  Met.  X,  190  sqq.  Adde  Apol- 
lon.  III,  1398  sqq."  B.  Cf.  et- 
iam  similis  locus  XI,  68  sqq.  — 
jjWakef.  propter  praecedens  languescit 
pro  lassove  coni.  laesove.  Sed  talia 
innumera  apud  veteres  leguntur.  Vid. 
Aen.  VI,  51.  Markland.  ad  Stat.  Silv. 
p.  195.  (p.  295.)  et  Heyn.  Observv. 
ad  Tibull.  I,  7,  14."  Haec  lahn.  ad 
VI,  310.  verissime.  Repetit  vv.  las- 
sove  papavera  coZZo  Petron.  c.  132. — 
437.  D emisere  caput.  Ovid.  Met. 
III,  502.  de  Narcisso  :  llle  cajmt  vi- 
ridi  fessum  suhmisii  in  herha.  Cete- 
rum  cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  49.  — 
V.  438.  imitatur  Silius  V,  407.    Tum 


224 


P.  VmGILU  MARONIS 


Volscentem  petit;  in  solo  Volscente  moratur. 

Quem  circum  glomerati  hostes  hinc  comminus  atque  hinc       440 

Proturbant.     Instat  non  secius,  ac  rotat  ensem  ^ 

Fuhnineum,  donec  Rutuh  clamantis  in  ore 

Condidit  adverso,  et  moriens  animam  abstuht  hosti. 

Tum  super  exanimum  sese  proiecit  amicum 

Confossus,  placidaque  ibi  demum  morte  quievit.  445 

Fortunati  ambo!  si  quid  mea  carmina  possunt, 
Nulla  dies  umquam  memori  vos  eximet  aevo, 
Dum  domus  Aeneae  Capitoli  immobile  saxum 
Accolet,  imperiumque  pater  Romanus  habebit. 

Victores  praeda  Rutuli  spoliisque  potiti  450 


praeceps  ruii  in  medios ,  solumque  fa- 
tigat  Flaminium  incessens. —  441.  non 
secius.  Vid.  ad  Geo.  III,  367.  — 
rotat  ensem.  Cf.  Silius  IV,  207. 
adversu?nque  viro  rotat  ohvius  ensem, 
—  442.  clamantis  in  ore  Condi- 
dit.  Cf.  infra  X,  323.  iaculum  cla- 
manti  sistit  in  ore,  et  snpra  v,  347.  — 
444.  ex  animum  ex  omnibns  fere 
Codd.  cum  lahn.  et  Wagn.  restitui. 
Cf.  adnott.  ad  IV,  8.,  ubi  adde  Bo- 
tliium  ad  Hor.  Sat.  II,  8,  1.  Tom. 
II.  p.  139.  ed.  Eeae,  longam  de  hac 
re  disputationem  instituentem.  Vulga- 
tum  exanimem  Gud.,  Palat.  et  pauci 
alii  exhibent. — ■  445.pl acida  morte 
quievit;  nempe  Nisus,  ultus  amicum 
Volscente  caeso,  in  eius  complexu 
animam  exhalans  placide  quiescere 
videri  debet.  Cf.  similis  locus  Silii 
XVII,  472.  Heriumque  iacentem.  Am- 
plexus  iuncta  lenivit  morte  dolorem ,  ct 
quos  ibi  laudat  Drak.:  Eurip.  Supp]. 
106.  Ovid.  Met.  V,  71.  Sil.  IX,  401. 
Stat.  Theb.  II,  642.  Ceterum  eius- 
modi  placidae  morti  infraX,  745.  op- 
ponitur  dura  quies.  —  446  sqq.  Cum 
hoc  epiphonemate  splendidissimo  et 
ad  miserationem  raovendam  aptissimo 
Ileyn.  conferri  iubet  imitatioues  Statii 
Theb.  X,  443  sqq.  Silii  II,  696  sqq. 
et  Val.  Flacci  II,  242  sqq.  —  447. 
Cf.  Silius  IV,  400.  Aeternumque  decus 
memori  celebrabiiur  aevo,  Si  modo  ferre 
diem  serosque  videre  nepotes  Carmina 
nostra  valent ,  ct  Avien.  descr.  orb. 
terr.  259.  memori  laus  semper  puUuIat 
aevo.  Vid.  etiam  Moschus  III,  126. 
eI  6i  Ti  y.rjyvop  2vQva6(av  d\H'af/ay, 
et  cum  toto  loco  cf.  Ovid.  Trist.  III, 
7,  51.  Dumque  suis  victrix  omnem  de 
montibus  orbem  Prospiciet  domitum  Mar- 


tia  lioma,  legar ,  Hor.  Od.  III,  30,  6 
sqq.  similesque  loci.  Imitatur  hunc 
locum  Ambros.  de  obitu  Valent.  78. 
Beati  ambo,  si  quid  meae  orationes  t?a- 
lehunt ,  nulla  dies  vos  silentio  praeier- 
ibit,  quem  citat  Peerlk.  —  448.  ,,do- 
mus  Aeneae,  gens  lulia,  aut,  quod 
miuus  malim,  omnino  populus  Eo- 
manus .  —  i m mobile  sa x u m :  quipp e 
aeternum  Capitolium,  et  nota  narratio 
de  Termino  deo,  qui  in  fundamentis 
Capitolii  iaciendis  non  cessit  loco." 
E.  Cf.Lactant.de  falsa  relig.  I,  20.  — 
449.  pater  Romamis  Hcynio  et 
Gossravio  videtur  esse  lupiter  Capito- 
linus,  qui  tamen  nusquam  pater  Roma- 
nus  appellatur;  quarerectius  alii  Augu- 
stum  hic  significari  statuunt,  ,,non 
quasi  is  ipse  aeternum  regnaturus  es- 
set,  sed  quod  penes  eius  farailiam 
perpetuum  orbis  Eomani  imperium 
fore  augurarentur";  quae  sunt  Wag- 
neri  verba,  conferentis  etiam  Auson. 
Praef.  ad  Theodos.  v.  21.  Tu  modo 
te  itississe,  Pater  Rornane,  memento,  et 
notissiraum  Horatii  locum  Od.  I,  2, 
50.  Hic  ames  dici  Pater  atque  Prin- 
ceps.  Oranino  autera  Imperatorem 
Patrem  Patriae  appellare  mos  erat 
Romanis.  Niebuhr.  Roem.  Gesch.  Vol. 
I  not.  831.  patrein  Rom.  hic  idem 
fere  esse  ceuset,  quod  civem  Romanum, 
Virgilium  civibus  blandiri  voluisse 
ratus,  qui  antiquissimis  temporibus, 
quum  nondum  essent  plebcii ,  omnes 
patricii  fuerint.  Peerlk.  locum  cor- 
ruptum  et  aliquid  huic  simile:  impe- 
riumque  orhis  Romanus  habebit,  colJ. 
Acn.  VI,  582,  substituendum  censet. 
•r—  450.  Ruttilos  hic  pro  Latinis  vo- 
cat  poeta  (vid.  v.  367  sqq.),  ut  infra 
v.    517.   ct  519.    RiiiuU  appellantur, 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

Volscentem  exanimum  flentes  in  castra  fcrebant. 
Nec  minor  in  castris  luctus  Rhamnete  reperto 
Exsangui  et  primis  una  tot  caecle  peremptis, 
Serranoque  Numaque.     Ingens  concursus  ad  ipsa 
Corpora  seminecesquc  viros  tepidaque  recentem 
Caede  locum  et  plenos  spumanti  sanguine  rivos. 
Agnoscunt  spolia  inter  se  galeamque  nitentem 
Messapi  et  multo  phaleras  sudore  receptas. 

Et  iam  prima  novo  spargebat  Jumine  terras 
Tithoni  croceum  linquens  Aurora  cubile: 
lam  sole  infuso,  iam  rebus  luce  retectis, 
Tiu-nus  in  arma  viros,  armis  circumdatus  ipse, 
Suscitat,  aeratasque  acies  in  proelia  cogit 
Quisque  suas,  variisque  acuunt  rumoribus  iras. 


225 


455 


460 


qui  secuudum  v.  505.  Volsci  erant. 
Populi  euira  foedere  iuncti  haud  raro 
confunduntur.  Peerlk.  tamen  pro  Ru- 
tnli  coni.  Etiryali,  ut  hanc  habeamus 
sententiam :  Victores  Latini  cum  prae- 
da  et  spoliis,  quae  Euryalus  in  ca- 
stris  Rutulorum  fecerat,  castra  Rutu- 
lorum  petunt.  —  452.  ComparantHom. 
U.  X,  523  sq.  —  Rhamnete  re- 
perto.  Vid.  supra  v.  359.  Peerlk. 
confert  Val.  Fl.  III ,  280.  in  mediis 
exsangui    recje    reperto   Aggeribus.    — 

453.  primis,  primoribus,  proceribus  ; 
ut  infra  v.  785.  Caes.  B.  C.  I,  35. 
Hor.  Ep.  I,  20,  23.  al.  Cf.  adnott. 
ad  Ecl.  I,  45.  —  u}ia  caede,  i.  e. 
communi;  ut  ap.  Cic.  Cat.  IV,  2,  3. 
(nbi  vid.  Beneck.)  una  peste  perire ; 
ibid.  c.  6,  11.  uno  incendio  concidere ; 
ap.  Silinm  XVII,  500.  uno  exitio  ma- 
ctari  cett.  Cf.  etiam  supr.  II,  708. 
Oudend.  et  Cort.  ad  Lucan.  II,  195. 
Beier.    ad   Cic.    Ofl\    II,    8,    27.  — 

454.  tot  peremptis ,  Serranoque 
Numaque,  i.  e.  et  inter  eos  Serrano 
et  Numa.  Cf.  adnott.  ad  I,  2.  30. 
(V,  240.  VI,  831.)  VII,  535.  VIII, 
330.  698.  De  forma  Xominis  Serrani 
vid.  supra  ad  v.  335.  Schrader.,  cui 
adsentitur  Peerlk.,  pro  Numaque  coni. 
Lamoque,  quum  requiratur  nomen  ali- 
quod  antea  iam  commemoratum ;  cu- 
ius  rei  causam  non  perspicio.  —  ad 
ipsa  corpora  Wagn.  Qu.  Virg. 
XVIII,  2,  b.  sic  explicat:  ,,non  so- 
lum  lugent  caesos,  sed  concursus  et- 
iam  fit  ad  eos."  —  455.  „tepida- 
que  recentem  caede  locum;  non 
per  hypallagen,  ut  vulgo  exponunt, 
sed  propter  exquisitiorem  et  remotam 

viKKiL.  paiis  m.  ed.  ni. 


a  vulgari  usu  formam.  Nam  locus  re- 
cens  caede  doctius  dictum  est,  quam 
locus  recenti  caede ,  in  quo  recens 
caedes  facta.  At  caedes  tepida  pro- 
pter  tepentem  adhuc  cruorem :  (povog 
alfjd  hc.Qou.^^  H.  Plures  Codd.  te- 
pidumque  recenti  caede  locwn,  minus 
bene ;  quod  quomodo  ortum  sit,  do- 
cet  Med.,  in  quo  a  m.  pr.  scriptum 
est  iepidamgue  recentem,  corrector  aii- 
tem,  quum  m  expungenda  esset,  trans- 
fodit  a  ct  superscripsit  u,  ut  iam  le- 
gatur  tepidumque.  Haec  autem  mutatio 
alteram  quoque  provocavit;  in  multis 
enim  Codd.  legitur  etiam  pleno  spu- 
mantis  sanguine  rivos,  quod,  utroque 
dicendi  genere  commixto,  recepit  Wa- 
kcf.,  locum  sic  edens:  tepidaque  re- 
centem  C.  l.  et  pleno  spumantes  san- 
guine  rivos.  Optimi  tamen  Codd.  eon- 
sentiunt  in  lectione  plenos  spumantis, 
in  qua  ultimum  s  sequenti  voc.  de- 
beri  videtur.  Ceterum  caedes  pro  san- 
guinc  caede  efFuso  legitur  etiara  ap. 
Lucan.  VII,  294.  et  Stat.  Theb.  IV, 
255.,  ubi  in  caede  natare;  ap.  Ovid. 
Met.  IV,  125.  Arborei  fetus  adspergine 
caedis  in  airam  Vertuntur  faciem  et  al. 
Cf.  etiam  infra  v.  818.  et  X,  245.  — 
V.  459.  460.  legimus  iam  IV,  584  sq. 
—  461.  lam  sole  infuso.  Peerlk. 
confert  Ambros.  Hexaem.  IV,  2.  Sole 
terris  infuso. —  464.  Quisque  suas. 
Sic  plurimi  Codd.  (inter  quos  Med.), 
quos  (ut  post  rae  Peerlk. ,  Siipfl.  et 
Gossr.)  cum  Wagn.  secutus  sum,  quum 
hac  lectione  recepta  supersedeamus 
omnibus  illis  argutiis,  quibus  vulga- 
tam  Quisque  suos  antecedentibus  ver- 
bis  accommodare  et  interpretari  stu- 
15 


226 


P.  VlKGILIl  MARONIS 


Quin  ipsa  arrectis  —  visu  miserabile !  —  in  hastis 
Praefigunt  capita  et  multo  clamore  sequuntur 
Emyali  et  iSisi. 

Aeneadae  cluri  murorum  in  parte  sinistra 
Opposuere   aciem,  nam  clextera  cingitur  amui, 
Ingentisque  tenent  fossas,  et  turribus  altis 
Stant  moesti;  simul  ora  viriun  praefixa  movebant, 
Nota  nimis  miseris  atroque  fluentia  tabo. 

Interea  pavidam  volitans  pennata  per  urbem, 
Nuntia  Fama  ruit,  matrisque  allabitur  auris 
Euryali.     At  subitus  miserae  calor  ossa  reliquit ; 
Excussi  manibus  radii,  revolutacjue  pensa. 
Evolat  infelix,  et  femineo  ululatu, 


465 


470 


475 


duerunt  Burm. ,  Ruhk. ,  alii.  Heyn. 
haec  adnotat:  ,,  Ad  iustani  ac  sol- 
leranem  rationem  essedebebat:  aera- 
t.asque  acies  in  proelia  cogunt ,  nunc 
per  appositum :  quisque  suos.  Dicen- 
dum  est,  cogunt.  nunc  relatum  ad  se- 
quens ,  in  Singularem  abiisse ,  cogit 
quisquef^  Ruhk.  autem  verba  sic  con- 
iungenda  esse  censet :  Turnus  -  -  acies : 
in  proelia  cogit  Quisque  snos  -  -  iras : 
et  viros  de  ducibus ,  aeratas  autem 
acies  de  militibus  intelligit.  Gossr. 
post  cogit  Semicolo  incidit,  ut  cohae- 
reant  verba  qnisque  suas  iras  acuit  et 
va7'iis  quidem  runiorihus.  —  rumores. 
quod  Heyn.  per  hortatus ,  voces  in- 
terpretatur,  Heinrich.  rectius  de  nar- 
ratione  caedis  iilius  nocturnae  intel- 
ligit.  —  467.  Heyn.  hoc  hemistichium 
ex  interpretamento  in  margine  ad- 
scripto  ortum  suspicatur ,  sed  veris- 
sime  Wagn.  censet,  nomina  neces- 
sario  adiicienda  fuisse,  et  ita  supe- 
riori  versui  subiecta  multum  habere 
miserationis.  Nihilominus  etiam  Peerik. 
in  h.  1.  haeret,  et  pro  audacia  sua 
haec  addit:  „Fieri  adeo  potuit,  ut 
librarii  corruperint,  quod  Virgiiius 
sic  scripsit :  Qixi7i  ipsa  Euryali  et  Nisi 
{miserahile)  in  hastis  Prae/igunt  capiia., 
et  multo  clamore  sequuntur.^^  —  468. 
,,Cf.  ad  v.  194.  dc  locorum  situ.  Fir- 
mant  Troiani  praesidiis  vallum  ab 
laeva  parte,  qua  Rutuli  oppugnarc 
munitionem  scu  urbem,  qua  voce  Vir- 
gilius  appellat,  potcrant:  collocant  ca 
in  ipso  vallo  s.  muro  et  in  turribus, 
quas  fossa  ambit.  —  in  parte  sini- 
stra  murorum,  cx  positu  castrorum 
a  partibus  Troianorum.  <'  ^,  _  _ 
469.  dextera.     Sic  omnes  fere  libri 


et  recentiores  editt.  In  Mcd.  dexira, 
sed  superscripta  <?.  Etiam  ap.  Prisc. 
VIII,  48.  Krehlius  edidit  dextera,  qui 
dextra  in  uno  modo  Cod.  invenit,  — 

470.  tenent  fossas,  tuentur  hostem 
arcentes  a  transitu.    Cf.  VIII,  653.  — 

471.  moesti,  de  pugnae  eventu  sol- 
liciti;  nondum  enim  Aeneas  reversus 
erat.  —  simul  -  -  mov  eh  ant.  Ad 
hanc  moestitiam  accedebat  luctus  de 
Nisi  ct  Eur^^ali  fato.  Moveha^it  autem 
pro  vulg.  videhant  Heinsius  ex  pluri- 
mis    optimisque    Codd.    revocavit.  — 

472.  ora  atro  fluentia  taho,  con- 
structione  satis  nota.  Vid.  ad  III, 
626.  Ceterum  cf.  adnott.  ad  VIII,  487. 
et  III,  29.  —  473  sqq.  Comparant 
Hom.  11.  XXII,  447  sqq.  et  VI,  388 
sqq.  Virgilium  imitatus  est  Stat.  Theb. 

III,  133  sqq.  Cf.  etiam  Hor.  Od.  II, 
2,  7.  Illinn  aget  penna  metuente  sohi 
Fama  superstes,  Prop.  III,  1,  9.  Quo 
me  Fama  levat  terra  suhlimis  et  supra 

IV,  173  sqq.  —  475.  calor  ossa 
reliquit.  Vid.  III,  308.  cum  adnott. 
ad  II,  120.  —  476.  Cf.  Hom.  II.  XXII, 
448.  (dc  Andromacha  Hectoris  caede 
accepta)  trjg  c)"  iXtUx^y}  yvlc.,  yjcuia 
ui  ol  tHTisae  •/ceny.i^.  Ex  hoc  versu  sua 
petiit  Claud.  B.  Pros.  III,  161.  Attri- 
tosque  7na)2u  radios  proiectaqtie  pensa 
cett.  Cf.  etiam  Ovid.  Mct.  IV,  229. 
pavet  illa ,  7netnque  Et  colus  et  fnsi 
7nanibus  cecidere  retnissis.  Virgilius 
autem  antc  oculos  habuit  Hom.  II. 
XXH,  448.  —  radii.  Vid.  ad  Geo.  I, 
294.  —  pensa  (de  quo  voc.  vid.  ad 
Geo.  I,  390.)  hic  pro  texto,  cuius  vo- 
lumen  revolvitur  {sich  verivirri)  a  tex- 
trice  consternata  emissum.  —  477.  fe- 
inineo    uhilatu.     Cf.    IV,    667.  — 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


227 


Scissa  comam,  muros  amens  atque  agmina  cursu 
Prima  petit,  non  illa  virum,  non  illa  pericli 
Telorumque  memor;  coelum  dehinc  questibus  implet 
Ilunc  ego  te,  Euryale,  ads[)icio  ?  tune  illc  senectae 
Sera  meae  requies,  potuisti  linquere  sulam, 
Crudelis?  nec  te,  sim  tanta  j^ericula  missum, 
AfFari  extremum  miserac  data  copia  matri? 
Heu,  terra  ignota  eanibus  date  praeda  Latinis 
Alitibusque  iaces  I  nec  te  tua  funere  mater 
Produxi,  pressive  oculos,  aut  vulnera  lavi, 


480 


485 


479.  prima  agviina  iungenda  essc, 
iam  Heyu.  docuit;  procurrit  aute  pro- 
pugnatores  valli.  Burm.  minus  recte 
prima  ad  matrem  refert.  —  De  Pro- 
nomiue  illa,  quod  pleonastice  adie- 
ctum  videtur,  cf.  adnott.  ad  I,  3.  et 
V,  457.  et  lahn.  ad  Geo.  I,  203.  — 
non  V i r u m  m e m o r ,  pudoris  imme- 
mor,  qui  vetare  debebat  matronam 
publice  se  immiscere  viris;  sed  secun- 
dum  Stat.  Theb.  X,  570.  „non  hahenl 
extrema  pndorem.^''  Cf.  Senec.  Hipp. 
94.  Non  illam  timor  (pericli)  Pudorque 
(virorum)  tenet,  Stat.  Theb.  XI,  318. 
At  genetrix  primam  funestae  sortis  ut 
amens  Expavit  famam,  -  -  ibat  -  -  Non 
sexus  decorisque  memor  et  similes  loci. 
—  481.  ille  ex  Med.  et  ceteris  libris 
tantum  non  omnibus  cum  lahn.  et 
Wagn.  revocavimus.  Opponuntur  au- 
tem,  ut  lahn.  docet,  hoc  Pronomine 
verba  senectae  sera  rneae  requies  iis, 
quae  statim  sequuntur,  potuisti  linquere 
solam  crudelis,  et  sensus  est:  Tu,  di- 
versus  ab  illo ,  quem  sperabam  fore 
senectutis  meae  requiem,  nunc  potui- 
sti  me  solam  crudeliter  relinquere? 
Cf.  adnott.  ad  III,  558.  et  infra  X, 
862.  Peerlk.  minus  probabiliter  sic 
distingui  suadet:  Tune  ille,  senectae 
sera  meae  requies?  Potuisii  Qtc,  simul- 
que  pro  sera  (i.  e.  ultima)  coni.  certa. 
Vulgo :  tune,  illa.  Imitatur  h.  1.  Stat. 
Theb.  XII,  322.  Hunc  ego  ie,  coniux, 
ad  debita  regna  profectum  -  -  Adspicio, 
Peerlk.  addit  Hegesipp.  de  excid.  Hie- 
ros.  V,  23.  Cf.  etiara  Burm.  ad  Val. 
El.  VII,  481.  —  482.  solam,  orba- 
tam.  Solus  enim  haud  raro  dicitur  de 
parentibus,  qui  liberis,  et  de  liberis, 
qui  parentibus  orbati  sunt.  Cf.  Gro- 
nov.  ad  Sen.  Cons.  ad  Marc.  c.  24. 
et  Ruhnk.  ad  Ter.  Eun.  I,  2,  67.  — 
483.  Crudelis.    Vid.  adnott.  ad  Ecl. 


VII,  50.  et  Geo.  I,  477.  —  „485  sq. 
ex  prisci  aevi  atrocitate  proiiciendi 
corpora  inhumata  satis  nota  vel  ex 
Iliadis  primis  versibus."  Haec  Heyn., 
qui  cum  seqq.  vss.  conferri  iubet 
Odyss.  XXIV,  291  sqq.  Ih  XXII,  sqq. 
et  inf.  X,  557  sqq.  Adde  Soph.  Electr. 
1115  sqq.  etTibull.  I,  3,  5  sqq.  Ce- 
terum  cf.  adnott.  ad  II,  646.,  ubi  adde 
Dissen.  ad  TibuU.  1.  1.  et  Bach.  ad 
Ovid.  Met.  II,  337.  —  date  difficilior 
est  lectio  ab  Heinsio  iure  restituta. 
Vulgo  data.  Cf.  autem  de  hoc  Vo- 
cativi  secundae  Verbi  Personae  adie- 
cti  usu,  quae  ad  II,  283.  adnotavimus. 
Peerlk.,  ut  duplex  malum,  ignota  terra 
et  praeda  canihus,  melius  sentiatur,  sic 
vult  distingui:  Heu,  ignota  ierra,  ca- 
nibus  -  -  Alitihusque  iaces ;  praeterea 
vero  etiam  hanc  inanem  profert  con- 
iecturam:  canibus  lacerande  Latinis. 
—  486.  Codd.  lectio  nec  te  tua  funera 
mater ,  quae  verba  tua  funera  mira 
quadam  ratione  per  appositionem  ad- 
iungeret  Pronomini  te,  vix  ferri  pot- 
est;  Catroei  enim  sententiam,  qui  lo- 
cum  sic  scribendum  putat:  nec  te  — 
tua  funera  mater  Produxi,  ut  se  ipsa 
reprehendat  raater  et  corrigat:  ,,quid 
dico  te  ?  saltem  funera  tua",  nemo 
facile  probaverit;  nec  magis  probabi- 
lis  est  eorum  ratio,  qui  verba  sic  iun- 
gunt :  nec  te  vesie  tegens  produxi  tua 
funera.  Quae  quum  ita  sint,  aut  cum 
Donato  legendum  est  in  tua  funera^ 
aut,  quod  simplicius  videtur,  cum 
Bembo  emendandum  funere ,  quod, 
Heynio  suasore,  cum  Bothio  etWagn. 
(quos  etiam  Siipfl.  et  Gossr.  sequun- 
tur)  recepimus;  ut  hic  sit  sensus:  ego 
(mater  tua)  produxi  (duxi)  funus  tuum, 
pro  quibus  poetice  dictum  te  funere. 
Sic  etiam  XI,  3.  funere  in  funera  mu- 
tatum  videmus.  (Cf.  etiam  XIJ,  790., 
15* 


228 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Veste  tegens,  tibi  quam  noctes  festina  diesque 
Urgebam  et  tela  curas  solabar  anilis. 
Quo  sequar  ?  aut  quae  nunc  artus  avulsaque  membra 
Et  funus  lacerum  tellus  habet?    Hoc  mihi  de  te, 
Nate,  refers?  hoc  sum  terraque  marique  secuta  ? 
Figite  me,  si  qua  est  pietas,  in  me  omnia  tela 
Coniicite,  o  Rutuli ,  me  primam  absumite  ferro ; 
Aut  tu,  magne  pater  divum,  miserere,  tuoque 
Invisum  hoc  detrude  caput  sub  Tartara  telo, 
Quando  aliter  nequeo  crudelem  abrumpere  vitam. 
Hoc  fletu  concussi  animi,  moestusque  per  omnis 
It  gemitus;  torpent  infractae  ad  proelia  vires. 
lllam  incendeutem  luctus  Idaeus  et  Actor 
Ilionei  monitu  et  multum  lacrimantis  luli 


490 


495 


500 


ixhi  certamma  ex  certamine  faetum  cett.) 
Hic  autom  mntatio  eo  facilior,  quum 
praecedat  vox  tua.  Servius  funera 
cum  mater  coniungit,  ut  sit  quasi  fa- 
nerea^  ad  quam  funus  pertinet  (cf. 
Merula  ad  Ennium  p.  LVI.);  quod 
tamen  adiectivum  nusquam  legimr  et 
omni  analogiae  repugnat.  (Cf.  etiam 
Davis.  ad  Cic.  Tusc.  I,  49,  117.)  lul. 
Sabinus  substituit  ad  tua  funera ;  Heu- 
mann.  Poecil.  Tom.  IV.  p.  538.  coni. 
te  et  tuafimera;  lahn.  recepit  Donati 
lectionem  nee  te  in  tua  funera  m.  P., 
i.  e.  ego  te  in  funera  producere  non 
potni;  Peerlk.  coni.  nec  fleiu  funera 
VI.  P. ;  sed  longum  est  omnes  viro- 
rum  doctorum  coniecturas  receusere. 
—  vulnera  lavi.  Macrob.  Sat.  VI, 
2.  hunc  coufert  Ennii  locum  (p.  261. 
Hessel.)  Neque  ierram  ihiicere ,  neque 
Crue7ita  convestire  [mihi^  corpora  licuit, 
Nec  miserae  lavere  lacruma  salsum  san- 
guinem.  —  488.  veste  tegens  pro  : 
et  veste  texi.  Sic  infra  v.  735.  tnr- 
hati  pro :  et  ea  re  turbantur.  Cf. 
Wagn.  Qu.  Virg.  XXIX,  5.  et  aduott. 
ad  i,  69.  III,  237.  X,  193.  al.  — 
489.  quam  Urgeham,  et  -  -  sola- 
har,  i.  e.  quum  urgens  solabar.  Cf. 
Ecl.  VI,  20.  Geo.  II,  56.  Aen.  III, 
574.  IV,  63.  X,  883.  907.  etc.  Urgere 
autem  aliquid  interdum  i.  q.  totis  vi- 
ribus  in  aliquid  incumbere.  Cf.  Hor. 
Sat.  II,  7,  6.  id.  Epist.  I,  14,  27. 
Ovid.  Met.  IV,  390.  Tibull.  I,  9,  8. 
Mart.  VIII,  33,  16.  Peerlk.  conferri 
iubet  Hor.  Epod.  [XII,  21.  ?J,  ubi 
properare,  et  Stat.  Silv.  I,  1,  128., 
ubi  festinare  vestes  legitur.  —  490. 
Q.UO  sequar,   scil.  tc,    te  quaerens. 


—  491. /«««/s.  Vid.  ad  VI,  150.— 
492.  „hoc  caput,  quod  ante  oculos 
erat  suffixum  pertica  (v.  465.),  hoc 
sum  secuta,  ut  mihi  aliquando  id  es- 
set  adspectandum!  Nisi  hoc  pro  eo, 
propterea,  malis  accipere,  s.  pro  hunc 
luctum.''  H.  Wagn.  iure  praefert  al- 
teram  interpretationem.  Vid.  adnott. 
ad  Geo.  II,  425.  coll.  iis,  quae  ad 
Aen.  III,  56.  adscripsimus. —  refers 
prima  signif.  pro  reportas ,  reddis, 
praebes.  —  secuta.  Seqni  interdum 
i.  q.  petere.     Vid.  ad  V,  590.  et  629. 

—  493.  si  qua  est  pietas ,  si  vos, 
ut  fas  est,  miseret  matris  infelicis. 
Hegesipp.  1.  1.  hunc  locum  sic  imita- 
tur :  figite  me,  si  qua  est  pietas.  Uti- 
nam  in  rae  tela  sua  omnes  contor- 
queant!  —  496.  hoc  caput,  i.  e. 
me.  Vid.  ad  IV,  613.  —  invisum 
scil.  diis ,  a  quibus  tantiim  mali  ei 
impositum  sit.  Cf.  II,  647.  —  telo, 
fulmine,  ^i^A^i  ■AtQicvvov.  —  497. 
qtiando.  i.  e.  quoniam.  Vid.  ad 
IV,  291.  —  abrumpere  vitarn. 
Vid.  ad  IV,  631.  Idem  est  apud  Ci- 
ceronem  ad  Att.  III,  19.  pro  Planc. 
33.  et  alibi  abiicere  vitam.  —  cru- 
delem.  Vid.  ad  II,  368.  —  499.  in- 
fractae,  prorsus  fractae.  Cf.  ad- 
"nott.  ad  V,  784.  et  VII,  332.  — 
500.  .,illam  inccndentem  lucius, 
excitantem,  augentem  aliorum  moe- 
rorcm,  ita  ut  animi  dcprimerentur  et 
rebus  praesentibus  diffiderent.  Utar- 
dere  dicuntair  ea,  quae  in  magno  motu 
sunt,  agitantur,  turbantur,  versantur ; 
sic  incendere  est  motum  quemcunque 
inferre  vel  augere.  Cf.  ad  X ,  895." 
//.  —  501.  Jlionei,    De  forma  Gc- 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


229 


Compiunt,  iiiterquc  manus  sub  tecta  reponunt. 

At  tuba  tcrribilem  sonituni  procul  acrc  canoro 
Increpuit;  scquitur  clamor,  coelumque  rcmugit. 
Accelerant  acta  pariter  tcstudine  Volsci: 
Et  fossas  implcrc  parant  ac  vcllerc  vallum. 
Quaerunt  pars  aclituni,  ct  scalis  adscendere  muros, 
Qua  rara  est  acics  interlucctque  corona 
Non  tam  spissa  vli'is.     Tclorum  cfiundere  contra 
Omnc  genus  Tcucri  ac  durls  dctrudere  contis, 
Adsueti  longo  muros  defendere  bello. 
Saxa  quoque  infesto  volvebant  pondere,  si  qua 
Possent  tectam  aciem  perrumpere,  cum  tamen  omnis 
Ferre  iuvat  subter  densa  testudinc  casus. 
Nec  iam  sufficiunt;  nam  qua  globus  imminet  ingens, 
Immanem  Teucri  molem  volvuntque  ruuntque. 


506 


510 


535 


nitivi  vid.  ad  VII ,  532.  et  al. ,  de 
ipso  aiiteni  homine  ad  I,  521.,  iibi 
maximus  (natn)  vocatur;  quare  eius 
potissimum  est  cctcris  consilia  dare. 
—  501.  inier  manus  pro :  in  mani- 
bus,  ut  II,  481.  XI,  311.  Plaut.  Most. 
II,  1,  38.  Cic.  Vcrr.  V.  11,  28.  Caes. 
B.  C.  II,  2.  Liv.  III,'  13,  3.  Tac. 
Aun.  III,  16.  lustin.  XV,  3,  12.  al. 
Eadem  ratione  Stat.  Theb.  X,  785. 
Gaudentesheroa{mtQxiQ,Qtum)ferunt  -  - ; 
subit agminelongo  Colla  interiuvenum  etc. 
Cf.  Duker.  ad  JFlor.  III,  21,6.  1.  1.  Ou- 
dend.  ad  Luean.  II,  121.  Intpp.  ad 
Phaedr.  V,  7,  10.  et  Hand.  Turs.  III.  p. 
387  sq.  —  sub  tecta.  Codd.haud  pauci 
in  tecta.  Ceterum  omnino  cf.  similis 
locus  Stat.  Theb.  X,  815.  —  503  sqq. 
„Praeclare  ad  revocandum  a  moerore 
et  recipiendum  ex  tam  longa  uarra- 
tione  animum  utitur  versibus  ad  mo- 
vendos  animos  idoneis."  H.  Cum  v. 
503.  Servius  comparat  illum  Ennia- 
num  (p.  50.  Hessel.)  At  tuba  terribili 
sonitu  taratartara  dixit.  Apparet,  in 
utroque  loeo  literas  t  et  r  cumulatas 
esse  ad  ipsum  tubae  sonum  imitan- 
dum.  Vid.  Santen.  ad  Ter.  Maur.  p. 
323.  et  Naekium  de  alliteratione  ser- 
monis  Lat.  in  Museo  Rhenano  a. 
1829.  Fasc.  IIL  p.  375.  et  cf.  Aen. 
VIII,  596.  similesque  locos.  —  in- 
crepuit  sonitum^  edidit;  ut  Sil.  V, 
188.  Increpuere  simul  feralia  classica 
signum.  Cf.  etiamProp.  I,  17,  6.  sae- 
vas  increpat  aura  minas  similesque 
locos  et  Ruddim.  II.  p.  221.  —  505. 
Volsci^  a  Camilla  ducti.    Vid.  VII, 


803.  —    ,,In    testudine    acta  egressus 
est  Homericam   xttxof^ayluv  II.  XII, 
443  sqq. ,  quae  in  hoc  et  seqq.  poe- 
tae  animo  insidere  debuit.  -       Testu- 
dinem  agere,  scutis  supra  caput  iunctis, 
unde  V,  513.   tecta  acies ,   Troiani    et 
Achivi  nondum  norant ;    de  machina 
multo  minus  cogitare  licet.  [Cf.  adnott. 
ad  II,  441 .]  -  -  Ceterum  novam  Troiam, 
urbem,  poeta  ita  descripsit,  ut  simul  ca- 
strorum  vicem  ea  praebere  possit,  VII, 
157  sqq.  Eratautem,  quantum  video,  ex 
poetae  mente  fossa  ducta  cum  aggere 
s.  vallo  ex  humo  aggesta,  vallis  s.  sti- 
pitibus    ei  praefixis;    vallo    impositus 
erat    murus ,    turribus   ex    intervallis 
distinctus.     Itaque  oppugnatio  ita  in- 
stituitur,  ut  primum  alii  testudine  fa- 
cta  succedere,  fossam  implere  ac  val- 
los  convellere ,  alii,  qua  parte  murus 
nudatus  esset,    scalas   admovere  ten- 
tent.     Rupta   ac    soluta   testudine    v. 
215—517.,  missilibus  e  longinquo  mu- 
ros  propugnatoribus  nudant.    Tandem 
V.  521  sq,  in  turrim  impetus  fit:  igni 
immisso  expulsis  Troianis  irruunt  Ru- 
tuli."     Haec  fere  Hepi.  —   506.  fds- 
sas    implere   et  vellere    vallum 
(i.  q.  scindere  valluin ,    ut   v.    146.    et 
524.,    de    quo  vid.  Drakenb.  ad  Liv, 
n,  25,  3.)  coniungitur  etiam  ap.  Caes. 
B.  G.  III,  5.  et  V,  51.  —     508.  co- 
rona.     Vid.  X,    122.   et  supra  ad  v. 
380.    -—     512.    ,,infesto    pondere, 
gravi   et    ob    gravitatem    exitioso.  — 
513.    Cum    tamen    iuvat:    at    illis, 
qui  sub  testudine  latent,  decretum  est 
extrema  experiri."  H.    Schrader.  pro- 


230 


P.  YIKGILII  MARONIS 


Quae  stravit  Rutulos  late,  armorumque  resolvit 
Tegmina.     Nec  curant  caeco  contendere  Marte 
Amplius  audaces  Rutuli,  sed  pellere  vallo 
Missilibus  certant. 

Parte  alia  horrendus  visu  quassabat  Etruscam 
Pinum  et  fumiferos  infert  Mezentius  ignis; 
At  Messapus  equum  domitor,  Neptunia  proles^ 
Rescindit  vallum  et  scalas  in  moenia  poscit. 

Vos,  o  Calliope,  precor,  aspirate  canenti, 
Quas  ibi  tunc  ferro  strages,  quae  funera  Turnus 
Ediderit,  quem  quisque  virum  demiserit  Orco; 
Et  mecum  ingentis  oras  evolvite  belli. 


20 


525 


posuit  coniecturam  qiiani  tamen  omnes 
F.  iuvat ,  ab  Heynio ,  cui  duriuscula 
^adetur  iunctura  per  quum ,  certe 
non  improbatam.  Sed  vid.  adnott. 
ad  III  ,  301.  Pro  iuvat  ,  quod 
Heins.  ex  melioribus  libris  restituit, 
vulgo  legebatur  Ubet.  Haec  verba  et 
alibi  confunduntur.  Cf.  Heins.  ad 
Ovid.  Her.  XVI,  116.  XIX,  102.  idem 
ad  Val.  n.  VIII  ,  80.  Drak.  ad  Sil. 
IV,  747.  ~  517.  Rutulos.  Vid.  su- 
pra  ad  v.  450.  Peerlk.,  et  hic  muta- 
tione  opus  esse  ratus,  Rululi  in  Volsci 
mutandum  censuit.  —  518.  72ec-- 
amplius.  Vid.  ad  III,  192.  —  caeco 
Marte,  sub  testudine,  tecta  acie  (v. 
513.).  —  522.  pinum,  scil.  arden- 
tem,  facem.  Vid.  supra  ad  VII,  397. 
—  Etr  us cam,  quia  ipsa  cum  Etru- 
scis ,  quos  ducebat  (vid.  VII,  652.), 
faces  castris  admovebat.  Cerda  pihum 
minus  recte  de  basta  intelligit.  — 
fumiferos  ignes.  Vid.  adVH,  456. 
et  VIII,  198.  —  V.  523.  iam  supra 
legimus  VII,  691.,  ubi  vid.  adnott. 
Messapus  hic  Sarpedonis  Homerici 
(II.  XII,  387  sqq.)  partes  agit.  — 
524.  Res cindit  vallum,  ut  Geo. 
1 ,  280.  et  Aen.  VI ,  583.  rescindere 
coelum,  Lucr.  II,  406.  rescindere  vias 
cett.  —  525  sqq.  „Praeclare  haec ; 
facit  enim  Musarum  invocatio  phiri- 
mum  ad  convertendos  animos  in  Tur- 
num,  qui  nunc  rebus  gestis  erat  il- 
lustrandus :  modo  non  ex  Homero 
omnia  nimis  manifeste  essent  trans- 
lata ;  a  quo  tamen  omnino  diligentius 
curatum  est,  ut,  quae  narraret,  non 
ex  poetae  ingenio,  sed  a  vetere  fama 
profecta  essc  viderentur,  quam  Musae 
suppeditarent.  In  Virgilio  contra  ni- 
mis  manifestum  est,  ex  poetico  arti- 


ficio  haec  esse  inserta."  H.    Cum  v. 

525.  cf.  imprimis  Hom.  II.  XIV,  508 
sq.  —  Vos,  o  Calliop  e.  Vid.  ad 
I,  140.,  ubi  praeter  libros  gramm. 
addi  possunt  Drak.  ad  Silium  III, 
222.  Burm.  ad  Val.  Fl.  VIII,  178. 
Heinr.  ad  Inven.  VI,  173.  Weichert. 
ad  Val.  Fl.  VIII,  194.  Huschk.  et 
Bach.  ad  Tibull.  I,  3,  1.  Obbar.  ad 
Hor.  Ep.  I,  10.  in.  et  de  eodem 
Graecorum  usu  Brunck.  ad  Arist. 
Ran.  1479.  Schaef.  ad  Soph.  Oed. 
C.  1102.  Lobeck.  ad  eiusd.  Ai.  191. 
Nitzsch.  ad  Hom.  Od.  III,  43.  Stallb. 
ad  Plat.  Protag.  3.  p.  28.  alii.  Cal- 
liope  autem  etiam  a  Silio  III,  222, 
XII,  390.  luven.  IV,  36.  aliisque  in- 
vocatur.  —  ads pirate ,  i.  e.  fa- 
vete.  Vid.  II,  385.  —  canenti,  i. 
e.  canere  ingredienti ,  incipienti.  Cf. 
adnott.    ad  VI,    468.  et  XII,  394.  — 

526.  tunc,  cum  emphasi.  Sic  pars 
Codd.  cum  Med. ;  Wagn.  ex  Vat. 
fragm.  et  plurimis  Codd.  edidit  tum, 
quod  fortasse  defendi  potest  ex  Aen. 
III,  187.  quem  tum  Cassandra  moveret. 
Sed  vid.  adnott.  ad  Ecl.  III,  10.  — 

527.  de  m  is  erit  0  rc  o  ,  Zlidi  TjQOia- 
xpiv.  Vid.  ad  II,  85.  —  V.  528.  Ma- 
crobio  VI,  1.  et  Servio  testibus  ex 
Ennii  Annal.  VI.  (p.  64.  Hessel.) 
translatus,  ubi  scriptum  erat :  Qui  po- 
iis  ingentis  oras  evolvere  helli.  Cf.  et- 
iam  Quinctil.  Inst.  VI,  3,  86.  et  Dio- 
med.  Inst.  I.  p.  381.  P.,  qui  eundem 
Ennii  versum  laudant,  ita  tamen ,  ut 
ille  causas  substituat  oris.  „Verbum 
evolvere  hic  non  videtur  valere  i.  q. 
iirjytlax^ai,  sed  i.  q.  explicare,  «va- 
7iiioaiiv;  oras ,  puta  quasi  picturae 
alicuius  convohitae  ;  quae  quura  evol- 
vitui',  prima  apparet  extrema  pars  s. 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

*  Et  meininistis  cnim,  (.livae,  et  memordrc  potesti.s.  * 

Turris  erat  vasto  suspectu  et  ])ontibus  altis, 
Opportuna  loco;  summis  quam  viribus  omucs 
Exj^ugnare  Itali  summaque  evertcre  opum  vi 
CJertabant,  Trocs  contra  dofcndere  saxis 
Perque  cavas  densi  tcJa  intorquerc  fcncstras. 
Princeps  ardentem  coniccit  lampada  Turnus, 
Et  flammam  afiixit  latcri;  quae  plurima  vento 
Corripuit  tabulas  ct  postibus  hacsit  adesis. 
Turbati  trepidarc  intus,  frustraque  malorum 
Velle  fugam.     I)um  se  glomerant,  retroque  residunt 
In  partem,  qiuic  pcste  caret,  tum  pondcre  turris 
Procubuit  subito,  et  coelum  tonat  omne  fragore. 


231 


5  3  0 


535 


540 


ora :  liQyti^  atidovaai.  nol^^iQV.'''- 
Wagn.  Cf.  etiam  Bach.  acl  Ovid.  Met. 
XTS^,  152.  (ubi  legimus  seriem  evoJvere 
fati)  et  adnott.  ad  Geo.  IV,  509. 
Heju.  de  evohencU  vocabulo  conferri 
iubet  Barth.  ad  Stat.  Theb.  I.,  2.  et 
Stoeber.  ad  Manil.  I,  116.  Peerlk. 
auteni,  qui  iuter  alia  confert  Cic.  pro 
Coel.  23.  Ego  nec  principium  invenire, 
nec  exitum  evolvere  possum ,  locum 
mira  ratioue  sic  interpretatur :  Orae 
sunt  loca,  orae  ingentes  loca ,  in  qui- 
bus  percurrendis  facile  impedimur,  v. 
c.  Labyrinthus.  Ex  his  locis  cona- 
mur  nos  evolvere.  Pro  nos  evolvimus 
ex  locis  doctius  evolvimus  loca :  mecum 
evolvite  pro  me  adiuvate,  ut  evolvam." 
—  V.  529.  abest  ab  omnibus  libris 
melioribus ,  praeter  PaJat. ,  et  haud 
dubie  invito  Virgilio  ex  VII ,  645. 
hic  iteratus  est;  quem  propterea 
Wagn.  ex  ordine  ceterorum  eiecit. 
Defendit  tamen  eum  "Weichert.  de 
verss.  iniur.  suspp.  p.  66  sq.  (ciuo- 
cum  consentire  videtur  lahn.  ad  Geo. 
II,  129.  p.  411.  ed.  II.)  his  verbis 
usus  :  ,,Sollemnis  est  versuum  in  deo- 
rum  invocatiouibus  repetitio  aptidHo- 
merum  et  alios:  cuius  rei  ignoratio 
librariis  ansani  dedit  versus  praeter- 
mittendi,  quem  supra  lectum  esse  re- 
miniscebantur."  Peerlk.  et  Siipfl.  et 
ipsi  de  eius  avS^sviic.  dubitant ;  Gossr. 
rem  in  dubio  relinquit.  ■ —  530.  „Cf. 
II,  449  sqq. ,  ubi  regia  Priami  simili 
modo  oppugnatur."  H.  —  vasto  su- 
spectu.  Vid.  supra  ad  VI,  579.  — 
^ypontibus,  c[uibus  discurrunt  pro- 
pugnatores  per  moenia  et  ad  turrim 
pervenire  licet.  Ita  statuendum  est, 
si  turris  fuit  in  ipsis   muris:    sin  fuit 


ante  raurum  s.  vallum,  iuncta  cum 
co  illa  fiiit  ponte,  ut  supra  ad  v.  170. 
expositum  est. "  H.  ■ —  532.  opum 
vi.  Sic  iam  Enuius  Ann.  IV.  p.  57. 
Hessel.  Romani  scalis  summa  nituntur 
opum  vi ,  quae  ultima  verba  redeunt 
Ann.  XVI.  p.  113.  —  533.  defen- 
dere,  scil.  certabant  turrim ;  quare 
Colon,  •  ah  Heynio  et  Wagn.  post 
Certahant  positum,  in  Comma  muta- 
vimus,  qua  in  re  Siipflius  et  Gossr, 
nos  secuti  sunt.  —  534.  fene- 
stras.  Vid.  ad  II,  482.,  ubi  adde 
Stat.  Theb.  X,  535.  Armataegue 
vomiint  stridentia  tela  fenestrae,  ■ — 
lampada,  malleolum.  Cf.  VIU, 
694.  —  536.  „flammam  affixit 
lateri:  ergo  turrini  ligneam  fuisse 
credendum  est,  si  exterius  adhaesit 
fax  allisa  et  affixa. "  H.  —  pl  u- 
rima  vento,  vento  nutrita  et  au- 
cta.  Cf.  VI,  659.  —  537.  posti- 
hus  adesis.  Adedere  saepe  de  igni 
dicitur.  Cf.  Silius  I,  363.  pluteis  Vul 
canum  exercet  adesis  ibique  Drakenb 
et  Heinsius  ad  Ovid.  Am.  I,  15,  41 
Schrader.  pro  postihus  male  coni 
pontibus.  —  r etr 0  residunt.  Vid 
ad  VI,  449.  et  751.  Peerlk.  recte 
haec  adnotat:  ,,Recedentes  simul  cum 
turre  residunt.  Melius  quam,  quod 
Schrader.  couiicit ,  recedunt :  quia 
omnes  stant  in  una  j^arte ,  turris  in- 
clinatur,  et  ipsi  cum  tui-re."  —  540. 
,.pestis  de  incendio,  ut  V,  683.  [et 
ap.  Silium  XIV,  304.]  Dum  omnes 
in  alteram  turris  partem,  quae  intacta 
ab  igni  est ,  concedunt;  illa,  quae 
solo  imposita  et  superstructa  erat 
(non  fundamento  saxeo  in  terram 
acto),  utpote  lignea  et  mobilis,  inae- 


232 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Semineces  ad  terram,  immani  mole  secuta, 
Confixique  suis  telis  et  pectora  duro 
Transfossi  ligno  veniunt.     Vix  unus  Helenor 
Et  Ljcus  elapsi;  quorum  primaevus  Helenor, 
Maeonio  regi  quem  serva  Licjmnia  furtim 
Sustulerat  vetitisque  ad  Troiam  miserat  armis, 
Ense  levis  nudo  parmaque  inglorius  alba. 
Isque  ubi  se  Turni  media  inter  milia  vidit, 
Hinc  acies  atque  hinc  acies  adstare  Latinas : 
Ut  fera,  quae,  densa  venantum  saepta  corona, 
Contra  tela  furit,  seseque  liaud  nescia  morti 
Iniicit,  et  saltu  supra  venabula  fertur: 


6  45 


550 


qiiali  pondere  inclinatur.  —  542.  Cor- 
ruente  tui-ri  in  latus  alterum,  affigun- 
tur  ii,  qui  intus  sunt,  solo  gravi  tur- 
ris  ruina  ;  hoc  dixit  veniunt  in 
terram.  Fit  autem  ex  his  maxime 
probabile,  turrim  propugnaculum  ante 
vallum  fuisse ,  quandoquidem,  quum 
in  alterutrum  latus  illa  rueret,  in  me- 
dio  hostium  se  viderunt  constitutiii,  qui 
incohimes  ruina  efFugerant."  //.  — 
im mani  viole  secuta,  tiirri  in  eos 
super  incidente.  —  545  sqq.  Com- 
parant  Hom.  II.  VI,  23  sq.  —  546. 
Licymnia,  Nomen  in  Codd.  vario 
modo  corruptum.  Vid.  etiam  Bentl. 
ad  Hor.  Od.  II,  12,  13.  —  furtim, 
clam,  utpote  furtivo  amore  genitum. 
—  547.  Sustulerat  ex  patris  vohm- 
tate.  Vid.  supra  ad  v.  203.  —  arma 
vetita  Heyn.  interpretatur :  quae  tra- 
ctare  nondum  posset  propter  teneram 
adolescentiam :  nam  erat  primaevus  v. 
545.;  Ruhk.  tamen  haec  adnotat: 
„At  mater  miserat:  hinc  arma  vetita^ 
haud  apta  servae  filio  ,  quo  elegan- 
tius,  quam  ei  conveniret,  armato  ma- 
trem  gloriatam  innuit  poeta,  magis  sui 
quara  heroici  aevi  ratione  habita." 
Heynii  explicationi  a  Wagnero  pro- 
batae  adversari  locum  X,  345.  Jidens 
primaevo  corpore  Clausus  Advenit  et 
alios,  qui  doceant,  satis  multos  his 
bellis  interfuisse  primaevos,  recte 
observat  Peerlk.,  qui  rectius  fortasse 
cogitat  de  patris  interdicto,  ut  sensus 
sit:  Licymnia,  quae  Hclenorem  clam 
eduxerat,  eum  inscio  et  invito  patre 
miserat.  —  546.  Maeonio,  Phrygio. 
Cf.  IV,  216.  —  548.  Ense  nudo,  i. 
e.  solo,  nullis  aliis  telis  instructus. 
Dehoc  autem  simplici  Ablativo  vid.  ad 


III,  618.  VII,  187. al.  IdemRuhk.  verba 
parma  inglorius  alha  recte  vidc- 
tur  explicare:  ,,qui  non  gloriabatur, 
sed  alba  tantum ,  nullis  insignibus 
ornata  [nuUo  argumento  caelato  in- 
signij  parraa  armatus."  Neque  aliter 
Heinrichius,  qui  confert  Aeschyl. 
Sept.  ad  Theb.  v.  588  sq.  ari/ua  6* 
ov/.  inrjr  y.vy.Xio'  ov  ycco  doxup  uoi- 
GTog,  d.Vv  ilvci  da?.st,  etEurip.Phoen. 
1119.,  ubi  eadem  ratione  Araphiarai 
liOtjuci  onXtc  commemorantur.  Alba 
parma  est  eadem,  quae  XI,  711. 
pura  payma  vocatur.  Etsi  igitur  tam- 
quam  regis  filio  splendidioribus  armis 
ei  uti  licebat,  tamen,  ut  lateret,  vilia 
gestabat  arma.  Ceterum  parma  erat 
inter  arma  velitum.  Cf.  Polyb.  VI, 
22.  ctLiv.  XXXVIII,  21.  —  Schirach. 
p.  456.  inglorius  hic  non  minus  quam 
infra  XII,  397.  et  Geo.  II,  486.  (ubi 
vid.  adnott.)  interpretatur :  „qui  nul- 
lam  famam  quaerit  e  rebus  magnis 
ct  cum  gravitate  peragendis."  Cf.  etiara 
Geo.  IV,  94.  et  Stat.  Theb.  IX,  109. 
Diffugere  iuhae  patuitque  ingloria  cas- 
sis.  —  549.  ,,Turri  in  fastigio  aperta, 
non  tecto  clausa,  in  praeceps  data, 
desilientes  Helenus  et  Lycus  in  medio 
hostium  versari  se  videbant;  alter, 
Lycus,  V.  556  sq.  vibrato  a  terra 
corpore  in  aggerem  et  murum  reci- 
pere  se  et  escendere  conatur."  H.  — 
550.  Pro  Latinas  Peerlk.  aliud  vocab. 
malit,  quum  tercentum  tantum  adsint 
cquites  Latini ,  cetera  autem  legio 
instructa  moretur  ad  urbcm  Latini; 
sed  vide  adnott.  ad  v.  450.  —  Cum 
V.  551  sq.  Heyn.  conferri  iubet  Honi. 
II.  XII,  41  sqq.  XX,  164  sq.,  infra 
XII,  4  sq.  et  Silium  X,  l  sqq.  Adde 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


233 


llaucl  aliter  luvcnls  medlos  morlturus  in  hostis 
IiTuit  et,  qua  tela  viclet  denslsslma,  tendit. 
At  pedibus  longe  mellor  Ijycus  inter  et  hostls 
Inter  et  arma  f'ug'a  muros  tenet,  ahaque  certat 
Prendere  tecta  manu  soclumque  nttlngere  dextras. 
Quem  Turnus,  pariter  cursu  teloque  secutus, 
Increpat  hls  victor:  Nostrasnc  evadere,  demcns, 
Sperasti  te  posse  manus?  slmul  arrlplt  ipsum 
Pendentem,  et  magna  muri  cum  partc  revelKt: 
Qualls  ubi  aut  leporem  aut  candenti  corpore  cycnum 
SustuHt  alta  petens  pedibus  lovls  armlger  uncis, 
Quaesitum  aut  matri  multis  balatlbus  agnum 
Martius  a  stabulis  rapult  kipus.     Undique  clamor 
Tollitur;  invadunt  et  fossas  aggere  complent: 


i'^.'  \ 


555 


560 


565 


Ovid.  Met.  XIII,  510.  —  554.  mori- 
turns  in  hosies  Irrtiit.  Vid.  II, 
511.  et  adnott.  ad  Geo.  III,  501.  — 
556.  longe  melior.  Ita  poetas  tan- 
tum  et  recentiores  historicos,  uon 
Ciceronem  et  meliores  pedestris  ora- 
tionis  scriptores  dicere,  qui  multo,  non 
longe^  cum  Comparativo  coniungerc 
soleant,  res  satis  nota.  Cf.  Hand. 
Turs.  III.  p.  551.  —  Ceterum  pedibus 
melior  ita  dictum,  ut  V,  68.  iaculo  et 
sagittis,  XI,  388.  lingua  et  imprimis 
V,  430.  pedum  motu  melior.  Cf.  etiam 
Beml.  ad  Hor.  Epist.  T,  10,  34. 
Drakenb.  ad  Silium  X,  76-.  et  adnott. 
ad  Ecl.  V,  1.  —  inter  et  hostes, 
inter  et  arma  per  similem  apposi- 
tionem,  qua  apud  Tibullum  II,  1, 
67.  legimus  interque  greges  interque 
armenta,  ap.  Val.  Flaccum  V,  13. 
inter  lacrimas  inierqne  extrema  virorum 
munera  cett.  Cf.  Hand.  Turs.  III. 
p.  409  sq.  De  Praepositione  cum  vi 
iterata  vid.  ad  II,  358.  —  557.  „Murura 
humilem  fuisse  necesse  est,  qualis 
est  Homericus  murus  in  vallo  Achi- 
vorum,  cuius  pinnas  Sarpedon  manu 
convellit,  II.  XII,  397.  —  tecia  pro 
muri  summa  parte  [cf.  Liv.  I,  14,  3.], 
ut  V.  568.  fastigia  [quae  tamen  Wagn. 
rectius  de  turrium  fastigiis  intelligit. 
Serv.  et  duo  Codd.  hic  saxa  exhi- 
bent];  hinc  v.  562.  p  endentem,  nam 
prehenderat  manu  superiora  muri,  ut 
saltu  se  in  altum  libraret,  [eademque 
causa  socium  attingere  dextras 
cupiebat,  quorum  ope  in  murum  eni- 
tereturj  et  m ag n a  m  u  r i  c u m  p  art e, 
uti  Hom.  1.  1.  tnaXS/p  l?.(vy  ^f^Qol 
aii^aQfiaiv  'E^X*    ^  '^'   tan^io   naaa 


&i(i,unsQt<;.  Peerlk.  tamen,  haerens  in 
tectis  murorum,  coni.  Prendere  tuta 
manu ,  i.  e.  „muros  tenet,  et  certat 
murorum  alta  prendere,  conscendere, 
et  in  tutum  venire."  Burmanno  non 
displicet  duorum  Codd.  lectio  Pr. 
saxa  m.  —  ipsum  pendente m Wagn. 
Qu.  Virg.  XVIII,  2,  r.  exph'cat  „ut 
pendebat  in  muro  {(ug  el/t  y.Qt/ud- 
^utvog) ;"  quum  ipse  interdum  ad  tem- 
pus  conditionemque  praesentem  refe- 
ratur.  Cf.  etiam  adnott.  ad  Aen.  III, 
5.  —  Cum  V.  563  sqq.  comparant 
Hora.  H.  XXII,  308  sq.  XVII,  674  sq. 
XV,  690  sq.  —  Qualis  ubi.  Vid. 
ad  Aen.  II,  471.  —  candenti  cor- 
pore^  quod  Wakef.  ex  uno  Cod. 
les.  mutavit  in  candentem  corpore^ 
requirere  morem  Virgilianum,  docet 
Wagn.  coll.  locis  I,  71.  III,  427.  VII, 
783.  VIII,  208.  330.  et  Georg.  IV, 
538.,  ubi  vv.  tauros  praesianli  corpore, 
non  eximios  praestanti  corpore  iun- 
genda  sint.  —  564.  lovis  armiqer. 
Vid.  ad  I,  394.  et  V,  255.  —  566. 
Martius  lupus,  Marti  sacer,  quod 
lupa  Martis  filios,  Romulum  et  'Re- 
mum ,  lacte  suo  nutriverat.  Cf.  Hor. 
Od.  I,  17,  9.  et  Siliu>  VII,  717.  ibi- 
que  interpp.  —  565.  Quaesifum 
pro :  qui  quaeritur.  Cf.  adnott.  ad 
Geo.  I,  206.  —  566.  «  stabulis 
Peerlk.  paullo  artificiosius  explicat: 
procul  a  stabulis,  scil.  errantem.  — 
567  sq.  ,,Quum  uno  loco  perrupisset 
munitionem  Turnus,  facti  inde  ceteri 
Rutuli  audaciores  undique  novo  impetu 
invadnnt;  eoque  res  succedit,  ut  fos- 
sam  hitmo  aggesta  expletam  habeant. 
Tum  propius  murum  et  portam  sub- 


234 


P.  VmaiLII  MARONIS 


Ardentis  taeclas  alH  ad  fastigia  iactant. 
llioneus  saxo  atqae  ingenti  fragmine  montis 
Lucetinm,  portae  subeuntem  ignisque  ferenteniv 
Emathiona  Liger,  Corjnaeum  sternit  Asilas, 
Hic  iaculo  bonus,  hic  longe  fallente  sagitta; 
Ortygium  Caeneus,  victorem  Caenea  Turnus, 
Turnus  Itym  Cloniumque,  Dioxippum  Promolumque, 
Et  Sagarim,  et  summis  stantem  pro  turribus  Idan; 
Privernum  Capys.     Hunc  primo  levis  hasta  Themillae 
Strinxerat:  ille  manum  proiecto  tegmine  demens 
Ad  vulnus  tulit;  ergo  alis  allapsa  sagitta 
Et  laevo  infixa  est  lateri  manus,  abditaque  intus 


670 


0  t  o 


euntes  iactant  faces.^ZT.  —  567.  aggere^ 
humo  aggesta, —  568. fastigia,  scil. 
turrium.  —  569.  saxo  atque  -frag- 
mine  montis,  ut  I,  61.  7nolem  mon- 
tesque,  VIII,  289.  monstra  geminosque 
angues  et  multa  similia.  Cf.  adDOtt. 
ad  Ecl.  II,  8..  VIII,  95.  Geo.  I,  335. 
et  al.  —  570.  Lucetium.  ,,Solum 
lioc  nomen  est,  quod  dictum  aVirgilio 
apudnuUum  alium  reperitur  auctorem. 
Sane  lingua  Osca  Lucetius  est  lupiter, 
dictus  a  luce,  quam  praestare  homi- 
nibus  dicitur.  Ipse  est  nostra  lingua 
Diespiter,  i.  e.  diei  pater."  Haec 
Serv.  Wagn.  conferri  iubet  laeger. 
ad  Maraert.  Genethl.  Maximiano  dict. 
c.  3, 5.,  etipse  Virgilium  scripsisse  suspi- 
c&twv Ducetium,  quod  nomen  inveniatur 
ap.Diod.  Sic.XI,  88.  —  571.  Corynae- 
us  a  y.oQvrt],  clava,  dictus,  redit  infra 
XII,  299,  —  Italicum  esse'  nomen 
Asilas,  ex  eodem  fortasse  fonte 
ductum,  quo  asilus,  Wagn.  inde  pro- 
bare  studet,  quod  alternis  Troiani  et 
Itali  caedes  memorari  videatur,  et 
Etruscum  esse  Servius  ad  XII,  127. 
prodat,  quod  confirmet  Silius  XIV, 
149.  Miles  Ti/rrhenus  ^  Asilo  JVomen 
erat.  Per  i  autem  nomcn  cum  Wagn. 
scripsimus ,  optimorum  Codd.,  im- 
primis  Med.  (hic  et  X,  175.  XI, 
620.  XII  ,  127.  550.)  auctoritate 
moti.  Vulgo  Asylas.  Apud  Silium 
VIII,  447.  Graeca  nominis  forma 
Asilos  dicitur.  —  572.  Hic  ia- 
culo  bonus.  Vid.  ad  Ecl.  V,  1. 
et  supra  ad  v.  556.  —  De  duplici 
hic  vid.  ad  Ecl.  IV,  56.  —  „longe 
fallente,  e  longinquo  et  clam  fcri- 
enlc.  Ct.  X,  754.''  //.  Cf.  etiam  Val. 
Fl.  III,  182.,  ubi  fallere  nervo  lcgi- 
mus.  —  575.  stantem  pro  turribtis 


Heyn.  pro  vulg.  stantem  iu  summa 
turri  positum  censet;  inest  tamcn 
etiam  uotio  consilii  turris  defendendae. 
Vid.  inf.  V.  677.  VIII,  652.  ct  Stat. 
Theb.  X,  651.  te  -  -  Dircaea  stantem 
pro  turre,  Menoeceu ,  invenit,  Claud. 
B.  Gild.  S4.  Muro  sustinui  Martem 
noctesque  cruentas  CoIIina  pro  turre 
tuli,  et  cf.  adnott.  ad  VIII,  653.  Aliter 
Wagn. ,  qui,  comparans  formulas 
dicendi  pro  tribunali  sedere  et  pro 
Rostris  verha  facere  explicat:  „\n 
turri ,  sed  ita,  ut  pectiis  et  os  hosti- 
bus,  tergum  ipsi  turri  obversum  esset." 

—  576,  Themillae.  Sic  Med.  et 
Serv.,  cjuos  cum  Wagn.  secutus  sum. 
Inde  ab  Heinsio  vulgo  editur  Temillae. 

—  577.  S  tr  inxer  at,\Qv\teY  moi\o  Sit- 
tigerat.  Cf.  Ovid.  Met.  IV,  562.  VIII, 
381.  X,  526. —  „Abiecto  t  egm  ine,  scuto, 
manum  adraoverat  lateri  vulnerato, 
eaque  re  hitus  nudavit ;  itaque  d  e  m  e  n  s. 

—  578.  alis  allapsa  sagitta,  cjuia 
toties  nitQoei^Teg  oiaToi  apud  Home- 
rura,  item  alata,  ales,  sagitta  proprie 
nominantur:  noster  improprievclocem 
motum  et  volatum  teli  per  alas  expres- 
sit,  ut  V,  391.  fulminis  alae.  In  vulneri- 
busautem  ingeniosus  est  poeta  Homeri 
exemplo.  Comparant  Intpp.  II,  XIII, 
593  sq."  H.  Cf.  Aen.  XII,  319.  — 
579.  Et  laevo  cett.  „Male  Wakcf. 
corr.  Ut  laevo,  ut  sensus  sit:  Ergo. 
ut  manus  affixa  est  lateri,  sagitta 
allapsa  est  rumpit(]ue  spir.  animae. 
Sed  sagitta  prius  allapsa,  quam  manus 
fixa  est."  Hacc  'lahn.  ad  X,  465.  — 
infixa  cst  Mcd.  ct  pluriraorum  Codd. 
lectio ,  a  Wagn.  iure  restituta,  qui 
docct,  infiqere  intcrdum  idera  esse 
quod  yzV/cre  in ,  coll,  Silio  XII,  738. 
natis    infigunt    oscula    matres\     Kutil. 


AENEIDOS  LIB.  JX. 

y 

►Spliamenta  animae  letali  vulnere  riipit. 

8ta))at  in  egregiis  Arcentis  filius  armi.s, 

Pictus  acu  chlamydem  et  fcrrugine  clarus  Hibera, 

Insignis  facie,  genitor  quem  miserat  Arcens, 

Eductum  matris  luco  Symaetiiia  circum 

Flumina,  pinguis  ubi  et  placabilis  ara  Palici: 


235 

580 


585 


Itiu.  I,  43.  Crehra  rehnijuendis  in/if/i- 
mns  oscula  porlis  ;  Cic.  Tusc.  V,  24. 
sidera  certis  infixa  sideribns.  Pccrlk. 
tainea,  coll.  Ovid.  Mct.  V,  124.  XII, 
385.  et  Stat.  Theb.  VII,  636.,  dcfendit 
vulgarem  lectionem  adfixa^  practcrea- 
que  liaec  addit:  ,,Oratio  melius  ita 
procederet:  eryo  alis  allapsa  sagitta 
Spir.  animae  let.  vuln.  rupit,  Et  laevo 
adfixa  est  lateri  manus :  deletis  abdi- 
4aque  intus.^''  —  580.  rupit  (&c. 
sagitta,  quod  ex  v.  578.  repetendum: 
vid.  adnott.  ad  VIII,  270.)  spira- 
menta  animae,  i.  e.  pulmonCs,  qui- 
bus  fit  respiratio.  Rupit  autem  exhi- 
bent  Med.  Rom.  et  alii  praestantiores 
libri,  quibus(utposteriores  omnes)  cum 
Wagn.  obtemperavimus,  Vulgo  rumpit. 
—  581  sqq.  ,,Ad  variandam  et  ornandam 
narrationem  nunc  miserationem  exci- 
tat  brevi  episodio.  Numanus  Eemulus 
indignationem  iniicit  vecordi  superbia 
elatus.  Illud  vero  obscurum ,  ex  qna 
recondita  historia  Arcentem  Siculum 
huc  induxerit,  quod  etiam  in  Servianis 
aliquis  miratus  est.  Debuit  poeta 
tacite  ponere,  profectum  eum  esse 
in  Italiam  cum  Troianis  e  Sicilia 
solventibus."  H.  Peerlk.  hunc  totum 
locum  (v.  581 — 663.)  spurium  censet, 
utppte  a  Virgilii  ingenio  et  colore 
plane  discedentem ,  multaque  in  eo 
sine  iustis  causis  vituperat,  quae  non 
opus  est  ut  omnia  commemoremus. 
Legitur  autem  non  solum  in  omnibas 
Codd.,  verum  etiam  a  Seneca,  Val. 
Flacco  aliisque  hic  inventus  esse  vide- 
tur  (cf.  adnott.  ad  v.  612.  642.  619.) 
atque  omnino  talis  est,  tit  non  nisi 
ab  antiquo  et  optimo  poeta  conscribi 
potuerit.  —  582.  Pictus  chlamy  dem, 
gerens  chlamydem  acu  pictam.  Cf. 
supra  V.  163.  et  al.  Acu  pingere  etiam 
ap.  Ovid.  Met.  VI,  23.  et  alibi  legitur. 
De  picturatis  vestibus  vid.  ad  III, 
483.  Chlamys  autem  vestimentum  erat 
militum  (V,  250.  VIII,  588.  XI,  775.) 
et  venatorum  (IV,  137.  Ovid.  Met. 
XIV,  345.)  Cf.  Gossr.  ad  h.l.  —  ,,/e?- 


rui/ine  clarus  Hibera:  purpura 
indutus  Ilispana,  quae  est  fcrruginci, 
nigricantis  coloris.  Cf.  XI,  772.  et 
Catull.  64,  227."  H.  Cf.  Muelleri 
Spicileg.  Animadvv.  in  Catull.  p. 
28  sq.  —  584.  ,^Arcens  Siculus  est. 
Est  autem  iu  orientali  Siciliae  parte 
Symaethus  fluv. ,  circa  quem  lucus 
fuisse  a  poeta  narratur  eo  loco ,  quo 
Palicorum  templum  erat.  [De  Symae- 
tho,  qui  uunc  Giaretta  s.  laretta  vo- 
catur,  vid.  librum  meum  Handb. 
d.  alt.  Geogr.  III.  p.  783.]  — 
Lucu  m  m  a  tris  app  ellat ;  Matrem 
Ennaeam  intelligit,  Cererem,  ut  saepe 
Mrjrrjo  y.al  Koorj.  Nisi  malis  raatrem 
Arcentis,  nympham  nomine  non  ap- 
pellatam,  cuius  lucus  erat."  H.  Haec 
altera  explicatio  ,haud  dubie  verior, 
quare  matrem  minore  litera  initiali 
scripsimus  cum  Wagn. ,  qui  recte 
censet,  Cererem  a  poeta  non  ita  sim- 
pliciter  Matrem  appellari  posse,  prae- 
sertim  quum  nulla  alia  res,  quae  ad 
eam  spectet,  adiecta  sit.  PlurimiCodd. 
et  antiquae  editt.  omnes  exhibent 
Martis  luco ;  sed  veram  lectionem 
praeter  paucos  Codd.  exhibet  etiam 
Macrob.  V,  19.  De  Marte  apud  Sicu- 
los  nihil  aliunde  constat.  Peerlk. 
tamen,  matris  nomen  aegre  desiderans 
simulque  haerens  in  patris  nomine 
repetito ,  coni.  genitor  quem  iniserat, 
Acres  Eductum  etc. ,  ut  Acre  nomen 
sit  matris,  quum  in  Sicilia  non  tinum 
modo  fuerit  oppidum  Acrae,  oppido- 
rum  autem  uomina  interdum  a  Nym- 
phis  repetita.  Praeterea  totum  locum 
,,pueriliter  adumbratum"  censet  ex 
VII,  761  sqq.  —  edtictum.  Vid.  ad 
VI,  765.  —  585.  „De  Palicis  loci 
class.  apud  Macrob.  V,  19.  Aristot. 
Mirab.  Auscult.  58.  et  Diod.  XI,  89. 
sunt;  adde  Bochart.  Chan.  I,  28.  et, 
si  plura  desideras,  praeter  Cluverium 
in  Scil.  ant.  [c.  4.  p.  934,],  Dorvil- 
lium  in  Sic.  p.  167.  et  ibid.  Burm. 
Sec.  p.  472  sqq.  Wernsdorf.  Poet. 
min.   IV.  p.  820.  alios   [ut  Hermann. 


236 


P.  VIRGILH  MARONIS 


Stridentem  fundara  positis  Mezentius  hastis 
Ipse  ter  adducta  circum  caput  egit  habena, 
Et  media  adversi  liquefacto  tempora  pkimbo 


Diss.  de  Aeschyli  Aetnaeis.  Lips. 
1837.  p.  5  sqq.  imprimis  autem  Walz. 
in  Pauly  Realencycl.  V.  p.  1080  sqq.]. 
Fuere  duo  heroes  s.  indigetes,  [lovis 
et  Thaliae  vel  Aetnae  filiij  quorum 
tamen  obscura  est  summae  vetustatis 
religio.  Fuere  j^orro  duo  crateres  s. 
lacus  gemilli  (ideoque  fratres  dicti) 
aquae  sulfurae  non  longe  ab  Eryce 
urbe,  ad  quos  soUemnia  iuraiuranda 
fieri  solebant.  [,,Verum  crateres  isti 
a  Callia  et  Polemone  ap.  Macrob.  1. 
1.  non  voeantur  ipsi  naXXxot,  sed 
a6e''/.cfolrMvnc(liyAot';c,\'&.tQYum.ia.ome\\ 
erat  DelU.'-'-  Haec  Wagn.'\  Habiti  inter 
deos  fanum  habuere,  non  longe  ab 
urbe  Palica  exstructum.  Quod  autem 
fanum  hoc  circa  Symaethum  fuisse 
dicitur,  non  geographice  accipiendum. 
sed  poeta  locorum  situm  latius  et  a 
nobiliore  flumine  designat.  -  -  -  Quod 
unum  tantum  Pah'cum  memorat  poeta, 
ad  poeticam  rationem  referendum,  qua 
licuit  ex  duobus  unum  nominare ;  nisi 
forte  Maronis  iam  aetate,  ut  nune,"unus 
tantum  lacus  superfuit,  dictus  Donna 
Teletia  s,  Noftia,  haud  procul  ab  urbe 
Pelagonia.  Durat  adhuc  similis  super- 
stitio,  muliere  fatidica  illic  sedem 
habente.  In  medio  cratere  aqua  ebuUit 
sulfurei  odoris."  H.  Non  igitur"  opus 
estCerdae  coni.  P«Zi'c«???.  Wagn.,  quum 
nusquam  praeterea  Palicus  singulari 
numero  legatur,  omnem  difficultatem 
ita  fortasse  tolli  posse  memorat,  ut, 
Commate  ante  Palici  posito,  epexe- 
gesin  statuamus,  am,  Palici,  pro :  ara 
Palicortan ;  quae  tamen  ratio  pauilo 
artificiosior  et  Heynianae  postponenda 
videtur.  —  ,,placabilis  ara,  quia 
dii  placari  possunt  et  solent  victimis: 
propter  quas  eadem  nra,  pinguis.  Haec 
ratio  simplicissima."//.  Eectius,  puto, 
Servitis :  ,,Hi  primo  humanis  hostiis 
placabantur,  postea  quibusdam  sacris 
mitigati  sunt  et  eorum  immutata  sa- 
crificia.  Inde  ergo  placabilis  a)a,  quia 
mitigata  sunt  eorum  numina."  Cf. 
adnott.  ad  VII,  764.  —  586.  „Heinsius 
ex  Med.  paucisque  aliis  hastis  edidit. 
Reliqui  Codd.  in  armis  consentiunt, 
qtiod  revocandum  est.  Posuerat  arma 


Mezentius,  ut  magis  expeditus  esset, 
et  funditores  omnino  aut  nulla  aut 
levi  armatura  induti  erant."  lahn. 
Sed  vcre  Wagn.  censet,  nihil  magis 
impediisse  Mezentium  ad  fundam  se 
convertentem ,  quam  hastas ,  quae 
primum  de  manibus  deponendae  essent ; 
hastatum  autem  apparere  eum  inf.  X, 
762.  Alteram  lectionem  ex  VIII,  482. 
X,  52.  768.  huc  invehi  potuisse,  vel  po- 
tiusMediceum,in  quo  sMastis  superscri- 
pta  h,  mendi  originem  indicare  ccnset. 
—  587.  Ipsei.  q.  aAihiipsejnanu.  Vid. 
ad  Ecl.  III,  69.  et  Aen.  III,  457.  — 
circum  caput  agit,  ut  maior  sit 
visictus. —  588.  liquefacto  plumbo. 
Glans  enim  phimbea,  rotando  e  funda 
emissa,  nonnumquam  in  aere  calido 
liquescere  putabatur  a  veteribus.  Cf. 
Lucr.  VI,  177.  plumbea  vero  Glans 
etiam  longo  cursu  volvenda  liquescit. 
Ovid.  Met.  XIV,  825.  seu  laia  plumbea 
funcla  Missa  solet  medio  glans  intabe- 
scere  coelo.  Lucan.  VII,  512.  spatio- 
que  solutae  Aeris  et  calido  liquefactae 
pondere  glandes  etc.  Cf.  etiam  Aristot. 
Meteor.  I,  13.  id.  de  coelo  II,  7.' 
Drakenb.  ad  Sil.  I,  316.  Lipsius  ad 
Sen.  Nat.  Qu.  II,  57.  (ubi  legimus: 
Liquescit  excussa  glans  funda,  et  at- 
trii^t.  aeris  velnt  igne  destillai)  Cort. 
ad  Lucan.  III,  711.  et  Bacli.  ad  Ovid. 
Met.  II,  727.  et  L  modo  1.  Vir  doct. 
in  Seebodii  Nov.  BibJ.  crit.  T.  V. 
I.  p.  179.  plumbum  liquefactum  nihil 
aliud  significare  putat,  quam  glandem 
plumbeam,  i.  e.  factam  e  plumbo  W- 
quefacto,  quam  explicationem  per  me 
amplectatur,  qui  1  i  q  u  e  f  a  c  t  a  m  glan- 
dem  tantara  vim  habere  posse  dubitat, 
ut  frontem  hominis  diffidat;  quae 
causa  etiam  Pecrlk.  movit,  ut  conii- 
ceret  calefacto.  —  Peerik.  miratur, 
quomodo  adverso  feriri  potuerint 
media  tempora;  sed  nonne  po- 
tuit  capite  pauhira  converso  stare? 
qnare  ne  opus  quidem  est,  ut  cum 
Wagn.  media  tempora  pro  fronte  posita 
accipiaraus,  quae  media  sit  iuter 
utruniquc  tempus,  coll.  infra  v.  750. 
Et  mediam  ferro  gemina  inter  tempora 
frontem  Dividit.    Cf.  autem  praeterea 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


237 


Diffidit,  ac  multa  porrectimi  extendit  arena. 

Timi  primiim  bcllo  celercm  intendissc  sagittam 
Dicitur,  ante  feras  solitus  terrere  fugacis, 
Ascanius,  fortemque  manu  fudisse  Numanum; 
Cui  Ilemulo  cognomen  erat,  Turniquc  minorem 
Germanam  nuper  thalaino  sociatus  habebat. 
Is  primam  ante  acicm  digna  atquc  indigna  relatu 
Vociferans  tumidusquc  novo  praecordia  regno 


590 


593 


infra  v.  633.  —  589.  porrectuin. 
Ci.  Prop.  11,7,  21.  Viderat  informeyn 
nudta  Patroclon  arena  Porreclum ; 
Burm.  ad  Val.  Fl.  VI,  552.  et  ad 
Ovid.  Met.  VIII,  422.  —  arenam 
Heyn.  pro  solo  muri  s.  valli  posi- 
tam  censet.  Nihil  tamen  irapedit, 
quominus  Arcentis  filium  cx  muro  in 
arenam  campi  delapsura  cogitemas. 
Gossr.  eum  omnino  non  in  muro, 
sed  in  plano,  paullo  remotura  a  muro 
stetisse  putat.  Peerlk.,  etiam  hic  sine 
iusta  causa  haerens,  adnotat:  „Quanto 
raelius  eadem  a  Silio  expressa  II, 
129.  Tuni  stibitnm  in  vulnus  praeceps 
devolvitur  altis  Aggeribus  raurH^'  — 
590.  ,,Multa  h.  1.  moliuntur  viri  docti, 
ut  difficultatem  diluant,  quod  hic  iara 
arma  tractet,  qui  I,  717.  puer  fuerit, 
cui  assimulatus  Araor  Didonis  greraio 
insidere  posset.  vScilicet  nec  illud 
recte  tenent,  quid  eo  ioco  sit  gremio 
insidere  ad  veterum  morem,  nec  cogi- 
tant,  Araorem  a  veteribus  puerum  fere 
puberera  haberi.  Tura  vero  idem  iam 
venationi  acrius  indulserat  IV,  156. 
VII,  479.  Cf.  Exc.  IV.  ad  lib.  XII."  B. 
Peerlk.  iu  partes  contrarias  abit,  et 
inter  causas  hunc  locum  Virgilio  ab- 
iudicandi  etiam  hanc  profert,  plane 
incredibile  esse,  Ascanium  tum  demnm 
primam  in  hostes  sagittam  intendisse. 
—  592.  ,,Quid  poeta  in  hoc  secutus 
sit,  ut  Numanum  aliquem  Remulum  in 
medium  adduceret,  ignoro ,  quum 
insolitum  sit  cognomine  sic  aliquem 
insigniri.  Aliter  res  se  haberet,  si 
Remulus  esset  verum  nomen,  et  Nu- 
manus  ille  appellaretur  ab  urbe  Nuraana 
in  agro  Piceno,  unde  oriundus  erat."Zr. 
Wagn.  putat,  si  Nuviani  noraen  ab 
oppido  Nuraana  repetere  liceat,  quum 
Numana  oriundus  proprie  dicatur 
Nunianas,  JRemttlum  proprium  eius 
nomen  habendum  esse,  pro  quo  inter- 
dum  cognomen  poni  eonstet,  Nnmanum 
autem  esse  regera  Numanae,  qiiem  ita 


appellare  fortasse  voluerit  poeta  ob 
superbiam  ex  novo  regno  adscitam 
(cf.  V.  596.);  quae  opinio  mihi  satis 
probabilis  videtur.  De  voc.  cognominis 
pro  nominis  posito  vid.  ad  III,  702. 
Peerlkampium  etiam  hic  liaerere,  nou 
mirum  est,  imprirais  quum  de  hoc 
liemulo  in  catalogo  copiarum  altura 
sit  silentium ,  et  minor  Turni  soror 
iuxta  luturnam  nusquam  praeterea 
commeraoretur.  Ceterura  hic  Reraulus 
non  confuudendus  cura  aliis  duobus 
Remulis  supra  v.  860.  et  infra  XI, 
686.  comraemoratis.  Ita  etiam  duo 
Numae  (IX,  454.  et  X,  562.),  duo 
Corynaei  (IX,  571.  et  XII,  399.)  etc. 
producuntur.  Cf.  Gossr.'  ad  h.  1.  — 
598.  Cui  -  cognomen  erat^  et  -  - 
habebat.  Vid.  ad  Geo.  III,. 283.  et 
Aen.  V,  489.  —  594.  Turni  mino' 
rein  g ermanam,  cuius  nomen  non 
constat.  Maior  Turui  soror  erat  lu- 
turna  Nyrapha,  de  qua  vid.  inf.  XII, 
138  sq.  —  sociatus  habebat  pro 
vulg.  sibi  sociatara  habebat,  i.  e.  quam 
sibi  sociaverat  atque  etiamtum  coniu- 
gem  habebat.  Cf.  Weberi  Uebungs- 
schule.  Vol.  I.p.  65.  Herzog.  ad  Caes. 
B.  G.  I,  Ih.  VII,  29.  Kritz.  ad  Sall. 
Cat.  23,  4.  Ruddim.  II.  p.  241.  alios. 
Sociari  autem  de  couiugio  haud  raro 
dicitur.  Cf.  IV,  16.  XH,  27.  —  595. 
„digna  atque  indigna,  fauda  et 
nefauda,  ^t]ici  y.al  aQQr^ta ;  nam  v. 
603  sqq.  Remulus  virtutem  popularium 
recte  crepat;  mox  coutumeliosa  et 
turpia  iu  Troianos  iacit."  H.  Digna 
igitur  V.  603—613.,  indigna  v.  598  — 
602.  Similiter  Hor.  Ep'.  T,  7,  72.  di- 
cenda  tacenda  locutus^  ubi  vid.  Obbar. 
I.  p.  889.  Cf.  etiam  XII,  811.  digna 
indigna  pati  similesque  locos  et  vid. 
aduott.  ad  Aen.  IV,  190.,  ubi  adde 
Orell.  iu  Exc.  II.  ad  Hor.  Epod.  V. 
Tom.  I.  p.  665.  —  596.  novum  re- 
gnum  est  matrimonium  cum  regiae 
stirpis  femina  initum,  quo  superbiebat. 


238 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Ibat  et  mgentem  sese  clamore  ferebat: 
Non  puclet  obsidione  iterum  Talloque  teneri, 
Bis  capti  Phryges,  et  morti  praetendere  mm^os? 
En,  qiii  nostra  sibi  bello  connubia  poscunt! 
Quis  deus  Italiam,  quae  vos  dementia  adegit? 
Non  hic  Atridae,  nec  fandi  fictor  UHxes. 
Durum  ab  stirpe  genus  natos  ad  flumina  primum 
Deferimus  saevoque  gelu  duramus  et  undis; 
Venatu  invigilant  pueri,  silvasque  fatigant; 


GOO 


605 


—  597 .  ^^ingentem  &  es  e  fe  r  eha  t, 
incedebat  cum  clamore  ingens  homo, 
vasta  corporis  specie.  Sic  inf.  XII, 
441.  portis  sese  extiilit  ingensJ'''  H. 
Burm.  etiam  comparat  inf.  v.  735.  et 
Val.  Fl.  11,    104.   ibique  a  se  aduott. 

—  se  ferehat.  Vid.  V,  373.  — 
598.  „Comparant  Hom.  II.  XVIII, 
287.  In  iterura  et  in  0  Phryges 
bis  capti  Servius  et  alii  Troiam  ab 
Hercule  [et  ab  AgamemnoneJ  captam 
huc  revocaiit.  Ita  nunc  obsidentur 
Troiani  tertio  ,  bis  iam  antea  expu- 
gnati.  Cf.  XI,  402.  et  Silius  I,  43. 
Lusum  in  his  iam  sujjra  vidimus  VII. 
295."  H.  Gossr.  locum  iJOtius  sic 
intelligit :  „capti  a  Graecis  quondam, 
nunc  a.  nobis ,  quibus  effugere  non 
potestis.  —  59d.morti  praetendere 
muros.  Haec  est  Med.  et  plurimo- 
rum  Codd.  non  minus  quam  Servii 
et  lul.  Sabini  lectio,  quam  Euhk.  sua- 
sore  cum  Wagn.  revocavimus.  Inde 
a  Burm.  ex  paucis  libris  vulgo  editur 
Marti  pr.  M.,  i.  e.  pugnae,  quod  post 
muros  latentes  pugnam  detrectant 
Troiani ;  eamque  lectionem  etiam 
Peerlk.  tuetur.  At  quis  lectionem 
tam  facilem  et  planam  in  longe  dif- 
ficilioremillam  mutaturus  fuisset,  quae 
plurimos  libros  occupat?  ,,Quid  au- 
tem,  quaerit  Wagn.,  abiectius  ignavius- 
que  putabimus  eo ,  qui  nihil  magis 
quam  mortem  timeat,  et  de  .salute 
pugna  et  armis  tuendaplane  desperet? 
Hinc  plurimum  acerbitatis  accedit  Nu- 
mani  opprobriis  ex  reposita  lectione." 
Ceterum  etiam  XI,  115.  pauci  quidam 
Codd.  verae  lectioni  jnorti  substitue- 
runt  alteram  Marti.  De  ({iiibus  vocc. 
saepe  confusis  cf.  Oudend.  ad  Lucan. 
IV,  147.  Burm.  ad  Val.  FL  VIII,  431. 
Heins.  ad  Ovid.  Fast.  III,  215.  Bentl. 
ad  Ilor.  Od.  III,  14,  2.  Drak.  ad  Si- 
lium  X,  474.  alii.  —  600.  „Invidiose 
respectu  Laviniae,    quam  Turno  ere- 


ptum  ibat  Aeneas.  —  V.  602.  imitati 
sunt  Stat.  Theb.  XII,  761  sqq.  et  Sil. 
I,  443  sqq.  —  fandi  fictor^  qui 
fingit  fanda,  i.  c.  qui  ficta  fatm-,  fere 
quod  iniKXonog  f4vd^oii>  Iliad.  XXII, 
281."^. —  601.  Quis  deus.  Signi- 
ficare  voluit  poeta ,  mirum  esse ,  si 
quis  deus  hoc  fecerit.  Cf.  lahn.  ad 
Ecl.  I,  19.  p.  359.  edit.  II.  Temere 
PeerJk.:  .JJeus  et  dementia  non  recte 
iunguntur :  est  enim :  quis  deus  tani 
demens.  [?]  Maluissem :  Non  deus  Ita- 
liam,  sed  vos  dementia  adegit.''^  —  Jta- 
liam  pro  :    in  Italiam.     Vid.  ad  I,  2. 

—  603  sqq.  Cum  h.  1.  pulcherrimo 
de  veteris  Italiae,  imprimis  Sabinorum, 
A-ita  et  disciplina  dura  et  severa  Heyn. 
conferri  iubet  laudes  Italiae  Geo.  II, 
167  sqq.  et  Aen.  V,  730.  Vid.  etiam 
ad  VIII,  638.    et   OrelL  ad  Hor.  Od. 

III,  6,  38.  —  Durum  genus  cett., 
omissa  Particula  adversativa.    Vid.  ad 

IV,  433.  Ceterum  cf.  Geo.  I,  63. 
Ovid.  Met.  I,  414.  Avien.  918.  (ubi 
iisdem  verbis  dtirum  ah  stirpe  qenus) 
etc.  cum  Aen.  III,  94.  —  ah  stirpe, 
non  tantum  exercitatione.   Cf.  III,  64. 

—  primu7n,  primo  vitae  tempore. 
Cf.  Wagn.  Qu.  Virg.  XXVIII,  3.  a. 
et  vid.    adnott.    ad    IV,   342.  —  Cum 

V,  604.  cf.  imitationes  Silii  IV,  226. 
Quosque  in  praegelidis  dnratos  Hernica 
rivis  Mittehant  saxa  et  nehulosi  ritra 
Casini,  et  Val.  Flacci  VI,  335.  Num- 
quam  has  hiemes,  haec  saxa  relinquam, 
Mariis  aqros  ;  uhi  iam  saevo  duravimns 
amne  Progeniem  natosque  rudes.  Eun- 
dem  morem  apud  Germanos  obti- 
nuisse  refert  Claud.  in  Ruf.  II,  112. 
Et  quos  nascentes  explorat  gurgiie 
Mhenus.  Cf.  etiam  Lips.  ad  Tac.  Germ. 
c.  19.    et   Anthol.    Graec.   lacobs.  T. 

IV.  p.  127.  cpigr.  32.  et  Orell.  ad 
Hor.  Od.  III,  6,  38.  —  gelu  et  u  n- 
dis,    pro  gelu  imdarum.     Vid.  supra 

V.  569.  —    605.    Venatu.     Dc    hac 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


2.39 


Flcctere  luclus  equos  et  spicilla  teiulere  cornu. 
At  patiens  operum  parvoque  adsucta  iuventus 
Aut  rastris  terram  clomat,  aut  quatit  oppicla  bello. 
Omne  aevum  ferro  teritur,  versaque  iuvencCaii 
Terii^a  f'ati2,amus  liasta;  ncc  tarda  senectus 

-I--V  .      •  •  •  • 

Debilitat  vires  anmii  mutatc|uc  vi,ij;orem : 
Canitiem  galea  premimus;  sempercjue  recentis 
Comportare  iuvat  praedas  ct  vivere  rapto. 
Vobis  picta  croco  et  fulgenti  murice  vcstis  ; 


GIO 


Dativi  fornia  vid.  ad  Ecl.  V,  29.  — • 
s  ilv  as  fat  ig a n i,^  cas  multum  pcrcr- 
rantes  et  feras  in  iis  agentes ;  ut  infra 
V.  610.  iuuenciim  terga  fatiyare  liasta. 
Sic  etiam  Val.  Fl.  III,  20.  Duia  vo- 
lucri qxiatit  asper  equo  silvasqiie  fatigat. 
.  Cf.  etiam  adnott.  ad  Vm,  94.  et  Drak. 
ad  Sil.  n,  74.,  tibi  legimus  Hebrum 
cursufatigare.  Heinr.  comparat  Tlieocr. 
XIII,  66.  deHerculc  Hylan  quaerente  : 
u/.iof-iivog  oaa  i/u6ytja£P  ojQcU  xul 
d'  vuLog.  —  606.  ludus,  ut  hos  :  es 
isf  ilinen  nur  ein  {leichies)  Spiel.  —  ,,s/j  i- 
cula  tendere  cornu:  si  cornus 
arbor  est,  c  qua  spicula  fiunt,  ut  Geo. 
n,  448.  et  inf.  v.  698.,  sunt  spicula 
cornu  spicula  cornea  et  tendere  est 
limando  iacere,  tamquam  ad  scopum, 
sin  cornu  est  pro  arcu,  de  sagittis  est 
accipiendum  :  sic  torquere  spicula 
cornu  Partho  Ecl.  X,  59.  et  Aeu.  VH, 
497.  XI,  773.  859."  H.  Hoc  alterum 
probabilius.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  1.  1. 
—  V.  607.  uno  tantum  verbo  mutato  le- 
gitur  etiam  Geo.  U,  472.  —  patiens 
operum,  ut  ap.  Sall.  lug.  28,  5.  et 
al.  patiens  laborum.  —  parvo  ad- 
sueta,  paucis  contenta.  Cf.  Senec. 
ep.  123.  Necessarium  est  parvo  ad- 
.suescere ;  l{oi'.  Od.  H.  16.  13.  Vivitur 
parvo  bene ;  id.  Sat.  H,  2,  110.  qni 
contentus  parvo  v^etuensque  futuri\  id. 
Epist.  n,  1  ,  139.  Agricolae  prisci, 
fortes  parvoqjie  beaii:  Cic.  Att.  XH, 
19.  Lael.  23,  86.  et  Claud.  in  Euf. 
1 ,  200.  contentus  parvo.  De  verbo 
adsuescendi  cum  Ablat.  constiaicto  vid. 
Aen.  Vn,  746.  Liv.  XXXI,  35.  Tac. 
Ann.  II,  44.  Flor.  I,  1,  7.  et  Kritz. 
ad  Sall.  Cat.  2,9.—  608.  rastris 
terram  domat,  ut  ap.  Columell.  VI, 
22.  terram  aratro  domare.  Cf.  Drak. 
ad  Sil.  Vin,  371.  (Rastrisque  domant 
Aequicula  ?'ura.)  Burm.  ad  Petron.  c. 
99.  Bach.  ad  Ovid.  Met.  Vin,  651. 
Kritz.    ad  Sall.    Cat.  7 ,  5.    ef  Obbar. 


ad  Hor.  Ep.  I,  2,  45.  (ubi  pacantur 
vomere  silvae.)  De  rastris  vid.  ad  Ecl. 
IV,  40.  —  ,,quaiit  oppida  bello 
sinipl.  pro  vcxat,  turbat,  oppugnat. 
Sic  enim  quatere,  movere,  turbare,  ut 
y.Xoval}^,  7i6Xt,y  atiaca  Pind.  Pyth.  IV, 
484."  //.  —  609.  Ne  in  pace  quidera 
ariiia  deponunt ,  sed  hasta  inversa 
aavQCDTriQi  s.  pro  stimulo  utuntui», 
quo  boves  cessantes  pungant  et  im- 
pellant.  —  Xeque  senectus  eorum  de- 
bilis  est.  —  tarda  s  enectus,  quae 
tardos  reddit,  ut  ap.  Hor.  Sat.  H,  2, 
88.  Tibull.  n.  2,  19.  Ovid.  Trist.  IV, 
8,  23.  et  alibi  haud  raro.  —  610.  fa- 
tig  amus.  Vid.  ad  Ecl.  I,  39.  et  al. 
—  612.  ,,Etiam  senes  armati  sumus 
etmilitamus  rutfere  barbari.  Sic  etiam 
antiquissimiGraeci  apud  Thucydidem." 
H.  —  Ca  nit  i  e  m  g  alea  pre  m  im  u  s, 
Haec  verba  laudat  Seneca  de  vita 
beata  28.:  ,,Xos  sumus,  qui  nullis 
annis  vacationem  damus,  et,  quod  ait 
vir  ille  disertissimus ,  canitiem  galea 
premimus.''''  —  613.  Co  mp  ortar  e 
optimorum  Codd.  estlectio,  ab  Heinsio 
iure  revocata.  Vulgo  Convectare,  quod 
ex  VIL  749.  huc  ti-anslatum,  ubi  idem 
versus  legitur.  —  Viv  er  e  rapto. 
Ci.  YJi,  749.  Ovid.  Trist.  V,  10,  15. 
Silius  n,  501.  Liv.  VH,  25.  extr. 
XXn,  39,  13.  etc.  —  614  sqq.  „Phry- 
ges  cum  Troianis  permisceri  et  tam- 
quam  ab  eadem  stirpe profectos  haberi, 
iam  aliislocis  vidimus,  ut  statim  Aen. 
I,  468.  lidem  mollitie  et  luxu  iufames ; 
quandocjuidem  primi  cum  Maeonibus 
s.  Lydis  in  minore  Asia  opibus  ex- 
celluerunt,  imjjrimis  pauperum  colo- 
norum,  qui  e  Graecia  adveneraut, 
indicio.  [Cf,  supra  IV,  215  sq.]  Ante 
oculos  autem  habuit  jjoeta  Hom.  Od. 
VHI,  248  sqq.  H.  XXIV ,  261.,  tum 
in  illis  0  vere  Phrygiae  II.  H,  235. 
Vn,  96.  —  614.  Vestem  aliam  croca- 
tam,  aliam  purpuream  intellige,  utram- 


240 


P.  VIRGILll  MARONIS 


Desidiae  cordi;  iuvat  indulgere  choreis; 
Et  tunicae  manicas,  et  liabent  redimicula  mitrae. 
O  vere  Phrygiae,  neque  enim  Phryges,  ite  per  alta 
Dindyma,  ubi  adsuetis  biforem  dat  tibia  cantum. 
Tympana  vos  buxusque  vocat  Berecyntia  Matris 
Idaeae :  sinite  arma  viris,  et  cedite  ferro. 

Taha  iactantem  dictis  ac  dira  canentem 
Non  tulit  Ascanius;  nervoque  obversus  equino 


615 


620 


que  Phrygio  opere  acu  pictam."  H. 
Eiusmodi  autem  vestes  apud  Romanos 
mulierum  erant  viiisque  indignae. 
Cf.  XI,  775.  croceam  chlamydem.  De 
m  u  r  ic  e  vid.  ad  Ecl.  IV ,  44.  — 
615.  „D  esidiae  cordi  pro  desidia, 
[ut  alibi  insaniae,  disco?'diae,  irae  etc.] 
indulgetis  desidi  vitae ;  (fUrj  y.id-ccQig 
T€  X^Q^''  ^^'  {indulgere  cJioreis: 
quum  contra  apud  Romanos  nemo 
fere  sobrius  saltaret.] —  616.  Tunicae 
manicatae,  '/iiQi6(ojoi.  Cf.  Stat.  Theb. 
Vn,  657.  Gell.  Vn,  12.  Ernest.  Clav. 
Cic.  s.  V.  manicatus.  [Adde  Beneck. 
aliosque  intpp.  ad  Cic.  Cat.  II,  10, 
22.]  Tum  mitra  e,  guae  r  ed im i- 
cula  hahent  ^  int.  pileos  Phrygios 
fimbriis  pendulis.  Cf.  ad  VI,  216.  Male 
plerique  omnes  mitras  Graecorum, 
diademata,  cum  his  Phrygiis  confun- 
dunt,  [de  quibus  vid,  ad  Aen.  IV.  217.] 
Locum  expressit  Val.  El.  III,  230  sq." 
Haec  Heyn.,  qui  etiam  v.  216.  ante 
V.  615.  poni  malit.  Sed  vere  Wagn. 
memorat,  tum  displicere  orationem 
uovi^dtrov ;  in  hominis  autem  oppro- 
bria  temere  iacientis  oratione  rerum 
ordinem  accurate  observatum  non  rc- 
^quiri.  ~  617.  Cf.  Hom.  U.  VH,  96. 
^A^^aidSi  ovy.sc  ^A/aioi.  ,,Sacra  ma- 
gnae  matris  deum,  matris  Jdaeae,  Cy- 
beles,  in  Diudymo ,  Phrygiae  monte : 
TK  Aii^dvfua  bfjri.  Cf.  X,  252.  VI, 
785  sq.  et  supr.  v.  82."  H.  Vid.  etiam 
librum  meum  Handb.  d.  alt.  Geogr. 
II.  p.  340.  De  Plur.  Dindyma  pro 
forma  Sing.  Dindymus  cf.  Ovid.  Met. 
n,  223.  et  East.  IV,  134,  cum  Virg. 
Ecl.  I,  55.  Geo.  I,  103.  H,  37.  IV, 
462.  Aen.  I.  466.  etc.  —  Cum  y.  617. 
praeter  Homcri  11.  iam  11.  cf.  U.  VIII, 
163.  Silius  II,  361.  IX.  262.  XI,  237. 
Pers.  I,  4.  Tac.  Ann.  VI,  5.  Vid. 
etiam  Barth  ad  C]aud.  in  Eutr.  I,  233.  et 
ad  Stat.  Theb.II,  665.  Heins.  ad  Ovid. 
Her.  IV,  48.  Drak.  ad  Sil.  II,  361. 
Ernest.  ad  Tac.  1.  1.  ah'i.  —  618.  hi- 


fo rem  cantum  ad  duplex  foramen 
spectare ,  quo  iustructa  erat  tibia, 
qua  in  sacris  Cybeles  utebantui*,  mani- 
festum  est,  quamquam  de  hoc  tibia- 
rum  genere  uihil  certi  novimus.  Ser- 
Aius,  qui  Phrygias  tibias  (incurvas 
illas  et  flexas,  cf.  Catull.  63, 22.  TibuU. 
II,  1,  86.  Ovid.  East.  W,  181.  Met. 
in,  533.)  impares  fuisse  et  inaequales 
cavernas  habuisse  docet,  hiforem  can- 
tum  interpretatur  per  dissonum  dissi- 
milemque ,  huuc  laudans  Varronis 
locum :  Tihia  Phrygia  dextra  unura 
foramen  habet,  sinistra  duo,  quorum 
umtm  acutum  sonum  hahet,  alterum 
(jravem.  —-  619.  huxus,  tibia  buxea. 
Cf.  Ovid.  Met.  IV,  30.  XH,  158.  et 
adnott.  ad  VTI,  382.  Eiusmodi  autem 
tibiarum  non  minus  quam  tympano- 
rum  multus  usus  in  sacris  Cybeles, 
de  cuius  cultu  cf.  Catull.  Atvn  63. 
Ovid.  East,  IV,  181.  Met.  XI,  1. 
Claud.  in  Eutr.  II,  279.  de  R.  Pros. 
n,  267.  alios.  —  Berecyntia.  Vid, 
ad  VI,  785.  —  vocat.  Sic  Medic. 
et  optimi  quique  libri,  quos  (ut  omnes 
cditorcs  me  posteriores)  cum  Wagn. 
secutus  sum.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  I, 
59.  VI,  30.  al.  Vulgo  vocant.  De 
vocandi  autem  verbo  pro  invitandi 
posito  vid.  ad  in,  70.  Simillimus 
huic  locus  legitur  ap.  Val.  Fl.  HI, 
231.  at  harhara  huxus  Si  vocet  et  motis 
uhdantia  Dindyma  sacris ,  qui  ex 
nostro  videtur  fluxisse.  Ceterum  cf. 
etiam  Aen.  XI,  735  sqq.  —  620. 
cedite,i.  e.  discedite, /erz-o  s.  bello. 
Cf.  similis  locus  Lucan.  V.  358.  dis- 
cedite  casiris ,  Tradite  nostra  virisy 
ignavi,  signa,  Quirites,  ubi  vid.  Cort. 
—  621.  iactantem  -  -  canentem. 
Vid.  ad  Geo.  I,  157.  Canere  autem 
intcrdum  i.  (|.  magnum  aliquid  etgrave 
eloqui,  ut  IV,  14.  et  IX,  399.;  dira 
canentem  hic  i.  q.  acerbissima  con- 
vicia  effundere.  —  622.  „Memorabile 
erat  hoc  tclura,  quippe  primum,  quod 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

Contendit  telum,  cllversaque  bracliia  ducens 
Constitit,  ante  lovem  supplex  per  vota  precatus: 
luppiter  omnipotens,  auclacibus  adnue  coeptis. 
Ipse  tibi  ad  tua  templa  ieram  sollemnla  dona, 
Et  statuam  ante  aras  aurata  frontc  iuvencum, 
Candentem,  paiitcrcjue  caput  cum  matre  fcrentem, 
lam  cornu  petat  et  pcdibus  qul  spargat  arenam, 
Audiit  et  cocli  genltor  de  parte  serena 
Intonult  laevum;  sonat  una  fatifer  arcus. 
EfFugit  horrendum  stridens  adducta  sagitta, 


241 


625 


630 


Ascanius  in  pugua  emisit,  primum 
virtutis  documentum:  itaque  ornare 
poeta  potuit.  Fecit  Homeri  exemplo 
II.  I\^  116  sqq.  Cf.  XI,  857  sqq.  et 
Apollon.  in,  275.  283  sq.'-  H.  — 
Non  tuUt  A. ;  nervoque,  i.  e.  sed 
nervo.    Cf.  adnott.  ad  n,  94.  IV,  76. 

—  „nervo  eq  u in o,  ut  cliorda  arcus 
sive  ex  setis  sit,  sive  ex  tendinibus 
et  nervis.  Cf.  Wernsdorf.  ad  x\vien.  v, 
933. —  Ohversus  intendit  telum. 
Aliter  arcus  tenditur ,  aliter  sagitta ; 
haec  dirigitur.  Sic  v.  590.  celerem  inten- 
disse  sagiltam ,  ut  v.  606.  spicnla  ten- 
dere-  cormi.''''  H.  Serv.  ad  h.  ].  laudat 
fragm.  ex  Accii  Philoct. :  tendens  nervo 
equino  concita  tela.  —  623.  Conten- 
dit,  quod  ab  omnibus  fere  Codd. 
exhibetur,  non  e;rat  cur  Heinsius  ex 
imo  alterove  libro  mutaret  in  Intendit, 
temere  ofFensus  eo,  quod  duo  versus 
deinceps  positi  ab  eadem  syllaba  inci- 
piunt.  Quare  nos  cum  lahn.  (quem 
vid.  ad  VI,  310.)  et  Wagn.  Codd. 
lectionem  revocavimus,  in  quo  etiam 
posteriores  nos  secuti  sunt.  Cf.  V, 
513  sq.  iamdudum  arcu  contenia  parato 
Tela  tenens  cett. ,  de  confusis  autem 
syllabis  con  et  in  Drakenb.  ad  Liv. 
X,  5.     Vid.  etiam  supra  ad  IH,  673. 

—  diversa  brachia  ditcens.Wagn, 
comparat  Apollon.  III,  283.  u/bt(po- 
jiorjoi  (haG^oi^iwog  7ia?,d^ijati'.  — 
624.  ,,Preces  ante  sagittam  emissam, 
ut  sup.  de  Niso  v.  403."  //.  Particulam 
ante  noli  coniungere  cum  lovem,  sed 
adverbialiter  positam  accipe:  a^ite 
precatus  lovem,  coll.  adnott.  ad  Ecl. 
I,  70.  et  Geo.  in,  552.  —  626.  Ipse 
Wagn.  interpretatur  Graeco  tyib  d' 
av,  coll.  Qu.  Virg.  XVIII,  2,  b.,  ut 
sensus  sit :  tu  hoc  fac ,  ego  faciam 
illud.  —  dona,  sacrificium,  ut  Geo. 
ni,  21.   et  al.    Servius   perperam   de 

viHGiT/.  pahs  ni.  ed.  in. 


donariis  cogitat.  —  Cum  v.  627. 
comparant  Hom.  Od.  ni,  382  sq.  — 
aurata  fr onte.  Mos  enim  erat 
hostias  auratis  cornibus  ad  aras  ad- 
ducere.  Cf.  V,  366.  (ibique  adnott.) 
praeterea  autem  Hom.  Od.  Ill,  384. 
437.    Ovid.    Met.     VH,    161.     Tibull. 

IV,  1,  15.  Liv.  XXV,  12.  Plin. 
XXXin,  3.  al.  —  628.  candeniem, 
album,  nihil  amplius.  —  „caput  cu  m 
matre  fe  rente  m,  adultum,  aequalem 
matri.  ^laouo.tooa  duvov  ex  Theocr. 
Id.  Vin,  14.  \ubi'  vid.  Harl.  et 
Kiessl.)"  77.  —  V.  629.  legitur  etiam 
Ecl.  in ,  87. ;  sed  quamvis  hic  desi- 
deretur  in  Goth.  III. ,  non  tamen 
potest  abesse,  quum  ad  absolvendam 
senteutiam  sit  necessarius.  Temere 
euni  sustulit  Brunck. ,  quocum  con- 
sentit  Gossr.  —  630.  Heyn.  confert 
Hom.  II.  XV,  377.  et  Hesiod.  Sc. 
Heirc.  383  sqq.  Cf.  etiam  adnott.  ad 
Geo.  I,  487.  et  IV,  7.  —  Audiit  et 
coeli  genitor  -  -  Intonuit  pro : 
Genitor  coeli  audiit  et  intonuit.  Sic 
Subiectum  alteri  demum  sententiae 
Verbo  additur  etiam  Aen.  I,  115.  161. 
714.  IV,  672.  et  alibi.  Cf.  Wunderl. 
ad  Tibull.  I,  6,  81.  et  lahn.  ad  Aen. 

V,  817.  —  631.  laevum,  prosperum. 
Vid.  ad  Geo.  IV,  7.  et  Aen.  n,  693. 
,,sonat  una.  Jiy'Sf.  ^iog  cett.  Hiad. 
IV,  125.  Cf.  XI,  863  sq."£r.  Lectio- 
nemfatifer  Heins.  ex  optimis  Codd. 
etDonato  restituit.  Vulgo  (cum  Palat.) 
letifer ,  quod  aut  ex  interpret.  ortum, 
aut  ex  X,  169.  huc  translatum  vide- 
tur.  Cf.  etiam  supra  VIII,  621.  — 
632.  Pars  Codd.  Et  fngit,  quod,  iam 
Heynio  probatum,  in  contextum  rece- 
pit  lahn.  (in  priore  edit. ,  nam  iu 
altera  edidit  Effugit.)  Sed  recte  Wagn. 
plurimorum  et  optimorum  Codd.  lectio- 
nem  defendit,  quum  et  fugere^  et  fun- 

16 


242 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Perque  caput  Remuli  venit  et  cava  tempora  ferro 
Traiicit.     I,  verbis  virtutem  illude  superbis ! 
Bis  capti  Phryges  haec  RutuHs  responsa  remittunt. 
Hoc  tantum  Ascanius;  Teucri  clamore  sequuntur 
Laetitiaque  fremunt  animosque  ad  sidera  tollunt. 
Aetheria  tum  forte  plaga  crinitus  Apollo 
Desuper  Ausonias  acies  urberaque  videbat, 
Nube  sedens,  atque  his  victorem  affatur  lukim : 
Macte  nova  virtute,  puer;  sic  itur  ad  astra, 


635 


040 


clere,  et  fractns  et  similia  cum  effnf/ere, 
effiindere,  effractus  cett.  saepissime 
confimdi  constet  (coll.  Heins.  ad  Ovid. 
Trist.  V,  2,  40.  et  ad  Claud.  B.  Gild. 
138.  Drakeub.  ad  Sil.  III,  57.  ct  ad 
Liv.  I,  38.),  falsissimiun  autem  sit, 
hic ,  ubi  iina  spectet  ad  jjraccedens 
verbum    intonnit,    coniungerc  vv.   iina 

—  ei.  Heyn.  Copula  adiccta  celerita- 
tem  melius  designari  putat  (cf.  adnott. 
ad  Geo.  11,  80.  ct  al.),  cui  Wagn. 
ita  adversatur ,  ut  contendat,  hoc  si 
Virgilius  vohiisset,  versum  632.,  f[ui 
sagittam  tantum  volantem,  non  fericn- 
tem  referret,  omnino  omittendum 
faisse ,  iTt  sagitta ,  simulatque  emissa 
esset,    Remum   percussisse   diceretur. 

—  horrendum  s  tride  «  s.  V^id.  VII, 
510.  et  al.  Heyn.  iam  confert  Home- 
ricum  Jtiv^  dk  -/.kayy^  yiv^x  aqy\:,- 
Qioio  ^ioTo.  —  adducta  sagitta; 
quia  cum  ipso  nervo  etiam  sagitta 
adducitur,  propius  ad  pectus  admo- 
vetur,  quo  vehementius  concitetur. 
Non  igitur  de  veritate  huius  lectionis 
dubitandum,  cui  Palat.  et  alii  Codd. 
substituunt  elapsa  sag. ,  quod  antc 
Heins.  vulgo  edebatur;  alii  aUapsa 
s.  adlapsa  (quod  ex  v.  578.  et  XII, 
319.  repetitum  censet  Wagn.) ,  duo 
denique  delapsa.  Alibi  sane  arcus 
ipse  s.  nervus  dicitur  adduci.  Cf.  V, 
507.  Ovid.  Met.  I,  455.  Silius  I,  334. 
(ubi  vid.  Drakenb.)  al.  —  633.  venit. 
Cf.  VII,  499.  X,  236.  Lucan.  HI.  698. 
Silius  VI,  228.  XV,  376.  al.  —  cava 
tempora  f.  Traiicit.  Cf.  supra  v, 
588.  —  634  sq.  „Schema  traductac 
narrationis  ad  dialogura ,  quod  ora- 
tionem  cgregie  animat,  notarunt  pas- 
sim  grammatici.  Cf.  Clark.  ad  Iliad. 
IV,  303.  XV,  348.  Superbiac  vero, 
qua  victis  aut  cacsis  illudit  victor, 
dignae  horrida  heroum  vita,  exem- 
plum  poeta   ab  Homcro  rcpctiit."  //. 


—  „?•  erh  is  -  -  superh is  :  similiter 
studio  qiiaesita  soni  verborum  simili- 
tudo ,  ut  X.  375."  Wagn.  Vid.  ad 
Geo.  I,  157.  et  al.  —  636.  clamore 
sequuntur,  tntvrpfjUriGc.i' ,  conci- 
nunt  adsentientes.  —  637.  laetitia 
fremunt.  Sic  Liv.  VI,  6,  17.  erecii 
gaudio  fremunt.  Cf.  etiam  supra  VIII, 
717.  —  ,,ani m  o  s  ad  sider  a  t  o  l- 
lunt  audactcr  poeta  novaA^it,  non  eo 
scnsu ,  quo  volunt,  ut  Ascanii  aut 
suos  animos  per  favorem  extulerint 
laude ;  sed  succcssu,  gloria  ac  virtutis 
seu  conscientia  seu  opinione  fero- 
cicntes  et  cxsultantes  efferri  animis 
aut  ipsi  animos  efferre  dicuntar,  et 
nunc  quidem  tam  sublimes,  ut  coelum 
sibi  attingerc  videantur.'"  H.  Ideorj[ue 
fiducia  corum  in  immensum  augetur. 
Wagn.  confert  Hor.  illud  Od.  I,  1, 
36.  suhlirni  feriam  sidera  vertice.  Vid. 
etiam  Aen.  I,  287.  VI,  783.  X,  548, 
etc.  —  638.  Apollinem  genti  luliae 
imprirais  favere,  iam  supra  vidimus 
ad  Vni,  704.,  quarc  etiam  Palati- 
num  templum  in  eiiis  honorem  ab 
Augusto  exstructum.  —  crinitu  s 
Apollo.  Vid.  ad  I,  740.  et  cf.  Hor. 
Od.  m,  4,  62.  Tibull.  I,  4,  33  sq. 
Ovid.  Met.  I,  450.  Petron.  c.  109. 
§.  9.  etc.  —  aetlieria  pl aga  i.  q. 
ap.  Lucret.  IV,  412.  V,  86.  et  VI,  60. 
aetheriae  orae.  —  G39.  Jj  cs uper  vi- 
dehat.  Vid.  I,  223  sqq.  —  Per  Au- 
sonias  acies  urh  emque  signifi- 
cari  castrnni  a  Troianis  modo  con- 
ditimi  s.  novam  Troiam  ab  Italis  op- 
pugnatam,  quisque  videt.  —  641. 
„mactus  origine  et  usu  est  auctus, 
ainplificatus.  Est  aliquid,  si  reddas  : 
o  puer  auctc ,  ornate  nova  virtute. 
Sed  videtiu'  aliud  quidinsuper  inesse. 
Scilicet  mactus  laude,  virtute  est  qui 
fruitur  laude  e  rc  bene  gesta,  ex 
suceessu    gaudens ,    fructum   laetitiae 


AENEID08  LIB.  IX. 

Dis  genite  et  gcniture  dcos.     lure  omnia  bella 
Gentc  sub  Assaraci  fato  ventura  resident; 
Ncc  te  Troia  capit.     Simul  liacc  cffatus  ab  alto 
Acthere  se  mittit,  spirantis  dimovet  auras, 
Ascaniumque  petit.     Formam  tum  vertitur  oris 
Antiquum  in  Buten.     Hic  Dardanio  Anchisae 
Armiger  ante  fuit  fidusque  ad  Hmina  custos; 
Tum  comitem  Ascanio  pater  addidit.     Ibat  Apollo 


243 


645 


inde  capiens;  et  sic  respondetGraeco 
ovrn^iivog  ap.  Ilom.  Od.  11,  33.  iaO-?.6g 
juoi  6o/.h  tlvcu  ,  ovriiuevog ,  qui  frn- 
ctum  inde  capiet,  cui  bene  eveniat! 
undc  vulgare  illud  ovaio '  ut  h.  1. 
cvccto  Tijg  vtc<g  uQSzrjs :  bene  eveniat 
primum  hoc  virtutis  documentum ! 
lacti  sit  ominis !  Itaque  omnino,  si  in 
formulis  ad  deos  precandi  adhibetur, 
mactus  videtur  laetus,  propitius.  Cf. 
Cato  R.  R.  134."  //.  Mactus  ,  Parti- 
cipium  verbi  obsoleti  mago,  i.  q.  au- 
geo ,  unde  descendit  frequentativum 
verbum  macto  {mactare  aliquem  ali- 
qua  re,  i.  e.  donare),  antiquitus  etiam 
aliis  Casibus ,  quam  Vocativo  ,  usur- 
patum  fuisse  testatur  Priscian.  V,  12, 
66.  p.  668. ;  in  omnibus  tamen ,  qui 
nobis  superstites  sunt  veterum  libris, 
praeter  Cat.  E.  R.  c.  134.  (ubi  Ma- 
cttis  Jioc  fercto  legitur),  non  invenitur 
nisi  Vocativus  macte  et  macti,  etiam 
ad  feminas  relatus ,  et  per  attractio- 
neni  illam,  de  cj_ua  dixhnus  supra  ad 
V.  485. ,  cum  Imperativo  esfo ,  estote 
coniunctus ,  qui  tamen  saepe  omitti- 
tur,  ut  h.  1.  Cf.  etiam  Burm.  ad  Val. 
Flacc.  VI,  547.  Duker.  ad  Flor.  11, 
18,  16.  Drakenb.  et  Rupert.  ad  Liv.  II, 
12,  14.  Krueger.  Untersucli.  cett.  Fasc. 
ni.  p.  81.  Ruddim.  I.  p.  126.  not.  76. 
multique  alii.  —  nova  v irt u  t e.  Vid.  ad 
Ecl.  VIII,29.  — 642.Z)^s  genitus,  ut- 
pote  Aeneae  filius,  quemVenuspeperit. 
De  coustructione  cf.  Ruddim.  II.  p. 
107.  —  geniturus  deos,  propter 
lulium  Caesarem  et  Octav.  Augustum, 
ad  gentem  luliam  pertinentes.  Cete- 
terum  si  consideramus ,  ipsum  esse 
deum,  qui  haec  proferat,  quanta  inde 
redundet  in  gentem  luliam  maiestas 
et  gloria,  facile  sentimus.  Cf.  Hand. 
ad  Stat.  Silv.  I,  1,  74.  a  Wagn.  laud. 
Ceterum  imitatur  hunc  locum  Seneca 
Cons.  ad  Marc.  15.  q7u  Diis  geniti 
Deosque  genituri  dicantur.  —  642  sq. 
„Adscribendus    est   hic  locus   iis,   m 


quibus  pacis  per  orbem  terrarum  re- 
stitutac  ct  lani  clausi  memoria  cele- 
bratur.  Certe  post  a.u.  c.  725.  scri- 
pta  haec  esse  necesse  est.  Merito 
hoc  tuae  genti  dabitur,  ut  oriundus 
ex  ea  Augustus  omnia  bella  finiat." 
H.  Vid.  etiam  ad  I,  291.  et  294.  — 
Gente  siih  Ass  ar  aci.  Vid.  ad 
Geo.  III,  35.  et  Aen.  I,  273.  et  284. 

—  644.  nec  te  Troia  c ap i t :  tanta 
cs  virtute ,  ut  Troiae  imperium ,  ad 
tantam  tenuitatem  redactum,  tibi  pa- 
rum  amplum  ideoque  te  indignum  sit. 
Apte  conferunt  ilhid  Philippi  ad  Ale- 
xandrum  (Plut.  Alex.  6.)  ^^  ncu, 
QriHL  GtavKp  ^aaiAticv  latjv'  Maxt- 
dovict  yaQ  at  ov  /lootT.  Capere  in 
siniilibus  locis  legitur  ap.  Lucr.  III, 
229.  Cic.  Manil.  22,  66.  Ovid.  Trist. 
in,  4,  30.  Stat.  Silv.  V,  2,  14.  Cf. 
etiam  Senec.  Cons.  ad  Helv.  9.  Burra. 
ad  Ovid.  Trist.  III,  4,  30.  Barth.  ad 
Stat.  Achill.  I,  151.  Cort.  adLucan, 
I,  111.  et  Schirach.  p.  352.  AUudit 
autem  poeta  his  verbis  ad  Albara, 
Romae  matrem,  ab  Ascanio  conden*' 
dam.     —     Simul     effatus.     Vid. 

X,  856.  (ibique  adnott.)  XI,  827. 
XII,  758.  etc.  —  645.  spirantes 
ciuras  Serv.  explicat  vitales,  Cerda 
odoras ;  rectius  et  simplicius  Heyn. 
flantes ,  nvtovaag  avQag ;  —  di- 
movet,    ventos    secat.     Vid.   V,  839. 

—  646.  Fo  r  m  am  vertitur.  Sic 
Heins.  ex  plurimis  et  optimis  li- 
bris  pro  vulg.  forma,  quod  Rom.  et 
alii  quidam  tuentur.  Wagn.  conferri 
iubet  Weichert.  adVal.  Fl.  VIII,  391., 
pro  recepta  autem  lectione  facere  me- 
morat  XH,  224.  —  647.  „Alius  erat 
Butes,  quem  supra  memoravit  V,  372. 
Adumbravit  autem  Periphantem  II. 
XVII,  323  sq.  (non  locum  XVI,  715 
sq.) "  H.  Qui  hic  commemoratur 
Butes,  idem  esse  videtur  cum  eo,  qui 

XI,  690.  iterum  nominatur.  ~  648. 
Custodem  adlimina  positum  non  esse 

16* 


244 


P.  VIRGILU  MAPvOMS 


Omnia  longaevo  slmilis,  vocemque  coloremqiie 
Et  crinis  albos  et  saeva  sonoribns  arraa, 
Atque  his  ardentem  dictis  aftatur  luium : 
Sit  satis,  Aenide,  telis  impune  Numanum 
Oppetiisse  tuis;  primam  hanc -tibi  raagnus  Apollo 
Concedit  laudem,  et  paribus  non  invidet  armis; 
Ceiera  parce,  puer,  bello.     Sic  orsus  Apollo 


650 


055 


ex  heroum  vita,  recte  memorat  Heyn. ; 
Wagn.  tamen  etiam  ah  auctore  Ciris 
V.  206  sq.  cnstodes  regis  Nisi  com- 
memora.ri  docet,  et  de  notissimo  illo 
dicendi  genere  custos  ad  liinina  (pro 
ianitore)  ad  X,  253.  couferri  iubet 
famulos  ad  limina  ap.  Silium  I,  66.  et 
Ptulmk.  ad  Ter.  Andr.  I,  1 .  30.  Adde 
imprimis  Hand.  Turs.  I.  p.  120  s»^. 
et  quos  iile  laudat.  —  V.  650.  et  651. 
singulis  quibusdam  verbis  mutatis  re- 
petiti  sunt  ex  Aen.  IV,  558  sq.  — 
651.  crines  albos.  Aliquot  Codd. 
cum  Rom,  Jiavos .  quod  Wakcf. 
recepit,  miro  modo  explicatum,  ac  si 
Apollo  Butae  simiJcs  vocem ,  colorem, 
crines  significare  posset :  voce,  colore 
ct  crinibus  mutatis  ,  similis  erat  Bu- 
tae,  Sed  flavos  incuriac  hominis  vi- 
detur  deberi,  qui  Apollinis  crines  hic 
describi  putaret.  Heins.  coni.  ravos. 
Ceterum  cf.  similis  Ovidii  locus  Met. 
IH,  273  sqq.  —  saeva  s  onorih  u  s 
arma,  i.  e.  saeve,  terribiliter  sonan- 
tia.  Sic  Hor.  Od.  1,  IS,  13.  Saeva 
tene  cum  Berecyiitio  Cornu  lympana. 
Videtur  autem  imprimis  de  thorace 
aeneo  et  clipeo  laminis  obducto  co- 
gitandum  esse ,  h.  e.  armis ,  quibus 
alias  Apollo  ipse  abstinet,  quae  ta- 
men  nunc  motu  ingredientis  concussa 
gravem  excitant  strepitum.  —  652.  ar- 
dentein,  successu  ad  alia  audeuda 
inflammatum.  Cf.  v.  661.  —  653.  Ae- 
nide,  qiiod  cum  Wagn.  rcA^ocavimus, 
apparet  in  Med,,  Gud.  aliisque  bonis 
libris ,  a  quibus  alii  paullulum  modo 
deflectunt,  Aeneide^  Aeneidae,  Aenidae 
cxhibentes ;  paucissimi  modo  (Eom. 
et  Potter.  3.)  praebent  Aeneade;  quod 
autem  vulgo  editur,  Aencada ,  nullius 
Cod.  firmatur  testimonio ,  et  si  vcrc 
a  Virgilio  positum  esset,  non  facilc 
ita  coiTuptum  deprchenderetur.  Le- 
ctio  autem  Aenide  comprobatur  etiam 
Prisciani  H,  7,  36.  p.  583.  P.  et  Ser- 
vii  auctoritaie ,  eamque  Wagn.  et  eo 
defendi  censet,  quod  Virgilius  totum 


carmen  a  regulis  Latinitatis  recedcns 
Aeneidem  dixerit  pro  Aeneade  (co]]. 
Macrob,  V.  17.  extr.  et  Lindemanno 
ad  Gramra.  Latt.  Vo].  L  p.  211.  uot. 
47.)  et  omuiuo  magna  illa  licentia, 
(puie  apud  poetas  in  formandis  pa- 
trouymicis  rcgnavcrit.  Putat  autem, 
vulgare  illud  omuium  Troiauorum, 
qui  cum  Aeuca  erant,  cognomen  Ae- 
neadarum  a  poeta  propterca  vitatum 
esse,  quod  hic  ipsius  Aeueae  filius 
exquisito  aliquo  nomine  a  deo  appel* 
landus  videretur.  Cf.  etiam  Heinsius 
ad  li.  I.,  qui,  ut  Burm.  eum  secutusj 
edidit  Aeneide.  Peerlk. ,  omnia  fere 
huius  loci  verba  vituperans  tamquam 
Virgilio  indigua,  etiam  hic  haeret,  et 
bunc  Aenca  sate  vel  tale  quid  scri- 
pturum  fuisse  censet.  —  655.  ApoUo 
tamquam  y/Avi6i:o'^og,  iy.c.Tog  cogita- 
tur  ;  quare  temere  Peerlk. :  ,,Aseanius 
lovem  rogaverat,  ut  coeptis  aunueret. 
Nescio  quid  ea  res  nunc  ad  Apo]li- 
nem  pertiueat.  Et  quid  ApoUo  con- 
cederet?  Factum  reddi  uon  poterat 
iufectum."  Quibus  ultimis  verbis  quid 
yibi  velit  Vir  doct. ,  plaue  nou  ijer- 
spicio.  —  655.  „ ei  paribus  noa 
invidet  armis:  hoc  sublime  et 
maguificum :  suae  sagittandi  peritiae, 
suae  virtuti  Ascanii  futuram  virtu- 
tem  aequiparat  deus  ApoIIo,*'  //. 
—  Verba  et  no n  in v i d e t  lahn. 
(({ui  conferri  iubet  adnot.  suam  ad 
Ovid.  Trist.  H,  348.)  rectc  redidit  und 
cr  gonnt  dir ,  quum  nec  invidet  sigui- 
ficaret  und  cr  missgiJnnt  dir  nicht.  — 
p  aribu  s  a rm is,  jjro  pari  sagittaudi 
peritia ,  s.  armis ,  quae  simiiem  arti 
suae  sagittaudi  pcritiam  produut.  — 
656.  Ceter  a.  Vid.  ad  IH,  594.  —  parce 
bello.  Vid.  ad  I,  257.  et  IH,  42.  Qui 
euim  auctor  geutis  liomanac  a  fatis 
erat  destinatus,  is  bclli  pcriculis  sese 
exponcre  uon  debcbat.  —  ,,orsus,  ut 
XH,  806.  ad  finem  orationis  apposi- 
tum,  quum  magis  aptus  videatur  huius 
verbi    locus    autc    orationem ,     ut  I, 


AENEID08  LIB.  IX. 

Vlortalit)  medio  adspectus  .scrnioiic  reliquit, 
Lt  procul  in  tcnucm  cx  oculis  cvanuit  auram. 
\gnovere  deum  proceres  divinaque  tela 
Dardanidae,  pliaretramque  fuga  senscre  sonantem. 
L^h-go  avidum  pugnac  dictis  ac  numine  Plioebi 
V\.scanium  prohibent;  i]).si  in  certamina  rursus 
Succcdunt,  animasque  in  aperta  pericula  mittunt. 

It  clamor  totis  per  propugnacula  muris: 
(ntendunt  acris  arcus,  amcntaquc  torquent. 
Sternitur  omne  solum  telis;    tum  scuta  cavaequc 
Dant  sonitum  flictu  galeae;  pugna  aspera  surgit: 
Quantus  ab  occasu  veniens  pluvialibus  llaedis 


245 


660 


GG5 


325."  Gossr.  —  Vv.  657.  et  658.  lc- 
giniiis  iani  supra  tV,  277  sq.,  ubi  vid. 
adnott.  —  659.  ,,Ergo  \nfv.ga,  dis- 
cessu,  divinam  formam  Apollo  rece- 
perat,  quam  deposuerat,  adscita  hu- 
mana,  ut  agere  posset  cum  mortali.'' 
H,  —  660,  p  haietram  s  onantem. 
Cf.  Hom.  II.  1,  46.  —  fu(ja.  Vid. 
ad  Geo.  III,  142.  ct  Aen.  V,  658. 
—  661.  nnmine,  divina  auctoritate. 
Vid.  adnott.  ad  Aen.  I,  8.  II,  623.  — 
664  sqq.  Ascauii  virtute  incensi  Tro- 
iani  fortiter  de  muris  pugnant :  por- 
tam  tuentur  duo,  Pandarus  et  Bitias." 
H.  —  It  claraor  etc.  ;  animum  cla- 
more  signilicant.  —  ..totis  per  pro- 
pugnacula  muris.  per  loca  rau- 
rorum ,  e  quibus  propugnatur  .  [qui 
ipsi  suut  propugnacula  castrorumj ; 
inde  simpliciter  per  muros.  De  voce 
cf.  V.  170."  H.  —  665.  acres  (i.  e. 
acriter)  arcu  s  intendu  n  t,  quia  ipsi 
sunt  acres.  —  a m enta  torqu  ent. 
hastas  amentis  religatas  iaciuut.  De 
voc.  amenti  praeter  Liv.  XXXr\^II,  41, 
4.  Caes.  B.  G.  V,  48.  Ovid.  Met. 
XII,  321.  Silium  IV,  14.  cf.  Barth.  ad 
Stat.  Theb.  IV,  153.  et  Cort.  ad  Lucan. 
VI,  221.  —  666  sq.  Scuta  et  galeae 
sonant  iaculorum  ictibus.  Macrob.  VI. 
4.  ex  Ennii  Scipione  p.  169.  Hessel. 
haec  laudat :  Sparseis  Jiasteis  (ongeis 
campus  splendet  et  horret.  Cf.  idem  An- 
nal.  XI.  p.  95.  Tum  clupei  resonant, 
ct  ferrei  stridet  acumen  ,  Hom.  lliad. 
XII,  160  sq.  ab  Heynio  laud.  et  in- 
fra  V.  809  sq.  —  flictu.  Sic  prae- 
ter  Serv.  haud  pauci  Codd. ,  neque 
aliud  quid  sibi  vult  aliorum lectio  fluciu 
et  Palat.  frictu.  Pauci  modo  Codd. 
(inter  quos  Med.)  affiiciv.,  quod  lahn. 
(in  priore  edit.)  recepit,   voc.  flictus 


alibi  non  legi  opinatus.  Sed  legitur 
etiam  ap.  Silium  IX,  222.  Galea  hor- 
rida  flictu  Adversae  ardescit  (jfdeae 
(cum  quo  loco  cf.  XIV,  558.  Jiemo- 
rumque  fragor  flictuque  sonantia  ro- 
sira)  et  ap.  Auson.  Epist.  25 ,  20. 
Cymhala  dant  flictu  sonitum ;  qui  uter- 
queVirgilium  imitatus  est.  Quod  in- 
telligens  etiam  lahn.  in  edit.  II.  rccte 
flivtit  restituit,  (juod  etiam  editores 
mo  posteriores  omucs  receperuut. 
Alterum  hemistichiimi  pugna  aspera 
surgif,  quod  Heynio  ..lauguere  et  seu- 
tentiae  iuncturam  intercipere  videtur", 
sed  redit  infra  XT,  635.,  iure  defen- 
dimt  Weichert.  dc  verss.  iniur.  suspp. 
p.  78.  et  Wagn.  Cf.  etiam  Val.  Fi. 
IV ,  455.  surgitqne  miserrima  pugna. 
—  Cum-v.  668  sqq.  cf.  Hom.  II.  XII, 
156  sqq.  et  Eunius  p.  107.  Hessel. 
Undique  conveniunt  velut  imber  tela 
trihuno.  —  ,,Qti  aniu  s  respondet  ei, 
quod  in  anteced.  latet:  tantus  telo- 
rum  iactorum  est  acervus.  —  plu- 
V  ialihu  s  Ha  e  d  i  s,  propter  haedos. 
[Rectius  Wagn.  :  ,,  quum  Haedi  in 
coelo  conspiciuntur ;  ut  sit  Ablativus 
temporis.]  Benc  et  clare  Servius: 
..Supra  Tauri  cornua  est  siguum,  cui 
Auriga  uomen  cst.  -  -  Retinct  autem  ■ 
stellas  duas  in  manu,  quae  haedi  \o- 
cantur,  et  capram  -  -  quarum  et  or- 
tus  et  occasus  gravissimas  tempestates 
faciunt.  Griuntur  autem  cum  Scor- 
pione  m.  Octobri. "  -  -  De  occasu 
Haedorum  sub  medium  Decembrem 
maxime  poeta  cogitasse  videtur.  Vid. 
Arat.  Phaen.  678  sqq.  Theocr.  Id. 
VII,  53  sq.  Stat.  Theb.  VIII,  407 
sqq."  H.  Vid.  etiam  adnott.  ad  Geo, 
I,  205.  et  Interpp.  ad  Hor.  Od.  III. 
1,  28.    A^ww6os/-vocantur  Ovidio  Trist. 


246 


P.  VmGlLII  MARONIS 


Verberat  imbex'  humum,  quam  multa  grandine  nimbi 
In  vada  praecipitant,  cum  luppiter  horridus  Austris 
Torquet  aquosam  hiemem  et  coelo  cava  nubila  rumpit. 

Pandarus  et  Bitias,  Idaeo  Alcanore-  creti, 
Quos  lovis  eduxit  luco  silvestris  laera, 
Abietibus  iuvenes  patriis  et  montibus  aequos, 
Portam,  quae  ducis  imperio  commissa,  rechidunt,; 
Freti  armis,  ultroque  invitant  moenibus  hostem. 
Ipsi  intus  dextra  ac  laeva  pro  turribus  adstant 
Armati  ferro  et  cristis  capita  aka  corusci: 
Quales  aeriae  liquentia  flumina  circum, 


670 


6  7  5 


I,  11,  13.  —  669.  Verherat  imher 
hunium.  Hor.  1.  1.  nec  verheratae 
grandine  vineae.  Est  wostxwm  peitschen 
de  pluvia  iisiirpatum.  Quod  autem 
ad  omnem  eomparationem  attinet, 
quam  etiam  infra  X,  801.,  ap.  Ovicl. 
Met.  V,  158.  et  al.  deprehendiraus, 
cf.  nostrum  Kugelregen.  Cf.  Broukh. 
et  Dissen.  ad  Tibull.  I,  2,  7.  et  Wei- 
chert.  Ep.  crit.  de  Val,  Fl.  p.  41.  — 
669.  nimbi  -  -  pr  aecip  itant.  Cf. 
infra  X,  803.  —  671.  „Quod  alias 
nustris  insurgentibus ,  id  nunc  lovi 
tribuit :  tor  quet  is  aquos  am  hie- 
memyh..  e.  versat,  agitat  nubes  plu- 
vias,  tandemque,  ut  illis  imber  expri- 
matur,  facit:  coelo  cava  nuhila  rtimpit.^' 
H.  —  hiemem^  tempestatem,  /f<- 
fAMVu.  —  Pro  coelo  unus  Rottend. 
III.  <e/o,  quod  praetulit  Wakef.,  coll. 
Geo.  I,  331  sqq.  et  Aen.  IV,  120  sq. 
—  672  sqq.  Ante  oculos  fuit  poetae 
Hom.  II.  Xn,  127  sqq.  —  673.  lo- 
vis  luco ,  iu  luco  lovis  Idaei.  — 
eduxit.  Vid.  supra  ad  v.  584.  et 
Vr,  765.  —  s ilv  estr  is  la  er  «,  ideo- 
que  una  ex  Oreadibus  ,  quae  tamen 
alibi  non  commemoratur.  Idem  certe 
nomen  iam  ap.  Hom.  XVIII,  42.  in- 
venitur.  —  674.  Ante  oculos  habuit 
poeta  Hom.  II.  V,  560.  Cf.  etiam 
Ovid.  Met.  XII,  352.  —  Ahietihus. 
Vid.  ad  I,  73.  VII,  96.  al.  Pro  et 
montibus  Bryant.  coni.  in  montibus, 
quod  Heyn.  et  Gossr.  praeferunt. 
8ed  vid.  ad  II ,  15.  Etiam  Homerus 
Od.  IX,  191  sq.  Polyphcmum  cum 
montis  cacumine  comparat.  Ceterum 
Heyn.  totum  versum  frigere  et  melius 
abesse  censet ,  quum  cadem  compa- 
ratio  infra  v.  679  sq.  ornatius  itere- 
tur ;  sed  verissime  Wagn.  docct ,   hoc 


versu  proceritatem  tantum  istorum 
iuvenum  indicari,  alteram  autem  com- 
parationem  v.  679  sqq.  spectare  ma- 
xime  ad  numerum  et  positum.  Vid. 
infra.  —  „In  commis sa  v.  675.  ar- 
gutati  sunt  veteres  apud  Servium, 
quum  dubitarent,  an  sit:  clausa,  uti 
tabularum  commissurae  dicuntur.  Est 
haud  dubie :  credita  a  duce,  custodiae 
eorum  mandata:  et  a^  176.  Nisus  erai 
portae  custos.^''  H.  Peerlk.  satis  au- 
dacter  coni.  P..  quae  dupliciferro  com- 
missa,  recludunt.  —  676.  Freti  ar- 
mis.  Peerlk.  sine  iusta  causa  coni. 
Freti  animis,  —  moenih  u s,  in  moe- 
nia.  Cf.  VIII,  178.  Invitant  hostes, 
ut ,  si  audeant ,  moenia  introeant.  — 
677.  i.pro  ttirrihus  accipio  uiii 
7JVQyo)i',  tamquam  binae  turres,  aliter 
ac  V.  575."  H.  Sic  etiam  Serv.  et 
Voss.  Eectius  autem  Wagn.  pro  in- 
telligit  de  loco ,  ut  turrim  utrimque 
ad  portam  fuisse  existimemus ,  coll. 
Caes.  (Hirt.)  B.  G.  VIII,  9.  —  679 
sq.  Cf.  Hom.  11.  XI,  131  sqq.  Vir- 
gilium  imitatus  est  Claud.  R.  Pros. 
in,  370.  —  cristis  corusci,  quia 
crista  quavis  aura  movetur,  unde  XII, 
370.  volans  crista  vocatur.  Cf.  ctiam 
adnott.  ad  Aen.  V,  642.  —  679.  Ut 
ab  utraque  ripa  fluminis  alicuius  (Jin- 
mina  circum)  singulac  consurgunt 
quercus ,  ita  illi  ad  utramque  partem 
ostii  adstabant.  Ita  locum  cum  Wagn. 
capiendum  esse ,  quis  non  videt? 
Quare  non  pcrspicio ,  quid  sibi  velit 
Pcerlk. ,  hac  comparatione  tantum 
A'crba  illa  crislis  capita  alta  corusca 
spectari  censens.  —  aeriae  quer- 
cus.  Vid.  ad  Ecl.  I.  59.  et  Aen.  III, 
680.  —  liquentia  flumina,  li- 
quida,    fluida.     Cf.  Geo.  IV,  442.   — 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

Sive  Padi  ripis,  Athesim  seii  propter  amoenuni, 
Consurgunt  geminae  quercus  intonsaque  coelo 
Attollunt  capita  et  sublimi  vertice  nutant. 
Irrumpunt,  aclitus  Rutuli  ut  videre  patentis. 
Continuo  Quercens  ct  pulchcr  AquicoJus  armis 
Et  praeceps  animi  Tmarus  ct  Mavortius  Hacnion 
Agminibus  totis  aut  versi  tei'ga  dedere,  ^ 

Aut  ipso  portac  posuerc  in  limine  vitam. 
Tum  magis  increscunt  animis  discordibus  irae; 
Et  iam  collecti  Trocs  glomerantur  eodem, 
Et  conferre  manum  et  procurrere  longius  audeut, 

Ductori  Turno,  diversa  in  parte  lurenti 
Turbantique  viros,  perfertur  nuntius,  hostem 
Fervere  cacde  nova,  et  portas  praebere  patentis. 
Deserit  inceptum,  atque  immani  concitus  ira 
Dardaniam  ruit  ad  portam  fratresque  superbos. 
Et  primum  Antiphaten,  is  enim  se  primus  agebat, 
Thebana  de  matre  nothum  Sarpedonis  alti, 


247 

680 


GH5 


690 


G9  6 


680.  Athesis  Eaetiae  fluvius  satis 
notus,  qui  Verouam  praeterfluens  in 
Sinum  Veuetum  effanditur,  nunc  Adiqe 
dictus  (die  Etsch).  Cf.  Plin.  III,  16, 
20.  Flor.  III,  3.  Silius  VIII,  596.  al. 
et  liber  meus  Handh.  der    aJt.   Geogr. 

III.  p,  441.  De  Praepos.  propter 
(i.  q.  prope)  vid.  adnott.  ad  Ecl.  VIII, 
87. ,  ubi  adde  Oudend.  ad  Caes.  B. 
G.  I,  22.,  mea  ad  Lucr.  IV,  1021. 
Hand.   Turs.   IV.     p.    609.    alios.    — 

681.  intonsae,  densis  foliis  orna- 
tae,  quae  poetis  comam  arboris  dici 
constat.  Cf.  etiam  adnott.  ad  Ecl. 
V,  63.  —  682.  Verba  subl im i  v e r- 
tice  nutant  benc  respondent  illis: 
cristis  capita  alta  corusci.  Nutare, 
quod  de  ipsa  crista  haud  raro  dicitur 
(cf.  Drak.  ad  Silium  I,  460.),  de  ar- 
boribus  usurpatur  etiam  Lucano  I, 
141.    Claudiano  Idyll.  I,  32.  aliis.  — 

684.  Quercens  et  qui  praeterea  hic 
commemorantur,    e   Rutulis   sunt.   — 

685.  praecep s  animi.  Vid.  ad  Geo. 

IV,  491.  et  Aeu.  IV,  203.  —  Tma- 
rus.  Sic  Palat.  et  alii ;  Medic.  au- 
tem  cum  plerisque  3farus,  quod  tam- 
quam  Italicum  nomen  (unde  Marius) 
Peerik.  praeferendum  ceuset.  Sed 
iuxta  Haemonis  nomen  (quod  sane  et 
ipsum  Peerlkampio  suspectum  est) 
Tmaitis  rectius  se  habere  videtur.  Sic 
enim  habemus  duorum  Epiri  et  Thra- 
ciae  montium  nomina  (vid.  ad  Ecl. 
VIII,  44.  et  Geo.  I,  492.)  —  687.^0- 


suere  vitam.  Vid.  ad  I,  302.  — 
688.  incr  es cunt  animis  discor- 
dihus,  Troianorum  pariter  atque  Ru- 
tulorum,  irae,  ideoquc  etiam  pugnandi 
ardor.  Wagn.  discordes  ad  solos  Tro- 
ianos  refert,  ut  sit  i.  q.  hostilibus.  — 
690.  procurrere.  Cf.  Lucan.  IV, 
771.  VII,  385.  Stat.  Theb.  XI,  454. 
Silius  I,  519.  Vn,  566.  (ubi  vid. 
Drak.)  IX,  417.  aL  —  691.  „Turnus, 
nuntio  accepto ,  portam  valli  Troia- 
nornm  patere,  eo  accurrit,  in  castra 
irrumpit,  et  Troianos  ad  summum 
discrimen  adducit.  Semper  inhaeret 
animo  Homeri  jtiyGt^iayia.  Qui  ibi 
Hector,  hic  Turnus'  est."'  //.  —  693. 
Fervere.  Vid.  ad  Geo.  1,456.  Ad 
homines  summam  industriam  alicui 
rei ,  imprimis  certamini ,  adhibentes 
transfertur  etiam  Lucr.  II.  40.  VaL 
Fl.  VI,  588.  Sil.  VI,  317.  IX,  243. 
al.  —  Semicolon  in  finc  v.  695.  po- 
situm  Wagn.  in  Punctum  mutavit  coU. 
Qu.  Virg.  XXXV,  7,  a.  —  696.  pri- 
mus  se  agehat.  Vid.  ad  VI,  337. 
et  VIII,  465.  ~  697.  „Thebana  de 
matre:  oriunda  ex  Thebe,  Mysiae 
urbe  sub  monte  Placio,  [vid.  librum 
meura  modo  comm.  II.  p.  145.]  olim 
a  Cilicibus  colonis  insessa,  Eetione 
rege,  patre  Andromaches,  clara,  quem 
Achilles  interemit.  Iliad.  I,  364.  VI, 
414  sq.  Burm.  laudat  not.  ad  Ovid. 
Met.  XII,  109."  H.  —  De  Sarpe- 
done  vid.  ad  I,  100.  —  alti,  magni, 


248 


P,  VIRGILII  MARONIS 


Coniecto  sternit  iaculo:  volat  Itala  cornus^ 

Aera  per  tenerum,  stomachoque  infixa  sub  altiim 

Pectus  abit;  reddit  specus  atri  vulneris  undam  700 

Spumantem,  et  fixo  ferrum  in  puimone  tepescit. 

Tum  Meropem  atque  Erymanta  manu,  tum  sternit  Aphidnum, 

Tum  Bitian  ardentem  oculis  animisque  frementem, 

Non  iaculo ;  neque  enim  iaculo  vitam  ille  dedisset ; 

Sed  magnum  stridens  contorta  phalarica  venit,  705 


nobilis.  Cf.  supra  VI,  500.  iiifra  X, 
737.  Val.  n.  III,  202.  alta  gente  sa- 
tus.  Sen.  Herc.  fur.  338.  altis  inclytum 
tituUs   genus.    Heins.   ad   Ovid.  Fast. 

IV,  305.  Broukh.  adProp.  II,  1,  26. 
Intpp.  ad  Hor.  Sat.  II ,  5 ,  62.  (ubi 
altus  Aeneas.')  —  698.  cornus.  Vid. 
ad  Geo.  n,  447.  —  per  aera  tene- 
rum^  ideoque  pervium  et  impnlsui 
facile  cedentem.  Sic  etiam  Lucr.  II, 
145.    Ovid.  Met.    IV,    616.    id.  Trist. 

V,  2,  26.  alii  tenerum  aera  di- 
cunt.  Saepins  utique  aer  tenuis  com- 
memoratur;  quare  etiam  li.  1.  ante 
Heins.  ex  paucis  Codd.  vulgo  edeba- 
tur  Aera  per  tennem.  —  ,,stomacho: 
recte  Serv. :  „graecus  sermo  est"  ;  si- 
gnificat  enim  vox,  ut  Gr.  aToua/o^, 
primum  et  proprie  guttur.  gulam  (cf. 
Plin.  XI,  37,  66.  et  68.),  i.  e.  cana- 
lem  s.  fistulam  illam,  qua  cibus  ab 
ore  in  ventriculum  defertur  (ut  ap. 
Cic.  N.  D.  II,  54.  et  Cels.  IV,  l.),  et 
deinde  demumpro  ipso  ventriculo  po- 
nitur."ZZ^. —  700.  sub  pectus  abit. 
Sic  Val.  n.  VI,  653.  Aesoniae  vuJnus 
fatale  sed  hastae  Per  clipeum,  per  pe- 
ctus  abit.  —  „specus,  h.  e.  cavum, 
vulnus  hians ,  reddit  undarn  atri 
V  ulneris,  sanguinem  ebullientem  in 
undarum  morem,  undantem.  Cf.  Iliad, 
XVII,  47  sqq."  H.  Neque  aliter  hunc 
locum  intellexit  Statius  ,  Theb.  VIII, 
748.  sic  canens :  2^erga  cruentantem 
concussi  vulneri s  unda.  Peerlk. 
tamen  coniungit  verba  specus  vulneris, 
Sed  Specus  absolute  positum  pro 
hiante  vulnere  legitur  etiam  ap.  Se- 
necam  Thyest.  9.  gui  specu  vasto  pa- 
tens  Visceribus  atras  pascit  effossis 
aves.  De  atro  sanguine,  quod  epithe- 
ton  hic  ad  ipsum  vuhius  transfertur, 
unde  ater  sanguis  ebullit,  cf.  Drakenb. 
ad  Silii  IX,  365.  et  VI,  68.  Sic  iam 
ap.  Hom.  U.  XX,  470.  /v*',l«^  ala«. 
Vid.  etiam  Geo.  HI,  221.  507.  etAen. 
II,     622.    Otiosa  igitur  Pricaei  coni. 


ad  Apulei.  Met.  p.  374.  prolata  alti 
vulneris ,  iam  a  Drakenb.  ad  Silium 
VI,  68.  reiecta,  quam  tamen  Peerlk. 
probat.  —  702.  manu.  Heyn.  haec 
adnotat :  „manu  ,  ense  ,  vi  oppositi : . 
nam  v.  698.  iaculo  Antiphatcn  pro- 
straverat  '* ;  sed  hos  omnes  iaculis  a 
Turno  interfectos  esse,  docere  videtur 
V,  704.,  ubi  Bitiae  caedes  certis  ver- 
bis  a  ceterorum  iaculis  interfectorum  . 
sorte  disccrnitur ;  quare  nec  Wagneri 
explicationcm  (in  edit.  min.)  ..manu, 
comminus"  probare  possum,  sed  manu 
pleonastice  adiectum  censeo,  ut  alibi. 
Vid.  adnott.  ad  IV,  344.  -—  703.  ar- 
dentetn  ocnlis,  ut  VIII,  223.  oculis 
turbattis  et  similia ;  quia  oculi  specu- 
lum  s.  indices  sunt  animi.  Cf.  Cic. 
de  Or.  in,  29.  Intpp.  ad  Cic.  in  Pis. 
c.  1.  Vid.  etiam  Aen.  V,  277.  XII, 
670.  etc.  —  704.  ,,Bitiam  tam  vasto 
et  immani  corpore  fuisse  declarat,  ut 
iaculi  vulnus  nimis  leve  nec  mortem 
allaturnm  fuisset.  —  dedis set  pro 
reddidisset.  [Similiter  lustin.  XXXIX, 
4,  5.  Spiritiwi  non  fato,  sed  parricidio 
dedit  et  Senec.  Thyest.  340.  (ubi  vid. 
Gronov.)  dare  sanguinem.  Wagn.  in 
min.  edit.  haec  adscribens:  ,,ut  iacu- 
lum  auferre  vitam  dicitur,  ita  is ,  cui 
aufertur ,  dare  vitam  iaculo  " ,  iacuh 
pro  tertio  Casu  videtur  habere.]  — 
705.  ,,Non  haec  estya /«>■«' ca,  quam 
Livius  XXI,  8.  [et  praeter  eum  Veget. 
de  re  mil.  IV,  18.]  describit,  sed  est 
simpliciter  pro  lancea  et  hasta  hitioris 
ferri  dicta.  Ex  Servio  tamen  etPesto  [p. 
66.  Lindem.]notanda  est  origo  vocis  a 
falis,  li.  e.  turribus."  //.  Expressit  autem 
Virgilius  versum  Ennianum  a  Nonio 
v.  Falarica  laudatum  (p.  131.  Hessel.) 
Q,iiae  valido  venit  contorta  falarica 
missu ,  ubi  cf.  Cohimna.  Vid.  etiani 
Intpp.  ad  Silium  I,  351.  (Drak.  etiam 
ad  VI,  214.)  et  Gratii  Cyneg.  342. 
atque  Lipsius  Poliorc.  V,  5.  De  or- 
ihographia   huius  voc.  vid.  Intpp.  ad 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


249 


Fulminis  iicta  iikkIo,  quani  ucc  duo  taurcii  terga, 
Kcc  duplici  squama  lorica  fidclis  ct  auro 
Sustimiit;  collapsa  ruunt  immania  mcmbra.  > 

Dat  tellus  o-cmitum,  ct  c]i])cum  s^upcr  intonat  ingens. 
Talis  in  Euboico  Baiarum  litorc  ([uondam 
Saxea  pila  cadit,  magnis  quam  molibus  antc 
Constructam  ponto  iaciunt;  sic  illa  ruinarn 


710 


Liican.  VI,  198.  co]l.  Schneidcr.  Gr. 
Lnt.  I,  L  p.  262  sqq.  —  706.  Ful- 
minis  acta  inodo.  Sic  etiani  Silius 
I,  356.  (lc  falarica :  Fulminis  haec  ritu, 
su7n77ns  e  ^noenibus  arcis  J^icita,  sulca- 
tU7n  tremula  secai  nera  flamma.  — 
duo  laurea  terc/a,  clipeus  duobus 
tergis  taurinis  inductus  ;  pluribus  enim 
taurorum  pellibus  vctercs  clipeos  mu- 
nive  solebant.  Cf.  infra  X.  784.  et 
XII,  924.  Heins.  ad  Val.  Fl.  Vn, 
464.  Drakenb.  ad  Silium  V,  318. 
Koeuig.  ad  Claud.  ia  Eutrop.II,  387. 
alios. —  707.  ,,lorica  fidelis  (quae 
munit,  tutum  reddit,  ut  VII,  640.  fidns 
ensis)  squ  am  a  d  u  p  lic  i  et  a  u  r  o, 
duplicibus  squamis  aureis  s.  duplici 
squamarum  ordine  ;  uti  hilicein  loricam 
dixit  Xn,  375."  H.  Cf.  etiara  11, 
400.  et  Vn,  640.  —  708.  collapsa 
r  u  u  71 1.  Vid.  supra  ad  y.  434.  — 
709  sqq.  Cf.  Silii  imitatio  IV,  295 
sqq.  —  Burm.  et  Peerlk,  cum  lulio 
Sabino  verba  sic  explicant:  ipse  in- 
gens  intonat  super  clipeum ;  sed  rectins 
cum  Heynio  et  aliis  clipeum ,  neutro 
genere  positum  ,  (ut  ap.  Liv.  I,  43. 
XL,  51.  et  al.)  pro  Nominativo  Sub- 
iecti  et  super  adverbialiter  positum 
acceperis ;  quara  explicationem  etiam 
iuvat  Silii  imitatio  1.  1.:  Et  percussa 
gemit  tellus  itigentibus  atmis  et  Donati 
auctoritas ,  haec  adnotantis:  „Magna 
clipei  species  magnum  fecerat  soni- 
tum."'  Peerlk.  quidem  coll.  Lucr.  IV, 
1042.  putat,  quum  Bitias  per  clipeum 
et  loricam  vulneratus  sit  in  pectore 
et  clipeus  pectori  eius  per  falaricam 
affixus,  non  aliter  eum  potuisse  ca- 
dere,  quam  pronura  in  vulnus  et  cli- 
peum ;  mihi  vero  longe  verisimilius 
videtur,  eum  ictus  vehemeutia  et  clipei 
ipsius  ponderc  prostratum  resupinum 
cadere.  Ceterum  Heyn.  confert  Ho- 
mericum  aoa^rj<j£  je  Jtvyt  in  avTip 
et  inf.  X,  488.  Corruit  in  vulnns,  so- 
7iitum  super  arma  dedere.  —  710  sqq. 
,,Interceptus  erat  Crater  s.  sinus  Baia- 


uus  molibus  in  altum  ductis,  partim  qui- 
bus  praetoria  inaedificata  erant  et  tem- 
pcrati  aeris  et  prospectus  causa,  partim 
(juibus  portus  lulius  muniebatur.  Vid. 
Gco.  11,161."//.  Cf.  de  his  operibus  in 
Sinu  Baiano  exstructis  Intpp.  ad  Hor. 
Od.ll,  18,  20.  ct  III,  1,33.  —  Pro  Ta- 
lis  vulgo  legitur  Qualis,  versu  ante- 
cedente  non  Puncto ,  sed  Colo  a  se- 
queutibus  distincto  ;  sed  talis  estMed. 
et  Rom.  lectio,  ob  Particulam  sic  v, 
712.  positam  satis  probabilis  et  a 
Wagu.  iure  ,  puto  ,  revocata  ,  qui  ea 
multum  gravitatis  oratioui  accedere, 
Virgilium  autera  rcm  tara  iusignem, 
qualis  esset  tanti  viri  caedes,  etiam 
insigni  aliqua  comparatiouis  fornia 
distinguere  et  ornare  voluisse  ccnset. 
Vulgaris  lectio  (cui  post  Wagn.  nemo 
amplius  patrociuatus  est)  facile  saue 
substitui  poterat  a  librariis ,  quum 
Virgilius  alias  niisquam  longiorem 
aliquam  comparationem  a  voc.  Talis, 
sed  a  relativo  Qualis  incipere  sol.eat. 
—  in  litore,  scil.  exstructa  non ; 
in  Iit07-e  cadit .  sed  ex  litore  cadit  in 
mare.  —  Fub  oicu  7n  autem  Bai a- 
rura  litus  vocatur  propter  vicinas 
Cumas,  Chalcidensium  colouiam.  Vid. 
ad  Aen.  VI,  2.  —  711.  „pila  saxea 
7nolibiis  7nagnis,  alte  aggestis  cae- 
mentis  constrncta,  quae  in  pontum 
[hoc  enira  significat  hic  ponto:  vid. 
ad  Ecl.  II,  30.  Geo.  IV,  562.  al.] 
iaciuut.  Erant  antera  hae  structiones 
ac  moles  ex  saxis  ac  caementis  pul- 
vere  Puteolano  solidatis  coufectae, 
ante  co7ist)'uctae.  Eum  enim  solide- 
scere  sub  aqua,  nota  res  est.  Vid, 
Vitruv.  II,  6.  Marouem  exscripsit 
Silius  IV,  297."  H.  Anie  hic  de  tem- 
pore  tali  pilae  insumpto ,  quo  ipsius 
maguitudo  declaretur,  uou  de  loco 
(ut  significet:  longius  a  litore  pro- 
cedendo)  iutelligendum  esse ,  etiam 
Wagu.  rectissime  ceuset.  —  712.  sic 
post  interpositam  senteutiam  relati- 
vam    repetit    notionem    antecedentis 


250 


P.  VIKGILII  MARONIS 


Prona  trahit,  peoitusque  yadis  illisa  reciimbit; 
Miscent  se  maria,  et  nigrae  attolluntur  arenae; 
Tum  sonitu  Prochyta  aUa  tremit,  durumque  cubile 
Inarime  lovis  imperiis  imposta  Typhoeo.  - 

Hic  Mars  armipotens  animum  viresque  Latinis 
Addidit,  et  stimulos  acris  sub  pectore  vertit; 
Immisitque  Fugam  Teucris  atrumque  Timorem. 
Undique  conveniunt,  quoniam  data  copia  pugnae, 
BellatorqMe  animo  deus  incidit. 
Pandarus  ut  fuso  germanum  corpore  cernit, 


715 


720 


voc.  talis.  —  ruinam  trahit.  Vid. 
ad  II,  465.  —  Cum  v.  713.  cf.  simil- 
limus  locus  III,  557.  Peerlk,,  in  hoc 
loco  temere  haerens,  ex  tribus  vv. 
711 — 713.  hunc  unum  facere:  Pila 
cadit  penitusqiie  vadis  illisa  reciimbit 
et  cetera  omnia  eiicere  nobis  suadet! 
—  715  sq.  „Ruina  molis  facta  vicina 
loca,  insulas  quoque,  contremiscere 
narrat.  Prochyt aPromontorio  Cam- 
paniae  Miseno  obiecta  (nunc  Procidd) 
cum  Pithecusa  s.  Aenaria  {nnnc Ischia), 
quam  Inarimen  dixit  vocabulo  ex 
Homero  ducto ,  etsi  perperam  intcl- 
lecto:  nam  II.  II,  783.  est  Typhoeus 
fulmine  percussus  tV  ^AqiiJotg.  [Cf. 
Strab.XIII.  p.  627.  et  Heyn.  adPind. 
Vol.  III,  1.  p.  17.]  Quaerendi  Arimi 
et  Tci  "Agiuci  oarj  in  Asia  minore 
circa  Ciciliam ;  quoniam  in  eo  tractu 
Joca  erant  terrae  motibus  et  incendiis 
occultis  foedata;  quani  locorum  fa- 
ciem  vetustas  ad  monstrorum  et  gi- 
gantum  molitiones  referre  soiebat. 
Translata  ab  uno  et  altero  poeta 
[cum  Pherecyde:  cf.  Schol.  ad  Apol- 
lon.  II,  1214.]  res  est  ad  insulam  Pi- 
thecusam,  quae  et  ipsa  aliquando  sub- 
terraneos  ignes  et  ruinas  experta  est ; 
igitur  cum  re  ct  ipsum  nomen  tradu- 
ctura,  Inarime."  //.  Cf.  Erythraei 
Index  V.  Inarime.  Mela  II,  7,  18. 
Plin.  in,  6,  12.  Bach.  ad  Ovid.  Met. 
XIV,  89.  et  liber  meus  Handb.  d.  alt. 
Ge.ogr.  III.  p.  743.  Inarimen,  a  Vir- 
gilio  vel  antiquiore  aliquo  poeta  La- 
tino  deccpti  commemorant  praetcr 
Ovid.  ].  1.  etiam  Stat.  Silv.  II,  2,  76. 
id.  Theb.  X,  917.  Val.  Fl.  III,  208. 
Silius  VIII,  542.  XII,  148.  Lucan.  V, 
101.  Wernsd.  Poett.  Lat.  minn.  T. 
IV.  p.  359.  alii.  Ccterum  cf.  ctiam 
adnott.  ad  Acn.  III,  578.  —  De  alta 
Prochyia  vid.  adnott.  ad  III,  76.  — 
cubile,  ut  Pind.  Pyth.  I,  54.    Aet- 


nam  OTQM/ui^ch' ,  Hom.  II.  II,  "783. 
tlvo.g  dixit  Arimos  montes."  H.  — 
De  Typhoeo  s.  Typhone  vid.  ad 
Geo.  I,  279.  et  de  formis  nominis 
ibid.  et  ad  Aen.  I,  665,  —  717  sqq. 
,,Homericum  phantasma  hic  amplexus 
est.  Saepc  enim  deos  inducit  robur 
ct  animos  pugnautibus  adspirantes 
autin  fugam  vertentes  adversam  aciem. 
Sic  II.  II,  446  sqq.  Minervam,  XIII, 
44.  Neptunum,  et  ipsum  Martem  V, 
506  sqq. ;  sed  qui  apud  Homerum  in- 
ter  deos  proeliantes  negotiosus  deus 
est,  apud  Maronem  in  otiosum  alle- 
goricum  nomen  abit;  imprimis  quum 

V.  721.  hellatorum  dtum  incidere  ani- 
mis  ,  h.  e.  alacritatem ,  novura  robur 
animi,  dixisset."  II.  —  718*.  stimu- 
los   sub  pectore  vertit.     Vid.  ad 

VI,  101.  ct  VII,  405.  Codd.  quidam 
deterioris  notae  snb  pectora,  quod 
Heinsio  arridet.  Sed  vid.  inf.  ad  v. 
721.  et  supra  VI,  101.  —  719.  atrum 
Tiriiorem^  nocte  et  tenebris  involu- 
tum ,  quo  magis  terribilis  fiat.  Cf. 
Burm.  adPetron.  c.  89.  in.  et  adnott. 
ad  Geo.  I,.  129.  Ceterum  cf.  Hom. 
II.  IV,  440.  J6i,u6s  t'  rjde  ^o^og, 
—  720.  Undiqiie  co nv eninnt,Tvo- 
iani  non  minus  quam  Rutuli.  — 
data  cop  ia  p  u gn  a e,  nam  antea  mu- 
ris  prohibebantur.  —  721.  Cf.  Stat. 
Theb.  1 ,  3.  Pierius  menti  calor  inci- 
dit.  —  animo  oranium  ferc  Codd.  est 
lectio  ab  omnibus  recentioribus  edito- 
ribus  cura  lahnio  et  Wagnero  (qui 
comparat  haec  Singularis  numeri  ele- 
gantius  usurpati  exempla:  Geo.  IV, 
227.  Aen.  I,  579,  [ubi  vid.  adnott.] 
V,  558.  VII,  392.)  recepta.  Vulga- 
tum  animos  Med.  tantum  et  Sprot. 
cxhibent,  ita  tamen,  ut  in  Med.  litera 
s  transfossa  appareat.  —  722.  Panda- 
rus  porta  occhisa  multos  suorum  ex- 
cludit,  hostes  autem,  qui  iam  in  castra 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


251 


Et  quo  sit  fortuna  loco,  qui  casus  agat  res, 
Portam  vi  imilta  converso  cardinc  torquet, 
Obnixus  latis  huraeris,  multosque  suorum 
Moenibus  exclusos  duro  in  certamine  linquit; 
Ast  alios  secum  includit  recipitque  ruentis, 
Demeus !  qui  llutulum  in  medio  noia  agmine  regeni 
Viderit  irrumpentem,  ultroque  incluaerit  urbi, 
Immanem  veluti  pecora  inter  inertia  tigrim. 
Continuo  nova  lux  oculis  eftulsit,  et  arma 
Horrendum  sonuere ;  tremunt  in  vertice  cristae 
Sanguineae,  clipeoque  micantia  iulmina  mittit. 
Agnoscunt  faciem  invisam  atque  immania  membra 


725 


730 


iiTuperant,  includit,  in  his  Turnum.'" 
//.  —  723.  qiii  casus,  quam  iniilus, 
quam  adversus  casus.  —  724.  vi 
mu  Ita.  Med.?u'  magna,  sollemni  verbo- 
rum  confusione.  Cf.  Geo.  III,  220.  IV, 
174.  Aen.  I,  271.  al.  —  Cum  v.  726  sq. 
cf.  Stat.  Theb.  X,  503  sqq.  imprimis  v. 
508.  Par  operi  iactura  hicro ;  namrjne 
hoste  recepto  Exclnsere  suos.  —  728. 
Deniens,  i^ijniog.  Vid.  ad  VI,  590.  Cete- 
rnm  patet,  hoc  epitheton  arcte  cohae- 
rere  cum  verbis  sequentibus  qni  non 
viderit ,  quae  causani  continent ,  cur 
demens  dicatur.  —  729.  ultro.  Vid. 
ad  Ecl.  Vin,  52.  —  730.  pecora 
inertia,  quae  IV,  66.  molles  oves. 
—  731.  „Praeclare  haec  in  maius 
aucta.  Scilicet  cogitandum  est,  prin- 
cipum  virorum  ac  reguni  arma  prae- 
cipuo  aliquo  laevore  ac  fulgore  splen- 
duisse ,  cristas  fuisse  altiores ,  et  sic 
porro.  Turno  aiTtem  intra  castra 
intercepto  crescit  audacia:  nova  lux 
0  c u  lis  offu  Isit ,  accessit  iis  ,  tum 
autem  nec  miuus  eflfulsit  o«nlis."  H. 
Nos  cum  Wakef.,  lahu.  et  Wagn.  pro 
vulg.  offulsit  ex  plurimis  Codd.  resti- 
"tuimus  effulsit,  quod  etiam  me  poste- 
riores  editores  receperunt ;  hic  enim 
lucem  non  aliunde  oculis  offulgere, 
sed  emissam  oculis  fulgere,  Heyn. 
iam  verissime  memorat.  Vid.  supra 
ad  V.  1 10.  Ceterura  cf.  Heinsius  ad 
Silium  XIII,  M4.  idemque  ad  Val. 
Fl.  IV,  482.  —  731.  Animus  et  auda- 
cia  Turni,  periculo  aucla,  non  solum 
se  prodit  vultu  et  oculis,  verum  etiam 
celeri  motu  et  agitatione  corporis, 
qua  etiam  arma  concutiuntur.  — 
arnia  Horr.  sonuere.  Heyn.  con- 
fert^t*|m.  II.  IV,  410.  et  W^l,  254. 
—  cyf^rae  sanguineae.  Tid.  supra 


ad  V.  270.  —  733.  micantia  ful- 
mina  mittit.  Cf.  Hom.  11.  XXII, 
133  sq.  Fulmina  autem  pro  vulg. 
fulgura ,  quod  a  Palat.  exhibitura 
tuetur  Wakef. ,  et  omnibus  vetustio- 
ribus  Codd.  et  Macrob.  V,  13.  iure 
reduxit  Heinsius.  „Quamquam  enim 
aera,  flammae  et  similia  proprie  ful' 
gur  emittunt,  tamen  eadem  pariter 
atque  oculi,  ubi  fulgore  suo  aliquem 
animi  motum  efficiunt ,  fulminare  ful- 
menque  mittere  dicuntur.  Vid.  Ovid.  Am. 

I,  8,  16.  Wakef.  ad  Lucr.  11,325.  etVI, 
181."  lahn.  —  mittit  (sc.  Turnus) 
optimi  Codd.  exhibent,  quod,  Brunckio 
iam  et  lahnio  probatum,  Wagn.  revo- 
cavit  pro  vulg.  mittunt  (scil.  se,  i.  e. 
raittuntur) ,  haud  dubie  antecedenti 
fulmina  a  librariis  (hic  et  ap.  Macrob. 
1.1.)  accommodato;  in  quo  posteriores 
omnes  eum  secuti  sunt.  Comparat  Vir 
doct.  hos  locos,  ubi  Subiectum  item 
longius  repetendum  sit:  supra  v. 
578  sqq.  iufra  v.  749.  VIII,  271.  et 
558.,  ad  quos  locos  vid.  adnott.  Sed 
hic  ne  longe  quidem  repetendum  est, 
quum  oratio  sic  procedat:  Pandarus 
iuclusit  Turnum,  regem  Rutulorura ; 
ei,  Turno,  lux  effulsit,  arma  sonuere, 
cristae  tremuut,  /sque  raittit  clipeo 
fulraina.  Heyn. ,  cui  et  ipsi  arridet 
lectio  mittit,  clipeo  corruptura  putat 
ex  clipeos  pro  clipeus  scripto ;  ut 
legendura  sit:  clipeusque  m.  fuhnina 
mittit.  Pierson.  autera  apud  Arntzen. 
Epist.  crit.  p.  76.  coni.  cUpeumque  m. 
f    mittit;    Wakef.   denique   ad   Lucr. 

II,  325.  clipeoque  mic.  fulmina  nictunt 
(coll.  Lucr.  VI,  180.  nictantia  fulgura 
fiammae)  et  Vossius  1.  saepius  1.  p. 
232.  praefert  Cod.^Moret.  lectionem 
nutant.  —  734.  Agnoscunt  turhati 


252 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Turbati  subito  Aeneadae.     Tum  Pandaru^  ingens 
Emicat,  et  mortis  fraternae  fervddus  ira 
Effatur:    Non  haec  dotalis  regia  Amatae; 
Nec  muris  cohibet  patriis  media  Ardea  Turnum. 
Castra  inimica  vides;   nulla  hinc  exire  potestas. 
Olli  subridens  sedato  pectora  Turnus: 
Incipe,  si  qua  animo  wtus,  et  consere  dextram; 
Hic  etiam  inventum  Priamo  narrabis  Achillen. 
Dixerat.     IUe  rudem  nodis  et  cortice  crudo 
Intorquet  summis  adnixus  viribus  hastam. 
Excepere  aurae;  vuhius  Saturnia  luno 
Detorsit  veniens,  portaeque  infigitur  hasta. 
At  non  hoc  tehim,  mea  quod  vi  dextera  versat, 
Effugies ;  neque  enim  is  teh  nec  vulneris  auctor. 
Sic  ait,  et  sublatum  ake  consurgit  in  ensem, 
Et  mediam  f erro  gemina  inter  tempora  frontem 
Dividit  impubesque  immani  vulnere  malas. 
Fit  sonus;  ingenti  concussa  est  pondere  teilus; 
Collapsos  artus  atque  arma  cruenta  cerebro 
Sternit  humi  moriens,  atque  ilH  partibus  aequis 


735 


7  40 


745 


760 


Wagn.  recte  interpretatiir :  agnoscimt 
et  turbantur,  coll.  Qu.  Virg.  XXIX, 
5.  Cf.  adnott.  ad  IX.  488.  —  invi- 
sam  faciem.     Vid.    ad   11,   601.    — 

736.  Emicat.     Vid.    ad   V,  319.    — 

737.  dotalis  regia,  Laurentum. 
Sic  etiam  ap.  Ovid.  Met.  XIV.  569. 
Nec  iam  dotalia  regna,  Nec  sceptrum 
soceri,  nec  te,  Lavinia  virgo,  -  -  petunt. 
Cf.  supra  Vir,  52  sqq.  —  738.  Ardea. 
Vid.  ad  VII,  411.  —  739.  cxire 
potestas.  Cf,  adnott.  ad  I,  704.  et 
al.  —  742.  Achillen  cum  Wagn. 
seripsimus.  Vid.  ad  I,  458.  Vulgo 
Achillem.  Ceterum  Heyn.  confert  simi- 
lem  locum  II,  549.  —  744.  Imitatur 
hunc  locum  Val.  Fl.  III,  193.  Torseris 
hic  totis  connixus  viribus  hastam  -  - 
raptumque  per  auras  vulnns.  Cum 
verbis  summis  adnixus  viribus 
cf.  etiam  Silius  11,  123.  totisque  adnixa 
doloris  Viribus  et  Aiiulei.  Apol.  p.  72. 
Bip.  Ibi  omne  virus  totis  viribus  adnisi 
effudere.  Multasimiliacollegitlleins.  ad 
vid.  Met.  XII,  369.  a  Peerlk.  laud.  — 
745  sq.  Heyn.  comparatHom.il.  VIII, 
311.  et  XX,  438  sqq.  Cf.  etiam  Ovid. 
Met.  VIII,  352  sq.  ferrum  Diana  vo- 
lanti  Abstulerat  iaculo  ;  lignum  sine  acu- 
minevenit  etsimileslocos.  —  746.  vul- 
nus  veniens,  telum  allabens,  quod 
vulnus  minatur.  (Prius  coniunxi  verba 


Saturnia  veniens,  i.  e.  accurrens  ad  au- 
xilium  ferendum.  Peerlk. ,  quum  in- 
certum  sit,  utrum  veniens  pertineat  ad 
lunonem,  an  ad  vulnus  praefert  con- 
iecturam  margini  Cod.  Hamb.  adscri- 
ptam  Detorsit  iuveni.  —  747.  Peerlk. 
vituperat  Virgilium,  quod,  ne  quis 
haec  Pandari  verba  esse  pittaret 
(hastam  effugisti,  at  hoc  telum  non 
effugies) ,  Turni  hic  loquentis  noraen 
non  adiecerit,  sic  fere  scribens:  Cui 
Turnus :  non  hoc  mea  quod  vi  dextera 
torquet;,  Effugies :  neque  enim  etc.  — 
748.  ,neque  enim  is  teli  nec  vul- 
neris  auctor,  ut  tu  eftugere  illud 
possis,  immo  vero  infertur  telura  a 
viro  fortissimo."  H.  Ceterum  vid. 
supra  ad  v.  421.  —  749.  consurgit 
in  6  71  sem.  Cum  ense  altc  sublato 
etiam  totum  corpus  attollit,  quo  for- 
tiorem  ictum  infligere  possit.  Vid. 
Xn,  729.,  ubi  eadem  verba  iterantur, 
et  X,  797.  Cf.  vero  etiam  adnott. 
ad  Vni,  457.  —  750.  mediarn  -  - 
frontem  Dividit.  Cf.  v.  c.  Hor. 
Sat.  I,  1,  99.  At  hunc  liberta  securi 
Divisit  medium.  Ceterum  hunc  locuni 
ante  oculos  habtiit  Ammian.  XXXI. 
p.  481.  Quo7-undam  capita,  per  me- 
dium  frontis  et  ve7'ticis  mucro7ie  distin- 
cta,  in  nt7'umque  hu7neru7n  _,mag7io 
cum  hor70re  pendebant,  —  754.  hutni. 


AENEIDOS  LIB.  IX. 

lluc  caput  atque  illuc  liumero  cx  ulroquc  pependit. 
Diffugiunt  ^ersi  trepida  formidinc  Trocs. 
Et,  si  continuo  victorcm  ca  cura  subissct, 
Kumperc  claustra  manu  sociosque  immittcrc  portis, 
IJltimus  illc  dics  bcllo  genti<pie  fuisset. 
Sed  furor  ardentem  caedisque  insana  cupido 
Egit  in  adversos. 

Principio  Phalerim  et  succiso  poplitc  Gygen 
Excipit;  hinc  raptas  fugientibus  ingerit  hastas        ,,. 
In  tergum;   luno  vircs  animumque  ministrat. 
Addit  Halym  comitem  et  confixa  Phegea  parma; 
Ignaros  deinde  in  muris  Martcmque  cientis 
Alcandrumquc  Hahumquc  Xocmonaquc  Prytanimque. 
Lyncea  tcndentem  contra  sociosque  vocantem 
Vibranti  gladio  connixus  ab  aggere  dextcr 
Occupat :  huic  uno  dciectam  commiuus  ictu 
Cum  galea  longe  iacuit  caput.     Inde  ferarum 
Vastatorem  Amjcum,  quo  non  fehcior  alter 
Unguere  tela  manu  ferrumque  armare  veneno; 


253 

755 


7G0 


7G5 


770 


Vid.  atl  1,  193.  et  V,  481.  — 
atqiie  i  II  i  cett.  .,Viiluus ,  qiialc 
ap.  Apollon.  11,  104.  et  ap.  Ho- 
merum  haud  uuo  loco.  ~  757  sqq. 
Cf.  Hom.  11.  Vm,  217  sq.  XVIH, 
454.  et  XXI,  544.  Si  meminisset  Tur- 
uus  portam  casti-i  Troiani  revellere 
ad  suos  admittendos,  castrum  captum 
fuisset  a  Rutulis.  At  ille  occaecata 
mente  ad  caedem  faciendam  ruit."  //. 
Ceterum  cf.  Ammiani  imitatio  supra 
laud.  —  762.  Servius  docet,  lociuu 
sic  esse  iutelligeudum :  Excipit  (sciJ. 
in  se  inaientem)  et  succidit  poplitem, 
ut  m,  236  sq.  tectosque  per  herbam 
Disponunt  enses  cett.,  ubi  vid.  aduott. 
—  p  0  p  lite  succis  0.  Vid.  X, 
699.  Liv.  XXII,  51,  7.  Hor.  Od.  m, 
2,  16.  al.  —  763.  Excipit,  tamquam 
feram  exagitatam.  Vid.  ad  Geo.  H, 
207.  et  Aen.  m,  332.  —  r aptas  de 
caesorum  corporibus.  —  764.  In 
tergum  cum  Wagn.  restitiii,  Codd. 
tantum  non  omnes  et  Is  onium  v.  Terga 
p.  414.  secutus,  quibus  adde  Scliol, 
Horat.  Crucq.  -ad  Od.  IH,  2.  Vulga- 
tum  in  tergus  exhibent  soli  Rom.  et 
Paris.  8.  cum  Charisio  lust.  I.  p.  54. 
et  118.;  ita  utWagu.  vocc.  praegressa, 
quae  in  eandem  literam  exeant,  ra- 
ptas  —  fugientihus  —  hastas,  librariis 
fraudem  fecisse  putet.  Ceterum  cf. 
locus  simillimus  XH,  330.  —  765. 
Addit  H,  comitem  etc,  sc.  occisis; 


occidit  etiam  Halium  ctPhegea. —  766. 
^.Martem  cientes,  pugnam  agitan- 
tes  iu  muris.  Scilicet  Phlegeum  parma 
trauslixa  confossum  et  AJexandrum 
ceterosque  in  muris  puguautes  aversos 
caedit,  at  Lynceum  adversum.''  H.  ■ — 
V.  767.,  ad  verbam  ex  Hom.  11.  V, 
678.  translatum,  etiam  Ovidius  Met. 
Xm,  258.  post  Maronem  iu  carmeu 
suum  recipere  uou  dubitavit.  Quare 
Bryautus  eum  spurium  et  ex  Ovidio 
hiic  trauslatum  ceusuit :  sed  vid.  Wei- 
chert.    de   verss.    iuim'.    suspp.  j).  67. 

—  De  productioue  Noemonaque 
vid.  ad  Ecl.  IV,  51.  —  769.  connixus 
ah  aggere.  Cf.  X,-24.  —  770:  Com- 
parant  Hom.  11.  XIV,  497.  et  XX,  481. 

—  deiectum  ictu  caput.  Cf.  Sil. 
Xni,  246.  deiectum  protinus  ense  Ante 
pedes  dominiiacuit  caput.  —  lll.fer a- 
r u m  vastatore m.  Verbum  vastandi 
simili  siguif.  legimus  Geo.  IV,  16.  et 
Aen.  I,  471.,  ubi  vid.  aduott.  Heyu.  con- 
fertHom. II.  V,  49.  —  772.  felicior.  i.  e." 
peritior,  —  773.  Unguere  tela  ^^Iovs 
/Qitax/af,  nou  uisi  admodum  barbaro- 
rum  populorum  mos,  iulliade  vix  com- 
memoratur,  sed  in  Od.  I,  260."  H.  Cf. 
Heins.  ad  Silium  IX,  12.  Bentl.  ad  Lu- 
can.  m,  266.  legit  Tingere,  et  Peerlk. 
propter  miram  Codd.  varietatem  (strin- 
gere ,  fugere,  urguere)  et  tautologiam, 
quae  iusit  verbis  unguere  tela  et  ferrum 
armare  veneno\  coni.  Spargere  —  mann. 


254 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Et  Clytium  Aeoliden,  et  amicum  Crethea  Musis, 

Crethea  Musarum  comitem,  cui  carmina  semper  7  75 

Et  citharae  cordi,  numerosque  intendere  nervis; 

Semper  equos  atque  arma  vii-iim  pugnasque  cauebat. 

Tandem  ductores  audita  caede  suorum 
Conveniunt  Teucri,  Mnestheus  acerque  Serestus; 
Palantisque  vident  socios  hostemque  receptum,  7  8^ 

Et  Mnestheus:    Quo  deinde  fugam,  quo  tenditis?  inquit. 
Quos  ahos  muros,  quae  iam  ultra  moenia  habetis? 
Unus  homo,  et  vestris,  o  cives,  undique  septus 
Aggeribus,  tantas  strages  impune  per  urbem 
Ediderit?  iuvenum  primos  tot  miserit  Orco?  7  85 

Non  infehcis  patriae  veterumque  dcorum 
Et  magni  Aeneae,  segnes,  miseretque  pudetque? 
Tahbus  accensi  firmantur,  et  ao;mine  denso 


"Vid. supraad  V.  702.  — ferum  armare 
veneno.  Cf.  X,  140.  XII,  857.  et 
Qiiinct.  Inst.  VIII,  6,  12.  —774.  arai- 
cum  Musis.  Cf.  Intpp.  ad  Hor.  Od. 
I,  26,  1.  —  775.  Crethea  Musarum 
comite m.  Wagn.  confertHom.  Hymn. 
XXXII,  20.  doidol,  Movodiav  xffod- 
TTOvies,  et  d^iQdnovrag  ^AQriog  ap. 
Hom.  II.  II,  110.  XV,  733.  et  "AnoX- 
Xojyos  d^SQdviovra  ap.  Pind.  [01.  III, 
17.  Boeckh.]  Peerllc.  haec  adnotat: 
,,Vel  Musis  vel  Musarum  esse  corru- 
ptum  iudico.  Non  enim  recte  statim 
iunguntur  amicus  Musis  et  comes  Mii- 
sarum  ;''^  quae  ,  si  de  duobus  liomini- 
bus  diversis  sermo  esset,  vere  conten- 
deret,  sed  ad  unum  eundemque  ho- 
rainem  relata  haec  eiusdem  uotionis 
gravis  repetitio  non  potest  offendere. 
Cf.  adnott.  ad  Ecl.  VI,  20.  et  al.  — 
77G.  ,,Proprie  intenduntur  nervi  s.  fides 
ad  numeros,  h.  e.  sonos  ;  pro  quibus 
numeros  posuit;  sunt  enim  soni  nu- 
merosi,  si  arte  eliciuntur.  Doctius 
dixit  nunc:  intendere  numeros  nervis, 
per  nervos  intentos.  [Heinrich.  com- 
parat  Pers.  VI,  3.  Vid.  etiam  adnot.  ad 
Ecl.  IX,  45.]  —  777.  eguos,ut  Hom. 
l'7i7iovs ,  currus  dixit,  non  equestres 
cursus  ;  nam  adiicit  arma  et  pugnas.'^ 
Haec  Heijn.,  cui  totus  v.  777.  displi- 
cet.  Sed  verissime  censet  Wagn., 
Copulam  si  desideres,  eius  vicem  re- 
petitum  Semper  sustinere  (cf.  adnott. 
ad  Ecl.  IV,  6.  et  Geo.  II,  260.);  Sub- 
iecti  autem  mutationem  hic  non  esse 
duriorem,  quam  VIII,  376  sqq.  et 
alibi;  de  qua  re  cf.  etiam  Bach.  ad 
Ovid.   Met.  XIV,  67.  —  778.  ,,Tan- 


dem.  Bene  Serv.:  „„Servat  TonQknov, 
ne  praesentibus  ducibus  Turnus  tot 
strages  fecisse  videatur." "  Geruntur 
enim  superiora  alio  castrorum  loco." 
H.  —  Cum  v.  781  sq.  comparant 
Hom.  11.  XV,  732  sqq.  —  deinde. 
Quo  post  hanc  fugam ,  in  qua  nunc 
estis,  deinde  {nachher)  fugam  tenditis? 
Vid.  ad  III,  609.  et  V,  741.  —  guo 
tenditis,  scil.  fugam,  ut  alibi  tendere 
iter,  cursum  cett.  Vid.  ad  I,  410.  II, 
321.  al.  —  "i^b.Ediderit  ■ —  mis  erit 
indignantisest.  Cf.  11,  581.  (ibique  ad- 
nott.) IV,  32. 591 . etc.  —  rn iser  it  Orco. 
Vid.  adll,  398.  etEcl.  n,30.  Apertum 
autem  est,  poetamante  oculoshabuisse 
Hom.  II.  1,4.  —  786.  infelicis  pa- 
triae,  i.  e.  novae  patriae ,  in  nova 
Troia  redditae.  Cf.  I,  380.  Italiam 
guaero patriam,  —  veterum  deoru m, 
ab  antiquissirais  temporibus  cultorum  ; 
quae  verba  pietati  Troianorum,  Deos 
e  fiammis  et  ruinis  Troiae  servatos 
secum  portantium ,  quibus  nuuc  pro 
aris  et  focis  pugnandum  sit,  conve- 
uientissima  esse,  iam  Wagn.  memorat. 
Wakef.  autem  ex  uno  Cod.  les.  re- 
ccpit  veterumgue  parentum,  quod  etiam 
Heyn.  tcmere  praefert,  coll.  Aen.  V, 
39.  Quid  enim  est,  cur  Troianos 
nunc  mjsereat  veterum  parentum,  i. 
e.  maiorum ,  gentis  auctorum  dudum 
mortuorum?  Quominus  autem  de  sc- 
nibus  Troianorum  adhuc  viventibus 
cogitcmus,  codem  Wagn.  iudice,  im- 
pediunt  ea,  quae  de  his  in  Sicilia 
relictis  legimus  V,  713  sqq.  —  Cum 
V.  788.  Heyn.  comparat  Hom.  II.  VI, 
106.  et  XVII,  342.  —  accensi.  Vid. 


AENEIDOS  LIB.  IX. 


255 


Conslstunt.     Tuinus  paullatim  exccdere  pugna 

Et  fluvium  j^etcrc  ac  partcm,  quae  cingitur  unda. 

Acrius  hoc  Tcucri  clamore  incumbere  magno, 

Et  glomerare  manum:  ceu  saevum  turba  leonem 

Cum  tclls  prcmit  infensis ;  at  territus  illc, 

Asper,  acerba  tuens,  retro  redit,  ct  neque  terga 

Ira  darc  aut  virtus  patltur,  nec  tcndere  contra, 

lllc  quldem  hoc  cupiens,  potis  cst  por  tela  vlrosque. 

Haud  aliter  retro  dubius  vestigia  Turnus 

Improperata  refert,  et  mens  exaestuat  ira. 

Quin  etiam  bis  tum  medios  invaserat  hostes, 

Bis  confusa  fuga  per  miiros  agmina  vertit ; 

Sed  manus  e  castris  propere  coit  omnis  in  unum; 

Xec  contra  vires  aiidet  Saturnia  luno 

Sufficere;  aeriam  coelo  nam  luppiter  Irim 


790 


795 


800 


inf.  X,  368.  et  Drak.  ad  Sil.  XII, 
351.,  qui  laudat  Sil.  I,  345.  Claud. 
iii  Ruf.  II,  173.  296.  alios.  —  789. 
,,Discessus  Turni  irapavidi  et  animosi 
in  ipsa  fuga  egregie  ornatns  est;  nec 
tamen  Aiaeis  illum  nobilem  discessum 
(II.  XI,  543  sqq.  555  sqq.)  superatum 
dicam.  —  790.  A  dextra  parte ,  si  a 
Laurento  venisse  Latinos  et  Rutulos 
reputes,  castra  ad  Tiberim  pertinebant. 
Vid.  sup.  V.  469.  et  ad  v.  195."  H. 
—  Pro  U7ida,  quod  optimos  pluri- 
mosque  Codd.  secutus  (ut  omnes  me 
posteriores)  cum  lahn.  et  Wagn.  re- 
cepi,  vulgo  editur  am7ii,  cui  tantum 
recentiores  quidam  Codd.  patrocinan- 
tur,  ita  ut  supra  e  v.  469.  huc  trans- 
latum  vidcatur.  —  791.  Ac^^ius  hoc 
pro  eo  acrius  positum  esse ,  quisque 
videt.  —  792.  cjlomei^ar  e  ^nantim. 
Cf.  II,  315.  etlV,  154.  ibique  adnofct. 
Heyn.  comparat  etiam  Hom.  II.  XI, 
547  sqq.  et  XV,  108  sqq.  —  793. 
ceu  -  -  cum.  Vid.  ad  I,  148.  —  te- 
lis  premit,  Vid.  ad  I,  324.  —  at 
ferritus  iUe.  Peerlk.,  coll.  locis 
Cic.  Or.  n,  72.  Claud.  in  Ruf.  II, 
251.  Stat.  Theb.  VI,  794.  Senee.  de 
tranquill.  3.  et  Epist.  22.,  legendum 
putat  kaud  tetTitus  ille,  haec  adiiciens: 
,,Leo  asper  et  acerba  tuens  non  est 
territus.  Retro  redit,  quia  vi  multa 
cogitur,  et  redit  invitus,  siue  metu. 
Sic  etiam  Turnus."  Sed  quum  omnino 
non  recederet  leo,  nisi  quodammodo 
certe  consternatus  et  timefactus  esset, 
Codd.  fere  omnium  lectio  (pauci  modo 
ac  vel  adterritus  exhibent)  non  soUi- 


citanda.  —  794.  ^^asper,  acerba 
tuens,  dQi^tta  6iQ'/.6iL(ti'Gg:  utrumque 
ad  iram  spectat;  exasperat  ira  et 
exacerbat  animum.  Sed  de  terribili 
adspectu  eadem  verba  iam  posuit 
Liicr.  V,  35.  de  dracone:  asper,  ace^-ha 
tuens,  imma7ii  corpore  serpei^s.'"''  H.  Cf. 
etiam  Geo.  III,  149.  ibique  adnott., 
infra  XII,  398.  et  Bach.  ad  Ovid. 
Met.  IX,  569.  —  retro  redit.  Vid. 
ad  VI,  449.  —  795.  „Nec  ira  et  vir- 
tus  patiuntur  Turnum  dare  terga,  nec 
ille,  cupiens  quidem  hoc,  potest  con- 
tratenderepe?'  tela  virosque,  per  agmen 
Troianorum  conglobatum."  H.  Aru- 
sianus  Mess.  p.  255.  ed.  Lindem.  ex- 
hibet  per  tela,  per  ignes ;  Ven.  per 
tela,  per  hostes.  —  796.  Ille.  Vid. 
ad  Aen.  I,  3.  —  797.  Haud  aliter 
post  ceu  redit  infra  X ,  360. ;  ut  ceu 
—  sic  sibi  respondent  X,  723.  et  729. 
Cf.  Hand.  Turs.  IL  p.  47.  ~  801.  coit 
i7i  unum.  Vid.  ad  VIII,  576.  et  X, 
410.  Sic  etiam  XII,  714.  in  imu7n  mi- 
sceri.  —  802.  luno  igitur,  quae  iam 
supra  V.  764.  Timio  vires  a^iimimqiie 
7ninistravit,  et  v.  745.  hastam  venien- 
tem  ab  eo  detorsit,  etiamnum  praesens 
pugnae  interest;  quare  lupiter  Irim 
deraittit,  quae  eam  recedere  iubeat. 
Ante  oculos  fuerunt  poetae  Hom. 
loci  II.  VIII,  397  sq.  XV,  157  sqq, 
alii.  —  ,,Non  audet  luno  vires  suf- 
ficere  (suppeditare,  praebere,  vtto- 
a/HV,m'.Qiytiv,  utiam  H,  618.)  Turno 
contra  Troianorum  agmen,  ut  adhuc 
fecisse  est  intelligenda  v.  764."  H. 
Unus  Cod.Goth.IIL  Salurnia  Turno^ 


256 


P.  VIRGILII  MAROJSIS 


Demisit,  germanae  haud  mollia  iussa  ferentem, 
Ni  Turnus  cedat  Teucrorum  moenibus  altis. 
Ergo  nec  clipeo  iuvenis  subsistere  tantum 
Nec  dextra  valet;  iniectis  sic  undique  telis 
Obruitur.     Strepit  assiduo  cava  tempora  circum 
Tinnitu  galea,  et  saxis  solida  aera  latiscunt; 
DiscLissaeque  iubae  capiti;  uec  sufficit  umbo 
Ictibus;  ingeminant  hastis  et  Troes  et  ipse 
Fulmineus  Mnestheus.     Tum  toto  corpore  sudor 
Liquitur,  et  piceum  —  nec  respirare  potestas  — 
Flumen  agit;  fessos  quatit  aeger  anheiitus  artus. 
Tum  demum  praeceps  saltu  sese  omnibus  armis 
In  fluvium  dedit.     Ille  suo  cum  gurgite  flavo 


805 


810 


8lQ 


quod  placet  reerlkampio.  —  804. 
germanae.  Cf.  XII,  830.  —  805. 
Ni  Turnus  cedat.  Hand.  Turs.  IV, 
p.  193.  docet,  ne  propriam  obtinere 
sedem  in  sententiis,  quibus  minae  at- 
que  vehemens  indignatio  exprimatur. 
Cf.  infra  XII,  567.  et  al.  —  806  sqq. 
Hunc  totum  locum  ex  Hom.  11.  XVI, 
102  sqq.  et  Ennii  Annal.  XV.  (p. 
108.  Hessel.)  translatura  esse,  iam 
Macrob.  Sat.  VI,  3.  aliique  docue- 
runt.  Virgilium  rursus  imitatus  cst 
Statius  Theb.  II,  517  sq.  602  sq. 
668  sqq.  —  ,,nec  subsistere  [re- 
sistere  et  statum  suum  obtinere]  cli- 
peo,  excipiendo  tela,  nec  dextra, 
pugnans  ense ,  valet  tantum  [scil. 
quantum  opus  essetj :  adeo  obruitur 
telis.  Ita  vulgarem  interpunctionem 
nunc  corrigendam  csse  vidi,  quum 
[in  maiore  edit.]  esset  editum :  Ergo 
nec  clipeo  iuv.  subsistere  tantum ,  Nec 
dextra  valet,'"''  Haec //.,  'post  subsistere 
Commate  incidens.  Wagn.  in  maiore 
edit.  vulgarem  distinctionem  servavit, 
in  minore  autem  cum  Siipflio  et  Goss- 
ravio  rectius  omnem  distinctionem 
sustulit,  quurn  tantum  ad  utrumque 
scntentiae  membrum  pertineat.  — 
808.  strepere  haud  raro  dicitur  de 
sonitu  collisorum  armorum.  Vid.  inf. 
X,  567.  —  809.  ,,faiiscunt  aera, 
cedunt  ictibus ;  galea,  nam  de  hac 
agitur ,  agit  rinias ,  rumpitur.  Cf.  ad 
Geo.  I,  180.;  itaque  cum  dilcctu  ad- 
iectum  epitheton  solida."-  H.  Cf.  etiam 
Aen.  I,  123.  —  810.  Discussae 
iubae  capiti.  Wakef.  ad  Lucr.  \l, 
417.  malit  Decussae,  coll.  Stat.  Theb. 
X,  928.  —  unibo,  scutum.  Vid.  ad 
VII,  633. —  811.  ingeminant  hastis. 


Vid.  aduott.  ad  I,  747.  —  et  Troes 
et  ipse  Mnes  theu  s ,  i.  e.  et  alii 
Troes  et  potissimum  M.  dux  Tro- 
ianis  ab  Aenea  relictus  (cf.  v.  171 
sqq.).  Vid.  adnott.  ad  Ecl.  X,  63. 
Geo.  IV,  14.  Aen.  II,  394.  al.  •— 
812.  fulmineus ,  terribilis  telis  ful- 
mineis  (cf.  v.  441.);  nisi  malis,  ipsius 
violentiam  et  hostibus  perniciosam 
fortitudincm  cum  fulmine  comparari, 
ut  Scipiones  haud  raro  fulmina  belH 
appellantur.  Vid.  ad  Geo.  IV,  561. 
et  Aen.  VI,  844.  Both.  edidit  C^mww 
toto,  temere  ofFensus  Particula  tum  v. 

815.  redeunte.  Cf.  lahn.  ad  Aen.  I, 
315.  p.  392.  —  813.  piceuin  fhimen 
sudoris  secuudum  Servium  est  sordi- 
dum  pulvere  et  cruore.  Imitatur  hunc 
locum  Val.  FJ.  III,  576.  tu7n  vero  pal- 
lor  et  amens  Cum  piceo  sudore  rigor. 
—  flumtn  agit,  ut  VI,  874.  agere 
gemitum  et  similia.  —  nec  respirare 
potestasi  Vid.  adGeo.  1,305.  (H,  73. 
Aen.  I,  704.  al.)  —  814.  aeger,  quod 
omnium  Codd.  nobis  cognitorum 
auctoritas  hic  et  V,  432.,  ubi  idem 
hemistichion  invenimus,  tuctur,  Heins. 
mutavit  in  acer,  cuius  lectionis  etiam 
Servius  mentionem  facit.  Sed  iure 
Wagn.  Codd.  lectionem  restituit,  quam 
iam  Voss.  1.  1.  p.  232.  propter  verba 
nec  respirare  potestas  recte  praetulerat 
atque  etiam  omnes  nobis  posteriores 
editoresrcceperunt.  Ceterum  cf.  Quinct. 
Decl.  XII.  Siccae  fauces  sunt,  acger 
anhelitus.  —  omnibus  armis,  avToTg 
Tiv^hat^'  ])ro :  cum  omnibus  armis, 
quae  foi*te  gerebat,  sive :  ut  erat  arma- 
tus.  Vid.  ad  IV,  517.  Wagn.  in  miu. 
edit.  comparat  Phaedr.    V,  7,  36.  — 

816.  cum    gurgite    hic    uon    cum 


AENEIDOS  LIB.  IX.  257 


Accepit  venlentem  ac  mollibus  cxtulit  undis, 
Et  laetum  sociis  abluta  cacde  remisit. 


verbo     accepit     coniungcndum     csse,  tivo  instrumenti  positae.  Heyn.  contra 

sed    cum  Pronominc  Jlle,  vcre  docet  usum     diccndi    cum    pro    in   positum 

Wagn.    coll.     supra    VIII,    72.     (ubi  ccnset.     —    817.    moUibus ,    lcniter 

vid.  adnott.)  ct  Ennio   p.  43.  IIcsscl.  fluentibus ,    vndis    extnlit,    detulit 

Teqne,  pater  Tiberine,  tuo  cum  flumine  eum  sccundo   flumine.  Cf.  supra  VIII, 

sancto  veneror.     Aliter  h.  1.  intellcxit  726.  Euphrntes  ibat  iam  mollior  undis. 

Iland.  Turs.  II.  p.   161.,  qui  cum  ad-  —    818.    abluta   caedej    sanguinc. 

iungit  exemplis  Praep.  curn  pro  Abla-  Vid.  ad  IX,  456. 


P.  VIRGILII  MARONIS 

A    E    N    E    I    S. 

LIBER  DECIMUS. 


ARGCMENTUM. 

lupiter,  convocato  Deorum  concilio.  ad  concordiam  ipsos  adhortatur.  (1 — 
15.)  Ibi  Venus  de  Troianorum  periculo  insatiabilique  lunonis  odio  con- 
queritur,  aliquamque  tandem  tot  calamitatum  requiem  petit.  (16 — 62.)  luno 
contra  malorum  omnium  causam  in  Troianos,  veluti  primos  belli  auctores, 
atque  ideo  in  Venerem  ipsam  reiicit.  (63 — 95.)  Itaque  frustra  tentata  recon- 
ciliatione  lupiter,  ubi  nullum  videt  esse  contentionum  finem,  ne  aut  uxorem 
aut  filiam  offenderet,  se  neutrarum  partinm  studia  secuturum  pronuntiat,  sed 
pro  sua  aequitate  omnia  fatis  esse  permissurum.  (96  — 117.)  Interim  Rutuli 
totis  viribus  ad  oppugnationem  redeunt;  nec  minore  animo  obsessi  se  ad 
defensionem  parant.  (118 — 145.)  Diira  haec  in  Latio  geruntur,  Aeneas  rebus 
in  Etruria  ex  animi  sententia  confcctis,  multorumque  sibi  populorum  auxiliis 
adiunctis,  triginta  navium  classe  ad  suos  revehitur.  (146  —  214.)  Ibi  Nymphas, 
paullo  ante  in  eam  formam  ex  navibus  suis  transformatas,  obvias  habet :  ex 
his  et  de  classis  amissione  et  de  suorum  periculo  certior  redditur.  (215 — 255.) 
Inde  in  hostium  usque  conspectum  profectus,  copias  suas  in  littus  exponit. 
Rutuli  oppugnatione  desistunt,  occurrentesque  ad  littus  terra  hostem  prohibere 
conantur.  Magni  utrimque  strage  pugnatur.  (256  —  361.)  Ibi  Pallas,  multis 
prius  ex  hostium  acie  caesis,  tandem  a  Turno  occiditur.  (362  —  509.)  Cuius 
rei  dolore  percitus  Aeneas  magnos  Rutulorum  acervos  amico  inferias  mittit. 
(510 — 601.)  Ascanius  quoque  eruptione  facta  suas  cum  patre  copias  coniungit. 
(602 — 605.)  Quibus  rebus  permota  luno  et  pro  Turno  soUicita,  impetrata  a 
love  venia,  praesenti  eum  periculo  eripit,  obiecta  ilH  falsa  Aeneae  imagine, 
quam  dumsin  navim  quandam  fugientem  insequitur,  vinculis  a  lunone  ruptis, 
vi  tempestatis  ad  littora  Ardeae  proxima  devehitur.  (606 — 688.)  Interim  Me- 
zentius,  lovis  monitu  pugnae  succedens,  magnum  tam  Troianorum  quam 
Etruscorum  numerum  prosternit  (689—761.),  donec  ab  Aenea  hastae  ictu  vul- 
neratus,  et  a  Lauso  filio  protectus ,  aegre  se  ad  obligandum  vulnus  ex  acie 
recipit.  (762—795.)  Ibi  Lausus  quoque,  dum  patrem  ulcisci  conatur,  ab  Ae- 
nea  interficitur  (796 — 832.):  eius  rei  nuntio  accepto  Mezentius  conscenso  equo 
in  proelium  redit:  ubi,  dum  filii  mortem  vindicare  parat,  eadem,  qua  filius, 
dextra  concidit.  (833—908.)"  H. 


ViRGiL.  Pars  III.  Ed.  in.  17 


258 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Panditur  Interea  domus  omnipotentis  Olympi, 
Conciliumque  vocat  divum  pater  atque  hominum  rex 
Sideream  in  sedem,  terras  unde  arduus  omnes 
Castraque  Dardanidum  adspectat  populosque  Latinos. 
Considunt  tectis  blpatentibus ;  incipit  ipse: 
Coelicolae  magni,  Cj[uianam  sententia  vobis 


„Duin  haec  geruntur,  dii  arl  conci- 
lium  liabendum  coiivocantur.  Estpoe- 
tis  iam  inde  ab  Homero  Olympus  ac- 
commodatus  ad  formam  aedium  pri- 
scae  vitae  (cf.  ad  Geo.  III,  261.): 
sunt  portae,  ingens  atrium,  in  quo 
negotia  vitae  et  conventus  adenntium 
aguntur;  ab  utraque  parte  domus  cx- 
structi  sunt  thalami  s.  minora  cubicula, 
aedicula  verius,  singulis,  qui  domum 
inhabitant,  parata  sunt.  (Cf.  de  Priami 
regia  Iliad.  VI,  242  sqq. )  Eodem 
modo  in  Olympo  ab  ntraque  parte 
duodecim  maiorum  deorum  sunt  cu- 
bicula  s.  parvae  aedes,  in  media  au- 
tem  domus  parte  conventus  ac  con- 
sessus  deorum  fit,  sive  ad  deliberau- 
dum  de  rebus  communibus,  sive  ad 
epulandum."  H.  —  Pandltur  do- 
mus  Olympi,  i.  e.  domus,  quae  pro- 
prie  dicitur,  ro  6(uucc,  zo  /utyccgoy^ 
media  illa  et  interior  pars  aedificii, 
ixbi  dei  convenire  solebant,  Quarc 
non  opus  est,  ut  ampleciamur  Peerl- 
kampii  coniecturam:  PfmdiUir  interea 
domits  Omnipotentis  (i.  e.  lovis :  cf. 
IV,  220.  X,  615.  etc.)  Ohjmpo  {\\\ 
Olympo),  aut  cum  Servio  aliisque 
perperam  dc  die  orto  cogitemus. 
Immo  verissime  Heyn.:  ,,Etsi  vcrura 
est,  noctu  coelum  claudi,  raane  ape- 
riri  dici,  tameu  huc  ea  res  trahi  ne- 
quit:  nequc  rerum  ordo  admittit,  ut 
nunc  de  matutino  tcmpore  cogite- 
mus;  inclinatur  enim  nunc  dies,  quo 
puguatum  erat  (IX,  4r)9  sqq.),  ad  vc- 
speram.  Cf.  modo  inf.  v.  146  sq.  ct 
215  sq." —  omnip  otent  is,  quia  sc- 
des  est  deorum  omnipotentium.  Vid. 
inf.  XII,  792.  et  adnott.  ad  VI,  595. 
Wagn.  suspicatur,  Maronem  hoc  cpi- 
theton  sumpsissc  a  Graeco  aliquo 
poeta,  qui  Olympum  nay/.Qia^  dixis- 
set,  colL  Aesch.  Prom.  v.  307.  ed. 
Blomf.  fi  To~)  vtov  S-cixovrti,  nc.y/.QCi- 
Ttig  tdoag.  Certc  non  opus  est,  ut 
cum  quibusdam  Viris  doctis  aut  omni- 
patentis  aut  omniparentis  coniiciamus. 


Variavit  autera  poeta  hunc  Naevii  ver- 
sum  ab  Apuleio  Gramm.  servatura  p. 
132.  ed.  A.  Maii:  Panditur  interea 
domus  altitonantis  Olympi^  ubi  Osan- 
nura  p.  46.  Laevii  nomen  pro  Naevii 
substituisse  meraorat  Wagn.  —  2.  Co  n- 
cilium.  Pauci  quidara  Codd.  Consi- 
lium ;  sed  quura  hic  lupiter  non  con- 
sulat  deos,  sed  tantura  ad  concordiam 
adhortetur,  vulgaris  lectio  haud  dubie 
praefereuda.  Cf.  etiam  Geo.  I^  25. 
et  aduott.  ad  II,  89.,  iibi  adde  Bach. 
ad  Ovid.  Met.  I,  167.  Heyn.  de  si- 
milibus  deorum  conciliis  conferri  iu- 
bet  Hora.  II.  IV,  1  sqq.  VIII,  2.  et 
51.  XX,  4  sqq.  ~  Verba  divum  pa- 
ter  atque  hominum  re.r  Enniana 
esse   docet  Macrob.    Sat.  VI,    1.   — 

3.  Sideream  in  s ec?e?«,  Horaeri  tlg 
ovQCivov  darsQoivTci.  Cf.  etiam  Ovid. 
Met.  V,  348.  urget  Sidereas  ausum 
spcrare  Typhoea  sedes,  idemque  A.  A. 
II,  39.  Non  ego  sidereas  affecto  tangere 
sedcs.  —  arduus.  Sic  etiara  Stat. 
Theb.  I,  201.  (huuc  locura  haud  du- 
bie  imitatus)  de  love:  Mediis  sese  ar- 
dtius  infert  Jpse  deis.  Vid.  etiam  ad- 
nott.  ad  Geo.  II,  145.  Cum  toto  au- 
tem   loco    cf.  Hom.   II.  VIII,    52.  — 

4.  D ardanidum.  Vid.  ad  I,  565. 
II,  242.  et  III,  21.  —  h.  tecta  hi- 
pateutia  cuuiServio,  qui  etiara  haec 
verba  Enniana  csse  affirraat,  Heynio, 
Schirachio  p.  348. ,  lahnio  et  aliis 
intelligo  de  domo,  qnae  ab  antica  et 
a  postica  parte  aditum  habet ,  ut 
vc.ol  cifj.(fino6arv'Aoi.  Wagn.  (cui  ad- 
sentitur  Gossr.)  cogjtat  de  aedificio, 
quod  habct  fores  binis  valvis  apertas, 
coll.  supra  II,  330.  et  Ovid.  Met.  II, 
4.  Argenti  bifores  radidbant  hnnine  val- 
vae.  —  6.  ,,Oratio  lovis  maiestatis 
plena,  ipsa  brcvitatc  et  antiquae  ora- 
tionis  studio.  llortatur  deos,  conteu- 
tiones  inter  sc  pro  Troianis  et  Lati- 
nis  deponant."  i/. —  quianam.  Vid. 
adnott.  ad  V,  13.  Wagn.  suspicatur, 
Virgilio    obvcrsata   csse  illa  Enniana 


AENEIDOS  LIB.  X. 


259 


Vcrsa  retro,  tantumque  anlmis  certatis  iniquis? 
Abnueram  bello  Italiam  concurrere  Teucris. 
Quae  contra  vetitum  discordia?  quis  metus  aut  hos 
Aut  hos  arma  sequi  ferrumquc  laccsscre  suasit? 
Adveniet  iustum  pugnae,  ne  arcessite,  tempus, 
Cum  fera  Carthago  Komanis  arcibus  ohm 
Exitium  magnum  atque  Alpes  immittet  apertas: 


10 


p.  77.  Hessel.:  guianam  dicteis  nostreis 
sententia  flexa  est?  —  7.  Versa  je- 
tro,  in  pcius  mutata.  Cf.  etiam  Ennii 
fragm.  ap.  Cic.  de  Sen.  6.  Quo  vobis 
mentes,  rectae  qnae  stare  solebant  An- 
tehac  ,  dementes  sese  flexcre  viai  ?  — 
Pro  certatis  unus  Menag.  II.  certatxr ; 
quare  Peerlk.  scribendum  putat:  -  - 
Ve7'sa  retro?  Tantumne  animis  cer- 
tatnr  iniquis?  quae  oratio  maiorem 
indignationem  prodat. —  8  sqq.  „Nus- 
quam  poeta  commemoravit  in  supe- 
rioribus,  lovcm  interdixisse,  ne  dii 
bellum  inter  Troianos  et  Latinos  fo- 
verent.  Nec  praeter  Vcnerem  et  lu- 
ilonem  alii  dii  cam  rem  curasse  vl- 
dentur.  Quin  potius  lovis  verba  pa- 
rum  caute  praemissa  videri  possunt 
I,  263.  Belluni  ingens  geret  ItaJia  cett. 
[Sed  ahnuere  nondum  est  interdicere. 
Sensus  igitur  est :  Equidem  semper 
alienus  eram  ab  hoc  bello,  semper 
optabam,  ut  Aeneas  sine  hello  Ita- 
liam  occuparet ;  sed  Innonis  ira  hoc 
non  passa  est.  Unde  patet,  haec  duo 
loca  sibi  non  contradicere.]  -  -  Re- 
fero  hunc  et  fere  omnia  loca,  in  qui- 
bus  deorum  interventus  exponitur, 
inter  ea,  quae  Aeneidem  nonduni  ab- 
solutara  arguunt.  Vohiit,  puto,  haec 
praestruere,  ut  debebat,  in  superiori- 
bus,  et  deorum  consilia  omnino  at- 
temperare  paullo  diligentius  rebus  in 
Latio  gestis;  sed  mors  incidit  cona- 
tus.  -  -  Res  hoc  modo  procedunt: 
luno  nimis  cupide  faverat  Turno ;  ut 
etiam  lupiter  consultum  duceret,  avo- 
care  eam  a  pugna  IX,  802  sqq.  Ea- 
dem  lunonis  impotentia  motus  lupiter 
concilium  deorura  indicit,  ut  deorura 
studia,  lunonis  iraprimis ,  reprimat." 
Haec  fere  Heyn.  —  10.  Quis  metus 
vos  adduxit,  ut  bellura  utriusque  po- 
puli  iuvaretis,  et  ita  quidem,  ut  alii 
(Venus)  pro  Troianis,  alii  (luno)  pro 
Latinis  Rutulisque  pugnaretis.  luno 
enim  metuebat,  ne  Troiani  in  Latio 
sedes  figcrent  et  imperii  futuri  fun- 
damenta    iacerent,  Venus,    ne  iidem 


Italiae  incolis  succumberent.  • —  10. 
Aut  hos,  aut  hos,  ut  Geo.  I,  445. 
Aut  ubi  —  aut  ubi.  De  gcminato  hic 
pro  hic  —  ille  vid.  ad  Ecl.  IV,  56. 
(et  Aen.  IX,  572.)  —  ferrum  I a- 
cess  ere,  ut  V,  429.  (ubi  vid.  adnott.) 
pttgnas,  XI,  254.  beUa  lacrssere.  Hor. 
Od.  I,  35,  7.  Quicunxjue  Bithi/na  la- 
cessit  Carpathinm  pelagus  carina  et  si- 
railia.  „Erat  antiqua  vox  lacere,  mo- 
vere,  unde  est  allicere,  illicere.  Latet 
ubique  notio  impelJendi,  ut  toties  Lu- 
cretius  visum,  atires  lacessere,  uti  et- 
iam  movere  visum,  aures  eodem  sensu 
dictum  est.  Duxit  hinc  Virgilius 
VII,  526.  Aera  sole  lacessita  [cum  quo 
loco  cf.  (ylaud.  in  Prob.  01.  cons.  94. 
et  de  cons.  Stil.  III,  66.]  et  XII,  85. 
manibtis  lacessunt  pectora  plausa  ca- 
vis.^''  li.  —  11.  Adveniet  tempus 
—  cum  cett.  Cf.  Geo.  I,  493.  Aen. 
I,  283.  cett.  et  Huschk.  ad  Tibull.  I, 
4,  79.  —  ne  arcessite,  scil.  tem- 
pus :  nolite  festinare  et  praepropere 
agere.  —  12.  Romanis  arcibus, 
Vid.  ad  Geo.  II,  172.  et  Aen.  IV, 
234.—  olim,  de  futuro  tempore.  Vid. 
ad  I,  203.  —  13.  „AIpes  immittet 
apertas ,  raagnifice:  quandoquidem 
Alpibus  patefactis  Hannibal  ingressus 
est  Italiam.  Exitium  et  Alpes  apertas 
iunxit,  haec  enim  omnis  calamitatis 
et  tot  cladium  acceptarum  causa  et 
origo  fuit,  quod  Alpes  perviae  erant 
factae.  Ad  vulgarem  morem  oratio 
est  haec:  Carthago  Romae  immisit 
exercitura,  qui  per  Alpes  transiit  cum 
exitio  Roraanorum."  H.  Plaud  raro 
autera  poetae  dicunt  immittere  genti 
alicui  regiones ,  mo?ites ,  fluvios  pro  : 
iramittere  agmina  populorum,  qui  ex 
illis  regionibus  veniunt,  illos  montes 
et  fluvios  accolunt.  Vid.  Peerlk.  ad 
h.  1.,  qui  inter  alia  comparat  Manil. 
IV,  659.  Hannibal  et  Libyam  Italicas 
infudit  in  urbes,  Silium  III,  563.  Al- 
pibus  imposuit  Libyen  finemque  minatur 
Imperio  et  Claud.  IV.  Cons.  Hon.  50. 
lam  deserta  suas  in  nos  transfuderat 
17* 


260 


P.  VmGILIl  MARONIS 


Tum  certare  odlis,  tum  res  rapuisse  licebit. 
Nunc  sinite;  et  placitum  laeti  componite  foedus. 

luppjter  haec  paucis;  at  non  Venus  aurea  contra 
Pauca  refert: 

O  Pater,  o  hominum  rerumque  aeterna  potestas!  — 
Namque  aliud  quid  sit,  quod  iam  implorare  queamus? 
Cernis,  ut  insultent  Eutuli,  Turnusque  feratur 
Per  medios  insignis  equis  tumidusque  secundo 


15 


20 


Arctos.  Cf.  etiam  adnott.  ad  Ecl,  I, 
63.  IV,  58.  Aen.  11,  703.  al.  Cete- 
rum  Maronem  ante  oculos  habuit 
Claud.  B.  Get.  471.  Post  Alpes  iam 
cuncta  sibi  promittit  apertas.  —  res 
rapuisse  Heyn.  recte  videtur  ex- 
plicare  per :  raptim ,  turbate  agere, 
praecipitare ;  quemadmodum  alibi  di- 
eatur  iter.  ctirsiim  rapere  et  similia. 
Vid.  ad  VI,  8.  Sic  ad  deos  est  re- 
fereudum.  Aliter  tamen  Wagn.  de 
hoc  loco  statuit,  qui,  comparans  illud 
res  repetere  de  Fetialibus  usurpatum, 
res  rapere  explicat  per:  ,,bello  laces- 
sere  alterum."  Vulgo  de  populis  bel- 
lantibus  intelligunt,  ut  sit  i.  q.  prae- 
dam  facere.  De  Infin.  Perf.  dootoTi- 
y.iog  usurpato  vid.  ad  lU,  606.  VI, 
79.  al.  —  14.  Tum,  oppos.  mmc. 
Vid.  ad  Ecl.  HI,  10.  p.  40.  extr.  et 
Kritz.  ad  Sall.  Cat.  51,  40.  et  61,  1. 
—  15.  sinere,  rariorc  hic  signif.  po- 
situm,  improbantis  et  fieri  quid  no- 
lentis  esse  docet  Wagn. ,  coll.  Plaut. 
Cas.in,  2,14.  Vin'  vocejn?  CL.  Sine ; 
nolo,  si  occupata  est,  Asin.  V,  2,  47. 
Bach.  V,  7,  13.  aliis,  et  e  Graecis 
Aesch.  Prom.  340.  ed.  Blomf.  xcd 
vvv  tu.Gov,  fxridt  aoi  /ueXfjadro}.  Nos 
plane  eadem  ratione:  lass  mir!  Hic 
igitur :  nunc  quicscite  neque  amplius 
certamen  iuvate.  Forcell.  per  ellipsin 
minime  necessariam  explicat:  Nunc 
sinite  illos  pugnare  solos.  — 
laeti,  i.  e.  libenter.  —  ,.placitum 
foeclus.  Placita  sunt  omnia  pacta, 
in  quae  consensere  plures,  h.  e.  quod 
iis  placuit."  H.  Vel  potius :  quae 
iitrique  parti  placcnt,  ab  utraque  parte 
probantur.  Wagn.  confert  placitam 
pacem  ap.  Silium  I,  11.;  de  confusione 
autem  vocc.  placitus  etplacidus  (quod 
hic  praebent  Mcd.  aliique  Codd.)  cf. 
Gronov.  ad  Stat.  Theb.  VII ,  190.  et 
Senec.  Herc.  Oet.  683.  Drak.  ad  Sil. 
\.  1.  etXVI,  130.  et  Lachm.  ad  Prop. 
I,  20  (21),  21.  —     16.  non  pauca. 


Nam  secundum  Catull.  55,  20.  Ver- 
hosa  gaudet  Venus  loquela.  —  Venus 
aurea,  /Qva^  'AcpQodirri  Homeri  II. 
ni,  64.  et  al. ;  quam  Heyn.  non  pul- 
chram ,  sed  auro  ornatam  interpreta- 
tur,  coll.  Hora.  h.  in  Ven.  v.  7  sqq. 
Sed  vide  v.  c.  Hor.  Od.  I,  5,  9.  puella 
aurea ,  i.  e.  formosissima  et  ab  omni 
parte  perfecta,  Ovid.  Am.  II,  18,  36. 
aureus  Amor,  Mart.  XI,  81.  Uitus  au- 
reum  etc.  et  cf.  Broukh.  ad  Prop.  II,  2, 
34.  —  18.  o  h  ominum.  De  hiatu  post 
Interiect.  o  saepe  admisso  vid.  ad  Ecl. 
II,  65.  et  Hor.  Od.  I,  1,  2.  —  r  e- 
rumque  meliorum  librorum  omnium 
est  lectio,  quam  cum  lahn.  et  Wagn. 
revocavimus,  meraores  loci  XII,  829. 
homiuum  rerumque  repertor  et  Val. 
Flacci  IV,  12.,  Virgilium  fortasse  imi- 
tati  his  verbis:  rernm  mihi  (lupiter 
\oc{\x\tVix)  Jirma  poiestas.  Vulgo  divom- 
qae,  quod  nullum  inter  recentiores 
editores  patrouum  nactum  est.  — 
potestas ,  abstractum  pro  concreto, 
pro  eo,  penes  quem  est  potestas,  qui 
potens  est  alicuius  rei.  Cf.  infra  v. 
100.  Wagn.  confert  luveu.  X,  100. 
Fidenarum  Gabiorumque  potestas ,  et 
Gossr.  Italicum /)oc/es^a. —  19.  „iVam- 
que  cett.  Solus  enira  tu  restas,  quem 
implorare  possim,  quum  fere  omnes 
dii  in  favorem  lunonis  concesserint : 
ut  Servii  fere  verbis  utar."  H.  —  zm- 
plorare:  auxilium  cum  miseratione 
deposcere."  Serv.  Vid.  etiam  Dra- 
kenb.  ad  Liv.  XXIX,  9,  5.  —  20.  in- 
sultent.  Pauci  Codd.  insultant.  Vid. 
ad  Ecl.  IV,  52.  Quum  Med.  a  ra.  pr. 
exhibeat  Turnusciue  secundo  Marte 
ruat  et  Schol.  luven.  VIH,  40.,  haud 
dubie  hunc  locum  respiciens,  scribat 
Ttimes  -  -  tumidusque  feratur,  Peerlk. 
haec  adnotat:  ,,Quis  novit,  an  Scho- 
liasta  scriptum  invenerit:  Ttanusque 
secundo  3farte  ruat  insignis  equis,  tu- 
midusque  feralur  Per  medios  ?  —  21. 
equis.   Vid.  ad  IX,  777.  —  22.  iam 


AENEIDOS  LIB.  X. 


261 


Marte  ruat?     Non  clausa  togunt  iam  moenia  Teucros 
Quin  intra  portas  atquc  ipsis  proelia  miscent 
Aggeribus  moerorum,  et  mundant  sanguine  fossae. 
Aeneas  ignarus  abest.     Numquainne  lcvari 
Obsidione  sines  ?     Muris  itcrum  inmiinct  hostis 
Nascentis  Troiae,  nec  non  cxercitus  alter; 
Atque  itcrum  in  Tcucros  Aetolis  surgit  ab  Arpis 
Tydides.     Equidem  crcdo,  raca  vulnera  restant, 
Et  tua  progenies  mortalia  demoror  arma! 


25 


30 


moenia.  Cod.  lesiiit.  non  moenia, 
quod,  Commate  post  teynnt  posito, 
Wakef.  et  Peerlk.  praeferunt.  — 
24.  Aggeribus  (vid.  IX,  567.  769.) 
--  moeroriim.  Cf.  infra  v.  144.  IX, 
382.  Avien.  descr.  orb.  382.  aqgere 
moerorum  Pelusia  moenia  stirgunt  et 
agger  montis  ap.  Silium  IV,  743,  Moe- 
rorum  autem  dQ^aCxitjg  pro  murorum, 
ut  ap.  Luer.  IV,  221.  (ubi  vid.  adnot. 
mea)  mare  dicitur  exesor  moerorum  lit- 
tora  circum.  Vid.  etiam  infra  v.  144. 
ct  XI,  382.  ,  ubi  non  minus  quam  h. 
1.  optimi  Codd.  hanc  formam  tuentur, 
quam  immerito  damnat  Krehl.  ad 
Prisc.  VIII,  5,  26.  Praeterea  cf.  Prise. 
I,  9,  54.  p.  563.  P.  et  Schneider.  Gr. 
Lat.  I,  1.  p.  77  sqq.,  imprimis  p.  83. 
-  -  inundant  s anguine  fossae 
poetice  pro  :  sanguis  iuundat  fossas  ; 
de  quo  intransitivo  verbi  usu  cf.  Hein- 
sius  ad  Silium  VI,  51.  et  Bach.  ad 
Ovid.  Met.  XIV,  195.  Pars  Codd. 
exhibent  fossas,  quod  lahn.'  ad  XI, 
381.,  ubi  idem  versus  iteratur,  prae- 
ferendum  censet;  sed  recepta  lectio 
et  difficilior  est  et  meliorum  Codd. 
consensu  probatur.  —  25.  „  Nu  m- 
quamne  cett. :  anubique  ea  ipsa  for- 
tuna  manet,  ut  obsidione  se  pressos 
videant?"  If.  —  27.  Verba  nec  non 
exercitus  alter  a  Brunckio,  Heyn. 
et  lahnio  (ad  VIH,  677.)  cum  seqq. 
coniunguntur ,  Semicolo  post  Troiae. 
Commate  post  alier  posito,  qua  ra- 
tione  totam  senteutiam  perverti,  non 
temere  censet  Wagn.,  quum  hic  non 
de  duobus  exercitibus  sermb  sit,  quo- 
rum  alter  alteri  se  adiungat,  neque 
id  queratur  Venus,  quod  tanta  sit 
hostium  multitudo ,  sed  unum  illud, 
quod  eadem  iam  sit,  quae  antea,  for- 
tuna  Troiae,  quod  iterum  Troia  ho- 
stilibus  armis  petatur.  Quare  per  ho- 
stem  solum  Turnum  intelligit,  verba 


autcm   alter   exercitus    (imminet)   post 
illa   iterum  imminet  hostis  posita  rccte 
explicat:    iterum    imminet    exercitus, 
coll.  Ecl.  IV,    34  sqq.    et  Aen.    VII, 
721    sq. ;    ut    Venui    hoc    dicat:     „ut 
olim  Atridae   cum    exercitu  ad  Tro- 
iam  oppugnandam  venerunt,  sic  nunc 
Turnus.''     Siipfl.  et  Gossr.  nobiscura 
faciunt.     Peerlk.   totum  hemistichium 
spurium  censet.  —     28.  Atque  ite- 
rum    etc.     Metuit    hoc  Venus,    quod 
tamen  non  factum  est;   legatio    enim 
ad  Diomedem   missa   (VIII,   9    sqq.) 
nihil  efFecerat  (XI,    225  sqq.);  quod, 
si  dii  veterum    omnia  scirent,  Venus 
scire  debebat.  —    in  Teucros  sur^ 
<jit,  contraTeucros  proficiscitur.  Med. 
Gud.  alii  surget,   qua  mutatione  non 
opus  est.     Agitur  enim    de  re ,    quae 
iam  in  eo  est  ut  fiat  (cf.   adnott.  ad 
VII,  98.  et  IX,  21.)  ;  Diomedem  enim, 
infestum     Troianorum     adversarium, 
Turno    auxiliura    recusaturum     esse, 
Venus  non  poterat  suspicari.  —   Ae- 
tolis     ah    Arpis,     nobili   Dauniae 
urbe ,  quam  Dioraedes  ipse  cura  Ae- 
toJis  suis  condidisse  fertur  (cf.  Strab. 
VI.  p.  283.) ;    quare   etiam    ab    iuitio 
Argos   Hippium   nominabatur,    unde 
postea  deraura    noraina  Argyrippa  et 
Arpi  facta  sunt  (cf.  Plin.  Ill,  11,  16.). 
Eius  ruiuae  etiarauum  Arpi,  Arpe  vo 
cantur.    Vid.  librura  meum  Handh.  d. 
alt.  Geogr,    III.  p.  748.     Ceterura  cf. 
iufra  XI,  428.  —  29.  ,,Supersunt  ad- 
huc  cicatrices  vulneris  a  Dioraede  ac- 
cepti.    Vid.  Iliad.  V,  334  sqq.   Videtur 
hic  locus  lectus  esse  Ovidio  Met.  XV, 
768    sqq.    —    demoror:    ego ,    dea, 
iterurane  sustinebo  ac  depellara  Dio- 
raedis  impetum  hostilem,  et  verendum 
raihi  erit,  ue  a  mortali  iterum  vulne- 
rer !    Scilicet  morata  erat  Venus  Dio- 
medera,  quura  in  Aeneam  iara  vulne- 
ratum  ille  irrueret   eamque  iugulatu- 


262 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Si  sine  pace  tua  atque  invito  numine  Troes 

Italiam  petiere :  luant  peccata,  neque  illos 

luveris  auxilio :  sin  tot  responsa  secuti, 

Quae  Superi  Manesque  clabant:  cur  nunc  taa  quisquam 

Vertere  iussa  potest£  aut  cur  nova  condere  fata? 

Quid  repetam  exustas  Erycino  in  litore  classis? 

Quid  tempestatum  regem  ventosque  furentis 

Aeolia  excitos?  aut  actam  nubibus  Irim? 

Nunc  etiam  Manis  —  liaec  intentata  manebat 

Sors  rerum  —  movet,  et  superis  immissa  repente 

Allecto,  medias  Italum  bacchata  .per  urbis. 

Nil  super  imperio  moveor;  speravimus  ista, 

Dum  fortuna  fuit;  vincant,  quos  vincere  mavis. 


35 


40 


A 


rus  esset:  haec  suut  mortaUa  arma.^^ 
Haec  Heyn. ;  sed  rectius  et  simplicius 
Wagn.  verba  mea  vnlnera  restunt 
interpretatur :  ,,restat,  ixt  ipsa  [iterum] 
vulnerer,"  coll.  Ovid.  Met.  X,  372 
sqq. ;  scquentia  autem  sic  capit:  ,,et 
ego  moram  facio  bcUo,  quippe  non 
desaevituro,  priusquam  ipsa,  filia  tua 
(ut  olim  ad  Troiam,  Hom.  11.  V,  330 
S(iq.)  mortalium  armorum  vim  sen- 
sero.'*  Sic  igitur  hic  versus  antece- 
dentis  sententiam  latius  persequitur, 
et  una  cum  eo  egregie  facit  ad  acer- 
bitatem,  cuius  plenus  est  aninius  deae, 
significandam.  Gossr.  demoror  inter- 
pretatur  per:  rae  exspectant  arma, 
coll.  Hor.  Epod.  9,  21.  Tu  moraris 
aureos  currus.  Comma,  quod  vulgo 
post  equidem  additur,  quodque  defendit 
Hand.  Turs.  H.  p.  428. ,  uunc  cum 
ceteris  recentioribus  editt.  omisi,  non 
quidem  Wagnero  concedcns ,  hanc 
Particulam  apud  Virgilium  ubique  csse 
primae  personae  (cf.  potius  adnott. 
ad  V,  56.),  sed  quod  h.  ].  hanc  ra- 
tionem  simpliciorem  esse  iudico.  — 
31.  sine  pace  ttta.    Vid.  ad  IV,  56. 

—  neqiie  -  -  luvcris.  Vid.  ad  Ecl. 
n,  34.  Handio,  qui  Turs.  IV.  p.  118. 
negat  neque  umquam  pro  et  ne  usur- 
pari  et  cum  Imperativo  aut  Coniun- 
ctivo  prohibitivo  coniungi,  ibid.  p.  122. 
scribendum  videtur  nec.  —  33.  ,,tot 
respons a,  sc.  deorum,  ut  IX,   134. 

—  Manes  Hectoris  II,  294  sq.,  Crcu- 
sae  II,  780  s(i.,  Anchisae  V,  729  sq.; 
nisi  desccnsum  ad  Infcros  respexerit." 
II-  —  V.  36  S(i(i.  Venus  lovi  in  men-' 
tem  rcvocat  luuonis  contra  Troianos 
machinationes,  quo  certius  invidiam 
ei  excitet.     Cum    v.   36.    cf.  V,    606 


sqq.,  de  Eryce  autem  monte  vid.  ad- 
nott.  ad  I.  570.:  cum  v.  37.  cf.  I, 
50  sq. ,  cum  v.  38.  libri  IX.  initium. 
De  ordine  temporum  non  servato  vid. 
adnott.  ad  Ecl.  VI,  41.  —  37.  Ad 
rem  cf.  I,  50  sq.  —  38.  Irim.  Vid. 
IV,  694.  et  V,  606.  Ad  rem  cf.  IX, 
1  sqq.  —  39.  ,yNunc  etiam:  ex 
quo  Troiani  tandem  ad  Italiara  ap- 
pulerunt.  Antca  mare  terrasque  meiu 
coelumque  fatigabat  luno  I,  280.  Nunc 
etiam  Orcum ,  qui  rcstabat ,  adit  ad 
Alecto  excitandam.  Vid.  VII,  323 
sq(][."  Haec  Heyn.,  qui  etiam  conferri 
iubet  lunonis  ipsius  verba  supra  VH, 
301.312. —  Manes  rnovet,  sc.  luno, 
quae  v,  34.  voc.  quisquam  significatur 
et  infra  v.  44.  diserte  nominatur.  Ce- 
terum  vid.  ad  VII,  312.,  x\h\  Achcronta 
niovere  legimus.  —  40.  et  irnmissa 
Allecto  (de  qua  vid.  ad  VII,    324.) 

—  -  hacchata  est,  pro:  et  immisit 
Allecto,  quae  bacchata  est.  Cf.  de 
hac  inversione  orationis  Wunderl.  ad 
Tib.  I,  3,  70.,  qui  laudat  Aen.  I,  30 
sqq.  Tib.  I,  8,  54.  Sil.  II,  543  sqq., 
de  ipsa  autem  re  Aen.  VII,  341   sqq. 

—  immittere  fere  semper  est  ma- 
ligno  animo  mittere,  nec  dicitur  nisi 
de  malis  et  perniciosis  rebus.  Cf.  Cort. 
ad  Plin.  Epp.  VI,  31,  3.  Walch. 
Emendd.  Livv.  p.  98.  et  Kritz.  ad 
Sall.  Cat.  48,  8.  —  41.  AUecto  -  - 
bacchata  per  urhes.  Vid.  ad  IV, 
301.  et  VI,  78.VereServius:  ,,Bacchata 
per  urbes :  perfurit;  et  hcne  bacchata, 
quia  per  simulationem  sacrorura  Li- 
beri  patris  matrcs  egcrat  in  furorem." 

—  42.  super  imperio,  ab  love  pro- 
misso.  Vid.  I,  257  sqq.  —  spera- 
vimus  ista,  i.  c.  speravimus,  ea  te 


AENEIDOS  LIB.  X. 


263 


Si  niilla  est  regio,  Tcucris  qiuim  det  tiia  coiiiux 
Dura,  per  cversae,  genitor,  fuinantia  Troiae 
Excidia  ohtestor :  liccat  (limittere  ab  armis 
Jncolumem  Ascanium,  liceat  su[)eresse  nepotem. 
Aeneas  sane  ignotis  iactetur  in  undis, 
Et  quamcumque  \iam  dederit  Fortuna,  sequatur: 
llunc  tegere  et  dirae  valeam  subducere  pugnae. 
Est  Amathus,  est  celsa  Paplius  atque  alta  Cytlicra, 
Idaliaeque  domus:  positls  inglorius  armis 


45 


50 


nobis  daturum;  nani  inte  Prononieu 
demonstrativum  est  secundae  ])erso- 
nac  ;  quare  tectam  liis  subesse  crimi- 
nationem,  verc  docetWagn.  Qu.Yirg'. 
XIX,  2.  —  44.  Cf.  I,  233.  quihus  - '- 
Cunctus  oh  Italiom  tenarum  clauditur 
orhis.  —  47.  „Ascanium,  scil.  cul 
regnum  Italiae  liomanaque  telius  de- 
heniur  IV,  275.  et  a  quo  gens  lulia 
oriunda. "  //.  —  nep  oteni.  Heins. 
coni.  nepoti;  sed  verissime  Wagn.: 
„Non  est  idem  Uceat  nepoti  et  ne- 
poteni  superesse ;  illud  valet:  da  hoc 
nepoti,  ut  supersit;  lioc  contra:  da 
hoc  mihi,  ut  supcrsit  nepos;  eamque 
sententiam  requirit  hic  locus."  — 
48.  snne  vim  concedendi  habet :  per 
me  iactetur  Aeneas  cett. ,  modo  ser- 
vetur  Ascanius ;  de  qua  vi  Particulae 
Wagn.  conferri  iubet  Tursell.  p.  926. 
et  Quinctil.  Decl.  II,  18.  IV,  5.  Ser- 
vio  autem  teste  haeserunt  in  ea  iam 
antiquiores,  quare  non  mirum  est,  pro 
sane  in  Rom.  et  paucis  aliis  Codd. 
apparere  procul ^  quod  non  erat  cur 
Brunckio,  Wakef.  et  Heyn.  praeferre- 
tur.  lahn.  ilhid  procid  ex  Aen.  I,  31., 
vel  potius  ex  Geo.  IH,  225.  huc  ve- 
nisse  suspicatur.  Peerlk.  pro  sa.ne, 
quod  magis  ad  versum  supplendum, 
quam  ad  vim  aut  gratiam  orationi 
conciliandam  positum  videri  censet, 
potius  iteriim  requiri  doeet.  — ■  .^in 
iindis.  Erat  nunc  in  eo,  ut  rediret, 
ex  Etruria  Tiberi  devectus.  Hoc  ta- 
men  respici  non  puto.  Sed  sede  in 
Italia  negata  iterum  conscendenda 
fuisset  Aeneae  navis  et  errandum  per 
ignotum  mare."  H.  —  Pro  in  undis 
autem  Gud.  MenteL  II.  alii  w<  oris, 
quod,  ab  iisdem  illis  triumviris  pro- 
batum,  et  de  terris  remotis  obscuris- 
que  intellectum,  Wagn.  ex  eodem 
Georg.  loco  repetitum  censet;  simul 
vulgatam  lectionem  ad  sensum  longe 
efficaciorem  esse  memorans:  „exclu- 


sus  Italia  rursus  naviget."  Peerlk.  ta- 
men  item  lectionem  oris  praefert,  haec 
adnotans:  „Iactari  in  undis  m'm\xs  \xs\\x- 
])atum.  Vulgo  undis  iactamur,  credo, 
quia  ipsae  undac  nos  iactant.  Cf. 
Aen.  I,  3.  29.  442.  III,  197.  Silius 
III,  560.  VII,  474.  CJaud.  VI.  Cons. 
Ilon.  140.  Nep.  Att.  6.";  quae  ad  re- 
iiciendam  optimorum  Codd.  scriptu- 
ram  profccto  non  sufficiunt.  —  Cum 
V.  49.  conferunt  Hom.  II.  XVI,  436 
sq.  —  50.  ,,Ascanium  saltem  liceat 
snbducere,  vTiaytiv^  vn By.cp tQHv ^lYrAiX. 
XI,  163.  V,  318."  H.  Quare  Venus 
commemorat  locos  sibi  sacros,  ubi 
tuto  eum  abscondere  possit.  Cf.  si- 
milis  locus  I,  680  S(].  ibique  adnott. 
—  ^l.  Amathus  Cypri  oppidum,  Ci- 
tio  vicinum,  ubi  Venus,  inde  saepe 
Amathusia  vocata,  celeberrimum  tem- 
plum  habuit.  Cf.  Strab.  XIII.  p.  590. 
Catull.  36,  14.  Ovid.  Met.  X,  220. 
530.  Tac.  Ann.  III,  62.  all.  et  liber 
meus  Handh,  d.  alten  Geoqr.  III.  p. 
1048.  De  Papho  vid.  ad  I,  415.  et 
de  Cyihera  ad  I,  680.  Ceterum 
vulgo  legitur  est  celsa  mihi  Paphus, 
omisso  Cythereae  epitheto  alta  (de 
quo  vid.  adlll,  76.  etlX,  715.).  Sed 
quum  alta  omnes  Codd.  exhibere  vi- 
deantur,  etiam  ii,  qni,  confusa  utra- 
que  lectione,  7nihi  adiungunt  (ut  Gud. 
Rottend.  I.  Hamb.  L),  nuraeri  autem 
lectionis  a  nobis  receptae  longe  sua- 
viores  sint  quam  vulgatae,  quod  plu- 
ribus  docet  Wagn.,  non  tara  alfa  ex 
V.  86.  adscitum  esse  cum  Heynio  et 
lahnio  censemus,  quam  potius  mihi 
ex  Pronomine  tibi,  quod  ibi  legitur, 
ortum  habemus.  Paphus  autem  pro 
vulg.  Paplios  ex  Med.  et  aliis  melio- 
ribus  Codd.  restituit  Heinsius.  Etiam 
Peerlk.  lectionem  a  nobis  receptam 
comprobat.  De  productione  ultimae 
s^^-llabae  vid.  ad  Ecl.  I,  30.  et  al.  — 
52.  Idaliae  domus.   Vid.  ad  I,  681. 


264 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Exigat  hic  aevum.     Magna  clicione  iubeto 
Carthago  premat  Ausoniam;  nihil  urbibus  inde 
Obstabit  Tyriis.     Quid  pestem  evadere  belli 
luvit  et  Argolicos  medium  fugisse  per  ignis, 
Totque  maris  vastaeque  exhausta  pericula  terrae, 
Dum  Latium  Teucri  recidivaque  Pergama  quaerunt? 
Non  satius,  cineres  patriae  insedisse  supremos 
Atque  solum,  quo  Troia  fuit?     Xanthum  et  Simoenta 
Redde,  oro,  miseris,  iterumque  revolvere  casus 
Da,  pater,  Iliacos  Teucris.     Tum  regia  luno 
Acta  furore  gravi:     Quid  me  alta  silentia  cogis 
Rumpere  et  obductum  verbis  vulgare  dolorem? 
Aenean  hominum  quisquam  divumque  subegit 
Bella  sequi,  aut  hostem  regi  se  inferre  Latino? 
Italiam  petiit  fatis  auctoribus,  esto, 


55 


60 


65 


Wagn.,  qui  Nominatimm  Pluralis  voc. 
domus  apud  Virgilium  semel  tantum 
legicommemoratGeo.IV,  481.,,ubi  fu- 
scus  i]le  sonus  productae  us  syllabae 
ad  significandum  domus  Tai-tarei  Iior- 
rorem  quaesitus  videri  possit,"  domus 
pro  Norain.  Singularis,  Jdaliae  igitur 
pro  Genitivo  habet.  Sic  certe  etiam 
I,  693.  IdaJiae  luci;  quem  locum  con- 
ferens  Peerlk.  etiam  hic  scriptum  malit 
Idaliaeque  nemus.  ,,Dicuntur  autem  dii 
amare  terras  eas,  frequentare  et  inha- 
bitare,  qnae  ipsis  sacratae,  et  in  qui- 
bus  templa  eorum  sunt."  iZ.  Vid.  ad 
Geo.  I,  25.  et  al.  —  53  sq.  Venus 
lovis  verba  respicit  v.  12.  Cf.  e.tiam 
I,  19  sqq.  —  Exigat  aevum.  Vid. 
VII,  776.  XI,  569.  et  adnott.  ad  I, 
74.  —  magna  dicioue,  potenti  et 
duro  imperio.  Sic  autem,  non  ditione, 
scripsimus  cum  Wagn. ,  Med.  secuti. 
Vid.  ad  I,  236.  —  54.  premat  di- 
cione.  Vid.  ad  VII,  737.  —  urhi- 
hus  Tyriis,  pro  urbe  Tyria,  i.  e. 
Carthagine.  Schrader.  praeter  neces- 
sitatem  coni.  arcihus ,  quod  Peerl- 
kampio  elegantius  videtur.  —  „inde, 
ab  Ascanio  et  eius  posteris ,  nulla 
fiet  mora  coloniae  Tyriae,  quo  minus 
Italiae  imperium  nanciscatur."  H. 
Vid.  ad  Geo.  III,  490.  Aen.  I,  21. 
III,  665.  —  57.  exhausta  peri- 
cula,  ad  finem  tolerata.  Vid.  ad  IV, 
14. —  5S.  recidiv  a  Pergama.  Vid. 
ad  IV,  344.  et  VII,  322.  —  60.  „s  o- 
lum,  quo  Troia  fuit:  ut  III,  11. 
Quid  profuit  Troianis,  excisa  urbe 
eftugisse,  si  nunc  fortuna  similis  eos 


excipit,  ut  nova  urbe  capta  iterum 
exscindantur  ?  -  -  Praestabat  sic  in 
Troade ,  in  urbis  solo  aequatae  rui- 
nis,  remansisse  et  iterum  easdem  ae- 
rumnas  tolerasse.  Erat  enim  metuen- 
dum  ibi,  ne  denuo  Achivi  incursarent 
Troadem  et  easdem  iniurias  inferrent, 
quas  Troes  antea  erant  experti.  Si- 
milis  color  orationis  inerat  II,  669. 
Reddiie  me  Danais.^'-  H.  —  61.  re- 
volvere  casus,  utap.  Silium  I,  115. 
faia  revolvere,  ubi  vid.  Drak.  Cf.  et- 
iam  Broukhus.  ad  Prop.  IV,  7,  51. 
Heins.  ad  Ovid.  Met.  II,  654.  cum 
adnott.  ad  Geo.  IV,  509.  et  Aen.  I, 
9.  —  63.  Acta  furore.  Moret.  III. 
lcta  furore.  Vid.  fleins.  ad  I,  513.  et 
Weichert.  ad  Val.  Fl.  VIII,  35.  Peeylk. 
apte  haec  adnotat:  ,,Iuno  argumenta 
Verweris  ordine  non  refutat.  Oratio 
iam  nunc  satis  est  rhetorica.  Magis 
esset,  si  luno  ad  singula  respondisset. 
Et  Virgilius  Deae  iratae  ardorem  ita 
expressit,  ut  aliquid  turbati  in  verbis 
conspiciatur."  —  67.  „petiit  fatis. 
Hunc  ordinem  vcrborum,  quem  prae- 
ter  onmium  fere  Codd.  etiam  Prisciani 
VII,  7,  33.  auctoritas  tuetur,  cum 
lahn.  restituimus.  Vulgo  inde  ab 
aeinsio  falis  petiit,  quod  etiam  Wagn. 
(in  mai.  edit.)  et  Peerlk.  servarunt, 
ut  Virgilius  sibi  ipse  constet,  quum 
in  voc.  fatis  praecipua  vis  insit.  Sed 
verissime  lahn.:  ,,Nimirum  proprie 
scribendum  fuit:  Fatis  Itdliam  petiit 
auct. ;  sed  quum  voc.  esto  sententiae 
inversionem  ettecisset,  inde  etiam  id 
vocabulura,  cui  raaxima  vis  inest,  in 


AENEIDOS  LIB.  X. 


265 


Cassandrae  impulsus  fiirils:  num  linquere  castra 
Hortati  sumus,  aut  vitam  committere  ventis? 
Num  puero  summam  belli,  num  credere  muros, 
Tyrrlienamque  fidem  aut  gcntis  agitare  quietas? 
Quis  deus  in  fraudem,  quae  dura  ])0tentia  nostri 
Egit?  ubi  liic  luno,  demissave  nubibus  Iris? 
Indignura  est  Italos  Troiam  circumdare  fiammis 
Nascentem,  et  patria  Turnum  consistere  terra, 
Cui  Pilumnus  avus,  cui  di\'a  Venilia  mater : 
Quid,  face  Troianos  atra  vim  ferre  Latinis, 
Arva  aliena  iugo  premere  atque  avertere  praedas? 


70 


75 


fine  scntentiae  eollocandum  fuit:" 
quate  non  soluni  Siipfl.  et  Gossr., 
sed  etiani  Wagn.  ipse  in  min.  edit. 
nobiscum  petiit  fatis  edidit.  —  esto. 
Vid.  ad  IV,  35.  et  VII,  313.  — 
68.  „Fata  maligne  interpretatur  luno 
Cassandrae  fnrias,  h.  e.  vatici- 
nia,  quae  ideo  primo  omnium  loco 
Acncam  ad  itcr  suscipiendum  adege- 
runt.  Cf.  III,  183  sqq.  —  69.  ven' 
tis,  Qt]foQty.(o^  de  navigatione  in  Ti- 
beri,  qua  Evandrum  ct  inde  Etruscos 
pctiit  Aeneas."  H.  Cf.  VIII,  36  sqq. 
—  Cum  V.  70.  cf.  Ovid.  A.  A.  I,  182. 
Bellaqice  non  pue?'0  tractat  agenda 
pner.     Vid.    etiam  Aen.   IX ,    620.  — 

7 1 .  Ty  rrhena  m  fid  em  agitar  e, 
Tyrrhenos  sollicitando  ad  foedus  in- 
eundum  impellere.  Fides  enira  inter- 
dum  est  societas  fide  intcrposita  iun- 
cta.  Cf.  etiam  adnott,  ad  VII,  235.  — 
Tyrrhenaraque  pro  vulg.  Tyrrhe- 
«a;wyeexMed.  Gud.  aliisquebonislibris 
et  exDonati  schol.ad  Ter.  Andr.  IV,  3, 
1.  cum  Wagn.  restituimus.  Recte  enim 
hic  Qu.  Virg.  XXXVI,  12.:  ,,Que  non 
ve  scribendum  esse ,  docet  ipsa  ho- 
rum  versuum  sententia,  quorum  alter 
illustrat  priorem:  nani  Ascanio  Ae- 
neas  castra  tulanda  reliquerat,  quod 
ipse  auxilium  aliarum  gentium  peti- 
tum  abierat.  Haec  igitur  iungenda 
erant,  non,  quasi  inter  se  diversa,  se- 
paranda."  Vid.  etiam  ad  Geo.  I,  442. 
et  Aen.  II,  37.  Thiel.,  Peerlk.,  Siipfl. 
et  Gossr.  (hic  tamen  nolens,  ut  ex 
adnot.  adiecta  apparere  videtur),  Par- 
ticulam  ve  retinuerunt.  —  aiitgen- 
tes,  Rom.  et  gentes,  quod  lahn.  prae- 
fert;    sed   vid.    ad   Aen.    II,    127.  — 

72.  Quis  dens  egit  ia  fraudem, 
i.  e.  in  malura,  in  perniciera?  (vid. 
ad  IX  j    428.)    et  si  quis  deus ,    num 


ego?  —  quae  potentia  nostri, 
quod  numen  meura.  Heyn.  confert  I, 
8.  quo  numine  Jaeso.  —  n  o  s  t  r  i  2iixie,m. 
difficilior  est  Med.  aliorumque  Codd. 
lectio,  quam ,  ab  Heynsio  et  Hcynio 
receptam,  Wagn.  tuetur  coll.  loco 
VIII,  514.  spes  et  solatia  nostri;  quem 
ceteri  omnes  praeter  lahn.  secuti 
sunt,  qui  vulgatum  nosira  servavit, 
quod  maior  pars  Codd.  cum  Rufiano 
de  Schem.  7.  exhibet.  —  73.  De  for- 
mula  dicendi  uhi  est  vel  uhi  nunc  est^ 
qua  vel  vituperare  et  exprobrare  ali- 
quid,  vel  dolorem  significare  soleant 
vcteres,  Thiel.  conferri  iubet  Hein- 
sium  ad  Ovid.  Her.  IV  ,  150.  Drak. 
ad  Siliura  VII,  106.  Broukh.  ad  Prop. 
III,  9,  59.  Burm.  ad  Petron.  c.  115. 
—  74.  ,,Comparatio  ad  invidiam  in- 
stituta.  In dignum  est  -  -  -  Qu id^ 
pro  :  Si  indignum  est:  an  minus  in- 
dignum,  an  tolerabilius  est?"  J5?.  Ce- 
tcrum  vid.  Geo.  I,  491.  coll.  adnott. 
adGeo.  II;  733. —  Troiam  nascen- 
tem,  novam  Troiam  s.  castellum  ab 
Aenea  eonditum.  Vid.  ad  IX,  13.  — 
l5.co7isisiere  p  atria  terra,  eam- 
que  contra  advenas  defendere.  —  76. 
avus,  potius  ahavus ,  scil.  secundum 
X,  619.  quartus  pater.  —  De  Pilu- 
mno  vid.  ad  IX,  4.,  de  Venilia  ad 
VII,  56.  et  Ovid.  Met.  XIV,  334. 
Turnum  igitur  non  minus,  quara  Ae- 
neara,  divinae  stirpis  esse  luno  me- 
niorat.  Peerlk.  taraen ,  quum  non 
inter  Turnum  et  Aeneam,  sed  inter 
Italos  et  Troianos  comparatio  insti- 
tuatur,  omnera  versura  cura  Heinrichio 
spuriura  censet,  recte  adversante  Goss- 
ravio.  —  77.  In  promptu  est,  hnnc 
versum  cum  antecedentibus  ita  co- 
haerere  :  Indignum  esse  dicis,  Troiam 
nascentem   ab    Italis  flammis  circum- 


266 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Quld,  soceros  legere  et  gremiis  abducere  pactas, 
Pacera  orare  manu,  praefigere  puppibus  arma? 
Tu  potes  Aenean  manibus  subducere  Graium, 
Proque  "sdro  nebulam  et  ventos  obtendere  inanes, 
Et  potes  in  totidem-  cla.ssem  convertcre  Njmphas: 


80 


dari;  quid  vero  est  illiul  (quo  nomine 
id  faciniis  significabis),  qnod  Troiani 
vim  inferunt  Latinis?  .Jnhoc  et  seqq. 
exaggerat  notionem  belli  per  Troia- 
nos  mot),  dum  ad  invidiam  faciendam 
ea  cumulat,  quae  in  belio  fieri  sol^nt, 
etsi  a  Troianis  ea  facta  esse  nondum 
constat;  non  magis  enim  praedas 
egerant  Troiani,  quam  incendia  per 
agros  sparserant."  Haec  fere  Heyn.. 
qui  facem  proprie  intelligendam  esse 
verissime  docet.  ■ —  face  atra,  ob 
fumum  atrum.  Sic  etiam  ap.  Val.  Fl. 
III,  96.  Claud.  in  Ruf.  I,  49.  al.  Cf. 
etiam  supra  VII,  456.  —  78.  Arva 
aliena  iugo  pr emer e.  Etiam  bic 
luno  rem  in  maius  auget  et,  quae  ti- 
met,  iam  facta  esse  fingit.  l!sam  Tro- 
iaui  nondum  terrae  imperitabant,  sed 
castello  condito  minabantur  demura 
Latinorum  libertati  perniciem.  Wagn. 
respici  putat  ad  locum  XII,  157.  ri- 
tusque  significari,  quo  locum  urbi  cou- 
dendae  designaverint.  —  av ertere 
praedas.  Vid.  ad  I,  472.  —  79.  le- 
fjere,  eligere,  sumere.  Serv.  minus 
recte  interpretatur  per  sublegere ,  fu- 
rari.  —  soceros.  Vid.  ad  II,  457. 
et  579.  Peerlk.,  quum  Aeneas  soce- 
rum  non  legerit,  sed  Latinus  ipse 
filiam  Aeneae  destinaverit,  Aeneas  igi- 
tur  causa  tantum  fuerit,  ut  Latinus 
fidem  Turno  dcbitam  desereret,  et 
duo  Codd.  versum  hic  exhibeant: 
Quid,  soceros  lege,  et  gremiis  ahdu- 
cere  pactas,  suspicatur,  in  hac  lectionc 
latere  aliud  quoddam  Substantivum, 
ut  sententia  huc  redeat :  abducere  so- 
cios  a  fide,  pactas  a  gremiis ;  quam- 
quam  ipse  sentit,  lioc  nimis  esse  afie- 
ctatum.  —  (jremiis,  scil.  socerum, 
parentum;  quam  loci  explicandi  ra- 
tionem  suadent  Val.  Flacci  imitatio 
VIII,  49.  gremiis  ahducere  uatas,  i.  e. 
gremiis  matrum,  et  Ambros.  Epist.  I, 
6.  pactam  e  grtmio  matris  non  ahduci. 
reerlk.  tamen  interpretatur :  gremiis 
corum,  quibus  pactae  sunt ;  pcr  se 
non  miuus  bcne.  —  pactas,  despon- 
satas  aliis,  i.  e.  Laviniam.  Ita  autem 
Bolere  poetas   non    ipso  suo  nomine, 


sed  ex  re  adiuncta  appellatos  Plurali 
numero  designare,  memorat  Wagn. 
coll.  adnot.  ad  Aen.  I,  4.  Ceterum 
pactus  de  uxoribus,  quae  pactione 
aliqua  maritis  traduntur  iisurpatum 
redit  iufra  v.  722.  Cf.  Plin.  XV,  30, 
40.  Sie  etiara  tlialami  et  liymenaei  pa- 
cti  infra  v.  649.  etlV,  99.  —  80.  Pa- 
ccru  orare  manu  Gronovio  Diatr. 
p.  307.  simpliciter  cst-:  protentis  ma- 
nibus  pacem  orare ;  Wagn.  autera, 
premens  biua  opposita  pacem  —  arma^ 
mauu  —  puppihus  et  vim  verbi  prae- 
figere  col],  cum  VII,  154.  et  237.,  re- 
ctius ,  puto ,  explicat;  „pacem  prae- 
tentis  manu  ramis  vittatis  more  sol- 
lomni  orare."  —  Verba  praefigere 
puppibus  arma  idem  Vir  doct., 
comparaus  infra  ad  v.  258  sqq.  ad- 
nott.,  refert  ad  posteriorum  temporum 
morem  clipeum.-vel  malo  alfixum, 
vel  in  prora  iuxta  vexillum  positum, 
tamquam  belli  pugnaeque  signum  in 
uave  praetoria  proponendi  (de  quo 
cf.  Schefter.  de  mil.  nav.  p.  178.); 
ita,  i\t  puppes  omuino  pro  navibus  po- 
sitae  sint,  ut  infra  v.  156.  Quae  ex- 
plicatio  cui  paullo  altius  repetita  vi- 
deatur,  is  potius  mecum  cogitet  de 
armis ,  scutis  potissimum,  militum  ia 
mar«;ine  navis  suspensis  coll.  (1,119.) 
Vllf;  92.  et  Schefter.  1.  1.  p.  196.  Ce- 
terum  in  proraptu  est,  haec  verba  an- 
tecedentibus  Pacem  orare  manu  oppo- 
sita,  nihil  aliud  significare,  quam :  ct 
tamen  palara  hostileni  aninium  pro- 
dere,  hustilia  coeptare.  Spectant  enira 
liaec  verba  ad  iter  Aeneae  in  Tibcri 
tkivio  ad  Evandrum  factum ,  quod, 
quum  eum  armati  comitarentur  (cf. 
VIII,  80.),  utique  belli,  non  pacis  erat 
siguura.  —  Cum  v.  81.  conferunt 
llom.  11.  V,  315  sqq.,  cura  v.  82. 
Iliad.  XX,  321  sq({.  —  ventos  oh- 
tendere  inanes,  auram,  <7t()«.  Vid. 
ad  VII,  593.  Ccterum  cf.  similis  lo- 
cus  V,  809  sq(i.  —  83.  Markland.  ad 
Stat.  Silv.  III,  2,  81.  pro  M  potes 
pcr  auaphoram  legi  vult  Tu  potes ; 
sed  Copula  deessc  non  potest,  quum 
utraque  sententia   coniuncta  oppona- 


AENEIDOS  LIB.  X. 

Nos  aliquid  Riitulos  contra  iuvisse  nefanclum  est? 
Aeneas  ignarus  abest:  ignarus  et  absit. 
Est  Paphus,  Idaliunique  tibi,  sunt  alta  Cjthera: 
Quid  gra^iclam  bellis  urbeni  et  corcla  aspera  tentas? 
Nosne  tibi  fiiixas  Phrygiae  res  vertere  fundo 
Conamur?  nos?  an  miseros  qm  Troas  Achivis 
Obiecit?     Quae  causa  fuit,  consurgere  in  arma 
Europamcjue  Asiamque,  et  foedera  solvere  furto? 
Me  duce  Dardanius  Spartam  expugnavit  adulter, 


267 


85 


90 


tur  seqt|.  verbis  Nos  aUqnid  ctc.  Vid. 
liihn.  ad  Ecl.  VI,  61.  Spcctant  autem 
haec  verba  ad  ea,  quac  IX,  82.  Cy- 
belc  fecerat  in  Vencris  gratiam.  — 
in  totidem,  scil.  quod  navcs  suut. 
Peerlk.  hunc  versum ,  qui  abcst  ab 
uno Franc,  spurium  censet.  —  84.  ali- 
qiiid  Pivtulos  iuvisse  est  Graec. 
(x)jiXtTr  Tird  II.  CA'.  Ruddim.  II.  p. 
179.  not.  75.  et  adnott.  ad  III,  56. 
—  85.  if/narus,  obsidionis  Troiae 
novac  et  periculorum  Troiauis  inde 
exortoruui.  Scntentia  haec  est:  Ae- 
iieas,  dicis,  abest,  et  iguorat ,  quid 
geratur.  Quid  tum?  Absit  igitnr  igna- 
rus.  Spero  et  cupio,  ut  sempcr  absit 
omnium  ignarus.  (C^f.  Froschii  Disp. 
de  Virgilio  oratore.  Vitemb.  a.  1603. 
p.  15.)  Formulam  ahcst  et  absit  Heiu- 
sium  illustravisse  ad  C>vid.  Her.  IV, 
109.  etMetara.  IX,  623.,  Pcerlk.  me- 
morat.  —  86  sq.  ,,Si,  quod  ipsa  dixi- 
sti ,  tibi  est  Faphos,  quo  eum  abdu- 
cere  possis  incolumcm:  --  ({m^urhem 
Latini  ideoque  ipsum  Latium  bello 
illato  sollicitas?"  H.  Quum  dubitari 
non  possit,  hanc  esse  loci  sententiam, 
mutavimus  interpunctiouem,  post  ah- 
sit  Puncto ,  post  Cythera  autem  Colo 
distinguentes ;  quam  rationem  Peerl- 
kampio  et  Gossravio  probatam  video. 
Wagn.  (quocum  facit  Siij^flius)  post 
«667^  Colon,  post  Cythera  autera 
Punctum  posuit.  —  gravidam  beliis, 
bellis  fecundara,  bellicosam,  proraptam 
ad  bella.  Vid.  ad  I,  681.  —  88.  „In- 
surgit  oratio  et  acerbe  in  ipsam 
Venerera  invehitur :  non  se,  sed  ipsam 
Vcnerera  malorum,  quae  Troiani  ex- 
periantur,  esse  causara,  Paridis  adul- 
terio."  H.  —  88.  res  fluxas,  infir- 
mas,  incertas,  ut  ap.  Cic.  ad  Att.  IV,  1, 
8.  et  Tac.  Ann.  XIII,  19.  Sic  saepe 
Jides  fluxu.  Cf.  Liv.  XL,  50,  5.  Urak. 
ad   Sil.    VIII,    322.    Kritz.    ad    Sall. 


lug.  111,  2.  et  Thiel.  ad  h.  1.  — 
V ertere  fu ndo ,  i.  e.  funditus  ever 
tere.  Vid.  ad  I,  20.  et  II,  652.  — 
89.  „an  (is)  quA  absolute  dictum; 
scd  interpretandura  de  Venere ,  quae 
bclli  Troiani  auctor  fuit,  Helcna  rapta ; 
mox  statim  redit  ad  proprium:  quae 
causa  fait  cett."  //.  —  90.  causa 
consurgere  pro  causa  consurgendi. 
Vid.  ad  I,  704.  IX,  739.  al.  et  Vulp. 
Bachiusque  ad  Tibull.  III,  2,  30. 
(dolor  -  -  Coniugis  ereptae  causa  perire 
fuit.)  —  consurgere  in  a  r  m  a ,  ut 
Liv.  X,  13,  4.  consurgere  ad  bellum. 
Tliiel.  confert  lustin.  XII,  15.  in 
aemidationem  consurgere  et  alios  locos 
similes.  Aliud  quid  cst  consurgere  in 
ensem  IX,  749.  et  alibi.  —  91.  Euro- 
pamque  Asiamque,  Graecos  et 
Troianos.  —  ,,foedera  (i.  e.  pacem, 
pacatum  statum)  de  hospitio  accipit 
lul.  Sab.,  sed  obstant  illa:  consurgere 
in  arma  cett."  Haec  fere  Heyn.  Thiel. 
conferri  iubet  Hor.  Ep.  I,  3,  35. 
fraternum  rumpere  foedus  (das  gute, 
friedliche  Vernehmem)  et  Gronov.  ad 
Sen.  Herc.  fur.  49.  —  furto,  furtivo 
raptu  Helenae.  Thiel.  furtum  de  fur- 
tivo  amore  intelligit.  Cf.  VI,  24.  — 
9 2 .  Sp a r t a m  expugnavit.  , , Gra vi 
et  odiosa  voce  tisa  est  dea  (expug- 
navit)  ad  vim  et  atrocitatem  raptus 
declarandam ;  quasi  hoc  idcm  esset 
habenduni,  ac  si  bellum  intulisset."  H. 
Wagn.  poetam  consulto  hac  voce 
ambigua  usum  suspicatur,  quum  vete- 
res  etiam  dixerint  pudicitiain  alicuius 
expugnare  (coll.  Cic.  pr.  Coel.  c.  20., 
Ejjit.  Iliad.  258  sq.,  ubi  hospitis  ex- 
pugnare  toros,  et  Wernsd.  ad  Poett. 
L.  M.  T.  VI.  P.  2.  p.  650.)  ;  ut  Spar- 
tam  expugnavit  dictum  sit  pro  :  muli- 
eris  Spartanae  pudicitiam  expugnavit. 
Peerlk.  tamen  sic  legendum  esse 
putat:     j\Ie    duce    Dardaniam     (i.    e. 


268 


P.  VIKGILII  1\L1R0NIS 


Aut  ego  tela  dedi,  fovive  Cupidine  bella? 
Tum  decuit  nietuisse  tuis;  nunc  sera  querelis 
Haud  iustis  assurgis,  et  irrita  iurgia  iactas. 

Talibus  orabat  luno,  cunctique  fremebant 
Coelicolae  assensu  vario;  ceu  flamina  prima 
Cum  deprensa  fremunt  silvis,  et  caeca  volutant 
Murmura,  venturos  nautis  prodentia  ventos. 
Tum  pater  omnipotens,  rerum  cui  prima  potestas, 
Infit  —  eo  dicente  deura  domus  alta  silescit, 


95 


100 


Troiam:  cf.  III,  156.)  Sparia  expug- 
navit  adulter?  quam  coniecturam  non 
minus  supervacaneam  quam  infelicem 
his  verbis  explicat;  ,  Paris  fecit,  ut 
propter  adulterium  Troia  ab  ultoribus, 
ex   Sparta   profectis,    expugnaretur." 

—  93.  fovi  Cupidine  hella:  feci, 
ut  traheretur  belhira  per  Cupidinem; 
quod  Paris  Helenam  reddere  recusabat. 

—  94.  Cf.  locus  similis  IV,  596  sq. 
' —  querelis  as  surfjfis ,  surgis  ad 
querelas  fundendas.  Cf.  Ovid.  Met. 
XIII,  2.  Surgit  ad  hos  (scil.  verba 
facturus)  clipei  domimis  sejJtemplicis 
Aiax.  —  97  sqq.  ,,In  hoc  animorum 
aestu  lupiter  tandem  decernit  et  pro- 
fitetur,  se  fatali  rerum  ordini  omnia 
permissurum  esse."  Haec  Heyn.,  qui 
cum  toto  h.  1.  confert  Hom.  11.  VIII, 
pr.  Geo.  I,  356  sqq.  et  Ecl.  V,  82. 
Adde  infra  XI,  297  sqq.  Ovid.  Met. 
XII,  49  sqq.  XV,  603  sqq.  Quinctil. 
Decl.  IV,  16.  Tiiiel.  comparat  Stat. 
Theb.  X,  883  sqq.  lamque  lovtm 
circa  studiisdiversa  fremehant  Argolici 
Tyriique  dei  cett.  —  98.  deprens^a, 
intercepta,  coarctata  et  oppressa. 
Vid.  etiam  Schirach.  p.  384.  — 
Marklaud.  ad  Stat.  Silv.  I,  2,  45. 
cum  Codd.  Parrhas.  legi  vohiit  de- 
pressa  (i.  e.  humili  et  depresso  sono 
murmurant),  ut  ap.  Lucr.  IV,  545. 
Cum  tuha  depresso  graviter  suh  mur- 
mure  mugit.  Sed  verissime  Hand.  ad 
Stat.  Silv.  p.  204.  (a  Wagn.  laud.) 
sic  inancm  exsistcre  comparationem 
docet.  „Ipsa  enim,  inquit,  caeca  mur- 
mura,  quae  sunt  fracta,  indicant  id, 
quod  Marld.  desiderabat.  Sed  fiamina 
prima  fremunt,  quum  arboribus  con- 
cipiuntur."  Idem  Markl.  ad  Stat. 
Silv.  V,  5,  82.,  oftensus  verbo  /re- 
mendi  bis  posito ,  pro  fremunt  coni. 
gemunt.  Scd  vid.  ad  I,  429.  et  al., 
et  de    hoc    ipso    loco   Weichert.   dc 


verss.  iniur.  suspp.  p.  98.  not.  — 
caeca  murmura,  incondita,  pressa, 
fusca.  Sic  murmur  caecum  etiam  iniVa 
XII,  591.  et  clamor  caecus  ap,  Val. 
n.  II,  461.  Eadem  ratione  voc.  sur- 
dus  dici  memorat  Tliiel.  laudatis 
Drak.  ad  Sil.  X,  236.  Heins.  et 
Burm.  ad  Val.  El.  III,  329.  eodem- 
que  Heins.  ad  Ovid.  Met.  I,  307.  — 
100  sqq.  Heyn.  cum  his  vss.  splen- 
didissimis  conferri  iubet  Ennii  locum 
a  Macrobio  VI,  2.  servatum  (p.  166 
sqq.  Hessel.)  Mundus  coeli  vastus 
constitit  silentio  Et  Neptunus  saevus 
undis  asperis  pausam  dedit,  Sol  equis 
iter  repressit  unguKs  volaniihus,  Consti- 
tere  amnes  perennes^  arhores  vento  va- 
cant,  et  Catull.  Epithal.  204  sq.  Tliiel. 
addit  Stat.  Theb.  I,  208  sq.  et  III, 
253  sq.  ~  rer u m  cui  p  r i m a  pot e- 
stas,  ceterorum  deorum  ratione  ha- 
bita:  ad  quem  prae  ceteris  diis  reruui 
potestas  pertinet.  Hanc  autem  lcctio- 
nem,  iam  ab  Heinsio  receptam,  sed 
a  Burra.  rursus  reiectam,  lahnio  sua- 
sore  Cum  Wagn.  et  Thielio  revoca- 
vimus  ex  Med.  a  m.  pr.  Gud.  Goth. 
II.  Lips.  II.  et  Donato  ;  nosque  secuti 
sunt  Siipfl.  et  Gossr.  Vulgo  summa 
potestas ,  quod  miror  Peerlkampium 
retinuisse ;  languidum  cnim  est  et 
otiosum  post  pater  omnipoiens.  Cete- 
rum  cf.  Hom.  11.  II,  118.  Od.  V,  4. 
cett.  —  102.  Itifit.  Vid.  ad  V,  708. 
—  silescit,  silere  incipit,  conticescit. 
Pro  sedari  de  ventis,  tcmpestatibus 
etc.  usurpatum  legitur  hoc  verbum 
apud  Ter.  Ad,  V,  2,  9.  Catull.  XLVl, 
2.  Ovid.  Trist.  II,  151.  al.  Peerlk. 
haec  aduotat:  „lul.  Sabinus  legisse 
videtur  quievit.  In  Hamb.  a  ra.  sec. 
erat  quiescit,  quod  verum  puto :  quie- 
scit  a  fremitu  et  vario  deorum  assensu  ; 
nec  pulchrc  se  cxcipiunt  silescit  ct 
silet.''  Scd  vidc  ad  Acn.  I,  315.  429. 


AENEIDOS  LIB.  X. 


2G9 


Et  tremefacta  solo  tellus;  silet  arduus  aether; 
Tum  Zephyri  posuere;  premit  placida  acquora  pontus.  — 
Accipite  crgo  animis  atque  haec  mea  figite  dicta. 
iQuandoquidem  Ausonios  coniungi  foederc  Teucris 
lllaud  Jicitum,  ncc  vestra  cajnt  discordia  finem : 
iQuae  cuique  est  fortuna  hodie,  quam  quisque  secat  spem, 
Tros  Rutulusve  fuat,  nullo  discrimine  habebo, 


105 


>V,  182.  al.  —  102.  Et  (silcscit) 
terra  (modo)  tremefacta.  ,,Adie- 
ctura  .so/o  spectat  ad  poeticum  orna- 
tura ;  ut  sohim  terrae ,  solum  teUiiris 
iungi  solct;  quoniam  solura ,  cv6ast 
pcr  se  notionem  habet  fundamenti, 
quod  subicctum  cst :  sic  etiam  tellus 
contrcmiscere  dici  potuit  solo  simpli- 
citer,  nulla  alia  notione  adiuncta."  //. 
Cf.  adnott.  ad  Geo.  II,  247.  Thiel. 
non  male  verba  trem.  tellus  solo  oppo- 
sita  censet  arduo  aetheri,  ut  illud  sit: 
in  ihrer  Tiefe,  hoc  autem  in  der  Ilohe 
uber  ihr.  Passerat.  in  Praef.  ad  1. 
IV.  Prop.  coni.  sono ;  Peerlk.  autem, 
quum  solo  tremefacia  et  silescit  nimis 
eontraria  sint,  non  dubitat,  Virgilium 
scripsisse  Et  trem.  silet  tellus ,  silet 
a.  ae. ,  quam  coniecturam  probat 
Gossr.  Ceterum  hunc  locum  respexit 
Claud.  R.  Pros.  I,  84.  tremefacta 
silent^  dicenie  ti/ranno ,  Airia.  —  103. 
Zephyri  (i.  e.  vel  placidissimi  venti) 
postiere,  ut  VII,  27.  (ubi  vid.  adnott.) 
et  Ovid.  Her.  VII,  49.  lam  ventiposuere. 

—  premit,  coercet,  arctioribus  fini- 
bus  tenet,  ne  turbida  se  extollant  et 
exaestuent.  Cf.  Lucr.  VI,  559.  Incum- 
hit  tellus ,    quo  venti  prona  premit  vis. 

—  placida  aequora  per  prolepsin: 
ita  ut  placida  fiant.  Vid.  ad  II,  736. 
III,  237.  al.  —  V.  104.  iam  legimus 
m,  2^0.,  ubi  vid.  adnott.  De  Part. 
ergo  in  expositionis  initio  posita 
vid.  Hand  Turs.  II.  p.  463.  Cete- 
rum  Serv.  haec  adnotat:  .,,Totus 
hic  locus  de  prirao  Lucilii  translatus 
est  Ifljro ,  nbi  inducuntur  dii  habere 
conciliura  et  agere  primo  de  interitu 
Lupi,  -  -  postea  sententias  dicere." 
Cf.  Lucilii  fragmm.  p.  260  sqq.  — 
105.  Ausonios,  Ausones.  Vid.  ad 
XI,  253.  —  107.  hodie,  primo  pugnae 
die.  Cf.  infra  ad  v.  147.  —  spem 
secare  nove  et  insolenter  dictum  pro 
sperare.  Wagn.  quaerit:  „Locutio  spem 
secare  an  a  navigatione  desumpta?  an 
Graecura  dt  i^nidog  lii^ctt'^^'^  et  haec 
quidem    altera    ratio    mihi    maxime 


probabilis  videtur,  ut,  quemadmodum 
dicitur  viam  secare,  liic  spem  secare 
sit  i.  q.  viara  a  spe  monsti-atam  per- 
sequi.  IIoc  etiara  Scrvins  voluisse 
videtur,  quum,  secat  per  ,,seqiiitur,  te- 
net,  habet,,  explicans,  comparet  Aen. 
VI,  900.  Ille  viam  secat  ad  naves. 
Ilcyn.,  qui  minus  apte  confert  locu- 
tiones  spem  resecare  et  incidere,  et  rem 
cxpedire  nescit,  inter  alia  haec  adno- 
tat:  „Si  poeta  archaisraura  secutus 
secit  scripsisset,  posset  esse  antiqua 
vox  seco ,  secere ,  pro  sequo^  sequere, 
iinde  sequor  mansit."  Turnebns  secat 
hic  accipifpro  sumit:  quura  qui  ali- 
quid  secet,  sibi  partem  sumat;  ean- 
demque  fere  rationem  sequitur  Peerlk., 
qni  haec  adnotat:  „Spes  incertum 
negotium  est.  Priusquara  bellum  sus- 
cipimus,  animo  et  cogitatione  vel 
omnem  spem,  vel  partem  maiorem, 
vel  minorem,  nobis  inde  praecipere 
solemus.  Spem  cum  hostibus  quasi 
dividimus.  Plerumque  raaiorem  nobis 
partem  secamns.  Sumus  in  re  nostra 
arbitri.  Arbitri  autem  litem  et  rem 
secant,  saepe  mediain,  unde  fAiaov  zi- 
fxvuv  dicuntur  etc."  Scaliger  denique 
et  Cerda  minus  probabiliter  explicant : 
aperit  sihi  spem  factis ,  ut ,  qui  viam 
secat,  apcrit.  —  108.  Tros  Rutu- 
lusve,  i.  e.  sive  Tros,  sive  Rutulus, 
Med.  Rom.  aliique  Codd.  Rutulusney 
quod  Wagn.,  tametsi  in  Qu.  Virg. 
XXXVI,  1.  recte  vituperaverat,  in  min. 
tamen  edit.  recepit.  Peerlk.,  Siipfl.  et 
Gossr.  nobiscum  Part.  ve  retinuerunt. 
—  fuat,  per  archaismum  pro  sit,  ab 
antiquo  fuo  (Gr.  (pvo)),  unde  fui,  fu~ 
tiirus,  fore  cett.  Cf.  Nonius  H,  330. 
Voss.  Aristarch.  V,  36.  Drakenb.  ad 
Liv.  XXV,  12,  6.~  Euhnk.  et  Perlet. 
ad  Ter.  Hec.  IV,  3,  4.  Bentl.  ad  Ter. 
Ad.  V,  4,  1.  Heusing.  ad  Cic.  Off, 
III,  21,  82.  alii.  —  nullo  discri' 
mine  habebo,  nihil  curans,  Tros  sit 
an  Italus ,  non  intercedam ,  quin  for- 
tuna  sua  et  spe  utatur.  Cf.  I,  574., 
ubi  eundem  fere  versum  iam  legimus, 


270 


P.  VlRGILIl  MARONIS 


Seu  fatis  Italum  castra  obsiclIoDe  tenentur, 
Sive  errore  malo  Troiae  monitisque  sinistris. 
Nec  Rutulos  solvo.     Sua  cuique  exorsa  laborem 
Fortunamque  ferent.     Rex  luppiter  omnibus  idem. 
Fata  viam  invenient.     Stygii  per  flumina  fratris, 
Per  pice  torrentis  atraque  voragine  ripas 
Adnuit,  et  totum  nutu  tremefecit  Oljmpum. 
Hic  finis  fandi.     Solio  tum  luppiter  aureo 


110 


115 


ct  II,  102.  nno  ordlne  hahetis  Achivos. 
• —  109  sq.  „Inngo  :  castra  tenentiir 
ohsidione  Italornm ;  seu  Jatis ,  quod 
fata  iniqua,  ut  Venus  interpretabatur, 
prosequuntur  Troianus  etiam  in  me- 
dium  Latiura,  sive  errore  malo  Troiae 
(h.  e.  Troianorum  stultitia  ,  maligni- 
tate,  qui  oracula  aceepta  maie  inter- 
pretati  sunt)  moiiitisque  sinistris ,  ora- 
culis  ct  vaticiniis  falsis  (furiis  Cas- 
sandrae  v.  67  sq.)."  H.  Ita  etiam 
Wagn.  (in  mai.  certe  edit.,  nam  in 
minori  mutata  sententia*'  nobiscum 
facit),  qui  addit:  ,,}talnm  si  ex  fatis 
suspensum  esse  voluisset  poeta,  in- 
verso  hacc  ordine  Sive  Italnm  fatis 
collocaturum  fuisse  puto."  Sed  qnum 
admodum  ambigue  scripsisset  poeta, 
si  Itaium  ohsidione  coniungi  voh;isset, 
equidem  cnm  Vossio  Aiwi.  u.  Randgl, 
p.  233.  et  lahnio  iungo  fatis  Italum, 
quod  verborum  ordo  videtur  postu- 
lare.  Sic  fata  Italum  opponuntur 
malo  Troiae  errori  et  sententia  haec 
est:  Sive  obsidio  fit  fatis  Italum,  i. 
e.  fato  Italis  propitio  ,  sive  fit 
errore  malo  Troiae.  Peerlk.  coniun- 
git  castra  Itajiim,  \\t  pcr  castra  etiam 
urbes  Italorum  inte]h'gantur,  quibus 
nova  Troia  in  Italia  nunc  condita 
pericuhim  minetur,  et  fata  Troiano- 
rum  opponantur  eorundem  e?-'rorihus 
hoc  sensu :  Seu  fato  Troiani  in  Ita- 
liam  veuerint  et  urbibus  Italis  immi- 
neant,  seu  venerint  errore  ducti  et 
monitis  Cassandrae  decepti.  Adiicit 
tamen:  „Bonus  poeta  scmper  scripsis- 
set:  Itala  seu  fatis  castra  etc."  Sci- 
licet  proptcr  hanc  ipsam  ambiguitatem 
et  ahas  quasdam  causas  non  graviores, 
de  quibus  statim  sermo  erit,  totum 
hunc  locum  v.  109 — 112.  spurium 
censct. —  111.  Yexhsi  Nec\RntuIos 
Wagn.  recte  interpretatur :  „nec  K. 
libero  hac  condicione ,  ut,  quidquid 
fata  decreverint,  id  iis  eveniat."  Nec 
Ji.  igitur  i.  q.  non  magis  Rutulos  quara 


Troianos.  Perrlh.  hanc  loci  semel 
damnati  explicationem  his  verbis  stu- 
det  eicvare:  ,,vSed  nihil  crat,  cur  lu- 
piter  hoc  diceret.  Etiamsi  vellct, 
Rutulos  hac  conditione  ]iberare  non 
poterat.  Et  supra  iam  dixerat  2Vos 
Rutulusve  fuat.  Si  nunc  soios  Rn- 
iulos  appe]]at,  Rutuiis  magis  favisse 
videretur."  At  non  cogitavit  Vir  doct., 
lovem  haec  respondere  ad  lunonis, 
Rutuios  foventis..,  preces  ,  quas  cuncti 
coelicolae  vario  assensu  iuverant  (v. 
96  sq.)  ,  apte  igitur  cum  singuiari  vi 
haec  adiungere  :  Nec  Ruiulos  (tuos) 
solvo. —  112.  laborem  Tortnnam- 
gne,  i.  e.  vel  laborem  (ciadem) ,  vel 
fortunam  (victoriam).  Vid.  ad  Geo. 
I,  442.  et  a].  Peerll;  de  lioc  versu 
sic  iudicat :  ,,Tnanis  repctitio  antece- 
dentium.  Male  iteratur  fortuna.  Et 
quid  Rex  Inpiter  omnihus  idem  differt 
ab  iis  nullo  discrimine  habeho  ? "  — 
omnibus  idem,  aequus  omnibus.  — • 
113.  Fata  viam  invenient.  ,,Isihi] 
obstabit  fatis,  fataii  rcrum  ordini ;  pro: 
ego  non  obsistam.  Cf.  IX,  104—106." 
H.  Eadem  verba  iam  iegimus  III,  , 
395.  AVagn.  conferri  iubct  Hesiod. 
Theog.  400.  et  783—804.  Cf.  etiam 
Stat  Siiv.  V,  1,  145.  Invencre  viam 
liventia  fata  cett.  Lucan.  I,  33.  ^Quod 
si  non  aliam  venturo  fata  Neroni  In- 
venere  viam.  Aitcrum  huius  versus 
iiemisticliion  cum  toto  versu  sequente 
adfuit  iam  IX,  104  sq.  —  V.  114. 
respicit  Minut.  Feiix  Octav.  p.  330. 
Apud  poetas  etiam  ipse  rex  lupiter 
per  torrentes  ripas  et  atram  voi^aginem 
iurat  religiose.  —  ripae  pro  ipso 
fluvio.  —  115.  Cf.  Hora  II.  I,  528  sq. 
Ovid.  XIV,  816.  Adnuit  omnipotens  - 
-  tonitruque  et  fulgure  terrtut  orhem. 
Catu]].  63,  204.  ct  Stat.  Theb.  VII, 
3  sq.  —  116.  Ilic  finis.  Schol.  Hor. 
Crucq.  ad  Sat.  I,  8,  43.  Ilaec  finis ; 
sed  cum  omnibus  Codd.  consentit 
etiam   Konius   v.  Jinis.     Vid.  ad   III, 


AENEIDOS  LIB.  X. 


271 


^Surgit,  coelicolae  mcdlam  qiieni  acl  limina  ducunt. 
Interea  Rutuli  portis  circum  onniibus  instant 
'Sternere  caede  viros  et  moenla  clngore  ilammis. 
'At  legio  Aeneadum  vallls  obsessa  tenctur, 
^Nec  spes  ulLi  lugae.     Miscri  stant  turribus  altis 
^Nequidquam,  et  rara  muros  cinxere  corona: 
Asius  Imbrasidcs  Hicetaoniusquc  lliymoctes 
Assaracique  duo  et  senior  cum  Castore  Thymbris, 
Prima  acies;  lios  germani  Sarpcdonis  ambo, 
lEt  Clarus  et  Tbemon,  Lycia  comltantur  ab  alta. 
Fert  ingens  toto  connixus  cor[)ure  saxum, 
Haud  partem  exiguam  montis,  Lyrneslus  Acmon, 
Nec  CJytlo  gcnitore  minor,  nec  fratrc  Mcnestheo. 
Hi  iaculis,  illi  certant  defendere  saxls, 
'Molirique  ignem,  nervoque  aptare  sagittas. 
Ipse  inter  medios,  Veneris  iustissim.i  cura. 


120 


125 


130 


145.  et  V,  384.  Burm.  de  mascnl. 
vocis  genere  in  hac  formula  conferii 
iubet  Drak.  ad  Liv.  I,  40.  et  Gronov. 
ad  eund.  XXIII,  28.  —  aureo  dua- 
bus  syllabis  pronuntiandum.    Vid.  ad 

I,  698.  —  117.  mediumc  ,,Hic  Ro- 
manum  agnosce:  tamquam  magistra- 
tum,  Consulem,  deducunt  lovem  dii." 
H.    Cf.  etiam  V,  76.    similisque  loci. 

—  118.  circum.  Vid.  ad  Ecl.  III, 
45.  et  Hand.  Turs.  II.  p.  52.  —  in- 
stant  sternere.  Vid.  ad  I,  423.  — 
Cum  V.  119.  comparant  Iliad.  XII, 
35  sq.  —  ^^moenia  cingere  flam- 
mis,  immittere  undiqiie  ignes,  [ut 
propugnatoresde  muro  depellerentur]. 
Aliter  dictum  ac  IX,  160.,  ubi  de  vi- 
giliis."  H.  —  legio,  nomen  de  militia 
Romana  ductuni,  ut  VIII,  605.  Sic  II, 
441.  et  IX,  505.  testudo,  infra  v.  328.  co' 
hors.  et  multa  alia  huius  generis.  —  122. 
corona.  Vid.  ad  IX,  508. /•«/•«,  quum 
ad  muros  implendos  exiguus  numerus 
non  sufliciat.  Cf.  adnott.  ad  IV,   131. 

—  123.  xisi^is,  Imbrasi  fil.,  alibi  non 
commemoratur.  Alii  viri  huius  nomi- 
nis  apud  Homerum  prodeunt  II.  II, 
835.  XII,  95.  et  XVI,  712.  —  Thy- 
moetes  hic  et  infra  XII,  364.  com- 
memoratus    diversus    est   ab    eo ,    qui 

II,  32.  iam  adfuit.  ■ —  Hicetaonius, 
i.  q.  "^ly.tTuovCyrjg  ^  Hicetaonis  filius, 
Laomedontis  nepos;  nt  infra  v.  749. 
Lycaonius ,  IV,  471.  Agamemnoni^is, 
XII,  515.  Echionius  etc.  —  125.  prima 
acies,  i.  e.  in  prima  acie,  nqofAaxoi. 

—  De  Sarpedone  vid  ad  I,  100.  — 
126.  Lycia  ab  alta,  j.  e.  clara,  no- 


bili.  Vid.  ad  IX,  697.  ct  infra  v.  374.— 
Cum  V.  127.  cf.  Hom.  Od.  IX,  481.  et 
Ovid.  Met.  XIV,  181  sq.  —  128.  Seneca 
Suas.  I.  p.  9.  (loco  valde  inquinato, 
in  quo  cmendando  desudavit  Peerlk.) 
haec  verba  sic  affert:  rapit  haud  par' 
tem  exiguam  rnontis.  —  Lyrnesius, 
Sic  Med.  et  alii  haud  dubie  Codd, 
minus  accurate  collati,  quos  cum 
Wagn.secuti  sumus.  Vulgo  Lyrnessius, 
Vid.  ad  EcL  VI,  29.  et  Aen.  V,  306. 
Lyrnessus  (vid.  Hom.  II.  II,  690.  XIX, 
16.  XX,  92.  Strab  XIII.  p.  612.)  se- 
cundum  Hierocl.  p.  761.  Diod.  V, 
49.  aL  antiquum  erat  Adramyttii 
nomen,  oppidi  Mysiae  maioris  ad  si- 
num  inde  appellatum  siti,  quod  etiani 
nunc  Adramit  vocatur;  ex  aliorum  ta- 
men  opinione  aliud  oppidum  huic  vl- 
cinum  ct  iam  Strabonis  tempore  de- 
vastatum.  Cf.  liber  meus  Handb.  der 
alt.  Geogr.  II.  p.  145.  (not.  59.)  et 
146.  —  129.  Ut  Virgilius  imitatur 
Plomericum  ilhid  ou  naTQcg  ic/ueiyojUj 
ita  Virgilium  Claud.  in  Ruf.  I,  373. 
JVec  forti  genilore  maior,  nec  fratre  CO' 
rusco.  —  131.  De  duplici  que  —  que 
(post  hi  -  -  illi)  pro  alii  —  alii  po- 
sito  vid.  ad  I,  701.  —  Etiam  obses- 
sos  facibus  uti  de  vallo  deiiciendis 
(velut  ap.  Liv.  XXI,  8.),  non  mirura 
videri  posse,  quum  iisdem  vel  in  acie 
pugnantes  utantur  (ut  ap.  Silium  IX; 
335.  577.),  Wagn.  observat  coll.  Lips. 
Poliorcet.  IV,  4.  p.  605.  et  Oudend. 
ad  Lucan.  VII,  512.  Cf.  etiam  Aen. 
I,  150.  —  132.  ,,Veneris  iustis- 
sima   cura   fvid.  ad  I,  678.]    quem 


272 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Dardanius  caput,  ecce,  puer  detectus  honestum, 
Qualis  gemma,  micat,  fulvum  quae  dividit  aurum, 
Aut  colTo  decus  aut  capiti;  vel  quale  per  artem 
Inclusum  buxo  aut  Oricia  terebintho 
Lucet  ebur;  fusos  cervix  cui  lactea  crinis 
Accipit  et  molH  subnectens  circulus  auro. 
Te  quoque  magnanimae  viderunt,  Ismare,  gentes 
Vuhiera  dirigere,  et  calamos  armare  veneno. 


135 


140 


merito  araabat  Venus,  qiiia  illi  debe- 
batur  imperium ,  seu  simpliciter,  qnia 
dulcissimus  puer.  Is,  etsi  iussus  ab- 
stinere  a  pugna  (IX,  661  sq.)  ideo- 
que  sine  armis  incedens,  tamen  in 
medio  pugnantium  e  muris  repente 
iterum  conspicitur."  ZT. —  caput  ho- 
nestum,  b,  e.  pulchrum  (vid.  adGeo. 
II,  392.)  detectns,  i.  e.  sine  galea. 
—  134.  ,,QiiaIis  gemma  micat. 
Emicat  inter  .  cetcros  adstantes  lulus 
formosus,  ut  gemma  auro  inclusa,  aut 
opus  eburnum,  buxeo  vel  terebinthino 
margine  ambiente.  Ktiurjlioi>  aliquod 
Homericum  s.  viyaXua.  cogitat  poeta. 
Cf.  I,  592  sq."  H.  Cf.  etiam  imitatio 
liuius-  loci  ap.  Silium  VIII,  469  sq. 
Js  primam  ante  aciem  pictis  radiahat 
in  armis ,  Arsacidnm  nt  fulvo  micdt 
ignea  gemma  monili.  —  135.  „aut 
collo,  ant  capiti  decus,  sive  ut 
monili,  sive  ut  diademati  inseratur 
gemma.  —  136.  Cf.  II.  VI,  229  sqq. 
et  X,  156.  ^."  —  huxo  aut.  De 
hiatu  vid.  ad  Ecl.  II,  53.  —  Oricia 
terebinthus.  Oricus,  s.  Oricum,  urbs 
Illyridis  Graecae  ad  sinum  lonium 
sita  et  pcrstea  Epiro  adscripta,  de  qua 
(nunc  Ericho  adpellata)  vid.  librum 
meum  Ilandh.  der  dlt.  Geoqr.  III.  p. 
851.  luxta  eam  nascitur  terebinthus 
nigrum  lignum  habens,  ut  Serv.  tradit. 
Cf.  Plin.  XIII,  6,  12.  Theophr.  hist. 
pl.  III,  15.  Dioscor.  I,  9,  79.  Cels. 
V,  26.  Ceterum  non  male  hanc  rem 
variasse  Silium  XII,  226  sqq.,  iam 
Heyn.  memorat.  —  137.  Cf.  Geo.  IV, 
337.  —  cervix  lactea  (i.  e.  can- 
dida:  vid.  ad  VIII,  660.)  accipit, 
excipit,  crines  per  cevvxcam  fusos, 
Pro  Accipit  Schol.  Hor.  Crucq.  Od. 
IV,  10.  \(ig\t  Excipit,  quod  temere  re- 
ccpit  Wakcf.,  eadem  ratione  peccans 
etiam  Geo.  IV,  167.  et  Aen.  II,  434. 
Cf.  idem  ad  Lucr.  IV,  592.  Sed  vide 
ad  III,  210.  et  lahn.  ad  Geo.  I,  340. 


—  138.  et  molli  cctt.  ,,Capillum 
promissum  diadema  aureum,  quod  in- 
tcr  Phrygii  luxus  ornamenta  fuissc 
videtur,  colligit.  Val.  Fl.  H,  130.  aut 
tereti  crinem  suhnectitnr  anro.  Fibulara 
minus  bene  inteliigat  aliquis ,  qunm 
et  de  circulo,  et  de  crinibus  agatur." 
H.  —  molli  atiro,  tenui  et  ductili 
(nostrum  geschmeidig),  quod  opponitur 
crasso  et  duro ;  sermo  est  enira  de 
bractea  aurea.  Vid.  infra  v.  818.  et 
Val.  n.  I,  430.  Euroian  moUi  his  fu- 
derat  auro.  Cf.  etiam  Wakef.  ad  Lucr. 
IV,  592. —  IS9.  rnag  nani^na  e.  Med. 
a  m.  pr.  magnanime,  quod,  a  Brunckio 
receptum,  propter  sequens  generosc 
stare  non  posse,  Kuhk.  docet,  qui  cum 
gentihus  magnanimis  confert  ui-hes  ma- 
gnanimas  Silii  I,  29.  et  sensum  loci  sic 
capit:  .,Etiam  tu  contra  fortes  fortis- 
sime  pugnasti."  Wagn.  \MtY  gentes  ma- 
gnanimas  (quod  imitetur  Hom.  usya- 
O-v.uov^  'J/aioi!s)  ipsam  Ismari  gen- 
tem,  Lydos,  intelligit,  qui  fuerint  in 
exereitu  Troianorum;  ut  gentes  pro 
gens  positum  sit  (queraadmodum  VHI, 
328.  Sicanae  gentes) ,  Adiectivum  au- 
tem  loco  Pronominis  po.ssessivi  tuaej 
coll.  lani  Arte  poet.  Lat.  p.  334.  §. 
25.  not.  Peerlk.,  qui  verbum  viderunt 
ad  hostes  referendum  esse  iudicat, 
satis  audacter  coni.  Te  quoque  Ana- 
gninae  viderunt  ctc.  —  140.  Vul- 
nera  dirigere  (i.  e.  tela  dirigere, 
quibus  vulnera  infliguntur)  legimus 
etiam  ap.  Senecam  Herc.  Oet.  159. 
Silium  II,  92.  et  Tac.  Hist.  H,  35. 
Sic  ictus  dirigere  ap.  Stat.  Thcb.  IX, 
773.  Peerlk.  coraparat  Polyb.  I,  58. 
i/.^(cX?.ovaiTa;  nXrjyds.  (De  voc.  vul- 
neris  pro  telo  vulnerante  posito  Thiel. 
conferri  iubet  Drak.  ad  Sil.  V,  251. 
Burra.  ad  Anth.  Lat.  I,  147,  18.  et 
Cort.  ad  Lucan.  HI,  314.  et  VHI, 
384.)  Ceterum  dirigere  verbura  pro- 
prlum  de  telis,  iaculis  etc.     Cf.  Aen. 


AENEIDOS  LIB.  X. 


273 


Maeonia  gerierose  domo,  ubl  piiiguia  culta 
Exercentque  viri,  Pactolosque  irrigat  auro. 
Adfiiit  et  Mnestlicus,  quem  pulsi  pristina  Turni 
Aggere  moerorum  sublimem  gloria  toJlit, 
lEt  Capys:  hinc  nomen  Campanae  diicitur  urbi. 

Illi  inter  sese  duri  certamina  bolli 
I  Contulerant :  media  Aeneas  freta  nocte  secabat. 
Namque,  ut  ab  Euandro  castris  ingressus  Etruscis, 
Regem  adit,  et  regi  memorat  nomenque  genusque; 


145 


VI,  57.  VII,  497.  X,  401.  XL  654. 
XII,  490.  Manil.  I,  269.  Val.  Fl.  VI, 
541.  Senec.  Hipp.  813.  Cnrt.  VII,  4. 
extr.  alios.  —  calamos  armare 
veneno.  ,,Quo  iure  Ismarnm  Lydium 
veneno  inungentem  tela  inducere  po- 
tuerit  poeta,  non  assequor.  Maeones 
illo  tempore  non  adeo  barbari  erant. 
Et  iam  Amycum  simili  modo  nota- 
verat  IX,  773."  Haec  Ueyn. ;  sed  ve- 
rissime  Hnhk. :  ,,Hunc  morem  esse 
barbarum,  poeta  nusquam  dixit;  et 
quum  Rutulos  veneno  inungentes  vi- 
dissent  tela,  Troiani  etiam  sibi  hoc 
licere  in  hostes  putarunt.  Nec  Odys- 
seaeauctor  pro  more  barbarico  habuit, 
tit  qui  ipsum  Ulyssem  Ephyram  pro- 
fectum  narrat  (Od.  I,  260  sqq.),  ut 
venenum,  quo  tela  sua  inungeret,  sibi 
pararet."  Adde,  quod  etiam  Cretensi- 
bus  eundem  morem  Virgiliiis  adscribit 
Aen.  XII,  858.  quodque  ap.  Ovid. 
Met.  IX,  130.  et  Val.  El.  I,  108.  ipse 
Hercules  sagitta  venenata  utitur.  (Sae- 
pius  sane  idem  de  barbaris  refertur. 
Cf.  Aen.  XII,  857.  Lucan.  VIII,  304. 
Ovid.  Trist.  III,  10,  64.  Silius  III, 
272.  etc.)  Peerlk.  teste  imitatur  hunc 
locum  Ambros.  Hexacm.  III,  9.  a7~- 
mata  venenis  tela.  —  141,  Maeonia 
generose  domo,  nate  nobili  inter 
Lydos  genere.  De  simplici  Ablativo 
originem  indicante  vid.  infra  ad  v. 
183,  —  pinguia  cuHa  exer cent 
viri.  Vid.  ad  Geo.  I,  99.  —  Pacto- 
lus  irrigat  auro.  Cf.  de  hoc  Ly- 
diae  amne  quondam  aurifero ,  qui 
propterea  appellabatur  etiam  Chri/- 
sorrhoas,  Strab.  XII.  p.  554.  et  XIII. 
p.  625.  Tzetz.  ad  Lycophr.  1352. 
Plin.  V,  29,  30.  et  epoetis  Hor.  Epod. 
15,  20.  Ovid.  Met.  XI,  137  sqq.  lu- 
ven.  XIV,  299.  TibuU.  III,  3,  28. 
Claud.  I,  54.  XVni,  214.  alii.  Nunc 
\ocatuv Sarahat.  Cf.  ]ibermevLsMa7idb. 
d.  alt.  Geogr.  II.  p.  174.  —  143.  „lte- 
ViRGiL.  Pars  III.  Ed.  ni. 


rum  studet  gentis  Memmiae  nomini. 
Vid.  V,  117.  et  ibi  not.  ad  v.  114." 
//.  De  ipsa  re  vid.  IX,  779  sqq.  — 
1 44.  agg  er  e  7noero  ru  ?/?.  Vid.  supra 
ad  V.  24.  —  145.  Capys  cett.  ,,Ex 
opinione  illa  veterum  nota  ,  a  Grae- 
cis  s.  Troianis  conditoribus  repeti 
urbium  Italiae  origines.  De  Capua 
a  Capy  condita  cf.  Liv.  IV,  37.  [Ovid. 
Fast.  iv,  45.  Lucan.  II,  393.  et  liber 
meus  Handb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p, 
737.]  —  146  sqq.  Dum  ita  pugnaba- 
tur  utrimque  ,  Aeneas  ex  portu  urbis 
Cacre,  unde  auxilia  adducebat,  sol- 
vens  mari  redibat  cum  navibus  inde 
ab  VIII.  extr."  H.  —  duri  certa- 
mina  belli,  ut  ap.  Lucr.  I,  476. 
saevi  certamina  belli.  —  certa^nina 
conferre,  pro  manus  conserere  in  cer- 
tamine,  legitur  etiam  Lucr.  IV,  841., 
ut  pygna7n  conserere  ap.  Tac.  Ann.  I, 
11.  et  Liv.  XXXVn,  30.  Cf.  etiam 
Ruddim.  II.  p.  156.  not.  5.  ibique 
Stallbaum.  —  147.  „media  nocte^ 
quae  diem  pugnae  memoratae  secuta 
est;  nam  noctem  pugnae  supervenisse, 
facile  ex  tota  narratione  intelligitur. 
[,,Hunc  alterum  esse  pugnae  diem, 
superiorem  libro  X.  contineri,  indicat 
etiam  vocula  hodie,  qua  lupiter  v.  107. 
utitur."  Wagn.^  ...  Adest  Aeueas 
cum  classe  postero  die  orto  et  pu- 
gnam  novam  in  escensu  facit  v. 
260  sqq.  —  148.  Verbo  commemorat 
supra  exposita  VIU,  478  sqq.  603  sqq. 
et  adiungit  reliqiia  deinceps  insecuta." 
H.  AVagn.  memorat,  sequentia  duplici 
modo  coniungi  posse,  aut,  iit  prior 
propositionis  pars  sit:  7it  ab  Euandro 
c.  i.  Etr7iscis  (est) ,  et  apodosis  inci- 
piat  a  verbis  Rege^n  adit ;  aut,  ut  con- 
tinuetur  protasis  usque  ad  immiscetque 
preces ;  hoc  magis  oratorium,  illud, 
etsi  -durius,  tamen  magis  poeticum 
esse.  Priorem  rationem  secuti  sun 
Wakef.  etlahn.,alterametiam  Peerlk. 
18 


274 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Quiclve  petat,  quidve  ipse  ferat;  Mezentius  arma 
Quae  sibi  conciliet,  violentaque  pectora  Turni 
Edocet;  humanis  quae  sit  fiducia  rebus, 
Admonet,  iramiscetque  preces.     Haud  fit  mora;  Tarchon 
lungit  opes,  foedusque  ferit;  tum  libera  fati 
Classem  conscendit  iussis  gens  Lydia  divum, 
Externo  commissa  duci.     Aeneia  puppis 
Prima  tenet,  rostro  Phrygios  subiuncta  leoneB; 


150 


155 


Siipfl.  et  Gossr.  De  omisso  Verbo 
substantivo  vicl.  adiiott.  ad  Ecl.  I, 
55.  Geo.  II,  180.  Aen.  I,  237.  al.  — 
150.  Quidve  petat  ctc.  Non  miriim 
est,  iam  veteres  Grammaticos,  Servio 
teste,  in  hoc  loco  haesisse  et  potius 
Quidque  petat^  quidq^ie  ipse  ferat 
scribendum  censuisse,  quibus  iure  ad- 
sentitur  lahnius  (multa  disputans  con- 
tra  Wagnerum,  qui  Ou.  Virg.  XXXVI, 
5.,  ubi  agit  de  Part.  ve  in  interroga- 
tionibus  usurpata,  Codd.  scripturam 
defendit.)  Quum  enim  Aeneas  narret, 
quis  sit,  quid  petnt,  quid  ferat,  ea  tan- 
tura  Copula  que  coniungi,  neque  vero 
Particula  ve  disiungi  poterant.  Quare 
lahn.  aut  quidque  —  quidque  eden- 
dnm,  aut  locum  sic  distinguendum 
censet :  Quidve  petat,  quidve  ipse  ferat 
Mezentius ,  arma  etc,  i.  e.  Aeneas 
primum  memorat,  quis  ipse  sit,  tum 
edocet,  quid  Mezentius  petatve  feratve, 
et  quas  opes  ille  collegerit  etc.  Sed 
hTuic  rationi  quum  totius  loci  confor- 
matio,  quae  illud  petat  et  ferat  de 
Aenea  intelligi  iubeat,  tum  additum 
Pron.  ipse  videtur  adversari.  Quare 
potius  Wagnero  adsentior  iu  edit. 
min.  haec  adnotanti:  ,,Videtur  poeta 
ita  locutus  interrogantis  ratione  ha- 
bita ;  Tarchonti  enim  ex  more  quae- 
renti  ex  Aenea,  quis  vocetur,  qui  sit, 
quidve  petat  feratve,  memorat  ea  Ae- 
neas.''  Particulae  autem  ve  et  que 
etiam  supra  v.  71.  XI,  592.  et  alibi 
confunduntur.  —  quid  ferat^  quas 
opes  habeat.  —  ^^Mezentius  arma 
[i.  e.  copias,  exercitum]  Quae  sihi 
conciliet ,  Turni  societate,  VIII, 
7  sq.  492  sq.  VII,  647  sqq.  —  152. 
quae  sit  fiducia ^  h.  e.  nullam 
esse :  esse  rerum  humanarum  varieta- 
tem  et  vicissitudinem  summam :  posse 
ideo  fieri,  ut  Mczentius  expulsus  ite- 
rum  in  regnum  rcmeet."  //.  Rectius, 
puto,  Peerlk.:  „Se  nunc  aliena  ope 
indigere:    hoc   idem    accidere    posse 


Tarchonti  et  Etruscis;"  simul  docens, 
simili  argumento  uti  Livium  XXX,  30. 
-^  liaud  fit  mora,  T archon  cett. 
Vid.  ad  III,  207.  Formam  autem  Tar- 
chon  cum  Wagn.  ex  Medic.  aliisque 
Codd.  et  Servio  restituimus  pro  vulg. 
Tarcho.  Vid.  ad  VIII,  506.  —  154. 
foedusferit,  ut  etiam  ybecZ?^*  icere^ 
percutere^  _et  aj).  Graecos  boy.ta  ji- 
f^ivEiv,  pro  :  ferire  porcum  ad  sancien- 
dum  foedus.  Cf.  Cic.  pr.  Balbo  15, 
34.  pr,  dom.  50,  129.  lustin.  XLII, 
3,  4.  Liv.  I,  24,  8.  IX,  5,  3.  ibique 
Intpp.  —  ^J.ib  era  fati ^  a  vaticinii 
necessitate  soluti  Etrusci  [gens  Ly- 
dia:  vid.  ad  VII,  479.],  quo  ad  j)er- 
sequendum  bello  Mezentium  externum 
ducem  adsciscere  debuerant  VIII,  495. 
Vaticiniis  et  responsis  deorum  iUiga- 
tur  vel  obligatur  is,  qui  aliquid  ex 
deorum  iussu  facere  debet;  liberatur, 
quum  res  vel  conditio  locum  habet." 
H.  Clarius  etiam  Wagn.:  „LTt  voti 
liber  is  dicitur,  qui  solvit  votum,  sic 
liber  fati,  qui  fecit,  quod  voluit  fatum. 
Cf.  VIII,  499  sqq."  De  Adi.  liber 
cum  Genit.  constructo  vid.  Hor.  A. 
P.  212.  Lucan.  IV,  384.  VI,  301. 
VII,  818.  Silius  II,  441.  Sen.  Hippol. 
490.  Barth.  Adverss.  VI,  25.  Gronov. 
Diatr.  Stat.  c.  2.  Heins.  et  Drak.  ad 
Silii  1.  1.  —  156  sqq.  „Navis  Aeneae 
[i.  e.  quam  Caeretani  ex  suis  navibus 
Aeneae  dederant] ,  quae  primum  lo- 
cum  tenet  (cf.  V,  338.),  habet  insigne 
s.  parasemon  in  extrema  prora  mon- 
tem  Idam  et  sub  monte,  fortasse  iu 
antro,  leones  binos,  matri  Idaeae  sa- 
cros.  Sic  V.  253.  binique  ad  frena  leo- 
nes.  Cf.  Sahnas.  ad  Solin.  p.  403. 
Puppis  omnino  i)ro  navi ;  alias  pup- 
pis  tutelam,  non  parasemon,  haberet." 
H.  Vid.  supra  ad  v.  80.  De  hiatu 
duci  Aeneia  vid.  ad  Ecl.  II,  53.  et 
III,  6.  —  157.  Prima  tenet.  Vid. 
V,  338.  —  rostro  suhiuncta  leo- 
nes.     Quum    parasemon    plcruraque 


AENEIDOS  LIB.  X. 


275 


Immlnet  Ida  8uper,  profugls  gratisslma  Teucris. 
Hic  magnus  sedet  Aeneas,  secumquc  volutat 
Eventus  belli  varios ;  Pallasquc  sinistro 
Affixus  lateri  iam  quacrit  sidera,  opacae 
Noctis  iter,  iam  quae  passus  terraque  marique. 

Pandite  nunc  Heliconn,  dcae,  cantusquc  movete, 
Quae  manus  interea  Tuscis  comitetur  ab  oris 
Aenean,  armetque  rates,  pelagoque  veliatur. 


160 


1G5 


snpra  rostvum  sit,  Ileyn.  verbnm  snb- 
hmcta  non  urgcndum,  secl  pro :  appo- 
sitos,  additos,  positum  censet.  At 
rectius,  nisi  fallor,  Wagn.  Idam  modo 
parasemon,  leones  autcm  rostris  ita 
subiunctos  fuissc  suspicatur,  nt  ipsum 
rostrum  in  lcouum  faciem  abiret,  coll. 
Scheffer.  de  mil.  nav.  p.  126  sq.  Di- 
dymo  ap.  Hcsych.  v.  2^cc/ucay.dg  tqo- 
nog,  ubi  legimus:  Tovg  dk  i^uiHXovg 
aiar,uavTai^  cog  do/eiv  Qvy^tGiv  voiv 
6/uoiojg  yMT€axtvciG\hai ,  et  Serv.  ad 
V.  166.  ^^Aeratra  tiyri:  cuius  rostrum 
erat  in  similitudinem  tigridis."  Non 
igitur  opus  est  Peerlkampii  coniectura 
rostriim  Phrygio  suhinncia  leoni.  De 
ipsa  constructione  vid.  adnott.  ad  Aen. 
I.  320.  —  158.  Ida  -  -  pr ofugis 
gratissima  Te u c r  is  ,  haud  dubie 
adspectu  gratissima ;  gaudebant  Tro- 
iani  hoc  parasemon  intuentes,  quod 
ipsis  cai-am  patriara  in  memoriam  re- 
vocaret.  Peerlk.,  cui  haec  verba  ab- 
sona  videntur,  cum  Heynio  totum 
versum  exsulare  iubet.  Ceterum  Heyn. 
haee  adnotat:  ,,ljnde  porro  haec  na- 
vis  cum  insigni  ex  Troianis  religio- 
nibus  petito  Aeneae  apud  Caeretanos 
statira  parata  fuit?  lamveterum  Gram- 
maticorum  ea  fuit  dubitatio,  quomodo 
intra  unius  diei  spatium  classis  ador- 
nari  potuerit,  Dicendum,  Caeretanos 
iam  ante  ad  bellum  instructos  clas- 
sem  in  promptu  habuisse  (cf.  VIII, 
494.),  Aeneae  autem  navem  festinan- 
ter  ornasse.  Poetam  tamen  minus 
cautum  in  his  fuisse  arbitror:  ut  et 
V.  205.  in  Ocni  Mantuani  navi  Min- 
cium  pro  insigni  habente.  [Peerlk. 
non  inepte  putat,  selectam  hanc  na- 
vem  fuisse  ea  ipsa  de  causa,  quod 
forte  hoc  ipsum  parasemum  habuerit; 
idque  vel  ex  religione  Idaeae  matris, 
vel  ex  capta  olim  nave  Troiana,  vel 
ex  aliis  causis  repeti  posse.]  Sed  haec 
dubitatio  evanescit  recordanti,  binas 
naves  suas  (VIII,  79  sqq.)  Aeneae  se 


iunxissc  ad  Caeretanum  portum."  //. 
Gossr.  quoque  cos  falsos  esse  ccnset, 
qui  navem  a  Tuscis  Aeneae  exstru- 
ctam  (quidni  suppeditatam  modo?) 
putent,  ct  quum  opus  sit,  ut  una  certe 
navis  relicta  fuerit ,  in  qua  Aeneas 
reverteretur,  quod  Virgilius  VIII,  548. 
cominemorare  omiserit,  quumque  Ae- 
neas  VIII,  79.  duabus  adeo  navibus 
ad  Evandrum  advectus  sit,  Troianam 
navem  hic  intelligendam  putat;  cui 
tamen  opinioni  totius  loci  conformatio, 
imprimisque  verba  illa  profugis  gra- 
tissima  Teucris  vix  conciliari  possunt. 
Verissime  potius  Ruhk.  monet,  num- 
quam  esse  obliviscendum ,  nos  in 
poeta,  non  in  historico  versari,  il- 
lumque  contentum  esse ,  si  imagina- 
tioni    nostrae    prudenter    satisfecerit. 

—  159.  Hic^  in  puppi,  seclet  Ae- 
neas.  Vid.  infra  v.  218.   —  161.  iam 

—  iam.  Vid.  ad  IV,  157.  —  sidera, 
opacae  noctis  it  er,  quibus  no ctur- 
nus  per  mare  cursus  regitur.  Sidera 
non  sunt  odog ,  sed  odrjyiTai.  Vid. 
Wagn.  Qu.  Virg.  XXXIII,  3.  Cf.  de 
hoc  appositionis  genere  adnott.  ad 
Ecl.  II,  3.  et  al.  Alibi  noctis  iter  aut 
est,  quod  ipsa  Nox  per  coeltim  facit, 
aut  quod  homines  noctis  tempore  fa- 
ciunt,  de  qua  re  Peerlk.  conferri  iubet 
Intpp.  ad  Val.  Fl.  VII,  408.  etLucan.  X, 
333.  —  V.  163.  iam  legimus  VII,  641., 
ubi  vid.  adnott.  Ceterum  cf.  etiam  I, 
8.  VII,  37.  IX,  77.  et  similes  locos.— • 
166  sqq.  „De  copiis  ex  Etruria  et 
de  urbibus,  unde  adducuntur,  omnino 
haec  habe.  Quatuor  earum  copiarum 
turmas  edidit:  primam  Clusinorum  et 
Cosanorum  ducit  Massicus.  Infra  v. 
655.  Osinius  Clusinorura  rex  (s.  Lar) 
inducitur,  quem  sub  Massici  imperio 
egisse  necesse  est.  Cf.  ibi  Serv.  Alte- 
ram  ex  Populonio  et  Ilva  s.  Aethalia 
insula  ducit  Abas ;  tertiam  ex  Pisa 
Asilus ;  quartam  ex  Caere  et  vicinis 
locis  Astur.  Accedunt  auxilia  e  Ligu- 

18* 


276 


P.  VIKGILII  MARONIS 


Masslcus  aeratca  princeps  secat  aequora  Tigii 
Sub  quo  mille  manus  iuvenum,  qui  moenia  Clusi, 
Quique  urbem  liquere  Cosas:  quis  tela  sagittae 
Corytique  leves  liumeris  et  letifer  arcus. 
Una  torvus  Abas;  liuic  totum  insignibus  armis 
Agmen  et  aurato  fulgebat  Apolline  puppis. 
Sexcentos  illi  declerat  Populonia  mater 
Expertos  belli  iuvenes;  ast  Ilva  trecentos 
Insula,  inexhaustis  Chalybum  generosa  metallis. 
Tertius,  ille  hominum  clivumque  interpres  Asilas, 
Cui  pecudum  fibrae,  coeli  cui  sidera  parent 


170 


175 


i'ibus  V.  198.  Classis  omuiiio  crat 
XXX  navium  v.  213.  Copiae  autera 
M  sagittarii  a  Massico  dueti ,  CM 
armati  sub  Abante,  M  alii  sub  Asyla 
et  totidem  sub  Asture:  ergo  ter  mille 
nongentorum  capitum."  H.  —  prin- 
ceps,  primus  inter  socios. —  aerata 
Tigri.  Vide  supra  ad  v.  1.57.  Prac- 
terea  cf.  V,  116  sqq.  et  infra  v. 
205  sq.  et  209.  —  167.  De  CUisio 
s.  Camerte,  Porsenae  sede,  nunc 
Chiusi  vocato,  vid.  Strab.  V.  p.  226. 
Polyb.  II,  25.  Liv.  II,  19.  V,  33,  1. 
X,  25,  11.  Plin.  III,  5,  8.  alios  et 
Iibi'um  meum  Handh.  d.  alt.  Geogr. 
III,  p.  599  sq.,  de  C'o  s z^,  autem  s.  Co- 
sa  alio  Etruriae  oppido,  cuius  ruinae 
fi\inA  Ansedoniam  nostrorum  temporum 
inveniuntur,  Strab.  V.  p.  225.  Plin. 
III,  5,  8.  Mela  II,  4,  9.  Rutil.  I,  285. 
Tac.  Ann.  II,  39.  Vellei.  I,  14.  alios 
ct  librum  meum  modo  comm.  III. 
p.  601  sq. —  169.  Coryti,  pharetrae. 
Cf.  Ovid.  Trist.  V,  7,  15.  Sil.  II,  106. 
VII,  443.  (ubi  vid.  Drak.)  XV,  773. 
Stat.  Theb.  IX,  729.  (ubi  vid.  Barth.) 
Brevi  penultima  hac  voce  usus  est 
Sidon.  Apoll.  XI,  56.  Est  Graec. 
yojovTog  (Hom.  Od.  XXI,  54.  et  al.) ; 
quare  etiam  Wagn.  cum  Med.  scripsit 
goryti ;  qucra  tamen,  quum  vox 
Graeca  cognata  sit  cum  y.MovAog, 
apud  Romanos  autera  ojDtimorum 
Codd.  auctoritas  scripturam  per  c 
magis  adiuvet,  sequi  dubitavimus. 
Siipflius  mecum ,  Pcerlk.  et  Gossr. 
cum  Wagnero  faciunt.  —  170.  „^n- 
signibus  armis.  Heyn.  ad  arma 
(i.  e.  clipeos,  thoraces  et  galeas) 
ferrea  spectari  putat,  quod  Ilva  hoc 
mctallo  olim  clara  fucrit.  —  171.  an- 
rato  Apolline ,  tamquam  tutela 
(vid.   supra   ad   v.    157.    et  Drak.   ad 


Silium  XIV,  543.);  de  parasemo  enira, 
ut  in  ceteris  navibus  hic  commemo- 
ratis,  cogitari  non  potcst,  quum,  quod 
etiam  Wagn.  observar,  praeter  Trito- 
nem  aut  simile  numen  marinum  alius 
cuiusquam  dei  imago  non  facile  navium 
parasemon  fuerit.  —  112.  Populonia 
mater,  i.  e.  patria.  Vid.  VII,  762. 
De  ipsa  autem  PopuJonia  &.  Populo- 
nio  et  Poplonio  (fTonk(t}yicp) ,  Etru- 
riae  oppido,  vid.  Strab.  V.  p.  223. 
Plin.  III,  5,  8.  Mela  II,  4,  9.  Liv. 
XXVIII,  45,  15.  XXX,  39,  2.  alios 
et  librura  meum  Handh.  d.  alt.  Geogr. 
m.  p.  601  sq.  —  173.  De  Ilva  s. 
Aethalia,  insula  notissima,  quae  nunc 
Elha  appellatur,  cf.  Strab.  II.  p.  123. 
ct  V.  p.  223.  et  225.  Diod.  V,  13. 
Plin.  III,  6,  12.  Mela  H,  7,  19.  Liv. 
XXX,  39.  2.  alii  et  liber  meus 
raodo  comm.  III.  p.  615.  —  174. 
inexhaustis,  quae  exhauriri  n o n 
possunt.  Vid.  VII,  17.  inaccessus  et 
adnott.  ad  III,  275.  —  Chalyhum. 
Vid.  ad  Geo.  I,  58.  —  175.  Asilas 
vates  etiam  inf.  XI,  620.  et  XII,  550. 
prodit.  —  hominum  divumque  in- 
terpres  secundum  Heyn.  est  arbiter 
inter  dcos  hominesque;  sed  praestat 
altera  eaque  siraplicior  interpretatio  : 
qui  dcorum  voluntaiem  hominibus 
interpretatur.  Cf.  HI,  359.  IV,  356.  ct 
Scn.  Troad.  355.,  ubi  vates  simplicitcr 
deorum  interpretes  vocantur.  —  Qua- 
tuor  praecipua  vaticinationis  genera 
commeraorantur,  cxtispiciuni ,  auspi- 
cium,  sideralis  et  fulguralis  scientia. 
Cf.  similliraus  locus  Stat.  Theb.  VIII, 
177  sqq.  —  ,,Cui  pecudum  fihr ae 
[quas  maxime  ab  haruspicibus  obser- 
vatas  esse  constat:  cf.  Mueller.  de 
Etruscis  T.  II,  p.  182.  et  Gossr.  ad 
h.  l.J  parent:   quatenus   eos,    tam- 


AENEID08  LIB.  X. 


277 


Et  liiigiiae  voluoriim  et  pracstigi  fuliiiini.s  iguets, 
Mille  rapit  densos  acie  atque  horrcntibus  hastis. 
llos  parerc  iubent  Alpheae  ab  origine  Pisac, 
Urb^:  Etrusca  solo.     Secjuitur  ])ulclierrimus  Astur, 
Astur  equo  iiclens  et  versicoloribus  armis. 
Ter  centum  acliiciunt,  —  inens  omnibus  una  «ccpiencli, 
Qui  Caerete  clomo,  qui  sunt  Minionis  in  arvis, 


180 


quiim  pro  arbitrio  intcrprctatiir  iii 
boiiam  vcl  in  sinistram  partcm.  8ic 
apud  poiitas  reijere  et  moderari  dici- 
mur  ca ,  quorum  scicntiam  liabcmus, 
ut  sidcra  is,  qni  eorum  nomina  ct 
cursimi  tenct.  \iix  ftilura  parere  dicun- 
tur  iis,  qui  ca  praedicunt,  quasi  vini 
in  ca  habeant:  iidcm  futnra  moderari^ 
reiicre.  Eo  enim  omnino  inclinat 
hominum  opinio ,  ut,  qui  praedicunt 
futura ,  eos  etiam  constitucrc  posse 
futura  putent.  -  -  -  Comparat  Burm. 
Pctron.  134.  Qnidqiiid  in  orhe  vides, 
pnrct  mihi.  Sed  ibi  venefica  loquitur: 
hanc  autem  sihi  potcstatem  in  om- 
nium  rerum  naturam  tribucre,  nota 
rcs  est."  H.  Aptius  Wagn,  mentio- 
ncm  tacit  loci  Sueton.  Octav.  c.  95. 
iuimolanti  omnium  victimarum  iocinora 
repVicata  intrinsecns  ah  ima  fihra  pa- 
ruerunt,  et  parent  explicat  per  appa- 
rent,  „videlicet  ita,  ut  voluntas  deo- 
rum  ex  istis  appareat  Asilae. "  — 
177.  De  fulminibus  in  nvQouavjiu 
fatalibus  Thiel.  conferri  iubet  Sen. 
Nat.  Qu.  II,  50.  riiu.  II,  53.  et  Stat. 
Theb.  X,  621.  —  178.  rnpit,  cele- 
riter  secum  ducit.  Vid.  VII,  725.  — 
densos  acie,  milites  gravis  arma- 
turae ,  qui  densis  pugnant  ordinibus. 
—  horr entihus  hastis.  Vid.  ad 
Geo.  I,  151.  —  Cum  v.  179.  cf.  Stat. 
Theb.  IV,  178.  —  Ordo  verborum 
hic  est:  Pisae  itrbs,  Alpheae  ab  ori- 
gine,  Etrusca  solo,  iubent  nos  parere. 
,,Pisae  s.  Pisa,  ab  iis  condita,  qui 
Pisa  Elidis  [ad  x\lpheum  sita]  profecti 
erant  [cf.  Strab.  V.  p.  222.  et  lustin. 
XX,  1 .] ,  unde  Alpheae  ab  or iy  in  e, 
pro:  ab  origine  Alphea  s.  Eliaca;  at 
solo,  sede  ac  situ,  urbe  Etrusca."  i/. 
Aliquot  Codd.  cum  ipso  Med.  Alphea 
ah  origine,  quod  non  erat  cur  Hein- 
sius  revocaret ;  quum  apertum  sit,  et 
hic  elisionem  •  fraudi  fuisse  librariis. 
Diiihthongi  autcm  ae  ante  brevem 
vocalem  clisae  Wagn.  haec  exempla 
collegit:  I,  650.  VII,  796.  X,  360. 
691.    XI,  618.    XII,  227.;   longam   a 


(lontra  scmcl  tantum  clidi  a  Virgilio 
mcmorat  XI,  862.,  ubi  aciem  duabus 
syllabis  pronuntiandum  sit  acjem. 
Practerca  etiam  lahn.  verissime  ob- 
servat:  ut  vocc.  ah  oriyine  et  solo, 
sic  etiam  Alpheae  Pisae  et  nrbs 
Etrusca  sibi  opponi ;  ita  ut  de  veri- 
tate  vulg.  lectionis  neutiquam  sit 
dubitandum.  Ceterum  cf.  adnott.  ad 
A,  642.  De  ipsa  Pisa,  thermis  suis 
celeberrima,  c{uani  etianmum  eodem 
nomine  dici  constat,  vid.  Strab.  V.  p. 
222.  Polyb.  II,  16.  lU,  41.  56.  Plin. 
III,  5,  8.  Mela  II,  4,  9.  Liv.  XXI, 
39,  3.  alios,  et  de  Pelasgis,  antiquis- 
simis  eius  incolis,  Dionys.  Hal.  I, 
20.,  omnino  autem  liber  meus  Handh. 
d.  alt.  Geoyr.  III.  p.  569  sq. ,  qui 
etiam  de  Alpheo  confercndus  ibid.  p. 
872. sq.  ■ —  180.  Astur,  Wagn,  iu 
edit.  min.  cum  Medic.  scripsit 
Astyr.  —  181.  versicolorihus 
armis,  e  diversis  metallis  confectis, 
ut  Iliad.  V,  504.  y.)ana,  Ttvyea  tioi- 
y.iXa  xaly.M.  De  armis  enim  pictis 
(vid.  ad  Vin,  588.)  hic  non  cogitan- 
dum.  —  182.  Treccntos  modo  comi- 
tes  adiiciunt,  sed  mens  (ardor)  sequendi 
(ad  bellnm  eundi)  omnibus  uua  est 
iis,  qui  etc.  —  Tercentum  cett.  Heyn. 
ad  quaestionem,  cur  tam  pauci  cx 
tam  opulenta  Caerc  venerint,  respon- 
det,  mille  homines  inde  iam  abduxisse 
Mezentium  VII,  652  sq.  Ceterum 
Burm.  tercentnm  perperam  cum  Servio 
pro  Nominativo  habet,  ad  voc.  adii- 
ciiint  supplens  Pronomem  se ;  quum 
pateat,  verba  sic  esse  coniungcnda: 
Qni  Caerete  domo  snnt  cett. ,  adiiciunt 
tercentum  Yhos. —  183.  Qui  Caerete 
domo,  i.  e.  qui  domo ,  patria,  sunt 
Caeretani ;  quemadmodum  VIII,  114. 
Qni  yenus  ?  unde  domo  ?  et  supra  v. 
141.  Maeonia  yenerose  domo.  Vid. 
adnott.  ad  IV,  36.  coll.  cum  iis,  quae 
ad  VIII,  597.  adscripsimus.  De  Caere 
autcm  s.  Agylla  vid.  ad  VII,  652.  et 
VIII,  600.  —  Minio,  parvus  Etruriae 
fluvius,  nunc  Miynone  appellatus,    de 


278 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Et  Pyrgi  veteres,  intempestaeqiie  Graviscae. 

Non  ego  te,  Ligurum  cluctor  fortissime  bello, 
Transierim,  Cinjra  et  paucis  comitate  Cupavo, 
Cuius  olorinae  surgunt  cle  vertice  pennae  — 
Crimen  amor  vestrum,  —  formaeque  insigne  paternae. 
Namque  ferunt,  luctu  Cycnum  Phaethontis  amati, 


185 


quo  vid.  Melara  II,  4,  9.  Rutilium  I. 

279.    et  librum  meum    Hanclh.  d.  aU. 

Geogr.    III.    p.    520.    —     184.  Pyrgi 

(JJvoyoi^    fanum    Luciuae    et    portum 

habebat,  quo  Caeretani  tamquam  suo 

utebantur.  Cf.  Strab.  V.  p.  226.  Diod. 

XV,   14.  Liv.  XXXVI,  3,  8.   et  Mela 

1.  1.    Eius    reliquiae  iuveniuntnr  apud 

portum   St.    Severo.     Cf,    liber    meus 

modo     comm.    III.    p.    606.    —     De 

Gravis cis     s.    Gravisca    vid.    Plin. 

III,  5,  8.     Mela  1.  1.     Rutil.    I,  281. 

Vellei.  I,   15.     Liv.  XL,  29,   1.    XLI, 

16,  6.    alios    et  librum    meum   modo 

comm.  III.  p.  605.    Videtur  hoc  Etru- 

riae  oppidum  paullulum  supra  ostium 

Minionis    situm    fuisse.     Cf.    Abeken 

Mittelitalien  p.  36.  —  ,,inte mp  estae 

Graviscae     aeris    temperie,    quum 

in  humili  ac  palustri   loco    essent  si- 

tae."  H.  —    185  sqq.    Sequitur  locus 

difficillimus ,    in    quo    etiamnum    vitii 

aliquid  reconditioi-is  residere  arbitror. 

Heyn.  inter  alia  haec  adnotat:    „0b- 

scurior   locus    seu    ex   interpolatione, 

quod  equidem  suspicor,  ut  totus  v.  188. 

tollendus  sit,  quo  facto  sententia  bene 

procedit,  (ut  sit:  non  ego  te,  o  Cu- 

pavo ,    comitate   a  Cinyra    et   paucis, 

transierim,    olorinas  pcnnas  in  crista 

qui    gerebas);    seu    propter  obscurio- 

rem  fabulam  a  poeta   aliter  quam  ab 

aliis  tractatam;    factum  enim  videtur, 

ut  ex  Orionte  fabulam  de  Phaethonte. 

Cinyra  et  Cubabo  (vid.  Apollod.  III, 

14,  3.  not.)    in  Liguriam   traduxerint 

homines;  etsiLigurum  diversus  plane 

est  Cycnus    et  Phaethon.     Si  Phano- 

clis  elegi,  "EoojrSi  ,    superessent    (cf. 

Heins.  et  Burm.  ad  Ovid.  Met.  X,  83. 

et  Ruhnk.  Epist.  crit.  p.  299.),  melius 

forsan   de  fabula  constaret:    nam    ex 

illo  ductam  cam  esse  aLactantio  pro- 

ditum   in  Narr.  fabb.  II,  4.;    eandem 

fabulam  Ovid.  Met.  II,    357   sqq.   rc- 

petiit.     [Cf.    etiam  llygin.    f.    154.   et 

Voss.  Mythol.  Br.   II.  p.  50.]  -  -   Ut 

nunc  locus   se  habet,    ut    aliquo   sal- 

tem  modo    expcdiatur    illud:      Crimen 

amor  vestrum,    statuere   necesse     est, 


Cinyram  et  Cupavonem  turpi  se  amore 
prosecutos  esse."  Simul  Vir  doct. 
locuni  aut  sic  distinguendum  censet: 
]Von  ec/o  te  Transierim ,  Cinyra  (Vo- 
cat)  ;  et  (pro  nec)  le ,  paucis  coinitate 
Cupavo,  Cuius  cett.,  aut:  Cinyra  (Ab- 
lat.)  et  paucis  comitate  Cupavo,  ut  Cu- 
pavo  Cinyram  et  p."iucos  comites  ha- 
buerit.  Equidem  alteram  rationem, 
quam  et  Pron.  te  semel  positum  et 
verba  Cuixis  olorinae  etc.  ad  solum 
Cupavonem  relata  et  Servii  silentium 
de  Cinyra  comraendant,  cum  lahnio 
praefero,  ut  unus  modo  Cupavo  pri- 
mas  partes  agat,  ideoque  Comma  apud 
Wagn. ,  Thielium,  Peerlk.  et  Siipfl. 
post  Cinyra  apparens  sustuli.  Minime 
Acro  de  turpi  amore  inter  Cinyram 
et  Cupavonera  cogitandura,  sed  —  si 
vera  est  lectio,  et  Virgiliits  vere  duos 
homines  nominavit,  de  qua  re  sane 
dubitandum,  quura  Copula  ci  non  in 
oranibus  C^odd.  inveniri  videatur,  in 
nomine  Cinyrae  scribendo  Codd.  mi- 
rura  quantura  fluctuent,  et  poeta  v. 
185.  unura  niodo  Lic/urtim  cluctorem 
alloquatur,  v.  194.  autera  iterum  unum 
modo  Jilium  coramemoret,  —  Ciny- 
rara  et  Cupavoucra  fratres  essc  puta- 
verini,  Cycni  patris  infelici  amore  et 
tristi  sorte  notos;  quaraquam  non 
nego ,  vel  sic  verba  ilia  Cinyra 
et  paucis  comitaie  maxime  ofien- 
dere,  ut  iis  potissimum  medicina 
quaerenda  videatur.  Peerlkampii  ta- 
men  coniecturam  satis  audacem  Ci- 
nyra^  aequaJes  comitate  catervas  pro- 
bare  non  possura.  Quod  auteni  at- 
tinct  ad  v.  188. ,  ab  Heyn.  in  suspi- 
cioncni  adductura,  Ruhk. ,  lahn.  (in 
priore  edit.)  et  Thiel.,  verba  sic  di- 
stingucntes :  Crimen ,  Amor ,  vestrum, 
paullo  impcditiorem  araplcctuntur 
Sprengelii  explicationem  (propositam 
in  libro  :  Neue  Kritik  der  klass.  Roem. 
Dlchter  ]).  139  sqq.) :  Cupavo  in  ver- 
tice  pennas  habet,  quae  pennac  vo- 
bis,  Amor,  crimini  et  iusigne  paternae 
forraae  sunt;  ut  unum  quidem  Amo- 
rcm    poeta  appellet,    matrem   tamcn 


AENEIDOS  LIB.  X. 

Populeas  inter  imndi«  umbranKjue  sororum 
Dum  canit  et  maestum  Musa  solatur  amorem, 
Canentcm  molli  pluma  duxissc  sencctam, 
Linquentcm  tcrras  ct  sidcra  vocc  scquentcm. 
Filius,  aequalis  comitatus  classc  catervas, 


279 
190 


Vcnercni  .siniul  iutcllij^at;  <lc  rino  di- 
ccndi  nsn  vid.  adnott.  a<l  I,  140.  ot 
IX,  525.  Non  niagis  ])robabilem  di- 
xerim  J.  ¥.  Wagncri  (de  loeis  qni- 
bnsd.  ap.  Virg.  etc.  p.  7  sq.)  expli- 
cationem,  qui  crinien  hie  id  significare 
putat,  qno  aliqnid  ab  aliis  rebus  dis- 
cernatnr  {das  UriterschcichingsmcrkmaJ), 
nt  haec  sit  sententia:  nota,  qua  a  re- 
liquis  diseernimini,  amor  vester  est. 
Simplicior  autem  ct  probabilior  mihi 
videtnr  Wagneri  ratio,  qui  verba  Cri- 
men  amor  vestrum  parenthetice  inter- 
iecta  censet,  ct  coll.  loco  XII,  600. 
ita  interpretatur ,  ut  crimen  significet 
causam  mali:  ,,amor,  quo  Phaethon- 
tem  amicum  suum  Cycnus  amplexus 
fucrat,  opprohrio  vobis  est,  o  pennae 
olorinae;  is  euim  amor  causa  fnit 
Cycni  in  olorem  conversi."  Sic  si 
locum  capiamus,  apparcre  eeuset  Vir 
doct. ,  minime  desidcrari  posse  ver- 
sum  188.  [iam  ab  Onwensio  defen- 
sum  inNoett.  Hagan.  III,  27.  p.  631.], 
qui  causam  contineat,  cur  poeta  nar- 
rationem  de  Cycno  in  avem  mutato 
earmini  intexuerit  et  cur  pennas  olo- 
rinas  in  galea  Cnpavo  gesserit.  Fa- 
teor  tamen,  -vel  sie  vcrba  Crimen  amor 
vestrum  mihi  nondum  satis  defensa, 
sed  futuro  emendatori  relinquenda  vi- 
deri.  Quae  enim  hactenus  prolatae 
sunt  conieetnrac,  minus  satisfaciunt. 
Wakef.  parum  probabiliter  coni.  car- 
men  amor  vestrum ^  lahn.  autem  Cri- 
men  amore  datiim,  et  Peerlk.  satis  au- 
dacter  -  -  pennae,  Crinibus  orna- 
mentiim  et  fo7-mae  insigne  paternae. 
Quam  praetereaWagn.  proposuit  cou- 
iecturam,  fo  rtunae  insigne  paternae, 
quum  haec  verba  illis  olorinae  pennae 
per  talem  epexegesin  addantur,  quae 
Copulam  non  admittat,  fortuna  autem 
et  forma  haud  raro  permutata  sint 
(coll.  Drak.  ad  Liv.  XLI,  20.  et  Ou- 
dend.  ad  Apulei.  Met.  p.  7.),  ea,  etsi 
satis  ingeniosa,  minus  tamen  neecs- 
saria  videtur.  Copula  que  enim  hic 
hahet  vim  explicativam :  de  vertice 
surgunt  pennae  olorinae   et   (quidem 


tamquam)  insigne  paternae  formae. 
Cf.  adnott.  ad  il,  722.  IX,  110.  et  al. 
—  V.  190.  sj^cctat  ad  Phacthontis 
sorores  ,  s.  Heliades,  in  populos  ni- 
gras  clectrum  cxsudantes  nmtatas, 
qua  dc  re  vid.  adnott.  ad  Ecl.  VI, 
62." —  umbram  s  or  orum,  i.  e.  um- 
bram  arborum,  in  quas  mutatae  sunt 
sorores.  —  191.  s  o  latur  amor e m. 
Vid.  ad  I,  238.  —  Musa,  cantu.  Cf. 
adnott.  ad  Ecl.  I,  2.  De  cycnorum 
cantu  vid.  ad  Ecl.  VIII,  55.  et  IX, 
29.  —  192.  ,,Ferunt  eum  duxisse, 
h.  e.  induxisse ,  senectam  canen- 
t e m  m olli  pluma,  ita  ut  seneetam 
pluma  induxerit ,  ex  poetica  ratione, 
quum  ipsi  seni  plunia  induceretur; 
canentem  -  -  linquentem  -  -  sequentem: 
h.  e.  fernnt  eum,  iam  scnem  et  ca- 
num,  inductum  plumis  evolasse.  [Nam 
linqueniem  cett.  pro  et  liquisse  positum  : 
vid.  ad  I,  69.  II,  323.  IX,  488.  al.] 
Minus  enim  placet,  ut  sit  simpliciter: 
duxisse,  egisse,  eum  senectam  ,  canen- 
tem  pluma,  sic  ut  haberet  plumas  pro 
canis,  h.  e.  in  cygnum  mutatus.  Ex 
h.  1.  ductum  illud  Nemes.  Cyneg.  37. 
Cygnnm  plumamque  senilem,  et  Claud. 
VI.  Cons.  Hon.  171.  Mutatumque  se- 
nem  plumis. "  H.  Aliter  Burm. ,  qui 
haecadnotat:  „Canentem  moesto  amori 
iungit  apte,  quia  prae  moerore  et 
cura  saepe  eanities  contrahitur,  ut  ex 
Theocr.  Id.  XII,  2.  observat  Dorvill. 
cett."  Mihi  prima  Heynii  explicatio 
verissima  vidctur.  Peerlk.,  quum  unus 
laeckii  liber  plumam,  duo  autem  Codd. 
senecta  exhibeant,  coni.  Candenti  mol- 
lis  plumas  duxisse  senecta.  —  194. 
aequales  comitatu  s  catervas 
Wagn.,  comparans  v.  185.,  recte  in- 
terpretatur:  „Cupavo  cum  suis  comi- 
tabatur  catervas  aequales,  i.  e.  eater- 
vas  Ligurum,  ipse  Ligur."  Heyn.  de 
aequato  numero  cogitat,  coll.  v.  182., 
.utsit:  alios  trecentos ;  quod  non  ma- 
gis  probari  potest,  quam  Servii  expli- 
catio :  catervas  aequaliter  per  naves 
distributas,  aut  ipsi  duci  virtute  pares. 
Peerlk.  denique  interpretatur :  ,,cater- 


280 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Ino^entem  remis  Centaumm  promovet:  ille 

C5  -|J-        .  . 

Instat  aqiiae,  saxumque  unciis  immane  mmatur 
Arduus,  et  longa  sulcat  maria  alta  carina. 

Ille  etiam  patrils  agmen  ciet  Ocnus  ab  oris, 
Fatidicae  Mantus  et  Tusci  filius  amnis, 
Qui  muros  matrisque  dedit  tibi,  Mantua,  nomen, 
Mantua,  dives  avis;  sed  non  genus  omnibus  miimi 
Gcns  illi  triplex,  popuii  sub  gente  quaterni; 


105 


200 


vas  aequaliiim,  iuvenuin  militavi  aetate 
Tyrrhenorum,  quorum  exomplo  exci- 
tatus  Cinyras  (Cupavonem  enim  Peerlk. 
non  agnoscit)  cum  suis  Liguribus  hu- 
ius  belli  societatem  jjetiit,"  qua  signi- 
ficatione  aequaJes  catervae  etiam  ap. 
Val.  FJ.  VI,  497.  et  VII,  181.  legan- 
tur.  —  195.  Centauru  m ,  navcm, 
quae  a  Centauri  parasemo  nomen  ha- 
bet.  Vid.  V,  122.  et  155.  coll.  cum 
Prop.  IV,  6,  49.  —  saxumque  un- 
d is  im m a n  e  m in  atur  Arduus.  Cen- 
taurus  ita  sculptus  erat,  ut  saxum 
utraque  mauu  alte  sublatum  proiectu- 
rus  in  fiuctus  videretur.  Sic  Heyn. 
et  Wagn.  rectissime,  puto,  locum  iu- 
telligunt.  Planc  aliam,  sed  niniis  ar- 
tificiosam  explicationera  nupcr  pro- 
posuit  Peerlk. ,  qui  haec  adnotat: 
„Puppi  pracfixa  erat  effigies  Centauri. 
Ille  Centaurus  instat  et  imminet  aquae, 
post  se  trahit  ingentem  navigii  mo- 
lem,  quae  tanta  est,  ut  saxum,  mons, 
undis  innare  videatur,  Centaurus  irii- 
natur  saxum ,  minantcm  saxi  imagi- 
nem  refert.  Navis  est  saxum^  ut  alibi 
[Aen.  VIII,  691.]  credas  revulsas  Cy- 
cladibus  aut  montes  concurrere  monti- 
bus  altos.'^  —  ille.  Vid.  ad  Geo.  IV, 
457.  etAen.  VII,  558.  —  197.  Eadem 
fere  verba  iam  legimus  V,  158.  Wa- 
kef.  ex  coni.  minime  necessaria  edidit 
maria  alba.  —  198  sqq.  ,,Tandem 
Mantuani  accedunt  Etruscis,  quippe 
auctoribus  civitatum  XII  transpada- 
narum  ideoque  etiam  Mantuae.  Ocniis 
dux,  Manlus  nymphae  (nana  dcManto, 
Tiresiac  filia,  cogitasse  non  videtur) 
et  Tiberis  fluvii  filius,  diversus  ab  eo 
Ocno ,  quem  poetae  in  inferis  collo- 
carunt,  condidit  et  a  matre  appcllavit 
Mantuam."  //.  (^f.  Silius  VIII,  690. 
qnondam  comes  in  Laurentio.  bella  Ocni 
prisca  domus.  Ceterum  hic  Ocnus 
idem  habetur  cum  Bianore  Ecl.  IX, 
60.  commemorato ,  ubi  vid.  adnott. 
Mantus  Nymphac   alibi  non  fit  men- 


tio,  quare  Klopfer.  iu  Lex.  myth.  II. 
p.  185.  hanc  Manto  eandeni  habet 
cum  Tiresiae  illa  filia  fatidica,  de 
qua  vid.  Apollod.  III,  7,  3.  Hygin. 
f.  128.  Ovid.  Met.  VI,  157.  Mela  I, 
17,  2.  alii.     Ceterura  cum  verbis  JUe 

—  -  Ocnus  cf.  V,  609  sq.  et  adnott. 
ad  V,  262.  ct  521.  —  201.  De  iterato 
Mantuae  nomine  cf.  adnott.  ad  Ecl. 
VI,  20.  —  dives  avis,  i.  e.  quae 
multos  avos  claros  et  potentes  habet, 
idcoquc  quae  iara  avorum  tempore 
potens  erat  et  nobilis.  Sic  supra  VII, 
56.  Turnvs  avis  atavisque  potens ,  ap. 
Silium  VIII,  523.  Campania  dives  avo- 
rum  et  ap.  Stat.  Theb.  I,  392.  Adra- 
stus  dives  avis.  Idem  ap.  SiliumVIIl, 
382.  ct  XVI,  593.  est  avis  pollens. 
Ileins.  temere  coni.  dives  agri.  Cf. 
Burm.  ct  Wakcf.  ad  Lucr.  IV,  1246. 

—  omnibus,  non  avis,  sed  Mantua- 
nis  atque  iis,  quorum  caput  erat  Man- 
tua;  quod  ex  urbis  nomine  supplen- 
dum.  Heyn.  omnibus  minus  recte  ad 
ogmen  refert  v.    198.  commemoratum, 

—  202.  Locura  cum  Wagn.  et  lahnio 
ita  capio  :  Mantuani  ex  tribus  genti- 
bus ,  Graecis ,  Etruscis  (vid.  v.  203.) 
et  Urabris,  raixti  erant,  ita  tamen,  ut 
quaeque  harura  gentiura  quatuor  po- 
pulos,  i.  e.  civitates  (cf.  Gron.  ad 
Liv.  V,  34.  Kritz.  ad  SalL  Cat.  10, 
1.  et  Weissenborn  in  Comraent.  de 
notionibus,  quac  Livius  voc.  populi 
subieeerit.  Isenaci  1830.,  ab  lahnio 
laud.)coraprehcnderet,  ut  igitur  omnino 
quatuor  civitates  Graecae  totidemque 
Etruscae  et  Umbricae  essent;  quae 
niraia  patriae  suae  celebratio  poetae 
facile  condonanda.  Cf.  Miiller  Die 
Etrusher.  Vol.  I.  p.  137  sq.  Niebuhr. 
autera  Roem.  Gesch.  Vol.  I.  p.  328.  not. 
757.  T^QX  (jeiites  significai'i  tribus,  per/>o- 
piilos  drif.iovg,  statuit.  Cf.  etiara  ad- 
nott.  ad  VI,  706.  Peerlk.  observa- 
vit,  totara  rera  optirae  ilhistrari  posse 
ex  reliquiis  historiae  Etruscae  et  Do" 


AENE1D08  LIB.  X. 


281 


Ipsa  capiit  populis;  Tu«co  dc  sauguinc  vire^. 
Hiiic  quoquc  quing(;ntos  in  se  Mezentius  arnial, 
Quos  patre  Jjcnaco  vclatus  arundine  glauca 
Mincius  infcsta  duccbat  in  acquora  pinu. 
It  gravis  Aulestes,  centenaque  arbore  fluctuni 
Vcrberat  adsurgcns ;  spumant  vada  marniorc  vcrso. 
Hunc  vchit  immanis  Triton  ct  cacrula  concha 
Exterrens  frcta;  cui  laterum  tenus  hispida  nanti 
Frons  homincm  pracfcrt,  in  pristin  desinit  alvus; 
Spumca  semifcro  sub  pectore  murmurat  unda. 

Tot  lecti  proceres  ter  denis  navibus  ibant 
Subsidio  Troiae,  ct  campos  salis  aere  secabant. 

lamquc  dies  coclo  concesserat,  almaque  curru 


205 


210 


215 


rieusis  impcrii  fornia,  impriinis,  quod 
ad  tres  iribns  attineat,  ex  forma  im- 
pcrii  Corinthii  aliurunK^iie  civitatiiim. 
Wyttenb.  minus  apte  coniparat  Gallo- 
Graecos  in  duodccim  Tctrarchias  dis- 
tributos.  —  203.  Ipsa  caput  p  o- 
puUs,  potentissima  erat  inter  illas 
XII  ciAntates  et  ceterls  imperabat;  for- 
tasse  etiam  continebat  templum  omni- 
bus  illis  populis  commune.  Otfr.  qui- 
dem  Mueller.  1.  1.  dnodecim  civitati- 
bus  Mantuam  tertiam  decimam  prae- 
fuisse  existimat,  sed  recte  de  eo  du- 
bitare  videtur  Wagn. ,  quum  ipsos 
Mantuanos  Etrusci  generis  fuisse  et- 
iam  Plin.  III,  19,  130.  ed.  Sillig. 
[III,  19,  23.  Hard.]  testetur.  —  Huc 
etiam  faciunt  verba  Tiisco  cle  san- 
guine  vires,  i.  e,  quaraquam  Man- 
tuani  ex  tribus  illis  gentibus  consta- 
bant,  ex  Etruscis  tamen  urbs  pluri- 
mum  roboris  traxit.  —  204.  in  se 
Mezentius  armat,  ad  bellum  pro- 
vocat  superbia  sua  et  crudelitate,  i. 
e.  odium  tj^ranni  efFecit,  ut  populi 
contra  eum  arma  caperent.  —  205  sq. 
,,Navis,  qua  vehitur  Ocnus,  parasemon 
habet  in  prora  Mincium  fiumen.  [Vid. 
supra  ad  v.  157.]  Is  Geo.  III,  15. 
teneras  praetexit  arundine  ripas ,  uhi 
vid.  not.  et  ad  Ecl.  I,  52.  —  patre 
Benaco:  ducit  enim  ortum  Mincius 
(Menzo)  ex  Benaco  lacu  {Lago  di 
Garda),  aut  potius  ex  Alpibus  ortus 
medium  eum  transit.  Cf.  ad  Geo.  II, 
159  sq."  H.  —  206.  pinu,  Vid.  ad 
Ecl.  IV,  38.  —  207.  Aulestes.  Sic 
Heins.  hic  et  XII,  290.  ex  Med.  et 
aliis  bonis  libris.  Vulgo  cum  Palat. 
et  paucis  aliis  Auletes.  Occiditur  hic 
vir    Tyrrhenus    infra    XII,     290.    — 


yf/ravis  propter  navem  niole  sua 
gravem ,  in  navi  C  remorum :  i^rjvs 
h.m6i'i;vyog,  II.  XX,  247."  11.  Vid. 
adnott.  ad  V,  437.  —  centena  ar- 
bore,  centum  remis.  Silius  XI,  492. 
ccnleno  verbere  dixit,  ct  ap.  Prop.  IV, 
6,  47.  classis  centenis  naviyat  alis. 
De  usu  numerorum  distributivorum 
pro  cardinalibus  vid.  ad  Ecl.  VIII, 
73.  et  al.;  et  hic  imprimis  cf.  V,  120. 
Terno  consiirgunt  ordine  remi.  —  flu- 
ctum,  mare.  Vid.  III,  270.  —  208. 
assurgens.  Cf.  adnott.  ad  III,  207. 
—  marmore   verso.     Vid.  ad  Geo. 

I,  254.  et  Aeu.  VI,  729.:  verso  auteni 
rectius  a  verrendi,  quam  vertendi  verbo 
deduxeris.  Cf.  adnott.  ad  III,  668. 
—  209.  Huius  navis  parasemon  erat 
Triton  buccinam  inflans.  —  conchu, 
qua  utitur  pro  buccina.  Vid.  ad  VI, 
171.  Ceterum  Tritonem  descriptum 
vide  ap.  Ovid.  Met.  I,  334  sqq.  — 
210.  ,,frons  laterum  tenns  pro : 
ipse  a  fronte  usque  ad  latera,  seu 
medium  corpus."  H.  Sic  etiam  Geo. 
III,  53.  Lucr.  I,  939.  Cic.  Arat.  83. 
Quinctil.  Decl.  XXII,  2.  cett.  ientis 
cum  Genit.  construitur.     Cf.  Euddim. 

II.  p.  323.  —  211.  in  pristin.  Vid. 
ad  III,  427.  —  212.  „  Suavissimae 
modulationis  vcrsus  ex  Apollouio  du- 
ctus  est  1,542  sq."  H.  —  Spumea; 
unda  enim  remis  vehementer  pulsa 
spumat.  —  213.  ier  denis.  Cf.  ad- 
nott.  I,  71.  —  214.  Troiae,  scil. 
novae.  Vid.  ad  IX,  13.  —  campos 
salis  aere  secabant.  Vid.  ad  I, 
35.  De  campis  maris  vid.  ad  VI,  724., 
ubi  adde  Lucr.  V,  480.  campos  na- 
tantes  et  Ovid.  Met.  XI,  356.  campos 
aquarum,  —  215  sqq,    ,,Aeneas  navi- 


282 


P.  VlFvGILIl  MAEONIS 


Noctlvago  Phoebe  medlum  pulsabat  Olympum: 
Aeneas  —  neque  enlm  membris  clat  cura  C|uietem 
Ipse  seclens  clavumcpe  reglt  vellsc|ue  mlnlstrat. 
Arcjue  IIII  medlo  In  spatlo  chorus,  ecce,  suarum 
Occurrlt  comltum:  Nvmphae,  C|uas  ahna  Cybebe 


220 


gationc  sectmda  approijiuquans  Tro- 
ianorum  castris  e  Xymphis ,  in  quas 
mutatae  fuerant  navcs  (IX,  120  sq.), 
comperit,  castra  a  Turno  oppngnari, 
ideoque  se  ad  pugnam  accingit."  U. 
Redit  autem  nunc  poeta  post  digres- 
oioncm  ad  ea,  quae  v.  147.  narrare 
inceperat.  ut  no.v  ibi  commemorata 
sit  eadem,  de  qua  Iiic  itcrum  loqua- 
tur.  —  lamgue  -  -  -  ciun.  Vid. 
ad  III,  135.  et  cf.  Hand.  Tursell.  III. 
p.  152.  contra  Wagnerum  disputans, 
qui  Qu.  Virg.  XXIV,  7.  inter  iam  -- 
quum  et  iamqiie  —  qmim  hoc  discri- 
men  finxit,  ut  illud  ponatur,  ubi  al- 
tcrum  enuntiati  membrum  priori,  hoc 
ubi  prius  alteri  ilhistrando  serviat.  — 
,,dies  :  erat  is  tertius,  ex  quo  castra 
reliquerat  Aeneas :  is  ipse  dies ,  quo 
Rutuli  castra  oppugnarant,  IX,  459 
sqq."  H.  Cf.  Heynii  Exc.  I.  ad  li- 
brum  XII.  Peerlk.  haeret  in  hoc  loco, 
qui  non  conveniat  cum  iis,  quae  su- 
pra  V.  147.  et  161.  legerimus.  ,,His, 
inquit,  nunquam  subiungi  potcst  ia^n- 
que  dies  coelo  concesserat ,  nisi  illani 
noctem,  quam  supra  descripsit,  secu- 
tus  sit  dies,  cuius  diei  finem  nunc 
memoret.  Et  tamen  est  una  cadem- 
que  nox.  lam  veteres  difficultatem 
sensisse  videntur.  Servius  annotavit: 
,,,,non  dicit  diem  intervenisse  ;  -  -  de- 
scribit  mediam  noctcm,  et  dicit  fini- 
tum  diem  secundum  Komanum  ritum, 
qui  a  media  nocte  diem  numerant,  et 
noetcm  similiter  a  medio  die.""  Vir- 
gilium  de  tali  temporis  divisione  uon 
cogitavisse,  cuivis  aiJcrtum  cst.  Nox 
et  dies  m  cursu  maritimo  suut  lux  et 
ienehrae.''''  Quare  coni.  lamque  decus 
ctc. ,  ut  Luna,  nunc  demum  exorta, 
(nam  antea  ,,nondum  fulgebat  [VJ ; 
iter  ad  sidera  dirigebant")  coelo  de- 
cus  concedere  dicatur.  Sed,  ut  omnium 
Codd.  consensum  plane  taceam,  mirc 
ct  insolenter  hoc  dictum  esse,  quis 
non  videt?  et  quomodo  Luuae  modo 
exortae  cogitatio  conciliari  potest  cum 
verbis  Phoebe  medium  puhahat  Olym- 
pum  ?  Iramo  ,  si  Scrvii  explicatioucm 
mecum  probare  nolis,  quam  ccrte  hi- 


storicis  testimoniis  niti  constat  (cf. 
Censor.  de  die  nat.  c.  23.  Macrob. 
Sat.  I,  3.  Pliu.  II,  77.  Gell.  III,  2. 
ctc.) ,  potius  Virgilium  hic  aliquaudo 
dormitasse  statues,  quam  Peerlkampii 
audacem  coniecturam  comprobabis. 
In  ipsis  verbis,  Macrobio  teste  Sat. 
VI,  5.,  poeta  secutus  est  hos  Egnatii 
versus  I.  I.  de  rerum  natura:  Hoscida 
noctivof/is  atris  lahentibus  Fhoebe  Pulsa 
loco  cessit  concedens  lucibus  alfis.  De 
Phoehe  s.  Luna  vid.  ad  Geo.  1,431. 
—  p  iils  ah  at.  Pulsare  verbum  pro- 
prium  de  equis  solum  uugulis  verbe- 
rantibus.  Vid.  Ovid.  Met.  VI,  219. 
Prop.  III,  14,  11.  Silius  XVII,  136. 
all.;  imprimis  autem  hic  cf.  Ovid. 
Met.  VI,  486.  lam  labor  exiguus  Phoebo 
restabat^  equique  Pulsahant  pedihus  spa- 
tium  declivis  Olympi.  Wagn.  conferri 
iubet  Enuium  p.  1.  Hessel.  Musae^ 
qnae  magnnm  pedihus  pulsatis  Olym- 
pum  ibique  Columnam.  —  217.  Ne- 
qne  enim  -  -  quietem.  Cf.  IV,  5. 
Silium  X,  231.  Sed  mens  invigilat  c^i- 
ris  noctisque  quietem  Fcrre  nequit^  Stat. 
Theb.  X,  55.  nox  addita  curas  hmgit, 
et  Tibull.  III,  4,  20.  Somnus  sollicitas 
dejicit  ante  domos.  —  218.  velis  mi- 
iiisirat,  ministerium  praestal,  ut  velis 
sit  Dativus.  Vid.  ad  VI,  302.  Sic  Lu- 
can.  III,  690.  ratihus  minisirant,  Tac. 
Germ.  43.  velis  jninisfrant ,  Prop.  III, 
14,  15.  Luna  minislrat  equis,  Stat.  VII, 
751.  Ipse  sedens  telis  pariterque  mi- 
nisfrat  hahenis.  —  219.  Atgue.  Vid. 
adnott.  ad  Ecl.  VII,  7.  —  ,,viedio 
in  spatio :  nam  IX,  121.  n o vae  Nym- 
\)\\i\c  ponto  ferimtiir.  —  suarum  co- 
ynitum,  quia  cum  eo  venerant  naves. 
Cf.  IX,  80  sq."  H.  Peerlk.,  cui  ridi- 
culum  vidctur,  Nymphas  propterea, 
({uod  navcs  fucrint  cum  Aenca  in  Ita- 
liam  advectae,  cius  comites  dici,  coui. 
novarum  comitnm.  —  220.  Cybche 
{Kv^i]jiri).  Hoc  Graeco  deae  nominc 
utuutur  ctiam  Phacdr.  III,  17,  4.  Prop. 
III,  15  (17),  35.  Lucr.  1,  600.  alii. 
Cf.  Drak.  ad  Silii  XVII,  8.  Heins. 
ad  Prudent.  vitgl  oittf.  X,  196. 
Broukhus.    ad    Prop.    I.    1.    alii.    — 


AENEIDOS  LIB.  X. 


283 


Numen  haberc  iiuu'is  NyinpliMsquc  e  navibus  esse 

Iiisserat,  innabant  pariter  fluctuscjue  secabant, 

Quot  i)rius  acratac  stetcrant  ad  litora  prorac. 

Agnoscunt  longe  rcgcm,  lustrant(iuc  chorcis. 

Quarum  quae  fancli  doctissima  Cymodocea 

Ponc  sequcns  dcxtra  pu])pim  tcnct,  ipsaque  dorso 

Eminct,  ac  lacva  tacitis  subrcniigat  undis. 

Tujn  sic  ignarum  alloquitur:  Vigilasnc,  dcum  gen3, 

Aenea?     Vigila,  ct  vclis  immittc  rudentis. 

Nos  sumus,  Idaeae  sacro  dc  verticc  pinus, 


225 


230 


221.  Numen  habere  mariti,  i.  c. 
niiiniua  maris  csfse.  Cf.  IV,  101  iH[. 
—  jV//  m p  h  a s  e  n  a  v i b  u  s  es  s  e  ^  e 
navibus  in  Nymphas  mutari;  e  iiavi- 
bus  igitur  i.  q.  quac  antca  navcs 
erant.  fcjic  Tcr.  Andr.  I,  1,  10.  feci, 
e.v  servo  ut  esses  Uberlus  mihi;  Cic. 
Part.  Or.  17,  57.  ex  beato  miser ;  Ma- 
nil.  IV,  46.  e.v  exnle  consul.  Vid. 
Uudeud.  ad  Lucau.  IV,  719.  Kuhnk. 
ad  Ter.  1.  1.  Cort.  ad  Sall.  Cat.  5, 
9.  et  Hand.  Turs.  II.  p.  644.  — 
223.  prorae.  Med.  a  m.  sec.  aliiquc 
Codd.  puppis ;  quod  sane  librariis  ex 
multis  aliis  eiusmodi  locis  crat  fami- 
liarius;  at  non  solum  e  jjuppi  (vid. 
ad  VI,  3.),  sed  etiani  interdum  e 
prora  religatas  fuisse  naves,  verissime 
observat  Wagn.    coll.   Grouov.  Obss. 

IV,  26.  et  infra  v.  659.,  ubi  Turuus 
descensu  per  pontem  facto  in  pro- 
ram  navis  de  litore  religatae  defera- 
tur.  Idque  hic  eo  aptius,  quod  Tro- 
iani  in  Italia  remansuri  non  cogita- 
bant  de  navigatione  mox  denuo  in- 
stituenda.  Ceterum  hiuic  versum  liaud 
dubie  iuvito  Virgilio  iam  legimus  IX, 
121.  —  224.  lustrant  choreis, 
circumuatant,  circumdaut  Aeneae  na- 
vem  per  mare  ludentes.  Cf.  VII,  391. 
ibique    et   ad  Ecl.  X,    55,    adnott.  — 

V.  225.  vulgo  (etiam  ap.  Peerlk.)  sic 
distiuguitur :  Q,uarum ,  qtiae  fancU  clo- 
ctissima,  Q/modocca  Pone  cett, ;  Wagu. 
sublata  distinctioue  post  Quartim  et 
doclissima,  Comma  posuit  iu  fiue  ver- 
sus ;  uos  etiam  hoc  delevimus,  ut 
omnia  usque  ad  verbum  tenet  uuo  te- 
uore    procedaut,     quum    verba    quae 

fancU  cloctissima  simplicis  epitheti  vice 
fungantur,  Subiectum  autem  senten- 
tiae,  (Ajmoclocea,  cum  verbo  arcte  co- 
haereat.  (Gossr.  nobiscum,  Siipfl.  cum 
Wagn.  facit.)   Recte  autem  Wagn.  me- 


morat,  vcrba  quae  fandi  doctissima,  si 
virgulis  inchidantur,  affirmativani  vini 
acciperc ,  a  mcntc  poetac  alienam  :  e 
quibus  (.^ymodocca,  eaque  cst  fandi 
doctissima  cett. ;  hic  autem  exprimi 
tantum  Graec.  epitlieton  no'/.v(fi>a6i- 
(Jiarrj.  Scilicct  non  omnino  oratione 
excellebat  Cymodocca,  scd  tantum  in- 
ter  ceteras  Nymphas  optinie  fari  scic- 
bat.  Ceterum  Cymodocea  etiam  ap. 
Hesiod.  Thcog.  245,  inter  Nerei- 
des  apparet  et  Silio  VII,  428.  vo- 
catur  Nympharum  maxima  natu  Ita- 
Udum.  —  226.  puppim  tenet;  nam 
Aeneas  clavum  reyit  v.  218.  —  ipsa- 
que  dorso,  i,  e,  cetero  corporis 
truuco,  qui  opponitur  dexirae.  Vid. 
ad  Geo.  II,  297.  et  Acn.  VII,  816, 
—  228,  , ,  Vi(/ ilas  n  e ,  deum  y  ens'} 
Vcrba  sunt  sacrorum :  nam  Virgines 
Vestac  certa  die  ibaut  ad  Rcgem  sa- 
crorum  et  dicebant:  Viyilasne ,  rex'^ 
vigila  !'''  llacc  Servius.  —  deicm 
c/ens,  i,  q,  genus ,  proles,  ^ioyti^i^s. 
"Cf,  IX,  642,  Dis  genite.  —  229.  v  c- 
lis  immitte  rudentes ,  illorum  ex- 
paudendorum  causa,  quo  navis  cursus 
iucitetur;  ut  alibi  equo  immittere  frena, 
habenas.  (Vid,  ad  Geo,  II,  364,  Aen. 
VI,  1,  et  VIII,  J08,),  quorum  loco- 
rum  ultimus  nostro  simillimus.  — 
230,  Comma  post  sumus  posuimus 
cum  Waga.,  Med.  auctoritatem  secuti, 
Nos  sumus,  i,  e.  jjinus  ilhie  bcue  tibi 
cognitae,  (fFr^  siiicVs,  die  Idaeischen 
Fichten,  non :  Wir  sind  cUe  Idaeischen 
Fichten);  vid,  adnott,  ad  VIII,  62. 
Ceterum  Ilgeu,  ad  Copam  p.  50,  sic 
struendam  orationem  contendit:  Nos 
sumus  pinus  de  sacro  vertice  Idaeae, 
i.  e,  Cybeles,  matris  Idaeae;  eodem- 
quc  modo  infra  \.  252,  Idaea ,  alma 
parens  deum ;  cui  Wagu,  ,,  uon  re- 
pugnaret,  uisi  utrobique  nomen  esset, 


284 


P.  VIRGILII  IMARONIS 


Niinc  pelagi  Nym^^hae,  classis  tua.    Perfidus  ut  nos 
Praecipites  ferro  Kutulus  flammaque  premebat, 
Rupimus  invitae  tua  vincula,  teque  per  aequor 
Quaerimus.     Hanc  genetrix  faciem  miserata  refecit, 
Et  dedit  esse  deas  aevumque  agitare  sub  undis. 
At  puer  Ascanius  muro  fossisque  tenetur 
Tela  inter  media  atque  horrentis  Marte  Latinos. 
lam  loca  iussa  tenet  forti  permixtus  Etrusco 


2  35 


cui  Idaea  rectc  adiimgas."  Mihi  quum 
ob  verba  adiecta  sacro  de  vertice^  tum 
propter  opposita  illa  Nunc  pelafji 
Nymphae  llgenii  expiicatio  iminime 
spernenda  videtur,  imprimis  si  recor- 
dor  eorum,  quae  IX,  80  sqq.  legimus. 
Cf.    autem    adnott.   ad  IX,     111.    — 

231.  ,,Perfidus:  quandoquidem  foc- 
dere  iam  infer  Latinos  Troianosque 
facto  bellum  moverat. "  H.  Peerlk. 
minus  recte  pro  scelesto,  crudeli  po- 
situm  censet,  et  Schrader.  temere 
coni.    Fervidus,  ut  IX,    72.  et  al.  — 

232.  praecipites.  Wagn .  quaerit : 
,.an  in  litore  stantes  adclivi  et  ad 
praecipitandum  facili?  an  ex  natura 
navium  epitheton  sumptum ,  eo  fere 
modo,  quo  canis  appellatur  latrans, 
equus  sonipes,  asinus  auritulus  cett.  ?" 
Haec  altera  explicatio  mihi  verior  vi- 
detur ;  ut  sint  naA^es ,  quae  celeriter 
promoventur,  quaeque  etiam  in  littore 
stantes  hoc  quasi  perpetuo  epitheto 
insigniri  poterant.  In  min.  tamen 
edit.  Wagn.  non  nisi  priorem  expli- 
eationem  rej)etit.  Thiel.  explicat  : 
,,premebat,  ut  nos  daret  praecipites." 
Peerlk.  coni.  Praecipiti  ferro,  i.  e. 
subito  impetu. —  233.  Rup  imns  tua 
vincula,  quibus  nos  relegasti.  Vid. 
VII,  106.  et  IX,  118.  —  invitae, 
quum  mallent  Aeneae  naves  quam 
Nymphae  esse.  Peerlk.  et  hunc  ver- 
sum  coniectura  vexj^,  retinacula  legi 
iubens  pro  tuavincula.  —  234.  refe- 
cit,  pristinam  faciem  in  hanc  mutavit. 
Verba  enim,  quibus  re  -  -  praefixum, 
omne  gcnus  mutationis  et  vicissitudi- 
nis  indicant.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  II, 
29.  —  235.  dedit  esse  deas.  Vid. 
ad  I,  66.  79.  319.  al.  —  237.  Jior- 
rentes  Marte  LatinosHejn.,  qui 
multa  supervacanea  adiecit,  recte  ex- 
plicat:  „habentes  arma  horrentia,  ha- 
stas  crebras  erectas,  dum  stant  in  acie 
densis  ordinibus  et  pugnant",  coll. 
Enniano    illo   (p.  103.  Hessel.)    Hor- 


rescit  teiis  exercilus  asper  utrinque. 
Cf.  etiam  adnott.  ad  Prooem.  Aen. 
V.  4.  (Vol.  I.  p.  4.  huius  ed.)  et 
supra  ad  v.  178.  Ruhk.  comparat 
Graec.  (pQlaanr,  coll.  Toup.  Emendd. 
in  Suid.  p.  168.  (P.  1.  p.  140.  ed. 
Lips.)  —  238  sqq.  Dum  Acneas  e 
portu  Cacretano  classe  profectus  au- 
xilia  Etruscorum  adducit,  equites, 
Arcades  (cf.  VIII,  518  sqq.)  et 
Etrusci  terrestri  itinere  praemissi 
et  fortasse  ad  Pallanteum  Tiberim 
transgressi  (quae  omnia  accurate 
narrare  poetae  non  necessarium  vi- 
debatur)  castra  Troiana  versus  con- 
tenderant  et  loco,  quo  iussi  erant,  h. 
e.  procul  dubio  illi  vicino,  ubi  Aeneas 
escensurus  erat,  constiterant.  lam  ne 
ipsa  castra  intrare  possint,  Turnus 
obiecta  copiarum  parte  cavere  studet. 
Qui  enim  a  Pallanteo  accedebant,  ut 
Troiam  pervenirent,  Rutulorum  castra 
praeterire  coacti  erant.  Peerllc,  infra 
ad  V.  374.  de  hoc  Arcadum  adventu 
sic  disputat:  ,,Aeneas  sine  dubio  Ar- 
cadibus  imperavit,  ut  non  procul  ab 
ostio  Tiberis  consislerent,  ubi  ipse 
suas  copias  expositurus  esset.  Sic 
Arcades  se  cum  Aenea  coniungere 
poterant.  Igitur  sinistram  castrorum 
partem  equis  praetervecti  sunt,  et  ad- 
ventum  Aeneae  exspectavere.  Marc 
Tyrrhenum  a  Jaeva  habebant,  Numi- 
cium  magis  a  tergo.  Turnus  aciem 
opposuit  Aeneae,  dum  Latini  Arcades 
repellunt.  Postquam  aliquamdiu  pu- 
gnatum  erat,  Arcades  se  cum  Aenea 
coniunxisse  videntur.  Proelium  fit 
communc.  Turmis  non  amplius  con- 
tra  sohim  Aencam  stat.  Aggreditur 
Pallantem.  Halaesus ,  qui  primum 
contra  Aencam  et  Tyrrhenos  rem  ges- 
serat,  nunc  etiam  contra  Arcades  ge- 
rit."  —  loca  iussa,  quae  Aeneas 
eos  tenere  iusserat.  —  tenet.  Sic 
omncs  Codd.  praetcrMed.,  ex  quo 
Ileins.  recepit  Pluralem  tenent.  Wagn., 


AENEIDOS  LIB.  X. 


285 


Arcas  cques ;  mcdias  illls  opponcrc  tiirmas, 

Nc  castris  iuni»;ant,  ccrta  cst  scntcntia  Turno.  240 

Surge  agc,  ct  Aurora  socios  vcnlcntc  ^ocari 

Primus  In  arma  lubc,  ct  clipcum  capc,  qucm  clcdit  ipse 

Invlctum  Ignlpotcns,  atque  oras  ambllt  auro. 

Crastina  lux,  mca  sl  non  irrlta  dlcta  ])utaris, 

Ingentls  Ivutulac  spcctablt  cacdls  accrvos.  245 

Dlxerat;  ct  dextra  disccdens  Impullt  altam, 

Haud  ignara  modl,  pupplm:  fuglt  illa  per  undas 

Ocior  ct  iaculo  ct  vcntos  aequante  sagitta. 

Inde  allac  cclerant  cursus.     Stupet  inscius  ipse 

Tros  Anchisiadcs;  animos  tamen  omlne  tollit.  250 

Tum  brcvltcr  supera  adspectans  convexa  precatur:  - 

Alma  parens  Idaea  deum,  cui  Dindjma  cordi 

Turrlgcracque  urbes  bilugique  ad  frcna  leones, 


qui  docet,  tum  verba  tenent  Arcas 
eques  Etrusco  permixius  cssc  i.  q.  te- 
nent  Arcas  eques  cum  Etrusco ,  hoc 
loquendi  genus  a  Virgilio  alienum 
e.sse  contendit.  Cf.  etiam  adnott.  ad 
I,  292.  Recte  igitur  iam  lahn.  vul- 
gatam  restituit,  quera  posteriores 
omnes  secuti  sunt  praeter  Peerlk.,  qui 
Phiralem  retinuit.  —  239.  Medias 
inter  loca  illa  et  castra.  -^  240.  i^in- 
c/ant,  scil.  se.  Vid.  ad  I,  234.  et  al. 
—  242.  Primus  AVagn.  interpreta- 
tur:  ,,protinus,  quum  exorta  erit  Au- 
rora",  coU.  Q.  V.  XXVIII,  4.  et  VII, 
118.  Vid.  ad  V,  375.  —  clipeum 
cape.  Vide  infra  v.  261  sq.  — 
243.  Invictum,  qui  vinci  non  pot- 
est.  Vid.  supr.  ad  v.  174.  —  iyni- 
potens.  Vid.  ad  VIII,  414.  —  at- 
que  oras  « 7W ft fe7,  circumdedit,  a?iro. 
Cf.  adnott.  ad  VI,  229.  Sic  Tac. 
Ann.  XV,  43.  domos  muris  amhire  cett. 
(Cf.  Boettich.  Lex.  Tac.  p.  57.)  Ne- 
que  dissimilis  est  locus  Ovid.  Met. 
VI,  101.  Circuit  extremas  oleis  paca- 
libus  oras.  Si  ad  rem  magis,  quam 
ad  constructionem,  spectas,  etiam  con- 
ferri  potest  Plin.  XXXVII,  10,  60. 
Gemma  pallida  ambiente  circulo  aurei 
coloris.  Ileynio  (ut  iam  Ortuino  ap. 
Burm.  et  nuper  etiam  Peerlkampio) 
hoc  liemistichium  languidum  et  ab 
alia  manu  adiectum  videtur ;  sed  recte 
aWagnero  (cui  et  ipsi  autea  otiosum 
videbatur:  cf.  eius  adnott.  ad  Aen.  I, 
678.)  defenditur  in  Qu.  Virg.  XXXIV, 
4.  et  sic  explicatur:  quem  Ignipotens 
sua  manu  factum  dedit.  Ceterum 
de  Copula  inaequalia  membra  iungente 


(quem  dedit ,  atque  cuius  oras  ambiit 
auro)  vid.  ad  Ecl.  VIII,  3.  Geo.  III, 
282.  IV,  8.  al.  —  244.  Mira  est  Bur- 
manni  adnot. ,  qni  ad  Crastina  lux 
supplet  aderit,  veniet,  qunm  quisque 
videat,  coniungenda  esse  Crastina  lux 
spectahit.  Med.  et  Bigot.  spectabis, 
librariis  haud  dubie  sono  vocc.  vici- 
narum  ingentis  et  caedis  \n  errorem 
inductis.  Vid.  etiam  Bentl.  ad  Ter. 
Hec.  III,  1,  6.  —  245.  caedis,  i.  e. 
caesorum,  acervos.  Vid.  XI,  207. 
et  IX,  456.  —  Cum  v.  246.  Heyn. 
conferri  iubet  Apollon.  II,  600  sq.  et 
IV,  930  sqq.  —  247.  ,,Modus  non 
est  ratio  propellendi;  hoc  esset  tenue 
et  ieiunum  in  epico  poeta.  Sed  est, 
quod  bene  Serv.  observavit,  moderatio. 
,,,,Impulit  navem  libramento  peritiae 
(malim  Ubramenti  peritia)  et  modera- 
tionis,  quippe  quae  fuerat  navis""; 
h.  e.  quum  ipsa  Nympha  fuisset  na- 
vis  ;  [ideoque  i.  q.  iusto ,  non  nimio, 
libramento].  —  249. 7«  Je  aliae,  sc. 
naves,  cel.  cursum,  quum  Aeneae 
navem  evolare  vident.  Serv.  tamen 
argutius  explicat :  inde  aliae  Nymphae 
aliarum  navium  cursus  celeriores  ef- 
iiciunt,  sicut  fecerat  Cymodocea.  — 
250.  animos   tollit.     Vid.  IX,  127. 

—  omine,  ostento,  prodigio  [quod 
capit  ex  mira  celeritate,  qua  navis 
promovetur]  confirmatus  animos  su- 
mit.  Mox  V.  255.  simili  metonymia 
auyurittm  dixit."  H.  —  251.  supera 
convexa.     Cf.   adnott.   ad  IV,   451. 

—  252.  parens  Idaea  deum.  Vid. 
ad  IX,  112.  —  Dindyma.  Vid.  ad 
IX,    618.  —     253.   Turriyerae  ur- 


286 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Tu  mihi  nnnc  pugnae  princeps,  tu  rite  propinques 
Augurium,  Phrygibusque  adsis  pede,  diva,  secundo. 
Tantum  effatus.     Et  interea  revoluta  ruebat 
Matura  iam  luce  dies,  noctemque  fugarat: 
Principio  sociis  edicit,  signa  sequantur, 
Atque  animos  aptent  armis,  pugnaeque  parent  se. 
lamque  in  conspectu  Teucros  habet  et  sua  castra, 
Stans  celsa  in  puppi:  clipeum  cum  deinde  sinistra 
Extuht  ardentem.     Clamorem  ad  sidera  toUunt 
Dardanidae  e  muiis;  spes  addita  suscitat  iras; 
Tela  mnnu  iaciunt;  quales  sub  nubibus  atris 


255 


260 


bes.  Vid.  VII,  631.  ibique  adnott. 
coll.  cum  VI,  786.  —  biiugi  ad 
frena  leones,  scil.  iuncti.  Sic  Geo. 
II,  250.  ad  digitos.  Vid.  etiara  adnott. 
ad  IX,  648.  et  Hand.  Turs.  I.  p.  89 
sq.  Wagn.  potius  (ut  IX,  648.  custos 
ad  limina  et  similia)  sic  interpretatur : 
,,qui  frenentur  currumque  Cybelae 
vehant."  Ccterum  cf.  Lucr.  II,  601. 
Hanc  (Cybelen)  veteres  Graium  docti 
cecinere  poeiae  Sedibus  in  curru  biiugos 
ayitare  leones. —  254. pug^iae  prin- 
ceps,  prima  ad  pugnam  me  impellis. 
Wakef.  ex  uno  Cod.  Ics.  ob  suavio- 
rem  sonum  praetulit  minc  prihceps 
pugnae.  —  ^^tu  rite  propinqu  es 
augurium:  h.  e.  fac  ostentum  hoc 
rite  eventum  suum  habere.  Propin- 
quare  et  alibi  poetae  est  admovere, 
adducere :  fere  ut  niXdacn  Honleri- 
cum.  [Cf.  etiamRuddim.  II.  p.  154.] 
Augurium  autem ,  ut  omen,  oraculum, 
sors ,  saepe  pro  eventu.  Est  ergo  : 
fac,  eventus  ostenti  haud  longe  ab- 
.sit."  //.  Cf.  supra  II,  691.  —  pede 
secundo.  Vid.  VIII,  302.  et  adnott. 
ad  Geo.  I,  11.  Aen.  III,  529.  et  IV, 
45.  —  V.  2  56  sqq.  vulgarem  inter- 
punctionem,  quae  haec  est:  T.  effa- 
tus  ;  et  interea  -  -  -  fugarat.  Principio 
cett.  cum  AVagn.  mutavimus ,  ita  ut 
verba  Principio  sociis  edicit  apodosin 
contineant  illorum:  Et  interea  cett. 
Cf.  adnott.  ad  II,  781.  lahn.,  quam- 
quam  in  contextu  vulgatam  rationem 
servavit,  ad  X,  465.  tamen  locum  sic 
intelligendum  esse  censet:  Quura  tan- 
tum  eflatus  esset,  et  interea  ruberct 
dies  noctemquc  fugasset:  principio 
sociis  cdicit.  Ccteri  omnes  editt. 
nobis  postcriores  Wagncri  rationem 
secuti  sunt.  —  Tantum  effatus. 
Vid.  ad  II,  690.  et  IX,  636.  —  revo- 
luta  ruebat,  revolvebatur,  redibat. 


Cf.  II.  250.  VI,  539.  et  Heins.  ad 
Val.  Fl.  I,  670.  —  257.  Matura 
luce,  adulto,  pleno  die.  —  258.  ,,s/- 
gna  seguantur,  ut  exscquantur, 
quae  per  signa  imperata  fuerint." 
Wagn.  Signa  enim  hic  non  esse  ve- 
xilla  (quod  Heyn.  et  Peerlk.  statuunt), 
per  se  patet,  quum  adhuc  in  navibus 
vcrsentur  socii  Aencae  et  in  sequen- 
tibus  demum  animos  armis  aptare 
iubeantur.  —  259.  animos  aptent 
armis,  i.  e.  adiiciant  intentosque  ha- 
beant  armis.  Wagn.  memorat,  fore 
fortasse  qm  Alque  manus  aptent  scri- 
ptum  malit;  sed  tutum  ab  omni  emcn- 
dandi  conatii  praestari  poetam  loco 
Auctoris  Epit.  Iliad.  v.  155.  aima 
parari  Diix  iubet,  atque  animos  aptari 
et  pectora  pugnae.    Cf.  etiam  XI,  18. 

—  261.  clipeum  a  Vulcano  factum. 
Vid.  supra  v.  242  sq.  lahn.  (quem  Thiel. 
sequitur)  locum  sic  distinxit:  -  -  in 
puppi.  Clipeum  cum  d.  s.  E.  arden- 
tem:  clamorem  cctt. ;  sed  recte  vulga- 
rem  rationem  defendere  videturAVagn. 
(quem  ceteri  secuti  sunt) ,  quum  to 
uGvvdtxov  in  tanta  orationis  et  ani- 
morum  alacritate  magis  placeat. 
deinde,  scil.  postquara  Teucros  ct 
castra    sua    in    conspectu    habuit.    — 

262.  Exiulit.  Cf.  Val.El.  VI,  845. 
ingentem  Telamon  procul  extulit  orbem,, 

—  363.  Pcerlk.  verba  spes  addita  -  - 
7nami  iaciunt ,  ,,quibus  interiectis  cur- 
sus  comparationis  ingrato  modo  ab- 
rumpatur",    eiicicnda   et    sic    ex    vv. 

263.  ct  624.  unum  faciendum  censet. 
Sed  quomodo  hacc  verba ,  a  Gossr. 
quoque  rectc  dcfcnsa,  quorum  adii- 
cicndorum  cctcra  ne  minimam  quidem 
ansam  dcdcruut,  in  omnes  Codd.  ve- 
nerunt,  nisi  a  Virgilio  ipso  scripta 
sunt? —  264  sqq.  ,,Ad  clamorem  spe- 
ctare  comparationem  h.  1.  recte  sen- 


AENEIDOS  LIB.  X. 

Strymoniae  dant  slgna  grues,  atque  aethera  tranant 
Ciun  sonitu,  fugiuntquc  Notos  clauioro  sccundo. 
At  Jvutulo  regi  duclbusquc  ca  nilra  ^ldcri 
Ausoniis ,  doncc  vcrsas  ad  litora  puppis 
Ecsplciunt,  totumquc  allabl  classlbus  acquor. 
Ardet  apex  caplti,  crlstlsque  a  vcrticc  flanuna 


287 

265 


270 


.sit  Servius.  [Sod  vcrissimc  War/n.: 
,,Rcctins  diccs:  ad  alacritatcm  aninio- 
rnm  pcr  signa  qnacdam  dcclaratam."] 
('lainorcm  tollnnt,  ([nalcm  grncs  in 
«Usccssn.  Nam  Troianornm  mnltitu- 
dinem  dcsignare  non  potcst,  ut  VI, 
310  S([.,  (]unm  singuli  in  muris  stcnt, 
non  agmine  incedant;  (cf.  Lucan.  V, 
711  sqq.  Stat.  Theb.  XII,  515  sqq.); 
multo  minus  telornm  copiam.  Ducta 
comparatio  deHomcro  II.  III,  3  sqfj. ; 
nec  dubito,  poetam,  qnia  nuhilns  airis 
apposuit,  de  abitn  grnnm  in  calidio- 
res  plagas,  ingrnente  liicme,  cogitasse. 
Vid.  adAcn.  VI,  310.  Nec  aliter  IIo- 
merus  ].  1."  H.  —  265.  Sti^ymo- 
niae  grties.  Vid.  Gco.  I,  120.,  ubi 
vid.  adnott.  Addc  Claud.  B.  Gild. 
475.  Jngenti  clangore  grues  aestiva  re- 
linquunt  Thracia .,  quuni  tepido  permn- 
tant  Strymona  Nilo.  Lucau.  III,  199. 
Strymon  tepido  committere  Nilo  Bisto- 
nias  constietus  aves  ^  ct  similes  locos. 
—  dant,  sc.  vo.ce  (cf.  IX,  394.)  — 
signa,  laetitiae  et  alacritatis.  —  266. 
Notos,  omnino  yeutos  hibernos  et 
pluviales  (cf.  adnott.  ad  Aen.  I,  575. 
IV,  562.  V,  2.  ctc),  quamquam  etiam 
Notns,  qui  proprie  appellatur,  utpote 
ventus  plerumque  auctumno  ingruente 
flans  et  pluvias  nebuiasque  apportans 
(vid.  librum  meum  Handh.  der  alten 
Geogr.  I.  p.  708  sq.) ,  apte  hic  com- 
memorari  poterat.  Grues  autem  au- 
ctumno  in  plagas  meridionales  mi- 
grare  constat.  Quare  non  opus  est 
Peerlkampii  coniectura  Arctos ,  qnam 
multis  vcrbis  defendere  studet  Vir  do-- 
ctiss.  Gossravii  autem  explicatio  : 
,,Comparantur  Troiani  clamore  ex- 
sultantes  cum  gruibus  veris  temj)ore 
ad  sedes  suas  prope  Strymonem  red- 
ire  laetantibus  etc."  quomodo  cum 
verbis  suh  mihihzis  atris  et  fugiunt 
Notos  conciliari  possit,  non  perspicio. 
Laetum  autem  clamorem  grues  non 
minus  abeuntes  f|uam  redeuntes  ipsius 
migrationis  et  spei  (cf.  v.  263,)  causa 
mox  in  laetiores  plagas  veniendi  tol- 


lcrc  possunt.  —  clamore  s  ecnndo, 
lacto.  Sic  Ovid.  Mct.  VIII,  419. 
Gaudia  testantnr  socii  clamore  secnndo. 
Cf.  ctiam  Acn.  V,  491.  VIII,  90.  Hor. 
Ep.  I,  10,  9.  cctt.  ct  adnott.  ad  IV, 
45.  Cctcrum  Wakcf.  practcr  neccssi- 
tatcm  coni.  rupiuntque  N.  clangore  se- 
cundo,  et  clangorem  etiam  Peerlk.  hic 
vult  scriptum,  coU.  Homerico  y//Myyrj, 
Ovid.  Mct.  XII,  528.  ct  Heins.  ad 
Claud.  B.  Gild.  475.  —  269.  totum- 
que  allahi  classibus  aeqnor. 
,,Vulgari  oratione  classis  allabitur 
late  per  totum  mare.  Nunc  mare 
ipsum,  quam  longe  prospectus  patet, 
navibns  tectum,  videtur  adfluere  ad 
littus  cnm  classihus.  "  H.  Totus  au- 
tem,  imprimis  vocc.  aequoris,  littoris, 
terrae,  coeli  et  similibus  iunctum,  in- 
tcrdiun  tantum  tractum  longum  et 
amplum  significat.  Cf.  Bach.  ad  Ovid. 
Met.  I,  187.,  qui  laudat  Handium 
ad  Stat.  p.  391  sqq.  —  270  sqq. 
„De  summo  armorum  Aeneae ,  quae 
a  Vnlcano  erant  facta,  splendore  co- 
gitandnm  est,  quem  per  ignem  et 
iiammam  reddi  sollemne  est.  Cf,  Hom. 
H.  V,  4  sqq.  XVIII,  205  sqq.  XXII, 
26  sqq.  Comparationem  cometae  de 
suo  adiecit  Maro  :  nam  II.  IV,  75  sqq. 
de  stcllae  traiectione  agit,  non  de 
coraeta.  Maronem  imitati  sunt  Sil.  I, 
460  sqq.  et  Claud.  R.  Pros.  I,  230  sqq." 
H.  Cf.  etiam  similis  locus  supra  VII, 
785  sqq.  —  apex,  i.  e.  couus  ille, 
cni  crista  inserta,  b  Xocpog ,  hic  pro 
tota  galca  positus.  Pro  capiti  (sc. 
Aeneae)  quod ,  quum  apex  ardens 
capiti  sit  ornamento,  non  opus  est, 
ut  cum  Gossr.  pro  Casu  locativo, 
quem  vocant,  habeamus,  Rom.  et  alii 
pauci  Codd.  cum  Macrob.  V,  10.  ex- 
hibeut  capitis ,  quod  lalin.  recepit, 
coll.  infra  v.  476.  (ubi  vid.  adnott.) 
—  a  vertice.  Codd.  Rom.  aliiqne 
huius  familiae  et  Macrob.  V,  10,  13. 
ac  verlice,  quod  et  ipsum  lahn.  rece- 
pit.  Sed  reste,  nisi  fallor,  Wagn.: 
„Mihi  quidem,   quum  apicem  et  cri"> 


288 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Fundltiir,  et  vastos  umbo  vomit  aureus  ignls  : 
Non  secus,  ac  liquida  si  quando  nocte  coiuetae 
Sangulnei  lugubre  rubent,  aut  Sirius  ardor, 
]]le  sitim  morbosque  ferens  mortalibus  aegris, 
Nascitur  et  laevo  contristat  lumine  coelum. 
Haud  tamen  audaci  Turno  fiducia  cessit 


275 


stas  ardere  dixerit  poeta,  supcrvaea- 
neum  et  parum  elegans  videtur,  etiam 
tertium,  qui  illa  complectitnr,  adiicere 
verticem.'-  (Quod  intelligens  lahn.  in 
edit.  IT.,  ut  recentiores  omnes ,  recte 
edidit  capiti  -  •  a  vertice.)  —  271. 
umbo.  Vid.  ad  VII,  633.  Aureus 
mnbo  etiam  infra  v.  884.  coramemo- 
ratur.  Quare  Med.  aliornmque  Codd. 
et  Macrobii  V,  13.  lectio  aereus  reii- 
cienda  videtur,  imprimis  quum  Ma- 
crobius  alio  loco,  V,  10.  et  ipse  au- 
reus  exhibeat.  Per  se  utrumque  lo- 
cum  habere  potest,  quum  totus  clipeus 
aereus,  sed  plures  eius  partes  auro 
obductae  essent.  —  vomit  ignes. 
Vid.  ad  VIII,  620.  —  272.  liquida 
nocte,  clara,  serena,  ut  idihi  Jiquidus 
aer.  Peerlk.,  non  cogitans,  se  in  poeta 
interpretando  versari,  haeret  in  PIu- 
rali  cometae,  quum  una  eademque 
nocte  non  simul  plures  cometae  ru- 
beant,  et  Plin.  V,  25.  scribat:  Aristo- 
teles  [Metcor.  I,  7.,  quocum  consen- 
tire  videtur  Cic.  Div.  I,  11,  18.]  tra- 
dit  et  -simul  plures  cometas  cet~ni,  ne- 
mini  compertum  alteri ,  quod  equidem 
sciam  ;  nihilque  se  reprehensurum 
dicit,  si  totus  locus  ita  esset  scri- 
ptus :  Non  secus  ac  liquida  si  quando 
nocte  cometes  Nascitur  et  laevo  con- 
tristat  himine  coelum  ,  Sanguineus ,  lu- 
gubre  rubens :  aut  iSirius  ardor ,  llle 
siti7nmo7'bosque  ferens  mortalibus  aeg^-is. 
—  273.  iS  anguinei,  rubro  et  tristi 
lumine.  Vid.  ad  Ecl.  X,  27.  et  cf. 
Silium  1 ,  462.  cometes ,  Sanguineum 
sjmrgens  ignem ;  Claud.  E.  Pros.  I, 
231.  sa7ig7iineo  delabitur  ig7ie  cotnetes 
prodigiale  rubens  et  Calpurn.  I,  18. 
igne  C7'uento  Spa7\git  et  ardenti  sci^itil- 
lat  sanguine  la^npas  (sc.  cometae.)  — 
lugubre  rube7it,  quia  coraetae  ter- 
rent  homines  rubore  suo  mala  por- 
tendentes.  Cf.  Claud.  Pt,  Pros.  I,  232 
sqq.  eund.  B.  Get.  243.  Sil.  I,  464. 
Voss.  ad  Virg.  Geo.  p.  201.  Bach. 
ad  Tib.  II,  5,  7l.alios.  Cetcrum  vid. 
adnott.  ad  Ecl.  III,  8,  63.  et  al.  -— 
aut   (scil.  *?',  non  si  quando,    rubet) 


S  i  r  i  71  s  a  r  d  o  r  pro  :  Sirius  ardens 
s.  Sirii  ardor.  Si7-ius  adiective  legi- 
tur  etiam  ap.  Colura.  X,  289.  {Si^-ius 
ardor)  et  Prudent  Cath.  XII,  22.  (*S7- 
7'io  vapore.)  Wakef.  locum  sic  distin- 
xit :  aut  Si^-ius  a7'dor  llle,  sitim  -  -  - 
aegris,  Nascit7ir  cett.  atque  etiam  Vir 
doct.  in  Ephem.  lit.  lenens  1832»  ch. 
57.  p.  453,  (a  Wagn.  laud.)  interpun- 
ctionem  post  ardor  delendam  censet, 
quum  nou  recte  iungautur  7'ubet  Siiius 
ardor;  cui  tamcn  iure  adversatur  Wagn., 
provocans  ad  Ovid.  Met.  IV,  332. 
Lunae  candor  7'ubens.  De  ipso  autem 
Sirio  vid.  ad  Geo.  II ,  353.  IV,  425. 
al.  —  274.  „111  e  nascitur ,  oritnr 
[vid.  ad  Geo.  I.  441.],  ferens,  h.  e. 
ortu  suo  ille  affert  sitii7i  morbos- 
que,  nimium  aestum  et  febres.  De 
hac  re  cf.  Apollon.  II,  518  sqq.  cum 
Schol.  et  Cic.  de  Div.  I,  54.  ibique 
Davis."  H.  Adde  imprimis  Hom.  11. 
XXn,  30  sq.,  qui  de  Sirio  haec  ca- 
nit :  y.ttxoi^  di  Tt  arj/ua  xitvy.tui,  Kc.i 
Tf  (fiQSc  nvQtrbv  diiXoTai  ^QoroTaii' 
atque  Lucr,  VI,  1137  sqq.  (ibique  a 
me  adnott.),  praeterea  autem  Geo.  IV, 
425.  Stat,  Thcb,  I,  635.  et  Mitscherl. 
ad  Hor,  Od,  HI,  29,  18  sqq.  et  m, 
13,  9,  —  mortalibus  aeqtis.  Vid. 
ad  Geo,  I,  237,  et  Aen.  11,    268.  — 

275.  /a  e  y  o  lu  m  i7i  e,  noxio,  pernicioso. 
Cf.  Heins.  et  Drak.  ad  Sil.  V ,  660. 
Hunclocumante  oculoshabuere  Claud. 
Idyll.  II,  92,  7iec  laevo  Siri^is  igne  no- 
cet  (ubi  vulg.  saero)  ct  Silius  I,  464. 
Cri7ie  7it  fianu7nfero  terret  fera  reg^m 
C07netes  ,  Sa7\guineu7ii  spargens  igiiem  : 
V07nit  atra  rubentes  Fax  coelo  7'adios, 
ac  saeva  luce  coruscu^n  Scintillat  sidus 
ctc,  ubi  Rupert.  pro  saeva  ex  nostro 
loco  laeva  scribi  voluit.  Schrader. 
contra  ctiam  hic  saevo  lu7nine  legen- 
dum  censet.  —  contristat  Heyn. 
explicat:  fulget  tristia  portendens. 
Scilicet  contristantur  s.  angore  et 
sollicitudine  afficiuntur,  qui  eum  in 
coelo  fulgcntem  ct  infaustum  ali- 
quid   minantem    conspiciunt.    —     V. 

276.  iam    legimus    IX,     126.,     ubi 


AENEIDOS  LIB.  X. 


289 


Litora  praecipere,  et  venientis  pellere  terra. 

*Ultro  animos  tollit  dictis,  atque  increpat  iiltro:* 
'  Quod  votis  optastis,  adest,  perfringere  dextra. 

In  manibus  Mars  ipse,  viri.     Nunc  coniugis  esto 
'  Quisque  suae  tectique  memor ;  nunc  magna  referto 

Facta,  patrum  laudes.     LJltro  occurramus  ad  undam, 


280 


vid.  adnott.  —  277.  litora  praeci- 
pere,  aiite  capere,  occnpare.  Vid.  ad 
Ecl.  Iir,  98.  —  V.  278.  abest  a  plu- 
rimis  et  optimis  Codd.  (Med.  Gud. 
Mentel.  II.  Moret.  I.),  in  aliis  supe- 
riori  prae])onitur ,  ita  ut  invito  Vir- 
gilio  ex  IX,  127.  hic  itcratus  videa- 
tur  a  librariis,  qui  ex  codcm  loco 
hic  V.  276.  repetitum  animadvertis- 
sent.  Defendit  tamen  eum  AVeichert. 
de  verss.  iniuria  suspp.  p.  67. ,  quia 
eo  absente  desideraretur  verbum  clixit 
vel  inguit,  et  Turni  oratio  nimis  ab- 
rupte  inciperet;  cum  quo  Viro  doct. 
consentirc  vidctur  lahn.  Sed  vid. 
adnott.  ad  II,  657.  675.  (III,  84.  265.) 
Wagn.  quoquc,  Tliiel. ,  Peerlk.  et 
Siipli.  vcrsum  non  a  Virgilio  ipso 
hic  iteratum  putant;  Gossr.  rem  in 
dubio  relinquit.  —  279.  ^perfrin- 
gere^  grave  vcrbum,  pugnare  comi- 
nus ;  quum  .adhuc  castra  oppuguas- 
sent.  Dictum  ut:  aciem  perfringere^ 
perrumpere."  H.  Recte  tamcn  lahn. 
memorat,  perfringere  hic  absolute 
dictura  essc  pro:  rem  ponitus  fran- 
gcre,  rem  couficere.  —  3fars  ipse, 
qualis  quantusque  est,  (der  leih- 
haftige  Mars ,  ut  lahn.  reddit) ,  in 
manibus,  scil.  vobis  est,  ita  prae- 
seus,  iit  raanibiis  quasi  tractari  possit, 
i.  e.  antea  erainus  castra  oppugnantes 
magis  pugnarc  tentastis ,  quam  vere 
pugnastis,  iam  iustae  et  yerae  pugnac 
copia  vobis  datur,  quum  manus  con- 
serere  possitis.  Cf.  Cic.  Rep.  II,  37. 
milites  beUum  illud,  quod  erat  in  ma- 
nibns ,  reliquertint.  Aen.  XI,  311. 
Caes.  B.  G.  II,  19.  extr.  Gronov.  ad 
Senec.  Ep.  94.  et  Drak.  ad  Silium 
XI,  163.  Peerlk.,  qui  aliter  Pron.  ijjse 
otiosum  et  sine  ulla  vi  positum  cen- 
set,  coll.  Hom.  II.  XVI,  630.  iv  yaQ 
XiQol  riXog  noltuov ,  locum  potius 
sic  interpretatur :  ,,Habemus,  quod 
dudum  optavimus.  Datus  est  hostis, 
data  pugna.  Eventus,  Mars  ipse,  se- 
cundus  an  adversus,  est  in  manibus 
nostris,  pendet  a  nostra  virtute."  Et 
sane  eventus  pugnae  in  aperto  campo 

YlRGIL.  PaRS  III.    ED.  III. 


committendae  multo  magis  in  mani- 
bus  s.  virtute  pugnantium  positus, 
quam  proeJii  cminus  ex  navibus  vel 
castellis  oppugnatis  gerendi.  Ceterum 
rcspexit  hunc  locum  Silius  XII,  196, 
Campus  et  arma  Et  Mars  in  manibus, 
—  280.  Pro  viri.  Med.  tres  Goth, 
et  Erf.  viris,  undc  haec  prodiret  sen- 
tentia  loco  multo  minus  apta:  solent 
viri  Martem  ipsum  in  manibus,  in 
potestate  sua  l^aberc.  Quare  Wagn. 
hanc  lectioncm  crcbro  recurrenti  in 
hoc  versu  literac  s  deberi  recte  vide- 
tur  suspicari.  —  281.  ,,r eferto  sniimo, 
vel  in  animum  revocato,  memor  esto, 
quod  modo  pracccssit;  iiaque  nolim 
accipere:  exprimito,imitator.  Cf.  Iliad. 
XVI,  207  sqq.  et  ad  seqq.  XV,  661 
sqq."  II.  Mihi  tamen  haec  altera 
significatio  videtur  praeferenda  (de 
qua  vid.  ad  V,  598.  coll.  adnott.  ad 
IV,  329.);  ut  sit:  imitando  renovate, 
repctite  egrcgia  maiorum  facinora. 
Gossr.  mecum  consentire  videtur.  — 
282.  Facta,  patrmn  laudes.  Ita 
interpunxerunt  Ruhk.  et  lahn. ,  quos 
(ut  etiam  omnes  me  posteriores  editt.) 
cum  Wagn.  secutus  sum,  nara  magna 
facta  fcre  idem  est  quod  laudes  {y.Ata 
c'.v6qmv)  ;  quare  si  Genitivus  ille  non 
adiectus  esset,  voc.  laudes,  quod  iam 
per  se  tara  nudc  positum  offenderet, 
mirum  quantum  langueret.  Vulgo 
enim  sic  distinguitur :  Facta  patrum, 
laudes.  Copula  in  quibusdam  libris 
(addita  vel  et  laudes,  vel  laudesque) 
Wagnero  nihil  declarare  videtur,  nisi 
iam  olim  liic  offensum  esse.  Reci- 
piendam  tamen  csse  Copulam,  con- 
tendunt  Wakef.  et  Both.,  recte  adver- 
sante  lahnio.  Peerlk.,  cui  haec  verba 
additamentura  videntur  ad  versum  ex- 
plendum  factum,  quum  in  Codd.  qui- 
busdara  legatur  ad  undas,  satis  auda- 
cter  coni.  -  -  Facta  patrum.  Primas 
xdtro  occ.  ad  imdas,  —  Ultro,  prius- 
quam  hostes  nos  adgrediuntur,  laces- 
sunt,  (vid.  infra  v.  312.);  ut  nune 
Wagn.  quoque  in  min.  edit.  vocem 
explicat,  qui  antea  Qu.  Virg.  XXVII, 
19 


^90 


P.  VIKGILII  MAEONIS 


Dum  trepidi,  egressique  labant  vestigia  prima. 
Audentis  Fortuna  iuvat. 

Haec  ait,  et  secum  versat,  quos  ducere  contra, 
Vel  quibus  obsessos  possit  concredere  muros. 
Interea  Aeneas  socios  de  puppibus  altis 
Pontibus  exponit.     Multi  servare  recursus 
Languentis  pelagi,  et  brevibus  se  credere  saltu: 
Per  remos  alii.     Speculatus  litora  Tarchon, 
Qua  vada  non  spirant  nec  fracta  remurmurat  unda, 


285 


290 


2.  etiam  hic  de  ulteriore  loco  cogitavit, 
ut  II,  193.,  ubi  vid.  adnott.  ~  283.  D  u  m 
irepidi,  sc.  sunt ;  dum  acie  nondum 
instructa  et   firmata  discursitant.     Cf. 
Liv.    XXXIV,  14.    Um   trepidant  acie 
insti^uenda  et  Gossr.  ad  h.  1.  —  egressi 
labant    vestigia  prima.     Sic  non 
solum  Lutat.  ad  Stat,  Theb.  XII,  13., 
sed  omnes  Codd.,  praeter  Med.  a  m. 
pr.  et  Palat.,  quarum  lectionem  egres- 
sis  a  Wagnero  servatam  essc  miror ; 
quum  altera ,    quam  nos  cum  AVakef. 
et  lahn.  restituimus ,    et   melius    con- 
veniat  antecedenti  trepidi,   et  propter 
Accus.  illum  absohitum  vestigia  prima, 
i.  e.  vestigiis  primis,  difficilior  sit  et 
carmine   dignior.    (Video    tamen ,    ut 
omnes   me   posteriores    editores ,    ita 
etiam   Wagu.    in    edit.     min.    cgressi 
edidisse.)    —    Cum   v.    284.    cf.    Ter. 
Phorm.  I,  4,  26.    Fortes  forliina  adiu- 
vat.    Cic.  Tusc.  II,  4,  11.     Fortes  -  - 
fortuna  adiuvat ,    ut  est    in  vctere  pro- 
verhio.   Claud.  Epist.  IV.  ad  Prob.  v. 
9.   Fors    iuvat    audentes    Cei  sententia 
vatis.    Tibulh  I,  2,  16.  Audendum  est: 
fortes  adiuvat  ipsa  Venus.    Ovid.  Met. 
X,  586.  audentes  deus  ipse  iuvat  cett. ; 
cui  oppositum  est  ilkid  ignavis  preci- 
hus    Fortuna     repugnat    ap.     eundem 
VIII,  73.     Ceterum   Cod.  Leid.    ver- 
sum  sic  explet:  viresque  ministrat.  Cf. 
adnott.  ad  I,  534.  et  al.  —  288.   Ae- 
neas  pontihus   quibusdam  ad  navcs 
appositis   easque   cum   litore  coniun- 
gentibus ,    qualibus    etiamnum    escen- 
dentes  uti  constat,  suos  exponit.    De 
his  pontihus,    ini^a&Qais   s.    imo- 
[iciO-Quig,  cf.  etiam  infra  v.  654.  Fron- 
tin.  II,  3.   et  SchefFer.    de    mil.  nav. 
III,    6.     p.      237     sq.     —     servare 
recursus     Languentis      pelagi. 
Heyn.    haec    verba    non    de    reflexu 
reciprocantis    maris    accipit,    sed   de 
locis  vadosis   littoris ,    non   abruptis, 
sed    dcclivibus,    in  quibus    deficiunt 


extremi    fluctus,     ut    igitur    rectirsus 

pelagi  languentis  sit  i.  q.  brevia,  quum 

res  agatur  in  ostiis  Tiberis,  ubi  mare 

sese    inferat   aliquantum    amni ,     tur- 

batum  A^ero  et  vento  adverso  spirante 

adactum,   retundat  amnem  venientem 

et  intra  ostia  late  immittatur.  Ita  vero 

si  locum  capimus  ,  non   video ,    quo- 

modo    de    recursu   maris    sermo   essc 

possit.     Quare    longe    simplicior    est 

ea  ratio ,    ut  cum  Wagn.  (et  Peerlk.) 

escensionem     sub     initium     accessus 

maris   fieri   cogitemus ,    quo    tempore 

mare  ita  aestuat,    ut   alternis  vieibus 

fluctus    procurrant   adversus    litus    et 

recurrant,    quod    maxime    suadet    v. 

292.    (ad  quem  vid.  adnott.),  et    epi- 

theton  l  a  ng  u  e n  t  is  pelagi  hoc  ipsum 

recessus  momeutum  significare  statu- 

amus ,     quod    fluctus     nondum    satis 

validi     sunt,     ut    promoti    consistere 

possint,    sed    languentes    quasi    hoc 

certamine  rursus   loco  cedere  cogan- 

tur,  mox  tamen  maiore  animo  rever- 

suri.     Sensus     igitur    loci     hic     est: 

multi   morae    impatientes     servarunt, 

i.    e.    observ^arunt    (vid.    ad   Ecl.   III, 

75.  Gco.  I,  335.  et  Aen.  V,  25),  sub 

primum   accessum    maris   id  nionien- 

tum,  ubi  fluctus  recedebant,   et  desi- ] 

hierunt    [in    brevia    et    vada ,     unde,  ' 

priusquam  proximus    fluctus   rediret, 

in    terram    evaderent.      Ceterum     cf. 

locus  similis    XI,  624.  —    289.    bre- 

vihus.    Vid.  ad  I,  III.  et  V,  221.  — 

290.  Per  retnos,  remorum  ope,  scil. 

se  credere  saltu  ;    remis ,  quos  littori 

infigunt,    innitcntcs   in  tcrram  prosi- 

liunt.  —  Tarchon  dcnique,  speculatus 

locum  littoris  depressiorem  et   vado- 

sum,  naves,  vel  cum  earum  periculo, 

co    remis  propelli  iubet,   ut  sulco  in^ 

ipsa   arena  facto  impactae  sedeant  etJ 

ipsum  solum  pro  retinaculo  habeant. 

—   291.  Qua  vada   non    spirant^ 

aestuant,  fervent  fluctibus  motis ;  uimi- 


AENEIDOS  LIB.  X. 


291 


Sed  mare  inofFensum  crescenti  allabitm'  aestu, 
Advertit  subito  proras,  sociosquo  precatur: 
Nunc,  o  lecta  manus,  validis  incumbite  remis; 
Tollite,  ferte  rates;  inimicam  findite  rostris 
Hanc  terram,  sulcumque  sibi  premat  ipsa  carina. 
Frangere  nec  tali  puppim  stationc  recuso, 
Arrepta  tellure  semel.     Quae  talia  postquam 
KfFatus  Tarchon,  socii  consurgere  tonsis 
Spumantisque  rates  arvis  inferre  Latinis, 
Donec  rostra  tenent  siccum  et  sedere  carinae 
Omnes  innocuae.   Scd  non  puppis  tua,  Tarchon. 
Namque  inflicta  vadis  dorso  dum  pendet  iniquo, 


295 


300 


rum  qviod  fluctus  aestuiintcs  in  loco  va- 
doso  nihil  inveniunt,  quo  oftendantur 
et  frailgantur.  Spvare  autcni  verbum 
proprium  de  mari  aestuantc  atque  in 
locis  vadosis  se  frangente.  Vid.  Geo. 
I,  327.  et  Claud.  in  Eutr.  I,  226.'  merfji- 
qne  freiis  spirantibus  (vulgo  spwman- 
tibus)  oraf.  Sic  Stat.  Silv.  II,  3,  56. 
de  aquarum  spiriin,  Veget.  de  re  mil. 
-IV,  42.  (\g  pelagi  spiramine ,  Colum. 
IX,  11.  de  fontis  spiracuJis  loquitur. 
Fusius  liac  de  re  disputavit  Hcins. 
ad  h.  1.  Cf.  ctiam  Wakcf.  ad  Lucr. 
VI,  890.  lahn.  praeferre  videtur  alte- 
ram  Rom.  aliorumque  Codd.  lcctio- 
nem  sperat  (i.  e.  non  timet,  nc  lociis 
vadosus  sit),  etiam  a  Servio  comme- 
moratam  et  Schirachio  p.  598.  atque 
Peerlkampio  probatam.  Spirant  euim 
fortassc  ex  Geo.  I,  327.  ortum  et 
interpret.  verborurn  fracta  remurm, 
nnda  cssc  censct.  (In  altera  tamen 
edit.  haec  omisit,  et  nostram  lectio- 
nem  videtur  comprobare.)  —  remur- 
murat^  cum  murmurc  repellitur.  Le- 
gitur  hoc  verbum  etiam  Stat.  Silv.  V, 
1,  153.  et  Calpurn.  IV,  28.,  sed  sensu 
magis  proprio.  —  292.  crescens 
aestus,  quod  Heyn.  explicat  per 
fluctus  latius  provolutos  ct  exundan- 
tes,  potius  est  accessus  maris  maiore 
cum  vi  cx  alto  ad  litus  redeuntis. 
Vid.  supra  ad  v.  288. —  294.  incum- 
bite  remis.  Vid.  adnott.  ad  V,  15. 
—  295.  tollite  non  tam  remos  antea 
commemoratos  (ut  Wagn.  et  Gossr. 
explicant),  quam  potius  ipsas  rates. 
Recte  enim  Peerlh.:  ,,Ipsa  navis 
vehementi  remorum  impulsu  in  prora 
toUitur  et  sublevatm*.  Sic  propius 
terrae    rostrum    infigi    poterat,"    — 


ferte  raies,  impcUite,  agite;  quare 
et  infra  v.  300.  rates  arvis  inferre.  — 
findite  rostris  terram.  Heyn. 
comparat  Claud.  B.  Gild.  491.  Quas- 
satis  cu]'}io  tellurem  fifjere  rosiris.  — 
297.  puppim.  Phires  Codd.  puppes^ 
quam  lectionem,  ab  uno  lahnio  re- 
ceptam,  Wagn.  cx  prima^sequentis 
voc.  litera  ortam  censet.  —  298.  xir- 
repta  teUnre.  Vid.  ad  III,  477.  — 
Qnae  talia.  Vid.  ad  VII,  21.  — 
299.  consurgere  tonsis  (i.  e.  remis, 
vid.  ad  Vn,  28.)  i.  q.  supra  III,  207. 
et  al,  insurrjere  remis.  —  Tarchon. 
Sic  etiam  hic  Med.  et  cnm  eo  Wagn. 
Vid.  ad  Ylll,  506.  Vulgo  Tarcho.  — 
301.  siccum,  littus.  Cf.  Geo.  I,  363. 
Lucr.  V,  553.  siccum  mergus  amat  etc. 
Heyn.  confert  Ilomericum  (Od.  V, 
402.)  Ifpo^  s.  S>]q6i'  pro  j(tQGCn  usur- 
patum.  —  sedere  Perf.  est  verbi 
sidendi.  ct  signifieat  i.  q.  sedent.  Cf. 
adnott.  ad  lU,  565.  —  innocuae^ 
salvae;  nam  innocuus  non  solum  est, 
qui  non  nocet,  sed  etiam  cui  non 
nocetur.  Cf.  Claud.  R.  Pros.  II,  349. 
flumen  Averni  innocuae  transistis  aves. 
id.  in.  Cons.  Hom.  192.  Cons.  MalL 
Theod.  330.  Ovid.  Fast.  IV,  800. 
Nemes.  Ecl.  I,  55.  etc, —  303.  dorso 
iniqxi.o.  ^^Dorsum  est  durior  arena 
(5-tV),  quae  remeantibus  fluctibus  ple- 
rumque  densatur  et  in  modum  saxi 
indurescit,  quod  a  nautis  pulvinus 
vocatur."  Serv.  Tale  dorsiim  in  medio 
mari  I,  110.  commemoratur.  —  1711- 
q  u  u  m  secundum  Peerlk.  non  est 
noxium,  exitiosum,  sed  iuaequale. 
,,Quia  dorsum  erat  iniquum,  ideo 
navis  anceps  agitatur.  Si  non  fuisset 
iniquuni,  navem  deducere  potuissent, 
19* 


292 


P.  vmGILIl  MAPvONIS 


Anceps  sustentata  diu,  fluctusque  fatigat, 
Solvitur,  atque  viros  mediis  exponit  in  undis; 
Fragmina  remorum  quos  et  fluitantia  transtra 
Impediunt,  retrahitque  pedem  simul  unda  relabens. 

Nec  Turnum  segnis  retinet  mora;  sed  rapit  acer 
Totam  aciem  in  Teucros,  et  contra  in  litore  sistit. 
Signa  canunt.     Primus  turmas  invasit  agrestis 
Aeneas,  omen  pugnae,  stravitque  Latinos, 
Occiso  Tlierone,  virum  qui  maximus  ultro 
Aenean  petit.     Huic  gladio  perque  aerea  suta, 


305 


310 


ut  fecenmt  illi  Aen.  V,  205."  —  304. 
„p  endet  ancep  s  susien  t  at a,  sus- 
pensa  se  librat,  agitat,  qiioniam  sul- 
cum  nuUum  impressit  satis  altum,  nec 
firmata  carina  stabilem  habet  sedem. 
Cf.  Lucan.  IX,  337.  [^Pars  sedet  una 
ratisy  pars  altera  pendet  in  iindis^.^^  H. 
Iclem  Heyn.  malit  interpungi  post 
sustentata,  ut  diu  ad  seqq.  pertineat. 
Sed  verissime  Wagn, :  ,,diu  praegres- 
sis  adiungendum,  ut  aliquid  novae 
notionis  accedat ;  aliter  verba  anceps 
sustentata  parum  differunt  a  verbo 
pendet.'"''  Peerlk.  Comma  ponendimi 
statuit  post  Anceps,  ut  anceps  signi- 
ficet:  ,,modo  in  sinistram,  modo  in 
dextram  partem  movetur,  dubia,  utro 
cadat,"  diM  sxistentata  ,,autem  aequili- 
britatem  aliquam  servans,  quia  motus 
iste  est  diuturnus  et  efficit,  ut  sustcn- 
tetur."  —  fluctus  fatigat  lioc 
quasi  certamine,  quod  fluctibus  cum 
navi  reluctantc  sustinendum  est.  — 
30.5.  Solvitur ,  i.  e.  frangitur,  elidi- 
tur,  Peerlkampio  nimis  grave  videtur 
vocabulum,  quum  mare  esset  quietum, 
et  praeterea  etiam  ambigmmi,  quum 
metus  sit,  ne  quis  accipiat  pro :  navis 
dorso  solvitur  et  liberatur ;  quare 
coniicit :  fluctusque  fatigans  Volvitur, 
quod  explicat  per  avarointrai,  vol- 
vitur  in  latus,  ut  transtra  soluta  flui- 
tent,  remis  iam  antea  in  dorso  fra- 
ctis;  qua  coniectura  non  opus  esse 
quisque  videt.  In  dorso  eniminaequali 
ctiam  tranquillo  mari  navis  potest 
frangi  et  contundi.  —  307.  „unda 
relahens,  fluctus  littus  alluens  et  ex 
allisu  remeans:  qui  facit,  ut  pedem 
in  lubrico  figerc  nequeant."  H.  — 
retrahit  pedem.  Plurimi  Codd. 
pedes,  quod  lahn.  et  Thiel.  recepe- 
runt.  Quae  tamen  lectio  quum  facile 
oriri  potuerit  ex  litera  s  proxime 
sequente,    Singularis    autem    melius 


convenire  videatur  verbis  unda  rela^ 
bens,  retinuimus  Med.  a  m.  sec.  alio- 
rumque  scripturam  ab  Heinsio  in 
contextum  receptam  omnibusque  re- 
centioribus  editoribus  praeter  illos 
duumviros    servatara.    —    rapit    (ut 

VII,  725.)  acer,  i.  e.  acriter.  Acer 
autem  non  raro  de  fortibus  bellatoribus. 
Cf.  VII,  672.  VIII,  340.  441.  614.  X, 
411.  XI,  518.  869.  —  310.  signa 
canunt:  classicum  canitur.  Cf.  VH, 
512.  Signum  canit  autem  pro  :  tubicen  si- 
gnum  canit,  invenitur  etiam  ap.  Livium 
I,  1,  7.  XXIV,  15,  1.  XXVII,  47,  5. 
et  alios  pedestris  orationis  scriptores. 
Cf.  imprimis  Kritz.  ad  Sall.  Cat.  59, 
1.  —  ,,Prudenter  in  Aeneam  pugnan- 
tcni  in  ipsis  pugnae  exordiis  animos 
con vcrtit  poeta. "  ii/.  —  t  u  r  m  as  ag  r  e- 
s  t  is,  Latinos,  qui  per  agros  dispersi 
habitabant.     Cf.    Vll,  482.    504.  573. 

VIII,  8.  et  IX,  11.  607  sqq.  XI,  367. 
—  311.  „omen  pugnae  eo  spectat, 
quod ,  qui  primo  loco  caderent,  e 
Latinis  erant."  i/.  Unde  apparet,  haec 
verba  ad  seqq.  stravit  Latinos  per 
apj)ositionem  esse  adiuncta.  Ceteruni 
de  hoc  parenthetico  appositiouis  ge- 
nere  vid.  ad  Ecl.  II,  3.  Aen.  VIII, 
675.  al.  et  cf.  locus  nostro  simillimus 

IX,  53.  —-312.  ultro.  Vid.  supra  v. 
282.  —  313.  perque  aerea  suta, 
per  tunicam.  Vid.  ad  Aen.  II,  358. 
(Ecl.  IV,  6.)  et  al.  —  aerea  suta,  i. 
q.  thorax  sutilis,  ex  phiribus  lamellis 
vel  catenulis  aeneis  contextus.  Cf. 
adnott.  ad  III,  467.  Heins.,  qui  hanc 
lectionem  pro  vulg.  scuta  ex  pluri- 
mis  optimisque  Codd.  restituit,  com- 
parat  Stat.  Theb.  III,  585.,  ubi  pari- 
ter  aerea  suta,  IV,  131.,  ubi  fei-rea 
suta  legantur;  idemque  vocabuluni 
etiam  aliis  in  locis  per  coniecturam 
vult  rcstitutum,  ut  Lucan.  VII,  497. 
suto  sub   tegmine  (pro  tuto)   et  al.  •— 


AENEIDOS  LIB.  X. 


293 


iPer  tiinicam  squalentem  aiiro,  latus  liaurit  apertum. 
Inde  Lichan  ferit,  exsectum  iam  matre  perempta, 
Et  tibi,  Phoebe,  sacrum,  casus  evaclcre  ferri 
Quocl  Hcuit  parvo.     Nec  longe,  Cissea  dm-um 
llmmanemque  Gyan,  sternentis  agmina  clava, 
Deiecit  leto ;  nihil  illos  HercuHs  arma, 
'Nec  validae  iuvere  manus  genitorque  Mclampus, 
Alcidac  comes,  usque  gravis  clum  terra  labores 
Praebuit.     Ecce  Pharo,  \oces  clum  iactat  inertis. 


315 


320 


314.  sqnalentem  auro,  \\t  etiam 
inlra  Xll,  87.  Cf.  Silium  II,  585.  et 
Claucl.  I,  182.  cum  adnott.  ad  Geo. 
IV,  91.  —  latns  haurit  (vid.  ad 
lll,  600.  et  Gossr.  ad  h.  1.)  apertum^ 
i.  c.  haurit  ita,  ut  aperiatur  vnlnere 
facto ,  de  qua  prolepsi  ad  Geo.  II, 
353.  Aen.  II,  736.  III,  237.  et  alibi 
diximus. —  316.  „Phoebo  sacrum^ 
quippe  deo  medico,  cuius  ope  ex 
matris  utero  esset  servatus."  H.  Se- 
cundum  Serv.  ad  h.  1.  propterea  ,,om- 
nes,  qui  secto  matris  ventre  procre- 
antur,  Apollini  sunt  consecrati."  Qui 
hus  defenditur  v.  317.  lectio  Quod 
Hcuit  parvo,  ab  Heins.,  ex  melio- 
ribus  libris  restituta,  et  recentioribus 
omnibus  praeter  lahn.  probata,  quae 
significat,  Lichan  propter  id  ipsum 
Apollini  sacrum  fuisse,  quod  eius  ope 
parvus  ferrum  medicorum  secantium 
eftugisset.  Rom.  Palat.  alii  Cui,  quod 
lahnio  probatur,  Wagnero  antem  lan- 
guidius  videtur,  quum  non  talis  oppo- 
sita  sitsententia  :  tumtamen  non  pottiit 
telum  Aeneae  evadere.  Gud,  a.  m.  pr. 
Quo,  in  quod  etiam  incidit  Markland. 
ad  Stat.  Silv.  I.  2,  188.,  ut  sensus  sit: 
„cui  bono  fuit  illum  parvum  evasisse 
casus  ferri,  si  iam  iuvenis  ferro  interi- 
turus  esset?"  Sed  iure  tale  acumen 
a  Virgilio  alienum  censet  Heyn.  Ce- 
terum  h.  1.  nemo  non  recordabitur 
Bacchi  simili  ratione  servati.  (Cf. 
Ovid.  Met.  III,  310  sqq.)  Magis  vero 
etiam  huc  pertinent ,  quae  idem  Ovi- 
dius  narrat  Met.  II,  628  sqq.  Omnino 
autem  animadvertas,  quo  studio  poeta, 
iit  languori  legentium  occurrat,  talia 
de  origine ,  fatis ,  ornatu  occisorum 
adiiciat.  —  317.  Nec  longe,  Adver- 
bio  loci  pro  Adverbio  temporis  posito 
(vid.  adnott.  ad  V,  406.,  ubi  adde 
Hand.  Turs.  III.  p.  547  sq.) ;  quod 
hic,  ut  alibi  haud  mora  s.  nec  mora 
(vid.  ad  III,  207.),  cum  sequente  verbo 


deiecit    leto  coniungitur ,    ut    idem  sit 
quod  Geo.  II,  80.  JVec  lonrjum  teinpus^ 
et  -  -,  h.  e.  non  multo  post.  —  318. 
Immanem   Gyan.    Wakef.  ad  Lucr. 
V,  966.  temere  coni.    Immani  (clava). 
—   clava    utuntur,     quia    Melampus 
pater  Herculis  fuerat  comes.    Similiter 
Silius  II,  155.   (ubi    vid.  Drak.)  The- 
rona,  templi  Herculei  custodem,  Her- 
culis    clava   armat.     Cf.     etiam    Stat. 
Theb.  XI,  45.  —  319.  de  iicere  le  t  o, 
ut    leio    sternere  VIII,    566.,   ubi    vid. 
adnott.     Cf.    etiam  ad  II,  85.  —  320. 
Melampus   hic  commemoratus  nou 
confundendus  est  cum  augure  illo  an- 
tiquissimo,  Amythaonis    et  Idomenae 
filio,    ex   Hom.    Od.    XV,    221    sqq. 
(coll.  IX,  291.)  et  Apollod.  I,  9,   12. 
noto.  Plic  M.  cum  Hercule  in  Italiam 
venisse    (cf.    Aen.    VIII,    201   sqq.    et 
X,  779  sq.)  et  ab  eo  relictus  in  Latio 
consedisse  putandus  est.  —    Ceterum 
cum     vv.     nihil     illos    -  -    iuvere 
Heyn.  conferri  iubet  Hom.  II.  V,  53  sq. 
et    VIII,    142  sq.  —   321.  Alcidae. 
Vid.    ad  Ecl.    VII,    61.  —  usque  -- 
dtim^    omnium    Codd.  (prater  Med.  a 
m.  pr.)  lectionem,  cum  lahn.  et  Wagn. 
restituimus.     Heins.  ex  uno  illo  Cod. 
recepit  usque  -  -  quum,  quia  Part.  dum 
redit  v.  322. ;  qua  in  re  non  haeren- 
dum  esse,    aliquoties   iam    docuimus. 
Usque  quum  autem  naturae  Particulae 
usque  adversatur,  neque  ab  ullo  scri- 
ptore  Romano  dictum  est.  Posteriores 
omnes  editores  nos  secuti   sunt;    nisi 
quod  Gossr.  Comma    post  usque  po- 
suit.  —  322.  ,,Praehuit  nove  dixit, 
quum  bona   praeberi  dicantur.^^/S^ery. 
Sed    iam     Lucr.    IV,     721.     cecinit: 
acremque  dolorem  Praebent.    Cf.  etiam 
Claud.   in   Ruf.    I,    361.     Adspice  -  - 
quas  mihi  Rufinus  strages  quaniumque 
cruoiis  Praebeat.  —  ,,v o  c  es  inertes: 
quia   inertis    hominis    et   imbellis    est 
claraare   et   convicia  iactare,  ubi  pix- 


294 


P.  VIRGILU  MAEONIS 


Intorquens  laciilum  clamanti  sistit  lu  ore. 

Tu  quoque,  ilaventem  prlma  lanugine  malas 

Dum  sequeris  Clytium  infellx,  nova  gaudla,  Cydon. 

Dardania  stratus  dextra,  securus  amorum, 

Qul  luvenum  tlbl  semper  erant,  mlserande  laceres, 

NI  fratrum  stlpata  cohors  foret  obvla,  Pliorci 

Progenles,  septem  numero,  septenaque  tela 

Conilclunt;  partlm  galea  ciipeoque  resultant 

LTita,  deiiexlt  partlm  strlngentla  corpus 

Alma  Venus.     Fidum  Aeneas  affatur  Achaten: 

SuQ^orere  tela  mihi 


non  ulkim  dextera  frustra 


325' 


330 


gnando  opus  erat."  H.  Cf.  IX,  634. 
efc  XI,  380.  Thiel.  confert  Cic.  de  fato 
13.  genus  interrogationis  ignavum  atque 
iners.  —  323.  clamanti  Heins.  ex 
aliquot  Codd.  et  Servio  revocavit  pro 
vulg.  clamantis,  quod,  quum  clamanti 
ob  sequens  ore  ambiguum  esset ,  re- 
stituit  Wakef.  atque  lahn.  proptcr 
Codd.  consensumrecipere  malit,  quum 
ceteri  omnes  Dativo  patrocinentur. 
Difticile  sane  iudicium,  quum  nescia- 
mus,  utrum  Pharo  Dativus  sit,  an  No- 
minativus,  et  quum  Dat.  clamanti  ante 
voc.  sistit  non  minus  facile  s  e  pro- 
ximo  vocabulo  adsciscere,  quam  Gen. 
clamantis  ultimam  literam  eadeni  de 
causa  amittere  potuerit.  Si  Pharo 
est  ISTominativus  (quod  certe  librarii 
quidam  putarunt,  scribentes  Pharon) 
locus  sic  intelligendus  est :  Ecce,  dum 
Pharo  voces  inertes  iactat,  ille  intor- 
quet  iaculum  et  in  ore  clamantis  aut 
clamanti  in  ore  sistit.  Mihi  tamen, 
quum  Pharon  non  nisi  paucorum 
Codd.  deterioris  notae  auctoritate 
nitatur,  Pharo  Dativus  et  propterea 
etiam  lectio  clamanti  amplectenda  vi- 
detur:  nam  Pharo  clamantis  (ot  [ioojv^ 
rog)  in  Latino  carmine  non  ferendum 
esse ,  vere  censet  Wagn.  Ceterum 
iam  Taubmann.  observat:  „Scita  est 
fictio,  quod  ore  convitium  faciens  et 
verbis  se  extollcns  per  os  traiicitur." 
Cf.  etiam  supra  IX,  442.  —  324  sqq. 
Phorcus  una  cum  scptem  filiis  pugnae 
intcrcst,  (piorum  quatuor  nominantur, 
Cydon  (v.  325.) ,  Maeon  (v.  337.), 
Alcanor  (v.  338.)  et  Numitor  (v.  342.) 
—  flaventem  p  ri m a  lan u gine 
malas.  Cf.  supra  VIII,  160.  ct  IX, 
181.  Stat.  Theb.  VI,  585.  Val.  Fl. 
IV,  233.  Markland.  ad  Stat.  Silv.  III, 


4,  65.  et  Huschk.  ad  Tibulh  I,  8,  31. 
Flaventes  comas  iam  supra  iV,  590. 
commemoratas  vidimus;  de  constru- 
ctione  autem  vid.  ad  Ecl.  I,  55.  et 
al.  —  325.  „novagaudia  pro  eo, 
qui  amatur,  r«  nccidixa,  deliciae.  [Cf. 
adnott.  ad  Ecl.  II,  2.]  —  nova,  quem 
primum  tunc  amare  coeperat.  —  326. 
securiis,  oblitus  in  morte,  nec  me- 
mor  amoris  puerorum,  cpii  tibi  seni- 
per  erat."  //.     Cf.  adnott.  ad  I,  350. 

—  327,  Wagn.,  Servium  secutus, 
Commate  pojt  miserande  deleto,  con- 
iungit  miserande  (pro :  miserandus)  ia- 
ceres ,  ut  hic  babeamus  genus  iihid 
attractionis  Vocativi,  de  quo  supra 
diximus  ad  IX,  485.;  <iuem  secutus 
sum,  qimm  Cydon,  qui  non  interfici- 
tur,  sed  servatur  ab  interitu  ,  vix  per 
miserande  appelh^ri  possit.  Omues  ta- 
men  me  posteriorcs  Comma  servarunt. 

—  iaceres.  Vid.  ad  I,  99.  —  328. 
cohors.,\\Ci.  VII,  710.  XI,  500.  et 
ef.  supra  adnott.  ad  y.  120.  —  329. 
Heyn.  post  Procjenies  Semicolo  distin- 
guit ;  quam  interpunctionem  non  fe- 
runt  verba  septem  numero  per  apposi- 
tionem  adiecta?  —  330.  septenaque 
iela  coniiciunt,  pro :  coniicientes.  Vid. 
ad  EcL  VI,  20.     Aen.  IV ,   63.  et  al. 

—  331.  Venus  deflexit  tela,  corpiis 
stringentia  modo ,  non  laedentia ,  ut 
luno  IX,  725  sq.  a  Turno ,  Homeri 
exemplo  Ih  IV,  129  sqq.  V,  187  sq.— 
333.  ,,S ugger e  mihi  tela:  hcroum 
Homericorum  opes:  hastarum  copia 
in   armario :    vid.    IL   XHI,    260  sqtj. 

—  non  nlla  d.  fr tistra  torserit. 
Homerica  gloriatio  II.  XIV,  453  sqq." 
H.  Sententiam  autem  hanc  csse  pa- 
tct :  Graccos  ferirc  potui  ante  llii 
moenia,  multo  facilius  igitur  Ilutulos. 


AENEIDOS  LIB.  X.  295 

Torserit  in  Kutulos,  steterunt  quae  in  corpore  Graium 

lliacis  campis.     Tum  ma^nam  corripit  hastam,  335 

Et  iacit;  illa  volans  clipei  transverberat  aera 

Maeonis,  ct  thoraca  simul  cum  pectore  rumpit. 

Huic  frater  subit  Alcanor,  fratremque  ruentem 

Sustentat  clextra;  traiecto  missa  lacerto 

Protinus  hasta  fugit  servatque  cruenta  tenorem,  340 

Dexteraque  ex  Immero  nervis  moribunda  pependit.  \ 

Tum  Numitor  iaculo  fratris  de  corpore  rapto 

Aenean  petiit;  sed  non  et  figcre  contra 

Est  licitum,  magnique  femur  perstrinxit  Achatae. 

Hic  Curibus,  fidens  primaevo  corpore,  Clausus  345 


—  334.  ste  ternnt .  haeserunt.  Cf. 
Ovid.  Met.  V,  132.  Silius  I,  527.  (ubi 
vid.  Drak.)  ct  IV,  190.  (ubi  huuc  lo- 
cum  ante  oculos  habuit)  irrlta  nulli 
Spiciila  torquentur .  statque  omne  in 
corpore  fcrrum.  Sic  etiam  sedei-e  ap. 
Silium  I,  540.  Flor.  IV,  2.  al.  — 
338.  fratrem  post  frater  cum  sin- 
gulari  vi  iteratum.  Cf.  infra  ad  v. 
600.  et  fratrem  ne  desere  frater.  — 
339  sqq.  ,,Una  hasta  clipeum  et  tho- 
racem  ac  pectus  traiicit  Maeonis; 
hasta  alia  ab  Aenea  emissa  brachium 
Alcanoris  transfigit,  et  traiecto  lacerto 
fugit  proiinus ,  porro  ,  servatqiie  teno- 
i'em,  nec  remittit  quidquam  de  impetu, 
quem  ex  iactu  fortis  viri  habebat ; 
uno  verbo,  brachium  Maeoni  supposi- 
tum  fere  totum  rescindit ,  ita  ut  illud 
de  humero  pendeat:  reliqua  ad  orna- 
tum  adiecta.  Si  de  una  hasta  utrum- 
que  vuhius  faciente  accipiantur  ver- 
sus :  primum  res  nimis  in  miraculum 
aucta  est;  tura  v.  342.  non  apparet, 
quomodo  tam  alte  infixa  hasta  e  cor- 
pore  evelli  possit."  ff.  Negari  tamen 
nequit,  Virgilium,  si  hoc  indicare  vo- 
luerit,  paullo  obscurius  scripsisse. 
Servius  de  Aeneae  lacerto  cogitare 
videtur,  quum  scribat:  ,,hasta,  quae 
fueratmissa,  retro  acta  ;"quarePeerlk. 
suspicatur,  eum  fortasse  in  suo  Codice 
invenisse  reiecio  (i.  e.  reducto)  Jacerio 
(coll.  Aen.  X,  552.  XI,  605.  et  Ovid. 
Met.  XII,  132.,  ubi  Codd.  quidam  pro 
raducto  clipeo  exhibent  reiecto).  Ipse 
tamen  insuper  hanc  profert  coniectu- 
rem :  adducto  nova  missa  lacerto  etc, 
quae  paullo  audacior  censenda.  — 
340.  Protinus.     Vid.  ad  Ecl.  I,   13. 

—  fugit.     Cf.    infra  XI,   654.     Val. 
Fl.  m,  135.  et  pectus  arundo  Per  me- 


dium  contenta  fugit,  etadnott.  ad  Gco. 

III,  142.  et  al.  —  servat  tenorem, 
Sic  etiam  ap.  Stat.  Theb.  VI,  711. 
servatque  tenorem  Discus,  et  ap.  Claud. 
I.  17.  prolem  fata  sequuntur  Continuum 
simili  servantia  lege  tenorem.  Vid.  ad- 
nott.  ad  Geo.  II,  337.  —  341.  ner- 
vis,  i.  e.  musculis  et  tendinibus,  ut 
ap.  Hor.  Od.  I,  28,13.  —  342.  „fra- 
iris  de  c o r/?  o ?- e ,  Maeonis  puta,  si 
una  hasta ;  sin  duae ,  quod  verius, 
Alcanoris."  //.  Peerlk.  temere  coni. 
de  pectore.  De  more  iacula  e  suo  vel 
socii  alicuius  corpore  tracta  in  hostem 
mittendi  cf.  Silius  II,  322.  X,  144. 
194.  all.  —  343.  et ,  etiam ,  scil.  ut 
petiit.  De  Particulis  coniunctis  sed 
non  et  cf.  Heins.  ad  Ovid.  Met.  IV, 
273.  et  Claud.  IV.  Cons.  Hon.  500. 
et  Drak.  ad  Silium  XV,  399.  —  fi- 
gere  contra,  ai^TiXQV  n^^ai,  in  ad- 
verso  corpore.  —  magnique  cett. 
pro:  sed   magni.     Vid.    ad  II,    94.  et 

IV,  76.  —  345.  Curibus  (si  vere  est 
urbis  nomen)  apparet  cum  Clausus 
esse  iungendum  et  significare  Curibus 
oriundum.  (Cf.  adnott.  ad  Ecl.  I,  55. 
et  Aen.  IV,  36.  III,  503.),  lahn.  ta- 
men  putat ,  huic  rationi  obstare  ver- 
borum  ordinem,  qui  aut  (cum  Servio) 
Curibus  fidens ,  aut  Curibus  advenit 
(quod  ineptam  sententiam  efficeret) 
coniungi  iubeat,  quare  satis  ingeniose 
suspicatur,  voce  curibus  telorum  genus 
significari,  quibus  Clausus  confisusfue- 
rit.  Haud  dubie  enim  Vir  doct.  memor 
est  locorum  Festi  vv.  Curis  et  Celiba- 
ris  p.  48.  ed  Lindem.,  Macrob.  Sat.  I, 
9.  et  Ovid.  East.  II,  477.,  ubi  de  Sabi- 
norum  curi  agitur,  unde  sunt  qui  Cu- 
res  ipsas  et  Quirites  nomen  accepisse 
putent,     De  Clauso,  qui  Latinis  Sa- 


m 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Advenit,  et  rlgicla  Dryopem  ferit  eminus  liasta 
Sub  mentum,  graviter  pressa,  pariterque  loquentis 
Vocem  animamque  rapit  traiecto  gutture;  at  ille 
Fronte  ferit  terram,  et  crassum  vomit  ore  cruorem. 
Tris  quoque  Threicios  Boreae  de  gente  suprema, 
Et  tris,  quos  Idas  pater  et  patria  Ismara  mittit, 
Per  varios  sternit  casus.     Accurrit  Halesus 
Auruncaeque  manus;  subit  et  Neptunia  proles, 
Insignis  Messapus  equis.     Expellere  tendunt 
Nunc  hi,  nunc  ilH;  certatur  Hmine  in  ipso 
Ausoniae.     Magno  discordes  aethere  venti 
Proelia  ceu  toikmt  animis  et  viribus  aequis; 
Non  ipsi  inter  se,  non  nubila,  non  mare  cedit; 


350 


355 


binos  adduxerat,  vid.  ad  VII,  706.  — 
— primaev 0  corpo r e,  iuventa.  Imi- 
tatur  Maronem  Silius  XVI,  406.  Con- 
fisus  primaevo  jiore  iitventae.  Cf.  etiam 
supra  VII,  162.  et  Val.  Fl.  II,  653. 
Centnmque  pares  primaeva  ministri  Cor- 
pora.  —  346.  rigida  hasta.  Sic 
etiam  rigido  ense  inf.  XII,  304.  et  Ovid. 
Met.  III,  118.,  rigido  ferro  ap.  Ovid. 
Rem.  Am.  11.  et  Pind.  Theb.  300., 
ense  rigente  ap.  eund.  v.  302.  cett.  — 
347.  graviter  p  ressa,i.  e.  impressa. 
Heyn.  confert  Hom.  II.  XVII,  47.  -^ 
349.  Fronte  ferit  terram.  Cf. 
infra  XI,  418.  ibique  adnott.  —  350. 
JBoreae  degente  suprevia^  i.  e. 
ultima,  antiquissima,  ut  Boreas  sit 
gentis  auctor.  Cf.  VII,  49.  et  220. 
Boreas  autem  rex  Thracum  fuisse  pu- 
tandus  est,  qui  Troianis  auxilium  tu- 
lerant.  Cf.  Hom.  II.  H,  844.  Altera 
enim  interpretatio :  ab  extrema  terra 
boreali,  minus  probabilis  videtur.  De 
Praepos.  de  in  genere  constituendo 
usurpata  (ubi  nos  dicimus  Einer  von) 
cf.  Gronov.  ad  Senec.  Suas.  I.  p.  354. 
Burm.  ad  Petron.  c,  44.  et  Ovid.  Her. 
XIV,  86.  Drak.  ad  Liv.  XXXV,  ^9. 
8.  alii;  et  de  poetarum  quidera  for- 
mula  de  gente  supra  IX,  284.  Mark- 
land.  ad  Stat.  Silv.  V,  3,  126.  et 
Hand.  Turs.  II.  p.  197.  —  351.  pa- 
tria  Ismara  pro  Ismarica  (cf.  ad- 
nott.  ad  III,  602.  IV,  552.  al.),  i.  c. 
Thracia.  Ismarus  enim  s.  Ismara 
mons  huius  terrae  satis  notus,  de  quo 
vid.  ad  Ecl.  VI,  30.  et  Geo.  II,  38. 
—  352.  Accurrit  Heins.  ex  Med. 
Gud.  et  Montalb.  recepit.  Vulgo  Oc- 
currit,  quod  lahn.  restituit;  sed  recte 
nisi  fallor ,   Wagn.  docet ,  communis 


pugnae  imagini,  quae  hic,  antea  sin-' 
gulis  viris  in  certamen  productis,.- 
paucis  adumbretur,  aptius  esse  ver- 
bum  accurrit ;  contra  vero  verbuni 
occurrit,  quod  opiDOueudi  se  notionem 
sustineret ,  et  spectaret  ad  Clausuni 
niodo  memoratum ,  convenire  illis : . 
Expellere  tendunt  tninc  hi,  nunc  illi. 
(Tn  altera  edit.  lahnium  ad  lect.  Ac' 
currit  redisse  video,  quam  recentiores 
omnes  receperunt.)  —  Hales  n  s  A  u- 
runcaeque  manus  (vid.  VII,  723 
sqq.)  et  Messapus,  qui  Etruscos 
adduxerat  (Add.  ibid.  v.  691  sq.), 
suut  inter  Turni  socios.  —  354.  Ex- 
pellere,  loco  depellere.  Conferunt 
Hom.  II.  XI,  417  sq.  Hunc  locum 
Statius  ante  oculos  videtur  habuisse 
Theb.  VIII,  421  sqq.,  ubi  eadem 
imago  de  ventorum   proelio  sequitur. 

—  355.  certatur  etc.  Huius  loci 
raemor  erat  Val.  Fl.  VI,  352.  tr- 
356.  .,Comparatio  proeliantium  cum 
ventis  Homero  frequentata,  v.  c.  U. 
XVI,  765  sqq.  et  Ennio  ap.  Macrob. 
VI,  2. ;  scd  nunc  a  Marone  ita  or- 
nata,  ut  nihil  supra  cogitari  possit." 
H.    Cf.  etiam  adnott.  ad  H,  415  sqq. 

—  357.  animos  et  vires,  quae  et 
mentis  et  corporis  robur  et  praestan 
tiam  absolvant,  ideo  saepe  quasi  ex 
formula  coniungi,  ianiBurm.  memorat. 
Cf.  Aen.  II,  617.  V,  191.  IX,  717. 
763.  Val.  ri.  I,  243.  Liv.  XXIV,  8, 
4.  Plaut.  Capt.  11,  3,  27.  Val.  Fl.  IV, 
621.  Liv.  VIIT,  38.  8.  alios.  —  358. 
cedit,  quod  omncs  Codd.  exhibcnt, 
non  erat  cur  Heins.  in  cedunt  muta- 
ret,  unum  Med.  secutus,  in  quo  libra- 
rius,  cui  haud  dubie  obversaretur  so- 
nus  praegressi  tollunt,  scripsit  ceduint, 


AENEIDOS  LIB.  X. 


297 


Aiiceps  pugna  diu;  stant  obnixa  omnia  contra: 
Haud  aliter  Troianae  acies  aciesque  Latinae 
Concurrunt ;  haeret  pedc  pes  densusque  viro  vir. 

At  parte  ex  alia,  qua  saxa  rotantia  Jate 
Impulerat  torrens  arbustaque  diruta  ripis, 
Arcadas,  insuetos  acies  inferre  pedestris, 
Ut  vidit  Pallas  Latio  dare  terga  sequaci, 
Aspera  quis  natura  loci  dimittere  quando 


360 


365 


uncle  alia  manus  transfixis  Hteris  u 
et  71  fecit  ceilit.  Wagn.,  euni  quo 
(ut  recentiores  omne.s)  Singularem, 
acl  ultimuni  modo  Subiectuui  relatum 
(vicl.  aci  Ecl.  I,  59.  VI,  30.  al.),  re- 
stituimus,  iani  triplex  7iec  Plurali  acl- 
•versari,  vere  memorat.  —  359.  stant 
u  b  n  ix a  o m  n  i a  co n  tr  a,  i.  e.  omnia 
(venti  mari,  mare  ventis)  constanter 
sibi  obnituntur,  nec  c|uiclquam  ceclit; 
ut  contra  obniti  eodem  pleonasnio  di- 
ctum  sit ,  quo  alibi  ante  praesentire^ 
retro  redire  et  multa  similia.  Hanc 
autem  omnium  fere  Cocld.  lectionem 
iani  Cuningliamo  et  Bruuckio  proba- 
tam  cum  Ruhk.,  lalin.  et  Wagn.  re- 
stituimus,  eamque  etiam  editt.  me 
posteriores  servarunt.  Vulgo  obnixi, 
ut  sensus  sit :  venti  stant  obnixi  con- 
tra  omnia,  ut  nihil  sit,  quod  eos  in 
alterutram  partem  impellat  et  inclinet. 
Sed  iure  quaerit  Wayn. :  ,,At  cjuae- 
nam  sunt  illa  omnia  i  nubila ,  mare  ? 
at  illa  resistere  quidem  possunt,  im- 
pellere  et  inclinare  non  possunt."  — 
360.  Haud  aliter  post  cew,  ut  IX, 
797.,  ubi  vid.  adnott.  —  De  repeti- 
tione  voc.  acies,  quam  Articuli  de- 
fectus  genuit,  cf.  adnott.  ad  Aen.  I, 
554.  et  al.  —  361.  ,,haeret  pede 
p  e  s.  Notissimi  versus  Iliad.  XHr, 
130  sqq.  a  Tyrtaeo  expressi.  Vid. 
Klotz.  ad  Tyrtaeum  II,  31  sqq.  p.  33, 
et  51.  Cf.  etiam  Ennius  [p.  303. 
Ilessel.]  I-*€s  pede  premitur,  armis  te- 
runtur  arma,  et  A.  Furius  Antias 
Annal.  IV.  ap.  Macrob.  VI,  3.  Pres- 
satur  pede  pes ,  mucro  mucrone ,  viro 
vir."-  H.  Wagn.  addit  Epit.  Iliad. 
V.  295.  (ibique  Kooten.)  et  961.  Col- 
latusque  haeret  pede  pes  et  dextera 
dextrae.  Cf.  etiam  Ovid.  Met,  IX, 
44.  Silius  IX  ,  322.  Stat.  Theb. 
VIII,  398  sq.  et  alii  loci  a  Drak. 
ad  Silium  IV,  354.  collecti  cum  Aen. 
V,  584.  VIII,  448.  486.  XI,  615.  et 
similibus.    Contra  Vossiura  autem  ad 


Geo.  I,  430.  contendeutem ,  pede  hic 
esse  antiquum  Dativum  (cui  adsenti- 
tur  Thiel.) ,  idem  Vir  doct.  conferri 
iubet  Burm.  ad  Ovid.  Met.  IV,  27. 
(qui  haec  adfert  exempla  verbi  hae- 
rendi  et  adhaerendi  cum  sexto  Casu 
constructi:  Ovid.  Met.  V,  38.  XII, 
95.  Liican.  I,  507.)  Antiqui  vero  il- 
lius  Dativi  (de  (juo  vid.  Perizon.  ad 
Sanct.  Min.  I,  6.  p.  26  sqq.  Kuddim. 
II.  p.  140.  not.  82.  et  Schneider.  Gr. 
Lat.  II,  1.  p.  200  sqc(.)  nuUa  apud 
Virgilium  vestigia  reperiuntur.  Cf. 
etiam  Struve  Ueber  lat.  Decl.  u.  Conj. 
p.  28.  —  362  sqq.  Similem  viani  de- 
scribit  Silius  III,  467.  —  362.  alia 
ex  parte,  alio  loco.  Cf.  supra  v. 
238  sq.  —  saxa  rotantia,  scil.se, 
ut  Geo.  I,  163.  volve7itia  cett.  Cf. 
Lucr.  1 ,  295.  vertice  toto  Corripiunt 
rapidoque  rotaiitia  turbi/ie  portant,  efc 
adnott.  ad  Aen.  I,  233.  —  363.  7>«« 
pulerat  Heins.  ex  Medic.  aliisque 
bonis  libris  restituit.  Pleric|ue  tamea 
praebent  Intulerat,  quod  Wagu.  or- 
tum  censet  ex  litera  t  saepe  hic  re- 
petita:  roianda,  lafe,  iforrens.  —  tor- 
rens  aliquis  cogitandus  in  Tiberim 
se  efFundens.  —  364.  insueto  s  acies 
inferrepedestres.  „Equi  iu  lu- 
brico  et  aspero  solo  consistere  nou 
poterant:  quare  iis  relictis  pedites 
pitgnabant;  verum  quum  pedestri  pu- 
gnae  parum  assueti  essent,  loco  ce- 
debant;  quum  ecce  Pallas  eos  incre- 
pat."  H.  Ceterum  cf.  adnott.  ad  VIII, 
518  sq.  et  de  Pallante  ad  VIII,  51, 
—  Latio\  Latinis  et  Eutulis.  Cf. 
adnott.  ad  Ecl.  I,  63.  IV,  58.  Aen. 
n,  193,  703.  —  366.  quando,  i.  e. 
quandoquidem.  Cf.  adnott.  ad  IV, 
291,  Cod.  Parrhas.  ex  interpretaraento 
quondam,  quod  Bothius  in  contextum 
recepit.  Sed  vid.  Hand.  ad  Gronov. 
Diatr.  Stat.  I.  p.  286.  qui  cum  h.  J. 
confert  Nemes.  Ecl.  HI,  19.  qui  quando 
pahnite  tigres  Ducis.    ,,Secundum  con- 


298 


P.  VIBGim  MARONIS 


Suasit  equos;  imum  quod  rebus  restat  egenis, 
Nunc  prece,  nunc  dictis  virtutem  accendit  amaris: 
Quo  fugitis,  socii?  per  vos  et  fortia  facta, 
Per  ducis  Euandri  nomen  devictaque  bella, 
Spemque  meam,  patriae  quae  nunc  subit  aemula  laudi, 
Fidite  ne  pedibus.     Ferro  rumpenda  per  hostis 
Est  via.     Qua  globus  ille  virum  densissimus  m'get, 
Hac  vos  et  Pallanta  ducem  patria  alta  reposcit. 


370 


suetudinem  dicendum  erat  qiiando  iis 
aut  quis  omisso  quando.  Sed  quum 
relativum  posuisset  poeta,  adiimxit 
deinde  quando,  ut  causae  idoneae  no- 
tio  magis  exstaret. "  Wagn,  —  di- 
mittere  equos  etiam  apud  Tac. 
Agr.  35.  et  alibi  legitur.  Idem  est 
removere  equos  apud  Sall.  Cat.  59.  et 
Caes.  B.  Gall.  I,  25.  Cf.  Serv.  ad  h. 
1.  —    367.  rebus    egenis.     Vid.    ad 

VI,  91.  Peerlk.,  quum  non  lioc  unum, 
sed  plura  restarent,  (ut  fugientes  ha- 
sta  intcntata  sisteret  et  in  hostes  im- 
pelleret,  vel  ut  se  ipsum  moriturum 
inferret  in  hostes) ,  v.  367.  eiecto  et 
antecedente  transposito ,  audacissimo 
conamine  totum  locum  sic  refingen- 
dum  censet:  Arcades  -  -  pedestres 
(Aspera  equos  natura  loci  dimiitere 
suasit)  Ut  vidit  Pallas  Latio  d.  t.  se- 
quaci,  Nunc  prece  etc.  —  Cum  v.  368. 
comparant  Hom.  II.  XII,  !267  sq.  et 
XI,  232.  240.  —  369.  Wagn. ,  qui 
comparat  Tibull.  IV,  5,  7.  per  te  dul- 
cissima  furta  Perque  tuos  oculos  ,'  per 
Geniumque  rogo,  et  Ter.  Andr.  III,  3, 
6.  Per  te  deos  oro ,  verba  sic  con- 
struenda  essc  putat:  Vos  (scil.  rogo, 
obsecro  :  quod  verbum  (hic  latens  in 
illis  ne  fidite  v.  372.)  interdum 
omittitur  :  cf.  infr.  v.  597.  Lucan.  X, 
370.  ibique  Oudeud.  Silius  I,  658. 
Liv,  XXIX,  18,  9.  Quinct.  Decl.  IV, 
p.  69,  V.  p.  92,  ah)  et  per  foriia  fa- 
cta  vestra  et  per  nomen  Evandri ;  quae 
quidem  transpositio  per  se  nihil  ab- 
soni  haberet  (cf.  adnott.  ad  11,  142.), 
modo  ne  addita  esset  Copula  et,  quae, 
potissimum  quum  sequantur  verba 
Pcr  ducis  Euandri  nomen ,  devicta- 
que  bella  etc. ,  miram  profecto  effi 
cerct  ambiguitatem ,  si  Wagnero  ad- 
sentiri  A^ellcnms ;  neque  sufficiunt, 
quae  Wagn.  memorat,  alterum  per 
Copulac    vice   fungi    (cf.    adnott.    ad 

VII,  75.) ;  vix  enim  puto,  virum  doct, 
Iiobis  persuadere  velle,  per  et  -  -  per 


idem  esse,  quod  supra  v.  313.  et  alibi 
perque  -  -  per.  Quare  nescio  an  Hand, 
Tursell.  IV,  p.  441.  (qui  tamen  per- 
peram  adiungit  Tibulli  locum  modo 
laud.,  ubi  haud  dubie  transpositio  ver- 
borum  statueuda  est)  rectius  etiam 
Accus.  vos  a  Praepos.  per  pendere 
censeat,  quam  rationem  ctiam  paral- 
lelismus  loci  iiivat.  Cui  tamen  haec 
paullo  insolentior  obsecratio  per  eius 
ipsius  personam,  quem  adloquimur, 
displicet  (vid.  tamen  infra  v,  597.), 
ei  commendamus  coniecturam  Peerl- 
kampii  per  vos  ego  f  f. ,  quum  sane 
in  hac  obtestandi  formula  plerumque 
adiungatur  Pronomen  eqo  (ut  Aen. 
XII,  56.  Plaut,  Rud.  IHJ  2,  13,  Me- 
naechm,  V,  7,1.  Ter,  Andr.  I,  5, 
54.  III,  3,  6.  Liv.  XXni,  9.  Ovid. 
Her.  X,  73.  Stat.  Theb,  VI,  171,  X, 
694.  Curt.  V, '8,  etc),  Heynii  enim 
coniectura  Et  ducis  non  multum  lu- 
cramur.  —  370,  De  Praepos,  per  loco 
Copulae  iterata  vid.  supra  ad  v.  314. 
Quum  rex  Evander  non  bene  dux 
vocetnr,  Peerlk.  paullo  cupidius  coni. 
Per  decus  Euandri  et  nomen. —  de- 
victa  bella,  ut  bella  pugnata ,  de- 
pugnata.  Vid.  VIH,  629.  et  cf.  Ou- 
dend.  ad  Apuleii  Flor.  IV,  18.  et 
Ruhnk.  ad  Vellei.  I,  8.  Scilicet  rem 
vincere  dicitur  etiam,  qui  vincit  in  ali- 
qua  re.  Sic  ad  Cic.  Verr.  II,  1,  53. 
iudiciinn ,  pr.  Caec.  31,  91.  sponsio- 
nem,  ap.  Ovid.  Her,  XVI,  76,  causam 
vincere  et  similia.  Quare  etiam  victor 
belli  ap.  Vellei.  H,  55.  legitur,  — 
371.  „s  u  b  i t,  succeiMt, a  em  u  la  laudi, 
qua  virtutem  paternam  aemulor,"  U. 
Aemulans  enim  succedit  in  laudem 
eius,  quem  aemulatur,  —  372,  rum- 
penda  via,  ut  supra  II,  494,  rum- 
punt  aditus.  Sic  ctiam  Sil.  IV,  196. 
iter  ferro  rumpere.  Burm,  conferri  iu- 
bet  sua  ad  Val.  Fl.  I,  3. ,  ubi  cursics 
rumpere  legitur.  —  374.  „Hac-  -  re- 
poscii:  ut  in  patriam  [victores]  red- 


AENEIDOS  LIB.  X. 

Numina  nulla  prcmunt ;  mortali  urgemur  ab  Iioste 

Mortales;  totidem  nobis  animaeque  manusque. 

Ecce,  maris  magna  claudit  nos  obiice  pontus; 

Deest  iam  terra  fugae:  pelagus  Troiamne  petemusJ:' 

liaec  ait,  et  medius  densos  prorumpit  in  hostis. 

Obvius  liuic  primum,  fatis  adductus  iniquis, 

Fit  Lngus;  Iiunc,  magno  vellit  dum  pondere  saxum, 

Intorto  figit  telo,  discrimina  costis 

Per  niedium  qua  spina  dabat;  hastamque  reccptat 

Ossibus  haerentcm.     Qucm  non  super  occupat  Hisbo, 


299 

375 


380 


catis,  ct  me  iucoliimcm  rcducatis ; 
noii  fuga  quacrenduni  est,  sed  hac 
turma  perrupta. "  U.  Pcerlk.  et  in 
patria  alta,  et  in  vcrbo  reposc// hae- 
rcus,  quod  sc  non  intellij^cre  confi- 
tetur,  hanc  profert,  ingeniosam  qui- 
dem,  scd  supervacaneam  coniecturam : 
Troia  altera  poscit.  Sed  alia  patria 
est  n.obilis  et  maiorum  rebus  gestis 
chira.  Vid.  supra  y.  126.  —  Pallant  a, 
pro:  me.  Vid.  ad  11,  79.  III,  380. 
VI,  687.  —  'Cum  v.  375.^  componunt. 
llom.  II.  XXI,  568  sq.  et  eum  v.  376. 
11.  XIII,  814.  Cf.  etiam  Silius  II,  338. 
mortalem  suminms  hostem.  —  377.,,Nec 
mari  nec  terra  fugae  locus  patet. 
Mari  inclusi  sumus;  nec  est  quo  ten- 
dere  possimus ,.  nisi  nt  aut  in  mare 
immittamus  nos,  aut  in  castra  ab  ho- 
ste  obsessa,  qui  ab  aditu  nos  inter- 
cludit.  Cf.  Iliad.  XV,  504  sq.  734. 
740."  H.  Wagn.,  qui  accuratius  dis- 
putavit  de  discrimine  vocc.  ?naris, 
ponti  et  pelagi,  haec  verba  sic  expli- 
cat:  „Pontus,  i.  e.  profunditas  illa, 
qua  facile  mergimur,  claudit  nos  ma- 
ris,  monstri  illius,  in  quo  sisti  nequit, 
tamquam  obice,"  coll.  Hom.  II.  XXI, 
58.  7ici'zog  ciXog  et  Aesch.  Pers.  106. 
d-(ckc(ffarjg  novTiov  tlXaog.  Cf.  ctiam 
Huschk.  ad  TibuU.  IV,  1,  53.  lahn. 
laudat  Hand.  ad  Gronov.  Diatr.  Stat. 
I.  p.  182.  —  De  voc.  ohicis  haud  raro 
femin.  genere  usurpato ,  quamquam 
Grammatici  masculinum  genus  prae- 
ferunt,  cf.  Ruddim.  I.  p.  37.  et  Schneid. 
Gr.  Lat.  H,  1.  p.  111.  (quem  etiam 
vid.  ibid.  p.  421.)  —  378.  Deest^ 
una  syllaba  pronuntiandum.  Vid.  ad 
Ecl.  VII,  7.  et  alibi.  —  Troiam, 
scil.  novam,  castra  Troianorum  (vid. 
adlX,  13.)  abRutulisobsessa. — •  Verba 
pelar/  us  l^r  oiamne  pete  m  u  s  sun t 
disiunctiva   et    alterutrum.   eligendum. 


aut  pclagus ,  aut  Troiam  pctendam 
esse,  signilicant.  Fecerant  enim  hoo 
iter ,  ut  cum  Troianis  se  coniunge- 
rent,  qui  nondum  obsidione  sunt  so- 
]uti  (cf.  infra  v.  604.);  sed  iam  aversi 
ab  eo  pelagus,  non  Troiam  petituri 
videbantur.  Sic  si  locum  cum  Wagn. 
capimus,  non  opus  est  Schraderi  con- 
iecturis  parum  felicibus  pelago  Ler- 
namne  petemus  ?  A^el  Palianteumne  pe~ 
temus  ?  Quomodo  autem  Arcades,  qui 
a  parte  contraria  venerint,  fuga  ad 
mare  compelli  potuerint,  hoc  in  car- 
mine  non  anxie  quaerendum.  Et- 
iam  quomodo  Pallas ,  qui  in  Ae- 
neae  nave  advectus  est  (vid.  v.  160.), 
ad  equites  suos,  qui  terra  advenerant, 
pervcnerit,  poeta  exponere  omisit. 
Ceterum  cf.  adnott.  ad  v.  238.  — 
382  sq.  ,,Vulnus  hasta  factum,  qila 
parte  spina  per  medium  dorsi  iuter 
costas  procedit,  quae  intervallis  inter 
se  diremptae  spinae  adhaerent."  H.  — 
figit,  transfigit.  Cf.  adnott.  ad  Ecl, 
II,  29.,  ubi  praeter  hunc  locum  adde 
Aen.  XII,  357.  et  Lucr.  V,  1204. 
stellis  micantibus  aethera  fixiim.  — • 
383.  clahat.  Sic  Med.  a  m.  pr.  alii- 
que  boni  Codd.,  quos  iure  sequuntur 
Heyn.,  lahn.  et  Wagn.  Vulgo  declit, 
quod  minus  huc  quadrat,  quum  non 
quaeratu.r,  ubi  natura  hominibus  spi- 
nam  dederit  (aooifjziy.oJig) ,  sed  ubi 
Lagus  spinam  habuerit  ab  hasta  per- 
foratam ;  quod,  tamquam  res  durans 
cogitatuni,  (etiam  Wagnero  iudice,  qui 
comparat  XII,  394.)  melius  per  Im- 
perfectum  exprimitur.  De  productione 
iiltimae  syllabae  vid.  ad  Ecl.  I,  39. 
—  super,  i.  e.  super  lioc,  dum  in 
eo  est  occupatus  (dabei) ;  non  desu- 
per,  ac  si  Hisbo  inclinanti  sc  ad  re- 
cipiendam  hastam  vulnus  desuper  in- 
ferre  vellet,    sed  a  Pallante   id  ante- 


300 


P.  VIRGILII  MARONIS 


IJle  quldem  lioc  sperans;  nam  Pallas  ante  ruentem, 
Dum  furit,  incautum  crudeli  morte  sodalis, 
Excipit,  atque  ensem  tumido  in  pulmone  recondit. 
Hinc  Sthenelum  petit,  et  Rhoeti  de  gente  vetusta 
Anchemolum,  thalamos  ausum  incestare  novercae. 
Vos  etiam  gemini  Rutulis  cecidistis  in  arvis, 
Daucia,  Laride  Thymberque,  simillima  proles, 
Indiscreta  suis  gratusque  parentibus  error ; 
At  nunc  dura  dedit  vobis  discrimina  Pallas: 
Nam  tibi,  Thymbre,  caput  Euandrius  abstulit  ensis; 
Te  decisa  suum,  Laride,  dextera  quaerit, 
Semianimesque  micant  digiti  ferrumque  retractant. 
Arcadas,  accensos  monitu  et  praeclara  tuentis 
Facta  viri,  mixtus  dolor  et  pudor  armat  in  hostis. 
Tum  Pallas  biiugis  fugientem  Rhoetea  praeter 
Traiicit.     Hoc  spatium  tantumque  morae  fuit  Ilo; 


385 


890 


395 


400 


vertente  iuteriiceretur ;  quare  rectius 
fortasse  uuo  verbo  scripseris  superoc- 
citpat ,  ut  alibi  snpervenire  et  similia. 
—  385.  Ille  quidem.  Vid.  ad  Aen, 
I,  3.  —  ante  cuni  Excipit  con- 
iungendum  esse  patet.  —  ruentem. 
Vid.  ad  VIII,  648.  Thiel.  comparat 
similem  Lucani  locum  I,  524.  Nos 
prinii Senoniim  motus  Cimhrumque  ruen- 
t  e  m  Vidimus  et  Martem  ILihyes  cur- 
sumque  furoris  Teutonici.  —  386. 
incauium  mort e,  quem  ira  ex  morte 
sodalis  collecta  incautum  fccerat.  — 
387.  Excipit.  Vid.  ad  III,  332.  — 
388  sq.  Servius  ex  Avieno  ~et  Ale- 
xandro  Polyhistore  haec  narrat :  Rhoe- 
tus,  Marrubiorum  (vid.  VII,  750.)  rex, 
Anchemolo  filio  Casperiam  novercam 
superinduxerat,  quam  privignus  stu- 
pravit,  poenaeque  et  irae  paternae 
metu  ad  Daunum  confiigerat,  Turni 
patrem.  —  391.  Daucia  proles. 
Dauci  alicuius  filii,  ita  sibi  simillimi, 
ut  ne  ab  ipsis  quidam  parentibus  suis 
discerni  possent ,  et  parentes  eo  er- 
rore  ipsi  gauderent.  AVakef.  cum  Cod. 
Med.  et  Servio  niiuus  apte  interpungit 
post  suis ,  ut  svi^  i.  e.  iiropinqui ,  a 
parentibus  distinguantur  ;  nam  de  pa- 
rentibus  solis  cogitandum  esse,  docent 
etiam  huius  loci  imitationes  ap.  Si- 
]ium  II,  636  sqq.  Lucan.  III,  603  sq. 
Stat.  Thcb.  I,  340  sqq.  IX,  292  sqq. 
Val.  Fl.  I,  367  S(i.  Claud.  IV.  Cons. 
Hon.  206  sqq.  Quinct.  Decl.  VIII.  p. 
167.  et  Ambros.  Opp.  T.  IL  p.  1124. 
Wagn.  etiam  Handium  ad  Stat.  Silv. 


I,  2,  120.  conferri  iubet.  Peerlk,  ta- 
men,  quum  suis  ante  parentihus  plane 
otiosum  sit,  cum  Wakef.  facit,  locum 
sic  explicans:  „Proles  Daucia  a  suis, 
affinibus  et  domesticis  et  amicis,  dis- 
cerni  non  poterat,  ipsi  adeo  parentes 
alterum  pro  altero  saepe  salutabant, 
dulcisque  erat  iste  error. "  —  394. 
Tliymhr e,  Supra  v.  391.  Thymher 
vocabatur.  Haec  variatio  in  formis 
nominum  propriorum  apud  poetas 
haud  rara  est.  • —  Euandrius  en- 
sis,  quem  ab  Euandro  patre  Pallas 
acceperat.  Sic  etiam  infra  v.  420.  tela 
Euandri  —  295.  Te  decisa  suum 
(sc.  dominum)  c/ear/ra  quaerit.  Sic 
apud  Ovid.  Met.  VI ,  560.  abscissa 
Philomelae  lingua  humi  iacens  Pal- 
pitat  ei  moriens  dominae  vestigia  quae- 
rit.  Cf.  etiam  Lucr.  III,  652.  Tnde 
alius  conatur  adempto  surgere  crure, 
Quom  digitos  agiiat  propter  morihundus 
liumipes.  —  396.  Servius  confeit  huuc 
locum  Ennii  (p.  138.  Hessel.)  Oscitat 
in  campis  captit  a  cei-vice  revulsum,  Se- 
mianimesque  micant  oculi,  lucemque  re- 
quirunt.  Cf.  etiam  Hom.  IL  V,  81  sq. 
Silius  IV,  21 L  et  Ovid.  Met.  V,  117. 
—  398.  Cf.  Hcgesippi  (a  Peerlk.  lau- 
dati)  imitatio  de  excid.  Hieros.  Ill, 
9.  Pudor  hos ,  illos  armahat  spes  ul- 
tima.  • —  399  sqq.  „Pallas  Phoetenm, 
praeterfugientem  higis^  ne  a  Teuthrante 
et  Tyre  fratribus  interimeretur,  hasta 
traiicit.  Ita  Ihis  mortem  effugit,  quem 
Pallas  hoc  telo  petierat. "  H.  Sed 
tautum   ad  breve  tempus.    Nam  Uum 


AENEJDOS  LIB.  X. 


301 


Ilo  namque  prociil  validam  tlirexerat  hastam, 
Quam  medius  Klioeteus  intercipit,  optime  Teuthra, 
Te  fugiens  fratremque  Tyren ;  curruque  vohifus 
Caedit  semianimis  liutulorum  caJcibus  arva. 
Ac  vehit,  optato  ventis  aestate  coortis, 
Dispersa  immittit  silvis  incendia  pastor; 
Correptis  subito  mediis  extenditur  una 
Horrida  per  latos  acies  Vulcania  campos; 
Ule  sedens  victor  flammas  despectat  ovantis: 


405 


nihilomiuus  paullo  post  a  Pallantc 
interfectum  essc,  clare  docct  v.  400, ; 
ubi  lleyn.  verba  minus  probabiliter 
sic  coniungit :  hoc  taniumque  spatium 
fiiit  Jlo  inorae;  quum  verba  potius  sic 
intelligenda  essc  pateat:  hoc  (id)  spa- 
titcm,  tantnm  morae  (ea  mora)  fuit  JIo, 
scil.  priusquam  a  Pallante  iterum  pe- 
titus  necabatur.  Spatium  autem  ad 
locum ,  mora  ad  tempus  rcierenduhi 
videtur.  Cf.  Peerlk.,  qui  haec  adno- 
tat :  „Ilus  eo  spatio  solum  a  morte 
abfuit,  quod  spatium  Rhoeteus  inter 
ipsiim  et  Pallanta  occupavit.  Mors 
exigua  hac  mora  fuit  dilatata,  ut  prius 
interficeretur  Khoeteus :  mox  ij^se  in- 
terfectus  cst.  Pallas  lihoetea  traiecit: 
hoc  ?«ome  fuitIlo,ne  statim  traiiceretur." 
Non  tamen  mihi  opus  csse  videbatur,  ut 
cum  Wagn.  Comma  post  spatium  po- 
nerem ;  multo  minus  autem  necessa- 
ria  videtur  Peerlkampii  coniectura: 
Hoc  spatii  tantum  atque  morae  fuit  Jlo. 
—  403.  curru,  pro :  e  curru.  — 
Cum  V.  404.  cf.  infra  v.  731.  — 
404.  Caedit  -  -  calcibus  arva,  ut 
Acron  infra  v.  730.  —  Adiect.  se- 
viianimis  legitur  etiam  IV,  686.  X, 
396.  XI,  635.  et  XII,  356.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Aen.  III,  578.  ct  IV,  8.  Ser- 
vius  temere  dubitat,  num  in  hac  for- 
ma  Nomin.  Sing. ,  an  Ablat.  Plur. 
agnoscat.  —  Rritiilorum  ar v a  pro 
Latinorum,  nt  infra  v.  512.  Teucri 
pro  Arcadibus  ponuntur.  Vid.  supra 
ad  IX,  450.  —  405  sqq.  .Ut  silvis 
(vid.  ad  V.  406.)  incensis  ilammae  di- 
versae,  si  ventus  incendium  propagat, 
tandem  in  unum  conveniunt,  sic  socii 
Pallantem  stipantes  in  unum  locum 
coeunt.  Heyn.  comparat  Hom.  II.  XI, 
155  sqq.  XX,  490  sqq.  Geo.  II,  303 
sq.  et  supra  Aen.  II,  304.  —  optato, 
i.  e.  ex  voto  {nach  Wunscli).  Cf.  Ter. 
Andr.  III,  3,  1.  optato  achenis.    Optat 


autem  agricola  ventos,  ut  incendiiim 
ccleriter  communc  fiat.  —  406.  ,,Di- 
spersa  cpithcton  ab  co,  quod  scqui- 
tur ,  sumptum:  quod  se  dispcrgit  in- 
cendiura,  non  quod  diversis  locis  pa- 
stor  fecit."  Hacc  Heyn. ;  sed  rccte 
Wagn.  hanc  alteram  explicationcm 
pracfert,  quum  proptcr  vcrba  Corre- 
ptis  mediis,  tum  ob  illud  in  nmtm 
coire  v.  410.  ,,qao  declarctur,  in  eo 
ipso  summam  essc  comparationis, 
quod  omnia  diversa  antea  et  discreta 
contendant  in  iinum,"  —  silvis,  i. 
e.  pascuis  silvarum  ( Waldtriften),  quo- 
rum  gramina  incendebantur ,  ut  no- 
vum  gramen  surgerct,  Vid.Iahn.,  qui 
conferri  iubet  Aen.  XII,  522.  Silium 
VII,  365.  Lucan.  IX,  182.  Voss.  1. 
c.  p.  234.  etad  Geo.  III,  126.  p.  558.; 
quamquam  etiam  nihil  impcdit,  quo- 
minus  (coll.  Lucr.  X,  1241  sqq.)  cum 
Gossravio  de  ipsis  arborum  silvis  eo- 
gitemus,  quae  incendantur,  ut  agri- 
culturae  locus  fiat.  Ileyn.  silvam 
cxplicat  pcr  ,,stipu]as  agri  demessi, 
quas  pastor  s.  omnino  agrestis  ad 
solum  recreandum  incendit,  coll.  Geo. 
I,  76.  et  152.  itemque  Lucano  IX, 
182  sq.  AVagn.autem  (quitameninmin. 
edit.  Heynio  adsentitur),  siham  non 
facile  pro  stipulis  poni  memorans, 
nisi  ubi  reliqua  oratio  ad  recte  intel- 
ligendum  id  vocabulum  ducat,  fortasse 
Virgilium  ipsum  siipulis  scripsisse  ar- 
bitratur,  quod  probatPeerlk.  Ceteruni 
cf.  infra  XII,  521.  —  407  sq.  Incen- 
dium  aptissime  cum  pugna  ardente 
comparatur.  —  408.  horrida  Vul- 
cania  acies.  Cf.  adnott.  ad  V,  24., 
ubi  nunc  adde  Schiller.  ad  Horatii 
Odas  sell.  p.  29.  —  409.  victor^ 
voti  compos  (cf.  II,  329.)  despectat 
{de  monte)fla7n7nas  ovantis,  quasi 
successu  exsultantes.  Cf.  infra  v.  690. 
et  adnott.  ad  Geo.  I,  346.    Ceterum 


802 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Kon  aliter  socium  virtus  coit  omnis  in  unum, 
Teque  iuvat,  Palla.     Sed  bellis  acer  Halesus 
Tenclit  in  adversos,  seque  in  sua  colligit  arma. 
Hic  mactat  Ladona  Plieretaque  Demodocumque; 
Strymonio  dextram  fulgenti  deripit  ense 
Elatam  in  iugulum:  saxo  ferit  ora  Thoantis, 
Ossaque  dispersit  cerebro  permixta  cruento. 
Fata  canens  silvis  genitor  celarat  Halesiim; 
Ut  senior  leto  canentia  lumina  solvit, 
Iniecere  manum  Parcae,  telisque  sacrarunt 
Euandri.     Quem  sic  Pallas  petit  ante  precatus: 
Da  nunc,  Thjbri  pater,  ferro,  quod  missile  libro, 
Fortunam  atque  viam  duri  per  pectus  Halesi.    . 


410 


415 


420 


Thiel.  confert  similem  locum  Silii  VII, 
366  sq. —  410.  socium  virtus  coit 
in  unum:  pugnantes  Arcadcs  cir- 
cum  Pallanta  in  unum  locum  se  con- 
globant.  Ut  hic  et  supra  IX,  801.  in 
unum  coire,  sic  XII,  714.  in  unian  mi- 
sceri,  ap.  Ovicl.  Her.  XI,  21.  in  mnnn 
coniungi^  ap.  Val.Fl.  VI,  371.  in  unum 
ire  cett.  —  Ilalesus,  Auruncorum 
clux,  iuter  Turni  socios  supra  v.  352. 
commemoratus.  ,,Nimis  diversis  locis 
ab  Halaeso  [sic  enim  Wagn.  nomen 
scribit]  res  geri  coll.  v.  352.  et  362., 
vidit  Heinrich."  Warjn.  —  412.  se  in 
sua  colligit  arma^  corpus  infle- 
ctens  tegit  se  scuto,  qwo  tela  cxcipiat. 
Cf.  etiam  infra  XII,  491.  et  Silius  X, 
128.  Consumit  clipeo  tela  et  coUectus 
in  arma  Sustinet  ingentes  crepitaniihus 
ictibus  hasias.  Heyn.  comparat  Ho- 
mericum  avoTaXiig  it^  ((onidi  vel  in 
uGnidog,  et  AVagn,  conferri  iubet  van 
Kooten.  ad  Epit.  Iliad.  v.  297.  Imi- 
tati  sunt  hunc  locum  Ambros.  He- 
xaem.  VI,  4.  EcJiinus,  si  quid  insidia- 
rum  praese7iserit,  spinis  siiis  clauditur, 
atque  in  sua  se  arma  colligit,  et  He- 
gesipp.  IV,  1.  Sese  in  arma  coUigens, 
consertis  cUpeis  cum  paucis  imperter- 
riius  stetit,  quos  cumBurm.  acl  Quinct. 
Decl.  p.  48.  laudatPeerlk.  —  De  voc. 
coUecius  vid.  infra  ad  XII,  862.  et 
Bach.  ad  Ovid.  Met.  XIII,  910.  — 
415.  „Elatam  in  itigulum,  iugulo 
suo  vulnus  minitantem.  Pctebat  Stry- 
monius  ense  vel  hasta  iugulum  Halesi." 
//.  —  416.  Cf.  Ovid.Met.  V,  58.  eifra- 
ctis  eonfndit  in  ossibus  ora.  —  417. 
,,Ergo  Ilalesi  parens  erat  vates,  qui 
filium,  cuius  fata  praevidebat ,  eduxit 
in  silvis  [iit  vitam  pastoritiam,  ab  ar- 


mis  remotam ,  coleret].  At  vix  ille 
e  vivis  excesserat,  quum  filius  in  bel- 
lum  procedit.  Similis  locus  Iliad.  II, 
800  sqq."  H.  —    canens.     Vid.    ad 

II,  124.  Pcerlk.  laaucorum  quorun- 
dam  Codd.  lectionem  cavens  praefe- 
rendam  censet,  quum  ex  v erbis  ybt^a 
canens  non  necessario  efficiatur,  pa- 
trcm  fuissc  vatem  (?),  canens  autem 
facile  repeti  potuerit  ex  X,  192.  Sed 
praeter  optimorum  Codd.  auctorita- 
tem  £tiam  parallelus  Homeri  locus 
hanc  mutationem,  ctiam  Gossravio 
probatam,  dissuadet.  —  418.  canen- 
tia  lumina  Heyn.  cum  Macrob.  Sat. 
VI,  6.  audacter  positum  censet  pro 
oculis  senilibus  s.  senis  cauentis ; 
equidem  potius  de  oculis  moribundis, 
in  ipsa  morte  albentibus  intelligen- 
dum  puto.  —  419.  Iniecere  ma- 
num  Parcae.  Servius  hic  de  verbo 
iuris  cogitans:  ,,Manus,  inquit,  inie- 
ctio,  quotiens  nulla  iudicis  auctoritate 
exspectata  rem  nobis  debitam  vindi- 
camus    [cf.  Liv.   III,    44.    et  Macrob. 

III,  7.];"  qua  de  re  cogitasse  poc- 
tam,  iure  dubitat  Wunderl.  ad  Tibull. 
I,  3,  4.,  ciui  ita  iam  Graecos  (ut  Cal- 
lim.  Ep.  II,  3.)  locutos  csse  mcmorat. 
Cf.  etiam  Ovid.  Am.  I,  4,  30.  III,  9, 
20.  —  „telis  sacrarunt  EuaU' 
dri,  ductum  cx  eo,  quod  Diis  inferis 
vel  Manibus  sacrati  dicuntur,  quibus 
morieudum  sit.  Obvium  imprimis  in 
Tragicis.  Cf.  Macrob.  III,  7."  //. 
Ruhk.  confert  Ilom.  11.  II,  834.  et 
Hes.  Scut.  II.  253.    Vid.  etiam  supra 

IV,  699.  —  teUs  Euandri,  i.  e.  hastae 
Pallantis,  quam  ille  ab  Euandro  patre 
acceptam  attulerat.  Vid.  supra  ad  v. 
394.  -—421.  Thybrim  invocat  Pallas, 


AENEIDOS  LIB.  X. 


303 


Haec  arma  cxuviasque  viri  tua  qucrcus  habebit. 
Audiit  iJla  deus;  dum  texit  Imaona  Halesus, 
Arcadio  infelix  telo  dat  pectus  inermum. 
At  non  caede  viri  tanta  perterrita  Lausus, 
Pars  ingens  belli,  sinit  agmina:  primus  Abantem 
Oppositum  interimit,  pugnae  nodumque  moramque. 
Sternitur  Arcadiae  proles,  sternuntur  Etrusci, 
Et  vos,  o  Graiis  imperdita  corpora,  Teucri. 
Agmina  concurrunt  ducibusque  et  viribus  aequis. 
Extremi  addensent  acies;  nec  turba  moveri 
Tela  manusque  sinit.     Hinc  Pallas  instat  et  urget, 
Hinc  contra  Lausus,  nec  multum  discrepat  aetas, 
Egregii  forma;  sed  quis  fortuna  negarat 


425 


430 


435 


quia  iii  eius  ripa    ceitainen  committi- 

tur.  —  423.  Wagn.  ante  hunc  verstim 

recte  supplct:    Quod  si  feceris,    coil. 

aclnott.  ad  Geo.  III,  562.,  ct  tropaeum 

s.  truncum   quercus   armis  Halesi  or- 

nandum  Thybrique    sacrandum    intel- 

ligit,  coll.  Xi;,    5   sqq.  et  X,    774  sq. 

—  quercns  tua  igitur  i.   q.  tibi  sa- 

cra.    Thiel.  confert  Claud.  in  Ruf.  I, 

339.     si    laetior    adsit    Gloria  ^    vestita 

spoliis    donabere  quercu^    ct  Lucan.  I, 

136.   quercus  subliinis   in^agro  Jixuvias 

populi  veteris  sacralaque  gestans  dona 

deum,  talemquc  quereum  describi  mc- 

morat  a  Stat.  Theb.   II,    707    sq.  — 

424.  ,,Halesus,    clipeum    praetendens 

amico   Imaoni ,     suum   ipsius    pectus 

nudat,  ut  Pallantis  hastae  obnoxium 

esset."  ^.    [Fa^r/i.  haec  adnotat:  ,,Erit 

fortasse,    qui  Ithcmona  ^    quo    nomine 

ntitur  Silius    V,    546.,    a   poeta   scri- 

ptum  putet."  —   425.  inermum.    Sic 

omnes  Codd.  praetcr  tres  Burm.  Cou- 

stat  enim,  plura  Adiectiva,  quae  po- 

stea  duarum  crant  terminationum,  an- 

tiquitus    ut   Adicctiva  trium  termina- 

tionum    ad   leges  secundae  et  primae 

Declinationis   esse  flexa ,    ut   hilarus, 

sterilus,   gracilus ,    sublimiis  cett.     Cf. 

Ruddim.  I.  p.   164.    Drakenb.   ad  Si- 

lium  V,  585.  Goerenz.  ad  Cic.  Finn. 

5,  24,  77.  ct  in  lahnii  Aunal.  a.  1826. 

Vol.  I.  fasc.  2.  p.  301.   Beier.  ad  Cic. 

OfF.  2,  8,  29.    Kritz.  ad  Sall.  lug.  1, 

1.  et  mea  ad  Lucr.  I,    341.  II,    845. 

VI,    729.    hiermus   legitur   apud    Cic. 

Fam.  XI,  12,  X;34.    Sallust.  lug.  107, 

1.  113.  6.  alibi.    Vid.Herzog.  ad  Caes. 

B.  G.    1 ,    40.   imprimisque  Kritz.   ad 

Sall.  Cat.  59,    5.  et  cf.  etiam  adnott. 

ad  Aen.  IV,  8,  IX,  444.  et  infra  ad 


v.  587.  —  426.  Lausus^  Mezentii 
lil. :  vid.  Vir,  649.  —  caede  viri 
tanfa,  pro :  caede  tanti  viri.  Vid. 
ad  Vlir,  526.  —  perterrita  sinit 
agmina^  Graeca  constructione  pro 
perterreri.  Vid.  ad  Geo.  II,  10.  Aen. 
I,  385.  ir,  377.  VII,  421.  al.  —  427. 
pars  ingens  belliy  i.  e.  in  bello 
puguantium.  Vid.  infra  v.  737.  et  ad- 
nott.  ad  II,  6.  Aliter  tamen  Gossr. : 
,,in  quo  stat  magna  vis  belli ,  ut  v. 
737."  —  primus  pro  primo.  Vid. 
ad  Ecl.  VI,  1.  et  al.  Wagn.  expli- 
cat:  qui  ceteris  exemj)lo  est,  coll. 
Qu.  Virg.  XVIII,  3,  h.  —  Abantem. 
Vid.  supra  v.  170.  —  428.  ,,nodum 
pugnae,  non  dc  densa  acie  ac  mili- 
tum  globo  ;  sed  a  nodo  arboris  snb 
cuneo  petitum :  de  eo  accipe,  qui  for- 
tunam  belli  diutissime  sustinet,  lon- 
gissime  resistit.  Itaque  adiectum  mo- 
ram.  Sic  in  noto  illo  belli  mora  con- 
cidit  Hector.  Cf.  ad  IX,  155."  H. 
Vix  tamen  cum  Heynio  et  Gossr.  de 
nodo  arboris  cogitandum  securis  icti- 
bus  resistente ;  sed  ut  uodus  difficilis 
est  ad  solvendum,  ita  Abas  hostibus 
difficilem  reddebat  victoriara,  eamque 
fortiter  resistendo  difl:erebat,  (quare 
m or a  pugnae  vocatur.).  Cf.  etiam 
Claud.  B.  Gild.  10.  nullis  vicioria  no- 
dis  haesit.  —  430.  Graiis  imper- 
dita  corpora,  quos  Graeci  ad  Tro- 
iam  ijugnantes  perdere  non  potue- 
runt.  —  432.  ,,Qui  in  extremis  ordini- 
bus  collocati  sunt,  urgent  priores  or- 
dines,  ideoque  condensant  aciem,  ut 
arma  vix  moveri  possint."  ^.  —  ad^ 
den  s  ent.  Sic  Heins.  e  pluribus  libris 
edidit,  quem  nos  cum  Wagn.  secuti 
sumus    (idemque    post  nos    fecerunt 


304 


P.  vmGILII  MAROKiS 


In  patriam  reditus.     Ipsos  concurrere  passus 
Haud  tamen  inter  se  magni  regnator  Olympi; 
^Iox  illos  sua  fata  manent  maiore  sub  hoste. 

Interea  soror  alma  monet  succedere  Laiiso 
Turnum,  qui  volucri  curru  medium  secat  agmen. 
Ut  vidit  socios :     Tempus  desistere  pugnae ; 
Solus  ego  in  Pallanta  feror;  soli  mihi  Pallas 
Debetm';  cuperem  ipse  parens  spectator  adesset. 
Haec  ait;  et  socii  cesserunt  aequore  iusso. 
At,  EutulCxm  abscessu,  iuvenis  tum,  iussa  superba 


440 


445 


Peerlk.  et  Gossr.)  Vulgo  ciim  Med. 
ct  Rom.  addensa?it ,  quod ,  tib  lahnio 
revocatum,  Thiel.  et  yiipfl,  servarunt. 
Cf.  adnott.  acl  Geo.  I,  248.  et  Aen. 
VII,  794.  —  438.  illos  suafata 
manent.  Cf.  Hor.  Epod.  XVII,  62. 
Jata  te  inanent,  et  adnott.  ad  II,  194. 
—  438.  maiore  stib  ho  ste^  nam 
Lausus  ab  Aenea,  Pallas  a  Turno 
caeditur.  —  439.  alma  soroj-,  lu- 
turna  nymplia.  Vid.  iufra  XII,  139 
sq.  Heinrich.  Daununi ,  Turni  jjaren- 
tem,  intelligere  malit ;  sed  vid.  v. 
450.  —  succedere 'Med.  omniuoque 
meliorum  librorum  cst  lectio,  quam 
loco  vulg.  siiccurrere  cum  lahnio  et 
Wagn.  restitui;  qui  A^erissime  memo- 
raut,  52<cc?<m  laboranti,  Lausum  vero, 
nondum  certamen  cum  Palhinte  in- 
gressum,  non  laborare,  sed  in  Turui 
locum ,  quem  fas  sit  congredi  cum 
Pallante,  succedere;  colL  infra  x.  690. 
847.  et  XI,  826.  (Secuti  sunt  omnes 
editores  uobis  posteriores.)  —  440. 
V olucri  cu rr u.  Cf.  adnott.  ad  VIIT, 
461.  Ut  vidit  socios.  „In  memo- 
riam  revocandum  est,  binis  cnm  ma- 
xime  locis  pugnari,  primum  qua  parte 
Aeneae  classis  appulerat ;  hic  Turuus 
pugnabat;  altero  loco,  ubiPallascum 
equestri  turma  pugnabat  equis  relictis 
v.  362  sq.  Ad  hanc  igitur  pugnam 
advolat  Turnus,  ut  succurrat;  itaque 
iit  vidit  socios  suos,  qui  hac  parte 
pugnabant,  iubet  eos  pugnam  cum 
Pallante  soli  sibi  servare."  //.  —  de- 
sistere  pugnae.  Sic  optimi  pluri- 
mique  Codd.;  pauci  modo  cumKom. 
desistere  pugna.  Ceterum  pugnae  uon 
secundus  est  Casus,  ut  Heyn. ,  Drak, 
ad  Sil.  X,  84.  et  XV,  190,  et  Orell. 
ad  Hor.  Od.  II,  9,  17.  censent,  com- 
parantes  desinere  irarum  et  similia, 
gcd  tertius.     Cf.  Stat.  Theb.  V,   273. 


Jiaud  umquam  iusto  mea  cura  lahoriDe- 
stitit.  —  443.  Debetur^  ex  fati  vo- 
luntate,  —  cup  er  em  ip  s  e  p-a rens 
(eius ,  Euander)  spectator  ades- 
set,  i,  e,  interficiam,  vel  si  pater  Eu- 
ander  adstaret ;  ante  ora  patris  eum 
mactarem,  Sic  iam  Servius  locum  iu- 
tellexit,  eamque  explicationem  flagi- 
tare  videtur  v.  450.  Alii  de  Dauuo, 
Turni  patre,  cogitaut,  ut  seusus  sit: 
quam  vellem,  ut  pater  meus  spectator 
esset!  —  444.  aequora  iusso,  i.  e. 
ca  parte  campi ,  qua  ipsi  iussi  eraut 
cederc ;  quare  nou  mirum  est,  editt. 
quasdam  anliquiores  exhibere  cesse- 
runt  aequore  iussi,  vulgari  dicendi  ra- 
tioue.  De  hoc  autem  passivo  verbi 
iubendi  usu  cf.  Puddim.  II.  p.  132. 
et  vide  Ovid.  Fast.  II,  388.  in  loca 
iussa  ferunt  ,  Val.  Pl.  I,  66.  qua  ius- 
sos  sic  tandem  quaerere  Colchos  Arie 
queat  etc. —  145,  Verba  sic  couiunge  : 
At  iuvenis,  M.  abscessu,  tum  (i.  e.  post 
huuc  abscessum)  miratus  (iussa  su- 
perba)  stupet  in  Turno,  lu  Particula 
tunt  minime  hic  haereudum  esse,  do- 
cct  lahn.  ad  V,  455.,  eandem  vocu- 
lam  vindicaus  etiam  locis  Geo.  H) 
296.  Aen.  III,  198.  aliis;  de  cuius 
coniuuctioue  cum  Participio  Pcrf,  Pass. 
vid,  ad  II,  391,  697.  ct  V,  655,;  a 
quibus  locis  hic  eatenus  nou  recedit, 
quatenus  Rutulum  absccssu  idem  est 
quod  Rutulis  submotis.  —  liutiilum 
abscessu,  i.  e.  quum  abscessissent. 
Cf.  supra  VIII,  215,  (ibitiue  adnott.) 
et  583,  Non  igitur  opus  est  Bothii 
couiectura  abscessum.  Quum  tamen 
in  Codd,  magna  reperiatur  varietas 
(accessu  —  dum  iussa,  tamen  ipsa,  ca 
iussa  —  dicta  superba),  Peerlk.  hic 
glossam  Grammatici  alicuius  (talem 
fere :  Pallas  abscessu  Rutulorum  tndet 
Tiirmm  et  viiratur)  contextui  imraixtara 


AENEIDOS  LIB.  X. 


305 


,^Miratus,  stupet  in  Turno,  corpusque  per  ingens 
ILumina  volvit,  obitque  truci  procul  omnia  visu, 
ITalibus  et  dictis  it  contra  dicta  tyranni: 
Aut  spoliis  ego  iam  raptis  laudabor  opimis, 
,  Aut  leto  insigni ;  sorti  pater  aequus  utrique  est. 
ITolIe  minas.     Fatus  medium  procedit  in  aequor. 
Frigidus  Arcadibus  coit  in  praecordia  sanguis. 
Desiluit  Turnus  biiugis;  pedes  apparat  ire 
Comminus.    Utque  leo,  specula  cum  vidit  ab  alta 
'Stare  procul  campis  meditantem  in  proelia  taurum, 
Advolat;  haud  alia  est  Turni  venientis  imago. 
iHunc  ubi  contiguum  missae  fore  credidit  hastae, 
llre  prior  Pallas,  si  qua  fors  adiuvet  ausum 


450 


4  55 


atque  ex  v.  445.  ct  446.  hunc  ununi 
facicndum  censet:  At  mvenis  stnpet  in 
Tarno  ^  corpusqne  per  ingens ;  quod 
nemo,  puto  ,  probabit.  —  stupet  in 
Turno,  in  Turni  obtutu  fixus,  in 
Turno  intuendo  stupet.  Constat  enim, 
quum  alijs  verbis,  tum  verbis  affe- 
ctuum  (doloris,  laetitiae,  admirationis 
cett.)  haud  raro  adiungi  Praepositio- 
nem  in  cum  Ablativo  personae  con- 
structam,  quae  indicet  causam  hunc 
affectum  provocantem,  s.  rem ,  quam 
admiremur,  doleamus  cett,,  in  aliquo 
esse  sitam  vel  in  eo  apparere ;  quo 
fit,  ut  saepe  per  qnod  attinet  ad  vel 
propler  explicari  possit.  Vid.  Ruhnk. 
ad  Ter.  Eun.  III,  5,  19.  Goerenz.  ad 
Cic.  Finn.  IV,  14,  36.  et  V,  13,  37. 
Beier.  ad  Cic.  Off.  I,  39,  139.  Her- 
zog.  ad  Caes.  B.  C.  II,  105.  Beneck. 
ad  Cic.  Cat.  II,  9,  20.  Kritz.  ad  Sall. 
Cat.  51,  35.  Hand.  Tursell.  III.  p. 
269  sq.  alii.  Cf.  etiam  quae  de  si- 
mili  usu  Praepositionis  ad  II,  541. 
adnotavimus.  Imitatus  est  hunc  lo- 
cum  Val.  Fi.  I,  262.  siupet  in  ducibus. 
De  ipsa  re  cf.  similem  locum  IV, 
362  sqq.  —  447.  omnia,  scil.  in 
Turno,  totum  Turnum.  Aliter  PeerJk. : 
jjRutulos  discedere,  campum  fieri  va- 
cuum,  solum  appropinquare  Turnum." 

—  448.  ti/ranni,  regis,  i.  e.  Turni. 

—  449  sq.  Aut  laudem  magnam  adi- 
piscar  spoliis  opimis ,  quae  dux  duci 
detrahit  (cf.  V,  266.),  aut  certe  a  viro 
forti  interficiar.  Heyn.  confert  Hom. 
II.  XXII,  253.  Xm,  487.  XV,  502. 
511.  et  Macrobium,  qui  Sat.  VI,  1. 
hunc  versum  ex  hoc  Attii  loco  du- 
ctum  esse    memorat:     Non   iropaeiim 

ferre  me  a  forti  viro  pulchrum  est ;  Si 

ViuGiL.  pars  m.  ed.  ra. 


autem  et  vincar,  vinci  a  tali  nullum  est 
probrum.  Thiel.  addit  Catull.  64,  112. 
et  Ovid.  Met.  X,  602  sqq.  —  450. 
„  S ort  i  (ferendae)  pater  aequus 
(par)  utriq?ie:  is  est  pater,  qui 
utramque  fortunam  ,  et  victoriae  et 
mortis  gloriosae ,  aequo  animo  ferat. 
Dixerat  enim  Turnus  v.  443.  cuperem, 
ipse  parens  spectator  adesset.^'  H.  — 
451.  in  aequor,  in  carapum.  Vid. 
ad  Geo.  I,  50.  et  II,  105.  —  Frigi- 
dus  sanguis.  Vid.  ad  V,  395.  et 
II,  120.  —  453.  ,,Desiluit,  ut  par 
pari  congrcderetur:  ita  enim  heroicae 
vitae  lexfert.".^.  —  454.  Comparant 
Hom.  II.  V,  161.  X,  485.  XI,  113. 
XV,  630.  XVI,  487.  823.  XX,  164.  et, 
qui  rursus  Maronem  sunt  imitati,  Si- 
lium  V,  309  sqq.  et  Statium  Theb. 
VII,  670  sqq.  —  455.  ^meditantem 
in  proelia,  h.  e.  parantem  se  ad 
pugnam,  v.  c.  spargendo  arenam  pede, 
ictum  cornu  minando,  dictum  ut  pro- 
ludere   in  pugnam ,    audere    in    proelia 

II,  347,,  irasci  in  coi-nua  Geo.  HI, 
232.  etAen.XH,  104."/?.  Cf.  etiamSi- 
lius  XVII,  439.  Haec  dicens  Silarum 
meditantem  iii  proelia  telo  Praevenit, 
et  eiusd.  V,  315.,  ubiHeins.  pro  vulg. 
pugnas  meditantem  item  in  pugnas  med. 
legendum  esse  suspicatur.  Nam  etiam 
nostro  loco  Heinsius  dcmum  ex  Med. 
aliisque  libris  melioribus  Praeposi- 
tionem  restituit.  Alibi  (v.  c.  ap.  Cic. 
ad  Fam.  I,  3.  Verr.  I,  40,  II,  6,  Cat. 
I,  10.)  meditari  ad  aliquid  legitur.  — 
456.  Turni  venientis.  Cf.  adnott. 
ad  Ecl.  IX,   13.  Geo.  I,  322.  et  Aen. 

III,  138.  —  457.  contigmim  mis' 
saefore  hastae,  intra  teli  iactum 
venisse.  —     458.  Ire  prior,   prae- 

20 


SOQ 


P.  VmGILII  MARONIS 


Viribus  imparibus,  magnumque  ita  ad  aethera  fatur: 
Per  patris  hospitium  et  mensas,  quas  advena  adisti, 
Te  precor,  Alcide,  coeptis  ingentibus  adsis! 
Cernat  semineci  sibi  me  rapere  arma  cruenta, 
Victoremque  ferant  morientia  hunina  Turni. 
Audiit  Alcides  iuvenem,  magnumque  sub  imo 
Corde  premit  gemitum  lacrimasque  effundit  inanes. 
Tum  genitor  natum  dictis  aifatur  amicis: 
Stat  sua  cuique  dies;  breve  et  irreparabile  tempus 
Omnibus  est  vitae;  sed  famam  extendere  factis, 
Hoc  virtutis  opus.     Troiae  sub  moenibus  ahis 
Tot  gnati  cecidere  deum;  quin  occidit  una 
Sarpedon,  mea  progenies.     Etiam  sua  Turnum 


4G0 


465 


470 


vertere,  cpS^dacu.  —  si  qua  f,  ad- 
iuvet  a. ,  scil.  experturus.  Vid.  ad 
I,  181.  IV,  110.  al.  —  ausum.  Vid, 
ad  IT,  .535.  et  VI,  624.  —  460.  De 
ipsa  rc  hic.  commeniorata  cf.  VIII, 
362  sq.  —  462.  Cernat.  Codd.  qui- 
dam  raiuoris  pretii  cernant,  scil.  mo- 
rientia  lumina ;  cum  ([ua  tamen  le- 
ctione,  a  Wakef.  in  coutextum  rece- 
pta,  vix  couciliari  potest  Pronomen 
sihi.  —  463.  Moriens  Turnus  ferat, 
sustineat  rae  victorem  videre.  Peerlk. 
malit  morientis  himina  Turni,  quod 
gravius  fore  putat,  —  465.  effundit. 
Sic  plurirai  Codd.  cum  Med.  Rora. 
aliisque  melioribus,  quos,  (ut  me  po- 
steriores  omnes)  Weicherto  suasore 
de  verss.  iniur.  suspp.  p.  78.  cura 
lahnio  et  Wagn.  secuti  suinus.  Vulgo 
ejfudit.  —  inanes,  nihil  profuturas. 
—  Ceterum  Heynium,  qui  hoc  totum 
hemistichium  lacrimasque  eff.  inanes 
ab  aliena  manu  adiectura  suspicatur, 
recte  refutat  Weichert.  1.  ].,  qui  haec 
adnotat:  „Alcides  corde  ijremit  gemi- 
tura,  i.  e.  dolorem  continet,  quia  per 
fata  non  licebat  Pallanti  succurrere, 
et  effundit  lacrimas  eandem  ob  cau- 
sam  inanes,  nihil  profuturas  ad  raor- 
tem  fatalera  a  iuvene  avertendara ;  " 
et  rectissimc  iam  Heinrich.  intcllexit, 
hoc  heraistichium  rcscindi  non  posse, 
quod,  nisi  lacrimae  dolorcra  Herculis 
prodidissent,  nescisset  lupiter,  egerc 
eum  solatio.  Cetcrum  lahn.  docet, 
audiit  -  -  et  premit  paullo  inso- 
lcntius  dictuni  esse  pro :  postquam 
audiit,  premit,  coU.  locis  VI,  746, 
499.  V,  181.  VII,  621.  VIII,  83,  506. 
IX,  432.  aliis.  Cf.  adnott.  ad  Gco. 
III,  228.    Aen.  II,  465.  482.  IX,  32. 


al.  et  lahn.  ad  Ovid.  Trist.  V,  5,  40. 
idemque  ad  Moret.  l.  in  Seebodii  Ar- 
chiv  fiir  Philol.  n.  Pddag.  1836.  Vol. 
IV.  p.  629  sq,  —  466.„Egregie  hic 
lupiter  inducitur,  quasi  deprecaturus 
invidiara,  quae  ipsi  hcbat  ab  aliis  diis, 
quasi  suae  proli  parceret.  Vid.  Val. 
Pl.  IV,  114  sqq.,  ubi  similes  Keptuni 
qucrelae  de  Arayco,  filio  suo. '^  I3u?'m. 
—  467.  Stat,  praefinita,  constituta 
cst  (vid.  ad  VII,  553.  tt  al.) ,  sua 
cuique  dies,  t6  juoQaiiiov  ^LtaQ. 
Cf,  Val.  Pl.  VI,  628.  Qnin' hahent  sua 
quemque  dies,  idemque  V,  12.  dies  si- 
mul  et  suus  admonet  omnes.  —  irre- 
parahile  tempus.  Vid.  ad  Geo. 
III,  284.  Cura  sententia  horura  ver- 
suura  comparant  Hom.  II.  XVI,  168 
sqq.  et  XXII,  168  sqq.  Val.  Fl,  IV, 
114  sqq.  et  V,  12.  alios.  —  468. /a- 
mam  extendere  factis.  Vid.  ad 
VI,  807.,  ^iQ  famam  extendere  etiam 
ap.  Plin.  Ep.  V ,  8.  et  famam  produ' 
cere  ap.  Claud.  in  Stil.  I,  36.,  nbi 
vid.  Heins.  Ceterura  tota  sententia 
ex  Hora.  Od.  XIX,  328  sqq.  fluxit. 
W^agn.  couferri  iubet  Sall.  Cat.  1.  — 
469  sqq.  Cf.  Hora.  Od.  III,  108  sqq. 
ct  II.  XVIII,  117  sqq.  —  470.  Tot 
i/nati  cecidere  deum,  „Achilles 
Thetidis,MemnonAurorae.Ascalaphus 
Martis."  Serv.  Cf.  etiam  Martial.  IX, 
88.  —  471.  Sarpedon.  Vid.  ad  I, 
100.  —  Etiam.  Codd.  quidam  me- 
liorcs  et  Serv.  et  iam,  quod  lahn. 
l)racfercndum  ccnset,  quum  aptior  sit 
haec  sententia :  Cecidcre  gnati  deum, 
et  (igitur)  fata  vocant  Turnum,  ut 
iam  moriatur;  altera  antem  lectio, 
quae  potius  comparandi  vim  habeat, 
magis  conveniat  paucorum  Codd.  le» . 


AENEIDOS  LIB.  X. 


307 


Fata  vocant,  metasque  datl  pervenit  ad  aevi. 
Sic  ait,  atqiie  oculos  Rutulorum  reiicit  arvis. 
At  Pallas  magnis  emittit  viribus  hastam, 
Vaginaque  cava  fulgentem  diri[)it  ensem. 
Illa  volans,  humeri  surgunt  qua  tegmina  summa, 
Incidit,  atque,  viam  clipei  molita  per  oras. 


475 


ctioni  fata  nianent,  i.  e.  ut  alii  ceci- 
derunt,  ita  ctiam  Turnum  sua  fata  ex- 
spectant;  qua  ratione  efliciatur  com- 
munis  fcre  sententia,  totius  loci  vim 
ac  vigorem  infringens,  Cf.  etiam  ad- 
nott.  ad  Xr,  373.  Kecentiores  tamen 
editores  omnes  nobiscuni  Etiam  rcti- 
nuerunt.  —  472.  vocare^  ut  Graec. 
x«Atr*',  verbum  proprium  esse  de  fa- 
tis,  observat  Thicl.  coll.  Broukh.  ad 
Tib.  111,  3,  38.  Cf.  supra  ad  V,  656. 
infra  XI,  97.  et  al.  —  473.  ,,reiecit, 
quasi  retro  iacit,  ndXiy  CQinsi^  lioas 
(fativM,  pro  vulgari:  rctorquet,  aver- 
tit,  tamquam  a  spectaculo  ingrato, 
quod  impcdire  nec  vult  nec  potest. 
Cf.  Xir,  151.  et  841."  H.  Thiel.  con- 
ferri  iubet  Barth.  ad  Stat.  Theb.  XI, 
126.  —  arvis.  Vid.  ad  Geo.  II, 
520.  —  474.  At  Fallas  cett.  Redit 
poeta  ad  Pallanta,  de  quo  supra  ca- 
nere  inceperat;  ita  utParticnla  at  in- 
terruptam  narrationem  continuet.  Vid. 
Wagn.  Qu.  Virg.  XXXVII,  2,  a.  coU. 
cum  adnott.  adVUI,  443.  —  V.  475., 
quem  Heyn.  tamquam  otio^sum  et  ab- 
sonum  asteriscis  notavit,  rectissime 
defendit  Weichert.  de  verss.  iniur. 
suspp.  p.  104 ,,  his  verbis  usus  :  „Nonne 
fortis  viri  erat,  emissa  hasta  gladium 
stringere  et  ita  se  accingere  ad  pugnam 
cominus  ineundara,  si  et  sua  et  ad- 
versarii  hasta  incassum  esset  emissa? 
Et  haec  pictura  animosi  iuvenis  valet, 
si  quid  sentio,  ad  movendam  misera- 
tionera,  utpote  qui,  antequam  ipsi  en- 
sis  usus  esset,  Turni  hasta  confossus 
cecidit."  Nihilominus  etiam  Peerlk. 
•versum  daranat,  haecadiungens:  „Scd 
cui  bono  Pallas  stricto  gladio  hastam 
Turni  exspectaret?  Statim  in  Tur- 
num  irruere  debuerat  et  gladio  con- 
tra  eum  uti.  Sic  factum  est  Aen.  X, 
653.  et  X,  788."  At  nonne  antea 
effectum  ictus  debebat  exspectare?  et 
quomodo  contra  Turnum,  hastam  ad- 
huc  manu  tenentem ,  stricto  gladio 
aliquid  se  effecturum  sperare  poterat? 
—  diripit.  Sic  Med.  et  plurimi 
Codd. ,  quam  lectionera  restituendam 


esse  duximus,  quum  sensus  sit :  ccle- 
ritcr  gladium  stringit,  ut  nudus  sit, 
non  ut  in  alium  locum  deveniat.  Ea- 
dem  ratione  Geo.  II,  8.  vinderaiator 
sibi  diripit  cothurnos.  Cf.  adnott.  ad 
Geo.  II,  8.  Vulgo  deripit,  quod  reti- 
nuerunt  Siipfl.  et  Gossr. ,  Wagn.  au- 
tera  (in  min.  edit.)  nobiscum  in  diri- 
pit  mutavit.  —  476.  humeri  sur- 
gunt  cctt.,  pluriraorum  et  optiraorum 
librorum  lcctionem,  lahnio  suasore 
cura  AVagn.  (quera  etiara  editores  rae 
posteriores  praetcr  Gossr.  secuti  sunt) 
revocavi  pro  vulg.  humeris ,  quae  fa- 
cillime  oriri  potuit,  litera  s  ex  se- 
quente  voc.  adscita.  Heyn.  scriptu- 
rara  humeris  defendit,  quam  suae  h. 
1.  interpretationi ,  tegmina  de  clipeo 
accipienti ,  altera  accoramodatiorem 
habeat.  Sed  haec  ipsa  explicatio, 
quam  Wagn.  tacite,  certis  autem 
verbis  Thiel.  probat,  mihi  rainus  re- 
cta  videtur.  Dubito  enira,  num  cli- 
peus  per  tegmina  sive  humeri  sive  hu- 
meris  surgentia  apte  significari  possit; 
(^uare ,  imprirais  si  verba  adiecta  et 
ante  orania  Adverbium  tandem  consi- 
dero ,  tegmina  potius  de  thorace  ca- 
piendum  totumque  locum  sic  expli- 
candum  puto  :  Hasta  incidit,  ubi  sum- 
mus  thorax  huraerum  (et  quidem  lae- 
vum)  attingit,  atque,  postquam  antea 
iam  per  clipei  oram  viam  molita  est, 
per  hunc  quoque  penetrans  tandem 
etiam  de  corpore  2\(rni  (aliquid,  par- 
tem)  stringit ;  loco  enim  sic  intellecto 
deraura  apparet,  cur  hasta  iuvenis  ma- 
gnis  viribus  emissa  tamen  strinxerit 
tantum  Turni  corpus,  quae,  si  solam 
clipei  oram  perforasset  umbone  ple- 
ruraque  tenuiorem,  haud  dubie  gra- 
vius  Turno  vulnus  inflixisset.  Neque 
aliter,  atque  ego,  locnm  intellexit  Si- 
lius,  qui  XV,  757  sqq.  haec  cecinit: 
Jlla  (hasta)  per  oras  Aerati  clipei  et 
loricae  tegmina  summo  Incidit  haudfe- 
lix  humero,  parceque  petitum  Perstrinxit 
cett.  Kolo  tamen  reticere ,  Siipflium 
contra  hanc  raeam  (imprimis  Participii 
molita)  explicationem  disputare,  et  vul- 
20* 


308 


P.  VIRGn.II  MARONIS 


Tandem  etiam  magno  strinxit  de  corpore  Turni. 
Hic  Turnus  ferro  praefixum  robur  acuto 
In  Pallanta  diu  librans  iacit,  atque  ita  fatur: 
Adspice,  num  mage  sit  nostrum  penetrabile  telum. 
Dixerat;  at  clipeum,  tot  ferri  terga,  tot  aeris 
Cum  pellis  totics  obeat  circumdata  tauri, 
Vibranti  medium  cuspis  transverberat  ictu, 
Loricaeque  moras  et  pectus  perforat  ingens. 
llle  rapit  calidum  frustra  de  vulnere  telum: 
Una  eademque  via  sanguis  animusque  sequuntur. 
Corruit  in  vulnus;  sonitum  super  arma  dedere; 
Et  terram  hostilem  moriens  petit  ore  cruento. 


480 


485 


garem  rationem  defendere ,  quum  id 
ipsum,  quod  Pallantis  liasta  non  nisi 
stringat  Turni  corpus ,  minores  ado- 
lescentuli  vires  indicare  et  lectores 
quasi  ad  fatum  eius  praeparare  putet. 
Gossr.  vero  totam  adnot.  meam  re- 
petens  mihi  adsentitur. —  478.  strin- 
xit  de  corpore  est  Graecum  tox) 
Gututtiog  IniyQayjs.  Cf.  Haud.  Turs. 
II.  p.  188  sq.  Hevn.  confert  Hom. 
II.  ly,  139.  a-/.Q6T('.Tov  -  -  iniynaihe 
yooa  (pcuroc.  —  479.  rohurferro 
praefixtim  Heyn.  docet  esse  Hom. 
uXy.iuov  ty/os  dy,(i'/jui^Qv  oitv  ■/aly.io, 
Cf.  etiam  Aen.  I,   313.  et  XII,    165, 

—  480.  diu  librans  iacit,  post- 
quam  diu  libravit  et  collineavit  ha- 
stam;  de  quo  verbo  vid.  Cort.  ad 
Lucan.  IV,  386.  et  VH,  289.  Markland. 
ad  Stat.  Silv.  V.  2,  102.  et  Oehsner. 
ad  Ovid.  Met.  II,  311.  (T.  H.  p.  523. 
ed.  Bach.)  —  481.  Comparant  Hom. 
II.  XI,  384.  391  sq.  —  481.  ^nage 
Virgilius  scripsit,  antiquiores  poetas, 
Ennium  ap.  VAc.  Div.  11,56,  116.  (p. 
58.  Hessel.)  ad  Fam.  VII,  13,  5.  (p. 
80.)  et  pr.  Mur.  14,  30.,  Lucrctium 
IV,  79.,  Plautura  Asin.  I,  1,  51.  II, 
3,  14.,  Men.  II,  3,  35.  alios  imitatus, 
in  quibus  tamen  locis  alii  scribunt 
magi'.     Vid.  Hand.  Turs.  IH.  p.  553. 

—  penetr ahile  teltim,  active  usur- 
patum,  ut  Geo.  I,  93.  penetrahile  fri- 
ffus,  ubi  vid.  adnott.  et  adde  Schilleri 
adnot.  ad  Horat.  Odd.  sell.  p.  10.  — 
483.  ,,Variavit  structuram ,  nc  codem 
tenore  scqueretur:  tot  laminas  ferri 
et  aeris  {nrv/ai;  Homerus  dixit) ,  toi 
tauri  terya,  h.  e.  tot  coria,  quibus  cli- 
peus  erat  indutus ,  et  ipsam  loricam 
ac  pectus  perforat  telum."  //.  Cf.  ct- 
iam  adnott.  ad  v.  785.  —  483.  Cum 
pellis.  Med.aliiqucCodd.  Qw€;«,quod 


receperunt  Cuningh.,  Wakef.  etWagn. 
in  edit.  min.,  cpiodque  etiam  Marklund. 
coniecit  ad  Stat.  Silv.  1, 1, 40.,  haud  scio 
au  recte.  —  484.  Med.  cum  plurimis 
Codd.  inverso  verborum  ordine  cu.yns 
medium ;  sed  vulgaris  ratio,  cui  favet 
Rom.  cum  aliis,  clegantiores  exhibet 
numeros.  —  485.  loricae  moras, 
morantem  (telum)  loricam,  ut  ap.  Sil. 

V,  318.  aeris  morae.^  infra  IX,  143.  et 
Sil.  1X^217.  fossarum  morae,   Val.  FI. 

VI,  97.  corticis  mora ,  Stat.  Theb.  X, 
196.  portai^mn  mo r(t e  cett.  —  „pectus 
ingens  Pallantis,  tamquam  fortis  et 
magnanimi  iuvenis.  Male  argutatur 
Servius ,  ut  cuspis  im/ens  iungatur." 
H.  Vid.  ctiam  Markland.  1.  1.  lahn. 
quoque  haeret  in  ingenti  pectore  Pal- 
lantis  pueri,  quare  suspicatur  ingens 
arcte'  cohaerere  cum  perforat  et  Ad- 
verbii  vices  sustinere;  quae  tamen  ex- 
plicatiopaullo  artificiosiorvidetur.  Ce- 
terum  cf.  adnott.  ad  V,  487.  —  487. 
animus^xo  aniraa,  ut  xhvuog  pro 
U'V/ri.  Ceterum  cf.  IX,  349.'  —  488. 
Corruit  in  vulnus.  Cf.  Lucr.  IV, 
1042.  Namque  omnes  pJerumque  cadiint 
in  vulnus.  —  s  o n  i t  u m  supcr  ar  m  a 
dedere,  Hora.  (<Q((^tja€  cFf  ^fv/  in 
«vT(n.  (II.  XII,  396.  et  al.)  Cf.  ctiam 
supra  IX,  709.  Ceterum  Macrob.  VL 
1.  hunc  confertEnuii  versum  (p.  112. 
Hessel.)  Concidit  et  sonitum  simul  in- 
super  arma  dederunt,  ad  quem  locum 
cf.  Columua.  —  489.  Heyn.  confert 
infra  XI,  418.  ct  669.  Siliura  V,  526. 
et  IX,  383.  (ad  quos  II.  cf.  Drak.  et 
addc  imprirais  Ovid.  Mct.  IX,  60.) 
ixt([ne  llora.  illud  ofl«|  iktiv  ovdag  ; 
locum  taraen  simplicitcr  sic  accipien- 
dum  esse  dicit:  pronus  terram  orc 
petiit,  concidit  ore>  cruento,  quum 
tali   vulncre   accepto    ore   et   naribus 


AENEIDOS  LIB.  X.  309 

Quem  Tiirnus  super  assistens :  4  9  0 

Arcadcs,  liaec,  inqult,  memore.s  mea  dicta  refeite 

Euandro :    (Jualem  meruit,  Pallanta  remitto. 

Quisquis  Iionos  tumull,  quidquid  solauien  humandi  est, 

Largior.     ITaud  illi  stabunt  Aeneia  [)arvo 

Hospitia.     Et  laevo  pressit  pede,  talia  fatus,  495 

Exanimem,  rapiens  immania  pondera  baltei 

Impressumquc  nefas :  una  sub  nocte  iugali 

Caesa  manus  iuvenuui  foede,  thalamlque  cruenti; 

Quae  Clonus  Eurytides  multo  caelaverat  auro; 


sanguis  evumpat  uceessc  sit.  Terrum 
petere  de  prostratis  legitur  etiam  ap. 
Sencc.  Ocd.  340.  480.  Herc.  fur.  895. 
al.  —  490.  Cod.  Eom.  et  alii  snp- 
plcnt:  sic  ore  profaivr  ^  quae  vcrba 
haud  dubic  cx  Acu.  II,  76.  XI,  41.  si- 
milibusquc  locis  orta  sunt:  qua  de  rc 
lahn.  confcrri  iubctWeichert.  de  vcrss. 
iniur.  susp]).  p.  76.  et  80.  —  „Fero- 
citas  vcteris  aevi  cx  Homero  adum- 
hrata,  ut  insultet  caeso  victor;  at  non 
inhoc  versu:  nam  supcr  assistens 
est  simpl.  adstans  ;  scd  v.  495.  laevo 
prerssit  pede,  ?.r<g  nooa^ds,  P.«c  iv 
azi^S^toi  ^cdviov,  ut  balteum  exucret." 
H.  —  V.  492.  duplici  modo  potest 
intelligi,  aut:  qualcm  Euander  mc- 
ruit,  ut  sibi  remitterem  filium ,  aut 
qualem  Pallas  meruit,  ut  se  remitte- 
rem,  i.  e.  ut  dignus  erat  audax  ado- 
lescens.  Ilanc  alteram  rationem  iure 
praefert  Heyn. ,  cui  etiam  Gossr,  ad- 
scntitur.  Peerlk.  priorem  cxplicatio- 
nem  amplectitur:  ,,ricmitto  illi  Pal- 
lantem ,  non  vivum ,  sed  mortuiim, 
qualem  sibi  Pallantem  remitti  meruit 
propter  hospitia  et  amicitiam  Aeneao 
et  auxilium  ei  praestitum.''  —  qualeni 
pro  quomodo ,  ut  olov  pro  wf.  — 
remitto,  scil.  sepeliendum  in  patria 
terra.  Cf.  autera  V,  871.  IX,  485.  ct 
similes  loci,  ibique  adnott.  —  494. 
haiid  stahunt  parvo.  Thiel.  con- 
fert  Ovid.  Met.  X,  547.  VI,  487.  Her. 
VII,  47.  et  Burm.  ad  Prop.  II ,  7,  8. 
et  III,  8,  5.  Peerlk.  haec  verba  post 
antecedentia  (Hoc  tamen  solamen  Eu- 
ander  habebit,  ut  filium  sepelire  pos- 
sit)  absona  censet,  haec  addeus  :  ,,Si 
haud  parvo  starent,  filium  canibus  et 
avibus  praedam  relinqucre  debuisset. 
Sic  hospitia  etiam  pluris  stetissent, 
quam  morte  Pallantis."  Quare  coni. 
Haud  illi  st.  Aeneia  tanti.  Hosp., 
scil.  ut  filius  etiam  honore  sepulturae 


privctur.    Scd  non  perspexit  Vir  doct., 
hanc  c.^se  loci  sententiam :    Solaminc 
humandi    filii    patrem   non    privabo  ; 
iam  sic  haud  parvo  ei  stabunt  Aeneia 
hospitia,    sola    filii    morte    satis   luet 
Acneae    amicitiam.    —    Aeneia    ho- 
spitia,  active:  quod  Acneam  hospi- 
tem  rccepit.     Sic  I,   671.    lunonia  ho- 
spiiia,  sed  sensu  passivo.  —  495.  Et 
laevo  p.  p.    Vid.  ad  I,  82.    Pcdem  au- 
tcm  occiso  hosti  imponere  solent  vi- 
ctores,    ut  spolia   detrahant  et   victo- 
riam  indicent.     Cf.  XII,  356.  et  Ovid, 
Met.  VIII,  424.  —   496.  Exanimevi 
oipnes  Codd.  exhibent,  praeter  Gud. 
ct  Palat.,  qui  habcnt  exanimum.    Vid. 
ad  IV,  8.  ct  IX,  444.    —  haltei  6ia- 
av/.kdiioj^  pronuntiandum.   Vid.  ad  I, 
131.  VII,    532.    ct    alibi.  —     497  sq. 
„Brevitatis    et    varietatis    studio   stru- 
cturam    orationis,    quam    orsus    erat, 
deserit  poeta,  et  a  quarto  ad  primum 
Casum    transit."  H.     Vid.   adnott.  ad 
VII,    741.     Proprie    enim   verbis  Im- 
pressum.  nefas   per   appositionem    ad- 
iungenda  crant  haec:    Caesam  manuvi 
iuvenum,    i.    c.  L  Aegypti    filiorum   a 
Danaidibus     caesorum ,      ihalamosque 
cruentos.     De   ipsa   re    satis    nota    cf. 
Apollod.    II,    1  ,    4.    ibique  Heyn.   p. 
105.    Hygin.  f.  168.  et  170.    Schol.  ad 
Hom.  II.   I,    42.    ad    Eur.   Hec.    837. 
et  Orcst.  859.    Ovid.    Her.  XIV.    alii 
et  Hermanni  Opuscc.  II.  p.  319.    Idem 
Danaidum  argumentum  in  clipeo  co- 
piosius    exsculpsissc    Statium     Theb. 
IV,  132.,  memoratHeyn.    Ceterum  de 
imprimendi  vocabulo  vid.  ad  V,  536., 
et  cum  \v.  rapiens  -  impressum   nefas 
cf.  similem  locum  VIII,    731.    ibique 
adnott.     Addo,   Peerlk.,    quum    una 
otiosum  sit,  nomen  autem  historicum 
aegre  desideretur,  satis  audacter  con- 
iicere  Impressumque  nefas  Danai:  sub 
nocte  etc.  —  499.  ,,Quod  artificis  no- 


310 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Quo  nimc  Turnus  ovat  spolio  gaucletque  potitus. 
Nescia  mens  hominum  fati  sortisque  futurae, 
Et  servare  modum,  rebus  sublata  secunclis! 
Turno  tempus  erit,  magno  cum  optaverit  emptum 
Intactum  Pallanta,  et  cum  spolia  ista  diemque 
Oderit.     At  socii  multo  gemitu  lacrimisque 
Impositum  scuto  referunt  Pallanta  frequentes. 
O  dolor  atque  decus  magnum  reditm*e  parenti! 
Haec  te  prima  dies  bello  dedit,  haec  eadem  aufert, 
Cum  tamen  ingentis  Rutidorum  linquis  acervos! 
Nec  iam  fama  mali  tanti,  sed  certior  auctor 


500 


505 


5-10 


meu  adiicit,  iit  poela  facit,  Homeri 
quoque  exeinplo.  Artis  eiiirn  prae- 
stantiae  fidem  hoc  facit."  H.  Cf.  ad- 
nott.  ad  V,  360.  (IX,  304.  Ecl.  III, 
37.)  —  .500.  ovat.  Vid.  ad  Geo.  I, 
346.  —  qaudet  p  otiius.  Vid.  ad 
Geo.  II,  510.  —  Cum  v.  501.  cf.  Hor. 
Od.  III,  29,  29.  Ovid.  Trist.  V,  14, 
29.  Silium  VI,  659.  Stat.  Thcb.  II, 
93.  luven.  VI,  556.  ad  Herenn.  IV, 
24.  Tac.  Hist.  II,  7.  allos  et  Kuhnk. 
adnot.  ad  Hom.  h.  in  Cer.  256.,  cum 
V.  502.  autera  Hor.  Od.  II,  3,  I  sqq. 
Liv.  XXX,  42.  Claud.  XXII,  160.  et 
plures  alios.  Imitatus  est  hunc  lo- 
cura  Silius  VIII,  544.  heu  rehus  ser- 
vare  s  renis  Inconsulta  v\odum  et  pravo 
perntura  tuniore.  —  snblata,  quod 
vulgo  elata.  Cf.  Ter.  Hec.  IH,  5,  56. 
Caes.  B.  G.  I,  15.  all.  —  503.  Hanc 
anticipationera,  quam  vocant,  rerum, 
quae  infra  XII,  940  sqq.  narrantur, 
animura  exspectatione  futurorura  eri- 
gere,  verc  observat  Heyn,  —  em- 
ptum.  Cf.  n,  104.  raagno  mercentur 
Achivi;  Silius  V,  601.  seroque  empfum 
volet  impia  Roma^  Non  violasse  mei 
corpus  mucrone  Sychaei  {uh\  vid.  Drak. 
ct  Rupert.) ;  idera  X,  287.  quantive 
emptum  velit  Hannibal,  nt  nos  Verten- 
f.es  terf/a  adspiciat?  Claud.  I\.  Pros. 
III,  193.  adspectus  vdserae  non  ferre 
parentis  Einptum  morle  velit  cett.  Heyn. 
comparat  Hora.  II.  XVII,  193  sq(i. 
I3e  coniunctione  verborum  emptum 
intactuvi  vid.  ad  Geo.  I,  319.  Aen. 
IH,  70.  V,  764.  VIII,  391.  559.  al.  — 
506.  Imposittim  scuto.  Vid.  infra 
V.  841  sq((.,  quem  locus  Silius  V, 
584.  sic  imitatur :  Interea  exanimem 
moesti  super  n.rma  Si/chaenm  Porfabant 
Poeni  crtt.,  ubi  Drak.:  ,,Huc  pertinet 
illud   niatrum  Laconicarura   filiis   cli- 


peum  tradentium,  i]  ruv,  rj  inl  zdy.^^ 
Cf.  etiara  Stat.  Theb.  VIII,  732.  et 
Auson.  Epigr.  25.  Supflius  docet,  ex 
hoc  loco  apparere,  scutuni  fuisse  ob- 
longum  et  ovatum,  et  fortasse  etiara 
ex  leviore,  quam  clipeura,  materia 
confectura.  Cf.  Aen.  VIII,  662.  et 
IX,  706.  —  507.  Cf.  Martial.  XI,  14. 
Momani  decus  et  dolor  theatri ;  Siliura 
XIII,  383.  Fortuna  abstulerat  Scipia- 
das  mac/numque  decus  magmimque  do- 
lorem  et  Auson.  Epigr.  5.  Et  dolor  et 
decus  es  coniugis.  Praeterca  cf.  lo- 
cum  similem  supra  V,  49  sq.  —  508. 
Thiel.  confert  inter  alios  locos  Claud. 
B.  Get.  32.  vitae  qnibus  attulit  idem 
Principium  finemque  dies,  et  Sen.  Oed. 
R.  988.  Primusque  dies  dedif  extr&num. 
Sic  iam  Sophocles  Oed.  R.  438.  "Hd" 
rjfJiQtt  cfvoti  Gi  y.cd  diacpd^fQH.  Vid. 
etiam  Ovid.  Fast.  II,  235.  Una  dies 
Fahios  ad  bellum  miserat  omnes ,  Ad 
bellum  missos  perdidit  una  dies.  — 
509.  Sensus  est:  postquam  tameu  an- 
tea  tot  Rutulos  in  ijugna  concidisti; 
quae  filii  fortitudo  debebat  patris  do- 
lorem  aliquo  modo  Icnire. —  tamen. 
Vid.  ad  Ecl.  X,  31.  (ubi  adde  Aen. 
IX,  248.  et  315.)  —  510.  „Pugnabat 
Aeneas  in  altero  agmine  (v.  310  — 
361.),  ut  interea  locus  esset  pugnae 
Etruscorum  ct  Pallantis  a  poeta  ex- 
ponendae.  Nunc  autem  Aeneae  vir- 
tute  res  indigcnt."  H.  —  auctor,  i. 
e.  nuntius  (cf.  Ovid.  Met.  XI,  666. 
Prop.  IV,  3,  31.  Cic.  pr.  Planc.  23, 
57.  al.)  opponitur  /hwae,  rumori ;  ut 
apud  Val.  Fl.  III,  622.  Nec  dumfama 
viri ,  nec  ccrtior  exstilit  auctor;  Stat. 
Theb.  IX,  39.  (antea  famae  credere 
noluerat)  Sed  postquam  haud  dubio 
clades  auctore  reperta  est  etc;  Ani- 
mian.  XVIII.  p.  129.  Quum  haec  primo 


AENEIDOS  LIB.  X. 

Advohit  Aeneae,  tenin  discrimine  leti 

p]sse  suos;  tcnipus»  versis  succurrere  Teucris. 
iProxima  quaeque  metit  gladio,  latumque  per  agmen 

Ardens  Jimitem  agit  ferro,  te,  Turne,  superbum 
lCaede  nova  quaerens.     Pallas,  Euander,  in  ipsis 
iQmnia  sunt  oculis,  mensae,  quas  advena  primas 

Tunc  adiit,  dextracque  datae.     Sulmone  crcatos 
'  Quatuor  hic  iuvcne.s,  totidem,  quos  educat  UlcJis, 

Viventis  rapit,  inferias  quos  immolet  umbris, 
(Caj)tivoque  rogi  perfundat  sanguine  flammas. 


311 


615 


520 


riimores ,  deuuU  mtnlii  cerli  perferrmt 
al.  Pecrlk.  practcr  ncccssitatem  coni. 
Nec  iani  faiiia  maU  tantum.  —  advo- 
lat.  Cf.  Plaut.  Amph.  I,  169.  vox 
mihi  ad  auras  advolavit  ct  Aen.  III, 
121.  —  511.  tenni  discrimine 
leti  Esse  suos^  inter  ipsos  ct 
mortem  modicum  essc  discrimen  s. 
intervallum,  i.  e.  haud  procul  abesse 
ab  exitio,  ab  extrema  elade.  Vid.  ad 
III,  685.  —  512.  tenipus  (cst)  snc- 
currere.  Vid.  ad  Geo.  I,  305.  Pro 
succurrere  Rom.  ct  duo  alii  Codd. 
perperam  snccedere.  Vid.  supra  ad  v. 
439.  —  ,/Tencris,  imniQ  Arcadibus. 
Vid.  not.  ad  y.  404.  Lt  Teucris  scri- 
beret,  poetam  induxissc  videtur,  quod 
modo  posuerat  snos.^''  Wagn.  Socii 
autem  Teucrorum  iure  quodam  ipsi 
Teucri  vocari  possunt.  —  513.  vietit 
(jladio.     Cf.  Silius  X,   147.    Vesulum 

-  -  ense  metit  rapido  (ubi  vid.  Drak.) 
id.  IV,  213.  464.  XIII,  218.  XIV,  135. 
Ovid.  Met.  V,  104.  Val.  Fl.  III,  157. 
Hor.  Od.  IV,  14,  31.  Catull.  64,353 
sqq.  Sic-  etiam  Graeci  c}aip\  Pro  la- 
tumqne  Peerlk.  malit  Rutulumque.  — 
514.  limitem  agit  ferro,  veluti  per 
segetes  vel  per  virgulta.  Limitem 
agere  proprie^  dici  pro  limitem  fa- 
cere,  docet  Heyn.  laudato  Gronov. 
ad  Tac.  Germ.  29.,  et  Silium  vestigia 
Maronis  secutum  esse  memorat  IV, 
463  sq.  latusquerepente  Apparet  campo 
limes ,  metit  agmina  tecius  Coelesti  cli- 
peo,  cui  loco  Wagn.  adiungit  alterum 
eiusdem  poetae  IX,  379.  et  in  medios, 
qua  dextera  concita  Poeni Limitem  agit, 

-  -  fertur.  Vid.  etiam  Stat.  Theb.  IX, 
182.  ingens  limes  utrimque  datus  et  su- 
pra  IX,  323.  Peerlk.,  haerens  in  tau- 
tologia  metit  gladio  et  limitem  agit 
ferro  ,  suspicatur,  illud  lotnm  ex  hoc 
versu  in  v,  513.  esse  translatura  Vir- 


giliumque  scripsisse  Ardens  limifeni 
agit  laium.  —  in  ip s is  o  cn  I is,  glcick, 
nnniiltelbar  vor  den  Angen.  Cf.  adnott. 
ad  Gco.  IV,  75.  —  516.  Verba  ^nen- 
sae,  quas  cett.  respiciunt locum  VIII, 
175  sqq.  —  517.  ,,Bcnc  T^unc,  quod, 
ut  ilhi  in  ipsis  oculis,  -  -  rei  praeteri- 
tae  memoriam  acrius  rcfricat ;  et  tcm- 
pus,  per  hanc  Particulam  designatum, 
defiuitur  pracgresso  advena:  quum  ve- 
nissct  ad  Euandrum."  Wagn.  Cf.  ct- 
iam  lahn.  ad  Ecl.  III,  10."p.  371.  ed. 
II.  Nihilominus  etiam  Pcerlk.  in  hoc 
Adverbio  haerct  et  satis  audacter  coni. 
mensae,  novus  advena primas  Quas  adiit, 
Ceterum  similem  huic  sententiam  le- 
gimus  ap.  Silium  VIII,  136.  convicia 
niente  redvxit  Festasque  adventu  men- 
sas.  —  Sulmone  cr eato s.  Hey u. 
non  .  de  Sulmone  Volscorum  (vid. 
Plin.  in,  5,  9.),  sed  de  Pelignorum 
illo  oppido  (etiamnum  Sulmona  ap- 
pellato)  cogitandum  esse  censet,  de 
quo  cf.  Strab.  V.  p.  241.  Liv.  XXVI, 
11.  Silius  VIII,  512.  Ovid.  Tr.  IV, 
10,  88.  alii  et  liber  meus  Handh.  der 
alten  Geogr.  III.  p.  645.  Wagn.  quae- 
rit:  „oppidone  an  homine?"  et  pro- 
vocat  ad  IX,  412.,  ubi  sane  vir  hu- 
ius  nominis  producitur, —  ^lS.quos 
eclucat  Ufens,  i.  e.  quorum.  edu- 
cator  est  s.  quos  educavit.  Vid.  ad 
Ecl.  VIII,  45.  Aen.  IX,  266.  al.,  et 
de  Ufente,  Latii  flumine  (nunc  Uffente 
dicto),  supra  VII,  802.  Ph'n.  III,  5, 
9.  et  Sil.  VIII,  281.  et  liber  meus 
Handh.d.  a/<.  6^eor/r.  III.  p.  519.  Strab. 
V.  233.  perperam  eum  nominat  Aufi- 
dum.  —  519.  tcmbris,  Manibus  Pal- 
lantis.  Dehocautem  more  in  sepulcris 
Airorum  fortium  ab  hostibus  caeso- 
rum  captivos  immolandi  vid.  infraXI, 
52.  Hom.  II.  XXI,  26.  Liv,  VII,  15. 
Suet,  Oct,   15,  al.  —    520,   Captivo- 


312 


P.  VIRGILII  MAKONIS 


Incle  Mago  prociil  infensam  contenderat  hastam. 
llle  astu  subit ;  at  tremebunda  supervolat  hasta ; 
Et  genua  araplectens  effatur  talia  supplex : 
Per  patrios  Manis  et  spes  surgentis  luli 
Te  precor,  hanc  animam  serves  gnatoque  patrique. 
Est  domus  alta;  iacent  penitns  defossa  talenta 
Caelati  argenti;  sunt  auri  pondera  facti 
Infectique  mihi.     Non  hic  victoria  Teucrum 


525 


que  -  -  s  anguine ,  pro :  et  quoriim 
captivonim  sanguine.  Vid.  supra  ad 
V.  242.  (Ecl.  Vill,  3.  Geo.  III,  283.) 
et  alibi.  Sic  infra  XI,  82.  caeso  san- 
guine  pro  caesorum  sanguine.  ,,  In 
ulciscendo  Pallante  et  mox  in  eo  sc- 
pelicndo  Achillem,  qui  Patrocli  cae- 
dem  ulciscitur  eique  inferias  facit,  Ma- 
roni  ante  oculos  fuisse  constat.  Ad 
idem  exemplum  Achillis  nunc  octo- 
nos  invenes  inferias  Pallanti  destinat 
et  XI,  81  sq.  immolat  Aeneas.  -  -  - 
Mihi  tamen  displicet  manifesta  ni- 
raium  imitatio  Homeri  11.  XXI,  26  sq. 
XXIII,  175  sqq."  H.  Peerlk.  memo- 
rat,  tam  immane  facinus  Aeueae  tem- 
pore  commissum  non  posse  ofFendere, 
quum  vel  bellaRomanorum  civilia  non 
unum  huius  crudelitatis  exemplura 
praebuerint  et  Augustus  ipse  ap.  Suet. 
c.  15.  trecentos  ex  dedltitiis  electos  ad 
aram  D.  luUo  exstructam  hostiarum 
viore  maciavisse  dicatur.  —  Cum  v. 
521  sqq.  cf.  Hom.  II.  XXI,  67  sqq. 
—  Mago,  i.  e.  in  Magum.  Cf.  supra 
V.  401. —  infensam  hastam.  Ali- 
quot  Codd.  et  Macrob.  V,  2.  infe- 
stam,  ut  infra  v.  877.  et  alibi  saepis- 
sime  (cf.  Bentl.  ad  Hor.  Od.  III,  8, 
19.);  sed  recte  Wagn.  vulgatara  le- 
ctionem  coll.  loeis  IX,  793.  et  V,  641. 
ita  defendit,  ut  rebus  haud  raro  ad- 
iungi  epitheta  doceat,  quae  proprie 
ad  animum  spectent  et  infensam  ha- 
stam  hic  esse,  per  quam  mortem  mi- 
nitemur  adversario.  —  522.  astu 
siihit.  Cf.  Hom.  II.  XXI,  68.  o 
J'  vni6QCi/ut  y.r.i  A«/?f  yoviHoi^  /.(- 
V«s"'  —  dt  Heins.  primus  recepit 
ex  Med.  a  m.  scc.  Gud.  aliis  pro 
vulg.  ao,  quod,  quum  a  paucis  modo 
Codd.,  inter  quos  Palat.,  exhiberi  vi- 
deatur,  non  erat  cur  ab  lahnio  ((jui 
hanc  loco  oppositionem  inesse  cen- 
set:  ,,Aeneas  Mago  hastam  contende- 
rat,  scd  illc  astu  cam  subit  atque  ef- 
ficit,   ut   hasta   supervolet")   restitue- 


retur,  imprimis  quum  apertum  sit,  co- 
haerere  illa :  lUe  suhit  •  -  et  effatur, 
quibus  quaede  hasta  inseruntur,  multo 
aptius  aParticulaadversativa  incipiunt, 
quam  a  simpHci  Copula.  Quare  non 
opus  erat,  quod  lahn.  necessarium 
fuisse  censet,  si  poeta  Particulam  at 
posuisset,  ut  V.  523.  Prouomen  ille 
iteraretur.  Etiam  editores  me  posterio- 
res  omnes  at  servarunt.  —  524.  et 
spes,  quod  lahn.  iam  restituendum 
censuit,  ex  plurimis  Codd.  cura  Wagn. 
revocaviraus.  Vulgo  editur  per  spes, 
quod  Heins.  ex  Lei<l.  Moret.  II.  Ma- 
crob.  V,  10.  et  Donato  ad  Ter.  Adelph. 
II,  1,  28.  recepit  et  Heyn.  defendit 
coll.  locis  III,  599  sq.  et  VI,  364. 
Sed  Manes  patrios  et  spem  luU  hic 
Copula  iungenda,  non  Praepositionis 
anaphora  distiuguenda  fuisse,  docet 
V.  525.  (^gnatoque  patrique) ,  quod  et- 
iara  Wagn.  adnotat;  iterata  autera 
Praepositio  facile  ex  VI,  364.  oriri 
potuit.  ubi  legimus  Per  genitorem  oro, 
per  spes  surgentis  luU.  Ceterura  cura 
h.  1.  cf.  supra  IV,  274.  Peerlk.  per 
retinuit,  Siipfl.  vero  et  Gossr.  nos  se- 
cuti  sunt.  —  525.  hanc  animam, 
me.  Vid.  ad  IV,  205.  —  gnatoque. 
Sic  omnes  fere  Codd.,  quos  cum 
Wagn.  secuti  sumus;  vulgo  natoque. 
Vid.  adV,  22.  Ccterum  gnatoque  non 
pro  mihi  positum  esse,  quod  llein- 
rich.  censet,  sed  filium  Magi  signifi- 
care,  clamat  v.  532.  Magus  Aeneam 
per  patrios  Manes  et  lulum  obsecrat, 
ut  se  patri  et  filio  suo  conservet.  — 
526.  Cf.  Hora.  II.  VI,  46  sqq.  et  X, 
378  sqq.  Servius  putat,  tria  geuera 
auri,  argenti,  aeris  hic  commeraorari : 
signatum  (in  numis),  factum  (iii  vasis 
et  signis)  et  infectum  (rude,  grave,  in 
massis) ;  sed  vere  docet  Heyn.,  et  ar- 
gentum  caelatum  et  aurum  fa- 
ctum  indicare  vasa  opere  ectypo  ela- 
borata,  taJenta  autem  simpl.  pro 
ponderibus    dici.     Cf.    etiam  Sil.    XI, 


AENEIDOS  LIB.  X. 


313 


Vertitur,  aut  aiilmn,  ima  clabit  discrimina  taiita. 
Dixerat.     Aeneas  contra  cui  talia  rccldit : 
Argenti  atciue  auri  memoras  Cjuae  multa  talenta, 
Gnatis  parce  tuis.     Belli  commorcia  Turnus 
Sustulit  ista  prior  iam  tum  Pallante  percmpto. 
Hoc  patris  Anchisac  Manes,  hoc  sentit  lulus. 
8ic  iatus  galoam  laeva  tenet,  atque  reflexa 
Cervice  orantis  capulo  tcnus  applicat  ensem. 
Nec  procul  Haemonides,  Phoebi  Triviaeque  sacerclos, 
Infula  cui  sacra  redimibat  tcmpora  vitta, 
Totus  collucens  veste  atcjue  insignibus  armis. 
Quem  congressus  agit  campo,  lapsumque  superstans 
Immolat,  ingenticjue  umbra  tegit;  arma  Serestus 


530 


536 


510 


265.  ibique  Drak.  —  528.  hic,  in  me, 
in  niea  caede.  —  531.  ,,Sententiam 
versus  ornavit  Claud.  B.  Get.  604  — 
615.  —  In  vss.  532  sq.  ornavitHom. 
II.  XXI,  99  sqq.,  et  in  v.  534  sq. 
ibid.  v.  115  sqq."  H.  —  532.  parce 
gnatis  tuis  (quod  ex  Ennio  sum- 
ptum  esse  memorat  Serv.  Vid.  p. 
145.  Hessel.) ,  i.  e.  serva  filio  tuo ; 
nam  v.  525.  unum  modo  filium  Mago 
fuisse  docet.  Wagn.  observat,  sic  et- 
iam  Ciceronem  aliosque  liheros,  natos 
de  uno  filio  dixisse,  laud.  Dukero 
ad  Elor.  IV,  3,  2.,  cui  adde  Ruhnk. 
ad  Ter.  Andr.  V,  3,  20.  et  adnott. 
ad  Ecl.  III,  7.  Cf.  etiam  Cic.  Verr. 
II,  2,  10.  calumniatores,  pr.  Rosc.  Am. 

II,  30.  accusatores ;  pr.  Sest.  24,  54. 
in  Cat.  I,  2.  4.  pr.  leg.  Man.  12,  33. 
Vell.  II,  58.  rior.  I,  7,  10.  IV,  3,  2. 
Sen.  de  ira  3,  15.  etc.  De  verbo  au- 
tem  parcencU  interdum  Accusativo 
iuncto  (siquidem  h.  1.  vcre  haec  con- 
structio  obtinet)  cf.  Cat.  R.  R.  58. 
oleas  parcito ,  Plaut.  Curc.  III,  10. 
pecuniam  parcere,  et  Ramsh.  §.  118. 
not.  1.  —  533.  iam  tum  Pallant e 
perempto,  iam  tum,  quum  Pallan- 
tem  interemit.  Cf.  v.  517.  mensae, 
qttas  advena  pri^nas  T  tinc  adiit. 
Peerlkampio  haec  verba  turpe  Gram- 
niatici  alicuius  additamentum  videntur. 
—  534.  ,,Eandem  Anchisae  Maniura 
et  luli  sententiam  esse  aio.  Respicit 
ad  preces  v.  524  sq."  H.  Peerlk.  pro 
sensit  temere  coni.  sancit.  —  536.  Cf. 
supra  II,  553.  —  .537.  Nec  procul 
Haeiuonides,  scil.  est,  yersatur;  ut 

III,  479.  Ausoniae  pars  illa  procul, 
quemlocum  iamWagn.contulit.  Heyn. 


minus  reete  structuram  mutatam  essc 
statuit  pro:  Nec  procul  Haemonidem 
or/it  (v.  540.) —  Triviae  s acer dos. 
Vid.  ad  IV,  609.  VI,  35.  et  VII,  516. 

—  538.  infula.  Vid.  ad  Geo.  III, 
487.  et  Aen.  II,  430.  —  540.  lapsum 
sup  erstans.  Sic  Ovid.  Her.  X,  123. 
Ossa  superstahunt  volucres  inhnmata, 
et  Stat.  Theb.  II,  713.  Corpora  tunc 
atque  arma  simul  cumulata  superstans. 
Cf.  etiam  Burm.  ad  Val.  Fl.  IV,  312. 
Interpp.  ad  Phaedr.  I,  27,  8.  et  II, 
1,  1.  atque  Ruddim,  II.  p.  148.  Est 
autem  eadem  ratione  dictum ,  qua 
V.  490.    Quem  Turnus  super  assistens. 

—  ingenti  umbra  tegit  Heyn.  sa- 
tis  languide  explicat:  corporis  sui 
umbra  tegit,  dum  super  adstans  et  in- 
clinans  se  spolia  ei  detrahit.  Longe 
rectius  Wogn.  cum  aliis:  ,,facit,  ut 
umbra  (mors)  eum  tegat  [Hom.  cxo- 
Tog  oaa'  iy.ttlvxptv]  ;  ex  noto  illo  lo- 
quendi  more,  quo,  quod  per  aliquem 
fit,  id  ipse  facere  dicatur;  ingens  au- 
tem  est  umbra,  quia  nulla  alia  umbra 
vel  tenebricosior  est,  vel  magis  per- 
petua.'*  Peerlk.  parum  feliciter  coni. 
ingentique  umbra  legit  arma,  ut  arma, 
quae  ingcntem  umbram  faciant,  i.  e. 
ipsa  ingentia,  intelligenda  sint,  coll. 
Ovid.  Met.  X,  110.  Val.  Fl.  II,  518. 
III,  199.  V,  156.  multisque  aliis  poe» 
tarum  locis,  ubi  magnitudo  rerum 
umbrae  longitudine  significatur.  — 
541.  Immolat,  quasi  hostiam  Pal- 
lanti.  ,,Ai'ma  detracta  dat  Seresto 
absportanda:  ex  more  v.  c.  II.  XVI, 
663  sqq. "  H.  Ceterum  nescio ,  an 
Servius  recte  duo  Serestos  intelligen- 
dos    esse   putetj-unum,   qui   sit  cum 


314 


P.  VIEGILH  MARONIS 


Lecta  refert  humeris,  tibi,  rex  Gradive,  troj)aeum. 
Instaurant  acies  Vulcani  stirpe  creatus 
Caeculus  et  veniens  Maisorum  montibus  Umbro. 
Dardanides  contra  furit.     Anxuris  ense  sinistrara 
Et  totum  clipei  ferro  deiecerat  orbem;  — 
Dixerat  ille  aliquid  magnum,  vimque  affore  verbo 
Crediderat,  coeloque  animum  fortasse  ferebat, 


545 


Aenea,  alterum,  qui  sit  in  castris  (cf. 
IX,  171.),  qnum  hic  Troiani  nondum 
iuncti  sint  Aeneae.  —  542.  Lecta, 
scil.  ab  Aenea  et  Seresto  tradita. 
Nam  ipsi  victores  legebant  arma. 
,,Spolia,  quae  aptautur  tropaeis,  lcgi 
dicuntur."  Serv.  Alii  lecta  hic  expli- 
eant  per  splendida  (cf.  Douat.  ad  Ter. 
Phorm.  I,  2,  3.),  minus  recte.  —  tibi^ 
r ex  Gr adiv e,  tropaeu vi ,  ut  VI, 
18.  ^^'6/,  Phoehe,  sacravit.  De  patre 
Gradivo  s.  Marte  vid.  ad  III,  35.  — 
543.  Instaur ant  acies;  proelium 
redintegrant,  quum  suscepta  tanta 
clade  perculsi  iam  esscnt  Latinorum 
animi.  Sic  Wagn.  rectissime.  —  De 
Caeculo  vid.  VII,  678.  681.,  de 
Umhroneihidi.y.  750.752. —  Wagn. 
acute  perspexit,  v.  545  sqq.  hanc  esse 
sententiam:  Postquam  Anxurem,  de- 
cisa  ante  dextra ,  interfecerat  Ae- 
neas,  Tarquitus,  huius  quippe  viri 
caede  exasperatus,  se  obviam  illi  tu- 
lit;  quare,  mutata  loci  distinctione, 
in  fine  vss.  546.  et  549.  semicola  po- 
suit;  vss.  546  —  549.  autem  lineolis 
seclusit;  quam  rationem  nos  secati 
sumus.  —  D ardanides,  Aeneas,  ut 
etiam  XII,  774.  (Cf.  II,  241.  V,  45. 
XII,  585.  cett.)  —  546.  ,,totum,  pnto, 
adiecit,  quo  significetur ,  ipsum  iam 
hominem  totum  ad  vulncra  accipienda 
apertum  fuiss;."  Wagn.  Peerlk.  ta- 
men ,  quum  toto  clipei  orbe  omnino- 
que  clipeo  post  sinistram  deiectam 
commemorato,  tum  tautologia  ense-~ 
ferro  offensus,  parnm  probabiliter 
coni.  Et  totnm  (quantus  erat)  cUpei 
ferro  (i.  e.  umbone  ferreo)  deiecerat 
Orsen,  quod  nomen  proprium  lcgatur 
etiam  X,  747.  —  clipei  orhem. 
Vid.  II,  227.  —  deiecerat.  Plus- 
quamperf.  respondet  Perfecto  ohtulit 
V.  553.  ct  vv.  547—549.,  qui  vim  ex- 
plicandi  habent  (quoniam  ille  magna 
locutus  erat  etc.)  parenthctice  adii- 
ciuntur,  hoc  sensu :  Vix  Anxuris  si- 
nistram   ensc    deiecerat  —   et   statim 


alius  ei  adversarius  sese  obtulit  Tar- 
quitus.  —  547.  alic/uid  magnumy 
tJioi:  ^utyu.  Cf.  Hemsterh.  ad  Luciau. 
T.  I.  p.  59.  Passerat  ad  Prop.  II, 
19,  71.  Broukh.  et  Vulp.  ad  Tib.  II, 
6,  11.  Cort.  ad  Lucan.  I,  262.  Burm. 
ad  Val.Fl.  1,262.  Mitscherl.  ad  Hor. 
Od.  IV,  6,  2.  alios.  Heins.  perperam 
malebat  aliquod  magnum',  nusquam 
enim  magnum  Substantivi  vim  habet. 
• —  548.  coelo  animum  ferehat, 
alto  spiritu  elatus  ei  cupiens  maiora, 
quam  decebat  mortalem.  „Fortasse 
ille  arrogantiorem  se  gesserat,  dum 
de  Aenea  victoriam  et  longam  vi- 
tam  sibi  promiserat.  -  -  Ex  sollcmni 
poetarum  usu  -  -  quae  alta  sunt,  coe- 
luni    attingere    dicuntur.     Cf.    I,     162. 

III,  678.' [IX,  637.]  cett.  Nec  aliter 
Graeci,  imprimis  tragici  ac  lyrici :  il- 
lustrat  ro  ajrjoH^tii'  ovQCivio  Valken. 
ad  Eur.  Hippol.  1106.  lam  tropice 
hoc  transfertur  modo  ad  gloriam,  ut 
Horat.  sublimi  feriam  sidera  vertice, 
modo  ad  gloriae  opinionem,  h.  e. 
ad  superbiam,  iactantiam ,  ostentatio- 
nem,  ut  h.  1.,  modo  ad  laudes ,  qui- 
bus  quis  aliquem  supra  vulgus  ef- 
fert."  Haec  Heyn.,  qui  etiam  conferri 
iubet  imitatiOnem  huius  loci  ap.  Si- 
lium  II,  403  sqq.  Imprimis  etiam  cf. 
Hor.  Od.  I,  3,  37.  Nil  mortalibus  ar- 
duum  est:  Coelurn  ipsum  petimus  stul- 
titia.  —  Fortasse  autem  hic  non 
esse  iGMg ,  vielleicht,  sed  tjov  ,  ivohl, 
et  exprimere  poetae  indiguationem, 
quod  Anxur  tam  immoderatam  spem 
aleret,  vere  observat  AVagn.  coll. 
Iliad.  V,  472  sqq.  et  Sopli.  Oed.  E. 
355.  Cetcrum  de  Plusquamperfecto 
et  Imperfecto  in  ciusmodi  sententiis 
haud  raro  coniunctis ,  quae  a  Parti- 
culis  nam ,  enim ,  etenim  incipiunt,  A'el 
in  quibus  talis  Part.  causalis  sup- 
plenda  est,  ut  h.  1.,  cf.  Aen.  in,  110. 

IV,  688.  VI,  164.  VIII,  33.  627  sqq. 
XI,  33.  cctt.  et  lahn.  ad  h.  I.  atque  ad 
Moret.  1.  loco  supra  comm.  p.  630.  — 


AENEIDOS  LIB.  X. 

I  Caiiitiemqiie  sibi  ct  loDgos  promi.serat  amios ;  — 
Tarquitus  exsultans  contra  iulgentibus  armis, 
Sihicolae  Fauno  Dryopc  quem  nympha  crearat, 
Obvius  ardenti  sese  obtulit.     lllc  reducta 
Loricam  clipeique  ingens  onus  impcdit  liasta; 
Tum  caput  orantis  nequidquam  et  multa  parantis 
Dicerc  deturbat  tcrrae,  truncumque  tepcntcm 
Provolvcns  super  haec  inimico  pectore  fatur : 
Istic  nunc,  mctuende,  iace!     Non  te  o^^tima  mater 
Condet  humi,  patrioque  onerabit  membra  sepulcro : 


315 


550 


555 


549.  longos  annos^  longam  aetateni 
s.  luultos  auno.s,  ut  iufra  XI,  907.  nec 
loH(jis  inler  se  passibus  ahsunt.  Simi- 
liter  ap.  TibuU.  I,  1  ,  2.  culli  iugera 
magna  soli ,  ubi  yid.  lutpp.  Non 
mirum  tamcu,  Gotli.  11.  ex  interpp. 
exhibere  ei  multos.  —  550.  exsul- 
tans,  vid.  ad  II,  386.  —  551.  Sil- 
vicolae  Fauno.  Hoc  epitlieton  e 
Naevii  B.  Pim.  I.  et  Accio  adopta- 
tum  esse,  Macrob.  Sat.  VI,  5.  est 
auctor.  Cf.  Ovid.  IV,  746.  Silvicola 
Pal.es  et  Prop.  III,  11,  34.  silvi- 
colae  viri.  Sic  etiam  silvicultrix ,  e. 
g.  ap.   Catull.  63,  72.  silvicultrix  eerva. 

—  lul.  Sabiuus  pro  Fauno  legi  voluit 
Dauno,  cuius  coniecturae  causam  vid. 
iufra  ad  v.  558.  —  Dri/ope  Nympha 
alibi  non  commemoratur.  —  crea- 
rat.  Vid.  adnott.  ad  VI,  367.,  ubi 
adde  Geo.  I,  279.  et  Aen.  XII,  271. 

—  552.  Ohvitts  sese  ohiulit.  Cf. 
iufra  V.  734.  XI,  498.  et  Lucr.  IH, 
1054.  Sponte  sua  leto  caput  ohvius 
ohtulit  ipse,  ubi  vid.  Wakef.  (De  simi- 
libus  pleonasmis  vid.  ad  VI,  449.  IX, 
47.  89.  X,  359.  al.)  Quare  otiosa 
est  Heiusii  coni.  sese  tulit.  —  „iUe, 
Aeneas  (uon  Tarquitus),  hasta  re- 
ducta,  quam  reduxerat  [ita  ut  maior 
pars  hastilis  ei  a  tergo  esset:  vid. 
V,  478.]  ideoque  magua  cum  vi  im- 
mis erat ,  imp  eclit  loricam  clip  ei- 
que  onus,  transfigit  Tarquiti  clipeum 
et  loricam,  sic  ut  infixa  hasta  hae- 
reret  nec  retrahi  facile  posset,  [cli- 
peusque  et  lorica  inter  se  colligaren- 
tur]  ;  hinc  Aeueas  arrepto  statim  ense 
caput  deiicit.  -  -  Est  autem  exqui- 
site  dictum  pro  vulg. :  hastani  impe- 
dit  lorica ;  uam  hasta  impedita  et 
fixa  teuetur ;  sicque  et  ipse  clipeus 
impeditus  est  uec  libere  regi  ac  mo- 
veri  potest.  Cf.  v.  794  sq."  H.  Ee- 
ctius,    nisi   fallor,    lahn.:    ,,Loricam 


scutumque  hasta  iufixa  ita  deprimit 
retinetque,  ut  Tarquitus  iis  ad  gulam 
cerviccsque  obtegere  nequirct,  —  non 
permittit  usui  esse  ad  protegendum 
corpus."  —  Ceterum  Wagn.  pro 
reducta  coni.  retusa  vel  redunca,  Sed 
vid.  etiam  XI,  605.  —  V.  554  sqq. 
ex  locis  Hom.  II.  X,  454  sqq.  XI, 
452  sqq.  et  XXI,  120  sqq.  adumbra- 
tos  esse  docet  Heyn.  Tliiel.  autem 
cum  gravibus  et  plenis  v.  554.  uume- 
ris  (orantis  -  -  parantis)  confert  infra 
V.  572.  Hor.  Od.  I,  22,  24  sq.  (n- 
dentem  -  -  loquentem)  ei.  Ep.  I,  1, 
105.  (pendentis  -  -  stispicientis)  Val. 
Fl.  III,  331.  (haerentem  -  -  trahentem) 
Hor.  Ep.  I,  1,  105.  (pendentis  -  -  respi- 
cientis)  et  similes  locos.  —  caput 
deturbat  (cf.  V,  175.  Lucr.  V,  401. 
Phaethonta  repenti  fulminis  ictii  De- 
turhavit  eqnis  in  terram,  Caes.  B. 
C.  m,  21.  B.  G.  VII,  81.  Liv.-XXXI, 
39. "  extr.  cett.)  terrae,  in  terram. 
Vid.  ad  Ecl.  H,  30.  Geo,  H,  290. 
Aen.  V,  481.  IX,  87.  754.  al.  et 
Huschk.  ad  Tib.  I,  6,  72.  —  556.  sti- 
per,  iusuper.  Vid.  ad  I,  29.  II,  71. 
VII,  462.  XI,  226.  al.  —  inimico 
pectorefatur,  ut  XH,  888.  saevo 
sic  pectore  faiur.  Contrarium  est  I, 
521.  placido  sic  pectore  coepit.  — 
557.  iace.  Vid.  ad  I,  99.  —  558. 
AVagn.  (coll.  adnot.  sua  ad  I,  193.) 
ex  Med.  a  m.  sec.  et  Dorv.  recepit 
htmo,  quod  etiam  Wakef.  probaverat 
in  Silv.  crit.  T.  H,  p.  61.  Nos  ceterorum 
librorum  omnium  lectiouem  servan- 
dam  censuimus.  Vid.  ad  V,  481. 
Siipflius  nos,  Peerlk.  et  Gossr.  Wag- 
ncrum  secuti  sunt.  —  patrioque. 
Sic  optimi  Codd.  Med.  Meutel.  I. 
alii,  quos  cum  Wagn.  secuti  sumus. 
Vulgo  patriove,  quod  Gossr.  retinuit. 
Ceteri  nobiscum  faciunt.  —  „onera- 
hit,    Scilicet  sepulcrum,  h.  1.  tumulus. 


316 


P.  VIRGILII  IMARONIS 


Alitibiis  linquere  feris,  aut  gurgite  mersum 
Unda  feret,  piscesque  impasti  vulnera  lambent. 
Protinus  Antaeum  et  Lucam,  prima  agmina  Tm^ni, 
Persequitur,  fortemque  Numam  fulvumque  Camertem, 
Magnanimo  Volscente  satum,  ditissimus  agri 
Qui  fuit  Ausonidum,  et  tacitis  regnavit  A^iyclis. 


5G0 


rvfj^og,  jmpositus  corpori  sepulto, 
quod  alias  inde  tumulo  premi  dicitur, 
quum  sub  eo  conditum  iaceat."  H. 
Cf.  XI,  212.  et  vid.  etiam  infra  ad  v. 
620.  —  Wakef.  in  Silv.  crit.  H.  p.  61. 
Schrader.  Emendd.  p.  151.  AYacker. 
Amoen.  Liter.  p.  20.  et  Peerlk.  legi 
malint  ornabit ,  quod  unus  Hugen.  a 
m.  sec.  exhibet  (cf.  adnott.  ad  XII, 
344.),  ut  Acidal.  ad  Vellei.  II,  124. 
honorahit.  Ceterum,  ut  aliis,  sic  etiam 
Wagnero  Qu.  Virg.  XL,  2.  Virgilius 
hic  dormitasse  videtur,  quum  dc 
sepulcro  patris  Tarquiti  loquatur, 
quem  supra  v.  551.  Fauni  filium 
fuisse  dixerit.  Sed  nonnc  Faunus 
antequam  ab  Euandro ,  quem  ex  Ar- 
cadia  venientem  benigne  exceijerat, 
deus  est  proclamatus  (cf.  Dion.  Hal. 
I,  31.  lustin.  XLm,  5.  SerA^  ad 
Geo,  I,  11.  et  Spangenberg.  de  veteris 
Latiireligg.  domest.  p.  63.),  homo  erat, 
quiab  Hercule  occisus  essetraditur?  (Cf. 
Plutarch.  Parallel.  min.  n.  35.)  Quidni 
igiturpoetae  etiamsepulcrumeius  com- 
memorarelicuerit?  Quod  cui  altius  re- 
petitum  videatur,  is  per  me  amplecta- 
tur  illam  explicationem,  quam  Gossr. 
praeterhanc  meam  proponit:  ,,Aeneas, 
quis  eius  pater  fuerit  nesciens,  homi- 
nem  esse  sumit ;  ut  hoc  etiam  sumit, 
matrem  Tarquiti  vivere."  Minus  au- 
tem  apta  censenda  est  lahnii  ratio, 
patrio  „non  quod  patris,  sed  quod 
iii  patria  est"  iuterpretantis;  quam- 
quam  quae  Wagn.  huic  explicationi 
opponit  (non  in  patria  terra  humari 
propterea  tantum  veteribus  adeo  mi- 
scrandum  esse  visum,  quod  dulce  sit, 
ne  morte  quidem  ab  eorum ,  quos 
carissimos  habuerimus,  pareutum, 
avorum,  consortio  avelli ;  aliter  Tar- 
quiti  nihil  intcresse  potuisse ,  qua 
terra  ossa  sua  conderentur) ,  pauUo 
subtilius  disputata  et  ipsius  patriac 
amori  parum  tribuere  videntur.  Peerlk. 
tamen,  cui  hacc  onmia  non  satisfa- 
ciunt,  loco  coniectura  succurrendum 
esse  censct,  proponens:  Parioque 
ornabit   sepulcrOj    i.    e.    ex    marmore 


Pario  exstructo ;  Aeneae  enim  mar- 
mor  Parinm  cognitum  fuisse ,  appa- 
rere  cx  Aen.  III,  126.,  ubi  Parum 
insulam  propterea  niveam  appellet,  et 
Valer.  Elaccum  V,  188.  marmor  Pa- 
rium  iam  ad  Argonautarum  tempora 
retulisse.  —  559.  Heinrich.  sine  iusta 
causa  coni.  ferisgue.  —  560.  pisces 
lamb  ent,  Hom.  dTioki//m]aoPT(4t  (II. 
XXI,  123.),  sanguinem  haurient.  ^ 
561.  Heyn.  praeferendam  censet  Gud. 
scripturam  J^ucan ;  sed  in  norainibus 
Latinis,  imprimis  omnibus  Codd. 
praeter  unum  .reclamantibus ,  Graeca 
fornia  non  adraittenda.  —  „prima 
ogmina  Turni,  vel  noojLtci^ovg,  qui 
pugnant  ante  ordines ,  vel  qui  in 
prima  acie,  ccoianii."  H.  Wagne/o 
poeta  utraraque  notionem  hic  com- 
plecti  videtur.  —  562.  Alium  Numam 
iam  Nisus  interfecit  IX,  454.  — ful- 
vujn,  fulva  caesaric  insignem  (cf.  XI, 
642.).  Scrvius  per  ^av&op  explicat; 
Wagn.  autem  rectius  distinguit  inter 
iiavum  colorem  et  fulvum  {vnoTiVQQcr)^ 
medium  inter  flavum  Qavd-oi^)  et  ru- 
brum  (jivQQoi),  unde  Fuluii,  ut  ab  illo 
Flavii  sint  dicti.  —  563.  satum.  Vid. 
ad  Geo.  I,  278.  —  ditissima  agri. 
Cf.  Ovid.Met.  V,  129.  etSilius  V,  260. 
Alibi  clives  agris ,  e.  g.  Hor.  A.  P. 
421.  id.  Sat.  I,  2,  13.  Stat.  Theb.  V, 
305.  al.  —  564.  ,,Aus  oniclum ,  Au- 
sonidarum  [vid.  ad  I,  565.  et  III,  21.]. 
Ausonidas  autcm  pro  Ausonibus  dixit, 
quibus ,  cjuum  olim  omnem  Italiam 
iuferiorem  tenerent,  sedes  a  Circeiis  ad 
Lirin  usque  etiam  posterioribusaetati- 
bus  mansere.  lam  in  his  locis  inter  Ter- 
racinam  et  Caietam  iuxta  msiX&  Amy- 
clae  fuerant,  a  scrpentibus  dcletae  - 
-  incolis  urbc  excedere  coactis.  Vid. 
Serv.  ad  h.'].  Plin.  Vm,  29,  43.  efc 
Cluver.  Ital.  ant.  p.  1093.  (Addc 
Solin  2.  32.  et  quae  ipse  exposui  iu 
libro  Ilandb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p. 
726.)  -  -  Has  tacitas  dixit,  epitheto 
huc  retracto  ab  alteris  Amyclis  Laco- 
uicac ,  quae  ab  Achacis  fortiter  pro- 
pugnatae,  tandem  a  Doriensibus  ex- 


AENEIDOS  LIB.  X. 

Aegacon  qiialis,  centiim  cui  brachia  dicunt 
('entenasque  manus,  quinquagiuta  oribus  ignem 
Pectoribusque  arsissc,  lovis  cum  fulmina  contra 
Tot  paribus  streperet  clipeis,  tot  stringeret  ensis: 
8ic  toto  Aeneas  desaevit  in  aequore  victor, 
Ut  semel  intepuit  mucro,     (^uin  ecce  Niphaei 
Quadriiuges  in  equos  adversaque  pectora  tendit. 
Atque  ilJi,  longe  gradientem  et  dira  frementem 
Ut  videre,  inetu  versi  retroque  ruentes 
Eftunduntque  ducem,  rapiuntque  ad  litora  cin-rus. 
Interea  biiugis  infert  se  Lucagus  albis 
In  medios,  fraterque  Liger;  sed  frater  habenis 
Flectit  equos,  strictum  rotat  acer  Lucagus  ensem. 
Haud  tulit  Aeneas  tanto  fervore  furentes: 
Irruit,  adversaque  ingens  apparuit  hasta. 
Cui  Liger : 
Non  Diomedis  equos,  nec  currum  cernis  Achilli, 


317 

5G5 


570 


575 


580 


pugnatae  sunt.  Hostium  enim  adventu 
saepe  teraere  nuntiato,  quum  vere 
hostis  veniret,  neniine  nuntiante  et 
tacentibus  omnibus  ^  urbs  capta  est. 
Nota  res  veJ  ex  Pervigilii  versu:  Sic 
Amyclas^  qiium  tacerent^  perdidit  silen- 
tiiunJ^  Haec  Heyn. ;  neque  aliter  Vir- 
giliuni  intellexisse  videtur  Sil.  Vin, 
530.,  ubi  vid.  intpp.  Praeterea  cf.  Lu- 
cilii  fragm.  ap.^  Serv.  ad  h.  1.  Mihi 
necesse  est  loqui ;  nam  scio  Amyclas 
tacendo  periisse.  Wagn.,  eiusmodi  Vir- 
gilii  errorem  non  statuens ,  Amyclas 
Italiae  tacitas  vocari  censet,  quod 
olim  desertae  a  suis  incolis  ferantur, 
in  edit.  tamen.  min.  rem  decernere 
non  audet,  utramque  explicationem 
proponens ;  et  sane  de  errore  Vir- 
gilii  mihi  quidem  vix  dubitandum 
videtur.  • —  565  sqq.  Idem  Wagn. 
verba  sic  struenda  esse  docet:  Qualis 
cum  Aegaeon  cet.,  coll.  adnot.  ad  Geo. 

I,  303.  De  Aegaeone  s.  Briareo, 
quem  hic  Virgilius,  recedens  ab  Hom. 

II.  I,  402  sq.,  inter  Gigantes  coelum 
oppugnantes  referre  videtur,  vid.  ad 
Aen.  VI,  287.  —  567.  .,Pectoribus 
addit,  quia  effiat  ignem,  ut  Cacus 
supra,  ut  Typhoeus,  et  tot  alia 
monstra."  H.  —  568.  tot  parihus, 
pari  numero,  scil.  quinquaginta  clipeis. 
Peerlk.  haec  adnotat:  ,,Fortasse  inest 
notio  illius,  qui  se  parem  lovi  puta- 
hat,  ferebat.  Nisi  legendum  sit  Tot 
pmnter  streperet  clipeis,  i.  e.  tot  simul 
clipeis."  —  569.  Sicy  ut  non  unam 


manum  putares.  Locum  bene  trans- 
tulit  ad  Tydeum  Statius  Theb.  II, 
595  sq.  —  desaevit,  valde  saevit. 
Vid.  ad  IV,  52.  —  571.  Quadriiuges. 
'  Aliquot  Codd.  rainoris  pretii  Qua- 
driingos,  ut  vulgo  dicitur;  sed  vid.  v. 
c.  Apulei.  rior.  c.  16.  Quadriiuges 
et  seiuges  currus  ponere  alicui  et  infra 
ad  V.  587.  —  572.  longe  gradien- 
tera,  longis  gradibus  incedentem, 
jun/.qa  /3//9w//Ta,  ut  infra  v.  579.  in- 
gens  apparuit.  —  dirafrementevi. 
Vid.  ad  Ecl.  III,  8.  IV,  43.  al.  — 
574.  Burm.  refert,  optimos  quosque 
Codd.  exhibere  currum,  quod  pro- 
pterea  lahn.  recepit.  Sed  quum  non 
constet,  quinam  sint  illi  Codd.  optimi 
(praeter  Rom.  Vat.  et  Goth.  H.), 
Med.  autem  Pluralem  agnoscat,  hunc 
cum  Wagn.  servandum  censui,  qua  in 
re  etiam  posteriores  nos  secuti  sunt. 
Vid.  etiam  infra  ad  v.  581.  —  Ciim 
V.  575  sqq.  comparat  Hom.  B.  XI, 
101  sqq.  et  122  sqq.,  cum  v.  581  sqq. 
autem  11.  V,  217  sqq.  et  XX,  79  sqq. 
Cf.  etiam  similis  locus  supra  IX, 
154  sq.  Sensus  est:  Nos  non  sumus 
Graeci,  qui  vos  efFugere  passi  sunt; 
nos  Italos  vos  non  effugietis.  — 
581.  currum  hic  cum  eodem  Wagn. 
recepi  pro  vulg.  currus,  quod  saepius 
hic  repetitae  literae  s  originem  debere 
videtur.  Singularem vero  tuentur  Codd. 
longe  plurimi  cum  Med.  et  qua- 
tuor  Potter.  Gossr.  Pluralem  retinuit ; 
reliqui    editt.    recentiores    nobiscum 


318 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Aut  Phrjglae  campos:  nunc  belli  finis  et  aevi 
His  dabitur  terris.     Vesano  talia  late 
Dicta  volant  Ligeri.     Sed  non  et  Troius  heros 
Dicta  parat  contra;  iaculum  nam  torquet  in  hostem. 
Lucagus  ut  pronus  pendens  in  verbera  telo 
Admonuit  biiugos,  proiecto  dum  pede  laevo 
Aptat  se  pugnae,  subit  oras  hasta  per  imas 
Fulgentis  cKpei,  tum  laevum  perforat  inguen; 
Excussus  curru  moribundus  volvitur  arvis, 
Quem  pius  Aeneas  dictis  affatur  amaris: 


585 


590 


faciiint.  Ceterum  cf.  etiam  quae  ad 
VI,  724.  adnotavi.  —  Achilli.  Vid. 
ad  I,  30.  II,  476.  al.  lahn.  in  priore 
edit.  ob  potiorum  (?)  Codd.  auctori- 
tatera  retinuit  formam  Achillis ;  in 
altera  autem  et  ipse  Achilli  edidit,  ut 
ceteri  editt.  recentiores. —  582.  aevi, 
vitae  tuae.  —  583.  terris.  Dorvill. 
felis,  quod,  quum  ierra  et  tela  saepe 
confundantur  (vid.  Burm.  ad  Val.  Fl. 
VI,  31.),  praefert  Peerlk. ,  ut  sensus 
sit:  Mors  tua  et  belli  finis  simul  his 
telis  efficietur.  —  585.  Wagn.  tantum 
priraa  verba  Dicta  parat  Virgiliana 
esse  suspicatus,  ceteris  asteriscos  ad- 
pinxit.  Sed  etiamsi  negari  nequit, 
verba  iaculum  nam  torquet  in  hostem 
satis  esse  languida,  ut  fortasse  in 
suspiclonem  vocaripossint,  voc.  tamen 
contra  vix  abesse  potest,  et  si  Ser- 
vius  adnotat:  Potest  letji :  Edicta  parat 
contra,  i.  e.  (ex  Wagneri  eraend.) 
Potest  legi  et:  Dicia  p.  c,  inde  non- 
dum  colligi  potest,  eum  in  suis  Codd. 
invenisse  tantum  verba  Dicta  parat. 
Peerlkampium,  qui  et  ipse  verba  iacii- 
lum  •  -  in  hostem  suspecta  censet,  ita 
certe  mecum  video  consentire,  ut 
conira  defendat.  Siipfl.  et  Gossr.  de 
horum  verborum  aixf^eyiia  non  dubi- 
tant.  Ceterum  lahn.  etiam  hic  ex 
potioribus  Codd.  cum  Heinsio  rece- 
pit  m  hostes,  qui  tamen  potiores  Codd. 
quum  ab  Heinsio  non  nominentur, 
Med.  autem  praebeat  in  hostem,  hanc 
lectionem  cum  Wagn.  servandam 
putavimus,  iu  quo  posteriores  nos 
secuti  sunt.  —  586.  pendens  in 
verhera.  Vid.  V,  146  sq.  ibique 
adnott.  ct  Geo.  III,  106  sq.  ,,Luca- 
gus  gladio  pro  flagro  usus  est.  Nota- 
bile  autem  hoc,  quod  Lucago  in  curru 
stanti  non  hastam ,  ex  perpetuo  he- 
roum  usu,  sed  ensem  in  manus  dat 
poeta."  //.  —  587.  Admonuit.     Cf. 


Sen.  de  Clem.  I,  14,  1.  liberos  admo- 
nere  verhetnbus.  —  biiug  o  s ,  scil. 
equos,  quod  etiam  infra  v.  595.  omit- 
titur.  Ceterum  hiiugus  et  quadriiugus 
Virgilius  fere  ubique  ad  secundae 
Declin.  normam  formavit  (cf.  Aen. 
V,  155.  X,  253.  Xn,  355.  Geo.  III,  8. 
Aen.  Xn,  162.),  ter  tautum,  Geo.  in, 
91.  Aen.  X,  571.  et  XH,  355.  legi- 
mus  hiiuges  et  quadriitiges  equi.  Vid. 
etiam  supra  ad  v.  571.  et  425,  — 
Laevum  pedcm  proiicit  haud  dubi^, 
quod  Lucago  a  dextra  stetit.  Heinrich. 
cum  h.  1.  conferri  iubet  Theocr.  XXII, 
120.  et  Toup.  Adverss.  p.  403.  Peerlk., 
colL  supra  v.  495.,  Livio  VIII,  8., 
ubi  triarii  Romani  considunt  sinist^o 
crure  porrecto ,  aliis,  docet,  sic  „cor- 
pore  maiorem  aequilibritatem  et  manui 
dextrae  vim  conciliari."  —  588.  Ut 
supra  V.  476.  hasta  superiorem  clipei 
oram  perfodiens  humerum  vulnerat^ 
ita  nunc  traiecta  ima  scuti  ora  inguen 
transfigit.  —  590.  Ex cussus  currn 
volvitur.  Cf.  XI,  615.  I,  115.  VII, 
299.  Ovid.  Met.  XV,  524.  Excutior 
currn  cett.  et  infra  ad  v.  513.  — 
591.  pius  Aeneas.  Ruhk.  hoc  epi^ 
theton  Aeneae  tributum  censet  ob 
ultionem,  qua  de  Pallantis  memoria 
promeruerit;  sed  j^otius  est  epitheton, 
quod  vocant,  perpetuum,  quod  adver- 
sus  Schraderum  et  Marklandum  (qui 
ad  Prop.  I,  1,  33.  p.  21.  ed.  Burm. 
coni.  prius)  recte  tuetur  lahn.  —  V. 
592  sqq. ,  quos  Heyn.  minus  recte 
interpretatur,  apparet  arcte  cohaerere 
cum  verbis  Arripnit  biiugos ;  Aeneas 
enim  per  sarcasmum  significat,  ipsius 
Lucagi  esse  culpam,  quod  currus  eius 
in  suas  manus  veniat.  Non  Segnis  fugay 
i.  e.  tarditas  equorum,  (cf.  v.  586  sq.) 
vel  vana  aliqiia  formido  cx  hostibus 
veniens  et  equos  consternans  curms 
iitos  prodidit ,    i.  e.    effecit ,   ut  curra 


AENEIDOS  LIB.  X. 


319 


Lucage,  niiUa  tiios  currus  fuga  scgnls  cquorum 

Prodidit,  aut  vanae  vcrtere  ex  hostil>us  umbrac ; 

Ipse  rotis  salicns  iuga  descris.     llacc  ita  fixtus 

Arripuit  biiugos ;  fratcr  tcndebat  incrtis 

Infclix  palmas,  curru  deJapsus  codem : 

Per  te,  per  qui  te  talem  genucre  parcntes, 

Vir  Troiane,  sine  hanc  animam,  ct  miserere  precantis. 

Phiribus  oranti  Aeneas:    llaud  taHa  dudum 

Dicta  dabas.     Morere,  et  fratrem  ne  dcscre  frater. 

Tum,  latebras  animae,  pectus  mucronc  rcchidit. 

Talia  per  campos  edebat  funera  ductor 

Dardanius,  torrentis  aquae  vel  turbinis  atri 

More  furens.     Tandem  erumpunt  et  castra  relinquunt 


595 


600 


everso  facile  potiri  possim;  secl 
tii  ipse  rotis  saliens ,  hastae  mcae 
ictu  e  curra  deiectus ,  inqa  deseris. 
Sic  etiam  Wagn.  locum  cepit,  — 
nnlla  fnga.  Vid.  ad  Gco.  I,  102. 
et  Aen.  11,  583.  —  593.  Prodidit 
evertit,  ita  ut  Aeneas  facile  eo  potiri 
possit  {v.  596.)  Cf.  Heins.  ad  Ovid. 
Fast.  IV,  715.  —  vana  umbra  ex 
hostibns,  scil.  veniens,  oriens,  ver- 
tit,  i.  e.  evertit  currum  equis  conster- 
natis,  quemadmodum  supra  Niphaeo 
accidit  v.  572  sqq.  Cf.  etiam  Hom. 
II.  Vin,  86.  Quae  hic  vana  lonbra, 
Silio  Vll,  698.  est  cassa  [Et  trepidat 
cassa  sonipes  exterritus  umbra).  — 
594.  Similera  sarcasmum  vid.  ap.  Hom. 
11.  XVI,  745  sqq.  —  595.  Heins.  ex 
Palat.  et  aliis  Codd.  nescio  quibus  rece- 
pit  inermes ;  sed  verissime  Wagn.  ad- 
notat,  nullam  habere  vim  inermes  in  au- 
riga  eoque  curru  excusso  ;  contra  vero 
manus  inertes  optime  convenire  vani- 
loquo ;  coll.  v,  581  sqq.  et  599.  lahn. 
quoque  et  hic  et  XI,  414.  lectiouem 
inertes  restituerat,  quod  etiam  me  po- 
steriores  interpretes  omnes  servarunt. 
Utrumque  vocabiihim  in  Codd.  haud 
raro  confunditur.  Vid.  inf.  XI,  414. 
Heins.  et  Drak.  ad  Silii  XIII,  76.  N. 
Heins.  et  Bach.  ad  Ovid.  Met.  V,  175. 
Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I,  5,  17.  Vol.  I.  p. 
244.  alios.  —  597.  Per  te  cett.,  scil. 
oro,  obsecro.  Vid.  supra  Pcd  v.  369. 
et  de  coniunctione  verbornm  per  qui 
te  ge/)i.  par.  ad  11,142.  —  598.  „sine 
hanc  animam,  pro :  parce ;  vitam 
mihi  ne  eripe,  sed  relinque.  Sic  tdu 
ap.  Homerum:  "ExrtoQ  d^  ciXkovg  fjii^ 
davaoig  ia  oid^  ti^uQt^tv.^^  H.  — 
599.    haud  dudtim,   nicht  gar  lange, 


scil.  supra  v.  581  sqq.  Ceterum  cf. 
Hand.  Turs.  III.  p.  23.  —  600. /ra- 
trem  ne  desere  frater.  Vid.  ad 
I,  684.  IV,  83.  et  V,  569.  —  601. 
Voc.  pectus,  quod  tamquam  otiosum 
et  languidum  ofFendit  viros  doctos, 
Wakef.  ad  Lucr.  I,  416.  mutatura 
voluit  in  sectas,  Fr.  lacob.  autera  (cui 
adsentitur  Peerlk.  in  Bibl.  crit.  nova 
III.  p.  243.  et  in  ipsa  edit.  Virg.)  ad 
Lucil.  Aetn.  v.  139.  in  penitus,  coll. 
XII,  359.  Sed  vere  observat  lahn., 
voc.  pectus  iara  propterea  removeri 
vix  posse,  quod  alii  scriptores  animi 
sedem  in  capite  esse  existiraaverint ; 
et  omnis  difficultas  evanescit,  si  cura 
C.  G.  lacobo  in  Disquiss.  Virgg.  P. 
I.  p.  13,  non  pectus,  sed  latebras  per 
appositionem  adiectura  statuimus,  ut 
in  loco  a  Wagn.  collato ,  XI,  508. 
0  decus  Italiae  virgo ;  quare  vulgatam 
distinguendi  rationem  (Tion  latebras 
animae,  pectus,  7n.  r.)  cum  Ruhkopfio 
et  Wagn.  mutavimus.  Ceterum  imi- 
tantur  hunc  locum  Stat.  Theb.  I,  614. 
imas  animae  mucrone  corusco  Scruta" 
tus  latebras  et  Paullin.  in  vita  Mart. 
6.  Pt  latebras  tanti  sceleris  mucrone 
resolvit.  —  recludit,  aperit.  Vid.  v. 
c.  Hor.  Epod.  XVII,  71.  ense  pectuSy 
Ovid.  Met.  VII,  285.  iugulum  ense^ 
Colum.  VI,  38,  2.  suppurationem  ferro 
recludere  etc,  Cf.  etiam  Aen.  IV,  63. 
Geo.  II,  423.  similesque  loci  et  Burra. 
ad  Aen,  V,  339.  —  603.  Eandem 
comparationem  invenimus  supra  HI, 
305.  496  sqq.XIJ,  523.  ap.Hor.  Od.  IH, 
29,  33.  IV,  14,  25.  Ovid.  Met.  HI, 
79  sq.  Fast.  H,  219  sqq.  Silium  IV, 
522  sqq.  XVII,  122  sq.  alios ;  quos 
omnes   praeivit  Hom,   II,   V,    87  sq. 


320 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Ascanius  puer  et  neqnidquam  obsessa  iuventus.  605 

lunonem  interea  compellat  luppiter  ultro : 
O  germana  milii  atque  eadem  gratissima  coniux,     ^ 
Ut  rebare,  Venus  —  nec  te  sententia  fallit  — 
Troianas  sustentat  opes,  non  vivida  bello 

Dextra  viris  animusque  ferox  patiensque  pericli.  GlO 

Cui  luno  submissa:   Quid;  o  pulcherrime  coniux, 
Sollicitas  aegram  et  tua  trlstia  dicta  timentem? 
Si  mihi,  quae  quondam  fuerat,  quamque  esse  decebat, 
Vis  in  amore  foret,  non  hoc  mihi  namque  negares, 
Omnipotens,  quin  et  pugnae  subducere  Tiu"num,  615 

Et  Dauno  possem  incohimem  servare  pai'enti. 


—  turhinis  more.  Vid.  XII,  923. 
turhinis  instar.  —  606  sqq.  ,,Iuno, 
salute  Turni  in  tempus  tantum  a  love 
impetrata,  Turnum  elusum  per  tWo)- 
Xov  Aeneae  e  pugna  educit.  Eo  iara 
res  erat  adducta ,  ut  Turnura  Aeneas 
assequeretvir,  ideoque  pugna  inter  eos 
fieret.  Haec  ex  rerum  in  Aeneide 
ordine  destinato  adliuc  erat  difFerenda. 
Deorum  interventu  ad  hoc  usus  est, 
nt  epicus  poeta  Homeri  exeraplo  se- 
mel  instituerat  facere.  —  ultro.  Vid. 
supra  V,  312.  —  607  sq.  Amare  haec 
ad  lunonem.  Non  virtute  Troianorum, 
sed  Veneris  scilicct  artibus  haec  ge- 
runtur.  Cf.  Iliad.  XVIII,  356  sqq.  et 
VI,  5  sq."  H.  Venus  enim,  quum 
lupiter  omnibus  diis  interdixerit,  ne 
certamini  se  iramiscerent  vel  id  quo- 
cunque  raodo  iuvarent,  nunc  vere  non 
sustentat  Troianorura  opes ;  sed  quae 
efficiuntur,  orania  Aeneae  et  Troia- 
norura  virtuti  debentur.  Unde  acerba 
lovis  ironia  raanifesta  est,  quae  spe- 
ctat  ad  orationem  lunonis  supra  v. 
63  sqq.  Temere  igitur  in  hoc  loco 
haeret  Peerlk.,  quem  hac  coniectura 
emendandum  censet :  No n,  ut  rere, 
Vemcs,  (tua  te  sententia  falUt)  Tr. 
sust.  opes :  sed  vivida  etc.  —  609. 
vivida  hello  dextra,  ut  V,  754. 
XI,  385.  et  al.  vivida  virtus.  Contra- 
rium  Q,st  frigida  bello  dextera  XI,  338. 

—  611.  pulcherrime  coniux.  Ad- 
modum  bene  luno  bhandiens  hac  in- 
solcntiorc  utitur  coniugis  appellatione. 

—  612.  tristia  dicta,  acerba,  ut- 
pote  exprobrantis.  Medic.  tamen  tri- 
stia  iussa,  fortasse  rcctius.  Cf.  supra 
V.  6  sqq.  Vulgatum  ex  II,  115.  huc 
transferri  potuisse,  raemorat  Wagn. 
Tristia  iussa  legimus  etiam   ap.   Sil. 


n,  2.,  ut  tristia  dicta  ap.  eundem  XI, 
84.  Tac.  Ann.  VI,  71.  et  al.  —  613. 
,^Si  mihi,  quae  quonda  m  fu  er  at 
[cf.  V,  397.  et  de  hoc  usu  Phisquam- 
perfecti  pro  Perfecto  apud  poetas 
Lachmann.  ad  Prop.  I,  12,  29.  lahn. 
ad  Ovid.  Trist.  HI,  2,  25.  alii],  Vis 
in  amore  foret  pro :  si  amori  mco 
esset  vis.  Alibi  potentia  dicitur  de 
amantibus.  Vulgaris  oratio  esset:  si 
tantum  valeret  amor  meus  apud  te, 
tantam  haberet  vim  et  auctoritatera, 
ut  olim  inter  amoris  nostri  primor- 
dia."  H.  lahn.  vel  si  optandi  vim 
habere,  vel  locura  per  ellipsin  apo- 
dosis  explicandum  censet,  hoc  modo 
Si  -  -  foret,  non  hi  c  rerum  sta- 
tus  esset.  Sed  rectius  apodosin  a 
verbis  no7i  hoc  mihi  iucipere  statueris, 
et  namque  affirmative  positum  habue- 
ris  {aUerdings),  Cf.  Hand.  Turs.  IV. 
p.  11.  (Wagn.  taraen,  comparans  su- 
pra  VIII,  84.,  namqne  arcte  cum  mihi 
cohaerere  putat,  ut  respondeat  Graeco 
hfxoiys,  i/AOiye  dri,  mir  eben,  mir  ge- 
rade,  quae  sum  coniux  tua;  quod 
Haud.  1.  1.  ab  usu  huius  Particulae 
abhorrere  censet.)  Quare  signura  ex- 
claraandi,  quod  vulgo  post  foret  po- 
nitur,  cum  Wagn.  (qucm  etiam  Sitpfl. 
sequitur)  in  Colon  rautavimus  et  non 
litera  minuscula  scripsimus ;  quam- 
quam  non  nego,  etiam  alterara  ratio- 
nem,  quam  Gossr.  amplectitur,  ut  si 
pro  utinam  positum  accipiamus,  et 
signo  exclamandi  ytostforet  distinguen- 
tcs  in  spqq.  simplicem  enuntiationem 
causalem  inveniaraus  (uara  non  raihi 
negares,  sc.  si  rae  amares)  habere, 
quo  se  commendet.  Peerlk.  sic  di- 
stinguendum  censet:  -  -  Vis  in  amore 
foret  —  non  hoc  mihi  etc,  ut  apodosis 


AENEIDOS  LIB.  X. 

Nunc  pereat,  Teucrisque  pio  det  sanguine  poenas. 
Jlle  tamen  nostra  deducit  origine  nomcn, 
Pilumnusque  illi  quartus  pater;  et  tua  larga 
Saepe  manu  multisque  oneravit  limina  donis. 
Cui  rex  aetlicrii  breviter  sic  fatus  Olympi: 
Si  mora  praesentis  leti  tempusque  caduco 
Oratur  iuveni,  meque  hoc  ita   ponere  sentis, 
Tolle  fuga  Turnum  atque  instantibus  eripe  fatis. 
Hactenus  indulsisse  vacat.     Sin  altior  istis 


321 


020 


G2.3 


plane  desit  et  lociis  hunc  sensum 
habeat:  ,,Si  me  amares,  ut  quondam, 
in  eo  aniore  solatium  invenirem.  Nam 
mihi  hoc  non  negares,  quin  Turnum 
servarem/'  Comparat  Vir  doct.  VI, 
187.,  ubi  ad  verba  Si  nunc  se  nohis 
-  -  ostendat  supplet  apodosin  quam 
felix  essein!  qua  tamen  apodosi  non 
opus  esse,  quisque  videt.  Bigot.  et 
Zulich.  inihi  nempe,  quod  recepit  Bo- 
thius.  —  617.  ^Nun  c  p ereat  stoma- 
chabunda  pronuntiat  pro :  nunc  vero 
ei  pcreundum  est  in  Troianorum  gra- 
tiam;  etsi  ille  cett."  H.  Peerlk.  locum 
sic  interpretatur:  ,,Nunc  vidco  ei  essc 
pereundum.  Sua  eum  pietas  non  ser- 
vabit.  Pium  est,  arma  sumere  pro 
sponsa,  quam  Aeneas  vi  parentibus 
et  ipsi  eripere  conatur."  —  618.  no- 
men,  i.  e.  genus,  stirpem;  et  nostra 
origine  est  omnino  divina,  quia 
Turnus  a  Pilumno  dco  genus  duxit; 
quare  etiam  adduntur  verba  Pilnmnus 
ilU  quartus  pater.  Pilu m nu  sque 
enim  positum  est  pro  :  Nam  Pilumnus. 
Vid.  VII,  51.  IX,  373.  XI,  272.  et 
Wagn.  Qu.  Virg.  XXXV,  5.  A  lu- 
none  autem  ipsa  Turnum  originem 
deduxisse,  nemo  meraoriae  prodidit; 
neque  perspicio.  quid  sibi  velit  Peerlk. 
haec  adnotans  :  ,,Quamquam  genus  a 
te  deducat.  lovi  parcit,  dicens  nostra. 
Si  dixisset  tua,  tacitum  esset  crimen 
adulterii;"  nisi  forte,  coll.  Aen.  VII, 
409  sq.,  Turni  genus  a  Danae  repe- 
tendum  esse  putat.  De  ipso  Pilumno 
vid.  ad  IX,  4.  —  619.  et  tua  larqa 
cett.  Eadem  sententia,  cuius  vestigia 
ex  Hom.  II.  IV,  238  sqq.  et  203  sq. 
repetit  Heyn.,  saepissime  apud  vete- 
res  invenitur.  —  oneravit  limina 
donis;  onerare  enim  etiam  de  rebus 
gratis  et  exoptatis  dicitur,  et  significat 
omnino  largiter  instruere,  abunde  sup- 
peditare.  Sic  etiam  Silius  III,  15. 
aras  Captivis  onerat  donis.  Similiter 
YiRGiL.  Pahs  m.  Ed.  III. 


ap.  lustin.  V,  4,  13.  (ubi  vid.  Beneck.) 
honoribus,  ap.  Phaedr.  V,  5,  20.  et 
Liv.  IV,  13,  13.  (ubi  vid.  Drak.)  lati- 
dibus ,  ap.  Liv.  XXXV,  11,  6.  spe 
promissorum,  ap.  eund.  X,  14,  12. 
XXIV,  13,  4.  XXV.  8,  6.  Sall.  lug. 
12,  3.  et  Tac.  Hist.  I,  25.  in.  promis- 
sis  onerare  cett.  Cf.  etiam  supra  III, 
485.  ct  adnott.  ad  I,  195.  Quare 
Schrader.  Eraendd.  p.  151.  teraere 
coni.  ornavit ;  quod  Brunck.  et  Wakef. 
receperunt.  Vid.  supra  ad  v.  558.  — 
Cum  V.  620.  cf.  supra  IX,  406.  et  si- 
miles  loci.  —  621.  ,,Iuno  hoc  specta- 
bat,  ut  Turnum  omnino  morti  criperet. 
Huic  occurrit  lupiter  sic,  ut  in  prae- 
sens  modo  tempus  fata  Turni  differri 
patiatur.  Cf.  VII,  313.  Est  vero  to- 
tuslocusHomericusIl.  XVI,439sq."j9; 
Dii  enira  fata  differre  possunt,  mutare 
non  possunt  (cf.  VII,  315.);  ct  de 
illa  quidem  deorum  facultate  Thiel. 
conferri  iubet  Muellerum  in  libro  Die 
EtrusherJl.  p.  73.,  de  hac  autem  poten- 
tiae  divinae  circumscriptione  Bluem- 
nerum  Ueber  die  Idee  des  Schick- 
sals  p.  125.  — fatus,  utpote  lovis 
et  brevitati  et  dignitati  aptissimum, 
cum  lahn.  et  Wagn.  restituimus  ex 
Med.  a  m.  scc.  multisque  aliis  Codd. 
Vulgo  fatur,  quod  Peerlk.  retinuit, 
Siipliio  et  Gossr.  nos  sequentibus.  — 
622.  ,,caduco,  cadenti  s.  mox  ca- 
suro,  vel  cui  mox  cadendum,  morien- 
dum  est :  ut  VI,  481.  bello  caduci, 
cadentes."  H.  Cf.  adnott.  ad  Geo. 
I,  368.  —  623.  meque  hocitapo- 
nere  {ri&ii-ai,  constituere,  ordinare) 
sentis:  si  haec  ita  accipis,  ut  putes 
(wenn  du  meinst),  a  me  rem  ita  con- 
stitui ,  ut  Turni  fata  differantur ,  non 
ut  mutentur.  Sic  etiam  Heyn.  et  lahn. 
Heinrich.,  Voss.  Anm.  u.  Randgl.  p. 
235.  et  AVagn.  sentis  pro  vis,  cupis, 
dictum  accipiunt,  et  Bothius  sine  iusta 
causa  coni.  tendis.  —  625.  vacat^ 
21 


%n 


P.  VmGILIl  MARONIS 


Sub  precibus  venla  ulla  latet,  totumque  moveri 
Mutarive  putas  bellum,  spes  pascis  inanis. 
Et  luno  allacrimans:  Quid,  si,  quae  voce  gravaris; 
Mente  dares,  atque  haec  Turno  rata  vita  maneret? 
Nunc  manet  insontem  gravis  exitus ;  aut  ego  veri 
Vana  feror.     Qaod  ut  o  potius  formidine  falsa 
Ludar,  et  in  melius  tua,  qui  potes,  orsa  reflectas ! 
Haec  ubi  dicta  dedit,  coelo  se  protinus  alto 


G30 


liberum  est,  licet.  —  626.  aJtior  ve- 
nia,  quaTn  a  me  rogas ,  maioris  be- 
neficii  concessio.  Vid.  IX,  101.  — 
628.  ,,Belli  exitum  fatalem  immutatum 
non  iri ,  lupiter  pronuntiaverat;  de 
Turno  nil  meminerat.  luno  itaque 
lovem,   quem    sibi  placatiorem  videt, 

—  -  cetera  de  Turni  vita  et  incolumi- 
tate  eloqui  non  audere  arbitrata,  uti- 
nam  id,  inquit,  quod  certis  verbis  pro- 
mittere  mahi  gravaris ,  animo  saltera 
et  voluntate  aunueres,  scil.  ut  Turno 
in  hoc  bello  vita  sit  incolumis."  H. 
Vox  enim  et  mens,  ut  alibi  verhum  ct 

•res,  sibi  opponuntur.  Cf.  Aen.  IX, 
795.  —  allacrimans  ex  Med.  aliis- 
que  Codd.  restituit  Heins.  Vulgo 
illacrimans.  Vid.  ad  IX,  52.  Allacri- 
mare  legitur  etiam  apud  Apul.  Met. 
X.   p.    683.    Oud.    (p.    239.   Elmenh.) 

—  ,,qi(id  si  -  -  dares  sunt  blande 
ac  sollicite  precantis  et  inter  spem 
metumque  voto  vel  potiundi  vel  ex- 
cidendi  versantis."  Haec  War/n.,  qui 
simul  docet,  haec  breviter  dicta  esse 
pro :  Quid  facies,  si  petam  a  te ,  ut 
mente  des  id,  quod  voce  dare  grava- 
ris?  coll.  Wunderl.  ad  Til.uU.  I,  2, 
62.  Idem  Vir  doct.  pro  vulg.  qitod 
ex  Med.  aliisque  Codd.  recepit  qitae, 
quum  non  probabile  sit,  librarios  Plu- 
ralem  e  Singulari  fecisse,  siquidem  una 
tantum  res,  vita  Turni,  respici  videa- 
tur.  Quum  tamen  praecedat  qnid  et 
quod  statim  redcat  v.  631.,  noluimus 
plurimorum  Codd.  lectionem  desercre, 
in  quo  nos  secuti  sunt  Peerlk.  et 
Siipflius.  Gossr.  cum  Wagn.  fecit.  — 
Mente    dare    legitur    etiam   XI,    795. 

—  629.  haec  vita^  pro  (jua  ego 
nunc  intercedo.  Pronomen  enim  de- 
monstr.  Mc  rationem  ali^iuam  rei  ad 
loquentis  personam  pertinentem  indi- 
cat.  Cf.  adnott.  ad  IX,  205.  —  rata. 
Rom.  tlata,  quod  praefert  Peerlk.,  ut 
luno,  ex  lovis  verbis  coniiciens,  Tur- 


num  brevi  manere  mortem ,  quam 
modo  evaserit,  quaerat:  ,,Cur  mihi 
non  spondes  hanc  vitam,  quam  Turno 
nunc  dedisti,  mansuram?  Vereor  ne 
cam  cito  perditurus  sit."  —  630. 
m aner etl  Nu nc  raane t.  Cf.  ad- 
nott.  ad  V,  181.  et  Weichert.  de  verss. 
iniur.  suspp.  p.  97.  not.  —  Nitnc, 
niin  aber^  so  aber.  Vid.  ad  Ecl.  X, 
44.  —  insontem^  quippe  qui  nihil 
aliud  fecit,  quam  ut  ius  suura  defen- 
deret.  —  aut  etjo  veri  vana  feror 
(vid.  IV,  110.),  nisi  admodum  fallor, 
a  vero  aberro.  —  aut,  i.  e.  alioqni, 
sonst,  ubi  etiam  nos  dicimus  oder. 
Cf.  Ovid.  Met.  X,  51.   Cic.  Or.  II,   2, 

5.  Plin.  n,  70,  71.  XIX,  5,  90.  all. 
et  Hand.  Turs.  I.  p.  538.  —  ,,vanus, 
qui  sibi  vana  persuadet,  [cf.  Disseu. 
ad  Tibull.  111,  4,  56.];  vamis  veri 
graece  dictum,  ut  fallax,  falsus  veri, 
h.  e.  vero.  Sic  VII,  440.  veri  effeta^ 
a  vero  vacans,  \erum  haud  atferens." 
//.  Cf.  etiam  Silius  XII,  261.  nec 
forsan   voti  vamts  foret.  —    631.  Uti- 

nam  frustra  metuam  et  tit  consilium 
de  Turno  mutes.  De  voc.  quod  Par- 
ticulis  optandi,  ut,  utinam,  eadem  ra- 
tione  praeposito,  qua  quod  si ,  qnod 
nisi,  quod  iibi  dicitur,  ut  arctior  sen- 
tentiarum  nexus  indicetur,  cf.  Otto  ad 
Cic.  Finn.  I,  20,  67.  Kritz.  ad  Sall. 
lug.  14,  21.  et  quos  laudat  Sillig.  ad. 
Cir.  149.  272.;  nt  autem  pro  utinam 
positum  inveuitur  ap.  Ter.  Ileaut.  IV, 

6,  6.  Eun.  II,  3,  10.  Ovid.  Her.  XIU, 
161.  (ubi  etiam  qnod  ut)  al.  Cf.  Tur- 
sell.  de  partt.  p.  950.  7.  Wagn.  ta- 
men  et  Gossr.  Quod  hidar  hic  ea 
ratioue  dictum  putant,  dc  qua  expo- 
situm  est  ad  111,  56.  —  632.  orsa, 
dicta.  Vid.  VII,  435.  —  Cum  v.  633. 
sqq.,  ubi  luno  obiicit  Aeneae  simu- 
hicrum,  (luo  persequendo  Turnus  ex 
acie  detrahatur,  Hcyn.  confert  Hom. 
U.  V,  449  sq.  et,  qui  Maronem  imi- 


AENEIDOS  LIB.  X. 


323 


Mlsit,  agens  hiemem  nimbo  succinGta  per  aiiras, 
lliacamque  aciem  et  Laurentia  castra  petivit. 
Tum  dea  nube  cava  tenuem  sine  viribus  umbram 
In  faciem  Aeneae  —  visu  mirabile  monstrum  — 
Darclaniis  ornat  telis,  clipeumque  iubasque 
Divini  assimulat  capitis,  dat  inania  verba, 
Dat  sine  mente  sonum,  gressusque  effingit  euntis: 
Morte  obita  qualis  fama  est  volitare  iiguras, 
Aut  quae  sopitos  deludunt  somnia  sensus. 
At  primas  laeta  ante  acies  exsultat  imago, 


635 


G40 


tatus  est,  Silium  X,  83  sq.  et  XVII, 
528  sqq.  572  sq. ;  de  sensu  antem 
loci  haec  addit:  ,,InventHm  hoc  lu- 
nonis  eo  pertinet,  quod ,  si  ei  aperte 
fugam  illa  suasisset,  more  viri  fortis 
Turnus  fugae  mortem  praetulisset. 
Vid.  V.  666  sqq."  —  634.  coelo  se 
misit.  Cf.  IV,  254.  —  agens  hie- 
meni,  turhinem,  procellam.  Peerlk. 
arbitratur,  longe  elegautius  fore:  Mi- 
sit  ciffcns,  hieme  et  niniho  succincta.  — 
nimbo  succincta,  nube  circumdata, 
involuta.  Heyn.  conferri  iubet  Callim. 
in  Apoll.  pr.  et  Val.  Fl.  II,  115. 
Qinini  dea  (Venus)  se  piceo  pcr  sndum 
tnrbida  nimbo  Praecipitat.  —  635. 
Jjaurentia  castra.  Sic  Varro  ap. 
Scrv.  ad  Aen.  IX,  8.  Latirens  castrum. 
Vid.  ad  VII,  61.  et  cf.  etiam  Dissen. 
ad  Tib.  II,  5,  41.  —  636.  Cf.  similis 
locus  Ovid.  Met.  XIV,  358  sqq.,  ubi, 
quae  hic  tenuis  sine  virihus  umbra,  est 
e^fjigies  nullo  cum  corpore.  Constat 
autem  vocem  sine  esse  inter  cas  Prae- 
positiones ,  quibus  Koniani  liberius 
utantur,  ita  ut  haud  raro  a  simplici 
Substantivo  suspenf^a  cum  Ablativo 
suo  Adiectivum  aliquod  vel  Partici- 
pium  circumscribat.  Cf.  Aen.  I,  279. 
IV,  588.  VI,  534.  777.  X,  640.  Cic. 
Tusc.  II,  3,  7.  lectio  sine  delectatione^ 
Stat.  Theb.  I,  237.  facinus  sine  more 
etc.  cum  adnott.  ad  Geo.  II,  243. 
Aen.  I,  160.  III,  595.  V,  37.  al.  Ce- 
terum  Peerlk.  fatetur,  si  in  Cod.  ali- 
quo  bonae  notae  legeretur  tum  de 
nube  cava,  hoc  se  praelaturum  esse.  — 
636.  nube  cava.  Vid.  I,  516.  II, 
360.  et  V,  663.  —  637.  In  faciem 
Aeneae  breviter  dictum  pro  :  confor- 
matam  in  faciem.  Vid.  ad  Aen.  II,  471. 
—  638.  telis  paullo  durius  pro  arm.is 
positum.  In  Cod.  Dorvill.  pro  ornatlQ- 
•gitur  armat,  quod  sane  magis  conve- 


nit  telis.  Sed  invitis  Codd.  nihil  mu- 
tandum.  —  iubas,  galeam  cum  cri- 
sta.  Vid.  ad  VII,  785.  —  639.  di- 
vini  c ap itis ;  quia  Acneas  est  Ve- 
neris  filius ,  undc  dis  genit^is  cett.  — 
inania  verha  poeta  ipse  explicat 
additis  verbi.s  sine  mente  sonum.  In- 
teilige  meros  sonos  verborum ,  quo- 
rum  scnsum  Aeneae  effigies  non  pot- 
est  perspicere.  Mira  est  Peerlkampii, 
qui  verba  dat  inania  verba  spuria  cen- 
set,  adnotatio :  ,,V€rba  et  sonus  sine 
niente  sunt  contraria.  Singula  verba 
habent  mentem ,  aliquid  significant. 
Sonus  autcm  sine  mente  nihil  signifi- 
cat.  Itaque  umbra  verbum  nullum 
protulit,  sed  Turnum  voce,  i.  e.  sono 
lacessit,  non  verbo.  Si  umbra  pro- 
tulisset  verba  inania,  quae  nec  sen- 
tentiam,  nec  significationem  haberent, 
stulta  adeo  et  inepta,  Turnus  frau- 
dem  deprehendisset.  Nam  Aeneas 
talia  verba  non  loqui  solebat."  — 
640.  Cuningh.  et  VVakef.  ex  uno  Med, 
receperunt  gressumque,  quum  ambigua 
essent  coniuncta  verba  gressus  enntis  ! 
Sed  quis  umquam  gressus  euntes  di- 
xit?  Immo  gressum  originem  debet 
antecedenti  sonum ;  et  solere  Virgi- 
lium  diversos  numeros  nominum  con- 
iungere,  ad  VI,  724.  et  al.  vidimus. 
Etiam  lahn.  vulgatam  tuitus  est  ad 
Geo.  IV,  141.  Ceterum  cf.  similis 
locus  I,  690.  et  Ovid.  Met.  XI,  634. 
—  641.  Morte  obita,  etiam  ap. 
Lucr.  I,  136.  IV,  736.  Cic.  pr.  Sext. 
38,  83.  et  Gellium  XV,  20.  legimus. 
Idem  haud  semel  dixit  Ausonius 
(CXC,  4.  CCIX,  8.  cett.)  Vid. 
Ruddim.  I.  p.  300.  et  Drak.  ad  Silii 
11,754.  — figuras,  tid(i)?M.  Poetae 
ante  oculos  fuisse  Lucretium  I,  133 
sqq. ,  iam  Macrob.  VI,  1.  observa- 
vit.  —  642.  Aut  guae,  aut  qualia 
21* 


314 


P.  VIRGILll  MARONIS 


Irritatque  viriim  telis,  et  voce  lacessit. 
Instat  cui  Turnus,  stridentemque  eminus  hastam 
Coniicit;  illa  dato  vertit  vestigia  tergo. 
Tum  vero  Aenean  aversum  ut  cedere  Turnus 
Credidit,  atque  animo  spem  turbidus  hausit  inanem: 
Quo  fugis,  Aenea?  thalamos  ne  desere  pactos; 
Hac  dabitur  dextra  tellus  quuesita  per  undas. 
TaHa  vociferans  sequitur,  strictumque  coruscat 
Mucronem;  nec  ferre  videt  sua  gaudia  ventos. 
Forte  ratis  celsi  coniuncta  crepidine  saxi 
Expositis  stabat  scaHs  et  ponte  parato, 
Qua  rex  Chisinis  advectus  Osinius  oris. 
Huc  sese  trepida  Aeneae  fugientis  imago 
Coniicit  in  latebras;  nec  Turnus  segnior  instat, 
Exsuperatque  moras,  et  pontis  transiht  akos. 
Vix  proram  attigerat:  rumpit  Saturnia  funem, 
Avulsamque  rapit  revoluta  per  aequora  navem. 
Tum  levis  haud  ukra  latebras  iam  quaerit  imago, 
Sed  sublime  volans  nubi  se  immiscuit  atrae. 


615 


650  1 


655 


660 


simt,  quae  cett.  —  648.  ,,iurb{(Ius, 
tumens,  elatus  arrogantia,  inquitServ. ; 
perturbatur  scil.  mens  superbientis  tu- 
more,  ira ,  spe ,  metu."  H.  —  650. 
Hac  dahitur  dextra  iellus  etc. 
Habebis  tellurem  ,  sed  pro  sepulcro. 
Cf.  Aen.  XII,  359.  Ji!n  agros  et  quam 
bello,  Troiane,  petisti  Hesperiam  metire 
iacens.  —  651.  coruscat,  vibrat. 
Vid.  ad  V,  642.  —  652.  „nec  ferre 
videt  sua  gaudia  ventos,  nec 
sensit,  intelligit,  exsultationem  suam 
esse  inanem."  H.  Vid.  ad  V,  446. 
et  IX,  312.  —  sua  gaudia, 
quod  unice  cupiebat,  summum  votum, 
mortem  scil.  Aeneae.  Ceterum  cf. 
adnott.  ad  V,  446.  et  IX,  312  sq.  — 
653.  Heyn.  suspicatur,  stetisse  fortasse 
navem  ita  admotam  litori  saxoso,  ut 
pons  applicatus  esset.  Cf.  supra  ad 
X,  288. —  „crep  ido  saxi,  de  litore 
quatenus  eminet;  lapidibus  enim  ar- 
boribusque  riparum  ancorae  loco  na- 
ves  alligatas  esse  constat. "  H.  Cf. 
VII,  106.  Interpp.  ad  Hor.  Od.  I,  32. 
7.  et  Valcken.  ad  Eur.  Hippol.  752. 
a  Thielio  laud.  —  654.  Cf.  supra  v. 
287  sq.  —  655.  Heyn.  putat  Osi- 
nium  fortasse  Larem  Clusinorum 
fuisse,  qui  sub  Massico  ,  totius  agmi- 
nis  duce,  parti  exercitus  praeesset, 
eoll.  supra  v.  166.;  Servius  autem 
Osinium  et  Massicum  eiusdem  homi- 


nis  nomina  esse  censet,  ut  supra  IX, 
592.  Numanum  Remulum.  —  675.  in 
latebras,  in  locum  abditum  navigii, 
ubi  lateret.  —  659.  moras,  sc.  sca- 
larum.  —  658.  Vix  proram  atti- 
gerat:  rumpit  cett.  Vid.  ad  II, 
803.  —  660.  aequora  revoluta 
Heyn.  recte  de  fluctuum  recessu  a  li- 
torc  intelligit;  eo  enim  navis  in  al- 
tum  abripitur,  quae  post,  redeunteac- 
cessu,  rursus  defertur  ad  terram.  Sic 
etiam  Wagn.  in  min.  edit.  locum  ex- 
plicat,  qui  antea  in  mai.  edit.  haec 
adnotaverat:  ,,Iievolvere  iter  quum  sn- 
pra  legamus  IX,  S91.,  equidem  ae- 
quora  revoluta  acceperim  de  itinere 
per  aequora  revoluto :  avulsam  luno 
rursus  agit  per  aequor."  —  Vss.  se- 
quentes  vulgo  minus  bene  sic  coUo- 
cantur:  663.  lllum  cctt.  664.  Ohvia 
cett.  661.  Tum  levis  cett.  662.  Sed 
suhlime  celt. ,  Puncto  post  morti  po- 
sito  ;  quo  tamen  vcrsuum  ordine  con-- 
tortam  effiei  sententiam ,  quum  iara 
antiqui  Grammatici  intelligerent,  loco 
correctione  succurrere  studuerunt,  scri- 
bentes:  llle  atitem  Aeneam  etc,  ut^e- 
neas  ahsens  imaginem  in  nave  laten- 
tcm  et  corpora  virum  nautas  in  nave 
inventos  significet;  camque  rationem 
lahn.  in  priore  edit.  amplexus  est, 
Sed  verissime  Wagn.,  Servium  secutus, 
docet,   absentem  parum  recte  liic  dici 


AENEIDOS  LIB.  X. 


325 


Illum  autcm  Aeneas  absentem  in  proclia  poscit. 

Obvia  multa  virum  clemittit  corpora  morti : 

Cum  Turnnm  mcdio  intcrea  fcrt  acquore  turbo.  G65 

Kespicit  ignarus  rerum  inoratusque  salutis, 

Et  duplicis  cum  voce  manus  ad  sidera  tcndit: 

Omnipotens  gcnitor,  tanton'  me  crimine  dignum 

Duxisti,  ct  talis  voluisti  expcndere  pocnas? 

Quo  fcror?  unde  abii?  quae  me  fuga,  quemve  rcducit?  6  70 

Laurentisne  iterum  muros  aut  castra  videbo? 

Quid  manus  illa  virum,  qui  me  meaque  arma  secuti? 


Aeiieam ,  quem  praesentem  adliuc 
existimet  Turnus,  quum  paullo  post 
demum  in  uubes  abcat  illa  imago, 
obvia  autcm  multa  vlruni  corpora  non 
posse  designare  nautas  et  remiges, 
quum  heroicis  temporibus  ipsi  pugna- 
tores  (tum  in  acie  constituti,  non  in 
navibus  relicti)  remigum  otficio  functi 
sint.  Quare  potius  cum  Wagn.  alium 
restituimus  versuum  ordinem,  iam  a 
Brunckio  ingeniose  propositum  et  nu- 
per  Codd.  Pariss.  II.  et  III.  auctori- 
tate  comprobatum ,  quo  omnis  diffi- 
cultas  tollitur,  et  narratio  aptissime 
procedit.  Quod  perspiciens  etiam 
lahn.  in  altcra  edit.  (non  minus  quam 
Gossr.)  nostram  rationem  sequitur,  si- 
mul  memorans,  in  oratione  aavpdiro) 
versuum  663.  et  664.  non  haerendum 
esse,  quippe  quae  hanc  sententiam  effi- 
ciat:  ,,Aeneas  absentem  Turnum  in 
proelia  poscit,  multa  adeo  virum  cor- 
pora  morti  demittit,  quuminterea  turbo 
illum  aufert."  Nihilominus  Siipflius 
vulgarem  versuum  ordinem  defendere 
studet,  nihil  tamen  contra  Yfagnerum 
proferens,  quam  versum  663.  Illum 
autem  etc.  sic  positum  et  distinctum 
minus  poeticum  videri.  Peerlk.  deni- 
que  (qui  tamen  versus  eodem  ordine, 
quo  Wagn.,  in  contextu  collocavit) 
pro  more  suo  vv.  663.  et  664.  tam- 
quam  spurios  dclendos,  et  Punctum 
iu  fine  V.  665.  post  turho  positum 
in  Comma  mutandum  censet.  — 
663.  ahsentem.  Vid.  ad  IX,  63.  — 
%&A.demittit  corpora  morti.  Vid. 
ad  II,  85.  398.  —  666.  Turnus  respi- 
cit  ad  litus,  nesciens,  quid  hoc  esset, 
ueque  intelligens,  ad  suam  ipsius  sa- 
lutem  se  deceptum  esse ,  infesti  ali- 
cuius  numiuis  fraudem  suspicatur.  — 
i,ingratus  salutis,  ad  Graecorum 


poetarum  morem ,  cc/dQiaros  <j(OTr,' 
(jia^ ;  quod  ad  salutem,  vitam  serva- 
tam  attinet.  Sic  paullo  ante  veri 
vana.'^  H.  Cf.  Ruddim.  II,  74.  et  su- 
pra  ad  I,   178.  II,  638.  et  al.  adnott. 

—  667.  duplice s  manus.  Vid.  ad. 
I,  93.,  ubi  eadem  fere  verba  leguntur. 

—  cum  voce.  i.  e.  clara  voce  ita 
precans.  Wagn.  conferri  iubet  Tibull. 
III,  4,  64.  Tu  modo  cum  multa  hrachia 
tende  prece  ibique  Huschk.  et  Drak. 
ad  Silium  X,  432.  Adde  Ruhnk.  ad 
Ovid.  Her.  XV,  173.  —  ad  sidera 
tendit.  Vid.  ad  II,  688.  —  668.  Vir 
fortis  fugae  flagitium  appellat  crimen 
et  poenam.  —  tanton'.  Vid.  adnott. 
ad  Aen.  VI,  780.  —  670.  Quo  fe 
ror"?  unde  abii'?  Hor.  Od.  III,  27, 
37.  utrumque  in  unam  interrogatio- 
nem  coniungit:  Unde  quo  veni?  — 
quemve,  qualem,  quam  ignominio- 
sum ;  i.  e.  quomodo  et  qua  cura  ex- 
istimatione  hominum  redibo?  Cf.  IX, 
481.  —  reducit  lectio  est  Med.  mul- 
torumque  aliorum  Codd. ,  quam  pro 
vulg.  reducet  cum  lahn.  Wagn.  et 
aliis  recepi ,  quaraque  etiara  editores 
me  posteriores  omnes  amplexi  sunt 
(nam  Gossravium  reducet  in  con- 
textu  servari  noluisse,  ex  adnot.  ad- 
iecta  apparet).  Supplendum  est  enira 
ex  acie,  quod  priores  editores  non 
viderunt;  et  Turnus  haec  eo  terapore 
dicit,  quo  iam  ex  acie  reducitur.  Ali- 
ter  Feerlk.,  haec  adnotans  :  „Putabam 
esse :  ex  qua  fuga  quis  reducor,  qua- 
lis  redeo  ?  Quam  turpiter  reliqui  pu- 
gnam,  quam  turpiter  revertor. "  — 
672.  Quid  manus  illa  virum  cett. 
i.  e.  Quid  fiet  de  manu,  quae  sors 
erit  manus  cett.  Peerlk.  (quem  sequi- 
tur  Gossr.)  minus  recte  supplet  dicet, 
coll.  Aen.  XII,  40.  Quid  consanguinei 


326 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Quosne  —  nefas  —  omnis  infanda  in  morfce  reliqui, 

Et  nimc  piilantis  video,  gemitumque  cadentum 

Accipio?     Quid  ago?  aut  quae  iam  satis  ima  dehiscat  67  5 

Terra  mihi?     Vos  o  potius  miserescite,  venti! 

In  rupes,  in  saxa  —  volens  vos  Turnus  adoro  — 

Ferte  ratem,  saevisque  vadis  immittite  syrtis, 

Quo  neque  me  Rutuh*,  nec  conscia  fama  sequatur. 

Haec  memorans  animo  nunc  huc,  nunc  fluctuat  ilhic;  G80 


RiituU,     qiiicl   cetera    dicet    Italia'?   — 

673.   Quosne  Heins.    ex  Med.   a    ra. 

sec.,     uno    Leid.    et   Aspro    restituit, 

idemque   sibi  velle  videtur  ceterorum 

fere    omirium    Codd.    lectio     Quosve. 

Med.   a  m.  pi*.,  Rom.    et  Palat.  Qnos- 

que,  quod  post  lahnium  etiam  Slipflius 

et  Peerlk.   receperunt,  signo  intcrro- 

gandi  in  fiue  versus  posito ;  et  Peerl- 

kampio  quidem  quosne  omnino  abso- 

num  videtur  (quum   significet  An  eos, 

quos   reliqui?) ,    Siipflio    autem    nimis 

oratorium     et     propter     xc.xocfiojnay 

quosne  nefas  ingratum.     Sed  in  y.cc/.o- 

q)0}yici    (in  qua  iudicanda  recentiores 

veterum  interpretes  omnino  nimis   de- 

licatos  esse    constat:    cf.    statim   post 

v.  686.  et  adnott.  ad  II,  27.  XII,  630. 

al.)  eo  minus  haerendum ,    quum    ne- 

fas,  parenthetice  interpositum,  brevem 

in    pronuntiando  pausam   facere    nos 

iubeat:    non   absonum  autem  esse  il- 

lud  quosne,  quod  hic  vim  exprobrandi 

habet,    docet  Catull.  8,    15.  c[tiaene 

te  nianet  vita?   id.   64,    180    sqc[.    An 

jjatris  auxiliwn  sperem,  cjuemne  ipsa 

reliqui?  -  -   Coniugis    an  ficlo    consoler 

memet  amore,    Quine  fugit  lentos  in- 

curvans  gurgite   remos  ?    Hor.    Sat.    I, 

10,  21.    0  seri  studiorum!  quine  piite- 

tis  Difficile  et  mirum,  Rhodio  quocl  Pi- 

iJioleonti    Contigit  ?     ibid.    II ,    3 ,    295. 

quone    malo  meniem    concussa?    Plaut. 

Truc.  II,   6,  53.    Qnine  etiamnnm  super 

adducas?  Silius  X,  69.  cuine  viro  mcd- 

lem  memet  compouere  etc.    Scilicet  eius- 

modi    locos    ex  duabus  enunciationi- 

bus,  interrogativa  altera,   altera  rela- 

tiva,    contractos    essc    constat    (eosne 

reliqni   et    quos   reliqiu).     Cf.   omnino 

Bentl.,  Heind.  et  Orell.  ad  Horatii  1. 

1.,    Oudend.    et  Cort.  ad  Lucan.  VII, 

301.    liuhnk.  ad   Ter.  Ad.  II,    3,    9. 

Sillig.  ad  Cutull.  1.  ].  Haase   in  Kei- 

sigii    Gr.    Lat.    p.  473.     Haud.    Turs. 

IV.  p.   78.  alii.  --     675.   Quid  ago? 

Urftis  Palat.   Quid  agam?  quod  arridet 


lahnio,  qui  aut  scribendum  esse  cen- 
set  quicl  agam ,  aut  quae  -  -  dehiscaf, 
aut  quid  ago ,  aut  quae  -  -  deJuscet ; 
sed  vid.  ad  IV,  534.  et  quae  statim 
subiungemus.  Sollemnc  autem  hoc 
miserorum  vel  pudore  confectorum 
votum  ,  iam  Homero  usitatum:  tote 
uoi  yurot  tvQttcc  ^fUoi'.  Cf.  supra 
ad  IV,  24,,  ubi  addi  possunt  infra 
XII,  883.  Ovid.  Her.  VI,  144.  Silius 
IV,  332.  Sch.  Hippol.  1238.  et  Pe- 
tron.  c.  81.  Ceterum  Wagu.  (quem 
recentiores  omnes  secuti  sunt)  Con- 
iunctivum  deJiiscat  iure  praefert  alteri 
lectioni  deJiiscef,  quum  Turnus  id  ipsuni 
miserrimura  esse  dicat,  quod,  si  vel 
maxime  optet,  ne  possit  quidcm 
terra  devorari,  quippe  qui  per  mare 
vehatur ;  unde  etiam  illud  potius  v. 
676.  explicandum. —  677.  Comparant 
Hom.  11.  VI,  343  sqq.  Nomen  Tnrni 
magna  cum  vi  additur :  ego ,  Turnus 
ille,  qui  non  facile  precibus  aliquem 
obsecrare  soleo.  Vid.  I,  718.  V,  194. 
et  Wagn.  Qu.  Virg.  XXXII,  7.  cxtr. 
coll.  iis,  quae  ad  II,  79.  III,  380. 
VI,  687.  adnotaviraus.  —  volens^ 
i^t/iwr,  £';fcoj',ultro, libenter,  Vid.  VIII, 
133.  XII,  203.  cett.  et  cf.  adnott.  ad 
III,  457.  —  adoro;  venti  euim  sunt 
dii.  —  678.  s  aevis  que  vadis  im- 
m  ittite  sy  rtis  Hcy  n.  explicat :  rait- 
tite  navera  in  syrtes,  ubi  vada  saeva, 
exitiosa  sunt;  sed  pracstat  cura  Ser- 
vio  svrtis  proGenitivo  habere.  Peerlk. 
etiani  hic  brevissiraam  ingreditur  viam 
difficultatis  tollendae;  verba  ccnset 
spuria  ct  ex  Aen.  I,  111.  ficta.  Noli 
autcm  dc  Syrtibus  Africae,  sed  de 
quocunque  arenoso  maris  sinu  cogi- 
tare.  Cf.  I,  111.  —  679.  „conscia 
favia  essc  potest,  cuius  Turnus  ipse 
conscius  est,  ut  conscia  virtus  V,  455. 
pro  vuigari:  virtutis  conscientia  Tur- 
num  nec  in  syrti  dcseret.  Vult  se 
abscondi  in  loeo  remoto,  quo  nec 
Kutuli  eum  scqiiantur,    nec  fama   de 


AENEIDOS  LIB.  X. 


327 


An  sese  mncrone  ob  tantum  dcdccns  amcns 
Induat,  et  crudnm  pcr  costas  cxigat  cnscm ; 
Fluctibus  an  iaciat  mediis,  ct  litora  nando 
Curva  petat,  Teucrumquc  itcrum  sc  rcddat  in  arma. 
Ter  conatus  utramc|uc  viam ;  ter  maxima  luno 
Continuit,  iuvencmque  animi  miscrata  rcpressit. 
Labitur  alta  secans  fluctuque  aestuquc  sccundo, 


685 


eo  pervcniat,  ita  iit  a  ncmiiic  agno- 
scatur.  Ergo  pracicrcndum  altcrnm, 
ut  conscia  sit  epithcton  famae  simpli- 
citer  ornans.  Omnis  fama  ciiis  rci, 
de  qua  aliquid  nuntiat  ct  spargit,  cst 
conscia.  8ic  conscia  sidera  supra  IX, 
419,,  ar/mina  conscia,  sc.  doli,  II,  267." 
//.  Cf.  Bartli.  ad  Stat.  Thcb.  IX, 
733.  a  Burni.  laud.  —  681.  sese  nni- 
crone  induat,  pauUo  insolentius 
per  hypallagcn  dictum  pro :  sesc  mu- 
croni  s.  in  mucroncm  induat,  i.  c. 
mucronem  corpori  infigat,  ita  ut  to- 
tus  eo  tcgatur  et  abscondatur.  Cf. 
Wakcf.  ad  IV,  815.,  qui  confcrri  iu- 
bet  Soph.  Ai.  899.  yllag  y.tiTat  y.ov- 
qciiii)  cpaoydvo)  ct  Villoison.  Anecd. 
Gr.  I.  p.  28.,  idcmciue  in  Silv.  Crit. 
III.  p.  152,  Wagn.  laudat  Pind.  Nera. 
VIII,  40.  (fuaycbHo  aucf.iv.v'Kihiv,  (ubi 
Dissen.  comparat  Soph.  Ai.  828.  nt- 
7iro)xa  T<pd€  mol  {niQi?)  veoQ^cirio) 
^i^si,  et  Hom.  11.  VIII,  86.  y.v?.ivd6- 
fxivog  ntQl  /aXy.oi)  Davis.  ad  Caes. 
B.  G.  VII,  73.  (se  ipsi  acutissimis  val- 
lis  induerunt)  et  Oudend,  ad  Lucan. 
II,  265.  Adde  Ovid.  Am.  II,  10,  31. 
Induat  adversis  contraria  pectora  telis 
Miles,  et  Caes.  B.  G.  VII,  82.  se  ipsi 
stimulis  inopinantes  induehant,  Vat.  et 
Rom.  exhibent  mncroni,  quod  Ruhk. 
et  Vossius  1.  c.  p.  236.  praeferunt,  ut 
sese  induat  sit  i.  q.  irruat.  Santen.  ad 
Ter.  Maur.  p.  272.  probat  lectionem 
sese  mxicronem  induat,  quam  libri  qui- 
dam  Prisciani  exhibere  feruntur.  Sed 
Krehlius  in  duobus  huius  Grammatici 
locis,  ubi  hic  versus  citatur,  XVIII,  26, 
268.  (p.  1199.  P.)  et  ib.  27,  284.  (p. 
1204.  P.)  ,  nullam  adnotat  suorum 
(^/odd.  varietatem ,  ita  ut  omnes  in 
scriptura  mucrone  consentire  videan- 
tur.  Practerea  vero  etiam  sese  apud 
Virgiliuni  semper  est  quartus  Casus, 
numquam  sextus,  neque  hic  potest 
esse ,  quum  verba  Jiuctibus  an  iaciat 
mediis  Accusativum  requirant.  —  682. 
crud u m  -  -   exig at    ens ejn  ,     i.    e. 


sacvum,  cru(U;lcm.  Sic  cruda  lyrannis 
ap.  luven.  VIII,  223.,  crudi  Getae  ap. 
Ovid.  Trist.  V,  3,  8.,  cnidus  leti  ar- 
tifex  ap.  Scn.  Ilipp.  1220.  cett.  Exi- 
gere  autem  enseia  cst  ensem  totura, 
quantus  est,  adigcre.  Cf.  inf.  v.  815. 
Ovid.  Met,  V,  171.  (ubi  vid.  Bach.) 
id.  Hcr.  IX,  157.  Silius  I,  515.  Lu- 
can.  IV,  565.  (ibique  Cort.)  Sen.Herc. 
Oet.  845.  id.  Agam.  199.  alii.  — 
683.  an  fluctihus,  m  fluctus  (vid. 
ad  Ecl.  II,  30.  et  al.),  mediis,  in 
alto  mari,  se  iaciat,  iniiciat.  Cf. 
supra  VIII,  257.  — ■  685.  utramque 
viam,  scil.  mortis,  leti.  Vid.  ad  Geo. 
lU,  482.  —  686.  Arusianus  p.  246. 
Lindem.  legit:  Coniinuit  iuvenem  atque 
aniini.  —  Wagn.  revocavit  vuJg.  le- 
ctioncm  animo  miserata  (ut  supra  VI, 
332.  Stat.  Theb.  III,  679.  al.),  quum 
animi  miserata,  quod  ex  Med.  Ilom. 
omninoque  plurimis  libris  Ileins.  re- 
cepit,  propterea  ferri  non  possit,  quod 
Genitivus  verbo  miserandi 2i(S.{\\i\xs  nus- 
quam  aliud  quid  significct,  quam  rem 
miserationi  obiectam,  illorum  autem 
praestans ,  egregius  animi  et  similium 
(i.  c.  (|ui  praestantis,  egregii  animi 
est)  longc  alia  sit  ratio.  Nihil  tamen 
prohiberc  videtur,  quominus  sumamus, 
Virgilium  ad  analogiam  dictionum 
animi  diihius,  animi  pendere  et  simi- 
liura  coniunxisse  animi  miserari  (Jm 
Herzen  sich  erbarmen) ;  nam  quod  haec 
ipsa  verborum  coniunctio  alibi  non 
invenitur,  hoc  lectionem  omniura  fere 
Codd,  infringere  non  potest.  Mihi 
certe  probabilius  videtur,  paucos  quos- 
dam  iibrarios  mutata  lectione  xccxo- 
cpiovici  animi  mis.  mederi  voluisse, 
quam  fere  omnes  ita  lapsos  esse ,  ut 
syllabam  mi  bis  scriberent.  Omnes 
tamen  recentiores  editores  cum  Wa- 
gnero  faciunt;  Voss.  autem  1.  1.  p. 
236.  coni.  animis,  quod  cum  repressit 
coniungi  iubet.  —  687.  „aestu  s  e- 
cundo,  qui  non  in  altum  abripiebat, 
sed  litori  admovebat  navem."  H.   Vid. 


328 


P.  VIRGILII  MARONiS 


Et  patris  antiquam  Dauni  clefertur  ad  urbem. 
At  lovis  interea  monitis  Mezentius  ardens 
Succedit  pugnae,  Teucrosque  invadit  ovantis.  690 

Concurrunt  Tjrrlienae  acies,  atque  omnibus  uni, 
Uni  odiisque  viro  telisque  frequentibus  instant. 
Ule,  velut  rupes,  vastum  quae  prodit  in  aequor, 
Obvia  ventorum  furiis  expostaque  ponto, 

Vim  cunctam  atque  minas  perfert  coelique  marisque,  G95 

Ipsa  immota  manens  ;  prolem  Dolichaonis  Hebrum 
Sternit  humi,  cum  quo  Latagum  Palmumque  fu^^acem, 
Sed  Latagum  saxo  atque  ingenti  fragmine  montis 
Occupat  os  faciemque  adversam,  poplite  Palmum] 
Succiso  volvi  segnem  sinit;  armaque  Lauso  700 

Donat  habere  humeris  et  vertice  figere  cristas. 
Nec  non  Euanthen  Phrvgium,  Paridisque  Mimanta 
Aequalem  comitemque,  una  quem  nocte  Theano 
In  lucem  genitori  Amyco  dedit,  et  face  praegnans 


siipra  V.  660.  et  cf.  Ovid,  Met.  XIII, 
630.  et  utilibus  ventis  aestuqne  seciindo 
Intrat  ApolUneam  -  -  urhem,  et  ibitl.  y. 
728.  aestuqiie  secundo  -  -  potitiir  Zan- 
clea  classis  arena. —  6S8.  Dauni  ad 
urbem,  Ardeam,  de  qua  vid.  ad  VII, 
411.  —  689.  lovis  m  0  nitis  ,  im- 
pulsu ;  quare  Mezentius  intra  v.  734. 
iure  potest  dicere:  ast  de  me  divum 
pater  atque  hominum  rex  Viderit.  Cf. 
supra  IX,  184  sq.  —  690.  ovantes. 
Vid.  ad  X,  409.  et  al.  —  691.  „Tyr- 
rheni  iu  Aeneae  acie ,  qui  sub  Tar- 
chonte  tenebantur  (ef.  VIII,  494  sq. 
et  603  sq.),  agmine  in  Mezentium  in- 
curriint.  Ex  iisdem  sunt,  qui  v.  696 
sqq.  occiduntur:  qui  v.  702  sq.,  sunt 
Troiani."  H.  —  uni,  Uni.  Cf.  cum 
hoc  gravis  anadiplosis  exemplo  supra 
V.  180.  et  400.  infra  v.  821  sq.  VI, 
495.  Xn,  673.  et  adnott.  ad  Ecl.  VI, 
20.  al.  —  693.  Cf.  Uiad  XV,  618  S(i. 
supra  VII,  586  sqq.  Ovid.  Met.  IX, 
40  sqq.  alii.  Paullo  insolentiore  com- 
parationis  forma  poeta  usus  est.  Ad 
llle  cnim  ex  verbis  v.  696,  Ipsa  im- 
mota  manens  supplendum  immotns  ma- 
net.  Mira  enim  et  ridicula  esset  com- 
paratio  :  Ille  Hehrum  sternit,  vehit  ru- 
pes  perfert  vim  et  mlnas  coelique  ma- 
risque.  Peerlk.  tamen,  cui  haec  nou 
satisfaciunt ,  satis  violenta  medicina 
loco  studet  succurrere,  v.  695  sq. 
vcrba  coelique  marisque  -  -  prolcm  eii- 
ciens  ct  utrumque  versum  sic  in  unum 


contrahens :  Vim  cunctam  atque  minas 
perfert^  Dolichaonis  Hebrum  etc.  — 
vastum  aeq n  o r.  Hoc  epitheton 
non  abundare ,  sed  ipsi  rupis  ampli- 
tudini  designandae  inservire,  non  male 
iudicat  Wakef.  ad  Lucr.  VI,  580.  — 
697.  Sternit  humi.    Vid,  adV,  481. 

—  698,  Latagum  -  -  Occupat  os 
faciemqne.  Vid.  ad  XII,  273.,  de 
occupandi  autem  verbo  Burmann.  ad 
Petron.  c,  86, —  saxo  atque fr ag- 
mine  montis.  Cf,  simillimus  locus 
XII,  531.  et  adnott.  ad  IX,  307.  et 
al.  —  699.  poplite  succiso.  Vid. 
supra  IX,  762,  —  701,  Donat  ha- 
bere.  Vid,  adnott.  ad  I,  319.  — 
702  sqq.  „Mimas,  Amyci  et  Theanus 
fil.,  eadem  nocte  natus,  qua  Paris  ab 
Hecuba.  Commentum  poetae  ad  va- 
riandam  narrationem ;  quale  ab  Hom. 
II.  XVIII,  251,  de  Hectore  et  Poly- 
damante,  Homero  Thcano  memora- 
tur  tamquam  Antenoris  uxor  et  Cis- 
sei  filia  II.  VI,  298  sq,  XI,  223  sq., 
contra  Hecuba  Dymantis  filia  II.  XVI, 
718,  Fortasse  poeta  tragicos  secutus. 
Ccrte  quod  Hecuba  Cissei  filia  nunc 
traditur ,  ab  Euripide  accepit  in  Hc- 
ciiba  V.  3.  Potest  ctiam  haec  Theano 
haberi    diversa    ab    illa    Homeri,"  H. 

—  704,  genitor i.  Bcntl,  maluit  ge- 
nitore,  (juod  etiam  Peerlkampio  melius 
quadrare  videtur  ad  verba  in  lucem 
dedit.  —  fa ce  pr  ae g n  a 71  s  Cis s  eis. 
Vid.  VII,  319  sq.     i)e  Cisseo  vid,  ad 


AENEIDOS  LIB.  X. 

Cisscis  rcgina  Parim ;  Paris  urbc  paterna 
Occubaf,  io-naruni  Laurens  habct  ora  Mimanta. 
Ac  velut  ille  canum  morsu  de  montibus  altis 
Actus  aper,  multos  Vesulus  qucm  pinifer  annos 
Defendit,  multosque  palus  Laurentia,  silva 


329 

705 


V,  537.  Peerlk.,  qiuim  cx  Codd.  scri- 
ptura  Amycus  ctiam  Paridis  genitor 
vidcri  possit,  Virgilium  potius  Cisseis 
Pr  i  avio  Par  i  d  e  m  scripsisse  putat. 
Sed  cui  lcctori  Paridis  pater  ignotus 
esse  poterat?  —  705.  Codd.  hic  vi- 
tiose  cxhibent  Parim  rreal  (Med.  a 
m.  pr.  crepat)  :  nrhe  pat, ;  quare  Wa- 
kef.  ad  Lucr.  III,  905.  sic  legendum 
esse  suspicatur:  ac  face  -  -  Parin 
creat:  ii.  p.  llic  cubat,  Quod  nos 
cum  Heyn.,  lahn.  et  Wagn.  edidimus, 
debetur  Bentleii  ingenio  (ad  Hor. 
Epod.  V,  28.),  qui  acute  perspexit, 
A-ulgatam  lectionem  a  librariis  profe- 
ctam  esse ,  qui  lacunam  Paridis  no- 
mine  semel  omisso  ortam  ita  explen- 
dam  ceuserent;  qua  de  re  Wagn. 
conferri  iubet  Heinrich.  ad  Cic.  Orr. 
Partt.  ined.  p.  46  sq.  et  105.  Haec 
autem  Bentleii  coniectura,  etiamMark- 
lando  ad  Stat.  Silv.  I,  3,  50.,  Porsoni 
ad  Eur.  Hec.  1.  et  Weicherto  de  verss. 
iniur.  suspp.  p.  95.  probata ,  si  Pot- 
terio  fides  habenda,  egregie  confirma- 
tur  sex  Codd.  Pariss.  auctoritate. 
Quura  autem  verba  Paris  urbe  paterna 
etc.  senteutiara  explicativam  efficiant, 
iteratio  verbi  explicandi  plane  con- 
venit  poetarum  consuetudini.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Ecl.  VI,  20.  Geo.  I,  10  sq. 
Aen.  XII,  858.  al.  (Peerlk.  et  Siipfl. 
nobiscum  fccere,  Gossr.  vero ,  cui 
Bentleii  emendatio  non  plane  satis- 
facit,  corruptani  Codd.  lectionem  re- 
tinuit.)  Ceterum  formam  Parim  cum 
Wagn.  restituimus  ex  pluribus  Codd. 
et  Charisio.  Vid.  ad  Ecl.  V,  50.  — 
706.  ignarum.  Quum  hoc  Adiect. 
passivam  significationem  apud  Virgi- 
lium  praeterea  nusquara  habeat,  Wagn. 
proponit  coniecturara  :  Cisseis  r.  Pa- 
rim  creat:  u.  p.  Occubat  hic,  Clarium; 
sed  etiamsi  hunc  usum  vocabuli  Vir- 
gilio  abiudices,  quod  non  opus  esse 
videtur,  quid  impedit,  quominus  hic 
active  usurpatum  iudiceraus:  Mimanta 
habet  ora,  cuins  ipse  ignarus  est? 
moritur  in  regione,  quam  ignorat, 
ideoque  in  ignota,  ut  contra  Paris  in 
nota,  in  patria.   Et  voc.  ujnarum  prae- 


ter  Codd.  et  Servium  hic  tuetur  gra- 
vis  Gcllii  auctoritas  IX,  15,  22.  coll. 
Nonio  p.  129.  ct  Macrob.  IV,  3.  (In 
rain.  tamen  edit.  Wagn.  ipse  icjnarum 
hic  per  ignotum  explicat,  coll.  Ovid. 
Met.  VII,  404.  Theseus  proles  iqnara 
parenti.)  —  Cum  v.  707  sqq.  cf.  Hom. 
II.  XI,  414  sqq.  —  ille  -  -  aper. 
Vid.  ad  Geo.  IV,  457.  et  Aen.  VII, 
110.  XI,  809.  —  708.  Vesulus  (nunc 
Monte  Viso  appellatus)notissimus  mons 
in  finibus  Ligurum,  ad  Alpcs  Cottias 
pertinens,  ex  quo  Padus  oritur.  Vid. 
Plin.  III,  16,20.  Melall,  4,4.  etlibrum 
raeura  Handb.  der  alten  Geogr.  III.  p. 
414.  —  709.  defendit,  tutum  pi-ae- 
stitit,  incolumem  servavit.  Cf.  Hor. 
Sat.  IT,  2,  17.  et  atriim  defendens  pi- 
sces  hiemat  mare,  et  locus  Claud.  in- 
fra  laud.  —  multo sque,  omnium 
Codd.  lectionem,  quam  Heyn.  pro 
arbitrio  in  mtdtosve  mutavit,  cum  lahn. 
et  Wagn.  (quos  etiam  me  posteriores 
editt.  omnes  secuti  sunt)  restitui.  Cf. 
etiara  Wunderl.  ad  Tibull.  I,  9,  50. 
Med.  praebet  multoque.  Ceterum  quum 
Vesulus  et  palus  Laurentia  magno  in- 
tervallo  inter  se  distent,  Wagn.  non 
eundem  aprum  utroque  versu  signifi- 
cari,  sed  hunc  sensum  esse  putat:  et 
ille  aper,  quem  palus  L.  multos  an- 
nos  defcndit,  —  Palus  Jj  aur  entia 
est  tota  regio  paludosa  circa  Lauren- 
tum  ,  de  qua  cf.  Cluver.  Ital.  ant.  p. 
886  sq.  —  silv  a  pas  tus  arund  i- 
nea,  ut  ap.  Ovid.  Met.  II,  366.  lupus 
silvis  palustribus  exit.  Vid.  etiam  ad- 
nott.  ad  Geo.  I,  76.  Heyn.  conferri 
iubet  Hor.  Sat.  II ,  4 ,  42.  aper  Lau- 
rens  ulcis  et  arundine  pinguis  et  lo- 
cos  a  Bentleio  ad  Hor.  Epod.  V,  28. 
laudatos.  Ceterum  h.  1.  ante  oculos 
habuit  Claud.  laud.  Stilich.  III,  305. 
et  si  quis  d efe n  sus  a r  u  n  dine 
Rheni  Vastus  aper  cett.  Haerentes  ta- 
men  in  coniunctione  verborum  paulo 
duriore,  Bentl.  Pascit  vel  Pavit,  Cu- 
ningh.  Pastum  in  ariind.,  et  Peerlk., 
quem  praeterea  oifendit  forma  Adi. 
Laurentius  (pro  Laurens  vel  Laitren' 
tinus),  satis  audacter  coni. :   Defendit, 


'330 


P.  VmaiLII  MARONIS 


Pasiiis  arundlnea,  postquam  inter  retia  ventum  cst, 
Substitit,  infremuitque  ferox  et  inhorruit  armos; 
Nec  cuiquam  irasci  propiusque  acceclere  virtus, 
Sed  iaculis  tutisque  procul  clamoribus  instant: 
Ille  autem  impaviclus  partes  cunctator  in  omnis, 
Dentibus  infrendens,  et  tergo  decutit  hastas: 
Haud  aliter,  iustae  quibus  est  Mezentius  irae, 
Non  ulli  est  animus  stricto  concurrere  ferro; 
Missilibus  longe  et  vasto  clamore  lacessunt. 
Venerat  antiquis  C'orjthi  de  finibus  Acron, 
Graius  homo,  infectos  linquens  profugus  hjmenaeos 
Hunc  ubi  miscentem  longe  media  agmina  vidit, 
Purpureum  pennis  et  pactae  coniugis  ostro : 


710 


715 


7  20 


Laurensque  joalus  uligine'  et  ulva  Pavit 
arundinea.  —  710.  Apros,  qui  niaxime 
in  angustis  vallibus  degunt,  retibus 
cinctos  a  venatoribus  videmus  etiam 
ap.  Ovid.  Met.  VIII,  334  sqq.  A.  A. 
I,  46.  TibuU.  IV,  3 ,  7  sq.  alibi.  — 
inter  retia.  Vid.  ad  Ecl.  II,  3.  — 
711.  Snbstitit,  subsistere  solet.  Vid. 
ad  Geo.  I,  49.  Heyn.  confert  He- 
siod.  Sc.  Herc.  386.  391.  ^Ogd-ag  t)" 
ii^  Xocpirj  cf()iaG6i  TQi/ccs ,  (i.acpi  ze 
dtiQrii^,  et  Hom.  II.  XIII,  471  sqq. 
—  inhorruii  armos^  erexit  setas. 
Sic  Ovid.  Hal.  59.  Acius  aper  setis 
iram  clenuntiat  hirtis , —  712.  ,yirasci, 
i.  e.  audacter  animum  sumere  et  co- 
minus  congredi ;  [nam  ex  ira  saepe 
nascitur  audacia.]  —  714.  cuncta- 
iur,  cunctantcr  se  vertit,  dubius  quo 
impetum  faciat,  [quo  prorumpat]  et 
ierfjo  clectitit  hastas.''^  II.  Imitatns  est 
li.  1.  Silius  I,  421  sqq.  (qui  eliam  vss. 
proxime  antecedentcs  ante  oculos  ha- 
buit)    V,     442.    et   IX,     613    sqq.    — 

715.  decutit  hastas,  quippe  in  ter- 
ram  delabentes.  Pauci  quidam  Codd. 
cUscuiit,  quod  Voss.  1.  1.  p.  236.  te- 
mere  probavit.  De  verbo  decuiiendi 
cf.     Cort.    ad    Lucan,    VI,     210.    — . 

716.  fjuibus  est  M.  ir  a e,  pro :  qui- 
bus  est  odio.  Cf,  Macrob.  VI,  6.  Cete- 
rum  in  ordinandis  his  versibus  Heyn., 
lahn.  et  Wagn.  secutus  sum,  eun- 
dcmque  versuum  ordinem  probavit  et- 
iam  Weichert.  de  verss.  iniur.  suspp. 
p.  110.  In  Codd.  autem  versus  sic 
collocantur:  713.  16.  17.  18.  14.  15.; 
qucm  ordinem,  si  iergum  veteres  simpl. 
pro  scuto  posuerint  (quod  Gossr.  su- 
mit),  non  deserendum  esse  Wagn.  mc- 
morat,    quum    clentibus   infrendens    dc 


Mczentio  dictum  probari  possit  locis 
III,  664.  et  VIII,  230.  Turbatum  ta- 
mcn  hic  esse  in  Codd.,  iam  Dorph. 
V.  docet,  qui  hos  vcrsus  perverso  or- 
dine  sic  collocat:  513.  17.  18.  14. 
15.  16.  19.  (Peerlk.  et  Siipfl.  nos  se- 
cuti  sunt,  Gossr.  vero  vulgarem  ver- 
suum  ordinem  servavit.)  —  719.  Co- 
ri/thifinibus,  Cortona.  Vid.  ad  III, 
167.  et  170.  —  „Tu  hoc  aut  eandem 
fabulosam  Dardani  a  Corytho  Corto- 
nae  originem  respexit  poeta,  aut  id, 
quod  a  Dionysio  I,  20.  et  26.  nobis 
servatum  est,  Cortonam  Umbrorum 
urbem  esse  captam  ct  habitatam  ai 
Pelasgis,  qui  in  societatem  belli  cum 
Aboriginibus  venerant,  atque  anti- 
quam  formam  usque  ad  paucos  ante 
eani  aetatem  annos  servasse.''  II.  — 
720,  Graius  homo.  Cf.  Ennius  p. 
70.  Hessel.  Lucr.  I,  67.  alii.  —  in- 
fectos  Hymenaeos  ,  nuptias.  Vid. 
ad  I,  651.  Ileyn.  confert  Hom.  II. 
XI,  241  sqq,  —  profugus.  Vid.  ad 
Ecl.  VI,  53.  —  721.  miscentem, 
pcrturbantem ,  y.XoiiovJct.  Cf.  II.  V, 
166.  cO.ccndi^oPva  oii/ag  ai-doiof.  - — 
Pro  media  agmina  Goth.  socia 
agmina ,  quod  Heynio  valde  arridet. 
Sed  vere  observat  Peerlk. ,  maiorem 
apparere  virtutem  Corythi  miscentis 
media  agmina,  quam  simpliciter  socia, 
ct  hoc  ex  II,  371.  huc  translatum  vi- 
deri.  —  722.  ,,Qiuicsito  artiticio  omnia 
dicta  sunt  pro :  gestantem  purpureaui 
cristam  et  vestam  a  spon&a  textam : 
tX,  163.  Furpurei  cristis  iuvenes.^''  H. 
De  epitheto  purpureus  ad  ipsum  ho- 
minem  relato  cf.  etiani  IX,  270.  et 
XI,  490.  ibique  adnott.  —  722.  ostro, 
veste  purpurea.     Vid.  ad  I,    700.  — 


AENEIDOS  LIB.  X. 


331 


Impastiis  stabula  alta  Jco  ccu  saepe  peragrans  — 
Suadet  enim  vcsana  fames  —  sl  Ibrte  fugacem 
Conspcxit  caprcam,  aut  surgentcm  in  cornua  cervum, 
Gaudet,  hians  immane,  comasque  arrcxit,  ct  haeret 
Visceribus  super  incumbens ;  hivit  improba  tctcr 
Ora  cruor : 

Sic  ruit  in  dcnsos  alacer  Mczentius  hostis. 
Stcrnitur  infchx  Acron,  et  calcibus  atram 
Tundit  humum  exspirans,  infractaque  tela  cruentat. 
Atque  idem  fugicntem  haud  est  dignatus  Oroden 
Sternere,  nec  iacta  caccum  dare  cuspide  vuhius ; 
Obvius  adversoque  occurrit,  seque  viro  vir 


725 


730 


Cum  V.  723  sqq.  Heynins  conferri  iu- 
bet  stipra  IX,  339  sqq.  Hom.  II.  XH, 
299  S(](i.  ct  HI,  23  s({.  et  ex  imitato- 
ribus  kStatium  Theb.  VI,  675  sqq. 
Coniungc  verba  ceu  saepe,  non  saepe 
peracjrans^  et  cf.  adnott.  ad  VIII,  352. 
—  impasttis.  Vid,  supra  v.  560. — 
stahula,  quae  Heyn.  proprie  dicta 
putat,  AVagn.  propter  adiectum  pera- 
(jrancli  verbum  rectius  de  silvis  et  lu- 
stris  ferarum  accipit,  coll.  VI,  179. 
Cf.  etiam  Acn.  IX,  388.     Ovid.  Met. 

VI,  521.  et  Val.Fl.  II,  548.  —  alta, 
aut  quia  in  montibus  sita;-aut  pro- 
pter  altas  arbores.  Ceterum  Peerlk., 
cui  ceu  saepe  peragrans  nimis  ambi- 
guum  videtur  (?),  coll.  Geo.  II,  279. 
verba  sic  transponcnda  ccnset :  Jm- 
pastns  ceu  saepe  leo  stahula  alla  per- 
af/rans.  —  724.  v esana  fa m e s.  Vid. 
IX,  340.    Sic  insana  fames  ap.  Lucan. 

VII,  413.—  suadet;  quare  VI,  2.76. 
m alesuacla  fames .  —  725.  „surgen- 
tem  in  cornua  cervum.  Notio  per 
se  obvia  est:  ferentem  cornua  ardua, 
ut  fere  I,  189  sq.  Dictum  arbitror 
pro :  assurgerc,  erigere  se  cornibus ; 
sed  plus  krioytittg  habet  erigere  se  in 
cornua.  ut  arbor  surgit  in  ramos, 
mons  in  cacumen.  Cf.  etiam  Geo. 
III,  232.  et  XH,  104.  irasci  in  cor- 
nua."'  H.  Praeterea  cf,  Ovid,  Met.  X 
538.  celsns  in  cornua  cervus,  et  Silius 
XV,  62.  torvi  in  cornua  trmri,  et  vid. 
supra  I,  189  sq.  —  Cum  v.  726. 
Heinrich.  conferri  iubet  Hesiod. 
Scut.  V.  427.  —  h  i  ans  i  m  m  a  n  e. 
Vid.  ad  Geo.  IH,  149.  Aen.  VI, 
467.  al.  —  727.  lavit  -  -  .Ora 
cruor.  Cf.  Hom.  Od.  XXII,  402 
sqq.  Cod.  Rom.  lavat ;  sed  Virgilius 
tertiam  Pers,  Praes.    nusquam   aliter 


format,  quam  lavit  (cf.  Geo.  III,  221. 
359.  Aeu.  IH,  663.);  quamquam  in 
ceteris  formis  (lavant,  lavabat,  lavabo, 
lavancli:  cf.  Aen.  VI,  219.  XII,  722. 
XII,  489.  Ecl.  III,  97.  Geo.  I,  387.) 
sequitur  primae  Coniug.  normam. 
(lahn.  simul  memorat,  Horatium  prae- 
tcr  Particip.  lavanies  ubi^iue  uti  for- 
rais  verbi  lavtre,  Ovidium  autcm  hoc 
lavere  plane  ignorare.)  —  improba. 
Vid.  ad  Geo.  I,   119.  et  Aen.  11,356. 

—  729.rorma  alacer  redit XII,  337. 
((^[uamquam  V,  380.  VI,  685.  al.  ala- 
cris  masc.  gen.  usurpatum  legitur) ; 
({uare  errat  Servius  ad  Aen.  V  ,  380. 
contendens,  Virgilium  semper  alacris, 
nunquam  alacer  dlxisse.  —  730.  cal- 
cihus  Tundit  liumum.  Vid.  supra 
ad  V.  404.  et  cf.  Ovid.  Met.  IV,  133 
sq>  —  infracta,  i.  e.  in  ipso  cor- 
pore  fracta.  Cf!,  adnott.  ad  IX,  499. 
et  Val.  F].  III,  287.  infracta  pectore 
tela.  „Saepe  enim,  inquit  Heyn.,  ha- 
sta  in  vulnus  adacta,  imprimis  ossi 
illisa,  in  ipso  ferro ,  qua  illud  ligno 
vinctum  est,  infringitur  ipso  hastilis 
pondere."  Cf.  etiam  IX,  412  sq.  (et 
V,  784.)  ~  732  sq.  „Mezentius  in- 
dignum  viro  forti  arbitrafus  a  tergo 
hostem  caedere,  eum  cursu  antevertit, 
tunc  convcrsus  adverso  ore  in  eum 
processit.  —  fugientem,  aversum, 
ut  tergum  petere  posset  hasta.  Rece- 
dit,  non  fugit.     Ante  alterum  incedit. 

—  caecum  vulnus^  quod  averso 
infiigitur,  ideoque  non  praevisum." 
H.  Cf.  Pers.  IV,  44.  ilia  suhter  Cac 
cum  vulnus  hahes.  Ovid.  Her.  IV,  19. 
caecnm  peclora  vulnus  habent  cett.  et 
adnott.  ad  Geo.  I,  89.  464.  Aen.  I, 
356.  al.  —  734.  Ohvins  adv  ers  o- 
que  occurrit,     Cf.  adnott.  ad  Geo. 


332 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Contulit,  haiid  fuito  melior,  sed  fortibus  armis.  7  35 

Tum  super  abiectura  posito  pede  nixus  et  hasta: 

Pars  belli  haud  temnenda,  viri,  iacet  altus  Orodes. 

Conclamant  socii  laetum  paeana  secuti. 

Ille  autem  exspirans :  Non  me,  quicunque  es,  inulto, 

Victor,  nec  longum  laetabere;  te  quoque  fata  7  40 

Prospectant  paria,  atque  eadem  mox  arva  tenebis. 

Ad  quem  subridens  mixta  Mezentius  ira: 

Nunc  morere.    Ast  de  me  divum  pater  atque  hominum  rex 

Viderit.     Hoc  dicens  eduxit  corpore  telum. 

Olli  dura  quies  oculos  et  ferreus  urget  745 


1,142.  et  Aen.III,619,—  735./e<?/o, 
dolo  ac  fraude.  Vid.  ad  Aen.  VI,  568. 
et  IX,  643.  ,,Adverte  non  fortnitam, 
sed  dedita  opera  qnaesitam  soni  si- 
militudinem  in  illustrandis  oppositis 
furto  -  -  fortibus  armis.  Vid.  ad  Geo. 
I,  157."  Wagn,  —  736.  abiectum^ 
deiectum,  prostratum.  Cf.  VaL  Flacc. 
IV,  654.  Corripit  abiecti  remumque  lo- 
cumque  Phaleri ;  Cic.  Cat.  II,  1,  2. 
(Catilina)  se  perculsum  atque  abiectum 
esse  sentit  etc.  —  737.  Heyn.  com- 
parat  Hom.  II.  V,  '102  sq.  et  XXII, 
391  sqq.  De  omisso  verbo  dicendi  vid. 
ad  III,  265.  —  Pars  belli.  Vid. 
supra  V.  427.  et  II,  6.  —  738.  Con- 
clama n t  p aeana,  canunt victoriam. 
De  paeane  vid.  Teuftel  in  Pauly  Real- 
encycl.  V.  p.  1047  sq.  lunge  autem 
conclamant  secuti  ^  non  secuti  paeana. 
Heins.  maluit  paeane ,  ut  laetum  sit 
pro  Adverbio ;  Peerli^,  autem ,  coli. 
IX,  54.  636.  et  X,  799,,  coni.  laeto 
paeane.  —  739  sq.  De  morientium 
facultate  vaticinandi  Thiel.  conferri 
iubet  Davis.  ad  Cic.  Divin.  I,  31.  at- 
que  Intpp.  ad  Plat.  Phaed.  p.  104. 
et  Apol.  Socr.  p.  39.  Steph.  Simili 
autem  ratione  apud  Homerum  11.  XVI, 
852  sq<i.  Patroclus  Hectori  et  XXII, 
258  sqq.  llector  Achilli  mortem  au- 
guratur.  —  740.  longu,m,  pro  longe, 
ex  h.  1.  arripuit  Ovid.  Met.  V,  65. 
Nec  longum  pueri  fato  laelabere.  Cf. 
adnott.  ad  VII,  510.  IX,  125.  al. 
Peerlk.,  quum  non  laetabere  me  inulto 
et  nec  longum  laetabere  non  sint  di- 
versa(?),  coni. :  Non  longum  victor 
laetabere^  ut  non  cum  vi  repetatur; 
qua  supervacanea  mutatione  nihil  lu- 
cramur.  —  741.  eadem  viox  arva 
tenebis^  in  iisdem  arvis  prostratus 
iacebis.     Ceterum   cum  liis  verbis  af- 


fectus  plenissimis  Hevn.  confert  Hom. 
II.  XXII,  358  sqq.  et  XVI,  851  sqq. 
—  742.  Ad  quem  cett.,  ut  I,  G-f.  Ad 
quem  ium  luno  -  his  vocibus  usa  est. 
AIi(iuot  Codd.  Ad  quae,  quod  prae- 
stare  censent  Heins.  et  Oudend.  ad 
Apulei.  Met.  11.  p.  142.  extr.  Sed 
vere  docet  Wagn.,  Mezentium  nullam 
prorsus  rationem  habere  eorura,  quae 
Orodes  dixerit,  eiusque  verba  non 
tam  esse  respondentis,  quam  poenam 
ab  eo  exigentis,  qui  tam  acerbe  lo- 
cutus  fuerit.  —  743.  „Ast  de  me  di- 
vum  pater  cett.  ex  vulgari  loquendi 
ratione  eorum ,  qui  aliquid  curare  se 
nolle  dicunt:  de  eo  dii  viderint,  diis 
haec  permissa  sunto.  Volunt  tamen 
Intpp.  per  ironiam  in  lovem  dictum: 
scil.  ut  constet  sibi  Mezentius,  deo- 
rum  co)itemptor  (VII,  648.)  et  cui  dextra 
deus  est  paullo  postv.  773.  Sed  idem 
V.  835.  Ad  coelum  iendit  palmas.  Vi- 
dentur  Intpp.  in  athei  notione  argu- 
tari.'*  H.  Autiquum  ast  (de  quo  vid. 
Hand.  Turs.  I.  p.  417.)  huius  oratio- 
nis  pravitati  optime  convenit.  De  for- 
mula  dicendi  de  hoc  viderit  aliquis,  qua 
abrumpimus  orationem,  alii  curam  vel 
iudicium  rei  relinquentes,  praeter  Cic. 
ad  Att.  IV,  10.  Ovid.  Her.  XII,  211. 
Fast.  II,  781.  ex  Pont.  I,  2,  9.  Stat, 
Theb.  III,  212.  etc.  cf.  Heins  ad  hos 
Ovidii  locos,  Gronov.  ad  Senec.  dc 
provid.  3. ,  Ruhnk.  ad  Tcr.  Ad.  III, 
3,  83.,  Gierig.  et  Bach.  ad  Ovid. 
Met.  IX,  519.  et  lahn.  ad  Ovid.  Trist. 
V,  2,  43.  —  745.  Cf.  Hom.  II.  XI, 
241.  —  Olli.  Vid.  ad  I,  254.  — 
ferreus  somnus,  i.  e.  mors,  Cf. 
Hom.  II.  XI,  241.  y.oi/ui^or<To  xcikxioi' 
vnvov.  Alibi  (ut  ap.  Hor.  Od.  III, 
11,  38.  et  Siliura  V,  529.,  ubi  vid. 
Drak.)  eodera  sensu  longus.  vel  (Hor. 


AENEIDOS  LIB.  X. 


333 


Somniis;  in  aeternam  clauduntur  lumina  noctem. 
Caedicus  Alcathoum  obtruncat,  Sacrator  Hyflaspen, 
Partheniumquc  Kapo  et  praechirum  viriljus  Orsen, 
Messapus  Cloniumque  Lycaoniumque  Ericeten, 
IHum  infrenis  equi  lapsu  telhirc  iacentem, 
Hunc  peditem  pedes.     Et  Lycius  processcrat  Agis; 
Qucm  tamen  haud  expers  Valerus  virtutis  avitae 
Deiicit;  at  Thronium  Salius,  Saliumque  Nealces, 
Insignis  iaculo  et  longe  fallentc  sagitta. 

lam  gravis  aequabat  luctus  et  mutua  Mavors 
Funera;  caedebant  pariter  pariterque  ruebant 
Victores  victique;  neque  his  fuga  nota,  neque  illis. 
Di  lovis  in  tectis  iram  miserantur  inanem 
Amborum,  et  tantos  mortalibus  esse  labores; 


750 


755 


Od.  I,  24,  5.)  perpetuus  somnus  mors 
dicitur.  —  746.  in  aeternam  no- 
ctem.  Cf.  Ovid.  Her.  X,  112.  Eadem 
est  longa  nox  Silii  VIII,  141.  Cf. 
etiam  Hor.  Od.  I,  4,  16.  Catull.  V, 
5.  et  similes  loci ,  Broukh.  ad  Prop. 
II,  10,  7.  et  Drak.  ad  Silii  X,  173. 
Bene  autem  sibi  opponuntur  nox 
aeterna  et  himina ;  quemadmodum 
Ovid.  Met.  I,  720.  pro  more  suo  in 
verbis  ludens  scripsit:  quodque  in  tot 
lumina  lumen  hahebas,  Exslinctum  est, 
centumque  oculos  nox  occupat  una.  — 
747  sq.  ,,Latina  nomina  Latinos, 
Graece  Troianos  desiguare  videntur." 
H.  Peerlk.,  haerens  in  nomine  Sacra- 
toris  ^  coni.  Sarclator ,  ut  habeamus 
nomen  rusticum  a  sarculando  dedu- 
cendum,  quemadmodum  Caedicus  a 
caedendo ,  et  liapo  a  rapis ,  olere 
rustico. —  749.  Ly cao)iium,  Lycao- 
nis  filium.  Vid.  supra  ad  v.  123.  — 
750.  infrenis  equi.  Vid.  IV,  41. 
—  751.  peditem  pedes.  Vid.  ad- 
nott.  ad  V,  569.  et  XII,  139.  Nescio 
tamen,  an  Peerlk.  locum  rectius  sic 
distinguat :  Hunc  pedes :  pedes  et  Ly- 
cius  etc. ,  quum  nulla  sit  causa ,  cur 
Messapus  peditem  occidisse  dicatur 
pedes,  Messapus  autem  supra  v.  353. 
subeat  insignis  equis  atque  etiam  XI, 
464.  equitatui  pi'aesit,  et  quum  verba 
et  Lycius  vix  habeant,  quo  referantur. 
Ex  Peerlkamp.  vero  ratione  haec 
melior  prodit  sententia:  Lycius  Agis 
et  ipse  pedes  contra  Messapum  pro- 
cesserat,  ut  etiam  Ericetes  fecerat ; 
Agin  tamen  non  Messapus,  sed  Vale- 
rus  occidit.  —  pr  oces  ser  at  Wsign. 
interpretatur  per  Graec.  nQovjufx^tTo, 


y.ai  ovcog  ^p  tv  nQOUa/oig.  —  752. 
virtutis  tavitae.  Cf.  Silius  XII, 
257.  Decus  macte  o  virtutis  avitae, 
Macte  Antenoride,  et  quos  praeterea 
ThieL  confert,  Stat.  Theb.  VIII,  432. 
Val.  n.  V,  457.  alios.  Vid.  etiam 
supra  III,  342.  —  753.  deiicit.  Vid. 
supr.  V.  319.  V,  542.  XI,  580.  665. 
852.  Verbum  proprium  esse  et  de 
honiinibus  in  pugna  et  de  feris  in 
venatione  prostratis,  docent  SchefFer. 
ad  Phaedr.  II,  1,  3.  Drak.  ad  Silium 
IX,  39.  XV,  466.  BLinemann.  ad 
Lactant.  de  fals.  rel.  9,  2.  Staveren. 
ad  Nep.  Tliras.  3.  in.  alii.  Cf.  etiam 
adnott.  ad  Aen.  V,  542.  —  154.  longe 
fallente  sagitta.  Vid.  ad  IX,  572., 
ubi  idem  paene  versus  legitur.  — 
Cum  V.  755.  comparant  Hom.  II.  XI, 
70  sq.  —  156. p ariter  ]) ariterqu  e. 
Vid.  ad  VIII,  545.  —  ruebant, 
cadebant;  ut  apud  Silium  XVI,  71. 
hinc  tantum  caedentem  atque  inde  ruen~ 
tem,  qui  procul  dubio  hunc  locum 
ante  oculos  habebat.  Servius  haec 
adnotat:  „Legitur  et  cedebant,  i.  e. 
terga  vertebant :  secundum  quod  rue- 
bant  significat  insequebantur.^''  Sed  his 
aperte  adversantur,  quae  sequuntur: 
neque  his  fuga  nota,  neque  illis.  Peerlk. 
nescit,  quidni  Virgilius  potius  cum 
alliteratioue  scripserit:  caedebant  pa- 
riter  pariterque  cadehant ,  quemadmo- 
dum  Ammian.  XXXI.  p.  486.  Caede- 
bant  cadebantque  nostrorum  non  pauci. 

—  758.  ,,iram  inanem,  qua  neutra 
acies  proficiebat  quidquam;  neutra 
enim  alteram  impellere  poterat."  H. 

—  amb  orum,    utrarumque  partium. 

—  De  mutata  constructione  verborum 


334 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Hinc  Venus,  hinc  contra  spectat  Saturnia  Iimo. 
Pallida  Tisiphone  media  inter  milia  saevit. 
At  vero  ingentem  quatiens  Mezentius  hastam 
Turbidus  ingreditur  campo.     Quam  magnus  Orion, 
Cum  pedes  incedit  medii  ]3er  maxima  Kerei 
Stagna  viam  scindens,  humero  supereminet  undas, 
Aut,  summis  referens  annosam  montibus  ornum, 
Ingreditarque  solo  et  caput  inter  nubila  condit: 
Tahs  se  vastis  infert  Mezentius  armis. 
Huic  contra  Aeneas,  speculatus  in  agmine  longo, 
Obvius  ire  parat.     Manet  imperterritus  ille, 
Hostem  magnanimum  opperiens, -et  mole  sua  stat; 
Atque  ocuHs  spatium  emensus,  quantum  satis  hastae 
Dextra  mihi  deus  et  telum,  quod  missile  libro. 


760 


765 


770 


mherantnr  iram  et  tantos  esxe  lahores 
Yid.  ad  Ecl.  VI,  74.  Aen.  II,  5.  etal.ad- 
nott.  —  760.  Sententiae  sic  cohaerent: 
Venus  et  luno  ab  ntraque  parte  de 
coelo  spectant,  quomodo  Tisiphone 
media  inter  pugnantes  saeviat:  sed  in 
medio  pugnae  ardore  Mezentius  et 
Aeneas  ad  certamen  singulare  proce- 
dunt.  Oratio  fracta  ct  incisa  totius 
loci  vim  et  vigorem  mirum  quantum 
auget.  —  hinc  -  -  liinc  j)ro :  ab 
hac  -  -  ab  illa  parte.  Vid.  ad  Ecl. 
IV,  56.  et  Geo.  I,  5.  —  761.  Ut 
apud  Homerum  ^'Eois,  'Eryvtb,  Krjo, 
sic  ap.  Virgilium  Tisiphone,  per  acies 
volans,  pugnantium  furorem  instigat; 
de  qua  re  vid.  ad  Gco.  III,  552.  et 
Aen.  VI,  570.  Heyn. ,  qui  conferri 
iubet  Hesiod.  Scut.  248  sq. ,  hunc 
vcrsum  cetoris  non  bene  accom- 
modatnm  censet,  atque  Peerlk.  non 
intelligens,  quis  hic  locus  sit  Furiae, 
quum  lupiter  omnem  deorum  inter- 
ventum  vetuerit,  totum  versum  spu- 
rium  et  ex  VIII,  700.  ortura  cen- 
sct';  sed  recte  Wagn.  nihil  hic 
essc  demonstrat,  quod  reprehendas. 
Vide  supra.  —  763.  turhidiis  ^  ira, 
furore.  Vid.  supra  v.  648.  IX,  57. 
XI,  742.  Silius  XHI,  214.  Stat. 
Theb.  VII,  669.  VIII,  539.  all.  — 
campo.  Med.  camputn,  quod  ab  hoc 
loco  alienum ,  quia  Mezentius  iam 
vcrsatur  in  campo,  non  nunc  primum 
in  campum  procedit.  —  Dc  prodi- 
giosa  Orionis  proceritate  et  incessu 
per  marc  Heyn.  laudat  Apollod.  I, 
4 ,  3.  ibique  adnott.  ct  Theocr.  Id. 
VII,  54,,  ub    Orion   oricns  ^ilxiccvio 


nodag  tc/f^.  Cf.  etiam  Hom.  Od. 
XI,  572.  De  ipso  Orione  vid.  ad  I, 
535.  III,  517.  al.  Ceterum  cf.  simi- 
lem  de  Polyphemo  locum  III,  664  sq. 

—  Nerei  stagna.  Vid.  I,  126.  — 
V i a m  s  cin  dens ,  quod  alibi  viani 
secans.  Vid.  ad  VI,  900.  —  supere- 
minet  undas.  Supereminere  Accus. 
iunctum  lcgitur  etiam  I,  501.  et  VI, 
857.,  ap.  Avien.  610.  Gadis  supere- 
minet  freium  et  al.  —  766.,  Aut 
(qnum)  i n gred i t  u  r.  Etiam  Ilomc- 
rus  Orionem  venatorem  exhibet  Od. 
XI,  571."  H.  —  V.  767.  iam  supra 
IV,  177.  legimus  in  loco  de  Fama 
agcnte.  —  770.  Ohvius  ire  parat. 
Vid.  ad  IV,  118.  —  Quinctil.  Inst.  I, 
5,  65.  (ubi  vid.  Spalding.)  vocem 
imp  erterritns,  quo  praeter  Maro- 
nem  utitur  etiam  Silius  XIV,  187., 
tamquam  duabus  Praepositionibus  in- 
ter  se  pugnantibus  compositara  vitu- 
perat.  —  771.  mole  sua  stat,  ipsa 
moles  corporis  facit,  ut  firmitcr  stet, 
tamquam  rupes  suo  pondere  librata. 
Cf.  etiara  VII,  589.  et  II,  639.  Wagn. 
comparat  Lucan.  I,  136  sqq.  quercus 

-  -  Pondere  Jixa  suo.  De  raonosyl- 
labae  autem  clausulae  gravitate  vid. 
ad  Gco.  I,  181.  et  al.  —  773.  Rectis- 
simc  Servius:  ,,Non  aliuni  sibi  putat 
deum  csse  sacrilcgus,  quam  dextram 
ct  fortitudinem ;"  ut  igitur  alii  ad 
certamen  proccdentes  deos  in  auxi- 
liura  vocarc  solcnt,  sic  hic  divum  con- 
temptor  (VII,  648.)  dextrara  suam 
hastamquc,  quasi  nuraen  suura,  adesse 
sibi  vult:  neque  erat,  cur  Peerlk.  huic 
explicationi  verbosissima  disputatione 


AENEIDOS  LIB.  X. 


335 


Nunc  adsint!     Voveo  pracclonis  corpore  raptis 
Indutum  spoliis  ipsum  te,  Lause,  tropaeum 
Aeneae.     Dixit,  stridentemque  eminus  hastam 
lecit;  at  illa  volans  clipeo  cst  excussa,  proculque 
Egregium  Antoren  latus  intcr  et  ilia  Hgit, 
Herculis  Antorcn  comitcm,  qui  missus  ab  Argis 
Haeserat  Euandro,  atquc  Itala  conscderat  urbe. 
Sternitur  inteJix  alieno  vulncrc,  coelumque 
Adspicit,  et  dulcis  moriens  reminiscitur  Argos. 
Tum  pius  Aeneas  hastam  iacit;  illa  per  orbem 
Aere  cavum  triplici,  per  Hnea  terga,  tribusquc 
Transiit  intextum  tauris  opus,  imaque  sedit 


775 


780 


7  85 


adversaretur ,     ut    couiecturam     suam 

commendaret:    Dextra  niihl,    et  deus. 

Delevimus    autcm   Commata,    quibus 

Heyn.  et  Wagn.  cum  vulg,  editt.  verba 

mihi  clens  iucludunt,  quum  ordo  verbo- 

rum  liic  sit:  Dextraet  tehnn  mihi  adsint 

dens.   Mecum  faciunt  Siipfl.   ct  "Wagn. 

ipse   in   min.    edit. ,     dam    Peerlk.    et 

Gossr.   vulgarem  rationem  sequuntur. 

Cum    tota    sententia    Heyn.     confert 

Apollon.  I,  466  sq.  et  infra  XH,  95 

sq.  De  hasta  dci  instar  culta  cf.  etiam 

Herald.  ad  Arnob.  p.  196.  et  Eulmk. 

Ep.    crit.    II.    p.    195.     Similes    loci 

inveniuntur   ap.    Silium   V,    118.    VI, 

137  sqq.  lustin.  XLIII,  3.  Stat.  Theb. 

III,  615.  ct  IX,  548.  —  774.  ,,Quum 

alii  tropaea  in  deorum  honorem  con- 

secrent,    Mezentius   vovet,    se   armis 

induturum    esse    Lausum    filium,    ut 

ideo    ille   tamquam   tropacum   adstet, 

quod  erat  truncus  armis  indutus."  //. 

Quid  sit  tropaeum,    docet  ipse  poeta 

XI,    5    sqq.      Aeneae    Genitivus    est 

cum    praedonis    coniimgendus ,     quo 

nomine   iam    VII,  362.     Aeneam  ap- 

pellaturn  vidimus,    Peerlk.  minus  recte 

Aeneae  pro  Dativo  habet,    ut  Mezon- 

tius  ironice  loquatur:  voveo,  polliceor 

Aeneae  troj)aeum.   Ceterum  non  male 

adiungit:    ,,Poeta  hoc    dicentem   facit 

patrem ,     quia    mox    Lausus    revera 

factum  est  tropaeum  Aeneae ,  sed  ab 

eo  occisus."  —  777.  lecit;  at  lectio 

est    plurimorum   Codd. ,    f|uam    cum 

lahn.    et  Wagn.  restituimus ,   in    quo 

posteriores    omnes    nos    secuti    sunt. 

Vulgo     Iniicit.     Alii    Codd.     Coniicit, 

Eiecit,  Iniecit ;  quae  tota  varietas  inde 

orta  videtur,  quod  voc.  at  casu  omis- 

sum  fuerat  post  similem  syllabam  it. 

—  777  sq.  ,,Intel]igo  hastam,  magna 


vi  actam,  superficiem  convexam  clipei, 
divina  (Vulcani)  arte  facti,  tantum 
strinxisse ,  hinc  resiliise  transversum 
actani  et  in  Antorem  adstantem  aber- 
rasse,  oha^Hi'.'^  H.  —  779.  Ilercii- 
lis  comitem,  ut  supra  v.  320.  Me- 
lampus,  —  missus,  profectus.  Cf. 
VI,  812  sq.  et  VII,  762.  —  780.  Hae- 
s  erat  Eu  a n  d r  o,  comes  fuerat.  Cf. 
Hor.  Od.  I,  32,  9.  Veneremque  et  iUi 
Semper  haerentem  puerum  canebat,  Ca- 
tull.  XXI,  6.  iocaris  una,  haeres  ad 
laius,  oinnia  experiris,   Ovid.  Am.  III, 

II,  17.  Quatido  cgo  non  fixus  lateri 
spatiantis  adhaesi?  et  similes  locos; 
de  haerendi  autem  verbo  cum  Dativo 
constructo  vid.  adnott.  ad  IV,  73.  — 
781.  alieno  vulnere,  non  sibi  in- 
tentato,  Heyn.  confert  Silium  VIII, 
630.  telo  non  in  sua  vulnera  misso.  — 
coelumque  adspicit.  Servius,  coll. 
IV,  691.  et  X,  899.,  „Naturaliter,  in- 
quit,  morientes  cupiunt  satiari  extremo 
lucis  adspectu;"  Wagn.  autem,  nescio 
an  rectius,  suspicatur,  Antorem  coeli 
fatorumque  crudelitatem  tacite  incu- 
santem  exhiberi;  ut  Ecl.  V,  23.  Atque 
deos  atque  astra  vocat  crudelia  mater. 

—  moriens  reminiscit ur  Argos. 
Constat  enim,  quam  miserum  veteri- 
bus    visum    sit   in    aliena   tcrra  mori. 

—  Cum  V.  782.  cf.  Stat,  Theb.  VIII, 
436.  dilecta  genis  morientis  oherrant 
Taygeta.  —    783  sqq.     .,Cf.  Hom.  II. 

III,  355  sqq.  Clipeus  Mezentii  se- 
l^templex  fuit;  ex  tripHci  aere,  ex 
tegumento  lineo ,  triplicique  corio 
taurino  compactus."  H.  —  784.  aere 
cavum  concavum  et  ex  aere  fa- 
ctum.  Cf.  V,  663.  ibique  (et  ad 
III,  618.  IV,  517.  al.)  adnott.  — 
785.    tribus    tauris^    i.    e.    tribus 


336 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Inguine;  sed  vlris  haud  pertullt.     Ocius  ensem 
Aeneas,  viso  Tyrrheni  sanguine  laetus, 
Eripit  a  femine,  et  trepidanti  fervidus  instat. 
Ingemuit  cari  graviter  genitoris  amore, 
Ut  viclit,  Lausus,  lacrimaeque  per  ora  volutae. 
Hic  mortis  durae  casum  tuaque  optima  facta, 
Si  qua  fidem  tanto  est  operi  latura  vetustas, 
Non  equidem,  nec  te,  iuvenis  memorande,  silebo, 
IUe  pedem  referens  et  inutilis  inque  hgatus 
Cedebat,  clipeoque  inimicum  hastile  trahebat. 
Proripuit  iuvenis  seseque  immiscuit  armis, 
lamque  assurgentis  dextra  plagamque  ferentis 
Aeneae  subiit  mucronem,  ipsumque  morando 


790 


795 


pellibiis  taurinus.  Sic  Stat.  Tlieb. 
VII,  310.  cUpei  sepiempUce  tnuro.  Cf. 
etiam  ibid.  m,  592.  id.  Achill.  I,  470. 
Lucan.  IV,  131   sqq.    all.    cum    Hom. 

II.  XII.  137.  ^oag  avccg  vipoo'  urcc- 
axofAtyot.  Ceterum  vid.  supra  ad  v. 
483.  XII,  925.  et  all.  —  786.  vires 
haud  pertulit.  Cf.  inf.  XII ,  907. 
Silius  V ,  326.  letalem  pertuUt  ictum 
ibique  Drak.  et  Barth.  Advers.  V,  5. 
—  788.  a  femine.  Sic  ex  omnibus 
fere  Codd.  et  Charisio  Heins.  edidit 
pro  VLilg.  a  femore.  Cf.  etiam  Heins. 
et  Drak.  ad  Sil.  I,  540.  —  789  sqq. 
Heyn.^  qui  ctiam  Pind.  Pyth.  VI.  con- 
ferri  iubet,  inter  alia  liaec  adnotat : 
,,In  hoc  poetae  acumen  observari  ve- 
lim,  quod  tantam  pietatem  tribuit  filio 
hominis  saevi  et  iniusti,  quodque 
hunc  ipsum  patrem,  hominem  impium 
et  odiosum,  naturac  affectu  et  amore 
in  filium  mollissimum  exliibuit;  -  - 
tanto  magis  enim  movemur  pietatis 
hoc  affectii  in  homine,  qui  nullam 
talis  humanitatis  sensus  spem  de  se 
fecerat.  —  791.  Non  absurde  poeta 
epicus  suam  ipse  personam  prodit  et 
interponit;  advertit  enim  animum  le- 
ctoris,  dum  ipse  poeta  miseratione 
contactum  se  significat."  —  mortis 
durae,  utpote  adolcscentis;  quarc 
etiam  casum  adiicitur,  nihil  enim 
miserabilius ,  quam  adolesccns  cius- 
modi  casu  oppressus.  Wagn.  Cic. 
Cat.    mai.  c.   19. '  et    Huschk.  ad  Tib. 

III,  2,  27.  conferri  iubet.  —  tua 
optima  facta.  Cf.  Val.  Fl.  II,  262. 
Stabilem  quando  optima  facta  Dant 
animum  et  Aen.  II,  547.  —  792.  Si 
qua  vetustas,  postcrior  aetas,  po- 
stcritas, /^rfew  latura  est^  habebit, 


tanto  operi,  tantae  Lausi  pietati  et 
virtuti.  Wagn.  tamen,  coll.  Ovid. 
Met.  XV,  871.,  cum  Donato  opus  de 
ipso  Virgilii  carmine  intelligit,  quod 
tantum  vocctur,  quippe  hominum  sum- 
morum  ac  fortissimorum  reruraque 
maximarum  memoriae  consulturum ; 
eamque  explicationem  probat  Thiel., 
qui  provocat  ad  simillimum  locum 
IX,  446.  Peerlk.  vero ,  cui  neutra 
harum  explicationum  satisfacit,  coll. 
Ovid.  Met.  I,  445.  JVeve  operis  famam 
possit  delere  vetustas,  quem  putat  hunc 
locum  imitatum  esse,  satis  audacter 
coni.  Ne  qua  fidem  tantam  possit  de- 
lere  vetustas.  Ceterum  Heyn.  confert 
Cic.  pr.  Mil.  35.  de  me  nulla  umquam 
ohmutescet  vetustas.  —  793.  Non  si- 
leho  facta  tua,  nec  te,  iuvenis. 
Peerlk.,  cui  lioc  ridiculum  videtur, 
quum  nemo  facta  alicuius  laudare  et 
de  ipso  homine  tacere  possit,  coni. 
Non  equidem ,  aeternum  iuvenis  memo- 
rande,  sileho,  —  794.  imitilis,  vul- 
nere  debilitatus.  Cf.  II,  647.  Plenius 
Ovid.  Her.  I,  105.  inutiUs  arinis  et 
Silius  VII,  105.  inutiUs  heUo.  —  „il- 
liqattts,  sc.  haslae,  quae  clipeo 
transfixo  in  inguen  penetrarat.  Cf. 
Hom.  Iliad.  V,  664  sq."  H.  De  tmcsi 
vid.  ad  IX,  288.  et  al.  —  796.  Pro- 
ripuit  ex  Med.  ccterisque  Codd. 
ferc  omnibus  cum  Wagn.  restituimus, 
qui  nulhim  vcrbum  loco  nostro  aptius 
esse  ccnset;  celeritatc  enim  raagis 
opus  fuissc  ad  imminens  perieulum 
a  patris  capite  depellendum,  quam  vi, 
cuius  significatio  insit  in  vulg.  Proin- 
pit ,  cui  Ilom.  tantum  cum  duobus 
aliis  favct.  Secuti  sunt  posteriores 
editores   omnes,  —    797.  „Aeneas  as- 


AENEIDOS  LIB.  X. 


337 


Snstiniiit;  socii  magno  clamore  sequuntiir, 
Dum  genitor  nati  parma  protcctus  abiret, 
Telaque  coniiciunt,  proturbantque  eminus  hostem 
Missilibus.     Furit  Acncas,  tectusque  tenet  se. 
Ac  velut  eifusa  si  quando  granclinc  nimbi 
Praecipitant,  omnis  campis  diffugit  arator, 
Omnis  et  agricola,  et  tuta  latet  arce  viator 
Aut  amnis  ripis,  aut  alti  fbrnice  saxi, 
Dum  pluit  in  terris,  ut  possint  sole  reducto, 
Exercere  diem:  sic  obrutus  undique  telis 


800 


805 


surgit  dextra,  ad  ictum  inferendum 
insurgit  manu  elevata  ac  reducta."  H. 
Vid.  supra  IX,  749.  —  798.  Lausus 
excipit  ictum  patri  rainantem.  —  vio- 
rando  Sustinnit,  ,,moram  inii- 
ciendo  eius  impetum  lusit."  Serv.  — 
799.  sequuntur,  prosequuntur  id  fa- 
ctum.  —  800.  dum  -  -  abiret.  Vid. 
adnott.  ad  Aen.  I,  5.  —  801.  Ex  vv. 
802.  809.  et  810.'  apparet ,  Aencam 
non  proturbarl,  sed  fortiter  resistere, 
quare  Wagn.  vocem  proturbant 
recte  interpretatur  per  proturbare  stu- 
dent,  conantur;  quum  verba  finita 
interdum  consilium  et  voluntatem  rei 
gerendae  indicent,  qua  de  re  conferri 
iubet  Ramsh.  §.  163.  3,  b.  et  de 
Graecis  Elmsl.  ad  Eur.  Heracl.  1003. 
et  Herm.  ad  Viger.  p.  746.  §.  161. 
€f.  etiam  adnott.  ad  VI,  468.  et  XII, 
394.;  de  v^so  Si\xtQmproturbandi\e,x\iO 
supra  IX,  441.  et  Ovid.  Met.  III,  80. 
—  802.  Ftirit  Aeneas,  ob  ereptum 
sibi  hostem.  —  tectus  tenet  se,  sub 
clipeo.  Cf.  supra  v.  412.  Peerlk.,  cui 
totus,  qui  sequitur,  locus  (vv.  803 — 
809.)  sinc  iusta  causa  spurius  videtur, 
pro  tenet  se  coni.  tenens  se,  ut  hoc 
Participium  arcte  cohaereat  cum  verbo 
Sustinet  v.  810.,  quod  absolute  posi- 
tum  censet,  coll.  Gronovio  ad  Liv. 
XXXIX,  31.  et  Oudend.  ad  Caes.  B. 
G.  II,  25.  —  Cum  V.  803  sqq.  Heyn. 
conferri  iubetHom.  II.  XII,  156  sqq. 
XIII,  405.  et  Quint.  Smyrn.  VIII, 
379  sqq.  E  Latinis  adde  Ovid.  Met. 
V,  158  sq.  et,  qui  Maronem  imitatus 
est,  Silium  VI,  321  sqq.  Cf.  etiam 
Aen.  IX,  688  sqq.  et  XI,  611.  Wa- 
gnero  hic  locus,  qui  ofFendat  parum 
grata  copia  in  verbis  arator  -  -  agri- 
cola,  geminato  omnis  et  6,«oforfA€t;rw 
arator  -  -  viator ,  a  poeta  in  emen- 
dandis    relictus    videtui'.     Sed  Virum 

VlRGlL.   PakS  m.  Ed.   III. 


doct.  nimis  morosum  fuisse,  etiam 
lahn.  ad  Ecl.  VI,  61.  p.  382.  ed.  II. 
iudicat.  —  804.  Praecipitant.  Vid. 
ad  II,  9,  —  diffugit,  non  cioQiazi- 
XMg  positum  esse,  quod  Heyn.  cen- 
set,  sed  veram  vim  Perfecti  habere 
(arator,  postquam  diffugit,  tutus  est 
a  nimbis),  vere  docet  Wunderl.  in 
Epist.  ad  Heeren.  p.  X.  —  De  6/uoto- 
TtXtvTOj  arator  -  -  viator  vid. 
adnott.  ad  Aen.  IV,  256.;  quod  au- 
tem  attinet  ad  anaphoram  verbi  omnis, 
cf.  Senec.  Hippol.  1052.  omnis  e  saltu 
fera  Diffugit ,  omnis  frigido  exsanguis 
metu  Venator  horret ;  Albinov.  Eleg. 
1 ,  202.  adsumus  omnis  eques ;  omnis 
adest  aetas  cett.  et  adnott.  ad  Ecl.  I. 
75.  Geo.  I,  225.  Aen.  IV,  138.  al.  — 
805.  ,,tuta  arce,  latebris,  refugio, 
cavo  ripae  vel  antro ;  quatenus  arx 
ab  arceo  deducitur  et  locum  designat, 
ubi  quis  se  tuetur,  defendit."//.  Vid. 
ad  II,  322.  —  806.  amnis  ripis, 
cavo  torrentis  vi  efifecto.  —  807.  Cf. 
Lucr.  VI,  630.  Quum  pluit  in  ierris 
et  venti  mibila  portant.  Verba  in  ier- 
ris  opponuntur  vv.  ripis  et  fornice^ 
sensusque  hic  est:  Latet  viator  sub 
ripis  aut  sub  fornice,  dum  in  terris 
pluvia  est. —  808.  Exercere  diem, 
opere  exercendo  transigere  diem. 
Similiter  diem  fatigare  VIII,  94.,  ubi 
vid.  adnott.  Vid.  etiam  ad  Geo.  I, 
99.  Aen.  III,  281.  et  al.  Herzog.  et 
Kritz.  ad  Sall.  Cat.  11,  1.  Bach.  ad 
Ovid.  Met.  VI,  145.  alios.  —  Pro 
possint  Med.  et  Rom.  a  m.  pr.  cum 
aliquot  aliis  possit,  quod  praefert  San- 
ten.  ad  Terentian.  p.  261.;  quare 
etiam  lahn.  (in  priore  edit.)  possint 
fortasse  a  correctore  ortum  censet. 
Sed  vere  Wagn. :  „Mihi  satis  videtur, 
in  loco  non  satis  elaborato  nihil  mu- 
tare;  nec  satis  commode  ad  alteru' 
22 


338 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Aeneas  niibem  belli,  diim  detonet  omnls, 
Sustinet,  et  Laosmn  increpitat  Lansoque  minatur: 
Quo  moritiire  ruis,  maioraqne  viribus  aiides? 
Fallit  te  ineautum  pietas  tua.     Nec  minus  ille 
Exsultat  demens;  saevae  iamque  altius  irae 
Dardanio  surgunt  ductori,  extremaque  Lauso 
Parcae  fila  legunt  :  validum  namque  exigit  ensem 
Per  medium  Aeneas  ii.ivenem,  totumque  recondit. 
Transiit  et  parmam  mucro,  levia  arma  nrlnacis, 
Et  tunicam,  molli  mater  quam  neverat  auro, 


810 


815 


tvum  tantum  viatorera ,  qui  extremus 
commcmoratur,  aut  agricolam,  quem 
proprie  cliem  cxercere  dicimus,  verbum 
accommode.s ;"  quare  etiam  lahn.  (nt 
reliqui  omnes)  in  altera  edit.  Plura- 
lem  recepit,  Servii  maxime  auctori- 
tatem  secutus. —  809.  mihem  helli, 
TioXiuoio  v,iCf,og  (llom.  U.  XVI,  143. 
Plut.  Mar.  16.  al.),  belli  molem,  pro- 
cellam;  hic  tamen  maxime  telorum 
multitudinis  ratione  habita.  Cf.  Si- 
lius  XVI,  651.  Excepit  nvhem  belli, 
sohtsgue  ruenti  Ohieci  ielo  caput ;  lu- 
stin.  XXIX,  3.  Videre  se  ait  consur- 
gentem  in  Jtalia  nuhem  illam  trucis  et 
cruenti  helli ;  et  Claud.  laud.  Sercn. 
196.  Si  heUica  nuhes  ingrueret.  — 
clum  detonet  o m nis ,  mutata  etiam 
distinctione,  cum  Wagn.  (quem  po- 
stcriores  editt.  omnes  hic  sequuntur) 
restituimus  pro  vulg.  detonet,  omnem. 
quod  Palat.  modo  cura  duobus  Pariss. 
exhibent.  Ceteri  omnes  aut  omnis  aut 
omnes.  Verissimc  enim  Wagn.  docet, 
vulgatam  requirere  Indicativum  de- 
tonat;  nam  mihem  omnem  sustinct  si- 
gnificare:  sustinet  hoc  incommodnm 
usque  ad  finem,  dum  detonat ;  Con- 
iunctivum  autem  consilium  indicarc 
sustinendi ,  dum  omnis  detonct.  De 
verbo  detonandi  cf.  Val.  Fl.  IV,  293. 
Elor.  ir,  6.  et  IV,  2.  Ovid.  Trist.  If, 
35.  Petron.  17.  etc.  —  810  sqq.  ,,Ufc 
ingenium ,  sic  oratio  Acneae  divcrsa 
ab  ea,  qua  simili  in  congressu  cum 
Pallante  utebatur  Turnus  paullo  illc 
ferocior  v.  442  sq.  490  sq."  //.  — 
fj  a  7t  s  71  m  i  n  c  r.  /v  au  s  o  (jue  m  i  n  a- 
tur,  nomine  hominis  cum  singulari 
vi  iterato,  ut  IX,  438.  et  al.  Cf.  etiam 
quae  supra  ad  v.  705.  adnotavimus. 
—  811.  moritur^.  pro  moritui-us. 
Vid.  ad  IX,  485.  et  de  signif.  voc. 
moritunts  ad  Geo.  IIT,  501.  Thicl.  dc 


hoc  usu  Participii  Futuri  Activi,  ubi 
sermo  est  de  re ,  quae  ut  fiat  fatale 
vel  nccessarium  est,  conferri  iubet 
Hor.  Od.  II,  3,  4.  {moriture  Delli) 
Ovid.  Met.  XIII,  411.  etA.  A.  I,  15. 
Lucr.  I,  33."  Tib.  II,  1,  61.  Prop.  IV,  ' 
11,  35.  aliosque  locos  et  lahn.  ad 
Ovid.  Trist.  I,  7,  20.  —  maioraque. 
audes  pro  Partieipio  audens.  Vid. 
ad  Ecl.  VIII,  3.  Geo.  III,  282.  W, 
8.  et  al.  —  813.  Exsultat.  Vid.  II, 
386.  —  irae  sitrgunt.  Vid.  ad  XII, 
494.  —  e X tre rn a  fi la  legunt.  „Le- 
guntur,  puto,  inter  nendum  fila,  dum 
in  fusum  colliguntur,  h.  e.  dura  lana 
de  colo  in  filum  ducta  in  fuso  glo- 
raeratur.  Quarc  si  Parcae  Jila  extrema 
ducunt,  ctiam  ea  legere  recte  dicuntur, 
colligere,  ut  penso  iam  absoluto  ea  . 
rumpant."  //.  Ceterum  cf.  Claud.  in 
Eutrop.  II,  461.  Tandem  Jila  tihi  ne- 
verunt  tiltima  Parcae  et  similes  loci. 
Rectc  Peerllc:  ,,Parcae  nunc  fila  le- 
gunt  extrema,  quando  vencrunt  ad  ul- 
timam  filorum  partcra ,  quae  Lauso 
debebantur.  Fila  leguntur  tamdiu, 
quamdiu  non  supercst,  quod  legas, 
lana  consumpta  est,  unde  fila  nentur. 
Thescus  in  Labyrintho  fila  legebat 
uUima,  quum  fincm  viae  attigerat. 
Cf.  Heins.  ad  Ovid.  Her.  X,  104.  et 
Fast.  III,  462,,  ubi  h.  1.  Virgih'i  ex- 
plicat."  —  815.  exigit  ensem.  Vid. 
ad  V.  682.  —  818.  mciter  quam  ne-  > 
verai.  Cf.  de  hoc  more  Barth.  ad 
Stat.  Theb.  VIII,  565.  —  molli  aw 
ro,  i.  c.  ductili.  Vid.  ad  Ecl.  II,  72.,  - 
supra  ad  v.  138.  et  lleins.  ad  Ovid. 
Ibin  76.  Hoc  autem  vestimenti  gc- 
nus  Etruscis  frequenfatum  fuisse,  me- 
morat  Ileyn.,  qui  etiam  liic  Ilom.  II. 
XX,  470.,^  et  cum  v.  819  sqq.  Ilom. 
II.  XVI,  856  sq.  conferri  iubct.  —  819. 
vita  pro  anima.    Cf.  infra  XIT,  952 


AENEIDOS  LIB.  X. 


339 


Iinplevitque  sinum  sanguis;  tum  vita  pei-  auras 
Concessit  moesta  ad  Manis,  eorpusque  i'eliquit. 
At  vero  ut  vultum  vidit  morientis  et  ora, 
Ora  modis  Anebisiades  pallentia  miris, 
Ingemuit  miserans  graviter,  dextramque  tetendit, 
Et  mentem  patriae  subiit  pietatis  imago. 
Quid  tibi  nune,  miserande  puer,  pro  laudibus  istis, 
Quid  pius  Aeneas  tanta  dabit  indole  dignum? 
Arma,  qnibus  laetatus,  habe  tua;  teque  parentum 
Manibus  et  cineri,  si  qua  est  ea  cura,  remitto. 


820 


825 


—  821  s(]q.  ,,Ad  miserationem  egre- 
gic  facit  ipsa  Aeiieac  itiiseratio  et 
rcspectus  Ascanii  et  in  alterins  for- 
tuna  cogitatio  de  casu,  qui  sibi  acci- 
dere  posset."  H.  —  Ileyn.  malit  Ut 
vero  vuhu/n  ,  Peerlk.  antem  Tum  vero 
nt  vultum.  —  822.  De  voc.  ora  cum 
vi  iterata  vid.  supra  ad  v.  691.  — 
ora  modis  pallentia  miris.  Vid. 
ad  Geo.  I,  477.  et  Aen.  I,  354.  — 
823.  Plures  Codd.,  inter  quos  Med., 
inverso  ordine  qraviter  miserans ;  sed 
Adverbium  hic  pcrtinere  ad  Verbum 
finitum,  non  ad  Participium,  quod 
minus  grave  est,  et  tota  hnius  loci 
ratio ,  et  locus  simillimus  supra  v. 
789.  docet.  Verhis  autem  sic  positis: 
Inyemuit  c/raviter  miserans,  constans 
poetarum  usus,  qui  Advcrbium  Par- 
ticipio ,  cuius  siguificatio  per  illnd 
intendatur,  praemittere  solent  (cf. 
praeter  Wagn.  ad  h.  ].  lahn.  in  Ar- 
chiv  fiir  Phil.  u.  Fiid.  1836.  IV,  4.  p. 
634,  et  Obbar.  ad  Plor.  Ep.  I,  2,  41. 
Vol.  I.  p.  119.),  coniungi  iuberet 
graviter  miserans.  —  d  ex  tr  am  teten- 
dit,  nt  iuvenem  terra  sublevaret. 
Peerlk.,  qui  putat,  mortuo  tendi  ma- 
nus  non  posse,  quum  nostram  manuni 
accipere  nequeat,  coni.  dextramqne 
prehendit.  —  824.  ,,p  a  t  r  i a  e  p  i et  a  t i s 
iniago,  amoris  sui  in^Ascanium  re- 
cordatio ;  et  quem  ipse  dolorem  sus- 
cepturus  sit  in  simiii  casu.  Ea,  quac 
recordamur,  poeta  per  imaginem  eff*ert 
animo  obiectam.  Cf.  IX,  294."  R. 
Adde  II,  560.  —  suhiit  ex  plurimis 
et  optimis  Codd.  cum  Wakef.,  lahn. 
et  Wagn.  rcvocavimus  loco  vulg. 
strinxit,  ab  Heinsio  ex  Med.  et  utro- 
que  Rottend.  in  contextum  recepti, 
qnod  facile  ex  IX,  294.  repeti  poterat, 
iibi  idem  fere  versus  legitur.  Peerlk. 
tamen  contendit,  imaginem  pietatis  non 


esse  recordationcm,  sedipsam  pietatem 
tam  illustri  exemplo  ante  oculos  posi- 
tam,  et  Aieneam  hac  pietatis  imagine 
admoneri  potuisse,  quid  suo  patri  de- 
beret,  non  qnid  deberet  filio;  quare  le- 
ctionern  strinxit,  i.  e.  vehementer  com- 
movit,  dcfendit,  quam  etiam  Gossr. 
servavit,  sed  invitus,  ut  ex  adnot.  ad- 
iecta  videtur  apparere.  Siipfl.  nobiscum 
facit.  —  825  sqq.  Peerlk.  totam,  quae 
sequitur,  Aeneae  orationem  minus 
probabiliter  ipsius  Virgilii  esse  putat, 
imprimis  ob  v.  830.  (ubi  vid.  adnott.) 
—  pro  laudibus  istis.  Vid.  ad 
VIII,  273.  et  IX,  197.  et  252.  Wagn. 
liic  sna  ad  Elegiam  ad  Messal.  p.  61. 
consuli  iubct. —  826.  tanta  indole, 
lanta  pietate.  —  827.  ^iArma  hahl 
tna.  Magnns  scih  honos  in  illo 
aevo  habitus,  si  victum  victor  non 
spoliaret.  ,  ('f.  Iliad.  VI,  417.  <'  H, 
Praeterea  recte  Servius:  „Moris  fait, 
ut  cum  bis  rcbus  homines  sepeliren- 
tur,  quas  dilexerant  vivi."  Cf.  VJ, 
221.  —  828.  Remitto  corpus  tuum,  ut 
in  patrio  sepulcro  condatur.  —  Verba, 
si  qu  a  est  ea  cura  Heyn.  minus 
recte  interpretatur  vel:  si  modo  sen- 
sum  huius  rei  habes,  coll.  IV,  S-J., 
vel :  modo  est,  qui  te  inferendum 
curet.  Rectius  locum  sic  intellige:  si 
forte  haec  tc  morientem  (cf.  v.  821.) 
cura  torquet  tibique  mortem  ctiam 
acerbiorem  reddit.  Wagn.  Aeneam 
his  verbis  muneris  pretium  extenuare 
censet,  ut  haec  sit  sententia :  quidquid 
s.  quantumcumque  id  est,  (cf.  VII, 
4.  si  qua  est  ea  gloria)  ;  in  min.  tamen 
edit.  locum  rectius  sic  capit:  „si  qua 
id  curas,  si  tibi  gratum  est,"  quod  fere 
eodcra  redit,  quo  mea  explicatio. 
Peerlk.  denique ,  poetam  hic  loqui 
putans,  totum  locum  sic  corrigendum 
esse  censet :  teque  parenti,  Manihits  et 
22* 


340 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Hoc  tamen  infelix  miseram  solabere  mortem: 
Aeneae  magni  dextra  cadis.     Increpat  ultro 
Cunctantis  socios,  et  terra  sublevat  ipsum,    - 
Sanguine  turpantem  comptos  de  more  capillos. 
Interea  genitor  Tiberini  ad  fluminis  undam 
Vulnera  siccabat  Ijmphis,  corpusque  levabat 
Arboris  acclinis  trunco.     Procul  aerea  ramis 
Dependet  galea,  et  prato  gravia  arma  quiescunt. 
Stant  lecti  circum  iuvenes;  ipse  aeger,  anhelans 
Colla  fovet,  fusus  propexam  in  pectore  barbam; 
Multa  super  Lauso  rogitat,  multumque  remittit, 
Qui  revocent,  moestique  ferant  mandata  parentis. 


830 


835 


840 


clneri  si  qua  est  ea  cura^  remiitit,  — 
829  sq.  Heroes  maximum  in  eo  mor- 
tis  solatium  inveniebant,  si  fortis  viri 
manu    cadebant.     Cf.     supra    v.    450. 

XI,  688.  Ovid.  Met.  IX,  7.  XII,  81. 
Silius  II,  704.  IV,  674.  V,  561.  IX, 
425.  X,  302.  Claud.  B.  Gild.  381,  all. 

—  830.  Aeneae  mayni  dextra  ca- 
dis.  Nescio,  quo  iure  Peerlk.  haec 
adnotet :  „Dicat  de  se  :  Sum  pius  Ae- 
neas,  fama  siiper  aethera  notiis.  Hoc 
ibi  rationem  habet.  Quod  se  ipsum 
magnum  appellat,  nimia  est  simplicitas 
vel  sarcasmus  a  misericordia  abhor- 
rens.  Virgilius  recte  dicit :  cadis  manu 
Aeneae  magni.''''  —  830.  J n  crepaf, 
advocat,  ultro.  Vid.  ad  H,  145.  — 
831.  cunctantes ,  scil.  adire ,  ut 
sublevarent  et  auferrent  caesum.  Imi- 
tatur  h.  1.  Val.  Fl.  III,  613.  lamqne 
morae  impatiens  cunctantes  increpat  au- 
sus    Tiphys.   —    V.    832.    redit  infra 

XII,  952.  —  ,,de  more,  scil.  Etru- 
scorum,  quod  ex  vasis  aliisque  mo- 
numentis  intelligitur."  //.  De  ipsa 
dicendi  formula  de  more  vid.  IH,  65. 
VII,  357.  XI,  35.  142.  Ovid.  Met. 
XII,  11.  Lucan.  I,  584.  Suet.  Galb. 
18.  all.  Cort.  ad  Luc.  L  1.  Ruddim. 
II.  p.  265.    Hand.    Turs.   II.    p.  215. 

—  833  sqq.  Cf.  similis  locus  Hom. 
II.  V,  692  sq((.  —  „VuInera  sic- 
cahat  lympliis y  sanguinem  sistebat 
frigida  aqua.  Ignoramus ,  an  primus 
hoc  ausus  sit  Maro ;  imitatus  est  Stat. 
Theb.  I,  527."  //.  Addo  eiusd.  X, 
716.  undantem  lacrimis  siccare  cruorem 
et  cf.  imprimis  Drak.  ad  Silium  VI, 
91.  —  834.  corpus  levabat  {er  Uess 
ruhen)  acc lin is  Scvvius  explicat  per: 
inclinatione  recrcabat.  Ilaud  pauci 
C'odd.    cum    Med.    et   liom.    lavahat, 


quod  tamen  miror  receptum  esse 
lahnio,  quum  verbis  antecedd.  Vul- 
nera  siccahat  lymphis  originem  debere 
appareat.  (Quod  intelligens  lahn.  in 
edit.  II.  levahat  restituit,  quod  reccn- 
tiores  editt.  omnes  receperunt.)  — 
835.  arhoris  acclinis  triinco  idem 
fere,  quod  Geo.  IH,  233.  et  Aen.  XII, 
105.  arboris  obnixus  trunco.  Cf.  etiam 
Callim.  h.  in  Del.  208.  dno  t)'  ixkif^t] 
tf.t7iciliv  ijjfxoig  ^oivi/.og  ttoti  nQi- 
^vov ,  Claud.  de  Cons.  Prob.  et  01. 
114.  Arbore  fultus  Acclines  humeros 
et  Val.  F\.  I,  147.  acclinisque  tapeti. 
Plures  Codd.  perperam  acclivus  vel 
acclivis,  quod  de  locis  dicitur,  no^u 
de  hominibus.     Cf.    Drak.    ad  Silium 

V,  470.  —  procul.  Vid.  EcL  VI, 
16.  et  Geo.  IV,  424.,  ubi  adde  Drak. 
ad  Silium  XI,  275.  et  Orell.  ad  Hor. 
Ep.  I,  7,  32.  —  836.  Loricam  et  scu- 
tum  in  prato  deponit,  galeam  suspen- 
dit  in  arbore.  —  quiescttnt,  otiosa 
iacent.  —  838.  Collafovet,  susti- 
net,  levat  caput  arboris  trunco.  [Thiel. 
confert  Ovid.  Met.  X,  268.  et  Claud. 

VI.  Cons.Hon,  195.]  —  ,,fusus  bar- 
ham,  habens  barbam  propexam,  in 
pectus  promissam ,  dum  ad  truncum 
acclinatus  capite  demisso  recubat." 
//.  De  constructionc  vid.  adnott.  ad 
Ecl.  I,  55.  Ablat.  autcm  in  pectore 
(h.  e.  ita  ut  barba  in  pectore  posita 
sit)  cum  Participio  Perf.  fustis  eadem 
ratione  iunctus,  qua  Aen.  VI,  339. 
effusus  in  undis  el  similia.  Quare  non 
opus  erat,  ut  Heinrich.  et  Peerlk. 
((lui  confcrt  Ovid.  East.  I,  259.  mul- 
cens  propexam  ad  pectora  harham,  Si- 
lium  XHI,  310.  propexis  in  pectora 
harbis  et  multos  similes  locos)  mal- 
lent  in  pectora.  —  Cum  v.  839.  cf.  I, 


AENEIDOS  LIB.  X. 


341 


At  Lausum  socii  exariimcm  supcr  arma  fcrebant 

Flentcs,  ingentem  atque  ingenti  vulnere  victum. 

Agnovit  longe  gcmitum  praesaga  mali  mens : 

Canitiem  multo  deformat  pulvcre,  et  ambas 

Ad  coclum  tendit  palmas,  ct  corpore  inhaerct.  845 

Tantane  me  tcnuit  vivendi,  nate,  voluptas, 

Ut  pro  me  hostili  patercr  succcderc  dextrae, 

Quem  genui?    Tuanc  haec  gcnitor  pcr  vuhiera  servor, 

Morte  tua  vivens?   Heu,  nunc  misero  mihi  dernum 

Exitium  infehx!  nunc  ahe  vulnus  adactum!  850 


750.  —  multumque  {oiel,  oft)  r  e- 
miitit.  Hanc  difficiliorem  lectionem 
ex  optimis  Codd.  (Med.  Rom.  Gud. 
Mentel.  I.  aliis)  Heins.  recepit,  quem 
cum  Heynio  et  Wagn.  (in  mai.  edit.) 
secuti  sumus.  lalni.,  Siipfi.  et  Gossr. 
(quibus  in  min.  edit.  etiam.AVagn.  se 
adiunxit)  cum  Burm.  retinuerunt  vul- 
gatum  7nuhosque,  quod  praebent  Palat. 
et  tres  Pariss.  Peerlk.  liaec  verba 
mnUumque  remittit  cum  toto  versu  se- 
quente  spuria  habet.  —  841.  exani- 
mem.  Vid.  supra  ad  v.  496.  —  super 
arma,  in  clipeo.     Cf.    supra   v.  506. 

—  842.  ing  entem  --  ing enti  vul- 
nere  victum.     Heyn.    confert  Hom. 

II.  XVI,  776.  KiTzo  fztya^  jusyak(x)- 
aii.  Cf.  Lucr.  I,  742.  Et  graviter  ma- 
gni  magno  cecidere  ibi  casu  ;  Ovid.  Met. 
in,  60.  magnum  (molarem)  magno  co- 
namine  misit  et  similes  loci.  Vid.  etiam 
ad  Geo.  II,  327.  Aen.  V,  447.  XII, 
€40.  et  al.  Ceterum  quisque  sentit, 
ipsis  versus  numeris  apte  depingi 
incedentium  tarditatem. —  84S.  longe, 
von  iveitem  her,  Cf.  v.  c.  Ovid.  Met. 
X,  719.  Agnovit  longe  gemitum  moi^ien- 
tis.  —  praes ag a  mali  mens  legitur 
etiam  Val.  Fl.  I,  694.  al.  —  844. 
multo  pulvere  Heins  ex  optimis 
Codd.  et  Macrob.  IV,  3.  restituit  pro 
vulg.  immundo  pulvere,  quod,  a  paucis 
modo  et  recentioribus  Codd.  exhibi- 
tum,  ex  XII,  611.  ortum  videri  potest. 
Lectio  autem  multo  etiam  Val.  Flacci 

III,  716.  imitatione  firmatur:  JUacri- 
mat ,  multaque  comas  deformat  arena. 
Ceterum  cf.  Catull.  LXIV,  224.  Ca- 
nitiem  terra  atque  infuso  pulvere  foe- 
dans  ibique  Doering.  Hcyn.  comparat 
Homer.  y.rczextvaro  Od.  XXIV,  315. 

—  845.  Alternis  vicibus  modo  ad 
coelum  tendit  manus,  modo  mortuo 
niicit.  —  corpore  inhaeret,   pro- 


stratus  supra  corpus  occisi  filii.  Cf. 
XI,  150.  et  de  constructione  Ruddim. 
II.  p.  142.  Aliquot  Codd.  corpori, 
male  et  contra  Virgilii  usum,  longara 
vocalem  nusquam  elidentis,  nisi  post 
aliam  syllabam  longam.  Eodem  sensu 
Lucan.  VIII,  727.  (ubi  vid.  Cort.) 
dicit  incumbere  in  corporibus  carissimis. 
—  847.  hostili  succedere  dex- 
trae,  dextram,  h.  e.  vulnus  excipere 
alterius  loco,  —  848.  per  vulner a, 
vuhiere.  --  849.  Morte  tua,  i.  e. 
pretio  mortis  tuae.  Cf.  Stat.  Theb» 
X,  768.  At  Tyriis  templa,  arva  -  - 
Reddite  morte  mea,  et  Quinet.  DecL 
VI.  p.  128.  Parum  est ,  quod  iuveni 
singularis  exempli  causa  mortis  fui,  et 
tam  pretiosa  redemptus  anima  senex 
odiosus  jnortefilii  mei  vivo.  —  vivens, 
servatus.  —  850.  Exitium,  plurimo- 
rum  et  optimorum  Codd.  lectionem, 
cum  Wagn.  praetuli  vulgatae  Exsilium^ 
quae  ex  interpret.  orta  videtur.  Ex^ 
silium  enira  paullo  post  v.  852.  a 
Mezentio  certis  verbis  coramemoratur ; 
in  verbis  autem  exitium  infelix  librarii 
facile  haerere  poterant.  Sensus  loci, 
quem  bene  perspexit  Wagn.  (compa- 
rans  etiam  Plaut.  Amph.  II,  1,  43. 
Miserrima  istaec  miseria  est),  hic  est  : 
Exitium,  quod  antea  magis  externum 
erat  corporis  malum  ideoque  aequiore 
animo  ferebatur,  nunc  demum,  quum 
etiam  intimum  animum  mordeat,  ve- 
rum  et  infelix  (intolerabile)  exitium 
videtur;  nunc  enim  alte  vulnus  ad- 
actum  etc,  quibus  verbis  seqq.  hic 
animi  dolor  patrem  miserum  pun- 
gens  latius  exponitur.  Consentiunt 
nobiscum  Siipfl.  et  Gossr. ;  Thielius 
vero  et  lahn.  vulgatam  raultis  verbis 
defendnnt,  quae  etiam  Peerlkampio 
probatur,  in  contextu  tamen  exitium 
edenti.     Ea    probata    sententia    haec 


342 


P.  VIEGILII  MAEONIS 


Idem  ego,  uate,  tuum  maculavi  crimiue  nomen, 
Pulsus  ob  invidiam  solio  sceptrisque  paternis. 
Debiieram  patriae  poenas  odiisque  meorum :  ^ 
Omnis  per  mortis  animam  sontem  ipse  dedisseml 
Nunc  vivo,  neque  adhuc  liomines  lucemque  relinquo. 
8ed  linquam.     Simul  lioc  dicens  attollit  in  aegrum 
Se  femur,  et,  quamquam  vis  alto  vuluere  tardat, 
Haud  deiectus  equum  duci  iubct.     Hoc  decus  iiii. 


855 


esset:  Antea  exsilium  mcum  filio  vi- 
vente  ac  praesente  consolabar  neque 
prorsus  desertus  eram,  sed  nunc  vere 
exsul  desertus(|uc  sum ,  uunc  demuui 
exsilium  infelix  est.  —  nnnc  alte 
V  ulnus  adact  u m,  vulnus,  quod  Ae- 
neas  corpori  inflixit,  non  curo  :  hoc 
demum,  quod  Lausi  morte  accepi, 
y;ravissimum  accidit.  Sic  etiam  Nepos 
Dion.  6.  Accepit  parens  gravissinmm 
morte  filii  vuhius,  et  Seu.  Cons.  ad 
Helv.  3.  Gravissimuni  est  ex  omnibus, 
quae  unquam  in  corpus  tuuni  descen- 
derunt,  recens  vnlnus.  Ceterum  eam 
verbis  alte  adactum  etc.  cf.  Aen. 
XI,  804.  Stat.  Silv.  II.  5,  19,  Lucan. 
I,  32.  Silius  VI,  580.  IX,  153.  X. 
115.  al.  —  851.  ,,criinin  e ,  crimina- 
tionc  et  odio  :  te  infamem  et  odiosunl 
feci  meis  sceleribus.  —  852.  Pulsus 
ob  invidiam  etc.  Cf.  v.  e.  Cic. 
Lael.  12,  42.  (Themistocles)  quttni  *  - 
propter  invidiam  in  exsilium  expid- 
sus  esset.  —  853.  Debuerani  omis- 
so  si;  inversa  oratio.  Si  debebam 
pocnas  civibus  meis,  si  merebar  mor- 
tem:  utinam  ipse  vitam,  vel  omnibus 
suppliciis  expulsam,  reddidissem,  su- 
perstite  te !  At  nunc  vivo ,  te  erc- 
pto."  H.  Cf.  XI,  160  sq,  ctadnott. 
ad  IV,  678.  Peerlk.  signum  interro- 
gationis  post  meorum  poni  inbet,  quod 
probare  non  possum.  —  854.  Omnis 
per  mories,  per  omnia  mortis  ge- 
uera.  Sic  apud  Graecos  tigXXoI  x^duc- 
701,  de  quo  Thicl.  conferri  iubct 
Stallb.  ad  Plat.  Crit.  c.  6.  Peerlk. 
confert  illos  locos,  ubi  aniniam  per 
vulnera  redderc ,  profundere ,  efjiare 
dicitqr  (Ovid.  Fast,  V,  469.  Scnec. 
Octav.  375.  Sabini  Ep.  I,  77.  Oros. 
III,  17.).  —  dedissem  ojjtantis  est. 
Vid.  ad  IV,  678.  —  855.  A'unc  vivo 
etc.  Ilaec  cinn  summa  indignationc 
et  desperatione  lot|ui  Mezentium,  in 
promptu  est.  —  856.  Wagn.  vere 
memorat,    simul  dicens ,    (n^ua  iIwjov) 


non  simul  attollit  iuugenda  esse,  coll. 
Liv.  XXII,  3.  llaec  simul  increpans 
cett.  et  Apulei,  Mct.  VI,  Et  simul 
diccns  libeJlum  ei  porrigit,  ibique 
Oudend.  p.  394.  Cf.  etiam  infra  XII, 
758.  et  XI,  827.  —  857.  tardat 
Heins.  pro  se  tardat  s.  tardatur  posi- 
tum  eenset ;  sed  rectius  Heyn.  verba 
sic  explicat:  vis  adempta,  h.  e.  virium 
defectus,  ex  alto  vuluere  tardat.  Tar- 
dare  enim  etiam  transitive  usurpari, 
docent  Cic.  Ep.  ad  Att.  VI,  7.  ad 
Brut.  18.  et  alii  loci  a  Lexicis  sup- 
peditati  (cf,  C,  F.  Hermann.  in  Vin- 
dicjis  Latinitatis  Epistt.  Cic.  ad  Bru- 
tum.  Gottiug.  1844.  p.  12.,  vcrissimc 
disputans  contra  Marklandum ,  (jui 
tardandi  vcrbum  apud  quemquam  scri- 
ptorem  Latinum  antc  historiae  August. 
auctores  intransitivam  sighificationem 
habere  negaverat) ;  et  vzilnere  iardus 
jegimus  Aen.  II,  436.  et  Ovid.  Met. 
X ,  49.  Vim  autem ,  utpotc  vocem 
mediam,  etiam  defectum  virium  iudi- 
care ,  docent  eiusmodi  loci,  quales 
sunt  Liv.  II,  19.  Tarquinius  Super- 
bus ,  quamquani  iam  aefate  et  viribus 
erat  gravior ,  equum  infestus  admisit, 
et  Ovid.  Met.  VII,  573.  aut  si  prohi- 
bent  consistere  vires ,  Corpora  devol- 
vunt  in  liumum.  Ceterum  pro  tardat 
plurimi  Codd.  iardet,  quod  probari 
non  potest,  quuui  Virgilius  quamquam 
cum  Coniunctivo  construere  non  so- 
leat,  sccundac  autcm  Coniug.  vcrbum 
tardere  (dc  quo  Gossr.  cum  aliis 
cogitat)  nullius  nec  scriptoris  antiqui 
nec  grammatici  auctoritate  confiruic> 
tur.  Ceterum,  quum  Codd.  hic  varieut 
{sese  allo ,  alto  sese,  qnamvis  alto  se) 
Peerlk,  suspicatur,  illud  vis  inde 
ortum  esse,  quod  in  nonulh"s  Codd. 
qnamvis  fucrit  pro  quamqnam ;  quare 
coni,  qua-iuvis  dolor  alto  vulnere  tar- 
dat.  —  858.  Haud  deiectns,  animo, 
vel  potius  consilio  in  mortcm  rucndi 
et  lucem  liuqueudi,  haud  deiecto  ;  ut 


AENEIDOS  EIB.  X. 


343 


Hoc  solamci)  cint;  bclJis  hoc  \Ictor  nbibat 
Oinnibus.     Alloqiiitur  niocrentem  ct  tnlibus  infit: 
Ivhocbc,  dlu  —  rcs  si  qua  diu  mortaHbus  ulhi  C6i  — 
Viximus.     Aut  hodio  victor  spoha  illa  cruenta 
Et  ctiput  Acncac  rclcrcs,  Lausiquc  dolormn 
Ultor  eris  mccum,  aut,  nperit  si  nulla  viam  vis, 
( )ccumbes  paritcr;  neque  enim,  fortisslmc,  crcdo, 
lussa  alicna  pati  ct  dominos   dignaberc  "J^eucros. 
Dixit,  ct  exceptus  tcrgo  consucta  locavit 
.Mcmbra,  manusquc  ambas  iaculls  oncravit  acutis, 
Aere  caput  lulg<,'ns  crlstaiiuc  hirsutus  cqmna. 
8ic  cursuni  In  mcdios  rapidus  dedit.     Acstuat  ingcns 
Uno  in  corde  pudor  mixtoque  insania  luctu, 


860 


8G5 


87  0 


Thie].  iutcr[)rctiitui-,  (j[iii  comparrtt 
('ic.  IMii].  IX,  4.  de  senientia  deilcere^ 
iSeii.  Hcrc.  fur.  110.  menie  deiiclus  ct 
-similia. — 859.  bellis  omnihus  pro 
proeliis.  Vitl.  lul  11,  439.  —  860  sq(i. 
,.Non  defcndam  lianc  ad  equum  suuni 
]\fezentii  orationcm  llomcri  excmplo 
J].  Vlir,  184  S(i<i.  ct  XIX,  399  s^^. 
aut  Statii  [Tlieli.  IX,  211  sqq.]  imi- 
tatione  ve]  Silii  [iV,  266  sqq.J ;  quae 
ad  alias  aetates  pcrtincre  videri  potcst. 
Sed  in  naturac  iiumanae  iudo]e  lioc 
ipsum  videtur  a]te  insitum  esse",  ut 
cum  iis  ipsis  animantibus,  quibus  diu 
ad&uevimus ,  tamquam  cum  famiiiari- 
bus  et  sodalibus  agamus  et  confalsu- 
]emur.  -  -  Non  vero-  pro  epici  car- 
minis  dignitate  nimis  liumile  Jioc 
videri  debet  in  equo  bej]atore.  lu 
Mezentio  accommodatum  erat  lioc 
commentum,  quia  mox  equi  vuJncre 
ipsi  sessori  caedes  paratur."  H.  — 
moereniem.  Equus  enim  ipse  cum 
domino  luget.  Cf.  adnott.  ad  Ecl. 
V,  27  sqq.  —  862.  spoJia  iJIa,  (sc. 
Aeneae)  de  rc  diu  sperata  et  optata, 
ut  etiam  IX,  481.  Cf.  Wagn.  Qu. 
Virg.  XXI,  1,  6.  Pcerlli.  tamen  cx- 
plicat:  f[uae  i]lic  sunt,  iit  Mezentius 
liaec  dicens  digito  monstret  locum, 
ubi  puguetur.  Vidctur  hunc  locum 
aute  oculos  Irabuissc  Stat.  Tlicb.  I, 
461.  —  863.  Lat/.si  dolorum  tjuplici 
modo  potest  inteiligi,  aut:  doloris 
mei  propter  Lausum ,  Lausi  cacdc 
provocati  (ut  II,  784.  lacrimae  Creusae: 
cf.  adnott.  ad  I,  462.  II,  413.  al.) 
aut:  ipsius  Lausi  dolorum,  i.  e.  vul- 
neris  ac  mortis  eius.  Hoc  cum  Heinr. 
et  Wagn.    praestarc   dixerim:    ueciue 


aiitcr  iocum  iiUe]]exisse  vidctur  libra- 
rius  illc,  qui  (in  Morct.  3.)  ex  interpret. 
scripsit  Lansi  lahoruia.  reerllc.  raalit 
Lansique  dolorumque^  ut  sensus  sit: 
mecum  ulcisceris  ct  Lausum  et  meos 
dolores.  —  864.  aperil  si  nulla 
viam  vis.  Vid.  ad  II,  494.  —  865. 
pariter.  i.  q.  una  mccum.  Cf.  Hand. 
Turs.  IV.  p.  390.  —  Wagn. ,  cui 
durum  videtur  credo  iussa  pati  pro 
credo  le  inssa  passurum  esse,  voc. 
crcdo  rccte  parenthetice  iuteriectum 
ccnset  od  negationcm  intendendani, 
velut  I,  387.  VI,  368.;  iussa  pafi 
autem  pendere  cx  dignabere,  ut  hic 
habeamus  eandem  structurae  muta- 
tionem,  dc  qua  diximus  ad  Geo.  I, 
25.  Aen.  H,  5.  III,  234.  al.  Eadem 
cst  Peerllvampii ,  Siipflii  et  Gossravii 
sententia.  —  867.  exceptus  tergo 
cett.  Cf.  Silius  V,  146.  Inde  exceptus 
equo.  —  869.  crista  eqnina,  xoqVs 
'i7inodactii'.,  ex  more  illorum  tempo- 
rum.  Cf.  Ovid.  Met.  XII,  88.  Silius 
Vllf,  427.  a]l.  —  870,  cursum  dedit, 
irruit,  ex  dicendi  genere  Maroni  usi- 
tatissimo.  Vid.  adnott.  ad  I,  389.  II, 
697.  VII,  560.  IX,  323.  al.  —  871. 
„Pudor,  furor,  luctus  una  et  coniun- 
ctim  [ia  uno  eodemciue  corde^  eum 
inflammant;  pudor  quideni  ex  eo, 
quod  fllium  pro  sc  cadere  passus 
erat.'*  11.  Cf.  v.  846  sqq.  Iteratiu' 
hic  versus  inf.  XII,  667.  Pro  Uno 
in  corde,  quod  Heins.  ex  optimis 
libris  restitult,  vulgo  cum  Palat.  et 
2>aucis  a]iis  legebatur  Lmo  in  corde, 
idquc  revocavit  Walicf.  et  defendit 
Scheller  Observv.  p,  315.;  sed  minus 
recte    insaniam  in   imo    corde   aestuare 


344 


P.  VIRGILH  MARONIS 


*  Et  Furiis  agitatus  amor  et  conscia  virtus.  * 
Atque  hic  Aenean  magna  ter  voce  vocavit. 
Aeneas  agnovit  enim,  laetusque  precatur:     . 
Sic  pater  ille  deum  faciat,  sic  altus  Apollo! 
Incipias  conferre  manum. 
Tantum  effatus,  et  infesta  subit  obvius  hasta. 
Ille  autem:   Quid  me,  erepto,  saevissime,  nato 
Terres?   Haec  via  sola  fuit,  qua  perdere  posses. 
Nec  mortem  horremus,  nec  divum  parcimus  ulli. 


875 


880 


dicas,  quod  etiam  Wagn.  iudicat, 
conferens  praeterea  Geo.  IV,  184.  et 
Heynii  not.  ad  Ecl.  X,  .55.  —  V.  872., 
qui  et  ipse  itera^ir  XII,  668.,  hic  in 
omnibus  Codd,  melioribus  desidcratur, 
in  Menag.  autem  post  v.  875.  collo- 
catur,  qnare,  quunietiamab  h.l.alicnus 
sitjhauddubiespuriusestcensendus.  Cf. 
etiam  Weichert.  de  verss.  iniur.  suspp. 
p.  60  sq.  et  lahn.  ad  Geo.  11,  129.  p. 
411.  ed.  II.  Peerlk.  hanc  totam  sen- 
tentiam  a  verbis  Aestuat  ignis  usque 
ad  fineni  v.  872.  spnriam  et  ex  illo 
].  XII.  loco  huc  translatara  putat. 
—  SIS.  magna  v  oce  v  o  cav  i t.  Vid. 
ad  IV,  680.  —  874.  Heyn.  enim  pro 
enimvero,  yciQ  ror.,  d^  yag  roi  posi- 
tum  accipit.  Scilicet  hdc  enim,  quasi 
parenthetice  adiectum,  instar  esttotius 
sententiae  explicativae :  Aeneas  agno- 
vit  vocem  —  quid  enim  non  agno- 
sceret,  quum  iam  antea'cum  eo  manus 
conseruisset?  —  et  precatur.  Wagn. 
propterea  utrumque  verbum  agnovit 
eniin  parenthesi  inclusit,  Copulam  g^ie 
ob  hanc  ipsam  parenthcsin  adiectam 
putans,  qua  de  re  vid.  ad  V,  113. 
(Eiusmodi  autem  parenthescs  sane 
plerumque  Perfeetum  tempus  adsci- 
scunt,  etiamsi  primaria  sententia  Prae- 
senti  tcmpore  effertur.  Cf.  Bach.  ad 
Ovid.  Met.  XI,  622.)  Ceterum  pro 
enim  pauci  quidam  Codd.  minoris 
pretii  cum  Palat.  eum,  quod  lalin. 
cum  Bothio  et  Vossio  Anm.  u.  Randgl. 
p.  236.  recepit,  coU.  Aen.  I,  413.  IV, 
479.  et  adnot.  sua  ad  Hor.  Od.  III, 
4,  17.  Peerlk.  tamen,  Siipfl.  et  Gossr. 
nobiscum  faciunt;  quamqtiam  liic 
lectione  eum  omnem  difflcultatem  tolli 
ccnset.  —  875.  Vulgo  post  Apollo 
Comma  ponitur,  ut  iungcnda  sint: 
Sie  -  -  faciat,  -  -  (ut)  incipias.  Quam 
nos  cum  Wagn.  secuti  sumus  rationem, 
eam    iam    Heyn.    iure    pracfcrendam 


censuit,  eandemque  etiam  omnes  editt. 
me  posteriores  amplexi  sunt.  —  Sic 
faciat,  scil.  ut  tecum  congredi, 
manus  conferre  liccat.  De  Part  sic 
in  precationibus  usurpata  vid.  Ecl,  IX, 
30.  X,  3.  Hor.  Od.  1,3,  1.  etc.  Hein- 
rich.  (iom.  faveat^  Peerlk.  autem/aczas 
et  post  Incipiat.  —  p  ater  ille  deu m. 
Vid.  ad  VII,  110.  —  altus  Apollo, 
ut  VI,  9.  et  al.  Sic  altns  luppiter 
Ovid.  Met.  XV,  866.,  alta  luno  ibid. 
III,  284.  et  XII,  505.  cett.  Vid.  etiam 
ad  IX,  697.  —  Cum  v.  876.  (qui  in 
Codd.  nonnullis  sic  expletur:  et  mihi 
iunqere  piirpiaiii)  cf.  IX,  741.  Peerlk., 
coll.  Acn.'  IX,  741.  Val.  PI.  IV,  205. 
et  Senec.  Herc.  fur.  100.,  ubi  inci- 
pere  absolute  usurpatur,  verba  con- 
ferre  manum  spuria  habet.  —  877.  Cf. 
VI,  547.  ibique  adnott.  —  suhit 
ohviics,  simplicifer  i.  q.  proccdit 
obvius.  —  879.  Jiaec  via  sola, 
erepto  nato ,  filii  caede.  —  880.  nec 
divumparcimus  ulli,  deos  nihil 
curo ,  rcspicio  („kein  Gott  soll  mich 
ahhalten  mit  dir  zu  kdmpfen.^''  Siipfl.) 
Cf.  Val.  Fl.  IV,  218.  Nec  lacrimae, 
nec  forte  preces  superique  vocati  Pe- 
ctora  nostra  movent.  Sensus  igitur  hic 
est:  Frustra  morte  vel  deorum  metu 
me  terres.  ,,Sunt  haec  ad  invocatos 
ab  Aenea  v.  875.  deos  refcrcnda  et 
ita  accipienda :  Nec  ego ,  si  morien- 
dum  est,  mortem  horreo,  nec  tibi 
dci,  quos  invocas,  quidquam  profue- 
rint  mecum  pugnanti.  Proprie  enim 
non  ipsis  diis,  sed  ei,  qiai  deos  adinto- 
res  habet,  parcitur."  Wagn.  Pecrlk. 
tamen ,  cui  diis  parcere  nihil  aliud 
significare  posse  videtnr,  quam  deos 
dictis  factisquc  non  laedere ,  quae 
sententia  ab  hoc  loco  plane  aliena 
sit,  verba  nec  divum  parcimus  nlli 
,.pro  additamento  hominis  habet,  qui, 
quid   ipse   velit ,   ignoret."     Ceterura 


AENE1D08  LIB.  X. 


345 


Dcsinc:  iam  venio  moriturus,  ct  haec  tibi  porto 
Dona  prius.     Dixit,  telumque  intorsit  in  hostcm; 
Inde  ahucl  supcr  atquc  aHud  figitque,  volatque 
Ingenti  gyro ;  scd  sustinct  aurcus  umbo. 
Ter  circum  adstantem  lacvos  equitavit  in  orbis, 
Tela  manu  iacicns ;  ter  secum  Troms  hcros 
Immanem  aerato  circumfert  tegmine  silvam. 
Inde  ubi  tot  traxissc  moras,  tot  spicula  taedct 
Vellere,  et  urgctur  pugna  congressus  iniqua, 
Multa  movens  animo  iam  tandem  erumpit,  et  Jnter 
Bellatoris  equi  cava  tempora  coniicit  hastara. 
Tollit  se  arrectum  quadrupes,  et  calcibus  auras 


885 


80O 


Santen.  ad  Ter.  Maur.  p.  267,  temere 
verba  sic  vult  transposita:  divum  nec. 
Vid.  adnott.  ad  IX,  138.  —  881.  i)c- 
ahie,  sc.  me  terrere.  —  Pro  mw 
antiquiores  Codd.  fere  omnes  cum 
Schol.  Stat.  Theb.  III,  71.  habent 
nani ,  quod,  quamquam  revocarunt 
lahn.  ct  Gossr. ,  facile  tamen  oriri 
potuisse  ex  anteced.  syllaba  ne,  iam 
Wagn.  memoravit.  lam  autem ,  ut 
nostrum  eben,  affirmandi  aliqua  vi 
praedjtum,  quae  proficiscitur  ex  ipsa 
rei  praesentis  ideoque  certae  et  con- 
spicuae  demonstratione,  longe  fortius 
esse ,  <iuisque  videt.  Verte  igitur : 
ich  komme  ja  ehen  als  ein  Sterben- 
der,  et  cf.  Hand.  Turs.  III.  p.  137., 
contra  Wagnerum  disputans,  qui  Qu. 
Virg.  XXIV,  2.  hunc  locum  sic  expli- 
cat:  ,,Desine  dictis  me  tcrrere:  nou 
potest  quidquamamplius  terrere  mori- 
turum."  —  883.  ftg it  volatque  pro 
figit  volans.  Vid.  ad  VII,  658.  et  al. 
Hanc  autem  lectionem  vulgatam  cum 
Heyn.  bene  defendit  Weichert.  de 
versu  hyperm.  p.  18.  Heinsius  ex 
cod.  Gud.  a  m.  pr.  Jigitqne  volutatqne, 
et  Both.  ex  cod.  Med.  et  Voss.  fmjit- 
que  volatque  recepit.  —  volat  in- 
genti  gyro,  summa  velocitate  in 
orbem  equitat.  Vid.  ad  Geo.  III,  115. 

—  884.  sustinet  (tela)  aureus 
umbo,  Sic  Med.  a  m.  pr.  et  Gud. ; 
ceteri  aereits.     Vid.  supra  ad  v.  271. 

—  885.  „Laevam  in  partem  ideo 
maxime  equitabat,  ut,  ipse  laeva  cli- 
peo  tectus,  et  dextra  expedita,  Aeneae, 
qui  ei  semper  a  laeva  in  interiore 
gyri  orbe  stabat,  dexti-um  latus  pete- 
ret,  quod  a  clipeo  tectum  non  erat. 
Sed  Aeneas  clipeum  circumfert  et 
hunc  quidera  v,  787.  oneratiim  infixis 


hastis:  is  exceperat  et'  sustinuerat 
tela."  H.  —  887.  aerato  tegniine, 
Ne  quis  malit  aurato,  cf.  supra  ad  v. 
271.  adnott.  —  De  silva  iaculorum 
clipeo  infixorum  (cf.  v.  808.)  vid. 
adnott.  ad  Geo.  I,  76.  et  Interpp.  ad 
Elor.  IV,  11.  Imitatur  hunc  locum 
Luean.  VI,  205.  tot  vulnera  belli  Solus 
obit,  densamqae  ferens  in  pectore  sil- 
vani,  ubi  vid.  Cortius.  —  889.  pugna 
iniqua,    peditis    contra    equitem.  — 

890.  Mu  Ita  movens  animo ,  qua 
ratione  adeat  Mezentium.  —  iani 
t\andem  erumpit.  Imitatur  Virgi- 
lium  los.  Iscanus  de  bello  Troi.  V, 
269.  Subit  obvius  Aiax  lam  tandem 
erumpens,    quem   Peerlk.    laudat.    — 

891.  Bellator  equus  legitur  etiam 
Geo.  II,  145.  (ubi  vid.  adnott.)  Aen. 

XI,  89.  Tac.  Germ.  14,  5.  al.  Sic 
infra  XII,  751.  canis  venator,  ap.  Mart. 

XII,  1.  Molossus  latrator  cett.  Cf. 
etiam  adnott.  ad  Ecl.  VIII,  13.  — 
inter  tempora  coniicit  hastam, 
in  frontem.  Sic  Liv.  VIII,  7.  Spicu- 
lum  inter  aures  equi  fixit.  Ceterum 
hic  com]>arant  similem  Homeri  locum 
II.  VIII,  81.  —  892.  „Equus  pri- 
mum  prioribus  cruribus  elevatus  se 
erigit:  tum  prae  dolorc  calcibus 
calcitrat;  sic  eques  effunditur  et 
h.  1.  quidcm  in  latus  (non  in 
caput,  nec  resupinus;  neutrum  reliqua 
admittunt)  ;  mox  ipse  equus  in  caput 
procumbit  et  armo  suo  incumbit  pro- 
strato  Mezentio.  -  -  -  tollit  se  arre- 
ctum,  prioribus  pedibus  erectis  haud 
dubie.  Cf.  XI,  637  sqq.  Livius  VIII, 
7.  et  Silius  IX,  595.,  ubi  res  ad  ele- 
phantum  traducta.  —  calcibus  de 
posterioribus  pedibus  accipio :  quis 
enim  neget,    equi   naturam   sic  ferre, 


34G 


P.  VlRGILIl  MARONIS 


Verberat,  effiisiimque  eqiiitem  super  ipse  secutus 
Implicat,  eiectoque  incumbit  cernuus  armo. 
Clamore  incendunt  coelum  Troesque  Latiniquc. 
Advolat  Aeneas,  vaginaque  eripit  ensem, 
Et  super  haec:  Ubi  nunc  Mezentius  acer  et  illa 
Effera  vis  animi?     Contra  Tyrrbenus,  ut  auras 
Suspiciens  hausit  coehmi,  mentemque  recepit : 
Hostis  amare,  quid  increpitas  mortemquc  minaris 


895 


900 


ut  prae  dolore  calcitretr"  Ilaec  fere 
Heyn.  Qaum  taraen  equus  sc  arre- 
ctum  tollere  et  simul  rccalcitrare  non 
possit,  Peerlk.  ccdces  de  anterioribus 
pedibus  intelligit,  coll.  Silio  XVII, 
133.,  qui  hunc  locum  sic  imitatur: 
erexitqite  ore  cruento  Qii.adrupedem^ 
elatis  jmhantem  calcibus  auras.  Et 
sane  locus  sic  melius  videtur  accipi, 
quam  si  cum  Heynio  sumaraus,  equum 
primum  arrectnm  se  tollerc,  tum  vero 
prioribus  pedibus  inuitcntem  calci- 
trare.  Wakef.  ad  Lucr.  VI,  689.  (ubi 
legimus:  TolUt  se,  ac  rectis  ita  fauci- 
hus  eiicit  altc  cett.)  etiam  liic  legi  vult : 
Tollit  se,  ac  rectus  quadrupes  ita  calc. 
auras  V.  —  893.  Equus,  ipse  fusus 
super  etJiisum  equitem,  eum  quasi 
constriugit  corpore  suo  et  facit,  ut 
se  exj)edire  non  possit.  —  894.  Verba 
eiectoque  ctc. ,  quae  antecedcntia  ex- 
l)licant,  vulgo  sic  interpretantur : 
eiectoquc  cquiti  (qui  ad  latus  equi 
exciderat)  i n cuinbit  c e r n  u  u s  a r m  o 
suo.  Donatus  autem  rectius  fortasse 
coniungit  verba  eiecio  armo,  quae  in- 
tcrpretatur:  porrecto  altero  crure : 
quod  etiam  Peerlk.  probat,  collatis 
Scribonii  Largi  verbis :  Ad  luxatum 
omne  et  eiectum  et  expositum  ariicula- 
mentum.  Nam  sane  negari  nequit,  eiecio, 
si  pauUo  iusolentius  pro  deiecto  po- 
situm  ad  equitem  refertur.  post  illa 
effusum  equitem  etc.  plane  otiosum 
esse.  —  ^Cernuus  dicitur  equus,  qui 
cadit  in  faciem,  quasi  in  eam  partem 
cadens,  quam  cerniraus."  Hacc  Serv. ; 
Nonius  autem  s.  v. :  ,,Ccrnuus  dicitur 
propr.  inclinatus ,  quasi  quod.terram 
c.ernat."  Legitur  etiam  a}).  Silium  X, 
U56.,  qui  Maronem  sic  imitatur:  (Poe- 
num)  Cernuus  inflexo  sonipes  effuderat 
amio ,  et  Apulei.  Met.  IX,  p.  235. 
Elmenh.,  ubi  alii  cernulum  exhibent. 
Ceterum  Wakef.  ad  Lucr.  VI,  1141. 
sinc  causa  coni.  ciectum ,  quia  incum- 
pere  interdum  etiara  cum  quarto  Casu 


construitur.  —  895.  Cf.  inf.  XI,  147. 
Heyn.  contendit,  poetis  incendere  esse 
i.  q.  augere,  raagnum  facere,  ut  in- 
cendcre  clamorevi  significet  magnum 
clamorem  raovere  ;  quemadmodum 
hicendere  hictum  IX ,  500.  (ubi  vid. 
adnott.),  vires  V,  455.  cett.  Ductum 
autcm  esse  ex  Tragicorum  cf'/Jytir, 
hnicfXt-/f:ii' ,  pro  iytUniv  posito ,  v. 
c.  Sopb.  Ai.  196.  Acscli.  Pers.  393., 
ubi  vid.  Brunck.  Proprie  igitur  cla- 
mor  ipse  iucendiiur ,  pro  eo  autcm 
poiitae  ctiam  dicere  licebat  coelum 
clamore  incendere ,  i.  c.  coelum  im- 
plcre  ingeuti  clamore.  Aliter  ta- 
men  Feerlk.,  qui  hanc  proponit  expli- 
cationem  satis  artificiosam:  ,.Proprie 
incendimus  lif/num  flamma  admota,h.  c. 
facimus,  utlignum  ardeat  sicuti  flamma, 
quam  admoveraus  ardet.  Incendimus 
in  cdiis  luctum,  faciraus  utlugeant,  sic- 
uti  nos  lugemus.  Incendimus  coelum 
clamore,  facimus,  ut  coelum  claniet, 
sicuti  nos  clamamus,  nostro  clamori 
respondeat."  Cetcrum  cf.  Stat.  Thc!). 
V ,  553.  longoque  profundum  Inceudit 
clamore  nemus,  —  597.  stiper  Iiaec, 
insuper,  ut  supra  v.  556.  XI,  226.  et 
al.  Cf.  adnott.  ad  Aen.  1,29.  11,  71. 
al.  —  899.  Sunt  qui  coniungant  auras 
hcmsit ,  suspiciens  coelum;  sed  ipse 
ordo  verborum  docet,  'coniungenda 
esse  auras  suspiciens  et  Jiausit  coelum, 
i.  e.  coelum  oculis  quasi  bibit ;  tiuod 
etiam  vidit  Wakef.  ad  Lucr.  II,  1038., 
comparans  luven.  III,  84.  nostra  in- 
fantia  coelum  Hausit  Aveutinum,  et 
Curt.  V,  5,  19.  alium  domi  esse  coeli 
haustum ,  alium  Iucis_  adspectum.  Cf. 
ctiam  Geo.  II,  340.  et  Aeu.  XII,  945. 
Peerlk.  coni.  coeli ,  hac  addita  cxpli- 
catione:  ,,Mezentius  sub  equo  iaccbat, 
adco  ut  spirare  non  posset.  Hiuc  clu- 
ctatus  suspicit  et  auras  aetherias  coeli 
trahcns  animam  recipit."  —  men- 
iemque  recepit  ex  aninii  defectu. 
—    900  sq.     quid  increpitas    etc, 


AKNEIDOS  LIB.  X. 


347 


'Niilluin  iii  cacdc  nefiis;  ncc  sic  iid  proclia  vcni, 
Nec  tccuni  mcus  haec  pcpigit  niilii  f'ocdei'a  Lausus. 
lUnuni  hoc  pcr,  si  qua  est  Aictis  vcnia  hostibus,  oro : 
ICorpus  humo  patiarc  tegi.     Scio  acerba  meorum 
'Circumstarc  odia;  hunc,  oro,  dcfcnde  furorem, 
iEt  mc  consortem  nati  conccdc  scpulcro. 
iHacc  loquitur,  iuguloque  Jiaud  inscius  accipit  cnsem, 
lUndantique  animam  diftimdit  in  arma  cruore. 


JJ05 


iion  opiis  cst  vevbis ;  immo  Nulh(})i 
in  caede  nefas,  non  nefas,  nullum 
crimcn  erit,  me  interficere ;  i.  e.  in- 
tertice  me,  mortem  non  cleitrecor.  — 
,,7iec  sic  ad  proelia  veni,  Ii.  e. 
nec  Lauso  a  tc  caeso  pugnae  hiiec 
conditio  nobis  proi)osita  cst:  immo 
vero,  tlum  Lauso  superstes  esse  non 
sustineo,  mori  decrevi."  H.  Eectius  et 
simplicins  Pet/7^. ;  ,,ea  cogitatione,  ut 
putareni  nefas  csse  me  occidi,  -si  vin- 
ccrer,"  coll.  Quinct.  Decl.  IIL  p.  60. 
Neque  in  miUtiaia  ita  venit^  nt  nescirct 
sihi   mortem    in    procincln    habere.     — 

902.  ,,nec  -  -  -  Lau  su  s  :  Lausus 
meus  pugnaturus  non  ita  tecum  pa- 
ctus  erat,  ut  nc  me  interficeres,  aut 
ego  ut  mortera  deprecer."  //.  Inter- 
fecisti  filium.     Cur  patri  parceres?  — 

903.  per,  si  qua  est  cett.  Vid.  ad 
II,  142.  —  venia  i.  q.  gratia,  bene- 
ficium.  Vid.  ad  v.  G26.  —  905.  meo- 
rum  Circumstare  odia,  i.  e.  mci, 
qui  me  odcrunt.  Cf.  II,  559.  et  Lan- 
gius  in  Verm.  Schriften  p.  H.  —  ,,<^e- 
fende    [scil.    mihi]  furorem,    pro- 


pulsa  odia  et  iras ,  quominus  corpus 
mcum  inscpulkiin  abiiciant  ct  male 
mulcent:  est  ai/.ii^iaK^a/.^''  H.  Wagn. 
de  hoc  usu  vcrbi  defendendi  confer- 
ri  iubet  Groebelii  Obss.  in  Scriptt. 
Rom.  class.  Spec.  XII.  p.  13.  Vid. 
etiam  adnott.  ad  Ecl.  VII,  47.  — 
906. 7ii  e  cons  orte  m  concede  s  epul' 
cro  nati  pro  vulg.  me  consortem 
facias  sepulcro  nati.  Cf.  etiam  Ma- 
crob.  IV,  6.  —  908.  Heyn.  verba 
sic  coniungit:  animam  dAjfundit  cinn 
cruore  uiidanti  in  arma,  i.  e.  tlioracem 
vel  clipcum,  coll.  v.  487.  Sed  ipse 
verborum  ordo  suadet,  ut  iungamus 
animam  dJfundit  in  arma  ct  per  ani- 
mam  sanguinem  intelligamus,  quo  vita 
continetur,  ut  IX  ,  349. ,  ubi  vid.  ad- 
nott.  Cf.  etiam  Cort.  ad  Lucan.  VII, 
622.  Eadem  est  AVagneri  sententia, 
qui  verba  undanti  cruore  ex  usitata 
poetici  sermonis  ubertate  adiecta  cen- 
set  pro :  undantem  animam  difi".  in 
arma.  Cf.  etiam  "Wakef.  ad  Lucr.  IV, 
88.  CAxm  nndanti  autcm  cruore  cf.  su- 
pra  IX,  700. 


-     P.  VIRGILII  MARONIS 

A    E    N    E    I    S. 

LIBp  UNDECIMUS. 


ARGDMENTUM. 

„Occiso  Mezentio  victor  Aeneas  Marti  tropacum  erigit:  Pallantijs  raortui 
corpus  magno  pompae  apparatu  ad  Evandri  urbem  remittit:  ubi  summo  et 
patris  ct  suorum  ct  omnium  luctu  excipitur  (1  —  99.).  Intcrim  oratores  a 
Latinis  missi  dierum  duodecim  inducias  impetrant:  quo  temporis  spatio  utri- 
que  suorum  cadavera  perquirunt,  supremoque  sepulturae  honore  proscquun- 
tur  (100  —  224.).  Eodem  quoqiie  tempore  Venulus,  qucm  sub  belli  initium 
legatum  ad  Diomedem  raiserant  Latini,  ad  suos  rednx  auxilia  sibi  denegata 
renunciat  (225  —  295.).  Ea  spe  destitutus  Latinus,  consilio  convocato ,  de 
summa  belli  consultat,  legatosque  de  pacis  conditionibus  ad  Aeneam  mitten- 
dos  censet  (296 — 335.).  Ibi  Drances  €t  Turnus  pro  inveterato  inter  ipsos  odio 
se  mutuis  conviciis  proscindunt  (336 — 444.).  Interim  Aeneas,  bipartito  divisis 
copiis,  levis  arraaturae  equites  planis  itineribus  ad  urbem  praemittit:  ipse 
cum  reliquo  exercitu  per  loca  silvis  montibusque  impedita  ad  editiorem  op- 
pidi  partem  contendit.  Cuius  rei  nuntio  Laurentum  perlato  consilium  di- 
mittitur:  paranturque  ea,  quae  ad  urbis  defensionem  putantur  pertinere  (445 
— 485.).  Turnus  cognito  per  exploratores  Aeneae  consilio  bifariam  et  ipse 
suas  copias  partitur :  equitibus  Messapum  et  Camillum  praeficit ,  eosque 
hostiura  equitibus  opponit;  ipse  cura  peditibus  angustias,  quo  necessario 
Aeneae  ad  urbera  iter  erat,  breviori  itinere  occupat,  atque  ibi  in  insidiis 
subititit  (486 — 53L).  Interponitur  episodiura  de  Camilla  (532 — 596.).  Interim 
equestre  proelium  coraraittitur,  diuque  dubio  utrimque  eventu  pugnatur  (597 
—  647.).  Ibi  Camilla,  magna  prius  edita  hostium  strage,  dum  Chloreum, 
Cybelcs  sacerdotera,  arraorura  eius  pulchritudine  capta  incautius  sequitur,  ex 
insidiis  ab  Arunte  hasta  traiicitur  (648 — 835.).  Quara  tamen  sacrae  virginis 
caedem  Aruns  non  diu  tulit  inultara:  nam  et  ipse  paullo  post  ab  Opi ,  Dia- 
nae  ministra,  sagitta  traiectus  offensi  numinis  poenas  persolvit  (836 — 867.). 
Camillae  nece  consternati  Rutuli  fugam  arripiunt:  Troiani  urbis  oppugna- 
tionem  parant  (868 — 895.).  Eius  calamitatis  nuutio  ab  Acca,  Camillae  co- 
mite,  ad  Turnum  perlato,  relictis,  quas  obsederat,  angustiis ,  suis  auxilio 
accurrit.  Eodem  subsequitur  ctiamAencas;  et,  quoniam  imminente  iara  nocte 
])roeliura  committi  non  poterat,  utriquc  positis  ante  urbem  castris  con- 
sidunt  (896—915.)."  II. 


Oceanum  intereii  surgens  Aurora  reliquit. 

1.    „Altero    manc    post    supcrioris  serapcr  ad  cvcntum  fcstinat,  ct,  quac 

diei  pugnam,  cuius  exitum  poeta  non  ornari  non  possunt,    omittit,    an    se- 

diserte  memoravit,  sed  Mezentii  cacde  cundis  curis  rescrvarit,  quis  pro  certo 

territos  liutulos  in  fugam  se  dedisse,  affirmct?"  H.     Wagn.  Qu.  Virg.  VII, 

iacile  unus  quisquc   assequitur.     Brc-  10.  h.  1.  sic  explicat:  ,,Proxirao  mane, 

yjtatisne  studio  hoc  dederit  poeta,  qui  postquam  Aurora  Oceanum  relinquit", 


P.  VIRGILII  MAKONIS  AENEIDOS  LIB.  XI.      349 


Aeneas,  qiiamquam  et  sociis  clure  tempiis  humandis 
Praecipitant  curae,  furbataque  funere  mens  est, 
Vdta  deum  primo  victor  solvebat  Eoo. 
Ilnoentem  quercum  decisis  undique  ramis 
I  Constituit  tumulo,  fulgentiaque  induit  arma, 
Mezenti  ducis  exuvias,  tibi,  magne,  tropaeum, 
Bellipotens;  aptat  rorantis  sanguine  cristas 
Telaque  trunca  viri  et  bis  sex  thoraca  petitum 
Perfossumque  locis,  clipeumque  ex  aere  sinistrae 
Subhgat,  atque  ensem  collo  suspendit  eburnum. 
Tum  socios  —  namque  omnis  eum  stipata  tegebat 
Turba  ducum  —  sic  incipiens  hortatur  ovantis: 
Maxima  res  effecta,  viri  ;  timor  omnis  abesto, 
Quod  superest ;  haec  sunt  spoha  et  de  rege  superbo 


10 


15 


cui  adversatur  Hand.  Turs.  III.  p. 
417.,  Part.  interea  cura  Perfecto  con- 
structam  sic  intelligi  posse  ncgans, 
quae  potius  poetis  cpicis  et  histori- 
cis  usurpetur  in  transgrediendo  ad 
alias  res  continuo  tempore  factas. 
Vld.  Aen.  I,  124.  (V,  l.X,  1.)  Peerlk., 
hoc  nimio  brevitatis  studio  vel  potius 
hac  ncgligentia  poetae  offensus,  coll. 
Aen.  III,  588.  IV,  6.  V,  42.  VII,  148. 
et  XII,  113.,  paullo  audacius  coni. 
Postera  nt  Oceanum  snryens  etc.  — 
surgens.  Vid.  ad  IX,  460.  —  s  o- 
ciis  dare  tempus  humandi s.  Cf. 
Val.  Fl.  V,  276.  Datus  et  sociis  titrim- 
que    crernandis  Ille   dies    alterque  dies. 

—  3.  curae  praecipitant,  valde 
urgent,  preniunt,  ut  impendat  tempus 
humandis  caesorum  corporibus.  Cf. 
Stat.  Theb.  I,  679.  Sed  si  praecipitant 
miserum  cog^wscere  curae.  De  Infini- 
tivo  {dare)  inde  iDcndente  vid.  ad  II, 
33.  —  ^^funere^  dolore  ex  funeribus 
suorum,  imprimis  PaHantis."  ^.  Peerlk. 
vss.  2.  et  3.  sine  iusta  causa  spurios 
censet.  —  4.  vota  deum,  quae  diis 
vovimus.  Cf.  adnott.  ad  III,  717.  — 
Primo  JSoo,  i.  e.  Lucifero  (vid.  ad 
m,  588.),  s.  primo  mane  Aeneas  diis 
vota  persolvit  et  in  Martis  honorem 
tropaeum  erigit.  Imitatur  h.  1.  Stat. 
Theb.  II,  704  sqq.  —    5.  Cf.  X,  423. 

—  6.  iumulo,  in  colli  aut  super 
terra  ad  hunc  finem  aggesta.  Stat.  1. 
J.  V.  708.  dixit  aggere  camporum  medio. 
Tropaea  autem,  si  natura  loci  ferebat, 
in  collibus  aut  certe  in  tumulo  ag- 
gestae  terrae  erecta  esse,  per  se  con- 
sentaneum   est.     Serv.   confert  Sallu- 


stii  fragm.,  ubi  de  Pompeio  :  Devictis 
Hispanis  tropaea  in  Ptjrenaeis  iugis 
constituit.  —  B  ellip  otens ,  Mars, 
qui  IX,  717.  armipotens  vocatur.  Eo- 
clem  Martis  nomine  utuntur  Ennius 
ap.  Cic.  Div.  II,  56,  116.  et  Stat. 
Theb.  II,  716.  Sic  etiam  Vulcanus 
ignipotens  VIII,  414.,  Pallas  hellipotens 
dicitur  Stat.  Theb.  II,  715.  cett.  — 
aptat,  scil.  quercui.  —  9.  Tela 
trunca  viri,  i.  e.  fractas  Mezentii 
hastas  (cf.  X,  882  sqq.)  —  bis  sex 
locis',  h.  e.  omnino  saepius.  Statius 
1.  1.  V.  lll.  perfossaque  vitlnere  C7^ebro 
arma.  Ceterum  Heyn.  de  vulneribus 
per  totam  pugnam  illatis  cogitandum 
esse  docet,  coll.  X,  691  sq.  et  v.  715. 
sq,  De  perfodiendi  verbo  cf.  Heins. 
et  Drak.  ad  Silii  II,  17.  —  ensem 
eburnum,  capulo  eburneo  vel  po- 
tius  vagina  ebore  ornata  instructum. 
Vid.  ad  IV,  305.  Heyn.  comparat 
Hom.  Od.  Vni,  404.  Gud.  a  m.  sec. 
eburneum,  quod  temere  placuit  Hein- 
sio ;  quum  Virg.  hac  forma  prorsus 
abstintfat.  —  14  sqq.  Heins.  minus 
recte  locum  sic  distinxit :  Maxima  re* 
effecta  viri.  Timor  omnis  abesto.  Quod 
superest:  haec  snnt  cett.  Sed  viri 
aperte  est  Vocativus,  non  Genitivus, 
quem  alii  non  magis  probabiliter  cura 
timor  iungunt ;  quod  superest  au- 
tem  significat  ro  Xoinou,  quod  attinet 
ad  reliquum  belli  tempus ,  et  A  a  e  c 
sunt  spolia  illustrant  illa  Maxima 
res  effecta ;  quod  iam  Heyn.  perspc- 
xit,  qui  confert  Hom.  II.  XXII,  391 
sqq,  —  15.  spolia  de  rege  su- 
perbo,   Mezentio.    (non  Turno ,    ut 


350 


P.  VmGlLII  MAEONIS 


Primitiae,  manibiisque  meis  Mezentius  hic  est. 
Nunc  iter  acl  regem  nobis  murosque  Latinos. 
Arma  parate  animis,  et  spe  praesumite  bellum, 
Ne  qua  raora  ignaros,  ubi  primum  vellere  signa 
Aclnuerint  superi  pubemcj[ue  educere  castris, 
Impecliat,  segnisve  metu  sententia  tardet. 
Interea  socios  inhumataque  corpora  terrae 
Mandemus,  qui  solus  honos  Aciieronte  sub  irno 
Ite,  ait,  egregias  animas,  cjuae  sanguine  nobis 


^^t. 


2a 


Sei'v.  ct  alii)  scil.  capta.  Vid.  ad- 
nott.  ad  III,  288.  —  16.  primitiae 
vel  belli,  vel  spoliorum.  ,,Mea  virtiite 
de  Mezentio  iiihil  supcrest,  quam  hoc 
tropaeum,  haec  eius  arma  trunco  im- 
posita.  Paullo  durior  est  oratio  ver- 
borum  iunctura :  m  e  i  s  J/a  n  i  b  u  s  Me- 
zentius  hic  est,  virtute  mea  talis 
est,  [hoc  est ,  quod  superest  de  Me- 
zentio ;  viri  antea  tam  terribilis  nil 
superest,  nisiarmain  trunco  suspensa]. 
-  -  Si  cadaver  ostenderetur ,  expedi- 
tior  res  esset:  nunc  tropaeum  osteu- 
ditur,  quod  Mezentiuni  esse  ait.  Cf. 
tamen  X,  775.  et  inf.  v.  173.  ~  hic 
M.,  ovcog,  iy.th^og  b  M.,  ut  supra  IX, 
481.  Hunc  ego  ie,  Euryale^  adspicio. 
Alii  pro  Adverbio  hic  accipiunt,  mi- 
nus  bene."  H.  Peerlk.,  quum  Cod. 
Voss.  exhibeat  in  inanibtisque ,  non 
minus  audacter  quam  infeliciter  coni. 
immanis  quercus  M.  haec  est ,  i.  e. 
haec  quercus  est  immanis  ille  M.  — 
V.  18.  vulgo  sic  distinguitur :  x\rma 
paiate,  anirnis  et  spe  etc. ,  aptior  au- 
tera  videtur  ea  ratio,  quam  Wagn.  ex 
Med.  et  Servii  auctoritate  praetulit, 
et  nos  cum  Siipflio  et  lahnio  sccuti 
sumus.  Sic  enim  non  solum  paral- 
lelismus  membrorum  —  parate  animis^ 
i.  e.  armorum  usum  animo  vobiscum 
ante  peragite  (cf.  VI,  105.  etll,  799.), 
ne  qua  mora  ignaros  impediat,  et 
spe  praesumite  bellum  (cf.  IX,  158.  et 
XI,  491.),  ne  segnes  metu  sententia 
tardet — ,  verum  etiam  connexus  sen- 
tentiarum  iuvatur.  Quum  enim  Aeneas 
ante  omnia  caesos  sepeliri  velit,  vix 
suis  imperare  potest,  ut  iam  nunc 
\'erc  arma  parent  certamini.  AVagn. 
inemor.at,  Virgilium,  si  ilhid  vohiisset, 
potius  scripturum  fuissc :  Arma  parate, 
animisqne  ct  spe  etc.  Animis  autem 
parati  iam  legimus  II,  799.  Gossr. 
nec  ^09\  parate,  nec  post  animis  Com- 


matc  distinxit. —  19.  vellere  signa 
(de  qua  dicendi  formula  ap.  Roma- 
nos  Thiel.  conferriiubet  Rosini  Antiqq. 
Rora.  X,  14.  p.  979.  Schweigh.  adAp- 
pian.  T.  III.  p.  40.  et  Ruhnk.  dict.  in 
Suet.  Claud.  13.)hic  omnino  i.  q.  cum 
exercitu  proficisci  —  21.  sent entia 
segnis  metii,  i.  e.  scgnis  animi  sen- 
sus,  segnities ;    tardet,  seil.  vos.  — 

22.  socios  inhuraataque  cor~ 
pora  pro :  inhuraata  corpora  socio- 
rum.     Vid.  adnott.  ad  Aen.  1,2.  — 

23.  „qni  s o  hi s :  notissimum  ilhid 
Homericum:  t6  ycco  ytoag  iarl  >^«- 
voi-Tiov  Iliad.  XVI,  675^  et  al."  H, 
—  Acheronte  s u h  im  o,  in  Oreo, 
in  inferis.  Imus  Acheron  etiam  ap. 
Ovid.  Met.  XI,  503.  Manil.  I,  93. 
Sen.  Hippol.  97.  al.  legitur.  —  24. 
ait.  Verbi  dicendi  iterationem  in  me- 
dia  oratione ,  quam  Servio  teste  fue- 
runt  qui  vituperarent,  Burm.  sic  dc- 
fendit:  ,,Prior  pars  orationis  ad  duces 
fuit  habita,  qui  cum  stipabant  (v.  13.)  ; 
nunc  ad  alios ,  qui  funera  curarent, 
se  convertit ;  et  hinc  voc.  ile,  quo 
militibus  aut  famulis  imperat ,  ut  IV, 
593."  Rectius  vero  lahn.  memorat, 
rcpetitum  dicendi  verbum  indicare, 
Aeneam  verbis  prioribus  dictis  pau- 
sam  fecisse,  atque  verba  Ite;  egregias 
animas  etc.  ita  locutum  esse,  ut  quasi 
novam  orationcm  exordiri  videretur. 
Cf.  enim  III,  480.  ct  V,  551.  Peerlk. 
tamen  ,  verbo  ait  imprimis  proptcrca 
ofl^cnsus ,  quod  poeta  orationis  Ae- 
ncac  initium  fecerit  verbis  sic  inci- 
piens  hortatur  et  finem  Sic  ait  iUacri- 
mans,  coni.  Jte ^  agite.  —  cgregias 
animas.  Cf.  Stat.  Theb.  X",  444.  — 
Macrob.  IV,  4.  ct  Schol.  Ilor.  Crucq. 
ad  Od.  Iir,  2.  qui  exhibent  pro  qnae, 
quod  cupidius  arripuit  Wakef.  ad  Lucr. 
V,  5.;  Macrob.  enim  et  Schol.  ille, 
omittentes  verba  egregias  animns ,  vix 


AENEIDOS  LIB.  XL 

Jlanc  patriam  peperere  sno,  (lecoratc  supremis 
jMuneribus,  moestamque  P^uandri  primus  ad  urbem 
Mittatur  Pallas,  rjuem  non  virtutis  egentem 
Abstulit  atra  dies  et  funere  mci-sit  acerbo. 

Sic  ait  illacrimans,  reci[)itquc  ad  Jimina  "Tessum, 
Corpus  ubi  exanimi  ])ositum  Fallantis  Acoetes 
Ser^abat  senior,  qui  Parrhasio  Euandro 
Armiger  ante  fuit,  sed  non  felicibus  aeque 
Tum  comes  auspiciis  caro  datus  ibat  alumno. 
Circum  omnis  famulumquc  manus  Troianaque  turba 
p]t  moestum  Iliades  crincm  de  more  solutae. 
Ut  vero  Aeneas  foribus  sese  intulit  altis, 
In£i'entem  o-emitum  tunsis  ad  sidera  tollunt 

-1«1  •  •  •! 

Pectoribus,  moestoque  mimugit  regia  luctu. 


351 

25 


30 


35 


aliter  scribere  potuerunt,  quani  qul ; 
quod  iam  Wagn.  docuit.  —  25.  hanc 
pattiain ,  novas  sedes  in  Latio.  — 
decorare  verbum  propritim  liac  de 
re.  Cf.  Walch.  ad  Tac.  Agr.  c.  46. 
p.  431.  —  supr  emis  munerihu  s. 
Vid.  ad  VI,  213.  et  al.  —  27.  quem 
n  0  n  V  irtutis  egente  m  cett.  (i .  e. 
fortitudine  egregium)  Enniana  esse, 
Serv.  memorat.  Cf.  etiam  Homericum 
OJ-Jf  T*  uX-A^g  dhvof.i(:VOv.  —  V.  28. 
iam  supra  legimus  VI,  429.,  ubi  addi 
possunt  Silius  V,  591.  et  Val.  Fl.  V, 
41.  et  ipsi  i7#me.f/<V«  mentionem  fa- 
eientes.  —  29  sqq.  ,,Corpus  Pallan- 
tis  pompa  funebri  ad  patrem  Euan- 
drum  ducitur.  —  ad  limina  [scil. 
sua ,  domum  suam  cf.  v.  36  sq.J ,  in 
receptis  castris  s.  nova.  Troia.  — 
vbi,  \n  vestibulo  ex  more :  a.vanoo- 
.9vQov  Iliad.  XIX,  212."  H.  Tliiel. 
conferri  iubet  Kirchmann.  de  funer. 
I,  12.  Lips.  ad  Tac.  Ann.  III,  5.  et 
ad  Seu.  Ep.  12.  Ceterum  Wagn.  Qu. 
Virg.  XL,  2.  hunc  quoque  locum  ad- 
numerat  iis ,  quos  ,,emendatnrus ,  si 
licuisset,  erat;"  quum  vix  credibile 
sit,  Aeneam  nunc  demum,  tota  nocte 
interposita,  quam  ubi  transegerit  nemo 
perspiciat,  domum  suam  revisere  ct 
interemptum  Pallanta  conspicere.  — 
30.  exanimi.  Vid.  ad  IV,  8.  et  IX, 
444.  —  31.  Servabat,  ne  laedere- 
tur.  De  hiatu  Parrhasio  Euan- 
dro  vid.  ad  EcL  II,  24.  Aen.  I,  617. 
et  al.,  et  de  Adiectivo  Parrhasius 
ad  Vin,  344.  —  32.  Armic/er  et 
comes  (.'>f o«77w;^) ,  de  quo  nobili  et 
honorato  hominum  genere  Wagn.  con- 
ferri  iubet  Huschk.  ad  Tib.  II,  6,  2. 


(Cf.  Aen.  I,  188.  II,  477.  IX,  648. 
X,  333.)  Particip.  tamen,  quod  addi- 
tur,  datus,  seil.  a  patre,  suadere  vi- 
detur,  ut  comitem  magis  de  custode 
et  rectore  iuvenis  intelligamus.  Vid. 
ad   V,    546.   —    Comes    ibat.     Vid. 

II,  704,  VI,   159.  448.  VIII,  46«.  cett. 

—  alumno  pro  filio.  Vid.  ad  VI, 
595.  ~    V.  35.  fere  totus  iam  adfuit 

III,  65.  —  moestum  crinem,  qui 
prodit  moestitiam.  Sic  moestae  co- 
mae  ap.  Ovid.  Fast.  IV,  854.,  moestae 
arae  Aen.  III,  65.,  moesta  vestis  ap. 
Prop.  III,  4,  13.,  moestae  t?ibae  ap. 
eund.  IV,  11,9.  etc.  —  ,,An  recte  Ilia- 
des  memoratae  sint,  vid.  ad  IX,  217. 
et  III,  65.  Mos  autem  perpetuus  quum 
veteris  aevi,  ex  Iloraero  notus,  tum 
barbarorum  populorum ,  ut  laraenta 
super  mortuo  facerent  non  viri ,  sed 
feminae.''  —  36.  Heyn.,  ad  naturae  ve- 
ritatem  pertinere  memorans,  quod  Ae- 
neae  adventu  renovetur  hictus,  cou- 
fert  Stat.  Theb.  VI,  37  sqq.  et  Val. 
F].  III,  289  sqq.  Adde  Livii  locos 
I,  29.  et  48.,  a  Peerlk.  collatos.  — 
38.  immugit  regia.  Vid.  ad  11,488. 

—  moesto  luctu.  Eodem  pondere 
dicendi  moesti  questus  Geo.  IV,  515., 
moestae  querelae  Tib.  T,  8,  53.,  moesti 
fletus  Prop.  I,  5,  15.,  miserae  querelae 
Ovid.  Met.  II,  342.,  tristes  lacrimaeTih. 
I,  1,  62.  (ubi  vid.  Dissen.)  et  similia. 
Ceterum  non  erat,  cur  vox  moestus 
post  breve  intervallum  repetita  (vid. 
V.  35.)  adeo  displiceret  Peerlkampio, 
ut  etiam  coniecturam  proponeret  Vir 
doct.  mistoque  (i.  e.  luctus  famulorum 
turbae  Troianae  et  Iliadum  efFecit,  ut 
regia  mugiret),  quum  etiam  Aen.  XI, 


352 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Ipse,  caput  nivei  fultum  Pallantis  et  ora 
Ut  vidit  levique  patens  in  pectore  vulnus 
Cuspiclis  Ausoniae,  lacrimis  ita  fatur  obortis: 
Tene,  inquit,  miserande  puer,  cum  laeta  veniret, 
Invidit  Fortuna  mihi,  ne  regna  videres 
Nostra,  neque  ad  sedes  victor  veherere  paternas? 
Non  haec  Euandro  de  te  promissa  parenti 
Discedens  dederam,  cum  me  complexus  euntem 
Mitteret  in  magnum  imperium,  metuensque  moneret, 
Acris  esse  viros,  cum  dura  proelia  gente. 
Et  nunc  ille  quidem  spe  multum  captus  inani 
Fors  et  vota  facit,  cumulatque  aJtaria  donis; 


4Q 


45 


807.  Cod.  Rom.  pro  mixtoque  metu 
habeat  moestoque  atque  apud  Luean. 
VII,  37.  haec  legantur:  Te  misto 
flesset  luctu  iuvenisque  senexque.  De 
talibus  enim  repetitionibus  eiusdem 
vocis  post  breve  intervallum  vid. 
annot.  ad  Ecl.  VI,  16.  Aen.  1,  315. 
429.  II  ,  207.  633.  al.  —  39.  Niveus 
(de  quo  |\^oc,  cf.  Wagn.  ad  Eleg.  ad 
Messal.  p.  23.)  non  minus,  quam 
statim  sequens  epitheton  levis,  quo 
utroque  prima  iuventus  indicatur, 
Wagnero  iam  observante ,  praeclare 
facit  ad  augendam  immaturae  mor- 
tls  miserationem.  —  40.  levi  Serv. 
reete  explicat:  pulchro,  puerili,  non- 
dum  setoso.  Cf.  adnott.  ad  VII, 
815.  Heyn.  minus  recte  de  corpore 
loto  et  a  cruore  purgato  cogitat. 
lacob.  Disquiss.  Virgg.  P.  1.  p.  10. 
confundit  Zt^fw  et  lcvis-^  Peerlk.  autem 
coni.  laevo^  utPallas  dicatur  in  corde 
vulneratus.  —  41.  lacrimis  ohor- 
tis.  Vid.  IV,  30.  —  fatur  -  -  in- 
quit.  Vid.  ad  II,  78.  etV,  551.  Non 
igitur  erat,  cur  Bothius  (iam  ab  lah- 
nio  refutatus)  coniiceret  lacrimis  af- 
fatur  ohortis,  —  43,  cum  laeta  ve- 
niret  Fortuna ,  quaraquam  ab  iuitio 
Fortuna  mihi  arrisit.  Thiel.  laeta 
explicat  per  laetitiam  afferens ,  coll. 
Markl.  ad  Stat.  Silv.  IV,  8,  27.  De 
Fortunae  invidia  idem  Thiel.  confert 
Sen.  Herc.  fur.  524.  Claud.  in  Ruf. 
I,  194.  Stat.  Silv.  V,  1,  137.  luven. 
XV,  95.  alios. —  ne  r.  videres,  ue- 
(jue  -  -  veherere  non  sunt  disiun- 
cta,  sed  alterum  cx  priore  sequitur. 
Cf.  Wagn.  Qu.  Virg.  XXXVI,  15. 
Hand.  Turs.  IV.  p.  120.  ct  adnott. 
ad  P^cl.  II,  34.  —  45.  x\eneas  haud 
dubie   Evandro    promiserat,    Pallan- 


tem  victoria  parta  incolumem  esse 
rediturum  seque  vitam  eius,  quantum 
posset,  tuiturum.  —  47.  „in  magnum 
imperium.  De  Latio  et  de  novis 
in  eo  sedibus  parandis  accipiendum. 
Aucta  res  magnifice  a  poeta  ;  magnum, 
respectu  fatorum  ac  vaticiniorum,  qui- 
bus  Aeneae  eiusque  posteris  magnum 
in  Italia  impcrium  promissum  erat. 
Hinc  ducti  plures  loci  IX,  267.  IV, 
267.  275."  H,  Sic  igitur  ad  imperium 
esset  i.  q.  ad  magnum  imperium  pa- 
randum,  fundandum.  Vid.  ad  VII, 
757.  et  al.  Peerlk.  tamen,  haud  scio 
an  rectius,  interpretatur :  „ut  magnura 
illud  imperiura  exercitus  Tyrrheni  ca- 
pesserem  et  sic  Rutulos  adorirer", 
coll.  Aen.  VIII,  509.  et  513.  et  hac 
causa  adiecta:  ,,Sedadhoc  imperium 
[in  Italia  condendum]  fata  Aeneam 
mittebant,  [non  Evander],  et  iam  mi- 
serant ,  quum  esset  in  Italia. "  Cui 
quamvis  non  multura  tribuerim,  quia 
verba  qtium  mitteret  in  magnum  impc- 
rium  etiam  hoc  significare  possunt: 
quum  dimitteret  me,  ut  maguum  illud 
imperium  ex  fati  vohmtate  conderem, 
versus  taraen  48.  Pecrlkampii  expli- 
cationem  magis  iuvare  videtur,  quam 
Ileynianam.  —  Cum  v.  49  sq.  Heyn. 
conferri  iubet  Soph.  Ai.  589  sq.  — 
Wakef.  ad  Lucr.  II,  1093.  coniungit 
multtim  inani ,  comparans  Luer.  II, 
1093.  muhiim  serenus,  Hor.  Od.  I,  25, 
5.  muJtnm  facilis ,  Flaut.  Capt.  II,  2, 
22.  nmltum  molestus ,  Aul.  II,  1,  5. 
multum  loquax.  Sed  praestat  coniun- 
gcre  verba  multum  captus.  Vid.  ctiam 
adnott.  ad  Geo.  III,  226.  et  Aen.  IV, 
390.  Peerlk.  praeter  necessitatem  et 
satis  audacter  coni. :  spe  mulcet  pe- 
ctus  inani ;  Fors  etc,  —     50.  Fors, 


aenp:idos  lib.  xi. 

Nos  iuvenem  exainmum  et  nil  iam  coelestibus  ullis 

Debentem  vaiio  moesti  comitamur  honore. 

Infelix,  nati  funus  cruclele  videbis ! 

Hi  nostri  reditus  exspectatique  triumphi? 

Haec  mea  magna  fides?  At  non,  Euandre,  pudendis 

Vulneribus  pulsum  adspicies;  nec  sospite  dirum 

Optabis  nato  lUnus  pater.     Hei  mihi,  quantum 

Praesidium  Ausonia  et  quantum  tu  perdis,  lule! 

Haec  ubi  defievit,  tolli  miserabilc  corpus 
Imperat,  et  toto  lectos  cx  agmine  mittit 
Mille  viros,  qui  supremum  comitentur  honorem, 
Intersintque  patris  lacrimis,   solatia  luctus 
Exigua  ingentis,  misero  sed  debita  patri. 
Haud  segnes  alii  cratis  et  molle  feretrum 
Arbuteis  texunt  virgis  et  vimine  querno, 
Exstructosque  toros  obtentu  frondis  inumbrant. 


353 


55 


GO 


G5 


'^Vid.  ad  II.  139.  —  cumnlaL  alta- 
ria  donis.  Cf.  supra  VIII,  284.  XII, 
215.  Tibull.  II,  5,  6.  Cuit.  V,  1.  al]. 
—  .51.  „«^Z  iam  c  o  elestibus  nl- 
lis  D ebeniem.  Animose  dictum! 
Rofereudum  autem  ad  v.  50.  Qui  vota 
facit,  debere  dicitur  diis,  si  rata  sunt; 
sin  irrita  sunt,  nihil  debet.  Itaque 
iuveni  iusta  persolvunt  Troiani,  pro 
quo  vota  ab  Euandro  patre  frustra 
suscepta  fuere,  et  quem  dii  salvum  et 
incolumem  esse  noluerunt.  -  -  -  Cf. 
ad  X,  880.  Plerique  eo  referunt  sen- 
tentiam,  quodPallas  iam  sub  deorum 
inferornm  potestatem  venit."  H.  Imi- 
tatus  est  h.  1.  Silius  XV,  370  sq.  Cir- 
cnmdata  postquam  JVil  restare  videt 
virtns ,  f]nod  debeat  ullis  lam  superis. 
Cf.  etiam  Intpp.  ad  Priap.  83,  15.  et 
Gronov.  adSenec.  Phoen.  194.  Peerlk. 
praeterea  comparat  Tac.  Germ.  46. 
Plin.  Pan.  30.  et  similes  locos.  — 
vano,  aut  qui  mortuum  non  revocat 
in  vitam ,  ut  Heyn.  interpretatur  (cf. 
VI,  886.  et  Bacb.  ad  Ovid.  Met.  II, 
340,),  aut  qui  ipsum  niliil  iuvat,  quippe 
qui  nullum  eius  rei  sensnm  habeat, 
ut  Wagn.  explicat. —  54.  Hinostri 
reditus,  -  -  iriumphi,  a  nobis  pro- 
missi.  Cf.  Vm,  532  sqq.  —■  55. 
Euandre.  Vid.  ad  VIII,  100.  Sic 
X,  394.  Thymbre,  paullo  ante  autem 
V.  391.  Thymber. —  „a<  non  puden- 
dis  (sed  pulchris  et  honestis,  adverso 
corpore,  cf.  II.  XIII,  288  sqq.)  vul- 
neribus  pulstim,  TrP.jjyiVK^  percus- 
sum."  H.  —  Wakef.  corr.  Vulneribus 
ViUQiL.  Pars  III.  Ed.  ni. 


fusum ,  quum  pulsnm  non  satis  Lati» 
num  sit.  Sed  pnlsnm;  i.  e.  nAriyivza^ 
defendi  ex  v.  793.  et  ex  Sen.  Herc. 
Oet.  208.,  vere  memorat  lahn.  Cf. 
etiamProp.  IV,  9,  15.  Maenalio  iacuit 
pitlsus  tria  tempora  ramo  Cacus.  — 
,,sospite  -  -  nato,  scil.  cum  infa- 
mia,  turpi  fuga  €  pugna  servato :  cu- 
ius  dedecoris  dolore  exardescens  pa- 
ter  infaustus  sibi  mortem,  dirnm  fu- 
ntis,  optat. "  H.  Sic  iam  Servius  : 
„Non  talem  habes  filium,  quo  sospite 
tibi  dirum  funus  optares."  Peerlk. 
tamen,  qui  putat,  mortem,  quam  sibi 
optent  infelices  liberorum  culpa  paren- 
tes ,  miseram ,  non  vero  di?am  vocari 
posse,  paullo  artiiiciosius  interpreta- 
tur :  ?iec  pater ,  sospite  nato  ,  Optabis 
dirnm  funus  nati  (quem  Genit.  pro- 
pter  atrocitatem  voti  omissum  putat), 
ut  tale  fuuus  di?n?n  dicatur,  quod  di- 
rus  et  impius  sit,  qui  optet.  ■ —  57. 
Hei  ?nihi.  Vid,  ad.  II,  274.  — 
59.  Haec  iibi  deflevit,  postquam 
haec  cum  fletu  dixit  et  flendo  finem 
fecit:  de  qua  signif.  Burm.  conferri 
iubet  Cannegieter.  ad  Avian.  fab.  I. 
—  61.  qni  supr e?num  comiten- 
tur  honore?n,  qui  supremum  hono- 
rera  ei  habeant  comitando.  —  V.  64 
sq.  ante  oculos  habuerunt  Silius  X, 
561  sqq.  et  Stat.  Theb.  VI,  54  sqq. 
Cf.  etiam  Gronov.  Diatr.  Stat.  c.  17. 
et  Kirchmann.  de  fun.  II,  9.  —  cra- 
tes  et  fe retra,  tu  6ia  ^voTu ,  pro 
crate,  qua  pro  feretro  uterentur.  — 
66.  ,,obte?itu  frondis,  obtentis 
23 


354 


P.  VIRGILn  MARONIS 


Hic  iuvenem  agresti  sublimem  stramine  ponunt : 

Qualem  virgineo  demessum  pollice  florem 

Seu  mollis  violae,  seu  languentis  hyacintlii, 

Cui  neque  fulgor  adhuc,  nec  dum  sua  forma  recessit 

Non  iam  mater  alit  tellus  virisque  ministrat. 

Timc  geminas  vestis  auroque  ostroque  rigentis 

ExtuHt  Aeneas,  quas  ilh  laeta  laborum 

Ipsa  suis  quondam  manibus  Sidonia  Dido        . 

Fecerat,  et  tenui  telas  discreverat  auro. 

Harum  unam  iuveni  supremum  moestus  honorem 

Induit,  arsurasque  comas  obnubit  amictu; 

Multaque  praeterea  Laurentis  praeoiia  pugnae 

Aggerat,  et  longo  praedam  iubet  ordinc  cluci. 

Addit  equos  et  tela,  quibus  spoliaverat  hostem. 

Vinxerat  et  post  terga  manus,  quos  mitteret  umbrls 

Inferias,  caeso  sparsurus  sanguine  flammam; 


70 


75 


80 


frondibus  ac  ramis,  qui  umbram  de- 
super  corpori  facerent  posito  in  fe- 
retro  e  crati ,  ex  virgis  et  yiminibus 
contexta. "  H.  Voc.  ohientus  legitur 
etiam  ap.  GelHum  XI,  18.  (ohtenin 
togae)  et  Sallust,  Or.  de  rep.  ord.  II, 
19.  (obteniui  esse.)  Cf.  Ruddim.  I.  p. 
235.  —  67.  Ilic  -  -  agresti  stra- 
mine,  Yid.  ad  Ecl.  T,  54,  —  ogresti 
stramine  autem  AYagn.  recte  interpre- 
tatur  „virenti  fronde  substi'ata."  Cf. 
Silius  1.  1.  Suhlimem  eduxere  pyram 
mollesque  virenti  Stramine  composuere 
toros,  et  Statius  1.  1.  fereirum  Texiiur : 
ima  virent  agresti  stramina  culiu.  — 
68  sq.  Cf.  similis  locus  IX,  435  sqq. 
ibique  adnott.  —  69.  mollis  viola. 
Vid.  Ecl.  V,  38.  VI,  53,  et  adnott. 
adEcI.  II,  47. —  languens  hyacin- 
thus  (de  quo  vide  ad  Ecl.  II,  18.  et 
III,  106.)  videtur  essc,  qui  caput  de- 
mittit,  quod  buic  flori  eiusque  origini 
fabulosae  accommodatissimum.  Lan- 
quere  de  floribus  et  aristis  legitur  ap. 
Prop.  III,  2,  46.  Val.  Fl,  YII,  24. 
al.  —  70,  j.Qui  nondum  marcidus 
elanguit ,  nec  tamen  pristino  vigore 
nitet."  H.  sua  forma,  sua  pulchri- 
tudo.  Peerlk.,  tamen  et  in  vcrbo  est 
post  adhuc  omisso  et  in  ipsa  scnten- 
tia  haerens ,  quum  qui  formam  suam 
servaverit,  non  amiscrit  fulgorem(?), 
coniecit  Cui  neque  fulgor  adhnc,  neqne 
adhuc  sua  forma  recessit.  —  72.  Dc 
hoc  raore  antiquitatis  defunctis  com- 
burendis  vestcs  aliaque  munera  ad- 
Ucndi  Heinrich.   coufcrri  iubet  Burm. 


ad  Valesii  Emendatt.  c.  19.  p.  25.  — 
geminas  vestes.  Vid.  ad  I,  162.  — 
vestes  auro  ostroque  rigentes, 
Vid,  ad  I,  426.  648.  et  cf,  Ovid.  Met. 
III,  556.  similesque  locos.  —  73. 
laeta  lah  orum ;  ,,ideoque  illa  sibi 
placens  in  opera  sua  et  operis  suc- 
cessu:  quo  ipso  intelligitur,  praeclari 
fuisse  artificii  opus.  Nec  dicas  delc- 
ctatam  opere ,  quod  in  amantis  Ae- 
neae  gratiam  parabat."  H.  Yid,  Arus. 
Mess.  p.  244.  et  adnott.  ad  I,  441,  et 
infra  v.  280.  —  14.  Jpsa  -  -  Dido. 
Yid.  ad  Geo,  III,  395,  et  de  legitima 
verborum  collocatione  ipsa  suis  cf. 
VI,  185.  XII,  393.  638.  660.  Ovid. 
Met,  II,  282,  III,  229.  X,  111.  XI, 
118.  cett.  —  75.  fecerat  ei  -  -  dis- 
creverat,  pro :  fecerat  discernens. 
Vid,  ad  X,  811.  Ecl,  VIII,  3.  Geo.': 
III,  283,  al,  De  hac  ipsa  autem  ve- 
ste  vid.  IV,  262.  —  77.  arsurasque 
cett.,  i.  e.  altera  autem  caput  velavit; 
de  qiio  usu  simplicis  Copulae  vid.  acl 
Ecl,  I,  66.  Aen.  I,  701,  al,  Peerlk. 
practer  necessitatem  coni.  alteriusque 
comas.  —  1%.  Laurentis  p  r  a  e  m  ia 
pugnae,  praemia ,  quae  de  praeda 
Laurentis  pugnac  sustulerat.  —  79. 
longo  ordine,  pompae  causa.  — 
81  sqq.  Cf.  X,  518  sqq.  ibique  ad- 
nott.  —  VI anus ,  quos  pro  manus 
eorum  (iuvenum),  quos  cett.  Vid.  inf. 
ad  v.  172.  ad  Ecl.  II,  71.  Aen.  IV, 
597.  al.  —  82.  „caeso  sanguine 
adspersuros  audacter  pro  caesorum, 
ut  X,    520.    caj^tivo  sanguine.^^  H,  — 


AENEIDOS  LIR.  XL 


355 


Indutosque  iubet  truncos  hostillbus  armis 
Ipsos  ferre  cluccs,  inimicaquc  nomina  iigi. 
iDucitur  infelix  aevo  confectus  Acoetes, 
iPectora  nunc  foedans  pugnis,  nunc  unguibus  ora; 
"Sternitur,  et  toto  proiectus  corpore  terrae. 
iDucunt  et  Eutulo  perfusos  sanguine  currus. 
iPost  bellator  equus,  positis  insignibus,  Aethon, 
It  lacrimans,  guttisque  humectat  grandibus  ora. 
.Hastam  alii  galeamque  ferimt;  nam  cetera  Turnus 


9  0 


spars urus,    Sic  optimi  Codd.  Med. 

iRom.    Gud.    etc.   Macrob.    VI,    6.    et 

I  Lactant.  Inst.  Y,  10.,  quorum  aucto- 
ritatem  cum  Brunck.,  Wakef.,  lahnio 
ct  Wagn.  secutus  sum.  Vulgo  spar- 
s7iros.  Spargere  autem  pro  consper- 
gere.  Vid.  ad  Ecl.  V,  7,  et  Aen.  IV, 
635.  Sic  Lucr.  V,  1200.  aras  savguine 
spargere.  —  83.  „Fercula  descfibit  in 
triumphis  gestari  solita  humeris  :  ar- 
ma  caesorum  truncis  infixa  vel  perti- 
cis  cum  titulis  s.  nominibus  eorum, 
quorum  arma  fuerant.  Sunt  hi  rQo- 
nciiov/oi ;  quali  specie  et  nomine 
ipse  Mars  exhiberi  solet."  H.  Quis- 
que  autem  videt,  hic  posteriorum  tem- 
porum  morem  ad  aetatem  heroicam 
transferri.  Ceterum  non  opus  est,  ut 
doceam,  verba  sic  esse  construenda : 
luhet  ipsos  duces  ferre  truncos  cett. ; 
ut  igitur  contra  notissimum  illud 
grammaticae  praeceptum  ap.  Quinctil. 
Inst.  VII,  2,  16.  hic,  ubi  ambiguitas 
locum  habere  non  possit,  Infinitivo 
duplicem  Accusativum,  Subiecti  et 
Obiecti,    additum   habeamus.   —     84, 

figi.  Quum  Med.  a  m.  pr.  exhibeat 
figot,  Peerlk.  coni.  Jigit.  —  85.  D  u- 
citur,  quia  aevo  confectu  s  (vid. 
ad  Eel.  X,  43.)  nimioque  luctu  et  do- 
lore  fractus  ire  non  potest,  quare  et- 
iam  statim  collabitur.  —  Cum  v.  86 
cf.  rV,  673.  —  87.  ,,Sternitur  et 
pro :    nunc  stratus  et  proiectus  humi : 

.  ut  solebant  facere  doloris  impatientia, 
ut  in  terram  proiecti  caput  quoque 
pulvere  foedarent:  cf.  ad  v.  191." 
Ilaec  Heyn.,  qui  provocare  poterat  ad 
Ovid.  Met.  VIII,  526.  Wagn.  in  mai. 
edit.  haec  adnotat:  ,,Hoc  tantum  si 
poeta  significare  voluisset,  non  adie- 
cisset  haec :  et  toto  proi.  c.  terrae,  Ita- 
que  potius  dicemus,  Acoeten  animi 
deliquium  esse  passum;"  in  min.  ta- 
men    edit.    cum   Heynio    facit.     Cum 


eodem  viro  doct.  Comma  posuimus 
post  sternilur^  ad  proiectus  supplcntes 
Verbum  substantivum,  (quemadmodum 
Geo.  IV,  444.  redit  alque  -  -  locutus 
et  alibi).  Ita  etiam  evanescit  ambi- 
giiitas  illa,  quam  Iluschk.  ad  Tib.  I, 
6,  72.  in  li.  1.  invenit,  dubius,  utrum 
terrae  (i.  e.  in  terram :  vid.  ad  Geo. 
n,  290.  Aen.  V,  481.  IX,  754.  al.)  a 
proiecius,  an  a  stej-nitur  pendeat,  quum 
utrumque  dicatur.  Wakef.  ad  Lucr. 
III,  895.  sic  legendum  esse  suspica- 
tur:  Acoetes :  -  -  ora ,  Sternitur ,  ex 
toio  cett. ,  ut  ex  toto  corp.  sit  i.  q. 
cum  toto  corp.;  et  Peerlk.  coni.  Siei'- 
nitur  auttoto  etc^  ut  sensus  sit:  Acoe- 
tes  modo  ducitur,  modo  non  vult 
duci,  sed  sternitur.  —  88.  currus, 
non  ipsius  Pallantis ,  sed  quos  ille 
hostibus  eripuerat;  qtiod  docent  verba 
adiecta  Rutulo  perfusos  sanguine.  Cf 
X,  399.  —  98  sq.  Comparant  Hom 
II.  XVII,  426  sq.  437  sq.,  ubi  Achil 
lis  equi  lacrimant.  Heyn.  Suetonii 
adhuc  tempore  hoc  creditum  esse  me- 
morat,  coll.  loco  vitae  lul.  Caes.  c. 
81.,  ubi  de  imminente  Caesaris  caede 
equi  flevisse  perhibentur.  Praeterea  de 
equorum  lacrimis  cf.  Plin.  VHI,  42, 
64.  Isidor.  XII,  1.  alios.  —  hellator 
equus.  Vid.  supra  ad  X,  891.  De  voc. 
hellatoris  Thiel.  conferri  iubet  Hes- 
sium  ad  Tac.  Germ.  c.  14.  —  positis 
insignibus,  phaleris  potissimum,  de 
quibus  vid.  ad  V,  310.  Ut  igitur  prin- 
cipes  Eomanorum  viri  honorum  in- 
signia  in  funeribus  deponebant  (cf. 
Kirchmanu.  de  fun.  II,  17,),  ita  hic 
etiam  Pallantis  equus;  cui,  ut  supra 
X,  861.  Mezentii  equo,  proprium  erat 
nomen.  —  90.  humectat  ora,  Cf. 
Stat.  Theb.  IV,  591.  Sen.  Hippol.  827. 
alios  atque  Heins.  et  Drak.  ad  Sil.  V, 
5.  —  91.  ,,nam  cetera  Turnus 
victor  hahet.  Supra  X,  496  sq.  bal- 
23* 


356 


P.  VIRGILIl  MARONIS 


Victor  habet.     Tum  moesta  phalanx  Teucrlque  sequuntur 
Tyrrhenique  oranes  et  versis  Arcades  armis. 
Postquam  omnis  longe  comitum  processerat  ordo, 
Substitit  Aeneas,  gemituque  haec  addidit  alto : 
Nos  ahas  hinc  ad  lacrimas  eadem  horrida  belli 
Fata  vocant:  salve  aeternum  mihi,  maxume  Piilla, 


95 


teura  tantum  commcmoraverat,  e  quo 
ensis  pendere  debuit.  Reliqua  tnm 
reticuit. "  U.  —  92.  Comparant  In- 
terpp.  II.  XXIII,  129  sqq.  —  93. 
Tyrrlieni  omnes  lectio  est  omnium 
Codd.  praeter  Eom.  Palat.  Goth.  I. 
et  ni.,  a  Wagn.  iure  revocata,  quippe 
quae  non  solum  conveniat  praegresso 
phalanx ,  sed  etiam  probetur  v.  171. 
Vulgatum  duces  (quod  nemini  recen- 
tiorum  editt.  probatur)  deberi  videtur 
librariis  delicatioribus,  qui  temere 
haererent  in  eodem  vocabulo  paullo 
post  repetito.  Ceterum  Pcerlk.  (quo- 
cura  facit  Gossr.)  rectius  fortasse  lo- 
cum  sic  distinguenduni  censet:  Tyrrhe- 
nique^  otjines  et  versis  Arcades  armis, 
hac  adnot.  adiecta:  ,,Omnes  Tyrrheni 
Pallantis  funus  non  comitabantur. 
Aeneas  ex  toto  cxercitu  legit  mille 
viros.  Exercitus  autem  Tyrrhenus  so- 
]us  efficiebat  milia.  Vide  VIII,  496. 
Sed  Arcades  tantura  eraut  quadrin- 
genti,  ut  apparet  ex  V^III,  518.  Pue- 
runt  igitur  trecenti  Phryges ,  totidem 
Tyrrheni,  quadringenti  Arcades,  ex- 
ceptis  paucis ,  qui  ceciderant.  Bene 
Arcades  omnes ,  qui  sequerentur  po- 
pularem,  regis  filium. *'  —  „vers{s 
armis,  h.  e.  hastis,  Laud  dubie  de 
suis  temporibus  sumpsit  poeta.  Cf. 
Tac.  Ann.  III,  2."  FI.  Vid.  Lips.  ad 
Tac.  1.  1.  Euhnk.  ad  Consol.  ad  Liv. 
142.  et  Kirchmann.  de  fun.  III,  3.  — 

94.  processerat;  sic  Palat.  et  pauci 
alii  Codd.  lahn.  (in  priore  editt.)  ex 
plurimis  Codd.  recepit  praecesserat, 
coll.  VIII,  462.  Sed  illius  loci  plane 
alia  est  ratio.  Quem  enim  hic  prae- 
cedit  omnis  ordo  comitum'?  Immovoc. 
Substitit  et  v.  99.  flagitant  pro cedendi 
A^ocem,  quae  praeterea  sollemni  pom- 
pae  propria  est  (cf.  v.  c.  Hor.  Od. 
IV,  2,  49.)  ;  quod  intelligens  Vir  doct. 
in  altera  edit.  processerat  restituit.  Ex 
recentissimis  editoribus  nemo  praeter 
Siipflium     praecesserat     servavit.     — 

95.  addidit  Wagn.  ex  Med.  (a  m. 
pr.)  aliisque  bonis  Codd.  recepit,  hoc 
verbum  non  solum  ad   orationem 


praegressam,  sed  etiam  omnino  ad 
rem  aliquam  ante  factam  referri  do- 
cens,  coll.  locis  II,  593.  et  XII,  358., 
totumque  locum  sic  explicans :  ,,in- 
gemit  alte  et  haec  addit;"  et  sic  iam 
Donatus:  ,,Post  ingentes  gemitus  haec 
addidit."  Jahn.  tamen  (quera  prius 
sccuti  sumus)  vulgatam  edidit  defen- 
deus  contra  W'agn.  haec  disputat: 
,,Quae  si  voluisset  dicere  Virgilius, 
debuit  Dativum  scribere,  quem  in  voc. 
gemitu  alto  vix  quisquam  Eomanorum 
agnoverit.  -  -  Scd  inepta  haec  est  sen- 
tentia :  non  solum  substitit  ac  disees- 
sit,  sed  insuper  valere  iussit  Pallan- 
tcm ;  quasi  discedentes  ab  amico  taci- 
turni  abire  solerent ,  atquc  Aeneas 
aliquid  singulare  fecisset,  quod  amico 
valedixit."  Sed  noli  putare ,  Virgi- 
lium  coniungi  voluisse  verba  qemitu 
(gemitui)  addit  verha,  quod  sane  ab- 
surdum  esset ;  iramo  Aeneas  cura  ge- 
mitu  ad  ca,  quae  antea  fccerat,  nunc 
etiam  addit  verba;  sic  autem  loco  in- 
tellecto  nihil  inest,  quod  ofFendere 
possit,  quare  nunc  cura  ceteris  omni- 
bus  editt.  Wagnero  posterioribus  rae 
liorura  Codd.  lectionem  restituimus. 
—  96.  alias  ad  iacrimas,  quibus 
alios  interfectos  deflebimus,  i.  e.  ad 
ceteros  cUm  lacrimis  sepeliendos,  qui 
eodem  proelio  ceciderunt;  ut  iam  Ser- 
vius  hunc  locura  recte  intellexit.  Fa- 
cile  igitur  supersederaus  Bothii  cou- 
iectura  JVos  alios  hinc  a  lacrimis.  In- 
terpp.  conferunt  Silium  X,  573  sqq. 
et  Stat.  Theb.  IV,  600  sqq.  Peerlk. 
post  lacrimas  Commatc  vult  distingui 
et  pro  helli  legi  bella,  ut  appositio 
locura  habeat  et  haec  sit  sententia: 
Fata  nos  vocant  ad  cadem  bella,  quae 
uovarum  lacriraarum  causa  erunt.  Sed 
tum,  imprirais  Praepositione  non  ite- 
i'ata,  admodura  arabigue  scripsisset 
Virgilius.  —  97.  Cf.  Hom.  II.  XXIII, 
19.  —  Salve  aeternum  --Aeter- 
numque  vale.  Vid.  de  hac  formula 
notissiraa  Kirchraann.  de  funer.  III, 
9.  Stat.  Silv.  III,  3,  208.  et  adnott. 
ad  Aen.  III,  68.  et  V,  80.  colL  cum 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


357 


Aeteriiumquc  viile.     Nec  plurn,  cfFatus  ad  altos 
Tentlebat  muros,  gressumque  m  castra  ferebat. 

lamque  oratores  acleraiit  cx  urbe  Latina, 
^Vclati  ramis  olcac,  vcniamque  rogantes: 
Corpora,  per  camj^os  ferro  quac  fusa  iaccbant, 
illedderct,  ac  tumulo  sincrct  succcdcre  tcrrae; 
Nullum  cum  victis  certamcn  ct  aethcrc  cassis : 
Parcerct  liospitibus  quondam  socerisque  vocatis. 
Quos  bonus  Aeneas,  haud  aspernanda  precantis, 
Prosequitur  vcnia,  ct  verbis  haec  insupcr  addit : 
Quaenam  vos  tanto  fortuna  indigna,  Latini, 
Implicuit  bello,  qui  nos  fugiatis  amicos? 
Pacem  mc  exanimis  et  Martis  sorte  peremptis 
Oratis':'  equidem  et  vivis  concedere  vellem. 
Nec  veni,  nisi  fata  locum  sedemque  dedissent: 
Nec  bellum  cum  gentc  gero:  rex  nostra  reliquit 
Hospitia,  ct  Turni  potius  se  credidit  armis. 
Aequius  Iiuic  Turnum  fucrat  se  opponere  morti. 
Si  bellum  finire  manu,  si  pellere  Teucros 


100 


105 


110 


115 


Aea.  IV,  630.  ct  VI,  231.  Servius 
hacc  aduotat:  „Varro  dicit  ideo  mor- 
tuis  salve  et  vale  dici,  non  quod  aut 
valere  aut  salvi  esse  possint,  sed 
quod  ab  his  rccedimns  cos  numquam 
visuri.  -  -  Ergo  quum  mortuo  dicitur 
vale,  non  ctymologia  consideranda 
est,  sed  consuetudo,  quod  nullis  vale 
dicimus,  nisi  a  quibus  recedimus."  De 
voc.  aeterman  pro  in  aeternmn  posifo 
vid.  ad  Geo.  II,  400.  —  Palla.  Vid. 
X,  411.  infra  v.  152.  169.  Ovid.  Fast, 
I,  521.  et  Schneideri  Gramm.  Lat.  II, 

I.  p.  302.  —  100  sq.  ,,Cf.  similisle- 
gatio  Iliad.  VII,  381  sqq.  Benc  ea 
usus  est  poeta  ad  illustrandum  Ae- 
neae  nomen.  Erat  enim  ea  tacita  con- 
fessio  Latinorum,  victos  se  esse  a 
Troianis."  H.  —  laraque.  Vid.  in- 
fra  ad  v.  213.  --  101.  „Velati\ 
tGTifx^uii^ot ,  gestantes  ramos  vittatos 
manibus.  Vid.  ad  II,  249.  V,  72.  366. 
VII,    154.    237."  H.     Cf.  Stat.  Theb. 

II,  389.  ramus  manifestat  olivae  Le- 
gaium^  Val.  FI.  III,  423.  Tempora  tum 
vittis  et  supplice  castus  oUva  Implicat^ 
alios.  —  veniam,  scil.  hanc  ipsam, 
ut  corpora  caesorum  redderet,  quae 
sibi  liceret  sepelire.  Cf.  adnott.  ad 
X,  626. —  102.  iacebant  Indicativo 
modo  scribi  poterat,  quia  haec  verba 
non  arcte  cohaerent  cum  ipsa  roga- 
tione  legatorum,  sed  a  poeta  expli- 
cationis  causa  adduntur,  quia  non  ex 


menfcc  legatorum  loquentium,  sed  ma- 
gis  tamquam  sua  a  Virgilio  aflferun- 
tur.  Cf.  Gernhard.  ad  Cic.  Off.  I,  9, 
28.  Brem.  ad  Nep.  Milt.  3,  4.  Walch. 
Eraendd.  Liv.  p.  191  sqq.  Boetticher. 
Lex.  Tac.  v.  Indicat.  p.  253.  Kritz. 
ad  Sall.  Cat.  14,  7.  27,  4.  ad  lug. 
63,  1.  Beneck.  ad  lustin.  IX,  2,  10. 
XXX,  4,  11.  Matthiaei  Progr.  de  Ana- 
coluthis  p.  6.  Krueger.  Untersuch. 
Fasc.  I.  p.  63  sqq.  multique  alii.  — 
104.  aethere  cassis.  Vid.  ad  11, 
85. —  105.  ,,soceris:  quae  ad  reges 
(Latinum  I.  1.)  pertinent,  saepe  refe- 
runtur  ad  populos."  Wagn.  —  107. 
insuper  addit.  Vid.  ad  II,  593.  — 
110.  pacem  i.  q.  v.  101.  veniam,  in- 
dulgentiam  et  concessionem.  Vid.  ad 
Aen.  IV,  56.  —  111.  Oratls.  Vid. 
ad  Ecl.  I,  39.  Geo.  IV,  454.  et  al.  — 
112.  A^ec  veni^  nisi  -  -  dedis  s  ent. 
Vid.  ad  Geo.  II,  54.  Aen.  II,  54.  IV, 
19.  al.  —  115.  Aequius  fuerat. 
De  hoc  Indicativo  Thiel,  conferri  iu- 
bet  Krueger.  Untersuch.  Fasc.  II.  p. 
347  sqq.  et  Gernhard.  Excurs.  I.  ad 
Cic.  Lael.  p.  341.  Cf.  etiam  adnott. 
ad  Ecl.  I,  80.  —  „56  opponere 
morti,  se  obiicere  morti ,  periculum 
mortis  subire.  —  huic,  qua  hi  caesi 
occubuerunt.  lam  autem  Turnus  vi- 
deri  poterat  navi  aufugisse :  X,  665 
sq."  H.  Aeneas  enim  Turnum,  qui 
nusquam  inventus  esset,   iam  proelio 


358 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Apparat,  hls  mecum  decult  concurrere  telis; 
Vixet,  cui  vitam  cleus  aut  sua  clextra  declisset. 
Nunc  ite  et  miseris  supponite  civibus  ignem. 
Dixerat  Aeneas.     Olli  obstupuere  silentes, 
Conversique  oculos  inter  se  atque  ora  tenebant. 
Tum  senior  semperque  odiis  et  crimine  Drances 
Infensus  iuveni  Turno  sic  ore  vicissim 
Orsa  refert:     O  fama  ingens,  ingentior  armis, 
Vir  Troiane,  quibus  coelo  te  laudibus  aequem? 
lustitiaene  prius  mirer,  belline  laborum? 
Nos  vero  haec  patriam  grati  referemus  ad  urbem, 
Et  te,  si  qua  viam  dederit  fortuna,  Latino 
lungemus  regi.     Quaerat  sibi  foedera  Turnus. 
Quin  et  fatahs  murorum  attollere  moles, 
Saxaque  subvectare  humeris  Troiana  iuvabit. 


120 


125 


130 


cessisse  putat.  Gossr.  liuic  morti  mi- 
iius  recte  explicat :  morti  per  rae.  — 
117.  his  telis  concurrer e,  pro 
hic,  hoe  in  campo,    telis  concurrere. 

—  118.  Vixet^  vixisset.  Vid.  ad  IV, 
606.  682.  V,  786.  et  adde  Scriver.  ad 
Martial.  III,  22.  et  67.  Heins.  ad  Claud. 
B.  Gild.  297.  Drak.  ad  Siliuni  XVI, 
84.  et  Orell.  ad  Hor.  Sat.  I,    5,    79. 

—  120.  Olli.  Sic  Palat.  et  alii  for- 
tasse  libri ;  plurimi  tamen  cum  Med. 
llli.  Vid.  ad  I,  254.  —  121.  ,,con- 
versi  -  -  teneh  ant  pro  vulg.  con- 
versos  oculos,  h.  e.  converterant  ocu- 
los,  alter  in  alterum."  H.  Vid.  tamen 
ad  II,  1.  (intenti  ora  tenebant)  et  VIII, 
530.  (flefixi  ora  tenehnnt.^  Imitatur 
hunc  locum  Val.  El.  IV,  188.  Atqiie 
oculos  ctincti  inter  se  tenuere  silentes. 
Cf.  etiam  Stat.  Theb.  II,  173.  fixos- 
que  oculos  per  mutua  paiilliim  Ora  te- 
nent.  —  124.  ore  -  -  Orsa  refert. 
Cf.  VII 5  435.  —  armis,  pro  factis, 
rebus  gestis.  Macrob.  VI,  2.  confert 
fragm.  Cicer.  ex  M.  Cat.  (p.  487. 
Orell.)  contingebat  in  eo ,  quod  pleris- 
que  contra  solet,  irt  maiora  omnia  re 
quam  fama  viclerentur.  —  125.  coelo 
te  lauclibus  aequem.  Vid.  ad  I, 
287.  —  126.  Itcstitiaene ,  Graeca 
constructione ,  (i-civ/udi^tii'  nua  rivog. 
Cf.  infra  ad  v.  280.  et  416.  Heind. 
ad  Hor.  Sat.  II,  6,  84.  Ruhnk.  ad 
Ter.  Phorm.  V,  7,  78.  Vechner.  Hel- 
lenol.  I,  2,  24.  Orell.  ad  Hor.  Sat. 
II,  6,  84.  et  Wuellneri  lib.  Die  Be- 
deut.  der  sprachlichen  Casus  u.  Modi 
p.  32  &*.[{[.  Sic  autem  Palat. ,  Lips. 
uterque  et  alii  haud  dubie  Codd.  mi- 


nus  accurate  collati.  Med.  tamen, 
Rom.  Reg.  alii  lustitiane,  quod  etiam 
Prisc.  XVI,  2,  12.  XVIII,  25,  219. 
224.  et  237.  agnoscere  videtur,  qui 
tamen  XVII,  16,  102.  utramque  le- 
ctionem  commemorat,  sed  vulgatam 
praefert,  quod  ,,quaeque  Coniunctio 
dubitativa  vel  interrogativa  similes 
exigat  Casus."  Tertia  denique  lectio, 
quam  plures  Codd.  recentiores  exhi- 
bent,  est  lustitiam ;  et  sic  etiam  pauci 
quidam  Codd.  laborem,  quum  phu'imi 
et  optimi  laborum  exhibeant.  De  va- 
riis  Casibus  uni  Verbo  adiunctis  cf. 
Cort.  ad  Sall.  Cat.  33.  Oudend.  ad 
Hirt.  B.  G.  VIII,  46.  et  ad  Apulei. 
Met.  p.  79.  Seebodii  Archiv  f.  Phil. 
u.  Paed.  11,  fasc.  2.  p.  372.  Obbar. 
in  Ephem.  schol.  Darmst,  1830.  ch. 
31.  lahnii  Annall.  1830.11.  4.  p.  420. 
et  Walch.  ad  Tac.  Agr.  p.  145.  et 
274.  Ruhk.  et  lahn.  Genitivum  sic 
tuentur,  ut  eum  non  a  mirer ,  sed  a 
voc.  laudibns ,  quod  ex  antegressis 
verbis  repetendum  sit,  aptum  esse 
censeant.  De  dupiici  autem  ne  pro 
ne  —  an  posito  vid.  ad  I,  308.  — 
128.  si  qua  viam  dederit  for- 
tuna.  Cf.  in,  395.  X,  864.  et  simi- 
les  locos.  —  130  sq.  ,,Quin  nos  pa- 
rati  sumus  in  exstruenda  urbe,  fatis 
tibi  in  Latio  destinata,  ipsi  operas 
nostras    adiungere. "  //.     Peerlk.    vv. 

130.  et  131.  se  non  additurum  fuissc 
mcmorat,  quos  tamcn  propterea  non 
videtur  spurios  habere. —  murorum 
attollere    moles.     Cf.  II,    185.  — 

131.  Saxa  suhv  ectar  e  T^roian  a, 
ad    condcndam   urbem  Troianam.   — 


AENEID08  LIB.  XI. 

Dixerat  liacc,  unoque  omnes  eadem  orc  fremebant. 
'Ris  senos  pepigere  dics  et  pace  sequestra 
Per  silvas  Teucri  mixtirjue  impuno  Lntini 
Erravcre  iugis.     Ferro  sonat  alta  bipenni 
Fraxinus;  evertunt  actas  ad  sidcra  pinos  ; 
Kobora  ncc  cuneis  et  olcntcm  sclndere  cedrum, 
Nec  plaustris  cessant  vectare  geracntibus  ornos. 

Et  iam  Fama  volans,  tanti  praenuntia  luctus, 
Euandrum  Euandriquc  domos  et  mocnia  rcplct, 
Quae  modo  victorem  Ijatio  Pallanta  ferebat. 
Arcades  ad  portas  ruere,  et  de  morc  vetusto 


359 


135 


140 


132  sqq.  Connexus  sententiamm  hic 
cst:  Qniim  liaec  dixisset  unoque  ore 
omnes  eaclem  fremerent,  pepigere  bis 
senos  dics  etc.  Fremere  autem  ali- 
quid  liic  i.  q.  fremitu  aliquid  indi- 
care;  alibi  (ut  VII,  460.  XI,  453.) 
cum  fremitu  poscere.  —  133.  j,pace 
sequestra,  \\.  e.  induciarum  fide  et 
auctoritate.  Sequester,  s.  arbiter  iuter 
duo  litigantes,  fidem  facit  eiiis ,  de 
quo  convenitur,  vel  eius  arbitrio  con- 
stituitur.  [Cf.  Barth.  ad  Stat.  Theb. 
II,  245.]  Pax ,  pactio,  tutos  praesta- 
bat  Latinos  et  Troianos,  ut  permixti 
discurrerent.  Numerum  XII  dierum 
ab  Homero  arripuit  11.  XXIV.,  ncc 
aJiud  quid  quaerendimi. "  //.  —  134 
sqq.  Per  silvas  cett.  Cf.  Iliad.  VII, 
419.  et  similem  locum  supra  VI,  180 
sq.  coll.  cum  imitatione  Statii  Theb. 
VI,  88  sqq,  ■ —  impune,,  sine  damno 
et  periculo.  —  135.  alta  lectio  om- 
nium  fere  est  Codd. ,  a  Wagn.  iure 
revocata,  qui  in  verbis  Fraxinus  sonai 
ferro  sine  Participio  non  haerendum 
esse  docet,  coll.  locis  V,  866.  et  Ovid. 
Her.  X,  15.  Protinus  adductis  sonue- 
runt  pectora  palmis ;  iteratam  autem 
altitudinis  mentionem  defendit  loco 
Aen.  III,  680  sq.  Vulgatum  icta  (quod 
fortasse  ex  VI,  18.  huc  translatum) 
Heins.  ex  paucis  modo  et  deterioris 
notae  Codd.  recepit,  ab  editoribus 
Wagnero  posterioribus  omnibus  de- 
sertus.  —  136.  pinos  pro  vulg.  pi- 
nus  idem  Wagn.  restituit  ex  Med.  et 
aliis  bonis  libris.  Sic  enim  ubique 
Accusativum  pluralem  huius  nominis 
a  Virgilio  formari  docet  (Ecl.  VIII, 
22.  Geo.  II,  443.  IV,  112.),  qui  semel 
tantum  (IX,  116.)  ex  omnium  Codd. 
auctoritate  scripserit  pinus  propter  ad- 
iectum  vos.   Peerlk.  et  Gossr.  AVagne- 


rum  secuti  sunt;  Siipfl.  vero  pinus  re- 
tinuit.  —  137.  olentem,  odoratum. 
Vid.  VII,  13.  Geo.  III,  414.  et  ad- 
nott.  ad  Ecl.  II,  11.  De  cedro  Grae- 
corum  et  Romanorum  vid.  ad  VII, 
13.  Heyn.  praeterea  conferri  inbet  Vi- 
ctorii  Varr.  Lectt.  XXXVIII,  1.  — 
plaustris  g emen  tib  us  sub  pon- 
dere.  Cf.  Geo.  III,  183.  Aen.  VI, 
413.  et  adnott.  ad  Geo.  III,  133.  et 
Aen.  II,  631.  —  139  sqq.  „Pallantis 
corpus  adductum  a  patre  Euandro 
cum  planctibus  excipitur.  Redit  nar- 
ratio  ad  v.  29 — 99."  H.  —  iam  re- 
spondet  sequenti  modo  v.  141.,  cui 
opponitur.  Sic  Geo.  IV,  253.  iam  non 
dubiis  signis ,  scil.  quae  antea  dubia 
fuerant.     Cf.  Hand.  Turs.  III.  p.  126. 

—  140  Euandrum  Euandrique 
domos.  Cf.  adnott.  ad  I,  554.  — 
replet  ex  omnibus  fere  Codd.  cum 
Wakef. ,  lahn.  et  Wagn.  restituimus. 
Cf.  IV,  189.  Vulg.  complet,  quae  est 
altera  Med.  et  Palat.  lectio,  ex  IX, 
39.  facile  huc  trahi  potuit  a  librariis 
in  producta  syllaba  re  haerentibus;  de 
qua  re  vid.  adnott.  ad  IV,  214.  et 
XII,  450.  Ex  recentioribus  solus 
Peerlk.  complet  retinuit.  —  141.  Peerlk., 
qui  voc.  Lntio  nullam  propemodum 
vim  habere  putat,  non  male  quidem, 
sed  praeter  necessitatem  coniicit  late. 

—  142  sqq.  ,,Refert  h.  1.  poeta  inge- 
niose  ad  veterem  Arcadum  morem^ 
quod  Romanis  sollemne  erat,  ut  fa- 
cibus  et  cereis  accensis  pompam  fu- 
nebrem  ad  rogum  ducerent.  Omnino 
nocturno  tempore  exsequias  facere 
mos  erat.'-  Haec  inter  alia  Heyn.  Cf. 
Kirchmann.  de  fun.  II,  3.  —   ruere 

—  -  rapuere.  Vid.  ad  II,  134.  et 
400.  Verba  demore  vetusto  omnino 
spectant  ad   usum   facium  iu  funeri- 


360 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Funereas  rapuere  faees:  lucet  via  longo 
Ordine  flammarum,  et  late  discriminat  agros. 
Contra  turba  Phrygum  veniens  plangentia  iungit 
Agmina.     Quae  postquam  matres  succedere  tectis 
Viderunt,  moestam  incendunt  clamoribus  m^bem. 
At  non  Euandrum  potis  est  vis  ulla  tenere; 
Sed  venit  in  medios.     Feretro  Pallanta  reposto 
Procubuit  super,  atque  haeret  lacrimansquc  gemensque, 
Et  via  vix  tandem  vocis  laxata  dolore  est: 


145 


150 


bus ;  Peerlk.  vero  etiam  verbum  ra- 
piendi  premit  (quod  nihil  aliud  signi- 
iicare  videtur,  quam  arripere,  celeri- 
ter  sumere)  et  morem  aliquem  ve- 
tustum  nngit,  cuius  apud  veteres  nec 
vola  nec  vestigium  reperitur.  Collato 
enim  Servii  scholio ,  qui  ex  Varrone 
et  Veri*io  Flacco  haec  narrat:  Sijilius 
familias  extra  Urhem  decessit.  liberti 
amicique  obviam  procedunt,  et  sub  no- 
ctem  in  JJrbem  inferiur  cum  cereis  fa- 
cibus  praelucentibus,  ad  cuius  exse- 
qnias  nemo  invitatur ,  sic  pergit  Vir 
doct. :  ,,Notum  est  in  Urbe  funus  ap- 
propinquare.  Obviam  eunt  liberti  et 
amici  (nemo  invitatur)  sine  facibus. 
Faces  inveniunt  in  pompa  funebri, 
fortasse  in  curru  vectas.  Quisque,  ut 
advenit,  facem  rapit,  incendit,  et  fu- 
nus  sequitur.  [Sed  apud  Servium  lc- 
gitur  facibus  prae  lucentibus.~\  Tales 
faces-  recte  appellantury><nereae.  [Cur 
tales  modo?  faces  funereae  sunt, 
quae  pertinent  ad  funus,]  Eodem  re- 
spexit  [?]  Ovid.  Met.  VI,  430.  Eume- 
nides  tenuere  faces  de  funere  raptas.'''' 
—  145.  Comparant  lliad.  XXIX,  707 
sqq.  —  agmina  iungit.  Sic  Wagn. 
ex  Rom.  et  Pal.  aUctoritate  pro  vulg. 
iungunt  edidit,  quum  Virgilius  colle- 
ctivis  raro  adiiciat  pluralem  Verbi 
numerum ,  qui  hic  praedicato  plur. 
numeri  plangentia  agmina  originem  rte- 
bere  videatur.  Et  sane  Virgilius  iis 
tantum  nominibus  collectivis  Pluralem 
Verbi  addere  solet,  quibus  nomen  ali- 
quod  plurale  in  partes  dividitur  (ut 
Geo.  n,  10.  IV,  378.  Aen.  I,  212.  II, 
400.  IV,  406.  VI,  642.  IX,  505.  XII, 
277.),  aut  quibus  duo  Verba  praedi- 
cati  adiiciuntur,  ubi  primo  loco  Sin- 
gularem  verbi  numerum,  altero  Plu- 
ralem  ponit  (ut  Aen.  II,  31.  64.  III, 
675.  IV,  404.  etc.)  Cf.  Wagn.  Qn. 
Virg.  VILI ,  4.  et  lahn.  ad  Aen.  XII, 
741.  Quare  et  nos  iam  in  altera  edit. 


Singularem  recepimus,  quod  nobiscum 
fecerunt  Siipfl.  et  Peerlk.,  dum  Gossr. 
Pluralem  retinuit.  Ceterum  cf.  ad- 
nott.  ad  IV,  142.  et  154.  —  plan- 
gentia  autem  pro :  se  vel  pectora 
plangentia.     Imitatur  h.  1.  Stat.  Theb. 

V,  651.  Subit  obvia  mater  y  Femineos 
coetus  plangentiaqne  agmina  ducens.  — 
146.  succedere  teciis,  iugredi  ur- 
bem.  —  141.  incendttnt  clamori' 
hus  urhem.  Vid.  ad  X,  895.  — 
149.  Feretro  >•  e />  osi  o  Evander joro- 
cuhuit  super  Palhmia,  lahn.  tamen, 
quum  in  lectione  recepta  Praepositio- 
nis  collocatio  ab  usu  Virgilii  aliorum- 
que  poetarum  prorsus  discrepet,  pro 
Pallanta  (quod  exhibet  Med.  a  m. 
sec.)  restituendam  censet  ceterorum 
Codd.  omnium  et  Servii  scripturam 
Pallante,  ut  sensus  sit:  postquam  Pal- 
las  feretro  repostus,  i.  e.  depositus, 
est,  Evander  super  Jncubuit.  Sed  mihi 
haec  constructio  altera  etiam  impedi- 
tior  videtur,  et  Pallanta  ob  sequeus 
reposto  facillime  in  PaJlante  mutari 
potuit.  Quare  etiam  me  posteriores 
editores  omnes  Accusativum  retinuc- 
runt.  —  150.  Procubuit,  ccoqioti- 
xiog,  atque  haeret,  praesenti  tem- 
pore,  quia  est  durans  actio.  Cf.  ad- 
nott.  ad  II,  482.  III,  3.  inf.  ad  v.  272. 
et  al.  Rom.  et  Palat.  male  Proc«w?6J"L 
De  verbo  haerendi  vid.  ad  X,  845.  et 
al.  —  151.  via  v ix  -  voc  is.  Vid.  infra 
ad  V.  160. —  vocis  pro  vulg.  voci  cum 
lahn.  (quem  vid.  ad  X,  476.)  revocavi 
ex  optimis  Codd.,  Med.  (in  quo  a  ra. 
pr.  voces  legitur,  postea  in  vocis,  tan- 
dem  in  ^;ocMnutatum)  Gud.  Rom.  aliis, 
quamquam  per  se  utrumque  stare  pot- 
cst.  Gossr.  nos  secutus  est;  Wagn. 
vero,  Peerlk.  et  Siipfl.  vulgatam  re- 
tinuere.     Cf.  etiam  Wakcf.    ad  Lucr. 

VI,  1146.  —  dolore,  i.  e.  per,  pro- 
pter  dolorem.  Cf.  II,  411  sq.  et  ad- 
nott.  ad  III,  83.  Heins.  temere  coni. 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


361 


Non  liacc,  o  Piilla,  dederas  promissa  parentil 
Cautius  ut  saevo  vellcs  tc  credere  Martil 
Haud  ignarus  eram,  quantum  nova  gloria  in  armis 
Et  praedulce  decus  primo  ccrtamine  posset. 
Primitiae  iuvenis  miserac,  bcllique  projiinqui 
Dura  rudimenta  I  et  nulli  exaudita  deorum 
Vota  prcccsque  meae!  tuque,  o  sanctissima  coniux, 
Felix  morte  tua,  neque  in  hunc  servata  dolorem ! 


155 


Kl  vla  vocis  laxata  dolorl  est,  Pccrlk. 
auteni  aliiis  addit  niutationes,  ut  hic 
versus  prodeat:  Kt  siia  vix  tandem 
vox  est  laxala  dolori.  Sed  cf.  Stat. 
Theb.  V,  606.  tandem  laxata  dolore 
Vox  invenit  iter,  (/emitusque  in  verha 
soluti;  Claud.  de  VI.  Cons.  Hon.  265. 
Krgo  uhi  praeclusae  voci  laxata  remisit 
Frena  dolor ;  id.  Rapt.  Pros.  179,  post- 
fjnam  suspiria  tandem  Laxavit  frenos- 
que  dolor ;  lustin.  XLII,  4.  Post  uhi 
dolor  vocem  laxaveraf,  nihil  alind  quam 
Pacorum  vocahat  et  similes  locos,  qui 
Ibrtasse  omues  ad  huius  cxeraplura 
forniati  sunt.  —  152.  lahn.,  (jui  Se- 
micolo  diotinxit  post  parenti,  in  priore 
edit.  locum  sic  cxplicat:  No}i  haec 
promissa  dederas  parenti ;  sed  potius 
promiseras,  fore.  nt  cautins  ieMarticre- 
dere  velles ;  eandemque  cxplicationem, 
lahnio  non  nominato,  tamquam  suam 
proponit  Siipflius.  lu  altera  autem 
edit.  lahu.  lianc  profert  interpretatio- 
nem:  ,,Potui  equidem  exspectare,  te 
interfectum  iri.  Eteuim  non  haec 
promissa  dederas  parenti ,  ut  velles 
cautius  te  credere  Marti ;  praeterea 
haud  ignarus  eram,  quantum  nova 
gloria  iu  arrais  posset,  i.  e.  quo  ah- 
riperet  gloria  novum  militem !  Igitur 
evenit,  ut  primitiae  iuvenis  sint  mi- 
serae  etc.  {Freilich  hattest  du  mir  nicht 
solche  Versprechungen  (jegehen,  dass  etc. 
Ja  ich  tvusste  recht  f/uf,  wie  viel  etc)" 
Sed  quomodo  haec  sedata  et  sobria 
patris  fere  philosophantis  oratio  cura 
totius  reliqui  loci  natura  et  colore 
conciliari  potest?  Voss.  in  Anm.  u. 
Randgl.  p.  237.  et  Thiel.  cum  Servio 
interrogatiouem  esse  putant:  Nonue 
haec  promissa  dederas,  ut  -  -  velles? 
Mihi  nuHa  harum  rationum  placet, 
(in  quibus  iam  ofFendit  constructio 
paullo  insolentior  promiitere,  ut  etc.)  ; 
sed  quum  abrupta  et  incisa  oratio 
dolori  sit  convenientissima,  utrumque 
versum  per  se  iutelligendum ,  ut  au- 


tcm  pro  utinam  positum  esse  censeo. 
(Vid.  supra  ad  X,  631.)  Non  tamen 
adsentior  lleynio,  qui  orationem  do- 
lore  loquentis  turbatam,  et  vellcs  pro 
voluisses  positum  arbitratur ;  immo 
vclles  significat:  utiuam  vellcs  tuni, 
quum  te  Marti  credidisti,  cautius  ei 
te  credere ;  quod  etiam  Wagn.  ob- 
servavit.  Cf.  adnott.  ad  VIII,  643. 
et  mox  ad  v.  162.  Ceterura  Serv. 
tradit,  alios  ^vo  parenti  lagisse  jjetenti 
(scil.  mihi),  quod,  Heinsio  et  Heynio 
probatura,  recepit  AVakef.  Idem  hic 
invenisse  Silium,  VI,  584.  sic  scriben- 
tera:  Quoties ,  heu  nate,  petebam,  Ne 
patrias  iras  animosque  in  proelia  fer- 
res,  suspicaturPeerlk.,  qui  taraen  ipse 
hic  scribendum  putat  precanti,  Cautius 
nt  etc.  —  154.  Haud  ignarus 
eram  etc.  Prosac  orationis  scriptor 
addidisset  Part.  cpiamquam.  —  quan- 
tum  novagloria  -  -  p  osset.  Cf. 
Stat.  Theb.  IV,  246,  iantura  nova  glo- 
ria  suadet.  —  156.  Frimitiae  iuvB' 
n  is ,  prima  specimina  iuvenilis  virtu- 
tis.  —  belli  jyropinqui;  si  enim 
belium  non  fuisset  propinquum,  Eu- 
ander  filium  non  misisset.  —  158.  tu- 
que,  0  sanctis sima  coniux  etc. 
De  ipsa  sententia  cf.  Interpp.  ad  Sall. 
Ing.  14.  Tac.  Agr.  45.  et  Ovid.  Met. 
XIII,  521.,  qui  hunc  locum  respexit, 
sic  canens  :  Felix  morte  sua,  nec  te^ 
raea  naia,  peremptam  Adspicit.  —  San- 
ctissima  autem  coniux  hic  non  est  ca- 
stissima,  ut  Serv.  et  Macrob,  III ,  3. 
arbitrantur  (cf.  Sen.  Troad,  697.  Burm. 
ad  Phaedr.  III,  10,  30.  Drak.  ad  Sil. 
XV,  282.  Schaefer.  ad  Plin.  Ep.  I, 
12,  5.  Gierig.  et  Bach.  ad  Ovid.  Met. 
XV,  836.),  sed  potius  i.  q.  beata; 
sanctus  enim  saepe  de  mortuis  nobis 
cax-issimis  usurpatur.  Cf.  V,  80.  et 
Xn,  648.  coll.  cnm  Val.  El.  VI,  288. 
Cic.  Top.  23.  Gesner.  ad  Claud,  E. 
Pros.  in,  115.  Broukh.  ad  Tib.  II, 
7,  15.  Burm.  ad  Val.  Fl.  1.  1.  Heyn. 


362 


P.  VIKGILII  MARONIS 


Contra  ego  vlvendo  vici  mea  fata,  superstes  160 

Restarem  ut  genitor.     Troum  socia  arma  secutum 

Obruerent  Rutuli  telisl  animam  ipse  declissem, 

Atque  haec  pompa  domum  me,  non  Pallanta,  referret! 

Nec  vos  arguerim,  Teucri,  nec  foedera,  nec  quas 

lunximus  hospitio  dextras;  sors  ista  senectae  165 

Debita  erat  nostrae.     Quod  si  immatura  manebat 

Mors  gnatum,  caesis  Volscorum  millibus  ante 

Ducentem  in  Latium  Teucros  cecidisse  iuvaret.. 


et  Dissen.  ad  Tib.  II,  6,  31.  aliis.  — 
in  hunc  dolorem  servata.  Servarl 
in  aliquid  legitur  etiam  ap.  Quiuct. 
Inst.  Vm,  3.  Silium  XL  361.  Senec. 
Octav.  70.  et  alibi.  —  160.  vivendo 
vici  mea  fata.  „Consuetus  et  na- 
turalis  fatorum  ordo  quum  sit,  ut  pa- 
rentes  prius,  quam  liberi  moriantur, 
Euander  vicit  sua  fata,  diu  vivendo 
ordinem  illum  pervertens."  Wagn.  Vi- 
detur  autem  poeta  memor  fuisse  Lucr. 

I ,  203.  vivendo  vitalia  vincere  saecla, 
cum  quo  loco    cf.  etiam  Plaut.  Epid. 

II,  1  ,  8.  vivendo  tibi  Ucitum  eam  est 
vincere.  De  alliteratione  in  verbis  yi- 
vendo  vici  vid.  Naekii  Diss.  de  Al- 
literat.  sermonis  Lat.  in  Mus.  Rhen. 
Voj.  in.  fasc.  III.  p.  375  sq.  (a  Wagn. 
laud.)  cum  adnott.  ad  II,  494.  et  XII, 
254.  Vincere  fata  de  eo,  qui  mortem 
effugit,  morti  non  succumbit,  legitur 
etiam  Ovid.Met.  II,  617.  ct  al.  Peerlk., 
qui  fatetur,  se  Codd.  scripturam  iion 
intelligere,  coni.  vivendo  vidi  mea 
fata,    quod  ita    explicat:    ,,Vidi   ipse 

meam  mortem,  meum  funus.  Vivus 
vidensque  sepelior.  -  -  Felix  tua  morte, 
uxor,  quae  hunc  dolorem  ipsa  morte 
graviorem  non  videris.  Ego  contra 
vivendo ,  mea  vivacitate  miserrimus, 
vidi  meam  ipse  mortem ; "  in  quam 
sententiam  confert  Lucr.  III,  1059. 
Quinct.  Inst.  IX,  4.  Senec.  Ep.  30. 
Senec.  Phoen.  94.  alios.  —  V.  161. 
idem  Vir  doct,  sic  corrigendum  cen- 
set :  liestarem  tit  genitor,  natu m  socia 
arma  seciitum  etc.  —  162.  Obrue- 
rent,  quod  vulgo  pro :  utinam  ob- 
ruissent!  positum  statuunt,  Wagn.  re- 
cte  explicat:  „debebant  me  telis  ob- 
ruere  tum,  quum  te  obruerunt."  Vid. 
supra  ad  v.  153.  et  ad  IV,  678.  lahn. 
tamcn,  vel  sic  Imperfectum  locum  ha- 
bere  negans ,  et  praeterea  offensus 
ojnisso  Pron.  me,  potius  Part.  si  sub- 


audiendam  censet  (coll.  adnot.  sua  ad 
Hor.  Ep.  I,  1,28.)  ut  sensus  sit :  Uti- 
nam,  si  Rutuli  -  -  obruerent,  ipse  vi- 
tam  dedissem.  —  164.  Nec,  i.  e.  non 
tamen.  —  65.  sors  ista  etc,  nam 
fatalis  necessitas  mihi  seni  hunc  ca- 
sum  attulit.  lahn.  locum  falso  sic 
explicat:  ,,Non  vobis  culpae  dederim, 
quod  filius  interfectus  est ;  sed  ista 
mortis  sors  mihi  seni  debita  erat,  — 
ego  senex  debebam  interfici ,  non 
filius  adolescens."  —  166  sqq.  Si  se- 
mel  pereundum  fuit  Pallanti,  vellem 
certe  eum  vobis  ante  maius  commo- 
dum  parare  potuisse  (caesis  multis 
millibus  hostium).  —  167.  gnaturn 
cum  Wagn.  scripsimus,  Med.  et  qua- 
tuor  Pariss.  auctoritatem  secuti,  cum 
quibus  haud  dubie  alii  Codd.  conspi- 
rant  minus  accurate  collati.  Vid.  ad 
Ecl.  V,  22.  —  Volscos  Heyn. 
omnino  pro  hostibus  commemoratos 
censet,  sed  rectius  Wagn.  proprie  di- 
ctos  putat,  ut  inimicissimos  nomini 
Romano.  —  168.  iuvaret.  Hanc 
Med.  aliorumque  bonorum  Codd.  le- 
ctionem,  etiara  Donato  agnitam,  cum 
Wagn.  restituimus,  quam  Heyn.  sic 
explicat:  ,,Quodsi  -  -  iuvaret  saltem 
hoc,  si  non  ante  cecidisset  filius  meus, 
quam  Teucris  in  Latium  ductis,  eorum 
rebus  ac  sedibus  firmatis."  Neque 
adversari  hunc  Coniunctivum  antece- 
denti  manabat,  ex  iis,  qilae  ad  Geo. 
ir,  54.  Aen.  II,  54.  IV,  19.  al.  dispu- 
tavimus,  apertum  est.  Vulgo  iuvabit, 
i.  e.  iuvet,  iuvato ;  solatium  esto, 
filiura  non  cecidisse ,  nisi  aditu  iam 
Troianis  in  Latium  facto  -,  cuius  le- 
ctionis  patronus  exstitit  lahn.  in  al- 
tera,  edit.  qui  putat,  Virgilium  si  hoc 
voluisset,  quod  AVagnero  et  mihi  vi- 
detur,  pro  Quin  ego  digner  potius 
Jmmo  ego  digner  scripturum  fuisse. 
Peerlk.,  Siipfl.  et  Gossr.  nobiscum  fa- 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


363 


Qulii  cgo  non  alio  digner  te  funere,  Palla,  ' 

Quani  plns  Aeneas,  et  quam  magnl  Pln-yges,  et  quam  170 

Tyrrhenique  duces,  Tyrrhonum  cxercltus  omnis. 

Magna  tropaea  ferunt,  quos  dat  tua  dextera  leto; 

Tu  quoque  nunc  starcs  immanis  truncus  in  armis, 

Esset  })ar  aetas  ct  idcm  si  robur  ab  annls, 

Turne.     Sed  infelix  Teucros  quid  demoror  armis  ?  17  5 

Vadite  et  haec  memores  regi  mandata  referte: 


oiuiit. —  169  sqq.  Hoc,  certo  affirmo, 
niliil  lionorificcntius  tibi  accidere  po- 
tuissc,  quani  tale  funus,  quod  tibi  per 
Acneam  eius(|ue  socios  contigit.  — 
171.  Editt.  vetercs,  Codd.  inAitis  et 
metro  adversante,  exhibent  Tyrrhe- 
niimqiie ,  quare  alii  correxerunt  Texi- 
cruinque  vel  Tuscumqne ;  sed  Wagn. 
repetitum  voc.  Tyrrhenum  Copulae 
vice  tungi  verissime  statuit,  ut  Tyrr- 
henique  duces ,  Tyrrh.  exercitiis  omnis 
sit  idem,  quod  ex  vulgari  ratione 
ducesque  et  omnis  exercitus  Tyrrhe- 
num.  Cf.  locus  simillimus  X,  313. 
perque  aerea  siita ,  per  tunicam  etc. 
et  adnott.  ad  Ecl.  IV,  6.  Aen.  VII, 
75.  et  al.  coll.  cum  lahnii  aduott. 
'ad  Ecl.  VI,  61.  p.  382.  ed.  II. 
Quare  non  opus  est,  ut  cum  Heyn. 
verba  et  quam  -  -  e.rerciius  omnes 
spuria  censentes  versum  imperfectum 
quinque  pedum  efficiamus ,  qualis 
apud  Virgilium  nusquam  invenitur, 
aut  cum  Weicherto  de  verss.  iniur. 
suspp.  p.  78  sq.  (quem  sequitur 
lahn.)  locum  sic  distinguaraus:  et 
quam  Tyrrheniqiie  duces :  Tyrrhenum 
exercitus  omnis  Magna  tropaea  ferunt ; 
quae  ratio,  \\t  nihil  dicam  contra  Plu- 
ralem  Verbi  Nomini  coUectivo  adie- 
ctum,  propterea  tamen  quam  maxime 
offendit,  quod  nemo  videt,  quid  sibi 
velit  duplex  Copula  et  —  que,  et  quod 
tumplane  otiosum  est  adiectum  omnis^ 
quo  aptius  graviusque  sententia  clau- 
ditur. —  V.  172.,  qui  a  Codd.  quibus- 
dam  autiquis  abesse  fertur,  etiam  Or- 
tuino  et  Brunckio  tamquam  insulsis- 
simus  expungendus,  Heynio  autem,  si 
Virgilianus ,  certe  non  satis  elabora- 
tus  videtur ;  sed  rectissime  eum  de- 
fenditWagn. ,  quum  monumenta  illa 
insignis  virtutis  a  Pallante  ipso  pro- 
dita  maximam  vim  habere  debeant 
ad  deleniendum  Euandri  dolorem. 
Sententia  autem,  quae,  Particula  cau- 
sali,  ut  saepe,  omissa,  prioribus  tam- 


quani  causa  adiici  videtur ,  haec  est 
(Nam)  Troiani  et  Tyrrheni  magna 
tropaea  ferunt  eorum ,  quos  filius 
meus  leto  dedit.  Atqueadeo  te,  Turne, 
interfecisset  teque  tropaeum  fecisset, 
si  pari  aetate  et  pari  robore  fuisset. 
Quare  absonum  ferant  (ab  aliquot 
Codd.  exhibitum),  quodlahn.  in  priore 
edit.  fortasse  recipiendum  censuit,  ut 
hic  sensus  esset:  Melius  funus,  quam 
Acneas,  Troiani  et  Tyrrheni ,  parare 
nequeo :  ferant  igitur  Troiani  tropaea 
cett.  In  altera  tamen  editt.  Indicati- 
vum  recte  retinuit  et  locum,  ut  nos, 
interpr^tatus  est.  Peerlk.  totum,  qui 
sequitur  locum  v.  172 — 175.admodum 
levibus  de  causis  spurium  censet.  — 
tropaea,  quos  pro :  tropaea  eorum 
quos;  ut  supra  v.  81.  manns  (eorum), 
quos.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  II,  71.  — 
dat  leio  pro  dedit ;  scil.  quos  te 
leto  dantem  etiam  nunc  conspicere 
mihi  videor.  Vid.  ad  IV,  228.  et  IX, 
266.  —  173.  stares  truncus  in 
armis ,  armis  indutus  (vid.  IX,  581. 
et  adnott.  ad  III,  595.  IV,  518.  V, 
37.),  i.  e.  tropaeum  esses.  Vid.  supra 
ad  Y.  16.  (83.)  et  X,  775.  Heins., 
quod  iteratur  v.  175.  vox  armis,  male 
coni.  in  arvis.  —  174,  Part.  si  post- 
positam  pertinere  etiam  ad  prius  sen- 
tentiae  membrum  Esset  par  aetas^ 
quisque  videt.  Cf.  Cort.  ad  Lucan. 
I,  64.  et  adnott.  ad  VI,  692.  Senten- 
tiam  loci  iam  supra  exposuimus,  unde 
patet;  esset  pro  fuisset  esse  positum. 
(Vid.'  ad  III,  187.)  Thiel.  aliique  mi- 
nus  recte  explicant:  Si  mihi,  patri, 
esset  par  aetas  etc.  —  ah  annis. 
Vid.  ad  Geo.  H,  243.  et  al.  —  175. 
quid  demoror  armis,  q\yd  ab  ar- 
mis  tractandis,  a  bello  eontinuando 
retineo?  Heins.  coniicit  Teucros  quid 
demoror  idtra'?  atque  etiam  Peerlk. 
putat ,  Euandrum  Teucros  ,  qui  iam 
armati  essent,  non  potuisse  armis  de- 
morari,     Sed  ut  Statius  Theb.  IV,  774, 


364 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Quod  vftam  raoror  invisam,  Pallante  peiempto, 
Dextera  causa  tua  est,  Turiium  giiatoqne  patrique 
Quam  debere  vides.     Meritis  vacat  hic  tibi  solus 
Fortunaeque  locus.     iSon  vitac  gaudia  quaero; 
Nec  fas ;  sed  gnato  Manis  perferre  sub  imos. 
Aurora  interea  miseris  mortalibus  almam 
Extulerat  lucem,  referens  opera  atque  labores: 


180 


flixit:  Sed  quicl  ego  haec,  fessosque 
optatis  demoror  tmdis?  i.  e.  cur  irape- 
dio,  quominus  statim  undis  potiantur, 
ita  Virgilius :  quid  Teucros  dernoror 
aimis,  —  177.  „Vitara  miiii  adeo  in- 
visam  esse  necesse  est,  ut  eam  quo- 
cunque  modo  abrumpam.  Ut  tamen 
eam  tolerem,  causa  est  dextera  tua, 
spes  de  virtute  tua,  qua  Turni  caede 
Pallantis  mei  mortem  es  ulturus. 
Hanc  dextram,  hanc  nltionem  debes 
patri  filioque."  H.  —  179.  ,,Meritis 
(tuis)  fo  rtunaeque  (tuae)  li  i  c  so- 
lus  vacat  locu s,  s.  restat  tibi,  opti- 
me  de  me  iam  merito,  una  Ii^ec  res, 
qua  feliciter  peracta  demeren  de  rae 
possis.'*  Sic  Wagn.,  Servium  secutus, 
rectissime  locum  capit,  qui  de  duplici 
Dativo  meritis  —  tihi  conferri  iubet 
supra  VI,  474  sq.  Hom.  11.  V,  125. 
Eur.  Heracl.  63.  475.  et  Oudend. 
Apulei  Met.  II,  p.  165.  Vid.  etiam 
Liv.  ni,  67.  hoc  posteris  memoriae 
traditum  iri,  et  adnott.  ad  V,  172. 
Alii  coniungunt  locus  meritis ,  ut  III, 
109.  etlX,  237.;  quam  rationem  iurc 
reiicit  Wagn.,  quod  ita  Eiiander  Ae- 
nean,  tamquam  noudum  quidquam  de 
fec  ipso  meritum,  admoneret,  venisse 
et  illi  bene  merendi  tempus ,  quum 
tamen  vel  honorificum  fuuus  Pallanti 
factum  magni  instar  meriti  esset.  In 
multis  denique  Codd.  sie  distinguitur: 
Quam  debere  vides  meritis :  Vacat  hic 
cett.;  ut  meritis  sit:  natoque  pati'ique, 
qui  de  tc  meriti  sunt ;  sed  partim  of- 
fendit  nudum  illud  meritis,  partim  vc- 
hementer  languent  verba  vacat  hic  tibi 
locns ,  voc.  meritis  non  addito.  — 
180.  vitae  ut  tertium  Casum  habea- 
mus ,  omjositionis  rationem  suaderc, 
vere  observat  Wagn. ;  sententia  enim 
haec  est:  non  vitae  meae,  h.  c.  mihi 
viventi,  quaero  gaudia  —  hoc  enim 
seni  non  fas  esset,  —  sed  nato  meo 
interempto ;  non,  ut  vitae  iucunditatc 
diutius   fruar ,  eam  produco ,   scd   ut 


nuntium  de  Turno  interfecto  ad  iu- 
feros  defcrre  eoque  filii  Manes  con- 
solari  possim;  qua  de  re  vid.  adnott. 
ad  II,  587.  et  IV,  386.  Peerlk.,  te- 
mere  iu  hac  sententia  haerens,  haec 
verba  una  cum  toto  versu  sequente 
spuria  censet.  —  181.  ,,Sed  quaero, 
in  votis  habeo,  nato  p  erferre,  nun- 
tiare  (scil.  hoc,  de  Turno  sumptam 
essc  poenam)  Manes  sub  imos,  ut 
IV,  387.,  in  morte,  quam  sibi  brevi 
obeundam  esse  auguratur.  [Cf.  etiam 
III,  565.  et  Xn,  884.]  Unum  illud 
paullo  durius  est,  quod  perferre  ab- 
solute  pro  perferre  nuntinm  dictum 
est,"  Haec  Heyn. ,  qui  propterea  aut 
totum  versum  spurium ,  aut  hoc  vcl^ 
haec  ante  Manes  inserendum  esse  cen- 
set.  Sed  admodum  dura  est  haec  eli- 
sio,  Bothio  probata,  et  simplex  per- 
ferendi  verbum  iam  supra  V,  665,  sic 
usurpatum  vidimus ,  ut  alibi  adferre 
et  deferre  (vid.  IV,  298.)  absohite  po- 
nuntnr.  De  constructioue  autem  mu- 
tata  vid.  ad  Ecl.  VI,  74.  Aen.  II,  5. 
in,  234.  al.  Wagu.  tamen  poetam 
concinnius  scripturum  fuisse  censet; 
Manis  p  ortanda  sub  imos.  Ceterum 
etiam  hic  ynato  scripsimus  cumMed.  et 
utroque  Lips.  —  182.  Aurora  in- 
terea  cett.  Vid.  supra  ad  v.  1 — 183. 
Cum  Wagn.  in  fine  versus  pro  vulg. 
Puncto  Colon  posuimus,  quum  videan- 
tur  sibi  respondere  Particulae  «V^^ez-^a 
—  iarn.  Etiam  Peerlk.  et  Gossr.  AVa- 
gnerum  secuti  sunt;  Siipfl.  vero  Pun- 
ctum  retinuit.  —  m i s e r i s  m ortal i- 
bus,  dtihnoi  ^QOToTai  fvid.  ad  X, 
274,  et  cf.  II,  268.  mortalihus  aefp-is), 
quibus  opera  et  luhores  refert.  Simili 
ratione  Lucifcr  Ovidio  Met.  IV,  664. 
vocatur  adnionitor  oper nm  ;  mn^xs  vero 
etiam  huc  pertinent  ciusd.  Am.  I,  6, 
65.  pruinosos  mo/itur  Lucifer  axes,  In- 
que  suum  miseros  excitat  ales  opus,  et 
Manil.  I,  244.  orta  dies  sopilas  excitat 
urbes  Et  cum  luce  refert  operum  vadi- 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


365 


lani  pater  Aencas,  iam  curvo  in  litore  Tarclion 
Constitucrc  pyras.     IIiic  corpora  qiiisrjiie  suorum 
More  tulere  patrum;  subiectisquc  insignibus  atris 
Conditur  iu  tenebras  altum  caligine  coeluni. 
Ter  circum  acccnsos  cincti  fulgontibus  armis 
Decurrere  rogos;  ter  moestum  luneris  ignem 
Lustravere  in  cquis,  ululatusque  ore  dedere. 
Spargitur  et  tellus  lacrimis,  sparguntur  et  arma. 
It  coclo  clamorque  virum  clangorque  tubarum. 
llinc  alii  spolia  occisis  derepta  Latinis 
Coniiciunt  igni,  galeas  ensisque  decoros 
Frenaque  ferventisque  rotas;  pars  munera  nota, 


185 


190 


195 


monia  terris.  —  184  sqq.  De  his  ri- 
tibus  funeljribus  aetatis  heroicaeHeyn. 
conferri  iubet  Hom.  U.  VII,  420—43-2. 
XXm,  1—27.  110—257.  XXIV,  777 
sqq.  et  Od.  XXIV,  57.  —  Tarchon. 
Sic  (vel  Tarcon  et  Tharcoii)  Mcd.  plu- 
resque  alii  Codd. ,  quos  cum  Wagn. 
secutus  sum.  Vulgo  Tarcho.  Vid.  ad 
VIII,  506.  —  185.  Servius  haec  ad- 
notat:  ^^Pyra  est  lignorum  congeries 
[scil.  in  qua  mortui  alicuius  corpus 
comburatur]  ;  royns,  quuni  iam  ardere 
coeperit;  btisttim  vero  iam  exustura. 
Quem  ordinem  servat  poeta ,  dicens 
constituere  pyras^  item  v.  189.  snbiectis 
ignibiis  accensos  decurrere  rogos,  atque 
v.  260.  senmista  servant  busta. "  — 
186.  iq n ib us  at  r is,  propter  fumum. 
Vid.  ad  IV,  384.  Vm,  198.  et 
Geo.  n,  309.  Wagnero  nimia  videtur 
ubertas  orationis :  ignes  atri,  iembrae, 
caligo.  Peerli?.  malit  cura  Burra. 
atras.  —  188—190.  Describitur  de- 
cursio  funebris,  {}  nfoidgo/ut].  —  189. 
,,D ecnrrere  vi  oppositi  ad  pedites 
spectare  videtur.  Praeivit  in  hoc  de- 
cursuApollon.  I,  1059.  IV,  1535.  Cf. 
Tac.  Ann.  H,  7.''  H.  Virgilium  irai- 
tatus  est  Val.  Fl.  m,  347.  Praeterea 
cf.  Lips.  ad  Tac.  II,  5.  Doering. 
ad  Liv.  XXV,  17.  et  Kirchraann.  de 
fun.  III,  3.,  quos  iam  Thiel.  lauda- 
vit.  —  ter.  De  numero  ternario  in 
rebus  ad  Manes  pertinentibus  frequen- 
tato  vid.  ad  Ecl.  VIH,  78.  Geo.  I, 
345.  Aen.  IV,  510.  VI,  229.  506.  — 
V.  191.  ex  II.  XXIII,  15.  translatus. 
—  Sp  argitur  tellus  lacrirnis 
prono  ac  demisso  vultu  incedentium. 
Ceterura  vid.  supra  ad  v.  82.  —  192, 
It  coelo  (vid.  ad  II,  688.)  --clati' 
gor  tubartun.     Vid.  ad  II,  -313.  et 


VIII,  526.  —  193.  Hinc.  Med.  Rom. 
et  multi  alii  Hic,  i.  e.  dura  haec 
liunt,  inter  clamorem  et  clangorem, 
quod  Codd.  auctoritate  permoti  rece- 
perunt  lahn.  (in  priore  edit.,  nam  in 
altcra  Binc  tacite  rcstituit)  et  Siipfl. 
Sed  rccteWagn.  (quera  etiara  Peerlk. 
et  Gossr.  sequuntur)  vulgatam  videtur 
defendisse,  quam  Palat.  aliique  boni 
libri  exhibent;  quum  ordinis  Advcr- 
bium  (post  haec,  facto  illo  decursu 
cum  claraore  et.  tubarum  clangore)  et 
toti  loco  et  Particulae  tum  v.  199. 
optime  respondeat.  Simul  conferri 
iubet  locos  similes  Val.  Fl.  III,  311 
sqq.  et  Suet.  lul.  Caes.  c.  84.  — 
derepia  Heins.  ex  Med.  aliisque 
bonis  Codd.  (quibus  accedit  Macro- 
bii  VI,  6.  auctoritas)  restituit  pro  vulg. 
direpta,  quod  lahn.  in  priore  edit. 
servavit,  coJl.  adnot.  sua  ad  Geo.  II, 
8.,  in  altera  autem  edit.  ad  euudcm 
1.  lectioni  derepta  recte  postposuit. 
Etiam  me  posteriores  editores  omnes 
f/ere/jirtreceperunt.  Cf.  adnott.  ad  Aen. 
I,  211.  et  al.  —  194.  Igni  conii- 
ciunt.  Vid.  supra  ad  X,  683.  et  ad 
Ecl.  11,30.  —  ^en  ses  decoros.  Peerlk. 
memorat,  decoros  neutiquam  esse  inane 
epitheton,  sed  significare,  in  rogos 
mortuorum  pulcherrima  quoque  spo- 
lia  iniecta  esse.  —  195.  ferv entes 
Wagn.  parura  aptum  huic  loco  cen- 
set  epitheton.  Significat  rotas  (cur- 
rus:  vid.  ad  Geo.  m,  170),  quae 
autea  in  proelio  ferbuerant ;  vel  etiam, 
quae  fervere  solent,  ut  Serv.  explicat. 
Sic  Hor.  Od.I,  1  ,  4.  fervidae  rotae. 
(Ceterum  cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  92.) 
Peerlk.  sine  iusta  causa  coni.  ferratas^ 
coll.  Geo.m,  361.  —  munera  nota 
Heyn.    explicat:    „quibus  populares, 


366 


P.  VIRGILU  MARONIS 


Ipsoriim  clipeos  et  non  fellciA  tela. 
Multa  boum  circa  macfantur  corpora  Morti, 
Setigerosque  sues  raptasque  ex  omnibus  agris 
In  fiammam  iugulant  pecudes.     Tum  litore  toto 
Ardentis  spectant  socios,  semiustaque  servant 
Busta,  neque  avelli  possunt,  nox  humida  donec 
Invertit  coelum  steliis  ardentibus  aptum. 

Nec  minus  et  miseri  diversa  in  parte  Latini 
Innumeras  struxere  pjras;  et  corpora  partim 
Multa  virum  terrae  infodiunt,  avectaqiie  partim 
Finitimos  tollunt  in  agros,  urbique  remittunt; 
Cetera  confusaeque  ingentem  caedis  acervum 
Nec  numero  nec  honore  cremant;  tunc  undique  vasti 


200 


205 


mortui,  Troiani  usi  erant;"  snnt  po- 
tius  arma  ab  ipsis,  dura  erant  in  vi- 
vis,  geri  solita.  Cf.  VI,  221.  velamina 
nota,  ibique  adnott.  Munera  autera 
orania  dicnntur,  quae  ad  honorem 
funebrem  pertinent.  —  196.  non  fe- 
Hcia,  quibus  raortem  sibi  defendcre 
non  potuerunt. —  191.  ,,Morti,  tara- 
quam  deae.  Sic  Serv.  quoque,  qui 
laudat  similes  locos  Statii  Theb.  IV, 
528.  et  Lucan.  VI,  600.  Notabile  tamen 
hoc:  alias  Orco  vel  Manibus  et  In- 
feris  victimae  hae  mactari  solent."  Z?^. 
Aliter  haec  intellexit  Heins.  (viden- 
dus  etiam  ad  Sil.  X,  463.),  qui  jnorti 
scripsit  litera  minuscula,  ut  morti  sit 
Ablat.  pro  morte  positus.  —  houm 
corpora.  Vid.  ad  Aen.  I,  193.  II, 
18.  V,  318.  VII,  650.  al.  et  Geo.  III, 
369.  —  199.  Verba  In  Jiarnmam  iu- 
ffulant  pecudes  iterantur  XII,  214., 
ubi  vid.  adnott.  —  200.  servant. 
Vid.  ad  Ecl.  III,  75.  —  201.  „busta, 
sunt  loca,  in  quibus  iam  corpora  ar- 
serunt.  Primo  enim  pyrae  dicuntur 
et  rocji;  ubi  vero  arserunt,  busta  vo- 
cantur.  Spectabant  ergo,  donec  semi- 
usta,  h.  e.  non  plene  usta,  plcnis- 
sime  consumerentur.''  Haec  Donat. 
Vid.  etiara  supra  ad  v.  185.  De  verbo 
servancli  cf.  adnott.  ad  Ecl.  III,  75. 
et  Geo.  I,  335.  —  201  sq.  „Usque 
ad  auroram :  ad  sensus  errorem  dictum 
poetarum  more,  ac  si  per  noctem  eoe- 
lum  circumagatur  ab  occidente  versus 
orientera.  Cf.  II,  250  sq.  Iliad.  XXIII, 
154.  226  sq.  XXIX,  788  sq.  [Thiel. 
etiara  Cort.  ad  Lucan.  I,  15.  conferri 
iubet.]  Interdiu  struitur  rogus ;  nec 
accenditur  nisi  vesperi :  ardet  per  no- 
ctem.    Altero  die  vel  tertio,  ut  h.  1. 


V.  210.,  ubi  rogus  refrixerat,  legeban- 
tur  cineres."  H.  —  202.  Cf.  IV,  482. 
et  VI,  797.  ardentibus  autem, 
quod  cura  lahn.  et  Wagn.  revocavi- 
mus,  lectio  est  omnium  Codd.  prae- 
ter  Palat.  et  paucos  alios  deterioris 
notae,  fulgentibus  exhibentes ,  quod 
vulgo  editur,  sed  glosscma  videtur, 
quamvis  alibi  Maro  paullulum  vari- 
are  soleat  versus  variis  locis  repetitos. 
Ex  recentioribus  editt,  sola  Goss- 
raviana  fidgentibus  exhibet,  sed  invito 
auctore,  ut  ex  eius  adnot.  colligo.  — 
aptum.  Vid.  ad  IV,  482.  --  204  sq. 
,,De  industria  hoc  raemorasse  videtur, 
quoniam  in  Italia  seraper  variavit  se- 
pultura,  raodo  crematione,  modo  hu- 
matione  in  usum  recepta,  prout  vel 
ipsa  silvarum  copia  vel  inopia  sua- 
debat."  H.  —  partim  -  -  part im- 
que.  Wagn.  confert  Eleg.  ad  Messal, 
45.  Immoderata  pati  i  a  mfrigora,  i  a  m- 
gue  calores. —  205.av  ecta  tollunt, 
m  currus  sublata  avehunt.  Peerlk., 
cui  quum  tale  hysteron  proteron  non 
ferendum  videtur,  tum  duplex  verbum 
tollunt  —  remittunt  et  Singularis  urbi 
scrupulum  movet,  paullo  audacius  coni. 
Finitimos  plaustris  in  agros  ur- 
hisque  remittunt.  —  206.  urhi  re- 
m ittunt ,  scil.  suae  quemque  urbi ; 
ut  iam  Serv.  locura  intellexit.  Heyn. 
de  solo  Laurento  cogitat.  —  207. 
Cetera,  scil.  corpora;  caedis,  cae- 
sorum  (vid.  ad  X,  245.),  ut  igitur 
Copula  vim  explicativam  habeat,  de 
qua  vid.  ad  IX,  307.  et  multos  alios 
locos.  Peerlk.  tamen  malit  Ceteraque^ 
ingentem  confusae  caedis  acervum.  — 
208.  nec  numero  nec  honore, 
nullo  numero,    nullo  honore  habito; 


AENEIDOS  LIB.  XL 


867 


(*ertatim  crebrls  colliicent  ignibus  argri. 
Tertia  lux  orelidam  coelo  dimoverat  umbram: 
Moerentes  altum  cmercm  et  confusa  ruebant 
Ossa  focis,  tepidoque  oncrabant  aggere  terrae. 
lam  vero  in  tcctis,  praedivitis  urbe  Latini, 
Praecipuus  fragor  et  longi  pars  maxima  luctus. 
liic  matres  miseraerjue  nurus,  hic  cara  sororum 
Pectora  moerentum,  puerique  parentibus  orbi, 
Dirum  exsecrantur  bellum  Turnique  hymenaeos; 
Ipsum  armis,  ipsumque  iubent  decernere  ferro, 
Qui  regnum  ItaHae  et  primos  sibi  poscat  honorcs. 


210 


215 


nec  nnmerabantur  singuli,  ncc  singii- 
lari  honore  ab  aliis  distiuguebantur, 
non  singuli  singulis  rogis  cremaban- 
tur.  Altera,  quam  Heyn.  profert,  ex- 
plicatio  :  caesorum ,  qui  nec  numero 
erant,  nec  in  honore,  minus  probanda. 
Tahn.  ex  uno  Reg.  recepit  neque  ho- 
nore.  Ceterum  cf.  Caes.  B.  G.  VI,  13. 
aliquo  simt%mimero  atque  honore  et  si- 
railes  locos.  —  210.  Vid.  modo  ad 
V.  202.  lux  dimoverat  umhram. 
Cf.  Ovid.  Met.  IV,  81.  Postera  nocttir- 
nos  Aurora  removerat  ignes  et  similes 
locos;  cum  gelida  umhra  autem 
cf.  Ecl.  VIII,  14.  ibique  adnott.  — 
211.  rueh  ant,  de  cineribus  eruebant, 
i.  e.  legebant.  Vid.  Geo.  I,  105.  Aen. 
I,  35.  et  85.  ibique  adnott.  et  Orell. 
ad  Hor.  Sat.  II,  5,  22.  — *■  focis  pro 
pyris.  —  „tepido,  translate,  cui  te- 
pida  ossa  inferebantur."  H.  Rectius 
Wagn.  intelligit  humum  ab  incendio 
rogorum  adhuc  tepentem.  Cf.  autem 
de  hoc  ossilegio  Broukh.  aliique 
Intpp.  ad  Tibull.  HI,  2,  17  sq.  et  26. 
atque  Ivirchmann.  de  fun.  HI,  8.  — 
213.  lam  a  poetis  maxime  usurpatur 
saepe  in  transitu  ad  novum  et  a  su- 
perioribus  diversum  argumentum,  im- 
primis  si  res  narranda  inter  ea  accidit, 
quae  antea  narrata  sunt.  Cf;  adnott. 
ad  Geo.  III,  541.,  ubi  adde  Oudend. 
-ad  Lucan.  II,  214.  et  Hand.  Turs. 
III.  p.  147  sq.  —  in  tectis,  prae- 
div.  urhe  Latini.  Hanc  appositio- 
nem,  iam  Marklando  in  Praef.  ad  Stat. 
Silv.  V.  aliisque  improbatam ,  minus 
quidem  placere,  sed  tamen  fortasse 
defendi  posse  ex  X,  601.  et  dcfensam 
esse  ab  lacobo  Disquiss.  Virg.  P.  I. 
p.  12  sq.,  memorat  Wagn.,  ipse  con- 
iiciens  in  tecto  et  praediv.  cett.,  vel 
potius  locum  a  poeta  inter  emendan- 
dos    relictum    esse    statuens.    Burm. 


malit  in  tristi  praedivitis  vel  in  teciis 
et  divitis,  quod  in  textum  recepit  Bo- 
thius  ;  et  Peerlk.  satis  audacter  coni. 
Ia7n  vero  iectis  ardescit  in  urbe  Jj. ; 
Thiel.  autem,  appositionemnon  agno- 
scens,  ante  urhe  poetice  omissa  cen- 
set  verba  et  in ;  quod  probare  non 
possum.  Ego  potius  iuxta  cum  lahnio 
omnia  beue  se  habere  puto.  Tecta 
opponuntur  campo,  in  quo  prius  enar- 
rata  gerebantur;  ne  quis  autem  haec 
de  solo  regis  palatio  intelligat,  poeta 
appositionis  loco  addit  verba  praed. 
2irhe  Latini.  Vid.  etiam  Voss.  in 
Anm.  u.  Handgl.  p.  238.  —  praedi- 
vitis  Latini.  Cf.  VII,  170  sqq.  et 
XII,  23.  —  214.  pars  maxima  lu- 
ctus.  Vid.  ad  Vn,  266.  et  al.  — 
215.  c ara  s or  orum  p  ector a,  quem- 
admodum  apud  Stat.  Theb.  VII,  495. 
nunc  ipsam  urgens,  nunc  cara  sorortt7n 
Pectora.  Cara  autem,  i.  e.  quae  ipsis 
fratribus,  dum  illi  vivebant,  cara  fue- 
rant,.  imitari  videtur  latiorem  illum 
voc.  (pClog  usum  apud  Homerum. 
Peerlk.  tamen,  haerens  in  hoc  epi- 
theto  ad  sorores  relato,  coni.  hic  cara 
sorores  Pectora  maerentes ;  illudque 
cara  pectora  maerentes  simul  ad  ma- 
tres,  nuros  et  pueros  referendum  esse 
censet.  —  218.  Ipsum  hic  fere  i.  q, 
solu77i ;  vid.  v.  220  sq.  Cf.  Wagn. 
Qu.  Virg.  XVIII,  2,  9.  et  adnott.  acl 
Geo.  IV,  201.  et  Aen.  V,  201.  cuni 
adnot.  ad  IV,  475.  et  VHI,  111.  — 
ar7nis.  Bryant.,  ut  otiosa  evitaretur 
tautologia,  coniecit  a^ii^nis,  quod  re- 
cepit  Wakef.,  neque  displicere  videtiir 
Heynio.  Sed  recte  adversatur  Wagn., 
qui,  coll.  inf.  v.  220  sq.  et  Geo.  III, 
269  sq.,  poetas  in  gi'aviore  oratione 
bis  idem  dicendo  vim  verbis  conci- 
liare  docet.  —  219.  ,,pri77ios  hono' 
res:  ut  praeferatur  in  Laviniae  ma- 


368 


P.  VIEGILU  MAKONIS 


Ingravat  haec  saevns  Drances,  solumque  vocari 
Testatur,  solum  posci  in  certamina  Turnum. 
Multa  simul  contra  variis  sententia  dictis 
Pro  Turno ;  et  magnum  reginae  nomen  obumbrat ; 
Multa  virum  meritis  sustentat  fama  tropaeis. 

Hos  inter  motus,  meclio  in  flagrante  tumultu, 
Ecce  super  moesti  magna  Diomedis  ab  urbe 
Legati  responsa  ferunt :  nihil  omnibus  actum 
Tantorum  impensis  operum;  nil  dona  neque  aurum 
Nec  magnas  vahiisse  preces;  alia  arma  Latinis 
Quaerenda,  aut  pacem  Troiano  ab  rege  petendum. 
Deficit  ingenti  luctu  rex  ipse  Latinus. 
Fatalem  Aenean  manifesto  numine  ferrl 


220 


2  25 


230 


trimonio  cumque  ea  in  regni  succes- 
sione."  H.  —  220  sq.  Cf.  supra  v. 
115  sq.  —  Ingravandi  verbum  legitnr 
etiam  ap.  Silium  IV ,  671.  et  Ovid. 
Trist.  III,  4,  60.  —  solumque  vo- 
caii  (scil.  ab  Aenea)  cett.  Cf.  locus 
simillimus  inf.  XII,  466.  —  222  sqq. 
„Contra  etiam  multae  sententiae  di- 
versae  eraut  pro  Turno ;  eumque  et 
regina  Amata ,  quae  ei  studebat ,  et 
fama  maguarum  rerum  gestarum  su- 
stentabat."  H.  —  simul  quum  non 
satis  clarum  sit  quid  sibi  velit,  Peerlk. 
non  sine  aliqua  probabilitatis  specie 
verba  simnl  et  virum  (v.  224.)  trans- 
ponenda  censet ;  imprimis  quum 
Medic.  a  m.  pr.  vere  exhibeat  Multa 
simul  meritis.  —  ohumhrat ,  tuetur 
eum  et  defendit.  Wagn.  apte  confert 
Liv.  Vn,  30,  18.  liaque  ximhra  ve- 
stri  auxilii,  Itomani,  tegi  possumus, 
ibique  Drak.  —  226.  super,  insuper, 
super  haec  omnia.  Vid.  ad  Geo.  III, 
262.  Aen.  I,  29.  11,  71.  VII,  462.  al. 
—  magna.  Aliquot  Codd.  magni, 
quod  fortasse  ex  VIIl,  9.  huc  trans- 
latum.  Magnara  urbem  dixisse  videtur, 
ut  magnum  ab  ea  auxilium  exspectari 
significaret;  quae  etiam  Gossravii  est 
sententia.  —  227.  Legati,  ad  Dio- 
medem  Argyripijam  missi.  Vid.  VIII, 
9  sqq.  —  nihil  actum.  Peerlk.  com- 
parat  Val.  Fl.  V,  300.  Nil  domitis 
axitum  Symplegados  undis  et  Sulp. 
Scver.  Hist.  p.  610.  Nihil  actum  morte 
PrisciUian i,  —  228.  Tantorum  i m - 
pcnsis  opertim,  tanta  opera  in  le- 
gationem  impensa.  Opus  enim  i.  q. 
opera,  ut  ap.  Cic.  Ofl".  II,  3.  de  N. 
D.  U,  40.  Orat.  44.  ad  Div.  III,  2. 
Cat.  ap.    Gellium  VII,  3.  etc,  impri- 


mis  cura  tanio ,  quanto ,  mnximo  con- 
iunctura.  —  230.  pacem  -  -  peten- 
dum.  Sic  (pro  vulg.  petendam)  multi 
Codd.  cum  Med.  a  m.  sec.  et  Gram- 
matici  (Servius,  Donatus  ad  Terent. 
Andr.  I,  5,  19.  Eun.  I,  2,  ^7.  Adeiph. 
IV,  8,  11.  Rufin.  de  Schem.Lex.  p.  256. 
al].),  quorum  auctoritatem  cum  Heins., 
Wakef. ,  lahnio ,  Wagu,  et  reliquis 
recentioribus  editt.  secutus  sum.  Ean- 
dem  lectionem  recte  defenderunt  Gern- 
hard.  ad  Cic.  Cat.  mai,  c.  2.  (ubi 
legitur:  quam  viam  nohis  quoque  ingre- 
diundum  sit)  Rulmk.  ad  Rufin.  1.  1.  et 
Pauli  Beitr.  z.  SprachivissenscTi.  p. 
107.  Quamvjs  enim  ex  vulgari  Gram- 
maticorura  praecepto  hic  petendam 
scribi  debeat,  quum  Verbo  singularis 
quaedara  vis  non  insit,  sed  voc.  aitna 
et  pacem  sibi  opponantur,  verissime 
tamen  lahn  docet,  latius  patere  Gc- 
rundii  usum,  imprimis  apud  historicos 
et,  qui  illorum  sermonem  saepe  imi- 
tando  exprimant,  poetasepicos;*quam- 
quam  etiam  apud  alios  scriptores  hu- 
ius  usus  exempla  inveniuntur,  ut  ap. 
Cic.  ].  1.,  Varr.  R.  R.  I,  21.  {canfs 
hahendum)  etc.  De  lioc  Graeco  di- 
cendi  genere  praeterca  cf.  Arntzen. 
ad  Paneg.  Mamert.  Maxim.  dictum  e. 
5.  p.  115.  Gronov.  Obss.  I,  7.  Dra- 
kenb.  ad  Sil.  XI,  562.  (ubi  legimus: 
Nunc  pacem  orandum,  nunc  -  -  Arma 
reponendunii)  Zinyierling.  Promuls.  crit. 
iuv.  c.  32.  Ruddim.  II.  p.  492.  et  mea 
ad  Luc.  I,  112.  (uhi  poenas  timendtini). 
—  Cum  V.  232.  cf.  VII,  272  sq.  Sen- 
tentia  ]oci  est :  non  posse  dubium 
esse,  quin  Aeneas  secundum  fata  in 
Italiam  veniat;  hoc  enim  manifesta 
voluntatisdeorum  significatione  prodi. 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


369 


Admonet  ira  deilm  tumuliquc  ante  ora  reccntes. 
Ergo  conciJium  magnum  prirnosquo  suorum 
Imperio  accitos  alta  intra  limina  cogit. 
Olli  convenere  fluuntque  ad  regia  plenls 
Tecta  viis.     Sedet  in  mediis  ct  maximus  aevo 
Et  primus  sceptris,  haud  laeta  fronte,  Latinus. 
Atque  hic  legatos  Aetola  ex  urbe  remissos, 
Quae  referant,  fari  iubet,  et  responsa  reposcit 
Ordino  cuncta  suo.     Tum  facta  silentia  Jinguis, 
Et  Venulus  dicto  parens  ita  farier  infit: 

Vidimus,  o  cives,  Diomedem  Argivaque  castra, 
Atque  iter  emensi  casus  superavimus  omnis, 
Contigimusque  manum,  qua  concidit  Ilia  tellus. 
Ille  urbem  Argyrlpam,  patriae  cognomine  gentis, 
Victor  Gargani  condebat  lapj^gls  arvis. 


235 


240 


215 


—  man ife sto  nu m  ine,  i.  e.  deoruni 
consilio,  monitu.  Vid.  ad  I,  8.  et 
II,  623.;  de  Adiect.  SiXiiem  mmnfestns 
ad  JII,  151.  —  23.5.  Comparant  Hom. 
II.  II,  51  sqq.  —  imperio  accitos 
Heyn.  intcrpretatur:  quum  iis  impe- 
ratum  esset,  ut  venirent;  rectius  for- 
tasse  Peerlk.  imperio  fere  idem  esse 
censet,  qnod  pro  imperio^  qnum  pars 
regii  imperii  sit  patres  et  populum  con- 
vocare,  et  maiestas  regia  in  eo  cerna- 
tiir.  Errat  autem  Heinricli.,  qui  imperio 
pro  Dativo  habet  et  explicat:  quos  ad- 
sciverat  ad  imperium,  quornm  opera 
et  consilio  ntebatur  in  rc  publica  ge- 
renda;  ac  si  adscitos  apoeta  scriptum 
esset.  —  236.  flunntque.  Aliquot 
Codd.  cum  ipso  Med.  runnfque,  quod, 
ex  syllaba  finali  verbi  praecedentis 
ortum,  non  satis  convenire  dignitati 
principum  virorum  in  curiam  conve- 
nientium,  vere  iudicat  Wagn.  Cf. 
etiam  XH,  442.  Tiiiel.  conferri  iubet 
Claud.  in  liufin.  II,  427.  et  Drak.  ad 
Silium  XII,  619.  —  237.  „primn's 
sceptris ,  imperio  et  dignitate  inter 
reges  ac  duces  copiarum,  qui  auxilio 
venerant."  H.  Wagn.  tamen  verba 
primus  sceptris  omnino  ad  regiam  di- 
gnitatem  declarandam,  non  ad  cete- 
rorum,  qui  aderant  in  isto  concilio, 
regulorum  comparationem  spectare 
putat.  Peerlk.  denique  utramque  ra- 
tionem  sic  coniungere  studet :  ,,Latinus 
convocaverat  primos  suorum.  Ergo 
sedebat  primus,  medius,  loco  honora- 
tiore,  qui  quum  propter  aetatem  iam 
Latino  deberetur,  si  esset  inter  pares, 
etiam  debebatur  regi,  cui  erat  prjma 
ViRGiL.  Pabs  III   Ed.  III. 


potestas."  —  239  sqq,  Cf.  Hora.  I]. 
VI,  667  sqq.  Verbis  Atque  hic  op- 
ponitur  Latinus  il/is,  qui  convenerant 
V.  236.     Cf.  adnott.    ad  EcL  IX,    16. 

—  Aetola  ab  urbe,  quam  condidit 
et  incoJitDiomedes  Aetolus  cum  Grae- 
corum  colonia.  Vid.  ad  VIII,  9.  X,  28. 

—  remiss os,  a  Diomede,  nec  conse- 
cutos,  quod  petierant.  —  2^2.  farier 
Vid.  ad  VII,  70.  IX,  231.  al.  — 
infit.  Vid.  ad  V,  708.  ~  243.  Dio- 
medem  ex  Parrhas.  Reg.  et  Dorvill. 
cum  Both. ,  lahn.  et  Wagn.  restitui- 
mus,  quum  Med.  Rom.  Gud.  aliorum- 
que  Codd.  lectio  Diomeden  metro 
adversetur,  quae  autem  vulgo  editur 
Graeca  Accusativi  forma  Diomede 
{Jto,uri^q  pro  dtojurii^LCi),  a  parte 
Codd.,  Servio  et  Macrob.  V,  17, 
exhibita  (de  quo  tamen  Macr,  loco 
haud  dubie  corrupto  vid.  Peerlk.,  qui 
eum  non  male  emendat),  Romanis 
prorsus  inusitata  sit.  Cf.  Schneider. 
Gr.  Lat.  II,  1.  p.  296.  —  Argiva 
castra,  urbs  Argyrippa,  de  qua  vid. 
ad  VIII,  9.  Sic  nova  Troia  ab  Aenea 
condita  saepe  Troia  castra  vocatur. 
Cf.  e.  g.  inf.  V.  350.  —  245.  Conti- 
gimus  manum  ad  dextram  datam 
referendum.  Cf.  supra  VIII,  124.  — 
llia  tellus  pro  urbe  Ilii:  ut  statim 
V.  246.  gentis  pro  urbis.  Haec 
autem  patria  urbs  est  Argos  Hip- 
pium,  Peloponnesi  oppidum,  unde 
nova  urbs  a  Diomede  in  Apulia  con- 
dita  nomen  accepit;  patriam  autera 
gentem  s.  urbem  Argos  appellat  poeta 
improprie  ;  fuit  enim  Diomedes  Aeto- 
lus ;  sed  Adrasti  filia,  Aegialea,  ducta 

24 


370 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Postquam  introgressi  et  coram  data  copia  fandi, 
Munera  praeferimus,  nomen  patriamque  docemus; 
Qui  bellum  intulerint,  quae  causa  attraxerit  Arpos. 
Auditis  ille  haec  placido  sic  reddidit  ore: 
O  fortunatae  gentes,  Saturnia  regna, 
Antiqui  Ausonii,  quae  vos  fortuna  quietos 
SoUicitat,  suadetque  ignota  lacessere  bella? 
Quicumque  lliacos  ferro  violavimus  agros,    — 
Mitto  ea,  quae  muris  bellando  exhausta  sub  altis, 
Quos  Simois  premat  ille  viros,  —  infanda  per  orbem 
Supplicia  et  scelerum  poenas  expendimus  onmes, 
Vel  Priamo  miseranda  manus ;  scit  triste  Minervae 


260 


255 


in  regno  Argivorum  siiccesserat.  Cf. 
V.  269.  —  247.  ,,Victor,  armis  cum 
Dauno  adversus  Messapios  iunctis, 
conditione  proposita,  ut  pro  auxiliis 
latis  agri  partem  acciperet.  Vid.  An- 
ton.  Liber.  Met.  c.  37."  H.  De  Gar- 
gano,  Apuliae  monte  satis  noto,  yid, 
Plin.  III,  11,  16.  Mela  II,  4,  6. 
Strab.  VI.  p.  284.  alii.  et  liber  meus 
Handb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p.  494.  — 
lapyx  pro  lapygius,  ut  etiam  ap. 
Ovid.  Met.  XIV,'  458.  (ab  Heyn.  col- 
latum)  Daiinus  lapyx.  Cf.  Bentl.  ad 
Hor.  Od.  II,  13,  8.  et  lahn.  ad  Ovid. 
Met.  VII,  394.  cum  adnott.  ad  I,  686. 
III,  602.  IV,  552.  IX,  285.  al.  lapy- 
giae  autem  nomen,  quo  proprie  meri- 
dionalis  tantum  Apuliae  pars  diceba- 
tur,  ad  quam  Garganus  non  pertine- 
bat,  a  poetis  ad  totam  Apuliam 
transfertur,  —  Pro  arvis,  quod  Heins. 
restituit,  Med.  et  alii  agris,  quod  non 
bene  quadrat  ad  montis  notionem. 
Wagn.  de  discrimine  utriusque  voca- 
buli  haec  adnotat:  ,^Ager  est  terra 
culta,  aut  quae  coli  s  ol  ct,  urvum,  i.  e. 
arativum,  quod  arari  potest,  vel  se- 
cundum  Varr.  R.  R.  I,  29  ,  1.  quod  ara- 
tura.  nec  satum  est,  Vid.  Schmid.  ad 
Hor.  Epist.  I,  6,  6."  —  V.  248.  iam 
legimus  I,  520.  —  250.  aitraxerit, 
scil.  nos.  —  Arpos.  Vid.  ad  X,  28.  ct 
infra  ad  v.  428.  De  mutata  constru- 
ctione  nomen  p.  doceinus ,  Qtii  hellum 
intiderini  cett.  vid.  ad  v.  181.  et  al. 
—  251.  De  Adverbio  sic  post  Pron. 
deraonstr.  haec  fere  redundantc  cf.  III, 
463.  omninoque  adnott.  ad  Ecl.  I, 
.')4.  —  252.  Saturnia  rerfna.  Vid. 
ad  Ecl.  IV,  6.  ct  Aen.  VIH,  319.  — 
2\ili.  Arisonii  (scil.  viri,  populi)  pro 
Ausonibus.     Cf.  X,  105.  et  XII,  834. 


Hej^n.  confert  XI,  677.  Phrygios  viros. 
Ausones  autem  pro  Latinis  ,  qui  ab 
iis  oriundi  erant.  Cf.  VII,  39.  — 
254.  lacessere  bella,  ut  X,  10. 
lacessere  ferrum ,  ubi  vid.  adnott.  — 
ig  nota,  aut  propter  exitum  dubium  • 
et  incertum ,  aut  quia  cum  ignoto 
populo  geruntur,  cuius  virtutem  ct 
fata  ignorant;  quam  aheram  explica- 
tionem  priori  praefero.  - —  255.  „i-  io  la- 
vimus,  tamquam  sacros  :  wsim  violare 
de  religionibus  dicitur.*'  Serv.  Quam 
in  rem  Thiel.  conferri  iubet  Ovid. 
Met.  VIII,  741.  luven.  XIII,  219. 
Petron.  c.  130.  Cic.  pr.  C.  Rabir.  2, 
7.  alios  et  Barth.  ad  Stat.  Theb.  V, 
750.  —  256  sq.  „Ne  memorem  ea, 
quae  urbe  expugnanda  ab  Achivis 
tolerata  sunt:  quot  viri  in  locis  illis 
circa  Simoentem  occubuerint."  H.  — 
exhausta.  Vid.  ad  IV,  14.  —  De 
Simoente  vid.  ad  I,  100.  — premat, 
scil.  mersos.  Vid.  Bentl.  ad  Hor. 
Od.  I,  14,  10.  Ceterum  cf.  I,  100. 
ibique  adnott.  —  258.  ,,Supp  licia 
et  poenas:  atrocibus  vocabulis  uti- 
tur  pro  malis  et  aerumnis,  quasi  hae 
pro  poena  excisi  Ilii  fuerint;  et  antea 
violavimus  dixerat,  tamquam  in  sacri- 
Icgio."  H.  —  poenas  expendere 
iam  leginius  X,  669.,  ut  supplicia 
pendere  VI,  740.  et  [scelus  expendere 
II,  229.  Cf.  etiam  Silius  VI,  588.  et 
XIII,  698.  —  259.  Vel  Priamo 
m is  e r  a  n  da  m anus.  Scrvius  laudat 
hunc  Pacuvii  locum :  Si  Priamus 
adesset,  et  ipse  eius  commiscresceret, 
Similes  loci  de  miscriis  vel  hosti 
infestissimo  deplorandis  haud  rari. 
Cf.  Ovid.  Met.  XIV,  474.  Trist.  III, 
9,  59.  Silius  II,  652.  Senec.  Agam. 
521.  cctt.    ct  Virgilius  ipse   Aeu.   1I| 


AENEIDOS  LIB.  XI. 

Sidus  et  Eubolcae  cautcs  ultorque  Capliareus. 
Militia  ex  illa  clivcrsum  ad  litus  abacti 
Atrides  Protei  Menelaus  adusque  columnas 
lExsuIat,  Aetnaeos  vidit  Cyclopas  Ulixcs. 
Regna  Neoptolemi  referam,  vcrsosque  Penatis 
lldomenei?  Libycone  habitantis  litore  Locros? 
Ipse  Mycenaeus  magnorum  ductor  Achivum 
Coniugis  infandae  prima  intra  limina  dextra 


371 

2G0 


265 


6  sq.  —  260.  triste  Minervae 
sidtis,  tempestas  aMinerva  commota; 
sidera  enim  causae  tempestatum  lia- 
bcbantur.  Vide  ad  IV,  309.,  infra 
ad  XII,  451.  et  Bacb.  ad  Ovid.  Met, 
V,  281.  Cf.  etiam  loci  Hom.  Od.  I, 
326  sq.  III,  134  sqq.  et  supra  I,  39 
sq.  II,  163  sqq.  Servius  de  fulminc, 
Cerda  autem  ngn  magis  probabilitcr 
de  face  a  Nauplio,  Palamedis  patre, 
in  fxaudem  Graecorum  elata  oogitat. 
—  ^^Caphareus,  promontorium  Eu- 
boeae  versus  orientem,  propter  laten- 
tia  siib  undis  saxa  et  vortices  maris- 
que  aestum ,  imprimis  propter  nau- 
fragia  Graecorura  a  Troia  redeuntium 
infame."  H.  Vid  Herod.  VIII,  5. 
Plin.  IV,  12,  21.  Mela  II,  7,  9. 
Silius  XIV,  144.  al.  et  cf.  Prop.  III, 
T,  39.  Nunc  Cavo  d'  Oro  s.  Xylofago 
appellatur.  Vid.  librum  meum  Handh. 
d.  alt.  Geogr.  111".  p.  1020.  —  „uItor 
oranino  ornat,  tamquam  calaraitosum 
saxum;  nisi  placet  ad  Aiacis  Oilei 
naufragium  referre,  quo  Minerva  eum 
ulta  est:  I,  59  sq.  Cf.  Prop.  IV,  1, 
14  sq.  Multa  congessit  Lennep.  ad 
Phalar.  Epp.  p.  89.'-  H.  Hanc  alte- 
ram  explicationem  praestare ,  vel  v. 
258.  indicare  videtur.  —  261.  diver- 
siim  ad  litus.  Vid.  ad  III,  4.  — 
ahacti  (i.  e.  vi  terapestatis  abrepti 
et  a  cursu  suo  delati  in  reraotas  oras) 
jBx  omnibus  fere  Codd.  cum  lahn. 
et  Wagn.  revocaviraus,  quos  etiam 
oranes  editores  rae  posteriores  secuti 
sunt.  Vulg.  adacti ,  cui  nullus  liber 
praeter  Med.  a  ra,  pr.  Moret.  I.  et 
Paris.  2.  opitulari  videtur,  haud  dubie 
originem  debet  antecedenti  Praepos. 
ad.  Cf.  etiam  Cort.  ad  Lucan.  VI, 
150.  et    supra   adnott.  ad    I,  512.    et 

III,  601.  (ubi  Med.  a  m.  pr.  aliique 
item  adducite  pro  ahducite.)  —  262. 
De  Menelai  erroribus  vid.  Hom.  Od. 

IV,  81  sqq.  et  351  sqq.  —  „Protei 
adusque  columnas:  novavit  paullo 


audacius  poeta  pro  finibus  Aegypti, 
nam  Proteus  [de  quo  vid,  ad  Gco. 
IV ,  388.]  ad  Pharum  insulam  sedem 
habebat,  ut  ex  Od.  IV,  351.  354.  [et 
363  sqq.]  satis  constat:  cohtmnas 
autem  Protei  dixit,  ut  extremas  terrae 
plagas  significaret;  quemadraodum 
Herculis  columnas  extremas  versus 
occidentera  terras  dicere  raos  est."  H. 
De  synizesi  Protei  vid.  adnott.  ad 
Ecl.  VI,  78.  et  Aen.  VII,  532.,  de 
Part.  autem  adusque  a  poetis  inde  ab 
Augusti  aetate  et  recentioribus  pede- 
strisorationis  scriptoribus  usurpata  cf. 
Hor.  Sat,  I,  1,  97.  1,5,  96.  Ovid.  Met. 
IV,  20.  alios  et  Hand.  Turs.  I.  p. 
189.  Sic  etiam  abusqne  VII,  289.  et 
iufra  V.  317.  siiper  usque.  —  263.  Ex- 
sulat,  errat,  vidit.  Cf.  adnott.  ad 
IX,  9.  et  al.  —  Aetnaeos  Cyclo- 
pas.  Vid.  ad  VIII,  440.  —  294. 
,^Regna  Neoptolemi:  novum  re- 
gnum  Pyrrhi  in  Epiro.  Vid.  III,  296. 
319.  —  versos  P enates  Idome- 
nei,  eversam  domum  et  regnum.  Vid. 
III,  121  sqq.  ibique  not.  —  265.  Li- 
bycone  h.  l.  Locros.  Aiacis  Oilei 
comites  Locros  [Opuntios,  Hom.  II. 
11,  531.],  delatos  in  litora  Africae, 
in  his  locis  consedisse  (in  Noarois) 
tradidisse  olim  videntnr  nonnulli  nobis 
prorsus  ignoti,  quos  tamen  poeta  h. 
1.  sequitur.  -  -  -  Alii  ex  Locris  his 
in  Bruttiis  consederant.  Vid.  III,  399. 
ibique  Serv."  H.  —  266  sqq.  De 
Agaraemnone  Clytaeranestrae  uxoris 
et  Aegisthi  insidiis  interfecto.  — 
My cenaetis  ductor  s.  dux  Aga- 
memnon  etiam  Ovidio  Trist.  I,  400. 
dicitur.  Sic  Agamemnonis  exercitus 
Ovid.  Her.  V,  2.  manus  Mycenaea^ 
classis  autem  Prop.  II,  18  (22),  32. 
rates  Myceneae,  et  Iphigenia,  Aga- 
memnonis  filia,  Ovidio  Met.  XII,  34. 
simpliciter  Mycenis  vocatur.  —  267. 
infandae.  Macrob.  IV,  4.  infandum 
per  parenthesin,  invitis  omnibus  Vir- 
24* 


372 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


Oppetiit;  devictam  Asiam  subseclit  adulter. 

Invidisse  deos,  patriis  ut  redditus  aris 

Coniugium  optatum  et  pulchram  Calydona  viderem? 


270. 


giliiCodd.- —  ^^prima  inter  limina 
puto  dictum  pro:  in  primo  statim 
limine,  h.  e.  primo  aedium  ingressu, 
quum  vix  domura  intrasset.  -  -  Ad 
locum  aedium  referre  non  licet ,  ut 
in  atrio  occisus  sit:  etsi  convivia  in 
celebriore  aedium  loco  habebantiir, 
inter  quae  caesus  illc  fuit.  Vid. 
Odyss.  XI,  408  sqq."  H.  Vid.  adnott. 
ad  V,  375.  coll.  cum  iis,  quae  ad  I, 
442.  II,  97.  VI,  811.  adscripsimus. 
Peerlk.  tamen ,  quum  Homerus  et 
Tragici  Agamemnonem  non  in  primo 
limine  domus,  sed  in  convivio  caesum 
faciant  (coll.  Odyss.  XI,  408.  et 
Senec.  Agani.  875.),  et  in  loco  nostro 
defectus  vocabuli  domus  ofFendat  [? 
vid.  supra  v.  235.  X,  117.  et  al.], 
nirais  audacter  coni.  C.  inf.  Bacchi 
inter  miinera  dextra  etc.  —  268.  ,,Vi- 
ctorem  Troiae  snb s  edit^  i.  e.  exce- 
pit  insidiis  adulter."  U.  Devicta 
tamen  Asia  nou  i.  q.  victor  Troiae, 
sed  gloria  et  opes  Agamcmnonis,  Asia, 
i.  e.  Troia,  devicta  partae.  —  Subsi- 
dei-e,  qu'od  proprie  dicitur  de  vena- 
toribus,  qui  in  statione  sedentes 
feris  insidiantur,  interdum  ctiam  trans- 
fertur  ad  eos,  qui  insidiando  ali- 
quam  rem  intercipiunt.  Qua  d"e  re 
cf.    Cort.    et   Oudend.    ad    Lucan    V, 

226.  Drak.  ad  Silium  XTIT,  221.  lani 
Art  poet.  Lat.  p.  296.  alios.  Lectio- 
nem  autem  devictam  Asiam  subsedit 
ex  Med.  aliisque  bonis  Codd.  pro 
vulg.  devicta  Asia  subsedit  recepit 
Heinsius ,  suasore  Gronovio  Obss.  I, 
17.  (p.  74.  Frotsch.)  Subsidere  cum 
Accus.  construxerunt  etiam  Livius  I, 
4,  9.      Silius  Xm,    221.     Lucan.    V, 

227.  Ammian.  XXVIII,  4.  alii.  Cf. 
Drak.  et  Cort.  ad  Sil.  et  Luc.  11.  11. 
—  269.  Invidiss  e  deos  Heyn.  per 
exclamationem  dictum  putat,  ut  sup- 
plendum  sit  an  referam  vel  credatne 
aliqnis?  Wagn.  taraen,  qui  hoc  vel  in- 
terrogationis  vel  exclamationis  genus 
utpotc  quod  in  miratione  tantum  aut 
indignatione  locum  habeat,  ab  h.  1. 
alienum  oensot,  vel  interrogationum 
seriem,  versibus  266—268.  interru- 
ptam,  v.  269.  continuari  existimat,  ut 


ex  V.  264.  repetendum  sit  referam 
(quod  rectissime  etiam  Heinrich.  et 
Thiel.  censent),  vel  pertexta  iam  hac 
carminis  parte  Virgilium  vss.  266  — 
268.  allevisse,  vel  deniquc  v.  266. 
post  mngnoriim  excidisse  Particulara 
nt,  et  sententiam  variata  eiusdem 
verbi  structura  (qua  de  re  vid.  modo 
ad  V.  181.  et  250.)  sic  procedere : 
,,Regna  Neoptolemi  referam?  referam, 
ut  Agamemnon  oppetiit?  referam 
ilhid,  quod  milii  accidit?"  (quara 
tamen  ultimam  rationem  omniura 
minime  probaverim).  Quare  cum 
Wagn.  signum  interrogandi  pro  ox- 
clamandi  signo  posuimus  in  fine  v. 
270.,  quod  etiam  omnes  rae  poste- 
riores  editores  fecere.  Nam  doloris 
affectus  eiusmodi  variationem  stru- 
cturae  facile  excusat.  Peerlk.  nihil 
omnino  mutandum  esse  et  senten- 
tias  sic  procedere  putat:  Quid  tibi 
referam  Idomenea,  quidLocros?  Ipse 
Agamemnon  occisus  est  ab  uxore  (i. 
e.  quum  ipse  A.  occisus  sit).  Deos  et 
mihi  invidisse,  ut  -  -  viderem!  (i.e. 
cur  et  ego  patria  carere  debebam? 
Nonne  poena  illorum  sufficiebat?)  — 
patriis  aris.  Sic  Heins.  ex  prae- 
stantissimis  Codd.  (Med.  Rom.  Gud. 
utroque  Mentel.  aliis)  restituit,  ne- 
que  erat  cur  Burm.  revocaret  vulg. 
patriis  oris,  quod  etiam  Peerlk.  defen- 
dit.  Videtur  autem  ex  v.  281.  huc  trans- 
latum,  quamquam  omnino  utrumquc 
vocabulum  saepissime  confmiditur.  Cf. 
Interpp.  ad  Ovid.  Met.  XIV,  476.  ct 
Silii  Xni,  81.  Nonnulli  denique  Codd. 
patriis  Argis,  quod  hic  absonnm  esse, 
quisque  videt.  Cf.  supra  III,  332. 
Silius  XIIT,  81.  Stat.  Achill.  II,  367. 
Theb.  VI,  610.  Ovid.  Met.  XIV,  476. 
cett.  —  270.  „C'a/i/dona  viderem. 
Hic  sui  non  satis  memor  fuit  Maro. 
Argos  redire  Diomedes  debuit,  quibus 
regnabat  et  ubi  Aegialea  uxor  dege- 
bat,  non  Aetoliam,  unde  genus  duce- 
bat:  imprimis  quum  v.  243.  Argiva 
castra  memorasset,  Etiara  Horaerus 
Od.  XI,  180  sq(i.  reditura  ad  Argos 
disertc  meraorat.  Rectius  Ovidius  Met. 
XIV,  470.  patriis  sed  rursus  ab  Argis 


AENEID08  LIB.  XI. 


373 


'Nunc  etiam  horribili  visu  portcnta  sequuntur, 
Et  socii  amissi  petierunt  aethera  pennis 
Fluminibusque  vagantur  aves  —  lieu  dira  meorum 
.'Supplicia!  —  et  scopulos  lacrimosis  vocibus  implcnt. 
IHaec  adeo  ex  illo  mihi  iam  speranda  fuerunt 
Temj^ore,  cum  ferro  coelestia  corpora  demens 
Appetii  et  Veneris  viokivi  vuhiere  dextrara. 
Ne  vero,  nc  me  ad  tales  impcIKte  pugnas. 
Nec  n)ihi  cum  Teucris  ullum  j)Ost  eruta  bellum 
Pergama;  nec  veterum  memini  laetorvc  malorura. 
Munera,  quae  patriis  ad  me  portatis  ab  oris, 
Vertite  ad  Aenean.     Stetimus  tela  aspera  contra, 
Contulimusque  manus:  experto  credite,  quantus 
In  clipeum  assurgat,  quo  turbine  torqueat  hastam. 


275 


280 


Pe//o/-."  //.  Vulgo  enim  Diomedem 
ipsius  uxoris  adulterac,  Acgialeae, 
scelere  patria  rursus  pulsum  esse  tra- 
duut.  Sed  alios  hic  Virgiiius  rerum 
Diomedis  auctores  secutus  est,  quod 
iam  Ruhk.  perspexit.  De  Cali/done 
autem  vid.  ad  VII,  306.  —  271  sqq. 
„Aves  Diomedeae  certum  avium  ge- 
nus  in  insulis'Diomedis  conspici  soli- 
tura,  quae  litori  Apuliae  contra  mon- 
;  tem  Garganum  obiacent.  Aves  has 
1  in  iis  locis  adhuc  frequentes  Artenas 
appellant.  Procellariam  Pufjirium  Linn. 
esse  aiuut."  Ilaec  Heyn.,  qui  singu- 
lari  excursu  (ad  hunc  librum  I.)  dc 
his  avibus  disseruit,  de  quibus  cf. 
Ovid.  Met.  XIV,  441  sqq.  Plin.  X, 
44,  61.  et  Auct.  de  mirab.  auscult.  c. 
60.  ibique  Beckmann.  —  h  orrihili 
visuy  i.  e.  specie.  Sic  Hor.  Serm. 
I,  5,  84.  imvmndo  somnia  visxt  et  Liv. 
III,  5.  Cf.  etiam  Wunderl.  et  Dis- 
sen.  ad  Tibull.  III,  4,  3.  —  Et 
socii,  pro  Nam  Socii.  Vid.  ad  X, 
618.  —  272.  Pauci  libri  admissis, 
quod  tamquam  elegantius  praetule- 
runt  Heins.,  Davis.  ad  Caes.  B.  G. 
I,  22.  et  Wakef.  Sed  optimi  Codd. 
omnes  amissi  exhibent,  idque  multo 
significantius  est,  nam  hoc  imprimis 
durum  erat,  quod  amisit  socios  et 
tali  quidem  raodo  amisit.  Peerlk., 
quem  non  solum  ipsum  voc.  amissi, 
sed  etiam  vox  pennis  sine  epitheto 
posita  oliendit,  coni.  sumtis.  —  p et ie- 
runt,  eo  tempore,  quo  in  aves  mu- 
tati  sunt,  uoQiaii/.iZg,  -  -  v ag antur, 
-  -  implent,  etiam  nunc  tamquam 
aves.     Cf.   supra  ad  v.  150.  —    373. 


Fluminihus^  circa  flumina.  Vid.  ad 
Ecl.  I,  52.  —  21b.Haec  adeo,  diess 
ehen.  Vid.  adnott;  ad  Ecl.  IX,  59. 
et  Aen.  IV,  96.  533.  —  speranda^ 
metuenda.  Vid.  ad  Ecl.  VIII,  26. 
Aen.  I,  543.  et  IV,  419.  —  Vss.  276. 
et  277.  ex  Hom.  II.  V,  330  sq.  repe- 
titi.  Cf.  etiam  supra  X,  29.  et  Ovid. 
Met.  XIV,  477.  —  276.  coelestia 
corpora,  Veneris  et  Martis.  Cf. 
Hom.  II.  V,  330  sqq.  et  793  sqq.  — 
278.  De  Part.  ne  cura  singulari  vi 
iterata  Thiel.  confert  supra  VIII,  532. 
Stat.  Theb.  IV,  512.  et  X,  696.  — 
280.  laetor  maloru m  defendi  potest 
ex  iis,  quae  supra  ad  v.  73.  et  v. 
126.  adnotaviraus;  praestat  tamen 
vcrba  sic  coniungere:  memini  vete- 
rum  malorum  et  (dum  memini)  lae- 
tor,  i.  e.  laetns  memini.  Cf.  etiam 
Wagn.  ad  I,  411.,  quaraquam  etiam 
locus  cum  Gossravio  ex  illa  brevilo- 
quentia  explicari  potest,  qua  v.  c. 
Cic.  pr.  Cluent.  2.  unaq^iaque  de  re 
dicam  et  diluam,  Sall.  Cat.  51,  38. 
imitari,  quam  invidere  bonis  malehant 
dixit  etc.  —  mala  sunt  belli  labores. 

—  282  sq.  Congressi  Diomedes  et 
Aeneas  singulari  certamine.  Cf.  Hom. 
II.  V,  239  sqq.  —  experto  credite. 
Cf.  Silius  VII,  395.  Ovid.  A.  A.  III, 
511.  Fast.  V,  674.  cett.  —  quantus, 
quanta  vi.  —  qtio,  quanto.  Sic  qui 
haud  raro  in  eadeni  sententia  con- 
iungitur  cum  quantus  et  qualis.  Cf. 
Aen.  I,  752.  VI,  575.  692.  771.  VII, 
222  sq.  VIII,  537  sq.  XII,  32  sq.  et 
lahn.  ad  Ecl.   I,    19.  p..360.    ed.  II. 

—  284.     in    clipeum    assurgere 


374 


P.  VmGILIl  MAKONIS 


Si  duo  praeterea  talis  Idaea  tulisset 
Terra  viros,  ultro  Inachias  venisset  ad  urbes 
Dardanus,  et  versis  lugeret  Graecia  fatis.     . 
Quidquid  apud  durae  cessatum  est  moenia  Troiae, 
Hectoris  Aeneaeque  manu  victoria  Graium 
Haesit  et  in  decimmn  vestioia  retulit  annum. 

•  .  •  •  •! 

Ambo  animis,  ambo  insignes  praestantibus  armis; 
Hic  pietate  prior.     Coeant  in  foedera  dextrae, 
Qua  datur;  ast  armis  concurrant  arma  cavete. 
Et  responsa  simul  quae  sint,  rex  optime,  regis 
Audisti,  et  quae  sit  magno  sententia  bello. 


285 


290 


295 


Heynio  is  videtar  dici ,  qui  dato  in 
altum  clipco  hastani  rotatam  vibrat; 
rectius  autem  Wac/n.:  „qui  gladio 
feriebant  hostem,  altius  etierre  cli- 
peum  solebant  atqne  etiam  umbone 
xirgere.  Sic  duplox  genus  pugnae, 
et  eminus  et.cominus  commissae,  sig- 
nificari  putabimus ;  quae  explicatio 
egregie  confirmatur  XII,  711  sq.  et 
ibid.  723  sqq."  Cf.  etiam  dictio  in- 
surgere  in  ensem,  de  qua  vid.  adnott. 
ad  V,  442.,  surgere  in  hastam  ap. 
Stat.  Achill.  I,  485.  et  Oudend.  ad 
Appul.  Met.  I.  p.  93.  Silius  I,  642. 
simili  sensu  dixit  et  qtiantiis  crescit 
in  annis.  —  qu  o  iurhine  tor - 
queat  hastam.  Cf.  Silius  IV,  542. 
intorquens  directo  turhine  rohnr.  Lu- 
can.  III,  465.  teneo  hallistae  tnrhine 
rapta  Lancea.  —  285  sqq.  He)'n. 
confert  Hom.  II.  11,  371  sqq.  Maro- 
nem  imitatus  est  Silius  X,  29  sq.  — 
286.  ultro  veniss et.  Vid.  ad  II, 
193.  —  Inachias  ad  urhes,  i.  e. 
Argivas  (vid.  adnott.  ad  VII,  372.), 
Graecas  omnino.  —  287.  Dardanus, 
i.  e,  Dardanii,  Troiani.  Vid,  adnott. 
ad  Aen.  III,  602.  VI,  877.  IX,  285. 
al.  —  288.  „Quidquid,  quantum, 
i(p  oaoy,  per  omne  tempus ,  per 
quod  ces satum  est;  quae  mora 
excidii  facta :  haesit ,  retardata  est, 
substitit  victoria  Achivorum  [cf.  Lu- 
can.  VII,  547.  Constitit  hic  hellum  for- 
tunaque  Caesaris  haesii^  et  retuHt 
vestigia,  relapsa  est,  ideoque  dubia 
et  incerta  fuit  Hectoris  et  Aeneae 
opera.  Cf.  IX,  155,  et  ibi  not.  Hecto- 
rem  autem  et  Aencam  Troianorum 
fortissimos  ipse  Homerus  pronuntiavit 
II.  XVII,  513.  cf.  11.  V,  467  sq."  //. 
Ante  oculos  habuit  h.  1.  Ovidius 
Met.  XIII,  665  sq.   Messala  ap.  Senec. 


Suas.  II.  p.  23.  dicebat,  vorba  et  in 
decimum  v.  r.  annum  esse  explemen- 
tum  et  Virgilium  debuisse  desinere 
in  haesit ;  sed  recte  contra  Messalam 
disputat  Peerlk.  —  289.  Cf.  Horo. 
II.  XVII,  513.  "ExriOQ  Alvdas  &\  o? 
TQOJojt'  fialv  uQKJToi.  —  Cum  v. 
290.  cf.  IX,  155.,  ubi  hoc  soli  Hectori 
datur.  —  291.  Animi  et  arma  haud 
raro  iunguntur,  ubi  de  fortibus  bella- 
toribus  sermo  est.  Cf.  inf.  XII,  788. 
Liv.  VI,  24,  10.  Stat.  Theb.  VII, 
727.  X,  571.  Vellei.  II,  119.  et  ad- 
nott.  ad  II,  799.  —  292.  prior,  rae- 
lior,  praestantior.  Thiel.  conferri 
iubet  Stat.  Theb.  V,  671.  X,  655. 
Hor.  Od.  IV,  10,  4.  et  Obbar.  ad 
Hor.  Epist.  I,  1,  88.—  293.  Qua 
datur,  quacunque  conditione  pax 
vobis  offeratur,  eam  arripite.  —  294. 
regis.  Sic  optimi  plurimique  Codd., 
quos  iure  secuti  sunt  recentiores  editt. 
Vulgo  rex  optime  regum  cum  paucis 
libris,  quod  ex  v.  535.  adscitum  vide- 
tur.  —  295.  Wagn.  haec  adnotat: 
,,hello  est  Ablativus,  structura  ad 
Graecam  rationem  non  satis  recte,  ut 
videtur,  accommodata.  Soph.  Electr. 
311  sq.  Erf.  y.al  r)i^  o^  iQcvtco,  tov 
y.aai.yi'i^xov  zi  cpfig  ,  r,^ovrog  tj  /ntX- 
Xovrog ;  vid.  Bernhardy  Syntax  p. 
151  sq.  coll.  Herm.  ad  Viger.  p.  880. 
Buttmann.  ad  Soph.  Phil.  439."  Sic 
igitur  hello  pro  de  hello  positum  esset; 
quae  tamen  ratio  paullo  artificiosior 
videtur;  quare,  si  helJo  hic  vcre  est 
sextus  Casus,  potius  cum  Siipflio  de 
Ablativo  convenientiae,  quem  vocant, 
cogitaverim  et  locnm  sic  explicuerim: 
hei  der  Grosse  dieses  Krieges ,  i.  e. 
quid  sentiat  Diomedes,  quum  belhim 
tam  magnum  sit,  scil.  abstinendum 
csse  a  tanto  bello ,    ( eamque    expli- 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


375 


Vix  ca  Jcgati :  variusquc  per  ora  cucurrit 
Ausonidum  turbata  Ircmor;  ccu  saxa  morantur 
Cum  rapidos  amnis,  fit  clauso  gurgitc  murmur, 
Vicinaeque  fremunt  ripae  crepitantibus  undis. 
Ut  primum  placati  animi,  et  trepida  ora  quierunt, 
Praefatus  divos  solio  rex  infit  ab  alto : 

Ante  equidem  summa  de  re  statuisse,  Latini, 
Et  vellem,  et  fuerat  melius;  non  tempore  tali 
Cogere  concilium,  cum  muros  assidet  hostis. 


300 


cationera  adoptavit  Wagn.  in  niin. 
edit.)  Praestat  tamen,  nisi  fallor,  hello 
pro  Dativo  accipere,  ut  bello,  tam- 
(luam  personae  cogitato,  ipsi  sentcn- 
tia  aliqua  tribuatur:  quae  bello  stet 
sententia ,  qua  sententia  bellum  geri 
velit,  i.  e.  in  pedestrem  orationem 
mutatum :  ex  qua  sententia  bellum 
gerendum  sit.  Thiel,  raecum  .consen- 
tire  videtur,  quamquam  eius  adnota- 
tio  paullo  obscurior  cst  et  perplexior; 
atque  etiam  Gossr.  hello  pro  Dativo 
habet.  Peerlk.  coni.  el  quae  de  maqno 
s.  h.  —  296  sqq.  Cf.  Hom.  11.  "u, 
144  sqq.  supra  X,  9G  sqq.  Geo.  I, 
3.56  sqq.  Ovid.  Met.  XII,  49  sqq. 
XV,  603  sqq.  Quincti].  Decl.  IV,  16. 
—  Vix  ea  legati  (scil.  dixerant) 
variusque  cett.  Vid.  ad  II,  803. — 
cucurrit  per  ora  fremor,  ut  alibi 
(IV,  443.  665.  Vin,  595.  IX,  664.) 
stridor,  clamor  ire  dicitur  (cf.  Barth. 
ad  Stat.  Theb.  IV,  804.)  ;  yrmor  ver- 
horum  autem  legitur  etiam  ap.  Apulei. 
Flor.  17.  (p.  358.)  Cf.  etiam  adnott. 
ad  I,  559.  et  V,  555.  al.  Ceterum 
vide  similem  locuin  X,  96  sq.  -— 
Ausonidum.  Vid.  adnott.  ad  Aen. 
I,  565.  —  298.  „clauso  gurgite, 
praecluso  aquarum  cursu  saxorum 
obiectione."  H.  Ceterum  Santen.  ad 
Ter.  Maur.  p.  267.  verba  sic  voluit 
transposita  clatiso  Jit ;  sed  vid.  ad  IX, 
138.  —  299.  fremunt  ripae  cre- 
pitantihus  icn  d  i  s,  ut  IX,  1 05.  (u.bi 
vid.  adnott.)  et  X,  114,  pice  torrentes 
ripae.  Fremere  de  undis  legitur  etiam 
in  Ennii  fragm.  ap.  Serv.  ad  Geo.  I, 
12,  Val.  Fl.  VI,  329,  al,,  ut  de  ven- 
tis  supra  I,  56.  Ovid.  Tr,  I,  2,  25,  al. 
De  imbrium  fremitu  loquitur  Eunius 
ibid.  (Ann.  I,  157,  ed.  Spangenb.) 
Cum  undarum  autem  epitheto  crepi- 
tantes  cf.  Hor.  Epod.  XVI,  47  sq. 
montihus    altis   Levis   crepante   lympha 


desilit  pede,  et  Ovid.  Met.  XI,  604. 
Invilat  somnos  crepitantihus  iinda  lapil- 
lis.  Ceterum  ad  literam  r  in  his  qua- 
tuor  verss.  toties  redeuntem  nos 
attentos  facit  Barth.  ad  Stat.  Theb. 
I,  1,  Cf.  adnott.  ad  Aen.  I,  87.  — 
301.  Praefatus  (i,  e.  ante  affatus) 
divos,  „more  antiquo  :  nam  maiores, 
nullam  orationem  nisi  invocatis  numi- 
nibus  inchoabant.  Sicut  sunt  omnes 
orationes  Catonis  et  Gracchi  etc," 
Serv.  Cf,  etiam  Plin,  Pan.  1.  Livius 
Praef.  §.  13.  Ovid,  Met.  XV,  593, 
Heins.  ad  Ovid.  Fast,  VI,  303.  et 
Dissen.  ad  Tib.  IH,  2,  15,  —  solio 
ab  alto.  Vid.  VHI,  541.  —  rex 
infit.  Vid.  ad  V,  708.  Ceterum 
cf,  locus  simillimus  H,  2.  —  302. 
,,Ingenium  placidum  et  mite  cum 
prudentia  senili  praeclare  hac  ora- 
tione  elucescit,  Latinus  de  bello 
temere  suscepto  conquestus  et  spe 
omni  melioris  fortunae  deiectus,  pa- 
cem  suadet  cum  Aenea  ineundam.  — 
statuiss e,  pro  velleni  nos  delibe- 
rasse,  Nam  belhmi  aggressi  sunt  La- 
tini  tuniultuario  modo,  quum  nihil 
ipse  rationibus ,  quibus  dissuadebat, 
efficeret:  VII,  591  sq,"  H.  —  303. 
t  e  mp  ore  tali.  tam  tristi.  periculoso, 
Cf.  Lucr.  I,  94.  VI,  1250,  Val,  Fl, 
n,  144.  V,  535,  Silius  VII,  227,  VIII, 
112.  XII,  211.  —  304.  cum  mu- 
ros  assidet  hostis,  hyperbolice 
dictum  de  eo ,  quod  niinantur  hostes 
facere.  Ruhk.  comparat  Graec.  i(pi- 
Lccniy,  nooaiCdi^tiu ,  c.  c.  Aeschyl. 
Suppl.  696.  Cf.  simillimus  locus  in 
Ciri  V.  264.  nostris  qui  moenihus  as- 
sidet  hostis.  —  Assidere  muros  pro  ob- 
sidere  legitur  etiam  ap.  Silium  XII, 
453.  et  al.  Alia  exempla  verbi  assi- 
dendi  cum  Casu  quarto  iuncti  e  Cice- 
ronis  et  Sallustii  libris  atiert  Arusia- 
nus  p,  2 1 1 ,  ed.  Lindem.  Cf.  Sall.  lug.  11. 


376 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Beliiim  importimiim,  cives,  cum  gente  deoruhi  305 

Invictisque  viris  gerimus,  quos  nulla  fatigant 

Proelia,  nec  victi  possunt  absistere  ferro. 

Spem  si  quam  aclscitis  Aetolum  habuistis  in  armis, 

Ponite.     Spes  sibi  quisque;  sed  haec  quam  angusta,  videtis. 

Cetera  qua  rerum  iaceant  perculsa  ruina,  310 

Ante  oculos  interque  manus  suut  omnia  vestras. 

Nec  quemquam  incuso :  potuit  quae  plurima  virtus 

Esse,  fuit;  toto  certatum  est  corpore  regni. 

Nunc  adeo,  quae  sit  dubiae  sententia  menti, 


eiusd.  fragm.  IV,  9.  Tac.  Ann.  IV, 
58.  VI,  43.  etc.  —  305.  cuvi  gente 
deorum,  gvv  ncciai  d-acov,  cum  Ae- 
nea.  Vid.  supra  X,  228.  —  306  sq. 
Quod  ad  sententiam  attinet,  hanc  ra- 
tionem  vere  Romanam,  a  Virgilio  et- 
iam  ad  eoruni  proavos  translatam, 
latius  persequitur  Hor.  Od.  V,  4,  50 
sqq.  Cf.  etiam  Liv.  XXVII,  14.,  ubi 
Hannibal :  Cum  eo  nimiriim  hoste  res 
est,  gui  nee  honam  nec  malam  ferre 
fortunam  potest.  Seu  vicit ,  ferociter 
instat  victis  :  seu  victus  est ,  instaurat 
cum  victoribus  certamen.  Invicti  au 
tem  vocantur  Troiani,  quod  non  for- 
titudine,  sed  insidiis  Graecorum  op- 
pressi  sunt.  —  307.  Comparant  Ho- 
meri  ^ucr/r.g  dy.oQrjZoi,  II.  XIII,  639. 
XX,  117.  —  ,,nec  p  o  s  s  un  t  ahsi- 
stere  ferro,  non  sustinent,  non  fe- 
runt  animo ,  non  possunt  sibi  tempe- 
rare,  ne  rebellent."  H.  Posse  pro-:  a 
se  impetrare  non  posse,  mox  redit  v. 
325.  Vid.  etiam  Ovid.  Met.  XIV,  567. 
TibuU.  IV,  11,  6.  et  al.  —  308.  Com- 
ma  vulgo  post  Spem  positum  cum 
Wagn.  delevimus.  —  adscitis.  Ita 
Heins.  ex  optimis  Codd.  pro  vulg. 
accitis  restituit,  quae  varietas  lectionis 
etiam  XH,  38.  deprehenditur.  Adscire 
est  i.  q.  adsciscere,  accire  autem  i.  q. 
arcessere.  Vid.  idem  Heius.  ad  Ovid. 
Met.  XV,  625.  —  Ae  lolu m.  Vid.  supra 
ad  V.  246.  —  309.  „Nunc  unum  quem- 
que  in  se  omnem  spem  repositam 
habere  necessc  est :  non  alicnam  opcm 
exspectp.rc."  //.  Vide  eandcm  senten- 
tiam  ap.  Sallust.  lug.  60.,  Livium 
IX,  23.  et  alibi  prolatam.  —  Ponite: 
Spes  sihi  guisque,  scil.  est,  ut 
Quinct.  Dccl,  XH.  p.  247.  sibi  guisque 
cura  est  ct  similia.  Scrv. ,  Donat., 
Prisc,  et  Marc,  Capella  niale  sic  di- 
stinguunt :    Ponite    spes    sihi    quisque, 


quam  ratiouem  probare  videturBach. 
ad  Ovid.  Met.  I,  59.  Sed  vide  BentL 
ad  Manil.  HI,  364.  Ceterum  fuerunt, 
qui  ambigerent,  an  ultima  syllaba 
verbi  Ponite  ante  sp.  produceuda  fue- 
rit  (cf.  Davis.  Miscell.  crit.  p.  5.  Dorvill. 
ad  Charit.  p.  312.  Irmisch.  de  versu 
Saturn.  p.  21.  Wakef,  ad  Lucr.  IV, 
77.  Nobbius  in  Syntagm.  Locc.  pa- 
rall.  p.  63.  et  122.);  quare  adeoHeyn. 
cum  Porsono  aliisque  verba  spes  -  - 
videtis  spuria  censuerunt,  quae  tamen 
Euhk.  et  Weichert.  de  verss.  iniur. 
suspp.  p,  79.  recte  defenderunt.  Vid. 
enim  adnott.  ad  IX,  37.,  ubi  addendi 
sunt.  Heindorf.  ad  Hor.  Sat.  I,  2,  30. 
Ochsner.  et  Bach.  ad  Ovid.  Met,  I, 
38,  in  Appeud.  p,  516.  imprimisque 
Hermanni  Elem.  doctr.  metr.  p.  46 
sq,  et  63.  Ponere  autem  pro  depo- 
nere:  Vid.  ad  VIII,  639.  —  310.  ce- 
tera,  copiae  ad  bellum  gerendum 
necessariae.  Cf.  v.  419  sq.  Cf.  v.  419 
sq,  Habemus  autem  hic  attractionis 
quoddam  genus  pro :  Ante  oculos  in- 
terque  manus  vestras  e  s  t ,  qua  ruina 
cetera  omuia  perculsa  iaceant,  de  quo 
ThieL  conferri  iubet  Kruegeri  Unter- 
such.  cett.  Fasc.  IIT.  p.  445.  —  inter 
manus:  vid.  ad  IX,  502.  et  X,  280. 
et  cf.  hic  imprimis  H,  68L  —  312. 
quae  plurima,  h.  e.  quanta  ma- 
xima,  onri  tiIhgxi).  Vid.  ad  VIII, 
427.  IX,  210.  al.  —  313.  toto  cor- 
pore  regni,  omnibus  viribus ,  copiis 
rcgni.  Vid.  iufra  XII,  835.  Claud.  in 
Eutrop.  1 ,  393.  ne  toto  conspiret  cor- 
pore  regniim.  Ovid.  Trist.  II,  231.  Si- 
lius  XII,  317.  Cic.  Off,  I,  25,  85. 
Liv.  XXXIV,  9,  3.  Flor.  IX.  3.  Tac. 
Germ.  39,  6.  aliosque  locos,  ubi  cor- 
pus  imperii  vel  regni  legitur,  et  Heins. 
ad  Lucan.  VII,  406.  Sic  etiam  Graec. 
GiHfACi.    —     314.    Nunc    adeo,  jetzt 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


377 


Expediam  ct  paucis  —  animos  adhibctc  —  doccbo. 
Est  antiquus  nger  Tusco  milii  proximus  amiii, 
Longus  in  occasuiii,  linis  supcr  usquc  Sicanos; 
Aurunci  Eutulique  serunt,  ct  vomcre  duros* 
Exercent  collis,  atque  horum  asperrima  pascunt. 
Hacc  omnis  rcgio  et  cclsi  plaga  pinca  montis 
Cedat  amicitiae  Tcucrorum ;  et  foederia  aequas 
Dicamus  leges,  sociosque  in  regna  vocemus; 
Considant,  si  tantus  amor,  ct  moenia  condant. 
Sin  alios  finis  aliamquc  capcssere  gentem 
Est  animus,  possuntquc  solo  decedere  nostro: 


315 


320 


325 


7itai.  Vid.  ad  Aen.  11,  567.  (IV,  533.) 
et  VII,  427.  —  Cura  v.  315.  cf.  Ovid. 
Met.  XV,  238.  Quasque  vlces  peragant^ 
animos  adhibete^  doceho.  —  316  s.qq. 
Ager  iste  antiquus  (i.  e.  dudum  oc- 
cupatus  et  cultus)  Laurento  septem- 
trionem  versus,  haud  longc  ab  ijisa 
urbe,  ad  Tiberira  situs  erat,  ab  .oriente 
iu  occasum  vergens,  et  trans  fines 
usque  Sicanorum  productus ;  quod 
Wagn.  docet,  provocans  etiam  ad 
Bonstettenii  Voyage  sur  la  scene  de 
six  deiiiiers  livres  de  riLneide  j).  147., 
cuius  explicationera  ipse  Heyn.  com- 
probaverit  in  censura  illius  libri  An- 
nall.  liter.  Gotting.  a.  1804.  inserta 
fasc.  168.  p.  1671.  —  Verba  autem 
est  viihi  ager  aut  omnino  ad  ter- 
rani  regis  imperio  subieclam ,  aut  ad 
x6  xiutvos  regis  (cf.  Ilom.  II.  XII, 
313.),  ad  privatam  regis  possessio- 
nem  referri  possunt;  hoc  tamen  vide- 
tur  praestare.  —  Tusco  amni.  Vid. 
ad  Geo.  I,    499.   et  Aen.  VIII,    473. 

—  317.  Siiper  usque  autem,  quod 
Heyn.  male  explicat  per  usque  ad,  vi 
Praepositionis  super  plane  neglecta, 
eadem  ratione  iungitur,  qua  alibi  ad 
usque,  ab  usque^  sub  usque,  trans  us- 
que,  et  valet  i.  q.  continuo  tractu  us- 
que  ad  fines  atque  etiam  super  fines. 
(Cf.  supra  V.  262;)  Sic  etiam  Stat. 
Theb.  IV,  568.  Fugit  illa  per  avia  Le- 
thes  Et  Stygios  super  usque  lacus.  - — 
Sicanos  autem  ad  Tiberim  aliquando 
incoluisse,  vidimus  iam  ad  VIII,  328. 

—  318.  De  Auruncis  vid.  VII,  723,, 
de  Rutulorum  autem  sedibus  VII,  412. 
et  793  sq.  —  vomere  duros  etc. 
,,Extenuat  agri  meritum,  ut  vile  vi- 
deatur  esse,  quod  donat. "  Serv.  — 
319.  Heyn.  coUes  Albanos  intelligen- 
dos  esse  censet,  quos  ager  iste  Lau- 
rentinus  attiagere  debuerit.     Donatus 


et,  qui  eum  secutus  est,  Cluver.  Ital. 
ant.  p.  789.  haec  omnia  ad  agros 
circa  Ufentem  fl.  in  Volscis  referunt. 
—  horum  (collium)  asperrirna,  ut 
coerida  coeli,  strata  viarum  et  multa 
similia.  Cf.  aduott.  ad  I,  422.  Geo. 
I,  393.  et  al.  Peerlk.,  cui  Pron.  ho- 
rum  humilius  videtur  (quamquam  ipse 
confert  Aen.  VII,  94.  et  Ovid.  Met. 
1, 479.),  Virgilium  elegantius  scripturum 
fuisse  arbitratur:  Exercent  colles  et 
saxa  asperrima  pascuiit.  —  320  sqq. 
,,Cato,  ut  apud  Serv.  legitur,  in  Origg. 
narraverat,  Troianos  a  Latino  acce- 
"pisse  agrum ,  qui  esset  inter  Lauren- 
tum  et  castra  Troiana,  iugerumDCC. 
Domitius  1.  I.  historiae  suae  D  iu- 
gera  ediderat,  auctore  Victore  0.  G. 
R.  c.  12. ;  quem  numerum  repetit  So- 
linus  c.  8.  Stadiorum  XL  agrum  a 
colle,  cui  Lavinium  impositum,  qua- 
qua  vcrsus  patentem  per  foedus  cum 
Latino  pactum  cessisse  Troianis,  me- 
moraverant  alii  ap.  Dionys.  I,  59.  At 
apud  Appian.  I.  pr.  Paunus  Martis  f. 
cum  filia  Lavinia  Aeneae  CCCC  sta- 
diorum  agrum  in  circuitu  dat.  Me  de 
iugerum  numero  parum  laborare  fa- 
cile  intelliges  ;  hoc  volebam,  ut  con- 
staret,  fuisse  fabulam  antiquam,  quam 
in  rem  suam  vertit  ac  traduxit  Maro." 
H.  —  322.  I)ic  amus  leges,  con- 
stituaraus  conditionis  foederis.  Vid. 
ad  XII,  112.  —  in  regna  vocemus. 
Vid.  VII,  256.  578.  coll.  cum  IV,  214. 
Vn,  424.  cett.  —  323.  amor.  Vid. 
ad  Vni,  327.  et  al.  —  324.  „Ponit 
id ,  quod  ipse  fore  non  credit;  sed 
vult  Turno  persuadere  hoc  etiam  fieri 
posse,  ut  abscedere  malint,  quam  in- 
vitis  se  coniungere."  Gossr.  —  aliam 
capessere  gentem,  i.  e.  terram 
alius  gentis.  Ceterum  cf.  IV,  346. 
V,  703.  IX,  366.  XI,  466.  —   325.  pos- 


378 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Bis  denas  Italo  texamiis  robore  navis, 

Seu  pluris  complere  valent:  iacet  omnis  ad  undam 

Materies;  ipsi  numerumque  modumque  carinis 

Praecipiant;  nos  aera,  manus,  navalia  demus. 

Praeterea,  qui  dicta  ferant  et  foedera  firment, 

Centum  oratores  prima  de  gente  Latinos 

Ire  placet,  pacisque  manu  praetendere  ramos, 

Munera  portantis  aurique  eborisque  talenta 

Et  sellam  regni  trabeamque  insignia  nostri. 

Consulite  in  medium,  et  rebus  succurrite  fessisl 


330 


335 


suntqtte  discedere,  si  a  se  impe- 
trare  possunt  (ut  supra  v.  307.),  quod 
dubito ;  in  gua  loci  interpretatione 
consentit  nobiscum  Gossr.  Wagn.  et 
lahn.  minus  recte:  ,,si  licet  per  fata." 
Hanc  autem  omnium  fere  Codd.  le- 
ctiouem  cum  lalinio  et  Wagn.  resti- 
tuimus.  Inde  ab  Heinsio  enim  vulgo 
editur  poscuntc/tie ,  i.  e.  si  i^oscunt  a 
nobis  naves,  quibus  decedere  possint, 
quum  ipsi  nullas  iaro.  habeant  (cf.  IX, 
117  sqq.),  ut  Wagn.  vulgatam  rectis- 
sime  explicat;  quae  tamen  duorum 
modo  Codd.  Moret  II.  et  Bigot.  au- 
ctoritate  nititur.  —  325.  S i  -  -  c  a- 
pessere  animns  est.  Cf.  X,  717. 
X,  282.  all.  et  adnott.  adGeo.I,  305. 
Aen.  I,  704.  al.  —  326.  Texamus 
naves.  Quomodo  enim  Troiani  na- 
ves  suas  amiserint,  supra  legimus  IX, 
120.  Texere  autem  de  navibus  com- 
pingendis  satis  usitatum.  Sicap.Plin. 
XIII,  11,  22.  navigia  ex  papyro  ie- 
xere;  et  pinea  texta  ap.  Ovid,  Fast. 
I,  506.,  pineae  texla  carinae  ap.  Catull. 
64,  10.  Serv.  autem  Jaudat  Ennii  lo- 
cum  (Ann.  VII ,  33.  ap.  Spangenb.) 
Idem  campus  hahet  textrinam  navibii' 
longis.  Cf.  etiam  Aen.  II,  16.  186.  et 
similes  locos.  — •  327.  Seu,  i.  e.  vel 
si:  vel  plures  etiam  texamus,  si  eas 
complere  valent.  Cf.  e.  g.  Val.  Fl.  I, 
480.  Turs.  de  Partt.  p.  821.  n.  13.  et 
Kuhnk.  ad  Ter.  Andr.  I,  2,  19.  Sae- 
pius  sive  pro  vel  si  ponitur.  —  com- 
plere  Servius  vei'bum  proprium  esse 
dicit  de  sociis  ac  copiis  navalibus. 
Cf.  Caes.  B.  C.  I,  56.  —  328.  mo- 
diim,  aedificandi  rationem,  —  329, 
aera.  Peerlk.  confert.  Curt.  X,  1,  9. 
Materia  in  Libano  monte  caesa,  -  -  in- 
gentium  carinas  navium  ponere.-  -  Cyprio- 
rum  regibua  imperatum ,  ut  aes  stup- 
pamque  et  vela  praeherent.  —  m  a  n  u  s. 


oi^eras,  qui  construant  naves.  —  na- 
valia  secundum  Serv.  sunt  res  na- 
vales,  pix ,  cera,  fuues ,  vela  ct  alia 
huiusmodi.  Ipsa  materies  iam  ante 
commemorata. —  331,  Centum  ora- 
tores.  Vid.  ad  VII,  153.  —  prima 
de  gente,  primis  de  gentibus,  genere 
nobilissimos ;  nam  primus  etiara  ad 
dignitatem  et  nobilitatem  transfertur. 
Cf.    Vm,    6,    105.     IX,    453.    al.    — 

332.  pacis  pr aetendere  ramos. 
Cf.  VIII,  116.  et  128.  Intellige  autem 
olivae  ramos.     Cf.  VII,.  154,    418.  — 

333.  M^mera  portantis  etc,  i.  e. 
portantes  talenta  auri  et  eboris,  ut 
munera  sint,  In  verbis  auri  eho- 
ris que  talenta  fuerunt  qui  male 
chiasmum  invenirent,  ut  sensus  esset : 
portantes  auri  talenta  et  eboris  sel- 
lam.  Sed  talenta  simpliciter  ad  pon- 
dus  sunt  referenda,  nam  ebur  quoque 
ad  libram  aestimabatur.  Cf.  etiam 
Weichert.  de  versu  hyperm.  I.  p.  27. 
Peerlk.  sine  iusta  causa  coni.  ati- 
risque  aerisque  talenta.  —  334.  sel- 
lam  regni,  sellam  curulem,  quae  (ut 
trabea)  apud  Eomanos  ad  insignia 
imperii  pertinebat.  —  De  trabea  vid. 
ad  VII,  612.  —  335.  Consulite  in 
medium  i.  q.  consulite  in  commune, 
i.  e.  in  communem  utilitatem ;  capite 
consilia  omnibus  salutaria.  Sic  con- 
sulere  in  medium  etiam  ap.  Liv.  XXVI, 
12,  et  quaerere  in  medium  Geo.  I,  127. 
Idem  est  ap.  Ter.  Andr.  III,  3,  16. 
consulere  in  commune  et  ap.  Plin.  Ep. 
IX ,  13.  consulere  in  publicum.  Vid. 
Gronov.  ad  Sen.  Ep.  95.  Drak.  ad 
Liv.  XXIV,  22.  Ruhnk.  ad  Ter.  1.  1. 
et  Boctticher.  Lex.  Tac.  p.  23.  — 
rebus  S7ic  currite  fessis,  infir- 
mis,  dcbilitatis.  Vid.  supra  III,  145. 
et  cf.  praeter  Plinii  1.  ibi  laud.  Tac. 
Ann.    XV ,    50.   delegendum   esse ,    qvi 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


379 


Tum  Dranccj',  iclem  infensus,  quem  gloria  Turni 
Obliqua  invidia  stimuliscjuc  agitabat  amaris, 
Largus  opum,  et  lingua  melior,  secl  frigida  bello 
Dextera,  consiliis  habitus  non  futilis  auctor, 
Seditione  potens,  —  genus  huic  materna  superbum 
Nobilitas  dabat,  incertum  de  patre  ferebat;  — 
Surgit,  et  his  onerat  dictis  atque  aggerat  iras: 
Kem  milli  obscuram,  nostrae  nec  vocis  egentem, 
Consulis,  0  bone  rex;  cuncti  se  scire  fatentur, 


340 


Jesais  rebtis  succurreret ,  coll.  Boetti- 
cheri  Lex.  Tac.  p.  LXXIX.  Ovid. 
Met.  1 ,  380.  mersis  fer  opem,  mitissi- 
ma,  rebiis,  ubi  Bach.  practerh.L  con- 
lert  trepidas  res  ap.  Tib.  II,  3,  2L 
ct  lapscis  ap.  Ovid.  Trist.  I,  4,  35. — 
336  sqq.  Male  ingeniose  nonnulli  in 
Drance  Ciceronem,  ut  in  Turno  M. 
Antonium ,  quaesiverc.  Ursinus  in 
Drance  Polydamantem  II.  XII,  210 
s(pj.,  Macrobius  V,  2.  Achillem  red- 
hibitum  volebant,  utrumque  uimis  se- 
dulo."  Haec  Heyn.,  qui  potius  Dran- 
cera  cum  Thersite  (11.  II,  212  sqq.) 
coniparat,  sed  omui  turpitudine  libe- 
rato .  —  idem  i  nfe  n  su  s.  Wagn. 
putat,  Pron.  ide^n,  quod  hic  paullo 
difficilius  est  ad  explicandum ,  spe- 
ctare  ad  omnia ,  quae  hic  de  Drance 
praedieentur,  quemadmodum  III,  80. 
IX,  327.  et  aL ,  ut  sensus  sit :  Dran- 
ces,  et  infensus,  et  invidus ,  et  largus 
opum  cett. ;  quamquam  negari  nequit, 
aegre  desiderari  Copulam  ante  vv. 
Largus  opum ,  quae  in  locis  modo 
collatis  adiicitur.  Quare  Gossr.  idem 
fortasse  rectius  explicat  per:  idem 
ille,  qui  iam  supra  memoratus  est; 
quum  Drances,  ut  iam  antea  v.  129., 
sic  nuuc  iterum  arripiat  occasionem 
Turno  obtrectandi.  Peerlk.  legendnm 
putat  pridera  infensus.  —  337.  obli- 
qua  invidio:  „hoc  est,  qui  non  ex 
aperto  impugnabat  Turnum,  sed  eum 
reipublicae  simulata  defensione  lacera- 
bat." /Sery.  Wagn.,  qui  comparatPind. 
I,  97.  Heyn.  nXaytog  xogog,  conferri 
iubet  Baumg.  Crusii  Cl-av.  [Sueton. 
V.  obliquus.  Alibi  obliqui  tantum  oculi 
invidiae  tribuuntur,  ut  ap.  Hor.  Epist. 
I,  14,  37.  (ubi  vid.  Schmid.)  colL 
cum  Ovid.  Met.II,  776.  Quod  attinet 
ad  invidiae  stimulos  cf.  Silius  VII, 
512.  mentes  invidiae  stimulo  fodit.  — 
338.  Largus  ojjum,  abundans  opi- 
bus ;  quo  indicatur,  non  levem  et  con- 


temnendum  eum  fuisse  adversarium. 
De  constructione  vid.  ad  Geo.  IV. 
310.  491.  Aen.  I,  178.  al.  —  lingua 
nielior,  fortior,  quam  manu.  Quare 
Turnus  infra  v.  378.  largam  copiam 
fandi  ei  tribuit.  Markl.  Epist.  crit.  p. 
121.  temere  coni.  Vmgua  melior.  Et- 
iam  Ovid.  Met.  IX ,  29.  melior  mihi 
dextera  lingiia  et  SalL  lug.  44.  lingua 
quam  manu  promptior.  Ceterum  cf.  V, 
68.  153.  430.  IX,  556.  (ibique  adnott.) 
et  similes  loci.  —  frigida  bello 
dextera.  Cf.  Geo.  III,  97.  et  ad- 
nott.  ad  Aen.  V,  395.  754.  —  339. 
futilis,  inanis,  inutilis.  —  340.  Se- 
ditione  /)oie?i5,potentiam  sibiquae- 
rens  seditionibus.  —  genus  Jiuic 
materiium  etc.  .jPoetam  hoc  ad  or- 
natum  excogitasse  probabile  est.  lu- 
lius  tamen  Sabinus,  nescio  undc,  haec 
adnotavit:  „fi]ius  sororis  Latini ,  pa- 
tre  rustico."  H.  Peerlk.  confert  Si- 
liuni  ni ,  246,  cui  vano  corda  tumore 
'Maternum  implebat  genus  et  Hegesipp. 
de  excid.  Hieros.  I,  44.  quibus  materiii 
generis  nobilitas  animos  dabat.  — 
341.  ferebat.  Aliquot  Codd.  /ere- 
bant  (quod  Peerlk.  praefert,  cui  genus 
ferre  uon  satis  Latinum  videtur);  sed 
vulgata  est  exquisitior.  Thiel.  ferebai, 
quod  fortius  dicit,  quara  habebat,  ex- 
plicat  per:  proprium  et  semper  habe- 
bat,  tenebat,  „€s  hing  ihm  an  von  Sei- 
ten  des  Vaters.^^  —  342.  onerat 
(scil.  Turnum) ,  quia  acerba ,  gravia 
sunt  dicta.  Vid.  etiam  adnott.  ad  X, 
620.  et  Ruhnk.  ad  Ter.  Andr.  V,  1. 
8.  —  343.  ,,Ubi  per  metrum  licet, 
nec  in  priucipio  enuntiatorum  a  Vir- 
gilio  collocari  solet.  Recte  taraen  h. 
1.  nostrae  nec  ad  distinguendam  per- 
sonam.  Non  est,  quod  ego  multis 
verbis ,  quid  sententiam ,  declarem, 
quum  omnibus  his,  qui  adsunt, 
quid  censeant ,  liqueat. "  Wagn.  — 
Cum  V.  344  sqq.  cf.  Silii  imitatio  II, 


380 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Quid  fortuna  ferat  populi;  sed  dicere  mussant. 
Det  libertatem  fandi,  flatusque  remittat, 
Cuius  ob  auspicium  infaustum  moresque  sinistros  — 
Dicam  equidem,  licet  arma  milii  mortemque  minetur 
Lumina  tot  cecidisse  ducum  totamque  videmus 
Consedisse  m^bem  luctUyClum  Troia  tentat 
Castra,  fugae  fidens,  et  coelum  territat  armis. 
Unum  etiam  donis  istis,  quae  plurima  mitti 
Dardanidis  dicique  iubes,  unum,  optime  regum, 
Adiicias;  nec  te  ullius  violentia  vincat, 
Quin  natam  egregio  genero  dignisque  hymenaeis 
Des,  pater,  et  pacem  hanc  aeterno  foedere  iungas. 
Quod  si  tantus  habet  mentis  et  pectora  terror, 
Ipsum  obtestemur,  veniamque  oremus  ab  ipso : 


345 


350 


365 


279  sqq.  —  345.  ,,ferat,  postulet, 
petat  [vid.  e.  g.  Cic.  ad  Eam.  I,  7, 
15.  VeiT.  II,  3,  23.  et  5,  10.  al.]  : 
s  ecl  dicere  m ussa ii  t,  cuuctantur,  non 
audent  dicere :  proprie  de  iis,  qui  sub- 
niissa  ac  depressa  voce  loquuntur; 
quod  fieri  potest  metus  causa."  H. 
Wagn.  confert  Paneg.  Constantino  di- 
ctum  c.  2.  ducibiis  non  sohim  tacite 
mussantibus ,  sed  etiam  aperte  tinienti- 
bus.,  ibique  Arntzen.  p.  469.  Vid.  et- 
iam  infra  v.  454.  et  XII ,  718.  et  cf. 
adnott.  ad  Geo.IV,  188.  —  346.  fla- 
tus,  arrogantia,  superbia,  Gr.  q:var}^ua, 
unde  etiam  proficiscuntur  mores  si- 
nistri  liomiuis  pertinacis,  qui  Latlno 
obtemperare  noluerat.  — flatus  re- 
mittat.  Cf,  Cic.  pr.  Flacc.  22,  53. 
Remittant  spiritus,  comprimant -animos 
suos,  sedent  arrogantiam.  —  347.  au- 
spicium,  j.  e.  imperium.  Auspicium 
enim  more  Romano  erat  penes  sura- 
mum  exercitus  ducem.  Invidiose  au- 
tem  Drances  Turni  auspiciis  imputat, 
quod  tantus  periit  exercitus.  —  450. 
,,Consedis  se  urb  em  luctu,  in  lu- 
ctum  demersam  esse,  ut  benc  Serv. : 
scil.  ut  ovuiCdt^sii'.  Cf.  sujDra  II,  624. 
et  IX,  145.  Saltem  considere  luctu  di- 
ctum  erit,  ut  coliabi,  concidere,  iacere 
calamitate,  dolore. "  H.  Cf.  etiam 
considere  in  iynes  II,  624.  et  IX,  145. 
—  Bol.  fuf/ ae  fide7is  ,  quae  narra- 
tur  X ,  665  sq.  —  coelum  terr i- 
tat  armis,  tam<iuara  provocans  ter- 
ribili  armorura  sonitu,  dum  ipse 
jgnavus  fugit.  Cf.  locus  similis  X, 
895.  Ceterum  Erasmus  Adag.  II,  4, 
6.  haec  verba,  in  ((uibus  Servius  ni- 
miura  orationis  turaorem  invenit,  pro- 


verbialiter  dicta  essc  memorat.  — 
352.  Unum  eliam,  i.  e.  unum  prae- 
terea,  insuper,  eins  noch.  Cf.  Ter. 
Eun.  V,  8,  54.  Heaut.  V,  1,  22.  Phorm. 
V,  5,  3.  Pers.  VI,  58.  Hor.  Epist.  II, 
l,  45.  cett.  et  Iland.  Turs.  II.  p.  550. 
De  anaphora  autem  voc.  unum  vid. 
ad  III,  435.,  et  de  verbis  quae  plu- 
rima  supra  ad  v.  312.  —  mitti  ad 
aurum,  ebur,  sellam  cett.  v.  333  sq., 
dici  (i.  e.  promitti,  de  qua  verbi  si- 
gnif.  Thiel.  nos  adire  iubet  Beier.  ad 
Cic.  OfF.  I,  9,  34.  et  III,  15,  94.)  ad 
agrum  et  naves  spectat,  quod  iam 
Serv.  iutellexit.  —  354.  vincat,  tan- 
tum  valeat,  ut  te  prohibeat,  quominus 
etc.  —  355.  His  Aeneae  laudibus  si- 
mul  Turnum  utpote  illo  longe  infe- 
riorem  notari ,  in  promptu  est.  — 
356.  pater  (tamquam  pater)  cura 
singulari  vi  adiectura ,  quum  secun- 
dum  Donatum  ,,summa  potestas  nu- 
ptiarum  in  patre  puellae  sit."  —  foe- 
dera  iungas.  Med.  a  m.  sec.  Rom. 
multique  alii  Codd.  /.  firmes,  quod 
ab  lahnio  receptum  praefert  etiara 
Peerlk. ;  et  sane  firmari  videtur  v.  363., 
quum  pignore  firmetur  fides  secimdum 
ni,  611.,  cuius  loci  Wagn.  mentionem 
facit;  tamcn  cum  ceteris  retinui  vulga- 
tam,  quum  firmes  ex  v.  330.  repetitum 
A'ideri  possit.  —  357.  Quodsi,  quomi- 
nus  hoc  facias ,  Turni  raetus  obstat. 
—  habet  (i.  c.  tenet)  pectora  ier- 
ror  legimus  etiam  Ovid.  Fast.  III, 
288.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  A^I,  40. 
Aen.  III,  147.  V,  734.  3/1,  521.  al..— 
358.  Tpsnm  -  -  ipso.  lul.  Rufinian. 
de  schem.  lex.  ed.  Ruhnk.  et  Frotsch. 
p.    240. :    ,,Epanadiplosis    est,    quum 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


381 


Cedat,  ius  proprium  regi  patriaeque  remittat. 
Quid  miseros  totics  in  aperta  pcricula  civis 
Proiicis,  o  Latio  caput  liorum  et  causa  malorum? 
Nulla  salus  bello;  pacem  te  poscimus  omnes, 
Turne,  simul  pacis  solum  inviolabile  pignus. 
Primus  ego,  invisum  quem  tu  tibi  fingis,  et  esse 
Nil  moror,  en  supplex  venio.     Misercre  tuorum, 
Pone  animos,  et  pulsus  abi.     Sat  funcra  fusi 
Vidimus,  ingcntis  et  desolavimus  agros. 
Aut,  si  fama  movet,  si  tnntum  pectore  robur 
Concipis,  et  si  adco  dotalis  regia  cordi  est, 
Aude,  atque  advcrsum  fidens  fer  pectus  in  hostem. 
Scilicet,  ut  Turno  contingat  reo'ia  coniux, 
Nos,  animae  viles,  inhumata  infietaque  turba. 


360 


3G5 


370 


idem  verbiim  in  eadem  sententia  et 
primum  cst  et  extremum.  Latine  di- 
citur  inchisio."  Cf.  IX,  127.  XII,  29. 
et  Prop.  IV,  6.  13.  cett.  et  adnott.  ad 
1,750. —  veniain^  benevolentiam,  con- 
cessionem.  Vid.  IV,  50.  et  snpra  ad 
X,  626.  —  359.  .yregi,  Latino,  p  «- 
t7'iaeqn  e,  populo  Latinorum ,  r  e- 
mittat  ius  j)roprium  ^  quod  Lati- 
nns  Latinique  in  regiam  puellam  ha- 
bent,  iit  possint  eam  matrimonio  iun- 
gere,  cui  velint."  Haec  Heyn.^  qni 
tamen ,  non  minns  quam  Brunck.  et 
Peerlk.,  potius  recjique  patriqne  legen- 
dum  esse  suspicatur.  Sed  aptissime 
ctiam  patria  comraemoratur,  cnius  sa- 
lus  secundum  oraculum  (vid.  VII,  96 
sqq.)  pendebat  ab  Laviniae  cum  Ae- 
nea  coniugio.  —  361.  i^i  p  ericiila 
proiicis  fortius  quam  periculis  oh- 
iicis,  quum  proiicere  dicatur  de  rebus 
vilissimis  et  despectis.  Cf.  adnott.  ad 
VI,  436.  —  capnt  i.  q.  auctor.  Vid. 
ad  XII,  600.  Imitatus  est  hunc  lo- 
cum  Lactant.  Inst.  II,  8.  qnod  tandem 
sit  caput  lioc  et  cansa  malornm.  — 
Cum  V.  362.  cf.  Ovid.  Am.  I,  2,  21. 
Nil  opns  est  bello;  pacem  veniamqne 
rogamns.  —  363.  pacis  pignns,  La- 
viniae  et  Aeneae  matrimonium.  — 
364.  ,,Hoc  dicit:  Non  sum  quidem 
inimicus;  sed  si  velis  (putes)  esse, 
non  recuso."  Serv.  —  invisnm,  i. 
e.  inimicum,  active ;  qua  signif.  nescio 
an  vox  alibi  posita  inveniatur.  Cf. 
autem  de  hac  duj)]ici  et  activa  et  pas- 
siva  Adiectivorum  signif.  Drak.  ad 
Sil.  II,  98.  Cort.  ad  Sall.  Cat.  39,  2. 
et  ad  Lucan.  V,  500.  Vn,  850.  Vech- 
ner.  Hellenol.  p.  420.  Brem.  ad  Nep. 


Ages.  8,  1.  Matth.  ad  Cic.  Rosc.  Am. 
11,  30.  lahn.  ad  Ovid.  Met.  VII,  421. 
Kritz.  ad  Sal].  Cat.  10,  4.  lug.  49,  5. 
alii  cum  iis,  quae  nos  ad  Ecl.  VI, 
40.  et  a]ibi  adnotavimus. —  366.  ,,/??</- 
sus  abi:  jDatere  te  repu]sam  ferre. 
Sin  seqq.  respicias  et  v.  392.  animo 
teneas  [ul)i  Turnus  ad  haec  respon- 
det]  Pulsns  egol  recte  erit:  pugna 
victum  te  fatere  ac  cede."  H.  Sic  re- 
puhns  ahibis  ap.  Sa]].  lug.  110.  et 
7nissus  ahibis  ap.  Hor.  Serm.  II,  1, 
86.  Cf.  etiam  Aen.  V,  305.  et  314. 
—  S at  fu 7ier  a  vidimu  s.  Vid.  ad 
Gco.  I,  106.  —  367.  desolavimus 
agros:  nam  secundum  X,  310.  tu7- 
mae  agrestes  contra  Aeneam  arma  ce- 
perant.  Cf.  autem  Stat.  Tlaeb.  VI, 
917.  desolavimns  nrbes.  —  369.  do^ 
talis  regia.,  regnum  Latini,  quod 
dotem  accipit,  qui  ducit  Laviniam. 
Sic  ap.  Ovid.  Met.  IV,  705.  pro7nittu77t 
regmnn  dotale  pare7ites.  —  371.  De 
ironica  vi  Part.  scilicet  (das  udre! 
ei  Ja  docli!)  vid.  ad  Geo.  I,  382.  493. 
Aen.  n,  577.  Thiel.  hic  confert  Stat. 
Tlieb.  VI,  652.  —  372.  „Expressit 
vuigare  Graec.  ri/usTg,  u&cmiog  y.ai 
ux/MVGzog  oyXog,  quasi  tam  viles  ha- 
biti,  nt  proiiciantur  vel  insepulti."  H. 
Cf.  Sen.  Troad.  81.  vulgus  doi7nna7n 
vile  sequemur  et  scmguine  viles  ap. 
Stat.  Theb.  II,  458.  Wagn.  confert 
710S  a7iimae  faciles  ap.  Vai.F].  I,  151. 
et  videre  nos  iubet  aliorum  h.  I.  imi- 
tationes  ap.  Van  Koeten.  et  Weyt. 
ad  Epit.  Iliad.  v.  -264.  —  infleta- 
que  turba.  Adiect.  i^ifletris  legxinv 
etiam  ap.  Val.  FI.  VI,  651.,  idemque 
Orosio  in,    9.  pro  vu]g.  infiictae  re^ 


382 


P.  VmGILII  MARONIS 


Sternamur  campls.     Etiam  tn,  si  qua  tibi  vis, 

Si  patrii  quid  Martis  habes,  illum  aclspice  contra, 

Qui  vocat. 

Talibus  exarsit  dictis  violentia  Turni; 
Dat  gemitum,  rumpitque  has  imo  pectore  voces: 
Larga  quidem,  Dranpe,  semper  tibi  copia  fandi 
Tum,  cum  bella  manus  poscunt,  patribusque  vocatis 
Primus  ades.     Sed  non  replenda  est  curia  verbis, 
Quae  tuto  tibi  magna  volant,  dum  distinet  hostem 
Agger  moerorum,  nec  inundant  sanguine  fossae. 


875 


380 


stituit  Lautius,  (ubi  Havercampio  ac- 
cidit,  ut  hoc  vocabulum  ab  ipso  Lau- 
tio  fictum  putaret.  Cf.  Peerlk.  ad  h. 
1.),  Ceterum  hunc  locum  citat  Schol. 
luven.  XIII,  142.  —  373.  lahn.  ve- 
rissime  haec  adnotat:  ,,Verba  etiam 
ixt  cum  vi  quadam  opposita  sunt  ver- 
bis  scilicet  nos  sternamur,  et  signifi- 
cant:  quin  tu  quoque  -  -  age,  tu  quo- 
que  illum  adspice  contra.  In  his  ne- 
cessariam  csse  Part.  eiiam ,  iam  Ser- 
vius  adnotavit.  Nihilominus  Heinsius 
aliique  [etiam  Wagn.  et  nos  in  edit. 
I. ;  scil.  ut  Copula  sit  hortantis  (vid. 
Wagn.  Qu.  Virg.  XXXV,  7.),  mm  au- 
tem  Imperativo  iunctum  (vid.  eiusd. 
Qu.  Virg.  XXIV,  3.) ;  quae  tamen  ra-^ 
tio  sane  aliam  verborum  collocatio- 
nem  requirere  videtur]  et  iam  tit  edunt, 
verborumque  sententiam  efficiunt,  in 
qua  aut  Part.  iam  abundat,  aut  certe 
scribendum  fuit:  Et  in  iam  etc."  Quare 
in  edit.  IL  etiam  scripsimus,  atque  etiam 
Wagn.  in  min.  edit.  sese  nobis  adiunxit, 
dum  Peerlk.,  Siipfl.  et  Gossr.  Etiam  tii 
retinuerunt.  —  374.  patrii  Martis, 
patriae  virtutis.  — „adspice  contra, 
forti  animo  resiste  homini,  uvTi^Xtnti, 
cii^zocp&aXutT,  attoUe  oculos.  Cf.  BentL 
ad  Hor.  Od.  I,  3,  18."  RM,  Est 
Plomer.  aviriv  ttaidttir  II.  XIX,  15. 
et    al. ,    quod    est    signum    audaciae. 

—  V.  375.  in  Cod.  Leid.  sic  explc- 
tur :  audacern  solum  ie  in  proelia  dura, 

—  376  sqq.  lam  Turnus  per  singula 
cundo  refutat  Drancis  orationcm. 
Comparant  Hom.  11.  I,  188.  et  supra 
VII,  445.  796.  —  377.  Datgemi- 
tum.  Vid.  ad  II,  698.  —  rztmpit 
pectore  voces.  Vid.  adnott.  ad  II, 
129.  —  Cum  V.  378.  cf.  Hom.  IL  II, 
796,  et  supra  v.  338. —  379.  manus, 
fortia  facinora;  de  quo  verbi  usu 
Thiel.  confcrri  iubet  Stat.  Thcb.  V, 
282.  X,  194.    Gronov.  Diatr.  Stat.  p. 


410.  ed.  Hand.  et  Daehn.  ad  Nep. 
Epam.  3,  1.  Vid.  etiam  adnott.  ad 
II,  434.  et  VI,  683.  —  380.  „Sed 
nunc  non  tempus  est  orationi  in  cu- 
ria  faciendae.  —  38  L  Magna  loque- 
ris,  dum  intra  moenia  tiitus  ab  hoste 
lates ,  necdum  murorum  oppugnatio 
facta."  H.  Verba  Quae  tuto  tihi 
magna  volant  (scil.  cum  telis  com- 
parata ,  quibus  in  pugna  opus  est) 
obversabantur  et  Val.  Elacco  V,  600. 
non  fritstra  magna  supe?'bo  Dicta  VO' 
lant,  et  Statio  Theb.  III,  661.  tibi 
iuto  Nunc  eat  iste  furor.  —  distin  e  t. 
Med.  cum  paucis  aliis  detinet ,  quod 
ortum  videtur  ex  corrupta  Rom.  et 
Paris.  3.  lectione  destinet;  quare  non 
erat,  cur  ab  lahnio  (in  priore  edit., 
nam  in  altera  et  ipse  edidit  destinet) 
reciperetur,  Krehlio  iam  ad  Prisc. 
VIII,  5,  26.  probatum.  Wagn.  veris- 
sime  docet,  detinere  esse  morari  ali- 
quem,  distinere  autem  prohibere  dis- 
iuncta,  ne  in  unum  coire  possint ,  et 
hic  quidem,  quod  iam  vv.  nec  inun' 
dant  sanguine  fossae  (i.  e.  implentur 
sanguine)  declarent,  poetam  hoc  di- 
cerc:  „tu  magna  loqueris,  dum  seiun- 
ctus  ac  procul  es  ab  hoste;  non  :  dum 
hosti  conatus  fossam  superandi  non- 
dum  succcssit."  De  verbis  distinendi, 
destinandi  et  destinendi  saepe  permu- 
tatis  cf.  Ileins.  ad  Ovid.  Epist.  VIII, 
69.  Oudend.  et  Cort.  ad  Lucan.  IV, 
675.  Drak.  ad  Liv.  V,  19,  4.  Obbar. 
ad  Hor.  Ep.  I,  2,  5.  VoL  L  p.  109. 
et  mea  ad  Lucr.  V,  204.  ~  Z%2.Ag- 
ger  moerorum.  Vid.  ad  X,  24.  (ubi 
hunc  versum  iam  legimus)  et  144. 
Priscianus  1.  L  hunc  versum  sic  citat, 
ut  fossas  exhibeat,  diserte  docens, 
in  quibusdam  Codd.  scriptum  esse 
fossae;  sed  fortasse  confundit  hunc 
locum  cum  parallelo  illo  libriX.,  ubi 
vere  in  multis  Codd.  fossas  scriptum 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


383 


Proinde  tona  eloquio;  solituni  tibi;  meque  timoris 
Argue  tu,  Drance,  quando  tot  stragis  acervos 
Teucrorum  tua  dextra  dedit,  passimque  tropaeis 
Insignis  agros.     Possit  quid  vivida  virtus, 
Experiare  licet:  nec  longe  scilicet  hostes 
Quaerendi  nobis;  circumstant  undique  muros. 
Imus  in  adversos !  quid  cessas?  an  tibi  Mavors 
Ventosa  in  lingua  pedibusque  fugacibus  istis 
Semper  erit? 

Pulsus  ego?  aut  quisquam  merito,  foedissime,  pulsuni 
Arguet,  Iliaco  tumidum  qui  crescere  Thybrim 
Sanguine  et  Euandri  totam  cum  stirpe  videbit 
Procubuisse  domum,  atque  exutos  Arcadas  armis? 
Haud  ita  me  experti  Bitias  et  Pandarus  ingens, 
Et  quos  mille  die  victor  sub  Tartara  misi, 
Inclusus  muris  hostilique  aggere  septus. 
NuIIa  salus  bello.     Capiti  cane  talia,  demens, 
Dardanio  rebusque  tuis.     Proinde  orania  magno 


385 


390 


395 


400 


apparet.  —  383.  tona  eloquio. 
Thiel.  comparat  Claud.  R.  Pros.  I, 
83.  eiusd.  Epist.  3,  4.  et  Plin.  Ep.  I, 
20.  coll.  Cic.  Orat.  9.  Cf.  etiam  ad- 
nott.  ad  IV,  510.  Eloquium  etiam  ap. 
Ovid.  Mct.  XIII,  63.  322.  legitur.  — 
solitiivi  tibi,  pro  vulg.  ut  soles.  — 
384.  quando  pro  quandoquidem. 
Vid.  ad  IV,  291.  et  al.  —  stragis 
acervos,  ut  X,  245.  et  XI,  207.  cae- 
dis  acervos  pro  caesorum.  —  385. 
Peei'lk.  pro  Teucrorum  malit  Darda- 
niae,  ut  dura  per  duplicem  Geniti- 
vum  constructio  evitetur.  —  386.  vi- 
vida  virtus.  Vid.  V,  754. —  389  sq. 
,,Comparant  Hom.  II.  II,  226  sq.  — 
Jmus.  Quin  imus?  Age  eamus  ad- 
versus  hostem:  ci?X  Xofttv.  H.  — 
V.  391.  in  Medic.  a  m.  pr.  sic  exple- 
tur :  neqnidqt^am  armis  terrebimus  ho- 
stem  ,  in  Leid.  autem  haec  adiiciun- 
tur :   nunquamne   sines  fallacia    verba. 

—  393  sqq.  ,,Omnia  in  maius  aucta. 
Arcadas  dixit,  quum  de  uno  duce 
Euandro  cogitaret.  Ante  oculos  esse 
potuit  Iliad.  VIII,  153  sqq."  H.  — 
394.  cum  stirpe.  „Occiso  enim  Pal- 
lante  interiit  eius  cuncta  posteritas." 
Serv.  —     396.  ita,  tamquam  victum. 

—  experti.  Vid.  VII,  434.  De  Bitia 
et  Pandaro  vid.  IX,  672.  Ceterura  cf. 
imitatio  h.  1.  ap.  Silium  XII,  501. 
Haud  ita  me  experti  Fabius  Fabiique 
magister.  —  397.  die,  unius  diei  spa- 
tio,  ut  alibi  an^io^  mense,   Vid.  Quinct. 


Inst.  X,  3,  8.  Cic.  N.  D.  II,  9,  24, 
Liv.  XXV,  39.  Miiller.  ad  Cic.  de  Or. 
I,  62,  260.  Brem.  ad  Nep.  Them.  8, 
7.  Frotscher.  in  Addend.  ad  Quinct. 
1.  1.  p.  269.  et  cf.  adnott.  adEcl.  II, 
42.  Peerlk.  temere  coni.  quos  miUe 
alios  victor  etc.  —  399.  Nulla  sa- 
lus  bello.  Repetit  Turnus  cum  irri- 
sione  ipsius  Drancis  verba  supra  v. 
362.  Cum  his  arcte  cohaerent  illa : 
Proinde  omnia  magno  etc.  ;  sed  Tur- 
nus,  priusquara  ad  alterum  sententiae 
membrum  pergit,  quasi  responsionis 
loco  interponit  verba  Cane  talia  -  - 
rebusque  tuis.  lahn.  comparat  simile 
interruptae  sententiae  exemplum  ap. 
Cic.  PhiL  I,  10.  exti\  —  „Cane  ta- 
lia,  ominare  hoc,  nullam  salutem  esse 
bello,  pugnando  salvos  esse  nos  non 
posse,  Aeneae  et  tibi.  Vertant  dii  in 
tuum  caput!  Comparant  Odyss.  II, 
178  sq."  H.  Recte  autem  Wagn., 
quem  secuti  suraus,  demens  Commati- 
bus  seclusit,  ut  sit  Vocativus,  et  haec 
sententia  prodeat:  ,,demens  es ,  qui, 
quae  Aeneae  occini  oportuit,  nobis 
occinas."  Ex  vulgari  enim  ratione 
(quam  servarunt  Siipfl.  et  Gossr.)  si 
coniungimus  demens  cane ,  Turnus 
Dranci  dementiam  exprobraret,  qui 
tale  quid  Aeneae  possit  occinere. 
Ceterum  de  verbo  canendi  vid.  ad  II, 
124.  et  IX,  62L  colL  Livio  XXX, 
28.  Stat.  Theb.  X,  724.  aliis.  —  ca- 
piti  Dardanio,   Dardanio  Aeneae, 


384 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Ne  cessa  turbare  metii,  atque  extollere  viris 

Gentis  bis  victae,  contra  premere  arma  Latini. 

Nunc  et  Myrmiclonum  proceres  Pliiygia  arma  tremiscunt, 

Nunc  et  Tydides  et  Larissaeus  Achilies, 

Amnis  et  Hadriacas  retro  fugit  Aufidus  undas. 

Vel  cum  se  pavidum  contra  mea  iurgia  fingit 


405 


Cf.  YIII,  570.  —  rehus  tuis  idem 
fere  esse  memorat  Peerlk.,  quocl  tibi, 
coll.  Plant.  Pseud.  III,  1,  13.  Nep. 
Ages.  2.  Hor.  Epod.  IX,  37.  aliis.  — 
401.  extoller e  et  premere  (i.  e. 
deprimere,  elevare,  detrahere  de  glo- 
ria  armorum  Lat.)  eadem  ratione  sibi 
opponnntur  ap.  lav.  XXII,  12,  extr. 
(ubi  vid.  Rnpert.)  et  59,  10.  Vid.  et- 
iam  Quinct.  Inst.  XI,  1,  16.  XII,  10, 
14.  et  cf.  Schmid.  et  Orell.  ad  Hor. 
Epist.  I,  19,  36.  —  402.  ,,yentis  his 
victae,  ab  Hercnle  primnm.  Cf.  ad 
IX,  599  sqq.  Bis  capti  Phryges.  Adde 
Vn,  295.  et  II,  642  sq.  [cf.  etiam 
Val.  Pl.  II,  571.]  —  403  sqq.  Auget 
per  ironiam,  quod  Diomedes  belli  so- 
cietatem  detrectaverat :  erat  is  inter 
Graecorum  principes,  pro  quibus  Myr- 
midonum  posuit,  quibus  solus  Achilles 
imperabat."  H.  —  Nu  n  c :  ex  quo  tn 
dicendo  omnia  tnrbas  et  pervertis. 
Significatnimirum,  narrationi  illi,  Dio- 
medem  recusavisse  auxilium,  fidem 
non  esse  habendam ,  sed  legationem 
Drancis  perfidia  esse  frnstratam.  Quis 
enim,  inquit,  credere  potest,  victori- 
bus  victos  metum  incutere?  etc.  — 
arma  tre m is cu n  t.  Vid .  ad  III, 
648.  Peerlk.  reprehendit  repetitum 
voc.  arma.  Sed  vid.  adnott.  ad  Ecl. 
VI,  16.  Geo.  II,  125.  et  al.  — 
404.  Laris  s  aeus  Achilles.  Vid. 
ad  II,  197.  —  405.  Hadriacas.  De 
hac  vocis  orthographia,  quara  iuvant 
jnscriptiones  et  numi  veteres  (ut  in 
Monum.  Ancyrauo  p.  375.  Voll.  II. 
Sueton.  a  Wolf  ed.)  vid.  Broukh.  ad 
Prop.  I,  6,  1.  Drak.  ad  Sil.  It.  VIII, 
439.  id.  ad  Liv.  .XXIV,  10,  10. 
Tzschuck.  ad  Melam  Vol.  II.  P.  I. 
p.  166.  et  Schneid.  Gr.  Lat.  I.  1.  p. 
186.  —  Aufidu  s,  Apuliae  fluv.,  Can- 
nas  practerfluens  et  in  mare  Hadria- 
ticum  sc  eflfundens  (nunc  Ofanto  di- 
ctus).  Vid.  Mela  11,  4,  7.  LiV.  XXII. 
44,  2.  Hor.  Od.  III,  30,  10.  Serm. 
I,  1.  58.  rior.  II,  6.  all.  et  liber  meus 
Handb.  d.  alt.  Geofjr.  III.  p.  508.    — 


retro  fugit,  terrore  nominis  Aeneae 
auditi.  Cetcrura  per  fluvium  Apuliae 
hic  Diomedem  regem  indicari  in 
promptu  est.  Cf.  loci  similes  Geo. 
III,  30.  Aen.  VIH,  726.  Hor.  Od.  I, 
30,  10.  etc.  cum  adnott.  ad  Geo.  I, 
509.  II,  225.  497.  al.  Sine  iusta  causa 
in  hoc  loco,  tamquam  geographo 
magis  c|uam  poeta  digno,  haeserunt 
Faber  in  Epist.  p.  309.  (contra  quem 
disputavit  Vir  doct.  in'  Miscell.  Obss. 
critt.  Vol.  I.  p.  23.),  hanc  coniecturam 
proponens:  Aranis  et  H.  reiro  fugit 
Appulus  undas ,  (quara  probare  vi- 
detur  Gossr.),  Bentl.  ad  Manil.  III, 
272.,  Cuningham.,  qui  coni.  A^nnis  et 
Hadriacas  etc,  et  Peerlkarap.,  qui  legi 
vult :  Agmine  et  Hadriacas  verso  fugit 
A.undas.  —  406.  Quinctil.  Inst.  IX,  3, 
14.  in  hoc  versu  archaismum  aliquera 
sibi  invenisse  videtu-r,  quera  Spalding. 
ad  illum  locum,  Tbiel.,  lahn.  ct  Peerlk. 
recte  in  vocc.  Vtl  cum ,  pro  quid  ? 
quod  vel  simili  augendi  formula  po- 
sitis,  (cf.  etiam  Orell.  ad  Hor.  Epod. 
XII,  13.  et  Sat.  II,  7,  95.,  qui  siraul 
indignationis  quandam  significationera 
accedere  memorat,  et  Peerlk.  ad  h.  1., 
qui  ostendere  studet,  iam  hic  respon- 
dere  fere  Graec.  aviiy.a  ycio,  iv<9vg 
yaQ  et  significare  ,,quid  opus  est  longe 
exempla  quaerere?  hoc,  verbi  causa, 
statira  sufficit"),  Wagn.  autera,  qui  vel 
transitum  parare  ad  alia,  cum  autem 
ad  antccedentia  respicere  docet,  minus 
probabiliter  in  verbis  pavidnm  con- 
tra  iurgia  quaerit.  Heyn.,  qui  respici 
hic  V.  348.  et  364.,  abrupta  autem 
oratione  Iram  hominis  ad  alia  trans- 
euntis  apte  significari  docet,  compa- 
rat  similliraum  locum  Hor.  Epod.  XII, 
13.  Vel  mea  quum  saevis  agitat  fasti- 
dia  verhis ,  ubi  etiam  vid.  Mitscherl. 
Scilicet  poeta  protasin  modo  scnten- 
tiac  scripsit,  cui  deest  apodosis,  et 
vcl  cum,  pro  qnid(  qnod  vel  quin  etiam 
positura,  respondet  nostro  ja  vollends 
ivenn.  Siipflius  interruptam  orationera 
sic   cxplet :   vel  qualem   se   gerit, 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


385 


Artificis  scelus,  et  formidine  crimen  acerbat. 

Numquam  animam  talem  clextra  hac  —  absiste  moveri  — 

Amittes;  habitet  tecum,  et  sit  pectore  in  isto. 

Nunc  ad  te  et  tua  magna,  pater,  consulta  revertor.  410 

Si  nullam  nostris  ultra  spem  ponis  in  armis, 

Si  tam  deserti  sumus,  et  semel  a^nnine  verso 

Funditus  occidimus,  neque  habet  Fortuna  regressum, 

Oremus  pacem,  et  dextras  tendamus  inertis. 

Quamquam  o  si  solitae  quidquam  virtutis  adesset!  415 

Ille  milii  ante  alios  fortunatusque  laborum 


cum  sefingit^  et  Wagn.  in  min.  edit. 
sic:  quale  illud  est  commentum?  coll. 
Geo.  III,  562.  —  conira  mea  iur- 
yia,  contra  me  obiurgantem,  minan- 
tem  (cf.  V.  348.).  —  fingit.  Quinct. 

I.  1.  et  duo  Virgilii  Codd.  iactat,  quod 
praefert  Peerlk.,  et  propterea  pro  pa- 
vidum  scribi  vult  impavidum.  —  407. 
Artificis  scelus,  artifex  ille  sce- 
lestissimus.  Thiel.  confert  Ter.  Eun. 
IV,  3,  3.  et  Val.  Yl.  IH,  172.  Vid. 
etiara  adnott.  ad  II,  125.  et  585.  Ar- 
tifex  autem  pro  fallaciaruni  machina- 
tore  et  architecto  legitur  etiam  supra 

II,  125.  Ovid.  Met.  XI,  634.  al.  Peerlk. 
etiam  hunc  versum  coniectura  vexat, 
legi  iubens  ^r^^/iczsceZere, totumque  lo- 
cum  sic  explicans:  ,,Sed  sensus  populi 
metu  perturbare  ei  non  satis  est:  me 
quum  accusat,  hanc  accusationem  for- 
midine  astute  simulata  acerbat.  Quid 
plura  de  Drance  dicam?  Vel  hoc, 
quod  praecipuum  est,  cognoscite :  ex 
eo  enim ,  qualis  sit,  iudicabitis."  — 
408.  animam  talem,  tam  vilem : 
hac  dextra,  tam  forti,  quae  tantum 
fortes  homines  occidere  consuevit. 
Ego ,  vir  fortis ,  ignavum  nolo  inter- 
ficere;  vivas  tu  in  tuum  dedecus.  — 
ahsiste  moveri.  Vid.  ad  VI,  399. 
—  410  sqq.  ,,Utitur  Turnus  callido 
et  subtili  aditu  ad  persuadendum  id, 
quod  non  audet  palam  dicere :  melius 
esse  interire,  quam  pacem  rogare,  ut 
bene  observavit  Servius."  H.  —  m  a- 
gna,  pater  Heins.  restituit  ex  Rom. 
aliisque  bonis  libris.  (Cf.  inf.  v.  469. 
magna  incepta  cett.)  Vulgo  cum  Med. 
et  aliis  magne  pater,  quod  Wagn.  ex 
IX,  495.  huc  translatum  suspicatur.  — 
412.  „tam  deserti,  propter  Diome- 
dem,  qui  solus  negavit  auxilia ;  ut 
idem  Serv."  E.  Cf.  v.  428.  —  s  e- 
m  el  agmine  verso  cett.  Thiel.  eon- 
fert  Liv.  IX,  19.  uno  proelio  victus 

YlRGIL.  PARS  m.    ED.  III. 


Alexander,  bello  victus  esset.  —  413. 
habet  fo riuna  r egres su m,  redire, 
nos  denuo  revisere  potest.  Vid.  Burm. 
ad  Ovid.  Met.  VI,  450.  Gronov.  in 
Diatr.  Stat.  I.  p.  339.  et  Schirach.  p. 
562.  Videtur  autem  hunc  locum  ante 
oculos  habuisse  Stat.  Silv.  III  3,  157. 
Seu  blanda  diu  Fortuna  regressum  Ma- 
luit. —  414.  dextras  inertes.  Vid. 
sup.  ad  X ,  595.  et  inf.  v.  672.  — 
415  sqq.  „Seu  turbavit  afFectus  seu 
calliditas  inflexit  orationem,  quae  sic 
procedere  debebat :  quamquam,  nisi 
inertissimi  essemus,  debebamus  illum 
habere  fortunatissimum  cett. ,  h.  e. 
etsi  deberemus  mortem  praeferre  tali 
dedecori."  Haec  Heyn,,  qui  tamen. 
etiam  aposiopesin  statui  posse  censet, 
loco  sic  distincto :  Quamquam  o!  si 
solitae  -  -  adesset  —  (sc.  quisquamne 
sustineret  hoc  facere)  —  Ille  mihi,  et 
coll.  loco  V,  195.  Sed  prior  ratio 
praestat.  Turnus  a  generali  sententia 
(Utinam  solitae  virtutis  quidquam 
adesset!  quisque  enim,  cui  virtus  in- 
est,  eum  felicissimum  iudicabit,  qui 
ante  dedecus  conceptum  occubuit)  de- 
flectit  ad  suum  unius  iudicium  (Quam- 
quam  ille  mihi  ante  alios  fortunatus 
etc).  De  Part.  qnamquam  in  enuncia- 
tione  simplici,  quae  apodosin  non  ha- 
bet,  posita  etvi  corrigendi  restringendi- 
que  praedita  (nostro  doch,  indessen, 
wietvohV)  praeter  viros  doctos  iam  a 
Kritzio  ad  Sall.  lug.  85,  15.  laudatos 
cf.  Goerenz.  ad  Cic.  Acad.  I,  2,  6. 
Beneck.  ad  Cic.  Cat.  I,  9,  22.  et  III, 
8,  18.  idemque  ad  lustin.  XLI,  1,  8. 
alii.  —  416.  mihi,  i.  e.  meo  iudicio, 
mea  sententia,  quo  sensu  hic  Dativus 
Pronn.  persouall.  apud  Graecos  et 
Latinos  haud  raro  ponitur.  Vid.  EcL 
m,  104.  VII,  70.  et  cf.  Wopkens. 
Lectt.  Tull.  p.  170  sq.  Erfurt.  ad 
Soph.  Oed.  R.  40.  et  Eoss.  in  Quaestt, 
25 


386 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Egregiusque  animi,  qui,  ne  quid  tale  videret, 
Procubuit  moriens,  et  huraum  semel  ore  momordit. 
Sin  et  opes  nobis  et  adliuc  intacta  iuventus, 
Auxilioque  urbes  Italae  popuiique  supersunt, 
Sin  et  Troianis  cum  multo  gloria  yenit 
Sanguine:  —  sunt  illis  sua  funera,  parque  per  omnis 
Tempestas  —  cur  indecores  in  limine  primo 
Deficimus?  cur  ante  tubam  tremor  occupat  artus? 
Multa  dies  variique  labor  mutabilis  aevi 


420 


425 


critt.  de  Tac.  Agr.  c.  6.  Hist.  I,  30. 
et  Soph.  Oed.  Col.  553.  Altenb.  1837. 
emissis.  —  fortunatus  lahoruvi^ 
svTV/fig  TOJi^  noviov ,  felix  in  malis 
suis  et  calamitatibus ,  ut  v.  73.  laeUis 
laboruni,  nbi  vid.  adnott.  Sic  etiam 
Stat.  Theb.  I,  638.  fortunaius  anirni 
cett.  —  417.  Egregius  animi,  i.  e. 
fortissimus.  Cf.  adnott.  ad  eund.  v. 
73.  et  ad  IV,  203.  IX,  246.  XII,  19. 
al.  —  ne  quicl  tale  videret.  Cf. 
Ovid.  Met.  II,  812.  Saepe  mori  vohiit, 
?ie  quidquam  tale  videret.  —  418.  se- 
mel  (cui  aliquot  Codd.  et  Burm. 
ad  Anthol.  Lat.  I.  p.  88.  satis  frigide 
substituunt  simul)  est  nostrum  einmal, 
et  dicitur  de  eo,  quod  factum  mutari 
iam  nequit,  nt  apud  Hor.  Od.  I, 
24,  16.  in,  5,  29.  Prop.  IV,  11,  3. 
Val.  Fl.  III,  709.  Stat.  Theb.  VII,  550. 
Cf.  Oudend,  ad  Lucan.  HI,  296.  Cort. 
ad  eund.  VI,  756.  Burm.  ad  Ovid. 
Met.  VI,  511.  Bach.  ad  Ovid.  Met. 
Xni,  101.  alios.  —  humum  ore  mo- 
mordit.  Cf.  Hom.  11.  II,  417. 
JlQijPies  iv  y.opirjGip  ocTrf^  'kaCoiaTO 
yaZav,  et  adnott.  ad  Aen.  X,  349.  — 
Vs.  419  sq.  spectant  ad  verba  Latini 
V.  309  sqq.  —  420.  ,,urbes  Italae: 
iterum  respectu  Diomedis ,  tamquam 
advenae  Graeci  externi  nominis."  H. 
Cf.  v.  428  sqq.  —  421.  Cum  sentcn- 
tia  h.  1.  Heyn.  conferri  iubet  Hom. 
II.  XVII,  361  sqq.  —  gloria,  scil. 
victoriae,  pro  ipsa  victoria.  —  422, 
lahn.  et  Peerllc.  cum  Ileins.  aliisque 
praeferunt  Cod.  Rom.  lectionem  sunt- 
que;  sed  parenthesis,  cui  cctcri  omnes 
libri  favent,  orationem  longe  fortio- 
rem  reddit.  —  423.  Temj)estas,  scil. 
belli;  ut  ap.  Stat.  Theb.  III,  229.  et 
tota  perfusum  pectora  helli  Tempestate 
videt.  Vid.  supra  VII,  222  sqq.  — 
424.  in  limine  primo  (sc.  belh") 
Deficimus?  i.  c.  animum  despon- 
demns.     Sic   deficere   ctiam    supra   v. 


231.  XII,  2.    Caes.  ,B.  C.  III,    2.   B. 

Afr.  11.  Cic.  ad  Att.  I,  16,  9.  ad 
Div.  XIV,  3.  ^all.  lug.  51.  (55.)  etc. 
Peerlk.  conferri  iubet  Heins.  ad  Ovid. 
Her.  XX,  41.  —  ante  tuham,  scil. 
auditam  s.  priusquam  tuba  audicba- 
tur,  legitur  etiam  ap.  luven.  I,  196. 
Claud.  in  Ruf.  I,  333.  et  Silium  IX, 
52.  (ubi  vid.  Drak.) ;  et  sic  alibi  etiam 
brevitatis  causa  simplici  Nomini  ad- 
ditur  Praepos.  ante,  omisso  Participio, 
quod  plena  sententia  requirit,  v.  c. 
ap.  Val.  Pl.  VII,  10.  ante  tuos  vul- 
tus  pro :  priusquam  te  videram.  Cf. 
Hand.  Turs.  I.  p.  368.  —  425  sq. 
Comparant  Hom.  illud,  pixt]  d*  ina- 
/Lni^iTac  ch'd'Qag  II.  XXII,  339.  Ma- 
crob.  autem  VI,  2.  hos  profert  versus 
Ennianos  (p.  87  sq.  Hessel.),  qui 
Maroni  ante  oculos  fuerint;  MuUa 
dies  in  beJlo  conficit  unus',  Et  multi 
rursus  fortunae  forte  recumbunt.  Haud- 
quaquam  quendam  semper  fortuna  se- 
cuta  est,  —  dies,  i.  e.  temporis  diu- 
turnitas.  Vid.  ad  V,  783.,  ubi  adde 
VI,  745.  IX,  281.  Ilor.  Od.  II,  10, 
17  sq.  Claud.  in  Rufin.  II,  331.  Plin. 
Ep.  VIII,  3.  in.  Schmied.  ad  Hor. 
Ep.  II,  1,  34.  et  Ivuehner.  ad  Cic. 
Tusc.  III,  30,  74.  hic  a  Thielio  laud. 
—  labor  varii  aeredictum  videtur 
pro  acvo ,  in  quo  varii  iaborcs  tole- 
rantnr,  in  quo  varia  fortuna  iactamur, 
nt  sensus  sit :  Multi  labores,  qui  an- 
tea  irriti  fucrunt,  postca  tamcn  opta- 
tum  habucrunt  eventum.  Peerlkampio 
tamen,  qui  cogitat  de  formula  dicendi 
iempus ,  aevum  hihiiur ,  et  inter  alia 
confert  Val.  Elaccum  II,  619.  et  Claud. 
in  Eutrop.  I,  287.,  nihil  aliud  est, 
quam  ,,pcrpetuus  ille  motus  aevi,  qui 
numquam  ccssat,  adeo  ut  aevum  nc- 
que  stct  neque  quiescat;"  in  quo  ei 
adsentitur  Gossr.  Multi  Codd.,  Ma- 
crob.  VI,  2.  et  Nonius  v.  relatnm 
pracbcnt     lectionem     varius  ,     qnam 


AENEIDOS  LIB.  XI. 

Retulit  in  melius;  multos  alterna  revisens 
Lusit  et  in  solido  rursus  Fortuna  locavit. 
Non  erit  auxilio  nobis  Aetolus  ct  Arpi: 
At  Messapus  erit,  felixque  Tolumnius,  et  quos 
Tot  populi  misere  duces;  nec  parva  sequetur 
Gloria  delectos  Latio  et  Laurentibus  agris. 
Est  et  Volscorum  egregia  de  gente  Camilla, 
Agmen  agens  equitum  et  florentis  aere  catervas. 
Quod  si  me  solum  Teucri  in  certamina  poscunt, 
Idque  placet,  tantumque  bonis  communibus  obsto, 
Non  adeo  has  exosa  manus  Victoria  fugit, 


387 


430 


435 


Brunck.  recepit.  Sed  quum  optimi 
Codd.  (interque  eos  Med.  a  m.  pr.) 
vnrii  exhibeant,  librarios  autem  con- 
stet  admodum  proclives  fuisse  ad  epi- 
theta  proximo  vocabulo  accommo- 
danda,  vulgatam  lectionemcum  AVagn. 
(quem  etiam  me  posteriores  cditores 
omnes  secuti  sunt)  retinuimus,  qui 
confert  variae  tempore  vitae  ap.  Catull. 
XIII,  1.  —  multos  alterna  cett. 
jjFortuna,  vices  rerum  alternans,  eun- 
dem  nunc  decipit,  nunc  iuvat."  Wagn. 
Peerlk.,  quum  quos  Eortuna  revisat, 
«os  non  ludai ,  sed  beatos  reddat, 
coni.  -  -  revisens  luvit  etc.  Sed  quicl 
tum  sibi  vult  voc.  alierna'^  —  revi- 
sens.    Cf.  Ecl.  I,  28.  et  Aen.  UI,  318. 

—  ^Ltisit,  illusit  spe  meliore  deie- 
ctos,  et  rursus  in  solido,  iv  ffza- 
x^iQM ,  in  firmo ,  integro  statu  antea 
in  lubrico  labantes  locavit;  in  in- 
columem  statum,  in  integrum  restituit." 
H.  —  428  sq.  Comj)arant  Homericum 
nciQ  tfAoiyE  xal  aXXoi  01  yt  f-is  n- 
fATiGovai.  —  Aetolus  et  Arpi,  Cf. 
V.  239  sq.  et  246.  —  De  Arpis  vid. 
ad  X,  28.  —  429.  De  Messap  o  vid. 
ad  VII,  691  sqq.  et  al.  —  felix,  h. 
e.  potens,  llorens  opibus,  (oppo.situs 
Diomedi  iufelici.)  Wagn.  haec  adno- 
tat:  ,,Tohimnius  quum  esset  augur, 
nescio  an  felix  hic  dicatur  is,  qui  fe- 
licia  auguratur;"  eademque  iam  Servii 
et  Heinrichii  erat  sententia.  Sed  quum 
infra  demum,  XII,  258.  augur  appel- 
letur,  poeta  vix  potest  hic  a  lectore 
postulare,  ut  epitheton  sic  inteUigat. 
Peerlk.    coniicit    fidusque    Tolumnius. 

—  430.  nec parva  ob  omnium  fere 
Codd.  auctoritatem  cum  Wagn.  resti- 
tui.  Sententia  enim  haec  est :  Praeter 
Messapum,  Tolumnium  et  alios,  ma- 
gnam  sibi  comparaturos  gloriam,  etiam 


Latini  non  parvam  sibi  glor.am  pa- 
rabunt.  Inde  ab  Heinsio  vulgo  editur 
nec  tarda,  quam  vulgatam  lectionem 
Thiel.  non  male  defendit,  tardam  glo- 
riam  explicans  per  non  invitam,  non 
morantem ;  lahn.  autem,  qui  et  ipse  eius 
patronus  exstitit,  et  aptiorem  censet 
hanc  sententiam:  ,,nec  ultimi  ad  glo- 
riam  sibi  parandam  advenient  Latini," 
quum  Messapus  invictus  (Aen.  VH; 
692.)  felixque  Tolumnius  aperte  op- 
ponantur  Diomedi  inerti  ct  infelici, 
probat  Servii  explicationem :  ,,Latina 
pubes  celerrime  victoriam  adipiscetur, 
quam  vix  Graeci  post  decennium  ade- 
pti  sunt."  Codd.  tamen  auctoritas 
ante  omnia  respicienda ;  quare  etiam 
editores  me  posteriores  omnes  parva 
receperunt.  ~  Pro  sequetur  unus 
Bigot.  exhibet  sequeniur,  qiiodPeerlk. 
verum  putat ,  delectos  in  delecti  mu- 
tandum  esse  statuens,  ut  sensus  sit: 
„sequentur  nos  Latini  et  Laurentes, 
haud  i^arvum  decus;  Latini  et  Lau- 
rentes,  quibus  sociis  multum  gloria- 
mur."  —  432.  De  Camilla  vid.  VII, 
803  sqq.  —  433.  florentes  aere 
caterv  a  s.  Vid.  ad  VII,  804.,  unde 
Heyn.  hunc  totum  versum  a  nescio 
quo  huc  translatum  censet ;  sed  sine 
eo  nimis  tenuem  exsistere  orationem, 
vere  censet  Wagn.  —  435.  Idque 
placet,  scil.  vobis,  si  id  vos  ipsi 
vultis.  —  Verba  tantumque  honis 
c 0 m m.  ohsto  Heyn.  cum  Servio  re- 
cte  sic  interpretatur :  „et  in  tantum 
obsum  commodis  publicis ,  ut,  nisi 
solus  dimicavero ,  concidat  universa 
respublica."  —  436.  Saepe  iam  victo- 
riam  reportavi,  quare  sperare  possum, 
id  etiam  nunc  factum  iri.  —  Non 
adeo  cum  restrictione  dictum :  no- 
strum  ehen  nicht.  Cf.  Hand.  Tursell. 
25* 


388 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Ut  tanta  qiiidquam  pro  spe  tentare  recusem. 
Ibo  animis  contra ;  vel  magnum  praestet  Achillen 
Factaque  Vulcani  manibus  paria  induat  arma 
Ille  licet.     Vobis  animam  hanc  soceroque  Latino 
Turnus  ego,  haud  ulli  veterum  virtute  secundus, 
Devovi.     Solum  Aeneas  vocat.     Et  vocet  oro; 
Nec  Drances  potius,  sive  est  haec  ira  deorum, 
Morte  luat,  sive  est  virtus  et  gloria,  tollat. 

llh  haec  inter  se  dubiis  de  rebus  agebant 
Certantes:  castra  Aeneas  aciemque  movebat. 
Nuntius  ingenti  per  regia  tecta  tumultu 
Ecce  ruit,  magnisque  urbem  terroribus  implet : 
Instructos  acie  Tiberino  a  flumine  Teucros 
Tyrrhenamque  manum  totis  descendere  campis. 
Extemplo  turbati  animi  concussaque  vulgi 
Pectora,  et  arrectae  stimuHs  haud  molhbus  irae. 
Arma  manu  trepidi  poscunt;  fremit  arma  iuventus, 


440 


445 


450 


I.  p.  146.    Sic  supra  VI,  498.  vix  adeo. 

—  437.  tanta  pro  spe,  scil.  glorio- 
sae  victoriae,  qua  solus  dicar  ser- 
vasse  rempublicam.  —  animis,  forti 
et  fidente  animo.  —  praestetAchil- 
len,  alterum  se  exhibeat  Achillem, 
par  ei  appareat.  —  439.  Vtilcani 
manibus.    Vid.  VIII,    382.  615  sqq. 

—  paria,  scil.  armis  Achillis.  — 
441.  haucl  ulli  v.  secundus ,  i.  e. 
inferior.  Sic  Liv.  XXIII,  10,  7.  nulli 
Campanornm  secundus ;  Silius  VIT,  55. 
nulli   quisquam    virtute    secundus    cett. 

—  442  sq.  ,,Et  vocet  Aeneas,  ut 
ego  solus  cum  eo  congressus  de  sum- 
ma  belli  transigam.  -  -  morte  luet 
sua,  occidat  communi  clade,  si  haec 
ira  deorum  est,  ut  eventus  huius 
belli  sit  infaustus,  nec,  sive  est  vir- 
tus  et  gloria,  si  hoc  bello  laudem 
virtutis  et  gloriam  conscqui  dabitur, 
tollat,  auferat  hanc  laudem  pro  sua 
parte."  H.  Loci  sententia  hacc  est: 
Laetor ,  me  ab  Aenea  ad  certamen 
singulare  provocatum  esse,  nou  Dran- 
cen  (cf.  supra  v.  122  sqq.),  cui,  si  qua 
deorum  ira  intercedit  in  hoc  certa- 
mine,  mortem,  qua  illa  luatur,  non 
minus  invideo,  quam  gloriam  lioc  cer- 
tamen  secuturam,  si  virtuti  gloria  est 
parata.  Wagn.,  nescio  quo  iurc,  haec 
verba  cum  irrisione  dicta  putat,  ut 
sensus  sit:  Ego  me  solus  obiiciam 
oommuni  pcriculo ,  ne  Drances  scili- 
cet  cogatur  pugnare,  et  aut  vitam, 
qua  nihil  illi  carius,  amittat,  aut  for- 


titudine  sua,  quae  nulla  est,  palmam 
virtutis  mihi  praeripiat. "  (In  edit. 
min.  tamen  non  aliter,  atque  ego,  lo- 
cum  interpretatus  est.)  —  445  sqq. 
Comparant  Hom.  11.  I,    304  sqq.    et 

II,  786  sq.  807  sq.  „Secundum  pe- 
destrem  rerum  narrandarum  structu- 
ram  res  sic  erat  exponenda:  Aeneam 
interea  castris  motis  duplici  agmine 
adversus  urbem  Laurentum  incessisse, 
pedestri  per  saltus  montium,  equestri 
per  planitiem  camporum.  Poeta  vero 
singula  singulis  locis  commode  di- 
cenda  servavit.  Vid.  infra  v.  511  sq. 
522  sqq."  //.  —  450.  descendere 
in  campum ,  vox  propria  de  iis ,  qui 
in  bellum  procedunt.  Cf.  Geo.  II, 
497.  Aen.  VI,  831.  Liv.  XXIII,  29. 
XXIV,  8.  Val.El.  III,  517.  etBarth. 
ad  Stat.  Theb.  V,  145.  VIII,  464.  — 
452.  „et  arrectae  s  timulis  irae: 
de  virtute  bellica;  exasperati  sunt 
animi :  ut  v.  727  sq.  [ubi  verba  sti- 
nmlis  haud  mollibus  irae  iterantur,] 
Nam  ira  erigltur ,  arrigitur  et  stimu- 
latur ,   h.   e.  movetur."  //.     Cf.  Geo. 

III,  105.  Aen.  V,  643.  infra  v.  639. 
Drak.  ad  Silium  IV,  280.  et  adnott. 
ad  Aen.  I,  579.  —  haud  mollibus, 
duris ,  ([ui  penctrant,  infixi  haerent. 
—  453.  manu  ornatus  causa  pleona- 
stice  additur,  quia  arma  manu  tra- 
ctantur.  Vid.  adnott.  ad  IV,  344.  coll. 
iis,  quae  ad  II,  645.  et  Geo.  II,  247. 
adscripsimus.  Heins.  coniicit  arma 
manus  trepidae  poscunt,  Peerlk.  autem 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


389 


Flent  moesti  mussantque  patrcs.     Hic  undique  clamor 

Dissensu  vario  magnus  se  tolJit  in  auras:  45  5 

Haud  secus,  atque  alfo  in  luco  cum  forte  catervae 

Consedere  avium,  piscosove  amne  Padusae 

Dant  sonitum  rauci  per  stagna  loquacia  cycni. 

Immo,  ait,  o  cives,  arrepto  tempore,  Turnus, 

Cogite  concilium,  et  pacem  laudate  sedentes:  46  0 

Illi  armis  in  regna  ruant.     Nec  plura  locutus 

Corripuit  sese  et  tectis  citus  extulit  altis. 

Tu,  Voluse,  armari  Volscorum  edice  maniplis; 


Arma,  arma  intrepidi  poscunt.  —  tr  e- 
pidi.  Vid.  X,  282.  —  fremit  arnia^ 
cum  fremitu  postulat.  Vid.  VII,  460. 
(qui  locus  nostro  simillimus),  adnott. 
ad  V,  553.  etMarkland.  ad  Stat.  Silr. 
IV,  8,  15.  De  repetito  voc.  anna 
praeter  1.  VII.  1.  c.  cf.  Hor.  Od.  I, 
35,  15.  Ovid.  Met.  XI,  377.  XII,  241. 
all.  Wagn,  haec  adnotat:  „Cura  tre- 
pidatione  arma  poscunt;  at  dum  arma 
fremit  iuventus,  patres  inopes  consilii 
flent  mussantque.  Non  est  igitur  otio- 
sum,  ut  opinari  possis,  alterum  lie- 
mistichion."  —  454.  mussant,  in 
occulto  lameutantur.  Cf.  supra  v.  345. 
—  455.  ad  auras  Wagu.  ex  Med. 
et  duobus  aliis  Codd.  restituit,  quem 
recentiores  omnes  secuti  sunt.  Vulgo 
in  auras.  Vid.  ad  Ecl.  I,  57.  —  456. 
Peerlk.  miratur,  Virgilium  non  potius 
addidisse  nomen  hici  pro  alto^  ut  ad- 
diderit  nomen  amni  Padusae,  Sed 
luci  raro  habent  propria  nomina.  — 
457.  „Padus  cycnorum  copia  apud 
poetas  celebratus:  in  septem  ostia 
cum  tempore  diductus ,  binis  primum 
ostiis  in  mare  delatus  est,  quorum 
alterum  septemtrionem  versus  erat 
Volana,  alterum  a  meridie  Padusa 
(nunc  il  Po  d'  Argenta)  prope  Spinam 
a  mari  exceptum.  Cf.  Comraent.  Acad. 
Bonon'.  T.  VII.  p.  470.  Ostium  hoc 
amnem  dicit.  [Ab  aliis  Padusa  rectius 
ima  eademque  habetur  cum  Asconis 
fossa  ap.  lornaud.  Get.  29.,  per  Ra- 
vennam  ducta  et  olim  Messanico  ap- 
pellata,  quam  alii  nunc  canali  di  S. 
Alherti  vocari ,  alii  autem  evanuisse 
perhibent.  Cf.  etiam  Mannert.  Geocjr. 
d.  Gr.  u.  R.  IX,  1.  p.  104.  et  liber 
meus  Handh.  der  alt.  Geogr.  III.  p. 
504  sq.j  -  -  Facit  ilhid  quibusdam  lo- 
cis  stagna,  quae  loquacia  dixit  a 
loquacibus  cycnis,  ut  XII,  475.  nidos 
loquaces  hirundinis  et  Ecl.  VIII,    22. 


pinos  loquentes  [ubi  vid.  adnott.]  -  - 
Transtulit  haec  Claud.  XXXI,  109 
sq.*'  H.  De  cycnorum  cantu  vid.  ad 
Ecl.  VIII,  55.  et  IX,  29.  —  V.  459 
sq.  ironiee  capiendos  esse,  quisquc 
videt.  Ante  Immo  talem  fere  senten- 
tiam :  Euge  !  nolite  arma  capere  !  sup- 
plendam  esse,  in  promptu  est.  Wagn, 
Comma  post  tempore  positum  delevit, 
his  verbis  adscriptis:  ,,Iunge  ait  iem- 
pore  arrepto.  Gratus  nirairura  et  iv- 
y.aiQog  erat  Turno  adventus  hostium; 
deserit  igittir  concilium  arripiens  op- 
portunitatem  exercitus  in  aciem  edu- 
cendi ,  dum  patribus  aqua  haeret." 
Mihi  tamen  vulgaris  ratio ,  ex  qua 
sententia  haec  est:  Hoc  opportuno 
tempore  (scil.  quo  hostes  iam  ir- 
ruunt)  quam  celerrime  utiraini  ad  — 
concilium  habendum,  acerbae  ironiae, 
qua  Turnus  Drancis  ignaviam  expro- 
brat,  longe  aptior  videtur.  Consen- 
tiunt  nobiscum  lahn.  in  edit.  II.  et 
Peerlk. ,  dum  Supfl.  et  Gossr.  cum 
Wagnero  faciunt.  De  formula  dicendi 
tempus  arripere^  i.  e.  opportuno  tem- 
pore  celeriter  uti,  Thiel.  conferri  iu- 
bet  Burm.  ad  Anthol.  Lat.  I,  173,  63. 
—  s e  dentes,  nihil  agentes,  otiosi. 
Vid.  ad  IX,  4.  et  XII,  15.  —  461. 
ruant  (i.  e.  sinite  illos  ruere)  Heins. 
ex  Codd.  restituit.  Vulgo  minus  apte 
ruunt ,  quod  sane  plurimi  optiraique 
Codd.   cum   ipso   Med.    exhibent.   — 

462.  Corripuit  sese.  Vid.  ad  VI, 
472.  ~  citus.    Vid.  ad  VIII,  642.  — 

463.  Voluse.  De  antiquo  nomine 
Volusi,  Volesi,  Valusi,  Valerii  Peerlk. 
conferri  iubet  Interpp.  ad  Ovid.  Pont. 
III,  2,  105.  Silium  II,  8.  et  Niebuhr. 
Roem.  Gesch.  I.  p.  563.  Formam 
edice  invenimus  etiam  ap.  Stat.  Theb. 
XII,  598.  et  al.,  eodemque  modo  ad- 
dice  et  indice  rectius  adeo  dicitur,  quam 
edic,  addic  cett.     Cf.  Plaut.  Poen.  11, 


390 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Duc,  ait,  et  Rutiilos.     Equitem,  Messapus,  in  armis, 
Et  cum  fratre  Coras,  latis  diffundite  campis. 
Pars  aditus  urbis  firmet,  turrisque  capessat; 
Cetera,  qua  iusso,  mecum  manus  inferat  arma. 
Ilicet  in  muros  tota  discurritur  urbe. 
Concilium  ipse  pater  et  magna  incepta  Latinus 
Deserit  ac  tristi  turbatus  tempore  differt, 
Multaque  se  incusat,  qui  non  acceperit  ultro 
Dardanium  Aenean,  generumque  adsciverit  urbi. 
Praefodiunt  alii  portas,  aut  saxa  sudesque 
Subvectant.     Bello  dat  signum  rauca  cruentum 


465 


470 


50.  Pseud.  I,  5,  133.  all.  et  Ramsh. 
§.  62,  6.  p.  144.  Alia  ratio  est  verbi 
simplicis ;  quare  nou  erat ,  cur  etiam 
V.  464.  Duce  scribi  iuberet  Wakef. 
adLucr.  11,  484.  Cf.  adnott.  ad  I,  753. 
Peerlk.  coui.  dicemaniplos.  Dice,  ait.  — 
manip  lis.  Vid.  ad  Geo.III,  166.  Aen. 
rV,  59. al. —  AQA.eqiiitem  in  armis, 
armatum,  ut  supra  v.  173.  et  al.  Vid. 
adnott.  ad  III,  595.  IV,  518.  V,  37. 
440.  Peerlk.  temere  coni.  equitum^ 
Messape,  catervas,  Et  cum  fratre,  Cora, 
latis  diff.  campis.  —  Messapiis  pro 
Messape  et  Coras  pro  Cora.  De 
Nominativo  autem  in  carminibus  et 
formulis  antiquis  (cf.  e.  g.  Liv.  I,  24, 
7.)  pro  Vocativo  usurpato  cf.  Serv. 
ad  VIII,  77.  (ubij^MmMJS  legitur)  Prisc. 
VII,  5.  extr.  p.  471.  P.Vechner.  Hel- 
lenol.  p.  240.  Ruddim.  I.  p.  55.  not. 
61.  et  II.  p.  11.  not.  32.  Schneider. 
Gr.  Lat.  II,  1.  p.  65  sq.  Oudend.  ad 
Lucan.  II,  116.  lani  aliique  ad  Hor. 
Od.  I,  2,  43.  Gierig.  ad  Ovid.  Fast. 
IV,  731.  et  mea  ad  Lucr.  I,  45.  — 
cum  fratre,  Catillo.  Vid.  VII,  672. 
—  466.  firmet  -  -  capes sat  lectio 
est  Med.  aliorumque  bonorum  Codd. 
quam  cum  Wagn.  revocavimus,  quam- 
que  etiam  me  posteriorcs  omnes  ser- 
varunt.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  IV,  378. 
Vulgo  firment  -  capessant ;  "ut  etiam 
VII,  686.  pauci  Codd.  deterioris  no- 
tae  pro  pars  -  -  spargit,  pars  -  -  qe- 
stat  exhibent  spargitnt  —  gestant.  — 
467.  iiisso  pro  iussero ,  ut  alibi  le- 
vasso ,  amasso ,  declarasso  et  similia. 
Cf.Ruddim.  L  p.  327.  not.  14.  Ramsh. 
§.  62.  p.  142.  et  adnott.  ad  IV,  606. 
682.  V,  786.  al.  Formam  iusso  ex  h. 
1.  arripuit  Silius  XII,  175.  Cf.  ctiam 
Scn.  Epist.  |58.  Dicehant  antiqne  s  i 
iusso,  i.  e.  si  inssero.  Hoc  nolo  mihi 
credas ,    sed  fide   Virgilio.    Barth.  Ad- 


verss.  XXn,  14.  XXXV,  3.  et  Tur- 
nebi  Adverss.  XV,  15.  —  468  sq. 
Comparant  Hom.  Iliad.  II,  808.  — 
Ilicet.  Vid.  ad  II,  424.  —  469.  pa- 
ter.  De  hac  productione  in  penthe- 
mimeri  s.  prima  syllaba  tertii  pedis 
praeter  alios  egit  Huschk.  ad  Tib.  II, 
2,  5.  Cf.  etiam  aduott.  ad  VII,  398. 
IX,  9.  multosque  alios  locos.  —  tn  a- 
gna  incepta,  quod  voluit  Italiae 
l^acem  reddere.  —  471.  multa,  i.  e. 
valde,  vehementer.  Vid.  ad  IV,  390. 
—  472.  Heyn.  haerens  in  verbo  urhi^ 
quod  explicat  per :  in  urbis ,  regni 
utilitatem ,  hanc  proponit  coniectu- 
ram:  Dardaniujn  Aenean  generumque 
adsciverit :  urhis  Praefodiunt  alii  por- 
tas ;  qua  niisere  fractum  effici  ver- 
sum ,  verissime  censet  Wagn. ,  immo 
tueri  vulgarem  lectionem  VII,  367. 
et  quomodo  haec  intelligi  voluerit 
poeta,  ipsum  significare  VII,  255  sq. 
Scil.  ui'bi  idem  est  quod  in  urbem,  in 
regnum ;  adsciscere  urhi  igitur  i.  q. 
adsciscere  consortem  regni.  Urbi 
autem  generum  adscisccre  non  magis 
potest  oftendere,  quam  supra  VH,  367. 
gener  externa  petitur  de  gente  Lati- 
n  is.  Peerlk.  transpositis  verbis  lo- 
cum  sic  constituendum  censet:  qui  non 
adsciverit  ultro  Dard.  Aenean  genernm, 
atque  acceperit  urhi  (quae  sit  anticjuior 
forma  pro  U7'he).  —  473.  Praefo- 
diunt  portas,  ante  portas  fossas 
faciunt.  Idem  voc. ,  sed  alio  sensu, 
legitur  ap.  Ovid.  Met.  XIII,  60.  qziod 
iam  praefoderat  aurum ,  i.  e.  ante  fo- 
diendo  occultaverat.  —  sa.ra  sudes- 
que  convectant ,  quae  Ileyn.  de 
vallo  intelligit,  Wagn.  coll.  infra  v. 
891  sqq.  rcctius  explicat:  „saxa  et 
sudcs  subvectant,  quibus  pro  telis 
utantur."  Cf.  etiam  Liv.  XXIII,  37. 
Caes.  B.  G.  VII,  81.  et  Flor.  111,21, 


AENEIDOS  LIB.  XI. 

Buccina.     Tum  muros  varia  cinxere  corona 
Matronae  pueriquc;  vocat  labor  ultimus  omnit!. 
Nec  non  ad  templum  summasquc  ad  Pailadis  arcea 
Subvehitur  magna  matrum  regina  caterva, 
Dona  ferens;  iuxtaque  comes  Lavinia  virgo, 
Causa  mali  tanti,  oculos  deiecta  decoros. 
Succcdunt  matres,  et  templum  ture  vaporant, 
Et  moestas  alto  fundunt  de  limine  voces: 
Armipotens,  praeses  belli,  Tritonia  virgo, 
Frange  manu  telum  Phrygii  praedonis,  et  ipsum 
Pronum  sterne  solo,  portisque  effunde  sub  aitis. 
Cingitur  ipse  furens  certatim  in  proelia  Turnus. 
lamque  adeo  Rutulum  thoraca  indutus  aenis 


391 

475 


480 


485 


7.  —  corona,  Vid.  ad  IX,  380.  — 
476.  ,,uocai  lahor  nltimun  ovines^ 
re  ad  summum  discrimen  adducta. 
Procuiritur  autem  in  muros,  uti  fa- 
ctum  esse  Troiae  narrat  Homerus 
proelio  cum  Achivis  propius  urbi  ad- 
moto."  H.  —  vocat.  Vid.  adnott. 
ad  IX,  172.  —  477  sqq.  Cf.  Hom.  II. 
VI,  68  sqq.  229  sqq.  Miratur  Heyn., 
Palladem  liic  iam  ante  Troianorum 
adventum  in  Latio  cultam  exhiberi ; 
Ruhk.  autem  haec  adnotat:  „nisi  forte 
poeta  deam  in  Latio  coli  solitam  et 
eam  Palladi  similem  innuisse  dicen- 
dus  est,  qualem  v.  c.  Fortunam  An- 
tiatem  novimus  ap.  Hor.  Od.  I,  35.; 
sed  haec  observatio  etiam  de  aliis 
Gfaecorum  deis,  e.  c.  Baccho,  Apol- 
line ,  valet ,  quippe  qui  hoc  tempore 
nondum  ab  Italis  hisce  colebantur." 
De  Pallade  noXiov/M  vid.  adnott.  ad 
EcL  II,  61.  —  478.  Suhvehitur, 
curru  invehitur,  ut  et  alibi  matronae 
sacra  adeunt.  Cf.  VIII,  666.  —  ma- 
gna  caterva.  De  hoc  simplici  Ab- 
lat.  vid.  ad  VII,  284.  —  480.  mali 
tajiti.  Rom.  aliique  Codd.  malis  tan- 
tis,  quod,  quum  etiam  Med.  exhibeat 
malis  tantis ,  Heyn.  iam  recipiendum 
censuit  et  vere  receperunt  lahn.  (in 
priore  edit. ,  ubi  vide  eius  adnot.  ad 
Geo.  I,  340.  et  Aen.  X,  476.)  et 
Thiel.,  qui  de  Dativo  voc.  causae  ad- 
iuncto  conferri  iubet  Ruhnk.  ad  Ter. 
Andr.  II,  6,  27.  et  Kritz.  ad  Sall.  Cat. 
19,  1.  Sed  haec  lectionis  diversitas 
non  minus,  quam  reliqua  {tantique  et 
ianti  atque  oculos),  hiatui  evitando  ori- 
ginem  debere  videtur;  quare  vuJgatam 
3um  Wagn.  retinui,  quam  lahn.  quo- 
:iue  in  edit.  IL  restituit  atque  Peerlk. 


Siipfl.   et  Gossr.   receperunt.     Cf.   et- 
iam   XI,     93.     Cuningh.    coni.    Ihnti 
causa  mali ;  sed  causa ,  cui  praecipua 
vis  inesset,  in  principio  versus  collo- 
candum  fuisse,  iam  Wagn.  observavifc. 
Peerlk.    denique   Virgilium    scripsisse 
putat :   Causa  mali,  tacita  atque  oculos 
etc. —  oculos  deiecta.   Heyn.con- 
fert  Hom.  h.  in  Cerer.   194.  y.(u    o/u- 
/uccra    y.aka    ^akovoa   ibique   Ruhnk. 
Iteravit  haec  vcrba  Mart.  Capella  IX. 
p.  306.  Grot.,  ubi  vulgo  male  legitur 
oculos  delecta  decoros.    Cf.  etiam  Ovid. 
Am.  II,  7,  11.    VaLFl.  H,  470.  VII, 
514.    Sen.    Epist.    11.    supra   I,    561. 
multosque  locos  similes  et  adnott.  ad 
Ecl.  I,   55.  —    481.  Succedunt,  sc. 
templum ;    i.  e.  intrant.   —     482.  „de 
limine.     Nihil  argutandum ;  est  pro  : 
ingressae  templum.    Nam  ex  more  in 
prima  templi  parte  vota  faciunt,    qui 
deos  adeunt,  nec  intrant  interiora,  ut 
nos.    [Ceterum  cf.  Hand.  Turs.  II.  p. 
194  sqq.]  — ■  483  sqq.   Preces  fere  ad 
verbum  conversae    ex  Hom.   11.    VI, 
305  sqq."  H.  —    484.  Armip  oteiis. 
Vid.  ad  III,  544.  —  praeses  helli. 
Sic  Statio  Silv.  IV,  5,  23.    Pallas  re- 
gina  hellortan  vocatui*.  —    Tritonia 
virgo.    Vid.  ad  II,  171.  —  485.  „ef- 
funcle   de   prolapso,   prostrato   ante 
urbis  obsessae  muros."  H.  —  Macrob. 
V ,    3.    exhibet  portisque    effunde  sub 
ipsis,  vel  aberrans  ad  uhimum  versus 
antecedentis  vocabulum  ,    vel  confun- 
dens    hunc    versum    cum    v.    499.    — 
Cum     V.    486     sqq.     Heyn.     conferri 
iubet  Hom.  II.  HI,   330  sqq.  XI,    15 
sqq.  XVI,   130  sqq.  XIX,  369  sqq.  — 
487.  lamque  adeo.    Vid.  ad  H,  567. 
IV,    533.    V,    268.    VIII,  585.  al.  — 


392 


P.  VIRGILn  MARONIS 


Horrebat  squamis,  siirasque  incluserat  auro, 
Tempora  nudus  adhuc,  laterique  accinxerat  ensem, 
Ftdgebatque  alta  decurrens  aureus  arce, 
Exsultatque  animis,  et  spe  iam  praecipit  liostem : 
Qualis  ubi  abruptis  fugit  praesepia  vinclis 
Tandem  liber  equus,  campoque  potitus  aperto 
Aut  ille  in  pastus  armentaque  tendit  equarum, 
Aut  assuetus  aquae  perfundi  flumine  noto 
Emicat,  arrectisque  fremit  cervicibus  alte 
Luxurians,  luduntque  iubae  per  colla,  per  armos. 
Obvia  cui,  Volscorum  acie  comitante,  Camilla 


490 


495 


^^thoraca  indutns  a.  H.  s  quamis 
pro :  thoracem  induerat  ex  aere  iu 
squamarum  speciem  contextum,  hor- 
rentem  aspera  superficie,  surasque 
incluserat  aiiro,  ocreas  aureas  in- 
duerat."  H.  Rom.  aliique  Codd.  cum 
Macrob.  V,  10.  VI,  7.  et  Gellio  II,  6. 
praebent  rutiliim  thoraca,  quod  recepit 
Wakef. ,  qui  etiam  pro  indutus  cum 
paucis  quibusdam  Codd.  scripsit  indu- 
ctuSy  quod  etiam  alibi  (II,  275,  V,  674. 
X,  775.  XI,  83.)  singuli  quidam  Codd,, 
sed  minoris  pretii,  pro  indutus  exhi- 
bent.  Rutiluni  thoraca  (quod  etiam 
lahnio  et  Peerlkampio  arridet  et  a 
Gossravio  adeo  in  contextum  rece- 
ptum  est),  quum  Rutulus  thorax  quid 
ab  aliis  thoracibus  diversi  habuei'it 
nesciamus,  et  hominem  Rutulum  Ru- 
tulo  thorace  indutum  fuisse  per  se 
consentaneum  sit,  rutilum  autem  tho- 
racem  etiam  Val.  Fl.  VII,  620.  com- 
memoret,  (cui  loco  addi  potest  Claud. 
Gigant.  92.  Minerva  ostendens  rutila 
cuni  Gojyone  pectus),  et  ipse  recepis- 
sem,  si  optimorum  Codd.  auctoritate 
niteretur.  Burm.  tamen  confert  Ar- 
givum  enseni  Aen.  11,  393.,  cassideni 
Auruncam  ap.  Sil.  [IV,  518.]  et  simi- 
lia.  —  Verba  surasque  inchiserat  auro 
redeunt  XII,  430.  —  489.  Tempora 
nudus  adhuc.  Praefestinatione  ob- 
litus  erat  galeam  induere,  quod  alias 
primum  ficri  solebat.  Servius  tamen 
haec  adnotat:  „Praeoeconomia  est : 
quia  mox  Camillam  alloquitur,  et  ut 
orans  et  incendens  ceteros  facilius 
nosceretur."  —  490.  Heyn.  hacret  in 
epitheto  aureus,  quum  thoracem  ae- 
reum  indutus  fuerit;  sed  Wagn.  ve- 
rissime  observat,  aliud  esse  auro  ful- 
yere,  aliud  aureuni  fulfjere,  i.  e.  ut  au- 
rum.      Sic    aurea   mala  Ecl.    III,    71. 


VIII,  52.,  aurea  sidera  Aen.  II,  488., 
aureus  amellus  Geo.  IV,  274.  legimus. 
Itaque  etiam  splendidis  armis  aeneis 
indutus  aureiis  fulgere  potest.  Cf.  et- 
iam  supra  IX,  270.  Peerlk.  temere 
coni.  dec.  arduus  arce ,  coll.  Aen.  11, 
41.  et  Vm,  299.  —  491.  Exsultat 
animis.  Vid.  ad  II,  386.  —  s  j)  e 
praecipit  hostem,  pro  vulg. praeci- 
pit  spem  victoriae ;  prae  nimia  spe  iam 
superasse  hostem  sibi  videtur.  Sic 
supra  V.  18.  animis  et  spe  praesumite 
belhan.  Praecipere  autem  eodem  sensu 
legitur  V.  c.  supra  VI,  105.  et  ap. 
Caes.  B.  C.  III,  87.  iam  animo  victo- 
riam  praecipiehant.  Cf.  etiam  Cic.  OfF. 
I,  23,  91.  Ingenii  magni  est  praedpere 
cogitatione  futura  et  aliquanto  ante  con- 
stituere,  quid  accidere  possit  in  utramque 
partem.  Cf.  Held.  ad  Caes,  B.  G.  IH, 
1.  et  Vin,  51.  -  V.  492—497.  ex 
Hom.  11.  VI,  506—511.  conversa  sunt. 
Eundem  locum  Macrobio  teste  Stat. 
VI,  3.  iam  ante  Virgilium  Ennius  (p. 
47.  Hessel.)  sic  reddiderat:  Et  tunc, 
sicut  equus ,  qui  de  praesepibus  actus 
Vincla  sueis  magneis  anhneis  ahiumpit, 
et  inde  Fert  sese  campi  per  caerula 
laetaque  prata  Celso  pectore ;  saepe  iu- 
bam  quassat  simul  aUam ;  Spiritus  ex 
anima  calida  spumas  agit  albas.  • — 
Aut  ille.  Vid.  ad  I,  3.  et  V,  457.— 
49o.  flumine  noto.  Vid.  ad  Ecl.  I, 
52.  —  496.  alte  cum  arrectis  con- 
iungendum  esse,  iam  Serv.  intellexit. 
—  497.  Luxurians,  exsultans,  fe- 
rociens ;  Hom.  y.vSioMP.  —  ludunt- 
que  iubae  cctt.  Heyu.  praeter  Hom. 
1.  1.  cc/ucpi  di  '/aXrcci  ojfxoig  atoaoi^- 
rat  etiam  Apollon.  III,  1259  sqq.  con- 
fert.  Vid.  etiam  Claud.  X,  290.,  qui 
h.  1.  aperte  imitatus  scripsit :  quatiens 
decoras     Turbata     cervice     iubas.    — 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


393 


Occurrit,  portisqiie  ab  eqno  regina  sub  ipsis 
Desiluit,  quam  tota  cohors  imitata  relictis 
Acl  terram  deiiuxit  equis;  tum  talia  fatur: 
Turne,  sui  merito  si  qua  est  fiducia  forti, 
Audeo  et  Aeneadum  promitto  occurrere  turmae 
Solaque  Tyrrhenos  equites  ire  obvia  contra. 
Mc  sine  prima  manu  tentare  pericula  belH: 
Tu  pedes  ad  muros  subsiste,  et  moenia  serva. 
Turnus  ad  haec,  oculos  horrenda  in  virgine  fixus  : 
O  decus  Italiae  virgo,  quas  dicere  grates, 
Quasve  referre  parem?  sed  nunc,  est  omnia  quando 
Iste  animus  supra,  mecum  partire  laborem. 
Aeneas,  iit  fama  fidem  missique  reportant 
Exploratores,  equitum  levia  improbus  arma 
Praemisit,  quaterent  campos;  ipse  ardua  montis 
Per  deserta  iugo  superans  adventat  ad  urbem. 


500 


505 


510 


499.  suh  ipsis  pot-tis.  Vid.  ad  III, 
5.  —  500.  D es iluit,  honoris  et  reve- 
rentiae  significandae  causa,  nt  apud 
Romanos  ,  qui  patrono  aut  magistra- 
tui  occurrebaut ,  facere  consueverant. 
Heyn.  conferri  iubet  Winckelm.  ilib- 
num.  ined.  n.  137.  —  cohors^  scil. 
equitum;  ideoque  pro  turma  positum  ; 
quamquam  interdum  etiam  de  equi- 
tura  cohortibus  sermo  est.  (Cf.  Lersch. 
Antt.  Virg.  p.  58.)  Virgilius  autem 
hoc  vocabulo  omnino  latiore  signifi.- 
catione  utitur.  Cf.  III,  563.  VII,  710. 
X,  328.  —  501.  defluxit.  Macrob. 
VI,  4.  e  Furii  1. 1.  hos  comparat  ver- 
sus:  llle,  gravi  suhito  devinctus  vul- 
nere,  habenas  Misit  equi,  lapsusque  in 
humiim  dejluxit ,  et  armis  jReddidit  ae- 
ratis  soniium.  Cf.  etiam  Liv.  II,  20. 
J\fo7-ihundus  Romanus  ad  terram  dejiu- 
xit  et  Ambros.  de  Elia  13.  (quem 
Peerlk.  laudat)  Imponunt  equo.  Vul- 
nere  icti  in  tei^ram  dejiuunt.  —  503.  Cf. 
Hom.  II.  XIII,  73  sqq.  Nomin.  cum 
Infin.  sola  ire  non  solum  a  promit- 
tendi,  sed  etiam  ab  audendi  yerho  pen- 
det,  quibus  coniunctis  notio  inest:  pa- 
rata  sum.  Cf.  vero  etiam  adnott.  ad  II, 
377.  et  IV,  306.  Ceterum  sola  non 
minus  ad  occurrere  etc,  quam  ad  oh- 
via  ire  etc.  pertinet.  Cf.  H,  432.  et 
VI,  716.  —  506.  pedes,  cum  pediti- 
bus. —  b07.  ^horrenda  in  virgine, 
h.  1.  admiranda,  uam  quae  admiratio- 
nem ,  stuporem ,  horrorem  faciunt ,  ad 
idem  fere  genus  referri  possunt."  H. 
Horrere  pro  admirari  prae  verecundia 


legitur  etiam  apud  Catull.  64,  159. 
Cic.  Acad.  II,  38,  121.  alibi.  Vid. 
Barth.  ad  Claud.  VI.  Cons.  Hon.  33. 
Cort.  ad  Lucan.  III,  411.  et  Obbar. 
ad  Hor.  Ep.  I,  7,  64.  Vol.  I.  p.  368. 
coll.  adnot.  nostra  ad  Aen.  VI,  10. 
—  Cum  V.  508  sq.  Thiel.  conferri 
iubet  Val.  Fl.  IV,  629  sq.  et  Stat. 
Theb.  IX,  49.  —  510.  animus  est 
supra  omnia^  i.  e.  elatus  supra 
omnia  pericula,  omnes  labores  et  for- 
tunae  casus.  Cf.  XII,  839,  Heins.  con- 
iicit  Ista  animus  supra,  Peerlk.  autem 
iste   omnia   guanclo  Est   animus  supra. 

—  partire  lahorem;  quia  Camilla 
V.  504.  dixerat:  Solaque  -  -  contra.  Di- 
cit  igitur  Turnus :  Partiemur  laborem. 
Tu  Tyrrhenos  excipe,  ego  Aeneam 
excipiam.  —  511.  „fidem  eleganter 
pro  nuntio,  Nam,  quae  nuntiantur, 
fidem  facti  faciunt.  —  512.  impro- 
hus  accipio  pro  audax:  proprie  qui 
nimium  audet."  H.  Vid.  inf.  v.  767. 
et  cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  146.  et  Aen. 
IX,    62.     Nescio   tamen,     an   rectius 

Wagn.:  „Convicio  onerat  Aeneam,  ut 
sibi  inimicissimum."  —  513.  Prae- 
misit,  (ut)  qu  aterent  camjios, 
simpl.  pro  :  praemisit  in  campos.  De 
quatiendi  verbo  vid.  Gronov.  ad  Se- 
nec.  Herc.  Oet,  1523.  et  adnott.  ad 
Vni,  596.  et  de  simplici  Coniunctivo 
Optativi  loco  posito  sine  Coni,  ut  ad- 
nott.  ad  IV,  683.  Drak.  ad  Liv.  I, 
17,  11.  X,  41,  8.  Kritz.  ad  Sall.  Cat. 
29,  2.  lu^.  28,  1.  lahn.  adOvid.  Trist. 
I,  1,  119.  multique  alii. —  514.  „Strue: 


394 


P,  VIRGILII  MAEONIS 


Furta  paro  belli  convexo  tramite  silvae, 
Ut  bivias  armato  obsidam  milite  fauces. 
Tu  Tyrrhenum  equifem  collatis  excij^e  signis ; 
Tecum  acer  Messapus  erit,  turmaeque  Latinae 
Tiburtique  manus;  ducis  et  tu  concipe  curam. 
Sic  ait,  et  paribus  Messapum  in  proelia  dictis 
Hortatur  sociosque  duces,  et  pergit  in  hostem. 
Est  curvo  anfractu  valles,  accommoda  fraudi 
Armorumque  dolis,  quam  densis  frondibus  atrum 
Urget  utrimque  latus,  tenuis  quo  semita  ducit 
Angustaeque  ferunt  fauces  aditusque  maligni. 


515 


520 


525 


Per  deserta  montis  ardua  ad  urbem 
adventat,  iugo  ea  superans:  i.  e.  per 
iugum  ardui  desertique  montis  apjjro- 
pinquat."  Wagn.  Cf.  etiam  inf.  v.  905. 
Superans  autem  Heins,  ex  Med.  et 
ceteris  libris  praestantioribus  iure  re- 
vocaVit  pro  vulg.  'properans.  Heyn. 
de  extremis  Albanorum  montium  par- 
tibus  cogitandum  esse  putat.  —  515. 
Wagn.  memorat,  egregie  callideque 
hoc  a  poeta  iViventum  esse ,  ut  pro- 
babili  causa  Aeneam  et  Turnum  a 
pugna  segr^gaverit,  atque  ita  Camillae 
prae  ceteris  excellendi  locum  relique- 
rit.  —  Furta^  insidias.  Vid.  ad  IX, 
150.  Enarrantur  autem  haec  furta  in- 
fra  V.  522  —  531.  ■ —  convexo  tra- 
mite  silvae^  in  curvo  anfractu  val- 
lis  (v.  522  sqq.)  inter  silvas.  Cf.  et- 
iam  I,  314.  et  612.  —  516.  bivias 
fauces,  ad  quas  duae  viae  (ab  utra- 
que  parte)  ducunt.  Vid.  ad  v.  522.  — 
517  sqq.  ,,Adversus  equitatum  Ae- 
neae ,  in  quo  turmae  erant  Arcadum 
ab  Evandro  missae  (VHI,  518.)  et 
Etruscae  (X,  238  sq.),  per  planitiem 
camporum  incedentem  mittitur  Mes- 
sapus :  qui  nunc  non  suas  copias,  sed 
Latinas  et  Tiburtinas  turmas  equestres 
\Tihurti  manus:  vid.  ad  VIT,  670 
sqq.]  ducit,  cumque  eo  Camilla."  II. 
—  collatis  siynis^  ideoque  iusto 
proelio.  —  519.  Tihurti  autem  ex 
Med.  Eom.  Keg.  aliisque  bonis  libris 
cum  Wagn.  restitui  pro  vulg.  Tihurni. 
Vid.  ad  VII,  671,  —  ducis  et  tu 
c.  c.  Turnus,  laborem  cum  Camilla 
partiturus,  (v.  510.)  hoc  dicit:  ut  ego 
illic,  sic  tu  (meo  loco)  hic  obi  ducis 
provinciam.  Cnram  et  curare  verba 
propria  csse  de  ducibus  cxercituura, 
Thicl.  docet  coU.  Walch.  ad  Tac.  Agr. 
16.  p.  228.  et  Kritz.  ad  ^all.  lug. 
100.  —    522  sqq.    ,,Insidiarum  locus 


et  ratio  huiusmodi  animo  repraesen- 
tanda.  Via  Troianorum  agmini  pe- 
destri,  quod  Aeneas  ipse  ducebat  (cf. 

V.  446.),  erat  facienda  per  montium 
iuga  et  saltus :  in  his  erat  vallis  curvo 
anfractu^  sinuoso  flexu,  quae  ex  ad- 
versa  venientiAeneae  parte  in  clivum 
assurgebat;  isque  erat  agmine  supe- 
randus :  ab  utraque  vallis  parte  sil- 
vae.  Has  insedit  Turnus :  equitatum 
autem  Messapo  et  Camilla  duce  prae- 
mittit,  ut  manus  cum  praemisso  ab 
Aenea  Etruscorum  equitatu  conserat, 
qui  per  camporum  planitiem  incede- 
bat  Tarchontis  ductu.  Hic  pugna 
equestris  fit ,  in  qua ,  Camilla  caesa, 
equites  Latini  fugiunt  ad  urbem.  Au- 
dita  Camillae  caede  equitatusque  fuga, 
Turnus  consilio  insidiarum  abiecto  ex 
saltibus  obsessis  in  campum  procedit, 
ut  fugam  Latinoruni  equitatu  sistat, 
urbemque,  ne  primo  incursu  capiatur, 
praesidio  firmet.  Quo  facto  Aeneas 
liberas  saltus  angustias  superat  v.  896 
sqq."  H.  —  valles^  quod  Pleins.  ex 
Med.  Roni.  aliisque  Codd.  optimae 
notae  restituit  pro  vulg.  vallis^  anti- 
qua  est  Nominativi  forma.    Cf.  Prisc. 

VI,  10,  55.  p.  703.  Valer.  Prob.  in 
Cathol.  p.  1470.  Servius  ad  h.  1. 
Voss.  Art.  gramm.  II,  39.  Drak.  ad 
Liv.  IV,  25,  3.  Wakef.  ad  Lucr.  VI, 
1031.  Schneider.  Gr.  Lat.  H,  1.  p. 
468.  alii.  Ceterum  cf.  imitatio  huius 
loci  ap,  Claud.  IV.  Cons.  Ilon.  327. 
quae  fraudi  accommoda  vallis.  —  523. 
atrum.  Vid.  ad  I,  165.  —  524.  quo 
(in  quam  vallem)  Heius.  ex  meliori- 
bus  Codd.  edidit  pro  vulg.  qua,  quod 
llcynio  praestarc  videtur.  Sed  vere 
Wagn. :  ,,quo  satis  defenditur  vcrbis 
ducit ,  fcrwtt,  aditus ;  necdum  ibi  est 
Turnus,  sed  iturus  eo."  H.  —  525. 
a  d i  t  u  s  m  a  l i<j  n  /,  angusti  ideoque  dif- 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


395 


Hanc  SLipcr  in  spcculis  summoque  in  vertice  montis 
Planities  ignota  iacet,  tutique  recessus, 
Seu  dextra  laevaque  velis  occurrcre  pugnae, 
Sive  instare  ius^is  et  <>:randia  volvere  saxa. 
Huc  luvcnis  nota  iertur  r«2:ione  viarum, 
Arripuitque  locum  et  silvis  inscdit  miquis. 

Velocem  interea  superis  in  sedibus  Opim, 
Unam  ex  virginibus  sociis  sacraquc  caterva, 
Compellabat  et  has  tristis  Latonia  voces 
Ore  dabat :  Graditur  bellum  ad  crudele  Camilla, 
O  virgo,  et  nostris  nequidquam  cingitur  armis, 
Cara  mihi  ante  alias.   Neque  enim  novus  iste  Dianae 


530 


535 


ficiles  et  periculosi.  Sic  in  loco  Stat. 
Theb,  II ,  498  sqq.  (acl  huius  exem- 
plum  formato)  malignae  fauces;  aic por- 
tus  maUgni  ap.  Lucan.  V,  651.,  colles 
7naligni  Geo.  11,179.  cett.  Thiel.  con- 
lerri  iubet  Barth.  ad  Stat.  Tlieb.  I, 
374.  —  526.  ,,2W  sp  eciclis,  in  collis 
vertice,  ut  axonid.  Erat  is  collis  pla- 
nus  ideoque  ex  omni  parte  opportu- 
nus  seu  atl  procurrendum  (v.  528.), 
seu  ad  hostem  propulsandum,  si  col- 
lem  superare  vellet  (v.  529.)"  H.  Cf. 
Ecl.  Vni,  59.  et  Homericum  nsoc- 
ffXSTiTO)  ivl  ^(oQO).  —  527.  lahn.  haec 
adnotat:  ,,Ignota  jDlanities  appelia- 
tur  non  quod  Troiani  eam  ignora- 
bant,  sed  quod  ab  iis ,  qui  illas  fau- 
ces  transgrediebantur,  conspici  co- 
gnoscique  non  poterat.  Unde  etiam 
tuti  illic  recedere  poterant ,  quicum- 
que  insidias  transeuntibus  parabant." 
Heyn.  conferri  iubet  similem  locum 
Stat.  Theb.  II,  469  sqq.  —  reces- 
s  u  s  lectio  est  Med.  a  m.  sec.  Eom. 
aliorumque  librorum  pro  vulg.  rece- 
ptus  a  Wagn.  iure  revocata,  quem  re- 
centiores  editores  omnes  secuti  sunt. 
Recessus  enim  est  locus  ab  hominum 
conspectu  remotus,  ubi  bene  lateas  ; 
quod  ipsum  nunc  vult  Turnus;  rece- 
jjtus  autem  vocatur  locus,  in  quem  se 
recipiunt,  qui  aut  turbas  hominum 
aut  pericula  vohmt  efFugere.  Ceterum 
etiam  quae  sequuntur  verba,  Seu  -  - 
saxa,  quippe  quae  ad  impetum  facien- 
dum,  non  ad  salutem  fuga  pariendam 
spectent,  magis  convenire  lectioni  re- 
cessus,  Wagn.  verissime  iudicat.  Tuti 
autem  recessus  sunt,  unde  tuto,  sine 
ullo  periculo,  hostem  adoriri  possis. 
—    528.   occurrere  pugnae,    i.   e. 


hosti  dextra  aut  sinistra  parte  ve- 
nienti.  —  529.  instare  iugis,  quod 
Heyn.  explicat:  ,,desuper  de  iugo  ur- 
gere  hostem  assultantem,"  Wagn.  re- 
ctius  pro  consistere  in  iugis  positum 
accipit.  —  530.  iuvenis,  Turnus.  — 
nota  regione  viarum.  Vid.  ad 
Aen.  II,  737.  —  531.  Arripuit  lo- 
cum.  Vid.  ad  III,  477.  IX,  13.  et 
X,  298.  —  silvis  iniquis,  scil.  Ae- 
neae  per  eas  iter  facturo.  Cf.  X,  303. 
dorsum  iniquum.  —  532.  Opis,  "SItiis, 
quo  nomine  alias  Diana  ipsa  appel- 
latur,  hic  est  uympha  Dianae,  quae 
infra  v.  858.  Threissa  vocatur.  Heyn. 
memorat,  ap.  Callira.  in  Del.  292. 
Opin  esse  inter  puellas  Hyperboreas, 
quae  frugum  primitias  olini  Delum 
apportaverint  et  cum  Diana  ibi  man- 
serint,  coU.  etiam  Apollod.  I,  4,  4.; 
idemque  memorabile  esse  ait,  Dianam 
cum  Ni/mphis  suis ,  quibus  silvae  so- 
leant  pro  sedibus  assignari ,  hic  in 
Olympo  sedere,  unde  Opis  v.  595  sq. 
devolet  in  terram.  —  534.  Has  vo- 
ces  ore  dahat.  Vid.  ad  VII,  560. 
—  Pro  tristis  Heins.  ex  Rom.  Vat. 
et  aliis  edidit  tristi;  sed  tristes,  qiiod 
praeter  plurimos  Codd.  (inter  quos 
Med.)  tuetur  Macrobii  V,  22.  et  Do- 
nati  auctoritas,  ab  Heyn.  epicae  gra- 
vitati  magis  convenire  merito  iudica- 
tur.  Tristes  sunt  voces,  quia  de  in- 
stanti  morte  Camillae  agunt.  Cf.  et 
iam  II,  115.  haec  tristia  dicta.  lahn. 
ob  verborura  ordinem  tristis  cum  La- 
tonia  iungendum  esse  censet ;  quod 
mihi  languidius  videtur.  —  536.  „no- 
s tris  ar m is,  quibus  Camilla  in  mo- 
rem  Dianae  et  Nympharum  utitur.  Cf. 
inf.  V.  [652.  etj    844."  H.  -—    cingi- 


396 


P.  VIRGim  MARONIS 


Venit  amor,  subitaque  animum  dulcedine  movit. 
Pulsus  ob  invidiam  regno  virisque  superbas 
Priverno  antiqua  Metabus  cum  excederet  urbe, 
Infantem  fugiens  media  inter  proelia  belli 
Sustulit  exsilio  comitem,  matrisque  vooavit 
Nomine  Casmillae,  mutata  parte,  Camillam. 
Ipse  sinu  prae  se  portans  iuga  longa  petebat 
Solorum  nemorum;  tela  undique  saeva  premebant 
Et  circumfuso  volitabant  milite  Volsci. 


540 


546 


tur  armis,  ut  11,  749.  Tib.  11,  3,  50. 
et  al.  —  537.  neqiie  enim  novus 
etc.  Cf.  ultimos  libri  VII.  versus.  — 
Dianae,  pro  mihi.  Vid.  ad  II,  79. 
III,  380.  al.  —  539.  Hanc  de  Camilla 
eiusque  patre,  Metabo ,  narrationem 
Dianae  sermoni ,  quo  Opi  mandata 
iniungat,  non  satis  commodo  loco 
insertam  esse ,  non  temere  censet 
Heyn.  Accedit,  quod  Diana  hic  Opi 
res  narrat,  quae  ei  iam  satis  notae 
esse  debebant,  et  quod  vv.  557.,  566. 
et  582.  Dianae  narranti  vix  conve- 
nire  videntur.  Quare  Heinrich.  putat, 
v.  539 — 586.  a  Virgilio  carmini  iam 
absoluto  esse  insertos,  et  Peerlk.  su- 
spicatur,  hunc  locum  ab  ipso  poeta 
destinatum  fuisse  fini  libri  VII. ,  ut 
ibi  post  v.Sll.  sequerentur^haec:  Pri- 
verno  aniiqua  -  -  urbe,  Pulsiis  ob  in- 
vidiam  etc.  usque  ad  -  -  Intemerata 
colit  (v.  583.),  quae  deinde  exciperet 
V.  812.  lllam  omnis  tectis  cum  seqq. ; 
hoc  autem  loco  post  v.  538.  statim 
collocandum  esse  versum  587.,  quum 
vss.  584 — 586.  a  Tucca  et  Vario  vel 
aliis  inserti  sint,  quibus  ista  ad  suam 
opinionem  ordinarent.  —  ob  invi- 
diam,  scil.  crudelitatis  causa.  —  vi- 
res  superbas  Serv.  recte  interpre- 
tatur :  quibus  superbe  utebatur ;  haec 
enim  explicatio  optime  convenit  feri- 
tati  inf.  v.  568.  commemoratae.  Idem 
est  igitur,  quod  siiperbum  imperium 
Mezentii  VIII,  481.  Heynio  svperbus 
hic  est  i.  q.  ingens,  nimius.  — 
540.  Priv  erntim  ^  olim  Volscorum, 
postea  Latii  oppidum,  haud  procul 
ab  Amaseno  fluvio  situm,  et  nunc  Pi- 
perno  Vecchio  appcllatum,  de  quo  cf. 
Steph.  Byz.  p.  563.  Liv.  VII,  15,  11, 
16,  3.  VIII,  19,  9.  all.  et  librum 
nieum  Ilandb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p.  641. 
Peerlk.  pro  Privemo  malit  Priverni, 
et  hanc  totam  orationem  magis  poe- 


tae  convenire  censet ,  quam  Dianae ; 
Opim  enim,  unam  ex  sacra  caterva 
Dianae  et  intimam  deae  amicam,  res 
Camillae  ignorare  non  potuisse.  — 
541.  Heyn.  miratur,  saevum  tyrannum 
tanto  filiae  amore  teneri ;  ipse  tameu 
confert  simillimum  de  Mezentio  lo- 
cum  supra  X,  839  sqq.  —  543.  „Tri- 
buit  igitur  poeta  patris  voluntati,  quod 
emollita  pronuntiatio  posterioribus  ae- 
tatibus  attulit,  ut  pro  Casmilo  Camillus, 
pro  Casmila  Camilla  diceretur.  Vox 
illa  a  Pelasgis  in  Italiam  illata  Etru- 
scis  quoque  fuit  frequentata,  qui  Mer- 
curium  CasmihTm  appellarunt,  tam- 
quam  ministrum  deorum.  Vid.  SchoL 
Apollon.  ad  I,  917.  Macrob.  Sat.  IIT, 
18.  et  Serv.  ad  h,  L"  H.  Camilli 
enim  erant  pueri ,  ministri ,  ad  sacra 
facienda  adhibiti.  Cf.  Plutarch.  Num, 
c.  7.  (qui  simul  memorat,  propterea 
etiam  Mercurium ,  utpote  ministrum 
deorum,  a  nonnuUis  Camillum  vocari) 
Festus  p.  43.  Miill.  Varr.  L.  L.  VII, 
34.  Dion.  Hal.  II,  22.  et  Muelleri  lib. 
Die  Etrusker.  Vol.  II.  p.  73.  Peerlk., 
cui  talis  etymologia  gravitatem  car- 
minis  epici  dedecorare  videtur,  verba 
matrisque  vocavit  -  -  Camillam  spuria 
censet.  Sed  vid.  ad  I,  109.  268. 
VIII,  322.  344.  al.  Etiam  Gossr.  av- 
&ii^Tiai'  huius  loci  recte  defendit.  — 
544.  Ipse  sinu  p.  s.  portans.  Sic 
Ruhk.,  omisso  Commate,  quod  vulgo 
post  Ipse  ponitur,  rectissime  ;  ut  ipse 
sinu  dictum  sit  eadem  ratione ,  qua 
alibi  ipse  manu,  mit  eigener  Hand  (vid. 
ad  IX,  587.  et  al.)  ;  quae  etiam  Wa- 
gneri  est  sententia  Qu.  Virg.  XVIII, 
2,  1.  Mc  posteriorum  editorum  unus 
Peerlk.  Comma  post  Ipse  positum 
retinuit.  —  iuga  longa,  longo  tractu 
continuata.  Gossr.  cum  Scrvio  inter- 
pretatur:  „longe  posita,  remotiora." 
—    545.    solorum   ne m  o  r  u  m.     Vid. 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


397 


Ecce,  fugae  meclio  summis  Amasenus  abundans 
Spumabat  ripis;  tantus  se  nubibus  imber 
Ruperat.     Ille,  innare  parans,  infantis  amore 
Tardatur,  caroque  oneri  timet.     Omnia  secum 
Versanti  subito  vix  haec  sententia  sedit: 
Telum  immane,  manu  valida  quod  forte  gerebat 
Bellator,  solidum  nodis  et  robore  cocto, 
Huic  natam,  libro  et  silvestri  subere  clausam, 
Implicat,  atque  habilem  mediac  circumhgat  hastae; 
Quam  dextra  ingenti  librans  ita  ad  aethera  fatur: 
Alnia,  tibi  hanc,  nemorum  cultrix,  Latonia  virgo, 
Ipse^pater  famulam  voveo:  tua  prima  per  auras 
Tela  tenens  supplex  hostem  fugit.     Accipe,  testor, 
Diva  tuam,  quae  nunc  dubiis  committitur  auris. 
Dixit,  et  adducto  contortum  hastile  lacerto 


550 


555 


660 


infra  ad  v.  569.  Ceterum  cf.  mga  sil- 
varum  VI,  256.  —  541.  fugae  me- 
clio,  in  media  fuga,  in  media  fugae 
via.  Cf.  VII,  59.  et  similes  loci.  — 
Anias e7ius  abundans  aquis  s p u- 
mah  at  m.  su m m is  r ij^ is ,  ad  sum- 
mas  ripas.  De  Amaseno  vid.  ad  VII, 
685. —  548.  tantus  (vid  ad  V,  404.) 
imher  se  rup erat ,  p r o  erup erat, 
EQQuyri.  Vid.  ad  Geo.  I,  446.  —  551. 
„Quum  omnia  secum  versasset,  vix 
tandem  haec  sententia  s edit, mQnti 
infixa,  probata  [vid.  ad  II,  660.  IV, 
15.  V,  418.  VII,  611.],  quae  suhito 
animum  subierat."  H.  Wagn.  (coll. 
adnot.  ad  I,  586.)  haec  sic  interpre- 
tatur:  ^^Suhito  sententia  sedit,  et  vix 
sedit,  quum,  captum  consiiium  exse- 
quens,  telo  natam  implicat",  simulque 
ipsam  brevitatem  et  perturbationem 
structurae  (Telum  immane  -  -  Huic  -  - 
impUcat)  praeclare  accommodatam  iu- 
dicat  ad  repraesentandam  Metabi  tre- 
pidationem  captumque  subitura  consi- 
liura.  Vix  igitur,  in  protasi  usurpatum, 
Coniunctionis  simulac  vice  fungitur, 
ut  Aen.  ]II,  90.  VIII,  337.  X,  659. 
Valcken.  ad  Ammon.  p.  67.  minus 
probabiliter  coniungit  versanti  suhito, 
putans,  Virgilium  exprimere  voluisse 
vim  vocabuli  Homerici  <Sociaa«To ,  et 
Peerlk.,  multa  de  hoc  loco  disputans, 
sine  iusta  causa  coni.  subito  fixa 
haec  sent.  sedit.  —  553.  Vid.  ad  v. 
89.  —  solidum  nodis.  Cf.  VII, 
507.  VIII,  220.  Val.  Fl.  III,  126.  II, 
534.  cett.  —  robore  cocfo,  igni 
durato,  praeusto.  Cf.  adnott.  ad  Vn, 


524.  De  coquendi  verbo  vid.  ad  VII, 
636.,  ubi  adde  Bentl.  ad  Hor.  Od.  I, 
35,  39.  et  Gronov.  Obss.  IV,  21.  (p. 
504,  Frotsch.),  quos  Thiei.  hic  laudat. 
—  554.  ^,clausam,  involutam  cortice, 
Suberis  copiam  in  Priverni  agris  nasci 
observavit  Sponius.  —  555.  hahilem, 
ita  ut  haberi ,  tractari,  pro  iaculo 
emitti  cum  hasta  posset  puella.  Cf. 
I,  318.  IX,  305.  et  365."  H.  —  558. 
Ipse  pater.  Pronomen  adiicitur, 
quia,  quum  alii  patres  nihil  magis  m 
votis  habere  soleant,  quam  ut  sobo- 
lem  ex  filiabus  suscipiant,  hic  ipse^ 
a  nemine  coactus,  neque  ipsius  filiae 
voluntati  cedens,  eam  Dianae  famu- 
lam  ideoque  perpetuae  virginitati  de- 
vovet.  Sic  etiam  Wagn.  statuit  Qu. 
Virg.  XVIII,  2,  c.  —  tua  tela,  ut 
V.  536.  nostra  arma.  Servius  coniun- 
gere  videtur  tua  supplex,  ex  Grae- 
cismo;  cf.  e.  g.  Plut.  Tliem.  28.  -Tw- 
aEis  f-ikv  yuQ  IxiTrjy  aov.  —  prima, 
nunc  primimi.  Vid.  ad  Ecl.  VI,  1. 
Aen.  I,  442.  613.  VI,  811.  al.  Peerlk., 
sine  iusta  causa  in  h.  1.  haerens,  verba 
tua  prima  -  -  hostem  fugit  spuria  et 
locum  sic  contrahendum  censet:  Tpse 
pater  famulam  voveo,  fa mulam  accipe, 
testor ,  Diva  tuam  etc.  —  560.  ,^du- 
hiis  atiris,  per  quas  ipsa  infans  du- 
bia  sahite  fertur.  —  561.  Haslae  illi- 
gatum  pondus  in  alteram  ripam  traus- 
mittit,  ut  ipse  liberis  mauibus  traus- 
natare  possit,  liasta  autem  sic  missa 
alteri  ripae  iufixa  haereret."  H.  —  ad- 
ducto  lacerto.  Cf.  Ovid.  Met.  VIII, 
28.  Torserat  addttctis  hastilia  lenta  la-^ 


398 


P.  VIKGILII  MAEONIS 


Immlttit:  sonuere  undae;  rapidmn  super  amnem 
Infelix  fugit  in  iaculo  stridente  Camilla. 
At  Metabus,  magna  propius  iam  urgente  caterva, 
Dat  sese  fluvio,  atque  hastam  cum  virgine  victor 
Gramineo  donum  Triviae  de  cespite  vellit. 
Non  illum  tectis  ullae,  non  moenibus  urbes 
Accepere,  neque  ipse  manus  feritate  dedisset; 
Pastorum  et  solis  exegit  montibus  aevum. 
Hic  natam  in  dumis  interque  horrentia  lustra 
Armentalis  equae  mammis  et  lacte  ferino 


5G5 


570 


certis  et  infrav. 605. —  562,  ^^sonuere 
undae:  graviter  commoto  aere  aquae 
superficiem  impellente  et  undae  fre- 
mitum  raovente:  quicl?  quod  transvo- 
lans  cum  infante  iaculum  sibilum  vel 
strepitum  facit  in  aere  (cf.  v.  595  sq.) 
quem   ipsi   amni  tribuere  potuit."  H. 

—  563.  Infelix^  quae  tam  tenera 
aetate  tantum.  vitae  discrimen  subit. 
Thiel.autem  per  anticipationem,  quam 
vocant,  lioc  epitheton  explicat,  ut  sit 
tristi  fato  destinata,  quondam  infelix 
futura.  —  565.  Dat  s ese  fluvio,  in 
fluvium  (vid.  ad  Ecl.  II,  30.  et  al.), 
ut  Ovid.  Met.  XI,  784.  se  declit  in 
pontum,  ubi  plura  fleius.  —  victor, 
voti  compos,  flumine  feliciter  traiecto 
et  tilia  servata.  Vid.  ad  Aen.  II,  329. 
VIII,  61.  et  X,  409.  —  566.  donum, 
ex  voto.  Aliter  tamen  Peerlk, ,  qui 
locum  sic  distingui  suadet:  Gramineo, 
donum  Triviae ,  de  cespite  vellit ,  hac 
explicatione  adiecta:  ,,In  liasta  cum 
virgine  imprimis  virgo  cogitatur,  quasi 
legeretur  virgo  cum  hasta.  Virgo  erat 
donum  Triviae,  quam  Diana  servatam 
patri  donasset.  -  -  Tale  est  illud  Ovidii 
Met.  V,  543.  Cereris  sumus  omnia  mu- 
nns.''  —  Triviae.   Vid.  ad  IV,  609. 

—  597.  Axtius  in  libro  AstroJogie  des 
Manetho  etc.  p.  37.,  lahnio  teste,  coni. 
tectis  viJlae,  eandemquc  coniecturam 
etiam  Peerlk.  protulit.  Sed  villarum 
commemorationem  ab  illa  aetate  alie- 
nam  dixcrim.  Vox  villae  in  tota  Ac- 
neide  nusquam  legitur;  quod  huic 
emendationi  per  se  facillimae  et  fe- 
licissimae  videtur  obstare.  —  Tecta 
(privatac  domus)  et  moenia  (urbs, 
civitas)  oadcm  ratione  coniunguntur, 
qua  I,   600,  dicitur   iirhe,  domo  socias. 

—  568.  Etiamsi  Volsci  cum  Metabo 
rcconciliari  voluissent,  ipse  tamen  pro 
feritate,  fcrocia  sua  manus  tendcre 
seque    victum     agnoscere    nohiisset. 


Heyn.  haec  adnotat:  manus  dat  pro- 
prie  victus,  tum  omnino  qui  cedit, 
qui  placatur,  h.  1.  qui,  quod  humani- 
tas  aliorum  vel  hospitalitas  ofFert, 
accipit."  —  569.  Bruuck.  sustulitCo- 
pulam  et ,  Wakef.  autem  ei  substituit 
at,  quod  non  est  huius  Joci;  immo 
Copula,  quum  ab  omnibus  Codd.  prae- 
ter  Oudart.  exhibeatur,  retinenda, 
quamvis  potius  exspectes  adversativam 
sed,  quum  poeta  hoc  dicat:  Non  ilhim 
urbes  accepere;  solitariam  pastorum 
vitam  egit.  Sed  vid.  adnott.  ad  x\en. 
II,  94.  IV,  76.  IX,  622.  et  cf.  etiam 
Voss.  A7im.  u.  Randgl.  p.  239.  et  Schmid, 
ad  Hor.  Ep.  II,  1,  53.  Heyn.  minus 
recte  iungit  Pastorum  moniihus ;  con- 
iungenda  enim  sunt  Pastorum  aevum, 
i.  e.  vitam  pastoritiam ,  ut  Metabus 
ex  bellatore  pastor  factus  esse  dicatur. 
Quare  etiam  lahnium  errare  puto,  per 
voc.  et  copulari  statuentem  pastorum 
cura  solis,  aeque  ac  si  duo  Adiectiva, 
posita  essent:  in  raontibus  pastorum  et 
in  montibus  solis.  Immo  Copula  post- 
posita  (vid.ad  Ecl.  1, 35.  IV,  63.  al.)  to- 
tara  sententiara  adiungit  priori.  Peerlk. 
raalit  Et  pastor  solis  etc.  —  s  o  lis  m  o  n- 
tihus,  i.  e.  solitariis.  Vid.  Ecl.  X,  14. 
Geo.  III,  249.  Aen.  V,  613.  VI,  268. 
XI,  545.  Ovid.  Met.  III,  10,  394.  Fast. 
I,  502.  Ter.  Andr.  II,  4,  3.  Phorra.  V, 
7,  87.  Cic.  Div.  I,  28,  Sall,  lug,  103. 
Nep.  Eum.  8.  etc.  Broukh,  ad  Prop, 
n,  19,  7.  Drak,  et  Rupert,  ad  Sil,  III, 
429.  Pvuhnk,  ad  Ter,  Andr.  II,  4,  3. 
Bremi  ad  Ncp,  Eura,  8,  6,  Cort.  et 
Kritz,  ad  Sall,  lug.  103,  1,  et  Disscn. 
ad  Tibull.  I,  2,  73,  Cf.  etiara  adnott. 
ad  VI,  268.  —  exegit  aevum.  Vid, 
X,  53,  —  570.  in  dumis  .ccit.,  i.  e. 
in  silvis.  —  horrenti a  lustra  (fc- 
rarum)  proptor  urabrara ,  cah'ginem. 
Vid,  I,  165,  —  571.  lacte  ferino; 
nani  equum  quoquc/<?rMm  dici  vidimus 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


399 


Nutribat,  teneris  immiilgens  iibera  labris. 
Utqiic  pedum  primis  infans  vestigia  plantis 
Institcrat,  iaculo  palmas  armavit  acuto, 
Spiculaque  ex  humero  parvae  suspendit  et  arcum. 
Pro  crinali  auro,  pro  longae  tegmine  pallae, 
Tigridis  exuviae  per  dorsum  a  vertice  pendent. 
Tela  manu  iam  tum  tenera  puerilia  torsit, 
Et  fundam  tereti  circum  caput  egit  habena, 
Strymoniamque  gruem,  aut  album  deiecit  olorem. 
Multae  illam  frustra  Tyrrhena  per  oppida  matres 
Optavere  nurum :  sola  contenta  Diana 
Aeternum  telorum  et  virginitatis  amorem 
Intemerata  colit.     Vellem  haud  correpta  fuisset 
Militia  tali,  conata  lacessere  Teucros: 


575 


5  80 


585 


ad  II,  51.  ct  V,  818.  — -  573.  „Pro- 
prie  erant  vestigia  prima,  in  quae, 
qiiibus  institit  plantis  pedum.  Secl 
doctius  alterum  pro :  ut  primum  in- 
fans  pedibus  institit."  H.  Vid,  ad 
Geo.  III,  130.  etal.  Ceterum  de  verbo 
insistendi  cum  Accus.  constructo  (hic 
pro  insistendo  facere)  cf.  adnott.  ad 
Geo.  III,  164.  et  Aen.  VI,  563.  — • 
574.  armavit  ex  omnibus  fere  Codd. 
cum  lahn.  et  Wagn.  revocavimus, 
quos  etiam  me  posteriores  editores 
omnes  secuti  sunt.  Vulgo  oneravit, 
quod  exX,  868.  huc  illatum  esse  docet 
Wagn.,  unde  etiam  in  duo  Codd.  ir- 
repsit  Pluralis  iaculis  acutis.  Neque 
erat,  cur  Heynio  oneravit  vcnustius 
videretur,  quum  de  puellae  tenerae 
manibus  sermo  sit.  Eadem  enim  ve- 
nustas  inest  in  verbo  armavit  et  in 
Plurali  pahnas ;  vir  nimirum  unum 
iaculum  una  palma  tenet.  —  576. 
c  r  i  n  a  le  au  r  u  m  aut  de  acu  crinali 
intelligendum,  aut  polius  de  aureo 
retiolo,  ut  IV,  138.  crines  nodaniur  in 
au7-um,  ubi  vid,  adnott.  Cf.  etiam 
Koenig.  ad  Claud.  I,  85.  —  Depalla 
vid.  ad  I,  648.  et  VI,  555.  —  577. 
Tigridis  exuvias  unde  fugitivus 
Metabus  nancisci  potuerit,  non  quae- 
rendum  esse  memorat  Heyn.  Vid.  au- 
tem  ad  IX,  307.  —  579.  Funda  cir- 
cumacta  ictus  vis  augetur.  Cf.  IX, 
587.  —  580.  Strymoniam  qru^m. 
Vid.  ad  Geo.  I,  120.  et  Aen.  X,  265. 
Quum  autcm  grues  aves  sint,  quae 
percgrinatione  laetentur,  terrae,  unde 
venerint,  commemoratio  non  absona 
iudicanda.    —    deiecit.     Vid.    ad  V, 


542.  — •  581.  Multae  illam  cett. 
Idem  orationis  color  VII,  54.  Cf. 
etiam  Pindar.  Pytli.  IX,  188  sqq.  Ca- 
tul].  Carm.  Nupt.  42  sqq.,  qui  praei- 
vit  in  his :  Multi  illum  pueri,  multae 
optavere  puellae.  Hor.  Od.  1,4,  20. 
Ovid.  Met.  I,  478  sqq.  III,  353  sqq. 
Stat.  Theb.  II,  161  sqq.  Claud.  R. 
Pros.  I,  135.  — -  ^^Tyrrliena  per 
oppida:  Amaseno  traiecto  Metabus 
ad  Campanorum  finesaccedebat:  hos 
insedere  olim  Etrusci."  H.  Cf.  Miil- 
ler  Die  EtrusJcer.  Einleit.  p.  4.  — 
582.  jPeer//j.  haec  adnotat :  „Sola  coii' 
tenta  Diana.  Verba  ista  non  recte 
Dianae  tribuuntur,  ut  neque  supra  La~ 
tonia  virgo  uec  donum  Triviae,  quae, 
ut  alia,  satis  declarant,  totam  hanc 
orationem  a  Virgilio  huic  deae  non 
fuisse  destinatam."  Vid.  supra  ad  v. 
539. —  583.  virg  initatis  amorem. 
Cf.  Ovid.  Met.  I,  694.  Ortygiam  stu- 
diis  ipsaque  colebat  Virginitate  deam. 
—  584.  Intem  erata.  Dicitur  haec 
vox  imprimis  de  castis  et  pudicis. 
Cf.  Ovid.  Am.  III,  4,  23.  PeneJope 
mansit,  guamvis  custode  carehat,  Inter 
tot  iuvenes  intemerata  procos.  Stat. 
Theb.  II,  724.  intemeratae  equae,  i.  e. 
virgines,  quae  currum  Minervae  tra- 
hunt,  cett.  —  Vellem  haud  corre' 
pta  fu  is  set  sqq.  Peerlkampii  de 
hoc  loco  iudicium  vid.  supra  ad  v. 
539.  —  correpta.  Schirach.  ^.  369. 
haec  adnotat :  „Corripere  h.  1. 
exprimit  improvisum  facinus  et  da- 
mnum,  praecipitatam  caedem  hoc  bello 
et  vim  fati,  quae  arripuit  eam  il- 
ligatam     subito     huic     militiae."     — 


400 


P.  VlRGILn  MARONIS 


Cara  mihi  comitumque  foret  mmc  una  mearum. 
Verum  age,  quandoquidem  fatis  urgetur  acerbis, 
Labere,  Nympha,  polo,  finisque  invise  Latinos, 
Tristis  ubi  infausto  committitur  omine  pugna. 
Haec  cape,  et  ultricem  pharetra  deprome  sagittam: 
Hac,  quicumque  sacrum  violarit  vulnere  corpus, 
Tros  Italusve,  mihi  pariter  det  sanguine  poenas. 
Post  ego  nube  cava  miserandae  corpus  et  arma 
Inspohata  feram  tumulo,  patriaeque  reponam. 
Dixit;  at  illa  levis  coeU  delapsa  per  auras 
Insonuit,  nigro  circumdata  turbine  corpus. 

At  manus  interea  muris  Troiana  propinquat 
Etruscique  duces  equitumque  exercitus  omnis, 
Compositi  numero  in  turmas.     Fremit  aequore  toto 
Insultans  sonipes,  et  pressis  pugnat  habenis 


590 


595 


600 


586.  Wagnero  videturpoeta  significare, 
cum  morte  perire  caritatem,  et  cari- 
tati  tantum  erga  vivos  esse  locum ; 
ut  hic  locus  non  repugnet  versui  537.; 
quamquam  etiam  licere  putat,  ut  poe- 
tam  hanc  unam  sententiam  cara  milii 
nunc  comes  foret  in  duas  partes,  cara 
mihi  et  comes  foret,  dispescuisse  sta- 
tuamus ;  et  sic  etiam  recte  Donatus : 
„Si  hoc  non  fecisset,  posset  adhuc 
mihi  cara  et  comes  esse  cum  ceteris." 
Goth.  in.  lectione  Cura  mihi,  qiiam 
Wakef.    recepit,    nihil   lucramur.    — 

587.  Verum  age.  Vid.  infra  XII, 
832.  et  cf.  adnott.  ad  I,  627.  —  Cum 
v.  589.  cf.  Ovid.  Met.  VI,  44:7.fausto 
committitur  omine  sermo.  —  590.  Haec 
c  ap  e,  arcum  et  pharetram.  —  591.  sa- 
crum  corpus,  utpote  virginis  Dia- 
nae  consecratae.  Heyn.  haec  adno- 
tat :  „Praeparatur  his  hoc  unum ,  ne 
illa  impune  necetur,  quum  servari  a 
dea  non  posset."  —  592.  Tros  Ita- 
lusve.  Med.  Rom.  aliique  Codd.  Ita- 
lusque,  quod  lahn.  recepit,  Commate 
■^ostltalusque  di€\.Qio.  Sed  vere  Wagn.: 
,,At  non  uterque ,  ct  Tros  et  Italus, 
poenas  dabit,  sed  alteruter,  sive  Tros, 
sive  Italus,  i.  e.  Tros  Itahisve;^^  com- 
parans  etiam  X,  108.  Tros  Rutulosve, 
et,  cuius  loci  planc  alia  sit  ratio,  I, 
574.  Tros  Tyrius  que  mihi  null o  d i s- 
c  rimin  ea^eii^r.Peerlk.etSiipfl.  nobis- 
cum  Wagnerum  sequuntur,  Gossr.  au- 
tem  lahnium.  Heyn.  confert  Hora.  II. 
XVI,  453.—  593.  nuhe  cava.  Cf.  H, 
360.  et  V,  810.  —  594.  feram  tumu- 
lo,  Vid.  ad  Ecl.  II,  30.  VIII,  101.  Geo. 


in,  306.  al.  —  reponere  hic  est 
reddere,  quare  iure  quodam  additur 
Dativus  patriae  ;  de  qua  constructione 
cf.  Val.  Max.  V,  10.  ext.  2.  Tac. 
Ann.  XVI,  23.  Claud.  XXIV,  129. 
et  X,  304.  Drak.  ad  Sil.  V,  533. 
Heins.  ad  Ovid.  Met.  II,  503.  etMen- 
ken  I.  p.  856.  (a  Thielio  laud.)  Cf. 
tamen  etiam  adnott.  ad  Geo.  II,  290. 
et  al.  Heyn.  in  Volscis  antiquum  Ca- 
millae  sepulcrum  monstratum  fuisse 
suspicatur.  —  595.  delapsa  Heins. 
ex  Med.  aliisque  bonis  libris  restituit. 
Antea  edebatur  demissa;  sed  demitti 
Opim  iam  scimus  e  v.  587  sqq.  — 
596.  Insonuit,  celeri  volatu  auras 
secando.  Cf.  supra  v.  562.  —  nigro 
turhine,  nimbo  nigro. —  597.  ,,?w«- 
nus  Troiana:  de  pedestri  agmine, 
quod  Aeneas  ducebat,  accipe,  ut  se- 
quentia  v.  598.  de  equitatu.  Cf.  ad 
V.  522.  Constabat  autem  equitatus 
maxime  ex  Etruscis  (v.  450.  517.  et 
not.  ad  V.  519.);  isque  pe^  campos 
incedebat:  hinc  aequore  toto.^^  H.  Vid. 
adnott.  ad  Geo.  I,  50.  et  II,  105.  — 
600.  Insultans,  Vid.  ad  Geo.  III, 
117.  —  sonipes.  Vid.  IV,  135.  — 
„pug7iat  hahenis,  contra  habenas, 
ut  ad/taO-ccC  xivi  [vid.  ad  IV,  38.] 
spectat  ad  reluctationem  eqiiorum,  qixi 
frenis  cohiberi  se  vix  patiuntur  et  rc- 
pugnant:  hinc  huc  olwersus  et  huc, 
[cui  lectioni  Med.  Gud.  aliique  Codd. 
minus  apte  substituunt  conversus'].  — 
hiic  et  huc.  Vid.  ad  XH,  558.  Pru- 
dent.  Psychom.  194.  Htic  illuc  fren- 
dens  ohvertit  terga  cett."  //.    Pugnarc 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


401 


Huc  obversus  et  huc;  tum  late  ferreus  liastis 
Horret  ager,  campique  armis  sul)Iimibus  ardent. 
Nec  non  Messapus  contra  celeresque  Latini 
Et  cum  fratre  Coras  et  virginis  ala  Camillae 
Adversi  campo  apparent,  hastasque  reductis 
Protendunt  longe  dextris,  et  spicula  vibrant; 
Adventusque  virum  fremitusque  ardescit  equorum. 
lamque  intra  iactum  teli  progressus  uterque 
Substiterat:  subito  erumpunt  clamore,  furentisque 


G05 


igitur  hahenis  i.  <[.  repxiynare  hahenis 
ap.  Ovid.  Met.  IT,  87.  etRomed.  514. ; 
premere  autem  habenns  iam  I,  63.  le- 
gimus.  —  601  sq.  Cf.  Ilom.  U.  XIII, 
339.  —  ferrens  hastis  Horret 
ager,  i.  e.  ferreis  hastis.  Vicl.  ad 
Ecl.  IX,  46.  —  V.  602.  Servio  teste 
est  Ennianus;  et  haud  dubie  errat 
Dacerius  ad  Hor.  Serm.  I,  10,  56,, 
qui  sibi  persuaderi  uon  potest,  Virgi- 
lium  versum  Ennii  secundum  Ser- 
vium  a  Liicilio  vituperatum  in  car- 
men  suum  transtulisse.  Ceterum  ver- 
sus  Enniauus  (p.  33.  Hessel.)  apud 
Macrob.  VI,  4.  sic  legitur  Sparsis 
hastis  longis  campiis  splendet  et  horret. 
Imitatur  Virgilium  Ambros.  Epist. 
II,  68.  (a  Peerlk.  laud.)  terra  est  fer- 
rea ,  telorrim  segetibus  inhorrens.  — 
ferreus  ager,  ferreis  hastis  totus 
collucens.  Cf.  similis  locus  VII,  526. 
—  horret.  Vid.  ad  Geo.  I,  151.  II, 
142.  al.  —  ardent,  refulgent.  — 
603  sq.  Cf.  supra  v.  518  sq.  — 
604.  c u m  fratr e,  Catillo.  Vid.  VII, 
672.  et  supra  v.  465.  —  Alas  de 
equitatu  dici  constat.  Cf.  v.  730.  835. 
XII,  851.  868.  (IV,  121.?)  etc.  et 
Gellius  XVI,  4.  —  605.  hastas 
pr oteyidunt  reductis  longe  dex- 
tris,  ut  cum  irapetu  eas  infigere  pos- 
sint  hostibus ;  nam  comminus  iis 
puguari,  apparet  infra  ex  v.  612  sq. 
Cf.  etiam  supra  v.  561.  Vid.  ad  IX, 
423.  Longe  autem  cum  reductis ,  non 
cum  protendunt ,  coniungendum  esse, 
per  se  patet,  quum  reductis  dexti'is 
hastae  longe  protendi  omnino  non 
possint.  —  spicula,  iacula,  vihrant, 
rotant,  celeri  motu  quassant  prolu- 
dentes  ad  pugnam.  Schrader.  et  van 
Kooten  ad  Epit.  Iliad  v.  380.  coni. 
librant ;  sed  iure  Wagn.  vulgatam 
dcfendit  coll.  Liv.  XXI,  28,  1.  Lucan. 
VII,  82.  et  Oudend.  ad  Apulei.  Met. 
IV.  p.  316.,  quibus  adde  Cort.  ad 
ViHGiL.  Pahs  III.   Ed.  III. 


Lucan.  IV,  386.;  neque  erat,  cur 
Arntzen.  Epist.  crit.  p.  72.  vihrant 
neutrali  sensu  accipiendiira  esse  su- 
spicaretur,  ut  IX,  769.  vibranti  gladio. 

—  607.  „Adve7itus  virum  arde* 
scit,  h.  e.  strepitus  ex  adventu  s. 
strepitus  advenientium  maior  maior- 
que  ad  aures  accidit  et  increbescit, 
quo  propiores  invicem  sibi  turmae 
fiuut.  Cf.  V.  911.  Etenira  quae  augen- 
tur,  imprimis  motu,  incalescere  ideo- 
que  et  exardescere  dicuntur,  ut  incendi. 
Vid.  ad  X,  895."  H.  Wagn.  uotionem 
strepitus  ab  adventantibus  excitati 
repetendam  esse  docet  ex  voc.  fre- 
miius,  quod  sequitur.  Similis  est  locus 
VIII,  289.  ubi  auxiliiim  adventusque 
dei  est  i.  q.   adventus  dei  auxiliantis. 

—  608  sqq.  Servius  haec  adnotat: 
„Enniana  est  ista  omnis  ambitiosa 
descriptio ; "  quare  Spangenb.  hune 
totum  locum  v.  608  —  611.  posuit  in 
fragmm.  Ennii  Annal.  XV.  p.  158. 
Heyn.  conferri  iubet  Hom.  II.  IV, 
446  sq.  —  uterque,    scil.  exercitus. 

—  609.  Substiterat.  Recte  fortasse 
Wagn.  ex  uno  Med.  a  m.  pr.  edidit 
Constiterat ,  quum  subsistere,  quod 
signiiicet  gressum  inhibere  et  pausam 
facere  eundi  (II,  243.  VIII,  87.  XII, 
622.  Caes.  B.  C.  II,  41.  [Ovid.  Met. 
XII,  146  sqq.]  Burm.  ad  Suet.  Vitell. 
c.  6.),  non  sit  huius  loci,  ubi  agatur 
de  pugnandi  cupidis  et  dudum  ad 
pugnam  paratis,  consistere  autem  ver- 
bura  proprium  sit  de  iis,  qui  ad 
pugnam  parati  processeriut  (V,  423. 
Caes.  B.  G.  II,  17.  III,  14.  Tac. 
Ann.  II,  80.  Curt.  X,  9,  13.  Burm. 
ad  Val.  El.  VIII,  133.  [quibus  adde 
Liv.  XXI,  46,  4.  et  Cort.  ad  Lucan. 
V,  461.]  ;  ita  ut  probabile  sit,  suhsti- 
terat  ortum  esse  ex  sequente  sub ilo. 
Quare  etiam  Peerlk.  et  Siipfl.  Constite- 
rat  receperunt ;  Gossr.  autera  nobiscura 
Codicum  fere  omnium  lectionen  ser- 

26 


402 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Exhortantur  equos;  fanclunt  slmul  undique  tela 
Crebra  nivis  ritu,  coelumque  obtexitur  umbra. 
Continuo  adversis  Tyrrhenus  et  acer  Aconteus 
Connixi  incurrunt  hastis,  primique  ruinam 
Dant  sonitu  ingenti,  perfractaque  quadrupedantum 
Pectora  pectoribus  rumpunt;  excussus  Aconteus 
Fulminis  in  morem  aut  tormento  ponderis  acti, 
Praecipitat  longe,  et  vitam  dispergit  in  auras. 
Extemplo  turbatae  acies,  versique  Latini 
Reiiciunt  parmas  et  equos  ad  moenia  vertunt. 


610 


015 


vavitj  quae  et  ipsa  inxta  Part.  pro- 
gressus  bene  se  habct.  — furentis- 
*que  lectio  videtur  Codd.  oranium 
praeter  Palat.  et  Pranc. ,  qui  soli 
exhibent  \vk\g2itm\\  frementesque  ^  post 
fremitum  equorum  bis  commemoratum 
V.  599.  et  G07.  quam  maxime  often- 
dens  et  longe  languidius.  Furentes 
autem  exJiortari  dictum  est,  ut  alibi  in- 
citare  furentem ,  impellere  currentem  et 
sirailia,  quae  Wagn.  commemorat,  coll. 
Hom.  II.  VIII,  293.  {antvdoyia  oiqv- 
viiv)  Cic.  Or.II,  44,  186.  pr.  Cluent. 
26,  70.  Lucan.  VII,  559.  et  Erasmi 
Adag.  s.  t.  Proclivitas  p.  593.  edit.  a. 
1643.  Cf.  etiam  adnott.  ad  II,  C53.  et 
al.  Instimulant  igitur  equos  iam  ipsos 
surarao  ardore  procurrentes.  Ceterum 
de  versu  hypermetro  cf.  adnott.  ad  Geo. 
I,  295.  (II,  69.  344.  Aen.  IV,  629.  al.) 

—  Exhortantur  eqzios.  Cf.  Ovid. 
Met.  V,  421.  et  ex  Pont.  II,   11,  22. 

—  Cum  verbis,  quae  sequuntur,  cf. 
Hom.  II.  XII,  156  sqq.  278  sqq.  et 
supra  V,  458.  X,  803  sqq.  al.  — 
coelum  obtexitur  umhra.  Cf. 
XII,  578.  et  obimhrant  aethera  telis  ^ 
Lucan.  III,  545.  VII,  519.  Claud.  in 
Ruf.  II,  122.  et  Cic.  Tusc.  I,  42.  — 
612.  Tyrrhenus  hic  est  ntDraen  viri 
Etrusci  proprium,  ut  Aconteus  La- 
tini.  Saepe  autera  Virgiliura  Latinis 
Rutulisque  Graeca  noraina  dedisse, 
meraorat  Wagn.  coU.  IX,  344.  573. 
672.  X,  315.   338.  388.  400.  XII,  75. 

—  613.  Aliquot  Codd.  pracbent  rvina 
Dant  sonitum,  quod  pracfert  Wakef. 
ad  Lucr.  V,  348.  Sed  praestat  phiri- 
morum  Codd.  lectio  ruinam  dant  so- 
nitu ,  i.  e.  corruunt,  utcrque  cecidit. 
(Vid.  ad  n,  310.  ct  465.)  In  primo 
autem  concursu  id  potissimum  (piac- 
ritur,  quis  priraus  ccciderit,  i.  c.  rui- 
nam  dederit,  non,   qui  primi  sonitnm 


ediderint;  quod  Wagn.  verissirae  ob- 
servat.  Cadunt  autem  non  ipsi  vul- 
nerati ,  sed  solo  equorum  conflictu 
prostrati.  —  614.  ,,perfracta  -  - 
riunpunt,  frangendo  runipunt,  pro  : 
perfringunt.  Scilicet  equi  concitati 
sumrao  irapetu  pectoribus  obnixi  et 
illisi  invicera  confligunt;  quo  co^i- 
flictu  labefactatus  Acontens  eqno  dcii- 
citnr:  fortasse  simul  liastae  ictu 
pcrcussus."  //.  Simili,  quaraquam 
non  prorsus  eadem  ratione  VI,  310. 
lapsa  cadunt,  et  IX,  434.  collapsa 
recumbit.  —  p ector  a  j^  ^ctoribiis. 
Vid.  ad  X,  361.  —  615.  Excussus 
Aconteus  etc.  Acontei  mortem  nunc 
itcrum  eomraemorari,  non  potest 
oftendere ,  quum  antea  Tyrrheni.  et 
Acontei  raors  in  universura  raodo 
indicata  sit,  hic  autem  ratio  raortis 
accuratius  describatur  et  simul  fuga 
Latinornm  eam  secuta  adiungatnr; 
quod  etiara  Siipfl.  monuit.  Qnare 
non  erat,  cur  Peerlk.  nomen  Acontei 
ex  V.  612.  male  repetitum  censeret 
et  coniiceret  excussus  uterque.  — 
616.  Fulminis  in  morem.  Vid.  ad 
IX,  706.  —  tormento  ponderis 
acti.  Cf.  Ovid.  Met.  IX,  217.  (Lichan) 
Corripit  Alcides ,  et  terque  quaterque 
rotatum  M.ittit  in  Euboicas  to?'mento 
fortius  undas.  Cctcrnm  quod  ad  tor- 
mentum  attinet,  cf.  qnae  ad  eundem 
ilham  libri  IX.  locum  de  phalarica 
adnotavimus.  —  617.  Praecipitat, 
scil.  se.  Vid.  ad  I,  104.  II,  9.  et  al. 
—  vitam  dispergit  in  auras.  Sic 
Silins  IX,  167.  Jn  vaeuas  senior  vitam 
disperserat  aui-as.  Cf.  etiam  Aen.  IV, 
705,  —  619.  Reiiciunt  parmas. 
Fugientes  reiicere  parmas  in  tergum, 
res  satis  nota.  Cf.  Stat.  Theb.  IX, 
173.  reiecta  caerula  parma  fugit  et 
Unrm.    ad    Ovid.     Met.    II,    582.    — 


AENEIDOS  LIB.  XI. 

Troes  agunt ;  princeps  tiirmas  induclt  AsiJas. 
lamque  propinquabant  portis,  rursusrjue  Latini 
Clamorem  tollunt,  et  mollia  colla  refiectunt; 
Hi  fugiunt,  penitusrjue  datis  rcferuntur  Iiahenis. 
Qualis  ubi  alterno  procurrens  gurgite  jiontus 
Nunc  ruit  ad  terras,  scopulosque  superiacit  luida 
fSpumeus,  extremamque  sinu  perfundlt  arenam; 
Nunc  rapidus  retro  atque  aestu  revoliita  resorbens 
Saxa  fugit,  litusque  vndo  labente  relinquit. 
Bis  Tusci  Rutulos  egere  ad  moenia  vcrsos; 


403 
G20 


C25 


620.  aqunt  fugicntcs  pcrscqnuntnr, 
Cf.  V,"  265.  VIII,  818.  infra  v.  734. 
X,  540.  Caes.  B.  G.  IV,  12.  Suct. 
(^acs.  68.  lustin.  II,  9.  —  Asilas. 
Sic  etiam  hic  Medic.  pro  vulg.  Asi/Ias. 
Vid.  adnott.  ad  IX,  571  ct  ef.  X,  175 
sqq.  —  622.  „Antc  urbem  subsistuut 
Latini ,  contra  fuginnt  Troiani  ct 
Etrusci.  —  mollia  colla  equorum : 
qui  quoniam  domiti ,  ut  facile  flecti 
queant,  hinc  colla  mollia,  ut  Geo.  III, 


204.    et  ibid.    v.    76."  //. 


Cum  V 


623.  cf.  Silius  IV,  315.  Nunc  Itali  in 
tergum  versis  refernntur  habenis  etc.  — 

624.  ,,Fugiunt  et  redeunt  equites, 
quemadmodum  mare  litus  modo  al- 
luens  modo  flactu  recedens."  Haec 
Heyn.^  qui  etiam  conferri  iubct  Hom. 

•II.  XI,  305  sqq.  et  Quinct.  Calabr. 
XT,  226  sqq.  Imitatus  est  h.  1.  Silius 
IV,  323  sqq.  —  Qualis  ubi.  Vid. 
ad  IT,  471.  —  alterno  gurgite^  al- 
terno  fluctu.  Cf.  etiam  adnott.  ad 
Aen.  I,  118.  —  62.5.  acl  terras.  Sic 
Med.  et  meliores  libri.  AVagn.  tamen 
praetulit  Rom.  et  rccentiorum  quo- 
rundam  Codd.  lectionem  ad  terram, 
quum  Virgilius  ad  terras  non  dixerit, 
nisi  subiecta  vocali.  Sed  quuni  Geo. 
IV,  52.  scripserit  sub  terras  coclum- 
que^  Aen.  IV,  523.  per  lerras,  silvae- 
que,  et  VIII,  428.  in  terras ;  pars, 
quidni  etiam  hic  ad  terras  scopulos- 
que?  Similis  autem  locus  Acn.  V, 
243.,  quo  collato  rem  confici  putat 
Wagn.  Qu.  Virg.  IV.  p.  413.,  me 
nondum  movct,  ut  meliorum  librorum 
lectionem  negligam ;  quum  in  alio 
loco  ,  magis  etiam  simili,  XII,  451. 
ex  omnium  Codd.  consensu  legatur 
ad  terras.  Pecj-lk.  et  Siipfl.  Waguc- 
rum  secuti  sunt;  Gossr.  autem  mecum 
Pluralem  retinuit.  —  Idem  Wagn.  pro 
vulg.  undam  ex  Med.,  tribus  Mcntell. 
aliisque    bonis    libris     reccpit     nnda, 


quum  illud  horridius  sit  ct  a  cultu 
Virgilianae  orationis  alicnum,  etsi 
Plautus  Cas.  IV,  4,  1.  similiter  dixerit 
superattolle  liinen  pedes  [cf.  etiam 
Euddim.  11.  p.  129.],  Maronem  autcrn 
ante  oculos  habuerit  Silius  XV,  154 
sq.,  ubi  pro  vulg.  Jsikmon  -  -  suberi- 
gil  ?^nt/a  lcgendum  s\t  Isthmoii-- super- 
iicit  vcl  potius  supericit ;  quam  Viri 
doct.  coniecturarn  quamquam  non  sta- 
tim  probaverim,  ob  rncliorum  tamen 
Codd.  auctoritatem  Ablativum  unda 
practuli ,  qucm  Wagn.  eadem  ratione 
posituni  censet,  qua  VI,  229.  socios 
pura  circumiulit  unda ;  (er  iibergifsst 
die  Klippen  mit  Wasser).  Nobiscum 
faciunt  Pcerlk.  et  Siipfl.,  dum  Gossr. 
Accusativum  servavit.  —  626.  ,,are- 
nani  extremam,  in  intcriorc  litorc, 
perfundit  sinu,  fluctu  undas  iam 
languentcs  in  sinum  curvante. "  H. 
Vid.  ad  I,  107.  Pcerlk. ,  sine  iusta 
causa  in  hoc  loco  haerens,  transi'.o- 
sitis  vocabulis  et  coniectura  in  auxi- 
lium  vocata  sic  lcgendum  esse  censet: 
exiremamque  aestu  perfundit  arenam 
(coll.  Aen.I,  107.  et  III,  557.);  Nunc 
rapidus  retro  atque  in  se  (pro  sinu : 
coll.  Geo.  II,  480.  et  Senec.  de  prov. 
1.)  rcvohita  resorbens  Saxa ,  fugit.  — ■ 
627.  Vcrba  sic  construc:  Nunc  rapi- 
dus  atque  resorbens  saxa  aestu  revo- 
luta  retro  fugit.  Ileyn.  perperam  con- 
iungit  rapidus  retro  ;  neque  magis  re- 
cte  ad  resorbens  supjjlet  se ,  saxa  a 
fugit  pendere  putans .  quod  langui- 
dum  csse  iure  censct  AVagn.,  qui  colJ. 
VI,  551.  cor\stY\x\t  resorbens  saxa,  quo 
rapida  vis  rccipientis  se  fluctus  bene 
declarctur.  Thiel.  tamcn  cum  Heyn. 
consentit,  revoluta  minus  probabili- 
ter  explicans  per  rursus  dctccta,  flucti- 
bus  nudata. —  628.  „vado  labente: 
quum  vis  aquae  fluctn  provojntae 
rediit,  pauUum  vadi  relinquitur  et 
26* 


404 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Bis  reiectl  armis  respectant  -  terga  tegentes. 
Tertia  sed  postquam  congressi  in  proelia  totas 
Implicuere  inter  se  acies,  legltque  virum  vir: 
Tum  vero  et  gemitus  morientum,  et  sanguirie  in  alto 
Armaque  corporaque  et  permixti  caede  virorum 
Semianimes  volvuntur  equi;  pugna  aspera  surgit. 
OrsiJochus  Remali,  quando  ipsum  horrebat  adire, 
Hastam  intorsit  equo,  ferrumque  sub  aure  rehquit. 
Quo  sonipes  ictu  furit  arduus,  altaque  iactat 
Vuhierls  impatiens  arrecto  pectore  crm-a. 
Volvitur  ille  excussus  humi.     Catilhis  lollan 
Ingentemque  animis,  ingentem  corpore  et  armis 
Deiicit  Herminium,  nudo  cui  vertice  fulva 
Caesaries  nudique  humeri;  nec  vuhiera  terrent; 
Tantus  in  arma  patet.     Latos  liuic  hasta  per  armos 
Acta  tremit,  duplicatque  virum  transfixa  dolore. 
Funditur  ater  ublque  cruor;  dant  funera  ferro 


630 


G35 


640 


645 


ipsiim,  sed  tardius,  relabens."   Wagn. 

—  631.  Aliquot  Codd,  totm^que,  quod. 
ab  Heinsio  receptum,  Wagn.  satis  pro- 
babiliter  a  Grammaticis  adiectum  su- 
spicatur,  qui  vererentur,  ne  quis  apo- 
dosin  ab  illo  totas ,  non  ab  eo,  unde 
deberet,  Tum  ve.ro  ordiretur.  —  632. 
Implicu  er  e  inter  se  acies.  Cf. 
Sall.  lug.  59.  implicare  ac  perturbare 
aciem.  —  legitqn  e  v  ir  n  m  v  i r,  scil . 
quem  hasta  confoderet.  Hom.  11.  TV, 
472.  at^tjQ  d'  at^dg^  i&vonaXiCtv. 
Heyn.  etiam  confert  Tyrtaeum  II,  20 
sq.  Praeterea  vid.  adnott.  ad  IV,  83. 
V,  569.  et  X,  361.  —  633.  Tum 
vero,  scil.  ortus  est,  fuit ,  gemitn s ; 
de  qua  verbi  substantivi  omissione 
vid.  ad  IV,  202.  et  al.  Heyn.  hic 
conferri  iubet  Hom.  II.  IV ,  450  sqq. 
et  Eur.  Phoen.  1196  sqq.  —  634.  „Ver- 
sus  no'Ava{p^trog:  et  bene  bclli  fa- 
ciem  demonstravit  raulta  enumerando, 
quae  in  alto  sanguine  velut  natarent." 
Servius.  —  635.  Semianimes  cx 
Med.  et  Rom.  cum  AVagn.  restitui. 
Vulgo  Semanimes.     Vid.  ad  HT,  578. 

—  pngna  aspera  siirgit,  (vid.  IX, 
667.)  ut  alibi  teinpestas  sxirgere  dicitur 
(e.  g.  Stat.  Theb.  IX,  460.)  ct  simi- 
lia.  —  636.  Or siloclius  (cjui  inter- 
ficitur  infra  v.  690.)  est  Troianus, 
liemnlns  Latinus ,  divcrsus  tamen 
ab  co,  qui  IX,  593  sq.  commcmora- 
tus  est.  —  Cum  v.  637  s<]q.  cf.  simi- 
lis  locus  X,    890  s<iq.    —     Hastam 


intorsit  eqno,  equum  hasta  figit. — 
640.  De  Catillo  vid.  supra  v.  519. 
et  VII,  672.  —  lollan.  Sic  nomen 
huius  Troiani  cum  Wagn.  scripsimus, 
Med.  Rom.  aliorum  Codd.  auctorita- 
tem  secuti.  Vulgo  lolan.  Vid.  adnott. 
ad  Ecl.  II,  57.  —  642.  Deiicii.  Vid. 
ad  V,  542.  et  X,  753.  —  nudo  cui 
vertice  cett.  ,,Habebat  nudum  ca- 
put  et  humeros  nudos,  ut  satis  appa- 
reret,  eum  vulnera  non  timere ;  tan- 
tus^  tanta  sui  parte,  patebat  in  vulnera 
s.  in  tela  hostilia,  [expositus  erat  vul- 
neribus]."  H.  Peerlk.  tamen  tum 
potius  armis  vel  ad  arma  (rectius  et- 
iam  telis  vel  ad  tela)  scribendum  fuisse 
censet,  et  in  arma  satis  mire  explicat 
pcr:  quod  attinet  ad  arma ;  i.  e.  tanta 
pars  viri  nuda  crat  armis.  —  644. 
per  armos,  per  humeros.  Vid.  In- 
terpp,  ad  Ovid.  Met.  VI,  293.  et 
Val.  Fl.  II,  421.  VI,  509.  et  adnot. 
nostra  ad  Aen.  IV,  11.  —  645.  „</«- 
plicat  virnm,  incurvat,  ut  reddatur 
Homericum  i&vovj'.  ^ldvcod^tj  rs  m- 
a(i)v  lliad.  XHI,  618.;  hinc  adiectum : 
cum  s.  prae  dolore.  Et  sic  duplicatus 
poples  Xn,  927.  Niobes  filia  collapsa 
dicitur  dnplicata  vulnere  caeco  ap. 
Ovid.  Met.  VI,  293.,  ubi  vid.  Burm., 
ct  Val.  Fl.  VI,  509.  Apud  Graccos 
nrvaataOat  sic  usurpari  memini." 
II.  Cf.  ctiani  Stat.  Theb.  III,  89  et 
ingentem  nixn  duplicatus  in  ictum  cor- 
ruit.  —   646.  dantfunera,  occidunt, 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


405 


(Certantes,  pulchramque  petunt  per  vulncra  niortcm. 

At  mcdius  intcr  cacdes  exi^ultat  Amazon, 
lUnum  cxscrta  latus  pugnae,  pharetrata  Camilla; 
Et  nunc  lenta  manu  spargens  hastilia  dcnset, 
Nunc  validam  dcxtra  rapit  indefessa  bipcnnem; 
Aureus  ex  humcro  sonat  arcus  et  arma  Dianac. 
llJa  etiam,  si  quando  in  tergum  pulsa  recessit, 
Spicula  convcrso  fugicntia  dirigit  arcu. 
At  circum  lectae  comitcs,  Larinaque  virgo 
Tullaque  et  aeratam  quatlcns  Tarpeia  securim, 
Itahdes,  quas  ipsa  decus  sibi  dia  Camilla 
Delegit,  pacisque  bonas  bellique  ministras : 
Quales  Threiciae  cum  flumina  Thermodontis 


650 


655 


etmortem  p ettnit^  occi^uniixr.  Duo 
Codd.  dant  vulnera.  —  647.  pul- 
chravi  viortem,  pro  patria  obitam. 
Vid.  IX,  401.  et  Geo.  IV,  218.,  unde 
hic  totus  fere  vcrsus  iteratur.  Thiel. 
inter  alia  confert  Stat.  Theb.  X,  628. 
Sil.  I,  377.  etX,  308.—  648  medias 
Inter  caedes.  Cf.  VIII,  709.  — 
Amazon ,  i.  e.  ut  Ainazoii.  —  649. 
unum  exserta  latus,  i.  e.  alteram 
mammam:  cf.  infra  v.  803.  et  supra 
ad  I,  492.  —  „pugnae,  ad  pugnam, 
ut  expeditior  esset  ad  pugnandum, 
imprimis  arcu  sagittam  emissura."  //. 
—  650.  lenta  hastilia.  Vid.  ad 
Vn,  165.  —  spargens  (vid.  XII, 
51.)  denset:  i.  e.  dense  spargit;  tot 
iacit  hastilia  ,  ut  densa  perveniant  in 
hostem.  Panci  quidam  Codd.  densat. 
Vid.  ad  Geo.  I,  248.  et  Aen.  VII, 
794.  —  rapit,  raptim  capit,  celeriter 
arripit.  Cf.  VIII,  111.  IV,  763.  XII, 
330.  —  hipennem  (vid.  ad  II,  479.), 
telum  Amazonibns  proprium.  Cf.  Hor. 
Od.  IV,  4,  20.  Ovid.  ex  P.  III,  1,  95. 
Suet.  Ner.  44.  Piin.  VII,  56.  Omnino 
cum  h.  1.  cf.  Sen.  Agam.  217.  picta 
pharetras  et  securigera  manu  peltata 
Arnazon.  —  653.  in  tergu m  puls  a 
recessit  etc,  si  tergum  vertit,  i.  e. 
fugit,  tamen  ore  iu  hostem  converso 
tela  iacit.  De  quo  piiguandi  genere 
(Parthis  imprimis  usitato)  cf.  Barth. 
ad  Claud.  laud.  Stilich.  I,  68,  et  ad 
Stat.  Silv.  I,  4,  78,  —  654.  spicula 
fugientia,  quia  ipsa  fugit,  ideoque 
a  fugiente  emissa.  Peerlk,  quum  tela 
fvgientia  vulgo  sint  volantia,  emissa, 
coni.  Spicula  conversa  fugiens  sua  di- 
rigit  arcu. —  656.  s  ecur  im,  omnium 
fere   Codd.    scripturam ,   cum   Wagn. 


rcvocavimus,  quem  etiam  me  poste- 
riores  editores  omnes  sequuntur.  Cf. 
adnott.  ad  II,  224.  Vulg.  sectirem  ni- 
titur  tantum  Gud.  Mentc].  II.  et  Pri- 
sciaui  VII,  10,  53.  auctoritate,  cui 
Wagn,  opponit  Gelliitestimonium  XIII, 
20,:  ,,Virgi]ius  turrim  dicit,  non  tur- 
renif  et  securim,  non  securem.^''  Infra 
f[Uoque  V.  696.  omnes  Codd,  praeter 
Gud.  securim  exhibent.  Cf.  etiam 
Schneider.  Gr.  Lat,  II,  1.  p.  209. 
Ceterum  securis  in  belio  usum  a  Vir- 
gilio  ncmini  tribui ,  nisi  pastoribus 
Italicis  (VII,  510.  627.  XII,  306.)  ct 
Camillae  utpote  inter  pastoresltalicos 
educatae  (XI,  569.)  eiusque  comitibus 
(XI,  569.  651.  Si].  Ita].  VIII,  592.), 
ideoque  agreste  telum  fuisse,  vere  ob- 
servatWagn.  —  657.  Jtalides.  Sic 
etiam  Siiius  VII,' 429.  et  Mart.  XI, 
54,  4.  Ceterum  cf.  Eci.  IV,  1.  Aen. 
V,  36.  VIII,  368,  etc.  —  658.  inini- 
stras,  comites ;  ut  Quintus  Cal,  I, 
33.  (quem  totum  locum  Heyn.  cum 
nostro  conferri  iubet)  Penthesileae  dat 
(^juojit^ccg.  Ruh]<:.  laudat  Tychsenii 
comment.  sect.  III.  editioni  i]]ius 
poetae  ab  ipso  procuratae  pracmis- 
sam.  Peerlli,,  de]eta  distinctione  post 
voc.  Delegit,  malit  pacique  honas  bei- 
loque  ministras.  —  659.  Threiciae 
Amazon  es ;  quia  Amazones  in  se- 
ptemtrionalibus  terrae  regionibus  (et 
proprie  quidem  in  Sarmatia  ad  Ta- 
naim)  habitare  putabantur,  quas  poe- 
tae  antiqui  communi  vel  Scythiae  vel 
Thraciae  nomine  complectuntur.  Cf. 
Voss.  ad  Geo.  IV,  518.  p.  907  sq.  et 
Fabri  Epist.  I,  51.  Waiicf.  in  Silva 
crit.  III.  p.  94.  sine  causa  coni.  Threi- 
cii.    —    fl u m i na    T her  m  odonti s 


406 


P.  VIRGILU  MARONIS 


Pnlsant  et  pictis  bellantiir  Amazones  armis,  660 

8eu  circiim  Hippoljten,  seu  cum  se  Martia  curru 

Penthesilea  refert,  magnoque  ululante  tumultu 

Feminea  cxsultant  lunatis  agmina  peltis. 

Quem  telo  primum,  quem  postremum,  aspera  virgo 

Deiicis?  aut  quot  hunii  morientia  corpora  funclis  ?  6  65 

Eunaeum  Clytio  primum  patre ;  cuius  apertum 

Aclversi  longa  transverberat  abiete  pectus. 

Sanguints  ille  vomens  rivos  cadit,  atcjue  cruentam 

Manclit  humum,  morienscjue  suo  se  in  vulnere  versat. 

Tum  Lirim  Pagasumque  super;  cpaorum  alter  habcnas  6  70 


glacie  obducta  pulsant  equorum  un- 
gulis,  quibus  vectae  amnem  transmit- 
tnnt.  Sic  iam  Claud,  R.  Pros.  II,  62 
sqq.  et  Sil.  II,  73  sq. ,  quibus  aper- 
tum  ^st  Maroncm  ante  oculos  fuisse, 
h.  I.  recte  intellexerunt.  Heinrich. 
male  de  saltatione  cogitat.  De  Thcr- 
inodonle,  Fonti  fluminc ,  apud  Themi- 
scyram  in  mare  se  eftundente ,  (qui 
nnnc  Termch  vocatur)  vid.  Herod,  IX, 
27.  Strab.  XII.  p.  547.  et  al.  Plin. 
VI,  3,  4.  alios  et  librum  mcum  Ilandh. 
d.  alt.  Geocjr.  II.  p.  416  sq.  et  de 
Amazonibus  in  eius  ripis  habitantibus 
ApoUon.  11,  370  —  966.  cum  Schol. 
Slrab.  Xr.  p.  505.  et  lust.  II,  4,  2.  — 
660.  b  ellantiir  pro  vnlg.  bellant, 
ut  Geo,  II,  425,  nutritor  pro  nutrito, 
nbi  vid.  adnott.  coU.  cnm  iis,  quae 
ad  Aen.  III,  61.  adscripsimus.  —  pi- 
ctis  arniis.  Vid.  ad  VII,  588.  et 
Vni,  588.  AVakef.  1.  modo  1.  et  hic 
inani  coniectura  scribi  vohiit  flctis 
arniis.  —  661.  Hippolyte  (ut  Pen- 
thesilea)  regina  Amazonum  et  Martis 
fih'a,  quam  vel  Thescus  ccpit  ct  uxo- 
rem  duxit  (lustin.  II,  4,  13.),  vcl  Ilcr- 
cules  interfecit.  —  seu  cum  se  -  - 
Penth.  refert,  h.  e.  scu  circum 
Penthesileam,  qnum  se  refert  sive 
redit,  —  ,,]\Iar tia  Penthesi/ea, 
proprie.  Iu.stin.  1.  1.  dnae  reginae  -  - 
ne  successihus  dccsset  ccuctoritas,  gcni- 
tas  se  ]\farte  pracdicahcuit.^''  II.  l)e 
Penihesifea  vid.  ad  I,  491.  —  662.  tu- 
niultu  u  l  nlant  e,  dum  ii^sae  ululant 
cnm  tumultu.  Uhilare  autcm  buno 
sensu  dictum  pro  ovarc ,  ut  etiam 
Gracc.  o/o/ti)^7/i',  qua  dc  re  cf.  Hcm- 
sterh.  ad  Lucian.  T.  I.  p.  177.  Bip. 
et  Spanhem,  ad  Gallim.  in  Del.  258. 

—  se  rcfert,  scil.  victrix  e  proelio. 

—  663.  exsultant,    prosiliunt   pu- 


gnantes  et  huc  illuc  celeriter  discur- 
runt.  Cf.  Cland.  R.  Pros.  IT,  63.  Qua- 
lis  Amazonidum  peltis  exsultat  aduncis 
pvlchra  cohors ,  et  Val.  Fl.  IV,  607. 
hcdo  volitans  cum  turma  supcrbo  Pul- 
vereis  exsultat  eguis ,  ululatague  tellns 
Intremit.  —  T)q  p  elta  lunata  Ama- 
zonibus  propria  cf.  Aen.  I,  490.  (VII, 
743.)  Petit.  de  Amazon.  c.  25.  et  26. 
Drak.  ad  Sil.  II,  80.  et  Staveren  alii- 
que  ad  Kep.  Iphicr.  1,  4.  —  664  sq. 
,,Variatu3  orationis  color  Homeri 
cxemplo  II.  V,    703.  XVI,   692."  U. 

—  aspera,  sc.  bello.    Cf.  VIII,  318. 

—  666.  Wagn.  scripsit  Euneum,  qnod 
Serv.  Dresd.  praebet,  coll.  Stat.  Theb. 
VI,  343. ;  ct  sane  Euneus  {{iv/^rjo^  s. 
Evi-'e«js,  Evrtvg')  ,  non  Eunacus  (Ev- 
vaTog) ,  est  inter  heroum  nomina  (cf. 
Hejai.  ad  ApoIIod.  I,  9,  17.  §.  3.  et 
Intpp.  ad  Hyg.  f.  15.).  Quum  tamcn 
in  nominibus  propriis  scribendis  sibi 
non  constent  vetercs,  nos  Codd.  au- 
ctoritatem  sequi  maluiraus,  in  quo 
nos  sequitur  Pecrlk. ,  dum  Siipfl.  ct 
Gossr.  cum  AVagnero  faciuut.  Ccte- 
rum  Eunacum  essc  e  Troianis,  Lirim 
et  Pa(jasum  ex  Etruscis ,  reli^iuos  v. 
673  sqq.  rursus  Troianos ,  rectc  me- 
morat  Heyn.  —  666.  (jlytio  patre, 
sc.  natum,  ortum.  Vid.  ad  IV,  36. 
X,  183.  al.  ~  667.  abiete.  Vid.  ad 
I,  73.  VII,  96.  al.  —  668.  sanyui- 
nis  rivos.  Pluralis  multam  sangui- 
nis  copiam  ct  vehcmentiam,  qua  ef- 
funditur,  signiticat.  Ceterum  de  voc. 
rivi  ad  alios  liumorcs  translato  cf. 
Geo.  I,  132.  Aen.  V,  200.  Hor.  Od. 
H,  19,  10.  II r,  13,  7.  luven.  VI,  430. 
cett.  —  669.  Majidit  humum.  Vid. 
supra  ad  v.  418.  et  ad  X,  489.  —  se 
in  vulnere  versans.  Cf.  Silius  V, 
577.  ct  vcrsanteni  in  vulncre  sesc  Irans'^ 


AENEIDOS  LIB.  XI.  407 

Suffbsso  rcvolutus  cquo  dum  colliglt,  altcr 

Dum  siibit  ac  dextram  lal)ciiti  tcndit  incrmcm, 

Praccipites  paritcrquc  ruunt.     Hic  addit  Amastrum 

llippotaden,  scqiiiturquc  incumbcns  cminus  hasta 

Tcrcaquc  Ilarpalycumquc  ct  Dcmophoonta  Chromimque;        6  75 

Quotque  emissa  manu  contorsit  sj)icuhi  virgo, 

Tot  Phrygii  cecidcrc  viri.     Procul  Ornytus  armis 

Ignotis  ct  equo  venator  iapygc  fcrtur, 

Cul  pclhs  latos  humeros  crcpta  iuvcnco 

Pugnatori  operit,  capiit  mgens  oris  liiatus  G80 


i<lit.  —  671.  ,,hnbenas  [([uac   modo 

laxae    f iicrantj     d  u  m    coll iy  i t :     ut 

e(iuum   cx  A'uluerc  ccrnuum  retrahat. 

—  s  uffo  s sus  e  qiiii  s,  vulnere  sub- 

tus  iaculo  vel  hasta  accepto  :  ut  Tac, 

Ann.  I,  65."  H.    Adde  Tac.  Ann.  II, 

11.    Caes.  B.  G.  IV,  12.    Liv.  XLII, 

59.  Curt.  IV,  13,  33.  "Wagnerus  paullo 

subtilius   contendens,    inter    Camillae 

socios   non   fuisse   pedites,    a   (|uibus 

sutlbdi  possent  equi ,    equum(|ue   vul- 

neratum  ab  equite  potius  omitti,  quam 

collectis  habenis  erigi,  recepitMed.  a  m. 

s  e  c.  Rom.  aliorum(][ue  lectionem  Sttf- 

fuso,   coll.  Veget.  Mulomed.   11,    10. 

sive   I,    38.    et    II,    25.    s.    I,    53.    et 

Schneideri  adnot.  ad  I,    26.,    ubi  de 

suffusione ,   morbo    quodam  equorum, 

sermo  est.     Sed  quis  tandem  hic  ferat 

equum  suffusum^  \,  e.  tumore  pedum 

laborantem,  a  poeta  commemoratum, 

qualem  ne  gregarii  quidem  milites  in 

pugnam    adducere   soleant?     et   quo- 

modo  Part.  revolutus  cum  hac  lectione 

apte  potest  conciliari?  Miror  hoc  viri 

doctissimi,     alias    plerumque    verum. 

perspicientis,  iudicium.     Nemo  autem 

intelligit,  quidni  equcs,  quamvis  sciat, 

equum  esse  suiibssum,  neque  tantum 

alia  de  causa   labi  putet,    etiam  vul- 

nerati  equi  sursum  rapiendi  periculum 

facere    possit,    quo    ccrte   ad    tempus 

adhuc  utatur,  dum  viribus  prorsus  de- 

ficiens    corruat,    (quamvis   hoc  insaui 

esse  videatur  Gossravio).    Quare  nec 

Peerlkampii    coniectura   Effuso    opus 

est,  quam  Vir  doct. ,  coll.  Aen.  XII, 

499.  et  Liv.  XXXVII,  20,,  sic  expli- 

cat:    ,,Liris    omnes  habenas  equo   ef- 

fuderat,  equus  adeo  ipse  efFusus,  cursu 

efiuso  ferebatur.    Subito  habenas  col- 

ligit,  equus  stabat.     Subiti  mutatione 

motus   Liris    excutitur;"    neque  Ges- 

neri    aliorumque    interpretatione,     ex 

qua  svffossus  equus  hic  sit  calcaribus 


fossus  ct  incitatus  ;  quod  si  ])oeta  vo- 
luisset,    addidisset    haud    dubic    AbL 
calcaribxis.     Etiani  lahn.    in    edit.    II. 
et  Siipfiius  (({ui  putat,  cquum  ab  ipsa 
Camilla  csse   vulnei-atum)   recte    me- 
cum   retinuerunt  lectionem   suffosso ; 
Gossr.    autem   recepit   siffuso ,   quod, 
(juum  fundi  et  effundi   pro    labi  (\'\csi- 
tur,    parum  probabiliter   explicat  per 
casu  aliquo  ,,prolapso." —  ^12.  Ditm 
subit,    dum    appropinquat.     Cf.    X, 
338.  XII,  471.     Ovid.  Met.  VII,   115. 
cett.  —    in  ermem   Heins.    reduxit  e 
Codd.  pro  vulg.  inertem.    Vid.  ad  X, 
595.  —  673.  Praecipites  pariter- 
que  ruunt.   Vid.  ad  Geo.  I,  142.  — 
674.  ,,^s  equ i tur  in c ti m b  ens  refertur 
ad  nisum  emittentis  hastam,    qua  illa 
insequitur  eminus,  li.  e.  petit,  Tereum 
et  alios."  H.     Sic   alibi  inciiinbere  re^ 
7nis,  e.  g.  X,  294.,  ubi  vid.  adnott.  — 
Cum  V.  676  sq.     Thiel.    confert  Stat. 
Theb.  X,  656.   Omne  sedet  telurn:  nulli 
sine  caedibus  ictus.  —  677  sqq.  Siipfl. 
non  temere  adnotat ,  locum,    qui  se- 
quitur  v.    677  —  684.,    minus  placere, 
ct   poetain   nimia    effectus    captatione 
ipsius  rei  narratae  perspicuitati  et  ve 
ritati  nocuisse. —  Ornytus  ex  Etru- 
scis.    Cf.  V.  686.   Idem  nomen  legitur 
apud   Hor.    Od.    III,    9,    14.     Apoll. 
Rhod.  II,    65.     Plut.  Thes.    8.   al.  — 
678.  „armis  ignotis,    h.    e.    novis, 
inconsuetis,  insolentiore' specie  :  nam 
habebat  exuvias  tauri   pro  thorace  et 
rictuni  lupi  pro  galea,  ut  VII,  666  sq. 
Aventinus.    Cf.  etiam  Apollon.  I,  324 
sq."  //.  —  equo  lapyge,    i.  e.  la- 
pygio ,    Apulo.     Vid.    v.  247.     Apuli 
autem    equi  erant  nobiles.     Cf.  Varr. 
R.  R.  II,  7. —  680.  iuvenc  o  pugna- 
tori,  i.  e.  silvestri ,  cum  c|uo  pugna- 
verat.   Cf.  XH,  716.  et  adnott.  ad  X, 
891.     Heinrich.    et   Wagn.    pugnatori 
coniungunt  cum  Cui,   ut  pugnator  si- 


408 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Et  maJae  texere  lupi  cum  dentibus  albis, 

Agrestisque  manus  armat  sparus;  ipse  catervis 

Vertitur  in  mediis,  et  toto  vertice  supra  est. 

Hunc  illa  exceptum  —  neque  enim  labor  agmine  verso 

Traiicit,  et  super  haec  inimico  pectore  fatur : 

Silvis  te,  Tyrrhene,  feras  agitare  putasti? 

Advenit  qui  vestra  dies  muhebribus  armis 

Verba  redarguerit.     Nomen  tamen  haud  leve  j^atrum 

Manibus  hoc  referes,  telo  cecidisse  Camillae. 

Protinus  Orsilochum  et  Buten,  duo  maxima  Teucrum 

Corpora:  sed  Buten  aversum  cuspide  fixit 

Loricam  galeamque  inter,  qua  colla  sedentis 

Lucent,  et  laevo  dependet  parma  lacerto; 


685 


690 


gnificet  pugnam  obeuntem;  quam  ta- 
men  rationem  et  collocatio  verborum 
et  voc.  mvenci  tum  sine  ullo  epitheto 
positum  dissuadet.  Cum  vv.  caput 
ingens  cett.  cf.  Hom.  II.  X,  336  sq. 
supra  VII,  666  sqq.  et  Interpp.  ad 
Val.  n.  I,  34.  —  681.  cum  denti- 
bus  albis.  Vid.  ad  VII,  667.  — 
682.  sparns  secundum  Serv.  erat 
rusticum  telum  in  modum  pedi  recur- 
vum.  Cf.  Cic.  pro  Mil.  24,  64.  (ibi- 
que  Moeb.)  Sall.  Cat.  56,  3.  Nep. 
Epam.  9,  1.  Silius  III,  388.  VIII, 
523.  al.  —  683.  Vertitiir,  versatur, 
adiuncta  tamen  agilitatis  notione,  ut 
verba  addita  in  mediis  honiinis  auda- 
ciam  significant. —  toto  vertice  su- 
pra  est.    Cf.  VII,  784.  et  IX,  29.  — 

684.  exceptum,  in  fuga,  nam  ad- 
duntur  verba  agmine  verso ;  facile  igi- 
tur  erat  eum  excip'ere,  quum  verso 
agmine  singulorum  fuga  esset  impe- 
dita.  Sic  infra  v.  718  sqq.  Camilla 
Aemi  filium,  supra  X,  732  sqq.  Me- 
zentius  Oroden  excipit.  Ceterum  vid. 
ad  Geo.  II,  207.    Aen.  I,  332.  al.  — 

685.  super,  pro  insuper.  Vid.  ad 
Geo.  III,  263.  Aen.  I,  29.  11,  71.  — 
inimico  pectore,  ut  ap.  Silium  V, 
207.,  ubi  ^'fd.  Heins.  et  Drak.  — 
6S6.  Silvis  te,  Tyrrhene.  Brunck. 
e  ])aucis  Codd.  edidit  Silvisne  te,  T., 
et  Pcerlk.  malit  Silvisne,  o  T^yrrhene. 
Tyrrhennm  autem  hic  non  esse  no- 
mcn  proprium,  ut  supra  v.  612.,  sed  gen- 
tile ,  et  Ornytum  v.  677.  commemo- 
ratum  signiticare,  vix  cst  quod  mc- 
morcm.  — •  687.  Verborum  ordinem 
hunc  esse  patet:  Dies  advenit,  qui 
verba  vestra  redan/uerit  muliebrihus  ar- 
mis.     Cf.   adnott."  ad   VIII,     168.   — 


Advenit  dies.  Cf.  VII,  145.  X,  U. 
Lucan.  VII,  131.  cett.  —  688  sq.  Cf. 
supra  ad  X,  829,,  ubi  Aeneas  fere 
eadem  dicit.  —  qui  redarguerit, 
i.  e.  qui ,  si  quid  video ,  certissime 
redarguet.  Vid.  ad  Geo.  II,  51.  Aen. 
II,  77.  et  IX,  282,  Sic  autem  Heins. 
primus  edidit,  aliquot  Codd.  atque 
Prisc.  X,  2j  10.  auctoritate  motus ; 
vuJgo  redargueret ,  i.  e.  advenit  dies, 
qui  ut  verba  vestra  redargueret,  in 
fatis  erat;  per  se  non  minus  recte. 
Sed  recepta  lectio  tamquam  difficilior 
mutationi  magis  obnoxia  erat ,  quam 
altera.  —  verba  vestra,  scil.  su- 
perba  et  magniloqua.  —  690.  Orsi- 
lochum.  Vid.  supra  v.  636.  —  Bu- 
tes  hic  diversus  ab  eo ,  qui  V,  372., 
atque  fortasse  etiam  ab  altero ,  qui 
IV,  647  sqq.  commemoratur.  —  m  a- 
xima  corpora.  Cf.  Geo.  III,  369. 
et  adnott.  ad  Aen.  I,  193.  II,  18.  VI, 
22.  al.  —  691.  aversum  Heins.  ex 
melioribus  libris,  Rufinian.  de  schem. 
lex.  p.  32.  et  Macrobio  Sat.  VI,  6. 
rectissime  recepit  pro  vulg.  adversum; 
nam  vuhieris  locus  aversam  corporis 
partem  satis  declarat.  Heyn.  etiam 
conferri  iubet  Hom.  II.  XXII,  324 
sqq.  Hcsiod.  Sc.  Herc.  416  sqq.  et 
infra  XII,  381  sq.  Ceterum  recte 
Gossr. :  „xiversum  non  est  quod  fu- 
gientem  intelligas ;  nam  in  proelio 
equestri,  solutis  ct  permixtis  ordini- 
bus,  facile  alius  alium  a  tergo  potest 
aggredi."  —  692.  sedentis,  scil.  in 
equo,  quae  tameu  cUipsis  paullo  du- 
rior  censenda.  —  693.  Lucent,  ap- 
parent  nuda.  ,,Vulnus  infertur  supra 
sinistrum  humerum  in  ipsam  cervicis 
vertebram,    (luae   attollitur  paullatim 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


409 


Orsilochum  fugiens  magnumquc  agitata  per  orbem 

Eluclit  gyro  interior,  sequiturque  scquentem; 

Tum  validam  pcrque  arma  viro  perque  osaa  securim, 

Altior  exsurgens,  oranti  et  multa  j^recanti 

Congeminat:  vulnus  caliclo  rigat  ora  ccrebro. 

Incidit  huic  subitoquc  adspcctu  territus  hacsit 

Appenninicolae  bcllator  fihus  Auni, 

Haud  Lii>:urum  extrcmus,  clum  fallere  fata  sinebant. 

Isque,  ubi  se  nullo  iam  cursu  evadere  pugnae 

Posse  neque  instantem  reginam  avertere  cernit, 

Consilio  vcrsare  dolos  ingressus  et  astu, 

Incipit  haec:    Quid  tam  egregium,  si  femina  forti 


695 


700 


705 


in  capite  prominente ,  qualis  habitus 
sedentis  est."  H.  Kufiuian.  de  Schem. 
Lex,  p.  241.  pro  Lucent  exhibet  Jn- 
venit ;  quae  varia  lectio,  coniuncta 
cum  „inaui"  epitheto  sedentis  et  ver- 
bis  et  laevo  d.  p.  lacerto^  quae.  et  ipsa 
sensum  minus  aptum  praebeant,  quum 
parma  non  potuerit  ibi  dependerc  a 
laevo  lacerto,  ubi  collum  esset,  Peerl- 
kampium  movit,  ut  v.  693.  spurium, 
versumque  692.  sic  scribendum  cen- 
seret:  L.  galeamque  inter^  qna  colla, 
6'ei/e?2f/ (scil.  cuspide). —  694  sq.  Ehi- 
dit  cjyro  cctt.  Cf.  Stat.  Silv.  V,  2, 
121.  —  ,,gyro  interior^  ideoque  ab 
laeva  Orsilochi  (cf.  V,  170.);  quo  fa- 
cto  cursu  aequato  illa,  eius  lateri  iun- 
cta,  dextra  sublata  capiti  ictura  bi- 
penni  infligit."  ^.  In  ludis  enim  Cir- 
censibus  interiores  dicebantur,  qui  me- 
tae,  quae  erat  certantibus  ad  sinistram, 
propiores  breviore  cursn  ferebantur, 
quam  qui  exteriore  et  ampliore  orbe 
illam  circumvehebantur.  Cf.  Hor.  Sat. 
II,  6,  26.  Jnteriore  diem  gyro  traliit ; 
Ovid.  Am.  III,  2,  12.  Nunc  stringam  me- 
tas  interiore rota etc  —  695.  s  equit  u r- 
que  sequentem  legimus  etiam  ap. 
Manil.  I,  304.  Cf.  etiam  Ovid.Met.XV, 
355.  deserta  deserere  et  similes  locos  a 
Marklando  adStat.  Silv.  11,2,  198.  col- 
lectos, —  697.^/^10?'  insnrgenslo.- 
gitur  etiamXII,  902.  Sil.  V,  294.  et  Pru- 
dent.  Psychom.  31.,  ut  alte  insurgens  ap. 
eund.  Sil.  I,  400.  et  arduus  insurgens 
ibid.X,  260.  et  infra  v.  755.  Vid.  supra 
ad  V.  284.  ad  V,  278.  443.  etal.—  Pro 
oranti  et  mnlta  precanti  Peerlk,  malit 
Jiorrenti  et  m.  pr.  —  698,  Congemi- 
nat  securim  is,  qui  iterum  iterumque 
eam  impingit.  Imitatus  esthunc  locura 
Val.  Fl,  IV,   378.  gravem  nodis  auro- 


que  securim  Congeminans.  Praeterea 
autem.  cf.  infra  XII,  714.  et  Val.  Fl. 
II  [,  140.  duplicataque  ora  securi  Dis- 
iecit. —  699,  Jncidit  huic  ipro  vulg. 
in  hunc;  de  qua  constructione  Thiel. 
conferri  iubet  Lutat.  ad  Stat.  Theb. 
VIII,  1.  et  Drak.  ad  Siliura  V,  632. 
—  7 00.  A p p  e  n  n  i n  i c  o  la  alibinonle- 
gitur;  Apenninigena  autera  invenitur 
ap.  Ovid.  Met."  XV,  432.  et  Claud. 
VI.  Cons.  Hon.  505.  Ceterura  Ap- 
p enJiini  dwplici  p  contra  vulgarem  scri- 
bendi  rationem  (de  qua  vid.  Oudend. 
ad  Suet.  lul.  Caes.  c.  44.  et  Schneid. 
Gramm,  I,  2.  p.  423.)  ex  Med.  aucto- 
ritate  hic  et  XII,  703.  cum  Wagn. 
exarandum  curavimus.  Cf.  adnott,  ad 
1,  Xn.  1.1.  —  701.  JJaud  Liqurum 
extr emus^  scil.  fraude,  arte  fallendi. 
,,Ligures  fraudibus  et  perfidia  omnino 
infaraes  fuere :  fortasse  quia  montium 
latebris  hostiura  incursus  eludere  eos- 
que  inter  silvarura  ambages  et  saltus 
in  insidias  allicere  solebant.  Ligures 
omnes  fallaces ,    verba  Catonis  Origg. 

I.  II.  excitat  Serv.  ad  h.  1."  JJ.  — 
dum  fata  sineb  ant,  dura  vivebat. 
Cf.    I,    18.    IV,     651.    VI,     870.    ~ 

703.  avertere,  i.  e.  cogere,  ut  se 
avertat.  Cf.  Liv.  VII,  16,  6.  XLII, 
59,  4.  Interdum  adWitur  in  fuqam^  ut 
Liv.  XII,  19,  11.  XXXIV,   15,  2.  — 

704.  versare  dolos.     Vid.  ad  Aen. 

II,  62.  —  inqressus  pro  vulg,  ag- 
gressus.      Cf. 'iV,    107.   VI,    868.    — 

705.  Quid  tam  egregium,  \.  e.  ni- 
hil  egregii,  immo  indignum  est.  Cf. 
V.  c.  Stat.  Theb.  X,  871.  Et  quid  iam 
egregium  prosternere  moenia  molli  stru- 
cta  hjra^i  Hor.  Sat.  II,  3,  283.  Cluid 
tam  viagnum'?  etc.  —  forti  equo. 
Eodem  equi  epitheto  usi  sunt  Eunius 


410 


P.  VmGlLII  MARONIS 


Fidis  eqiio?   Diii:iitte  fiigam,  et  te  comminus  aequo 
Mecum  crede  solo,  pugnaeque  accinge  pedestri: 
lam  nosces,  ventosa  ferat  cui  gloria  laudem. 
Dixlt;  at  illa  furens  acrique  accensa  dolore 
Tradit  equum  comiti,  ^^^i^il^usque  resistit  in  armls, 
Ense  pedes  nudo,  puraque  interrita  parma. 
At  iuvenis,  viclsse  dolo  ratus,  avolat  ipse, 
Haud  mora,  conversisque  fugax  aufertur  habenis, 
Quadrupedemque  citum  ferrata  calce  fatigat. 
Vane  Ligus,  frustraque  animis  elate  superbis, 
Kequidquam  patrias  tentasti  lubricus  artis, 


710 


715 


(ap.  Cic.  Cat.  mai.  5.)  i3.  126,  Hessel. 
et  Lucr.  III ,  8.  Praeterea  cf.  luven. 
VIII,  56  sqq.  et  Nonius  v.  fortis. 
p.  306.  Merc.  Peerlk.  tameu  coniicit 
fortis,  ut  sensus  sit:  Indiguum  est,  si 
tam  fortis  femina,  viris  par,  equo 
fidis.  —  10^.  fugam  Heyn,  explicat 
per  cursum  equestrem;  accuratius  sic 
cape  locum:  Dimitte  cogitationem  fa- 
cilis  fugae,  renuntia  facili  fugae,  quam 
equi  velocitas  te  sperare  iubet.  —  te 
aequo  Mecum  crede  5oZo,  desilia- 
mus  uterque  ex  equis.  —  707.  ac- 
cinge  scil.  te.  Vid.  ad  II,  235.  — 
708.  lam  nosces.  Vid,  ad  IV,  566, 
—  cui  ferat,  num  tibi  ferat.  Quod 
ad  unam  Camillam  referendum  erat, 
ex  more  poetarum  ad  totum  geuus 
eorum  hominum  refertur,  cui  illa  a 
Ligure  adnumerabatur ,  gioriosorum 
scil.  et  vaniloquorum,  quos  victoria 
non  soleat  comitari.  Peerlk,  sine  iu- 
sta  causa  com.  ferat  quam  gJoria  lau- 
clem.  —  laudem^  decus  ex  victoria, 
y.Xtog.  Plures  Codd.,  inter.  quos  Mcd. 
a  m.  pr.  etEom.,  fraudem,  quod  Ser- 
vium  secutus  recepit  lahn. ,  atque  et- 
iam  in  altcra  edit,  defendit,  ut  scnsus 
sit:  nosces ,  cui  inanis  iactantia  afFe- 
rat  perniciem  (vid.  ad  X,  72,),  te  inani 
cqui  fiducia  in  proelium  virorum  ad- 
ductam  temcritati,s»tuae  pocnas  datu- 
ram.  Ex  posterioribus  Peerlk.  et 
Siipfl.  vulgatam  rctinuerunt,  Gossr. 
vero  cum  lahnio  frandem  edidit.  — 
,,v  ento  sa,  vana  ,  inanis  gloriatio  : 
nam  pugnae  equestris  successus  ma- 
gna  ex  parte  cqui  virtuti  dobetur. 
Non  malc  comparant  rii/f,u6ii'  cpoo- 
pr/fxa  ap.  Soph.  Antig.  353."  llaec 
lieijn.;  rectius  tamen,  puto ,  Thicl. 
yloriam  pro  gloriac  studio  positam, 
efc   cpitheton    ventosa    co    rcfcrcndum 


esse  censet,  quod  femina  cum  viro 
congrcdi  audeat,  —  709.  Comparant 
Hom.  II.  VIII,  318  sqq.  —  710.  r  c- 
sistit  Heyn.  pro  simplici  stat  posi- 
tum  censet,  coll.  adnott.  ad  Geo,  IV, 
424. ;  sed  hic  etiam  hostis,  cui  resistit 
virgo,  rationcm  haberi,  quisque  videt. 
Heins.  coni.  se  sistit,  coll.  iufra  v. 
852  sq.  —  711.  Ensej)edes  nudo. 
Cf.VII,  IS7. XU,  306.  — parmam  pu- 
ram  Hcyn.  recte  explicat  per :  nullo 
insigni  oi-natam,  ut  IX,  548.  pa^-mam 
aJbam,  ubi  vid.  adnott.  (cui  opponitur 
incta:  VII,  796.)  lacob.  Disquiss. 
Virgg.  P.  I.  p.  9.  iuterpretatur :  „sola 
parmula  tecta,  neque ,  ut  antea,  ab 
ipso  equo  defensa;"  quod  nimis  ar- 
gutimi  videtur.  Wagn.  suspicatur,  Si- 
lium  hunc  locum  respexisse,  IV,  545. 
sic  canentem :  niveis  Varenus  in  ar- 
mis  ;  ubi  tamen  Ernest. :  „nivea  arma 
vix  aliter  intelligas,  ac  de  clipeo  et 
lorica  albis  taurorum  pellibus  con- 
textis."  —  713.  Haud  rnora,  con- 
V ers is quh  etc.  Vid.  ad  III,  207.  — 
714,  ferrata  calce.  Sic  etiam  Si- 
lius  VII,  696.  XIII,  169.  ct  XVII,- 
541.  Codd,  aliquot  et  antiquae  editt. 
ferrato ;  sed  vid.  Charis.  I.  p.  72,  P, 
Nonius  v,  calx  p,  199.  Merc.  et  Rud- 
dim.  I.  p,  37,  Ceterum  Virgilium  hic 
ad  sua,  uon  ad  hcroimi  temporaspc- 
ctasse,  quae  -/.ivTooi' ,  stimulum,  nou 
calcar  novissent,  vcre  obscrvat  Wagn. 
Wakef.  ad  Lucr.  I,  996.,  citum  usquam 
adiective  usurpatum  fuisse  iniuria  ne- 
gaus,  locum  sic  distinxit :  Quadrup., 
citnmfcrrata  calcr,  fatigat. —  715.  Li- 
gus,  y/iyog,  pro  Ligur;  ut  ap.  Pers. 
Vl,  6.  Cic.  Scxt.  31 ,  68.  Tac.  Hist. 
II,  13.  Claud.  VL  Cons.  Ilon.  363, 
a].  Cf.  Voss,  de  Aual.  I,  36.  p.  363. 
ct  Hcins.  ad  h.  1.  —  716.  Inbricics, 


720 


AENEIDOS  LIB.  XI.  411 

Ncc  frjiiis  tc  incoliimcm  fallaci  pcrfcrct  Auno. 
ILicc  fatur  vir<>;o,  ct  pcrnicibus  ignca  plantis 
Transit  cquiim  cursu,  frcnisquc  advcrsa  prcliensis 
Congrcclitur,  j^ocnasquc  ininiico  ex  sanguine  suniit: 
Quam  facilc  accij)iter  s.-ixo  saccr  alcs  ab  alto 
Conscquitur  pennis  sublimem  in  nube  columbam, 
Comprcnsamque  tenet,  j)edibusque  eviscerat  uncis; 
Tum  cruor  et  vulsac  Ial)untur  ab  aethcre  plumae. 

At  non  haec  nullis  hominum  sator  atquc  dcorum  7  25 

Obscrvans  oculls  summo  sedet  altus  Olympo. 
Tyrrhenum  gcnitor  Tarchonem  in  proclia  saeva 
Suscitat,  ct  stimulis  haud  mollibus  iniicit  iras. 
Ergo  intcr  caedcs  cedentiaque  agmina  Tarchon 
Fertur  equo,  variisquc  instigat  vocibus  alas,  7  30 

Nomine  quemque  vocans,  reficitquc  in  proelia  pulsos. 
Quis  metus,  o  numquam  dolituri,  o  semper  inertes 


fallax,  Sic  Val.  Fl.  II,  555.  aoi  lu- 
brictis  astu  rex  subit.  —  patrias  ar- 
tes.  Vid.  ad  v.  701.  —  718.  igaea, 
i.  q.  valdc  celcris.  Cf.  infra  v.  746. 
Silius  ni,  306.  Aiitolobes,  levibtis  gens 
hjnea  planlis ;  Catull,  64,  334.  Flam- 
mea  praevertet  celeris  vcstigia  cervae ; 
praeterea  autem  eund.  Silium  VI,  208 
sq.  Ovid.  Mct.  II,  392.  et  XVI,  512. 
Theb.  IX,  736,  Manil.  IV,  657.  etc. 
—  pern  i  cibus  pl  a  n  t  is.  Vid.  ad 
Geo.  III,  93.  et  230,—  719.  ,,Trans- 
it  equum  cursn.  Haec  de  eius 
celeritate  praestruxerat  VII,  808  sq." 
H.  —  Idem  cum  v.  721.  conferri  iu- 
bet  Hom.  II.  XXII,  139  sqq.  Adde 
Alcman,  fr.  21.  Welck.  s.  fr.  22. 
Schneider.  p,  243.  Avaav  cT'  v.nqccAra 
vhavidi.<;  loar^  "Ogvf/.g  ItQaxog  viiso- 
7jTaj.(tvoi}.  Hor.  Od,  I,  37,  17.  acci- 
piter  velut  ilfolles  cohanbas  (adurget, 
prcmit).  Ovid.  Met.  V,  606.  Ut  solet 
accipiter  trepidas  agitare  columbas.  — 
sacer  ales^  tamquam  avis  auguralis!^ 
Hej^n.  confert  Hom,  Od.  XV,  524  sq. 
Wakef.  sacriim  alitem  de  aquila  acce- 
pit ,  ct  lociim  sic  mutavit :  accipiter 
saxo  aut  sacer  ales.  Sed  aquila  non 
captat  columbas.  —  722,  Idem  AVakef. 
ad  Lucr.  VI,  453.  locum  sic  consti- 
tuendum  censet:  Consequitur,  pennis 
s.  in  nubcj  columbam  cett.  —  726.  evi- 
scerat.  Cf,  Silius  XIII,  847.  et  pol- 
luto  eviscerat  ungue.  Cic.  Tusc.  I,  44, 
107.^etII,  9,  21.—  725  sq.  ^Homericnm 
Ovd^  aXaoaxonirn'  6<^f,  h.  e.  omnino 
vidit  oculis   suis  lupiter,   II.  X,    515. 


Cf.  Od.  VIII,  285."  //.  Cf.  etiam  ad- 
nott.  ad  II,  458.  —  hominum  sator 
atque  deorum.  Vid.  I,  254. —  Cum 
V.  727  sq.  cf.  supra  IX,  717  sq.  et 
huius  lib.  V.  451  sq.  —  728.  iniicit 
Heins.  ex  pluribus  libris  bonis  rcce- 
pit.  Vulgo  incitat ,  quod  sane  cum 
suscitat  iii  eodem  versu  positum  mi- 
nus  placet,  et  facile  ex  illo  oriri  po- 
tuit.  Ipse  tamen  Heinsius  Virgilium 
scriijsisse  siispicatur  incutit  iras,  quae 
coniectura  probatur  Wagnero  et  Peerl- 
kampio.  Ille  vulgarem  lectionem  sic 
interpretatur:  ,,stimulis  haud  mollibus 
usa  est,  iniiciens  iras  eius  animo,  quo 
eas  incitaret." —  729.  Inter  caedes 
etc,  dum  agmina  sua  caeduntur  et 
cedunt.  Fugere  autem  Tyrrhenos,  luce 
clarius  apparet  ex  toto  loco.  (Cf. 
impriniis  v.  731.  pulsos  et  v.  734. 
vertit.)  —  Tarclion.  Sic  etiam  hic 
V^agn.  pro  vulg.  Tarclio.  Vid.  ad  VIII, 
506. —  730.  variis  vocibus,  et  cx- 
probrando    et   hortando  et  prccando. 

—  alas.  Vid,  infra  v.  835.  —  731. 
Macrob.  1\'^,  1.  Maroni  praeivisse  mc- 
morat  M.  Furium  Annal.  XI.  his  ver- 
bis:  Nomine  quemque  ciet:  diciorum 
tempus  adesse  Commemorat.  -  -  Con- 
Jirmat  diclis :  simulatque  exsuscitat  acres 
Ad  bellandum  animos  reficitque  ad  proe- 
lia  mentes.  Heyn.  praeterca  comparat 
Hom.  11.  X,  67.  Cf.  etiam  Interpp. 
ad  Silium  I,  454.  et  Val.  Fl.  IV,  649. 

—  732  sqq.  Virgilius  ante  oculos  ha- 
buit  Hom.  II.  IV,  340  sq,,  Virgilium 
autem    rursus    imitatus    est    Val.   Fl. 


412 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


Tyrrheni,  quae  tanta  animis  ignavia  venit? 

Femina  palantis  agit,  atque  haec  agmina  vertit? 

Quo  ferrum,  quidve  haec  gerimus  tela  irrita  dextris?  7  35 

At  non  in  Venerem  segnes  nocturnaque  bella, 

Aut,  ubi  curva  choros  indixit  tibia  Bacchi, 

Exspectare  dapes  et  plenae  pocula  mensae,  — 

Hic  amor,  hoc  studium  —  dum  sacra  secundus  haruspex 

Nuntiet,  ac  lucos  vocet  hostia  pinguis  in  altos.  7  40 

Haec  effatus  equum  in  medios,  moriturus  et  ipse, 

Concitat,  et  Venulo  adversum  se  turbidus  infert, 

Dereptumque  ab  equo  dextra  complectitur  hostem 


lllj  230  sqq.  —  0  numquam  doli- 
turi^  scil.  dcdecus  et  infamiam  suam; 
homines,  quos  nec  pudor  nec  ira  um- 
quam  tanget;  opponuntur  enim  verba 
semper  inertes^  quibus  adiungitur  igna- 
via,  plane  ut  in  loco  Taciti  Hist.  II, 
94.  super  insitam  inerti  animo  ignaviam. 
Vid.  etiam  Cic.  ad  Fam.  XII,  20.  Val. 
Fl.  III,  230.  et  Sen.  Thyest.  176.  — 
733.  venit.  Cf.  Tibull.  I,  6,  73.  ve- 
nerit  iste  si  furor]  Ovid.  A.  A.  III, 
477.  spes  magis  huic  veniat  certa  mi- 
norque  metus-^  Sall.  lug.  103.  Bocchus 
reputando,  quae  sibi  duohus  proeUis 
venerant  etc.  — palantes^  per  cam- 
pum  dispersos.  Vid.  ad  IX,  21.  -^ 
-*■  736.  ,,Egregie  in  rem  suam  vertit 
poeta  famam  de  veterum  Etruscorum 
luxiirie :  etsi  in  singulis  ornamentis 
Homerum  respicere  potuit,  e.  g.  II. 
IV,  340  gqq.  XXIV,  261.  Od.  VIII, 
248  sq."  Haec  fere  Heyn.,  qui  simul 
amai'itudinem  verborum  v.  736.  magis 
intelligi  memorat,  si  cogites,  eos  fu- 
gere  in  proelio  cum  femina  commisso. 
—  nociurna  bella,  sc.  V^neris. 
Cf.  Prop.  III,  8,  31.  Tib.  I,  10,  53. 
Ovid.  Ani.  I,  9,  42  sqq.  alios  et  Virg. 
ipsum  Geo.  III,  98.  —  737.  Bacchi 
cultum  quo  iure  poeta  veteri  Italiae 
et  Tuscis  quidem  tribuerit,  iam  supra 
vidimus.  Ceterum  tibiae  mentio  fit 
etiam  in  simillimo  loco  IX,  618.  — 
738.  Exspectare  dapes  ctc.  Ilaec 
verba  pendere  ab  Adi.  segnes  ex  v. 
736.  repetendo,  in  promptu  est;  quod 
alibi  etiam  cum  Iniinitivo  construitur, 
ut  ap.  Hor.  Od.  III,  21,  22.  Ovid. 
Trist.  V,  7,  19.  Lucan.  VIII,  296.  etc. 
De  mutata  autem  constructione  vid. 
adnott.  ad  Aen.  II,  5.  Gco.  I,  25.  al. 
et  de  Part.  aut  pro  nec  posita  ad 
Aen.  IV,  339.  —  739.  Hic  amor, 
hoc  studium.  Sic  etiam  Ovid.  Met. 


XIV,  634.  —  „haruspex  secun- 
dus,  qui  secunda  nuntiat  ex  extis 
inspectis ;  fit  autem  extispicium  inter- 
ea,  dum  victimae  pars  crematur  in 
ara ;  et  ubi  litatum  est,  epuhie  sacrae 
subsequuntur.  Et  h.  1.  quidem  sacra 
fiunt  in  luco,  ideoque  et  epulae :  etiam 
hoc  ex  veterum  more;  quod  servatum 
imprimis  in  sacris  rusticis,  v.  c.  Ti- 
buU.  I,  10,  51."  H.  —  740.  Nun- 
tiare  verbum  proprium  de  haruspi- 
cibus  et  auguribus.  Cf.  Ernesti  Clav. 
Cic.  V.  Haruspex.  Liv.  I,  7,  1.  X, 
40,  4.  XXXII,  9, 1.  cett.  —  in  lucos, 
ad  epulas  sacrificales.  Cf.  Intpp.  ad 
Tib.  1.  modo  1.  —  741.  moriturus, 
qui  mori  sibi  proposuit.  Vid.  ad  IX, 
400.  et  Geo.  III,  501.  —  et  ipse  ad 
V.  729.  {inter  caedes)  referendum  vi- 
detixr,  nt  sensus  sit:  Dum  sui  caede- 
bantur,  equuni  in  medios  hostes  con- 
citat,  et  ipse,  ut  multi  suorum,  mori- 
turus.  Peerlk.  locum  sic  distingueu- 
dum  esse  putat:  equum  moriliiriis  et 
ijjse  Concitat ,  i.  e.  reficit  pulsos  in 
proelia  ct  ipse  equum  concitat;  malit 
tamen  cum  Cod.  Gud.  lcgere  equuia 
medios  morituriis  in  hostes  Concitat.  — 
742.  Venulo:  vid.  VIH,  9.  et  XI, 
242.  —  turbidus,  scil.  ira.  Vid.  ad 
X,  363.  —  se  infert.  Multi  et  inter 
eos  satis  boni  Codd.  (Med.  Gud. 
Rom.  alii)  se  offert,  quod  recepitlahn. 
Verissime  tamen  Wagn.  ccnsct,  se  of- 
ferre,  i.  e.  obviam  ire  ct  pugnandi 
secum  copiam  facere,  minus  quadrare 
ad  hanc  ccleritatem  impetus,  quem 
etiam  adiectum  turbidus  significet;  et 
dubito,  num  lahn.  ^e  offcrt  recte  ex- 
plicct  pcr:  se  opponit  et  occui-rit  {er 
ivirfl  sich  ihm  entgegeti).  Quare  etiam 
oranes  me  posteriores  editores  infert 
servarunt.  —  743.  Phirimi  Codd. 
Serv.  ct  Donat.  direptnin,  (^uod  (cum 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


413 


Et  gremium  ante  suum  multa  vi  concitus  aufert. 

Tollitur  in  coelum  clamor,  cunctique  Latini  745 

iConvertere  oculos.     Volat  igneus  aequore  Tarchon, 

Arma  virumque  ferens;  tum  summa  ipsius  ab  hasta 
IDefringit  ferrum,  et  partis  rimatur  apertas, 
(Qua  vulnus  letale  ferat;  contra  illc  repugnans 

Sustinet  a  iugulo  dextram,  et  vim  viribus  exit.  750 

lUtque  volans  alte  raptum  cum  fulva  draconem 
iFert  aquila,  implicuitque  pedes,  atque  unguibus  haesit; 

Saucius  at  serpens  sinuosa  volumina  versat, 

Arrectisque  horret  squamis,  et  sibilat  ore, 

Arduus  insurgens;  illa  haud  minus  urget  obunco  7  55 

Luctantem  rostro;  simul  aethera  verberat  ahs: 
iHaud  aliter  praedam  Tiburtum  ex  agmine  Tarchon 

Portat  ovans.     Ducis  exemplum  eventumque  secuti 

Maeonidae  incurrunt.     Tum  fatis  debitus  Arruns 

Velocem  iaculo  et  multa  prior  arte  Camillam  7  60 

'  Circuit,  et,  quae  sit  fortuna  facilliraa,  tentat. 


Vossio  Aiim.  u.  Randgl.  p.  240.)  de- 
fendi  posse  eenset  lahn.,  quum  Tar- 
clionVenulum  correptum  nonab  equo 
ad  terram  deiiciat,  sed  modo  ab  equo 
diripiat  atque  in  suum  equum  trans- 
ferat.  —  745.  Macrob.  VI,  1.  confert 
Ennii  versum  (p.  116.  Hessel.)  Tolli- 
tur  in  coelwn  clamor  exortus   utrisque. 

—  746.  igneus  Tarchon.  Sic  etiam 
Silius  XVI,  512.  tolUt  sese  aequore 
Theron  Tgneus.     Cf.    supra  ad  v.  718. 

—  748.  partes  apertas^  circa  iu- 
gulum.  Cf.  V.  750.  Ceterum  vid.  su- 
pra  V.  692  sq.  Heyn.  confert  etiam 
Hom.  II.  XXII,  321  sqq.  De  rimandi 
verbo  vid.  ad  Geo.  I,  384.  et  Aen. 
VII,  508.  —  750.  Snstinet  a  iugu- 
lo  dextram.  Cf.  Stat.  Theb.  II,  648. 
a  iugiilo  nitentem  sustinet  hastam,  Val. 
n.  I,  154.  Senec.  dc  tranqu.  an.  11. 
et  similes  locos.  —  exit,  evitat,  aver- 
tit,  cedendo  eludit  impetum  hostls. 
Cf.  V,  438.  —  V.  751  sqq.  ex  Hom. 
II.  XII,  200  sqq.  petitos  csse ,  iam 
Macrob.  vidit  Sat.  V,  13.  De  conti- 
nuo  aquilarum  cum  draconibus  cer- 
tamine  praeterea  cf.  Odyss.  XIV,  160. 
Cic.  Div.  I,  47,  106.  Ovid.  Met.  IV, 
362.  Hor.  Od.  IV ,  4 ,  10,  et  Plin. 
X,  4.  Maronem  imitati  sunt  Ovid. 
Met.  Claud.  XV,  467  sq.  alii.  — 
751.  „Utque:  notandum  que  com- 
para,tioni  serviens ,  iit  X,  454.;  quod 
ut  satis  infrcquens  est,  ita  frequentis- 


simum  «c."  Wagn.  —  alie  volans 
a  qiiil a,  v ipintT^g  cchrog.  —  ung u  i- 
bus  haesit,  inhaesit  draconi  ungui- 
bus  infixis.  Cic.  1.  1.  transfigens  tin- 
guibus  angnem.  —  Cum  v.  753  sqq. 
Heyn.  confert  Nicandri  Ther.  456  sq. 

—  s  inuo  s  a  v  olumin  a  v  er  sat. 
Cf.  II,  208.  —  755.  Arduus  in- 
surgens.     Vid.     supra    ad    v.    697. 

—  obunco  ex  melioribus  Codd. 
et  Macrob.  V,  13.  restituit  Heins. 
Vulgo  adunco.  —  757.  Pro  Tarchon 
Mythogr.  a  Maio  editum  T.  III.  Class. 
Auct.  p.  51.  exhibere  raptam,  Peerlk. 
memorat.  —  758.  eventum,  succes- 
sum,  fortunam.  Sic  Sall.  Cat.  11,  4. 
SuUa  bonis  initiis  malos  eventus  habtiif, 
Ubi  vid.  Kritz.  —  759.  Maeonidae, 
i.  e.  Etrusci.  Cf.  VIII,  470.  499.  et 
IX,  11.  ciim  adnott.  ad  VIII,  479.  -— 
fatis  debitus,  obnoxius  (ye?yaZ/en). 
Vid.  V.  864.  Est  autem  Arruns  ex 
Etruscis  j  quos  Tarchon  Aeneae  ad- 
duxerat.  —  Arruns.  Sic  Heins., 
Med.  ceterorumque  meliorum  auctori- 
tate  motus ;  neque  aliter  hoc  nomen 
scripserunt  Dionys.  et  Plutarchus, 
qua  de  re  Wagn.  conferri  iubet  Dra- 
kenb.  ad  Liv.  I,  34.  et  V,  33.  — 
760.  „iaculo,  quod  vibrat  ad  ictum 
paratum:  vid.  mox  v.  767.  —  prior 
circuit,  praevertens  eam,  dum  lateri 
semper  adiraeret."  H.  Prior  igitur, 
quam  ipsam  feriat.  Cf.  VII,  494,  Longe 


414 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Qua  se  cumque  furens  medlo  tullt  agmlne  virgo, 
Hac  Arruns  subit,  et  tacitus  vestigia  lustrat; 
Qua  vlctrlx  recllt  illa  pedemque  ex  hoste  reportat, 
Hac  luvenis  furtim  celeris  detorquet  habenas. 
Hos  adltus  iamque  hos  aditus  omnemque  pererrat 
Undique  circuitum,  et  certam  quatlt  improbus  hastam. 
Forte  sacer  Cybelae  Chloreus  ohmque  sacerdos 
Insignis  longe  Fhry^ils  fulgebat  In  armis, 
Spumantemque  agitabat  equum,  quem  pellis  aenls 
In  phnnam  squamls  auro  conserta  tegebat. 
Ipse,  peregrlna  ferrugine  clarus  et  ostro, 
Splcula  torquebat  Lyclo  Gortjnia  cornu; 


765 


770 


aliter  Peerlk.,  qui,  adsentiente  Goss- 
i'avio,  locum  sic  vult  distinctum:  Ve- 
locem,  iaculo  et  midta  prior  arte^  Ca- 
millam  C/rc?///,  hac  adclita  explicatione: 
,,Arrnns  erat  prior  iaculo  et  arte,  su- 
perabat  Camillara  peritia  iaculandi  et 
dolo.  Camilla  non  erat  callida,  frau- 
des  et  furta  belli  oderat.  Sequebatur 
animi  impetum.  In  v.  781.  dicitur 
caeca  et  incauta.  Arruntis  peritia  etiam 
laudatur  v.  767.  Prior ,  superans,  ut 
Aen.  XI,  292.  pietate prior .'•'•  —  arte 
dolo,  utll,  152.^  arte  Pehisga.  Vid. 
etiam  ad  I,  657.  —  761.  quae  sit 
fo r  t  u  n  a  fa  c  i llim  o,  quam  viam  fa- 
cillimam  cius  interficiendae  fortuna 
ofterat;  omnem  autcm  ictum  aliquo 
fortunae  munere  successum  suum  lia- 
bere,  observat  Heynius.  — fo rtunam 
tentare  vel  ex  scriptoribus  pedestris 
orationis  satis  notum.  Cf.  Cic.  Verr. 
II,  5,  50.  ct  Sall.  lug.  7,  1.  ibique 
Cort.  Vid.  etiam  adnott.  ad  Ecl.  IV, 
32.  et  Aen.  II,  38.  —  furens,  ar- 
dens ,  in  pugna.  Cf.  etiam  infra  v. 
781.  et  1,491.  —  765.  hahenas  pro 
curru,  ut  ap.  Ovid.  Met.  II,  388.  Val. 
FI.  VI,  303.     Ciaud.  I,    1.    et  al.  — 

766.  h  os  adit  u  s,  i a mque  h  o s  a d i- 
tus,  i.  e.  modo  bos,  modo  illos  adi- 
lus.     Vid.  ad  II,  530.  ct  IV,  157.  — 

767.  improbus,  feriendi  cupidus. 
Vid.  ad  V.  512.  et  ad  Geo.  I,  119. 
—  certam  hastam,  cuius  ccrtus  est 
ictus.  Eadem  verba  lcguntur  ap.  Ovid. 
Met.  XII,  83.,  ut  ceria  sacjitta  ja.]). 
eund.  I,  519.  et  Hor.  Od.  l",  12,  22. 
al.  neque  alitcr,  siquidem  vera  est 
lcctio,  ap.  Tibull.  IH,  5,  10.  certa 
venena.    Cf.  ctiam  adnott.  ad  V,  2.  — 

768.  ,,Sacordotcs  intcr  ])ugnantcs  iam 
Homcrus  induxerat  11.  V,  9.  variclatis 


studio ;  ncc  ille  hominum  ordo  olimdis- 
cretus  a  ceteris  popularibus  ac  civibus, 
cjuin  munera  communia,  XtnovQyiag, 
praestaret,  ideoqueet  militiamobirct." 
//.  —  olim,  in  patria,  priusquam  in  bel- 
lum  profectus -est. —  770  sq.  ,,pel1is 
fcrina  auro  conserta,  h.  e.  aureis 
fibulis ,  subter  alvum  equi  oras  pel- 
lis  consti-ingentibus,  collecta  et  firma- 
ta ;  sed  pellis  aiinis  in  plumarn 
sqiimis,  h.  e.  habens  squamas  in  , 
plumae  modum  ex  aere  factas  (puta/ 
laminam  aeream  in  squamas  elabora-T 
tam) ,  pelH,  ne  corpus  rigorc  aeris^ 
laederetur,  pro  stragula  substratae'i' 
innexas."  Haec  Heyn.,  qui  ctiam 
confert  Sall.  fragm.  (a  Servio  hic 
prolatum) :  Equis  paria  operimenta 
erant ,  qnae  lintea  ferreis  laminis  in 
modum  plumae  annexuerant ;  et  lustin. 
XLI,  2.  extr.  Munimentum  ipsis  (Par- 
this)  eqnisque  loricae  plumatae  sunt. 
Describitur  igitur  ecpius  catapbractus. 
Jn  autem  poetis  haud  raro  usurpatur 
ad  similitudinem  indicandam ,  ut  sit 
i.  q.  instar ;  ita  enim  lof|uuntur,  ac 
si  res,  alii  similis  facta,  verc  in  eam 
mutata  esset.  Cf.  Oudend.  ad  Apulei. 
Met.  III.  p.  191.  Burm.  ad  Anthol. 
Lat.  I.  p.  271.  Salmas.  Excrcc.  Plinn. 
p.  156.  248.  368.  lland.  Turs.  IH. 
p.  325  s([.  Paullo  alia  ratio  cst  loci  VI, 
42.  (^Excisum  latus  rupis  in  antritm), 
qucm  Heyn.  confcrt.  Cf.  etiam  ad- 
nott.  ad  Aen.  Ill,  503.  Ccterum  hunc 
locum  citat  Schol.  Stat.  Thcb.  XI, 
543. —  772.  p  eregrina  ferrngine 
et  ostro,  i.  e.  purpura  ferruginca. 
Cf.  ad  Geo.  I,  467.  et  Aen.  IX,  582. 
—  clarus,  luccns.  Cf.  Gco.  IV, 
03.  Acn.  VIII,  673.  —  773.  Miror, 
ncmincm  cditorum  in  hoc   loco  bac- 


AENEIDOS  LIB.  Xr. 


415 


Aureiis  ex  hiimerls  sonat  arcus,  et  aurea  vati 

Cassida;  tum  croceam  clilamydemque  sinusque  crepantis  7  75 

Carbascos  fulvo  in  nodiim  collegerat  auro, 

Plctus  acu  tunicas  et  barbara  tegmina  crurum. 

Hunc  vlrgo,  sive  ut  templis  praefigeret  arma 

Troia,  captivo  sive  ut  se  ferret  in  auro, 

Venatrix  unum  cx  omni  certamine  pugnae  7  80 


siase.  Spicula  cnim  qiium  apud  Vir- 
o;ilinm  aut  iacula  (V,  586.  VII,  165. 
678.  X,  888.  XI,  606.  676.  ct,  ut  mihi 
quiclcm  vidotur,  etiam  VII,  186.  626. 
XII,  406.  563.,  qnamquam  his  locis 
(Inbia  rcs  cst)  ,  ant  sagittas  (Ecl.  X, 
60.  Acn.  VII,  497.  IX,  606.  XI,  575. 
654.  XII,  403.)  signilicent,  hic,  quum 
Gortynia^  i.  e.  Cretensia  (vid.  ad  Ecl. 
IV,  60.),  dicantnr,  Cretenses  autem 
sagittandi,  non  iaculandi  arte  noti 
sint  (cf.  etiam  Ecl.  1.  1.  Geo.  III, 
345.  Aen.  V,  306.  XII,  858.  etc.)  et 
Lycinm  cornu,  i.  e.  arcus  (cf.  Ecl.  X, 
59.  et  Aen.  IX,  606.  cum  Aen.  VIII, 
166.,  ubi  Lyciae  sar/iltae  commemo- 
rantur)  adiiciatur,  de  sagittis  intelli- 
gcuda  esse  iu  promptu  est,  nam  ver- 
bum  torquendi,  quod  sane  aptius  de 
iaculis  usurpatur,  etiam  Ecl.  1.  1.  ad 
sagittas  transfertur.  Quid  autem  iuxta 
cornenm  arcu7n  sibi  vult  aureus  arcus 
sequcnti  versn  commemoratus?  quem 
pro  pharetra  positum  esse,  nemo, 
puto,  contenderit.  Cornnm  autem  quo 
minus  hic  arborem  significare  pute- 
mus,  ut  de  corneis  iaculorum  hasti- 
libus  cogitemus,  (vid,  ad  Geo.  II, 
447.  et  Aen.  IX,  606.  coll.  adnott. 
ad  Geo.  II,  71.)  epitheton  T^ycins 
prohibet,  etiamsi  Gortynia  epitheton 
mere  ornans  iaculorum  habere  veli- 
mus.  Quam  diflicultatem ,  nisi  quid 
reconditi  vitii  loco  inesse  statuamus, 
quomodo  tollamus,  me  nescire  fateor. 
Ceterum  spicula  torquebat  GortyniaL^y- 
cio  cornn  plane  eadem  ratione  dictum, 
qna  Ecl.  X,  59.  Partho  iorqnere  Cy- 
clonia  cornu  spicula.' —  ,,Cassida: 
forma  vocis  etiam  ap.  Prop.  III,  9, 
15.  invenitur."  Ll.  Cf.  etiam  Charis. 
I.  p.  80.  et  Prisc.  VI,  5,  27.  p.  689. 
P.  De  chlainyde  vid.  ad  III,  484. 
et  IX,  582.  —  776.  Heyn.  verba  sic 
coniungit:  sinus  fnluo  auro  crepantes 
coUegerat  in  noduni,  his  verbis  adie- 
ctis :  „Linteura  hoc  nt  crepet  et  soni- 
tum    edat   mota    chlamyde,    intextae 


faciunt  lamlnae  aurcae  [quam  cxpli- 
cationem  repetit  Wagn.  in  min.  edit.]. 
Sic  VI,  206.  crepitahat  hructea  auri : 
et  similia  ap.  Stat.  Theb.  VI,  62. 
VII,  682.,  ubi  vid.  Barth."  Sic  etiam 
Boetticher.  ad  Hor.  Od.  IV,  9,  14. 
h.  ].  intelligere  memorat  Tliiel.;  re- 
ctius  vcro  Voss.  videtur  coniungere 
verba  fulvo  auro  coUegerat,  i.  e.  fibula 
aurea ;  \\t  iam  Donatus  locum  intel- 
lexerat,  haec  scribens :  ,,Hanc  chla- 
mydem,  (^ua  expeditior  esset,  aureis 
nexibus  in  nodum  habuit  collectam;" 
scil.  sub  pectorc,  ita  ut  ex  boc  ipso 
nodo  sive  complicatione  late  se  ex- 
pandcret  sinus  vestis.  Crepant  autem 
sinus  amplae  vestis  linteae  vento 
agitati,  ut  ap.  Luci'.  VI,  110.  carba- 
sns  dat  crepitum ;  (in  qua  loci  expli- 
catione  mecum  facit  Gossr.)  De  car- 
haso  autem  vid.  ad  Aen.  VIII,  33.  et 
Claud.  in  Eutr.  II,  183.  carhaseos  indnta 
sini{s,  et  de  duplici  epitiieto  crepantes 
carhaseos  sinns ,  quo  poeta  distinguit 
chlamydis  sonum  et  materiam ,  vid. 
ad  V,  24.  —  7  77.  De  timica  acu  picta 
s.  opere  Phrygio  vid.  ad  III.  483  sq.j, 
de  constructione  autem  pict^is  tu n i' 
cas  ad  Ecl.  I,  55.  II,  3.  Geo.  III, 
383.  al.  —  „b  arb  ara  tegmina 
cTurum,  i.  e.  Phrygia.  Ita  enim 
Atys ,  Paris,  Ganymedes,  [Medi  vel 
Pcrsae :  Pers.  III,  53.]  Galli,  brac- 
carum  genere  induti  esse  solent 
femora  et  crura.  Bene  autem  Ser- 
vius :  ,,,,Sane  armorum  longa  descri- 
ptio  eo  Spectat,  ut  in  eorum  cupidi- 
tatem  merito  Camilla  videatur  esse 
succensa."  "  Scilicet  etsi  virilis  animi 
femina,  tamen  a  cultu  et  ornatu  in= 
tactam  mentem  non  habuit.  Hinc  v. 
782.  femineo    ardore ,    impatieuti."  H. 

—  778.  Cf.  Aen.  III,  286  sqq.  — 
779.  nt  seferret.     Cf.  V,  372.   — 

—  captivo  in  auro.  Vid.  ad  H, 
765.  —  780.  Vulgo  venatrix,  duo- 
bns  Commatis  inchisum,  per  apposir- 
tionem     adiectum     exhibetur;     atque 


416 


P.  VIRGILII  MAUONIS 


Caeca  sequebatur,  totumque  incauta  per  agmen 
Femineo  praedae  et  spoliorum  ardebat  amore: 
Telum  ex  insidiis  cum  tandem  tempore  capto 
Concitat,  et  superos  Arruns  sic  voce  precatur: 
Summe  deum,  sancti  custos  Soractis  Apollo, 
Quem  primi  colimus,  cui  pineus  ardor  acervo 
Pascitur,  et  medium  freti  pietate  per  ignem 
Cultores  multa  premimus  vestigia  pruna, 


785 


etiam  Peerlk.  interpretatur :  „tamquam 
venatrix,  quasi  feram  bestiam  venando 
persequeretur ;"  sed  rectius  haud  dubie 
Wagn.  Comma  post  venatrix  positum 
delevit,  ut  cohaererent  virgo  venatnx. 
Henr.  Stephanus  in  Diatr.  Hor.  V. 
p.  111.  voc.  Venatrix  superioribus  ad- 
iungit:  ut  se  ferret  in  auro  captivo, 
quoties  venaretur.  —  781.  Temere 
h.  1.  haesit  Bothius,  qui,  sublata  inter- 
punctione  post  seqnebatur  et  Commate 
post  aymen  posito,  Copulam  et  v.  782. 
in  ut  mutavit.  Sed  iure  hunc  locum  de- 
fendunt  AVagn.  et  lahn.  comparantes 
simillimnm  locum  Geo.  IV,  82  sq.  — 
782.  totum  per  agmen  ardebat, 
ardens  ferebatur;  quod  ex  antece- 
dente  verbo  sequendi  intelligendum. 
Vid.  ad  II,  471.  --  783.  tempore 
capto.  Vid.  supra  v.  459.  —  784. 
Concitat  Hcins.  ex  melioribus  libris 
(Med.  Gud.  all.)  restituit  pro  vulg. 
Coniicit.  —  superos:  quamquam 
unum  modo  Apollinem  invocat.  Vid. 
ad  Ecl.  IV,  49.  Aen.  I,  4.  —  voce 
precatur.  Vid.  ad  VI,  186.  Cete- 
rum  Heyn.  ad  v.  788.  haec  adscripsit: 
,,Qnum  Soracte  et  Falisci  auxilia 
Turno  miserint  (VII,  695  sq.),  Arrun- 
tem  Etruscum  necesse  est  nunc  esse 
ex  vicinis  Etruriae  locis  oriundum, 
non  unum  ex  Hirpis."  (Cf.  adnott. 
ad  V.  785.)  Gossr.  vero  haec  adnotat: 
,,Arruns  Tuscum  est  nomen  usitatis- 
simum.  Hic  autem  Arruns  de  monte 
Soracte  videtur  esse  intelligendus, 
cuius  regionis  incolae  secuti  sunt  Tur- 
num.  Itaque  ipse  rex  ex  ea  regione 
Etruriae,  quae  Messapo  subiecta  est,  in 
liberam  Etruriam  videtur  fugisse  et  spe- 
rasse  victoria  parta  se  in  ijatriam  esse 
rediturum."  —  785.  Summus  deo- 
rum  vocatur  quisque,  qui  nunc  ipsum 
praecipuo  honore  ab  aliquo  colitur; 
qua  de  rc  Wagn.  conferri  iubet  Herm. 
ot  Erfurdt.  ad  Soph.  Antig.  338.  cum 
Lobcck.    ad    Aiac.    697.,    comparans 


etiam  supra  VII,  136.,  ubi  Tellus,  et 
Ciris  V.  .245.,  ubi  Dictynna  prima 
deorum  appellatur.  —  „De  Soracte 
raonte  {Monte  di  S.  Silvestro)  agri 
Falisci  et  Hirporum  familiis,  quae 
Apollinis  sacra  in  eo  curabant,  super 
ambustam  ligni  struem  ambulantes, 
vid.  Plin.  VII,  2.  [Solin.  11,  26.]  et 
Salmascii  Exercc.  Plin.  p.  59.  Simile 
quid  legitur  ap.  Soph.  Electr.  265. 
(ubi  vid.  Brunck.)  et  apud  maiores 
nostros.  Eosdem  Hirpos  attigerat 
poeta  VII,  696.  Sacrum  id  in  luco 
Feroniae  fieri  solitum  narrat  Strabo 
V.  p.  394.  Potuit  scil.  sub  monte 
Soracte,  Apollini  sacro,  lucus  ille 
esse."  iS.  Cf.  etiam  Spangenb.  lib. 
aliquoties  iam  1.  p.  47  sq.  Miiller 
Etrusk.  II.  p.  68.  et  Servius  ad  h.  1., 
qui  haec  aifert  Varronis  verba:  Ut 
solent  Hirpini,  qui  ambulaturi per  ignes 
medicamento  plantas  tinguutit.  De  So- 
racte  autem,  iam  supra  VII,  696. 
commemoi'ato,  qui  nunc  non  tam 
Monte  di  S.  Silvestro ,  quam  jiotius 
Afonte  di  S.  Oreste  vocatur,  cf.  Val- 
ckenaer,  I.  p.  448.  et  liber  meus 
Handb.  d.  alt.  Geogr.  III.  p.  491  sq. 
—  786.  cui,  in  cuius  honorem;  quod 
etiam  mente  repetendum  est  ad  verba 
seqq.  et  -  -  premimus ;  quare  etiam 
Semicolon,  quod  vulgo  ponunt  post 
pascitur,  cura  lahn.,  Ruhk.  et  Wagn. 
in  Coraraa  rautaviraus.  —  prirni, 
scil.  inter  ceteros,  i.  e.  imprirais.  Cf. 
Wagn.  Qu.  Virg.  XXVHI,  3,  s.  p. 
509.  et  adnott.  ad  II,  40.  III,  437. 
al.  Peerlk.  ,  qui  putat,  verba  quem 
pvimi  colimus  nihil  aliud  signifiare 
posse,  quam  ,,cui  nos  prirai  haec 
sacra  instituiraus ,  quae  nemo  ante 
nos  fccit,"  col].  Plinio  VII,  2.  coni. 
Quem  H/rpini  colimus.  —  pineus 
ardor  acervo  P.  pro  acervo  pinco 
s.  strue  lignorum  pineorum.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Vll,  463.  VIII,  526.  XII, 
739.  Gco.  III,  145.  al.  —  788.  Peerlk., 


AEMEIDOS  LIB.  XI. 


417 


Da,  pater,  hoc  nostris  aboleri  dedecus  arinis, 
Omnipotens!    Non  exuvias  pulsaeve  tropaeum 
Virginis,  aut  spolia  ulJa  peto ;  mihi  cetera  hiudem 
Facta  ferent;  haec  dira  nieo  dum  vuhiere  pestis 
Pulsa  cadat,  patrias  remeabo  inglorius  urbis. 
Audiit  et  voti  I^lioebus  succedere  partem 
Mente  dedit,  partem  volucris  dispersit  in  auras. 
Sterneret  ut  subita  turbatam  morte  Caminam, 
Adnuit  oranti;  reducem  ut  patria  aha  videret, 
Non  dedit;  inque  Notos  vocem  vertere  procellae. 
Ergo,  ut  missa  manu  sonitum  dedit  hasta  per  auras. 


790 


795 


cui  cullores  post  verba  quera  colimus 
ingratuni  et  sordidum  videtur,  salis 
audacter    coni.    Secnra   In   wuJta    etc. 

—  premi  m  u  s  v  est  ig  i  a  pro ;  p  oni- 
mus  vestigia,  i.  e.  incedimus,  adiuncta 
tamen  firmorum  gressuum  notione. 
Cf.  Nemes.  Cyneg.  11.  intacto  premi- 
mus  vestigia  musco.  Alia  signif.  vestigia 
premere  legimus  VI,  197.  —  multa 
pruna,  5n  multis  prunis.    Cf.  adnott. 

ad  Ecl.  I,  34.  —  789.  Da ab  o- 

leri.  Vid.  ad  I,  66.  79.  al.  et  Gierig. 
ad  Ovid.  Met.  I,  486.  —  790.  Omni- 
potens  bene  quadrat  ad  suynmum 
deorum ,  quem  primi  colunt ;  quare 
inanis  est  Burmanni  coni.  Armipotens. 

—  ,^pulsae,  aut  inipulsae,  prostratae, 
aut  fugatae  et  h.  1.  -victae.  Cf.  statim 
V.  793.  pulsa  cadat.'^  H.  Vid.  Prop. 
IV,  9,  15.  Maenalio  iacuit  puhus  tria 
tempora  ramo  Cacus.  —  792.  dira 
pestis.  Vid.  ad  Geo.  I,  181.  et 
Aen.  III,  215.  —  793,  Peerlk.,  etiam 
hic  sine  iusta  causa  haerens  in  voc. 
Pulsa  post  breve  intervallum  repetito, 
coni.  Lapsa,  de  pleonasmo  lapsa  cadit 
comparans  Aen.  VII,  310.,  Cic.  Is. 
D.  II,  51.  et  Liv.  I,  58.  atque  ver- 
bum  labendi  propriiim  esse  de  mo- 
rientibus  monens,  coll.  Aen.  XI,  818. 

—  „ingIorius,  ut  dvax^6t]g  de  Aga- 
memnone  Iliad.  II,  115.  Ex  muliere 
victa  nullam  gloriam  se  consecutu- 
rum  esse  bene  novit ;  gavisurum 
tamen  esse  eius  morte."  H.  Cf.  ad- 
nott.  ad  IX,  548.  Peerlk.  tamen,  hanc 
explicationem  vituperans,  quum  Ca- 
milla  altera  Amazon,  Amazouem 
autem  vicisse  vel  Herculi  gloriosum 
fuerit  aliter,  sed  paullo  artificiosius, 
locum  interpretatur :  ,,Arruns  orat 
Apollinem,  ut  Camillam  modo  inter- 
ficere  liceat,  quo  sui  hac  peste  ef  dede- 
core  liberarentur :  se  ex  ea  caede  non 

ViRGiL.  Pars  III.  Ed.  III. 


petcre  laudem;  malle  enim  ignotum 
mancre:  neque  igitur  spolia  interfcctae 
erepturura.  Si  non  eriperet  spolia, 
ncmo  videre  poterat,  quis  Camillam 
interfecisset.  Et  Arruns,  virgine  vul- 
nerata,  statim  fugit  suisque  se  immi- 
scuit.  Ita  inglorius,  nullo  memorabili 
patrato  facinore,  in  patriam  remeas- 
set,  si  per  Dianam  licuisset."  — 
794  sq.  Comparant  Hom.  II.  XVI, 
249  sq.  —  Peerlk. ,  quum  Phoebus 
non  omnia,  quae  precatus  esset,  Ar- 
runti  conccsserit,  sed  tantum  ,,cum 
exceptione  audierit,"  putat  scriben- 
dum  esse :  Audiit  at  voti.  Sed. 
vid.  adnott.  ad  H,  94.  IV,  76.  IX,  622. 
—  795.  ydedit,  annuit,  raente,  yPMurj^ 
consilio,  decreto  animi ;  nullo  tamen 
signo  declarato. "  //.  Cf.  etiam  X, 
629.  —  parte m  v.  d i sp  ers i t  in 
auras.  Vid.  adnott.  ad  III,  12.  IX,  31 3. 
Ceterum  Peerlk. ,  quum  aurae  statim 
redeant  v.  799.  et  801.,  coniicit  disper- 
sit  in  Euros,  coll.  Geo.  IV,  192.  et 
Ovid.  Ara-  I»  4,  11.  Sed  vid.  quae 
ad  Ecl.  VI,  16.  Aen.  I,  315.  et  alibi 
de  hac  re  disputavimus.  —  796  sqq. 
Peerlk.  vv.  796  —  798.  tamquam  su- 
pervacaneos  et  minus  eleganter  com- 
positos  Virgilio  abiudicat;  quos,  quam- 
vis  non  negem  mihi  quoque  non 
admodum  placere,  externa  tamen 
causa  non  accedente  ( —  nam  Ser- 
vium  his  versibus  nihil  interpreta- 
tionis  addidisse,  non  multum  valet  — ) 
spurios  habere  noluerim,  quum  apud 
Virgilium  plures  eiusmodi  loci  inve- 
niantur,  quos  poeta  haud  dubie  cor- 
recturus  fuisset,  si  per  fata  ei  licuis- 
set. —  797.  patria  alta,  i.  e.  clara, 
nobilis.  Vid.  ad  IV,  97.  IX,  697.  et 
X,  126.  —  798.  inque  Notos  (i.  e. 
ventos  omnino)  v,  v.  pr,  Vid.  a«i  V, 
446.  IX,  312.  al.  —  799.  Cf.  Lucr. 
27 


418 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Convertere  animos  acris  oculosque  tulere 
Cuncti  ad  reginam  Yolsci.     Nihil  ipsa  nec  aurae 
Nec  sonitus  memor  aut  venientis  ab  aethere  teli, 
Hasta  sub  exsertam  donec  parlata  papillam 
Haesit,  virgineumque  alte  bibit  acta  cruorem. 
Concurrunt  trepidae  comites,  dominamque  ruentem 
Suscipiunt.     Fugit  ante  omnis  exterritus  Arruns 
Laetitia  mixtoque  metu,  nec  iam  amplius  hastae 
Credere,  nec  teJis  occurrere  virginis  audet. 
Ac  velut  ille,  priusquam  tela  inimica  sequantur, 
Continuo  in  montis  sese  avius  abdidit  altos 
Occiso  pastore  hipus  magnove  iuvenco, 
Conscius  audacis  facti,  caudamque  remulcens 


800 


S05 


81 


»i 


VI,  169.  Ante  fit  ut  cernas  ictiinu 
quam  plaga  per  auras  Det  sonitum.  — 
800.  Peerlk.  praeter  nccessitatem  pro 
acris  coniicit  acies.  —  801.  nec 
aurae    referes    ad    verba    per    auras 

V.  799.  et  cf.  infra  v.  863.  Sic  autem 
pro  vulg.  neque  aurae  cum  Wagn. 
ex  Med. ,  duobus  Pariss.  et  Serv. 
Dresd.  restituimus.  Vid.  ad  Ecl.  V, 
25.  Pro  aurae  autem  aliquot  Codd. 
aiiras^  quam  lectioncm  ctiam  Serv. 
et  Porap.  Sabinus  commemorant:  sed 
antiqua  illa  Geuitivi  forma  (servata 
e.  g.  in  voce  familias)  quum  omnino 
a  Virgilii  aetate,  tum  ab  hoe  loco, 
nihil  grave  et  maguificum  coutinente, 
aliena.  —  802.  ab  aethere  pro  ex 
aere.  De  voce.  aeris  ct  aetheris  in 
carminibus  saepe  confusis  Thiel.  cbn- 
ferri  iubet  Drak.  ad  Silium  XIII,  527. 
et  Cort.  ad  Lucan.  I,  152.  Peerlk., 
ut  V.  801.  hastae  pro  aurae,  sic  hoc 
leti  pro  teli  legendum  esse  suspicatur. 
—  803.  suh  ex  s  ertam  p  apillam. 
Vid.  supra  ad  v.  649.  —  804.  Haesit, 
propria  Perfecti  signif.  de  eo ,  quod 
fixum  manet.  Cf.  VII,  533.  XI,  804. 
Ovid.  Met.  HI,  71.  Sil.  X,  115.  al. 
Haerere  autem  verbum  propr.  esse 
de  telis  corpori  infixis,  iam  ad  VII, 
533.  vidimus.  —  virrj.  hihit  cruo- 
rem.  Cf.  Silius  VI," 293.  XV,  632. 
Sic  niptiv  ciiuu  in  Anthol.  Gr.  I,  22, 
1.  4.  ct  al.  ,,Homerum  'Kikuopipri 
'/Qoog    aaai    exprimi,    iam    Macrob. 

VI.  6.  putavit:  quod  tamen  paullo 
diversum  est." //.  Tlxicl.  laudat  Intpp. 
ad  Petron.  c.  120.  —  alte  ncta. 
Vid.  X,  850,  ct  al.  coll.  adnot.  ad  v. 
016.  huius  libri.  —  805.  dominam, 
reginam,   ut    IV,    214.    dominus   pro 


rege.  —  Susc ip i n  n  t.    Vid.  IV,  39 1 . 

—  806  sqq.  Cf.  Hom.  II.  XVI,  813. 
Peerlk.,  non  intelligens,  quid  sibi 
vclint  verba  ante  omnes,  quum  socii 
ct  coniites  Arruntis  non  fugiant ,  sed 
Camilla  deiecta  alacriores  facti  simul 
omncs  densi  incurrant  (v.  834,),  pauUo 
audacius  coni.  Fngit  ex  ocidis.  Sed 
ante  omnes  non  cum  fugit ,  sed  cum 
exterritus    coniungendum    esse    patet. 

—  809  sqq.  Egregiam  hauc  compa- 
rationem ,  quam  imitatus  est  Stat. 
Theb.  IV,  363  sqq.,  poeta  ex  Hom. 
II.    XV,  586  sqq.    transtulit.  —   ille 

—  -  lupus,  ut  V,  609.  illa  -  -  virgo.^ 

X,  707.  ille  -  -  aper,  XII,  5.  ille  -  - 
leo.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  IV,  457. 
Praeterea  observa  hunc  usum  Pro- 
nominis  comparationibus  et  exemplis 
afferendis  proprium  ,  quae  ad  quan- 
dam  rerum  praeteritarum  memoriam 
referuntur,  (cui  memoriae  refricaudae 
inservire  Pron.  ille,  iam  ad  III,  558. 
et    VII,  110.   vidimus.)     Cf.    X,  707. 

XI,  809.  et  quae  de  voc.  oliin  ad  V, 
125.  adnotavimus.  AVagn.  Qu.  Virg. 
XXI,  6.  hunc  usum  nescio  quo  iure 
repetat  ex  eo ,  quod  ille  saepissime 
inscrviat  hominibus  vel  rebus  claris 
et  iUustribus,  vel  certe  praestantibus  et 
notissimis  significandis. —  810.  se.se 
ahdidit,  i.  e.  se  abdere  solet.  Vid. 
ad  Geo.  I,  49.  et  al.  —  avius.  Vid. 
ad  Ecl.  IX,  46.  —  812.  Conscius 
audacis  facti.  Fortasse  hunc  lo- 
cum  ante  oculos  habucruut  Val,  Fl. 
IV,  295.  'TerriiHS  ipse  etiam  atqne 
ingentis  conscius  ausi,  Stat.  Theb.  IV, 
368.  magnique  fugit  non  inscius  ausi, 
et  Oros.  IV,  9.  Xanthippus,  tam  au- 
dacis  facti  conscius  etc.  —  ,,caudam 


AENEIDOS  LIB.  XF. 


419 


Subleclt  pavltantem  utero,  silvasque  petivlt: 
Haucl  secus  ex  oculls  se  turbidus  ubstulit  Arruns, 
Contentusque  fuga  mediis  se  Immiscuit  armis. 
llla  manu  morlens  telum  trahlt;  ossa  sed  Intcr 
Ferreus  ad  costas  alto  stat  vulnere  mucro. 
Labitur  exsanguis;  labuntur  frigida  leto 
Lumina;  purpureus  quondam  color  ora  rellqult. 
Tum  sic  exspirans  Accam,  ex  aequalibus  unam, 
Alloquitur;  fida  ante  alias  quae  sola  Camlllae, 
Quicum  partiri  curas;  atque  haec  ita  fatur: 
Hactenus,  Acca  soror,  potui;  nunc  vulnus  acerbum 
Conficit  et  tenebris  nigrescunt  omnia  circum. 
Effuge  et  haec  Turno  mandata  novissima  perfer: 
Succedat  pugnae  Troianosque  arceat  urbe. 


815 


8  20 


825 


pavitantem,  quae  est  ferac  pavi- 
tantis  [et  ipsa  cauda  attracta  hunc 
pavorem  prodentis],  remulcens,  rc- 
flectens  [attrahens] ,  6qq(0(^oji^  :  sed 
exquisite :  ut  mulcere  sit  mulcendo 
inflectere ,  uti  v.  c.  in  felibus  fieri 
videmus.  Cf.  Hesiod.  "Eoy.  512."  U. 
Cf.  etiam    Wakef.  ad  Lucr.    IV,  139. 

—  815.  contentus  fuga:  acquie- 
scens  in  eo,  quod  fuga  se  subtraxit, 
satis  hoc  sibi  esse  putans ,  eflfugisse. 
Heins.  pro  fuga  temere  coni.  fugae. 
Cf.  Ovid.  Met.  V,   169.     Contentusque 

fuga  est.  ■ —  mediis  se  imm.  armis. 
Homer.  jui/.jo  d'  oui'Mo.  —  817.  stat 
vulnere  mucro.     Vid.    ad    X,  334. 

—  818.  „Iabitur  de  ipso  conatu, 
nutat:  nam  v.  828.  demum  de  equo 
defluit."  H.  Cf.  adnott.  ad  VI,  310. 
Peerlk.  labitur  non  per  cadit,  sed 
per:  „languore  in  suos  artus  rese- 
dit"  explicandum  putat.  —  labun- 
tur  -  lumina.  Vid.  Gronov.  ad  Senec. 
Hippol.  364.  Peerlk.  temere  coniicit 
solvuntur.  —  fr  ig  i  d  a  autem  l  u  m  i  n  a 
fere  i.  q.  X,  418.  canentia,  i.  e.  mo- 
rientia.  Thiel.  inter  alia  confert  Val. 
Fl.  III,  178.  en  frigidns  orbes  Purpu- 
reos  iam  somnus  obit :  iam  calor  et 
anni  Deficiunt,  vitaque  fvgit  decus 
omne  soluta.  —  821.  fida  ante  alias 
sola,  quod  in  prosa  oratione  una 
ante  alias  fidissima.  Cf.  adnott.  ad 
Aen.  II,  426.  —  822.  Quic.um.  Sic 
Med.  aliique  Codd.  Arus.  Messus  p. 
257.  Lindem.  et  Prisc.  XIII,  3,  13. 
p.  960.  P. ;  ceteri  quacum.  Descendit 
autem  hic  Ablat.  proprie  a  Prono- 
mine    quis ,    quod   generis   communis 


est,  et  usu  ad  Pron.  relat.  qui  trans- 
iit.  Cf.  etiam  Cort.  ct  Kritz.  ad  Sall. 
Cat.  51,  24.  lahn.  ad  h,  1.  et  ad 
Ovid.  Trist.  V,  5,  44.  Poetae  ante 
oculos  fuit  Ennius  Ann.  VH.  (apud 
Gellium  XII,  4.  p.  74.  Hessel.)  Haecce 
locutn'  vocat,  quicum  bene  saepe  liben- 
ier  Mensam  sermonesque  suos  rerum- 
que  suarum  Comiter  impertit,  ubi  vid. 
Columna  p.  136.  Cf.  etiam  Stat. 
Silv.  V,  2,  37.  illi  curarum  uspemma 
suetus  Tradere  partirique  metus.  — 
partiri  pro  partiri  solebat.  Vid. 
adnott.  ad  Geo.  I,  200.  —  823.  „Hac- 
tenus  potni,  sc.  pugnare,  viribus 
valui;  pro  vulgari :  nunc  vires  defi- 
ciunt,  vel  deficio  iam."  H.  Per  simi- 
lem  ellipsin  Oros.  VI,  1.  Imcusque 
liumana  scrutatio  potuit.  Cf.  etiam 
Heins.  ad  Ovid.  Met.  VIII,  883.  De 
Part.  hactenus  vid.  Brem.  ad  Nep. 
Milt.  5,   5.    et  Hand.  Turs.   HI.  p.  9. 

—  824.  conficit ,  scil.  me.  Sic  ap. 
Cic.  Tusc.  n,   17,  41.  vulneribus  con- 

fecti,  ap.  eund.  Catil.  II,  11,  24.  gla- 
diator  saucius  et  confectus  cett.  ThieL 
etiam  confert  Donat.  ad  Ter.  Eun. 
V,  4,  6.:  ,,Proprie  hoc  verbum  (con- 
ficere)  convenit  iis,  qui  gravissimis 
vulneribus  occubuerunt."  —  825.„Ani- 
mum  generosum  Camillae  facile  mi- 
rabere ,  quae  in  ipsa  morte  non  de 
sua,  sed  de  reipubl.  sahite  cogitat."i7. 

—  826,  Succedat  pugnae.  Vid. 
X,  690.  —  perferre  verbura  pro- 
prium  de  nuntiis,  quod  quomodo 
diflferat  a  deferre,  et  quando  potis- 
simum  usurpetur,  docent  Cort.  ad 
Lucan.    VIII,  218.  Herzog.  ad  Caes. 

27* 


420 


P.  VIRGILII  MARONIS 


lamque  vale.     Simul  his  dictis  linquebat  habenas, 
Ad  terrara  non  sponte  fiuens.     Tum  frigida  toto 
Paullatim  exsolvit  se  corpore,  lentaque  colla 
Et  captimi  leto  posuit  caput,  arma  relinquens, 
Vitaque  cum  gemitu  fugit  indignata  sub  umbras. 
Tum  vero  immensus  surgens  ferit  aurea  clamor 
Sidera ;  deiecta  crudescit  pugna  Camiila ; 
Incurrunt  densi  simul  omnis  copia  Teucrum 
Tyrrhenique  duces  Euandrique  Arcades  alae. 

At  Triviae  custos  iam  dudum  in  montibus  Opls 
Alta  sedet  summis,  spectatque  interrita  pugnas. 
Utque  procul  medio  iuvenum  in  clamore  furentum 


830 


835 


B.  G.  IV,  27.  ct  Schmid.  ad  Hor. 
Ep.  I,  13,  2.  —  827.  Macrob.  VL  4. 
hos  comparat  Furii  Yersiis  Aun.  I, : 
Ille  gravi  siihiia  decinctus  vulnerc  ha- 
benas  Misit  equi  lapsusque  in  humura 
dejiuxit^  et  armis  Reddidit  aeratis  soni- 
tuiii.  —  Simiil  his  dictis.  Vid.  ad 
V,  357.  et  cf.  X,  S56.  —  828.  Ad 
terram  fluens.  Vid.  supra  v,  501. 
—  829.  „e.xsolvit  se.  Proprle  anima 
corpore  [tamquam  carccrcj  exsolvi 
dicitur.  Tamen  ct  IV,  703.  ieque 
isto  corpore  solvo.  —  830.  capturn 
leto  caput,  h,  e.  victum ,  ideoque 
languens."  H.  Imitatur  hunc  locum 
Paullin.  Petric.  III.  de  vita  Martiui 
(a  Peerlk.  laud.)  'Tim.  fessum  leto 
posuit  caput.  Rom.  et  ah'i  Pieriani 
cum  Donato  reliquii,  quod  non  displi- 
cet  lahnio ,  orationem  ita  vividiorcm 
fieri  censenti  (?).  Wagn.  haud  duhitat, 
quin,  si  manum  extremam  operi  suo 
adhibere  pootae  licuissct,  post  illa 
v.  827.  linquebat  liabenas  vix  tulisset 
haec  arma  relinquens.  —  831.  Com- 
parant  Homericum  ^l^vyj]  6'  i/.  ()i.&kiot-' 
cett.  II.  XVI,  855  S{\. —  indifjnaia, 
invita.  Cf.  I,  55.  Ovid.  Mct.  XII, 
354.  Fast.  IV,  896,  Quinct.  Inst,  I. 
11.  extr.  all.  —  sub  umbras.  Vid. 
v.  181.  Sic  svb  Tariara  ap.  Ovid. 
Met.  XI,  670.,  Silium  VI,  39.  al. 
Bothius  hunc  versum  bine  iusta  caus:a 
spurium  et  cx  XH,  952.  huc  illatum 
censet;  quo  deleto  vcl  vitiosa  fierct 
oratio ,  quuni  Virgilius  sentcntiaiu 
plane  absolutam  Nominativo  Participii 
claudere  non  soleat:  ([uod  docct 
Wagn.  in  singulari  Excursu  ad  I. 
XII.  adiecto,  (Cf.  adnott.  ad  XII, 
612.)  Quod  concedens  Peerlk.  cum 
hoc  versu   etiam  antecedentis  clausu- 


lam  damnat,  et  haec  omnia  arma 
relinquens  —  sub  umbras  pro  addita- 
niento  Grammatici  alicuius  habet.  — 
832.  im  m  ensus  su rg e n  s.  Vid.  ad 
VIII,  559,  —  833.  deiecta  Camilla. 
Vid.  ad  X,  753. —  crudescit  pugna, 
crudelior  fit  multorum  caede.  Cf. 
Stat,  Theb.  VII,  624.  et  Val.  FI.  II, 
509.  —  834.  omnis  copia,  totus 
cxercitus.  Vid.  ad  II,  564.  —  835. 
TJuandri  Arcades  alae  etiam 
XII,  551,  commeraorantur.  —  836. 
,.Exsequitur  nunc  Opis,  quod  manda- 
tum  erat  a  Diana  v.  587,  sq.,  ut  mor- 
tem  Camillae  ulciscatur  morte  Arrun- 
tis."  H.  Peerlk,  de  hoc  loco  (83.6 
— 867.)  sic  iudicat:  ,,Maluissem  Vir- 
gilius  a  persona  Xymphae  Opis  plane 
abstinuisset.  Omnia  ad  eara  perti- 
ncntia  et  in  rebus  et  in  verbis  ita 
sunt  concepta,  ut  fortasse  Silio  Ita- 
lico ,  non  Latinorum  poetarum  prin- 
cipe  digua  reperiantur; "  atque  etiani 
in  singulis  eius  verbis  multa  vituperat. 
Et  sane  liic  locus  est  inter  languidio- 
res  et  minus  elimatos  Aeneidos;  unde 
tamen  non  sequitur,  quod  Peerlk. 
suspicatur,  rdictum  cura  essc  a  Vii'- 
gilio  levitcr  modo  iuchoatum  et  ab 
alio  pocita  posteriorum  tcmijorum  in- 
fclici  successu  elaboratum.  —  y,cHstos, 
comcs  ,  famula,  ut  V,  546.  Epytides 
CKsios  coinesque  luli."  //.  Sed  ibi 
custodetn  aliud  quid  signilicare  vidi- 
mus.  Ilic  potius  custos  ad  mandata 
Dianac  spectat  ct  arcte  cohaeret  cum 
verbis  in  mo/itibus  -  -  salet  -  spectai- 
qiie  -  pugnas ,  ut  idciu  fere  sit  (juod 
sjieculairix,  observairlx,  et  Genit.  Tri' 
viae  significct  a  Tri^ia  illuc  missam. 
Cf.  Aen.  VI,  186.  luven.  V,  40.  Suet. 
Tib.   12.  al.    Pccrlk.,  voe.  ciistos  non 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


421 


Prospexit  trlsti  niiiltatam  inortc  Camillani, 
Ingenuiitque  deditquo  ha«  imo  ])ectoro  voces : 
lleu  nimium,  viroo,  nimium  crudcle  luisti 
iSuppIicium,  Teucros  conata  lacessere  bello  ! 
Nec  tibl  desertae  in  dumls  coluisse  Dlanam 
Profuit,  aut  nostr;v.s  liumero  «^-esslss^;  sagittas. 
Non  tamen  indecorem  tua  te  regina  reliquit 
Extrema  iam  in  morte:  neque  hoc  sine  nomine  Ictuni 
Per  gentis  erit,  aut  famam  pntieris  inultae. 
Nam  quicumque  tuum  violavit  vuJnere  corpus, 
Morte  luet  merita.     Fuit  ingens  monte  sub  alto 
Keois  Dercenni  torreno  ex  a<^o-cre  bustum 
Antiqui  Lain'entis,  opacacjue  ilice  tectum; 
Hic  dea  se  prlmum  rapido  pulchcrrima  nisu 


840 


845 


85  0 


intelligens,  coni.  Ai  Triviae  mssu.  — 
837.  iii  t  errita,  inipavida  (kaltblutig) 
utpote  venatrix ,  quae  iani  adsneta 
est  eiusraodi  spectaculis,  et  hic  tan- 
tani  assidet  tamqiuiin  speculatrix  a 
Diana  missa.  Quare  temere  in  hoc 
epitheto  haeserunt  quum  alii  tum 
nuper  Peerlk.,  qui  haec  adnotat :  „//<- 
territa  metri  causa  videtur  additum. 
Quid  mirum  spectasse  intcrriiani,  quae 
extra  telorum  iactum  tuta  in  altis 
montibus  sederit?"  —  So9.7nnItat am. 
Heins.  ex  Med.  aliisque  Codd.  mnl- 
catam  in  contextura  iutulerat,  quod 
iure  reiecit  Burm. ,  coll.  Arntzen.  ad 
Aur.  Yict.  vir.  ill.  c,  51.  et  Drak. 
ad  Liv.  III,  67.,  quibus  Wagn.  addit 
Lindem.  ad  Gramm.  Latt.  Vol.  I.  p. 
185.  not.  2o.,  comparans  Silium  X, 
463.  mtihata  cadavera  caede.  —  84 1  sqq. 
Hanc  totam  Opis  orationem  ad  no- 
strum  sensum  parum  gravitatis  epicae 
habere,  non  temere  raemorat  Heynius. 
Praeterea  etiam  plura,  quae  Diana 
iam  dixerat,  Opis  praeter  necessita- 
tem  repetit.  Cf.  Peerlk.  adnot.  ad 
V.  836.  —  843.  desertae  in  dumis 
Heyn.  pro :  in  dumis  desertis,  i.  e. 
in  silvis,  positum  accipit;  rectius 
autem  Wagn.  desertam  per  solitariam, 
in  loco  intVequenti  habitantem  expli- 
cat  coll.  adnot.  ad  II,  714.  —  co- 
Inisse  Dianavi  non  tam  ad  sacri- 
licia  deae  oblata  spectat,  quam  ad 
venationem ,  quae  instar  cultus  est 
deae.  Cf.  Ovid.  Met.  I,  694.  Orti/- 
giam  studiis  ipsaque  colehat  Virginitate 
deam,  ibique  Bach.,  qui  etiam  com- 
parat  Ovid.  ex  P.  III,  2,  4?.  — 
844.  nostras  s  agittas.     Cf.  supra 


V.  536.  Sagittas  autem  Wakef.  pro 
vulg.  phoretras ,  quod  unus  Palat. 
tiietur,  ex  reliquis  Codd.  omnibus 
revocavit,  eumque  recentiores  omnes 
iure  secuti  sunt.  —  845.  „Poetae 
Eurip.  Ilippol.  1416.  obversatum  fuisse 
Valcken.  ad  Hippol.  1.  1.  putabat." -fT. 

—  indecorem,  armis  spoliatam  et 
inultam.  —  reliquit,  quod  rem  ex 
decreto  (v.  591.)  constitutam  indicat, 
Heins.  cx  Med.,  Rom.  aliisque  bonis 
libris  restituit.  Bothius  ex  paucis 
libris  relinquit  edidit.  Vulgo  relinquet, 
quod  Krehl.  ad  Prisc.  VI,  9,  47. 
unice  veruni  esse  putat.  —  846.  sine 
nomine,  ignobile.     Vid.  ad  IX,  343. 

—  847.  aut.  Vid.  ad  IV,  339.  et 
supi'a  V.  737.  —  ,.famam  (ignomi- 
niam)  patieris  inultae,  h.  e.  non 
morieris  inulta;  non  narrabitur  de 
te ,  tulisse  eum  impune ,  qui  te  inter- 
emit."  H.  Cf.  X,  739.  IV,  659.  et 
similes  loci.  —  Cum  v.  848.  cf.  supra 
V.  591.  et  observetur  temporum  \a- 
riatio.  Hic  enim,  ubi  Camillae  corpus 
iam  violatum  est,  Virg.  scripsit  viola- 
cit ,  supra  autem ,  ubi  res  nondum 
facta  est,  sed  metuitur  tantum  ut 
futura,  violarit.  —  849  sq.  ,,Tumulo- 
rum  hoc  genus  antiquissimum  ex 
aggesta  in  collis  altiudinem  humo 
apud  omnes  fere  veteres  populos. 
Exempla  etiara  ap.  Hom.  II.  II,  603. 
VIII,    86  sqq.    XXIII,  245    sqq."  H. 

—  monte  sub  alto,  ut  supra  in 
simillimo  loco  VI.  234.  monte  sub 
aerio.  —  850.  ,,Regem  D ercennum 
aliunde  non  novimus.  lul.  Sabinus 
liaec  aftert:  ,,Dercenus,  rex  unus  cx 
antiquissimis  in  Latio,  quera  plerique 


422 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Sistit  et  Arruntem  tiimulo  speculatur  ab  alto. 
\Jt  yidit  laetantem  animis  ac  vana  tumentem: 
Cur,  inquit,  diversus  abis?  huc  dirige  gressura, 
Huc  periture  veni,  capias  ut  digna  Camillae 
Praemia.     Tune  etiam  telis  moriere  Dianae? 
Dixit,  et  aurata  volucrem  Threissa  sagittam 
Deprompsit  pharetra,  cornuque  infensa  tetendit, 
Et  duxit  longe,  donec  curvata  coirent 
Inter  se  capita,  et  manibus  iam  tangeret  aequis, 
Laeva  aciem  ferri,  dextra  nervoque  papiilam. 
Extemplo  teli  stridorem  aurasque  sonantis 
Audiit  una  Arruns,  haesitque  in  corpore  ferrum. 


855 


860 


Latinum  eundeni  dixerant,  ut  Iginus 
(i.  e.  Hyginus  in  Comm.  in  Virgil. 
deperditis)."  H.  —  853.  laetantem 
anirais  est  Med.  a  m.  pr,  lectio, 
quam  cum  AVakef.  et  Wagn.  (quos 
etiam  editt.  me  posteriores  secjuuntur) 
reduximus  loco  vulg.  fulgentem  armis, 
quod  minus  respondet  verbis  additis 
ac  vana  tumentem,  quae,  quum  per 
Particulani  ac  adiiciantur,  simile  quid 
contineant  necesse  est.  Wagn. ,  qui 
aptc  confert  X ,  739  sq. ,  alteram 
lectionem  ita  ortam  suspicatur,  ut 
primum  aliquis  scripserit  laetautem 
armis ,  quod  alius  deiude  per  fulgen- 
tem  armis  interpretatus  sit.  Tliiel. 
tamen  vulgatam  rctinuit.  —  vana 
tumentem,  tumentem  facto ,  quod 
ipsi  non  est  commodo  et  laetitiae  fu- 
turum.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  III,  149. 
Aen.  IX,  125.  794.  al.  Tumere  au- 
tem,  scil.  arrogantia,  superbia,  est 
Gr.  (pvaiou(j!^ai. ,  (pvaaG&ai ,  dyxov- 
afhui.  Cf.  Hor,  Sat.  I,  7,  7.  II,  3, 
213,  Phaedr.  I,  3,  4.  Sen.  Octav. 
497.  Silius  X,  177.  et,  quos  Thiel. 
laudat,  Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I,  1,  36. 
ct  Markl.  ad  Stat.  Silv.  V,  3,  10.  — 
855. diversus,  in  diversa,  Vid,  adnott. 
ad  Gco.  IV,  432.  et  Aen.  V,  166,  coU. 
adnot.  ad  V,  162.  ct  Bach.  ad  Ovid. 
Met,  Vin,  463.  Eadem  ratione  paullo 
post  V.  871.  aversns  usurpatum  vide- 
bimus.  —  856.  H tic  p  eritur  e  v eni, 
i,  c.  huc  veni  periturus,  s.  ut  pereas, 
Vid.  ad  II,  283,  et  IX,  485.  —  cli- 
7 n a  Ca m  illae  praem  ia,  ironice 
pro:  poenam  Camillae  caede  meritam. 
Cf,  II,  537.  Ovid.  Met.  VIII,  502. 
Nunc  merito  moriere  tuo :  cape  prae- 
mia  facti  al.;  de  Genitivo  autem  ad- 
iecto    vid.  ad  I,   462.    et  II,   413.   — 


857.  Verba  Tune  etiam  telis  m. 
D.,  in  quibus  interpretandis  multum 
sudavit  Heyn.,  ita  ut  adeo  totum  he- 
mistichion  ab  alia  manu  adsutum  su- 
spicaretur,  lahn.  et  Wagn,  simplicis- 
sime  etrectissime  sic  capiunt:  quamvis 
fugias,  nulla  tamen  te  fuga  Dianae 
telis,  quae  uemo  vitare  potest,  subtra- 
het ;  iit  interrogatio  animum  irridentis 
prodeat.  (Nos :  Dii  wirst  doch  wohl 
auch  durch  Dianens  Geschosse  sterbenf^ 
Ne  igitur  pro  nonne  positum  accipias, 
qua  de  re  cf,  adnott.  ad  Aen.  I,  39. 
Brunck.  coni.  iuque  etiam,  et  Both. 
edidit:  digna  Camillae  Praemia  teque, 
et  iam  telis  m.  D.  Imitatus  est  h.  1. 
Statius  Theb.  X,  910,  et  IX,  787.  — 
858  sqq.  Heyn.  conferri  iubet  Hom. 
II,  IV,  116  sqq.  et  Quint.  Cal.  X, 
231  sqq.  —  Threissa,  Opis  ,  quam 
Dianae  ministram  poeta  Threissam 
facit,  quia  Threissae  erant  bonae  ve- 
natrices.  Ceterum  vid.  supra  ad  v. 
532.  et  659.  —  859.  cornu.  Vid.  ad 
Ecl.  X,  59.  —  „infens  a,  infenso 
animo,  qui  vires  novas  adiiciebat."  H. 
—  861.  capita,  duo  cornua  s.  ex- 
tremitates  arcus;  coire  igitur,  non 
nimis  stricte  intcUigendum,  i.  q.  quam 
proxime  convenire.  —  aequis  pro 
aeque,  aequaliter  dcxtra  pectus  ac  laeva 
sagittae  cuspidcra.  Scilicet  dextra  ner- 
vum  tetenderat,  ita  ut  raammae  ad- 
motus  ille  dextrae  esset ;  laeva  tenc- 
bat  arcum  ea  parte,  qua  ei  sagitta 
imponitur  a  nervo  remisso  impellcnda. 
Cf.  Iliad.  IV,  123  sq."  H.  Vid.  ad 
V,  387.  etal.  adnott.  —  862.  Laeva 
aciem.  Vid.  ad  X,  179.  —  863.  Cf. 
IX,  631  —  633.  —  audiit  una  —  hae- 
sitque,  ut  alibi  (II,  692.  V,  857.  VIII, 
520.  XI,  296.)  vix  -  -  que  ad  signifi- 


AENKJDOS  LIB.  XI.  423 

Illiim  exsplrantcm  socll  atquc  cxtrcina  gemcntem  86  5 

Obliti  ignoto  eam])orum  In  ])ulverc  Ilnquunt; 
■Qpis  ud  acthcrlum  ])cnnl,s  aufcrtur  OJympum. 

Prlma  fuL;It,  (louiina  amissii,  lcvls  ala  Camillae; 
Turbati  iiiglunt  Jiutuli,  iuglt  accr  Atinas, 

Disiectiquc  diiccs  dcsolatlquc  manl])ll  87  0 

Tuta  pctunt,  ct  cquis  uvcrsi  ad  mocnla  tendunt. 
Nec  qulsquam  Instantls  Teuci'()s  lctumque  ferentis 
Sustentare  ^alct  tclis,  aut  slstcrc  contra; 
8ed  laxos  rcfcrunt  humeris  languentlbus  arcus, 
Quadrupedumquc  putrcm  cursu  C|uatlt  ungula  campum.  87  5 

Volvitur  ad  muros  callginc  turbldus  atra 
Pulvls,  ct  e  speculls  pcrcussae  ])cctora  matres 
Femincum  clamorem  ad  cocli  sidcra  tollunt. 
Qui  cursu  portas  priml  Irrupcre  patentis, 

Hos  inimica  su]:)er  mlxto  ]:>remlt  agmlne  turba;  880 

Nec  miseram  cifugiunt  rnortem,  scd  llmlne  in  ipso, 
Moenibus  in  patriis  atque  inter  tuta  domorum 


candas  res  duas  uiio  fere  temporis 
momento  se  excipientes  coniunguntur. 
Cf.  Wagn.  Qu.  Virg.  XXXV,  6.  et 
adnott.  ad  II,  803.  et  692.  Thiel.  con- 
ferri  iubet  Klotzii  Quaest.  Tull.  p. 
63.  —  865.  extreina  yementeia. 
Cf.  VI,  466.  —  866.  ^ohliti,  afj^.^- 
GccvzBg ,  h.  e.  uon  curantes  prae  fu- 
giendi  studio."  H.  Cf.  V,  174.  et 
703.  Sic  contra  memor  haud  raro  is, 
cui  aliquid  est  curae.  Vid.  ad  Geo. 
I,  167.  et  n,  236.  —  iynoto  in  pul- 
vere^  iguoto  in  loco  campi  pulveru- 
lenti;  nemo  locum  notare  studuit,  in 
quo  c()rpus  reliquerunt.  —  levis 
ala,  utpote  equitum.  Cf.  V,  819.  et 
VI,  17.  —  870.  dis iecti,  dispersi, 
per  campum  palautes  fuga.  —  cleso- 
lati,  a  ducibus  relicti.  Cf.  Stat.  Theb. 
IX,  672.  Hypseos  hinc  iiirmae  desola- 
iimgtie  magistro  Agmen.  —  2\i ta  p  e- 
ticnt.  Cf.  IX,  366.  et  infra  ad  v.  882. 
—  872.  letum  fer entes ,  inferentes 
hostibus.  —  874.  laxos  arcus.  Sic 
etiam  Hor.  Od.  III,  8,  23.  lam  Scjj- 
thae  laxo  meditantur  arcu  Cedere  cam- 
pis.  —  h  u  jn  e r  is  lang  u  entib  u  s,  ipsi 
languentes,  fessi.  —  875.  Quadru- 
p  edumque.  Kom.  fragm.  Vat.  a  m. 
pr.  et  Donatus  Quadripedoque ,  quare 
lahn.  edidit  Quadrupedoque,  ut  VIII, 
596.,  ubi  hunc  totum  fere  versum  iam 
legimus,  Quadrupedante  sonitu.  Quum 
tamen  meliores  scriptores  ante  Am- 
mianum  voce  Quadrupedus  prorsus  abs- 


tiuuisse  videantur,  lahnium  sequi  du- 
bitavimus,  Ceterum  vid.  adnott.  ad 
].  1.  Wakef;  ad  Lucr.  H,  330.  verba 
sic  distincta  malit:  Quadrupedumque, 
puirem  cursu,  q.  u.  c. ;  Peerlk.  autem 
coniicit:  Qnadrupedique,  quod  com- 
probare  studet  coll.  locis  Apuleii  Met. 
VI.  p.  434.  lorum  ahrumpo  meque  qua- 
drupedi  cursu  proripio ,  et  p.  436. 
equestri  celeritate  et  quadrupedi  cursu 
solum  replaudens,  quum  constet  Apu- 
leiura  esse  Virgilii  imitatorem.  — 
876.  Pulveris  nubes  indicat  oppidanis, 
Latinos    pulsos    ad    urbem    refugere. 

—  877.  ,,e  speculis,  de  muris,  unde 
prospiciunt,  ut  v.  475."  H.  Cf.  etiam 
Xn,  131  sqq.  De  voc.  specuJae  vid. 
ad  Ecl.  Vm,  59.  —  879  sqq.  „Por- 
tae.  quasi  tuta  esset  urbs  exercitu 
propugnante,  patent;  sed  quum  foeda 
fuga  advolent  equites,  clauduntur." 
Gossr.  Comparant  Iliad.  XII,  122  sqq. 

—  primi,  priores  quam  illi,  qui  ve- 
nerunt,  quum  portae  clauderentur.  — 
880.  „super,  a  tergo ,  ut  alibi  quo- 
que :  premit  fugientes  hostes."  H. 
Immo  super  hic  i.  q.  insuper,  praeter 
periculum  ab  hoste  imminens  (cf.  ad- 
nott.  ad  Aen.  II,  71.  I,  29.  al.) ;  et 
inimica  turba  non  est  hostium, 
sed  ipsorum  Latinorum,  quae  nimis 
conferta  ipsa  sibi  obest  et  nocet,  ut 
multi,  suis  mutuo  telis  coniixi,  misere 
pereant.  —  mixto,  turbato,  confuso, 
agmine.     Cf.  X,  721.   —   882.  Med. 


424 


P.  VIRGILII  IMARONIS 


Confixi  exspirant  aniraas.     Pars  claudere  portas; 
Nec  sociis  aperire  viam,  nec  moenibus  aiident 
Accipere  orantis;  oriturque  miserrima  caedes 
Defendentum  armis  aditus,  inque  arma  ruentum. 
Exclusi  ante  ociilos  lacrimantumque  ora  parentum 
Pars  in  praecipitis  fossas  urgente  ruina 
Yolvitur,  immissis  pars  caeca  et  concita  frenis 
Arietat  in  portas  et  duros  obiice  postes. 
Ipsae  de  muris  summo  certamine  matres  — 
Monstrat  amor  verus  patriae,  ut  videre  Camillam 


885 


800 


Rom.  et  pauci  alii  Codd.  pro  inter 
tnta  d.  exhibent  intra  tuta  d. ;  quod 
Thiel.  recepit,  in  verbis  limine,  moe- 
nibus,  c?ow/6?/.-i.gradationem  inveniens, 
ut  intra  tuta  doniorum  utique  sit  in 
ipsis  domibus.  Sed  iure-  Wagn.  vul- 
gatam  dcfendit;  quum,  etiamsi  con- 
cedere  velimus ,  intra  tuta  domoruni 
significare  posse  i,  q.  in  ipsis  domi- 
bus,  non  tamen  ipsas  domos,  sed 
moenia  tantuui  intraverint  Troiani  et 
inter  domos,  non  intra  donios  confixi 
sint,  intra  autem  ex  VI,  525.  aut 
Vli,  168.  facile  repeti  potuerit.  Ce- 
terum  Tuta  domorum,  ut  strata  viaruni 
et  multa  siniilia.  Vid.  ad  Geo.  I,  39.3. 
Aen.  I,  310,  422.  al.  T««a  substantive 
etiam  ap.  Ovid.  Trist.  II,  201.  Tae. 
Ann.  I,  2.  XV,  29.  al.  legitur.  — 
883.  claudere  de  conatu  tantum 
claudcndi  videtur  intelligendum  ;  con- 
fcrta  enim  turba  per  portam  irruens 
irapedit,  quominus  jjortae  statim  clau- 
dantur.  —  884.  ,,vioenit)  us ,  portis  ; 
e  more  loqueudi,  qnum  moenia  latius 
dicantur  quam  muri."  //.  Vid.  ad  II, 
234,  —  Cum  V,  885.  cf.  11,  411.  — 
886.  ,,Agitur  de  portis  nondum  clau- 
sis,  sed  claudendis.  Dum  in  eo  sunt 
oppidani,  ut  portas  claudant,  ecce 
irruunt  primi  fugientes,  quos,  ne  una 
cum  iis  hostis  irruat,  isti  accipere 
intra  urbcm  nolunt.  Hinc  oritur  cac- 
des  partim  eorum,  qui  vi  ab  ingressu 
portac  fugientes  prohibere  volunt,  [ut 
claudi  possint  portae],  partim  eorum, 
qui  vi  irrumpunt  et  in  resistentes  ir- 
ruunt."  H.  Peerlk.,  quum  Donatus 
in  {!!odd.  quibusdam  invenerit  Defen- 
dentnm  aditvs  duro  et  sub  Marle  ca- 
dentnm^  tuttim  versum ,  quem  etiam 
ipsi  sententiae  contrarium  putat,  quia 
de  portis  vere  iam  clausis  cogitat, 
spurium  eenset,  utpote  ad  ultinja  su- 
perioris  vcrba  supplenda  et  explicanda 


adiectum.  —  887.  Cura  verbis  £.x- 
clusi-  -  Pars  cf.  XII,  278.  ibique 
et  ad  VL  580.  adnott.  —  888.  in 
praecipites  fossas.  Cf.  Ovid. 
Met.  I,  97.  Nondum  praecipites  ciwje- 
bant  oppida  fossae.  —  ruinam  Heyu. 
de  ruina  soli,  i.  e.  orae  s,  marginis 
fossarum,  accipit;  sed  recte  AVagn. 
censet,  ruinae  soli  non  convenire  nr- 
'  ffendi  verbum,  et  sensura  potius  hunc 
esse:  urgent  se  alius  super  aliura 
ruentes.  —  889.  immis sis  frenis, 
Vid.  adnott.  ad  V,  662.  —  890.  Arie- 
tat.  Cf.  Plaut.  Truc.  II,  2,  1.  Quis 
illic  esi ,  qni  tam  proterve  nostras  ae- 
dis  arietati  praeterea  autem  Silius  IV, 
149.  Boiorum  ante  alias  mobilis  ala 
arietat  in  primos ;  Attius  ap.  Cic.  Div. 
I,  22,  44.  connititur  in  me  arietare  ;  Sen. 
de  ira  II,  3.  antequani  acies  inter  se 
arietarunt.  Ceterum  cf.  adnott.  ad  Geo. 
I,  397.  et  al.  —  duros  obiice,  non 
ccdcntes,  utpote  firmo  repagulo  mu- 
nitos. —  V.  891  sqq.  cum  Wagn.  verba 
sic  coniungc:  Ipsae  summo  certamine 
(i.  e.  certatim:  cf.  V,  197.;  non  „in 
summo  discrimine",  ut  Scrv.  expli- 
cat)  de  muris  Tela  manu  iaciunt,  non : 
ut  de  muris  videre  CamiUam ,  et  mon- 
strat  accipc  pro  :  docet,  hortatur,  sc. 
,,ut  hoc  faciant  exemplo  Camillae  pro 
Latio  mori  ausae."  Cf.  IX,  44.  ibique 
adnott.  Verba  cuim  ut  videre  Camil- 
lam  (scil.  fortiter  morientera;  quod 
non  opus  erat  ut  adiiceretur,  quuni 
inde  a  v.  868.  narrata  omnia  caedera 
Caraillae  sequantur  et  ob  eam  evc- 
niant),  quae  Heynio  et  Brunckio  ab 
iuepto  quodam  hoininc  ad  supplen- 
dum  versumi  assuta  vidcntur,  idem 
Wagn.proptcrea  addita  censet  a  poeta, 
ut  subiti  ardoris  matronarura  causa 
ab  insigni  cxemplo,  plane  ad  exci- 
tandam  muliebrera  fortitudinera  com- 
parato ,    repetcretur.     Quae    Wagueri 


AENEIDOS  LIB.  XI. 


425 


Tela  manu  trepidae  iaciunt,  ac  robore  duro 
Stipitibus  ferrum  sudibusque  imitantur  obustis 
Praecipites,  primaeque  mori  pro  moenibus  ardent. 

Interea  Turnum  in  silvis  saevissimus  implet 
Nuntius,  et  iuveni  ingentem  fert  Acca  tumultum: 
Deletas  Volscorum  acies,  cecidisse  Camillam, 
Ingruere  infensos  liostis,  et  Marte  secundo 
Onmia  corripuisse;  metum  iam  ad  moenia  ferri. 
llle  furens  —  et  saeva  lovis  sic  numina  poscunt 


895 


900 


explicatio  aperte  praeferenda  est  Ruh- 
koptii,  hacc  adnotaiitis  :  ,.Sensus  est: 
monstrat,  quales  sint  Latinae  matro- 
nae,  amor  verus  patriae ,  iit ,  i.  e.  ex 
quo,  viderunt  in  urbe  sua  muliercm 
illam  pro  urbe  et  gentc  pugnaturara 
Camillam,'''^  Non  tamen  cum  lahnio 
assentior  Wagnero  contendcnti ,  sola 
verba  ]\Ionstrat  amor  verus  patriae 
parenthesin  efficere,  quuni  vel  elisio 
patriae  ut  demonstrarc  Aideatur,  Vir- 
gilium  haec  coniuncta  intelligi  volu- 
isse  :  monstrat  auior  patriae,  cuius  Ca- 
railla  tam  egregium  edidit  cxemplum ; 
neque  video,  quid  languidi  insit  vul- 
gatae  rationi,  totum  versum  892.  par- 
enthesi  includenti.  (Siipflius  Wagne- 
runi,  Gossr.  nos  secutus  est.)  Ceterura 
sane  negari  non  potest,  haec  quodam- 
modo  repugnare  iis,  quae  v.  593  sq. 
legimus;  sed  similes  repugnantias  in 
multis  Virgilii  locis  inveniri ,  vere 
niemorat  Wagn.  Peerlk.  illis  omnibus 
dc  causis  hunc  versum,  quo  nihil  mo- 
lestius,  nihil  insuavius  cogitari  possit, 
spurium  censet,  et  Virgilium  potius 
M.  amor  p.  et  virtus  invicta  Camillae 
vel  M.  amor  p.  et  morientis  imago  Ca- 
millae  scripturum  fuisse  suspicatur.  — 
893.  Pro  telis  utuntur  stipitibus  durae 
roboris  et  sudibus  praeustis.  Vid.  ad 
VII,  524.  —  895.  Praecipites  .  ut 
trepidae,  festinationem  ac  studium 
declarat.  —  p  ro  mo  en  ib  u  s,  in  moe- 
nibus,  quae  student  defendere.  Vid. 
ad  IX,  575.  —  ardent  ex  melioribus 
libris  (inter  quos  Med.  a  m.  pr.)  pro 
vulg.  audent  recepit  Heinsius.  Peerl- 
kampio  tamen,  qui  confert  IX,  217., 
audent  de  feminis  suavius  dictura  vi- 
detur.  —  896.  s o.evis s imus  nun- 
tius  (i.  c.  res  nuntiata)  implet  (vid. 
ad  IV,  189.)  T^urnum  (animuni  Turni 
percutit)  in  silvis,  qui  tum  in  silvis 
versabatur;    quare  Praepositio ,  quam 


pauci  quidam  Codd.  omittunt,  abesse 
non  potest.  Implere  autem  Wagn. 
docet  interdum  absolute  dici  de  eo, 
cuius  animus  vel  nuntio  aliquo,  vel 
sono,  vel  faraa  ita  percutiatur,  ut  vel 
perturbetur,  vel  stupeat,  vel  adraire- 
tur,  vel  alio  modo  afficiatur;  coll. 
Val.  n.  II,  389  sq.  et  Ovid.- Met. 
IX,  134  sq.  et  665  sq.,  quibus  adde 
Hor.  Ep.  II,  1,  211.  Peerlk.  autem, 
cui  hoc  nuntius  impht  2'urnmri,  Ge- 
nitivo  vel  Ablativo  rei  non  addito, 
qua  impleatur,  plane  non  Latinum 
videtur,  locum  corruptum  et  vitium 
in  voc.  saevissimu^  residere  putat,  pro 
quo  alii  Codd.  densissimus,  alii  lenis- 
simus  exhibeant.  Praeterea  memorat, 
potuisse  Virgiliura  scribere  Turnum 
in  silvis  formidinis  implet  Niintius  vel 
Interea  suhito  silvas  saevissimus  implet 
Nuntius,  et  Turno  etc. ;  sed  quid  vere 
scripserit,  non  nisi  ex  melioribus  Codd. 
cognosci,  aut  fortasse  felici  aliqua 
coniectura  ex  simili  loco  Aeu.  XI, 
447.  erui  posse.  —  897.  fert  tumiil- 
tum,  fert  nuntiura,  quo  in  animo  iu- 
venis  raagnus  excitatur  tumultus,  quo 
aniraus  eius  graviter  perturbatur.  Sic 
V,  665.  Incensas  perfert  navis  Eume- 
lus.  —  899.  Ingruere.  Cf.  XII,  628. 
—  ,,Marte  secundo  omnia  cor- 
ripuisse,  victores  pugna  facta  omnia 
loca  [omnem  carapura]  occupasse.  — 
901.  Coraparant  illud  /ftog  d^  tTt/.ki- 
ixo  ^ov'/.ri  Iliad.  I,  5.  Pertinet  autem 
hoc  ad  epicam  oeconomiara,  ne  casu 
factura  videatur,  sed  lovis  voluntate." 
H.  —  et  saeva  (i.  e.  adversa,  infe- 
sta)  Heins.  ex  Codd.  revocavit.  Antea 
vulgo  edebatur  iam  saeva.  De  Copula 
parentheses    incipiente    vid.    ad   Ecl. 

IX,  11.  Peerlk.,  quum  alii  Codd.  pro 
et  praebeant  iam,  nam,  si,  sic,  et  epi- 
theton  saeva  non  bene  conveniat  loco 

X,  104  sq.,   pro    et  saeva  scribendum 


426      P.  VmGILII  MARONIS  AENEIDOS  LIB.  XI. 


Deserlt  obsessos  collis,  nemora  aspera  linquit. 
Vix  e  conspectu  exierat  campumque  tenebat, 
Cum  pater  Aeneas,  saltus  ingressus  apertos, 
Exsuperatque  iugum  silvaque  evadit  opaca. 
Sic  ambo  ad  muros  rapidi  totoque  feruntur 
Agmine,  nec  longis  inter  se  passibus  absunt. 
Ac  simul  Aeneas  fumantis  piilvere  campos 
Prospexlt  longe  Laurentinque  agmina  vidit 
Et  saevum  Aenean  agnovit  Turnus  in  armis, 
Adventumque  pedum  flatusque  audivit  equorum: 
Continuoque  ineant  pugnas  et  proelia  tentent, 
Ki  roseus  fessos  iam  gurgite  Phoebus  Hibero 
Tingat  equos  noctemque  die  labente  reducat. 
Considunt  castris  ante  urbem  et  moenia  vallant. 


905 


910 


915 


putat  aeterna.  —  902.  De  locorum 
natura  vicl.  supra  v,  526  sqq.  —  903. 
Vi X  e  conspectu  exierat.  Cf.  1, 
34.  —  904.  saltiis  aji ert  os^  vacuos 
abhoste.  —  905. £xsuperat  itig um. 
Vid.  VI,  676.  coll.  III,  698.  —  Pro  sil- 
va  opaca  pauci  Codd.  minoris  pretii 
silvas  opacas.  Sed  vid.  ad  IX,  99.  — 
906.  rapidi.  Vid.  ad  I,  644.  —  907. 
longis  passibus  pro  multis  passibus, 
ut  X,  549.  longos  annos.  —  Ceterum 
vulgo  hunc  locum  sic  distinguunt,  ut 
post  absunt  et  vidit  Semicolon,  post 
equorum  autem  Puuctum  appareat; 
quam  rationem  etiam  Wagn.  servavit. 
Nos  locum  ita  distinximus,  ut  apodosis 
a  V.  912.  incipiat;  in  quo  Coj)u]am 
que  non  tam  cum  lahnio  sequenti  et 
respondere  censemus,  quam  potius 
cum  Wagnero  celeritatem  rei  indicare, 
quemadmodum  XII,  81.  Haec  ubi 
dicta  dedit:  rapidus que  in  tecta  reces- 
sit.  Cf.  adnott.  ad  II,  781.  803.  al. 
et  Wagneri  Qu.  Virg.  XXXV,  6.  — 
908.  Simul  pro  simul  atque  est  po- 
situm,  ut  Ecl.  IV,  26.  Geo.  IV,  232. 
Aen.  III,  630.  Cic.  ad  Att.  VIII,  1. 
simnl  aliquid  audiero ,  scribam  ad  te 
etc.  Cf.  Drak.ad  Liv.  VI,  1,  Kuhnk.ad 
Ovid.  Her.III,  9.  Goerenz.adCic.Pinn. 
III,  6,  21.  id.  ad  Acad.  II,  61,  51. 
et  ad  Legg.  I,  3,  9.  Boetticher.  Lex. 
Tacit.  p.  429.  Kritz.  ad  Sall.  Cat.  45, 
3.  alii.  Simul  -  -  continuo  prorsus 
eadem  ratione  coniunxit  Lucr.  VI, 
1022  sq(i.  Ciuod  simul  -  -  est  rarior, 
aer  Factus  -  -  Continuo  Jit ,  uti  cett. 
Siipflio  tamen  et  Gossravio  sitmil  hic 


videtur  Adverbium,  cui  respoudeat  v. 
910.  Copula  et^  ut  sensus  sit:  eodem 
tempore  Aeneas  conspexit  Turnum  et 
hic  agnovit  Aeneam.  —  910.  saev^im 
(i.  e.  fortem;  vid  ad  I,  99.)  Aenean 
in  armis,  armatum  (vid.  ad  III, 
595.  V,  440.  et  al.).  —  911.  pedum, 
i.  e.  peditatus.  —  flatus,  hinaitus. 
Cf.  autem  supra  v.  607.  huic  similli- 
mus. —  912.  Continu  0  que.  Vid.  ad 
V.  907.  —  ,,ineant  -  -  tentent: 
iniissent,  tentassent,  ni  tinxisset,  h.  e. 
mersisset,  equos  Phoebus  Oceano  oc- 
ciduo,  qui  ultra  Hispaniam  patet.*'  H. 
De  quo  usu  Praesentis  et  Imperfecti 
rem  vividius  tamquam  praesentem  ex- 
primentis  in  locis,  ubi  Plusquamperf. 
exspectamus,  cf.  fidnott.  ad  Aen.  III, 
187.  VII,  808.  Bach.  ad  Ovid.  Met. 
I,  696.  idemque  ad  Tib.  I,  8,  22.  — 
Cum  V.  913.  cf.  XII,  114.,  ubi  con- 
trarium  est :  Cwn  primum  alto  se  gur- 
gite  tollunt  Solis  equi.  Peerlk.  pro  7'o- 
sezts  praeter  ullam  necessitatem  coni. 
serus,  coll.  Senec.  Herc.  Oet.  488.  et 
Silio  XV,  224.  914.  — Tinqat  equos. 
Cf.  Geo.  I,  246.  II,  481.  Lucr.  V, 
720.  Ovid.  Met.  II,  172.  all.  —  no- 
ctemque  -  -  reducat.  Cf.  Hom. 
Ih  VIII,  485.  Idem  Peerlk.,  qui,  coll. 
Scaligero  de  re  poet.  p.  754.,  haeret 
in  dictione  Sol  noctem  reducit,  coni. 
Noctique  -  -  recedat.  Sed  quidni  Sol 
occideus  dici  possit  noctem  reducere, 
imprimis  quum  addantur  verba  die 
labente^  Scquitur  nox  diem,  idcoque 
dies  labens  s.  Sol  occidens  nocteni 
cpiasi  post  se  ducit  et  quotidie  reducit. 


P.  VIRGILII  MARONIS 

A    E    N    E    I    S. 

LIBER  DUODECIMUS. 


ARGIIMENTUM. 

,,Atti'itis  \n  cluobus  et  iis  advcrsis  proeliis  Latiiiorum  viribus,  aniraisque 
eorum  fractis,  Turnus,  uti  omucm  spcm  suam  in  sc  ipso  sitam  vidct,  frustra 
(lissuadentc  Latino,  roginaquc  mnltis  eum  cum  lacrimis  nequidquam  retincnte, 
singulari  ocrtamiuc  cuin  Aenca  dimicare  statuit,  ciusque  rei  Acneam  per 
quendam  cx  suis,  Idmoncm  nominc,  facit  ccrtiorcm  (l  — 106.).  Accipit  con- 
ditionem  Aeneas,  sollcmniquc  utrimqiic  sacramento  foedus  sancitur  (107  — 
215.).  Id  lunonis  impvdsu  (134 — 160.)  a  luturna  Nympha,  Turni  sorore ,  in 
falsam  Caraertis  imaginem  conversa,  pertin'batur  (216  —  243.):  primusque 
omnium  Tolumnius  augur ,  falso  augurio  certam  suis  victoriam  promittcns, 
unum  ex  Gylippi  filiis  hasta  traiicit  (244 — 276.).  Quo  facto  in  conflictum 
armorum  utraque  pars  ruit(277 — 310.).  Aeneas  quoque,  dum  subiti  tumultus 
causam  ignorans  suos  revocare  conatur ,  ab  incerto  auctorc  sagitta  vulnera- 
tus ,  proelio  excedere  cogitur  (311 — 323.).  Qua  re  intellecta  Turnus,  ma- 
gnam  sibi  rei  bene  gercndae  occasionem  oblatam  ratus ,  ingentem  hostiuni 
stragem  edit  (324 — 382.).  luterim  Venus,  decerpto  ex  Ida  Cretensi  dictarano 
herba ,  filio  suo  medetur  (383 — 429.).  Refectis  viribus  Aeneas,  Ascanium 
paucis  suo  exemplo  ad  virtutem  cohortatus,  suis  auxilio  occurrit,  Turnum- 
que  nominatim  ad  pugnam  deposcit  (430 — 445.).  Verum,  quum  Turnus  sui 
copiam  non  faccret  (luturna  enim,  quae  excusso  Metisco  auriga  currum  eius 
moderabatur,  in  diversam  scjnper  partem  habenas  deflectens,  congredi  eos 
non  patiebatur  (446 — 485.)  caede  raultorum  facta  (486 — 553.),  oppugnandae 
urbis  consilium  capit:  admotoque  ad  raoenia  exercitu,  in  propugnacula  pro- 
xiraaque  aedificia  ignem  coniicit  (554  —  592.).  Ibi  Amata,  quum  Turnum 
occisum  arbitraretur ,  doloris  impatientia  laqueo  vitam  finit  (593 — 613.)  His 
rcbus  Turno  per  Sacem  nuntiatis,  quum  eo  rem  redactam  videret,  ut  sibi 
necessario  dimicandum  esset,  nisi  perpeti  mallet  sociorum  urbem,  se  inspi- 
ciente,  in  hostium  potestatem  pervenire,  ultro  Aeneam  ex  praescripto  foederis 
ad  singulare  certamen  provocat  (614 — 696.).  Ea  in  pugna  superior  Aeneas, 
quum  victi  hostis  precibus  iam  paene  ad  misericordiam  flecteretur,  conspecto 
in  humeris  eius  balteo,  quera  occiso  Pallanti  Turnus  detraxerat,  repente  ira 
accensus  gladio  per  pectus  adacto  eum  vita  spoliat  (697 — 952.)."  H. 


Turniis  ut  infractos  averso  Marte  Latinos 


„Tela  iam  detexta  et  rebus  ad  no-  exoritur.    Increscit  nostra  sollicitudo, 

vissimura  moracntura  adductis  ,  quum  quum  Acncam  vuhieratum,  eoque  ex 

pugna  altero  die  exspectanda  sit,  qua  pugna  subducto,  Turnum  audacter,  si 

Turnum  esse  casurum    facile  quisque  uraquam,  se  iactantem  videamus.  Prae- 

praevidet:    nova   rerum  moraenta  ex-  ter  spem  Aeneas    sanatus   in  pugnam 

citavit  poeta   variavitque  narrationem  redux  Turnum   ad   pugnam   deposcit. 

rairifice.     Pugnae  utriusque  exercitus  Sed  et  hanc  nostram   exspectationera 

substituitur  certamen  inter  Aeneam  et  intercipit  luturnae    fraus.     Ad  ultima 

Turnum  singulare.  Foederis  conditio-  perventum  est,    quura  Aeneas  ad  ur- 

nes    ipsum    Aeneidis    argumentum    et  hem    exercitum    ducit    eamque    oppu- 

finem  continent ,  ut  Troiani  in  Latio  gnare  constituit.     Procedit  nunc  Tur- 

(v.  187  sqq.  202  sqq.)  sedes  accipiant.  nus  iu  pugnara  et  victus  interiraitur." 

Nec  taraen  hoc  exitura  habet,  turbato  H.  —    1.   infractos,  plane  fractos. 

foedere.    Ita  nova   rerum    conversio  Cf.  V,  784.  Vn,  332.  et  IX,  499.  ibi- 


428 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Defecisse  videt,  sua  niinc  promissa  reposci, 
Se  signari  oculis,  ultro  implacabilis  arclet, 
Attollitque  animos.     Poenorum  qualis  in  arvis, 
Saucius  ille  gravi  venantum  vulnere  pectus, 
Tum  demum  movet  arma  leo,  gaudetque  comantis 
Excutiens  cervice  toros,  fixumque  latronis 
Impavidus  frangit  telum,  et  fremit  ore  cruento : 
Haud  secus  accenso  gliscit  violentia  Turno. 
Tum  sic  affatur  regem,  atque  ita  tmbidus  infit: 
Nulla  mora  in  Turno;  nihil  est,  quod  dicta  retractent 


10 


que  adnott,  Bartli.  ad  vStat,  Theb.  X, 
193.  Bentl.  ad  Hor.  Od,  III,  2,  18. 
et  Doederl.  LoJ,  Synon.  u.  Etym.  Vol. 
III.  p.  222  sq.  Serv.  rainus  recte  in- 
terpretatur:  antea  semper  non  fractos. 
—  2.  D  efeciss  e  eodem  sensu,  quo 
supra  XI,  423.  —  „stia  nunc  pro- 
m issa  reposci,  p o sci ,  exsp ectari . 
ut  iis  satisfaciat.  Sunt  promissa  de 
pugna  cum  Aenea  ineunda:  XI,  436 
sqq. "  11.  De  reposcendi  verbo  pro 
simplici  poscendi  posito  Tkiel.  con- 
ferri  iubet  Ruhnk.  ad  Rutil.  Lupura. 
p.  109.  ed.  Frotsch.  Sed  etiam  iu 
eiusmodi  locis  voculam  re  propriam 
vim  suam  retinere,    vidiraus  ad  Aeu. 

II,  139.  rV,  656.  Geo.  n,  194.  et  al. 
Poscimus  enim,  ut,  qui  nobis  aliquid 
promisit,  lidem  suam  exsolvendo  pro- 
missum  quasi  redimat.  Promissa  au- 
tem  reposcere  legitur  etiam  ap.  VaJ. 
Fl.   VII,   650.    Suet,  Aug.  42.    Flor. 

III,  17,  9.  al.  Peerlk.,  coll.  Aen.  H, 
139.  et  VII,  606.,  praeter  necessita- 
tem  coni.  se  nioic  prom.  reposci.  — 
3,  ultro:  nullis  adhuc  probris  ac 
conviciis  a  quopiam  lacessitus.  Cf. 
adnott.  ad  II,  145.  X,  282.  et  al. 
Peerlk.  et  hunc  versum  coniectura 
vexavit,  pro  ultro  substituens  ira.  — 
implacahil i s  a r det,  a r det  ira  im- 
placabili.  —  4.  .,Attollit  animos, 
magis  ctiam ,  quam  antea ,  ira  et  pu- 
gnandi  cupiditate  accenditur,  Cf.  II, 
381.  et  Prop.  IV,  6,  51.  attollit  vires, 
i.  e.  augct.  Sic  etiam  Verbo  simplici 
tollere  animos  IX,  127.  et  al.  —  Cum 
comparatione,  quae  sequitur,  cf.  Hom, 
11.  V,  136  sqq.  XX,  164  sqq.  Hes. 
Sc.  Herc.  426  sq<i.  Stat.  Thcb.  II, 
128  sqq,  Silius  X,  242  sqq,  Lucan. 
I,  205  sqq,  VI,  220  sqq.  Val,  Fl.  III, 
597  sqq.  Quint.  Cal.  III,  142  sqq.  ct 
Virg.  ipse  supra  IX,  551  sqq.  — 
5.  ille  -  -  leo.    Vid.  ad  XI,  809.  et 


I,  3.  —  s  aucius  -  - pectus,  Vid.  ad 
Ecl.  I,  55.  et  al.  —  6.  Tum  demum^ 
i.  e.  ubi  saucius  est.  Cf.  adnott.  ad 
Geo.  I,  203.  —  „movet  arma  a  vi- 
rorura  pugna  petitum :  ad  pugnam  se 
parat.  Cf.  Geo.  III,  236.  et  Stat. 
Theb.  II,  130,"  H.  —  gaudet  -  - 
e xcutiens.  Vid.  ad  Geo.  II,  510. 
et  Aen.  X,  500,  —  comantes  to- 
ros.  iubam.  Cf,  adnott.  ad  Aen.  II, 
391.  et  Geo.  IH,  81.  Sic  Catull.  63, 
83.  Itutilam.  ferox  tor  osa  cervice  quate 
iuham.  Ambros.  Hexaem.  VI,  6.  (a 
Peerlk.  laud.)  hunc  locum  imitatus 
scripsiti  Eximia  leonis  pulchrititdo  co- 
mantes  cervice  toros  excutit.  —  7.  y^- 
xum,  corpori  infixum,  corpore  rece- 
ptura.  —  „latronis,  h.  1.  venatoris, 
qni  ex  insidiis  eum  aggressus  erat: 
translate  ab  iis,  qui  vias  obsident 
praedandi  causa. ''  H.  Ceterum  de 
voce  latronis  cf.  Varro  L.  L.  VII,  52. 
Nonius  h.  v.  p.  134,  et  Pestus  h.  v. 
p,  118.  Miill.  Peerlk.  haec  verba 
fixumqne  latronis  una  cum  toto  v.  8. 
sine  iusta  causa  censet  spuria,  (scil. 
quod  ncmo  posteriorum  hunc  locum 
imitatus  sit,  quod  leo  telum  non  fa- 
cile  frangere  studeat,  sed  potius  in 
hostem  irruat ,  et  quod  non  satis  in- 
telligatur,  quid  sibi  vclit  os  cruen- 
tum).  —  %.  Jremere  verbum  propr. 
est  de  leonibus.  Cf.  Varr.  L.  L.  VI. 
p.  100.  Bip.  Multa  ah  animalium  vo- 
cibus  translata  in  homines.  -  -  Ennii  a 
leone :  Paiisam  fecere  fremendi.  Silius 
Vn,  425.  XI,  245.  (et  Drak.  ad  ciusd. 
X ,  244.)  Sic  etiam  de  tigribus  (ap. 
Val.  Fl.  II,  260.)  et  aliis  feris  bestiis ; 
de  equis  usurpatum  videraus  Geo.  I, 
12.,  ubi  vid.  adnott.  —  9.  accenso. 
Vid.  ad  IV,  697.  —  lO.  turhidus. 
Vid.  X,  763.  et  XI,  742.  —  infii. 
Vid.  ad  V,  708.  —  11.  „Kepetit  Tur- 
nus,  quae  iam  XI,  434  sq.  dicta,  dum 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


429 


Ignavl  Aeneaflae,  nec,  quae  pepigere,  recusent. 

'  Congredior.     Fcr  sacra,  pater,  et  conclpe  foedus. 
Aut  liac  Dardaniuni  dextra  sub  Tartara  mittam, 
Descrtorem  Aslae,  —  sedeant  spectentque  Latini !  - 
Va  solus  ferro  crimen  commune  refellam; 
Aut  liabeat  victos,  cedat  Lavinia  coniux. 
0111  sedato  respondit  cordo  Latinus : 

'  O  praestans  animi  iuvenis,  quantum  ipse  ferocl 
Virtute  exsuperas,  tanto  rae  Impensius  aequum  est 

'  Consulere,  atque  omnls  metuentem  expcndcre  casus. 


15 


20 


sc  pugnae  siugulari  c.uni  Aenea  obtu- 

!  lerat.  —  11.  12.  Respicit  XI,  115  sq. 
Aeneac  vcrba   a<l  legatos  Latinorum, 

:  scd  in  invidiam  Aeneae  traducta.''  //. 
—  in  Ttcrno  pro  :  in  rae.  Vid,  ad 
III,    380.    X,    374.    et  al.     Sic  statim 

1  post  V.  23.  Latino.  —  ^^retractent 
non    est,    quod  Serv.  voluit,  repetant 

■  et  revolvant,  sed  revocent,  recedendo 
ab  iis,  de  quibus  iam  conventum  erat; 

I  nam  sequitur  recusent.^^  H.  Cf.  infra 
V.  889.  Plin.  Epist.  X,  112.  Cic. 
Tusc.  I,  31,  76.  Liv.  III,  52.  etc.  — 
13.  Congredioi;  in  eo  est,  ut  con- 
grediar,  i.  e.  stat  congredi.  Vid.  ad 
IX,  21.  et  X,  801.  —  fer  sacra. 
Cf.  infra  v.  118  sq.  et  170  sqq.  Foe- 
dus  autem  a  vcteribus  non  iniebatur, 
nisi  sacro  ante  facto. —  pater.   Vid. 

;  ad  Ecl.  I,  39.  et  al.  —  concipe 
foedus,   fac    verbis  ex  more  conce- 

"ptis.  Cf.  inf.  V.  158.  et  Stat.  Acliill. 
II,  228.  iunqe  manus  et  concipe  foedus 
(ubi  vid.  Barth.)  Sic  Ovid.  Met.  VII, 
594.  concrpere  vota,  Fast.  I,  182.  et 
Sen.  Troad.  1100.  concipere  preces 
cett.  —  14.  D ar danium  cum  con- 
temptu  sic  nude  positum  esse,  observat 
VTagn.,  utlV,  662.  Dardanum  (ubi  vid. 
adnott.) ;  alias  enim  nusquam  Aeneam 
sirapl.  vocari  Dardanium,  sed  Darda- 
niiim  Aeneam,  vel  ducem,  ductorem, 
virura  Dardanium.  Sic  autem  longe 
fortiorem  evadere  locum ,  quam  si, 
Commate  in  tine  versus  sublato,  con- 
strnamus  Dardnninm  desertoreyn  Asiae, 
quisque  videt.  —  15.  ,,Des  ertor  em 
Asiae,  invidiose,  quasi  transfugam  : 
supra  VII,  358.  exsnles  Teucros  dixe- 
rat  Amata.  —  sedeant  ad  ignaviam 
exprobrandam    esse     accommodatum 

'  vides. "  H.     Cf.    adnott.    ad    IX ,     4. 

^Wagn.   potius  Homerum  poetae  ante 

iQculos   fuissc  putat    11.  ni,    68  sqq.. 


coll.  etiam  Epit.  II.  v.  267. ;  ignaviae 
tamcn  exprobrationem  quandam  in- 
esse  verbis  coniunctis  sedeant  spectent- 
que,  non  negaverim ,  in  quo  mecura 
consentit  Wagn.  in  min.  edit.  — 
16.  Ego  solus  crimen,  criminationcm, 
communem,  ab  omnibus  Latinis  mihi 
factam  (cf.  XI,  215  sqq.),  armis  re- 
futabo.  Cf.  infra  v.  844.  dextra  Dran- 
cis  dicta  refeWaml  Gossravio  crimen 
commune  cst  commune  fiagitiura  fu- 
gae,  cui  explicationi  raagis  conveniret 
altera  lectio  (Codd.  deterioris  notae) 
repellam.  —  17.  haheat  (in  potestate, 
in  ditione)  victos,  i.  e.  rae  victum.' 
Cf.  similem  locura  X,  862  sqq.  Heins. 
sine  ulla  causa  coni.  Aut  abeat  vi- 
ctor.  —  cedat.  Vid.  ad  III,  297.  — 
18.  Wagn.  apte  confert  Ennianum  il- 
lud  p.  17.  Hessel.  Olli  respondet  rex 
Albai  Longcu.  Numeri  quoque  quam 
bene  conveniant  rei  expositae,  quis- 
que  videt.  De  forma  olli  vid.  ad  T, 
254.  Verba  sedato  corde  apertum 
est  opponi  vv.  turbidus  infit  v.  10. 
Ceterum  vid.  ad  I,  254.  ■ —  19.  prae- 
stans  animi,  nt  ap.  Silium  V,  92. 
praesians  belli,  et  Tac.  Ann.  VI,  6, 
2.  praestantissimus  sapientiae.  Sic  egre- 
gius  animi  legimus  supra  XI,  417., 
ubi  vid.  adnott.  —  „quant  u  m  ip  s  e 
pro :  quo  ferocior  tu  es ,  eo  raagis 
consentaneura  est  cett.  Ex  Attii  An- 
tigone  exjjrcssa  vult  Macrob.  VI,  2. : 
Quanto  magis  te  istius  modi  esse  intel- 
ligo.  Tanto,  Antigona,  magis  me  par  est 
tibi  Consulere  et  parcere.'"''  H.  Peerlk. 
taraen,  coll.  Ovid.  Mct.  XIII,  367.  et 
Heinsio  ad  Ovid.  Her.  XVin,  71., 
scribendura  putat  quanto.  Sed  etiam 
alibi  haud  raro  quantum  cum  Verbo 
coniunctum  opponitur  tanto  cum  Cora- 
parativo  iuncto  et  contra.  Cf.  Liv. 
V,  10.  VI,  38.  XXXII,  5.    XLIV,  7. 


430 


P.  VIRGILll  MARONIS 


8unt  tibi  regna  patris  Dauni,  sunt  oppida  capta 

Multa  manu;  nec  non  aurumque  animusque  Latino  est; 

Sunt  aliae  innuptae  Latio  et  Laurentibus  agris, 

Nec  genus  indecores.     Sine  me  haec  haud  molHa  fatu 

Sublatis  aperire  doHs ;  simul  hoc  animo  hauri : 

Me  natam  nulH  veterum  sociare  procorum 

Fas  erat,  idque  omnes  divique  hominesque  canebant. 

Victus  amore  tui,  cognato  sanguine  victus, 

Coniugis  et  moestae  lacrimis,  vincla  omnia  rupi ; 

Promissam  eripui  genero;  arma  impia  sumpsi. 

Ex  illo  qui  me  casus,  quae,  Turne,  sequantur 

Bella,  vides,  quantos  primus  patiare  ]abores. 

Bis  magna  victi  pugna  vix  urbe  tuemur 

Spes  Italas;  recalent  nostro  Tiberina  fluenta 


25 


30 


35! 


Tac.  Hist.  n,  99.  Ann.  II,  24.  etc. 
—  22.  „Sunt  tibi  -  -  -  Sine  me: 
haec  iungenda  ad  absolvendam  sen- 
teutiam.  Callide  senex  Latinus  ea 
praemittit ,  quae  dolorem  et  iram  le- 
nire  possint.  Habes  regnum  pater- 
num,  cuius  ditio  nuper  captis  aliquot 
oppidis  aUcta  est,  cett.  -  -  -  verbo : 
adsunt  omnia ,  quae  moderatis  votis 
satisfacere  possint;  sed  meae  filiae 
coniugio  potiri  non  potes."  H.  —  23. 
manu,  virtute  bellica.  Vid.  ad  II, 
434.  et  VI,  683.  —  Latino  (i.  e. 
mihi)  est  aurum  (vid.  ad  XI,  213.) 
animusque,  i.  e.  voluntas  inde  tibi 
largiendi,  quantum  satis  est,  s.  libera- 
litas  5  unde  etiam  apparet,  pervertere 
loci  sententiam  eos,  qui  (ut  Gifanius 
in  Ind.  ad  Lucr.  p.  462.)  cum  paucis 
quibusdara  Codd.  edi  malunt  animus 
aurumque.  Peerlk.  haec  verba  nec  non 
aurumque  animusque  L.  est  tamquam 
obscura  et  inepta  eiicienda  censet,  ut 
versum     imperfectum    liabearaus.    — 

24.  Unus  Med.  pro  agris  exhibet  ar- 
vis,  et  poterat  sane  agi-is  facile  huc 
transferri  ex  XI,  431.,  quod  etiam 
Wagn.  memorat.  Sed  quum  haec  duo 
vocc.  sacpe  confundantur  (vid.  Geo. 
II,  341.  III,  249.  Aen.  VII,  537.  X, 
390.  XI,  247.  XII,  516.),  cum  eodem 
viro  doct.  unius  Cod.  auctoritati  non 
nimis    multum    tribuendnm    puto.   — 

25.  Nec  fjenus  indeco  r  es :  Scrvius 
confert  ovy.  uo/rj^uoitg  ro  yivog^  et 
editores  putant,  poetae  obversatum 
esse  locum  Ilom.  II.  IX,  399  sq.  De 
forma  indecor es  pro  vu]g.  indecoii 
cf.  adnott.  ad  VII,  231.  —  liaud 
mollia  fatu.   Cf.  Silius  I,  113.  sub- 


iicitque  haud  mollia  dictu. —'  26.  sub- 
laiis  dolis,  sine  ullo  dolo,  aperte, 
ingenue. —  simul  hoc  animo  hauri^ 
ijbi^alXto  x^i\uio,  hoc  ipsum,  quod  di- 
cturus  sum,  penitus  ad  animum  tuum 
admittas.  Cf.  III ,  250,  et  adnott.  ad 
IV,  359.  Peerlkampio  etiam  haec  verba 
spuria  videntur.  —  27.  veterum, 
priorum ,  qui  ante  Aeneae  adventum 
Laviniam  petierant.     Cf.  VH,  54  sqq. 

—  28.  canebant.  Vid.  ad  II,  124. — 
29.  Victus  -  -  victus.  Vid.  ndEcl. 
IV,  6.  coll.  adnot.  ad  Aen.  I,  315.  750. 
et  XI,  358.  —  cognato  sanguine: 
Venilia  enim,  Turni  mater,  soror  erat 
Amatae,  uxoris  Latini.  Vid.  VII,  366. 
et  X,  76.  —  30.  vincla  omnia 
rupi  religionis  et  foederis ;  ut  ex 
verbis    proxime   sequentibus    apparet. 

—  31.  Promissam  eripui  gene r o, 
Nam  Aeneae  per  legatos  promiserat 
filiam  (VII,  267  sqq.).  Cf.  etiam  XI, 
105.  —  qenero,  scil.  futuro.  Vid.  ad 
Ecl.  VIII,  8.  Aen.  III,  330.  IV,  35. 
Propterea  etiam  arma  vocantur  im- 
pia,  quasi  contra  populares  (certe 
contra  amicos  foedere  iam  coniunctos 
et  contra  deorum  voluntateni)  capta. 
Cf.  adnott.  ad  Ecl.  I,  71.  et  Aen. 
VI,  612. —  33.  primus,  prac  ceteris. 
Vid.  ad  II,  40.  UI,  437.  et  al.  — 
34.  Vix  ipsa  urbs  superest,  qua  spes 
Italiae  tueamur.*  Spes  autem  2ta- 
liae  magnifice  dictum,  ut  III,  1.  res 
Asiae  et  siniilia.  —  35.  recalent 
Heyn.  intcrprctatur  per  „itcrum  ca- 
lent,  magna  quod  bis  victi  pugna  ;" 
sed  rectius  Wagn.  docet,  verbum  re- 
calent  non  esse  de  iterata,  sed  tantum 
de  priore  pugna  ante  occisorum  cre- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


431 


Sanguine  aclhiic,  campiqiie  ingentes  ossibus  nlbent. 
'Qno  rcferor  toties?  quae  menteni  insania  mutat? 
•Si  Turno  exstincto  socios  sum  adscire  paratus, 
(Cur  non  incolumi  potius  certamina  tollo? 
iQuid  consanguinei  Ivutuli,  quid  cetera  dicet 
lltalia,  ad  mortem  si  te  —  Fors  dicta  refutet!  — 
IProdiderim,  natam  et  connubia  nostra  petentem? 
iRespice  res  bcllo  varias;  miserere  parentis 
iLongaevi,  qucm  nunc  moestum  patria  Ardea  longe 
IDividit.     Haudquaquam  dictis  violentia  Turni 
iFIectitur;  exsuperat  magis,  aegrescitque  medendo. 
lUt  primum  fari  potuit,  sic  institit  ore: 


40 


45 


raationem  accipiendum,  quod  impri- 
mis  demonstrent  verba  campique  in- 
f/entes  ossibus  (combustorura)  albent. 
Nempe  re —  inquibusdara  verbis  com- 
positis  signilicare  rei  alicuius  in  con- 
trariam  mutationem ;  ut  igitur  alias 
replecmtur  vacua,  releventur  onusta 
elc. ,  sic  li.  1.  recalere  fiumen,  quod 
antea  gelidum  fuerit.  Ceterum  de  li. 
il.  ef.  etiam  Heins.  ad  Silium  I,  126. 
(ubi  legimus :  Laciis  jiagrantes  san- 
gtiine  cerno.)  Maronem  imitatus  cst 
Claud.  B.  Get.  515.  Sanguine  quam 
largo  Graios  calefecerit  amnes.  Nihilo- 
rainus  Peerlk.  liunc  totum  locum  indc 
a  verbo  recalent  usque  ad  fiuem  v.  37. 
non  a  Virgilio  scriptum  suspicatur. 
Eiusmodi  tamen  reiamplificatio  omnem 
raoduraexcedens  poetisLatinis  omnino 
usitatissiraa,  neque  a  Virgilio  aliena. 
—  Tiberina  fluenta.  Vid.  ad  Geo, 
IV,  369.  et  Aen.  VI,  327.  —  campi 
ossibus  albent.  Cf.  V,  864.  Sen. 
Oedip.  94.  albent  ossibus  sparsis  so- 
him.  Ovid.  Fast.  III,  708.  Testes 
estole  Philippi  Et  quorurn  sparsis  os- 
sibus  albet  humus.  Stat.  Silv.  II,  7, 
65.  Albi  ossibus  Italis  Philippi.  Hor. 
Sat.  I,  8,  16.  Silius  IX,  190.  Val. 
n.  III,  166.  JtVK  oaria  iam  Hora. 
Od.  I,  Ifil.  corameraorat.  —  37  sqq. 
y,Quo  referor?  a  consilio  semel  ca- 
pto  revocor?  Cur  toties  consiliura 
muto ,    foedere    cum    Troianis    semel 

sancito  ? Quam  insanum  est,  non 

statim  te  vivo  id  facere,  quod  te  sub- 
ilato  necesse  erit  mihi  facere?"  H. 
Wid.  modo  ad  v.  35.  —  38.  inco- 
ilumi,  sc.  Turno.  Troianos  receptu- 
rrus  sum  te  intererapto ,  quidni  reci- 
[ipiam  te  vivo?  —  adscire,  i.  e.  ad- 


scisccrc,  sibi  adiungere,  quod,  quum 
de  foedere  agatur,  unice  verum.  Cf. 
supra  XI,  308.  Ante  Heins."  vulgo 
edebatur  accire  vel  adcire,  i.  e.  arces- 
sere,  quod  non  est  huius  loci.  De 
forma  adscire  cf.  Walch.  ad  Tac.  Agr. 
c.  19.  p.  270.  —  41.  ,,Fors  dicta 
r  efu  tet!  Avertat  Fortuna  omen, 
quod  dictis  inest ! "  H.  —  43.  res 
bello  varias.  Cf.  X,  160.  —  „iJA"- 
s er ere  par entis ,  cui  morte  tua 
maximum  dolorem  parabis,  et  qui 
nunc  tam  longe  abest,  ut  praesens  te 
sui  commonefacere  nequeat." /a/j?i.  — 
44.  long  e  Serv.  raale  iungit  cum  moe- 
stum.  Immo  longe  dividit  coniunge, 
etsi  Ardea  non  admodum  longe  ab- 
erat  a  Laurento ;  nam  consulto  poeta 
orania  amplificat;  in  quam  rem  Heyn. 
confert  supra  XI,  317.  ager  longus  in 
occasum.  Eadem  ratione  dictum  I, 
252.  longe  disiungi  et  similia.  Vid. 
Hand.  Turs.  III.  p.  548.  Ceterura  cf. 
Aen.  III,  383.  —  45.  Dividit.  Vid. 
ad  in,  383.  —  46.  ex superat,  cre- 
scit,  augetur.  Cf.  II,  759.  flammae  ex- 
superant. —  medendo,  dum  ei  medi- 
cina  aiFertur.  Cf.  quae  adll,  81.  dis- 
jjutavimus,  et  vide  etiam  Geo.  II, 
239.  250.  III,  215.  454.  cett.  Med. 
tnendo,  quod  ex  I,  713.  repetitum  vi- 
detur.  Vulgatam  praeter  ceteros  omnes 
Codd.  tuetur  etiam  Lutat.  ad  Stat. 
Theb.  I,  400.  —  47.  Ut  primum 
fari  potuit,  antea  enim  nimius  do- 
lor  vel  iracundia  praecluserat  vocem. 
Cf.  XI,  151.  —  sic  institit  ore,  sic 
loqui  exorsus  est.  Ut  enim  insistere 
viam  est  incipere  aliqua  via  proficisci, 
(einen  Weg  betreten),  sic  etiam  insistit 
ore,  qui  dicere  incipit.     (Cf.  etiam  ad- 


432 


P.  VIHGILII  MARONIS 


Quam  pro  me  curam  geris,  hanc  precor,  optime,  pro  me 

Deponas,  letumque  sinas  pro  laude  pacisci, 

Et  nos  tela,  pater,  ferrumque  haud  debile  dextra  60. 

Spargimus,  et  nostro  sequitur  de  vulnere  sanguis. 

Longe  illi  dea  mater  erit,  quae  nube  fugacera 

Feminea  tegat,  et  vanis  sese  occulat  umbris. 

At  regina,  nova  pugnae  conterrita  sorte, 
Flebat,  et  ardentem  generum  moritura  tenebat:  55 


nott.  ad  IV,  533.)  —  48.  Verba  pro 
nie  Turnus  exacerbatus  cum  vi  qua- 
dam  repetit:  Quam  curam  pro  me 
gerere  te  dicis ,  hanc  non  opus  est 
ut  pro  me  geras,  optime ;  immo  de- 
ponas;  nam  vir  fortis  gloriosam  mor- 
tem  praeponit  saluti.  iServms,  nescio 
an  paullo  subtilius :  ,,Bis  quidem  ait 
pro  wie,  sed  diversa  affectione ;  nam- 
que  haec  dicit:  Quam  pro  salute  mea 
sollicitudinem  geris,  hanc  pro  mea 
fama  et  gloria  quaeso  derelinquas 
etc. "  Bothius  tcmere  coni.  prom- 
pte  Deponas.  —  49.  ,,letum  pro 
laude  pacisci,  h.  e.  leto  redimere 
laudem,  gloriam.  Letum  autem,  cu- 
ius  saltem  discrimen  subibat  pugna 
suscepta.  Cf.  v.  74.  Supra  V,  230. 
eodem  sensu  vitam  pro  laude  pacisci 
erat  dictum.  Scil.  pactione  et  damus 
aliquid  et  accipimus ;  utrumque  pacisci 
designare  potest;  ideoque  ct  vitam 
pacisci  quis  et  mortem  potest,  illam 
reddendam,  hancferendam."//.  Wagn. 
apte  comparat  nostrum:  das  Lehen 
fiir  denRuhn  einsetzen.  Similiter  Ovid. 
Met.  XIII,  192.  laudem  cum  sanguine 
pensare,  ubi  vid.  Bach.  —  50.  Et 
nos  cett.  Cf.  de  hoc  usu  Copulae 
adnott.  ad  Ecl.  II,  44.  —  b\.  tela 
sparginius.  Cf.  VII,  687.  VIII,  695. 
XI,  650.  Silius  XI,  390.  VII,  365. 
all.  —  710  stro  V  u  Inere,  a  me  il- 
lato.  Sic  etiam  Silius  XI,  396.  et 
millus  nostro  de  vulnere  sanguis  ubi 
vid.  Hcins.  et  Drak.  Cf.  etiam  supra 
V.  5.  venantum  vulnere;  II,  436.  vul- 
nere  Ulixi  (ibique  adnott.)  all.  Ilcyn. 
confert  Hom.  II.  XX,  435  sqq.  — 
52  sqq.  Cf.  Hom.  11.  V ,  311  sqq. 
Longe  illi  mater  erit,  nou  prod- 
erit,  auxilium  non  feret.  Sic  longe 
esse  et  abesse  aiicui  haud  raro.  Cf. 
Ovid.  Met.  A'I1I,  434.  XI,  479.  Plin. 
Pan.  49.  Flor.  II,  2,  8.  etc.  Oudend. 
ad  Caes.  B.  G.  I,  36.  Drak.  ad  Si- 
liumXVll.  79.    Ruhnk.  ad  Ovid.  Her. 


XII,  53.  Bremi  ad  Nep.  Timoth.  4, 
3.  Heyn.  et  Dissen.  ad  Tib.  I,  5,  2. 
Bach.  ad  Ovid.  Met.  IV,  650.  —  fe- 
minea  nuhe,  i.  e.  materna,  a  matre 
missa  eique  circumfusa,  Schrader.  te- 
mere  coni.  Caertdea.  —  53.  Heyn., 
Semicolo  post  tegat  posito  difficulta- 
tem ,  quam  priores  editores  h.  J.  in- 
venerunt,  sublatain  censens,  verba  sic 
interpretatur :  ,,et  vanis  (h.  e.  in  va- 
num)  sese  occulat  (pro  occulet)  ttmbris, 
sc,  quibus  Aeneas  antea  nube  a  ma- 
tre  tectus  occultatus  fuerat."  Sed  si 
aberit  ei  mater,  quomodo  fieri  poterit, 
ut  nibilominus  umbris  s.  nube  se  oc- 
culat,  etsi  frustra  s.  in  vanum?  Quare 
longe  rectius  Wagn. ,  servato  Com- 
mate ,  quod  vulgo  post  legat  ponitur, 
haec  verba  ad  ipsius  Aeneae  animum 
et  cogitationem  referenda  et  sic  ca- 
pienda  esse  docet :  nihil  proderit  illi 
mater,  q  u  a  m  i  n  v  o  c  a  b  i  t,  ut,  quura 
in  fugam  coniectus  erit,  se  tegat  et 
occulat;  quamquam  equidem  locum 
potius  sic  ceperim :  quam  sperat 
fore  ut  sese  occulat,  quo  simul  in- 
est  acerbum  ignaviae  et  timiditatis  op- 
probriura.  Vanas  autera  umhras  Tur- 
nus  commcraorat,  quia  ridet  Aeneae 
originem  ut  lictam,  ideoquc  spem  eius 
in  Veneris  auxilio  collocatam  vanam 
esse  putat.  lahn.  tamen,  hanc  ratio- 
nem  tamquam  omni  Latijiitati  adver- 
santem  reiiciens,  cum  Vossio  in  Anm. 
u.  Randgl.  p.  241,  hacc  vcrba  de  ipsa 
Venere  accipit  ct  sic  iuterpretatur : 
,,Lougc  aberit  mater,  quae  filium 
nube  tegfit  atque  semet  ipsam,  quo- 
minus  et  ipsa  vulneretur,  unibris  oc- 
culat;"  quod  mihi  ab  hoc  loco  alie- 
nura  videtur,  quamvis  etiara  Gossravio 
probetur.  —  54.  ,,nova  pugnae 
s  orte,  nova  puguac  conditione,  novo 
gencre,  singulari  sc.  certamine,  — 
55.  m  orit  u r a ,  tamquam  quae  mori ' 
decrevissct,  nisi  ille  flecteretur.  Cf. 
XI,   741.   [ibiquc   adnott.]  ct  saepc." 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


433 


Turne,  per  has  ego  te  lacrimas,  per  sl  quls  Amatae 
Tangit  honos  animum,  —  spes  tu  nunc  una,  senectae 
Tu  requies  miserae;  decus  imperiumque  Latini 
Te  penes;  in  te  omnis  domus  inclinata  recumbit  — 
Unum  oro :  desiste  manum  committere  Teucris. 
Qui  te  cumque  manent  isto  certamine  casus, 
Et  me,  Turne,  manent;  simul  haec  invisa  rellnquam 
Lumina,  nec  generum  Aenean  captiva  videbo. 
Accepit  vocem  lacrimis  Lavinia  matris 
Flagrantis  perfusa  genas,  cui  plurimus  ignem 
"Subiecit  rubor,  et  calefacta  per  ora  cucurrit. 
ilndum  sanguineo  veluti  violaverit  ostro 


GO 


05 


H.  Thiel.  laudat  Burm.  ad  Vellei.  II, 
5,  3.  —  56,  per  si  quis  cett.  Vid. 
;  ad  II,  142.  et  X,  369.  lahn.  ad  h.  1. 
Ilaudat  Hand.  ad  Stat.  Silv.  I,  2.  194. 
p.  294.  —  57.  „Iio7ios,  aldoyg,  pas- 
sive,  qui  habetur,  reverentia.  Cf.  Vn, 
401  sq.  gratia.'''-  H.  Utramque  vocera 
coniunxit  Hor.  A.  P.  69.  nedum  ser- 
monum  est  et  honos  et  c/ratia  vivax.  — 
senectae  requies.  Cf.  IX,  481.  — 
58.  decus^  dignitas,  auctoritas.  —  in 
te  domiis  inciinata,  labans,  inter- 
itu  proxima,  recumbit,  nititur;  tu 
es  columen  eius  et  firmamentum,  tam- 
quam  gener  regis  virili  prole  desti- 
tuti.  Thiel.  confert  Hor.  Od.  I,  17, 
4.  et  Sen.  Herc.  fur.  1250.  iinicum 
lapsae  domus  Firmamen ,  unum  lumen 
afftcto  malis  Temet  reserva.  —  60.  m  a- 
num  pro  manus,  utlX,  44.  690.  X,  876. 
Senec.  de  prov.  3.  alius  circumspicitur, 
cum  quo  conferre  possimus  manum  e4c. 
Cf.  Burm.  ad  Calpurn.  Ecl.  VI,  21.— 
Teucris ,  Teucro  ,  Aeneae.  Si  qnis 
enim  non  propi-io  nomine  suo  ap- 
pellatur,  sed  communi  aliquo,  et  Graeci 
et  Latini  scriptores  haud  raro  Plui-ali 
utuntur.  Vid.  adnott.  ad  Ecl.  IV,  49. 
Aen.  I,  4.  et  X,  79.  Non  opus  igitur 
Peerlkampii  coniectura  Teucro.  — 
63.  haec  lumina,  i.  q.  supra  III, 
600.  hoc  coeli  spirabile  lumen.  Omnes 
enim,  qui  vivunt,  versantur  in  lumine ; 
hinc  VI,  829.  et  VII,  771.  lumina  vi- 
tae,  atque  haud  raro  etiam  simplex 
hmen  vel  lux  pro  vita,  ut  IV,  452. 
631.  VI,  435.  —  63.  Non  feram,  ut 
ego  captiva  Aeneam  generum  videam. 

—  captiva   ad    invidiam   augendam 
additur,    quod  iam  Heyn.   observavit. 

—  64  sqq.    „Praeclare  t6  ^d-os  in  vir- 
giue  servatum.     Erubescit  illa;  animi 

VmeiL.  Pars  III.  Ed.  III. 


sensa  non  eloquitur.  (Cf.  etiam  XI, 
479  sqq.)  -  -  -  Erubuisse  autem  pu- 
tanda  est,  quum  praesente  Turno  nu- 
ptiarum  esset  facta  mentio,  quas  ma- 
ter  cum  ipso,  non  cum  Aenea,  factas 
esse  vellet.  Nam  de  amore  Laviuiae, 
in  utrum  illa  animo  inclinaret,  nihil 
usquampoeta  meminit."  H.  —  Peerlk. 
pro  matris  sine  iusta  causa  coni.  ama- 
ris.  —  65.  flag  rantes  genas,  i. 
e.  pudore  rubentes ,  etiam  Val.  Fl. 
VII,  711.  commemorat,  et  similiter 
Claud.  in  Eutrop.  I,  253.  canit:  Aut 
quid  in  hoc  poterit  vultu  flragrare  pu- 
doris.  Cf.  Drak.  ad  Silium  I,  126. 
—  „cui  plurimus  ignem  cett.  Non 
est  hypallage,  inepta  h.  L  figura;  sed 
utrumque  dici  potest :  ut  et  ignis  s. 
calor  sanguinis  ruborem  faciat,  et  ru- 
bor  ex  concitato  sanguine  calorem." 
H.  Wagn.  ad  h.  L  respexisse  memo- 
rat  Statium  Silv.  I,  2,  244  sq.  Non 
talis  niveos  strinxit  Lavinia  vultus, 
Quum  Turno  spectante  rubet,  ubi  pro 
strinxit  legendura  sit  tinxit.  —  De 
Pronoraine  autem  relativo  non  solum 
a  poetis  haud  raro  usurpato  ad  mem- 
bra  eiusmodi  sententiae  nervose  co- 
pulanda,  in  qua  duae  res  de  eadem 
persona  dicuntur,  ubi  alibi  Particulae 
simul,  atque  etiam,  similes  poni  solent, 
vid.  adnott.  ad  Aen.  IV,  138.  et  Gossr. 
ad  h.  L  —  Ceterum  Peerlk.  pro  rubor 
praeter  necessitatera  coni.  pudor.  — • 
,,V.  67  sq.  esse  ductura  ab  Homero 
II.  IV,  141.,  omnes  norunt.  —  vio- 
laverit  pro  tinxerit,  quia  adscititius 
color  omnino  nativum  rp&dQHv,  cor- 
rumpere,  dicitur,  et  Homerus  fAiaivEiv 
ilicpavza  cpoivi/.i  dixerat."  H.  Peerlk. 
longaih  instituit  de  verbo  violandi  dis- 
putationera,  qua  nobis  persuadere 
28 


434 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Si  quis  ebur,  aut  mixta  rubent  ubi  lilia  multa 
Alba  rosa:  talis  virgo  dabat  ore  colores. 
Illum  turbat  amor,  figitque  in  virgine  vultus. 
Arclet  in  arma  magis,  paucisque  afFatur  Amatam: 
Ne,  quaeso,  ne  me  lacrimis,  neve  omine  tanto 
Prosequere  in  duri  certamina  Martis  euntem, 
O  mater;  neque  enim  Turno  mora  libera  mortis. 
Nuntius  haec,  Idmon,  Phrjgio  mea  dicta  tyranno 
Haud  placitura  refer:  Cum  primum  crastina  coelo 
Puniceis  invecta  rotis  Aurora  rubebit. 


70 


75 


studet,  violare  primum  et  proprie  si- 
gnificasse  „colore  imbuere,  qualis  est 
in  violis,  violas  imitato",  ut  Virgilius 
dixerit:  ,,si  quis  ebur  purpura  viola- 
cea  imbuerit";  quod  credat  ludaeus 
Apella.  Wagnero  teste  A.  G.  Schle- 
gel.  in  Bibl.  Ind.  T.  I.  p.  144.  re- 
prehendit  epitheton  Indum  in  compa- 
ratione  ab  Homero  sumpta;  quod  ta- 
men  communi  poetarum  Rom.  con- 
suetudine  defendi  docet  lacob.  Dis- 
quiss.  Virgg.  P.  I.  p.  10  sq.  Ceterum 
simillimam  comparationem  legimus 
Ovid.  Met.  IV,  331  sq.  et  Stat.  Achill. 
r,  307.  eandemque  duplicis  compara- 
tionis  ubertatem  in  eodem  argumento 
deprehendimus  ibid.  III,  482  sqq.  et 
ap.  Tibull.  in,  4,  30  sqq.  Cf.  etiam 
Ovid.  Met.  III,  422  sq.  Am.  11,  5, 
37  sqq.  al.  —  68.  ,,rubent  int.  de 
repercusso  rubore  vicino.  —  70.  Ut 
ipse  rubor  decebat  puellam,  Turnus 
Laviniae  amore  magis  incenditur:  nec 
tamen  alloquitur  eam,  sed  oculis  in 
eam  coniectis  matri  respondet.  Aliter 
heroum  vita,  aliter  nostra  mores  fe- 
runt."  H.  Cf.  Liv.  autem  III,  47,  4.  Tan- 
ta  vis  amentiae  verius  quam  amoris  men- 
tem  turhaverat.  —  Vulttcs  pro  oculis. 
Cf.  Wakef.  ad  Lucr.  V,  839.  Wagn., 
qui  Punctum  in  fine  versus  posuit, 
abrupta  oratione  animum  Turni  ex 
amoris  perturbatione  sese  colligentem 
indicari  putat. —  71.  Ardet  in  arma, 
Sic  Manil.  IV,  220.  in  hellum  ardentes 
animos.  Cf.  etiam  Aen.  II,  347.  ar- 
dere  in  arma  et  similia.  —  72.  neve 
omine.  Cod.  Parrh.  ne  me  ombie, 
quod  Peerlkampio  elegantius  videtur 
„vel  propter  sonum  e  e,  qui  sit  flen- 
tium  ;  orationem  autem  Turni  hic  fieri 
flebilem."  (?)  —  ,,omine  tanto: 
ipsis  lacrimis  ominosis  (cf.  not.  ad 
Tibull.  I,  3,  13.)  in  exitu  ad  pugnam. 
Prorsus  ad  Ilomeri  ductum  II.  XXIV, 


218  sq.  Cf.  11.  VI,  486  sqq.  et  Apol- 
lon.  I,  295  sqq."  H.  Ominabantur 
enim  veteres  ex  multis  lacrimis  in- 
teritum   abeuntium.     Cf.    etiam  Silius 

III,  133.  Ominibus  parce  et  lacrimis, 
ibique  Drak.  Claud.  R.  Pros.  I,  192. 
quoties  praesaga  mali  violavit  oborto 
rore  cjenas.  Ovid.  Met.  VI,  510.  VI, 
510.  XI,  457.  etc.  —  73.  certamina 
Martis  (i.  q.  infra  v.  124.  pugna 
Martis  et  XI,  780.  certamen  pugnae) 
haud  raro  legitur  ap.  Silium  IX,  136. 
XII,  274.  XV,  443.  827.  XVI,  203. 
al.  —  euntem,  i.  e.  iturum,  ire  vo- 
lentem.  Vid.  ad  II,  111.  et  VI,  392. 
—  74.  ,,neque  enim  T.  mora  li- 
hera  mortis,  si  mors  fatalis  instat, 
non  liberum  mihi  est  ei  moras  inii- 
cere.  Nisi  illa  exempla  essent  [Ho- 
meri  et  ApoUoniij,  simplicissimum 
erat,  mortem  de  summo  discrimine, 
ad  quod  pugna  adducebat,  accipere ; 
mortem,  h.  e.  pugnam,  non  iam  licet 
deti-ectare. "  E.  Cf.  Ovid.  Met.  II, 
143.  non  est  mora  libera  nohis.  Peerlk. 
tamen,  cui  moi^tis  huic  loco  non  aptum 
videtur,  coniicit  Martis ,  quod  nemo 
facile  probabit.  —  75.  Phrygio  ty- 
ranno  (vid.  ad  VII,  266.)  haud 
placitura,  tamquam  ignavo  (nam 
semiviri  Phrygi,  v.  99.).  —  Cum  v,  77. 
cf.  Ovid.  Met.  III,  150.  hicem  Qunm 
croceis  invecta  rotis  Aurora  reducet. 
De  rotis  pro  toto  curru  positis  vid. 
ad  Geo.  IH,  170.  —  p  uniceis  r  o- 
tis.  Alibi  Aurorae  et  Phoebo  roset 
equi,  currus  cett.  tribuuntur.  Cf.  VI, 
535.  VII,    26.  XI,    913.     Ovid.  Fast. 

IV,  714.  A.  A.  III,  84.  cett.  —  ruhe- 
hit  autem  est  omnium,  quos  novi- 
mus ,  Codd.  et  omnium  cditt.  ante 
Ileyn.  in  lucem  cmissarum  lectio,  ita 
ut  plane  nesciamus,  unde  ortum  sit 
illud  ruhescit,  quod  inde  ab  Heyn. 
editiones  occupat,  et  quod  Wagn.  rur- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


435 


Non  Teucros  agat  In  Rufiilos;  Teucrum  arnia  quiescant 
Et  Rutull;  nostro  clirimamus  sanguine  bellura; 
Illo  quaeratur  coniux  Lavinia  campo. 

Haec  ubi  dicta  dedit,  rapldusque  in  tecta  recesslt : 
Poscit  equos,  gaudetque  tuens  ante  ora  frementis, 
Pilumno  quos  ipsa  decus  dedit  Orithyia, 
Qui  candore  nives  anteirent,  cursibus  auras. 


80 


sns  removit  e  eontextu,  queru  poste- 
riores  oranes  praeter  Siipflium  sccuti 
sunt.  —  78.  Comparant  II.  III,  68 
sqq.  Apertum  est,  sibi  opponi  verba 
I^on  Teucros  agat  in  Rntulos  et  nostro 
dirimamus  sanguine  hellum ,  (i.  e.  non 
Teucri  Rutulique  universi  pugnent, 
sed  nos  soli),  quae  autem  explicatio- 
nis  causa  interposita  sunt  verba,  pa- 
renthetice  potius  adiungi ;  quare  et- 
iam  poeta  non  scripsit  JSfe  Teucros^ 
quod  ab  hac  sententia  prorsiis  alie- 
num  esset,  sed  Non  Teucros ;  quod 
iam  Wagn.  bene  perspexit.  Cf.  etiam 
Hand.  Turs.  IV.  p.  266.  Mutanda  igi- 
tur  erat  vulgaris  interpungendi  ratio, 
^qua  ante  Teucrum  et  nostro  Punctis 
distinguitur,  quibus  Wagn.  recte  Cola 
substituit.  —  79.  Rutuli  optimorum 
et  phirimorum  Codd.  est  lectio,  iam 
Heynio  probata,  a  Brunckio  autem 
(quem  cum  lahnio  et  Wagn.  recen- 
tiores  omnes  secuti  sunt)  pro  vulg. 
Rtitulum    restituta.    —      Cum    v.    80. 

'  Heyn.  comparat  Lucan.  VH,  348.  me- 
dio  posuit  deus  omnia  campo.  —  81. 
Wagn.  apodosin  incipit  a  verbo  ?-a- 
pidtisque,  non  demum  ab  illis :  Poscit 
equos,  et  Copulam,  tamquam  celeritati 
indicandae  inservientem,  ea  ratione 
explicat,  de  qua  ad  XI,  908.  et  al. 
diximus;  quare  Colon  post  dedit  et 
Semicolon  in  fine  versus  posuit.  No- 
bis  haec  explicatio  loci,  quam  etiam 
Siipflius  impugnat,  nunc  paullo  arti- 
ficiosior,  et  vulgaris  ratio  (etiam  a 
Gossravio  servata),  ex  qua  apodosis 
incipit  a  verbis  Poscit  equos ,  simpli- 
cior  et  verior  videtur.  Ceterum  de 
voc.  rapidus  cf.  supra  X,  906.  et  ad- 
nott.  ad  I,  644.  —  82.  Gaudet  tuens 

frementes;  quia,  secundum  Serv., 
ex  equorum  vel  moestitia  vel  alacri- 
tate  eventum  dimicaturi  solent  colli- 
gere.  —  ante  ora  fr ementes  au- 
tem  Heyn.  satis  contorte  explicat: 
,,ante  frementes  quoad  ora."  Immo 
ante  ora  est  i.  q.  coram  se,  ante 
oculos  suos,   ut  n,   531.  V,  553.  al. 


anie  ora  parentum  et  similia.  Gossr. 
nescio  quo  iure  haec  verba  sic  expli- 
cat:  ,,der  Schaum  stand  ihnen  vor  dem 
Mimde.'-''  —  83.  „Poetico  more  equo- 
rum  genus  ornat.  Sunt  hi  Turni  equi 
ex  Thracia,  Boreae  sede,  cuius  uxor 
Orithyia  ex  Attica.  Cf.  Apollon.  I, 
211  sqq.  A  Boreae  autem  cura  equo- 
rum  laudes  repetunt  poetae,  etiam 
Homerus.  Nam  Erichthonio,  Dardani 
f.,  erant  equae  aBorea,  adeo  in  equum 
mutato,  prognatae  (11.  XX,  150  sqq.), 
quemadmodum  Achillis  equos  ex  Po- 
darce  Harpyia  susceperatZephyrus  II. 
XVI,  150  sq.  Quae  omnia  celeritatem 
cursus  adumbrant."  H.  Ceterum  quo- 
modo  Orithyia,  a  Borea  in  Thraciam 
abducta,  Pilumno  Italo  (de  quo  vid. 
ad  IX,  4.  et  X,  619.)  hos  equos  do- 
nare  potuerit,  in  poeta  non  anxie  est 
quaerendum.  Probabiliore  tamen  in- 
vento  Penthesileae  equos  ab  Orithyia 
donatos  narrare  Quintum  Cal.  I,  165 
sq. ,  idem  Heyn.  memorat.  De  Ori- 
ihyia  vid.  ad  Geo.  IV,  463. —  Ipsam 
autem     Orithyiam    Wagn.    Qu.    Virg. 

XVIII,  3,  c.  (ubi  docet,  ipse  inter- 
dum  de  eo  dici ,  qui  habeat  alicuius 
rei  potestatem,  qui  aliquid  vel  nove- 
rit,  vel  faciat  optime)  recte  expllcat: 
„quae  optimos  dare  potest,  optimos 
habet."  Cf.  adnott.  ad  Aen.  III,  201. 
V,  12.  al.  —  decus  est  munus  ho- 
noris  causa  datum,  yfp«f,  aya^tia.  — 
84.  Cf.  Hom.  II.  X,  437.    XVI,    149. 

XIX,  415.  Albi  autem  equi  non  so- 
lum  pulcherrimi  habebantur  (quare 
triumphales:  cf.  Dio  Cass.  XLIII,  14.), 
sed  etiam  celerrimi.  Cf.  Interpp.  ad 
Plaut.  Asin.  II,  2,  12.  et  Hor.  Sat.  I, 
7 ,  8.  Imitatus  est  ,h,  1.  Silius  XIII, 
116.  Ce?va  -  -  Quae  candore  nivem, 
candore  anteiret  olores.  Vid.  etiam  su- 
pra III,  538.  —  cursibus  auras.  Cf. 
etiam  infra  v.  334.  Sic  Solis  equi 
ap.  Ovid.  Met.  H,  160.  praetereunt 
Euros,  et  ap.  Silium  XVI,  336.  Lam- 
pon  ventos  post  terga  relinquit,  Vid. 
eiusd.  II,  173.    Theocr.  VIII,   54.  et 

9fi* 


436 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Circumstant  properi  aiirigae  manibusque  lacessunt 
Pectora  plausa  cavis  et  colla  comantia  pectunt. 
Ipse  dehinc  auro  squalentem  alboque  oricbaico 
Circumdant  loricam  humeris;  simul  aptat  habendo 
Ensemque  clipeumque  et  rubrae  cornua  cristae; 
Ensem,  quem  Daano  ignipotens  deus  ipse  parenti 
Fecerat  et  Stygia  candentem  tinxerat  unda. 
Exin,  quae  mediis  ingenti  annixa  cokuimae 
Aedibus  adstabat,  validam  vi  corripit  hastam, 
Actoris  Aurunci  spohum,  quassatque  trementem, 


85 


90 


plures  locos  similes,  coll.  cum  adnott. 
ad  VII,  807.  —  85.  properi  auri- 
yae  {6zQt]Tol  &8QdnQVXEg).  pro  ago- 
sonibus.  —  manibus  (blandientes) 
laces s  unt  Pectora  plaus a.  Vid, 
adnott.  ad  Geo.  III,  186.,  ubi  adde 
Silium  IV,  265.  XVI,  356.  Ovid.  A. 
A.  I,  629.  Auson.  in  ludo  VII  sa- 
pient.  pr.  alios ,  et  cf.  praeter  Cer- 
dam  ad  1.  Drak.  ad  Silii  1.  1.  Heins. 
ad  Ovid.  Met.  II,  866.  et  Obbarius 
ad  Hor.  Ep.  I,  2,  64.  Vol.  I.  p.  185. ; 
de  lacessendi  autem  verbo  vid.  ad  V, 
429.  et  X,  10.  —  cavis  manibus. 
Cf.  Ovid.  Met.  IV,  352.  llle  cavis  ve- 
lox  applauso  corpore  pahnis  Desilit  in 
latices.  —  Verba  et  colla  comantia 
pectunt  iteravit  Claud.  Epigr.  38.  — 
87.  auro  squalentem,  splenden- 
tem.  Vid.  ad  X,  314.  et  ad  Geo.  IV, 
92.  —  albo  orichalco.  De  hoc 
metallo,  minus  recte  etiam  aurichalco 
appellato ,  quum  sit  Graecum  oqh- 
XccXxoy,  in  quo  auri  splendor  cum 
aeris  duritie  coniunctus  esse  fereba- 
tur,  cf.  Intpp.  ad  Hom.  hymn.  V,  9. 
et  ad  Plin.  XXXI,  2,  2.  Spanh.  ad 
Callim.  Lav.  Pall.  19.  Burm.  ad  Val. 
Fl.  III,  61.  Bochart.  Hieroz.  P.  II. 
VI,  16.  Winckelm.  Monum  ined.  T. 
II.  p.  172.  Beckmann.  ad  Aristot.  Mir. 
Aud.  p.  132  sqq.  et  Mem.  de  VAcad. 
de  Bruxelles  T.  III.  p.  372.  Epith. 
album  ad  sohim  splendorem  referen- 
dum,  ut  Hesiod.  Scut.  H.  122.  oQti- 
/dXxoio  cpa^iuov  diyiit. —  88.  ,^a]7tat 
hab  endo,  ad  habcndum,  h.  e.  ut  ha- 
heri  commode  manu  ac  tractari  jjos- 
sit."  H.  Videtur  igitur  Vir  doct.  ha- 
bendo  pro  tertio  Casu  habere;  ego 
potius  Ablativum  agnosco,  ut  sensus 
sit:  dura  habet,  aptat  ensem  etc, 
explorat,  an  habilis  sit.  Vid.  ctiam 
adnott.  ad  Geo.  II,  250.  —  89.  ru- 
br ae  cornua  cristae,  i.  e.  galeam 


cum  cornibus  (conis),  quibus  insertae 
erant  rubrae  cristae.  Recte  enim  Heyn. 
putat,  poetam  in  animo  habuisse  y.iQf^ 
dyXaf  ap.  Hom.  11.  XI,  385.,  et  si- 
gnificari  galeam  duplici  vel  triplici 
crista  ornatam,  TQvcpdAtiap,  ita  ut 
Xocpot  iu  diversas  partes  vergentes  ac 
nutantes  cornua  dicantur.  Ceterum  cf. 
IX,  50.  —  ignip  otens  deus.  Vid. 
ad  VIII,  414.  —  ipse,  sua  raanu  {ei- 
genhandig)  non  tantum  Cyclopes,  eius 
rainistri.  Vid.  ad  Ecl.  III,  69.  et  al.  — 
91.  ,^tinxerat,  ad  temperandum  seu 
indurandum  ferrum.  Vid.  VIII,  45D. 
et  Geo.  IV,  172.  Stygia  autem  unda 
tinxisse  ferrum  Vulcanum  ait;  nescio 
an  satis  commode,  quandoquidem  diis 
superis  Stygis  adeundi  nulla  est  data 
facultas ;  argute  tamen  et  ingeniose, 
quia  Styx  non  modo  ipsis  diis  sacer 
et  horrendus,  verum  etiam  quia  uq.&i- 
zog  erat  amnis  et  incorrupta  atque  ab 
omni  vi  secura  reddebat  ea,  quae  in 
eo  mergebantur."  H.  —  92  sq.  Cf. 
Hom.  II.  XV,  126.  Od.  I,  127.  Me- 
dic.  Exim,  ut  etiam  VII,  341.  VIII, 
306.  et  fragm.  Vat.  a  m.  pr.  VI,  891. 
quam  scripturam  Wagn.  praestare  pu- 
tat,  colh  Cic.  ad  Att.  I,  14,  9.  et  VII, 
13,  7.,  ubi  Orellius  istim  et  ilUm  ser- 
vaverit.  Cf.  eiusd.  Orth.  Virg.  p.  437. 
et  Hand.  Turs.  III.  p.  84.  211  sq.  et 
463.  —  Pro  adnixa  columnae  multi 
Codd.  Heinsii  adnixa  columna,  fortasse 
verius  ;  quum  etiam  ap.  Arusianum  p. 
215.  Lindem.  legamus:  „Adnixus 
hac  re.  Virg.  XII.  Ingenti  adnixa 
columna.''''  —  94.  Actoris  Aurunci 
spolium,  i.  e.  Actori  detractum. 
Wagn.  confert  Prop.  IV,  12,  12  et 
Lachm.  ad  eiusd.  V,  1,  116.  Spoliis 
autem  liostibus  in  bello  detractis  po- 
stea  victores  ipsi  interdum  utebantui*. 
Cf.  Heins.  ad  Silium  V,  137.  ,,Cora- 
mode  vero  ponere  potuit  poeta,  bel- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 

'Vociferans:  Nunc,  o  numquam  frustrata  vocatus 
IHasta  meos,  nunc  tempus  adcst;  te  maxinius  Actor, 
Te  Turni  nunc  dextra  gerit;  da  stcrnere  corpus 
Loricamquc  manu  vaJida  laccrarc  rcvulsam 
'Semiviri  Phrygis,  et  foedare  in  pulvere  crinis 
A^ibratos  calido  ferro  myrrliaquc  madentis. 
His  agitur  furiis ;  totoque  ardentis  ab  ore 
Scintillae  absistunt;  oculis  micat  acribus  ignis. 
jMugitus  veluti  cum  prima  in  proelia  taurus 
Terrificos  ciet  atque  irasci  in  cornua  tentat. 


437 

95 


100 


lum  Tunio  cum  Auruncis,  viciiio  po- 
pulo,  intcrccssisse :  unde  VII,  795.  in 
Turni  copiis  erant  Aitrioicae  manns.^'' 
H.  Ceterum  eadcm  Virgilii  verba  ite- 
ravit  luven.  11,  100.  —  95  sq.  Quasi 
numen  aliquod  invocat  hastam  suam. 
Cf.  supra  X,  773  sq.  Sic  etiam  ap. 
Silium  II,  512.  Ilercules  sna  arma 
precatur  ^  ap.  eund.  III,  707.  iuratur 
per  hastam  et  ap.  Silium  VI,  138. 
adeo  hastae  libatur.  Cf.  Gossr. ,  qui 
etiam  vere  memorat,  Pluralem  Sub- 
stantivorum  4.  Declin.  in  ns  raro  in- 
veniri,  ut  Cat.  K.  R.  67.  factus^  Ovid. 
Fast.  I,  l^^d.cultHs.Qtc. —  96.Heins.  te- 
mere  coni.  nunc  {temjms)  acJes ,  et 
Peerlk.  nunc  tempus ,  ades ,  coll.  Silio 
XI,  395.  Verum  agite,  o  mea  turha, 
precor,  iam  tempus,  adesie. —  Te  ma- 
ximus  Acto r,  sc.  gessit.  Wagn.  apte 
confert  Geo.  11,  1.  Hactenus  arvorum 
cultus  et  sidera  coeli,  jVunc  te,  Bacclie, 
canam.  —  97.  da  sternere.  Vid, 
ad  I,  66.  79.  319.  al.  —  98.  lace- 
rare.  Sic  ap.  Silium  V,  138.  galea 
vocatur  spolium  illacerabiley  iibi  Drak. 
comparat  aQQrjxzoi/  ad/.og  ap.  Soph. 
Ai.  77.  —  99.  Semiviri  Phrygis. 
Vid.  ad  IV,  215.  et  IX,  614  sqq.  Cri- 
nes  tamen  calamistro  vibratos ,  i.  e. 
crispatos,  (vid.  infra  ad  v.  100.) 
commemorans,  poeta  heroici  saeculi 
moribus  suae  aetatis  morem  substi- 
tuisse  videtur ,  quod  iam  Heyn.  cen- 
suit.  De  hoc  ipso  autem  more  Thiel. 
conferri  iubet  Boettigeri  Sabinam  p. 
124.  et  330  sqq.  Obbar.  et  Schmid. 
ad  Hor.  Sat.  1 ,  1 ,  94.  —  Cura  vv. 
foedare  pulvere  crines  cf.  Ovid. 
Tr.  I,  3,  93.  Met.  VHI,  532.  Val.  Fl. 
III,  716.  Tib.  I,  9,  14.  Hor.  Od.  I, 
15,  20.  et  ex  Graecis  Hom.  II.  XVI, 
795.  Pind.  Nem.  I,  104.  Eurip.  Hec. 
403  sqq.  alios.  —  100.  crines  Vi- 
brati   calido  ferro,    (\\x\  Ciceroni 


pr.  Sext.  8.  aliisquc  dicuntur  calami- 
strati.  Sic  ctiam  Plin.  U,  78,  80. 
Aethiopas  —  gkini  barba  et  capillo  vi- 
brato ,  non  est  dubium  et  Auson. 
Mos.  237.  Vibratis  (al.  Vibratos)  coe- 
ptat  diifitis  extendere  crinis.  —  myrrh  a 
madentes.  Cf.  Ovid.  Met  III,  555. 
madidus  myrrha  crinis.  —  Cum  v.  101 
S(i.  Heyn.  confert  Hom.  U.  1,  104. 
XV,  607.  XIX,  365  sq.  Od.  IV.  662. 
Hec.  Sc.  Herc.  390.  Apollon.  I,  1296 
sq.  —  His  agitur  furiis,  tali  ira- 
rum  furore  agitatur.  Cf.  Acn.  IV, 
376.  VIII,  219.  494.  XII,  946.  Val. 
Fl.  I,  722.  extemplo  furiis  iraque  mi- 
naci  Terribilis  etc.  —  s  cintillae 
absistunt.  Pauci  quidam  Codd.  ab- 
siliunt  ejL  interpretamento ,  quod,  et- 
iam  Wakefieldo  ad  Lucr.  III,  290.  et 
IV,  609.  probatum,  recepit  Both.  Cf. 
autcm  Silius  XI ,  329.  vibrat  ab  ore 
Ignis  atrox.  —  oculis  micat  acri- 
bus  ignis.  Cf.  Lucr.  III,  290.  ex 
oculis  micat  acribus  ardor.  Ovid.  Met. 
III,  33.  igne  micant  oculi.  Sen.  de  ira 
I,  1.  flagrant  et  micant  oculi.  —  103 
sqq.  Cf.  Geo.  III,  232  sqq.,  ubi  fere 
iidem  versus  leguntur.  Ccterum  ne- 
scio,  quo  iure  Wagn.  hanc  totam  cora- 
parationera  rainus  aptara,  ideoque  hunc 
locum  tinum  de  imperfectis  esse  cen- 
seat.  Unum,  in  quo  haerere  pOssis, 
est  verbum  prima,  uude  liceat  alicui 
concludere ,  etiam  Turnum  nunc  pri- 
mum  initurum  esse  proeliura  neque 
antea  iam  pugnasse ;  sed  in  eiusmodi 
comparationibus  non  unum  quodque 
vocabulum  esse  preraendum,  satis  con- 
stat.  —  prima  in  p  r o elia.  Vid.  ad 
VI,  811.  et  cf.  VII,  603.  Plures  Codd. 
cura  Rora.  et  Mentel.  utroque  quum 
primum,  quod  recepere  lahn.  et  Siipfi. 
—  104.  irasci  in  cornua,  i.  e.  ii'am 
colligere  ad  proelia  cornibus  ineunda. 
Vid.   ad  Geo.   1.  1.  et   supra  X,    725.. 


438 


R  VIEGILII  MARONIS 


Arboris  obnixus  trunco ;  ventosque  lacessit 
Ictibus,  aut  sparsa  ad  pugnam  proludit  arena. 

Nec  minus  interea  maternis  saevus  in  armis 
Aeneas  acuit  Martem  et  se  suscitat  ira, 
Oblato  gaudens  componi  foedere  bellura. 
Tum  socios  moestique  metum  solatur  luli, 
Fata  docens,  regique  iubet  responsa  Latino 
Certa  referre  viros,  et  pacis  dicere  leges. 

Postera  vix  summos  spargebat  lumine  montis 
Orta  dies,  cura  primum  alto  se  gurgite  tollunt 
Solis  equi,  lucemque  elatis  naribus  efflant: 


105 


110 


115 


surgentem  in  cornua  cett.  (Cf.  etiam 
X,  455.  meditantem  in  proelia  taiirum.) 
Heyn.  confert  Enr.  Bacch.  742.  d-v- 
fxovod-ai  tlg  yjQag  et  vei'suni  grae- 
cum  ap.  Cic.  ad  Att.  VIII,  5.  Qiipat 
IIoVu(  fxdzriv  y.indsaaiv  ig  ^^Qa  ^^v- 
/utJvavTa ;  eui  respondent  verba  ven- 
tos  lac essit  ictibus,  cum  quibus 
cf.  V,  377.  et  verberat  ictibus  auras 
ibique  adnott.  Cf.  etiam  Eurip.  Hel. 
1513.  Aelian.  h.  an.  II,  20.  IV,  35, 
48.  et  lulian.  Or.  VI.  p.  200.  (quos 
Peerlk.  laudat)  cum  adnott.  ad  locum 
parallelum  Geo.  II,  233.  —  106.  aut 
sparsa  cett.  Hoc  taurorum  naturae 
proprium  esse  memorat  Heyn.  coll. 
Plinio  VIII,  45,  70.  Oppiano  Cyneg. 
56  sqq.  et  Quinto  Cal.  IV,  237  sqq. 
Thiel.  addit  Senecam  de  ira  I,  1.  — 
aut  sparsa  autem  lectio  est  omnium 
Codd.  praeter  Palat. ,  a  Wagn.  iure 
restituta;  quum  iam  praecesserit  v. 
103.  in  proelia.  Vulgo  et  sparsa,  quod 
ex  recentioribus  tinus  Peerlk.  serva- 
vit. —  ad  pugnam.  Wakef.  ad Lucr. 
V,  658.  Praepositionem,  quae  a  Dor- 
vill.  et  Sprot.  abest,  vult  deletam, 
provocans  ad  imitationem  huius  loci 
ap.  Rutil.  Itin.  I,  257.  et  Avieni 
Perieg.  v.  1366.  Sed  Codd.  longe 
plurimorum  et  optimorum  auctoritas 
potior  habenda.  —  Pauci  Codd. 
minoris  pretii  praeludit.  De  utro- 
que  verbo  saepius  confuso  cf.  Arn- 
tzen.  ad  Panegg.  vett.  p.  180.  Dukcr. 
ad  Flor.  IV,  2.  Burm.  ad  Rutil.  Itin. 
1.  1.  et  Hand.  ad  Stat.  Silv.  T.  I.  p. 
15. —  107.  saevus.  Vid.  ad  I.  99.  — 
maternis  in  armis,  quae  a  Vencrc 
acceperat.  Cf.  VIH,  613  sqq.  ct  in- 
fra  V.  167.  —  108.  acuit  Martem, 
virtutcin  bcllicam  ;  pro :  se  acuit  ad 
pugnam  futuram.  Cf.  VII,  406.  ibique 
adnott.     Val.    Fl.    II,     172.      {fletus 


acimnt)  et  Schmid.  adj  Hor.  Ep.  I,  3, 
23.  —  se  suscitat  ira,  ut  Ovid. 
Met.  XIII,  544.  se  instruit  ira,  Sen. 
Med.  51.  accingere  ira  et  alibi  simi- 
lia.  Cf.  etiam  V,  454.  viiii  suscitat 
ira.  —  109. /oec^ere,  pugna  singu- 
lari  ex  foedere  instituenda. —  110.  me- 
tum  solatur.  Vid.  ad  I,  238.,  ubi 
de  Graeco  naQuuv^htXad-at  adde  Hem- 
sterh.  ad  Xen.  Ephes.  I.  p.  136.  (hic 
a  Peerlk.  laud.)  —  111.  „Fata  do- 
cens.  Non  veretur  poeta  hoc  ipso 
detrahere  aliquantura  virtuti  herois 
sui.  Qui  enim  novit  fatale  sibi  esse, 
ut  vincat,  non  adeo  magna  virtute  in- 
digere  videtur,  quam  qui  incerto, 
multo  magis  qui  certo  vitae  discri- 
mine  ad  pugnam  procedit.  Sed  fecit 
hoc  exemplo  Homeri,  apud  quem  He- 
lenus  Hectorem  ad  certamen  hoc  ipso 
argumento  excitat  II.  VII,  50  sqq.  — 
viros:  intelligitur  raissos  esse  lega- 
tos,  etsi  V.  75.  tantum  unus  Idraon 
memoratus  est;  uisi  dicas,  missos 
nunc  esse  ab  Aenea  alios,  comites 
datos  redeuntibus  Latini  legatis."  H. 
—  112. pacis  dicere  leges  inveni- 
tur  etiam  ap.  Liv.  XXXIII,  12,  2.  et 
alibi.  Cf.  Heins.  ad  Ovid.  Her.  XII, 
39.  Pax  autem  i.  q.  supra  v.  109. 
foedus,  ut  igitur  pacis  diccre  leges  hic 
prorsus  idem  sit,  quod  XI,  321,  foe- 
deris  leges  dicere.  De  ipsa  re  vid.  in- 
fra  V.  183  sqq.  —  113.  Heyn.  adno- 
tat,  non  miram  videri  posse  hanc 
]uculentam  diei  exorti  descriptionem, 
quum  hic  sit  dies,  qui  faium  ?-ebtis  in 
aevum  Conderet  humanis,  et  quo  sumraa 
belli  et  carminis  exitum  suum  inve- 
niret.  Vcrba  autem  sic  cohacrcre  pa- 
tet :  Vix  postera  dies  orta  -  -  sparge- 
bat,  —  Rultili  Teucrique  parabant.  Cf. 
adnott.  ad  H,  803.  Dc  spargendi'  verbo 
vid.  ad  XI,  82.  —  115.  ,,lucem  ela- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


439 


(Campura  ad  certamen  magnae  sub  moenibus  urbis 
Dimensi  Rutulique  viri  Teucrique  parabant, 
In  medioque  focos  et  dis  communibus  aras 
iGramineas.     Alii  fontemque  igncnique  ferebant, 
\Velati  limo,  et  verbena  tempora  vincti. 
iProcedit  legio  Ausonidum,  pilataque  plenis 
Agmina  se  fundimt  portis.     llinc  Troius  omnis 
Tyrrhenusque  ruit  variis  exercitus  armis, 
Haud  secus  instructi  ferro,  quam  si  aspera  Martis 
Pugna  vocet.     Nec  non  mediis  in  millibus  ipsi 
Ductores  auro  volitant  ostroque  dccori, 


120 


125 


t  i  s  V  aribus  effl  a  nt.  De  elato 
equorum  in  altum  eluctantium  eapite 
cogitandum.  —  lucem  pro  flamma, 
igni.  Nam  equos  Solis  ignem  effiare, 
nvQ  ni'itf.i',  commune  est.    Ovid.  Met. 

II,  119.  154  sq.  Praeiverat  autem  et- 
iam  in  vocis  delectu  Ennius  ap.  Ser- 
vium  [p.  148.  Hessel.]  fundtmtque  ela- 
teis  narib^i'  lucem ,  et  Lncilius  ap. 
Victorinum :  effiantque  elatis  naribu' 
lucem. "  H.  Cf.  etiam  Claud.  1 ,  5., 
ubi  Solis  equi  vocantur  Efflantes  ro- 
seum  frenis  spumantibus  icjnem^  Ovid. 
Met.  II,  83  sq.  et  similes  loci.  Paullo 
aliter  intelligendus    erat    locus   Geo. 

III,  85.,  ubi  vid.  adnott.  —  116  sq. 
Heyn.  confert  Hom.  II.  III,  314  sqq. 

—  Diniensi.  per  certa  spatia  divisi. 

—  ^Campum  paraban  i,  instruebant 
aequando ,  purgando  ab  arbustis  cett. 
Cf.  v.  770  sq. "  H.  Wagn.  conferri 
iubet  Xen.  Anab.  IV,  8,  26.  —  118. 
,,In  ara^  quae  h.  1.  e  cespite  fuit,  puta 
esse /bcwm,  qui  ignem  recipit.  —  Dii 
autem  communes  sunt, per  quosuter- 
que  iuraturi  erant,  Latinus  et  Aeneas, 
ut  ap.  Prop.  I,  11,  16.,  ubi  puella 
perfida  non  meminit  communes  deos. 
Cf.  etiam  supra  VIII,  275.  et  VaL  FL 

IV,  761."  H. —  119.  fontem^  aquam 
vivam,  qua  opus  erat  ad  sacra  fa- 
cienda.  Vid.  ad  Geo.  IV,  376.  — 
120  Anle  Heyn.  edebatur  velati  lino, 
ut  de  Pecialibus  cogitandum  sit;  at 
illa  tempora  non  Feciales  novisse, 
sed  praecones,  xrJQvxag,  (ut  Hom.  11. 
III,  116  sq.)  ,  vere  memorat  Heyn. ; 
neque  de  vitta,  infula  cogitari  potest, 
quam  non  linteam,  sed  laneam  fuisse 
scimus.  Quare  Heyn.  recte  restituit 
antiquam  lectionera  velati  lirao^  secun- 
dum  Servium  iam  Capro  et  Hygino 
probatam,    quae  in   Codd.   facillime 


poterat   corrumpi.     Limus    enim    est 
sidiligar,  ab  umbilico  usque  ad  pedes 
pertingens ,    quo    ministri    sacrorum, 
popae    et   id    genus    homines,    cincti 
erant,  qui  propterea  vocantur  limocin- 
cti   iu    Inscriptione   Veronae    reperta, 
quae,  Wagn.  teste,  legitur  in  Reinesii 
Syntagm.  cL   VI.    n.   44. ,    in  MafFei 
Museo  Veron.   p.  CXVI.    et  in   Col- 
lect.  Orell.   p.   3219.     Ceterum   idem 
Wagn.  laudat  Hyginum  in  Rei  agrar. 
auct.    a  Goes.    ed.    p.    151.:     limum 
cinctum    ideo    dixere,    quod    [in  ex- 
trema  ora]  purpuram   transversam  ha- 
bebat    cum  Goesii   adnot.    p.    162.    et 
Gellium  XII,  3.  —  De  verbena  vid. 
ad   EcL    VIII,    65.   —     121.  pilata 
agmina,  pilis  armata ,  quod  teli  ge- 
nus   Romanis    (i.    e.    h.  L   Ausonidis) 
proprium  fuisse,  ad  Geo.  I,  495.  vi- 
dimus.  Adiectivum  autem  (quod  Wagn. 
s^tis     probari      docet    nomine    pro- 
prio  Pilati)  eadem  ratione  formatum, 
qua  hastatus ,  clipecctus,  galeatus  cett. 
—  plenis  j)ortis  Peerlk.,  colL  Li- 
vio  I,    14.   plenis  portis   effusi,   recte 
fortasse  explicat:  undique  patentibus, 
totis  apertis.     Simplicior  tamen  ratio 
est,    ut   cogitemus    de   denso   agmine 
totas  portas  complente. —  124.il/ar- 
tis  piigna.   Vid.  supra  ad  v.  72.  — 
126.  Wagn.  ex  Medic.  (et  Colot.)  re- 
cepit  ostroque  superbi,    quod ,    si   ad- 
venticium  esse  putemus,  non  appareat, 
unde   petitum  sit.     Sed  facile  poterat 
ex  II,  504.  velV,  268.  huc  transferri ; 
quare    quum   Virgilius   superbus ,    ad 
tiomines  relatum,   non  usurpet,   nisi 
de  victoribus    vel    viris  insolentia   et 
arrogantia  insignibus ,  nos  ceterorum 
librorum    omnium    lectionem    decori, 
qitam  etiara  tuetur  locus  parallelus  V, 
133.,  retinendam  duximus.   Nobiscum 


440 


P.  VIRGILU  MARONIS 


Et  genus  Assaraci  Mnestheus,  et  fortis  Asilas, 
Et  Messapus  equum  domitor,  Neptunia  proles. 
Utque  clato  signo  spatia  in  sua  quisque  recessit, 
Defigunt  telluri  hastas  et  scuta  rechnant. 
Tum  studio  efFusae  matres  et  vulgus  inermum 
Invahdique  senes  turris  et  tecta  domorum 
Obsedere,  ahi  portis  subhmibus  adstant. 

At  luno  e  summo,  qui  nunc  Albanus  habetur,  - 
Tum  neque  nomen  erat  nec  honos  aut  gloria  monti 
Prospiciens  tumulo  campum  adspectabat  et  ambas 
Laurentum  Troumque  acies  urbemque  Latini. 
Extemplo  Turni  sic  est  aiFata  sororem, 
Diva  deam,  stagnis  quae  fluminibusque  sonoris 
Praesidet  —  hunc  ilh  rex  aetheris  ahus  honorem 


130 


—  135 


140 


facit  Siipilius ,  dum  Peerlk.  et  Gossr. 
Wagnerum  sequuntur.  —  127.  De 
J/«e6//ieo  Troiano  vid.  ad  V,  116.,  de 
Asila  Etrusco  ad  X,  175.,  de  Messapo 
Latino  VII,  691.,  ubi  non  minus  quam 
IX,  523.  totum  v.  128.  iam  legimus. 
—  130.  telluri,  ut  exquisitiorem  le- 
ctionem,  ab  aliquot  bonis  Codd.  ex- 
hibitam ,  cum  lahn.  et  Wagn.  (quos 
etiam  me  posteriores  omnes  secuti 
sunt)  vulgari  tellure  praetuli.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Geo.  II,  290.  (et  Aen.  VI, 
84.)  —  ,,reclinant,  reponunt  in  terra, 
y.uiaTiB-fVTaL ,  avay.Xivovoi  nQog  zrj 
yfj."'  H.  Wagn.  confert  Ter.  Heaut.  I, 
1,36.  at  istos  rastros  interea  tamen  ad- 
pone,  i.  e.  ad  pedes  pone.  —  .  131. 
s t u di 0  effu s  ae,  magna  spectandi 
cupiditate  actae.  —  inermum.  Vid. 
ad  X:  425.  coll.  adnott.  ad  IV,  8.  et 
IX,  444.  —  132.  turris  et  tecta 
domorum,  tecta  a.ltarum  domorura. 
Cf.  II,  445.  etVn,  160.  Pauci  Codd. 
cum  Rom.  ac  tecta ,  quod  receperunt 
Wakef.  et  lahn. ,  qui  et  e  superiore 
versu  huc  illatum  suspicatur.  Wagn. 
contra  verisimilius  ceuset,  ac  ex  II, 
445.  hic  esse  repetitum;  cui  adsen- 
tior.  —  133.  portis  (murisque,  qui 
simul  videntur  indicari)  adstant  cu- 
riosi  et  exspectationis  pleni ;  ut  ap. 
Cic.  Cat.  IV,  2,  3.  neque  ille,  gui  ex- 
s p  ect  ans  huius  diei  exitum  adstat 
in  conspectu  meo  gener.  Vid.  ad  I, 
152.  (coll.II,  303.),  ubi  adde  Lachm. 
ad  Prop.  IV,  11,  21.  (p.  398.)  et  Dis- 
sen.  ad  Tib.  I,  10,  8.  (p.  195.).  Pauci 
Codd.  cum  Eom.  instant,  quod  rece- 
pit  lahn, ;  sed  alicjuoties  (ut  III,  194. 
IX,  560.  677.)  librarios  adstare  m  iii- 


stare  mutasse  docet  Wagu.  (lu  altera 
tamen  edit.  etiam  lahniura  lectioneni 
adstant  recepisse  video.)  —  134.  De 
monte  Alhano  vid.  Liv.  I,  3,  3. 
XXVL  21,  6.  et  alibi  Pliu.  III,  5, 
9.  et  liber  meus  Handb.  d.  alt.  Geogr. 
III.  p.  493.  —  135.  ,^neque  n  o- 
men:  nam  hoc  demum  ab  Alba  con- 
dita  habuit:  neque  Jionos,  qui  per 
ferias  Latinas  in  eo  haberi  solitas 
accessit."  H.  —  138.  Turni  s o  ro- 
rem,  luturnam.  Vid.  adnott.  ad  VII,, 
56.  „Iuturna  proprie  unius  fontis' 
Nympha  est,  qui  non  longe  a  Numi- 
cii  fonte  aberat,  ex  montis  Albani 
radicibus  progressus,  mox  in  lacura 
difFusus  et  in  Tiberim  delatus.  Habita ' 
Nympha  inter  deas  Latinorum  indi- 
genas."  H.  Cf.  Ovid.  Past.  I,  160  sq. 
Varro  L.  L.  IV.  p.  21.  Bip.  Arnob. 
III,  29.  p.  111.  Spangenb.  de  A^ett. 
Latii  religg.  domest.  p.  65.  et  Teuffel 
in  Pauly  Realencycl.  IV.  p.  686.  — 
139.  Diva  'deam.  Vid.  ad  V,  569. 
(I,  684.  X,  361.  600.  etc),  imprimis 
autem  cf.  Ovid.  Met.  V,  300.  Miranti 
sic  orsa  deae  dea ;  ibid.  XIV,  12.  Diva 
dei  miserere,  precor ,  et  Silius  VIII, 
^Ob.^^Diva  deae  parere  parat.  —  lahn. 
verissime  haec  observavit:  „Prisci  Ro- 
mani  Varrone  teste  pro  diis  semper 
divos  dixerunt;  itaque  voc.  diva  ve- 
tustatis  maiestate  (Quinct.  I,  6,  1.) 
commcndatur,  atque  deam  superam 
haud  ineleganter  nymphae  deae  op- 
ponit. "  Ceterum  Nymphas  quoque 
deas  appellari,  quod  fuerunt  qui  ne- 
garent,  docuit  Paldamus  ad  Prop.  p. 
270  sq.  (a  Wagu.  laud.)  —  flumi- 
nibus   sonoris.     Sonorus  non   dici, 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


441 


lupplter  erepta  pro  vlrginltate  sacravit:  — 

Nympha,  decus  fluviorum,  anlmo  gratissima  nostro, 

Scls,  ut  te  cunctls  unam,  quaecumquc  Latlnae 

Magnanlml  lovis  Ingratum  adscendere  cubile, 

Praetulerlm,  coclique  libens  In  partc  locarlm:  145 

Disce  tuum,  ne  me  Incuses,  luturna,  dolorem. 

Qua  vlsa  est  fortuna  pati  Parcaeque  slnebant 

Cedere  res  Latio,  Turnum  et  tua  moenla  texi : 

Nunc  iuvenem  imparibus  video  concurrere  fatis, 

Parcarumque  dles  et  vls  inimica  propinquat.  15  0 

Non  pugnam  adspicere  hanc  oculis,  non  foedera  possum. 


nisi  de  graviore  et  vehementiore  flu- 
niinum,  veutorum  (vid.  ad  I,  53.),  to- 
nitruum  (Claud.  laud.  Stil.  II ,  26.), 
curruum  (id.  in  Eutr.  II,  105.)  sono, 
Voss.  et  Dissen.  ad  Tib.  III,  4,  69. 
verissime  docent.  —  141.  s  acravit 
pro  donavit,  sed  tamquam  sacrum 
honorem  et  numine  donante  dignum. 
—  142.  decus  fliiviorum,  ut  IX, 
405.  Luna  vocatur  astrorum  decus. 
Cf.  etiam  Val.  Fl.  11,  612.  Undarum 
decus  et  gentis ,  Cretheia  virgo ,  et  III, 
523.  Ni/mphas ,  Undarum  nemorumque 
decus.  —  gr  atis sima.  Rom.  Gud. 
Menag.  I.  alii  carissima,  quod  recepit 
lahn.  atque  praetulit  etiam  Peerlk., 
coll.  Sall.  lug.  14.  frater  animo  meo 
carissime.  Sed  Virgiliura  patet  red- 
dere  voluisse  Horaerictim  (II.  V,  243. 
Od.  IV,  71.)  IfXM  y.tyaQianivB  Ov^uw, 
cui  magis  respondet  gratissimus,  quam 
carissimus ;  et  gratus  etiam  alibi  in 
carus  mutatum  esse  docetWagn.  coll. 
supra  V ,  28.  et  Burm.  ad  Ovid.  Ep. 
IV,  108.  Cf.  etiara  Aen.  X,  607.  et 
Ovid.  Met.  V,  260.,  qui  videtur  hunc 
locum  ante  oculos  habuisse,  sic  scri- 
bens :  diva,  -  -  animo  gratissima  nostro 
es ;  quamquam  confiteor,  Ovidianura 
locura  Virgiliano  non  plane  esse  si- 
milem.  —  V.  144.  iusta  caesura  ca- 
rere,  iam  Terent.  Maur.  v.  1708  sq. 
notavit;  quareBothius  verba  sictrans- 
posuit:  M.  ingratum  lovis.  Sed  vere 
Wagn.  docet,  non  deesse  quandam 
caesurae  speciem,  si  post  ad  incideris 
{ingra  \  tum  ad  \  scen  \  dere') ;  eaque 
caesura  saepius  uti  Lucretium  (teste 
Davis.  Miscell.  crit.  p.  20.  ed.  Burg.) 
[cf.  etiara  mea  ad  Lticr.  I,  54.]  et 
Silium  (XII,  146.  XIV,  631.  XV,  104.) 
aiios  (coll.  Bentl.  ad  Hor.  Od.  IV, 
8,  17.),  Terentiuraque  adeo  eiusmodi 
verbum  compositum  {in  \  dignum)   in- 


ter  duo  versus  divisisse  Ad.  II,  1,  11 
sq.  Cf.  etiara  Santen.  ad  Ter.  Maur. 
1.1. —  ^,ingratum  c«6  z7e;h.  e.  raihi 
invisura,  quatenus  in  eo  pellices  lu- 
noni  invisae  lovis  amplexibus  tenen- 
tur.  Ita  malim  accipere ,  quam  aut 
ad  loveni  inqratum,  aut  ad  Latinas 
ingratas  retrahere."  H.  Wagn.  quo- 
que  recte  cogitat  de  lunone  malam 
gratiamlovis  pellicibus  referente,  colL 
Paldamo  ad  Prop.  p.  XLV.  Cf.  et- 
iara  VII,  425.  ibique  adnott.  Ceterum 
Peerlk. ,  temere  haerens  in  epitheto 
Maqnanimi,  quod  non  conveniat  in- 
grato  cubili ,  coni.  Germani  lovis ,  at- 
que  adeo  persuadere  nobis  studet,  in 
causa  adulterii  lovera  hic  melius  a 
lunone  \q 0.2^x1  germanum,  fratrem,  quara 
maritum,  aut  simpliciter  7oye/K. —  146. 
ne  me  (postea)  incuses ,  ac  si  ego 
Turni  caedera  impedire  potuissem.  — 
147.  Qua  (quatenus)  visa  est  -- 
sineb atitque  Wsign.  docet  scriptum 
esse  pro  Qua  visa  est  et  quoad  si- 
nebant,  ut  pro  more  Virgilii  inaequa- 
lia  orationis  membra  per  Copulam 
iungendi  (vid.  ad  EcL  VIII,  3-  Geo. 
III,  282.  al.)  ex  praegresso  relativo 
qua  aliud,  quod  alteri  enuntiato  con- 
veniat,  i.  e.  quoad,  repetendum  sit, 
quemadmodum  Geo.  IV,  9  sqq. ,  ubi 
vid.  adnott.  Quare  non  mirura  est, 
ap.  Grammaticos  (Aruii.  Mess.  et  Pro- 
bura)  pro  Qna  coramemoratas  inve- 
niri  lectiones  quoad  vel  quod,  quibus 
illi  Wagnero  id  tantum  significare  vo- 
luisse  videntur,  ipsum  qiia  hic  dupli- 
cem  sustinere  potestatera.  —  148.  Ce- 
dere  res  Latio,  procedere  Latinis. 
—  imp arib  us  fatis ,  sciL  Aeneae, 
quae  maiora  sunt  et  potiora.  —  151. 
Comparant  Hom.  II.  IH,  305  sqq. 
Scrvius  meraorat ,  numina ,  quoties 
morituros  viderint  eos,  quibus  faveaut, 


442 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Tu  pro  germano  si  quld  praesentius  audes, 
Perge;  decet.     Forsan  miseros  meliora  sequentur. 
Vix  ea :  cum  lacrimas  oculis  luturna  profudit, 
Terque  quaterque  manu  pectus  percussit  honestum. 
Non  lacrimis  hoc  tempus,  ait  Saturnla  luno; 
Accelera,  et  fratrem,  si  quis  modus,  eripe  morti; 
Aut  tu  bella  cie,  conceptumque  excute  foedus. 
Auctor  ego  audendi.     Sic  exhortata  reliquit 
Incertam  et  tristi  turbatam  vuhiere  mentis. 

Interea  reo;es,  ino^enti  mole  Latinus 
Quadriiugo  vehitur  curru,  cui  tempora  circum 


155 


160 


ab  iis  recedere.  Heyn.  autem  eonfert 
Stat.  Theb.  VII,  789.  et  Iliad.  XXII, 
213.  —  151.  foedera.  Vid.  infra  v. 
212.  —  152.  praesentius,  efficacius. 
Vid.  ad  Geo.  II,  127.  et  Aen.  III, 
611.  coll.  adnot.  ad  Ecl.  I,  42.  — 
audes,  i.  e.  audere  vis  (vid.  ad  VI, 
468.  X,  801.)  et  Ferge  fere  i.  q. 
age,  fac.  (Cf.IV,  113  sq.)  —  153.  e/e- 
cet  te,  tamquam  sororem.  —  154.  Vix 
ea.  Vid.  ad  II,  42.  —  155.  hone- 
stum,  pulchrum.  Vid.  ad  Geo.  II, 
393.  Aen.  VIII,  617.  etX,  133.— 
terque  quater que.  Vid.  ad  I,  94. 
Peerllv.,  offeusus  asyndeto,  suspicatur 
Virgilium  scripsisse:  Terque  tremente 
manu,  quod,  syllaba  que  errore  repe- 
tita ,  facile  transire  potuerit  in  notis- 
simam  illam  formulam  ierque  quater- 
que.  —  156.  Heins.  coniecit  hic  tem- 
pus ;  V^^ithof.  Krit.  Anmerkk.  fasc.  IV, 
p.  38.  Non  l,  tere  tempus,  et  Peerlk. 
JVon  lacr.  nunc  tempus ;  quod  si  poeta 
scripsisset,  nemo  profecto  haesisset; 
sed  verissime  Wagn.  observat,  id 
ipsum  nunc  contineri  Prbnomine  hoc. 
Vid.  Qu.  Virg.  XX,  6,  a.  —  157.  ,,s  i 
quis  modus  pro  quocunque  modo. 
—  158.  excute  pro  concute,  turba. 
Sic  VII,  339.  disiice  pacem.  [Thiel. 
conferri  iubetlacobs.  JBhanenlese  II.  p. 
256.  ad  Prop.  IV,  6,  52.,  ubi  legitur 
excutit  arma  jmdor,^  Consilium  autera 
lunonis  ex  Hom.  11.  IV,  64  sqq.  pe- 
titum."  //.  —  conceptum  foedus. 
Vid.  supra  v.  13.  et  VII,,  339.  Schi- 
rach.  p.  362.  minus  rccte  videtur  expli- 
care  pcr  placitum,  animo  praedestina- 
tum. —  \^%. Auctor  audendi^wi^ii.^. 
Liv.  VII,  32.  (ex  Ercinshemii  cmcnd.) 
adhortator  «««ienrfi  etap.  Ammian.  XV, 
8.  p.  68.  Bip.  hortator  audendi.  — 
160.  „incertam:  aut  utrum  faceret, 


aut  de  eventu.  Namv,  153.forsanmise- 
ro5  meliora  sequentur.''^  H.  —  vulnere 
mentis.  Vid.  ad  I,  36.  —  161  sqq. 
Cf.  Hom.  II.  III,  259  sqq.  „Ad  figu- 
ras  Virgilio  nove  usurpatas  refert  Ma- 
crob.  VI,  6.,  quod  de  duobus  incipit 
dicere ,  et  in  unum  desinit.  Hyper- 
baton  esse  dixit  Servius,  ut  ordo  sit: 
Interea  reges  procedunt  castris,  cetera 
in  parenthesi  dicta  sint.  Hoc  sequun- 
tur,  quantum  video,  ihterpretes;  qui- 
bus  tamen  non  accedam.  Ponit  ab 
initio  poeta  genus,  et  tum  individua 
subiungit,  inflexa  ad  id  oratione.  Ita- 
que  interpungo :  Interea  reges,  (et  qui- 
dem  primo  loco)  ingenti  mole  Latinus 
vehitur  cett.  higis  it  Turnus  cett.  Hinc 
pater  Aeneas  -  -  Romae :  Procedimt 
(sc.  omnes)  castris.^'^  H.  lure  hanc 
rationem  probant  Wakef.  ad  Lucr. 
IV,  525.  lahn. ,  qui  conferri  iubet 
Aen.  XI,  690.  XII,  277.  et  Garaton. 
ad  Cic.  Phil.  X,  6.  p.  334.,  et  Su- 
pflius.  Wagn.  (qui  in  min.  edit.  con- 
fert  locum  Hom.  Od.  XII,  73.-  ot  6k 
dvo)  oy.ontXoi ,  6  futv  ovQavhv  (vqvv 
ly.dvit)  praeterea  laudat  Koen.  ad 
Greg.  Cor.  p.  83.  ed.  Lips. ;  Thiel. 
autem  Langium  in  Verm..  Schriften, 
heraicsgeg.  von  .Jacob,  p.  115.  et  Beie- 
rum  ad  Cic.  Lael.  22,  82.  —  ingenti 
mole  arcte  cohaeret  cum  nomine  La- 
tini  et  significat  i.  q.  ingenti  corpore 
{in  riesiger  Grosse),  non :  magna  mo- 
litionc ,  magno  apparatu ,  ut  coll. 
Claud.  in  Eutr.  II,  101.  Gossr.  cum 
Hevnio  intcrpretatur.  Cf.  Aen.  II,  557. 
IIi;  656.  V,  431.  VIII,  199.  Flor.  I,  13. 
Stat.  Theb.  V,  442.  VI,  835.  Peerlk.  ta- 
men,  lioc  dc  Polyphemo  quidem,  Caco, 
Entello  pugilc  et  Hcrculc  in  locis  il- 
lis  aptc  dici  conecdens,  in  Latinum 
vero  ad  foedus  facieudum  proficiscen- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


443 


Aurati  bis  sex  radii  fulgentia  cingunt, 
Solis  avi  specimen;  bigis  it  Turnus  in  albis, 
Bina  manu  lato  crispans  hastilia  ferro. 
Hinc  pater  Aeneas,  Romanae  stirpis  origo, 
Sidereo  flagrans  clipeo  et  coelestibus  armis, 
Et  iuxta  Ascanius,  magnae  spes  altera  Romae, 
Procedunt  castris,  puraque  in  veste  sacerdos 
Setigeri  fetum  suis  intonsamque  bidentem 
Attulit,  admovitque  pecus  flagrantibus  aris. 
llli  ad  surfj-entem  conversi  lumina  solera 


165 


170 


tera  non  quadrare  putans,  ut  simul 
alteram  difficultatem  (?)  tolleret,  quam 
deprehendit  in  voc.  rcges  ^  legendum 
essc  censet  Interea  rex  ingentl  de  more 
Latimis  etc.  Sed  equidem  magis  liae- 
reo  in  ingenti  quadriiugo  curru ,  quo 
rex  ad  foedus  faciendum  de  more  ve- 
hitur,  quam  in  rege  iugenti  corpore 
praedito,  quum  etiam  Aen.  II,  155. 
Priamus  interfectus  dicatur  ingens  trun- 
cus  et  apud  Flor.  1.  1.  omnibus  Gal- 
lis  Senonibus  ingens  corporis  moles 
adscribatur.  Praeterea  etiam  Macrobii 
1.  1.  auctoritas  Pluralem  reges  satis 
tuetur.  —  163  sq.  „  Corona  radiata 
ornatus  Latinus  in  stirpis  a  Sole  du- 
ctae  argumcntum.  —  specimen  est 
dHyjLHi,  documentum,  id  quod  argue- 
ret  patrem  Solem,  ut  Geo.  II,  241." 
H.  Adde  Val.  Fl.  VI,  58.  dracones^ 
Matris  Horae  specimen.  —  So  lis  a  v  i. 
Etsi  Hesiod.  Theog.  1011  sqq.  Lati- 
num  Circes  et  Ulyssis ,  Hyginus  au- 
tem  V.  127.  Circes  etTelemachi  filium 
fuisse  narrant,  Virgilius  tamen,  qui 
VII,  47.  Latinum  a  Fauno  etMarica 
genitum  prodit,  aliam  sequitur  fabu- 
lam,  quae  vel  Faunum,  vel  Picum 
(nam  avus  omuino  aliquem  ex  ma- 
ioribus  significat)  a  Circe  genus  du- 
cere  statuebat;  quod  pluribus  demon- 
strat  Heyn.  Eadiata  corona,  cuius 
duodecim  radii  fortasse  ad  XII  men- 
sium  vel  signorum  coelestium  nume- 
rum  .spectent,  idemHeyn.  (coU.  Floro 
III,  2,  91.  et  Intpp.  ad  Vellei.  II,  59, 
6.)  nescit  an  ad  Caesaris  et  Augusti 
inter  deos  relati  caput  radiatum  allu- 
dat;  proxirae  taraeu  ad  Circes  caput 
radiatum  (Orph.  Arg.  1216  sqq.)  eam 
spectare  docet.  —  164.  higis  it,  ve- 
hitur.  ThieL  conferri  iubet  Ruhnk. 
ad  Ovid.  Her.  I,  46.  —  165.  hina 
hastilia  ex  more  heroum.  Vid.  ad 
I,  313.,  ubi  eundem  versum  iam  legi- 


mus.  —  167.  sidereo  clipeo^  side- 
ris  instar  fulgente,  coruscante.  Cf. 
Hom.  II.  XVI,  134.  —  coelestihus 
armis,  a  Venere  matre  acceptis  et  a 
Vulcano  factis.  Vid.  supra  ad  v.  107. 
—  168.  magnae  spes  altera  (scil. 
post  Aeneam  patrem)  Romae.  Es- 
se  hanc  vocem  Ciceronis,  arreptam 
a  Virgilio ,  (Wagnero  teste)  tradunt 
Serv.  ad  Ecl.  VI,  11.  et  Donat.  Vit. 
Virg.  c.  XI,  41.  —  169.  pura,  re- 
cens  lota,  qualis  esse  debebat  sacrifi- 
cantium.  Cf.  Tib.  I,  10,  27.  ibique 
Intpp.  Donatus  tamen:  ,,Pi«m,  colore 
albo,  nec  purpurae  variata  picturis;" 
quam  explicationera  nescio  quo  iure 
probet  lacob.  Disquiss.  Virg.  P.  I,  p. 
9  sq.  —  170,  In  foedere  iungendo 
porcara  mactatara  fuisseRomanis,  iam 
ad  VIII,  641.  vidimus.  Troianos  et 
Graecos  agnam  mactavisse,  memorat 
Heyn.,  coll.  Hom.  II.  III,  246  sq.  — 
hidentem.  Vid.adIV,57. —  111.  At- 
titlit.  Heins.  temere  coni.  Appulit, 
neque  magis  opus  est  Heynii  cpnie- 
ctura  Jiammantibiis  vel  ardentihus  pro 
Jiagrantibus .  —  admovitqu  e  p  ecu s 
aris,  vox  hac  de  re  sollemnis.  Vid. 
Lucan.  I,  608.  Tac.  Ann.  II,  69.  Suet. 
Calig.  32.  etc.  Cf.  etiam  V,  237.  — 
172  sqq.  „Notandus  raos  horum  sa- 
crorum.  Orientera  spectantes  raolam 
salsam  iniiciunt  victimae,  pilos  e  fronte 
eius  exseindunt  ense  (cf.  VI,  245  sq,), 
quos  in  fiammam  coniiciunt:  tum  vi- 
num  in  aram  libant.  Fieri  haec  ad 
consecrationem  victimae  putanda  sunt. 
Inde  V.  213.  rite  sacratae  pecudes. 
Graecis  uno  verbo  xccrdQ/sax^ac.''^  H. 
De  more  sacrificantium  orientem  so- 
lem  spectandi  vid.  etiam  Soph.  Oed. 
Col.  467.  Reisig.  ibique  Musgrav. 
Ovid.  Fast.  IV,  777.  (cum  Gierigii  ad- 
not.)  Met.  XIV,  386.  (ibique  Bach.) 
et   Heins.    ad   Silium  XIII,   406.  — 


444 


P.  VIEGILH  MAEONIS 


Dant  fruges  manibus  salsas,  et  tempora  ferro 
Summa  notant  pecudum,  paterisque  altaria  libant. 
Tum  pius  Aeneas  stricto  sic  ense  precatur:  . 
Esto  nunc  Sol  testis  et  haec  mihi  Terra  vocanti, 
Quam  propter  tantos  potui  perferre  labores, 
Et  pater  omnipotens,  et  tu  Saturnia  coniux, 
lam  melior,  iam,  diva,  precor;  tuque  inclute  Mavors, 
Cuncta  tuo  qui  bella,  pater,  sub  numine  torques; 
Fontisque  Fluviosque  voco,  quaeque  aetheris  alti 
Eeligio,  et  quae  caeruleo  sunt  numina  ponto : 
Cesserit  Ausonio  si  fors  victoria  Turno, 
Convenit  Euandri  victos  discedere  ad  urbem; 
Cedet  lulus  agris;  nec  post  arma  ulla  rebelles 
Aeneadae  referent,  ferrove  haec  regna  lacessent. 
Sin  nostrum  adnuerit  nobis  Victoria  Martem,  — 


175 


180 


185 


173.  Dant  (iniiciunt  fronti  pecudum) 
fr  uges  s  alsas,  molam  salsam,  quam 

etiam  Ovid.  Met.  XV,  134.  fruges  ap- 
pellat.  Ceterum  vid.  ad  Ecl.  VIII, 
82.  —  temporaferro  S.  notant 
pec.    Cf.  VI,  245  sq.  ibique  aduott. — 

174.  altaria  libant  pro :  libando 
rigant,  tingunt.     Cf.  Burm.  ad  Luoan. 

III,  404.  et  Heins.  ad  Claud.  in  Ruf. 
II,  406.  —  175.  stricto  ense^  tam- 
quam  periurium  ulturus.  Cf.  infra  y. 
206.  —  176  sqq.  Heyn.  confert  Hom. 
II.  III,  276  sqq.  XV,  36  sqq.  XIX, 
258  sqq.  Od.  V,  184  sqq.  —  Sol 
testis.  Sol  saepe  in  testimonium 
vocatur,  velut  ap.  Ovid.  Met.  I,  766. 

IV,  238.  etc.  Cf.  etiam  Hom.  II.  III, 
277.  ^HtXiog,  oV  ndyr'  icpoo^.g  y.cd 
ndvT^  hnaxoviig  etsupra  IV,  607.  Serv. 
Donat.  et  Med.  pro  vocanti  exhibent 
precanti,  quod  tamen  antecedenti  pre- 
catur  originem  debere  videtur.  Wagn. 
vulgatam,  quae  pulchre  conveniat  deos 
testes  adhibenti,  defendit  coll.  v.  181. 
Silio  VI,  467  sqq.  et  Val.  Fl.  II,  577. 
—  177.  Praep.  /?/-07?«er  Pronomini 
relativo  eademratione  postponitur  ap. 
Plaut.  Amph.  IV,  1,  8.  Cic.  de  Sen. 
7,  22.  in  Pis.  7,  15.,  aliis  autem  vo- 
cabulis  ap.  Lucr.  IV,  1023.  (ubi  vid. 
adnot.  mea)  V,  622.  Tac.  Ann.  IV, 
48.  XV,  47.  al.  Cf.  omnino  Hand. 
Turs.  IV.  p.  614.  cum  adnott.  ad 
Aen.  I,  32.  667.  etc.  —  178.  Sat. 
coniux.  Sic  lahn.  et  Wagn.  (quos 
recentiores  omnes  secuti  sunt)  cum 
Rom.  aliisque  Codd.  pro  vulg.  Sat. 
Juno,   quod  facile  ex  aliis  locis  (lU, 


380.  V;  606.  IX,  2.  745.  802.  cett.) 
huc  transferri  potuit.  —  179.  iam 
melior,  quae,  si  non  omnia  me  fal- 
lunt,  quae  nunc  eveniunt,  iam  nie- 
lior,  i.  e.  propitior,  placata  es.  Vid. 
ad  Ecl.  V,  61.  —  iam  precor^ 
et  precor,  ut  iam  vere  sis  melior. 
Ad  Heleni  autem  monitum  (III,  435 
sqq.)  Aeneam  hic  respicere  putant. 
Peerlk.  sine  iusta  causa  coni.  lam 
melior,  iam  victa^  precor^  coll.  Aen. 
IV,  548.  Ovid.  Met.  I,  378.  aliisque 
locis,  ubi  vinci  pro  precibus  superari 
dicitur.  —  180.  pater.  Vid.  ad  Geo. 
II,  4.  et  Aen.  I,  155.  —  ttio  sub 
numine  torques,  numini  tuo  (i.  e. 
divinae  potentiae  tuae)  subiecta  regis, 
moderaris.  Cf.  adnott.  ad  IX,  93.  et 
de  verbis  sub  numine  adnott.  ad  I,  8. 
II,  623.  VI,  266.  Burm.  ad  Val.  El. 
Iir,  600.  et  Drak.  ad  Silium  XVI, 
655.  —  181.  Fontis  qne  Fluvios  que. 
Vid.  ad  Ecl.  IV,  51.  Geo.  I,  52. 
al.  —  ^,quaeque  alti  R  eligio. 
Variavit  orationem ;  h.  e.  Aetherem 
[divum  s.  sanctum]  invoco.  Si  numen 
ei  est,  si  religiose  colitur  etiam  reli- 
gionem  aetheris  esse  necesse  est."  U. 

—  183.  Cesserit.     Vid.  ad  III,  297. 

—  184.  conv  enit,  Gvyx^ircci,  exlegi- 
bus  foederis,  in  quas  conventum  est, 
oportct.  —  187.  Si  Victoria  Martem 
voluerit  esse  nostmm,  i.  e.  propitium. 
Vid.  adnott.  ad  Aen.  II,  396.,  (et 
Geo.  IV,  22.)  Peerlk.  tamcn,  cui 
hacc  non  placcnt,  quum  Mars  maior 
sit,  quam  Victoria,  et  Mars  potius 
annuat    victoriam ,    coni.     Si   nostro 


AENEIDOS  LIB.  Xll. 


445 


Ut  potius  reor,  et  potliis  dt  mimine  firment  — 
Non  ego  nec  Teucris  Italos  parere  iubebo, 
Nec  mihi  regna  peto;  paribus  se  legibus  ambae 
Invictae  gentes  aeterna  in  foedera  mittant. 
Sacra  cleosque  dabo;  socer  arma  Latinus  habeto, 
Imperium  soUemne  socer;  mihi  moenia  Teucri 
Constituent,  urbique  dabit  Lavinia  nomen. 
Sic  prior  Aeneas;  sequitur  sic  deinde  Latinus, 
Suspiciens  coelum,  tenditque  ad  sidera  dextram: 
Haec  eadem,  Aenea,  Terram,  Mare,  Sidera,  iuro, 
Latonaeque  genus  duplex,  lanumque  bifrontem, 
Vimque  deum  infernam  et  duri  sacraria  Ditis; 
Audiat  haec  Genitor,  qui  foedera  fuhiiine  sancit. 


190 


195 


200 


anmierit  7iohis  Victoria  Marte,  i.  e.  si 
Victoiia  nobis  annuerit ,  dum  Mars 
Robis  favet,  Marte  favente,  ita  volente. 

—  189.  Non  ego  nec  —  nec.  Vid. 
ad  Ecl.  V,  25.  —  190.  ^paribics 
lecjihus.  Hoc  iam  praemunierat 
poeta  oraculorum  veterum  auctoritate 
supra  VII,  256."  ZT.  —  191.  infoe- 
dera  m ittant.  vSimiliter  Tib.  III, 
6,  14.  dominae  misit  in  arhitrium ,  ubi 
vid.  Dissen.  Cf.  etiam  Cic.  Rab. 
Post.  2 ,  4.  in  negotium  mittere  el  si- 
milia.  —  192.  Sacra  deosgue 
daho,  i.  e.  eultum  deorum  patriorum 
(Vestae  et  Penatium)  instituam  et 
regam.     (Vid.  ad    II,  293.    320.    al.) 

—  „socer  arma  cett.  Latinus  habe- 
bit  summum  imperium  cura  iure  belli : 
ut  igitur  sub  eo  legibus  suis  vivant 
Troiani."  H.  Errare  enim  eos,  qui 
(ut  lani  de  art.  poet.  p.  94.)  Latinus 
13ro  Vocativo  positum  (vid.  ad  XI, 
464.),  haheto  autem  pro  altera  Im- 
perativi  persona  habeant,  vix  est 
quod  doceam.  Niebuhr.  Hom.  Gesch. 
Vol.  I.  p.  211.  (a  Wagn.  laud.)  Tyrrhe- 
norum  Cascorumque  coniunctionem 
hoc  versu  indicari  statuit.  (Sed  quid 
de  Cascis  a  Niebuhrio  productis  sta- 
tuendum  sit,  nunc  vix  dubium  esse 
potest.  Vid.  quae  hac  de  re  disserui 
in  Pauly  Realencyclop.  Vol.  IV.  p. 
802.)  —  193.  sollemne  Heyn.  explicat 
per  legitimum,  quum  legitima  sol- 
lemni  ritu  tradi  et  suscipi  soleant; 
quod  probo.  Secundum  Wagn.  sol- 
lemne  hic  est  i.  q.  solitum  ideoque 
integrum,  ut  locus  hoc  signilicet: 
salvum  sit  Latino ,  quod  ante  habuit, 
imperium.  —  194.  urhi,  iam  I,  5. 
significatae.    —    197.    Terram    cett. 


iuro,  pro:  per  Terram  cett.  Vid. 
ad  VI,  324.  De  more  autem  per 
mare,  terram,  sidera  iurandi  vid.  VI, 
351.  458.  al.  —  189.  „Deos  in  Italia 
vetustissima  religione,  Pelasgica  scil., 
cultos  nominat.  Cf.  Exo.  V.  ad  1. 
VIII. "  H.  —  duplex  genus,  dupli- 
cem  prolem,  arabo  liberos.  Vid.  ad 
IV,  12.  De  productione  primae  syl- 
labae  vocis  duplex  rainus  usitata  vid. 
Hor.  Sat.  II,  2,  121.  Catull.  68,  51. 
Ovid.  Met.  XII,  503.  id.  Am.  I,  8, 
15.  cett.  Cf.  etiam  Schneid.  Gramm. 
I,  2.  p.  676  sqq.  et  quae  ad  IX,  37. 
adnotavimus.  —  De  lano  hifronte 
vid.  ad  VII,  180.  —  199.  infernam 
vim  deum,  i.  e.  vim  deorum  infer- 
norum;  de  quo  poetico  dicendi  ge- 
nere  Wagn.  conferri  iubet  Ecl.  IX, 
46.  Geo.  I,  52,  211.  Aen.  I,  169. 
Vin,  526.  et  Obbar.  in  Diariis  schoh 
Darrast.  1832.  ch.  150.  p.  1301  sqq. 
Vid.  adnott.  ad  I,  4.  VIII,  525.  IX, 
582.  al.  —  duri  pro  vulg.  diri  dudum 
receptum  est  ex  melioribus  Codd. 
Verissime  enim  Wagn. ,  coll.  Cortio 
ad  Liican.  VI,  772.,  epitheton  dira, 
quod  Adiect.  dicatur  de  rebus,  quas 
exsecremur,  in  eiusmodi  precatione 
ferri  non  posse  contendit.  —  sacra- 
ria,  sedes  sacrata.  Thiel.  confert 
Stat.  Theb.  III,  246.,  ubi  lupiter  de 
coelo:  Arcem  hanc  aeternam,  mentis 
sacraria  nostrae.  —  200.  Audiat 
haec  Genitor  cett.  Cf.  Ovid.  Met. 
VI,  548.  Genitor,  scil.  deorum  homi- 
numque.  Vid.  X,  472.  et  al.  — 
, ,fu  Imine,  tamquam  o stento  :  aru- 
spicinam  spectat.  Nisi  malis  cum  aliis 
de  love  periurii  ultore  cogitare."  H. 
Peerlk.   tamen  suspicatur,  Virgilium 


446 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Tango  aras,  meclio&  ignis  et  niimina  testor: 

Nulla  dies  pacem  hanc  Italis  nec  foedera  rumpet, 

Quo  res  cumque  cadent;  nec  me  vis  ulla  volentem 

Ayertet,  non,  si  tellurem  efFundat  in  undas, 

Diluvio  miscens,  coelumque  in  Tartara  solvat;  205 

Ut  sceptrum  hoc  —  dextra  sceptrum  nam  forte  gerebat  — 

Numquam  fronde  levi  fundet  virgulta  neque  umbras, 

Cum  semel  in  silvis  imo  de  stirpe  recisum 

Matre  caret,  posuitque  comas  et  brachia  ferro; 

Olim  arbos;  nunc  artificis  manus  aere  decoro  210 


scripsisse    qui  foedera   numine   sancit. 

—  201.  Tango  aras.  Vid.  ad  IV, 
219.  —  „medio  ignes,  in  medio,  in 
ara,  positos.  Eiegantior  tamen  Heinsii 
interpretatio,  nt  sint  tamquam  seque- 
stres  et  conciliatores."  H.  Sed  iure 
Wagn.  Heynii  explicationem  ut  sim- 
pliciorem  praefert.  Peerll^.  malit: 
Tango    aras    mediosque   ignis ,    et  n.  t. 

—  203.  Quo  res  cumque  cadeni. 
Vid.  II,  709.  De  cadendi  verbo, 
bonum  non  minus  quam  malum  rei 
eventum  indicante,  Thiel.  conferri 
iubet  Ruhnlj.  ad  Ter.  Andr.  I,  5,  29. 
et  lacobs.  ad  Tib.  II,  2,  17.  —  „vo- 
lentem  bene  adiectum:  nam  potest 
foedus  rumpi  eo  nolente  et  invito ; 
ut  Vn,  586  sqq.  societatis  initae  vio- 
lationem  prohibere  non  potuit.  [Sen- 
sus  igitur  hig  est:  coactum  quidem 
vis  poterit  avertere,  non  item  volen- 
tem  et  consentientem.  —  Avertet, 
scil.  ab  hac  mea  voluntate,  ut  foedus 
ratum  habeatur.]  —  204  sq.  Non,  si 
vis  ulla  terram,  mare,  coelum  ac  tar- 
tarum  misceaL  —  Diluvium  pro 
aquis  inundantibus ,  quibus  miscean- 
tur  tellus  et  undae.  —  tellurem 
eff. in  undas :  tellurem mari obrutam 
et  dissolutam  ac  liquefactam  vis  maior 
diluat  et  eifundat  in  mare,  tamquam 
glebam  illam  Medeae  ap.  Pind.  Pyth. 
IV,  67  sq.  —  coelum  in  Tartara 
solvi,  h.  e.  resolutum  cum  Tartaro 
misceri."  //.  Brevius  idem  dicit  Lucr. 
III,  854.  Non  si  terra  mari  miscebiiur 
et  mai-e  coelo,  qui  locus  Virgilio  vide- 
tur  obversatus  esse.  —  De  verbis  nofi, 
si  in  obtestationibus  usurpatis  Thiel. 
conferre  nos  iubet  II,  512.  V,  17.  Tib. 
I,  9,  31  sqq.  Ovid.  Met.  VII,  802. 
Sil.  IV,  527.  Stat.  Thcb.  X,  723  sqq. 
Ceterum  non  reticendum,  Peerlkam- 
pium  hunc  totum  locum  inde  a  ver- 
bis  nec  me  vis  ulla  usque  ad  fiaem  v. 


205.  spurium  censere  et  multa  dispu- 
tare,  quibus  eum  Virgilio  indignum 
esse  nobis  persuadeat.  —  Cum  v.  206 
sqq.  cf.  Hom.  II.  I,  234  sqq.  et!,  qui 
Maronem  imitatus  est,  Val.  Fl.  IH, 
707  sqq.  Ceterum  ut  Aeneas  stricto 
ense  precatus  est  v.  175.,  sic  Latinus 
sceptro  protenso.  Ut  autem  hic  gra- 
viter  asseverare  et  respondere  nostro 
so  wahr,  so  geiviss  als,  non  est  quod 
memorem.  Sic  enim  vel  ita,  quod  alibi 
praecedere  solet  (vid.  ad  Ecl.  X,  4. 
et  Aen.  IX,  208.),  facile  poterat  omitti. 

—  Pro  gerebat  Wakef.  ex  uno  Cod, 
Montalb.  lemere  recepit  regehat ;  quod 
sane  doctius  (cf.  etiamBurm.  ad  VaL 
Fl.  II,  396.);  sed  in  tali  sententia 
simplicissima  sunt  aptissima.  Peerlk. 
satis  audacter  coni.  laeva  sceptrriia  etc, 
quum  alias  reges  fere  semper  laeva 
teneant  sceptrum ,  ut  ap.  Ovid.  Met. 
VII,  506.  Val.  FL  II,  590.  et  Siliura 
XVI,  240.  —  208.  Hom.  1.  1.  iniidri 
TiocoTa  {quum  semel)  TourfP  (stirpem, 
unde  recisum  est)   tu  ogeaGi  kt^oiTK. 

—  ,,imo  de  stirpe.  Vid.  ad  Geo. 
11,379.  et  infra  ad  v.  770.  —  209.  ma- 
trem  Heyn.  de  terra  intelligit,  coU. 
XI,  71.,  Wagn.  autem  rectius  de  ipsa 
arbore ,  ex  cuius ,  quasi  matris,  radi- 
cibus  surculus  progei*minavit,  coll. 
Geo.  n,  19.,  quem  locum  iam  Serv. 
comparat.  —  posuit,  deposuit  (vid. 
ad  I,  302.)  comas,  foiia,  et  hra- 
chia,  ramulos  minores.  Cf.  Prop. 
n,  19,  12.  Et  (spectabis)  vitem  docta 
ponere  falce  comas.  —  Brachia  pro 
ramulis  arborum  legimus  etiam  Geo. 
II,  368.  Cul.  128.  VaLFl.  VIU,  114. 
Colum.  IV,  21.  Plin.  XIII,  9,  18.  aL 

—  Vss.  210.  et  211.,  qui  sane  sunt 
languidi  et  supervacanei,  Peerlk.  tam- 
quam  ineptum  additamentum ,  quod 
totam  orationem  Latini  frangat,  ex- 
sulare  iubet.     Sed   sine  ulla  fere  va- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


447 


Inclusit,  patrlbusque  dedit  oestare  Latinis. 
Talibua  inter  se  lirinabant  foedera  dictis 
Conspectu  in  medio  procerum.     Tum  rite  sacratas 
In  flammam  iugulant  pecudes,  et  visccra  vivis 
Eripiunt,  cumulantque  oneratis  la^cibus  aras.^ 

At  vero  Rutulis  impar  ea  pugna  videri 
lamdudum,  et  vario  misceri  pectora  motu; 
Tum  magis,  ut  propius  cernunt  non  viribus  aequis. 
Adiuvat  incessu  tacito  progressus  et  aram 


216 


rietate  in  omnibus  Codd.  leguntur.  — 
arhos,  i.  e.  ramus  arboris.  Ceterum 
cf.  adnott.  ad  Ecl.  III,  56.  Geo.  II, 
150.  al.  —  aere  incltisit^  i.  e.  or- 
navit.  Exspectaveris  sane  atiro  potlus, 
quam  aere.  —  211.  cledit  gestare, 
ut  IX,  362.  et  al.  decUt  hahere.  Vid. 
ad  I,  79,  319.  al.  —  In  patrihus 
Latinis  non  temere  haeret  Peerlk., 
quum  alibi  (Aen.  XI,  234.  et  379.) 
rex  et  patres  probe  discernantur ,  et 
secundum  Aen.  VII,  150.  sceptrura 
solis  regibus  conveniat.  —  213.  rite 
s  acratas.  Vid.  ad  v.  172.  —  214. 
Verba  in  flammam  iugulant  p  e- 
cudes,  i.  e.  in  flamraam  proiiciunt 
iugulatas ,  iam  legimus  XI,  199. 
—  215.  cumulant  oneratis  lan- 
cihus  aras^  exta  ex  plenis  lan- 
cibus  deprompta  cumulate  arae  im- 
ponunt.  Vid.  adnott.  ad  XI,  50. 
coll.  cum  Geo.  II,  194.  Aen.  VIII, 
284.  et  Dion.  Hal.  VII,  72.  extr., 
unde  discimus,  exta  in  flammam  im- 
mitti  lancibus  arae  admotis.  Donatus 
haec  adnotat:  ,,In  flammam  fundeba- 
tur  sanguis  animalium  [cf.  Aen.  XI, 
82.],  et  autequam  morerentur,  extra- 
hebantur  eorum  viscera  et  aris  impo- 
nebantur."  —  216  sqq.  ,,Fraude  lu- 
turnae  animis  Latinorum  incensis  foe- 
dus  turbatur.  Comparare  solent  11. 
VII,  215  sqq."  H.  —  218.  Sine  causa 
Intpp.  haeserunt  in  his :  ut  propius 
cermmt  non  viribus  aequis^  ita  ut  Heyn., 
Brunck.  et  Peerlk.  verba  non  viribus 
aequis  ab  alia  manu  ad  supplendum 
versum  imperfectum  (fortasse  ex  V, 
809.)  adiecta  censerent,  Schraderus 
autem,  quem  secutus  est  Both.,  cor- 
rigeret  haud  viribus  aequos.  Ruhk. 
post  aequis  Comma  ponendum  et  Tum 
magis  adiuvat  coniungendum  putat, 
quo  nihil  lucramur.  lahn.  locum  sic 
explicat:  ut  propius  cernunt  pugnam 
non  aequis  virihus  ineundam;  sed  tura 


idem  diceretur,  quod  v.  216.  Wagn. 
denique,  quum  ea  pugna  v.  216.  pro 
eornm  pttgna  positum  sit,  inde  ad  cer- 
nunt  intelligit  eos ;  viribus  aequis  au- 
tem  pro  AbJativo,  quem  vocant,  qua- 
]itatis  habet,  quemadmodum  in  illo 
Tac.  Ann.  I,  13.  divitem ,  promptum, 
artihus  egregiis  et  pari  fama  pubUce^ 
spectahat ;  iit  sensus  sit:  cernunt  Ae- 
neara  et  Turnum  imparibus  viribus 
pugnaturos.  Equidem  in  prima  edi- 
tione  novam  rationem  ineundam  esse 
putaveram,  quae  raihi  simplicissima 
videbatur,  ut  cernunt  pro  decernunt, 
dimicant,  positum  accipientes  (vid. 
infra  v.  709.  ibique  adnott.) ,  haec 
verba  non  ad  Rutulos,  sed  ad  ipsos 
certantes  referreraus,  et  locura  sic  in- 
telligeremus :  lam  dudum  Rutulis  pu- 
gna  eorura  impar  visa  est,  magis  vero 
tum,  quum  propius  illi  certabant,  ubi 
non  aequis  viribus  eos  dimicare  cla- 
rius  etiam  apparebat.  Sed  quum  il- 
lorum  certamen  nondum  inceperit, 
rautavi  postea  sententiam  meam ,  et 
Wagnero  adsentiendum  esse  intellexi. 

—  219.  Adiuvat,  scil.  varium  illum 
animorura  raotura.  Tiirni  sollicitudo 
tacito  incessu,  pallido  vultu  et  subti- 
mida  arae  veneratione  significata  au- 
get  metura  Rutulorura.  Both.  temere 
coni.  Haud  iuvat.  —  incessu  ta- 
cito.  Schrader.  temere  coni.  inc. 
tardo,    quod   probare  videtur  Peerlk. 

—  progressus  Turn\us,  i.  e.  pro- 
gressio  Turni;  de  quo  Participii  usu 
satis  noto  Wagn. ,  Coramata  vulgo 
post  adiuvat  progressus  et  lumine  po- 
sita  recte  reiiciens,  conferri  iubet 
Bauerum  ad  Sanct.  Min.  II.  p.  67. 
Ceterura  idem  Wagn.  haec  adnotat: 
„Non  constat  sibi  h.  1.  Virgilius,  qui 
Turnum,  alias  ferocera  et  raagni  animi 
iuvenem,  nunc  fractum  fingit  et  hu- 
milem  ;  scilicet  ut  redintegrato  pugnae 
spectaculo  liber  XH.   expleatur."  — 


448 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Suppllclter  venerans  clemisso  lumlne  Turnus,  220 

Tabentesque  genae  et  iuvenall  in  corpore  pallor. 

Quem  simul  ac  luturna  soror  crebrescere  viclit 

Sermonem,  et  vulgi  variare  labantia  corda, 

In  medias  acies,  formam  assimulata  Camerti,  — 

Cui  genus  a  proavis  ingens  cl^rumque  paternae  22  5 

Nomen  erat  virtutis,  et  ipse  acerrimus  armis  — 

In  medias  dat  sese  acies,  haud  nescia  rerum, 

Rumoresque  serit  varios,  ac  talia  fatur: 

Non  pudet,  o  Rutuli,  pro  cunctis  talibus  unam 

Obiectare  animam?  numerone  an  viribus  aequi  230 

Non  sumus  ?    En,  omnes  et  Troes  et  Arcades  lii  sunt, 

Fatalisque  manus,  infensa  Etruria  Turno. 


222.  Tahentesque  lectio  est  utrius- 
queMentel.  et  Donat.,  dudum  ab  edi- 
toribus  recepta.  Ceteri  Codd.  omnes 
et  Macrob.  IV,  3.  Puhentesque,  quod 
fortasse  defendi  posse  censet  lahn., 
sed  ipse  satis  artificiosa  ratione  ex- 
plicat.  —  iuvenaliH^ehis.  ex  melio- 
ribus  Codd.  restituit  pro  vulg.  iuve- 
nili.  Vid.  ad  II,  518.  Ceterum  Wa- 
gnero  adsentior,  qui  hoc  iuvenali  non 
aliam  ob  causam  adiectum  esse  cen- 
set,  quam  quod  pallor  magis  insignis 
est  in  iuvenili  corpore,  quod  multb 
rubore  sufFusura  esse  solet. —  222.. Sic 
apud  Homerum  II.  IV,  86.  Pandarus 
Minervae  monitu  foedus  turbat.  Cf. 
sup.  V,  496  sq.  —  224.  Camers 
iam  sujDra  commemoratus  X,  562.  — 
225.  genus  et  nomen  saepe  sic  con- 
iungi  memorant  Heins.  ad  Ovid.  Her. 
n,  50.  et  Drak.  ad  Sillum  X,  503. 
—  226.  acerrimus  armis.  Vid,  IX, 
176.  —  227.  haud  nescia  rertim, 
haud  ignorans,  quid  sibi  faciendum 
sit.  Wagn.  haec  verba,  utpote  satis 
otiosa  post  ea,  quae  v.  222  sq.  dicta 
sint,  apoeta  adexplendum  versum  ad- 
iecta  censet ;  Peerlk.  autem,  quum  eius- 
modi  additamentum  otiosum  Virgilio 
indignumsit,  plane  vult  deleta.  —  228. 
Macrob.  VI,  1.  comparat  e  Furii 
Annal.  X.  Rtimoresque  serunt  varios, 
et  multa  requirunt.  —  229.  Non  pu- 
det.  Vid.  ad  Ecl.  IH,  17.  et  Aen.  II, 
596.  —  pro  cunctis  talihus,  i.  e. 
tam  fortibus,  qui  ipsi  pugnare  pot- 
erant.  Palat.  cum  paucis  aliis  cunctis 
pro  ialihus ;  sed  recte  Wayn.:  „Cun- 
ctis  pro  talihus  est  i.  q.  pro  talibus, 
quales  cuncti  sunt,  s.  iisque  cunctis; 
pro   cunctis   talihus  i.  q.    pro  cunctis, 


qui  tales  sunt,  s.  iisque  talibus;  atque 
hoc  solum  aptum  esse  huic  loco,  fa- 
cile  intelligitur."  Ceterum  cf.  supra 
in,  435.  ibique  adnott.  Nescio  quid 
sibi  velit  Hand.  Turs.  IV.  p.  581. 
pro  cunctis  talihus  hic  explicans  per: 
„non  cuncti  tales."  —  V.  232.,  in 
quo  voc.  fatalis  paullo  difficilius  est 
ad  explicaudum,  propterea  non  solum 
ab  Heynio  et  Peerlkampio  tamquam 
spurius  notatur,  sed,  quod  miror, 
etiam  a  Wagnero  suspectus  habetur, 
qui  censet ,  non  ojius  esse ,  ut  Etru- 
scorum  nominatim  mentio  fiat,  quum 
Troum  eos  noniine,  ut  horum  socios, 
complecti  licuerit.  Sed  non  proba- 
bile  est,  Camertem  s.  luturnam  hic, 
ubi  totum  hostium  exercitum  tam- 
quam  parvum  et  prae  Rutulis  despi- 
ciendum  vult  significare,  primariam 
aliquam  eius  partem  prorsus  silentio 
praetermisisse ;  imprimis  quum  etiam 
infra  v.  548  sqq.  in  loco  huic  simil- 
limo  Latinis,  Dardanidis  et  Arcadihus 
diserte  adiungatur  Tuscorum  phalanx. 
Quare  quum  hic  versus ,  ab  omnibus 
Codd.  exhibitus,  pcr  se  talis  sit,  quem 
vix  librarii  cuiusdam  fctura  habere 
possimus,  ceteros  editores  non  minus 
quam  Weichertum  in  Epist.  crit.  p. 
74.  recte  eum  defendisse  censco.  Sed 
restat  difficultas  voc.  fatalis ,  quod 
lahn.  (in  priore  edit.)  cum  aliis  per 
exitiosara ,  Ruhk.  autem  per  exitio 
destinatam  explicat.  Bothius  deniquc 
p.  24.  haec  adnotavit:  ^Fatales  autem 
manusEtruscorum  dicuntur  propterea, 
quod  fato  iuiquo  factura  esse  vide- 
batur,  ut  Mezentiuni  hospitio  Turnus 
excipiens  odia  in  se  tqtius  Etruriae 
converteret,  Aeneae  iam  opem  feren- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


449 


Vix  hostem,  alterni  si  congrediamur,  liabemiis. 
Ille  qiiidem  ad  snperos,  quorum  se  devovet  aris, 
Succedet  fama,  vivusque  per  ora  feretur: 
Nos,  patria  amissa,  dominis  parere  superbis 
Coojemur,  qui  nunc  lenti  consedimus  arvis. 
Talibus  incensa  cst  iuvenum  sententia  dictis 


23  5 


tis,   quum  Diomedes    a  foedcre  cum 

Latinis  iungendo  abhorruisset."  Mihi 

potius   fatalis    ironice    intelligendum 

videtur,  quum  ex  VIII,  502.  sciamus, 

fatale  esse,  ut  Italus  homo  Rutulorum 

gentem    subiungcre   non  possit.     Lo- 

cum  igitur  sic  intelligo  :  Hi  sunt  omnes 

Troes    et   Arcades ,    atque  etiam,  qui 

scilicet  utpote  Itali  nobis  maxime  fa- 

tales,  maxime   timendi  sunt  omnium, 

Etrusci.     Utrum    vero    omnino     apta 

sit  haec  fatorum  commemoratio,  quae 

etiam   externos    duces    ab,  oraculis  in- 

dicatos   Rutulis   in   mentem   revocare 

possit,   haec   sane    alia    est  quaestio, 

quam  tamcn  non  editori,  sed  censori 

poetae    movendam    esse    puto.     Hoc 

unum  adiicio,  lahnium  in  altera  edit., 

rautata  sententia,  locura  sic  interpre- 

tari:    ,,Nec  sine  magna  acerbitate  co- 

piae  Etruriae  fatales  appellantur.  Vi- 

debantur    enim   Etrusci   fato    ad   hoc 

bellum  adducti    esse ,    quippe   quibus 

ante  Aeneae  adventum  bellum  parare 

non  licuisset.    Cf.  Aeu.  VIII,  477  sq. 

Hrridens  igitur  luturna  manmn  fatalem 

nuncupat,  i.  e.  raanus,    quae   fato  se 

advocatam    esse    opinatur    et  revera 

fatum    (exitium)    sibi  parabit;"    quae 

interpretatio  in  summa  re  a  mea  non 

recedit,  cum  qua  etiam  congruit  Wa- 

gneri  explicatio  in  min.    edit.  propo- 

sita :  ,^fatalis,  quae  secundum  fata  se 

cum    Aenea    coniunxit,     cuique    (sic 

enim  tacita  mente,  ipso  vocis  tempe- 

ramento    prodita,    luturna    cogitasse 

putanda   est)    fatale    est   cura   Aenea 

superari."  Gossravius  taraen,  cui  haec 

omnia    non   satisfaciunt ,     se   versum 

explicare    non    posse    confitetur.   — 

infensa,    propter  Mezentium,  quem 

ex  Etruria    pulsum   Turnus    hospitio 

exceperat.     Vid.    VIII,    492    sqq.    — 

Etruria  pro  Etruscis.     Vid.  ad  Ecl. 

I,  63.    IV,  58.   Aen.   II,  703.    etc.  — 

i233.  Vix  satis  est  hostium,  ut  alterni 

hs.  bini  nostrorum    cum   singulis   con- 

fgredi  possint.  Cf.  Hora.  II.  II,  123  sq. 

'Thiel.    de   hoc   usu    voc.  altemi  con- 

Iferri  iubet   Crucei  Antitriben  ad  Sta- 

ViRGiL.  Pars  III.  £d.  III. 


tium  p.  16.  cd.  Hand.  —  234.  g-wo- 
rum  se  devovet  aris.  Ileyn.  aris 
parum  probabiliter  pro  ad  aras  po- 
situm  censet,  ut  sensus  sit:  „devovet 
ille  se,  vitara  suam ,  morti  pro  Lati- 
nis,  foedere  facto  ad  aras  deorum." 
Immo  longe  rectius  Wagn.,  v.  192. 
respiciens ,  ubi  Aeneas  dixit  Sacra 
deosgue  dabo,  explicat:  ,,quorum  sacra 
religionemque  tutaturus  in  mortem 
ruit."  Sententia  igitur  haec  est:  Tur- 
nus  imraortalera  consequetur  gloriam, 
vitara  suara  sacris  nostris  protegen- 
dis,  deorura  nostrorum  religioni  tuen- 
dae  consecrans.  —  235.  ad  superos 
Succedet  fama:  ob  singularem  et 
divinam  famam  suam  post  mortem 
(quae  per  eupheraismum  omittitur)  in 
ipsorum  deorum  nuraerura  suscipietur. 
Vid.  Cic.  Cat.  III,  1,  2.  Romulum  ad 
deos  immortales  henevolentia  famaque 
sustulimus  (ibique  Beneck.)  ;  de  N.ID. 

II,  24,  54.  de  OfF.  III,  5,  25.  (ibique 
Beier.)    et  Wyttenb.   Bibl.    Crit.  Vol. 

III.  P.  II.  p.  58.  cum  adnott.  ad  Aen. 
VI,  130.  Poeta  fortasse  ante  oculos 
habuit  Lucr.  V,  1222.  ad  summum 
succedere  honorem.  —  vivu  s qu  e  p er 
ora  feretur;  etiam  post  mortem 
feretur  sermonibus,  superstes  erit  eius 
raemoria.  Vid.  adnott.  ad  Geo.  III, 
9.  (ubi  pro  vivo'  lege  vivu'  et  adde 
Plin.  Ep.  V,  8,  3.  Itaque  diebus  ac 
noctibus  cogito,  si  qua  jne  quoque  pos- 
sim  Tollere  humo :  (id  enim  meo  voto 
sufficit ;  illud  supra  votum)  victorque 
virum  volitare  per  ora,  qui  locus  ante 
omnia  conferendus  erat.)  Praeterea  cf. 
Tibull.  I,  4,  65.  Ovid.  Trist.  I,  6,  36. 
ibid.  V,  14,  37.  sirailesque  locos  cum 
adnott.  Broukhus.  ad  Prop.  II,  1,  2. 
Drak.  ad  Silium  III,  135.  et  Obbar. 
ad  Hor.  Ep.  I,  3,  9.  VoL  L  p.  207. 
Unus  Montalb.  vivisque,  quod  praefert 
Wakef.  adLucr.  V,  1122.  —  Ceterum 
Peerlk.,  si  Virgilius  fuisset,  hunc  po- 
tius  scripsisset  versum,,elegantiorera": 
Succedet  virtute ,  virumque  per  ora  fe- 
retur.  —  237.  lenti.  Vid.  ad  Ecl.  I, 
4.    —    238.  sententia^    ut    Graec. 

29 


450 


P.  VIKGILII  MAEONIS 


lam  magls  atque  magls,  serpltque  per  agmina  murmiir; 
Ipsi  Laurentes  mutati  ipsique  Latini.  240 

Qui  sibi  iam  requiem  pugnae  rebusque  salutem 
Sperabant,  nunc  arma  volunt,  foedusque  precantur 
Infectum,  et  Turni  sortem  miserantur  iniquam, 
His  aliud  maius  luturna  adiungit,  et  alto 

Dat  signum  coelo,  quo  non  praesentius  ullum  2  45 

Turbavlt  mentis  Italas,  monstroque  fefellit. 
Namque  volans  rubra  fulvus  lovis  ales  in  aethra 
Litoreas  agitabat  avis  turbamque  sonantem 
Agminis  aligeri:  subito  cum  lapsus  ad  undas 
Cjcnum  excellentem  pedibus  rapit  improbus  uncis.  260 

Arrexere  animos  Itali,  cunctaeque  volucres 
Convertunt  clamore  fugam  —  mirabile  visu,  — 
-Aetheraque  obscurant  pennis,  liostemque  per  auras 
Facta  nube  premunt,  donec  vi  victus  et  ipso 


yvoiut],  pro  animo.  Prorsus  eodem 
sensu  e.  g.  Silius  II,  36.  incensi  cUctis 
animi.  —  240  sqq.  Rectius  fortasse, 
Heyn.  suasore,  sic  distinxeris :  ipsique 
Latini^  Qui  -  -  Sperabant^  nunc  arma 
volunt ,  quam  rationem  etiam  Wagn. 
probat,  quum  verba  Qui  sibi  cett.  post 
V.  218  sqq.  minus  recte  etiam  ad  Ru- 
tulos  referantur,  res  autera  ad  Lati- 
norum    salutem    maximc   spectet.    — 

—  239.  iam  magis  pro  vulg.  magis 
etiam.     Cf,    Hand.    Turs.    III.  p.  130. 

—  240.  Ipsi  fer entes  etc,  non 
Rutuli  soli.  Cf.  V.  216.  et  22.9.  — 
241.  Comparant  Hom.  II.  II,  453.  et 
III,  112.  Similis  est  locus,  quera  supra 
legimus  V,  767  sqq.  —  241.  requiem 
ptignae,  liberationem  a  necessitate 
pugnandi.  —  242.yp edus  precantur 
infectum,  i.  e.  precantur,  ut  non- 
dum  factum  sit,  ex  notissimo  illo  usu 
verba  volendi  cum  Part.  Perf.  Pass. 
construendi.  —  243,  Turni  sortem 
iniquam,  quod  non  sua,  sed  aliorum 
culpa  periturus  est.  Cf.  VI,  332.  — 
Cum  V.  244  sq.  Heyn.  conferri  iubet 
Hom.  II.  XII,  200  sqq.  (quem  locum 
expresserit  Cicero  in  Mario  :  vid.  de 
Div.  I,  47,  106.)  VIH,  247  sqq.  et 
Od.  XV,  160.  Peerlk.,  qui  putat,  lu- 
turnam  non  eam  habuisse  poteutiam, 
ut  talia  sigua  et  monstra  daret,  prae- 
terea  vero  etiam  tcrram  numquam 
reliquisse,  satis  audacter  coni.  Hic 
aliud  maius  Saturnia  iungit  et  alto 
cett.  —  245.  ,,praesentius,  effica- 
dus.    Intellige  ostentum  clarum,  ma- 


nifestum,  ivagytg ,  quo  deorum  vo- 
luntas  tam  manifesta  fit,  ut  dubitari 
de  ea  nequeat."  H.  Vid,  ad  Geo.  II, 
127.  Aen.  III,  611.  et  supra  ad  v. 
152.  —  246.  monsirum,  i.  e.  ipsura 
ostentum ,  non  diflfert  a  signo  ante 
commemorato.  De  simili  dicendi  uber- 
tate  disserunt  Wunderl.  et  Dissen.  ad 
Tib.  III,  4,  1  sqq.  —  247.  lovis  ales. 
Vid.  ad  I,  394.,  ad  quem  locum  etiam 
de  aquilarura  cygnoruraque  bello  iam 
diximus.  —  aethra.  Vid.  ad  IH,  585. — 
248.  litoreae  aves  sunt  palustres, 
flumineae ,  et  hic  quidem  cygni.  Cf. 
Ovid.  Met.  II,  252  sq.  Et,  quae  Maeo- 
nias  celebrarunt  carmine  ripas,  Flumi- 
neae  v olucres  medio  caluere  Caystro. 
Sic  litorei  cancri  ibid.  X,  127.  et  XV, 
369. — turbam  agminis,  i.  e.  agmen 
turbatum.  —  agitabat.  Vid.  ad  XI, 
620.  —  250.  improbus  non  est  au- 
dax,  ut  Heyn.  interpretatur,  sed  avi- 
dus,  rapax.  Vid.  ad  Geo.  I,  119.  et 
Intpp.  ad  Phaedr.  I,  1 ,  3.  —  252. 
Convertunt  clamore  ftigamServ. 
recte  explicat  per :  rcdeunt  cum  cla- 
more-,  nam  qui  convertit  fugara,  de- 
sinit  fugere  et  revertitur.  Sirailiter 
supra  1,  582.  convertere  viam.  Sic  etiam 
Schirach.  p.  365.  ct  Wagn.  locum 
intelligunt ;  lleyn.  rainus  recte  fugam 
siniplicitcr  de  volatu  accipit,  ut  sen- 
sus  sit:  intendunt,  dirigunt  volatura 
in  aquilara,  quam  persequuntur.  Peerlk. 
malit  Praevertunt.  —  254.  facta 
nube,  Wagnero  auctore,  translatura 
est  ab  exercitu,  qui  facto  agmine,  i,  e. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 

iPondere  defecit,  praedamque  ex  unguibus  ales 
iProiecit  fluvio,  penitusque  in  nubila  fugit. 
Tura  vero  augurium  Rutiili  clamore  salutant, 
Expediuntque  manus;  primusque  Tolumnius  augur, 
Hoc  erat,  hoc  votis,  inquit,  quod  saepe  petivi. 
Accipio,  agnoscoque  deos.     Me,  me  duce  ferrum 
Corripite,  o  miseri,  quos  improbus  advena  bello 
Territat,  invalidas  ut  avis,  et  litora  vestra 
Vi  populat.     Petet  ille  fugam,  penitusque  profundo 
Vela  dabit.     Vos  unanimi  densate  catervas, 
Et  regem  vobis  pugna  defendite  raptum. 


451 
255 


260 


265 


densis  ordinibus,  hostem  adoritur. 
Cf.  supra  I,  82.  —  De  alliteratioue 
vi  victics  vid.  ad  II,  494.  et  XI, 
160.  —  255.  proiecit  {in)  fluvio 
eadem  ratione  intelligendum  videtur, 
qua  VI,  339.  in  undis  effusus,  ubi  vid. 
adnott.,  coll.  Handii  Turs.  III.  p.  296. 
et  adnot.  ad  Aen.  X,  839.  Quamquam 
etiara ,  qui  fluvio  tertium  Casum  ha- 
bere  velit,  provocare  potest  ad  Ecl, 
VIII,  101.  cineres  rivo  fluenti  iace  et 
similes  locos.  (Vid.  adnott.  ad  Ecl. 
n,  30.)  —  256.  pen  it  u  s :  in  interiora 
nubium.  Vid.  v.  263.  Hic  igitur  pe- 
niius  ad  altitudinem  spectat,  ut  v,  c. 
ap.  Ovid.  Met.  II,  179.  {Utvero  sum- 
7110  despexii  terras  Infelix  Phaethon  pe- 
niius  penitusque  iacentes)  ad  profundi- 
tatem.  —  257.  augurium  clamore 
saltitant,  cum  acclamatione  et  ve- 
neratione  omen  accipiunt.  Cf.  Silius 
II,  411.  Omen  clamore  salutant,  et  XV, 
146.  genihusque  salutant  Suhmissis  au- 
gurium.  Sic  ap.  eund.  IV,  215.  etiam 
divos  clamoi^e  sahitant.  Cf.  etiam  Plaut, 
Curc.  I,  1,  70.  Ter.  Phorm.  II,  1,  81. 
et  similes  locos.  —  258.  Expedi- 
unt  mamis,  ad  arma  capienda;  ne- 
que  opus  est ,  ut  cum  Heyn.  de  ma- 
nibus  antea  vel  palliis  vel  togis  in- 
volutis  cogitemus.  Proprie  quidem 
arma  expediuntur,  sed  quia  hoc  per 
manus  fit,  ipsae  manus  hic  expediri 
dicuntur.  Aliter,  sed  minus  recte, 
Se7^vius :  ,,Dimicare  se  velle  signifi- 
cant;  haec  enim  est  consensio  mili- 
taris,  Lucan.  [I,  387,]  Elatasque  alte 
guaecunque  ad  hella  vocaret  promisere 
manus,^''  —  primus  que  T  olumnius 
augur  cett.  Cf.  imitatio  huius  loci 
ap.  Silium  IV,  131  sqq.  De  Tolumnio 
vid.  ad  XI,  429.  ~  259.  De  repetito 
Hoc   Thiel.   conferri  iubet  Heins.  ad 


Val.  El.  V,  18.  et  Markl.  ad  Stat. 
Silv.  ni,  2,  129.  —  saepe  petivi. 
In  tam  brevi  spatio  non  facile  saepe 
(ex  vulgari  vocis  significatione)  pe- 
tere  potuit;  quare  Wagn.  rectissime 
censet,  saepe  hic  eandem  fere  iiabere 
potestatem,  quam  tritum  illud  ter,  ter 
quaterque,  i.  e.  valde,  multum,  magno- 
pere,  coll.  Hand.  ad  Stat.  I,  2,  150. 
p.  275.  —  260.  Accipio,  scil.  omen, 
quod  vocabulum  etiam  Ovid.  Met. 
VII,  620.  omisit:  Accipio,  sintque  ista, 
precor,  felicia  mentis  signa  tuae.  — 
agnosco  deos,  agnosco  uumen,  vo- 
luntatem  deorum  hoc  omine  signifi- 
catam;  quod  nos  dicimus :  die  Hand 
Gottes  erkennen.  Cf.  I,  406.  VI,  193. 
XII,  869.  —  261  sqq,  „racile  vides, 
Tolumnium  augnrium  in  eum  sensum 
interpretari ,  ut  aquilam  de  Aenea, 
cygnum  de  Turno  accipiat."  H.  Sin- 
gula  autem,  quae  sequuntur  ,  ad  spe- 
ciem  istius  portenti  exegisse  poetara, 
iam  Wagu.  memorat ;  ita  ut  adeo 
litora  vestra  respondeant  litoreis  avi- 
hus,  et  V.  263.  peniiusque  profundo 
cett.  verbis  v.  256.  peniiusque  in  nu- 
hilafugit,  v,  autem  264.  cura  v.  252 
sqq.,  et  v.  265.  cura  v.  250.  et  254 
sqq.  coraparandus  sit.  —  263,  popu- 
lat.  Vid.  ad  I,  527.  De  structura  au- 
tem  verborum  quos  territat  et  litora 
vestra  populat  vid.  ad  Ecl.  VIII,  3. 
Aen.  X,  242.  al.  —  pr ofundo.  Vid. 
adnott.  ad  Ecl.  H,  30.  —  263.  un- 
animi.  Vid.  ad  IV,  8.  et  IX,  444. 
—  densate,  Heins.  ex  Rora.,  Men- 
tel.  utroque,  tribus  Morett,,  aliis  (qui- 
bus  accedunt  tres  Pariss.)  recepit  cZe/i- 
sete.  Sed  alterara  formam  praebent 
ceteri  libri  cura  Med.  Cf.  adnott.  ad 
Geo.  I,  248.  et  Aen.  VII,  794.  — 
265.  Wakef.  ex  uno  Cod.  les.  et  edit. 
29* 


452 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Dixit,  et  adversos  telnm  contorsit  in  hostis 

Prociirrens ;  sonitum  clat  stridula  cornus,  et  auras 

Certa  secat.     Simul  hoc,  simul  ingens  clamor,  et  omnes 

Turbati  cunei,  calefactaque  corda  tumultu. 

Hasta  volans,  ut  forte  novem  pulcherrima  fratrum  2  70 

Corpora  constiterant  contra,  quos  fida  crearat 

Una  tot  Arcadio  coniux  Tyrrhena  Gyhppo; 

Horum  unum  ad  medium,  teritm*  qua  sutihs  alvo 

Bakeus  et  laterum  iuncturas  fibula  mordet, 

Egregium  forma  iuvenem  et  fulgentibus  armis,  275 

Transadigit  costas,  fulvaque  effundit  arena. 

At  fratres,  animosa  phalanx  accensaque  hictu, 

Pars  giadios  stringunt  manibus,  pars  missile  ferrum 

Corripiunt,  caecique  ruunt.     Quos  agmina  contra 

Procurrunt  Laurentum;  hinc  densi  rursus  inundant  280 

Troes  Agylhnique  et  pictis  Arcades  armis. 

Sic  omnis  amor  unus  habet  decernere  ferro. 


princ.  Bunn.  recepit  nohis.  —  268. 
Certa.  Vicl.  ad  V,  2.  — :  simitl  hoc. 
s im u  l  ing ens  cla m o r.  Vid.  ad  V, 
675.  —  269.  „cuneos  pro  consessu 
et  consessus  ordinibus."  H.  Imago 
a  theatri  foris  s.  sedilibus  petita.  Cf. 
V,  340.  caveae  consessus  et  adnott.  ad 

V,  664.  —    271.    crearat.     Vid.  ad 

VI,  367.  et  X,  351.  coll.  Burm.  ad 
Phaedr.  I,  6,  9.  et  Dukero  ad  Flor. 
I,  6,  1.,  quos  laudat  lahn.  ad  Ovid. 
Met.  IX,  23.  —  273.  Hnrum  unum 
-  -  Egregium  iuvenem  -  -  Transadigit 
costas  eadem  constructione  Graeca, 
qua  ap.  Homerum  II.  VII,  14.  ^I(pi- 
V  ciov  ^d)^t  6ovQi  (h  uov  ^  ibid.  XX, 
44.  Tootjccg  61  rnojuog  alvog  vnij^vO-s 
yvla  ty.aaiov,  supra  X,  698.  Lata- 
gum  occuj^at  os  faciemque  etc.  Graeci 
enim,  imprimis  poetae  epici,  haud 
raro  duplicem  Accusativum  Obiecti 
ita  coniungunt ,  ut  alter  totum,  alter 
partem  totius  significet,  (ro  G%fjf.icc 
y.ad^  oXov  y.cd  uioog :  cf.  Brunck.  ad 
Soph.  Oed.  Col.  113.  Matth.  §.  428, 
5.  Kuehner.  §.  564.  alii.);  quod  La- 
tini  interdum  imitantur.  Cf.  etiam 
quae  de  duplici  Dativo  cadem  rationc 
usurpato  ad  V,  172.  ct  XI,  179.  ad- 
notavimus.  —  „Baltens  sutili s, 
laneus  s.  coriaceus,  fortasse  tamen 
aereis  laminis  munitus,  undc  X,  313. 
aerea  suta.  [Wakef.  ex  uno  Cod.  Med. 
XGCfi\)\t  sutilis  auro,  comparansl.  modo 
1.]  Baltei  duae  orac  in  medio  iun- 
guntur  fibula,  quac  acu  mordere  dici- 


tur ,  qua  adstringit  oram  utramquc 
baltei.  [Cf.  adnott.  ad  I,  169.]  Qua 
[ubi]  haltexis  teritur  alvo:  pro- 
prie  balteus  terit  alvum ,  nunc  vi- 
cissim  alvus  terit  balteum  eodem 
sensu.  Incidit  telum  ea  ipsa  parte, 
qua  laterum  itincttiras ,  baltei  duas 
oras  (^CuKFTrjOos  o/r,ts) ,  Jihula  mor- 
det,  colligit,  iungit.  Vulnus  .  igitur 
acceptum  est  ad  medium,  in  medio 
corpore,  ea  ipsa  parte,  qua  coit  in 
alvo  balteus ,  fibulaque  inserta  con- 
stringitur.  Cf.  Sil.  VII,  624  sqq.  Val. 
n.  III,  189  sq.  et  Prudent.  Psych. 
678  sq."  H.  Omnino  cf.  cum  hoc 
loco  Homeri  II.  IV,  132.  Ceterum 
Peerlk.  putat,  poetam  melius  et  cla- 
rius  sic  scripturum  fuisse :  ad  mediam 
teritur  qua  sutilis  alvum  Balteus.  — 
276.  transadig endi  verbum  redit 
infra  v.  508.  Cf.  etiam  Silius  X,  141. 
Stat.  Theb.  V,  125.  all.  —  277.  ef- 
fundit  Heins.  ex  meh*oribus  libris 
restituit.  (Cf.  infra  v.  532.)  Vulgo 
extendit,  ut  V,  374.  et  IX,  589.  — 
277  sqq.  Sequitur  tumultuariae  pugnae 
enarratio ,  cum  qua  Ileyn.  conferri 
iubct  Ovid.  Met.  XII,  210  sqq.  — 
280.  iniindant,  complent  campum, 
undarum  instar  irrucntcs.  Sic  lustin. 
XXXVIII,  4,  15.  Cimhros  more  pro- 
cellae  inundasse  .Ttaliam.  —  2%\.Agi/l- 
lini,  Etrusci.  Vid.  VIII,  478  sqq.  — 
pictis  armis.  Vid.  ad  VIII,  588. 
coll.  X,  181.  —  282.  amor  decer- 
nere  (scil.  fortunam) /er;o,  Vid,  ad 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


453 


iDiripiicre  aras;  \t  toto  turbida  coelo 
Tempestas  teloruiii,  ac  ferreus  ingruit  imber; 
lUraterasque  focosque  fcrunt.     Fugit  ipse  Latiiius 
IPulsatos  referens  infecto  foedere  divos. 
llnfrenant  alii  currus,  aut  corpora  saltu 
^Subiiciunt  in  equos,  et  strictis  ensibus  adsunt. 
'Messapus  regem  regisque  insigne  gerentem 
Tyrrhenum  Aulesten,  avidus  confundere  foedus, 
Adverso  proterret  equo:  ruit  ille  recedens, 


285 


290 


11,  10.  et  ef.  Val.  Fl.  IV,  193.  Omni- 
bns  idem   animus  forli  decernere  ferro. 

—  283  sqq.  Quae  sequuntur,  non  omnia 
ad  eosdeni  homines  refcrenda  esse, 
sed  plures  res  a  divcrsis  uno  eodem- 
que  tempore  factas  in  liac  pulclierrima 
et  vividissima  summae  perturbationis 
descriptione  enumerari ,  in  promptu 
est.  Alii  diripiunt  aras,  alii  tela  emit- 
tunt,  alii  crateras  et  focos  auferunt 
etc.  —  T>  irip  uerea  r  as,  i.  e.  ex  aris 
diripuerunt  torres  ct  ligna  ardentia, 
quibus  pro  telis  uterentur.  Cf.  v.  29S. 
Servius  perpcram  explicat  per  „deie- 
cerunt,  dissipaverunt."  —  Peerlk., 
verba  sequentia  cum  liis  arcte  cohac- 
fcre  putaus,  pro  iurhida  coni.  torrida 
et  locura  sic  vult  distinctum:  it  toto 
torrida  (i.  e.  torriuiti)  coelo  l^empestas^ 
telorum  ac  ferreus  i.  i.  —  284.  Tan- 
tam  emittunt  iaculornm  ct  sagittarum 
inultitudinem ,  ut  coelum  obumbret, 
quemadmodum  nubes  vento  actae  coe- 
lum  turbidum  facere  solent.  Macrob. 
VI,  1.  liaec  laudat  ex  Ennii  Ann.  VIII. 
[p.  81.  Hessel.)  :  Hastati  spargunt  ha- 
stas ;  fit  ferreus  imber.  Thiel.  compa- 
rat  Stat.  Theb.  V,  385.  Jnstamiis  iactu 
telorum  et  ferrea  nimhis  Certat  Idems ; 
Lucan.  IV,  776.  II,  501.  et  Val.  Fl.  VI, 
685.  —  285.  Crater  as ,  quibus  ad 
libationem  usi  erant.  Vid.  ad  Ecl. 
V,  68.  — ferunt^  auferunt  et  cum 
iis  fugiunt.  Peerlk.  tamen  sic  expli- 
cat:  „arripiunt,  populantur,  ut  eos  pro 
armis  habeant,  prae  furore  obliti  ar- 
morum,  quae  in  promptu  erant."  — 
focos  Wagn.  intelligit  de  altaribus 
ex   aere  factis   vel   etiam  de  batillis. 

—  286.  pulsatos  deos,  foedere  fra- 
cto  laesos,  violatos  et  fugatos.  —  re- 
fe  r  e  n  s.  Heyn. ,  cui  tacite  adsentiri 
videtur  Wagn.,  haec  adnotat:  „Morem 
fuisse  necesse  est,  ut  foederibus  fa- 
ciendis   ipsa   deorum  signa   ad  aram 


statuerentur:  quippe  quae  h.  1.  attu- 
lit  Latinus  ct  secum  revehit."  Sed 
recte  ,  nisi  fallor ,  adversatur  Ruhk. ; 
qui,  quum  huius  moris  nusquam  ullura 
vcstigium  inveniatur,  neque  deorum 
a  Latino  allatorum  ulla  mentio  inie- 
cta  s\t,  referre  hic  pro  imitandi  verbo 
positum  censct;  de  qua  signif.  vid. 
ad  IV,  329.  Peerlk.  iu  hoc  versu 
multa  rcprehendit  et  Virgilium  scri- 
psisse  suspicatur :  Pollutos  testans 
confuso  foedere  divos.  —  287.  Infre- 
uant  currus,  i.  e.  equos  iugales. 
Vid,  ad  Geo.  I,  514.  Aen.  I,  514.  et 
VII,  163.  Dc  curruum  usu  bellico  vc- 
teribus  Italis  a  Virgilio  tril)Uto  mul- 
tus  est  ad  h.  1.  Gossravius,  qui  com- 
parat  hos  locos:  VII,  163.  et  184., 
ubi  Latinis  populisque  ab  iis  supera- 
tis,  X,  440.  XII,  164.  327.  329.  355. 
370.  372.  478.  485.  511.  664.  681. 
918.,  ubi  Turno,  et  VII,  655.  724. 
782.  IX,  2.  317.  X,  399.  571.  575., 
\\\i\  huius  sociis  eiusmodi  currus  ad- 
scribantur;  simul  memorans,  Troianis 
in  Italiam  advectis  eorumque  sociis 
currus  a  Virgilio  non  dari,  nam  qui 
comraemoretur  Pallantis  currus  XI, 
88.,  eum  esse  Rutulis  ereptum.  — 
288.  „sich iiciuni,  sursum,  in  altum, 
more  Virgiliano.  Cf.  EcL  X,  74.  Geo. 
II,  19.  III,  241.  IV,  385."  II.  — 
Gud.  a  m.  pr.  Lutat.  ad  Stat.  Theb. 
I,  337.  et  Serv.  ad  Geo.  I,  202.  aut 
striciis  ensihus,  perperam.  —  289.  re- 
gem,  regulum  aliquem  Etruscum, 
Lartem.  —  regis  insigne,  i.  e.  dia- 
dema.  —'2^0.  Aulestes.  Vid.  X,  207. 
—  avidus  co nfundere  foedus.  De 
constructione  vid.  ad  Ecl.  IV,  54.  aj. 
et  de  formula  dicendi  conftindere  foe- 
dus  ad  V,  496.  —  291.  proterret, 
terrendo  fugat,  proturbat  eum.  Cf. 
Stat.  Theb.  II,  645.  iaculo  parmaque 
Menoeten  Proterrehat  agens.  Ter.  Heaut. 


454 


P.  VIRGim  MARONIS 


Et  miser  oppositis  a  tergo  involvitur  aris 
In  caput  inque  Immeros,     At  fervidus  advolat  hasta 
Messapus,  teloque  orantem  multa  trabali 
Desuper  altus  equo  graviter  ferit,  atque  ita  fatur: 
Hoc  habet;  haec  melior  magnis  data  victima  divis. 
Concurrunt  Itali,  spoliantque  calentia  membra. 
Obvius  ambustum  torrem  Corynaeus  ab  ara 
Corripit,  et  venienti  Ebuso  plagamque  ferenti 
Occupat  os  fiammis.     Olli  ingens  barba  reluxit, 
Nidoremque  ambusta  dedit.     Super  ipse  secutus 
Caesariem  laeva  turbati  corripit  liostis, 
Impressoque  genu  nitens  terrae  apphcat  ipsum: 
Sic  rigido  latus  ense  ferit.     Podalirius  Alsum, 
Pastorem  primaque  acie  per  tela  ruentem, 
Ense  sequens  nudo  superimminet ;  ille  securi 
Adversi  frontem  mediam  mentumque  reducta 
Disiicit,  et  sparso  late  rigat  arma  cruore. 


295 


300 


305 


III,   i,  37.    Filium  proterruisti  hinc  al. 

—  292.  involvitur  aris.  Cf.  1,116. 

—  293.  Cf.  Hom.  II.  V,  586.  inl 
^QE^uov  r£  y.cd  ojfAOVg.  —  294.  oran- 
tem  multa.  Vid.  ad  Geo.  III,  226. 
et  Aen.  IV,  390.  —  ^telicm  trahale^ 
magnum,  instar  trabis,  ab  Ennio  sum- 
psisse  Maronem  testatur  Servius."  H. 

—  295.  altus  equo,  i.  q.  ayxluus 
equo  VII ,  624.  et  suhlimis  in  equo 
ibid.  V.  285.  —  296.  Hoc  hahet,  sc. 
vulnus.  Habere  enim  verbum  propr. 
de  vulneribus.  Satis  notum  est  gla- 
diatoruni:  habet!  de  quo  cf.  Donat., 
Ruhnk.    et   alii  Intpp.  ad  Ter.  Andr. 

1,  1,  56.  Lips.  Saturn.  II,  21.  Gronov. 
Obss.  II,  25.     Broukh.  ad    Tib.  I,   5, 

2.  Graev.  ad  Flor.  III,  10.  extr.  alii. 

—  haec  melior  cett.  Cf.  supra  V, 
483.  —  298.  Cf.  Ovid.  Met.  VIII,  455. 
Jiagrantem  mater  ah  igne  Eripuit  tor- 
rem.  —  300.  ^,0 ccupat  cum  adiun- 
cto  accipiendum:  occupando  ferit: 
cp&dvti  7[k>j^c(g.  Cf.  Val.  Fl.  III,  168. 
imitationem."  H.  De  Perfecto  relu- 
xit  post  Praesentia  Corripit  -  -  Oc- 
cupat  vid.  ad  Geo.  I,  130.  —  Olli 
Heins.  restituit  ex  Med.,  cum  quo,  si 
Ambrogii  silentio  fides  habenda,  con- 
sentit  Palat.  Ceteri  Jl/i.  Cf.  adnott. 
ad  Aen.  I,  254.  „Videtur  Ebusus, 
Etruscus  gente,  ■  e  Mezentii  copiis 
fuisse  ;  (saltem  barbam  more  Etrusco 
alebat;  sccus  Troiani):  tum  alter  Co- 
rynaeurf,  (lui  e  Troianis  fuisse  putan- 
dus,  a  tcrgo  comam   corripit  et  genu 


a  tergo  impresso  eum  prosternit,  pro- 
stratumque  caedit."  H.  —  301.  ipse 
additur,  quia,  postquam  eminus  ho- 
stem  petiit,  nunc  comminus  eum  ag- 
greditur.  Cf.  Wagn.  Qu.  Virg.  XVIII, 
2.  b.  —  303.  Impr esso  genu.  Vid. 
infra  v.  356.  et  adnott.  ad  X,  490. 
et  495.  — .ipsum  fere  i.  q.  totum 
hominem ;  opponitur  enim  totus  cor- 
poris  truncus  capillis  correptis.  Cf. 
adnott,  ad  Geo.  H,  297.  III,  387.  Aen. 
VII,  816.  etc.  —  rigido  ense.  Cf. 
Geo.  I,  508.  et  Aen.  X,  346.  —  304 
sqq.  Alsus  Rutulus ,  ex  fuga  conver- 
sus,  Podalirii  Troiani  os  securi  elata 
ferit.  —  305.  Heyn.  censet,  deleta 
Copula  comptiorem  fore  verborum 
iuncturam ;  sed  nihil  hic  incomptuni 
esse,  sl,  Commate  post  Alsum  posito, 
duo  esse  epitheta  statuamus,  paMorem 
et  ruentem ,  pastorem  autem  adiungi 
propter  teli  genus,  quo  ille  utatur 
(vid.  ad  XI,  659.),  vcrissime  adnotat 
Wagn.  Peerlk.  malit  Podalirius  Alsum 
Intrepidum,  quod  nescio  an  vere  a 
Virgilio  scriptum  suspicetur.  —  ru- 
entem,  magno  impetu  se  ferentem, 
ut  infra  v.  535.  XI,  886.  et  al.  — 
306.  securi  reducta.  Vid.  ad  IX, 
423.  et  XI,  605.  —  307.  Heyn.  com- 
parat  Hom.  U.  IV,  460  sq.  XIII, 
611  sqq.  et  XVI,  503.  —  reducta. 
Vid.  V,  478.  et  XI,  561.  —  308. 
Med.  cum  aliis  non  paucis  Dissicit 
(ut  etiam  I,  70.  et  VII,  339.),  quod 
tanquam    antiquiorem    verbi   ibrmam 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


455 


Olli  dura  qules  oculos  et  ferreus  urget 
>Somnus;  in  aeternam  clauduntur  lumina  noctem. 
At  pius  Aeneas  dcxtram  tendehat  inermem 
'Nudato  capite,  atque  suos  clamore  vocabat: 
iQuo  ruitis  ?  quacve  ista  repens  discordia  surgit? 
O  coliibete  iras !     Ictum  iam  foedus,  et  omnes 
Compositae  leges;  mihi  ius  concurrere  soli; 
Me  sinite,  atque  auferte  metus.     Ego  foedera  faxo 
IFirma  manu;  Turnum  debcnt  haec  iam  mihi  sacra. 


310 


3\6 


rcceperunt  Cuningh.  et  Wakef.  Sed 
recte  docet  Wagn.,  lianc  scribendi  ra- 
tionem  merac  librariorum  de  metro 
sollicitudini  deberi ,  qui ,  quuni  pro 
geminata  i  simplicem  scribere  solerent, 
alteram  s  addiderint,  ut  inseparabile 
illud  dis  natura  breve  produceretur. 
Cf.  etiam  Drak.  ad  Sil.  It.  IX,  538. 
Burm.  ad  Anth.  Lat.  T.  I.  p.  154. 
Oudend.  ad  Apul.  Met.  VIII.  p.  582. 
ct  lahn.  ad  Ovid.  Met.  XI,  386.  — 
Pro  cruore  aliquot  Codd.  cerebro, 
quod  recepit  Cuningh.,  atque  etiam 
Peerlk.  videtur  praeferre.  Sed  melio- 
res  Codd.  in  vulgari  lectione  con- 
sentiunt.  —  Vss.  309.  et  310.  iam 
supra  legimus  X,  745  sq. ,  ubi  vid. 
adnott.  —  311.  dextram  tende- 
hat  inermem.  Cf.  XI,  672.  —  312. 
nudato  capite^  galea  deposita,  ut 
XI,  489.  Turnus  se  armat  Tempora 
nudus  adhuc.  Quaeritur  autem:  cur 
Aeneas  sit  nudo  capite,  vel  potius  quo 
consilio  hoc  poeta  addiderit?  Serv. 
respondet:  ,,ut  posset  agnosci;"  sed 
rectius  haud  dubie  Wagn.  docet,  vo- 
luisse  poetam  hac  ipsa  re  declarare 
Aeneae  erga  deos  pietatem,  tantum 
scil.  foederis  religioue  confisi,  ut  vel 
in  foedissima  rerum  perturbatione  non 
cogitarit  de  se  aut  tegendo  aut  ar- 
mando  ;  simulque  eadem  via  hoc  eum 
assecutum  esse,  ne  armatus  videretur 
vulnerari  Aeneas,  quod  certe  parum 
conveniens  esset  armis,  quibus  uteba- 
tur ,  divinis.  —  suos  cl.  v o  cahat. 
Peerlk.,  quum  Aeneas  non  suos  tan- 
tum  vocaret,  sed  omnes  oraret,  ut 
foedus  iam  ictum  servare  vellent,  pro 
suos  coni.  viros.  Immo  vere  Aeneas 
suos  tantum  revocat,  ne  velint  Tur- 
num  aggredi  sibi  destinatum;  metuit 
enim,  ne  quis  alius  Troianorum  Tur- 
num  interficiat.  Vulgo  per  suos  ut- 
rumque  exercitum  intelligunt,  quasi 
Aeneas    Latinos    iam    suos    habeat : 


(j[uac   tameu   summa   esset  arrogantia 
et    superbia.    —    313.    repens    dis- 
cordia,  i.    e.    repentina ,    non   i.    q. 
scrpens  (schleichend)  a  verbo  rependi, 
quod  iam    metrum    docet.     Sic  Ovid. 
Met.  XII,  61.  Seditio  repens ,  Sil.  III, 
220.  repens  clamor,  Lucr.  V,  401.  re- 
pens  fulminis  ictus,   Cic.  Tusc.  III,  14. 
29.  cu7a  repens,  Liv.  XXI,  26.  in.  re- 
penstumuhus  cett.  Plures  Codd.  reccn*", 
de    qua    solita   verborum    confusione 
vid.    Drak.    ad  Liv.    VIII,  29,    1.    et 
Boettich.    in  Lex.     Tac.    p.    408.   — 
—    315.    comp  ositae    leges.      Cf. 
Lucr.  IV,  967.  —  316  sq.  „Nolite  ti- 
mere   pro    me ;    ego    firmabo  ,    ratum 
faciam   foedus  pugna  cum  Turno  in- 
eunda    cx  foederis  conditionibus ,  sa- 
cro  hoc  sancitis."     Haec    Heyn. ;    cui 
Peerlk.  recte,  nisifallor,  haecopponit: 
,,Sed  haec  non  sufficiens    erat  causa, 
cur  Troiani   timorem  mitterent.    Exi- 
tus  enim  pugnae  erat  incertus";  quare 
ipse  potius  locum  sic    capit:    ,,Estote 
securi     et   quieti.     Nullus    vos    metus 
ad    arma     capienda    incitet.     Nullum 
periculum  vobis  imminet.  Ego  et  Tur- 
nus   soli   rem    dirimemus."  — faxo. 
Vid.  ad  IX,    282.  et  XI,    467.    (colL 
IX,  154.)  —  317.  manu^  pugna  cum 
Turno    iueunda.    —    Sequentia   verba 
vulgo  sic  collocantur  :  iam  debent  haec, 
cui   tamen    ordini   unus   modo   Palat. 
favere  videtur;  in  ceteris  libris  omni- 
bus  verba  ita  se  excipiunt,  ut  nos  ea 
edidimus,  Wagn.  secuti,   ex  qua  ver- 
borum  collocatione  etiam  aptior  sen- 
tentia   prodit;    non    enim   vult  dicere 
Aeneas ,    his   sacris  eifectum  esse ,  ut 
iam   sibi    debeatur   Turnus,     sed    his 
iam    sacris    eftectum    esse ,     ut    sibi 
Turnus    debeatur ,     h.    e.    non    opus 
est    vestris    armis,    quum    iam    haec 
sacra    Turnum    milii     debeant.      Sic 
autem   ut   locum   intelligamus,    quum 
reliquam   orationem,   tum    illud  sua- 


456 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Has  inter  voces,  media  inter  talia  verba, 
Ecce,  viro  stridens  alis  allapsa  sagitta  est, 
Incertum,  qua  pulsa  manu,  quo  turbine  adacta, 
Quis  tantam  Rutulis  laudem,  casusne  deusne, 
Attulerit.     Pressa  est  insio^nis  o-loria  facti: 
^«ec  sese  Aeneae  lactavit  vulnere  quisquam. 
Turnus,  ut  Aenean  cedentem  ex  agmine  vidit 
Turbatosque  duces,  subita  spe  fervidus  ardet; 
Poscit  equos  atque  arma  simul,  saltuque  superbus 
Emicat  in  currum,  et  manibus  molitur  habenas. 
Multa  virum  volitans  dat  fortia  corpora  leto ; 
Semineces  volvit  multos,  aut  agmina  curru 
Proterit,  aut  raptas  fugientibus  ingerit  hastas. 
Qualis  apud  gelidi  cum  flumina  concitus  Hebri 


320 


325 


330 


dere  docet  Wagn.,  quod  v.  314.  le- 
gatur:  ictum  iam  foedus.  Quare  etiam 
me  posteriores  editores,  Peerlkampio 
excepto ,  Wagneram  secuti  sunt.  — 
Cum  V.  318.  cf.  IX,  556.  ibique  ad- 
nott.  —  319.  Peerlk.,  cui  non  placet, 
quod  non  dicatur,  qua  parte  corporis 
Aeneas  vulneretui",  pro  viro  legendum 
putat  humero.  Sed  ex  v.  386.  (ubi 
vid.  adnott.)  apparere  videtur,  Ae- 
neam  in  crure  vel  femore  esse  vul- 
neratum.  —  alis  allapsa  est,  ad- 
volavit  pinnata  sagitta.     Cf.  IX,  578. 

—  320.  pulsa,  impulsa  (v.  856.), 
emissa.  —  ^i^uo  tur bine  ■pvo  motu, 
sed  vehemente ,  magno  ,  et  hoc  pro  : 
quo  movente,  emittente."  H.  —  321. 
casusne  deusne  Heins.  ex  melio- 
rihus   libris    restituit    pro  vulg.  —  ve 

—  ve,  quod  ex  IX,  211.  repetitum 
videtur.  Recte  enim  Wagn.,  qui  con- 
ferri  iubet  V,  95.  I,  308.  II,  738  sq. 
et  Bach.  ad  Tibull.  IV,  5,  20.,  tri- 
plicem  esse  docet  interrogationem, 
quarum  prima  v.  320.  absolvatur: 
utrum  hostium  aliquis ,  an  casus ,  an 
deus?  ita  ut  necessario  ne  —  ne  le- 
gendum  sit.  (Cf.  adnott.  ad  I,  308.) 
Casus  autem  (s.  fortuna)  et  dii  eadem 
ratione  sibi  opponuntur  supra  IX, 
211.  Ovid.  Met.  XIV,  162.  Fast.  II, 
782.  Trist.  V,  3,  13.  Stat.  Theb.  III, 
60.,  quos  Thiel.  laudat.  —  322. 
Pressa,  scil.  silentio,  i.  q.  supprcssa. 

—  324.  superbus,  i,  e.  subita  spe 
animosus,  audax  factus.  —  325.  spe 
fervidus  ardet.  Cf.  Soph.  Ai.  478. 
oazig  x^vc.Taiv  D.niaiv  xi-tQfjc.ivircii. 
• —  327.  Emicat   in    currum.     Vid. 


ad  V,  319.  et  VI,  6.  —  molitur, 
movet,  tractat,  regit.  „Solus  quum 
Turnus  conscenderit  currum,  unde 
infra  v.  469.  tam  repente  auriga  eius, 
Metiscus?  Nempe  ut  ibi  esset,  in 
cuius  locum  succedere  luturna  pos- 
set.  Mutaturus  hoc  quoque  fortasse 
erat,  si  licuisset,  poeta. "  Wagn,  — 
329.  Semineces  volvit,  facit,  ut 
semineces  se  volvant.  —  330,  Wagn. 
quaerit:  ,,Perscire  velim,  unde  tot 
hastas  sumpserit  Turnus ,  aut  quor- 
sum  adiecerit  poeta  ilhid  raptas^i  Ap- 
paret  non  satis  haec  elaborata  poe- 
tam  reliquisse."  Sed  haud  dubie  signi- 
ficantur  hastae  de  corporibus  occiso- 
rum  raptae.  Quare  non  opus  est 
Peerlkampii  coniectura  rapidas.  — 
331  sqq.  Heyn.  conferri  iubet  lliad. 
Vn,  298  sqq.  et  XX,  208  sq.  et  Si- 
lium  I,  433  sqq..  cui  loco  adde  alterum 
eiusd.  poetae  V,  376  sqq.  Summa 
autem  Turni  laus  est,  quod  cum  ipso 
Marte  comparatur.  —  apud  fl u m in a 
Hebri  (vid.  ad  Ecl.  X,  65.  et  Aen. 
I,  317.);  ergo  in  Thracia,  quae  solet 
Marti  sedes  assignari.  Vid.  Hom.  Od. 
VIII,  539  sqq.  Herod.  IV,  62.  et  quae 
ad  Aen.  III,  13.  adnotavimus.  — 
c  oncitus,  sci].  cursu  (ut  plene  infra 
V.  902.),  concitate  volans ;  quare  in 
epitheto  sanguineus  sine  Copula  ad- 
iecto  minime  haerendum.  Cf.  etiam 
adnott.  ad  V,  24.  Sangtiineus 
autem,  proprie  sanguine  conspersus, 
hic  est  i.  q.  sanguine  gaudens,  aijuo- 
'/agrig,  /uiaiq^oQog.  Cf.  Ovid.  Rem.  Am. 
153.  (ubi  item  Mars  sanguineus  legi- 
tur)  et  Rupert.  ad  Silium  I,  40.  (ub 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


457 


Sanguineus  Mavors  clipeo  increpat,  atque  furentis 
Bella  movens  immittit  equos;  illi  aequore  aperto 
Ante  Notos  Zephyrumque  volant;  gemit  ultima  pulsu 
Thraca  peclum;  circumque  atrae  Formidinis  ora 
Iraeque  Insidiaequc,  dei  comitatus,  aguntur: 
Talis  equos  alacer  media  inter  proelia  Turnus 
Fumantis  sudorc  quatit,  miserabile  caesis 
Hostibus  insultans;  spargit  rapida  ungula  rores 
Sanguineos,  mixtaque  cruor  calcatm'  arena. 
lamque  neci  Sthenelumque  dedit  Thamyrimque  Pholumquc 
Hunc  congressus  et  hunc,  illum  eminus;  eminus  ambo 
Imbrasidas,  Glaucum  atque  Laden,  quos  Imbrasus  ipse 


335 


340 


Hannibal  vw  sanguineus  vocatur.)  — 
332.  clipeo,  scil.  concusso,  incre- 
pat.  Haec  autem  lectio  est  Donali, 
Servii  et  Heinsii  Codd. ,  nt  videtur, 
omnium  praetcr  Med.  et  Mont. ,  qui 
cum  Rom.  praebent  intonat.  Utrum- 
que  verbum  etiam  VI,  607.  et  VIH, 
527.  confunditur;  laic  tamen  increpare 
a  Virgilio  profectum  esse,  Wagn. 
docet  collato  Silio,  qui  hunc  versum 
et  infra  v.  700.  horrendumque  intonat 
armis  imitatione  amplexus  sit  XH, 
684  sq. :  cUpeoque  tremendum  Incre- 
pat ,  atque  armis  imitatur  murmura 
coeli.  Wakef.  tamen  (coll.  Claud.  in 
Eutrop.  n,  160.)  et  lahn.  alteram 
leetionem  praetulerunt,  qua  Martis 
violentia  furorque  magis  significetur ; 
dum  Peerlk.,  Siipfi.  et  Gossr.  nobiscum 
faciunt.  Ceterum  crepare^  increpare 
et  concrepare  verba  propria  esse  de 
armorum  sonitu,  et  duplicem  admit- 
tere  constructionem,  ut  vel  arma  ipsa, 
vel  homo  armis  crepare  dicatur,  satis 
constat.  Vid.  ad  VI,  209.  —  .332. 
furentes  equos.  Cf.  XI,  609.  ibi- 
que  adnott.  Etiam  hic  Med.  a  m.  pr. 
frementes.  —  immittit,  immissis  fre- 
nis  agit.  Cf.  V,  146.  —  aequore 
aperto,  plano  campo.  Cf.  I,  394. 
(et  infra  v.  353.)  —  333.  bella  (i. 
e.  pugnam:  vid.  ad  11,439.)  movens, 
faciens;  pugnans.  —  334.  Ante  No- 
tos  Zephyrumque  volant.  Vid. 
ad  VII,  807.  et  Bach.  ad  Ovid.  Met. 
III,  160.  coll.  adnot.  ad  Aen.  I,  317. 
—  g emit  ultima.  Gnd.  gemit  excita, 
fortasse  ex  VII,  722.  —  335  sq.  Cf. 
iHom.  II.  IV,  440.  Thraca,  Graec. 
(&q4xt],  pro  Thracia,  ut  alibi  Thrace. 
Cf.  Lucr.  V,  30.  Hor.  Od.  III,  25, 
10.     Ep.    I,  3,  3.    et    16,  13.     Ovid. 


Fast.  V,  257.  ex  Pont.  IV,  5,  5.  al. 

—  circumqu  e  (ringsherumj  sc.  circa 
currum:  vid.  ad  Ecl.  III,  45.)  atrae 
Fo  rmidinis  or  a  cett.  a gunt u r, 
discurrunt,  incedunt;  quae  arcte  co- 
haerere  patet  cum  illi  -  -  volant;  quare 
ante  et  post  verba  gemit  -  -  pedum, 
quae  parenthetice  inseruntur,  cuni 
Wagn.  Semicola  posuimus  pro  vulg. 
Commatis.  Imitatus  est  poeta  Hom. 
II.  IV,  440.  et  Hes.  Scut.  Herc.  195., 
quos  Heyn.  iam  comparavit.  Similes 
locos  congessit  Drak.  ad  Silium   IV, 

327.  Formidinis  ora  autem  pro  ipsa 
Formidine;  de  qua  circumlocutione 
vid.  adnott.  ad  Aen.  VII,  575.  — 
336.  Irae  non  est  Genitivus  a  voc. 
ora  pendens,  sed  Nominativus,  ut  /n- 
sidiae.  Sic  L-ae  Plurali  numero  etiara 
ap.  Val.  n.  II,  205.  atraeque  genis 
pallentibus  Irae.  —  337  sqq.  Heyn. 
confert  Hom.  II.  XI,  531  sqq.  et  XX, 
498  sqq.  —  338.  Fumantes.  Vid. 
Geo.  II,  542.  et  Bach.  ad  Ovid.  Met. 
XIV,  363.  —  mis erahile  pro  mise- 
rahiliter  lcgitur  etiam  Stat.  Theb.  XII, 
55.  et  al.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  HI,  8, 
63.  IV,  43.  et  al.  —  339.  rapida 
ungula.  Vid.  ad  I,  644.  —  rores 
sanguineos.    Vid.  ad  Geo.  IV,  431. 

—  340.  mixta  cruor  ar ena  pro 
vulgari  mixta  cruore  arena.  Cf.  ad- 
nott.  ad  XI,  807,  —  341.  Particula 
iamque   post   illa  generatim   posita  v. 

328.  Multa  virum  cett.  ad  singula 
transitur,  ut  XI,  486  sqq.  et  alibi. 
Cf.  Wagn.  Qu.  Virg.  XXIV,  9.  et 
adnott.  ad  Geo.  III,  541.  Aen.  XI, 
213.  al.  Thamyrim  et  Pholum  com- 
minus  pugnando  (congressus,  ovvaipcig 
TKg  xfTgas)  interficit,  Sthenelum  emi- 
nus  ferit.    Hunc  et  hunc  igitur  pendet 


458 


P.  VlRGILIl  MARONIS 


Nutrierat  Lycia,  paribusque  ornaverat  armis, 

Vel  conferre  manum,  vel  equo  praevertere  ventos. 

Parte  alia  media  Eumedes  in  proelia  fertur, 

Antiqui  proles  bello  praeclara  Dolonis, 

Nomine  avum  referens,  animo  manibusque  parentem, 

Qui  quondam,  castra  ut  Danaum  speculator  adiret, 

Ausus  Pelidae  pretium  sibi  poscere  currus; 

IUum  Tjdides  alio  pro  talibus  ausis 

Affecit  pretio,  nec  equis  adspirat  Achillis. 

Hunc  procul  ut  campo  Turnus  prospexit  aperto, 

Ante  levi  iaculo  longum  per  inane  secutus, 

Sistit  equos  biiugis  et  curru  desilit,  atque 


345 


350 


355 


a  neci  dedit,  non  a  congressus ,  quod 
absolute  est  positum  (ut  intVa  v.  510. 
et  alibi) ,  neque  cum  quarto  Casu 
construi  solet;  quare  Heyn.  verbum 
congressus  Commatis  inclusit,  quibus 
non  opus  est.  Vide  etiam  infra  v. 
510.  —  344.  ornav  erat  Heins.  ex 
Med.  et  aliis  libris  restituit  pro  vulg. 
oneraverat,  quod  absonum  est.  In 
fine  huius  versus  cum  lahn.  et  Wagn. 
Comma  posuimus  pro  vulg.  Semi- 
colo,  quum  appareat,  etiam  sequentes 
Infinitivos  ex  antecedentibus  verbis 
pendere  hoc  sensu :  quos  pariter  in- 
stituerat  vel  conferre  manum  (scil. 
pedites) ,  vel  equo  praevertere  ventos 
(ex  equo  pugnare).  —  346.  £Jumedes 
Dolonis  ab  Hom.  II.  X,  314.  com- 
memorati  filius  fuisse  fingitur;  et 
quamvis  Horaerus  Dolonem  non  sin- 
gularilaude  praedicet,  sed  haec  scri- 
bat:  ^i^  (f«  rtg  Ip  TQfueoai  z/cAwr, 
EvjurjSf^og  viog,  -  -  -  og  drj  joi  €idog 
fjiiv  tt]p  xaxdg,  dXkc<  nodioxi^g,  non 
tamen  propterea  animo  manibusque  v. 
348.  cum  Cerda  de  ignavia  intelligen- 
dum,  aut  cum  Valcken.  Diatr.  in 
Eurip.  p.  100.  hic  locus  inter  eos 
referendus ,  quos  Maro  aliquando 
eraendaturus  fuisset.  Iramo  et  hic, 
ut  in  multis  aliis,  Virgilius  ab  Ho- 
mero  discessit,  quod  iam  Macrob.  V, 
16.  perspexit.  —  347.  antiqui  et 
propterea  nobilis,  clari.  Cf.  adnott. 
ad  I,  12.  (et  III,  131.)—  348.  refe- 
rens,  reddens.  Cf.  IV,  329.  et  V, 
564.  —  349  sqq.  Cf.  Hom.  1.  1.  v. 
314  sqq.  390  sqq.  ct  Ovid.  Met.  XIII, 
239  sqq.  —  351.  Cf.  Hom.  1.  1.  v. 
455  S(j.  Peerlk.  hunc  versum  (quem 
haud  dubic  ante  oculos  habuit  Silius 
II,  179.   haec  canens :     Qui  thalamos 


ausus  quondam  sperare  superbos.  Ast 
Jthacus  vero  ficta  pro  morte  loquacem. 
Affecit  leto) ,  una  cum  sequente  sine 
iusta  causa  spurium  habet.  —  alio 
pretio,  scil.  morte.  Pretium  pro 
j)raemio  (vid.  ad  V,  111.)  et  hoc  pro 
poena.  Vid.  infra  v.  360.  et  adnott. 
ad  XI,  856  sq.  — pro  talihus  au- 
sis.  Cf.  Aen.  II,  525.  IX,  281.  Ovid. 
Her.  XIV,  49.  id.  Met.  II,  328.  XI, 
242.  etc.  —  352.  adspirat  Heyn. 
pro  adspiravit  positum  censet;  sed 
recte  Wagn.:  ,,nec  adspiravit  foret: 
noluit  adspirare ;  nec  adspirat  desiit 
adspirare. "  Adspirare  autem  equis 
pro  pedestri  ad  equos  dictum,  i..  e. 
cupere .  afFectare  equos ,  quo  sensu 
adspirare  ad  aliquid  in  prosa  oratione 
haud  raro  dici  constat.  —  353.  p?'o- 
cul  pr  ospexit.  Vid.  XI,  838  sqq. 
Lectionem  autem  prospexit,  quam 
etiam  probat  Cort.  ad  Lucan.  HI,  88., 
Heins.  ex  Med.  Rom.  Gud.  restituit 
pro  vulg.  conspexit.  —  ca  mp  o  aperto 
Cf.  Geo.  H,  280.  Ovid.  Fast.  II,  227. 
Silius  XI,  417.  al.  —  354.  „Per 
longum  spatium  iaculo  insecutus  Tur- 
nus  Eumedem  e  longinquo  vulnerasse 
putandus  est.  Hinc  ille  semianimis 
lapsusque :  et  Turnus,  qui  hastam  nunc 
non  haberet,  mucronem,  s.  hastam  s. 
gladium,  illius  manu  extorquet,  quo 
eum  iugulet."  H.  — per  inane.  De 
aere,  qui  nullum  spatium  explere  vide- 
tur,  inane  etiam  iufra  v.  906.  ap.  Ovid. 
Met.  II,  506.  Tibulh  IV,  1,  130.  Stat. 
Theb.  I,  310.  et  alibi  dicitur.  Cf. 
etiam  adnott.  ad  Ecl.  VI,  31.  — 
355.  ,,Postquam  assecutus  telo  eum 
erat,  desilit  Turnus  curru,  ut  saepe 
pugnantes  dc  curribus  cominus  con- 
gressuri,  v.  c.  11.  III,  29.  et  infra  v. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


459 


Semianimi  lapsoque  supervenit,  et,  pede  collo 
Impresso,  dextrae  mucronem  extorquet,  et  alto 
Fulgentem  tingit  iugulo,  atque  haec  insuper  addit: 
En,  agros  et,  quam  bello,  Troianc,  petisti, 
Hesperiam  metire  iacens:  haec  praemia,  qui  me 
Ferro  ausi  tentare,  ferunt;  sic  moenia  condunt. 
Huic  comitem  Asbuten  coniecta  cuspide  mittit, 
Chloreaque   Sybarimque  Daretaque  Thersilochumque 
Et  sternacis  equi  lapsum  cervice  Thymoeten. 
Ac  vekit  Edoni  Boreae  cum  spiritus  alto 
Insonat  Aegaeo,  sequiturque  ad  litora  fluctus; 
Qua  venti  incubuere,  fugam  dant  nubila  coelo : 
Sic  Turno,  quacumque  viam  secat,  agmina  cedunt, 
Conversaeque  ruunt  acies;  fert  impetus  ipsum, 
Et  cristam  adverso  curru  quatit  aura  volantem. 
Non  tulit  instantem  Phegeus  animisque  frementem; 


360 


365 


370 


681."  ZT.  Wagu.  nos  attentos  reddit 
ad  ornatum  ex  crebra  Copulae  re- 
petitione ,  quae  ad  exprimendara  ce- 
leritatem  et  alacritatem  Turni  in  ge- 
rendo  negotio  sit  aptissima.  —  biiti- 
gis.  Vid.  ad  X,  587.  —  356.  pede 
collo  impr es so.  Vid.  supra  ad  v. 
303.  —  358.  tingit  ensem  iugulo, 
sanguine  tingit  ensem  iugulo  infixum. 
—  haec  insuper  addit.  Vid.  II, 
593.  —  360.  ,,Amara  irrisio !  metire 
agros  corpore,  quos  novis  colonis 
Troiani  metiri  et  assignare  volebant.'' 
H.  —  362.  Ashuten  recte  restituit 
Nauger.  pro  vulg.  Buten  s.  Butem. 
Nam  Buten  Troianum  iam  supra  a 
Camilla  occisum  vidimus  XI,  690. 
Med.  scribit  Ashyten,  fortasse  rectius. 
Cf.  Heins.  et  Drak.  ad  Silium  II,  58., 
ubi  Ashyte  virgo  commemoratur,  sed 
Africana.  —  363.  Chloreaque.  Vid. 
ad  Ecl.  I,  39.  Aen.  III,  464.  et  al. 
adnott.  —  364.  stern  acis  equi,  i. 
e.  secundum  Serv.  ferocis ,  qui  facile 
sternit  sedentem.  Cf.  Silius  I,  261. 
Idem  correptis  sternacem  ad  proelia 
frenis  Frangere  'equum ,  Avien.  descr. 
orb.  203,  pecus  steimax  cum  Werns- 
dorfii  adnot.  Poett.  Lat.  min.  Tom. 
V.  p.  934  sq.  et  Salmas.  ad  Solin. 
p.  628.  —  365  sqq.  Turnum  fugiunt 
agmina,  ut  nubila  Boream. —  ,,Bdo- 
nus^  Boreas,  ut  alibi  Thracius,  ab 
Edonis  CH^ojpoC)  ,  Thraciae  populo. 
Incumbunt  autem  aquilones  mari  Ae- 
gaeo  in  primis  graviter ;  sunt  enim 
hi    etesiae,    de   quibus  Plin.   II,    47. 


Adde  Apollon.  Arg.  II,  527  sq."  H. 
Cf.  Val.  Fl.  VI,  340.  Edoni  venti  cett. 
Edoni  autem  praebent  Palat.  Lips. 
obl.  et,  si  quid  Heinsii  silentio  tri- 
buendum,  omnes  eius  Codd. ,  reliqui 
Edonii  (s.  Edomi,  Edonei)  ;  quod  de- 
fendi  possit,  quum  constet,  o  in  hoc 
nomine  correptum  esse  a  posteriori- 
bus  poetis  Latinis  (cf.  Drak.  ad  SiL 
IV,  778.  Oudend.  et  Cort.  ad  Lucan. 
I,  675.  Bentl.  ad  Hor.  Od.  III,  25, 
9.  et  Weichert.  Poett.  Latt.  rell.  p. 
424  sq. ,  quos  Wagn.  laudat) ,  forma 
Edonius  autem,  de  qua  Wagn.  cum 
Bentleio  dubitat,  legatur  certe  apud 
Solinum  c.  14.  popicli  Edonii.  —  367. 
venti  de  solo  Borea  antea  comme- 
morato  intelligendum.  Peerlk.  etiam 
hunc  versum,  qni  sane  abesse  poterat, 
sine  idonea  causa  spurium  habet.  — 
367.  fugam  dant,  faciunt.  Vid.  ad 
IX,  323.  X,  870.  et  aL  —  368.  viam 
secat.  Vid.  ad  VI,  900.  et  Drak.  ad 
Sil.  II,  86.  —  369.  Conversae,  sciL 
in  fugam.  —  370.  „Et  cristam  cett. 
Non  otiose  hoc  adiectum;  sed  menti 
obiicit  speciem  hominis  ruentis.  -  - 
Crista  volat  adverso  ciirru ,  dum  cur- 
rus  adversus  ventum  fertur;  pro  vulg. : 
fert  impetus  ipsum  Adverso  curru,  et 
cristam  quatit  aura  volantis."  H.  — 
371.  Phegeus  equos  Turni  vult  reti- 
nere  et  de  cursu  deflectere;  sed  equi 
concitati  eum  secum  trahunt.  —  JVo  n 
tulit  Pheqeus  cett.  Cf.  VIII,  256. 
IX,  622.  Ovid.  Met.  XIV,  716.  Val. 
Fl.  V,   35.  650.   aliique  loci  a  Thie- 


460 


P.  VmGlLII  MARONIS 


Obiecit  sese  ad  cuiTum,  et  spumantia  frenis 
Ora  citatorum  clextra  detorsit  equorum. 
Dum  trahitur  pendetque  iugis,  hunc  lata  retectum 
Lancea  consequitur,  rumpitque  infixa  bihcem 
Loricam,  et  summum  degustat  vuhiere  corpus. 
Ille  tamen  cHpeo  obiecto  conversus  in  hostem 
Ibat,  et  auxiHum  ducto  mucrone  petebat: 
Cum  rota  praecipitem  et  procursu  concitus  axis 
ImpuHt  effunditque  solo,  Turnusque  secutus 
Imam  inter  galeam  summi  thoracis  et  oras 
AbstuHt  ense  caput,  truncumque  reHquit  arenae. 

Atque  ea  dum  campis  victor  dat  funera  Turnus, 
Interea  Aenean  Mnestheus  et  fidus  Achates 
Ascaniusque  comes  castris  statuere  cruentum, 
Alternos  longa  riitentem  cuspide  gressus. 


375 


380 


385 


lio  laudati.  —  372.  Ohlecit  sese 
ad  cu7'7^um  Hand.  Turs.  I.  p.  82. 
reddit  per :  £r  sturzte  sicJi  auf  den 
Wagen  hin .  • —  spum a n  t i a  fr  enis 
ora,  quae  iungenda  esse  patet,  Heyn. 
recte  explicat:  spumantia  circa  frena 
et  per  frena,  coll.  IV,  225,  Stat  so- 
nipes  ac  frena  ferox  spumantia  mandit. 
Cf.  etiam  VI,  882.  VIH,  34.  IV,  135. 
—  374.  Heyn.  suspicatur,  a  tergo  im- 
missam  Phegeo  fuisse  hastam.  Sed 
rectius  Wagn.  eam  a  latere  immissam 
arbitratur,  quod  indicet  v.  retectura, 
quum  non  tergum ,  sed  pectus  et  la- 
tera  clipeo  tegantur;  Phegei  autem 
dextrum  latus  ad  ictum  Turni  expo- 
situm  fuisse,  quum  ille  equos  dextra 
detorquere  adniteretur.  —  „Phegcus 
pendet  iugis,  ab  equis,  quos  frenis 
apprehenderat,  cumque  iis  luctatur, 
dum  illi  obnituntur  «t  procurrnnt.  — 
Inter  haec  lancea  consequitur 
retectum^  h.  e.  in  loco  corporis 
patenti  nec  clipeo  tecto  pcrcutitur, 
Tum  ille  conversus  stricto  gladio 
in  Jio s  t  em  ib  at,  qui  eum  vulnera- 
verat,  qui  igitur  alius  ac  diversus  ab 
Turno  esse  debuit.  [Nam  Phineus 
erat  pedes ;  ideoque  Turnum  in  curru 
stantem  gladio  adoriri  non  poterat.] 
Tum  equis  eius  manu  dimissis  Tur- 
nus  invehit  eumque  prostratum  obte- 
rit."  //.  —  375.  bilicem  loricavi. 
Vid.  ad  III,  467.  —  376.  summum 
degu  stat  vulnerecorpu  s,  stringit, 
leviter  tangit  corpus,  ut  exigua  modo 
sanguinis  copia  effluat.  Oppositum 
est,  quod  XI,  804.  legimus :  hasta  alte 
hibit  acta  cruorem.    Cf.  Silius  V,  273. 


leviierque  e  corpoi-e  stmmo  Degustat 
cuspis  generosum  extrema  cruorem ,  ct 
Drak.  ad  eiusd.  IX,  523,  Heyn.  con- 
fert  Hom.  (II.  XX,  258.  XI,  60  sq.) 
ytvtaO-at  et  tniyQCiCfSiv  XQoa.  — 
vulnus  autem  pro  telo ,  quo  vulnus 
infertur.  Cf.  adnott.  ad  II,  529.  et 
VIT,  533.  —  378.  ducto  mucr  one. 
Codd.  quidam  educto  vel  stricto.  Sed 
ducere  gladium,  ensem  satis  usitatum. 
Vid.  Ileins.  ad  Val.  Fl.  I,  122.  Alibi 
additur  vagina,  ut  ap.  Ovid.  Fast. 
IV,  929.  "et  Silium  VHI,  341.  — 
379,  roia  et  axis  pro  curru.  Vid. 
ad  Geo.  III,  170.  et  Aen.  V,  820.  — 
p r a e c ip i t e m  i m pul i t,  i .  e.  impulit, 
ut  praecipitaret.  Vid.  ad  X,  314.  et 
al.  —  381  sq.  „De  vuhieris  in  ipsa 
cervicis  vertebra  illati  sede  ac  modo 
cf,  XI,  691  Sf^q.  —  Imam  inter  ga- 
leam  cett.  Brevitate  usus  poeta  pro 
vulnere  inler  galeam  et  thoracemfa.- 
cto."  H.  Copula  tcrtio  loco  senten- 
tiae  posita  excusatur  eo ,  quod  verba 
summus  thorax  iuxta  oras  in  unam 
quasi  vocem  coeunt.  Cf,  adnott.  ad 
IX,  245.  —  383  sq.  „Redit  ad  Ae- 
neam  vulneratum  Maro ,  cuius  cura- 
tionem,  ut  cpicum  poetam  decebat, 
mirabili  modo  factani  exponit."  U.  — 
dat  funera.  Vid,  ad  II,  698.  et  al. — 
385.  Rom.  et  tres  alii  Codd.  cum  Do- 
nato  pro  comes  exhibeut  puer,  quod 
Heynio  immerito  praeferendum  vide- 
tur,  quum  comes  frigeaj.  Sed  recte 
Wagn.  vulgatam  defendit,  puer  ex  II, 
598.  vel  simili  loco  huc  translatum 
censens. —  386.  nitentem  cuspide 
gressus  bene  expedit  Wagn.,  ad  du- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


461 


Saevit,  et  infracta  luctatiir  ariindinc  toliim 
Eripere,  aiixilioque  viam,  quao  proxima,  poscit : 
Ense  secont  lato  vulnus,  telique  latebram 
Rescindant  penitus,  seseque  in  bella  remittant. 
lamque  aderat  Phoebo  ante  alios  dilectus  lapis 
lasidcs,  acri  quondam  cui  captus  amore 
Ipse  suas  artis,  sua  munera,  laetus  Apollo 
Augurium  citharamquc  dal)at  celerisque  sagittas. 
Ille,  ut  depositi  proferret  fata  parentis, 


390 


395 


plioem  verbi  nitendi  significationcm 
spectans,  quod  valeaf  et  sc  susten- 
tarc  aliqua  re,  i.  e.  ope  alicuius  rei, 
et  ingredi,  ita  ut  etiam  Accusati- 
vum  sibi  adiungere  possit,  quemad- 
modum  dicatur  ire  iter  et  ire  viam  (cf. 
adnott.  ad  Aen.  VI,  122.);  Aeneas 
igitur  femore  vel  crure  vulnerato  clau- 
dicans  se  liasta  nixum  sustentat.  Peerlk. 
tamen ,  qui  putat  Aeneam  in  humero 
esse  vulneratum  (vid,  supra  ad  v.319.) 
et  propterea  per  totum  corpus  cricen- 
tatum  dici,  [sed  ubi  hoc  dicitur,  san- 
guinem  totumAeneae  corpus  cruen- 
tasse?],  hanc  iuterpretationem  reiicit 
ct  Aeneam  ob  amissum  sanguinem 
tam  debilem  fuisse  putat ,  ut  gressus 
sine  hastae  adminiculo  continuare  non 
posset.  Ceterum  cf.  imitationes  h.  1. 
ap.  Val.  Fl.  II,  ;93.  Alternos  aegro 
cunctantem  poplite  gressus ,  i.  e.  cun- 
ctanter  incedentem,  et  ap.  Silium  VI, 
79.  Lapsantes  fultum  truncata  cuspide 
gresstis.  —  Cuspide  Wagn.  recte  in- 
"terpretatur  de  inferiore  hastae  parte, 
de  aavQioTtjQi.,  coll.  Aen.  I,  81.  et 
Boettigeri  lib.  de  raptu  Cassandrae 
p.  56.  not.  54.  -  387.  ,,saevit,  in- 
dignatur  hominum  perfidia,  exardescit, 
quod  a  pugna  abstrahitur;  ipse  telum 
tractat,  labefactat;  [studet  (luctatur) 
cuspidem  teli  in  femur  adacti  com- 
prehendere  et  extrahere;  sed]  fracto 
ligno  poscit,  ut  vulnere  ampliato  fer- 
ramentum  exsecetur.  Omnia  haec  ad 
nostros  sensus  accommodatiora,  quam 
quae  de  Glauco  Homerus  narrat  II. 
XVI,  508  sqq. ,  sed  Homerica  pro- 
piora  sunt  ad  naturae  veritatem."  H. 
■  luctatur  eripere.  Sic  luctare 
cum  Infin.  constructum  ctiam  ap.  Ovid. 
[Her.  XVII,  161.  ex  P.  I.  5,  13.  Met. 
W,  354.  XV,  300.  Sen.  Hippol.  1083. 
eet  alibi  legitur.  —  infracta  arun- 
idine.  Vid.  ad  IX,  499,  et  X,  731.  — 
I88B.  ,,au  xilioque  viam,}   viara  au- 


xilii ;  qua  via  et  ratione  expeditissima 
medela  afferri  possit."  H.  —  389.  Pro 
latehram  Med.  a  m.  sec.  et  plures 
alii,  etiam  tres  Pariss.,  latehras ;  sed 
vere  VVagn.  parvo  telo,  quale  sit  sa- 
gitta,  nec  altissime  adacto  melius  la- 
tehram  convenire  censet,  quam  late- 
hras.  —  390.  Burm.  confert  locum 
similem  Stat.  Theb.  X,  712.  liceat 
misero  tremebunda  lavare  Vulnera  -  - 
Teque  iterum  saevis  -  -  remittere  bel- 
lis.  —  391  sqq.  „lapis,  lasi  f.,  ia- 
ducitur  exemplo  Machaonis  Menelai 
vulnus  sanantis  II.  IV,  213  sqq."  H, 
Med.  et  vetustiores  Codd.  praebent 
lapyx ,  quod  ortum  videtur  ex  scri- 
ptura  lapix,  quam  Nonius  et  Macrob. 
IV,  4.  exhibent.  Sed  verissime  Heyn. 
lapidis  nomen  medico  accomraodatius 
censet,  quam  lapygis  ex  Apulia  peti- 
tum ;  illudque  etiam  tueri  Ausonii  au- 
ctoritatem,  qui,  ludens  in  nomine 
racdici  (ab  .  idad-cct  deducto) ,  Epigr. 
19.  scripserit:  Idmona  quod  vatem,  me- 
dicum  quod  lapida  dicunt,  Discendas 
artes  nomina  praeveniunt ;  ubi  Heins. 
lapida  perperara  vult  in  lapyga  rau- 
tatum.  Peerlk.  tamen  in  utroque,  et 
Virgilii  et  Ausonii  loco ,  lasis  scri- 
bendum  putat,  quae  norainis  forma 
facilius  ab  lCiaO-ai  derivetur,  quam  la- 
pis. —  394.  dahat,  i.  e.  dare  volebat, 
ut  sequentia  docent;  de  quo  usu  Ira- 
perfecti  vid.  adnott.  ad  VI,  468.  Plane 
eadem  ratione  Silius  XI,  554.  en  dex- 
tera,  quam  tu  Aeneadis  lacerare  dahas, 
i.  e.  dare  volebas.  Ceterum  de  his 
Apollinis  artibus  cf.  Ovid.  Met.  I,  517 
sqq.  ibique  Gicrig.  et  Bach.  —  395. 
lapis,  spretis  augurandi,  canendi  et 
sagittandi  artibus,  medendi  usum  s. 
artem  mavult  discere ,  ut  depositi 
p  r  oferr  et  fata  p  ar  entis  ,  i.  e., 
Heyn.  interprete,  ,,ut  patris  sui  iam 
conclamati  raortem  differret."  —  Z)e- 
positi  dixit,    quia  apud  veteres  mos 


462 


P.  VmGILII  MARONIS 


Scire  potestates  herbarum  usumque  medendi 
Maluit  et  mutas  agitare  inglorius  artis. 
Stabat  acerba  fremens,  ingentem  nixus  in  hastam, 
Aeneas,  magno  iuvenum  et  moerentis  luli 
Concursu,  lacrimis  immobilis.     llle  retorto 
Paeonium  in  morem  senior  succinctus  amictu, 
Multa  manu  medica  Phoebique  potentibus  herbis 
Nequidquam  trepidat,  nequidquam  spicula  dextra 
Solhcitat  prensatque  tenaci  forcipe  ferrum. 


400 


obtinebat  desperatos  ante  ianuas  ae- 
dium  humi  exponendi,  ut  vel  a  trans- 
euntibus  curari  possent,  qui  aliquando 
eodem  vel  simili  morbo  laboraverant, 
vel  extremum  spiritum  terrae  redde- 
rent.  Cf.  Serv.  ad  h.  1.  et  Nonius  IV, 
119.  Hinc  depositus  i.  q.  desperatus. 
Vid.  Cic.  in  Caec.  2,  5.  Ovid.  Trist. 
III,  3,  40.  (ibique  lahn.)  id.  ex  Pont. 
II,  2,  47.  Lucan.  II,  72.  all.  —  fa- 
tum  pro  morte ,  ut  saepe.  Vid.  ad 
XI,  160.  —  396.  potestates.  Vid. 
infra  ad  v,  402.  —  397.  „Varie  de 
mutis  artihus  statuunt  viri  docti.  -  - 
Intelligo  aries  mutas  po.etico  more, 
quae  silentur,  et  faciunt,  ut  ii,  qui  eas 
colunt,  sileantur ;  imprimis  ex  istius, 
quo  poeta  vivebat,  saeculi  opinione, 
quum  medicinam  tantum  servi  vel  .li- 
bertini  ac  Graeci  exercerent:  ideoque 
obscurae;  unde  inglorius  [de  quo 
voc.  vid.  ad  Geo.  II,  486.  et  Aeu. 
XI,  548.]  In  vita  enim  heroum  artes 
ante  commemoratae  claritatem  da- 
bant."  H.  Videtur  tamen  poeta  et- 
iam  propriam  vocabuli  significationem 
respexisse,  quum  mutae  artes  hic  op- 
ponantur  tribus  illis  vaticinandi,  ca- 
nendi  et  sagittandi  (v.  394.) ,  quae 
omnes  nisi  claro  aliquo  sono  edito 
non  possunt  exerceri ;  nam  etiam  sa- 
gittandi  artem  hic  non  esse  excluden- 
dam,  docent  loci,  quales  sunt  Hom. 
II.  IV,  125.  )dy'^€  §iog,  vtVQrj  di  fuiy 
*«/fv,  Aen.  V,  502.  VII,  531.  stri- 
dente  sagitta,  XI,  774.  Aureas  ex  liu- 
mero  sonat  arcus  et  sirailes;  quod 
bene  perspexit  Siipflius.  Burm.  con- 
ferri  iubet  mutam  scientiam  Quinctil. 
Inst.  V,  10.  p.  433.  et  Gronovium  ad 
Stat.  Theb.  IV,  183.  Imitatus  est  h. 
1.  Silius  III,  579.  mutum  volvens  in- 
glorius  aevum ;  et  propterea  Peerlk., 
qui  etiam  haeret  in  Plurali  ai^tes, 
quum   tantum    de    una    arte    medica 


sermo  sit,  et  omnino  in  iterato  voc. 
artis,  hic  pro  mutas  -  -  artis  coniicit 
mutos  -  -  annos,  coll.  Aen.  X,  52.  et 
I,  74. ;  quod  nemo  facile  probabit.  — 
398.  acerbafremens,  et  dolore  et 
ira,  indignatione.  Cf.  supra  v.  387. 
Vid.  ad  Geo.  III,  149.  et  Aen.  VI; 
467.  IX,  794.  al.  —  400.  Ille  -  - 
senior.  Vid.  ad  V,  262.  XI,  809. 
al.  —  retorto  -  -  amictu.  Vulne- 
rum  enim  medici  operi  se  accingere 
solebant.  Cf.  Stat.  Silv.  I,  4,  107. 
ritic  se  cingit  uterque  Paeonio,  et  Si- 
lius  V,  366.  ferens  leni  medicamina 
dextra  -  -  intortos  de  more  (chirurgo- 
rum)  adstrictus  amictus ,  Mulcehat  -  - 
vulnus,  ubi  Drak.  conferri  iubet  Gevart. 
in  Lectt.  Papinn.  c.  34.  et  Gonsalium 
ad  Petron.  c.  19. —  401.  Paeonium 
in  morem,  i.  e.  in  Apollineum  s. 
medicum.  Vid.  ad  VII,  769.  Cete- 
rum  lahn.  (coll.  adnot.  sua  ad  Ovid. 
Met.  VI,  11.)  literam  o  in  Paeonium 
{TlatMuiov)  per  licentiam,  quam  sibi 
sumant  poetae  Romani  in  exteris  no- 
minibus,  correptam  censet,  ut  Argy- 
rXpam  XI,  246.,  ortchalcum  XII,  87. 
cett.  (cf.  adnott.  ad  Aen.  I,  343.  III, 
35.  al.)  ;  rectius  autem  Heyn.  et  Wei- 
chert.  in  Poett.  Latt.  rell.  p.  425.  not. 
tribus  syllabisPaeon/MWilegendum  esse 
statuunt.  Cf.  adnott.  ad  1 ,  73.  V, 
269.  VII,  96.  et  al.,  imprimis  autem 
ad  Vn,  769.  Bothius  igitur  sine  iu- 
sta  causa  coni.  Paeonem  in  morem.  — 
402.  multa  manu  trepidat ,  multa 
cum  trepidatione  quadam  tentat.  Wa- 
kef.  ad  Lucr.  III,  597.  trepidando  po- 
tius  festinationem  anxiam  indicari 
putat.  —  p otentihus  herhis,  qua- 
rum  et  in  arte  medica  et  in  me  ma- 
gica  usus  est.  Vid.  supra  VII,  19. 
et  Ovid,  Met.  IV,  49.  Eodem  sensu 
fortes  (Ovid.  Met.  XV,  534.)  et  pol- 
lentes   (Ovid.   Fast.    11,    425.)   herhae 


AENEIDOS  LIB.  XI I.  463 

Nulla  vlam  Fortuna  regit,  nihil  auctor  Apollo  405 

Subvenit;  et  saevus  campis  magis  ac  magis  horror 

Crebrescit,  propiusque  malum  est.     lam  pulvere  coelum 

Stare  vident,  subeuntque  equites,  et  spicula  castris 

Densa  caclunt  mediis.     It  tristis  ad  aethera  clamor 

Bellantum  iuvenum  et  duro  sub  Marte  cadentum.  410 

Hic  Venus,  indigno  nati  concussa  dolore, 

Dictamnum  genctrix  Cretaea  carpit  ab  Ida, 

Puberibus  caulem  foliis  et  florc  comantem 

Purpureo:  non  illa  feris  incognita  capris 


comraemoranhir  et  supra  v.  396.  de 
potestatibus  herharum  i^ermo  est,  tit 
ap.  Ovid.  Met.  I,  522.  de  earundem 
potentia.  —  405.  ,,Pro  vulgari :  Viam 
hanc  ac  rationem  ferramenti  extra- 
hendi  fortuna  nullo  modo  secundat: 
frustra  omnia  experitur  lapis;  nuUa 
via  res  successum  habet. "  XI.  — 
Nulla  Fortuna.  Vid.  ad  Geo.  I, 
102.  Aen.  II,  583.  et  IV,  232.  De 
verbo  regendi  ad  Fortunam  relato  cf. 
Huschk.ad  Tib.  III,  3,  22.,  ubi  legi- 
mus :  Nam  Fortuna  siia  tempora  lege 
regit;  Sall.  lug.  102,  9.  Humanarum 
rerum  Fortuna  pleraque  regit  cett.  — 
auctor  Apollo,  scil.  artis  medicae. 
Vid.  ad  VII,  769.  —  406.  horror 
pro  causa  horrendi,  terrore.  —  407. 
malum,  pugna  et  fuga.  —  „lam 
pulvere  coelum  Stare  vident. 
Aer  pulvere  plenus  et  quasi  conden- 
satus  sic  describitur  a  poetis.  Praei- 
verat  Ennius  (p.  145.  Hessel.) :  stant 
pulvere  campi.  Cf.  etiam  Hom.  II. 
XXni,  365  sq.  nofStxJv  d"  vnivtQS-E 
Y.oinrj  "laTaz  cUiQoait^t].  Paullo  ali- 
ter  VI,  300.  stant  lumina  fiamma  [ubi 
vid.  adnott.]."  H.  Cf.  etiam  Claud. 
de  laud.  Stil.  I,  257.  Stipantiir  Nu- 
midae  campi,  stant  pulvere  Syrtes  Gae- 
tulae  et  Geo.  III,  354  sq. ,  ubi  con- 
trarium  in  modum:  Sed  iacet  agge- 
ribus  niveis  informis  et  alto  Terra  gelu 
late.  —  408.  subeuntque.  Copula 
in  multis  libris  desideratur,  etiam  in 
Med.,  ubi  subeunt,  quod  primo  omis- 
sum  fuerat,  sine  Copula  superscriptum 
est;  quare  Heins.  eam  omisit,  quem 
nuper  secutus  est  Wakef.  Sed  recte 
Burm.  eam  restituisse  videtur  exRom. 
cet  aliis ,  quae  facile  excidere  poterat 
I  ob  similitudinem  proximarum  litera- 
irum  equi.  —  411  sqq.  Comparant 
Hom.  II.  XVI,  523.  et  527  sqq.  — 
indiqno  dolore,  quia  ortus  est  ex 


vulnere  insidiis  facto.  De  dictamno 
(Origano  Dictamno  Linn.)^  planta  pu- 
legio  simili ,  quae  a  Dicte ,  Cretae 
monte,  (vid.  ad  Ecl.  VI,  56.)  vocaba- 
tur  6i/.TCi,uvo5  et  6i}iT(i/uog  s.  dt- 
Y.xctuvov  et  6iy.xcf.fj.ov ,  cf.  Dioscor. 
I1I,'37.  Aelian.  V,  H.  I,  10.  Theophr. 
h.  pl,  IX,  16.  et  Billerbeckii  Flora 
class.  p.  155.  —  Cretaea  ah  Ida^ 
quia  Dicte  pars  erat  Idae  montis,  de 
quo  vid.  ad  IH,  105.  —  Ceterum 
unus  Donatus  hunc  versum  sic  pro- 
tulit :  Ipsa  manu  genetrix  Dictaea  car- 
psit  ab  Ida,  quod  Gammatici  alicuius, 
Servio  recentioris,  commentum  non 
erat  cur  placeret  Heynio  et  Peerl- 
kampio,  temere  haerentibus  in  vulgari 
plantae  nomine  a  poeta  apposito.  — 
413.  Puh  eribus  foliis  Serv.  recte 
interpretaturper:  foliis  adultis;  aper- 
tum  est  enim ,  poetam  hic  definire, 
quale  esse  debeat  dictamnum,  quo  ad 
medendum  uti  velis,  adultum  scil.  et 
florens ,  non  aut  lactens  adhuc,  aut 
iam  senescens ;  quod  bene  perspexit 
Wagn.  Pubescere  enim  haud  raro  a 
pubertate,  i.  e.  a  fiore  aetatis,  homi- 
num  transfertur  ad  florem  herbarum, 
qui  iam  maturitatem  instantem  exspe- 
ctare  iubeat.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  II, 
390.  et  Aen.  IV,  514.  et  Salmasii 
Exercc.  Plinn.  p.  364.  Haec  veriora 
videntur ,  quam  quae  Heyn.  addit : 
,,Si  tamen  respicias  alterum  flore 
comantem,  eo  facile  adduci  potes, 
ut  credas  ,  poetam  respexisse  lanugi- 
nem  foliorum  huius  herbae  :  nam  sunt 
ea  yvacpciXiodri  Y.al  iQi(66r]  xc(C  Tiva 
inicpvaiv  habentia,  secundum  Dioscor, 
1.  1."  Immo  comat  caulis  foliis  et 
fiore  nihil  aliud  est,  quam  large  prae- 
ditus  est  foliis  et  floribus ,  natura 
eorum  prorsus  non  spectata.  Vid.  ad 
Geo.IV,122. —  414.  non  incognita 
capris,  quae  caprae  quaerere  et  qui- 


464 


P.  VIRGILn  MARONIS 


Gramina,  cum  tergo  volucres  haesere  sagittae. 
Hoc  Venus,  obscuro  faciem  circumdata  nimbo, 
Detulit;  hoc  fusum  labris  splendentibus  amnem 
Inficit,  occulte  medicans,  spargitque  sakibris 
Ambrosiae  sucos  et  odoriferam  panaceam. 
Fovit  ea  vulnus  lympha  longaevus  lapis 
Ignorans,  subitoque  omnis  de  corpore  fugit 
Quippe  dolor,  omnis  stetit  imo  vulnere  sanguis. 
lamque  secuta  manum,  nullo  cogente,  sagitta 


415 


420 


bns  uti  solent.     Sic  enim  notus  et  co- 

gnitus    haud   raro    dicitur   de    rebus, 

quas  tractare ,  iisurpare ,  audire,  con- 

venire  solemus.     Cf.    adnott.  ad  Ecl. 

I,  52.  et  Aen.  XI,  195.    Wagn.  ad  b. 

1.  (qui  confert  inter  alia  Ciris  v.  168. 

cogniia    teneris    pedibns     Sicyonia)     et 

Cort.  ad  Lucan.  V,  107.     De  ipsa  re 

cf.  Aristot.  de  auscult.  mirab.  p.  702. 

et  Cic.  N.  D.    II,    50,    126.    Auditum 

est,  capras  feras  in  Creta,  quum  essent 

conjixae  venenatis  sagittis,  herbam  quae- 

rere ,    quae  dictamnus  vocaretur ,  quam 

quum  gustavissent,  sagittas  excidere  di- 

cunte  corpore,  etPlin.XXV,  8, 53.  XXVI, 

14,    87.  —     415.  haesere.     Vid.  acl 

VII,  533.,  ubi  addi  possunt  Ovid.  Am. 

I,  2,  7.  et  Claud.  XXXI,  145.   —  vo- 

lucres  sagittae.     Vid.  ad  V,  242. 

—    416.  „Qua   igitur   simpliciter  usus 

dici  poterat  medicina  lapis,  hancpoeta 

a  Venere   allatam   narrat;    quae    suc- 

eum  expressum,  ambrosia  et  panacea 

admixta,    clam  adstantibus  aquae  in- 

fundit,    qua  lapis  vulnus  abstergit  et 

fovet.  Ornavit  poeta  singula,  utpote  in 

re  mirabili:  pro  aqua  amnem,  pro  vase 

labrum'  s.  lebetem,  pro  miscere  inficere 

posuitetsicporro."Z^.  Sedvere  Wa^n.: 

inficere  non  est  simpl.i.  q.  miscere, 

sed  ita  miscere  cum  aliqua  re,  ut  ea 

vires,  vel  saporem,  vel  colorem  quen- 

dam  inde  trabat;  hinc  pocula  veneno 

infecta,  lana  infecta  cett."  —  faciem 

et  cum  facie   totum  corpus.     Vid.  ad 

I,  658.  —     417.  Detulit.     Cf.  Val. 

n.  IV,  17.  Arcano  redolentem  nectare 

rorem  -  -  Detulit.  —    labris   pro  in 

labra.     Vid.   ad   Ecl.     II,    30.    ct   al. 

—  amnem,  aquam  fluvialem.  —  418. 

medicans ,    efficiens,    ut   vim    medi- 

cam  traheret  illa  aqua.  —   419.    Am- 

brosiae  sucos    (sic    cnim   Mcd.    et 

Rom.  etiam  hic  recte  vocem  scribunt : 

vid.  ad  Ecl.  III,   6.   ct  Geo.   I,   90.) 


spargit,  ut  sint  pro  unguento,  quod 
vulneris  inflammationem  minuat.  Vid. 
de  hoc  ambrbsio  unguento  ad  Geo. 
IV,  415.  —  p  anaceae  {navuy.iia) 
nomen  (quae  etiam  panaces  et  panax 
Cohim.  XI,  3,  29.)  appellatur  a  vocc. 
nav  et  (cxtTod^cci ,  (ut  herbam  omnia 
sanantem  significet),  quamquam  etiam 
alias  plantas  insigni  vi  medendi  prae- 
ditas  complecti  videtur,  imprimis  ta- 
men  ad  Heraclei  quoddam  genus  re- 
fertur ,  quare  Theophrasto  h.  pl.  IX, 
10.  et  Dioscoridi  ni,  55.  (48.  Spreng.) 
vocatur  navay.tg  rjody.XtLOv ;  de  quo 
cf.  Sprengel.  ad  Diosc.  T.  II.  p.  518. 
De  mirabili  eius  efficacia  in  sanandis 
vulneribus  multa  fabulati  sunt  veteres. 
Cf.  Spanhem.  ad  Callim.  in  Apoll. 
40.  Plin.  XXV,  4,  11  sq.  ibid.  11, 
84.  XXVI,  8,  56.  et  58.  —  Odori- 
feram  iure  eam  vocat  poeta;  et  sic 
etiam  Lucr.  IV,  122.  quaecunque  suo 
de  corpore  odorem  Exspirant  acrem, 
panaces ,  absinthia  tetra.  —  420.  fo- 
vit  ea  V  iilnus.  Fovere  verbum propr. 
de  hac  re.  Vid.  Celsus  I,  5.  IV,  2. 
VI,  8.  Colum.  VI,  12.  Plin.  XXIV, 
9,  37.  XXXII,  9,  34.  Ovid.  ex  P.  II, 
3j  94.  all.  Cf.  etiam  Obbar.  ad  Hor. 
Ep.  I,  2,  52.  Fasc.  2.  p.  176  sqq.  et 
adnott.  ad  Geo.  II,  135.  et  IV,  229. 
—  421  sq.  Comparant  Iliad.  XVI, 
528  sq.  —  Jgnorans,  scil.  vim  me- 
dicaminis;  quare  iufra  v.  427.  ipse 
medicus  non  arte  magistra  haec  effe- 
cta  esse  profitetur.  —  422.  Quippe 
pro  utique,  certc,  ^^,  tiy.oTtog ,  \\t 
alibi  scilicet.  Cf.  Heins.  et  Drak.  ad 
Silium  VI,  90.  Grysar  Theor.  d.  lat, 
Styls  p.  597.  alii.  —  dolor.  Vid.  ad 
Ecl.  I,  39.  IV,  51.  al.  —  stetit 
sangnis.  Vid.  ad  Ecl.  II,  26.  — 
imo  vulner e.  Plures  Codd.  (Rom. 
Gud.  Mentel.  11.  alii)  imo  in  vulnere, 
Sed    defectum   Praepositionis  Wagn. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


465 


Exclcllt,  fitqiie  novac  rediere  in  pristlna  vires. 
A.nna  citi  properatc  viro !  quid  statls  ?  lapls 
Conclamat,  primusque  animos  accendit  In  hostem. 
Non  haec  humanis  opibus,  non  arte  raagistra 
Proveniunt,  neque  te,  Aenea,  mea  dextera  servat; 
Vlaior  agit  deus  atque  opera  ad  maiora  remlttit. 
lllc  avidus  pugnae  suras  incluserat  auro 
Minc  atque  hinc,  oditque  moras,  hastamquc  coruscat. 
Postquam  hablHs  lateri  chpeus  lorlcaque  tergo  est, 
4scanium  fusis  circum  complectitur  armis, 
Summaque  pcr  galeam  dehbans  oscula  fatur: 
Disce,  puer,  virtutem  ex  me  verumque  laborem, 


425 


430 


435 


'ecte  tlefendit  coll.  locis  XI,  377.  et 
540,  —  424.  7-ediere  in  pristina 
^ires,  in  pristinum  restitutae  snnt. 
:*eerlk.,  cui  voc.  pristinae  minus  pla* 
'.et  propter  novae  et  redicre,  aut  le- 
;endum  putat :  Novae  red.  in  p  e- 
■tora  vires  (coll.  Val.  Fl.  VI,  693. 
5tat.  Theb.  11,  326.  et  Nemes.  Cyneg. 
J86.),  aut:  suae  red.  in  pristina  vires 
coll.  Senec.  Herc.  Oet.  1418.)  — 
25.  arma  p  r  op  erate  viro.  Vid. 
A  Geo.  IV,  171.  et  Aen.  VIII,  454. 
IX,  401.)  coll.  aduott.  ad  IV,  575. 
:t  VI,  177.  —  Codd.  quidam  viri 
iro  viro ,  quod  Peerlk. ,  comparans 
^en.  II,  668.  Silium  IV,  98.  et  IX, 
76.,  recipiendum  censet,  distinctione 
ic  mutata :  ai-ma  citi  properate ;  viri 
nid  statis? —  427.  arte  magistra. 
^id.  ad  VIII,  442.  Thiel.  confert 
>laud.  XXII,  22.  clementia  mayistra, 
t  Stat.  Achill.  I,  104.  pietate  raagi- 
tra.  —  428.  pr  oveniun  t,  eveniunt. 
unt,  adiuncta  tamen  prosperi  succes- 
us  notione.  Cf.  Drak.  ad  Liv.  XLV, 
i  1 ,  6.  et  Ruhnk.  ad  Ter.  Ad.  V ,  6, 
. —  429.  Maior  agit  deus.  Maior 
.liquis  lapide  ,  deus  ad  pugnam  te 
oncitat.  Etsi  igitur  Venus  agnosci 
oluerat  (vid.  v.  416.),  lapis  tamen 
im  divinam  hic  praesentem  perspicit. 
'eerlk.  tamen  pro  deus  malit  manus. 
—  ,,agit  non  accipio  cum  Servio : 
ipollo  facit  haec,  nam  id  tenue  ;  sed 
oontfxTTii,  mittit  ad  pugnam,  conci- 
at  [rectej ;  i.  q.  mox  remittit.  — 
30.  Mira  festinatio  etiam  in  Aenea 
t  praeclare  tempus  praeteritum  in- 
luserat.^^  H.  De  quo  Plusquamper- 
icti  usu  vid.  quae  adnotavimns  ad 
ocum  huic  simillimum  VIII,  219. 
'erba     sitras     incluserat     atcro 

VlRGIL.  PAIIS   III.    ED.   III. 


iam  legimus  XI,  488.  —  431.  Ilinc 
atque  hinc,  tv^tv  re  y.al  tvf^tv, 
utrimque.  Vid.  ad  I,  162.  —  ha- 
stam  coruscat.    Vid.  ad  V,  642. — 

432.  ,,esi,  factus  est,  hahilis  [aptus, 
accommodatus :  cf.  I,  318.  II,  393.] 
lateri,  ut  II.  III,  332  sq.  thorax  ^'o- 
f^oae  d^  avrip ,  sedit  in  corpore, 
adaptata,  habilis  reddita  est  lorica 
corpori.  Habilis  hasta  supra  fuit,  quae 
manu  facile  haberi,  tractari  potest; 
lorica,  quae  membris  commode  re- 
spondet."  H.  Vid.  ad  Geo.  II,  92. 
III,  62.  coll.  adnot.  ad  Aen.  I,  318. 
Burni.  et  Bach.  ad  Ovid.  Met.  II, 
531.  {ubi  habilis  currus),  Heyn.  etDis- 
sen.  ad  Tib.  I,  9,  7.  (ubi  habile  ara- 
trum).  Plane  supervacanea  est  Peerl- 
kampii    coniectura    aptus    lateri.    — 

433.  fusis  circum  pro  circumfusis. 
Vid.  adnott.  ad  Aen.  II,  567.  et  alibi. 
—  complectit^ir  armis,  ut ap.  Tac. 
Hist.  I,  36.  —  434.  delih  ans  os  cula. 
Vid.  ad  I,  256.  Ceterum  cf.  Stal. 
Theb.  IV,  20.  Galeis  iuvat  oscula  clau- 
sis  Inserere  et  Quinct.  Declam.  IX, 
p.  197.  iamque  suprema  per  galeam 
dederam  oscula,  quos  locos  Peerlk. 
profert.  —  435  sqq.  „Eminentissimus 
locus  patris  aftectu,  sententiae  gravi- 
tate,  vi  ac  veritate ;  quocum  compa- 
randi  loci  pulcherrimi  Hom.  II.  VI, 
474  sqq.  et  Soph.  Ai.  550  sqq.  [ti 
naX,  yivoiQ  nazoog  tviv/iortQog ,  rd 
6'  akX^  ouQiog'  y.al  yivoi  av  ov 
y.axog.l,  unde  Attius  sua  sumpserat  ap. 
Macrob.  VI,  1.  Virtute  eis  par,  dis- 
par  fortunis  patri. "  H.  Cf.  etiam 
Silius  V,  637.  Sta  miles  et  acres  Disce 
ex  me  pugnas  cett.  —  verum  laho- 
rem  Serv.  interpretatur :  „quem  per 
me  ipse  suscipio :    non  qui  ex   alio- 

30 


466 


P.  VIEGILII  MAEONIS 


Fortunam  ex  aliis.     Nimc  te  mea  dextera  bello 
Defensum  dabit,  et  magna  inter  praemia  ducet: 
Tu  facito,  mox  cum  matura  adoieverit  aetas, 
Sis  memor,  et  te  animo  repetentem  exempla  ..tuorum 
Et  pater  Aeneas  et  avunculus  excitet  Hector. 

Haec  ubi  dicta  dedit,  portis  sese  extulit  ingeiis, 
Telum  immane  manu  quatiens;  simul  agmine  denso 
Antheusque  Mnestheusque  ruunt,  omnisque  reHctis 
Turba  fluit  castris.     Tum  caeco  puivere  campus 
Miscetur,  pulsuque  pedum  tremit  excita  tellus. 
Yidit  ab  adverso  venientis  aggere  Turnus, 
Videre  Ausonii,  gelidusque  per  ima  cucurrit 
Ossa  tremor;  prima  ante  omnis  luturna  Latinos 


440 


445 


rum  virtute  imperaturibus  adscribi 
consuevit."  Sed  rectius  lleyn.  laho- 
rem  inteliigit  de  laboris  tolerantia, 
patientia,  nt  hic  sit  sensus:  ,,disce  ex 
me  veram  virtutem  in  tolerando  la- 
bore ;  exemplura  virtutis  verae  me  tibi 
habe  propositum:  at  secundae  fortu- 
nae  exempla  pete  ex  aliis.'*  Peerlk. 
praeter  necessitatem  coni.  rerumqve 
laborem,  coll.  Aen.  I,  204.  672,  VII, 
37,  188.  XI,  310.  et  similibus  locis. 
—  437.  defensum  dahit  pro  de- 
fendet,  vel  potius  pro  :  efficiet,  ut  stes 
defensus ;  nam  Participio  Perf.  Pass. 
a  poetis  verbis  dandi,  reddendi,  curandi 
addito  eventus  rei  durans  indicatur. 
Cf.  Liv.  VIII,  6  ,  6.  siratas  legiones 
Latinorum  daho ;  Plaut.  Cas.  II,  8,  3. 
Factum  et  curatum  daho ;  et  Ter.  Andr. 
IV  ,  2 ,  20.  Hoc  ego  tihi  profecto  ef- 
fectum  reddam  cum  adnott.  ad  IX, 
323.  —  inter  p  raemia  (scil.  belU, 
quod  ex  antecedente  hello  repetcn- 
dum)  Wagn.  explicat  verbis  ad  prae- 
mia,  coll.  adnot.  adEcl.I,  52.  Rectius 
dixeris,  cogitari  Ascanium  quasi  prae- 
miis  circumdatum  et  ab  uno  ad  alte- 
nmi  progredientem.  Simili  ratione 
dictum  est  Ecl.  II,  3.  inter  densos  fa- 
gos  veniehat,  quod  sane  i.  q.  ad  fagos 
veniebat,  ita  tamen,  ut  simul  indicetur 
tempus,  quo  iam  inter  fagos  advene- 
rat.  Cf.  etiam  Cic.  Cat.  I,  4,  8.  dico 
te  priore  nocie  venisse  inter  falcarios 
et  similes  locos.  Ceterum  aliquot  Codd. 
magna  inter  prodia  ducet ,  quod  for- 
tasse  melius  censet  Peerlk.  —  438  sqq. 
„Versus  aurei  animis  puerorum,  qui- 
bus  illustres  parentes  munere  provi- 
dentiae  contigerunt,  infigendi  una  cum 
praeclaris  vss.  III,    342.  de  Ascaiiio : 


Fcquid  in  antiquam  virtutem  sqq."  H. 

—  matura  adolev erit  pro  matu- 
ruerit;  proprie:  quum  ita  adoleverit, 
ut  iam  matura  sit.  Cf.  XI ,  393.  1n- 
midum  crescere.  et  adnott.  ad  Geo.  I, 
320.  II,  353.  al.  —  Vss.  439.  et  440., 
exceptis  solis  verbis  Sis  memor,  spu- 
rios  habet  Peerlk. ,  quura  Hectoris 
mentio  ab  hoc  loco  plane  aliena  sit, 
cuius  rei  causam  non  perspicio.  Ce- 
terum  y.  440.  sane  iara  supra  legimus 
III,  343.  (in  loco,  quem  Peerlk.  et 
ipsum  Virgilio  abiudicat.)  —  Cum  v. 
443  sq.  Iliad.  XI,  724.  —  ingens. 
Vid,  ad  IX,  597.  —  Anth-eus,  imus 
e  pi-incipibus.  Cf.  I,  181.  510.  Mne- 
stheus  saepe  commemoratur.  Cf.  V, 
116.  189.  194.  210.  etc.  —  444.  fluit. 
Cf.  XI,  236.  jjPulvis  miscetur,  tur- 
batur  in  campo  ;  et,  quia  obsciirat 
aerem,  hinc  caecus ;  ut  sclet  poiita 
pro  :  qui  visum  eripit,  caecum  dicere." 
H.  Vid.  ad  II,  19.  De  voc.  caecvs 
vid.  ad  II,  19.  VIII,  253.  al.  — 
445.  \ e,rh?i  tremit  e.vcita  tellus, 
quae  vulgo  referuntur  ad  terram  pe- 
dum  pulsu  resonantem  (ut  ap.  Lucr. 
II,  328  sq.  subterque  virum  vi  Excitur 
pedibus  sonitus),  Wagn.  rectius  expli- 
care  videtur  ex  VII,  722.  pulsuque 
p edum  conterrita  fellus ,  ut ,  quo d 
ibi  conterrita  est,  hic  sit  iremit  exciia, 
i.  e.  tremit  quasi  terrore  aliquo  exci- 
tata  et  exsultans.  Exciri  enim  a  ter- 
rorc  ipso  (cf.  v.  c.  Liv.  X,  4,  1.) 
transfertur  etiam  ad  eum ,  qui  exter- 
retur,  ut  VII,  376.  coll.  III,  307.; 
quod  et  ipsum  verissime  docet  Wagn. 

—  447.  Verba  gelidusque  p.  i.  c.  Ossa 
tremor  iam  lcgimus  II,  120  sq. ,  ubi 
vid.   adnott.    coll.  iis,    quae  ad  Aen. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


467 


AiKliit  agnovitqiie  soniim,  et  trcmefacta  rcfiigit. 

llle  volat,  campoque  atrum  rapit  agmen  aperto.  4  50 

Qualis  ubi  ad  tcrras  abrupto  sidcre  niml)us 

It  mare  per  medium  ;  miseris,  heu,  praescia  longe 

Horrescunt  corda  agricolis ;  dabit  ilJe  ruinas 

Ar.boribus,  stragemque  satis;  ruet  omnia  late; 

Ante  volant  sonitumque  ferunt  ad  litora  venti:  455 

Talis  in  adversos  ductor  Khoeteius  hostis 

Agmen  agit;  densi  cuneis  se  quisque  coactis 

Agglomerant.     Ferit  ense  gravem  Thymbraeus  Osirim, 


II,  120.  ailscrjpsimus, —  449.  af/novit 
aonnm.  Cf.  II,  423.  ora  sono  discordla 
signant.  —  Juturna,  formam  assimnlata 
Camerti  (y.  224.),  refugit,  sed  mox  red- 
it,  Turno  fratre  iu  discrimen  adducto, 
V.  468.  —  450.  JUe,  sc.  Aeneas,  v.  440. 
commemoratus.  —  rap  it,  rapidc  ducit, 
secum  aufert.  Vld.ad  VII,  725.  X,  178. 
al.  —  atrnm  agmen,  pulveris  nube 
coopertum  (v.  444,),  vel  etiam  densum. 
Vid,  ad  IV^,  404,  Cod,  Dorvill.  actum, 
in  quo  Peerlk.  citum  latere  suspicatur. 
—  451  sqq.  Aeneas  irruens  in  hostes 
comparatur  cum  saeva  tempestate  a 
mari  veniente  et  omnia  vastante.  Cf. 
Hom.  II.  IV,  275  sqq.  et  Lucr.  VI,  555 
sq. ,  quos  locos  ante  oculos  habuit 
poeta.  Locos  huic  similes  congessit 
Gierig.  ad  Ovid.  Met.  III,  79  sq.  — 
,,ahrupto  sidere  pro  abrupta  nube, 
:juae  nimbum,  procellam  facit.  Ausus 
iioc  videtur  poeta,  quum  semel  sidus 
de  tempestate  diccre  sollemne  sit, 
quoniam  sub  certorum  siderum  ortu 
/el  occasu  tempestates  fiunt.  Abt^u- 
otis  procellis  Geo.  III,  259. ,  abi^nptis 
luhibus  Aen.  III,  199.  dixerat."  H. 
3f.  etiam  Aen.  II,  416,  et  adnott,  ad 
^I,  260,  Peerlk,,  haerens  in  abrupto 
nde.re ,  satis  audacter  coni.  ahruptus 
ib  aethere,  coll.  Aen.  IX j  549.  III, 
199.  Geo.  m,  259.  Ovid.  Fast.  II, 
195.  Senec.  de  vita  beata  28.  et  In- 
erpp.  ad  Silii  I,  135.  —  453.  dabit 
;ett.,  i.  e.  certo  enim  sciunt,  eum  da- 
urum  esse  ruinas.  Wakef.  ad  Lucr. 
.  1.  ita  h.  1.  distingui  iubet:  agrico- 
is:  „Dabit  -  -  venti ;*^  ut  poeta  ipsos 
igricolas  haec  exclamantes  faciat, 
i[uod  Wagn.  iure  alienum  censet  ab 
ppici  carminis  simplicitate.  —  dabit 
ruinas.  Vid.  ad  II,  482.  et  IX,  322. 
'5ic  Ter.  Eun.  IV,  3,  2.  Quas  turbas 
ledit.     Peerlk.    haec    adnotat :     „An 


grammaticus ,  alia  expleturus,  et  hoc 
corruperit,  nescio.  Virgilius  sahem 
elegantius  scripsisset:  Horrescunt  corda 
agricolis ,  quibus  ille  ruinam  Arborihus 
stragemque  satis  ferat.  Agricolae  ve- 
nientem  e  mari  nimbum  prospiciunt, 
et  anxie  exspectant,  in  quam  partem 
feratur,"  coll.  Val.  P].  III,  91.  Stat. 
Theb.  IX,  535.  et  X,  931.  —  454. 
ruet  omnia  late.  De  hac  activa 
verbi  significatione  cf.  Lambin.  ad 
Lucr.  I,  273.  Burm.  ad  Val.  Fl.  III, 
102.  Heins.  adAen.  VIII,  63.  Ruhnk. 
ad  Ter.  Ad.  HI,  2,  21.  Schmid.  ad 
Hor.  Ep.  II,  2,  75.  lani  A.  P.  Lat. 
p.  102.  et  quae  nos  ad  Aen.  I,  85. 
adnotavimus.  Peerlk.  haec  verba,  quae 
post  ruinas  fastidiosa  sint,  una  cum 
toto  versu  sequente,  in  quo  se  soni- 
tum  non  intelligere  fatetur  et  haeret 
in  „inani  repetitione  praegressi  ad 
terras  per  verba  ad  litora,''''  Virgilio 
abiudicat. —  Ao6.  Jihoetetus  heros, 
Troianus,  Vid.  ad  III  ,  108.  — 
457.  Densentur,  ut  cuneatim  conglo- 
bati  dimicent.  In  Med.  extrema  litera 
voc.  coactis  transfossa,  quare  Wagn. 
suspicatur,  coactis  ex  VII,  509.  repe- 
titum  et  legendum  esse  cuneis  --  coa- 
cti,  i.  e.  in  cuneos,  imprimis  quum 
etiam  Servius:  „in  cuneorum  modum 
compositi,"  et  Donatus ;  „unus  quis- 
que  se  stipabat  in  cuneum"  explicent, 
et  in  cuneos  agi  etiam  Lucan.  VII,  497. 
dixerit.  Sed  contra  ceterorum  Codd. 
omnium  auctoritatem  nihil  mutandura 
videtur.  Ceterum  vid.  etiam  infra  ad 
V.  575.  —  458.  Thymbraeus  et  ceteri, 
qui  caedunt  adversarios,  sunt  Tro- 
iani ,  Osiris  ceterique,  qui  caeduntur, 
Latini.  —  gravis  Servius  ad  forti- 
tudinem ,  Heyn.  ad  auctoritatem ,  di- 
gnitatem  et  annos  (cf.  H,  436.  V, 
178  sq.  IX,  246,),  AVagn.  denique  re^ 
30* 


468 


P.  VmGlLII  MARONIS 


Archetinm  Mnestheus,  Epulonem  obtruncat  Achates, 
Ufentemque  Gjas;  cadit  ipse  Tolumnius  augur, 
Primus  in  adversos  telum  qui  torserat  hostis. 
Tolhtur  in  coelum  clamor,  versique  vicissim 
Pulverulenta  fuga  Rutuli  dant  terga  per  agros. 
Ipse  neque  aversos  dignatur  sternere  morti, 
Nec  pede  congressos  aequo  nec  tela  ferentis 
Insequitur;  sokim  densa  in  cahgine  Turnum 
Vestigat  lustrans,  sokim  in  certamina  poscit. 
Hoc  concussa  metu  mentem  luturna  virago 
Aurigam  Turni  media  inter  lora  Metiscum 
Excutit,  et  longe  lapsum  temone  rehnquit; 
Ipsa  subit,  manibusque  undantis  ilectit  habenas, 
Cuncta  gerens,  vocemque  et  corpus  et  arma  Metisci. 
NioTa  vekit  mao^nas  domini  cum  divitis  aedes 
Pervolat  et  pennis  aka  atria  kistrat  hirundo. 


460 


465 


47  0 


etius  ad  vastam  corporis  magnitudi- 
nera  refert,  coll.  locis  V,  447.  et  437., 
iibi  stat  gravis  idem  sit,  quod,  X,  771. 
mole  sua  stat  et  VII,  589.  mole  se 
tenet.  Cf.  etiam  adnott.  ad  X,  207. 
Est  igitur  fere  i.  q.  ingens  supra  v. 
441.  ct  al.  (lacob.  Disquiss.  Virgg.  I. 
p.  10.,  quum  epitheton  simplicitcr  ox'- 
net,  nihil  referre  ait,  utrum  cum  Ser- 
vio ,  an  cum  Heynio  facias.)  —  460. 
Comparant  Hom.  11.  XVI ,  558.  De 
Tolumnio  vid.  supra  v.  258  sqq.  — 
4G2.  vicissiin,  ut  antea  Aeneae  exer- 
citus  fugerat.  Cf.  v.  407  sqq.  — 
463.  fuga  dant  terga.  Vid.  ad  V, 
586.  —  464.  Ip  s  e,  Aeneas.  Vid.  ad 
Ecl.  VIII,  96.  X,  63.  Geo.  IV,  464. 
Aen.  II,  394.  et  al.  —  sternere 
morti.  Vid.  ad  VIII,  566.  (et  X, 
319.)  —  465.  Heyn.  confert  Hom.  II. 
XVI,  731.  —  pede  aeqno,  ut  aequa 
sit  pugna. —  tela  fer entes,  sibi  in- 
ferentes,  telis  se  adortos.  Sic  XI, 
872.  letum  ferentes.  —  Pauci  ({uidam 
Codd.  recentiores  et  editt.  veteres  ex- 
hibent  Nec  pede  congressns  nec  eqiio  ; 
sed  recte  iudicat  Wagn.,  quum  id 
solum  sibi  dicendum  sumpsisset  poeta, 
nec  aversos  nec  adversos  insecutum 
Aencam  esse,  nihil  attinuissc  pedites 
et  equites  singulatim  commemorare, 
vocc.  autem  aequus  et  equus  saepis- 
sime  confusa  esse,  ut  Geo.  II,  225. 
Aen.  VII,  .^40.  IX,  56.  X,  858.  XI, 
861.  XII,  218.  616.  —  466.  densa 
in  caligine,  sc.  pulvere  excitato  et 
telis  cmissis  cffccta.  —   468.  II oc  (i. 


e.  eius  rei:  vid.  ad  II,  171.  etc.) 
concussa  metu  mentem.  Vid.  ad 
Ecl.  I,  55.  III,  106.  et  al.  —  vira- 
ginem  nihil  aliud  significare  censet 
Heyn.,  quam  virginem,  sed  antiquius 
esse  vocabulum  ideoque  epico  car- 
mine  dignius.  Rectius  autem  ii  sta- 
tuere  videntur,  qui  viraginem  a  virgine 
ita  distinguunt,  ut  illa  vox  vii'ginem 
virilis  iugenii  et  fortitudinis  indicet, 
quae  virilia  opera  faciat ;  quare  im- 
primis  dc  Diana  et  Pallade  dicitur. 
Cf.  Sen.  HippoL  54.  Ovid.  Met.  II, 
765.  VI,  130.  Stat.  Silv.  IV,  5,  23. 
Theb.  XI,  414.  Claud.  R.  Pros.  II, 
63.  all.  Quod  hic  de  luturna  narra- 
tur,  Hom.  II.  V,  835  sqq.  Palladi 
tribuit,  qiiae  simili  ratione  Diomedis 
eurrum  regit.  —  469.  Wagn.  obser- 
vat,  hunc  locum  ob  oculos  fuisse  au- 
ctori  Epit.  Iliad.  v.  514.  haec  scri- 
benti :  lUe  ruens  ictu  media  inter  lora 
rotasque  Vohitur ;  ipse  tamen  verba 
media  inter  lora  rectius  cxplicat: 
in  media  aurigatione  5  ut  alibi  legitur 
media  inter  pocula^  media  inter  carmina 
et  similia.  Cf.  Aen.  IV,  663.  XI,  541. 
Hor.  Ep.  II,  1,  185.  etc.  —  Ceterum 
de  hoc  auriga  Turni  cf.  supra  v.  327. 
adnott.  —  470.  excutit.  Cf.  I,  115. 
et  X,  590.  —  471.  Ipsa  suhit,  in 
eius  locum.  —  u  ndant  es  hahe  n  a  s. 
Vid.  ad  V,  146.  —  473  sqq.  Haec 
comparatio  cuitus  discursantis  cum 
vago  hirundinis  vohitu  nequc  ex  Ho- 
mero,  neque  cx  alio  poeta  nobis  co- 
gnito  rcpctita  cst.  —   n  ig  r  a  h  i r  u  ndo. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


4G0 


Pabula  parva  legcns  nlclisquc  loquacibus  escas  ; 
Et  nunc  porticibuK  vacuis,  nunc  liumida  circum 
Stagna  sonat:  similis  medios  luturna  per  hostis 
Fertur  equis,  rapidoquc  volans  obit  omnia  curru ; 
lamquc  hic  germanum,  iamque  hic  ostcntat  ovantcm ; 
Nec  conferrc  manum  patitur;  volat  avia  longe. 
Haud  minus  Aencas  tortos  legit  obvius  orbis, 
Vestigatque  virum  et  disiecta  per  agmina  magna 
Voce  vocat.     Quoties  oculos  coniecit  in  hostem, 
Alipedumque  fugam  cursu  tentavit  equorum, 
Aversos  toties  currus  luturna  retorsit. 
Heu,  quid  agat?     Vario  nequidquam  fluctuat  aestu, 
Diversaeque  vocant  anlmum  in  contraria  curae. 
Huic  Messapus,  utl  laeva  duo  forte  gerebat 
Lenta,  levis  cursu,  praefixa  hastilia  ferro, 


475 


4  8  0 


485 


Heyn.  putat,  hirundiiiem  rusticam  s. 
dy.avS-vDdda  indicari,  quae  dorso  nigro 
ct  caerulescentc  sit.  Cf.  Plin.  X,  33, 49. 
—  77ia(/nas  aedes  et  alta  atria 
de  villa  splendida  intelligenda  esse, 
docet  V.  476  sq.  —  475.  ,^nidis  lo- 
quacibus  pro  pullis,  vtoaoolg  tov- 
Cov(ycp."H.  Cf.Geo.IV,  17.  Prop.IV, 
5,  10.  Imitatus  est  li.  1.  luven.  V,  142. 
ipse  loquaci  gaudehat  nido.  Ovid.  de 
raed.  faciei  77.  querulum  nidum  et  Se- 
nec.  Ep.  122.  argutos  nidos  dicit. 
Eadem  ratione  XI ,  458.  stagna  1o- 
quacia  com.memorantur.  —  476.  por- 
ticibus  vacuis,  amplis  et  late  pa- 
tentibus ,  utpote  magnarum  aedium. 
Vid.  ad  V,  515.  Porticus  autem  et 
atria  eadem  ratione  coniunguntur  II, 
528.  —  477.  stagna  Lerschio  An- 
tiqq.  Virg.  p.  225.  eas  aquas  signifi- 
care  videntur,  quae  in  compluvii  la- 
brum  vel  puteum  cadant;  sed  vere 
observat  Gossr.,  nihil  impedire,  quo- 
minus  vera  stagna  intelligamus,  quae 
prope  villae  aedes  sint ;  de  iis  enim, 
non  de  aedibus  urbanis  sermonem 
esse  videri.  —  480.  c  onferre  ma- 
num,  scil.  cum  Aenea.  Ceterum  vid. 
supra  ad  v.  12.  —  481.  „L't  legere 
vestigia ,  oras,  vias ,  est  persequi,  sic 
legit  h.  1.  Ae7ieas  tortos  orbis ,  obli- 
quas  et  implicitas  vias,  ut  Servii  ver- 
bis  utar  (cf.  inf.  v.  743.),  pererrat  ac 
pervagatur,  [ut  Tumo  obvius  fiat]." 
iH.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  VIII,  7.  Markl. 
uad  Stat.  Silv.  II,  3,  22.  et  Thiel.  ad 
Ih.  1.  —  482.  Vestigatque  virum, 
iut  ap.  Ovid.  Met.  III,  52,  Vestigatque 
.viros,   ubi   vid.  Bach.  —  ,,clisiecta 


per  agmina  impetum  ruentis  currus 
declarat ,  quo  dissipati  cedunt  ordi- 
nes."//.  —  magna  v o ce  v ocat.  Vid. 
ad  IV,  680.  V,  860.  et  infra  ad  v. 
680.  —  483.  ,,  Quoties  e  longinquo 
Turnum  animadverterat  eumque  insc- 
quebatur  sic,  ut  iam  aggredi  vellet 
cctt.  —  tentare  h.  ].  pro  assequi, 
attingere,  saltem  in  eo  esse,  lit  asse- 
quaris.  Videtur  autem  Aeneas  pedes 
incedere.  Cf.  v.  465."  H.  Tentare 
fugam  equorum  hic  significat  pe- 
riculum  faccre,  utrum  equos  celerrimo 
cursu  ifuga,  vid.  ad  Geo.  III,  142.) 
aequare  possit.  Peerlk.  tamen,  dubi- 
tans,  an  verbum  tentandi  hanc  signi- 
ficationem  admittat,  magis  Latinum 
fore  putat:  cursu  affectavit  equorum. 
—  Alip  edum  equorum.  Vid.  ad 
VII,  277, —  485.  aversos  retorsit. 
Vid.  ad  I,  659.  —  486.  vario  flu- 
ctuat  aestu.  Cf.  IV,  532.  564.  al. 
Cort.  ad  Cic.  Epp.  ad  Div.  VII,  18, 
2,  et  Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I,  1,  99. 
(Fasc.  L  p.  98  sq.)  —  487.  Heu 
quicl  agatl  Quum  his  verbis  ab- 
soluta  sit  sententia,  media  illa  inter 
interrogationem  et  exclamationem, 
Comma,  quod  erat  post  agat,  cum 
lahnio  et  Wagn.  (quos  etiam  nie  po- 
steriores  omnes  secuti  sunt)  in  signum 
interrogandi  mutavimus.  Cf.  etiam 
supra  IV,  283.  —  488.  Huic  (Ae- 
neae),  i.  e.  in  hunc,  -  -  dirigit.  Vid. 
ad  Ecl.  II,  30.  et  al.  De  Messapo, 
uno  de  VII  Latinorum  ducibus,  vid. 
ad  VII,  691.  —  duo  praefixa  ha- 
stilia  ferro.  Vid.  ad  V,  557.  — 
489.  Zeyes  cursn,  levi  incursu,  subito 


470 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Horum  uniim  certo  contorquens  dirigit  ictu.  490 

Substitit  Aeneas,  et  se  collegit  in  arma, 

Poplite  subsidens;  apicem  tamen  incita  summum 

Hasta  tulit,  summasque  excussit  vertice  cristas. 

Tum  vero  assurgunt  irae,  insidiisque  subactus, 

Diversos  ubi  sentit  equos  currumque  referri,  49  5 

Multa  lovem  et  laesi  testatus  foederis  aras, 

lam  tandem  invadit  medios,  et  Marte  secundo 

Terribilis  saevam  nullo  discrimine  caedem 

Suscitat,  irarumque  omnis  effundit  habenas. 

Quis  mibi  nunc  tot  acerba  deus,  quis  carraine  caedes       500 
Diversas,  obitumque  ducum,  quos  aequore  toto 
Inque  vicem  nunc  Turnus  agit,  nunc  Troius  heros, 
Expediat?  tanton'  placuit  concurrere  motu, 


et  celeri  impetu.  De  epitheto  lenta 
vid.  ad  VII,  165.  —  490.  dirigit. 
Med.  et  Rom.  clerigit,  male.  Vid.  ad- 
nott.  ad  Geo.II,  S.  —  491.  ,,6e  col- 
legit  iu  arma,  int.  in  clipeum,  quo 
texit  se,  vcpiCavoyr^  sub  s  idens.^^  H. 
Vid.  ad  X,  412.,  ubi  adde  Stat.  Theb. 
XI,  545.  ia  clipeum  turbatos  colligit 
artus.  —  492.  Poplite  stibsidens, 
y.vipag  Hom.  II.  XXI,  69.  —  In  seqq. 
Macrob.  VI,  1.  Maroni  ante  oculos 
fuisse  putat  Ennium  Annal.  XIV.  (p. 
112.  Hessel.)  tamen  inde  volans  secum 
abstuJit  hasta  Insigne.  —  494.  assur- 
gunt  irae.  Vid.  supra  X,  813.  Sil. 
V,  105.  Acrius  hoc  accensa  ducis  sur- 
rexerat  ira  (ibique  Drak.)  Val.  FL  II, 
165.  dolor  iraque  surgit.  Cf.  etiam 
supra  XI,  452.  arrectae  irae,  ubi  adde 
Drak.  ad  Silium  IV,  280.  —  insi- 
diis  sub  actus,  ira  propter  insidias, 
quibus  se  viderat  a  Messapo  petituni, 
victus.  Antea  cnim  Aeneas  foedus  in 
eo  etiam  servare  voluerat ,  ut  cum 
nemine,  nisi  cum  Tarno,  manus  con- 
sereret.  —  495.  Medicei  aliorumque 
bonorum  Codd.  lectionem  sentit 
loco  vulg.  sensit  cum  Wagn.  (quem 
recentiores,  omnes  secuti  sunt)  revo- 
cavimus,  <|ui  docet,  litevae  sibilae 
saepe  hic  recurrenti  verae  lectioni.s 
mutationem  in  vulgatam  debcri,  quae 
locum  habere  nequeat,  quum  non 
sernio  sit  de  re  semel  ac  certo  quo- 
dam  tcmpore  facta,  qualeni  indicet 
Part.  2</ji  Perfecto  iuncta  (coll.  I,  405. 
IV,  474  sq.  V,  816.  VII,  542.  XI,  737. 
aliisque  locis),  sed  de  re,  quae  iterum 
jterumque  fiat;  quoties  enim  Turnus 
in  conspectum  veniat  Aeneae,   toties 


a  luturna  currum  in  diversani  partem 
flecti  (v.  483  sqq.),  quapropter  etiani 
currum  referri,  non  currum  relatum 
poeta  scripserit.  —  496.  testatus 
est  Med.  et  oninium,  ut  videtur,  Codd. 
lectio  praeter  Rom.  et  Paris.  2.,  qui 
exhibent  vulg.  testatur,  quod  Wagn. 
iure  correxit.  Non  enim  dicit  poeta : 
testatur  lovem  et  invadit  hostes  (ut 
VIII,  346.  et  al.) ;  sed :  postquam 
multa  testatus  est  deos,  (scil.  se  rupto 
foedere  et  insidiis  ad  certamen  inter- 
necinum  cogi),  tandem  invadit  cett., 
quare  etiani  infra  v.  581.  legimus: 
Testaturque  deos ,  iterum  s e  a d 
proelia  cogi.  Sic  etiam  VII,  593. 
in  Codd.  quibusdam  testatus  in  testa- 
tur  mutatum.  Peerlk.  (qui,  ut  recen- 
tiores  omnes,  Participium  recepit)  non 
inepte  memorat,  „ipsa  orationis  tarde 
absolutae  longitudine  patientiam  Ae- 
neae  monstrari."  —  499.  irarum- 
que  omnis  cffic  ndit  habena s. 
Servius  confert  fragm.  Ennii  (p.  307. 
Hessel. )  ejfundit  irarum  quadrigas. 
Contrarium  est  frenare  iram  ap.  La- 
ctant.  Inst.  V,  10,  9.,  irae  frena  mo- 
duiaque  ponerc  ap.  luvcn.  VIII,  88. 
cett.  Multos  locos  huc  facientes  con- 
gcssit  Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I,  2.  63. 
Vol.  1.  p.  184  sq.  Ceterum  cf.  ad- 
nott.  ad  VI,  1.  —  500.  Quis  milii 
nunc  -  -  deus  cett.  Cf.  adnott.  ad 
X,  164.  et  similes  locos.  —  caedes 
diversas,  divevsis  locis  factas.  — 
502.  liique  vicem.  Vid.  ad  Geo.  I, 
142.  —  ,,503  sq.  provulgari:  Fierine 
potuit,  ut  gentes  duae  mox  in  unum 
coaliturae  tam  atroci  jjugna  concur- 
rcrcnt?"  H,     Verbura  placere  pro- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


471 


lLi[)piter,  aeterna  gcntis  in  j^acc  futuras? 
Aencas  Ivutuluni  Sucronem  —  ea  prinia  ruentis 
Pugna  loco  statuit  Teucros  —  haud  multa  moranteni 
Excipit  in  latus,  et,  qua  ikta  cclcrrima,  crudum 
Transadigit  costas  ct  cratcs  j)cctoris  ensem. 
irurnus  equo  dcicctum  Amycum  fratremque  Diorem, 
Uongressus  pcdes,  hunc  venientem  cuspide  Jonga, 
[rlunc  mucrone  ferit,  curruquc  abscisa  duorum 
Suspendit  capita,  et  rorantia  sanguine  portat. 
ille  Talon  Tanaimque  neci  fortemquc  Cethegum, 
rris  uno  congressu,  et  moestum  raittit  Onyten, 


5  05 


510 


)riuin  csse  de  inevitabili  deorum  vo- 
untate,  Thiel.  docct  coll.  Mitscherl.  ad 
i-lor.  Od.  1, 33,  10.  Gierig.  ad  Ovid.  Met. 
;,  363.  Burm.  ad  Aeu.  11,  428.  (et 
^uhnk.  ad  Ter.  Eun.  V,  3,  10.)  Cf. 
,  283.  —  505.  ,,ea  pug na  jifima 
i.  e.  primum)  T eucr o s  confu.se  ad- 
luc  per  ordines  ruentes ,  loco  sta- 
i  u  it,  pro  communi :  tum  primum  Teu- 
;ri  substiterunt  ad  eam  pugnam." 
iaec  fere  Heyn.  —  ruentes,  die 
bisturmenden,  non,  ut  Neutter.  vertit, 
lie  Fiiehenden,  quod  vetant  v.  457  sq. 
^eneas,  dum  Turnum  insequitur,  cum 
igmine  suo  per  ordincs  ruit.  —  506. 
<iorantem  (i.  e.  qui  s.  cuius  nex 
>aud  miilta,  non  diu,  moratur  Aeneam 
.dversus  eum  pugnantem)  lectio  est 
)lurimorum  et  optimorum  Codd.  ab 
almio  et  Wagn.  (quos  posteriores 
)mnes  secuti  sunt)  iure  restituta. 
/ulgo  cum  Palat.  moratus ,  quod  fa- 
•ile  ex  III,  610.  vel  V,.  381.  huc 
ransferri  potuisse  ,  vere  memorat 
Vagn.,  haec  adiiciens :  ,,Augetur  au- 
em  Aeneae  gloria  eo,  quod  vir  for- 
issimus,  qualem  fuisse  Sucronem  con- 
entaneum  est,  non  ita  multum  negotii 
lli  facessivit ;  eodem  spectat,  quod 
nfra  legitur  v.  514,  Tris  uno  con- 
ressu.^'  Heyn.  et  Peerlk.  vulgatam 
iraeferunt.  —  507.  Excipit  in  la- 
us  etc,  exceptum  in  latere  vulnerat. 
ycterum  vid.  ad-Geo.  II,  207.  Aen. 
X,  763.  X,  387.  al..  coll.  adnot.  ad 
^en.  III,  332.  —  gua  fata  celer- 
ima,  quale  vulnus  niors  celerrime 
equitur,  qua  parte  corporis  vulnerata 
lors  celerrime  afferri  potest,  o>^«  ,ua- 
tozcc  y.aioiou  iGn,  yic  ap.  Ovid. 
-let.  VIII ,  398.  cpiaque  est  vid  pro- 
■ima  leto.  —  crudum  ensem,  i.  e. 
ae\Tim,    crudelem.     Vid,  ad  X,  682. 


Heyn.  per  cruentum  explicat,  cui 
Wagn.  adsentitur,  quum  cmdus  (crui- 
dus  a  cruor  factum)  proprie  dicatur 
de  carne  recens  mactatae  bestiae  san- 
guine  adhuc  stillante.  Quod  quam- 
quam  nemo  ncgabit,  hanc  tameu  vo- 
cem  etiam  latiore  sensu  dici ,  vidi- 
mus  ad  ],  X.  1.  1.  —  508.  costas 
et  crates  pectoris.  Cf.  Ovid.  Met. 
XII,  396.  Quae  laterum  cratem  per- 
rupit.  Prudent.  thqI  aztcf.  XI,  57. 
Unyula  Jixa  cavis  costarum  cratibus. 
Alcim.  Avit.  I,  100.  Diffundit  dupli' 
ceni  costarum  ex  ordine  cratem.  Appa- 
ret  igitur,  et  h.  1,  habere  vim  expli- 
cativam,  neque  difierre  pectoris  crates 
a  costis  antea  commemoratis.  De 
constructione  ensem  transadigere  co- 
stas  cf.  Kuddim.  II.  p,  327  sq.  not. 
17.  Zumpt.  §.  392.  Eamsh.  §,  129. 
Kriiger.  §.  319.  alios,  cum  adnott. 
ad  VI,  327.  XI,  625.  al.  Cete- 
rum  vid.  supra  ad  v.  273  sq.  — 
509.  ,,Ergo  Amycus  et  Diores  filii 
Priami,  ut  patet  e  V,  297.  I,  221.  Di- 
versi  ab  hoc  Amyco  sunt,  quos  V, 
373.  IX,  772.  X,  704.  vidimus."  H. 
—  510.  Recte  Wagn.  pro  Colo  vulgo 
post  2:)edes  apparente  Comma  posuit, 
ne  quis  coniungeret  congressus  ximy- 
cum  —  Diorem.  Comparant  autem 
cum  h,  1.  Hom,  II.  XX,  461  sq.  — 
liunc  —  htinc.  Vid.  ad  X,  10.  et 
al.  —  venientem.  Cf.  X,  456.  et 
inf.  V.  595.  —  513.  Ille,  Aeueas.  — 
neci  -  -  mittit.  Vid.  ad  II,  85.  et 
VIII,  566.  —  514.  „moestum  ipsa 
morte,  puto,  quam  subitui'us  erat. 
Servius  tristem,  severum,  a/.vS-oionov 
exponit,''i/,  Peerlk.,  haerens  in  hoc 
epitheto,  quum  Aeneas  hic  omnia  tam 
celeriter  fecerit,  tit  interfecti  essent, 
priusquam  cogitarent,  parum  feliciter 


472 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Nomen  Echionium,  matrisque  genus  Peridiae; 
Hic  fratres  Ljcia  missos  et  Apollinis  agris, 
Et  iuvenem  exosum  nequidquam  bella  Menoeten, 
Arcada,  piscosae  cui  circum  flumina  Lernae 
Ars  fuerat  pauperque  domus,  nec  nota  potentum 
Munera,  conductaque  pater  tellure  serebat. 
Ac  velut  immissi  diversis  partibus  ignes 


515 


520 


coni.    ct    quartum    mittit     Onyten.     — 

515.  Nomen  Echioniiim  i.  q.Echio- 
nius  s.  Echionides ,  Echionis  filins, 
quemaclniodum  X,  123.  Hicetaonius  i, 
q.  Hicetaonidcs.  Novien  autem  hic 
ad  originem  referendum  esse  (ut  VI, 
763.  Silvius,  Albanum  nomen,  i.  e.  Al- 
banus  genere),  docent  iam  addita  verba 
matris  genus  Peridiae  ;  quod  iam  Wagn. 
adnotavit.  Cf.  etiam  Drak.  ad  Silium 
XIII,  44.  ison  igitur  nomen  est  Ac- 
cus.  absolutus,  pro  nomine  positus ; 
sed  nomini  Onyten  per  appositionem 
adiuugitur ;  multo  minus  vero  cum 
aliquot  Codd.  scribendum  nomine,  quod 
lahn.  recepit,  qui  tamen  in  Commen- 
tario  edit.  II.  nomen,  tamquam  Accus. 
remotioris  Obiecti,  vult  restitui ,  coll. 
Auson.  Idyll.  II,  1.  Nomen  ego  Auso- 
nius,  7ion  ultimus  arte  medendi,  et  lo- 
cum  sic  interpretatur  :  ,,Mittit  Onyten, 
([ui  si  nomen  spectas  (quod  attinet 
ad  nomen)  Echionius  est  (ab  Echione. 
descendit) ,  et  qui  est  genus  (i.  e. 
lilius)  matris  Peridiae,"  Virgilium  7io- 
men  Ablativo  7iomine  propterea  prae- 
tulisse  ratus,  ut  Accusativus  proximo 
Accusativo  genus  responderet  atque 
verba  hanc  fere  sententiae  speciem 
prae  se  ferrent:  qui  fuit  nomine  Echio- 
nius  et  genere  Peridiae  iilius.  —  g  e- 
nus  pro  filio.  Vid.  ad  VII,  556. 
Ceterum  Peerlk.,  non  intelligens,  ,,cur 
Onyten,  nulla  alia  re  memorabilem, 
tam  accurate  Virgilius  describeret," 
versus  sic  transponendos  censet:  514. 

516.  515.  —  516.  iJ^c,  Turnus.  — 
fratres  Lycia  7iiissos.  Mirum 
sane  videri  potest,  nomina  fratrum 
non  adiungi,  quare  ctiam  Wagn.  hunc 
locum  in  iis  nuraerat,  (juae  Virgilius 
imperfectos  reliquerit;  sed  haud  dubic 
intclligendi  sunt  Clarus  et  Themon, 
supra  X,  126.  commcmorati.  —  Ly- 
cia  et  Apollinis  agris.  Kcspicit 
Patsiram ,  Lyciae  urbera ,  Latonac  et 
Apollinis  tcniplo  clarissimam.  Vid. 
ad  IV,   143.  —  517  sqq.  ,,Egregie  ad 


miserationem  faciendam  ornavit  lo- 
cum;  idque  eo  sagacius  fecit,  quod 
statim  atrox  rerum  facies  succedit: 
Ac  velut  etc.  Similis  elegantiae  lo- 
cum  vide  ap.  Ovid.  Met.  III,  582  sq. 
Lerna  autem,  etsi  Argivi  agri  liuvius 
et  pahis,  [vid.  ad  VI,  287.]  non  ta- 
men  a  confiniis  Arcadiae  multum 
abest.  Ex  Evandri  autem  copiis  M.  fu- 
isse  putandus."  H.  —  519.  pauper- 
que  dom u s ;  piscatoria cnim vita vete- 
ribus  summam  paupertatem  prodebat. 
Cf.  Theocr.  Idyll.  XXL  Lucian.  Dial. 
Mort.  27,  9.  Ovid.  Met.  III,  586  sq. 
(ibique  Gierig.  et  Bach.)  Stat.  Theb. 
VII,  720.  alii.  —  520.  potentum 
Munera.  Heinsius  ex  Med.  recepit 
Lirnina,  quod,  commendatum  etiam  a 
Marklando  in  Praef.  ad  Stat.  Silv.  p. 
IX.  ed.  Sillig. ,  servarunt  Burm.  et 
Heyn.  atque  etiam  Peerlk.  retinendum 
censet.  Sed  iure  Wagn.  vulgatam  le- 
ctionem,  iam  ab  lahnio  defensam,  rc- 
vocavit,  quem  etiam  Thiel.,  Siipfl.  et 
Gossr.  secuti  sunt.  Limina  enim  po- 
ientum  etiam  pauperibus  nota  esse 
possunt,  qui  beneficii  aliquid  a  divi- 
tibus  jjctituri  limina  eorum  adire  so- 
lent ,  ideoque  haec  lectio  ab  h.  J. 
aliena  est;  aptissima  contra  altera, 
quara  recte  caperc  videtur  Wagn.,  per 
pote7itum  7nu7iera  intelligens  iraperia, 
quae  ante  omnia  petebant  potentes 
Romani  et  a  (piorum  studio  pauper 
ille  piscator  et  bellum  exosus  erat 
alienissimus.  Quam  quidcm  cxplica- 
tionem  magis  etiani  proba1)it,  qui 
Lucretium,  unde  Virgilium  multa  con- 
stat  mutuatum  esse,  aliquoties  helli  et 
militiae  ?n?<«cm  .  commemorare  memi- 
ncrit  (I,  30.  33.  V,  1307.).  Gossr. 
praeterea  memorat,  limina  fortasse  ex 
Ilor.  Epod.  II,  7.  (supcrba  civiinti  po- 
tentiorum  limina)  huc  esse  translatum. 
De  voc.  autem  potentuni  nobiles  et 
divites  complectente  cf.  adnolt.  ad  VI, 
844.  —  521  sqq.  Eandem  compara- 
tioncm  iam  supra  legimus  II,   304  sq.    | 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


473 


Arcntcm  in  silvam  ct  virgulta  sonantia  laiiro; 
Aut  ubi  decursu  rapiclo  dc  montibus  altis 
Dant  sonitum  spumosi  amncs,  et  in  acquora  currunt, 
Quisque  suum  populatus  itcr:  non  scgnius  ambo 
Acncas  Turnusquc  ruunt  pcr  proelia;  nunc,  nunc 
Fluctuat  ire  intus;  rumpuntur  nescia  vinci 
Pcctora ;  nunc  totis  in  vulnera  viribus  itur. 
Murranum  hic,  atavos  et  avorum  antiqua  sonantcm 
Nomina  per  regcsque  actum  genus  omne  Latinos, 
Praecipitem  scopulo  atque  ingentis  turbine  saxi 
Excutit,  cfFunditquc  solo;  lumc  lora  et  iuga  subter 


525 


5  30 


Cf.  ctiam  X,  405  sq.  Heyn,  confem 
iiibet  Ilom.  II.  XI,  155.  ct  Apollon. 
I,  1026  sq.  —  522.  ,.Silyam  laurcam 
intellige :  posito  generi ,  silvae,  sub- 
iungit  formam  s.  speciem  ex  more." 
H.  Cf.  adnott.  ad  IX ,  .306.  et  al. 
Nihil  tamen  impedit,  quominus  laic 
inter  silvam  et  virgnlta  laurea  distin- 
guamus,  per  silvam  pascna  silvarum 
intelligentes,  quoruni  gramina  arida 
incendebantur,  utnova  surgcrent.  Vid. 
adnott.  ad  X,  405.  —  virgiilta  s  o- 
nantia  lauro,  i.  e.  virgulta  laurea, 
quae  incensa  vehementer  crepitant. 
Vid.  ad  Ecl.  VIII,  82.  —  524.  Wa- 
kef.  ad  Lucr.  V,  264.  vocabulo  ae- 
quora  planitiem  sub  illis  montibiis 
iacentem  significari  statuit,  coli,  11, 
305  sq.  et  Ilom.  II.  IV,  453.;  quod 
probat  Peerlk.  hac  causa  adiecta: 
„Nam  si  mare  cogitas,  nihil  in  com- 
paratione  est  contra  solitum."  Sed 
hoc  si  voluisset  Virgilius,  vix  tam 
ambigue  scripsisset;  quamquam  non 
nego ,  verba  proxime  sequentia  hanc 
explicationem  quodammodo  iuvare.  — 

525.  ,,quisqzie  suum  p  opulatus 
iter:  graviter  pro  decurrens,  sed  po- 
pulando,  cum  vastatione  agrorum,"^. 
Imitatur  hunc  locum  Silins  III,  444. 
Inde  ferox  quaesitum  armis  per  inJio- 
spita  rura  Volcarum  populatur  iter.  — 

526.  per  proelia,  per  ordines  pu- 
gnantium,  per  aciem.  —  bTl.flu- 
ctvat  ira.  Vid.  ad  IV,  532.  — 
rumpuntur  p  ectora,  quia  fluctum 
aesturaque  irae  vincere  et  continere 
non  possunt.  Rumpuntur  enim,  quae 
nimia  alicuius  rei  (et  hic  quidem  ex- 
aestuantis  et  sese  extendentis)  copia 
iraplentur.  Heyn,  comparat  Geo.  I, 
rumpuntur  liorrea  messihus  et  adnott, 
ad  Tibull.  II,  5,  84,  Vid,  etiam  Lucr. 
ni,   298  sq.    Pectora  qui  fremitu  rum- 


punt  j)lerumque  gementes  ,  Nec  capere 
irarum  fluctus  in  pectore  possunt.  — 
527.  nescia  vinci.  Cf.  Gco.  II, 
467.  470.  Hor.  Od.  I,  6,  6.  Cort.  ad 
Lucan.  I,   17.  et  Ruddim.  II.  p.  225. 

—  528.  in  vulnera  itur.  Sic  ap. 
Ovid.  Met.  IX,  405.  (certe  ex  Heinsii 
coni.)  ibuntque  in  vulnera  fratres.  Stat. 
Theb.  VIII,  69,  fratres  alterna  in  vul- 
nera  laeto  Marte  ruent.  Manil.  IV, 
173.  Mut7iaque  a7'mati  coeunt  in  vul- 
nera  fratres  cett.  —  529.  hic,  Ae- 
neas ;  nam  Murranus,  quem  interficit, 
Latinus  est.    Cf.  etiam  inf.  v.  638  sq. 

—  s onante m,  crepantem,  iactantem. 
Cf.  adnott.  ad  I,  328.  Hor,  Sat,  I,  4, 
44.  Ovid.  Met.  X,  205.  et  Am,  III, 
1,  64.  Claud.  VL  Cons.  Hon.  493.— 
530.  nomina  antiqua,  i.  e.  clara, 
illustria  (vid.  ad  I,  12,),  quod  etiam 
simplex  nomen  interdum  significare 
constat.  Thiel.  confert  luven.  VIII, 
132.  et  272,  Ovid.  Trist.  IV,  4,  1.  et 
Am.  I,  3,  7.  Simillinms  est  locus 
Martial.  V,  17,  1.  Dum  proavos  ata- 
vosque  refers  et  no7nina  magna.  Cf.  et- 
iara  locus  similis  Aen.  III ,  98.  unde 
aliquam  probabilitatis  speeiem  accipit 
Peerlkampii  coniectura  atavos  atavo- 
7-um,  cc7itiquct  s.  ]V.  —  ,.g e7ius  a  ctu  m, 
exactum,  ductum,  procedens  7>er  re- 
ges  Loti7ios;  omnes  eius  maiores 
regia  fuerant  dignitate."  H.  Similiter 
Claud.  I,  15.  Per  fasces  7iumera7itur 
avi.  Peerlk.  sine  iusta  causa  coni. 
auctu7n  ge7ius ;  ut  sensus  sit:  ,,Rex 
fuit  origo  gentis,  nati  et  natorum 
nati ,  semper  reges ,  genus  auxere, 
l^ropagavere."  —  531,  S c  opulo  at- 
que  turhi7ie  saxi.    Vid.  ad  X,  619. 

—  turhine,  i,  q.  iactu,  adiuncta  ta- 
men  rotationis  notione.  —  532.  „Pro- 
volutus  ille  est  subter  currum  ;  impe- 
ditus    habenis    et    rotis:    liis    quidem 


474 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Provolvere  rotae;  crebro  snper  mignla  pnlsu 
Incita  nec  clomini  memornm  proculcat  eqnornm. 
Ille  ruenti  Hyllo  animisque  immane  frementi. 
Occnrrit,  telumque  anrata  ad  tempora  torquet: 
Olli  per  galeam  fixo  stetit  hasta  cerebro. 
Dextera  nec  tua  te,  Graium  fortissime,  Cretlieu, 
Eripuit  Turno ;  nec  di  texere  Cupencnm, 
Aenea  veniente,  sui;  dedit  obvia  ferro 
Pectora,  nec  misero  clipei  mors  profuit  aerei. 
Te  qnoque  Lanrentes  viderunt,  Aeole,  campi 
Oppetere  et  late  terram  consternere  tergo; 
Occidis,  Argivae  quem  non  potuere  phalanges 
Sternere,  nec  Priami  regnorura  eversor  Achilles; 


535 


5  40 


515 


equorum  impetu  ruentibus,  illis  autem 
seu  manu  elapsis  seu  manui  implici- 
tis,  ut  igitur  duplici  ex  ratione  subter 
iuga,  sub  currum  provolverentur ;  et 
lora  et  rotae  eum  provolvunt  subter 
iuga,  currum.'"  H.  Eectius  (etiam 
Wagnero  iudice)  Heinrich.  verba  ita 
ordinat :  Jiunc  rotae  provolvere  suhter 
lora  et  iuga;  rotis ,  i.  e.  curru  (vid. 
ad  Geo.  III,  170.),  excussus  habenis, 
quae  ad  terram  defiuxerant,  impeditus 
est  et  subter  equos  provolutus;  ut 
igitur  proprie  dictum  sit  subter  iuya, 
minus  proprie,  non  tamen  inepte, 
suhter  lora.  Si  tamen  lora  cum  Peerlk. 
aecipimus  de  funibus,  qui  equos  cur- 
rui  iungunt,  etiam  haec  verba  possunt 
proprie  dicta  haberi ;  sic  enim  subter 
equos,  ubi  per  lora  currui  erant  alli- 
gati,  provolutus  facile  poterat  a  po- 
sterioribus  eorum  ungulis  proculcari. 
—  534.  Verba  sic  construe :  ungzila 
incita  nec  domini  memorxmi  equorum  cre- 
hro  pulsu  super  proculcat.  Commata 
vulgo  post  Incita  et  memoriim  posita 
cum  E.uhk.  delevi,  nam  nec  memorum 
i.  q.  et  (quidem,  insuper)  immerao- 
rum ,  quod  iam  Serv.  intellexit  (cf. 
etiam  aduott.  ad  Geo.  I,  142.  et  Aen. 
III,  619.)  ;  quare  nescio,  cum  Wagn. 
de  hac  re  dubitare  potuerit.  Cf.  Cort. 
ad  Lucan.  I,  86.  et  V,  153.  idemque 
ad  Sall.  Cat.  24.  a  Thielio  laud. ;  qui 
etiam  alteram  commemorat  explica- 
tionem,  ut  nec  memor  simpl.  sit  imme' 
mor ,  (juemadmodum  dicatur  nec  opi- 
natus  et  similia,  coll.  Gocrenz.  ad 
Cic.  Lcgg.  I,  21,  56.  Mauut.  ad  Cic. 
Epp.  ad  Eam.  XIII,  18.  Drak.  ad 
Liv.  IV,  27,  9.  et  Wagn.  Qu.  Virg. 
XXXII,  12.  —  535.  llle,  Turnus.  — 


Hyllo  animisque.  Vid.  ad  Ecl. 
II,  24.  Aen.  III,  74.  al.  —  536.  au- 
rata  temp or a,  aurata  galea  tecta. 
Cf.  V.  537.  et  IX,  50.  —  ^537.  fixo, 
transhxo.  Vid.  ad  Ecl.  II,  29.  Aeu. 
X,  332.  et  al.  —  stetit  hasta.  Vid. 
ad  X,  334.  —  538.  Cretheu  ex  Med. 
et  Rom.  auctoritate  cum  Ruhk. ,  lah- 
nio  et  Wagn.  scripsimus  pro  vulg. 
Creteu ;  Graecum  enim  est  nomeu 
KQrj&6vs;  quod  iam  supra  legimus  IX, 
774.  Hic  Arcadem  hominem  signifi- 
care  videtur.  —  539.  dii  sui,  pro- 
pitii  (vid.  ad  II,  S96,),  in  quorum  tu- 
tela  erat  Cupencus  tamquam  sacerdos. 
Kam  Servius:  ,,Sane  sciendum,  Cu- 
pencum  Sabinorum  lingua  sacerdotem 
vocari."  Eepetit  hoc  uomen  Sil.  IV, 
537.  —  541.  iSec  clipeus  mortem  mo- 
ratus  est.  —  clip  ei  mo  r  a.  Cf.  ad- 
nott.  ad  X,  485. ;  cum  Synizesi  autem 
aerei  cf.  Ecl.  VI,  78.  Aen.  I,  131.  V, 
352.  VII,  609.  X,  496.  al.  Wagn., 
quum  Med.  Rom.  aliique  Codd.  cum 
Schol.  Stat.  Theb.  I,  102.  exhibeant 
aeris ,  haec  adnotat :  „Qui  audacior 
esse  velit,  coniiciat  fortasse,  poetam 
scripsisse  profit  et  aeris  ;  certe  qui 
defit,  co7ifit,  effieri  dixerunt,  quidui  et 
profieri  dixerint?"  quae  melius  reti- 
cuissct  Vir  doct. ;  causa  enira  corru- 
ptelae  in  proraptu  est.  —  542.  ,,Aeo- 
lus  ex  Lyrnesso  Mysiae  sub  Ida  [vid. 
ad  X,  128.],  qua  parte  postea  Aeolis 
regio  patuit:  cf.  Burni.  ad  Ovid.  Met. 
VII,  109.,  ut  videatur  poeta  fabulam 
ignotam  etiani  h.  1.  essc  secutus.  Ex 
Lyrnesso  capta  erat  Briseis,  Hippo- 
damia."  H.  —  543.  Oppetere.  Vid. 
ad  I,  96,  —  et  late  terram  etc. 
Heyn.    confert  Hora.   IL   XVI,     156. 


AENEIDOS  LIB.  XIL 


475 


Hic  tibi  inortis  qrant  inctae,  (loniiis  alta  sub  Ida, 
Lyrncsi  domus  alta,  solo  Laurentc  scpulcrum. 
ITotae  adeo  conversae  acies,  omnesque  Latini, 
(Omncs  Dardanidac,  Mnestheus,  accrque  Screstus, 
lEt  Messapus  cqufim  domitor,  et  fortis  Asilas, 
TTuscorumque  phalanx,  Euandrique  Arcades  ahie, 
iPro  se  quisque  viri  summa  nituntur  opum  vi ; 
'^Nec  mora,  nec  requics;  vasto  ccrtaminc  tcndunt. 

Hic  mentem  Acneae  genetrix  pulchcrrima  misit, 
Irct  ut  ad  muros,  urbique  adverteret  agmen 
Ocius  ct  subita  turbarct  clade  Latinos. 
illc,  ut  vestigans  diversa  per  agmina  Turnum 
Huc  atque  huc  acies  circumtuht,  adspicit  urbem 
ilmmunem  tanti  belli  atque  impune  quietam. 


550 


555 


/Tio/lAos"  txano  riccQfjOQog  tvSa  xal 
iuO-a.  Hauib.  1.  et  Goth.  2.  laio,  quod 
etiam  coiii.  Heins.,  et  Ven.  terrae ; 
quare  Wakef.  acl  Lucr.  V,  1332.  te- 
mere  suspicatur  Virgilium  sic  scri- 
psisse :  latom  terrae  consternere  terrjorn. 
—  546.  ,,m  0  rtis  metae,  {havaxov 
riXog  vel  riy.fj.ao,  quatenus  ipsa  mors 
pro  meta  est.  Alibi  etiam  vitae  meta 
recte  dicitur.  Ceterum  cf.  Hom.  II. 
Vn  104.  XX,  390.  et  XVI,  787."  H. 
Morlis  igitur  est  Geuitivus  appositio- 
nis :  nietae,  quae  sunt  mors.  Sic  ap. 
Hom.  II.  in,  390.  et  VII,  104.  raog 
■Ihit/dcov  (ubi  vid.  Spitzner.) ,  Od. 
XIX,  492.  tQXog  6d'6i'i(oy,  Hor.  Ep. 
I,  3,  25.  hederae  victricis  praemia, 
Caes.  B.  Civ.  III,  83.  pecuniae  praemia 
et  multa  similia.  Vid.  Hermaun.  ad 
Viger.  p.  878.  Reisig.  ad  Soph.  Oed. 
Col.  722.  et  in  Vorlesnncjen  etc.  p. 
635.  Matth.  ad  Cic.  pr.  Mur.  10,  23. 
Beier.  ad  Cic.  OfF.  II,  5,  16.  Bach. 
ad  Ovid.  Met.  VIII,  327.  Obbar.  ad 
Hor.  1.  1.  Vol.  I.  p.  214  sq.  alii.  Cf. 
etiam  adnott.  ad  Geo.  III ,  423.  — 
547.  Lyrnesi  pro  vulg.  Lyrnessi 
scripsimus,  plurimorum  Codd.  (inter 
quos  Med.)  et  Servai  Dresd.  auctori- 
tate  moti.  Vid.  ad  X,  128.  —  548. 
Totae  adeo  acies.  Cf  aduott.  ad 
VII,  629.  et  al.  —  „conversae  h.  1. 
inter  se  ad  puguandum:  ut  avyoTQt- 
cpd-tig.  Pugna  per  totam  utrimque 
aciem  increbuit. "  E.  —  ornnesque 
Lati n  i,  0  rnn  es  Dard a  nidae  pr o  : 
omues  et  Latiui  et  Dardanidae  s.Tro- 
iaui.  Cf.  aduott.  ad  Ecl.  IX,  6.  — 
550.  domitor.  Vid.  ad  Ecl.  I,  39.  et 
al.  —  Asilas  etiam  hic  cumMed.  scri- 


psimus  pro  vulg.  Asylas.  Vid.  ad  IX, 
575.  —  551.  Arcades  alae  Heins. 
ex  melioribus  libris  restituit  pro  vulg. 
Euandri  Arcadis  alae.  Cf.  XI,  835. 
—  552.  Pro  se  quisque,  quantum 
quisque  potest.  Vid.  Euhuk.  ad  Ter. 
Heaut.  I,  1,  74.  Legimus  autem  haec 
verba  iam  V,  501.,  sicut  alterum  he- 
mistichium,  ex  Eunio  trauslatum,  uuo 
tautum  verbo  mutato  iam  adfuit  IX, 
532.,  ubi  vid.  adnott.  Ceterum  Comuia 
vulgo  Y)OSt  quisque  positum  cum  Wagn. 
sustulimus.  —  554.  ,,A'eneas  Turuuui 
videus  congressum  vitare,  nec  proelio 
Rutulorum  vires  fraugi,  repente  se  ad 
urbem  Laurentum  oppuguaudam  cou- 
vertit.  Ilic  inentem,  consiMiim,  [vid. 
I,  676.  (II,  619.)  etc.]  immisit,  indi- 
dit  Veuus.  -  -  Quum  iam  novissima 
totius  belii  et  carmiuis  pareutur,  ea 
quidem  ipsi  urbi  Laureutum  propius 
admovere  voluit  poeta,  ut  omuia  es- 
sent  ipsa  rerum  specie  et  homiuum 
frequentia  augustiora,  utque,  quum 
autea  Troianorum  castra  oj^puguata 
essent  a  Latinis,  uuuc  eadem  fortuna 
trausferretur  ad  Latiuos.''  Haec  inter 
alia  Ilff/n.,  qui  simul  memorat,  Ve- 
uerem  iiic  a  poeta  tamquam  cousilii 
auctorem  iutroduci,  ut  ipsi  cousilio 
maior  auctoritas  accedat  deae  mouitu. 
Ceterum  cf.  Silius  I,  63.  Dat  mentem 
luno,  ac  laudum  spe  corda  fatigat.  — 
555.  Peerlk.  putat,  elegantius  fore 
iret  sub  muros ,  ad  muros  accederet, 
ut  iutraret.  —  556.  clade,  proprie 
metu  cladis ;  ciades  autem  pro  urbe 
incensa  et  deleta.  Cf.  v.  569.  —  558. 
IIuc  atque  huc,  ut  IX,  57.  et  XI, 
601.  Cf.  etiam  adnott.  ad  I,  162.  (ubi 


476 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Contlnuo  pug^nae  accendit  maioris  imago; 
Mnesthea  Sergestumque  vocat  fortemque  Serestum, 
Ductores,  tumulumcjue  capit,  quo  cetera  Teucrum 
Concurrit  legio,  nec  scuta  aut  spicula  clensi 
Deponunt.     Celso  medius  stans  aggere  fatur: 
Ne  qua  meis  esto  dictis  mora;  Iupj)iter  hac  stat; 
Neu  quis  ob  inceptum  subitum  mihi  segnior  ito. 
Urbem  hodie,  causam  belK,  regna  ipsa  Latini, 
Ni  frenum  accipere  et  victi  parere  fatentur, 
Eruam,  et  aequa  soio  fumantia  culmina  ponam. 
Scillcet  exspectem,  libeat  dum  proelia  Turno 
Nostra  pati,  rursusque  velit  concurrere  victus? 


560 


565 


570 


Hinc  atque  hinc)  et  Geo.  IV,  86.  — 
560.  abcendit,  scil.  animum  eius. 
Cf.  etiam  adnott.  ad  IX,  788.  —  561. 
fortemque  S e?- estu m.  Brunck.  te- 
mere  praetulit  unius  Parrhas.  lectio- 
nem  fortemque  Cloanthum,  haud  duhie 
ex  I,  222.  vel  510.  invectam.  Vid.  ad 
I,  61!..  et  IV,  288.  (ubi  eundem  ver- 
sum  iam  legimus).  —  562.  tiimulum 
capit  ex  more  imperatorum,  qui 
verba  facturi  sunt  ad  railites.  Cf.  v. 
c.  Claud.  B.  Gild,  425.  Aggere  con- 
spicuus  cett.  —  563,  nec  scuta 
aut  sp.  d.  dep  onunt ,  ut  alias  fa- 
cere  solent  milites  in  concione ;  quod 
quominus  nunc  etiam  fi.at,  summa  fe- 
stinatio,  qua  Aeneas  concionatur,  im- 
pedit;  quarehoc  non  prorsus  otiosum 
additamentum,  ut  Wagn.  censet,  quem 
cf.  etiam  ad  I,  678.  Ceterum  apertum 
est,  hic  quoque  poetam  suae  aetatis 
morem  imperatorem  concionantem  sub 
armis  audiendi ,  de  quo  Wagn,  con- 
ferri  iubet  Lips.  de  mil.  Rom.  IV,  9, 
T.  III.  p.  216.  ed.  Vesal.,  (cui  adde 
Intpp.  ad  Claud.  1.  1.  et  Sil.  XIII, 
308.)  ad  antiqua  illa  tempora  rctu- 
lisse.  Vid,  ad  I,  427.  V,  113.  VII, 
816.  al.  —  ..,densi,  densis  ordinibus ; 
neque  enim  temere  confusi,  sed  in 
manipulos  compositi,  circumstare  tri- 
bunal  railites  in  coneione  consuevc- 
rant."  Wagn..  Peerlk.  explicat:  ,,Ae- 
neamundique  circumfusi,  ut  audirent." 
—  565.  .^^luppiter  hac  stat:  hac 
parte,  h.  e.  pro  nostra  parte,  [et  con- 
tra  eos,  qui  foedus  violarunt].  Kcspi- 
cit  scil.  focdus  a  Latinis  violatum. 
Ennianum  essc  Macrob.  VI,  1.  rao- 
nuit,  ex  Annal.  VII,  (p.  73.  Hessel,) 
Non  semper  vostra  (f.  nostra)  evortit : 
nunc  luppiter  hac  stat.  —  566,  mihi. 
De  Dativo,  quem  vocant,  ethico,  hic 


minantis  animum  indicante,  cf.  ad- 
nott.  ad  Ecl.  VIII,  6,  30.  Aen.  I,  261. 
al.  —  567.  ,,caus  am  b  elli.  Aucto- 
res  belli  erant  Latini,  qui  bellum  in- 
tulerunt.  Quod  Latinis  tribucndum 
erat,  urbi  tribuit,  quae  sane  arx  erat 
belli.  A  Laurentinis  enim  illata  erant 
arma.  Sic  et  v.  572.  accipiendus."  H. 

—  568.  ,,Ni  frenum  accip  ere. 
Hoe  erat  contra  foedus.  Sed  Turnus 
et  Latini  foedus  violaverant."  Peerlk. 
Ceterum  iam  Servius  observavit,  voc. 

frenum  raro  numero  Singulari  usur- 
patum  legi.  Cf.  v.  c.  Cic.  ad  Div. 
XI,  23.  24.  Liv,  XXXVII,  36.  (ubi 
etiam  frenum  accipere)  Val.  FL  I,  424. 
Cels.  Vn,  25.  —  victi  per  synesin ; 
scil.  incolae  urbis  et  regni  antea  com- 
memorati.  De  quo  dicendi  usu  satis 
noto  cf.  GronoA^  et  Drak.  ad  Liv. 
XXX,  42,  16.  et  XXXVIII,  29,  9. 
Heusing.  et  Beier.  ad  Cic.  Off.  I,  34, 
3.  Cort.  ad  Sall.  Cat.  5,  8.  Kritz.  ad 
eiusd.  39 ,  3.  Matth.  et  Beneck.  ad 
Cic.  Cat.  II,  10.  21.  Herzog.  ad  Caes. 
B.  G.  VII,  77.  Bremi  ad  Nep.  Milt. 
5,  1.  Beneck.  ad  lustin.  II,  8,  4.  alii. 

—  Praesens  ya  if  e?i  i«r,  pro  quo  ex- 
spectaveris  Futurum,  nervosius  eo 
esse  in  comminatione,  vere  observavit 
Wagn.,  coll.  Livio  VI,  15,  6.  Quod 
nisi  facis,  -  -  in  vincula  te  duci  iubebo, 
et  XXXVI,  28,  6.  Ni  propcre fit,  quod 
impero ,  vinciri  vos  iam  iubeo.  Nos 
planc  eadem  ratione  loquimur.  — 
569.  aequa  --  pona^n,  faciam,  i.  e. 
solo  acquabo  (scil.  per  incendium, 
quod  indicant  verba  adiecta  fumantia 
cuhnina.)  Sic  etiam  ap,  Graecos  xiri^t- 
vat,  V.  c,  ap.  Soph.  Antig.  670.  ^'rf* 
(/;  icpccQyia)  avnaTCiiovg  oiy.ovg  Tid-rj- 
aiv.  Cf.  etiam  adnott.  ad  V,  66.  — 
571.  victuSj  post  Camillae  caedem. 


AENEIDOS  LIB.  Xll. 


477 


Hoc  capiit,  o  clves,  hacc  belli  siimma  nefandl. 
Ferte  faces  propere,  foedusqiie  reposcltc  flammis. 
iDIxcrat,  atqiic  animls  pariter  CGrtantibiis  omnes 
iDant  cimeum,  dcnsaque  ad  muros  molc  feruntur. 
^Scalae  improviso  subitusque  apparuit  ignls. 
Discurrunt  alil  ad  portas  prlmosque  trucidant ; 
Ferrum  alll  torquent  et  obumbrant  aethcra  telis. 
Ipse  inter  prlmos  dextram  sub  moenla  tendlt 
Aeneas,  magnaque  incusat  voce  Latinum, 
iTestaturque  deos  iterum  se  ad  proelia  cogl, 
BIs  lam  Italos  hostls,  haec  iam  altera  foedera  rumpi. 
Exoritur  trepidos  inter  discordla  civls : 
ITrbem  alii  reserare  iubent  et  pandere  portas 
Dardanldis,  Ipsumque  trahunt  in  moenla  regem; 


575 


580 


585 


tVid.  supm  XI,  868  sqq.  —  572.  Hoc 
capiit  -  -  haec  s u m ma.  Cf*.  VII, 
122.  IX,  491.  X,  858.  et  similes  lo- 
cos ,  veliit  Cic.  Tusc.  1 ,  23 ,  '53.  et 
Stat.  Theb.  X,  711.  —  ^caput  helli 
et  summa  est  ipsa  Laurentum  virbs, 
qnatenus  illa  caput  est  populi  bellum 
gerentis.  Vid.  ad  v.  567.  [et  infra  v. 
600.]  De  Turno  quis  tandem  hic  co- 
gitet?"  H.  Caput  heUi  de  urbibus 
lcgimus  etiam  ap.  Flor.  I,  18.  II,  2. 
III,  10,,  ut  de  homine  ap.  Ovid.  ex 
P.  II,  1,  46.;  summa  autem  helli  (h.  e. 
in  quo  vertitur  cardo  belli)  invenitur 
etiam  ap.  Liv.  XXXI,  37,  5.  Tac. 
Ann.  II,  45.  Hist.  IV,  68.  al.  Alia 
exempla  congesserunt  Baumg.  Crus. 
in  Clav.  Suet.  p.  751.  et  Boetticher. 
in  Lex.  Tac.  p.  448.  Cf.  etiam  Cort. 
ad  Lucan.  VIII,  51.  et  Bach.  ad 
Ovid.  Met.  XIII,  673.  —  573.  pro- 
pere.  Aliquot  Codd.  properi,  quod 
recepit  Wakef.  Sed  recte  adversatur 
Wagn.,  qui  docet,  aliud  esse  supra 
V.  85.  Circrimstant  properi  {(\uodLHeyrv. 
contulit,  et  ipse  propensus  ad  alteram 
lectionem  amplectendam),  aliud  hic 
Ferte  propere.  —  .^^fo  edus  qxie  r  ep  o- 
s  cite  flammis.  Nescio  ,  an  nimis 
argute  dixerit  poeta,  si  flammam  sa- 
crorum  foederi  feriundo  respexit.  Ma- 
lim  accipere  simpliciter:  illato  urbi 
igne  reposcite  id ,  quod  foedere  iam 
pepigerant  Latini."  H.  —  574.  ani- 
mis  certantihu  s,  certatim.  —  575. 
dant  cuneum,  i.  e.  faciunt.  Vid. 
supra  V.  457.  ad  II,  698.  V,  276.  IX, 
323.  al.  —  576.  Scalae  improviso, 
scil.  apparuerunt,  quod  ex  sequente 
apparuit  petendum.   Vid.  ad  Ecl.  IX, 


1.,  Apparuerunt  autem  i.  q.  prolatae 
et  admotae  sunt.  —  577.  primos 
Serv.  rccte  iuterpretatur :  qui  primi 
ad  portas  obvii  erant,  scil.  stationem 
agentes.  Cf.  supra  11,  334.  494.  et 
612.  —  578.  obumhrant  aethera 
telis.  Cf.  supra  XI,  611.  et  locus 
notissimus  Val.  Max.  III,  7.  extr.  8. 
referente  quodam  ,  sagittis  Persarum 
solem  ohscurari  solere  cett.  —  581. 
Donatus  hic  legit  se  invitum  ad  proe- 
lia  cocji,  quod,  omisso  Pronomine, 
Peerlk.  adoptandum  censet,  coll.  IV, 
492.  —  582.  haec  iam  altera  lectio 
est  Med.  a  m.  sec,  iam  ab  Heinsio 
nervosior  iudicata  et  a  Wagn.  rece- 
pta,  qui  verissime  docet,  hoc  alterum 
iam,  quod  vulgo  omittitur ,  sed  facile 
poterat  elisione  intercipi ,  neutiquam 
esse  inutile,  sed  indicare  gradationem 
quandam:  ,,non  satis  hoc  erat,  quocl 
bellum  bis  intulerunt  Latini ;  intule- 
runt  etiam  bis  contra  foedera."  Wa- 
gnerum  igitur  secutus  sum,  quamquam 
non  sine  aliqua  cuuctatione  ob  exi- 
guam  Codd.  auctoritatem.  Nobiscum 
fecerunt  Peerlk.  et  Siipfl. ;  Gossr.  con- 
tra  iam  omisit.  De  ipsa  re  autem  cf. 
supra  V.  212  sqq.  cum  VII,  261  sqq. 
et  285.  Primum  enim  per  Ilioneum, 
post  ab  Aenea  ipso  foedus  erat  fa- 
ctum.  —  Ceterum  Ha ec  altera  foe~ 
dera  rumpi  breviter  pro  :  haec  al- 
tera  esse  foedera,  quae  rumpantur. 
—  585.  Moret.  I.  trahant ,  quod  iam 
Heinsio  arrisit  et  a  Wakef.  cupide 
arreptum  est,  qui  iuhere  duplici  ra- 
tione  hic  constructum  esse  volunt, 
primum  cum  Inflnitivo,  tum  cum  Con- 
iunctivo.     Sed  vulgatam  longe  fortio- 


478 


P.  VIEGim  MAEONIS 


Arma  ferunt  alil,  et  pergunt  defendere  muros: 
Inclusas  ut  cum  latebroso  in  pumice  pastor 
Vestigavit  apes,  fumoque  implevit  amaro ; 
Illae  intus  trepidae  rerum  per  cerea  castra 
Discurrunt,  magnisque  acuunt  stridoribus  iras; 
Volvitur  ater  odor  tectis;  tum  murmure  caeco 
Intus  saxa  sonant;  vacuas  it  fumus  ad  auras. 
Accidit  haec  fessis  etiam  fortuna  Latinis, 
Quae  totam  luctu  concussit  funditus  urbem. 


590 


rem  et  aptiorem  esse,  quisque  videt. 
,,Trahunt  regem  ad  muros,  haud  du- 
hie  dedendae  urbis  et  renovandi  foe- 
deris  causa."  H.  Alii  (ut  Gossr.) 
haec  non  ad  Latinura,  sed  ad  Ae- 
neam  referuut,  ut  Praesens  trahnnt 
de  conatu  modo  intelligendum  sit: 
vohmt  Aeneam  in  urbem  recipi.  — 
586.  Idem  Wakef.  (qucm  vide  etiam 
ad  Lucr.  I,  391.)  unius  Cod.  Bigot. 
lectionem  Arma  fremunt  (quae  orta 
est  ex  VII,  460.  vel  XI,  453.)  prae- 
lulit  vulgatae  Arraa  feriint.  —  per- 
gunt  defendere  muros  non  est 
i.  q.  perseverant  in  muris  defenden- 
dis  (ut  Neuffer.  reddidit:  imd  verthei- 
digenfiirder  die  Veste),  quum  hactenus 
muros  nondum  defenderint,  sed  pO- 
tius:  eunt  ad  muros  defendendos.  De 
hoc  usu  Infinitivi    cf.  adnott.  ad  Ecl. 

IV,  54.  Geo,  I,  280.  Aen.  I,  527.  IX, 
173.  al.  —  587  sqq.  ,,  Aecipiendum 
de  fumigatione,  qua,  ut  favos  eximat 
mellarius.  expelluntur  alvearibus  apum 
examina:  cf.  Geo.  IV,  219.  Compa- 
ratio  Apollouio  II,  130  sqq.  sublecta 
(ubi  Brunck.  laudat  Lycophr.  293.)." 
H.  —  latebr  os  0  in  pumice.  Vid. 
ad  Geo.  IV,  44.  Thiel.  conferri  iu- 
het  Claud.  iu  Eufin.  II,  460  sqq.,  ubi 
apes  dilecta  pumicis  antra  defendunt^ 
etBarth.  ad  Stat.  Theb.  X,  574.  (568.) 
—  588.  vestiy  avit^  inquirendo  in- 
venit.     Cf.  Vl',   145,    VII,  132.  supra 

V.  55.  et  Liv.  XXXI,  19,  2.  De 
Perfecto  uoqiaziv.ojg  usurpato  in  com- 
parationibus  vid.  adnott.  ad  Geo.  I, 
49.  et  al.  — fnmo  amaro,  molesto. 
Sic  Graeci  d\)tf^vg.  Cf.  Wyttenb.  ad 
Plut.  Mor.  T.  I.  p.  361.  a  Peerlk. 
laudatus.  De  ipsa  re  vid.  Geo.  IV, 
228  sqq.  ibique  adnott.  —  589.  tre- 
p id ae  r  er  u m  ,  rcrum  suarum  incer- 
tae ,  dubiae ,  quid  faciant.  De  con- 
structione  vid.  ad  I,  178.  et  al.  Sic 
Silius  Xn,   13.  trepidi  salutis,   Peerlk. 


parumprobabiliter haecadnotat :  ^Jllae 
intus  1.r.  rerum.  Statim  sequitur  in- 
ius  saxa  sonant.  Credo  librai'ium  hanc 
vocern  hic  imprudentem  inde  repeti- 
visse.  Idem  fecerat  librarius  in  Cod. 
Goth.  in  Ancino  versu ,  pro  ater  odor 
scribens  intus  odor.  Ita  haberemus 
i7itus  trepidae ,  intus  odor,  intus  saxa. 
Quid  pro  illae  intus  trepidae  legen- 
dum  sit,  non  video.  Si  carere  posse- 
mus  illae^  dicerem :    Inter   se    trejndae 

-  -  discurrunt.^''  —  cerea  castra, 
Sic    Geo.    IV .    202.    cerea    regna.    — 

590.  acuunt  iras.  Cf.  supra  v.  108. 
infra  v.  850.  VII,  406.  IX,  464.  etc. 
Iram  acuere  etiam   Liv.   XXII,    4.  — 

591.  V olvitur  ater  odor,  ut  ap. 
Lucr.  IV,  677.  Unde  fluens  volvat 
varius  se  fiuctus  odorum.  Wakef.  ad 
Lucr.  IV,  123.  corr.  acer  odor ;  sed 
qui  modo  amarus  dictus  fuerit,  eum 
non  facile  paullo  post  rursus  acrem 
dici  posse  vere  censet  Wagn.  Ater 
autem  dicitur  odor,  quia  fumus  et  ni- 
ger    est    ct    acrem    odorem  habet.  — 

592.  „Omissa  in  fine  appiicatio  com- 
parationis :  Similis  fortuna  et  trepi- 
datio  nunc  erat  in  lube  Latinorum." 
Haec  Heyn.,  qui  post  v.  586.  Puncto 
incidit.  Nos  Colo  ibi  posito  signifi- 
caviraus ,  quomodo  haec  comparatio 
cum    antecedentibus    coniungenda  sit. 

—  V.  593.,  qui  Peerlkampio  humilis 
et  frigidus  videtur,  liic  Vir  doct.  le- 
gendum  putat  Addidit  hic  fessis.  -  - 
Latinis^  Quo  totam  etc,  ut  hic  posi- 
tum  sit  in  transitu  ad  graviora  (qucm- 
admodum  Aen.  II,  199.),  addere  au- 
tem  respondeat  Graec.  tntfAtZQiii'  (e. 
g.  ap.  Polyb.  III,  118.)  et  sensus  loci 
hic  sit:  „Atque  hic,  tuncj  (juum  Ae- 
neas  subito  urbem  obsidebat,  Fortuna, 
noncUimmalisLatinorum  satiata,  etiam 
huiic  luetiim  taraquam  cumulum  ad- 
iecit." —  f€ss i s ,  afflictis  ,  L a  t  i n is 
etiam  haec  acc i d i t  fo r t  u  n a,  haec 


AENEIDOS  LIB.  XU. 

iRegina  iit  tectis  vementem  prospicit  hostem, 
ilncessi  muros,  ignis  ad  tectu  volare, 
,'Nusquam  acies  contra  Rutulas,  nulJa  agmina  Turni 
Hnfelix  pugnae  iuvenem  in  certamine  credit 
lExstinctum,  et,  subito  mentem  turbata  dolore, 
Se  causam  clamat  crimenque  ca])utque  malorum, 
Multaque  per  moestum  demens  effata  furorem, 
iPurpureos  moritura  manu  discindit  amictus, 
lEt  nodum  informis  leti  trabe  nectit  ab  alta. 
>Quam  cladem  miserae  postquam  accepere  Latinae, 
lEilia  prima  manu  flavos  Lavinia  crinis 


479 
5  95 


600 


G05 


calamitas ,  cx  casu  Amatao.  —  595. 
Pro  tectis  Peerlk.  sine  iusta  causa 
coni.  speculis,  coll.  Aen.  IV,  586.  — 
IV enientem  hostem.  Vid.  supra  ad 
'V.  510.  —  596.  Incessi.  Plurimos 
I  Codd.  occupat  lectio  Incendi;  sed  in- 
cessi  ^  i.  e.  invadi ,  duorura  Codd., 
Grammaticorum  (Arusiani  p.  242.  et 
Eutych.  II.  p.  192.  Lindera.)  et  Statii 
auctoritate  confirmatur,  qui  h.  1.  iraita- 
tus  est  Theb.  XI,  361.  Agnovit  -  - 
Tecta  incessentem  cett.  Scholio  Serv. 
Dresd.  praescriptura  est  inscendi,  et 
sie,  Peerlkampio  teste ,  eniendandum 
iudicabat  Titius  Controv.  ined.  II,  24. 
—  597.  JVii s  qti  am  acies  Rtitulas 
etc.  Aeneas  enim  subito  cum  suis 
nrbem  aggressus  Turnum  et  Rutulos 
cum  Tuscis  et  Arcadibus  in  aperto 
campo  pugnantes  reliquerat.  Amata 
autem  Turnumexstinctumputat,  quippe 
qui  vivus  hostes  ad  urbem  procedere 
non  esset  passiis.  —  598.  piignae 
in  certamin  e.  Vid,  ad.  X,  146.  et 
X[,  780.  —  600.  crimen  causae  ad- 
iungitur,  quia  causa  mali  aliquis  etiam 
sine  culpa  esse  potest  (ut  v.  480. 
Lavinia  causa  viali  tanti),  hic  autem 
Araata  vere  se  culpae  vult  accusare. 
'  (vCterum  criraen  malorum  Virgilius  vix 
scripsisset,  nisi  voces  causam  caputque 
addidisset. —  caput  malorum,  pri- 
mara  causara,  auctorem.  Cf.  supra  v. 
572.  XI,  261.  ibique  Serv.,  Donat. 
ad  Ter.  Andr.  II,  6,  27.  Plaut.  Asin. 
III,  3,  138.  Prop.  II,  24,  6.  Peerlk. 
putat,  capnt  et  causam  non  posse  se- 
parari  (coll.  Aen.  XI,  361.),  nequc 
dici  crimen  malorum ,  quare  hunc  lo- 
cum,  a  librariis  turbatum,  sic  emen- 
'  dandi;m  censet :  Se  solum  clamat  cau- 
samque  caputque  m.  aut :  Se  crimen 
'  clamat,  causamque  caputque  m.  —  602. 


manu  dis  cindit.  Vid,  ad  IV,  344. 
—  603.  ,,Mortem  Amatae  iam  exspe- 
ctare  nos  fecerat  v.  62.  63.  Nec  pro 
odio  illa  suo  in  Aeneam  superstes 
Turno  esse  debebat."  Haec  Heyn., 
qui  de  hoc  leti  genere  poetis  epicis 
et  tragicis  Graecorura  frequentato, 
imprirais  in  feminis,  conferri  iubet 
Hom.  Od.  XI,  277.  et  Apollon.  I., 
1063.  (quibus  adde  Soph.  Oed.  R. 
1237  sqq.  Eurip.  Hippol.  802.  Ovid. 
Met.  VI.  134  sqq.  alios),  simul  com- 
memorans ,  Eabium  Pictorem  secun- 
dura  Servium  tradidisse,  Amatara  ine- 
dia  se  interemisse,  Pisonera  autem  ap. 
Aur.  Vict.  0.  G.  R.  13,  simpliciter 
narrare,  interfecto  Latino  mortem  Ama- 
tam  sihi  coscivisse.  —  603.  ,,n  odu  m 
leti  dixit  pro  nodo,  fune  letifero;  et 
letum  informe  pro  turpi ,  foedo." 
//.  Cf.  Eur.  Hippol.  802.  ^ooyov  '/.ot- 
itaaxdv  a.yy6vriq  dviqxpaTo  et  Intpp.  ad 
Silium  I,  166.  (qui  hunc  locura  respi- 
ciens  scripsit:  Quempostquam  diro  sus- 
pensum.  robore  vidit  Deformem  leti  fa- 
mulus)  et  Barthii  Adverss.  VII,  15. 
Obversabaturhiclocus  etiam  Arabrosio 
de  Tobia  14.  Deformis  nodum  mortis  ex- 
pressit,  Hegesippo  de  excid.  Hieros. 
III,  17.  Informem  leti  laqiieum  homines 
invenerunt ,  et  luvenco  in  Passione 
de  luda  [IV,  631  sq.]  Exorsusque 
snas  laqneo  sibi  sumere  poenas,  Infor- 
7nem  rapuit  ficus  de  vertice  mortem, 
quos  locos  confert  Peerlk.,  qui  taraen 
non  potest  suppriraere  coniecturam 
nodum  informis  laquei,  coll.  eodem 
Ambrosio  de  Tob.  3.  informis  laquei 
aodum  stringitis  et  Hegesippo  ibid. 
III,  4,  9.  Informis  laquei  nodus  etiam 
prohro  datur.  —  tr  ab  e  nectit  ah 
alta  breviter  pro  :  nectit  et  suspendit 
ab  alta  trabe.  —   605.  flavos   cri' 


480 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


Et  roseas  laniata  genas,  tum  cetera  circum 
Turba,  furit;  resonant  late  plangoribus  aecles. 
Hinc  totam  infelix  vulgatur  fama  per  urbem. 
Demittunt  mentis;  it  scissa  veste  Latinus, 
Coniugis  attonitus  fatis  urbisque  ruina, 
Canitiem  immundo  perfusam  pulvere  turpans, 
Multaque  se  incusat,  qui  non  acceperit  ante 
Dardanium  Aenean,  generumque  adsciverit  ultro. 
Interea  extremo  bellator  in  aequore  Turnus 
'Palantis  sequitur  paucos  iam  segnior,  atque 
lam  minus  atque  minus  successu  laetus  equorum. 


r,io 


G15 


nes.  Vid.  ad  IV,  559.  Servius  coni- 
memorat  lectionem  Jioreos,  quod  Probi 
videtur  commentum  esse,  cui  Codd. 
non  opitulantur,  etsi  Jloreos  crines 
Accius  in  Bacchis ,  Pacuvius  in  An- 
tiopa,  alii  dixisse  feruntur.  Cf.  Can- 
negiet.  ad  Avian.  fab.  15.  et  Colv. 
ad  Sidou.  Ap.oll.  Ep.  I,  6.  a  Burm. 
laudati,  quibus  Wagn.  addit  Colv. 
ad  Apulei.  Met.  VIII.  p.  550.  Oudend. 
Vossius  tamen  in  libro  saepius  laud. 
p.    243.    tuetur  lectiouem  jloreos.   — 

606.  Servms  haec  adnotat:  ,,Moris 
fuit  apud  veteres,  ut  ante  rogos  regum 
humanus  sanguis  effunderetur  vel 
captivorum  vel  gladiatorum:  quorum 
si  forte  copia  non  fuisset,  laniantes 
genas  suum  efFundebant  cruorem ,  ut 
rogis  illa  imago  restitueretur.  Tamen 
sciendum,  cautum  lege  XII  iabularum, 
ne  mulieres  carperent  faciem,  his 
verbis :   Mulier  faciem  ne  carpito.'''  — 

607.  resonant  plangoribns  ae- 
des.  Cf.  II,  48S.  —  609.  Demit- 
tunt  mentes.  Cf.  Ovid.  Met.  VII, 
133.  Demisere  metu  vuUumque  animum- 
que  Pelasgi.  Cic.  Finn.  V,  15,  42. 
victi  debilitantur  animosque  demittunt. 
id.  ad  Qu.  fr.  I,  1,  3.  te  rogo,  ne  con- 
trahas  aut  demittas  animum.  Lucil. 
ap.  Nonium  IV,  134.  Re  in  secunda 
tollere  animos,  in  mcda  demittere.  Con- 
trarium  est  erigere  mentem,  —  scissa 
veste  ex  more  lugentium,  de  quo 
Thiel.  conferri  iubet  Kirchmann.  de 
fun.  II,  17.  et  Markl.  ad  Stat.  Silv. 
IV,  9,  24.  Cf.  etiam  V,  685.  Silius 
XVI,  436.  Stat.  Theb.  IX,  354.  Suet. 
Ner.  42.  ctc. —  611.  immtindo  pul- 
vere,  ut  Gco.  I,  81.  immundum  cine- 
rem.  Heyn.  confcrt  Ilom.  Od.  XXIV, 
315.  y.oi^it^  (clfhcXofGoaf  et  Catull. 
63 ,  224.  Caniliem  terra  atque  injuso 
pulvere  Joedans.     Vid.    etiam    ad    X, 


844.,  ubi  adde  Ovid.  Met.  VIII,  527. 
Stat.  Theb.  VI,  30.  Claud.  in  Eutr. 
II.  prol.  25.  Markl.  ad  Stat.  Silv. 
V,  1,  219.  et  Kirchm.  de  fun.  II,  13. 
—  Vss.  612.  et  613.,  qui  desiderantur 
in  Rom.  et  aliis  Codd.  neque  a  Ser- 
vio  et  Donato  copimemorantur,  a 
Cuningh.,  Brunckio,  Heynio,  lahnio, 
Peerlkampio  (qui  legendum  putat:  et 
scissa  veste  -  -  ptdvere  turpat),  nec 
non  a  Weicherto  de  verss.  iniur. 
suspp.  p.  61.  et  Beckio  de  Glosse- 
matis  crit.  Quaest.  I.  p.  13.  spurii  et 
ex  XI,  471  sq.  huc  translati  haben- 
tur ;  Wagn.  autem  singulari  excursu 
ad  h.  1.  eos  defendit,  priraum  quod 
non  ad  verbum  ex  illo  loco  repetan- 
tur,  sed  pro  more  Virgilii  singulis 
quibusdam  vocibus  mutati,  librarii 
autem  eiusmodi  versus  integros  so- 
leant  transscribere ;  tum  quod  iis 
omissis  desit  aliquid,  quo  totus  locus 
apte  claudatur,  quum  ajjud  Virgiliuni 
nusquam  sententia  plane  absohita  in 
Nominativum  Participii  exire  soleat 
(vid.  adnott.  ad  XI,  831.):  denique 
quod  facile  omitti  potuerint,  quum  in 
Med.  V.  611.  ultimus  sit,  quem  ea 
pagina  capiat;  Servium  autem  et  Do- 
natum  eos,  utpote  iam  supra  lectos, 
neglexissc ,  mirum  videri  non  possit. 
Quae  omnia  considerata  me  move- 
runt,  ut  astcriscos  cum  Wagn.  tolle- 
rem ,  in  quo  nos  secutus  est  Gossr., 
dum  Siipilius ,  certum  de  hoc  loco 
iudicium  ferre  non  ausus,  eos  serva- 
vit.  —  614.  ,,Revocandum  in  mentem, 
quod  luturna  ad  extrcmos  ordines 
Turnum  dcduxerat:  v.  483  sqq.  Nunc 
ilhim  pavor  subit  cum  poenitentia, 
quum  urbcm  oppugnari  videt;  tan- 
dcm ,  novo  nuntio  a  Sace  accepto, 
curru  desilit  et  ad  urbem  properat." 
II.    —    616.    minus   atqne   mimis. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


481 


AttuIIt  hunc  illi  caecis  terroribus  aura 

oommixtum  clamorem,  arrectascjue  impulit  auris 

oonfusae  sonus  urbis  et  illaetabile  murmur. 

Heu  mihi!  quid  tanto  turbantur  moenia  luctu? 

ftuisve  ruit  tantus  diversa  clamor  ab  urbe? 

"Sic  ait,  adductisque  amens  subsistit  habenis. 

'Atque  huic,  in  faciem  soror  ut  conversa  Metisci 

Aurigae  currumque  et  equos  et  lora  regebat, 

iTalibus  occurrit  dictis:     Hac,  Turne,  sequamur 

ITroiugenas,  qua  prima  viam  victoria  pandit; 

-Sunt  ahi,  qui  tecta  manu  defendere  possint. 

Ingrult  Aeneas  Italis,  et  proella  mlscet, 

Et  nos  saeva  manu  mittamus  funera  Teucris. 

Nec  numero  inferior,  pugnae  nec  honore  recedes, 

Turnus  ad  haec: 

0  soror,  et  dudum  agnovi,  cum  prlma  per  artem 

Foedera  turbasti  teque  haec  in  bella  dedisti, 

Et  nunc  neqiildquam  fallis  dea.     Sed  quis  Olympo 

Demissam  tantos  voluit  te  ferre  labores? 


C20 


625 


630 


035 


Cf.  Ter.  Heaut.  III,  3,  33.  Hor.  Od. 
I,  25,  6.  Ovid.  Met.  XI,  722.  Liv. 
XXVI,  17,  12.  et  Hand.  Turs.  III, 
p.  623  sq.  —  successu  Heyn.  acci- 
pit  de  processu ,  procursu  equorum, 
cuius  velocitas  sensim  sensimque  im- 
niinuatur;  sed  rectius  Wagn.  de  suc- 
cessu  pugnae  equestris,  ob  tarditatem 
utique  fessorum  equorum.  —  617. 
„caecis  terrorihus,  terrore,  cuius 
causam  ignorabat.  [Cf.  adnott.  ad 
Geo.  I,  89.  464.  etc.]  —  621.  di- 
versa  ah  urhe,  in  diversa  [remota] 
parte  sita:  clamor  enim  ei  a  tergo 
oritur."  H.  Cf.  adnott.  ad  IH,  4.  — 
623  sqq.  Cf.  supra  v.  468  sq,q.  — 
62.5.  0  ccurrit  dictis,  refellit  ea, 
quae  Turnus  de  redeundi  necessitate 
dicturus  est.  —  626.Heinrich.  Victoria, 
maiore  litera  initiali,  scribendum  esse 
censet.  —  627.  Comparant  Hom.  II. 
XIII,  312  sqq.  —  628.  j^roelia  mi- 
scet.  Cf.  Geo.  II,  282.  III,  220. 
Prop.  IV,  1,  28.  etc.  —  629.  mitta- 
mus  funera  Teucris,  pro :  Teu- 
cris  inferamus  mortem,  causam  fune- 
rum.  Non  opus  igitur  Peerlkampii 
coniectura,  qui,  coll.  Aen.  XII,  513., 
neci  legi  iubet  pro  manu.  —  630.  nt,- 
mero,  scil.  caesorum.  Cum  '/.cr/.ocpoj- 
via ,  quae  nonnullis  temere  videtur, 
honore  recedes  cf.  III,  203.  caeca 
zaligine,  VII,  135.  tempora  ramo,  VIII, 
ViRGiL.  Pars  III.  Ed.  III, 


315.  duro  rohore  et  multos  locos  si- 
miles.  Vid.  etiam  adnott.  ad  II,  27. 
et  IV,  421.     Ochsner.  ad  Ovid.  Met. 

IV,  783.  (T.  II.  p.  531.  Bach.)  et 
Obbar.  in    Seebodii   Nov.    Bibl.    crit. 

V,  1.  p.  ^  183.  —  V.  631.  in  Cod. 
Leid.  sic  expletur :  humili  respondet 
talia  voce.  —  632.  Unde  Turnus  so- 
rorem  agnoverit,  non  indicat  poeta, 
qua  de  re  cum  eo  non  litigandum. 
Similiter  rem  se  habere  ap.  Hom.  II. 
V,  815.,  riuem  comparare  solent,  iara 
Heyn.  memorat;  qui ,  Commate  post 
dudiim  distinguens,  locum  minus  recte 
sic  capit:  O  soror,  agnovi,  et  dudum 
quidem ;  patet  enim,  sibi  opponi:  et 
cludum  (te)  aqnovi  -  -  et  nunc  nequid- 
quam  fallis.  Quare  cum  Ruhk.,  lahn. 
et  Wagn.  illud  Comma  sustuli.  — 
agnovi,  scil.  te.  Wagn.  conferri 
iubet  Tib.  I,  2,  31.  ibique  Wunderl., 
qui  Subiectum  vel  Obiectum  omitti 
doceat,  iibi  membrum  a  Part.  quum 
incipiens  sequatur.  —  634,  nequid- 
quarii  hic  et  Aen.  II,  546.  Scholia- 
stae  male  exponunt  per  non ;  est 
potius:  sine  effectu,  frustra,  ut  Geo. 
I,  96.  (ubi  vid.  adnott.)  et  alibi.  Cf. 
etiam  Obbar.  et  Orell.  ad  Hor.  Ep. 
I,  3,  32.  Sensus  igitur  hic  est:  fru- 
stra  latere  studes ,  dea ;  non  fugit 
me,  haec  non  Iiominis  alicuius,  sed 
tuo,  deae,  consilio  geri.  —  635.  Wa- 

31 


482 


P.  VIEGILII  MARONIS 


An  fratrls  miseri  letum  ut  crudele  videres? 
Nam  quid  ago?  aut  quae  iam  spondet  Fortuna  salutem? 
Vidi  oculos  ante  ipse  meos  me  voce  vocantem 
Murranum,  quo  non  superat  mihi  carior  alter, 
Oppetere  ingentem  atque  ingenti  vulnere  victum. 
Occidit  infelix,  ne  nostrum  dedecus  Ufens 
Adspiceret;  Teucri  potiuntur  corpore  et  armis. 
Exscindine  domos  —  id  rebus  defuit  unum  — 
Perpetiar?  dextra  nec  Drancis  dicta  refelJam? 
Terga  dabo,  et  Turnum  fugientem  haec  terra  vldebit? 
Usque  adeone  mori  miserum  est?     Vos  o  mihl,  Manes, 
Este  boni,  quoniam  Superis  aversa  voluntas. 
Sancta  ad  vos  anima  atque  istius  inscia  culpae        ' 


640 


645 


kef.  ad  Lucr.  I,  142.  sinc  causa  corii. 
te  efferre.  —  637.  qnid  ac/o?  Vid. 
ad  IV,  534.  et  X,  675.—  638.  „Vidi. 
Non  reprehendendum  erat  a  Grarama- 
ticis,  hoc  in  superioribus  nusquam 
legi,  nec  Murrhani  caede  v.  529.  uar- 
rata  adiectum  esse  hoc,  quod  Turni 
ante  oculos  Turnoque  invocato  occu- 
buerit;  sive  phantasma  hoc  est,  quod 
animo  Turni  obversatum  dici  poterat 
(ut  IV,  460.  de  Didone)  ;  seu,  quod 
equidem  malim,  vere  Murrhanum  oc- 
cidi  viderat:  et  poeta  id  nunc  demum 
subiicit."  H.  Hoc  sane  simplicissi- 
mum  et  verissimum.  Illo  loco  nihil 
attinebat  hoc  commemorare ,  quod 
hic  quidem  efficacissimum.  Nihilo- 
minus  Peerlk.  hunc  totum  locum ,  v. 
637  — 642.,  in  quo  etiam  singula 
qitaedam  levibus  de  causis  vituperat, 
spurium  censet,  rccte  propterea  refu- 
tatus  a  Gossravio.  Ceterum  compa- 
rant  Hom.  II.  V,  467.  —  ocnlos 
ante  meos.  Vid.  dc  hoc  lo- 
quendi  genere  Quinctil.  IX,  3.  p.  812. 
Cf.  etiara  Geo.  IV,  477.  Aen.  I,  95. 
II,  663.  cett.  —  voce  v  o  cantem. 
Vid.  ad  IV,  680.  V,  860.  VI,  247.  al. 
—  639.  superaf.  Vid.  ad  Ecl.  IX,  27. 
Aen.  II,  643.  III,  339.  —  640.  Cf. 
supra  X,  842.  ibiquc  et  ad  V,  447. 
adnott.  —  inr/ entein,  atqne  intj. 
vulnere  victiiyn,  plane  ut  X,  842. 
Ceterum  cf.  V,  487.  IX,  597.  al.  — 
641.  Wakef.  c  (.'od.  Ics,  verba  sic 
transposuit:  nostrtoa  ne ,  ut  sonus 
suavior  esset;  sed  verc  Wagn.  docct, 
Virgilium  ut  voc,  dedecns ,  non  ut 
nostrttm  vim  haberet  voliiisse,  ideo- 
qne     scripsisse    ne   nostrum    ded.     — 


Ufens.  Vid.  supra  v.  460.  (ubi  a 
Gya  occiditur)  VII,  744  sqq,  et  VIII, 
6.  De  Subiecto  non  in  primaria,  sed 
in  secundaria  sententia  posito  vid. 
ad  Geo.  III,  387.  —  643.  id  rebus 
defuit  unum.  Cf.  Val.  FI.  III,  294. 
Exstinguine  mea  —  fatis  hoc  defuit 
unum  —  Speravi  te  posse  manu.  — 
644.  Drancis  dicta.  Vid.  XI,  336 
sqq.  —  dextra  refellam,  ut  supra 
V.  16,  ferro  refellere.  —  645.  et  Tur- 
num  cum  indignatione,,  cui  optime 
convenit  Copula  adiecta.  Vid.  I,  48. 
et  IV,  215.  ibique  adnott.  Quare 
Heyn.  minus  recte  probat,  omissam 
esse  Copulam  in  paucis  quibusdam 
Codd.  —  Turmim,  pro  me.  Vid. 
ad  X,  374.  et  al.  —  646.  „Usque 
adeone  mori.  Neronis  voce  cele- 
bratum  hemistichium  ap.  Suet.  Ner. 
47."  //.  Cf.  Stat.  Thcb.  I,  442.  itsque 
adeone  anf/usia  dies?  ibid.  IV,  673. 
Usque  adeone  parum  cineri  data  mater 
iniquo'?  et  Scuec.  Suas.  p.  39.  Usque 
eone  omnia  cum  fortuna  popuii  Rom. 
conversa  sunt?  —  Afanes  hic  sunt 
dii  infcri  (cf.  Festus.  p.  122.  Miiller.), 
ut  alil)i  quoquc;  honi,  propitii,  ut 
Ecl.  V,  65.  Acn.  I,  734.  XII,  179.  al. 

—  „Scutentia  v.  646.  647.  fere  cadem, 
quae  IX,  51.  52.:  ([uoniam  deorum 
supcrorum  nuraen  adversum  est,  vos, 
o  dii  infcri.    sitis    raihi   propitii."  H, 

—  sancta,  incorrupta  et  beata.  Vid. 
ad  XI,  158.  —  inscia.  Sic  phxrimi 
et  optimi  Codd.;  Menag.  II.  Goth. 
III.  et  Macrob.  III,  3.  nescia  ex  vana 
de  metro  sollicitudinc.  Versus  sic 
pronuntiandus  est :  Sancta  ad  ros 
anima,  atque  isttus  inscia  culpae,     De 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


483 


Descendam,  magnoriim  haucl  umqiiam  indignus  avorum, 

Vix  ea  fatus  erat :  medios  volat,  ecce,  per  hostis 
Vectus  equo  spumante  Saces,  adversa  sagitta 

:  Saucius  ora,  ruitque  implorans  nomine  Turnum: 
Turne,  in  te  suprcma  salus ;  miaerere  tuorum. 
Fuhninat  Aencas  armis,  summasque  minatur 
Deiecturum  arcis  Italum  excidioque  daturum; 
lamque  faces  ad  tecta  volant.     In  te  ora  Latini, 
In  te  oculos  referunt ;  mussat  rex  ipse  Latinus, 

'  Quos  generos  vocet,  aut  quae  sese  ad  foedcra  flectat. 
Praeterea  regina,  tui  fidissima,  dextra 
Occidit  ipsa  sua,  lucemque  exterrita  fugit. 
Soli  pro  portis  Messapus  et  acer  Atinas 
Sustentant  aciem.     Circum  hos  utrimque  phalanges 
Stant  densae,  strictlsque  seges  mucronibus  horret 
Ferrea:  tu  currum  deserto  in  gramine  versas. 


GoO 


Co5 


G60 


ultima  syllaba  voc.  anima  arsis  vi  pro- 
ducta  et  de  hiatu  admisso  cf.  adnott. 
ad  Ecl.  I,  39.  et  11,  53.  65.  Peerlk., 
qui  putat,  istius  mediam  syllabam  hic 
mclius  productam  habere ,  coni.  -  - 
atque  istius  ego  inscia  cnlpae,  quae 
„plenior  esset  oratio  et  gravior.'*  — 
culpae,  turpis  fugae.  —  649.  iw 
(lif/nus  avorum.  De  hac  constru- 
ctione  vocc.  dignus  et  indiynus  poetis 
et,  qui  hos  secuti  sunt,  posterioribus 
scriptoribus  prosaicis  satis  frequentata 
vid.  Burm.  ad  Anth.  Lat.  T,  II.  p. 
86.  Drak.  ad  Silium  XII,  81.  idem- 
que  ad  Liv.  IV,  37,  1.  Goeller.  ad 
Plaut.  Trin.  V,  2,  29.  p.  131.  Bach. 
ad  Ovid.  Met.  V,  345.  Eupert.  ,ad 
Tac.  Ann.  XV,  14.  Spalding.  ad 
Quinct.  I,  5,  6.  Frotscher.  et  Sarp. 
ad  eund.  Exc.  II.  p.  241  sq.  Linde- 
mann.  ad  Ovidii  Nuc.  v.  26.  (Zittav. 
1844.)  Ruddim.  II.  p.  108.  alii.  Pri- 
mus  prosae  orationis  scriptor,  qui 
hac  constructione  utitur,  est  Balbus 
in  Cic.  Epist.  ad  Att.  VIII,  15.  A. 
—  650.  ,,Labefactum  Turni  animum 
nunc  impeJlit,  utque  Aeneae  occurrat, 
permovct  nova  res,  Sacae  vulnerati 
et  orantis  miseratio.  Expressit  locum 
Statius  Theb.  XI,  239  sqq."  H.  — 
Vix  ea  fatus  erat^  volat  Saces. 
Vid.  ad  II,  803.  (et  cf.  VIII,  337.  X, 
659.  eett.)  —  653.  in  te,  sc.  posita 
est,  a  te  pendet  (ut  apud  Graecos 
hv  Tivi  tivat  et  xiTad-ai).  • —  su- 
prema  salus,  quod  alibi  (ut  Cic. 
Cat.  I,  5,  11.)  summa  salus,    vel  ap. 


Silium  II,  283.  postrerna  salus  rerum 
patriaeque.  —  654.  fu  Imi^iat,  grave 
vocabulum ;  ut  infra  v.  700.  intohat 
armis.  Cf.  Geo.  IV,  561.  ibique  ad- 
nott. ,  Aen.  VI,  843.,  ubi  Scipiones 
dzio  fulmina  belli,  et  IX,  812.,  ubi 
frdminens   Mnestheus    commemoratur. 

—  657.  rnussat,  tacite  deliberat,  nec 
aperte  dicere  audet.  Vid.  ad  XI, 
345.  (454.  et  infra  v.  718.)  Peerlk. 
haec  adnotat:  ,,Minus  eleganter  La~ 
tinus ,  quum  praecedat  Latini. "  — 
658.  quos  generos.  De  hoc  Plu- 
rali  vid.  ad  VII,  98.  —  659.  „tui 
fidissima,  pro  vulgari :  in  te,  tibi; 
ad  formam  illius :  tui  amantissima 
[tui  studiosissima] ,  inflexum. "  H. 
Both.  tamen,  dubitans,  num  hoc  satis 
Latinum  sit,  corr.  tibi  fidissima.  Sed 
tui  praeter  Codd.  etiam  tuetur  Eron- 
tonis  auctoritas  p.  516.  atque  perfida 
pacti  legitur  apud  Silium  I,  5.  — 
660.  „exterrita:  quod  v.  599.  dixe- 
rat :  suhilo  mentem  turhata  dolore,  in 
furorem  acta."  H.  —  661.  Atinas. 
Vid.  XI,  869.  —  662.  aciem,  i.  e. 
pugnam.  Med.  aliique  acies,  i.  e. 
liostes,  vim,  impetum  hostium;  quod 
literae  .s  crebro  liic  redeunti  deberi 
censet  Wagn. ,  vulgatam  defendens 
coll.  locis  Tac.  Ann.  I,  65.  Caecina 
sustentat  aciem ,  et  II,  17.  Armi^iius 
manu,  voce,vuhiere  sustentahat  pugnam. 

—  664.  deserto  in  gramine  Heyn. 
recte  interpretatur :  extremo  campo, 
coll.  V.  614.  Gramen  enim  desei^tum 
est  in  deserto   loco  crescens,    et  hic 

31* 


484 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Obstupuit  varia  confusus  imagine  rerum  665 

Turnus  et  obtutu  tacito  stetit;  aestuat  ingens 

Uno  in  corde  pudor  mixtoque  insania  luctu 

Et  Furiis  agitatus  amor  et  conscia  virtus. 

Ut  primum  discussae  umbrae  et  lux  reddita  menti, 

Ardentis  oculorum  orbis  ad  moenia  torsit  G70 

Turbidus,  eque  rotis  magnam  respexit  ad  urbem. 

Ecce  autem,  flammis  inter  tabulata  volutus 

Ad  coelum  undabat  vertex  turrimque  tenebat, 

Turrim,  compactis  trabibus  quam  eduxerat  ipse 

Subdideratque  rotas  pontisque  instraverat  altos.  6  75 

lam  iam  fata,  soror,  superant;  absiste  morari; 

Quo  deus  et  quo  dura  vocat  Fortuna,  sequamur. 

Stat  conferre  manum  Aeneae,  stat,  quidquid  acerbi  est, 

Morte  pati;  neque  me  indecorem,  germana,  videbis 


quidem  locus  indicatur,  ubi  nullus 
est  hostis.  Cf.  adnott.  ad  II,  714.  — 
665.  varia  imagine  rerum.  Cf.  v. 
667  sq.  —  V.  667.  et  668.  iam  legimus 
X,  871  sq.,  ubi  vid.  adnott.  Etiam 
hic  Palat.  cum  paucis  aliis  Imo  in 
corde,  quod  Peerlk.  praeferendum 
censet.  Sed  verissime  Wagn. :  ,,Si 
ibi  Uno  retinendum  fuit,  muho  magis 
hic ,  ubi  etiam  p  1  u  r  e  s  satisque  d  i- 
versos  afFectus  in  uno  corde  ae- 
stuare  refert  poeta."  —  mixto  in- 
sania  luctu.  Cf.  adnott.  ad  Ecl. 
X,  55.  —  668.  ,,Furias  ad  despe- 
ratas  Laviniae  nuptias  refer.  —  669. 
umhrae:  quia  in  vulgari  sermone 
caligo  mentis  dicitur."  H.  Cf.  Ovid. 
Trist.  I,  3,  13.  Ut  tamen  hanc  animo 
nnbem  dolor  ipse  removit,  Et  tandem 
sensiis  convaluere  mei,  et  Stat.  X,  735. 
illi  atra  mersum  caligine  pectus  Con- 
fundit  sensus.  —  670.  oculorum  or- 
hes,  ut  xvxXoi  ocp^ccX/nojv  apud  Grae- 
cos.  Cf.  Culex  V.  221.  Ovid.  Met. 
II,  752.  id.  Am.  I,  18,  16.  Val.  El. 
IV,  235.  VI,  246.  Lucan.  n,  185. 
VI,  216.  Alibi  orhis  oculi  eam  tau- 
tum  eius  partem  significat,  quae  pro- 
prie  pupula  vocatur.  Cf.  Bach.  ad 
Ovid.  ].  1.  —  ardentes,  scil.  ira  et 
furore,  ut  II,  405.  et  al.  —  671.  Ttir- 
hidus.  Vid.  supra  v.  10.  —  e  rotis, 
e  curru.  Vid.  adnott.  ad  Gco.  III,  170. 
—  672.  Wakef.  minns  probabilitcr 
locum  sio  distinxit :  Ecce  autem  jiam- 
mis,  inter  tahulata  volutus,  Ad  coelnm 
nndahat  vortex.  —  tahulata  sunt 
turris  contignationes.   Vid.  ad  II,  463. 


Cogita  autem  de  turri  mobili  et  rotis 
innitente ,  quae  intus  ,  ubi  opus  erat, 
muris  admovebatur,  utinde  hostes  ur- 
bem  oppugnantes  ex  alto  telis  peti 
possent.  Cf.  etiam  supra  IX,  530  sqq. 
—  67S.Jia7nmis  -  -undah  at  vertex, 
quasi  undis  flammarum  consurgebat 
vertex.  Vertex  autem  flaramae  legitur 
etiam  ap.  Silium  II,  630.  VII,  355. 
IX,  446.  (ubi  plane  ut  h.  1.  Undan- 
tes  volvit  flammas  ad  sidera  vertex) 
Stat.  Theb.  XII,  441.  exundant  diviso 
vertice  flammae  al.  Cf.  etiam  quae  de 
apice  flammae  ad  II,  683,  adnotavi- 
mus.  Ceterum  yerf  e.r  pro  vulg.  fo?-- 
tex  scripsimus  Med.  aliorumque  Codd. 
auctoritate  freti.  Cf.  adnott.  ad  Geo. 
I,  481.  De  undandi  \Qxho  ad  flammas 
translato  vid.  ad  II,  609.  ~  674.  Vid. 
supra  ad  v.  672. — 675.  pontes.  Vid. 
ad  IX,  170.  et  530.  —  676.  „Spectat 
haec  oratio  Turni  ad  rem  modo  nar- 
ratara;  raortis  euira  sibi  instantis  oraen 
ille  deprehendebat  iu  eo  ,  quod  tur- 
rira,  ab  ipso  instructara  ,  flamrais  ab- 
sumi  videbat. "  Wagn.  —  lam  iam. 
Vid.  ad  II,  701.  —  fata  sup  erant ; 
iis  cedendum  est,  diutius  resisti  non 
potcst.  Innuit  igitur  fatum  ineluctahile 
VIII,  334.  —  ahsiste  morari.  Vid. 
ad  VI,  399.  —  677.  Similis  sententia 
V,  709.  —  678.  Stat.  Vid.  ad  II, 
750.  —  679.  morte,  i.  c.  per  mor- 
tcra;  ideoquc:  stat  scntentia,  decrevi, 
quidquid  acerbi  est  in  morte,  per  op- 
petendam  ipsam  mortem  pati  s.  subire. 
Peerlk.  (coll.  Liv.  XLII ,  50.  patia' 
mnr ,    qnodcumque    helli   casus   tulerit) 


AENEJDOS  LIB.  XII. 

Amplius.     Hiinc,  oro,  slne  me  furere  ante  furorem. 
iDixit,  et  e  curru  saltum  dedit  ocius  arvis, 
IPcrque  hostis,  per  tela  ruit,  moe.stamque  sororem 
Deserlt,  ac  rapido  cursu  media  agmina  rumpit. 
Ac  veluti  montis  saxum  de  vertice  praeceps 
Cum  ruit,  avulsum  vento,  seu  turbidus  imber 
Proluit,  aut  annis  solvit  sublapsa  vetustas;  • 


485 
680 


685 


sine  iusta  causa  coni.  Stat,  quidquid 
lacerhi  est,  Marte  peti,  i.  e.  quicumque 
ihuius  certaminis  cum  Aenea  futurus 
sit  eventus,  etiamsi  mihi  acerbus,  stat 
pati.  Quac  cnim  Vir  doct.  adiungit: 
,,Non  video ,  cur  Turnus  tam  certo 
niortem  sibi  jjroponerct.  Etiamsi  time- 
ret,  non  diceret  sorori,"  ea  non  mul- 
tura  probare,  docent  v.  676  sq.  et 
680.  —  neque  pro  vulg.  nec  ex  plu- 
rimis  Codd.  (inter  quos  Med.  et  om- 
nes  fere  receus  collati)  cum  Cuningh. 
et  Wagn.  recepi.  Secuti  sunt  Peerlk. 
et  Gossr.  — indecor em,  aoyri^uovu. 
Thiel.  conferri  iubet  Val.  Fl.  "V,  669. 
et  Barth.  ad  Stat.  Theb.  III,  12.  Ce- 
terum  cf.  adnott.  ad  VII,  231.  — 
680.  y^frere  furorem,  ad  Graeco- 
rum  dicendi  rationem,  ut  vitam  vivere, 
gaudium  gaudere ,  servitutem.  semire, 
ludum  ludere,  iusiurandum  iurare,  so- 
mnium  somniare  et  multa  similia.  Cf. 
exempla  a  Euddim.  II,  p.  157.  et 
Ramsh.  §.  132.  congesta.  Ex  Vir- 
gilio  huc  pertinent  Aen.  I,  669.  do- 
lore  dolere  et  XII ,  482.  voce  vocare. 
Cf.  etiam  quae  de  similibus  pleona- 
smis  a  me  ad  Lucr,  I,  814.  et  III, 
1006.  ad  Geo,  I,  200.  et  al.,  a  Columna 
adEnniump.  60.,  a  Spangenb.  ad  eun- 
demp.  21.,  aPlanckio  ad  eiusd.  Med. 
p.  77.  et  ab  lahuio  ad  Aen.  VI,  310.  di- 
sputata  sunt.  Vult  autem  furori  suo  in- 
dulgere  certamine  cum  Aenea  temere 
ineundo.  Furens  enim  et  inconsidera- 
tus  rapido  cursuad  hoc  certamen  ruit. 
Cf.  etiam  similes  loci  VIII,  228.  et 
XI,  486.  —  ante.  Heyn.  recte  ad 
mortem  instantem  refert  (cf.  v.  679.), 
his  verbis  adiectis:  ,,Video,  inquit, 
mortem  fatalem  mihi  instare ,  ante 
tamen,  quam  eam  subeam,  sine  me 
pugnam  hanc  cum  eo  inire,  non 
pugnam  evitare ; "  vel  potius:  sine 
me  omnem  furorem  meum  in  eum 
eiusque  socios  eftundere.  Sic  si  lo- 
cum  capimus,  non  video.  quid  abso- 
num   sit  in  hoc  Adverbio,   ut  Heyn. 


propterca  versum  vitio  inquinatum 
censeat.  Wagn.  in  mai.  edit.  ante 
minus  probabiliter  ad  ea,  quae  subii- 
ciuntur,  refert:  ,,furens  desilit  e  curru, 
furcns  et  rapido  cursu  ruit  ad  cer- 
tamen  cum  Aenea  subeundum,"  in 
min.  tamen  edit.  nobiscum  consentit; 
ct  Peerik.  explicat :  „ne  me  retine,  o 
soror.  Videbis  me  rursus  [?] ,  sed 
non  amplius  indecorem.  Sine  me 
prius  [antequam  me  revisas?]  hunc 
furere  furorem."  —  681.  saltum 
dedit.  Vid.  ad  II,  698.  et  al.  — 
arvis  pro :  in  arva.  Vid.  ad  Ecl. 
II,  30.  et  al.  —  Cum  v.  684  sqq. 
Heyn.  confert  Hom.  II.  XIII,  137  sqq. 
Hesiod.  Sc.  Herc.  374  sqq.  et  437. 
Stat.  Theb.  VII,  744  sqq.  Val.  E]. 
VI,  631  sqq.  Quinct.  Cal.  I,  694 
sqq.  et  II,  378  sqq.  Idem  Heyn. 
minus  recte  post  veluti  Commate 
distinxit,  ac  si  cohaererent  veluti  fer- 
tur,  quum  potius  coniungenda  sint 
vehiti  cum.  Vid.  ad  Geo.  I,  303. 
Aen.  I,  148.  IV,  402.  VI,  707. 
et  al.  Verba  autem  Fertur  in  abrii- 
pttim  -  -  Involvens  secum  parenthetice 
quasi  interponuntur ;  quare  post  vetu- 
stas  pro  vulg.  Commate  cum  Wagn. 
Semicolon  posuimus.  Cf.  etiam  infra 
ad  V.  722.  —  684.  Peerlk.,  qui  hae- 
ret  in  voc.  montis  sic  nude  posito 
et  paullo  post  v.  687.  repetito ,  su- 
spicatur  Virgilium  scripsisse  Ac  veluti 
Pindi  saxum  etc.  idque  etiam  legisse 
Silium  in  aperta  huius  loci  imitatione 
IX ,  520.  Ut  torrens  celsi  praeceps  e 
vertice  Pindi  Cum  so7iku  ruit  in  cam- 
pos,  magnoque  fragore  Avulsum  montis 
volvit  latus  etc.  Sed  qui  tandem  fieri 
potuerit,  ut  in  omnibus  Codd.  pro 
Pindi  scriberetur  montis?  Immo  Si- 
lius  pro  more  illorum  imitatorum 
nomini  appellativo,  quod  vocant,  pro- 
prium  aliquod  nomen  substituit.  — 
685.  ,,Variat  orationem  pro  vulgari: 
avulsum  vento ,  seu  imbre,  seu  vetu- 
state.  —  sublapsa  vetustas    saxi 


486 


P.  ViRGlLU  MARONIS 


Fertur  In  abruptum  magno  mons  improbus  actu, 
Exsultatque  solo,  silvas,  armenta  virosque 
Involvens  secum:  disiecta  per  agmina  Turnus 
Sic  urbis  ruit  acl  muros,  ubi  piurima  fuso 
Sanguine  terra  madet,  striduntque  hastilibus  aurae; 
Significatque  manu,  et  magno  simul  incipit  ore: 
Parcite  iam,  Rutuli,  et  vos  tela  inhibete,  Latini; 
Quaecumque  est  Fortuna,  mea  est;  me  verius  uuum 
Pro  vobis  foedus  hiere,  et  decernere  ferro. 
Discessere  omnes  medii,  spatiumque  dedere.     ' 

At  pater  Aeneas,  audito  nomine  Turni, 
Deserit  et  muros,  et  summas  deserit  arcis, 
Praecipitatque  moras  omnis,  opera  omnia  rumpit, 
Laetitia  exsukans,  horrendumque  intonat  armis : 
Quantus  Athos,  aut  quantus  Eryx,  aut  ipse,  coruscis 
Cum  fremit  ihcibus,  quantus,  gaudetque  nivah 


690 


695 


700 


pro  saxo  sublapso  vetustafce. "  H. 
Verbo  autem  sublahencU  utitur,  quia 
sensim  subrepit  vetustas.  Ceterum 
de  Particulis  seit  et  aut  sibi  respon- 
dentibus  vid.  ad  I,  370.,  ubi  adde 
imprimis  V,  68  sq.  —  687.  mons^ 
pro  saxo,  montis  parte,  ut  ap.  luven. 
III ,  258.  eversum  fudit  super  agmina 
mortem.     Cf.    etiam   Aen.    X,   127   sq. 

—  improhus  Heyn.  per  ingens, 
Wagn.  rectius  per  vehementissime  conci- 
tatus  explicat.  Significat  enim  abu- 
sum  virium  ad  aliorum  perniciem 
et  respondet  nostro  unhdndig,  ungezu- 
yelt.  Vid.  ad  IX,  62.  (et  Geo.  I,  119.) 

—  actu,  impulsu,  impetu.  ■ —  690 
sq.  Comparant  Iliad.  XIII,  789.  et 
cum  V.  692.  Iliad.  IIT,  81.  et  Odyss. 
XXIV,  529  sqq.  —  691.  Sanguine 
terra  madet.  Hom.  II.  IV,  451. 
(iU  cu/uaTt  yctTci.  —  692.  Signifi- 
cat  manu:  silentium  iubet  manu  ex- 
tensa.  Thiel.  confert  Lucan.  I,  297. 
ibique  Intpp.  —  magno  ore.  magna 
voce.  —  693.  Parcite.  ,,Vir  doctus 
in  Obss.  Miscell.  Vol.  VIII.  p.  460. 
verbum  esse  militare  putabat ;  et  nota 
est  vox  Caesaris  in  pugna  Pharsalica  : 
miles,  parce  ferro.''''  Haec  Peerlk.  — 
694.  Quicunque  est  huius  ccrtaminis 
cxitus,  omnis  ad  me  pertinet;  itaque 
verius  (i.  e.  iustius)  est,  me  unum 
pro  vobis  omnibus  rupti  foederis  poc- 
nam  luere.  Cf.  autem  de  hac  Adiect. 
verus  significatione  adnott.  ad  H,  141. 
et  quos  laudant  Schmid.,  Obbar.  et 
Orell.  ad  Hor.  Ep.  I,  7,  98.  (ubi   le- 


gimus  Metiri  se  cjuemque  suo  modulo 
ac  pede  verum  est.)  Peerlk.  tamen  non 
cogitat  de  rupto  foedere,  sed  locum 
(coU.  Silio  I,  671.)  sic  intelligendum 
esse  putat:  ego  solus  luam  poenas, 
quas  vos  propter  illud  foedus  turpe 
et  scelestum  meruistis.  —  697  sqq. 
jjAeneas  quum  comperisset  Turnum 
haud  longc  abesse,  in  eum  ruit  et 
pugnam  cum  eo  committit,  quae  ta- 
men  iterum  differtur  fracto  Turni 
gladio  eiusque  fuga."  H.  —  De  ite- 
rato  verbo  deserit  vid.  ad  XI,  453. 
et  al .  —  summas  ar ces ,  turres  in 
muris  (cf.  v.  674.) ;  deserit  autem  mu- 
ros  et  turres  pro  :  deserit  oppugna- 
tionem  murorum  et  turrium.  —  699, 
,,Praecipitat  moras  omnes.h..  e. 
omnia,  quae  eum  morari  poterant, 
festinanteragit."//.  —  opera  omnia 
(quibus  occupatus  erat)  r  ump  it  (bricht 
ab.)  Cf.  Val.  Fl.  IV,  625.  Maronem 
sic  imitatus :  Praecipitat  rumpitque 
rnoras.  —  700.  h  orrend  u  m  in  tonat 
armis,  clipeo  potissimum.  Cf.  supra 
V.  332.  et  Silius  IX,  423.  Ingentis  cli- 
pei  tonitru  praenuntiatiram. —  701  sqq. 
Wagn.  adnotat,  ipsam  pauUo  insolen- 
tiorem  structuram  verborum  indicare 
animum  poetae  vehementius  coramo- 
tuni  in  magnifica  rcrum  specie  augcnda 
et  comparatiouem  quum  ad  proceri- 
tatem ,  tura  ad  hiemale  tempus  ct 
procellas  eo  temporc  fieri  solitas 
spectare.  Verba  enim  sic  iunge:  in- 
tonat  armis,  quantus  intonat  Athos, 
Eryx,   Apcnninus,    cum   fremit  ilici- 


aenp:ido8  lib.  xii. 


487, 


V^ertice  se  attollens  pater  Appenninus  ad  auras. 
lam  vero  et  Kutuli  certatim  et  Troes  et  omne^ 
Convertere  oculos  ItaJi,  quique  jilta  tcnebant 
Moenia,  quique  imos  pulsabant  ariete  muros, 
Armaque  deposuere  humeris.     Stupet  ipse  Latinus 
Ligentis,  genitos  diversis  partibus  orbis, 


70  5 


bus  etc. ;  ut  imprimis  annorum  strc- 
pitus  cum  fragore  illo  comparctur, 
quem  montes  cdunt  arboribus  'vento 
concussis,  quamquam  ctiam  ])roceri- 
tatis  notio  a  comparatione  non  pror- 
sus  excludenda  cst.  Hinc  iudicanda, 
quae  Hdjn.  adnotavit:  ,,Tantus  cor- 
poris  specie,  Quantus  Athos-.  Nam 
ad  incessum  haec  spectant.  Etiam 
Hector  ap.  Ilom.  11.  XIII,  754.  iho- 
fxriS^rj  ooti  yicpoffri  hor/.Lo^.'^  II.  Cf. 
etiara  supra  III,  641.  et  quae  Husclik. 
ct  Dissen.  ad  similem  locum  Tib.  I, 
7,  15  sq.  disputant.  De  Atho  monte 
vid.  ad.  Gco.  I,  332.,  de  Eryce  ad  I, 
570.  et  X,  36,  —  ipse  Appenninus, 
vel  taraquam  prineeps  montium  Ita- 
liae  (vid.  ad  Ecl.  VIH,  96.),  vel  quia 
ceteris,  qui  liic  commcmorantur,  pro- 
pinquior  et  quasi  in  conspectu  est, 
ut  Wagn.  censet  Qu.  Virg.  XVIII,  2, 
r.    —    coruscis   ilicihus    (vid.    ad 

I,  164.  et  IX,  678.)  frem.it,  ilicibus 
vento  vehementiore  agitatis ;  quae 
verba,  etiam  ad  ceteros  raontes  hic 
commemoratos  referenda,  responderc 
illis  horrendumque  intonat  armis,  modo 
vidimus.  Sic  Stat.  Theb.  XII,  654. 
montes  undaeque  fremunt ;  Val.  Fl.  II, 
646.  mare  fremens ;  id.  VI,  329.  tu- 
mida  fremit  Ister  aqua  ;  Claud.  in  Mall. 
Theod.  cons.  237.  Torrentes  imiaane 
fremunt.  Sic  etiam  Wakef.  ad  Lucr. 
V,  597.  Gratianum  Cyneg.  432.  scri- 
psisse  putat  circum  atrae  moenia  silvae 
Alta  fremunt ,  ubi  vulgo  premunt.  — 
gaudet  attoUens.  Vid.  su]3ra  ad 
V.  6.  et  ad  Geo.  II,  510.  Peerlk.,  qui 
haeret  in  paullo  duriore  huius  loci 
constructione,  verba  quantus  gaudet- 
que  -  -  attollens  eiicienda  et  ex  vss. 
702.  et  703.  hunc  unum  faciendum 
censet :  Cum  fremit  ilicibiis ,  patet 
App.  ad  auras.  Sed  primum  patere 
ad  auras  nove  dictum ,  deinde  vero 
etiam  praeter  omnium  Codd.  aucto- 
ritatem  vulgatam  tuetur  Silii   imitatio 

II,  313.  mole  nivali  Alpibus  aequatum 
attollens  caput  Appenninus.  —  703. 
Ap p  €7171  in II s  etiam  hic  (ut  XI,  700.) 


Mcdic,  qucm  cum  Wagn.  secuti  sumus, 
qui  suspicatur,  Appenninum  indc  vo- 
catum  esse,  quod  contingat  Penimmm 
montera,  et  antiquissimam  nominis 
formam  fuisse  Adpenninum ,  atque  ut 
Penninus  ipse  nomen  traxerit  a  deo 
Pennino  (vid.  Liv.  XXI,  38.  ibiquc 
Drak.),  ita  etiam  Appenninum  '/.liT^ 
tio^rii' patrem  esse  dictum,  numinis  ap- 
pellationc  ad  raontem  translata.  (Vid. 
ad  Geo.  11,  4.)  Scilicet  queraad- 
modum  supra  IV ,  247  sqq.  Atlas 
mons  ut  deus  deseribitur,  sic  etiam 
hic  mons  Appenninus  cum  deo  (love) 
Appennino  confunditur  (ut  omnino 
dei  saepe  cum  rebus  comraiscentur, 
quibus  praesunt:  vid.  ad  Ecl.  IV,  32. 
V,  69.  ctc.)  Cetcrum  de  etymologia 
nominis  cf.  liber  meus  Handb.  d.  alt. 
Geogr.  IIL  p.  491.  not.  99.  —  706. 
ariete.  Vid.  ad  II,  706.  Gossr.  ta 
men  observat,  non  esse  improbabile, 
Virgiliara,  qui  in  re  militari  fere  omnia 
ad  sua  tempora  accommodaverit,  de 
iusto  ariete  suorum  temporum  cogi 
tasse.  —  707.  Arma,  i.  e.  clipeos, 
Cf.  supra  V.  130.  —  Stupet  ipse 
Latin  u  s,  considcrans  viros  tara  egre- 
gios  fati  vohmtate  ex  remotissimis 
terris  hic  conductos  esse,  ut  alter  al- 
terum  occideret.  Peerlk.,  cui  haec 
verba  ab  hoc  loco  aliena  et  rege  in- 
digna  videntur,  et  quem  etiam  in 
seqq.  plura  ofFendunt,  liunc  totum 
locum  inde  ab  illis  verbis  usque  ad 
jfinera  v.  709.  s]3urium,  sed  fortasse 
iam  a  Tucca  et  Vario  adiectum  een- 
set,  quum  negari  nequeat,  eura  iam 
a  Seneca,  Silio  et  aliis  scriptoribus 
antiquis  hic  lecturaesse.  —  708.Heins. 
et  Heyn.  putant,  Virgilium  scripsisse 
diversi  partibus  orbis  ;  idque,  ne  omnia 
vocabula  huius  versus  in  s  desinant, 
praefert  etiam  Peerlk,,  qui  Wagnero 
sic  qiTaerenti :  „Nura  igitur  quemquam 
sic  nude  dixisse  putas  genitipartibus  ?" 
non  inepte  respondet:  „Non  dicimus 
nude,  sed  f^e,mt\ partibus  diversi  orbis.'^ 
Sed  vulgatam  non  solura  tuetur  orani- 
um  Codd.    auctoritas,    verura    etiam 


^88 


P.  VIRGILn  MARONIS 


Inter  se  colisse  viros  et  cernere  ferro. 
Atque  illi,  ut  vacuo  patuerunt  aequore  campi, 
Procursu  rapido,  coniectis  eminus  hastis, 
Invadunt  Martem  clipeis  atque  aere  sonoro. 
Dat  gemitum  tellus;  tum  crebros  ensibus  ictus 
Congeminant;  fors  et  virtus  miscentur  in  unum. 
Ac  velut  ingenti  Sila  summove  Taburno 
Cum  duo  conversis  inimica  in  proelia  tam'i 
Frontibus  incurrunt;  pavidi  cessere  magistri; 


710 


715     i 


imitatio  Silii  IX,  434.  Stdbant  educti 
dlversis  orhis  in  oris  et  luvenci  I,  758. 
multos  homines  diversis  partibus  orhis 
Progenitos.  —  709.  Inter  se  co  iis  s e, 
ad  certamen.  Cf.  Ovid.  Met.  IX.  42. 
rursusque  adhella  coimus  ;  Tcr.  Phorm. 
II,  2,  32.  prima  coitio  est  acerrima  etc. 
—  cernere  ferro  (Graec.  y.Qii^tiv 
rbv  nyoivci)  pro  decernere  iam  Ennius 
dixit  p.  61.  204.  229.  idemque  etiam 
simpliciter  p.  100.  Olim  cernehant  ma- 
fjnis  de  rehus  agundis ;  neque  aliter 
Lucr.  V,  .394.  magnis  de  rehus  inter 
se  cernere  certant ;  Plaut.  Trin.  II,  4, 
78.  nam  ihi  de  dicinis  atque  humanis 
cernitur ;  Sallust.  Cat.  59,  5.  pro  pa- 
tria,  pro  liberis ,  pro  aris  atque  focis 
cernere ;  Claud.  in  Eutrop.  I,  237. 
secum  petulans  amentia  cernit.  Cf.  et- 
iam  Nonius  IV,  69.  et  praeter  viros 
doctos  iam  a  Kritzio  ad  Sall.  1.  c. 
laudatos  Heins.  ad  Claud.  Stilich.  I, 
90.  idemque  et  Drak.  ad  Silium  XVI, 
532.  {Hi  crevere  pares  ferro)  Gifan. 
in  Ind.  Lucr.  v.  Cernere,  Cohimna  ad 
Ennium  p.  52.  Gronov.  ad  Liv.  VII, 
9,  7.  Zinzerling.  Prom.  crit.  iuv.  c. 
3.  p.  13.  Dissen.  ad  Tib.  IV,  1,  113. 
et  quae  nos  adnotavimus  ad  Lucr.  1. 
1.  Quare  nemo  potest  dubitare  de  ve- 
ritate  huius  lectionis,  quamvis  Codd. 
tantum  non  omnes  et  Prisc.  I,  7,  40. 
p.  557.  P.  corrupto  metro  praebeant 
viros  et  decernere,  pauci  alii  viros  de- 
cernere,  omissa  Copula;  nullus,  quan- 
tum  scimus,  quod  unice  verum  est  et 
quod  satis  comprobatur  auctoritatc 
Senecae  Ep.  58.  (formiilam  diccndi 
cernere  fcrro  iuter  se  cx  Virgilio  pro- 
fercntis),  et  cernere.  (Cf.  etiam  quae 
supra  ad  v.  218.  adnotavimus.)  — 
710.  Cf.  suprav.  696.  —  712.  Inva- 
dunt  Ma r tem.  incipiunt  pugnam. 
Cf.  IX,  186.  et  Geo.  I,  295.  —  cli- 
peis    atque  aere  sonoro,    per  tv 


6ia  ^voXv  pro :  clipeis  aere  sonanti- 
bus  ;  de  clipeis  cnim  collisis  intelli- 
gendum.  Cf.  infra  v.  724.  et  supra  v. 
700.  —  713.  I)at  gemitum  tellus. 
Vid.  ad  III,  555.  et  VIII,  420.  coll. 
Benth  ad  Hor.  Od.  m,  27,  23.  et 
Heius.  ad  Ovid.  Met.  XIV,  739.  De 
coniunctis  autem  verbis  gemitum  dare 
vid.  ad  I,  485.  Peerlk.,  cui  Martem 
invadere  clipeis  intellectu  -difficile  et 
verba  Dat  tellus  qemitum  ab  hoc  loco 
aliena  videntur,  etiam  hic  audacera 
profert  coniecturam.  Verbis  enim  cU- 
jjeis  -  -  teJlus  eiectis ,  ex  vv.  712.  et 
713.  hunc  unum  effici  suadet  Invadunt 
Martem  ;  tum  crebros  ensihus  ictiis  etc. 
—  714.  ictus  Cong eminant.  Vid. 
ad  XI,  696.  —  „fors  et  virtus. 
Non  fors  Turni ,  Aeneae  virtus  :  sed 
pugnantes  non  modo  virtntem  prae- 
stant,  sed  et  casum  ac  fortunam  in 
ictibus  et  vulneribus  inferendis  obser- 
vant:  \.  c.  si  videt  alter  alterum  nu- 
dare  latus.  Omnis  autem  haec  pugna 
ensibus  peragitur,  hastis  frustra  emis- 
sis  V.  711."  Z^.  Peerlk,  pro  /brs  (quae 
non  sit  in  potestate  pugnantium,  quam 
miscere  et  cum  virtute  iungere  non 
possint,  nisi  quum  se  offerat)  coniicit 
ars,  coll.  Aen.  V,  442.  et  XII,  892. ; 
quod  probat  Gpssr.  —  mis  c  entur 
in  unum.  Cf.  supra  X,  410.  ibique 
aduott.  —  715  sqq.  Splendida  imago, 
quamquam  non  ad  nostruni  sensum 
comparata.  Vid.  Geo.  H,  38.  III, 
217  sqq.  ibique  adnott.  et  Burm.  ad 
Phaedri  fab.  I,  30.  Heyn.  etiam  con- 
ferri  iubet  ApoUon.  II,  88.  89.  et  Op- 
pian.  Cyneg.  II,  43  sqcj.  —  De  Sila 
silva  et  monte  (etiamuum  antiquum 
nomen  servante)  vid.  ad  Geo.  III, 
219.  et  quae  scripsi  in  Pauly  Real- 
encycl.W.  p,  1184.,  de  T ab  ur  n  o  tidi 
Geo.  II,  38.  —  717.  cessere,  i.  e. 
cedere  solent.     Vid.   adnott.  ad  Geo. 


AEMEIDOS  LIB.  XII. 


489 


StJit  pccus  omne  meta  miitiim,  mussantquc  iuvencae, 
Quis  nemori  imperitet,  quem  tota  armenta  sequantur ; 
llli  inter  sese  multa  vi  vulnera  miscent, 
Cornuaque  obnixi  infigmit,  et  sanguine  largo 
Colla  armosque  lavant;  gemitu  nemus  omne  remugit: 
Non  aliter  Tros  Aeneas  et  Daunius  heros 
Concurrunt  clipeis ;  ingens  fragor  aethera  complet. 
luppiter  ipse  cluas  aequato  examine  lances 
Sustinet,  et  fata  imponit  diversa  cluorum, 
Quem  clamnet  labor,  et  quo  vergat  pondere  letum. 


7  20 


725 


I,  49.  et  al.  —  magistri,  pastores. 
Vid.  ad  Ecl.  II,  33.  —  718  sq.  Cf. 
Ovid.  Met.  IX,  48  sq.  (idem  argu- 
mentum  tractans)  Spectant  armenta 
p  aveni  que,  Nescia  qiiem  maneat  ianti 
vicioria  regni.  —  mus sant,  tacite  ex- 
spectant.  Cf.  v.  657.  et  XI,  345.  — 
719.  nemori,  pro  saltu,  pascuis  (vid. 
Geo.  II,  216.),  et  hoc  pro  armentis, 
quae  sunt  in  pascuis ;  ut  supra  v. 
475.  nidi  loquaces  et  similia.  Nemori 
autem  pro  vulg.  pecori  Heins.  restituit 
ex  Med.  Rom.  et  aliis  bonis  libris ; 
idemque  tuctur  Barth.  ad  Stat.  Theb. 

II,  330.  —  720.  Cf.  Geo,  III,  220  sq. 
(ubi  hunc  versum,  paucis  mutatis,  iam 
legimus)  et  IV,  174.  —  722.  nemus 
omne  remugit,  resonat.  Cf.  VII, 
701.  VIII,  305.  XII,  928  sq.  Hor. 
Od.  III,  10,  5  sq.  Claud.  in  Eutr. 
II,  163.  Val.  El.  III,  596.  Stat.  Theb. 
VI,  806.  et  Cort.  ad  Lucan.  VII, 
480  sqq.  Pro  Puncto,  quod  huic  ver- 
sui  adpingitur  in  edit.  Heyn.  minore, 
Colon  restitui,  quod  maior  editio  ex- 
hibet,  quum  pateat  etiam  hic,  prorsus 
ut  supra  V.  684  sqq.,  verba  sic  sibi 
respondere :  Ac  velut  cum  duo  tauri 
in  proelia  incurrunt  -  -  -  Non  aliter 
Tros  Aeneas  cett.,  cetera  autem  omnia 
ad  ornandam  comparationem  quasi 
parenthetice  adiungi.  —  sanguine 
-  -  lavant.  Vid.  ad  Geo.  III,  221., 
ubi  adde  Ovid.  Met.  IX,  680.  Lucan. 
VI,  709.  alios.  —  723.  Non  aliter 
ex  Med.  Rom.  aliisque  Codd.  recte 
restituit  Wagn.,  coll.  locis  Geo.  I, 
201.  IV,  176.  Aen.  IV,  669.  et  X, 
410.  Vulg.  Haud  aliter,  tamquam  Vir- 
gilio  us\^atius  verae  lectioni  eadem 
ratione  substitutum,  qua  VIII,  391, 
(ubi  vid.  adnott.)  Haud  secus  in  Me- 
dic.  illatum  pro  Non  secus.  ■—  Dau- 
nius  heros,  Turnus,  Dauni  fil,  Vid. 
X,  615  sq.  688.  XII,  22.  —  724.    Cf. 


supra  V.  712.  —  725  sqq.  Ante  oculos 
fuit  poetae  Hom,  U.  VIII,  69.  et 
XXII,  209  sqq.,  ubi  longe  aptius  Kr^- 
Qig  fata  pugnantium  libra  expendunt. 
Wagn.  praeterea  conferri  iubet  Aeschyl. 
Pers.  352.  Peerlkampio  hi  tres  ver- 
sus,  715 — 727.,  qui  Aeneidem  a  Vir- 
gilio  non  fuisse  absolutam  manifesto 
ostendant,  tamquam  inutile  pondus 
orationis  cursum  impedire  viden- 
tur,  quae,  iis  sublatis,  longe  me- 
lius  flueret.  —  luppiter  ipse. 
Pron.  ipse  eadem  ratione  capiendum, 
qua  III,  222.  et  al.  Vid.  ad  Ecl. 
VIII,  96.  —  aeqxiaio  examine^  ut 
examen  neutrara  in  partem  vergat. 
Eixamen  autem  de  trutinae  lingula 
usurpatum  legitur  etiam  apud  Vitruv. 
X,  8.  Pers.  I,  7.  Plin.  XVII,  22.  et 
XXXV,  15,  (ubi  pariter  aequali  exa- 
jnine.')  —  De  v.  726.  cf.  Bentl.  ad 
Hor.  Ep.  II,  1,  6.,  qui  minus  proba- 
biliter  fata  de  utriusque  viri  morte 
intelligit,  et  diversitatem  fati  in  eo 
tantum  invenit,  quod  Aeneas  mortuus 
inter  deos  refertur,  Turnus  autem,  ut 
ceteri  homines,  sepelitur.  Immo  utrius- 
que  fata  nunc  ponderat  lupiter,  visu- 
rus,  utri  iam  nunc  in  proelio  alterius 
manu  moriendum  sit.  —  727.  „quo 
v  erg  at  p  onder  e  letum  :  utra  lanx 
pondere  [fatorum  Aeneae  an  Turni] 
vergat  (xccraQgensf.)  eoque  ipso  mor- 
tem  denuutiet:  letum  itaque  pro  ipsa 
lance  dixit,  qua  inclinata  subsequitur 
mors.  lam  prius  membrum,  quem  da- 
mnet  lahor^  equidem  sic  accipio, 
ut  eandem  sententiam  more  suo  bis 
exponat  poeta:  quem  datnnet,  scil. 
leto.  (Damnare  mottis  exstat  VI,  430. 
et  damnare  caput  Orco  IV,  699.)  Utrum 
e  duobus  his  morti  destinet  iniqua 
sua  fortuna,  calamitas  sua;  seu  labor 
simpl.  pugna,  ut  novog^  fjox^og.  Est 
igitur   vulgare:   uter,   lance   alterutrp. 


490 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Emicat  hic,  impune  putans,  et  corpore  toto 
Alte  sublatum  consurgit  Turnus  in  ensem, 
Et  ferit.     Exclamant  Troes  trepidique  Latini; 
Arrectaeque  amborum  acies.     At  perfidus  ensis 
Frangitur,  in  medioque  ardentem  deserit  ictu, 
Ni  fuga  subsidio  subeat.     Fugit  ocior  Euro, 
Ut  capulum  ignotum  dextramque  adspexit  inermem. 
Fama  est,  praecipitem,  cum  prima  in  proelia  iunctos 
Conscendebat  equos,  patrio  mucrone  rellcto, 
Dum  trepidat,  ferrum  aurigae  rapuisse  Metisci; 
Idque  diu,  dum  terga  dabant  palantia  Teucri, 
Suffecit;  postquam  arma  dei  ad  Vulcania  ventum  est, 


7  30 


736 


pressa,  iiiorti  destinetur."  Haec  Heyn.^ 
•cuius  interpretationem,  ut  simplicissi- 
mam ,  ceteris  praefero ,  lahorem  de 
pugnae  labore  intelligens.  Servius, 
cui  adsentitur  Schirach.  p.  377.,  con- 
traria  hic  sibi  opponi  ratus,  vv.  quera 
daninet  labor  sic  interpretatur :  ,,i.  e. 
quem  voto  liberet  \yoti  damnet:  cf. 
Ecl.  V,  80.]  labor  proeliandi ,  parta 
scil.  victoria;"  sed  rectc  dubitatHeyn., 
num  damtiare  absolute  ita  dici  potuerit. 
Peerlk.  per  laborem  ipsum  lancium 
motum  significari  putat,  ut  hic  sit 
sensus:  quem  pondus  deorsum  labens 
damnet,  morti  destinet.  Sed  quis  um- 
quam  tale  quid  laborem  dixit?  Cete- 
rum  cf.  Macrobii  V,  13.  de  h.  1.  iu- 
dicium.  —  728.  Emicat.  Vid.  ad 
V,  319.  —  hic  --  Turnus.  Vid.  ad 
V,  262.  521.  609.  X,  298.  al.  "  Sii- 
pflius  hic  pro  Adverbio  habet,  quod 
reddit  'per  J et zt,  alshald.  —  im- 
pune  putans^  scil.  se  hoc  facturum, 
Aeneae  ictum  illaturum.  —  729. 
co  nsurgit  in  ensera.  Vid,  ad  IX, 
749.  et  XI,  284.  —  730.  Etferit. 
De  numerorum  praestantia  vid.  ad  V, 
643.  —  In  fine  versus  cum  SLipflio 
pro  vulgari  Commate  Seraicolon 
posuimus,  ut  sequentia  Arrectaeque 
(sunt)  amhorum  acies  novam  senten- 
tiam  efficiant.  —  731.  ,,Facit  novani 
voluptatem  novamque  exspectationem, 
quod  nc  nunc  quidem  Turni  fata 
exitum  habcnt,  sed  ad  novam  pugnam 
difteruntur."  Haec  Heyn.^  qui  ctiam 
conferri  iubet  Hom.  11.  III,  363.  — 
732.  „In  verbo  deserii  latet  p  r  o- 
dendi  notio.  Itaque  haec  ita  expli- 
cabis :  Perfidus  ensis  deserit,  ac  pro- 
inde  prodidisset  adversario ,  ni  cett. 
Ac  si  pro  peserit  poeta  scripsisset  pro- 


didit,  omnia  essentplanissima."  Waffn. 
Quare  non  opus  est,  ut  cum  pluri- 
mis  editoribus  talem  sententiam  sup- 
j)leamus:  et  sic  desertus  periisset  Tur- 
nus,  vel  cum  lahnio  et  Thielio  in  fine 
V.  732.  Puncto  distinguamus  et  plu- 
ribus  punctis  positis  post  subeat  hic 
aliquid  supplendum  esse  iudicemus. 
Cf.  etiam  adnott.  ad  Geo.  UI,  562.  — 

733.  suhsidio  subeat,  subsidio  ve- 
nisset,  auxilio  fuisset.  —  733.  Fugit 
ocior  Euro.    Vid.  ad  VIII,  223.  — 

734.  „Capuhim  mutilum  {zo).bu  Soqv 
Iliad. XVI,  117.)  ignotu m  dixit,  quon- 
iam  alienum,  non  suum  [nec  patrium  : 
cf.  V.  736.],  sed  Metisci,  ut  statim 
exponit  disertius  poeta.  Nam  ciuxerat 
ille  quidcm,  quum  exiret  ad  pugnam, 
ensera  Dauni  patris  (vid.  v.  89  sq.)  ; 
sed  mox,  eo  deposito,  ad  foedus  ibat 
in  bigiSj  Bina  manu  Jato  crispans  ha~ 
stilia  ferro  v.  165."  H.  Opponitur 
infra  v.  759.  notus  ensis.  Ceterum 
vid.  ad  XI,  678.  —  735.  Fama  est, 
narratur,  traditur;  non  enim  tamquam 
dubia  haec  profert  poeta.  —  prima 
in  proelia,  i.  e.  tum ,  quum  iturus 
erat  in  proelium,  ut  supra  v.  103.  — 

736.  patrio  mucr one  pro  paterno. 
Vid.  ad  VI,  33.,  ubi  adde  e.  g.  Val. 
Fl.  III,  12.  302.  et  Burm.  ^  ad  h. 
1.    et    ad    Ovid.    ex   P.    III,   5,  7.  — 

737.  Dum  trepidat.  Cf.  X,  283.  — 
739.  p  o  stquani  nrpia  dei  ad  Vu  l- 
cania  ventum,  Graecorum,  impri- 
rais  Tragicorum,  exemplo  dictum  pro: 
ad  arma  dei  Vulcani  vel  divina  Vul- 
cani.  Cf.  Ilom.  II.  II.  54.  StijTOQtt^ 
naga  vr]}'  ticXoiytviog  ^i<ai?,!]OS.  ibid. 
XVII,  272.  6i,'i\ov  y.val  xvQ/ua  ytvt- 
axfru  TQcorjatv.  Soph.  Oed.  R.  243. 
10  Tlv&ixov  ^fov   fActvitXov ,    et   Sil. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


491 


Mortalis  miicro,  glacIeLS  ccu  fiitllis,  ictu 
Dissiluit;  fulva  resplendet  fragmen  arena. 
Ergo  amens  diversa  fuga  petit  aequora  Turnus, 
Et  nunc  liuc,  inde  huc  incertos  implicat  orbis; 
Undique  cnim  densa  Teucri  inclusere  corona, 
Atquc  hinc  vasta  palus,  hinc  ardua  moenia  cingunt. 
Nec  minus  Aeneas,  quamquam  tardantc  sagitta 
Interdum  genua  impediunt  cursumque  recusant, 
Insequitur,  trepidique  pedem  pede  fervidus  urget: 
Inclusum  veluti  si  quando  fiumine  nactus 
Cervum  aut  puniceae  septum  formidine  pennae 


740 


745 


750 


III,  392.,  ubi  ex  Ileinsii  coni.  lcgen- 
diim  Ac  Nebrissa  dei  Nysaeis  conscia 
thyrsis.  Diximus  de  hac  re  iam  ad 
VlII,5i!6. —  ventum  est.  ISic  omnes, 
ut  videtur,  Codd. ,  quos  cum  Wagn. 
secutus  sum,  quum  nulla  prorsus  causa 
appareat,  cur  Burmaun.  est  omiserit. 
—  740.  Heyn.,  qui  cum  li.  1.  conferri 
iubet  Quint.  Cal.  I,  545  sqq.,  nunc, 
quum  ad  summum  discrimen  veutnm 
sit,  bene  armorum  ab  deo  paratorum 
memoriam  refricari  memorat.  —  mor- 
talis  mucro,  \.  e.  gladius  mortali 
manu  factus,  ut  iufra  \.  797.  mortale 
vulnus.  Sic  et  alibi  res  mortales  op- 
ponuntur  aeternis  et  divinis  s.  a  diis 
paratis,  exortis,  ut  ap.  Quinct.  V,  12. 
in  clarissimum  solem  mortale  lumen  in- 
ferre,  et  ap..  Ovid.  Met.  VII,  525. 
morfale  malum  (ubi  vid.  Bach.)  Cf. 
etiam  Burm.  ad  Lucan.  11,  179.  — 
futilis,  quod  vulgo  fragilis.  Cf.  et- 
iam  XI,  339.  —  741.  resplendet 
fragmen.  Hanc  lectionem  Wagn.  ex 
Med.  a  m.  sec.  Rom.  et  aliis  Codd. 
recepit  pro  vulg.  resplendent  fragmina, 
quod  a  ex  seq.  voc.  videatur  adhae- 
sisse,  et  Virgilius  elisionem  in  medio 
quinto -pede  vitaverit;  eamque  nunc 
et  ipse  cum  lahnio,  Siipflio  et  Gossr. 
recipiendam  duxi,  quum  de  alterius 
scripturae  auctoritate  non  satis  con- 
stet;  quae  tamen  per  se  melior,  quum 
Pluralis ,  Turni  gladium  minutatim 
diffissum  indicans,  vim  divinorum  ar- 
morum  magis  evehat ,  et  melius  con- 
veniat  comparationi  cum  glacie,  prae- 
terea  vero  etiam  Virgilio  Homericum 
T(jc/'9d  Ti.  y.ai  argcc/i^d  obversatum 
videri  possit;  quare  eam  in  priore 
edit.  retinendam  censueram.  Heinsii 
autem  coniectura  resplendent  fraymen 
omnino  reiicienda,  quum  Virgilius  nus- 
quam    vocabulum     collectivum    nude 


positum  cum  Verbo  Phualis  numeri 
coniungere  soleat.  Cf.  adnott.  adGeo. 
IV,  378.  et  Aen.  V,  119.  et  lahn.  ad 
h.  1.  —  742.  Comparant  Hom.  II. 
XXII,  136  sqq.  —  amens,  non  co- 
gitans,  nihll  sibi  fugam  esse  profutu- 
ram.  Cf.  II,  314.  et  similes  locos.  — 
743.  incertos  orbes,  quum  ipsc 
nesciat,  quid  faciat  et  quo  se  vertat. 
Ceterum  vid.  ad  v.  481. —  implicat, 
facit  implicato  cursu. —  745.  ,,vasta 
palus,  nonluturnae,  nam  ea  nimium 
quantura  aberat ,  sed  colhivies  aqua- 
rum  agrestis :  ut  omnino  Laurentina 
regio  erat  et  etiamnum  est  palustris. 
Vid.  ad  X,  709."  H.  —  746.  tar- 
dante  sayitta  plurimorum  Codd. 
est  lectio,  loco  vulg.  tardata  a  Wagu, 
(quem  recentiores  omnes  secuti  sunt) 
iure  revocata.  Nam  si  tardcda  erant 
genua,  non  poterant  interdum  modo 
impedire ;  tardante  autem  sagitta, 
i.  e.  vulnere  ictu  sagittae  accepto 
(cf.  V.  319.),  genua  interdum  modo 
et  ad  tempus  impediebant  cursum. 
Peerlkampio  locus  corruptus  vide- 
tur,  quum  Aeneas  Veneris  auxilio 
pristinas  vires  iam  plane  receperit; 
quare  vcrba  tardante  sagitta  ad  ver- 
sum  imperfectum  explendum  fortassc 
iam  a  Tucca  et  Vario  adiecta  censet. 
Ceterum  cf.  Aen.  V,  395.  —  748.  Aru- 
sian.  Mess.  p.  238.  Lindem.  fervidus 
instat ,  hunc  locum  confimdens  cum 
similibus,  IX,  350.  et  X,  788.  Cete- 
rum  cf.  locus  simillimus  V ,  324.  et 
adnott,  ad  X,  361.  —  749.  Heyn.  con- 
fert  Horo.  II.  XXII,  188  sq.  X,  360. 
et  Oppian.  Hal.  V,  586.  Adde  simi- 
lem  comparationem  ap.  Ovid.  Met.  I, 
533  sqq.  —  „inclu  sum  flumine, 
dnm  fugiens  venit  ad  amnem,  in  quem 
se  deiicere  non  audet,  ripa  territus 
alta  V.    752.  —     750.  puniceae  se- 


492 


P.  VIEGILII  MARONIS 


Venator  cursu  canis  et  latratlbus  instat; 
Ille  autem,  insidiis  et  ripa  territus  alta, 
Milk  fugit  refugitque  vias;  at  vividus  Umber 
Haeret  hians,  iam  iamque  tenet,  similisque  tenenti 
Increpuit  malis,  morsuque  elusus  inani  est. 
Tum  vero  exoritur  clamor,  ripaeque  lacusque 
Responsant  circa,  et  coelum  tonat  omne  tumultu. 
Ille  simul  fugiens,  Rutulos  siraul  increpat  omnis, 
Nomine  quemque  vocans,  notumque  efflagitat  ensem. 
Aeneas  mortem  contra  praesensque  minatur 
Exitium,  si  quisquam  adeat,  terretque  trementis, 


755 


760 


ptum  formidine  pennae,  Vid. 
adnott.  ad  Geo.  III,  372.  Peerlk.  pro 
aut  puniceae  scribendum  putat  et  pu- 
niceae.  —  751.  Vulgo  male  sic  distin- 
guunt:  Venator  cursu  ^  canis  et  latra- 
tibus,  instat ;  immo  iam  Servius  per- 
spexit,  coniungenda  esse  canis  vena- 
tor ,  ut  alibi  hellator  equus  (X,  891.), 
latrator  Anuhis  (VIII,  698.)  et  similia ; 
neque  aliter  Euddim.  II.  p.  38.;  quare 
(quod  etiam  me  posteriores  editores 
fecerunt)  Commata  j)Ost  cursu  et  la- 
tratibus  vulgo  posita  cum  Wagn. 
omisi,  qui  confert  Silium  III,  294  sq. 
quum  densa  vagis  latratibus  implet  Ve- 
nator  dumeta  Lacon,  atque  venatorem 
equum  ap.  Stat.  Theb.  IX,  685.  Pes- 
Bumdatur  enim  comparatio,  si  de  ve- 
natore  et  cane  cogitamus,  atque  etiam 
infra  v.  753.  de  solo  cane  sermo.  est. 
—  752.  „insidiis  :  sunt  illae  ipsae 
lineae  pinnis  ac  formidine  distinctae, 
quas  expavescens  cervus  non  tran- 
silit."  H.  Cf.  V.  750.  —  753.  fuyit 
r  efugit  que  ,  ut  aljbi  fertqne  refert- 
que,  itque  reditque  et  multa  similia. 
Vid.  ad  IV,  438.  infra  v.  866.  et  al. 
De  Accusativo  adiecto  (vias)  vid.  ad 
III,  191.  et  al.  —  Umber,  canis  ex 
Umbria;  Umbri  enim  canis  praecipua 
laus  in  venando.  Cf.  Silius  III,  295. 
Val.  Fl.  VI,  420.  Sen.  Thyest.  497. 
Sidon.  Apoll.  VII,  191.  et  quae  Ne- 
nies.  Cyneg.  281  sqq.  canit.  Paullo 
iniquius  tamen  de  iis  iudicat  Gratian. 
Cyneg.  171.  —  754  sq.  Heyn.  con- 
ferri  iubet  Apoilon.  II,  278  sqq.,  unde 
hoc  comparationis  ornamentum  peti- 
tum,  et,  qui  Maronem  imitati  sunt, 
Ovid.  Met.  I,  533  sqq.  et  Stat.  Theb. 
V,  165  sqq.  Praeterea  cf.  Ovid.  Met. 
VII,  786.  et  III',  84.  —  756.  ripae 
lacus  que,  arundo    et   arbusta  circa 


paludem,     de    qua    vid.  v.    745.   — 

758.  s  imul  fugiens,  simul  incre- 
pat.  Si  semel  posita  appareret  vox 
simul,  Participio  adiecta,  hic  locus 
inter  eos  esset  referendus,  de  quibus 
ad  X,  856.  diximus;  sic  autem  Parti- 
cipium  pro  Verbo  finito  positum  ac- 
cipiamus  necesse  est;  qua  de  re  vid. 
ad  IX,  488.  et  al.  Thielio  enim,  qui, 
sublato  Commate  post  voc.  fugiens^ 
simul  ad  solam  vim  vocabuli  augen- 
dam  iteratum,  ideoque  hunc  locum 
ab  illis  non  difterre  censet,  ubi  semel 
sit  positura ,  adsentiri  non  possum. 
De  geminato  shmil  vid.  ad  V,  675.  — 

759.  Nomine  quemque  vocans 
ex  more  imperatorum,  qui  benevb- 
lentiam  militum  sibi  comparare  stu- 
dent.  Thiel.  conferri  iubet  Val.  Fl. 
IV,  648.  Claud.  in  Ruf.  II,  368.  de 
laud.  Stil.  II,  154.  Heinsium  ad  eund. 
VI.  Cons.  Hon.  255.  et  Cortium  ad 
Sall.  Cat.  59,  5.  —  notum  ensem. 
Vid.  supra  ad  v.  634.  et  cf.  adnott. 
supra  ad  v.  414.  et  VI,  221.  — 
760  sqq.    Cf.  Hom.  II.  XXII,  205  sq. 

—  761.  si  quisquam  adeat.  Noli 
putare,  quisquam  hic  usurpatum  essc 
in  enuntiatione  affirmativa ;  sed  signi- 
ficat,  non  exspectare  Aeneam,  fore 
ut  quisquam  adeat ;  eademque  est  ra- 
tio  aliorum  locorum,  ubi  negativa  vis 
Pronominis  primo  obtutu  latet,  ut 
Nep.  Ages.  6 ,  2.  Ter.  Eun.  Prol. 
1  sqq.  Cic.  Verr.  II,  5,  26.  al.  Cf. 
quae  bene  de  hac  re  disputavit  Gry- 
sar,   Theor.  d.  laiein.  Stils  p.    110  sq. 

—  terret  trementes,  i.  e.  aut :  iam 
trementes  magis  etiam  terret,  ut  cur- 
rentem  impellere  et  similia  (vid.  ad  XI, 
608.),  aut:  ita  terret,  ut  tremant,  per 
prolepsin ;  de  qua  vid.  ad  IV,  22.  X, 
314.    et   al.     Illara   taraen    rationem 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


493 


Excisurum  urbem  minitans,  et  saucius  instat. 
Quinque  orbis  explent  cursu,  totidemque  retexunt 
Huc  illuc;  neque  enim  levia  aut  ludicra  petuntur 
Fraemia,  sed  Turni  de  vita  et  sanguine  certant. 
Forte  sacer  Fauno  foliis  oleaster  amaris 
Hic  steterat,  nautis  olim  venerabile  lignum, 
Servati  ex  undis  ubi  figere  dona  solebant 
Laurenti  divo  et  votas  suspendere  vestis; 
Sed  stirpem  Teucri  nullo  discrimine  sacrum 


765 


770 


praeferendam  dixerim  propter  v.  875., 
ubi  vid.  adnott. ;  (|uaraquam ,  qui  al- 
teram  defendere  velit,  provocare  pot- 
est  ad  Ovid,  Met.  V,  358.  Immissvs- 
que  dies  trepidantes  terreat  iimhras, 
ubi  vid.  Bach.  —  "62.  saucius,  i, 
e.  etsi  saucius.  Pecrlk. ,  ex  eadem 
causa,  qua  v.  746.  corruptum  censet, 
hic  quoque  voc.  saucius  ferri  non 
posse  ratus,  coniicit  nec  secius  instat. 
—  763.  explent  cursu^  percurrunt. 
Cf.  Tib.  I,  4,  69.  tercentenas  erroribns 
expleat  urbes,  ubi  vid.  Intpp.  Simili- 
ter  Lucr.  n,  323.  loca  camporum  cursu 
complere,  et  Ovid.  Fast.  II,  223-  dis- 
I  cursibus  implere  vallum.  —  763.  re- 
texunt,  repetunt,  recurrunt.  Sic  O vid. 
Met.  XV,  249.  Inderetro  redeunt,  idem- 
que  retexitur  ordo,  et  .Claud.  VI.  Cons. 
Hon.  130.  Turpe  retexit  iter.  Ceterum 
cf.  locus  simillimus  V,  583  sq.  et  Val. 
¥\.  1,  506.  Summe  sator ,  cui  nostra 
dies  volventibus  annis  Tot  peragit  refi- 
citque  vias.  —  ,,Vss.  764  sq.  transfert 
Homericos  notissimos  versus  11.  XXII, 
158 — 161.  —  levia  aut  ludicra: 
qualia  erant  in  certaminibus  ac  ludis, 
seu  azkq^avTrai  illi  essent  seu  '/qrifj.a- 
Tlrai.  —  766.  Vim  poeticam  Maroni 
propriam  in  oleastro  hoc  ornando 
agnosce :  simpliciter  declarandus  erat 
locus,  quo  hasta  haerebat.  Videtur 
ea  sata  quasi  esse  ex  caprifico  Ho- 
meri  II.  XXII,  145.  cf.  VI,  433.  XI, 
167.  Oleaster  fuerat  in  medio  campo, 
nunc  recisus  ita,  ut  imae  radices  tan- 
tum  superstites  essent,  quibus  inhae- 
serat  Aeneae  hasta  paullo  ante  in 
Turnum  temere  emissa  v.  711.  lam 
haec  arbor  sacra  erat  Fauno,  Lauren- 
tum  omninoque  Latiuorum  numini,  et 
conspicua  appensis  naufragorum  vo- 
titis :  notus  naufragorum  mos  vel  ex 
IHor.  Od.  I,  5,  14.-'  H.  De  his  nau- 
ffragorum  votis  cf.  Diod.  in  Anthol. 
?Palat.  I.  p.  266.  et  Heindorf.  ad  Hor. 


Sat.  II,  1,  33.  —  Cerda  et  Schrader 
ad  Musaeum  p.330.  praetulerunt  editt. 
Aldd.  et  Servii  lectionem  Fauni ;  sed 
iure  Heyn.  Codd.  lectionem  retinuit. 
(yf.  etiam  lahn.  adAen.  1,441.  Peerlk, 
de  hoc  loco  sic  iudicat:  ,,Et  hoc  de 
Fauno  et  mox  colloquiura  lovis  et 
lunonis  et  alia  in  toto  hoc  libro  mi- 
nus  elegantia  mihi  videntur.  Fortasse 
multa  sunt  spuria.  Virgilius  ultimura 
librum  sine  dubio  reliquit  maxime 
imperfectum.  Supplerunt  Tucca  et 
Varius  et  alii,  ut  Aeneidem  habere- 
mus  ita  saltem  absolutam,  ut  legi  pos- 
set,"  Sed  vide  Diss.  nostram  de  Vir- 
gilii  vita  et  carmm.  p.  XVHI  sq.  — 
767.  lignum,  arbor,  ut  Hor.  Od.  11, 
13,  11.  Sat.  I,  8,  1.  al.  —  769.  vo- 
tas  susp.  vestis,  nam  etiam  vestes, 
in  quibus  erant  servati,  naufragi  una 
cum  tabula  votiva  in  templo  Neptuni 
vel  alius  dei  marini  solebant  suspen- 
dere.  Cf.  Hor.  Od.  I,  5,  extr,  (ibi- 
que  Interpp.)  Epigr.  Anth.  Gr.  supra 
laud.  et  Heind.  ad  Hor.  Sat.  II,  1, 
33.  Ceterum  cf.  adnott.  ad  Ecl.  VII, 
24.  Aen.  I,  248.  V,  484.  etc.  Cau- 
sam,  cur  Fauno  suspenderint  has  ve- 
stes,  Gossr.  in  eo  quaerit,  quod  pi- 
nus,  navium  materies ,  ei  sacra  fuerit 
(coll.  Ovid.  Her.  V,  137.  et  Met.  I, 
699,) ,  et  quod  Faunus  cum  Pane 
confundi  soleat,  qui  Theocrito  V,  12. 
axTios  et  Sophocli  Ai.  694.  aXinKay^ 
Y.iog  dicatur.  Quod  paullo  altius  re- 
petitum ;  immo  causam  Virgilius  ipse 
addit  verbis  Laurenti  divo,  quia  Fau- 
nus  numen  tutelare  huius  regionis 
fuit.  —  770.  nullo  discrimine  ex- 
plicatur  addito  voc.  sacrum;  nullo 
discrimine  facto  inter  hanc  arborem 
sacram  et  cetcras  diis  non  sacratas. 
De  masculino  autem  voc.  stirpis 
prima  et  propria  signif.  usurpati  ge- 
nere,  Maroni  non  minus  quam  antea 
iam   Ennio    et  Pacuvio   usitato ,   vid. 


494 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Sustulerant,  puro  ut  possent  concurrere  campo. 
Hic  hasta  Aeneae  stabat;  huc  impetus  illam 
Detulerat,  fixam  et  lenta  in  radice  tenebat. 
Incubuit  voluitque  manu  convellere  ferrum 
Dardanides,  teloque  sequi,  quem  prendere  cursu 
Non  poterat.     Tum  vero  amens  formidine  Turnus, 
Faune,  precor,  miserere,  inquit,  tuque  optima  ferrum 
Terra  tene,  cokii  vestros  si  semper  honores, 
Quos  contra  Aeneadae  bello  fecere  profanos. 
Dixit,  opemque  dei  non  cassa  in  vota  vocavit. 
Namque  diu  iuctans  lentoque  in  stirpe  moratus 
Viribus  haud  ulKs  valuit  discludere  morsus 
Roboris  Aeneas.     Dum  nititur  acer  et  instat, 
Rursus  in  aurigae  faciem  mutata  Metisci 
Procurrit  fratrique  ensem  dea  Daunia  reddit. 
Quod  Venus  audaci  Nymphae  indignata  hcere. 


7  75 


780 


785 


supra  V.  208.  infra  v.  781.  Geo.  II, 
379.  (ubi  hJinc  rem  attigimus)  Rud- 
dim.  I.  p.  35.  et  Gramraaticorum  lo- 
cos  a  Schneidero  Gr.  Lat.  II,  I.  p. 
125  .laudatos.  —  771.  ,,puro  campo, 
yacuo,  non  impedito.  Sic  Gr.  /MS-a- 
oog  y^oQog ,  ut  11.  [VIII,  491.  et] 
XXlri,  61.  Cf.  Intpp.  ad  Ovid.  Fast. 
III,  582.  [ubi  purus  ager'].^''  H.  Vid. 
ctiam  Theocr.  XXVI,  5.  Iv  xaS-agcp 
Ui^iovi,  et  Ovid.  Met.  III,  709.  Pii- 
rns  ah  arboribus ,  spectabilis  undique 
campus ;  Liv.  XXIV,  14.  campus  pu- 
rus  ac  patens ;  et  Hor.  Ep.  II,  2,  71. 
(ubi    vid.  Schmid.)   purae  plateae.  — 

772.  Hac,  in  radicibus  trunci  relictis. 

—  stahat,  haerebat.  Vid.  adX,  334. 
De  ultima  verbi  syllaba  arsis  vi  pro- 
ducta    vid.    ad    Ecl.   I,    39.    et  al.  — 

773.  A  multis  Codd.  abest  et,  ab  aliis 
in ;  quare  Wagn.  suspicatur,  Virgi- 
lium  scripsisse  Jixam.  lenta  radice  tene- 
hat,  ut  oleaster  sit  Subiectum  senten- 
tiae,  repetendum  ex  Particc.  Iiic  et  Imc. 
Quae  tamen  res  quum  tota  pendeat 
a  Codd.  auctoi-itate,  Heins.  autem 
de  suis  Codd.  plane  sileat,  recte  nihil 
mutavit  Vir  doct.  Peerlk.,  quum  radix 
tantum  oleastri  supersit ,  oleaster 
igitur  hastam  tenerc  non  possit  (?), 
coni.  fixa  hic  lenta  in   radice  sedebat. 

—  774  sq.  ,,Eadem  in  hasta  Achillis 
convcUenda  opei'a  ponitur  ab  Aste- 
ropaeo  II.  XXI,  174  sqq. ;  nunc,  quum 
lignum  tenax  morderet  ac  retineret 
liastam,  ut  diu  frustra  revelleretui*, 
refcrtur  res  ad  dei  Fauni  opem  Turno 


latam."  H.  —  778.  colui  honores, 
ut  alibi  sacra,  religiones  colere.  De 
hac  autem  ratione  deos  invocandi  per 
eiusraodi  captationem  benevolentiae : 
si  semper  vos  colui  cett.  Thiel.  con- 
ferri  iubet  Ovid.  Met.  VIII,  350.  Tib. 
III,  4,  13.  et  Stat.  Theb.  X,  769. 
Addere  debebat,  etiam  hic  Homerum 
pi*aeivisse  Iliad.  I,  39  sq. ,  ubi  vid. 
Heyn.  —  779.  fecere  profanosy 
quum  exscinderent  arborem.  Cf.  Ma- 
crob.  III,  3.,  qui  docet,  id  proprie  pro- 
fanum  dici,  quod  ex  religioso  vel  sacro 
in  hominuni  usuni  conversum  est.  Hunc 
versum ,  qui  Heynio  tenuis  et  exilis 
visus  est,  satis  roboris  accipere  ex 
opposito  colui  vestros  si  semper  hono- 
res,  bene  observat  lahn,  ad  VIH,  677., 
cui  merito  adsentitur  "Wagn.  Com- 
pletur  enim  hoc  versu  precandi  causa: 
Faunus  et  Terra,  mihi  favete,  quos 
semper  colui;  nolite  opitulari  iis,  qui 
vos  violarunt.  Peerlkampium  tamen 
hunc  versum  taraquam  spurium  no- 
tare,  nemo  mirabitur.  Pro  bello  pauci 
quidam  Codd./erro,  quod  idemPeerlk. 
paullo  melius  censet.  —  cassa  in 
vota.  Vid.  ad  Geo.  I,  387.  III,  100. 
et  Acn.  II,  85.  —  781.  lento  in 
stirpe,  i.  q.  v.  773.  lenta  in  radice. 
—  782.  ,,discltcdere  7norstcs  r o- 
horis,  eiusdera  radicis  s.  trunci,  qui 
ferramcntura  hastae  [forcipis  instar] 
arcte  amplexus  erat,  ut  difficile  esset 
ad  solvendum.  Sic  mordet  fibula  [vid. 
ad  I,  169.  al.]  —  784.  Facit  luturna, 
quod  Pallas  in  Achillis  gratiam  Iliad. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


495 


Accessit,  telumqne  alta  ab  radlce  revellit. 
011  i  subllmes,  armis  animlsque  refcctl, 
IIIc  ii:IadIo  iidcns,  liic  acer  et  arduus  hasta, 
Adsistunt  contra  certamine  Martls  anlieli. 

lunonem  interea  Kex  omnlpotentls  Olympi 
Alloqultur,  fulva  pugnas  de  nube  tuentem: 
Quae  lam  finls  erit,  coniux?  quld  denlque  restat? 
Indigetem  Aenean  scis  ipsa,  et  scire  faterls, 
Deberi  coelo,  fatisque  ad  sidera  tolli. 
Quid  struis  ?  aut  qua  spe  gelidls  In  nublbus  haeres  ? 
Mortalln'  dccult  violari  vulnere  divum? 


790 


795 


XXII,  267." i/.  —  Rursus  mutata 
cett.  Cf.  supra  v.  468  sqq.  —  788. 
suhlimes  Heyn.  ad  corporis  statuni 
refert,  ut  sit  i.  q.  erecti  et  telis  sub- 
latis ;  rectius  autem  de  animo  forti  et 
audaci  dictum  accipics.  Cf.  Hor.  A. 
P.  165.  Ovid.  Fast.  I,  301.  id.  cx 
Pont.  III,  3,103.  all.  —  armis  ani- 
misque  r efecti.  Cf.  aduott.  adXI, 
291.  —  789.  Hic  -  -  hic.  Vid.  ad 
Ecl.  IV,  56. —  arduus  hasta.  Vid. 
ad  VIII,  299.  Heyn.  arduus  minus 
rectc  ad  auimum  elatum  refert,  ut  sit 
i.  q.  audax.  —  790.  Kecte  Heyn. 
(quem  recentiores  omnes  secuti  sunt) 
revocavit  vulgatam  lectionem,  quam 
Heins.  ex  Med.  aliisquc  Codd.  muta- 
verat  in  Adsistunt  contra  certamina. 
Sed  adsistere  certamina  vel  contra  cer- 
tamina  nemo  umquam  dixit;  certamine 
autem  post  contra  facillime  in  certa- 
mina  mutari  poterat,  et  in  similia  vitia 
etiam  alibi  (ut  IV,  98,  et  IX,  486.) 
conspirare  Codd.,  vere  memorat  Wagn. 
Vulgatam  Ileyn.  recte,  si  quid  video, 
sic  interpretatur :  ,.,contra,  ex  adverso 
[vel  inter  se  adversi]  ,  adstant,  staut, 
congrediuntur,  in  certamine  pucjnae, 
pro  qua  Martem  anhelum  dixit."  Nam 
si  coniuugere  velis  anheli  certamine 
Martis,  ut  anheli  sit  Nominativus  Plu- 
ralis,  cer-tamine  autem  i.  q.  per  certa- 
men,  propter  certamen,  obstare  viden- 
tur  verba  suhlimes  et  armis  animisque 
refecti.  Peerlk.  coniicit  Ads.  contra 
et  certamina  Mat^tis  anhelant,  malit  ta- 
men  Virgilium  scripsisse  Ads.  contra^ 
cursus  certamine  anheli ,  i.  e.  contra 
adsistunt,  etiam  anheli,  hic  fugiendo, 
ille  sequendo.  —  791  sqq.  ,,Novo 
invento  poeta  nos,  quura  iam  pugnam 
Turni  et  Aeneae  instaurari  exspecta- 
mus,  avocat,  et  animos  suspensos  te- 
net  deorum  consiliis  interpositis:  quo 


fere  modo  Odyssea  ad  finem  properat 
XXIV,  471  sqq.  lupiter  cum  lunone, 
Troianis  infesta,  ita  transigit,  ut  Tro- 
iae  memoria  damnata  sit,  Troiani  au- 
tem  cum  Aenea  tutas  in  Latio  sedes 
habeaut. "  H.  Cf.  cum  h.  1.  Ovid. 
Met.  XIV,  581  sqq.  —  omnipoten- 
tis  Olympi.  Vid.  ad  X,  1.  —  793. 
Quae  iam  finis  eritl  Vid.  ad  III, 
145.  V,  384.  —  quid  denique  re- 
stat,  scil.  quod  tu  facias,  ut  Aeneae 
noceas  eique  impedimenta  obiicias, 
insidias  struas.  —  794  sq.  „Fatale 
esse,  ut  Aeneas  deus  Indiges,  iy/to- 
Qiog,  sit,  scis  ipsa.  Cf.  VII,  313. 
Nota  loca  Liv.  I,  2.  fin.  Tibiill.  II, 
5,  43  sqq."  H.  Adde  Ovid.  1.  1.  v. 
608.  et  cf.  de  Aenea  divino  honore 
culto  Dissen.  ad  Tib.  L  c.  (qui  lau- 
dat  Niebuhr.  Rom.  Gesch.  T.  I.  p. 
207.)  et  Spangenb.  de  vet.  Latii  re- 
ligg.  p.  72.  —  795.  Deheri  coelo. 
Cf.  Geo.  IV,  325.  —  fatis  ad  s  i- 
dera  tolli,  ex  Enniano  illo  versu 
p.  34,  Hessel.  Unus  erit,  quem  tu  tol- 
les  ad  caerula  coeli  Templa,  quem 
iteravit  Ovidius  Met.  1.  1.  v.  814.  Cf. 
adnott.  ad  Aen.  I,  259.  Geo.  IV,  425. 
ctc.  —  797.  Mortalin  e  v  ulner e^ 
i.  e.  a  mortali  illato ,  ut  sensus  sit : 
decuitne  tuo  consilio  fieri ,  ut  deus 
futurus  vuhieraretur  a  mortali  ?  Vid. 
supra  ad  v.  740.  Heyn.,  temere  hae- 
rens  in  his  verbis ,  quaerit :  „Quid 
tandem  in  eo  mirum ,  si  Aeneas ,  fu- 
turus  deus,  nunc  tameu  homo,  a  mor- 
tali  telo  petebatur,  quum  is  in  media 
pugua  versaretur?  cum  Turno  con- 
grederetur?"  ideoque  aut  mortali  vul- 
7iere  prorsus  nova  ratione  dictum  pu- 
tat  pro  letali  vulnere  (cui  explicationi 
iure  adversatur  Burm.  ad  Lucani  1. 
].);  aut  recipiendam  esse  alteram  le- 
ctionem  Mortale^m,  (quam  Benedictus, 


496 


P.  VmGILn  MARONIS 


Aut  ensem  —  quid  enim  sine  te  luturna  valeret? 
Ereptum  reddi  Turno,  et  vim  crescere  victis? 
Desine  iam  tandem,  precibusque  inflectere  nostris. 
Nec  te  tantus  edat  tacitam  dolor ,  et  mihi  curae 


800 


auctor.  ed.  Flor.  a.  1520.,  in  vetustis 
et  fide  dignis  Codd.  inveniri  testatur) 
hoc  sensu :  „ An  decuit  mortalem  vul- 
nerari  a  numine?  dum  lunonis  fraude 
per  luturnam  illatum  est  vulnus  Ae- 
neae  v.  319.,  etsi  ibi  nulla  suspicio 
iniecta  est  de  auctore  teli  emissi." 
Sed  rectissime  Wagn.  vulgarem  le- 
ctionem  et  interpretationem  tuetur, 
quum  sane  indignum  fuerit,  quod 
dolo  lunonis,  Aenean  divinitatis  con- 
sortem  futurum  non  ignorantis ,  fa- 
ctum  esset,  ut  is  a  mortali  vulnera- 
retur ;  quare  poeta  aptissime  fecerit 
lovem  sic  loquentem :  ,,Quum  ipsa 
scias  et  fatearis,  esse  in  iatis,  ut  Ae- 
neas  in  deorum  numerum  recipiatur, 
non  decuit  subornari  a  te  mortalem, 
a  quo  ille ,  deus  futurus ,  vulnerare- 
tur.  Peerlk.  scribendum  esse  putat 
Hunc  talem  decuit  etc. ,  de  coniun- 
ctione  verborum  hic  talis  conferri  iu- 
bens  Ter.  Eun.  I,    2,  81.    Sall.  lug. 

10.  et  Cort.  ad  eiusd.  c.  31.  — 
799.  Ereptum.  Quum  nemo  Turno 
ensem  eripuerit,  sed  is  ipse  secundum 
V.  736.  patrium  mucroneni  reliquerit, 
Peerlk.,  hunc  locum  corruptum  censet 
et  paullo  audacius  suspicatur ,  Virgi- 
lium  fortasse  scripsisse  Restitui  pa- 
trium  Turno.  —  victis  pro  victo  po- 
situm  censet  Heyn. ;  rectius  tamen 
Wagn.  coll.  Aeschyl.  Prom.  67.  et 
exemplis  a  Gatakero  Opp.  p.  351. 
congestis  docet,  Phiralem  saepe  ad 
unum  ita  referri ,  ut  indicetur .  qualis 
is  sit,  s.  qua  versetur  in  conditione; 
ut  igitur  victis  sit  i.  q.  ei,  qui  pro 
victo  iam  habendus,  nostrum  einem 
Besiegten,  victo  autem  dem  Besiegten. 
Cogitatur  nimirum  simul  de  toto  illo 
hominum  genere,  ad  quod  is,  de  quo 
sermo  est,  pertinet.  Cf.  etiam  infra 
v.  876.  et  947.  cum  adnott.  ad  Ecl. 
III,  7.  —  800.  inflectere,  lass  dich 
bewegen.     Cf.  adnott.  ad  III,    405.  et 

11,  707.  —  801.  Nec  te  tantus 
edat  dolor.  Cf.  adnott.  ad  Aen.  IV, 
66.  et  V,  785.  Vid.  etiam,  quae  de 
Part.  nec  Imperativum  vel  Coniuncti- 
vum  affirmativum  sequente  disserue- 


runt  Hand.  Turs.  IV.  p.  118  sqq. 
Obbar.  in  Exc.  ad  Hor.  Ep.  I,  11, 
23.    p.  122^    Ochsner.    ad  Ovid.  Met. 

IX,  698.  T.  II.  p.  549.  ed.  Bach. 
Zumpt.  ad  Cic.  Verr.  III,  6,  14.  p. 
439.  alii.  Ex  Virgilio  huc  pertinent 
Ecl.  VIII,  102.  Geo.  III,  96.  —  Ecl. 
VIII,  89.  Aen.  IV,  618.  XI,  353.  etc. 
Cf.  etiam  adnott.  ad  Ecl.  II,  34.  — ^ 
tacitam,  i.  e.  tacite  tecum  cogitan- 
tem,  meditantem  (nostrum  still  fiir 
sich  hriitend).  Cf.  tacitos  dolores  ap. 
Ovid.  Fast.  III,  489.,  tacitam  iram 
ap.  Val.  Fl.  V,  567.,  tacitum  sinum 
ap.  Prop.  II,  25,  30.  et  al.  Broukh. 
ad  Tib.  IV,  13,  8.  et  Thiel.  ad  h.  1. 
—  et  post  7iec  ipsum  vim  negativam 
acquirit,  ut  sensus  sit:  nec  toties  re- 
petitis  querelis  me  fatiges.  Cf.  ad- 
nott.  ad  IV,  236.,  ubi  etiam  addi  pos- 
sunt,  quae  de  Particulis  neque  —  et 
{ovza  —  rt)  sibi  respondentibus  dis- 
putarunt  Goerenz.  ad  Cic.  Legg.  1, 
15,    42.     Frotscher.    ad  Quinet.  Inst. 

X,  1.  p.  9.  Kuehner  ad  Cic.  Tusc. 
I,  4,  7.  Obbar.  in  Seebodii  Bibl. 
Crit.  1829.  ch.  122.  Herzog.  ad  Sall. 
Cat.  51,  38.  Kritz.  ad  Sall.  lug.  I, 
5.  Haud.  Turs.  IV.  p.  133  sq.  et 
quos  hic  laudat.  Quare  nec  Heinsii 
et  Bothii  coniectura  opus  est  ut  mihi, 
nec  Dorvill.  lectione  ne  mihi.  lahn. 
quidem,  reiecta  hac  interpretatione, 
nec  per  et  ne,  et  autem  per  sed  ex- 
plicans,  ,,Sunt,  inquit,  haec  verba  lo- 
vis  blandientis  et  lunonem  ad  loquen- 
dum  excitare  studentis;"  sed  recte 
Wagn.  opponit,  vix  probabile  esse, 
\\t  statuamus,  ,,rogasse  hoc  lovem  ab 
uxore,  litigiosa  quippe  et  ultro  saepe 
aures  mariti  obtundente  querelis  et 
obiurgationibus;"  tacitam  autem  aptis- 
simum  esse  huius  deae  iugenio,  quae 
soleat  perpetuis  curis  vexari  nec, 
quam  semel  conceperit,  iram  facile 
deponere;  idcoque  etiam  pro  more 
taliura  iiominum  non  semper  evomere 
iram,  sed  multum  tacita  carpi  aegri- 
tudine.  Sensus  igitur  est:  depone 
omnem  iram  sive  occultam  et  devo- 
ratam,  sive  apertam  et  querelis  leva- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


497 


Saepe  tuo  dulci  tristes  ex  ore  recursent. 

Ventum  ad  supremum  est.     Tcrris  agitarc  vel  undis 

Troianos  potuisti,  infandum  accendere  bellum, 

Deformare  domum,  et  luctu  miscere  hymenaeos : 

Ulterius  tentare  veto.     Sic  luppiter  orsus; 

Sic  dea  submisso  contra  Saturnia  vultu: 

Lsta  quidem  quia  nota  mihi  tua,  magne,  voluntas, 

luppiter,  et  Turnum  et  terras  invita  reliqui; 

Nec  tu  me  aeria  solam  nunc  sede  videres 

Digna  indigna  pati,  sed  flammis  cincta  sub  ipsa 

Starem  acie  traheremque  inimica  in  proelia  Teucros. 


805 


810 


tam.  —  802.  reciirsent,  iterentur. 
Vid.  I,  662.  Peerlk.  malit  Cur  te  tan- 
tus     edat    t.     d. ;    aut    mihi   curae.    — 

803.  Terris  agitare  vel  undis, 
tempestate  immissa.  Vid.  I,  73  sqq.  — 

804.  i nfa n  dum  accender  e  be  l- 
lui7i,  Alectiis  ope.  Vid.  VII,  286  sq.. 
imprimis  v.  315  sqq.  Ceterum  sic 
etiam  Lucr.  I,  476.  scripsit:  Clai-a 
accendisset  saevi  certamina  helli.  — 
infandum,  utpote  foedere  rupto  et 
inter  cognatos  gestum.  —  ,,V.  805. 
ad  Laviniae  nuptias  cum  Aenea  pa- 
ctas  et  lunonis  artibus  turbatas  spe- 
ctat.  D efo r mar  e  do m u m,  sc.  luctu, 
maxime  ex  Amatae  suspendio  [vid. 
supra  V.  603.] ,  quocura  squalor  ac 
deformitas  coniuncta.  Deformem  do- 
lorem  Lucanus  dixit  VIII,  81.  et  de- 
formis  aegrimonia  ex  Horatio  [Epod. 
XIII,  18.]  nota."  H.  —  hymenaeos, 
Aeneae  et  Laviniae.  Vid.  ad  I,  651. 
—  807.  stihmis s  o  vultu.  Cf.  X, 
611.  —  V.  808  sq.  spectare  ad  locum 
IX,  802  sqq.,  ubi  Iris  a  love  missa 
lunonem  vetat  pugnae  interesse,  iam 
Heyn.  observavit.  Maxime  autem 
obedientem  marito  se  fingit  callida 
luno ,  ut  eo  certius ,  quae  sibi  petat, 
assequatur.  —  810.  Nec  tu  -  -  vi- 
deres,  scil.  nisi  haec  ita  se  haberent, 
et  voluntas  tua  mihi  essetignota.  Cf. 
etiam  infra  v.  879.  et  adnott.  ad  Geo. 
III,  562.  —  811.  digna  indigna 
pati.  Vid.  ad  IX,  595.  IV,  190^  al. 
et  adde  Intpp.  ad  Liv.  XXIV,  16,  9. 
-^  stih  ipsa  Starem  acie  lectio 
est  plurimorum  Codd.,  quam,  lahnio 
suasore,  Wagn.  iure  restituit.  Vulgo 
suh  ipsam  St.  aciem,  quod  Heins.  re- 
cepit  ex  Med.  et  aliis;  sed  quum 
in  Med.  scriptum  sit  sub  ipsam  Stare 
aciem,  non  temere  Wagu.  suspicatur, 

VlKGIL.   PaRS   m.    ED.   III. 


literam  /« ,  quae  verbo  adiungenda 
erat,  ab  oscitante  librario  perperam 
nominibus  esse  adiectam:  omninoque 
sonum  vicinorum  verborum  Starem, 
traherem  corrumpendis  proximis  vocc. 
locum  dedisse.  Et  Stare  suh  aciem 
nescio  an  idem  Vir  doct.  iure  soloe- 
cum  censeat,  quum  Virgilius  Praepo- 
sitioni  suh  quartum  Casum  tum  tan- 
tum  adiungere  soleat,  ubi  motus  ali- 
quis  significetur  (ut  II,  442.  460.  IV, 
494.  V,  853.  VIII,  24.  538.  IX,  502. 
al.)  ,  sextum  autem,  ubi  quies  locum 
habeat  (ut  VI,  342.  et  al.).  Si  tamen 
Wagn.  idem  discrimen  etiam  alios 
bonos  scriptores  constanter  servare 
contendit,  ita  ut  loci  quidam  adver- 
santes,  qui  nondum  emendati  sint  bo- 
norum  Codd.auctoritate,  manum  emen- 
datricem  etiamnum  exspectent,  (v.  c. 
Tac.  Hist.  V,  11.,  ubi  pro  ludaei  suh 
ipsos  muros  struxere  aciem  legendum 
sit  suh  ipso  muro) ;  equidem  me  ad- 
sentiri  non  posse  fateor,  quum  eius- 
modi  dicendi  formulae ,  qualis  est  in 
potestatem  esse  et  similes,  ubi  motus 
praegressi  et  quietis  secutae  notio  in 
unam  coalescunt,  (vid.  ad  Geo.  II, 
243.)  hac  in  re  diiudicanda  nos  cau- 
tiores  esse  iubeant.  —  „flammis 
cincta  ad  terroreni  dictum  puto,  ut 
flamma  in  Troianos  saeviat ,  uti  quis 
ferro  ignique  grassari  dicitur;  nisi 
nube  ignea  circumdata  in  pugnam^ 
prodire  voluisse  dixeris,  quod  an  usu 
poetarum  probetur,  haud  novi. "  H. 
Wagn.  cogitat  de  dea  Bellonae  instar 
(cui  Silius  V,  221.  et  Stat.  Theb.  IV, 
5.  facem  tribuant)  utraque  manu  fa- 
cibus  armata  (vid.  ad  X,  131.);  quam- 
quam  etiam  haec  adiicit :  ,,Nisi  forte 
ipsi  dii  toto  corpore  ardere  veteribus 
interdum  visi  sunt,  quod  colligas  e 
32 


498 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Iiiturnam  misero,  fateor,  snccurrere  fratrl 
Suasi,  et  pro  vita  maiora  auclere  probavi; 
Non  ut  tela  tamen,  non  ut  contenderet  arcum ; 
Adiuro  Stygii  caput  impJacabile  fontis, 
Una  superstitio  superis  quae  reddita  divis. 
Et  nunc  cedo  equidem,  pugnasque  exosa  relinquo. 
Illud  te,  nulla  fati  quod  lege  tenetur, 
Pro  Latio  obtestor,  pro  maiestate  tuorum : 
Cum  iam  connubiis  pacem  felicibus  —  esto!  — 
Component,  cum  iam  leges  et  foedera  iungent, 
Ne  vetus  indigenas  nomen  mutare  Latinos, 
Neu  Troas  fieri  iubeas  Teucrosque  vocari, 
Aut  vocem  mutare  viros,  aut  vertere  vestem. 


815 


820 


825 


Silio  XII,  727.  Mirantem  superum  vul- 
tus  et  Jiammea  membra  ;^^  Thicl.  autem 
Jiammas  ad  arma  splendida  referre  vi- 
detiir.  Equidem,  quiim  proelia  et  in- 
cendia  notiones  sint  maxime  cognatae, 
flamnias  de  ardore  pugnac  intelligen- 
das  puto,  utjiammis  cincta  sit:  uiedio 
in  proelii  concursu,  oppositum  ante- 
cedenti  solam  aeria  sede;  quemadmo- 
dum  V.  c.  Cic.  ad  Fam.  XVI,  11. 
Jlebat,  ut^  dum  minus  peric^di  videretur, 
abessem,  in  Jlammam  ipsam  (sc.  belli) 
venirem  cett.  Quae  simplex  ratio  cui 
non  placuerit,  is  per  me  alteram  Wa- 
gneri  explicationcm  praefcrat.  Cf.  et- 
iam  Aen.  II,  616.  ibique  adnott.  — 
V.  813  sq.  respiciunt  v.  138.  ct  152. 
—  815.  ,,Elegantiam  formulae  non  ia- 
men  ut  exemplis  illustravit  Heinsius 
ad  Ovid.  Her.  V,  83."  Feerlk.  — 
816.  Adiuro.  De  hoc  verbo  Peerlk. 
conferri  iubet  eundem  Heinsium  a"d 
OvJd.  Her.  XX,  159.  —  caput  Siy- 
gii  fontis  pro  simplici  Stygc.  Cc- 
terum  vid.  VI,  323  sq.  X,  113.  al.  — 
implacabil e,  sc.  pcriuri o  facto.  — 
V.  817.  citat  Lactant.  Inst.  l,  11,  — 
818.  „una,  li.  e.  quae  maxima  iuris- 
iurandi  intcr  deos  cst  religio;  ob- 
stringo  me  iureiurando  sanctissimo." 
H.  —  super stitio  pro  rcligione  et 
metu  inde  prodeunte.  Gossr.  memo- 
rat,  sic  etiam  relifiionem  saepius  dici 
de  eo ,  ex  quo  rcligio  oriatur,  ut 
ap.  Cic.  pr.  Eosc.  Am.  29.  rnarjnam 
religionem  possidet  paternus  malfrnus- 
que  sanguis  et  ap.  Plin.  XI,  45.  Diana 
loco  mutato  religionem  non  amisit.  — 
reddita,  data,  concessa.  Cf.  tamen 
adnott.  ad  III,  333.  Heyn.  confert 
Hom.  II.  XV ,  37 ,  38.  vaTS  /utyioTo^ 


"Oqxos  dsivorarog  ts  niXii  fjay.ccQtGat 
^soTai.  —  819.  lege  tenetur,  quod 
vel  iubetur,  vel  vetatur  lege.  Plaue 
eadem  ratione  Ovid.  Met.  X,  203. 
Quod  quoniam  fatali  lege  tenemur,  (i. 
e.  vetamur),  ubi  vid.  Heins.  Cf.  etiam 
Aen.  II,  159.  Peerlk.  malit  teneris,  ut 
quod  teneris  positum  sit  pro :  in  quo, 
in  qua  re  lex  fati  te  constrictum  non 
tenet.  —  820.  pro  maiestate  tuo- 
rum.  ,,Respicit  ad  Saturnum,  qui  in 
Italia  quandoque  regnaverat;  inde  ait 
tuonim;  nam  et  Latinus  inde  origi- 
nem  ducit :  VII ,  48  sqq. "  Serv.  — 
821.  connubiis.  Vid.  ad  I,  73.  et 
al.  —  822.  Comp onent  pacem.  Vid. 
supra  V.  109.  —  leges  et  foedera, 
tV  d\a  dvoZv  pro  foedera  legibus  s. 
conditionibus  quibusdam  inita.  —  823. 
lleyn.  adnotat ,  argutc  poetam  rem 
postea  verc  factam  contra  vulgarem 
rerum  humanarum  ordinem  et  natu- 
ram  ad  deorum  voluutatem  retulisse; 
quum  verendum  esset,  ne  gens  Lati- 
norum  victa  in  nomcn  victorum  ce- 
derct,  ct  linguam,  vestitum  aliosque 
morcs  corum  assumcrct.  Laudant 
Intpp.  Sall.  lug.  2\.  (18,  12.)  Vicii 
omnes  in  geniem  nomcjiqiie  imperantium 
concessere.  —  825.  A  u  i  vocem  mutare. 
Vid.  ad  IV,  339.  Ccterum  cf.  infra 
V.  834.  —  vestem  ex  Med.  et  quin- 
<juc  aliis  libris  Wagn.  (quem  poste- 
riorcs  omncs  secuti  sunt)  restituitloco 
vulg.  vesies ;  ([unm  Phiralis  huius  voc. 
a])ud  Virgilium  semj)cr  aut  j)lura  quae- 
dam  vestimcnta  (ut  Acu.  III,  483.  VII, 
349.  XII,  769.  VI,  221.  al.),  aut  stra- 
guhie  vestis  (juandam  copiam  signifi- 
cet  (ut  Gco.II,  464.  Aen.  I,  639.  IV, 
648.  V,  112.  al.);   ubi  autem  dc  uni- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


499 


Slt  Latium,  sint  Albani  per  saecula  reges, 
Sit  llomana  potens  Itala  virtute  propago; 
Occidit,  occideritque  sinas  cum  nomine  Troia. 
Olli  subridens  hominum  rerumque  repertor: 
Es  germana  lovis  Saturnique  altera  proles: 
Irarum  tantos  volvis  sub  pectore  fluctus! 
Verum  a^e  et  inceptum  frustra  submitte  furorem: 
Do,  quod  vis,  et  me  victusque  volensque  remitto. 
Sermonem  Ausonii  f)atrium  moresque  tenebunt, 


830 


vcrso  vestitu  cultuque  sermo  sit,  poeta 
constanter  Singulari  utatur  (ut  VII, 
167.  etVIII,  723.).  —  827.  „Sint  Ro- 
mani  potentes,  sed  tamquam  Itali,  non 
tamquam  Troiani ;  ut  Italorum  virtu- 
tem  referre  videantur,  non  Troiano- 
rum."  H.  Cf.  etiam  imitationera  hu- 
ius  loci  ap.  Hor.  Od.  III,  3,  30  sqq. 
—  826.  Pro  sinas  alii  Codd.  sidas, 
sine ,  licet ,  quare  iam  Heins.  coniecit 
occiderit,  sidas;  Peerlk.  autem  verum 
putat  occideriifjice  suo  cimi  nomine  vel 
ipso  cum  nomine.  —  V.  830.  vulgarem 
lectionem  Et  germana  cett.  Heyn. 
(cui  adsentiuntur  Siipflius,  multis  con- 
tra  Wagn.  et  memet  ipsum  disputans, 
et  Peerlk.)  sic  explicat:  ,,Tu,  quum 
sis  germana  lovis  soror,  tantas  iras 
in  raortales  exercere  potes?"  compa- 
rans  etiam  I,  \\.  tantae^ie  animis  coe- 
lestibus  irae'}  Sic  igitur  Copula  esset 
mirantis  et  reprehendentis ,  ut  etiam 
nos  :  Un  d  dn,  lupiters  leihliche  Schwe- 
ster  etc.  Sed  haec  ipsa  lectio  mero 
operarum  errore  in  Heinsii  editionem 
videtur  irrepsisse,  unde  in  reliquas  illa 
recentiores  transiit.  Codd.,  quantum 
scimus ,  omnes  et  antiquiores  editt. 
exhibent^*  germana  cett.,  quod  "Wagn. 
iure  restituit  et  mutata  interpunctione 
(vulgo  enira  post  proles  Commate, 
post  jiuctus  autem  signo  interrogandi 
distinguunt)  optime  explicuit,  ut  voc. 
tantos  explicandi  vim  habcat,  quem- 
admodum  Geo.  I,  449.  Aen.  V,  404. 
802.  JX,  131.  XI,  548.  CatuU.  III, 
15.  et  in  locis  Graecorum  scriptorum 
ab  Elrasleio  congestis  in  Edinhurgli 
Review  1810.  Nr.  XXXIII,  p.  240  sq. 
(vid.  etiam  adnott.  ad  Ecl.  I,  12.  ct 
Aen.  V,  404.)  et  haec  sit  sententia : 
„Agnosco  lovis  gerraanam  Saturnique 
alteram  prolem ;  uam  raaxiraos  ira- 
rum  fluctus  volvis:  sive:  Probas  te 
lovis  germanam  Saturnique  prolem, 
quod    tantos    irarum   volvis    fluctus ; 


quippe  uterque,  et  Saturnus  et  la- 
piter,  saevus  et  iracundus."  Cui  qui- 
dera  lectioni  et  explicationi  multo 
melius  convenire  antecedens  suhri 
dens ,  quam  vulgari ,  (ex  qua  lupiter 
mirabundus  fere  obiurgaret  lunonera, 
quod,  quamvis  ipsius  germana  so- 
ror,  tam  iracunda  esset,  ac  si  ipse 
esset  lenissimus  et  mansuetissiraus) 
quisque  videt.  Gossr. ,  in  ipsa  qui- 
dem  lectione  recipienda  nos  secutus, 
aliter  taraen  locum  explicat,  ut  sen- 
sus  sit:  ,,Tu  frueris  post  lovem 
surarao  honore  et  potentia,',  et  tamen 
tantopere  potes  irasci,"  quae  ratio 
mihi  rainus  probanda  videtur.  —  De 
ellipsi  voc.  soror  cf.  quae  de  simili 
voc.  uxoris  omissione  dixiraus  ad  III, 
319.  —  Saturni  altera  proles^ 
quia  lupiter  ipse  erat  proles  Saturni. 
De  tempore  enim  partus  cogitare  et 
per  se  ineptura  esset,  et  adversaretur 
veterum  fabulis,  ex  quibus  luno  ipsa 
Saturnum  prima  parentem  fecit.  Cf. 
Hora.  11.  IV,  59.  et  Ovid.  East.  VI, 
29  sq.  —  831.  irarum  fluctus. 
Vid.  ad  IV,  532.  et  VIII,  19.,  ubi 
adde  Lucr.  III,  299.  (leones)  Nec  ca- 
pere  iiariim  jiuctus  in  pectore  possnnt. 
—  832.  Verum  age.  Vid.  ad  XI, 
587.  —  inceptum,  conceptura,  fu- 
rorem  et  iram  suhmitte,  depone. 
Sic  alibi  suhmittei-e  animum  (Cic.  ad 
Eam.  XI,  3.  Liv.  VI,  34,  3.  XXIH, 
25,  3.)  et  similia.  —  833.  ,,me  re- 
mitto  dictum  ut :  remittere  animum 
ab  ira.  Remittit  se,  qui  mollescit  ideo- 
que  concedit,  nec  araplius  contendit." 
H.  —  834.  Ausonii.  Vid.  ad  XI, 
253.  —  Ceterum  Peei-llc.  haec  adno- 
tat:  ,,Iuno  supra  [v.  825.]  rogaverat, 
ne  viri  vocem  mutarent  aut  vestem  ver- 
terent.  lupiter  melius  respondisset: 
vestemque  tenehunt.^'  Sed  mores  etiam 
vestitum  complectuntur ;  et  decet  lo- 
vem  plura  etiara  promittere,  quam 
32* 


500 


P.  VIRGILII  MARONIS 


Utque  est,  nomen  erit;  commlxti  corpore  tantum 
Subsident  Teucri;  morem  ritusque  sacrorum 
Adiiciam;  faciamque  omnis  uno  ore  Latinos. 
Hinc  genus  Ausonio  mixtum  quod  sanguine  surget, 
Supra  homines,  supra  ire  deos  pietate  videbis, 
Nec  gens  ulla  tuos  aeque  celebrabit  honores. 
Adnuit  his  luno,  et  mentem  laetata  retorsit. 
Interea  excedit  coelo,  nuberaque  relinquit. 


835 


840 


luno  rogaverat.  —  835  sq.  ,,Nunc 
tantum  hoc  fiet:  permixti  cum  Au- 
sonibus ,  h.  e.  Latinis ,  Troiani  com- 
preheudentur,  latebunt  sub  Latinorum 
nomine.  [Nihil  aliud,  nisi  hoc,  con- 
cedam  Teucris,  ut-  -  subsidant.]  Co  r- 
pus  de  universo  populo,  civitate,  im- 
perio  dici,  satis  illustratum  deditHeins. 
ad  h.  1.  [vid.  ad  XI,  313.]  Itaque 
sunt  h.  1.  Teucri  commixti  cum  toto 
populo  Latinorum  —  836.  suhsi- 
dent  ornate  dictum  de  iis,  quae  in 
commixtione  infimum  locum  occu- 
pant;  [cf.  praeter  alios  Bach.  et  Dis- 
sen.  ad  Tib.  IV,  1,  19.  et  supra  V, 
498.]  nunc  eminente  Latinorum  no- 
mine  obscurabitur  nomen  Teucro- 
rum."  H.  Wagn.  arcte  cohaerere  cen- 
set  verba  Suhsident  Teucri  et  faciam- 
qxte  omnis  cett.,  ut  reliqua  Morem  -  - 
Adiiciam  sint  7iaQ£Px^iTa ;  idemque  v. 
837.  pro  Adiiciam  Virgilium  scripsisse 
sviST^icaXm  Adiicient  (quod  etiam  Peerl- 
kampio  dudum  in  mentem  venerat), 
quamquam  de  toto  loco  sibi  nondum 
liquere  confitetur.  Mihi  nulla  diffi- 
cultas  inesse  videtur.  lupiter  signifi- 
cat,  se  effecturum,  ut  intima  com- 
mixtione  uterque  populus  in  unum 
coeat,  una  lingua,  iisdern  legibus,  mo- 
ribus  et  institutis  utentem.  Ad  eius- 
modi  autem  unitatem  populi  pertinet 
etiam  communis  deorum  cultus ,  in 
quo  quum  homines  opinionum  sua- 
rum  et  rituum  tenacissimi  esse  so- 
leant,  hunc  se  ip  sum  institurum  esse 
dicit,  quo  efficiat,  ut  uterque  populus, 
servatis  suis  sacris,  etiam  altcrius  deos 
et  sacra  accipiat ,  ut ,  non  violata 
utriusque  gentis  concordia,  cum  ipsis 
populis  etiam  sacra  corum  in  unum 
coalescant.  Quum  autem  hoc  unum 
sit ,  ubi  Latini  a  Troianis  victoribus 
aliquid  recipcre  debeant,  opus  est,  ut 
hoc  certis  verbis,  etsi  quam  lenissime, 
lupiter  indicet.  Quare  non  opus  est, 
ut  ex  Peerlkampii    conicctura  vcrba 


sic  transponamus  commixti  corpore 
Teucri  Suhsident ;  tantum  morem  ritus- 
gue  sacrorum  Adiicient.  —  faciam 
uno  ore  Latinos ,  uno  eodemque 
sermone  Latino  utentes,  o/uoyiibja- 
Govg.  —  838.  Recte  Wagn.  sustulit 
Comma  vulgo  post  genus  positura, 
quum  verba  sic  cohaereant :  quod  hinc 
surqet  genus.  —  839.  ,,supra  ire 
deos  pietate,  h.  e.  iusti  rectique 
religiosa  observantia ,  per  pietatem 
declarari  solita,  etiam  in  diis.  Etsi 
vel  sic  ire  supra  deos,  deos  superare, 
non  est  urgendura:  significat  tantum 
praestantiara  sumraara  in  hoc  genere." 
Haec  fere  Heyn. ,  cui  recte  adsentitur 
Wagn. ,  provocans  ad  Catull.  LI,  1 
sqq.  et  Siliura  I,  611.  VI,  123.  416. 
XIII,  722.  Supra  homines^  supra  deos, 
i.  e.  oranino  supra  oranes.  Cf.  etiam 
XI,  509  sq.  —  840.  De  lunone  Re- 
gina  lioraae  sanctissime  culta  cf.  Ovid. 
Fast.  VI,  51  sqq.  Liv.  V,  21  sq. 
XXII,  1.  alios  cum  adnott.  ad  Aen. 
III,  138.  —  841.  mentem  retorsit 
Heyn.  recte  interpretatur  per:  inflexit, 
mutavit,  comparans  Homericum  f4.€- 
taaiQtcpnp  povp  (II.  XV,  52.  et  al.) 
—  laetata,  quod,  quum  vincat  Ae- 
neas,  Latinura  taraen  regnum  maneat. 
Intelligens  igiturluno  errorem  suum, 
quae  Troianos  regnum  Latinorum 
eversuros  sibique  debitum  honorem 
recusaturos  putaverat,  iam  Aeneae 
propitia  redditur  Turnumque  iuvare 
desistit.  Schrader.  temere  coni.  vul- 
tum  laetata  retorsit ,  et  Heyn.  videtur 
nialle  mentem  laetata  retorsit  Lumina 
ei  exc.  coelo.  —  V.  842.  ex  Heyn. 
iudicio  mclius  abesset;  sed  tuentur 
eum  V.  792.  et  810.  Particulam  In- 
terea,  in  qua  Heyn.  videtur  hae- 
sissc,  Wagn.  duplici  raodo  capi  posse 
docet,  aut  sic :  idque  dum  fit,  excidit 
simul  coelo :  aut  ut  valcat  fere  i.  q. 
tamen,  nostrura  indess,  doch,  et  sensus 
sit :    „  adnuit   luno  ;    relinquit    tamen 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


501 


His  actis  aliud  Genltor  sccum  ipsc  volutat, 
luturnamquc  parat  fratris  dimittcrc  ab  armis. 
Dicuntur  o^eminae  pestes  cognomine  Dirae, 
Quas  et  Tartaream  Nox  intempesta  Mcgacram 
Uno  eodemque  tulit  partu,  paribusque  rcvinxit 
Scrpentum  spiris,  ventosasquc  addidit  alas. 
Hae  lovis  ad  solium  saeviquc  in  limine  regis 
Apparent,  acuuntque  metum  mortalibus  aegris, 
Si  quando  letum  horrificum  morbosque  deum  rex 
Molitur,  meritas  aut  bello  territat  urbis. 
Harum  unam  celerem  demisit  ab  aethere  summo 
luppiter,  inque  omen  luturnae  occurrere  iussit. 


815 


850 


coelum,  ne  scilicet  Turnum  occumben- 
tem  videat."  Mihi  prior  ratio  videtur 
praeferenda :  dum  ita  placata  est  lo- 
vis  verbis,  coelo  excedit,  (eamque  so- 
lam  repetit  Wagn.  in  min.  edit.)  — 
„excedit  coelo.  Quo  igitur  illa 
abiit,  si  coelo  excessit  dea?  Erit  coe- 
lum  h.  1.  de  ipsa  nube  accipiendum, 
unde  illa  spectabat  pugnam ,  aethere 
pendens.  Cf.  v.  792.  796.  810.  Ex 
aere  igitur  [s.  exteriore  coeli  spatio] 
illa  abit  ad  suum  ^'^dka/uoy ,  quod 
Hom.  II.  XIV,  166  sqq.  memoravit." 
H.  —  relinquit  ex  plurimis  et  opti- 
mis  Codd.  cum  lahu.  et  Wagn.  (quos 
etiam  Siipfl.  et  Gpssr.  sequuntur)  re- 
stituimus  pro  vulg.  religuit,  quod  ferri 
non  potest,  quum  coelo  excedere  et 
nubem  relinquere  verbis  tantum,  non 
re  differre  modo  viderimus.  Idem 
iam  Wagn.  perspexit.  Peerlk.  con- 
iicit  -  -  retorsit  Interea ,  et  coelo  ex- 
cedit  nubemque  reliquit,  quaraquam  to- 
tum  locum  non  eleganter  elaboratum 
censet.  —  843  sqq.  ,,Educenda  adhuc 
erat  acie  dea  luturna.  Ingeniose  no- 
vum  rei  expediendae  modum  excogi- 
tavit  Virgilius.  Nam  IX,  803  sq. 
Homeri  exeraplo  in  simili  loco  Irin 
miserat  ad  avocandam  deam;  nunc 
res  erat  varianda.  Ut  igitur  luturna 
a  fi*atre  discederet,  manifesto  mortis 
instantis  omine  terretur."  H.  —  His 
actis,  quum  lupiter  lunonis  mentem 
ita  commutasset.  —  844.  dimittere, 
abstrahere,  avertere,  facere,  ut  desinat 
fratri  pugnanti  adesse.  —  845.  Virgi- 
lius  auctores  nobis  incognitos  secu- 
tus,  Diras,  i.  e.  Furias  (vid.  ad  VII, 
324.),  quarum  sedes  alibi  est  in  Tar- 
taro ,  vel  certe  in  aditu  inferorum 
(vid.  VI,  280,),   in  coelum   transfert, 


ita  ut  in  lovis  vestibulo  excubent ; 
sed  quum  apertum  sit,  duas  hic  Fu- 
rias  {geminas  pestes)  a  tertia,  Tarta- 
r  ea  Megaera  ,  distingui ,  prorsus  ad- 
sentior  Wagnero ,  cui  poeta,  veterem 
aliquam  secutus  fabulam,  hoc  dicere 
videtur :  ex  tribus  istis  sororibus  duas 
apparere  ad  lovis  solium,  tertiam, 
Megaeram,  in  Tartaro  habitare.  De 
epitheto  Tartareus  vid.  ad  VII ,  328. 
—  g eminae  p e stes  (vid.  ad  Geo.  I, 
181.  et  Aen.  III,  215.  XI,  792.)  sunt 
igitur  Alecto  et  Tisiphone.  Thiel. 
conferri  iubet  Burm.  ad  Ovid.  Met. 
IX,  197.  et  ad  Val.  Fl.  II,  498.  item- 
que  Drak.  ad  Silium  III,  38.  —  co- 
gnomine  pro  nomine.  Vid.  ad  III, 
702.  —  846.  Quas  Nox  -  -  tulit 
partu.  Vid.  ad  VII,  331.  De  epi- 
theto  intempestiva  vid.  ad  Geo.  I, 
247.  et  Aen.  III,  587.  —.847.  pari- 
bus  s  er  p  entum  spiris,  i.  e.  pari- 
ter,  omnes  eodem  modo.  Ceterum 
vid.  ad  II,  217.  —  848.  „ventosas 
alas  novo  epitheto ,  quod  notionem 
magnitudinis  alarum  et  concitati  vo- 
latus  habet,  nam  is  ventum  movet."Zr. 
De  alis  Furiarum  vid.  VII,  476.  et 
561.  ibique  adnott.  —  849.  „saevi: 
epitheton  h.  1.  accommodatum  rebus 
ac  temporibus,  quibus  Furiarum  mi- 
nisterio  ad  atrocia  ac  tristia  utitur  lu- 
piter,  quura  irascitur.  [Cf.  XI,  901.]  — 
S50.  apparent:  vox  propria  de  mini- 
stris,  unde  apparitores.^'- H,  —  acuunt 
metum ,  augent.  Vid.  ad  VII ,  406. 
et  supra  V.  590.  —  mortalibus  ae- 
qris.  Vid.  ad  Geo.  I,  237.  et  Aen. 
11,  268.  X,  274.  —  853.  Harum 
unaiii,  Alecto  aut  Tisiphonem.  Vid. 
supra  ad  v.  845.  —  854.  in  omen, 
ut  esset  omen,  ominis  causa ;  de  quo 


502 


P.  VIEGILII  MAEONIS 


Illa  volat,  celerique  ad  terram  turbine  fertur. 
Non  secus,  ac  nervo  per  nubem  impulsa  sagitta, 
Armatam  saevi  Parthus  quam  felle  veneni, 
Parthus,  sive  Cydon,  telum  inmedicabile,  torsit, 
Stridens  et  celeris  incognita  transiHt  umbras : 
Talis  se  sata  Nocte  tuht,  terrasque  petivit. 


855 


860 


usu  Praepositionis  finem  et  consiliura, 
quo  aliquid  agitur,  inclicantis  vid. 
Euhnk.  ad  Vellei.  II,  41,  3.  Oudend. 
ad  Lucan.  I,  306.  et  II,  151.  Cort. 
ad  Lucan.  III,  674.  Walch.  ad  Tac. 
Agr.    c.  9 ,  5.    Schaef.  ad  Plin.  Epp. 

I,  17.  Kritz.  ad  Sall.  Cat.  50,  2.  Be- 
neck.  ad  lust.  VII,  3,  2.  XI,  12,  2. 
XVIII,  1,  3.  Hand.  Turs.  IIL  p.  316. 
sq.  multosque  alios,  colL  iis,  quae  nos 
ad  VI,  42.  VII,  13.  et  al.  adnotavi- 
mus.  — *  855.  turhine.  Vid.  stipra 
ad  V.  320.  et  531.  De  Adiect.  celer 
in  conclusione  repetito  {celerem  dimi- 
sit ,  ideoque  celeri  turbine  fertur)  cf. 
adnott.  ad  Aen.  II,  76.  VI,  901.  al.  — 
856.  Jiervo  imjiulsa  sagitta.  Cf. 
Ovid.  Met.  XI,  324.  7iervo  sagittam 
Impulit  et  supra  v.  320.  —  per  nu- 
beni,  per  aerem.  —  857.  ,,Parthos 
sagittis  venenatis  usos  esse ,  firmat 
Servius  Lucani  auctoritate  VIII,  304 
sq.  Verba  Maronis  expressit  Silius 
XIII,  197  sq.  'An  Cretes,  ex  quibus 
Cydones  sunt  (vid.  Hom.  Od.  XIX, 
176.  et  III,  292.)  medicari  tela  ve- 
neno  soliti  fuerint,  ignorabam ;  est 
tamen  locus  alter  ap.  Lucian.  ISTigrin. 
T.  II.  p.  79.  (T.  I.  p.  289.  Bip.),  ubi 
ad  h.  1.  provocat  Herasterh."  H.  Cf. 
etiam  adnott.  ad  IX,  773.  et  X,  140. 
et  de  Cydonia  (Kxjdovki),  Cretae  urbe 
in  litore  septentrionali  ad  lardanum 
fluv.  sita  (quae  nunc  Khania),  Herod. 
IH,  44  sq.  Strab.  X.  p.  476  sqq. 
Polyb.  IV,  55.    Paus.  VI,  21,  5.    Plin. 

IV,  20.  Flor.  III,  7.  alii ,  Pashley 
Travels  in  Crete  I.  p.  11  sqq.  et  liber 
meus  Handh.  d.  alt.  Geogr.  lll.  p. 
1034  sq.     Cf.    etiam    adnoitt.    ad  EcL 

II,  51.  et  X,  59.  —  Armatam  - 
felle  veneni.  Vid.  IX,  773.  — 
,jfel  veneni,  ut  virus ,  i.  e.  succus 
amarus,  noxius.  Sic  et  Tragici  /6- 
y.ov  de  veneno ,  quod  cum  sanguine 
serpentis  confundunt,  usurpant. "  i/. 
Cf.  Ovid.    cx  P.  I,    2,    18.    et  Trist. 

V,  7,  16.,  vhx  fel  vipereum  ;  fel  auteni 
vmeni  pro  felle  venenato^  ut  herha  ve- 
neni,  pocidum  veneni  et  similia.     Vid. 


ad  Ecl.  IX,  24.  Aen.  III,  67.  al.  Ce- 
terum  temere  Viri  docti  haeserunt  in 
geminato  Farthi  nomine,  ita  utWad- 
del.  in  Animadvv.  critt.  p.  39.  conii- 
ceret  Arcu  sive  Cydon,  Lenz.  Certus 
sive  Cydon,  Schrader.  Obss.  I,  2.  pta- 
trii  quam  felle  veneni  Parthus ,  atque 
etiam  Heyn.  in  iterato  Parthi  nomine 
epitheton  aliquod  &euParthi  seu  fellis 
latere  suspicaretur.  Sed  recte  hane 
tti^ci6in).(x}Otv  post  Weichertum  de 
verss.  iniur.  suspp.  p.  94.  defendunt 
Wagn.  et  lahn. ,  qui  bene  perspexe- 
runt,  voce  Parthis  significari  sagit- 
tarium  artis  suae  peritissimum,  et  ad 
amplificandam  hanc  praestantissimi 
sagittarii  notionem  praeterea  addi  Cy- 
donem,  sed  pro  vulgari  Parthus  et  Cy- 
don  vel  cum  Partho  Cydon  maiore  cum 
elegantia  scriptum  esse  Parthus,  Par- 
thus  sive  Cydon,  ut  igitur,  quod  alibi 
in  eiusmodiiterationibusrepetitae  voci 
adiici  soleat  additamentum  notionem 
vel  augens  vel  illustrans,  hic  conti- 
neatur  verbis  additis  sive  Cydon.  Cf. 
loci  simillimi  Geo,  I,  10  sq.  Aen. 
iri,  334.  et  VI,  496.  Schrader.  ad 
Musaeum  p.  268.  et  adnott.  ad  EcL 
VI,  20.  —  telum  immedicahile, 
quod  vulnus  insanabile  infert.  — 
859.  incognita ,  qni  tam  celeriter 
volat,  ut  oculorum  sensum  fallat.  — 
umhrae  (i.  e.  aer  obscurus ,  quem 
telum  transvolat)  celeres  vocantur, 
quod  miuutissimae  illae  et  levissimae 
vaporis  particulae,  unde  nebulae  cori- 
stant,  semper  nioventur  locumque  niu- 
tant,  ideoque  etiam  sagittam  celeriter 
transmittunt.  Aliter  Gossr. :  „transUit 
umbras,  quas  infra  se  ipsa  facit,  dum 
per  aerem  volat,  et  celeres  eae  uni- 
brae  sunt,  quum  celeriter  volet  um- 
braequc  sagittam  sequantur;"  quae 
explicatio  paullo  artificiosior.  Ceteruni 
non  ineptc  Heyn.  memorat,  Maronem, 
si  carmen  emcndare  ei  licuisset,  vix 
hic  ter  candem  vocem  servaturum 
fuisse  V.  853.  855.  859.  —  860.  T«- 
lis  se  tulit.  Cf.  I,  314.  IH,  310. 
V,    373.  etc.  —  sata  Nocte.      Vid. 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


503 


Postquam  acies  viclet  Iliacas  atquc  agmina  Tunif, 
Alitis  in  parvae  subitam  collecta  flguram, 
Quae  quondam  in  bustis  'dut  culniinibus  dcsertis 
Nocte  seclcns  scruni  canit  importuna  pcr  umbras  ; 
Hanc  versa  in  facicm  Turni  so  pestis  ab  ora 
Fertque  refcrtquc  sonans,  cHpcumquc  everberat  alis. 
Uii  menibra  noviis  solvit  formidine  torpor, 
Arrectacque  horrore  comae,  et  vox  faucibus  haesit. 
At,  procul  ut  Dirac  stridorcm  agnovit  ct  alas, 
Infehx  crinis  scindit  luturna  sohitos, 
Unguibus  ora  soror  fbedans  et  pectora  pugnis: 
Q.uid  nunc  te  tua,  Turne,  potest  germana  i^jvare  ? 
Aut  quid  iam  chu^ac  superat  mihi?  qua  tibi  hicem 
Arte  morer?  talin'  possum  me  opponere  monstro? 


865 


870 


ad  Geo.  I,  278.  ct  al.  —  862.  „Habet 
haec  Euriae ,  quae  est  cuoX6f.io()cpog, 
iii  bubonem  mutatio  aliquid,  quod  in- 
signiter  ad  terrorem  accommodatum 
cst  ex  veterum  supcrstitione ;  ex  qua 
recentes  quoque  poetae  certatim  trans- 
tulere  praesagia  bubonum  et  noctua- 
rum.  Maronem  imitatur  Claud.  in 
Eutrop.  n,  229  sqq.  —  Alitis  par- 
vae.  Videtur  recte  observatum  a  Ser- 
vio,  hoc  alienum  esse  abubonc,  quem 
grandi  esse  corpore  satis  constat. 
[Quare  Viri  docti  coniecerunt  rarae^ 
raucae ,  furvae ,  parrae ,  pravae.^  Et 
potuit  poeta  noctuae  genus  aliquod, 
V.  c.  minimam  illam  noctuam ,  quam 
funeream  dicunt,  intelligere.  Reliqua 
tamen  buboni  accommodatiora  (cf. 
Plin.  X,  12,  16.  et  sic  IV,  462  sq.). 
Itaque  parvam  comparative  accipien- 
dum:  dea  mutatur  in  avem  parvam 
respectu  deae. "  H.  Quam  epitheti 
explicationem  etiam  iuvatParticipium 
collecta,  i.  e.  contracta,  coarctata. 
Cf.  Tib.  I,  8,  14.  Ausaque  compressos 
colligit  arta  pecles.  Prop.  III,  7,  29. 
JParcis,  et  in  tenues  humilem  te  colligis 
umhram ,  Velorum  et  plenos  subtrahis 
ipse  sinus.  Apulei.  Apol.  p.  247.  Cu- 
pio  me  acl  ■pauciora  coercere^  tanto 
heatior  futurus^  rpianto  collectior.  Prae- 
ter  Heinsium  ad  h.  1.  cf.  Bach.  ad 
Ovid.  Met.  XIII,  910.  et  supra  X,  412. 
coll.  cum  Geo.  II,  1,54.  —  subitam 
ficniram,  in.  quam  subito  conversa 
est.  Cf.  Aen.  VII,  67.  —  863.  Cf. 
Aen.  IV,  462  sqq.  —  864.  serum 
canit,  sera  nocte.  Cf.  adnott.  ad 
Ecl.  III,  8.  63.  etc.  —  importiiria 
Heyn.   interpretatur :    intempesta   no- 


cte;  mihi  potins  de  funesto  et  niale 
ominato  bubonis  cantu  intelligendum 
videtur,  ut  sit  fere  i.  q.  infesta.  Cf. 
adnott.  ad  Geo.  I,  470.  et  Wunderl. 
ad  Tib.  I,  5,  52.  —  866.  Fertque 
refertque.  Vid.  ad  IV,  438.  VI, 
122.  et  supra  ad  v.  753.  —  everbe- 
rare,  quod  diuturniorem  et  assiduam 
verberationem  significat,  legitur  etiara 
Ovid.  Met.  XIV,  578.  (cineres  plausis 
everherat  alis) ;  Quinct.  Inst.  II ,  4, 
18.  {corvus ,  qui  os  oculosque  hostis 
Gallii-ostro  atque  alis  everheravit)  ;  Val. 
Fl.  VI,  737.  Curt.  IX,  4.  al.  De 
eiusmodi  verbis,  ut  emirari,  elaudare, 
emxitare  et  similibus,  cf.  Orell.  ad  Hor. 
Od.  I,  5,  8.  et  adnott.  ad  Geo.  IV, 
145,  Aen.  IV,  474.  VII,  757.  (ubi 
evalere  legimus)  al.  —  V.  868.  iam 
legimus  IV,  280.  —  869.  „Bubone, 
funereo  omine ,  conspecto  luturna  a 
fratre  recedit,  tamquam  deplorato."  H. 
—  stridorem  et  alas  pro  :  strido- 
rem  alarum.  Cf.  v.  876  sq.  et  vid. 
adnott.  ad  Ecl.  H,  8.  VIII,  95.  Geo. 
I,  335.  Aen.  I,  61.  al.  Servius  stri- 
dorem  de  vocis  sono  interpretatur.  — 
872.  De  omisso  verbo  dicendiYid..  ad- 
nott.  ad  III,  85.  —  873.  „durae 
mihi,  immiti,  quae  sustineam  fratrem 
cernere  in  ultimum  discrimen  addu- 
ctum,  nec  succurram. "  H.  luturna 
enim  pro  more  eorum,  qui  iniquita- 
tem  fati,  quod  praevertere  non  potu- 
erunt,  graviter  dolent,  culpam  fortunae 
in  se  transfert.  Cf.  IV,  681.,  ubi 
crudelis  eadem  ratione  positum.  Thiel, 
dnrae  parum  probabiliter  interpreta- 
tur:  constanti,  propositi  tenaci,  coll. 
Burm.  ad  Val.  Fl.  IV,    175,;    melius 


504 


P.  VIRGILII  MAEONIS 


lam  iam  linquo  acies.     Ne  me  terrete  timentem, 
Obscoenae  volucres ;  alarum  verbera  nosco 
Letalemque  sonum;  nec  fallunt  iussa  superba 
Magnanimi  lovis.     Haec  pro  virginitate  reponit? 
Quo  vitam  dedit  aeternam?  cur  mortis  adempta  est 
Condicio?  possem  tantos  finire  dolores 
Nunc  certe,  et  misero  fratri  comes  ire  per  umbras. 
Immortalis  ego?  aut  quidquam  mihi  dulce  meorum' 
Te  sine,  frater,  erit?     O  quae  satis  alta  dehiscat 
Terra  mihi,  Manisque  deam  demittat  ad  imos! 
Tantum  effata,  caput  glauco  contexit  amictu, 


875 


880 


885 


HeinricTi. :  dura  sorte  utenti ;  neque 
aliter  locum  intellexit  librarius  ille, 
qui  ex  interpret.  adscripsit  miserae^ 
quod,  in  paucos  quosdam  Codd.  re- 
ceptum,  etiam  vulgares  editt.  occupat. 
Sed  dudum  Heins.  ex  melioribus  li- 
bris  veram  lectionem  revocavit.  Pu- 
tatur  h.  1.  ante  oculos  habuisse  Sta- 
tius  Theb.  XH,  214  sq.  ~  875  sq. 
Heyn.  comparat  Hom.  II.  XXH,  213. 
Ne  me  terrete  timentem^  i.  e.  no- 
lite  novum  terrorem  mihi  incutere, 
quae  iam  de  fratris  vita  timeam,  ut 
apud  Tib.  I,  3,  51.  timidiim  me  non 
periuria  terrent ,  quae  Wunderl. ,  col- 
lato  nostro  loco,  recte  sic  interpreta- 
tur:  „quum,  gravi  conflictans  morbo, 
saluti  meae  timeam,  non  conscientia 
periuriorum  animum  hoc  metu  vexat;" 
alii  autem  (inter  quos  etiam  Bach. 
ad  Ovid.  Met  V ,  358.)  minus  proba- 
biliter  per  anticipationem  explicant. 
Vid.  etiam  sapra  ad  v.  761.  VIH, 
349.  XI,  608.  et  al.  —  876.  Ohscoe- 
nae  volucres.  Pluralem,  quum  de 
una  tantum  sermo  sit,  Wagn.  sic  ex- 
plicat:  ,,i.  e.  una  ex  eorum  genere, 
quae  obscoenae  s.  mali  ominis  sunt", 
coll.  adnot.  supra  ad  v.  799.  ad  I, 
4.  et  X,  79.  Ceterum  de  ohscoenis 
avibus  cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  470.  et 
Aen.  IV,  455.  —  877.  nec  fallunt 
me  cett.  Video  iam,  lovis  esse  vo- 
hmtatem,  ut  ab  incepto  desistara.  Cf. 
supra  V.  844.  Epitheton  autem  s  u- 
perha  satis  vindicatur  verbis  seqq. 
Haec  pro  virginitate  reponit?  —  878. 
reponit  pro  rependit.  Haec  sunt 
praemia  pro  virginitate  ab  eo  raihi 
ereptac?  Vid.  Heins.  ad  Ovid.  Mct. 
II,  503,  ct  Drak.  ad  Silium  V,  533. 
Ceterum  cf.  supra  v.  141. —  879.  Quo: 
ad  quid?  cui  bono?  Vid.  ad  IV,  98. 
et   cf.    similem  locum   Ovid.   Met.    I, 


661.  —  880.  Condicio.  Sic  et  hic 
Med.  Vid.  ad  I,  236.  —  possem,  ni 
adempta  esset  mortis  condicio.  Vid. 
adnott.  ad  Geo.III,  562.—  881.  Nunc 
certe,  jetzt  ehen ,  vvv  6ri,  ut  alibi 
nunc  adeo.  Cf.  Hand.  Turs.  II.  p. 
28  sq.  —  „Heyn.  e  Codd.  nonnullis 
suh  umhras  mahiit.  Sed  etiam  alte- 
rum  per  umbras ,  i.  e.  semper  fratri 
apud  inferos  comes  ero,  bene  se  ha- 
bet,  et  Codd.  auctoritate  defenditur. 
Quid  quod  melius  etiam  convenit  so- 
rori,  quae  fratrem  numquam  deserere 
cupit."  Haec  lahn.,  cui  iure  adsen- 
titurWagn.  —  882.  Heyn.  malit  haec 
per  exclamationem  dici:  Immortalis 
ego!  Sed  verissime  Wagn,:  .,Kespuit 
hanc  rationem  subiecta  Particula  aut, 
interrogationera  adiuugens  interroga- 
tioni.  Hoc  dicit  poeta :  Quid  iuvat 
me  vel  immortalitas ,  vel  ea,  quae 
mihi  praeterea  olim  fuerunt  grata?" 
Quod  probe  perspiciens  Heinrich.,  qui 
et  ipse  signum  exclamandi  post  ego 
poni  mavult,  pro  aut  coniicit  at,  ut 
sensus  sit:  Immortalitate  quidem  fruor ; 
sed  quid  me  hoc  iuvat  te  erepto?  — 
atct  quidqua m  m i hi  dulce  m e  o- 
rum,  i.  e.  mearum  rerum,  ideoque: 
aut  (quid  me  iuvat)  earum  rerum, 
quae  mihi  prius  gratae  et  dulces  fue- 
runt?  Cf.  IV,  317.  si  fuit  tihi  quid- 
quam  dulce  meum ,  ubi  etiam  scribi 
poterat  quidquam  meorum.  Ceterum 
cf.  similis  locus  Val.  Fl.  I,  764. 
nec  fata  traham  natumque  videho  Te 
sine  ctc.  —  883.  0  quae  satis  cett. 
Cf.  adnott.  ad  Geo.  11,  488.  et  Aen. 
X,  675.  Ceterum  quisque  videt,  verba 
quae  satis  aJta  dehiscat  terra  posita 
esse  pro :  quae  sit  terra ,  quac  satis 
alte  mihi  dehiscat.  —  dehiscat.  Cf. 
IV,  24.  —  885.  caput  contexit  ex 
more  lugentiura ,   de  quo  Thiel.  con- 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


505 


Multa  gemens,  et  se  fluvlo  dca  condidit  alto. 

Aeneas  instat  contra  telumque  coruscat 
Ingens,  arboreum,  et  saevo  slc  pectore  fatur: 
Quae  nunc  deinde  mora  est?  aut  quid  iam,  Turne,  retractas? 
Non  cursu,  saevis  certandum  est  comminus  armis.  89  0 

Verte  omnls  tete  in  facies,  et  contrahe,  quidquid 
Sive  animis  sive  arte  vales;  opta  ardua  pennis 
Astra  sequi,  clausumque  cava  te  condere  terra. 
IUe  caput  quassans:   Non  me  tua  fervida  terrent 
Dicta,  ferox;  di  me  terrent  et  luppiter  hostis.  896 

Nec  plura  effatus,  saxum  circumspicit  ingens, 


I  ferri  iubet  Langium  in  Fem.  Schrif- 
ten  p.  165.  —  glauco  aviictii  fere 
\.  q.  caeruleo.  Hi  enim  colores  Diis 
marinis  sunt  proprii.  Sic  Tiberini 
qlaucus  amictus  VIII ,  33.  et  Mincius 
velatus  arundine  glaxica  X,  205.  Cf. 
etiam  Ovid.  Fast.  V,  637.  Met.  IX, 
33.  Vellei.  11,  83.  cett.  ciim  adnott. 
ad  Geo.  IV,  388.  451.  et  Aen.  V, 
819.  —  886.  fluvio  latiore  sensu 
pro  fonte  et  lacu.  Vid.  supra  ad  v. 
139.  Heyn.  similia  exempla,  ut  Ti- 
beris  se  in  fluvium  immittentis  supra 
VIII,  66.  et  alia  ap.  Hom.  11.  XV, 
218  sq.  Od.  IV,  425.  et  XI,  252.  con- 
ferri  iubet.  —  887  sqq.  ,,Revoca  in 
animum  ex  superioribus,  v.  740  sqq., 
Turnum,  diu  in  orbera  media  in  co- 
rona  pugnantium  circumactum  ab  Ae- 
nea,  redintegrasse  certamen  accepto 
ense ,  dum  Aeneas  hasta  instat  vss. 
788  sqq."  HaecIIepi.,  qui  etiam  con- 
fert  Hom.  XXII,  268  sqq.  et  297  sqq., 
ut  alii  Iliad.  XIII,  811  sq.  et  XVII, 
175  sq.  —  Delevimus  Comma  vulgo 
post  contra  positum,  quia  cum  Servio 
iungimus  Aeneas  ingens.  Vid.  ad  IX, 
597.etal. —  teliim  coruscat.  Vid. 
lad  V,  642.  —  888.  arb  oreum,  ar- 
boris  magnitudinem  habens,  ut  supra 
V.  294.  telum  trahale.  —  889.  deinde: 
quum  res  ita  se  habeat,  et  orania  ad 
certamen  te  vocent;  postquam  cursu 
frustra  conatus  es  evadere ,  et  ensem 
recuperasti.  Cf.  adnott.  ad  IV,  561. 
—  r etr actas ^  recusas  certamen  et 
tergiversaris.  Cf.  Cic.  Tusc.  I,  31, 
76.  Philipp.  XIV,  14,  38.  Liv.  III, 
52,  3.  XXXVII,  18,  9.  Colum.  II, 
:^2.  extr.  et  supra  v.  11.  —  891.  Verte 
ite  in  omnes  facies,  ut  Froteus,  et 
iiomnes  adhibe  artes.  —  892.  opta 
lardua  pennis    Astra  sequi   etc. 


i.  c.  non  effugies  certamcn,  etiamsi 
ad  astra  volares  vel  sub  imam  ter- 
ram  descenderes.  Est  proverbialis 
locutio  ,  qua  extrema  rerum  omnium 
desperatio  significatur.  Cf.  Val.  Fl. 
IV,  217.  fuga  suh  terras ,  fuga  nulla 
per  auras.  Peerlk.  praeterea  conferri 
iubet  locum  Eurip.  ex  Phaethonte  ab 
Hermanno  in  Opusc.  T.  III.  p.  20. 
tractatum ,  eiusd.  Herc.  Fur.  1157.  et 
Med.  1294. ,  porro  notissimos  illos 
versus  Psalmi  CXXXIX,  7  sqq.  Dor- 
vill.  ad  Charit.  p.  665.  et  AVyttenb. 
Bibl.  Crit.  Vol.  H.  P.  IL  p.  23.  — 
893.  clausumque.  Heyn.  (in  ma- 
iore  certe  edit.)  Wakef.  et  Both.  ex 
paucis  Codd.  ediderunt  clausumve. 
Sed   iure  Wagn.    Qu.  Virg.    XXXVI, 

10.  (quem  recentiores  omnes  secuti 
sunt)  defendit  ceterorum  omnium  li- 
brorum  lectionem ,  etiam  fortiorem, 
quum  illud  ciue  eandem  fere  vim  ha- 
beat,  quam  iteratum  apta.  —  894.  ca~ 
put  quassans.  Hoc  esse  graviter 
ferentis  et  indignantis,  observatWagn., 
coll.  supra  VII,  292.,  ubi  locis  lau- 
datis  addi  possunt,  quos  ThieL  hic 
profert,  Plaut.  Bacch.  II,  3,  71.  VaL 
Fl.  I,  528.  V,  527.  etClaud.  in  Eutr. 

11,  109.  —  fervida  dicta,  i.  e.  su- 
perba,  arrogantia.  —  895.  luppiter 
hostis,  infestus,  inimicus.  —  896. 
„Emissa  hasta,  quum  altera  deficiat, 
saepe  (v.  c.  Uiad.  XIV,  409  sqq.  XII, 
264.)  sic  heroes  Homerici  saxa  ia- 
ciunt:  ipsi  adeo  dii,  ut  II.  XXI,  403 
sq.,  unde  h.  1.  verba  ducta  sunt.  Cf. 
II.  V,  303  sq.  et  XII,  445  sqq.  Tur- 
nus  autem,  etsi  ensem  receperat  (v. 
785.),  hasta  tamen  erat  destitutus  (v. 
711.),  quara  eminus  in  Aeneam  mit- 
teret.  Ut  quis  vero  victum  hostem, 
etiam  nudura ,   ipse  armis  melioribuj 


506 


P.  VmGlLIl  MARONIS 


Saxum  antiquum,  ingens,  campo  quocl  forte  iacebat, 
Limes  agro  positus,  litem  ut  discerneret  arvis ; 
Vix  illud  lecti  bis  sex  cervice  subirent, 
Qualia  nunc  hominum  producit  corpora  tellus; 
Ille  manu  raptum  trepida  torquebat  in  hostem, 
Altior  insurgens  et  cursu  concitus  heros. 
Sed  neque  currentem  se  nec  cognoscit  euntem, 
Tollentemve  manu  saxumque  immane  moventem; 
Genua  labant,  gehdus  concrevit  frigore  sanguis. 


900 


905 


instructus  insequeretur ,  dedecori  in 
heroum  vita  non  erat :  itaque  Aeneas 
haud  se  indignum  iudicavit,  imparibus 
armis  cum  hoste  congredi."  H.  Imi- 
tatus  est  h.  1.  Silius  V,  298  sqq. 
Haeremus  iu  repetito  voc.  ingens ; 
quare  Wagn.  duas  proposuit  conie- 
cturas  circumspicit  amens  et  circtim- 
spicit  incle^  ipse  tamen  eas  supervaca- 
neas  iudicans  et,  quum  libri  nihil 
prorsus  varient,  cum  Heinrichio  Popio 
adsentiens,  qui  voc.  ingens  iteratum 
censet,  ut  animus  in  consideranda 
istius  saxi  magnitudine  moraretur. 
Eamque  rationem  satis  iuvare  puto 
verba  Limes  agro  positus,  quae 
et  ipsa  ad  sohim  saxi  magnitudinem 
rieclarandam  adiecta  videntur.  Cete- 
rum  Heins.  e  Med.  a  m.  sec.  aliisque 
bonis  libris  restituit  lectionem  qu  o  d 
forte  iacehat  pro  vulg.  qui  forte  ia- 
cehat^  quod  ferri  non  potest,  quum 
verba  Limes  agro  positus  per  apposi- 
tionem  adiecta,  omnes  vero  aliae  rerba 
coniungendi  rationes  frigidae  sint  et 
contortae.  Praeterea  etiam  imitatio 
huius  loci  in  Epit.  lliad.  v.  460.  (a 
Wagn.  laud.)  Saxum  ingens ,  meclio 
quocl  forte  iacehat  in  agro  Heinsii 
emendationem  comprobat.  Quare  ad- 
sentiri  non  possum  Euddim.  11.  p.  20. 
not.  50.  et  Kruegero  Unters.  a.  d. 
Geb.  d.  lat.  Spr.  Fasc.  3.  p.  91.,  le- 
ctionem  qui  per  attractionem  expli- 
cantibus.  Peerlk.  et  verba  Saxum  an- 
tiquum,  ingens  et  litem  ut  discerneret  ar- 
vis  spuria  censet,  ut  iis  reiectis  hic 
bupci'sit  versus :  Limes  agro  positus 
campo  quod  forte  iacehat,  i.  e.  ,,quod 
saxum  forte  in  campo  illo  iacebat, 
ubi  positus  erattamquam  limen  agris.*' 
—  898.  litem,  scil.  de  finibus,  ideo- 
que  fines  ipsos.  Sensus  igitur  hic 
cst:  ut  arvainterse  discernens  omnem 
de  finibus  litigandi  causam  tolleret. 
Thiel.   hic  confcrt  similes  locos  Hor. 


Ep.  II,  2,  170.  Tib.  I,  3,  43.  et  Stat. 
Theb.  V,  558.  —  899.  De  prisconim 
hominum  vastis  corporibus  et  robore 
incredibili  Heyn.  conferri  iubet  Hom. 
U.  V,  304  sqq.  XII,  445  sqq.  et  Apol- 
lou.  III,  1366.  Vid.  etiam  adnott.  ad 
Geo,  I,  497.  Wagn.  tamen  (compa- 
rans  etiam  Val.  El.  V,  648.)  Virgi- 
lium  a  Popio  et  Heinrichio  iure  re- 
prebensum  censetob  rem  portentosam, 
quam  hic  enarret.  Ceterum  Virgilium 
imitatus  est  Stat.  Theb.  II,  559  sqq. 
—  900.  Cf.  Hom..  II.  V,  303.  oIqc 
vvv  ^QOToi  hiGiv.  —  901.  Ille  -  -  - 
lieros.  Vid.  adnott.  ad  Geo.  IV, 
457.  —  manura  trepidam  Heyn. 
per  festinam  ideoque  non  satis  fir- 
mam  explicat.  —  902.  Altior  in- 
surgens.  Vid.  ad  XI,  697.  Erigere 
autem  corpus  et  procurrere  adiuvat 
teli  iactum.  —  903  sqq.  ,,Non  haec 
Turnum  prae  metu  mentis  male  com- 
potem  arguunt ;  sed,  ut  v.  913  sq. 
docent,  torporem ,  quem  Furia  iniicit 
viresque  corporis  debilitat.  Est  hoc 
illud,  quod  in  viris  fortissimis  et  au- 
dacissimis  observatum  est,  a  causis 
physicis  et  psychologicis  profectum, 
i\t  interdum  nescias ,  qua  de  causa 
prorsus  mutati,  omni  animi  corporis- 
que  vi  destituti  adstent,  torpentes  et 
incerti ,  seque  adeo  interdum  truci- 
dandos  praebeant.  Hoc  per  vertigi- 
nem,  ihyyov  ^  Apollinis  manu  tacto 
Patroclo  inflictam  Homerus  praeclare 
adumbravit  II.  XVI,  786  sqq.  Itaque 
Turnus  ipse  se  non  cognoscit,  vires 
solitas  sibi  decssc  videt;  se  videt  esse 
plane  alium."  i/.  Cf.  v.  911  sqq.  — 
currentem,  ad  saxum  petendum, 
cuntem  ad  certamcn  cum  hoste 
ineundum.  Peerlk.  pro  euntem  legi 
vohiit  eundem. —  904.  tollentem  -  - 
s  a  X  u m  q  u e  -  -  movente m.  Cf.  ad- 
nott.  ad  V,  47.  et  Geo.  IV,  22.  —  905. 
Genua   lahant.    Vid.  ad  V,  432.  et 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


507 


Tum  lapls  ipse  viri,  vacuum  per  inano  volutus, 
Ncc  spatium  evasit  totum,  neque  pertulit  ictum. 
Ac  velut  in  somnis,  oculos  ubi  languicla  pressit 
Noctc  quies,  nequidquam  avidos  cxtendere  cursus 
Velle  videmur,  et  in  mediis  conatibus  aegri 
Succidimus;  non  lingua  valet,  non  corpore  notac 
Sufficiunt  vires,  ncc  vox  aut  verba  scquuntur ; 
Sic  Turno,  quacumque  viam  virtute  petivit, 
Successum  dea  dira  negat.     Tum  pectore  sensus 
Vertuntur  varii;     Rutulos  adspectat  et  urbem, 
Cunctaturque  metu,  telumque  instare  tremiscit; 
Nec,  quo  se  eripiat,  nec,  qua  vi  tendat  in  hostem, 
Nec  currus  usquam  videt  aurigamque  sororem. 
Cunctanti  telum  Aeneas  fatale  coruscat, 


910 


915 


Geo.  I,  397.  —  gelidus  c.  fr.  s  an- 
(/uis.  Vid.  ad  V,  395.  et  II,  120.  — 
906.  lapis  viri,  i.  e.  ab  eo  proie- 
ctiis,  —  vacuum  per  inane,  per 
aerera.  Vid.  Lucr.  I,  510.  524.  II, 
157.  202.  al.  et  supra  v.  354.  et  906. 

—  907.  neque  p ertulit  ictum.  Cf. 
supra  X,  786.  Stat.  Theb.  XI,  501. 
Jlla  (hasta)  via^n  meclium  clipei  conata 
per  orbem  Non  perfert  ictus ;  Silius  V, 
326.  letalem  pertulit  ictuni  et  exempla 
a  Barthio  ad  Stat.  Theb.  IX,  346. 
congesta.  Neque  autem  pro  vulg.  nec 
exMed.  plurimisque  Codd.restituiraus, 
Wagn.  secuti,  qui  sic  ipsa  rhythmi 
quadara  ignavia  sententiam  adiuvari 
censet.  (Vid.  infra  ad  v.  910.)  Quod 
quidem  in  niedio  relinquentes ,  nos 
iam  Codd.  auctoritati  obsequendum 
esse  duximus.  —  908  sqq.  Compa- 
ratio  ex  Hom.  II.  XII,  199  sq.  trans- 
lata,  ex  Virgilio  autem  rursus  expressa 
ab  Opjjiano  Hal.  II,  81  sqq.  Heyn. 
etiam  similem  conferri  iubet  Apollonii 
locum  II,  278  sqq.  —  909.  avidos 
extender e  cursus,  in  longum  pro- 
ducere.  Wakef.  ad  Lucr.  V,  471.  avi- 
dos  cursus  per  longos  explicat.  Cf. 
Anacr.  VIII,  5.  dgoiuoy  aixvi^  ixTcc- 
vvkiv,   et  Hom.  II.  XXIII,    375.   758. 

—  910.  Wagnero ,  ut  iam  olim  Sca- 
ligero ,    fracti    numeri   Yelle    videmur, 

—  vo  —  y,  ipsam  conatus  vanitatem 
sono  quodam  euervi  referre  videntur ; 
in  quam  rem  apte  confert  locum  de 
moriente  tauro  Geo.  III,  519.  Atque 
opere  in  medio  d efix a  r  el i n  quit 
aratra.  Ceterum  de  verbo  videri 
\\6..  ad  II,  271.  —  912.  nec  vox 
aut  verba   sequtintur ,    i.    e.    non 


facile  cedunt  voluutati  locuturi.  Sic 
etiam  Ovid.  Met.  XI,  326.  Lhifjua  ta- 
cet  nec  vox  tentataque  verba  sequuntur, 
et  Stat.  Theb.  XI,  602.  nec  verba  diu 
tentata  sequuntur,  quibus  procul  dubio 
hic  Virgilii  locus  obversabatur.  Cf. 
etiam  Hor.  A.  P.  311.  Ovid.  Met.  I, 
647.  et  similes  loci.  Ceterum  Peerlk., 
qui  omnino  in  hac  ultima  Aeneidis 
parte  multa  invenit  vituperanda  (vid. 
supra  ad  v.  766.)  haecadnotat:  ,,Ex- 
spectaveram  ista  minus  turbata,  in 
hanc  seutentiam:  Notae  in  corpore 
vires  non  sufficiunt,  nec  linguam  vox 
aut  verba  sequuntur.  Potuisset  Virgi- 
lius  dicere  :  Succidimus  :  notae  invalido 
non  corpore  vires  Sufficiunt^  linguam  nec 
vox  aut  verba  sequuntur. "  —  913. 
viam  (scil.  vincendi)  petivit,  iniit, 
tentavit.  —  virtute  a  poeta  adiici- 
tur,  ut  eo  magis  eluceat  vis  divina 
vel  fortissimos  Turni  conatus  omnes 
disturbans  et  ad  irritum  redigens.  — 
914.  pectore  sensus  vertuntur: 
Turnus  varia  consilia  animo  versat. 
—  915  sqq.  Heyn.  confert  Hom.  II. 
XXII,  293  sqq.  —  916.  Eufin.  de 
schera.  p.  258.  pro  telumque  exhibet 
letumque,  quod  Peerlkampio  fortasse 
melius  videtur.  —  917.  De  mutata 
constructione  nec  videf,  quo  -  -  nec 
qua  -  - ,  7iec  currus  aurig a mque 
vid.  ad  Ecl.  VI,  74.  VIII,  3.  Geo. 
III,  282.  Aen.  II,  5.  III,  189.  234. 
X,  758.  al.  —  918.  aurigamque  ex 
plerisque  libris  Wagn.  (quocum  re- 
centiores  omnes  faciunt)  revocavit, 
quum  currus  et  auriga  coniuncti  co- 
gitentur.  Vulgo  aurigarnve,(\\iodi{e\ns, 
ex  Med.    receperat.    —     919  sq.    Cf. 


508 


P.  VmGILU  MARONIS 


Sortitus  fortunam  oculis,  et  corpore  toto 
Eminus  intorquet.     Murali  concita  numquam 
Tormento  sic  saxa  fremunt,  nec  fulmine  tanti 
Dissultant  crepitus.     Volat  atri  turbinis  instar 
Exitium  dirum  hasta  ferens,  orasque  recluclit 
Loricae  et  clipei  extremos  septemplicis  orbis. 
Per  medium  stridens  transit  femur.     Incidit  ictus 
Ingens  ad  terram  duplicato  poplite  Turnus. 
Consurgunt  gemitu  Rutuli,  totusque  remugit 
Mons  circum,  et  vocem  late  nemora  alta  remittunt. 
Ille  humilis  supplexque  oculos  dextramque  precantem 
Protendens,  Equidem  merui,  nec  deprecor,  inquit; 
Utere  sorte  tua.     Miseri  te  si  qua  parentis 


920 


925 


930 


Hom.  1.  I.  V.  320  sq.  —  920.  sorti- 
tus  i.  q.  nactus.  —  fortunayn,  h. 
e.  locum  in  corpore,  quem  fortuna 
dabat  vulneri  opportunum.  Cf,  !Hom. 
H.  XXn,  321. —  corpore  toto,  to- 
tis  corporis  viribus.  Cf.  IX,  410.  et 
X,  127.  toto  connixus  corpore.  — 
92\.murali  tormento,  ballista,  qua 
muri  conquassantur.  —  922.  n  ec  fu l- 
niine  -  -  crepitus:  i.  e.  nec  sonus 
per  tonitrua  excitatus  tantopere  in 
omnes  partes  dissipatur.  Kuhk.  ve- 
rissime  memorat,  quum  ayvvad^at 
(Hom.  II.  XVI,  78.  et  Hesiod.  Scut. 
Herc.  279.)  et  rumpi,  frangi,  de  sono 
ei  simili ,  quem  res  vi  fracta  efficiat, 
in  usu  essent  [cf.  Drak.  ad  Silium 
IV ,  528.]  ,  facile  fuisse  transitum  ad 
fracti  soni  dissipationem.  —  924  sq. 
„Hasta  traiicit  clipeum  in  extrema, 
puta,  parte,  et  tum  loricae  oram  et 
in  femore  sedet.  Lib.  X,  587  sqq.  si- 
mile  fere  vulnus  fit,  sed  in  inguine, 
ideoque  mortale.  Noluit  enim  poeta 
vulnus  letale  esse,  ut  locus  esset  iis, 
quae  sequuntur:  quibus  ad  tragicae 
fabulae  exitumlepos  suum  propius  ad- 
duxit."Zr. —  Exitium  dirum.  Plu- 
res  Codd.  cum  Med.  durum,  haud  raro 
libraricrum  lapsu.  Prorsus  eadem  ra- 
tione  etiam  apud  Silium  XVII,  488. 
pro  :  0  dirum  exiiium  mortalibiis  libri 
quidam  exhibent  c??/n/m.  —  oras  lo- 
ricae  et  clipei  etiam  X,  588.  et  alibi 
legimus. —  925.  clipei  s eptempli- 
cis,  ut  Aiaci  Homerus  II.  VII,  220. 
et  Soph.  Ai.  548.  auy.og  InTa^otiov 
tribuunt.  Cf.  adnott.  ad  VIII,  448. 
IX,  706.  etX,  783.  —  926.  Pro  Per 
m  ediu7iiMei\.  aliique  Codd.  non  mi- 
jius   bene  I£t   medium.    —    ,,Incidit 


dixit,  in  ipsam  tantum  partem  conci- 
dit,  qua  fuerat  debilis  redditus. " 
Donatus,  —  927.  duplic  ato  po- 
plite,  genuinflexo,    Vid.  ad  XI,  645. 

—  928.  Constirgtmt  gemitu  Ru- 
tuli  pro  vulg.  Consurgit  gemitus 
Rutulorum.  Simplex  Ablativus  pro 
cum  gemitu  positus,  ut  II,  323.  et  al. 
Vid.  ad  Ecl,  IV,  60.  X,  24.  al.  — 
remugit.  Vid.  II,  488.  —  930  sqq. 
,,VidesHectorem,  ne  sepultura  careat, 
supplicantem   Iliad.    XXII,    338    sqq. 

—  oculos  convertit ,  manus  protendit, 
sed  illud  latet  in  hoc,  ut  toties  fit." 
H.  Cf.  Wagneri  adnot.  ad  Aen.  II, 
406.  —  Oculos  dextramque  -^ 
Protendens  per  zeugma  dictum,  de 
quo  vid.  adnott.  ad  Geo.  I,  93.  Aen. 
I,  426.  IV,  100.  132.  Vn,  188.  al. 
Simillimi  sunt  loci  Ovid.  Met.  XIV, 
734.  Humentes  oculos  et  pallida  brachia 
iendens  et  Val.  Fl.  VII,  269  sq.  illi 
has  ego  voces,  Qua  datur,  hasque  ma- 
nus,  ut  possum,  a  litore  tendo.  Cf.  et- 
iam  adnott.  ad  Aen.  11,405.  —  dex- 
tra  precans  legitur  etiam  ap.  Sen. 
Herc.  fur.  1005.,  ut  supplex  dextra 
ap.  Stat.  Achill.  I,  365.  Ceterum 
Peerlk.  haec  adnotat:  ,,Indignum  hoc 
Turno.  Et  poeta  nihil  dicit,  quid 
Aeneas,  postquam  Turnum  cadentem 
viderat ,  fecerit.  Exspectassem  :  Ae- 
neas  st?-icto  ense  accurrit,  vel  simile." 

—  931.  Eq^iidem  m  e  r  u  i,  scil.  a  te 
occidi.  Cf.  Latini  verbaVII,  596  sq. 
hoc  Turni  fatum  animo  praevidentis 
et  11,  434.  —  932.  Utere  sorte 
tua,  i.  c.  sorte  victoris.  Cf.  Silium 
XV,  800.  Conira  Sidonius :  Leto  non 
terrcor  ullo.  Utere  Marte  tiio,  et  Hor. 
Epod.  XIV,    15.   gaude  sorte  tua.  — 


AENEIDOS  LIB.  XII. 


509 


Tangere  cura  potest,  oro  —  fuit  ct  tibi  talis 
Anchises  genitor  —  Dauni  miserere  senectae, 
Et  me,  seu  corpus  spoliatum  lumine  mavis, 
Redcle  meis.     Vicisti,  ct  victum  tcndere  palraas 
Ausonii  videre:  tua  est  Lavinia  coniux: 
Ulterius  ne  tende  odiis.     Stetit  acer  in  armis 
Aeneas,  volvens  oculos,  dextramque  repressit; 
Et  iam  iamque  magis  cunctantem  flectere  sermo 
Coeperat,  infelix  humero  cum  apparuit  alto 
Balteus  et  notis  fulserunt  cingula  bulHs 
Pallantis  pueri,  victum  Cjuem  vuhiere  Turnus 
Straverat  atque  humeris  inimicum  insigne  gerebat. 
Ille,  oculis  postquam  saevi  monumenta  doloris 
Exuviasque  hausit,  furiis  accensus  et  ira 


935 


940 


915 


'933.  fiiit    et   tibi  cett.      Cf.   locum 

,  praestantissimum   Iliatl.    XXIV,    486. 

'  Gramraatici    ex     hoc    more    precan- 

tium  ei,  cui  supplicantur,  similia!,  quae 

ipse  perpessus  est,  fata  in  memoriam 

revocaudi  siugularem  aliquam  figuram 

rhetoricam ,  anacoenosin  s.  b/uoiona- 

d^eiai' ,   repetierunt,    de    qua  agit  lul. 

Rufinian.  p.  205.  (ed.  Euhnk.  a  Fro- 

tschero  curata  p.  229.)  —    935.  ,,Et 

me^    seu  corpus.     Viro  forti  digna 

oratio :   aperte  mortem  non  depreca- 

tur,  vitae  tamen  usum  nec  renuit."  H. 

—  936.  Plena  victoriae  confessio.  Wagn. 

conferri  iubet  Ennium  ap.  Hessel.  p. 

133.     Qiii  vicity    non    est    victoj- ,    nisi 

victu'  fatetur,     Peerlk.  confert  Senec. 

Herc.  Oet,   1320.    Quid  quaeris  ultral 

Supplicem  Alciden  vides,  et  Claud.  B. 

Gild.  91.    ignoscere  pulchrum  lam   mi- 

sero,  poe7iaeque   genus    vidisse  precan- 

tem.    —    938.     Ulterius    ne   tende 

odiis.    Cf.  Cic.  in  Pison.  32,  81.  viri 

Jortes ,    etiamsi  ferro   inter   se  cominus 

decertarint ,.    tamen     illud    contentionis 

odium    simul   cum    ipsa  pugna    armis- 

que  j)onunt ;    Claud.   IV.    Cons.    Hon. 

115.     Odiis  idem  ,    qui  terminus  armis, 

et  Vellei.  Pat.  I,   12.  adeo  odium  (Ro- 

manorum   in  Carthaginem)    ultra  me- 

tum  durat ,    et    ne   in  victis  quidem  de- 

po7iitur.     Quare   etiam  Aeneam  infra 

V.  940.    iam  mitigari  videmus ;    ita  ut 

tantum    memoria     crudelitatis    Turni 

contra   Pallantem ,    huius  balteo  con- 

^specto   revocata,   Rutuli   fatum  addu- 

icat.     Serv.    coniungit    acer   in   armis ; 

irectius  autem  iunxeris  stetit  in  a?-?nis, 

lut    acer   sit  truculento  vultu,  in  ar- 

^mis  autem  i.  q.  arraatus,  (vid.  ad  III, 


595.  et  al.)  et  quidem  stricto  ense,  ut 
V.  950.  docet.  Cf.  etiam  adnott.  ad 
III,  595.  —  940  sqq.  Haec  iam  prae- 
parasse  poetam  X,  495  sqq.  et  500 
sqq.,  Heyn.  docet.  —  941.  infelix, 
sc.  Turno ;  ut  etiam  nos  der  unglilclc- 
selige  —  de  rebus ,  quae  alicui  sunt 
perniciosae.  Pro  (humero)  -  -  alto  (i. 
e.  in  summo  humero ,  in  superiore 
parte,  unde  dependebat)  Balteus  Cha- 
ris.  I.  p.  59.  P.  exhibet  ingens  Balteus, 
de  qua  varietate  Wagn.  sic  iudicat: 
„  Per  Codices  si  liceret,  reciperem 
fortasse  ingens ;  de  eodem  Pallantis 
balteo  supra  X,  496.  immania  pondera 
haltei.  Sed  Charisium  aut  memoria 
fefellit,  aut  decepit  X,  579.  ingens  ap- 
paruithasta.''''  Ceterumcingu  la,  quae 
a  halteo  proprie  non  diflferunt ,  hic 
eadem  epexegesi  adiiciimtur,  qua  su- 
pra  IX,  359  sq.,  qui  locus  omnino 
conferendus.  —  942.  notis  fulse- 
runt  cingula  hullis  poetice  pro : 
et  bullae  s.  clavi  aurei,  ornamenta 
nota,  fulserunt  in  cingulo  s.  balteo. 
■ —  944.  quem  -  -  Straverat  at- 
que  -  -  (cuius)  insigne  g erehat. 
Vid.  supra  ad  v.  917.  et  ad  Geo.  ITI, 
282.  cum  Gossravii  adnot.  ad  hunc 
ipsum  locum.  —  inimicum,  quia 
inimicus gerebat.  —  945.  monumenta 
doloris,  quae  renovant  memoriam 
doloris  ex  Pallantis  caede  suscepti. 
—  946.  oculis  hausit,  ut  IV,  661. 
Hauriat  hunc  oculis  ignem,  et  IV,  359. 
vocemque  his  auribus  hausi.  Cf.  etiam 
X,  899.  Heyn.  hoc  verbum  ab  aura, 
a  spiritu,  quem  ducimus ,  etiam  ad 
alia  transferri  docet,  quae  per  auram 
sensus  feriant.     Cf.    etiam  adnott.  ad 


510     P.  VIRGILU  MARONIS  AENEIDOS  LIB.  XII. 


Terribills:   Tune  hinc  spollis  Inclute  meorum 
Eriplare  mihi?    Pallas  te  hoc  vulnere,  Pallas 
Immolat,  et  poenam  scelerato  ex  sanguine  sumit. 
Hoc  clicens  ferrum  adverso  sub  pectore  condit 
Fervidus.     Ast  illi  solvuntur  frigore  membra, 
Vitaque  cum  gemitu  fuglt  Indignata  sub  umbras. 


950 


X,  899.  — furiis  accensus.  Vid. 
III,  331.  IV,  376.  Vn,  302.  Vni,  219. 

—  947.  Tune  hinc  etc.  Unus  Par- 
has.  Tune  hic,  quod  Peerlk.  elegantius 
censet,  hic  pro  Adverbio  accipiens, 
coll.  Sall.  Cat.  52.  Hic  mihi  quisquam 
miserico7'diam  nominat  ?   ibique  Cortio. 

—  948.  indute,  quum  indutus  sis; 
de  quo  Vocativi  pro  Nominativo  usu 
vid.  ad  II,  283.  (IV,  265.  IX,  485. 
X,  327.)  —  meorum,  unius  ex  meis, 
ex  amicis.  Vid.  ad  Aen.  I,  4.  III, 
488.  VII,  359.  al.  —  Pallas  te  -  - 
Immola t^  scil.  diis  inferis.  Sic  igitur 
nunc  eventum  habent,  quae  iam  supra 
X,  503  sq.  1)0 eta  praesignificaverat. 
Cum  ipsis  verbis  autem  cf.  Claud. 
laud.  Stil.  I,  97.  Pallantis  iugulum 
Turno  moriente  piavit  Aeneas.  Peerlk. 
confert  similem  locum  Statii  Theb. 
IX,  137.  Ahstulit  ense  manum ;  simul 
increpat:  Hanc  tihi  Tydeiis ,  Tydeus 
ipse   rapit.    —    949.    ,^sc  elerato    ex 


sanguine.  Poetisomnefacinus  atrox, 
audax,  saevum,  est  scelus,  ideoque 
Turnus  sceieratns,  qui  caedem  Pallan- 
is  commiserat."  H.  Ceterum  cf.  supra 
XI,  720.  —  V.  952,  iam  supra  legi- 
mus  XI,  831.,  ubi  vid.  adnott.  Cf. 
etiam  X,  819  sq.  et  similis  Lucani 
locus  de  Pompeii  morte  VIII,  613  sqq. 
Videtur  autem  hic  locus  obversatu 
esse  Valerio  Placco  II,  609.  sic  ca- 
nenti:  moestus  tranquilla  snh  aequora 
vultus  Cum  gemitu  tulit.  —  Heyn.  adno- 
tationem  suam  his  verbis  concludit : 
,,Iamque  quum  Turni  morte  foederis 
supra  concepti  conditiones  v.  187  sqq. 
exitum  habent,  Lavinia  in  matrimo- 
nium  accepta,  Aeneas  Troianos  in 
Latinum  nomen  adiungit,  novam  ur- 
bem  Lavinium  condit,  iusque  socero 
in  regno  succedendi  consequitur;  ideo- 
que  Aeneas  accepit  sedem  in  Italia 
Intulitqiie  deos  Latio,  ut  I,  5.  6.  fore 
poeta  praedixerat." 


CARMIM  MINORA 

QUAE  VULGO 

P.    V  I  II  G  1  L  I  0    M  A  ]{  0  N  I 

ADSCRIBUNTUR 

BREVI  ADKOTATIONE  ILLIJSTRATA. 

C  UL  E  X 

A  D    0  C  T  A  Y  I  U  M.*) 


AKGUMENTUM. 

,,Pastor  gregem  maue  in  paseua  ecluctum  sub  medium  diem  ad  fontem  in 
agro  Thebano  sub  Cithaerone  (cf.  ad  v.  108.)  compulerat,  qui  erat  in  vaile 
silvosa;  ipse  iuxta  fontem  recubuit  et  obdormivit  (1 — 160.).  Ecce  magnus 
serpens  ex  hydrorura  genere  in  locis,  quae  circa  fontem  (5rant,  paludosis 
aestum  levare  solitus  advolvitur  et  pastori  iratus  imminet  (160  —  180.); 
quum  forte  fortuna,  Culicis  aculeo  in  oculi  angulo  infixo,  expergefactus  ex 
sorano  pastor  manu  ad  vulnus  delata  miserum  Culicem  attritu  interimit,  vi- 
gilantibus  autem  oculis  prospiciens  serpentem  sibi  minantem  adspicit.  Itaque 
exsilit  et  arrepto  trunco  serpentem  trucidat  (181 — 200.).  Nocte  sequente  Cu- 
licis  umbra  pastori  se  per  somnum  ofFert,  graviterque  cum  eo  expostulat, 
quod  se,  qui  ei  salutis  auctor  fuisset,  manus  afflictu  vita  privasset  (201 — 230.). 
Tum  cxponit  errores  suos  per  loca  infera,  sede  certa  nondum  assignata 
(231  —  383.).  Pastor  altero  die,  ut  Culici  officium  persolveret,  tumulum  ei 
exstruit  variis  floribus  fructibusque  consitum  et  titulo  ornatum  (384 — 412.)."^. 


*)  De  auctore  pretioque  huius  carminis  et  sequentium  vide   quae  in  Diss.  de  P.  Vir- 
gilii  Mar.  yita  et  carminibus  p,  XI.  sqq.  nota  15.  breviter  disputavimus. 


Luslmus,  Octavi,  gracili  modulante  Thalia, 
Atque,  ut  araneoli,  tenuem  formavimus  orsum; 
Lusimus:  haec  propter  Culicis  sint  carmina  clicta, 

1.  Lusiimts.  OpipomtviY  gravior  so-  ad    exord.    Aeneidis   v.    1.  —    2.  te- 

nus    V.    8.     Ceterum    cf.    adnott.    ad  nuem  orsuni.    Vid.  Sauten.  ad  Te- 

Ecl.  I,  9.    —    Octavi,     Vulgo    male  rent.  Maur.  p.  318.  —    3  sqq.  Vulgo 

intelligitur  Octavianus  Augustus,    qui  post  dicta  Puncto,  post  notitiae  Com- 

eo  tempore,  quo  hoc  carmen  scriptum  mate   et  post   voces  Colo    interpungi- 

esse  loutatur,    neque  Octavius,  neque  tur;  nos  distinctionem  Silligio  suasore 

pner   dici  poterat;    sed    videtur   idem  mutavimus,  qui  docet,  poetam  se  ex- 

iile  Octavius  intelligendus  esse,  cuius  cusare,  quod  carmini  suo  talem  prae- 

mentio   fit   Catal.   XIV.    —    gracili  scriptionem    praemiserit,     et   sensum 

Thalia.    Cf.  Ciris  v.  19.   et  adnott.  hunc   esse:    ,,quia   lusimus,    carmen 


512 


CULEX  V.  1—18. 


Otnnis  ut  historlae  per  ludum  consonet  ordo 
Notitiae:  ducam  voces,  licet  invidus  adsit. 
Quisquis  erit  culpare  iocos  Musamque  paratus, 
Pondere  vel  Culicis  levior  famaque  feretur. 
Posterius  graviore  sono  tibi  Musa  loquetur 
Nostra,  dabunt  cum  securos  mihi  tempora  fructus, 
Ut  tibi  digna  tuo  poHantur  carmina  sensu. 

Latonae  magnique  lovis  decus,  aurea  proles, 
Phoebus  erit  nostri  princeps  et  carminis  auctor, 
Et  recinente  lyra  fautor,  sive  educat  illurn 
Acta  Chimaereo  Xanthi  perfusa  Jiquore, 
Seu  decus  Asteriae,  seu  qua  Parnasia  rupes 
Hinc  atque  hinc  patula  praepandit  cornua  fronte, 
Castahaeque  sonans  Uquido  pede  labitur  unda. 
Quare,  Pierii  laticis  decus,  ite,  sorores 


10 


15 


Culicem  diximus ,  ut  scilicet  omnis 
ordo  historiae  per  ludum  consonet, 
conspiret  tiotitiae,'^  quam  vocem  hic 
pro  titulo,  inscriptione  carminis  po- 
sitam  censet.  —  haec  propier.  Vid. 
ad  Geo.  I,  161.  Aen.  I,  13.  32.  667. 
etc.  —  5.  ducam  V  oces ,  deducam, 
canam.  Sic  etiam  Hor.  A.  P.  318., 
ubi  vid.  Bentl.  coll.  Markl.  ad  Stat. 
Silv.  V,  3,  92.  —  9.  dabunt  etc., 
si  mihi  a  tempore  (nunc  enim  aliis 
negotiis  sum  districtus)  dabitur,  con- 
cedetur,  (cf.  Ruhnk.  ad  Vellei.  11,  7. 
et  adnott.  ad  Aen.  ni,  255.),  ut  se- 
cure  fructibus  Musarum  potiar.  De 
fructibus  Musarum  Sillig.  conferri  iu- 
bet  Catull.  LXV,  3.  Nec  potis  est 
dulces  3fusarum  expromere  foetus  et 
lacobs.  in  Bibl.  Gotting.  lit.  et  art. 
X.  p.  67.  —  11.  Verborum  ordinem 
cum  Silligio  ex  bonis  Codd.  mutavi- 
mus.  Vulgo  magnique  dectis  lovis. 
Videtur  poeta  imitari  Geo.  IV,  49. 
Cf.  etiam  Ciris  v.  397.  —  12  sqq. 
Cf.  initium  Luciliani  carminis,  quod 
Aetna  inscribitur.  —  18.  educat  pro 
tenet,  habet.  ut  etiam  nutrire,  TQfcpsw. 
Cf.  Aen.  X,  518.  —  14.  Agitur  de 
locis,  quae  Apollo  frequentat,  Xantho, 
Delo  et  Parnasso.  Vulgo  Alma  Xan- 
this,  ut  intelligatur  urbs  illa  Lyciae, 
Apollini  sacra,  quae  fluvio  ciusdcm 
nominis  adiacebat ;  sed  quum  omnes 
Codd.  exhibeant  Xanthi  ^  fluvius  au- 
tem  vix  tam  nude  liquor  Chimaereus 
dici  potuerit,  atquc  Xanthi  liquor  rcd- 
eat  infra  v.  306.,  cum  Silligio  resti- 
tuimus    acta   —   Xanthi,    i.    e.    litus 


Xanthi  fluvii ,  de  quo  cf.  liber  meus 
Handb.  der  alten  Geogr.  II.  p.  104. 
Acta  pro  litore  legitur  etiam  Aen. 
V,  613.  Cf.  Mureti  Varr.  Lectt.  I, 
3.  —  Chimaereo  liquore  nihil 
amplius  quam  Lycio  ;  Lycia  enim  Chi- 
maerae  patria.  Cf.  liber  meus  modo 
laud.  p.  252.  —  15.  Vulgo  nemus 
Asteriae;  sed  omnes  Codd.  exhibent 
decus ,  quod  Sillig.  restituit,  ut  de- 
cus  Asteriae  sit  i.  q.  Asteria  de- 
cens  s.  pulchra.  Asteria  autem  anti- 
quum  fuit  Deli  insulae  nomen.  Cf. 
Callim.  in  Del.  36  sq.  Plin.  IV,  23. 
et  Schwenck.  Deliac.  P.  I.  (Francof. 
1835.)  —  Parnasia  rtipes.  Sic 
optimi  Codd.  pro  vulg.  Parnassia.  Vid. 
ad  Ecl.  VI,  29.  —  16.  Videtur  poeta 
Parnassum  cogitare  theatri  instar  in 
semicirculi  formam  patentem  et  cam- 
porum  planitien  versus  mare  decli- 
vem  includentem,  in  qua  ludi  Pythici 
celebrabantur.  Cf.  Herod.  VIII,  92. 
—  praepandii.  Cf.  Wakef.  ad 
Lucr.  I,  145.  —  17.  De  Castalio 
fonte  vid.  ad  Geo.  III,  293.  —  //- 
quido  pede.  Aquis  propterea,  quod 
currunt,  haud  raro  a  poetis  pedes 
tribuuntur.  Cf.  Lucr.  V,  272.  VI, 
636.  Hor.  Epod.  XVI,  48.  al.  — 
18.  Eontem  Pierium,  Musis  sacrum, 
ncmo  poetarum  commemorat:  vide 
tamen  Strab.  IX.  p.  410.  Cas.  —  so- 
rores  Naides,  i,  e.  Musae,  fortasse 
Musae  fluviales.  Cf.  Hermanni  Opusc. 
H.  p.  288.  ct  adnott.  ad  Ecl.  VII,  21. 
et  X,  10.;  de  forma  Naides  autem 
Ecl.    11,  46.  VI,  21.    X,   10.    (ibique 


CULEX  V.  19—28. 


513 


Naides,  et  celebrate  deum  ludente  chorea, 
Et  tu,  sancta  Pales,  ad  quam  gens  dura  recurrit 
Agrestum  orantes,  secure  rura  tenentes 
Aereos  saltus  nemorura  silvasque  virentes. 
Te  cultrice  vagus  saltus  feror  inter  et  arva. 
Et  tu,  cui  meritis  oritur  fiducia  chartis, 
Octavi  venerande,  meis  allabere  coeptis! 
Triste  lovis  Phorcique  canit  non  pagina  bellum, 
Phlegra  Giganteo  sparsa  est  quo  sanguine  tellus, 
Nec  Centaurcos  Lapithas  compellit  in  enses; 


20 


25 


adnott.)  —  19.  ludente.  Sic  me- 
liores  Codd.  Cf.  Ecl.  VI,  28.  Geo. 
II,  385.  Hor.  Od.  II,  12,  17.  etc. 
Vulgo  plandente.  —  20  sq.  Exhibe- 
mus  hunc  locum  Silligii  coniecturis 
emendatum.  Vulgo  sine  iusto  sensu: 
Et  tibi,  sancta  Pales,  ad  quam  ven- 
tur  a  recurnt  Agrestum  h  ona  cura, 
sequi  sit  cxira  tenentis.  Sed^2<  pro 
tihi  in  omnibus  Codd.  legitur,  qui 
etiara  in  sequentibus  verbis  mire  va- 
riant;  ut  A^el  paullo  audacior  con- 
iectura  facile  excusetur.  Aliorum  vi- 
rorum  doct.  coniecturas  omitto.  — 
Pales.  Vid.  ad  Ecl.  V,  35.,  ubi 
haec  dea  eadem  ratione  cura  Apol- 
line  coniungitur.  —  ad  quam  recu r- 
rit,  quara  adit,  gens  dura  agre- 
stum  (vid.  ad  Geo.  I,  160.  et  Aen. 
VII,  504.)  orantes,  cum  precibus. 
De  Participio  autera  voci  coUectivae 
Sing.  numeri  Plurali  adiecto  vid. 
infra  v.  119  sq.  et  adnott.  ad  Aen. 
VI,  580.  (III,  676.  Geo.  IV,  378.  al.) 
—  22.  Vulgo  ex  Bembi  interpola- 
tione  Aereos  nemorum  tractus.  Quod 
nos  cum  Silligio  edidimus,  legitur  iu 
duobus  Codd. ;  in  ceteris  nemorum 
cultus.  Cf.  autem  Ecl.  VI,  56.  nemo- 
rum  iam  claudite  silvas.  Coniunctio 
verborum  saltus  et  silvae  defenditur 
locis  Geo.  III,  40.  et  IV,  53.  — 
23.  Te  cultrice,  dum  tu  colis  ne- 
mora  et  silvas.  —  arva  ex  uno 
Cod.  Lindenbr.  cura  Silh*gio  recepi- 
mus  pro  vulg.  astra,  quod  ceteri  libri 
exhibent.  —  24.  Et  tu,  scil.  praeter 
Apollinem  antea  in  auxiliura  voca- 
tum.  Sic  autem  oranes  fere  Codd., 
quos  cum  Silligio  secuti  sumus. 
Vulgo  At  tu.  —  cui  meritis  etc 
i.  e.  qui  iam  meritus  es  carmina  iis- 
que  gaudes;  chartae  enira  pro  car- 
iminibus,  ut  ap.  Tibull.  IV,  1,  27.  200. 
:2ll.  —  26  sqq.  Nec  Gigantoma- 
YiuGiL.  Paeis  ni.  Ed.  III. 


chiam ,  nec  Lapitharum  pugnam  cum 
Centauris,  nec  bellumPersicura  canere 
aggredior,  sed  argumentum  leve  ct 
humile  meisque  viribus  aptum.  Cf. 
similis  Propertii  locus  11,  1,  17  sqq. 
—  Versum  26.,  qui  vulgo  sic  editur: 
Sancte  puer:  tihi  namque  canit  non 
pogina  hellum,  quum  in  pluribus  Codd. 
hic  versus  corruptus  praecedat:  Triste 
lovis  ponitque  canit  non  pagina  hel- 
lum,  ideoque  appareat,  duas  hic  esse 
lectiones  a  librariis  inter  se  confu- 
sas,  Sillig.  praetulit  difficiliorem,  quae 
a  librariis  non  intellecta  facile  potue- 
rit  in  vulgatam  mutari,  in  auxilium 
vocato  V.  36.  principio,  Unum,  quod 
Sillig.  ex  coniectura  mutavit,  hoc 
est,  quod  pro  ponitque  edidit  Phorci 
que^  ut  lovis  bellum  cum  Fhorco, 
qui  secundum  Hygin.  Praef.  p.  4.  ed. 
Munck.  unus  Gigantura  fuerit,  pro 
Gigantomachia  in  universum  dictum 
sit.  Ipse  tamen  Virgilius  Aen.  V, 
240.  (ubi  vid.  adnott.)  Phorcum  potius 
tamquam  deum  marinum  producit; 
quare  equidem,  si  modo  magis  acce- 
derent  ad  literarum  ductus  corruptae 
lectionis ,  praeferrem  vel  Taubmanni 
coniecturam  lovis  Rhoecique,  vel  Schra- 
deri  lovis  Coeique.  Barth.  Adv.  XIX, 
13.  emendabat  lovis  Otique  ex  v.  233. 
Aliter  tamen  de  hoc  loco  iudicat 
lahn.  ad  Moret.  13.  (in  Seebodii  J?-- 
chiv  fur  Paed.  u.  Phil.  IV,  4.  p.  632.), 
qui  versum  Sancte  puer  etc.  defendit 
et  alterum  Triste  lovis  etc.  pro  glos- 
semate  sequenti  versui  superscripto 
habet.  —  27.  Phlegra  tellus.  Vid. 
ad  Aen.  III,  578.  Phlegra  autera 
pro  Phlegraea.  Vid,  ad  Aen.  VI, 
877.  et  m,  602.  —  28.  Nec  -  -  com- 
pellit  etc.  pro:  nec  canit  compulsos 
etc.  Cf.  Ecl.  VI,  62.  et  Markland. 
ad  Stat.  Silv.  V,  3,  85.  —  Centau- 
reos  in  enses,  improprie,  nam  Cen- 
33 


514 


CULEX  V.  29  —  43. 


Urit  Erichthonlas  Oriens  non  ignibus  arces; 
Non  perfossLis  Athos,  nec  magno  vincula  Ponto 
lacta  meo  quaerent  iam  sera  vokimine  famam, 
Non  Hellespontus  pedibus  pulsatus  equorum, 
Graecia  cum  timuit  venientes  unclique  Persas; 
MoHia  sed  tenui  decurrens  carmina  versu, 
Viribus  apta  suis,  Phoebo  duce,  kidere  gaudet. 
Et  tibi,  sancte  puer,  memorabitur,  et  tibi  crescet 
Gloria  perpetuum  kicens,  mansura  per  aevum, 
Et  tibi  sede  pia  maneat  locus,  et  tibi  sospes 
Debita  felices  numeretur  vita  per  annos, 
Grata,  bonis  kicens.     Sed  nos  ad  coepta  feramur. 
Igneus  aetherlas  iam  Sol  penetrabat  in  arces, 
Candidaque  aOTato  quatiebat  kimina  curru, 
Crinibus  et  roseis  tenebras  Aurora  fugarat: 


30 


35 


40 


tauri  non  gladiis ,  sed  saxis  et  stipi- 
tibus  contra  Lapitbas  utcbantur.  Cc- 
terum  de  hoc  certaminc  ipso  vid. 
adnott.  ad  Aen.  VII,  304.  —  29.  In 
meo  carmine  Oriens  (populi  oricn- 
tis ,  Persae)  n o n  u r i t  E r i c It iho- 
nias  arces,  Athenas.  Cf.  Prop.  II, 
5  (6),  4.  et  adnott.  ad  Gco.  111,113. 
Infra  v.  334.  (ubi  vid.  adnott.)  Erich- 
thoniae  arces  Troiam  significant.  — 
30.  Athos  (de  quo  vid.  ad  Geo.  I, 
332.),  a  Xerxe  Graeciam  petente  pe?-- 
fossus.  Cf.  Herod.  VII,  23  sq. 
Tzchuck.  ad  Melae  II,  2,  10.  Cou- 
sinery  Voyage  dahs  la  Macedonie  II. 
p.  133  sqq.  et  Leake  Trav.  in  JVorth. 
'  Gr.  III.  p.  133  sqq.  —  vincula 
l^onto  iacta,  iniecta,  i.  e.  pons  a 
Xerxe  Hellesponto  impositus.  (He- 
rod.  VII,  33  sqq.).  —  31.  ia^n  de 
terapore,  quo  poeta  carmen  suum 
scribit.  —  sera  pro  sero.  Vid.  Vech- 
ner.  Hellenol.  p.  216.  et  Paiddim.  H. 
p.  373.  —  34.  decurren  s  Heins.  et 
Sillig.  restituerunt  pro  vulg.  percur- 
rere^  quum  in  pluribus  Codd.  legatur 
-pede  currere  ^  Infinitivus  autem  asyn- 
deton  efficiat,  quale  vix  alterum  apud 
scriptores  Latinos  invenias.  —  {pa- 
ffina)  decurrens  -  -  Indere  gan- 
det  pro  gaudet se  decurrentem  ludere. 
Vid.  ad  Aen.  II,  376.  Dc  verbo  de- 
currendi  autera  vid.  Walcli.  ad  Tac. 
Agr.  p.  112.  et  Sillig.  ad  Ciris  v.  5. 
coll.  adnot.  ad  Geo.  II,  39.  —  36  &i\. 
Etiam  tu  aliquando  carminibus  celc- 
braberis.  Vulgo  Et  tn ,  sancte  puer, 
venerahilis  et  tibi  certet  etc,  quod 
nulhim  praebet  sensura.     Tihi  pro  In 


plurcs  habent  Codd.,  pro  venerabilis 
autem  plurimi  memorabilis  vel  memo- 
rabile;  quod  autem  nos  cum  Siiligio 
edidimus  Et  tibi  s.  p.  memorabitur 
(scil.  gloria,  i.  e.  gloria  in  tuum  ho- 
norcm  divulgabitur),  diserte  legitur  in 
tribus  Codd.  —  crescet  Sillig.  ex 
coniectura  restituit  pro  vulg.  certet. 
Both.  coni.  certa  est.  —  37.  lucens. 
Sic  plurimi  et  optimi  Codd.,  quos 
cum  Silligio  secutus  sum.  Vulgo  lucis, 
—  m a n s u ra  per  aev u m.  Cf.  Ovid, 
Met.  V,  227.  —  39.  Vita  sospes  tibi 
debita  numeretur  per  annos  felices. 
Nu m eretur  autem  ex  Heynii  coni. 
cum  Silligio  edidimus ;  vulgo  memore- 
lur.  —  41.  Describitur  medium  tem-  , 
pus  inter  Auroram  evanescentem  et 
Solem  vere  orientem.  Pro  aethereas 
arces,  i..  e,  coelum  (vid.  Aen.  I,  250. 
Burm.  ad  Ovid.  Am.  III,  10,  21.  ct 
adnott.  ad  Geo.  I,  240.),  aliquot  Codd. 
etneas,  aethneas ,  Aetnaeas  ,  quod  sine 
iusta  causa  praefert  lacob.  ad  Lucil. 
Aetn.  356.  p.  191.  Scalig.  coni.  Oe- 
teas.  — p  enetraba  i.Sic  Cod.  Helmst., 
quem  Sillig.  iure  sccutus  est,  ut  Im- 
perf.  sensu  inchoativo  usurpatum  sit. 
Vid.  adnott.  ad  Acn.  VI,  468.  et  XII, 
394.  YvAgo penetrarat,  quod  non  con- 
venit  sequcntibus  vcrbis.  —  42.  q  u  a- 
tiebnt  lumina,  i.  e.  radios  cmitte- 
bat,  spargebat,  ut  ap.  Cic.  Arat.  fragra. 
XX,  3.  p.  522.  Orell.  Eeo  tremulam 
quatiens  e  corpore  flammam.  ct  v.  285. 
p.  532.  viediocre  iacit  quotiens  e  cor- 
pore  Inmen.  Cf.  etiam  Ciris  v.  349. 
lux  ubi  diem  qnatiebat.  —  43.  Crini- 
bus   roseis.     Cf.    Ovid.   Am.   II,  4, 


CULEX  V.  44  —  59. 


515 


Propulit  ut  stabulls  ad  pabula  Jaeta  capellas 
Fastor,  et  excelsi  montis  iuga  sunima  petivit, 
Lucida  qua  patulos  velabant  gramina  coUes. 
lam  silvis  dumisque  vagae  iam  vallibus  abdunt 
Corpora,  iamque  omni  celeres  e  parte  vagantes 
Tondebant  tenero  viridantia  gramina  morsu. 
Scrupea  desertis  haerebant  ad  cava  rupis, 
Pendula  proiectis  carpuntur  et  arbuta  ramis, 
Densaque  virgultis  avide  labrusca  petuntur. 
Haec  suspensa  rapit  carpente  cacumina  morsu 
Vel  salicis  lentae,  vel  quae  nova  nascitur  alnus; 
Haec  teneras  fruticum  sentcs  rimatur;  at  illa 
Imminet  in  rivi  praestantis  imaginis  undam. 

O  bona  pastoris,  si  quis  non  pauperis  usum 
Mente  prius  docta  fastidiat,  et  probet  illis 
Munera  luxuriae  spretis  sibi,  cognita  curis, 


45 


50 


i)0 


43.  Placuit  croceis  Aurora  capillis.  — 
Cum  V.  44.  cf.  Tibull.  II,  3,  15.  Ipse 
deus  solitus  stabulis  expellere  vaccas. 
—  45.  montis  iuga.  Vid.  Passov. 
ad  Tac.  Germ.  43.  —  46.  Lucida. 
Plures  Codd.  Lnrida.  lacobs.  in  Spec. 
emendatt.  p.  89.  coni.  Florida,  coll. 
Aen.  I,  430.  Alias  coniecturas  prae- 
tereo.  —  Cum  v.  47  sqq.  cf.  Colum. 
VIT,  6.  —  49  sqq.  Vulgo  versus  sic 
collocantur:  48.  50.  49.  51,  sed  in- 
vitis  Codd.  ,  quorum  auctoritatem 
secutus  Sillig.  eos  recte  transposuit. 
Tondehan tidemYir.  doct.  ex  omni- 
bus  Codd.  suis  revocavit  pro  vulg. 
Tondentur.  De  Praesente  et  Iraperfecto 
in  eadem  sententia  coniunctis  vid, 
Rulmk.  ad  Rutil.  Lup.  p.  45.  Wop- 
kens.  Lectt.  Tull.  III,  7.  p.  278  sq. 
et  Cort.  ad  Lucau.  VI,  663.  coll.  ad- 
not.  ad  Aen.  IV,  150.  et  II,  482.,  de 
verbo  tondendi  autem  aduott.  ad  Geo. 
I,  71.  et  Aen.  III,  538.  —  50.  Vulgo 
(haud  dubie  ex  Bembi  coniectura) 
desertae  perrepunt  ad  cava  rupis ;  sed 
desertis  haerehant  in  omnibus  fere 
Codd.  legitur,  quos  cum  Silligio  se- 
cutus  sum,  quamquara  haereo  in  voc. 
desertis ;  quod  enim  Sillig.  dicit,  de- 
sertis  hic  eadem  ratione  dictum  esse, 
qua  alibi  alternis ,  ut  Ablativus  Ad- 
verbii  loco  positus  sit,  id  mihi  minus 
probabile  videtur.  —  51.  arhuta  pro 
pomis.  Cf.  Burm.  ad  Prop.  p.  26.  — 
52.  lahrusca.  Vid.  ad  Ecl.  V,  7., 
nbi  tamen,  ut  alibi,  lahrusca  est  Sub- 
stantivum  primac  Declin.,  quare  etiam 


h.  1.  Cod.  Helmst.  lahrusca  petita  est. 
Lahruscwn,  quod  alibi  nusquam  inve- 
niri  videtur,  hic  fructum  labruscae  si- 
gnificat.  Laudatur  propterea  hic  ver- 
sus  (tamquam  Virgilianus)  a  Nonio 
p.  211. —  53.  Haec  su  s p  en  s a,  ipsa 
se  erigens  capella.  —  carpente  quum 
displicat  post  carpuntur ,  Schrader. 
coni.  7-odente  et  Wakef.  Silv.  crit.  p. 
III.  p.  119.  cupiente,  —  55.  rimatur, 
Vid.  ad  Geo.  I,  384.  —  56.  Editores, 
iure  haerentes  in  verbis  praestantis 
imar/inis,  versui  A-ariis  coniecturis  suc- 
currere  studuerunt,  quibus  non  opus 
esse  putat  Sillig.,  cuius  tamen  ratio 
locum  expediendi  paullo  artificiosior 
videtur.  Verbis  enim  sic  construendis: 
in  undam  rivi  praestantis  imaginis  haec 
fere  addit :  ,,Ultima  vox  eadem  ratione 
a  Participio  praestans  pendet,  qua 
plurima  Participia  Praes.  Genitivum 
admittunt  (cf.  Miiller  Progr.  de  vi  et 
usu  verborum  quorundam  Lat.  Cosl. 
1828.  p.  5  sq.)  Praestare  imaginera 
dici  potest,  ut  praehere  ap.  Tac.  Ann. 
III,  60,,  repraesentare  ap.  Quinct.  VI, 
1."  —  57  sqq.  Cf.  loci  similes  ab 
Obbario  ad  Hor.  Ep.  I,  10,  25.  Vol. 
II.  p.  79  sq.  congesti.  Imprimis  au- 
tem  cf.  Geo.  II,  458  sqq.  —  paupe- 
ris  usum,  i.  e.  eam  vivendi  rationem, 
qua  pauper  uti  solet:  pauperis  autem 
pro  pauperum,  ut  saepe.  Cf.  Moret. 
64.  Non  illi  deerat,  quod  paupcris  exi- 
gat  usus.  —  59.  Vulgo  Omnia  luxuriae 
pretiis  incognita  curis,  unde  Sillig.  e.a 
fecit,  quae  in  contextu  cxhibuimus, 
33* 


516 


CULEX  V.  60  —  69. 


Quae  lacerant  avidas  inlmlco  pectore  mentes. 
Si  non  Assyrio  fuerint  bis  lauta  colore 
Attalicis  opibus  data  vellera;  si  nitor  aurl 
Sub  laqueare  domus  animum  non  tangit  avarum, 
Picturaeque  decus,  lapidum  nec  fulgor  in  ulla 
Cognitus  utiJitate  manet,  nec  pocula  grata 
Alconem  referunt  doctumque  toreuma,  nec  Indi 
Ornat  bacca  maris  flagrans:  at  pectore  puro 
Saepe  super  tenero  prosternit  gramine  corpus, 
Florida  cum  Tellus  gemmantes  picta  per  herbas 


60 


65 


verbo  Omnia  ex  couiectura  substitu- 
tuens  Munera^  coll.  Aen.  VII,  244.  et 
Markland.  ad  Stat.  Silv.  p.  VIII.  ed. 
suae ,  et  pro  pretiis  incognita ,  quum 
in  Codd.  quibusdam  legatur  spreiis, 
scribens  spretis  sibi,  ut  sensus  loci 
sit:  si  quis  non  iilis  sibi  (i.  e.  a  se) 
spretis  probet  munera  iuxuriae  coynita 
curis ,  quae  etc.  Simul  voc.  cognitus 
eadem  signif.  usurpari  memorat  ap. 
luven.  XIII,  9.  casus  multis  hic  cogni- 
tus,  et  de  non  —  et  pro  non  —  neque 
conferri  iubet  Huschk.  ad  Tibull.  II, 
4,  17.  Both.  coniecerat  0  bond,  pa- 
storis  si  qui  non  pauperis  -  -  et  pro- 
bet!  Illi  Omnia  luxuriae  spretis  inco- 
gnita  cm-is.  —  60.  inimico  pectore 
(omissa  Praepos.  in)  i.  e.  invido  iis, 
qui  sunt  ditiores,  Sillig.,  si  vulgaris 
lectio  durior  videatur,  etiara  in  iniquo 
pectore  legi  posse  ccnsct.  —  61  sqq. 
Sequitur  locus ,  quem  Heyn.  non  te- 
mere  ornatissimuni  et  Virgiliana  di- 
ctione  dignum  censet.  Si  non  -  -  at. 
Vid.  Geo.  II,  461  sqq.  Lucr.  II,  24 
sqq.  al.  Sensus  est:  Si  (ci)  non  fne- 
rint  vellera  bis  lauta  colore  Assyrio 
(i.  purpureo  :  cf.  adnott.  ad  Geo.  II, 
465.)  s.  dibapha  (Plin.  IX,  39,  63.), 
data  (empta)  Attalicis  opibus  (iugenti 
pretio ;  nani  Attali,  Pergameni  reges, 
imprimis  Attalus  II.  Philadelphus  di- 
vitiis  abundabant,  quas  potissimum  iu 
regiam  suam  splendidissime  exoruan- 
dam  insumebant:  vid.  Interpp.  ad 
Hor.  Od.  I,  1,  12.)  —  G3.  sub  la- 
queare.  Vid.  ad  Aeu.  I,  726.  — 
—  64.1  ap idum  fu  Ig o  r,  gemmarum. 
Taubm.  cum  Barthio  Advcrss.  XX, 
19.  de  marmore  et  pictura  musivaria 
cogitandum  essc  putat,  quum  dc  gem- 
mis  infra  demum  v.  67.  agatur.  Scd 
ibi  dc  unionibus ,  non  dc  gemmis 
sermo  est.  —  Sillig.  locum  sic  capit: 
in  ulla  Cognitus  ntilitate,  i.  e. 


in  nulla  cogn.  utilitate,  ut  negatio  ex 
Copula  nec  huc  pertineat,  et  haec  sit 
sententia :  cuius  nullam  utilitatem, 
nulhim  usum  esse  constat;  qua  poeta 
in  universum  significet,  quam  vilia 
sibi  videantur  illae  res ,  quas  vulgus 
mirari  soleat :  manet  autem  (ad  quod 
verbum  ex  v.  62  sq.  repetendum  si 
non)  idem  fere  sit  quod  adest,  possi- 
detiir ;  ideoque  poeta  nihil  aliud  di- 
cat  quam:  si  purpuram,  aurum,  gem- 
mas  etc.  —  quae  res  nuUius  sunt  uti- 
litatis  —  non  habet.  Heyn.  autem 
fortasse  rectius  coniungit  manet  co- 
gnilus,  et  locum  sic  interpretatur :  „si 
nec  fulgor  lapidum  inter  res  utiles  ab 
eo  refertur,  cognitus  ipsi  est  uliius 
utilitatis  essc."  —  V.  66.  et  67.  vulgo 
sic  exhibentur:  Alconis  referent Boethi- 
que  toreuma,  nec  Indi  Conchea  bacca  ma- 
ris  pretio  est :  at  pectore  puro,  in  quibus 
verbis  etjBoe^/«'praeter  omnem  usum  et 
analogiam  coutractum  ex  Boethi  {Bor^- 
'fov,  de  quo  caelatore  satis  noto  cf. 
Pliu.  XXXIII,  12,  55.  et  Sillig.  Catal. 
artif.  p.  108  sq.),  quum  o>/  nec  apiid 
Graecos  nec  apud  Latinos  umquam 
per  synizesin  proferri  soleat,  et  vox 
una^  jityd/utrr^  conchea,  hic  etiam  sinc 
iusto  scnsu  iuxta  baccam  maris  posita, 
quam  maxirae  otfendunt.  Quare  huic 
difficultati  egrcgic  succurrit  Cod.  Colb. 
IV.  lectio  Alconem  rcferunt  doctum 
toreuma,  nec  Indi  Ornat  bacca  ma- 
ris  ncc  flagrat  pectore  puro,  unde  Sil- 
lig.,  facili  coniectura  in  auxilium 
vocata,  crtccit  illos  versus ,  quos  in 
contcxtu  cxhibuimus.  Dc  Alcone  arti- 
ficc  vid.  ad  Ed.  V,  10.  et  de  verbo 
■refcrendi  pro  ex hib e nd i  Aan.  XII,  348. 
coll.  adnot.  ad  Acn.  IV,- 329.  Alco' 
n  e m  autem  do c  t  u m  que  toreu m  a 
pro  Alconis  doctura  toreuma.  Vid. 
aduott.  ad  Ecl.  II,  8.  VIII,  95.  etc. 
Adi.   autcni  doctus   etiam   dc  artifici- 


CULEX  V.  70~.s3. 

Vere  iiotat  diilcl  distincta  coloribiis  arva; 
Atquc  iJJum,  calamo  Jaetum  recinentc  paJu.stri, 
Otiaquc  invidia  deo^entem  ac  fraude  remota, 
PoJIcntemque  sibi,  viridi  cum  palmite  kidens 
Tmolia  pamj)ineo  subter  eoma  velat  amictu, 
Illi  sunt  gratae  rorantes  lacte  capellae, 
Et  nemus,  ct  fccunda  Pales,  et  vallibus  imis 
Sem[)er  opaca  novls  manantia  fontil^us  antra. 
Quis  magis  optato  queat  esse  beatlor  aevo, 
Quam  qui  mente  procul  dma  sensuque  probando 
Non  avidas  agnoAit  opes,  nec  tristia  bella 
Nec  funesta  timet  validae  certamina  classis; 
Non,  spoliis  dum  sancta  deum  fulgentibus  ornet 
Templa,  vel  evectus  finem  transcendat  habendi, 


517 

70 


75 


80 


bus  et  artis  operibus  clici,  apparet  ex 
Mart.  VIII,  51.  aliisque  locis.  —  ov- 
«ai,  scil.  pastorem.  —  Indi  hacca 
viaris^  margarita.  Vid.  ad  Aen.  I, 
655.  et  Heind.  ad  Hor.  Sat.  II,  3, 
241.  —  flagrans,  i.  e.  splendens, 
lulgens ,  nt  Aen.  XII,  167.  et  al.  — 
69.  1" e  II ti  s  y  cxxm.  Silligio  litera  ma- 
iuscula  scripsimus,  ut  Dca  significetur, 
in  quam  solam  haec  Audentur  qua- 
drare.  Cf.  Aen.  IV,  166.  —  picta. 
Cf.  Ecl,  II,  50.  ibiquc  adnott.  —  70. 
Pro  dnlci  plures  Codd.  dnlcis,  et  Colb. 
ille  IV.  duris  districta  ligonibns  arva, 
quod  Sillig.  fortasse  praeferendum 
censet,  quamquam  pro  districta  etiam 
dijfricta  legi  posse  censct.  Equidem 
in  vulg.  lectione,  quae  bonum  sensum 
praebet,  acquiescendum  puto.  —  71 
sqq.  Ille  sub  vitium  umbracxilis  otium 
fallit  canendo.  —  calamo,  fistula. 
Vid.  Ecl.  V,  48.  coll.  IT  ,  32.  ctc.  — 
laetum  r ec ine  nte.  De  Neutro  Ad- 
icctivorum  adverbialiter  usurpato  vid. 
adnott.  ad  Ecl.  III,  8,  63.  et  al. 
Markl.  ad  Stat.  Silv.  III,  1,  163. 
Weichert.  Ep.  crit.  p.  40.  et  lacob. 
ad  Lucil.  Aetn.  26.,  bic  a  Silligio 
laud.  —  73.  Pollentem,  divitera, 
potentem  (ut  Plaut.  Capt.  11,  2,  28. 
et  Ciris  v.  410.)  —  sibi  Sillig.  ex 
usu  satis  noto  abundanter  adiectum 
censet,  ita  tamen,  ut  notio  insit  ex  sna 
sententia,  coll.  adnot.  sua  ad  CatuU. 
XCVII,  3.  Sensus  igitur  est:  agricola 
sua  sorte  contentus.  —  viridi  citm 
p  almite  etc. :  Verba  sic  construe : 
coma  Tmolia  ,  cum  pahnite  viridi  velat 
eum  stibter  amictu  pampineo ,  ludens, 
i.    e.    agricola  sedet   sub    umbraculo 


viteo.  De  Tmoliis  vitibus  cf.  adnott. 
ad  Geo.  II,  98.,  de  duobus  autem 
Adiectivis  uni  Substantivo  adicctis 
{Coma  Tmolia  hidens)  ad  Aen.  V,  24. 
et  al.  Ludere  de  rebus  vento  agitatis 
]egitur  etiara  Ciris  v.  143.  et  al.  — 
75.  Pro  fjratae  Wakef.  e  coniectura 
edidit  vaccae,  coll.  Geo.  H,  624.  ct 
III,  177.  —  r  orant  es  lacte,  Vid. 
ad  Aen.  VIII,  645.  —  76.  Pales. 
Vid.  ad  Ecl.  V,  35.  —  77.  Semper, 
((uod  Taubm.  cwm  novis,  Pleyn.  autem 
cum  opaca  coniungendura  putat ,  Sil- 
lig.  rectius  cum  manantia  iungit,  ut 
sensus  sit:  ,,die  stets  von  frischen 
Wasser  henetzten  GrottenJ'^  Manare 
autem  haud  raro  idem  esse,  quod 
raadidum  esse  et  rorare  aliqua  re  vel 
stillare  aliquid,  docent  loci  Cic.  Div. 
I,  34.  Ovid.  Her.  X,  55.  Liv.  I,  59. 
Plin.  XIV,  20,  25.  alii.  —  79.  mente 
procid  d^ira  Sillig.  ex  couiectura  edi- 
dit,  quum  Codd.  omnium  lectio  pura 
iustum  sensum  non  praebeat.  Nam 
mente  procul  pura  nihil  aliud  signifi- 
care  potest,  quam:  sine  pura  mente, 
(juod  ab  hoc  loco  alienum :  etnescio, 
quoraodo  Heyn.  ex  vulg.  lectione  hanc 
sententiam  possit  eruere :  ,,dum  pro- 
cul  se  continet,  mentemque  puram 
et  sensum  probandum,  animi  propo- 
sitnra  rectum  servat,  non  agnovit  opes, 
non  appetit."  —  80.  nec  tristia  pro 
vulg.  7ion  tristia  Sillig.  ex  melioribus 
Codd.  restituit.  —  82.  spoliis  durn 
-  -  ornet,  eo  consilio,  ut  hostium 
spoliis  templa  deorum  ornet.  —  83. 
evectus,  elatus  (vid.  Cort.  ad  Cic. 
Fam.  VI,  7,  5.),  finem  transcendit 
habendi,  plura  cupit,    quam  debet; 


518 


CULEX  V.  84—98. 


Adversum  saevis  ultro  caput  hostibus  oflPert? 
lUi  falce  cleus  colitur,  non  arte,  politus; 
llle  colit  lucos ;  illi  Panchaia  tura, 
Floribus  agrestes  herbae  variantibus  adsunt ; 
Illi  dulcis  adest  recjuies,  et  pura  voluptas, 
Libera  simphcibus  curis ;  huc  imminet,  omnes 
Dirigit  huc  sensus,  haec  cura  est  subdita  cordi, 
Quolibet  ut  requie  victu  contentus  abundet, 
lucundoque  hget  languentia  corpora  somno. 
O  pecudes,  o  Panes,  et  o  gratissima  Tempe 
Fontis  Hamadrjasin,  quarum  non  clivite  cultu 
Aemulus  Ascraeo  pastor  sibi  quisque  poetae 
Securam  placido  traducit  pectore  vitam ! 
Tahbus  in  studiis  baculo  clum  nixus  apricas 
Pastor  agit  curas,  et  dum  non  arte  canora 


85 


90 


95 


iis,  quae  ad  vitam  sastentandam  ne- 
cessaria  sunt,  non  est  contentus,  ideo- 
que  in  bello  magnam  et  luculentam 
quaerit  praedam.  —  85.  yaZce  poli- 


ad  Hor.  Od.  II,  2,  6.  Ruddim.  11.  p. 
73  sqq.  et  quos  praeterea  laudant 
Weichert.  ad  Val.  Fl.  VIII,  14.  et 
Sillis.  ad  h.  ].  coll.  adnot.  nostra  ad 


tus.     Falx,  quae  opponitur  arti,  pro  Aen.  I,  462.  Hamadryades  autem /o«- 

rudi   scalpello    accipieuda,    ut    apud  tibus ,    i.  e.    aqua    (cf.    e.    g.  Aen.  H, 

Martial.    VI,    73.     Non   rudis   indocta  686.)   gaudere,  in  promptu  est,  quum 

fecit  me  falce  colonus.  Cf.  ctiam  Plin.  arbores    aqua    destitutae    arescant    et 

XVII,   \A,  falce  laevicare   truncum.   —  intereant.    —    quarum   non    divite 

86.    Agricolis    herbae    fiorentes   turis  cultu    etc.    i.    e.    quas    sine    magno 

pretiosivicem  sustinent.  —  Panchaia  sumptu  ideoque   sine   divitiis  colendo 

tura.     Vid.  ad  Geo.  II,   139.    et  IV,  pastor    traducit    vitam     placidam     et 

379.  —  87.    variantihus    non  i.  q.  tranquillam,    aemuliis    Ascraeo  poetae, 

variis,  versicoloribus  ,  sed  transitive  :  exemplo  Hesiodivatis  (cuius  cf.  Theog. 

qui  variant  herbas;  ut  ap.  Ovid.  Fast.  22  sq.).  De  Ascraeo  autem  poeta 

III,  449.  lamque  tibi  caeriileum  vqria-  vid.  ad  Ecl.  VI,  70.    et  Geo.  11,   176. 

bunt    (vulgo  vallabunt)   sidera    coelum.  —  Cum  v.  96.  cf.  Hor.  Ep.  I,   18,  97. 

—  88.    Cf.  similes    sententias  ab  Ob-  Cic.  Sen.  23.    Tusc.  III,  11,  25.  etc. 

bario  ad  Hor.  Ep.  I,   10,   18.  Vol.  II.  —  97  sqq.  Dum  pastor  inter  has  de- 

p.  65.  congestas. —  89.  simplices  curae  licias  vitae   rusticae   tenipus    canendo 

quid    sibi   velint,    non    satis    clarum.  fallit,    sole    iam    in    medium    coehim 

(^uare   Sillig.    memorat,  e  Codd.  ve-  progresso,    gregem   agit  in   luci  um- 

stigiis  parum  abesse  quin  poetam  scri-  bram ;  quae  taraen  omnia,  iu  univer- 

psisse    putet:    Libera  shnplicitas  curis  sum     dicta  ,     pcrtinent      omnino     ad 

hunc  exivdt.  Wakef.   c^iiMt  Liberavin-  laudes  vitae  rusticae,    neque    sunt  ad 

dicibus  curis.  —  93.  Tempe.  Vid.  ad  ilkim    unum    pastorcm  rcfercnda ,    de 

Geo.  n,  469.  et  IV,  317. —  94.  Ha-  quo    hoc   carmine   agitur.  —   In  ver- 


madryasin  Sillig.  ex  coni.  edidit 
pro  Hamadryadum,  «|uum  duplex  Ge- 
nitivus  hic  non  locum  habeat,  si(iui- 
dcm  fontcs  non  habitentur  ab  Hama- 
dryadibus,  Gvaeca  autem  Dativi  ter- 
minatio  (dc  (jua  cf.  Heins.  ad  Ovid. 
Her.  Xni,   137.)   Schncidero  teste  Gr. 


bis  apricas  aqit  curas  (pro: 
apricus  agit  curas)  non  hacrentluni, 
quuni  poetae  cpitheta  haud  raro  alii 
nomini  apponere  soleant,  quam  quo 
proprie  pertiuent.  Vid.  adnott.  ad  Ecl. 
IX,  58.  et  al.  Curas  aijere  autem  defcn- 
di  similibus  locis,  vere  obscrvat  Sillig. 


Lat.  n.  p.  311.  sacpe  a  librariis  obli-  coll.    Ileinsio    ad    Ovid.    Ilcr.    XVI, 

terata  sit.  —    {(jratissima)  fontis  302.    —    98.    non    arte    Sillig.    rectc 

i.  q.  proptcr  fontem.     Vid.    Drak.  ad  coniungerc  vidctur  cum  compacta,  ut 

Sil.  X,  99.    Ruhnk.    ad    Vell.    II,  48.  sit  i.  q.  non  artificiose.    In  Adiectivo 

93.   Oudend.    ad   Luc.  I,  212.   Bentl.  enim    et   rarticipio    uni    Substantivo 


CULEX  V.  99-113. 


519 


Coni])acta  solitum  modulatur  arundinc  carmcn; 
Tendit  inevectus  radios  llypcrionis  ardor, 
Lucidaque  acthereo  })onit  discrimina  mundo, 
Qua  iacit  Oceanum  tlammas  in  utrumque  rapaccs. 

Et  iam  comi^ellcntc  vagac  pastore  capellae 
Ima  susurrantis  repebant  ad  vada  iymphae, 
Quae  subter  viridcm  residebant  caerula  muscum. 
lam  medias  opcrum  partes  cvcctus  erat  sol, 
Cum  densas  pastor  pecudes  cogebat  in  umbras, 
Ut  procul  adspexit  luco  residere  virenti, 
Delia  diva,  tuo,  quo  quondam  victa  furore 
Venit  Nyctelium  fugiens  Cadmeis  Agaue 
Infandas  scelerata  manus  e  caede  cruenta; 
Quae  gelidis  bacchata  iugis  requievit  in  antro, 
Posterius  poenam  gnati  de  morte  datura. 


100 


105 


110 


sine  Copula  adiectis  noii  haereudum 
esse,  ad  Geo.  I,  449.  et  alibi  vldi- 
mus. —  Compacta  arundine.  Vid. 
ad  Ecl.  II,  32.  —  modulatur  car- 
men.  Vid.  ad  Ecl.  IV,  14.  —  100. 
Hyperionis  ardor,  i.  e.  Solis. 
Cf.  Ovid.  Met.  VIII,  564.  Fast.  V, 
385.  Stat.  Silv.  IV,  4,  21.  etc. 
'^YniQiMv  enim  (super  nos  ieus)  iara 
apud  Homerum  Od.  I,  8.  (ubi  vid. 
Nitzsch.)  XII,  132.  al.  est  Solis  co- 
gnomen.  Alibi  Solis  patrem ,  Uraui 
et  Gaeae  filium ,  significat  (Hes. 
Theog.  371.  Apollod.  I,  1,  3.  2,  2. 
Cic.  N.  D.  III,  21.  Ovid.  Met.  IV, 
192.)  —  101.  aethereo  p  onit  dis- 
crimina  m  u  n  d  o ,  sol  in  medio 
cursu  constitutus  (cf.  v.  106.)  coelum 
in  duas  partes  aequas  discrimiuat.  • — 
aethereus  mtmdus  pro  coelo  legitur 
etiam  ap.  Tibull.  III,  4,  17.  Senec. 
Hippol.  332.  et  alibi.  Cf.  etiam  ad- 
nott.  ad  Geo.  I,  232.  —  102.  Qua 
iacit  etc. ,  quatenus  Orientem  et 
Occidentem  versus  radios  aequa  lance 
dispergit.  Rapaces,  quod  pro  vulg. 
capaces  iani  Wakef.  ad  Lucr.  V,  398. 
et  Heyn.  coniecerunt,  Sillig.  in  omni- 
bus  Codd.  suis  invenit,  —  104.  Schra- 
der.  coni.  Lene  susurrantis  ;  sed  Ima^ 
i.  e.  in  imo ,  non  sollicitaudura ; 
caprae,  quae  ante  in  rupibus  vagatae 
erant,  a  pastore  coactae  ad  rivum 
conveniunt  in  intimo  vallis  recessu 
fluentem.  —  sus  ti  r r  a n  t i s  lymphae. 
Plures  locos,  ubi  de  murmure  aquae 
sermo  est,  collegit  Obbar.  ad  Hor. 
Ep.   I,  10,    21.     Vol.   II.   p.   67.    — 


Pro  repehant  Barth .  Adv.  XXX, 
24.,  cui  adsensus  est  Wakef.  ad  Lucr. 
VI,  1287.,  parum  feliciter  coni.  repe- 
dabant.  —  105.  Heins.  coni.  Quae  s. 
V.  saliehat  garrula  m.  et  Heyn.  pro 
residehant  voluit  resonahant ;  sed  Sil- 
lig.  putat,  residehant  posse  excusari, 
si  recordemur,  sedere  saepe  dici  dc 
rebus,  quae  humilia  sint  atque  de- 
pressa,  coil.  Heinsio  et  Drak.  ad 
Silium  VI,  646.  —  108.  Describit 
poeta  lucum  sub  Cithaerone  monte 
situm  et  Dianae  sacrum,  in  quem 
olim  venit  Agaue,  Cadmi  filia,  Pen- 
theo  filio  laniato.  — •  Ut  Sillig.  ex 
melioribus  Codd.  restituit  pro  Ei, 
quod  Heyn.  ex  paucis  libris  recepe- 
rat,  et  explicuit  per  Uhi,  coll.  adnot. 
sua  ad  CatulL  XI ,  3.  Vid.  etiam 
aduott.  ad  Aen.  V,  329.  —  109.  Z>e- 
lia.  Vid.  ad  Ecl.  VII,  29.  —  110. 
De  Agaue  (^Ayavrj),  Cadmi  et  Har- 
moniae  filia ,  quae  Bacchico  furore 
correpta  ipsum  filium  suum ,  Pen- 
theum ,  his  Orgiis  in  Cithaerone 
monte  celebrandis  resistentem,  quera 
pro  fera  bestia  habebat.  laniavit,  vid. 
Apollod.  III,  4,  2.  5,'  2.  Hygin.  1". 
240.  254.  et  OvicL  Met.  III,  7*00  sqq. 
—  Nyctelium,  i.  e.  Bacchum,yM- 
giens,  i.  e.  abhorrens  a  sacris  Bac- 
chicis ,  postquam  ad  se  rediit  et  sce- 
lus  suum  cognovit.  Nijctelius  autem 
(Nvyathog,  i.  e.  Nocturnus)  vocabatur 
Bacchus  propter  sacra  eius  nocte  po- 
tissimum  celebrata.  Cf.  Ovid.  Met. 
IV,  15.  A.  A.  I,  567.  et  Serv.  ad 
Aen.  IV,  303.  —  113.  lu  Codd.  haec 


520 


CULEX  V.  114  —  127. 


Hic  etiam  viridi  ludentes  Paues  in  herba 
Et  Satyri  Dryadesque  choros  egere  puelJae 
Naiadum  coetu.     Tantum  non  Orpheus  Hebrum 
Restantem  tenuit  ripis  silvasque  canendo, 
Quantum  te  pernix  remorantem,  Diva,  chorea 
Multa  tuo  laetae  fundentes  gaudia  vultu, 
Ipsa  loci  natura  domum,  resonante  susurro, 
Quis  dabat,  et  dulci  fessas  refovebat  in  umbra. 
Nam  primum  prona  surgebant  valle  patentes 
Aereae  platanus,  inter  quas  impia  lotos, 
Impia,  quae  socios  Ithaci  moerentis  abegit, 
Hospita  dum  nimia  tenuit  dulcedine  captos. 
At,  quibus  insigni  curru  proiectus  equorum 
Ambustus  Phaethon  luctu  mutaverat  artus. 


115 


120 


125 


leguntur  poenam  gnati  se  morte  futu- 
ram,  qnae  iusto  sensu  destituta  sunt. 
Quod  nos  cum  Silligio  exhibuimus, 
apparet  iara  in  Ald.  a.  1527.  — 
\\%.  Naiadum  coetu,  omissa  Prae- 
pos.  cum;  qua  de  re  Sillig.  conferri 
iubet  Ruddim.  II.  p.  268.  et  Ellendt. 
ad  Cic.  Brut.  69,  242.  Vid.  adnott. 
ad  Ecl.  IV,  60.  Aen.  II,  122.  et  al. 
Quare  non  opus  est  Wa4jef.  conie- 
ctura  in  coetu ,  nec  Heyniana  et  coe- 
tus.  —  Or pheus  jQiavXXa^iog  pro- 
nuntiandum.  Vid.  Schneideri  Gr.  Lat. 
II,  1.  p.  12.  De  ipsa  re  cf.  adnott. 
ad  Ecl.  III,  46.  —  De  Hehro  vid. 
ad  Ecl.  X,  65.  et  Aen.  I,  317.  — 
118.  Vulgo  Quantum  te,  Peneu^  remo- 
rantem  dia  chorea,  ex  Bembi  conie- 
ctura.  Omnes  tamen  Silligii  Codd. 
diva  pro  dia,  et  plurimi  perni(je^  unde 
iam  Fabric.  eruit  pernix,  quod  Schra- 
dero  (qui  hanc  lectionem  adeo  in 
Cod.  Vossiano  se  invenisse  testatur) 
et  Heynio  suadentibus  Sillig.  resti- 
tuit.  Peneus,  cuius  nominis  Vocativus 
non  potuit  Peneu  formari,  omnino  huc 
non  quadrat;  pernix  autem  chorea,  de 
Panibus,  Satyris  et  Dryadibus  antea 
commemoratis  intelligeuda  satis  apte 
commemoratur,  ut  ap,  Lucr.  II,  636. 
Curetum  pernix  chorea  ;  quamquam  ipsa 
comparatio  Orphci  cum  chorea  per- 
nicc  ct  Hebri  cum  Diana  nemini  pot- 
est  placerc.  Wakef.  pro  Peneu  coni. 
Phoehe.  —  Diiia  est  Diana.  —  119. 
ttio  laetae  Sillig.  ex  coni.  (Hlidit 
pro  vulg.  tihi  laeto,  quum  unus  Cod. 
Helmst.  disei*te  exhibeat  tuo ,  tres 
alii  tiiae,  et  laete  vel  late.    lam  sensus 


hic  est:  Naides  (quae  per  choream 
imprimis  significantur,  quod  docet 
etiam  v.  121.,  ut  Panes  et  Satyri 
magis  ad  solum  ornatum  adiiciantur) 
te  tenent  multa  gaudia  fundentes  (i.  e. 
abundanter  testantes)  laetae  tuo  vultu, 
gaudentes,  quod  ipsis  te  adspicere 
licet.  —  121.  Verba  sic  coniungenda: 
quis  (Naisin)  ipsa  loci  natura,  susurro 
resonante,  domum  dedit  (cf.  v.  122  sqq.) 
et  fessas  in  dulci  umbra  refovebat. 
Hinc  apparet,  supervacaneas  esse 
Bothii  coniecturas  modum  (pro  do- 
mum)  et  fessos.  —  122  sqq.  Cura 
hac  arborum  enumeratione  conferri 
potest  Ovid.  Met.  X,  86  sqq.  — 
\23. impialotos,  Impia.  De  iterato 
epitheto  cf.  Hor.  Od.  III,  11,  30  sq. 
CatuU.  LXIV,  404  sq.  et  adnott.  ad 
Ecl.  VI,  16,  20.  Aen.  L  315.  Impie- 
tas  autem  spectat  ad  iniuriam  Ulyssi 
factam ,  cuius  socii,  loti  dulcedine 
cognita,  in  Lotophagorura  terra  re- 
manere  voluerunt.  Cf.  Hom.  Od.  IX, 
82  sqq.  —  De  forma  lotos  vid.  ad 
Ecl.  III,  56.  Geo.  II,  81.  Aen.  III, 
27.  al.  —  124.  abegit,  avocavit  ab 
Ulyssis  nave;  loti  suavitas  etlecit,  ut 
socii  Ulyssis  ad  naves  non  redirent. 
Cf.  Hom.  1.  1.  V.  94  sqq.  Cetcrum 
Heyn.  vere  memorat,  confudisse  ^oi- 
tam  lotos  diversi  generis,  lotumque  ab 
Ulysse  in  Africa  repertam  plane 
aliam  esse,  quam  Boeotiae  dome- 
stieam.  Cf.  etiam  adnott.  ad  Geo. 
II,  84.  et  III,  394.  —  126  sqq.  Si- 
gnificantur  Phaethontiades  s.  Heliades 
in  populos  vel  alnos  mutatae,  de  qui- 
bus   vid.  adnott.  ad  Ecl.    VI,  62.   — 


CULEX  V.  128  —  137. 


521 


Heliades  teneris  implexac  brachia  truncis 
Candicla  fundebant  tentis  velamina  ramis. 
Posterius,  cui  Demophoon  aeterna  reliquit 
Perfidia  lamentari,  male  provida  Phyllis, 
Quam  comitabantur  fatalia  carmina  quercus, 
Quercus  ante  datae,  Cereris  quam  semina,  vitac; 
Illas  Triptolemi  mutavit  sulcus  aristis. 
Hic,  magnum  Argoae  navi  decus,  edita  pinus 
Proceras  decorat  silvas  hirsuta  per  artus; 
Appetit  aereis  contingere  montibus  astra 


130 


135 


V.  128  sq.  poeta  Heynio  hoc  dicere 
videtur:  ,,populos  illas  sororias  ita 
inter  sc  condensatas  situ  fuisse ,  ut 
implicarent  mutuo  nexu  ramos  et 
iimbracula  fierent. "  —  implexae 
autem  est  Heinsii  (ad  Gronovii  Diatr. 
Stat.  T.  I.  p.  145.  ed.  Hand.)  conie- 
ctura,  a  Silligio  pro  vulg.  amplexa  re- 
cepta.  Quia  brachia  in  multos  divisa 
erant  ramos ,  Heliades  dicuntur  trun- 
cls  implexae  esse  brachia  (Accus.  re- 
motioris  Obiecti). —  candida  vela- 
mina  sunt  folia  populi  albae ,  quae 
terram  quasi  velant,  dum  umbram  de- 
mittunt  (non  ipsas  Heliadas  velant,  ut 
Barth.  Advers.  XXI,  9.  et  Gronov.  lo- 
cum  intelligunt)  ;  eaque  fundehan- 
tur,  i.  e.  abundanter  procrescebant, 
progignebantur,  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  IV, 
20.  Geo.  I,  13.  etAen.  Vm,  139.— 
130  sq.  Proxime  stabat  arbor  amy- 
gdala,  in  quam  mutata  erat  Phyllis, 
Sithonis,  Thracii  regis,  filia,  Demo- 
phooutis,  Thesei  et  Phaedrae  filii,  ex 
Troia  redeuntis  perfidiam  lamentata. 
Cf.  Ovid.  Her.  U.  A.  A.  III,  37. 
Hygin.  f.  59.  et  Tzetz.  ad  Lycophr. 
495.  —  V.  131.  vulgo  invitis  Codd. 
sic  editur  :  Perfidiam  lamentandi  mala, 
perjida  multis ,  quorum  verborum 
priora  utcunque  explicari  possunt,  si 
cum  Handio  1. 1.  mala  intelligimus  de 
doloribus ,  quemadmodum  ap.  Seren. 
Sam.  1048.  mala  frigoris  atque  caloris, 
ut  sensus  sit:  Demophoon  reliquit 
Phyllidi  dolorem  lamentandi  perfidiam 
suara ;  ultima  autem  commodo  sensu 
carent;  quare  Hand.  coniicit  perdita 
PhylUs,  i.  e.  amore  perdita.  Nos  pro 
instituto  nostro  etiam  hunc  locum  ex- 
hibuiraus  ex  Silligii  recensione,  qui 
eum,  tribus  coniecturis  emendatum, 
sic  explicat :  Phyllidi  male  providae, 
i.  e.  improvidae  (vid.  adnott.  ad  Aen. 
n,    23.),    quatenus  putaverat,  Demo- 


phoontem  non  rediturum  essc ,  qui 
tamen  post  eius  obitum  rediit,  Demo- 
phoon  perfidia,  i.  e.  jjer  suam  perfi- 
diam,  reliquit  lamentari  aeterna,  quod 
haud  dubie  pro  aeterna  lamentandi 
materia  positum  putat;  nam  aeterna, 
ut  alibi  crebra,  multa  etc,  pro  Adver- 
bio  aeterne  dictura  accipit,  et  de  ver- 
bis  reliquit  Imnentari  conferri  iubet 
Hor.  Ep.  I,  16,  61.  Sat.  II,  5,  69. 
Vechner.  Hellenol.  p.  222.  Ruddim. 
II.  p.  228  sq.  et  Cort,  ad  Lucan.  VI, 
776.  (Cf.  etiam  Orell.  ad  Hor.  1.  1. 
Vol.  II,  p.  329  sq.  et  adnott.  ad  Aen. 
I,  66.  79.  319.  et  al.)  —  iS2.  fata- 
lia  carmina  quercus ,  i.  e.  quer- 
cus ,  quae  carmina  fatalia  s.  oracula 
reddunt,  quercus  canorae  et  fatidicae, 
scil.  Dodonaeae,  de  quibus  vid.  ad- 
nott.  ad  Ecl.  IX,  13.  et  Geo.  II,  16. 
Heins.  m^\t  fatali  carmine.  —  133. 
ante  datae  etc.  Glandes  ante  fru- 
gum  sationem  a  Triptolemo  monstra- 
tam  hominibus  datae,  Vid.  Geo.  I, 
7  sq.  —  134.  mutavit,  permutavit. 
—  135.  pinus  edita,  i.  e.  excelsa 
(vid.  infra  v.  170.),  hirsuta  per 
artus,  i.  e.  per  ramos,  qui  tamen  an 
praeterea  usquam  artus  dicantur,  valde 
dubitandum,  (quare  Both.  legi  vohiit 
hirsutaqve  taxus ;  quam  tamen  arbo- 
rem  tristem  et  dirum  adeoque  veneno 
suo  perniciosam  (cf.  Plin.  XVI,  10, 
20.)  silras  decorare  vix  dici  posse, 
vere  memorat  Sillig.)  —  magnum  de- 
cus  Argoae  navi,  e  qua  Argo  na- 
vis  confecta  et  exornata  fuit.  Argoa 
navis,  ut  ap.  Val.  El.  VII,  573.  Argoa 
ratis.  Idem  Adiectivum  legitur  ap. 
eundera  V,  436.  VI,  116.  Hor.  Epod. 
XVI,  57.  al.  Hanc  autem  navem  ex 
pinis  Pelii,  Thessaliae  montis,  factam 
fuisse,  diserte  narrat  Diod,  IV,  42. 
Ceterum  de  ea  cf.  Pauly  Healencyclop. 
I.  p.  723  sq.  —  137.  montihus  (pro 


522 


CULEX  V.  138  —  150. 


Ilicis  et  nigrae  species  et  laeta  cupressus; 
Umbrosaeque  monent  fagus  hecleraeque  ligantes 
Brachia,  fraternos  plangat  ne  populus  ictus; 
Ipsaeque  excedunt  ad  surama  cacumina  lentae, 
Pinguntque  aureolos  viridi  pallore  corymbos; 
Quis  aderat  veteris  myrtus  non  nescia  fati. 
At  volucres  patulis  residentes  dulcia  ramis 
Carmina  per  varios  edunt  resonantia  cantus. 
His  suberat  gelidis  manans  e  fontibus  unda, 
Quae  levibus  placidum  rivis  sonat  acta  liquorem. 
Hinc  illi  geminas  avium  vox  obstrepit  aures, 
Hinc  querulas  referunt  voces,  quis  nantia  limo 
Corpora  Ijmpha  fovet;  sonitus  alit  aeris  Echo, 


140 


145 


150 


quo  Scaliger.  legi  voliiit  motihus)  re- 
cte  vindicat  Huschk.  ad  Tibull.  I,  7, 
15.'per  locum  Hom.  11.  XIV,  287.  — 

138.  illcis  species  per  periphrasin 
pro  ilice  simpliciter.  —  laeta  cu- 
pressus  Heynio  iudice  adversatur 
arboris  naturae  et  poetarum  usui, 
quare  et  ipse  et  alii  varias  coniect. 
protulerunt;  sed  laetam  cupressum  recte 
delendunt  Gronov.  Obss.  II,  3.  et  p. 
231.     et   Barth.     Advv.    XXI,    9.    — 

139.  monent  ex  uno  Cod.  Voss.  re- 
stituit  Sillig.  pro  vulg.  manent ,  quod 
iustum  sensum  non  praebet.  lam  hic 
«st  sensus :  Fagus  et  hederae  adstan- 
tes  ramis  suis  populorum  brachiis 
iraplicitae  illas  ligant,  et  ita  quasi 
monent  ^  prohibent,  ne  populi  fratris 
mortem  semper  lugentes  nimium  do- 
leant  et  plangant  (assidue  moveantur). 
Cf.  etiam  infra  v.  182.  —  140.  ictus, 
vulnera  et  mortem.  —  141.  exce- 
dunt.  Heyn.  malit  succedunt ;  sed 
structura  rarior  excedere  ad  vindicatur 
loco  Velleii  I,  2.  Hercules  ad  deos 
excesserat,  —  142.  pincjunt  viri.di 
pallore^  ut  apud  Lucr.  IV,  337. 
Quae  palloribus  omnia  pingunt.  Intel- 
ligendus  autem  per  viridem  pallorem 
foliorum  color  albicans.  Similis  igi- 
tur  est  locus  Ecl.  III,  39.  vitis  Diffu- 
sus  hedera  veslit  pallente  corymbos,  • — 
corymbi,  i.  c.  racemi  hederae  cum 
acinis  (vid.  ad  Ecl.  1.  1.),  sunt  au- 
reoli^  i.  e.  habent  fructus  crocei  co- 
loris.  —  143.  „In  myrtum  mutata 
femina  Myrsine.  Vid.  Serv.  ad  Aen. 
III,  23.  et  Gcopon.  XI,  6."  U.  — 
151.  Heyn.  coniungit  carmina  per  va- 
rios  canticSf  ut  alibi  per  varios  sonos ; 


sed  rectius  Sillig.  videtur  iungere  re- 
sonantia  per  varios  cantus ,  i.  c.  car- 
mina,  quae  vario  cantu,  prout  variae 
aves  canebant,  resonabant;  ut  carmina 
eadem  sint ,  cantus  autem  diversi. 
Ceterum  verbo  iudicasse  sufficiat,'eun- 
dem  Ileinsium  hunc  totum  locum  (v. 
144 — 154.)  singulis  versibus  transpo- 
sitis  multumque  mutatis  post  v.  100. 
retraxisse. —  \AZ.  suberat  iam  Bem- 
bus  restituit  pro  Codd.  lectione  su- 
perat.  De  Imperfecto  in  eadem  sen- 
tentia  cum  Praesente  (sonat)  coniuncto 
vid.  adnott.  ad  Aen.  IV,  150.  et  Ciris 
V.  358 — 360.  —  unda  sonat  liquo- 
rem,  ut  Geo.  IV,  370.  (ubi  vid.  adnott.) 
saxosum  sonans.  Cf.  etiam  adnott. 
ad  Ecl.  V,  64.  et  Aen.  I,  328.;  un- 
dam  autem  levibus  rivis  cousociatam 
recte  tuitus  est  Huschk.  ad  TibuU. 
T.  II.  p.  687.  —  acta  pro  vulg.  orta, 
quod  admodum  languet,  Sillig.  recte 
restituit  e  Cod.  Voss.  Cf.  Ovid.  East. 
I,  404.  rivus  agebat  aquas.  —  Pro  U- 
quorem  Both.  sine  iusta  causa  coni. 
soporeju.  —  148.  Vulgo  Jit  quamquam 
geminas  etc.  Quod  nos  cum  Silligio 
edidimus,  iam  Scaliger.  c  veterc 
scheda  Contiana  praetulerat.  —  149. 
Vulgo  Hanc,  sine  seusu.  Hijic  ex 
cadem  scheda  restituit  Scaliger.  De 
duplici  hinc  vid.  adnott.  ad  Aeu.  X, 
760.  et  I,  162.  —  querulas  (voces) 
idem  Scal.  e  Codice  illo  revocavit 
})ro  vulg.  querulae.  Cf.  Geo.  I,  378. 
Et  veterem  in  limo  ranae  cecinere  qiie- 
relam.  —  quis.  Scal.  ex  codemCod. 
quae.  Sed  minns  apte  corpora  refc- 
runt  voces ;  quare  praestat  vulgata, 
quam  recte  Sillig.   retinuit.     Cluis,   a 


CULEX-v.  151  —  167. 


523 


Argutis  et  cimcta  fremunt  ardore  clcadis. 
At  circa  passim  fessae  cubuere  capelJae, 

lExcelsisque  super  dumis,  quos  leniter  afflans 
Aura  susurrantis  possit  confundere  venti. 

Pastor,  ut  ad  fontem  densa  requievit  in  umbra, 

'Mitcm  concepit  proiectus  membra  soporem, 
Anxius  insidiis  nullis;  sed  lentus  in  herbis 
Securo  fessos  somno  mandaverat  artus: 
Stratus  humi  dulcem  capiebat  corde  quietem, 

'Ni  fors  incertos  iussisset  ducere  casus. 
Nam  soHtum  volvens  ad  tempus  tractibus  isdem 
Immanis  vario  maculatus  corpore  serpens, 
Mersus  ut  in  limo  maofno  subsideret  aestu, 

'  Obvia  vibranti  carpens  gravis  aera  hngua, 
Squamosos  late  torquebat  motibus  orbes. 
ToIIebant  aurae  venientis  ad  omnia  visus. 
lam  magis  atque  magis  corpus  revolubile  volvens 


155 


160 


165 


favet  pendens,  i.  q.  qiiarum.  —  151. 
Aryutis.  Vid,  ad  Geo.  I,  377.  — 
Pro  et  cuncta  Cod.  Scaligeri  et 
cultu ,  quod  Heynio  elegantius  vide- 
tur. —  a/'c?o/e,  per  acstum.  Ileinsius 
fremunt  arbusta,  quod  Heyn.,  lacobs. 
et  vau  Kooten  Spicil.  ad  Schraderi 
Eraendatt.  p.  8.  praeferunt,  coll.  Ecl. 
II,  13.  et  Geo.  III,  328.  Ceterum  de 
sono  a  cicadis  edito  Sillig.  conferri 
iubet  Cari  Analekten  zur  Naturwis- 
sensch.  p.  141  sqq.  —  152.  fessae. 
Schrader.  coni.  /usae,  quod  recte  im- 
probat  Hand.  ad  Stat.  Silv.  T.  I.  p. 
214.  —  153.  Exc  elsis  super  du' 
viis,  i.  q.  crescentibus  in  excelsis 
rupibus.  Cf.  Gronov.  Diatr.  Slat.  I. 
p.  538.  ed.  Lips.  Copula  gue  A^ni 
explicativain  liabet:  et  quidem  vel  id 
est.  Vid.  adnott.  ad  Ecl.  III,  34.  Geo. 
I,  498.  Aen.  I,  111.  —  154.  aura 
venti,  ut  alibi  aura  Boreae,  Zephyri 
etc.  Cf.  Val.  EI.  IV,  722.  et  Lucr. 
I,  11.  —  possit  Heynius  frigere  cen- 
cet,  et  Scalig.  praeferre  videtur  unius 
Cod.  lectionem  poscit,  quam  explicat 
per  niiQiuat,  i.  e.  sibi  quasi  poscit, 
aggreditur.  Sed  recte  Sillig.  :  ,,Ut 
ubique,  ita  etiara  h.  1.  verbum  illud 
auxiliare  {posse)  suam  vim  retinet. 
Nescit  poeta  ,  num  aura  'dumos  con- 
turbatura  sit :  facere  certe  potest  per 
rationem,  qua  sunt  dissiti." —  157.  len- 
tus.  Vid.  ad  Ecl.  I,  4.  —  15S.  fes- 
s  os  Sillig.  e  Nodelli  (Obss.  crit.  p.  38.) 
coniectura    edidit  pro  vulg.    pressos, 


quod,  si  securo  somno  sit  Ablativus  a 
pressos  pendens,  non  habeat  quo  re- 
feratur  mandaverat,  sin  vero  sectiro 
somno  sit  Dativus  a  mandaverat  pen- 
dens,  nemo  sciat,  unde  membra  pre- 
mantur.  Fessos  autem  artus  cura 
somno  coniunctos  vide  Geo.  IV,  190. 
Aen.  II,  253.  III ,  511.  alibi.  Prae- 
terea  vero  Sillig.  etiam  profert  con- 
iecturam  languidus  pro  lentus  in  ,^  ut 
haec  sit  constructio :  sed  languidus 
artics  somno  securo  pressos  mandaverat 
herbis.  —  160.  ducere  casus.  Co- 
gitandum  de  sortibus  ex  urna  ducen- 
dis ;  et  in certos  casus  scriptum,  quia 
incertum  erat,  utrum  pastor  interime- 
retur  a  serpente,  an  a  culice  serva- 
retur.  Both.  coni.  ludere  casus.  — 
161.  volvens.  Cf.  v.  194.  ibique 
aduott.  —  ad  tempus.  Vid.  Hand. 
Turs.  I.  p.  99  sq.  —  163.  magno 
suhsidcretaestu  exBembi  emend. 
Cf.  etiam  Heins.  ad  Aen.  XI,  268. 
Veteres  editt.  stib  sideris  aestu.  ,,Ser- 
pens  in  ]imo,  quem  fons  in  propin- 
quo  eftusus  fecerat,  a  solis  aestu  re- 
creare  se  volebat.  Cf.  Geo..  III,  432." 
H.  —  164.  Obvia  {vibranti)  pro 
Adverb.  obviam,  adversum.  —  gra- 
vis  de  gravi  aniraa  intelligendum. 
Cf.  Geo.  III,  415.  —  carpens  aera. 
Heyn.  malit  lambens,  Heins.  decerpens 
s.  detercjens  gramina ;  et  sane  Geo.  IV, 
311.  carpere  aera  longe  alia  signifi- 
catione  nsurpatum  pro  volure,  — 
V.    166.   haud   dubie    est   corruptissi- 


524 


CULEX  V.  168  —  183. 


Attollit  nitidis  pectus  fulo-oribus,  et  se 
feubhmi  cervice  rapit,  cui  crista  superne 
Edita  purpureo  lucens  maculatur  amictu, 
Adspectuque  micant  flammarum  lumina  torvo. 
Metabat  late  circum  loca,  cum  videt  ingens 
Adversum  recubare  ducem  gregis.     Acrior  instat 
Lumina  diffundens  intendere,  et  obvia  torvo 
Saevius  arripiens  infringere,  quod  sua  quisquam 
Ad  vada  venisset:  naturae  comparat  arma, 
Ardet  mente,  furit  stridoribus,  intonat  ore, 
Flexibus  et  versis  torquetur  corporis  orbis; 
Manant  sanguineae  per  tractus  undique  guttae; 
Spiritibus  rumpit  fauces.     Cui  cuncta  paranti 
Parvulus  hunc  propior  humoris  terret  alumnus, 
Et  mortem  ^dtare  monet  per  acumina.     Namque 
Qua  diducta  genas  pandebant  lumina  gemmis 


170 


17,7 


180 


mus ,  sed  ea  ipsa  de  eausa ,  quum 
nimis  amplum  coniiciendi  et  hario- 
landi  praebeat  campum ,  a  Silligio 
plane  non  tactus.  Ald.  Pallehant  aurae 
liventis  ^  ut  auctor  versus  hoc  dicat: 
Omnia  undique  loca  pallebant  ad  sen- 
sum  halitus  virosi.  —  169.  rapit 
Bembus  e  Cod.  suo  edidit  pro  viilg. 
caput,  quod  ceteri  Codd.  exhibent.  ^ 

Verba  sequentia  cni  crista amictn 

parenthetice  sunt  capienda,    quum  v. 

171.  arcte  cohaereat  cum  his  Stiblimi 
cervice  rapit.  —  170.  maculatur^  i. 
q.  est  maculata,  i.  e.  variis  coloribus 
distincta,  praetexto  limbo  purpiireo, 
unde  ipsa  lucebat.  —  \ll.  flamma- 
rum  lumina  pro  vulg.  flammantia 
Sillig.  ex  omnibus  Codd.  restituit. 
JLumina  autem  jiammarum  pro  lumini- 
bus  flammantibus.    Vid.suprav.  15. — 

172.  metahat ^  caput  quaquaversus 
movens  loca  circa  se  quasi  explora- 
bat  et  recognoscebat.  Cf.  Doederl. 
Syn.  li.  p.  169.  Quum  tamen  hic 
unus  sit  locus,  ubi  verbum  activum 
metare  legatur,  Sillig.  coniicit  ^fetata 
est  late.  —  174.  Heyn.  recte  coniungit 
himina.  intendere ;  Sillig.  autem  inten- 
dere  pro  simplici  tendere,  i.  e.  profi- 
cisci,  positum  censet,  quod  probare 
non  possum.  Quae  sequuntur  pauUo 
horridius  dicta,  sic  capicnda  sunt:  et 
(quae)  torvo  (serpenti)  ohvia  (sunt), 
saevius  (aut  ex  vulg.  lect.  saepius) 
arripiens  infrinyere,  (ut  ea  infringat : 
cf.  adnott.  ad  Ecl.  IV,  .54.  Geo.  I, 
280.   Aen.  I,  527.  etc.) ,  quod  etc.  — 


175.  Saevius  pro  valg.  saepiiis  Sil- 
lig.  edidit  ex  Bothii  coniectura;  quae 
minus  necessaria  videtur.  —  178.  e/ 
versis  Sillig.  ex  Helmst. ;  vulgo 
eversis.  —  190.  Spiritihus  (i.  e. 
anhelitu)  rumpit  Sillig.  (coll.  Geo. 
III,  328.  et  Copae  v.  27.)  ex  suis 
Codd.  restituit  pro  Spiriius  et  7'umpit, 
quod  Heyn.  edidit.  —  cui  paranti 
Silligio ,  qui  conferri  iubet  exempla 
a  Marklando  ad  Stat.  Silv.  IV,  5.  8. 
p.  325.  ed.  Dresd.  collecta,  Dativus 
commodi  videtur.  Equidem  cum  Sca- 
lig.  et  Heyuio  malim  Q,uo  parente. 
Heyn.  etiam  v.  181.  sic  comptiorem 
fore  iudicat:  Parviilus  humoris  pasto- 
rem  exterret  alumnus.  —  181.  Vulgo 
prior  humo.ris  conterret.  Quod  edidi- 
mus,  Sillig.  ex  uno  tantum,  sed  bono 
Cod.  Helmst.  restituit.  De  brevi  syl- 
laba  (propior^  arsis  vi  producta  vid. 
ad  Ecl.  I,  39.  et  alibi.  —  \S2.  per 
acumina,  per  ictum  aculei.  —  183. 
Culex  pastorem  pungit  in  medio  oculo ; 
quod  poeta  sic  expressit:  ubi  lumina 
diducta,  i.  e.  quando  diducuntur  (cf. 
Cort.  ad  Lucan.  VI ,  574.  Heindorf. 
ad  Hor.  Sat.  I,  2,  66.  cum  adnott.  ad 
Geo.  I,  206.  et  Aen.  IX,  565),  pan- 
debajit,  aperiebant,  f/e/ias,  palpebras 
(vid.  Burm.  ad  Propert.  p.  790.)  (/em- 
7nis,  pupillis  oculorum  in  formam 
gemmarum  formaiis  ct  splendentibus, 
i.  e.  faciebant,  ut  gemmae  s.  populae 
cerni  possent.  Silllg.  praeterea  haec 
addit:  ,,Palpebrae  foribus  quasi  com- 
parantur,   quibus   apertjs  vel  reclusis 


CULEX  V.  184  —  199. 


525 


Ac  senioris  erat  naturiie  pupula,  telo 
Jcta  levi.     Tum  prosiluit  tbribunclus,  et  illum 
Obtritum  morti  misit;  cui  dissitus  omnis 
Spiritus  excessit  sensus.     Tum  torva  tenentem 
Lumina  respexit  serpentem  comminus;  inde 
Impiger,  exanimis,  vix  compos  mente,  refugit, 
Et  validum  dextra  truncum  detraxit  ab  orno  — 
Cui  casus  sociaret  opem,  numenve  deorum, 
*  Namque  illi  dederitne  viam  casusve,  deusve,  * 
Prodere  sit  dubium,  voluit  sed  vincere  talis 
Horrida  squamosi  volventia  merabra  draconis  ~ 
Atque  reluctantis  crebris  foedeque  petentis 
Ictibus  ossa  ferit,  cingunt  qua  tempora  cristae; 
Et  quod  erat  tardus,  somni  languore  remoto, 
Nec  prius  adspiciens  timidos  caecaverat  artus: 
Hoc  minus  implicuit  dira  formidine  mentem. 


185 


190 


195 


pupulae  prodeunt,  et  pandere  verbum 
proprie  de  portis  vcl  foribus  dicitur." 
Wakef.  coni.  pingebant. —  184.  Vulgo 
Hac  senioris  etc.  Ac  ex  uno  Colb. 
II.  restituit  Sillig.  —  pupnla  senio- 
ris  naturae  satis  mire  dictum.  Sil- 
lig.  tamen  memorat,  hanc  periphrasin 
eum  minus  ofFensuram,  qui  meminerit, 
naturae  vocem  saepe  inservire  peri- 
phrasi,  coll.  Walch.  ad  Tac.  Agr.  13. 
p.  208.  —  185.  icta,  sc.  est,  cum 
pupula  coniungendum. —  186.  morti 
misit.     Vid.  adnott.  ad  Aen.  II,  85. 

—  187.  torva  tenentem  lumina. 
Vid.  ad  Aen.  VI,  467.  et  Ecl.  II,  63. 

—  dissitus,  dispersus.  Vox  Lucre- 
tiana:  cf.  v.  e.  III,  144.  —  sensus 
est  Accus.  a  verbo  excessit  pendens. 
Cf.  Cort.  ad  Lucan.  I,  497.  lacobs.  et 
Sillig.  malint  membris.  —  189.  exa- 
nimis.  Plures  Codd.  exanimus.  Sed 
vid.  ad  Aen.  IV,  8.  et  IX,  444.  —  com- 
pos  mente,  antique.  Sic  compos 
animo  et  Ungua  in  Sallust.  fragm.  ap. 
Donat.  ad  Ter.  Ad.  III,  2,  12.,  com- 
pos  corpore  et  animo  ap.  Liv.  IV,  40. 
etc.  —  refugit.  Codd.  quidam  re- 
sitrgit,  minus  recte;  nam  resurrexerat 
iam  pastor  v.  185.  —  191.  Ctti  c. 
sociarit  Sillig.  cum  Aldo  et  Hein- 
sio  restituit  pro  vulg.  Qui  s.  sociaret. 
De  castt  et  deo  sibi  oppositis  Ad.  ad 
Ciris  V.  278.  —  V.  192.,  qui  deside- 
ratur  in  plurimis  Codd.  et  connexum 

i  loci  turbat,  Sillig.  (Wagnero  suadente 

1  in   lahnii    Annall.    Vol.    II.    p.    128.) 

1  plane  omisit.     Nos ,   ut  vulgares  ver- 

suum  numeri  servarentur,    asteriscis 


notatum  retinuimus.  Heyn.  etiam  v. 
191.  193.  et  194.  pro  inepti  interpo- 
latoris  additamentis  habet. —  193.  ta- 
lis.  Wulgo  ittles.  ,,Nescit  poeta,  utrum 
a  deo  aliquo ,  an  casu  adiutus  fuerit 
pastor ;  talis  tamen  seu  deus  seu  casus 
eum  vincere  voluit."  Haec  Sillig.  — 
194.  De  correpta  ultima  syllaba  voc. 
Horrida  ante  squamosi  vid.  ad  Aen.  IX, 
37.  —  volv entia,  sciL  se.  Vid.  ad 
Aen.  I,  234.  et  al.  —  195.  Serpens 
summa  vi  studet  sese  defendere.  De 
Copula  que  alteri  demum  sententiae 
vocabulo  adhaerente  vid.  ad  Geo.  IV, 
22.  et  al.  —  198.  Vulgo  :  Nescius  ad- 
spiciens,  timor  obcaecaverat  artus,  quae 
ad  pastorem  referri  solent.  Sillig. 
vero,  hunc  versum  duabus  coniecturis 
emendans,  haec  de  serpente  dicta  ac- 
cipit,  et  sic  explicat:  Quod  serpens 
erat  tardus,  i.  e.  moratus  (coll.  Tib. 
I,  4,  27.),  tempus  amiserat  pastoris 
occidendi,  quem  sopitum  facile  interi- 
mere  poterat  (vid.  v.  180  sq.),  et  im- 
petum  tum  demum  fecit,  quum  lafiguor 
pastoris  per  somnum  contractus  ab- 
iisset,  quodque  adspectu  suo  eius  ar- 
tus  non  prius  caecaverat,  ut  timidi 
essent,  propterea  minus  implicuit  etc. 
Timidos  igitur  artus  per  prolepsin  il- 
lam  dictum  putat,  de  qua  vid.  ad  Geo. 
I,  320.  et  n,  353.  coU.  Aen.  VH,  446. 
XI,  424.  et  Ovid.  Met.  IH,  40.  — 
caecaverat  autem  eo  referendum,  quod 
serpentes  oculis  in  hostem  defixis 
solo  adspectu  eum  prae  angore  quasi 
caecum  reddere  putantur.  —  1 99.  Ho  c, 
i.  e.  propterea.   Vid.  ad  Geo.  II,  425, 


526 


CULEX  V.  200  —  216. 


Qiiem  postquam  vidit  caesiim  languescere,  sedit. 

lam  quatit  et  biiuges  oriens  Erebois  equos  Nox, 
Et  piger  aurata  procedit  Vesper  ab  Oeta: 
Cum  grege  compulso  pastor,  duplicantibus  limbris, 
Vadit,  et  in  fessos  requiem  dare  comparat  artus. 
Cuius  ut  intravit  levior  per  corpora  somnus, 
Languidaque  efFuso  requierunt  membra  sopore, 
Effigies  ad  eum  Cub*cis  devenit,  et  illi 
Tristis  ab  eventu  cecinit  convicia  mortis. 
Inquit:    Quis  meritis,  ad  quae  delatus  acerbas 
Cogor  adire  vices?     Tua  dum  mihi  carior  ipsa 
Vita  fuit  vita,  rapior  per  inania  ventis. 
Tu  lentus  refoves  iucunda  membra  quiete, 
Ereptus  tetris  e  cladibus;  at  mea  Manes 
Viscera  Lethaeas  cogunt  transnare  per  undas ; 
Praeda  Charontis  agor.     Vidi,  ut  flagrantia  taedis  ' 
Limina  collucent  infernis  omuia  templis. 


200 


205' 


210 


215 


et  Aen.  IX,  492.  —  201.  Copulam  et 
ante  hiiuges  positam  resp.ondere  alteri 
et  V.  202.,  in  promptu  est,  quare  hic 
locus  non  adversatur  iis ,  quae  ad 
Aen.  IX,  245.  disputata  sunt.  —  hiiu- 
ffes:  vid.  adnott.  ad  Aen.  X,  587.  et 
de  Nocte  bigis  A^ecta  ad  Aen.  V,  721. 

—  guatit  equos.  Vid.  ad  Ciris  "v. 
350,  —  jEr ehois  (i.  e.  "EQt^ioig)  Sil- 
lig. ,  Codd.  vestigiis  ductus,  restituit 
pro  vulg.  Ereho  cit,  quum  simplex  cit 
praeterea  nusquam  inveniaiur.  Erehois 
Nox  (quod  sane  epitheton  et  ipsum 
alibi  legi  non  memini),  i.  e.  in  Erebo 
habitans ,  Viro  doct.  videtur  defendi 
posse  altero  illo  epitheto  Tartariae 
ap.  Val.  Fl.  III,  212.,  Eurip.  Or.  176. 
Pors.  noii^ia  rv^ ,  ^Eot^oi^Ev  Wi  et 
Hes.  Theog.  744  sq.  Ceterum  vid. 
adnott.  ad  Geo.  I,  181.  —  Cum  v. 
202.  cf.  Ecl.  VIII,  30.  ibiqiie  adnott. 

—  aurata  Sillig.  ex  pluribus  Codd, 
restituit  pro  A^ulg.  aurato.  Spectare 
autem  hoc  epitheton  ad  cacumen  mon- 
tis  ultimis  solis  occidentis  radiis  col- 
lustratura,  vix  est  quod  coramemorem. 

—  203.  duplicantihus^  scil.se  :vid. 
modo  V.  194. ,  de  ipsa  autem  re  cf. 
adnott.  ad  Ecl.  II,  67.  —  204.  in 
artus  pro  artibus.  Vid.  Burm.  ad 
Petron.  c.  33.  —  206.  effuso.  Wa- 
lcef.  malit  «  fnso  vel  ojfuso,  et  Heyn. 
infuso ,  coll.  Obss.  ad  Tibull.  III,  4, 
81.  —  207.  Effifjies,  f.id(Oj'.oy,  iim- 
bra  Culicis.  —  208.  ah  eventu  co- 
haerere    videtur   cum    tristis.     Heyn. 


dubitat,  utrum  sic  intelligendum  sit,  an 
cum  cecinit  coniungendum :  cecinit 
convicia  propter  id,  quod  evenerat.  — 
209.  De  xerho. Jnquit  orationi  prae- 
misso  vid.  CatuU.  LV,  11.  et  de  pleo- 
nasmo  cecinit  -  -  inquit  adnott.  ad 
Aen.  II,  78.  et  V,  551.  cum  Silligii 
adnot.  ad  Catull.  LXIII ,  77.  Vulgo 
Quid  meritus  ;  sed  quum  plurimi  Codd. 
exhibeant  quid  meritis,  Sillig.  restituit 
Ald.  et  aliarum  vett.  editt.  lectionem 
Quis  meritis.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  I, 
73.  De  duabus  autem  et  tribus  adeo 
interrogationibus  in  eadem  periodo 
iunctis  Sillig.  conferri  iubet  Cic.  Mil. 
14,  38.  ibique  Garat.  eiusd.  Brut.  41, 
152.  Val.  ri.  II,  53.  Nep.  Dat.  5. 
Timol.  2.  et  Reisig.  ad  Soph.  Oed. 
Col.  809.  —  213.  Manes,  i.  e.  dii 
inferi.  Vid.  ad  Geo.  IV,  489.  — 
214.  viscera  mire  dictum  pro  cor- 
poris  umbra.  Memorabile  etiam,  quod 
Charon  timbras  trans  Lethen  vehit, 
non  trans  Stygem.  —  215.  Vulgo 
Viden'  ut,  quod  iam  Heyn.  ab  hoc 
loco  alienum  esse  vidit,  quum  Culex 
narret,  sibi  adeunda  fuisse  loca  in- 
fera.  Quarc  Sillig.  Vidi,  ut  ex  Codd. 
recte  restituit.  De  verbis  vide,  ut  cum 
Indic.  constructis  vid.  adnott.  ad  Ecl. 
IV,  52.  —  taedis,  scil.  Furiarura.  — 
216.  Vulgo  Luniina  coll.  infestis  cett. 
Limina  Sillig.  edidit  ex  coniectura 
lacoljsii,  coll.  Acn.  V,  4.,  ipse  tamen 
malit  il/b<?n/rt,  coll.  Aen.  VI,  541.  549., 
de   horum  vocc.  confusione    conferri 


CULEX  V.  217  —  231. 


527 


Obvla  Tisiphone,  serpentibus  undique  compta, 

Et  flanimas  et  saeva  quatit  mihi  verbera  Poenae, 

Cerberus  et  diris  flagrat  latratlbus  ora, 

Anguibus  hinc  atque  liinc  horrent  cui  colla  reflexis,  ^ 

Sanguineique  ardore  micant  mihi  himinis  orbes. 

Heu!  quld  ab  officio  digressa  est  gratia,  cum  te 

llestitui  superis  leti  iam  limine  ab  ipso? 

Praemla  sunt  pletatis  ubi,  pietatls  honores? 

In  vanas  abierc  viccs,  et  rure  recessit 

lustitla  et  prior  IHa  fides.     Instantia  vidi 

Aherius :  sinc  respectu  mea  fata  rehnquens 

Ad  pariles  agor  evcntus;  flt  poena  merenti. 

Poena  slt  exitlum,  modo  slt  tum  grata  vohmtas! 

Exsistat  par  officium!     Feror  avia  carpens, 

Avia  Cimmerios  Inter  dlstantia  hicos, 


220 


225 


230 


iubens  Markl.  ad  Stat.  Silv.  Pracf.  p. 
IX.  ed.  Dresd. —  infernis  pro  vulg. 
infestis  post  Calderinum  idem  lacobs. 
coniecerat ;  infema  templa  pro  infernis 
locis.—  217.  Tisiphone.  Vid.  ad  Geo. 

III,  552.  Aen.  VI,  570.  X,  761.  —  218. 
Poenae^  Ilowfjg ,  Furiae.  Cf.  Stat. 
Theb.  •VIII,  25.  et  Val.  Fl.  I,  798. 
Poenae  Plurali  numero  commemoran- 
tur  infra  v.  376.  Cic.  Verr.  V,  43. 
pro  Cluent.  61.  extr.  Varr.  ap.  Non. 

IV,  418.  al.  —  219.  Cerherus  et. 
De  Copula  postposita  vid.  ad  Ecl.  I, 
35.  IV,  63.  — fiagrat,  calet,  ardet, 
latratibus  (crebro  repetitis)  ora, 
(Accus.  remotioris  Obiecti).  Vulgo 
Jiagrant,  quod  et  ipsum  defendi  posse 
docet  Sillig. ,  ut  Cerherus  et  ora  di- 
ctum  sit  pro :  Cerberi  ora^  Jiagrare 
autem  de  rebus  repetitae  operae  in- 
tentione  et  perpetua  agitatione  calcn- 
tibus  usurpatum,  ut  Aen.  IV,  407. 
409.  et  Stat.  Silv.  I,  2,  47.  fervere, 
vel  ut  tepidum  Zw^e»  ap.  Catull.LXIII, 
65.  et  Prop.  I,  16,  22.  De  Cerbero 
ipso  vid.  ad  Geo.  IV,  483.  et  Aen. 
VI,  417.  —  220.  hinc  atqne  hinc. 
Vid.  ad  Aen.  I,  162.  —  221.  Vulgo 
Sanguineique  micant  ardorem  luminis 
orbes ,  quod  ferri  poterat.  Sillig.  ta- 
men  emendavit  hunc  locum  ex  Cod. 
Helmst. ,  ita  ut  iam  in  eo  apparens 
ex  coni.  mutaret  in  7nihi.  Ceterum 
sive  ardore  sive  ardorem  legas,  Sa?i- 
guinei  est  Genit.  cum  luminis  coniun- 
endus.  —  V.  222.  Asconius  rccte  in- 
terpretatur:  ,,Heu!  quid  est  gratitudo, 
digressa  ab  officio  grati  animi."  Alii 
aliter    hunc   locura   capiunt.   —     224. 


Vulgo  locus  minus  recte  sic  distin- 
guitur:  -  -  pietatis  ubi?  Pietatis  ho- 
nores  In  vanas  etc.  Scaliger.  censet, 
concinnius  fore:  Praemia  nbipietatis? 
ubi  pietatis  honores.  Ceterum  vid.  su- 
pra  ad  v.  123.  —  226.  lustitia  et 
prior  ex  Schrad.  et  lacobsii  coni. 
edidit  Sillig.  pro  vulg.  lustitiae  prior. 

—  Inst  antia,  scil.  fata,  quod  ex 
seqq.  supplendum.  —  227.  sine  re- 
spectu,  uon  respiciens,  non  curans. 

—  229.  Ipsum  exitium  patienter  fe- 
ram,  dummodo  mihi  tum  gratia  refe- 
ratur.  Sit  autem  et  t^im  Sillig.  ex 
coni.  scripsit  pro  Aulg.  fit  et  dum ; 
quum  nemo  dicat  modo  dum  pro  dum- 
riiodo,  totumque  locum  satis  putidum 
sic  interpretatur :  „Culex  queritur,  se 
mortem  pro  pastore  subiisse  adeoque, 
quum  heneficio  dignus  esset,  poena 
affectum  fuisse;  atque  ita  clauditur 
V.  227.  [228.]  Tum  pergit:  Ego  ta- 
men  illam  poenam  immeritus  subibo, 
quamvis  ea  adeo  sit  exitiura,  hoe 
unum  requirens,  ttt  gratus  mihi  a  pa- 
store  significetur  animus  et  par  offi- 
cium  praestetur."  Tum  vel  Imperati- 
vum  vel  Coniunctivum  concessivum 
excipiens  conditionem  indicat,  qua 
quis  aliquid  vult  fieri.  Cf.  Tursell. 
de  Partt.  p.  880.  Heyn. ,  ut  multos 
alios  huius  carminis  versus,  sic  etiam 
228.  et  229.  spurios  censet.  —  230. 
Exsistat  par  offi c i u m, pro bene- 
ficio  tibi  praestito  a  te  mihi  hoc 
pracstetur,  ut  corpus  meum  terra  con- 
datur  et  sic  umbra  raea  ,  adhuc  circa 
Acherontem  vcrsari  coacta,  ad  sedes 
quietas  admittatur.  ™    231,  Animad-^ 


528 


CULEX  V.  232  —  246. 


Quem  circa  tristes  densentur  in  omnia  poenae. 
Nam  -vinctiis  sedet  immanis  serpentibiis  Otos, 
Devinctum  moestus  procul  adspiciens  Ephialten, 
Conati  cum  sint  quondam  rescindere  mundum; 
Et  Tityos,  Latona,  tuae  memor  anxius  irae  — 
Implacabilis  ira  nimis  —  iacet  alitis  esca. 
Terreor  ah  tantis  insistere,  terreor,  umbris! 
Ad  Stygias  revocatus  aquas,  vix  ultimus  amni 
Exstat,  nectareas  divum  qui  prodidit  escas, 
Gutturis  arenti  revolutus  in  omnia  sensu. 
Quid,  saxum  procul  adverso  qui  monte  revolvit, 
Contempsisse  dolor  quem  numina  vincit  acerbus? 
Otia  quaerentes  frustraque  haurite,  puellae, 
Rite  quibus  taedas  accendit  tristis  Erinys,  — 
Sicut  Hymen  praefata  dedit  connubia  mortis,  — 


235 


240 


245 


verte  Cimerios  lucos{\.  e.  omnino 

horrendos  tenebris  et  frigore :  ef.  Hom. 

Od.  XI,   14  sqq.  et  V51cker.  Homer. 

Geogr.   p.    154.)    a    poeta   in    Orcnm 

translatos.  —  232.  Quiim  Pron.  quem 

&feror^  quo  pertineat,  nimis  remotum 

sit  et  Culex   se  minus  apte  inter  ho- 

mines  in  Tartaro  punitos  ponat,  Sil- 

lig.  malit  Quae  (avia)  circa,  —  233.  In 

Orco  varia  sceleratorum  supplicia  spe- 

ctare   Culex   cx)actus    est,    quae    fere 

omnia  etiam  Aeneidis  1.  VI.  comme- 

moi'antur.     De    Oto    et   Ephialte   vid. 

Aen.    VI,    582    sq.  —     235.  rescin- 

dere  Schradero  Emendd.  p.   19.  sua- 

sore  iam  Heyn.  e  Cod.  Voss.  restituit 

pro  vulg.  incendere.    Cf.  Aen.  VI,  583. 

et  Geo.  I,  280.  —  236.  De  Tit^o  vid. 

Aen.  VI,  595.    Verba  ImplacabiUs  ira 

nimis   parenthetice  cum  exclamatione 

dicta.  —  238.  Vulgo  posfc  umbris  Com- 

mate  tantum  inciditur.     Nos  cnm  Sil- 

ligio  distinctionem  mutavimus,    ut  v. 

239.  nova  incipiat  sententia.  —    239. 

De  Tantalo  sermonem  esse  patet.    Cf. 

Aen.  VI,  601.  —  ultimis,  ,,vix  surn- 

ma  sui  parte  eminens,"  ut  rectissime 

Heyn.     Ultimus  enim  etiam    i.  q.  ex- 

tremus.     Sillig.  haec  adnotat :    „Ulti- 

mum  scil.   omne  id  est,  quod  a  nobis 

est    remotissimum    (Heusing.    ad  Cic. 

Oflf.  I,  17,  9.),  et  sic  etiam  Tantalus 

tdtimus  dici  potest,  utpote  cuius  caput 

sit    ultimum ,    quod    ex   fundo    maris 

eminet.     Adde  Ruhnk.    ad  Vell.   Pat. 

II,  111.".—  240.  Exstat  Sillig.  pro 

vulg.  restat  ex  verissima  Heinsii  con- 

iectura  restituit.  —    amni,    cx  amni, 

de    quo  Ablat.  cf.  Schncid.    Gr.  Lat. 


II.  p.  227.  —  241.  Gutturis  sensu 
pro  ipso  gutture.  Sentit  gnttur  ino- 
piam  aquae,  unde  aret.  —  242.  De 
Sisjphi  saxo  vid.  Geo.  III,  39.  — 
243.  vincit  hic  videtur  esse  i.  q. 
pungit,  cruciat.  Hunc  autem  versum 
et  ipsura  ad  Sisyphum  spectare ,  ne- 
que  de  Ixione  hic  agi,  quod  Heyn. 
putat,  in  promptu  est.  Nam  etiam  Si- 
syphus  deos  contempserat.  Cf.  Schol. 
Hom.  n.  VI,  153.  a  Silligio  iam  laud, 

—  244.  De  Danaidum  scelere  et  poena 
vid.  Aen.  X,  497  sqq.  —  Vulgo  Otia 
quaerentem  frustra^  Vos  ite  puellae, 
ut  priora  verba  ad  Sisyphum  spectent 
(vel,  ut  Heynio  videtur,  ad  Ixionem). 
Sed  recte  videtur  Sillig.  quaerentes  ex 
Helmst.  recepisse,  quod  „nisi  haec 
verba  de  Danaidibus  valeant,  nihil 
vere  de  iis  dicatur,  quum  tamen  de 
omnibus  iis ,  qui  v.  232  sqq.  in  Tar- 
taro  puniri  narrentur ,  ea  afferantur, 
quae  poenam  eorum  satis  declarent." 
Idem  Vir  doct.  ex  Cod.  Voss.  lectione 
friistraceu  viie  felici  coniectura  resti- 
tuit  frustraque  haurite.  De  Copula 
qne  tertio  demum  sententiae  vocabulo 
adiecta  vid.  adnott.  ad  Geo.  IV ,    22. 

—  245.  Quibus  pro  taedis  nuptialibus 
Furia  faces  inceudit,  et  quidem  rite, 
i.  e.  iure,  quod  Sillig.  (coll.  Ovid. 
Met.  III,  264.  et  VII,  798.)  pro  vulg. 
ite  ex  coni.  edidit.  —  Erinys.  Vid. 
adnott.  ad  Aen.  II,  337.  —  *  V.  246. 
parenthetice  accipiendum  recte  a  vi- 
rorum  doct.  coniecturis  defendit  Sil- 
lig.  et  sic  capit:  Hymen  vobis  dedit 
connubia  mqrtis,  i.  e.  letalia,  ut- 
potc  quibns  et  ipsae  puellae  et  sponsi 


CULEX  V.  247  —  260, 


529 


Atque  allas  alio  densat  super  agmine  turmas, 
Impietate  fera  vecordem  Colchida  matrem 
Anxia  sollicitis  meditantem  vulnera  natis; 
lam  Pandionias  miseranda  prole  puellas, 
Quarum  vox  Ityn  edit  Ityn,  quo  Bistonius  rex 
Orbus  epops  moeret  volucres  evectus  in  auras. 
At   discordantes  Cadmeo  semine  fratres 
lam  truculenta  ferunt  infestaque  lumina  corpus 
Alter  in  alterius,  iamque  aversatur  uterque, 
Impia  germani  manat  quod  sanguine  dextra. 
Eheu  mutandus  nunquam  labor !     Auferor  ultra 
In  diversa  magis ;  distantia  limina  cerno ; 
Eridanus  tranandus,  agor  delatus  ad  undam. 
Obvia  Persephone  comites  heroidas  urget 


2^0 


255 


2G0 


mortem  subirent,  et  quidem  prae- 
fata,  i.  e.  praedicta  et  vaticinio  de- 
stinata;  nt  sententia  haec  esse  videa- 
tur :  „Connubia,  quae  Hymen  Danai- 

•dibus  dedit,  bonum  eventum  habere 
non  potuerunt.  Oraina  enim  et  praefa- 
tiones  uon  laeta  fuerant,  sed  indica- 
verant ,  Furias  quondam  Danaidas 
taedis  suis  ad  opus  faciendum  stimu- 
laturas  esse."  —  247.  detisat,  scil. 
Erinys,  quae  turmis  sceleratorum  sem- 
per  novas  addit.  —  248,  Accus. 
Colchida   matrem   (i.    e.  Medeara, 

I  de  qua  vid.  ad  Ecl.  VIII,  47.)  pendet 
a  praecedente  verbo  densat.  —  249. 
anxia  meditantem  vtilnera  pro  : 
quae  ipsa  anxia  meditatur  vulnera. 
Cf.  adnott.  ad  Ecl.  IX,  58.  et  al.  — 
250.  De  Philomela  et  Procne,  Pan- 
dionis,  regisAttici,  filiabus,  vid.  ad 
Ecl.  VI,  78.  —  lam  inservit  transi- 
tioni  ad  novum  argumentum.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Geo.  III,  541.  et  Aen.  XI, 
213.,  ubi  addi  possunt,  quos  hic 
laudat  Sillig. ,  Heind.  ad  Cic.  N.  D. 
I,    12,    30.   et  Ellendt.  ad  Cic.  Brut. 

i43,  159.  —  251.  Vulgo  Quaru?77  vox 
Ityn  et  Ityn,  quod  B.  r.  Nos  versum 
exhibemus  Silligii  coniecturis  emen- 
datum,  in  quas  eum  duxerunt  Codd. 
vestigia.  —  edit  pro  simplici  dicit, 
nominat,  ut  ap.  Liv.  I,  46.  et  alibi 
haud  raro.  —  Bistonius  rex,  Te- 
reus ,  Ityos  pater.  De  Bistonibus, 
Thraciae  populo,  ad  quem  etiam  Se- 

mec.  Agam.  673.  aliique  hunc  mythum 

ireferunt,  vid.  Herod.  VII,  110.  Strab. 

Wn.  p.  331.   Plin.  IV,   11,  18.    Steph. 

IByz.  p.  169.  et  liber  meus  Handb.  d. 

VlRGIL.    PaRS  III.   Ed.     III. 


alt.  Geogr.  m.  p.  1076.  —  252.  vo- 
lucres  aurae.  Vid.  Aen.  V,  503. 
XI,  795.  etc.  —  253  sq.  Eteoclem 
quoque  et  Polynicem  sibi  mutua  vul- 
nera  inferentes  Culex  in  Orco  conspi- 
cit.  Cf.  autem  de  umbris  in  Orco  non  so- 
lum  eandem  speciem  retinentibus,  qua 
ex  vita  discedunt,  sed  etiam  eadem 
tractantibus ,  quae  in  vita  tractarunt, 
adnott,  ad  Aen.  VI,  495.  642.  651. 
—  semiiie  et  lumina  Sillig.  ex 
omnibus  fere  Codd.  suis  restituit  pro 
vulg.  sanguine  et  vuhiera.  —  255. 
av  ersatur  Sillig.  ex  Codd.  pro 
vulg.  aversatus.  —  257.  Idem  Sillig. 
provulg.  Eheu  ex  coni.  edidit  Heu  heu, 
quum  eheu  primam  syllabam  corripiat, 
qua  de  re  conferri  iubet,  quos  ipse 
]audaverit  in  Indice  Catulli  p.  283. 
V.  heu.  Sed  vide,  quae  contra  hanc 
opinionem  verissime  disputavit  Hand. 
Turs.  II.  p.  358.  (et  adnott.  ad  Ecl. 
II,  58.) ;  quare  haec  mutatio  non  ne- 
cessaria.  —  mutandus  numquam 
lahor,  poena  nunquam  finem  habi- 
tura.  —  258.  limina  iam  Scalig.  re- 
finxit  pro  lumina  vel  numina .  quod 
vett.  editt.  exhibent.  —  259.  Vulgo 
Elysiam  tranandus  agor  etc.  Eridanus 
tranandus  Sillig.  recepit  ex  Schraderi 
coni.,  simul  tamen  memorans,  quum 
Helmst.  a  m.  pr.  exhibeat  tranandum, 
fortasse  rectius  legi  Elysiam  tranan- 
dam  et  agor  d.  ad  u.  De  Eridano  au- 
tem  ad  loca  infera  delato  vid.  adnott. 
ad  Aeii.  VI,  659.  Culex  iam  ad  Ely- 
sium  tendens,  videt  carapos  lugentium 
inque  iis  heroidas  a  Proserpina  coa- 
ctas  ferre  infortunium  suum  ex  amore 
34 


530 


CULEX  V.  261—279. 


Adversas  perferre  faces.     Alcestis  ab  omnl 
Invlolata  vacat  cura,  quod  saeva  maritl 
Ipsa  suis  fatls  Admeti  fata  morata  est. 
E^ce,  Ithacl  coniux!  semper  decus  eaitet  oris, 
Femineum  incorrupta  decus  raanet,  et  procul  illa 
Turba  ferox  iuvenum  telis  confixa  procorum. 
"Quo  misera  Eurydice  tanto  moerore  recessit, 
Foenaque  respectus  et  nunc  in  te  manet,  Orplieu. 
Audax  ille  quidem,  qui  mitem  Cerberon  unquam  , 
Credidit,  aut  ulli  Ditis  placabile  numen, 
Nec  timuit  Phlegethonta  furentem  ardentibus  undis, 
Nec  moesta  obtenta  Ditis  ferruo^Ine  reo^na, 
Defossasque  domos  ac  Tartara  nocte  cruenta 
Obsita,  nec  faciles  Ditis  sine  iudice  sedes, 
ludice,  qul  vitae  post  mortem  vindicat  acta. 
Sed  fortuna  valens  audaaem  fecerat  ante. 
lam  rapidi  steterant  amnes,  et  turba  ferarum 
Blanda  voce  sequax  regionem  insederat  Orphei; 
lamque  imam  viridi  radicem  moverat  alte 


2  65 


2  70 


275 


infausto  ortum.  Hoc  enim  sibi  velle 
videntur  verba  Adversas  p  e rfe r r e 
faces.  Non  male  tamen  Heins.  coni. 
adv.  perferre  vices.  Veteres  editt. 
quaedam  praeferre.,  quod  praeter  Hein- 
sium  etiam  Wakef.  amplectitur  coU. 
Stat.  Silv.  V,  I,  257.  cum  adnot.  Markl. 
—  264.  Ithaci  coniux,  Penelope. 
Jthacus  pro  Ithacensi  s.  Ithacesio  et- 
iam  Aen.  II,  104.  (ubi  vid.  adnott.) 
1^2.  128.  III,  629.  al.  legitur.  —-eni- 
tet  oris  Sillig.  ex  Cod.  Helmst. 
recepit;  vulgo  lcariotis.  —  267.  Qu  o 
idem  Vir  doct.  e  coni.  edidit,  atque 
sic  explicat:  „in  eos  campos,  ubi 
Alcestis  et  Penelope  coramorantur, 
recessit  Eurydice."  Vulgo  Cluin,  quod 
sane  ferri  non  potest.  —  26S.  Verba 
vulgo  male  sic  collocata  et  nunc  ma- 
net,  Orpheus ,  in  te  (ut  Nomin.  pro 
Vocativo  positus  et  nomen,  quod  -alias 
bisyllabum  esse  solet,  sit  trisyllabum) 
Scaligero  et  Schneidero  Gr.  Lat.  II. 
p.  304.  suasoribus  transposuimus ; 
eundemque  verborum  ordinem  haud 
dubie  etiam  Sillig.  exhibere  voluit, 
apud  quera  in  contextu  apparet  et 
nunr,  Orpheu  ,  manet  in  te,  in  Cora- 
mentario  autem  et  nnnc  in  te  valet 
(sic!),  Orpheu.  —  Verba  Poena  re- 
specttis  in  te  manet  non  ita  in- 
telligenda,  ac  si  Orpheus  ipse  apud 
inferos  puniretur,  scd  nihil  aliud  sibi 
volunt,  quam:   imprudentiae  tuae  et- 


iamnum  poenas  solvis,  utpote  seiun- 
ctus  a  coninge.  Ceternm  de  Orphei 
et  Enrydices  fabula  vid.  adnott. 
ad  Geo.  IV ,  485.  —  269.  Accus. 
Graec.  Cerberon  invenitur  etiam 
ap.  Ovid.  Met.  VII,  413.  Cf.  Schneid. 
Gr.  Lat.  II.  p.  80  sq.  —  271.  Phle- 
g ethonta.     Vid.    ad   Aen.   VI,    551. 

—  272.  obtenta  Ditis,  quod  iam 
Scalig.  ex  coni.  restituerat ,  Sillig. 
etiam  Cod.  Helmst.  auctoritate  com- 
probatum  invenit.  Vulgo  obtentn  diro 
et.  —  ferrufiine.  Vid.  adnott.  ad 
Aen.  VI,  303^  —  273.  cruenta  est 
Accus.  cum  Tartara,  non  Ablat.  cum 
nocte  coniungendus.  Crnentus  autem 
dicitnr  Tartarus  ob  caedes  ibi  puni- 
tas.  —  nocte  Obsita.  Vid.  ad  Aen. 
VIII,  307.  —  274.  nec  faciles  ctc, 
ad  quas  non  facilis  aditus,  quae  ne- 
minem  admittunt,  nisi  qui  iudiciuni 
subierit.  Cf.  Aen.  VI,  431.  —  276. 
Sed  eum  iam  ante  (quam  in  Tartarum 
descenderet)  fortuna  valens  (i.  e.  can- 
tus  sui  vis  et  successus)  audacem  fe- 
cerat.  Advcrb.  autem  ante  Sillig.  ex 
plurimis  C^odd.  rcstituit  pro  vulg.  Or- 
phea.  —  277.  Dc  ipsa  re  cf.  Acn.  VI, 
645.    ot   Ecl.   III,    46.    ibique   adnott. 

—  steterant.  Vid.  ad  Ecl.  II,  26.  — 
278.  Blanda  voce  sequa.r,  blan- 
dam  Orphci  vocem,  qua  antea  iam 
saepe  allecta  erat,  sequens.  —  Or- 
phei.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  IV,  57.  ~ 


CULEX  V.  280  —  292. 

Quercus  huino;  steterunt  comltcs,  silvaeque  sonorae 
Sponte  sua  cantus  raplebant  cortice  avara; 
Labentes  biluges  etiam  per  sidera  Lunae 
Pressit  equos,  et  tu  currentes,  menstrua  virgo, 
Auditura  Ijram  tenuisti  nocte  rellcta. 
Haec  eadem  potuit  Ditis  te  vincere  coniux, 
Eurj^dlcenque  ultro  ducendnm  reddere.     Non  fas, 
Non  erat  invita  Diva  exorabile  Moi-tis. 
Illa  quidem,  nimium  Manes  experta  severos, 
Praeceptum  signabat  Iter,  nec  retullt  intus 
Lumina,  nec  Dlvae  corruplt  munera  lingua; 
Sed  tu  crudelis,  crudelis  tu  magls,  Orpheu, 
Oscula  cara  petens  ruplsti  inssa  Deorum. 


531 

280 


285 


290 


280.  Steterunt  comites  Sillig.  ex 
coui.  restituit  pro  vulg.  steterantrpi e 
amnes  ^  qmim  plures  Codd.  Copulam 
omittant  et  steterant  amnes  modo 
praecesserit  v.  277.  Putat  autem  voci 
qnerciis^  quae  vim  habeat  collectivi, 
iure  adiuugi  potuisse  Pluralem  (coll. 
Gortio  ad  Lucan.  IV,  367.),  ut  sensus 
sit;  Quercus  loco  suo  motae  Orpheum 
circumsteterunt  ei  comites.  Both.  coni. 
steteratqne  amens.  De  correptione  3. 
Pers.  Perf.  vid.  adnott.  ad  Ecl.  W, 
61.  —  281.  cantus  r ap iebant,  ar- 
ripiebant,  avide  audiebant,  cortice, 
ut  alibi  auribus  rapimus  cantum;  per 
corticem  enim  sonus  penetrabat.  — 
avara  autem,  quippe  quae  carmini- 
bus  Orphei  satiari  nequeat.  Sic  au- 
tem  Sillig.  ex  plurimis  Codd.  edidit 
pro  vulg.  amara.  —  282.  Etiam  Luna 
repressit  bigas  per  coelum  vectas, 
cursum  inlaibuit.  —  hiiuges  equos, 
Alibi  Lunae  taurorum  bigae  tribuun- 
tur.  Pro  vulg.  Luna  autem  Sillig.  ex 
pluribus  Codd.  recte  revocavit  Lunae^ 
ne  bis  idem  dicatur.  Nunc  sensus 
loci,  quem  iam  I.  H.  Voss.  recte  per- 
spexit,  hic  est:  Orpheus  pressit  etiam 
equos  Lunae  biiuges  per  sidera  la- 
bentes,  et  tu,  o  Luna,  currentes  equos 
tenuisti.  De  verbo  premendi,  .hic  ab 
habenis  ad  ipsos  equos  translato,  vid. 
ad  Aen.  I,  63.  —  283.  menstrua 
virgo.  Vid.  ad  Geo.  1,  353.  —  284. 
nocte  relicta  neglecto  cursu ,  quo 
Luna  noctem  efficit  et  regit.  Sic  iam 
Heyn.  locum  recte  intellexit;  neque 
aliter  Sillig. :  ,,Il]a  nocte  Diana  reti- 
nuit  equos,  non  curans,  iitrum  noctis 
spatium  iustis  circurascriberetur  ter- 
minis,  an  iiltra,  quam  par  esset,  pro- 


duceretur;"  coll.  Cort.  ad  Lucan. 
Vn,  127.  Hand.  ad  Gronov.  Diatr. 
L  p.  .505.  Schiitz.  et  Ellcndt.  ad  Cic. 
Brut.  19,  76.,  qui  doceant,  relinquere 
haud  raro  poni  pro :  non  curare, 
praetermittere  etc.  — ■  285.  reddere, 
efficere  ut  redderetur.  Sillig.  (co]]. 
Hor.  Od.  I,  2,  7.  Proteus  pecus  egit 
altos  visere  montes)  Infin.  reddere  a 
vincere  pendere  putat  ut  sensus  sit: 
Haec  ]yra  jDotuit  te,  Proserpina,  vin- 
cere,  i.  e.  permovere,  ut  uJtro  redde- 
res  Eurydicen  ;  sed  quid  tum  sibi  vuit 
C opxxlti  que? —  diccendam,  scil.  Or- 
pheo.  Heyn.  explicat  per:  reducendam 
in  vitam.  —  V.  287.  vulgo  sine  uUo 
sensu  sic  editur:  iVbn  erat  in  vitam 
divae  exorahile  numen.  Siiligiana  loci 
emendatio  nititur  Codd.  auctoi*itate, 
quorum  plures  mortis  exhibent  pro 
numen ,  unus  Helmst.  in  vita  pro  in 
vitam,  ut  Silligio  nihil  coniectura  mu~ 
tandum  esset,  nisi  Gen.  divae ,  unde 
Abiativum  fecit  invita  diva,  sc.  Proser 
pina.  Geu.  autem  mortis  a  fas  pendere 
putat,  co]].  locis  Tac.  Ann.  I,  19.  {fas 
disciplinae),  I^  42.  {fas  gentium),  11,10. 
{fas  patriae),  aliis,  ut  fas  Mortis  sit 
ius  Mortis  divinum,  quod  nemo  pot- 
est  eflfugere,  et  Mors  eadem  ratione 
Proserpinae  opposita,  qua  apud  Apol- 
lod.  1,  9,  15.  et  Eurip.  Aic.  1160. 
Sensum  igitur  loci  sic  exponit:  „Nisi 
Dea  voluisset,  Mors  ab  Orpheo  exo- 
rari  non  potuisset;  et  quamquam  eius 
cantu  delinitus  Eurydicen  tamen  re- 
tinuisset."  —  289.  signahat  iter 
vestigiis  impressis.  —  290.  nec  Di- 
V ae  muner  a,  veniam  reiinquendi loca 
infera  et  in  vitam  redeundi,  corru- 
pit^  irritam  reddidit,  lingua,  lo- 
34* 


532 


CULEX  V.  293 


304. 


Digniis  amor  venia,  parvum  si  Tartara  nossent 
Peccatum  ignovisse.     At  nos,  grave,  sede  piorum, 
Vos  manet  heroum  contra  manus.     Hic  et  uterque 
Aeacides :  Peleus  namque  et  Telamonia  virtus 
Per  secura  patris  laetantur  numina,  quorum 
Connubiis  Venus  et  Virtus  iniunxit  honorem. 
Hunc  rapuit  serva;  ast  illum  Nereis  amavit. 
Assidet  hac  iuvenis,  sociat  quem  gloria,  fortis, 
Acer,  in  excidium  referens  a  navibus  ignes 
Argolicis  Phrjgios  torva  feritate  repulsos. 
O  quis  non  referat  tahs  divortia  belli, 
Quae  Troiae  videre  viri,  videreque  Graii, 


295 


300 


quendo.     Itaque   non   solum   Orpheo 

interdictum  erat,    ne  retro  respiceret, 

sed    etiam  Eurydicae ,    ne    silentium 

voce  rumperet;    quam  legem  Eurydi- 

cae    datam   alii    poetae    ignorant.    — 

293.  Qtium  plurimi  Codd.  pro  parviim 

exhibeant  gratum  et  v.  294.  meminisse 

pro  ignovisse^  Sillig.    coni     tantiim  (i. 

e.  tantillum,  tam  parvum)    si  T.  nol- 

lent  P.  meminisse.    —    294  sq.    Vulgo 

sic   legitur :     Sed   et    vos    sede  pioriim 

vos   manet   etc.     Sed    hene    perspexit 

Sillig.,  hanc  allocutionem  ad  Orpheum 

certe  non  quadrare  ,  qui  nunquam  in 

his  campis  commoratus  sit,  porro  non 

aptani  esse  Copnlam  et  (i.  e.  etiam), 

quum  neminis   ante  mentio    sit  facta, 

quem    heroes    exspectarent ,    denique 

transitum  a  campis  lugentium  ad  pio- 

rum    sedes  sic  nimis    esse  violentum. 

Quare  loco  facili  coniectura  succurrit 

(vos  cum  nos  permutans ,    nam  grave, 

quod  adiecit,  nititur  plurimorum  Codd. 

auctoritate),  ut  Culicem  hic  de  semet 

ipso    loquentem    audiamus:     A.t   nos 

exspectat  heroum  coetus,  nohis  nunc 

Elysium     est    adeundum.    —    grave 

pauUo    duriore    ratione    parenthetice 

insertum,  ut  alibi  miserum,    indignum, 

mirum    et    similia,    —    contra   Adie- 

ctivi    loco    positum    putat    Sillig.,    ut 

sensus  sit:    „Manus  heroum,  quae  in 

parte  campis  lugentium  contraria,  ex- 

adversus  sita  commoratnr,"  coll.  Vech- 

ner.    Hellenol.    p.  227  sqq.    et  lacob. 

ad  Lucil.  Aetn.  139.  p.  122.    Cf.  ad- 

nott.    ad    Aen.    I,    13.    21.    198.    al. 

Ipsum    igitur  Elysium   nunc  adit  Cu- 

lex,  et  recenset  heroas  ea  loca  inco- 

lentcs ,  primum  Graecos ,  tum  Troia- 

nos.  —  295.  Hic  et  uterque.  Pro- 

prie   huic  et  infra  v.  300.   alterum  et 


debebat  respondere  ,  quod  poeta  per 
anacoluthon  omisit.  —  297.  Tela- 
nvo nia  v i rtus  pro  forti  Telamone ; 
qui  usus  dicendi  poeticus  vel  ex  Ho- 
meri  carminibus  satis  notus.  —  297. 
laetantur  elegantius,  quam  simplex 
versantur,  quia  illi  in  piorum  sedibus 
vivunt.  —  p atris  num in a  de  Aeaco 
intelligenda ,  qui  immortalitate  dona- 
tus  et  in  Aegina  certe  insula  tam- 
quara  heros  divino  honore  cultus  nu- 
men  iure  quodam  dici  potest.  Totius 
autem  loci  sensum  Sillig.  sic  exponit: 
,,Peleus  et  Telamon  per  iudicium 
Aeaci  patris  securi  facti  sunt,  omnium, 
quae  in  terra  pertulerant,  obliti."  — 
298.  Connuhiis  tribus  syllabis  pro- 
nuntiandum  videtur.  Vid.  ad  Geo.  I, 
397.  Aen.  I,  2.  et  73.  —  Venus  et 
Virtus  quasi  pronitbae  adducunt 
heroibus  uxores.  Uterque  enim,  quod 
iam  Sillig.  docet,  coniugem  non  soli 
amori,  sed  etiam  virtuti  suae  debuit, 
quum  Telamon  Hesionen  in  cxpugna- 
tione  Troiae  tamquam  praemium  vi- 
ctoriae  reportaret,  Peleus  autem  The- 
tidi  varias  et  truculentas  forraas  in- 
duenti,  ut  ipsura  terreret,  non  cede- 
ret.  —  299.  rapuit,  amore  cepit; 
quod  per  lusum  non  ineptum  de 
serva  dici  animadverte.  —  ser v a, 
Hesione,  Laomedontis  regis  filia,  ab 
Hercule  capta  et  Telamoni  donata. 
Cf.  Apollod.  II,  6,  4.  Bene  servae 
opponitur  JVereis,  dea.  —  ast.  Vid. 
ad  Aen.  X,  743.  —  V.  300  sqq.  de 
Aiace  intelligcndos  csse  patet.  —  301. 
171  excidium  Sillig.  cum  I.  H.  Vos- 
sio  ex  Cod.  Helrast.  recepit  pro  vulg. 
inexcussus ,  (juod  iustiini  sensum  non 
praebet.  —  r  eferens ,  narrans.  — 
303  sqq.  Sequitur  locus  de  rEixofACi- 


CULEX  V.  305  —  321. 

Teucria  cum  magno  manaret  sanguinc  taUus 

Et  Simois  Xanthique  liquor  Si^;eaque  praeter 

Litora,  cum  Troa.s  saevi  ducis  Ilectoris  ira 

Videre  in  classes  inimica  mente  Pelasgas 

Vulnera,  tela,  neces,  ignes  inferre  paratos. 

Ipsa  iugis  namque  Ida  patens  frondentibus,  ipsa 

Ida  faces  altrix  cupidis  praebebat  alumnis, 

Omnis  ut  in  cincres  Rhoetei  litoris  ora 

Classibus  ambustis  fiamma  superante  daretur. 

Hinc  erat  oppositus  contra  Telamonius  heros, 

Obiectoque  dabat  clipeo  certamina;  et  illinc 

Hector  erat,  Troiae  summum  decus,  —  acer  uterque, 

Fulminibus  coclo  veluti  fragor  editus  ingens;  — 

Ignibus  hic  telisque  furens,  si  classibus  Argos 

Eriperet  reditus;  alter  Vulcania  ferro 

Vulnera  protectus  depellere  navibus  instat. 

Hoc  erat  Aeacides  vultu  laetatus  honores, 


533 

305 


310 


315 


320 


^i{c  Iliad.  XIII.  narrata.  —  divor- 
tia  b  elli,  ut  aWhi  iurgia  belli,  discor- 
dia  jmg)iae  et  similia.  —  305.  inagno 
sanguine:  Schrader.  Emendd.  p. 
21.  et  Heyn.  coni.  vndto.  Sed  vid. 
Sauten.  ad  Balbum.  p.  1829.  Huschk. 
ad  Tibull.  I,  1,  2.  coll.  adnot.  ad 
Aen.  V,  248.  IX,  265.  X.  549.  — 
306.  Heyn.  sic  distinxit :  -  -  Xanthi- 
que  liquor ;  Sigeaque  praeter  Litora 
cum  etc. ;  sed  recte  Sillig.  mutavit 
interpunctionem,  ut  praeter  sit  Adver- 
biura ,  eadem  ratione  usurpatum,  qua 
v.  295.  contra ,  et  ipsa  litora  circum- 
iecta  videant  caedem.  De  Simoente 
et  Xantho.,  i.  e.  Scamandro,  vid.  ad 
Aen.  I,  100.  473.  et  al.,  de  Sigeis 
autem   litoribus    ad    Aen.    II,  312. 

—  307  sq.  Cum  Heyniana  lectione, 
quam  contextus  exhibet,  in  plerisque 
consentiunt  Silligii  Codd.,  qui  tamen, 
pro  ii-a  ex  coni.  restituens  iram^  in 
ceteris  Cod.  Helmst.  sequi  totumque 
locum  sic  refingere  malit:  cum  Troas 
saevi  ducis  Hecioris  iram  Vidit  et  in 
classes  inimica  mente  Pelasgas  etc,  ut 
Troas  sit  Nomin.  Sing.  pro  Troia 
positiis,  Copula  autem  ei,  omisso  Pro- 
nomine  eum^  vim  explicativam  habeat. 

—  310.  Vulgo  poiens  feritatis^  et  ipsa, 
quod  pro :  ferarum  potens ,  i.  e.  ,i/>7- 
rrjQ  O-rjQMv,  dictum  putant.  Sillig.  re- 
cepit  emendationem  Heinsianam,  quum 
patens  vere  legatur  in  Codd.,  fronden- 
tibus  autem  facile  in  feritatis  ei  cor- 
rumpi  potuerit.  —  311.  Ida,  quod  iam 


Heins.  ex  coniectura  restituerat  pro 
vulg.  Aequa,  invenitur  etiam  in  Cod. 
Koeler.  —  312.  Rhoetei  litoris, 
Vid.  ad  Aen.  m,  108.  —  313. /Za;/«- 
ma  superante,  Plurimi  Codd. /?awz- 
ma  lacrimante,  quod  Voss.  reddidit: 
in  tropfelnder  Flamme,  Sillig.  vero  tam- 
quam  audacius  dictum  reiecit,  ipse  con- 
iiciens  laceranie,  ut  Heins.  popxdanie 
vel  crepitante.  ■ —  316.  Verba  acer 
uterque  -  -  ingens  pareuthetice  sunt 
accipienda,  ut  v.  318.  oratio  denuo 
resumaturPronomine  hic,  de  qua  re  cf. 
adnott.  ad  Aen.  V,  706.  —  317.  Quum 
pro  vulg.  alto  post  editiis  in  omnibus 
fere  Codd.  legatur  in  se,  Sillig.  inde 
fecit  ingens,  quum  ingens  fragor  etiam 
legatur  Aen.  VIII,  527.  XII,  724. 
al.  —  318.  telisque  furens  Sillig. 
ex  Heynii  coni.  edidit  pro  vulg. 
telisque  super,  quod  Wakef.  ex  Aen. 
VII,  462.  defendere  studet.  —  V. 
319.  vulgo  sic  editur :  jEripiat  red- 
itus  ;  ilh.,  ut  Vulcania  ferro  -  -  instet ; 
sed  Eriperet  Codd.  omnes  et  editt. 
vett.  exhibent ,  et  alter  -  -  instat 
omnes  certe  Silligii  Codd.,  ut  hic  et 
aher  sibi  opponantur,  qua  de  re  cf. 
Cort.  ad  Lucan.  III,  672.  In  vulg. 
lectione  nemo  videt  unde  pendeat 
Part..  ui,  quam  si  ad  oppositus  erat 
referre  vellemus ,  requireretur  certe 
Imperfectum  instaret,  quod  iam  Sil- 
lig.  docuit.  —  Vulcania  vulnera 
sunt  flammae ,  quas  Aiax  avertit.  — 
321.     Vulgo    Aeacides     alter    laetatus 


534 


CULEX  V.  322  —  334. 


Darclaiiiaeque  alter  fuso  quod  san^uine  campis 

Hector  lustravit  devicto  corpore  Iroiam. 

Eursus  acerba  fremunt,  Paris  hunc  quod  letat,  et  huius 

Alta  doHs  Ithaci  virtus  quod  concidit  icta. 

Huie  gerit  aversos  proles  Laertia  vultus, 

Et  iam  Stryraonii  Khesi  victorque  Dolonis, 

Paliade  iam  laetatur  ovans ;  rursusque  tremiscit 

lam  Ciconas,  iamque  horret  atrox  Laestr  jgonas.  ^  * 

Illum  Scylla  rapax  canibus  succincta  Molossis 

Aetnaeusque  Cjclops ,  ilkim  Zanclaea  Charybdis 

Pallentesque  lacus  et  squalida  Tartara  terrent. 

Hic  et  Tantalei  generis  decus,  amplus  Atrida, 

Assidet,  Argivum  lumen,  quo  flarama  regente 


325 


330 


honores,  ut  coniungendum  sit  laetatus 

emi;  quod,  quum  Culex  narret,   quae 

ipse  oculis  suis  viderit,    neque  Aiax 

Telamouius  %\xm   laetatus   esset  apud 

inferos ,  sed  semper  laetaretur,  abso- 

num  esse  docet  Sillig.,  qui  propterea 

ex  plurimis  Codd.  revocavit  vultu  et 

honores,  ut  iungatur :   Hoc  erat  Aeaci- 

des  vulfu,  i.  e.  .,quae  vivus  ante  Tro- 

iam   fecerat,     ea    etiamnunc    animum 

eius    implebant,    ita    ut  quae  sentiret 

vultu  exprimerentur ;"  verbum  autem 

laetandi  Accus.  adiectum  habeat,    de 

qua    construetione     cf.     Herzog.    ad 

Caes.  B.  G.  I,  32.    Cort.  et  Kritz.  ad 

Sall.   Cat.    51  ,  29.  et  Ruddim.   II.  p. 

121.  —   V.    322  sq.de  Achille,    He- 

ctoris  caesi  corpus  circa  muros  Troiae 

raptante    (cf.    Aen.    I,  483.) ,    intelli- 

gendos  esse   in   promptu  est.  —    al- 

ter,  scil.  laetatus  est.  —  323.  Vulgo 

Hectoreo  victor    lastravit  corpore  Tro- 

iam.     Sillig.    restituit    Codd.    Helmst. 

et  Koeler.   scripturam.    Quod  Hector 

passus    est    per    Achillem,     hoc    ad 

Hectorera   ipsum    tamquam    agentem 

aliquid  transfertur:  lustrat  corpore  suo 

Troiam,  trahitur  circa  Troiae  moenia. 

—  324.  Achilles  Paridis,  Aiax  Ulys- 

sis  fraude   cecidit.     Cf.  Aen.    VI,  56 

sqq.    Verbum  letare    (i.  q.  leto  dare) 

legitur    etiam  ap.  Ovid.  Met.  IH,  55. 

et  in  Ibin  503.  —    325.   Alta   Sillig. 

Scaligero    et    Hej^nio     suasoribus    ex 

editt.    vett.    restituit   pro    vulg.  Alma, 

r[uod  iusto  sensu  destitutum.  —  326. 

Ulyssos    in    Elysio    sedcfc   averso    ab 

Aiace    vultu    et   ipse    secum    rcputat, 

quae    gcsserat.     Causam    autem ,    cur 

avertatur,    docet    antecedens    versus. 


—  327.  De  Strymonio  (i.  e.  Thracico: 
vid.  ad  Geo.  I,  120.  et  IV,  508.) 
JRheso  vid.  ad  Geo.  IV,  462.,  de  Do- 
lojie  ad  Aen.  XII,  346  sqq.  —  328. 
Pallade  {ovans),  i.  e.  Pallade 
rapta,  Palladio  abhito.  Vid.  Aen.  II, 
163  sqq.  . —  V.  329.  vulgo  sic  se 
habet :  lam  Ciconas,  iam  iamque  hor- 
ret  Laestrygonas  atros  (Heyn.  atrox), 
sed  invitis  Codd. ,  quorum  lectionera 
paullum  modo  variantem  restituit 
Sillig. ,  qui  lacunam  in  fine  versus 
ex  Schol.  Hom.  Od.  X,  81.  sic  ex- 
plendam  esse  suspicatur:  Taestrygone 
natos ,  quum  plures  Codd.  lestrigone 
exhibeant,  et  totam  gentem  ab  eo 
originem  duxisse  veteres  putaverint. 
Ceterum  de  Ciconibus  vid.  ad  Geo. 
IV,  520.,  de  Ijaestrygonihus  autem, 
Siciliae  populo  iam  Homero  Od.  X, 
80  sq.  memorato ,  quae  in  Pauly 
Realencyclop.  Vol.  IV.  p.  729  sq. 
disputavimus.  —  330.  De  Scylla  vid. 
ad  Aen.  III,  420.  et  al.,  de  Molossis 
autem  canibus  ad  Geo.  III ,  405.  — 
Zanclaea  dicitur  Charyb  dis,  quia 
vicina  est  Messanne ,  cuius  antiquum 
nomen  erat  Zancle.  Cf.  liber  meus 
Ilandb.  der  alten  Geogr.  III.  p.  792. 
De  ipsa  autem  Charybdi  vid.  ad  Aen. 
III,  420.  —  333.  Sillig.  memorat, 
paullura  abfuisse,  quin  corrigeret  l^an- 
taleae  gentis,  quura  plures  Codd.  ex- 
hibeant  Tantaleae  gener.  Idera  Vir 
doct.,  quum  aliquot  Codd.  praebeant 
Atridae,  pro  vulg.  Atrides  restituit 
anti(j[uam  Nominativi  formam  Atrida, 
de  qua  vid.  Schneid.  Gr.  Lat.  II.  p. 
29  sq.  —  334.  flannna  Doris, 
Dorica,    i.    c.    Achivorum.     Vid.    ad 


CULEX  V.  335  —  352. 

Doris  Erlchthonlas  prostravit  funclitiis  arces. 
Jvedclidit,  heii,  Graiiis  pocnas  tibi,  Troia,  ruenti, 
1  lcllespontiacis  obiturus  reddidit  undis. 
llla  vices  horainum  tcstata  cst  copia  cjuondam, 
Ne  cjuisquam  pro])riae  fortunae  munere  dives 
Iret  incvectus  cochnn  supcr:  omnc  j:)r6j)incjuo 
Frano-itur  invidiae  tck)  dccus.     Ibat  in  aUum 
Vis  Argea  j^^etcns  patriam,  ditatacjue  praeda 
Arcis  Erichthonine,  comes  liuic  crat  aura  secunda; 
Per  phicidum  cursus  j)elagus  xNcreis  ad  undas 
Signa  dabat,  pars  infiexis  super  acta  carinis; 
Cum  scu  coelcsti  fato  seu  sideris  ortu 
Undique  mutatur  coeh  nitor,  omnia  ventis, 
Omnia  turbinibus  sunt  anxia.     lam  maris  unda 
Sideribus  certat  consurgere,  iamque  sujocrne 
Corrij3ere  et  soles  et  sidera  cuncta  minantur, 
Ac  ruere  in  terras  coeh  fragor.     Hic  modo  laeta 
Copia  nunc  miseris  circumdatur  anxia  fatis, 


535 

335 


310 


3  15 


350 


Aen.  n,  27.  —  335.  Ericlithonias 
arces  pro  Ilio.  Nam  etiam  inter 
Troianos  commemoratur  Erichtho- 
nius ,  Darclani  filius  et  Trois  patcr, 
qui  post  Ilum  fratrera  regnum  tenuit. 
Cf.  Hom.  II.  XX,  219  sqq.  et.  Apol- 
lod.  III,  12,  2.  cum  iis.  (piae  supra 
ad  V.  29.  adnotavimus.  —  336.  De 
naufragio  Graecorum  in  reditu  facto 
agere incipit  poeta. —  Graiiis  Sillig. 
exconi.  edidit,  praeeunte  I.  H.  Vossio, 
(iuum  in  phiribus  Codd.  legatur  (jra- 
vis.  Vulgo  graviiis.  —  337.  Helles- 
pontiacae  undae  latiore  sensu 
dicuntur  pro  omni  mari  Graeciam 
allnente.  Cf.  Ciris  v.  413.  et  Mark- 
land.  ad  Stat.  Silv.  II,  1,  181.  — 
338.  copia  pro  multitudine  homi- 
num,  pro  copiis ,  positum.  Vid.  ad 
Aen.  II,  564.,  ubi  adde  Barthii  Ad- 
verss.  XXI,  20.  —  340.  inevectus 
pro  evectus  in  aliquem  locum  iam 
supra  V.  100.  legimus.  Alibi  nusquam 
videtur  inveniri.  —  342,  Vis  Argea 
pro  Argiva  ex  Heinsii  et  Schraderi 
Emendd.  p.  23.  coniectura.  Vulg. 
Argoa^  quod  ab  Argo  navi  esset 
ductura.  Argeus  {'AqyiXog)  legitur 
etiam  Hor.  Od.  II,  6,  5,  Ovid.  Am. 
III,  6,  46.  et  al.  —  V.  343  sq.  vulgo 
sic  leguntur  et  distinguuntur :  -  -  aura 
secunda  Per  placidam  cursii  pelagus ; 
Nereis  ad  undas  Signa  dabat  etc. ; 
sed  quum  n6n  appareat,  cuius  rei 
Nereides    (nam    Singul.    Nereis    pro 


Plurali  est  positus :  cf.  Huddim.  I. 
p.  169.  et  adnott.  ad  Aen.  IX,  721.) 
signa  dederint,  Sillig. ,  mutata  loci 
distinctione,  ex  Cod.  Koeler.  recepit 
Genit.  ciirsus  a  voc.  signa  pendentem. 
lara  sensus  loci  hic  est:  Nereidum 
pars  ad  undas ,  pars  acta  super  in- 
flexis  carinis  signa  cursus  dabat.  De 
voc.  pars  semel  modo  posita  vid. 
adnott.  ad  Aen.  V,  108.,  de  anastro- 
pha  autem  Praepos.  super  ad  Ecl. 
VI,  19.  et  Ciris  v.  55.  Inflexas 
carinas  Sillig.  observat  illustrari  per 
Orph.  hyran.  XXIV,  4.  Tqimdvoiv  In 
oyoiiSiv  v.yaXkoiJitvai  {Nrjprfti^ig)  ,  et 
ut  ciirrus  apud  Catull.  LXIV,  9.  pro 
navi,  ita  h.  1.  carinam  pro  curru  esse 
positam.  —  350.  Vulgo  Corruere  et  Sol 
iis  et  sidera  etc.  satis  languida  ora- 
tione.  Silligii  Codd.  fere  omnes  prae- 
bent  Corripere  et  solis  et  sidera,  unde 
fecit  Vir  doct,,  quae  contextus  exhi- 
bet:  Soles  (cf.  Ecl.  IX,  52.  Geo.  I, 
66.  393.  n,  332.  481.  etc.)  et  sidera 
(Nomin.)  minantur  corripere  cuncta 
(Accus.) ;  .ut  sit  „poetica  descriptio 
undarum  iramane  quantum  insurgen- 
tium,  ita  ut  undae  ab  ipso  coelo  ad- 
trahi  videantur."  Idem  Sillig.  Pun- 
ctum  vulgo  post  minantur  positum 
in  Comraa  mutavit  et  v.  351.  pro 
vulg.  Ac  venit  in  terras  cum  Ald. 
edidit  Ac  ruere  (Infin.  histor.),  quum 
etiam  Helrast,  exhibeat  At  ruere ,  ce- 
teri   autem  Codd.   Ac   vere.  —    Hic, 


536 


CULEX  V.  353  —  370. 


Immoriturque  super  fluctus  et  saxa  Capharei, 

Euboicas  et  per  cautes  Aegeaque  late 

Litora,  cum  Phrygiae  passim  vaga  praeda  peremptae 

Fluctuat  omnis  in  aequoreo  navifraga  traetu. 

Hic  aUi  sidunt  pariles  virtutis  honore 

Heroes,  mediisque  siti  sunt  sedibus  omnes, 

Omnis  R,oma  decus  magni  quos  suscipit  orbis. 

Hic  Fabii  Deciique,  hic  est  et  Horatia  virtus, 

Hic  et  fama  vetus  nunquam  moritura  CamilH, 

Curtius  et,  medius  quem  quondam  sedibus  urbis 

Devotum  belhs  consumpsit  gurges  inundans, 

Mucius  et  prudens  ardorem  corpore  passus, 

Legitime  cessit  cui  fracta  potentia  regis; 

Hic  Curius  clarae  socius  virtutis,  et  ille 

Flaminius,  devota  dedit  qui  corpora  flammae. 

lure  igitur  tales  sedes  pietatis  honores 

Istic  Scipiadasque  duces,  devota  triumphis 

Moenia  quos  rapidos  Libycae  Carthaginis  horrent. 


355 


360 


365 


370 


i.  e.  tum,  Sillig.  restituit  pro  vulg. 
Hoc. —  353.  saxa  Caphar ei.  Vid. 
ad  Aen.  XI,  259  sq.  —  354.  Aegaea 
litora  Sillig.  Heynio  suasore  ex 
Codd.  Voss.  et  Koeler.  restituit. 
Aegae  autem  Euboeae  oppidum  satis 
notum,  nunc  Gaja  appellatum.  Vid. 
librum  nieum  Handh.  d.  alt.  Geogr. 
ITI.  p.  1020.  Vulgo  Heraea  Utora, 
quae  in  Euboea  fuisse  nemo  novij;. 
Sealig.  praeterea  coni.  Gyraea,  coll. 
Hom.  Od.  IV,  500.  507.  —  356.  Vulgo 
iam  naufraga;  sed  iam  omittunt  omnes 
Silligii  Codd.,  quare  cum  eo  (et  Scali- 
gero)  scrlpshnus  navijraga.  Vid.  ad  Aeu. 
ni,  553.  —  tractii  est  Petav.  lectio, 
quamutdifficilioremiureservavitSillig. 
Vid.  ad  Ecl.  IV,  51.  Vett.  editt.fluctu, 
per  se  non  minus  apte.  Cf.  Ovid.  Met. 
XV,  605.  —  357.  Graecis  et  Troianis 
in  Elysio  commorantibus  adiunguntur 
Romanorum  viri  clarissimi.  Cf.  omnino 
Aen.  VI,  809  sqq. ,  ubi  iiiter  alios 
iidem  viri  recensentur.  —  359.  sus- 
cipit  pro  suscepit,  genuit.  Vid.  ad 
Aen.  IV,  327.  lahn.  recqpit  Heinsii 
coniecturam  suspicit,  i.  e.  admiratur, 
quod  longe  languidius ;  nam  (Silligio 
quoque  iudice)  multo  magis  est,  Ro- 
mam  eos  viros  genuisse,  quam  eos 
tantum  admirari. —  362.  medius  -pYO 
vxilg.  mediis  e  Codd.  restituit  Sillig. 
Alt.  et  Scalig.  e  mediis.  Heyn.  desi- 
derat  in  medlis.  —  363,  Devotiim 
bellis  paullo  audacius  dictum.     Sil- 


lig.,  coll.  Livio  VII,  6.,  devotum  Di- 
vis  vel  tale  quid  reponendum  censet. 

—  gurges  inundans  ex  Heinsii 
coniectura  edidit  Sillig.,  quum  plurimi 
Codd.  praebeant^rwr^es  in  unda.  Vulgo 
gurgitis  haustus.  Wakef.  ex  coniectura 
satis  ingeniosa  edidit  Devotum  tellus 
consumpsit  gurgitis  haustu.  Ceterum 
gurges  satis  apte  commemoratur,  quum 
locus  ille  postea  lacus  Curtius  dictus 
fuerit.    Cf.  Burm.  ad  Prop.  p.  599  sq. 

—  Vss.  365.  et  366.  Sillig.  transpo- 
nendos  et  pro  Legitime  legendum  pu- 
tat  Aeacidae,  ut  ille  sit  Fabricius,  cui 
Aeacidae  regis ,  i.  e.  Pyrrlii ,  potentia 
cessit ;  ipsum  autera  nomen  omissum 
esse  ex  more  auctoris  huius  carmiuis, 
coU.  vv.  239.  241.  299.  321.  Versuni 
autem  367. ,  qui  producit  Flaminiuni 
quempiam  plane  ignotum ,  qui  flam- 
mis  se  dederit,  Heyn.  et  Sillig.  tam- 
quam  ex  interpolatione  ortum  plane 
reiiciendum  ceusent.  Loensis  Epi- 
phyll.  IX,  2.  non  prorsus  male  coni. 
Caecilius,  devota  dedit  qui  lumina  flam- 
mis ,  ut  sit  Caecil.  ille  Metellus,  lu- 
minibus  orbatus ,  quod  Palladium  ex 
incendio  aedis  Vestae  rapuerat.  — 
368.  honores  pro  vulg.  honorat  Sil- 
lig.  cx  omnibus  Codd.  suis  restituit 
post  I.  H.  Vossium,  utt  sit  altera  Pers. 
Coni.  Praes.  verbi  honorandi ;  ideraque 
Vir  doct.  Punctum  vulgo  post  honorat 
positum  delevit  et  v.  369.  pro  vulg. 
Illic  Scipiadaeque    ex    Codd.   restituit 


CULEX  V.  371  —  382. 


537 


lllli  laude  sua  vlgeant;  ego  Ditis  opacos 
Cogor  aclire  lacus,  viduos  a  lumine  Phoebi, 
lEt  vastum  Phlegcthonta  pati,  quo  maxima  Minos 
Conscelerata  pia  disccrnit  vincula  sede. 
Ergo  me  causam  mortis,  me  dicere  vitae 
Verberibus  saevac  cogunt  sub  iudice  Poenae, 
Cum  milii  tu  sis  caussa  mali,  nec  conscius  adsis. 
INec  tolerabilibus  curis  haec  immemor  audis, 
Et  tamen  usque  vagis  dimittes  somnia  ventis. 
Digredior  nunquam  rediturus;  tu  cole  fontes 
Et  virides  nemorum  silvas  et  pascua  laetus, 
Et  mea  diffusas  rapiuntur  dicta  per  auras. 


375 


380 


Istic  Scipiadasfjue,  ut  Accus.  a  verbo 
honores  pendeat.  Ceteriira  idera  Sil- 
lig.  etiam  in  seqq.  multa  a  librariis 
turbata  totumquc  locum  a  poeta  sic 
scriptum  esse  suspicatur :  Iitre  igitur 
tales,  sedes  pietatis !  honor es  Scipia- 
. das  duces ,  quorum  devota  triumphis 
Afoenia  latirigeris  Libycae  Cartha- 
fjinis  horrent  ^  ut  structura  verborum 
haec  sit:  quorum  triumphis  laurigeris 
(quod  etiam  apud  Martial.  III,  66.  et 
Claud.  Cons.  Honor.  III,  12.  legatur) 
moenia  Carthaginis  (tum  etiam  stan- 
tia)  devota  (Scipiadis)  horrent.  — 
371  sqq.  lam  in  eo  est,  ut  Culex, 
postquam  per  diversas  inferorum  par- 
tes  vagatus  est,  coram  Minoe  iudicium 
subeat.  „Scilicet  corpore  sepultOi  et 
funeris  honore  sibi  persoluto  sperare 
poterat,,  iri  se  admissum  ad  certam 
in  inferis  sedem.  Nara  ad  humanae 
umbrae  exemplum  haec  adumbrata 
sunt."  H. —  372.  viduos  a  lumine 
Phoebi,  rjXinaT€Q€Tg:  cf.  Soph.  Oed. 
Col.  314.  Ellendt.  Lex.  I.  p.  767. 
Heins.  coni.  viduatos  lumine ,  quod 
sane  melius.  Viduris  pro  privatus, 
spoliatus  legitur  etiam  Hor.  Od.  I, 
10,  11.  viduus  pharetra  Itisit  Apollo. 
—  373.  De  Phlegethonte  vid.  ad  Aen. 
VI,  551.,  deil/moe  ibid.  ad  v.  432.  — 
374.  Minos  discernit  vincula  con- 
s  celerata,  i.  e.  Tartarum,  unde 
nullus  reditus,  qui  carceris  instar  sce- 
leratos  vinctos  tenet,  pia  sede,  a 
piorum  sede  s.  Elysio.  Vincula  pro 
moenibus  etiam  CatuU.  LXIV,  367. 
dixit  {Urbis  Dardaniae  Neptunia  sol- 
vere  vincla)  et  li^nen  sceleratuvi  Virgi- 
lius  ipse  Tartarum  appellavit  Aen.  VI, 
563.,  ubi  vid.  adnott.  —  375.  ,,Minois 
commemoratio  Culicera  adraonet,  sibi 


quoque  eius  iudicium  subeundum  esse, 
non  vero  libenti,  sed  a  Poenis  eo 
adacto."  Sillig.  —  vitae  Sillig.  re- 
stituit  ex  pluribus  Codd.  pro  vulg. 
vinctae,  quod  iusto  sensu  destitutum, 
simulque  pro  vulg.  Ergo  iam  exHey- 
nii  coni.  edidit  ^r^-o  me. —  376.Vulgo 
saevo  c.  ab  iudice.  Sillig.  saevae  ex 
Codd.,  sub  autem  ex  Scaligeri  emend, 
restituit.  De  Poenis,  i.  e.  Euriis,  vid. 
supra  ad  v.  218.  —  377.  Sillig.  pro 
vulg.  aSW  restituit  Nec,  quod  edito- 
res,  putantes  cum  tolerabilibus  esse 
coniungendum ,  sensu  carere  censue- 
runt.  Sed  recte  Vir  doct.  Copulam 
negativam  potius  cum  immemor  con- 
iungit,  ut  hic  prodeat  sensus  :  „Haec, 
quae  iam  dixi,  tu  audis  non  imme- 
mor  (tara  mei  facti  quam  orationis) 
curis  tolerabilibus ;  i.  e.  curae  tuae 
adeo  sunt  tolerabiles  [mediocres,  mo- 
dicae],  ut  te  non  impediant,  quorainus 
mei  recorderis."  Conqueritur  nirairum 
Culex ,  verba  sua,  quae  pastor  dor- 
miens  audiverit,  ab  eo  "negligi  et  vi- 
lipendi.  Sed  autem  ferri  non  posse, 
ex  eo  demonstrat  Sillig. ,  quod  Indi- 
cativus  avdis  (post  cum  adsis)  ab  hoc 
versu  novam  sententiam  oriri  doceat. 
—  V.  379.  vulgo  invitis  Codd.  sic 
legitur:  Quae  tamen,  ut  vanis  dimittens 
omnia  ventis.  Sillig.  £t  tamen,  somnia 
et  dimittes  ex  Codd.  restituit,  usque 
vagis  autem  (i.  e.  semper  vagis)  e 
coni.  edidit  pro  corrupta  Codd.  le- 
ctione  ut  vadis.  Ceterum  cum  verbis 
dimittere  ventis  cf.  adnott.  ad  Aen.  V, 
446.  et  IX,  312.  —  381.  nemorum 
silvas.  Vid,  Heins.  ad  Ovid.  Fast. 
I,  512.  coll,  adnot.  ad  Aen.  X,  406. 
et  Xn,  522.—  382.  rapiuntur  Sil- 
lig.  ex  omnibus  Codd.  suis  revocavit 


B38 


CULEX 


V.  383 --399. 


Dixit,  et  extrema  tristis  cum  voce  recessit. 
Hunc  ubi  sollicitae  dimisit  inertia  vitae 
Interius  graviter  reg-ementem,  nec  tulit  ultra 
Sensibus  infusum  culicis  cle  morte  cloiorem,  — 
Quantumcunque  sibi  vires  tribuere  seniles, 
Quis  tamen  infestum  pugnans  devicerat  hostem,  — 
Kivum  propter  aquae  widi  sub  fi-onde  latentem 
Conformare  locum  capit  impiger;  hunc  et  in  orbem 
Destinat,  ac  ferri  capulum  repetivit  in  usum, 
Gramineam  viridi  fodiens  de  eespite  terram. 
lam  memor  inceptum  peragens  sibi  cara  laborem 
Congestum  cumulavit  opus,  atque  aggere  multo 
Telkiris  tumulus  formatum  crevit  in  orbem; 
Quem  circum  lapidem  levi  cle  marraore  formans 
Conserit,  assiduae  curae  memor.     Hic  et  acanthus 
Et  rosa  purpureo  crescit  pudibunda  rubore, 
Et  violae  omne  G^enus;  hic  est  et  Spartica  myrtus 


385 


390 


395 


pro  vulg.  rapiantur ,  simul  docens, 
hunc  versum  haud  dubie  post  v.  379. 
{Et  tamen  -  -  ventis)  collocandum  esse, 
quum  tres  versus  ab  eadem  voce  Et 
incipientes  ansam  perturbationis  dare 
facile  potuerint;  quod  mihi  verissi- 
mum  videtur.  —  384.  Pastor  somno 
solutus  consurgit  et  Culici  tumulum 
parat.  Hunc  ex  grammaticae  legibus 
ad  Culicem  est  referendum;  nihilo- 
niinus  auctor  carminis  pastorem  vult 
intellectum,  infra  demum  v.  389.  ac- 
curatius  significatum.  —  s  ollicitae 
aptissima  estBothii  coniectura,  a  Sil- 
ligio  recepta,  coll.  Hor,  Sat,  II,  6,  61. 
Vnlgo  sollicitum.  —  iner  tia  vit  ae 
(quam  Heyn.  in  inertiam  somni  mu- 
tanHam  censet)  Marklando  ad  Stat. 
Silv.  I,  4,  55.  p.  202.  ed.  Dresd., 
quocum  facit  Sillig, ,  ipsum  somnum 
videtur  significare.  —  385.  Vulgo 
mentem  aeger  nec  etc. ,  ut  nec  contra 
omnem  dicendi  nsum  pro  simplici  non 
dictum  sit;  quare  Sillig. ,  Scaligero 
iam  et  I.  H.  Vossio  suadentibus,  e 
Codd.  restituit  regementem^  quod  ver- 
bum  legitur  ap.  Stat.  Theb.  V,  389. 
et  VIII,  17.  —  386.  Punctum  vulgo 
in  line  versus  positum  ex  Scaligeri 
auctoritate  cum  Silligio  delevimus,  ut 
protasis  usque  ad  v,  388,  extendatur 
et  apodosis  a  v.  389,  incipiat,  — 
389.  Rivum  propter  aquae.  Vid. 
Ecl.  VIII,  87,  ibiquc  adnott.  —  la- 
ientem,  quod  Heyn.  cum  voc.  locum 
coniungit,   SilHg.    recte   pro  rivi  epi- 


theto  habet,  ut  muscosus  rivus  indi- 
cetur, —  390,  capit,  suscipit,  incipit. 

—  hunc  in  orbern  D  estinat,  orbis 
limitibus  circumscribit.  Cf.  Hor.  Od. 
II,    18,  30.     Orci  Jine  destinata  Aula. 

—  ferri  capulus  de  ligone  vidc- 
tur  intelligendus  esse.  —  392.  Vulgo 
Gramineam  ut  viridi  foderet  etc.  ;  sed 
Thuan.  1.  praebet  Graminea  viridi  et 
Helmst.  fodiens ,  unde  Sillig.  locum 
ita,  ut  in  contextu  apparet,  restituit, 
et  verba  viridi  de  cespite  non  cum 
fodiendi  verbo  coniungit,  ut  Voss. 
(„dass  er  die  grasige  Erd'  auficuhV  aus 
grUnendem  Rasen^^)  et  alii ,  sed  cum 
gramineam,  ut  Praep.  de  originem  et 
causam  indicet,  coll.  Markl.  ad  Stat. 
Silv.  V,  3,  126.  p.  388.  ed.  Dresd. 
Cf.  etiam  adnott.  ad  Aen.  X,  350.  — 
396.  Verba  sic  iungenda:  circum  quem 
orbem  conserit  lapidem,  formans  levi 
de  marmore.  Cf.  adnott,  ad  Geo,  III, 
13.  et  Aen.  IV,  457,  —  397.  Sillig. 
poetam  scripsisse  putat:  assidue  curae 
memorem,  i,  e,  ,,lapidem,  qui  curamtu- 
mulo  erigendo  impensam  assidue  me- 
morat,  praetereuntibus  ob  oculos  po- 
nit." —  acanthus.  Vid,  ad  Ecl,  III,  45. 
et  Geo.  IV,  123.  —  S9S.pu  dibunda, 
(luod  iam  Wakef.  ad  Lucr.  II,  416.  et 
Heyn.  probaverant,  et  rubore  ex  Cod. 
Voss.  iure  reccpitSillig. ;  vulgo  rnbicun- 
da  colore.  —  399.  o  m  ne  g  e  n  u  s.  Sic 
ex  omnibus  fere  Codd.  Sillig.  verba 
transposuit;  vulgo  genus  omne.  —  In 
tSpartica  myrto  iure  haerent  inter- 


CULEX  V.  400^412. 

Atque  hyaclnthus,  ct  hic  Cilici  crocus  cditus  arvo, 
Laurus  item  Phoebi  surgcns  dccus;  hic  rhododaph 
Liliaque  et  roris  non  avi.i  cura  marini, 
Herbaque  turis  opcs  priscis  imitata  Sabina, 
Chrysanthesquc,  licderaeque  nitor  pallente  corynibo 
Et  Bocchus  Libyae  regis  memor ;  liic  amaranthus, 
Bumastusque  virens  et  semper  florida  tinus. 
Non  ilhnc  Narcissus  abest,  cui  gloria  formae 
Igne  Cupidinco  proprios  exarsit  in  artus; 
Et  quoscunque  novant  vernantia  tempora  flore.s, 
His  tumukis  super  inseritur;  tum  fronte  locatur 
Elogium,  tacita  format  quod  htera  voce: 
Parve  Culex,  pecudum  custos  flbi  tale  merenti 


539 

400 


ne 


40  5 


410 


pretes;  quamvis  enim  Catull.  LXIII, 
89.  myrtos  ad  Eurotam  crescentes 
menioret,  a  Sparta  tamen  non  fit 
Sparticns^  neque  Spartanae  -myrtus 
pi*aeter  alias  memorabiles.  Scalig.  non 
male  coniicit  Parthica.,  coll.  Athen. 
XV.  p.  682.  C.  Alias  coniecturas 
taceo.  —  400.  De  hyacintho  vid.  ad 
Ecl.  III,  106.  et  de  croco  Ciliciae  vid. 
ad  Geo.  I,  56.  Quum  autem  poetae 
de  croco  Ciliciae  agentes  antrum  Co- 
ri/ciiim  (de  quo  vid.  librum  meum 
Handb.  d.  alt.  Geogr.  II.  p.  280.)  com- 
memorare  soleant,  Heynio  praeferenda 
videtur  Ald.  aliarumque  editt.  'lectio 
editus  antro.  Ceterum  ut  hic  arvum 
Cilix  croco  fecundum,  sic  apud  Lucr. 
II,  416.  ipsum  crocnm  Cilix  comme- 
moratur.  Usitatior  sane  est  forma 
CiUcius  (vel  Ciliciensis.)  —  401.  Rho- 
d  o  d  ap  h  II  e.  Sic  propter  folia  laurinis 
similia  vocabatur  nerium  {viiatov')  s. 
rhododendrum  {^oododsj^d^nov) ;  no- 
bis  Oleander.  ci.  Dioscor.  IV,  82. 
Pallad.  I,  35.  Plin.  XVI,  20,  33.  XXI, 
13,  45.  et  Billerbeck.  Flor.  class.  p. 
61.  —  402.  De  rore  marino  vid.  ad 
Geo.  II,  213.  —  403.  Herha  Sa- 
bina,  Graecis  (SociSv  vocata  (Dioscor. 
I,  104.),  e  iuniperi  genere,  quam  Ro- 
mani  pro  ture  in  suffitus  adsumebant 
(Plin.  XVI,  20,  33.  XXIV,  11,  61.); 
nobis  Sabenbaum ,  Sadehaum,  Cf. 
Sprengel.  ad  Diosc.  1.  1.  Vol.  II.  p. 
386.  et  Billerb.  p.  235.  —  404.  De 
chrysanthe  s.  chrysanthemo  vid. 
Dioscor.  IV,  58.  Nicaud.  ap,  Athen. 
XV.  p.  684.  D.  Plin.  XXI,  25,  96. 
et  Billerb.  p.  219.  Secundum  Diosc. 
1.  1.  est  Romanorum   caltha^    de   qua 


vid.  ad  Ecl.  II,  50.  Crysanihes  autem 
Sillig.,  Scaligero  suasore.,  cum  Tsican- 
dro  1.1.  scripsit;  vulgo  Chrysanthus.  — 
De  hederae  pallente  corymho 
vid.  ad  Ecl.  III,  39.  —  405.  „Quod 
aliunde  non  constat,  ex  h.  1.  disci- 
mus,  florem  fuisse  Bocchi  nomine  in- 
signitum.  Rcx  ille  Mauritaniae  facile 
hunc  honorem  consequi  potuit  lubae 
regis  beueficio  ,  quem  quum  de  aliis 
rerum  naturis ,  tum  de  plantis  scri- 
psisse  ex  Plinio  [XXV,  7,  38.]  disci- 
mus."  H.  —  De  amar  antho  (Tau- 
sendschdn,  Samtntblume)  vid.  Plin.  XXI, 
8,  23.  etBillerb.  p.  229.  —  406.  Bti- 
mastxisqne  ex  omnibus  Codd.  suis 
restituit  Sillig.  pro  vulg.  Bnphthal- 
musque,  quod  Bembo  debetur,  putanti 
Bumasto,  uvarum  generi  (de  quo  vid. 
ad  Geo.  II,  102.),  non  esse  locum 
intcr  fiores.  Heins.  tamen  suspicatur, 
etiam  flori  hoc  nomen  fuisse ,  quum 
Hesychius  scripserit:  Bovjuavrj^ ,  ol 
rff  Bovuf.arog,  ei(^og  ^oTcivrig.  Cf. 
etiam  Salraas.  ad  Solin.  p.  259.  — 
tinus  pro  vulg.  pinus  cum  Salmasio 
1.  1.  p.  l')8.  etVossio  reposuit  Sillig. 
Cf.  etiam  Heins.  ad  Ovid.  A.  A.  III, 
692.  Tivvs  autem,  quae  baccis  caerula 
vocatur  Ovidio  Met.  X,  98.  (ubi  vid. 
Bach.),  est  lauri  silvestris  genus.  Cf. 
Plin.  XV,  30,  39.  et  XVII,  10,  11. 
et  Billerb.  p.  107.  (Ereund.  in  Lexico 
reddit  per:  der  Jorbeerartige  Schnee- 
ball.)  —  407.  De  Narciss  o  vid.  ad 
Ecl.  III,  48.  V,  38.  et  al.  —  409.  ver- 
n  a n  tia  tempora.  Cf.  Markl .  ad 
Stat.  Silv.  III,  1,  135.  p.  264.  ed. 
Dresd.  —  410.  super  in  s  eritu  r, 
Cf.  adnott.    ad  Aen.  II,  722.  — -  Su- 


540  CULEX  V.  413.  —  CIEIS  v.  1. 

Funeris  officimn  vitae  pro  munere  reddit. 


perest,  ut  in  fine  brevis  Commentarii  57  —  77.   103  —  105.  155  —  158.  161 — 

adiiciam,    Heynium    ex   mira   illa  de  165.   181  — 183.   185  —  190.  194 — 196. 

hoc  carmine  opinione,  quam  in  Diss.  201  —  214.  380  —  387.   389.   390.  392. 

de  Virgilii  vita  et  carmm.  p.  XI.  not.  394.  et  395.  vere  Virgilianos,  ceteros 

15.  attigimus,  non  nisi  vss.   1.  2.  8—  autem  omnes  interpolatos  habere. 
10.    24—32.    34.   35.    41.   42.    44—52. 


C      I      R      I      S 

AD  MESSALAM. 


ARGUMENTCM. 

„M.  Valerio  Messalae  inscriptum  est  carmen :  eique  in  exordio  satis 
diserto  ad  v.  100.  illud  oifert  poeta.  Narrare  inde  incipit  fabulam  de  Scylla, 
Nisi  Megarensium  regis  filia.  Habebat  Nisus  in  vertice  crinem  purpureum, 
urbi  ac  regno  fatalem,  ut  capi  Megara  non  possent,  quamdiu  ille  incolumis 
esset.  Minos,  Cretae  rex,  Megara  urbcm  quum  obsideret,  Scylla,  quum  ex 
rauro  forte  eum  prospexisset,  insano  eius  amore  correpta  est:  quo  iila  victa 
noctu  surrexit,  ut  crinem  illum  fatalem  clam  rescinderet,  quo  sibi  Minois 
amorem  conciliaret  Exeuntem  cubiculo  animadvertit  nutrix,  Carme,  lovi 
olim  amata,  ex  quo  illa  Britomartin  pepererat.  Ea  alumnae  meliora  primum 
persuasit,  mox  autem  multis  frustra  tentatis,  ut  Nisus  pactione  bellura  cora- 
poneret,  in  nutriciae  sententiara  concessit.  Resecta  igitur  Niso  coma  aurea 
et  cum  urbe  Minoi  tradita.  Is  vero  facinus  tara  atrox  et  irapium  aversatus, 
quum  in  Cretam  rediret,  puellara,  ne  piaculo  tanto  classera  contaminaret,  ne 
navi  quidera  recipere  voluit,  sed  ex  navis  exteriore  latere  alligatam  secum 
duxit.  Tura  illa  rauha  diu  conquesta  in  avem  Cirim  rautata  est:  additus 
tamen  mox  ei  pater  Nisus  in  haliaeetum  rautatus ,  qui  Cirini  avera  inter- 
necino  odio  pcrsequitur.'"  H.  Eandem  fabulara  e  Graecis  iam  Stesichorus 
(Schol.  ad  ApoUon.  IV,  828.)  et  Callimachus  iV  Altioig  (cf.  Martial.  X,  4.) 
tractaverant.  Cf.  etiara  Pausan.  I,  19,  5.  II,  34,  7.  Apollod.  HI,  15,  8. 
Hygin.  f.  198.  Schol.  Eur.  Hipp.  1200.  Ovid.  Met.  VIII,  80.  et  Virg.  Ecl. 
VI,  74.,  ex  recentioribus  autera  I.  H.  Voss.  in  Epist.  raythol.  I.  p.  219.  et 
Lol3eck.  in  Aglaophamo  I.  p.  223  sq. 


Eisi  me  vario  iactatiim  laudis  amore 


1   sqq.     „In    primis   vss.   poeta    se,  cum  Silligio  rautavimus.    Vulgo  enim 

abiectis  iis  studiis,    quibus   apud  vul-  post  carmen  signo  interrogandi ,   post 

gus  inclarescere  voluerit,  philosophiae  labores  Coraraate,  et  post  munus  Pun- 

Epicuri  operara  dare  ait.    Color  ora-  cto    distinguitur.    —    vario    lauclis 

tionis    sirailis    est  CatuUiano  carraini  amore.    Heins.  et  Heyn.  raalint  yano ; 

LXV."//,  Irarao  totus  locus  ex  aperta  sed    bene  Mitscherl.    Lect.    in  Catull. 

Catulli  iraitatione  fluxit. —  Etsi  etc. ;  p.  78.     Codd.  lectionem  vario  defen- 

apodosis    incipit    a  v.  9.     Non    tamen  dit    ex    adiecto    iactatum ,    quo    poeta 

etc.    Vss.  5—8.  sunt   parenthetice  in-  innuat,  variis  raodis  se  laudera  quae- 

terpositi;     quare     distinctionera    loci  sivisse.      Ceterum    de    lande    poetica 


CIRIS  V.  2  — 7. 


541 


ilrritaque  expertum  fallacis  praemia  vulgi 
Cecropius  suaves  exspirans  hortulus  auras 
iFlorentis  viridi  Sophiae  complectitur  umbra,  — 
Tum  mea  quaeret  eo  clignum  tibi  currere  carmen, 
iLonge  ahud  studium  cum  aHosque  accincta  labores 
Ahius  ad  magni  suspexit  sidera  mundi, 


agi  in  promptu  est*  Sensus  enim 
totius  loci  sic  se  habet:  Quamquam 
ego  arti  poeticae ,  qua  antea  vanam 
vulgi  laudcm  captabam,  valedixi  to- 
tusque  ad  philosophiae  Epicureae  stu- 
dium  incubui,  nunc  tamen  ad  poesin 
redeo,  ut  carmen  antea  iam  inceptum 
absolvam.  Variam  autem  laudem  cum 
Grasero  in  Progr.  Gymn.  Guben.  a. 
1835.  p.  Vin.  de  vario  carminura  ge- 
nere,  in  quo  elaboraverit  poeta,  in- 
tclligere  possumus.    Ceterum  cf.  Lucr. 

III ,  46.  magis  omnia  laiidis  lactari 
cansa.  —  2.  p  r  a  emia  vnlyi,  quae 
Heyn.  recte  de  fama  poetica  explicat, 
Sillig. ,  quum  eam  nondum  expertus 
sit  poeta,  sed  tantum  consequi  stu- 
duerit,  de  honoribus  et  magistratibus 
accipit,  quibus  populus  poetam  orna- 
verit,  colh  Hor.  Sat.  I,  5,  35.  et  Eleg. 
ad  Messal.  v.  39.  Sed  parum  proba- 
bile  videtur,  auctorem  huius  carminis 
iam  functum  esse  honoribus  ;  quare 
potius  adsentior  Gra^ero  1.  1.  p.  VI. 
hunc  Jocum  sic  accipienti ,  ut  poeta 
conqueri  videatur,  ,,quod  frustra  prae- 
mia  ista  [famam  poeticam]  consequi 
studuerit,  quae  quum  sperasset  fore 
ut  sibi  obtingerent,  post  in  irritum 
cadere  se  intellexisse,  cuius  rei  unam 
causam  esse  fallaciara  vulgi  plerum- 
qtie  istius  pro  levitate  sua  vel  incon- 
stantia  fidem  fallentis." —  3.  Cecro- 
pius  hortulus,  hortus,  in  quo  Epi- 
curus  Athenis  (vid.  adnott.  ad  Aen. 
VI,    21.)    docere    solebat.     Cf.  Prop. 

IV,  21,26.  etMartial.  VII,  29.  Barth. 
Adverss.  XX,  20.  Schrader.  Emendd. 
p.  Sl  sq.  et  Burm.  ad  Prop.  1.  1.  p, 
682.  —  auras,  i.  e.  odores.  Vid. 
ad  Geo.  IV,  147.  —  4.  Sophiae 
voc.  iam  Ennius  usus  est.  Cf.  Annal. 
I,  15.  Martial.  I,  112,  1.  et  Prudent. 
adv.  Symm.  I,  34.  (Apud  Ciceronem 
Off.  I,  43,  153.  Graecis  literis  scri- 
ptum  apparet.)  —  V.  5  sq.  Sillig., 
qui  Jmiii  pro  vulg.  Num  e  Codd.,  tibi 
currere  autem  pro  vulg.    sibi  quaerere 

le   coni.  edidit,    sic   interpretatus   est: 
Tum   mea   (scil.  Sophia)    quaeret  (cii- 


piet:  cf.  Weichert.  in  Actis  Sem.  phil. 
Lips.  T.  II.  p.  370.)  eo  (scil.  hortulo) 
digiuim  tihi  (in  honorem  tuura,  Mes- 
sala)  currere  (i.  e.  scribere)  carmen ; 
quum  currentes  versus,  numeri  etc.  ubi- 
que  inveniantur ,  et  currere  cura  Ac- 
cus.  recte  construi  posse  doceant  loci 
Aen.  V,  235.  Val.  Fl.  IV,  336.  Tac. 
Agr.  2.  alii  et  Walch.  ad  h.  1.  p.  112. 
Praeterea  hanc  addit  loci  explicatio- 
nem:  ,,Excusat  se  poeta,  quod  non 
carmen  de  philosophia  Epicurea,  sed 
poematium  heroicum  ad  Messalam 
conscripserit,  et  quod  nunc  omiserit, 
tum  se  facturum  pollicetur,  quura  sua 
Sophia,  i.  e.  cognitio  philosophiae 
Epicureae,  ah  ipso  iam  instituta,  lon- 
gius  provecta  foret,  hucusque  plane 
aliis  in  rebus  occupata. "  Sed,  Adde 
quae  contra  Silligiura  non  temere  dis- 
putat  Graser.  1.  ].  p.  IX  sqq. ,  qui 
ipse  hanc  potius  profert  coniecturara: 
Tum  ne  quaere ,  dea  dignuni  sit  quae- 
rere  carmen^  quara  sic  explicat ;  „  Tum 
(i.  e.  quum  me  hortulus  Cecropius 
coraplectitur,  s.  quum  totus  in  philo- 
sophiae  studiis  occupatus  sum)  noli 
quaerere,  dignumne  (tum)  sit  dea  (i.  e. 
num  deceat  Musam)  meditari  carmina 
(quae  leviora  intelligi  vult) ,  ubi  ma- 
iora  longe  studia  secuta  in  coelestia 
spatia  elata  est.^"  —  6.  Quod  attinet 
ad  Accus.  stu  dium  -  -  labores  a 
Participio  accincta,  ideoque  aVerbo 
cura  Praepos.  ad  composito  penden- 
tem,  Si]].  praeter  Viros  doctos  a  se 
iara  in  indice  ad  Catul].  p.  349.  lau- 
datos  conferri  iubet  Heins.  ad  Val. 
F].  III,  147.  V,  535.  Burm.  ad  Prop. 
p.  143.  Husch]?:.  ad  Tib.  III,  4,  84. 
et  Intpp.  ad  Frontin.  III,  15,  4.  Im- 
primis  autem  cf.  ipse  Virg.  Aen.  IV, 
493. —  cum  alios  que  Siil.  ex  coni. 
edidit  pro  vu]g.  atque  alios ,  quum 
Cod.  Vrat.  exhibeat  studiumque  alios- 
que.  —  7.  susp  exit  est  Schraderi 
emend.,  a  Si]].  recepta  loco  vu]g. 
suspendit.  Cf.  infra  v.  218.  Aen.  IX, 
402.  et  vid.  Cic.  Tusc.  I,  34,  82. 
Video  te  alte  spectare   ei  velle  in  coe- 


542 


CIRIS  V.  8  —  18. 


Et  licltiim  paucis  ausa  est  aclscendere  collem:  — 
Non  tamen  absistam  coeptum  detexere  munus, 
In  quo  iure  meas  utinam  requiescere  Musas  . 
Et  leviter  blandum  liceat  deponere  morem. 

*  Quod  si  mirificum  proferre  valent  genus  omnes 

*  Mirificum  sec]i,  modo  sit  tibj  velle  Jibido ; 
Si  me  iam  summa  Sapientia  pangeret  arce, 
Quatuor  antiquis  quae  heredibus  est  data  consors, 
Unde  hominum  errores  longe  lateque  per  orbem 
Despicere  atque  humiles  possem  contemnere  curas; 
Non  ego  te  talem  venerarer  munere  tali, 


10 


15 


lum  niigrare.  —  7nnndi,  i.  e.  coeli. 
Vid.  ad  Geo.  I,  232.  et  Cul.  v.  101. 
—  8.  licitum  Sill.  e  coni.  edidit  pro 
vulg.  placitum,  quum  eonstet,  permul- 
tos  illis  temporibus  philosophiae  Epi- 
cureae  indulsisse,  multi  igitur  collem 
adscendere  voluerint,  pauci  modo  po- 
tuerint.  Graser.  tamen  p.  XI.  vulga- 
tara  defendere  studet,  collem  paucis 
placitum  dici  ratus  ,,propter  ipsam 
difficultatem  laborumque  molestiam, 
quae  adscensuris  superanda  sit,  nec 
possit  superari  sine  incredibili  audacia 
(juadam,  qua  ipse  cum  paucis  poefa 
insignis  sibi  esse  videatur."  —  10  sq. 
Sententia  haec  est:  Liceat  mihi  hoc 
carmen  semel  coeptum  ad  finem  per- 
ducere,  ea  tamen  lege,  ut  in  poste- 
rum  ab  hac  ludicra  carmina  pangendi 
arte  plane  abstineam.  —  iure,  vcve,- 
rito  ;  quia  decrevi  iam  me  totum  ad 
philosophiae  gravitatem  recipere.  Sic 
Graser  ].  1.  Sillig.  hanc  potius  cau- 
sam  profert:  ,,Promiserat  enim  car- 
men  aliquod  poeta  Messalae,  quod 
nisi  conscripsisset,  studium  poeticum 
male  omisisset."  —  utinam  requi- 
escere  Mu s  as  etc. :  utinam  mihi 
concessum  sit,  ut  blandum  (canendi) 
morem  meum  deponam  et  Musae 
quiescant,  Cf.  lacob.  ad  Prop.  p. 
164. —  11.  leviter,  quia  artem  poii- 
ticam  tamquam  ludicram  gravi  op- 
ponit  philosophiae  studio.  —  V.  12 
sq.  non  potui  Silligianam  recensio- 
ncm  sequi,  quum  hic  Vir  doct.  paullo 
audaciore  coniectura  usus  v.  12.  et 
13.  in  hunc  unum  contraxerit:  Quoclsi 
(ifairificuyn  modo  sit  tthi  velle  libido !), 
quo  recepto  vulgares  versuum  nume- 
ros  cum  Silligio  plane  immutare  de- 
bebam.  Quare,  imprimis  quum  Silligii 
coniectura    probari   vix    possit,     (cf. 


quae  Graserus  p.  XII  sqq.  pauUo  acer-' 
bius  contra  eam  disputat),  hic  quidem 
vulgatam  retinui ,  quam  Graser. ,  mi- 
nus  sanc  violento  remedio  usus,  sic 
emendandam  censet :  Qtiodai  mirificAim^ 
proferre  vctlent  (jenus  ,  omni  Mirificum 
saeclo ,  modo  sit  tibi  velle  libido  —  Si 
me  iam  cett. ,  \xt  sensus  sit:    ..Quodsi, 

—  licet  enim  in  hoc  genere  praeclara 
efficere,  modo  audeas  — ,  si  me  iam 
in  sapientiae  studio  ad  summum  per- 
venisse  intelligerem,  non  tali  te  car- 
mine,  quale  hoc  de  Ciri  est,  sed  ma- 
iore  longe  venerarer  et  graviore  de 
media  philosophia  petito."  Alias  con- 
iecturas  (etiam  Bothii  in  Virg.  Virgil. 
p.  38.)  omitto.  •  De  geminato  si  Sil- 
lig.  ipse  conferri  iubet  infra  v.  129 
sqq.  Aen.  V,  397.  et  Liv.  III,  19. 
omninoque  de  Particularum  resum- 
ptione  Spohn.  ad  Isocr.  Pan.  p.  47. 
Wellauer.  ad  Aesch.  Agam.  1617. 
Cort.  ad  Cic.  Fam.  XV,  10.  p.  797. 
Matth.  ad  Cic.  Epp.  sell.  p.  47.  alios. 

—  iA.  summa  arce.  Cf.  supra  v. 
8.  adscendere  collem  et  adnott.  ad  Geo. 
I,  240. —  pangeret^  statueret,  collo- 
caret.  —  1 .5.  Quatu  or  h  er  edib  u  s, 
Platoni,  Aristoteli,  Zenoni  et  Epicuro. 

—  arx  est  data  cons  or  s ,  tam- 
quam  dominium  communc.  Philoso- 
phi  hunc  collem  tamquam  suum,  sibi 
a  Diis  ipsis  traditum ,  occuparunt. 
Vereenim  Sillig.  observat,  Adi.  consors 
hic  propriam  sortis  signiiicationem 
retinere,  qua  de  provincia  atque  tum 
in  universum  de  possessione  dicatur. 
Ceterum  poeta  videtur  ante  oculos 
habuissc  Lucr.  II,  9  sqq.  ct  III,  26. 
Cf.  ctiam  Schrader.  Emendd.  p.  49. 
et  59.  —  18.  munere  tali,  i.  e.  tan- 
tillo,  per  contemptum,  ut  infra  v.  523. 
et  alibi  tanius,   quantus  et  ap.  Grae- 


CmiS  V.  19  —  29. 


543 


Non  equidem,  qunm^is  interduni  ludere  nobis 
Et  gracilem  molli  lieeat  pede  claudere  versum, 
'Sed  magno  intexens,  si  liis  est  dicere,  pcplo, 
Qualis  Jliriclitlieis  olim  portatur  Athenis, 
Debita  cum  castae  solvuntur  vota  Minervae, 
iTardaque  confecto  redeunt  Quinquerniia  lustro, 
Cum  levis  alterno  Zephyrus  concrebruit  Euro, 
Et  prono  gravidum  provexit  pondere  currum. 
Fehx  illa  dies,  fehx  et  dicitur  annus, 
Fehces,  talem  qui  annum  videre  diemcpie. 
Ergo  Palladiae  texuntur  in  ordine  pugnae; 


20 


25 


cos  TOiovzog  ,  TriXf/.ovzog  etc.  Sillig. 
conferri  iubet  Drak.  ad  Sil.  VIII,  112. 
Biirm.  ad  Lucan.  III,  392.    Matth.  ad 

I  Cio.  Manil.  6,  14.  et  de  Graecis  Wolf. 
ad  Demostli.  Lept.  p.  258.,  quibus 
adde  Manut.   ad    Cic.  Epp.    ad  ram, 

II,   7.  p.  60,  ed.  Richt.  et  Beneck.  ad 

(Cic.  Man.  1.  1.  —  19.  ludere.  Vid. 
ad  Cul.  V,  1.  —  Sillig.,  gracilem 
ijersiira   non  nisi  de  pentametro  in- 

•telligi  posse  ratus ,  claudere  non 
per  tinire,  sed  simpliciter  per  fingere, 
componerc  explicandum  esse  censct, 
coll.  Hor.  Sat.  I,  10,  59.  II,  1,  28.  et 
Cic.  Or.  68,  229.,  ut  Pentameter  gra- 
cilis  dicatur  propter  argumentum,  vwl- 
lis  autem  propter  metrum.  Simul 
conferri  iubet  Santen.  ad  Ter.  Maur. 

!  p,  317.  —  21.Comparat  carmen  suum 
cum  peplo  in  Panatlienaeis ,  quinto 
quoque  anno  Athenis  celebratis ,  Mi- 
nervae  oblato  ,  cui  res  a  dea  gestae, 
imprimis  pugna  cum  Titanibus  et  Gi- 
gantibus  commissa,  fortasse  ctiam 
egregia  ducum  Atheniensium  facinora 
intexta  erant.  Cf,  SchoL  Plat.  p.  143. 
Ruhnk.  Scalig.  et  Heyn.  ad  h.  1. 
Meursii.  Panathen.  c.  17.  et  Krause  in 
Pauly  Tlealencych  V.  p.  1100.  Quid 
autem  intexere  velit  poeta,  ex  v.  36 
sqq.  apparet.  —  si  fas  est  Heyn. 
non  ad  religionem,  sed  ad  coepti  au- 
daciam  referendum  esse  docet.  — 
21.  magno  peplo.  Cf.  v.  39.  ma- 
gnis  chartis.  —  22.  oHm,  i.  e.  suo 
tempore.  Vid.  ad  Aen.  V,  125.  et 
VIII,  391. —  24.  Quinquennia  pro 
vulg.  Quinquatrua  ex  editt.  vett.  re- 
stituit  Sillig.,  qui  memorat,  quinquen- 
nia  et  lustra  a  poetis  Latinis  semper 
coniungi ,  coll.  Markl.  ad  Stat.  Silv. 
V,  3,  231.  p.  399.  ed.  Dresd.  et  Ta- 
cito  Ann.  XVI,  2.  —  25.  Poeta  tem- 


pus ,  quo  Panathenaea  maiora  cele- 
brabautur ,  designat  per  pugnara  Ze- 
phyri  et  Euri.  Videntur  igitur  sub 
initium  anni  Graecorum  hi  venti  al- 
ternis  spii-asse  ;  nam  Panathenaea 
tertio  cuiusque  Olympiadis  anno  ha- 
bebantur  inde  a  die  XXV.  mensis 
Hecatombaeonis,  qui  primus  erat  anni 
Attici,  et  respondet  Romanorum  Mar- 
tio.  Cf.  Boeckh,  StaatshaushaJt.  der 
Athen.  II.  p.  165  sq.  et  Hermann. 
LcJirb.  d.  griech.  Staatsalterth.  §.  161, 
not.  2.  cum  Schoh  Plat.  p.  143.  ed. 
Ruhnk.  De  ventis  illis  cf.  liber  meus 
Handb.  d.  alt.  Geogr.  I.  p.  610  sq.  — 
concrebr%iit  Sillig.  pro  vulg.  con- 
crebuit  ex  Codd.  restituit.  Cf.  Schneid. 
Gr.  Lat.  I.  p.  473.  —  26.  curriim, 
Sic  iam  edit.  pr.Posteriores  quaedam 
minus  apte  cursum,  quod  Turneb. 
Advv.  XXVIII ,  25.  minus  apte  ad 
navigationem  refert.  Currus  autem 
pro  navi,  quae  Panathenaeis  ad  Pal- 
ladis  templum  machinis  agebatur,  pe- 
plo  tamen  illo  pro  velo  expauso. 
(Cf.  Paus.  I,   29,   1.  et  Meursius  1.  1. 

c.  18.)  Sic  ap.  CatulL  64,  9.  Ipsa 
levi  fecit  volitantern  flamine  currum^ 
Pinea  coniungens  inflexae  texta  cari- 
nae.  —     27.  illa  dies  pro  vulg.  ille 

d.  Sillig.  ex  Cod.  R.  et  editt.  vett. 
restituit.  colL  LuciL  Aetn.  635.  Garat. 
ap.  Orell.  ad  Cic.  Planc.  41.  p.  231. 
b.  et  Schneid.  Gr.  Lat.  II,  1.  p.  351. 
Vid.  etiam  adnott.  ad  Geo.  I,  276. — ■ 
28.  talem  qui  Sill.  ex  Cod.  R. ; 
vulgo  qui  talem.  —  29  sqq.  „Locus, 
etsi  ab  h.  1.  fortasse  alienus ,  classi- 
cus  tamen  post  Eui'ip.  Hec.  466  sqq. 
de  peplo  Minervae,"  H.  —  Ergo  de 
re ,  quae  antea  iam  commemorata 
nunc  uberius  exponitur,  Cf.  Lachm. 
ad  Prop.  IV,  2,  29.  p.  237.  a  Silligio 


544 


CmiS  V.  30—46. 


Magna  Giganteis  ornantur  pepla  tropaeis; 
Horrida  sanguineo  pinguntur  proelia  cocco; 
Additur  aurata  deiectus  cuspide  Typhon, 
Qui  prius,  Ossaeis  consternens  aethera  saxis, 
Emathio  celsum  dupHcabat  vertice  Olympum. 
Tale  deae  velum  solemni  tempore  portant; 
Tali  te  veilem,  iuvenum  doctissime,  ritu 
Purpureos  inter  soles  et  candida  kmae 
Sidera,  caeruleis  orbem  pulsantia  bigis, 
Naturae  rerum  magnis  intexere  chartis; 
Aeternum  Sophiae  coniunctum  carmine  nomen 
Nostra  tuum  senibus  loqueretur  pagina  seclis. 
Sed  quoniam  ad  tantas  nunc  primum  nascimur  artes, 
Nunc  primum  teneros  firmamus  robore  nervos, 
Haec  tamen  interea,  quae  possumus,  in  quibus  aevi 
Prima  rudimenta  et  primos  exegimus  annos, 
Accipe  dona  meo  multum  vigilata  labore 


30 


35 


40 


45 


Jaud. —  texuntur.  Cod.  E.  texeniur, 
quod  Sillig.  non  temere  reiieiendum 
censet,  quum  etiam  stridere  et  stridere, 
fulgere  et  fnlgire  dicantur.  Cf.  adnott. 
ad  Geo.  IV ,  262.  Aen.  VI,  827.  et 
al.  —  in  ordine.  Vid.  ad  Ecl.  VII, 
20.  et  Aen.  VIII,  629.  —  31.  pin- 
guntur  i.  q.  v.  29.  texuntur.  —  De 
cocco^  fuco  illo,  qui  e  vermibus  ilici 
aquifoliae  insidentibus ,  quos  veteres 
pro  baccis  habebant  (Plin.  XVI,  8, 
12.  et  XXIV,  4,  4.  nobis  Keimes)  ex- 
primebatur,  cf.  Hor.  Sat.  II,  6,  102. 
Martial.  III,  2,  11.  V,  24,  5.  Plin. 
IX,  41,  65.  —  32.  Alibi  Typho  s. 
Typhoeus,  de  quo  monstro ,  a  Gi- 
gantibus  diverso ,  sed  a  poetis  saepe 
in  eorum  censum  relato,  vid.  ad  Geo. 
I,  279.,  a  love  fulmine  ictus  esse  fer- 
tur;  Minervae  tamen  etiam  Hor.  Od. 
ni,  4,  53.  in  hac  victoria  partes  ali- 
quas  videtur  tribuere.  De  Graeca 
forma  Accus.,  quam  Sillig.  pro  vulg. 
Typho  ex  Rom.  restituit,  vid.  ad  Ecl. 
VI,  13.  Aeu.  II,  259.  VIII,  506.  — 
33.  Sillig.  docet,  consterni^  contegi, 
aethera  saxis  semper  relabentibus  non 
potuisse,  quare  hoc  verbum  omnino 
tantum  habeat  notionem  frequenter 
iaciendi,  ita  ut  non  tam  effectus,  quam 
conatus  respiciatur.  —  34.  Em athius 
vertex  Pelion  esse  debct,  Olympo 
hic  impositus,  ut  Geo.  I,  281.  Ossae. 
De  Emathia  vid.  ad  Geo.  1 ,  492.  et 
IV,  390.  —  duplicabat.  Vid.  ad 
Ecl.  II,    67.    et  al.  —     35.  solemni 


tempor  e.  Vulgo  so2.  in  tempore ;  sed 
Praepos.  Sillig.  recte  omisit  Codd. 
auctoritate.  —  36.  Tali  ritu  etc. 
Hoc  modo  vellem  carmen  de  rerum. 
natura  scribere  eique  tuum,  Messala, 
nomen  intexere.  Ritus  autem  pro 
modo,  ratione ,  redit  infra  v.  127. 
et  389.  —  37.  Purpureos  soles. 
Cf.  Ovid.  Fast.  III,  518.  cum  adnott. 
ad  Ecl.  IX,  40.  Aen.  I,  591.  V,  79. 
al.  —  candida  luna.  Vid.  Aen. 
VII,  8.  —  lunae  sidera.  Cf.  Sever. 
ap.  Charis.  p.  66.  P.  ignea  nam  coelo 
ducebat  sidera  Phoebe.  —  38.  orbem, 
coelum.  Vid.  Aen.  m,  512.  VIII,  97. 
■ —  pu  Isan  t i  a  magis  ad  bigas,  quam 
ad  sidera  referendum  esse,  in  prom- 
ptu  est.  De  Lunae  bigis  vid.  ad 
Aen.  VII,  26.  —  caeruleae  autem 
i.  q.  atrae.  Vid.  ad  Aen.  III,  64.  — 
40.  Verba  sic  coniunge :  Nomen  tnum^ 
Sophiae  cbniuncium  (i.  e.  nomini  So- 
phiae  coniunctum:  cf.  Heusing.  ad 
Cic.  OfF.  I,  22,  7.  et  Walch.  ad  Tac. 
Agr.  p.  201.,  quos  Sill.  laudat) ,  car- 
mine  pagina  nosira  loqueretur  aeternum 
senibus  (i.  e.  seris:  cf.  dies  senex  ap. 
Plaut.  Stich.  V,  1,8.)  seclis.  —  42.  ad 
ianias  artes,  ad  philosophiam.  Cf. 
Cic.  Finn.  III,  2.  —  nascimur,  nos 
convertimus,  aptamus;  quo  sensu  alibi 
non  nisi  Partic.  Perf.  inveniri  memo- 
rat  Sil].,  coll.  Gronov.  Obss.  IV,  17. 
p.  277.  ed.  Daventr.  —  46.  Accipe. 
Vid.  Markl.  ad  Stat.  Silv.  V,  3,  45.  p. 
376.  ed.  Dresd.  —  7nuIto  vigilata 


CIRIS  V.  4(5  —  58. 

Promissa  atque  dlu,  iam  tandem  exordia  rebus : 
ilmpia  prodigiis  ut  quondam  cxterrita  amoris 
.^ScjlIa  novos  avium  subJimis  in  aere  coetus 
^Viderit,  et  tenui  conscendens  aethera  penna 
'Caeruleis  sua  tecta  supervolitaverit  alis, 
IHanc  pro  purpureo  poenam  scelerata  capillo, 
IPro  patria  solvens,  excisa  et  funditus  urbe. 
Complures  illam  et  magni,  Messala,  poetae  — 
Nam  verum  fateamur:  amat  Polyhymnia  verum  — 
Longe  aHam  in  perhibent  mutatam  membra  iiguram, 
Scyllaeo  in  saxo  monstra  infamata  vocari; 
Esse,  aerumnoso  quam  saepe  legamus  Uhxi 


545 


50 


55 


lahore.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  313., 
ubi  adde  Barth.  ad  Stat.  Theb.  XII, 
811.  et  Weichert.  de  Cinna  II.  p.  9., 
hic  a  Sill.  laudatos.  —  46.  Vulgo  Et 
I  praemissa  tuis  non  magna  exorcUa  re- 
bus.  Sillig.  locum  ex  Codd.  Rom.  et 
Helmst.  emendavit,  ut  exordia  rehus 
sit  epexegesis  vocis  dona  et  significet 
prooemia,  praeludia,  rehus  autem  de 
Messalae  rebus  gestis  vel  potius  ge- 
rendis  intelligendum  sit,  omisso  Pron. 
tuis^  quod  praecedente  Imperativo  fa- 
cile  omitti  potuisse  doceat  Walch.  ad 
Tac.  Agr.  p.  427.  Cur  dona  ditt 
promissa  dicat,  apparet  ex  v.  9.  — 
iajn  tandem.  Cf.  Aen.  VI,  61.  — 
V.  48  sq.  vulgo  sine  iusto  sensu  sic 
eduntur:  /.  pr.  ut  quondam  exterruit 
amplis  Scylla  novosque  avium  etc.  Sill. 
locum  exhibuit  ex  Schraderi  coni. 
(Emendd.  p,56.),  ut  prodigiis  amo- 
ris  "sit  i.  q.  amore  prodigioso  (coll. 
Vechner.  Hellenol.  p.  516  sqq.  et 
Munckero  ad  Fulgent  .II,  5.  p.  73.  a.), 
exterrita  autem  magis  ad  prodigia, 
quam  ad  amorem  referatur.  Cf.  Aen. 
IV,  450.  fatis  exterrita  et  Val.  El.  V, 
330.  exterrita  monstris.  —  49.  novos 
avium  -  -  Viderit  pro  simplici :  se 
in  avem  transformatam  esse  viderit. 
Copulam  que  vulgo  voc.  novos  adhae- 
rentem  Sill.  ex  Codd.  auctoritate  de- 
levit.  —  50.  aethera  Sill,  recepit  ex 
Cod.  R.,  coll.  Geo.  I,  406.  Aen.  XI, 
272.  et  infra  v.  538.  et  541.  Vulgo 
sidera.  —  53.  Vulgo  legitur  Proque 
patris  solvens  excisa  funditus  iirhe. 
Sillig.  autcm  restituit  Cod.  Helmst. 
lectionem  Pro  patrif  solvens,  excisa  et 
funditus  urhe,  voc,  tantum  Pro  in  Proh 
mutata.  Nos  denique  recepimus  feli- 
cissimam  Hauptii  coniecturam  (Quaest. 

YlRGIL.   PaHS   III.    ED.  III. 


Catull.  p.  76.)  Pro  patria.  —  54  sqq. 
Nota  res  est ,  de  Scyila  diversas  fabu- 
las  tradi  et  duas  Scyllas  haud  raro  in- 
ter  se  confundi.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  VI, 
74.  —  55.  Polyhymnia.  Vett.  editt. 
PoJymnia,  siliae  Poly^nneia,  quod  Heyn. 
videtur  praeferre.  Sed  Cod.  R.  Po- 
limnia,  Helmst.  Polhimnia.  Sil].  con- 
ferri  iubet  Santen.  in  Beckii  Com- 
mentt.  Soc.  phil.  Lips.  II,  1.  p.  158. 
et  Schneid.  Gr.  Lat.  I,  1.  p,  192.  — 
V.  56.  Sill.  e  coni.  mutatum  edidit, 
quum  in  vulg.  lectione  Lonc/e  alia 
perhihent  mtitatam  membi-a  Jigura  Ab- 
lat.  alia  Jigura  vix  possit  explicari, 
Cod.  R.  autem  (a  quo  Helmst.  non 
videturdissentire)  exhibeatXonge  aliam 
prohihent  mutata  in  memhra  figuram. 
De  anastrophe  autem  Praepositionis 
vult  conferri  Ruhnk.  ad  Vellei.  II,  91. 
Weichert.  de  verss.  spur.  p.  85  sq.  et 
Walch.  ad  Tac.  Agr.  p.  338.  Vid.  et- 
iam  adnott.  ad  Ecl.  VI,  19.  et  al.  — 
memhra  estAcc.  Qh&o\.  c-am  mutatam 
coniungendus.  Vid.  ad  Ecl.  I,  55. 
etc.  —  Vss.  57.  et  58.,  in  Codd.  mire 
corrupti,  vulgo  invitis  Codd.  sic  le- 
guntur :  Scyllaeum.  monstra  in  saxiim 
conversa  vocari ;  lllam  esse,  aerumnis 
quam  saepe  legamus  JJlyxi.  Sillig.  ex 
Codd.  R.  lectione  Scyllenm  saxo  fecit 
Scyllaeo  in  saxo  et  eiusdem  Cod.  at- 
quc  Helmst.  scripturae  infectata  sub- 
stituit  e  coni.  infamata,  quo  Partici- 
pium  de  Circe  legatur  ap.  Ovid.  Met. 
XIV,  446.  Vocari  autem  ex  usu  poe- 
tis  Latinis  frequentato  pro  simplici 
esse  dictum  esse  docet ,  coll.  Ovid. 
Met.  X,  348.  VI,  437.  et  Markl.  ad 
Stat.  V,  1,  33.  p.  344.  ed,  Dresd.  — 
58.  Esse,  aerumnoso  Siil.  e  coni.  edi- 
dit,  ut  sensus  hic  esset:  poetae  per- 
35 


546 


CIRIS  V.  59  —  68. 


Candida  succinctam  latrantibus  inguina  monstris 
Dulichias  vexasse  rates  et  o^uro-ite  in  alto 
Deprensos  nautas  canibus  lacerasse  marinis. 
Sed  neque  Maeoniae  patiuntur  credere  chartae, 
Nec  malus  istorum  dubiis  erroribus  auctor. 
Namque  alias  aUi  vulgo  finxere  puellas, 
Quae  Colophoniaco  Scyllae  dicantur  Homero; 
Ipse  Crataein  ei  matrem;  sed  sive  Crataeis, 
Sive  iliam  monstro  genuit  germana  biforrai, 
Sive  est  neutra  parens,  atque  hoc  in  carmine  toto 


60 


65 


hibent,  illam  Scyllam,  Nisi  filiara,  esse 
eam  Scyllam,  quam  etc.  —  aeru- 
mn  os  0  Ulixi,  i.  e.  noXviXij/uopt  {laho- 
rioso  ap.  Hor.  Epod.  XVII,  16.  et 
patienti  ap.  eiind.  Ep.  1,7,  40.),  est 
Dativ.  incoramodi,  pendens  a  vexasse 
et  lacerasse.  De  scriptura  Ulixes  vid. 
adnott.  ad  Aen.  II,  7.  —  saepe. 
Recte  Both.  in  Virg.  Virgil.  p.  39.: 
,,saepe  legi  solet  Homcrus,  saepe  igi- 
tur  ctiam  illa  historia  de  Scylla."  — 
Vss.  59—61.  ex  Ecl.  VI,  75—78.  huc 
translati,  ubi  vid.  adnott.  —  62.  Vulgo 
Maeoniae  Tiaec  patiuntur ;  Sill.  ex  au- 
ctoritate  Codd.  R.  et  Helmst.  Prono- 
men  omisit.  Credere  absolute  usur- 
patum  legitur  etiam  Geo.  I,  415.  Aen. 
VI,  173.  al.  —  62  sqq.  Sequitur  satis 
inepta  et  carmine  indigna  diatribe 
contra  illam  utriusque  Scyllae  confu- 
sionem,  quam  Heyn.  a  Grammatico 
aliquo  adiectam  censet,  Sill.  tapien 
aactori  carminis  vindicat,  qui  sane  etiam 
alia  scripsit  a  poetico  ingenio  aliena. 
—  63.  Nec  hoc  credere  patitur,  qui 
duhiis  errorihus  (per  mare)  z6-io- 
rum  (Ulixis  eiusquc  sociorura)  ma- 
lus  (i.  e.  perniciosus,  noxius  :  cf.  in- 
fra  V.  133.  Heindorf.  ad  Hor.  Sat.  T, 
1,  77.  et  adnott.  ad  Ecl.  III,  II.) 
auctor  fuit,  i.  e.  Xeptunus  (cf.  Hora. 
Od.  I,  20.  68  sqq.  et  IX,  532  sqq.), 
qui  ipse  huius  Scyllae  pater  fuit  (cf. 
V.  72.),  quara  propterea  pro  illa  Nisi 
filia  habere  non  possumus.  —  65.  Co- 
lophoncra,  nobilissimara  loniac  ur- 
bera  (de  qua  vid.  librum  meura  Handh. 
d.  alt.  Geogr.  II.  p.  187.),  fuisse  inter 
scptcm  illas  urbes,  quae  Homeri  pa- 
tria  haberi  vcllent  (cf.  Gellius  III, 
11.),  satis  notum.  Adi,  autem  Co- 
lophoniacus  (pro  xisitatiore  Colopho- 
nins)  apud  aliura  scriptorem  Lat. 
rae  logere  non  meraini.  —  Scyllae 
Phirali    numero ,    „quia   quisque   my- 


thographus  novam  quasi  Scyllara  pro- 
ducit,"  ut  Sillig.  censet.  —  66.  Vulgo, 
invitis  omnibus  Codd.,  Jpsi  seu  Lamie 
mater  sit ,  sive  Crataeis ,  quod  iam 
Heyn.  felicissima  coniectura  (ab  lahn. 
adeo  in  contextum  recepta)  mutan- 
dura  censuit  in :  Jpse  Crataein  ait  ma- 
trem,  sed  sive  Crataeis,  eamque  Sillig. 
manifestis  Codd.  vestigiis  comproba- 
tam  vidit,  qui  taraen,  haec  vestigia 
fortasse  nimis  strenue  secutus,  pro  ait 
edidit  ei,  quum  verbum  dicendi  facile 
oraitti  potuerit;  quod  mihi  secius 
videtur.  Bonus  certe  poeta  non  scri- 
psisset:  Ipse  (Horaerus)  Crataein  ei 
matrem  (scil.  fuisse  ait  vel  dat,  tri- 
buit).  Ceterura  cf.  Hora.  Od.  XII, 
124.  Posteriores  hanc  Crataein  Nym- 
pham  habuerunt  fiuminis  in  extrema 
Italia  iuxta  Prom.  Scvllaeum  in  raare 
exeuntis.  Vid.  Plin.  III,  5,  10.  Cete- 
rum  de  ea  cf.  etiam  Apollon.  IV,  828. 
et  Burm.  ad  Ovid.  Met.  XIII,  749.  — - 
sed  sive  Crataeis  etc.  Alii  aliara 
matrem  ei  vindicant,  neque  ipse  lianc 
litera  volo  coraponere.  —  67.  Quod 
vulgo  editur  c/enuit  Persea  (i.  e.  He- 
cate,  Persae  Titanis  ex  Asteria  fih"a), 
Parrhasii  coniecturae  debetur.  Optimi 
Codd.  praebent  <jravena ,  unde  alii 
librarii  fecerunt  grandeva  (grandaeva). 
Sed  quae  est  ista  grandaeva  xai  i^o- 
yr]v  dicta?  Quare  Sillig.  ex  gravena 
conicctura  satis  probabili  facit  ger- 
mana,  ut  intelligatur  Echidna,  quae 
sccundura  Hygin.  Praef.  extr.  ex  Ty- 
phone  (hic  monstro  hifornd  appellato :, 
cf.  Apollod.  I,  6,  '3.)  conceperit  Scyl- 
lara,  et  tamquam  Tartari  et  Telluris 
filia  (Apollod.  II,  1,  2.)  iure  Typho- 
nis  soror  dici  potuerit.  —  68  sqq. 
,,Seu  fabula  Scyllae  allegorica  cst  li- 
bidinis  narratio.  Siraili  modo  eam 
interpretatur  Eulgent.  Planciades  My- 
thol.  II,  12.  etlleraclid.  in  Alleg.  p. 


CmiS  V.  69  —  78. 


547 


Inguinis  est  vitiiim  et  Vcneris  descript.i  libido; 
Sive  etiam  est  iactis  speciem  mutata  venenis 
Infelix  virgo:  —  quid  enim  commiserat  illa? 
Ipse  pater  nudam  saeva  complexus  arena 
Ooniugium  carae  violaverat  Ampliitrites ; 
Attamen  exegit  longo  post  tempore  poenas, 
Ut,  cum  cura  sui  veheretur  coniugis  alto, 
Ipsa  truoem  multo  misceret  sanguine  pontum:  — 
Seu  vero,  ut  perhibent,  forma  cum  vinceret  omnes 
Et  cupidos  quaestu  passim  popularet  amantes, 


70 


75 


496."  H.  —  69.  Inguinis,  i.  e.  im- 
moderatae  libidinis.  Blomfield.  ad 
Aesch.  Agam.  1204.  (a  Sillig.  laud.) 
memorat ,  mulierem  quamlibet  infa- 
mem,  e.  g.  meretricem,  dici  Scyllam. 
Cf.  etiam  Pleraclit.  de  incred.  c.  2.  etCal- 
lim.  fragm.  184.,  qui  uterque  Scyllam 
aliquam  meretricem  commemorat.  — 
70.  ,,Ex  poetae  verbis  talis  fabulae 
habitus  esse  debuit:  Scylla  a  Neptuno 
oppressa  Amphitrites  iram  in  se  con- 
citaverat;  quae  eam  aliquanto  post 
ita  ulta  est,  ut,  cum  marito  per  mare 
vecta,  veneno  aquas  inficeret,  quo  illa 
aqua  marina  corpuslavans  in  monstrum 
mutaretur."  H.  —  Vulgo  Sive  etiam 
est  iactis ;  Sillig.  autem  omisit  Ver- 
bum  subst. ,  quod  in  suis  Codd.  non 
invenit. —  72.  Ipse  pater^  Neptunus. 
Heyn.  Patrem  (litera  maiuscula  scri- 
ptum)  eo  sensu  dictum  putat,  quo 
etiam  alii  Dii  maiores,  lupiter  impri- 
mis ,  Pluto  et  Neptunus,  haud  raro 
Patres  dicantur  (cf.  adnott.  ad  Geo. 
II,  4.),  Sillig.  autem  coll.  iis,  quae 
ad  V.  63.  adnotavit,  de  Neptuno,  Scyl- 
lae  patre.  cogitat,  ut  pater  filiae  vim 
intulisse  dicatur,  et  propterea  etiam 
Pronomen  ipse  adiectum  putat.  — 
Retinui  vulgarem  lectionem;  quae 
enim  Sillig. ,  Codd.  vestigia  secutus, 
substituit,  scaeva  in  timidara,  mihi  qui- 
dem  nou  magis  satisfaciunt.  Putat 
autem  Vir  doct.  arenam  dici  scaevam 
(i.  e.  infaustam)  in  timidam,  „quia  exi- 
tium  Scyilae  inde  sit  exortum,"  timi- 
dam  autem  vocari  puellam  ut  invitam, 
reluctantem,  quo  poeta  significet  eam 
innoxiam  fuisse.  De  vocc.  autem  scae- 
vus  et  saevus  perpetua  confusione 
agere  meraorat  Burm.  ad  Prop.  p. 
267.  Anth.  Lat.  T.  II.  p.  110.,  et  de 
Adi.  timidus  pro  recusans  posito  con- 
ferri  iubet  Hor.  Od.  IV,  9,  52.  Mihi 
facilior  Addetur  vel  Heynii  coniectura 


Jiava  arena,  vel  Nodelli  Not.  crit.  p.  82. 
sola  arena.  (Cf.  Ecl.  X,  14.  Geo.  III, 
249.  etc.)  Pro  nndam  tamen  ex  Codd. 
timidam  restituendum  puto,  (quamquam 
etiam  illud  foi-tasse  ferendum  pro :  quum 
nudam,  lavantem  scilicet,  conspexisset 
et    ita    amore    eius     exarsissct.)     — 

73.  c oniugium  Amphitrites  -pro: 
Amphitriten  coniugem.  Vid.  ad  Aen. 

II,  579.  DeAmphitrite,Neptuniconiugej 
cf.  Hesiod.  Theog.  930.  Apollod.  I,  4, 
6.  Hygin.  in  Poet.  Astron.  II,  17.  alii. 
Homerus  de  hoe  matrimonio  tacet.  — 

74.  Attamen ,  quamquam  innocens 
erat.  Cliudenimcominiseratillaf  Ipsepa- 
ter  etc.  —  75.  Amphitrite,  dum  Scylla 
in  mari  vehebatur,  mala  medicamina 
ei  inspersit.  Heyn.  curam  coniugis 
male  de  ipsa  Amphitrite  intelligit. 
Est  potius  Scylla,  quam  Amphitrite 
punit  tamquam  cnram ,  i.  e.  amicam, 
coniugis  sui.  Ut  enim  cura  saepe  dicitur 
pro  aniore  (cf.  Heins.   ad  Ovid.  A.  A. 

III,  405.  Bentl.  ad  Hor.  Od.  H,  8,  24. 
Markl.  ad  Stat.  Silv.  V,  3,  93.  p.383.  ed. 
Dresd.  et  adnott.  ad  Aen.  IV,  1.),  sic 
etiam  interdum  pro  amica.  Vid.  ad  Aen. 
I,  678.  —  76.  sanguinem.  Heinrich. 
in  Bibl.  Gotting.  X.  p.  45.  de  vipe- 
rarum  maxime  sanguine  venenato  co- 
gitavit,  coll.  Hor.  Od.  I,  8,  9.  Epod. 
III,  6  sqq.  et  Ovid.  ex  P.  IV,  7,  36., 
Sillig.  autem  minus  probabiliter  de 
sanguine  humano  in  incantationibus 
adhibito,  coll.  Tac.  Ann.  II,  69.  et 
Appul.  Miles.  III.  p.  206.  ed.  Oud., 
adeoque  iis,  quae  de  mensibus  mu- 
lierum  superslitio  veterum  commenta 
sit  ap.  Plin.  VII,  15, 13.  XXVIII,  7,  23. 
Lucan.  VI ,  669.  al.,  in  auxilium  vo- 
catis.  —  77.  Sive  Scylla  fuit  puella 
eximiae  pulchritudinis ,  quae  corpore 
quaestum  fecit  et  a  Venere  in  mon- 
strum  mutata  est.  Causa  infra  expo- 
nitur    V.    83    sqq.   —     78.    cupidos 

35* 


548 


CmiS  V.  79  —  89. 


Piscibus  et  canibus  rabidis  vallata  repente  est: 
Horribiles  circum  vidit  se  sistere  formas,  — 
Heu  quoties  mirata  novos  expalluit  artus 
Ipsa  suos,  quoties  heu  pertirauit  latratus!  — 
Ausa  quod  est  mulier  numen  fraudare  deorum 
Et  dictam  Veneri  voto  intervertere  poenam, 
Quam  mala  multiplici  iuvenum  consaepta  caterva 
Dixerat  atque  animo  meretrix  iactata  ferarum; 
Infamem  tali  meritorum  more  fuisse, 
Docta  Palaephatia  testatur  voce  papyrus. 
Quidquid  et  ut  quisque  est  tali  de  clade  locutus, 


80 


85 


amantes.  Cf.  Aen.  VIII,  165."  et 
Ovid.  Her.  III,  26.  —  quaestu,  Abi. 
instrum.,  durch  ihr  Geroerhe.  —  popu- 
laret  ex  Cod.  R.  (Helmst.  procularet) 
et  Ald.  Sillig.  recepit  pro  vulg.  spo- 
liaret,  quod  ex  interpretamento  ortum 
videtur.  Popuiare  autem  de  homini- 
bus  dici  posse,  Sillig.  docet  loco 
Prop.  IV,  17,  29.;  et  de  activa  Verbi 
forma  vid.  ad  Acn.  I,  527.  —  79. 
Retinui  vulgarem  lectionem ,  quae 
mihi  quidem  magis  placet,  quam  quae 
Sillig.  e  Codd.  recepit,  P.  et  canibus- 
que  malis.  Putat  enim,  et  —  que  dictum 
esse  pro  et  —  et,  et  autem  voei  suae 
■postpositum ,  ut  ap.  Hor.  Sat.  I,  8, 
39.  coll.  Drak.  ad  Liv.  XXIX,  12,  5. 
Idem  Vir  doctus  verba  vallata  est 
pendere  putat  a  Seu  vero  v.  77.,  et 
V.  80.  novam  periodum  incipere,  cu- 
ius  apodosis  post  parenthesin  sequa- 
tur  V.  83.  Equidem,  nisi  Codd.  Ver- 
bum  subst.  diserte  adderent,  praefer- 
rem  vulgarem  rationem,  ex  qua,  illo 
omisso,  vallata  est  Participium  et  a  Seu 
vero  pendet  verbum  vidit.  —  V.  80  sq. 
vulgo  minus  apte  sic  distinguitur:  -  - 
expalluit  artus!  Ipsa  siios  quoties  etc. 
Ceterum  Sillig.  ubique  quotiens  scri- 
psit.  Vid.  AVagn.  Orth.  Virg.  p.  457. 
—  83  sqq.  Quod  Scylla  meretrix  ausa 
fuerat  Venerem  pccunia  vota  defrau- 
dare.  Pro  vulg.  votorum  «^erifere  Sillig. 
non  male  voto  iavcrtere  edidit ,  poe- 
nam  cum  Scaligero  explicans  per 
noivrif ,  debitam  mercedem,  et  voto 
dictam  pcr  voto  promissam,  qiium 
dicere  etiam  alibi  (Tcr.  Heaut.  V,  I, 
64.  69.  Sall.  Hist.  II,  14.  Cic.  pr. 
Flacco  34.)  sit  i.  q.  promittere  (coll. 
Heusing.  ad  Cic.  Off.  I,  10,  6.),  voto 
autcm  vel  voijssaepe  iungatur  verbis 
vocare ,    exposcere,    expetere   etc.     De 


intervertendi  autera  verbo  conferri  iu- 
bet  Gronov.  Obss.  IV,  5.  Sermo  igi- 
tur  esset  de  pecunia  illa,  quam  me- 
retrices  tamquam  decumas  quaestus 
sui  Veneri  vovere  solebant(cf.  Boeckh. 
ad  Pind.  Vol.  H.  P.  II.  p.  611.),  et 
qua  Scylla  avara  deam  dcfraudaverat. 
(Cf.  etiam  Heraclitus  de  Incredib.  c. 
2.)  Quae  loci  explicatio  praeferenda 
videtur  Heynianae,  qui  putat  Scyllam 
iuvenes  irapulisse,  ut  pecuniam  Veneri 
ex  voto  debitam  sibi  pro  stupri  mer- 
cede  apportarent. —  85.  Quam,  poe- 
nam,  dixerat ,  proraiserat,  meretrix 
mala  atque  a n im o  fe r  arum  ,  i .  e. 
fero  et  saevo,  /aciaia,  agitata.  — 
Consaepta  Sillig.  e  coni.  edidit  pro 
quod  saepta,  quamquam  eiira  non  fu- 
git,  Oudend.  ad  Appul.  Met.  p.  119. 
consaepttis  rectius  de  locis,  quam  de 
hominibus  dici  contendisse.  Quura 
tamen  Virgilius  simplex  saeptus  de 
hominibus  usurpet  (Aen.  I,  439,  IX, 
783,  cf.  etiaraLiv.  1,28.  elc),  auctori 
huius  carminis  etiam  composito  verbo 
sic  uti  licuisse  putat.  —  87.  meritorum 
more  Sillig.  ex  omnibus  Codd.  revo- 
cavit  pro  vulg.  inerito  nmore,  quod 
ex  Cuiacii  coni.  editur.  Ceterum  non 
opus  ei'at,  ut  Heyn.  suspicaretur,  au- 
ctorem  carminis  Palaephatum  fortassc 
confudisse  cum  Heraclito ,  in  cuius 
libello  nsQi  aniaiMf  c.  2.  de  Scylla, 
scorto  avaro ,  vere  agatur.  Ex  eo 
enim,  (juod  in  libello  isto  satis  ine- 
pto,  qui  Palaephati  nomine  inscriptus 
a  nobis  teritur,  nihil  de  hac  re  inve- 
nitur,  non  sequitm*,  hoc  argumentum 
a  vcro  et  antiquo  Palaephato  non 
tractatum  esse.  —  89  sq.  ,,Verum  cu- 
iusvis  modi  haec  omnia  sint ,  quid- 
quid  et  ut  quisquc  de  iis  [tali  de 
clade,  de  talis  cladis  causa,  de  mon- 


CIRIS  V.  90-104. 

Omnla  sint:  potius  liceat  notescere  Cirin, 
Atque  unam  ex  multis  Scyllam  non  esse  puellis. 
Quare,  quae,  cantus  meditanti  mittere  certos, 
Magna  mihi  cu])i(lo  tribuistis  pruemia,  divae 
Pierides  —  quarum  castos  libamina  postcs 
Munere  saepe  meo  iniiciunt,  foribusque  hyacinthi 
Deponunt  flores,  aut  suave  rubens  narcissus, 
Aut  crocus  alterna  coniungens  lilia  caltha, 
Sparsaque  limlnibus  floret  rosa,  —  nunc  age,  dlvae, 
Praecipue  nostro  nunc  adspirate  labori, 
Atque  novum  aeterno  praetexite  iionore  vokimen. 

Sunt  Pandioniis  vicinae  sedlbus  urbes 
Actaeos  inter  colles  et  candida  Thesei 
Purpureis  late  ridentia  htora  conchis, 
Quarum  non  iiIII  fama  concedere  digna 


549 

00 


95 


100 


stro  tam  pernicioso]  narraverit;  equi- 
dem  de  ea  Scylla  agam ,  quae  in 
Cirin  mutata  est;  inclarescat  iHa  meo 
carmine  ,  nec  sit  una  ex  multis, 
ignobilis.''  H.  Constat  hanc  dicendi 
formulam  vel  apud  Ciceronem  legi 
Brut.  21,  83.  79,  274.  Off.  I,  30,  15. 
al.  Cf.  Burm.  ad  Petron.  c.  44.  Orell. 
ad  Hor.  Od.  III,  11,  33.  et  Obbar. 
ad  Hor.  Ep.  I,  6,  59.  Vol.  I.  p.  333. 
—  92.  Quare,  divae  Pierides,  quae 
iam  olim  mihi  carmina  pangenti  prae- 
mia  tribuistis,  agite  nunc  quoque  la- 
bori  nostro  adspirate. —  meditanti, 
tum,  quum  ego  meditabar.  —  mit- 
tere  can.tus :  cf.  adnott.  ad  Geo. 
1,229. —  certos  autem,  quia  in  car- 
minibus  certae  quaedam  regulae  ob- 
servantur ,  ut  Peerlkamp.  (a  Silligio 
laud.)  in  Bibl.  crit.  nov.  Vol.  II.  p. 
39.  interpretatur ,  qui  confert  Tibull. 
I,  7,  38.  et  11,1,52.  —  93.  cupido, 
scil.  praemiorum ;  praemia  autem 
de  favore  intellige,  quo  Musae  poe- 
tam  ornaverant.  —  94.  Vulgo  quurum 
castos  aharia  postes,  sine  sensu.  Sil- 
lig. ,  qui  putat ,  altaria  nil  esse  nisi 
interpretamentum  yoc.  posies ,  ei  ex 
coni.  substituit  Ubamina,  quum  verbum 
inficiant  de  liquido  sacro  sermonem 
esse  doceat.  Scaliger  injiciunt  {y.yia- 
OMOi)  ad  nidorem  refert,  et  Heyn. 
parum  probabiliter  cogitat  dc  san- 
guine  hostiae  postibus  templi  ad- 
sperso.  —  95.  Munere  meo  saepe 
ita  legitur.  Gf.  Geo.  I,  7.  Ovid.  Met. 
VII,  93.  VIII,  502.  etc.  —  96.  suave 
rubens  narcissus ,  ut  Ecl.  III,  63. 


suave  rubens  hyacinthus.  —  97.  De 
caltha  vid.  ad  Ecl.  II,  50.  —  99.  ad- 
spirate  labori.  Vid.  ad  Aen.  II, 
385.  De  Sing.  age  cumVluYaM  divae, 
adspirate  coniuncto  vid.  quos  lau- 
dant  Wcichert.  ad  Val.  El.  VIII,  194. 
et  Hand.  Turs.  I.  p.  205.  coll.  ad- 
not.  ad  Aen.  I,  267.  et  III,  169.  — 
1 00. praetexite  honore  v olume7i, 
quasi  limbo  purpureo.  —  101.  Pan- 
dioniis  sedibus ,  Athenis,  quarum 
rex  antiquus  fuitPandion,  Erichthonii 
filius,  Erechthei,  Procnes  et  Phiiome- 
]ae  pater.  Quare  Pandionius  apud 
jioetas  haud  raro  i.  q.  Atheniensis. 
Cf.  Lucr.  VI,  1141.  Ovid.  Met.  XV, 
430.  Claud.  R.  Pros.  II,  19.  B.  Gild. 
406.  Stat.  Theb.  II,  720.  etc.  — 
102.  Aciaeos  colles.  Vid.  Heins. 
ad  Val.  Fl.  IV,  '654.  et  adnott.  ad 
Geo.  IV,  463.  al.  —  „candida  li- 
tora,  propter  marmor  candidum ,  et 
ridentia  conchis,  accurate  ad  na- 
turam  loci;  nam  totus  ille  tractus 
agri  Megarensis  lapide  conchite  ab- 
uudat,  candido  admodum  colore,  cui 
plurimae  insunt  conchae  marinae 
Vid.  Paus.  I,  44."  H,  Cf.  etiam  Eein- 
ganum  Das  alie  Megaris  p.  38  sq.  — 
ridentia.  Vid.  adnott.  ad  Ecl.  IV, 
20.  —  104.  digna.  Hoc  Adiectivum, 
cum  negatione  coniunctum,  ut  Graec. 
ovx  uSiog ,  interdum  significat  eum 
cui  non  convenit,  quem  non  oportet 
(nostrum  berechtigt  etwas  nicht  zu  thiui 
—  oder  zu  dulden).  Cf.  Val.  Fl.  II,  471. 
Tac.  Hist.  II,  89.  et  e  Graecis  Soph. 
Oed.  Col.  933.  Sillig.  adh.l.et  Obbar. 


550 


CIRIS  V.  105  —  113. 


Stat  Megara,  Actaei  quondam  munita  labore 
Aleathoae  Phoebique:  deus  namque  adfuit  illi; 
Unde  etiam,  citharae  voces  imitatus  acutas, 
Saepe  lapis  recrepat  Cyllenia  murmura  pulsus, " 
Et  veterem  sonitu  Phoebi  testatur  amorem. 
Hanc  urbem,  ante  alios  qui  tunc  florebat  in  armis, 
Fecerat  infestam  populator  remige  Minos, 
Hospitio  quod  se  Nisi  Poljidos  avito, 
Carpathium  fugiens  et  flumina  Caeratea, 


105 


110 


ad  Hor.  Ep.  I,  3,  35.    Vol.  I.  p.  221. 
—    105    sqq.     ,,Fabula   Megarensium 
domestica  (Paus.  I,   42.),    quam  iam 
Theognis  attigit  v.  771  sq.,  Alcathous, 
Pelopis    fil.,    Megarae   arcem    muris 
cinxisse    ferebatur,    Phoebo     operae 
consorte:    unde    seu    saxura    aliquod, 
cui    Phoebi    cithara    fuerat    imposita 
(Paus.  1.  1.  et  Epigr.  Anthol.  Gr.  T. 
III.  p.  160.  lacobs.),   seu  turris  erat, 
quae  lapillo  percussa   in  citharae  ta- 
ctae    morem    resonabat    (Ovid.    Met. 
Vni,  14  sqq.).    Alcathous  Actaeus  h. 
1.,  quatenus  Megarensis  ager  Atticae 
pars  haberi  poterat,  et  olim  in  Athe- 
niensium     ditione     fuisse    credebatur 
(Paus.  I,  39.).     Nam  alioqui  e  Pelo- 
ponneso  adA-enerat  Alcathous,  Pelopis 
quippe   filius."  H.     De  Alcathoo    cf. 
Villoison  in  Comm.  Acad.  Paris.  In- 
script.    T.    XLVir.    p.    336.    a    Sillig. 
Jaud.  et  Haakh.  in  Pauly  Realenci/c/. 
I.  p.  300.    De  Megara  Singul.  uumero 
appellata    Sillig.    laudat  Heusing.    ad 
Vechneri  Hellenol.  p.  20.    coll.  Kud- 
dim.  I.  p.   152.    Schneid.  Gr.  Lat.  II. 
p.  432.  et  Peerlk.   in  Bibl.  crit.  nova 
III.  p.  246.    Ceterum  cf.  quae  de  hac 
urbe    exposui    in    Pauly   libro    modo 
laud.  IV.  p.  1714  sqq.  —  Alcathoae 
pro    vulg.    AJcathoi   Sillig.    ex    Codd. 
restituit,  poetam  apud  Graecum  scri- 
ptorem ,    unde  haec  sumpserit ,  Dori- 
cam  formam'^Az«//o«  invenissc  ideo- 
que  nomen  ad  primam  Declin.  flexisse 
ratus,    coll.  Schneid.  Gr.  Lat.    II.    1. 
p.    43.    —      107.    citharae    voces. 
Vid.  Obbar.    ad    Hor.  Ep.    I,    1,   34. 
Vol.    I.     p.    54.    —      108.    recrepai, 
transitive,  ut  rei>onare  Ecl.  I,  5.  etGco. 
in,    338.     Intransitivo    sensu   legitur 
ap.  Catull.  LXHI,  29.     Lapis  pulsus 
resonat,    imitatur  sonum  citharae.  — 
Cyllenia  murmnra  Sillig.  restituit 
e  Cod.  K. ,   quum  murmxir  etiam  aliis 


instrumentis  musicis  tribuatur,  ut  cor- 
nibus  ap.  Hor.  Od.  II,  1,  17.,  tuhis 
ap.  Stat.  Theb.  VI,  404.  etc.  et  ci- 
thara  ap.  Hor.  Ep.  I,  2,  31.  strepere^ 
ap.  Lucr.  II,  28.  rehoare  dicatur,  ver- 
bum  autem  recrepandi  murmuri  aptis- 
simum  sit.  Vulgo  munera.  Cyllenia 
dicuntur,  quia  poeta  citharam  ,  quam 
Apollo  invenerat,  confudit  cum  lyra, 
cuius  inventor  habebatur  Mercurius 
Cyllenius.  (Cf.  adnott.  ad  Aen.  IV, 
252.)  —  109.  amorem,  quod  iam 
Nodell.  Obss.  crit.  p.  39.  coniecerat, 
Sillig.  ex  Cod.  K.  recepit  pro  vulg. 
honorem^  quod  difficile  est  ad  expli- 
candum.  —  110.  tunc ;  vulgo  tum. 
Vid.  adnott.  ad  Ecl.  III,  10.  —  flo- 
rehat  in  armis,  h.  e.  virtute.  Cf. 
adnott.  ad  Aen.  III,  595.  V,  37.  et 
Sillig.    hic    et    infra    ad   v.    252.    — 

111.  ,,re7niff  e,  docte  :  nam  cum  classe 
advenerat  Minos ,  cuius  d^aXaaaoxQa- 
Tiau  illustravimus  in  Commentt.  Soe. 
K.  Gott.  T.  I.  P.  11.    p.  71   sqq."  H. 

—  populator  etiam  Ovid.  Met. XIH, 
655.     Liv.  ni,    68.    et  al.   legitur.  — 

112.  Causa  belli  Niso  a  Minoe  illati 
profertur,  quod  Polyidus  {TJoXvti.6og) 
vates,  qui  Glauco,  Minois  filio,  in  vi- 
tam  reducto  Crcta  aufugerat  (Apol- 
lod.  III,  3.)  et  Mcgara  profectus  erat 
(cf.  Paus.  I,  42.),  a  Minoe  armis  re- 
petebatur.  —  113.  Carpathium  pro 
vicino  mari  Cretico.  De  utroque  cf. 
liber  racus  Handh.  d.  alt.  Geo(jr.  II. 
p.  20  sq.  Omissionem  autem  voc. 
maris  defendit  locus  Aen.  HI,  211. 
coll,  Burm.   ad  Auth.  Lat.  I.  p.   114. 

—  //  u  m  ina  Caer  atea.  Ehimen 
Caeratum  (KaioaTog),  quod  Cnossum 
urbem,  ipsi  prius  cognomineni,  allue- 
bat  (et  nunc  de  Kartero  nomen  ha- 
bet),  in  Creta  insula  commemorant 
Callim.  in  Dian.  44.  et  Strab.  X.  p. 
476.    Cf.  Meursii  Creta  I,  8.    Hoeck. 


CIRIS  V.  114  —  129. 

Texerat.     Himc  bcllo  repetens  Gortyniu«  licros 
Attica  Crctaca  sterncbat  rura  sagitta. 
Sed  neque  tunc  cives,  ncque  tunc  rex  ipsc  vcrctur 
llnfesto  ad  muros  volitantes  agmine  turmas 
Vinccre  ct  indomitas  virtutc  rctundere  mentcs, 
Kesponsum  quoniam  satis  est  mcminisse  deorum. 
Nam  capite  a  sumrao  regis  —  mirabile  dictu  — 
Candida  caesaries,  —  florebant  tempora  lauro,  — 
At  roseus  medio  surgebat  vcrtice  crinis, 
Cuius  quam  servata  diu  natura  fuissct, 
Tam  patriam  incolumem  Nisi  regnumque  futurum 
Concordes  stabili  firmarunt  numine  Parcae. 
Ergo  omnis  caro  residebat  cm*a  capillo, 
Am'ea  solemni  comptum  quem  fibula  ritii 
Crobvlus  et  tercti  nectebant  dente  cicadae. 

Nec  vero  iiaec  urbis  custodia  vana  fuisset, 


551 


115 


120 


125 


Kreta  I.  p.  10.  et  401.  et  Pashley 
Trav.  inOrete  I.  p.  263.  —  114.  Gor- 
tynius  heros^  i.  e.  Cretensis.  Vid. 
ad  Ecl.  VI,  60.  —  115.  sternebat 
sayitta.  Vid.  Aen.  IX,  666.  (et  Geo. 
III,  297.)—  116  sqq.  „Sed  Megaren- 
ses  et  Nisus  non  cunctantm-  Minoi 
occurrere  et  muros  urbis  defendere : 
quippe  capillo  purpureo  confisi."  Lf. 
—  V.  118.  vulgo  haec  leguntur:  Du- 
cere  et  indomita  virtnte  retundere  men- 
tis,  quae  Sillig.  e  coni.  emendavit,  ut 
cohaereant  verha.  i?ido7nitas  virtute,  i. 
e.  nondum  domitas ,  et  mentes  retun- 
dere  sit  i.  q.  ap.  Cic.  Tusc.  1 ,  33. 
obtundere ,  i.  e.  mentem  acrem  et  ve- 
hementem  defatigare  et  quasi  hebetem 
reddere.  —  120.  mirabile  dictu. 
Vid.  Geo.  II,  30.  III,  275.  Aen.  I, 
439.  etc.  —  121.  florebant  tem- 
pora  lauro.  Cf.  v.  c.  Aen.  IV,  202. 
Parenthesis  post  illam ,  quae  modo 
praecessit,  paullo  durior;  non  tamen 
coniecturis  opus  est,  quo  priores  edi- 
tores  hunc  locum  vexarunt.  —  122. 
roseus,  purpureus.  —  surgebat  pro 
vulg.  fulgebat  Sill.  ex  Codd.  restituit, 
coll.  Aen.  X,  187.  —  123.  „Cuius 
natura  pro :  qui  crinis.  Barth.  Ad- 
verss.  XXIII,  9.  laudat  ex  Avieni 
Perieg.  57.  pigra  ponti  Se  natura  te- 
net,  h.  e.  pontus. "  H.  De  quam 
diu,  tam,  omisso  altero  diu ,  Sill. 
conferri  iubet  Cic.  Brut.  I,  4.  et  67, 
236.,  de  superstitione  autem  in  hac 
ipsa  Nisi  historia  valente  Lucian.  de 
sacrif.  15.  T.  III.  p.  79.  ed.  Bip.  et 
Becker.  in  Ersch's  u.  Gruber's  Encycl. 


Sect.  II.  Vol.  I.  p.  19.  —  Cum  v. 
125.  cf.  Ecl.  IV,  47.,  unde  sumptus 
est.  Heyn.  malit  Jirmarant.  Sed  rectc 
Sill.  defendit  Perfectum,  coll.  Ramsh. 
Gr.  Lat.  p.  402.  c.  Spectatur  enim 
certum  illud  tempus,  quo  Nisus  est 
natus.  —  127  sq.  ,,Fibula  aurea  ne- 
ctebat  eum  crinem  dente  tereti  cica- 
dae.  Erat  scil.  fibula  in  cicadae  for- 
mam  facta  yitu  Attico.  Nota  res  est, 
Athenienses  Ttiziyocpooovviag  fuisse, 
i.  e.  habuisse  cicadam  auream  crinium 
cincinnis  innexam.  Cf.  praeter  Sca- 
lig.  et  Taubm.  ad  h.  1.  Thuc.  I,  6. 
ct  Periz.  ad  Aelian.  IV,  22."  //. 
Sillig.  praeterea  conferri  iubet  Co- 
lumn.  ad  Ennium  p.  330.  Anecd. 
Hemsterh.  I.  p.  108  sq.  et  lacobs.  ad 
Philostr.  Imag.  p.  493.  —  gue^n  ex 
Aldd.  recepit  Sill.  pro  vulg.  qicoque. 
—  128.  Vulgo  Mopsopio  et  tereti,  in- 
vitis  Codd. ,  qui  praebent  corpselae, 
corpselJe,  corselle,  unde  Loensis  Epi- 
phyll.  VIII,  25.  eruit  Crobylus,  quod, 
Heyn.  suasore,  Sillig.  recepit,  qui  et- 
iam  ex  Codd.  restituit  Pluralem  ne- 
ctebant  pro  vulg.  Singul.  nectebat ;  ut 
structura  verborum  haec  sit:  guem  ca- 
pillujn  ritu  solemni  comptum  fibula  au- 
rea  et  crobylus  (de  Copula  postposita 
A^d.  supra  ad  v.  79.)  tereti  dente  ci- 
cadae  nectebant.  Crobylus  autem 
{xooi^vXog)  secundum  Thuc.  I,  6.  et 
Schol].  est  modus  crines  colligandi 
{ildog  nkiyuuTog  tmv  TQt^oji'),  et  cri- 
nis  per  eum  nectitur ,  quatenus  ei  ita 
est  implicitus ,  ut  non  facile  e  capite 
demi  possit. —  129.  urbis  ex  Heins. 


552 


CIEIS  V.  130  —  140. 


Nec  fuerat,  ni  Scylla,  novo  concepta  furore, 

Scylla,  patris  miseri  patriaeque  inventa  sepulcrum, 

Minoem  cupiclis  si  non  inhiasset  ocellis ! 

Sed  malus  ille  puer,  quem  nec  sua  flectere  mater 

Iratum  potuit,  quem  nec  pater  atque  avus  idem 

luppiter  —  ille  etiam  Poenos  domitare  leones 

Et  validas  docuit  vires  mansuescere  tigris, 

IUe  etiam  divos,  homines  —  sed  dicere  magnum  est, 

Idem  tum  tristes  acuebat  parvukis  iras. 

lunonis  magnae,  cuius  periuria  divae 

Olim  si  meminere,  diu  periura  puellae 


130 


135 


140 


et  Heynii  coni.  edidit  Sillig.  i^ro  vo- 
bis,  qua  lectione  probata  poeta  putan- 
dus  esset  se  subito  ad  ipsos  Mega- 
renses  convertere,  quod  ridiculum.  — 
130.  Nec  fuerat ,  scil.  antea,  pro  : 
ut  antea  non  fuerat.  Cf.  Heinrich.  in 
in  Bibl.  Gotting.  X.  p.  46.  Sillig. 
Adverbium  ante  eadem  ratione  omitti 
docet  ap.  Virg.  Aen.  V,  372,  et  Hor. 
Od.  m ,  27  ,  28.  --  Idem  Sill.  pro 
vulg.  nisi  e  Codd.  edidit  ni,  ,,quam- 
quam  bene  gnarus  eorum ,  quae  Viri 
docti  nunc  recte  de  correptionis  iisu 
in  talibus  syllabis  praecipiunt;  vid. 
Schneid.  Gr.  Lat.  I,  2.  p.  G94  sqq. 
Lennep.  ad  Ter.  Maur.  p.  412  sqq. 
et  lahn.  ad  Virg.  Aen.  XI,  309."  — 
concepta  furore  mire  dictum, 
quamquam  concipere  furorem  infra  v. 
164.  Aen.  IV,  501.  Ovid.  Met.  II, 
640.  Sil.  Ital.  V,  182.  Senec.  Hipp. 
343.  aL  legitvir,  Heyn.  coni.  correpta. 
—  131.  sepulcrum  pro  pernicie, 
peste.  Sillig.  comparat  ruinam  apud 
Ovid.  Her.  XII,  32.  et  conferri  iubet 
Cort.  ad  Cic.  Fam.  VIII,  4,  5.  Ramsh. 
Gr.  Lat.  p.  655.  et  Matth.  Gr.  G.  §. 
429,  1.  —  132.  Minoem  ex  Heinsii 
coni. ;  vulgo  0  nimium.  De  inhiandi 
verbo  cum  quarto  Casu  coustructo 
vid,  ad  Geo.  II,  463  —  De  ni  -  -  si 
non  vid.  supra  ad  v.  12.  —  133  sq. 
Scquitur  locus  per  sc  non  inelegans 
de  potentia  Amoris ,  in  quo  tamen 
multa  videntur  corrupta  et  turbata 
csse.  De  iterato  quem  nec  cf.  ad- 
nott.  ad  Aen.  I,  201.  —  134.  potuit 
doQtorixMg:  vid.  ad  Geo.  I,  49.  — 
paler  atque  avus  idem;  quum 
Veuus  lovis  filia  eademque  Amoris 
mater  ex  love  a  poetis  quibusdam 
fuisse  perhibeatur;  qua  de  re  cf.  Val- 
cken.    ad   Eurip.    fragm.    p.    159.     et 


Musgr.  ad  Hippol.  539.  —  Cum  v. 
135.  Sill.  comparat  Galli  eleg.  29. 
acer  Amor  deus  est,  fetas  domat  ille 
leaenas.  —  136.  validas  vires  (cf. 
Aen.  II,  50.  V,  500.  VI,  833.)  tirjris 
(Genit.)  pro  simplici:  validas  tigres. 
Sillig.  comparat  Graecum  dicendi  ge- 
nus  {oS-irog  '^Hgccy/Atovg  et  similia),  de 
quo  conferri  iubet  Vechner.  Hellenol. 
p.  516  sqq.  et  Muncker.  ad  Fulgent.II, 
5.  p.  73.  a,  Cf.  Cul,  296.  —  Cum  v. 
137.  cf.  Prop.  I,  14,  17.  Jlla  (Venus) 
potest  maynas  heroum  infringere  vires. 
Post  homines  autem  aposiopesis  sta- 
tuenda  est,  et  verba  Idem  tmn  etc. 
arcte  cohaerent  cum  verbis  Sed  malus 
ille  puer  v.  133.  —  Punctum,  quod 
Heyn.  in  fine  v.  138.  delevit,  ut  Amor 
diceretur  iram  lunonis  acuisse,  recte 
restituit  Sillig.  Amor,  a  lunone  insti- 
gatus,  suas  Ipse  acuebat  iras  (cf.  in- 
fra  V.  159.  et  Aen.  XII,  590.)  et 
Genit.  lunonis  magnae  pendet  a  voc. 
sedem  (v.  141.).  —  137.  ,,Quantum  ex 
loco  salebroso  assequi  licet,  puella 
religionem  tenipli  lunonis  violaverat, 
inter  ludendum  cum  aequalibus  pihx 
in  sacrarium  temere  emissa ;  quam 
quum  repetitum  ivisset,  in  templi  pe- 
netrale  irruperat.  Ut  puellam  puniret, 
infausto  amore  eam  a  Cupidine  in- 
flammari  curavit  luno."  H.  —  140. 
Vulgo  Oliin  se  meminisse ;  sed  quum 
omnes  Codd.  praebeant  meminere,  Sil- 
lig.  se  bene  mutavit  in  si,  pro  ctsi 
positum  (vid.  ad  Geo.  IV,  241.)  ,  ut 
Genit.  cuius  divae  (periuria)  sensu 
obiectivo  intelligendus  sit:  periuria 
in  nomine  lunonis  commissa  (coll. 
Ruhnk.  ad  Vellei.  II,  106.  etHuschk. 
ad  Tibull.  Vol.  II.  p.  703),  et  ad 
voc.  liceat  ex  Perf.  meminere  (qui  Plu- 
ralis  collectiva   notione  voc.  non  iilli 


CIKIS  V.  141  —  155. 


553 


Non  uUi  liceat,  violavcrat  inscia  sedem, 
Dum  sacris  operata  Deae  lascivit  et  extra 
Proceclit  longe  matrum  comitumque  catervam, 
Suspensam  gauclens  in  corpore  luclere  vestem, 
Et  tumidos  agitante  sinus  Aquilone  relaxans. 
Necdum  etiam  castos  gustaverat  ignis  honores, 
Necdum  solemni  lympha  perfusa  sacerdos 
Pallentis  foliis  caput  exornarat  olivae; 
Cum  lapsa  e  manibus  fugit  pilti,  cumque  relapsa 
Procurrit  virgo;  quod  uti  ne  prodita  ludo 
Auratam  gracili  solvisset  corpore  pallam! 
Omnia,  quae  retinere  gradum  cursusque  morari 
Possent,  o  tecum  vellem  tua  sernper  haberes : 
Non  unquam  violata  manu  sacraria  divae 
Urendo,  infelix!  nequidquam  tura  piasses. 


145 


150 


155 


satis  excusetur)  ccno  y.oivov  repeti 
debeat  meminisse  (coU.  Aen.  I,  729. 
Hor.  Od.  III,  27,  13.  et  Ramsh.  Gr. 
Lat.  §.  205,  3.  p.  683.),  totius  igitur 
loci  sensus  hic  sit:  si  (etiamsi)  oUm 
(quando :  vid,  ad  Aen.  V,  \2o.)  puel- 
lae  periuria  liiiius  divae  meviinere,  nuUi 
tamen  pueUae  diu  ea  periura  fuisse 
meminisse  Uceat,  scil.  quod  poena 
lunonis  celeriter  seqtii  soleat  periu- 
rium  {,,so  durfte  sich  doch  wohl  keine 
erinnern,  dass  jener  Meineid  lange  ge- 
ivdhrt  habe,  i.  e.  lange  unhestraft  ge- 
hUeben  wcire'-').  De  lusu  autera  in 
\ evhis  periuria  — periura  Sill.  conferri 
iubet  lacob.  ad  Lucil.  Aetn.  118.  et 
379.  Ceterum  de  pei-iurio  vid.  infra 
V.  156.  —  141,  sedem,  scil.  deae, 
templum.  —  142.  sacris  op  erata. 
Quum  in  eo  esset,  ut  sacris  operare- 
tur;  nam  antc  ipsum  sacrum  Scyllae 
hoc  infortunium  accidisse,  docent  vss. 
146  sqq.  Ceterum  cf.  Liv.  I,  31.  et 
adnott.  ad  Ecl.  III,  77.  —  lascivit, 
•lusit.  —  144.  ,,Veste  recincta,  solu- 
ta,  procurrit:  ita  ipso  cursu  auram 
movet  vestis  agitata. "  H.  —  146. 
g  ustaverat  Sill.  ex  Codd.  resti- 
tuit  pro  vulg.  agitaverat.  —  147.  so- 
lemn i  ly  mpha  pe  rfu  s  a ,  rite  lota 
ante  sacrificium.  Cf.  Saubert.  de  sa- 
crif.  p.  222.  —  Cum  v.  148.  cf.  Virg. 
Geo.  III,  21.  Aen.  V,  774.  VII,  419. 
etc.  et  de  pallente  oliva  vid.  ad 
Ecl.  III,  39.  —  149.  cumque  rela- 
psa,  scil.  pila.  ,,Pila  autem  hic  com- 
memorata  iis  adstruetur,  quae  attulit 
Boettiger.  iu  Amalth.  I.  p.   27   sq." 


SiUig.  —  150.  quod  uti  Sill.  revo- 
cavit  e  Codd.  pro  vu]g.  quo  utinam, 
quum,  ut  alias  quod  si  ot  quod  nisi, 
ita  etiam  dicatur  quod  utinam  [cf.  quae 
hac  de  re  disputarunt  Cort.  ad  Cic. 
Epp.  ad  Fam.  XIV,  4.  Otto  ad  Cic. 
de  Einn.  I,  20,  67.  et  Kritz.  ad  Sall. 
Cat.  2,  2.  et  lug.  14,  21.]  ,  pro  uti- 
nam  autera  etiam  simplex  ut  ponatur 
(coll.  infra  v.  228.  et  Hor.  TurselL 
p.  950,  7.)  —  prodita,  in  fraudem 
inducta ,  ut  religionem  violaret.  — 
151.  Quod  nos  cum  Silligio  edidimus, 
fluxit  ex  lacobsii  coni.,  iam  Heynio 
probata.  Vulgo  sine  iusto  seusu  legi- 
tur  Aureo  tam  graciU  solvisset  corpora 
paUa.  Sensus  est :  utinam  palla  non 
deposita  retenta  fuisses,  quominus  lon- 
gius  procederes.  De  aurata  palla 
cf.  Geo.  n,  464.  Aen.  V,  250.  VIII, 
167.  —  152.  cursusque  Codd.  est 
scriptura  a  Sill.  revocata  loco  vulg. 
cursumque.  —  153.  tecum  -  -  tua. 
Cf.  Aen.  IX,  84.  Val.  Fl.  II,  242. 
Val.  Caton.  Lydia  26.  34.  et  Cic. 
Phil.  II ,  8.  (certe  ex  Cod.  Vat.  au- 
ctoritate) ,  quos  laudat  Sill.,  qui  ta- 
men  malit  tecum  tu  -  -  tu.  —  154.  vio- 
lata  manu,  nam  lapsa  e  manihus 
fugit  pila  supra  v.  149.  —  155.  Sillig. 
duabus  coniecturis  satis  felicibus  loco 
succurrit;  vulgo  enim  legitur  lurando 
-  -  iura piasses.  Putat  autem  Vir  doct., 
puellam  facinoris  sui  bene  gnaram 
illud  ture  oblato  piare  et  lunonis 
iram  placare  voluisse,  sed  frustra  hoc 
conatam  esse,  quum  luno  nihilomi- 
nus    poenam    sumpserit    et    Scyllam 


554 


CIKIS  V.  156  —  168. 


Et  si  quis  nociiisse  tibi  periuria  creclat, 
Causa  pia  est:  timuit  fratri  te  ostendere  luno. 
At  levis  ille  deus,  cui  semper  ad  ulciscendum 
Quaeritur  ex  omni  verborum  iniuria  dicto, 
Aurea  fulgenti  depromens  tela  pharetra, 
Heu  nimium  mentem  et  nimium  irritantia  visu, 
Virginis  in  tenera  defixerat  omnia  mente. 

Quae  simul  ac  venis  liausit  sitientibus  ignem, 
Et  validum  penitus  concepit  in  ossa  furorem; 
Saeva  velut  gelidis  Edonum  Bistonis  oris, 
lctave  barbarico  Cybeles  antistita  buxo, 
Infelix  virgo  tota  bacchatur  in  urbe, 
Non  stjrace  Idaeo  fragrantes  tincta  capillos, 


160 


165 


Amori  puniendam  tradiderit;  ideoque 
duas  sententias  (nisi  tu  manu  tua 
templum  violasses,  illud  ipsum  tem- 
plum  non  ture  oblato  piasses,  tibi 
non  piandum  fuisset,  —  sed  frustra 
|)iasti)  in  hanc  unam  contractas  esse : 
non  nequidquam  piasses. —  Urendo 
tura.  Cf.  Tibull.  II,  2,  3.  Urantnr 
pia    tura   focis,    urantur    odores.    — 

156.  p  eriuria:  quod  puella  sacris 
operatura  (iure  iurando  ?)  promiserat, 
se  rite  et  decore  templum  intraturam, 
iisque     promissis     non     steterat.    — 

157.  timuit  fr  atri  etc.  i.  e.  maluit 
te  hoc  modo  punire  luno,  quam  lovi 
te  excruciaudam  tradere,  qui  solus 
periuria  ulciscitur;  ut  iam  Scalig.  lo- 
cum  recte  intellexit.  —  161.  Vulgo 
Heu  nimium  tereti,  nimium  Tiryntlda 
visu.  Codd.,  monstra  lectionum  ex- 
hibentes ,  nihil  fere  auxilii  atferunt. 
Quod  Sillig.  ex  coni.  edidit,  Vir  doct. 
imprimis  Cod.  R.  lectione  Heu  rumium 
terret  nimium  tiricia  visit  studet  defen- 
dere,  et  sic  explicat:  tela,  quae  nimis 
et  nimis  mentem  Scyllae  visu,  i.  e.  ad- 
spectu,  ope  oculorum,  irritabant ;  de 
itcrato  voc.  nimium  conferens  Aen.XI, 
841.  et  TibuU.  III,  6,  21.  (vid.  etiam 
adnott.  ad  Geo.  III,  518.),  et  irritare 
verbum  proprium  telorum  esse  do- 
cens,  coll.  Aen.  X,  644.  Mihi  Codd. 
vestigia  iubere  videntur,  ut  aliam  loco 
medicinam  quaeramus,  cui  tamen  in- 
veniendae  me  imparem  essc  confiteor. 
—  162.  Pro  languido  o?nniaSillig.  ma- 
lit  horrida,  quae  verba  etiam  alibi  con- 
fusa  esse  doceat  Markl.  ad  Stat.  Silv, 
IV,  1,  14.  —  Cum  V.  163.  Ileyn. 
conferri  iubet  Apollon.  III,  280  sq. 
et  Catull.  LXIV  (Epithal.),  91  sq.  ~ 


sitientibii  s ,  amoris  igne  ardenti- 
bus.  —  Cum  V.  165.  cf.  Nicand.  Ale- 
xiph.  217  sqq.  Edonuvi  Bistonum  oris 
ex  Scaligero  coni.  edidit  Sillig.  pro 
vulg.  gelidis  Ciconum  Bistonis  in  oris, 
quod  tamen  Weichert.  in  Poett.  Latt. 
vitis  et  rell.  p.  425.  praeferre  videtur. 
Codd.  praebent  sidonum  vel  sydonum. 
Bistones  autem  (de  quibus  cf.  Herod. 
VII,  110.  Strab.  VIL  p.  331.  Plin. 
IV,  11,  18.  alii)  et  Edones  et  Edoni 
(cf.  Herod.  VII,  100.  Thuc.  IV,  109. 
Plin.  I.  1.)  sunt  Thraciae  populi,  qui 
poetis  in  universum  dicuntur  pro  Thra- 
cibus  (cf.  Hor.  Od.  II,  7,  27.  Ovid. 
Met.  XI,  69.  Trist.  IV,  1,  42.  etc), 
quare  etiam  h.  I.  Bistonis,  ut  ap. 
Hor.  Od.  II,  19,  20.,  pro  Baccha 
Thracia.  De  Edonibus  A'id.  etiam  ad 
Aen.  XII,  365.,  de  Bisionibus  autein 
ad  Culicis  v.  251 :  —  166.  ,Jctave, 
h.  e.  tibia  Phrygia  audita  stimulata 
et  in  furorem  acta.  Alibi  Gallos  no- 
minare  solent  poetae:  nunc  una  ex 
Maenadibus  intelligenda.  Cf.  Catull. 
LXIII,  22  sq."  H.  Sillig.  praeterea 
docet,  Cybeles  et  Bacchi  cultum  tani 
arcte  inter  se  coniunctum  fuisse,  ut 
haec  confusio  non  nimis  possit  of- 
fendere  (coll.  Eur.  Bacch.  80  sqq.), 
omninociue,  quae  vehementiore  ali- 
quo  aftectu  concitata  dicantur,  omnia 
fere  Maenadibus  comparari ,  coll. 
Aeseh.  S.  adv.  Th.  480.  Prop.  IV, 
7,  14.  et  lacobs.  ad  Philost.  Imagg. 
p.  456.  —  buxo,  i.  e.  tibia  buxea. 
Vid.  ad  Aen.  VII,  382.  —  Cum  v. 
167.  ef.  Aen.  IV,  300  sqq.  et  VH, 
376  sqq.  Sequentia  ex  CatuIIo  LXIV, 
63  sqq.  adumbrata  esse  memoratHeyn. 
—   168.  De  styrace  s.  sprace,  lacrima 


CJRLS  V.  169  —  181. 


555 


'Cognita  noii  teneris  pedibuti  Sicyonia  scrvans, 
Non  niveo  rcdnens  baccata  monilia  collo. 
iMuItum  illi  incerto  trepidant  vestigia  cursu; 
^Saepe  redit  patrios  adscendere  perdita  muros 
Aeriasque  facit  causam  se  visere  turres; 
"Saepc  etiam  tristes  volvens  in  nocte  querelas 
"Sedibus  ex  altis  cocli  speculatur  amorem 
Castraque  prospectat  crebris  lucentia  flammis. 
'Nulla  colum  novit,  carum  non  respicit  aurum ; 
Non  ar^uta  sonant  tenui  psalteria  chorda, 
Non  Libyco  molles  plauduntur  pectine  telae. 
NuIIus  in  ore  rubor;  ubi  enim  rubor,  obstat  amori. 
Atque  ubi  nulla  malis  reperit  solatia  tantis, 


170 


175 


180 


arboris  cuiusdam  cydoiiiae  similis,  cu- 
ius   praestautissimum    genus    e   Syria 
petebatur  (Plin.  XII,   17,  40.),  vilius, 
quod   Jiic  commeraoratur,    (in    Creta 
cle    cuius    moute,    Ida   vid.    ad    Aen. 
m,   105.    et    XII,    412.)  inveniebatur 
^Plin.  ibid.   et  XII,  25,  55.).    Cf.  prae- 
;erea  Dioscor.  I,  79.  ibique  Sprengel. 
11.    p.  373.  —    tincta   pro    vulg.  picta 
Sillig.    recepit   ex    lacobsii    et  Wake- 
ieldi    coniectura.    —     169.   Cognita 
Sicyonia^   nota,    quibus   illa  utebatur. 
?artic.  cognitus^    in    quo    temere  hae- 
ierunt  editores,  locum  coniecturis  ve- 
cantes ,     explicari    siraili    loco    Val. 
?lacci  V,  355.,  observavitSillig. -- >&'i- 
•yonia  (I^ixvaii^ia,  scil.  VTiodrj/uara) 
■'Xmt  calcei  Sicyonii  satis  noti,  de  qui- 
)us  cf.  Hesych.    h.  v.   et  Steph.  Byz. 
'.  J^ixvciji'.    Ceterum  Sicyonia  ita  sim- 
diciter  posita  inveniuntur  etiam  apud 
jucr.  IV,   1121.  Sillig.  conferri  iubet 
jronovii    Obss.  IV,     25.    p.    391.    et 
liQOf/.a,     Xny.Mviy.dg    ap.    Aristoph. 
Nub.   151.    Thesm.  142.  Eccles.  74.— 
70.     baccata    monilia.      Vid.     ad 
len.  I,  655.  —  171.  vestigia,   scil. 
•edis,  quod  additur  v.  c.  in  Catonis 
)iris    11.    —      172.    redit    adscen- 
lere,  ut  ^ij  d"  Ufai.    Cf.  adnott.  ad 
^en.  I,  527.  — perdita,  quod  iam 
lii  ex  coni.   legi  voluerant,  Sillig.  e 
'od.   Helms.    a   m.    sec.    recepit    pro 
ulg.   prodita.      Cf.    infra    v.    428.   — 
73.    Verba    sic    construe :    et    causam 
3cil.    frequenter    adscendendi    muros 
•atrios)  facit  se  visere  turres.     Sillio-. 
ocet:  causara  facere,  i.  e.  praetexere, 
ilane  esse  Graecum  Xoyoi^  nouTi^.  — 
erias     turres.      Vid.    adnott.    ad 
<cl.  I,  58.    Aen.  III,  680.  VIII,  221. 


—  174.  lis,  quae  interdiu  facta  sunt, 
iam  querelas  nocturnas  adiungit  poeta, 
ut   non   opus    sit  Heynii  coni.    tristes 
volvens  in  pectore   curas ,    de  qua  iam 
Paldaraura  ad  Prop.  p.  294.  dubitasse 
docet    Sillig. ,    qui    simul  Praepos.    in 
excusare  studet  coll.  Ruhnk.  ad  Vel- 
lei.  II,    24.    et  Drak,    ad  Liv.  I,    57. 
Cf.    etiam   Hand.    Turs.    III.     p.    279 
sqq. —  volvens  querelas.    Cf.  ad- 
nott.  ad  Aen.  III,   102.    lacob.  Spec. 
Emend.  p.  98.  coni.  solvens.  —    175. 
S edihu s  ex    altis    coeli,    i.  e.  ex 
coclo    ipso    et   hic  quidem  ex  sideri- 
bus,  sp  eculatur  amor  ern ,    discere 
cupit,    an    faustum    amori    suo    exi- 
tum  sperare  possit.     Cf.  Geo.  I,  257. 
Sillig.    praeterea    comparat   sedes   ae- 
thereas   ap.   Ovid.  Met.    XV,    449.    efc 
t^Qav  ap.  Aratum  v.  690.  ed.  Voss.  — 
Cimi   V.    176.    cf.    quae    collegit  Bur- 
mann.  ad  Prop.  V,  4,  29.  p.  771.  — 
177.  Nulla.  Vid.  ad  Geo.  I,   102.  et 
Aen.  IV,  232.  —  non  Sillig.  ex  Codd. 
restituit    pro    vulg.    nec.    —    carum 
aurum  non  de  mundo  muliebri,  sed 
de     auro    textili    intelligendum    esse 
censet    SilL,    quum    omnis    hic    locus 
de  opificiis  et  negotiis,  quibus  Scylla 
alias    adsucta   fuerit,    agat.     Ceterum 
omnino  conferri  iubet  simillimum  Ca- 
tulli   locura   LXIV,  38—41.    —    178. 
jysalterium,  instrumentura  rausicum 
citharae  simile,  etiam  Varro  ap.  Non. 
n.  149.  Cic.  dehar.  resp.21.  in.  Quinct. 
I,   10,  31,  alii  commemorant.  —   179. 
Lihyciim  pectinem   Scalig.   de    ci- 
triuo  vel  lotino,  Taubm,  autem  rectiuSj 
puto,  de    eburneo  intelligit:    nam  Li- 
bj^a    elephantis    ideoque    ebore   abun- 
dabat;  quamquam  etiara  conferri  pot- 


556 


CIRIS  V.  182—195. 


Tabidulamque  videt  labi  per  viscera  mortem; 

Quo  vocat  ire  dolor,  subigunt  quo  tendere  fata, 

Fertur,  et  horribili  praeceps  impellitur  oestrp, 

Ut  2:>atris,  ah  demens,  crinem  de  vertice  sacrum 

Furtiva  arguto  detonsum  mitteret  hosti  — • 

Namque  haec  conditio  deceptae  ponitur  una,  — 

Sive  illa  ignorans:  quis  non  bonus  omnia  maht 

Credere,  quam  tanti  sceleris  damnare  puellam? 

Heu  tamen  infehx  —  quid  enim  imprudentia  prodest? 

Nise  pater,  cui,  direpta  crudehter  urbe, 

Vix  erit  una  super  sedes  in  turribus  ahis, 

Fessus  ubi  exstructo  possis  considere  nido. 

Tu  quoque  avis  moriere;  dabit  tibi  fiha  poenas. 

Gaudete,  o  celeres,  subnixae  nubibus  ahis, 


185 


190 


195 


est  Niliacus  pecten  ap.  Martial.  XIV, 
1 50,  2.  —  plauduntur,  piilsantur ; 
nam  simul  cum  ipso  corpore  s.  latere 
texentis  subinde  admoto  jm  lorcp 
pulsatur  etiam  tela.  Praeter  Heyn.  ad 
h.  1.  et  in  Excursu  ad  Acn.  VII,  14. 
cf.  Huschk.  ad  Tibull.  II,  1,  66.  et 
adnott.  ad  Geo.  I,  294.  —  182.  ,.Qua 
ratione  hic  potissimum,  ubi  7no?'s  per 
inexpletum  amorem  nata  memoratur. 
de  tabe  senno  esse  possit,  docet  Cel- 
sus  III,  22.  Hinc  etiam  videre  proprio 
sensu ,  neque  solum  pro  sentire  dici- 
tur,  coll.  imprimis  v.  224  sq."  Sillig. 

—  184.  De  oestro  vid.  ad  Geo.  III, 
146.  Hic  pro  furore  positus  ,  ut  Stat. 
Theb.  I,  32.  Nemes.  Cyn.  3.  luven.  IV, 
123.  al.  —   185  sq.  Vulgo  :    de  vertice 

ferret  Furtim  atque  arguto  etc.  Sillig. 
pro  ferret  (cuius  loco  Codd.  praebent 
serum  vel  sectimi)  coni.  sacrum  et  ex 
Cod.  R.  lectione  Furtimque  fecit  Fur- 
tiva;  ut  ordo  verborum  hic  sit:  Ut 
mitteret,  ah  demens !  furtiva  (quod 
aptissimum,  quum  de  clandestino 
amore  agatur)  sacrum  crinem  (i.  q. 
fatalem  apudOvid.  Met.  VIII,  86.,  non 
violandum:  coll.  Lucan.  IX,  982.  et 
VIII,  669.)  detonsum  de  vertice  patris 
hosti  arguto  (i.  e.  vafro  et  callido : 
ef.  Heind.    ad  Hor.  Sat.    I,  10,    40.). 

—  187.  Vulgo  miserae  proponitur ;  sed 
quum  Codd.  praebeant  ereptae  vel  ere- 
pto  ponitur  (et  rapiori  propotiitur), 
Sillig.  indc  fecit  deceptae  ponitur ;  ut 
dicatur  Minos  argutus  hanc  unam 
conditionem  (scil.  matrimonii)  postiisse 
(de  qua  dicendi  formula  cf.  Drak.  ad 
Liv.  XXXIX,  17,  1.  Cort.  ad  SalL 
Cat.  20,  14.    Heusing.    ad   Cic.   Oft". 


III,  22.  p.  734.),  i.  e.  promisisse,  se 
puellam  iu  matrimoniura  esse  ductu- 
rum  (cf.  V.  414.),  si  illa  patris  crinem 
sibi  traderet,  deinde  vero  eam  dece^ 
pisse  et  promisso  non  stetisse.  — ^ 
188.  Sive  illa  ignorans ,  scil.  hoc 
fecit,  ut  Niso  patri  crinem  fatalem 
eriperet,  in  quo  nesciret  regni  fata 
esse  posita.  —  189.  tanti  sceleris  Sil- 
lig.  e  Cod.  A.  recepit  pro  vulg.  tanto 
scelere,  quod  propter  argumenta  me- 
trica  ferri  nequeat  (coU.  Schneid.  Gr. 
Lat.  I.  2.  p.  753.),  imprimis  quum 
verbum  damnare^  ubi  arguendi  signi- 
ficationem  habeat,  fere  semper  sequa- 
tur  Genitivus  (ut  Ovid.  Rera.  3.  et 
Cic.  Att,  Vn,  12.).  Illa  tamen  ratio 
non  sufficit  ad  reiiciendam  vulgarem 
lectionem,  quum  productio  syllabae 
brevis  in  vocalem  cxeuntis  sola  arsis 
vi  effecta  ipsius  Virgilii  exemplis  pos- 
sit  defendi  (cf.  aduott.  ad  Aen.  III, 
464.) ;  quare,  si  ceteri  Codd.  in  Abla- 
tivo  consentiunt,  Sillig.  Genitivum 
paullo  cupidius  videtur  recepisse.  — 
190.  infelix,  scil.  es.  Cf.  adnott. 
ad  Aen.  I,  237.  et  Gronov.  Diatr. 
Stat.  T.  I.  p.  425.  ed.  Lips.  —  194. 
,,Tu  quoque,  o  Nisc,  in  avem  muta- 
beris  ante  diem  supremum ;  filia  ta- 
men  tibi  poenas  dabit,  quippe  et  ipsa 
in  avem  mutata,  quam  haliaeetus  pcr 
tinaci  odio  persequitur."  Haec  Heyn., 
qui  totuni  versum  ineptum  et  ab  in- 
terpolatore  confectuui  censet.  Sed  ut 
commode  oratio  progrediatur  ad  se- 
quentia,  liic  versus  tam  necessarius 
est,  ut  nullo  modo  abesse  possit,  quod 
etiam  censuit  Haupt.  Quaest.  CatulL 
p.  77.,  qui  siraul ,    quura  in  vulg.  le- 


CIRIS  V.  196  —  207. 


557 


Qiiae  rnare,  quae  virldes  silvas  lucosque  sonantes 
Incolitis,  o^audete,  vagae  blandaeque  volucres; 
Vosque  adeo,  humanos  mutatae  corporis  artus, 
Vos  o  crudeli  fatorum  lege,  puellae 
Dauliades,  gaudete:  venit  carissima  vobis 
Cognatos  augens  reges  numerumque  suorum 
Ciris,  et  ip^e  pater.     Vos,  o  pulclierrima  quondam 
Corpora,  caeruleas  praevertite  in  aethera  nubes, 
Qua  novus  ad  superum  sedes  Haliaeetus,  et  qua 
Candida  concessos  adscendat  Cirls  honores. 

lamque  adeo  dulci  devinctus  lumina  somno 
Nisus  erat,  vlgilumque  procul  custodla  primis 


200 


205 


etione  aegre  desideretur  Particula  ad- 
versativa,  pro  poenas  coni.  pennas.  — 
195  sqq.  Hic  locusHauptio  in  Quaest. 
Catull.  p.  45.  magnam  similitudinem 
habere  videtur  cum  Catull.  LXIV, 
22  sqq. —  196.  Luci  s  onantes  ex 
Virg.  Ecl.  X,  58.  petiti,  ubi  vid.  ad- 
nott.  —  198.  Vos  quoque,  Philomela 
et  Procne,  in  aves  quondam  mutatae 
advolate  et  gaudete,  cognatos  vestros 
et  ipsos  in  aves  esse  transformatos. 
De   ipsa  fabula  vid.    ad  Ecl.  VI,  78. 

—  adeo.  Vid.  adnott.  ad  Ecl.  IV, 
II.  —  humanos  Sillig.  recepit  e  Cod. 
R,,  quum  constet,  haud  raro  Adiectiva 
a  suo  Substantivo  remota  alteri  ap- 
poni,  cui  minus  conA^eniant.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Aen.  I,  4.  VIII,  526.  IX,  582. 
al.  Vulgo  humani.  —  200.  Danlia- 
des ;  quia  Procne  nupta  erat  Tereo, 
Daulidis  regi.  Daulis  autem  erat  Pho- 
cidis  oppidum  antiquum  et  bene  mu- 
nitum,  de  quo  cf.  Hom.  II.  II,  520. 
Strab.  VII.  p.  321.  VHI.  p.  416.  423 
sq.  Paus.  X,  3.  4.  Liv.  XXXII,  28. 
Plin.  IV,  3,  4.  Etiamnum  vocatur 
Dhavlia.  Vid.  librum  meum  Handh. 
d.  alt.  Geo.  III.  p.  913.  —  gaudete 
ex  Scaligeri  coni.  ediderunt  lahn.  et 
Sillig.  pro  vulg.  crudele  contra  omnem 
usum  loquendi  orationi  parenthetice 
praemisso.  —  201.  cognatos : 
nam  si  Nisus  Pandionis  II.,  Athena- 
rum  regis,  fuit  filius,  Philomelam  et 
Procnen,  Pandionis  I.  filias,  ei  cogna- 
tione   coniunctas    fuisse  necesse    est. 

—  203.  „praevertite  in  aethera 
nnbes,  i.   e.  praevertite  nubes  et  vo- 

I  late  in  aethera.  Poeta  enim  Philome- 
llam  et  Procnen  hortatur,  ut  nubes, 
1  quae  inter  terram  et  verum  aethera 
I  expanduntur,  transgressae  Haliaeeto 
( et   Ciri   viam    in   aethera    monstrent, 


praeeant."  Haec  Sillig.,  qui  de  jome- 
vertendi  verbo  conferri  iubet  Cort.  ad 
Lucan.  IV,  163.  —  204.  Ealiaee- 
tus  cum  Scaligero  ediderunt  lahn. 
et  Sillig. ;  vulgo  Calcheius.  De  haliae- 
eio  autem  s.  aquila  marina  cf.  Arist. 
hist.  an.  IX,  32.  Plin.  X,  3.  Muncker. 
ad  Antonin.  c.  11.  et  Loensis  in  Mi- 
scell.  Epiphyll.  VIII,  26.  De  Ciri  ipsa 
ambigunt  Viri  docti,  quum  alii  cum 
auctore  Etym.  M.  accipitris  genus, 
alii  alaudam  intelligant.  Scalig.  acl 
V.  527.  eandem  avem  esse  putat,  quam 
Galli  aegrette  vocant.  Imprimis  autem 
conferendae  sunt  notae  a  poeta  ipso 
V.  489.  501.  502.  505.  506.  518  sq. 
532  sqq.  editae.  Ceterum  secimdum 
Ovid.  Met.  VUI,  150.  ab  hac  ipsa  re 
(a  tonso  capillo,  a  verbo  xtiQEiv,  ton- 
dere)  nomen  suum  adepta  est.  Cf. 
lunius  de  Coma  p.  311.  (p.  438.  ed. 
Arckel.)  —  Mutatam  constructionem 
adscendat  ad  superum  sedes  et  adscen- 
dat  honores  Sillig.  multis  locis  simi- 
libus  defendi  docet,  ubi  Paepositio 
priori  Substantivo  addita  ante  poste- 
rius  omittatur,  coll.  Burm.  ad  Claud. 
IV.  Cons.  Hon.  207.  Garat.  ad  Cic. 
Phil.  VII,  7.  et  Walch.  ad  Tac.  Agr. 
p.  361.  —  honores  nescio  an  recte 
SilJig.  inde  repetat,  quod  mutatio 
Scyllae  in  avem  non  tam  poenae, 
quam  misericordiae  causa  facta  sit  ab 
Amphitrite  (v.  481  sqq.) ;  puto  tamen 
etiara  verborum  proxime  anteceden- 
tium  ad  superum  sedes  rationem  ha- 
bendam  esse.  —  206  sqq.  Sequitur 
locus  pulcherrimus  totius  carminis, 
ipso  Virgilio  neutiquam  indignus.  — 
lamque  adeo.  Vid.  ad  Aen.  II,  567. 
—  devinctu  s  lumina  somno.  Cf. 
Hom.  Od.  XXIII,  17.  inidrjas  (pika 
^Xicpaqa  -  -  vnvog  et  Hand.  ad  Stat, 


558 


CIRIS  V.  208  —  220. 


Excubias  forlbus  studlo  lactabat  Inam; 
Cum  furtim  tacito  clescendens  Scylla  cublli 
Auribus  arrectis  nocturna  silentia  tentat, 
Et  pressis  tenuem  singultibus  aera  captat. 
Tum  suspensa  levans  digitis  vestigia  primis 
Egreditur,  ferroque  manus  armata  bidenti 
Evolat;  at  demptae  subita  In  formidine  vires. 
Caeruleas  sua  furta  prius  testatur  ad  umbras. 
Nam,  qua  se  ad  patrium  tendebat  semita  limen, 
Vestibulo  in  thalami  paullum  remoratur,  et  alti 
Suspicit  ad  Lunae  nutantia  sidera  mundi, 
Non  accepta  piis  promittens  munera  divis. 

Quam  slmul  Ogygii  Phoenicis  filia  Carme 


210 


215 


220 


Silv.  T.  I.  p.  326  sq.  ciim  aduott.  ad 
Ecl.  I,  55. —  208.  excubias  iacta- 
hat  (agebat)  { nani  st  u  clio ,  quia 
Scylla  custodias  fefellit.  Cf.  Ecl.  n, 
5.  —  210.  Au7'ibus  arrectis.  Cf. 
Aen.  I,  152.  11,  303.  XII,  618.  — 
Cum  y.  212.  cf.  Ovid.  Fast.  I,  415. 
- —  212.  s  uspensa:  vid.  etiam  Drak. 
ad  Silium  XV,  617.  —  primis^  i.  e. 
summis,  digiiis  (vid.  Senec.  Ep.  III. 
coll.  Ovid.  Met.  VIII,  398.)  Egredi- 
tur,  sie  schleicht  aiif  den  Zehen  her- 
aus.  — ferro  bidenti,  forfice.  Sil- 
lig.  imprimis  Bottigerum  in  Sabina 
II.  p.  60.  coll.  I.  p.  312  sq.  adiri 
mbet.  —  214.  in  formidine.  Vid. 
supra  ad  v.  109.  —  215.  „Nocti  quasi 
narrat  Scylla,  quae  iam  est  factura, 
utpote  quae  ita  sit  concitata,  ut  lin- 
oTiam  comprimere  nequeat.  Simul 
vero  etiam  diis  vota  facit;  siquidem 
ipsa  in  facinore  perpetrando  felix  fu- 
tura  esset."  Sillig.  ^ —  Caeruleas  ad 
nmbras:  vid.  supra  ad  v.  37.;  wn- 
hrae  autem  pro  nocte:  vid.  ad  Ecl. 
Vni,  14.  et  Aen.  11,  768.  coll.  ad- 
not.  ad  Ecl.  X,  76.  et  Cort.  ad  Lu- 
can.  I,  579.  —  testatur,  narrat.  Cf. 
Aen.  Vm,  346.  —  217  sq.  Vulgo  et 
altujn  Svspicit  ad  cidti  etc. ;  sed  Codd. 
pro  aJtum  praebent  alti,  quod  Sillig. 
recepit  coll.  Ecl.  IV,  8.  Geo.  IV,  227. 
Aen.  IV,  692.  V,  542.  etc,  et  pro 
culti  -  -  coeli,  cui  lectioni  Sillig.,  per- 
multa  de  hoc  loco  disputans,  e  coni. 
substituit  Lunae,  putans  nimirura,  voc. 
coeli  ab  initio  fuisse  interpretamentum 
voc.  mnndi,  postea  vero  in  contextum 
receptum  Lunam  loco  suo  dcmovisse, 
quum  librarii  non  intelligerent  Ljunae 
sidera  [quod  minus  probabile  videtur, 


imprimis  quum  iam  supra  v.  36.  ad- 
fuerint  a  librariis  intacta],  duo  autem 
Substantiva  ab  eodem  nomine  pen- 
dentia  (de  qua  re  disseruisse  memo- 
rat  Cortium  ad  Cic.  Fam.  I,  7,  22. 
Heusing.  ad  ei.  OiF.  I,  37,  2.  Euhnk. 
ad  Vellei.  I,  17.  et  Ramsh.  Gr.  Lat. 
p.  175,  2.)  hic  eo  minus  posse  ofFen- 
dere,  quum  sidera  Lunae  periphrastice 
pro  ipsa  Luna  dicantur.  Eateor  ta- 
men,  Virum  doct.  mihi  de  veritate 
coniecturae  suae  nondum  persuasisse, 
quamvis  etiam  Codd.  lectionem  ad 
coeli  nut.  sidera  miindi,  quae  fortasse 
defendi  possit  Ennii  exemplo  ap. 
Macrob.  ijat.  VI,  2.,  qui  mundum  coeli 
dixit,  non  ab  omni  parte  veram  vi- 
deri  concedam.  Ceterum  de  nutanti- 
bus  siderihiis  vid.  adnott.  ad  Ecl.  IV, 
50.  et  cum  toto  loco  cf.  Aen.  IV, 
402.  —  220.  Carme^  Phoenicis  (ut  h. 
].  et  apud  Anfon.  Lib.  c.  40.,  qul 
Phoenicem  Agenoris  fil.  fuisse  per- 
hibet),  vel  ex  aliorum  narratione  Eu- 
buli  filia  (cf.  Paus.  II,  30,  et  Diod. 
V,  76.),  ex  love  peperit  Britomartin, 
Nympham,  quae,  quum  a  Minoe  libi- 
dine  inflammato  petcretur,  fugiens  in 
mare  se  praecipitavit,  sed  a  Diana 
servata  in  Creta  insula  Dictynnae  no- 
mine  (vid.  infra  ad  v.  245.)  inter 
deos  domesticos  colebatur  (Paus.  III, 
14,  2,).  Fal)ulam  cius  praeter  aucto- 
rem  huius  carminis  (v.  285  —  308.) 
tractarunt  Callim.  in  Dian.  189  sqq. 
Paus.  II,  30,  3.  et  Anton.  Liber.  c. 
40.  Cf.  ctiam  Heyn.  ad  h.  1.  Meursii 
Creta  IV,  3.  p.  201.  Hocck.  Kreta 
II.  p.  158  sqq.  et,  quos  Sillig.  laudat, 
Miiller.  in  Aeglnet.  p.  163  sqq.  at- 
que  Voss.   in   Epistolis   mythol.   III. 


CIRIS  V.  221  —  232. 


559 


Surgere  sensit  anus,  —  sonitum  nam  fecerat  illi 

Marmoreo  aeratus  striclens  in  limine  cardo,  — 

Corripit  extemplo  fessam  languore  puellam, 

p]t  simul,  O  nobis  sacrum  caput,  inquit,  alumna, 

Non  tibi  nequidquam  viridis  per  viscera  pallor 

AeoTotas  tenui  sufFudit  sano-uine  venas. 

Nec  levis  hoc  faceret  — •  neque  emm  pote  —  cura;  subegit, 

Haud  fallor,  quod  ut  o  potius,  Ivhamnusia,  fallar ! 

Nam  qua  te  causa  nec  dulcis  pocula  Bacchi, 

Nec  gravidos  Cereris  dicam  contingere  foetus; 

Quae  causa  ad  patrium  solam  vigilare  cubile, 

Tempore  quo  fessas  mortalia  pectora  curas. 


225 


230 


p.  157  sqq,  —  Quum  poeta  riioeni- 
cem  illum  Ogygium  dicat,  ideoque  rem 
ad  Boeotiam  vel  Atticam  referat,  (nam 
Ogygia  secundum  Steph.  Byz.  p.  730. 
vetus  crat  et  Boeotiae  et  Atticae  no- 
mcn),  videtur  sumcre,  hunc  Phoeni- 
cem  (qui  sane  non  confundendus  est 
cum  notissimo  illo  Phoenice,  Amyn- 
toris,  Dolopum  regis,  filio)  cum  Cad- 
mo  in  illam  Graeciae  regionem  ve- 
nisse.  Ceterum  poeta  Carmen,  bello 
captam  et  longe  avectam  (v.  290.),  in 
Nisi  potestatem  venisse  et  ab  hoc 
Scyllae  filiae  nutricem  datam  esse 
sumit.  —  221.  marmoreum  limen, 
-quod  hic  pro  ianua  positum  esse,  ap- 
paret,  legitur  etiam  ap.  Hor.  Ep.  I, 
18,  73.  — ,  223.  Corripit,  ut  susti- 
neat  lapsuram.  Heyn.  cum  toto  hoc 
loco  conferri  iubet  similem  de  Myrrha 
eiusque  nutrice  ap.  Ovid.  Met.  X, 
382  sqq.  —  languore,  morbo  illo, 
de  quo  v.  181.  serrao  erat.  Cf.  Ovid. 
Met.  XI,  612.  soluta  membra  languore. 

—  224.  Et  simuL  Vid.  Ecl.  VI,  33. 
Mira  est  Codd.  K.  et  Helmst.  varie- 
tas  Et  famulo  nohis,  quam  tamen  Sil- 
lig.   non   respiciendam    esse    censuit. 

—  sacrum  i.  q.  venerandum,  et  ca- 
put  pro  ipso  homine.  Cf.  adnott.  ad 
Aen.  IV.  613.  VIII,  .570.  et  Vechner. 
Hellenol.  p.  506.  —  225.  pallor  vi- 
ridis,  ut  Cul.  v.  142.  Sillig.  compa- 
rat  luteum  pallorem  ap.  Hor.  Epod. 
X,  16.  et  luridum  ap.  Ovid.  Met.  IV, 
267.  coll.  Geel.  in  Bibl.  Crit.  Nova 
V,  1.  p.  251.  —  226.  snffudit.   Cf. 

I  Gronov.  Diatr.  Stat.  T.  I.  p.  83.  ed. 
ILips.  ibique  Hand.  et  adnott.  ad  Aen. 
H,  228.  —  V.  227  sq.  vulgo  sine  sensu 
sic  leguntur:  Nec  levis ,  hoc  faceres 
[[neque  enim  pote),  cura  subegit:  Haud 


fallor,  guod  te  potius  Rhamnusia  fal' 
lit ;  sed  Codd.  o mnes  falleret ,  quod 
Sillig.  recepit,  ut  sensus  sit :  non  levis 
aliqua  cura  (i.  e.  amor:  vid.  adnott. 
ad  V.  74.)  hoc  (hunc  pallorem  etc.) 
efficeret;  cetera  autem,  mutata  etiam 
distinctione,  Sillig.  e  Schvaderi  coni. 
edidit,  ut  haec  sit  sententia:  Rha- 
mnusia  (i.  e.  Nemesis,  quae  hoc  no- 
men  habebat  a  Rhamnunte,  Atticae 
vico,  ubi  marmoreum  simulacrum  ab 
Agoracrito,  Phidiae  discipulo,  ei  erat 
constitutum:  cf.  Ovid.  Met.  III,  406. 
XIV,  694.  Trist.  V,  s/q.  Catull. 
LXIV,  396.  al.  et  quae  exposui  in 
Pauly  Realencycl.  VI.  p.  388.),  te  suh- 
egit ,  haud  fallor;  quamquam  utinam 
potius  fallarl  „Nemesis  A^ero  Scyllam 
suhigere  dicitur,  rj,uatenus  eara  nefario 
aliquo  amore  imbuit ,  quem  Carmen 
suspicari ,  statira  sequentes  versus 
ostendunt.  Carme  igitur  inde ,  quod 
Scyllam  noctu  ante  patris  cubiculum 
vigilantem  deprehendit,  eam  impio  in 
patrem  amore  accensam  putat,  quem 
ipsum  per  Nemesin  quacunque  de 
causa  puellae  iratam  in  eius  mente 
ortum  fuisse."  Haec  Sillig.  De  quod 
ut  vid.  supra  ad  v.  149.,  cum  synchysi 
autem  in  hoc  versu  apparente  Sillig. 
confert  Val.  Fl.  V,  247.  et  quae  Cort. 
ad  Lucan.  VIII,  343.  atque  Ramsh. 
Gr.  Lat.  p.  701,  5.  disputaverunt.  — 
230.gr avidos  Cereris  foetus.  Vid. 
ad  Geo.  II,  143.  et  I,  319.  —  231. 
Quae  causa  (scil.  tibi  est ?)  pro 
vulg.  Qua  causa  Sillig.  e  suis  Codd. 
restituit.  De  Infiuitivo  pro  Genitivo 
Gerundii  posito  vid.  adnott.  ad  Geo. 
I,  305.  II,  73.  Aen.  I,  704.  al.  — 
232.  requiescunt,  transitive  pro  re- 
tardant,   ut  Ecl.  VIH,  4.,   quem  Vir- 


560 


CmiS  V.  233  —  241 


Quo  rapidos  etiam  requiescunt  flumina  cursus? 
Dic  age  nunc  miserae  saltem,  quod  saepe  petenti 
lurabas  nihil  esse  mihi,  cum  moesta  parentis 
Formosos  circum  virgo  morerere  capillos? 
Hei  mihi,  ne  furor  ille  tuos  invaserit  artus, 
Ille,  Arabae  Myrrhae  quondam  qui  cepit  ocellos, 
Ut  scelere  infando,  quod  nec  sinit  Adrastea, 
Laedere  utrumque  uno  studeas  errore  parentem! 
Quod  si  alio  quovis  animi  iactaris  amore  — 
Nam  te  iactari,  non  est  Amathusia  nostri 
Tam  rudis,  ut  nullo  possim  cognoscere  signo,  — 
Si  concessus  amor  noto  te  macerat  igne; 


235 


.  240- 


gilii  locum  auctor  liuius  carminis 
paullo  audacius  est  imitatus.  Cf.  etiam 
lacob.  ad  Prop.  p.  164  sq.  —  235. 
nihil  esse^  nullius  momenti  esse;  ut 
alibi  aUqidd  esse  i.  q.  magni  momenti 
esse,  multum  valere.  Cf.  infra  v.  331. 

—  236.  mori  circnm  capillo  s  Silli- 
gio  ex  Graeco  anoxi-v^ay.tip  dfxcpi  vel 
niQi  Ti  sumptum  videtur.  Cf.  etiam 
Hand.  Turs.  II.  p.  66  sq.  Jibn  autem 
de  vehementis  amoris  aestu  ac  tabe 
intelligendura ,  et  formosi  capilli  de 
uno  purpureo  crine.  —  237.  Hei 
mihi.  Cod.  A.  He^i  mihi.  Sed  vid. 
adnott.  ad  Aen.  II,  274.,  —  238  sqq. 
Nota  de  Myrrha  fabula  vel  ex  Ovid. 
Met.  X,  298  sqq.  Cf.  etiam  Hyg.  fab. 
.58.  et  Walz.  in  Pauly  Renlencycl.  V. 
p.  301.  Araha  dicitur  Cinyrae,  Pa- 
phiorum  in  Cypro  regis,  lilia,  quia 
luga  in  Arabiam  delata  ibique  in  ar- 
borem  cognominem  mutata  est.  Cf. 
Ovid.  1.  1.  V.  477.  Arabae  autem  pro 
vulg.  Arahis  ex  Codd.  R.  et  Helmst. 
Sillig.  revocavit,  coll.  Virg.  Aen.  VII, 
605.  et  Heins.  ad  Ovid.   Her.  XV,  76. 

—  239.  Satis  languidum  illud  addita- 
mentum  quod  nec  sinit  Adrastea ,  im- 
primis  quum  verba  sinit  Adrastea  vcre 
desiderentur  in  Cod.  R.,  Sillig.  ex 
interpojatione  ortum  totumque  locum 
corruptum  censet.  —  nec  Sillig.  in- 
tcrpretatur  per  ne  -  quidem.  Fortasse 
tamen  poeta,  v.  228.  respiciens,  di- 
cere  volebat:  quod  et  ipsum  non  sinit 
Adrastea.  Adrastea  autem  est  ea- 
dem  illa  Rhamnusia  s.  Nemesis ,  ita 
dicta  ab  Adrasto,  qui ,  quum  Thebas 
peteret,  primus  ei  templum  exstru- 
xisse  traditur.  (Cf.  Strab.  XIII.  p.  588). 

—  240.  u  t  r  u  m  q ii  e  p  ar  entem  ,  Ni- 
sum  eiusque  uxorcm  (cuius  nomen 
ignoramus);    nam   etiam  matrem  iam 


mortuam  laesisset  Scylla,  si  cum  patre 
inscio  adulterium  committere  voluis- 
set. —  241.  Qtio ds i  etc.  Iteratur  per 
epanalepsin  Particula  si  v.  244.,  ut 
vss.  242.  et  243.  per  parenthesin  ad- 
iiciantur  et  oratio  sic  procedat:  Quod- 
si  alio  quovis  amore  iactaris  —  nam 
te  amore  aliquo  iactari  bene  intelligo 
—  Si,  inquam,  concessus  amor  etc. ; 
dubito  autem ,  num  Sillig.  pro  vulg. 
Quodsi  alio  quovis  animo  iactaris  amore 
recte  receperit  Codd.  R.  et  Helmst. 
lectionem  animis  iactoris  amorem 
quam  paullo  artificiosius  sic  ex- 
plicat,  ut  alio  quovis  sint  Adverbia 
loci  pro  in  alium  quempiam  posita 
(coll.  Ter.  Heaut.  V,  1,  55.  et  adnot. 
mea  ad  Lucr.  IV,  505.),  amorevi  autem 
Accus.  absolutus ,  et  Plurah"s  aiiimis 
Singulari  praelatus,  ,,quia  animi  fere 
sint  generosae  index  indolis"  (coll. 
Markl.  ad  Stat.  Silv.  H,  6,  13.).  Mihi 
certe  vulgaris  lectio  praestantior  et 
duplex  Ablativus  animo  -  -  amore 
muho  minus  ,,  ab  elegantia  poetae 
nostri  recedere"  videtur,  quam  con- 
torta  illa  Codd.  scriptura.  Quum  ta- 
men  auctor  huius  carminis  alibi  quo- 
que  se  ijraebeat  Catulli  imifatorem, 
hicautem  LXIV,  372.  scripserit  Quare 
arjite  optatos  animi  coninngite  amores 
et  ibid.  v.  330.  Quae  te  Jlexanimo  men' 
tis  perfnndat  amore^  nunc  recipiendam 
duxi  Hauptii  coniecturam  (Quaest. 
Catull.  p.  75.  propositam)  animi  - 
amore.  —  242.  ,,Venus  non  tam  ignara 
mei,  a  rae  non  tam  aliena  est :  h.  e. 
ego  amoris  non  tam  rudis  sura.  Con- 
sucverat  cnim  illa  cum  lovc  ex  eo- 
que  Britomartin  pepererat."  H.  De 
Vcnere  Amathusia  vid.  ad  Aen.  X, 
51.  —  244.  concessus  a^nor,  lici- 
tus,    explicat  quodammodo    verba   v. 


CmiS  V.  245  —  260. 

Per  tibi  Dictynnae  praesentia  numina  iuro, 
Prima  Deum  quae  dulce  mihi  te  donat  alumnam, 
Omnia  me  potius  digna  atque  indigna  laborum 
Millia  visuram,  quam  te  tam  tristibus  istis 
Sordibus  et  morbo  patiar  tabescere  tali. 

Haec  loquitur,  mollique  ut  se  velavit  amictu, 
Frigidulam  iniecta  circumdat  veste  puellam,^ 
Quae  prius  in  tenui  steterat  succincta  crocota. 
Dulcia  deinde  genis  rorantibus  oscula  fio^ens 
Persequitur  miserae  causas  exqmrere  tabis, 
Nec  tamen  ante  ullas  patitur  sibi  reddere  voces, 
Marmoreum  tremebunda  pedem  quam  retulit  intra. 
Illa  autem,  Quid  nunc  me,  inquit,  nutricula,  torques  ? 
Quid  tantum  properas  nostros  novisse  furores? 
Non  ego  consueto  mortalibus  uror  amore, 
Nec  mihi  notorum  deflectunt  lumina  vultus, 


561 

245 


250 


255 


2G0 


241.  alio  quovis  [mnore)  et  opponitur 
incesto  patris  amori.  Recte  autem 
hanc  lectionem  contra  alteram  eo?i- 
fessiis  (quam  exliibent  Cod.  A.  et 
antiquae  editt. )  defendunt  Heyn.  et 
Sill.  —  noto,  scil.  mihi.  (Vid.  ad  v. 
242.)  —  245.  Dictynna  Heynio  de 
ipsa  Diana  intelligendum  videtur,  quae 
sane  cum  illa  Cretensium  dea  confusa 
postea  et  ipsa  Dictynna  vocabatur  (cf. 
Heyn.  supra  ad  y.  220.);  sed  prae- 
stat  sumere,  Carmen  iurare  per  liliam 
suam  inter  Deos  receptam,  quae  pro- 
prie  Dictynna  appellabatur,  (cf.  Hock. 
Kreta  1\.  p.  161  sqq.),  et  cuius  prae- 
sentia  numina  commemorantur, 
quatenus  ea  iusiurandum  matris  certe 
auditura  est.  De  collocatione  verbo- 
rum  Per  tibi  -  numina  iuro  vid.  adnott. 
ad  Aen.  H,  142.  et  X,  369.  —-  246. 
„Prima  non  sirapliciter  pro  potens 
dictum  est,  sed  Carme  innuit ,  aucto- 
ritate  Dictynnae  suae  quondam  filiae 
Scyllam  sibi  alumnam  in  suum  sola- 
tium  datam  fuisse. "  Haec  Sillig. ; 
qui  in  seqq.  pro  vulg.  quae  ie  mihi 
dulcem  restituit  difficiliorem  Codd. 
lectionem  dulce  mihi  te,  ut  dulce  sit 
i.  q.  in  meum  gaudium,  de  quo  Ad- 
iectivorum  usu  conferri  iubet  Heins. 
ad  Ovid.  Am.  I,  6,  l.  —  247.  digna 
atque  indigna  legitur  etiam  ap. 
Val.  Fl.  n,  117.  Cf.  adnott.  ad  Aen. 
IX,  595.  et  Xn,  811.  —  248.  visu- 
ram,  experturam.  Vid.  Markl.  ad 
Prop.  p.  11.  ed.  Burm.  —  249.  Sor- 
des  de  luctu  etiam  ap.  Cic.  Fam. 
ViRGiL.  Pars  III.  Ed.  III. 


XIV.  2.  et  alibi.  —  morbo  autem 
Sillig.  ex  uno  Cod.  Rom.  edidit  pro 
vulg.  sco?'ia,  quod  verbum  infimae 
Latinitatis  (haud  dubie  scorja  pro- 
nuntiandum ,  quum  apud  Graecos  sit 
axojQia  s.  ay.(OQeia)  unde  huc  venerit, 
nescimus,  quamquam  Helmst.  exhibet 
sconia.  Hoc  tamen  certura  videtur, 
morbo,  quod  non  facile  tam  raire  cor- 
rumpi  potuisset ,  a  poeta  non  esse 
scriptum;  quare  etiamnum  ulcus  hic 
sanandum  esse  puto.  —  250.  ut  se 
velavit  amictu  etc.  i.  e.  ut  (qua 
ratione)  ipsa  velata  erat,  etiam  Scyl- 
]am  veste  circumdat.  —  251.  Adiect. 
frigidulus  praeter  h.  ].,  infra  v. 
348".  et  Catull.  LXIV,  131.  (ubi /n- 
giduli  singultus)  non  videtur  inveniri. 

—  252.  crocota  ex  Scaligeri  coni. 
edidit  Si]lig.,  qui  putat  poetara  no- 
strum  apud  Graecura,  quem  imitaba- 
tur,  poetam  invenisse  tairi  it/  xqo- 
xojTt]  (coU.  Pind.  Isth.  VI,  63.  Hem- 
sterh.  ad  Arist.  Plut.  p.  479.  et  Matth. 
Gr.  Gr.  p.  1140.),  et  de  crocota  prae- 
ter  Ernestii  Clav.  Cic.  h.  v.  conferri 
iubet  Eerrarium  de  re  vestiar.  III, 
20.  p.  241.  Vu]go  corona,  sine  iusto 
sensu.  De  adiecta  Praepos.  in  vid. 
ad  Aen.  HI,  595.  IV,  518.  V,  37.  al. 

—  256.  marmoreum  pedem.  Cf. 
adnott.  ad  Geo.  IV,  523.  —  258./wro- 
res  Paldara.  ad  Prop.  p.  244.  nescio 
an  recte  de  ipso  horaine  araato  in- 
telligit.  Cf.  adnott.  ad  Ecl.  X,  38.  — 
260.  notorum,  amicorum.  Significat 
igitur  Scyl]a,  se  non  amicum  (popu- 

36 


562 


CmiS  V.  261  —  273. 


Xec  genitor  cordi  est:  ultro  namque  odimus  omnes. 
Nil  amat  liic  animus,  nutrix,  quod  oportet  amari, 
In  quo  falsa  tamen  lateat  pietatis  imago; 
Sed  media  ex  acie,  mediisque  ex  iiostibus.     Heu,  heu, 
Quid  dicam?  quove  ausa  malum  hoc  exordiar  ore? 
Dicam  equidem,  quoniam  —  quid  non  tibi  dicere,  nutrix, 
Non  sinis?  —  extremum  hoc  munus  morientis  habeto. 
lile,  vides,  nostris  qui  moenibus  adsidet  hostis, 
Quem  pater  ipse  deum  sceptri  donavit  honore, 
Cui  Parcae  tribuere  nec  ullo  vuhiere  laedi,  — 
Dicendum  est,  frustra  circumvehor  omnia  verbis  — 
Ille  mea,  ille  idem  oppugnat  praecordia  Minos. 
Quod  per  te  divum  crebros  testamur  amores, 


265 


270 


larem),  sed,  quod  vix  credibile,  ho- 
stem  populi sui amare.  —  d efl ectunt 
lumina^  ab  aliis  in  se  deflectunt. 
—  261.  ultro  vulgo  explicant  per  in- 
super    (vid.    ad    Geo.   IV ,  204.    Aen. 

V,  55.) ;  rectius  vero  eadem  ratione 
ceperis,  qua  Aen.  II,  145.  X,  282.  et 
XII,  3.,  i.  e.  quamquam  me  ad  odium 
non  provocarunt,  quamquam  non  est 
iusta  causa  odii.  Sillig.  haec  adnotat: 
„Odisse  se  dicit  Scylhi  amicos  et  pa- 
trem ,  partim  quia  Minoem  hostem 
amat,  partim  quod  patrem  crine  pur- 
pureo  privare  meditatur."  —  263.  In 
quo  (scil.  si  patrem  amarem)  lateat 
etsi  falsa,  iviago  tamen  pietatis, 
amoris    in    consanguineum    (cf.    Aen. 

VI,  405.),  quam  praetexere  possim; 
de  quo  usu  Part.  tamen  vid.  adnott. 
ad  Ecl.  I,  28.  —  264.  mediis- 
que.  Copulam ,  quae  vulgo  abest, 
Sillig.  addidit  e  Cod.  R.,  ut  ulteriori 
explicationi  inserviret.  Cf.  adnott,  ad 
Ecl.  III,  34.  Geo.  I,  142.  al.  —  265. 
quove  ausa  Sillig.  e  coni.  edidit 
pro  vulg.  quove  ipsa .  quum  Cod.  R. 
praebeat  quidve  agam,  Helmst.  autem 
quove  agam,  locumque  sic  explicuit: 
,,et  quo  ore  ego  hoc  malum  exordiri 
audeam,  vcl  exordiar,  quum  ego  ex- 
ordiri  illud  ausa  sum?"  —  266.  Vulgo 
quoniam  quid  tn  tibi  dicere,  nntrix,  Non 
sinis,  sine  sensu.  Sillig.  recepit  edit, 
pr.  lectionem  ,  ex  qua  abruptam  ha- 
bcmus  post  voc.  quoniam  sententiam 
Scyllae ,  quae  pudibunda  amorem 
suum  non  audet  confiteri,  similem  illi 
ap.  Cic.  Mil.  12,  33.  De  nostrnm  enim 
omnium  —  non  andeo  totum  dicere  et 
aliis  (cf.  adnott.  ad  Aen.  I,  135.),  se- 
quentia    autem    sic     capienda     sunt: 


,,quid,  i.  e.  cur,  o  nutrix ,  non  sinis, 
non  permittis,  me  tihi  rem  non  di- 
cere,  i.  e.  cur,  o  nutrix,  adeo  mihi 
instas ,  ut  tibi  amorem  meura  confi- 
tear."  Locus  simili  ratione  confor- 
matus  redit  infra  v.  270  sqq.  Both. 
coni.  quoniam  fictum  me  dicere  et  Wa- 
kef.  quonam,  quod,  ut  haec  sit  senten- 
tia:  ,,sed  cur  dicam  id,  quod  tu  non 
audies  patienter?"  —  V.  267.  ex  Ecl. 
VIII,  60.  petitus;  quare  Heyn.  suspi- 
catur,  utrumciue  versum  266.  et  267. 
Scholastici  alicuius  commentum  esse 
habendum.  —  V.  269.  ad  reges  dio- 
ytftTg  referendus.  —  270.  nec  sic 
solvendum  esse  patet:  et  cui  Paicae 
tritmere  n  o  n  etc,  qua  de  re  Sillig. 
conferri  iubet  Cort.  ad  Lucan.  I,  86. 
Markl.  ad  Stat.  Silv.I,  2,82.  et  Ruhnk. 
ad  Vellei.  II,  88.  Ceterum  hic  fabu- 
lam  nobis  reconditam  poeta  videtur 
sequi;  Heyn.  putat,  eum  declarare 
voluisse,  Minoem  immcrtalem  fore, 
inter  deos  aliquando  receptum  iri  he- 
roem.  —  211.  frnstra  circumve- 
hor  verbis,  ambagibus  verborum 
utor;  nihil  proficio  verbis  eh'gendis, 
quibus  virum  a  me  amatum  indicare 
modo  possim ,  non  claris  verbis  no- 
minare  debeam.  —  272.  „Cur  prae- 
cordia  potissimum  hic  commemo- 
rentur,  docere   nos  potest  Cic.  Tusc. 

I,  10,  20.  Plato  -  -  iram  in  pectore, 
cupiditatem  subter  praeco?'dia  locavit.^* 
Sillig.  —  273.  De  Part.  quod  \\\ 
orandi  formulis  usurpata  vid.  ad  Aen. 

II,  141.  —  per  te  Sillig.  scripsit  e 
Cod.  R. ;  vulgo  te  per.  Cf.  adnott.  ad 
V.  245. —  testamxir  idem  Vir  doct.  ex 
eodem  Cod.  reccpit  ])ro  vulg.  ohtestor  ; 
quum    testari  iuterdum   pro    obtestari 


CmiS  V,  274  —  289. 


563 


Perque  tuum  memori  sanctum  mlhi  pcctus  alumnae, 

Ut  me,  si  servare  potes,  ncc  pcrdcrc  malis; 

Sin  autem  optatae  spes  est  incisa  salutis, 

Nec  mihi,  quam  mcrui,  invidcas,  nutricula,  mortcm. 

Nam  nisi  tc  nobis  malus,  o  malus,  optima  Carmc, 

Ante  hunc  conspectum  casusvc  dcusvc  tulissct, 

Aut  ferro  hoc  —  aperit  ferrum  quod  veste  latcbat  - 

Purpureum  patris  dempsissem  verticc  crinem, 

Aut  mihi  praesenti  peperissem  vulncrc  letum. 

Vix  haec  edldcrat,  cum  clade  exterrita  tristi 
Intonsos  multo  deturpat  pulvere  crines, 
'Et  graviter  questu  Carme  complorat  anlli: 
O  mihi  nunc  iterum   crudclis  reddite  Minos, 
O  iterum  nostrae  Minos  inimice  senectae, 
Semper  ut  aut  olim  natae  te  propter  eundem, 
Aut  amor  insanae  luctum  portavit  alumnae. 


275 


280 


285 


poni  doceant  exempla  a  Markl.  ad 
Stat.  Silv.  p.  XI.  ed.  Dresd.  collecta. 

—  274.  Vulgo  memoins  haustum  mihi 
pecius  ahannae,  sine  iusto  sensu,  quum 
nec  alumnae  mihi  memoris  Latinum  sit, 
nec  liceat  coniungere  pectus  tuiim 
memoris  ahimnae^  quo  efficeretur ,  ut 
ahtmna  contra  dicendi  usum  nutricem 
significaret,  (cf.  Sillig.  infra  ad  v.  441. ; 
quamquam  in  lianc  rem  fortasse  pro- 
Yocare  possis  ad  stagna  ahimna  ap. 
Mart.  Cap.  I.  p.  11.,  a.d  fontem  ahi- 
mnum  ap.  Avien.  phaen.  502,,  ad  un- 
dam  ahimnam  ibid.  v.  798.  et  ad  Ti- 
herim  alumnum  ap.  eund.  descr.  orb. 
494.  coll.  Isidor.  Orig.  X,  1.  Et  qui 
alitur^   et  qui  alit,  aluranus  clici  potesf, 

-  -  sed  melius  tamen,  quinutritur:  vid. 
etiam  Haupt.  Quaest.  Catull.  p.  78.) 
nec  denique  ^jectus  haurire  de  infante 
usquam  dicatur.  Quare  Sillig.,  quum 
Codd.  praebeant  memoris  auctum ,  fe- 
lici  coniectura  restituit  memori  sanctum, 
quod  praefero  Hauptii  coniecturae  (1. 
1.  propositae)  memori  suctum.  —  275. 
nec  pro  vulg.  ne  et  h.  1.  et  \.  211. 
Sillig.  e  Codd,  edidit.  Ceterum  com- 
parant  editores  Ovid.  Medeae  fr.  (ap. 
Quinct.  VIII,  5.)  Servare  potui.  Per- 
dere  an  possim  rogas?  et  Aristoph. 
Nub.  1179.  Nvp  ovv  oncog  aojarjg  /u  , 
intl  y.anwXiGag.  —  276.  spes  in- 
cisa.  Vir  doct.  in  Obss.  Miscell. 
Novis  I.  p.  121.  (a  Silligio  citatus) 
de  hoc  verbi  incidendi  usu  laudat  Claud. 
B.  Get.  266.  Curt.  IX,  1.  Cic.  Phil. 
XII,  3.    Tac.  Hist.  V,  22.  alios.     Cf. 


etiam  adnott.  ad  Ecl.  IX,  14.  —  279. 
Ante  hunc  consp  ectnm.  Heyn. 
(qui  praeterea  Drakenb.  coniecturam 
ad  Siliura  11,  31.  prolatam  Ante  in 
conspectum  praefertj  conspectum  pro 
Substantivo  habet,  rectius  autem  Sil- 
lig.  pro  Participio,  ut  sensus  sit:  pri- 
usquam  hunc  (patrem ,  quem  Scylla 
cubiculum,  in  quo  dormiebat,  digito 
monstrans  indicat)  conspexissem.  Com- 
parat  Vir  doct.  Tac.  Hist.  I,  76.  et 
occupaverat  animos  prior  audiius ,  ubi 
auditus  pariter  sit  Participium.  — 
casusv  e  de  u  s  v  e.  Vid.  ad  Aen. 
XII,  321.  —  280.  Parenthesis  aperit 
ferrnm  etc.  ex  Aen.  VI,  406.  petita. 

—  283.  clade.  Vid.  v.  88.  —  284. 
Intonsi  crines  vetulae  vix  conve- 
niunt ;  quare  Heins.  coni.  Incomtos, 
Wakef.  (coll.  Hor.  Od.  I,  17.  28.  et 
luv.  X,  60.)  Insontes.  De  ipso  more 
antiquitatis  hic  commemorato  vid. 
Markl.  ad  Stat.  Silv.  V,  1,  219.  — 
286  sqq.  Cf.  quae  supra  ad  v.  220. 
adnotavimus. —  reddiie  Sillig.  recte 
reciproco  sensu  dictum  putat  pro: 
qui  te  iterum  mihi  crudelem  reddidi- 
sti,  coll.  Aen.  VIII,  170.  et  IX,   121. 

—  287.  Verba  sic  intellige:  0  iteriim 
inimice,  et  quidem  nosirae  senectae ,  i. 
e.  mihi  seni  (cf.  infra  v.  314.  et  Aen. 
XI,  165.),  ut  antea  raulieri  robustio- 
ris  aetatis.  —  288.  Vulgo  Semper  et^ 
aut  alia  nata,  o  te  propter ;  sed  Codd. 
praebent  Semper  aut  olim  natae  te 
propter,  unde  Sillig.  fecit  verba  in 
contextu    exhibita,    quorum    hic    sit 

36* 


564 


CIRIS  V.  290  —  302. 


Tene  ego  tam  longe  capta  atque  avecta  nequivi, 
Tam  grave  servitium,  tam  duros  passa  labores, 
Effugere,  ut  sistam  exitium  crudele  meorum? 
lam  iam  nec  nobis  ea,  quae  senioribus,  ullum 
Vivere  uti  cupiam  vitae  genus.     Ut  quid?  ego  amens 
Te  erepta,  o  Britomarti,  mei  spes  una  sepulcri, 
Te,  Britomarti,  diem  potui  producere  vitaey 
Atque  utinam  celeri  ne  tantum  grata  Dianae 
Venatus  esses  virgo  sectata  virorum 
Cnosia  heu  Partho  contendens  spicula  cornu! 
Dictaeas  ageres  ad  gramina  nota  capellas: 
Nunquam,  tam  obnixe  fugiens  Minois  amores, 
Praeceps  aerei  specula  de  montis  obisses, 


290 


295 


300 


sensus:  ut  (quod  indignantis  sit:  coll. 

Heins.  ad  Val.  Fl.  II,    181.    et   Tur- 

sell.    p.    943,    13.)    semper  propter    te 

eundem  amor  aut  olim  natae,  aut  {n?mc, 

quod  facile  omitti  potuerit:  coU.  ad- 

not.  ad  V.    130.)    insanae    alumnae  lu- 

ctum  portavit!     Cum  structura  paulu- 

lum  perturbata    confert  Sill.  supra  v. 

228.    —   290.    Sumamus    necesse    est, 

Carmen  ex  Creta  insula  captivam  esse 

abductam  et  ita  Megara  pervenisse.  — 

292.  ut  sistam,  ut  finem  facere  pos- 

sira  calamitatibus,  quas  per  te  expe- 

riuntur  puellae  mihi  coniunctissimae, 

prius  filia,  nunc  nutritia.  —  V.  293  sq. 

Carme  dolet,    sibi  esse  erepta',    quae 

aliis  senibus  solatio  esse  soleant,  h.  e. 

liberos,    ideoque    vitam    sibi    inyisam 

esse   confitetur  seque    ipsa    amentera 

dicit,    quod    Britoraarti   mortua    eam 

produxerit.  —    nec  \.  q.  ne    quidem. 

Vid.    ad  Ecl.   III,    102.  —  ulhm    Vi- 

vere  uti  cupiam  vitae  genus  (i.   e.   „ni- 

hil    iam   est,    quod   mihi   cupiditatem 

ultcrius  vivendi  moveat,    amorem  vi- 

tae   iniiciat")     Sillig.    e    coni.    edidit, 

Codd.  vestigia   secutus,   qui  exhibent 

ullum  Vivendi  copiam  vivit  genus.  Vulgo 

legitur:  ullum  Cojna    vivendi   vitae  fje- 

nus.  —   Vitam  vivere  legitur  etiam  ap. 

Cic.  Verr.  11,47,  118.    Cf.  adnou.  ad 

Aen.  XII,  680.  —  Ut  quid?  ellipti- 

cam  orationem  esse  docet  Sillig.  pro  : 

ut  quid  mihi  fiat,  contingat?  coll.  Cic. 

Att.   VII,    7.     Gronovio    Obss.    ecd. 

XIII.  p.   139.  et  ad  Liv.  XL,  13.,  ut 

de    Graeco    i'va    zi  Ilerm.    ad   Viger. 

p.  849.    et  Matth.   Gr.  Gr.  §.  620.  — 

295.    Pro  vulg.  meae  spes  una  salutis 

Sillig.  ex  Cod.  Helmst.  (cum  quo  fere 

conspirat  Ed.  pr.)  edidit  mei  spes  una 


sepulcri,  quibus  verbis  Carme,  quae  ne- 
que  maritum  neque  alios  liberos  habe- 
bat,  hocdicit:  se  a  nemine  alio,  nisi  a 
Britomarti ,  sperare  potuisse ,  fore  ut 
sibi  mortuae  funus  et  sepulcrum  cura- 
ret,  eamque  spem  nunc  cum  ipsa  filia 
sibi  esse  ereptam.  Quantopere  autem 
veteres  funeris  et  sepulcri  honorem 
optaverint,  satis  notum.  Vid.  adnott. 
ad  Aen.  II,  646.  —  298.  venatus 
virorum,  quibus  viri  student,  qui  a 
viris  instituuntur  (ut  mei  venatus  Aen. 

IX,  407.),  sectata,  imitata.  —  V. 
299.    prodiit   ex  iraitatione  Virg.  Ecl." 

X,  59.  (ubi  vid.  adnott.)  Vulgo  Cno- 
sia  nen  Partho,  quod  ferri  nequit  (pro 
Cn.  nec  P.),  quare  Sillig.  e  coni.  edi- 
dit  Cn.  heu  P.,  quum  poeta  noster 
delectetur  interiectionibus  mediae  ora- 
tioni  interpositis  (coll.  v.  53.  81.  82. 
153.  161.  185.  190.),  hiatus  autem  in 
thesi  admissus   etiam   ap.    Ovid.  Met. 

V,  625.  et  Pers.  III,  66.  inveniatur 
(coll.  Schneid.  Gr.  Lat.  I,  1.  p.  151 
sq.}.  Cf.  omnino  adnott.  ad  Ecl.  II, 
53.  Ceterum  Sillig.  in  fine  versus, 
ubi  vulgo  nulla  apparet  interpunctio- 
nis  nota,  signum  exclamandi  posuit. 
—  300.  Si  pascendis  gregibus  vacas- 
ses,  non  in  conspectum  Minois  venan- 
tis  venisses.  De  omissa  Particula 
conditionali   vid.    ad  Aen.  I,    573.  et 

VI ,  31.  —  Dictaeas  capellas. 
De  Dicte,  Cretae  monte,  vid.  ad  Ecl. 
VI,  56.  et  Geo.  II,  536.  —  302.  Num- 
quam  te  a  Dictynnaco  proraontorio 
in  mare  praecipitasses.  Vulgo  aereis 
specula  de  montibus  isses,  quod  Sillig., 
facili  coni.  usus ,  mutavit  in  aerei 
(quod  legitur  in  Cod.  R.)  sp.  de  mon- 
tis   obisses,    de   aereo   monie   laudans 


CIRIS  V.  303-317. 


565 


Unde  alii  fugissc  fcrunt,  et  nunilna  Aphaeae 
Virginis  assignant;  alii,  quo  notior  esses, 
Dictjnnam  dixcre  tuo  de  nomine  Lunam. 
Sint  hacc  vcra  velim;  milii  ccrtc,  nata,  pcristi: 
Numquam  ego  tc  summo  volitantem  in  vcrtice  montis 
Hyrcanos  inter  comites  agmcnque  ferarum 
Conspiciam,  nec  tc  redeuntem  amplexa  tenebo. 
Verum  haec  tum  non  sic  gravia  atque  Indigna  fuerc 
Tum,  mea  alumna,  tui  cum  spes  intcgra  maneret;  — 
Et  vox  ista  meas  nondum  violavcrat  aures. 
Tene  etiam  Fortuna  mihl  crudelis  adcmit, 
Tene,  o  sola  meae  vlvendi  causa  senectae? 
Saepe  tuo  dulci  nequidquam  capta  sopore, 
Cum  premeret  natura,  mori  ne  velle  negavi, 
Ut  tibi  Corycio  glomerarem  flammea  luto. 


3  05 


—  310 


315 


Huschk.  ad  Tibull.  I,  7,  15.  (cf.  ad- 
uot.  nostra  ad  Ecl.  I,  59.  Aen.  III,  680. 
etc.)  et  cum  verbis  praeceps  de  specnla 
comparans  Aen.  V,  175.  et  Catul]. 
XLVIII,  59.  De  ipso  proraontorio, 
quod  nunc  Capo  Spada  appellatur, 
vid.  librum  mcum  Handh.  der  alten 
Geographie  III.  p.  1032.  —  303.  Alii 
te  Aphaeae  nomine  inter  Deos  re- 
ceptam  ferunt;  de  quo  (dnb  tov 
dcpihvai  deducto)  cf.  Paus.  II,  30. 
Anton.  Lib.  c.  40.  Hesych.  v.  "Arpaicf, 
Mueller.  Aegin.  p.  163  sqq.  et  Hoeck. 
Kreta  II.  p.  166.  170.  —  Cum  v. 
305.,  quo  poeta  tacite  significat,  ipsi 
Britomarti  Dictynnae  nomen  fuisse 
inditum,  imprimis  cf.  idem  Hoeckius 
1.  1.  p.  170  sq.  —  308.  Heyn. ,  qui 
negat,  canes  dici  posse  Hyrcanos  co- 
mites ,  coniecit  Hyrcanos  interque  ca- 
nes ;  sed  recte  Sillig.  Codd.  lectio- 
nem  defendit,  Hyrcanos  non  comi- 
tum  epitheton  esse  docens,  sed  abso- 
lute  positum,  ut  ap.  Lucan.  IV,  440. 
Molossos  ^  Spartarios  ,  Cretas ,  et  co- 
mites,  i.  e.  ipsam  comitantes  (coll. 
Aen.  VIII,  462.)  per  appositionem 
adiectum.  Ceterum  de  Hyrcanis  ca- 
nihus  vid.  Cic.  Tusc.  I,  45,  108.  Si- 
lius  XIII ,  437.  alii,  et  de  ipsa  Hyr- 
cania  loci  ad  Aen.  IV,  367.  allati. 
—  310.  Sillig.  vulg.  nohis,  quod  sane 
ferri  non  potest,  si  cetera  recte  se 
habent,  coll.  Aen.  II,  496.  ex  coni. 
mutavit  in  non  sic,  scil.  ut  uunc, 
quod  poetice  circumscribatur  v.  313 
:  sqq.  Versum  autem  311.  parenthetice 
ad   explicandum   illud  tum  adiectum 


censet;  quum  iam  temporum  ratio 
impediat,  quominus,  quod  vulgo  fit, 
versum  312.  a  versu  311.  peudere 
putemus.  Equidem  magis  modorum, 
quam  temporum  rationem  obstare 
censuerim,  ne  versum  312.  a  Part. 
cian  pendentem  habearaus ;  nam  si  v. 

V.  311.  legcretur  manehat  (quodHeins. 
coniecit),  vulgarem  ratiouem  adeo 
praefercndam  esse  dicerem.  —  312. 
vox  ista,  de  amore  Minois.  — 
314.  meae  s  enecta  e.  Vid.  ad  v. 
287.  —  315.  ,,Saepe  Scylla  infante  in 
sinu  dormiente,  quum  ipsa  dolore 
anirai  victa  vita  se  privare  vellet, 
mortem  distulisse  se  ait,  ut  antea 
viro  nuptara  eam  videret. "  ^.  — 
capta,  delectata,  nequidquam, 
quod  illa  ipsa  delectatio  nihil  ei 
profuit,  quod  nunc  videt,  de  felicibus 
Scyllae  nuptiis  esse  desperandum.  — 
316.  Cum  premeret  natura,  sene- 
ctus  molesta  gravaret.  —  317.  glo- 
merare  lanam  primum  est  in  arte 
texendi  (cf.  Ovid.  Met.  VI,  19.);  hic 
paullo  insolentius  pro  ipso  texendi 
verbo  positum.  —  flammea.  Res 
satis  nota  est,  novas  nuptas  flammeo 
s.  flameo,  tegmine  flavi  coloris,  esse 
involutas,  ne  proderetur  pudor  virgi- 
nis.  Cf.  Nonius  XIV,  31.Eestus  h.v.  p, 
69.  Lindem.  Plin.  XXI,  8,  22.  luven. 

VI,  225.  Lucan.  III,  361.  etc.  —  De 
luto  vid.  ad  Ecl.  IV,  44.,  ubi  cro- 
ceum  vocatur,  ut  hic  Corycium,  pro- 
pter  sirailitudinem  cum  croco ,  cuius 
praestantissimum  genus  proferebat 
Coryci,  Ciciliae  urbis,  regio,  de  qua 


566 


CIRIS  V.  318  ~- 333. 


Qlio  niinc  me,  infelix,  aut  quae  me  fata  reservant? 
An  nescis,  qua  lege  patrls  de  vertice  summo 
Ecllta  candentes  praetexat  purpura  canos? 
Quae  tenuls  patrio  prae  sit  suspensa  capillo? 
Si  nescls,  aliquam  possum  sperare  salutem, 
Inscia  quandoquidem  scelus  es  conata  nefandum; 
Sin  est,  quod  metuo,  per  te  mea  alumna,  tuumque 
Expertum  multis  raiserae  milii  rebus  amorem, 
Per,  te  saeva  precor,  per  lumina  et  llithyiae, 
Ne  tantum  in  facinus  tam  nulla  mente  sequaris. 
Non  ego  te  incepto,  fieri  quod  non  pote,  conor 
Flectere  amore,  neque  est  cum  dis  contendere  nostrum; 
Sed  patris  incolumi  potius  denubere  regno 
Atque  aliquos  tamen  esse  velis  tibi,  alumna,  penates. 
Hoc  unum,  exitio  docta  atque  experta,  monebo. 
Quod  si  non  alia  poteris  ratione  parentem 


320 


325 


330 


vid.  ad  Geo.  IV,  127,  et  Culids  v. 
400.  —  318.  infelix  Scalig,  et  Heyn. 
ad  Carmen  referunt,  iit  sit  6ia  ^UEaov 
et  sine  regimine  positnm ;  sed  rectius 
Sillig.  pro  Vocativo  habet  ad  Scyl- 
lam  referendo .  —  fa ta  r es erv ant 
idem  Sillig.  e  Codd.  suis  recepit  pro 
vulg.  numina  servant,  coll.  Aen.  VIII, 
575.  —  320.  Edita,  nata.  —  canos 
simpliciter  de  capillo  senis  dici  ob- 
servat  Sillig. ,  coll.  Tibull.  I,  10,  43. 
et  Wernsd.  ad  Poett.  Latt.  minn.  III. 
p.  187.  —  321.  Vulgo  Quae  temd 
patriae  spes ;  sed  alia  leguntur  in 
Codd.  (Helmst.  et  Ed.  pr.  tenuis  /?«- 
trio  pressit,  R.  tenuis  jjatrio  p7-aesit), 
unde  Sillig.  fecit,  quae  contextus  ex- 
hibet,  hac  scil.  structura  et  sententia: 
„An  nescis,  quae  (i.  e.  qualis,  quanti 
momenti:  Ramsh.  Gr.  Lat.  p.  366.) 
sit  suspensa  tenuis  (simpliciter  pro 
ed)  prae  patrio  capillo. "  De  ana- 
strophe  Praepositionis  vid.  ad  v.  55. 
—  324.  per  te  Sillig.  edidit  pro  vulg. 
per  me,  Gronovium  secutus,  qui  hunc 
locum  tractavit  ad  Liv.  XXIX,  18, 
9. ,  ut  Copula  que  secundae  demum 
voci  addatur  (j^^er  tuumque  pro  perque 
tuum).  Vid.  supra  ad  v.  79.  —  325. 
Expertum,  passive.  Vid.  adnott. 
ad  Ecl.  IX,  53.  —  326.  Vulgo  Per 
me ,  et  sacra  precor  per  fiiimina  lli- 
tliyiae.  Sillig.  primum  ex  Codd.  lc- 
ctione  Perdere  saeva  fecit  Per ,  te 
saeva,  dcinde  cum  Scaligero  (qui 
comparat  iusiurandum  per  cpiosffOQOv 
ap.  Aristophancm)    cdidit  \umina  Ili- 


lliyiae  et  de  suo  addidit  Copulam  et, 
ut  sibi  respondeant  que  —  et  (vid. 
ad  V.  78.),  et  totus  locus  ita  sit  con- 
struendus;  precor  te,  mea  alumna, 
l^erque  tuum  amorem  mihi  miserae  mul- 
tis  rebus  expertum  et  te  saeva  per 
lumina  Ilithyiae ;  quae ,  quamquam 
minus  placent,  donec  meliora  reperta 
erunt,  ferri  certe  possunt.  —  327. 
Editores  vulgo  coniungunt  ne  sequa- 
ris  in  tantum  faciyncs ;  sed  quum  sequi 
in  aliquam  rem  non  sit  Latinum,  Sil- 
lig.  potius  tmesin  statuit  verbi  inse- 
qui,  quo  putat  poetam  reddere  vo- 
luisse  Graec.  iq^in^ir,  lcpijiiax^cn,  i.  e. 
occupatum  esse  in  aliqua  re,  tractare 
aliquid.  Cf.  adnott.  ad  Aen.  II,  567. 
IX,  288.  etc.  —  Idem  Sillig.  pro 
vulg.  molli  ex  Codd.  suis  restituit 
nuJIa.  Heinrich.  in  Bibl.  Gott.  X.  p. 
47.  coni,  stulta.  —  330.  Vulgo  te 
nuhere,  quod  unde  pendeat,  nemo 
potest  dicere ;  quare  Sillig.  recte  re- 
vocavit  Codd.  lectioilem  denuhere, 
qui  Infin.  pendet  a  A^erbo  velis.  Idem 
Vir  doct. ,  haerens  in  verbis  aliquos 
penates ,  profert  coniecturam  aliquid, 
ut  aliquid  esse  (oppositum  no  ovdlv 
tlvcifA^.  Aesch.  Suppl.  901.  Aristoph. 
Eccles.  144.  etc. :  vid.  etiam  supra 
ad  V.  235.)  significet  aliquid  valerc, 
qucmadraodum  ap.  ('ic.  Fam.  VI,  19. 
ad  Att.  IV,  2.  et  alibi ;  a  qua  tamen 
coniectura  in  contextunl  recipienda 
recte  abstinuit.  Aliquos  cum  Heynio 
explico:  aliquos  saltem,  non  omnino 
nullos.  —  333.  Hortatur  Carme  Scyl- 


CmiS  V.  334-355. 


567 


Flectere  —  secl  poteris;  quid  cnim  non  unica  possis? 
Tunc  potius  tamen  ipsa,  pio  cum  iure  licebit, 
Cum  faeti  causam  tempusque  doloris  habebis, 
Tunc  potius  conata  tua  atque  incepta  reierto; 
Meque  deosque  tibi  comites,  mea  alumna,  futuros 
Polliceor:  nihil  est,  quod  texas  ordine,  longum. 

His  ubi  solHcitos  animi  relevaverat  aestus 
Vocibus,  et  blanda  pcctus  spe  vicerat  aegrum, 
Paullatim  tremebunda  oenis  obduccre  vestem 
Virgmis  et  placidam  tenebris  captare  quietem, 
Inverso  bibulum  restino-uens  lumen  olivo. 
Incipit  ad  crebros  insani  pectoris  ictus 
Ferre  manum,  assiduis  mulcens  praecordia  pahnis. 
Noctem  illam  sic  moesta  super  morientis  alumnae 
Frigidulos  cubito  subnixa  pependit  ocellos. 
Postera  lux  ubi  laeta  diem  mortalibus  almum 
Praegelida  veniens  miseris  quatiebat  ab  Oeta, 
Quem  pavidae  alternis  fugitant  optantque  puellae  — 
Hesperium  vitant,  optant  ardescere  Eoum;  — 
Praeceptis  paret  virgo  nutricis,  et  omnes 
Undique  conquirit  nubendi  sedula  causas. 
Tentantur  patriae  submissis  vocibus  aures. 


335 


340 


3  45 


350 


3  55 


lam ,  ut,  priusquam  ad  ultima  (atl 
comam  abscindendam  et  Miuoi  tra- 
dendam)  progrediatur ,  potius  omnia 
alia  (cf.  V.  355  sqq.)  conetur  et  ex- 
periatur,  quibus  patrem  ad  pacem  cura 
Minoe   ineundam   flectere   possit.    — 

334.  unica,  quum  sis  unica  filia.  — 

335.  pio  cum  iure  licebit,  si  pa- 
rens  negaverit  matrimoniura  cum  Mi- 
noe  ineundum.  —  336.  tempus  do- 
loris,  scil.  iustum,  negatis  a  patre 
nuptiis.  —  337.  co  nata  -  -  r efe r  t g, 
consilium  resecandi  capilli  patrii  re- 
voca,  repete.  Referre  pro  repetere 
legitur  etiam  Aen.  V,  598.,  ubi  vid. 
adnott.  —  339.  Nihil  est  longum, 
quod  ordine  texitur  et  suscipitur  ab 
hominibus.  Sillig.  hoc  ipsum  texitur 
scribendum  suspicatur,  quum  Codd. 
exhibeant  texerit.  —  340.  animi  ae- 
stus,  i.  e.  perturbationes  vehemen- 
tiores.  Sic  Claud.  IV.  Cons.  Hon. 
226,  incertos  animi  pacaverit  aestus  et 
Max.  Tyr.  I,  1.  rhv  rrjg  xpv^ng  odXov. 
Cf.  etiam  Hor.  Ep.  I,  2,  8."  II,  2,  47. 
Lucr.  V,  1434.  etc.  —  V.  342  sqq. 
Sillig.  recte  mutavit  vulgarem  distin- 
ctionem  ,  Puncto  post  voc.  olivo  po- 
sito  pro  vulg.  Commate,  ut  ohclucere 
et  captare   sint  Infinitivi  historici.  — 


343.  capt  are ,  scil.  Scyllae.  Anus 
puellam  ori  obducta  veste  ad  somnum 
componit.  —  344.  hihulum  lumen. 
Vid.  ad  Aen.  VI,  227.  —  347.  mori- 
entis,  i.  e.  fere  morientis,  raorti  proxi- 
mae,  recte  contra  Virorum  doct.  conie- 
cturas  defendi  a  Burmanno  ad  Prop. 
p.  108.,  auctor  est  Sillig.  — 348. /re- 
gidulos  ocellos.  Vid.  supra  ad  v. 
251.  —  349.  diem  almum,  Vid.  ad 
Ecl.  Vin,  17.—  350.  Vulgo  Et  gelido 
veniens  mani  quatiehat  etc,  sed  Codd. 
praebent  gelida  (ad  Oeta  referendum), 
quod  Sillig.  recte  restituit ,  qui  simul 
pro  Et  e  coni.  scripsit  Prae^  ut  praeve- 
niens  per  tmesin  sit  disiunctum  (coll. 
Ecl.  VIII,  16.)  et  Codd.  lectionem 
mihi,  cuius  loco  editiones  occupat  in- 
eptum  illud  mani,  mutavit  in  miseris 
(coll.  Aen.  XI,  182.)  —  quatieh  at. 
Vid.  ad  Cul.  v.  42.  —  ah  Oeta. 
Vid.  ad  Ecl.  VIII,  30.  et  Cul.  v.  202. 
coll.  Markl.  ad  Stat.  Silv.  II,  2,  45. 
Verba  igitur  sic  coustruenda:  Ubi  po- 
stera  lux  laeta  praeveniens  diem  mi- 
seris  mortalibus  almum  ab  Oeta  ge- 
lida  quatiebat.  —  352.  Hesperium, 
scil.  sidus ,  Hesperum,  et  sic  etiam 
Eoum,  quod  Sillig.  edidit  exHeinsii 
et    Bentleii    coni.    pro    vulg.    solem. 


568 


CIRIS  V.  356  —  372. 


Laudanturque  bonae  pacis  bona;  multus  ineptae 
Virginis  insolito  sermo  novus  errat  in  ore. 
Nunc  tremere  instantis  belli  certamina  dicit 
Communemque  timere  deum,  nunc  regis  amicis, 
Nunc  ipsi  verita  est,  orbum  flet  moesta  parentem. 
*Cum  love  communes  qui  quondara  habuere  nepotes 
Nunc  etiam  conficta  dolo  mendacia  turpi 
Invenit,  et  divum  terret  formidine  cives ; 
Nunc  alia  ex  aliis,  nec  desunt,  omina  quaerit. 
Quin  etiam  castos  ausa  est  corrumpere  vates, 
Ut,  cum  caesa  pio  cecidisset  victima  ferro, 
Esset,  qui  generum  Minoa  auctoribus  extis 
lungere  et  ancipites  suaderet  tollere  pugnas. 

At  nutrix  patula  componens  sulfura  testa, 
Narcissum  casiamque  herbas  contundit  olentes, 
Terque  novena  ligat  tripKci  diversa  colore 
Fila.     Ter  in  gremium  mecum,  inquit,  despue  virgo, 


3G0 


365 


370 


Apertum  est  enim,  poetae  aute  ocu- 
los  fuisse  Callimachiim,  qui  fragm.  LII, 
dc  puellis  etHespero  haec  canit:  ccv- 

TOV    /U8V    CpiktOVO  ^    aVTOr    ^8  T€  TlSqQl- 

y.aoi.  Scilicet  virgines  recens  uuptae, 
Veneris  adhuc  expertes,  nocte  nuptiali 
instante  vitant,  timent  Hesperum  ,  et 
optant,  ut  iam  Eous  adsit.  Hesperum 
autem  et  Eoum  idem  sidus  significare, 
satis  notum.  Vid.  ad  Ecl.  VIII,  30.  — 
356.  errat  in  ore.  Codd-  erat.  Vid. 
Huschk.  ad  Tib.  IV,  1,  202.  -— 
359.  Commtinem  deum,  variam  belli 
fortunam ,  ut  alibi  (v.  c.  Liv.  XXX, 
30.)  Mars  communis.  Sic  etiam  infra 
Catal.  XI,  50.  Communem  helli  nec 
timuisse  dtum.  Cf.  Burm.  Anthol.  Lat. 
L  p.  299.  et  Gronov.  Obss.  IV,  17.  — 
Sequentia  vulgo  sic  leguntur :  -  -  ami- 
cos ;  {Namque  ipso  verita  est  orbari 
vioesia  parente) ;  sed  omnes  Silligii 
Codd.  exhibent  amicis ,  Namque  ipsi 
veritas  est:  orhum  Jiet  moesta  paren- 
tem ,  unde  Vir.  doct.  eff ecit  ea ,  quae 
supra  edidimus ,  ut  dicat  Scylla,  se 
sollicitam  esse  de  vita  patris  et  eius 
amicorura.  De  constructione  vcrbi 
verendi  cum  Dativo  Sill.  conferri  iu- 
bet  Herzog.  ad  Caes.  B.  G.  V,  9., 
de  mutatione  autem  temporum  (dicit 
—  verita  est  —  flet)  Ruhnk.  ad  Kut. 
LUp.  p.  45.  et  Wopkens  Lectt.  Tull. 
III,  7.  p.  278  sq.  Cf.  etiam  adnott. 
ad  Aen.  II,  284.  III,  3.  et  Cul.  v. 
146.      Verba    denique     orhum  flet 


moesta  p  ar entern  ad  ipsam  Scyl- 
lam  refert,  quae  de  se  quoque  anxia 
sit  et  facile  vitae  discrimeu  se  adire 
posse  cogitet;  ut  simid  non  inelegans 
loco  insit  gradatio:  primum  de  patris 
amicis,  tum  de  ipso  patre,  deinde  de 
se  adeo  est  sollicita.  Sed  hanc  Scyl- 
lae  de  semet  ipsa  sollicitudinem,  im- 
primis  sic  expressam ,  minus  huc 
quadrare  puto;  quare,praesertim  quum 
etiam  sequens  versus ,  quemj  Sillig. 
plane  dnQoa^ioyvaoi'  iudicavit  et  cu- 
ius  emendandi  ne  periculum  quidem 
fecit,  ineluctabiles  contineat  difficul- 
tates ,  totum  hunc  locum,  in  quo  la- 
cuna  statuenda  videtur,  tamquam  con- 
clamatum  mittendum  censeo.  Heyn. 
vv.  359  —  361.  pro  ,,panno  assuto" 
habet.  —  366.  Esset  Sillig.  et  pro- 
pter  versum  sequ.  et  ex  Codd.  ve- 
stigiis  scripsit  pro  vulg.  Essent.  — 
auctorib  2is  extis,  ut  Aen.  X,  67. 
fatis  auctoribtis.  —  368.  suaderet 
Sillig.  e  Codd,  restituit;  vulgo  sua- 
derent.  —  V.  370.  ad  exemplum  Ecl. 
II,  13,  compositus;  quare  Sillig.  ex 
Cod.  K.  et  Ed.  pr.  rectissime  revo- 
cavit  contundit  pro  vulg.  incendit.  De 
Narcisso  vid.  ad  Ecl.  III,  48.  et  V, 
38.,  de  casia  ad  Ecl.  II,  49.  — 
V.  371.  fluxit  ex  Ecl.  VIII,  73.,  ubi 
vid.adnott.  coll.  Grotefcnd.  iuAmalth. 
I.  p.  103.  (quem  laudat  Sillig.)  — 
372.  Ter  in  gr emium  despue.  Cf. 
TibuU.  I,  2,  55,  et  Petron.  c.   131.  — 


CIRIS  V,  373^-384. 


569 


Despue  ter,  virgo :  numcro  deus  irnpare  gaudet. 
Inde  lovi  mao^no  "cminat  Stye^ialia  sacra, 
bacra  nec  Aeaeis  sembus  nec  cognita  Lirans; 
Pergit,  Amyclaeo  spargens  altaria  thallo, 
Regis  lolciacis  animum  defigere  votis. 
Verum,  ubi  nulla  movet  stabilem  fallacia  Nisum, 
Nec  possunt  homines,  nec  possunt  flectere  divi  — 
Tanta  est  in  parvo  fiducia  crine  cavendi:  — • 
Rursus  ad  inceptum  facinus  se  cingit  alumna, 
Purpureumque  parat  rursus  tondere  capillum, 
Praelongo  quod  iam  captat  succurrere  amori; 
Non  minus  illa  tamen,  revehi  quod  moenia  Cressa 


375 


880 


374.    Inde   lovi   magno  g eminat. 
Verba,  vulgo  sic  collocata:  Inde  lovi 
geminat     magno  ,     transposuit     Sillig., 
quum    Codd.    praebeant    Inde    magno 
geminat   lovi.      Sermo    autera    est    de 
love  Stygio  s.  Plutone,  qui  etiam  Val. 
Flacco    III,    385.     simpliciter   lupiter 
vocatur   (cf.   Markl.    ad  Stat.  Silv.    I, 
4,  94.  et  adnott.  ad  Aen.  IV,  638.); 
quare  non  opus  est  Wakef.  conicctura 
nigro  pro  magno.  —    Stygialia   ex 
coniectura  Scaligeri  editur  pro  Codd. 
et  vett.  editt.  lectione  frigidula^    quae 
iam  metro  adversatur;   negari    tamen 
nequit,    etiam    coniecturam  illam  mi- 
nus  placere ,    quum  Adiect.  Stygialius 
nusquam    praeterea   legatur.  —     375. 
Aeaeis  (i.  e.  Colchicis :  vid.  ad  Aen. 
III ,    586.)    Sillig.    recepit    ex  Pleins. 
coniectura,  iam  Heynio  probata,  quum 
constet    artes     magicas    modo    inter 
Thessalos,  modo  inter  Colchos  cele- 
bratas    exhiberi.      Vulgo    Idaeis.    — 
376.  ^,Pergit  offendere  potest,    quia 
nondum  dixerat   poeta,    Carmen  hoc 
iara    fecisse.     Sed   repetitionis   notio, 
quae   necessario    huic  voci   est    con- 
iuncta,  ex  geminat  pendet,  quod  sim- 
pliciter    est:    saepius    idem  facit,    re- 
colit.     De  Copula  ante  pergit  omissa 
vid.  Kuhnk.    ad  Vell.    I,    4.   11,    20." 
Haec  Sillig.  —    Amy claeum    thal- 
lum  (S-aXXov,  ramum)  Heyn.  intelligit 
de  myrto,    quum    in  illo  Catulli  car- 
mine,  quod  auctor  Ciris  toties  imita- 
tus    sit,   LXIV,    89.    legamus    Quales 
Eurotae  progignunt  litora  myrtus.    Sed 
myrtura    huic    rei    adhibitam    fuisse, 
nusquam  legimus,  in  qua  potius  oli- 
vae  (Aen.  VI,  230.)  vel  lauri  (Ovid. 
Fast.   IV,    728.)  ramo   utebantur;    et 
de  iauro  etiam  hic  cogitandum,  quum 


lauros  multas  in  Eurotae  ripis  inven- 

tas  esse ,    vel  ex  Virg.  Ecl.   VI ,    83. 

constet.  Cf.  etiam  Casaub.  ad  Theophr. 

Char.  16.  p.  175.   Fisch.  Amyclae  au- 

tem  notissimum   est  Laconicae  oppi- 

dum  ad  Eurotam  situm,   de  quo  vid. 

librum    meum  Handb.  d.  alten  Geogr. 

III.  p.  993.  —     377.  lolciacis  vo- 

tis,  devotionibus  Thessalicis ;  lolcus 

enim  antiqua  Thessaliae  (Magnesiae) 

urbs    ad  Sinum  Pagasaeum   sita.     Cf. 

Strab.  IX.  p.  436.    Diod.  IV,  U.   Mela 

II,  3,  4.    Plin.  IV,   9,  16.  alii  et  liber 

meus  modo  comm.  III.  p.  887.  Sillig. 

conferri    iubet    Salmas.    ad   Solin.    p. 

766.  b.  —  defigere.    Vid.  Schmied. 

ad    Hor.    Ep.    Vol.    L    p.     140.    — 

378.    stabilem,     in   animi   sententia 

perstantem.    —   fallacia.     Vid.    ad 

Geo.  IV.  443.  —   V.  380.  Heyn.,  cui 

totus   versus  est  suspectus,   coni.  ca- 

venti  (si  modo   caveat,    ne  crinis    fa- 

talis    sibi    eripiatur).      Sillig.    cavendi 

pro    evitandi  (antecedens    pro    conse- 

quenti)  positum  putat.  —  381.  Vulgo 

R.  ad  inc.  sociam  se  adiiingit  alumnae  ; 

sed   inde   a   v.  378.    non   amplius  de 

Carme,  sed  de  Scylla  agi  in  promptu 

est,  et  patct  imprimis  ex  v.  382.  cum 

V.  384.  collato  ;  quare  Sillig.  ad  con- 

iecturas  in  contextu    exhibitas  confu- 

git,    quas  tanxen  Codd.  in  eo  tantum 

iuvant,  quodR.  se  iungit  exhibet,  unde 

Sill.  fecit  se  cingit,   pro    noto    illo  se 

accingit  positum.  —  383.  Praelongo 

Sillig.    e    coni.   edidit   pro   vulg.   Cum 

longo.    —      384.    Non    minus    illa 

(Carme)  tamen,  scil.  se  cingit  et  pa- 

rat,    quod    dnd    xotpov    repetendum; 

Carme    nimirum    iuvat  Scyllae  consi- 

lium,  sic  certe  desiderium  suum  Cre- 

tam  revisendi  et   ibi  in  patrio    solo 


570 


C1RI8  V.  385  —  406. 


Gaudebat;  cineri  patria  est  incuncla  sepulto. 

Ergo  iterum  capiti  Scylla  est  inimica  paterno. 
Tum  coma  Sidonio  florens  cleciditur  ostro; 
Tum  capitur  Megara  et  divum  responsa  probantur; 
Tum  suspensa  novo  ritu  de  navibus  altis 
Per  mare  caeruleum  trahitur  Niseia  virgo. 
Complures  illam  Nymphae  mirantur  in  undis, 
Miratur  pater  Oceanus,  et  candida  Tethjs, 
Et  cupidas  secum  rapiens  Galatea  sorores; 
Illam  etiam,  iunctis  magnum  quae  piscibus  aequor 
Et  glauco  bipedum  curru  metitur  equorum, 
Leucothee,  parvusque  dea  cum  matre  Palaemon; 
IUam  etiam,  alternas  sortiti  vivere  luces, 
Cara  lovis  soboles,  magnum  lovis  incrementum, 
Tyndaridae  niveos  mirantur  virginis  artus. 
Has  adeo  voces  atque  haec  lamenta  per  auras 
Fluctibus  in  mediis  questu  voivebat  inani, 
Acl  coelum  infehx  arclentia  lumina  tenclens, 
Lumina:  nam  teneras  arcebant  vincula  palmas: 

Supprimite  o  paullum  turbati  flamina  venti, 
Dum  queror,  et  divos,  quamquam  nil  testibus  illis 
Profeci,  extrema  moriens  tamen  alloquor  hora. 


385 


390 


395 


400 


405 


sepulcrum  inveniendi  expletum  iri 
sperans.  Moenia  Cressa  autem  ex  fe- 
licissima  Schraderi  coni.  restitutum 
pro  vulg.  moenia  crescant.  Vide  de 
hac  Adi€ctivi  forma  Geo.  III,  345. 
(ibique  adnott.)  Hor.  Od.  I,  36,  10. 
Prop.  V,  7,  57.  etc.  —  385.  Gau- 
debat  Sillig.  ex  coni.  edidit  pro 
Gaudeat,  et.  —  386.  iterum  pro  in- 
epto  metii ,  quod  vulgo  legitur ,  ex 
Heinsii  coni.  scripsit  Sillig.  —  387. 
Mira  est  huius  loci  ratio ,  qua  tria 
jDrimaria  narrationis  capita,  quae  ante 
alia  accurate  tractari  debebant,  brevi- 
ter  modo  attinguntur  et  per  triplex 
ium  coniunguntur.  —  387.  Sidonio 
ostro.  Cf.  Ovid.  Met.  VIII,  80.  et 
adnolt.  ad  Geo.  III,  17.  Vulg.  succi- 
ditur  Sillig.  mutavit  in  deciditnr,  quura 
Codd.  R.  et  Helmst.  exhibeant  dece- 
ditur.  —  Cum  v.  399.  cf.  infra  v.  416 
sq.  Apollod.  III,  14,  8.  Tzetz.  ad 
Lycophr.  648.  Prop.  IV,  18,  26.  Ali- 
ter  rem  narrant  Paus.  II,  3.  et  Ovid. 
Met.  VIII,  142  sqq.  ~  391.  Poeta 
haud  dubie  ante  oculos  habuit  Catull. 
LXIV,  14  sq.  —  393.  De  Galatea 
vid.  ad  Ecl.  VII,  37.  —  V.  394  sqq. 
attingit  poeta  fabulam  de  Ino  et  Me- 
licerta.     Cf.  adnott.  ad  Geo.   I,   437. 


IUa7n,eCod.  E.  restituit Sillig. ;  vulgo 
Jlla.  Quisque  enim  videt,  ex  v.  392. 
supplendum  esse  miraiur. —  iunctis 
piscibus,  delphinis.  Vid.  Gronov. 
Obss.  I,  17.  p.  142.,  qui  confert  Ti- 
bull.  I,  5',  46.  Sen.  Agam,  445.  et 
Val.  Fl.  I,  730.,  ubi  delphini  sim- 
pliciter  jo/^ce*  vocantur. —  397.  ,,Nota 
fabula  de  Dioscuris,  summa  arte  tra- 
ctata  a  Pindaro  Nem.  X.  Cf.  Am.  VI, 
121.  Per  prolepsin  Dioscuros  in  hac 
aetate  meraorari ,  quia  navigautibus 
adsunt,  facile  intelliges."  H.  Ceterum 
etiara  hic  Sillig.  cum  Heins.  et  Hey- 
nio  lllam  edidit  pro  vulg.  llli.  — 
V.  398.,  ex  Ecl.  IV,  49.  petitus,  Hey- 
nio  ab  alia  manu  illatus  videtur.  — 
Vss.  402.  et  403.  ex  Aeu.  II,  405  sq. 
huc  translati,  ubi  vid.  adnott.  Quare 
Sillig.  vulg.  toUens  ex  Codd.  R.  et 
llelrast.  rccte  rautavit  in  tendens.  — 
404  sqq.  ,,Laraenta  haec  Scyllae  non 
sunt  a  poeta  tenuioris  ingenii  profe- 
cta  ;  desideres  modo  severius  iudicium 
in  delectu  rerum  et  scntentiarum."  H. 
—  turbati,  turbidi ,  concitati.  — 
Vss.  405.  ct  406.  ex  Ecl.  VIII,  19  sq. 
sumpti,  ubi  vid.  adnott.  Dii  testes  re- 
fercndi  ad  pactura  illud  inter  Minoem 
et  Scyllam  factura   (v.    187.   et  414.), 


CIRIS  V,  407  —  426. 


571 


Vos  ef^o,  vos  aclco,  vcnti,  tcstabor,  ct  aurae, 
Vos,  Pandionia  si  qui  dc  gcntc  vcnitis; 
Cernitis :  illa  ego  sum  cognato  sanguine  vobis 
Scylla;  quod,  o!  salva  liccat  tc  diccrc  Procnc; 
llla  cgo  sum  Nisi  pollentis  lilia  quondam, 
Certatim  ex  omni  petiit  quam  Graecia  regno, 
Quam  curvus  terris  amplcctitur  HcUcspontus; 
Illa  ego  sum,  Minos,  sacrato  foederc  coniux 
Dicta  tibi;  tamcn  haec,  ctsi  non  accipis,  audis. 
Vinctane  tam  magni  tranabo  gurgitis  undas? 
Vincta  tot  assiduas  pendebo  ex  ordine  luces? 
Non  cquidem  me  alio  possum  contendere  dignam 
Supplicio,  quod  sic  patriam  carosque  penates 
Hostibus  immitique  addixi  ignara  tyranno. 
Verum  isthaec  Minos,  illos  scelerata  putavi, 
Si  nostra  ante  aliquis  nudasset  foedera  casus, 
Facturos,  quorum  direptis  moenibus  urbis, 
O  ego  crudelis,  flamma  delubra  petivi ; 
Te  vero  victore  prius  vel  sidera  cursus 
Mutatura  suos,  quam  te  mihi  talia  captae 


410 


415 


420 


425 


in  quo  conficiendo  Minos  cleos  testes 
fidei  suae  advocasse  sumendus  est.  — 
408.  Pandio7iia  Heyn.  ex  coni.  edi- 
dit,  „ut  aves  sint,  in  quas  cognatione 
iunctae  Procne  et  Philomela  fuerant 
mutatae  (cf.  supra  v.  199  sqq.) ",  et 
venitis  explicat:  per  aerem  volan- 
tes  occurritis.  Sillig.  recepit  quidem 
hanc  coniecturam,  sed  iure  locum 
nondum  persanatum  censet.  Codd. 
T^YSieheTitnumantina etnumontina ;  vulgo 
legebatur  Numantina ;  Scalig.  coni. 
matutina.  —  410.  o!  Sillig.  ex  Codd. 
suis  restituit  pro  vulg.  ah.  —  saloa 
te,  i.  e.  pace  tua.  Simili  ratione 
Ovid.  Met.  XV,  109.  salva  pietate  fa- 
teraur.  Aliud  exemplum  huic  prorsus 
respondens  non  habeo  in  promptu. 
—  412.  Quam  omnes  Graeciae  reges 
in  matrimonium  p etierunt.  Graecia: 
vid.  ad  Ecl.  I,  63.  IV,  58.  etc.  — 
413.  Quam  c.  terras^iWig.  eCodd. 
R.  et  Helmst.  edidit  pro  vulg.  Qua 
c.  terras,  ut  igitur  sensus  (quem  ipse 
non  exponit)  hic  sit:  quam  (nunc) 
amplectitur  Hellespontus,  et  terris  per 
abundantiam  additum  sit  epitheto  cur- 
vus.  Equidem  tamen  fateor,  niihi,  si 
a  Codd.  auctoritate  recediraus ,  vul- 
garem  lectionem  huic  satis  ambiguae 
scripturae,  in  qua  illud  ipsum  nunc 
antecedenti  quondam  oppositum  aegre 


desideratur,  longe  praeferendam  vi- 
deri :  ex  omni  regno ,  Qua  (i.  e.  ubi- 
cunque)  curvus  HeJlesp.  terra^  aniple-' 
ctiiur.  —  Hellespontus  autem  la- 
tiore  sensu  de  toto  mari  Graeciam 
alluente  intelligendus  (vid.  adnott.  ad 
Cul.  337.);  qui  curvus  dicitur  pro- 
pter  litora  curva  et  sinuosa.  Cf.  Geo. 
II,  12.  (ibique  adnott.)  Aen.  III,  238. 
etc.  Non  tamen  debebat  Sillig.  con- 
ferre  Ovid.  Met.  II  (scribere  volebat 
XI),  505.  et  Val.  Fl.  I,  615.,  ubi  cur- 
vum  aequor ,  curva  freta  alia  ratione 
explicanda ,  de  qua  diximus  ad  Geo. 
IV,  361.  —  V.  415.  Sillig.  defendere 
studet  contra  Heynium,  cui  „a  mala 
manu  insertus"  videtur,  verbum  acci- 
pis  non  cum  ceteris  iuterpretibus  ad 
Scyllae  verba,  sed  (coll.  Sall.  lug. 
14.,  ubi  etmm.  foedus  acciperelegsitnv) 
ad  foedus  referens ,  ut  haec  sit  loci 
sententia :  ,,foedus  tecum  sum  pacta, 
et  quamquam  foedus  non  accepisti, 
tu  tamen  ea,  quae  in  dedecus  tuum 
dico,  audis;  perfidiae  tuae  eo  pro- 
grederis,  ut  foedere  neglecto  oj^pro- 
bria  quoque  mea  negligas."  —  418, 
Non  equidem  aliud  quid  merui,  quam 
tale  supplicium ;  fateor ,  me  dignam 
esse  hoc  supjDlicio ;  sed  hoc  ab  iis, 
quos  laeseram,  non  a  te,  mihi  erat 
inferendum.  —  421,  Verzim  isthaec 


572 


CIEIS  V.  427  —  440. 


Facturum  metui.     lam  iam  scelus  omnia  vincit. 
Ten'  ego  plus  patrio  clilexi  perdita  regno? 
Ten'  ego,  nec  mirum,  vultu  decepta  puella 
Ut  vidi,  ut  perii!  ut  me  malus  abstulit  error! 
Non  equidem  ex  isto  speravi  corpore  posse 
Tale  nialum  nasci;  forma  vel  sidere  fallor. 
Me  non  deliciis  commovit  regia  dives, 
Curalio  fragili,  atque  electro  lacrimoso, 
Me  non  florentes  aequali  corpore  nymphae; 
Non  metus  incensam  potuit  retinere  deorum. 
Omnia  vincit  amor:  quid  enim  non  vinceret  ille? 
Non  mihi  iam  pingui  sudabunt  tempora  myrrha, 
Pronuba  nec  castos  accendet  pinus  honores, 
Nec  Libys  Assyrio  sternetur  lectulus  ostro. 


430 


435 


440 


Sillig.  pro  vulg.  Vermn  esto:  haec 
edidit  ex  felici  Schraderi  coni.,  quam 
etiam  iuvat  Codd.  lectio  est.  Haec.  — 
illos,  Megarenses.  —  427.  Verba 
lam  iam  scelus  omnia  v incit,  in 
quibus  teraere  haeserunt  interpretes, 
Sillig.  ex  similitudine  locutionum 
omnia  pati ,  facere ,  dicere  (coU.  Cort. 
ad  Cic.  Fam.  XIII,  28.)  explicanda 
esse  d(icet,  ut  sensus  sit :  iam  iam 
scelus  a  te  commissum  omnia  licet 
scelestissima  egreditur.  —  V.  430. 
Heyn.  ex  Ecl.  VIII,  41.  temere  huc 
illatum  censet.  —  A^l.  speravi,  me- 
tui.  Vid.  ad  Ecl.  VIII,  26.  et  Aen. 
IV,  419.  —  Sensus  est:  Numquam 
exspectassem ,  a  \\vo  tam  formoso 
tantum  scelus  posse  proficisci;  forma 
me  miseram  decepit. —  432.  sidere, 
signis  illis,  quae  sidera  mihi  dede- 
runt.  Cf.  supra  \.  175.  ibique  adnott. 
—  fallor  pro :  falsa  sum.  Sillig. 
conferri  iubetCort.  ad  Lucan.  II,  328. 
et  de  Graecis  Matth,  Gr.  Gr.  §.  504, 
I.  p.  956.  —  433.  Me  non  ex  E.  et 
Helmst.  scripsit  Sillig. ;  vulgo  Non 
me.  —  commovit,  a  prodenda  patria 
absterruit. —  re^r^ff,  patris, —  V.  434. 
explicandi  causa  per  appositionem  ad- 
iungi  deliciis,  in  promptu  est.  Sillig. 
tamen,  quum  Codd.  verba  inverso  or- 
dine  et  lacrimoso  eJectro  exhibeant, 
aliquid  cxcidissc  et  poetara  sic  iere 
scripsisse  suspicatur:  Curalio  splen- 
dens  fragili  et  lacrimoso  electro.  — 
Curalio  Tahn.  et  Sillig.  ediderunt 
pro  vulg.  Coralio.  Vid.  Heins.  ad  Ovid. 
Met.  IV,  750.  —  atque  pro  vulg.  ac 
cum  Heynio    et  lahnio    edidit   Sillig. 


—  lacrimosum  electrum,  quia 
tamquam  lacrima  ex  arboribus  qui- 
busdam  stillat.  (Cf.  Ovid.  Met.  II, 
364.  Virg.  Ecl.  VIII,  54.)  —  435.  ae- 
qnali  corpor e,  propter  aetatera 
aequalem.  —  nymphae  ex  Graeca 
lingua  est  illustrandum ,  quae  quam- 
que  virginem  nubilem  hoc  nomine 
significat.  Sic  etiam  supra  v.  128. 
136.  173.  236.  376.  infra  v.  478.  484. 
et  al.  huius  carminis  auctorem  Graeci 
serraonis  usum  sequi  videmus.  — 
Cum  V.  437.  cf.  Ecl.  X,  69.  —  Vss. 
438  sqq, ,  in  quibus  poeta  ante  ocu- 
los  habuit  Catull.  LXIV,  43.  48  et 
49.,  ad  nuptiarum  ritus  referendi,  qui- 
bus  nunc  se  privatam  Scylla  conque- 
ritur.     Primura:  non  inungar  sponsa. 

—  tempora  sudabunt.  raadida 
erunt  (vid.  ,ad  Geo.  I,  117.  et  Aen. 
II,  582.)  myrrha,  unguento  myr- 
rhino.  Cf,  Aen.  XII,  100.  Sic  neque 
Heynii  coni.  stillabunt  opus ,  neque 
Silligii  artificiosa  explicatione,  ex 
qua  sudare,  quod  proprie  myrrhae 
tantum  arboribus  sudatae  conveniat, 
hic  per  audaciara  aliquam  ad  tera- 
pora  Scyllae  transferatur.  —  439.  Nec 
pronuba  accendet  taedas  nuptiales.  — 
honores  pro  vulg.  odores  Sillig.  re- 
cepit  ex  Cod.  R.  coll.  v.  146.  et  Virg. 
Aen.  111,547.  —  440.  Lihys  lectu- 
lus  i.  e.  Libycus  s.  eburneus  (vel 
citreus).  Vid.  supra  adv.  179.  Forma 
Adiect.  Lihys  legitur  etiara  ap.  Ovid. 
Met.  IV,  570,  Stat.  Silv,  IV,  2,  27. 
Lucan.  VI,  221.  Sen.  Herc.  Oet.  24. 
al. —  Assyrio  ostro.  Vid.  ad  Geo. 
II,   465.   et  in,    17.   coll.    adnot.   ad 


CIRIS  V.  441  —  455. 


573 


Magna  queror;  nec  me  illa  quidem  commiinis  alumnam 

Omnibus  iniecta  tellus  tumulabit  arena. 

Mene  inter  matres  ancillaresque  maritas 

Mene  alias  inter  famularum  munere  fungi, 

Coniugis  atque  tuae,  quaecunque  erit  illa,  beatae  445 

Non  licuit  gravidos  penso  devolvere  fusos? 

At  belli  saltem  captivam  lege  necasses! 

lam  fessae  tandem  fugiunt  de  corpore  vires, 

Et  caput  inflexa  lentum  cervice  recumbit, 

Marmorea  adductis  tabescunt  brachia  nodis.  45  0 

Aequoreae  pristes,  immania  corpora  ponti, 

Undique  conveniunt  et  glauco  in  gurgite  circum 

Verbere  caudarum  atque  oris  minitantur  hiatu. 

lam  tandem  casus  hominum,  iam  respice,  Minos! 

Sit  satis  hoc,  tantum  solam  vidisse  malorum,  455 


Acn.  I,  700.  —  441.  Vulgo  nec  et 
illa  quidem  communis  alumna ;  qaibus, 
quum  nec  et  sensum  non  habeat,  et 
ahmna  nusquam  dicatur  activa  signif. 
pro  nutrice  (quod  Sillig.  longa  dis- 
putatione  docere  studet;  vid.  tamen 
supra  ad  v.  274.)  substitui  Nic.  Hein- 
sii  facillimam  coniecturam  me  -  - 
ahmnam.  Sillig.  paullo  artificiosius 
me  -  '  communiter  ahna.  De  nec  - 
qnidem  cf.  Passov.  et  Hess.  ad  Tac. 
Germ.  7. ,  de  alma  teUure  Serv.  ad 
Aen.  X,  252.  Vid.  etiam  ad  Aen. 
VI,  74.  —  442.  tvmulabit.  Cf.  Ca- 
tull.  LXIV,  153.  (qui  locus  obversa- 
batur  poetae)  Ovid.  Met.  VIII,  710. 
XV,  716.  ex  P.  I,  6,  49.  al.  — 
443  sqq.  Mene  licuit  certe  tamquam 
captivam  in  Cretam  abduci  et  ibi  ser- 
vili  munere  fungi  inter  ancillas  con- 
iugis  tuae?  Cf.  Catull.  1.  1.  v.  158 
sqq.  et  Mitscherl.  Lectt.  in  Catull.  p. 
107.  (abHeynio  laud.) —  Y\x\go  Mene 
inter  comites  ancillarimque  catei^as. 
Sed  quum  non  appareat,  quid  sibi 
velint  comites  tam  nude  positi  iuxta 
anciUas,  et  quae  sint  aUae  aiLcillarum 
catervae,  Sillig.  e  Codd,  recepit  ma- 
tres  -  -  maritas  ^  et  anciUarumque  ex 
coni.  mutavit  in  anciUaresque,  ut  haec 
sententia  efnceretur :  Nonne  licuit  me 
inter  alias  ancillares  matres  et  mari- 
tas  munere  fabularum  fungi?  Quaeri- 
tur  autem  primum,  cur  Scylla  nuptas 
tantum  ancillas  commemoret,  deinde 
cur  matres  et  maritas  distinguat  ? 
Quae  enim  Sillig.  addit:  matres  ob 
dignitatem  a  Scylla  appellari,  oppo- 
situra   eas  sibi  puellae,    et  aUas  per 


redundantiam  illam  esse  adiectum,  de 
qua  Walch.  Emendd.  Liv.  p.  58.  et 
Passov.  ad  Tac.  Germ.  4.  agant,  ea 
satisfacere  vix  possunt.  Alia  res  es- 
set,  si  Scylla  cumMinoe  rem  habuis- 
set  et,  virginitatis  sibi  ereptae  con- 
scia,  non  nisi  inter  maritas  sibi  locum 
esse  putaret.  Apparet  igitur,  Silligii 
emendationem  non  supra  omnem  du- 
bitationem  esse  positam.  —  448. /es- 
sae  de  corpore  vires  per  inver- 
sionem,  de  qua  diximus  ad  v.  198., 
pro  fesso  de  corpore  vires,  quamquam 
etiam  fessae  Genitivus  esse  potest  a 
corpore  pendens.  Heyn.  tamen  voluit 
fesso,  coll.  Catull.  LXIV,  189.  — 
A^O.  M'armor ea  brachia.  Vid.  su- 
pra  ad  v.  256.  —  adductis.  Vulgo 
adductisque  ;  sed  Copulam  Sillig.  suo- 
rum  Codd.  auctoritatem  secutus  omi- 
sit.  —  tabescunt  Sillig.  edidit  ex 
Schraderi  coni.,  quum  Codd.  labescimt 
praebeant.  Vulgo  labascunt.  Cf.  et- 
iam  quae  de  h.  L  disputat  Doeder- 
lein.  Synon.  u.  Etym.  I.  p.  132  sq.  — 
451.  pristes  Sillig.  cum  Heinsio  e 
Cod.  Helrast.  a  m.  sec.  restituit,  colL 
Aen.  III,  427.  et  Gronov.  Obss.  I,  17. 
p.  142.,  quamquam  fortasse  verius  esse 
censet  Aequorei  pristes,  quum  Cod.  R. 
exhibeat  Aequorei  pisces,  Vulgo  Ae- 
qtioreae  pestes.  —  454.  Sillig.  putat, 
poetam  dicere  velle,  „quemque  eorum, 
quae  sibi  ipsi  accidere  possent,  me- 
morem  esse  debere,  unde  commovea- 
tur,  ut  adversarios  suos  lenius,  quam 
antea  voluerat,  tractet."  —  455.  «  o- 
lam,  me  unam  inter  omnes  puellas ; 
numquam    aliam    puellam    expertara 


574 


CIRIS  V.  456  —  471. 


Vel  fato  fuerit  nobis  liaec  debita  pestis, 
Vel  casu  incerto,  merita  vel  denique  culpa. 
Omnia  nam  potius,  quam  te  laesisse,  putabo. 
Labitur  interea  revoluta  ab  litore  classis, 
Magna  repentino  sinuantur  lintea  Coro, 
Flectitur  in  viridi  remus  sale,  languida  fessae 
Virginis  in  cursu  moritur  querimonia  longo. 
Deserit  angustis  inclusum  faucibus  Isthmon, 
Cypselidae  magni  florentia  regna  Corinthi; 
Praeterit  abruptas  Scironis  protinus  arces, 
Infestumque  suis  dirae  testudinis  exit 
Spelaeum  multoque  cruentas  hospite  cautes. 
lamque  adeo  tutum  longe  Piraeea  cernit, 
Et  notas  secum,  heu  frustra,  respectat  Athenas. 
lam  procul  e  fluctu  Salaminos  suspicit  arva, 
FJorentesque  videt  iam  Cycladas;  hinc  Ceus  ilh*, 


460 


465 


470 


esse  maiora  mala.  —  457.  incerto, 
Scaligero  et  Heynio  suasoribus ,  Sil- 
lig.  edidit  pro  vulg.  incepto,  coll.  Cul. 
V.  160.  —  458.  Praeter  tres  causas 
infortunii  mei  modo  commemoratas, 
vel  fatum ,  vel  casum ,  vel  culpam 
meam  (in  patrem  et  patriam),  alia 
locum  nonhabet;  nam  de  iniuria  tibi 
illata  sermo  esse  non  potest.  — 
459.  resoluta  ex  Heinsii  et  Sclira- 
deri  (Emendd.  p.  64.)  coni.  edidit 
Sillig.  pro  vulg.  revoluta.  —  460.  De 
Coro  vid.  ad  Geo.  HI,  278.  -  462. 
Elcgans  descriptio  vocis  deficientis 
cum  viribus.  —  464.  Cypselides 
magnus  Heynio  videtur  esse  Perian- 
der,  Cypseli,  qui  01.  XXX,  2.  tyran- 
nidem  Corinthi  occupavit,  successor; 
nam  de  Corintho,  quem  nonnulli  ur- 
his  auctorem  ediderint,  seu  lovis  seu 
Marathonis  filio  (Paus.  II,  1.),  hic 
non  esse  cogitandum ,  vere  memorat 
Vir  doct.  Quare  etiam  Sillig.  Corin- 
thi  pro  Genitivo  locativo  habet,  et 
haud  raro  duo  Genitivos  inveniri  do- 
cet  ab  uno  nomine  pendentes ,  coll. 
Cort.  ad  Cic.  Fam.  I,  7,  22.  et  Heu- 
sing.  ad  Cic.  Off.  I,  37,  2.  Adde  quos 
laudat  Kritz.  ad  Sall.  lug.  30,  3.  et 
65,  3.  —  466  sq.  ahruptae  Sciro- 
nis  arces  sunt  petrae  Scironidcs  in 
Megarensium  finibus,  ad  Oeneos  mon- 
tes  (r«  "Oy£ici  ootj)  pertinentes  et  Sci- 
ronis  crudelitatc  infames.  Cf.  Plut. 
Thes.  10.  Paus.  1 ,  44 ,  10.  Diod. 
IV,  59.  Apollod.  III,  16,  12.  Ovid. 
Met.    VII,    447.     De    ipsis    rupibus 


vid.  librum  meum  Handh.  der  alten 
Geogr.  III.  p.  863.  Sub  iis  fuit  spe- 
laeum,  sedes  testudinis  illius, 
quae  hospitum  a  Scirone  de  rupe  de- 
iectorum  corpora  devorabat.  Cf.  Paus. 
I,  44,  12.  ibique  Siebelis,  Diod.  IV, 
59.  et  Schol.  Eur.  Hippol.  979.  — 
infestum  suis  ex  Scyllae  persona 
accipiendura:  civibus  suis,  Megarensi- 
bus.  —  468.  Firaeea.  Vide  Stat. 
Theb.  XII,  616.  coll.  Schneid.  Gr. 
Lat.  n,  1.  p.  72.  et  295.  —  469.  „se- 
cum  r esp  ectat,  respiciendo  apud 
animum  suum  cogitat.  Barth.  iam 
coraparavit  Geo.  I,  389.  et  Claud. 
Epitb.  Pall.  47.  Scalig.  notas  secum 
per  archaismum  dictum  volebat  pro 
sihi.'"''  H.  —  470.  Vulgo  Minoia  arva, 
quod ,  nisi  navis  iam  in  medio  sinu 
Saronico  A^ersaretur,  de  promontorio 
Megarico  {ciy.Qa.  Mti^ojcc)  intelligi  posse 
dicit  Sillig. ,  coll.  Muelleri  libro  die 
Dorier  I.  p.  229.  et  Reingani  das  alte 
Megaris  p.  33. ;  quum  tamen  Codd. 
sui  exhibeant  fluctu  Saliaminos  aspi- 
cit,  coni.  admodum  probabili  restituit 
e  fluctu  Salaminos  suspicit  arva ,  et 
suspicit  egregie  dici  meraorat ,  quum 
Salamis  editis  rupibus  cingatur.  — 
471.  Florentes  Cycladas  propter 
laetum  adspectura,  qucm  praebent  na- 
vigantibus.  Sic  v.  c.  Ovid.  Met.  VII, 
464.  florentem  Cythion  comraeraorat. 
Cf.  etiam  infra  v.  476.  viridis  Donusa. 
Scqucntia  vulgo  sic  leguntur:  hinc 
Strophadesque ,  quod  iam  in  Ed.  pr. 
apparet.     Mira    tamen    est  Codd.    et 


CIRIS  V.  472-484. 


575 


Simion  hinc,  statlo  contra  patct  liermionea. 
Linquitnr  ante  alias  longe  gratissima  Delos 
Nereidum  matri  et  Neptuno  Aegaco. 
Prospicit  incinctam  spumanti  litore  Cythnon 
Marmoreamque  Paron,  viridemque  allapsa  Donusam 
Aeginamque  simul  sementiferamque  Seriphum. 
Fertur  et  incertis  iactatur  ad  omnia  ventis, 
Cymha  velut,  magnas  sequitur  cum  parvula  classes, 
Afer  et  hiberno  bacchatur  in  aequore  turbo; 
Donec  tale  decus  formae  vexarier  uhra 
Non  tuHt,  et  miseros  mutavit  virginis  artus 
Caeruleo  pollens  coniux  Neptunia  regno. 
Sed  tamen  externam  squamis  vestire  puellam. 


475 


480 


ceterarum  eclitt.  vett.  varietas,  Mnc 
Venns  illi  exhibentium ,  unde  Sillig. 
fecit  hinc  Ceus  illi,  putans  scilicet ,  ut 
Acc.  Teum  apud  Liv.  XXXVII,  27. 
Nominativum  Teiis  (pro  Ttws)  sta- 
tuere  nos  iubeat  (coll.  Schneid.  Gr. 
Lat.  II,  1.  p.  76.),  ita  etiam  nihil 
impedire,  quominus  poeta  Latinus 
Ceits  dicat  pro  Ktcog  (de  qua  in- 
sula,  nunc  Zea  appellata,  vid.  librum 
meum  modo  comni.  III.  p.  1026.),  Jiinc 

-  -  hinc  autem  hic  non  esse  i.  q.  hinc 

-  illinc,  quum  Sunium  et  Coos  insula 
sint  ab  eadem  parte,  ab  altera  auteni 
Hermione,  sed  alterum  hinc  pro  sim- 
plici  Copula  dici,  quam  saepe  ita 
evitatam  esse  videamus,  ut  Adver- 
bium  aliquod  vel  Pronomen  repetatur. 
Xobis  de  veritate  huius  coniecturae 
nondura  persuasum  est;  quae  taraen 
pro  instituto  nostro  in  contextum 
erat  recipienda.  —  472.  Sunioi^  hinc 
Sillig.  edidit  ex  Heynii  coniectura, 
qtiam  iuvat  Cod.  R.  lectio  Summus 
hinc.     Vnlgo  Hinc  simis ,    hinc   statio. 

-  statio  Herniionea:  Hermione, 
Argolidis  oppidum,  in  Dryopum  agro 
contra  Sunion  et  primas  insularum 
Cycladum  situm,  quod  nunc  Kastri 
appellatur.  Cf.  Scyl,  p.  20.  Polyb.  II, 
52,  2.  Strab.  VIII.  p.  374.  Mda  H, 
3,  8.  Plin.  IV,  5,  9.  alii  et  liber  meus 
Handb.  d.  alt.  Geoqr.  III.  p.  1001.  — 
Vss.  473  et  474.  adumbrati  ex  Aen. 
III,    73.    74.,    ubi    vid.    adnott.    — 

475.  spumanti  litore.  Vid.  Aen. 
V,   125.  coll.  CatulL  LXIV,    121.  — 

476.  Marmoream  Paron.  Sic  et- 
iam  Ovid.  Met.  VII,  465.  Cf.  adnott. 
ad  Aen.  III,  126.  —  viridemgue 
Donusain.     Vid.  ad  Aen.  III,    125. 


—  477.  s  ementiferam  S  eriphum 
vix  vera  esse  potest  lectio,  quum 
Strab.  X.  p.  747.  Seriphum  petrosam 
csse  referat,  Codd.  R.  et  Helmst. 
praebeant  salutiferamque  ^  et  Adiect. 
sementifer  praeterea  nusquam  inveniri 
videatur.  Scalig.  voluit  serpentiferam, 
Sillig.  autem  ahsinthiferamque ,  quum 
secundum  Plin.  XXVH,  7,  29.  absin- 
thii  genus  Seriphium  dictum  fuerit; 
De  ipsa  insula,  nunc  Serpho  nomi- 
nata,  vid.  librum  meum  Handh.  der 
alt.  Geocjr.  III,  p.  1027.  et  Westerm. 
in  Pauly  liealencycl.  VI.  p.  1078.  — 
478.  ad  omnia,  ad  omnem  motum, 
impulsum  venti.  Sillig.  comparat 
Graecum  ilg  to  na.v  vel  ilg  ndvTa 
pro  ndvTcog  positum,  coll.  Valcken. 
ad  Eur.  Phoen.  622.  Blomfield.  Gloss. 
Aesch.  Choeph.  672.  lacobs.  ad  Achill. 
Tat.  p.  648.  aliis.  —  479.  Scylla 
navi  alligata  comparatur  cum  minore 
navigio  maiori  navi  iuncto  eadem- 
que  comparatione  etiam  Statium  Silv. 
I,  4,  120  sqq.  uti ,  iam  alii  adno- 
tarunt.  —  480.  Afer  turho  bac- 
chatur,  dum  Africus  (de  quo  vid. 
ad  Aen.  I,  86.)  procellas  movet.  De 
bacchandi  verbo  vid.  ad  Aen.  IV,  301. 
et  X,  41.  —  481.  V exarier  ultra 
Heynii  est  coni.  a  Silligio  recepta. 
Codd.  conspiraut  cum  vulg.  lectione 
vexavit  et  aegros ,  Ed.  pr.  autem  ex- 
hibet  vexaverit  aegram ;  in  quibus  le- 
ctionibus  sane  aliud  quid  latere  vide- 
tur,  atque  Heynii  ulfi-a.  De  Paragoge 
Infinitivi  vid.  ad  Geo.  I,  454.  — 
484  sq.  ,,Noluit  eam  mutare  in  piscem, 
nara  ita  a  belluis  et  pristibus  devo- 
rata  fuisset,  qui  minoribus  piscibus 
insidiantur."  H. —  externam  pnel" 


576 


CIKIS  V.  485  —  499. 


Infidosque  inter  teneram  committere  pisces  485 

Non  statuit  —  mmimii  est  aviclum  peciis  Amphitrites;  — 

Aereis  potiiis  sublimem  sustulit  alis, 

Esset  ut  in  terris  facti  de  nomine  Ciris, 

Ciris  Amyclaeo  formosior  ansere  Ledae. 

Hic  velut  in  niveo,  tener  est  cum  primitus,  ovo  490 

Effigies  animantis  et  internodia  membris 

Imperfecta  novo  fluitant  concreta  calore; 

Sic  liquido  Scyllae  circumfusum  aequore  corpus 

Semiferi  incertis  etiamtum  partibus  artus 

Undique  mutabant,  atque  undique  mutabantur.  495 

Oris  honos  primum  et  multis  optata  labella 

Et  patulae  frontis  species  concrescere  in  unum 

Coepere,  et  gracili  mentum  producere  rostro: 

Tum,  qua  se  medium  capitis  discrimen  agebat, 


lam,  extemam  corporis  superficiem, 
extrinsecus.  Sillig.  hunc  nsum  Ad- 
iectivi  ex  Graeca  lingua  explicandum 
esse  monet,  coll.  Matth.  Gr.  Gr.  §. 
446,  8.  p.  833. —  485.  inter  pisces 
commiitere  paullo  insolentius  di- 
ctiim  et  ex  duabus  constructionibus 
inter  se  iunctis  explicandum :  pisci- 
bus  committere  et  inter  pisces  relin- 
quere,  facere,  ut  aliquis  inter  pisces 
versetur.  —  486.  pecus  Am.phitri- 
tes.  Sic  Naevius  ap.Nonium  IV,  277. 
Lascivum  Nerei  simum  pecus.  Cf.  et- 
iam  Lucr.  II,  342  sq.  Hor.  Od.  I, 
2 ,  7.  et  quae  nos  ad  Geo.  III ,  75. 
etLucr.  I,  14.  adnotavimus.  —  487  in 
terris,  non  in  raari,  in  quod  Am- 
phitrite  Scyllam  deiicere  voluit.  Sic 
recte  Sillig. ;  Heyn.  in  terris  explicat 
per:  inter  homines.  —  facti  de  no- 
mine^  scil.  a  verbo  y.siotiv.  Vid.  su- 
pra  ad  v.  204.  —  489.  Amyclaeo 
ansere  Ledae  per  inversionem  Ad- 
iect.  pro  ansere  Amyclaeae  Ledae  (vid. 
ad  v.  198.  448.).  Ceterum  animadverte 
anserem  pro  cygno  positum  et  cf.  su- 
pra  ad  v.  376.  adnott.  —  490.  „Totus 
locus  de  hac  metamorphosi ,  et  im- 
primis  comparatio  inchoatae  mutatio- 
nis  Scyllae  in  alitem  cum  vitello  ovi 
in  pullum  abeunte ,  cx  elegantissimis 
est,  et  miror ,  eam  Nasoni ,  ingenio- 
sissimo  homini,  non  in  mentem  ve- 
nisse."  H.  —  490.  Vulgo :  Ac  velut 
in  niveo  tenerae  cum.  primitus  ovo  ;  quae 
verba  quum  omni  nexu  cum  seqq. 
sint  destituta,  Sillig.  primus  ex  Codd. 


R.  Helmst.  et  Ed.  pr.  pro  ^c  restituit 
Hic  (Adverbium  temporis :  vid.  ad 
Aen.  I,  728.,  ubi  adde  SiHig.  ad  Ca- 
tull.  LXVni,  63.  Heindorf.  ad  Hor. 
Sat.  1,9,  7.  et  Interpp.  ad  Phaedr. 
I,  14,  6.)  et  ex  R.  tener  est  cum  pro 
tenerae  cum.  Sic  haec  efficitur  loci 
structura :  Velut  effigies  tenerae  ani- 
mantis  et  internodia  membris  imperfecta 
in  niveo  ovo ,  primitus  cum  tener  est, 
fluitant  concreta  novo  colore ;   Sic  etc. 

—  491. internodia  memhris  flui- 
tant  pro  vulgari :  internodia  mem- 
brorum.  Sillig.  de  hoc  Dativo  con- 
ferri  iubet  Burm.  ad  Ovid.  Met.  VI, 
659.  Calpurn.  IV,  110.  etLucan.  VIII. 
677.  Cort.  ad  Cic.  Fam.  lU,  3.  et 
Luc^.  I,  24.  atqne  Ruhnk.  ad  Rut. 
Lup.  p.  38.  —  493.  494.  Sillig.,  quum 
de  praeterito  tempore  sermo  sit,  pro 
etiam  nunc  scripsit  etiamtum,  coll. 
Walch.  ad  Tac.  Agr.  p.  393  sq.  et 
Kritz.  ad  Sall.  Cat.  2.  p.  9  sq. ;  idem- 
que  verba  incertis  etiam  nunc 
partihus  recte  sic  explicat:  ,,di- 
gnosci  nou  poterat,  cuius  corporis 
partes  eae  futurae  essent,  in  quale 
corpus partes  transirent."  —  496.  0 ris 
honos.  Vid.  adnott.  ad  Aen.  1,591. 
et  VIII,  617.  coll.  Bentl.  etMitscherl. 
ad  Hor.  Od.  I,  17,  16.  et  Hess.  ad 
Tac.  Germ.   5.   (quos  Sillig.   laudat.) 

—  497.  species,  forma,  pulchritudo. 
Sic  JAy.  H,  23.  Oris  speciem  defor- 
maverat  harha  promissa.  —  concr e- 
scere  in  unum.  Vid.  Cort.  et  Kritz. 
ad  Sall.  Cat.  17,  2.  ■—  499.  se  age- 


CmiS  V.  500  —  520  577 

Ecce  repente,  velut  patrios  imitatus  honores,  5  00 

Puniceam  concussit  apex  in  vertice  cristam ; 

At  mollis  varios  intexens  pluma  colores 

Marmoreum  volucri  vestivit  tegmine  corpus, 

Lentaque  perpe.tuas  fuderunt  brachia  pennas. 

Incle  alias  partes  minioque  infecta  rubenti  50  5 

Crura  novam  macies  obduxit  squalida  pellem, 

Et  pedibus  teneris  ungues  affixit  acutos. 

Et  tamen  hoc  demum  miserae  succurrere  pacto 

Vix  fuerat  placida  Neptuni  coniuge  dignum. 

Nunquam  illam  post  haec  oculi  videre  suorum  5  1  o 

Purpureas  salvo  retinentem  vertice  vittas, 

Non  thalamus  Tyrio  fragrans  accepit  amomo, 

NuIIae  illam  sedes:  quid  enim  cum  sedibus  illi? 

Quae  simul  ut  sese  cano  de  gurgite  velox 

Cum  sonitu  ad  coelum  stridentibus  extuHt  alis,  515 

Et  multum  late  dispersit  in  aequora  rorem; 

Infelix  virgo  nequidquam  a  morte  recepta 

Incultum  solis  in  rupibus  exigit  aevum, 

Rupibus  et  scopulis .  et  litoribus  desertis. 

Nec  tamen  hoc  iterum  poena  sine:  namque  deum  rex,  520 


hat.  Cf.  Geo.  II,  364.  —  500.  „Est 
adeo  Ciris  avis  cnm  crista  purpurea 
ad  imitationem  cincinni  seu  capilli 
purpurei  patrii,  quem  Scylla  rescide- 
rat. "  H.  —  501.  Puniceavi  pro 
vulg.  pnrpuream  Sillig.  ex  Codd.  suis 
restituit.  Cf.  Ecl.  V,  17.  VII,  32. 
Geo.  III,  372.  Aen.  V,  269.  etc.  — 
503.  volncri  tegmine,  i.  e.  volu- 
crum  tegmine,  plumis.  —  504.  per^ 
petuis  pennis^  quae  totas  alas, 
olim  brachia,  obducunt.  —  505.  mi- 
nio  infecta.  Vid.  ad  Ecl.  X,  27. — 
506.  Vulgo  Crura^  nova  macies  obdu- 
xit  squalida  pelli ,  quae  satis  bonum 
sensum  praebent,  sed  a  Codd.  le- 
ctione  nimium  recedunt,  qui  potius 
novatique  aciem  -  -  pellem  vel  novam- 
que  acie  -  -  pellem  praebent,  unde 
Sillig.  coniecit  ea,  quae  contextus  ex- 
hibet.  Vult  autem  Vir  doct.  verba 
sic  construi :  Inde  squalida  macies  no- 
vam-  pellem  ohduxit  alias  partes  et  crura, 
ut  Accusativi  partes  et  crura  pendeant 
a  verbo  ohduxit  et  pro  Dativis  positi 
sint,  qui  vulgo  huic  verbo  adiicia- 
tur.  —  507.  affixit  Sillig.  e  Codd. 
suis  restitnit  pro  vulg.  confixit.  — 
508.  demum  ex  v.  481.  explicandnm 
esse  docet  Sillig.  Postquam  Amphi- 
rite  Scyllam    diu   mari  ventisque  ve- 

VittGiL.  pahs  III.  ed.  m. 


xatam  viderat,  si  tandem  ei  succur- 
rere  volebat,  hoc  alia  potius  ratione 
facere  debebat,  quam  hac  formae  mu- 
tatione.  —  510.  post  haec  exhibent 
Codd.  R.  et  Helmst.,  quos  Sillig.  se- 
cutus  est;  vulgo  joo^^Aac.  Poetas  au- 
tem  post  haec  (et  post  hoc)  haud  raro 
dicere  constat.  Cf.  Hand.  Tursell.  IV. 
p.  494  sq.  —  bll.  s  alvo  SiJlig.  ex 
Codd.  suis  et  antiquis  editt.  revocavit 
pro  vulg.  fiavo.  —  512.  Cf.  supra  v. 
438.  De  amomo  vid.  adEcl.  III,  89. 
et  IV,  25.  —  quid  enim  pro  vulg. 
quid  iam  ex  Codd.  suis  et  vett.  editt. 
reposuit  Sillig.  — -  516.  Solent  aves 
madefactas  alas  concutere.  —  in  ae- 
quora  lectio  est  Codd.  Helmst.,  quam 
Sillig.  revocavit.  Vuigo  in  aeqnore.  — 
517.  recepta,  servata.  Vid.  adAen. 
VI,  111.  —  518.  incultum  exigit 
aevum,  vitam  asperam  et  horridam. 
Cf.  Aen.  X,  53.  I,  75.  etc.  —  519.  li- 
torihus  desertls.  Cf.  adnott.  ad 
Geo.  III,  276.  et  Aen.  II,  68.  — 
520.  ,,Nunc  lupiter  indignatus ,  filia 
scelerata  in  avem  mutata ,  parentem 
interea  miserum  apud  inferos  degere, 
revocavit  eum  in  vitam  et  paritcr  avem 
fecit,  sed  Ciri  infestam,  tamquam  ad 
poenam  a  filia  exigendam."  H.  — 
iterum,  ut  Graec.  cw,  non  de  eadem 
37 


578 


CIEIS  V.  521  —  541. 


*  Omnia  qui  imperio  terrarum  milia  versat,  * 
Commotus  talem  ad  superos  volitare  puellam, 
Cum  pater  exstinctus  caeca  sub  nocte  lateret, 
lUi  pro  pietate  sua  —  nam  saepe  nitentum     - 
Sanguine  taurorum  supplex  resperserat  aras, 
Saepe  deum  largo  decorarat  munere  sedes  — 
Reddidit  optatam  mutato  cor^^ore  vitam, 
Fecitque  in  terris  Haliaeetus  ales  ut  esset: 
Quippe  aquilis  semper  gaudet  deus  ille  coruscus. 
Huic  vero  miserae,  quoniam  damnata  deorum 
ludicio  patriaeque  et  coniugis  ante  fuisset, 
Infesti  apposuit  odium  crudele  parentis. 
Namque,  ut  in  aetherio  signorum  munere  praestans, 
Unum  quem  duplici  stellarum  sidere  vidi, 
Scorpius  alternis  clarum  fugat  Oriona: 
Sic  inter  sese  tristes  Haliaeetus  iras 
Et  Ciris  memori  servant  ad  secula  fato. 
Quacunque  illa  levem  fugiens  secat  aera  pennis, 
Ecce  inimicus  atrox  magno  stridore  per  auras 
Insequitur  Nisus;  qua  se  fert  Nisus  ad  auras, 
lUa  levem  fugiens  raptim  secat  aera  pennis. 


525 


530 


535 


540 


re  iterata ,  sed  de  re  ex  altera  parte 
simili  modo  facta.  Vid.  Haud.  Turs. 
III.  p.  529  sq.  —  poena  sine.  Vid. 
ad  Aen.  I,  32.  667.  al.  -  V.  521.  Heyn. 
et  Sillig.  tamquam  monachi  vel  alius 
christiani  auctoris  additamentum  uncis 
incluserunt.  —  522.  talem  per  con- 
temptum  pro :  tam  impiam.  Vid.  su- 
pra  ad  v.  17. —  523.  Sillig.  pro  Cum, 
quod  huic  loco  minus  conveniat,  Dum 
scribendum  esse  putat.  —  524.  n  i- 
tentu m,  Heynio  suasore, ex  editt.  vett. 
restituit  Sillig. ;  vulgo  ienenti.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Aen.  III,  20.  —  528.  Fecit- 
que  Sillig.  cdidit  e  Codd.  suis  pro 
viilg.  Fecit  ct. —  Dc  haliaeeto  vid. 
supra  ad  v.  204.  —  529.  deus  co- 
rtiscus,  quia  fulmina,  quae  iacit, 
sunt  corusca.  Sic  Geo.  I,  328.  co- 
rusca  lovis  dextra  commemoratur. 
Heynio  versus  ab  iuterpolatorc  insei'- 
tus  videtur. —  bZ\.y\x\\^o  iudicio  gna- 
tique,  quod  quum  exj^licari  uon  pos- 
sit,  Sillig.  c  coni.  substituit  patriaequr, 
coil.  v.  421  sqq.,  ut  scnsus  sit:  ,,Dii, 
patria  ct  Minos  eius  faeinus  con- 
demnaverant;  uuus  restabat  pater." 
Heyn.  coni.  palrisque ;  sed  patris 
odium  proximo  demum  versu  com- 
memoratur.  —  coniugis,  i.  e.  Minois 
a  sc  amati.    Sic  coniux  aliquoties  pro 


amico  vel  amica.  Vid.  adnott.  ad 
Ecl.  VIII,  18.  Aen.  III,  330.  VH, 
189.  —  532.  Vulgo  apposuitque ;  sed 
Sillig.  Copulam  minus  aptam,  quae 
vaua  de  metro  sollicitudine  adiecta 
videtur,  e  coni.  delevit.  —  533  sqq. 
„Mutuo  se  perscquuntur  fugiuntque 
ciris  et  haliaeetus  aves,  quemadmo- 
dum  duo  sidera  Scorpius  et  Orion 
ortu  et  occasu  se  fugere  sequique  vi- 
dentur.  Quoties  enini  Orion  occidit, 
altera  ex  parte  Scorpius  exoritur. 
Cf.  Aratus  v.  303  sqq.  et  Hygin. 
Astron.  H,  26.  III,  33."  H.  Cf.  etiam 
locus  similis  Geo.  IV ,  237.  ibique 
adnott.  —  534.  Sillig.  putat,  non  steU 
larum  sidere  coniungenda  esse,  sed 
quem  timim  stellaruni ,  i.  e.  iuter  stel- 
las,  ut  ap.  Catull.  IV,  2.  phaselus 
ait  navitan  celerrimus,  ubi  suam  con- 
ferri  iubet  adnot.  Vid.  etiani  a  nobis 
adnott.  ad  Aen.  V,  122.  —  535.  De 
Scorpio  sidere  vid.  ad  Geo.  I,  35., 
dc  Orione  ad  Aen.  I,  535.  III,  517. 

IV,  52.  al.  —  alternus.  Vid.  supra 

V.  351  —  537.  meniori  fato  fere 
ut  Aeu.  1 ,  8.  mejnorem  lunonis  ob 
iram.  —  538.  aera  ex  Codd.  resti- 
tuit  Sillig.  hic  ct  v.  541.  pro  vulg. 
aethera.  —  Vss.  538  sqq.  petiti  sunt 
ex  Gco.  I,  406  sq<i.,  ubi  vid.  adnott. 


C  A  X  A  L  E  C  T  A. 


I.    AD  TUCCAM. 

Delia,  Tucca,  tibi  venit;  sed  saepe  videre 
Non  licet:  occulitur  limine  clausa  viri. 

Delia  saepe  tibi,  non  venit  adhuc  mihi:  namque 
Si  occuhtur,  longe  est,  tangerc  quod  nequeas. 

Venerit  aut  tibi;  sed  iam  iam  mihi  nuntius  iste 
Quid  prodest?     lUi  dicito,  quae  rediit. 

II.    IN  C.   ANNIUM  CIMBRUM  RHETOEEM. 

Corinthiorum  amator  iste  verborum, 

*  Iste  iste  rhetor  I     Namque  quatenus  totus  * 


I.  exstat  in  Anthol.  Lat.  III,  250. 
Heyn.  sensum  Epigrammatis  sic  ca- 
pit:  ,,Est  servus  aliquis  vel  libertus 
aut  alius  puellae  perductor,  qui  eam 
veuire  nuntiat.  Illa  tamen  surgit  qui- 
dem  et  exire  domo  teutat,  sed  clausae 
a  marito  fores  exire  vetant.  Nil  igi- 
tur  iuvat  amatorem,  quod  sibi  dictum 
accipit,  illam  venire.  Suspicatur  ta- 
raen  illum  ipsum  hominem  ,  forte  ex 
conlibertis,  puellae  interea  illius  amore 
potitum.  I ,  ergo  subiicit ,  et  nuntia 
marito ,  eam  rediisse.  Ita  excidisse 
videtur  acumen  in  extremo  versu : 
cui  rediit,^^  Simul  conferri  iubet  si- 
mile  epigramma  Graecum  in  Anal. 
III.  p.  111.  sive  T.  III.  p.  81.  lacobs. 
—  1.  Delia,  Tucca,  tibi  venit  sunt 
perdnctoris,  cui  Tucca  respondet:  sed 


II.  Legitur  hoc  carmen ,  quod  di- 
serte  Virgilio  vindicant  Quinct.  Inst. 
VIII,  3,  28.  et  Auson.  Idyll.  XII.  iu 
Technop.,  quod  inscribitur  Gramma- 
ticomastix  v.  5  sqq. ,  in  Anth.  Lat. 
n,  242.,  et  in  Meyeri  Anthol.  Lat.  n. 
89.  atque  illustratur  ab  Huschkio 
in  Comm.  de  C.  Annio  Cimbro.  Ro- 
stoch.  1824.  et  Wagnero ,  qui  singu- 
larem  de  eo  excursum  scripsit  Vol. 
IV.  p.  377  sqq. ,  ad  quos,  qui  accu- 
ratius  in  hoc  carmeu  inquirere  volunt, 
sunt  ablegandi.  Praeterea  etiam  cf. 
Burm.  aliique  Interpp.  ad  Anthol. 
Lat.  1.  L  Equidem,  Wagnerum  maxime 
secutus,  surama  tantura  paucis  pos- 
sum  attingere.  Scriptum  est  in  C. 
Annium    Cimbrum   Rhetorem,    quem 


saepe  videre  Non  licet.  Non  temere 
tamen  Heyn.  in  saepe  corruptelam 
latere  suspicatur  et  coniicit:  Delia 
nocte  tihi  venit ;  sed,  Tucca,  videre  etc. 
—  3.  saepe  tibi,  scil.  venit,  i.  e. 
saepe  a  te  nuntiatur  venisse.  —  non 
venit  adhuc  mihi,  nondum  vere 
ad  me  venit,  nondum  eam  teneo  am- 
plexu.  —  Vs.  4.  Cod.  Rehd.  Sic 
longe  occuliiur  tangere  q.  n,  —  5.  Ve- 
nerit  aut  tihi.  Sensus  esse  vide- 
tur:  fac  nuntiari  a  te,  eam  venisse. 
Sed  ineptum  est  illud  aut,  atque 
etiam  iteratum  iam  ofFendit.  —  6.  di- 
cito  Scalig.  emendavit  pro  vulg.  dicere 
vel  diciie  (quod  Meyer  AnthoL  Lat. 
p.  23.  servavit).  —  Pro  guae  rediit 
Heynium  coniicere  cui  rediit,  iam 
vidimus. 


pungere  vult  poeta  et  tamquam  fra- 
tricidam  et  tamquam  ineptum  anti- 
quitatis  afFectatorem ,  quod  duplex 
consilium  uno  carmine  ita  consecutus 
est,  ut  vocabula  quaedam  Annii  raore 
decurtata  afFerret,  quae  ad  veneficium, 
quo  ille  fratrera  necaverat,  spectarent. 
—  1.  Corinthia  verba,  quibus  for- 
tasse  notatur  nimium  Annii  studium 
in  sermone  Latino  imitandi  Graecos 
poetas  in  Italia  et  Sicilia  versantes, 
qui  plerumque  Corinthii  erant  origine, 
non  rainus  quam  Thucydides  Bri- 
tannus,  Attica  febris  et  Tau  Gal- 
licum  haud  dubie  alludunt  ad  mix- 
tura  et  inconstans  Annii  scribendi 
genus.  —  V.  2..adraodum  suspectus 
est,  quum  in  omnibus  Quinctiliani, 
37* 


580 


CATALECTA.  II.  IIL 


Thucydldes  Britannus,  Attice  febris, 
Tau  Gallicum,  min,  al,  sil  ut  male  elisit,* 
Ita  omnia  ista  verba  miscuit  fratri. 

m.    IN  NOCTUINUM. 
Socer  beate  nec  tibi  nec  alteri, 
Generque  Noctuine,  putidum  caput, 
Tuone  nunc  puella  talis,  heu  tuo 
vStupore  pressa  rus  abibit?     Hei  mlhi! 
Ut  iile  versus  usquequaque  pertinet: 


veterrimi  testis,  Codd.  desideretur. 
—  3.  Thucy dides  Britannus  c 
Codd.  restitutum  pro  vulg.  Thuc,  ty- 
rannus ;  et  Huschk.  (iii  Anall.  Litt. 
a.  1826.  a  se  editis)  suspicatur,  ita 
vocari  Aniiiura  ob  historiam  quandam 
Britanniae  a  se  conscriptam ,  in  qua 
Thucydidem  sibi  aemulandum  sum- 
pserit;  quibus  Wagu.  verissirae  ad- 
iungit,  hoc  epitheto  siraul  indicari 
adeo  male  rem  ei  cessisse ,  ut  non 
Atticus  aliquis  scriptor,  sed  Britannus 
operis  illius  auctor  videri  possit.  — 
Vulg.  Atticae  jebris  ,  quum  dici  nou 
possit,  unde  pendeat,  Huschk.  recte 
rautavit  in  littic  e  febris,  ut  ap . 
Cic.  ad  Att.  XV,  9.  legimus  Persice 
portus,  et  rem  illustrat  verbis  Lucilii : 
In  mimero  quorum  nunc  primu'  Tre- 
belliu'  multo  Obmarcescebat ,  febris, 
senium,  vomitus,  pus.  —  V.  4.,  quem 
ex  Ausonio  restituendum  esse,  iara 
Scah*ger.  viderat,  hanc  proponens 
lectionem:   Taur  GaUicum,  min  ipsum 


IIL  Vid.  Anthol.  Lat.  11,  244.  ibi- 
que  Burm.  et  quae  Wagn.  in  Varr. 
Lectt.  ad  Aen.  IX,  S35.  scripsit.  Sen- 
tentiara  Epigrammatis  Wogn.  sic  ex- 
posuit:  „Duxerat  Noctuinus  filiam 
Atilii  [cf.  Catal.  IV ,  5.] ,  puellam 
eximiam,  (v.  2.)  indignam  hoc  ma- 
trimonio.  Is  Noctuiuus  ruri  habita- 
bat  (v.  4.);  dolet  igitur  poeta,  quod 
talis  puella  ex  urbc  in  solitudincm 
ruris  abducatur.  lam  Atilius  nee  sibi 
beatus  dicitur  (v.  1.),  quod  tam  puti- 
dum  generum  [cf.  ibid.  v.  l.J  sibi 
adiunxerat,  nec  altcri ,  i.  e.  genero, 
ipsi  Noctuino,  cuius  bona  improba 
faux  Atilii  abliguritura  erat."  —  1. 
Socer,  Atilius.  —  alteri,  generi 
suo.  —  3.  Ttio7ie.  Sic  Scal.,  Wagn. 
et  Meyer.  p.  26.  Vulgo  Tuoqne.—  ta- 
lis,  tam  pulchra,  exiniia. —  heu  tuo. 


et  al  ei  illisit,  pro  vulg.  T.  G.  spinae 
ipsemet  male  illisit,  Huschkius  sic  scri- 
bendum  esse  putat:  T.  G.  min,  al, 
sil  im  male  silicit.  Haec  vocabula 
decurtata  spectare  debere  ad  vene- 
ficiura,  in  promptu  est,  quum  v.  5. 
dicatur:  ista  verba  miscuit  fratri. 
Tau  significare  videtur  tabum,  Gal- 
lica  ratione  pronuntiatum  tavum,  ut 
Attica  febris  et  Gallicum  tabuni  sibi 
respondeant;  min  minium,  al  allium 
videtur  indicare;  sil  Huschk.  pro 
aO.i,,  CiaiXt  (Lat.  seselis)  dictum  pu- 
tat,  im  (s.  em)  autem  pro  eum,  et 
sicilit  intcrpretatur  per  secat,  demc- 
tit,  decurtat.  Sed  non  temere  Wagn. 
de  his  ultimis  coniecturis  dubitat,  et 
ex  vulg.  lectione  potius  hanc  eruit: 
ut  male  elisit,  i.  e.  fregit  et  decurta- 
vit ;  quam  cura  Mcyero  (qui  ipse  abs- 
tiuuit '  ab  hoc  carmine  emendando) 
recepiraus.  —  5.  Ita.  Sic  Wagn.  et 
Mever:  vulgo  Ista. 


Sic  Scal.  ;  vulgo  et  tuo.  Oudend.  et 
Meyer  ah!  tuo.  —  4.  pressa  Heynio 
pro  oppressa,  coacta,  Wagnero  au- 
tem  sensu  obscoeno  dictum  videtur 
pro  fututa,  coll.  Burra.  ad  Val.  Fl. 
VIII,  256.,  et  sttipore  tuo  pro:  a 
te,  stupido  homine.  Cf.  CatuU.  XXVII, 
25.  Talis  ille  meus  stupor  nihil  videt, 
nihil  audit.  —  ,,rus  abibit:  in  rus 
abducetur,  fortasse  quod  maritus  so- 
ceri  vinolentia  aere  alieno  obrutus 
in  urbc  durarc  nequit. "  II.  —  Hei 
m  ih  i.  Sic  Scal.,  Wagn.,  Meyer. ;  vulgo 
ct  mihi.  —  5.  ille  versus  ex  noto 
illo  Catulli  Epigr.  in  Caesarem  XXIX, 
24.,  ubi  quum  transpositis  verbis  le- 
gatur:  Socer  (jeiurque perdidistis  omnia, 
Spengel  in :  Neues  Archiv.  fiir  Phil, 
u.  Pacd,  III,  4.  p.  114.  etiam  h.  1. 
eundem  ordincm  revocandum  censuit; 


CATALECTA.  III.  IV.  V, 


581 


Gener  socerque,  perdidlslis  omnia. 

IV.     IN  EUNDEM. 

8uperbe  Noctuine,  putidum  ca])iit, 
Datur  tibi  puel]a,  quam  petis,  datur; 
Datur,  superbe  Noctuine,  quam  petis. 
Sed,  0  superbe  Noctuine,  non  vides 
Duas  habere  filias  Atilium, 
Duas,  et  hanc  et  alteram,  tibi  dari. 
Adeste  nunc,  adeste !  ducit,  ut  decet, 
Superbus,  ecce,  Noctuinus  herneam. 
Thalassio!  Thalassio!  Thnlassio! 


V.    IN  LUCIUM. 

lacere  me,  quod  alta  non  possim,  putas, 

Ut  ante,  vectari  freta; 
Nec  ferre  durum  frigus,  aut  aestum  pati, 

Neque  arma  victoris  sequi. 
Valent,  valent  mihi  ira  et  antiquus  furor, 

Et  lingua,  qua  adsiem  tibi, 


sed  iure  adversatur  Wagn.,  quum 
apud  CatuUum  soceri,  apud  uostrum 
vero  poetam  generi  mentio  proxime 
praecesserit.  —  uscjue  q  uaque  versu 
sequente    illustratum    videbimus.    — 


IV.  Argumento  suo  coliaeret  hoc 
Epigramma  (quod  legitur  Antliol.  Lat. 
11,  245.)  cum  antecedente ,  sed  tem- 
pore  illud  antecedit,  quare  rectius  ei 
praemitteretur.  Heyn.  de  sententia 
carminis  haec  profert:  ,,Lusus  vide- 
tur  in  hoc  latere:  quod  hernea,  quac 
vasis  potorii  genus  est,  pro  ipso 
patre  vinolento  ponitur,  et  genero 
pro  altera  coniuge  et  iilia  Atilii  as- 
signatur.  Nam,  ne  ipsam  coniugem 
bibacemfuisse  credamus,vetatsuperius 

V.  Vid.  Anthol.  Lat.  II,  246.  „Car- 
men,  Catullo  potius  quam  Virgilio 
dignum,  scriptum  est  in  Lucium  quen- 
dam  cinaedum,  qui  poetam  opprobiMo 
lacessiverat ,  quod  attenuato  per  Ve- 
nerem  et  libidinem  corpore  fractisque 
viribus  militare  amplius  non  posset. 
Hoc  amolitur  a  se  poeta  recriminando 
pueritiae  irapudicitiam  moxque  abli- 
gurito  patrimonio  egestatem  et  sor- 
des."  Haec  fere  Ileyn.  —  1.  iacere, 
quod    Heynio     est    stipendia    facere 


6.  p  erdidistis  omnia;  tu,  Atili, 
filiam,  homini  stupido  et  putido  nu- 
ptam,  tu,  Noctuine,  divitias ,  soceri 
voracitate  et  vinolentia  dilapidatas. 


epigramma.  Herniam  autem  legere  ac 
lierniosum  socerum  intelligere  si  velis, 
acumen  frustra  quaeras."  —  8.  De 
hernea  vel  potius  hirnea,  vase  fictili 
et  potorio,  vid.  Plaut.  Amph.1 ,  1,  273. 
276.  ibiquc  Intcrpp.  coll.  Cat.  R.  R.  c. 
81.  cum  Schneideri  adnot.  —  V,  9.  a 
Burm.  additus  est  e  vestigiis  Cod. 
Voss.  et  editt.  vett.  secundum  aucto- 
ritatem  Marii  Victor.  A.  Gr.  III.  p. 
2585.  hunc  versum  Virgilianum  afi*e- 
rentis.     Cf.   adnott.  ad  CataL  V,  16. 


amplius  non  posse,  Burm.  rectius 
explicat  „animo  deiectum  esse,"  colL 
Heinsio  ad  Vellei.  II,  112.  —  Pro 
possim  Wagn.  malit  possum ,  (\\xo6. 
exhibent  editt.  antiquae  et  Meyer  pre- 
cepit.  —  2.  vectari  freta,  ut  ire, 
currere  marc,  pro:  per  mare.  Vid. 
ad  Aen.  III,  191.  —  5.  Quum  anti- 
quae  editt.  praebeant  mihi  re,  Burm. 
suspicatur  h-ae  legendum  esse.  — 
6.  adsiem  Wagn.  ex  coni.  edidit 
proivulg.  adsim,  ne  fractos  habearaus 


582 


CATALECTA.  V. 


Et  prostituae  turpe  contubernlum 

Sororis.     O  quid  me  incitas  ? 
Quid,  impudice  et  improbande  Caesari? 

Sed  furta  dicantur  tua, 
Et  heluato  sera  patrimonio 

In  fratre  parsimonia; 
Vel  acta  puero  cum  viris  convivia 

Udaeque  per  somnum  nates;' 
Et  inscio  repente  clamatum  super 

Thalassio,  Thalassio. 
Quid  palhiisti,  femina?     An  ioci  dolent? 

An  facta  cognoscis  tua? 
Non  me  vocabis  pulchra  per  Cotyttia 

Ad  feriatos  fascinos; 
Nec  dein  movere  himbos  in  crocotula 

Prensis  videbo  aharibus, 
Flavumque  propter  Thybrim  olentes  nauticum 

Vocare,  ubi  appulsae  rates 


10 


15 


20 


numeros.  Oudend.  coni.  qua  iam 
adsim,  lahn.  guis  adsim.  —  V.  7. 
Wagn.  arcte  cohaerere  censet  cum 
antecedentibus ,  quare  in  fine  v.  6. 
Comma  posuit  pro  vulg.  Puncto ,  nt 
verba  prostitutae  contubernium  sororis 
per  epexegesin  adiiciantur  superiori- 
bus,  et  haec  sit  loci  sententia:  ,,valet 
mihi  adhuc  ira  collecta  ex  prostituta 
per  te  sorore  mea."  Rectius  etiam 
Meyer  1.  1.  p.  45.  verba  valet  contu- 
hernium  etc.  explicat :  ,,memoria  vio- 
latae  sororis  recentissima  est. "  — 
15.  „Impurus  homo  muliebria  passus 
tamquam  pro  nupta  habitus,  cui  sol- 
lcmne  illud  acclamaretur."  H.  Cau- 
sam ,  cur  sponsae  domum  sponsi  in- 
gredienti  magna  voce  acclamatum  fue- 
rit  Thalassio  !  Thalassio  !,  quae  araptu 
Sabinarum  deducebatur,  vid.apud  Liv. 
I,  9.  Serv.ad  Aen.  I,  655.Plut.  in  Ro- 
mulo  c.  14.  et  Festum  h.  v.  p.  152. 
Lindem.  Alii  Deum  virginitatis  Thalas- 
sionem  (Talassionem,  Talassium)  di- 
ctum  esse  putant;  alii  vocabulum  a 
/>«/«<7fT«  repetunt,  quod  salsedo  sti- 
mulet  Venerem.  Hic  locus  facilius 
etiam  intelligctur,  si  recoirdamur, 
ipsum  quoque  actum  Venerium  2a- 
lassionem  fuisse  appcllatum.  Cf.  Mart. 
XII,  96.  —  17.  femina,  cinaede. 
Vid.  ad  V.  15.  ^ —  19  sqq.  Lucio,  qui 
enarravcrat,  quae  poeta  commiserat 
pudenda,    hic  foediora  etiam  expro- 


brat,  et  illa  cum  Lucii  flagitiis  multo 
turpioribus  comparat.  —  19.  Cotyt- 
tia,  festa  nocturna,  quae,  a  Thracibus 
accepta  (Strab.  X.  p.  470.  coll.  Athen. 
XII ,  8.) ,  Athenis  in  honorem  Co- 
tyttus,  Deae  impudicitiae,  celebraban- 
tur  et  omni  lasciviae  genere  erant 
foedissima.  Cf.  Interpp.  ad  Hor. 
Epod.  XVn,  56.  et  luven.  II,  91. 
Buttm.  Mythol.  II.  p.  159.  et  Lobeck. 
Diss.  de  Cotyttiis.  Regiom.  1828.  re- 
cepta  etiam  in  Aglaoph.  p.  1012  sqq. 
—  20.  In  illis  Cotyttiis  videntur 
fascini  sollemni  pompa  gestati  esse, 
quare  Ad  feriato  s  fascinos,  i.  e.  fe- 
stos.  —  21.  in  crocoiula  debetur 
Oudendorpii  coni. ,  quam  probavit 
Lobeck.  1.  1.  p.  11.  et  Wagn.  in  con- 
textum  recepit  pro  vulg.  crocotulam, 
Vid.  adnott.  ad  Cir.  v.  252.  —  22. 
Scalig.  coni.  alaribus ,  ut  alae  vestis 
crocotae  siut  intelligendae,  quas  ille 
muliebriter  vestitus  et  muliebriter  sal- 
tans  adducat,  ne  saltantem  impediant; 
sed  non  opus  est  hac  coniectura, 
quae  Heynio  mirifice  placet.  —  23. 
Flavumqii  e  propter  Thyhrim, 
quod  iam  Douza  coniecerat,  Wagn. 
pro  vulg.  Flavum  prope  Thybrim  e 
Cod.  Ilclmst.  restituit.  Ceterum  cf.  ad- 
nott.  ad  Aen.  VIII,  64.  —  „oIentes 
nauticum  sunt  nautae,  quos  impu- 
rissimus  homo  praestolatur,  ubi  appu- 
lerunt,  ut  eorum  libidini  serviat."if, — 


CATALECTA.  V.  VI. 


583 


Stant  in  vadis,  coeno  rctentae  sordiclo, 

Macraque  luctantes  aqua; 
Neque  in  culinam  et  uncta  compitalia 

Dapesque  duces  sordidas, 
Quibus  rcpietus  ut  salivosis  aquis, 

Obesam  ad  uxorem  redis, 
Et  aestuantes  nocte  solvis  pantices, 

Olusque  lambis  saviis. 
Nunc  laede,  nunc  lacesse,  si  quidquam  vales ! 

Et  nomen  adscribo  tuum. 
Cinaede  Luci,  an  te  reliquerunt  opes, 

Fameque  genuini  crepant? 
Videbo  habentem  praeter  ignavos  nihil 

Fratres  et  iratum  lovem, 
Scissumque  ventrem  et  herniosi  putrui 

Pedes  inedia  turgidos. 

VI.     AD    VENEREM. 
Si  mihi  susceptum  fuerit  decurrere  munus. 


25 


30 


35 


40 


V.  25.    his    ordinibus    constare   docet 
/  / 

Wagu.: V  —  I  —  —  V 

V.  —  27.  „Exprobrat  famem  et  ege- 
statem,  qua  coactus  adit  culinas,  h.  e. 
loca  in  suburbiis,  in  quibus  inopum 
funera  et  epulae  funebres  habebantur, 
tum  compita,  in  quibus  Laribus  Com- 
pitalibus,  et  quidem  ipso  Compitalium 
die  necesse  cst  apponi  solitas  fuisse 
epulas ,  quas  paupercs  mox  auferre 
solebant."  H.  —  uncta,  immunda. 
Cf.  Hor.  Sat.  II,  2,  67.  4,  78.  Lucil. 
I,  20.  et  Obbar.  ad  Hor.  Ep.  I,  14, 
21.  Vol.  H.  p.  210.  —  28.  duces 
Burm.  edidit  pro  vulg.  chicis,  eamquc 
emendationem  iuvat  Cod.  Voss.  — 
JVe qti  e  duces  (me)  in  cul in as  ,  i . 
e.  neque  te  videbo  adeuntem  culinas. 
Burm. ,  epulas  funebres  ibi  habitas 
respiciens,  coni.  Dapesque  Ditis  luri- 
das.  —  29.  Heyn.  s  al.iv  o  s as  aquas 
pro  ipsa  saliA^a  dictum  putat  et  locum 
sic  interpretatur:  ,,repletus  iis  epulis 
ut  (quoraodo !)  redis  saliva  etiamnum 
ex  recordatione  affiuente!''  Wagn. 
tamen  coni.  salivosis  sacris,  et  locum 
sic  Aailt  distinctum:  Quibus  (dapibus) 
repletus  iit  salivosis  sacris !  ut  hae 
dapes  compitales  tacite  comparentur 
cum  lautissimis  Pontificum  epulis  et 
hinc    illa    saliva    commeraoretur.    — 


31.  aestuantes,  crepantes  ,  panti- 
ces,  farcimina.  Wagn.  tamen  pantices 
malit  intelligere  de  ipsius  Lucii  ven- 
tre,  ut  hic  ipso  ieiunio  ventrem  quo- 
dammodo  solvisse  dicatur,  coli.  Mar- 
tial.  XIII,  29.  solent  duri  solvere  ven- 
tri  onns.  —  nocte  AVagn.  e  coni. 
edidit  pro  vulg.  docte,  ut  significetur 
iustum  coenae  tempus  sub  noctem, 
quo,  quod  ederet  Lucius ,  nihil  erat, 
praeter  ohis ,  vilem  et  pauperum  ci- 
bum.  Quamquam  etiam  Eldikii  (Add. 
T.  II.  p.  728.)  coni.  dente  minime  sper- 
nenda.  —  Nam  v.  32.  OlusqueYiSiwd 
dnbie  verissime  restituit  Wagn.  ex 
Colvii  coni.,  reiiciens  vulg.  Os  usque, 
quum  Copula  abesse  nequeat,  et  Cod. 
Rehd.  praebeat  hossusqne  (i.  e.  holus- 
que.)    —    suaviis    igitur   pro  labiis. 

—  Cum  V.  34.  cf.  Anthol.  Lat.  III, 
153.  (n.  137.  Meyer.)  Quisquis  es  — 
et  nomen  dicam:  color  omnia  cogit!  — 
36.  fame  crepant.  Cf.  Plaut.  Men. 
V,  5,  27.  Litestina  mihi,  quando  esu- 
rio,  crepant.  —  g emiini ,  sc.  dentes 
{die  Backenzdhne).  Cf.  luven.  V,  70. 
Cic.  D.  N.  II,  54.  Plin.  XI,  37,  63. 
etc.  —  39.  „scis sum  v  entrem,  po- 
dicem ,    tn    ata/gco    de    cinaedo."  H. 

—  40.  Heyu.  conferri  iubet  Hes.  Scut. 
265  sq.  (ubi  yowoTTCi^r}^)  et  Ovid. 
Met.  Vni,  807  sq. 


VI.    Hoc  carmen,    quod   legitur  in      suscepto  Aeneidis  opere  Veneri  nun- 
^Anthol.  Lat.   I,  63.,    est   votum  pro      cupatum,  neque  Virgilio  indignum,  cui, 


584 


CATALECTA.  VI.  VII. 


O  Paphon,  o  sedes  quae  colis  Idalias, 
Troius  Aeneas  Romana  per  oppida  digno 

lam  tandem  ut  tecum  carmine  vectus  eat: 
Con  ego  ture  modo,  aut  picta  tua  templa  tabella 

Ornabo,  et  puris  serta  feram  manibus : 
Corniger  hos  aries  humilis  et  maxima  taurus 

Victima  sacratos  tinget  honore  focos; 
Marmoreusque  tibi,  Dea,  versicoloribus  alis 

In  morem  picta  stabit  Amor  pharetra. 
Adsis,  o  Cythereal  tuus  te  Caesar  Oljmpo 

Et  Surrentini  htoris  ora  vocat. 

VII.    RELICTIS   ALIIS    STUDIIS   PHILOSOPHIAM 
EPICUREAM  AMPLECTITUR. 

Ite  hinc,  inanes,  rite  rhetorum  ampullae, 
Inflata  rore  non  Achaico  verba; 


10 


vindicatur  a  Walchio  ad  Tac.  Agr.  p. 
112.  et  Teuftelio  in  Pa.u\j  Realenc7/c7, 
VI.  p.  2659.  —  1  sq.  „Si  mihi  con- 
tigerit  Aeneidem  ahsolvere ;  non  modo 
ture  et  tabula  votiva  et  sertis  pieta- 
tem  testatam  faciam,  vcrum  sacro  sol- 
lemni  facto  et  statua  Cupidini  posita." 
U.  —  si  fueril^  i.  q.  si  fuerit  da- 
tum,  si  mihi  licuerit.  Cf.  Silius  XII, 
695.  fuerit  delere  Saguntinn  ibique 
Interpp.  cum  adnott.  ad  Ecl.  X,  46. 
et  Geo.  IV,  447.  —  2.  O  Paphon, 
Vid.  ad  Aen.  I,  415.  et  Geo.  II,  64. 
—  sedes  Idalias.  Vid.  ad  Aen. 
I,  681.X,  52.al.  —  3  sq.  ,,Spleudida 
rei  species :  invecta  Venus  cum  Ae- 
nea,  tamquam  deo,  curru  per  Italiam 
tamquam  triurapho  ob  Aeneidem  ab- 
solutam."  H.  —  6.  Meyer  in  Anthol. 
Lat.  p.  21.  pro  et  puris  edidit  aut 
puris.  —  7 .  aries  humilis  (vi ctima) 
opponitur  iauro,  maxiinae  victimae. 
Heyn.  coniungi  vult  humilis  (humilesj 
focos  ;  sed  hos  humilis  sacratos  focos, 
etiam  Wagn.  iudice,  vix  ferri  potest. 
Burm.  coni.  Corniger  haud  aries  hu- 
milis  sed  m.  t.,  et  sic  edidit  Orell.  in 


Eclogis  Poett.  Latt.  p.  260.  Pierson. 
Add.  Burm.  T.  IL  p.  705.  coni.  C. 
hos  a.  tumulos,  Sillig.  autem  in  lahnii 
Annal.  1831.  Fasc.  IL  p.  201.  C.  ast 
a.  -  -  sacrato  t.  honore  f^  et  sane 
sacrato  honore  (quod  iam  Heinsio  pla- 
cuit  et  Meyer.  recepit)  si  probamus, 
etiam  humiles  focos  commode  se  ha- 
bet.  —  8.  honore.  Vid.  ad  Geo.  III, 
486.  Aen.  I,  49.  IV,  207.  —  9.  Corama 
vulgo  in  fine  versus  positum  recte 
sustulit  Wagn.,  ut  in  morem  etiam  ad 
alas  versicolores  referri  posset.  Habe- 
mus  igitur  etiam  h.  1.  marmoreura 
signum  variis  coloribus  pictum.  Vid. 
ad  Ecl.  VII.  32.  Adiect.  versico- 
lor  Aen.  X,  181.  et  alibi  legiraus.  — ■ 
11.  Adsis.  Vid.  ad  Aen.  I,  734.  — 
Ci/therea.  Vid.  ad  Aen.  I,  257.  — 
tuus  te  Ca esar  O  lymp  o  vacat, 
ex  Olympo  te  devocat,  quod  tibi  Cae- 
saris  et  Romanorum  laus  per  Aenei- 
dem  praedicanda  vel  raaxime  cordi 
esse  debet.  —  12.  £t  Surrentini 
litoris  ora,  quia  ibi ,  non  longe  a 
Nola,  Virgilius  villam  habuit.  Cf. 
Heyn.  ad  Donati  vit.  Virg.  §.  24. 


VII.  Exstat  hoc  carmen,  scazonti- 
bus  conscriptum,  quod  et  ipsum  Vir- 
gilianum  videtur,  in  Anth.  Lat.  H, 
243.  Remittit  auctor  rhetores  et  ad 
philosophos  se  confert.  Comparari 
potestsimile  Ciris  exordium.  1.  Vulgo 
Jte  hinr,  inanes  rhetorum  manipli,  me- 
tro  claudicantc  ((juare  sunt,  qui  post 
inanipU   itercnt    Irapcrativum    ite)    et 


sine  iusto  scnsu ;  quare,  quum  Cod. 
Helmst.  exhibeat  inanes  iteret  horvm 
manipnlle,  Wagn.  fclici  coni.  inde  fe- 
cit  inanes^  ite,  rhetorum  ampullae,  coll. 
Hor.  Ep.  ad  Pis.  97.  eod.  Ep.  1,  3, 
14.  et  Weichert.  Poett.  Latt.  Rell.  p. 
387  sqq.  Vid.  etiara  Orell.  ad  Hor. 
A.  P.  1.  1.  et  Obbar.  ad  eiusd.  Epist. 
Ll.  Vol.  L  p.  209.  —  i.^Ros  Achai- 


CATALECTA.  VI/. 


585 


Et  vos,  Sile  Albutl,  ArquiLique,  Varroque, 
Scholasticorum  natio  madens  pingui, 
Ite  hinc,  inanis  cymbalon  iuventutis. 
Tuque,  o  mearum  cura,  Sexte,  curarum, 
Vale,  Sabine;  iam  valetc  formosi. 
Nos  ad  beatos  vela  mittimus  portus, 
Magni  petentcs  docta  dicta  Syronis, 
Vitamque  ab  omni  viadicabimus  cura. 
Ite  hinc,  Camenae;  vos  quoque  limite  saevae, 
Dulces  Camenae  —  nam  fatebimur  verura  — 
Dulces  fuistis.     Et  tamen  meas  chartas 


10 


cus,  i\t  Cecropius  ros  [v.  Martial.  VII, 
68.],  de  eloquentia;  seu  rorem,  quo 
cicadae  pascuntur  [vid.  ad  Ecl.  77.], 
seu,  quod  malim,  mel  Atticum  respici 
dixeris.  Achaicns  omnino  pro  Graeco." 
H,  Cf.  etiam  Plaut.  Mil.  Glor.  III, 
3,  10.  et  Burm.  ad  h.  1.  —  verba 
Wagn.  recte  e  Codd.  restitiiit  pro 
vulg.  turba,  quod  tantum  falsae  le- 
ctioni  manipli  ab  editoribus  aocommo- 
datum.  Docet  simul  Vir.  doct.,  Schol. 
Crucq.  apud  Horatium  1.  1.  ampullas 
explicare  per  irata  verba,  inflata. 
—  V.  3.,  varie  tentatus  a  Viris  do- 
ctis,  (cf.  Burra.)  continet  nomiua  non 
tam  rhetorum,  quam  graramaticorum 
(^Scholasticorum) ,  quorum  unus  ,  Ar- 
quitius,  nobis  plane  est  incognitus. 
Albutius  Silus  autem  a  Suet.  de  clar. 
rhet.  c.  6.  memoratur;  ut  de  hoc  no- 
mine  non  dubitandum  videatur,  quam- 
quara  offendit  correpta  prima  syllaba 
nominis  Sili.  Heyn.  tamen  pro  Sile 
putat  fortasse  scribendum  esse  Stilo, 
si  modo  de  priore  nominis  syllaba 
constaret;  L.  Aelium  Stilonem  fuisse 
Varronis  praeceptorem  Gellio  auctore 
I,  18.  XVI,  8.  Is.  Voss.  coni.  et  vos 
Aelique  Tarqiiitique  Va7'roque,  impro- 
bante  Schradero  in  Emendd.  Praef. 
p.  XXXIV.  —  4.  „Si  Virgilii  esset 
hoc  poemation,  antiquissima  fortasse 
haec  esset  vocis  Scholasticorum  au- 
ctoritas."  H.  De  Scholasticis,  inani- 
bus  declamatoribus,  cf.  Erhard.  ad 
Petron.  6.  Casaub.  ad  Suet.  de  clar. 
rhet.  6.  et  ad  Capitol.  Max.  3.  Barth. 
ad  Stat.  Theb.  VI,  404.  Cort.  ad  Piin. 
Epist.  II,  3.  alii.  —  madens,  perfusa, 
imbuta,  (cf.  Martial.  1.  ].  et  Barth. 
Adverss.  XXV,  1.)  pingui,  adipe, 
quod  de  stupore  ingenii  et  tumido 
iuliatoque  dicendi  genere  intelligen- 
dum,    coll.    Quinct,   Inst.   II,  10,    6. 


Vid.  etiam  ad  Catal.  XI,  64.  Pin- 
gue  substantive  usurpatum  invenitur 
etiam  Geo.  III,  124.  Plin.  XI,  37, 
85.  XXVIII,  9,  38.  al.  —  5.  cymba- 
lon.  Wagn.  laudat  Apulei.  de  Orth. 
§.  8.  p.  129.  ed.  Mai.,  ex  quo  ^cym" 
balum  Dodonaeum,  ut  alibi  tintinnabu- 
lum,  lebes,  aes  Dodonaeum,  pelvis 
aerea,  tympanum  mundi,  proverbium 
est  in  eos,  qui  vana  loquacitate  ina- 
niter  loquuntur,"  coll.  Osanno  ad  h. 

I.  p.  33.  —  inanis  iuv  entutis, 
quae  inani  institutione  utitur.  —  6. 
cura  curarum,  i.  e.  maxima  cura; 
de  qua  circumlocutione  Superlativi 
Graecis  maxime  frequentata,  neque 
Latinis  ignota  (vid.  v.  c.  Cic.  ad  Fam. 
IX,  14.,  ubi  Agamemnon  rex  regum 
vocatur)  Wagn.  conferri  iubet  Fischer. 
ad  Weller.  Gr.  p.  152.  et  Staveren. 
ad  Nep.  Ages.  2,  4.,  simul  addens, 
Sextum  Sabinum  haud  dubie  puerum 
formosissimum  fuisse,  quod  prohetur 
verbis  subiectis :  iam  valete,  formosi. 
Heins.  coni.  Musarum,  Schrader.  char- 
tarum ;  sed  Musae  infra  demum  v.  11. 
valere  iubentur.  —  8.  vela  mitti- 
raus,  i.  c.  naves.  Sic  etiam  Ovid.  ex 
P.  IV,  14,  9.  In  medias  Syrtes  mediam- 
que  mea  vela  Charybdin  Mitte.  —  ad 
b  eatos  p  0  rtus ,  scil.  philosophiae, 
quae  sapienti  pro  portu  est,  securi- 
tatem  et  animi  tranquillitatem  affert. 
—  9.  Syronis,  quem  sane  Virgilius 
Eomae  audivit.  Cf.  Diss.  mea  de  vita 
et  carm.  Virg.  p.  X.  not.   12.    —    V. 

II.  aperte  corruptus  est.  Heyn.  hanc 
proponit  coniecturam :  /.  h.,  C,  voce 
mellita  divae,   in  qua  V/agn.  vituperat 

/     / 

longam  anacrusin  antispasti 

— ,  qui  ipse  potius  coniicit  J.  h.  C, 
vos  quoque  ite ,  suaves ,  DuJces  etc, 
quam  tamen    coniecturam  rursus  re- 


586 


CATALECTA.  VIII. 


Revisitote,  sed  pudenter  et  raro. 

Vin.     DE   SABINO   PAEODIA   CATULLIANA. 

Sabinus  ille,  quem  videtis,  hospites, 
Ait  fuisse  mulio  celerrimus, 
Neque  ullius  volantis  impetum  cisi 
Nequisse  praeterire,  sive  Mantuam 
Opus  foret  volare,  sive  Brixiam. 
Et  hoc  negat  Tryphonis  aemuh*  domum 
Negare  nobilem,  insulamve  Caeruli; 
Ubi  iste,  post  Sabinus,  ante  Quinctio 
Bidente  dicit  adtotonse  fbrcipe 
Comata  colla,  nequa  sordidum,  iugo 
Premente,  dura  vulnus  ederet  iuba. 
Cremona  frigida  et  lutosa  Gallia, 
Tibi  haec  fuisse  et  esse  cognitissima 


10 


tractat  in  Addendis  p.  600.  Fiedler 
denique  in  lahnii  Annal.  1S31.  Fasc. 
II.  p.  201.  coni.  /.  A. ,  C ,  limine 
ite   vos    actae.    —     13    sq.    Cum   ipsa 


VIII.  Vid.  Anthol.  Lat.  II,  130. 
Scriptam  esse  hanc  parodiam,  quam 
vocant,  carminis  IV.  Catulliani  de 
Phaselo  in  P.  Ventidium  Bassum, 
hominem  infimo  loco  natum  et  ad 
summum  dignitiatis  et  fortunae  locum 
evectum,  (Consulatu  adeo  functum 
a.  U.  C.  711.),  multis  docet  Heyn.. 
colL  Gellio  XV,  4.  Plinio  VII,  -44! 
et  vetere  illo  Epigrammate:  Concur- 
rite  omnes  auyures,  aricspices :  Porten- 
tuni  inusitatum  conflatum  est  recens : 
Nam  raulos  qui  fricabaU  Consul  factus 
est.  —  2.  ait  fuis s e  celerrimus. 
De  hoc  Graecismo  praeter  alios  cf. 
Wagn.  ad  Eleg.  ad  MessaL  p.  42.  et 
Sillig.  ad  paralleium  Catulli  locum 
IV,  2.  colL  iis,  quae  nos  ad  Aen.  II, 
377.  adnotavimus.  —  3.  Heyn.  sic 
explicat:  „nullius,  licet  celerrimi  ci- 
sii,  cursum  potuisse  praeterire  vel 
superare  cisium  mulionis  huius ,  et 
neque  nequisse  Graeco  more  pro  non 
potuisse (Wctnm  putat ;  sed  rectius  Wagn. 
hic  llomanum  dicendi  usum  obtinere 
censet  et  impetum  pro  Obiecto  sen- 
tcntiac  habet,  ut  Sabinus  dicat,  se 
potuisse  cuiusvis  cisii  impetum  prae- 
terire.  Dc  cisio,  vehiculi  levioris  ge- 
nerc  duabus  rotis  instructi,  vid.  In- 
terpp.  ad  Cic.  Rosc.  Am.  7.  et  Phil. 
II,  31.  Schefter.  de  re  vehic.  II,    18. 


sententia  cf.  Ovid.  Trist.  II.  in.  IV, 
I,  27.  V,  7,  31  sqq.  et  similes  alio- 
i'um  locos. 


p.  229.  alios.  —  6.  Vulgo  Neque  hoc 
negat  Tr.  aemuli  clomum ;  sed  Wagn., 
Catullum  respiciens ,  cum  Pithoeo  et 
Scalig.  recepit  £t  hoc  negat  -  -  do- 
mum  ,  in  quo  eum  secutus  est  Meyer 
p.  25.  Heyn.  cum  Is.  Vossio  legi  vo- 
lebat :  Et  hoc  nec  aut  -  -  domum  Ne- 
gare,  scil.  ait.  Sed  quid  sibi  vult  illud 
nec  aut?  —  ,,Tri/phon  et  Caerulus 
muliones:  alter  hic  custos  insulae^ 
avvor/.iag  in  aliqua  urbe  et  aedificio- 
rum  locandorum  curam  habens."  H. 
—  8.  Antea  Quinctii  alicuius  fuerat 
agaso  ;  sed  ex  quo  ipse  raulas  alere 
coepit,  Sabini  nomine  notus  fuit.  — 
9.  Vulgo  adtondisse  metro  violato ; 
quare  Wagn.  et  Meyer  recepernnt 
Livineii  coniecturam  adtoionse,  quam 
etiam  Voss.  de  AnaL  III,  19.  com- 
probaverat.  Cf.  formas  produxe,  con- 
sumpse,  iraxe  et  similia  cum  adnott.  ad 
Aen.  I,  201.  — forcipe,  qua  mularum 
iuba  in  cervice  attondetur,  ne  iugi  attri- 
tu  illa  exulceretur.  Heynius  inde  fecit 
forfice,  quod  Wagn.  servavit.  Sed 
(juum  Boettiger  Die  Sabinerin  I.  p. 
312.  doceat,  forceps  et  forfex  idem 
esse  vocabulum ,  forceps  autem  anti- 
quiorem  et  meliorem  formam,  Meycr 
(qui  conferendus  p.  42  sq.)  recte 
Codd,  scripturam  restituit.  —  10.  ne- 
qua  ultima  sylhiba  corripitur ;    unde 


CATALECTA.  VIII. 


587 


Ait  Sabinus ;  ultima  ex  origine, 
Tua  stetlsse  dicit  in  voragine, 
Tua  in  palude  deposisse  sarcinas, 
Et  inde  tot  per  orbitosa  milia 
lugum  tulisse,  laeva  sive  dextera 
Strigare  mula,  sive  utrumque  coeperat 
*  *  *  * 

Neque  ulla  vota  semitalibus  deis 
Sibi  esse  facta,  praeter  hoc  novissimum, 
Paterna  lora  proximumque  pectinera. 
Sed  haec  prius  fuere;  nunc  eburnea 
Sedetque  sede,  seque  dedicat  tibi, 
Gemelle  Castor  et  Gemelie  Castoris. 


15 


20 


25 


verba  sic  construenda  esse  patet:  ne 
dura  qua  iuha.  Vid.  Wagn.  ad  Aen. 
I,  8.  —  14.  Alii,  Commate  post  Sa- 
binus  distinguentes,  comungnnt :  fuisse 
et  esse  cognitissima  ultima  ex  origine, 
Sed  vide  Catull.  IV,  14.  15.  —  ul- 
tima  ab  origine,  a  puero.  ~  15. 
in  voragine ,  iv  rsfdyit.  Scalig. 
comparat  Catull.  XVII.  extr.  —  16. 
Tua  in  palude,  in  paludosis  locis. 

—  deposisse,  i.  e.  deposivisse,  pro 
vulg.  deposuisse,  quod  metro  adver- 
satur,  Struvio  suasore  ( Ueher  die  La- 
tein.  DecUn.  u.  Coniug.  p.  282.)  recepit 
Wagn.  (queni  iure  Meyer  secutus  est), 
coll.  Silligio  ad  CatuU.  XXXIV,  8.  — 
17  sqq.  Locus  intellectu  difficillimus, 
quum  post  v.  19.  haud  dubie  aliquid 
exciderit,  quod  Catulliani  carminis 
docet  comparatio.  Heynio  haec  esse 
sententia  videtur:  „quoties  altera  vel 
utraque  mula  defecerat ,  demptum  iis 
iuguni  per  multa  millia  mulionem 
portasse  ex  humeris  suis,"  ut  Sabinus 
mulas  male  curatas  egisse  narretur ; 
idque  probat  Meyer  p.  43.  Wagn. 
vero  haec  omnia  non  ad  ipsum  Sa- 
binum ,  sed  repetito  ex  v.  19.  Sub- 
iecto  ad  raulas  eius  referenda  esse 
putat ,  quod  Meyero  nimis  quaesitum 
videtur,  quum  nemo  ad  illa  v.  14. 
ultima  ex  origine  etc.  aliud  Subiectum 
nisi  Sabinum  intelligere  possit,  prae- 
sertim  mula  in  praecedentibus  verss. 
non  meraorata.  —  laeva  -  -  mula. 
Sic  recentiores  editt.  cum  Scal. ,  Sal- 
mas.  ad  Solin.  p.  40.  et  Schradero 
in  Emendd.  p.  XXXVI.    Vulgo  mulas. 

—  19.  Strigare,  interquiescere,  qiiod 
in  striga  castrorura  equi  faciunt.    Cf. 


Phaedr.  III,  6,  9.  Plin.  XVIII,  19, 
49.  Sen.  Ep.  31.  etc.  .Wagn.  strigare 
alterutram  mulam  arbitratur,  quum 
flexo  itinere  cursus  alterius  sinistro 
vel  dextro  loro  adducendo  retardan- 
dus  esset.  —  Post  v.  19.,  in  quo, 
quum  manca  sit  sententia ,  Codd.  le- 
ctionem  uti^umque  pro  vulg.  utrimque 
restituit,  Wagn.  versum  talis  fere  sen- 
tentiae  excidissesuspicatur:  sive  utrim- 
qrie  coeperat  Pari  citata  currere  impetu 
viam.  Nansius ,  qui  iam  in  eandem 
sententiam  inciderat,  talem  fere  ver- 
sum  extritum  putavit:  sive  utrumque 
coeperat,  Et  haec  et  illa  conquiescere 
in  latus.  Lacunam  antem  etiam  Ca- 
tuUiani  vv.  18—21.  produnt.  —  or- 
bitosa  raillia,  i.  e.  milliaria,  pro 
viis  orbitosis.  —  20.  sqq.  ,,Tam  fe- 
liciter  omnia  mulioni  cessisse  ait,  ut 
ne  vota  quidem  diis  vialibus,  fVo- 
diois,  nnquam  suscipere  necesse  ha- 
beret,  nec  ullum  susciperet,  praeter 
hoc  novissimum,  quo,  arte  mulionica 
deposita,  eius  artis  instrumenta,  ha- 
benas  et  pectinem,  ex  more  dedica- 
vit."  /7.  —  21.  praeter  Salmasio, 
Pithoeo  et  Heynio  auctoribus  pro 
vulg.  propter  restituit  Wagn.  —  22. 
pr 0 ximum,  iuxta  lora  in  eodem  pa- 
riete  suspensum.  Heins.  tamen  non 
male  coni.  huxeumque.  Cf.  etiam  Sal- 
mas.  ad  Flor.  III,  20.  —  23.  ehur- 
nea  sede,  sella  curuli. —  25.  ,,Igitur 
Dioscuris  fingitur  dedicata  statua: 
Consul  Ventidius  sedens  pro  aede 
Castoris. "  H.  Meyer  meraorat,  Ca- 
storera  et  Pollucem  numismatura  con- 
sulariura  insignia  fuisse. 


588 


CATALECTA.  IX.  X.  XI. 


IX.     AD  VARIUM. 
Scilicet  hoc  sine  fraiide,  Vari  dulcissime,  dicam: 

Dispeream,  nisi  me  perdidit  iste  putus. 
Sin  autem  praecepta  vetant  me  dicere:  sane, 

Non  dicam.     Sed  me  perdidit  iste  puer, 

X.    Al)   VILLAM   SYRONIS. 
Villula,  quae  Sjronis  eras,  et  pauper  agelle, 

Verum  illi  domino  tu  quoque  divitiae, 
Me  tibi  et  hos  una  mecum,  quos  semper  arnavi, 

Si  quid  de  patria  tristius  audiero, 
Commendo,  in  primisque  patrem.     Tu  nunc  eris  illi, 

Mantua  quod  ftierat,  quodque  Cremona  prius. 

XL     AD    M.   VALERIUM   MESSALAM. 
Pauca  raihi,  niveo  sed  non  incognita  Phoebo, 


IX.  Vid.  Anthol.  Lat.  III,  248. 
Omnis  iocus  carminis,  quod  fortasse 
est  ipsius  Virgilii,  inest  in  mensura 
primae  syllabae  voc.  p  utus  s.  pusus^ 
unde  pusio,  quae  longa  est,  quare  puio 
deinde  substituit  puerum.  Weichert. 
tamen  in  Comm.  de  C.  Licinio  Calvo 
p.  22.  (a  Wagn.  laud.)  negat  se  of- 
fendi  correpta  syllaba.  Eorma  Sub- 
stantivi  putus  alibi  non  legitur ;  pusus 


X.  Vid.  Anthol.  Lat.  III,  249.  Re- 
cte  Wagn.  mutavit  tituhim  carminis, 
quod  vulgo  Ad  villam  Scironis.  in- 
scribitur.  Scriptum  est  enim  in  vil- 
lam  Syronis  illius,  philosophi  Epicu- 
rei,  de  quo  ad  Catal.  VII,  9.  diximus, 
et  Heynio  quidem,  ut  iam  antea  Sca- 
ligero ,  a  Virgilio  scriptum  videtur, 
quum  ex  agro  Mantuano  militibus 
assignato  Romam  discederet,  consan- 
guineis  suis  et  inter  eos  patre  in  Sy- 


XI.  Exstat  hoc  carraen  nobilissi- 
mum  ,  a  poeta  Augustei  aevi,  sed 
non  a  Virgilio  ipso  conseriptum  (cui 
tamen  a  Schradero  Emendd.  p.  XXXIII, 
adscribitur) ,  quod  a  PhiL  Wagnero 
Lips.  1816.  separatim  editum  esse 
constat,  in  Anthol.  Lat.  II,  122.  et 
in  Wernsdorfii  Poett.  Latt.  Minu.  T. 
in.  p.  147.  sqq.  Meyero  p.  46.  iurc 
eidcm  auctori  vindicandum  videtur, 
qui  clcgias  de  Maecenate  moribundo 
scripsit  (n.  CIX  et  CX.  ap.  Meyerum.) 
Argumentum  iZe^n.  sic  exponit:  „Mes- 


autem  invenitur  ap.  Varr.  L.  L.  VI, 
3.  Utrum  poeta  alludere  voluerit  ad 
Adiect.  putus  (i.  q.  purus) ,  in  dubio 
relinquendum,  quamquam  satis  pro- 
babile  est,  Virgilium  ita  ludere,  ut 
pusionem  illum  impurum  per  amphi- 
boliam  putum.  dicat.  —  3.  praece- 
pta,  scil.  artis  metricae.  Hcyn.  mi- 
ratur,  neminem  raaluisse  Sin  artis 
praecepta. 


ronis  villa,  tamquam  in  tuto  perfugio, 
relictis.  Etiam  a  Niebuhrio  Hist.  Rora. 
I.  p.  204.  et  TeufFelio  in  Pauly  lieal- 
encycl.  VI.  p.  3659.  hoc  carmen  Virgi- 
lio  vindicatur. —  2.  Schrader.  Emendd. 
p.  32.  coni.  tum  quoqne,  quod  Heyn. 
probat,  et  Meyer  p'.  23.  recepit.  — 
3.  quos  semper  amavi.  Vulgo 
quosque,  sed  recte  Wagu.  Copulam  de- 
levit,  quae  abest  ab  editt.  vett.  Cete- 
rura  cum  hoc  versu  cf.  CatuU.  XV,  1. 


salam  poeta  carmine  celebrat  tam- 
quam  victorem  (1 — 6.)  etpoetamsum- 
mum  (7 — 12.).  Recitat  carminum  eius 
argumenta:  fuere  ea  bucolica  (13  — 
20.),  in  araicam  (21  —  40.)  Celebrat 
laudes  bellicas  Mcssalarum  (41 — 54.)  ; 
sed  iis  laudibus  non  parera  esse  se 
cancndis  fatetur."  —  1.  non  inco- 
fl  n  i t  a,  probata.  Vid.  Huschk.  ad  Tib. 
IV,  1,  1.  • —  niveo  Phoeho,  sempi- 
tcrna  iuventute  gaudentis ,  ut  veris- 
sime  Wagn.  explicat,  coll.  Virg.  Aen. 
XI,  39.    Prop.  II,  13,  53.  et  Catull. 


CATALECTA.  XL 


589 


Pauca  mihi  doctae  dicite  Pegasides. 
Victor  adest,  magni  magnum  decus  ecce  triumphi, 

Victor,  qua  terrae  quaque  patent  maria, 
Horrida  barbaricae  portans  insignia  pugnae, 

Magnus  ut  Oenides  utque  superbus  Erjx; 
Nec  minus  idcirco  nostros  expromcre  cantus 

Maximus,  et  sanctos  dignus  inire  choros. 
Hoc  itaque  insuetis  iactor  magis,  optime,  curis, 

Quid  de  te  possim  scribere  quidve  tibi. 
Namque,  fatebor  enim,  quae  maxima  deterrendi 

Debuit,  hortandi  maxima  causa  fuit. 
Pauca  tua  in  nostras  venerunt  carmina  chartas, 

Carmina  cum  Hngua,  tum  sale  Cecropio ; 


10 


LXIV,  303.  —  2.  Pauca.  Eepetitio 
eiusdem  vocabuli  in  versibus  se  ex- 
cipientibus  auctori  huius  caruiinis  non 
minus  quam  elegiarum  iliarum  in 
Maecenatis  obitum  satis  frequ^ntata. 
Cf.  V.  3.  4.,  15.  16.,  21.  22.,  39.  40. 
et  57.  58.  —  Pegasides  Musae  a 
Pegaso  vel  potiiis  ab  Hippocrene  (cf. 
Ovid.  Trist.  III,  7,  15.  et  Mart.  IX, 
59,  6.)  etiam  Ovidio  Her.  XV,  27. 
Prop.  III,  1,  19.  Colum.  X,  263. 
aliis  dicuntur.  De  sollemni  poetarum 
Mnsarumque  epitheto  doctus  vid. 
Burm.  ad  Phaedr.  III.  Prol.  v.  26. 
Dissen.  ad  Tib.  1,4,  61.  Orell.  ad 
Hor.  Od.  I,  1,  29.  alii.  —  3.  Haec 
de  triumpho  intelligenda  esse ,  quem 
Augustus  e  bello  Antoniano  reversus 
egerit,  docet  Wagn.  p.  8.  sqq.  et  25. 
coll.  Heynio  Obss.  ad  Tib.  I,  3.  in. 
—  magnum  decus  triumphi^  Mes- 
sala,  qui  in  illo  triumpho  inter  alios 
duces  laureatos  incessit  et  Octavia- 
num  in  bello  triumphum  praegresso 
multum    adiuverat  (Tibull.   I,    7.)  — 

5.  harharicae  purjnae.  Cf.  Aen. 
VIII,    685.  sqq.  et  Flor.  IV,    11.  — 

6.  Comparatio  Wagnero  p.  26.  ad 
insignia  pugnae  barbaricae  spectare 
videtur :  „ut  Eryx ,  qui  cum  quovis 
homine  pcregrino  contendebat,  occiso 
ei  spolia  -  -  barbarica,  ignota  igitur 
illa  et  nova,  detrahebat  et  tanquam 
victoriae  praemium  auferebat:  ita  no- 
ster  victor  spoliis  barbaricis,  quae  in 
triumpho  per  urbem  vehebantur,  prae- 
signis  erat."  De  ipso  Eryce  vid.  ad 
Aen.  V,  24.  et  392.  Quid  autem 
iuxta  Erycem  sibi  velit  Oenides ,  i.  e. 

^vel  Meleager,  Oenei  lilius,  (Ovid.  Her. 
IIII,  92.  IV,  99.  Met.  VIII,  414.),  vel 


Diomedes,  eiusdem  nepos,  (cf.  Ovid. 
Met.  XIV,  512.  East.  IV,  76.  Albin. 
ad  Liv.  110.  etc),  difficile  est  dictu. 
Hoc  autera  nomen  Heins.  fecit  e  Codd. 
lectione  ^enzc/es;  rectius  fortasse  pro- 
duxisset  Alciden ,  qui  tamen  alia  ra- 
tione  cumEryce  iungendus  erat,  quam 
per  vulg.  utgue.  Wagn.  p.27.  \e\cum 
iacet  altus  Kryx ,  vel  cum  superatus 
Eryx  legi  posse  censet,  quamquam 
ipse  his  coniecturis  non  multum  tri- 
buit.  —  7.  sq.  Nec  minus;  quam- 
quam  bellica  laude  insignis ,  nec  mi- 
nus  idem  raaximus  es  poeta.  Pro 
nostros  Wagn.  p.  29.  coni.  doctos. 
Cf.  supra  V.  2.  —  Maximus,  quod. 
Scalig.  etBurm.  pro  nomine  Messalae 
habuerunt ,  Wagn.  recte  docet  esse 
Adiectivum,  unde  pendeat  Infin.  ex- 
promere.  Vid.  adnott.  ad  Ecl.  IV,  54. 
V,  I.  53.  Geo.  I,  284.  —  sanctos 
inire  choros  Wernsdorf.  de  Musa- 
rura  choris  intelligit;  rectius  Wagn. 
de  choro  poetarum  (coll.  Ovid.  A. 
A.  III,  534.  Trist.  V,  3,  47  sqq.  et 
ex  P.  III,  4,  67,  59.),  ut  sensus  sit: 
tu  es  dignus,  qui  in  poetarum  nume- 
rum  etcoetum  recipiaris. —  13.  Pauca 
tua,  non:  carmina  tua,  quae  omnino 
pauca  sunt,  sed:  pauca  e  tuis  carmi- 
nibus.  (Cf.  adnott.  ad  Ecl.  H,  21.) 
—  i?i  n  0  s  tr  as  V  enerunt  chartasy 
a  me  descripta  sunt.  Illo  enim  tem 
pore  artis  poeticae  studiosi  carmina 
meliora,  quae  in  publicum  edebantur, 
in  pugillares  suos  referre  solebant. 
Cf.  Burm.  ad  h.  1,,  qui  laudat  Phaedr. 
V.  Prol.  V.  17  sq.  —  14.  Carmina 
quum  lingua  Graeca ,  et  Attica  qui- 
dem  dialecto,  tum  sale  Attico  scripta. 
Cf.  adnott.  ad  Geo.  IV,  177.  et  Aeu, 


590 


CATALECTA.  XI. 


Carmina,  quae  Pylium,  saeclis  accepta  futuris, 

Carmina,  quae  Pylium  vincere  digna  senem. 
Molliter  hic  viridi  patulae  sub  tegmine  quercus 

Moeris  pastores  et  Meliboeus  erant, 
Dulcia  iactantes  alterno  carmina  versu, 

Qualia  Trinacriae  doctus  amat  iuvenis. 
Certatim  ornabant  omnes  Heroida  divae, 

Certatim  divae  munere  quaeque  suo. 
Felicem  ante  alias  tanto  scriptore  puellam! 

Altera  non  fama  dixerit  esse  prior; 
Non  illa,  Hesperidum  ni  munere  capta  fuisset, 

Quae  volucrem  cursu  vicerat  Hippomenem; 
Candida  cycneo  non  edita  Tyndaris  ovo; 


15 


20 


25 


VI,  21.  Heyn.  malit  Cecropia,  cui  ta- 
men  coniecturae,  ad  sensuni  sane 
aptissimae,  Wagn.  p.  33.  praeter  con- 
sensum  Codd.  etiam  hoc  opponit, 
quod  veteres  poetae  perraro  voces 
quatuor  syllabarum,  quarum  ultima 
brevis  sit,  in  pentametrorum  fine  col- 
locare  solearit.  —  15.  Ne  voxPi/lium 
otiose  repetatur,  Heins.  coni.  quae 
Pilium  vel  quae  Fhrygium,  et  Langius 
Portensis  in  Epist.  ad  Wagn.  data 
quae  nimium  (i.  e.  vehementer  acce- 
pta);    sed    vid.    Wagn.    p.    34   sq.   — 

16.  carmina  Pylium  vincere  di- 
gna  senem,  quae  propter  virtutes 
suas  plures  annos  florere  merentiir, 
quam  quot  vixit  NestorPylius.  Pylius 
simpliciter  de  Nestore  legitur  etiam 
Ovid.  A.  A.  HI,    7,    51.    et  alibi.  — 

17.  Sequitur  (v.  17  —  22.)  locus  ex 
bucolico  aliquo  Messalae  carmine 
Graece  conscripto  excerptus  et  in  La- 
tinum  sermonem  conversus.  Cf.  Wagn. 
p.  36.  sq.  —  hic,vQ.  amoeno  aliquo 
loco  antea  in  carmine  illo  descripto. 
■ —  molliter  esse  (i.  e.  sich  hefin- 
den)    legitur    etiam    ap.    Ovid.    Trist. 

IV,  8,  8.,  et  hic  quidem,  quum  €7~ant 
videatur  fere  idem  esse  quod  iacehant, 
Wagn.  apte  comparat  Prop.  I,  II,  15. 
molliter  compositum  esse  et  Ter.  AdeliDh. 

V,  1,  1.  molliler  se  curare.  Non  igitur 
opus  est,  ut  cum  Wernsd.  coniunga- 
mus  moUiter  iactantes.  —  19.  De  car- 
mine  amoebaeo  sermo  est,  Cf.  Ar- 
gumm.  Ecl.  I.  p.  3.  et  Ecl.  III.  p. 
37.  —  20.  Trinacriae  doctus  iu- 
venis  haud  dubie  est  Theocritus  Si- 
culus;  quominus  enim  Singularem 
pro  Plurali  positum  et  pastores  Sicu- 
los  intelligendos  essc  sumamus,   im- 


pedire  videtur  epitheton  doctus ,  (de 
quo  vid.  supra  ad  v.  2.)  De  Trina- 
cria  autem  cf.  adnott.  ad  Aen.  I,  196. 
—  21.  Per  Ueroida  intelh'genda  est 
amasia  Messalae,  h.  e.  Sulpicia,  Ser- 
vii  Sulpicii  oratoris  filia  (vid.  Tib. 
IV,  8.  et  10.  ibique  Interpp.) ;  vult 
autem  poeta  non  tam  pulchritudinem 
eius  laudibus  extollere ,  quam  potius 
felicem  eius  sortem,  quippe  a  tanto 
viro  amatae,  praedicare,  quod  etiam 
ad  ipsum  Messalam  ornandum  valet. 
Cf.  Wagn.  p.  38.,  qui  simul  recte  re- 
stituit  Codd.  lectionem  divae,  quam 
editores ,  ne  divae  repeteretur,  muta- 
verant  in  divi.  —  24.  Quod  nunc  edi- 
tur ,  debetur  Munckeri  (ad  Hyg.  fab. 
185.)  ingenio.  Codd.  et  edit.  vett.  ex- 
hibent  Alter  non  famam  dixerit  ipse 
prior,  De  constructione  Graeca  vid. 
adnott.  ad  Catal.  VIII,  2.  Cum  ipsa 
sententia  cf.  Prop.  II,  28,  29  sq.  — 
25.  JZZ«,  Atalanta.  Duae  autem  ex 
vulgari  opinione  erant  Atalantae,  utra- 
que  pedum  velocitate  insignis,  qua- 
rum  altera  Arcadia,  lasii  filia,  Mila- 
nioni  nupsit,  altera  Argiva,  Schoenei 
filia,  Hippomeni  matrimonio  iuncta 
est.  Cf.  Wagn.  p.  43.,  qui  de  utrius- 
que  frequcnte  confusione  conferri  iu- 
bet  Gronov.  Diatr.  in  Stat.  I.  p.  553 
sq.  Muncker.  ad  Hygiu.  f.  185.  Heyn. 
ad  Apollod.  I,  8.  p.  119.  alios.  Con- 
stat  tamen ,  nuper  Miillerum  {Gesch. 
hellen.  Stiimme  I.  j).  214.).,  hoc  discri- 
men  negantem,  unam  modo  Atalan- 
tam  statuendam  esse  contendisse.  Fa- 
bulam  de  Hippomenis  cum  Atalanta 
certamine  narrant  Ovid.  Met.  X,  560 
sqq.  et  Hygin.  f.  185.  —  Hesperi- 
dum  7Hunere,  aureis  malis.   Vid.  ad 


CATALECTA.  X[. 


591 


Non  supero  fulgens  Cassiopca  polo ; 
Non  defensa  diu  volucrum  certaminc  cquorum, 

Optabant  Graiae  quam  sibi  quaeque  manus, 
Saepe  animam  generi  pro  qua  pater  impius  hausit, 

Saepe  rubro  Eleis  sanguine  fluxit  humus; 
Regia  non  Semele,  non  Inachis  Acrisione, 

Immitti  expertae  fuhnine  et  imbre  lovem; 
Cuius  et  ob  raptum  pulsi  hquere  Penates 

Tarquinii  patrios,  fihus  atque  pater, 
11  lo,  quo  primum  dominatus  Koma  superbos 

Mutavit  plaeidis  tempore  Consuhbus. 
Muka,  neque  immeritis,  donavit  praemia  alumnis, 

Praemia  Messahs  maxima  Pophcohs. 


30 


35 


40 


Ecl.  VI,  61.— 27.  De  Helena  ex  ovo 
nata  vid.  Hygin.  f.  77.  ibique  Munck. 
et  Apollod.  in,  10.  —  28.  De  Cas- 
siopea  s.  Cassiope,  Cephei,  Ae- 
thiopiae  regis,  uxore  post  mortem 
inter  sidera  relata ,  vid.  Apollod.  II, 
4.  Hygin.  Astr.  II,  10.  Ovid.  Met. 
IV,  737  sqq.  alii.  —  29  sq.  De  Hip- 
podamia,  Oenomai,  Elidis  regis,  filia 
tandem  a  Pelope  curruli  certamine 
superata,  vid.  adnott.  ad  Geo.  III,  7., 
ubi  adde  Apollod.  III,  101.  —  de- 
fensa,  scil.  ab  Oenomao  patre ,  qui 
ipse  filiam  suam  deperibat,  neque  sibi 
ereptam  volebat.  (Cf.  Hygin.  f.  253. 
Schol.  Pind.  01.  I.  et  Wagu.  p.  45.) 
30.  Graiae  manus,  iuvenes  proci. 
Cf.  Ovid.  Am.  I,  9,  47.  et  Tib.  IV, 
1,  54.  Tollius  ingeniose  quidem,  sed 
pi'aeter  necessitatem,  coni.  nu?-im, 
coll.  Aen.  XI,  581  sq.  —  31.  ge- 
neri.  proci,  qui  generi  fieri  cupiunt. 
Cf.  Tib.  III,  2,  13  sq.  et  adnott.  ad 
Aen,  XII,  31.  —  pro  qua,  ne  eani 
amitteret.  Vid.  ad  v.  29.  —  32. Eleis 
humus.  De  hoc  Adiect.,  quod  prae- 
ter  h.  1.  nusquam  inveniri  videtur 
(nam  Ovid.  Her.  IV,  47.  pro  Eleides 
rectius  legitur  Eleleides) ,  sed  analo- 
giae  legibus  non  repugnat,  cf.  Wagu. 
p.  49.  —  sang tiine  jluxit.  Vid. 
lad  Aen.  III,  626.  —  33.  Regia  S  e- 
mele,  ut  Aen.  V,  297.  regius  Diores ; 
de  ipsa  autem  Semele,  Cadmi  et  Her- 
miones  fiiia,  et  Bacchi  matre  vid. 
Apollod.  III,  4.  Ovid.  Met.  III,  254 
sqq.  Hygin.  f.  179. —  De  Acrisione 
(quo  nomine  patronymico  iam  Hom. 
111.  XIV,  319.  eam  nuncupat)  s.  Danae 
ivid.    ad   Aen.   VII,    410.      Jnachis 


dicitur  ab  Inacho ,  Acrisii  proavo. 
De  duobus  autem  patronymicis  con- 
iunctis  (quod  raro  fieri  constat)  Wagn. 
confert  ipsum  Homerum  II.  XI,  750. 
—  34.  Im mitti  e xp ertae  Wagn. 
e  Scalig.  coni.  edidit  pro  vulg.  Im- 
mitti  exspectant ;  fortasse  tamen  prae- 
stat  Langii  coni.  Immissum  expertae. 
Heins.,  Broukh.  et  Wernsd.  voluerunt 
Immitti  exspectans ;  sed  Singularem 
ferri  non  posse  quisque  videt,  quum 
addantur  verba  fulmine  et  imbre.  — 
35.  Lucretiae,  raro  a  poetis  Latinis 
commemoratae  ,  mentionem  iniecit 
poeta,  ut  faciliorem  transitum  sibi  pa- 
raret  ad  Valerium  Poplicolam  et  ad 
Messalarum  laudes  celebrandas ;  quod 
verissime  docet  Wagn.  —  Cuius  et 
ob  rnptu7n  jjro  eo ,  quod  proprie 
poni  debebat:  Nec  cuius  ob  raptum; 
de  qua  coniungendi  ratione  Wagn.  p. 
50.  conferri  iubet  exempla  e  Ciceronis 
libris  collecta  a  Cortio  ad  Cic.  Eam. 
X,  1,  7.  Vid.  etiam  adnott.  ad  Aen.  IV, 
236.  Meyer  p.  47.  coni.  non  cuius  ob 
raptum  vel  no7i  ob  cuius  raptum ,  ut 
cuius  monosyllabum  sit,  i.  e.  non  illa, 
cuius  ob  violationem  etc.  —  36.  fi- 
lius,  is  scilicet,  qui  vim  fecit  Lucre- 
tiae ,  et  propterea  hic  inter  plures 
fratres  unus  cogitatur,  Sextus  Tar- 
quinius.  —  39.  alumnis,  tamquam 
mater.  —  40.  Poplicolarum  (s.  Publi- 
colarum)  cognomen  gens  Valeria  ac- 
cej^it  a  P.  Valerio,  cui  primo  indi- 
tum  est  (Liv.  H,  8.),  Messalarum  au- 
tem  illo  tempore,  quo  Valer.  Maxi- 
mus  Messanam  cepit  (Senec.  de  brev. 
vitae  c.  13.  Macrob.  I,  6.  cf.  etiam 
Ovid.  East.  I,  595.)    De  orthographig. 


592 


CATALECTA.  XII. 


Nam  quid  ego  immensi  memorera  studia  ista  laboris? 

Horrida  quid  durae  tempora  militiae? 
Castra  foro  solitos,  urbi  praeponere  castra, 

Tam  procul  hoc  nato,  tam  procul  hac  patria  ? 
Immoderata  pati  iam  frigora,  iamque  calores? 

Stertere  vel  dura  posse  super  silice? 
Saepe  trucem  adverso  perlabi  sidere  Pontum? 

Saepe  mare  audendo  vincere,  saepe  hiemem? 
Saepe  etiam  densos  immittere  corpus  in  hostes, 

Communem  belh  nec  timuisse  deum? 
Nunc  celeres  Afros  perituraque  miha  gentis, 

Aurea  nunc  rapidi  flumina  adire  Tagi? 
Nunc  aliam  ex  alia  bellando  quaerere  gentem? 

Vincere  et  Oceani  finibus  ulterius? 
Non  nostrum  est,  inquam,  tantas  attingere  laudes ; 

Quin  ausim  hoc  etiam  dicere,  vix  hominum  est. 
Ipsa,  haec  ipsa  ferent  rerura  monumenta  per  orbem, 


45 


60 


55 


huius  cognominis  vid.  Huschk.  Anall. 
ad  TibuU.  p.  746.  —  41.  Transit 
poeta  ad  gentis  Valeriae  virtutes  bel- 
licas  concelebrandas,  et  memorat,  eara 
belli  labores  forensibus  occupationi- 
bus  et  vitae  iu  urbe  degendae  sem- 
per  praetulisse.  Burm. ,  cui  Heyn. 
adsentitur,  lam  quid  ego  legendum 
putat,  coll.  Tib.  IV,  1,  82.;  sed 
Wernsd.  docet,  lam  ad  verba  neque 
immeritis  v.  39.  referendum  esse.  — 
44.  Versus  corruptus,  in  quo  Wagn., 
verbis  prioribus  ab  oscitante  librai*io 
bis  scriptis,  alteram  pentametri  par- 
tem  excidisse  et  postea  male  supple- 
tam  esse  suspicatur ;  sententiam  autem 
talem  fere  fuissc  putat:  tam  procul 
ic/noto  hella  ciere  solo.  Inter  varias  con- 
iecturas  prolatas  optima  videturLangii: 
lam  procul  amotos,  Tam  procul  a  pa- 
tria.  —  45.  iam  -  -  iam  que  Wagn.  ex 
Cod.  Voss.  et  antiquis  ediit.  revocavit 
pro  vulg.  w?/nc  —  nuncque.  Vid.  ad  Aen. 
II,  536.  —  46.  >Sie?'ie/-e  Meyero  non 
immerito  inepti  aliquid  habere  vide- 
tur :  atquc  etiam  Wagn.  fortasse  ve- 
riorem  ccnset  Cod.  Voss.  lectionem 
Sternere,  quum  sterni  ita  absolute  et- 
iam  ap.  Plin.  Ep.  VII,  27,  7.  legatur: 
uhi  coepit  advesperascere ,  iuhet  sterni 
sibi  in  prima  domus  parte.  —  48.  Rc- 
cte  iam  Burm.  vulgarem  verborum 
ordinem  Saepe  audendo  mare  mutavit, 
quum  huius  correptionis  in  Ablativo 
Gerundii  apud  nulhim  antiquiorem 
poetam  certum  inveniatur  exemplum. 


(Exempla  e  posterioribus  poetis  pe- 
tita  vid.  ap.  Ramsh.  Gr.  Lat.  §.  215. 
III,  1,  a.  p.  1046.)  —  49.  immittere 
corpus  in  hostes,  ut  Cicero  Tusc. 

III ,  48.  dicit  in  medios  hostes  se  im- 
mittere.  Cf.  Heynii  Obss.  ad  TibulL 
p.  280.  et  adnott.  ad  Aen.  I,  70.  et 
al.  —  50.  Communem  helli  deum. 
Vid.  ad  Ciris  v.  359.  Cf.  etiam  Prop. 
I,  12,  16.  communis  nec  meminisse  deos, 
—  51.  Particula  que  hic  non  tam  co- 
pulandi,  quam  explicandi  vim  habet: 
Afros,  quorum  railHa  peritura  sunt. 
Vid.  adnott.  ad  Geo.  I,  142.  Aen.  II, 
722.  aL  Quare  non  opus  est  conie- 
cturis,  quarum  ab  aliis  aliae  sunt  pro- 
latae.  —  52.  Atirea  flu  m  in  a  Tay  i. 
Cf.  Catulh  XXIX,  20.  scit  amnis  ou- 
rifer  Tagus  et  Ovid.  Am.  I,  15,  34. 
auriferi  ripa  heata  Tagi.  —  V.  54.  ad 
Britanniam  spectat.     Cf.    Ovid.  Trist. 

IV,  1,  147  sqq.  Senec.  Consol.  ad 
Marciam  c.  14.  et  adnott.  ad  Ech  I, 
67.  —  Cum  v.  55.  cf.  Ecl.  III,  108., 
unde  huius  loci  color  ductus  est.  — 
inquit,  quod  Burm.,  cui  adsentitur 
Heyn.,  in  unquam  mutari  voluit,  bene 
se  habere  docct  Wagn.,  quura  ad 
omnia,  quae  antea  de  rebus  gestis 
Messalae  poeta  dixerit,  quibusquc  car- 
mine  celebrandis  se  imparera  fateatur, 
rcferendum  sit,  imprirais  ad  v,  41.  — 
57.  Ita  Rhenum  et  Britannos  Caesa- 
ris  monujuenta  vocat  CatuU.  XI,  10., 
a  Wagncro  collatus.  —  rerum,  scil. 
gestaruni.    Vid.  ad  Aen.  VIII,   15L  — 


CATALECTA.  XII. 


593 


Ipsa  sibi  egregium  facta  decus  parient; 
Nos  ea,  quae  tecum  finxerunt  carmina  divi, 

Cynthius  et  Musae,  Bacchus,  et  Aglaie. 
Si  laudes  adspirem,  humih  sit  adire  Camena; 

Si  patrio  Graios  carmine  adire  sales 
Possumus:  optatis  plus  iam  procedimus  ipsis. 
.  Hoc  satis  est;  pingui  nil  mihi  cum  populo. 

XII.     IN  MITHRIDATEM.     (?) 

Adspice,  quem  valido  subnixum  gloria  regno 
Altius  et  coeh  sedibus  extulerat! 


60 


ferent  per  orbem.  Cf.  Ecl.  VIII, 
9  sq.  —  58.  Punctum,  vulgo  post  pa- 
rient  positum,  Wagn.  recte  mutavit  in 
Semicolon.  —  59.  Nos  ea,  scil.  fe- 
remus  per  orbem.  —  ,,  quae  tecum  f. 
c.  divi,  h.  e.  quibus,  quum  ea  faceres, 
adnuerunt  Divi ,  ut  illum,  quo  excel- 
lent,  festivitatis  colorem  contraxerint, 
ita  ut  ab  ipso  Apolline  et  Musis, 
Baccho  et  Aglaie  ea  facta  esse  cou- 
tendi  possit. "  Haec  Wagn.  p.  62., 
qui  simul  de  Baccho  Musis  et  Apol- 
lini  adiuncto  tamquam  poetarum  fau- 
tore  et  patrono  conferri  iubet  Tib. 
m,  4,  43  sq.  Ovid.  A.  A.  III,  347 
sq.  Prop.  III,  2,  7  sq.  IV,  6,  76.  et 
Gronov.  Diatr.  in  Stat.  Vol.  I.  p. 
444  sq. ;  de  arcto  autem  necessitudi- 
nis  vinculo ,  quo  Musae  et  Gratiae 
(quarum  hic  una  modo  Aglaia  com- 
memoratur)  inter  se  coniunctae  sint, 
Eurip.  Herc.  fur.  673  sqq.  Formae 
nominis  Aylate^  quatuor  syllabis  pro- 
nuntiandae,  aliud  exemplum  non  ha- 
beo  in  promptu.  Heyn.  v.  60.  una 
cum  t61.  vult  eiectum.  Et  sane  v. 
61.  (cuius  sensus  hic  esse  debet:  si  lau- 
des  carminum  tuorum  aemuler)  cor- 
ruptus  ad  nos  pervenit,  (quum  vulgo 
legatur:  humili  sed  adire  Camena),  nec 
nisi  coniectura  sanari  potest.  Inter  plu- 
res  autem  coniecturas  hactenus  prola- 
tas  maxime  placent  Oudend.  (Add.  T. 
II.  p.  723.)  humili  licet  arte  Camenae, 
Wagneri   htimili  licet   utar  avena,    et 


Xn.  Vid.  Anthol.  Lat.  II,  123.  In 
quem  scriptum  sit  hoc  carmen  satis 
disertum  et  grave  Virgilioque  minime 
indignum,  pro  certo  dici  nequit,  quum 
auctor  oratione  usus  sit  ad  rerum  ve- 
ritatem  minus  accommodata.  Ouden- 
dorp.  parum  probabiliter  de  Alexan- 
dro  M. ,   Scaliger  et  Ruhnk.  ad  Vell. 

VlRGIL.   FaRS  III.  Ed.  III. 


imprimis ,  tamquam  facillima,  Barthii 
h.  sit  a.  C. ,  quam  cura  Meyero  in 
contextum  recepimus,  ut  sensus  sit: 
liceat  humili  carmine  laudibus  me 
adiungere  Messalae  poetae.  Cf.  ad- 
nott.  ad  Ecl.  X,  46.  et  Geo.  IV,  447. 
—  62.  Si  -  -  adire  Possumus.  Si 
in  eadem  sententia  cum  Coniunctivo 
et  Indicativo  constructum  non  potest 
offendere  ,  quum  si  adire  possum  sit 
i.  q.  si  adeam,  et  verbum  posse  saepe 
inserviat  orationi  inccrtae.  Cf.  adnott. 
ad  Geo.  lU.  453.  et  Lachmann.  ad 
Prop.  I,  10,  31.  —  Graios  adire 
sales.  Adire  interdum  dicitur  de  re 
ardua  et  difficili.  Oudend.  confert 
Gratii  Cyneg.  107.  adireartes  etWagn. 
(qui  praeterea  laudat  Waardenburg. 
Opusc.  p.  219  sq.)  Ovid.  Fast.  IV, 
815  sq.  Aventinum  cacumen  adire. 
Wacker.  in  Amoenn.  litt.  p.  21.  hanc 
proposuit  loci  emendationem:  Si  lau- 
des  adspirem ,  humili  sit  adire  Came- 
nas :  Sin  patrio  Graios  carmine  ha- 
here  sales  Possumus.  —  64.  pingui 
nil  mihi  cum  populo,  non  aiFecto 
plausum  turbae  stolidae  et  obtusae, 
ut  Phaedr.  V.  Prol.  I.  extr.  dicit: 
IHiteratum  pldusum  non  desidero.  De 
voc.  pinquis  hoc  sensu  usurpato  vid. 
Hor.  Sat.  I,  3,  58.  Ovid.  Met.  XI,  148. 
Cic.  pr.  Archia  10.  extr.  alios  et 
Eamsh.  Synon.  IL  §.  1038.  Cf.  etiam 
adnott,  ad  Catal.  VII,  4. 


II,  18,  3.  de  Mithridate,  Heynius  de 
Pompeio  M. ,  Langius  de  Antonio 
cogitavit.  —  1 .  valido  siihnixum 
regno,  fretura  feroceraque  regni  ma- 
gnitudine  et  potentia  sua.  Cf.  Liv. 
XXVI,  13.  XL,  1.  Cic.  Orat.  I,  58. 
Tac.  Ann.  I,  11.  XI,  L  etc.  -- 
2.  Heyn.  malit  Altius  heu;  sed  recte 
38 


594 


CATALECTA.  XIII. 


Terrarum  hic  bello  magnum  concusserat  orbem; 

Hic  reges  Asiae  fregerat  et  populos; 
Hic  grave  servitium  tibi,  iam  tibi,  Roma,  ferebat; 

Cetera  namque  viri  cuspide  conciderant ; 
Cum  subito  in  medio  rerum  certamine  praeceps 

Corruit,  e  patria  pulsus  in  exsilium. 
Tale  deae  numen;  tali  mortalia  nutu 

Fallax  momento  temporis  hora  dedit. 

XIII.    AD   ANTONIUM  MUSAM. 

Quocunque  ire  ferunt  variae  nos  tempora  vitae, 
Tangere  quas  terras,  quosque  videre  homines: 

Dispeream,  si  te  fuerit  mihi  carior  alter. 
Aker  enim  quis  te  dulcior  esse  potest? 

Cui  Venus  ante  alios,  divi  divumque  sorores 
Cuncta,  neque  indigno,  Musa,  dedere  bona; 

Cuncta,  quibus  gaudet  Phoebus,  chorus  ipseque  Phoebi; 


10 


Wagn.  censetj  nullum  hic  locum  esse 
tali  interiectioni,  immo  Copulara  inae- 
quales  coniungerc  orationis  partes 
hunc  in  modum:  Adspice,  quem  -  - 
extulerat,  et  quem  allius  coeli  sedibus 
extulerat,  coll.  Qu.  Virg.  XXXIV,  2. 
Vid.  etiam  adnott.  ad  Ecl.  VIII,  3. 
Geo.  III,  282.  IV,  8.  altius  coeli 
sideribiis ,  i.  q.  alibi  super  astra, 
super  aethera.  Vid.  ad  Aen.  I,  379. 
coll.  adnott.  ad  Aen.  X,  3.  —  In  fine 
versus  cum  Wagn.  signum  exclamandi 
posuimus     pro     vulg.     Commate.    — 

3.  Burm.  Magnus,  i.  e.  Pompeius.  — 

4.  Meyer.  p.  24.  pro  et  populos  ex 
Cod.    Voss.    recepit    liic  populos.   — 

5.  Meyer.  ex  eod.  Cod.  edidit  ser- 
vitium  iam  iam  tibi.  —  6.  cuspide 
c  onciderat,  quod.  mire  dictum  vi- 
deri  possit,  e  Graeco  ^oqI  ti&ghv  du- 
ctum  esse  docet  Wagn.  —   9.  Meyer 


c  Codd.  Voss.  pro  deae  recepit  Z)eMW. 
—  tali,  tam  potenti,  nutu.  —  10. 
Fa II ax  hora,  Fortuna  mutabilis, 
dedit,  dare  solet.  Vid.  ad  Geo.  I, 
49.  Quaeritur  autera,  quid  sit  dare? 
Wagn.  duplicem  proponit  explicatio- 
nem,  aut  ut  sensus  sit:  ,,si  solet  hora 
potenti  nutu  quasi  ludens  mortalia 
mutare , "  quum  constet  dare  in  ludo 
locum  habere  (coll.  Nonio  p.  170. 
cum  nota  Merceri  p.  136.  Heinsio  ad 
Ovid.  A.  A.  II,  204.  etErnestii.  Clav. 
Cic.  V.  Scriptorum  ludus),  aut  ut  dare 
significet  efficere,  ut  aliquid  vel  hoc 
vel  alio  modo  se  habeat  (Graec.  ^sT- 
vat,  S^ta&ai)  et  sententia  haec  sit: 
,,ita  afficere  mortalia  potenti  nutu 
solet  Fortuna."  Mihi  haec  altera  ra- 
tio  simplicior  et  verior  videtur.  Cf. 
adnott.  ad  Aen.  IX,  323.  et  al.  Ruhnk. 
coni.  premit. 


XIII.  Legitur  hoc  carmen ,  (quod 
Virgilianis  adnumerat  TcufFel  in  Pauly 
Healencycl.  VI.  p.  3659.)  in  Anthol.  Lat. 
II,  124.  De  Antonio  Mitsa ,  medico 
Augusti  satis  noto,  cf.  Suet.  Aug.  58. 
81.  Hor.  Ep.  I,  15,  3.  Dio  Cass. 
LIII,  25.  30.  Plin.  XXIX,  1.  et  cx 
interprett.  ad  hos  locos  imprimis  Ob- 
bar.  ad  Hor.  Epp.  Vol.  II.  p.  246. 
Vid.  etiam  Pauly  liealencyclop.  I.  p. 
573.  Heyn.  vcro  non  medicum  ilhim 
Augusti,  sed  Musam  rhetorem  a  Se- 
ncca  in  Controv.  aliquot  locis  com- 
memoratura    intelligit,    quem    tamen 


Andr.  Schott.  in  libro  de  claris  ap. 
Senecam  rhetoribus  p.  414.  ab  illo 
medico  non  differre  putat.  —  Dispe- 
ream,  si  cett.  Cf.  Prop.  II,  17  (21), 
9.  Martial.  II,  69,  2.  etc.  —  5.  divi 
divumqne  sorores.  Similiter  Ovid. 
A.  A.  I,  27.  Clio  Cliusque  sorores, 
quod  Heins.  etiam  huc  transferri  vo- 
luit.  Meyer  p.  42.  vel  ante  alios  di- 
vos ,  vcl  ante  alios  divum  legendum 
putat,  ut  Venus  et  Gratiae  omnia  de- 
dissc  Antonio  Musae  dicantur.  — 
7.  Scalig.  locum  sic  emendat:  Phoehi 
chorus    ipseque  Phoehus ,    quam     mu- 


CATALECTA.  XIV.  XV.  595 

Doctior  o  quis  te,  Musa,  fulssc  potest? 
O  quis  te  in  terris  loquitur  iucundior  uno? 

Clio  nam  certc  candida  non  loquitur.  10 

Quare  illud  satis  est,  si  te  permittis  amari; 

Non,  contra  ut  sit  amor  mutuus  inde  mihi. 

XIV.  iN  ocTAvii  mortp:m. 

Quis  Deus,  Octavi,   te  nobis  abstulit?   An,  quae 

Dicunt,  an  nimio  pocula  dura  mero? 
Vobis  si  culpa  est  bilis,  sua  quemque  sequuntur 

Fata.     Quod  immeriti  crimen  habent  cjathi? 
Scripta  quidem  tua  nos  multum  mirabimur,  et  tc  6 

Raptum  et  Romanam  flebimus  historiam. 
Sed  tu  nullus  eris.     Perversi,  dicite,  Manes, 

Hunc  superesse  patri,  quae  fuit  invidia? 

XV. 
P.   VIRGILII  MARONIS 

Fragmenta  ex   epistola,    quam  ad  Augusium  Caesarem  super  Ae- 

neide  sua  scripsil. 

Ego  vero  frequentes  a  te  literas  accipio.  Et  infra:  De  Aenea 
quidem  meo,  si,  me  Hercules,  iam  dignum  auribus  haberem  tuis, 
libenter  mitterem.  Sed  tantum  inchoata  res  est:  ut  paene  vitio 
mentis  tantum  opus  ingressus  mihi  videar;  cum  praesertim,  ut 
scis,  alia  quoque  studia  ad  id  opus,  multoque  potiora,  impertiar. 


tationem     etiam     Wagn.    paene     ne-  tra  ut  sit,  gesetzt  auch  dass  du  meine 

cessariam   iudicat.     Ceterum    cf.    Ecl.  Liehe  dartim  nicht  erwiederst.  Cf.  Hand. 

VI,  66.  —  10.  Casaub.  coni.   C/iotam  Turs.  II.  p.  111. 
certe^  quod  Meyer  recepit.  —  12.  con- 


XIV.   Vid.   Anthol.    Lat.    II,     65.  cobsii   Animadv.   v.    318.     Mortis    si 

Octavius,  in  cuius  praematuram  mor-  culpa     est    hilis.      Wagn.     coni.    aut 

tem  hoc  Epigramma  scriptum,    idem  Nulla  tamen  culpa  est  illis  ^  vel:  Non 

esse  videtur  atque  ille,  cui  Culex  est  ita;    si   culpa  est  illis ,    i.    e.    si  sunt, 

dedicatus,  et  quem  Hor.  Serm.  I,  10,  qui  eam  ipsis  culpam  tribuant;  Fiedler. 

82.  inter  amicos  suos  nominat.    Vid.  autem    in  lahnii  Annall.  1831.    Fasc. 

Weichert.  Poett.  Lat.  Rell.  p.  219  sq.  II.   p.    201.    nohiscum   cxilpa   est    leti. 

Ex  hoc  ipso  carmine  discimus,    enm  Meyer  denique  hanc  nescio  cuius  con- 

iam   libris    scriptis   clarum   et    histo-  iecturam  profert :     Vos  cur,   si  culpa 

riam  Romanam  aggressum    (v.  5.  6.),  est,   hibitis?   h.    e.   Octavius   mortuus 

patre  adhuc  vivo  (v.  7.)  inter  pocula  est,  quia  nimium  bibit:   cur  ergo  vos 

(v.  2.)    subito    mortuum  esse,    ita  ut  amplius  bibetis,  si  id  mortem  provo- 

de    causa  mortis    esset    dubitatio.  —  cat?  —     7.  nullus,  mortuus,  ut  ap. 

2.  dura.    Rectius  fortasse  dira,  quod  Prop.  I,  17,  12.  et  Plin.  H,    63,  63. 

Oudend.  coniecit.     Heins.   voluit  du-  Cf.  etiam  idem  Prop.  I,  5,  22.  et  co- 

cta,    i.    e.   hausta,   ut   ap.  Mart.  III,  micorum  illud  «m/Zms  swm  (Plaut.  Most. 

22.    Summa   venenum  potione   duxisti ;  II,  1,  41.  Merc.  I,  2,  52.    Ter.  Andr. 

et  Weber.  in  Corp.  Poett.  coni.  a  ni-  III,  4,  20.  Phorm.  V,  7,  49.  etc.)    Si- 

mio  p.  dura  m.,    quod  probat  Meyer.  militer  etiam  Persius  V,   152.  cinis  et 

—  V.  3.  haud  dubie  corruptus.   Inter  manes  et  fahula  fies  (cum  quo  cf.  Hor. 

varias  coniecturas  maxime  placet  la-  Od.  I,  4,  16.). 

_ 3g* 


C      0      P      A. 


AEGUMENTUM 

huius  carminis,  quod  ex  Heynii  sententia  est  ,,invitatio  ad  compotationem 
et  hilariter  exigendum  diem  in  taberna  cauponaria "  ,  Ilgen.  (in  Animadvv. 
phill.  et  critt.  in  carmen  Virgilii,  quod  Copa  inscribitur,  Halae  1820.  4.  edi- 
tis)  optime  sic  exponit.  „Cauponum  ingenium  et  mores,  imprimis  vero  ex- 
clamationem  et  loquacitatem  et  modulationem,  qua  merces  suas  commendare 
emturientibus  et  viatores  ad  devertendum  addita  bonorum  in  taberna  pro- 
stantium  enumeratione  pellicere  solebant,  decretum  habet  depingere."  Ceterum 
idem  Vir.  doct.  1.  1.  p.  12  sqq.  docere  studet,  veram  carminis  inscriptionem 
non  Copa  fuisse,  sed  Copo.  Vide  tamen ,  quae  contra  eum  disputavit  Sillig. 
ed.  Wagner.  Vol.  IV.  p.  285  sqq.  (Ceterum  hoc  carmen  etiam  in  Burm. 
Anth.  Lat.  III.  p.  293.,  in  Wernsdorfii  Poett.  Lat.  minn.  II,  292  sqq.  et  in 
Meyeri  Anthol.  Lat.  p.  29  sq.  legitur.) 


Copa  Syrisca,  caput  Grala  redimifa  mitella, 

Crispum  sub  crotalo  docta  movere  latus, 
Ebria  famosa  saltat  lasciva  taberna. 


1.  Copa,  quae  etiam  lenae  nego- 
tium  videtur  exercuisse  (cf.  v.  33.), 
non  solum  verbis  utitur,  quibus  prae- 
tereuntes  alliciat,  sed,  quo  certius 
oculos  hominuih  in  se  suamque  cau- 
ponam  convertat,  ante  eam  lascivam 
saltationem  ad  instrumenta  musica  s. 
crepitacula  instituit.  Vocabulum  copae 
praeter  h.  1.  legitur  etiam  ap.  Suet. 
Ner.  27.  —  Syrisca  nomen  pro- 
prium  est  copae,  quod  legitur  etiam 
in  antiquis  lapidibus  (cf.  Ilgen.  p.  21.), 
ut  Syriscus  apud  Martial.  V,  71,  2.; 
quamquam  Sillig.  (coll.  Weicherto  de 
Domitio  Marso  p.  4.)  concedit,  etiam 
originem  copae  eo  spectari,  „ut  ipsa 
vel  eius  parentes  ex  Syria  Romam 
delati  ibique  in  libertatem  vindicati 
essent. "  Ilgen. ,  de  Ambubaia  cogi- 
tans,  legi  voluit  Syrissa,  coll.  Schol. 
Hor.  Sat.  I,  2,  1.  Amhubaiae  dicuntur 
mulieres  tibicinae  li?i(/ua  Syrorum ;  cui 
addi  poterat  Lucilii  Sat.  III,  33.  Cait- 
pona  hic  tamen  una  Syra.  —  De  mitra 
(cuius  diminutivum  milella  legitur  et- 
iam  ap.  Cic.  pr.  Rab.  Post.  10.),  ca- 
pitis  tegumento  Asiae  proprio ,  (hic 
autem  Graeco  dicto,  quia  magna  pars 
Asiae  Minoris  a  Graecis  habitabatur), 
quo  apud  Romanos  et  meretrices  (vid. 


Serv.  ad  Aen.  IV,  215.  luven.  III, 
66.  coll.  Plin.  XXXV,  9,  35.),  et 
vetulae  utebantur  (Ovid.  Fast.  IV, 
517.  III,  669.  Met.  XIV,  654.  etc.) 
vid.  adnott.  ad  Aen.  IV,  215.  —  sub 
crotalo ,  ut  apud  Graecos  vno ,  qua 
de  re  Sillig.  conferri  iubet  Hemst. 
ad  Lucian.  T.  II.  p.  434.  Bip.  Impri- 
mis  autem  vid.  Calpurn.  VIII,  3.  gra- 
cili  sub  arundine  carmen  Compositum. 
De  saltatipne  ad  crotala  {Castagnet- 
ten)  cf.  Ilgen.  p.  25.  Lamp.  de  cymb. 
I,  4,  5.  Interpp,  ad  Cic.  in  Pis.  9.  et 
Apulei.  Met.  VIH.  p.  212.  Elmenh. 
—  movere  latus  pro  saltare  legitur 
etiam  ap.  Ovid.  A.  A.  III,  301.  et 
al. ;  quare  etiam  ibid.  v.  351.  artifex 
lateris ,  i.  q.  saltationis  artifex.  — 
cris pum,  crispatum ,  vibratum.  Cf. 
Priap.  XVIII,  2.  et  adnott.  ad  Aen. 
I,  313.  —  3.  Ebria.  Eiusmodi  mu- 
liereulas  plerumque  vinosas,  neque 
id  magno  dedecori  fuisse  memorat  II- 
gen  coll.  Ovid.  A.  A.  III,  761  sq. 
Prop.  II,  33,  55.  IV,  5,  45.  IV,  8,  30. 
Hor.  Od.  I,  36,  13.  III,  15,  13.  etc. 
—  fainosa,  ob  quaestum  meretri- 
cium.  Heyn.  praefert  unius  Cod. 
Hclmst.  lectionem  fumosa  et  Ilgen. 
coni.  fo7'mosa.  —  lasciva,  arete  co- 


COPA  V.  4  —  14. 


597 


Ad  cubitum  raucos  excutiens  calamos: 
„Quid  iuvat  aestivo  defcssum  pulvere  abesse, 

Quam  potum  bibulo  decubuisse  toro? 
Sunt  obbae,  calices,  cyathi,  rosa,  tibia,  chordae, 

Et  trichila  umbriferis  frigida  arundinibus; 
Est  et,  Maenalio  quae  garrit  dulce  sub  antro, 

Kustica^pastoris  fistuia  more  sonans; 
Est  et  vappa,  cado  nuper  defusa  picato; 

Est  crepitans  rauco  murmure  rivus  aquae; 
Sunt  et  Corjeio  iunctae  de  flore  corollae, 

Sertaque  purpurea  lutea  mixta  rosa. 


10 


I  haerens  cum  saltat,  Adverbii  loco  estr 
positum. —  4.  „Crotalistria  calamos, 
i.  e.  ipsa  crotala  ex  arundinc  scissa, 
ad  cubitum  e.xcutit,  dum  virgula 
rum,  quas  medias  digitis  tenet,  par- 
tem  inferiorem  versus  bracliia  com- 
plodit."  H.  Vid.  Lamp.  ].  1.  p.  268. 
Sillig.  imprimis  conferri  iubet  Botti- 
ger.  Mythol.  artis  opp.  illustr.  I.  p. 
413  sq.  —  5.  abesse,  peregrinari, 
iter  facere ,  (draussen  anf  der  Strasse 
sein,)  —  6.  Pro  vulg.  quara  potius 
iam  Ilgen.  Quam.  potum  scribendum 
esse  divinaverat,  eamque  coniect.  com- 
probavit  Cod.  Gud.  auctoritas.  —  bi- 
bulus  torus  est  gramineus  (vid. 
ad  Aen.  V,  388.)  et  aqua  rivi  vicini 
(cf.  V.  12.)  irriguus ,  ut  bibulum  litus 
ap.  Ovid.  Her.  XVII,  139.  Cf.  adnott. 
ad  Geo.  1,114.  De  toro  vid.adAen. 
V, 388.  —  l.obbae  Sillig.  cum  Ilgenio 
edidit  ex  Scaligeri  coni.  Vulgo  cu- 
pae  vel  topia.  Obba  autem  secundum 
Ilgen.  erat  poculum  maioris  moduii 
crateris  loco  adhiberi  solitum,  ven- 
trosum,  firmiter  sedens.  Cf.  Varro 
ad  Nonium  II,  597.  et  XV,  14. 
Pers.  V,  148.  —  cyatliis  misceri 
vinum,  e  calicibus  bibi  solebat.  — 
Pro  calices  autem,  quod  Heyn.  et  Sil- 
lig.  e  Codd.  restituerunt,  prius  lege- 
batur  calybae,  quod  Scaliger.  e  paucis 
libris  receperat.  —  8.  ,,trichila  vel 
trichilum  pergula  est  ex  vitibus  aliave 
arbore  pedamentis  et  iugis  firmata, 
implicitis  frondibus  concamerata  vel 
arcuata  ad  umbram  faciendam ,  no- 
tiore  voce  hypampelos  dicta.    Vid.  Vi- 

1  ros  doctos  ad  h.  1.  et  ad  Colum.  X, 
378."  H.  '  Vid.  etiam  ibid.  v.  394.  et 

(Caes.  B.  C.  III,  96,  1.  ibique  Ober- 

llin.  coll.  cum  Prop.   IV,    8,    35  sqq. 

iSillig.    conferri    iubet    Uhdenium    in 


Wolfii  Museum  d.  Alterth.  I.  p.  538. 
et  Orellium  ad  Inscriptt.  Latt.  p.  3539. 
(2909.)  Scribendi  rationem  confirmat 
Inscriptio  ap.  eundem  n.  4517.  Cete- 
rum  cf.  infra  v.  31.  —  9.  Sillig.,  con- 
tra  Ilgenium  disputans ,  qui  ordinem 
rerborum  hunc  esse  contendit:  fistula 
in  ore  pasto^is  rustica  sonans ,  verba 
sic  striienda  esse  docet:  Est  et  ru- 
stica  fistula  pastoris  sonans  more  fistu- 
lae ,  quae  Maenalio  sub  antro  dulce 
garrit.  —  Ma  en  alio  sub  antr  o, 
ut  Calpurn.  X,  66.  Maenalia  in  valle, 
Vid.  ad  Ecl.  VIII,  21.  X,  55.  Geo. 
I,  17.  —  garrit.  Cf.  Tibull.  II,  5, 
30.  garrula  silvestri  fistula  sacra  deo 
(et  ei.  III,  4,  38.  gatrula  lyra^  Dulce 
autem  garrit,  ut  ap.  Hor.  Od.  I,  22, 
23.  Lalage  dulce  ridens,  dulce  loquens 
etc. —  11.  vapparn  (i.  e.  vinum  cor- 
ruptum  omninoque  vile)  per  iocum 
modo  copa,  vulgarem  potorum  ser- 
monem  imitando  irridens  (cf.  Hor. 
Sat.  I,  5,  16.),  vinum  suum  vocat, 
quod  ex  verbis  statim  additis  cado 
nuper  defusa  picato  apparet.  —  de- 
fusa  autem  pro  vulg.  diffusa  Scali- 
gero  et  Ilgenio  suasoribus  Sillig.  e 
Codd.  restituit.  Cf.  Hor.  Od.  IV,  5, 
34.  Otidend.adLucan.IV,82.  Wernsd. 
ad  Gratian.  474.  et  Stern.  ad  Gratian. 
V.  474.  —  12.  crepitans  idem  Vir 
doct.,  Ilgenium  secutus,  e  Codd.  re- 
cepit,  coll.  Hor.  Epod.  XIV,  47.  et 
Virg.  Aen.  XI,  297.    Vulgo  strepitans. 

—  r  auco  murmure.  Rauci  rivi 
commemorantur  etiam  Claudiano  de 
Cons.  Olybr.  221.;  quare  non  opus 
est  Ilgenii  coni.  parvo,  vel  Viri  docti 
in  Seebod.  BiW.  Crit.  I.  p.  84.  raro. 

—  13.  Vulgo  Sunt  etiam  croceo  violae 
de  flore  corollae.  Sillig.  recepit  Bur- 
manni   coni.     Sunt    et     Corycio    etc, 


598 


COPA  V.  15 --26. 


Sunt  et  virgineo  libata  Achelois  ab  amne 

Lilia,  quae  niveis  attulit  in  calathis. 
Sunt  et  caseoli,  quos  scirpea  fiscina  siccat; 

Sunt  autumnalis  cerea  pruna  deae, 
Castaneaeque  nuces  et  suave  rubentia  mala ; 

Est  hic  munda  Ceres,  est  Amor,  est  Bromius. 
Sunt  et  mora  cruenta,  et  lentis  uva  racemis, 

Et  pendens  iunco  caeruleus  cucumis. 
Est  tuguri  custos,  armatus  falce  saligna, 

Sed  non  et  vasto  est  inguine  terribilis. 
Huic  Cjbelista  venit:  „Lassus  iam  sudat  asellus 

Parce  illi;  nostrum  delicium  est  asinus." 


15 


20 


25 


quacuni  Ilgen.  confert  Martial.  IX, 
39.  Stat.  Silv.  V,  1,  214.  et  Hor.  Sat. 
II,  4,  68.  De  croco  Corycio  vid.  et- 
iam  ad  Geo.  I,  56.  et  IV,  182.  — 
15  sq.  „Suavissimum  distichon:  Cer- 
nis  Nympham  calatho  afFerentem  po- 
tantibus  lilia.  Cf.  Ecl.  II,  46  sqq. 
[ibique  adnott.]"  H.  Verba  sic  con- 
iunge:  Sunt  et  lilia,  quae  Uhata  ah 
amne  virgineo  Achelois  attulit  in  cala- 
this  niveis,  Sunt  et  Sillig.  e  Codd. 
restituit  pro  vulg.  Et  quae.  —  Ache- 
lois  omnino  pro  Nympha,  quum 
Acheloum  pro  quavis  aqua  dici  con- 
stet.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  I,  9.  — 
lihata  ah  amne  Heyn.  et  Wernsd. 
satis  artificiose  explicant  per  hume- 
facta  ab  amne  fiorentia  in  ripa,  quam 
alluit  unda ;  sunt  potius  ex  ripa  de- 
cerpta  et  inter  plures  flores  electa.  — 
virgineus  amn^s  Heynio  est  purus 
et  pellucidus.  Silligio  epitheton  pro- 
pter  Nympham  additum  videtur  et 
loco  Genitivi  eius  positum.  —  16.  ni- 
veis  in  calathis,  i.  e.  liliorum  ni- 
veorum  plenis.  Cf.  Cort.  ad  Lucan. 
I,  305.  a  Silligio  laud.,  qui  hanc  le- 
ctionem  e  Cod.  Voss.  restituit  pro 
vulg.  Lilia  vimineis  etc.  —  17.  scir- 
pea  Sillig.  revocavit  ex  Cod.  Leid., 
cum  quo  consentire  videtur  Gud.,  sir- 
pea  exhibens.  Vulgo  iuncea.  —  18. 
cerea  pruna.  Vid.  ad  Ecl.  11,  53. 
auctuiiinalis  deae  (i.  e.  Pomo- 
nae)  Sillig.  pro  vulg.  autvmnali  die  e 
Codd.  restituit.  —  20.  Ceres  -  - 
Bromius.  Vid.  ad  Ecl.  V,  69.  Bro- 
mius  autem  vocabatur  Bacchus,  vel 
quia  inter  fulgura  et  tonitrua  vitae 
lucem  adspexit  (Diod.  IV,  5.),  vel 
quia  aBrome  s.  BromicNympha  edu- 
catus  erat  (Hygin.  f.  182.)    Cf.  etiam 


Ovid.  Met.  IV,  11.  ~  21.  mora 
cruenta,  ut  Ecl.  VI,  22.  mora  san- 
guinea ,  propter  succum  cruori  simi- 
lem  (cf.  Alcimi  Epigr.  inter  Petro- 
niana  v.  7.  Horreo  sanguineo  male 
mora  rubentia  succo),  unde  fabula  Py- 
rami  et  Thisbes.  Cf.  Ovid.  Met.  IV, 
161  sqq.  —  22.  Bt  pendens  omnes 
fere  Codd.  exhibent,  quos  Sillig.  se- 
cutus  est.  Vulgo  Bst  pendens.  — 
co  eruleus  cucumis.  Sic  etiam 
Prop.  IV,  2,  43.  „Ceterum  Ilgen.  ver- 
suum  ordinem  ita  disponit:  21.  22. 
19.  20.  perquam  sane  probabiliter, 
quia  v.  20.  enumerata  cauponae  com- 
moda  aptissime  claudit  facilemque  ad 
Priapum  transitum  facit."  Haec  Sil- 
lig. ,  cui  etiam  Meyer  p.  48.  adsenti- 
tur.  —  23.  De  Priapo  sermonem  esse 
patet.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  IV,  1 10  sq.  — 
24.  Ilgen.  scribit  vasto  ex  inguine,  qua 
coniectura  non  opus  esse  docet  Sil- 
lig.,  quum  sensus  loci  hic  sit:  Adstat 
Priapus ,  terribilis  falce  saligna ,  qua 
fures  et  aves  arcet ;  nemo  vero  ter- 
retur  inguine  eius  vasto.  Ceterum 
cf.  Priap.  XIX,  6.  LVI,  4.  Colum. 
X,  32  sqq.  al.  —  V.  25  sq.,  qui  vulgo 
sic  leguntur  :  Huc  Calyhita  veni:  fes- 
sus  iam  sudat  asellus :  Parce  iUi ;  ve- 
strum  deUcium  est  asinus ,  et  de  qui- 
bus  Viri  docti  permulta  disputarunt 
(cf.  Ilgen.  p.  40—52.),  Sillig.,  Codd. 
vestigia  prcsse  secutus,  ita,  ut  con- 
textus  eos  exhibet,  feliciter  restituit, 
sensumque  loci  sic  exponit:  Huic 
(ad  hunc,  ad  Priapum:  cf.  Cort.  ad 
Lucan.  IV,  647.  Riaddim.  II.  p.  154. 
et  adnott.  ad  Ecl.  II,  30.  VIII,  101. 
Aen.  II,  688.  al.)  Cyhelista  (i.  e. 
Gallus,  Cybeles  sacerdos ,  quod  no- 
mcn,  quamquara  apud  aljum  scripto- 


COPA  V.  27  —  37. 


599 


Nunc  cantu  crebro  rumpunt  arbusta  cicadae; 

Nunc  etiam  in  cdida  sedo  lacerta  latet. 
Si  sapis,  aestivo  recubans  te  prolue  vitro, 

Seu  vis  crjstallo  ferre  novos  calices. 
Eia  age  pampinea  fessus  requiesce  sub  umbra, 

Et  gravidum  roseo  necte  caput  strophio, 
Formosus  tenerae  decerpens  ora  puellae ! 

Ah  pereat,  cui  sunt  prisca  supercilia! 
Quid  cineri  ingrato  servas  bene  olentia  serta? 

Anne  coronato  vis  lapide  ista  tegi? 
Pone  merum  et  talos.     Pereat,  qui  crastina  curat! 


30 


35 


rem   Romanura  non  legatur,    nitatur 
tamen   Cratiui  auctoritate   ap.   Hesy- 
chium    V.    dyEQOtxv^7]Xig ,    qui    talem 
hominem     ayvQrrjy    y.at     y.viStjkcaiijy 
dicat)  venit,  hac  cum  precc:  „A,sel- 
lus  quam   maxime  fessus  amplius  ire 
nequit.    Coactus  sum  hac  in  caupona 
devertere,    quod  non  nisi  timidus  fa- 
cio,     gnarus    tibi,    Priape ,     asinum 
omnium     invisissimum     esse     animal 
(Ovid.  East.  VI,  345.  coll.  I,  439.  et 
Lact.   Inst.   I,    21,    25.).     Tu    tamen 
parce    asino ,    quia   nostram    est  deli- 
cium  ;^^  de  cuius  vocis  obscoeno  sensu 
Vir  doct.    conferri   iubet  Phaedr.  III, 
20.  et  Bottiger.  Kunstmythol.  I.  p.  294. 
lahn.  ex  Scalig.  eoni.  edidit  Huc  Ca- 
lyhita  (quod  et  ipsum  Gallum  signifi- 
care  putant)  veni:  -  -   Yestae  delicium 
est  asinus    (coll.  Ovid.  Past.  VI,  310 
sqq.)     Alias  editorum    coniecturas  et 
sententias    de    hoc    loco    omitto.    — 
27    sqq.     De    temporis    significatione 
Ilgen.  laudat  Theocr.  VII,  22.  et  Virg. 
Ecl.  II,    9.  —     29.    aestivo    vitro, 
poculis  capacioribus ,    ad  restinguen- 
dam   sitim    multo    aestu    contractam 
accommodatis ;    ut    recte   Ilgen.     Cf. 
Prop.  IV,  8,  37.   Lygdamus  ad  cyatlws, 
vitrique   aestiva  supellex.  —    te  pro- 
lue.    Cf.  Aen.  I,  739.  ibique  adnott. 
—  30.  Seu  vis  (mavis) /erre,   ad- 
ferre,     adhibere.    —     calices    cry- 
stallo,  e  crystallo  factos.    Cf.  adnott. 
ad  Aen.   I,    655.    —     31.    Eia    age. 
Vid.  adAen.  IV,  569.,  ubi  nunc  adde 
Lachm.  ad  Lucr.  III,  374.  p.  164.  — 
p a m pinea  umhr a  est  trichila  v.   8 . 
commemorata.      Cf.    Virg.    Ecl.   VII, 
10.  et  Calpurn.  XI,  46.  —  32.  stro- 
phium  pro  vitta  s.  fascia,  cui  flores 
innectuntur,    ideoque  pro  ipso  serto. 
Cf.  Plin.    XXI,    2.   nectere  pro  inne- 


ctere,   implicare.     Cf.  Aen.    V,    309. 
Ovid.    Am.   I,    2,    23.     Necte   comam 
myrto  etc.  —  33.  Receptam  lectionem 
Sillig.    e  Codd.    restituit,    ut  decer- 
pere  ora  per  licentiam  poeticam  di- 
ctum  sit  pro  :    ore  oscula  decerpere ; 
et   carpere    (ut  alibi    lihare,    delihare) 
oscula  satis   frequentatum.     Cf.  Ovid. 
Met.  IV,  358.  Am.   11,  11,  45.    Her. 
XI,    117.     Martial.   V,    47,     1.    etc. 
Vulgo   Candida  formosae  decerpes  ora 
puellae,  quod  praeter  Scal.,  Burm.  et 
Heyn.    etiam  Broukh.   ad  Tibull.  IV, 
4,    17.   retinuit.     Oudend.    coni.   Fac, 
morsu    teneri  decerpas    ora   puellae    et 
Ilgen.  Fac ,   morsus    tenerae  decerpens 
ore  puellae.  —     34.  prisca   super- 
cilia,    qualia  fuerunt  priscorum  ho- 
minum,  adducta,  tristia,  severa.     Cf. 
Ilgen.   ad   h.   1.    et   Interpp.    ad   Cic. 
pro    Sextio    8.    ad  Martial.    I,    5,    2. 
XI,  2,   1.    Priap.  I,  2.  Senec.  Hippol. 
796.  al. —  3b.  cineri  ingrat  o.    Vid. 
ad  Aen.  VI,  213.  coll.  Aen.  IV,  34. 
—  36.  tegi  pro  vulg.  legi  Sillig.  (II- 
genio  suasore)  e  Codd.  revocavit,  „ut 
poeta    alludat   ad    morem  illum  Ro- 
manorum,  quo  lectus  funebris  floribus 
et  coronis   obtegebatur ,    qui  tum    in 
sepulcrum  deiiciebantur  vel  combure- 
bantur  (Kirchmann.  de  funer.   I,    kl. 
p.  58.),"  et  copa  moneat  lectorem,  ne 
coronas  usui  funebri  reservet.   Ilgen. 
pro    ista    coni.    ossa,    coll.  Ovid.   ex 
P.  I,  9,  54.  III,  9,  28.    Met.  XV,  55. 
multisque   aliis   locis.  —    coronato 
lapide.  Nam  non  solum  insepulcrum 
deiiciebantur  flores,  sed  etiam  lapis  se- 
pulcralis  iis  coronabatur.     Cf.  Kirch- 
mann.  ibid.  IV,  2.  p.  374  sqq.  et  In- 
terpp.  ad  Prop.  III,   16,    23.  —     37. 
Pone,  iuvenis  formose,  (cui  haec  ac- 
clamantem  fingit  poeta  copam),   me- 


600  COPA  V.  38.  —  MORETUM  v.  1— 4. 

Mors  aurem  vellens:   Vivite,  ait,  venio." 


rum  et  talos,  utere  iis  in  mensa 
appositis.  Sine  talis  autem  convi- 
vii  festivitas  nul]a  apud  Romanos 
poterat  peragi.  Cf.  Hor.  Od.  1,4, 
18.  Prop.  IV,  8,  35.  Plaut.  Mil.  glor. 
II,  2,  9.  etc.  —  Pro  vulg.  Pereant, 
qui  crastina  curant  Sillig.  cum  Ilgenio 
ex  omnibus  Codd.  praetulit  Singula- 
rem  ob  v.  34.  Ceterum  cf.  Hor.  Od. 
I,  9,  13.  I,  11,  8.    Martial.  I,  16,  12. 


et  similes  locos.  —  38.  aurem  vel- 
lens.  Vid.  ad  Ecl.  VI,  3.  —  vivite, 
vita  fruimini,  ut  saepe.  Cf.  CatuU.  V, 
1.  Cic.  ad  Qu.  fr.  III,  1.  IV,  12. 
Martial.  1.  1.  Hor.  Od.  III,  29,  42. 
Ep.  I,  6,  67.  Sat.  II,  5,  110.  Inscr. 
ap.  Gruter.  p.  609,  3.  799,  8.  etc. 
—  venio,  verbum  proprium  de  morte. 
Cf.  Tibull.  I,  1,  84.  I,  3,  65.  1,  10, 
34.    Prop.  II,  13,  50.  et  al. 


M   0  R  E  T  U  M. 


ARGUMENTUM. 

„Faciunt  viri  docti  carminis  summam  moretum,  h.  e.  edulii  rustici  genus, 
ex  allio ,  apio ,  ruta,  coriandro,  bulbo,  additis  caseo,  oleo  et  aceto,  compa- 
ratum ,  quod  Simulus  conficit.  -  -  Sed  quantum  equidem  assequor ,  latius 
patet  Idyllii  huius  argumentum.  Describitur  enim  omnino  primi  diei  pars 
et  quae  diluculo  vel  mane  gerantur  a  rustico ,  antequam  ad  opus  rusticum 
procedat.  Surgit  mane  Simulus,  qui  conductum  agrum  arare  videtur,  cum 
Cybale,  Afra  genere,  forte  libertina,  et  primo  loco  ea  parat,  quibus  per 
diem  illum  vitam  toleret,  h.  e.  famem  expleat.  Igitur  panem  coquit,  quod 
a  V.  17.  ad  52.  procedit,  inde,  ut  habeat,  quo  pro  obsonio  utatur,  moretum 
sibi  parat,  h.  e.  edulium  acribus  herbis,  oleo  acetoque  confectum,  quo  sto- 
machum  vellicet.  Itaque  malim  dicere,  describi  hoc  carmine  primara  diei 
partem  vitae  rusticae.  Suspicor  autem,  aut  fragmentum  nos  tantum  habere 
maioris  carminis,  quo  totum  opus  diurnum  exponebatur,  (nam  sub  finem  in 
agrum  ad  arandum  procedit  Simulus) ;  aut  successisse  plura  Idyllia,  quae 
ceteras    rustici    operis   partes    exsequerentur. "     Haec  Heyniiis   in   Prooemio. 


lara  nox  hibernas  bis  quinque  peregerat  horas, 
Excubitorque  diem  cantu  praedixerat  ales, 
Simulus  exigui  cultor  cum  rusticus  agri, 
Tristia  venturae  metuens  ieiunia  lucis, 


1.  De  decem  horis  noctis  hibernae 
cf.  Ideler.  Handb.  d.  Chronol.  II.  p. 
10  sqq.,  ab  lahnio  laud. ,  qui  speci- 
men  huius  carminis  (v.  1  —  51.)  Com- 
mentario  Germanice  scripto  illustrati 
edidit  in  Seebodii  etc.  Archiv  fiir  Phi- 
lol.  u.  Paedag.  IV,  4.  p.  627  sqq.  — 
bis  quinque.  Vid.  ad  Aen.  I,  71. 
—    2.    „Gallum    gallinaceum    ornant 


passim  poetae ,  et  notum  est  illud 
Prudentii  [Cathem.  I,  1.]  Ales  diei 
nuntius ,  ubi  plura  dant  Interpp."  //. 
Cf.  etiam  Martial.  XIV,  223.  Crista- 
taeque  sonant  undique  lucis  aves.  — 
3.  Simulus ,  notura  servorum  no- 
men.  Cf.  Schol.  Theocr.  III,  7.  la- 
cobs.  ad  Anthol.  Pal.  p.  60.  et  131. 
et  Wernsd.    ad   h,    1,    (Poett.    Latt, 


MORETUM  V.  5  —  15. 

Membra  levat  sensirn  vili  demissa  grabato, 
Sollicitaque  manu  tenebras  explorat  inertes, 
Vestigatque  focum,  laesus  quem  denique  sentit. 
Parvulus  exusto  remanebat  stipite  fumus, 
Et  cinis  obductae  celabat  lumina  prunae. 
Admovet  his  pronam  submissa  fronte  lucernam, 
Et  producit  acu  stuppas  humore  carentes, 
Excitat  et  crebris  lano^uentem  flatibus  io^nem. 
Tandem  concepto  tenebrae  fulgore  recedunt, 
Oppositaque  manu  lumen  defendit  ab  aura, 
Et  reserat  casulae,  quae  praevidet,  ostia  clavis. 


601 
5 


10 


15 


Minn.  11.  p.  264  sqq.)  —  5.  sensim 
vili.  Sic  quinque  Codd. ;  ceteri  vili 
sensim,  minus  bene;  nam  Adverbium 
perlinet  ad  verbum  levat,  et  haud 
raro  Adverbia,  si  pronuntiando  pre- 
menda  sunt^  ponuntur  postVerba,  ad 
quae  pertinent.  Cf.  lahn.  ad  h.  1. 
Klopfer.  tamen  (qui  hoc  carmen  cura 
translatione  Germ.  separatim  edidit 
Zwickav.  1806.)  restituit  vulgarem  ver- 
borum  ordinem,  quum  Adverbium  ante 
versus  caesuram  poni  soleat,  si  eius 
Substantivum  finem  versus  occupet; 
quem  usum  huius  carminis  auctor  et- 
iam  V.  9.  10.  18.  27.  28.  30.  etc.  se- 
quatur.  —  demis sa ,  quia  grabatus 
est  humilis.  —  grab  aius,  vox  pro- 
pria  de  vili  lectulo  servorum  et  ho- 
minum  egenorum.  Cf.  de  eo  Martial. 
IV,  53,  5.  VI,  39,  4.  XII,  32,  11. 
Petron.  c.  97.  etc  —  &.  manu  ex- 
plorat.  Cf.  Ovid.  Met.  X,  455.  Al- 
tera  (raanus)  motu  Caecum  explorat  iter, 
et  Tibull.  II,  1,  78.  Explorat  cui  ma- 
nus  vias.  —  tenebr  as  inertes  no- 
ctis,  quae  omnia  reddit  inertia;  sol- 
lemne  noctis  ,  frigoris,  somni,  mortis 
epitheton.  Cf.  Ovid.  Met.  VIII,  790. 
Ara.  II,  10,  19.  Met.  VII,  544.  etc. 
Collocationem  epitheti ,  quod  alibi 
apud  poetas  Substantivum  suum  aut 
antecedere  aut  proxime  excipere  so- 
let,  in  fine  versus  satis  tuentur  loci 
Aen.  I,  45.  60.  61.  89.  155.  etc,  quod 
verissime  docet  lahn.  —  laesus, 
scil.  fumo  et  cinere  adusta,  ut  versus 
seqq.  docent.  —  sentit  Sillig.  rece- 
pit  ex  pluribus  Codd.  pro  vulg.  sen- 
sit,  quod  non  solHcitandum  fuisse 
docet  lahn.,  quum  Virgilius  post  Prae- 
sens  histor.  haud  raro  in  sententiis 
relativis  utatur  Perfecto.  —  8.  pa?- 
vulus,  exiguus,  non  alte  agsurgens. 


Heyn.  haec  adnotat  :,,Nihil  verius,  nec 
ad  naturam  rei  accommodatius :  pro- 
dit  enim  fumus  tenuis  favillam  occul- 
tam."  Non  igitur  opus  est  Scaligeri 
coni.  fomes ,  quam  Klopfer.  probat, 
ut  fomes  exusto  stipite  sit  carbo,  quem 
Siculus,  admotum  prunae,  flatibus  in- 
cendat.  —  9.  lumina,  carbonem  per 
noctem  lucentem.  —  10.  his,  lu- 
minibas,  admovet  lu  cernam  olea- 
rem  s  ubmiss  a  fronte,  inclinato  in 
focum  capite,  ut  carbonem  flatu  ac- 
cendat.  Barth.  Adverss.  XXXV,  8. 
male  de  fronte  lucernae  cogitat.  — 
1 1 .  Stuppas  lucernae  ore  exstantes  acu 
adhibita  magis  etiam  producit  et  flam- 
mae  capiendae  aptiores  reddit.  —  hu- 
more,  i.  e.  olep ,  carentes,  quare 
id  ipsum  facit  Simulus,  quod  modo 
vidiraus.  Mire  Sillig. :  ,,stupae  humore 
carentes  dicuntur,  quia  Simulus  bene 
caverat,  ne  aqua  eas  attingeret."  Ce- 
terum  Sillig.  et  lahn.  rectius  scripsis- 
sent  stuppas  quam  stupas.  Vid.  ad 
Aen.  V,  682.  —  12.  Excitat  et. 
Vid.  ad  Ecl.  I,  35.  IV,  63.  al.  — 
V.  15.,  haud  dubie  corruptus,  vulgo 
sic  legitur :  Et  reserat  clausa ,  quae 
praevidet,  ostia  clavis.  Sillig.  non  male 
coniicit,  quae  contextus  exhibet,  quam- 
quam  verba  quae  praevidet  satis 
mire  exj^licat:  quae  (ostia)  clavis 
(quara  vocem  pro  Subiecto  senten- 
tiae  habet)  pi-ius  videt,  quam  rusticus; 
sed  quum  ianuas  veterum  intus  solo 
pessulo  munitas  fuisse  sciamus,  ad 
quem  retrahendum  clavi  non  opus 
erat,  ex  v.  16  sqq.  autem  appareat, 
rusticum  ex  cella  penaria  frumentum 
esse  petiturum,  praefero  lahnii  emen- 
dationem  :  Et  reserat  cellae,  qua  pro- 
videt  (scil.  sibi ,  durch  ivelche  er  sich 
vor  Mangel  schutzt),  ostia  ciavi.  quam- 


602 


MOEETUM  V.  16  —  26. 


Fusus  erat  terrae  frumenti  pauper  acervus; 
Hinc  sibi  depromit,  quantum  mensura  petebat, 
Quae  bis  in  octonas  excurrit  pondere  libras.    - 

Inde  abit  adsistitque  molae,  parvaque  tabella, 
Quam  fixam  paries  illos  servabat  in  usus, 
Lumina  fida  locat ;  geminos  tum  veste  lacertos 
Liberat,  et,  cinctus  villosae  tegmine  caprae, 
Praeverrit  cauda  silices  geminumque  molarem. 
Advocat  inde  manus  operi,  partitus  utrimque; 
Laeva  ministerio,  dextra  est  intenta  labori; 
Haec  rotat  assiduis  gyris  et  concitat  orbem. 


20 


25 


quam  lahn.  jpse  poetam  potius  quae 
praeiacet  vel  tale  quid  scripsisse  su- 
spicatur.  lam  Klopfer  coniecerat  Et. 
reserat  cellae,  qnae  providet  ostia,  clavi, 
ut  constructio  sit:  £t  res.  ostia  cellae 
clavi,  qiiae  (ei)  providet.  Ceterum  hic 
non  de  casulae,  in  qua  habitabat  Si- 
mulus,  sed  de  penuarii  ostio  s.  ianua 
sermonem  esse,  iam  Wernsd.  perspe- 
xit.  —  16.  terrae  pro  vulg.  terra 
Sillig.  ex  Codd.  recte  restituit.  Vid. 
ad  Geo.  II,  290.  Aen.  VI,  84.  al.  et 
(quem  hic  laudat  Sillig.)  HofFmann.  in 
lahnii  Annal.  Vol.  VIL  p.  17.  — 
17.  petehat  Sillig.  explurimisCodd. 
recepit  pro  vulg.  patebat,  notatuspro- 
pterea  ab  lahnio ,  qui  petehat  pro 
glossa  habet.  De  Imperfecto  Prae- 
sens  historicum  sequente  cf.  Aen.  V, 
674.  VI,  411.  IX,  69.  80.  777.  alios- 
que  locos  ab  lahnio  collatos.  De 
causa  alterius  Praesentis  excurrit  in 
sententia  relativa,  temporis  rationem 
plane  non  curante,  sed  meram  Prae- 
dicati  notionem  Subiecto  adiiciente, 
vid.  ad  Aen.  I,  316.  II,  275.  et  IX, 
266.  Ceterum  sedecim  libras  pondo 
frumenti  capiens,  Simulus  sibi  et  Cy- 
balae  non  sohim  in  hunc  unum  diera 
cibum  paraturus  esse  videtur,  quum 
singulis  servis  Komae  tres  tantum 
frumenti  libras  quotidie  admetiri  so- 
lerent,  quod  ex  Catone  de  H.  R.  c. 
56.  docet  Heyn.  in  Opusc.  T.  I.  p. 
251.  —  his  in  octonas.  Vid.  ad  v. 
1.  coll.  adnott.  ad  Ecl.  VHI,  73.  — 
20.  quam  fixam  s ervah  at.  Cf. 
Geo.  IH,  214.  et  IV,  41.  —  21.  Lu- 
mina  fida.  Cf.  Aen.  VI,  524.  et 
VII,  640.  —  tum  pro  vulg.  tunc  Sil- 
lig.  rectc  restituit  e  Codd.  Cf.  lahn. 
ad  h.  1.  et  adnott.  ad  Ecl.  III,  10.  — 
22.  tegmine  idem  Vir  doct  pro  vulg. 


tergore  e  Codd.  revoeavit,  coll.  Aen. 
I,  275.  353.  et  VII,  666.  De  hoc 
autem  pastorum  et  agricolarum  vesti- 
mento  cf.  Colum.  I,  8,  9.  et  Casaub. 
ad  Theophr.  Char.  4.  —  23.  cauda, 
peniculo ,  quo  ad  verrendas  mensas 
et  alia  utebantur  veteres;  quamquam 
etiam  dependens  pellis,  qua  Simulus 
iudutus  est,  lacinia  intelligi  potest.  — 
silices  sunt  gemini  lapides  molares, 
quibus  verba  g eminumque  mo 7a- 
rem  per  epexegesin  adduntur  (vid. 
adnott.  ad  Catal.  XI,  51.)  Sic  auteni 
ex  Heynii  coniectura,  quara  Cod.  Tel- 
ler.  confirraat,  edidit  Sillig.  lahn. 
tamen  retinuit  vulgarem  lectionem 
gremiumque  molaruni,  ut  gremium  sit 
cavum  illud,  in  quo  lapides  molares 
circumaguntur,  et  Gen.  molarum  pro 
simplici  Pronomine  eius  post  silices 
repetitus.  Ceterum  Heyn.  haec  adno- 
tat:  ,,Describit  autem  poeta  molam 
nianuariam,  trusatilem  seu  versatilem, 
binis  saxis  asperis  ita  sibi  impositis, 
ut,  inferiore  manente  immobili,  supe 
rius,  quod  v.  26.  orhem  appellat,  cir- 
cumactura  attritu  grana  frangeret." 
Eiusraodi  raolam  etiam  Cato  R.  li. 
c.  10.  inter  supellectilem  rusticara  re- 
fert.  Cf.  etiara  Goetz.  de  pistrinis  c. 
3.  §.  12.,  a  Wernsdorfio  laud.  — 
24.  partitus  utrimque,  inter  utrani- 
que  manum  opus  partitus.  Cf.  En- 
nius  ap.  Nonium  p.  475.  et  Phaedr. 
III,  19.  in  ambos  civitatem  partiens. 
Wernsd.  malit  partitus  ut7'u??ique.  Haec 
autem  verba  accuratius  explicari  se- 
quente  versu ,  quisque  videt.  —  25. 
ministerium  laevae  in  congerendis 
et  infundendis  granis,  labor  dextrae 
in  ipsa  mola  circumagenda  consistere 
videtur.  —  26.  gyris.  Vid.  ad  Geo. 
III,  115.  —    orhei?i.    Vid,  ad  v.  23. 


MORETUM  V.  27  —  40. 


603 


Tunsa  Ceres  rapido  silicum  decurrit  ab  ictu. 
Interdum  fessae  succedit  laeva  sorori, 
Alternatque  vices.     Modo  rustica  carmina  cantat, 
Agrestique  suum  solatur  voce  laborem. 
Interdum  clamat  Cybalen.     Erat  unica  custos, 
Afra  genus,  tota  patriam  testante  "figura: 
Torta  comam,  labroque  tumens,  et  fusca  colore, 
Pectore  lata,  iacens  mammis,  compressior  alvo, 
Cruribus  exilis,  spatiosa  prodiga  planta; 
Continuis  rimis  calcanea  scissa  rigebant. 
Hanc  vocat  atque  arsura  focis  imponere  ligna 
Imperat  et  flamma  gelidos  adolere  liquores. 

Postquam  implevit  opus  iustum  versatile  finem, 
Transfert  inde  manu  fusas  in  cribra  farinas 


30 


35 


40 


—  27.  Grana  tunsa,  ideoque  fai*inam, 
deiicit  in  vas  subiectum.  De  Cerere 
pro  frumento  posita  vid.  ad  Ecl.  V, 
69.  Pro  ictu  Wernsd.  cum  Scalig. 
malit  actu^  comparans  Petron.  c.  135. 
qnae  facili  vilis  rota  Jinxerat  actn.  — 
29.  rustica  carmina ^  praemisso 
Adiectivo,  quia  non  solum  cst  ornans 
epitheton,  sed  genus  carminum  accu- 
ratius  definit  ideoque  pronuntiando 
premendura  est.  Vid.  ad  Aen.  V, 
840.  De  ipsis  carminibus  rusticis  Sil- 
lig.  conferri  inbet  Zell.  Ferienschriften 
I.  p.  83  sqq.  et  II.  p.  207.  —  30.  s  o- 
latur  voce  lah  or  ein.  Cf.  Geo.  I, 
293.  coll.  adnott.  ad  Aen.  I,  239.  — 
31.  clamat.  Vid.  ad  Ecl.  VI,  44.  — 
Cyhalen.  De  nomine  huius  servae 
Wernsd.  laudat  Heliodor.  VIII.  p. 
330.,  ubi  Arsacis  nutrix  eo  appellata 
commemoratur.  —  12.  ,,Qui  sequitur, 
praeclarus  est  locus  de  habitu  cor- 
porum  Afrorum :  qui  idem  prorsus 
est,  qualem  nunc  cernimus,  ut  natu- 
ram  sibi  per  omnia  saecula  constare 
dubitare  non  liceat.  Similis  Petronii 
locus  c.  102.  ad  alios  Africae  tractus 
spectat  et  de  servis  ex  Aethiopia  agit, 
similibus  iis,  quos  negros  appellamus. 
Alii  loci  a  lunio  de  pictura  III ,  8, 
4.  Fea  ad  Winckelm.  T.  I.  p.  65. 
et  Wernsd.  ad  h.  ].  [qui  laudat  Mar- 
tial.  VI,  39,  6.  de  Spect.  I,  3,  10.  et 
Anthol.  Burm.  III,  162.]  sunt  con- 
gesti. "  Haec  fere  Heyn.  Discimus 
autem  ex  hoc  loco,  veteres  Romanos 
eiusmodi  servis  nigris  etiam  in  agro 
colendo  usos  esse.  —  colore  pro 
vulg.  colorem  Sillig.  e  Codd.  recte 
restituit,    —     34,    pectora    iacent 


mammis  pro  :  in  pectore  sunt  mam- 
mae  iacentes,  quod  proprium  hac  de 
re  vocabulum.  lacere  de  mammis  le- 
gitur  etiam  ap.  Plin.  Epist.  III,  6.  et 
Sidon.  Apoll.  III,  13.  Idem  sibi  vo- 
lunt  incUnatae  mammae  ap.  Prop.  II, 
16,  21.  et  pannosae  ap.  Martial.  III, 
72,  3.  Contrarium  est  stantes  rnam- 
mae  ap.  Stat.  Silv.  1 ,  2.  in  fragm. 
Lucilii  ap.  Nonium  IV,  421.  et  al. 
Ceterum  cf.  similes  descriptiones  ap. 
Hor.  Epod.  VIII,  7  sqq.  et  Petron. 
c.  102.  —  V.  36.  in  pluribus  Codd. 
plane  desideratur,  in  aliis  ante  v.  35. 
ponitur  ;  quare  ab  lahnio  spurius  ha- 
betur.  Ceterum  Heyn.  observat,  has 
fissuras  et  scissuras  cutis  in  pedibus 
esse  Aethiopibus  proprias  in  tanto 
solis  calore  aerisque  siccitate,  coll. 
Blumenbach.  de  generis  humani  va- 
rietate  p.  96.  De  ultima  syllaba  voc. 
calcanea  ante  scissa  nan  producta 
vid.  ad  Aen.  XI,  309.  Wakef.  igitur 
praeter  necessitatem  coni.  fissa.  — 
39.  opus  versatile,  quod  versanda 
mola  absolvitur.  Mire  tamen  dicitur: 
opus  implevit  iustum  finem  pro :  fini- 
tum,  absolutum  est;  quare  lahn. 
cum  Scaligero  praeferendam  putat  le- 
ctionem  Cod.  Lips.  iusto  -  -  fine^  ut 
implevit  ad  Simulum  referendum  et 
opus  Accus.  sit  Obiecti,  quem  dici- 
raus.  —  40.  „Cribratione  opus  esse 
videmus:  adeoque  cilicium  cribrandae 
farinae  idoneum  non  erat  his  molis 
manuariis  attextum. "  H.  Ceterum 
non  erat,  cur  Sillig.  omnium  Codd. 
lectionem  fusas  propter  v.  37.  ex 
Heynii  et  lacobs.  coni.  mutaret  in  tu- 
^as,   lahn,  vulgatam  recte  restituit.  — - 


604 


MORETUM  V.  41~-55. 


Et  quatlt;  ac  remanent  summo  purgamina  dorso, 
Subsidit  sincera  foraminibusque  liquatur 
Emundata  Ceres.     Laevi  tum  protinus  illam 
Componit  tabula,  tepidas  super  ingerit  undas; 
Contrahit  admixtos  nunc  fontes  atque  farinas, 
Transversat  durata  manu,  liquidoque  coacto 
Interdum  grumos  spargit  sale.     lamque  subactum 
Levat  opus,  palmisque  suum  dilatat  in  orbem, 
Et  notat,  impressis  aequo  discrimine  quadris. 
Infert  inde  foco  —  Cybale  mundaverat  aptum 
Ante  focum  —  testisque  tegit,  super  aggerat  ignes. 
Dumque  suas  peragit  Vulcanus  testaque  partes, 
Simulus  interea  vacua  non  cessat  in  hora; 
Verum  aliam  sibi  quaerit  opem,  neu  sola  palato 
Sit  non  grata  Ceres,  quas  iungat,  comparat  escas. 


45 


50 


55 


40.  Quum  pro  inde  plures  Codd.  ex- 
hibeant  illa,  lahn.  suspicatur,  poetam 
scripsisse  ille  manu ,  ut  Simulus  op- 
poneretur  Cybalae  v.  37.  per  Pron. 
hanc  significatae.  —  41.  Codd.  variant 
inter  ac,  hac,  haec,  at,  et.  Sillig.  re- 
tinuit  vulg.  at,  lahn.  autem  cum  Klo- 
pfero  recte  recepit  ac,  coll.  Wagn. 
Qu.  Virg.  XXXV,  15.;  inde  enim  re- 
liquae  lectiones  facilius  oriri  potue- 
runt,  quam  ex  at,  quae  Particula  ad- 
versativa  etiam  per  se  minus  apta  est, 
quum  eiusdem  rei  quasi  continuus 
progressus  describatur.  —  42.  ,,  li- 
quatur  eleganter  transfertur  a  liqui- 
dis  ad  farinam  quasi  liquando  mun- 
datam."  jy.  —  43.  Eimcndata  Ceres, 
vox  propria  hac  de  re.  Cf.  Colum. 
XI,  2.  XII,  23.  50.  —  44.  Copulam 
et,  vulgo  ante  tepidas  additam,  Sillig. 
ex  omnium  Codd.  auctoritate  omisit. 
—  supering erit.  Cf.  infra  v.  51. 
et  adnott.  ad  Aen.  II,  722.  al.  — 
45  sqq.  „Kepraesentanda  hic  est  animo 
pistoria  opera  in  subigenda  farina. 
Panem  autem  hic  videmus  parari  sine 
fermento ,  azymum."  H.  De  ratione 
panem  conficiendi  (jf.  imprimis  Cato 
R.  R.  c.  74.  lahn.  versum  45.,  quem 
plures  Codd.  oraittunt,  unus  autem 
in  margine  tantum  adscriptum  exhi- 
het,  spurium,  ceterum  niinc  ex  paucis 
Codd.  in  titm  mutandum  esse  censet, 
quum,  quominus  illud  cum  interdum 
V.  47.  coniungendum,  et  nunc  -  -  in- 
terdum  pro  tmnc  -  -  nunc ,  bald  -  - 
hald,  dictum  esse  statuamus,  impediant 
yerba    transversat    durata   manu    sine 


iterato  Adv.  nunc  adeoque  sine  Co- 
pula  interposita.  —  46.  Transver- 
sat  durata  7?ia?i2<  per  prolepsin  ex- 
plicandum :  transversat  (er  knetet) 
massam  farinaceam ,  ut  eam  duram 
reddat.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  1,  320. 
11,353.  al.  —  liquidoque  coacto, 
quasi  victo ,  maiore  sensim  farinae 
copia  admixta.  —  49.  Massam  ex 
communi  Romanorum  more  format 
in  panes  quadratos,  de  quibus  prae- 
ter  Scalig.  ad  h.  1.  cf.  Cerda  ad  Aen. 
VII,  115.  Interpp.  adHor.  Ep.  I,  17, 
49.  ad  Martial.  IH,  77.  IX,  91.  ad 
Senec.  de  beuef.  IV,  29.  et  Rappolt. 
Comment.  in  Hor.  Sat.  et  Epist.  p. 
799.  ab  lahnio  laud.  —  quadris. 
Cf.  Aen.  VII,  115.  Hor.  Ep.  I,  17, 
49.  Martial.  IX,  91.  Sen.  de  Benef. 
IV,  29.  —  51.  focum  Sillig.  ex  pau- 
cis  Codd.  restituit  pro  vulg.  locum, 
ut  ex  notissimo  illo  poetarum  more 
Substantivum  loco  Pronominis '  de- 
monstr.  {euni)  iteratum  sit  (cf.  adnott. 
ad  Aen.  I,  554.).  Vulgo  locum,  quod 
lahn.  defendit ,  focum  ex  glossemate 
ortum  putans.  —  testisque  tegit. 
Testum  erat  vas  testaceum  s.  figlinum 
(postea  etiam  aereum),  cui  impositae 
prunae  id,  quod  subiectum  esset,  tor- 
rerent  et  coquerent.  Cf.  Plin.  XXX, 
12,  39.  XXXII,  7,  26.  et  Cato  R.  R. 
c.  74.  —  52.  Vulcanus.  Vid.  ad 
Geo.  I,  295.  testaque  Heyn.  et  Sillig. 
ex  parte  Codd.  receperunt;  aliiCodd. 
Vestaque,  quod  rectius  fortasse  reti- 
nuit  Klopfer,  ut  Vesta  pro  foco  po- 
sita  sit,  coll.  Cic.  de  legg.  II,  12.,  qui 


MOKETUM  V.  56  —  72. 


605 


Non  illi  suspensa  focum  carnaria  iuxta, 
Durati  sale  terga  suis  truncique  vacabant; 
Traiectus  medium  sparto  sed  caseus  orbem, 
Et  vetus  adstricti  fascis  pcndebat  anethi. 
Ergo  aliam  molitur  opem  sibi  providus  heros. 

Hortus  erat  iunctus  casulae,  quem  viraina  pauca 
Et  calamo  recidiva  levi  munibat  arundo, 
Exiguus  spatio,  variis  sed  fertilis  herbis. 
Non  illi  deerat,  quod  pauperis  exigit  usus. 
Interdum  locuples  a  paupere  multa  petebat. 
Nec  sumptus  erat  illud  opus,  sed  regula  curae. 
Si  quando  vacuum  casula  pluviaeve  tenebant 
Festave  lux,  si  forte  labor  cessabat  aratri, 
Horti  opus  illud  erat.     Varias  deponere  plantas 
Norat,  et  occultae  committere  semina  terrae, 
Vicinos  apte  curans  submittere  rivos. 
Hic  oius  et  late  fundentes  brachia  betae 


60 


65 


70 


Vestam  qnasi  focum  urhis  dixerit.  — 
56.  „Quuni  homini  nullum  esset  ob- 
soniura,  nam  in  carnario  non  perna, 
sed  caseus  suspensus  erat,  adit  hor- 
tum,  et  ex  eo  petit  allium  aliasque 
herbas,  unde  illud  sibi  paret."  H.  — 
carnarium,  tignum  instructum  uncis 
ferreis,  ex  quibus  carnes  suspendi 
possunt,  et  hic  quidem  non  parieti 
affixum,  sed  ex  camera  s.  ex  unco 
parieti  infixo  et  ipsum  suspensum  et 
pendulum.  Cf.  Petron.  c.  135.  Eodem 
spectant  loci  Ovid.  Met.  VIII ,  649. 
Petron.  c.  13.  et  Varr.  R.  R.  II,  4.  — 
V.  57.  priori  per  appositionem  adie- 
ctus. —  terga  suis.  Vid.  Ovid.  Met. 
VIII,  650.  luven.  XI,  82.  etc.  — 
trunci  pro  pernis.  Cf.  Celsus  II, 
22.  ungulas  trunculosque  suum.  —  va- 
cabant,  praesto  et  in  promptu  erant. 
Cf.  Lucan.  V,  327.  IV,  691.  et  Sabini 
Ep.  I,  127.  —  58.  Sed  casei  ei  in 
promptu  erant  iunco ,  tamquam  filo, 
in  faseem  colligati.  —  60.  heros  le- 
pide  et  festive  de  homine  strenuo  in 
opere  conficiendo.  —  61.  „Hortulus 
casae  accubabat  exiguus ,  pro  saepe 
munitus  iuncis  arundinibusque  in  parva 
fossa  aquam  ex  imbribus  collectam 
servante  prominentibus.  —  62.  reci- 
diva  arundo,  iterum  iterumque  re- 
jjpullulans,  si  recisa  fuerit. "  H.  — 
fijnunibat.  Vid.  adnott.  ad  Aen.  IV, 
5528.  VI,  468.  et  Struve  de  Declin.  et 
(Coniug.  Lat.  p.  137  sq.  —  V.  65. 
IHeyn.  ex  margine  agglutinatum  putat. 


Sensum  sic  exponit :  ,,Interdum  etiam 
locuples ,  h.  e.  qui  maiorem  hortum 
ipse  colebat,  petebat  a  paupere  Si- 
mulo,  scilicet  quod  ipse  in  suo  horto 
non  haberet."  Klopfer  hunc  versum 
parenthesi  circumscripsit.  —  multa, 
eodemHeynio  suasore,  Silh"g.  e  Codd. 
restituitpro  \\x\g.plura.  —  66.  Wernsd. 
haecadnotat:  Regula  h.  1.  est  ratio, 
ordo  rei.  Opus  illud ,  h.  e.  hortulus 
a  Simulo  cultus,  regula  erat  non  sum- 
pfus,  sed  curae,  quum  eum  non  ad 
maiores  sumptus  faciendos  aut  lautius 
vivendum  invitaret,  sed  ad  maiorem 
curam  et  labores  diligentius  dispo- 
nendos."  Heyn.  sine  iusta  causa  et- 
iam  de  hoc  versu  dubitat.  —  67  sq. 
Cf.Geo.  1,259  sq.  et  268.  —  68.  ara- 
tri  ex  plurimis  Codd.  Sillig.  revoca- 
vit;  vulgo  aratro.  —  69.  Horti  opus 
illud  erat:  illud  temporis  interval- 
lum  addictum  erat  operi  hortensi.  — 
71.  Vulgo:  Vicinosque  apte  cura  r.  «., 
sine  iusto  sensu.  Sillig.  ex  optimo- 
rum  librorum  auctoritate  omisit  Co- 
pulam ,  et  ex  Codd.  lectione  curas 
fecit  curans.  —  suhmittere  rivosy 
de  fecundatione  dictum  esse  docet 
Wernsd.,  utEcl.  1,46.  suhmittere  tau- 
ros,  comparans  simul  Geo.  I,  106.  et 
Calpurn.  IX,  35.  irriguos  nutrire  ca- 
nalibus  hortos.  —  72.  heta,  Graec. 
rtvrAov,  nostrum  Mangold.  Cf.  Dio- 
scor.  II ,  149  sqq.  Theophr.  h.  pl. 
VI,  3.  VII,  4.  Plin.  XIX,  8,  40.  XX, 
8,  27.   Seren.  Samm.  1013.  et  Spren- 


606 


MORETUM  V.  73  —  81. 


Fecundusque  rumex  malvaeque  inulaeque  virebant, 

Hic  siser  et  capiti  nomen  debentia  porra, 

Hic  etiam  nocuum  capiti  gelidumque  papaver,  75 

Grataque  nobilium  requies  lactuca  ciborum, 

Et  gravis  in  latum  demissa  cucurbita  ventrem. 

Verum  hic  non  domini  —  quis  enim  contractior  illo  est?  — 

Sed  populi  proventus  erat,  Nonisque  diebus 

Venales  humero  fasces  portabat  in  urbem;  80 

Inde  domum  cervice  levis,  gravis  aere,  redibat. 


gel.  ad  Diosc.  1.  1.  Vol.  II.  p.  462.  — 

73.  De  rumice,  s.  lapatho  silvestri, 
nostro  Ampher  ^  cf.  Diosc.  11,  140. 
Theophr.  h.  pl.  I,  9.  Plin.  XIX,  12, 
60.  XX,  21,  85.  Plaut.  Pseud.  III,  2, 
26.  alii  et  Sprengel.  ad  Theophr.  1. 
1.  p.  251.  et  ad  Dioscr.  1.  1.  II.  p. 
462.  —  De  malva  vid.  Dioscor.  II, 
144.  Theophr.  IX,  17.  Plin.  XX,  21, 
84.  XXI,  8,  22.  Colum.  X,  247.  Martial. 
X,  48.  alios  et  Sprengel.  ad  Theophr. 
p.  270  sq.  ad  Dioscor.  1. 1.  II.  p.  463., 
de  iniila  autem  (Graec.  '^EXhvio),  no- 
stro  Alant)  Diosc.  I,  27.  Plin.  XIX, 
3,  29.  XX,  5,  19.  Colum.  X,  119. 
Hor.  Sat.  II,  2,  44.  ibique  Heind.  et 
Sprengel.  ad  Diosc.  1.  1.  II.  p.  363.— 

74.  Siser  (oCactoop)  est  nostra,  Pasti- 
nake  s.  Zuckerivurzel.  Cf.  Diosc.  II, 
139.  Plin.  X,  5,  28.  XX,  5,  17.  Co- 
]um.  X,  114.  XI,  3.  et  Sprengel.  ad 
Diosc.  II.  p.  461  sq.  —  De  porro 
(TiodoM,  Francogall.  Poree,  nobis 
Lauch,)  vid.  Diosc.  II,  179.  Theophr. 
VII,  1  sqq.  Plin.  XIX,  6,  33.  XX, 
6,  21.  22.  Colum.  XI,  3,  30  sqq. 
Martial.  XIII,  19.  alii.  —  capiti 
nomen  debentia,  quia  dicebatur  ca- 
pitatum,  y.tqaXoMov  TiQaaor,  quod  in 
caput  nutritur  (Martial.  XIII,  19.  Plin. 
XX,  6,  22.),  eoque  distinguebatur  a 
porro  sectivo  (vid.  infra  v.  83.) ,  no- 
stro  Schnittlauch ,  de  quo  vid.  Plin. 
XIX,  6,  33.  —  75.  nocuum  capiti 
papaver.  Cf.  adnott.  ad  Geo.  I, 
78.  et  Aen.  IV,  486.  —  76.  reguies 
lactuca  ciborum.  Scah*g.  et  Heyn. 
ex  his  verbis  conchidunt ,  ea  aetate, 
qua  hoc  carmen  scriptum  sit,  homi- 
nes  coenas  suas  adhuc  lactuca  clau- 
sisse,  quas  posterioribus  temporibus 
potius  ca  inchoaverint  (secundum 
Martial.  XI,  53,  5.  ct  XIII,  14.).  Cf. 
etiam  Klopfer  p.  5.  Wernsd.  autem 
locum  alitcr  intelh'git,  et  lactucam  pro- 
pterea  requiem  ciborum  dici  putat,  quod 


ea  sumpta  reliqui  cibi  appetentius  re- 
cipi  meliusque  sedere  potuerint,  ut 
Horatius  loquatur  Sat.  II,  2,  73.  De 
ZaciMca  ipsa  (nostro  Gartensallat)  eius- 
que  vi  stomachum  ciendi  cf,  Dioscor. 

11,  165.  Theophr.  h.  pl.  VII,  3.  6. 
Plin.  XIX,  8,  38.  XX,  7,  24.  Varro 
L.  L.  IV,  21.  Cels.  V,  7,  Colum. 
VI,  15.  et  Heind.  ad  Hor.  Sat.  II,  4, 
59.  Ceterum  post  hunc  versum  (in 
aliis  autem  libris  iam  post  v.  73.)  in 
paucis  quibusdam  Codd.  hic  sequitur: 
Plurima  surgit  ibi  crescitque  in  acu- 
mine  radix  (i.  e.  raphanus),  qui  tamen, 
quum  a  plurimis  Codd.  absit  et  in 
aliis  locum  variet,  a  plerisque  edito- 
ribus  recte  omittitur.  Bothius  tamen 
eum  post  V.  77.  collocandum  et  sic 
legendum  censuit :  Plurima  surgebat 
crescens  in  acumine  radix,  eaque  vere 
recepit  lahn.  —  Cum  v.  77.  cf.  Prop. 
IV,  2,  43.  tumido  cucurbiia  ventre  et 
Colum.  X,  584,  (Cucurbita)  Globosi 
corporis  atque  utero  nhnium  quae  vasta 
tumescit,  quare  ibid.  v.  380.  praegnans 
dicitur.  —  demis sa  igitur  i.  q.  a 
vertice  angustiore  in  latiorem  ventrem 
excrescens.  —  78.  contraciior,  fru- 
galior,    parcior.     Cf.  Hor.  Ep.  I,    7, 

12.  —  Verbum  substantivum  in  fine 
versus  ex  Codd.  adiecit  Sillig.  — 
79.  proventus,  i.  e.  ipsa  olera,  quae 
educabat  Simulus,  neque  tamen  ipse 
comedebat,  sed  populo  vendebat  ad 
urbem  deportata.  —  Nonis  diebus, 
nundinis ,  quibus  rustici  in  urbem 
proficisci  solebant  ad  mercatum.  Vid. 
fragm.  Seren.  17.  —  80.  humero 
Sillig.  ex  plurimis  Codd.  restituitloco 
vulg.  ohru7n.  luvatur  haec  lectio  op- 
positis  verbis  cervice  levis  redibat. 
Ideoquc  ncc  asellum  quidem  habebat, 
qui  olera  vcheret.  —  81.  Cf.  Ecl.  I, 
36.  non  nunquam  gravis  aere  domum 
mihi  dextra  redibat.  Catull.  XX,  13. 
Ovid.  Fast.   IV,   787.    et  Colum.  X, 


MORETUM  V.  82  —  98. 


607 


Vix  unquam  urbani  comitatus  mcrce  macelli. 

Cepa  rubens  sectique  iamem  domat  arca  porri, 

Quaeque  trahunt  acri  vultus  nasturtia  morsu, 

Intubaque  et  venerem  revocans  eruca  morantem.  85 

Tum  quoque  tale  aliquid  meditans  intraverat  hortum, 
Ac  primum,  leviter  digitis  tellure  refossa, 
Quatuor  educit  cum  spissis  alHa  fibris; 
Inde  comas  apii  graciles  rutamque  virentem 
Velht,  et  exiguo  coriandra  trementia  filo.  90 

Haec  ubi  collegit,  laetum  consedit  ad  ignem, 
Et  clara  famulam  poscit  mortaria  voce. 
Singula  tum  capitum  nodoso  cortice  nudat, 
Et  summis  spoliat  coriis,  contemptaque  passim 
Spargit  humi  atque  abicit.     Servatum  in  germine  bulbura         95 
Tingit  aqua,  lapidisque  cavum  demittit  in  orbem. 
Hinc  salis  inspergit  micas;  sale  durus  adeso 
Caseus  adiicitur:  dictas  super  ingerit  herbas, 


310. —  82.  urhani  merce  macelli, 
carnibus  in  macello  (Plaut.  Aul.  II, 
8,  3.  VaiT.  L.  L.  IV,  32.  Hor.  Ep! 
I,  15,  31.  Liv.  XXVII,  11.  etc.)  em- 
ptis.  Parsimonia  enim  carne  abstinebat, 
ct  solis  oleribus  contentus  erat.  — 
83.  cepa  rub  en  s ,  quae  Plinio  au- 
ctore  XIX,  6,  32,  acrior  quam  can- 
dida. —  area  porri,  area  horti  por- 
ris  consita,  eaque  pro  ipso  porro  ex 
area  sublato;  sectum  autem  por- 
rum  ,  quod  aliis  sectivum  (Plin.  XX, 
6,  21.  Geopon.  II,  6,  32.  Martial. 
XIII,  18.)  vel  sectile  (luven.  III,  293. 
Colum.  XI,  3,  30.)  vocatur.  Vid.  su- 
pra  ad  v.  74.  —  84.  De  nasturtio 
(nostro  Kresse)  vid.  Dioscor.  II,  184. 
Varr.  E.  R.  III,  9.  Colum.  X,  231. 
Plin.  XIX,  8,  44.  XX,  13,  50.  et 
Sprengel.  ad  Diosc.  1.  1.  II.  p.  474. 
et  ad  Theophr.  p.  251.  —  85.  In- 
tuha.  Vid.  ad  Geo.  I,  120.  —  De 
eruca  {tvi^MUtp ,  nobis  Rauke)  vid. 
Dioscor.  11,170.  Theophr.  I,  9.  Plin. 
XX,  12,  49.  —  venerem  r evocans. 
Cf.  Colum.  X,  109.  Priap.  XLVII,  6. 
Martial.  111,75,  3. —  88.  allia.  Vid. 
ad  Ecl.  II,  11.  —  89.  De  apio  vid. 
ad  Ecl.  VI,  68.  et  Geo.  IV,  121.  et 
Sprengel.  ad  Theophr.  p.  263  sq.  — 
rutamque  virentem  Sillig.  ex  omni- 
)bus  fere  Codd.  revocavit  pro  vulg. 
rigentem,  quod  satis  mire  per  acpQo- 
\6iaiaari/.riv  interpretantur.  Sed  re- 
lctissime  adversatur  Sillig.,  quum  Dio- 
(scor.  III,  45.    Pliu.  XX,    13,    51.  et 


Geopon.  XII,  25.  prorsus  nihil  dicant 
de  rutae  vi  Venerem  movente,  immo 
Plin.  1.  1.  plane  contraria  doceat.  — 
90.  De  coriandro  vid.  Diosc.  III, 
71.  Theophr.  h.  pl.  IV,  7.  VII,  1. 
de  caus.pl.  IV,  3.  Colum.X,  245.  Plin. 

XIX,  7.  8.  XX,.  20,  82.  —  91.  lae- 
tum  ad  ignem,  quia  calore  recreat 
rusticum  hiberno  die.  —  93.  Singula 
capitum,    bulborum  allii.     Cf.  Plin. 

XX,  6,  32.  (cum  eiusd.  XIX,  8  ,  41. 
Liv.  I,  54.  etc.)  —  nodoso  cortice 
Sillig.  ex  plurimis  Codd.  revocavit 
pro  vulg.  numeroso  cortice.  Klopfer 
ex  Codd.  edidit  vertice,  ut  vertex  sit 
caulis    ex   allii    capite   porrectus.   — 

94.  coria  vocat  summum  corticem 
ceparum.  —  95.  abicit.  SicAldina; 
Gud.  abiit,  ceteri  Codd.  adicit  vel  ad- 
iicit.    Cf.  Wagn.  Orth.  Verg.  p.  445.  — 

95.  bulbus  est  caput  vel  nucleus 
allii,  qui  fibris  vel  coriis  detractis 
et  abiectis  reliquus  est.  Singularis 
autem  collective  pro  Plurali  positus ; 
nam  ex  v.  87.  scimus,  quatuor  allil 
capita  Simulum  in  hunc  usum  evel- 
lisse.  —  s ervatum  in  g ermine, 
decoriatum,  qualis  serisolet;  in  ger- 
mine  autem  Sillig.  ex  Schraderi  coni., 
etiam  Handio  ad  Gronov.  contra  Cru- 
ceum  p.  186.  probata,  edidit  pro  vulg. 
gramine.  —  96.  lapidis  cavus  or- 
bis  non  differt  a  mortario  supra  v. 
92.  commemorato.  —  97.  Animad- 
verte  sal  adesum,  quum  alibi  po- 
tius  res,    quae  sale   adspersae   suht, 


608 


MORETUM  V.  99  —  119. 


Et  laeva  vestem  setosa  sub  inguina  fulcit; 
Dextera  pistillo  primum  fragrantia  mollit 
AUia,  tum  pariter  mixto  terit  omnia  succo. 
It  manus  in  gyrum;  pauUatim  singula  vires 
Deperdunt  proprias;  color  est  e  pluribus  unus, 
Nec  totus  viridis,  quia  lactea  frusta  repugnant, 
Nec  de  lacte  nitens,  quia  tot  variatur  ab  herbis. 
Saepe  viri  nares  acer  iaculatur  apertas 
Spiritus,  et  simo  damnat  sua  prandia  vultu ; 
Saepe  manu  summa  lacrimantia  lumina  tergit, 
Immeritoque  furens  dicit  convicia  fumo. 
Procedebat  opus;  nec  iam  salebrosus,  ut  ante, 
Sed  gravior  lentos  ibat  pistillus  in  orbes. 
Ergo  Palladii  guttas  instillat  olivi, 
Exiguique  super  vires  infundit  aceti, 
Atque  iterum  commiscet  opus,  mixtumque  retractat; 
Tum  demum  diofitis  mortaria  tota  duobus 
Circuit,  inque  globum  distantia  contrahit  unum, 
Constet  ut  eifecti  species  nomenque  moreti. 

Eruit  interea  Cybale  quoque  sedula  panem, 
Quem  recipit  lotis  manibus,  pulsoque  timore 


100 


105 


110 


115 


adesae  dici  soleant.  —  101.  mixto 
Sillig.  scripsit,  omnium  Codd.  suo- 
rum  auctoritatem  secutus  ;  vulgo  mi- 
sto.  —  succo.  Plurimi  Codd.  suco. 
Vid.  ad  Ecl,  III,  6.  —  102.  vires 
dep  erdunt  proprias,  sapor  color- 
que  singulorum  perit  et  ex  omnibus 
una  fit  massa  mixti  saporis  et  colo- 
ris.  —  107.  Simulus  ipse  aversatur 
prandia  sua  vultu  contracto  ex  nau- 
sea  odoris.  —  simo  vultu.  Sic  si- 
matae  nares  in  Anthol.  Lat.  III,  74, 
37.  (ubi  cf.  Burm.  T.  I.  p.  516.)  et 
simae  nares  apud  Martial.  VI,  39,  8.  et 
Nemes  Ecl.  III,  34.,  resimae  ap.  Ovid. 
Met.  XIV,  95.  (ubi  vid.  Heins.)  — 
109.  fumo  foci,  uda  haud  dubie  ligna 
urentis,  ad  quem  assidet  Simulus  (v. 
91,).  Sic  recte  Wernsd.,  qui  compa- 
rat  fumum  lacrimosnm  ap.  Hor.  Sat. 
I,  5,  80.  Lactant.  Sympos.  7.  et  Au- 
son.  Epist.  IV,  5.  —  110.  nec  ex 
plurimis  Codd.  restituit  Sillig. ;  vulgo 
non,  —  s alehrosus.  Wernsd.  haec 
adnotat:  ,,Salebrosus  initio  ibat  pi- 
stillus ,  quum  frusta  casei  integra  et 
caules  herbarum  crassiores  conirai- 
nueret  et  tcreret,  sed  gravior  in  len- 
tos  orbes,  quum  comminutae  iam  par- 
ticulae  tenacius  adhaerescerent  pi- 
stillo."     —     112.    Palladii    olivi. 


Vid.  ad  Geo.  I,  18.  —  WZ.vires 
aceti,  acetum  acre  et  mordax.  Vid. 
V.  102.  —  116.  Mortaria  veterum 
plano  fundo  fuisse  doeet  Wernsd., 
ut  intritum  posset  in  medium  contrahi, 
coll.  Colum.  XII,  55,  1. —  117.  ,,C'on- 
stet  -  -  moreti:  ut  vere  possit  mo- 
reti  loco  et  nomine  haberi,  quippe 
ad  eum  modum  confectum  et  abso- 
lutum,  quo  moretum  vulgo  parari  so- 
lebat."  H.  Moretum  hoc  edulium  vo- 
cabatur  a  mortario  s.  moretario ,  in 
quo  conficiebatur,  ut  etiam  apud  nos 
placentarum  genera  quaedam  dicuntur 
a  vasis,  in  quibus  coquuntur,  et  pro- 
pterea  etiam  moretarium  alliatum  vo- 
catur  Donato  ad  Ter.  Phorm.  II,  2. 
Aliam,  sed  minus  probabilem,  etymo- 
logiam,  qua  vox  e  Graeco  sermone 
deducitur,  vid.  apud  Wernsd.  II.  p. 
256.  Ceterum  exquisitius  et  lautius 
moretum  parare  docent  Colum.  XII, 
57.  et  Apicius  de  re  cul.  I,  35.  (Cf. 
etiam  Macrob.  II,  14.)  —  effecti^ 
absoluti,  perfecti.  Cf.  Aen.  XI,  14. 
Kritz.  ad  SalJ.  lug.  14,  11.  et  lahn. 
ad  Virg.  Geo.  II,  417.  —  118.  eruit^ 
nempe  e  cinere  et  testa.  —  119.  Quem 
recipit  lotis  manibus  Sillig.  multis  e 
Codd.  restituit;  vulgo  Qnem  laetus 
recipit,    quare    Wernsd.    et    Klopfer 


MORETUM  V.  120—123. 

lam  famis  inque  dicm  securus  Simulus  illam 
Ambit  crura  ocreis  paribus,  tectusque  galero 
Sub  iuga  parentes  cogit  lorata  iuvencos, 
Atque  agit  in  segetes,  et  terrae  condit  aratrum. 


609 
120 


ediderunt  Quem  lotis  recipit  manihus, 
quam  verborum  collocationem  pauci 
modo  Codd.  iuvant.  Lotis  autem  riia- 
nibus  opus  fuisse  post  ea,  quae  v. 
115.  narrata  sunt,  in  promptu  est.  — 
121.  De  ocreis  agricolarum  et  ve- 
natorum ,  calceamenti  gcnere  crura 
ipsa  vinciente,  cf.  Interpp.  ad  Hor. 
Sat.  II,  3,  234.  ad  Gratii  Cyn.  338.  et 


ad  Nemcs.  90.  —  galerus  et  ipse 
rusticum  erat  capitis  tegumentum,  quo 
ad  propulsandum  solis  calorem  ute- 
bantur.  Vid.  Wernsd.  ad  Gratii  Cyn. 
340.  —  122.  iuga  lorata,  quae  Vi- 
truvio  X ,  8.  med.  subiugiorum  lora 
vocantur.  —  in  segetes^  in  agrum. 
Vid.  ad  Geo.  I,  47. 


Addenda  et  Corrigenda. 

Parte  I.  p.  143.  v.  19.  dele  verba  i.  e.   Ulixei,  contractum  ex  Ulixei', 
p.  173.  V.  14.  a  fine  lege  Ecl.  V,  27.  pro  Ecl.  V,  28. 
p.  384.  V.  22.  a  fine  lege  Aen.  I,  317.  pro  Aen.  IV,  400. 

Parte  11.  p.     23.  v.     9.  lege  Aen.  III,  191.  pro  Aen.  III,  57. 
p.  122.  V.  15.  lege  593.  pro  392. 
p.  146.  V.  23.  a  fine  lege  IV,  599.   pro  V,   595.  et  adde:  Vid. 

adnott.  ad  Aen.  V,  196. 
p.  163.  V.  20.   a   fine  lege  IV,  50.   pro  IV,  338.  et  ibid.  v.  27. 

a  fine  Aen.  III,  57.  pro  Aen.  II,  57. 
p.  282.  V.     5.  a   fine   (ad  v.    136.)   adde:  Defendit  hunc  locum 

Ereudenberg.  in  Progr.  Bonn.  a.  1845.  p.  27. 
p.  339.  V.  29.  a  fine  dele  locum  VII,  255.  et  postea  adde:  Vid. 

etiam  adnott.  ad  Aen.  VII,  255. 
p.  575.  V.  19.  a  fine  dele  locum  X,  785. 

Parte  III,  p.  104.  v.  5.  a  fine  post  Qu.  Virg.   XVII,   l.   adde:   Cf.   etiam 
Aen.  X,  230.  ibique  adnott. 


YiRGiL.  fars  m.  ed.  ni. 


39 


I  N  D   E   X. 


a  longam  raro  eliditur  A.  10,  179. 

o  Praep.  elisione  absorpta  A.  1,  235. 

a,  ah  a  Subst.  pendens,  omisso  Par- 
ticip.  (G.  3,  2.)  A.  1,  160.  circum- 
scribit  Genit.  Subi.  Ecl.  I,  8.  G.  2, 
243.  de  loco ,  unde  aliquid  profe- 
ctum ,  ortum  E.  1 ,  8.  G.  3,  2.  pro 
post  E.  5,  49.  A.  6,  450.  pro  in 
A.  6,  357. 

ab  aliqua  re   alqddiscere,  noscere  A. 

2,  65.  ante  consonas  E.  7 ,  6.  G. 
1,  171.  ah  et  ad  confund.  in  verb. 
compos.  A.  11,  261.  ah  integro  E. 
4,  5.  ah  love  principium  E.  3 ,  60. 
ah  litore  gentes  G.  3,  33.  pastor  ah 
Amphryso  G.  3,  2.  ah  radice  G.  1, 
20.  ab  annis  A.  9,  235. 

Abaris,  Rutulus  A.  9,  344. 

Ahas,  Troianus  A.  1,  121.  3,  286. 
10,  170.  427. 

ahdere  G.  3,  96. 

Abella,  oppidum  Campaniae  A.  7,  740. 

abiectus  A.  10,  736. 

ahies  pro  nave  G.  2,  68.    A.  5,  663. 

abi?'e  A.  7,  733,  —  de  iaculis  A.  9, 
700.  —  pulsum  A.  IT,  366. 

abiungere  G.  3,  518. 

ahiuratus  A.  8,  263. 

AblativiAbsoluti  sine  Participio 
G.  4,  219.  A.  1,  737.  5,  127.  cum 
Particip.  per  Copulara  coniuncti 
ibid.  Abl.  causae  pro  Praep.  pro- 
pter  A.  3,  83.  —  loci  Verbis  cum 
re    compositis   adiectus    G.   1 ,   275. 

—  materiae  A.  1,  655.  2,  765.  Cop. 
30.  —  qualitatis  A.  3,  618.  4,  517. 

—  temporis  A.  3,  309.  8,  215.  — 
modi  A.  1,  639.  3,  618.  4,  517.  — 
Adiect.  femin.  genere'  pro  Substan- 
tivis  viam  et  modum  significantibus 
E.  3,  15.  —  simplex,  siue  Praepos. 
cum  E.  4,  60.  10,  24.  A.  2,  122. 
Cul.  116.  sine  Praepos.  in  A.  4, 
501.    5,    190.  pro  secundum,   ex  A. 

3,  546.  (pro  ex)  apud  Verba  prod- 
eundi  E.  6,  38.  originem  iudicat 
A.  3,  614.  4,  36.  pro  in  cum 
Accus.  A.  4,  373.  5,  290.  pro  per 
cum  Accus.  G.  2,  461.  —  Substan- 
tiv.  verbal.  in  u  A.  I,  677.  —  3. 
Decl.  in  i  G.  1 ,  233.  -—  Sing. 
Neutr.  3.  Decl.  confunditur  in  Codd. 
cum  formis  Plur.  in  a  A.  4,  98.  — 
3.  Decl.  in  e  producitur  A.  6,  421. 

—  Plur.  4.  Decl.  in    ihus  et    uhus 


G.  2 ,  396.  —  Adiectivorum  in  is 
exeuntium  formatur  in  e  A.  6,  383. 

abolere   memoriam    alicuius  A.   1 ,  720. 

ahrumpere  lucem  A.  4,  631.  8,  579.  — 
fas  A.  3,  55.  ahruptae  nubes,  abru- 
ptum  sidus  A.  3,  199.  12,  451.  ab- 
ruptum  de  vortice  maris  A.  3,  422. 

ahscessus  i.  q.  abitus  A.  lO^  445. 

abscidere  et  abscindere  saepe  confusa 
quomodo  difFerant  G.  2,  23. 

ahscondere  (de  locis)  A.  3,  291. 

ahsens  absentem  audit,  videt  A.  4,  83. 

ahsistere  i.  q.  absilire  A.  12,  102.  ab- 
siste  cum  Infinitivo  A.  6,  399. 

ahsumere  de  morte  A.  3,  654.  absum- 
ptae  vires  A.  7.  301. 

abunde  cum  Genit.  constr.  A.  7,  552. 

abusque  A.  7,  289. 

Ahi/dus,  urbs  G.  1,  207. 

ac,  atque  pro  quam  post  Comparat. 
A.  3,  561.  ac  in  comparatione  A. 
1,  148.  raro  invenitur  in  Bucolicis 
E.  3,  4.  Vid.  etiam  Copula. 

acalanthis,  avis  G.  3,  338. 

Acamas,  Graecus  A.  2,  262. 

acanthus,  arbor  G.  2,  119.  herba  E. 
3,  45.  G.  4,  123.—  croceus  A.  1,649. 

Acarnan,  A.  5,  298. 

Acca,  Camillae  amica  A.  11,  820.  897. 

accedere ,  de  navigantibus  A.  3 ,  293. 
—  cum  simplici  Accusat.  A.  1,  307. 

accelerare  intrans.  A.  5,   675. 

accendi  de  hominibus  A.  9,  788. 

accersere  et  arcessere  A.  5,  746. 

accestis  pro   accessistis  A.  1,  201. 

accidere  (anhauen)  A.  2,  627.  accisae 
dapes  A.  7,  125. 

accingi  i.  q.  instrui,  armari  A.  9,  74. 
accinctus  cum  simplici  Accus.  Cir.  6. 

accipere  pro  audire  A.  3,  250.  pro 
excipere  A.  3,  210.  i.  q.  convivio 
cxcipere  A.  3,  353.  simpl.  pro  omen 
accipere  A.  12,  260.  —  et  excipere 
confunduntur  A.  10,  138.  accipit  ali- 
quem  annns  E.  8 ,  39.  accipere  foc- 
dus  Cir.  415. 

accipiter,  sacer  ales  A.   11,  721. 

accire  ct  adscire  A.    12,  38. 

acclamandi  et  couclamandi  mos  con- 
fusus  A.  I,  219. 

acclamatio  defunctorum  A.  3,  68. 

acclinis  arboris  trunco  A.   10,  835. 

accumbere  eptiUs  divum  i.  q.  deum  esse 
A.   1,   79. 

A  c  c  u  s  a  t  i  v  u  s  absol.  A.  3,  594.  G.  2, 


Ace  —  Acr 


Acr  —  Ade 


611 


131. Passivo  adicctus  E.  1,  55. 

A.  3, 284.  cum  Infin.  pendens  a  Vcrbo 
omisso  A.  2,  190.  ubi  Ablativum 
exspectaveris  G.  2,  243.  A.  12,  811. 
duplex,  quorum  alter  totum,  alter 
partem  significat  A.  12,  273.  apud 
Verba  cum  Praep.  ad  composita  A. 
1,  306.  Cir.  6.  pro  Praep.  per  cum 
Accus.  A.  1,  524.  Subi.  eos  ap.  Infin. 
omittitur  A.  2,  25.  —  rei  apud  Verba 
cogendi   et  sim.  A.   3,  56.    12,  386. 

—  remotioris  Obiecti  E.  1,  55.  (G. 
3,  383.)  A.  8,   114.  —  Obiecti  Ver- 

bis  intransitivis  additus omit- 

titur  A.  8,  393.  A.  2,  31.  Acc. 
loci  Verbis  (et  Substant.)  eundi,  ve- 
niendi  adiectus  A.  1,  2.  — temporis 
sine  Praepos.  per  E.  1 ,  80.  —  in 
in  A.  2,  224.  11,  656.  —  in  on  Cul. 
269.  —  nomin.  propr.  in  an  E.  2, 
15.  —  \n  en  A.  1,  458.  —  in  im  et  in 
E.  2,  1.  4,  32.  5,  52.  —  non  for- 
matur  in  e  A.  11,  243.  —  Plur.  3. 

Decl.  in  is  G.   1,  25. Graecus 

nominum  propr.  in  as  E.  5,  59. 

acerha  sonans,  fremens  G.  3,  149.  A. 
12,  398.  —  tuens  A.  9,  794. 

acerra  A.  5,  745. 

Acerrae,  oppidum  G.  2,  225. 

Acesta,  Siciliae  urbs  A.  5,  718. 

Acestes  rex,  A.   1,   195.  5,  30. 

Achaicus  ros  Cat.  7,  2. 

Achates  A.  1,  120.   174.  188.  al. 

Achelois  Nympha,  Cop.  15. 

Achelous  pro  omni  fluviorum  et  fon- 
tinm  aqua  G.  1,  9. 

Achemenides,  Ulixis  socius  A.   3,  614. 

Acheron  A.  6,  295.  Acheronta  movere 
A.  7,  312. 

Achilles  A.  1,  458.  468.  2,  197.  He- 
ctoris  interfecti  corpus  reddit  A.  1, 
484.  2,  540.  Troilum  occidit  A.  1, 
475.  est  proavus  regum  Macedoniae 
A.  6,  840.  eius  currus   A.    10,  581. 

Achilli  (Genitivus)  G.  3,  91.  A.  2,  476. 

Acidalia  Venus  A.  1,    720.- 

acies  bisyllab.  A.  10,  179.  de  oculis 
acutis  vel  ira  ardentibus  A.  4,  643. 

—  Sing.  et  Plur.  numero  quomodo 
diiFerant  A.  12,  '662.  acies  manipu- 
latim  structa  G.  2,  277. 

aclides,  iacula  A.  7,  730. 

Acmon,  Aeneae  comes  A.  10,  128. 

aconity,m^  G.  2,  152. 

Aconteus,  Latinus  A.  11,   611.  615. 

\Acragas  s.  Agrigentum  A.  3,  703. 

Acrisione,  Acrisioneis,   i.  e.  Danae  A. 

7,  410.  Cat.   11,  33. 
'lAcrisius  A.  7,  372. 


Acroceraunii  montes  G.  1,  332. 
Acron,  Etruscus  A.   10,  716.  730. 
acta  (axi)])  A.   5,  613. 
Actaetis  i.  q.  Atticus  E.  2,  24. 
Actia  bella  A.  8,  675. 
Actias  (Acte  i.  q.  Attica)    G.    4,  463. 
Actiaci  ludi  A.  3,   280. 
Aciius  i.   q.  Actiacus  A.  3,  280. 
Actius  Apollo  A.  3,  275.  8,  704. 
Activum  et  Passiv.  alternant  A.  3,  61. 
Actor  A.  9,  500.  alius  A.   12,  94,  96. 
actus  et  iclus  in  Codd.  confunduntur 

A.  10,  63.  —  i.  q.  abactus  G.  1,  413. 
actutum  A.  9,  255. 
acuere  furores ,    iras   cett.   A.  7  ,  406. 

12,  850.  —  Martem  A.   12,   108. 
acumen,  ictus  aculei  Cul.  182. 
ad  a  Substant.   pendens  A.    10,    253. 

causam  et  occasionem  indicat  [stu' 

pere,  tremiscere  ad  aliquid  cett.)  E. 

8,  3.  pro  contra  A.  2,  443.  cum  vi 
comparandi  dictum  E.  3 ,  48.  in 
Verbis  composit.  raro  usurpatis  A. 

9,  52.  ad  astra  etin  astra  quomodo 
difFerant  E.  5,  SL.  ad  auras  canere, 
surgere  E.  1 ,  57.  ad  aurem  dicere 
A.  5,  547.  ad  limina  custos,  famulus 
A.  9,  648.  ad  lunam  (ad  lucernam 
et  sira.)  A.  4,  513.  ad  plenum  i.  q. 
copiose  G.  2,  244.  ad  prima  G.  2, 
134.  ad  Tartara,  ad  Orcum,  pro  in 
T.,  in  Orc.  A.  6,  543.  ad  tinwn, 
omisso  voc.  omnes  A.  5,  687. 

adactum  alte  vulnus  A.   10,  850. 

adamas  pro  quavis  materia  durissima 
A.  6,  552. 

Adamastus  A.  3,  614. 

addensere  A.   10,  432. 

addere  de  custodibus  A.  6,  90.  de  lo- 
cuturo,  etiam  nuUa  praegressa  ora- 
tione  A.  11,  95.  —  moram  A.  7, 
315.  —  (se)  in  spatia  G.  1,  513.  — 
se  coinitem  A.  6,  778.  additus  i.  q. 
semper  sequens  A.  6,  90. 

addicere  se  A.  3,  653. 

adducere  artus  G.  1 ,  483.  —  arcum, 
nervos,  sax)ittam  A.  5,  507. 

adeo  omisso  termino ,  quousque  res 
accreverit  A.  1 ,  567.  apud  multus^ 
totus,  magnus  G.  1,  287.  explicandi 
vi  praeditum,  causalem  adnectit  sen- 
tentiam  E.  1,  12,  Pronomm.  perso- 
nall.  additum  E.  4,  11.  (G.  1,  24.) 
numeris  adiectum  A.  3,  203.  7,  630. 
Adverbiis  loci  et  temporis  atque 
Pron.  demonstr.  adiectum,  {gerade) 
E.  9,  59.  A.  7,  427.  11,  275.  no- 
strum  ja  auch ,  ja  selbst  G.  1 ,  24. 
39* 


612 


Ade — Adi 


Adi — Aeg 


i.  q.  admodum,  gar  E.  2,  25.  cum 
iamqiie  coniunctum  A.  2,  567. 

adesse  de  iis,  qui  invocantur,  ut  auxi- 
lium  ferant  A.  1,  734.  pro  accedere 
E.  2,  45.  7,  9.  —  ad  aures  A.  2,  732. 

adfatus  pro  inusitato  adfans  G.  4,  320. 

adfectare  viam,  iter  G.   4,  562. 

adferre  de  tempore  A.  9 ,  7.  —  «e  i. 
q.  advenire  A.  3,  310.  adferj'i.cvim. 
simplici  Accus.  A.  7,  216. 

adftari  de  ambustione  A.  2,  649. 

adglomerare  pro  se  adglom.  A.  2,  341. 

adgredi  aliqueyn  (dictis)  A.  4,  92. 

adhuc  esse  pro  superesse  A.  4,  319. 

Adiectivum,  ubi  Adverbium  exspe- 
ctas  Ecl.  1,  28.  G.  3,  538.  A.  1,  644. 
3,  70,  4,  303.  574.  5,  387.  neutrius 
gen.  E.  3,  80.  —  —  adverbialiter 
usurpatum  E.  3,  8.  63.  4,  43.  G.  2, 
490.  A;  8,  559.  Adiectiva  relati- 
vae  enunciationi  cum  vi  adiuncta 
A.  2,  295.  aliis  nominibus,  quam 
quo  proprie  pertinent,  adiecta  E. 
9,  46.  A.  1,  4.  8,  526.  9,  582.  12, 
199.  582.  Cir.  198.  bisyllaba  quo- 
modo  collocari  soleant  A,  1,  333. 
quae  ad  Casum  rectum  pertinent, 
ad  Casum  regentem  accommodantur 
A.  8,  526.  12,  739.  activa  et  passiva 
signif.  usurpantur  A.  11,  364.  (et 
Participia)  non  Subiecti,  sed  Prae- 
dicatigenussequuntur  A.  6,449.  duo 
sine  copula  uni  Substant.  iuncta  G. 
1,  407.  A.  5,  24.  6,  603.  neutro  ge- 
nere  adiiciuntur  Substantivis  masc. 
et  femin.  gen.  A.  4,  569.  loci  et 
temporis  ad  ipsos  homines  relata 
A.  4, 303.  5, 162.  a  vestitu,  armis  cett. 
ad  ipsos  homines  translata  A.  9, 
270.  10,  722.  pro  Adverb.  ad- 
duntur  Particip.  A.  8,  559.  ex  Par- 
ticip.  Perf.  Pass.  orta  et  cum  Praep. 
in  composita  respondent  Adiect.  in 
bilis  A.  3,  420.  10,  174.  partitive 
usurpata  et  cum  Genit.  constr.  A.  4. 
576.  per  prolepsin  usurpata  G.  2. 
219.  353.  A.  2,  736.  3,  30.  237.  loco 
Genitivi  Obiecti  A.  2,  584.  posses- 
siva  pro  patronymicis  A.  4,  471.  in 
ius  et  icus  missa  A.  1,  119.  inso- 
lita  ratioue  formata  A.  3 ,  602.  4, 
552.  9,  285.  10,  351.  11,  247.  pa- 
tronymica  Graec.  ratione  formata 
A.  6,  844.  —  2.  Declin.  femin.  gen. 
Graccorum  rationc  in  e  terminata 
E.  10,  12.  —  3.  Declin.  in  is ,  e 
antiquitus  erant  triumterminationum 
in  us,  a,  urn  A.  10,  425.  —  in  ficus 
exeuntia  A.  6,  605. 


adire  aliquem  precando  A.  8,  544.  — 
fania  sidera  A.  4,  322.  —  res  arduas 
Cat.   11,  62. 

admonere  (verberibus)  A.   10,  587. 

admorsus  G.   2,  379. 

adnare  pro  appellere  A.   1,  538. 

adnixus  aliqua  re  A.  12,  92.  —  sum^ 
mis  viribus  A.  9,  744. 

adolere  E.  8,  65.  G.  4,  379.  —  aras, 
focos  A.  1,  704.  —  honoresA.3,  547. 

Adonis  E..  10,   18. 

adorea  liba  A.   7,   109. 

Adrastea  (Nemesis)  Cir.  239. 

Adrastus  A.  6,   480. 

Adriacus  vid  Hadriacus. 

adscire   et  accire  A.    12,    38. 

adscire  et  adsciscei^e  A.  11,  308. 

adsidere  cett.  vid.  assidere  cett. 

adspargere  pro  adspergere  A.  3,  534. 

adspectare  (de  situlocorum)  A.  1,  420. 

adspicere  i.  q.  circumspicere,  invisere 
(nostrum  zusehen)  A.  2,  596.  ad- 
spice,  ut  cum  Indicativo  E.  4,  52. 

adspirare  i.  q.  adiuvare  A.  2,   385. 

adstare.  (nostrum  dastehen)  A.  1,  152. 
12,  133.  de  spectris  et  simulacris 
A,  3,  150. 

adsuescere  cum  Ablat.  A.  7 ,  746.  9, 
607.  cum  Accus.  A.  6,  833. 

adusque  A.    11,   262. 

advelare  A.  5,  246. 

Adverbia,  ubi  Adiectiva  exspecta- 
veris  A.  1,  13,  21.  198.  quem  lo- 
cum  sententiae  teneant  G.  2,  219. 
alieno  loco  posita  G.  4,  284.  A.  1, 
195.  Adv.  loci  pro  Pron.  relat.  cum 

Praepos.  G.  1,  505.  A.  1,  21., , 

alia  loci  significatione  per  apposi- 
tionem  adiuncta  E.  1 ,  54.  omisso 
verbo,  quo  pertinent  A.  11,  728. 
praemittuntur  vocibus ,  quarum  si- 
gnif.  intendunt  A.  10,  822. 

advertereetavertere  confund.  A.  4.106. 

adverso  fiumine  G.  1,  201. 

—  ae  elisum  sequente  brevi  vocali 
A.    10,  179. 

advolare  (ad  aures)  A.   10,   511. 

adytum  A.  3,  92.  de  sepulcro  A.  5,  84. 

Aeacides ,  Achilles  A.  1 ,  99.  6,  58. 
Pyrrhus  A.  3,  296.  Perseus,  rex 
Macedonum  A.  6,  839. 

Aeacus  numcn  dicitur  Cul.  297. 

Aeaeusi.  q.CoIchicus  A.  3, 386.  Cir.  375. 

Aegae,  Euboeae  opp.,  Cul.  354.. 

Aegaeon  s.  Briareus  A.  6,  287.  10,  565. 

Aegaeus   JVepiunus  A.  3,  74. 

aeger  de  animo  E.  1,  13.- A.  1,  208. 
i.  q.  afflictus,  miser  G.  1 ,  237.  A. 
2,  268.  —  anhcJitus  A.  9,  814. 


Aeg — Aer 


Aer  —  Age 


613 


aegis  lovis  et  Pallad.  A.  8,  354.  435. 
Aegle,  Nais  E.  6,  20. 
Aegon,  pastor  E.  3,  2.  5,  72. 
aegroti    ante   ianuas    aedium    exponi 

solebant  A.   12,  395. 
Aegyptius  A.  8,  688.  Aegyptiorum  picta 
navigia  G.  4,  289. 

Aeipjptus  G.  4,  210.  291.  A.  8,687.705. 

Aemilius  Paullus  A.   6,  839. 
aemulus  i.  q.  invidus  A.  5,  415. 

Aeneadae  i.  q.  TroianiA.  1,  157.  9,  180. 

Aeneadum  pro  Aencadarum  A.  1,  565. 

Aeneas  in  Africae  litus  escendit  A.  1, 
170  sqq.  a  Didone  excipitur  A.  1, 
613.  sqq.  Troiae  cxcidium  et  erro- 
res  suos  ei  narrarc  incipit  A.  2,  1. 
ab  ea  amatur  A.  4,  1.  sqq.  ab  ea 
discedit  A.  4,  571.  sqq.  redit  in  Si- 
ciliam  A.  5 ,  32.  Iliura  novum  ae- 
dificandura  designat  A.  5,  755.  Cu- 
mas  delatus  Sibyllam  adit  A.  6,  l. 
sqq.  inferna  loca  ingreditur  A.  6, 
238.  ibi  convenit  Palinurura  A,  6, 
337.  et  Didonem  A.  6,  450.  etDei- 
phobum  A.  6,  494.  Elysium  adit 
A.  6,  637.  ad  Anchisem  venit  A.  6, 
679.  Italiam  adit  et  cum  Turno  bel- 
lum  gerit  A.  7,  120.  sqq.  Eius  cli- 
peus  A.  8,  625.  sqq.  ad  Euandrum 
profectio  A.  8,  100.  pugna  cum  Dio- 
mede  A.  1,  96.  11,  282.  cum  Achille 
A.  5,  804.  cum  Turno  A.  12,  710. 
Deusindiges  A.  12,  794.  gentisRoma- 
naeauctor  A.  3,  97.  6,  756.  12,  166. 

Ae7ieas  Silvius  A.  6,  769. 

Aenides  i.  q.  Aeneades  A.  9,  653. 

aenum  et  ahenum  G.  1,  296.  A.  1,  213. 

Aenus,  Thraciae  oppidum  A.  3,  17. 

Aeoliae  insulae  A.    1,  52.  8,  416. 

Aeolides  vocatur  Ulysses  A.  6,  529. 
Misenus  A.  6,  164.  Clytius  A.  9,774. 

Aeolus,  Aeneae  comes  A.  12,  542.  — 
deus  A.  1,   52.  65.  76.   140. 

aequaevus  A.  2,  561. 

aequare  lahores  lacrimis  A.  3,  362. 

aequatis  velis  navigare  A.  4,  587. 

aeque  —  que,  aeque  —  et    G.  3,   118. 

Aequi  Falisci  A.   7.   695. 

Aequicula  gens  A.  7,  747. 

aequor  pro  campo  G.  1,  50.  2,  105. 
ideoque  pro  Circo  G.  2,  541.  ae- 
quora  ponti,  maris  G.   1,  469. 

aequus  (aequo  foedere)  A.  4,  520.  i.  q. 
innoxius  G.  3,  546.  i.  q.  propitius 
A.  6,  129.  —  et  equus  in  Codd. 
confunduntur  A.  12.  465. 

aera  carpere  pro  volare  G.  4,  311. 

aeratae  naves  A.   1,  35. 

aere  nexus  pro  aeneus  (?)  A.  1,  448. 


aereiis  i.  q.  aeratus  A.  5,   198. 
aiiriae  volucres    E.  3 ,    69.    aerium  mel 
G.  4,    1.    aiirius    de    rebus    excelsis 
E.   1,  59.  A.  3,  680.  8,  221. 
aeripes  cerva  A.  6,  803. 
acrumnosus    Ulixcs  Cir.  58. 
aes  pro  tuba  A.    6,  165.  —  pro  navi 

aerata  A.  1,  35. 
Aesculapius,  Phoebi  fil.  A.   7,  773. 
aesculus  G.  2,   16. 
aestas  pro  anno  G.  3,  190. 
aesttis    pro  aestate    G.    1,  298.    aestus 

maris  A.  1,    107. secundus  A. 

10,    687.    —    cupiditatum    et    atfe- 
ctuum  A.  4,  532.   12,  486.  Cir.  340. 
aeterna  nox  A.   10,  746.  ; 

aeternum  adverbialiter    pro :    in  aeter- 
num  G.  2,  400.    Cul.   120.   —    sal- 
vere  et  valere  A.  11,  97. 
Aether   G.    2,    325.    pro    deo    habitus 
A.    12,    181.    Aetheris    connubium 
cum  Terra  G.  2,  325. 
aethereus  de  solo   Olympo  A.   8,  221. 
—  mundus  Cul.  101.  aethereae  arces 
Cul.  41. 
Aethiopes  E.  10,  68.  G.  2,  120.  al. 
Aethon,  equus  A.  11,  89. 
aelhra  A.  3,  585. 
Aetna  A.  3,  571.  eius  eruptiones  inter 

prodigia  G.  1,  471. 
Aetnaei fratres  i.  q.  Cyclopes  A.  3, 678. 
Aetoli  Arpi  A.   10,  28. 
Aetolus  Diomedes  A.   11,  428. 
aevum  pro  annis ,    aetate    A.    2 ,    435. 

3,  415.  pro   senectute   E.  10,  43. 
affectare  aliquid  dextra  A.  3,    670. 
affectus  hominum  ad  bestias  adeoque  ad 
res  inanimatas  transferuntur  E.  1,  39. 
affiare  alicui  aliquid  A.  1,  591. 
Afrae  feminae  descriptio  Mor.  32. 
Africa  A.   4,  37. 
Africus,  ventus  A.  1,  86. 
cfui,  afore  (nonabftii,  ahfore)  A.  7,  498. 
Aganippe  E.   10,  12. 
Agathyrsi  picti  A.  4,   146. 
Agaue  Cul.   110. 

age    et    agite    cum    altero    Imperativo 
iunctum    A.    1,    627.    11,    587.    age 
cum  Plur.  iunctum  Cir.  99. 
ager  et  arvum  differunt  A.  11,  247. 
ager  quater  aratus  G.  1,  48.  agri  fru- 
mentis   idonei    G.    2,    203.  —  opti- 
mum  genus  G.  2,  217.  —   mali  si- 
gna  G.  2,  212,  356.  agrorum  natura 
G.   1,  47.  2,  177.  agri    stercorantur 
sanguine  in  pngna  caesorum  G.  1, 
492.  agri    et  rura ,  discrimen  G.  2, 
412.  3,  324. 
agere  i.  q.    fugientes  persequi  A.  11, 


614 


Agg  —  Ale 


Ale— Alv 


620.  curas  Cul.  98.  gemitus  et  sim. 
A.  6 ,  874.  undam  i.  q.  undare  A. 
8,  257.  populum  pro  regere  A.  1, 
574.  ratem  A.  5,  272.  se  i.  q.  in- 
cedere  A.  6,  337,  8,  465. 
agger   viae   A.    5,    273.    aggeres    i.    q. 

montes  A.  6,  831. 
Agis^  Lycius  A.  10,  751. 
agitare  fugam    A.    2 ,    640.   —    greges 

G.  3,  287. 
agitari  scenis    (de  Oreste)   A.  4,  471. 
Aglaie  Cat.  11,  59. 

agmen  aquarum,  ventorum  G.   1,  322. 
A.   1,  82.  2,    782.    agmina  glomerare 
A.  4,   155. 
agnus  tenuiorum  hostia  E.  1,  8.  agni 

a  lacte  depulsi  E.  7,   15. 
agnoscere  et  cognoscere   quomodo  dif- 
ferant  A.  2,423.  agn.  deos  A.  12,  260, 
agricolae  nimium  fortunati  G.    2,    458. 
Agrlgentum  v.  Acragas.     • 
Agrippa  A.  8,  682. 
agris  et  arvis  confusa  A.   12,  24. 
Agylla  (s.    Caere),   Etruriae   oppidum 

A.  7»  652.  8,  600. 
Agyllini  A.  12,  281. 
ah  reclius   sine    adspiratione  scriben- 
dum  E.  1,  15.   —   Commate   sepa- 
randum  a  Vocativo  E.  2,  60. 
ait  pleonastice  post  fatur.,  loquitur  A. 

2,  78.  5,  551.  (Vid.  etiam  inquit.) 
Aiax  Oileus  A.   1,  41.  2,  414. 
alacer  de  voluptate   E.  5,  58.    alacris 

masc.  gen.  A.  5,  380. 
alae  equitum  A.  11,  604.  —  in  retibus 
venatoriis  A.  4,  121.  — fuhninis,  sa- 
gittae  A.  5,  319.  9,  578.  —  velorum 
"A.  3,  520.   —   ventosae  A.   12,  848. 
Alhae  Longae  origo  A.  3,  389.  8,  41. 
reges  A.  1,  272.  6,  766.  ludi  A.  5, 
596.  coloniae  A.  6,  773.  7,  601. 
Albanus  monsA.  12, 134.1acusA.  9,387. 
albentes  ossibus  campi  A.   12,  36. 
albescere  A.  4,  586. 
Albula  i,  q.  Tiberis  8,  332. 
Albunea,  Nympha  A.  7,  84. 
Albuneae  lucus  A.  7,  81. 
Alburnus,  mons  G.  3,  147. 
albus  de  ventis  G.  1,  460, 
Alcander  A.  9,  767. 
Alcanor  A.  9,    672.   10,  338. 
Alcathous  A.   10,  747.  Cir.   106, 
Alcides  (Hercules)  E.  7,  61.  al. 
Alcimedon,  artifex  E.  3,  37. 
Alcinoi  silva  G.  2,  87. 
Alcippe,  puella  rustica  E.  7,   14. 
Alcon,  artifex  E.  5,   11. 
alcyones  G,   1,  399. 
alere  de  spe,  successu  cett.  A.  5,  231. 


Aletes,  Troianus  A.  1,'121.  9,246.307. 
Alexis,  puer  formosus  E.  2,   1.  7,  55. 
alga,  herba  E.  7,  42. 
aliger  Amor  A.   1,  663. 
alii  semel  positum  pro  alii  —  alli  A. 
4 ,  593.  5,  102.  —  pro  ceteri  A.  5, 
836.  —  et  pars  sibi  opposita  E.  1, 65. 
alia  ex  aliis  A.  3,  494.  aliique  —  et 
G.  4,   14. 
alipedes  absolute  pro  equis  A,  7,  277. 
aliquis  ap.  nomina  propria  A.  1,  181. 
—  pro  alius  quis  A.  2,  48.  —  cum 
Imperativo  2.  Personae  A.  4,  625. 
aliqua  scil.   ratione,   via  E.   3.    15. 
aliquid,  nostrum    nur  Etwas  E.    2, 
71.    aliquid    praegnanti    sensu    pro 
magno   aliquo    A,    1 ,    603.    aliquod 
magnum  non  est  Latinum  A.  10,  547. 
alis  paribus  volare  A.  4,  252. 
aliter  quam  G.   1,  201. 
alituum  genus  A.  8,  27. 
alius  (ein  anderer,  ztveiter)    E.  2,  73. 
A,  6,  89.  —  et  alter  quomodo  dif- 
ferant  E.  2,  73. 
allac7'imare  A.   10,  628. 
allabi  oris  A.  3,  131. 
Allecto  s.  Alecto  A.  7,  324. 
Allia,  fluvius  A.  7,   717. 
Alliteratio   E.    8,  80.    G.  1,    157. 
A.  2,   494.   3,   159.  9,  89.   10,  554. 
11,  160.   12,   254  al. 
allium,  (alium)  planta  E.  2,   11. 
Almo,  Tyrrhi  fil.  A.  7,  532.  553. 
almus  de  quibus  dicatur  E.  8,  17. 
alnus  pro  navi  G.  1,  136, 
Aloidae  fratres  G.   1,  280.  A.  6,  582. 
Alpes  immittere  apertas  de  Carthagine 

dietum  A.   10,  13. 
Alpibus  commemoratis  nivium  et  fri- 

goris  notio  inest  A.  4,  442. 
Alphea  Pisa  A.   10,   179. 
Alphesiboeus ,  pastor  E.  5,  73.  8,  1. 
Alpheus,  fluvius  G.  3, 19.  180.  A.  3,  694. 
altare  et  ara  differunt  E.  5,   66. 
altaria   vittis    cincta    E.    8,   64.     Vid. 

etiam  ara. 
Alsus,  Rutulus   A.   12,  304. 
alterna   de  carmine   amoebaeo   E.  3, 

58.  7,  19, 
alternus  ad  Obiectum  relatum  A.  8,  634. 
altus  i.  q.  profundus  G.  1,  142.  de  diis 
A.   10,   875.    de   urbibus   et    insulis 
G,  1,    485,  A.  3,  76.  i.  q,  magnus, 
nobilis  A.  9,  697.  10,  126.  374.  altus 
dolor  A.  1,  209.  —  equo  A.  12,  295. 
alumna  pro  nutrice  (?)  Cir.  274. 
alumnus  pro  filio   (?)  A.  6,  595. 
alvearia  G.  4,  33. 
alveus  de  fundo  navis  A.  6,  412, 


Alv — Amy 


Amy  —  Ani 


615 


alvus  au  pro  alveo  dieatuv  G.  2,  453. 
amaracusy  herba  A.   1,  693. 
amaranthus   Cul.  405. 
amare  i.  q.  cupidc  tenere,  A.  5,  163.  11, 

648.  —  locuvi  i.  q.  incolcrc  G.  2,  486. 
amaror  G.  2,  247. 
amarus  fumus  A.   12,  588. 
Amari/IUs,  pucUa  rustica  E.   1,  5.  al. 
Amasenus^  fiuvius  A.  7,  685. 
Amasfrus,  Troiauus  A.  11,  673. 
Amata,  Latini  uxor  A.  7,  343.  12,  595. 
Amathus,  Cyri  oppidum  A.  10,  51. 
Amazo7ies  A.    1,  490.  —   Threiciae  A. 

11,   659. 
amhayes  de  verbis  perplexis  A.  6,  99. 
amharvalia  sacra  G.   1,  338. 
amhiguus  i.  q.  fallax,  A.   1,  661. 
amhire   aliquera   A.    4,  283.    socerum 

futurum   pro :    ambire   puellam    A. 

7,  333.  pro  circumdare  A.   10,  243. 
amho,   Accusativi   forma  A.  6,   18.  i. 

q.  duae  partes  A.  1,  458. 
amhrosiae  coraae  A.  1,  403.  ainbrosium 

unyuentum  G.  4,  415.  A.  12,  419. 
amellum,  herba  G.  4,  271. 
amentum  A.  9,  665. 
Amerina  salix  G.   l,  265. 
amicus  i.  q.  gratus  et  saluber  G.  4,  115. 

i.  q.  favens  A.  2,  255.  (5,  337.) 
Aminaeum  vinum  G.  2,  97. 
Amiternum,  oppidum  A.  7,  710. 
Ammon  vid.  Hammon. 
amnes   Oceani  G.  4,  233. 
amomum,  E.  3,  89.  4,  25. 
amor  pius,  i.  e.  castus  A.  5,  297.  — 

hahendi  A.  9,  327. 
amores,  desiderium  rei  amatae  E.  9,  56. 

—  mutui  amoris  afFectus  A.  5,  334. 
Amphion  E.  2,  24. 

Amphitrite  Cir.  73.  eius  pecns  Cir.  486. 
Amphitryoniades ,  Hercules  A.  8,  103. 
Amphrysia  vates ,  i.  e.  Sibylla,  Apol- 

linis  sacerdos  A.  6,  398. 
Amphrysus ,  fluvius  G.  3,  2. 
amplecti  i.   q.    circumdare    E.    3,    45. 

amplecti  postes  A.  3,  351. 
ampUus  {iion  iam  ampUus)  A.  3j  192. 
ampuUae  rhetorum  Cat.   7,   1. 
amputatio  vitium  E.  2,  70. 
Amsancti  vaUis  (et  lacus)   A.  7  ,  565. 
amurca  G.  1,  194. 

Amyclae,  Italiae  oppidum  A.  10,  564. 
Amyclae,  Laconicae    oppidum ;   unde 

Amyclaeus   Pollux    G.    3,  89.    Cir. 

376.  Amyclaeus  canis  G.  3,  345.  — 

thaUus  Cir.  376.  —  anser  Cir.  489. 
Amycus ,    comes  Aeneae   1,   221.    12, 

509.  alius  9,  772.   10,  704.  rex,  pu- 

gil  celeberrimus  A.  5,  372. 


Amythaonius  Melampus  G.  3,  550. 
an  addubitandi  vim  habet  E.  3,   1. 
Anacoluthon    G.    3,    464.    A.    1, 

237.  5,  51.   7,  610. 
Anadipl  o  sis  A.  10,  691.  —  in  no- 

minibus  propriis   E.    2,  69.    6,  20. 

A.  9,  205.   12,  857. 
Anaynia,  oppidum  A.  7 ,  684. 
Anaphora   Pronominis    demonstr. 

A.  12,  259. 
anceps  ferrum  i.  c.  bipcnnis  A.  7,  525. 
Anchemolus  A.   10,  389. 
Anchisa  (Voc.  et  Abl.)  A.  3,  475. 
Anchises  fulminc  ictus  A.    2 ,  648.  in 

humeros    filii    sublatus   A.    2,  721. 

auguralis    scientiae  peritissimus  A. 

2,    687.    3,    539.    eius    mors    A.    3, 

710.  ct  sepulcrum  A.  5,  760.  filium 

apud  inferos  alloquitur  A.  6,  687. 
Anchisiades  A.  5,   407. 
ancile  A.  7,   188. 
Ancus  Martius  A.  6,  816. 
Androgeus,    Achivus   A.  2,  370.  381. 

392.  —  aliuS;  A.  6,  20. 

Andromache,  Hectoris  uxor  A.  3,  303. 
anethum,  herba  E.  2,  48. 
angere,  guttur  comprimere  A.  8,  260. 
angor    et   anxietas    quid    differant    A. 

9,  89.      Vid.  etiam  anxius. 
Anguis,  sidus  G.   1,  205.  244. 
anguis  cantando   rumpitur  E.    8,    71. 

angues  tactu  domantur  A.  7,  754. 

Anyuitiae  nemus  et  lucus  A.  7 ,  759. 

anhelare  A.  8,  421. 

anheUtus  aeger  A.  9,  814. 

anhelus  (anheU  equi,  anheU  senes)  G. 
1,  250.  2,  135.  —  Mars  A.  12,  790. 

anima  pro  aere  et  vento  A.  8,  403. 
l^ro  sanguine  A.  10,  908.  animae 
post  mortem  in  stellas  mutatae  G. 
1 ,  32.  purgantur  A.  6 ,  735.  et  in 
nova  corpora  transeunt  A.  6,  751. 
animae  pro  aere  E.  6,  32.  animam 
Unquere  A.  3,  140.  animas  excire 
sepulcris  E.  8,  98. 

animalium  morbi  G.  3 ,  440.  ad  ani- 
malia  muha  ex  hominum  vita  trans- 
feruntur  G.  3,  236. 

animus  praesens  A.  5,  363.  animus  con- 
temtor  A.  9,  205.  anhnus  est  cum 
Infin.  A.  11,  325.  animi  adiungitur 
Adiect.  et  Particip.  G.  4,  491.  A. 
4,  203.  9,  246.  12,  19.  animi  opes- 
que  et  sim.  A.  2,  790.  —  et  vires 
A.  10,  357.  —  et  arma  A.  11,  29L 
animum  Accus.  absol.  A.  5,  720.  — 
additur  Verbis  passivis  ibid.  ani- 
mum  refiectere  A.  2,  741.  animos  ad 


616 


Ani — Aph 


Api — Ara 


sidera   tollere  A.    9,  637.    animis  et 

armis  confusa  A.  11,  854. 
Anio,  fluvius  gelidus  A.  7,  683. 
Atnus,  rex  A.  3,  80. 
Anna,  Didonis  soror  A.  4,  9.  al. 
dnnuere,  nutu  promittere  A.  1,  250. 
annus  pro  anni  tempore  E.  3,  57.  A. 

6,  311. 
Anser^  pessimus  poeta  E.  9,  36. 
anseres  in  Capitolio  A.  8,  655. 
Antaeus  A.  10,  561. 
Antandrus,  oppidum  A.  3,  6. 
ante  adverb.  ante  Accus.  E.  1,  70.  G. 

3,    552.    pleonastice  post  ptius  A. 

4,* 27.  omittitur  Cir.  130.  ante  an- 

nos ,    ante  diem  A.    4,  620.  9,  311. 

—  alios  Comparat.  et  Superlat.  ad- 

iectum    A.    1,  347.  —    exspectatum 

G.  3,  348.  —  oculos  A.  12,  638.  — 

omnes,  alios  cett.  A.  5,  318.  — prae- 

cedere,  praesentire,  praescire  etc.  A. 

9,  47.  —  iubam  et  sim.  A.  II,  424. 
antefixa  (spolia)  A.  7,  183. 
Antemnae,  oppidum  A.  7,  631. 
Antenor  A.  1,  242. 
Antenoridae  A.  6,  484. 
antequam    cum  Indic.    et  Coni.   G.  4, 

306.  cum  prius  coniunctum  A.  4,  24. 
antes,  ordines  vitium  G.  2,  417. 
Antheus,  A.  1,   181.  510.   12,  443. 
Antigenes,  puer  rusticus  E.  5,  89. 
Antiphates,  Sarpedonis  fil.  A.  9,  696. 
antiquus    i.  q.   pristinus  A.    1 ,  23.  2, 

188.    i.  e.    nobilis    A.    12,  530.    de 

locis  A.  1,  12.    antigua  virtus ,  reli- 

gio  cett.  A.  3,  342. 
Antonius  in  pugna  Actiaca  A.  8,  685. 
Antonius  Musa,  medicus  Cat.   13,   1. 
Antor,  Herculis  comes  A.  10,  779. 
antrum   arhoris  G.    4,  44.  —  Sibyllae 

A.  6,  11. 
Anubis  A.  8,  698. 
anus  alii  Subst.  per  appositionem  ad- 

iectum  A.  7,  419. 
anxius  timor  anqit  {anxius  angor  cett.) 

A.  9,  89. 
Anxur,  oppidum  (et  lupiter  Anxur  s. 

Anxurus)  A.  7,  799.  ♦ 

Aones  montes  E.  6,  65. 
Aonins  E.  10,   12.  G.   3,  11. 
aperire  syrtes  A.   1,   146.  aperiri  i.  q. 

in  conspectum  venire  A.  3,  275.  de 

sideribus  A.  8,  681.  apertum  coelum 

A.  8,  523. 
apum  natura  et  cura  G.  4,   1  sqq. 
apex  flammae  A.  2,  683.  pro  summo 

montis    cacumine    A.    4,    246.    de 

arboris  vertice  A.  7,  66. 
Aphaea  Cir.  303. 


apices  flaminum  A.  8,  664. 

apium  G.  4,  121.  —  in  coronamentis 
usurpatum  E.  6,  68. 

Aphidnus  A.  9,  702. 

ApoUinis  Palatini  templum  A.  8,  720. 

Apollo  Actius  A.  8,  704.  Arcitenens 
A.  3,  75.  auratus,  navis  tutela  A. 
10,  171.  Clarius  A.  3,  360.  Gry- 
naeus  A.  4,  345.  Nomius  E.  5,  35. 
pulcher  A.  3,  119.  Thymbraeus  G. 
4,  323.  Troiae  conditor  G.  4, 
36.  et  Troianorum  patronus  A.  6> 
56.antiquis  Romanis  ignotusE.4, 10. 

Aposiopesis  E.  3,   8.  A.  1,  135. 

Appenninicola  A.   11,  700. 

Appenninus,  mons  A.   12,  703. 

Appositio  sententiae  alicui  inter- 
posita  E.  1,  70.  per  Pronomen  re- 
lat.  et  Verbum  aliquod  solvenda 
E.  2,  3.  A.  9,  132.  per  synesin  A. 
1 ,  339.  per  Genit.  {urbs  Patavi, 
Jiumen  Eridani  etc.)  A.  1,  270.  6, 
659.  12,  546.  Apposit.  genus  paren- 
theticum  E.  2,3.  A.  8,  675.  10, 
311.  —  —  inusitatum  A.  11,  213. 
(Vid.  JEpexegesis.) 

opricus  i.  q.  aprica  amans  A.  5,   128. 

Aprilis  mensis  unde  dictus  G.  1,  217. 

apros  fontibus  immittere  E.  2,  59. 

aptare  classem  velis  A.  3,  472.  4,  291. 
■ —  anna  A.  2,  672.  —  animos  armis 
A.   10,  259. 

aptus  i.  q.  coniunctus  ideoque  etiam 
instructus  A.  4,  482. 

aquae  vivae  in  caede  abluenda  usus 
A.   2,  719.  agua  dulcis  E.   5,  47. 

Aguarius ,   zodiaci  signum  G.  3,  304. 

ague  et  atque  in  Codd.  confunduntur 
G.  4,  347. 

aquila,  lovis  armiger  A,  1,  394.  5,  255. 

aquilarum  et  cycnorum  inimicitia  A. 
1 ,  398.  —  et  draconum  certamina 
A.  11,  751. 

Aquilonis  natura  G.  1,  460.  3,  197. 

aquosus  Orion  A.  4,  52.  —  piscis  G. 

4,  234. 

ara  sepulcri  A.    6,   177.    —   Maxima 

Herculis  A.  8,  271. 
Arabae  pro  Arabis  Cir.  238. 
Arabs,  G.  2,  115.  A.  7,  605.  8,  706. 
Aracynthus,  mons  E.  2,  24. 
arae  et  altaria  quomodo  diff^erant  E. 

5,  65.  (saxa)  in  mari  A.  1,  109. 
ornantur  coronis  G.  4,  276.  A.  1, 
417.  3,  25.  6,  884.  pariterque  vittis 
raoestis  et  cupressis  A.  3,  64.  6, 
215.  arae  turicremae  A.  4,  453.  aras 
incendere  votis  A.  3,  279.  —  tenere, 
mos  precantium  A,  4,  219. 


Ara  —  Arg 


Arg  —  Art 


617 


arandi  ratio  apud  Eomanos  G.  1,  48. 
aranea  invisa  Minervae  G.  4,  246. 
Arar  et  Araris  E.   1,  63. 
arare    aequor    maris     A.    2 ,    780.    — 

frontem  rugis  A.  7,  417. 
aratio  trina  G.  1,  45. 
arationis  ct  navigationis  vocabula  con- 

funduntur  G.    1,.50.  A.  2,   780. 
aratrum  Romanorum  G.  1,  169.  sqq. 

—  stispensum  E.  2,   66. 
Araxes,  fluvius  A.  8,   728. 
arbor  pro  rcmo  A.   10,  207. 
arbores   in   impluviis    veterum   A.   7, 

59.  termini  agrorum  E.   9,  9.  arbo- 

rum  cultura  G.  2,  9.  sqq.    arborum 

nomina  in  us  ad  4.  Declin.  formas 

flexa  G.  1,  71. 
arboreum  telum  A.   12,   888. 
arbos  E.  3,  56.  G.   2,  81.  A.   3,  27. 
arbustum  E.  3,  10.   arbusta   (inter  vi- 

tes  iugatas)  G. ,  338. 
arbuta  pro  pomis  Cul.  51. 
arbutus  E.  3,  82. 

Arcades  cantus  peritissimi  E.  7,  4. 
Arcadum  arma  picta  A.   12,  281. 
Arcens  Siculus  A.  9,  581. 
arcere  i.  q.    coercere,  A.    2,  406.  — 

sum  Dativo  G.  3,   155. 
arces  de  montibus  A.  7,  696.  —  jRo- 

manae  G.  2,   172.  A.  4,  234. 
arcessere  et  accersere  A.   5,  746. 
Archaismi  E.  3,  56. 
Archetius  A.   12,  459. 
Archippus,  rex  A.  7,  752. 
Arcitenens  (Apollo)  A.  3,  75. 
Arctos,  ursa  maior  G.  1,   138.  al. 
Arcturus   G.   1,   (68.)  204.  al. 
arcus  (coelestis)  bibit  G.   1,  381. 
Ardea,  urbs  A.   7,  411. 
ardere  cum  Infin.   A.    4,   281.  —  ali- 

quem,  de  amore,  E.  2,  1.  —  in  arma 

A,   12,  71.  ardentes  equi  A.   1,  472. 
arduus  G.  2,  145.  —  de  love  A.  10,  3. 
ardua  terrarum  A.  5,   695. 
area  G.   1,  178. 
arena  bibula  G.  1,  114.  pro  solo  are- 

noso  G.  2,  139.  de  maris  et  fundo 

et  litore  A.   1,  107.  —  nigra,  limus 

G.  4,  293. 
Arethusa,  Nympha  et  fons  E.   10,   1. 
argentum   pro    rebus   argenteis   A.    1, 

593.  640. 
Argi  s.   Argos  A.    1,  24.  285.    2,  95. 

178.  326.  al.  lunonis  cultu  clarum 

A.  7,  286. 
Argi  Inachii  A.  7,  286. 
Argiletum  A.  8,  345. 
Argitis  vitis  G.  2,  98. 
Argoa  navis  Cul.  135. 


ArgoUca  galea  A.  5,  31»1.  Argolicum 
mare  A.  5,  52.  Argolicus  clipeus  A. 
3,   637. 

Argonnutae  E.  4,  35. 

arguere  i.  q.  clare  prodere  A.   4,   13. 

argumentum  A.   7,  791. 

Argus,  hospes  Euandri  A.   8,  346. 

argutus  de  arboribus  E.  7,  1.  8,  22. 
i.  q.  apte  compositus  (?)  G.  3,  89. 
de  avibus  G.  1,  377.  i.  q.  vafer 
Cir.    186. 

Argyrippa,  urbs  Italiae  A.  8,  9. 

Aricia,  \xxhs  et  Nympha  A.  7,  762. 

Aricinus  lacus  A,  7,  516. 

aridus  fragor,  sonus   G.   1,  357. 

aries,  machina  A.  2,  492.  12,  706. 

arietare  A.  11,  890. 

Arion  E.  8,  56. 

Arisba,  Troadis  oppidum  A.  9,  264. 

Aristaeus  G.   1,   14. 

Ariusium  vinum  E.  5,  71. 

arma  de  instrumentis  cuiusque  generis 
G.  1 ,  160.  Graecorum  et  Troia- 
norum  diversa  A.  2 ,  389.  in  pup- 
pibus  religata  A.  1,119.  pro  rebus 
bello  gestis  A.  11,  124.  pro  viris 
armatis  A.  3,  307.  in  coelo  visa 
inter  prodigia  A.  8,  528.  invocantur 
et  per  ea  iuratur  etc.  A.  12,  95. 
'arma  Cerealia  A.  1,  177.  —  natantia 
A.  1,  119.  —  picta  A.  8,  588.  12, 
281.  —  movere  (de  leone)  A.  12,  6. 
—  et  bellum  A.  1,  545.  —  et  viriA.  1, 1. 

Armeniae  tigres  E..  5,  29. 

armenta  de  omnium  animalium  turbis 
A.  1,   185.  (3,  220.) 

armenta  qtiomodo  habenda  G.  2,  195. 

armigeri,  nobile  genus  hominura  A. 
11,   32. 

armipotens  A.  2,  425. 

armisona  Pallas  A.  3,  544. 

Arpi  (Dauniae  urbs)  Aetoli  A.  10,  28. 

arrigere  et  erigere  (animum)  A.  1, 
579.  arrigere  oculos  A.  2,  173.  — ■ 
mentem  A.  5 ,  643.  arrectae  aures 
A.  1,  152.  arrecti  currus  A.  9,  317. 
arrectum  se  tollere  A.  10,  892. 

arripere  i.  q.  cupide  tractare  et  sequi 
A.  3,  477.  —  tempus  A.   II,  459. 

Arruns  CamiWsim  occidit  A.  11,  803. 

ars  de  agricultura  et  venatione  G.  1, 
122.  —  pro  artificio  A.  5,  359.  arte, 
per  artem  i.  q.  callide,  dolose  A. 
8,   143.  11,   760. 

Arsis  vim  habet  syllabae  producen- 
dae  E,  l,  39.  4,  51.  6,  44.  53.  A. 
3,  464.   7,  398.   9,  9.  al. 

artifex  pro  fallaciarum  architecto  A. 
11,  407. 


618 


Art— Asy 


At— Aud 


artus,  non  ai&tus  scribendum  A.  1, 293. 

arundinea  silva  A.  10.  709. 

arundo  pro  sagitta  A.  7,  409.  —  7'edi- 

viva  Mor.  62. 
arundo  velat  caput  deorum  fluminum 

A.  8,  34. 
arvina  A.  7,  627. 

arvorum  deus  (Silvanus)  A.  8,   601. 
arvum  et  ager,  quomodo  differant  A. 

11,  247.  arva  et  arma  in  Codd.  per- 
mutantur  A.  12,  237. 

arx  coeli   A.    1 ,  225.  —   de  excelsis 

G.    1,  240.    —   de    receptaculis  A. 

10,  805. 
Asbtiies  A.  12,   360. 
Ascanius  s.  lulus,  Aeneae  fil.  A  1,  267. 

691.   4,  156.  5,  596.  667,  7,  496.  al. 
Ascanius  lacus  G.  3,  270. 
Ascraeum  cannen  G.  2,   176. 
Ascraeus  senex,  i.  e.  Hesiodus  E.  6,  70. 
Asia  Deiopea  G.  4,  843. 
Asia  prata  G.  1.  383. 
Asilas,  Etruscus  A.  9,  571. 
asilus  G.  3,   147. 
Asius,  Imbrasi  fil.  A.   10,  123. 
asper   de   bello  et  belli  studiosis  A. 

1,  14.  —  et  asperari  de  mari  A.  3, 

285.  —  signis  de  operibus  anagly- 

phis  A.  5,  267.—  viclu  A.  8,  318. 

aspris    per    syncopen   pro    aspefis 

A.  2,  279. 
aspicere,  ascendere  cett.  E.  2,  66. 
Assaracus  A.  1,  284.  6,  650.  779.  al. 
assidere  muros  A.   11,  304. 
assimilis  A.  6,   603. 
assistere  conti^a  A.    12,  790. 
assurgere  alicui  E.    6,  66.    G.    2,  98. 

—  in  clipeum  A.  11,  284.  —  querelis 

A.  10,  94.  assurgunt  irae  A.  12,  494. 
Assyrius    pro    Syrius    et    Phoenicius 

{Assyrium  venenum)   G.  2,  465. 
ast  A.  1,  46.  —  etiam  ante  consonam 

A.  10,  743. 
Asteria  Cul.   15. 
astra  humoribus   aluntur  A.    l ,  608. 

astrorum  vis  in   fatis  hominum  E. 

5,  23.  astra  pulsare  A.  3,  619. 
Astraea  E.  4,  6. 
astrologia  rustico  necessaria  G.  1,  204. 

et  gubernatori  navis  A.  3,  513. 
astrum  Caesaris  E.  9,  47. 
Astur  A.   10,  180. 

Astyanax,  Hectoris  fil.  A.  2,  457.  3,  489. 
Asylas,  Etruscus  A.   10,  175.   11,620. 

12,  127.  550. 

Asylum  Romuli  A.  8,   342. 
Asyndeton  G.  4,  78.  A.  4,  490.  — 

ex  Particull.   eausalium    omissionc 

G.  1,  277. 


at  apodosin  incipit  post  enunciationes 
concessivas  G.  4,  208.  et  post  con- 
ditionales  G.  4,  241.  A.  1,  542.  in 
enumerationrbus  G.  2,  447.  in  ex- 
secrationibus  et  devotionibus  A.  2, 
535.  initio  apodosis,  ubi  abundare 
videtur  A.  Prooem.  4.  inservit  trans- 
itui  ad  uov.um  ^rgumentum  A.  4. 
1.  interruptam  orationem  continuat 
A.  10,  474.  Particula  transeundi  E. 
4,  17.  A.  8.  443.  sarcasmo  et  iro- 
niae  inservit  A.  7,  363.  pro  sed  et 
autem.  G.  2,  246.  (A.  1,  411.)  Vid. 
Particulae  adversativae. 

Atalantae  fabula  Cat.  ll,  25. 

ater  i.  q.  dirus    G.   1 ,  129.  i.  q.  sor- 

didus  A.  2,  272.  —  ignis  A.  4,  384. 

—     odor   A.    12,    591.    —    sanguis, 

atrum  vulnus  A.  9,   700. 
Athenienses  Minoi  vectigales  A.  6,  20. 
Athesis,  fluvius  A.  9,  680. 
Athos,  mons  G.  1,  332.  perfossus  Cul. 

30.  correpta  ultima  G.  1,  332. 

Atii,  gens  Romana  A.  5,  568. 

Atina,  oppidum  A.  7,  630. 

Atlantides  i.  q.  Pleiades  G.  1,  221. 

Atlas  A.  4,  246.  (1,   741.  4,  480.  al.) 

atque  vid.  Copula.  (adque)  E.  2,  14. 
pro  vel,  aut  G.  1,  442.  2,  350.  i.  q. 
et  statim  G.  1  ,  203.  geminatum  in 
enumerationibus  G.  4,  343.  cum  vi 
et  gravitate  G.  4,  86.  utrum  Virgi- 
lius  uni  vel  pluribus  vocc.  postpo- 
nat  E.  6 ,  33.  in  commemorandis 
rebus  necopinis  et  miris  E.  7,  7.  A. 
4,  261.  nostrum  uncl  ebenso  auch 
A.  6,  772. 

atgue  —  aique  pro  et  —  et  E.  5,  23. 

atra  dies  i.  q.  mors  A.  6,  429.  atra 
fax  A.  10,  77.  atri  ignes  A.  4,  384. 
8,  198.  atra  omnia  apud  inferoe 
A.  6,   127. 

Atridae  A.  2,   104.  415.  9,  602.  al. 

atrium  A.  2,  483. 

attactus  A.  7,  350. 

attollere  animos  cett.  A.  2,  381.   12,  4. 

aitorquere  A.  9,  52. 

attractare  pro  attrectare  G.  3,  57. 

Attractio  E.  1,    54.  —  inversa  A. 

1,  573.  —  Participii  A.  2,  377.  — 
Vocativi  A.  2,  283.  9,  485. 

Atys,  Troianus  A.  5,  568. 
auctor  pro  nuntio  A.  10,  510. 
auctumni  natura  et  opera  G.  1,   311. 

2,  321.  3,  478.  al. 

audax,  qui  deos  violat  A.  7,  114. 
audere  absolute  A.  2  ,  347.  aiide  con- 
temnere,  sapere  etc,  A.  8,  364.  auden- 


Aud  —  Aur 


Aur — Bac 


619 


tes  fortuna  iuvat  A.  10,  284.  audeiX' 
tior  A.  6,  95. 

audire  de  rcbus  inanimatis  G.  1,  514. 
aiiditus  i.  q.  fania  notus  A.  7,  196. 
audita  et  visa  A.   1,  326. 

Aufidus^  fluvius  A.   11,  405. 

augere  i.  q.   onerare  A.  7,  111. 

auguv  Apollo  {augiires  dicuntur  omnia, 
quae  futura  praenuntiant)  A.  4,  376. 

augurium  clamore  salutant  A.  12,  257. 
i.  q.  oraculum  A.  3,  89.  latiore 
sensu  pro  opinione  A.  5,  7.  pro 
eventu  A.  10,  255.  augurium  e  cy- 
gnis  A.  1,  393.  12.  244.  ex  flamma 
e  capite  micaute  A.  2,  680.  ex  equis 
candidis  A.  3,  537.  ex  sagitta  ar- 
descente  A.  5,  522. 

auguro  et  auguror  A.  7,  273. 

Augusti  imperiura  G.  1 ,  25.  2  ,  170. 
3,  13.  al.  Augusti  laudes  ob  Orien- 
tis  populos  devictos  A.  6,  795.  7, 
406.  ob  pacem  per  orbem  terrarum 
restitutara  A.  9 ,  642.  Augustus 
triumphans  A.  8,  714.  Augustus  et- 
iam  vocatur  lulius  Caesar  A.  1,  288. 

aulaeum  G.  3,  25.  A.    1,  697. 

Aulestes  A.   10,  207.    12,  289. 

■Aulis ,  Boeotiae  oppidum  A.  4  ,  426. 

Au7ius  A.  11,   700.  717. 

awa  pro  luminis  repercussu  A.  6,  204. 
—  fulmitiis  A.  2,  649.  —  venti  Cul. 
154.  —  vesci  (aura  vitalis)  A.  1,  546. 
aurae  de  vento  navigantibus  secundo 
A.  3,  356.  pro  coelo  A.  6,  733.  — 
venti  aliquid  ferunt^  discerpunt  et  si- 
mil.  A.  5,  446.  9,  312.  —  populares 
A.  6,  817.  ad  auras  et  in  aras 
E.  1,  57. 

aurata  tempora  A.  12,  536. 

aurea  aetas  E.  4,  17.  —  Capitolia^ 
templa  cett.  A.  8  ,  348.  —  gens  E. 
4,9.  —  mala  E.  3,  71.  —  Venus 
A.  10,  16.  —  duabus  syllabis  pro- 
nuntiandum  A.  1,  698. 

aurem  vellere  E.  6,  4.  Cop.  38. 

aures,  pai'S  aratri  G.  1,   172. 

aureum  saeciilum  E.  4,  4.  G,  1,  125. 
2,  536.  A.   7,  203.  8,  319. 

aureus^  armis  splendidis  indutus  A.  9, 
271.  11,  490.  —  mm«s  Proserpinae 
A.  6,   136.   —  Saturnus  G.  2,  538. 

auricomus  A.  6,   141. 

atcrigae  pro  agasonibus  A.   12,  85. 

auritus  de  leporibus  et  asinis  G.  1,  108, 

auro  et  aureum  filgere  "quomodo  dif- 
ferant  A.  11,  490. 

Aurora   pro    tempore  matutino  A.  4, 

7.    Solis  curru  vectaA,  5,  105.  Ti- 

.  thonuin  rapuit  G.  1 ,  446.  Aurorae 


bigae  et  quadrigae  A.  6,535.  7,  26. 
—  descriptio  G.  1,  446.  A.  3,  521. 
588.  4,  129.  al.  —  rosei  crines  Cul.  43, 

aurum  pro  rebus  aureis  vel  inauratis 
A.  1,  739.  .5,  817,  dc  nube  fulgente 
A.  7,   142. 

Aurunci  A.  7,  206.   727.  al, 

Ausones  pro  Latinis  A.  11,  253. 

Ausonidae  i.  q.  Ausones  A,    10,    564. 

Ausonii  pro  Ausonibus  A.   10,  105. 

auspices  —  dii  A.  3,  .20. 

auspicia  non  i.  q.  initia  A.  6 ,  782. 
auspiciis  meis  A.  4,  340. 

Auster  ventus  E.  2.,  58.  G.  1,  462.  al. 

Austrum  floribus  immittere  E.  2,  58. 

ausum  substautive  A.  2 ,  535.  6 ,  624. 

aut  et  haut  confunduntur  E.  3,  110. 
i,  q.  alioqui  A.  10,  630.  i.  q,  aut 
etiam  E.  3,  110,  i.  q.  aut  potius  G, 
1,  416.  i.  q.  aut  tantum  G,  2,  50,  vim 
copulativam  habet  A.  2,  127.  post 
antecedentem  negationem  ipsum  est 
negativum  A.  4,  33.  aut ,  vel,  sive 
promiscue  usurpantur  A.  1,  370. 

aut  —  aut  E.  3,   110. 

autem  in  interrogationibus  fere  i.  q. 
tandem  A.  2,  101. 

Automedon,  Achillis  auriga  et  armiger 
A.  2,   477. 

avarus  Acheron  G.  2,  492.  avari  agri' 
colae  G,   1,  47. 

avena  pro  fistiila  E.  I,  2.  —  pro  fru» 
mento  degeneratoE.5,  37.  G.  1,154. 

Aventinus,  heros  A.  7  ,  655.  —  mons 
A.  7,  659.  8,  231. 

Avernus  lacus  A.  3,386.  442.  6, 107.al. 

{Averiii  luci  cett.  A.  6,   118.  564.) 

avertere  i.  q,  abigere  A.  1,  472.  —  (in 
fugam)  A.  1 1,  703,  aversideiA.  1,  482. 

aves  coeli  et  aeris  mutatione  tangun- 
tur  G.  1,  417.  hieme  calidiorem 
plagam  petunt  A.  5,  310.  pestilenti 
morbo  vexantur  G.  3,  546.  —  lito- 
reae  A.  12,248. —  marinae  pluviam 
praesagiunt  G.  1,  383. 

avi  1.  q.  maiores  A,  6,  841. 

aviaria  G,  2,  430. 

avidi  cu7\sus  A.  12,  909. 

axis  pro  coelo  et  polo  antarctico  G. 
2,271.  A.  2,  512.  pro  curruA.  5,  820. 

baca  (pro  bacca)  G.   1,  306. 
baccae  i.  q.  margaritae  A.  1,  655. 
baccar,  herba  E.  4,   19. 
bacchari,   furentem  discursitare  A.   4, 

301.  passive  G.  2,   487.  A.  3,  125. 
Baccheius  G.  2,  454. 
Bacchius  post  caesuram  trochaicam  in 

tertia  sede  non  ferendus  E.  5,   15. 


620 


Bac— Bib 


Bid  — Bub 


Sacchus  cothurnatus  G.  2 ,  7.  curru 
tigribus  iuncto  vehitur  E.  5,  29.  ei 
hircus  mactatur  G.  2,  380.  395. 
eius  Orgia  G.  4,  521.  A.  4,  301. 
7  ,  385.  580.  eius  sacra  inter  Etru- 
scos  A.  11,  737.  in  iugis  Naxi  A. 
3,  125.  in  Taygeto  G.  2,  487. 
Musis  et  Apollini  iunctus  Cat.  11, 
59.  ei  cura  arborum  frugiferarum 
demandata  G.  2,  2.  eius  ex  India 
triumphus  A,  .6,  805.  Bacchi  et  Cy- 
beles  cultus  arcte  coniunctus  Cir.  166. 

Bacchus  pro  vino  E.  5,  69.  —  Maeo- 
7iius  i.  q.  vinum  Lydium  G.  4,  380. 

Bactra,   G.  2,   138.  ultima  A.  8,  688. 

(hadius  equorum  color  G.  3,  82.) 

Baianus  sinus  A.  9,  710. 

halantes  i.  q.  oves  G.  1,   272. 

Balearis  funda  G.   1,  272. 

halsamum  G.  2,   119. 

haheus,.  ornatus  A.  10,  496.  12,  273. 
941.  —  sutilis  A.  12,  273.  baltei, 
vox  duarum  syllab.  A.   10,  496. 

harha  candidior  senectutis  imago  E. 
1 ,  29.  —  demissa ,  immissa ,  pro- 
irdssa  A.  3,  593. 

Barcaei  A.  4,  43. 

Barce,  Sichaei  nutrix  A.  4,  632. 

Batulum,  oppidum  A.  7,  739. 

Bavius,  poeta  pessimus  E.  3,  90. 

Behryces,  populus  Thracius  A.  5,  372. 

Belgica  esseda  G.  3 ,  204 

Belides  Pdlamedes  A.  2,  82. 

hellari  pro  bellare  A.   11,  660. 

hellator  A.  11,  89.  —  equus  A.  10,891. 

Bellerophon  G.  3,  113. 

Bellipotens  i.  q.  Mars  A.  11,  8. 

Bellona  A.  8,  703.  7  ,  319. 

Bellum  A.  6,  279.  Belli  portae  A.  1, 
294.  —  sedes  in  Tartaro  A.  6,  279. 
—  signum  A.  8, 1.  —  caput  et  snmma 
A.  12,  572.  hellum  pro  proelio  A.  2, 
439.  -  et  armaA.  1,  545.  —  Qtferum 
confunduntur  A.  6,  553.  —  asperum 
A.   1,   14. 

Belus  A.   1,  621.  (729). 

Benacns  lacus  G.  2,   160,  A.   10,  205. 

hene  emere  A.  9,  206. 

Berecyntia  i,  q.  Cybele  A.   6,  785. 

Beroe,  Nympha  G.  4,  341.  —  Do- 
rycli  uxor  A.  5  ,  620. 

heta  Mor.  72. 

Bianor ,   Mantuae   conditor  E.  9 ,  60. 

hihere  amoreni  A.  1,  749.  —  sanguinem 
de  telis  A.  11,  804.  —  cum  simpl, 
Ablativo  G.  2,  506. 

hihulus  lapis  G.  2,  348.  —  torus  Cop. 
6.  hihula  arena  G.  1,  114.  —  favilla 
A.  6,  227, 


bidens  i.    q.  ligo  G.  2 ,    400.  —  i.    q. 

ovis  A.  4 ,  57.  — ■  ferrum  i.  q.  for- 

fex  Cir.  213. 
biforis  cantns  tibiae  A.  9,  618 
hifrons  lanus  A,  7,   180^   12,  198. 
higae  Aurorae  A.  7  ,  26. 
hiiuges  et  biiugi  equi  A.  10,  587. 
biiugum  certamen  A.  5  ,   144. 
hilinguis  A.  1,  661. 
bilix  lorica  A.  12,  375. 
hipatens  tectum  A.  10,  5.  —  porta  A. 

2,  330. 

bipennis  G.  4,  331.  A.  2,  479.  Ama- 

zonum  telum  A.  11,  651. 
Bisaltae  Thraces  G.  3,  461. 
bis   idem   dicendo  poetae   vim  verbis 

addere  solent  A.  11,  218. 
Bistones  Cul.  251.  Cir.  165. 
bisyllaba  vox  in  principio  versus  ante 

maiorem  distinctionem  E.  5,  21.  7. 

50.   G.   1,  477. 
Bitias ,   nomen   Punicura   A.    1 ,    738. 

—  Pandari   frater  A.    9,    672.  703. 
hitumen  E.  8,  82. 
blandi  fiores  E.  4  ,  23. 
blattae  lucifugae  G.  4,  243. 
Boethus ,  caelator  Cul.  66. 
Bola,  urbs  A.  6 ,  776. 
honus  i.  q.    idoneus  G.  2,   447.    i.  q. 

propitius  E.  5,  65.  A.  1,    734.   12, 

179.  i.  q.  doctus,    peritus  E.  5,   1. 

A.  9,  572.  —  armis,  bello  A.  9,  40. 

bonum  sit!  E.  8,   106. 
Bootes,   sidus   G.  1,  229. 
Boreae  Alpini  A.  4  ,   442. 
Boreae  equi  A.   12,  83. 
boves  imbrem  portendunt  G.   1 ,  376. 

candidi  in   triumpho    hostiae  G.  2, 

146.  quanti  a   veteribus   facti  G.  2, 

537.    houm    lahores    pro  agris  cultis 

et  fecundis  G.   1,  325.  —  pugna  G. 

3,  217.  A.  12,  720. 

hi^achia  murorum   A.    3,    535.  —  pro 

ramulis  arborum  A.   12,  209. 
hrevia  in  mari  A.  1,    111.   (10,    239.) 
brevis  syllaba  arseos  vi  productaE.  1, 39. 
brevitates  dicendi  E.  8,  3.  G.  3,  282. 

4,  9.  A.   1,  570.   11,    172.    12,  381. 
Briareus  A.   6,  287. 

Britanni  E.  1,  67.   G.  3,  25. 
Britannia  extra    orbem  terrarum  sita 

et  ante  Caesarem  Romanis  incognita 

E.  1,  67. 
Britomartis  Cir.  220. 
Bromius  Cop.  20. 
Brontes ,  Cyclops  A.  8 ,  425. 
bruma  G.   1,  211.  A.  2,  472. 
Brutus  A.  6,  818. 
huho  A.  4,  462. 


Buc  —  Cae 


Cae  —  Cap 


621 


it/ccma  datsignumbelliA.  7,519.11,474. 

hufo  G.  1,  184. 

hulhus  cepae  Mor.  95. 

hullae  cinguli  A.  9,  359.   12,   942. 

Bumastus  {humamma) ,  uvarum    gcnus 

G.  2,   102.  Cul.  406. 
hura  s.  huris ,    pars  aratri  G.   1,    170. 
Busirls  G.  3,   5. 
hustum  et  rogus  quomodo  differant  A. 

11,  201. 

Butes,  Bebryx  A.  5,  372.  Anchisae 
armiger  et  Ascanii  comcs  A.  9,  647. 

Buthrotum  ,  urbs  Epiri  A.   3 ,  293. 

buxum  G.  2,  449.  pro  rebus  e  buxo 
factis  A.  7,  382.  Cir.  166. 

huxus   Cytori  G.  2,  437. 

Byrsa,  arx  Carthaginis  A.   1,  367. 

y.axocpwvia  (quae  multis  videtur)  A. 

2,  27.   3,  203.  4,  421.    12,   630. 
Cacus  A.  8,   193. 
cadere  de  rerum  eventu  A.  2 ,  203.  i. 

q.    minui,    leniri  A.    1,    154.    i.    q. 

residere  (de  vento)  G.  1 ,    354.    de 

victimis   A.   1,    334.  —  in    aliquem 

E.  9,   17. 
caduceus  Mercurii  A.  4,  242. 
caducus  de  eo ,    quod  iam   cecidit  G. 

1 ,  368.    i.    q.  cadens  vel   mox  ca- 

surus  A.   10,  622. 
Caeculus,  Praenestinae  urbis  conditor 

A.   7,  679.   10,  554. 
caecus  i.    q.    occultus  G.  1 ,    89.  464. 

A.   1,  356.  i.  q.  obscurus  A.  2,  19. 

12,  444.  — fiirore,  rabie  A.  2,  244. 
caeca  caligo  A.  8,  253.  —  freta  i.  e. 
periculosa  G.  2 ,  503.  —  murmura 
A.  10,  98.  caeci  ignes  A.  4,  209. 
—  parietes  A.  5 ,  589.  caecum  vul- 
nus  A.  10,  733. 

caedes  pro  sanguine   A.  9,   456.  818. 

inter   caedem    et    uiter    caedes    quo- 

modo  differant  A.  8,  492. 
Caedicus  A.  9,  362.  alius  A.'  10,  747. 
caelare   A.    1 ,    640.    —    cum  simplici 

Abl.  et  cum  Praep.  in  A.  1 ,  640. 
caelatura  E.  3 ,  37. 
Caenis  (Caeneus)  in  inferisA.  6,  448.  — 

alius  a  Turno  occiditur  A.  9,  573. 
Caeratus ,  Cretae  fluvius  Cir.  113. 
Caere,  urbs  A.   10,   183. 
Caeritis  amnis  A.  8,  597. 
caeruleus    i.    q.    ater  A.  3,  ^64.  maris 

et  deorum   marin.  epitheton  G.    4, 

388.  A.  5,  819.  —  cucumis  Cop.  22. 

caeruleae  umbrae  Cir.  215. 
Caesar  vid.  Augustus  et  lulius. 
caesaries  G.  4,  337. 
Caesaris  astrum  E.  9 ,  47. 


Caesura    neglccta   A.    12,    144.    — • 

post  copulam  ac  A.  7,  119. 
caestus  crudus  G.  3 ,  20.    (A,  5 ,  69.) 
caetra,  scuti  gcnus  A.  7,   732. 
Caicus,  Mysiae  fluvius  G.  4,  370.  — 

Troianus  A.   1,  183.  9,  35. 
Caieta,    oppidura  A.    6,    901.  —    Ae- 

ncac  nutrix  A,  7  ,  2. 
ralamus  pro  sagitta  E.  3,   13. 
calathus ,  calicum  genus  E.   5,  71. 
calcanea  Mor.  36. 

Calchas,  vatesA.  2, 100.(122.176.  185.) 
Cales  s.   Cale,  oppidum  A.  7,  728. 
caligare  A.  2,  606. 
calles  A.  9,  383. 

Calliope  A.  9,  525.    Calliopea  E.  4,  57. 
caltha  E.  2  ,  50. 

colx  ferrata  pro  calcari  A.  11,  714. 
Calydon,  urbs  A.   7,  306.  (n,  270). 
Camarina  palus  A.  3 ,  700. 
Camenae  E.  3  ,  59. 
Camers  A.   10,  562.   12,   224. 
CamillaA.  11,  543.  (7,  803. 11,  570.  al.) 
Camillus  A.  6,  826. 
campi   liquentes   pro  mari   A.  6,    724. 

10,  214. 
campus  i.  q.  planities  A.  5,   128. 
camura  comiia  G.  3,  55. 
cana  Fides ,   (Vesta)  A.   1,  292. 
canalis  G.  4,  265. 
Cancer,  sidus  E.   10,  68. 
candidus    de  pulchritudine   E.    2,    46, 

—  i.  q.  hilaris,  serenus  E.  5,  56. 
canentia  lumina  moribundi  A.  10,  418. 
canere  de  vatibus  A.  2,   124.  —  sacra 

A.  2,  239.  —  vota  A.  3,  438.    ca- 

nit  signum  A.   10,  310. 
canicula  pro  aestu  G.  2,  353.  A.  3,  141. 
Canis ,  sidus  G.   1,  218. 
canis,  vox  gen.  communis  apud  poetas 

G.   1 ,    470.  gen.  femin.   de  canibus 

venaticis   A.    7  ,    493.  c.  venator  A. 

12,    751.  canes  Stygiae  A.    6,    257. 

—  Spartani  et  Molossi  G.  3,  44. 405. 
— -  Hyrcani  Cir.  308. 

Canopus ,  urbs  Aegypti  G.  4,  287. 
canor  aeris  (tubae)   G.  4,  7l. 
cantharus  E.  6  ,  17. 
cantus  pro  incantatione  A.  4,  487.  — 

certi  Cir.  92. 
canus  i.  q.  candidus,  albus  G.   1,  43. 

cani  fiuctus  A.  8,  672. 
capellae  urentes  culta  G.  2,   196. 
Capena,  oppidum  A.  7,  697. 
caper  in  Bacchi  sacris   immolatus  G. 

2,   380.  —  praemium  tragoedorum 

G.  2,  381. 
capere  dicta  A.  6,    377.    c.  orgia  i.  e, 

celebrare  A.   7,    403.   c.   se  pro  se 


622 


Cap  —  Cas 


Cas  —  Cen 


continere  A.  7,  466.  c.  terram  (ocu- 

lis)  A.  1,  396.  terra  alqm  non  capit 

A.  9,  644. 
capessere  iussa  A.    1,    77.   —  gentem 

A.   11,  324.  —  locitm  A.  4,  346. 
Cop^areMSjpromont.EuboeaeA.  11,260. 
capistrum  G.  3,  399. 
Capitolium   A.    6,    837.   8,    347.    653. 

Capitolii  immobile  saxum  A.  9,  448. 
caprarum  cura  G.   3,  300.  sqq. 
Capreae,  insula  A.  7,  734. 
capi'igenum  geniis  A.  3,  221. 
captare  auras  A.  3  ,  514. 
captiva  vestis  A.  2,  765.  captivus  san- 

guis  A.  10,  520.  captivi  immolantur 

in   sepulcris  ab  hoste  occisorumA. 

10,  519. 
Capua,  urbs  G.  2,  224.  A.  10,  145. 
caput  de  ima  alic.  rei  parte  G.  2,  355. 

pro  ipso  homine  A.  4,  613.  8,  570. 

Cir.    224.    caput   amnis   G.    4,    319. 

c.  malorum  A.  12,  600.  c.  quassare  A. 

7,  292.  12,  894.  capita  allii  Mor.  93. 
Capys^    Anchisae  pater  A.    6,    768. 

alius  Troianus  A.  2,  35.  9,  576.  — 

Capuae  conditor  A.  10,  145. 
carhasus    (carhasa)     A.    3,    357.    — , 

vestimenti  genus  A.  8,  33. 
carchesium,  vasis  genus  G.  4,380.  A.5,  7 7. 
carcer ,   carceres  equorum  A.  5,    145. 

—  in  circo  G.  1 ,  512. 
Cares,  A.  8,  725. 
carex  E.  3,  20. 
carina  pro  curru  Cul.  345. 
Carinae,  regio  Eomae  A.  8,  361. 
Carme  Cir.  220. 
carmen    i.    q.    titulus  E.  5,    42.    i.    q. 

vaticinium  A.  6,  74.  cortici  arboris 

inscriptum   E.    5,    14.   de    magicis 

formulis  E.  8,  68.  A.  4,  487. 
Carmenta  s.   Carmentis ,  A.  8,  337. 
Carmentalis  porta  A.  8 ,  338. 
carnarium  Mor.  56. 
Carpathium  mare  A.  5,  595.  Cir.  .113. 
Carpathius  Neptunus  G.  4,  387. 
carpereprata  G.  3, 142.  —  iter,  G.  3, 325. 

carpi  i.  q.  consumi  A.  4 ,  2. 
Carthago,  eius  origines  A.  1,  12.  340. 

365.    421.    lunoni   sacra    A.    1,    15. 

445  seq.  a  Romanis  eversa  A.  1,  19. 
carus  et  gratus    confunduntur  A.    12, 

142.   —    quando    adiectum    habeat 

Pron.  mihi  Ar  4,  634. 
casia,  E.  2,  49.  G.  2,  466.  4,  30. 
Casmillae   nomen   in   Camillac    muta- 

tum  A.   1 1  ,  542. 
Casperia,  oppidum  A.  7,  714. 
Cassandra  A.  2,  246.  402.  Cassandrae 

ftinae  i.  c.  vaticinia  A,  10,  68. 


cassida  A.  11,  775. 

Cassiopea  Cat.   11,   28. 

cassus  A.  2,  85. 

Castalius  fons  G.  3 ,   293. 

castaneae  G.  2,'  15.  —  nuces  E.  2,  52. 

Castor,    Troianus   A.    lO,    124.  —  et 

Pollux  A.  6,   121.  Cir.   397. 
castoreum  G.  1  ,  59. 
castra  pro  castris  nauticis  A.  3,  519. 
Castrum  Inui  A.   6,  776. 
castus  i.  q.  pius  A.  3,  409.  —  sacer- 

dotum  epitheton  A.   6,  661. 
Casus  varii   uni  Verbo    adiuncti  A. 

11,   126. 
casus  infandus  pro  morte  A.  8 ,  578, 

casus  et  dii   sibi  opponuntur  A.  9, 

211.  12,  324.  Cir.  278. 
cateia,  hastae  genus  A.  7,  741. 
Catilina  in  Tartaro  A.  8,  668. 
Catillus,  heros  A.  7,  672.  11,  640. 
Cato  M.  Porcius  Censorius  A.  6,  842. 

—  Uticensis,  in  inferis  A.  8,    670. 
Caucasus  ferus  A.  4,  367.  in  eo  Pro- 

metheus  alligatus  E.  6 ,  42. 
Caulon  {Caulonia),  oppidum  A.  3,  553. 
Caurus  s.  Corus ,  ventus  G.  3,  278. 
causa   cum   Infinitivo    A.    10,  90.  — 

cum   Dativo    A.    11,    480.    causam 

facere  i.  q.  praetexere  Cir.  173. 
causalis   sententia  a   Part.  nam  inci- 

piens  praemittitur  A.  3,  374. 
cava  fiumina  G.  1,  326.  —  imago  for- 

mae    A.    6,    293.    —    umbra,    nubes 

A.    2 ,    360.    cavae   cavernae    A.    2, 

53.  cavi  colles  A.  8  ,  599, 

cavea  in  Circo  A.  8  ,  636. 
Co^s<e?-,fluvius(eiusque  cygni)  G.  1,384. 
Cea,  insula  G.   1 ,   14. 
Cecropiae  apes    G.    4.    177.    Cecropius 

hortulus  (Epicuri)  Cir.  3. 
Cecropidae  i.  q.  Athenienses  A.  6,  21. 
cedere  absolute    A.    2 ,   804.  —  alicui 

A.  3,  297.  —  loco  A.  9,  220. 
cedrus  A.  7,   13.  11  ,    137. 
Celaeno,  Harpyia  A.  3,  211. 
celebrare  coetum ,  sim.  A.   1 ,  735. 
Celennae,  oppidum  A.   7,  739. 
celer  iaculo  A.  9,   178. 
celerare  aliquid ,  i.  e.  celeriter  curare 

A.  1,  656.  —  gradum  A.  4,  641. 
celeres  alae  A.  5,  21 7. 
Celeus,  Triptolemi  pater  G.  1,  165. 
cellae  Falernae  pro  vino  F.  G.  2,  96. 
centatireum,  herba  G.  4,  270. 
Centauri  in  Orco  stabulant  A.  6,  286. 

Thessaliaemontesincohmt  A.  7,  674. 

cum  Lapithis  pugnant  A.  7,  304. 
Centaurus,   navis  nomen  A*  10,    195. 


Cen  — Chi 


Chl-CIa 


623 


centenarius  numcrus   rotundus   G.    4, 

383.  in  sacris    sollemnis  G.   3,    18. 
cepa  rnbcns  Mor.  83. 
cera  in  fistulis  conglutinandis  E.  3,  25. 
Ceranma  alta  G.   1  ,   332. 
Cerberus  G.  4,  483.  A.  6,  4l7. 
cerea  pruna  E.  2,  53.  —   casira,  regna 

apum  A.   12,  589.  ccrea  effigies  iu 

arte  magica  A.  4,  507.  ; 
Cereale  papaver  G.  1 ,  212. 
Ceres^  agriculturae  inventrix  G.  1,  147. 

pro  frumento    E.    5 ,    69.   emundata 

Mor.    43.  flava    G.    1 ,    96.    legifera 

A.  4,  5S.  rubicunda  G.  1,  297. 
cernere  pro  certare  A.  12,    218.  709. 
cernuus   (equus)  A.   10,  894. 
certamina  Hfartis,  certamen  pugnae  A. 

12,    73.    598.    certamina   hominum 

cum  diis  A.  6,   172. 
certare   alicui    A.    4,    38.    cum   Infin. 

constr.  A.  4,  443. 
certe  Adverbiis  temporis  adiectura  A. 

12,  881.  —  equidem  E.  9,   7. 
certus  i.  q.  fidus.  A.  1,  576.  cum  Ge- 

nit.  Gerund.  A.  4,  554.  cum  Infin. 

A.  4,  564.  pro :    ad  certum  locum 

tendens  A.  5,  2.   11,  767.  certus  et 

incertus  cum  vi  sibi  opponnntur  A. 

9,    96.  certum  facere  pro  certiorem 

facere  A.  3,  179.    certl  Fenates  G. 

4,    155. 
cervus   vivax  E.    7 ,   30.  cervus  vena- 

tione  interemptus  causa  belli   inter 

Latinos  et  Troianos  A.  7,  475. 
cessare   in   vota   A.    6,    51.    —    i.    q. 

otiosum  esse  E.  7,  10. 
cestus  A.  5  ,  405. 
cete^  belluae  marinae  A.  5,  822. 
cetera  (im   Uebrigen)  A.  3,  594. 
Ceihegus  A.   12,  513. 
ceu  in  comparat.  condit.  A.  2,  438. 
Ceus^  insula  Cir.  471. 
Chalcidicus  versus  E.  10,  50, 
Chalybe^  sacerdos  A.  7,  419. 
Chalybes  G.  1,  58.  (A.  8,  421.  10,  174.) 
Chaon^  Troianus  A.  3,  335. 
Chaones  ^  Chaonia  A.  3,  335. 
Chaonius  E.  9,  13.  —  portus  A.  3,  293. 
Chaos  A.  4,  510.  (6,  265.  534.) 
Charon  G.  4,  502.  A.  6,  298.  sqq. 
Charybdis  A.  3,  420.  Cul.  331. 
Chelae  (scorpii),signum  coeleste  G.1,33. 
chelydrus,  anguis  G.  2,  214. 
chersydrus,  hydrorum  genus  G,  3,  424. 
Chimaera  A.  6,  288.  (7  ,  785.)  —  na- 

vis  nomen   A.    5,    118.    Chimaereus 

liquor  Cul.  14. 
Cliiron'  G.  3 ,  550. 
chirurgi  succincti  A.  12,  400. 


chlamys  A.  3,  484.  (4,  137.  5,  250.  al.) 
Chloreus,  sacerdos  A.  11,  768.  12,  363. 
chori  sancti  (Musarum)  Cat.  11,  8. 
Chromis ,  Satyrus  E.  6,   13.,  —  Tro- 

ianus  A.  11,  675. 
rhrysanthe  Cul.  404. 
cicadae  rorc  pascuntur  E.  5,  77.  ea- 

rum  stridor  Cul.  151.  fibula  cicadac 

formam  referens  Cir.  128. 
Cicones  G.  4,  520. 
ciconia  tcmpus  serendarum  vitium  in- 

dicat  G.  2,  319. 
cicutae  (i.  e.  cannae)  fistulae  E.  2,  36. 
ciere  fletus  cett.  A.  3,  344.  6,  468.  — 

voce  A.  3,  68.  —  Manes  A.  4,  490. 

—  Martem  A.  9,  766. 
Cilix  Adiect.  Cul.  400. 
Ciminius   lacus  A.   7,  697. 
Cimmerii  luci  Cul.  231. 
cinctus  Gabinus  A.  7,  612. 

cingere  i.  q.  cinctum  tenere  A.  3.  52. 
cinis   de  Manibus.  A.  4,  34.  —  habet 

aliquem  A.  4,  633. 
Cinna  (Helvius),  poeta  E.  9,  35. 
Cinyps,  Libyae  fluvius  G.  3,  312. 
Cinyras  A.   10,  186. 
Circaea  terra  A.   7,   10. 
Circe  E.  8,  70.  A.  7,  11.  insula  Circae 

A.  3,  386.  (7,  10.  190.  al.) 
Circenses  ludi  magni  A.  8,  636. 
circlus  per  Syncopen  G.  3,  166. 
circum  adverb.  E.  3,  45.  de  vicinitate 

E.  9,  40.  pro  de,  propter  Cir.  236. 

Casui  suo  postpos.  A.  1 ,  32.  667. 

—  undique  A.  4,  416. 
circumferre  socios  unda  A.  6,  229. 
circumflectere  cursum  A.  3,  430. 
circumfundi  i.  q.  cingere  A.  2,  383. 
circumplecti  et  circum  ampIectiA.  5, 313. 
circumsonare  A.  8,  474. 
circumspicere  A.  3,   517. 
circumstare  dc  horrore,  periculis  etc. 

A.  2,  559. 
circumvehi  verbis  Cir.  271. 
circumvoliiare  G.  1,  377. 
ciris  avis  Cir.  205. 
cisium  Cat.  8,  3. 

Cisseis  Hecuba  A.  7,  320.  10,  705. 
Cisseus  A.  5,  537. 
Cithaeron,  mons  G.  3,  43. 
citharae  voces  Cir.   107. 
citharoedus  in  conviviis  A.  I,  740. 
citus  (ciiae  quadrigae)  A.  8 ,  642.  ciii 

pro  cito  A.  4,  574. 
civis  genere  femin.  A.  5,  671. 
clamare  pro  nomine  vocare  E.  6,  44. 
clamor  rerum  inanimatarum  A.  3,  566. 
clangor  de  strepitu  tubarum  A.  8,  526, 
Clanius,  fluvius  G.  2,  225. 


624 


Cla  — Cog 


Cog — Con 


clarescere  A.  2,  301. 

aarius  Apollo  A.  3,  360. 

Clarus,  Sarpedonis  frater  A.  10,  126. 

clarus  i.  q.  ex  longinquo  audiendus  A. 
5,   139.  —  i.  q.  lucens  A.  11,  772. 

classica  injiare  G.  2,  539. 

classis  de  pedestri  exercitu  A.  3,  602. 
7,  716. 

claudere  rivoslS,.  3,  111.  versum  Cir.  19. 

claustra  Pelori  A.  3,  411.  —  ventorum 
A.   1,  56. 

Clausula  versus  monosyllaba  G. 
1,  181, 

Clausus,  Claudiae  gentis  auctor  A.  7, 
706.  (10,  345). 

{clavus,  morbi  genus  G.  3,  299.) 

Cleopatrae  fuga  A.  8,  696. 

aio,  una  Oceanidum  G.  4,  341. 

clipeus  in  nave  praetoria  propositus 
pugnae  signum  A.  10,  80. —  Aeneae 
describitur  A.  8,  625.  —  septemplex 
A.  12,  925.  clipei  pluribus  taurorum 
pellibus  contexti  A.  9,  706.  12,  925. 
—  votivi  A.  3, 286. —  leves  A.  7,  626. 

aitumnus,  fiuvius  G.  2,   146. 

Cloanthus,  Troianus  A.  1,  222.  510. 
612.  4,  288.  5,   122.  245. 

Cloelia  A.  8,  651. 

aonus,  caelator  A.  10,  499. 

Cluentia  gens  A.  5,  123. 

Clusium,  in  Etruria  A.  10,  167.  (655.) 

aymene,  Nympha  G,  4,  345. 

Clytius,  Aeoli  fil.  A.  9,  774.  alii  Clytii 
10,  129.  325.  et  11,  666. 

coccum  Cir.  31. 

Cocles  (Horatius)  A.  8,  560. 

Cocytia  virgo   i.  e.  Alecto  A.  7 ,  479. 

Cocytus  G.  3,  38.  (A.  6,  132.  297.  323.) 

Codrus,Yirgi\u  obtrectatorE.  5,11.7,26. 

Coeli  cum  Terra  connubium  G.  2,  325. 

coelifer  AtJas  A.  6,   797. 

coelum  pro  luce  G.  3,  417.  pro  sorte 
et  honore  deorum  G.  4,  325.  — 
non  traciabile  A.  4,  53.  —  solvere 
in  Tartara  A.  12,  205.  coelo  pro 
ad  coelum  A.  2,  688.  —  animam 
ferre  A.  10,  548.  —  demitti,  i.  q. 
divinitus  nasci  E.  4,  7.  de  coelo 
tangi  E.  1,   17. 

Coeus,  e  Titanibus  G.  1,  279.  A.  4, 179. 

cogere  aliquem  aliquid  A.  3,  56.  — , 
ut  —  A.  Prooem.  2.  (p.  3.)  — 
aqmen  A.  4,  406.  coactae  lacrimae 
A.  2,  196. 

cognomen  pro  nomine  A.  3,  702. 

cognominis  Adiect.  A.  6,  383. 

cognoscere  pro  agnoscere  E.  4,  60. 

cognitus  de  rebus,  quas  usurpare,  sen- 
tire  solemus  A.  12,  414. 


coire  in  unum  A.  10,  410. 

colere  i.  q.  curare  E.  3,  61.  i.  q.  in- 
colere  E.  2,  62.  —  terras  de  diis 
A.   1,   15.  —  honores  A.  12,  778. 

colla  solvere  G:  2,  542. 

CoUatia,  oppidum  A.  6,  774. 

C  o  11  e  c  ti  v  a  in  eodem  loco  cum  Sing. 
et  Piur.  constr.  A.  3,  676.  Collecti- 
vis  femin.  generis  praedicat.  mascul. 
gen.  et  numero  plur.  additum  A. 
6,  580.  —  Virgilius  raro  addit  Plu- 
ralem  G.  4,  378.  A.   5,  119. 

colliciae  G.   1,   114. 

coUigere  se  in  arma  A.  10,  412.  12,  491. 
coUectus  i.  q.  contractus  A.  12,  862. 

colocasizim  E.  4,  20. 

Colophoniacus  Homerus  Cir.  65. 

colorem  ducere,  trahere  E.  9,  49. 

coluber  G.  3,  418.  (A.  2,  471.) 

colum  G.   2,  242. 

columbae  Dodoneae  E.  9,  13. 

colurnus  G.  2,  396. 

eolus  A.  8,  409. 

comans  i.  q.  comatus  A.  2,  391.  —  i. 
q.  florens  G.  4,  122.  A.  12,  413. 
comantes  tori  leonis  A.  12,  6. 

comere  capillos  A.  6,  48. 

comes  in  aliquid  A.  9 ,  277.  comitem 
ire  alicui  A.  2,  704.  11,  33.  —  se 
addere,  dare  A.  6,  778. 

cometae  mala  portendunt  A.  10,  273. 

comitatus  passive  A.   1,  312. 

commemorare  non  est  Virgillanum  G. 
4,   148. 

committere  ludos  A.  5,  113.  —  inter 
aliquid  Cir.  485. 

communes  dii  A.   12,  118.  Cir.  359. 

comporare  cum  Infin.  A.  4,  117. 

Comparationes  enormes  A.  2,  15. 
12,  701.  comparationis  forma  inso- 
lentior  A.  7,  720.  comparatio  dy- 
(xvzci7i66orog  A.   9,  339. 

Comparativus  absolute  positus  A.  1,228. 

componere  tirbem  A.  3,  387.  —  diem 
A.  1,  374.  — fluctus  A.  1,  135.  — 
bellum  A.  12,  109.  —  i.  q.  colli- 
gere  A.  8,  322.  se  componere  G.  4, 
189.  componi  de  mortuis,  quiescen- 
tibus,  dormientibus  A.  1,  249.  com- 
positi  gradus  G.  3,  191.  composito 
pro:  de,  ex  comp.  A.  2,  129.  com- 
postus  pro  compositus  A.   1,  249. 

compos  cum  Abl.  Cul.   189. 

composita  Verba  numquam  pro  sim- 
plicibus  ponuntur  E.  2,  57. 

comprehenderei.  q.  circumdare  G.  1, 428. 

con  et  in  permutantur  A,  3,  673.  9,  623. 

concedere  E.  2,  57. 

concha  a  Tritone  inflata  A.  6,  171, 


Con  —  Con 


Con  —  Cop 


625 


concilia  deonim  G.   1,  24. 

concilinm  i.  q.  turh«,  multitudo  A.  3, 070. 

conciliiim  ct  conailium  (discrimcn)  A.  2, 
89.  iii  Codd.  confunduntur  A.  10,  2. 

concio  niilitum  A.  12,  562. 

concipere  foediis  A.  12,  13.  —  conce- 
ptns  fnrore  Cir.    130. 

conclnmandi    mos    A.   1,    219.  4,  674. 

concreti  sanguine  crines  A.  2,  277. 

concntere  pro  excutcrc  A.  7,  338.  — 
et  percutere    (disorimcn)   A.   6,  47.5. 

condere  bella,  acia,  laudes  E.  5,  7.  — 
soles  E.  9,  52.  —  se  in  locum  A. 
2,  24.  —  ensem ,  tehmi  in  corpore 
A.  9,  347.  —  gentem  A.   1,  33. 

condicio  rectius  quam  conditio  A.  1, 
236.   condicionem  ponere  Cir.    187. 

co  ndicionales  sententiae  omittun- 
tur  G.  3,  562. 

conferre  certamina  A.   10,    146. 

confici  vulneribus  A.   11,  824. 

confidere  absolute  A.   1,  452. 

conjieri  A.  4,   116. 

confiteri  se  aliqvem  A.  2,  591. 

confiare  G.   1,  508. 

confundere  foedus  A.   5,  496. 

congemere  de  inanimis  A.  2,  631. 

congeminare  se.curim  A.   11,   696. 

congerere  (nidum)  absolute  E.    3,  69. 

congredi  non  constr.  c.  Acc.  A.  12,  342. 

coniugium  pro  coniuge  A.  2,  579.  Cir. 
73.  quid  significet  A.   1,   73. 

Coniunctiones  omiss.  A.  2,  803. 

Coniunctivus  et  Indicativus  con- 
fusi  E.  2,  27.  10,   33.  A.   1,  49.  5, 

346.  al. in  interrogatione 

G.  2,  434. in  apodosi  sen- 

tentiae  condition.  A.  1,  374.  Con- 
iunct.  pro  Optativo  A.  4,  678.  683. 
6,  62.  11,  513.  post  Pron.  relat.  ex 
Adiect.  pendens  A.  2,  346.  6,  591. 
Coni.  Praes.  qiiomodo    ab  Indicat. 

Fut.  difFerat  A.  1,  49. et  Im- 

perf.  Verb.  cernendi,  putandi,  sciendi, 
dicendi  cctt.  A.  4,  401,  8,  650.  Coni. 
Plusquamperf.  pro  Coni.  Futuri 
exacti  A.  2,   94. 

conitirare  cum  Infiuitivo  G.  1  ,  280. 
coniuratus  Hister  G.  2,  497. 

coniux  pro  sponsa,  amica  E.  8 ,  18. 
A.  3,  330.  7  ,  189.  —  et  coniunx 
G.  2,  294.  A.  7,  4.  Cir.  531. 

connexussententiarumliberiorA. 4,402. 

conniti  pro  euiti  E.   1,   15. 

connubium  et  connubjum  A.  1,  73.  —  et 
conivgium  quomodo  ditferant  ibid. 
—  pro  furtivo  amore  A.  4,  316. 

Conon,  mathematicus  E.  3,  40. 

consaeptus  de  hominibus  Cir.  86 

YlRGlL.   PAKS   III.    ED.   III. 


conscius  cum  Dativo  A.  4,  162.   con- 

scin  fama  A.   10,  679. 
conserere  proelia  A.   2,  397. 
considere  luctu  A.  11,  350.  —  iranstris 

A.    3,    289.    —  in    ignes  A.  2,  624. 

—  Pcrfecti  forma  A.  3,   565.  —  et 
cons i.s tere  cont'un(\untuY  A.  8,   10. 

consistere  i.  q.  quietum ,  tranquillum 
fieri  A.  1 ,  643.  —  aliqua  terra  A. 
8,  10.  —  et  svbsistei-e  quomodo 
differant  A.   11,  609. 

consors  Cir.   15. 

conspectus  i.  q.  conspicuus  A.  8,  588. 

—  e  conspectu  abire  A.   1,   34. 
constare  A.  3,   518. 

constituere  hostias  anf.e  aram  A.  5,  237. 
Constructio  mutata   E.  6,   74.  85. 

G.   1,  25.  A.  2,   5.  3,  234.  10,  758. 

11,   181.  12,  917. 
Consualia  A.  8,  636. 
consulere   in    medium    A.   11,    335.  — 

consule,  i.  e.  provide  A.  9,  322. 
consurgere  in  ensem  A.    9  ,  749.  —  in 

bellum,  A.  10,  90.  —  remi?  A.  10,  299. 
contendere  tela  A.   5,  520.  —  pro  in- 

tendere  G.    3,  536.    A.    9,  623.  — 

cursu  A.   5,  291. 
contingere  et  continguere  G.  3,  403.  — 

nares  odore  A.  7,  480. 
continuo  i.  q,  principio  G.  1,  356.  i.  q. 

statim  G.   3,  75. 
contra,  e  regione   A.   1,   13.  c.  adspi- 

cere  A.  11,  374.  c.  adsistere  A,  12,  790, 
contractior  i.  q.  parcior  Mor.  78. 
contraria    iuncta,    ut    se    mutuo   illu- 

strent  A.  3,   181. 
contremere  et  intremere  A.  3,  673. 
contremiscere  et  intremiscere  A.  3,  67.3. 
contubernales  servae  E.  1,  5. 
contundere  populos  A.   1,  264. 
contus  A.  5,  208. 
convallis  i.  e.  colles  e  convalle  adsur- 

gentes  G.  2,   186. 
convectare  A.  4,  405. 
convellere  i.  q.  quassare  A.  1,  383. 
convertere  viam  et  sim.  A.   5,  582. 
convexa  coeli  A.  4,  451.  —  sidera  A. 

1,  608.  convexum  nemorum  A.  1,  310. 

convexus  trames  silvae  A.   11,   515. 
copa  Cop.   1. 
copia  Sing.  numero  de  militibus  A.  2, 

564.   Cul.   338. 
Copula.  Vid.  ac,  atque,  et,  que.  Co- 

pula  in  epexegesi  G.  1,  498.  A.  1, 

30.  2,  722.  vi  explicativa  E.  3,  34. 

A.    1,   111.    5,  410.    9,  306.  in   re- 

sponsionibus  adiungendis  A.  1,  325. 

mutuam  temporis   rationem  indicat 

A.  2.  781.  11,  908.  continuat  ora- 
40 


626 


Coq  —  Cor 


Cor— Cre 


tionem  post  parentheses  A.  5,  113. 
parenthesin  incipit  E.  9,  11.  A.  3, 
365.  inaequalia  membra  coniungit 
E.  8,  3.  G.  1,  142.  3,  2S2.  4,  8.  vi  hor- 
tandi  praedita  A.  11,370.  post  yiec 
vel  non  fit  negativa  A.  4,  236.  Cul.  59. 
quando  omittatur  G.  3,  257.  481.  A. 
1,  90.  148.  geminatapro  alius  —  alius 
E.  1 ,  65.  inservit  figurae ,  quam 
vocant  tV  6icf  ^voTi^  G,  2,  242.  4, 
481.  A.  1,  27.  4,  355.  5,  273.  7,  94. 
al.  singularis  eius  usus  G.  1,  142. 
335.    pro  Particulis  disiunct.    G.   1, 

442.  A.  2,  36. adversat.  A.  2,  94. 

4,  76.  9,  622. causal.  A.  10,  618. 

coquere  de  operibus  aeneis  A.  7,  636. 
coquunt  aliquem  curae  A.  7,  345. 
coctus  i.  q.  igne  duratus  A.  11,  553. 

Cora,  oppidum  A.  6,  776. 

Coras  A.  7,  672.   11,  465.  604. 

corda  i.  q.  mentes,  G.  1,  123.  330. 
corde  secum  volutare  A.  1,  50. 

coriandrum  Mor.   90. 

Corinthia  vasa  G.  2,  464. 

Corinthus  a  Mummio  diruta  A.  6,  837. 

corna  lapidosa  G.  2,  34.  A.  3,  649. 

cornea  spicula  A.  9,   606. 

corniger,  fluviorum  epith.  A.  8,   77. 

cornipedes  pro  equis  A.  6,  591. 

cornix  fatidica  E.  9,   15.  (G.   1,  388.) 

cornii  pro  arcu  E.  10,  59.  cormia  Flu- 
viorura  G,  4,  371.  —  antennae  A.  3, 
549.  —  raiicum  habent  cantum  A.  8, 2. 
—  victimarum  inaurata  A.  5 ,  366. 

cornus  hona  hello  G.  2,  447.  —  pro 
iaculo  A.  9,  698. 

Coroebus  A.   2,  341.   (386.  407.  424.) 

corona  regni  pro  diademate  A.  8,  505. 
crateri  imposita  A.  3,  525.  navibus 
imposita  G.  1,  304.  A.  4,  418.  olea- 
gina  sacerdotum  et  sacrificantium 
A.  5,  774.  circum  galeas  A.  7,  751. 
deorum  et  regum  insigneA.  l,  655. 
7,  75.  cor.  radiata  A.  12,  162.  — 
tonsa  A.  5 ,  556.  —  aavaJis  et  ro- 
strata  A.  8,  684. 

Coronae  sidus  G.   1,  222. 

coronare  vina  A.  1,  724.  —  i.  q.  cingere, 
circumdarc  A.  9 ,  380.  coronatus 
lapis  Cop.  36. 

corpus  regni  A.   11,   113.   12,  835. 

corpora  circumlocutioni  inscrvit  A.  1, 
193.  2,  18.  5,  318.  7,  650.  pro 
hominibus  A.  1,  70.  corpora  vasta 
priorum  homiuum  G.  1,  497.  A.  12, 
899.  inhumata  proiecta  A.  9,  485. 
corpore  candenti,  praestanli  cett.  non 
corpore  candens,  praestans  cett.  Vir- 
gilius  dicere  solct  A.  9  ,  563.  cor- 


pora  tela  exire   A.  5 ,  438.  —  ioto^ 

i.  e.  totis  viribus  A.   12,  920. 
correptio  Genit.  iVZjm*  etc.  E.  1,  7. 

~3.  Pers.  Plur.  Perfecti  E.  4,  61. 

G.  4,  393.  A.  2,  774.  al. 
corripere  i.  q.  vehementer  movere  G. 

2,    510.  —    viam  A.    1,  418.  —  se 

A.   6,   472.  —  corpus  A.   3,   176.  — 

—   e  somno  A.  4,  572. 
corruptiones   in  Codd.  e   sono  vicjni 

vocabuli  ortae  A.  1,  104. 
cortex  femin.  genere  E.  6,  63. 
Corsicae  taxi  et  mel  aroarnm  E.  9,  30. 
cortina  A.  3,  92. 
Cortona,  oppidum  A.   10,   719. 
coruli  G.  2,  65. 
Corus  vid.  Caurus. 
coruscus  deus  Cir.  529.  corusci  cristis 

A.  9,  678.  coriisca  lovis  dextra   G. 

1,  328. 

coruscare  i.  q,  vibrare  A.  5,  642, 
corvi,    tempestatis   praenuncii    G.    1, 

381.  410. 
Coryhantes,  coryhantia  aera  A.  3,  111. 
Coiycium  liitum  Cir.  317. 
Corycus   (Coiycius  senex)    G.    4,  127. 
Corydon,  E.  2,  56.  5,  86.  7,  2.  40. 
corylus  (corulus)  E.  1,   14. 
corymhi  E.  3,  39. 
Corynaeus  A.  6,  228.  9,  571. 
Coryiliv.s,  oppidum  A.  3,  170.  7,  209. 

9,   10.  (vid.  Cortona.) 
coryius  i.  q.  pharetra  A.   10,  169. 
Cosa  s.   Cosae,   oppidum  A.   10,  168, 
Cossus  A.  Corn.  A.  6,  842. 
{Cothon,  Carthaginis  portus  A.  1,  427.) 
cothurnus  pro  tragico  scribendi  genere 

E.  8,  10,  —  venatorius  E.    7,  32. 

A.  1,  337.   —  Bacchi  G.  2,  8. 
Cotyttia  Cat.  5,   19. 
crahro  G.  4,  245. 
Crataeis  Cir.  66. 

crater  E.  5,  68.  —  praegrandis  A.  9,  346. 
crates,  instrumentum  rusticumG,  1,  95. 

crates  pectoris  A.   12,  508. 
creare  pro  parere,  gignere  A.  10,  551. 
creator ,  creatrix  pro  patre,  matre  A. 

6,  367. 
crehra  pro  crebro  G.  3,  500. 
crehrcscere  A.  3,  530. 
credo    intendendae     negationi    servit 

A.    10,    865.    credere  ripae,  fungis 

cett.   E.    3,    95.    si  credere    dignum 

G.  3,  391.  creditus ,  cui  creditur  A. 

2,  247. 

credulus  cum  Dativo  E.  9,  34. 
Cremona,    urbs   E.    9,  28.  —  frigida 

Cat.   8,  12. 
crepare  ct  crcpiiare  dc  strepitu  metal- 


Cre  —  Cum 


Cum  —  Cus 


627 


licorum  A,  6,  209.  12,  332.  de  undis 

A.  11,  299.  de  famelico  Cat.  5,  36. 

crepantes  sinus  A.   11,  775. 
crepido  saxi  A.   10,  653. 
crepitare  de  grandine  A.  5,  459. 
crepitus  de  fulmine  A.   12,  922. 
crescere   in    ventrem  G.  4,    122.    cretus 

pro    natus  A.  2,  74.  —    a  sanguine 

Troiano  A.  4,   191. 
Cresius  s.  Cressius    A.    4,    70.    Cresia 

prodigia   A.    8 ,    294.     Cressa     (non 

Cresa)  A.  5,  285.  —  phoretra  G.  3, 

345.  —  moenia  Cir.  384. 
Creta,  lovis  insula  A.  3,  104.  —  txa- 

TOfxnoXig  A.  3,   106. 
creta  pro  argilla  G.  1,  179.  2,  215. 
Cretenses  telis  venenatis  usi  A.  12,  858. 
Cretheus ,  Musa^iim  comes  A.   9,  775. 

alius  A.   12,  538. 
Creusa  A.  2,  562.  (673.   736.   772.) 
crimen  i.  q.  causa  mali  A.  10,  188. 
Crimisus,  fluvius  A.  5,  38. 
crinale  aurum  A.   11,  576. 
crines   solvuntur   a  lugentibus   A.   1. 

480.    3,    65.    item   a   vatibus   A.  2, 

403.    abscinduntur    mortuis    A.    4, 

698.  pulvere  turpantur  Cir.  284. 
crinem  ducere  de  stellis  cadentibus  A. 

5,  528. 
criniti  Apollo  et  citharoedi  A.  1,  740. 
crispare  i.  q.  vibrare  A,  1,  313. 
crispum  latus  Cop.  2. 
cristae  ruhrae,  rubentes,  rutilae  A.  9,  50. 
crohylus  Cir.  128. 

croceus  color  pretiosissimus  G.  1,  447. 
crocota  Cir.  252. 

crocus  G.  1,  56.  4,  182.  —  Cilix  Cul.  400. 
crotala  Cop.  2. 
crudescit  piigna  A.  11,  833. 
crudus    (cestus    cett.)   A.    5 ,    69.    — 

ensis  cett.  A.  10,  682.  12,  507.  cruda 

senectus  A.  6,  304. 
Crustumeri,  oppidum  A.  7,  631. 
Crustumia  pira  G.  2,  88. 
cucumis  G.   4,   122. 
cucurhita  Mor.  77. 
cui  unius  syllabae  G.  2,  204. 
cuius,  a,  um,  E.  3,   1. 
cuJpa  pro  amore  illegitimo  A.  4,  172. 
culpatus  i.  q.  scelestus  A.  2,  602. 
culta  i.  q.  agri  G.  4,  126. 
cultrix  A.  3,   112.   11,  557. 
cultus  i.  q.  vestitus  A.  3,  591. 
cum  Praep.  pleonastice  A.  6,  359.  sin- 

gularis  huius  Praep.  usus  G.  2,  424. 

A.    4,  514.  9,  816.  omittitur  E.  4, 

60.    10,    24.   A.    2,  122.    Cul.    116. 

Pronn.    perss.    adiuncta  A.  4,   115. 

cum  voce,  cum  precihus  A.  10,  667. 


—  primis  G.  1,  178.  —  sole,  cum 
prima  hice  cett.  A.  3,  568. 

cum  Coniunctio,  non  quum  a  Virgilio 
scribitur  E.  2,  26.  —  post  Verba 
audiendi  ct  sim.  E.  3,  2.  temporale 
cum  Indic.  E.  10,  10.  praegressa 
maiore  distinctione  pro  et  tum  A.  3, 
10.  in  re  inopinata  A.  3,  301.  in 
transitu  ad  scquentia  A.  I,  223.  in 
protasi  omittitur  G.  2,  519.  post 
iamqne  A.  3,  135.  cum  iam  cum 
Praes.  et  Eut.  G.  1,  AbO.  —  primus 
idem  fere  quod  priusquam  A.  6, 
153.  —  saepe  A.  1,  148.  —  suhito 
A.   1,  509. 

Cumae,  urbs  A.  3,  441.  6,  2. 

cumulare  altaria  donis  A.  1 1 ,  50.  cu- 
mulatum  aliquid  remittere  A.  4,  436. 

cumulus  aquae  A.  2,  498. 

cunabula  i.  e.  patria  A.  3,   105. 

cunctari  pro  reluctari  A.  5,  856. 

cunei  in  theatris  A.  5,  664.  (12,  269.) 

Cupavo  A.   10,  186. 

Cupencus  A.   12,  539. 

Cnpido  in  Ascanium  transformatus  A, 
l,  657  sqq. 

Cupressus  sacra  A.  2,  714.  in  rogo 
A.   6,  216.  —  Idaea  G.  2,  84. 

cura  pro  amore  et  homine  ipso  amato 
A.  l,  678.  4,  1.  Cir.  75.  de  ducibus 
exercitnum  A.  11,  519.  cum  Infin. 
A.  9,  160.  curae  habere  aliquem  A. 
4,  520.  curam  impendere  cum  Infinit. 
G.  3,   124.  cura  curarum  Cat.   7,  6. 

curalium  Cir.  434. 

curare  corpus  A.  3,  511.  —  exercitum 
A.  11,  519.  —  i.  q.  velle,  cum  In- 
finit.  G.  1,  39. 

curculio   G.   1,  186. 

Cures  A.  6,  812.  —  severae  A.  8,  638. 

Curetes  G.  4,   151.  (A.  3,  131.) 

currentem  impellere  et  sim.  A.  11,  608. 

currere  de  fusis  Parcarum  E.  4,  46. 
de  carminibus  Cir.  5.  —  aequor 
A.  3,  191.  5,  525.  currit  fremor  per 
ora  A.   11,  296. 

currus  pro  equis  iugalibus  A.   7,  163. 

—  pro  aratro  (et  navi)  G.  1,  174. 
pro  navi  Cir.  26.  curruum  usus 
bellicus  A.  12,  291. 

cursus  pro  volatu  E.  6,  80.  A.  6,  194. 

cursum  dare  A.   10,  870.  cursus  ex- 

tendere  A.   12,  909. 
curvatus  de  undis  A.  3,  564. 
curvus  avator  E.  3,  42.  curva  Jiumina 

G.  2,   12.  Cir.  413. 
cuspis  de  inferiore  parte  hastae  A.  12, 

386.  cuspide  concidere  Cat.   12,   6. 
custos  furum  G.  4,  110.  fere  i.  q.  spe- 
40* 


628 


Cyb  —  Dam 


Dan  —  Dau 


culatrix  A.  11,  836.  i.  q.  antistes 
sacrorum  A.  8,  270.  custodes  nobi- 
libus  pueris  Rom.  additi  A.  5,  546. 

Cy6e6e,Graecanomini3formaA.  10,220. 

Cybele  A.  6,  785.  al.  Idaea  et  Bere- 
'cyntia  A.  9,  82.  turrita  A.  10,  252. 

Cyhele,  mons  A.   3,    111. 

Qjbelista  Cop.  25. 

Cijdades  A.  3,   127.  8,   692.   Cir.  471. 

Cyclopia  saxa  A.    I,  201. 

Cychpes  G.  1,  471.  4,  170.  A.  1.  201. 
3,  569.  641.   672.  6,  630.  al. 

cycnus  (non  cygmis)  E.  7,  38.  cycni. 
pluviarum  praenuucii  G.  1,  383.  ex 
iis  augurium  A.  1.  392.  iis  abunda- 
bat  Mincius  E.  9.  29.  eorum  cantus 
E.  8,  55.  9,  29.  cycnis  candidior  E. 
7,  38.  cycni  Caystri  G.   1,  384. 

Cycnus  in  olorem  mutatus  A.  10.  189. 

Cydippe,  Nympha  G.  4,  339. 

Cydon  A.   10,  325. 

Cydonia,  urbs  Cretae  A.  12,  858. 

Cydonius  i.  q.  Cretensis  E.  10.  59. 
Cydonia  mala  E.   2,  51. 

Cyllarus,   equus  G.  3,  90. 

Cyllene.  raons  Arcadiac  A.  8.   139. 

Cyllenius  i.  e.  Mercurius  A.  4,  252.  — 
ignis  G.  1,  337.  Cyllenia  mirrmiira 
(citharae)  Cir.  108. 

Cymaeus   (et  Cumanus)  E.  4,  4. 

cymhala  G.  4,  64.    Cat.   7,  5. 

cymhium  A.  3,   66. 

Cymodoce,  Jsympha  G.  4,  338.  A.  5,  826. 

Cymothoe  A.   1,   144. 

Cynthius  i,  e.  Apollo  E.  6,  3.  (G.  3,  36.) 

Cynthus,  mons  A.    1,  498.  4,   147. 

Cypselides  Cir.  464. 

Cyprus   opima  A.   1,   622. 

Cyrene,  Nympha  G.   4,  321.  al. 

Cyrneus,   Cyrniacus  E.  9,  30. 

Cythera,  insula  A.  1,  680.  (10,  51.  86.) 

Cytherea  Venus  A.  1,  257.  al. 

cytisus  E.   1,  79. 

Cytorus,  mons  G.  2,  437. 

dahat  et  dedit  confunduntur  in  Codd. 

A.  10,  383. 
Daci  G.  2,  497. 
Daedali  fabula  A.  6.   14.  29. 
daedahis ,  daedaleus  G.  4,   179.  A.   6, 

14.  dacdala  Circe  A.   7,   282. 
Dahae  A.  8,  728. 
datna  (dainma)    G.   3,  539.  —    Subst. 

gen.  coramunis  E.  8,  28. 
damnare  voto  et  voti  E.   5,   80.  —  ca- 

put  Orco  A.  4,  699.  —  i.  q.  arguerc 

Cir.  189. 
Damoetas,  E.  2,  37.  3,   1.  5,  72. 
Damon,  pastor  E.  3,  17.  8,  1. 


Danae,  Acrisii  filia  A.  7,   410. 

Danai  A.   1,  30.  et  al. 

Danaidum  scelus  A.   10,  497  sqq. 

Danaus,  Adicctivi  forma  A.  3,  602. 

Daphne  E.  3,  63. 

Daphnis,  pastor  Siculus  E.   5,  20. 

Dardania,  pro  Troia  A.  3,   156. 

Dardanidae  A.   1,  560.  et  al. 

Dardanides  i.   e.  Aeneas  A.   10,   545. 

Dardanius  pro  Aenea  cum  contemptu 
A.    12,    14. 

Dardanus  A.  3,  167.  al.  Adiectivi 
forma  A.  2,  618.  3,  602.  al. 

dare  pro  efficere,  reddere  A.  9,  323. 
10,  870.  Cat.  15,  10.  i.  q.  facere, 
constituere  A.  1,  241.  pro  nuptum 
dare  E.  8,  25.  pro  dicere,  E.  1,  19. 
cum  satis  coniunctum  A.  9,  135. 
cnm  Part.  Perf.  Pass.  A.  12,  437. 
cnm  Infin.  (pro  potestatem  dare) 
A.  1,  66.  79.  319.  9,  362.  12,  211. 
sequente  Coniunct.  sine  Part,  ut  A.4, 
683.  dare  animam,  vitam,  spirifum  G. 
4,  204.  A.  9,  704.  —  gemitum,  voces, 
1,  484.  7,  560.  12,  113.  —  locum, 
viam  A.  2,  633.  —  lucem  pro  lucere 
(et  similes  circumlocutiones  per 
daj^e)  A.  2,  698.  —  latus  (de  nave) 
A.   1,   105.  —  liniea,  vela  A.  3,  686. 

1.  35.  —  iortus  A.  5,  276.  —  navihus 
ventum  A.  3,  61.  —  se,  nostrum  sich 

raachen,  sich  fugen  G.  1,  287. 

i.  q.  se  olierre  A.  4,  627.  —  — 
aliquo  i.  e.  praecipitem  ferri  A.  4, 
606.  datur  i.  q.  possidco  datum  A, 
9  5  266.  daius  i,  q.  fato  concessus 
A.  3,  255.  sat  datiim  A.  2,  291.  9, 135. 

Dares  A.  5,   368.  406.  426.   456. 
Dativus,  ubi  Genit.  exspectamus  A. 

2,  556.  Cir.  491.  raale  pro  Ablat, 
absol.  habitus  A.  1,  266.  ethicus  E. 
8,  6.  30.  A.  1,  261.  2,  601.  com- 
modi  apud  Verba  canendi,  flendi 
cett.  E.  2,  5.  apud  Vcrba  cum  Praep. 
de  composita  E.  6,  16.  A.  2,  85. 
apud  Vcrba  certandi  E.  5,  8.  alteri 
Dativo  per  appositionem  additur 
A.  5,  172.  11,  179.  pro  per  cum 
Accus.  A.  5,  797.  pro  in  cum  Ablat. 
A.  6,  84.  pro  i/i  vel  ad  cum  Acc^s. 
(iuxta  verba  movendi)  E.  2,  30.  G. 
4,  442.  A.  2,  85.  688.  8,  566.  9, 
433.  12,  4SS.  ~  3.  Declin.  in  e  A. 
10,  361.  —  4.  Declin.  in  n  termi- 
natns  E.  5,  29.  —  nominura  propr, 
2.  Declin.  in  ei  A.  5,  184.  —  Plur. 
Graecus  (Hamadryasin)  Cul.  94.  — 
—  4.  Decl.  in  ihns  et  nhus  G.  2,  396. 

Dauci  duo  filii  A.  10,  391. 


Daii  —  Dol 


Dei  —  Des 


620 


DatiUades,  Daiilis  Cir.  200. 

Daunins  heros  A.  12,  723.  Daunia 
gens  i.  q.  liutiili  A.  8,  146.  —  dca 
A.   12,  78r). 

de  in  Verbis  oom|jo.s.  iufon.sivuiu  iiuhet 
vim  A.  I,  157.  .3,  2fiO.  4,  :^2.  roruni 
materiam  significat  E.  7,  ol.  A.  4, 
4.57.  rcm  alicni  orcptnm  indicat  A. 
o.  288.  originom  ot  cansam  indioat 
Cnl.  392.  in  gonerc  constitnondo 
A.  10,  350.  cnm  di  pormntatnr  in 
Codd.  G.  2,8.  3,')4.  3,  72.  A.  1, 
211.  2,  398.  11,  19.3.  al.  nostruni 
(/leich  von  —  we'/  A.  2 ,  622.  de 
more  A.   10,  832. 

deheri  dc  corti.ssime  cvcnturis  A.  3,  184. 
dehiius  A.  8,  37.5. 

decedere  de  .sideribus  E.  2,  67.  G.  1, 
222.  —  nocti,  ca/ori  E.  8,  88.  de- 
cedere  et  descendere  confundnntur 
in  Codd.   G.  1,  450. 

Decii  G.  2,  169.  A.  9,  825. 

decUnare  lumina  somno  A.  4,  185. 

decorare  animas  snpremis  muneribus 
A.   11,  23. 

decumanus  jiucius  A.   1,   105. 

decurrere  carmina  Cul.  34. 

decursio  funebris  A.   11,  188  sqq. 

decus  i.  q.  raunus  honoris  causa  datuui 
A.  12,  83.  —  de  liominibus  G.  2,  40. 
(A.  8,  301.)  — jiuviorum  de  Nympha 
A.   12,   142. 

decutere  hastas  A.   10,  715. 

dedicandi  verbum  in  epigrammatis 
omittitur  E.  7,  30. 

deducere  naves    G.    1,  255.   A.  3,   71. 

—  i'ivos  G.  1 ,  269.  —  et  diducere 
quomodo  difterant  G.  2,  334.  de- 
ductum  carmen  E.  6;   5. 

deerraverat  quatuoT  syllabarum  E.  7,  7. 

defendere  alicui  aliquid   E.  7 ,  47.  A. 

10,  905.  —  i.  q.  servare  A.  10,  709. 

dejicere  rebus  alicuius   A.    6,   196.  — 

—  i.  q.  lassnm  fieri  A.  11.   424. 
dejieri  E.  8.  22. 

defigere  oculos  loco ,  in  loco  et  in  lo- 
cum  A.   1,   226.  —  terrae  G.   2,  290, 

—  terra  A.   6,   652. 

dejierei.  e.flendo  linemfacere  A.  11.  59. 
defluere  equo  A.   11,   501. 
defodere  (defossi  specus')   G.   3,   376. 
defringere  et  destringere  confusaG.2,300. 
defrnium  G.   1,  295.  4,  269. 
degener  i.  q.  humilis  A.  4,   13. 
degustare  corpns  vuJnere   A.    12,  376. 
dehinc  pro  deinde  A.   1,  131.  —  una 

svHaba  pronuntiaudum  ibid„. 
dehiscat  mihi  ierra  A.  10,  675. 
deiicere  [herabschiessen)  A.  5,  542.  10, 


753.  —  do  sortibus  A.   5,  490.  de- 

iecta  oculns  A.  11,  480.  deiccius  i.  c. 

(|ui    sc  doiocit  A.    4,   152.   —    i.  q. 

jjrivatii.s  A.  3,  317. 
deindc  alio  looo,   quam  cjuo  pertinet, 

po.situmA.  1,  195.  3,  009.  Participio 

Porf.  Pass,  adioctum  A.  2,  391.  per 

Synizosin  jironuntiandum  A.  1,  131. 

[jar  formuiac :    (juae  qiuim    ita  sint 

A.  4,  5GI.   12,   S89,  numquam  i.  q. 

iam  A.  3,  609. 
Deiopea,  Nymplia  G.  4,  343.  A.  1,  72. 
Dr.iphohe  i,  o,  8ib3']]a  Cnmaca  A.  6,36. 
Deiphohtis  A.  2,  310.  0,  494  sqq. 
delahi,  de  coelo  descendere  A.  7,  620. 
delectus  et  dilecius  confusa  G.  3,  72. 
dehre  ad  liomines  relatum  A.  9,  248. 
Delia  i.  q.  Diana  E.    7,    29.    —    pa- 

storis  amica  E.  3,  67. 
deliciae  de  amatis  E.  2,  2, 
Delos,  insnla  A.  3,  73. 
delphines   A.    8 ,  673.  —    pernices   A. 

5 ,  595.    corum  simulacra   in  Circo 

Roraano  ibid. 
deluhrum  G.   4,  541. 
demiiiere  neci   A.  2,  85,  398.   9,   527. 

—  aliquid  in  anres,  in  pectus  A.  4, 
428.  —  mentem^  animtim  A.   12,  609. 

—  uvam  G.  4,  558.  —  aliquo  A. 
5,  29.  demissns  i,  q.  oriundus  G. 
.3,  35.  A.   1,  288. 

Demodocus  A.   10,  413. 

Demoleus  A.  5,  260. 

Deniophoon  A.   11,  675.  Cul.   130. 

demorari  annos,  vitam  A.   2.   648. 

denique,  ubi  tandem  exspectaveris  E.2,7. 

dens  jSaturnipYO  faJce  vinitoria  G.  2,406. 

densare   et    densere  G.    1 ,  248.   A.    7, 

794,   11,   650,    12,  264. 
densus  pro  creber  G.  4,  347. 
dentale,  pars  aratri  G.   1,   172. 
depascere  altaria  A.   5,  93. 
depellere  i,  q,  deorsum  agere  E.  1,  22. 

—  fetus  (ab  uberibus).  E.  3,  82.  — 
cum  Dat.  A.  5.   726. 

deponere  in  sponsionibus  E.  3,  31.  — 
cuiris  G.  4,  331.  depositns  i.  q.  clc- 
speratus  A.   12,  395. 

Deponentia  passive  E.  9,  53.  A.  1,  312. 

deprensus  i.  q.  oppressus    A.   10,  98. 

—  et  depresstcs  confusa  ibid. 
Dercennus,  rex  A.  11,  850. 
derigere  A.  3,  260.  7,   447. 
deripere  et  diripere  (discrimen)  G.  2,  8. 

A.  1,  211.  —funem  litore  A.  3,  266. 
desaevire  i.  q.  veliementer  saev.  A.  4,  52. 
descendere  (in  campum)    A.    11,  450. 

—  in  preces  A.  5,  782. 

clesedi,  Perf.  Yerbi  desidere  A.  3,  565. 


630 


Des  — Dib 


Dic->Dio 


desertor  Asiae  (Aeneas)  A.  12,   15. 

desertus  i.  q.  solitarius  A.  2,  714. 

desidere  de  navibus  mersis  A.  3,  565. 

desinere  aliquid  E.  5,   19. 

desistere  cum  Dat.  A.   10,  441, 

despicere  et  dispicere  G.  2,   187. 

despuere  ter  in  gremium  Cir.  372. 

destinare  1.  q.  designare  A.  2,   129. 

destringere  quid  sit   G.  2,  300. 

desuetus  eum  Dat.  A.   6,  815. 

detexere  E.  2,  75. 

detinere  A.  4,  348.  —  et  distinere  con- 
fusa  A.   11,  381. 

detonare  A.   10,  809. 

detractare  G.  3,  57. 

deturbare  caput  A.  30,  554. 

Deucalion  et  Pyrrha  G.  1,  62. 

deus  i.  q.  homo  divinitus  de  aliquo 
meritus  E.  1,  6.  G.  3,  376.  pro  dea 
A.  2,  632.  illabitur  animo  vatis  A. 
3,  89.  simpl.  pro  Baccho,  i.  e.  vino 
(A.  1,  636.)  A.  9,  337.  pro  volun- 
tate  div.  A.  4,  440.  Dii  hominum 
proeliis  immixti  A.  9,  717  sqq.  in 
silvis  habitantes  E.  2,  60.  patres  et 
matres  appellantur  G.  1,  163.  maio- 
res  hominibus  apparent  A.  2,  773. 
dii  hominesque  A.  2,  745.  —  meliora! 
G.  3,  513.  —  patrii  et  Jndigetes 
G,  1,  498.  —  et  casus  sibi  oppo- 
nuntur  A.  12,  321.  Deorum  nomina 
pro   rebus,   quibus   praesunt  E.  4, 

32.  5,  69.  A.  1,  177. reticentur 

A.  4,  577. pro  temph's  eorum 

A.  2,  714.  Deorum  iusiurandum  A. 
6,  323.  9,  104.  —  concilium  in 
Olympo  A.  10,  l.  —  praesentiae 
signa  in  adventu  A.  2,  591.  4,  358. 
5 ,  647.  in  discessu  A.  1 ,  402.  9, 
657.  —  praesentia  fertilitatem  juvat 
G.  2 ,  392.  quae  loca  praecipue 
invisere  soleant  G.  1,  25. 

depos(iv)isse  pro  deposuisse  Cat.  8,  16. 

deserere  alicui  A.  4,  323. 

devenire  cum  simplici  Accus.  loci  A. 
1,  365.  4,   124. 

devertere,  non  divet-tere  G.  3,  293. 

devicta  hella  A.   10,  370. 

devinctus  amore  A.  8,  294. 

dexter  i.  q.  aptus ,  A.  4 ,  294.  i.  q. 
propitius  A.  8,  302. 

dextra  mihi  deus  A.  10,  773.  —  pre- 
cari  A.  12,  930.  dextras  iungunt 
hospites  A.  3,  83. 

Diana  infera,  i.  e.  Hecate  s.  Proser- 
pina  A-  3,  681.  —  nemorum  custos 
A.  9,  405.  —  prima  syllaba  producta 
A.  1,  499.  Dianae  tria  ora  A.  4,  511. 

dibapha  Cul.  61. 


dicare  A.  1,  73. 

dicendi  verbum  ex  antecedente  verbo 
negandi  supplendum  A.  3,  302.  — 
verba  geminantur  G.  4,  499.  A.  2,  78. 

dicere  pro  canere  E.  3,  55.  i.  q.  pro- 
mittere  A.  II,  322.  12,  112.  diciro- 
nice  A.  7 ,  546.  dice  an  Virgilius 
dixerit  pro  dic  A.  1 ,  753. 

dicio  rectius  quam  ditio  A.   1,  236. 

Dictaeus  i.  q.  Cretensis  E.  6,  56.  — 
1-ex,  i.  e.  lupiter  G.  2,  536. 

dictamnus,   herba  medica  A.  12,  412. 

dicto  citius  A.   1,   142. 

didere  A.   7,   144.  8,   132. 

Didonis  fata  post  mortem  Sichaei  A. 
1,340.  forma  et  imperium  A.  1,  496. 
benevolentia  in  Troianos  A.  1,  561. 
coniugium  cura  Aenea  A.  4,  165.  ab 
eo  deseritur  A.  4,  571.  se  ipsa  in- 
terficit  A.  4,  660.  Aeneae  occurrit 
in  inferis  A.  6,  450. 

diducta  lumina  Cul.  183. 

Didymaon,  artifex  A.  5,  359. 

dies  vox  gen.  comm.  G.  1,  276.  etiam 
noctera  includit  A.  1,  732.  i.  q.  dies 
destinatus  A.  4,  620.  i.  q.  temporis 
diuturnitas  A.  11,  425.  pro  tempore 
A.  5,  783.  immissus  in  Orcum  ter- 
ret  Manes  A.  8,  246.  longissimns  in 
Italia  G.  3,  327.  diei  orientis  de- 
scriptio  G.  1 ,  445.  A.  3,  588.  4, 
129.  6,  535.  11,  1,  12.  76.  dies  fe- 
lices  et  infelices  G.  1,  277.  die  pro 
quotidie  E.  2,  42.  die  prisca  Gen. 
forma  G ,  1 ,  208.  dii  pro  diei  an 
dixerit  Virg.  A.  1,  636. 

dlfferre  arbores  in  versiis  G.  4,   144. 

difficilis  i.  q.  infecundus  G.  2,   179. 

digerere  A.  2,   182. 

digitis  primis  egredi  Cir.  212.  aiTectus 
in  digitos  A.  5,  426. 

dignatus  A.  3,  475. 

dignus  cum  Infin.  E.  5,  54.  cum  Ge- 
nit.  A.  12,  649.  nostrum  herechtigt 
Cir.  104.  diqna  (atque)  indigna  et 
similia  A.  9,^595.  12,  811.  Cir.  247. 
si  credere  dignum  G.  3,  391. 

diluvium  i.  e.  exeidium  A.  7,  228. 

Dindi/ma,  Phrygiae  montes  A.  9,  617. 

diriumerare  A.  6,   691. 

Diomedeae  aves  A.   11,  271. 

Diomedes,  urbium  Ital.  conditor  A.  8, 
9.  Turni  socius  A.  8,  9.  Venerem 
vulneravit  A.  11,277.  Diomedis  cum 
Aenea  congressus  A.  11,  282.  — 
equi  A.  1,  752.  Accus.  Diomede  non 
ferendus  A.  11,  243. 

Dione  (Dionaeus  Caesar)  E.  9,  47. 

Dionysia  E.  5,  67. 


Dio  —  Doni 

Uhres,  Priaini  fil.  A.  5,  297.  a  Tuino 

interficitur  A.   12,  509. 
Dioxippvs  A.   9,  574. 
Jjircaens  Amphioii  E.  2,  24, 
Dirae  i.  q.  Furiac  A.  7,  .324.  al. 
dirifjere  vulnera ,  ictifs  A.   10,   140.  — 

cum  Dativo  A.   12,  488. 
ilirtis  (le  malc  omiuatis  A.  2,  519.  de 

immanihus  A.  6,  .373.   —  et    durns 

m  Codd.  coufund.  A.  12,  199.  924. 
his  i.  q.riutoA.  5,  731.  (G.  4,  467.  al.) 
discessu  pro :  (iuumdisccdcrentA. 8,215. 
discincti  Afri  A.  9,  724. 
discludere  E.  fi,  35. 
Discordia  A.  7,  702.  cxcubat  ad  Orci 

portam  A.  C,  280. 
discordia  arma  G.  2,  459. 
discrimina  leti  A.  3,   G85.  9,   143. 
dispar  dc  s^ringc  E.  2.  36. 
dispendium  A.   1,  453, 
dispeream,  si  -  -  Cat.   13,  3. 
disperdere  carmen  E.  3,  27. 
dispicere  A.  6,   734. 
dissicere  xoy.  nihili  A.  12,  308. 
distinere  et  detinere  confus.  A.  11,  381. 

distenta  uhera  E.    4,  21. 
Distributiva  pro  cardinalibus  nu- 

meris  E.  8,  73. 
disyllaba   vox    in  principio  versus 

ante  maiorem  intcrpunct.  G.  4,  196. 
diu  iuxta  mnltus,  multum  G.  1,   197. 
diverherare  A.  5,  503. 
diversus    ad   homines   relatura    G.    4, 

432.  i.  t|.  longe  remotus  A.  3,  4. 
dives  cum  Genit.  et  Abl.  E.  2,  20.   G. 

2,   136.  A.  10,  563.  —  tritnnphis  A. 
^4,  37.  —  avis  A.   10,  201. 
dividere  animum  A.  4,  285.  —  mediam 

fronteni  A.  9,  750. 
divortia  i.  q.  deverticula  A.  9,  379. 
docere  i.  q.  nuntiare  A.  3,  717. 
doctus  de  poetis  Cat.    11,  2.    de  artis 

operibus  Cul.  66. 
Dodona^K.  9,   13.  (G.  2,   16.) 
Dodonaei  lehetes  A.  3,  466. 
Dolicaon  A.   10,  696. 
dolo,  teli  genus  A.  7,  664. 
Dolon  A.  12,  347. 
Dolopes  A,  2,  29.   785. 
dolor  et  lahor  confus.  A.  2,  776.  dolor 

et  ira  coniunguntur  A.  9,  66.  dolore 

alicuius  dolere  A.   1,  669. 
dolos  versare,  movere  A.  2,  62. 
domare  terram  aratro  A.  9,   608. 
domina,   dominus    de    diis    A.    3,  438. 

pro  regina  et  rege  A.  11,  805. 
domini  gregum    (praediorum,  °navium 

cett.)  E.  3,  16. 
domus  pro  patria  A.  8,  114.   10,  183. 


Don — Dup 


631 


Nomin.  Plur.  semel  tantum  apud 
Virg.  legitur  A.  10,  52.  domo  pro 
domi  G.  3,  96.  domos,  non  domns, 
Virgilius  dixit  Accus.  G.    1,   182. 

<lonaria  pro  donariornm  loco  G.  3,  533. 
—   in  tcmplis  A.   7,  138. 

donec  oum  Indi('at.  Pracs.    G.  3,  558. 

dono,  i.  e.    beneficio,  ope  A.  8,  658. 

Donnsa,  insula  A.  3,  125. 

Dorir.a  cnstra  A.  2,  27.   6,  88. 

Doris  pro  mari  E.  10,  5. 

Dorius  ct  JJoricus  A.   2,   27. 

ilorsum  aratri  G.  1,  172.  corporis  lia- 
maui  A.  10,  226.  in  mari  A.  1,  110. 
10, 303.  —  montium,  nemoris  G.  3,  436. 

Doryclus  A.  5,  620.  647. 

Doto,  Ncreis  A.  9,   102. 

Draco,  sidns  G,  l,  244.  draco  in  He- 
speridumhortisA.  4,  484.  duo  draco- 
nesLaocoontcmpctentesA.2,203sq(i. 

Dranccs  A.   II,   122.  12,  644.  al. 

Drepanum  A.  3,  707. 

Drusi  A.  6,  825. 

Dryades  E.  5,  59.  (G.  1 , 1 1 .  3,  40.  4, 460.) 

Drymo,  Nympha  G.  4,  336. 

Dryope,  Nympha  A.   10,  551. 

Dryopes  A.  4,   146. 

dubitare  pro  deliberarc  A.  9,  191. 

duhius  Mars  G.   2,  283. 

ducere  pro  adducere  G.  3,  156.  i.  q. 
procudere  A.  7,  634.  —  hellum  A. 
8,  55.  —  casiis  Cul.  160.  —  colo- 
rem  E.  9,  49.  —  ensem  A.  12,  378. 
— •  nmros  A.   1,  423.  —  pompam  G. 

3,  22.  —  somnos  A.  4,  560.  —  vo- 
ces  Cul,  5,  —  de  marmore  vultus 
A.  6,  849.  duc  age  et  duc ,  duc  G, 
2,  358. 

ductores  (navium)  A.  5,  133. 
dudum  pro  antea,  prius  A.  2,  726. 
dulcis  aqua  E.  5,  47.  —  de  omnibus, 

quae  uobis  cara  G.  2,  511.  dulce  i. 

e.  in  gaudium  meum  Cir.  246. 
Dulichium, Dnlichia^.  6,  76.  A.  3,  271. 
dum  nostrum  so  lange  his  E.  9,  23.  — 

ivtlhrend,  cum  Coniunct.  G.  4,  457. 

cum   Coniunct.    voluntatera    et  stu- 

dium   indicat  A.  1,    5.   cum   Praes. 

ctiam   in  re   praeterita  E.  7,  6.  G. 

4,  560.  A.  3,  616,  cum  Praes.  et 
Futuro  constructum  quomodo  dif- 
ferat  A.  4,  336. 

du77ii,  du7nosus  E.  1,  77. 

duplex  pro    ambo  A.    1,  93.  —   ami- 

ctus   A.   5,    421.    —  prima   syllaba 

producta  A.  12,  198. 
duplex   equorum   spina   G.  3,    87.  — 

Casus  Obiecti  eidem  Verbo  adiectus 

A.  5,  172.   11,  179.  12,  273. 


632 


Dup  — Ei 


Ela  — Eni 


duplicare  umhras  E.  2,  67.  —  virum 
A.   11,  645.  —  vota  A.  8,   556. 

durare  pro  se  durare  A.  1,  207.  — 
laborem  A.  8,  577. 

durus  i.  q.  laboribus  dnratus  A.  3,  94. 
i.  q.  miser  A.  12,  873.  durum  ho- 
viinum  genus  G.  1,  63.  A.  8,  315. 
dura  quercus  E.   4,  30. 

Dymas  A.  2,  340.   394.  428. 

e  augendi  et  intendendi  vim  habet  in 

verbis  compositis  G.  4,   145.  A.    7, 
'  757.  priorem  aliquam  condicionem, 

nunc  mutatam,   indicat  A.   10,  221. 
ehenum  G.  2,  117. 
ebuhm,  planta  E.   10,  27. 
eh7ir  Tndiae  G.   1,  57.  pro  rebus  inde 

factis    G.  2,   193.    eburna  vagina  A, 

9,  305.  eburnus  ensis  A.   10,   11. 
Ebusus^  Etruscus  A.  12,  299. 
ecce   E.    3,   50.    G.    1,    108.    in  altera 

parte    sententiae   post   Partt.  quum, 

dum,  ubi  A.  3,  219. 
(^Echidna  Cir.  67.) 
Echionius  A.   12,  515. 
echo:  eius  descriptio  A.  5,   148. 
ecquis  cum  et  quis  confus.  G.  3,   159. 
edax  ignis  A.  2,  758. 
edere  pro  simpl.  dicere  Cul.  251. 
edice  A.  11,   463. 

edit  aliquem  cura,  doIorA.  4, 66. 1 2,  801. 
Edones  Cir.  165. 
Edonus,  ventus  A.   12,  365. 
(Edonius  altera  syllaba  correpta  ibid.') 
educere  pro  educare  A.  6,  765. 
edit7'us  (egelidus  etc.)   G.  4,   145. 
e^  in  et  f  mutsitum  A.  9,   632. 
ejffectus  i.  q.  absolutus  Mor.   117. 
efferre    ortus    de    sole   A.    4,    119.  — 

ensem,  i.  c.  toUere  A.  2,  553. 
effervere  G.  4,  556. 
effetus ,    non  effoetus    scribendum    G. 

1,  81.    i.  q.  debilis ,  infirmns  A.  5, 

396.    effeta  veri  senectus  A.   7,  440. 
effugium  A.  2,  140. 
effnlgere  A.  2,   616. 
effnitus  A.  8,   368. 
effundere   animam  A.    1,    98.  —   vires 

in    ventum   A.    5,  446.    —    voces  A, 

8,  70.  —  habenas  irarum  A.  12,  499. 

—  voces,  loqnelas,  preces  A.  5,  482. 

effnsus  caesariem  G.   4.   337. 
egflidus  A.  8,  610. 

egenae  res  i.    q.  periculosae  A.   6,  91. 
egere  i.  q.  appctcre  A.  5,  751. 
Egeriae  lucus  A.   7,  763. 
egrcgius  cum  Gen.  A.   11,  417. 
eheti  E.  2,  58.   Cul.   257. 
ei  unius  syllabae  A.   10,  496. 


eia  A.  9,  38.  —  age  G.  3,  42.  A.  4,  596. 
eiecius  de  naufragis  A.  1,  578.  4,  373. 
elabi  differtaVerb.  simpl.  labiG.  1,244. 

elapsus  de  caede  A.  2,  526. 
Electra,  Atlantis  f.  A.  8,  135. 
electrum,  metallum  G.  3,  522.  A.  8,402. 

—  {Bernstein)  lacrimosum   Cir.  434. 
Eleis  humus  Cat,   2,  32. 
elephantus  pro  ebore  G.  3,  26. 
Eleusis,  Eleusina  mater  G.   1,   163. 
Eliades  equae  G.   1,   59. 
elices  G.   1,   114. 
elidi,  de  suffocatione  A.  8,  261. 
Elis,  urbs  A,  3,  694.  6,  588. 
Elisio    multorum  errorum  causa  A. 

1 ,  193.  —  diphthongi  et  longae 
vocalis  ante  brevem  A.  10,  179. 
845.  —  —  —  post  syllabam  lon- 
gam  A.  2,   182. 

Elissa,  Dido  A.  4,  335.  (367.  610.  5,3.) 

elleboriis  G.  3,  451. 

Ellipsis  Coniunct.  si  in  sententiis 
condic.  A.  1,  572.  durior  Verbi 
subst.  E.  3,  25.  Verbi  subst.  apud 
Perf.  Pass.  E.  1,  55.  Verb.  expe- 
riendi ,    videndi   ante  si,  si  forte  A. 

2,  756.  vocc.  filius  et  filia  E.  6,  74. 
G.    1,   138.    vocc.   uxor    et    soror  A. 

3,  319.  12,830.  Vocativi  A.  1,327. 
Pronom.  relat.  et  demonstr.  alio 
casu  proprie  iterandi  G.  2,  375. 
Participii  A.  1,  160.  ex  anteceden- 
tibus  supplenda  E.  3,  25. 

eloquium  A.   11,  383. 

Elpenor  A.  7,    10. 

eludere  capturum  G,  4,  406. 

eluere  scelus,  crimen  A.   6,   742. 

Elysii  descriptio  G.   1,  38.  A.  6,  638. 

Emathia  G.   1,  492,  4,    390.    Emathius 

vertex,  i.  e  Pelion  Cir.  34. 
Emathion  A.  9,  571. 
emere  hene ,    male   A.    9,    206.    emptum 

velle  aliquid  A.   10,  503. 
emicare  i,    q.  prosilire  A.   5,  319. 
emittere  et  immiltere  in  Codd.  confusa 

G.    1,    125, 
en    cum    indignatione   A.    4.     597.    6, 

346.  cum  Nomin.  A.  1,  641.  en  aqe 

G.  3,  42.    en  —  ecce   E.    5,    65.   en 

ego  A.  5j   672,  en  umquam  E,  1,  68. 
enare  pro  volare   G.  4,   59.  A.  6,   16. 
Enceladus  A.  3,  578.  (4,   179,) 
Encliticae   ve,  ne,   que   aliis  vocc. 

adiunctae,  atque  iis  ad  quae  proprie 

pertinent  A.  2,  597. 
enim  asiseverandi  habet  vim  G.   1,  79. 

2,  509,    in    cvocatione    et    cohorta- 

tione   G.    3,  70.   vim   habet  confir- 


Em  —  Equ 


Equ— Et 


633 


mandi  A.  2,  104.  —  (iuxta  Pronn. 
personall.)  nostrum  (jernde  A.  8,  84. 
Knipens,  fluvius  G.  4,  .368. 

I  enitere^   eniiescere  ilc  hnmo   G,   2,  211. 

EnleUus  A.   5,  3S9.  42G. 

Eons  i.  q.  Lucifer  G.    1,    288.    (A.  3, 

588.   11,  4.)  Adioctivum    A.   1,  489. 

prima    syllaba    producta  G.   1,   221. 

lEpanalepsis  s.  Epanadiplosis  eu- 
rundcm  vocab.  in  initio  ct  finc  vcrsus 
A.   1,  750.  11,  358. 

lEpanaph  ora  E.    1,  30. 

lEpeoSy  C(iui  Troiani  conditor  A.  2,  264. 

Epexcgcsis  pcr  copnlam  pro  Ap- 
positione  G.  3,  198.  473.  A.  1,  569. 
12,  942.  —  rarior  per  Praep.  cum 
A.   4,   514. 

'Ephyra,  Ephyreia  aera   G.  2,  464. 

^Ephyre^  Nympha  G.  4,  343. 

Epicuri  hortus  Cir.  3. 

lEindaurus  equorum  cura  praestans 
G.  3,  44. 

Epiphonema  E.  8,  88. 

Epirus  re   pecuai-ia   florens  G.   1,  59. 

Epitheta  non  ubique  addita ,  ubi 
exspectaveris  G.  2,  247.  non  sem- 
per  vera  et  apta  a  poetis  eliguntur 
E.  5,  28.  10,  59.  66.  aliis  yocabulis 
adiunguntur,  quam  ad  quae  proprie 
pertiuent  E.l,  53.  9,  58.  G.  4,  264. 
A.  1,  85.  7,  483.  689.  rebus  ab  ef- 
fectu  tributa  G.  2,  376.  pro  Geni- 
tivo  Obiecti  G.  3  ,  145.  originem 
indicantia  interdum  addunt  singu- 
laris  virtutis  notionem  A.  3,  69. 
duo  quando  beue  iungantur  sine 
Copula  G.  1,  407.  449.  3,  28.  A. 
5,  24.  8,  82.  a  Subst.  suo  Copula 
divulsa  A.  7,  464. 
pulae  sacrae  A.  8.  175.  288.  11,  740. 

—  ferales  A.  5,  62.  —  deorum  A. 
1,  79.   —  repostae  G.  3,   527. 

Epulo  A.   12,  459. 

Epytides  A.   5,   547.  579. 

Epytus  A.  2,  340. 

3quae  masculis  equis  velociores  G.  1, 
59.  vento  gravidae  G.  3,  273.  equa- 
rum    gravidarum    cura    G.    3,    138. 

—  furor  G.   3,  266. 
^ques  pro   equo   G.  3,   116. 

?quus  Troianus  A.  2,  15.  equi  Agri- 
gentini  A.  3,  704.  12,  942.  —  caput 
inventum,  ubi  Carthago  condita  A. 
1,  443.  equi  et  arma  A.  8,  3.  equo- 
rum  bonorum  notae  G.  3,  73.  —  ad- 
missura  G.  3,  123.  —  bellico  usui 
destinatorum  educatio  G.  3,  179.  — 
morbi  et  cura  G.  3,  498.  —  domi- 
tus  G.  3,  190,  —  cultura  iu  Italia 


iioren,s   A.  7 ,  275.  confabulationes 

cum  cquis  A.   10,  860. 
eqvidern  (piomodo  usurpctur  A.  5,  56. 
e(|uitantes  Venti  A.  2,  418. 
Erato  A.  7,  37. 
Erehois  Nox  Cul.   201. 
Erebus  A.  4.   510.   (6,   247.   404,  al.) 
Eretum,  oppidum  A.  7.  711. 
ergo  E.  5,  58.  G.  1,  489.    in   interro- 

gationc   A.    6,    456.    cum   Imperat. 

A.  2,  547.  —  age  A.  2,   707. 
Ericetes  A.   10,   749. 
Erichtlionius    G.    3,    113.    Erichlhoniae 

arces  i.  q.    Athenae  Cul.   113.  i.  q. 

Troia  Cul.  335. 
Eridanus   G.   1,  482.  4,  372  A.  6,  659. 
erigere    A.  3,  423.  —  angites ,  de  Eu- 

riis  A.  7,  450.  — flammas ,  fluctus 

A.  3,  576.  • —  ct  adrigere  (animum) 

quo  discrcpent  A.    1,  579. 
Erigone  G.  4,  33. 
Erilns,  Praenestinus  A.  8,  56^. 
Erinys   una  n    scribendum  A.  2,  337. 

—  pro  exitio  A.  2,  573. 

eripere  voceni  ex  ore  loquentis  A.  7, 
118.  —  fugam  A.  2,  619. 

Eriphyle  A.  6,  445. 

errat  sermo  in  ore  Cir.  356.  errans 
hedera,  amnis  cett.  E.  4,  19.  erran- 
tes  ocy/e  morientium  A.  4,  691.  erra- 
tus  pro  pererratus  A.  3,   690. 

error  pro  fraude  A.  2,  48.  pro  insano 
amore  E.  8,  41.  pro  furore  G.  3,  513. 

erubescere  aliquid  A.  2,  542. 

eruca  (Venerem  revocans)  Mor.  85. 

erumpere  locnm  pro  ex  loco  A.  1,  580. 

—  se  G.  4,  368. 
ervum  E.  3,   100. 
Erymanthus^  mons  A.  5,  448. 
Eryx,    mons   A.    1,    570.    10,  36.  12, 

701.  heros  A.  5,  24.  392.  al. 

esse  pro  licere  E.  10,  46.  G.  4,  447. 
Cat.  6,  1.  i.  q.  edere  G.  1,  151. 
cum  Dat.  i.  q.  existimari  E.  7,  70. 
A.  11,  416.  cum  x\dverbio  (i.  q.  se 
habere)  Cat.  11,  17.  pro  vivere  A. 
2,  325.  omittitur  E.  1,  55.  A.  5,  822. 
6,  866.  esse  alicui  aliquid  A.  8,  65. 
es  omissum  A.  1  ,  237.  est,  est  per 
Anadiplosin  A.  9 ,  205.  esto  A.  4, 
35.  7,  313. 

essedum  Belgicum  G.  3,  204. 

et  (vid.  Copula)  uni  vocabulo  postpo- 
situm  E.  1,  35.  4,  63.  Cir.  79.  ter- 
tio  loco  a  Virgilio  non  collocatum 
A.  9,  245.  tamquam  anacrusis  prae- 
mittitur  vocabulis  graviter  pronun- 
tiandis  E.  2,  44.  in  interrogationi- 
bus  E.    1,  27.  vi  explicativa  prae- 


634 


Eti  — Eva 


Eve  —  Exp 


ditum  E.  3,  34.  pavtes  adiungit  toti 
A.  3,  62.  in  clausulis  ardore  plenis 
A.  4,  215.  parenthesin  ineipit  E.  9, 
11.  A.  11.  901.  post  Imperat.  E.  3, 
104.  post  vv.  nec  moi-a^  nec  longum 
tempus  cett.  G.  2,  80.  pro  et  qid- 
dem,  et  insuper  A.  2,  86.  pro  adeo, 
vel  A.  2,  49.  pro  et  tamen,  s.  guam- 
quam  E.  5,  89.  pro  et  statim  A.  9, 
22.  pro  iterato  alii  vel  pars  E.  1, 
65.  in  Codd.  substituitur  litcrae  e 
in  verb.  compos.  A.  8,  286.  et  se- 
mel  positum  pro  et  —  et  E.  4,  6. 
A.  11,  171.  et  fugere  et  fundere 
cett.  cum  effugere,  effundere  cett. 
confusa  G.  9,  632.  et  ecce  A.  5,  167. 

etiam  vim  affirmandi  habet  A.  4,  305. 
cum  quoqiie  coniuugitur  A.  1,5. 
pro  etiamnum  G.  3,  189.  A.  6,  485. 
pro  praeterea  A.  11,  352. 

etiamnum  et  etiam  nunc  E.  2,  41. 

Etruria  G.  2,  5.33.  A.  8,  494.   12,  232. 

Etrusci  tibicines  G.  2,  193.  —  a  Ly- 
dis  orti  A.  8,  479.  —  Aeneae  ad- 
iutores  A.  10,  166.  Etruscorum  fa- 
talis  manus  A.   12,  232. 

etymologici  lusus  et  fabulae  ex  etymo 
A.  1,  109.  5,  117.  6,  765.  8,  322. 
331.  344.  al. 

Euadne  A.  6,  447. 

Euander  s.  Evander  A.  8,  52.  102.  al, 

Euandrus  pro  Euander  A.  8,   100. 

Euanthes  A,   10,  702. 

Euboicum  Baiarum  litus  A,   9,  710. 

Eudoxus,  astronomus  E.  3,  40. 

Euemerus  G.  4,   149. 

Eumedes  A.  12,  346.  353. 

Eumelus  A.  5,   665. 

Eumenides  G.  1,  278.  4,  483.  A.  4,  469. 

Eunaeus,  Troianus  A.  11,  666. 

Euoe  {Euander,  Euadne  cett.)  pro  vulg. 
Evoe  cett.  A.  7,  389. 

Euphorion,  poeta  E.   10,  50. 

Euphrates  G.  ],  509.  4,  561.  A.  8,  726. 

Eurotas,  fluvius  A.   1,  498. 

Eurous  fluctus  A.  3,  533. 

Eurus,  ventus  G.  2,  339.  al.  Euro 
ocior  A.  8,  223. 

Ew-yalus  A.  5,   294.  9,   176.  sqq. 

Eurydice  et  Orpheus   G.  4,  485. 

Eurypylus,  vates  A.  2,   114. 

Eurystheus  G.   3,  4.   (A.  8,  292.) 

Eurytes  A.   10,  499. 

Eurytion  A.  5,   495. 

evadere  i.  q.  ascendendo  superare  A. 
2,  458.  —  viam  A.  2,  731.  —  cum 
Accus.  et  Dat.  A.  5,  689.  9,  99.  386. 

evalere  A.  7,  757. 

evare  i.  e.  Evoe  clamare  A.  6,  517. 


eventus  pro  fortuna  A.  II,  753. 

everherare  A,    12,  866. 

evertere  aequoraA.  1,43. — gentem  A*'A,\ . 

cvincere  A.  4,  '474.  8,  286. 

eviscerare  A.  11,  723. 

evolvere   i.  q.    enarrare    G.  4,  509.  — 

Oias  helli  A.  9,  528. 
ex  ante  consonas    G.  2,  218.  —  pro 

post   G.    1,   393.   A.  6,  407.  ex  or- 

dine  G.  4,  507.  A.  7,   139. 
examen  apum  E.  7,   13. 
exanimis  et  exanimus  A.  4,  8.  9,  444. 
exardescere  in  iras  et  sim.  A.  7,  445. 
exasperari  de  mari  A.  3,  285. 
cxcantare  fruges  E.  8,  99. 
excedere  palma   i.    q.    desistere    prae- 

mio  A.  5,  380.  —  de  diis  A.  2,  351. 
excidere  columnas  rupibus  A.   1,  429, 
excipere  (feras  et  hostes)  G..4,  207.  A. 

3,  332.  9,  763.  —    in    latus  A.   12, 

507.  exceptus  equo  A.   10,  867. 
excitare  pro  erigere  G.  4,  549. 
excitur  tellus  pulsu  pedum  A.   12,  445. 

excitus  i.  q.  exterritus  A.  12,  445. 
excoquere  terram  G.  2,  260. 
excretns  G.  3,  398. 
excuhitor  ales  (gallus)  Mor.  2. 
excutere  aliquid  pectore  A.  5,  679.  — 

foedus  A.   12,   158.    excussus    curru 

A.   10,   590. 
exedere  i.  q.  conlicere  A.   5,  785.  ex- 

esus  et  exessus  G.   1,  495. 
exercere   i.    q.    vexare   A.    3,    182.  — 

agrum    G.    1,    99.    —    choros   A.    1, 

499.  —   diem    A.   10,  807.  —  homi- 

nes.  A.  1,  431.  —  lahores  A.  8,  378. 

—  palaestras  A.  3,  281.  —  poenas 
6,  543.  exercitacursufiximina  G.  3,  529. 

exercitus    de    quavis    multitudine    A. 

.5,  824. 
exhaurire  i.  q.   ad   finem    usque  tole- 

rare  A.   4,    14.  10,  57.    exhaustus  i. 

q.  attritus,  consumptus  A.   1,  599. 
exhortari  equos  A.   11,  610. 
exigere   i.  q.  explorare  A.  1,  309.  — 

annos,  aevum   A.  1,    74.    10,  53.  — 

ense7n  A.   10,  682. 
exiguum  i.  q.  paucum  G.  2,  472. 
exim,  exin  A.  6,  891.   12,  92. 
exi)'e  aliqua  re  i,  q.  liberari  E.   1,  41. 

—  tela,  vim  cett,  A.  5,  439.  11,  750. 
exitiale  donum  A.  2,  31. 

exosus  A.  5,  687. 

expedire   i.    q.    rainistrare   A.    1,  702. 
i.  q.    exponere,  narrare  A,  3,  460. 

—  manus  A,    12,  258.    expediri  (ex 
malis)  A.  2,  633. 

expendere  poenas  A.  11,  258.    —    pro 
solvere  A,  3,  229, 


Exp— Fac 


Fac  — Fat 


635 


experto  credere  A.   11,  283. 

explere  alqm  alicttins  rei  A.   3,  586.  — 

cuiTeiido  A.   12^  763. 
expuf/nare  pudicitiam,  toros  A.  10,  92. 
€xsan(jnis  i.  q.    pertcrritus  A.  2,  212. 
exsaturabilis  A.  5,   781. 
exscindere  gentem  A.  4,  425. 
exseqni  inssa,  imperinm  A.  4,   423. 
exsequiae  nocturnae  A.  11,  142. 
exsertare  A.  3,  425. 
exsertus  i.  q.  nudatus  A.   1,  492. 
exsiHum  et  exitium  confusa  A.  10,  850. 

exsilia  numero  plurali  A.  2,   780. 
exsomnis  i.  q.  insomnis  A.   6,  556. 
exsors  i.  q.  expers  A.  6,  428. 
exspectare  i.  q.   morari  A.  4,  225. 
exspergere,  exspersns  A.  3,  625. 
exspii-are  Jlammas  A.    1,  44. 
exstinxem  et  sim.  formae  A  4,  606. 
exsuhare    de    aqua    aestuante    A.    7, 

464.  —  animis  A.  2,  386.  exsultan- 

tia  corda  G.   3,   105. 
exsuperare  i.  q.  erescere  A.  12,  46.  i.  q. 

praetervehi  A.   3,    698.    1.   q.   vin- 

cere  A.  7,  591. 
extendere  virtutem  factis  A.   6,  807.  — 

famam  —  A.   10,  468.  —  cursus  A. 

12,  909. 
exterritus   i.  q.    furens  G.  3,    434.   — 

i.  q.  graviter  perculsus  A.  4,    571. 
extispicium  A.  4,  63. 
extollere  et  premere  oppos.  A.  11,  401. 
extorris  finibus  A.  4,  616. 
extorum  ususinlustrationibus  A.8, 183. 
extremus  de  eo,  qui  ad  iinem  laborum 

pervenit  G.  2,  417.  —  ignis ,  extre- 

mtim  Inmen  A.  9,  351,    extrema  pe- 

lagi  A.  8,  333.  —  pati  A.   1,  219. 
extundere  de  fabris  A.   8,  665. 
exuberare  i.  q.  abundare  G.   1,  191. 
exuere  mentem^  animum  A.  4,  319.  — 

artus,  membra  A.  5,  423. 
exustus  ager  G.   1,  107.    exusta  palus 

G.  3,  432. 
exuviae   E.  8,  91.  A.  9,  307.   exuvias 

ponit  serpens  G.  3,  437. 

Fabaiis,  fluvius  A.  7,  715. 

ifabarum  satio  G.  1,  215. 

Fabii  A.  6,  845. 

Fabius  Maximus  A.  6,  846. 

Fabricius  A.  6,  845. 

facere  cum  Infin.  A.  2  ,  538.  8 ,  630: 
i.  q.  sacrum  facere  E.  3,  77.  — 
carmina  E.  3,  86.  —  vela  A.  5,  281. 

—  pedem  (in  navigatione)  A.  5,  830. 

—  maxinmm,  E.   10,  72.    Quid  face- 
rem?  E.  1,  41. 

facies  i.  q.  visum  dirum,  monstrum 


A.  2,  622.  8,  298.    dc  rcbus  inani- 

niatis    A.     2,   412.  faciei  ct   vultus 

discrimcn  A.   1,  684. 
facilis   c.  Dat.   i.  q.    aptus  G.  2,  223. 

i.  q.  felix  A.  1,  445.  i.  q.  flexibilis 

G.   1,  266.   —  iactura  A.  2,  646.  — 

tornus    E.    3 ,    38.    —    victus    G.  2, 

460.    —  faciles    animi    G.    3,    165. 

■ —  Ni/mphae   E.    3,  9.  —    oculi  A. 

8,  310. 
facta  atque  infecta  A.  4,   190. 
Fadus  A.  9,  344. 
fagina  pocula  E.   3,  37. 
fagus  4.  Decl.  flexum  G.  2,   71.  fagi 

(prope  Mantuam)  E.  1,  17. 
falarica  A.  9,  705. 
Falernum  vinum  G.  2,  96. 
Falisci  A.   7,  695. 

fallacia  et  pellacia  confusa  G.  4,  443. 
fallere  amorejn  cett.  A.  4,  85.  —   ali- 

quid  pro  mentiri  A.  1,  684.  —  dex- 

tras    dominorum  A.  6 ,    613.  —  pro 

clam  ferire   A.    9 ,    572.  fallor    pro 

falsus    sum    Cir.    432.  falsus   i.    q. 

fallens  G.  1,  463. 
falx  vinitoria  E.  4,  40.  G.   1,  1.^7.  — 

pro  rudi  scalpello  Cul.  85. 
Fama  A.  4,   173.  —  impia  A.  4,  298. 

—    alata   A.  9 ,  473.    —   inanis   A. 

4,  2\%.  fama  est,fuit  E.  9,  11.   A. 

12,  135.fa7na  sidera  adire  A.  4,  322. 

famam    extendere  factis  A.   10,  468. 
fames  auri  cett.   A.  3,  57. 
fandi  fictor   A.    9 ,  602.  Jando    audire 

A.  2,    81.  fandum    atque  nefandum 

A.  1,  543. 
far  G.  1,  73.  —  pium  A.  5,  745. 
farrago  G.  3,  205. 
fas    de   eo ,   quod   fieri  potest  A.   7, 

692.  —    om7ie    abrumpere   A.  3,  55. 

--  cum  Genit.  Obiecti  Cul.  287. 
fascinatio  E.  3,  103. 
fascini  Jhnati  Cat.  5,  20. 
faselus  vid.  phaselus. 
fastigium  i.   q.  profunditas  G.  2,  228. 
fata  maiora  et  minora  A.  3,  374. 
fatalis  manus  Etruscorum  A.  12,  232. 
fate^i,  verum  indicare  A.  3,   612. 
fatifer  ensis  A.  8,621.  —  arc?/;?  A.9,631. 
fatigare  i.  q.  impellere,  A.  4,  572.  i. 

q.    crebro    tractare  A.  8 ,    94.    i.  q. 

vexare  A.  1,280.  —  silvas  A.  9,  605. 
fatiscere  G.  1,  180.  A.  9,   809. 
fatum  evitari   non  potest  A.  10,  467. 

fata  a  diis  diiferri  possunt,  mutari 

non   possunt    A.  1,    357.    10,  621. 

fatorum  et  futurorum  nescii  homi- 

nes  A.   10,  501.  fatum  renon  G.  1, 

416.  fata    i.  q.    oracula  A.  1,  382, 


636 


Faii  —  Fes 


Fes— Flo 


—  inveniimt  viam  A.  10,  113.  — 
manent  aliquem  A.   10,  438. 

Faunus,  Pici  fil.,  7,  47.  213.  12,  766. 
eius  oraeulum  iu  luco  Albuneae  A. 
7,  81.  102.  254.  368.  FauniE.  6,  27. 

favere  ore.  linguis  A.  5,  71. 

favi,   eorum  cura  G.  4,  214.  228.  239. 

fax  de  meteorjs  A.  2.  694.  faee  ferroque 
A.  4.  626,  /aces  i.  q.  torres,  titioues 
A.  1,  150.  facibus  in  pugna  pro  telis 
ntebantur  A.  10,  131. 

fecundum  pectus  A.  7,  338. 

fel  veneni  A.   12,  857. 

felix  i.  q.  fecundus  E.  5 ,  37.  i.  q. 
propitius  E.  5,  65.  activc  pro  :  ,fe- 
licem  reddens  A.  1  ,  330.  cum  Ge- 
nit.  G.  1,  277.  A.  7,  725.  cum  In- 
linit.  G.  1,  284.  —  hostia  G.  1,  345. 
felices  dies  G.   1,  277. 

femineae  curae  A.  7,  345. 

fenestra    de   quocunque    foramine   A. 

2,  482.   3,   152. 

ferale  carmen  A.  4,  462.  6,  216. /<?- 
rales  cupressi,  feralia  A.  6,  216. 
ferales  epnlae  A.  5,  62. 

ferax  (fertilis)  cum  Dat.   G.  2,  222. 

fere  i.  q.  plerumque  G.  2,  203. 

fei^ina  pro  carne  ferina  A.   1,  215. 

fermenium  G.  3,  380. 

Feronia,  mater  Herili  A.  8,  569. 

Feroniae  hicus  A.  7,  800. 

ferrati  Belli  postes  A.   7,  622. 

fei-re  pro  adferre  A.  1,  463.  pro  au- 
ferre  E.  5,  34.  89.  pro  nuntiare  A. 

1,  645.  i.  q.  progignere  A.  3,  43. 
pro  inferre  A.  5 ,    282.    de   fato  A. 

3,  7.    nostrum   mit   sic/i   hringen  A. 

2,  34.  —  iter ,    cursum   A.    7,   811. 

—  manum  in  proelia  A.  5,  403.  — 
pedem  G.   1,   11.  —  preces  A.  8,  60. 

—  rates^  pro  impellere  A.    10,  295. 

—  se  A.  4,  11.  5,  373.  —  in  lucem 
A.  9,  ^Z2.  ferri per  ora  A.  12,  215. 
ferens  ventus  A.  3,  473.  fertque  re- 
fertque  A.  4,  438. 

ferreus  i.  q.  validus  G.  2,  44.  —  ager 
A.  11,  601.  —  somnus  A.  10,  745. 
ferrea  iuga  G.  2,  501. 

ferruginea  cymha  Charontjs  A.  6,  303. 

ferrugo  A.  1,  467.  —  Hihera  A.  9,  582. 

ferrum  et  hellnm  confusa  A.  6,  553. 
ferro  ftammaque,  ferro  atque  igni  et 
sim.  A.  4,   626. 

ferula,  frutex  E.   10,  25.   G.  3,   415. 

ferttm  pro  cquo  A.  2,  51. 

feri^tre  pro  fervlre  G.  1,  456.  de  locis 
frequentatis  A.  4,  407.  de  honiinibus 
A.  9,  693.  de  rebus  A.  1,  436. 
Fescennia,  oppidum  A.  7,  695. 


fessus  i.  q.  aeger  G.  4,  265.  —  rerum 

A.   1,    17 S.  fessae  res  A.  3,   145.  — 

naves  A.   1,   168. 
festinare  aliquid  A.  4,   575.  6,  177. 
\fetus   E.   1 ,  50.    G.   1 ,  81.  —  de  fru- 

ctibus  cuiusvis  generis  G.   1,  55. 
fihnla  mordet   A.  12,  274.  —  cicadae 

formam  refercns  Cir.   128. 
Fidenae,  Latinorum  oppid.  A.  6,  773. 
fide.s  deorum,  oraculorum  A.   6,  346. 

i.  q.  certa  persuasio,    uuntiatio  A. 

3,  375.    de    foederibus    A.  7,    235. 

(10,   71.)  —  supplicis  A.  2,  541. 
Fides,  numen  A.   1,  292.  9,  260. 
fida  litora,  i.  e.  tuta  A.  2,  400.  aiviia  A. 

7,  640.  9,  707.  fidissimus  cum  Gen. 

A.  12,  659. 
fiducia  pro  conndentia  A.   1,   132. 
./igere  pro  transfigere  E.  2,  29.  A.  10, 

382.  —  humo  plantas  G.  4,   115. — 

leges    A.   6,   622.  Jixus  dolore  A.  7, 

290.  fixum  sedet  animo  A.  4,   15. 
filix,  herba  G.  2,  189. 
findere  rostris  terram  A.   10,  295. 
fingere  i.  q.  comere,  ornare  A.  4,  148. 

—  corpora    lingua    A.    8 ,    634.    — 
equum  A.  6,  80.  —  vites  G.  2,  407. 

finis  A^ox  gen.  comm.  A.  3,  145.  5, 
384.  10,   116.  sine  fine  A.   2,  771. 

firmare  omina  A.  2,  691. 

firmus  et  firmare  de  corporis  viribus 
E.  4,  37. 

fiscella  E.   10,  71. 

fiscina  G.   1,  266. 

fistula  E.  2,  36.  —  cera  iuncta  E,  3,  25. 

flagellum  G.  2,  299. 

fLagrare  latratihiis  Cul.  219.  fiagran- 
tes  (pudore)  genae  A.    12,  65. 

flamma  metaphorice  A.  2,  585.  —  pro 
taeda  ardente  A.  6,  518.  y.ac  i^oj(''ji^ 
de  amore  A.  1,  637.  in  altum  emi- 
cans  boni  o.minis  G.  4,  385.  flauimae 
e  capite  micantis  prodigium  A.  2, 
680.  de  ardore  pugnae  A.  12,  811. 

Jlammatum  cor  A.   1,  50. 

Jiammea  nuptarum  Cir.  317. 

Jlatus  i.  q.  arrogantia  A.  11,  346. 

Jiava  Ceres  G.  1,  96.  Jiavi  crines  pul- 
chri  A.  4,  559. 

Jiavens  prima  lanugine  malas  A.  10,  324. 

Flavina  s.  Flavinium ,  Etruriae  oppid. 
A.    7,  696. 

Jiectere  aliqucm  A.  4,  35. 

flere  cum  Dat.  constr.  E.  2,  5. 

Jiictus  A.  9,   667. 

[Jiorei  crines  A.    12,   605.) 

fiorere  in  armis  Cir.  110.  — aetaiibus  E. 
7,  4.  florenies  aere  catervae  A.  7, 804. 

—  herbae  i.   q.  nitentes    G.  3,  126. 


Flu  — For 


For  — Ful 


637 


flnctitare  aestii  de  hominibns  A.  12,  480. 
flMCtus    iraruni ,    curaruni.    (;(>tt.     A.    4, 

.')32.  8,   19.    12,  831. 
flitenta  Anienis  c,Q.ii.   G.  4,  369. 
fiuere  de  vino  G.    2,  100.    de  capillis 

A.  4,  147.    de   vcstibus    A.    1,  320. 

(le  hominibus  A.   11,  236.  i.  <[.  flii- 

Ihicre  A.'  2,   169.  —  iahoy  umfjiento, 

sndore  cctt.  A.  3,   626.  fiuentes  rami 

G.  2,  370. 
fiumen    pro  magna   copia  G.    3,    310. 

/lumina   de   uuo    fktminc   E.    1,  52. 

—  cnrva  G.   2,    12. 

fluvii  cur  patres  Qt  genitores  Si\}\i(i\].Qn- 
tur  G.  4,  355.  —  inferorum  A.  6, 
295.  fluviorum  nomina  pro  accola- 
rum  G.  1,  509.  2,  30.  225.  479.  et 
pro  regionum  ad  eos  sitarum  A.  7, 

714. ad  homines  transferuutur 

A.  7,  532.  —  simulacra  A.  8,  712. 

—  dii  cornibus  taurinis  instructi  G. 
4,  371.  A.  8,  77.  in  fiuvio  pro :  in 

■    ripa  fluvii  E.  7,   66. 
fiuxae  res  A.  10,  88. 
focus  in  mediis  aedibus  ardens  A.  7, 13. 
foeclare  i.  q.  vulnerare,  lacerare  A.  2, 

55.  7,  575. — imlvere  crines  A.  12,  99. 
foedus  pro  pace  A.   10,  91.  — ferire, 

icere,  percutere  A.   10,   154.  —  con- 

cipere  A.   12,   13.  foedera  i.  q.  con- 

diciones,   1,  60.  —  de  naturae  legi- 

bus  A.  1,  62.  —  thalami  A.  4,  339. 

foederum    faciendorum    ritus    A.  8, 

639.   12,   117.  196.  234.   7,   136. 
fons  pro  aqua  eius  G.  4,  376. 
fori  in  alvearibus    G.  4,   250.  —  na- 

vium  A.  4,   605. 
formae  luporum  A.  7,   18. 
fotinare  i.  q.  aedificare  A.  9,   80. 
formicae  nocentes  G.  1,  186.  tempe- 

statis  nuntiae  G.   1,  379. 
formidatus  i.  q.  formidabilis  A.  3,  275. 
formido  E.  4,    14.   A.  7,    608.  —    de 

funiculo  venatorum  G.  3,  372. 
formosus  Apollo  E.  4,  57. 
fors    adverbialiter    usurpatum    A.    2, 

139.  —  et  sors  E.  9,  5. 
forsan  A.    1,  203. 
forsitan  G.  2,  288.  A.  2,   506. 
foj^tasse,    Gr.    nov,    nostrum    icohl  A. 

10,  548. 
forte,  eben,  gerade  A.   6,   171. 
fortis    equus    A.     11,  705.    —    colonus 

(agricola)   G.  3,  288. 
fortuna  iuvat    audentes  et  sim.  A.   10, 

284.    fortunae    invidia    A.     11,    43. 
fortunam  tentare  A.   11,  416. 
iCortunatns  cum  Gen.  A.   11,  416.  for- 

tunatorumapudinferossedesA.6,608. 


Foruli,  vicus  A.  7,  714. 
forum  indicere  A.   5,  758. 
fovere  de  amore  E.  3,  4.  i.  q.  curarc, 

mcdcri   G.  2,   135.  A.   12,  420.  i.  *.\. 

consilium    animo  volvorc  A.   1,  18. 

—  amplexu    A.  4,    686.    8,    388.  — 

—  rol/a  A.  10,  838.  —  famam,  speni 
A.  4,  218.  —  gremio  A.   1,  692.  — 

—  /de/nem  A.  4,  193.  —  liunmm,  lo- 
cum  G.  3,  420. 

fragilis  laurus  i.  q.  crepitans  E.  8,  82. 
frangere    (dentibus,  morsu)  G.    2,  72. 

—  saxo  i.  (j.  molcre  G.  2,  2^1  .frangi 
de  sono  A.  12,  923.  fractus  beilo 
A.  2,   13. 

fraus  i.  q.  culpa,  scelus  A.   9,  428. 

'fraxinus  E.  7,  65.  G.  2,  359.  A.  6, 
181.   11,  136. 

fremere  de  equis  G.  1 ,  12.  de  leoni- 
bus  A.  12,  8.  de  cantu  incondito 
A.  4,  146.  iu  luctu  A.  4,  668.  dc 
niontibus  silvosis  A.  12,  702.  dc 
undis  A.  11,  299.  12,  702.  i.  q. 
murmure  adsensum  siguiticare  A.  1, 
599.  5,  555.  cum  Accus.  rei  A.  5, 
555.  7,  460.  11,  132.  ~  et  premere 
confusa  G.  3,  85. 

fremitus  pugnantium  A.  2,  338. 

fremor  verborum  A.   11,  297. 

frena  spumantia  A.  4,   135. 

frenare  iram  et  sim.  A.  12,  499.  fre- 
nat  glacies  cursus  aquarum  G.  4,  136. 

fretum  omnino  pro  mari  G.   1,  327. 

frigida  hello  dextera  A.  11,  338.  — 
lumina  A.  11,  818.  friqidus  anguis 
E.  3,  93.  —  annus  i.  q.  hiems  A. 
6;  311.    —  sangids  A.   10,  452, 

frigidulus  Cir.  251. 

frigus  pro  hierae  E.  2,  22. 

frondator  E.   1.  57.  (G.  2,  362.) 

frontem  mediam  dividere  A.  9,  750. 

fuat  ccQ^cuxaig  pro  sit  A.   10,   108. 

fuci  G.  4,   168.  (244.  A.   1,  435.) 

Fucinus   lacus  A.  7,  759. 

fucus,   alga  G.  4,  39. 

fugapro  celericursuG.  3,  142.  A.  1,317. 
fugam  agitare  A.  2,  640.  —  eripere 
A.  2,  619. 

fuisse  pro  vixisse,  periisse  A.  2,  325. 

fuit  {fidnius)  pro  abiit,  desiit  A.  7,  413. 

fugere  i.  q.  in  exilium  abire  E.    1,  4. 

—  i.  q.  e  conspectu  auferri  A.  5,  629. 
(pro  recusare)  cum  Infln.A.  9,  200. 

fulex  s.  fulica   G.   1.  363. 

fu/gere,   Verb.  3.  Coniug.   A.  6,  827. 

fulmen  in  nvQo^avria  fatale  A.  10, 
177.  coelo  sereno  G.  1,  487.  a  love 
missum  G.  1,  328.  a  Venere  A.  8, 
427.  Salmoneus  fulmina  imitatur  A. 


638 


Ful— Fur 


Fut— Gem 


6 ,  590.  fuhninis  venti  A.  2 ,  649. 
fulmina  helU  (Scipiones)  G.  4,  561. 
A.  6 ,  844.  fulmina  et  fulgura  in 
Codd.  confunduntur  A.  9,   733. 

fulminare  de  Augusto  bellum  gerente 
G.  4,  561.  —  armis  A.  12,  654.  ful- 
minantes  deae  A.  1,  42. 

fulmineus  ensis  A.  4,  579.  —  Mnc' 
stheus  A.  9,  812. 

fultus  obice  A.  8,  227. 

fulvus  A.   10,  562. 

fumantia  (sub    iugo)    colla  G.  2,  542, 

fumea  taedis  lumina  A.    6,  593. 

fumigatio  alvearium  A.  12,  587. 

funalia  A.  1,  727. 

funda  piscatorum  G.   1,   141. 

fundare  urhem  legihus  A.  6,  811. 

fundere  i.  q.  magna  copia  proferre 
E.  4,  20.  i.  q.  procreare,  parere 
simpliciter  G.  1,  13.  A.  8,  139.  — 
pateram  pro  :  vinum  ex  ea  fundere 
A.  4,  60.  —  verba  A.  3,  344.  — 
ancora  naves  A.  6,  3.  fusus  harham 
A.  10,  838.  fusi  per  herbani  A. 
5,   102. 

fando  vertei-e  A.   10,  88. 

funebris  pompa  A.  11,  59.  184. 

funere  polluuntur  homines  A.  2,  539. 

fungi  stuppae  in  lucerna  G.  1,  392. 

funus  pro  caede,  sanguine  G.  3,  263. 
2, 539.pro  corpore  mortuo  A.  6,  150. 

furari  oculos  labori  A.   5,  845. 

furcae  bicornes  G.   1,  264. 

furere  i.  q.  furibundum  vagari  A.  2, 
771.  de  quovis  vehementiore  afFe- 
ctu  A.  3,  313.  de  mari  A.  1,  107. 
de  vatibus  A.  2,  345.  —  furorem 
A.  12,  680.y?<ren<m  exhortari  ^X  ^VOA.. 
A.  11,  608.  (12,  761.  ^l^.)  furentes 
fiammae  A.  4,  670. 

fures  an  pro  servis  ponantur  E.  3,  16. 

Furiae  pro  Harpyiis  A.  3,  252.  Noctis 
filiae  A.  7,  ^Zl .  —  scelertim  A.  3,  331. 
—  doloris  A.  8",  219.  furiis  (i.  c. 
furore,  ira)  acius,  incensus  A.  4, 
376.  12,  101.  Furiarqni  forma  G.  4, 
482.  sedes  in  Tartaro  A.  6,  280.  et 
in  lovis  vestibulo  A.  12,  845.  Furiae 
agitant  Oresten  A.  3,  330.  et  Pen- 
theum  A.  4,  469.  et  Amatara  A.  7,  323. 

furiaia  mens  A.  2,  407. 

furor  de  amato  puero  vel  puella  E. 
10,  38.  de  vatibus  A.  2,  345.  — 
plebis  A.  1,  148.  7,  705.  Furor  tam- 
quam  numeu  inducitur  A.     1,   294. 

furtivus  i.  q.  celatus,  tcctus  A.  4,  171. 

furtum  pro  insidiis,  dolo  A.  9,  150. 
350.  10,  735.  11,  515.  —  pro  amorc 
furtivo  G.  4,  346. 


futilis  auctor  A.  11,  339.  —  glacies 
A.  12,  740. 

Euturum  concessivum  A.  6,  848. 
pro  Imperativo  A.  2,  547.  in  quae- 
stione  indignabunda  A.  2,  578.  -t- 
et  Coni.  Praes.  permutantur  E.  3, 
16.  6,  10.  —  simplex  pro  Fut.  exacto 
G.  1,  155.  —  exactum  in  indignatione 
A.  2,  581.  —  —  pro  Fut.  simplici  G. 

2,  51.    A.    9,  282.    11,  688. 

et  Coni.  Imperf.  confus.  A.  11,  688. 

Gabii,    opp.    in  Volscis    A.    6,    773. 

Gabina   luno   A.    7 ,    682.     Gahinus 

cinctus  A.  7,   612. 
gaesum  A.  8,  662. 

GaetuliA.4,40.  Gaetuhis  larbas  A.4,B26, 
Galaesus,    fluvius  G.  4,   126.,  —    vir 

Ausonius  A.  7,  535.  575. 
Galatea,  Nereis  E.  7,  37.  (A.  9, 103.)  — 

puella  rustica  E.  1,  31.  3,  64.  9,  39. 
galbanum  A.  3,  415.  4,  264. 
galea  fiammas  spirare  fingitur  A.  7, 785. 

ex  galea  sortes  ducuntur  A.  5,  490. 
galerxis  s.  galerum  A.  7,  688.  —  rusti- 

corum  Mor.   121. 
galla  in  arboribus  G.  4,  267. 
Galli   candidi  A.  8 ,  660.    a  Marcello 

victi  A.  6,  856.  sqq.  eorum  habitus 

et  Capitolii  oppugnatio  A.  8, 655.  sqq. 
Gallia  lutosa  Cat.  8,   12. 
Gallus  C.  Corn. ,    poeta  celeberrimus 

E.  6,  64.  10,  1.  ibique  Argum. 
gallus  diei  nuntius  Mor.  2. 
Gangaridae  G.  3,  27. 
Ganges  G.  2,  137.  A.  9,  30. 
Ganymedis   raptus   artis  operibus    ef- 

fictus  A.  5,  252. 
Garamantes  E.  8,  44.  (A.  6,  795.)  — 

a  Romanis  victi  A.  6,  795. 
Garamantis    Nympha    pro   Libyca  A. 

4,  198. 
Garganus,  mons  A.   11,  247. 
Gargara,   mons    et    oppidum  Mysiae 

G.   1,   103.  (3,  269.) 
garrire  dc  fistula  Cop.  9. 
gaudere  cumPavtic.G.  2, 510.  A.  10,  500. 

gaudens  absolute  positum  A.  1,  190. 
gaudio  alicnius  gaudere  A.   1,   699. 
gaza  agresiis  A.   o,  40. 
Gela^  flumen  Siciliae,  ultima  syllaba 

producta  A.  3,  701. 
gelidus    tremor    cett.    A.    2,    120.    — 

sanguis  pro  senectute  A.  5,  395. 
Geloi  campi  (Gela  oppidum)  A.  3,  701. 
Geloni  G.  2,   115.  (3,  461.  A.  8,  725.) 
gemere  de  palumbibus  E.  1,  59.  —  de 

rebus  inanimatis  G.  3,  133.  4,  173. 

A.  2,  631. 


Gem  —  Gen 


Gen  —  Gra 


639 


gemina  arbor  A.   6,  203. 

geminare  pro :  se  geminare  G.  1,  333. 
g&ninaius  de  rebus,  quas  tluo  simul 
faciunt  G.  2,  509. 

gemitus  pelagi,  telluris  cett.  A.  3,  555. 
8,  420.  —  leo)ium,  luporum  cett.  A. 
7,   15.  gemitum  dare  A.   1,  485. 

gemma  i.  q.  pupula  oculi  Cul.  183. 
qemma  hibere  i.  e.  ex  poculo  gemmeo 
G.  2,  566. 

(/ener  pro  futuro  genero  E.  8,  18.  A. 
12,  31,  Cat.    11,  31. 

generatim  G.  2,   35. 

genesta  G.  2,   12.  434. 

genetrix  et  genitrix  G.  4,  363. 

genialis  hiems  G.  1 ,  302.  geniales  tori 
A.   6,  603. 

Genii  A.  7,  136.  per  serpentes  exhi- 
beri  solent  A.  5,  84.  95. 

Genitivus  obiectivus  E.  4,  24.  5, 
68.  A.  3,  67.  per  Praepp.  ex ,  ab 
solvendus  A.  2,  412.  436.  6,  565. 
item  per  Praepp.  oh,  propter  A.  1, 
462.  2,  413.  Cul.  94.  Gen.  Obiecti 
pro  appositione  A.  12,  546.  —  ab 
Adiect.  et  Particip.  pendens  G.  4, 
310.  491.  A.  1,  178.  10,  630.  666. 
11,  416.  12,  19.  589.  —  nominum 
propr.  a  vocc.  urbs ,  fiumen ,  sedes 
sim.  pendens  A.  1,  270.  6,  659.  — 
verbo  mirandi  adiectus  A.   11,   126. 

—  nomiuum  insularum  ,  si  quaeri- 
tur:  ubi?  A.  3,  162.  —  nominis 
paterni,  omisso  \oc.  Jilii  E.  6,  74. 
G.  1 ,  138.  —  nominum  patronym. 
in  um  pro  arum   A.  1,  565.  3,  21, 

—  Plur.  2.  Declin.  contractus  in 
um  A.  3,  70.  5,  174.  —  Plur.  Neutr. 
2.  Declin.  non  contrahitur  in  um 
A,  8,  627.  —  Ulixi,  Achilli  cett.  E, 
8,  70.  A.  1,  30.  2,  476.  —  norai- 
num  2.  Declin.  in  ius  et  ium  E.  1, 
33.  A.  9,  151.  —  in  ei  una  syllaba 
pronuntiandus  E.  4,  57. —  l.Declin, 
in  as  a  Virgilio  alienus  A,  11,  801. 
-~  1.  Declin.  in  ai  A.  3,  354.  7, 
464.  —  Graecus  in  es  apud  Virg. 
non  iuvenitur  A.  3,  386.  —  nomi- 
nura  propr.  in  es  et  eus  exeuntium 
A.  1 ,  30.  7  ,  532,  —  5.  Declin.  iu 
e  G.  1 ,  208.  Genitivi  duo  ab  uno 
nomine  pendentes  Cir.  464. 

'  Genitor  de  diis   A.  1,  155.  —  simpl. 

pro  love  A.   12,  200. 
genius,  genialis  G.  1,  302. 
gens  de   animalibus  G.    3,   73.    A.    7, 

282.  —  quomodo  differat  a  pojmlo 

A.    6,  706.  —  pro   terra  vel  urbe 

A.  1,  533.  11,  324. 


genuini  dentes  Catal.  5,  36. 

genus    i.    q.    proles    A.    4,    12,   —   ct 

nomen  coniunguntur  A.   12,  225. 
Genus  Adiectivi  per  Synesin  A.  5, 
122.  —  insolitum  quibusdam  nomi- 

nibus   tribuit  Virg.    A.    4,    462.    — 

Adicct.   vcl  Particip.  ad    rcmotioris 

Subst.genus  accommodatum  A. 6,448. 
gerere  i.  q.    proferrc    G.    2,    70.  i.  q. 

habere  G.  2,  122. 
Germania   E.    1 ,  63.    G.    1 ,  474.  509. 
Gerundium  num  passive  usurpctur 

A.  2,  81.  12,  46.  pro  quum  et  Verbo 

finito  A.  2,  6.  —  in  dum  construi- 

tur  cum  Acc.  Obi.  A.  11,  227. 
Geryon    A.    6 ,    289.    variae    Genitivi 

formae  A.  8,  202. 
gestamen  A.  7,  246.  i.  q.  clipeus  A.  3,  286. 
Getae  G.  3,  462,  4,  463,  A.  3,  35.  ab 

Augusto  victi  A,  7,  604. 
gilvus  color  G.  3,  83. 
glacialis  hiems  A.  3,  285. 
glacies  frenat^  vincit  aquas  G.  4,   136, 
glandes   plumbeae  in  aere  calido    li- 

quescunt  A.  9,  588.  glandes  boiim 

et    porcorum   pabulum   E.    10,  23. 

—  primorum  hominum  alimentum 

G.  1,  8.  glandium  genera  G.  1,  305. 
glarea  G.  2,  212. 
glaucus    color    G.  3,   82.    —    amictus 

numinum  marinorum  A.  12,  885. 
Glaucus,  deus  marinus  G.  1,  437.  3, 

267.    5,  823.  pater  Sibyllae  Curaa- 

nae   A.  6,  36.  Troianus   A.  6,  83. 

12,  343.  Sisyphi  fil.  G.  3,   267. 
glaeba  (pro  gleha)    G.   1,  65. 
globus  lunae,  stellarum  A.  6,   725. 
glomerare    G.   1,  323.  —  agmina,  ma- 

num  A.  2,  315.  4,   155.  9,  792.  — 

incendia    G.  2,  311.   —  gressus    G. 

3,    117.   —    lanam  Cir.  317.  glome- 

rari  ex  agmine  A.  2,   727. 
gnatus  et  natus  E.  5,  22. 
Gnosius  i.  q.  Cretensis  G.  1,  222.  — 

una  s  scribendum  A.  5,  306. 
Gorgo  i.  q.  Medusa  A.  2,  616.  8,  438. 

Gorgo7ies  A.  6,  289. 
Gorgonea  venena  A.  7,  341. 
Gortynia  stahula  E.  6,  60.  —  spicula 

A.  11,  773. 
gossypium  G.  2,  120, 
grabatus  Mor.  5. 
Gracchus  A.  6,  843. 
gracilis  Thalia  Cul.   1. 
Gradivus  pater  i.  e.  Mars  A.  3,  35. 
gradum  conferre  G.   1,  169. 
Graeca  nomina  Latinis  etRutulis  data 
A.  11 ,  612.  Graecae  formae  nomi- 
nura  pro.pr.  E.  6,  13.  10,  12.  A.  2, 


640 


Gra  —  Hab 


Hab  —  Hec 


259.  4,   670.  5,  265.  6,   126.  8,  506. 

11,   184.  al. 
Graius  A.  2,  412.  598.  3,  295.  al. 
Graiugenae  A.  3,  550. 
gramen    et  (jcrmen    quomodo    difierant 

G.  2,  332. 
grandaevus  A.   1,   121. 
granorum  exterendorum  apud  veteres 

ratio  G.  l,   178. 
gratari  alicui,  et  sequente  Infin.  cum 

Accus.  A.  4,  478.  5,  40. 
grates  pro  poena  A.  2,  537. 
gratus   et  carus   confusa  A.   12,  142. 
gravatus  A.   6,  520. 
gravidus   i.  q.   plenus    G.    3,  317.   A. 

7,  507.  —  oger  i.  e.  uber  G.  2,   5. 

gravida   imperiis  Italia    G.    4 ,    229. 

—  heUis   terra  A.  10,  87.   gravidae 
aristae  G.   1,   111.  319. 

gravis  i.  q.  gravidus  A.  1 ,  274.  i.  q. 
plenus  A.  6,  516.  i.  q.  languidus 
E.  1,  50.  i.  q.  noxius  E.  10,  75. 
de  foedo  odore  G.  3,  415.  de  vasta 
corporis  magnitudine  A.  12,  458. 
pro  graviter  A.  5,  387.  —  aetate  A. 
2,  436.  9,  246.  —  so7nno  A.  6,  520. 

—  terra   G.    3,    526.   grave   paren- 
thetice  Cul.  294. 

Graviscae,  oppidum  A.   10,   184. 
graviter  concidere  A.    5,   447. 
gremium    (gremio    excipere,  fovere,    in 
gr.  ponere,  tenere  cett.)    A.  9,  261. 

—  molae  Mor.  23. 
gressus  de  navibus  A.  5,  162. 

grex  de  solis  feminis  pecudum  G.  3,  63. 
grues    Styymoniae    G.     1 ,    120.     grues 

tempestatis  praenuntiae    G.  1 ,  374. 

gruibus  vescebanturRomani  G.  1,307. 
Gri/niuniE. 6,1 2. GiynaeusApoIIoA. 4,S45 . 
gryphes  iunguntur  equis  E.  8,  27. 
gurges  A.   1,    118. 

gustare  et  lihare  (discrimen)  E.  5,  26. 
gutta  pro  macula  G.  4,  99. 
Gyarus    insula  A.  3,  76. 
Gyas,  Troianus  A,  1,  222.  612.  5,  118. 
Gyges,  Troianus  A.  9,  762. 
Gylippus,  Arcas  A.   12,  272. 
gyrus  G.  3,  115. 

Ji  non  habet  vim  produccndae  brevis 
syllabac  A.  9,  418. 

hahena  pro  fiagello  cett.  A.  7,  380. 
habenae  pro  curru  A.  11,  765.  ha- 
henas  immittere,  effundere  cett.  de 
inanimatis  G.  2,  364.  A.  6,1.  — 
irarum  effundere  A.    12,  499. 

hahere  de  foederc  araoris  E.  1,  31.  de 
vulneratis  A.  12,  296.  i.  q.  divitem 
csse  G.  2 ,  499.  pro  retinere  (raor- 


tuum)  A.  1,  556.  i.  q.  tenere  E.  7, 
40.  A.  3,  147.  11,  357.  i.  q.  alere 
G.  1,  3.  i.  q.  posse  E.  3,  52.  i.  q. 
incolere  A.  7,  131.  respondet  nostro 
erfullen,  heseelen  A.  4,  581.  cum 
Part.  Perf.  Pass.  A.  9,  594.  habeo, 
quod  et  quid  E.  2,  2.  hahet  pector 
terror  A.  II,  357 .  habet  alqm.  jiuctus 
A.  6,  362.  (hdheri  i.  q.  possideri 
A.  3 ,  329.)  hahendi  fines  transcen- 
dere  Cul.  83. 

hahilis  arcus,  clipeus,  lorica  A.  1,  317. 
12,  432.  i.  q.  aptus  G.  2,  92.  3,  62.— 

hac  —  hac  pro  hac —  illac  A.  1,  467. 

hac  —  temis  per  Tmesin  A.  5,  603. 
hactenus  de  tempore  A.    11,  823. 

Hadriacus  rectius  quam  Adriacus  A. 
11,  405. 

Haemon  A.  9,  685. 

Haemonides,  sacerdos  A.  10,  537. 

Haemus,  mons  G.  1,  492. 

haerere  cum  Dat.  rei ,  cui  aliquid  in- 
haeret  A.  3,  607.  4,  73.  alicui  i.  q. 
comitem  esse  A.  10,  780.  (8,  124.) 

—  de  telis  corpori  infixis  A.  7, 
533.  11,  804.  12,  415. —  (et  adhae- 
rere)  cum  Abl.  A.  10,  361. 

halare  aliqua  re  G.  4,   109. 

Halesus,  dux  Auruncorum  A.  7,  724. 

haliaeetus  Cir.  204. 

Halius  A.  9,  767. 

Halys  A.  9,  765. 

Hamadryades  E,  5,  59.  10,  62.  Hama- 
dryasin  Cul.  94. 

Hammon  A.  4,   198. 

Harpalyce  A.   1,  317. 

Harpalycus  A.   11,  675. 

Harpyiae  A.  3,  211.  (6,  289.) 

harundo  {Iiarena ,  holus  cett.)  E.  6,   8. 

hatmspex  secundus  A.   11,  739. 

hasta  pampinea  i.  q.  thyrsus  A.  7,  396. 

hastilia  bina  heroum  A.  5,  557. 

haud  aiiter  post  ceu  A.  9,  797.  — 
equidem  A.  1 ,  335.  —  mora  vid. 
mora.  —  secius  A.  7,  781. 

haurire  pro  exhaurire  G.  3,  106.  i.  q. 
celeriter  peragere  G.  4,  427.  — 
alqm  ense  A.  2,  600.  —  alqd  au- 
ribus,  oculis  A.  4,  359.   12,  946.  — 

—  animo  A.  12,  26.  —  coelum  A. 
10,  899.  —  lucefn  G.  2,  340.  —  sup- 
plicia  A.  4,  383. 

haut  (haud)   ct  aut    in  Codd.  confun- 

duntur  E.  3,   110. 
Hehrus,  fluvins  E.   10,  65.  A.   1,  317. 

al.  —  Dolicaonis  fil.  A.  10,  696. 
Hecate  tergemina  A.  4,   511. 
Hector    cadit    A.    1 ,   99.    eius    corpus 

patri    vcnditur    A.   1 ,  384.    2 ,  540. 


Hec — Hia 


Hib  —  Hom 


641 


per  somnum  Aeneac  apparet  A.  2, 

270.  cius    cenotaphium   A.  3,    303. 

ludi  in  cius  honorem  A.  5,  371. 
Hecuba    A.   2,  501.   515.    7,  320.    10, 

705.  —  prac(]nans  face  A.   7,  319. 
hedera  pallens  E.  3,  39.  hedera  pocitae 

coronabantur  E.  7,  25. 
hei  mihi  non  hen  mihi  A.  2,  274.  Cir.  237. 
Helena  A.  2,  567.  589.  601.   6,  511.  al. 
Helenor  A.  9,   544. 

Helenus,  A.  3,  295.  333.  345.  358.  al. 
Helicon,  raons  E.  6,  65.  G.  3,   11.  al. 
Helicona  pandere  (de  Musis)  A.  7j  641. 
hellehorus  vid.  elleborus. 
Hellespontiacus  Priapus  G.  3,   111. 
Hellespontus  latiore  sensu  Cul.  337. 
Helorus,  Siciliae  fluvius  A.  3,   698. 
Helyimis,  Troianus  A.  5,  73.  al. 
Hendiadys   E.  2,  8.    8,  95.    G.  1, 

315.  3,  381.  A.  3,  148.  355.   7,  93. 

9,  26.  569.    12,   712. 
herba    (per  herbam  et  per  herbas)    G. 

2,  527.  —  veneni  i.  e.  venenata  E. 

3 ,  23.  herbae  simpliciter  pro  herba 
inutili  G.   1,  69. 

Herbesus  A.  9,  344. 

Herculea  arbor  i.  e.  populus  G.  2,  66. 

Hercules    infans    angues    elidit   A.  8, 

289.    Troiam    expugnat   A.  8,  291. 

Cerberum  vincit  A.  6,  392.    Cacum 

occidit  A.  8,  201.  259.  cum  Eryce 

certat  A.  5,  310.  inferos  adit  A.  6, 

133.  393.  eius  sacra  A.  8,  103.  173. 

184.  268.  381.  eius  labores  A.  8,291. 

eius  Ara  Maxima  A.  8,  371.  542. 
Herculeum  Tarentum  A.  3,  551. 
Herilus  ab  Euandro  occisus  A.  8,  561. 
Hermione  A.  3,  328.  —  oppidum  Ar- 

golidis  Cir.  472. 
Heivnus,  fluvius  G.  2,  137.  (A.  7,  721.). 
honea  s.  hirneay  vas  potor.  Cat.  4j  8. 
Hernica  saxa  A.  7,  684. 
heroes  E.  4,  16= 
heroinae  in  inferis  A.  6,  445. — laqueo 

spiritum  intercludentes  A.  12,  603. 
Hesiodus,   Ascraeus    vates   E.    6,  70. 

G.-2,  176. 
Hesione  A.  8,  157. 
Hesperia  A.  1,  530.  569.  2,  781.  al. 
Hesperidum  horti  A.  4,  484.  —  fnala 

E.  6,  61.  —  munus  Cat.  11,  25. 
Eesperus  E.  8,  30.  10,  77. 
hesternus  et  exiernus  confusa  A.  8, 543. 
heu  A.  8,  537.  —  in  brevi  parenthesi 

A.  6,   150.  —  me,  non  heu  mihi  A. 

2,  274.  —  heu  E.  2,  58. 
heus  A.  7,  116. 
Hiatus  E.  2,  53.  64.  3,  6.  G.  2,  144. 

A.  3,  74.  in  sensus  pausa  et  ante 

YiRGiL.  Fars  III.  £d.  ni. 


graviorem  distinctionem  E.  2,  53. 
in  voce  monosyll.  et  in  arsi  admis- 
sus  A.  4,  235.  in  thcsi  Cir.  299. 
post  Interiectionem  E.  2,  65.  in  Dat. 
3.  Declin.  E.  3,  6.  in  vocab.  Grae- 
cis  E.  8,  44. 

hibiscum  E.  2,  30. 

hic  Pron.  dcmonstr.  primae  pcrs.  E. 
7,  33.  quarc  pro  ego  et  meus  A.  9, 
205.  pro  is  A.  1 ,  742.  in  opposi- 
tionibus  E.  9,  16.  de  tempore  A.  1, 
728.  cum  Subst.  coniunctum  pro 
Advcrbio  huc  (e.  g.  hic  cursus  fnit) 
A.  1,  534.  6,  18.  hoc  pro  huc  A.  8, 
423.  pro  propter  hoc  G.  2,  425.  — 
ubi  G.  2,  312.  —  erat ,  quod  A. 
2 ,  664.  hae  raro  usurpatur  G.  3, 
305.  haec  adeo  E.  9,  59.  A.  11, 
275.  hic  ille  A.  3,  558.  7,  255.  hic 
—  hic  pro  hic  —  ille,  alter  —  alter 
A.  4,  56.  A.  10,  10.  hic  —  ille  A.  8, 
358.  Ceterum  vid.  Pro7i.  demonstr. 

hic  Adv.  addita  accuratiore  loci  signi- 
ficatione  E.  1,  54.  3,  12.  —  Adv. 
temporis  A.  1,   728.  Cir.  490. 

jfrjce<aonzM*,i.e.Hicetaonisfil.A.lO,123. 

Himella,  flumen  A.  7,  714. 

hinc  i.  q.  ex  his ,  ab  his  G.  1,5.  A. 
1,  21.  pro:  a  me  G.  4,  449.  pro : 
ex  hac  re  A.  2 ,  97.  i.  q.  posthac, 
in  posterum  A.  2,  148.  i.  q.  tum 
G.  3  ,  101.  adiecta  uberiore  expJi- 
catione  E.  1 ,  54.  hinc  —  hinc  A, 
10,  760.  Cir.  4,  471.  hinc  atque  hinc 
A.   1,  162. 

Hippocoon,  Hyrtac)  fil.  A.  5,  492. 

Hippodame  G.  3,  7. 

Hippolyte,  Amazonum  regina  A.  1 1 ,6 1 1 . 

hippomanes  G.  3,  280.  A.  4,  515, 

Hippomenes,  Cat.   11,  26. 

hippopotami  G.  4,  388. 

Hippotades  A.   11,  674. 

hircos  mulgere,  proverbium  E.  3,  91. 

hircus  Baccho  immolatur  G.  2,  380. 

^«Vt)/ Apollinissacra  faciuntA.  11,785. 

hirsutum  supercilium  E.  8  ,  34. 

hirundo  nigra  A.   12,  474. 

Hisbo,  Rutulus  A.   10,  384. 

hiscere  (raris  vocibus)  A.  3,  314, 

Hister  G.  2,  497. 

Hoedi,  sidus  G.  1,  205.  A.  9,  668.  — 
pluviales  A.  9  ,  668. 

hoedi  quam  diu  in  ventre  ferantur  et 
quando  a  lacte  depellantur  E.  7,  7, 

Homerus    Colophoniacus  Cir.    65. 

homines  prisci  maiori  statura  erant  G. 

1,  497.  A.  12,  899.  ex  truncis  ar- 

borum  nati  A.  8,  315.  ex  lapidibus 

iactis  E,  6,  41.  ex  terra  G.  2,  431. 

41 


642 


Hom— Hyd 


Hyd— lam 


Homoeoteleuton  A.  4,  256.  9,  183. 
10,  804.  causa  fuit  aliquot  versus 
omittendi  G.  1,  407. 

Homole  ^  mons  A.  7,  675. 

honestus  i.  q.  pulcher,  formosus  G.  2. 

•    392.  A.  10,  133. 

konor  de  insigni  pulchritudine  A.  1, 
591.  8-,  617.  Cir.  496.  de  frondihus 
G.  2,  404.  i.  q.  sacrificium  G.  3, 
486.  A.  1,  49.  4,  207.  pro  praemio 
A.  1 ,  253.  pro  reverentia  A.  12, 
57.  —  verborum  G.  3 ,  290.  A.  3, 
474.  honoiem  persolvere  A.  8 ,  62. 
honoj^es  colere  A.   12,   778. 

hora  pro  tempore  omnin.o  G.  1,  426. 

hordeum  in  lolium  et  avenam  dege- 
nerans  E.  5,  36.  hordea  plurali  nu- 
mero  ihid. 

horrere  de  erectis,  eminentibus  G.  1, 
151.  de  aristis  vento  agitatis  G.  3, 
199;  pro  admirari  A.  11,  507.  hor- 
rentes  Marte  Latini  A.  10,  237.  hor- 
rentia   arma  A.  Prooem.  4.  horren- 

'.  dus^  veneraiidus  A.  6,  10.  11,  507. 

horrificare  A.  4,  465. 

horrificus  A.  3,  571. 

horrisonus  A.   9,   55. 

hortator  scelerum  Ulysses  A.  6,   529. 

Hortinae  classes  (Horta,  oppidum)  A. 

7,  716. 

hortorum  cura  G.  4,  116.  sqq. 
hospita  aequora,  terra,  navis  A.  3,  S77. 
hospitalitatis  exempla  A.  3,  80.  345. 

8,  154.    —    munera    A.  1,  647,  3, 
463.   7,  243.  8,   166. 

hospitio  iungere  dextras  A.  3,  83. 

hostes  devoventur  G.  3,  513. 

hostiarum  varietas  E.   1,  8. 

huc ,  ubi  hic  exspectas  G.  2 ,  243.  — 
atque  huc  A.  9,  57.  12,  558.  — 
ades  E.  2. 45.  7, 9.  —  inchiduntA.  2, 19. 

humectare  (lacrimis  vultum)  A.  1,  465. 

humeri  lati  pertinent  ad  virilem  for- 
mositatem  A.  6,  668. 

humidus  et  uvidus  (discrimen)  G.  1,418. 

humus  i.  e.  culta  terrae  superficies  G. 
2,  460.  —  solita  A.  9,  214.  humi 
et  humo  quomodo  differant  A.  1, 
193.  humi  pro  in  humum  A.  5, 
481.  humo  pro  in  humo  s.  humi  G. 
4,   115. 

Hyacinihus  E.  3,  63. 

hyacinthus^  flos  E.  3,  106. 

Hyades  G.  1,   138. 

hyalus ,  kyaUnus  pro  vitro,  vitreo  G. 
4,  535. 

Hybla,  mons  Siciliae  (Hyblaeus)  E.  1, 
55.   7,  37. 

Hydaspes,    fluvius    (quo   iure  Medus 


vocetur)   G.   4,  221.,  -—    Troianus 

A.  10,  747. 
Hydra,  custos  in  vestibulo  Tartari  A. 

6,  576.  —  in  clipeo  efficta  A.  7,  658. 

—  Lernaea  A.  6,  576.  7,  658.  al. 
Hylaeus,  Centaurus  G.  2, 457.  A.  8,  294. 
Hylas  E.  6,  43.  G.  3,  6. 
Hylax,  canis  E.  8,   107. 
Hyllus,  Troianus  A.  12,  535. 
Hymenaei  pro  ipsis  nuptiis  A.  1,  651. 
Hypallage  Adiectivi  A.  1,  4. 
Hypanis,    Troianus   A.    2,   340.  428. 

— ,  Sarmatiae  fluvius  G.  4,  370. 
Hyperbole  A.  2,  15.  12,  701.  al. 
Hyperboreus  i.  q.  borealis  G.  3,  196. 
Hyperion  Cul.   100. 
h  y  p  e  r  m  e  t  e  r  Versus  vid.  Versus. 
Hyrcani  A.   7,  605. 
Hyrcania,  Hyrcanae  tigres  A.  4,  367. 
Hyrtacus ,  Nisi  pater  A.  9,  177.  406. 

alius  A.  5,  492. 
Hysteron  prosteron  G.    1,  179. 

A.  2,  353.  3,  662. 

i  pronuntiando  transit  in  j  G.  1, 397. 
A.  1,  73.  7,  96.  12,  401.  i  et  J  in 
eodem  nomine   (liilus  et  lulus)  A. 

I,  288. 

i,  i  nunc  cum  Imperat.  A.  4,  381.  7,  425. 
lacckus  E.  6,  15.  (7,  61.  G.  1,  166.) 
iacere  de  capillis  A.  6,  300.  de  mam- 

mis  Mor.  34.  de  mortuis  A.  1,  99. 

10,  557.  i.  q.  animo  deiectum  esse 

Cat.  5,  1. 
iacere  salutem    G.    4,  294.  —   colores 

A.  5,  89.  —  muros    A.  5,  631.  — 

in  verbis  compositis  num  duplici  i 

scribendum,  an  simplici  E.  3,  7. 
iactare  (verba,  voces)  E.  2,  5.  —  ex- 

cubias   Cir.    208.   iactari   (fluctibus) 

A.   1,  3. 
iaculari,  verbum  sollemne  de  fulmine 

A.   1,  42. 
laera,  Nympha  A.  9,   673. 
iam  nostrum  yleich  A.    4 ,    566.    i.  q. 

nun  (endlick)  einmal  A.  3,  41.  Par- 

ticulis  negandi  iunctum  G.  2 ,  252. 

de  eo,  quod  fiet  aliquando  A.  1,  272. 

transitioni  inserviens  G.  3,  541.  A. 

II,  213.  Cul.  250.  affirmandi  vi 
praeditum  A.  10,  881.  Imperativo 
adiectum  A.  11,  373.  iam  denique,  iani 
tandem  A.  2,  70.  iam  dudum  G.  1,213. 
A.  2,  103.  iam  fere,  nostrum  sckon 
eben  A.  3,  135.  iam  magis  A.  12, 
239.  iavi  —  iam  i.  q.  modo  —  modo 
A.  4,  157.  iam  iam  A.  2,  701.  iam 
iamque  A.  2,  536.  hon  iam  A.  4,  431. 

iamque   i.  q.   iamiam   A.   2,    662.    — 


lan  —  Ign 


Ign  —  Imm  643 


t  adeo  A.   1,  223.  3,   135.   10,   215.  — 

postpositum   G.   1,  142.  4,  22. 

lani  templum  rcseiatur,  pvius(iuam 
bcllum  indicitur  A.  7,  601. 

laniculum  A.  8,  357. 

ianitor  Orci  A.  8,  296. 

ianua  leti  A.  2,  661. 

lanus  A.  .1,  294.  7,  45.  610.  8,  357. 
—  bifrons  A.   7,   180.   12,   198. 

Japetus  G.   1,   279. 

lapie,  medicus  A.   12,  391.  420. 

Japyyia  A.  8,  710.  11,  247.  678,  pro 
omni  Apulia  A.    1 1,  247. 

Japys   Tiniavus  G.  3,  475. 

lapyx ^  ventus  A.  8,  710.  —  pro  Ja- 
pygius  A.  11,  247.  978. 

larbas  s.  Hiarbas  A.  4,   196. 

Jasides  Palinurus  A.  5,  843.  —  lapis 
A.   12,  392. 

Jasius,  Dardani  frater  A.  3,  168. 

lason,  dentes  draconis  serens  G.  2, 140. 

laspis  A.  4,  261. 

Jberi,  gens  fera  G.  3,  408. 

ibi  pro  tum  A.  2,  792. 

Icari  interitus  A.  6,  30. 

ictus  pro  iaculatione  A.  7,   165. 

id  quod  E.   3,  35. 

Jda  silvosus^  Phrygiae  mons  A.  2,  696. 
al.  —  pinifera  A.  5,  449.  —  Cre- 
tae  mons  A.  3,  105.  12,  412.  — 
Nympha  A.  9,  177. 

Jdaea  vocantur,  quae  ad  Cybelen  spe- 
ctant  A.  9,  112.  Jdaea  cyparissus 
G.  2,   84. 

Idaeus^  Priami  aurigaA.  6,  485.  alius 
9,  500. 

Jdalia,  JdaUus  mons  A.  1,  681.  693. 
5,  760.   Jdaliae  domus  A.  10,   52. 

idem  ad  subiecta,  non  ad  praegressa 
relatum  A.  11,  336. 

Idmon,  Turni  nuntius  A.  12,  75. 

Idomeneus  A.  3,   121.  (400.   11,  265.) 

Idumeae  palmae  G.  3,   12. 

ieiunus  i.  q.  infecundus  G.  2,  212. 

ignarus  passive  pro  igriotus  E.  6,  40. 
.A  10,   706.  —  vatum  A.  8,  627. 

ignis  de   ardente   anhelitu   G.    3,  85, 
pro  puella   vel   puero  amato  E.  3, 
66.  de  animi  ardore  A.  7,  577.  — 
aeternus  Vestae  A.  2,  296.  et  lovis 
Ammonis    A.  4,  200.    —   ater  pro 
face  A.  4,  384,  —  aurae  A.  6,  747. 
ignis  excitandi  ratio  A.  1,  176.  igni 
(Ablat.)    G,  1 ,  233.  ignes  pro  faci- 
bus  A.  4,  384.  —  missiles  in  pugna 
A.  7,  692. 
igneus  pro  celer  A.   11,  718. 
Iqnipotens  i.  e.-  Vulcanus  A.  8,  414, 
ignobilis  i.  q.  rudis  A.  1,  149. 


ignotns  i.  q,  alicuus  A,  12,  734.  ignota 
in  tcrra  mori  ct  sepcliri  tristissimum 
A.   5,  871, 

ilex  nigra  E.  6,  54.  —  arguta  E.  7,  1. 

IUa  s."  lihea  Sylvia  A.   1,  274.  4,  779. 

Iliades  A.  1,  480.   2,  580.  3,  65.  al. 

ilicet  A.   2,   424. 

ilignus  pro  iligneus  G.  3,  330. 

Jlione,  Priami  filia  A.   1,  653. 

Jlionetis  A.   1,   120.  521.  559.  al. 

Ilium  et  Troia  coniuncta  A.  2,  625. 

Ilius  pro  Uiacus  A.  9,  285. 

illacrimare  G,    1,   480. 

illaetabilis  A.   1,  707.   12,  619. 

ille  E.  3,  19.  8,  43.  inservit  distin- 
guendo  et  opponendo  E.  3,  21.  ubi, 
quod  antea  Obiectum  fuit,  Subie- 
ctum  fit  sententiae  A.  1,  153.  Adiect. 
et  Particip.  (pleonastice)  adiectum 
A.  1,  3.  5,457.  inservit  rei  alicuius 
memoriae  refricandae  A.  7,110.  ll, 
809.  i.  q.  tam  clarus  A.  1,  617.  a 
Subst.  suo  postposito  longe  seiun- 
ctum  A.  11,  809.  ille  ego  A.  Prooem. 
.1.  illius,  correpta  penultima  E.  1,  7. 

(illim  A.   12,  92.) 

illudere  G.  1,181. —  auro  vestes  G.  2, 264. 

Illyricus  E.  8,  7.  A.   1,  243. 

Ilus,  rex  Troiae  A.  6,  650.  —  lulus 
i.  q.  Ascanius  A.  1,  267.  —  Kutu- 
lus  A.   10,  400. 

Ilva,  insula  A.  10,  173. 

imago  i,  q.  umbra,  tXStaXov  A.  1,  353. 
4,  654.  i.  q.  species  A,  2,  368.  pro 
cogitatis  A.  6,  405.  —  vocis  de  echo 
G.  4,  50. 

Imaon  A.   10,  424. 

imbellis  Indus  i.  q.  mollis  G.  2,  172. 
imbelle  telum,  fer^nim  A.  2,  544. 

imber  de  aqua  marina  A.  1,  123.  de 
quovis  humore  G.  4,  115.  —  ver- 
berat  humum  A.  9,  669. 

Imbrasus,  Asii  pater  A.  11,  123.  alius 
12,  343. 

imbrifer   G.    1,   313. 

imbuere  aram  E.  1 ,  8.  —  bellum  san' 
guine  A.  7,  542. 

{mmedicabile  vulnus  A.  12,  858, 

immemor  absolute  A.  2,  244, 

immensum  mare  G.  1,  29. 

immeritus  i,  q.  innocens  A.  3,  2. 

immittere  de  malis  A.  10,  40.  —  ve- 
lis  rudentes  A.  10,  229,  —  equos  A, 
.  12 ,  332,  —  corpus  in  hostes  Cat. 
11,  49.  immitti  et  emitti  in  Codd. 
confusa  A.  1 ,  125.  immissa  barba 
A,  3,  593. 

immo  pro  s.implici  at  A.  9,  98. 

immota  manent  fata  A.  1,  257. 
41* 


644 


Imm — In 


In — Inc 


immugire  de  Aetna  A.  3,  674. 

immurmurare  silvis  G.  4,   261. 

impar  numerus  magni  momenti  apud 
Romanos  E.  8,  75. 

impellere  cum  Infin.  consti*.  A.  1,  10. 
i.  q.  labefactando  loco  suo  movere 
A.  2,  465.  —  aures  G.  4,  349.  — 
sagittam  A.  12,  856. 

imperare  arvis  G.   1,  99. 

Imperativus  Passivi  pro  Activicum 
Pron.  te  A.  3,  405.  subiecto  simplici 
Coniunctivo  A.  4,  683. 

imperatorum  mos  milites  nomine  ap- 
pellandi  A.  12,  759. 

Imperfectum  Praesenti  hist.  sub- 
iunctum  A.  1 ,  297.  Cul.  49.  cum 
Praesente  coniunctum  A.  4,  150. 
ubi.  Plusquamperf.  exspectaveris  A. 
1,  447.  3,  187.  7,  808.  de  re  non- 
dum  absoluta,  vel  de  conatu  rei 
perficiendae  E.  1,  29.-  A.  6.  468. 
12,  394.  Imp.  4.  Coniug.  in  ibam 
pro  ieham  A.  4,  528.  6,  468.  — 
Indic. ,  ubi  Coniunct.  exspectaveris 
E.  1 ,  80.  —  et  Perfect.  confusa 
A.   10,  383. 

imperium  Romanum  coelo  terminatum 
A.  1,  287.  imperiis  adsuetus  de  ani- 
malibus  A.  7,  487  = 

imperterritus  A.  10,  770. 

impia  arma,  impius  Mars  cett.  E.  1, 
71.  A.  6,  612.  impiaFama  A.  4,  298. 

impingere  agmina  muris  A.  5,  805. 

implacatus  i.  q.  implacabilis  A.  3,  420. 

implere  i.  q.  satisfacere  A.  1,  716.  — 
absolute  A.  11,  896.  impleri  ciim 
Genitivo  A.  1,  215. 

implicare  alicui  alqd  A.  1,  660.  —  se 
■dextrae  A.  2,  123.  — aciesA.  11,  632. 

implorare  (auxilium)  A.  10,  19. 

impluvia  veterum  A.  7,  59. 

importunus  i.  q.  male  ominatus  A.  12, 
864,  importunae  volucres  G.   1,  470. 

impressus  signis  A.  5,  535. 

improbus  i.  q.  insatiabilis,  immodicus 
G.  1,  119.  A.  12,  250.  i.  q.  audax 
A.  11,  512.  i.  q.  contumax  G.  1, 
146.  i.  q.  vehementer  concitatus  A. 
12,  687.  de  morbis  et  animi  per- 
turbatione  A.  9 ,  62.  improha  For- 
tuna  A.  2,  80. 

imprudens  cum  Genitivo  rci  G.  2,  372. 

imus  Acheron  A.   11,  23. 

in  cum  Accus.  fere  i.  q.  ad  A.  7,  664. 

10,  455., ,  ubi  Ablat.  ex- 

spectas  G.  2 ,  243.  i.  q.  tamquam, 
ut  sit  A.  5,  537.  7,  13.  12,  854.  pro 
inter  apud  Verba  dividendi  A.  1, 
194.  5,  62.  fere  i.  q.  instar  A.  11, 


771.  praecedente  litera  m  saepe 
omissum   G.    1 ,  256.    in   cum  Abl. 

pro  ad  E.  7,  66. i.  q.propter 

A.  10,  446.  — ■ ,  ubi  Accus.  ex- 

spectaveris  A.  2,541.  m  omittitur  ante 

Adiect.  medius  G.  3,  237. ante 

nomina  terrarum  A.  1 ,  2. a 

poetis  in  loci  designatione  A.  1, 
403.  in  et  con  permutantur  A.  3, 
673,  9,  623.  in  aliquo  esse^  sc,  po- 
situm  A.  12,  653.  in  nocte  Cir.  174. 
in  armisy  in  veste  pro  :  armis,  veste 
indutus  A.  3,  595.  4,  518.  5,  37.  in 
cornua  irasci,  surgere  cett.  G.  3, 
232.  A.  10,  725.  in  magno  munere 
i.  q.  pro  magno  munere  A.  5,  536. 
in  melius,  peius,  maius  cett.  A.  1,281. 
in  morte  A.  4,  416.  in  ordine  A.  8, 
629.  in  verho  A.  6,  547.  in  vulnera 
i.  q.  ad  vulnera  sananda  A.  7,  757. 
in  vulnus  corruere  A.  10,  488.  • 

inaccessus  A.  8,   195. 

Inachia  iuvenca,  lo  G.  3,  153. 

Inachus  A.  7,  372.   792. 

inajnahilis  Coct/ti  unda  G.  4,  479. 

inaninlatis  rebus  sensus  tribuitur  G. 
2,  215.  etc. 

i?ianimis  (pictura  et  sim.)  A.  1,  464. 

inanis  de  Orco  A.  6,  269. —  iumulus 
i.  q.  cenotaphium  A.  3,  304.  —  ga- 
lea  A.  5,  673.  inane  magnum  E.  6, 
31.  —  vacuum  A.   12,  906. 

inardescere  A.  8,  623. 

Inarime,  insula  A.  9,  716. 

incantationibus  rumpuntur  angues  E. 

8,  71. 

incanus,  valde  canus  A.  6,  810. 

incassum  G.   1,  387.  3,   100. 

incedere  arrogantiam  indicat  A.  5,  68. 

—  cum  Dat,  G.  4,  68. 
incendere    i.   q.  exasperare  A.  4,  360. 

i.  q.  flammeo  colore  inficere  A.  5, 

88.  —   clamore  coeluni   A.  10,  895. 

incensus  aestus  G.  3,  459. 
incendia  pro  materia  ad  incendendum 

A.  9,  71. 
inceitus  i.  q.  fluitans,  E.  5,  5.  incerta 

securis  A.  2,  224.  incerti  menses  G.  1, 

115.  incertum  fatis  ferri  A.  4,   110. 
incessere  A.  12,  596. 
inchoare  et  incohare  G.  1,  42.  —  i.  q. 

aedificare  A.  6,  252. 
incidere  faces    G.  1 ,  292.  —    lites   E. 

9,  14.  —  spem  Cir.  276. 
incinctus  pelle  G.  4,  347,  A.   7,   396. 
incipere  pro  dicere  ine.  A.  2,  348. 
incitare  currentem  et  sim.  A.  11,  609. 

12,  761.  875. 
includcre  pro  intercludere  A.  7 ,  534. 


Inc — Ind 


Ind  — Inf 


645 


mcompti  versus  G.  2,  386. 
inconditiis  (inc.  carmind)  E.  2,  4. 

increbrescere,  iion  increhescere  scribcn- 
dum  G.  1,  359. 

incrementum  Jovis  E.  4,  49. 

increpare  A.  3,  454.  —  tle  tonitru  A. 
8,  527.  —  sonitnm  A.  9,  503.  —  ct 
intonare  permutantur  A.  12,  332. 

increpitare  G.  4,   138.  A.   1,  738. 

incubare  (in  pctentlo  oraculo)  A.  7. 
88.  ~  auro  G.   2,  507. 

incultum  aevum  exigere  Cir.  518. 

incumbere    dc   rebus    gr.avibus  ct  mo- 

.  lestis  G.  2,  377.  A.  1,  84.  2,  205. 
absol.  A.  4,  397.  cum Dat.  rci  A.  8, 444. 

.incusare  deos  hominesqne  A.  2,  745. 

incusus  lapis  G.   1,  275. 

ihdago  A.  4,   121. 

inde  pro  ex  hoc,  hac  cett.  G.  3,  490. 
A.  1,  21.  3,  663. 

indecoris  A.  12,  25.  —  regno  A.  7,  231. 

indeprensns  A.  5,  591. 

Indi  a  Romanis  victi  finguntur  A.  6, 
795.  —  imbelles  G.  2,  172.  —  co- 
lorati G.  4,293.  —  sitientes  G.  4,  425. 

India  ebore  insignis  G.  1,  56.  et  ebeno 
G.  2,  116.  et  vastarum  arborum  .ge- 
neribus  G.  2,  122. 

I  n  d  i  c  a  t  i  V  u  s  in  interrogatione,  quae 
videtur,  indirecta  E.  4,  52.  A.  1, 
233.  269.  in  quaestionibus  indigna- 
bundis  A.  1,  48.  in  oratione  indi- 
recta  non  ponitur  A.  2,  739.  iuxta 
si  cnm.  Coni.  G.  2,  54.  A.  2,  54. 
4,  19.  ubi   nos  Coniunctivo  utimur 

.  E.  1,  80.  A.  2,  55.  11,  115.  in  in- 
terrogationibus,  ubi  Coniunct.  ex- 
spectamus  A.  2,  678.  ubi  scriptor 
suam   interponit   sententiam  A.  11, 

.  102.  in  formulis  erit  qui,  felix  qiii, 
sim.  G.  3,  69.  A.  2,  346.  Ind.  Fut. 
post.  si  cum  Coni.  A.  1,  374.  —  et 
Coniunct.  confusi  E.  2,  27.  10,  33. 

A.  1,  49.  5,  346.  al. con- 

iuncti     in     eadem     interrogatione 
A.  3,  368. 

indictus  i.  q.  non  dictus  A.  7,  333. 

indigetes  dii  G.   1,  498. 

■indignus  i.  q.  intolerabilis  G.  2,  373. 
—  cum  Genit.  A.  12,  649. 

indoctus  i.  q.  musicae  ignarus  E.  3,  26. 

indomiti  agricolae  A.   7,  521. 

indubitare  A.  8,  404. 

inducere  duplici  modo  constr.  E.  9, 
20.  —  fontibus  umbras  E.  5,  40.  — 
thiasos  E.   5,  30. 

induere  se  in  florem  G.  1,  188.  —  — 
pomis  G.  4,  142.  —  —  mucrone  A. 
10,  681. 


indulgentia  (clemeutia)  coeli  G.  2,  345. 
indu1ge7'e  ordinibus  G.  2,  277. 
ineluctabiUs  A.   2,  324.  ineluctabile  fa- 
tum  A.  8,  334. 

inei-mes  qt  inertes  conf.  A.   10,  595. 

inermus  A.   10,  425. 

iners  i.  q.  iniecundus  G.  1 ,  94.  de 
aquis  stagnantibus  G.  4,  25.  inertes 
tenebrae  Mor.  6.  inertia  pecora  A. 
9,  730.  inertia  viiae  pro  somno 
Cul.  374. 

inevectus  Cul.  340, 

inexcitus  A.  7,  623. 

inexhaustus,  (|uod  cxhauriri  non  pot- 
cst  A.   10,  174. 

inexorabile  fatum  G.   2,  491* 

inexpletus  lacrimans  A.  8,  559. 

inexlricabilis  error  A.   6,  27. 

infabricatns  A.   4,  400. 

iifamatus  Cir.  57. 

infandiim  in  parenthesi  A.   1,  251. 

infantum  sedes  in  orco  A.  6,  426. 

infelix ,  i.  q.  infecundus  E.  5,  37.  — 
cura  Gen.  G.  3,  498. 

infensa  hasta  et  sira.  A.  5,  641.  10,  521. 

inferiae  A.  3,  62.   5,  46.   96. 

inferis  diis  sacrificandi  mos  A.  6,  243. 

•  inferorura  portae  A.  6,  552.  —  viae 
duae  A.  6,  540.  inde  ad.superos 
reduces  A.  6,  119. 

inferre  (inferiae)  A.  3,  66.  inferri  i.  q. 
invadere  A.  4,  445. 

inficere  A.  12,  418.  infectum  scelus, 
quo  quis  se  infecit  A.  6,  742. 

infieri  A.  5,   708. 

infigere  ct  infligsre  confusa  A.  1,  45. 
—  i.  q.  affigere  A.  9,  579. 

infindere  sulcos  agro ,    mari  E.  4,  33. 

Infinitivus  ab  Adiect.  pendens 
E.  4,  54.  5,  1.  53.  G.  1 ,  284.  a 
Particip.  pendens  E.  7 ,  5.  G.  1, 
280.  consilium  indicat,  pro  ut  cum 
Verbo  fin.  E.  4,  54.  G.  1,  280.  A. 
1,  527.  9,  173.  post  verba  petendi 
E.  2,  43.  tamquam  A^c.  Obi.  pen- 
dens  a  verbis  habendi,  dandi  cett. 
A.  1,  319.  (7,  96.)  pendens  a  ver- 
bis  veniendi  (pro  ad  cum  Gerund.) 
A.  1,  527.  cum  Nomin.  Substantivi 
per  Copulam  iunctus  E.  5,  47.  per 
Appositionem  Substant.  iunctus  A. 
3,  241.  quem  vulgo  pro  Gerund. 
positum  censent  G.  1 ,  305.  2,  73. 
A.  1,  704.  11,  325.  pro  Imperat. 
(G.  3,  335.)  A.  3,  405.  cum 
Accus.  in  interrogationibus  A.  1, 
37.   absolutus   (s.  historicus)    G.  1, 

200. cum  Verbo  fin.  alternat 

A.  2,  134.  400. veheraentio- 


646 


Inf —  Inq 


Ins  —  Int 


rem  animi  aiFectum  indicat  A.  2, 
686.  Inf.  Act.  et  Pass.  ab  eodem 
Verbo  pendens  A.  3,  61.  —  Praes. 
pro  Eut.  post  verba  sperandi ^  cett. 
A.  3,  18.  —  Pass.per  Paragogen  for- 
matus  G.  1,  354.  Perfecti  dogioTixojs 

A.  3,   606.   6,  79. recliisse^  pe- 

iiisse,  periisse  cett.  A.  5,  196. 

inflectere  sensus  A-  4,  22. 

informis  terra   ob  hiemem    G.  3,  354. 

infractus  i.  q.  prorsus  fractus  A.  5, 
784.  9,  499.   12,   1. 

infrenare  currus  A.   12,  287. 

infreni  Numidae  A.  4,  41.  —  equi  A. 
10,  750, 

infula  hostiarum  G.  3,  487.  —  sacer- 
dotum  A.  2,  430. 

ingemere,  ingemiscere  cum  Dat.  et  Acc. 
(E.  5,  27.)  A.  4,  369. 

ingeminare  plausu  A.  1,   747. 

ingeniis  et  i^igentis  confusa  G.  2,  382. 

ingens  i.  q.  magnus,  gravis  A.  5,  487. 
—  de  magna  copia  A.  1,  640.  3, 
466.   ingentem  sese  ferre   A.  9,  597. 

inglorius  G.  2,  486.  A.  9,  548. 

ingluvies   G.  3,  431. 

ingratus  salutis  A.   10,   666. 

ingravare  A.   11,   220. 

ingredi  pro  dicere  incipere  A.  4,  107. 
absolute  de  magna  re  suscipienda 
G.  1,  42.  arrogantiam  indicat  A.  5, 
69.  —  laudes  alicuius  G.  2,   175. 

ingruere  A.  2,  301. 

ingueh  pro  immoderata  libidine  Cir.  69. 

inhaerere  cum  Abl.  A.   10,   345. 

inhiare  aliquid  G.  2,  463.  —  i.  q.  cu- 
pide  spectare  A.  4,  64. 

inhonestus  i.  q.  foedus  A.  6,  497. 

inhorrere  de  rebus  erectis  et  exstanti- 
bus  G.  3,  314.  de  apro  setas  eri- 
gente  A.  10,  711.  i.  q.  tremulo 
motu  agitari  A.  3,  195. 

inhospila  Syrtis  A.  4,  41. 

inhumati  non  vecti  a  Charonte  A.  1, 
353.  3,  67.  6,  316.  325.  373. 

iniicere  manus  de  Parcis  et  Morte  A. 
10,  419. 

inire  pro  incipere  E.  4,   11. 

innare  flumina  pro  navigare  per  ea 
A.  6,  369.  — ,  .innaiare  undam  G. 
2,  451.  4,  271.  (A.   6,   134.) 

innectere  moras  A.  4,   51. 

innocuus,  cui  non  nocetur  A.  10,  302. 

innupta  Minei^va  A.  2,  31. 

inolescere  G.    2,   77. 

inops  animi,  consilii  A.  4,  300. 

Inous  Meliccrtes  G.  1,  437.  —  Palae- 
mon  A.   5,  823. 

inquit  additvLm  post  antecedens  Verbum 


dicendi  A.  2,  78.  11,  41.  (Vid.  ait.) 

—  omissum  A.  3,  85. 
insanire  de  amantibus  E.   10,  22. 
insanus  i.  q.  ingens  A.  6,  135.  —  de 

bello  A.  7,  461. 
insequi   i.  q.    instare    G.   1,    165.  i.  q. 

tractare  Cir.  327. 
inserere  arbores  E.  1,  74. 
insertare  A.  2,  672. 
insidere  et  insidere  A.   1,  719. 
insignid  (arma)   A.  2,    389.   —  hono- 

rum  in  funeribus   deponebantur   A. 

11,  89. 
insignis    absolute   positum   A.  7,  762. 
insincerus  G.  4,  285. 
insinuare  pro  se  insinuare  A.  2,  229. 
insistere  cum    Acc.    G.    2,    164.  A.  6, 

563.  7,  689.  i.  q.  inhaerere  cogita,- 

tioni  A.  4,  533.   —    ore  A.  12^  47. 
insitio  arborum  G.  2,  32.  69.  73.  78. 
insolitus  active  G.  3,  543. 
insomnia  (ivache  Traume)  A.  4,   9. 
insonare  cum  Abl.  rei,  qua  fit  strepi- 

tus  A.  5,  579.  —  verhera  de  Furiis 

A.  7,  451.  —  et  intonare  quomodo 

differant  A.  7,  5.15.  (8,  239.) 
inspicare  faces  G.   1,  292. 
instar  quantum  A.   6,  866. 
instare  operi  A.   1,  423.  —  aliqnid  G. 

1,  220.  A.  8,  434.  —  ore  A.  12,  47. 

—  absohite  A.  1,  423. 
instaurare  animum  A.  2,  451.  —  diem 

donis  A.  4,  63.  —    i.  q.    rependere 

A.  6,   530. 
instimulare  furente7n  A.    11,   610. 
instratus  i.  q.  nou  stratus    G.  3,  230. 
insiruere  aciem  cett.  A.   8,   676. 
instrumenta    artis,    a    qua    receditur, 

diis    suspensa  E.  7 ,  24.  —    operis 

rustici  Gi   1,   150. 
insulae  oranes  altae  dicuntur  A.  S,  76. 
insularum  nomina  ut  urbium  constru- 

untur  A.  3,   162. 
insultare  nemora  A.    7,    580.    insultans 

pro   exsultans  A,  2,  330. 
insuper  cura   Abl.    A.  9,  274.  —  ad- 

dere  A.  2,  593.  —  imponere  A.  i,  61. 
insurgere    de    pugnantibus  A.  5 ,    443. 

—  altius    A.     11,    697.    —   arduum 
A.   11,  755.  —  remis  A.  3,  207. 

intactus  i.  q.  castus,  de  virgine  A.  1, 

345.  —  iugo  G.   4,  540. 
inieger  aevi  (de  iuventute)    A.  2,  638. 

9,  255,  producitur  in  Casib.  obliq. 

E.  4.  5.  ab  inte.gro  ibid. 
intemeratus  A.   2,   143.  3,   178.    —   de 

castis  A.   11,  584. 
iniempesta  nox  G.   1,  247.    A.  3,    587. 
intendere    locum   seitis  A.   4,    506.    — 


Int — Inv 


Inv — Irc 


647 


vela   antennis    et  antennas   velis  A. 

5,  829.  —  vincula  A.  2,  237. 
intentare  mortem  A.    1,  91. 
intentiis  i.  q.  atteiite  audicns  A.  3,  716. 
inter  Verbis  iDOtum  significantibus  ad- 

ditur   E.   2,    3.  adverbialiter  G.    2, 

349.  —  medios  pro  mediiis  inter  A. 

7,    397.    —  praemia   ducere  A.    12, 

437.  inter  —  interfine    (vel  gemina- 

tum  interque)  A.  9,  556. 
intercludere  aliquem  A.  2,  111. 
interea  i.  q.  interim,  indess  A.   12,  842. 
interfari  A.   1 ,  386. 
interjicere  de  inanimatis  G.  4,  330. 
Interiectiones  mediae  orationi  interpo- 

sitae  Cir.  299. 
interpres    pro    nuntio    A.   4,    356.    — 

Iwminum  deorumque  A.   10,  175. 
Interpunctio  post  Particulas  com- 

jjarationi    inservientes  non  ferenda 

G.  1,    303.  A.   1,    148.  4,    402.  al. 

omittenda,    si  alteri  demum  Verbo 

adiicitur  Subiectum  A.  1,  115. 
interr  o  gationes  duae  vel  tres  in 

eadem  periodo  iunctae  Cul.  209. 
i7itervertere  Cir.  84, 
intertextiis  auro  A.  8,  167. 
intexere   aliquid    aliqua  re  G.  2,  221. 

—  trabes  A.  2,  16. 
(intolerans  jiassive  A.  2 ,  585.) 
intonare    armis  A.   12,    700.  ■ —  et  in- 

sonare  permutata  A.  7,  515.  8,  239. 
intonsus  de  prima  adolescentia  A.  9, 1 8 1 . 

intonsa  eapita   arborum  A.   9,  681, 

intonsi  montes  E.  5 ,  63. 
intra  pro  in  A.  7,  168. 
intractabilis  A.   1,  339. 
intubum,  intubus^  herba  G.  1,   120. 
intus  cum  Abl.  A.   7,  192. 
Inui  Castrtim  A.  6,  776. 
inulae  Mor.  73. 
inultum  mori  veteribus  res  atrocissima 

A.  4,  659. 
inundare  de  exercitu  A.  12,  280.  inun- 

dant  sanguine  fossae  A.   10,   42. 
inutilis  de  vulneratis   A.  10,  794. 
invadere  i.  q.  increpare  A.  4,  265.  — 

Martem  A.    12,  712. 
invelii  undam  A.  7  ,  436. 
invenire  i.  q.  sibi  parare  A.  6,  610. 
inventor  scelerum  A.  2,   164. 
invergere  i.  q.  infundere  A.   6 ,  244. 
Inversio  orationis  A.   10,  40.  Vid. 

Constructio  mutata. 
invertere  Cir.  84. 

invidere  i.  q.  habere  non  sinere  E.  7,  58. 
invidia  est  seq.  Infin.  cum  Acc.  A.  4, 

349.  —  rumpi  E.  7,  26.  —  Fortunae 

A.  11,  43. 


invisere  terras^  urbes  (de  diis)  G.  1,  25, 

invisns  i.  q.  abditus  A.  2,  574.  i.  q. 
odiosus  A.  2,  601.  —  diis  A.  1, 
387.  active  A.   11,  364. 

invitare  cum  Infinit.  A.  5,  485.  —  solio, 
moenibns  cctt.  A.  8,  178. 

7o  G.  3,  153. 

io ,  Interiectio  A.   7  ,  400. 

Jolcns ,  Jolciacns  Cir.  377. 

Jollas^  pastor  E.  2,  57.  3,  76.  79.  — , 
Troianus  A.   11,  640. 

Jonium  mare  G.  2,    108.  A.  3,  211.  al. 

Jopas,  citharocdus  A.  1,  740. 

Jovis  ales  A.  1, 394.  —  armiger  A.  5,  255. 

Jphigenia  A.  2,    116. 

Jphitus ,  Troianus  A.  2,  435.       ^ 

ipse,  ubi  ad  rem  primariam  reditur  G.  4, 
464.  reverentiae  notionem  habet  E. 
8,  96.  A.  12,  725.  excellentiam  in- 
dicat  E.  10,  63.  partem  potiorem 
distinguit  a  reliquis  G.  2,  297.  to- 
tum  opponit  parti  A.  12,  303.  loco- 
rura  diversitatem  indicat  A.  5,  55. 
in  accuratiore  temporum  et  locorum 
designatione  G.  4 ,  75.  inservit  re- 
bus  et  personis  distinguendis  E.  1, 
39.  ad  naturam  Subiecti  refertur  G. 
3,  239.  Pronomm.  perss.  et  possess. 
adiectum  G.  1,  34.  de  eo,  qui  habet 
alicuius  rei  potestatem  A.  12 ,  83. 
ad  quem  pertineat,  ex  antecedenti- 
bus  colligendum  G.  2,  527.  i.  q. 
mea  manu  E.  3,  69.  A.  3,  457.  9, 
587.  i.  q.  sponte  E.  4,  21.  A.  7, 
49.  i.  q.  adeo  A.  1,  625.  3,  20L 
5,  12.  nostrum  gleich,  gerade,  un- 
mittelbar  A.  3,  5.  9,  561.  nostrum 
leibhaftig  A.  8,  352.  fere  i.  q.  idem 
G.  3,  168.  fere  i.  q.  solus  A.  11, 
218.  ipse  manu  G.  3,  395.  ipse  me 
A.  8,  144.  ipse  secum  A.  4,  475. 

irae  descriptio  per  comparationem  A. 
7,  462.  9,  59. 

irae  assurgunt  A.    12,  494. 

irasci  in  cornua  G.  3,  232.  A.  12,  104. 

ire  cum  emphasi  pro  ingredi  A.  2, 
578.  i.  q.  procedere  {eunt  res)  A.  7, 
592.  —  pro  Verbis  compos.  abire 
celt.  omninoquepro  Verbis  movendi 
A.  2,  375.  de  telis  emissis  A.  9, 
418.  —  iter^  viam  G.  3,  77.  12, 
386.  (A.  1  ,  67.)  —  navibus,  higis 
A.  2,  254.  12,  164.  —  in  lacrimas, 
{in  sudorem)  cett.  A.  4,  413.  —  in 
nomen  A.  6,  758.  —  in  vuhiera  A. 
12,  528.  —  suh  umbras  A.  4,  660. 
itque  rediique  A.  4,  438.  6,  122. 
it  an  a  Virg.  producatur  A.  9,  418 
euntes  pro  ituris  A.  '2 ,  111. 


648 


Irl  -—  Itu 


Ity — luv 


/mmissa  adDidonis  animam  corpore 
exsolvendam  A.  4,  693.  ad  classera 
Troian.  A.  5,   606.  ad  Turnum  A. 

9,  1.  ad  lunonem  A.  9,  802.  10, 
73.  Beroes  formam  induit  A.  5, 
620.  646.  per  arcum  coelestem  evo- 
lat  A.  5,  657.  eius  arcus  cornibus 
aquara  attrahit  G.   1 ,  380. 

irremeabilis  A.  5,  591. 

irreparahilis  G.  3 ,  284. 

irrigare  aquam  ad  aliquid  G.  4 ,    115. 

—  quietem  A.   1 ,   691. 
irriguus ,  active  G.  4,  32. 

irrisus  i.  q.  irrisione  dignus  A.  4,  534. 

irrorat  Lucifer  terras  G.  1 ,  288. 

irrumpere  cum  Dat.  A.  6,   528. 

w,  ea,  ic?  causalem  adnectit  sententiam 
E.  1 ,  12.  post  parentheses  repetit 
Subiect.  sententiae  A.  5,  706.  post 
Copulam  pro  repetendo  Pron.  relat. 
A.  7,  61. 

Jsmarus,  mons  E.  6,  30.  G.  2,  38.  (A. 

10,  351.)  —  Adiect.  A.  10,  351. 
iste  Pron.  demonstr.  secundae  perso- 

nae  E.  1,  19.  A.  6,  397. 
Ister,   fluvius  G.  3,  350.  —  coniuratus 

G.  2,  497. 
(isti7n  A.   12,  92.) 
ita  i.  q.  tum  G.  1 ,    320.    —  in  obte- 

standi  formulis  E.  10,  4.  A.   9,  208. 
Italia  gravida  imperiis  A.  4,  229.   Ita- 

]ia,  prisca  Troianorum  patria  A.  1, 

380.  Italiae  laudes  G.  2,    136.    167. 

—  prisci  incolae  et  nomina  A.  8, 
314.  1,  530.  —  nomiuis  etymologia 
A.  1 ,  533. 

Italus^  rex  A.  7,  178. 

{item  quoque  A.   1 ,  5.) 

Iteratio  eiusdera  vocis  vehementio- 
rem  animi  motura  significat  E.  1, 
75.  G.  4,  465.  iraprimis  Subiecti 
sententiae  post  parenthesin  A.  9, 
211.  in  enuntiatis  conditionalibus  A. 
8,  396.  in  Versibus  se  excipientibus 
G.  2,  125.  post  breve  intervallura 
A.  6,  16.  A.  1,  315.  2,  207-  633. 
6,  901.  8,  243.  ut  vitetur  Pronoraen 
is  E.  2  ,  33.  A.  1 ,  554.  loco  Co- 
pulae  E.  4,  6.  A.  7,  75.  cura  Co- 
pula  atque  {Jiinc  atque  Iiinc  cett.)  G. 
4,  86.  Iteratio  per  conclusionem 
aliquara  E.  8,  49.  A.  2,  76.  3,  353. 

—  vocura  et  sententiarura  cura  viA. 
4,  138.  8,  71.  —  nominura  projir. 
E.  2,  69,  E.  6,  20. 

itenwi  Cir.  520. 

Ithaca  A.  3.  273.  613. 

/«AacMs  proIthacensiA.  2, 104.  Cul.264. 

Ituraea  G.  2,  448. 


Iti/s  A.   9,  574. 

Ixion  A.  6,  601, 

iuba  galeae  triplex  A.  7 ,  785. 

iubar  A.  4,   130. 

iubere  cum  Infin.  Act.  etiam  omisso 
Accus.  Obiecti  E.  6 ,  85.  —  cum 
Infin.  Act.  et  Pass.  in  eodem  loco 
constructura  ibid.  iusso  pro  iussero 
A.  11,  467.iussiis  passive  A.  10,  144. 

iuga  silvarum  A.  6,  257. 

iugale  vinclum  A.  2,  16.  59.  iugalis 
ignis  A.  7,  320. 

iugare  de  nuptiis  A.  1  ,  345. 

iugatio  vitiura  G.  2,  358.  sqq. 

iugerum  G.  2,  264. 

iugtiJare  in  flammam  A.  12,  214. 

iugum  flectere,  regere  A.  6,   805. 

lulii  Caesaris  aniraa  in  stellara  crini- 
tam  abiitE.  9,  47.  A.  8,  681.  pro- 
digia  post  eius  caedera  G.  1 ,  466. 

luUi  noraen  etiam  Augusto  tribuitur 
A.   1,  288. 

iungere  agmina  pro:  se  agmini  adiun- 
gere  A.  4 ,  142. 

iuniperi  umbra  gravis  E.  10,  76. 

luno  ,  divum  regina  A.  1 ,  46.  —  Re- 
gina  Romae  culta  A.  12,  840.  lo- 
vis  soror  et  coniux  ibid.  pronuba 
A.  4,  59.  Saturni  proles  A.  12,  830. 
—  Stygia,  inferna  A.  4,  638.  6,  138. 
lunonis  arma  et  currus  A.  1  ,  16. 
templum  Carthagine  A.  1,  446.  ira 
in  Troianos  A.  1,25. 36. 7, 286. 292. al. 

luppiter^  non  lupiter,  scribendum  A. 
1,  223.  pro  coelo  et  aere  E.  7,  60. 
hospitalis  A.  1,  731.  infans  G.  4, 
149.  fulminans  G.  1,  328.  nutu  tre- 
mefacit  Olympum  A.  9,  106.  — 
Stygius  A.  4,  638.  Cir.  374.  —  co- 
ruscus  deus  Cir.  529.  —  Anxur  A. 
7,  799.  eius  colloquium  cum  Venere 
A.  1,  254.  cura  lunone  A.  10,  606. 
12,  791.  eo  loquente  tota  silet  na- 
tura  A.  10,  100.  ab  eius  laudibuscar- 
raina  exordiri  sollerane  eratE.  3,  60. 

iurare  cura  simplici  Acc.  personae  A. 
6,  324.  12,  197.  iurare  per  terram^ 
mare^  sidera  A.   12,   197. 

ius  dicere  praecipuum  munus  veterum 
regumA.  7,  216.  iuia  daie  A.  1,  507. 

iusiurandum  deorum  A.  6,  323.  9, 
104,  10,   113. 

luturna,  Nympha  A.   12,    138.  al. 

iuvare  aliquem  aliquid  A.   10,  84. 

iuvenalis  A.  2,   518. 

iuvencus ,  iuvenca  E.  3 ,  29. 

iuvetiis  (Octavianus)  E.  1,  43.  —  gen. 
femin.,  pro  puella  A.  6  ,  448. 

iuventas ,    iuventa  A.  5,    398.  8,    160. 


I  lux — Lae 

—  et  iuventus  quomodo  diffcrant  G. 
2,  63.  A.   5,  398. 

iuxta  nomini  suo  postpositum  A.  3,  506. 
ilxion  G.    3,    38.    Ixionis    rota    G.    4, 
484.  A.  6,  616. 

Ilabare  vestigia  pro  vestigiis  A.  10,  283. 
labans  animus  A.  4,   22. 

labefacta  ossa  A.  8 ,  390. 

labcs  i.  q.  malum  A.  2  ,  97. 
/  labi  de  serpentibus  A.  5,  86.  de  cur- 
ribus ,  navibus  etc.  A.  1  ,  147.  non 
prorsus  i.  q.  cadere  A.  6,  310. 

Labici  A.  7 ,  796. 

labor  de  opere  laboriose  confecto  A. 
6,  27.  7,  248.  depugnae  contentione 
A.  12,  727.  terrae,  plantarum  G.2,  343. 
labores  denaturali  efficientiaG.2,343. 

—  lunae,  solis  G.  2,  478.  A.   1,  742. 
laborata  Ceres  i,  e.  panis  A.  8 ,    181. 
labos  non  Virgilianura  G.  3,   118. 
labra  G.  2 ,  6. 

labrusca,  E.  5,  7.  labruscum  Cul.  52. 

Labyrinthus  A.  5,  588.  627. 

lac  niveum  E.  2,  20.  —  pressum  i.  q. 

caseus   E.    1 ,    82.  —  de  herbarura 

suco  A.  4,  514. 
Lacaena  i.  q.  Helena  A.   3,   511. 
Lacedaemon  A.  7,  363.  3,  328. 
lacerare  loricam  A.   12  ,  98. 
lacerta  et  lacertus  E.  2,  9. 
lacessere  i.  q.  movere  A.  5 ,    429.  de 

sole  A.    5,  527.  —  bellum    cett.  A. 

10,   10.  11,  254.  —  manibus  equos 

A.   12,   85. 
Lacinia  (luno)  A.  3  ,  552. 
lacrimae  arborum  G.  4,   160.  —  equo- 

rura   A.   11  ,  90.    —    coactae   A.    2, 

196.  —  orainosae  A.  12,  72. 
lacrimabile  bellum  A.  7  ,  604. 
lacrimosum  electrum  Cir.  434. 
lactere  de  sucosis  G.  1,  315. 
lacteus  i.  q.  candidus  A,8,660.  10, 137. 
lactis  augendi  ratio  G.  3 ,  394. 
lactuca  Mor.  76. 
lacuna  i.  q.  stagnura  G.   3,  365. 
lacus  pro  aqua  G.  4,  173. 
Lades  A.   12,  343. 
Ladon  A.  10,  413. 
laedere  numen  A.  1,  8. 
Jaena  A.  4,  262. 
Laertia  regna  A.  3,   272. 
Laestrygones  Cul.  329. 
laetari  aliquid   Cul.  321. 
laetus  i.    q.  faustus  A.    1 ,    605.    i.    q. 

satiatus  G.    2 ,    520.    i.    q.    pinguis, 

largus  G.  3 ,  320.    i.    q.  habens  A. 

1,  275,  441.  696.  2,  417.  cum  Gen. 

et  Abl.    A.  1,    441.  —  in  arma  A. 


Lae  —  Lau 


649 


7  ,    430.  —  et    lentus  confunduntur 

E.  7,  48.  laeta  Fortuna  A.   11,  43. 

laetae  segetes   G.   1 ,   1. 
laevus   i.    q.  stolidus  E.   1  ,    16.    i.  q. 

faustus  G.  4,  7.  laevum  lumen,  i,  e. 

noxium  A.  10,  275. 
Lageos  vitis   G.  2 ,  93. 
Lagus.  A.   10,  331. 
lambere  sidera  de  fiamma  A.    2 ,  684. 

—  de   flammis  Aetnae  A.  3,  574. 
lamentabilis   (beweinenswerth)  A.  2 ,  4. 
lampas  (\q  so\e  etluna  A.  3,637. —  pro 

face  A.  6,  587.  pro  malleolo  A.  9,  535. 
Lamyrus  A.  9 ,  334. 
lanam  glomerare  Cir.  317. 
lancibus     oneratis    cutnulare    aras     A. 

12,   215. 
languere    de  floribus  A.    11,    69.  lau' 

guens  pelagus  A.  10,  289. 
lanigerae  pecudes  A.  3 ,  642.  ^ 

Laocoon  A.  2,  40.  203. 
Laodamia  A.  6,  447. 
Laomedontiadae  et  Laomedontiades  A. 

3,  248.  8,   158.   162. 
Laoraedontis  periuria  G.  1,  502. 
Laomedontius  i.  q.  Troianus  A.  7,  105. 
lapidosa  corna  G.  2,  34.  A.  3,  649. 
lapis  coronatus  Cop.  36. 
Lapithae  prirai    equorum    doraitores 

G.  3,  115.  apud  inferos  A.  6,  601. 

eorura  pugna  cura  Centauris  A.7, 304. 
lappae  G.   1,   153. 
lapsare  A.  2,  551. 
lapsus  pro  volatu  A.  3,   225. 
laquearia  A.    1,   726. 
largus   opum  A.   11,  338. 
Laribus    raenstrua    sacra  off^erebantur 

E.   1,  44. 
Larides  A.   10,  391.   395. 
Larina  virgo  A.  11,  655. 
Larissaeus  Achilles  A.  2,  197.   11,  404. 
Larius  lacus  G.  2,   159. 
Latagus  A.   10,  697. 
late  rex   i.    q.  late  regnans  A.  1,  21. 
latebrostis  pumex  A.   12,  587. 
latex  pro  vino  A.   1,  686.  736. 
lati  populi  A.   1,  225. 
Latinis  petitur  gener  A.  7,  367. 
Latinus,  rex  A.  7,  45.   11,   269.  al. 
Latium,  nominis  originatio  A.  '8,  332. 
Latona  A.   1,  502.   12,   198. 
Latonia  Delos    G.  3,    6.  —    virgo  A. 

9,  405.   11.  534.  557. 
latrantes   pro    canibus   G.    3,    541    — 

undae  A.  7,  588. 
latrator  Anubis  A.  8,  698. 
latro  pro  venatore  A.  12,  7. 
laudes  pro  virtutibus  et  strenue  factis 

A.  5,  355.  8,  273.  9,   197. 


650 


Lav — Lev 


Lev — Liq 


lavare  sanguine  et  sim.  A.  12,  722. 

lavere  G.  3,  221. 

Lavinia  A.  6,  764.   7,   52.  71,  268. 

Lavinium  A.  1,  270.  6,  94. 

Lavinius  Adiect.  producitur,  Lavinium\, 

oppidi  nomen,  corripitur  A.  4,  236. 
Laurens  Th^biis  A.  5,  797.  et  al. 
Laurentia  castra  A.  lO,  635.  —  palus 

A.   10,  709.  Laurentiae  nympJiae  A. 

8,    71. 
Laurentum  A.  7,  61. 
latirpts  4.  Decl.  E.  6,  83.  —  crepitans 

in  flamma   bonum   omen  E.  8,  82. 
Lausus,  Mezentii  fil.  A.  7,  649. 10,426. 
laxare  rudentes  A.  3,  267. 
Leandri  traiectus  Hellesponti  G.  3,  258. 
lebetes  Dodonaei  A.  3,  466.  —  prae- 

mium  in  ludis  A.   5,  266. 
Leda  A.  1,   652. 
Ledaea  Helena  A..    7,    362.    —  Her- 

mione  A.  3,  328. 
legere  oram  E.  8,7.    —    orbes    (viae) 

A.  12,  481,   —  pontum  A.    2,  208. 

—  i.  q.  carpere  E.  8,  38. 
legifera  Ceres  A.  4,  58. 
leguminum  satio  G.  1,  193. 
Leleges  A.  8,  725. 

Lemniuspater,  i.  e.  Vulcanus  A.  8,  454. 
Lenaea  Athenis  celebrata  G.  2,  382. 
Lenaeus   i.    q.    Bacchus    G.    2,    4.   — 

Jionor  A.  4,  207. 
lenire  hominem  A.  4,  393. 
lentare  A.  3,  384. 
lentes  Pelusiacae  G.   1,  228. 
lentescere  G.  2,  250. 
lentus  i.  q.  securus,    otiosus  E.  1,  4. 

—  i.  q.    flexibilis   E.    3,    38.  A.  7, 
165.  —  et  laetus  confusa  E.  7,  48. 

leones  Gaetuli  A.  5,  351.  Poeni  E. 
5,  27.  Phrygii  A.  10,  157.  in  Eu- 
ropa  viventes  E.  5,  27.  biiugi  A. 
10,  253.  leonis  exuviis  induti  A.  7, 
666.  8,  552.  Comparatio  cum  leone 
A.  9,  .339.  792.   10,  454.  723.  12,  4. 

Lernaea  hydra  et  palus  A.  6,  287.  al. 

Lesbos,  insula  G.  2,  90. 

letare  Cul.  324. 

Lethaeus  somnus,  lethaea  papavera  G. 
1,   78.  4,  545. 

Lethe  A.  6,  714.  749.  705. 

letitm  de  rebus  A.  5,  690.  leto  ster^ 
nere  A.  8,  566. 

Leucaspis  A.  6,  334. 

Leucata,  promont.  A.  3,  274. 

Leucate  fervens  A.  8,  677. 

levare  aliquem  auxilio  A.  4,. 538.  — 
aestns  A.  7,  495.  —  viam  sermone 
A.  8,  309. 

lcvis  i.  q.  Inbricus  A.  5,  328.  —   cli- 


peus   A.  7 ,  626.  leves  humeri,   leve 

pectus  A.  7,  815.  11,  40. 
levis  terra  opponitur  pingui  G.  2,  92. 
lex,  {sub  leges  se  dare,   s.  l.  ire  cett.) 

A.  4,  618. 
libare   et  gustare   quo    differant  E.  5, 

26.  —  in  mensam  A.  1,  736. —  oscula 

A.  1,  256.  —  altaria  A.  12,  174. 
libatio  A.  3,  67. 

Liber  i.  q.  Bacchus  E.   7,  58.  al. 
liber  Adi.  cum  Gen.  A.  10,  154. 
Liberalia  Bacchi  E.  5,  67. 
liberi  de  uno  tantum  filio  A.  10,  532. 
Libethrus  ,    Libethrides     Nymphae    E. 

7,    21. 
Libra  (sidus)  librat  horas   G.  1,  208. 
libra :  ex  ea  expenduntur  heroum  fata 

A.  12,  725, 
librarehastam,  telumA.9,  417.  10,  480. 
libri  Sibyllini  A.  6,  71.  73. 
libzan  E.  7,  33. 
Liburni  A.   1,  244. 
Libys  pro  Libycus  Cir.  440. 
Libystis  u?'sa  A.  5,  37.  8,  368. 
licet  adiuncto  Dat.  et  Acc.  cum  Infin. 

quomodo  differat  A.   10,  47. 
Lichas  A.   10,  315. 
licia  G.  Ij  285., 
Licymnia  A.  9,  546, 
Ligea,  Nympha  G.  4,  336. 
Liger  A.  9,  571.   10,  576.  584. 
lignum  pro  arbore  A.  12,  767. 
ligones  vinitorum  G.  2,  399. 
Ligures   A.  10,  185.    11,  701.  labori- 

bus  adsueti  G.  2,  168.   perfidia  in- 

fames  A.  11,  701. 
Ligus  i.  q.  Ligur  A.  11,  715. 
Iigustru77i  E.  2,  18. 
LiJybaeu7n  promont.  A.  3,  706. 
limb.us  A.  4,   137. 
Iime7i  cu7-7'iculi  A.  5,  316.  —  tangere 

ominosum   A.  2 ,  242.  —   vitae  A. 

7,  598.  —  pro  ianua  Cir.  221. 
limitem  agere  fer70  A.  10,  514i 
limites  agrorum  G.  1,   126. 
Ii7nus,  vestimentum  A.  12,  120. 
(liPOTlTrig  E.  3,   75.) 
linquere  anima^n  A.  3,   140. 
lintea  dare  A.  3,  686. 
Ii7it7-es  in  re  rustica  G.  1,  262. 
Linus,  vates  E.  4,   57.  6,  67. 
Lipara,  insula  A.  8,  417. 
liquefactus  i.  e.  putrefactus  G.  4,  555. 

Iiquefactu7n  phmbu7n  A.  9,  588. 
liqiientia  flu77n7ia  A.  9,  679. 
liqui  \.    q.    defluere    G.    2,  187.  i.  q. 

diffluere  A.  3,  28. 
liqtndus    aer    G.    1  ,   404.  —    ignis  E. 

6,  31.  —   et   liqicensj  voces   prima 


Lir — Lnn 

syllaba  ancipites  A.  1,  432.  Uqitida 

nox  A.   10,  272. 
lirare  G.   1,   104. 
Liris  A.   11,  670. 
llitnre  A.  2,   118.  4,  50. 
ilitoreae  aves  A.  12,  248. 
litus  liuminis   A.    3,  390.    litoris  orae 

A.  3,  39G. 
litmis  Cluirinalis  A.  7,   187. 
Locri  Epizephyrii  A.  3,  399.  —  Opun- 

tii  in  Africa  A.   11,  265. 
locus  cum  Dat.  coustr.  A.  11,   179.  — 

pro    statu,    conditione    A.    2,    322. 

loci  Albani  A.  9,  387. 
lolium  E.   5,  37. 
longaevi  senes  A.  5,  715. 
longe ,  lom/ius    pro  diu,    diutius  A.  5, 

406.    de    tcmpore    {nec    lomje   i.    q. 

nec  multo  post)  A.  10,  317-  nostrum 

von  iveitem  her  A.   10,  843.  —    esse 

alicui  A.    12  ,  -52.  —   Comparativo 

additum  A.  9,  556.  longe  lateque  G. 

3,  477.  A.  6,  378. 
longus  Olympus^  lo7igum  coelum  G.  3, 223. 

longi  anni  A.   10,  549.  longae  voces 

A.  4,  463.  longum  pro  longe  A.  10, 

740.  —    Vale,  E.  3,   79. 
loquacia  stagna  A.   11,  458. 
loquelae  A.   5,  842. 
loqui  i.  q.  testari  E.  5,  28.   loqtmntur 

pro  dicunt  A.   1,  731. 
Zonca  bilix  A.    12,   376.   trilix    A.  3, 

467.  5,  259.    7,    639.    praemium    in 

ludis  A.  5,  259. 
lotus,  arbor  G.  2,  84.  —  herba  G.  3, 

394.  —  hnpia  Cul.  123. 
Lucagus.A.   10,  575.   592. 
Lucas  A.   10,  561. 
Lucetius  A.  9,  570. 
Lucifer,  stella  E.  8,  17.   G.  3,  324.  al. 
Lucina   E.  4,   10.    (G.    3,  6.  4,  340.) 

—  pro  ipso  partu  G.  3,  60. 
Lucrinus  lacus  G.  2,  161. 
luctari  cum  Infin.  constr.  A.  12,  386. 
ludere  (i.  e.  animi   .causa  cantare)  E. 

1,  9.  de  rebus  vento  agitatis  Cul.  73. 
ludibrium'  ventorum;  pelagi  A.  6,  75. 
ludus  G.  3,  379.  ludi  Apollinares  A. 

6,  70.  —  Actiaci  A.  3,  280.  —  fune- 

bres  A.  5,  45.    104. 
lugentes  campi  inferorum  A.   6,  440. 
lugubre  7'ubere  A.   10,  273. 
lumen  i.  q.  nitor  A.  1,   590.  —  iuven- 

tae  A.   1,  590. —  pro  vita  A.  2,  85. 

lumina  pro  oculis  G.  3,  433.  —  somno 

tegere  G.  4,  414.  —  canentia  A.  10, 

418.  . —  frigida  A.   11,  818.    luminis 

orae  G.  2,  47. 
Lunil,  terapestatum  nuntia  G.  I,  424. 


Lun — Lyn 


651 


427.  —  Titania  A.  6,  725.  I^unae 
bigae  Cir.  38.  -—  labores  G.  2,  478. 

—  sllentia  A.  2,  255.  —  sidera  Cir. 
37.  fjunam  coelo  deducere  E.  8,  69. 

lunatae  peltae  A.   1,  490.   11,  663. 
lupatum  (frcnum)  G.  3,  208. 
Jjupercal  A.  8,  343. 
Luperci  ct  Jjupercalia  A.   8,  663. 
lupinus,  lcguminis  gcnus  G.  1,  75. 
lupus  in  fabula,  proverbiura  E,  9,  54. 

—  Martius  A.  9,  566.  lupi  aliquem 
priores  vidernnt ,  proverbium  E.  9, 
54.  —  raptores  A.  2,  355. 

lustralia  exta  A.  8,   183. 

lustrare  i.  e,  obirc  A.  1,608.  — (lo- 
cum  oculis)  A.  2,  528.  —  agros  E. 
5,  75.  —  aliquera  clioro,  choreis  A. 
7,  391.  10,  224.  —  aeqtior  A.  3, 
377.  —  vestigia  E.  2,  12.  —  cor- 
pore  Troiam  (de  Hectore)  Cul.  323. 
lustrat  sol  terram  A.  4,   6. 

lusus  verborum  A.   7,  -295.  Cir.  140. 

lustratio  A.  3,  279.  —  agrorum  E.  5, 
75.  G.  1,  338. 

lutea  Aurora  A.   7,  26. 

luteum  s.  lutiim  E.  4,  44.  —  Corycium 
Cir.  317. 

lux  pro  flamraa  A.  12,  115.  pro  vita 
A.  4,  31.  pro  salute  A.  2,  281.  — 
aena  (arraorum)  A.  2,  470.  lucem 
haurire  et  sim.  G.  2,  340.  —  quaerere 
in  raortis  agone  A.  4,  692.  luce  et 
palam  coniuncta  A.  9,   153. 

luxuriare  i.  q.  pinguem  esse  G.  3,  81. 

Lyaeus  A.   1,  689. 

Lycaeus,  mons  Arcadiae  E.  10,  15.  al. 

Lycaon  Gnosius  A.  9,  304.  —  Arcas 
G.  1,  138. 

Lycas  A.  10,  315.  561. 

Lycia  ferax  A.  7,  721.  —  Apollinis 
hiberna  sedes  A.  4,  143.  —  classis 
A.  6,  334.  — pharetra,  A.  7,  816- 
J^jycium  cornu  A.  11,  773.  Lyciae  sor' 
tes  (oracula  Apollinis)  A.  4,  346. 
377.  —  sagittae  A.   8,   166- 

Lycidas,  pastor  E.  6,  67-  9,  2. 

Lycisca,  canis  nomen  E.  3,   18. 

Ijycorias,  Nympha  G.   4,   339. 

Lycoris,  amica  Galli  E.  10,  2.  42. 

Lyctiiis  E.  5,    72. 

Lycurgus,  Thraciae  rex  A.  3,  14. 

Lycus  fiuvius  G.  4,  367.  —  Troia- 
nus  A.  1,  222.  9,   556. 

Lydi  pro  Etruscis  A.  9,  11. 

Lydia  G.  4,  211.   A.  8,  479.   10,   155. 

Lydius  i.  q.  Etruscus  A.  2,  782. 

lympha  pro  aqua  A.  10,  834. 

lymphatus  A.   7,   377. 

lynces  Bacchi  G.  3,  264. 


652 


Lyn—Mal 


Mal— Mar 


Lyncms  a  Turno   occisus  A.  9,  768. 
Lyrnesiis,  Mvsiae  oppidum  A.  10,  128. 
12,  547. 

Macedoniae  reges  ab  Achille  originem 
sibi  arrogabant  A,  6,  480. 

Machaon  A.  2,  263. 

macellum  Mor.  82. 

macttis  A.  9,  641. 

madens  i.  q.  perfusus  Cat.  7,  4. 

Maeandri  cursus  A.  5,  251. 

Maecenas  G.   1,  2.  (2,  41.  al.) 

Maenala,  Maenalvs  E.  8,  21.  10,  55. 
G.  1,   17.  Cop.  9. 

3iaeon,' Eutulus  A.  10,  336. 

Maeonidae  i.  q.  Etrusci  A.   11,  759. 

Maeonis  A.   10,  337. 

Maeonius  i.  q.  Phrygius  A.  4,  216.  al. 

Maeotia  unda  G.  3,  349. 

Maevius,  poeta  pessimus  E.  3,  90. 

mayalia  A.   1,  421. 

mage  pro  magis  A.   10,  481. 

magica  sacra  E.  8,  64.  — Romani 

aversabantur  A.  4,  493. 

magis  pro  potius  E.  1,  11.  magis  ma- 
gis  G.  4,  311.  magis  et  magis ,  ma- 
gis  atque  mayis  G.  3,  518. 

magister  i.  q.  gubernator  navis  A.  1, 
115.  5,  176.  —  gregis  E.  2,  33.  — 
equorum  G.  3,  185. 

magistra  per  Appos.  additur  vocc.  ar' 
iis  et  sim.  A.  12,  427. 

magnanimae  gentes ,   nrbes  A.   10,  139. 

magnus  i.  q.  insignis  E.  4,  12.  i.  q. 
frequens  A.  1,  148.  Cul.  305.  i.  q. 
vehemens  G.  2,  334.  —  et  memora- 
hilis  coniiincta  A.  4,  94.  magna  moe- 
nia  A.  2,  295.  — •  ialenta,  iugera  A. 
5,  248.  9,  265.  10,  549.  —  parvis 
com^yonere  E.   1,  24.    —  pecunia  A. 

1,  640.  —  sacei^dos  A.  6,  544.  ma- 
gno  mercari  A.  2,  104.  magnum  ali- 
guid  dicere,  i.  e.  superbum  A.  10, 
547.  —  Jiuens  finmen  G.  3,  28.  ma- 

•gnus  annus  Astrolog.  E.  4,  12. 
Maia   G.    1 ,  225.    —   mater  Mercurii 

A.   1,  297.  8,   138.   140. 
maior  scil.  natu  E.  5,  4. 
Maius,  Latinus  A.  10,  521. 
mala  Veneri  sacra  E.  3,  64.  —  aurea 

E.  3,  71.   —    Qjdonia  E.  2,  51.  — 

Medica  G.  2,    126.  —   Hesperidum 

E.  6,  61. 
male   (pro    non)   Adiect.   additum   A. 

2 ,  23.  —  pingiiis  i.  q.  nimium  p. 
G.  1,  105. 

Malea  promontorium  A.  5,    193. 
malesuada  Fama  A.    11,  525. 
maliynus   i.  q.   infecundus    G.   2,  179. 


i.  q.  tenuis  A.  6,  270.  mdligni  adi- 
tus  A.  6,  276. 

malleoli  in  naves  coniecti  A.  8,  694. 

malus  i.  q.  nocivus  E.  3,  11.  Cir.  63. 
i.  q.  venenatus  A.  2,  471.  de  magicis 
et  veneficis  E.  7,  28.  malorum  prae- 
teritorum  iucunda  memoriaA.  1,203. 

mammae  iacentes  Mor.  34. 

manare  i.  q.  madere  Cul.  77. 

mandare  pro  commendare  A.  3,  50. 
cum  Infin.  fieri  constr.  E.  5,  41. 
—  humo  (Abl.)  A.  9,  214. 

mandit  equus  frena  A.  4,   135. 

manere  promissis  A,  2,   160.  8,  643. 

Manes  pro  diis  inferis  A.  12,  646. 
propterea  superis  diis  oppositi  G. 
4,  505.  de  loco,  in  quo  sunt  A.  4, 
387.  per  tempus  cum  corpore  in 
sepulcro  versantur  A.  3,  67.  reti- 
nent  in  Orco  Jipeciem  vitae  extre- 
mam  A.  6,  49d.  tractant  artes  prio- 
ris  vitae  A.  6,  642.  651.  insepulto- 
rum  erant  circa  Stygem  A.  1,  353. 
3,  67.  6,  149.  325.  al.  evocantur 
ex  inferiis  A.  5,  99.  Manibus  arae 
exstruuntur  A.  3,  63. 

manicatae  tunicae  A.  9,  616. 

Manlius  Torquatus  A.  6,  825.  8,  652. 

Manto,  Nympha  A.  10,  199. 

Mantua  E.  9,  27.  G.  2,  198.  —  dives 
avis  A.   10,  201. 

manus  pro  pugna  et  fortibus  factis  A. 
2,  434.  6,  683.  11,  379.  12,  23.  pro 
artificiis  A.  1,  455.  manum  commit- 
tere  A.  12,  60.  —  pati  de  animali- 
bus  mansuefactis  A.  7,  490.  manu 
pleonast.  G.  2,  247.  A.  3,  659.  4, 
344.  al.  —  mortem  invenire  A.  2, 
645.  —  pacem  orare-  A.  10,  80.  in 
manu  esse,  A.  9,  132.  manus  supi- 
nas  tendere  A.  3,  176.  inter  manus 
A.  3,  176. 

mapalia  G.  3,  340. 

M.  Marcellus  A.  6,  861.  883. 

Mareoticum  vinum  G.  2,   91. 

Marica,  Nympha  A.  7,  47. 

Marii  G.  2,   169. 

marinorum  deorum  nomina  G.  1,  437. 
A.  5,  822. 

mari'tare  vites  E.  2,  70. 

maritus   pro   proco,  sponso  A.  4,  35. 

maritae  ancillares  Cir.  443. 

marmor  de  mari  G.  1,  254.  A.  6,  729. 

marmoretis  i.  q,  candidus  G.  4,  523. 

Marpessa,  mons  A.  6,  471. 

Marruvia  gens  A.  7,  750. 

Mais  dubius  G.  2,  383.  —  gradivus 
A.  3,  35.  10,  .^42.  eius  equi  G.  3, 
91.   eius  furtum  cum  Venere   G.  4, 


Mar  — Mei 


Mel  — Met 


653 


r46.   ciim  Rhea  Silvia  A.    1 ,    274. 

Thracia    eius    sedes    A.    12,     331. 

Mars  et  mors  confus.  A.   9 ,  599. 
Marsi  G.  2,   167.  A.   10,  r)44.  scrpen- 

tes  incantant  A.  7,  753. 
Massicus  mons  ct  Massica  vina  G.  2, 

143.  3,  526.  A.  7,   726. 
Massyli  A.    4,     132.    Massylus    i.    q. 

Libycus  A.  4,  483. 
Mater  simplicitcr  pro  Magna  s.  Deo- 

rum  Matre  G.  4,  64.  —  pro  Cerere 

A.  9,  584.  —  pro  patria  A.   10,  172. 

matres   i.    q.    matronae  A.    2,    489. 
-  de  arboribus  G.  2 ,  23. 
raateria  pro  re  inde  facta  A.  1 ,  593. 
matrimonium  liberis  destitutum  habe- 

batur  infelix  A.  1,  75. 
maturare  aliquid  G.   1 ,  259. 
maturus  cum  Gen.  A.  5  ,  73.  9  ,  246. 

maturi  soles   G.    1 ,    66.  matura  hix 

A.   10,  257.  —  viro  A.  7,  53. 
Mam-usii  A.  4,  207. 
Mausoleum  Augusti  A.  6,  875. 
Mavortia  terra  i.  e.  Thracia  A.  3,  13. 
maximus  pro:  maxiraus  natuA.  1,521. 
maza   draconibus   sacris    apposita  A. 

4,  486. 
me  cum  vi  iteratum  A.  8,  1 44.  me  ipse 

i.  q.  ego  me  ipsum  A..8,  144. 
mecum   i.    q.  pariter  atque   ego  E.   2, 

13.  A.  1,  675.  —  pro  mihi  vel  meus 

A.  4,   115. 
Medea  E.  8,  47. 

Medi,  Media  G.   2,   126.   134.  136.  al. 
Medica  (herba)  G.    1 ,   215.  —  malus 

G.  2,  135. 
medicare   semina    G.    1 ,  193.    medicari 

cura  Dat.  G.  2,   135. 
meditari  carmen  E.  1,  2.  —  in  proelia 

A.   10,  455. 
medius  cura  Gen.  pro  inter  A.  4,  184. 

de  hominibus  G.  4,  436.  A.  7,   169. 

de   tempore  E.  10,    65.    de  eo ,   in 

quo   occupati   sumus  A.  5,    1.  sine 

Praepos.  in  G.  3,  237.  apud  poetas 

pro    simpl.    Praep.   in   vel  inter  A. 

7,    566.  media  morte   A.  2,    533.  in 

medium   quaerere  G.    1  ,    127.  —  — 

consulere  A.   11  ,  335. 
medius  locus  honorificus  A.   1 ,    698. 
Medo7i,  Troianus  A.  6,  483. 
medullae   eduntur,   exeduntur  amore, 

curis  cett.  A.  4,  66. 
Meqara  Sing.  num.  Cir.  105.  —  Hyblen- 

sia  A.  3,  689.  Megarae  litora  ridentia 

conchis  Cir.   102. 
Megaera,  Furia  A.  12,  846.   in  bubo- 

nem  mutata  A.  12,  &62. 
mei  imago  A.  4,  654. 


mel  quomodo  favis  exprimatur  G.  4, 
141.  bis  quotannis  eximendum  G. 
4,  231.  —  optiraum  G.  4,  100.  — 
aiiiium  G.  4,  1.  —  poeticum  E.  3, 
89.  —  sudant  arbores ,  E.  4 ,  29. 

Mclampus  G.  3,  550.  alius  A.  10,  320. 

Meliboea  duplex  (jMelihoea  purpura) 
A.  5,  251. 

Melihoeus  E.   1  ,   6. 

MeUcertes  G.    1  ,  437. 

melior  pedibus ,  lingua  ^  armis  cett.  A. 
9,  40.  556.  11,  338.  —  pars  diei 
A.  9,  156.  i.  q.  propitior  A.  12,  179. 

melisphyllum,  herba  G.  4",  63. 

Melite,  Nercis  A.  5,  825. 

Mella  fluvius  G.  4,  278. 

meminisse  i.  q.  tractare  E.  7,  18. 

Memmia  gens  A.  5,  117. 

Memnon  A.   1 ,  489. 

memor  G.   1  ,  167.  —  ira  A.  1,4. 

memorahile  numen  A.  4,  94. 

memoria  malorum  praeteritorum  iu- 
cunda  A.  1 ,  203. 

Menalcas,  pastor  E.  2,    15,  3,    13. 

ilfeneZaM*A.2;264.— Deiphobumobtrun- 
catA.  6,  525    eius  errores  A.  11,  262. 

Menestheus  A.   10,   129. 

Menoetes  A.  5,  160.  166.  173.  12,  5l7. 

mens  de  quovis  vehementiore  affectu 
A.  2,  519.  de  ipso  horaine  A.  2, 
35.  —  humana  ex  universa  mente 
divina  delibata  A.  6,  746. 

mensae  i.  q.  fercula  A.  1,  723.  —  «c- 
Gundae  A.  8,  283. 

menstrua  Luna  G.  1 ,  353. 

mentiri  colorem  E.  4,  42.  mentitus  pas- 
sive  A.  2,  422. 

Mephitis  A.  7  ,  84.     • 

merces  pro  poena,  malo  A.  7,  317. 

Mercurius  CyUenius  G.  1 ,  337.  A.  4, 
252.  258.  276.  8,  139.  animas  evocat 
Orco  A.  4,  242.  ad  Didonem  mis- 
sus  A.  1 ,  297.  ad  Aeneam  A.  4, 
222.  556.  eius  talaris  et  virga  A.  4, 
239.  eius  volatus  A.  4,  252.  eius 
munera  A.  4,  242.  sqq. 

mereri  pro  bene  mereri  A.  6 ,  664. 
merens  passive  A.  2,  585. 

meretrices  decumas  quaestus  Veneri 
vovebant  Cir.  84. 

merges  G.  2,  517. 

merops,  avis  G.  4,  14. 

Merops,  Troianus  A.  9,  702. 

Mesozeugma  A.  1,  623.  2,  461, 

Messapus  A.  7,  691.  8,  6.  al. 

Messalae  Cat.  11,  40.. 

messis  pro  aestate  E.  5,  70.  —  quando 
facienda  G.  1,  297. 

Metdbus,  Camillae  pater  A.  11, 540.564* 


654 


Met— Mis 


Mis  — Mol 


metae  rerum   A.  1 ,  278.  — ■  mortis  A. 

12,   546. 
(metalla  per  Italiam  exerceri  veti.ta  G. 

2,  165.) 
metare  Cul.   172, 
metere  pro  vindemiare  G.  2  ,  410.  — 

pro  carpere  G.  4,  54.  —  gladio  A. 

10,  513. 
Meihymnaei  palmites  2,  90. 
Metiscus^  Turni  auriga  A.  12,  469.  al. 
meiuere    pro :    non  solere  G.    1,  246. 

i.  q.  vitare  E.  3,  110.  i.  q.  venerari 

A.  6,   10. 
Metus  F^iffetius  A.  8,  642. 
Metus  apud  inferos  A.   6,  276. 
meus  i.  q.  propitius  A.  2,  396.  —  cum 

empliasi  dictum  E.  1,  47.  (Vid.  nosier 

et  Pronomen  possesiv.) 
Mezentius  A.  7,  648.  8,  7. 
micare   de    fulmine    A.    1 ,    90.    micat 

ignis  oculis  A.   12,  102. 
mihi  ^ro:  meo  iudicio  E.  7,  70.  A.  11, 

416.  Vid.  Dativus  ethicus. 
Milesia  lana  G.  3,  306.  (4,  334.) 
milites  armati  in  concione  A.  12,  563. 
milium  G.  1,  216. 
Mimas,  Troianus  A.   10,  702. 
minae  murorum  A.  4,  88. 
minari  de  rebus  celsis  A.   1,  162. 
Mincius^  fluvius  E.   7,  13,  (G.  3,  15; 

A.  10,  206.)  — ,    navis  parasemon 

A.   10,  205. 
Minerva,    pro  tela  A.    9,    409.  oleae 

inventrix  G.  1,  18.  tempestate  clas- 

sem  Achivorum    disiecit   A.  1 ,  39. 

2,  163.  11,  259.  Aiacem  Oilei  f. 
supplicio  afficit  A.  1,  39.  arci  Per- 
gamo  insidet  A.  2,  615.  eius  de- 
lubrum  in  acropoli  Troiae  A.  2, 
404.     aliud    apud    Hydruntum    A. 

3,  530.  eius  peplum  A.  1,  480. 
aegis  A.  8,  435.  Palladium  A.  2, 
164.   172.  Vid.   Tritonia  et  JPoIias. 

Minervae  opera  A.  5,  284.  (8,  409.) 
Mifiio,  Etruriae  fluvius  A.  10,  183. 
ministrare  i.  q.  porrigere  A.  1,  150.  — 

velis  A.  ^,  302.   10,  218. 
minium  E.  10,  27. 
Minoia  regna  A.  6,  14. 
minores  i.  q.  nepotes  A.  1 ,  532.  733. 

8,  268. 
Minos^  index  inferorura  A.  6,  432. 
Minotaurus,  A.  6,  26. 
mimis  atque  minus  A.  12,  616. 
mirabile  dicttc  A.   1,  439. 
mirari  cum  Gen.  rei   A.   11,    126.   — 

ad  res  inanimatas  relatum  A.  ^,  91. 
{mis  pro  meis  apud  Virg.  invenit  Quin- 

ctilianus  E.  7,  54.) 


miscetur  aequor  A.  4,  411.  —  mur- 
mure  coelum  A.  4,  160.  miscentur 
moenia  luctu  sim.  A.  2 ,  298.  486. 
4,  411.  — proelia  G.  2,  282.  mixtus 
per  inversionem  alii  nomini  adiun- 
gitur,  quam  quo  proprie  pertinet 
E.  10,  55.  de  re  secundaria  ad  pri- 
mariam  accedente  A.  5,  293.  i.  e. 
qui  mixtum  genus  habet  A.  8,  510. 
mixti  in  sanguine  dentes  A.  5,  470. 

Misenum  promontorium  A.  6,  234. 

Misenus,  tubicen  A.  3,  239.  6,  164. 

miser  de  amantibus  A.  4,  117.  — 
amor  {inisere  amare)  A.  5,   655. 

miserabile  Adverb.  A.   12,  338. 

miseri  mortales  A,   11,  182, 

miseriae    vel   hostis   deplorandae   A. 

11,  259. 
mitella  Cop.  1. 

mitra  A.  4,  216.  Cop.  1.  mitrae  cum 
redhniculis  A.  9,  616. 

mittere  pro  ferre  ad  absentem  E.  9,  6. 
de  mercibus  G.  1,  57.  —  curas 
A.  6,  85.  —  in  foedera  et  sim.  A. 

12,  191.    —   se  pro   se    demittere 
A.  4,  254. 

Mnasylus  E.  6,   13. 

Mnesthetis  A.  4,  288.  5,  116.  al. 

modo  non  A.  9,  141. 

modulari,  modulamen  E.  4,  14. 

modum  (i.  e.  finem)  ponere,  statuere 
cett.  A.  7,  129. 

M  o  d  u  s  Verbi  in  enunciatis  condi- 
cional.  G.  2,  54.  A.  1,  374.  2,  54, 
Modi  Verb.  confusi:  vid.  Coniuncti' 
vus  et  Indicativus. 

moenia  et  muri.  Moenia  pro  urbis 
aedificiis  A.  2,  234.  moenia  a  Vul- 
cano  et  Cyclopibus  facta  A.  6,  630. 

moeri  ccQ/aixaig  pro  muri  A.   10,  24. 

Moeris,  veneficus  E.  8,  95.  9,   1.  61, 

moestus  luctus ,  moestus  questus ,  sim. 
A.  H  ,  38.  moesti  crines  A.  11,  35. 
moestae  arae  A.   5,  48. 

mola  E.  8,  82.  (A.  3,  207.   12,   173.) 

molares  pro  magnis  lapidibus  A.  8, 2B0. 

moles  i.  q.  labor  A.  1,  33.  —  de  vasto 
corpore  A.  12,  161. 

molirc  de  rebus  magni  laboris  A.  1, 
414.  3,  6.  7,  127.  —  fuhnina,  bipen- 
nem,  sagittas  in  aliquem  G.  1,  329. 
4,  231.  —  terram  G.  1,  494.  — 
locum  A.  7,  158.  —  insidias  G.  1, 
271.  —  iter  A.  6,  477. 

molle  aurum  A.  10,  138.  mollia  iussa 
G.  3,  41.  mollis  Goma  A.  2,  684.  — 
somnus  E.  7,  45.  —  i.  q.  imbecil- 
lis  A.  4,  66.  i.  q.  domitus  G.  3, 
204.    i.  q.  dulcis,    de  sapore  E.  6, 


Mol— Mov 


Mug— Myc  655 


82.  i,  q.  flexilis  E.  2,  72.   i.  q.  gla- 

ber   E.  4,  28.    de    populis  Oricutis 

G.  1,  57.  dc  artis  fingcndi  et  scul- 

pendi  operibus  E.  3,  45.  viollissima 

fandi  tempora  A.  4,  293. 
molliter  cubare  dc  mortuis  E.  10,  33. 

—  esse  Cat.   11,   17. 
Molorchus  G.  3,   19. 
Molossi  canes  G.  3,  405. 
monere  de  prodigiis  ct  oraculis  A.  7j 

110.  cura  Infin.  G.   1,  457. 
moi\ilia  equorum  A.  7,  278. 
Monoeci  arx  A.   6,   831. 
monstraior   G.    1,   19. 
monstrum    G.   1,   185.    3,  152.  4,   554. 

monstra  deum  A.  2,    171.  3,  59.  — 

de  locis  interis  A.  6,  285. 
montes  montibus  concurrunt  A.  8,  692. 
montium  norainapro  accolarumG.2,30. 
monumenta  doloris  A.  12,  945.-—  viro- 

rum  i.  q.  veteres  historiae  A.  3,  102. 
Mopsus,  pastor  E.  5,  1.  10.  8,  26.  29. 
mo7'a  [haud  mora)  A.  3,  207.  -^-  libera 

A.    12,  74.  —    loricae   A.  10,  485. 

moras  rumpere  A.  9,  13. 
morari  {nihil)  i.  q.  curare   A.  2,  287. 
morbi  animalium  G.  3,  440. 
Morbi  apud  inferos  A.  6,  275. 
moretum  E.  2,   10.  Mor.   117. 
7nori  de  herbis    E.   10,  67.  moriens  et 

moriturus  G.  3,  501.  moritut^us  i.  q. 

qui  mori  constituit    G.  3,  501.    A. 

9,  400.  al. 
moribundus  G.  3,  488. 
morientium  extremus  halitus  excipitur 

a  propinquis  A.  4,  784.    mortui  ad 

fontes  et  rivos  sepulti  E.  5,  40. 
Mors  tamquam  dea  A.  11,  197.  alata 

A.   6,  867.  apud  inferos  A.  6,  277. 

mors  pro  sanguine  A.  9,  348.  morte 

pro :  in  morte   A.  4 ,  502.  in  morie 

pro  mortuus  A.  6,  371.  mortes  pro 

variis  mortis  generibus  A.  10,  854. 

mortis   solatiura  a  viro  forti  caedi 

A.  10,  829. 
inorsus,  mordere  de  ancora,  fibula  cett. 

A.   1,  169.  12,  274. 
mortalis    de    rebus    manu   mortalium 

confectis  A.  12,   740.  797.  mortalia 

i.  q.  res  humanae  E.  8,  35. 
morum  sanguineum^  cruentum  E.  6,  22. 

Cop.  21. 
mos  coeli  i.  q.  coeli  natura  G.  1,  51. 

de  more^  ex  more,  in  morem  A.  3,  65. 
motare  E.  5,  5. 

jnotus  dare  i.  q.  saltare  G.   1,  350. 
mDvere   agros    G.    1,   123.    2,  316.    — • 

hella  A.  6,  821.  —  latus,  i.  q.  sal- 

tare  Cop.  2.  —  Manes  A.  4,  490. 


—  opus,  carmen  cett.  A.  7,  45.  641. 

—  ponium  G.   1,   130. 

mugire  dc  tcrra  A.  3,  674.  4,  490.  de 

tuba  A.  8,  526. 
mulcare  ct  mnltare  confus.  A.  11,  839. 
mulcere  dictis    A.    2,   153.    5,  464.  — 

i.  e.  lingua  mollitertergcre  A.  8, 634. 
Mulciber  A.  8,  724. 
7nulsi  rcctius  ([uam  7nulxi  G.  3,  400. 
mulsum  e   lactc ,    melle,    vino  factum 

G.    1,  344. 
7nultiplex  lorica  A.  5,  264. 
multus  i.  q.  veliemens  A.  3,  372.  i.  q. 

magnus  A.  4,  3.  Singul.  numcro  E. 

I,  34.  (A.  4,  3.)  praecedenti  Pro- 
nom.  rclat.  pcr  appositionem  eodem 
Casu  adiectum  G.  1,  184.  multum  et 
viulta  adverbialiter  G.  3 ,  226.  A.  2, 
390.(11,471.)—  Adverb.  Substanti- 
vis  additum  A.  3,  348.  —  Adiectivis 
ad  ditum  A.  11,  49.  ^nulta  pro  mul- 
tum  A.  4,  390. 

Mufnmius  A.  6,  837. 
7nu7idus  pro  orbe  terrarum  et  homini- 
bus  E.   4,  9.  —  pro  coelo    Cir.  7. 

—  de  imperio  Romano  ibid. 
munimen  G.  2,  352. 

munus  i.  q.  gratia  A.  4,  429.  —  de 
inferiarum  cerimoniis  A.  5,  652.  — 
diis  oblatum  Cir.  95.  in  7nagno  mu- 
nere  A.  5,  537.  munera  potentujn  i.  q, 
imperia  A.  12,  520. 

7nu7-ale  t07'mentum  A.    12,  921. 

7nurex  pro  colore  purpureo  E.  4,  44. 

—  de  acuminatis  et  dentatis  A.  5,  205. 
murmur  montis  A.  1,  55.  —  instrumen- 

torum  rausicorum  Cir.  108. 

Murranus  A.   12,  529.  683. 

Musa  pro  carmine  E.  1,  2. 

Musae  Nymphae  E.  7,  21.  Musarum 
invocatio  A.  1 ,  8.  7,  641.  9,  77. 
525.  Musae  Sicelides  E.  4,  1.  — 
comites  i.  e.  vates  A.  9,  775.  — 
fructus  Cul.  9. 

Musaeus  A.  6,  667. 

7nuscosi  fontes  E.  7.  45. 

7nussare  G.  4,  188.  A.  11,  345.  12,  657. 

77iustum  decoctum  G.  1,  295. 

mutae  artes  i.  e.  ingloriae  A.  12,  397. 

wiMiare  i,  q.  vendere  aut  eraere  G.  3, 
307.  T-  latus  A.  3,  581.  —  me^-ces 
E.  4,  39.  —  te7-ram  G.  2,  268.  —  et 
motare  confus.  E.  5,  4.  A.  3,  581. 

Mutusca.  oppidum  A.  7,  711. 

Mycenae  Q.  3,  1.21.  A.  1,  284.  al. 

Mycenaeus    i.    q.   Agamemnonius    A, 

II,  266. 

Myce7ie  pro  Mycenae  A,  5,  52. 
Mycon,  pastor  E.  3,  10.  7,  30. 


656 


Myc — Nav 


Nav — Nep 


Myconus,  insula  A.  3,  76. 

Mygdonides  A.  2,  362. 

myrica  E.  4,  2. 

ujyricae  imago  bucolicae  poesis  E. 
10,  13. 

Myi^idones  A.  2,  7.  252.  785.   11,  403. 

myrrha  madentes  cinnes  A.  12,  100.  - — 
pro  unguento  myrrbino  Cir.  438. 

Myrrhae  fabula  Cir.  238. 

myrtus  Veneri  sacra  E.  7 ,  62.  litus 
amat  A.  3,  23.  ex  ea  hastae  et 
iacula  G.  2,  447.  A.  3,  23.  Plurali 
numero  nura  Virgilius  dixerit  E.  ^, 
6i  myrtus  pastoralis  A.  7.  817.  — 
Spartica  Cul.  399. 

Mysia,  terra  fertilissima  G.   1,  102. 

Mysus  Caicus^  fluvius  G.  4,  370. 

mystica  vannus  G.  1,  166. 

Nais  candida  E.  2,  46.  Naiades,  Nai- 
des  E.  6,  21.  10,  10.  —  pro  Musis 
Cul.   19. 

nam  postpos.  A.  1,  444.  Parenthes. 
incipit  A.  3,  374.  ad  subiuncta,  non 
ad  praegressa  spectans  ibid.  —  qtiis 
pro  quisnam  G.  4,  445,  A.  2,  373. 

namque  affirmative  A.  10',  614.  post- 
positum  G.  4,  22.  A.  7,  122. 

Napaeae,  deae  silvarum  G.  4,  535. 

Nar,  fluvius  A.  7,  517. 

narcissus  E.  3,  48.  8,  53.  G.  4,  12a. 
—  purpureus  E.   5,  38. 

nare  pro  volare  G.  4,  59. 

narrare  {legere)  aliquem  A.  2,  549. 

Narycii  Locri  A.  3,  399. 

Naryx  {Narycia  pix)  G.  2,  438. 

nasci  pro  se  convertere  Cir.  42.  nascens 
E.  4,  8.  — poeta  E.  7,  25.  —  ortus 
siderum  G.   1,  441. 

nasturtium  Mor.  84. 

natant  rura  G.  1,  372.  3,  198.  natan- 
tes  i.  q.  pisces  G.  3,  541.  natantia 
lumina  G.  4,  496.  A.  5,  856. 

naufragorum  vota  A.  12,  769. 

nati  pro  filii  A.  5,  592.  — ,  liberi  pro 
uno  filio  A.   10,  532. 

Nautes,  vates.  A.  5,  704.  728. 

nauticum  olentes  Cat.  5,  23. 

navale  certamen  A.  5,  114. 

naves  coronantur  A.  4,  418.  piippi- 
bus  appellebant  A.  6,  3.  turritae 
A.  8,  693.  pictae  G.  4,  289.  in  deas 
mutatac  A.  9,  77.  10,  215.  Troia- 
norum  incensae  A.  5,  659.  navium 
insignia  in  prora  A.  5,  116.  10, 
166.  171.  205.  —  tutela  in  puppi 
A.  1,  183.  navibus  ire  A.  2,  354. 

navifragus  A.  3,  553. 

navigare  aequor  A.  I,  67. 


navigatio  inventa  G.  1 ,  136.  naviga- 
tionis  et  arationis  voc.  confusa  G. 

1,  50.  A.  2,  780. 
Naxos,  insula  A.  3,  125. 

ne  pro  nonne  A.  1 ,  39.  Pronomini 
interrogat.  adiectum,  A.  10,  673. 
aliivoc.  adiunctum,  quam  quo  pro- 
prie  pertinet  A.  2,  597.  vocalem 
per  Apostrophum  abiicit  A.  3,  319. 
cum  ve  permutatum  A.  12,  321. 
cum  vi  iteratum  A.  11,  278.  ne  — 
7ie  pro  utrum  —  an  A.  1,  308.  5,  702. 

ne  quidem  et  nec  quidem  G.  1,  126, 

Neaera  E.  3,  3. 

Nealces  A.  10,  753. 

Neapolis  Virgilium  aluit  G.  4,  563. 

nebrides  Bacchantium  A.  7,  396. 

nec  postponitur  E.  4,  63.  A.  11,  343. 
vetandi  aversandique  vim  habet  E. 

2,  34.  A.  3,  394.  post  Imperativum 
vel  Coniunctivum  affirmativum  A. 
12,  801.  pertinet  ad  proximum  enun- 
tiatum  per  et  vel  que  adiunctum  A. 
12,  801.  pro  ne  quidem   E.  3,  102. 

nec  et  neque  A.  1,  2.60. a  libra- 

riis  permutantur  E.  5,  25.  G.  4,  198. 
nec  —  nec  post  voc.  negat.  E.  5,  25. 
nec  —  neu  sibi  respondent  G.  3, 
435.  nec  —  que  pro  nec  —  nec  A. 
2>  534.  7iec  —  quidem  Cir.  441.  nec 
7ion  G.  2,  2.  413.  nec  non  et  A.  4, 
140.  nec  tamen ,  interea  E.  1 ,  59. 
7iec  minus ,  nec  7ninus  interea  A.  6, 
212.  nec  7nemor-\.  q.  immemor  A. 
12,  534.  nec  ullus  A.  2,  159. 

nectar  de  vino  dulciore  E.  -5,  71. 
nectere  causas  A.  9,  219. 
(7iecti,  nexus  in  re  Venerea  G,  4,  199.) 
nefas  pro  homine  nefario  A.  2 ,  585. 

pro  poena  sceleris   A.  7 ,  596.  pa- 

renthetice  A.  7,  73. 
negatio  duplex  non  affirmat  A.  4,  36. 

ex  sequentibus  supplenda  A.  1,  544. 
Nemeus,  Adiectivum  A.  8,  295. 
7%emora  pro  arbustis  G.  2,  323.  nemo' 

rum  saltus  E.  6,  56.  —  silvae  Cul. 

381.  —  custos    (Diana)   A.  9,  405. 

nemus   et  pecus   in   Codd.    confusa 

G.  12,  719. 
Neoptolemus ,   Achillis  fil.  A.  2,  263. 

(491.  499.)  regiam  Priami  expugnat 

A.  2,  469.    interficit  Politen   A.  2, 

526.  et  Priamum  A.  2,  547.  captam 

Andromachen  habet  A.  3,  324.  rex 

Epiri  A.  3 ,  294.  ab  Oreste  occidi- 

tur  A.  3,   330. 
Neptunus  equi    procreator   G.    1,  12. 

Troiae  conditor  et  eversor  A.  2, 610. 

5j  810.  tempeetatem  sedat  A,  1,  124. 


t 


Neq  —  Nig 


Nig  —  Nom 


657 


>.  5<,  779.  817.  cius  comitatus  A.  5, 
822.  tridens  A.  1  ,  138.  145.  qua- 
drigae  A.  1,  147.  5,  817.  quatuor 
arae  A.  5,  639.  sedes  in  mavi  Aegae(j 
A.  3,  74. 

necjue  minus  grave  quam  nec  A.  4, 
380.  (non  nec)  plerumqiie  sequitur 
praegrcssum  non  A.  9,  129.  i.  (j. 
ne  quidem  E.  3,  102.  i.  q.  nec  ta- 
men  A.  2 ,  94.  neque  —  neque  A. 
4,  380.  non  ubi(j[ue  disiungit  A.  3, 
585.  neque  —  neque  —  non  —  que 
G.  3,  252.  neque  —   et  A.   12.   801. 

neqnidqunm  G.   1,  96. 

Nereia  Doto  A.  9,  102. 

Nereidwn  choriis  A.    5,   240. 

Nereus,  deus  marinus  E.  6,  35.  G.  4, 
392.  A.  8,  383.  10,  764.  tridente 
instructus  A.  2,  419. 

Nerine  E.  7  ,   37. 

Neritos  A.  3,  271. 

Nersa ,  oppid.  Aequorum  A.   7  ,  744. 

Nesaee,  Nympha  G.  4,  338.  A.  5,  826. 

nescio  duarum  syllab.  A.  2,  735.  — 
qui  et  nescio  quis  E.  3,  103.  —  quis 
pro  aliquis  E.  8,  107-  A.  2,  735. 
si  nescis  E.  3  ,  23. 

nescius  fallere  G.  2,  467.  —  vinci  A. 
12,  527. 

«e.M,  neve  ubi  poni  possit  G.  3,  435. 
post  Imperat. ,  non  antecedente  ne 
aiit  Mi  G.  2,  37.  7\eve  —  neve  G. 
2,  37.  298.  A.  9,  42. 

Neutra  Adjectiv.  et  Particip.  substan- 
tive  posita  A.  5,  6.  —  Plur.  Graeca 
ratione  in  e  terminata  A.  5,  822. 
Neutr.  Pronn.  demonstr.  ad  Sub- 
stant.  masc.  et  femin.  gen.  relatum 
A.  3,  173.  —  Partic.  Perf.  Pass, 
pro  Subiecto  A.  5,  6.  —  Praedicati 
apud  Subst.  mascul.  et  femin.  gen. 
A.  4,  569.  —  Adiect.  apud  Subst. 
masc.  et  femin.  gen.  E.  3 ,  80.  — 
—  pro  Adverbio  E.  3 ,  8.  4,  43. 
G.  3,   149.  A.  7,  510.  9,   125.  794. 

12,  338.  Cul.  130. pro  Subst. 

cum  Gen,  inde  pendente  G.  1,  393. 
2,  284.  A.  3,  232. 

ni  et  nisi  quo  difFerant  (ni  fallor  et 
nisi  fallor)  A.    5,    49.   (G.  4,    455.) 

nidi  loquaces  A.   12,  475. 

niger  i.  q.  obscurus  G.  1  ,  460.  de 
nigricante  viriditate  arborum  E.  6, 
34.  de  fluminibus  G.  4,  126.  de 
ventis  G.  1 ,  460.  nigra  Jiirundo  A. 
12,  474. — liumus  G.  2,  203.  nigrae 
hostiae  diis  inferorum  sacrae  A.  5, 
97.  736.  nigra  omnia  apud  inferos 
A.  6,  127. 

YlRGIL.   PaRS  in.    Ed.   III. 


nigrans  i.  q.  niger  A.  4,  120.  (de 
quantitate  vocis)  A.  8,  353. 

niliil  esse,  i.  c.  nullius  momentiCir.  235. 

Nilus  sepleiagendnus  A.  6,  801.  — 
stagnans  G.  4,  288.  Nili  pingue  flu- 
men  A.  9,  31. 

niinl)i  pro  ventis  A.   1,  51. 

nimirum,    i.  q.  manifesto    A.    3,    558. 

nimius  i.  q.  permagnus  ,  nimium  i.  q. 
valde  G.  2 ,  458.  nimium  et  nimium 
Cir.   161. 

Niphaeus,  Rutulus  A.   10,  570. 

Niphates ,  mons  G.   3,  30. 

Nisa  E.  8,   18.  26. 

Nisus  in  avem  mutatus  E,  6 .  74.  G. 
1,  404.  Cir.  123.  —  (et  Euryalus) 
A.  5,  294.  9,   176. 

nitens ,  nitidus  i.  q,  pinguis  et  candi- 
dus  A.  3,  20.  nitentes  campi  A,  6,  077. 

niti  de  volatu  A.  4,  252,  —  gressus 
A.   12,  386.  —  humi  A.  2,  380, 

nitrum  G,  1 ,  194. 

niveus  de  hominibus  A.  11,  39.  — 
Phoehus  Cat.  11,1,  niveum  lac^E.  2, 20. 

nixari  fiodos  A.  5 ,  279. 

nixus  et  nexus  confusa  A.  4,  217. 

nocendi  artes  A.   7  ,  337. 

noctua  tempestatispraenuntia  G,  1, 402. 

nocturnus  pro  Adv.  noctu  G.  3 ,  538. 
A.  4,  303.  609.  6,  252.  nocturna 
hella  (Amoris)  A.   11,  736. 

nodus  in  arbore  G.  2,  76.  A.  11,  553. 
—  leti  A.  12,  603.  — pugnae  A. 
10,  428.  nodi  serpentum,  brachio- 
rum  cett.  A.  2,  220.  8,  260.  nodi 
magici  E.  8,   73.  77. 

Nomades  i.  q.  Numidae  A.  4,  320. 

nomen  i.  q.  genus  A.  12,  515.  —  fingo 
(facio)  Aeneadas^  Pleiadas,  sim.  G. 
1,  137.  A.  3,  18.  sine  nomine  i.  q, 
ignobilis  A,  9 ,  343.  nomen  et  no- 
mine  dicere  A.  6,  242.  nomine  vocare 
milites  solent  imperatores  A.  12,759. 

Nomentum,  urbs  A.   6,  773,   7,   712. 

Nominaipsa  loco  Pronom,  me,  mihi 
cett.  A.  2,  79,  3,  380.  6,  687.  10, 
374.  pro  hominibus  A.  2,  82.  do- 
minorum  pro  domibus  A.  2,  312. 
hominum  a  fluviis  translata  A.  7, 
745.  9,  35.  populorum  vicinorum 
coufusa  A.  9,  450.  urbium,  si  Ad- 
iectivum  adiicitur ,  non  Casu  loca- 
tivo  (Gen.)  ponuntur  A.  6,  766,  in 
on  et  0  E,  7,  30.  Nomina  propria 
cum  vi  iterata  E.  6,  20.  A.  10,  810, 
Graeca  ratione  flexa  E.  7,  30.  A, 
1,  30.  5,  184.  8,  506.  cum  f'i^.70 
composita  in  us  formantur  A.  8, 
100.  Pronomini  personali  cum  vi 
42 


658 


Nom  —  Nox 


Nub-— Nus 


atliecta  A.  10,  677.  Plur.  numero 
(v.  c.  Camilli,  Marii  pro  viris,  qua- 
lis  Camillus,  Marius  fuerunt)  G. 
2,   169. 

Nominativus  per  Apposit.  Accu- 
sativo  adiectus  A.  7,  741.  pro  Accus. 
G.  2,  219.  A.  5,  372.  pro  Vocat. 
A.  11,  464.  Pron.  relativi,  ubi  Genit. 
exspectamus  A.  6,  611.  Vocativo 
iunctus  A.  1,  664.  Participii  non 
ponitur  in  fine  sententiae  A.  12, 
612.  in  or  et  os  E.  3,  56.  G.  3, 
118.  A.  3,  27.  5,  308.  Graecus  in 
os  Cul.  123.  Nomin.  absol.  G.  1, 
383.  per  attractionem  A.  9 ,  594. 
apud  Infin.  pro  Accus.  A.  2,  377. 
4,  306.   11,  503.  Cat.  8,  2. 

non  in  quaestionibus  pro  nonne  E.  3, 
17.  A.  2,  596.  per  anaphoram  repe- 
titum  A.  9 ,  285.  non  et  haud  in 
Codd.  permutantur  A.  12,  723.  non 
■ —  non ,  neque  —  neque  post  ante- 
cedens  voc.  negativ.  A.  4,  36.  non 
adeo,  eben  nichf  A.  11,  436.  —  alias 
fere  i.  q.  numquani  G.  1,  487. 
non  aliter,  non  secus  A.  12,  723. 
non  aliter  quam  si  A.  4,  669.  non 
ita  A.  2,  583.  non  secius  G.  3,  367. 
non,  si  —  in  obtestationibus  A.  12, 
204.  no7i  solum  —  sed  E.  5,  48.  non 
umqicam  A.  2,  247. 7ion  iam  A.  4,  431. 

nonne  vides  G.   1,  56.  (3,   103.) 

Noricum  G.   3,  474. 

noster  i.  q.  propitius  A.  2,  396.  12, 
187.  (Vid.  meus). —  et  vester  in  Codd. 
confusa  E.  9,  10.  nostri  Genit.  Pron. 
person.  pro  possess.  Pron.  A.  10, 
72.  nostruni  vulnus  i.  q.  a  me  illa- 
tum  A.   12,  51. 

notare  A.  3,  515. 

notus  de  rebus  usu  caris  E.  1,  52.  G. 
4,  266.  notum  substantive  A.  5,  6. 

Notus,  ventus  G.  1,  442.  pro  quovis 
vento  A.   1,  575.   10,  266. 

novale,  novales  agri  E.  1,  71,  G.  1,  71. 

novare  (fortuna  Jidem)  A.  5,  604. 

novellae  vites  E.  3,    11- 

novemdiale  sacrum  A.  5,   64.  762. 

novercae  veneficae  G.  2,  128. 

novissimus  i.  q.  ultimus  A.  4,   650. 

novus  i.  q.  inusitatus  E.  3,  86.  i.  q. 
primus  A.  8 ,  695.  de  serpentibus 
G.   3,  437. 

nox  (eius  descriptio)  A.  4,  461.  522. 
sqq.  8.  26.  9,  224.  alata  A.  2,  360. 
6,  867.  bigis  vecta  A.  5,  721.  horis 
acta  A.  3,  512.  mater  Eumenidum 
A.  6,  250.  noctis  iuitium  A.  2,  250. 
-—   locus    ap.    inferos    A.    6 ,    278. 


390.  nox  aeterna  A.  10,   746.  noctes 
diesque  A.  6,  556. 
nubes  de  examinibus  apum  G.  4,  60. 
nubibus  obducti  a  diis  homines  A. 

1,  412.  et  al.  7iubes  belli  A.  10,  80. 
nubem  facere  A.   12,  254. 

nubigenae  Centauri  A.   7,  674.   8,  293. 

nuces  castaneae  E.  2,  52. 

nudare  terga  fuga  A.   5,  586. 

nudus  i.  q.  sine  herbis  E.  1 ,  48.  — 
i.  q.  leviter  vestitus   G.   1,  58.  299. 

nullus  (pro  nemo)  cum  Genit.  G.  2, 
10.  pro  mortuo  Cat.  14,  7.  gravius 
negat,  quam  non  G.  1,  102.  A.  4, 
232.  nulhis  nec  —  nec  E.   5,  25. 

Numa  Pompilius  A.  6,  809. 

Numa ,  Eutulus  A.  9 ,  454.  alius  A. 
10,  562. 

Numanus  Remulus  A.  9,  592.  653. 

numen  i.  q.  voluntas  deorum  A.   1,  8. 

2,  623.  i.  q.  oraculum  G.  4,  7.  pro 
auspicio  A.  2,  178.  in,  sub  deorum 
numine  esse  A.  2  ,  703.  9 ,  247.  nu- 
men  maris  habere  A.  10,  221.  nu- 
mina  pro  uno  numine  A.  3,  543. 

numerus  ternarius  in  magicis  sollemnis 
E.  8,  73.  impar  sanctus  habebatur 
E.  8,  75.  numeri  maiores  circum- 
scripti  per  Adverbia  multiplicativa 
A.  1,  71.  —  distributivi  pro  cardi- 
nalibus  E.  8,  73.  A.  10,   207. 

Numerus  a  librariis  mutatus  G.  3, 
383.  —  Verbi  proximi  Nominis  Nu- 
merum  sequitur  E.  1,  59.  6,  30.  — 
variatar  in  duobus  Substaut.  con- 
iunctis  E.  4,  40.  Numeri  consulto 
fracti  et  ignavi  A.  12,  907.  —  egregii 
A.  5 ,  643.  Numeros  variare  solet 
Virgilius  A.   1,  427.  591. 

mmenis  (in  numerum  ludere)  E.  6,  27. 
numero  pro  :  ex  numero  A.  7,  274. 
numeros  imprirnere  acervis  G.  1,  263. 
—  intendere  nervis  A.  9,  776. 

Numicius,  Numicus,  fluvius  A.  7,1 50.242. 

Numidae  infreni  A.  4,   41.    (206.) 

Numitor,  Albae  rex  x\.  6,  768.,  — 
Rutulus  A.   10,   342. 

mimquam  pro  non ,  nullo  pacto  E.  3, 
49.  A.   2,   670.  —  hodie  A.  2,  670. 

nunc  cum  Praeter.  et  Fut.  coniunctum 
G.  1,  365.  A.  8,  100.  pro:  nunc 
vero,  E.  10,44.  pro :  nuuc  demum 
A.  4,  376.  nunc  adeo  A.  11,  314. 
nunc,  olim  A.  4,  627. 

nuntiorc  de  auguribus  A.   11,  740. 

nuptiarum  mala  omina  A.  4,  166.  — 
mos  nuces  spargendi  E.  8,  30. 

Nursia,  Sabinorum  oppid.  A.  7,  716. 

nusquam  pro  numquam  A.  5,  853. 


Nut  — Occ 


Occ  —  Oran 


659 


nutare  dc  vchementiore  motu  ct  con- 
cussionc  (mundi,  sidcrum  ctc.)  E. 
4 ,  50. 

nutrior  pro  nutrio  G.  2,  425. 

nux  simpl.  pro  amygdala    G.   1,   187. 

NycteVms  (Bacchus)  Cul.   110. 

nyvipha  pro  virginc  nubili  Cir.  435. 

Ntjmphae  faciles  E.  3,9.  pro  Musis 
invocantur  E.  7,  21.  deae  appcllan- 
tur  A.  12,  139.  Nympharum  nomina 
G.  4,  334.  344.  A.  1,  168.  al.  — 
festum  E.   1,  74.  A.  5,  826. 

Nymphaca  A.  1,   168. 

Ni/sa,  Indiae  mons  et  opp.  A.  6,  806. 

0  pro  e  in  voc.  iieitere  et  sim.  non 
Virgilianum  G.  1,  65.  —  finale 
quando  a  Virgilio  producatur  A.  9, 
296.  0  Interi.  sine  Vocat.  in  allo- 
cutione  A.  8,  122.  —  in  media 
oratione  interposita  A.  2,  644.  o  qui 
G.   2,  488. 

Oaxes,  Cretae  fluvius  E.  1,  66. 

ohamhulare  cum  Dat.  G.  3,  538. 

ohha  Cop.  7. 

ohex  (inaris)  gen.  femin.  A.  10,  377. 
ohices  s.  ohiices  G.  2,  480. 

Obiectum  omittitur,  ubi  sequitur 
enuntiatum  a  Partic.  cum  incipiens 
A.  12,  632.  Obiecta  duo  diversa 
ratione  explicanda  eidem  Verbo  ad- 
iecta  A.  1,  78. 

ohiicere  caput  suiim  A.  8,   144. 

ohire  pro  cingere  A.  6,  58.  obita  mors 
A.   10,  641. 

ohliqua  invidia  A.  11,  337. 

ohliquare  sinus  velorum  A.  5,   16. 

ohJitus  i.  q.  non  curans  A.  11,  866. 
—  passive  E.  9,  53. 

ohJoqui  numeris  discrimina  vocum  A. 
6,   646. 

ohniti  contra  A.  10,  359. 

obnoxius  i.  q.  cedens  G.  1,  396. 

ohoi^tae  lacrimae  A.  3,  492. 

ohscoena  fames  A.  3,  367.  ohscoenae 
canes,  volucres  cett.  G.  1, 470.  A.  4,455. 

ohscurus  de  hominibus  A.  6,  268.  oh- 
scura  vallis  A.  9 ,  244.  obscurum 
noctis  G.  1,  478. 

obsidere  vias  A.  2,  332. 

ohsitus  aevo  A.  8,  307. 

ohstupescit  alicui  animus  A.  9,   123. 

obtentus  Subst.  A.  11,  66. 

ohtundere  (obtusa  pectora)   A.  1 ,  567. 

ohumbrare  i.  q.  tueri  A.   11,  223. 

obuncus  i.  q.  aduncus  A.  6,  597. 

obvertere,  scil.  mari  A.  3,  549. 

obvium  se  offerre  A.    10,  552. 

occatio  G.  Ij  94. 


occuhare    umhris    A.     1  ,    547.     —    de 

mortuis  A.  5,  371. 
occnmbere  morti  A.   2,   62. 
occurrere  dictis  A.    12,   625. 
Oceanitides  G.  4,  341. 
Oceanus  pater  G.  4,  363.  382.  —  re- 

fnsus  A.    7 ,   225.   —   uterque    A.   7, 

101.   Oceani  amnis   G.  4,  233. 
ocior  Euro  A.  8,  223. 
Ocnus,  Mantuanus  A.   10,  198. 
ocreae  militum  A.  8 ,  624.  —  agrico- 

larum  ct  venatofum  Mor.  121. 
Octavianus  deus  Yj.   1,  6.  iuvenis  dioi- 

tur  E.  1,  43.  bclla  civilia  expiat  G. 

1 ,  500.    portum  Baianum   aedificat 

G.  2,   161.  Vid.  Augustus. 
oculus  fascinans  E.  3,  103.  ocuU  igne 

micantia  A.  12,  102.  oculi  speculum 

animi    A.     9,    703.    oculos    tendere 

A.  2,  406. 
odora  canum  vis  A.  4,   132. 
Oeagrius  i.  q.  Thracius  G.  4,  524. 
Oehalia  {Oebalins  i.  q.  Lacedaemonius 

et  Tarentinus)  G.  4,  125. 
Oebalus  A.  7,  734. 
Oechalia  A.  8,   291. 
Oenides  Cat.   11,  6. 
Oenotri,  Oenotria  A.  1,  532.  3, 165.  7,  85. 
oestrus    G.    3,     148.    —    pro    furore 

Cir.   184. 
Oeia,   mons  E.  8,  30. 
off^ulgere    et   effulgere   in    Codd.    con- 
'  fusa  A.  9.   Uol  731. 
Oileus  A.   1,  41. 
olea  G.  2,  3.  420.  519.  varia  eius  ge- 

nera  G.    2,  86.    eius   inventrix  Mi- 

nerva  G.  1 ,  18.  oleae  ramus  a  le- 

gatis  et  supplicibus   gestatus    A.  7, 

154.   8,   128.   11,   101. 
oleaginae  coronae  G.  3,  21. 
olearia  mola  G.  2,  519. 
Olearos,  insula  A.  3,  126. 
oleaster  G.  2,  182.  302. 
olere,    olescere   E.    8,    65.    olens   i.  q. 

graviter  olens  E.  2,  11. 
olim  pro  interdum  A.  5,  125. 
oliva  vivax  G.   2,   181.  — flava  A.  5, 

309.  —  pro  baculo  oleagineo  E.  8, 1 6. 
olivum  pro  oleo  E.  5,  68. 
olli  pro  illi  A.  1,  254.  (8,  657.) 
Olympiaca  palma  G.   3,  49, 
Olympus  et  coelum  confusa  E.  5,  56. 

—    Ossae    impositus    G.    ^l ,    282. 

Olympo  posci  A.   8,  533. 
omina  et  omnia  confusa  G.  3,  456.  — 

convertere  in  hostes  A.  2,   190. 
omnes  omnia  cett.  E.  8,  63.  omnia  din- 

avXXd^wg  A.  6,  33.  ad  omnia  Cir.  478. 
omnigenus  A.  8)  698. 

42* 


660 


Omn  —  Ori 


Ori  —  Pae 


omniparens  A.  6,  595. 

omnipotens  Olympus  A.   10,   1. 

onagri  G.  3,  409. 

onerare  pro  largiter   instruere  A.    10, 

620.  —    vina    cadis   A.    1,    195.  — 

membra  sejmlrro  A.   10,  588. 
Onytes  A.    12,  514. 
opacum  frigus   E.    1 ,  53.    opaca    loco- 

rum  A.  2,   725. 
operari  i.  q.  operam  dare  A.  3,   136. 

i.  q.  sacruin  facere  E.  3,  77.  Cir.  142. 
opertum  substantive  A.  6,   140. 
opimus  i.  q.  opulentus,  fertilis  A.  1,  621. 
Opheltes  A.   9,  201. 
Opis,  Nympha  A.   11,  532.  836.  867. 
opobalsamum  G.  2,    118. 
oppetere  moi'tem  A.    1,   96. 
opto    i.    q.    placct    mihi   A.    6,    501. 

optare  cum  simpl.  Acc.  ellipticcA.  1, 

570.  i.  q.  eligerc  A.  1,  425.  optato 

pro:  ex  voto  A.   10,  405. 
optimus  armis,  bello  A.   9 ,  40.    optime 

Vocat.,  in  compellando  A.  6,  669. 
opus  y.az  i^oxh^  dc  operc  rustico  G. 

1,  277.  i.  q.  opera  A.   11,  228. 
oraculum  Apollinis  A.  3,  90. 
orae    (i.  q.  regio)  periphrastice  G.  2, 

171.   —    luminis    (et    aurae   luminis) 

G.  2,  47.  (A.   7,  660.) 
orandi,  obsecrandi  Verb.  omissum  A.  10, 

597.  orare  cum  simplici  Intin.  E.  2,43. 
Oratio    obliqua   rara    in    carmine 

epico  A.  4,  227.  Oratio  statira  sequi- 

tur  narrationem  nou  addito  verbo, 

quo  indicetur  A.  3,  84. 
orator  i.  q.  legatus  A.   7,   153. 
orbis  omnino   de  rotundis  A.  2 ,  227. 

pro  coelo    Cir.  38.    oi-bes  clypei  A. 

8,    448.   —    torlos    (viae)    legere  A. 

12,  481.  —  oculorum  A.   12,   670. 
orbus  cum   Gen.  rei  G.  4,  310. 
orchades  (olivae)  G.  2,  86. 
Orcus  G.   4,   502.    A.  2,   398.   4,  242. 

699.  etc.  vocis  originatio  G.  1,  277. 
ordine  et  ex  ordine  G.  4,  4.  A.  3,  548. 
ordo  temporis  in   uarrando   non  scr- 

A-atur  E.  6,  41. 
Oreadcs,  montium  Nymphac  A.  1,  500. 
Orestes  Pyrrhum  interticit  A.  3,  330. 

—  Furiis  agitatus  A.  4,  471. 
orichalcum  A.  12,  87. 
Oricus ,  Ei)iri  civitas,  unde  Oricia  te- 

rebinihus  A.   10,   136. 
Oriens   pro    sole   oricntc   A.    5,    739. 

orientcm  spectaus  sacrificabant  ve- 

tcrcs  A.   12,  171. 
Orion   A.   1,  535.  3,  517.   7,  719.   10, 

763.  —  aquosus  A.  4,  52.  quantitas 

nominis  G.  4,  234. 


Orithyia,  Erechthei  fil.  G.  4,  463.  (A. 

12,  83.) 
ormis  G.  2,  71.  111.  A.  2,  626.  10,766. 
Ornytus  A.   11,  677. 
Orodes  A.    10,  732. 
Orontes  A.   1,   113.   (220.   6,  334.) 
Orphei  6iGov'A)u(^(i)g  E.  4,  57.  Orpheus 

TQtGvXXd^Mg    Cul.   116.   Orpheus  et 

Eurydice  G.  4,  454.  553.  A.  6,  119. 

Orpheum    silvae    secutae   E.  3 ,  46. 

Orpheus  Thrac.  E.  3,  46.  4,  55.  6, 

30.    in    silvis   E.    8,    56.    in    inferis 

A.   6,   645. 
Orphitus  A.   11,  677. 
Orses  A.  10,  748. 
Orsilochus  A.   11,   636.   690.   699. 
ortus  pro  die  et  nocte  G.   1,  432.   or- 

tus  efferre  de  sole  A.  4,   119. 
Ortygia  A.  3,  694.  i.  q.  Delos  A.3, 124. 
os ,    ora  periphrastice    A.  7,  575.  12, 

335.    ore    loqui    A.    1,    614.    6,    76. 
os  in   fine   vocabul.  a  librariis    iu  us 

mutatum  G.   4,  446. 
Osci  A.   7,  730. 

oscilla  in  sacris  Bacchicis  G.  2,  389. 
oscxda  Jigere K.  1,687. —  lihareK.  1,  256. 
osculantur  postcs  qui  vale  dicunt  A. 

2,  490. 
Osinius,  Clusinorum  dux  A.   10,  655. 
Osiris  A.   12,  459. 
Ossa,  mons  A.  2,  281. 
ossa   (meduUa  ossium)    sedes  caloris 

habebantur  A.  2,   120. 
ostendcre  i.  q.  exponere  G.  2,  261.  — 

fere  i.  q.  promittere  A.  1,  206. 
ostrifer  G.   1,  207. 
ostrum  Assyrinm    Cir.  440.  —  Tyrium 

G.  3,   17.  —  Sidonium  Cir.  387.  — 

Sarranum  G.  2,  506.  —  stratum  i.  e. 

torus  purpura  tectus  A.  1,  700. 
Othrys,  mons  A.   7,  675. 
ovare  i.  q.    laete  clamare    G.   1 ,    346. 

ovantes  flammae  A.   10,  409. 
ovium  cura  et   natura    G.  3 ,  294.  — 

morbi  G.  3,  441. 
o'ivi((x)oov  A.   7,  295. 

Pachyniim  promont.  A.   3,  429. 
pacisci    pro    reddcre    A.    5,    230.    de 

sponsalibus  A.  4,  99.  —  letum  pro 

laude  A.   12,  49.  pacta  i.  q.  despon- 

sata  A.  10,  79. 
Pactolus,  Lydiae  fluvius  A.   10,  142. 
Padtis,    fluv.    G.    2,    452.  A.   9,  680. 

Padi  cornua  aurata  G.  4,  371. 
Padnsa,  fluvius  A.   11,  457. 
paean  A.   6,   657.   10,    738. 
Paeon,  Paeonius  mos,  \,  q,  mcdicorura 

A.   7,  769.  12,  401. 


i 


Pae  —  Pan 


Pan  —  Par 


661 


J^aeslum ,  Lucaniac  oppid.  G.  4,  111). 
Lkiijasiis  A.   11,  670. 
paylna  pro  canninc  E.  (5,   12. 
Palaemon ,    pastor    E.    3,    50.    53.    — 

dcus  A.  5,  823. 
palacslras  exercere  A.  3,   281. 
ralaiucdes   G.   2,  82. 
palantes  steUae  A.  9,  21. 
Palatmus  A.  9,  9. 
Palalkan  G.   1,  499. 
palearia  G.   3,   53. 
Palcs,  dca  agrcstis  E.  5,  35. 
l^alici  A.  9,  585. 
Palinurus,  A.   3,  202.   562.   5,    12.   al. 

Palinuri  proniontorium  A.  6,  381. 
paliurus,    fruticis  gcnus  E.  5,  39. 
palla  A.    1,   648.   6,   555. 
Palladium  A.  2,  164.   172.  183.  9,  150. 
Pallanteum  A.  8,   54.   341.   9,    196. 
Pcdlas,  Lycaoni.s  filius  A.  8,  51.  Euan- 

dri  fil.  A.  8,   104.   121.  al. 
Pallas  no)u(ig  s.  7io?,tov/og  E.  2,  61. 

oleae  procreatrix  G.  1,  18.  antc  Tro- 

ianoi-um   advcntum   in   Italia    culta 

A.   11,  477. 
Palhne  G.   4,  391. 
pallens  i.  q.  iiavus ,    luteus   E.  2 ,   47, 

—  de  viriditate  nigricante  E.  3,  39. 
pallidus  mortis  color  G.  1,  277.  —  ct 

squalidns ,    pallere     et    scpialere    in 

Codd.  confusa  A.  8,  197. 
pallor  viridis  Cir.  225. 
palma    pro    victore    A.    5 ,    329.    pro 

victoria  A.  5,  70.   —  Olympiaca  G. 

3,  49.  palmae  equarum  G.   1 ,  59.  — 

Idumeae  G.  3,   12. 
palmula  i.  e.  inferior  pars  remi  A.  5, 1 63. 
Palmus  A.   10,  697. 
palumhes  E.    1 ,  58.  —    gen.  masc.  et 

femin.  E.  3,  69. 
pampinatio  E.  2,  70.   G.  2,  362.  406. 
pampinea  hasta  i.  q.  thyrsus  A.  7,  396. 
Pan  E.  4,  59.   10,  26.  1,  17.  syringis 

inventor   E.    2,  32.   Lunam'  fefellit 

G.  3,  391.  Genit.  Panos  A.  8,  344. 
panacea,  herba  A.    12,  419. 
Pancliaia,  insula  G.  2,   139. 
Pandarus  A.  5,496.  9,  672.  735.  11,396. 
pandere  res,  carmina  G.  4,  284.  A.  3, 

179.   7,  641.  —    ordine    A.    3,   179. 

passis  crinibus  A.   1,  480. 
Pandionis  sedes  (Athenae)  Cir.  101. 
Pangaea,  Pangaeus  mons  G.  4,  462. 
panis  conficiendi  ratio  A.   1,  177.  G. 

1,  267.  —  in  canistris  A.   1,  701. 
Panope  s.  Panopea  G.  1,  437.  A.  5,  240. 
Panopes  A.  5,  300. 
Pantagias,   Siciliae  fluv.  A.  3,   689. 
Panthus,  Apollinis  sacerdos  A.  2,318. 


paiiliies  Cat.  5,  31. 

papaver  Cereale    G.    1  ,    212.  soporifc- 

rum  (ji.    1,   78.    A.  4,  486.    nocuum 

rapifi  Mor.   75, 
Papliiac  mi/rtiis   G.   2,   04. 
l*aphos  Vcncri  sacra  A.   1,  415. 
pcipulae  G.  3,   564. 
Paragoge   Infinitivi    G.   1,  454.   A. 

7,  70.  9,  231.   11,  242. 
parare  alqd  dc  fato  A.  2,  121.  — >  sacra 

A.  2,   132. —  cum  Infin.  A.  4,   118. 
Parcae  E.  4,  47.  A.   1,  22.  —   fatidi- 

cac    A.    3,  379.  —    manus    iniiciunt 

morienii  A.   10,   419. 
parcere   i.  q.    cavcrc   E.    3 ,    94.    i.  q. 

abstinerc    aliqua   rc   A.    1 ,  257.    3, 

42.  cum  Accus.  A.   10,  532. 
parcus  i.  q.  tcnuis  G.   1,  4. 
j)a.rentes  pro  avis,  abavis  A.  9,  3. 
Parentbeses  sine  Copula  A.  2,342. 

a  Copula  incipiunt  E.  9,  1 1 .  A.  3,  365. 
parentbeticum  Appositionis  genus  vid. 

Appositio. 
parent  pecudum  Jihrae  A.   10,   176.  — 

vatibus  res  A.   10,   176. 
pares  i.  q.  sibi  similcs  G.  4,  99.  pa- 

rihus  alis  volare  A.  4,  252. 
Pccris  inter  pastores  educatus  E.  2,  61. 

fortis  pugil  A.  5,  370.  causa  excidii 

Troiac    A.  7,  321.    raptor  Helenac 

A.  7,  363.  1,  650.  iudex  inter  deas 

A.  1  ,  26.    Acbillem  interficit  A.  6, 

57.  eadcm  nocte  uatus,  qua  Mimas 

A.   10.  702. 
pariter    i.  q.    simul     A.    1 ,    572.    quo 

loco   ponatur  A.  1,  714.  pariter  — 

pariter  A.  8,  545. 
Parius  lapis  G.  3,  34. 
parma  alba,  pura  A.  9,  548.   11,  711. 
Parnasia  Icmrus  G.   2,   18. 
Parnasns   rectius  quam  Parnassus  E. 

6,  29. 
Paros,  insula  G.  3,  34.  A.  3,   126.  — 

marmorea  Cir.  476. 
Parrhasius  i.  q.  Arcadicus  A.  8,  344. 
joars   et  cdii    sibi  oppos.  E.  1,   65.  — 

cum  Plur.  Verbi  G.  4,  378.  pars  et 

iUi  sibi  oppos.  A.  1,  212.  pars  se- 

mel  positum    pro    pars  —  pars  A. 

5,  108.  pars  helli  de  hominibus  A. 

2,  6.   10,  427.  —  pacis  A.  7,  266. 
pars  toti   per  Appositionem  adiungi- 

tur  A.    12,  273. 
parta  quies  A.  3,   495. 
partem  ct  partim  confusa  A.  5,   187. 
Parthenins,  mons  E.  10,  57.  — ,  Tro- 

ianus  A.  10,  748. 
Parthenopaeus  A.   6,  480. 
Parthenope  i.  q.  Neapolis    G.  4,  564. 


662 


Par— Par 


Pas — Pec 


Parthus  pro  Parthicus  E.  10,  59.  Par- 
thi  celeberrimi  sagittarii  G.  4,  314. 
venenatis  sagittis  usi  A.  12,  857. 
fallaces  et  fugam  simulantes  G.  2, 
31.  Parthos  reposcere  signa  (de  Au- 
gusto)  A.  7,  606. 

Participia  sensu  Adiectiv.  E.  3,  27. 
ubi  Verb.  finit.  exspectaveris  G.  2, 
133.  A.  1,  69.  9,  488.  12,  758. 
Graeco  more  usurpata  G.  2,  510. 
A.  2,  377.  7,  350.  10,  426.  500.  per 
prolepsin  usurpata :  vid.  Prolepsis. 
verborum  eundi  omittuntur  G.  4, 
82.  A.  2,  471.  Ablativ.  non  in 
•  2,  sed  in  e  formant  E.  3,  27.  ab- 
solute  posita  A.  1,  737.  per  pleo- 
nasmum  quendam  adiecta  A.  2,  64. 
Partic.  Verb.  antecedentis  iteratum 
pro  simplici  Pron.  demonstr.  A.  6, 
422.  Verbo  per  attractionem  adie- 
ctum  A.  2,  377.  non  Subiecti ,  sed 
Praedicati  genus  sequens  A.  6,  448. 
cum  2.  Pers.  Praes.  confusum  G.  4, 
239.  Particip.  Pr aes.  Virgil. non 
pro  Part.  Perfecti  ponit  A.  1,  303. 
Virgil.  raro  coUocat  in  extrema 
sententia  A.  11,  831.  12,  612.  con- 
silium  indicat  A.'2,  114.  pro  Part. 
Fut.  A.  2,  111.  6,  392.  Activi  pro 
Part.  Praes.  Pass.  G.  3,  143.  cum 
Part.  Perfecti  in  Codd.  permutan- 
tur  A.  12,  746.  cum  secunda  Pers. 
Indic.  Praes.  et  Fut.  confusa  G.  4, 
239.  Partic.  Perfecti  pro  Partic. 
Praes.  G.  1  ,  206.  A.  9,  565.  per 
anticipationem  G.  1,  320.  pro  Part. 
Eut.  Pass.  A.  1,  369.  2,  721.  re- 
spondet  Adiect.  in  hilis  A.  3,  275. 
(10,  174.)  reflexivo  sensu  Medii 
Graec.  E.  1,  55.  A.  1,  320.  Verbo- 
rum  intrans.  A.  3,  14.  JSTeutr.  loco 
Substant.  A.  5,  6.  Depon.  pro  Perf. 
A.  1,  312.  Partic.  Futuri  Activi 
de  re,  quae  ut  fiat  fatale  est  A. 
10,  811.  Futuri  Pass.  pro  Part. 
Praes.  Pass.  A.  1,  269. 

Particulae  adversativae  cum  vi 
oraissae  A.  4,  433.  causales  omis- 
sae  E.  1,  12.  G.  1,  277.  disiuncti- 
vae  ve,  vel,  ant,  sive  a  poetis  pro- 
miscue  usurpatae  A.  1  ,  370.  pro 
copulativis  G.  4,  199.  A.  2,  127. 
coniunctivae  pro  disiunctivis  G.  1, 
442.  [et,  nec,  sed,  vel  cett.)  post- 
positae  E.  4,  63. 

partim  A.  5,  187.  partim  —  partimque 
A.    11,  205. 

parnmper  A.   6,   382. 

parvo    adsueacere ,    parvo  vivere ,    sira. 


A.  9,  607.    parvis  magna  componere 
E.    1,  24. 
pascere  pro  pasci  E.  4,  45.  G.  3,  143. 

—  crinem  A  7,  391.  pasci  de  qui- 
buscunque  aniraalibus  E.  5,  77.  de 
flarama  G.  2,  432.  A.  2,  684.  cum 
Acc.   G.  2,  375. 

pascua  quae  sint  optima  G.  2,  195. 
Pasiphae  E.   6,  46.  A.  6,  24.  447. 
passim  A.  2,  364.  —    sine  ordine  A. 

4,   162.    -  currere,  Jluere  G.  1,  132. 
Passivum    et   Activum    alternant 

A.  3,   61. 
passum  vinum  G.   2,  93. 
pastor  xuT  tio/Jip  pro  Paride  A.  7,363. 

pastores  liberti  et  mercenarii  E.  1,28. 
pastoralis  myrtus  A.  7,  817.  pastorale 

signiim  A.  7,  513. 
Patara  (^Pataraeus  Apollo)  A.  4,   143. 
Patavium  ab   Antenore   conditum   A. 

1,  242. 
patens  mare,  coelum  G.  2,  41. 
pater   cur    Bacchus    G.    2,    4.    (A.    1, 

155.)  de  Neptuno  Cir.   72.  —  urhis 

pro  conditore  A.  8,  134.  —  Roma- 

nus  A.   9,  449. 
paterae  usus  in  libatione  A.   1,  729. 
patere  in   arma    (vulnera)  A.   11,   644. 
patescere  conspicientibus  A.  3,  530. 
pati   absolute   E.    10,    53.  —    Manes 

suos-  A.   6,  743.  —  manum   de  ani- 

malibus  mansuefactis  A.  7,  490.  pa- 

tiens  cum  Gen.  A.  9,  607. 
patres    i.  q.    parentes    A.    2,    579.  — 

fluvii  appellati  G.  4,  355. 
patrius  i.   q.  paternus    A.     6,    33.   12, 

736.  patrii  dii  G.  1,  498.  A.   2,  703. 

9,  247. 
Patron  A.  5,  298. 
Patronymicorum   syllaba   penul- 

tima  producta  A.  2,  82. 
patidus   (patula   arbor)    E.    1,    1.    — 

(patula  plaustra)  G.  3,   362. 
pausiae  haccae  (olivae)   G.  2,   86. 
pavori.  q.  cupida  exspectatio  A.  5,  138. 
pavoris  descriptio    A.  3,  47.   11,  806. 
pax  i.  q.   venia   A.  4,    56.  (11,  110.) 

—  placida  A.  8,  325. 

pecten  (textorius)  G.   1,  294.  —  Lihy- 

ctis  Cir.  179. 
pectus    pro    alvo    A.    5,   182.   pectora 

pro  cogitationibus  A.  5,  7.  pro  ho- 

minibus   A.    2 ,    349.    —    rumpuntur 

A.   12,   5^7. 
pecuaria  pro  pccoribus  G.  3,  64. 
pectidcs  locutae  G.   1,  478. 
peculium  E.   1,  34. 
pecns  G.   1,4.  quodvis  animal  brutum 

G.  3,  75.    Cir.   486.   pecorum    cura 


Ped  — Per 

G.  2,  256  sqq.  nuorbi  G.  3,  440  sqq. 
pecns  et  nemns  confusa  A.  12,  719. 

pedatio  vitium  G.  2,  358  sq([. 

Pegasides  i.  c.  Musac  Cat.   11,  2. 

Felasgi  pro  Achivis  A.   1,  624.  2,  83. 

Pelethronii  Lnpithae  G.   3,    115. 

Peleus  Cul.  290. 

Pelias,  Troianus  A.  2,  425. 

Pelides  A.  2,  263.  435.  548.  5,  808. 
Pelion.,  mons  G.   1,  281.  3,  94. 

pellacia  et  fallacia  confusa  G.  4,  443. 

Pellaeus  i.  (.{.  Macedonicus,  vcl  ctiam 
Acgyptius   G.  4,   287. 

pellax  (Ulixcs)  A.  2,  90. 

pelles  pictae  G.  3,   243. 

Pelodes,  portus  A.  3,  292. 

Pelopeus  et  Pelopeius  A.  2,   193. 

Pelops  G.  3,   7. 

Pelorum,  promontorium  A.  3,   411. 

pelta  lunata  A.   1   490.   11,  663. 

Pelusium  G.   1,  228. 

Penates  A.  2,  293.  (5,  62.  632.  7, 
121.  9,  258.)  Acneas  asportavit  A. 
2,  293.  713.  3,  12.  ei  per  somnum 
apparent  A.  3,  148.  173.  264.  pro 
foco  A.  1,  704.  sacrum  iis  factum 
A.  8,  542. 

2)endere  ab  alicuius  ore  A.  4,  79.  — 
de  rupe  E.  1 ,  77.  —  in  verhera 
A.  5,   147. 

Penei  diaavlXd^ayg  G.  4,  355. 

Peneia  Tempe  G.  4,  317. 

Peneleus  A.  2,  425. 

penetrabilis  active  G.  1,  93.  A.  10,  481. 

penetralia  A.  2,  298. 

penitus  Sid.ai\i\iuA\nQ.m  spectat  A.  12,256. 

pensum   G.    1,  390. 

Pe?ithesilea  A.   1,  491.  11,  661. 

Pentheus  A.  4,  469. 

pephim  Minervae  A.   1,  480. 

per  cum  Neutro  Adi.  circumscribit 
Adverbium  A.  9,  31.  in  obsecrandi 
formulis  omisso  rogandi  verbo  A. 
10,  369.  in  obtestationibus  saepe 
proxime  subiectum  habet  nomen 
eius,  quem,  non  id,  per  quod  pre- 
camur  A.  2,  142.  10,  369.  Cir.  246. 
j)er,  si  qua  est  fides  et  sim.  A.  2, 
142.  10,  369.  12,  56.  per  urbes,  per 
gentes  A.   3,  295. 

peragere  dona  A.  5,  362.  —  foi^tunam 
A.  3,   493. 

percussus  amore  G.  2,  476.  —  —  lau- 
dum  A.  9,  197.  percussus  et  con- 
cussus  confunduntur  A.  6,  475.  — 
et  perculsus  item  A.  1,  513. 

perditus  (amore)  A.  2,  59. 

perducere  et  producere  A.   1,  73. 

peredere  A.   6,  442. 


Per  — Pet 


663 


Pcrfcctum  de  rc  modo  practcrita 
(non  pro  Pracsentc)  A.  2,  12.  dc 
rc  aliam  statim  secuta  G.  1 ,  330. 
(io()/aiixios  de  co,  quod  fieri  solct 
G.  1,  49.  cum  Pracs.  iunctum  A. 
284.  3,  3.  Cir.  360.  al.  cum  Imper- 
fecto  pcrmutatum  A.  10,  383.  du- 
plcx  forma  3.  Pcrs.  Plur.  E.  10, 
13.  tcrtia  Pcrs.  Plur.  corrcptum : 
vid.   Correptio. 

perferre  se  ad  aliqucm  locum  A.  1, 
389.  —  vires.  ictnm  cctt.  A.  10,  786. 
12,   907. 

perficere  munus  A.   6,  629. 

perfracta  rumpere  A.   11,  614. 

Pergama  A.   1,  466.  3,  133.  al. 

Pergameus  Lar  A.  5,  744. 

Pergamum^  Siciliae  oppid.  A.  3,   133. 

pergere  absol.  pro  narrare  pergere  A. 
1,  372.  pergite  i.  q.  agitc  E.  6,   13. 

perhibere  i.  q.  tradere,  ferre  G.  1,  247. 

Periander  Cir.  464. 

Peridia  A.  12,   515. 

Periphas  A.  2,   476. 

Permessus,  fluv.  Boeotiae  E.  6,  64. 

pernix  G.  3,  93.  —  chorea  Cul.  118. 
pernices  plantae  A.  11,  718.  pernix 
et  pernox  confusa  G.  3,  230. 

pero  A.   7,    690. 

Persis  pro  Parthico  regno  G.  4,  290. 
Persis  pharet?^ata  G.  4,  290. 

persolvere  honorem  A.  8,  61. 

Persona  secunda  Praes.  et  Fut.  in 
Codd.  confunditur  cum  Particip. 
Praes.  G.  4,  239. 

personare  i.  q.  cithara  canere  A.  1, 
741.  —  cum  Accus.  loci  A.  6,  171. 

pertaesum  est  A.  4,   18. 

pertentare  G.   3,   250. 

perversus  i.  q.  iniquus  E.  3,  13.  A. 
7,   584. 

pes  alter  nudus  in  sacris  A.  4,  518. 
pes  pede  haeret,  premitur,  sim.  A.  4, 
361.  pedem  revocare  de  flumine  A. 
9,  125.  pedibus  subiicere  G.  2,  492. 
pedes  navis  A.  5 ,  830.  —  aquae 
Cul.  17.  pes  imponitur  hosti  occiso 
A.   10,  495. 

pestis  i.  q.  animal  perniciosum  G.  1, 
181.  pro  amore  pernicioso  A.  1, 
712.  4,  90.  armentorum  et  pecudum 
G.  3,  470.  sqq.  etiam  hominum  A. 
3,  135.  de  incendio  A.  9,  540.  de 
Furiis  A.  12,  845.  pestes  corporeae 
A.  6,   737. 

Petelia,  oppidum  A.   3,  402. 

petere  in  vincula  A.  6 ,  395.  —  cum 
Infin.  A.  7,  96.  Infin.  petiisse  A.  2, 
25.  5, 196.  petendum  pacem  A.  11,230. 


664 


Pet  — Ple 


Pie— Pla 


jjetulci  hoedi  G.  4,   10. 

Phaeaces  A.  3,  291. 

Phaeclra  A.   6,  445. 

Phaeihon  pro  Sole  ipso  A.  5,  105. 

Phaethontiades  E.  6,  62. 

phalanx  de  classe  A.  2,  253. 

phalarica  vid.  falarica. 

phalerae  A.  5,  310.  9,  359. 

Phaleris  A.  9,   762. 

Phanaeum  vinum  G.  2,  98. 

Pharo  s.  Pharus  Rutulus  A.   10,  322. 

phaseJus ,   planta  G.   1,  227.  —  navi- 

gium  G.  4,  289. 
Phasis,  fluvius  G.  4,  367. 
Phegeus  A.   5,  263.  alius  12,  371. 
Pheneus,  urbs  Arcadiae  A.  8,   165. 
Pheres  A.   10,  413. 
Philippi  G.   1,   490. 
PhiUyrides,  Chiron  G.  3,  550, 
Philoctetes  A.   3,   402. 
Philomela  E.   6,   79.  G.  4,  512. 
pliilosophiae    et   naturae  studium    iu- 

cundissimum  G.  2,  475.  490. 
Phineus,  rex  Thraciae  A.  3,  211. 
Phlegeihon,  fl.  Tartareus  A.  6,   551. 
Phlegraei  campi  A.  3,  578.   Phlegrus 

pro  Phlegraeus  Cul.  27. 
Phlegyas  apud  inferos  A.  6,  618. 
phocae  G.   3,   543.   (4,  395.) 
Phoehe  G.   1,   431.   (A.   10,  216.) 
Phoehigena  i.  q.  Aesculapius  A.  7,  773. 
Phoebus  E.  6,  66.  al.  —  niveus  Cat.  11, 

1.  Phoehi  chorus  i.  q,  Musae  E.  6,  66. 
Phoenissa  A.   1,  670.   et  al. 
Phoenix,    Graecus    A.    2,    762.    alius 

Cir.  220. 
Pholoe,  serva  A.  5,  285. 
Pholus,  Centaurus    G.  2,    456.    A.  8, 

294.  — ,  Troianus  A.   12,  341. 
Phorbas  A.  5.  842. 
Phorcus  s.  Phorcys ,  deus  marinus  A. 

5,  240.  —  Gigas  Cul.   26.  —  Lati- 

nus  A.   10,  328. 
Phryges    braccis  utuntur   A.  11,  777. 

raolles  et  luxuriosi  A.  9,  614.  cri- 

spatis  capillis  A.  12,  99. 
Phrygiae  vestes  A.  7,  248. 
Phfhia,  A.   1,   284. 
Phyllis  E.  3,  76.  5,   10.  al.  —  in  ar- 

borem  araygdalara  mutata  Cul.  130. 
Phyllodoce,  Nympha  G.  4,  336. 
piacula  i.  q.  expianda  A.  6,  569. 
piare  pro   expiare  A.  2.   184. 
piceus,  (pechschivarz)  A.  3,  573.  piceum 

lumen  A.   9,   75. 
pictnratus  A.   3,   483. 
Picns,  Fauni  pater  A.  7,  48.  171.  187. 
Picria,  antiqnissimarum  fabularum  se- 

des  G,  4,  387.  Pierius  fons  Cul.  18. 


Pierides  E.  3,  85.  al. 

piget  i.  q.  molestum  est  E.  2,  34.  pro 
taedet  A.  5,  678. 

(pig7i7is  cum  aliquo  dare  E.  3,  32.) 

pila  ludebant  puellae  Cir.  149. 

jnlata  agmina  A.    12,   121. 

pilentum  A.  8,   666. 

pilum  Romanorum  G.   1,  495. 

Pilumnus,  deus  A.  9,  4.  10,  76.  al. 

Pinaria  domus  A.  8,  270. 

Pindus,   mons  E.   10,   11. 

pingere  i.  q.  variis  coloribus  distinguere 
E.  2,  50.  pingere  corpus,  mos  fero- 
rura  populorum  G.  2,  115.  pictae 
puppes  A.  5,  663.  7,  431.  —  volucres 
G.  3,  243.  picta  arma  A.  8,  588. 

pinguis  i.  q.  herbosus  G.  1,  14.  i.  q. 
fertilis  G.  4,  118.  i.  q.  abundans 
G.  1,  192.  i.  q.  stolidus,  obtusus 
Cat.  7,  4.  11,  64.  —  ara  A.  7,  764. 
—  flamma,  fumus  G.  4,  379.  pingue 
flumen  Nili  A.  9,  31.  —  tus  G.  4, 
379.  pinguia  electra  E.  8.  54. 

pinifer  raontium  epith.^  A.  4,  249. 

jnnna  et  penna  G.  4,  310. 

pinus  pro  nave  E.  4,  38.  domestica 
et  silvestris  E.  7 ,  65.  Cybelae  et 
Paui  sacra  E.  7 ,  24.  pro  face  A. 
7 ,  397.  9 ,  522.  Accus.  pinos  ap. 
Virgil,,  non  pinus  A.   11,  136. 

Piraeea  (Accus.)  Cir.  468. 

Pirithous  A.   6,  (601.)   617. 

pirorum  varia  genera  G.  2,  88. 

Pisa  s.  Pisae,  Etruriae  oppidum  A. 
10,   179. 

Pisa,  urbs  Elidis  G.  3,   180. 

piscatio  G.  1,   141. 

piscatoria  vita  veteribus  summam  pau- 
pertatem  prodebat  A.  12,  519. 

pisces  pestilenti  morbo  vexantur  G.  3, 
541.  pro  delphinis  Cir.  394. 

Piscis,  sidus  G.  4,  234. 

piscosus  (piscosi  scopuli)  A.  4,  255. 

pistrix  (pristis)  A.  3,  427.  (Cir.  451.) 

pius  cur  dictus  Aeneas  A.  1,  378.  — ■ 
amor  i.  e.  castus,  A.  5,  290.  pio- 
rum  sedes  ap.  inferos  A.  6,  637. 

pix  Idaea  G.  3,  450.  4,  41.  —  Na- 
rycia  G.   2,  438. 

pilacahilis  ara  A.   9,  585. 

placentae  pro  panibus  A.   7,  109. 

placere  Verb.  propr.  de  voluntate 
deorum  A.  12,  503.  placiius  i.  q. 
placens  A.  4 ,  38.  placitum  foedus, 
placita  pax  A.   10,    15. 

placidus  de  ventis  et  mari  E.  2 ,  26. 
de  pacc  A.  8,  325.  —  et  j^Iacitus 
confusa  A.  9,   187.   10,   15. 

plagae,   retia  venatoria  A.  4,   131. 


Pla  — Poc 


Pod-Pop 


665 


planctac  auguvia  mutatioiiis  acris  prac- 

bcnt  G.  1,  336. 
plamjere  de  vcntis  ct  imbrc  G.  1,  334. 

—   se  vel  pcctora  A.   11,   145. 
platanns,  arbor  G.  2,  70.  4.   14G. 
plaudere  pedibns  chorina  A.   6,  644.  — 

peciine  telas  Cir.   79. 
planstrnm  G.   1,   163. 
Pleias  vox  trisyllaba  G.  4,  233.  PU- 

iades  G.    1,    138.    221.    —    qnando 

non  appareant  G.  4,  234. 
.P/c/«/«3'?7«m,  Siciliaepromont.  A.  6,  693. 
Pleonasmi,  qui  vocantur  E.   1,  21. 

8,  87.  G.  1,  200.  2,  247.  4,  499. 
515.  A.  1,  614.  2,  53.  78.  456.  593. 
3,690.  4,  488.  586.  588.680.  5,  21. 
321.  6,  76.  247.    450.    715.   7,    624. 

9,  47.  10,  359.  Pleonasmi  species 
quacdam  {currentem  impellere,  tre- 
mentem  tcrrere  cett.)  A.  2,  653.  11, 
608.  12,  761. 

Plias  pro  Pleias  G.  4,  233.  —  num 
priore  syllaba  corripiatur  A.  3,  516. 

plumbum  (glandis^  liqtiefactum  A.  9,  588. 

Pluralis  pro  Singul.  E.  3,  7.  A. 
1,  463.  2,  355.  5,  233.  10,  532.  de 
incerto  quodam  E.  4,  49.  A.  1,  4. 
ubi  aliqucm  uon  suo  nomine,  sed 
communi  aliquo  appcllamus  E.  3, 
-7.  A.  10,  79.  12,  60.  Siugulari  col- 
lectivorura  adiectus  A.  1,  212.  ad 
qiiidque,  quodcunque  relatus  A.  2,  77. 
Singulari  per  appositionem  adiectus 
A.  8,  729.  ad  unum  relatus,  si  totum 
genus  hominum  indicatur  A.  12,799. 
refertur  ad  praegressum  Singul.  E.  7, 
22.  Nomin.  abstr.  E.  7,  4.  —  et  Sin- 
gul.  Verbi  ad  unum  idemque  Nomen 
collectiv.  relatus  A.  2,  31.  —  Prae- 
dicati  Nomini  Singul.  numeri  adie- 
ctus  et  coutra  A.   l,  669.  —  Verbi 

ap.  Vocat.  Sing.  A.  1,  140. cum 

quisque  coniunctus  A.  6,  743. 

post  duo  nomina  per  cum  coniuncta 
a  Virgil.  alienus  A.   1,  293.   10,  238. 

plurimus  de  larga  copia  E.  7,  60.  — 
Pronomini  relat.  jjer  Apposit.  eo- 
dem  Casu  additum  G.   1,   184. 

Plusquamperfectura,  ubi  Per- 
fectum  exspectaveris  A.  8,  219.  10, 
613.  festinationem  indicat  A.  8,  219. 
12,  430.  pro  Coniug.  periphr.  cum 
Part.  Eut.  Pass.  A.  2,  136.  9,  41. 
Indic,  ubi  nos  Coniunct.  utimur 
A.   2,  55. 

Pluto  A.  6,  127.  eius  regia  A.  9,  541. 
630.  cius  nocturna  sacrificia  A.  6, 
252.  Pluton  Graeca  forma  A.  7,  327. 

pocula  i.  q.  potus  E.   8,  28.  —    coro- 


nare  A.    1,    724.   3,    525.    —    libare 

A.  3,  36.  —  bina  convivis  apposita 

ibid. 
Podalirius  A.    12,  309. 
poena    pro    punito    A.  2,   139.  —  pro 

dcbita  merccdc  Cir.   84.  poenas  ex- 

pendere  A.    11,  258. 
Poenae  i.  q.  Furiac.  Cul.  218. 
Poeni  A.   1,  302.  442.  567.  4,   134.  al. 
poenitere  i.  q.  contenmerc  E.  10, 16.  i.  q. 

])igcrc,  molcstum  haberc  E.  2,  34. 
poiitac  Musarum  sacerdotes  G.  2,  476. 
pocticae    facultatis    libcr  ({uasi  cursus 

cumnavigationccomparatur  G.  2,  41. 
Polites,  Priami  filius  A.  2,  526.  5,  564. 
pollens  i.   q.  dives  Cul.  73. 
Pollio,  C.  Asin.  E.  3,  84.  (4,  12.  8,  6, 10.) 
polluere  amorem^  fidem^  pacem  cett.  A. 

5,   6.   7,  467. 
Pollux  A.  6,  121.  —  cius  equus  Cyl- 

larus  G.  3,  89. 
polus  pro  coelo  A.   1,  90.  —  (aether) 

sidera  pascit  A.  1,  608.   poli  arctici 

et  antarctici  G.   1,  242. 
Polyboetes  A.  4,  484. 
Polydorus,  Priami  fil.  A.  3,  45.  62,  49. 
PoJyhymnia  Cir,  55. 
Polymnestor  A.  3,  49. 
Polyphemus ,  Cyclops  A.  3,  641.  655. 
PoJyphoetes,  Troianus  A.   6,  484. 
7io'^vovv6eo(uog  E.  4,  51. 
Polyxena  A.   3,   320. 
poma  pro  arboribus  G.  2,  426. 
Pometii  (Suessa  Pometia)    A.  6,  776. 
pompa,    die  Festgabe   A.    5,   53.   p)om- 

pam  ducere    G.  3,  22.  ponipas  exse- 

qui  A.   5,   53. 
pone^  a  tergo   G.   4,  487. 
ponere  pro  deponere  A.    1 ,  302.    pro 

se   ponere   A.    7,    27.    10,    103.  — 

certamina    G.  2,  530.   A.    5,    66.  — 

condicionem  Cir.  187.  —  moenia^  ur- 

bes  A.   1,  264.  —  mortnos  A.  2,  644. 

4,  681.  —   praemia   A.    5,    292.  — 

semen  G.   2.  14. 
pontes  in  turribus  A.  9,  170.  530.  navi- 

busappositi  ab  escensuris  A.  10,288. 
Pontica  venena  E.  8,  95.  —  castorea 

G.   1,  85. 
Pontus  pro  Colchide  E.  8,  95.  al. 
Poplicolae  Cat.   11,  40. 
^JopIites    (hostium)  succisi  A.   9,    762. 

10,  699. 
populares  aurae  A.   6,   817. 
popitlare  pro  populari  G.  1 ,   185.    A. 

1  ,  527.  —  homines  Cir.  78.  popu- 

lari  iter  A.   12,  525. 
jjopulator  Cir.   111. 
Populonia,   oppidum  A.   10,   172. 


i 


m 


Pop  —  Pra 


Pra  —  Pra 


populorum  vicinorum  et  vel  origiue 
vel  foedere  iunctorum  nomina  inter 
se  permutantur  A.  9  ,  459.  populus 
quomodo  difFerat  a  gente  A.  6,  706. 

populus  candicla  E.  9,  41.  —  Herculi 
sacra  E.  7,  61.  A.  8 ,  276.  ~  hico- 
lor  A.  8,  276. 

porca  caesa  in  foederibus  faciendis  A. 

8,  641. 

porgite  pro  porrigite  A.  8,  274. 

porricere  A.  5,  238- 

porro  pro  procul  A.  6,   711. 

Porsenna  et  Porsena  A.  8,  646. 

porta  coeli  G.  3,  261.  portae  bipaten' 
tes  A.  2,  230. 

portare   {mit  sich  bringen)    A.  8 ,    539. 

portenta  A.   1,  441.  7,  58.  al. 

portitor  Orci,  Cliaron  G.  4,  505. 

Portumis,  deus  A.   5,  241. 

portus  latiore  sensu  A.  7,  202.  me- 
taph.  de  morte  A.  7,  598.  portu 
suhire  A.  3,  292.    Portus  lulius  G. 

2,  161.  —   Veneris  A.  3,  530. 
poscere  (ex  naturae  legibus)  G.  2,324. 

—  de  oraculis  et  fato  A.  7,  272. 
Positio  negligitur  ante  sp,  sm,  st  cett. 

A.  11,  300. 
Positivus  Adiectivi  partitive  cum  Ge- 

nit.  constr.  A.  4,  576. 
posse,  Coniunctivum  circumscribit  G. 

3,  453.  Cat.  11,  62.  poteras  {duhdt- 
test  konnen)  E.  1,80.  posses  et  pos- 
sit  in  Codd.  confusaA.  6,755./>05- 
sunt  et  poscunt  permutata  A.  11,  225. 

possido,  possedi  A.  3,  565. 

post  adverbial.  etiam  ante  Accus.  ali- 

quem  E.    1,  70.  —  deinde  K.  5,321. 

- —  tanto   G.  3,  476. 
postqnam  —  dehinc  ;  postquam  —  tum 

A.  3,  464.  postquam  cumlmperf.  402. 

E.   1 ,  29.  cum  Praesente  E.   1 ,  30. 
potens  idem  fere  quod  opulentus  A.  6, 

844.  —  tempestatum    G.    1 ,    27.  — 

promissi  A.  7.  541,  pote7itum  munera 

A.  \2,b10.  potentes  herbae  A.  12,402. 
potestas  pro  potentia  A.   10,   18. 
potiri  arena  A.   1,   172. 
Poa'/ms,HerculissacerdosA.8,269.281. 
{Potniae,  Boeotiae  vicus  G.  3,  267.) 
prae  in  Verbis  compos.   i.  q.  praeter 

A.  6,  705. 
praeceps  de  rebus,  quae  celerrimeferun- 

tur  G.  3,  103.  in  praecipiti  stare  A. 

2,  460,  praecipites  fossae  A.  11,  888. 
praecipere  i.  e.  ante  capere  E.  3.   98. 

A.  10,  277.  —  aliquid  (mente,    co- 

gitatione)  A.   11,  491. 
praecipitare  pro  se  praecipitare  A.  2, 

9.  —  mentem  et  sim,  A.  2,  317. 


praecipuus  i.  q.  praecipuo  honore  or- 
natus  A.  8,  177. 

praecordia  pro  sede  animi  G.  2,  484. 
Cir.  272. 

praedives  A.   11,   213. 

praejixa  ferro  hastilia  A.   5 ,  557. 

praefodere  portas  A.   11,  473. 

praeludere    et    proludere   A.    12,    106. 

praemia    Veneris  A.  4,  33. 

Praeneste,  urbs  A.   7,  682.  8,  561. 

praepes  i.  q.  avis  A.  5 ,  254.  praepe- 
tes  pennae  A.  3,  361. 

Praepositio  ad  duo  Komina  perti- 
nens  alteri  demum  adiuncta  A.  5, 
512.  6,  692.  postposita  A.  1,  32. 
667.  al.  simulque  a  Substant.  suo 
seiuncta  E.  6 ,  19.  Cir.  56.  Prono- 
mini  relat.  postpositaG.  1,  161.  A. 

1,  13.  inter  Subst.  etAdiect.  posita 
A.  1,  148.  3,  211.  Pronomine  ipse 
a  Gasu  suo  disiuncta  A.  4 ,  233. 
Praepositiones  apoetisomissae  G.  1, 
134.  A.  1,  679,  5,  98.  Cir,  204.  elisione 
interceptae  A.  123,  5.  cum  vi  itera- 
taeA.  2,  358.  quando  iterandae  sint 
A.  2,  51.  358.  cum  Neutro  Adiect. 
circumscribunt  Adverbia  A.  9,  31.  per 
Pleonasmum  adiectae  A.  4,  588. 

praesagia  procellarum  G.  1,  356.  phi- 

viarum  G.  1,  370.  serenitatis  G.  1, 

353.   393. 
praescius  cum  Gen.  A.  6,  66. 
Praesens  ad  Perf.  praegressum  re- 

fertur  G.  8,  228.  A.  2,  465,10,465. 

(histor.)  etPerfect.  coniunguntur  A. 

2,  482.  3,  3.  cum  Imperf.  coniun- 
ctum  A.  4,  150,  de  eo,  quod  fieri 
potest  vel  licet  A.  1,  365.  de  rebus 
durantibus  adhuc  et  diutius  duratu- 
risA.  9,  9.  in  circumlocutione  quo- 
rundam  Substantiv.  A.  9,  266.  de 
rebus  praeteritis  quidem,  sed  me- 
moriae  clare  obversantibus  A.  1,99. 
7,  363.  —  C  o  n  i  u  n  c  t  i  V  i,  ubi  Im- 
perf,  Coni.  exspectaveris  A.  1 ,  58. 
ubi  nosPlusquamperf.  Coni.  utimur 
A.  4,  401.  8.  650.  —  pro  Prae- 
terito  E.  8,  45.,  G,  1,  279.  A.  1, 
517.  rem  vividius  pingit  E.  7,  6.A. 
2,  275,  in  comparationibus  A.  1, 
316.  E,  6,  30.  —  pro  Futuro  in  va- 
ticiniis  A,  7,  98.  de  re,  quam  ex- 
sequi  certo  constitutum  est  A.  9, 
21.  10,  801.  12,  13.  in  commina- 
tione  A.  12,  568.  post  Partt.  si  et 
nisi,  sequente  Futuro  A.   12,  568. 

praesens  animus  A.  5,  363.  —  auxi- 
lium,  remedium  G.  2,127.  A.3,  611. 
praesentes  dii  E,   1,  42. 


Pra—Pri 


Pri  — Pro 


667 


praesidere  de  diis  tutclar.  A.  6,   10. 

praestans  animi  A.   12,   19. 

praetejidere  pro  practexcre  A.  4,  339. 

praeterea  i.  q.  postlmc  A.    i,  49. 

praetexere  nomina  ciilpam  A.  4,  172. 
praetexnnt  liltora  puppes  A.   6,  5. 

praevertere  Cic.   203. 

precari  alicui  i.  q.  supplicare  A.  8, 
127.  —  dextra  A.  12,  930.  precantia 
trium  syllabar.  A.  7,  237. 

preces  ferre  A.  8,   60. 

preciae  vites,  tivae  G.   2,  95. 

premere  arva  (de  undis)  A.  1,  246. — 
falce  segetem,  vites  cett.  G.   1  ,    157. 

—  caseos  E.  1>  35.  —  hostem  A.  1, 
467.   —  aliquem    hasta   A.    2,    530. 

—  Incem,  lumen  (de  Luna)  A. 
4,  80.  —  ore  responsa  A.  7,  119. 
vocem,  gemitum,  —  dolorem  A..  7,  103. 
9,  324.  premit  aequora  ponlus  A.  10, 
103.  premere  de  plantatione  G.  2, 
346.  premere  et  extollere  sibi  oppo- 
nuntur  A.  11  ,  401.  pressae  carinae 
G.  1,  302.  pressi  copia  lactis  E.  1, 
82.  pressnm  aratrum  G.  1,  Ab.  pres- 
sus    et  prensus  confusa  A.  2,    793. 

prendere  (pro  preheudere)  G.  1 ,  285. 

—  locum  A.  2,  322.  prensus  etpres- 
sus  confusa  A.  2,   793. 

pretium  pro  praemio  A.  5,  111.  —  pro 
poena  A.   12,  351. 

Priamus  A.  8,  157.  Sinonem  benigne 
excipit  A.  2, 146.  eius  regia  expugna- 
tur  A.  2,  479.  a  Neoptolemo  inter- 
ficitur  A.  2,  512.  eius  filiae  et  nu- 
•rus  A.  2,  501.  —  Politae  fil.  A.  5, 
564. 

Priapus,  hortorum  deus  E.   7,  33.  G. 

4,  110. 

priraaevum   corpus  A.  10,  345. 

primo  vox  rara  apud  Virgil.  G.  4,310. 

primum  pro  demura  ,  E.  1 ,  45.  —  i. 
q.  ante  omnia  A.  4,  342.  — ,  non 
sequente  tum ,  deinde  G.   1,   162.  A. 

5,  66.   —  ante  omnia  G.   2,  475. 
primus  pro  Adv.  primum  E.  6 ,    1.  A. 

I,  442.  614.  6,  811.  fere  i.  q.  olim 
A.  1,  1.  de  loco  A.  1,  541.  ad  ori- 
ginem  refertur  G.  1,12.  de  auctore 
alic.  reiA.  5,  596.  8,319.  ad  Subst. 
relatum,  de  initio  rei  A.  2,  97.  an 
pro  princeps  dicatur  E.  1  ,  45.  (A. 
9,    453.)   ad  dignitatem  refertur  A. 

II,  331.  i.  q.  imprimis  A.  11,  786. 
i.  (].  protinusA.  5,  375.  pro  primus 
quisque  A.  7,  361.  primns  ante  omnes 
A.  2,  40.  3,  437.  6oZA.  6,  255. 
primi  i.  q.  proceres  A.  9,  453.  pri- 
mis  (i.  e.  summis)  digitis,    nostrum 


auf  den  Zehen  Cir.  212.  prima  i.  e. 

elementa  E.  6,  33. 
principium   ah  Jove  E.   3,   60. 
prior  i.  q.  melior  A.   11,  292. 
priscorum  hominum  vasta  corporaG. 

I,  497.  A.   12,  899. fides  A. 

6,  879. 

pristinus  i.  q.  prior  A.  6,  473. 
pristis  Cir.  451.  (A.  3,  427.) 
prius  antequam  A.  4,  24. 
priusquam  cum  Indic.  et  Coniunct.  G. 

4,  306. 
Privernum,  oppidum  A.   U,  540. 
Privermts   A.   9,  576. 
pro  omnibus  i.  q.  instar  omniiimA.3, 

435.  pro  aliqua   re   stare    i.  e.  eam 

defendere  A.  8,  653,  9,  575.  pro  se 

quisque  A.   12,   552. 
procaces  austri  A.   1,  536. 
Procas,  Albanorum  rex  A.  6,  767. 
Prochyta,  insula  A.  9,  715. 
Procne   G.   4,   15. 
Procris  A.   6,   445. 
procudere  G.   1,  260. 
procul  i.  q.  iuxta  E.   6,   16.   G.  4,  424. 

—  prospicere  A.   12,  353. 
procumhere  super  aliquem  et  aliquo  A. 

II,  150. 

procurrere  de  pugnantibus  A.  9,  690. 
prodere  i.  q.  propagare  A.  4,  231.  pro- 

ditus  i.  q.  infraudem  inductus  Cir.150. 
prodigium  A.  3,  366.  2,  680.  al. 
Productio  arsis  vi  eftecta  E.  1,39. 

4,  5.  51.  (Cir.  189.)  Productiones  in- 

solentiores  E.  4,  5.  5,  33.  A.9,37. 
proelia  niiscere  G.  2,  282. 
Proetides  E.   6.  48. 
proflare  pectore  somnum  A.  9,   326. 
profugus  A.   1,  2. 
profundum  coelum  E.  4,    51.   profundi 

saltus   G.  2,  391. 
prognostica  vid.  praesagia. 
progenies  de  uno  filio  A.  7,  97. 
proiicere    de    rebus    vilissimis    A.    11, 

361.    —    cum   Dat.  A.   12,    255.    — 

animam,  vitam  A.  6,  436. 
Prolepsis    historica   A.    7,    187.     Cir. 

397.  al. 
prolepticus  Adiectivi  et  Participii  usus 

G.  1,  320.  2,   353.  A.  2,  736.  3,237. 

9,    13.  225.   10,    103.   314. 
proles  de  plantis  G.  2,  3.  —  nostrum 

Schlag,  Race  G.  3,   101. 
proludere  ad  pugnam  G.  3,  234. 
proluere  se  vino  A.   1,   739. 
Prometheus    E.    6 ,    42.    Promethei  per 

synizesin  E.  6,  42. 
promissa  harha  E.  8,  34.  promissa  re- 

poscere  A.   12,  2. 


668 


Pro  — Pro 


Pro  —  Pyr 


Promolus  A.  9,  574. 

prona  maria  A.  5,  212. 

P r  o  n  o  m  e  n  p  e  r  s.  pro  singulari  ali- 
qua  homiuis  virtnte  A.  3,  629.  p  o  s  - 
sess.  cum  empliasi  dictum  E.  1.47. 
omittitur  Cir.  47.  deraonstr.  et 
relat.  per  Attract.  aliquam  usurpa- 
tum  G.  1,  329.  A.  4,  237.  387.  7, 
595.  perEllipsin  omissum  G.  1,  333. 
2,  375.  3,  507.  A.  1,  234.  2,  9.  229. 
demonstr.  iteratur  A.  12,  259.  572. 
—  is  a  poetis  vitaturA.  I,4l3.rela- 
tiy.  Nomin. ,  iibi  Geuit.  exspecta- 
mus  A.  6,  611.  ad  omissum  eius  vel 
eorum  relatum  E.  2,  71.  A.  11,  172. 
loco  alterius  relativi  sequitur  Pron. 
Z.S-,  ea,  id^  A.  7,  61.  neutro  genere 
ad  Subst.  masc.  et  fem.  generis  re- 
latum  E.  3,  13.  cum  interrog.  in 
eadem  sententia  A.  4,  371.  eius  usus 
quidam  rarior  A.  4,  138.  A.  12,  65. 
Pronomini  demonstr,  et  relat.  post 
aliquot  demum  verba  Subiectum  ad- 
ditur  G.  4,  457.  A.  5,  262.  521.  12, 
728.  reflexivum  omittiturE.  4,45. 
G.  I,  333.  3,  507.  A.  1,  207.  234. 
al.  item  iuxta  alterum  se  A.  5,  766. 

pronuha  luno  A.  4,  59. 

pronuntiatio  varia  eiusdem  vocis  A. 
1,  288. 

properare  algd   G.   4,   171.    A.  8,  454. 

propinquare  cum  Acc.  pro  Dat.  A.  5, 
185.  —  alqd  i.  q.  adducere  A.  10, 
254. 

propius  ire  pro  esse  A.  8,  556. 

joropoUs  G.  4,   40. 

proprius  i.  q.  perpetuus,  stabilis  E. 
7,  31. 

propter  i.  q.  prope  E.  8,  87.  A.  9,  680. 
Casui  suo   postponitur  A.   12,  177. 

propugnacula^  i.  e.  moles  fiuctibus  op- 
posita  A.  4,  87. 

prora  ad  litus  adpellebant  A.  10,  223. 

proripere,   omisso  Pron.  se  A,  5,  741. 

prorumpere  aliquid  A.  3,  572.  proru- 
ptus,  active,   qui  prorupit  A.  1,  246. 

proscenium  pro  scena  G.  2.  381. 

proscindere  terram  G.   1,  97.  2,  399. 

prosequi  absolute  pro  pergere  in  nar- 
rando  A.  2,  107. 

Proserpina  a  Plutone  rapta  G.  1,  39. 
Didonem  morituram  diis  inferis  con- 
sccrat  A.  4,  698.  ci  sacer  ramus 
aureus  A.  6,  138.  142.  636.  ei  ste- 
rilis  vacca  mactatur  A.  6,  251. 

prospectare  A.  7,   813. 

prosubiyere  G.  3,  256. 

protenus  et  protinus  E.  1,  13.  A.  3, 
416.   i.  q.   progrcdiens  G.  4,   1.    dc 


locis  A.  3,  416.  —  iinus  i.  q.  con- 

tinuus  A.  3,  416. 
proterrere  A.   12,   291. 
Proteus  G.  4,  -388.  Protei  columnae  A. 

11,  262. 
Protozeugma  A.  1,  623. 
proturbare  A.   10,   801. 
provenire  de  prosperis  A.   12,  428. 
proximus  i.  q.  simillimus  E.  7,  22. 
pruna  cerea  E.  2,  53. 
Prytanis  A.  9,  767- 
psaherixim  Cir    178. 
Psithia  vitis  G.  2,  93.  4,  269. 
puher  et  pubescere  de  herbis  A.  13,  413. 
piibes  i.  q.  manus  iuvenum  A.  l,  399. 

—  pro  populo  A.  7,  219. 
pudor  {si  pudor  est)  E.   7,  44. 
puella   de   muliere   nupta    G.    4,    458. 

pueJlae  de  Musis  E.   10,  9. 
pner  de  maturiore  aetate  A.  5;  296. 
pugilatus  A.  5,  362.  426. 
pugna  surgit  A.   11,   635. 
puynare  cum  Dativo  A.  4,  38.  11,  600. 
joulcher  i.  q.  sapiens  A.    5,  728.    i.   q. 

fortis  A.  7,  656.  pulcherrima  rerum 

G.  2,  534. 
jndlulare  colnhris  dc  Furiis  A.  7,  329. 
pulsare  i.  q.  male  tractare  A.  6,  609. 

verb.  propr.  de  equis  A.  10,  216. 
pulsus  vulneribus  A.    11,  56. 
pulveratio  rusticorum  G.  2,  418. 
puJveruIenta  aestas,   Ceres  G.   1,  66. 
pulvis   doctus   geometrarum   E.  3,  41. 

—  caecus  A.  12,  444.  pulvere  crines 
turpantur  A.  12,  99.  Cir.  284. 

pumex  latehrosus  A.   12,   587. 
puniceae  rotae  Aurorae  A.  12,   77. 
purgationes  aqua  viva  fiunt  A.  2,  719. 
purprireus  i.  q.  nitens  E.  9,  40.  A.  1, 

591.  5,  79.  Cir.  37.  purpurea  anima 

A.  9,  349.  purpureae  uvae  G.  2,  95. 

purpureum  mare  G.  4,  373. 
punis   i.  q.  serenus   E.  9,    44.    purus 

campus  A.   12,  771.  pura  parma  A. 

11,  711.   —   vestis  i.   e.  recens  lota 

A.   12,    169. 
putatio  vitiura  G.  2,   362.  407.  417. 
pideus  i.  q.  fovea,  scrobs    G.  2,   231. 
putris  gleba,  agcr  G.  1,  44.  A.  8,  596. 
putus  i.  q.  pusio   Cat.  9,  2. 
Pygmalion  A.   1,   346.   364.   4,   325. 
■Pylius  senex  (Nestor)  Cat.  11,  16. 
pi/ra  A.   4,   494.   504. 
Pyracmon,  Cyclops  A.  8,  425. 
Pyrgi,  oppidum  A.  10,   184. 
Pyrgo,  nutrix  A.  6,  645- 
Pyrrhae  lapides  E.  6,  41. 
Pyrrltus  s.  Neoptoleraus,  vi  patria  in- 

signis  A,  2,  491.  ct  al. 


Qua  —  Quc 


Que  —  Qui 


669 


qua,  quacunque  scil.  via,  rationc  E.  9, 
14.  A.  1,  67G.  Ailvcrl).  loci  post 
Piur.  Substftiit.,  quo  rcfcrtur  G.  1,  90. 

qtindrae  (pancs)  Mor.  49. 

quaclrare  G.  2,   277. 

quadn'(/ae  Aurorae  A.  7,  26. 

quadriiuges  ct  quadriiuyi  equi  A.  10, 
571.  587. 

quadrigas  invenitErichthoniusG.3,113. 

quadrupedans  sonitus  A.  8,    596. 

quadrupedus  non  dixit  Virg.  A.  11,  875. 

quadrnpes  E.   5,   20. 

quaerere  pro  quaerendo  invenire  G.  1, 
134.  i.  q.  dcsidcrarc  A.  5,  814.  • — 
corpus  dicuutur  niembra  decisa  A. 
10 ,  395.  quaesitus  i.  c.  acquisitus 
A.  4,  647. 

qualis  cum  G.  3,  195.  —  ?/6iA.  2,  471. 

—  et  quantus  A.  2,   591.  3,   641. 
quahis  G.   2,   241. 

quam  omittitur  post  ampIius^E.  3,  105. 

—  magis  pro  quo  magis  G.  3,  309. 
quomdiu  —  tam  Cir.   123. 
quamquam  omittitur  ante  tamen   E.   1, 

28.  —  vi  corrigeudi  A.  11,  415. 
quamvis  cum  Coni.  et  Indicat.  E.  3,  84. 

—  Adiectivis  etAdvcrbiis  adiectum 
A.  Prooem.  3. 

quando  idem  quod.  qnandoquidem  vel 
quoniam  A.  4,  291.   10,  366. 

quantum  (Acc.)  respondct  tanto  (Abl.) 
A.   12,  19. 

quassans  pro  se  quassans  s.  quassatus 
G.  1,  74.  quassare  caput  ira  A.  7, 
292.  12,  894.  quassata  classis,  quas- 
satae  rates  A.   4,  53. 

quatere  i.  q.  percellere  A.  3,  30.  — 
camimm  A.  8,  596.  —  lumina  Cul. 
42.  —  oppida  hello  A.  9,  608.  — 
sontes  fiagello  A.  6,  570. 

quatuor  E.  5,  65.  quatuor  et  quattuor 
G.   1,  258. 

que  etiam  aocc.  quo,  ubi,  ita  cett.  ad- 
iungitur  A.  5,  23.  ubi  ve  exspecta- 
veris  G.  1,  442.  A.  2,  37.  pro  Par- 
tic.  adversat.  A.  2,  94.  4,  76.  pro 
quoque  A.  4,  629.  in  comparatione 
pro  ac  A.  II,  751.  mutuam  tempo- 
ris  rationem  inter  duas  enuntiatio- 
nes  indicat  A.  11,  908.  post  vix, 
nondum  etc.  A.  2,  692.  autecedenti 
nomini  proprio  cum  Verbo  adest 
coniuncto  adnectit  novam  senten- 
tiam  A.  7,  577.  vim  explicativam 
habet  A.  3,  34.  G.  1,  142.  3,  238. 
A.  2,  722.  post  parenthesin  A.  5, 
113.  10,874.  secundo,  tertio,  quarto 
sententiae  vocabulo  adhaerens  G.  4, 
22.   aliis   vocibus   adiectum,    quara 


quo  proprie  pcrtinet  A.  5,  47.  Ver- 
sum  hypcrmctrum  efficit  G.  2,  344. 
443.  pcr  7i()h)iivt'dtoiiioy  cumulatur 
E.  4,  51.  Arsis  vi  producitur  E.  4, 
51.  que  ct  ve  confusa  A.  11,  592. 
que  —  que  G.  1,  52.  1,  118.  que 
—  que  i.  q.  alii  —  alii  A,  1,  701. 
Cctcrum  vid.  Copula. 

Quercens  A.   9,  694. 

qucrcus  (Uodonacac)  oracula  cduntG. 
2,  16.  mel  cxsudant  E.  4,  30.  tro- 
paca  inscrviens  A.  10,  423.  lovi 
sacra  G.  3,   332. 

querela  dc  vocibus  animalium  G.  1, 
378.  —  moesta  G.  4,  515. 

qui  (vid.  Pronomen  relativum)  mo- 
dum,  quo  quid  fiat  similesque  no- 
tiones  includit  A.  1,  8.  qui  et  quis 
in  interrogationibus  E.  1,  19.  (2, 
19.)  A.  3,  608.  qui  (Ablat.)  et  qui- 
C2im  A.  11,  822.  qui  et  ^MeinCodd. 
confunduntur  A.  2,'  663.  quine  A. 
10,  673.  quique  geminatum  G.  2, 
184.  quis  pro  quibus  E.  1,  73.  quo 
i.  q.  quorsum,  cui  bono  ?  A.  2,  150. 
4,  98.  pro  in  quem,  quam  A.  5,  489. 
quo  feror'^.  A.  10,  670.  489.  quod 
pro  quantum  E.  3 ,  70.  pro  quod 
attinct  ad  A.  2,  180.  in  orandi  et 
obtestandi  formulis  A.  2,  141.  ante 
si  et  nisi  E.  9,  14.  G.  1,  155.  A.  2, 
141.  quod  ut^  quod  utinam  A.  10, 
631.  Cir.  150.  quod  et  quae  in  Codd. 
confuuduntur  A.  10,  628.  quod  su- 
perest  transeundi  formula  G.  2,  346. 
(A.  9,  157.) 

quia  et  quod  quo  differant  A.  8,  560, 

quianam  A.  5,   13.  10,   6. 

quidem  omittitur  ante  tamen  E.   1,  28. 

quidquid  id  est  A.  2,  49.  quidquid  erit 
A.  5,  710.  —  gentis  Dardaniae  A. 
1,  601. 

quiescere  i.  q.  narrare  desinere  A.  3, 
718.  —  vim  Verbi  inchoat.  retinet 
A.  4,  523. 

quieti  dii  A.  4,  379. 

quincunx  E.   1,  74.  G.  2,  277. 

Quindecimviri  librorum  Sibyllinorum 
A.  6,  73. 

quinquennia  et  lustra  coniuncta  Cir.  24. 

quippe  ironice  A.  1 ,  39.  4,  218.  — 
i.  q.  utique  A.   12,  422. 

Quirinalis  lituus  A.  7,  187.  —  trabea 
A.   7,   612. 

Quirinus,  Augustus  G.  3,  27.  Eomu- 
lus  A.   I,  292.  6,  860. 

Quirites  prisci  i.  e.  Curium  incolae 
A.  7,  710. 

quis  pro  quisque  G.  2,  256.  'quid  i.  q. 


670 


Qui  —  Rau 


Ke — Eei 


cur  A.  1,  518.    eadem   signif.    cum 

Indic.    et   Coniunct.    constr.    G.    2, 

424,  quid  et  quod   quo   difFerant  E. 

2,  2.    quid  agam ,  faciain  A.  4,  283. 

quo    difFerat    a  quid  ago ,  facio  A. 

4,   534.  quid  facerem^    E.   1,  41.  — 

enim'?  A.  5,  850. —  tum^  A.  4,  543. 

^M^cZ   tam   egregium,     magnum     etc.  ? 

A.  11,  705. 
quisnam  tmesi  diremptum  E.  9,  29. 
quisquam  in  sententiis,  quarum  vis  ne- 

gativa  non  statim  apparet  A.  12,  761. 
quisque  cum  Plur.  Verbi  constr.  A.  6, 

743.  —  Nomini  pluralis  numeri  ad- 

iectum  A.  9,  162. 
quisquisj  quisque  E.  3,   110. 
quod    c.   Coni.   post  Verba   sentiendi 

A.  9,  289. 
quodcunque  ad  cuncta  relatum  A.  2,  77. 
quondam   i.    q.    interdum   A.    2 ,    367. 

—   indicat   dolorem    et  desiderium 

A.  2,  678. 
quoniam  E.  3,-  36. 
quoque   et   etiam   A.    1,5.    —   pro  et 

quo  A.   5,  23.  quoque  et  A.  1,   5. 

r  litera   cumulatur  in   rebus   horridis 

deseribendis  A.  1,  87. 
rabidus  et  rapidus  confusa   E.    2,  10. 

G.  2,   151.  A.   6,  421. 
rabies   ferarum   A.  2,    357.    ventorum 

et  maris  E.  2,  10.  —  belU  A.  8,  327. 
radere  litus  A.  3,  700.  —  iter  A.  5,  217. 
radicibus  et  radicitus  confus.  A.  5,  449. 
radius    geometrarum   E.  3,    41.    radii 

(de  olivis)   G.  2,  86. 
Raetia,  Raeti  rectius  scribitur,    quam 

Rhaetia,  Rhaeti  G.  2,   96.  Raeticae 

vites  ibid. 
ramosa  cervi  cornua  E.   7,  30. 
ramus  supplicum  A.  8,   128.  —  aureus 

A.   6,  136.  rami  Palladis  (IxtzriQiag) 

A.  7,  154. 
ranae,  tempestatis  indices    G.   1,  378. 
rapere,  entfdhren  A.   1,  28.  i.  q.  cele- 

riter    secum  ducere  A.  7,    725.  12, 

450.   —    et  ferre    coniuncta   A.    2, 

374.  raptus   i.  q.   morte  ereptus  G. 

4,  456. 
rapidus  de  concitato  liominum  incessu 

A.   1,   644.  —  aestus  E.  2,   10. 
Rapo  A.   10,  748. 
rara    retia   A.    4,    131.    —    semiia  A. 

9,  833. 
rarescere  de  evanescentibus  A.  3,  411. 
rastrum  (rastri  et  rastra)  E.  4,   40. 
raucus  cantus  cornuum  A.  8,  2.  rau- 

cum  murmur  aquae  Cop.   12.  rauca, 

raucum' sonare  A.  9,  125. 


re   quam   vim  habeat  in  Verbis  qui- 

busdam  compositis   A.    7,   167.  12, 

2.    35.    Verbis    cum    re    compositis 

addltur   simplex  Ablat.  A.    1  ,  358. 

4,  244.  re  in  Verbis  compos.  pro- 

ducitur  A.  4,  214.  7,  450. 
reboare  G.  3,  22^3, 
recens  ab  aliqua  re  A.  6,  450. 
receptus  et  recessus  quomodo  difFerant 

A.   11,  527. 
receptus  Adi.  i.  q.  servatus  A.  I,  178. 
recidiva  Pergama  A.  4,  344. 
recipere   i.  q.  servare  A.  6,  111.  non 

i.  q.    capere   A.    4,  656.   —    ensem 

A.  9,  348. 
recludere  ensem  A.  9 ,  423.  —   coelum 

G.  4,  52. 
recrepare  transitive  Cir.  108. 
recto  litore,  flumine  A.  6,  901.  8,  57. 
recursare  i.  q.  iterare  A.  1,  662. 12,  802. 
recutere  A.  2,  52. 
reddere  animam,    vitam  G.  3,  495.  — 

voia  E.   5,   75.  de  sacrificiis  G.  12, 

194.  redditus  terrae,  et  sim.  A.  6,  18. 
redire   de   curvo    tractu   montis    G.  3, 

351.    de  rebus,    quae    statis  vicibus 

redeunt    G.    1 ,    249.   Infin.    rediisse 

A.  2,  25.  5,   196. 
rediviva  arundo  Mor.  62. 
reducta  vallis  A.  7,  700.  reductus  sinus 

A.  1,  161. 
referre  i.  q.   repetere   A.  5,  598.  Cir. 

337.  i.  q.  respondere  A.  4,  31.  i.  q. 

reddere  A.   12,  348.  A.  4,  329.  — 

sacra  G.  1,  339. 
refigere    leges    A.    6 ,    622.    refixus    de 

poste  A.  5,  360. 
reflectere  animum  A.  2,  741. 
refugere  (i.  e.  intuentibus  retro  cedere) 

A.  3,  536.  —  i.  q.  recusare  A.  7,  618. 
refusus  pontus  G.  2,    163. 
regere  de  Fortuna  A.  12,,  405.   regere 

populos    imperio    A.  6,  852.  —    im- 

perium  A.   1,  340. 
reges  ius  dicentes    A.  7 ,  246.  —  ze- 

juipog  possidentes  A.  9,  274. 
regificus  A.  6,   605. 
regina  i.  e.  regis  filia  A.  6,  28.  —  sa- 

cerdos  A.  2,  273. 
regio  viarum  A.  2,  737.  7,  215. 
reqna  pasto^wn   i.   q.    agri   E.   1 ,  70. 

'G.   3,  476. 
regnaior   aquarum   A.  8,   77.    regnato- 

rem  esse  populis  A.  2,  557. 
regnalus  passive  A.  3,  14. 
regressum  habet  fortuna  A.  11,  413. 
reiicere  vestera  in  palaestra  A.  5,  421. 

—  oculos  pro  avertere  A.   10,  473. 

reice  per  synaeresin  E.  3,  96. 


Rel  —  Res 


Res  —  Rim 


671 


relUjare  classem,  naves  A.  7,  106. 
religio  A.  3,  363. 
religiosus  i.  q.  sanctus  A.  2,  365. 
relinquere   \.  q.  non    curarc  Cul.  284. 

relicla  loca  in  rc  agraria  G.  4,  127. 
reUiqniae,  rel/iqio  cctt.  A.   1,  30. 
remigia^   remi  alartun    G.  4,  61.  A.  6, 

19.  pro  rcmigibus  A.  4,  471. 
remiUere  i.   q.  renuutiarc  alicui  rci  A. 

5,  419.  —  flatus,  spiritus  A.  11,  346. 

—  alqd  cwnulatum  A.  4,  436. 
remordct  cura  A.   1,  261. 
remngit  nenms  A.   12,  722. 
remulcere  caudam  dc  lupo  A.  11,  812. 
Remulus   Tihurs  A.  9,  360.  —  Numa- 

nus  A.  9,  592.  633.  alius  A.  11,  636. 

Remus ,  Romuli  frater  A.  1  ,  292.  — 
alius  A.   9,  330. 

repellere  terra^n  pede  G.   4,   233. 

repens  i.  q.  repentinus  A.   12,  313. 

reperire  i.  q.  excogitarc  aliquid  A. 
4,  128.  i.  q.  sibi  parere  A.  6,  610. 

repetere  i.  q.  revocare  G.  1,  39.  —  a 
prima  origine  et  sim.  G.  4,  286.  — 
pro :  memoria  repctere  A.  3,  184. 

Repetiti  versus  et  paullum  im- 
mutati  E.  5,  37. 

Repetitio  vid,  iteratio. 

replere  populos  sermone  A.   4,    189. 

reponere  i,  q.  renovare  A.  5,  752.  i.  q. 
iterum  apponere  A.  7,  134.  i.  q. 
rependere  A.  12,  878,  i.  q.  artis,  a 
qua  receditur,  instrumenta  dedicarc 
A.  5,  484.  cum  Dat.  constr.  A.  11, 
594.  —  aliquid  imis  sensibus  E.  3, 
54.  —  i?i  sceptra,  in  regnum  A.  1, 
254.  —  crura  G.  3,   76. 

reposcere  A.  2,  139.  12,  2.  —  pro- 
missa  A.  12,  2.  repostae  epulae  G. 
3,   527.  —  terrae  A.  3,  364, 

reprimere  pedem  A.   2,  378. 

requiescere  transitive  E.  8,  4.  Cir.  232. 

requirere  i.  q.  desiderare  aliquid  A. 
i,   217. 

res  Asiae  (i.  q.  regnum  Asiae)  A,  3, 
1.  —  laetae  A,  2,  783.  —  summa 
A.  2,  322.  rerum  additum  ad  solam 
superlativi  vim  augendam  A.  7,  602. 
rebus  inanimatis  vita  tribuitur  E.  1, 
39.   G.  2,  344. 

rescindere  pro    exscindere    G.   1 ,  280. 

—  i.   q.    resecando    aperire    G.    3, 
453.  —  valhcm  A.  9,  524. 

residere   ad  animi  afiectus  translatum 

A.  6,  407. 
resides  animi,  populi  A.  1,  722.  7,  693. 
resignare  lumina  morte  A.  4,  244. 
resistere  i.  q.  haerere  A.  4,  76. 
resolvere   i.  q.   aperire   A.    6,    29.  — - 


fatis  ora    G.  4,  452.    —    iura  A.  2, 

157.  —  tenehras  A.  8,   591. 
resonare   ncutrali    scnsu   E.   2,   13.  — 

activc  A.  7,  12. 
resorhere  saxa  dc  mari  A.   11,  627. 
respectare  secum  Cir.  496. 
respicere   et  respectare  de    diis  A.   1, 

603.    vctitum   in    sacris   magicis  E. 

7,   102.    i.    q.    a    tergo     conspiccre 

A.  5,  666.    respice,    nostrum  merke 

auf  A.  2,  615. 
respondere    aliquid    i.   c.    resonare    E. 

10,  8.  —  in  carminc  amocbaeo  E.  7,  5. 
restare  cum  simplici  Ablat.  A.  1,  679. 
resultare  {colles    clamore   7-esuItant)  A. 

5,   150. 
retegere  radiis  orhem  A.  4,    119. 
retexere  iter  i)YO  :  recurrcre  A.  12,  763. 
retia    rara   A.    4,    131.    —   servare  s. 

ohservare  E.  3,  75. 
retorquere  mentem  A.   12,  841.  retortus 

amictus  A.   12,   400. 
retractare   i.   q.   rursus   capere    A.    7, 

694.  i.  q.  recusare  A.   12,  889. 
retro  referre,  sim.  G.  1,  200.  A.  6,  449. 
retrorsus,  retrorsum  A.  3,   690, 
retundere  mentes  Cir.   118. 
reus  voii  A.   5,  237. 
revisere  nostrum  heimsucken  A.  3,  318. 
revocare  pro  liberare  A.  5,   476. 
revolvere  casus,  fata  A.   10,  61. 
rex  latiore    sensu  A.   1,  38.  6,  36.  — 

de   vino   praestantissimo    G.  2,  98. 

—  fluviorum  G.   1,  482. 
Ilhadamanihus  A.  6,  566. 
Rhamnes  A.   9,  324.  359.  425. 
Rhamnusia  (Nemesis)  Cir.  228. 
Rhea  sacerdos  A.  1,  659.  al. 
Rhenus  hicornis  A.  8,   727. 
Rhesus,  Thracum  rex  G.  4,  462. 
Rhipaei  montes  G.   1,  240.  al. 
Rhodium  vhium  G.  2,   102. 
rhododa-phne  Cul.  401. 
Rhodope,  mons  E.  6,  30.    G.   1,  332. 

3,  351.  462.  4,  461. 
Rhoehus,  equi  nomen  A.   10,  861. 
Rhoeteae  orae  A.  3,   108.  5,  505. 
Rhoeteus  A.   10,  399.  402. 
Rhoetus ,    Centaurus    G.    2,    456.    — , 

Rutulus  A.  9,    324.    — ,   Marsorum 

rex  A.  10,  388. 
rhombus,  quo  pueri  ludunt  A.  7,  378. 
ridere  (cum  Dat.  an  Abl.?)  A.  4,  128. 

ridens  i.  q.  florens,  pulcher  E.  4,  20. 
rigere  signis  intextis  A.   1,  648, 
rigida  hasta  A.  10,  346.  ensis  A.  12,  304. 
rigor  ferri  G.   1,   143. 
riguus  G.  2,  485. 
rimari  G.   1,  384.  A.  7,  508. 


672 


Eip  —  Eue 


Euf —  Sac 


ripae  pro  ipso  fluvio  A.  9,  105.  10,  144. 

Jtipheus  A.  2,  339.  426. 

rite  de  diis  et  de  liominibus  caere- 
monias  servantibus  A.  3,  36. 

ritus  pro  modo,  ratione  Cir.  36. 

rivus  aquae  E.  8,  87.  de  aliis  humo- 
ribus  A.   11,  668. 

robigo  {der  Melilthau)   G.   1,  151. 

rohur  A.  2 ,  639.  pro  trunco  arboris 
G.  2,  64.  A.  1,  441.  pro  clava  A. 
8,  220.  —  aratri,  ferri,  saxi  G.  1, 
162.  A.  7,  609.  —  patrum  de  filiis 
A.  1 ,  664.  —  ferro  praefixum  A. 
10,   479. 

rohustum  far  G.   1,  219. 

rogus  et  hustum  quo  difterantA.  11,201. 

Roma  septicollis  G.  2 ,  535.  a  Gallis 
obsessa  A.  8,  655.  Romae  et  imperii 
Romani  laudes  A.  6,  783.  Romani 
unde  dicti  A.  1,  277.  eorum  reges 
A.  6,  778.  8,  626.  imperium  A.  1, 
335.   G.   2,   534. 

JRomula  telhis  A.  6,  877. 

Romulidae  A.  8,   638. 

Romulus  G.  1,  497.  A.  1,  276.  6,  779. 
6,  342.   654. 

rorare  A.  8,  654. 

ros  pro  rore  marino  G.  2,  213.  de 
quovis  humore  G.  2,  431.  pecori- 
bus  utilissimus  G.  3,  326.  — Achaicus 
Cat.  7,  2.  rores  Plurali  nuraero  G. 

1,  385. 

rosaria  Paesti  G.  4,  119. 

Rosea  rura  A.   7,   712. 

rostra   navium  A.  10,  157.  —  trifida 

A.  5,   143. 
rostrata  corona  navalis  A.'  8,  684, 
rota  orhis    G.  4 ,  484.    rotae  pro  toto 

curru  G.  3,  170.  —  volucres  A.  8,  433. 
rotare  ensem  A.    9  ,  441.    rotantia  (se) 

saxa  A.   10,  362. 
luhet  ardor  A.    10,  273. 
ruhicundus  frumenti  epith.  G.   1,  297. 
rubis  utebantur  veteres  ad  alligandum 

G.  1,  266. 
ruhor  de  siderum  splendore  G.  1,  430. 
rubro     colore    inducebantur    deorum 

agrestium  simulacra  E.   10,  27. 
rithrum   litus    i.    e.    mare    rubrum    A. 

8,  686. 
ruhus  E.  3,   89.   G.  3,  315. 
rudere   de  hominibus    A.  8 ,  248. 
rudens  prora  navis  A.  3,  561. 
rudis  campus  i.  e.  primum  proscissus 

G.  2,   211. 
ruere   de  nubibus,   imbre    G.    1,  324. 

de    sole    occidente    A.    3,  508.    dc 

urbibus  A.    2,  363.  pro  surgere  A. 

2,  250.    pro    eruere  (active)    A.  1, 


85.    12,  454.   —  cumulos  crenae  G. 

1,  104.  —  in  ferrum,  in  hellum  A. 

8,   648.   10,   385. 
Tiufrae,  oppidum  A.  7,  739. 
ruina  coeli  A.  1,   129.  —  (terrae)  i.  e. 

terrae    motus    A.    3,    414.     ruinam 

dare,  trahere  A.  2,  330.   465. 
rumex  Mor.   73. 

rumor  secundus  fiuviorum  A.  8,  90. 
rumpere    {his   zum  JBrechen  fUUen)    G. 

1,  49.  pro  interrumpere  A.  7,  458. 
—  moras  G.  3,  43.  A.  4,  569.  9, 
33.  — perfracta  A.  11,  634.  se,  pro 
erumpere  G.  1,  446.  —  viam,  aditum 
A.  10,  372.  —  vocem  A.  2,  129. 
rumpi  pro  erumpere  G.  3,  428.  — 
invidia  E.  7,  26.  —  de  sono  A.  12, 
922.  rumpitur  anguis  cantando  E.  8, 
71.  rumpuntur  pectora   A.   12,  527. 

rura  et  agri  quo  differant    G.  2,  412. 

rursum  et  lursus  E.    10,   62. 

rursus  revolvere,  redire  cett.  G.  1,  200. 

A.  6,  449.  9,  391. 
ruscus ,    virgulti  genus   E.  7,    42.    G. 

2,  413. 

rusticus  pro  vinitore  G.  2,  406. 
rustica  numina,  quibus  sacra  sollemnia 

habita     G.    2 ,    527.    rusticae    vitae 

laudes  G.  2,  458.  475.  486. 
Eutuli  a  Turno  adducti  A.  7,  795.  etc. 

Rutulis    nomina    Graeca     data    A. 

11,  615. 
Rutulus  an  rutilus  thorax^  A.  11,487. 

s  unum  duobus  vocabulis  inserviens 
A.  5,  163.  531.  adscitum  e  proximo 
voc.  G.  3,  444.  A.  12,  811.  simplex 
in  iiominibus  Graec.  E.  6 ,  29.  A. 
5,  306.   12,  547.  Vid  sibila  litera. 

Sabaei  G.  1,  57. 

Sabaeum  tus  G.  1,  57.  2,  117.  A.  1,  416. 

Sahelli  G.  2,   167. 

Sabellicus  sus  G.  3,  255. 

Sabellum  veru  A.  7,  665. 

Sabinae  raptae  A.  8,  635. 

Sabina  herba  Cul.  405. 

Sahimis  s.  Sahics  A.   7,   178. 

Sabinorura  severa  disciplina  A.  8,  638. 

saburra  G.  4,  195. 

sacellum  Nympharum  i.  q.  antrum  E.  3, 9. 

sacer  i.  q.  nefandus  A.  3,  57.  —  ignis 
G.  3,  566. 

Saces  A.    12,  651. 

sacra  rustica  E,  5,  65.  G.  2,  527.  A. 
11,  739.  s.  nocturna  A.  6,  252.  s. 
Herculis  A.  8,  262.  s.  novemdiale 
A.  5,  762.  s.  post  somnia  fausti  vcl 
infausti  ominis  facta  A.  3,  178.  sa- 
crorum  ritus  A.  2,  132.  8,  172.  542. 


Sac  —  Sat 


Sat  —  Sec 


673 


12,   172.  sacris  tibicines  Etrusci  nd- 

hibiti  G.   1,   193. 
Sacranae  acies  A,   7,  796, 
^sacrare    aliqucm  te.Us  A.    10,  419,  sa- 

cratae  hr/es,  sacrata  iura  A.  2,  157. 
ssacraria  iJitis  A.   12,   199. 
sacrator  A.   10,   747. 
sacri  vocantur  fluvii  A.  7,  242. 
saecula  de  hominibus  G.  1,  468.  2,  296. 
saepe    i.  q.  valdo    A.    12,  259.    saepe, 

saepivs  solere  E,   1,  21.    A.  2,  456. 
saeptus  de  hominibus  (^ir.  85. 
saetosus  (non  setosus)  E.  7,  29. 
saeous  i.  q,  fortis    A.   1,  99.  11,  910. 
saevus  et  scaevus  confusa  Cir.  72. 
Sa.(/aris  A.  5,  263.  9,  575. 
sagittandi  certamen  A.  5,  485. 
sal  pro  raari  A.    1,  35.  —   Cecropium 

Cat.  11,   14. 
Salamis  A.  8,   158. 
Salii  A.  8,  285,  663. 
salire  (Perf.  salni)   G.   2,  384. 
saliunca,  herba  E.  5,  17. 
Salins  A.   5,  298.   alius  10,   753. 
Sallentini  A.   3,    400. 
Salmoneus  A.  6,   585. 
Salmonia,  urbs  Elidis  A.  6,  588. 
saltatio  armata  A,    5,    548.   Saliorum 

A.  8,  285,   incondita  mcssoruiu  E. 

1,  350.  per  utres  G.  2,  384. 
saltus  quid  significet  A.  4.  121. 
sahitare  augurium  A.   12,  257. 
salve  idem  quod  sis  felix!  A.  8,  301. 
salvo  te,  i.  e.  pace  tua  Cir.  410. 
Same  s.  Samos  A.  3,  271. 
Samos  A.   1,   16.    —    Threicia    s.    Sa- 

mothracia  A.  7,  208. 
sanctus  i.  q.  castus  et  beatus   A.  II, 

158.  Senatus  A.  1,  426.  sancta  chori 

(Musarum)  Cat,  11,  8. 
sahdyx  E.   4,  45. 

sane  vim  concedendi  habet  A.  10,  48. 
sanguineus  i.  q.  ruber  E.  10,  27.  A.  10, 

273.  i.  q.  sanguine  gaudens  A.12,332. 
sanguis   (a  sanguine    progeniem  duci) 

A.  1,  19.  pro  veneno  Cir.  76.  san- 

guine   in   pugna  caesorum  pingue- 

scunt  agri  G.   1,   491. 
sapores  pro  succis  herbarum  G.  4,  62. 
Sardoniae  herbae,    Sardonius   i'isus  E. 

7,  41. 
Sarnus,  fluvius  A.  7,  738. 
Sarpedon  A.  1, 100.  (9,  697. 10, 145.471.) 
Sarranus  i.  q.  Phoenicius    G.  2,  506. 

— ,  iuvenis  A.  9,  335.  454. 
Sarrastes  A.  7,  7S8. 
sat  datum  alicui  A.  2,  291.  9,   135. 
satiatus  alicuius  rei  A.  2,  586. 
Saticula,  oppidum  A.  7,  729. 

ViiiGiL.  paks  III.  ed.  m. 


satio,  semen  de  surculis   G.  2,   317. 

sationis  tompus  Ci,   l,   208. 

satis  ubi  A(licctivi  muncre  fungi  vi- 
detur  G.  1,  106.  A.  11,  306.  —  (i. 
e.  par)  amholnis  A.  7,  470, 

satur  i.  q.  fertihs  G.  2,    197. 

Saturae  palns  A,   7,  801, 

Satnrnius  pater  A,  4,  372.  —  Neptu- 
nus  A.  5,  799,  Saturnia  rnjna  E,  4, 
6,—  lellns  G.  2,  173.—  arx  A.  8, 
357.  —  Juno  A.  1  ,  23.  4,  92.  Sa- 
tnrnium   Tarenlum  E.   4,   6. 

Saturnus  G.  3,  93.  8,  319.  A.  7,  180. 

—  aureus  G.  2,  538.  Saturni  (stel- 
lae)  transitus  G.  1,  336.  —  commo- 
ratio  in  Latio  A.  8,  319.  sqq. 

satus  i.  q.  genitus  ,    natus  G.   1,  278. 
Satyri  saltantes  E.  5,  73. 
{saunium,  Samniticum  telum  A.  7,  665.) 
scabra  robigo  G.   1,  495. 
Scamander  s.  Xanthus  A.  1,  473. 
Scaeae  portae  A.  2,   612.  3,  351.  ' 

scelerare  manus  A.  3,  42.  sceleratus  \. 

q.    noxius,   perniciosus  G.  2,    256. 

sceleratus  sanguis  A.  12,   949.  scele* 

ratae  poenae   A.    2,  576.  sceleratum 

limen,  scelerata  sedes  A.  6,  563. 
scelus    pro    scelesto    A.    11,    407.   — 

expendere  A.  2,  229. 
scena  (de  arboribus)  A.  1,  164.  scenis 

agitaius   Orestes  A.   4,  471. 
sceptrum  pro  regno  A.  1,  253.  3,  296. 

pro    sede   regia    A.    9 ,    9.    puellae 

regiae  insigne  A.   1,  653. 
Scholastici  Cat.  7,  4. 
scilicet  (iron.)  G.  1,  493.  A.  2,  577. 
scilla  G.  3,  451. 
scindere  i.  q.  arare  G.   1,   50.  2,  399. 

—  viam  A.  10,  765.  scindi  (in  con- 
traria  studia)  A.  2,  39. 

scio    monosyllabum   A.    3 ,   602.  scire 

pro  comperire  A.  1,   682. 
Scipiadae  G.  2,   170.  A.  6,  844. 
Scironis  arces  Cir.  465. 
scissa   vestis    lugentium   A.    12,    609. 
(scoria  Cir.  249.) 
scopuli  et  saxa  A.  7,  590. 
Scorpius,  sidus  G.   1,  35. 
scutis  imponuntur  in  pugna  occisi  A. 

10,  506. 
Scylla,  monstrum  A.  3,  420.  al.  —  me- 

retrix   Cir.  69.  Scyllae  duae  E.  6, 

74.  Cir.  65.  —  in  Orco  A.  6,  286. 
scylla,  avis  G.  1,  405. 
Scyllaceum,  oppidum  A.   3,  553. 
Scyrus  {Scyria  pubes)  A.  2,  477. 
Seheihis,  Nympha  A.  7,   734. 
secare   ventos ,    auras   A.    4,    257.    — 

viam  A.  6,  900.  —  (in  lamellas)  A. 
43 


674 


Sec — Sep 


Sep  —  Si 


3,  664.  —  agros,  iirbes  de  flumini- 
bus  A.  8 ,  63.  —  arcum  (de  Iride) 
A.  9,  15.  —  spem  A.  10,  107.  secta 
via,  sectus  Kmes   G.   1,  238. 

secius  G.  2,  277.  secius  —  tct  an 
probum?  ibid.  won  secius  G.  3,  367. 

secludere  curas  A.   1,  562. 

secum  ipse  A.  4,  475. 

secundare  de  diis  A,  3,  36. 

secundus  i.  q.  propitius  A.  3,  529.  4, 
45.  —  amnis  G.  3,  447.  —  currus  A. 
1,  156.  —  clamor,  rumor  A.   10,  266. 

—  haruspex  A.  11,  739.  —  aestus 
A.  10,  687.  nulU  secundus  A.  11, 
441.  secundae  mensae  A.  8,  283. 

securis  in  bello  usus  A.  11 ,  656.  sc- 
■  curim  et  securem  ibid. 

securus  cum  Genit.  constr.  A.  1,  350. 

secus  ;  non  secus  et  kaud  secus  A.  8,  391 . 

sed,  sed  tamen  est  redeuntis  ad  supe- 
riorem  orationem  E.  I,  19.  A.  6, 
511.  sed  post  non  solum  E.  5,  48. 
sed —  auteiii  A.  2,  101.  sed.  enim  A. 
1,19.  sed.  non  et  (etiam)  A.  10,  343. 

sedere  de  otiosis  A.  9,  4.  de  oppugnau- 
tibus  A.  5,  440.  de  rebus  humilibus 
Cul.    105.  sedet  animo  A.  2,  660. 

sedes  i.  q.  possessiones  A.  7,  52.  de 
sepulcro  A.  6,  152.  328.  de  fundo 
maris  A.  1,  84.  cum  Gen.  nominis 
urbis  A.   1,  270.  —  coeli  Cir.  175. 

—  ehurnea  i.  c.  sella  curulis  Cat.  8, 23. 
seges  {das  Saatfeld)    G.   1 ,  47.  etiam 

pasci^a  significat  G.  4,  129. 
segnis  i.  q.  sterilis,  infecundus  G.  1,151. 
Selinus  A.  3,  705. 
semel  de  eo,  quod  factum  mutari  iam 

.  nequit  A.  11,  418. 
Semele  Cat.  11,  33. 
semen  ponere   G.    2,   14.  semina  rerum 

i.    q.    primordia   E.    6,  72.  —   pro 

prole,  genere  G.  2,  152. 
sementifer  Cir.   477. 
semiesus  A.   3,  244. 
semihomo  A.   8,   194. 
semiputatus  E.  2,   70. 
semiustus  [semianimis,  semiesus)  et  alia 

eiusmodi  composita  A.  3,  578. 
semivir  Phryx  A.   12,  99.  —  comitatns 

A.  4,  215. 
semper  initio  versus    G.    1 ,  248.  i.  c. 

quotics  occasio  aliqua  reditE.  1,  54. 
senectus  iristis  A.  6,  275. 
sensus  vertirntur  pectore  A.   12,   914. 
senta  loca  (Orci)  A.  6,  462. 
sentire  aliquem  A.   7,  434. 
septemcjeminus  Nihi.s  A.   6,  801. 
septem  trio  per  Tmesin   G.  3,  381. 
sfpukrum  pro   pcrnicic   Cir.   131.  se- 


pulcri  iactura   et  sepultnrae  religio 
A.  2,  646.   6,  325. 

sepultus  de  ebriis  et  dormientibus  A. 
2,  265. 

sequaces  undae  (flanimae,  fumi)  G.  4, 
230.  A.   5,   193. 

sequester    (pax  sequestra)  A.  11 ,  133. 

sequi  i.  q.  appetere  (nachgehen)  E.  6, 
49.  (2,  63.)  (sc.  narrando)  i.  q.  ex- 
ponere  A.  1 ,  342.  i.  q.  petere  lo- 
cum  A.  5,  591.  i.  q.  se  diffundere 
per  aliquid  G.  3,  564.  non  sequitur 
vox  ,  non  sequuntur  verha,  scil.  vo- 
luntatem  locuturi  A.  12,  912.  se- 
quentem  sequi  A.   11,   695. 

serena  absolute  pro  coelo  sereno  G. 
1,  39.  serenum  mare  A.  5,  870. 

serenare  spem  fronte  A.  4,  477. 

Seres  G.  2,   121. 

Serestus  A.   1,  611.  4,  288.  al. 

Sergestus  A.   1,  510.  4,  288.  al. 

Sergia  domus  A.  5,  121. 

sericum  G.   2,   121. 

Seriphus,   insula  Cir.  477. 

serpens  novus  G.  2,  437.  serpentes, 
famuli  deorum  et  Manium  A.  5,  95. 
pestilenti  morbo  vexantur  G.  3, 
544.  Laocoonta  eiusque  filios  eli- 
dunt  A.  2,  203.  in  Minervae  tem- 
plum  confugiunt  A.  2,  225. 

sei^pere  de  plantis  E.  8,  13. 

serpyllum,  berba  E.  2,   11. 

Serranus,  C.  Attilius  A.  6,  845.  —  Eu- 
tulus,  a  Niso  interfectus  A.  9,  336. 

serus  pro  sero  Ecl.  1 ,  28.  —  de  li- 
beris  a  parentibus  iam  aetate  pro- 
vectioribus  procreatis  A.  6,  764. 
serae  vires  cett.  A.  8,  509. 

servare  pro  observare  E.  3,  75.  A.  5, 
25.  —  locum  A.  6,  556.  —  tenorem 
A.   10,  340. 

servi  de  dominorum  rebus  loquuntur 
ut  de  suis  E.  1,  8.  9,  2.quando  li- 
bertatem  adipisci  potuerint  E.  1,  30. 

setae  de  auimalium  pilis  densioribus 
A.  6,  245. 

scu  pro  vel  si  A.  11,  327.  seu  —  sive 
pro  utrum  —  an  A.   1,  218. 

Severns,  mous  A.  7,  713. 

si  pro  causali  cum  E.  2,  27.  G.  1, 
7.  pro  cum  temporali  A.  5,  64.  pro 
ctsi  G.  4,  241.  in  obtcstationibus 
{so  gewiss  als)  A.  2,  536.  4,  419. 
nostrum  oh ,  cum  Indicat.  1,  578. 
(oh)  post  verba  cxploraudi  A.  1, 
»181.  4,  110.  A.  10,  458.  omittitur  A. 
1  ,  572.  6  ,  31.  iteratur  Cir.  12.  si 
—  a<  G.  4  ,  241.  A.  1,  542.  si  — 
tamcn    ibid.   si  et  o  si  optative   A. 


Sib  —  Sil 


Sil  — Sit 


675 


8,  560.  si,  si  forte,    omisso  vcrbo, 

a  quo  proprie  pendct  A.  2,  756.  si 

nescis    i.  q.  nec   ignores   E.    3,  23. 

si  qua    A.   1  ,   18.    si  qxiis    post  pa- 

renthesin  iteratum  A.  9,  211. 
sibila  ora,  colla  serp*entum  G.  3,  421. 

A.   2,  211.   5,  277. 
sibilae    literae  cumulantur    E.    3,  80. 

carum    concursus    A.    3,    27.    136. 

imitantur    aquac    strcpentis    sonuni 

G.  4,  370. 
sibilat.  Erinnys  hyilris  A.   7,  447. 
sibihis  vcntorum  E.  5,  82. 
Sibylla  A.  6,    10.  3,  452.  5,  735.  iil. 
sic    post  Particip.  morc  Graec.  posi- 

tum    A.    1  ,  225.    in  obtestandi  for- 

mulis  E.  10,  4.  A.   9,  208,  redundat 

post  Pron.  dem.  et  relat.  A.  11,  251. 

sic  adeo  A.  4,  533.  sic  cU  voluistis,  vo- 

luere  A.  5,  50.  sic  quocine  G.  1,  82. 
Sicani,  Sicania  A.  1.  557.  5,  293.  al. 
Sicamis,  Sicanius  E.  10,  4.  A.  8,  328, 

Sicanius  simis  A.  3,  692. 
siccare  ubera  i.  q.  exsugere  E.  2,  42. 

—  vulnera  pro  purgare  A.  10,  834. 
siccum  pro  litore  A.   10,  301. 
Sicelis  (Sicelides  Miisae)  E.  4,   1. 
Sicilia  ab  Italia  aAulsa  A.  3,  414. 
sicilire  frumenta  G.   1,  289. 
Siculus  E.  2,  21.  10,  51.  A.  1,  34.  al. 
sidere  ct  sedere  A.  3,  565.  5,  498. 
Sicyonia  bacca,  i.  e.  oliva  G.  2,  519. 
Sicyonia  (calcei)  Cir.   169, 
siclera  adire  A.  4,  322.  —  pulsare  A. 

3,  619.   naturae  animatae  habentur 

G.  2,  342.   eorum  ortus  et  occasus 

agricolis    servandi    A.    1 ,    204.    et 

nautis  A.  3,  515. 
sidereus    clipeus    A.    12,    167.   siderea 

sedes  pro  coelo  A.   10,  3. 
Sidicini  A.  7,  727. 
Sidon  A.  1,  619. 
Sidonius  et  Sidonius   A.    4,    137.    — 

equus  A.    5,    571.   Sidonia  Dido  A. 

1,   446.  al.  —  chlamys  A.  4,  137. 
sidus   pro    sole    G.    1 ,  73.   pro  certo 

aliquo  anni  tempore  A.  4,  309.  pro 

tempestate  A.  11,  260. 
Sigea  freta  A.  2,  312. 
siynare  viam  flammis    A.  5 ,  526.    i.  q. 

declarare,  indicare  A.  2,  423. 
signum  canit  A.  10,  310. 
Sila,  mons  G.  3,  219. 
Silarus,  fluvius  A.  3,  146. 
Silenus  E.  6,  14. 

silentes  luciG.  1,  476. —  umbraeA.6,264. 
sitentium  in  mysteriis  A.  3,  112.  silen- 

tia  lunae  A.   2,  255. 
siler  G.  2,  12. 


silex   Nomen    gcn.    comm.    E.   1  ,  15. 

silires  molae  Mor.  23. 
siliqna  G.    1,   74.   195. 
Silus  Albulius  Catal.  7,  3. 
silra  do    omnibus  rcbus  d.oisis   G.   J, 

76.  pro  stipulis    A.    10,  406.  silvae 

i.  q.    pascua   E.    4,  3.    —   nemoruin. 

Cul.  381.   —    sacrae  G.    1  ,    148.   — 

saltnsqne  A.  4,   72. 
Silvanus  E.   10,  24.  (G.    1,  20.  2,  494. 

A.  8,600.)  —  d'ivd'QO(p6nos  G.  1,20. 
silvestris  Musa  E.   1,  2. 
silvicola  Faunvs  A.   10',   h\A. 
Silvius,  rcx  Albac  Longae  A.  6,  763. 
similis   idcm  quod  idem  A.  6,   144. 
Simois,  fluvius  A.   1,   100.  618.  al. 
simul  cum  simplici  Ablat.,  sine  Pracp. 

cum  A.  5,  357.  auget  vini  voc.  omnis 

A.  8,  4.  i.  q.  et  statim  E.  6,  26.  A. 

9,  221.  pro  simul  atque  A.   11,  908. 

—  nc  num  sitjVirgilianum?  G.  4,  90. 

—  et  A.  1,  144.  —  cura  Particip.  A. 

10,  856.  siimd  et,  que  A.  1, 144.  simul 

—  sinnd  i.  q.  et  —  etA.  5,675.  12,"  758. 
simulacra  i.   q.  spectra  G.   1 ,  477.  — 

luce  carentum  G.  4,  472. 

simulatus,  i.  q.  assimulatus  A.  3,  349. 

Simulus  Mor.  3. 

.sw/iM.s,  bestia E.  10, 7.  —  vidtus Mor.  107. 

sine  a  simplici  Subst.  pendens  A.  10, 
636.  —  Jine  A.  2,  771.  —  more  (i. 
c.  immodice)  A.  5,  694,  7,  377.  (i. 
e.  sine  lege)  A.  9,  635. 

sinere  pro  omittere  {sine  nostrum  lass 
nur  I)  A.  10,  15.  Graeca  ratione  cum 
Particip.  pro  Infin.  constr.  A.  10, 
426.  sine  hanc  animam   A.  10,  598. 

Singularis  cum  Plur.  coniunctus 
E.  4,  40.  A.  1,  140.  669.  2,  31.  6, 
724.  al.  pro  Plurali  positus  G.  4, 
227.  A.  9,  721. 

sinister  i.  q.  noxius  G.  1,  444. 

Sinon    A.  2,   57.   (79.   195.  259.  329.) 

sinuari  de  serpentibus  A.  2,  208. 

sinus,  sinum  E.  7,  33.  i.  q.  incisio  G. 
2,  76.  interior  pars  alicuius  terrae 
G.  2,  123.  sinus  (velorum)  secundi 
A.  3,  455.  siaum  trahere  G.  3,   238. 

Sirenum  scopuli  (insulae)  A.  5,  864. 

Sirius  pro  aestu  coeli  G.  2,  353.  4, 
425.  A.  3,  141.  morbus  afl"ert  A. 
10,  274.  —  ardor  A.   10,  273. 

siser  Mor.  74. 

sistere  alqm  aliquo  loco  A.  2,  620. 
intransitive  A.  3,  7.  sistunt  amnes 
G.   1,  479.  Perf.  steti  A.  3,  403. 

sistrum  A.  8,  696. 

Sisyphi  saxum  G.  3,  39. 

SitJionius  i.  q.  Thracicus  E.  10,  66. 
45* 


676 


Sit  —  Sora 


Son  —  Spi 


sitienfes  Afri  E.   1,   65. 

sitis  i.  q.  aestus   G.  3 ,  483. 

sitns  agri  G.   1 ,  72.    i.  q.  squalor  A. 

6,  462.  i.  q.  desidia  A.  7,  440. 
soholes  de  plantis  G.  2,  3. 
soceri  i.  e.  socer  et  soerus  A.  2,  457. 
sociari  de  coniugio  A.  9,  594. 
sol  pro  aestate  A.  7 ,   720.  —   ce7'tus, 

incertus  A.    3 ,  203.  —    decedens  E. 

2,  67.  solis  viae  A.  6,  797.  soles 
i.  q.  clari  solis  radii  A.  1,  393.  — 
condere  i.   e.  dies  exigere  E.  9,  52. 

Sol,    nuntius  tempestatis    G.    1,  441. 

458.    et   bellorum    G.  1 ,    464.    eius 

defectus  G.  2,  478. 
.lari  i.  q.  satiare  A.  5,  41.  —  aliquid 

A.  1,  237.  5,  41. 
solere  cum  Adv.  saepe  coniunctum  E. 

1,  21.  solita  humus  A.  9,  214. 
solidus  de  re  non  manca  A.  6,  253. 
sollemnes  arae  et  sim.  A.  2,  202. 
sollicitare  aliquid  pro  :    ad   aliquid  G. 

3,  129.  —  terram  G.  2,  418. 
soUicitus  de  amore  E.  10,  6.  solliciium 

mare  G.  4,  262. 
solstitium  pro    solis  ardore    G.  7,  47. 

pro  aestate  G.  1,   100. 
solum  terrae,  telluris  A.   10,   102.  solo 

credere   pro :    ex    equis    desilire   A. 

11,  707.  sola  Plur.  numero  G.  1,  80. 
solum  frumentis  idoneum    G.  2,  203. 

optimum    G.  2,  217.  eius  signa  G. 

2,  226.  eius  proprietas  G.  2,  117.    . 
solus  i.  q.  solitarius,  vacuus  E.  10,  14. 

A.  6,  268.  11,  569.  de  eo,  qui  in 
solis  locis  versatur  E.  2 ,  4.  i.  q. 
unicus  G.  7,  52.  i.  q.  orbus  A.  9,482. 
Vocativo  videtur  carere  A.  1,  664. 
solvere  cum  Dat.  et  Abl.  E.  4,  41. 
verb.  propr.  de  somno  A.  9,  189. 
verb.  magicum  A.  4,  487. —  alqm., 
i.  q.  liberare  A.  10,  111.  —  corde 
metum  A.  1 ,  562.  —  corpus  in  Ve- 
nerem  G.  4,  199.  —  hominem  homine 
A.  4,  479.  —  mares  de  admissura 
G.  3,  64.  —  metum  i.  e.  deponere 
A.  1 ,  463.  —  se  luctu ,  metu  cett. 
A.  2,  26.  —  coelum  in  Tartara  A. 

12,  205.  solvunt  crines  lugentes  A. 

3,  65.    solvuntur  frigore  membra  A. 
1,  92.  solutus  somno  vinoque  A.  9,  189. 

Somniorum  in  Orco  sedes  A.  6,  282. 

Somnus  eiusque  sedes  A.  5,838.  in  ulmo 
A.  6,  283.  in  Tartaro  A.  6,  278.  390. 
alatus  A.  5,  838.  duae  eius  portae  A. 
6,  894.  Somnus  deus  Palinurura  in 
mare  praecipitat  A,  5,  838.  somnus 
ferreus  A.  10,  745.  —  mollis  G.  2,  470. 
somnos  ducere,  trahere  A.  4,  560. 


sonare  aliquid  Ecl.  5,  64.   A.  1,  328. 

Cul.  360.  cum  Neutro  Adiect.  G.  4, 

370.  —  et  tonare  quomodo  difterant 

A.  7,  515.  8,  474. 
sonipes  pro  equo  A.  4,   135. 
sonorus  i.  q.  strep*ens  A.  l,  53.  12,  139. 
s  o  n  u  s   vicini  vocabuli  corruptae  le- 

ctionis    causa   A.  1,   104.    11,  609. 

soni  similitudo  consulto  facta  G.  1, 

157.  A..9,   123.    Vid.  Alliteratio. 
Sophia  Cir.  4. 

Sophocleus  cothurnus  E.  8,  10. 
sopor  A.  3,   173.  —  et  sopire  de  alto 

somno  A.   1,  680. 
sopora  Nox  A.  6,   390. 
soporare  A.  5,  855. 
Soracte,  mons  A.  7,  696.  11,  785. 
sorbus    G.  3,  380. 

sordere  alicui  i.  q.  despici  E.  2,  44. 
sordes  de  luctu  Cir.  249. 
sordidus,  de  rebus  rusticis  E.  2,  28. 
soror  per  EUipsin  omittitur  A.  12,  830. 
Sorores  i.  q.  Musae  aut  Nymphae  E. 

6,  65. 
sors  et  fors  E.  6 ,  5.  so7'te  sua  uii  A. 

12,  932.  sorti  sexto  Casu  G.  4,  165. 
soriiri  pro  simpl.  eligere  G.  3,  71.  — 

remos  A.  3,  510. 
sortitio    captivarum   in  praedae  divi- 

sione  A.  3,  323. 
spadix  color  G.  3,  82. 
spargere  pro  conspergere  E.  5,  7.  A. 

11,  82. 
Sparta  G.  3,  405.  A.   2,  577.    10,  92. 
Spartani  canes  G.  3,  405. 
Spartica  myrtus  Cul.  399. 
sparus  A.   11,  682. 
spatia  in  Circo  G.  1,  513. 
species  pro  pulchritudine  Cir.  497. 
specimen  i.q.  probatio   G.  2,   241. 
spectare  ad  alqd  E.  3.  48.  i.  q.  favere 

G.    1 ,    96.   spectari  i.  q.   aestimari 

A.  9,  235. 
spectra  celeriter  evanescunt  A.  2,  791. 
spectda  E.  8,  59. 
specus  gen.  neutr.  A.  7,  568.  —  pro 

vulnere  hiante  A.  9,  700. 
spelaeum  E.   10,  52. 
sperare   pro  metuere   E.  8 ,  26.    A.    4, 

419.  cum  Nominat.  et  Infin.  A.  4, 305. 
Spercheos  G.  2,  487. 
spicula  pro  sagittis  E.  10,  60.  —  cornu 

(cornca)  tendcre  A.  9,  606. 
spinus  pruna  ferens  G.  4,  145. 
Spio,  Nercis  G.  4,   338.  A  5,  826. 
spira  (serpentum)  A.  2,  217. 
spirahile  coeli  lumen  A.  3,   600. 
spiracula  Ditis  A.  7,  568. 
spiramenta  alvearis    G.  4,  39.  —  tcr- 


Spi  — Ste 


Ste—Sub 


677 


rae  G.    l ,  89.  —  animae  i.  e.  piil- 

raones  A.  9,  580. 
spirare  naribufi  iifnevi  G.  2,  140.  —  pro 

acstuarc,    de  mari    G.    10,  291.  A. 

10,  290.  spirantia  acra  A.   6,  848. 
.spiritns  i.  q.  vigor  poeticus  E.  4,  r>4. 
spissa  arena  A.  5,  33(;. 
splendere,   splendidus  dc  convivii.s   A. 

1,  637. 

spolia  ad    forcs  suspcnsa   A.  7,  183. 

Orientis  ab  Augusto  reportata  A.  1, 

289.  opima  diis  cousecrata  A.  6, 850. 
s  p  o  n  d  a  i  c  u  s   V  e  r  s  u  s    c  x  i  t  u  s    G. 

3,  276.  A.  2,  68. 
spondere  A.  9,  296. 
Spondeus  in  primo  pedo  G.  3,  317. 
Sporades  A.  3,  127. 
spuma  arcjenti  G.  3,  449. 
spumantia  frena^    ora  equi  A.  4,   135. 

12,  372.'—  liiora  Cir.  475. 
squalere  G.  4,  91.  A.   10,  314. 
sgualor  et  pallor  ^    squalere   ct  pallere 

confusa  A.  8,  197. 
stabulare  G.   3,  224. 
stahulum  pro  casa  A.  7,  512.  stabido 

ferarum  A.  9,  388. —  aptim  G.  4,  14. 
stagnare  de  fiuviis  facile  lerram  iuun- 

dantibus  G,  4,  288. 
stare  i.    q.    rigere   (de   oculis)    A.    6, 

300.  de  rebus  horrldis  E.  7,  53.  A. 

2,  774.  de  iustitione  fluidorum  E. 
2 ,  26.  i.  q.  constitutura  esse  A.  2, 
750.  7  ,  553.  i.  q.  incolumem  esse 
A.  1,  268.  2,  88.  —  i.  q.  immobi- 
lem  esse  A.  6,  471.  pro  haerere  A. 
10,  334.  stare  pro  aliqua  re,  i.  e. 
eam  tueri  A.  8,  653.  —  parvo  A. 
10,  494.  —  ptdvere  A.  12,  407.  — 
sub  aciera  A.  12,  811.  stant  robore 
vires  A.  2  ,  639.  stat  cura  et  sim., 
gravius  quam  esse  A.  1,  646. 

statio  navium  A.  2,  23. 

statuae  marmoreae  colorabantur  E.  7, 
32.  Cat.  6,  9. 

statuere  urhem  i.  q.  conderc  A.  2, 
295.  — -  aram  A.  8,  271. 

stellae  cadentes  A.  2,  693. tem- 

pestates  portendunt  .G.   1,  365. 

stellans  coelum  A.  7 ,  210.  stellatus 
(ensis)  A.  4,  261. 

stellio,  animal  G.  4,  243. 

sternax  equus  A.   12,  364. 

sternere  i.  q.  evertere  A.  2,  603.  i.  q. 
obtegere  G.  3,  298.  de  tranquillo 
mari  E.  9,  57.  A.  5,  763.  —  leto, 
morti  A.  8,  566.  12,  464.  sterni 
somno  G.  4,  432.  strata  pro  lecto 
convivali  A.  4,  82.  —  viarum  A.  1, 422. 

Steropes,  Cyclops  A.  8,  425. 


steti  a  sistendi  vcrbo  A.  3,  403. 
Sthenelus ,  Graccus  A.  2,  261.  —  Ku- 

tulus  A.   10,  388.   12,  341. 
Stimicon  E.   5,  55. 

stimulos  sub  pectoi'e  vertere  A.  9,  718. 
stipare    A.   1,   497.  —   air/enium  cari- 

nis  A.  3,  466. 
slipula  pro  viriili  culmo  G.    1,  315. 
stirps  (a,  ah  stirpe)    G.  2,  312.    voc. 

gen.  comm.  G.  2,  379.  A.  12,  770. 
stiva,  i^ars  aratri  G.  1,  174. 
storax,  sti/rax  Cir.   168. 
stragis  acei-vus  A.   11,  384. 
strepere  dc  armis  collisis  A.  9,  808. 
stridere,   Vcrb.    3.    Coni.    G.   4,  262. 

stridit  vulaus  A.  4,  689, 
strigare  Cat.  8,  19. 
stringere  glandes ,    baccas    G.    1,    305. 

317.  —  ripas,  de  fluraine  A.  8,  63. 

—  de  corpore  A.   10,  478.  i.  q.  le- 
viter  vulnerare  A,  9,  577. 

Strophades  insuhie  A.  3,  209. 
strophium,  pro  serto  Cop.  32. 
struere  insidias    A.  2 ,   60.    —  altaria 
donis  A.  5,  54.  —  penum  A.  1,  704. 
Strymon,  fluvius  G.  4,  508. 
Strymoniae  grues  G,  1,  120.  A.  10,  265. 
studio  simpl.  pro  studiose  A.  4,  641. 
stupere  aliquid   {anstaimen)   A.  2,  31. 

—  aliquo  G.  2,  508. 
stvppa  (non  stupa)  A.  5,  682. 
stuppea  fimda    G.    1  ,  309.  —  flamma 

A.  8,  694. 

Stygialia  sacra  (?)  Cir.  374. 

Stygius  luppiter  A.  4,  638.  6, 252.  Stygia 
palus  A.  6,  323.  Stygi^ts  fons  A.  12, 
816.  Stygiae  canes  A.  6,  257.  Stjgia 
unda  Vulcanus  ferrum  tingit  A.  12,91. 

styrax  Cir.   168. 

Styx  G.  4,  480.  al.  Erebum  ambit  A. 
4,  480.  506.  per  eum  dei  iurare 
solent  A.  6,  323.  10,   113. 

sua,  suo,  suis  fuovoavXXa^cog  E.  7,  54. 

suadere  somnum  i.  q.  invitare  ad  som- 
num  A.  2,  9. 

suave  pro  suaviter  E.  3.  63. 

suh,  suhter  G.  2,  157,  suh  i.  q.  prope 
locum  editiorem  A.  3,  5.  i.  q.  in 
inferioribus  rei  partibus  A.  1,  453. 
fere  i.  q.  ad  Cop.  2.  i.  q,  statim 
post  G.  1,  340.  A.  5,  323.  cum 
Accus.  et  cum  AWat.  A.  12,  811. 
suh  aciem  stare  A.  12,  811.  sub  au- 
ras  i,  q,  sursum  A.  8,  24.  —  — 
fer7-e  A.  2,  158.  sub  Manes ,  sub 
Tartarum  A.  11,  181.  831.  —  nu- 
mine  aUcuius  esse  A.  9,  247.  —  pe- 
dihus  G.  1,  243.  —  sole ,  die  A.  1, 
431.  —  ubere  (nati)  A.  5,  285. 


678 


Sub — Suc 


Suc — Sup 


subducere  naves  A.  1,  573.  3,  71.  — 
se  de  collibus,  fontibus  cett.  E.  9,  7. 

Subiectum  sententiae  paullo  altius 
repetendum  A.  9,  733.  sequitur  de- 
mum  in  secundaria  sententia  G.  3, 
387.   mutatur  A.  9,  777. 

subigere  i.  q.  cogere  G.  4 ,  85.  A.  3, 
257.  —  scrobes^  terram  G.  2,  50. 

suhiicere  i.    q.  respondere   A.  3,  314. 

subire  i.  q.  procrescere  G.  1,  180.  i. 
q.  accedere  A.  11,  672.  cum  Dat. 
et  Acc.  A.  7,  161.  cum  Abl.  A.  6, 
222.  —  humeris  A.  2,  708.  —  pal- 
mae  A.  5,  346.  —  portu  A.  3,  292.  — 
subit,  scil.animum,  mentem  A.  2,560. 

subito    et   subitum   permut.  A.  2,  680. 

subitus  adverbialiter  A.  3,  225. 

subinngere  gentera  A.   8,  502. 

sublabi  i.  e.  sensim    labi    A.   12,  686. 

sublatus  pro   elatus  A.   10,   502. 

sublimis  de  forti  et  audaci  A.  12,  788. 
—  in  eqno  A.  7,  285.  snblimeni  ab- 
ire  A.  1,415.  6,  720.  sublime  ferri, 
volare  G.   3,  108. 

subhtstris  A.   9,   373. 

submitteretaurosYi.  1,46. —  nyosMor.71. 

subnixus  {iirbs  muro  subn.)  A.  3,  402. 
i.  q.  fretiis  Cat.   12,  1, 

subrigere  aures  A.   4,    183. 

subsidere  de  insidiis  A.  11,  268.  cum 
Acc.  ibid.  verb.  propr.  de  navibus 
submersis  A.  3,  565. 

subsistere  et  consistere  quo  difFerant 
A.   11,  609. 

Substantiva  2.  Decl.  in  os  E,  3. 
56.  aliis  Substantivis  per  appositio- 
nem  adiecta  G.  2,    145.  3 ,  499.   A. 

1,  21.  273.  419.  8,  698.  9,  205.  10, 
891.  12,  751.  etiam  aniraalium  no- 
minibus  A.  10,  891.patronym.  femin. 
gen,  pro  Adiect.  E.  4,  1.  femin.  gen., 
quae  vulgo  masculini  A.  4,  462.  pvo 
Particip.  A.  4,  407.  sine  epithetis  G. 

2,  247.  duo,  vario  Numero  coniuncta 
A.  6,  724.  circumlocutioni  inserviunt 
A.  4,  132.  appellativa  loco  Pronn. 
perss.  A.  9,  268,  idera  Subst.  vario 
Casu  geminatum  A,  1,  686.  5,  569. 
12,  139.  cum  Verbo  cognato  coniun- 
ctum  A.  12,  680.  loco  Pronominis 
demonstr.  iteratura  E.  2,  33.  e  con- 
nexu  supplendum  A.   1,   672. 

subtemcn  omnino    pro  filo   A.  3,  483. 
subtexere  coelum  fumo  A.   3,   582. 
stcbulci  tardi  E.    10,   19. 
suhvehi  \.  e.  adverso  flumine  v.  A.  8,  58. 
succedere    cum    Dat.    et   Accus.  A.  8, 

123.  —  et  succnrrere  quomodo  dif- 

ferant  A.  10,  439. 


succingere  i.  q.  accingere  A.  1 ,  323. 
succinctus  j,  q.  indutus  A.   10,  634. 

succurrere  absol.  A.  2,  317.  —  fessis 
rebus  A.   11,   335. 

Sudro,  Rutulus  A.   12,  505. 

sucus,  non  succus,  scribendum  E.  3,  6. 

sudare  humore  (sanquine  cett.)  G.  1, 
117.  A.  2,  582.  Cir.  438.  —  ali- 
quid  E.  4  ,  30.  —  simulacra  deo- 
rum  est  prodigium  A.  2,  173. 

sudibus  praeustis  rustici  pro  telis 
utuntur  A.  7,   524. 

sudum  (per)  A.  8,  529. 

sufficere  i.  q.  suppeditare  G.  2,  424. 
A.  9,  803.  suffectus  sanguine  i.  q. 
suftusus  A.  2,  210. 

suffossus  (et  svffusus)  equus  A.  11,  671. 

suffundi  lacrimis  oculos  A.   1,  228. 

sulcus  de  vulva  equarum  G.  3,   136. 

sulfur  vivum  G.  3,  449. 

Sulmo,  Latinus  A.  9,  412.  eius  filii  A. 
10,  517.  —  oppidum  A.  10,  517. 

sumere  ab  aliquo  et  sumere  rem  ali- 
cuius  A.  2,  585. 

summa  belli  A.  12,  572.  —  dies  A.  2, 
324.   summus  deorum  A.   11,  785. 

Suovetaurilia  G.  1,  338. 

super  A  d  V.  pro  desuper  G.  2,  351. 
pro  superne  A.  5,  330.  pro  insuper 
G.  3,  263.  A.  3,  29.  2,  71.  nostrum 
dabei  A.  10,  384.  —  Praepos. 
pro  praeter  G.  2,  373.  A.  7  ,462. 
pro  in,  ad  A.  1,  680.  pro  ultra  A. 
6,  705.  de  locis  longissime  distanti- 
bus  ibid.  i.  e.  quod  attinet  ad  A.  4, 
233.  oraisso  Verbo  esse  A.  3,  489. 
—  aliqua  re  canere  G.  4,  559.  A.  1, 
29.  —  esse  per  Tmesin  seiunctum 
E.  6,  6.  A.  2,  567.  —  omnia  A.  8, 
303.  —  %isque  A.  11,  317.  Verborum 
cum  Praep.  super  composit.  rarior 
usus  c.  dupl,  Acc.  A.   11,  625. 

supera  prisca  forma  pro  supra  G.2,364. 

supei^a  -pro  coelo  A.  6,  788.  superae 
orae  A.  2,  91. 

suppei-addere  E.  3,  38. 

superare  i.  q.  superesse  E.  9,  27.  A, 

2,  643.  i.  q.  abunde  esse  G.  2,  331. 

3,  63.  i.  q.  erainere  A.  2,  207.  — 
animis  A.  5,  473.  —  aliqtiem  donis 
A.   3,   439.  —  montes  A.  6,  676. 

superbus  victorum  et  triuraphantium 
epitheton  A.  1,  21.  i.  q.  splendide 
ornatus  A.  2,  504.  superbae  fores, 
superbi  postes  A.  8,   196. 

supercilium  pro  cacuraine  montis  G. 
1,   108.  —  priscum  Cop.  34. 

supereminere  cum  Accus.  A.  10,  765. 

superesse  i.  q,  sufficere  G.  3,  127.  — 


Sup  —  Syn 


Syn— Tan 


679 


per  tmesin  E.  9,  6.  A.  2,  567.  quod 
snperest   G.   2,   346. 

snperfundere  et  super  infiindere  A.6,2r)4:. 

superiacere  scopulos  unda  A.    11,  625. 

superinsternere  A.  2,  722. 

Superlativus  in  —  umus  E.  2,  54. 

superstare  lapsum   A.   10,  540. 

superstitio  pastorum  E.  2,  70.  8,  69. 
G.  4,  485.  al. 

snpinas  manus  tendere  A.  3,  176. 

Supinum  ab  Adi.  malus  suspensum  G. 
3,  416.  latior  cius  usus  A.  9,  241. 

supplantandi  mos  iu  palaestra  A.  5,430. 

supra  cum  Acc.  A.  4,.  240.  —  deos 
ire  pietate  A.   12,  839. 

suprema  verba  A.  3 ,  68.  —  ferre  A. 
6,  213.  —  salus  A.  12,  653.  suprcmi 
montes  A.  6,  480. 

surculus  G.  2,   28.   62. 

suryere  i.  q.  adolescere  A.  4,  274.  de 
plantis  E.  6,  39.  G.  4,  12.  de  rebus 
celsis  G.  3 ,  29.  de  ventis  A.  3, 
130.  —  alicui,  i.  e.  minari  A.  4,  44. 
—  in  aliquem  i.  q.  infestare  A.  10, 
28.  surgit  pugna  A.   11,  635. 

Surrentinum  litus  Cat.  6,   12. 

sus  alba  locum  Albae  condendae  in- 
dicavit  A.  3,  389.  8,  42.  81.  sus 
Sabellicus  G.  3,  255.  suum  morbus 
G.  3,  497. 

suscipere  liberos  A.  4,  327. 

suscitare  sopitos  ignes  A.  5,  743. 

suspectus  Subst.  pro  altitudineA. 6,579. 

suspendere  (arat7'um)  G.  1 ,  68.  sus- 
pensus  i.  q.  sollicitus  A.  2 ,  729. 
3,  372.  de  iis,  quae  vix  terram  at- 
tingere  videntur  E.  2 ,  66.  de  po- 
sitis  in  vertice  montis  A.  8,  190. 

sustentatus  i.  q.  suspensus  A.  10,  304. 

sustinere  pro  efficere  G.  2,  297. 

suta  aerea  pro  thorace  A.  10,  313. 

sutilis   CJiarontis  cymba  A.  6,  414. 

suus  i.  q.  proprius  E.  1 ,  38.  A.  3, 
469.  6,  233.  i.  q.  gratus  et  aptus 
G.  4,  22.  i.  q.  propitius  A.  2,  396. 
de  rebus  alicui  natura  assignatis  G.4, 
190.  ubi  eius  exspectaveris  A.4,  633. 
an  monosyll.  apud  Virgil.  E.  7,  54. 

Sybaris,  Troianus  A.   12,  363. 
Sychaeus  A.  1,  343.  al.  Adiect.  A.  4,  552. 

Syllaba  brevis  Arseos    vi  producta 

E.    1 ,  39.    Vid.    etiam  productio. 
Symaethus  ^  Siciliae  fluvius  A.  9,  584. 
Synaeresis    E.  3,  96.  7,  7.    G.  2, 
200.  A.   1,   131.    12,  541.  al. 

Synaloepha  A.  11,  390. 
Synchysis  Cir.  228. 
Syncope   G.  3,   166.    A.   1,  201.  4, 
606.  5,  786.  8,  274.   11,  467.  —  Per- 


fecti  fnmat  (pro  Jumavit  et  sim.)  a 
Virgil.  aliena  A.  3,  3.  9,  9. 

Syncodochc  A.  5,  820. 

Synosis  (E.  8,  3.  G.  3,  283.)  A.  5, 
122.   7,  315.   12,  568.  al. 

Synizcsis  E.  6,  42.  78.  7,  54.  A. 
1,   2,  698.  3,  602.  5,   82.  6,  33.  al. 

Syracosius  E.   6,   1. 

Syria  pira  G.   2,  88. 

Syrinx  E.   2,   36. 

Syrisca   Cop.   1. 

Syron,  philosophus  Cat.   7,  9. 

Syrtes  A.  4,  41.  (5,  192.  6,  70.  7, 
302.  al.)  —  Gaetulae  A.  5,  51.  Syr- 
tis  inhospita  cur?  A.  4,  41. 

t  saepe  repetitum  iram  s.  bimilem 
animi  motum  significat  A.  4,  594. 

tabida  lues,  pesiis  A.  3,   137. 

tabulae  astronomicae  G.   1,  257. 

tabularia  populi  G.  2,  502. 

tabulata  in  vineis  G.  2,  361. 

tabum  A.  3,  29. 

Tabu7mus,  mons  G.  2,  38. 

tacitus  i.  q.  tacite  secum  cogitans  A. 
12,  801.  —  Fart.  Perf.  (de  quo 
tacetur)  A.  6 ,  842.  tacita  lumina 
(oculi)  A.  4,  364.  tacitum  nemus, 
tacitae  silvae  G.   1,  475. 

tactus  et  tractus  confusa  A.  2,  683. 
tactu  domantur  angues  A.  7,  754. 

taedae  nuptiales  A.  4,   18. 

Taenariae  fauces  G.  4,  467. 

taeniae  Puniceae  A.  5,  269. 

Tayi  aurea  flumina  Cat,   11,  52. 

Tagus,   Rutulus  A.   9,  418. 

talaria  Mercurii  A.  4,  239. 

iale7itum,  pondus  A.  11,  333.  —  magnuni 
A.   5,  248. 

talis  (ta7itus)  causalem  sententiam  addit 
E.  1,  12.  A.  5,  404.  i.  q.  tantillus 
Cir.  18.  i.  q.  tam  tristis  A.  H,  303. 
pro  sic,  ita  A.  7,  404.  in  principio 
comparationis  A.  9,  710.  talia  pro 
haec  A.   1,  208.  559. 

TaJos,  Rutulus  A.   12,  513. 

talpae   oculis  capti  G.    1,   183, 

tam  pro  tam  diu  post  quam  diu  Cir.  123. 
ta7n  7nagis  pro  tanto  magis  G.  3,  309. 

tamen,  non  praeced.  quidetn  vel  quam- 
quam  E.  1,  28.  A.  9,  422.  Cir.  263. 
—  consolatorium  E.  10,  31. 

Tanager,  fluvius  G.  3,   151. 

Tanais,  fluvius  G.  4,  517.  — ,  vir  Ru- 

tulus  A.   12,  513. 
tandem  in  interrogationibus  A.  11,  331. 
tangere  de  auimi  motu  A.  9,  138.  no- 
strum   i'uhre7i    A.     1 ,  462.    tangi   de 
coelo  (i.  e.  fulmine)  E.    1,  17. 


680 


Tan-=Tem 


Tera  — Ter 


Tantalus  A.  6,  601. 

tantus    (pro  nam  maximus)  explicandi 

vim  habet  A.  12,  831.  tanti  esse  A. 

3,  453.  tantum  i.  q.  modo  E.  6,  16. 
tepetes  alti  A.  9,  325.  —  picti  A.  7, 

277.  9,  353. 
Tarchon,  Tyrrhenus  A.  8,  506.  al. 
tardare  transitive  A.  10,  857. 
tardus    sopor    G.    2,   126.    tarda  sene- 

ctus  A.  9,  610.  tardi  menses  G.  1,  32. 
Tarentini  agri  fertilitas  G.  2,   197. 
Tarentum  Herculeum  A.  3,  551. 
Tarpeia  (Tarpeia  sedes)  A.  8,  347.  — , 

CamilJae  comes  A.  11,  656. 
Tarquinius  Superhus  A.  6,  818.  8,  646. 
Tarquitus  A.   10,  550. 
Tartara^    Tartarus  G.   1,  36. 
Tartareus  Acheron  A.  6,  295.  —  Phle- 

gethon   A.  6,   551.  —    custos    A.   6, 

395.   Tartarea  Megaera  A.   12>  846. 

Tartareae  sorores  A.  7,  328.  —  se- 

des  A.  8,  667. 
Tatius  A.  8,   638. 
taurea  terga  pro  clipeo  A.  9,  706. 
taurus  (sidus)  aperit  annum  G.  1,  217. 

—  Gnossius  A.  8 ,  294.  pro  pelle 
taurina  A.  10,  785.  tauri  lovi  ma- 
ctantur  A.  3,  21.  taurorum  pugnae 
de  vaccis  G.  3,  217.  tauros  do- 
mandi  ratio  G.  3,  168. 

Taygeta^   Taygetus ,  mons    G.  2,  488. 

3,  44.   Taygeti  canes  G.  3,  44. 
Taygete,  Pleias  G.  4,  232. 
taxus  mellificio   noxia   E.  9 ,  30. 
tecta  de  summa  muri  parte  A.  9.  558. 

—  superha  A.  7,   12. 

Tegeaeus  (Tegeaea  gens)    A.  5 ,  299. 

Tegeaeus  Pan  G.   1,   18. 
tegere  in  re  sacra  i.  q.  velare  A.  3,  25. 

tectus  i.  q.  dissimulans  A.  2,  126. 
tegmen  arboris  E.  1,  1.  tegmina  summa 

humeri  pro  thorace  A.  10,  476.  te- 

gumen  A.  3,  594. 
tela  in  arte  texendi  G.  1,  294. 
tela  solis  et  siderum  G.  1,  395.  —  vc- 

nenata  A.  9.  773.   10,  140.  12,  857. 
Telehoae  A.  7,  734. 
Telamon  Cul.  296. 
tellus  de  insulis  A.   1,  34.  5,  404. 
Tellus  inter  deas  nuptiarum   auspices 

A.  4,  166. 
Telon  A.   7,   734.  12,  513. 
temerare  A.  6,  841. 
iemnere  A.   1,  542.  6,  620. 
temo  aratri  G.  1,  171. 
Tempe  (Peneia)  G.  2,  469.  4,  317. 
temperare  (sibi)  ah  aliqua  re  G.  1,360. 
tempestates  helli  A.  11,  453.  tempesta- 

tis  descriptio  G.  1,  316.  356.  A.  1, 


1023.  192.  4,  160.  5,8,—  prae- 
sagia  G.  1,  370. 

templa  velare,  coronare  A.  2,  249. 

T  e  m  p  o  r  a  V  e  r  b  i  confusa.  Vid. 
Imperf. ,  Perfectum,  Prae- 
s  e  n  s  cett. 

tempus  de  opportunis  G.  1,  305.  — 
est  facere  G.  1,  305.  (A.  9,  12.)  — 
crit,  veniet,  citm  cett.  G.  1,  493.  A. 
10,  11.  —  et  tempora  de  tristibus, 
periculosis  temp.  A.  2,  522. 

tempus  (der  Schlaf)  Sing.  num.  A.  9,418. 

tenaces  rastri  G.  2,  421. 

tendere  pro  se  tendere  G.  3,  507.  i.  q. 
tentorium  habere  A.  2,  29.  cum  Dat. 
A.  2,  674.  cum  Infin.  A.  2,  220.  — 
alicui  vim  et  vincula  G.  4,  399.  — 
gressum,  iter,  cursum  A:  1,  410.  656. 
—  cursum  et  tendere  cursu  A.  2, 
321.  —  contra  i.  q.  responde^-c  A. 
9,  377.  —  oculos  A.  2,  405.  — 
inunera  G.  4,  534. 

Tenedos,  insula  A.  2,  21. 

tener  aer  A.  9,   699. 

tenere  i.  q.  assequi  A.  3,  192.  i.  q. 
complere  G.  2,  12.  i.  q.  manere, 
A.  7,  412.  —  et  se  ten.  i.  q.  coer- 
cere  G.  2,  371.  A.  7,  204.  — 
arva  i.  e.  prostratum  esse  A.  10, 
741.  teneri  legihus  A.  2,  159. 

tenorem  servare  A.   10,  340. 

tentare  A.  3,  77.  i.  q.  vexare,  nocere 
E.  1,  50.  de  periculosis  E.  4,  32. 
(G.  1,  207.  A.  2,  38.)  —  flumina  G. 
3,  77.  — fortunam  A.  11,  761.  — 
fugam  equorum  A.  12,  484.  —  pre- 
cando  A.  4,  113.  in  Codd.  scribitur 
temptare  E.  4,  32. 

tenuis  6iOGv'AXd^fx}5  G.  1,  397.  —  avena 
E.   1,  2.  —  pluvia  G.  1,   92. 

temis  cum  Gen.  A.   10,  210. 

ter  pro  aliquoties  A.   1,  116.  2,  792. 

terehinthus   Oricia  A.   10,   136. 

terere  otia  A.  4,  272. 

Tereus  in  upupam  mutatus  E.  6 ,  78. 
Cul.  251.  Terei  coena  A.  4,  602. 

Terexis,  a  Camilla  occisus  A.  11,  675. 

tergemina  Hecate  A.  4,  511. 

tergere  et  tergere  A.  7,  626. 

tergum  i.  q.  corium  A.  1,  368.  —  et 
tergus  confusa  A.  9,  764.  terga  (i.  q. 
porcae)  agri  G.  1,  97.  pro  toto  ani- 
mali  A.   1,  635.  —  suis  Mor.  57. 

terminus  haeret  A.  4,  614. 

ternarius  numerus  in  sacris  magicis 
sollemnis  E.  8 ,  73.  in  rebus  ad 
Manes  pertinentibus  A.  11,  189. 

terque  quaterque,  ter  et  quater,  ter  et 
amp/ius  A.   1,  94. 


Ter— The 


The— Tit 


681 


terra  Afrka^  Itala  cctt.  A.  4,  37.  — 
omniparens  A.  G,  r)95.  terrae  pro  \n 
terra  (ct  in  terrain)  A.  G,  84.  terram 
petere  dc  prostratis  A.   10,  489. 

terrae  motus  G.  1,  474.  tcrrarum  no- 
mina  pro  populorum  E.  1 ,  63.  4, 
58.  A.  2,  703.  10,  365.  12,  232.  — 
—  sine  Praepos.  in  A.  1,2.  —  vici- 
narum  nomina  permutantur  E.  4,  25. 

terrere  trementem,  timentem,  sim.  A.  12, 
761.  875.  (11,   609.) 

terreus  G.  2,  341. 

terrijicare  A.  4,  210. 

terrijicus  A.  5,  524.  8,  431. 

territare  A.  4,   187. 

iertiare  agrtim  G.   1,  48. 

tessera  militaris   A.  7,   637. 

iesta  pro  lucerna  fictili  G.  1,  391. 

testari  pro  narrare  Cir.  215.  i.  q.  ob- 
testari  Cir.  273. 

testatio  rer.  inanimatarum  A.  2,  431. 

testudo  i.  q.  concameratio  A.  1 ,  505. 
in  re  bellica  A.  2,  441.  — ^  Scironis 
Cir.  465.  —  cava  pro  cithara  G.  4, 
464.  testudinem  agere  A.  9,  505. 

tesium  Mor.  51. 

Tethys  G.   1,  31. 

Tetricus,  mons   A.  7,  713. 

Teucri  i.  q.  Troiani  A.  1,  625. 

Teucria  A.  2,  26. 

Teucrus  s.   Teucer  A.   3,   108.  al. 

Teuthras,  Troianus  A.  10,  402. 

Teutonicus   A.   7,  741. 

texere  de  trabibus  A.  2,  16.  —  naves 
A.  11,  326. 

thalami  de  cellis  apura  G.  4,  189. 

Thalia,  Musa  E.  6,  2.  —  gracilis  Cul. 
1.  — ,  Nereis  G.  4,  338.  A.  5,  826. 

Thalassio!  Cat.  5,  16. 

thallus  Amyclaeus  Cir.  376. 

Thamyris  A.   12,  341. 

Thapsus,  peninsula  Siciliae  A.  3,  689. 

Thasiae  vites  G.  2,  91. 

Thaumantias  (Iris)  A.  9,  5, 

Theano ,  Mimantis  mater  A.  10,  703. 

Thebaea  A.  4,  470.  6,  497. 

Thebe,  urbs  Mysiae  A.  9,  697. 

Themillas  A.  9,  576. 

Themon  A.  10,   126. 

Thermodon,  fluvius  A.   11,   659. 

Theron,  Latinus  A.  10,  312. 

{Thersandrus  A.  2,  261.) 

Thersilochus,  Troianus  A.  6,  483.  alius 
A.    12,  363. 

Theseus  inferos  adiit  A.  6,  122.  Pro- 
serpinam  rapuit  A.  6,  397.  in  in- 
feris  punitus  A.  6,  617. 

Thesidae  i.  q.  Athenienses  G.  2,  383. 

Thesis  vim  Arsis  accipit  A.  8,  579. 


Thessandrus,  Graccns  A.  2,  261. 

Thesthylis,  puella  rustica  E.  2,   10, 

"Thetis  A.  5,  725.  —  pro  mari  E.  4,  32. 

thiasus  E.  5,  30. 

Thoas  A.  2,  262.  alius  A.  10,  415. 

tholus  A.  9,  408. 

Thraca  pro  Thracia  A.  12,  335. 

Thraces  A.  3,  14.  et  al. 

Thracia,  Martis  sedes  A.   12,  331.  — 

commune  nomen  terrarum  septen- 

trionalium  A,   11,  659. 
Thracii  equi  A.  9,  49. 
Threicia  Samus  A.   8,  208.  —  cithara 

A.  6,   120.    Threiciae  Amazones   A. 

11,  659. 
Threissa  A.   1,  316.  11,  858. 
Thronius  A.   10,  753. 
Thule  insula  G.   1,  30. 
Thybris  Lydiae  A.  2,  781.  (5,  83.  797. 

7,  242.  al.)  —  flavus,  luteus  A.  7, 
31.  8,  64.  —  rex  A.   8,  330. 

Thyestae  coena  A.  4,  602. 
Thyias,  Baccha  A.  4,  362. 
thymbra,  herba  G.  4,  31. 
Thymbraeus  Apollo    G.  4,  323.    A.  3, 

35.  —  i.  q.  Troianus  A.  12,  458. 
Thymbris^  Troianus  A.   10,  124. 
Thymoetes,    Troianus    A.    2,    32.    10, 

123.   12,  304. 
tkymits  E.  5,  77.  G.  4,   112. 
Thyrsis,  pastor  E.  7,  2.  16.  69.  3,  20. 
tiara  pro  mitra  Phrygia  A.  7,   247. 
Tiberinus  A.  6,  874.  8,  330.  al.  Aeneae 

in  somno  apparet  A.  8,  26. 
Tiberis  et  Thybris  A.  7,  715. 
tibi  pro  :  per  te  A.  5,  797. 
Tibur  superbum  A.  7,  630. 
Tiburs  A.  8,  360.   Tiburtes  A.  11,  758. 

Tiburtia  moenia  A.   7,   670. 
Tiburtus,  heros  A.  7,  671.  11,  519. 
Tigris,  fluvius  E.   1,  63.  , 

tigris  aerata,  navis  insigne  A.  10,  166. 

tigrides  Hyrcanae  A.  4,  367.  —  cur- 

rum  Bacchi  vehunt  E.  5,  29. 
tilia,  arbor  G.  1,  173,  2,  448.  4,  182. 
Timavus ,  fluvius  E.  8,  6.    G.  3,  475. 

A.   1,  244. 
Timor  ater  tamquam  numen  A.  9,  719. 
tinea  G.  4,   246. 
iinqere  equos  Oceano ,    de  Phoebo  A. 

11,   914. 
Tiphys,   Argus  gubernator  E.  4,  34. 
Tirynthius   i.  q.    Hercules   A.  7 ,  662. 

8,  228. 

Tisiphone  G.  3,  552.  A.  6,  570.  10,  761. 

Titan,  sol  A.  4,  119. 

T^itanes  in  locis  inferis  A.  6,  580. 

Titania  astra  A.  6,   725. 

Tithonus  G.   1,  447.  3,  48. 


682 


Tit— Tra 


Tra— Tro 


tituhatus  A.  5,  331. 

Tityos  A.  6,  595. 

Tityrus^  pastor  E.  1,  1.  5,  12.  8,  55. 

Tmarius  A.  5,  620. 

Tmarus,  mons  E.  8,  44.  A.  9,  685. 

Tmesis  lE.  6,  6.    G.  3,  381.  A.  2, 

567.  5,  603.  9,  288.  al. 
Tmolium  vinum  G.  2,  98. 
Tmolus ,  mons    G.  1,  56.   vino  gene- 

roso  nobilis  G.  2,  98. 
tolerare  militiam  A.  8,  515. 
iollere  animos  G.  2,  350.  —  liheros  A. 

9,  203.  —  (in  navi)  i.  e.  secum  ab- 

ducere  A.  3,   601. 
Tolumnius ,    augur    A.    11,    429.    12, 

258.  460. 
tonare  aliquem   i.  e.   alta  voce  vocare 

A.  4,  510.  —  eloquio  A.   11,  383. 
tondere   i.  q.    demetere    G.   1,  71.   A. 

3,  538.  i.  q.  depascere  A.  6,  598. 
tonsa  oliva  G.  3,  21.  —  corona  A.  5, 
556.  ionsae  i.  q.  remi  A.  7 ,  28. 

tonitrua  sinistra  —  prospera  A.  2,  692. 

t02:)Tius  G.  2,  214. 

toreuma  Cul.  66. 

tormentum  A.   11,  616. 

iorrenies  ripae  pro  fluviis  A.  9,   105. 

tornus  E.  3,  38. 

Torquatus    T.    Manl.    A.    6,    826.    — 

Tarpeiae  arcis  custos  A.  8,  652. 
torquere  fulmina  A.  1,  208.  —  spicula 

E.    10,    59.  —  vestigia  A.    7,    547. 

torquei  lupiter  coelum  et  terras  A. 

4,  259.  9,  93.  torius  imber  A.  '8, 
429.  —  de  funibus  A.  4,  575. 

torques  de  sertis  G.  4,  276. 

torus  viridans  A.  5,  388.  —  ripae  A. 
6,  674.  to?'i  comantes  ieonis  A.  12,  6. 

torvus  E.  2,  63.  iorva  tice7'i  A,- 6,  467. 
iorvum  clamare  A.  7,  399. 

toio  cor^Qore  i.  e.  totis  viribus  A.  12,920. 

trabale  ielum  A.   12,  294. 

irahea   Quirinalis  A.   7,  612. 

ti-abs  pro  nave  A.  3,   191. 

tractahilis  {coelum  non  tractabile)  A. 
4,  53.  —  de  hominibus  A.  4,  439. 

tractim  G.  4,  260. 

tractus  maris,  coeli  E.  4,  51.  A.  3,  138. 

iradere  se  suh  leges  A.  4,  618. 

traducere  messes,  fruges  (in  re  magica) 
E.   8,  99. 

trahea  G.   1,   164. 

trahere  i.  q.  allicere  E.  2,  65.  —  i.  q. 
aegre  promovere  G.  4,  94.  i.  q.  im- 
bibere  A.  4,  101. —  verb.  propr.  de 
captivis  A.  2,  58.  —  furorem,  calo- 
rem,  ignem  cctt.  —  vela  G.  4,  117. 
—  viia7n  A.  2,  92. 

Traiectio    verborum   E,    9,   3.   — 


versuum  G.  4,  203.  sqq.  A.  1,  367. 

3,  131.   10,  716. 
tranare  nubila  A.  4,  245. 
irans  caput  iacere  E.  8,   102. 
transahire  A.   9,  432. 
iransadigere  A.   12,  273.  —  ensem  co- 

sias  A.   12,  508. 
transcendere  Jines  habendi  Cul.  83. 
Transitus  subitus  ab  indirecta  ora- 

tione  ad  directam  A.  8,  293. 
transmittere    cursum    A.'    6,    313.    — 

campos  cursu  A.  4,  154. 
transportare  amnem,    ripas  A.  6>    328. 
transscrihere  (colonos)  A.  5,   750. 
iransverha  adverbialiter  E.  3,  8. 
irapetum,  trapetus,  trapes  G.  2,  519. 
traxe  pro  traxisse  A.  5,  786. 
Trehula  Muiusca  A.  7,  711. 
iremiscere  aliquid  A.  3,  648. 
tremuli   ululaius    A.  7,   395.    tremulum 

lumen  A.  7,  9.  tremulus  de  flammis 

E.  8,  105. 
trepidare  hello  (Dativo)  G.  4,  69. 
trepidus  A.  10,  283.  —  rernmA.  12,  589. 
trihulum  G.   1,  164. 
tribulus,  spinae  genus  G.   1,    153. 
trichila  Cop.  8. 
tridens  Ablativum  tridenti,  non  tridente, 

format  apud  Virgil.  G.   1,  13. 
tridentia  rostra  (navium)  A.  5,  143. 
trieterica  orgia  A.  4,  302. 
trifaxix  A.  6,  417. 
trilix  lorica  A.  3,  467. 
Trinacria   i.  e.  Sicilia   A.   1,   196.    (3, 

384.  429.  582.  al.)   Trinacriae  docius 

iuvenis  (TheocYitus)  C&t.  II,  20. 
Triones,  h.  e.  boves,  sidus  A.  1,  744. 
iripodes  sacri  A.  5,   110. 
Triptolemus,  aratri  monsirator  G.  \,  1"^. 
i?-istis  i.  q.  amarus  G.  1,  75.  —  i.  q. 

severus  A.  5,  411.  —   tristia  dicia, 

iiissa  cett.  A.  10,  612.  —  ad  inferos 

pertinentia  A.  5,  734. 
trisulca  serpentis  lingua  G.  3,  439. 
Triion,  deus  marinus  A.  1, 144.  6,171. 
Tritones  A.  5,  824. 
Tritonia  (Minerva)  A.  2,  171.  615.  al. 
tritura  veterum  G.  1,  178. 
triumphantium  purpura  G.  3,  17. 
iriumphaius  (de  quo  triumphatum  est) 

G.  3,  33. 
IVivia  dea,  virgo  A.  4,  609.  6,   13.  al 

Triviae  lacus  A.  7,  516. 
triviale  carmen  E.  3,  26. 
Troia  et  lliam  coniunguntur  A.  2,  625. 

Troia  ab  Hercule  expugnata  A.  8, 

291.   a   Graecis  eversa  A.   2,    298. 

610.    excidium  eius  Carthagine  pi- 

ctum  A.  1,  466.  Tr.  nova  ab  Aenea 


Tro  — Tur 


Tur-Ull 


683 


con<lita  in  Sicilia  A.  5,  755.  in  Ita- 

lia  A.  7,  157.  9,   13.  Troiao  periii- 

ria  G.   1,  502. 
Troia^   Troiae  hubis  A.  5,   545.  602. 
Troianorum  ct  Graccorum  linguac  di- 

versac  A.  2,  423.  Troianoruni  origo 

A.  3,  167. 
Troihis  A.   1,  474. 
Troms  et   IVoicus  A.   1,  119. 
Troiugena  A.  3,  359. 
tropacum  Acneas  statuit  A.  11,  5. 
Tros,  Ili  pater  G.  0,  36.  —  i.  q.  'J'ro- 

ianus  A.  1,   574.  et  al. 
trudes  A.  5,  208. 
trnncus    cum  Gen.  G.  4,  310.     trunci 

(pernae)  Mor.  57. 
tu  praeceptis  et  consiliis  addi  solet  A. 

4,  50. 
tua  tecum  Cir.  153. 
tuba  a  Tyrrhenis  inventa  A.  8,  526. 
TnUa,  Camillae  comes  A.   11,  656. 
Tullus  Hostilius  A.   6,  813.  8,   644. 
tum  in  enumeratione    et   descriptione 

A.  2,   697.  5,  455.  —  cum  emphasi 

dictum  G.  2,  317.  —  Particip.  Perf. 

Pass.  adiectum  A.  2,    391.    5,    719. 

—  et  tunc  quo  differant  E.  3,  10. 
tnrn  et  nunc  oppos.  A.  10,  14.  tum 

—  tum  in  plurium  rerum  ennmera- 
tione  E.  6,  61.  tum  primum,  tum  de- 
mum  etc.  E.  3,  10. 

tumere  (arrogantia,  superbia)  A.  11, 854. 

tumescere  de  bello  G.  1,  465. 

tumidus  Auster  A.   3,  357. 

tumor  de  ira  A.  8,  40. 

tumulare  Cir.  442.  ■« 

tumuli   mortuorum  floribus  conspersi 

A.  5,  79.  —  coronant-ur  A.  6,  884. 
tumultus  A.  8,  4. 
tundere  {ohtundere)  aliquem  A.  4,  448. 

tunsus  et  tusus  G.   1,  262. 
tunica  de  libro  arborum  G.  2,  75. 
turhare  absol.  pro  turbas  ciere   E.   1, 

12.  A.  6,  858.  9,  339.  —  castra  A. 

9,    13.  —  omina  A.  3,   407.  turbati 

equi  A.  7,  767. 
turhidus  i.  q.  tristis  A.  4,  353.  —  (de 

mari  cett.)  A.  5,  607.  —  i.  q.  sae- 

viens  A.  10,  763. 
turho  A.  7,  378.  pro  fulmine  A.  1,  594. 

turhine  torquere  hastam  A.    11,  284. 
turgere  (humore  aliquo)  E.  7,  48. 
turicremus  (t.  arae)  A.  4,  453. 
Turnus,  Dauni  fil.  A.   6,  89.   10,   616. 

688.  al.    petit   Laviniam   A.  7,    55. 

Eutulos  ad  arma  evocat  A.  7,  577. 

Aeneaeimaginemsequitur  A.  10,657. 

Pallantem  interficit  A.  10,  473.   oc- 

ciditur  A.  12,  908. 


tnrrifjerae  irrhes  A.   7,  631. 

turris    in    muris  A.  2,  460.    antc  mu- 

ros  A.  9,  530.  post  muros  A.  2,  674. 
turrila ,    turrujera    Cyhehi    A.     6,  876. 

turritae  naves  A.  8,  693. 
turtur  E.   1,  59. 
ins,  non  thus  scribendum  E.  8,  65.  — 

mascuhtm  ibid.  —  pinrfuc  G.  4,  379. 

-—  Sahaeum  G.  1,  57.  2,   117.  A.  1, 

416.  —  Panchaeum  G.  2,  139.  4,  379. 

tura  dare  A.   8,   106. 
Tnsci  A,  164.  203.  11,  629.  12,  551.  al. 
luscus  amnis  i.   e.  Tiberis  G.  1,  499. 
tutela  navis   A.   3,  527. 
tuta  domorum  A.  11,  882. 
tuus  cum  emphasi  dictum  Col.  1,  47. 
Tydeus  A.  6,  479. 

Tydides  A.  1,  97.471.  2,  164.  197.  al. 
tympana  plaustrorum    G.    2 ,    449.    — 

Cybeles  A.  9,  619. 
Tyndaris,  Helena  A.  2,  569.  601. 
Typhon  A.   1,  665. 
Typhoeus    A.  8,  298.  9,  716.  Cir.  32. 

al.  (flexio  nominis  G.   1,  279.) 
Typhoius  A.  1,  665. 
Tyres  A.   10,  403. 
Tyrius  (i.  q.  Phoenicius)  de  purpura 

G.  3,  307. 
Tyrrheni  Mezentium  tyrannum  expu- 

lerunt  A.  10,  691.  tubam  invenerunt 

A.  8,  526. 
Tyrrhenus, nomen  propr.  viri  A.  1 1,612. 
Tyrrheus  A.  7  ,  484.  9  ,  28. 
Tyrii  coloni  tenuere  Carthaginem  A. 

1,   12.  —  hilingues  A.   1,  661. 
Tyrium  ostrum  G.  3,  17.  307. 

u  pronuntiando  transit  in  v  G.  1,  397. 
A.  1,  2.  2,  735.  5,   432. 

uher  glehae  (de  soli  fertilitate)  G.  2, 
185.  A.  1,  531.  7,  262. 

uhera  distenta  E.  4,  21. 

uhi  pro:  in  queni  cett.  A.  5,  489.  — 
omisso  Verbo  subst,  G.  2,  180.  — 
cum  Praesente  et  cum  Perfecto  iun- 
ctum  varia  signif.  A.  12,  495.  nhi 
est,  uhi  nunc  est?  formula  vel  ex- 
probrantis  vel  dolentis  A.  10,  73. 
uhi  primus  {ut  primus)  A.  4,   118. 

Ucalegon,  Troianus  A.   2,  312. 

Ufens,  fluvius  A.  10,  518.  — ■,  dux 
Latinorum  A.   7,  745.  8,  6,  12,  460. 

tdigo  G.  2,   184. 

Ulixes  (non  Ulysses)  A.  2,  7.  Ulixi 
Gen.  forma  E.  8,  70.  A.  1,  30.  Uli- 
xes  Aeolides  vocatur  A.  6,  529.  — 
Polyphemum  fugiens  A.  3,  6 1 6.  apud 
Circen  E.  8,  70.  cum  Diomede  Pal- 
ladium  aufert  A.  2,  164.    hortator 


684 


Ulm— Urb 


Ure — Van 


scelerum  A.  6,  529.  11,  18.  eius  se- 
des  in  Ithaca  A.  3,  273. 
nlmus  in  burira  inflectenda  G.  1,169. 
— -  Somniorum   sedes  in  inferis  A. 

6,  282. 

ullima  i.  q.  extrema,  t«  ta^ctja  A.  2, 
446.  —  i.  q.  summa  Cul.  239. 

uhro,  i.  e.  contra,  atque  fieri  solet  E. 
8,  52.  —  idem  fere  quod  insuper, 
adeo  G.  4,  204.  A.  5,  55.  — ,  Tii- 
Quiod^sv,  ex  ulteriore  loco  A.  2, 193. 

—  fere  i.  q.  prior  sive  non  laces- 
situs  A.   2,   145.   10,  282.  12,  3. 

ululare  i.  q.  ululando  personare  A.  4, 
609.  —  de  rebus  inanimatis  A.  2, 
488.  —  i.  q.   ovare  A.  11,  662. 

ululatus  femineus  A.  4,  667. 

ulva  G.  3,  175.    (A.  2,   135.    6,  416.) 

Umber  i.  e.  canis  ex  Umbria  A.  12,  753. 

umbo  pro  toto  scuto  A.   7,  633. 

umbra  pro  frondibus  arborum  G.  2, 
297.  de  mortui  simulacro  G.  4,  501. 
de  visione  nocturna  A.  4,  571.  de 
nocte  et  tenebrisE.  8,  14.  A.  2, 768. 

—  cantantibus  noxia  E.  10,  75.  um- 
brae  de  densa  umbra  E.  10,  76.  — 
i.  q.  coelum  caliginosum  G.  3,  357. 

—  i.  q.  nox  Cir.  215.  —  de  Manibus 
A.  5,  81.  —  mentis  A.  12,  669.  — 
maiores  cadunt  E.  1,  84. 

umbracuhtm  A.  9,  42. 

i^mbrare   A.    3 ,  508.  umbrata   tempora 

A.  6,  772. 
Umbro  A.  7,  752.  10,  544. 
una  —  que  A.   11,  864. 
unanimus  et  unanimis  A.  4,  8. 
unctio  mortuorum  A.  6,  219.    . 
uncum  aratrum   G.   1,  19. 
unda  periphrastice  A.   1,  618. 
undaie  de  fumo  et  flammis  G.  1,  472. 

A.  2,  609.  undantialora,  undantes 

vestes  A.  5,  146. 
unde  i.  q.  a  quo,  a  quibusA.  1,  21.8,  71. 
unguere   tela  A.  9?    773.   unctus    i.   q. 

immundus  Cat.  5,  27. 
unguis  {in  unguem^    G.  2,  277. 
tmus  Comparativo  adiectura  A.  1,  15. 

—  Superlativo  adiunctum  A.2,  426. 

7,  536.  —  i.  q.  communis  A.  9,  453. 
Plur.  numero  A.  6,  642.  —  ante 
alios  A.  3,  321.  —  c  multis  Cir.  91. 

upilio  E.  10,  19. 

u7-bs  cum  Genit.  nominis  proprii  {urbs 
Momae  etc.)  A.  5 ,  52.  urbes  ca- 
ptas  dii  deserunt  A.  2,  352.  —  per 
mulieruni  effigies  repraesentatae  G. 
3,  30.  urbium  nomina  neutr.  cum 
cpithetis  femin.  generis  A.  6,  561. 
urbi  generum  adsciscere  A.  11,  472. 


urere  i.  q.  exarescere  G.  1 ,  77.  — 
i.  q.  laedere  G.  2,  196.  A.  1  ,  662. 

urgere  intrans.  pro  imminere  G.  1, 
443.  —  aliquid-,  i.  e.  totis  viribus 
in  aliquid  incumbere  A.  9,  489.  m?-- 
gere  et  urguere  G.   1 ,   146. 

urna  quaesitoris  s.  iudicis  inferorum 
A.   6  ,  432. 

ursa  Libystis  A.   5  ,  37.  8 ,  368. 

ursi  infonnes  G.  3,  247. 

urus  G.  2,  374. 

usque  E.  9,  64.  —  cum  aliis  Praeposs. 
coniunct.  A.  11,  317.  usque  adeol^. 
1,  12.  usque  czmsoloecum  A.  10, 321. 

usus  pro  ipsis  rebus  adhibitis  G.3,  135  — 
pro  usu  necessario  E.  2,  71.  —  pro 
vivendi  ratione  Cul.  57. 

ut  (wie)  post  Verba  sentiendi  et  de- 
clarandi  E.  4 ,  52.  G.  1 ,  56.  post 
aeque,  sectis,  pariter  cett.  G.  2,  277. 
supplendum  ex  antecedente  ne  A. 
1,  675.  vel  e  Pronomine  relat.  G.  1, 
320.  habitum  aliquem  fortuitum  in- 
dicans  A.  7,  72.  pro  ubi,  de  loco 
positum  A.  5,  329.  exclamantis  E.  8, 
41.  graviter  asseverantis  A.  12,  206. 
indignantis  Cir.  288.  obliteratum  A. 
11,269,  ut  quid'?  elliptice  Cir.  294. 

uti  non  legitur  ap.  Virgil.  nisi  aute 
Consonas  A.  4,  402. 

uti  sorte  sua  A.  12,  932. 

utilis  pro  fertilis  G.  2,  150. 

utrique  de  duabus  rebus  arcte  coniun- 
ctis  et  simul  agentibus  A.  6,  685. 
—  pro  uterque  A.  5 ,  233. 

utrium  usus  in  Lenaeis  G.  2 ,  384. 

uvae  passae  G.  2  ,  93. 

tividus,  uvens  et  humidus  quo  differant 
G.   1,  418. 

uxor  per  Ellipsin  omittitur  A.  3,  319. 

uxorius  A.  4 ,  266. 

vaccae  optimae  G.  2,  51.  raro  gignunt 
geminos  E.  3 ,  28.  fetae  non  sunt 
mulgendae  G.  3,  176.  stcriles  Pro- 
serpinae  immolantur  A.  "6,  251. 

vaccinium  E.   2 .   18.  50. 

vacuus  i.  q.  patens  A.  5,  515.  —  per 
Pleonasm.  adiectum  A.  4 ,  588. 

vada  (salsa)  pro  raari  A.5, 158.  7,24. 

vagina  eburnea  A  .9,  305.  vagina  apttt' 
re  ensem  A.  9  ,  305. 

Valerus  A.   10,  752. 

valles  antique  pro  vallis  A.  11,    522. 

valli  i.  q.  pedaraenta  G.  2,  409. 

vallis  cava  G.2,  391. —  reducta  A.  6,  703. 

vanus,  qui  promittit  vel  rcfert  falsa  A. 
1,  392.  —  veri  A.  10,  630.  vanae 
aristae,  vanum  avenim  G.  1,  226. 


Van — Ven 


Ven — Ver 


685 


vannus  lacchi  G.   1  ,  166. 

vapor  pro  inccndio  A.  5 ,  683. 

vappa  Cul.   11. 

variare  viccs  A.  9,  164.  varians  trans- 

itive  Cul.  87. 
Varius ,  poeta  E.  9,  35. 
Varus ,  potita  E.  6  ,  7.  sqq.  9  ,  26. 
vastare    i.  q.    caede    lacta   hominibus 

orbare  G.  4,  16.  A.  1,  471. 
vastus  A.  5  ,  821.  6,  296. 
vates  (ct  poeta)    E.  7,  28.  9,  34.  va- 

tis    dcscriptio    A.    10,    175.    vatum 

coniae  horrere  dicuntur  A.  6,  48. 
ve  ubi  Pron.  interrogativo  alterum  sub- 

iicitur  G.  4,  446.  —  et  que  confusa 

A.   11,    592.  vc  —  ve  A.    12,    321. 

Cir.  279. 
vectari  Jreia  Cat,  5 ,  2. 
vehementer  tribus  syllab.  A.  1,   131. 
vehi  maria  A.  1 ,  524. 
i'eZ.Vid.  Particulae  disiunctivae. 
vela  facerc  A.  5,    281.   —  trahere    G. 

4,  117.  —  tabernaculorum  A.  1,  469. 

—  pro  navibus  Cat.  7,8. 

velare  de  vittis  et  corollis  A.   7,  154. 

—  vocabulum  sacrum  A.  5,  72.  — 
templa  A.  2,  249,  velato  capite 
sacra  faciebant  A.  3,  405, 

Velia ,  Lucaniae  oppidum  A.  6,  366. 
Velinus  lacus  A.  7,  517.  712.  — portus 

A.  6,  366. 
velivolum  mare  A.   1 ,  224, 
veJle  de  libera  voluntate  A.  6,  751,  — 

vox  sollemnis  de  diis  A.  1,  733,  — 

periphrastice  G.  4,  418.  —  se  ortum 

A.  r,  626.  —  {optare,  cupere)  cum 

Accus.  elliptice  A.   1,  570. 
vellere  vallum  A.  9,  506.  ^ —  signa  A. 

11,   19.  —  aurem  E.  6,  3.  Cop.  38. 
vellus  A.  4,  459.  vellera  lanae  G.  1,  397. 
velum  scenicum  G.  3 ,  24, 
veluti  ante  Consonas    tantum    legitur 

A.  4 ,    402.  —    cum    non  Commate 

distinguenda  G.  1 ,  303. 
venabula  lato  ferro  A.  4,  131. 
venatio  a  vita  rustica  non  aliena  E.  3, 

13.  eius  descriptio  A.  4,  130. 
venator  canis  A.   12,   751. 
veneficium  A.  4,  493. 
venenata  tela  Troianorum  et  Eutulo- 

rum  A.  10,  140, 
venenum  amoris  A,  1,  688.  —  de  quo- 

vis  succo  acriore  G.  2,  465.  venena 

in  Ponto  lecta  E.  8 ,  95. 
veneratus  j)assive  A.  3,  460. 
Veneris  praemia  A.  4  ,  33. 
venia  pro  concessione  A,  10,  326.  vc' 

niam  dare  alicui  A.  4,  435. 
Venilia,  Turni  mater  A.  7,  56.  10,  76. 


venirc  i.  q.  irruere  E.  9,  13.  G.  l,  322. 

—  i.  q.  oriri  {vc^itus  v.)  E.  5,  82,  — 
i,  q.  provenire,  G,  1,  54. —  pro  sur- 
gere,  de  sidcribusE.  10,  77.  —  de  re- 
bus  malis  A.  3,  138. —  hostilcm  ani- 
mum  indicat  A.  7,  470.  —  pro  esse 
A.  5,  344.  —  de  mortc  Cop.  38.  — 
cum  Abl.  rei,  cuius  opc  veniturE.  10, 
24.  venit  animis  ifjnavia  A,   11,  733. 

venter  scissus  Cat.  5 ,  39. 

Venti  cquitantes  A.  2,  416.  —  homi- 
num  vota  ct  preces  diis  adportant 
E.  3,  73.  —  ferunt  aliguid,  vires  in 
ventum  effundere,  sim.  A.  5,  446.  9, 
312.  —  sternunt  mare  A.  5,  763. — 
Julminis  A.  2,  649.  Ventis  sacra 
facta  A.  3 ,  120.  ventorum  nomina 
promiscue  usurpata  A.  4,  562.  5,  2. 

—  proelia  E.  1,  318  (A.  1,  81.)  — 
domicilia  G.  1,  371.  A.  1,  51.  3, 
687.  —  prognostica  G.  1,  354.  370. 

ventilare  de  gladiatoribus  G.  3,  233. 

ventosa  gloria  A.  11,  708.  ventosae  alae 
A.  12,  848. 

ventus  ferens  A.  3,  473.  ventos 
cursu  j)raeveriere,  sira.  A.  7,  807. 
12,    334. 

Venulus,  legatus  A.  8,9.  11,  242.  742. 

Venus  Aeneae  apparet  A.  1,  314,  2, 
588.  Cupidinem  Ascanii  speciem  in- 
duere  iubet  A.  1,  657.  loA^em  allo- 
quitur  A.  1,  227.  10,  16.  et  Neptunum 
A.  5,  779.  a  Vulcano  arma  petitAe- 
neae  A.  8,  370.  ea  filio  affert  A.  8,  608. 
a  Diomede  vuluerata  A.  11,  276.  Ae- 
neae  vulnus  sanat  A.  12,  411.  eius 
stella  A.  8,  589.  loca  ei  sacra  A.  1, 
680. 10,  51.  86.  Venus  aurea  K.  10, 16." 

vepres  vox.   gen.   comm.  G.  3,  444. 

ver  Romanum  G.  1,  43.  veris  descri- 
ptio  G.  2,  319.  sqq.  quae  eo  fa- 
cienda  sint  rustico  G.  1,  43.  sqq. 

V  e  r  b  a  composita  numquam  pro  sim- 
plicibus  ponuntur  E.  2,  57.  G.  2, 
29.  —  —  cum  simplicibus  per  co- 
pulas  que  —  que  coniuncta  {fertque 
refertque  cett.)    A.  4,  438.   12,  866. 

—  intransitiva  cum  Acc.  constructa 

A.  1,  67.  12,  680. adsciscunt 

Accus.  cognati  Subst.  A.  12,  680.  — 
transitiva  oraisso  Pron.  reflexivo  se 
neutrali  signif.  E.  4,  45.  G.  1,  333.' 
A.  1 ,  234.  al.  —  inchoativa  pleo- 
nastice  cura  primum  cuniuncta  A.  4, 
586.  —  dicendi  omittuntur  A.  2,  42. 

—  —  iterantur  E.  2,  39.  G.  4,  499. 

—  omittuntur,  ut  constructio  pendeat 
ab  alio,  in  quo  illa  latent  A.  4,  291. 

—  sentiendi  Graeco  more  cum  Par- 


686 


Ver  —  Ver 


Ver  —  Vla 


ticip.  constr.  A.  2,  377.  —  finita 
consilium  modo  et  voltintatem  indi- 
cantia  A.  6,  468.  10,  801.  12,  394. 
—  duo  per  Copulam  coniuncta  pro 
Particip.  alterius  E.  6 ,  20.  8,  97. 
G.  2,  .56.  A.  6,  543.  7,  658.  — 
instandi  cett. ,  re,  ad  quam  quis 
instigatur,  e  contextu  colligenda  A. 
4,  572.  —  eundi  cum  simplici  Acc. 
A.  1  ,  307.  —  duo  construuntur, 
omissa  Copula  G.  2,  519.  —  cum 
re  composita  cum  simplici  Ablat. 
construuntur  G.  1,  275.  520.  —  cum 
e  composita  A.  12,  866.  Verbum 
idem  repetendum  alio  tempore,  alia 
persona  E.  9,  l.  G.  2,  1.  — 
bis  positum  Praes.  et  Futur.  tempore 
A.  6,  617.  Verbum  in  priore  membro 
omissum   ex  altero   repetendum  E. 

9,  1.  —  dicendi  ex  anteced.  verbo 
negandi  supplendum  A.  3,  202.  — 
quodque  regere  potest  Accus.  No- 
minis  actionera  illo  significatam 
indicantis  A.  3,  56.  —  ubi  duo 
Nomina  coniunguntur,  proximi  No- 
minis  Numerum  sequi  solet  E.  1, 
59.  6,  30.  —  substant.  quando 
omittatur  E.  1 ,  55.  3 ,  108.  G.  2, 
180.  4,    8.  A.   1,  237.  241.   639.  4, 

202.  6,  866. quando  non  omitta- 

tur  A.  5,  235.  7,  51.  Verbo  uni  varii 
Casus  additi  A.  11,  126. 

verbena,  herba  E.  8,  65. 

verber,    verber   tortum  pro  flagello  G* 

3,  106.  A.  7,  378. 

verberare  ictibus  auras  A.  5,  377.  im- 

ber  verberat  humiim  A.  9,   669. 
vereri  cum  Dativo  Cir.  369. 
Vergilius  (rectius   quam   Virgilius)   G. 

4,  563. 

verrere  mare  A.  3,  208- et  ver- 

tere  mare   A.  3,    668.  —  de  ventis 

G.  3,  291. 
versare  humum,  terram  G.  1,   119.  — 

doinos  odiis  A.  7,  336.  —  se  in  vul- 

nere  A  11 ,  669. 
versicoloria  arma  A.   10,  181- 
versum  marmor  (i.  e.  mare)  a  verrendi 

Verbo  descendit  A.  10,    208. 
versus  i.  q.    series  A.  4,    114.  —  re- 

morum  A.  5 ,  119. 
Versus    imperfecti   apud   Virgil   A. 

1,  534.  —  suspecti  E.   1,  18.   G.  2, 

129.  4,  338.  A.  2,  579.   3,  690.  691. 

4,   256.  257.   (5,  595.)   6  ,   242.   775. 

7,   587.  9,  29.    121.    151.  363.  529. 

10,  278.  872.  al.  —  iniuria  suspecti 
E.  1,  30.  7,  70.  G.  4,  291.  sq.  A. 
1,    109.    268.   426.   3,    684  —  86.  4, 


285.  sq.  528.  5,  182.  8,  271.  272.  283. 
284.  654.  9,  86,  87.  10,  475.  585. 
12,  232.  612.  613.  —  duobus  et  plu- 
ribus  locis  repetiti  E.  5,  37.  (G.  2, 
129.)  —  hypermetri  G.  1,  295.  2, 
69.  344.  A.  4,  629.  —  a  poeta  ipso 
posterius  adiecti  G.  4, 203.  sqq.  A.  1 1. 
269.  —  in  duos  Amphibrachos  ex- 
euntes  E.  3,  42.  —  ad  verbum  e 
Graeco  sermone  ti-anslati  E.  2,  24. 

—  numeris  suis  res  ipsas  narratas 
imitantes  G.  1.  378.  449.  —  ordi- 
nandi  ratio  G.  1,  314. 

vertere  pro  avertere  A.  1 ,  528.  — 
pro  evertere  A.  1,  20.  2,  625.  —  pro 
se  vertere  G.  3,  365.  —  retro  i.  q. 
mutare  A.  10,  7.  —  crateras  A. 
9,  165.  —  mare  A.  3,  668.  —  ter- 
ram  G.  1 ,  2.  A.  7,  539.  vertitur 
coelum  A.  2,  250. 

vertex  an  vortex  ,Si^udi  Virgil.  scriben- 
dum?  G.  1,  481.  A.  12,  673.  —  (a 
vertice)  G.  2,  310.  —  coeli  A.  1, 
225.  —  flammae  A.   12,  673. 

ve7-u  Sabellum  A.  7  ,  665.  veribus  an 
verubus  ap.  Virgilium  scribendum 
sit?  G.  2,  396. 

ve?'um  i.  q.  iustum,  rectum  A.  2,  141. 
12,   694. 

vesci  aura  i.  q.  vivere  A.  I,  546. 

vescus   G.  3,    175. 

Vesevus,  mons  G.  2,  224. 

Vesper  i.  q.  Hesperus  E.  6,  86.  — 
ater  an  altus?  A.  5,   19. 

vespertinus  pro  vespere  A.  4,   303. 

Vesta  G.  1,  489.  4,  334.  A.  1,  292. 
2,  567.  9,  259.  —  pro  igne  E.  4, 
32.  Aeneas  eam  Troia  secum  abs- 
tulit  A.  2,  296.  5,  744.  Vestae  si- 
mulacrum  A.  2,  296. 

vestibulum  G.  4, 20.  —  pro  aditu  A. 6,556. 

vestigare  aliquem  A.   12,   482.  588. 

vestigia  figere  A.  6  ,  159.  —  premere 
A.  6,    197.  —  relegere   A.    2,  754. 

—  torquere  A.  5,  547.  —  pro  ipsis 
gressibus  A.  3,  669.  —  pro  plan- 
tis  pedum  A.  5,  566. 

vestire  genas  fiore  A.  8,   160. 

vestis  scissa  lugentium  A.  12,  609. 
vestes  i.  q.  stragula  A.  1,  639.  dis- 
crimen  Sing.  et  Plur.  ap.  Virg.  A. 
12,  825.  vestes  ex  naufragio  ser- 
vati  diis    suspendebant  A.  12,  796. 

Vesulus,  mons  A.   10,   708. 

veteres  i.  q.  senes  A.  5,  576. 

veternus  G.  1,   124. 

vetor  i.  q.  prohibeor  A.   1,  39. 

vetus  i.   q.  pristinus  A.   1,   23.  6,  449. 

via  mortis    G.  3,  482.    viam  ire  G.  3, 


Vib  — Vir 


Vir— Vix 


687 


77.  A.  12,  386.  —  evadere  A.  2,  731. 
—  invenire,  de  fatis  A.  10,  113.  — 
secare  A.  6,  900.   12,  368. 

vibrare  spicuJa  E.  1,  26.  vibrati  (i.  c. 
crispati)  crines  A.   12,   99. 

viburna  E.   1,   26.  A.   U,   606. 

vices  puf/nae  A.   2,  433. 

vicia,  lcguminis  gcnus  G.   1,  227. 

vicissim  i.  e.  sccundum  vicissitudincm 
naturac  A.  4,  80.  —  inter  nos  E,  3, 28. 

victimae  maiorcs,   maximae  G.  2,  146. 

victor  equus  A.  9 ,  656.  —  ci  populis 
A.  8,  686.  —  i.  q.  voti  compos 
A.   10,  409.   11,  565. 

viden  (satin)  ct  sim.  num  cum  apo- 
stropho  scribenda  sint?  A.  6,  780. 

videndi  et  audiendi  verba  confundun- 
tur  E.  9,  58.  A.   6,   257. 

videre  pro  experiri  Cir.  248.  imprimis 
de  terribilibus  A.  2 ,  499.  passive 
(gesehen  taerden)  A.  1,  494.  verbum 
propr.  de  somniis  et  spectris  A.  2, 
271.  viderit  de  hoc  aliqnis  A.'  10,  743. 
vides  parenthctice  A,  6,  760.  viden' 
ut  cum  Indicativo  E.  4,  52. 

viduare  i.  q.  orbare,  privare  A.  8,  571. 
viduatus  i.  q.   carens  G.  4,  518, 

viduus  a  himine  Cul.  372. 

vigilare  aliquid  G,   1,  313.  Cir.  46. 

villicorum  condicio  A,  1,  28. 

viminea  scuta  A.  7,   632. 

vincere  iier ,  viam  cett.  A.  6,  688.  — 
rem  A.  10,  370.  —  Jiamma,  pro  co- 
quere  G.  3,  560.  —  precibus,  donis 
A.  3,  439.  victus  vino  ,  somno  cett. 
A.  9,  337.  — ,  qui  a  proposito 
recedit    G.    4,  491,   —  animi  ibid, 

vincla  itigalia  A,  4,  59,  vincula  Ponto 
iactaCvil.ZO. — pro  moenibus  Cul.374. 

vindemia  pro  uvis  G,  2,  6. 

vinearum  satio  G.  2,  259,  sqq. 

vinum  Ariusium  E.  5,  71.  Mareoticum 
G.  2,  91.  passum  93.  Tlhaeticum  96. 
Amineum  97.  Tmolium  et  Phanaeum 
98.  Rhodium  101.  odoratum  G.  4, 
279.  vina  pro  vasis  cum  vini  reli- 
quiis  A.  9,  319.  vini  varia  genera 
G.  2,  89.  sqq. 

violaepaUentesYi.^,^!.  nigraeYu.  10,39, 

violare  de  sacris  i.  q,  A.  11,  255.  — 
i.  q.  maculare  A.   12,  67. 

vipera  G.  3,   416.  545, 

viperea  anima  A,  7,  351. 

vir  pro  marito  A.  4,  192,  virum  non 
memor,  pudoris  immemor  A.  9,  479. 

virago  A.   12,  468. 

Virbius,  heros  A,  7,  762.   777. 

virga  pro  Mercurii  caduceo  A.  4,  242. 

virgata  sagula,  virg.  vestes  A.  8,  660. 
YiRGiL.  Pars  III.  Ed.  III. 


virgea  Jlamma  A.  7,  463. 

Virgilii  ager  A.   1,  47.  9,  7.  Virgilius 

hcroicis    tcmporibus    tribuit,    quae 

postcrioris  erant  actatis    A.   1,  427. 

5,   113.   7,  816.   12,  563,  al.  —    ali- 

(|uando  dormitat  E.   6,    74.  10,  66. 

(G,   1,  222.)    A.  2,  567.   7,   123.  8, 

13.   10,  157.   11,  29.  al. 
virgo  de  feminis  nuptis  vel  virum  cx- 

pertis  E.  6,  47. 
Virgo  i.  q.  Astraea  E.  4,  6. 
viridis    terrarum    frugiferarum   cpithe- 

ton  A.  3,  125.    —    pallor  Cir.  225. 

—  senectus,  iuventa  cctt.  A.  6,  304. 
virosa  castorea  G.  1,  58. 
virtus  i.  e.  laus  virtutis  A.  6,  807.  —  Te- 

lamonia  pro  ipso  TelamoneCul.  296. 
vis    i.    q.   magnus   numerus   et  robur 

A.  4,   132.    etiam    defectum   virium 

iudicat  A.  10,  857,  vim  addere  dictis 

A.  2,  452. 
viscera    quidquid   sub  corio  est  A.  1, 

211.  —    pro    corporibus    Manium 

Cul.  214. 
viscus  A.  6,   205. 
visnm    est    de    deorum    hominumque 

consiliis  et  decretis  A.  2,  428. 
visus  pro  specie  A.   11,  271. 
vita  recedit  in  ventos  A.  4,  705.  vitam 

cum  sanguine  fundere  A.  2,  532.  — 

vivere  Cir.  294. 
vitae  rusticae  laudes   G.   2,  458.  475. 
vitales  aurae  A.   1,  388, 
vitium  cultura  G.  2,  259  sqq.  —  varia 

genera  G.  2,  93. 
vitisator  i.  e.  Bacchus  A.  7,  279, 
(vitium  pro  crimine  vitii  A.  6,  807.) 
v itr eu s  primsi  syllaba  correpta  G.  4,  350. 

vitrea  Nympharum  anira  G.  4,  350. 
vittae  Minervae  cett.  A»  2,   168, 
vitulorum  cura  et  usus  G.  3,  157.  vi- 

tula  maior  hostia  in  sacris  ambar- 

valibus  E.  3,  77. 
vitulus,  vitula  E.  3,  29. 
vivae  aquae  usus  in  purgationibus  A. 

2,  718. 
vivax  cervus  E.  7,30, —  oliva  G.  2,  181. 
vivere  i.  q.    valere  E.  8,    58.  —  i.  q. 

vita  frui  Cop.  38,  vivendo  fata  vin- 

cere  A.  11,  160,  vivum  per  ora  ferri 

et  sim,  de  defunctis  gloria  celebratis 

A.  1 2,235, yexeipro  vixissetA.il,  118. 
vivida   beJlo    dextera   A.    10,    609.    — 

virtus  A.    11,  386. 
vivus  i.  q.  nativus  A.  1,  167.  vivi  ia- 

cus  G.  2,  469.  vivum   per  ora  ferri 

A.   12,  235.  ad  vivum  G.  3,  442. 
vix    adiuncto    numero    paucitatem  in- 

dicat  A.    1 ,    383.    vix  —  cum ,    vix 
44 


688 


Voc— Vol 


Vol  — Zon 


—  et,  vel  etiam  sequente  in  apo- 
dosi  simplici  Verbo  sine  Coniun- 
ctione  A.  2,  803. 

Vocabulum  idem  post  breve  inter- 
vallum  repetitum  A.  1,  429.  2,  207. 
5,  182-  al.  —  cum  vi  iteratum  A. 
11,  453.  —  repetitum  copulae  vim 
sustinet  E.  4,  6.  A.  9,  777.  —  vario 
Casu  bis  positum  A.  1,  686.  4,  83.  5, 
569.  10,338.  361.  Vocabula  similiter 
terminata  couiunguntur  A.  7,  230.  — 
agriculturae  transferuntur  ad  navi- 
gationemA.  5,  142. —  cognata  con- 
iunguntur  A.  9,  436.  —  similis  soni 
coniuncta    G.    1 ,    157.   A.  10,  554. 

—  iuncta,  quae  prope  idem  signi- 
ficant  A.  1,  545.  —  bisyllaba  cum 
singulari  vi  in  principio  Versus  po- 
sita  E.  5, 21.  7,  50.  A.  7,  80.  —  quadri- 
syllaba  in  fine  Versuum  E.  4,  48.  — 
militaria  Romanorum  ad  Aeneae  tem- 
pora  relata  A.  10,  120.  328.  11,  463. 

vocare  i.  q.  provocare  G.  3,  193.  — 
i.  q.   excitare  G.   1,  347.  A.  3,  253. 

—  i.  q.  invitare  A.  3,  70.    9,  619. 

—  verb.  prop.  de  fatis  A.  5,  656. 
10,    472.    —    de    rebus  propinquis, 

.  imminentibus  A.  9,  172.  —  in  ali- 
quid,  i.  e.  in  partes  alicuius  rei  A. 
3,  223.  —  in  artes  G.  2,  52.  —  in 
vota  A.  5 ,  234.  —  pugnas  A.  7, 
641.  —   vela,  de  ventis  A.  3,  357. 

—  voce  A.  4,  680.  5,  860.  vocatum  au- 
dire  G.  4,  7.  vocari  pro  esse  Cir.  57. 

Vocativus  Sing.  num.  cum  Plurali 
Verbi  coniunctus  A.  1,  140.  9,  257. 
525.  —  per  Attractionem  positus 
pro  Nominat.  A.  2,  283.  9,  485.  — 
nominum  propr.  in  es  terminatur  in 
a  et  ei  A.  6,  126.  —  Pantlm  A.  2, 
322.  —  Anchisa  A.  3,  475.  —  Palla 
a  Nomin.  Pallas  A.  11,  97. 

V  o  c  e  s  vid.  V  o  c  a  b  u  1  a. 

volare  de  vapore  A.  7,  466.  volans  et 
volens  confunduntur  G.  2,  41.  vo- 
lantes  i.  q.  aves  G.  3,  541. 

volatile  ferrum  A.  4,  71.  8,  694. 

volatus  varie  significatur  A.  5,  607. 

volema  pira  G.  2,  88. 

volens  i.  q.  libenter,  ultro  A.  8,  275. 

volitare  per  ora  G.  3,  9.  volitans  sub- 
stantive  G.  3,   147. 

Volscens  A.  0,  370.  420.  439.    10,  563. 

Volsci  G.  2,  168.   A.  7,  80.   9,  505.  al. 

VoUurnus,  fluvius  A.   7,  729. 

volucris  sagitta  A.  5,  242.  —  de  orani- 
bus  rebus,  quae   per   aerem  ferun- 


tur  G.  2,  217.  volucres  rotae,  volu- 
cris  currus  A.  8,  433.   10,  440. 

Volusus  A.  11,  463. 

volutabrum  G.  3,  411. 

volutare  vocem  A.  1,  725.  —  cum  corde 
A.  6,   185. 

volvere  (animo)  A.  3 ,  102.  —  casus 
A.  1,  9.  —  querelas  Cir.  174.  — sae- 
cula  G.  2,  295.  —  de  Parcis  et  fatis 
A.  1,  22.  volvunt  venti  mare  A.  3,  196. 
volvendus  A.  1,  269.  9,  7. 

vomis  i.  q.  vomer  G.  1,  46.   162. 

vorago  pro  palude  Cat.  8,  15. 

vortex.     Vid.  vertex. 

voster  an  scripserit,Virgilius?  E.  9,  10. 

votum  Sing.  numero  Plurali  per  Ap- 
pos.  adiectum  A.  8,  715.  pro  felici 
reditu  A.  2,  17.  votis  vocare  G.  1, 
42.  A.  1,  290.  vota  reddere  E.  5,  75. 
—  e,tpreces  saepe  coniunguntur  A. 

6,  51.  —  irrita  ferunt  venti  E.  3, 
73.  —  nautarum  G.   1,  436. 

vox  de  tibiarum  et  cornuum  sono  A. 

7,  519.  voce  vocare,  precari   etc.  A. 

4,  680.  6,  247.  —  vocare  A.  4,  680. 

5,  860.  vocem  premere  A.  7,  103.  9, 
324.  voces  ciiharae  Cir.    107. 

Vulcania  acies  A.  10,  408.  —  tellus 
A.  8,  422.  —  arma  A.  8,  535.  12, 
739.  Vulcaniae  insulae  A.  8,  416. 

Vulcanus  pro  igne  G.  1,  295.  — •  Mul' 
ciber  A.  8,  724.   pater  Lemnius  A. 

8,  454.  Martem  cura  Venere  oppri- 
mit  G.  4,  345.  Aeneae  arma  fabri- 
catur  A.  8,  370.  388.  eius  officina 
in  Hiera  ins.  A.  8,  416. 

vulgo  i.  q.  passim  A.  3,  643. 

vulnus  pro  telo ,  quo  infligitur  A.  2, 
529.  7  ,  533.  —  amoris  A.  4,  2.  — 
pectoris,  mentis,  anitniA.  1, 36. 12,160, 

vulpes  iungere,  proverbium  E.  3,  91. 

vultus  pro  oculis  A.   12,   70. 

Xantho,  Nynipha  G.  4,  336. 
Xanthus,    fluvius    A.   1,  473.    3,  350. 
497.  4,  143.  5,  634.—  urbs  Cul.  14. 

Zacynthus  A.  3,  270. 

Zancle,  Zanclaea  Chari/hdis  Cul.  331. 

Zephyri  felices  A.  3,  120.  — secundiA.A, 
562.Zephyrus  verincipitG.  1,44.  gra- 
vidas  reddit  equasG.3,273.eius  domus 
G.l,371.eialbaagnaraactaturA.3,120. 

Zeugma  G.  1,  93.  A.  2,  258.  4, 
100.  132.  5,  508.   7,  188.  444. 

Zodiaci  descriptio  G.   1,  238. 

zonarum  ratio  G.  1,  233. 


LiPSiAE,  Ex  OFnciNA  C.  P.  Melzeri. 


University  of 
Connecticut 

Libraries 


39153029270123 


■•■•■^  ■,v:^.-.^::;-;.^'fr?i 

■':'  ■'^V,'V^(^;'Sh '^-<^ 
,  ■'-.;;;^i^;vv^; 

.;^     '.•'-    -.■■...  .v^'-"^ 

■■^  -^■■'?^\'^:,xA-^^^; 
,  ■,•  ..-■■v.^v---. '■.V;<i^.'-J 

''r  ■..'v-';v.'':: 
■■.•  ■.•      ^>. 

Mb: 


■•  :  ■-  V>-  V;..v-^^':.^V^v 

■  'ir  ..^■^■^r::'rA':>!-: 

.    ^       J '■"■■■      .p.^.v».»,-,    ■..'£.    ._yj., 

■^  ■,  ■  ■  /;  -:'-/..\^  "<;  ■ 
'    .     :•  «  ^'  'V*,'.:';''-<.i:'^^iiC,:.<''^-t  <'J 

*'""••'.-'  N'W«'''T'^iti«,?:fiic^^'^1 

'  -  V^  ■•  ^'■^''W^if^^J