■"'vv*'? X.
.1 '.;■-.'- ';:
'-*; .,.:j-r,.i:-
/.-.•^^V''iM'V;^v-'' ' ^•v■■v-
r':-^fiui
^iV' ';'•
.>r
r-î-
JC
^<^'
« na»^«
r>^
•«•
t^.
ï**
V
■^:
^^>
v-icr<.
V
^S
\
Mt
ji''
j.f'i
i
m
w
t'^*
^ ^^
^B
■^*^<*
RERUM
GALLICARUM ET FRANCICARUM
SCRIPTORES.
TOMUS UNDECIMUS.
M>«i
RECUEIL
DES HISTORIENS
DES GAULES ET DE LA FRANCE.
TOME ONZIÈME.
POITIERS. — IMPRIMERIE DE H. OUDIN FRÈRES.
M DCCC LXXVI
■Tg I 0 I ^
RECUEIL
DES
HISTORlEiNS
DES GAULES
ET
DE LA FRANCE
TOME ONZIÈME
CONTENANT PRINCIPALEMENT CE QUI S'EST PASSÉ SOUS LE RÈGNE DE HENRI PREMIER,
FILS DU ROI ROBERT LE PIEUX;
C'EST-A-DIRE. DEPUIS L'AN MXXXL JUSQU'A L'AN MLX.
PAR DES RELIGIEUX BÉNÉDICTINS DE LA CONGRÉGATION DE SAINT-MAUR.
NOVVELLE EDITION
PUBLIÉE SOUS LA DIRECTION DE M. LÉOPOLD DELISLE
MEMBRE DE L'INSTITUT
I
Ub-il^
■s ' '■■
PARIS
VICTOR PALMÉ, éditeur des bollandistes
25, RUE GRENELLE-SAINT-GERMAIN, 25
M DCCC LXXVI
oyfec ^'^^«''-*^^-^m>»*<s:^>?*^^*ï
iî^:^® »âi^«» iSj^iafiSiViS^ i^>^<^ ^2*<2>^^>^ù^w:^<2>'^
PRÉFACE. PRiEFATIO.
L'objet principal de ce Volume, -mr-oNUMENT^ historica .
est de présenter au Public le IVL quœ ad regnum Henrici I
règne de Henri I. On y trouvera pertinent , publici juris facimus :
tout ce que nous avons pu ras- idque verè possumus palam pro-
sembler de monumens historiques fiter'i , enixos omni operâ nos
sur ce Prince , tant chez les Ecri- fuisse, ut singnla, quotquot sunt,
vains François , que dans les ouvra- sedulo colligeremus. Perlustratis
ges des Etrangers. Nous n'avons diligenter ciim puhlicis , thm pri-
rien néo^ligé pour compléter l'His- vatis Bihliothecis , ac preesertim
toire de ce règne : après avoir Regid illd , qux prope est orn-
fait les recherches les plus exactes nium instar, virorum Historiée
dans les dépôts publics et parti- Francicse peritissimorum amicam
culiers, et sur-tout dans l'immense Bi- opem imploravimus ; atque hi
bliothèque du Roi , ([ui contient perhumanè , ut viras dècet poli-
presque toutes les autres ; nous tioris humanitatis studiis excul-
avons consulté les meilleurs Juges, tos , facilem cruditionis suse ca-
les Hommes les plus versés dans piam nabis fecere. Locuni huic
l'Histoire de France , qui nous rei apport umwi et cammodam
ont obligeamment communiqué occasionem prsebuerunt plures
leurs lumières. Les moyens en cum iisdem habiti congressus ,
ont été facilités par des confé- apud illustrissimum Francise Can-
rences tenues chez M. le Chance- cellarium D. de Lamoignon ,
lier de Lamoignon ; et présidées par auspice ac duce D. de Males-
M. de Malesherbes , Premier Pré- herbes , Rei Tributarix summi
sident de la Cour des Aides , Tribunalis Prœside primario ,
qu'on ne peut nommer sans exciter quem appellasse , laudare est.
l'admiration due à ses talens.
Si , malgré ces précautions , il Si tamen scriptum aliquod vel
nous étoit échappé des monumens instrumentum non vulgaris mo-
de quelque importance, nous prions menti nabis exciderit ; Littcratos
tous les Sa vans de vouloir bien amnes , in quacumque regiane de-
nous en avertir , et de nous gant, aramus et obtestamur , ut
fournir les secours dont nous de amissis commaneant . bénévole ,
avons besoin. Nous placerons dans annotationes nabiscum suas , ubi
les Volumes suivans , les découver- apus erit , communicent , ac po-
tes qu'ils auront eu la complaisance tissimàm cansiliis nos adjuvare
de nous communiquer , et nous leur non pigeât. Quse nabis voluerint
en ferons tout l'honneur. indicare , posthac édita legent :
neque hos in valumine praximo ,
débita laude fraudabimus .
Comme il y avoit plus de qua- Undecimi istius , quod edimus,
Tome yYf. a
ij PRMFATIO.
pagina; supra quadringentas erant tre cents pages de ce volume
typis impressx , càm operi ma- déjà imprimées , lorsque nous
num admovimus. Id egimus , avons été chargés de le conti-
quod agendum supererot : ex- nuer : obligés de suivre la marche
scripta nempe e variis Auctori- qu'on avoit éUiblie , nous nous
hus primiim contulimus cum ma- sommes contentés 'de vérifier sur
nuscriptis ; addidimus nonnulla les manuscrits , les Auteurs dont
quse curiosè indagantihus occur- on a donné des extraits, et d'a-
rerunt ; quxdam insuper ad Hu- jouter quelques supplémeus , qui
gonem et Rohertum. Reges spec nous ont paru nécessaires. Nous
tantia, vel omissa in vulgando donnons sur le règne de Hugues
decimo volumine , vel post vul- Oipet et de Robert , quelques
gatum détecta, supplevimus ; ne pièces qui avoient été oubliées
demum Philippi Régis attigimus dans le volume précédent , ou
primordia, ex Chronicis aliisve que l'on a recouvrées depuis. En-
id genus scriptis , qux ultra mor- fin on verra plusieurs Chroniijues ,
tem Henrici protcnduntur : quip- et autres morceaux d'Histoire ,
pè hsec secari ad hune ipsum an- s'étendre SOUS le gouvernement de
num , in quem incidit regnorum Philipi)C I : il est presque impos-
finis , commode vix passent. sible de couper ces sortes d'ouvrâgcs
exactement à la fin de chaque
règne.
Unum restât quod lectures ma- Dans les dernières Préfaces de
nitos volumus. In superiorum vo- cet Ouvrage , on a suivi l'usage de
luminum Prscfationihus imerta joindre aux notices des Auteurs,
sunt Scriptorum notitiis facta ipsa les traits curieux qui se trouvent
notatu digna , qux apud lios réi)andus dans leurs écrits. Nous
sparsa leguntur. Nos vero ratio- cliangeons cette méthode ; ou
nem aliam instituimus , sive po- plutôt nous revenons à celle dont
tiàs relegimus iter à D. Bouquet le premier Auteiu' de ce Re-
in duobus primis voluminibus cueil (Dom Bouquet nous a tracé
prœmonstratum. Tanti viri ve- le modèle dans les deux pre-
stigiis insistentes , Prxfationcm miers volumes. Nous divisons ,
nostram in duas partes dividi- à son exemple , notre Préface en
mus , quarum prior perstrin- deux Parties , dont la première
git leviter Auctorum et mo- contient en abrégé la notice des
numentorum Historiam , eodem Auteurs et des monumens : dans la
quo recensentur ordine. Exhi- seconde partie , on trouvera ra-
het altéra in variis sectionibus , massé SOUS différens paragraphes ,
quicquid offemVimus alicujus esse ce que nous avons remarqué
pretii in hoc et in prsecedenti de plus intéressant dans ce Vo-
volumine circà jus publicum , lume et dans le précédent , sur
féodale et ecclesiasticum regni , le droit public , féodal et ecclé-
necnon circà consueludines , mo- siastique du Royaume , et sur
res, prxjudicia , Artes et disci- les coutumes , les mœurs , les pré-
plinas Francorum , regnantibus jugés , les arts et les sciences , sous
Hugone Capeto^ Roberto et Hen- les règnes de Hugues Capet, de Ro-
''''^^ ^- bert et de Henri I.
FRJEFATIO. iij
PREMIERE PARTIE. PARS I.
I. Ce XP. Volume commence par /. yi p e r i t undecimum hoc viu Con-
la vie de l'Empereur Conrad II, ^vo Lumen , scripta à Fippone lm-h»l>eT\xoT\^
écrite par Vippon. Cet Auteur peratoris Conradi II vita. Ex v"'^Ze.
étoit Prêtre, et fut Chapelain des Rurgundia Transjurensi oriundus
Empereurs Conrad le Sali que , et f:^ippo Prcsbyter fuit et Capel-
Henri III , dit le Noir. Il étoit lanus Imperatorum Conradi Sa-
de la Bourgogne Transjurane. Il Hd ^ atque Henrici , qui Niger
est probable qu'il entra au senice dictus est. Quo anno Burgundiam
de Conrad en 1033, temps auquel adjunxit Imperio Conradus , eo-
cet Empereur réunit la Bourgo- ^em anno , nempe 1033, apud
gne à l'Empire. Vippon aimoit la ipsum Vippo ministcrium iniisse
poésie, et la cultivoit ; il avoit lu crcditur. Poeseos cultor, veterum
les Historiens anciens et les Philo- Historicomm ac Philosoplwrum
sophes , qu'il possédoit assez bien ; lectione non leviter excrcitus ,
\\\ a écrit en prose l'histoire de oratione solutâ Conradi vitam ,
Conrad , et a fait en veis le pa- carminé contexuit panegyricum
négyrique de Henri , dans les Con- Henrici , cujus erat à Consiliis.
seils duquel il nous apprend qu'il Poematihus aliisque Vipponis
avoit entrée. Nous ne parlerons operibus prxtermissis , historicum
point des poésies de Vippon , ni hune perpendimus : sincerus et
de plusieurs autres de ses ouvra- accuratus factorum scriptor, quse
ges : nous ne le regarderons que 'vidit ipse , vel ab aliis accepit ,
comme Historien, il en avoit les hœc stilo veritatis asserit enar-
principaies qualités , l'exactitude , rari. Operis initium desumit à
l'amour du vrai. Il assure qu'il n'a morte Imperatoris Henrici II, id
rien écrit que ce qu'il a vu, ou ^^t à die 13 Julii anni 1024;
appris de témoins fidèles. Il com- atque historié finem imponit 14
mence son Ouvrage à la mort de Junii 1039 , quo anno obiit
l'Empereur Henri II , arrivée le Conradus. Fix creditur vixisse
13 Juillet de l'an 1024 ; et le finit Fippo ultra annum 1050 aut
avec la vie de Conrad , c'est-à-dire 1051. Ex ejus scripto multiim
au 14 de Juin 1039. On doute luminis ad historiam XI seculi
que l'Auteur ait vécu au-delà de conferente , plura novimus ^ ma-
1050 ou 1051. Son ouvrage est ximè circà Germaniam et Bur-
intéressant , sur-tout pour les afiai- gundiam , quse priores scriptores
res d'Allemagne et de la Bour- fugerant. Sic 'vita Conradi sum-
gogne : il a conservé plusieurs ma res agitur à Vippone , ut
traits d'histoire échappés aux Ecri- filH ejus Henrici III acta pluri-
vains qui l'avoient précédé. Quoi- ma attingat. Quod soient pleri-
que la vie de Conrad soit l'ob- que hujus temporis scriptores ,
jet principal de l'Auteur, il ra- orationi versus admiscet. Exi-
conte avec assez de détails les ac- mium illud opus edidit Joanncs
tions de Henri III son fils. Pistorius inter Rerum Grrmani-
Comme la plupart des Ecrivains de carum veteres Scriptores. Ex-
son temps , il mêle q^uelques cerpto huic nimis rescisso multa
iv PR M F AT 10.
restituimui , qux vide-sis ad pag. vers dans sa prose. Nous sommes
(jl5. • redevables de ce bon Ouvrage à
Jean Pistorius , qui l'a publié dans son recueil des Historiens d'Al-
lemagne. A la page 615 , nous ajoutons un supplément à cet ex-
trait qui nous a paru trop coupé.
Enccnium //• ScHpû hujus auctorem , II. Il est aisé de juger que l'Au-
E.i....* An^i. y Bertini Monachum fuisse pa- teur de cet écrit étoit Moine de
tebit legenti. Materiam libri , ab S. Bertin : mais le titre n'exprime
inscriptione ne judices ; rectiiis pas si clairement la nature de l'Ou-
etenim Canuti Magni , Danix vrage. En effet c'est moins l'éloge
et Jngliœ Régis , necnon fdii de la Reine Emme , que l'his-
ejus Haraldi Historiam dixeris, toire de Canut le Grand , Roi de
quhm Emmse lîeginx prseconium. Dannemarck et d'Angleterre , et
Libros duos instituit Auctor : in celle de Ha raid son fils et son
primo, Sueni Régis Danix pa- successeur : elle est divisée en deux
tris Canuti, res gestas compen- Livres , dont le premier contient
diosè describit et Canuti prima en abrégé la vie de Suein ou
facta. In altéra libro, historiam Suenon , Roi de Dannemarck ,
Canuti persequitur : post cujus père de Canut , et les commen-
obitum narrât tempestates in An^ cemens de l'histoire de Canut. Le
glia, régnante Haraldo^ conci- second Livre continue le règne
tatas, quibus addit et alios qui de ce Conquérant , et rapporte
subsecuti sunt motus, ciim Eduar- les révolutions arrivées en Angle-
dus Ethelredi Régis et Emmx terre sous Harald son fils , et lors-
filius regnum suscepit, anno que Edouard , fils du Roi Ethelred
nempè 1042, quo terminus ope- et d'Enmie , parvint à la Couronne
ris habetur. Scripsit sanc auctor c'est-à-dire en 10i2 , temps au-
ante annum 1052, ultimum soi- q"el l'Ecrivain termine son His-
licet Emmx Reginse, oui , epistold toiie. L'Auteur a certainement écrit
privatim dota, opus suum con- avant la mort de la Reine
secravit. A libro secundo^ et à Ennne , puiscju il lui dédie son
conjugio Canuti cum Emma , Ouvrage par une Epître détachée
anno 1017 perfecto , incipit hoc du corps de l'Histoire. Nous n'en
excerptum. , desinitque in anno donnons que le second Livre , que
1042. Fidem non modicam pro~ i^ous connnençons au mariage de
fectb meretur scriptor coxvus , Canut avec Emme en 1017 ; et
qui veritatem historiae quàm nous finissons avec l'Auteur , en
maxime sibi cordi esse /?ro//ïe^Mr. 1042. On peut compter sur les
Stilus operis^ si spectes xtatem, sat faits que contient cet écrit, parce
elegans est , floresque et poësim que l'Auteur étoit contemporain ;
interdàm redolet ; solus illud et parce qu'il déclare qu'il n'ai-
edidit Chesnius^ ex Ms. Biblioth. moit que la vérité. Le stile en est
Cotton. (a) bon pour le temps ; il a même
quelque chose de fleuri et de poé-
tique. Du Chesne est le seul qui l'ait
donné au Public : il l'a copié (a)
(a) Ne fastidio sit sœpius laudatum idem opus, [a) Pour ne point trop multiplier les citations , nous
semel monemus , in ii.< notitiis, auctores ut pluri- avertissons en général que nous suivons assez ordinai-
mùm à nobis haberi Scriptores Histor. Liter. Franc. renient les Auteurs de l'Histoire Littéraire de la France ,
pour la notice des Ecrivains dont ils ont parlé.
PRjEFATW. V
sur ur^ /nanuscrit de la Bibliothèque
Cottonienne.
III. Hépidan s'appliqua à l'étude ///. Hepidannus in Abbatia AnnaUi
des Lettres dans l'Abbaye de S. '^- (^^aUi apud Helvetios Regu- Monac*"'" s.
Gai en Suisse , où il avoit fait lam S, Benedicti professas , Lit- * '"
profession: il lut les anciens His- teris ibidem studium impertivit:
toriens , et prit Saluste pour mo- ex antiquis , quos perlegit , His-
dele. Il décrit plus au long les torix Scriptoribus , magistrum se-
événemens passés de son temps . cutus est Salustium. Parcus in
que ceux des siècles précédens : rébus superiorum temporum ,
il marque en général tout ce qui multns est in actis sui seculi
pouvoit intéresser l'Histoire de scribendis ; Historix Ecclesiasti-
l'Eglise et de l'Etat. Goldast est le cœ ac Civili utilia quxque gene-
premier qui ait mis ces Annales ratim exponit. Hos Annales pri-
au jour ; du Chesne les a impriin:'>es mus vulgavit Goldastus , et post
depuis , dans le troisième Tome eum Chesnius in T. III. Script.
de son Recueil. Le premier Edi- Gallic. Goldastus prse manibus
leur avoit en main un Comput tenuerat Computationem Eccle-
Ecclésiastique composé par Hé- siasticam ab Hepidanno eâdem
pidan , avec autiint de précision diligentid digcstam. : refert etiam
que ses Annales ; il rapporte en- sub illius nomine, Udalrico Ab-
core sous le même nom, la vie de bâti S. Galli dicatam sanctx Vi-
sainte Viborade , dédiée à Udalric boradx vitam ; quant tamen ab
Abbe de o. Gai ; mais il pense auctore alio ejusdem nominis ac
que c'est l'ouvrage d'un autre Au- temporis exaratam existimat. At-
teur, qui portoit le même nom, tenté perpendas éditas Hepidanni
et qui vivoit dans le même siècle. Annales annis quatuor differre
Les Annales d'Hépidan , dans les à verd et usitatd computandi ra-
Livres imprimés, diffèrent de qua- tione; an vero scribentis , an
tre années du vrai calcul : on ne vulgantis errore, prorsus incer-
peut assurer si c'est la faute de l'E- tum. Operis kujus excerpta jam
crivain , ou celle de l'Editeur ; habes in tertio aliisque subse-
mais il est bon d'y faire attention, quentibus Collectionis nostrx va-
On trouvera ces Annales dans les luminïbus -. reliquias , ab anno
Volumes précédens, à commen- scilicet 1032 ad 1044, htc
cer au troisième. Nous en don- assume Quod sub anno 1080
nous ici le reste, depuis 1032 reperitur fragmentum , ab altéra
jusqu'à 1044. Il y a un morceau manu adjectumcerto constat.
ajouté sous l'an 1080 ; mais il est
visible que cette addition est d'une
autre main.
IV. L'Eglise de Liège doit la ^I. Leodiensis Ecclesia His- t'««i»Ki.is-
connoissance de son Histoire à torix sux scriptores agnoscit
deux Chanoines de S. Lambert, Alexandrum et Anselmum S.
l'un nommé Alexandre , l'autre Lamberti Canonicos. Anselmus
Anselme. Celui-ci vivoit sous les xtate Vazonis et Theoduini ,
Evêques Vazon et Tlieoduin , dont quibus charus fuit et familia-
il avoit l'estime et la confiance. Il ris, floruit. Ecclesix Leod. De-
devint Doyen de son Eglise , et canus effectus, vixit certè ad
b
yj
PRjEFATIO.
annum usque 1056, quo opus vécut au moins jusqu'à l'an 1056,
illud emisit. Edocet hic ah Aie- temps auquel il publia son Ou-
xandro sodali auo scriptam fuisse vrage. Il nous apprend qu'Alexan-
Historiam Episcoporum qui vi- dre son œnfrere avoit composé
cibus, Tongris, Trajecto ad Mo- une Histoire des Evêques de Ton-
sanij Leodioque sederunt ; quam- gres ,
de Mastricht et de Liège ,
que methodum instituent, indi- qui n'ont fait successivement qu'un
cat. In eumdem ordinem Leodien- même siége Episcopal ; il nous ins-
sium Episcoporum Jeta cogit An- truit même de la manière dont il
selmus, atque Alexandrum secu- l'avoit exécutée. L'ouvrage d'An-
tus, ■ opus hifariam distribua : 'vir- selme est une Histoire des Evê-
ginti septem priorum Episcopo- Q^es de Liège, sur le même plan
rum, ad usque sanctum Rema- Q^^ celle d'Alexandre: comme
celui-ci ,| il la divise en deux
clum, historiam complectitur pri-
ma Pars; exhibet altéra Epis-
coporum aliorum Gesta à sancto
Theodardo usque ad Vazonem ,
cujus vitam fusiîis describit. Fa-
tetur se plura ab Alexandro fuisse
mutuatum ; cxtera quse scripsit ,
Parties , dont la première contient
la vie des 27 premiers Evêques de
Liège, jusqu'à S. Remacle : dan»
la seconde Partie, il décrit les ac-
tions des autres Evêques , depuis
S. Théodard jusqu'à Vazon in-
clusivement, dont il fait la vie avec
plus de détail (jue celles de ses
prédécesseurs. 11 dit avoir beau-
coup puisé dans l'Ouvrage d'A-
lexandre , et il assure n'avoir rien
prxsul anno prxcedenti fuerat <^crit (|ue ce qu'il a trouvé dans
ordinatus. Operis Anselmi secun- ^^^ Ouvrages antérieurs, ou appris
de personnes dignes de foi , ou
vu par lui-même. Après avoir mis
diensis Historiam non congessit ^^ dernière main à son Histoire ,
modo, sed et optima quxque ci- ^^ ^^ Aéd\i\ en 1056 à Annon H,
vilia selegit. Multa scriptis inse- ^^^ ^^o** ^té ordonné Archevêque
de Cologne l'année précédente
1055. On ne sçauroit trop priser
la seconde Partie de l'Ouvrage
d'Anselme. L'auteur a eu l'atten-
tion de recueillir avec beaucoup
vel ex veteribus hausta^ vel au-
dita a 'viris certissimis , vel à se
'visa, asserit. Complétant Histo-
riam anno 1056 consecravit An-
noni II, qui Coloniensis Archi-
da Pars plurimi facicnda est.
Quidquid potidt ad Eccleslx Leo-
ruit, quibiis et Litteratos osten-
dat, et summum in Galliis dis-
cendi studium probet. Ex Ansel-
mi prœfatione , aliqua dignosci-
tur in scriptore censura. Mar-
tenius et Durandus Leodii , in de candeur et de bonne foi, non-
manuscripto ante sexcentos an- seulement tout ce qu'il a connu de
nos exarato , quod fuerat olim l'Histoire Ecclésiastique de Liège ;
Abbatise S. Huberti ^ integrum mais aussi les principaux évène-
Anselmi opus nacti sunt , ex quo mens qui concernent son Histoire
secundam tantiim partem in lu- Civile. Il y a fait entrer plusieurs
cem protulerunt, in amplissimœ traits propres à nous faire con-
Collectionis lomo IV. col. 871. noître les Gens de Lettres, et le
Post inventum illum Codicem ^ zèle avec lequel on cultivoit les
constat solam scripti hujus Epi- Sciences. On voit par la Préface
tomam, et quidem minus accu- d'Anselme , .qu'il n'étoit pas sans
ratam , in primo Chapeavillanœ quelque critique. Son Ouvrage en-
PRjEFATIO. vij
tier a été découvert à Liège , par Collectionis volumlne vulgatam
Dom Martene et Dom Durand, fuisse. Non ergb in levi pretio
dans un manuscrit de plus de six hahcnda est nova hxc editio ; sed
cens ans d'antiquité , qui apparte- plurimi facienda ah eruditis^ in
noit autrefois à l'Abbaye de S. qua verba Anselmi sincera et
Hubert. Ils n'ont publié que la genidna, ^elut ex autographo ,
seconde Partie de cet Ouvrage, ncmpè ex Ms. auctori cosevo
dans le Tome IV de leur ample descripta leguntnr. Sic se prodit
Collection, col. 871. Depuis leur in hoc volumin^ Leodiensium
découverte, on a été convaincu , Epiicoporum Historia,
que ce qui est imprimé sous le nom d'Anselme dans le pre-
mier volume du Recueil de Chapéaville, n'est qu'un abrégé peu
exact de l'Ouvrage de cet Auteur. Il étoit donc important de pu-
blier cette nouvelle édition ; et elle doit d'autant plus être
estimée des Savans, qu'ils ont le texte pur et entier tel qu'il paroît
avoir été copié sur l'original ; puisque le manuscrit est du temps
de l'Auteur. C'est d'après cette dernière édition que nous don-
nons l'Histoire des Evèques de Liège.
V. C'est par l'Histoire de la vie F. Halinardi Lugdun. Arch. Chronk.
d'Haï inard, Archevêque de Lyon , vitâ Iiœc Chronica anno 1052 ter- DWion.
que finit cette Chronique en minantur ; de successore silent om-
1052. Il n'y est pas dit un mot ninb ; hinc judices auctorem non
de son successeur : ce qui fait diii huic Archiepiscopo fuisse su-
juger que l'Auteur mourut à peu perstitem. Discimus ab Anonyme
près dans le même temps que 'cet Scriptore^ hune adhuc juvenem à
Archevêque. L'Ecrivain anonyme pâtre oblatum Monasterio S. Be-
de cette Chronique nous apprend , nigni Divion. ihi ab Halinardo
qu'étant encore jeune, son père ^«w Priore, et posteà Abbate , in-
l'offrit au Monnstere de S. Bénigne, stitutum fuisse. Bono ornatus in-
où il fut élevé par Halinard alors gcnio , doctrind historicâ excul-
Prieur , et depuis Abbé de cette tus, scripsit non vulgari stilo.
Maison. Il avoit de l'esprit , de la Veterum historicorum , Gregorii
connoissance de l'Histoire , et du nemph Turonensis, Fredegarii et
talent pour bien écrire. Il ne faut aliorum imitntori minime pror-
pourlant pas trop compter sur lui sits fideli , nimiam ne habeas fi-
dans ce qu'il rapporte des siècles duciam in faclis sua tempora
qui l'ont précédé ; il n'a pas été prxcedentibns . Quorumdam frtig-
enliérement fidèle à copier les mentorum Editor Domnus Bou-
anciens Historiens dont il s'est ser- quet, in Tomo III et sequentibus,
vi, tels que sont Grégoire de Tours , 'varios hujus Chronographi erro-
Frédégaire et autres. Dom Bou- res emendavit. Historix Monaste-
quet a eu soin de corriger les rii , summa Ecclesix , regni ,
erreurs de cet Historien dans les ac Burgundise prxsertim éventa
différens morceaux qu'il en a don- connexuit Anonymus. Diligens
nés dans le troisième Tome et dans in factis sui sxculi, ac potissi-
les suivans. A l'Histoire de son mùm accuratus in iis qux narrât
Abbaye, l'Anonyme a sçu lier les de Guillelmo et Halinardo ,
principaux événemens de l'Eglise quibus Abbatiam administranti-
et de l'Etat, sur-tout pour la Pro- bus ^ vixerat ; de his multa re-
viij PRjEFA tio.
fert qux Glabrum et Scriptores vince de Bourgoy:uc. Il est exact
alios sequales fugerant. Domnus pour l'Histoire de son temps ,
Lucas Acherius, in Tomo II Spi- particulièrement celle de l'Abbé
cilegii in fol. intégra hxc Chro- Guillaume et d'Halinard. Il les
nica ex ipso, ut creditur, aucto- avoit VUS l'un et l'autre , et
ris autographe, vulgavit. Par- avoit vécu SOUS leur gouvernement:
tem jam dederat Rouverius anno il en rapporte plusieurs laits qui
1637, in historia Reomerisis Mo- avoient échappé à Glaber et à
nasterii. Ex his sumpsit Mobil- d'autres Historiens contemporains.
lonius Guillelmi S. Benigni Ah- Dom Luc d'Acheri (au Tome U de
hatis vitam alteram , quant in son Spicilege in fol.) a publié
lucem emisit in Tomo FI II cette Chronique en entier , sur
Actorwn Ordinis S. Benedicti ; rorigirial même de l'Auteur , com-
sumpsit et vitam Halinardi, quam me on le croit. Le P. Rouviere en
in Tomo IX eorumdem leges. avoit fait imprimer une partie
dans l'Histoire de Moutier-Saint-Jean , en 1637. C'est de cette
Chronique que Dom Mabillon a tiré la seconde vie de Guillaume
Abbé de S. Bénigne, imprimée au huitième Tome des Actes de
l'Ordre de S. Benoît ; il en a encore extrait la vie d'Halinard ,
qu'il a imprimée au Tome IX des mêmes Actes.
Ex Chro- FI. Desinit in anno 1053 VI. Cet extrait, qui ne va pas
nêu. xn^Z ^^^^^P^""^ illud , quod nonnulla au-delà de l'annt'e 1053, contient
dire 2» . complcctitur ex historia Trans- une partie de l'histoire de la Trans-
lationis et Miraculorum S. Fui- lation et des Miracles de S. Vul-
franni , a Mabillonio édita in fran, imprimée par Dom Mabil-
prima parte sxculi III Bcnedic- Ion dans la première partie du
tini. Ejusdem historiée pars Icgi- troisième siècle Bénédictin. Celte
tur post Chronicum Fontancllense histoire se trouve aussi en partie au
seu S. Fandregisili in Tomo II in Tome H in fol. du Spicilege de D.
fol. Acheriani Spicilegii. liane d'Acheri, à la suite de la Chroni-
posteà totam ex Abbatix S. Fan- que de Fontenelle, ou de S. Van-
dregisili manuscripto typis im- drille. Dom Mabillon a donné de-
pressit Mabillonius , qui et sele- puis l'ouvrage entier sur un ma-
git qusedam ex parte secundd in nuscrit de l'Abbaye de S. Van-
annum 1058 prodâctâ. Bollandi d,.}ile. H a aussi publié des en-
successores integram Iianc secun- ^yo\[s choisis de la seconde partie ,
dam partem fecerunt publicam, q^j y^ jusqu'en 1058. Les suc-
necnon et eu qux ex prima parte cesseurs de Bollandiis ont imprimé
continentur in Spicilegio , sed toute cette seconde partie , avec ce
absque Mabillonii accessionibus. quj gg trouve de la première dans
Perfectum opus habebis comple- le Spicilege, mais sans la suite
tumqne, si cogas ab Acherio et qu'en a donné Dom Mabillon.
Mabillonio publicata; quod hîc Pour avoir l'ouvrage complet , il
prxstitimus. Anonymus Scriptor faut réunir les éditions de Dom
S. Fandregisili Monachus , in- d'Acheri et de Dom Mabillon :
genio clarus et eruditione , om- c'est d'après eux que nous don-
nium , qux profert , testis haberi nons cet extrait. L'auteur Anony-
potest oculatus; ex iis enim fuit me étoit Moine de S. Vandrille ,
unus, qui corpus S. Fulfranni homme d'esprit et sçavant : il n'a-
vance
P RM F AT 10.
IX
varice rien dont il n'ait pu être jRotomagum extulére, ut ipse testa-
témoin oculaire. Il se donne pour tur. Alla multa id genus sigillatim
tel , en nous apprenant qu'il étoit enarrat ; personarum nomina , pa-
du nombre de ceux qui portèrent triam titulosque refert ; indicat
à Rouen le corps de S. Vulfran.' tempora et notas omnes, quse facta
11 entre dans de pareils détiiils en rata faciant et comprohcnt ; purus
rapportant les autres événemens : ac sincerus historicus, simplici ino-
il nomme les personnes , leur pays , do, et gravi loquitur atquc na-
leurs qualités ; il marque les dates turali. Ab eodem scriptum cre-
et les autres caractères qui peu- ditur magnum S. Fandregisili
vent servir à constater les ftiits : Chnonicum , ex que plurima in-
son style est simple , grave , natu- scripserunt Acherius in Spicile-
rel, tel en un mot qu'il convient gio, et Mabillonius inter Acta *
à un Historien sincère et véridique. SS. Ordinis S. Benedicti. Brevi
On croit que cet Ecrivain a com- Chronico magnum fere totum
posé la grande Chronique de S. continetnr. Multa refert utrum-
Vandrille , d'où Dom d'Acheri et que ad historinm Normanniœ per-
Dom Mabillon ont tiré plusieurs utilia. Magni Chronici frag-
morceaux , qu'ils ont publiés , menta leguntur in Tomis JI, P''^
l'un dans son Spicilege , l'autre VI et Vil, uhi post Achcrium
parmi les Actes des Saints de l'Or- miniis accuratè dictum est hujus
dre de S. Benoît. La petite Chro- Chronici Scriptorem circa annum
nique renferme presque tout ce S^i fuisse vitd functum.
qui est dans la grande. ^L'une et l'autre contiennent beaucoup de
choses propres à illustrer l'histoire de Normandie. On a dovmé
différens morceaux de la grande Chronique de Fonteuellc dans
les Tomes JI, V, VI et Vil ; où mal à propos on a avancé, après
Dom d'Acheri, que l'Auteur étoit mort vers l'année 83i.
VII. Le surnom de Contracte VIL Contracti nomen à chronk.
a été donné à Herman , parce memhris in infantia contractis contracta
que dès l'enfance ses membres sortitus est Hermannus , in
s'étoient retirés. Il naquit en Suevia, pâtre fV olferado Vo-
Souabe , de Wolferade Comte de ringensi Comité ^ oriundus. Mo-
Voringen. Il fit profession de la nasticam vitam in Abbatia Hir-
vie Monastique dans l'Abbaye de saugiensi professas est, non au-
Richenow. Tritheme, qui mal à ^^^ apud sanctum Gallum, ut
propos le fait Moine de S. Gai contendit Trithemius ^ qui Her-
dit ç\\ji Herman étoit très - sçavant mannum dicit virum in divinis
dans les divines Ecritures et dans Scripturis eruditissimum et in
les Lettres profanes. Philosophe, saecularibus litteris universaliter
Poète, Rhéteur , Astronome , Mu- doctissimum. Philosophus, Poe-.
sicien et Théologien, il se fit une ta, Bhetor, Astronomus , Musi-
grande réputation parmi les Sa- eus et Theologus^ magnam sibi
vans de Germanie. Il possédoit inter Germanise litteratos celebri-
parfaitement les langues , Latine , tatem acquisivit Hermannus.
Grecque et Arabe. Il a composé Trium linguarum Grsecse , Latinie
différens morceaux de piété, et il et Arabicse peritissimus , varia
a écrit plusieurs volumes tant en pia composait opuscula ; versi-
vers qu'en prose. Le plus impor- bus et oratione multa volumina
Tome Al.
X
PR^FATIO.
tant de ses ouvrages est
sa Chroni-
Chronic.
Bertoldi
Constant.
scripsit. Prsecipuum ejus opus,
sex aetatum mundi Chionicum que intitulée des six âges du monde^
nominatur, quod ad usque mor- qu'il a continuée jusqu'à sa mort ,
tem suam, id est ad annum 1054 c'est-à-dire jusqu'à l'année 1054.
perduxit. Mira diversitas in edi- *11 y a une variété considérable dans
tionihus hujus Chronici ci Pisto- les différentes éditions de cette
rio, llrstisio, Canisio et Bas- Chronique , données par Pisto-
nagio emissis. Canisianas lectio- rius , Urstisius, Canisius et Bas-
ne^ h Basnagio auctas , sicut in nage : nous l'imprimons telle
7 omis m, P\ FI , Vil et YIII qu'elle est dans les anciennes le-
factuin est, describimus in prx- çons de Canisius , augmentées par
senti fragmento , quod ab tinno Basnage ; comme on a déjà fait
1032, id est à morte Rodulfi pour les extraits publiés dans les
Burgundise Régis, ad annum us- Tomes III, V, VI, VII et VIII de cet-
que 1065 pertinet, quo anno te Collection, (^lui-ci commence à
Germanise Rex Henricus IV l'année 1032, par la mort de Ro-
Miles armatus est. Diximus dolfe Roi de Bourgogne , et conli-
Hernmnnum anno 105i Chro- nue jus<iu'eii 1005 inclusivement,
nico vitdque functum fuisse : quse tems OÙ Henri IV Roi de Germanie
scquuntur continuntoris ejus esse fut armé Chevalier. Nous avons
videntur Bertoldi Constantiensis. déjà dit qu'Herman avoit terminé sa
Chronique et ses jours à l'année 1054. (x* (|ui est au-delà, pour-
roit être de son continuateur Bertolde de Constiuicc
VlII. Verum suum locuni hic VIII. Il paroît naturel de pla-
obtinct Bertoldi Constantiensis cer ici la Chroui(]ue de Bertolde
Presbyteri Chronicum , utpote Prêtre de (Constance , puis(|u'elle
Appendix ad Chronicum Her- sert de Supplément à celle d'Her-
manni Contracti. Lectionem Urs- man Contracte. Nous la donnons
tisianam ex tomo primo Ger- telle qu'Urstisius l'a mise au jour
manix Scriptorum transcribi- dans son premier tome des Ecri-
mus. Opus suum ad annum sa- vains Allemans. Bertolde étend sa
lutis 1100 usquc continuât Ber- Chronique jusqu^à l'an 1100. On
toldus. Ilabes in hoc voluminc qux trouvera dans ce volume ce qu'il
scripsit ab anno 1054, ad 1095, a écrit depuis l'année 1054, jus-
ubi loquitur de celebri Conci- qu'en 1095 , OÙ il parle du Con-
lio ab Urbano II Papa apnd ci le fameux célébré à Clermont
Clarum- montem in Alvernia con- en Auvergne par le Pape Urbain II.
gregato. Descripto prxlio , quod Bertolde parlant du combat donné
anno 1086 factum est inter Ec- l'an 1086 entre les troupes de l'E-
clesix Romanse exercitum et glise Romaine , et celles de l'Empe-
Milites Henrici IV Imperatoris , reur Henri IV, dit : qu'// a vu et en-
ait : Ego ipse de praedicto prae- tendu ce qu^il rapporte de cette ba-
lio non tam aliorum relata , taille^ et qu'il n'en parle pas seulement
quàm quœ ipse vidi et audivi, -y^^ les mémoires d'autrui. Cet auteur
fidelibus annunciare curavi. Par- ri'étoit certainement pas dans les in-
tibus Imperatoris minime pror- térèts de l'Empereur. En 1084 il
siis favcbat : Constantin anno avoit reçu à Constance la Prêtrise et
1084 non soluni Presbyterii ho- la charge de Pénitencier Apostolique
nores, sed et Pœnitentiarii Apos- contre Henri. Dans sa narration his-
rRJEFATlO. xj
torique des divisions qui ré- tolici munus contra eumdem sus-
grioient entre le Pape Grégoire ceperat. Quoties agit de dissidiis
Vil et l'Empereur, il présente Gregorium Fil inter et Impera-
toujours Henri comme coupable, torem , toties reum Henricum
et il ne montre dans Grégoire pronuntiat , Papam veto justd
qu'une autorité légitime et juste- et légitima agentem auctoritate.
ment employée. Suivant la super- Ignorantiam œvi sui ac supersti-
stition et l'ignorance de son tems , tionem prodit Bertoldus , ubi
il décrit des pluies de chair, de sang, narrans plwvias carnis, sangui-
ne, crapaux, de poissons ; il dit qu'on nis, hufonum, piscium , at(/ue
avoit vu du sang couler de plusieurs sanguinem de panibus cffluxisse ;
pains ; et que ces phénomènes sem- addit : quae singula aliquid novi
bloient présager du changement dans in regno portendere credeban-
l'Etat. Sa Chronique est estimable, tiu'. Maximi faciendum illud
quoiqu'elle ne soit pas absolu- Chronicum, licet mendis aliqui-
ment exemte de fautes : c'en est bics non careat : mendum est , cùm
une de dire (jue l'Eglise de Metz dicit Metensem Ecdesiam, re-
ajant refusé cPadmettrc CEveque que futato Episcopo (juem Henricus
le Roi Henri avoit substitué ii lier- anno 1093 Hermanno suffece-
man en 1093, il en choisit un qui rat, ipsam sibi canonicè Pasto-
fut sacré à la mi-carcme par Gebe- rem elegisse, eumque à Gebe-
hard Evc'que de Constance, en qua- hardo Constantiensi Ej)iscopo,
lité de Légat du Saint-Siège. Hugues Sedis Apostolicae Legato conse-
de Flavigny Moine de Verdun , et crari fecisse in medio Quadra-
témoin oculaire, dit que l'Eve- gesimae. Hugo Flaviniacensis
que élu pa)' le Clergé de Metz , Virduncnsis Monachus , testis
fut ordonné non à la mi-carème, oculatus , asserit à Clero Metensi
ni par Gebehard ; mais par l'Ar- electum, non medid quadrage-
chevèquc de Lyon, assisté des simd, nec à Gebehardo ; sed pri-
Evèques de Langres et de Mâcon, '"'^^ hebdomadâ Qundragesimx ab
la première semaine de Carême. Il Archiepiscopo Lugdunensi , as-
reuiar(|ue (|ue cette ordination au- sistentibus Lingonensi et Matis-
roit di\ se (aire par l'Archevêque conensi Episcopis, fuisse sacra-
de Trêves Métropolitain ; mais ti^ff>- Observât Hugo sacrant
qu on ne s'adressa point à lui, hanc inunctionem à Trevirensi
parce rju'il s'étoit déclaré pour Metropolitano peragi .debuisse ;
l'Antipape Guibert , contre le ipsum verb non fuisse petitum,
Pape Grégoire VII. quia contra Gregorium Fil cul
. sectam Pseudo-papee Guiberti sese
adjunxerat.
IX. La Chronique du Mont- IX. Britannise Andiumve ci.ronicoi»
Saint -Michel devroit plutôt s'ap- Provinciarum, quarum res m mMs.
peller Chroniciue de Bretagne ou primis continet, meliiis dicere-
d' Anjou , parce qu'elle ne con- tur hoc S. Michaelis in Monte
tient presqu'aucun événement , Chronicon, sic vocatum, quod
qui n'appartienne à ces deux Pro- ^el ex hujus Abbati^ Archivis
vmces. Elle a été tirée des Ar- extractum, vel ab ejusdem loci
chives du Mont S. Michel j peut- Monacho fuerit conscriptum.
être aussi a-t-elle été écrite par un Vulgavit illud Labbeus Tomo I
xij PR^FATIO.
Twvic Bihliot. Mss. Hujus Chro- Moine de cette Abbaye : voilà d'oîi
nici partem leges in Tomo X nos- lui vient le nom qu'elle porte. C'est
trœ Collectionis ; reliqua hic ac- le P. Labbe qui l'a mise au jour dans
cipe. Brève et exile scriptum, le premier Tome de sa nouvelle Bi-
facta rarissiina capit, ac desinit bliothéque des Manuscrits. On a
in anno 1056. donné une partie de cette Chroni-
que dans le dixième Tome de notre Recueil; nous en publions le
reste. Elle est très-courte et très-séche; elle contient fort peu de
faits ; et elle finit à Tan 1056.
Chronic. X. Labbeus et Martenius di- X. Le P. Labbe et Dom Marte-
cum''Vppen- versa publicarunt Jndegavensia ne ont publié diverses Chioniques
"^*' Chronica : profertiir hoc ab an- d'Anjou : celle-ci comprend une
no 678, ad 1057. Excerpta jam suite d'événeniens depuis l'année
data reperies in Tonds VllletX; 678 jusqu'en 1057. On en a impri-
reliquias, ab anno nempe 1033 mé des morceaux dans les VUI et
ad 1057, edinius in hoc volumi- X Tomes précédens , et on donne
ne. Auctor, quem mérita credir- le reste dans celui-ci, c'est-à-dire
deris Monachum Findocinen- depuis l'année 1033 jusqu'à 1057.
sem, Andegavensium Cotnituni L'Auteur, que l'on croit avec
benevolentissimus , attenta ac di- fondement avoir été Moine de
ligenti animo gcsta corum expo- Vendôme, étoit très-fort dans les
nit ; tuni quia Findocinensis pagi mtérèts des Comtes d'Anjou : il
Principes erant, atque S. Trini- est attentif à décrire les événemens
tatis Jbbatix conditores ; tum ,ji,i |es concernent, parce qu'ils
quia ab Abbatia Vindocinensi étoient Seigneurs du Vendomois ,
pendebat Aquariensis apud Ande- Fondateurs de l'Abbaye de la
gavos Prioratus. Chronicum il- Sainte Trinité , et parce que cette
lad, etn brevissimum, annisque Abbaye avoit à Angers un Prieu-
pluribus careat, aliquid tamen jé de sa dépendance , nommé
utilitatis confert Andegavensi l'Eviere. Cette Chronicjue est utile
historix, ac maxime currente sur - tout pour l'histoire d'Anjou
Xlsœculo. pendant le XI siècle; mais elle est
très-courte , , et elle passe plusieurs
années sans rapporter aucun fait.
Quœ scquitur Appendix , prx- Lg Supplément que l'on trouve
cedenti Chronico ab uno vel plu- ^ la suite, est une continuation de
ribus Findocinensis Abbatix Mo- \^ ^j^me Chronicjue , composée
nachis addita est. Eodem modo pg,. ^^^ q^^ plusieurs Moines de la
eodemque ergà Comités Andcga- même Abbave de Vendôme. Elle
venses studio scripta , ab anno ^^^ écrite sur le même ton et avec
1060 ad 1251 producitur. Ex- jg j^^me atUichement pour les
currit ad annum usque 1095, Comtes d'Anjou. Elle s'étend de-
additum hic fragmentum. Nota- puis l'an 1060, jusqu'à 1251. L'ex-
mus Scriptoris superstitionem cir- tr^it que contient ce volume ,
cà Cometas, nec non ejus erro- avance jusqu'à l'année 1095. Nous
rem in annis assignandis. Dice- observons que l'Ecrivain donnoit
mus alibi de altero Andegavensi dans la superstition du tems au
Chronico. sujet des Comètes , et qu'il est
peu exact pour la chronologie. Nous parlerons encore dans cette
Préface d'une autre Chronique d'Anjou.
Pn MF AT 10. xiij
Nous ajoutons ici un petit nior- Adjectum frustulum de \Comi-
ceau historique , concernant l'ori- tum Vindocincnsium origine, ex
o-ine des Comtes de Vendôme, 'veteri notitia Chartarii Findo-
Cette pièce copiée par le P. Labbe cinensis exscriptum, exstat apud
sur une ancienne notice du Cartu- Labbeiim Tomo I novse Bibliot.
laire de Vendôme, est imprimée au Mss.
Tome I de sa nouvelle Biblioth.
des Mss.
XI. Divers traits répandus dans la XI. Multa leguntur in relatio- Coronatio
relation du sacre de Philippe I , mon- ne coronationis Philippi I , qux Yvl^Tvjeç.
trent que nous la devons à Gervais, probant hanc esse tribuendam Ar-
Archevèque de Reims , qui couronna chiepiscopo Rcmensi Gervasio ,
le jeune Philippe, le jour de la Pente- qui Philippum juvenem in-
côte, 23 Mai 1059. Cette pièce est auguravit die Pentecostes , 23
d'autant plus intéressante , qu'elle Maii 1059. Plurimi faciendum
nous a conservé le premier acte au- est scriptumquod primum ordinem
thentique du Sacre de nos Rois de la Consecrationis tertise stirpis Rcgum
3* race. L'Auteur rapporte en en- Francix certd Jide consignatuni
lier la formule du serment que prêta servat. Reddit ad verbum Scriptor
le jeune Roi. Il nous a conservé les dictum à juvene Bege juramen-
noms et les qualités des Archevè- tum. Nomina dignitatumque
ques, des Evêques, des Abbés et des gradus prœsentium Archiepisco-
premiers Seigneurs du Royaume , porum , Episcoporum , Abbatum
qui y assistèrent. Il observe que les atque Regni Optimatum , poste-
Légats du S. Siège assistèrent à la Ce- ris tradit. Annotât, honoris et
rémonie , par honneur et par amitié , amoris gratiâ Romanae Sedis
et qu'ils donnèrent leur suffrage ; mais Legatos alTuisse, sulïragiumque
qu'il étoit certain qu'elle pouvait tulisse, cîmi id sine Papae nutu
se faire sans le consentement du (jeri Ijcitum esse disertum sit.
Pape. Cette relation est impri- Legitur hsec Relatio apud Ches-
mée dans du Chesne, T. IV , sur nium lomo IV, ex Ms. Alexan-
un manuscrit d'Alexandre Petau ; dri Petavii; inter probationes
parmi les preuves de l'histoire de Trenorciensis historiée, auctore
Tournus , par le P. Chilllet ; dans Chifjletio ; in Conciliis Genera-
la Collection générale des Conci- libus Labbei Tomo IX ; in série
les , T. IX ; entre les pièces qui monumcntorum ex quibus Ger-
servent à l'histoire de Gervais , par vasii kistoriam condidit Dom-
Dom Marlot ; M. l'Abbé Fleuri l'a nus Marlotus. Scriptum illud
traduite presque toute entière, dans totum fere de Latino expressit
son Histoire Ecclésiastique, Liv. 60, Abbas Fleuri, Lib. 60, n. 41
n. 41. Nous la donnons sur l'édi- Historiée Ecclesiast. Editionem
tion de du Chesne, conférée avec Chesnianam contulimus cum ex-
un manuscrit que Dom Estiennot emplari Ms. quod exscripsit
a copié dans son troisième Tome Domnus Stephanotus Tomo III
des Antiquités d'Aquitaine : ce Antiquit. Aquitan. variasque
manuscrit contient quelques va- Ms. lectiones serravimus.
riantes, que nous avons conservées.
Nous ajoutons une autre rela- Huic aiiam cjusdem ordinis
tion de la même cérémonie , pu- relationem subjicimus, post Ches-
XIV
PR^FA TIO.
nium ex Ms. Lïbro Ahhatiae
I S. Theodoricl prope Remos ; sed
sine adjunctis iisdem momentis
et cir 00 ns tandis descriptam.
Historia AH. De Normaunorum histo-
Norman. _ _ >o .
Auctore ria, ejusque Auctore Guillelmo jam
Si;": ^'" in Tonds VI 11 et X dicta non itéra-
metic.
mus. Apud Eruditos omnes constat
GiiiilelinLim Calciiliiin, qui, ssc-
/;«V^ Giiillelmiis Gemeticensis di-
citur, historiam scripsisse , ciun
Gudlelmus Conquestor , suhactd pe-
nitiis Anglid, jiicuiidâque pace
gaudebat, nec proinde ante an-
num 1070. Opus illud ôuillelmo
Régi epistold nuncupatuni, conclu-
di debuit ante menscm Septembreni
anni 1087, quo Rex morteni ohiit.
Apud Ordericum Fitalem legitur,
anno lOOf) post Senlaceium c.cr-
tamen, narrationein siiaiii cou-
smiirnasse Guillelimini ; alterius
ergo manns est, quidquid extra
■ hune annum procurrit ; proindèquc
ab opère Guillelmi Gemeticensis
retrahenda sunt cuni octavo Li-
bro, qusedam Libri septimi ca-
pita : id equidem. agendum pro-
bat à nabis facto, editionis Ches-
nianie Collatio eu m Mss. Uticensi
seu S. Ebrulfi, S. Victoris Pa-
risiensis, S. Germani Pratensis,
et Regio. Postremiis hic codex ,
mirais licet completus , ac 14".
tantuni sseculo scriptiis , maxime
cum aliis tribus 11", vel ineunte
12" sseculo exaratis, congruit.
Ex iis manuscriptis certd cons-
tat demonstrationc genuinum
Guillelmi opus sex tantum Li-
bris contineri ; atque primum et
octavum historiœ Normannorum
Libros , sub Guillelmi Gemeti-
censis nomine vulgatos, ab eodem
Guill. conscriptos non fuisse ;
constat et proprios Calculi Li-
bros, maxime V et Fil in mul-
tis fuisse interpolatos. Lectores
bliée par du Cliesne sur un m^uius-
crit de l'Abbaye de S. Thierri près
de Reims. Celle-ci est beaucoup
moins détaillée et moins intéres-
sante que la première.
Xll. Nous jie répéterons point ce
qu'on a déjà dit de l'Histoire de Nor-
mandie et de son Auteur, dans les
Tomes Vlll et X. Les Savans con-
viennent que Guillaume Caillou ou
la Pierre , plus coimu SOUS le nom de
Guillaume de Jumiége , a compo-
sé cette histoire pendant que Guil-
laume le Conquérant jouissait des
douceurs de la paix, après avoir
subjugué l'Angleterre ; et jjar con-
sécpient qu'il n'a pas écrit avant
l'année 1070. Il ne peut pas
avoir mis la dernière main à
son ouvrage plus lard (|u'eu 1087;
puis(|u'il le dédie, par une lettre,
au Roi Guillaume , qui mourut
cette même année au mois de
Septembre. Orderic Vital nous ap-
prend <iue Guillaume termina son
histoire après la bataille de Senlac,
qui fut donnée en iOGG ; par con-
scxiuent tout ce qui se trouve au-
delà de cette épocpie, est l'ou-
vrage d'une autre main ; donc il
faut retrancher de la production
de Guillaume de Jumiége tout le
huitième Livre et quelques chapi-
tres du septième. N5us ncKis som-
mes convaincus de la nécessité de
ce retranchement, en comparant
l'édition de du Chesne avec les ma-
nuscrits de S. Evrou, de S. Victor,
de S. Germain des Prés et du Roi.
Ce dernier, quoique du li' siècle
et incomplet , est très-conforme aux
trois autres, qui sont du 11'' , ou
du connnencement du lâ*" siècle.
Par ces manuscrits, il est démon-
tré que le I et le VIII Livres de
l'histoire de Normandie , imprimés
sous le nom de Guillaume de Ju-
miége, ne lui appartiennent point ,
et que son ouvrage vrai et natu-
PRjEFATIO. XV
rel n'est composé nue de six Li- nostros volumus monitos emendan-
vres • il est prouvé encore qu^il da esse qux dicta sunt in Tomi
s'est glissé bien des interpolations ^111 Prxfat. n. xxxi , pag.
dans les autres Livres , sur - tout xx-iv. Conférant, oportet , qux
dans les V et VII''. Nous avertis- impressa sunt in Tom. FUI et
sons nos ' Lecteins de corriger ce ^> necnon ad pag. U hujusce
qui est écrit dans la Préface du 'volum. cum additis pag. 620 et
VHP Tome , n. xxxi, pag. xxiv. seqq. Sic enim intégrant Guil-
Nous les prions de comparer ce ^«/mi Gemeticensis scriptuni lia-
^ qui est imprimé dans les Tomes bebunt , atque omnibus expur-
VIII et X, et à la page 34 de ce- gatum intercalationibus , quas
lui-ci , avec ce que nous avons ipsi manus aliéna insérait.
ajouté à la page 620 et suivantes : par ce moyen, ils auront l'ou-
vrage complet de Guillaume de Jumiége , et purgé de tout ce qui lui
étoit étranger.
XIII. L'Auteur de l'Histoire du XlII. Salmuriensis S. Flôrentii "istori.
eversionis
renversement du Monastère de Monachus brevem scripsit eversio- sionasi. s.
,,, . .. , . ,. Flôrentii
Glonne, étoit Moine de S. I^lorent ms Monasteru Glonnensis Histo- voteris,
de Saumur. Par le peu de choses que riam. Pauca hsec qux ex Ms. S.
D. Martene et D. Durand nous ont Flôrentii expresserunt DD. Mar-
monné de lui, sur un Manuscrit de S. ténias et Durandus,non modïcani
Florent, on connoîl (ju'il avoit du Historici facultatem ostendunt.
talent pour écrire. Il a décrit l'ori- Exposuit .Scriptor S. Flôrentii
gine du Monastère de S. Florent de Salmuriensis initia , eversionem
Saumur, et la destruction de celui de Glonnensis Monasterii , seu S.
Glonne, ou S. Florent le vieux , Flôrentii veteris , atque ejusdem
avec son rétablissement. L'extrait reparationem. Prœsens excerptum
que nous donnons , ne con - utriusque Monasterii Dedicatio-
tient que la Dédicace de ces deux ^^m continet cum vitse summâ Si-
Abbayes, avec un Abrégé de la gonis Abbatis Salmuriensis , quem
vie de Sigon Abbé de S. Flo- anno 1070 mortuum narrât. Scri-
rent de Saumur, dont il place bebat Auctor circa annum' 1071
la mort à l'année 1070. L'Au- 'vel 1072. Finibus se continuit an-
teur écrivoit vers l'année 1071 gustioribus ; imo parcior f.uit in
ou 1072. Il est fâcheux qu'il se diversis capitihus, quee tractanda
soit borné à un plan si res- susceperat. Jani utilis Andega-
serré, et qu'il ne se soit pas plus vensi pago, utilior evasisset illius
étendu sur les points dilféiens qu'il Historia, singula si fusiiis enar-
avoit à toucher. Son Histoire, déjà rasset. Sincère, ut convenit , ac
intéressante pour le Pays d'Anjou , dilucide scripsit.
le seroit encore beaucoup davantage , s'il lui avoit donné plus de
détail. Le style en est clair et simple.
XIV. Lambert étoit Moine de XI F. Lambertus Monachus ^^^^^}'^'>
Cestis Ger-
r Abbaye d'Hirsfeld. 11 étoit sca- Hirsfeldensis, vir eruditus , manorum,
vant, exact et bon Ecrivain. Il flo- Auctor accuratus, et diligens to Schafna-
rissoit sous l'Empereur Henri IV. Scriptor, temporihus Henrici '"■*^®"^'-
C'est un des Auteurs de ce tems-là, If' Imperatoris claruit. Inter
qui ait le mieux réussi à transmettre alios ejusdem seculi Historicos ,
à la postérité ce qui s'est passé dans tumultus, Sacerdotium inter et
xvj
PRjEFATIO.
Imperium ortos clarihs satiiisque
descripsit. Çuœ vidit ipse, vrl
qiix in locis longiàs non remotis
gesta siint , narravit. flistoria
Regum, Principum et Impera-
torum à Carolo-Magno ad Hen-
ricum IV Germanix Rcgem ,
prsecipuum agnoscitur Lamhcrti
opus ; quod instar Chronici di-
gestum, cœpît à creatione mundi;
eo curiosius fit et accuratius , quo
propiîis Auctoris œtatem attingit.
Ah anno prsesertim 1050 ad
1077 , quo vixit Lambertus ,
les troubles qui régnoieiit entre
l'Empire et le Sacerdoce, il écri-
voit ce qui se passoit, ou sous ses
yeux, ou dans des pays ([ui n'é-
toient pas à une extrême distance.
Son principal ouvrage est THistoire
des Kois , des Princes et des Em-
pereurs , depuis Charlemagne jus-
qu'à Henri IV, Roi d'Allemagne.
Il a donné à cette Histoire la forme %
d'une Chronique , qu'il commence
à la création du monde , mais qui ne
devient importante, qua propor-
tion que l'on approche du tems au-
res Ecclesix et regni refert ube- quel l'iiitein' vivoit. C'est Sur-tout
depuis l'an 1050, jusqu'à l'année
1077, (jui fut celle de sa mort, que
Lambert entre dans un plus grand
détail des alVaires de l'Eglise et de
l'EUit. Cette Chronifjue a été im-
primée plusieurs fois à Tubinge , à
Francfort, à Basle, à Ratisbonne,
à Strasbourg. Nous la prenons dans
le recueil des Ecrivains Allemans
de Pistorius ; et nous en publions
depuis l'an 1033, jus^ju'à la fin de
l'ouvrage. Lambert, à l'an 1071,
parle de la vie et des actions de
Robert le Frison, de façon à faire
voir (ju'il seroit un guide peu sur
pour les alfaires de la Flandre. Il
se trompe, lorsqu'à l'année 107<j,
il dit que Godefroi, fils d'Eusta-
che III, Comte de Boulogne, étoit
cousin de Gozelon, Duc de Lor-
Marquis d'Anvers par l'Empereur
riàs, et sigillatim distinguit.
Fréquenter cditum est illud Cliro-
nicum , Tubingx , Francojurti ,
Basilese , Ratisponse , Argento-
rati. Ex Pistorianis Germâniie
Scriptoribus excerpta lixc exhi-
bemus ah anno 1033, ad usqiie
fmem operis. Qusc Lambertus ad
annum 1071 de vita et gestis
Roherti Frisonis narrât, miniis
fidum tut unique reruni . f lan-
dricaruni Scriptoreni innuunt ; nec
accurate ad annum 1076 , Go-
defridum filium Eustachii lll
Bolonisc Comitis , consohrinum
dicit Gozelonis Ducis Lotharin-
gie : Godefridus enini ah Impc-
ratore Henrico IF Antuerpiensi
Marchiâ donatus, filins erat Idœ
sororis Ducis Gozelonis.
raine : Godefroi , qui fut fait
Henri IV, étoit neveu de Gozelon, par sa mère Ide, sœur de ce Duc.
. . , . XF. Acta
Acta Archi-
episcoporum Archiepiscoporum
Rotomag,
davit Anonymus
Rotomagensium
Litteris man-
Abbatiee S.
Audoèni Monachus. Vixit Auc-
tor, Guillelmo, Bonâ - anima
dicto, ejusdem Ecclesiœ Métro-
politd. Qui Historiam hanc in
Analectis vulgavit , placet Ma-
hillonio alium forsan Auctorem
non fuisse, quam Theodericum,
à quo S. Audoëni vita metrica
Nicolao Abbati suo inscripta est i
XV. Les Actes des Archevê-
ques de Rouen ont été rédigés par
un Moine Anonyme de S. Ouen ,
qui vivoit du tems de Guillaume,
surnommé Bonne - ame , Evêque
de cette Métropole. Dom Ma-
billon , qui a fait imprimer cette
Histoire dans ses Analectes, juge
que l'Auteur pouvoit être ou
Thierri, qui mit en vers la vie de
S. Ouen, et la dédia à Nicolas
son Abbé ; ou Fulbert , Moine du
même
VRJEFATIO. xvij
même lieu , qui avoit fait et dédié vel Fulhertum ejusdem Ihci Mo-
au même Abbé un Livre sur les nachum , qui librum de Mira-
Miracles de S. Ouen. Dom Rivet cuits S. Audocni eidem Abbati
l'adiu'J'e à Tliierri , parce que cet Nicolao nuncupavit. Domnus
Auteur étoit connu pour aimer les Rivetus Fulberto prsefert Theo-
vers Léonins , et que l'éloge de dericum , ob versus Leoninos ,
S. Mallon premier Evêque de quibus scriptum ibi legitur elo-
Roueu sy trouve dans ce genre gium S. Malloni primi Rotoma-
de versification. Dom Mabill. a pu- gensis Episcopi. Acta hsec ex
blié ces Actes sur l'original même ipso Auctoris autographo ex-
de l'Auteur. Dom Martene les a pressit Mabillonius. Fulgavit
réimprimés de nouveau sur un Ma- iterum Martenius ex Ms. Doiuiii
nuscrit de Dom le Tellier , Grand- le Tellier S. Audoeni Magni
Prieur de l'Abbaye de S. Ouen : Prions; qui liber Ms. si cum
peut - être étoit - ce le même prœcedenti non idem, salteni per
<rue le précédent : au moins omnia similis. Scribit Anonymus
ils se ressemblent très - parfaite- ^x ordine , eximio cum judicio ,
ment. L'Auteur écrit avec beau- ingénue et sincère. Orditur opus
coup d'ordre , de jugement , de à brevi Provincix Ecclesiasticœ
simplicité , de bonne foi. 11 coin- Rotomagensis notitid maxime
mence par une courte notice de la recta et accuratd^ in qua eumdcm
Province Ecclésiastique de Rouen , ordinem reperies , quo numeran-
qui est fort juste , et qui rapporte tur hodie hujusce Metropolis
les sufliagans de cette Métropole , suffraganei. Ex hac Historia
dans l'ordre (pi'ils tiennent encore cognosces causas et exitum tu-
aujourd'hui. C'est dans cette His- multus in Ecclesia S. Audoeni
toire que l'on doit chercher les conciti , die festo ejusdem Sancti,
causes et les suites du tumulte ar- 24 mensis Augusti 1073. 7b-
rivé dans l'Eglise de S. Ouen le tins eventus tcstis Auctor, hune,
jour même de sa Fête , 2i du mois Hcet rem suam agat , sine ullo
d'Août 1073. L'Ecrivain , qui avoit partium studio dcpingit. Jura
été témoin de toute la scène , en sua cuique reddit; qux gesta sunt
parle avec la plus grande iijipar- cxponit intègre ; hicc tantiim ob-
tialité , quoique partie intéressée, scrvare sibi licitum crédit , quse
11 rend à chacun la justice qui lui probcnt se maxime perculsum of-
étoit due ; il rapporte les choses fensione exirule multis obortà.
comme elles s'étoient passées ; il ne Abbas Fleuri factum idem ins-
se permet que les réflexions néces- cripsit in Historia Ecclesiastica ,
saires ^ pour montrer combien il Lîb. 62. n. 17. Capiunt illud
étoit touché du scandale qui arri- D. Acherii notx in Epistolas B.
va dans cette occasion. M. l'Abbé Lanfranci. D. Martenius Acta
Fleuri a inséré cet événement dans vulgavit intégra in Ampliss.
son Histoire Ecclésiastique , Liv. Collect. Part. Il, pag. 233. Non
62. n. 17. Dom d'^Acheri Fa fait abs re fuerit hîc observare turpiter
entrer dans ses notes sur les Lettres allucinatos Matthxum Parisium
du B. Lanfranc. Dom Martene a ejusque sequaces , ciim Joannem
imprimé les Actes en entier dans sa Bajoeensem tune interfectum
nouvelle Collection, Part. II, pag. fuisse, nullis argumentis aut ra-
233. 11 est à propos d'observer tionibus proférant. Rem prorsàs
Tome Al. p.
XVllJ
falsam demonstrant /4cta ipsa ,
ex quibus constat eumdem Ar-
chiepiscopum. post hxc annis
multis fuisse super stitem. Legitur
ibidem Regem Guillelmum ab
Archiepiscopo trecentas libras
PRjEFATIO.
Chronica
Mariani
Scoti.
qiiç Matthieu Paris , et ceux qui
l'ont suivi , se sont trompés , en
avançant que Jean de Baïeux avoit
été tué dans cette occasion. Le fait
est absolument faux ; puisque , par
les Actes mêmes , on voit que cet
exeg-isse ob immoderatam ipsius Archevêque a vécu plusieurs an-
arro^antiam atque inobedien- nées depuis. On y lit que le Roi
tiam. Post trium annorum spa- Guillaume le condamna à une amende
tium ad eamdem S. Audoeni pour ses 'violences et ses désobéissances.
festivitatem veniens (Joannes) , On voit que trois ans après il ne put
quia paralvsi fuerat percussus , /ms célébrer à la Fête de S. Ouen ,
parce qu''il était attaqué de paralysie ,
et qiCil donna commission à Gisle-
bert , Eve'que d'Evreux, de faire la
cérémonie à sa place ; il assista à Voffi^
centoris stetit. Juxta Orderi- ce, et prit la place du Préchantre. Or-
cum Vitalem , anno 1078, Rex deric Vital dit que l' Archevêque Jean ^
Joanni Archiepiscopo com- en 1078, eut ordre du Roi d'aller à
LisietiX , pour enterrer P Eveque
Missam celebrare non potuit ,
Gisleberto Ebroacensi Episco-
po vices suas commisit : ipse in
medio Cantorum spccie Prae-
mendat ut Luxovium celeriter
adeat , et Episcopi Hugonis
corpus sepeliat : at ille , quia
noxium rancorem jam dudum
Hugues ; et qu''il refusa d'obéir ,
parce que depuis long-tems il con-
servait de la rancune contre cet Eve-
contra praefatum Pra^sulem ani- que. En un mot l'alTaire de S. Ouen
mo gesserat , Régis praeceptum
furibundus contempsit. Ih pau-
cis absolvam ; anno 1073 foetus
est S. Audoeni tumultus , Archi-
episcopus autem Joannes Bajo-
censis anno tantiim 1080 obiit ,
postquam è mula sua lapsus ,
jam biennio vixerit elinguis :
Vide Order. Vital. Lib. 5. At-
tamen id calumnix non est refun-
cst arrivée en 1073 , et l'Arche-
vêque Jean de Baïeux n'est mort
qu'en 1080 , après avoir été deux
ans sans pouvoir parler , à la suite
d'une chute qu'il avoit faite de
dessus sa mule: Voyez Orderic Vi-
tal , Liv. 5. Il faut cependant
avouer qu'on ne doit point attribuer
cette calonmic à Matthieu Paris ,
mais à ses Kditeurs, qui ont eu assez
dendum. in Matthseum, sed in hujus de mauvaise foi , pour insérer dans
Editores, qui mald fuie subdititium le texte de l'Auteur ce prétendu
homicidium ab aliéna manu scrip- homicide , que des mains étran-
tum in nota marginali induxerunt geres avoient ajouté sur les marges
in tcxtum Auctoris. In Regio quo- des manuscrits. On trouve ce fait
dans un manuscrit de la Bibliothè-
que du Roi , mais en forme d'ad-
dition faite par un Copiste sur la
marge inférieure.
XVI. Marien , surnommé Scot ,
parce qu'il étoit né en Hi hernie ,
suis cum patria rclictis , Colonix quitta ses biens et sa Patrie , pour
Reclusus vixit aliquandiu. Ab passer à Cologne , où il vécut quel-
Abhate Sigefrido deductus ad que temps en Reclus. Sigefroi ,
dam Ms. Codice istud factura legi-
tur, sed tanquam additamentum
in margine inferiori ah Ama-
niiensi aliunde adductum.
XVI. Marianus , qubd in
Hibernia natus sit, Scotus dictus.
Fuldense Monasterium
ibi Abbé de Fulde
l'emmena dans
FUjEFATIO. xix
son Monastère , où il passa dix ans ^Ixit annis decem , maxime so-
dans la plus profonde retraite. Elu htarius. Moguntinas electus Ar-
Archevèque de Mayence , Sigefroi chiepiscopus Sigefridus , socium
engagea Scot à le suivre , et lui sibi invitât et comitem Scotum,
donna une chambre dans le voisi- oui cellam concedit non longe ab
nao-e de l'Eglise de S. Martin , où Ecclesia S. Martini , in qua
il passa le reste de sa vie , qui finit vitam explevit anno 1086.
en 1086. Il a composé une Chro- Scripsit Chronicum quod certè ex
nique , qui est sans contredit le- omnibus medix œtatis , plurimsn
crit le plus savant et le plus esti- habetur eruditionis atque existi-
mé j qu'aient produit les siècles du mationis : à creatione mundi ad
moyen âge : elle commence à la annum 1083 completum exten-
création du monde, et finit à Tan- ditur. Duces sequitur Marianus
née 1083. Marien suit Eusebe , Eusebium, Cassiodoru/n, S. Hie-
Cassiodore , S. Jérôme , S. Mé- ronymum, S. Melhodium , S.
thodius , S. Prosper et le vénéra- Prosperum atque Bedam venera-
ble Bede. Comme il étoit plus près bilcm. Eorum temporibus proxi-
de leur temps , il pouvoit avoir mus, codices manuscriptos forte
des manuscrits de leurs Ouvrages Icgit nostris correctiores. Accusa-
plus corrects que les nôtres. Quel- tur à quibusdam Scotus ut qui
ques Ecrivains ont accusé Scot d'à- primas Joannx Papissee fabu-
voir le premier hasardé la fable de lam fuerit commentus : ante Ma-
la Papesse Jeanne : d'autres pré- rianum, alii à Radulfo S. Re-
tendent que Raoul , Moine de S. remari Monacho productam
Germer, l'avoit écrite avant Ma- fuisse, contendunt. Quas minimi
rien. ' Nous ne nous arrêterons pendunt Eruditi, talibus nequic-
point à discuter sur une si folle quam dctinemur niigis. Commenti
imagination , que les Savans mé- hujns ne verbum quidem. legi in
prisent depuis long-temps. Dom Exemplaribus Mariani fidissi-
Mabillon [Itin. Ital. Tom. /, pag. mis, asserit Mabillonius, Itiner.
27.) assure qu'il n'est pas dit un Ital. Tom. I, pag. 27 ; Erudito
mot de la prétendue Papesse dans huic vi^o , qui monumenta in
les plus fidèles Exemplaires de Ma- ipsis fontibus multiim lustrave-
rien. Nous nous en rapportons à rat, tanquam oculatissimo judici
ce sçavant homme , qui avoit beau- fidem habemus. In Clironico sua
COU[) lu les sources , et qui étoit si Marianus Chronologicos errores
capable d'en bien juger. En écri- antecessorum circà Natalem Sal-
vant sa Chronique , Marien cor- vatoris ingeniosè castigavit : ad
rigea avec beaucoup d'adresse l'er- annum quo Christum natum
reur des Chrono logis tes précé- dejinierant , viginti-tres annos ,
dens, touchant la naissance du Sau- temporibus Consulum probatos ,
veur : il ajouta vingt- trois ans à adjunxit. Secatur Chronicum
l'année où ils la fixoient , et il les Scoti in très Libros , atque in
vérifia par les dates des Consuls, varias estâtes, Libri. Existimant
Cette Chronique est divisée en nonnulli vulgatum sub nomine
trois Livres , et chaque Livre en Mariani Scoti Chronicum, non
plusieurs âges. Quelques-uns pen- genuinum iliius opus esse, sed
sent que ce que l'on a imprimé Roberti Herefordensis compen-
sous le titre de Chronique de Ma- dium. Certum est in Oxoniensis
XX PRjEFATIO.
BibliotheciB Manuscripto fusiùs rien Scot , est plutôt l'Abrégé qu'en
copiosiiisque exaratum habcri, a fait Robert d'Herford , que l'Ou-
quàm in Editis ; atque in his vrag-e même de Scot. Il est vrai que
Mariani Chronici initia non legi. l'on conserve dans la Bibliothèque
Jnno 1559 illud imprimi cura- d'Oxfort un Manuscrit beaucoup
vit Joannes Heroldus ex ' Ms. plus ample que les Imprimés, et <jue
Ecchsise S. Bartholomxi Fran- ceux-ci ne contiennent pas le com-
cofurtensis. Pistorius insérait mencement de la Chronique de
idem Scriptoribus Hist. German. Marien. Jean Hérold la fit itnpri-
Francofurti editis annis 1583 et mer en 1559, sur un Manuscrit
1613; et cum ejusdem conti- de l'Eglise de S. Barthélemi de
nuatione usque ad annum 1200 Francfort. Pistorius la fit entrer
adjectâ à Dodechino Germanico ' dans son recueil d'Historiens d'AUe-
Preshytero, et Abbate S. Disi- magne , imprimé à Francfort en
bodi, Ratisponie annis 172G et 1583 et en 1613 , et à Ratisbonne
1731. Jb anno 1032 initiant en 1726 et 1731 avec la conti-
capit excerptum nostram, claadit- nualion de cette Chronique , jus-
que Mariani opus ; oui unicum qu'en 1200, par Dodechin , Prê-
ex ejus Continuatore annam at- tre Allemand , et Abbé de S. Di-
texuimus. \ sibode. Notre extrait commence à
l'année 1032 , et termine l'Ouvrage de Marien : nous y avons
ajouté une seule année de son Continuateur.
Gesta Guiii. XFll. Clarum et eximium Nor- XVll. Tout concourt à donner
Ducis îioT-
man. àGiiiu. mannîx Ducis Historiée Scripto- une grande idée de l'Auteur de l'Hi-
rem probant mira et elegans narra- sloire du Duc de Normandie, et la
tio, varix laudes quas ipsi tribuit façon distinguée avec laquelle elle
in suis operibus Ordericus Vitalis, est écrite , et les éloges que lui don-
atque generalis Eruditorum exi- ne Orderic Vital dans dilTérens en-
stimatio. Auctor ille Guillelmus, droits de ses écrits, et l'estime qu'en
dictas Pictavinus, quia Pictavis ont toujours fait les Savans. Cet Au-
fonte Philosophico imbutus est, teur, le meilleur peut-être de tous
omnibus forsan XI sxcu[i Histo- les Historiens du XP siècle , est
ricis superior , génère Norman- Guillaume, surnommé de Poitiers,
nus fuit de vico Pratellensi, à cause du long séjour qu'il fit dans
Lexoviensis Diœcesis, circa an- cette ville , pour y étudier la Phi—
hum 1020 natus. Peractis Litte- losophie. Il ctoit né à Préaux, villa-
rarum studiis, in rebus bellicis ge du Diocèse de Lisieux en Nor-
militavit : periculosè diris inter- mandie , vers l'an 1020. Après ses
fuit conflictibus ; sed armorum Etudes , il prit la profession des
tsedio affectas , Clericatum iniit ; Armes : il se trouva à plusieurs ac-
Presbyter ordinatus , Guillelmi tions périlleuses , qui lui donnèrent
Ducis Normannix , et Anglise du dégoût pour cet état. Il entra
Régis, longo tempore Çapel- dans le Clergé, devint Prêtre , et
lanus extitit. Lexovienses Epis- fut long - temps Chapelain de Guil-
copos Hugonem et Gisleber- laume , Duc de Normandie et Roi
tum Archidiaconatûs officio ad- d'Angleterre. Hugue , Evéque de
juvit. Scripsit Mabillonius Guil- Lisieux, lui donna dans son Eglise
lelmum Pictavensem Lexovii se- un Archidiaconé , qu'il conserva
disse EpisccDum: sed error est sous Gilbert, successeur de Hugue.
PBMFATIO. xxj
Dom Mabillon a cru que Guillau- sanc corrigendus in ^nnalibus
me de Poitiers avoit été Evèque de Auctorls clarissimi. PhilosopJius ,
Lisieiix ; mais c'est une faute à Mathematicus, veterum Histo-
corri'i'er dans les Annales de ce rix peritus , GuUlelmus in Grx-
célebre Ecrivain. Guillaume étoit corum ac Latinorum Scriptis stu-
Philosophe , Mathématicien; il pos- diosè multumque erat volutatus.
sédoit l'Histoire ancienne , et Mortis ipsius annus non asseri-
avoit beaucoup lu les Auteurs tur , nisi post ohitum Régis Guil-
Grecs et Latins. On ignore l'année lelmi , cujus Acta scripsit. Juxta
de sa mort ; mais il est certain qu'il Ordericum , res GuiUelmi Régis
ne mourut qu'après le Koi Guil- affluenter tractavit Guill. Pictav.
laume , dont il a écrit l'Histoire, et librum polito sermone et
Orderic Vital reconnoît que Guil- magni sensûs profunditate prae-
laume de Poitiers a traité son sujet clarum edidit. Acriter et vividè
avec une juste étendue, et un stylo, lepidcque descrihit. Comparatio-
aussi poli qu^énergique. Ses descrip- nem Augustuni inter et Guillel-
tions sont vives , animées et fort mum Conquestorem instituit ex
agréables. Son parallèle d'Auguste omni parte sibi constantem. Prxs-
avcc Guillaïune le Conquérant , tantissimum Anglise victorem cas-
est très-bien soutenu. C'est certai- teris omnibus accuratiiis ac dili-
nement le plus exact de tous ceux gentiàs scriptis célébrât ; de quo
qui ont écrit sur ce célèbre vain- studuit enucleare quae suis ocu-
queur de l'Angleterre : il a'voit vil lis viderit et quibus interfuerit.
par lui-même la plupart des choses Potuit tamen nonnumquam in iis
qu'il en raconte. Cela n'empèche errare , qux ad res Normannix
pas qu'il n'ait pu se tromper dans minime spectant ; sic ubi narrât
des faits étrangers à son objet; in partibus Britannise Militem
lorsqu'il dit, par exemple, «pie unum quinquaginta generare ,
« dans la Bretagne un seul Clieva- sortitum denas aut ampliùs
» lier en engendroit jusqu'à cin- uxores. Nullum hujuscemodi po-
» quante, et qu'il épousoit jusfiu'à lygamix vestigium occurrit in
» dix femmes et plus ». On ne Britannicœ Historix monumcn-
trouve rien qui puisse ajîpuyer ce tis. Magno Historix detrimento ,
fait, dans les monumens qui con- usque ad finem Régis, adversis
cernent l'Histoire de cette Pro- casibus impeditus GuUlelmus ,
vince. Nous regrettons que Guil- opus perducere nequivit. Gesta
laume de Poitiers nait pas fini le Conquestoris non ultra annum
règne de son Héros: ce que nous en 1070 scripsit; sicque desideran-
avons, ne va que jusqu'à l'année tur regni ejus ultimi 17 anni.
1070; ainsi les dix-sept dernières Paucissimx Manuscriptorum re-
années du règne de Guillaume , Uquix nimis mutilatx , nullibi
nous manquent. Le peu de Ma- indicant ortum , genus et institu-
nuscrits qui nous restent de cette tionem , ac invicti Domitoris
Histoire , sont même si mutilés , ^^rïmos annos IMormannici Prin-
qu'ils ne nous apprennent rien de cipatâs. Unicam novimus hujus
la naissance de ce fameux Conque- operis editionem, scilicet ab An-
rant , de son éducation , et des drxa Chesnio inter JSormannix
premières années de sa domination Scriptores traditam ex Biblio-
en Normandie. On ne connoît thecx Cottonianx Manuscripto ,
f
AXIJ
PRjEFATIO.
Ckronic.
Watinensis
Monasterii.
quod yirchetfpum creditur. In point d'autre édition de cet Ou-
ohservatis de hoc Auctore dictum vrage, que celle d'André du Ches-
erat, pag. 75, opus ah eo scrip- ne : il l'a publié parmi les autres
tum non fuisse , nisi post mortem Ecrivains de Normandie , sur le
Guillelmi Régis : cognitus postea , Manuscrit de la Bibliothèque Cot-
ad pag. 189, n. {c) , errer tonienne , qui passe pour être l'o-
emendatur. riginal. Dans la note qui regarde
cet Ecrivain, on avoit avancé, pag. 75, qu'il n'a voit composé son
Ouvrage qu'après la mort du Roi Guillaume. On a eu occasion de
s'appercevoir de l'erreur, et on l'a corrigée à la page 189, n. (c).
XV 111. Ebrardus Regularis XVIII. Ebrard Chanoine Régu-
Canonicus y qui à condito U" a- lier, qui vivoit dans le Monastère
tinensi Monasterio (a), ibidem de Watten (a) depuis son ori-
vixerat , scripsit Chronicon , à gine , en a écrit une Chronique ,
Martenio ei Durando vulgatum que Dom Martene et Dom Durand
ex Ms. Abbatix Duncnsis seu ont publiée sur un Manuscrit de
DunarumT Antequam sxculo l'Abbaye des Dunes. Tout ce que
nuntium remitterct Ebrardus , l'on sçiiit d'Ebrard , c'est qu'avant
consuetudincm familiaritatemque de quitter le monde, il avoit été
junxerat cum Benaldo du Bellai très - particulièrement contm , et
Remensi Archiepiscopo , que fort aimé de Renauld du Bellai ,
tempore S. Martini Turonensis Archevêque de Reims , lorsque
Ecclesix Thesaurariam Rencddus celui-ci n'étoit encore que Tré-
gerebat ; hinc Andegavum vel sorier de S. Martin de Tours ; d'où
Turonum Ebrardum licet conji- l'on peut conjecturer qu'Ebrard
cere. Brevi acte annorum inter- étoit Angevin OU Tourangeau.
vallo niulta continet illud Chro- Quoique sa Chronique ne ren-
nicon, tum Monasterii tum re- ^rme que l'espace de huit ans,
gionis Historiœ utilia. Monaste- elle contient pourtant grand nom-
rii sui originem atque constitu- l^re de faits intéressans , tant pour
tionem accuratè describit A uctor ; 'e Monastère de Watten, que pour
qusedam refert de nonnullis Içir^ l'Histoire du pays. Elle décrit très-
'vanensibus Episcopis , de Adela Dien l'origine et la formation de
hlandrise Comitissa et Roberto ce Monastère. L'Auteur y a fait
Frisio ejus filio , qux difficilVus entrer des traits de quelques Evèques
alibi reperiri credimus. Libenter de Térouane , d'Adèle, Com-
apud eum legitur Historia Otfri- tesse de Flandre, et de son fils
di, qui fuit unus ex primis Ca- Robert le Frison, qu'on auroit
nonicorum Regularium Auctori- peut-être peine à trouver ailleurs.
bus. Scripsit Ebrardus inter annos On y Ht avec plaisir l'Histoire d'Ot-
1080 ef 1085. fride, l'un des premiers Instituteurs
de l'Ordre des Chanoines Réguliers. Ebrard a composé sa Chronique
entre les années 1080 et 1085.
(a) Watinen.se Moiiaxterium creato postmodàm
S. Audoniari Epùcopatui annexum est; à quo
posteàahf tracta bona, JesuilLiJnglusuntconcessa.
Hujus Monasterii fundamenta jecitanno 1072, qui
primas Abbus seu Prior fuit, venerabilu Otfridus.
Discipulos suos exegit ad normam Regularium Ca-
nonicorum, nuper in Gallia institutorum ^ sed quo-
rum nullum tune erat in Flandria Collegium.
[a) Le Monastère de Guastine , vulgairement Waste
ou Watten, ne subsiste plus, depuis l'érection de
l'Evêché de S. Onier, parce qu'il fut réuni à la Manse
Episcopale: dans la suite les revenus ont été détachés
de l'Evêcbé , et donnés aux Jésuites Anglois. Le vé-
nérable Otfride fonda ce Monastère en 1072 , et en
fut premier Abbé ou Prieur. Il donna à ses Disciples
la Règle des Chanoines Réguliers , établis depuis peu
en France , mais dont il n'y avoit point encore de
Communauté dans la Flandre.
PR^FATW. xxiij
XIX. L'Auteur de l'Histoire du Mo- AI A. Balduino VI , Montensi Histor. h*»-
iiastere de Hasnon, Toinelle étoit Se- cognominato, Flandrise et Hanno- terii.
crétaire de Baudouin VI , surnommé niae Comitl erat a secretis Auctor
de Mons , Comte de Flandre et de Historié Hasnonicnsis Monast.
Hainaut. C'étoit un homme d'esprit, Tomellus, 'bono ornatus ingenio et
et un des sages Ecrivains de son inter sapientes sui temporis Scrip-
temps. Après la mort du Comte Bau- tores numemndus. Post mortem
douin son maître , Tomelle se retira Domîni sui Balduini Comitis ,
à l'Abbaye de Hasnon, dans le Dio- Tomellus Hasnoniensi Diœcesis
cèse d'Arras , dont il écrivit l'His- Atrebatensis Abbatiœ, eu jus His-
toire en 1085, ou 1086. Quel- toriam anno 1085 aut 1086
ques Bibliographes et d'autres scripsît, se recepit. Bibliographi
Ecrivains , trompés sans doute par quidam , Scriptoresque alii , si-
1^ ressemblance du nom latin, ont miUtudine latini' nominis forsan
confondu l'Abbaye d'EInone , ou allucinati, Elrwnensem seu S.
S. Amand, avec celle de Hasnon; Amandi, et Abbatiam Hasno-
ils ont attribué à Tomelle une His- niensem nulle discrimine haben-
toire de la fondation de l'Abbaye ^(^s, Historiom fundationis Ai-
de S. Amand, et une vie de Bau- ^'<^tix S. Amandi, vitamque
douin V , Comte de Flandre , au Balduini V Flandrix Comitis
lieu de l'Histoire du Monastère de Tomello tribuerunt, pro Historid
Hasnon , dans laquelle cet Histo- Monasterii Hasnonicnsis , in
rien a célébré Baudouin VI , fils '/««' Scriptor ille Balduinum VI
et successeur de Baudouin V. Hlium et successorem Balduini V
L'Auteur proleste que ce qu'il célébrât. Primordia Monasterii
rapporte des temps qui l'ont pré- ^-^ Archivis loci hausit, ut ipse
cédé , il l'a tiré des Archives de ff^tatur Auetor ; restaurationem
sa maison; et qu'il a vu par lui- '^'cro, qualem testis oculatus vi-
même ce qu'il écrit du rétablisse- (i(^rit, refert. Prudcns Historicus
ment du Monastère. C'est un Ecri- «"« narrât tanthm quse Abbatix,
vain grave, qui ne raconte que ejusque reparatoris Balduini
des choses intéressantes pour l'His- Historiam illustrant: ad usque
toire de son Abbaye, et pour novx Ecclesix Dedicationem , 3
celle de Baudouin qui l'a rétablie. Junii 1070 peractam. , narra-
it conduit sa narration jusqu'à la tioneni pergit. Qui Consecratio-
Dédicace de la nouvelle Eglise , nem hanc jusserat Balduinus VI,
qui se fit le 3 Juin 1070. Baudouin antc Jinem subscquentis Julii, in
VI, qui avoit fait faire cette Céré- eadem Ecclesia sepultus est. Opus
monie, fut enterré dans la même illud didit Martcnius , in novo
Eglise, avant la fin du mois de T/iesauro Anecdotorum , Tom.
Juillet suivant. Nous avons l'obh- III, Col. 784.
gation de cet Ouvrage à Dom Martene, qui l'a publié dans son
nouveau Trésor des Anecdotes , Tome III, Col. 784.
Par forme de Supplément , nous Non abs re putamus ad calcem
ajoutons à l'Histoire de Hasnon, Historiée Hasnonicnsis adducere ,
la Cour solemnelle que le Roi Phi- instar appendicis , Comitia à
lippe I tint à Corbie en 1065. On Rege Philip po I Corbeiee habita
ne pouvoit pas mieux placer cet anno 1065. Vera sane hujus Ar-
Article ; puisque c'est dans la ticuli sedes ; etenim in hoc Con-
Chron. Tre-
xxiv PRJEFATIO.
ventu Rex confirmât antiquas même Assemblée , que le Monar-
immunitates et possessiones que confirma les possessions et les
Cœnobio Hasnoniensi datas à immunités accordées à l'Abbaye de
Flandrise Comitibus Balduino H as non , par les Comtes de Flan-
V et Bald. VI. Libenter quisque dres Baudouin Y et Baudouin VI.
leget Optimatum nomina tiim On ne sera pas fâché de trouver
Ecclesiasticorum tiim Laicorum ici les noms des Seigneurs tant
qui Comitiis illis présentes ad- Ecclésiastiques que Laïcs , qui
fuerunt. Hxc tradimus post Ma- composoicnt cette Cour. Nous
billonium, qui ex Abbatise. Cor- donnons ce morceau d'après Dom
beiensis Archivis exscripta edi- Mabillon , qui l'a voit tiré des Ar-
dit in Tom. IV Annal. Bene- chives de l'Abbaye de Corbie,
die tin. pag. 7.55. pour le publier dans ses Annales
Bénédictines , Tome IV , page
755.
XX. Falco Trenorciensis Ab- XX. Faucon, Moine de l'Ab-
norciense. batisc (a) Monachus y quem Pe- baye de Toin'ims (a) , que Pierre
trus Abbas sciebat eruditione son Abbé connoissoit pour hom-
prœclarâ atque doctrind 'valen- me de Lettres et très - capable ,
tem, suh nomine Trenorciensis fut chargé d'écrire l'Histoire de
Chronici, quod eidem Abbati di- ce Monastère ; ce qu'il exécuta
ca'vit , Monasterii Historiam SOUS le nom de Chronique de Tonr-
scribendi negotium rccepit. Circà nus, qu'il dédia à ce même Abbé.
finem IX sxculi florebat Falco, Faucon lleurissoit sur la fin du
cujus scribcndi modum haud XP siècle. Son style passe pour un
multi hujus setatis assecuti sunt des meilleurs du temps. Quelques
Chronographi. Auctores nonnulli, Auteurs , même célèbres , ont
et quidem magni nominis, hune avancé qu'il étoit de la maison de
ex Mercorii génère procreatum Mercœur. Dom Uivet a prouvé la
dixerunt ; quod falsum probat fausseté de cette prétention , dans
Rivetus in Hist. Litter. Tom. son Hist. Litt. Tom. VIII , pp. 327
VIII, pag. 327. Falconis ope- et 328. Les j)rinci pales parties de
rum prxcipuœ partes sunt 1", l'Ouvrage de Faucon sont 1", les
Acta S. Valeriani Martyris, qui Actes de S. Valérien Martyr ,
Regionis Apostolus habetur , eu- qu'on regarde comme l'Apôtre
jusque Corpus apud Trenorcium du Pays , dont le corps reposoit
servahatur. 2", Historia compcn- à Tournus. 2% L'Histoire abrégée
diaria eventûs cujusdam seu re- d'un* événement qui donna l'ori-
ligiosœ fabulxj cui debetur origo gine au Monastère de Luçon , érigé
Lucionensis Monasterii, posteà depuis en Evêché. Cette petite
Episcopatûs nomine insigniti. Histoire a tout l'air d'un pieux Ro-
3», Epitoma Historix translati man. 3% Un Abrégé de l'Histoire
corporisS. Philiberti ab Herensi de la translation du corps de S.
Monasterio ad loca diversa ; ul- Philibert, de Hermoutier en dif-
timbque apud Trenorcium. 4", fé^ens lieux, et enfin à Tournus.
Quidquid sihi fuit compertum de 40^ Qq qu'il a pu sçavoir des
(a) Abbatia hœc, ineunte postremo seculo , in la) Au commencement du siècle dernier , cette
Collegiatarn Secularium Canonicorum Ecclesiam Abbaye fut convertie en Collégiale de Chanoines
imnmtataest. Séculiers.
Abbés
PRjEFATIO. XXV
Abbés de Tournus depuis l'année Trenorc. Mbatibus ab anno
875 , jusqu'en 1087 , temps où il 875, ad 1087, ultra quem
termine son Ouvrage. Ici Faucon annum non progreditur. Ibi non
n'est pas toujours exact dans le semper accuratus Falco in Abha-
nombre l'ordre et la Chronolo- tum Trenorc. numéro , série ac
me des Abbés de Tournus. Le P. tempère. Chiffletus hujus Jbba-
Chifflet publia en 1664^ une His- tix Historiam edidit anno 1664.
toire de cette Abbaye. L'Abbé y4lteram ^bbas Jueninus anno
Juenin en donna une autre en 1733. Uterque Falconis opus
1733. L'un et l'autre Historien a inter probationes exhibet. Pri-
fait imprimer parmi ses preuves, mam super at editio nova , ex qua
rOuvrao-e de Faucon. La dernière fragmcntum hoc exscripsimus.
Edition est préférable à l'autre: c'est d'elle que nous avons tiré
notre Extrait.
XXI On a vu des Extraits ^XI. Episcoporum Autisio- «storia
-'^-'*- ' ' Episcopor.
de l'Histoire des Evêques d'Au- dorcnsium Historix fragmenta Autisiodo-
• rr • j 1^ rcnsium.
xerre, dans les Tomes IX et X de jam édita sunt m lomis IX et
notre Recueil. A la page 170 du ^ nostrœ Collectionis. Jeta hœc,
dixième Volume , on a observé que ut observatum est in Tom. X, pag.
nous devions ces Actes à l'usage 170, conservavit laudabilis Au-
établi dans l'Eglise d'Auxerre , d'é- tisiodorensis Ecclesix consuetudo,
crire , après la mort de chaque post Episcopi cujusque mortem,
Evoque , le temps de son institu- Litteris mandandi tempus ejus
tion, et celui de sa mort, avec un ordinationis ac mortis, cum
petit Eloge historique, souvent gcstis notabilibus , quse Historié
intéressant pour l'Histoire gêné- generali plurimhm luminis affe-
rale. Cet objet a été rempli par rant. Hoc perfecerunt Anonymi
diflerens Ecrivains contemporains , plures coicvi adusque Frodonem,
dont les noms ne nous sont pas qui circa finem XI sxculi flo-
connus , jusqu'à Frodon qui vi- ruit. Scripsit hic jOapita 51 et 52,
voit sur la fin du XP siècle. Il a scu Gcsta Episcoporum Goffridi
composé les Chapitres 51 et 52; de Campo-Alejnanno anno 1076
c'est-à-dire les éloges des Evêques defuncti, ac successoris ejus Ro-
Geofroi de Champ-Aleman , mort bcrti Nivernensis, qui vixit ad
en 1076, et de Robert de Nevers annum 1084. Ingénue, candi-
son successeur , mort en 108i. de, pièque scripta , certa debent
Frodon écrit avec beaucoup de haberifacta ; de duabus illis vitis
simplicité , de candeur , de piété : ait Auctor :
on peut compter sur la certitude Fidus eas egu, quia nonnUi cognUa dixu.
des faits qu'il rapporte : il pro- Historiam hanc mutuamur à
teste qu'il n'a rien avancé , dont il Labbeo Tom. I , novse Bibl.
n'ait été lui-même témoin. Nous Lib. Mss. p. 450.
donnons cette Histoii^ sur l'Edition du P. Labbe , dans sa nouvelle
Bibhoth. des MM. Tome I, pag. 450.
Nous lisons au Chap. 4^9 , que Legitur Cap. 49 Hugonem
Hugue , Evêque d'Auxerre et Autisiod. Episcopum et Comi-
Comte de Châlons - sur - Saône , tem Cahilon. anno 1039 prae-
mourut en 1039, après 40 ans ^ sentis vitae terminum consecu-
8 mois , et 4 jours d'Episcopat : tum fuisse post regiminis annos
Tome XI. a
xxvj PR/EFATIO.
-iO nienses 8 et -i dies : idem c'est le sentiment de M. l'Abbé
loqnitur Ahhas Lebeuf in Com- Leheuf dans ses Mémoires concer-
mentariolis ad Historiam Eccle- nant l'Histoire Ecclésiastique d'Aii-
sise Autisiod. attinentibiis Tom. xerre , Tome premier, page 239.
/, pag. 239. Alliicinatar ergo Cette date fait appercevoir une
Domnus Rivetus, dum in prœ- erreur dans l'Histoire Littéraire de
loquio de Statu Litterarum in Dom Rivet : ce sçavant Littéra-
Gallia XI sxc. Tom. VII , pag. teur , dans son Discours sur l'état
100, scribit Joannem Scholas- des Lettres en France au XP sie-
Hcum ^ H agonis antecessorcm , cle, Tome VH , page 100, écrit
fuisse Autisiod. Episcopnm fac- que Jean le Scholastique , prédé-
tum anno circiter 1012 aut cesseur de Hugue, fut fait Evè-
1013; ae immerito Bulœi relut que d'Auxerre l'an 1012 ou 1013;
errantis opinionem rejiv.it , quod il taxe d'erronée l'opinion de M.
Joannem anno 998 jam nior- du Boulay , qui place la mort de
tuum supponat. Bulœi dictum Jean en 998. Par les Actes des
verum probant Acta Episcopo- Evèques d'Auxerre , nous voyons
rum Autisiod. Hugonis obitus que M. du Boulay a eu raison ; la
anno 1039, necnon Episcopa- mort de Hugue en 1039, son
tûs anni quadraginta cum octo Episcopat pendant 40 ans et 8
mensibus , hune anno 998 ordi- mois , font remonter son ordi-
nalum satis indicant ; ciimque nation à l'an 998; et comme il fut
Joanni Scliolast. suecesserit im- le successeur immédiat de Jean le
médiate y constat evidenter mor- Scholastitjue, il est assez prouvé
tem hujus ad annum 998 esse que l'on doit renvoyer la mort de
rejiciendam. celui-ci à l'année 998.
Anno 999 Autisiod. Episco- Nous avons une preuve décisive
pus decretorio modo asseritur que Hugue étoit Evoque d'Au-
Hugo ex Charta^ quâ jam xcrrc en 999 : elle est tirée de la
Episcopus^ sed ,ut Cornes Cabi- Charte «jue Hugue , ayant déjà la
lonensis, Abbatiic Cluniacensi (jualité d'Evèque , donna comme
subdit Paredum Monasterium^ à Comte de Chàlons , pour SOU-
patre suo Comité Lamberto cons- mettre à l'Abbaye de Cluni , le
tructum : Charta autem sic con- Monastère de Paroy - le - Monial ,
cluditur: Actum suburbio Ca- fondé par le Comte Lambert son
bilonensi, Cœnobio Beati Mar- père : telle est la conclusion de
celli, in praesentia Régis Ro- cette Charte : Fait au Fauxbourg de
berti. Data mense Maio, Indic- Chàlons dans le Monastère de S.
tione Xn, anno Incarnationis Marcel , en présence du Roi Ro-
Domini dccccxcix , Rotberto bert; datée du mois de Mai, In-
Rege, anno IV regni ejus. diction XII , Van 999 de Cln-
Ante datam , subscribunt "post carnation de notre Seigneur , la qua-
Hugonem Prsesulem , Henricus trieme année du règne de Robert. Les
Burgundiœ Dux et alii Prima- souscriptions précédent la date , et
tes. Reipsà demîim 5 Martii l'Evêque Hugue souscrit avant
999 Hugo Autisiod. Episcopus Henri, Duc de Bourgogne, et
consecratus est, Henrici Ducis avant tous les autres Seigneurs.
patrocirdo, et consensu Régis Ro- Enfin il est positif que Hugue fut
berti. Heribertus Episcopus Scho- sacré Evêque d'Auxerre, le cinq de
P RM F AT 10. xxvij
Mars 999 par la protection du lasticl Joannis decessor , Septem-
Duc Henri et avec le consente- bri même anni 996 , vel juxta
ment du Roi Robert. L'Evêque D. Lebeuf 23 Augusti 995
Héribert prédécesseur de Jean le obiit ; sed ortis variis conspira-
Scholastique , mourut au mois de tionihus in gratiam Guidonis
Septembre 996, (selon M. Lebeuf cujusdam , tecti prsesidio Ducis
le 23 d'Août 995); mais à cause Burgundisc , atque apud Regem
des différentes cabales qui s'élève- Robert uni accepti , non ante
rent en faveur d'un certain Gui , re- mensem Jprilem anni 997
commandé par le Duc de Bourgo- Joannes consecratus est , seu 12
gne et (jui étoit agréable au Roi Ro- die ejusdent mensis , anno
bert, Jean ne fut sacré qu'au mois 996, ui placet D. Lebeuf. Post
d'Avril 997 (le 12 d'Avril 996 regiminis annum unum , duos
suivant M. Lebeuf). Il ne fut Eve- menses et totidem dies , vessit è
que qu'un an, deux mois et deux 'vita 21 Januarii an. 998. Post
jours. Il mourut le 21 de Janvier cujus mortem Autisiod. Ecclesia
998. L'Eglise d'Auxerre, après la stetit Episcopo viduata anno in-
mort de Jean, resta sans Evêque tegro , uno mense ac 16 diebus.
pendant un an, un mois et seize Hugo itaque , ut suprà dictum
jours. Ainsi , comme nous l'avons est , clectus est anno 999 , et ,
déjà dit, Hugue fut élu en 999, fx D. Lebeuf, quinto Martii
et, selon M. Lebeuf, il fut sacré die , Dominicâ secundâ Quodra-
le 5 de Mars, qui étoit le second gesimœ, ordinatus est. Non potuit
Dimanche de Carême. Par consé- ergb , Hugonis Antecessor Joan-
quent Jean le Scholastique, pré- nés Scholast. anno 1012 vel 1013
décesseur de Hugue, ne peut avoir Autisiodor. Episcopus renun-
été fait Evêque d'Auxerre en 1012 tiari.
ou 1013.
XXII. L'Auteur Anonyme de XXU. Anonymus Historiée initia Ma-
■.-■•.. i-"i. « »* •• i^f • V (lirensis Mo-
l'Histoire de Madiran , dit lui-me- Monasteru Madircnsis Auctor ^^^^
me qu'il écrivoit du temps du hsec à se scripta tcstatur sub Ur-
Pape Urbain second, du Comte Bcr- bano Papa II, et Bernardo Cen-
nard Ccntulle , et d'Odon Evêque tullo Comité , ac Praesule Bi-
de Blgorrcj ou de Tarbes. Il étoit gorrae seu Tarbae existente D.
Moine de l'Abbaye de Marcillac, Odon£. • Marciliacensis Cœnobii
Diocèse de Cahors. Le but princi- Monachus erat in Diœcesi Ca-
pal de l'Auteur, est de montrer durcensi. Quibus modis Abbatix
par quelles voies le Monastère de Marciliacensi fuerit subditum
Madiran avoit passé sous la dépen- Madirense Monasterium , hos
dance de TAbbaye de Marcillac. Il describere prsesertim intendit
en prend occasion de remonter jus- Anonymus. Inde captât occasio-
qu'à l'origine de Madiran, qui ne nem repetendi primordia Madi-
subsiste plus, et dont les revenus rani ^ cujus Monasterium diru-
ont été réunis au Collège de Tou- tum est, et reditus Tolosano
louse. Cet écrit , composé vers Gymnasio sunt adnexi. Scriptum
l'an 1089 , nous apprend plusieurs circa annum 1089 opus illud
faits intéressans pour l'Histoire des tradit plurima , quse non parùm
Comtes de Bigorre , Fondateurs conducunt ad Historiam Comi-
de Madiran, et de plusieurs autres tum Bigerrensium Madirani
xxviij * P RM F AT 10.
fundatorum , et aliorum ejusdem Seigneurs du Pays. JNous devons
regionis Optimatum. Hoc fece- ce morceau à Dom Martene et à
runt publicum DD. Martenius Dom Durand , qui l'ont publié
et Durandus in Tom. III The- au troisième Tome du nouveau
sauri Novi Anecdot. Col. 1203. Thr. des Anecd. Col. 1203.
BrevisHist. XXllI. Historia Monasterii XXIII. Dom Rivet écrit que
Monast. S. ijtt- • j n a i i
Juiiani Tu- S. JuUani Turonensis , cujus 1 Histoire de 1 Abbaye de S. Julien
multa , et maxime finis ^ desi- de Tours a été composée après l'an
derantur , nonnisi post annum 1052. Il manque beaucoup de
1052 scripta est, Riveto judice , choses à cet Ouvrage, et sur- tout
à Monacho S. Juiiani qui hoc la fin. L'Auteur étoit Moine de
sibi sumpsit^ ut eversam à Nor- S. Julien. Il s'est proposé de don-
mannis Ahbatiam , et instaura- ner l'Histoire du renversement de
tam exponcret à Thcotolone Tu- cette Abbaye par les Normans , et
ronensi Archiepiscopo , ministe- de son rétablissement par Théo-
rium suiim prxbente S. Odone toloii , Archevêque de Tours ,
Cluniacensi Abbate. Acta hxc ex aidé du ministère de S. Odon
Archivis Monasterii exscripta Abbé de Cluni : il dit avoir com-
Historicus ait , quod ipsis auto- posé son écrit sur les Archives de
ritatem asserit non modicam. Pu- sa maison ; ce qui ne sert pas peu
tavit Mabillonius opus integrum à lui donner de l'autorité. Dom
usque ad initium XII sseculi Mabillon conjecturoit que cette
fuisse productum ; sed ex ma- Histoire avoit pu s'étendre jusqu'au
nuscripto tôt mendis conferto commencement du XIP siècle ;
nihil certi statui potest aut judi- mais le manuscrit qui la contient
cari. Ad Historiam Turonensis est si défectueux, qu'on ne peut
Ecclesisc pertinent maxime pauca asseoir aucini jugement positif : le
quse supersunt. Fragmentum hoc, peu <iiii nous en reste est utile pour
ab anno scilicet 984, ad 1040 l'Histoire de l'Eglise de Tours.
transcripsimus ex ampliss. Col- Nous le tirons de l'amplissime Col-
lect. Martenii Tom. V , Col. lection de Dom Martene , Tome
1077. V, Col. 1077. Notre extrait s'é-
tend depuis l'année 98i, jusqu'en
lOiO inclusivement.
Mo"ïteS- XXIV. Quse Martenius ex XXIV. Ce que Dom Martene
NoviPictav. Historia Monasterii- Novi edidit a publié de l'Histoire de Montier-
in Tom. lll Anecdot. amissorum neuf, au Tome III des Anecdotes ,
desiderio afficiunt Eruditos. To- fait regretter la perte du reste. On
tins operis pretium ex fragmenta jugera aisément par ce fragment
facile quisque poterit xstimare. que l'Ouvrage entier devoit être
Auclor Martinus , Monasterii- bien intéressant. Martin , Moine de
Novi Monachus , ineunte seculo Montier-neuf, le composa au com-
XII scripsit. Familiaris fuit Ro- mencement du XIP siècle. II étoit
berti , ejusdem Abbatise , cujus fort ami d'un Rehgieux de la mê-
primordia vider at.^ Monachi (a) ; me maison, nommé Robert^ qui
ex auditis ab ipso incessit Mar- avoit vu les commencemens de
tino fundationem Monasterii- cette maison (a) : ce qu'il lui
♦
(aj Monasterium-Novumanno IQlQconstructum {a) Oq place communément la fondation de Montier-
vulgo creditur. neuf à l'année 1076.
PR^FATIO. xxix
eatendoit dire , lui donna envie de Novi ad posteras transmittendi
transmettre à la postérité l'Histoire cupido, dum vitâ frueretur Ro-
de la fondation de son Abbaye , bertus, qui testis oculatus, auxi-
tandis que Robert vivoit encore ; lU plurimàm ac luminis afferret
afin de profiter des secours et des scribenti. In Epistola ad Rober-
lumieres d'un témoin oculaire, tum hxc loquitur Martinus : Et
Voici comme il s'en explique dans nos quidem, vobis qui audistis
la Dédicace qu'il lui fait de son et vidistis referentibus , ali-
Ouvrage : « Nous en sçavons quel- quantulum inde scimus ; sed
» que chose , sur le récit que vous vobis obeuntibus , undè posteri
» nous en avez fait , vous qui lavez scient quod longae silentio obli-
» vu et entendu ; mais après votre vioni traditum fuerit ? Fusitis
» mort , comment ceux qui vien- describit Auctor claros qiiibus
» dront après nous, connoîtront- ortus est Parentes Guillelmus-
■ ils ce qui sera enseveli dans Gaufridus Pictav. Cornes, Mo-
» l'oubli? » L'Auteur parle fort nasterii Fundator, qui vixit
au long des Ancêtres et des gran- anno 108G; atque mnltàm lau-
des qualités de Guillaume-Geofroi , ^/at eximias illius animi dotes.
Comte de Poitiers, Fondateur de uistoriam pollicetur Abbatise
ce Monastère , mort Tan 1086. Il xdificationis et Dedicationis ,
promet de détailler la construction necnon ordinationem et seriem
de l'Abbaye , sa Dédicace , l'ordi- ^bbatum ; veràm quod superest
nation et la succession des Abbés ; uUns scripti , ne Dedicationem
mais ce que nous avons, ne nous quidem attingit.
conduit que jusqu'à la Dédicace
exclusivement.
XXV. Avant les Continuateurs XXF. Eruditi omnes, ante Chron Ca-
D II 1- >o • merac. et
de BoUandus , tous les Sçavans Bollandi Continuatores , Chro- Atrebat.
avoieiit attribué la Chroni(|ue , ou nicon Cameracense, seu melius
plutôt l'Histoire de Cambrai , à Historiam , Balderico Novio-
Baudri , Evéque de Noyon. Dom mensi Episcopo ascripserant.
Bouquet avoit donné dans la mê- Domnus Bpu(iuet in huj. Col-
me méprise au Tome VHI de ce lect. Tom. VUI, pag. 278, et
Recueil , page 278 , ainsi que ses (/«' ab eo incœpta persecuti
Continuateurs , à la page 196 du sunt, in Tom. X, pag. 196,
dixième Tome. Mais ceux-ci, après «« eumdem errorem inciderunt :
de nouvelles recherches , se sont attamen hi , copiosiori cura in
convaincus de l'existence de deux '^^^i investigatione versati , de
Baudris , et de la différence qu'il Baldericis duobus certiores focti
y avoit entre l'Evêque de Noyon , sunt , ac de distinctione inter
et l'Auteur de la Chronique : ils Noviomensem Episcopum , et
rectifient Dom Bouquet , et se Chronici Scriptorem admittendd :
corrigent eux - mêmes dans une édita nota ad hujus Vol. pag.
note imprimée à la page 122 de 122 , D. Bouquet et seipsos cas-
ce Volume. L'erreur venoit de ce tigant. Inde natus error^ quod
que de deux personnes qui por- ejusdem nominis viri duo , nullo
toient le nom de Baudri , on n'en discrimine haberentur , Balderi-
faisoit qu'une ; en confondant eus nempe Tervannensis Ecclesise
Baudri , Chantre de l'Eglise de Cantor, et Baldericus Novio-
h
XXX PR^FATIO,
mensis ac Tornacensis Epîscopus, Térouane , avec Baudri , Evèque
cui idcircb Cameracense et Atre- de Noyon et de Tournai , à qui
batense, ceu unius tune teniporis par une suite de la même erreur
et ejusdem Diœcesis, Chronicum on a attribué la Chronique de
attributuni est. Errori huic non Cr.mbrai et d'Arras , qui ne fai-
impegerunt clarissiini Scriptores soient alors qu'un seul Diocèse.
Hist. Liter. Franc, qui Tom. Les célèbres Auteurs de l'Histoire
Fin, pag. 400 Baldericos Littéraire de la France, ont sçu
duos diversos firmis rationibus éviter cette faute : dans leur
probant. JSoviom. Episcopus ^^^I* Tome , page 400 , ils dé-
Baldericus , in eadem urbe na- montrent très-solidement la diffé-
tus, et in Ecclesia Cathedrali ^^^^ ^^^ deux Baudris. L'Evèque
institutus, ibidem sacros Ordines ^^ Noyon , nommé Baudri, étoit
suscepit , ac progressu temporis ^^ ^^ "^'"^ même de JNoyon : il
ad Canonici , Archidiaconi , nec ^^^^^ ^^^ <^levé dans la Cathédrale
non ejusdem ■ Ecclesiœ Episcopi *^^^ ^'^" ' promu aux Ordres sa-
dignitatem fuit elatus. Balderi- ^^^^ ' ^'^'^ successivement Cha-
cus Tervannensis'Cantor Cnmcraco "°'"^ ? Archidiacre et Evèjue de
natus, ibi se asserit educatum. '^ même Eglise. Le Chantre de
Ejusdem Ecclesiœ Prœbendam, Térouane Baudri étoit né à Cam-
Episcopo Gerardo I, qui anno ^''''*' ' *^" '^ "^^'^ lui-même qu'il
1051 obiit, seu quodvis aliud •'^^^'^ ''^C'' ^on éducation. 11 posséda
tenuit Beneficium: fuit à secretis "" Omonicat ou ([uelqu'autrc Bé-
S. Lietberto et Gerardo II. Ab "^'^^^^ ^^"S cette Ej^lise, sous l'E-
hoc circa annum 1083 Balderi- vaille Gérard premier du nom ,
cum petiit Hubertus Tervannensis ^^^^ en 1051. H fit les fonctions
Episcopus. Tcrvannam perventus, ^^ Secrétaire sous S. Lietbeit et
atque Cantoris Ecclesise dignitate ^^"^ Gérard IL Hubert , Evêque
instructus, liane admlnistravit ad de Térouane, le demanda à celui-ci
annum usque 1095, quo demor- ^ers l'aimée 1083. Arrivé à Té-
tuus creditur. Tervannensis Cantor rouanc , ,'Baudri fui pourvu de la
seripsit profectb Cameracense dignité de Chantre de la Cathé-
Chronicum , jubente Gerardo II dralc. 1! remplissoit encore cette
Cameracensi Episcopo. Sincero place en 1095, temps où Ton croit
Historico tuta potest haberi fides ; qu'il est mort. Le Chantre de Té-
hxc enim ipse testificatur : Nihil rouane est certainement Auteur de
dubium, nihil fictum positum la Chronique de Cambrai. 11 entre-
est, nihil etiam rêvera , praeter pi'it cet ouvrage par ordre de Gé-
quod aut in Annalibus atque rard H , Evêque de Cambrai. C'est
Historiis patrum, seu etiam in un Historien vrai , et sur lequel on
Gestis Regum ; sed et in Char- peut compter. 11 proteste « qu'il ne
tis quoque, quae adhuc in Ar- » dira rien qui soit douteux, ou de
chivo ipsius Ecclesiae sunt, re- » son invention ; il déclare qu'il a
perimus , aut à certis relatori- » puisé les faits dans les Annales
bus et visa et audita accepimus. » ou Histoires des Anciens , dans
Alioquin melius est tacere, > les Actes des Rois , et dans les
quàm falsa proferre. Hinc Ar- » Archives de son Eglise , ou qu'il
chetypa fréquenter laudat instru- » les a appris de personnes véridi-
menta , Epistolas , Diplomata , » ques , qui les avoient vus ou
PRJEFATIO. xxxj
» entendus : autrement , ajoute-t-il , Chartas , Epitaphia aliaque fide-
»il vaut mieux ne point écrire, Uter exscripta. Qui in multis
«que de débiter des faussetés ». Il usus est Balderici opère, celebris
a soin aussi de citer les Auteurs , ejasdem temporis Scriptor Sige-
les Monuraens originaux , Lettres , hcrtus vocat eam Apem laborio-
Diplomes, Chartes, Epitaphes et sam, qux Historiam. pervolvens
autres, qu'il copie exactement. Ecdesiasticam , omnia rapuit ad
Sigebert, célèbre Ecrivain du materiam suam pertinentia. Ci-
temps, qui a fait grand usage de r>ilia facta multa insendt , quse
l'Ouvrage de Baudri, le regardoit maximam operi suo utilitatem
comme une abeille laborieuse, qui addant. Jd unum desideratur, ut
avoit parcouru toute l'Histoire rniniis prolixe Miracula nar-
Ecclésiasticpie, pour y prendre ce rasset. Sincerx narrationi res-
qui pouvoit contribuer à l'exécu- pondet stilus elegans , gravis ,
tion de son dessein. Il y a inséré nervosus , purus atque pressus.
plusieurs traits de l'Histoire Civile, ^trebatense et Cameracense Chro-
qui donnent beaucoup de relief à nicum anno 1615 vu/gavit pri-
son ouvrage. On désireroit seule- mus Georgius Colvenerius in
ment qu'il ne fût pas entré dans Universitate Duacensi Theolo-
de si grands détails sur les Miracles gise Professer, majcimd quidem
qu'il rapporte. La bonté du style cum cura, sed ex Ms. minus
de Baudri répond à la vérité de sa perfccto. Hoc rursàs ex diversis
narration ; il est grave, nerveux , Mss. editum , Bollandi succes-
net et serré. George Colvenier ou sores omnibus suis partibus ex-
Couvenier, Professeur de Théo- pletum effecerunt; ac eruditis
logie dans l'Université de Douai , exornarunt annotationibus , quse
est le premier qui ait publié la multum juvant Scriptoris intel-
Chroni(jue d'Arras et de Cambrai. Hgentiam. Ex Editione Col-ve-
Cette Edition, qui est de l'an tierii exscripta sunt quse habes in
1615, a été faite avec beaucoup Tomis VU/ ^ X et XI. Incœp-
de soin, mais sur un manuscrit in- tum à Cap. 51 Libri 3 , anno
complet. Les successeurs de Bol- sdlicct 1032 fragmentum , ter-
landus l'ont publiée sur divers ma- minant caput 77 et annus
nuscrits : ils lui ont rendu sa pre- 1064. Prxter Alrebatensem et
miere intégrité, et l'ont ornée de Cameracensem , Tervannensis Ec-
sçavantes observations et de notes clesise scripsit Historiam Balde-
qui y répandent beaucoup de lu- riens : sed operis illius Ms. Co-
miere. On a tiré de l'Edition de dex , per varias manus traditus ,
Colvenier , les extraits que l'on a post sseculum XVI evanuit.
donnés de la Chronique de Cambrai dans les Tomes VIII, X et XI de
notre Recueil. Le dernier commence au Chapitre 51 du troisième
Livi'e, et à l'année 1032 ; et finit en 106i, par le 77'' Chapitre.
Après l'Histoire des Eglises d'Arras et de Cambrai, Baudri fit celle
de Térouane. Elle existoit encore au seizième siècle ; mais le Ma-
nuscrit, après avoir passé dans différentes mains , ne se retrouve
plus aujourd'hui.
XXVI. Hariulfe, Auteur de la XXFL Hariulfus Chronici Chron. Cen-
. ^ -^ ., tul.sireS.Ri-
Chronique de Centule, fut d'abord Centulensis Auctor , S. Richarii charii.
Moine de S. Riquier en Ponthieu ; in Pontiwo Monachus , ac postea
xij PR JE F AT 10.
yébbas Aldenburgensis seu ^41- et dans la suite il devint Abbé
denborgcnsis in FLandria , Histo- d'Aldembork ou Aldenbourg en
riam scripsit à dominatu Fran- Flandre. 11 commence son Histoire
corum in Gallia , ad finem XI à l'établissement des Francs dans la
sxculi. Tradit se opus absohisse Gaule, et la finit avec le onzième
anno Christi 1088 , Philippi siècle. Hariulfe dit qu'il a terminé
Régis Franc, 28 , et 36 Gui- son Ouvraj^e l'an 1088, la 28* an-
donis Pontivi Comitis. Narrât Ha- née du Roi Philippe , et la 36* de
riulfus a Saxowalo incœptum S. Gui, Comte de Ponthieu. Il nous
Richarii Chronicum ; veràm apprend que la Chronique de S.
operis illius terminum silet. Fa- Riquier avoit été commencée par
tetur se non ultra annum 1088 Saxowale ; mais il ne dit point
idem opus produxisse. Et tamen quand il la termina. De son aveu,
Gervinum II S. Richarii ^bba~ Hariulfe n'a conduit l'Ouvrage que
tèm anno 1095 depositum scribit. jusqu'à l'année 1088 : cependant
Gervinus jam ab anno 1091 il rapporte la déposition de Ger-
Ambianensis factus Episcopus , vin H, Abbé de S. Kiquier, arri-
Episcopali dignitate simul et vée en 1095. Dès l'année 1091 ,
Jbbatiali ad exagitandos Mo- Gervin étoit i)arvenu à l'Evèché
nachos abutebatur ; Iwrum justis d'Amiens. Comme il persécutoit
querimoniis conimotus Urbanus beaucoup les Religieux de S. Ri-
Papa II , Gervinum in ConcUio quier, sous sa double qualité d'E-
Claromontano semovit ab Abbatis vèque et d'Abbé ; le Pape Urbain
officio , licentiam faciens Mo- II, sur les plaintes fondées des
nachis Abbatem alium eligendi : Religieux, le déposa dans le Con-
Pontificali dignitate non est pro- cile de Clermont, et permit aux
hibitus , ne duplici pœnd muita- Religieux d'élire un autre Abbé.
retur. Ex Gervini facinore Con- Pour ne pas le punir doublement,
cilii Decretum prodiit , ne guis on lui laissa son Evèché. Le fait
Diœcesim simul et Abbatiam ob- de Gervin donna occasion au
tineret. Addit Uariulfus cere de- Concile de faire un Canon , pour
mersum alieno Gervinum , at- défendre de posséder à la fois une
que Clero suo detestandum , oc- Abbaye avec un Evèché. Hariulfe
culte se ad Majus-monasterium ajoute qu'accablé de dettes, et en
récépissé, ibique ab Uelgaldo horreur à tout son Clergé, Ger-
Abbate honestè exceptum , post vin se retira secrètement à Mar-
aliquot menses vitd functum moutier , OÙ il fut bien reçu par
fuisse. Gervini recessum anno l'Abbé Helgaud. Il y mourut au
1102 novœ Gall. Christ. Aucto- bout de quelques mois. Les Au-
res annotant. Duo hxc , quorum teurs de la nouvelle Gaule Chré-
unum tempore Concilii Claro- tienne mettent la retraite de Ger-
montani , id est anno 1095, al- vin à l'année 1102. Voilà deux
terum an. 1102, longe post ab- faits, l'un de 1095, année du
solutum Chronicum Hariulfi , Concile de Clermont, l'autre de
acta sunt ; suum tamen genuinum 1102 , qui sont bien postérieurs a
locum occupant : Chronici clau- la conclusion de l'Ouvrage d'Ha-
sulse prsemittuntur , et in Ma- riulfe. Ces faits cependant se trou-
nuscriptis , et in Editis ; hsec vent à leur place ; ils précédent la
ergo qui certè scripsit Uariulfus , conclusion de la Chronique , et
dans
PR^FATIO. xxxiij
dans les Manuscrits, et dans les insérait Historiée post Gervini
Imprimés. Il faut donc qu'Hariul- mortem. Potuit equidem , qui,
fe , qui certainement en est l'E- ex Mabill. Tom. V Annal,
crivain , les ait insérés dans son Bened. pag. 243 , ad annum
Histoire , après la mort de Gervin. 1130 vitam protraxit. In supe-
II en a eu tout le temps ; puisque, riorihus Foluminibus diversa hu-
suivant Dom Mabillon, i^ Annal, jus Chronici data sunt fragmen-
Bened. Tom. V , pag. 243 ) , Ha- <a, ex Editione Acheriana Tom.
riulfe a vécu au moins jusqu'en // Spicil. in fol. pag. 333.
1130. On a donné dans les Volu- Quod hïc exhihetur excerptum,
mes précédens plusieurs morceaux à Cap. 7 Lib. 4 , ad annum
de cette Chronique , telle que l'a 1075 extenditur , id est usqm
publiée Dom d'Acheri au Tome H ad mortem Gervini I Abbatis
du Spicil. in fol. page 333. L'ex- S. Richarii.
trait que nous publions ici , commence au VE* Chapitre du qua-
trième Livre, et finit en 1075, à la mort de Gervin I, Abbé de
S. Riquier.
XXVU. Dom Mabillon' a publié XXVI I. Mabillonius , in Gest. Po...
dans ses Analectes les Actes des Analectis, edidit Acta Cenoman. nomanen-
Evêques du Mans , tels qu'il les Episcoporum ex Codice ejusdem
avoit fait copier sur le Registre de Ecclesix exscripta , quorum in
cette Eglise. L'extrait que nous en hoc Folumine tradita pars, pro-
donnons, commence au 31" Cha- cedità 6'a/7. 31, id esta Gervasio
pitre, c'est-à-dire à Gervais Eve- Cenom. Episcopo anno 1036 ,
que du Mans en 1036, et qui de- posthsec Archiepiscopo Remensi,
vint Archevêque de Reims en anno 1055. Horum Actorum
1055. Le sçavant Editeur de ces duas distinguit partes Editor eru-
Actes, les distingue en deux par- ditus : prima à B. Juliano Ce-
lles, dont la première commence nom. primo Episcopo, ad Al-
au Bienheureux Julien , premier dricum : altéra ab Arnaldo ad
Evêque du Mans , et continue Gaufridum de Loduno. Unus
jusqu'à Aldric : l'autre partie corn- idemque prioris partis Scriptor
prend depuis Arnaud inclusive- esse, Mabillonio videtur ; alte-
ment , jusqu'à Geofroi de Lou- ram vero scriptam crédit à diver-
dun. Il pense que la première par- sis Auctoribus, qui sub variis
tie est d'un seul et même Ecrivain : Episcopis floruerunt. In Regesto
pour la seconde , il la croit d'au- Cathedralis Ecclesix post Aldri-
tant d'Auteurs différens qu'il y a cwm, qui fuit vigesimus tertius
eu d'Evêques sous lesquels ils ont Episcopus, novem Antistitum ; et
vécu. Depuis Aldric , qui est le post Guillelmum , qui trigesimus
vingt-troisième Evêque, jusqu'à octavus fuit, quinque aliorum Acta
Arnaud , on a omis dans le Re- prœtermissa sunt ad usque Gaufri-
gistre de la Cathédrale les Actes dum de Loduno , qui quadragesi-
de neuf Evêques, et ceux de cinq mo quarto loco sedit. Ad hsec
autres , depuis Guillaume qui est supplenda usus est Mabillonius
le 38" jusqu'à Geofroi de Lou- exemplo , manu proprid clarissi-
dun qui est le 44". Dom Mabillon mi Andrex Chesnii descripto, sibi
les a suppléés sur un Manuscrit à Baluzio ex Bibliotheca Col-
d' André du Chesne , qui lui fut bertina tradito. Historix peruti-
Tome XI. i
xxxiv FRJEFATJO.
lia sunt hsec Gesta : in sxculis communiqué de la Bibliothèque
Il ef 12 multb accuratior eorurn Colbcrtine par M. Baluze. Ces
Chronologia, gnàm est in assi- Actes contiennent des choses fort
gnandis priorum Antistitum tem- utiles pour l'Histoire ; ils sont
porïbus. Fragmenta dato pag. beaucoup plus exacts pour la
135 addimus in Appendice pag. Chronologie des 11 et 12* siècles,
635 JSotitiam initse pacis inter qu'ils ne le sont pour les premiers
Gaufridum Comitem Andega- Evêques. Outre l'extrait imprimé
'vensem, et Gervasium Episco- à la page 135 , nous donnons , par
pum Cenoman. atque huic no- forme de supplément, l'Acte de
titix prxmittimus Monitum ex- réconciliation , passé entre Geofroi
hibens seriem historicam Comi- Martel , Comte d'Anjou , et l'E-
tum Cenomanensium. véque Gervais ; nous le faisons
précéder d'un avertissement, qui contient une suite historique des
Comtes du Mans. Voyez à la page 635.
HistoriiEAn- XXVIII. Jure mcrito dictum XXVIII. On a dit avec fonde-
inTntuin ,'^*^' cst, cum sanguinc scientiam ad ment que la science étoit hérédi-
œ'îiT\k:h'- Comités Andegavenses fuisse taire dans la maison des Comtes
"" transmissam. Fulco Bonus, ex d'Anjou. Foulque le Bon étoit un
eruditis Principihus sui temporis des Princes les plus lettrés de son
unus fuit optimarum Artium stu- temps. Geofroi Martel , premier
diis maxime deditus. Sermonis du nom , parloit avec élégance , et
elegantid, eximid doctrind, sum- joignoit une profonde érudition à
moque ingénia fulgehat Gaufri- un génie supérieur. Foulque Re-
dus Martellus I. Fulco liirhi- chin avoit bien étudié ; le mor-
nus , in Litteris aptimè versa- ceau d'Histoire qui nous reste de
tus j fragmenta hoc historico, lui , prouve qu'il avoit du talent
non unum è multis se Scriptarem pour écrire. Dom d'Acheri a pu-
prohat. Acherius in Spicilegio, blié dans son Spicilége, l'Ouvra-
Fulcanis opiis ex exemplo Ches- ge de Foulque Kechin , sur une
nii vulgavit : ast apus integrum copie de du Chesne : il est fâcheux
in eodem Ms. non conservatum que cette copie n'ait pas conservé
Eruditi dolent, ex cognitis reli- tout l'Ouvrage; le fragment qu'elle
quiis. Scripti hujus prima pars contient , nous fait beaucoup re-
exstat in Toma A ; pars altéra gretter le reste. On en a donné la
in hocce Volumine contenta, ini- première Partie dans le dixième
tium sumit à Gaufrido Martella Tome. L'Article que contient ce-
Auctoris avuncula. Natus erat lui-ci, commence à Geofroi Mar-
Fulco Richinus anno 1043, in tel , oncle maternel de l'Auteur.
pago JVastiniensi, Castro Lando- Foulque naquit à Château-Landon
nensi , ex Gaufrido ejusdem loci en Gâtinois l'an 1043 , de Geo-
Domino , et ex Hermengarde froi, Seigneur du lieu, et d'Her-
Fulconis Nerrsa Comitis Ande- mengarde , fille de Foulque Nerra ,
gavensis filia , sorore Gaufridi Comte d'Anjou , et sœur de Geo-
Martelli. Comitum Andegaven- froi Martel. Il entreprit de donner
sium Acta scribenda suscepit ah l'Histoire de ses Prédécesseurs , de-
Ingelgero, quem Comitem insti- puis Ingelger , à qui Louis le
tuerat Ludovicus Balbus, usque Bègue avoit donné le Comté
ad annum circiter 1101, quo d'Anjou , jusqu'au temps où il
PRjEFATIO. XXXV
écrivoit , c'est-à-dire vers l'an tempore hœc Fulco pangehat.
1101. Il n'a pas voulu se donner la Fêtera non sciscitatus moni-
peine de consulter les inonumens; menta, ea summatim dcscripsit,
il s'est contenté de réduire en </«« à Gaufrido Martello audie-
abrégé les faits qu'il avoit appris rat. Debuit certè res suas fusiiis
de son oncle Geofroi. L'Histoire exponere : at illx tanto nos ma-
de son propre Gouvernement de- jori desiderio afficiunt , quanta
voit sans doute, être beaucoup minus perfecta leguntur apud
plus détaillée : mais c'est précisé- alios Scriptores Gesta Comitis
ment le morceau que nous regret- illustrissimi. Oliit Princeps eru-
tons, avec d'autant plus de raison , ditus 14 Jprilis anno Christi
que la vie de ce Comte est très- 1109, xtatis suse 66; atque
imparfaite dans les autres Ecri- humatus est Ândegavis in Aqua-
vains. Foulque Rechin mourut, riensi Prioratu.
à l'âge de 66 ans, le 14 d'Avril 1109, et fut enterré à Angers,
dans le Prieuré de l'Eviere.
M. l'Abbé de Marolles a traduit Fragmcntum illud historicum
ce fragment en François , avec Gallicè redditum, nec non Gesta
l'Histoire des Comtes d'Anjou , Comitum J ndcgavensium , a
par le Moine de Marmoutier , et Monacho Majoris-monasterii in
la relation de la construction ordinem distrihuta , simul cum
d'Amboise : et en 1681 , il a fait narratione constructionis Amha-
imprimer le tout en un Volume six, Ahbas Marollius edidit
in 4°. in 4" anno 1681.
XXIX. L'Histoire de Sicile, par XXIX. Historia Sicula Gau- oaufredi
Malaterra, fut découverte et im- fredi Malaterrx in Hispania re- H^J^a*
primée pour la première fois en perta , ac ihi primhm édita , sieuia.
Espagne. C'est ce qui a fait passer Scriptorem Hispanum persuasit ;
l'Auteur pour Espagnol. Mais à veràm Nonnannum agnoscunt
présent tous les bons Critiques Malaterram omnes Critici perspi-
conviennent que Geofroi de Ma- caces , quorum sententiam pro-
laterra étoit Norman. Leur sen- bant qux de seipso narrât Auctor.
timent est prouvé par ce que l'Au- Verisimile est Benedictinum Mo-
teur rapporte des événemens de nachum Gaufredum Jtaliam tra-
sa vie. Il étoit Moine Bénédictin, jecisse cum Monachis aliis Gallis
et il y a toute apparence qu'il passa et Normannis , quos collegerant
en Italie avec les Colonies de Normanni Principes , Apulix ,
Moines François et Normans , qui Calabrix et Sicilix Dondtores.
y furent attirés par les Princes Rogerius Cornes, qui primus ex
Normans conquérans de la Pouille, Normannis summum Sicilix
de la Calabre et de la Sicile. Le Principatum tenuit , et vixit ad
Comte Roger , premier Prince annum 1101 , Historix sux
Norman , reconnu Souverain de Scriptorem instituit Gaufredum.
la Sicile, qui mourut en 1101, fît Constat satis Auctorem hune
Geofroi son Historiographe. Il est ultra an. 1098 nec materiam nec
assez bien prouvé que l'Auteur dies protendisse. Malaterrx no-
fmit son Histoire et sa vie en 1098. men suum à patribus acceptum
Il nous apprend que le nom de scribit. Sxculis XI et XII plures
Malaterra lui venoit de ses Ancê- erant apud Gallos hujus nominis
xxxvj PRJEFATIO.
familise. Ordericus Vitalis Sicu- très. Dans ce même siècle et le
lum Historicum inter prxcipuos suivant, il y avoit en France plu-
sui temporis Scriptoris collocat. sieurs familles de ce nom. Orderic
Pagio non idem videtur. Sibi Vital parle de l'Historien de Si-
semper similis Harduinus , tradit cile, comme d'un des plus célé-
Gaufredum fuisse falsarium et bres Ecrivains de son temps. Le P.
impostorem , qui non scripsit nisi Pagi n'en fait pas tant de cas. Le
post annum 1302. Hurduini ve- P. Hardouin avance, avec sa con-
terum Scriptorum hostis aperti fiance ordinaire , que Geofroi est
et pervicacis , falsam crimina- un faussaire et un imposteur , qui
tionem non duximus confutan- n'a écrit qu'après l'année 1302. Ce
dam. Amans veri Gaufredus , Jésuite est trop connu pour l'en-
nunquam humanis ductus ratio- nemi le plus décidé des anciens
nibus , à veritate declinavit : monumens , pour que nous en-
quod invictè prohat , ubi Roma- treprenions de réfuter ses imputa-
norum vitia depingit. Stilo sim- tions plus que bazardées. Geofroi
plici fatetur scripsisse , sed jussu aimoit le vrai : aucun respect hu-
Principis , qui opus illud ad main n'étoit capable de l'en faire
omnium captum esse voluit ac- écarter : ,1e portrait qu'il fait des
commodatum. Simplex quidem vices des Romains en est une
Gaufredi stiliis ; sed minime per preuve convaincante. Il convient
humum repens ; perspicuus est, lui-même qu'il a écrit d'un style
consimilis, nuLlis implicatus eX' simple ; mais il ajoute que cette
cursibus. Scriptum cjus docti Lit- simplicité lui fut ordonnée par son
terarum xstimatores inter optima Souverain , qui vouloit que cet
XI sseculi historica semper ha- Ouvrage fût à la portée de tout le
bebunt. Historiam Sicilix non monde. Son style, quoique simple,
capit modo, sed et quxcumque n'est pas rempant : il est clair,
magna gesserunt Robertiis Guis- uniforme , dégagé de digressions.
chardus et fratres sui , ut Apu- Les Connoisseurs jugeront tou-
liam, Calabriam et Siciliam suo jours que c'est un des meilleurs
Imperio submitterent. Primo écrits en ce genre , qu'ait produit
Scriptor Regionem Principum et le XI*' siècle. Il contient non-seule-
genus exponit: atque describit lement l'Histoire de Sicile, mais
eorum progeniem. Materiam par- encore tout ce qui regarde la con-
titur in Libros quatuor , et in quête de la Pouille , de la Calabre
multa capita Libros singulos. et de la Sicile , par Robert Guis-
Maximè recta est et accurata ab chard et par ses frères. L'Auteur
eo ordinata temporum descriptio. commence par faire connoître le
Prodiit in lucem Cxsar-Jugustœ pays et la nation de ses Héros ;
primàm anno 1578 Malaterrœ Puis il donne leur Généalogie. Il
scriptum, unà cum Historid divise son travail en quatre Livres,
Rogerii 1 Sicilix Régis, ab et chaque Livre en plusieurs Cha-
Alexandro S. Salvatoris prope pitres. Son exactitude pour la
Telesinam Abbate , Litteris exa- Chronologie est d'un mérite ines-
ratâ. Fulgatum est postmodum timable. L'Ouvrage de Malaterra
in Hispania illustrata apud Fran- fut imprimé pour la première fois
cofurtum anno 1606. Iteràm à Sarragoce en 1578, avec l'His-
edidit D. Carusio an. 1723 toire de Roger I, Roi de Sicile,
PRMFATIO. xxxvij
écrite par Alexandre , Abbé de S. inter Historicos Sicilise. Anno
Sauveur , près de Télési. On l'a post elapso vulgavit illud D.
fait entrer depuis dans VHispania Muratori in Tomo V. Rerum
illustrata , imprimée à Francfort Italicarum. Ex ultima Edidone
en 1606. M. Carusio en a donné Fragmentum hoc exscripsimus.
une nouvelle Edition en 1723, dans son recueil des Historiens
de Sicile. Un an après M. Muratori l'a encore inséré dans son cin-
quième Volume de la G^llection des Historiens d'Italie. C'est de
cette dernière Edition que nous tirons l'Extrait imprimé dans ce
Volume.
XXX. L'Auteur de la Chroni- XXX. Commorabatar in Flan- Brere
que de S. Martin de Tournai rési- dria Âuctor Chronici S. Martini w'''!^"*;*'
doit en Flandres. Il nonune S. Be- Tornocensis. Patrem vocat S. Tornac
noît son père , d'où l'on peut con- Benedictum^ indeque Monachus
dure qu'il étoit Bénédictin. C'est creditur Benedictinus : vix alia
tout ce que nous sçavons de lui. de eo cognoscimus. Multb plura
Il parle beaucoup plus de i'Ab- de S. Amandi, quàm de S. Mar-
baye de S. Amand, que de celle tini Tornac Abbatia loquitur.
de S. Martin de Tournai. Sa Chro- Concisum nimis et jéjunum ejus
nique est extrêmement coui'te et Chronicum , annos multos ne
sèche; elle laisse grand nombre quidem indicat. Flandrix Comi-
d'années vuides. Le plus grand tum diligenter et certb, Regum
mérite de cette Pièce , est de mar- -verb Francise quorumdam obitum
quer exactement la mort des Com- accuratè satis et opportune notât;
tes de Flandres, et de fixer assez atque hsec est prxcipua Chronici
bien celle de plusieurs Rois de illius utilitas. Ab anno -159 , ad
France. Elle commence à l'année expugnatam à Cruce signatis Je-
459, et finit à la prise de Jérusa- rosolymam , ad annum scilicet
lem par les premiers croisés en 1099 perducitur. Post Marte-
1099. Dom Martene l'a publiée nium, qui Chronicum illud, ex
au Tome III de son Trésor des Ms. Codice S. Martini Torna-
Anecdotes , sur un Manuscrit de censis^ publicum fecit in Tomo
S. Martin de Tournai. On a suivi /// Thesauri Anecdot. Fragmenta
cette Edition pour les Extraits im- jam data sunt in Tomis VIH et
primés dans les Tomes VIII et X, X • csetera ab anno scilicet
et pour le reste de l'Ouvrage, que 1030, post eumdem edimus in
nous donnons dans ce Volume , hoc Volumine.
en commençant à l'année 1030.
XXXI. C'est sans fondement XXXI. F laviniacense dictum Chron.vir-
qu'on avoit donné le nom de Fia- fuit hoc Chronicon; sed imme- Hugone Fia-
vigny à cette Chronique. L'objet rito : Chronici Virdunensis no- ^'°'*'^*
de l'Ecrivain , et les faits qu'elle men et titulum ipsi confirmant^
contient, lui assurent la qualité et qux sibi proposait Auctor^ et
et le titre de Chronique de Verdun, qux scripsit gesta. Summo loco
Hugue son Auteur, descendoit natus anno 1065 Hugo, à te-
d'une très-illustre Maison. Né en neris circà annum 1077 Mona-
1065, Moine dès sa jeunesse à S. chus S. Fitoni Virdunensis fac-
Vanne de Verdun vers l'an 1077 , tus, Abbas Flaviniacensis in
béni Abbé de Flavigny dans la Burgundia consecratus anno
k
/^*^"ï PRjEFATIO,
^097
num ' J^dicatur ultra an- Bourgogne en 1097, il paroît n'a-
.u,r» ^^ 'vi^isse. Post annum voir vécu que jusqu'en 1115. Il a
quidem 1102 scrîpsit, quo verb écrit après l'année 1102; mais on
prsecisè anno, non asseritur. Lah- ne peut pas fixer précisément l'an-
heus Tom. I. nov. Bihl. Mss. pu- née. Le P. Labbe a publié la Chro-
hlici juris fecit illud Chronicum nique de Verdun au premier To-
ex Ms. Collegii Ludovici Magni me de sa nouvelle Bibliothèque
Codice, quem crédit ipsum Auc- des Mss. sur un Manuscrit du Col-
toris archetypum. Idem vocat lege de Louis le Grand , qu'il re-
Labbeus incomparabilem The- garde comme l'original. Cet Edi-
saurum Historiae Ecclesiast. XI teur en fait beaucoup de cas, sur-
prsesertim sseculi. Et vero plura tout pour PHistoire Ecclésiastique
contthet ad Ecclesiam Gallica- du onzième siècle. On y trouve en
nam spectantia^ maximeque in effet pkisieurs événemens concer-
duabus Belgicis. Plurimorum nant l'Eglise Gallicane, et; plus
XI sseculi Conciliorum notitia particuHérement dans les deux
minime ad nos pervenisset, nïsi Belgiques. Sans cet écrit, on igno-
scriptum illud eorum tempora et reroit encore plusieurs Conciles
Acta ad nos transmisisset. Hugo- du onzième siècle , dont il nous
nis operi maximum addunt œsti- donne la date et les Actes. Ce qui
mationem, innumera quse includit rend encore intéressant l'Ouvrage
Autographa ; veterum Scripto- de Hugue , c'est la quantité de
rum fragmenta; multaque alia Pièces originales, qu'il a eu soin
Eruditorum laudi dicta ; Gcsta d'y enchâsser , avec des morceaux
continet propemodum compléta des anciens Auteurs ; c'est le grand
Gregorii f'il Papœ , Uugonis nombre de traits qui concernent
Legati Lugdunensis Archiepisco- les gens de Lettres ; ce sont les
pi, B. Richardi S. Fitoni Ab- Histoires prcsqu'entieres du Pape
bâtis , atque Jarentonis Abbatis Grégoire Vil , du Légat Hugue ,
S. Benigni Divionensis. Partes Archevêque de Lyon , du B. Ri-
duas complectitur opus : primam, chard, Abbé de S. Vanne, et de
à Nativitate Christi, ad fincm Jarenton, Abbé de S. Bénigne de
usque sseculi decimi^ edidit D. Dijon. Sa Chronique contient
Bouquet in Tomo III et seqq. deux Parties : la première s'étend
atque in iis quse annum 919 prœ- depuis la Naissance de Jesus-Christ^
cedunt, tôt fera menda notavit jusqu'à la fin du dixième siècle.
quot verba ; observavit ab anno Dom Bouquet l'a publiée dans le
919 ad 966 ab Hugone exscrip- troisième Tome de ce Recueil , et
tum Frodoardum fuisse , sed dans les suivans ; il observe que
minus accuratè. Momentum ergo dans ce qui précède l'année 919 ,
suum à secunda parte habet opus le nombre des fautes égale presque
H agonis Flaviniacensis. Ex hac celui des mots ; et que depuis 919 ,
potissimiim Historicus meritb die- jusqu'à 966 , Hugue a copié l'Ou-
tus est. Ab anno 1002 toti/m se- vrage de Frodoard ; encore l'a-t-il
culum ad 1102 percurrit secunda fait avec peu d'exactitude. C'est
Pars. In qua nonnulla etiam donc la seconde Partie qui fait le
menda reperies , enumerationes prix de l'écrit de Hugue de Fla-
scilicet nimis prolixas, obscura vigny ; c'est celle-là principale-
multa , confusa et perturbata ment qui lui a mérité le titre
FRJEFATIO. xxxix
d'Historien. Elle commence à l'an- tempora, nonnullos contra ra-
née 1002 et elle contient un tionem temporum errores et contra
siècle entier, jusqu'en 1102. Il se veritatem Historix. Procedit ab
trouve pourtant encore quelques anno 1033 ad 1067 hîc editum
défauts dans cette Partie : par excerptum, in quo facta leges
exemple, de trop longs détails, annorum 1025, 1028, 1032;
peu d'ordre, des dates brouillées, imb etiom anni 1074, guem
quelques anachronismes , et des ante 1067 scribit pro 1073.
fautes contre la vérité de l'His- Hœc certè Juctorem inordinatè
toire. L'extrait contenu dans ce tempora descripsisse probant.
Volume , comprend depuis l'an- Quantum ad secundam Partem,
née 1033, jusqu'à 1067. On y in multis Hugo Glabrum se-
trouvera des faits qui concernent cutus est.
les années 1025 , 1028 , 1032 , et même 1074 qu'il place pour
1073 , avant 1067 ; ce qui prouve bien peu d'exactitude dans la
Chronologie de l'Fxrivain. On remarque que pour sa seconde Par-
tie, Hugue a beaucoup fait usage de Glaber.
XXXII. Monsieur Danse , Chanoi- ^'XXII. D. Danse Bellova- ^^^^^^
ne de Beauvais, Membre de l'illustre censis Canonicus , unus ex cla- ^"•'•- ^e-
' ' metic.
Société Littéraire , qui travaille à rissimis illis multarum Littera-
l'Histoire de cette ville , nous a com- rum viris, qui Bellovaci Histo-
muniqué la copie d'un Maimscrit , riam in manibus habent , parti-
qui lui a paru être du XIP siècle. Ce cipes nos fecit apographi Ms.
Manuscrit, qui appartenoit autrefois Codicis, quem exaratum conjicit
à l'Abbaye de S. Germer de Flay , seculo XII , et qui fuit olim
contient TAbrégé de l'Histoire de Abbatise S. Geremari Flavia-
Guillaume de Jumiége, avec un Sup- censis. Continet Codex ille Epi-
plément jusqu'à Tannée 1106. Le tomam Historix Guill. Gemetic.
morceau que nous publions de cet cum Auctario ad annum usque
écrit, commence à la mort de Ri- 1106. Exhibitum hic Epitomx
chard II , Duc de Normandie , en fragmentum cœpit à morte Ri-
1026. L'Art de vérifier les dates met chardi II Normannise Ducis
cette mort en 1027, et M. l'Abbé anno 1026. Ars comprobandi
Fleuri en 1028; ce dernier aura con- datas Richardum II anno 1027
fondu Richard U avec Richard III , mortuum refert^ et Abbas Fleuri
qui mourut effectivement en 1028, anno 1028 ; postremus iste nul-
ou plutôt en 1027 suivant D. Ma- him forsan instituit discrimen
billon. Nous suivons le Marins- Richardum II inter et Richar-
crit jusqu'à l'an 1106, temps où dumlU, qui anno rêvera 1028
Henri , Roi d'Angleterre ayant vitâ functus est, immb anno 1 027
battu et fait prisonnier son frère ex Mabillonio. Codicem Ms. ex-
Robert, il réunit sur sa tête la Nor- scribimus usque ad annum 1106,
mandie à la Couronne d'' Angleterre, quo Rex Angl. Henricus, con-
fligens cum Roberto fratre suo Comité Normannorum , in vincula
eum conjecit ; sicque cum Anglia etiam Normanniam obtinuit.
XXXIII. L'Histoire de l'Abbaye XXXIU. Historiam Monas- Hist. Au-
de S. Hubert a été écrite au com- terii S. Huberti , ineunte seculo nasierii s.
mencement du douzième siècle, XII, scripsit Anonymus ejus- " ^'^''
par un Anonyme , Moine du mê- dcm loci Monachus, vir exquisiti
xï PRjEFATIO.
judicii, nec mediocriter doctus , me lieu. C'étoit un homme d'es-
sed et valde plus , et veritatis prit , de sçavoir, de piété , et qui
cultor. Paucis expedit prima aimoit le vrai. Il dit peu de choses
tempora Abbatise sux, ineunte des premiers temps de son Ab-
octavo seculo fundatœ. Ab anno baye, dont l'origine remonte au
tantiim 1034, imb etiam 1045, commencement du huitième siècle.
plena procéda et coheerens hxc Ce n'est qu'à l'année 1034 , ou
Historia : tune enim , ipso mo- même 1045, que son Histoire de-
nente Scriptore , nihil asserit vient pleine et suivie ; parce qu'a-
quod monumentis antiquis , aut lors il parle de choses qu'il a vues ,
testibus oculatis, non sit sub- ou apprises de témoins oculaires ,
nixum. Illo, inquam, abhinc comme il a soin d'en avertir. De-
anno, ad 1106 in quo desinit puis ce temps, jusqu'à l'année
ipsius opus, Scriptor accuratus ^ 1106 que finit sa narration, l'Au-
nullum omittit factum memoriâ teur ne laisse échapper aucun évé-
dignum^ quod mater ix conveniat : nemerit mémorable, qui ait rap-
multaque adducit alia^ quse ad port à son objet : il y en fait entrer
illustrandum cùm civilem tîim beaucoup d'autres , qui concernent
Ecclesiasticam Historiam finiti- l'Histoire Ecclésiastique et civile
marum regionum , ac prœsertim des Pays voisins, et sur -tout l'E-
Leodiensis Ecclesise , non paràm glise de Liège. Et , ce qui ajoute
conducunt. Instrumenta arche- un nouveau prix à son écrit , il y
typa inscrit nonnulla, quibus insère plusieurs Pièces originales.
increscit maxime operis illius Dom Martene et Dom Durand ont
sestimatio. Latebat prorsiis egre- publié cette Histoire sur un ancien
gium illud scriptum, ciim Mar- Manuscrit de l'Abbaye même de
tenius et Durandus hoc ediderunt §. Hubert. Jusques-là , elle étoit
ex veteri Ms. Abbatiœ ipsius S. absolument ignorée. L'extrait que
Huberti. Ex Ampl. Martenii ^ous en donnons est tiré de l'Am-
Collect. descripsimus illud frag- pie Collection de Dom Martene.
rnentum, quod ab anno 1034, H commence à l'année 1034, et
ad profligatum à Roberto Frisio fmit à la défaite du Roi Philippe I ,
Philippi I Régis exercitum anno par Robert le Frison en 1072. Il
1072, protenditur. Çuse ad pag. nous [a paru nécessaire de suppléer
149, lin. 17 resecata fuerant ce qu'on avoit mal-à- propos re-
incautè, hsec in Additamentis tranché à la page 149 , ligne 17;.
pag 635. E, supplenda duximus. Qn le trouvera dans les Additions ,
page 635. E.
Acu Tui- XXXIV. Ingenii dotibus ac XXXIV. L'Auteur des Actes
lensium Epis- pigf^te conspicuus Actorum Tul- des Evêques de Toul , homme
lensium Episcoporum optimus d'esprit , de piété , et bon Ecri-
Scriptor, se quidem in ipso opère vain , prouve par son Ouvrage
Tullensem prodit ; sed nec no- qu'il étoit de la ville de Toul ;
men, nec vitse instiiutum indicat. mais nous ignorons son nom et
Id prsesertim intendit Auctor, ut son état. On voit que son but
Episcoporum lullensium seriem principal étoit de donner à la
et ordinem , ad usque tempora postérité une Histoire suivie ,
sua compendiose posteris tradat, mais abrégée , des Evêques de
atque jam vulgata conservet. Toul , jusqu'à son temps , et de
conserve
PR^FATIO. xlj
conserver ce qui en avoit été pu- fJsec porro Acta annum 1 1 08
blié avant lui. Son Recueil va jus- attingentia , veritati proximiora
qu'à l'année 1108. Il est plus na- sunt ^ et antiquiora Us quse D.
turel et plus ancien que celui que Calmet, inter instrumenta Hist.
l'on trouve dans les preuves de Lothar. inscripsit. Primus Acta
l'Histoire de Lorraine par Dom priora Martenius edidit ex duo-
Calmet. Dom Martene est le pre- hus Mss. Codic. Auctori cosevis ,
mier qui ait publié les Actes dont quorum unus erat Abbatix Tul-
nous parlons : il les a copiés sur lensis S. Mansueti^ alter Abbatist
deux Manuscrits du temps même Cambronensis in Hannonia. Opus
de l'Auteur, l'un de l'Abbaye de editum à Mortenio, duplici Parte
S. Mansui à Toul , l'autre de celle constat : prima , Tullensium
de Cambron , dans le Hainaut. Episcoporum à S. Mansueto ad
Dans l'Edition de Dom Martene , Pibonem Gesta redigit ad sum-
l'Ouvrage est distribué en deux rnam; exhibet pars altéra Acta
Parties : la première contient i-ntegra nec non et Miracula SS.
les vies abrégées des Evêques de Mansueti ^ Apri et Gerardi.
Toul , depuis S. Mansui , jusqu'à Continent etiam Mss. Codices
Pibon. L'autre Partie comprend totam vitam Episcopi Brunonis ^
les vies entières de S. Mansui, de posteà Papse Leonis IX; sed
S. Evre , de S. Gérard , avec l'His- hanc^ jam accurate à Bollando
toire de leurs Miracles. Les Ma- ^^ Mabillonio editam , Marte-
nuscrits contiennent encore la vie ^^"^^ minime censuit rursiis prelo
de l'Evêque Brunon , depuis Pape , submittendam. Stephanus de Li-
sons le nom de Léon IX ; mais nerivilla , nobili Parisiorum stir-
Dom Martene n'a pas cru nécessaire P^ natus , qui nnno 994 S. Ge-
de la réimprimer, après les bonnes rardo successit^ aperit excerptum
Editions des BoUandistes et de hîc traditum; claudit verb , qui
Dom Mabillon. Notre extrait com- memoratur uLtimus in illis Actis,
mence au successeur de S. Gérard Pibo : fuit hic Monachus S. Be-
en 994 , c'est-à-dire à Etienne de nigni Divionensis , Tullensis
Linerville , issu d'une noble fa- Episcopus creatus mense Aprili
mille Parisienne: nous le termi- 1073, obiitque anno 1107, desi-
nons à l'installation de Pibon , le nente Novembri.
dernier Evêque de Toul, dont il soit parlé dans ces Actes. Ce Pibon
Moine de S. Bénigne de Dijon, fut fait Evêque de Toul au mois
d'Avril 1073, et mourut à la fin de Novembre 1107.
XXXV. Ingulfe, Abbé de Croy- XXXV. Monasterii Croylan- Historia
land , étoit Anglois. Il passa en diensis Abbas Ingulfus , natus in cryîand!'
Normandie vers l'an 1051. Guil- Anglia et à parentibus Anglicis,
laume. Duc de Normandie , le Normanniam enavigavit circa
prit pour son Secrétaire. Dans la annum 1051. Factus est Scriba
suite il se fit Moine à Fontenelle Guillelmi ISorman. Ducis. Mo-
ou S. Vandrille , dont il fut Prieur nachus postea in Fontanellensi seu
plusieurs années. Il repassa en An- S. Vandregisili Cœnobio , Prior
gleterre , oh il fut fait Abbé de ibidem per aliquot annos effectus
Croyland en 1076. Il mourut le 16 est. Revectus in Angliam ^ Croy-
de Novembre 1108. C'est sans landiam primùm introivit instal-
difficulté le meilleur Historien , latus Abbas anno Dom. 1076.
Tome AI. i
xlij PR^FA TJO.
Obiit an. 1108, die 16 No- pour ce qui regarde les conimen-
vemb. Optimus certè , vel forte cemens de la domination des Nor-
solus, gui Normannici in An- mans en Angleterre. Il avoit tout
^lia imperii initia pure ac verè vu en bon connoisseur, et ce
scripscrit. Quse ingeniosus et in- qu'il rapporte , il l'écrit en homme
telligens rerum xstimator vidit , lettré , judicieux et vrai. Nous
h^c narrât judex eruditus , pru- prenons l'Histoire d'Ingulfe dans
dens et sincerus. Historiam In- les Historiens Anglois publiés à
gulfi mutuamur ex Rerum An- Francfort en 1601. Notre Extrait
glicarum Scriptoribus , Franco- imprimé à la page 153 , com-
furti anno 1601 editis , hancque mence avec le couronnement du
in isto Vol. pag. 153, inchoa- Roi d'Angleterre Edouard HI, le
mus à coronato Rege Anglise jour de Pàque de l'année 1043.
Eduardo lll , die S. Paschse L'Historien décrit d'une façon cu-
an. 1043. Solemnes ritus quihus rieuse et détaillée les cérémonies
MiUtise consecrabantur Angli , que l'on observoit pour la récep-
singulatim ac studiosè recenset tion des Chevaliers Anglois : puis il
Historicus : atque observât hanc ajoute que les JSormans bldmoient
consecrandi Militis consuetu- cet usage , et rejettoient de tels Che-
dinem Normannos abominan- valiers , qu'ils ne regardaient pas
tes ; non Miiitem legitimum comme légitimes. Cependant ces
talem tenuisse , sed socordem Cérémonies étoient très-pieuses et
Equitem et Quiritem degene- fort édifiantes , les mêmes qui
rem deputavisse. Attamen Ritus s'observoient dans notre ancienne
illi piissimi ac religiosissimi à Chevalerie. On peut s'en convain-
priscis Francorum MiUtibus cre, en les comparant avec l'His-
iidem servabantur, ut certum toire de l'ancienne Chevalerie,
comperiet , qui hos conferet cum que nous a donnée un célèbre
antiqux MiUtise Historia in lucem Académicien. Ingulfe dit que ,
prolata ab illustrissimo Acade- quand il repassa en Angleterre
mico. Marrât Ingulfus , ciim in avec le Duc Guillaume , il pré-
Angliam Ducis Guillelmi socius senta à ce Conquérant, de la part
transfretaret , duodecim juvenes de son Abbé de S. Vandrille ^
electos, Equités et armatos cum douze jeunes Ecuyers d'élite et bien
centum marcis {forsan argenti ) armés , avec cent marcs (d'argent ,
pro suis sumptibus in suam ex- sans doute,) pour contribuer à la
peditionem Anglise Domitori dépense que le Duc étoit obligé de
obtulisse ex parte Abbatis S. faire pour cette expédition. Nous
Vandregisih. Exscripto nostro terminons cet extrait à l'endroit où
terminum imponunt hxc Ingulfi Ingulfe dit qu^il emporta de Lon-
verba : Attuli mecum de Lon- dres dans son Monastère les Loix
doniis in meum Monasterium du Roi Edouard, dont Guillaume
Leges aequissimi Régis Eduardi, avoit ordonné U observation dans tout
quas dominus meus inclytus le Royaume d'Angleterre , sous
Rex Guillelmus authenticas peine d'être sévèrement puni. On
esse , et perpétue per totum trouvera à la page 636 B. quelques
Regnum Anghae inviolabiliter additions à cet Article,
tenendas sub pœnis gravissimis proclamarat. Qusedam his addita re-
parles ad pag. 636. B.
PH^FA TIO. xliij
XXX VI. Hugue , appelle de XXXFl. Hugo à quodam Historica
Sainte Marie , du nom d'un vil- patris sui vico, de S. Maria dic- chron. Hu-
lage appartenant à son père , se fit tus , Monachum professas est in li^^^^^f'
Moine à S. Benoît sur Loire, ou Ahhatia S. Benedicti ad Lige- "'"?'''•
Fleuri, d'où lui est resté le sur- rim , indeque Floriacensis cogno-
nom. Il se rendit célèbre vers la minatus. Inclinante seculo XI ,
fin du onzième siècle, et au com- et ineunte XII , famam Hugoni
mencement du douzième par plu- rion modicam compararunt exi-
sieurs excellens Ouvrages. Le plus mia varia opéra , quorum sane
important de tous, par la solidité prœstantius habetur et diligentid
et l'exactitude , est son Traité de et veritate, Tractatus de potcstate
la puissance Royale et de la dignité Regia et Sacerdotali dignitate ,
Sacerdotale , que M. Baluze a im- quem vulgavit Baluzius inter
primé dans le Recueil des anciens vetera monumenta Tom. IF ,
monumens , Tome IV, pag. 9 et pag. 9 et seqq. Aliud nos hic
suiv. Un autre écrit du même Au- prsecipuè detinet ejusdem Aucto-
teur, plus considérable pour le ris scriptum, Volumine cseteris
Volume , est son Histoire ou sa insignius , Historia nempe seu
Chronique, qui lait ici notre prin- Hugonis Chronicum , quod in
cipal objet. Cette Chronique , dis- Libros sex distributum ; univer-
tribuée en six Livres, est une es- ^^l'^^ Historia dici potest ah
pece d'Histoire universelle depuis Ahrahamo ad Caroli Calvi Im-
Abraham , jusqu'au reo"ne de p^rium. Veteribus Historicis scitè
Charle le Chauve. Hugue avoit pervohitis hene usus est Hugo.
beaucoup lu les anciens Historiens, Vetustissimus , imb primigenius
et il a sçu en faire bon usage. Le forsan Codex Ms. in Bihlioth.
Manuscrit de la Bibliothèque du R<^S^a ^V" 4963 asservatus , Lu-
Roi, coté 4963, très-ancien, et dovici PU regnum. excludit ; uLtrà
qui peut passer pour l'original , ne longiàs omnes alii tàm Mss. thm
contient que jusqu'à Louis le Dé- editi Libri provelumtur. Ex his
bonnaire exclusivement ; tous les haud dubiè , qux sextum Librum
autres Manuscrits et les Imprimés scribens, recens cognovit Auctor,
vont beaucoup plus loin. Les dé- relegere Historiam suam ipsique
couvertes que l'Auteur dit lui-mê- addere constiluit. Profitetur Hugo
me avoir faites lorsqu'il compo- ante sua tempora , Litteris à
soit son sixième Livre, l'auront sans nemine mandata fuisse Franco-
doute engagé à revoir et à aug- rum Regum Acta , à Ludovico
menter son Ouvrage. Hugue dé- Pio , ad usque tune imperantem
clare que personne avant lui n'a- Ludovicum VI seu Crassum;
voit tenté d'écrire les actions des potest igitur postremse illius His-
Rois de France , depuis Louis le torise primas censeri Scriptor ;
Débonnaire, jusqu'au Prince ac- indeque maximum huic operi pre-
tuellement régnant, qui étoit tium additur. Totum desideratur ,
Louis VI, surnommé le Gros. On prxter editam à Martenio in
peut donc le regarder comme Tom. I. Anecdot. nuncupatoriam
Auteur original de cette partie de Epistolam ad Mathildem Hen-
notre Histoire; ce qui ajoute un rici F Imperatoris uxorem , et
très-grand prix à son travail. Nous fîliam sororis Adelse Carnutensis
n'avons que l'Epître dédicatoire Comitissœ , oui primam Histo-
xliv PHjEFATIO.
riam Auctor dicaverat. Posterio- de ce dernier Oavrao-e • Dom
rem , si superesset , ah omnibus Martene l'a imprimée au premier
post Hugonem Historicis , vel Tome de ses Anecdotes : elle est
ex toto exscriptam agnosceremus, adressée à l'Impératrice Mathilde ,
vel certè ex ea assumpta quam femme de l'Empereur Henri V ,
plurima. Expressit multa Alhe- et nièce d'Adèle, Comtesse de
riciis Triumfontium , qui Hu- Chartres , à qui il avoit | dédié sa
gonem laudat distinctum ah Hu- première Histoire. Si nous avions
gone de S. Victore. Marquardus la dernière, nous pourrions y re-
FreJœrus , qui primas Hugonis connoître que tous les Ecrivains
de S. Maria maximum operis depuis Hugue, ont copié son Ou-
partem edidit, Ivoni Carnotensi vrage en entier, ou puisé chez lui
trihuit immerito ; Auctorem hu- la plus grande partie de ce qu'ils
jus Historiée verum , Hugonem rapportent. Alberic des Troisfon-
nemo his temporihus non profite- taines en a tiré plusieurs choses ,
tur. Bernardus Rottendorf , celé- puisqu'il cite l'Auteur en le distin-
hris Medicus civitatis Monaste- guant de Hugue de S. Victor. Mar-
rii , ibidem Historiam Hugonis quard Fréher , qui le premier a
Floriacensis vulgavit in i". anno mis au jour la plus grande partie
1638. Perrara hxc et unica plane de l'Histoire de Hugue de Sainte
cognoscitur editio ; cui addi Marie, l'attribue sans fondement
possent plurima Chronicorum et à Ives de Chartres ; personne ne
Historiarum fragmenta coacta et doute aujourd'hui que Hugue de
à D. Pithœo vulgata in parte Fleuri n'en soit le véritable Au-
secunda llistoricorum coœvorum, teur. En IfiSS Bernard Rotten-
ac inter veteres undecim Historiée dorf , scavant Médecin de Muns-
Francorum Scriptores ; à Ches- ter, fit imprimer dans cette ville
nio .in Tom. III , pag. 334, et l'Histoire de Hugue de Fleuri en
Tom. IF, pag. 97; atque in un Volume in 4°. Cette Edition
hac nostra Collectione, Tom. V, est fort rare, et c'est proprement
F/, VUl et X. Notavit D. la seule que nous ayons. On pour-
Bouquet Tom. FUI , pag. 325. roit y ajouter plusieurs fragmens
plures Historix Hugonis Flo- de Chroniques €t d'Histoires, im-
riacensis partes gallicè redditas , primés dans la seconde Partie des
atque San-Dionysianis Chroni- Historiens contemporains, par M.
cis insertas. Anno 1120 florehat Pithou, et dans son Recueil des
adhuc Hugo. Hune, ex XI seculi onze anciens Historiens de France ;
Scriptoribus solum cum Guiberto dans la Collection de du Chesne,
de Novigento , Geographise haud Tome HI, page 334, et Tome IV,
ignarum asserit Abhas Lebeuf. page 97 ; et dans notre Recueil,
Tomes V, VI, VIII et X. Dom Bouquet au huitième Tome, page 325,
a observé qu'on avoit traduit et inséré dans la Chronique de S. Denys
plusieurs morceaux de celle de Hugue de Fleuri. Hugue vivoit
encore en 1120. M. l'Abbé Lebeuf dit que cet Auteur est le seul du
onzième siècle, qui, avec Guibert de Nogent, ait eu quelque connoissance
de la Géographie.
Descripsimus ex Collectione L'Extrait Historique , que nous
Freheri, atque cum Ms. Regio plaçons à la page 157 de ce Vo-
]S°. 8394 contulimus quod ad lume, est tiré de la Collection de
PRMFATIO. xlv
Fréher, et collationé sur un Ma- pag. 157 hujus Folum. habetur
nuscrit du Roi, coté 8394. Nous Fragmentum historicum : cujus
n'osons l'attribuer à Hugue de porrb ut minus accurati , Hu~
Fleuri. Le peu d'exactitude que gonem Floriacensem nolumus
nous y remarquons, ne nous pa- Auctorem inscriberc. Sic exordi-
roît pas digne d'un si bon Auteur, tur Excerptum : Rex Henricus
Suivant les premiers mots de ce neptem Henrici Alamannorum
Fragment, Henri, Roi de France , Imperatoris duxit in uxorem ;
épousa la nièce de Henri , Empe- ex qua fîliam unam procreavit.
reur d? Allemagne , dont il eut une Très in hac brevi locutione ^ cor-
fille. Trois erreurs dans cette ^ig^ errores : ex Mathilde non
seule phrase : Henri n'eut jamais uxore ^ sed desponsatd tantîim ,
d'enfans de Mathilde ; il ne l'épousa libéras nunquam suscepit Hen-
point, il fut seulement fiancé avec ricus Franc. Rex; non neptis
elle; Mathilde n'étoit point niécc ^ Imperatoris Henrici III seu Ni-
mais sœur de l'Empereur Henri HI, gfi , sed soror ejus erat Mathil-
surnommé le Noir : ils étoient l'un dis , ambo filii Conradi Salici et
et l'autre enfans de Conrad le Sa- Giselse. En error alter ejusdem
lique et de Gisèle. Autre erreur Fragmenti : Philippus Rex ma-
du même Fragment : Le Roi Phi- gnificus accepit sibi uxorem
lippe épousa Berte, fille du Comte Bertam Balduini Comitis filiam,
Baudouin, et sœur de Robert, Roberti vero Comitis Flandrise
Comte de Flandres. Berle , épouse sororem. Uxor Philippi I Franc.
de Philippe I, Roi de France, Régis Berta , filia fuit Florentii
étoit fille de Florent, Comte de Hollandix et Frisix Comitis;
Hollande et de Frise; Robert le post Florentii mortem , viduam
Frison, Comte de Flandres, avoit ejus , matrem scilicet Bertse
épousé la mère de Berte, après la duxerat in matrimonium Ro-
mort de Florent; donc 1 épouse bertus Frisius Comes Flandrise:
du Roi Philippe étoit belle-fille, et non ergo soror , sed Roberti pri-
non pas sœur de Robert. L'Auteur ^ig^a fuit uxor Régis Philippi.
confond l'ordre des faits, lorsqu'il Confuse et perturbatè facta dis-
placela guerre de Foulque Rechin ponit Auctor , diim post venditum
avec son frère Geofroi le Barbu, Bituricensem Vicecomitatum ,
après la vente 'de la Vicomte de gestum narrât bellum Fulconem
Bourges. C'est en 1100 qu'Eude Richinum inter et ejus fratrem
Herpin vendit cette Vicomte au Gaufridum Barbatum. Anno
Roi Philippe I. Foulque et Geo- noo, Eudo Harpinus Phi-
froi succédèrent à Geofroi Martel lippo I Régi Vicecomitatum
leur oncle en 1060. Ils furent en suum vendidit ; anno vero 1060
guerre les huit premières années. Graufridi Martelli avunculi sui
Foulque Rechin dit lui - même hereditatem adierunt Fulco et
qu'il y avoit 28 ans qu'il possédait Gaufridus : octo abhinc annis
paisiblement l'Anjou, outre les armis inter se contenderunt ; ait
huit ans de troubles qui avaient ipse Fulco se post hos octo tur-
précédé, lorsqu'il commença d'é- bulentos annos honorem Ande-
crire : or Foulque écrivoit vers gavensem 28 annis tenuisse,
l'année 1100, et mourut en 1109. usque ad terminum illum que
Il est donc démontré que la guerre scriptum facere disposuit. Porrb
m
xlvj Pn JE F AT 10.
Fulco , anno 1109 vitâ functus, entre les deux frères Comtes
circa 1100 scribebat ; constat d'Anjou et de Touraine , précède
ergb evidenter, non ante bellum de plus de trente ans la vente de
inter fratres Andegav. et Turon. la Vicomte de Bourges. On a ira-
Comites inflammatum , sed annis primé une partie de ce Fragment
ampliîis triginta post , venditum à la page 219 du dixième Tome,
fuisse Bituric. Ficecomitatum. OÙ mal-à-propos on l'a attribué à
Fragmenti hujus pars in Tom. X, Hugue de Fleuri.
pag. 215 im pressa , Hugoni Flo-
riacensi minus appositè tribuitur.
Idem ne dicas de Chronici ve- ^^ ^'^^ ^St pas de même d'un
teris Excerpto , ad hujusce Vol. autre Extrait d'une ancienne Chro-
pag. 158 additOy cujus parsexstat nique, imprimé à la 158" page
in Tcmo X , pag. 215. Genui- ^e ce Volume, et dont on a
num Hugonis Floriacensis opus donné une partie dans le dixième
satis comprobatur , et partem esse Tome, page 215. Il paroît bien
accessionum ad Chronicum suum^ décidé que c'est l'Ouvrage de Hu-
quas Imperatrici Mathildi dedi- gue de Fleuri ; c'est-à-dire une
caverat. Scriptum illud petimus paitie des augmentations qu'il a
à Chesnio , apud quem in Tom. IF, faites à sa Chronique, et qu'il a
pag. 97, ab anno 986 ad 1109 dédiées à l'Impératrice Mathilde.
extenditur. fncipit in hoc Folu- Cette addition, que nous prenons
mine contentum frustulum^ a morte dans du Chosne , Tome IV, page
Roberti Régis anno 1031 j ab- 97, s'étend depuis Tan 986 , jus-
sohntur autem obitu Balduini qu'en 1109. L'Article de ce Vo-
Flandrix Comitis regnique Pro- lunie commence à la mort du Roi
curatoris , anno scilicet 1067, Robert en 1031; et finit à la mort
quo per se Philippus I ogere cœpit de Baudouin, Comte de Flandres,
regrd gubernacula. Philippus, Régent du Royaume, c'est-à-dire en
juxtà Scriptorem hune, uxorem 1067; temps où Philippe I cora-
sibi adjunxit Bertam natam Fio- mença à gouverner par lui-même.
rentii Ducis Frisise : unde patet L'Ecrivain dit ici que Philippe
liquida superius excerptum, eidem épousa Berte , fille de Florent ,
Autori non esse adscribendum. Duc de Frise : ce qui prouve évi-
demment que le morceau précédent n'est point du même Auteur.
Tertium , quod légère est ad Le troisième Fragment de l'His-
pag. 160 hujus Fol. Historiée toire de France, f|ue l'on trouve
Franc. Fragnientum , ex Ms. à la page 160 de ce Volume, a été
veteri S. Benedicti ad Ligerim copié sur un ancien manuscrit de
descriptum , atque cum Editione S. Benoît sur Loire , et imprimé
Fithœana collatum , publicavit par du Chesne dans son quatrième
Chesnius in Tom. IF , pag. 86. Tome, page 86 , après l'avoir
Utramque nos cum Ms. Regio comparé avec l'Edition de Pithou.
iV°. 6190 Editionem compara- Nous avons collationné l'une et
vimus. Florebat haud dubie l'autre Edition avec le Manuscrit du
Scriptor ineunte XII sseculo , Roi , N". 6190. L'Ecrivain vivoit
ciim ad annum usque 1110, nar- certainement au commencement
rationem deducat ; ne tamen inde du douzième siècle ; puisque les
concludas Hugonis Floriacensis faits qu'il rapporte, vont jusqu'à
PRyEFATIO. xlvij
l'aiinée 1110. Il n'est pas décidé illud esse opus. Quihus scatet
pour cela qu'on doive attribuer errores quamplurimi , Scriptorem
cet Ouvrage à Hugue de Fleuri, alium satiàs indicant. Excerptum
Le« fautes multipliées qu'on y dé- Tomi XI ordimur ab anno 1037,
couvre, seroient plus capables de quo victus et occisus est à Go-
persuader le contraire. Nous com- zelone Lotharingise Duce Eudo
mençons l'Extrait du onzième Cornes Campanix ; concludimus
Tome à l'année 1037, et à la dé- verb morte Ducis Burgundise
faite d'Eude , Comte de Cham- Roberti , anno scilicet 1075.
pagne , par Gozelon , Duc de ^uctor hujus Fragmenti omnia
Lorraine; et nous le finissons à tum tempora tàm facta tiirbat
la mort de Robert, Duc de Bour- et invertit.
gogne, qui arriva en 1075. L'Auteur de ce Fragment renverse abso-
lument tout l'ordre Chronologique dans les faits qu'il rapporte.
XXXVIL Sigebert, homme aussi XXXFH. Sigebertus morum sigebeni
, . . . , . , . . Gemblac.
respectable par r intégrité de ses mœurs ^ probitate et SCientiae multipiici- MonacUi
qu'il était recommandable par Véten- tate laudabilis , circa annum "*"*
due et la variété de wn érudition ^ na- 1030 in Brabantia Francica na-
quit dans le Brabant François vers tus, juvenis vitam iniit Monas-
l'an 1030. Dès sa jeunesse, il embrassa ticam in Abbatia Gemblacensi
la vie Monastique dans l'Abbaye de Diœcesis olim Leodicensis , modo
Gemblou ou Gemblours, qui étoit vero Namurcensis. Celeberrima
alors du Diocèse de Liège, et à pré- tune erat hœc Abbatia et eximiis
sent de celui de Namur. Cette Ab- Litterarum studiis , et ampUssi-
baye étoit des plus fameuses , tant ma Librorum copia , ex quorum
par les bonnes études qui y fleu- lectione tantum percepit fructum
rissoient, que par sa riche Biblio- Sigebertus , ut multam in sacris
theque. Sigebert sçut si bien en et profanis eruditionem fu^rit
profiter, qu'il se rendit très-habile consecutus , Grxcam et Hebrai-
dans la Littérature profane et dans cam Linguas didicerit , atque
la sacrée; il acquit la connoissance facultatem comparaverit versibus
des Langues Grecque et Hébraï- et prosâ concinnè et eleganter
que, et le talent de bien écrire en scribendi. In Abbatia S. Fin-
vers et en prose. Il enseigna pen- centii Metensis dià juvenes eru-
dant long-temps la jeunesse dans divit Artibus. Moribus apertis et
l'Abbaye de S. Vincent de Metz, simplicibus, candidis et suavibus
Il étoit d'un caractère ouvert , gra- gratus erat sui temporis sapien-
cieux, aimable ; il faisoit les délices tibus. Métis dià commoratus ,
des gens de Lettres de son temps, iterum se retulit Gemblacum ,
Après un long séjour à Metz, Si- atque in urbe totoque Leodicensi
gebert retourna à Gemblou; il y agro, summum doctrine tenuit
devint l'Oracle de la ville de Liège imperium Sigebertus. Imperatoris
et de tout le pays. Le Diocèse de Henrici IV partibus addicta
Liège fut toujours très-attaché à maxime fuit Leodicensis Diœce-
l'Empereur Henri IV. Il n'est sis ; nil mirum ergo, Sigebertum,
point étonnant que Sigebert , qui qui vixit dum Sacerdotium inter
avoit vécu' au temps de la plus et Imperium discordia vigerej
grande chaleur des divisions entre sxvissima, in Scriptis studiosum
le Sacerdoce et l'Empire, paroisse Imperatoris videri. Ast unitate
xlviij PRMFATKK
perpetub scrvatâ, nunquamG, de- dans ses écrits décidé pour les in-
fuit summis Pontificibus ab Ec- térèts de l'Empereur. Mais il a
clesia Catholica probatis. Si Chro- toujours conservé l'unité , et ne
nico quœdam insérât Romanis s'est jamais séparé des Papes que
Pontificibus minus konorifica , l'Eglise Catholique reconnoissoit.
fidelis et sincerus Scriptor narrât S'il a inséré dans sa Chronique des
et alia Imperatori minime fa- choses peu honorables pour les
'ventia. Anno 1112 Chronicum souverains Pontifes ; Historien
mense Maio, Octobri verb vi- fidèle , il rapporte aussi celles qui
tam explevit Sigebertus. Inter étoient contre l'Empereur. Sige-
innumera laboriosi Auctoris ac j^^j-^ a terminé sa Chronique au
fecundi scripta, celeberrimum no- jnois de Mai, et sa vie au mois
men fecit illi Chronicum, cujus d'Octobre de l'année U12. Parmi
initium ducit ab anno 381 , qub \ç. grand nombre d'écrits que sa
scilicet S. Hieronjmus Eusebii plume laborieuse et féconde nous
Cesariensis opus absolverat. Si- a laissés, le plus fameux, et celui
geberti Chronici fragmenta jam qui lui a acquis le plus de réputa-
habes édita in Tomis III, V , tion, est sa Chronique. Il la com-
yi, VII, VIII et X hujusce mence où S. Jérôme avoit fini celle
Collectionis , ubi Chronologix d'Eusebe de Césarée, c'est-à-dire
vitia aliaque menda multa casti- à l'année 381. On en a donné plu-
gata reperies. Quantumvis men- sieurs morceaux dans les Tomes
dosum , plurimi fecerunt Sigc- m V , VI , VII, VIII et X de
berti Chronicum médise et infimx ce Recueil ; et l'on a eu soin de
xtatis Scrip tores , hocque prœ corriger les erreurs de Chronolo-
cxteris ssepius expresserunt. Uti- gie et les autres , qui se trouvent
litas illius ac prxstantia constant assez fréquemment dans cet Ou-
ex multàm repetitis Editionibus vra"e. Malgré ses défauts , la
quas hic non recenscmus ; uni Chronique de Sigebert a été
confidentes Auberti Mirxi edi- si généralement estimée dans le
tioni magis accuratx nimiràm moyen et le bas âge , qu'on 1 a
maximique pretii ab omnibus de- toujours le plus communément
putatx: ex hac affertur excerp- suivie, en lui donnant la préfé-
tum istud ab anno 1032 ad rence sur les autres. Les Editions
1072. Affirmant Auctores non- multipliées de cette Chronique,
nulli Joannx Papissx commen- prouvent qu'on en a toujours fait
tum se legisse in Sigeberti Chro- grand cas : nous n'en ferons point
nico; veràm ne vestigium qui- l'énumération ; nous nous en
dem tanti deliramenti retectum à tenons à celle d'Aubert le Mire ,
se profitentur, qui puriores hujus comme la meilleure , et la plus
operis Codices Mss. pervolverunt. universellement estimée. Nous con-
tinuons de la suivre, et nous en donnons depuis l'année 1032
jusqu'en 1072. Quelques Auteurs prétendent avoir lu dans la Chro-
nique de Sigebert , la fable de la Papesse Jeanne : mais ceux qui
ont vu les meilleurs Manuscrits, déclarent qu'il n'y paroît aucun ves-
tige de cette folle imagination.
Accessiones XXXVIII. Robertus de To- XXXVIII. De tous ceux qui
Monteld'' rigni prx cxteris unus, ut censent ont entrepris de continuer la Chro-
Sigebert. j^^^^ rerum xstimatores , majori nique de Sigebert, Robert de Torigni
est
FRJEFATIO. xlix
est celai qui , au jugement des cum cura persécutas est Sigeberti
Conrioisseurs , a le mieux réussi. Chronicum. Jnno 1154, Cœ-
Robert ayant été fait Abbé du nobii Montis Sancti Michaelis
Mont-Saint-Michel en 1154 , gou- ^bbas creatus^ ampliùs triginta
verna cette maison pendant plus annos Abbatiam rexit Robertus,
de trente ans : c'est de là que lui indè Montensis, seu de Monte
est venu le nom de Robert du Mont, persxpe dictas. Quas in deliciis
sous lequel il est beaucoup plus habuit Beccensis Monachas ,
connu. Il porta l'amour des Let- Litteris delectabatur Abbas Mon-
tres , de l'Abbaye du Bec , à celle tis S. Michaelis .•": variam ipsius
du Mont-Saint-Michel. La nom- eruditionem , atque amorem ho-
breuse Bibliothèque qu'il y forma , nestarum Artium disce ex innu-
et plus encore les écrits qu'il a ^^^^s quos congessit Libris, disce
laissés à la postérité , prouvent ses ^* meliiis ex ejus scriptis ad nos
grandes connoissances , et le goût usque servatis. Toti sumus nunc
qu'il avoit pour les bonnes scien- ^^ Roberti Accessionibus , quas
ces. Nous ne parlons ici que de reperire est in omnibus Sigeberti
ses Additions ; on les trouve dans Editionibus, et ad calcem Ope-
toutes les Editions qui ont été ^um Guiberti Novig. Abbatis ab
faites de Sigebert , et à la lin des Acherio , à quo sumptum est ex-
OEuvres de Guibert, Abbé de No- cerptum in Tomo X, pag. 269
gent, par Dom d'Acheri j c'est de 'vulgatum , necnon Fragmentum
cette dernière Edition que l'on a «« hoc VoLumine pag. 165 im-
tiré l'Extrait imprimé dans le di- pressum , ab anno scilicet 1 032
xieme Tome , page 269 , et ce- ^d 1067. Nota Robertum Mon-
lui-ci , depuis l'année 1032 jus- tens^m à Paschate initiant anni
qu'en 1067. On doit observer que ponere ; hxc attente perpendenti
Robert du Mont commence l'an- ^^^« et accarata videbitur Ro-
uée à Pâque. En faisant cette at- ^er«« Chronologia. Pag. 636, E,
tention , on le trouve très-exact fasum adjungimus Sapplemen-
pour la Chronologie. A la page tu.rn, quod in Editione Chesnii
636 , E , nous ajoutons un assez Guillelmo Gemeticensi fuerat as-
long Supplément , que l'on a attri- criptam ; verùm ex vetustioribus
bué à Guillaume de Jumiége dans ^■^^- Codicibus compertum ha-
l'Edition de du Chêne ; mais par ^uimus cum setate Historici Nor-
les plus anciens Manuscrits nous f^annise additionem istam can-
nons sommes convaincus que cette Z^''^* ^^" passe. Integra ferè
production n'étoit pas si ancienne seculo post Guill. Gemetic. flo-
que l'Historien de Normandie, mit scripti hujas Auctar. Si-
L' Auteur écrivoit près d'un siècle geberti Chronica hsec suppedita-
après Guillaume de Jumiége. Nous mus, ex Ms. Bibliath. Regiœ
joignons ce morceau à la Chroni- JSum. -4992.
que de Sigebert , sur un Manuscrit
du Roi coté 4992.
XXXIX. Nous avons donné une XXXIX. Chronici hujas An- ExChron.
partie de cette Chronique d'An- degavensis pars édita est in Tarn, aitero.
jou dans le dixième Tome , page -ï, pag. 271 ; quod saperest ,
271 : nous imprimons le reste dans ab anno scilicet 1035 ad 1079,
celui-ci , c'est-à-dire depuis l'an- post Martenium Tom. III ,
Tome Al. U
1 PRJEFATIO.
Anecdot. emittimus. Brevihs née 1035 jusqu'à 1079 , toujours
adhuc scripsit Chronographus d'après Dom Martene , Tome 111
iste, quàm qui suprà notatur des Ane(;dotes. L'Auteur de cette
A'". X; apud utrumque vacant Chronique est encore plus succinct
anni plurimi. Ex accuratâ Co- que celui dont nous avons parlé
mitum Andegavensium série , au N°. X. Comme lui, il passe plu-
Andegavus ipse posset haberi ; sieurs années sans rien rapporter.
sed alia multb plura Turonensem L'attention qu'il a de marquer la
indicant hune Anonymum. Tu- succession des Comtes d'Anjou ,
ronensium Archiepiscoporum or- pourroit le faire passer pour An-
dinem diligenter explicat; refert gevin : mais il donne encore plus
plurima quse ad urbem ac Diœ- d'indices propres à le faire re-
ces. Turon. attinent. In assi- garder comme Tourangeau. 11 a
gnandis temporibus minime fidus soin d'écrire la suite des Arclie-
ac certus, quse ad annum 1040 vêques de Tours ; il rapporte plu-
pertinet , anno 1035 Fulconis sieurs événemens qui concernent
Nerrx mortem statuit ; Angliam la Ville et le Diocese. 11 n^est
à Guillelmo JSormannise Duce point exact pour les dates. 11 mar-
anno 106i subactam narrât, que en 1035 la mort de Foulque
quam tamen non inlravit Guill. ISerra , et elle n'arriva qu'en 1040.
nisi rersiis Jinem anni 1066. 11 place en 1064 la conquête de
Frxcipuum istud commémorât l'Angleterre par Guillaume , Duc
Scriptor, nempe a Gaufrido de de Normandie ; mais ce Conqué-
Prulliaco, apud Andegavum oc- rant n'y entra que sur la fin de
ciso , inventa fuisse Tornea- 1066. Le trait le plus intéressant
menta. Institutum à Stephano que l'on trouve, c'est qu'en par-
de Tigerno Ordinem , jam anno lant de Geofroi de Prulli qui fut
1074 Grandimontensem nomi- tué à Angers , l'Auteur dit que ce
nat, quod tamen non obtinuit Seigneur avoit inventé les Tournois,
nomen , nisi multb post S. Ste- Il donne à l'Institut de S. Etienne
phani obitum, qui ascribitur de Thiers le nom à^ Ordre de
anno 1126. Veriim post Scrip- Grandmont , dès l'année 1074:
toris mortem istud Chronico in- cependant ce titre ne lui fut donné
sertum suspicari possumus. que long-temps après la mort de
S. Etienne, arrivée en 1126. Il esta présumer que ce trait aura été
ajouté à la Chronique , après la mort de son Auteur.
Geneaiog. ^^- Regum Francorum Ge- XL. Les propres expressions de
phaMmu^ndo* ^^^^^ogix hujus Scriptorem Régi l'Auteur de cette Généalogie des
ad Philip- Philippo I sequalem probant et Rois de France, nous apprennent
puni I. . . _^ . .
verba ipsa et vetustas scripturse qu'il vivoit sous le Roi Philippe 1 ;
ac membranse Ms. Regii 4955, on peut encore s'en convaincre
art. 12. Inde patet iterîim quam par la matière et le caractère du
insane [contendat Harduinus Manuscrit conservé à la Biblio-
nullas Regum nostrorum Ge- theque du Roi , N". 4955, art. 12.
nealogicas séries contextas fuisse C'est une nouvelle preuve des ri-
ante initium sseculi XIF. Odo- dicules assertions du P. Hardouin,
nem et Robertum Reges, Hu- qui prétend qu'avant le commen-
gonem Capetum , Robertum , cément du quatorzième siècle , il
Henricum et Philippum exhibet n'existoit aucune Généalogie de
PRjEFATIO. Ij
nos Rois. L'Extrait que nous en Excerptum istud, in quo histo-
donnons , comprend les Rois Eude rica qusedam inscripsit Auctor.
et Robert ; ensuite Hugue Capet , Uujus nomen quseritur et condi-
Robert , Henri et Philippe. L'Au- tio ; posset Andegavus existima-
teur y a inséré quelques traits bis- ri j omnes quippe regionis hujus
toriques. On ignore son nom et Scriptores , primis lertiee stirpis
son état ; on pourroit croire qu'il Re gibus , Imperium in Francos
étoit Angevin ; presque [tous les firmantibus , adverses novimus et
Ecrivains de ce pays-là étoient en- infensos.
nemis de la troisième Race de nos Rois, lorsqu'elle commençoit à
s'affermir sur le Trône.
Hisi. Mo-
XLI. Le savant Rupert, Morne XLI. Ex S. Laurentii Léo- nasi. s Lau-
de S. Laurent à Liège , qui dans la diensis Monacho , Tuitiensis Ab-
suite fut Abbé de Tuy ou Duits , has doctissimus Rupertus , exi-
est Auteur d'une excellente His- miam scripsit Historiam Monas-~
toire de son Monastère de S. Lau- terii sui S. Laurentii , cujus via;
rent , dont il ne reste plus que les modo Libri quartus et quintus
4 et 5® Livres. Dès la fin du on- supersunt. Desinente XI , ac
zieme siècle , Rupert dirigeoit l'E- seculo XII ineunte celeberrimns
cole de S. Laurent , une des plus S. Laurentii regebat scholas Ru-
célebres de ce temps ; il continua pertus , in quibus edidit prima
cette fonction pendant les pre- scripta. Aliis posteà docte com-
mieres années du douzième siècle, positis , anno 1 1 35 interiit. Fer-
C'est-là qu'il publia ses premières satur hic labor noster in Gestis
productions. Il fit dans la suite plu- Episcoporum Leodicensium et
sieurs autres sa vans Ouvrages ; et Abbatum S. Laurentii, qux His-
mourut en 1135. Nous ne nous toriam nostram , ac maxime res
occupons que de ce qu'il a écrit illustrant Lotharingise et Bur-
des Actions des Evêques de Liège gundise. Ab imperitis vel invidis
et des Abbés de S. Laurent. Cet subreptum Ruperti script um Au-
Ouvrage est intéressant pour nous , tographum restituerunt peritissimi
sur-tout par rapport à l'Histoire Scriptores , Historix hujus Epi-
ée Lorraine et de Bourgogne. L'i- tomd ad nos transmissd. Farii
gnorance ou la jalousie nous ejusdem Abbatix Monachi , et
avoient enlevé l'original de Ru- quidem coxvi , Acta suorum
pert; mais d'habiles Ecrivains ont temporum addiderunt, Excerp-
pris soin de réparer cette perte , tum hoc ex Libro F Ruperti,
et de transmettre à la postérité l'a- ab anno scilicet 1025 ad 1091
brégé de son Histoire. Elle a été tradimus , post Marten. in Tom.
continuée successivement par dif- IV Ampl. Collect.
férens Religieux de la même maison, et tous contemporains des
faits qu'ils ont écrits. Notre Extrait commence à l'année 1025 ,
et finit à 1091. Nous le tirons du cinquième Livre de Rupert, sur
l'Edition de Dom Martene , Tome IV de l'Ample Collection.
XLH. Comme l'Histoire des XLII. Principum Regni ^eneaiopa
Grands Vassaux de la Couronne Clientum Historiam complecti '"ann""
doit faire partie de notre Recueil, débet opus nostrum ,- imb multa
et que les Ducs de Normandie oc- jam in hoc Folumine et quidem
cupent une place considérable et nobilissima de Normannix Du-
lij PRjEFATIO.
cibus referuntur ; gratam igitur très-distinguée dans ce Volume :
Lectori fore credimus , Genealo- nous avons cru faire plaisir à nos
gicam horum Ducum seriem , à Lecteurs , de leur remettre sous les
Guillelmo 1 , Longa-Spata dicto , yeux une suite généalogique de
ad Robertiim usque fratrem Guil- ces Ducs , depuis Guillaume I ,
lelmi Rufi Régis Anglise. Neu- surnommé Longue - Epée , jusqu'à
tiquant notus Auctor , scripto Robert, frère de Guillaume le
brevissimo ( quod nobis suppe- Roux , Roi d'Angleterre. L'Au-
ditat Chesnius inter Script. Norm. teur , qui nous est inconnu , a eu
pag. 213), scitè historica non- le talent d'insérer quelques traits
nulla, et solerter intexuit. historiques dans ce petit écrit ;
nous le tirons des Ecrivains Nor-
mans de du Chesne, pag. 213.
Gesta Reg. XLIII. Guillelmus Mona- XLIII. C'est vers le milieu du
leh^ Maimes- chus ac Malmesburix Biblio- douzième siècle , que Guillaume ,
''"'^^" thecarius , medio fere XII secu- Moine et Bibliothécaire de Mal-
lo , Gentis suse res pertexuit ab mesburi , entreprit d'écrire l'His-
Anglorum adventu in magnam toire de sa Nation , depuis l'entrée
Britanniam , circà VI seculi des Anglois dans la Grande Bre-
medium, usque ad annum Hen- tagne , vers le milieu du sixième
rici I Régis Angl. vigesimum. siècle, jusqu'à la vingtième année
Inter rerum Anglicarum Scrip- du Roi Henri I. De tous les
tores, certissimus Auctor princi- Historiens qu'a produits l'Angle-
pem locum jure merito tenet Guil- terre , Guillaume passe à juste
lelmus. Verax Historicus , vitia titre pour le plus digne de foi.
contraria sectatos fuisse Historiée Ecrivain impartial , il remarque
Guillelmi Conquestoris Scripto- avec justesse que les Historiogra-
res, rectè et opportune notât, phes de Guillaume le Conqué-
Nimii sunt Normanni in ejus rant , ont donné dans deux extré-
laudibus ; eumdem Angli vitu- mités opposées : les Normans le
perant extra modum ac depri- louent avec excès. Les Auteurs
munt. Profitetur in Prsefatione Anglois au contraire le blâment
Guillelmus , se Principis hujus et le dépriment. Guillaume pro-
Gesta pure et sincère scripturum. teste dans sa Préface qu'il veut
Regnorurn Gallise et Anglise non écrire l'Histoire de ce Prince en
ita res erant distractse, dum scri- Historien fidèle et sincère. Comme
bebat eruditus Bibliothecarius , le savant Bibliothécaire écrivoit
ac fuerunt XIII seculo ; hinc dans un temps où les Comonnes
illius operibus illustratur maxi- de France et d'Angleterre n'é-
mè Historia nostra : res prsesertim toient pas si divisées d'intérêts,
undecimi sseculi vix intelliget, qu'elles le furent dans le treizième
qui Scriptores exteros neglexerit. siècle , ses Ouvrages deviennent
Pertinent ad Gallos , victoriis utiles pour notre Histoire : l'on-
suis Anglorum Reges facti, Du- zieme siècle sur-tout ne peut être
ces Normanniss. Ex diuturnis bien entendu , sans le secours des
inter antecessores Guillelmi , et Ecrivains étrangers. Les Ducs de
Anglise Reges commercio et so- Normandie placés par le droit de
cietate , progreditur extra In- conquête sur le Trône de la
sulam historica narratio , atque Grande Bretagne , appartiennent
PR^FA TIO. liij
à la nation Françoise. Les prédé- Flandriam , JSormanniam , Bur-
cesseurs de Guillaume le Conque- gundiam et Andes comprehendit.
rant, liés avec les Rois d'Angle- Horum Gestorum pars secundi
terre , ont donné lieu à l'Historien Lïbri data est in Tomo prxce-
d'étendre sa narration hors les denti ; alteram partent ah anno
bornes de son Isle ; et de parler 1036 exhibet Volumen istud
de la Flandre , de la Normandie , cum Libro tertio , usque ad
de la Bourgogne et de l'Anjou, mortem Guillelmi Conquestoris ,
Dans le Tome précédent , on a «rf annum nempe 1087 ; qui-
donné une partie du second Livre lus addimus brève de hxresi Be-
de ces Gestes ; l'autre partie , depuis rengariana fragmentum , ah ipso
l'année 1036 , entre naturelle- Auctore extra temporum ordinem
ment dans celui-ci , avec le troi- adjunctum. Historiam hanc des-
sieme Livre , que nous terminons cripsimus ex Rerum Anglicarum
à la mort de Guillaume le Conque- Scriptoribus Francofurti editis ,
rant en 1087; nous y ajoutons anno 1601.
un petit morceau sur l'hérésie de Bérenger, que l'Auteur lui-même
a placé hors de l'ordre des temps. Nous tirons cet Ouvrage du Re-
cueil des Ecrivains Anglois imprimé à Francfort en 1601.
XLIV. Edmere ou Eadmere , XLIV. Edmerus seu Ead~ Eadmeri
Moine de l'Eglise Cathédrale de merus Cantuariensis Ecclesix Monachi
Cantorbéri , Disciple de S. An- Monachus , S. Anselmi Dis- îîôyomm.
selme , son confident depuis qu'il cipulus , ejusdem postea Epis-
fut élevé à l'Episcopat, et qui copi consiliis intimas, atque exi-
l'accompagna toujours dans ses liorum cornes individuus, multa
exils , est Auteur de plusieurs bons egregiè composait. Ex his , quas
Ouvrages. Nous ne nous occu- rem nostram attingit , Novorum
pons que de celui qui a trait à sui temporis Historiam seligi-
notre objet : c'est P Histoire des mus, quâ scilicet fiduciam nos-
Nouveaux Evénemens arrivés de tram Scriptor laudemque mere-
son temps : on doit juger de là que tur. Humana posait Eadmerus
l'Ecrivain mérite la confiance du anno 1121. Ad calcem Operum
Lecteur. Edmere mourut en 1121. S. Anselmi reperitur excerptum
L'Extrait de son Ouvrage , qui hoc, quod Eduardi 111 partem
entre dans notre onzième Tome , Imperii, totum Haraldi regnum,
a été publié à la suite des Œuvres ac initia Guillelmi 1 seu Con-
de S. Anselme; il comprend une questoris, complectitur.
partie du règne d'Edouard HI , celui de son successeur Harald , et le
commencement de celui de Guillaume I dit le Conquérant.
XLV. Dom Luc d'Acheri et XLF. Gesta Trevirensium Gesta ire-
Jjom Martene ont successivement Archiepiscoporum vicibus pu-
publié les Gestes des Archevêques blicârunt Acherius et Martenius :
<jie Trêves : le premier sur une ille ex Manuscripti Compen-
simple copie tirée du Manuscrit diensis apographo , quod anno
de Compiegne, qui finit à l'an 1122 perficitur ; hic eruto e te-
1122. Le second ayant découvert nebris Trevirorum Augustx Ma-
à Trêves même un manuscrit , qui nuscripto, ad annum usque 1455
s'étendoit jusqu'à l'année 1455 , il progrediente , Archiepiscoporum
se décida, sur l'avis des Sçavans, celehris Ecclesix Trevir. Gesta,
o
Uv PR^FATIO.
consilio Eruditorum vulgavit , de faire imprimer l'Histoire des
ab anno nempè 882 , quo civi- Archevêques de ce grand siège ,
tatem multis calamitatihus JSor- depuis l'année 882 , époque du
manni confecerunt. Horum Frag- désastre de cette ville par les Nor-
mentum , ah anno 1046, tradi- mans. C'est d'après Dom Martene,
mus, ex Ampliss. Martenii Tome IV de l'Ampiiss. Collect.
Collect. Tom. IV exscriptum. que nous en donnons un extrait;
Existimat Editer maxime litte- nous le commençons à l'an 1046.
ratus Trevir. Archiepiscoporum Le sçavant Editeur présume que
Historiam , cujus exordium po- plusieurs Moines de S. Mathias de
suerunt forsan Theodericiis et Trêves auront en dilTérens temps
Golscherus, à diversis Monachis employé leurs talens à rédiger ces
S. Mathise Trevir. procedente Actes , dont on attribue les com-
tempore j scriptam esse. Consue- mencemens à Thierri et à Gols-
tudini satis communi Chronogra- cher. A l'avantage que l'on trouve
phis, atque perutili , Ecclesias- assez souvent chez les Chrono-
tica scilicet civilihus intermis- graphes, d'avoir habilement en-
cendi, illud addunt inxstimabile tremêlé le Civil avec l'Ecclésiasti-
Monachi S. Mathiee , quod que, les Moines de S. Mathias en
nempè intégra Regum Diplo- joignent un qu'on ne peut trop
mata , Bullas summorum Fon- apprécier , c'est d'avoir inséré tout
tificum, nec non Episcoporum au long les diplômes des Rois , les
Chartas describant. Bulles des Papes, et les Chartes
des Evêques.
PcS'vrvi^' ^LVI. Plurimis semper lau- XLVL L'Auteur de la Chroni-
Senonensis. dibus Clarium extuLerunt Eru- que de S. Pierre le Vif est très-
diti, cujus Chronicum S. Pétri connu par les grands éloges que
Vivi Senonensis, Historiée Fran- lui ont donnés les Sçavans. Ils ont
cicse perutile, atque cœteris prx- toujours regardé la Chronique de
cellens usque jud.icdrunt. Rober- Clarius comme un ouvrage très-
tus Autissiodor. Chronici S. Ma- important pour l'Histoire de Fran-
riani Scriptor, Clarium verbis ce , et comme le meilleur que
expressit, in iis maxime quse Se- nous ayons dans ce genre. Robert
nones spectant. Acherius Tom. Il d'Auxerre , Auteur de la Chroni-
Spicil. in fol. Chronicon illud que de S. Marien , a copié litté-
edidit ; sed à Francorum in ralement celle de Clarius , dans ce
Galliis Imperio. De rébus quse qui concerne la ville de Sens. Dom
annum 1032 antecedunt , adeas d'Acheri a publié cet Ouvrage
superiora nostrse Collectionis Vo- dans son Spicilege , Tome II in fol.
lumina : ab hoc anno ad 1075 mais il ne le commence qu'à l'é-
continet Tomus XI. Acherianam tablissement de la Monarchie Fran-
Editionem contulimus cum Ms. çoise. Dans les précédens Volu-
S. Pétri Fivi, unde^ qux ansulis mes de notre Collection , on a
includuntur^ adduximus. donné ce qui est antérieur à l'an-
née 1032 : le onzième comprend depuis cette année jusqu'à 1075.
Nous avons comparé l'Edition de d'Acheri avec un Manuscrit de
S. Pierre le Vif, d'où nous avons tiré quelques morceaux dis-
chron. tingués par des crochets.
fenS"'" XLVll. Maxima certè hoc XLVH. Il s'en faut de beaucoup
PRJEFATIO. ly
que la Chronique des Evêques de Metensium Episcoporum inter et
Metz soit aussi intéressante que superius Chronicum, pretii utili-
celle de S. Pierre le Vif. Elles sont tatisque distdntia. Eodem tem-
du même temps , mais de deux pore guidem, sed ah Auctorihus
Auteurs bien différens en talens. scripta sunt facultate et erudi-
Borné à la partie Ecclésiastique, le tione longé dissimilibus. Eccle-
Chronographe de Metz s'est con- siasticis rébus ceu catenis vinctus,
tenté de dresser un simple Catalo- nudum ac brevissimum Metensis
gue , et très-succinct , des Evêques urbis Episcoporum indicem ins-
de cette ville. Nous ignorons le truxit Chronographus. Latent nos
nom et l'état de l'Ecrivain; mais Scriptoris nomen ac vitx institu-
nous apprenons de lui-même qu'il tum ; sed hune floruisse tempore
vivoit du temps de l'Evêque Etien- Stephani, qui Poponi successif
ne, qui succéda à Popon en 1120. in Episcopatu anno 1120, patet
Le petit Extrait que nous plaçons ex ipsius scripto ; cujus brève
dans ce Volume, est tiré du Spi- Fragmentum edimus ex Acherii
cilege de Dom d'Acheri , Tom. Il SpiciL Tom. II in fol.
in fol.
XLVIII. Le principal mérite de XLFIII. Plurimos Nobiles Brève
la Chronique de Savigny , est de i"- Monasterium beneficos me- batbT su^vt^
nous faire connoître les différens "^orat Chronicon Saviniacense , "'*'^-
Seigneurs qui ont répandu leurs ^t in hoc prsecipue versatur : sic-
bienfaits sur cette Abbaye. Et c'est ?"^ privatis Monasteriorum Ac-
ainsi que les Histoires particulie- ^^^ illustratur Historia genera-
res des Monastères deviennent uti- l^^- Opus illud excepit D. Es-
les pour THistoire générale. Dom tiennot ex Ms. Codice, oui ti-
Estiennot a copié cette Chronique ^"^"■^ ^-^^ Liber Pontii, seculo Xll
sur un manuscrit du douzième sie- ^^o,rato, quique desinit in anno
cle , intitulé Liber Pontii^ qui 1096. Saviniac. Abbas fuit ab
finit en 1096. Ponce fut Abbé de anno 1121 ad 1136 Pontius, qui
Savigny depuis 1121 jusqu'en Librum Chartarum sui Monaste-
1136. Ce fut par son ordre qu'un ''^ gestaque superiorum Abba-
Anonyme fit un Recueil des Char- ^"'^j o,b Anonymo describi eû-
tes de son Monastère , et composa ravit. Ab ultimis Roberti Régis
l'Histoire des Abbés qui l'a voient «'^'"•^ «<^ usque 1080 extenditur ^.
précédé. Le Fragment que nous ^ nobis editum Fragmentum ; in
publions , comprend les dernières 7"^ Gallium à Francia more
années du Roi Robert, et s'étend constanti distingui observamus :
jusqu'à l'an 1080. Nous remar- ^ic ad annum 1030, régnante
quons que l'Auteur distingue cons- Roberto in Francia et Rodulfo
tamment la Gaule d'avec la France : in Gallia. Quis sit ille Cono,
selon lui Robert régnoit en France , quem anno 1063 in Galliis re-
et Rodolphe dans la Gaule en 1030. gnantem profert Auctor, nullibi
On ne sçait quel est le Conon qu'il constat. Chm Gallise nomine ,
fait régner dans les Gaules en Burgundise regnum intelUgat ,
1063. Comme il appelle Gaule le loquitur forsan de Rege Arela-
Royaume de Bourgogne , il veut tensi Conrado Pacifico ; veriim
peut-être parler de Conrad le hic anno 993 interiit. Sin autem
Pacifique , Roi d'Arles ; mais ce Orientalis Francise Regem Con-
l\rj PR^FA TJO.
radum Salicum velit P Obiit Prince mourut en 993. S'il entend
ille onno 1039. Error igitur ibi Conrad Je Salique , Roi de la
est, aut in anno, aut in nomine. France Orientale , cet autre Conrad
Plerumque Chronici hujus Scrip- mourut en 1039. Il faut donc qu'il
tor facta temporaque perturbât. y ait erreur , ou dans l'année ,
ou dans le nom. En général le Rédacteur de cette Chronique confond
souvent les faits et les dates.
Gesta Gem- XLIX. Annotatum est jam, XLIX. Nous avons déjà observé
blac. Abba- , . , , i i r^ i ht?
tom. ubi de Sigeberto diximus, Lit- a l'Article de Sigebert , que 1 r--
terarum studiis maxime floruisse cole de l'Abbaye de Geniblou ou
Gemblacensem Ahbatiam. In ea Gemblours étoit devenue très-flo-
bonis artibus institutum à Sige- rissante. L'Historien des Abbés est
berto sese prodit Gestorum Abba- un élevé de ce Monastère : il dit
tum Scriptor. Nec plura novi- lui-même qu'il y prit les leçons du
mus de hoc Anonymo, qui Gem- scavant Sigebert. C'est tout ce que
blac. Abbatum Historiam cons- nous scavons de cet Auteur Ano-
cripsit ab Erluino primo Abbate^ nyme. L'Histoire qu'il nous a laissée
usque ad Anselmum, qui anno des Abbés de Gemblours , com-
1115 Pedum gerebat. Quod hic mence à Erluin , qui fut le pre-
ex Acherii Spicilegio edimus mier; et continue jusqu'à Ansel-
excerptum, prseter Abbatum se- me, Abbé en 1115. L'Extrait que
riem, nonnulla refert de Lo- nous en donnons , d'après le Spi-
tharingise Ducibus ac de Comi- cilege de Dom Luc d'Acheri , con-
tibus Flandrise. tient , outre la succession des Ab-
bés , quelques traits concernant les Ducs de Lorraine et les Comtes
de Flandres.
Leodi'en^'"'" ^' ^missis quse prœcedunt in L. La partie de la Chronique de
Chronico Leodiensi , ab anno Liège , qui précède l'année 400 ,
400 ad usque 1132, hoc Chro- a été rejettée par le P. Labbe ;
nicum edidit Labbeus in Biblioth. mais depuis cette date jusqu'à l'an
nova Mss. Cœtera, quse annum 1132, il l'a jugée assez impor-
1384 attingunt, ut pote lacu- tante, pour l'insérer dans sa nou-
nosa, in tenebris primàm relie- velle Bibliothèque de Manuscrits.
ta, rébus denub reputatis, in Le reste, qui s'étend jusqu'à 1384-,
lucem emisit idem Labbeus. Quse étant plein de lacunes , fut d'abord
spectant primam ac secundam, condamné à rester dans l'obscu-
Regum nostrorum stirpem, et ter- rite : mais après de nouvelles ré-
tise inttium, vulgata reperies in su- flexions, le même Editeur se dé-
perioribus Voluminibus ; exhibet termina à le publier. On trouvera
Tomus XI ab anno 1032, ad dans les précédens Volumes ce
1079, aut meliiis 1080. qui concerne les deux premières
Races , et le commencement de la troisième. L'Extrait que nous
donnons dans celui-ci commence à l'année 1032, et finit à 1079,
ou plutôt 1080.
Chronicon jT,/, Joannes Besuensis Mo- LI. Jean, Moine de l'Abbaye
nachus , vix aliundè quàm hoc de Beze , n'est gueres connu que
suo Chronico notas, circà annum par la Chronique qui porte son
1 120 mortuus creditur. Tantàm nom : on place sa mort vers l'an
accedit Besuense ad Divion. 1120. Cette Chronique ressemble
tellement
PRjEFATIO. Ivij
tellement à celle de S- Bénigne San - Benignianum Chronicum ,
de Dijon , que l'une paroît mani- ut ex altero exscriptum alterum
festement avoir été copiée sur l'au- evidenter judices ; ast inter
tre ; et l'on convient assez que le omnes satis convertit , San-Be-
Chroniqueur de Beze est le Co- nignianum Scriptorem fuisse pri-
piste. Dom Luc d'Acheri, à qui migenium. Hujas opus , ciim à
nous devons ces deux ouvrages , regno Clodovei /, usque ad an-
ayant remarqué que le Moine de num fere 600 , quo Besuensis
Beze avoit copié presque servile- Ahhatisc jacta sunt fundamenta,
ment l'Ecrivain de S. Bénigne , verbis fere totidem ac syllabis à
depuis le règne de Clovis I où ils Monacho Besuensi descriptum
commencent tous deux , jusques adverterct Acherius , partent
vers l'an 600 , qui est l'époque de iilam existimavit detrahendam
la fondation de l'Abbaye de Beze , Joannis Chronico , atque hujus
a jugé à propos de retrancher de initium ab anno 600 esse ducen-
son Edition toute cette partie , et dum. Quamvis Auctor Acta et
n'a commencé à donner la Chro- Chartas Monasterii sui proprie
nique du Moine Jean, que depuis maximeque colligat , qusedam
l'an 600. Quoique cette Clironi- nihilominàs refcrt utilia Histo-
que ne soit proprement que l'His- rise Burgundiœ et Lingonensium
toire de l'Abbaye de Beze , et un Episcoporum. Editum in hoc
Recueil des Chartes qui la regar- Vol. pag. 203 Excerptum^ facta
dent , on y trouve cependant des nonnuUa continet Roberii et
faits importans pour l'Histoire de Henrici Regum , plurimorum
Bourgogne et des Evêques de Besuensium Abbatum , necnon
Langres. L'Extrait que nous en quorumpiam Lingon. Episcopo-
donnons à la page 203 de ce Vo- rum^ quos inter enitet Robertus,
lume , contient quelques anecdo- Francorum Principum génère
tes concernant les rois Robert et natus. Ad finem Voluminis, pag.
Henri , plusieurs Abbés de Beze 638 ejusdem Chronici adjicimus
et quelques Evêques de Langres frustulum ^ quod monumentorum
entr'autres Robert qui appartenoit cultoribus gratum et acceptum
à la Maison de France. Vers la fin fore judicavimus , ratione da-
du Volume, pag. 638, nous ajou- tarum, nominum et formulamm.
tons un petit morceau de cette Chronique, qui nous a paru assez
curieux par les dates , les noms et les formules.
LH. Rodulfe, né dans le terri- LU. Rodulfus ^ in pago ISa- Chron. Ab-
toire de Namur, se consacra à la murcensi natus , in Porceto Mo- jonis, Auç-
vie Religieuse dans l'Abbaye de nasterio Aquis proximo Monas- *«»re Roduifo.
Porcet, voisine d'Aix-la-Chapelle, ticen professas est. S. Trudonis
Il fut successivement Ecolâtre , in Diœœsi Leod. Scholar^ ■
Prieur , et Abbé de S. Tron au Rector per vices fuit et Prior,
Diocèse de Liège. Dès le onzième et Abbas. Sxculis undecimo et
siècle , et pendant une bonne par- toto fere duodecimo, maximam
tie du douzième, l'Abbaye de hsec Abbatia, honestis Artibus et
S. Tron se rendit célèbre par la Doctrinis, consecuta est celebri-
culture des beaux Arts et des tatcm. Quantum in Litteris pro-
Sciences. Plusieurs grands hommes fecerint, satis prxdicant edocti
sortis de son Ecole , montrent avec in eadem Schola plurimi ; horuni
Tome XI. n
Iviij PRJEFATÎO.
Monachi duo , ex Scriptura Sa- quel succès on y étudioit. Deux
cra, ex Patribus, et ex Concilio- de ces sçavans Religieux , Stépelin
ritm Decretis Sententias delege- et Rodulfe , travaillèrent à un Re-
runt Stepelinus et Rodulfus ; cueil de Sentences choisies , tirées
quorum exemplo , Petrus Lom- de l'Ecriture Sainte, des Pères et
bar dus et Gratianus célèbres des Canons de Conciles, qui fraya
Collectiones instituerunt. Eximiâ la voie aux fameuses Collections
summèque brevi et facili disci- de Pierre Lombard et de Gratien.
plinâ Rodulfus intra annum , Rodulfe avoit une méthode admi-
pueros vix Musam declinare rable pour enseigner ; elle étoit si
sciolos, non tam dictamen, courte et si facile, que dans le
quàm metrum quoque compo- cours d'une année, des enfans , à
nere docuit. Rerum multarum P^ir^f^ instruits des premiers principes
varietate districtus , atque tur- de la Grammaire, devenaient sous
barum undis Jluctuans, plures lui capables de composer en vers et
edidit lucubrationes : primum en prose. Pendant une vie fort OC-
illius opus, m quo toti sumus cupée , et agitée de troubles fré-
hîc , Chronicon asseritur S. Tru- quens , Rodulfe trouva le temps
donis, in Libros XIII divisum. de Composer plusieurs Ouvrages.
Inter probatos sui temporis et Le premier, et le seul qui fasse ici
optimx notx Historicos nume- l'objet de notre attention, est la
randus certè Rodulfus, qui nudè Chronique de S. Tron , composée
ac sincère , nec studio partium de treize Livres. L'amour du vrai ,
indulgens, fada describit ele- l'exactitude , l'élégance du style ,
ganti stilo. Reperitur ejus Chro- méritent à l'Ecrivain une place dis-
nicon opud Acherium in Spicil. tiiiguée entre les bons Historiens
Tom. Il in fol. unde, quse ad de son siecle. On trouve sa Chro-
rem nostram utilia credimus , nique dans le Spicilege de Dom
Gesta Adelardi I Abbatis S. Luc d'Acheri , Tome II in fol.
Trudonis, ejusque cum Epis- L'Histoire d'Adelard I , Abbé de
copo Metensi Theoderico conten- S. Tron, ses démêlés avec Thierri,
tiones, in Collectione nostra trans- Evêque de Metz , nous ont paru
cripsimus ; Excerptum proten- assez intéressans , pour mériter
dentés usque ad mortem Ade- d'entrer dans notre Collection.
lardi II, ad annum scilicet 1082. L'Extrait que nous donnons , s'é-
tend jusqu'à la mort d'Adelard II ,
en 1082.
Geneai. ex ^^^^- Pertinct ad Res Fran- LUI. Comme l'Histoire des
CarohirMa- ^^^^"^5 Historitt Comitum Flan- Comtes de Flandres, de Hainaut
sn"s. ({pigg ^ Hannonix , et Braban- et de Brabant , n'est point étran-
tiae : eorum ergb , qui seculo XI gère à notre Collection , nous
vixerunt, non immeritb Gcnea- avons cru devoir extraire de cet
logiam exscripsimus ex hoc bre- écrit , publié par Dom d'Acheri à
vissimo scripto, quod vulgavit la suite de la Chronique de S.
Acherius ad Icalcem Chronici S. Médard de Soissons , quelques
Medardi Suessionensis. lignes de leur Généalogie , rela-
tives au siecle qui nous occupe.
Historîa ^jy Albini Andegavensis , LIV. Henri, qui a travaillé à
Henrici Hun- " ' _ _
tindonicnsis. cui in AngUam evocato Scholas illustrer l'Histoire d'Angleterre
PR^FA TIO.
lix
iùt Disciple d'Aubin d'Angers, qui suas Lindensis Episcopus commi-
avoit été appelle en Angleterre par serat , Discipulus fuit Henricus
l'Evèque de Lincoln , et chargé Archidiaconus lîuntindoniensis ,
de l'Ecole Episcopale. Henri fut qui jénglicam auxit Historiam ,
Archidiacre de Huntington , dans atque doctis laborihus Episcopo
le même Diocèse. Il dédia son Ou- suo Alexandre dicatis , illustra-
vrage à l'Evêque de Lincoln Aie- 'vit. Quse fuerit eruditio celehris
xandre. Pour donner une idée des Archidiaconi , quse fides Scrip-
travaux littéraires de ce sçavant Ar- tori sit adhibenda, ostendent hxc,
chidiacre ; pour faire connoître le quee , acturus de Regibus Guil-
mérite et l'autorité de l'Ecrivain , lelmo Rufo et HenHco I , loqui-
il suffît de copier ce qu'il dit lui- tur : Hactenus de iis quae, vel
même, avant de commencer les in Libris veterum legendo re-
regnes de Guillaume le Roux et perimus , vel famâ vulgante
de Henri I : « Jusqu'ici je m'en suis percepimus , tractatum est.
» rapporté aux écrits des Anciens , Nunc autem de his, quae vel
» et à ce que publioit la renom- ipsi vidimus, vel ab iis qui vide-
» mée ; mais à présent je ne dirai rant , audivimus , pertiactan-
» que ce que j'ai vu, ou appris de dum est. Ad annum usque 1135
» témoins oculaires ». Henri con- extenditur opus Henrici , tuncque
duit l'Histoire d'Angleterre jusqu'à maximi mornenti habendum. In
l'année 1135 : c'est alors qu'elle notitia Guillelmi Malmesburien-
devient importante. En rendant sis observatum est res Gallicanx
compte de l'Ouvrage de Guillau- gentis, undecimo prsesertim secu-
me de Malmesburi, nous avons fait lo, vix posse ab Historia Magnx
observer la liaison de l'Histoire de Britannise disjungi. Eam ob cau-
notre nation , avec celle de la sam, délecta Francorum acla ex
Grande Bretagne , sur-tout dans Archidiaconi Henrici scripto se-
le onzième siècle. Ce motif nous duximus. Anglorum Historiée
a fait prendre le parti d'extraire de Libri VI pars h\c édita, minus
l'Ouvrage de l'Archidiacre Henri, attente r éjecta est ad XI Volu-
les faits qui regardent la France, ^cn ; sed ne omittantur utilia,
C'est par oubli qu'on a renvoyé à primos annos undecimi seculi re-
ce Volume le sixième Livre de petimus à Comité Normannise
l'Histoire d'Angleterre : pour ré- Richardo II ; sicque compen -
parer cette omission , nous repre- diose pergimus ad usque Regem.
nons les premières années du on- Guillelmum Rufum. Moneremus
zieme siècle , depuis Richard H, frustra orationem, ante prœlium
Comte de Normandie ; et en l'a- Hastingense ab Auctore descrip-
brégeant, nous la continuons jus- tam, nusquam à Guillelmo Con-
qu'au Roi Guillaume le Roux. Il questore habitam ; sed confictam
n'est pas nécessaire d'avertir que la fuisse ab Henrico Huntindo-
prétendue Harangue de Guillaume niensi, qui sane ficta et commenti-
le Conquérant, avant la bataille tia tribuere Guillelmo nullateniis
d'Hastingues, est l'ouvrage de l'i- debuisset.
magination de l'Ecrivain, qui n'auroit pas du mettre dans la bouche
de son Héros, des choses si contraires à la vérité.
Brcve
LV. On a déjà donné différens LV. In Tomis III, V, VU, chron. s.
Martini
Extraits de la petite Chronique de VIII et X Excerpta leges brevis juron
P RM F AT 10.
Franciae
Reg:um.
Chronici S. Martini Turonensis ; S. Martin de Tours dans les Tomes
sicque pergemus ad reliqua , id III, V, VII, VIII et X. Nous la
est ad annum 1137, quo termi- suivrons de même jusqu'à l'an
natur Ms. Bibliothecse Thuanse 1137, temps où elle finit dans le
Codex, à Chesnio descriptus , Manuscrit de de Thou, sur lequel
atque in Tomo III éditas. du Chesne l'a publiée au Tome III.
Lfl. Non ideo parvi semper LVI. Le titre d'abrégé , que
pendenda Chronica , qubd Epi- portent quelquefois les Chroni-
tomœ titulo sint inscripta. Vête- ques, n'est pas toujours une raison
rum opéra à se contracta sseph d'en faire peu de cas. Des Ecri-
rehus eximiis aliunde illatis exor- vains instruits , en abrégeant l'ou-
nârunt eruditi Scriptores. Ah vrage des Anciens, ont souvent
ipsis nonnunquani hujusmodi enrichi leurs Extraits de faits inté-
Epitomse expetebantur. Manus- ressans qu'ils avoient trouvés ail-
criptorum Codicum penuria, po- leurs. Quelquefois on demandoit
testati Lectorum et voluntati am- aux Scavans ces sortes d'Abrégés.
pla plenaque opéra vix permitte- La rareté des Manuscrits empê-
bat. Historiam ita summatim , choit de se procurer les grands
velut in tabula, scite et eruditè corps d'ouvrages. Ces sortes de
descriptam leviter attingebant pri- précis, faits par des mains habiles,
vati homines, qui in varias curas étoient un tableau, où sans une
diducti, libres immensos nequi- lecture immense , les particuliers ,
bant pervohere. Hugonem Flo- distraits par leurs soins domesti-
riacensem Clariumque habuit ques, prenoient une teinture de
Auctores, qui San-Fictorianum l'Histoire. Hugue de Fleuri et
scripsit Codicem, ex quo et varia l'Historien Clarius sont les Ecri-
jam in Tomis VI , Fil et X vains qu'a suivi l'Auteur du Ma-
edita, et hocce Fragmentum nuscrit de S. Victor, d'où l'on a
transcripsimus , à restituto in tiré les différens Fragmeiis publiés
honorem Guillelmo Notho, us- dans les Tomes VI, VII et X de
que ad matrimonium Régis Phi- ce Recueil, et sur lequel nous
lippi I cuni Berta Hollandise , donnons cet Extrait , qui com-
anno 1071 celebratum. mence au rétablissement de Guil-
laume le Bâtard dans son Duché de Normandie, par le Roi Henri I,
et finit au mariage du Roi Philippe I avec Berte de Hollande ,
en 1071.
chwmicon LFII. Nobis licet fuerit consti- LVII. Quoiqu'on se soit imposé
tuium, à Chesnio édita inscribere la loi de comprendre dans la nou-
in nova Histor. Franc. Collée- velle Collection des Historiens de
tione ; legem hanc coangustan- France, les Pièces publiées par du
dam duximus, ad Epitomen re- Chesne ; on a cru pouvoir la res-
di^endo nonnulla Chronica , quse treindre, en abrégeant quelques
<vel mera sunt et jejuna Collecta- Chroniques : soit parce qu'elles ne
nea variorum operum alibi passim sont qu'une compilation seche
à nobis vulgatorum ; vel qux d'autres Ouvrages que nous don-
multa continent ad Historiam nons ailleurs ; soit parce qu'elles
Gallorum nihil pertinentia. Taie contiennent plusieurs choses étran-
est Hildesheimense Chronicon : gères à notre Histoire. Telle est la
totum in Germanorum Gestis, ad Chronique d'Hildesheim : remplie
Hildensliei
raense.
rRMFATlO. Ixj
d'événemens qui concernent FAI- res Francicas vix quidquam lu-
lemagne, elle fournit peu de lu- minis affert. Porrb ea tantàm ex-
mieres sur les affaires de la France, cerpsimus, qux propius ad rem
Nous nous sommes donc conten- nostram accédant. Chronicum
tés d'en extraire ce qui approche illud ah anno 995 ad annum
le plus de notre objet. Cette lO-iO videtur Auctoris esse
Chronique paroît être d'un Au- cosevi ; fusiàs enim temporum
teur contemporain depuis l'an illorum res singulas enarrat ,
995, jusqu'à l'an 1040 : durant quàm qui posteà continuatlonem
cet intervalle, la narration est plus usque ad annum 1137 perduxit.
étendue et plus circonstanciée que Hildesheim. Chron.^ edidit Chesn.
celle du Continuateur , qui a inter Rer. Franc. Script. T. III.
poussé la sienne jusqu'à l'an 1137. Du Chesne a publié cette Chro-
nique au troisième Tome de sa Collection.
LVIII. L'ancienne Chronique LVIIJ. Chronicum vêtus , Saxonicum
connue sous le nom de Chronique Saxonicum dictum, seu Annales
Saxonne^ OU d^ Annales de Saxe, Saxonici, jam in Tom. VI ,
déjà publiée par parties dans les VU, Vf II et X hujus Collect.
VI, Y II, VIII et Xes Tomes de frustatim editum , ah anno 740
cette Collection, s'étend depuis ad 1139 progreditur. Utrhm
l'an 740, jusqu'à 1139. Cette Ion- unius sit Auctoris longum hoc
gue Chronique est - elle le travail opus, non benè convenit inter
d'un seul? Les Sçavans qui en ont eruditos. Qui notis illud et oh-
parlé , ne sont pas d'accord sur servationibus illustratum Editioni
ce point. Dom Martene , qui en para-verat Martenius , in Prx-
avoit préparé une Edition enrichie fatione Tomi IV Amplissimse
de notes et d'observations , insinue Collect. unicum insinuât Scripto-
dans la Préface du quatrième Tome rem, quem hacteniis latere fate-
de son Amplissime Collection , tur ; at novse Corheiœ Mona-
que la Chronique de Saxe est d'un chum fuisse suspicatur. Addit
seul Ecrivain, dont il ne nous ap- tamen nec temerè asseri posse
prend pas le nom , mais qu'il soup- eidem operi per temporum vices > »
çonne avoir été Moine de la nou- plures incuhuisse. Georgius Ec- \
velle Corbie. Il ne croit cependant kardus , qui Martenii Codicem
pas qu'il y eût de la témérité à noverat autographum , postu-
reconnoître plusieurs Auteurs de lante Principe Ferdinando Furs-
cette Chronique. Le célèbre Geor- tembergio Monasteriensi et Pa-
ges Eckard , qui avoit vu le Ma- terhomensi Episcopo , rogavit ex
nuscrit de Dom Martene, sollicita ipsius autographo descriptum,
la protection du Prince Ferdi - quod transmisit Mabillonius doc-
nand de Furstemberg, Evêque de tissimo Libnitio , data prias ah
Munster et de Paderborn , pour eodem Libnitio fide , fore ut
en avoir une copie : Dom Ma- nunquam illud ederet. Moriens
billon l'envoya au sçavant Leib- iste Editionem commendavit Ec-
nitz, sous la promesse de ne pas kardo, qui amici sui sacramento
l'imprimer. Leibnitz en mourant teneri se non existimavit. Ag-
chargea Eckard de cette Edition ; noscit in Prsefatione Eckardus
et ce dernier ne se crut pas lié par prxcipuum hoc monimentum
la promesse de son ami. Eckard Martenio quodam modo deberi.
q
Ixij BRJEFATIO,
Domnus Bouquet ejusque suc- convient dans sa Préface qu'il doit
cessores , Eckardi usi sunt Edi- à Dom Martene cet excellent mo-
tione : in hoc autem Folumine nument. Doni Bouquet et ses suc-
Lectio autographi Bibliothecse S. cesseurs se sont servis de l'Edition
Germant Parisiensis adhibetur. de Georges Eckard : dans ce Vo-
Scriptores alios Chronographus lume-ci, on a pris pour guide le
Saxo plerumque sequitur , quo- Manuscrit autographe de S. Ger-
rum mentem ssepe exprimit , main des Prés. Le Chronographe
atque nonnunquam verba ipsa Saxon suit les Auteurs qui l'ont
usurpât. Quod ex edito ad pag. précédé , pour les faits histori-
215 Fragmento exili nimis ac ques, et souvent il les copie mot
minus cohierente fuerat resecatum , pour mot. L'Extrait que nous
hoc idem pag. 640 restituimus ; donnons à la page 215 , ayant paru
sicque totum Excerptum ab anno trop coupé et trop décharné, nous
Christi 1037 ad 1070 complec- avons placé à la page 640, ce qui
titur. Anonymus Chronici Scrip- en avoit été retranché ; le tout
tor , cum multis aliis ejusdem comprend depuis l'an 1037 jus-
temporis , Astrologus , non As- qu'en 1070. Le Chroniqueur,
tronomus , Cometam anni 1066 comme beaucoup d'autres de son
existimavit signum Anglix subi- temps, plus Astrologue qu'Astro-
gendx armis Guillelmi Nothi nome, a supposé que la Comète,
Ducis Normannise. In rébus qui parut en 1066, annonçoit la
hujus Provincise vix paululum ccnquête de l'Angleterre par Guil-
'versatus , peregrinationem in Ter- laume le Bâtard, Duc de Nor-
ram Sanctam tribuit Duci Ri- mandie. Peu instruit des affaires de
chardo II, quem ibi mortuum cette Province, il attribue au Duc
narrât : hsec porrb spectant filium Richard II un voyage à la Terre
Richardi , Robertum ISicxee, de- Sainte, où il dit que Richard niou-
functum. rut : il confond ici Richard avec
Robert son fils , qui mourut en
effet à Nicée.
chron. LlX. S. MuxcntU seu Mal- LIX. La Chronique de S.
leacense Auctoris incerti Chro- Maixent, autrement dite de Mail-
nicon , quod prse cseteris hujus lezais, dont on ne connoît point
generis scriptis ssepissimè laudant l'Auteur, est de tous les Ouvra-
Historici, et citant prœsertim à ges de ce genre , celui que les
decimo seculo ad médium usque Historiens citent le plus souvent ,
duodecimum , plurimum luminis sur-tout depuis le dixième siècle
prsebet Historise , Pictaviensis jusqu'au milieu du douzième. Elle
maxime , Andegavensis atque peut être en effet d'un très-grand
finitimarum Provinciarum. Non secours pour éclaircir particulié-
simplex et arida factorum juxta rement l'Histoire du Poitou , de
temporum ordines collectio , sin- l'Anjou et des Provinces voisines.
gulis annis quamdam exhibet On y voit quelque chose de plus
continuationem seriemque rerum qu'une compilation seche de faits
majoris minorisve momenti ; sed placés dans l'ordre des temps :
quse omnes necessariœ sunt ad lo- chaque année fournit un enchaîne-
cupletandam Historiam. Prœ- ment d'événemens plus ou moins
tereà , si nonnullos errores exci- intéressans , mais également néces-
PR^FATW. Ixiij
saires pour le fond de l'histoire, pias, satis accurata videtur Auc-
D'ailleurs, à quelques fautes près , toris Chronologia. Varia jam in
la Chronologie en est assez exacte. Tomis Fil, IX et X data sunt
On a déjà plusieurs Fragmens de illius Chronici Fragmenta, ex
cette Chronique dans les Tomes Editione Labbsei Tom. II nov.
VII , IX et X , d'après le P. Bill. Mss. Impressum ad pag.
Labbe, qui la publiée dans sa 1\Çt hujus Voluminis Excerptum^
Biliotheque des Mss. Tome II. simul cum nonnuUis additis pag.
L'Extrait imprimé à la page 216 64^, ah anno Christi 1035 ad
de ce Volume , avec ce qui est 1071 extenditur.
ajouté à la page 644 , s'étend de-
puis l'année 1035 jusqu'en 1071.
LX. Orderic ou Ordric né en L^- Ordericus seu Ordricus Orderid Vi-
,. , tahs Historia
Angleterre en 1075 de parens on- ^/^ Angiia , parentibus Aurelia- Ecdesiastica.
ginaires d'Orléans , fut amené à nensibus anno 1075 natus ; mare
l'Abbaye de S. Evroul en Nor- Britannicum decennis transfre-
mandie , à l'âge de dix ans ; il y tans, ac devectus ad Uticense
prit rhabit Religieux et la tonsure Monasterium, ibi XI aetatis suae
Cléricale h onze ans. On lui donna anno ad Monachatum susceptus
le nom de Vital. Il fît ses principales est, atque Clericali tonsurâ ini-
études dans cette Abbaye , dont tiatus : Vitalis nomen ipsi im-
l'Ecole étoit une des plus célèbres positum est. Prsecipuarum Lit-
de toute la France pendant les X , terarum scientid eruditus est in
XI et XII siècles. Par ordre de eadem Abbatia^ cujus Scholse
Roger son Abbé , il commença sœculis X, XI et XII maxime
une Histoire Ecclésiastique depuis célèbres erant apud Gallos. Ro-
la Naissance de Jesus-Christ jusqu'à gcrii Abhatis sui prxcepto Bis-
l'année lUl , qui étoit la 67^ de toriam Ecclesiasticam incœpit à
son âge. Il nous dit lui-même qu'il Nativitate Christi ad annum
a suivi et abrégé Guillaume de Poi- usque 1141, setatis nerb suœ 67.
tiers pour les faits qui regardent Contextionem Guillelmi Picta-
Guillaume le Bâtard. L'importance viensis de Guillelmo JVotho ,
de cette Histoire remplie d'excel- breviter, ut ipse testatur , ia
lentes choses, nous a fait prendre quibusdam secutus est. Editio-
le parti de continuer à la publier , ^^m illius eximise Historiée ,
et d'en donner un long Extrait maximique ponderis et momenti,
dans ce Volume. Ce n'est pas pergendo , fusiîis et uberius exe-
qu'il n'y ait beaucoup à désirer quimur in hoc volumine. Non-
dans cet Auteur du côté de l'ordre nulla tamen perturbatè refert Or-
et de l'exactitude. Ainsi , par dericus et minics accurate : sic
exemple , dans son quatrième in Lib. A, pag. 243, ortas in
Livre , page 243 de ce Volume , Flandria inter Principatùs hae-
parlant des troubles qui s'élevèrent redes, post mortem Balduini V
en Flandres , après la mort du Comitis, dissentiones narrando ,
Comte Baudouin \ , il confond personas temporaque permiscet.
les temps et les personnes. Il place Balduinum V Roberti Régis ge-
en 1070 la mort de Baudouin V, nerum, pro Balduino VI, anno
gendre du Roi Robert; c'est Bau- 1070 defunctum scribit. -Tribuit
douin VI qui mourut cette année, eidem Balduino V fUium Arnul-
Ixiv P RM F AT 10.
phum nomine ; quem genuit Bal- Il fait Robert le Frison fils aîné de
duinus f^I , Robertum Frisium Baudouin V ; c'est Baudouin VI
Balduini V primogenitum 'vo- qui étoit l'aîné de Robert. Il donne
cat ; non Rohertus, sed Baldui- à Baudouin V un fils nommé y/r-
nus FI natu major erat. Rober- noul ; mais cet Arnoul étoit fils
tum dicit in conjugium accepisse de Baudouin VI. Il dit que Robert
fîliam Florentii Ducis Frisio- le Frison épousa la fille de Florent ,
num ; Robertus non filiam Ducis Duc de Frise ; Robert épousa
Florentii , sed viduam ejus Ger~ Gertrude , non pas fille , mais
trudem duxit uxorem. Chesnia- veuve de Florent. INous avons
nam Historiée hujus Editlonem comparé l'Edition de du Chesne
contulimus cum Mss. Codd. Reg. avec les Manuscrits du Roi , N°.
5506. 2. Uticensi, et S. Au- 5506. 2. de S. Evroul, de S. Ouen
doeni Rotomagensis , quorum de Rouen ; et nous avons eu soin
Lectiones varias notavimus. d'en marquer les variantes.
Historia XLI. Plures habuit Historiée LXI. L'Eglise de Verdun a eu
rum virdun. suêe Scriptores Ecclesia Virdu- plusieurs Historiographes. Bertaire,
nensis, Bertarius nono seculo 31 Ecrivain du neuvième siècle, com-
primorum hujus urbis Episcopo- posa une Chronique abrégée des
rum con/ecit brève Chronicon , 31 premiers Evêques de cette
quod prosecutus est Monachus ville ; un Religieux du Monastère
S. Vitoni ad usque Theodericum de S. Vanne la conduisit jusqu'à
40 Episcopum, qui vixit média Thierri quarantième Evèque , qui
XI seculo; tandem Laurentius, termine le milieu du onzième sie-
priiis Leodiensis S. Laurentii, cle ; enfm Laurent , d'abord Reli-
postmodiim S. Vitoni Virdu- gieux de S. Laurent de Liège, en-
nensis Monachus, eorumdem suite de S. Vanne de Verdun , a
Prœsulum Historiam ab anno repris l'Histoire de ces Prélats à
Chrisii 1048 ad 1144 continua- l'année 1048, et l'a continuée
vit. Quse viderai oculis, aut ex jusqu'à l'an 1144. Laurent tra-
optimis selegerat commentariis, vailloit avec soin ; il écrivoit sur
hxc magna cura Litteris execu- ce qu'il avoit vu par lui-même, et
tus est Laurentius. Veterum d'après les meilleurs Mémoires
scripta nasutè distringens, eorum ^u'^^ ^^i fut possible de recueillir.
sententiam ceu fabulas neglexit, ^ eut assez de critique , pour s'éle-
qui Gallicarum Ecclesiarum ori- ver au-dessus des opinions fabuleu-
ginem vel ab Apostolis, vel à 72 «^s qui faisoient remonter la pre-
Discipulis repetebant. Ecclesias- miere origine de nos Eglises jus-
tieam non modh conscripsit His- Q^^'aux Apôtres , OU aux soixante-
toriam Laurentius, sed et secu- douze Disciples. Quoique le titre de
laria multa narrât : qualia sunt cet Ouvrage semble annoncer une
dissentiones et bella Ducem Infe- Histoire purement Ecclésiastique ;
rioris Lotharingie Godefridum cependant on y trouve des traits
inter et Imperatorem Henri- importans pour l'Histoire Civile :
cum m, qui Mosellanam seu par exemple, des détails sur les
Lotharingiam Superiorem Gi- différends de Godefroi , Duc de la
rardo Alsatise, atque Comitatum Basse Lorraine, avec l'Empereur
Virdunensem Richardo urbis Henri III , au sujet du Duché de
Episcopo concesserat. Descripta la Mosellane, ou Haute Lorraine,
que
riiMFATlO. Ixv
que ce "prince avoit donné à la sunt hxc ex Acherii Tom. II
Maison d'Alsace , et du Comté Spicil. in fol.
de Verdun dont l'Rvèque Richard avoit reçu l'investiture de l'Em-
pereur. Cet Extrait est tiré de Dom d'Achéri , Tome II du Spicil.
in fol.
LXII. Wassor ou Vasor est une LXII. Voici odorensis Ah- ci.ron. Cor-
1 t ■ Ti/T • »• noiiii Val-
Abbaye située sur la Meuse, dans batia ^ Metemis olim, n u ne aodor.
le Comté de Namur , autrefois Leodiensis Diœcesis, sita est nd
soumise à l'Evêque de Metz , pré- Mosam , in Comitatu Namur-
sentement à celui de Liège. Dans censi. Percelebre fuit illud Mo-
les onze et douzième siècles , cette nasterium XI et XII scculis, Li-
Abbaye étoit célèbre par la cul- beralium Artium aliarnrnqiœ
ture des Sciences et des Beaux Scicntiamm studio, nec non viris
Arts, et par les grands Hommes ibidem multâ doctrind excultis.
qu'elle a produits dans l'un et De Chronici Valciodorensis Au-
l'autre genre. Les Savans ne sont ctore non convenit inter Erudi-
pas d'accord sur l'Auteur de la tos : opus minime dubium vide-
Chroni(iue de Vasor. Il paroît in- tur plurium ejusdem Ahbatix
contestable que c'est l'ouvrage de Monachorum ; primus circa an-
plusieurs Religieux de cette Mai- num 1090 scripsit ; 150 post
son , dont le premier écrivoit vers annis aller idem scriptum ad an-
l'an 1090 : un autre entreprit cent num usque \2i3 persecutus est ;
cinquante ans après de la conti- operi intcgro ad Epitomam re-
nuer, et la conduisit jusqu'à l'an- dacto tertius adjunxit seriem Ab-
née 1243; un troisième a réduit le batum usque ad onnum 162.5.
tout en abrégé , et y a joint une Acherius, cui Historiam honc
liste des Abbés jusqu'en 1625. debemus , ex Manuscripto Gem-
Dom Luc d'Acheri , à qui nous blacensis Abbatix transcriptam
devons ce morceau d'Histoire , l'a edidit^ cum prima continuatione
publié sur un Manuscrit de l'Ab- usque ad médium fere XIII ssecu-
baye de Gemblou , avec la pre- lum. Multos contra rationem
miere continuation , jusques veis temporum errores , confusaque
le milieu du treizième siècle. Dom multa jam notavit Mabillonius
Mabillon a remarqué avant nous in Chronico Falciodorensl , ac
que la Chronique de Vasor est prsecipue circa prima sœcula. Ah
pleine d'anachronismes et de con- anno 1015 accuratior fit Chro-
fusion , sur- tout pour les com- nograplms, ipsique potcst aliqua
mencemens. Depuis l'année 101.5 , fides haberi in rehns suo scculo
l'Auteur devient plus exact , et gestis. Quin etiam sigillaiim prse-
l'on peut faire quelque fond sur clara nonnulla recenset de Comi-
ce qu'il rapporte des événemens tihus Namurcensibus, et de Bul-
qui se sont passés dans son siècle, lonensibus Ducibus.
On y trouvera même quelques détails intéressans touchant les Com-
tes de Namur, et les Ducs de Bouillon.
LXIII. L'Ecole de S- Martin de LXlll. Schola S. Martini Narratio
Tournai étoit très- florissante sur Tornacensis , extremo undccimo nisAbbatiœ
la fin du onzième siècle. Elle con- seculo florentissima , seculo duo- lorôac '"
tinua dans le douzième à cultiver decimo simili studio parique suc-
les Lettres avec la même ardeur et cessu Litteras excoluit , Abbate
Tome XI . r
Ixvi P RM F AT 10.
doctissimo Odone sçu Oldardo^ le même succès , SOUs le docte
qui posteà Canieracensis Epis- Abbé Odon ou Oudart , depuis
copus anno W^'îi factus est. Her- élu Evêque de Cambrai en 1105.
mannus sive Herimannus , post- Herman ou Herimanne , qui dans
modum illius Monasterii Jbbas, la suite devint Abbé de ce Monas-
dignissimus B. Odonis Disci- tere , l'ut un des principaux élevés
pulus in eadem Schola, bonis Ar- de cette Ecole célèbre. Digne Dis-
tibus opprime eruditus, scriptis ciple du B. Odon , il se distingua
suis grande sibi nomen fecit, par ses écrits , par ses prédications ,
ac doctis concionibus , nec non et par ses négociations en différentes
variis apud Principes diverses Cours. Hériman , sollicité par les
negotiorum regni procurationibus Religieux de Tournai , d'écrire les
maxime excelluit. Romse diu principaux événemens du rétablis-
commoratus Hermannus , quod sèment de leur Monastère , profita
sibi per otium licuit, à Mona- du long séjour qu'il fit à Rome , et
chis Tornacensibus expetita^ Ab- du loisir dont il y jouissoit, pour
batisesuse Acta prxcipua Litteru satisfaire les vœux de ses Reli-
mandavit à principio regni Phi- gieux : il composa cet Ouvrage ,
lippi I, ad annum Christi 1127. depuis le commencement du règne
Hsec prosecutus est alter ejusdem de Philippe I jusqu'à l'an 1127. Un
Abbatise Monachus. Si Auctoris autre Religieux de la même Ab-
setatem spectes, si tcmpus que baye s'est chargé de la continuer.
scribebat, si factorum ordinem, A ne considérer que l'âge de l'Au-
debcrei sanè Hermannus accu- teur , le temps où il écrivoit ,
ratissimus liaberi Historicus : non l'ordre des faits qu'il raconte , Hé-
tamen testis est omnino certus , riman devroit passer pour l'Histo-
aut justâ reprehensione carens. rien le plus exact : cependant il
Cautè igitur hune habeas Aticto- n'est pas à l'abri de tout reproche.
rem, sive quod Romse scribenti Soit qu'il n'eut pas à Rome les
tabularum copia defuerit , sive secours nécessaires , soit qu'il com-
quod ab juventa cœptum opus , posât de mémoire un Ouvrage
memoriter confecerit. Comitum qu'il avoit commencé dans sa jeu-
Flandrix gesta continet pars hu- nesse ; il ne faut le suivre qu'avec
Jus Historiée prsestantid excellens. précaution. La partie la plus inté-
Editum lac post Acherium in ressante de son Histoire regarde les
Tom. n Spicil. in fol. Frag- Comtes de Flandres. Le Fragment
mentum, pertinet ad Robertum placé ici sur l'Edition de Dom
Flandrise Comitem, Balduini V d'Acheri au Tome II du Spicilége,
filium, ac primos annos regni concerne Robert , Comte de Flan-
Philippi I attingit. dres , fils de Baudouin Y ; et ap-
partient aux premières années du
règne de Philippe I.
Chron. al- LXlF. Lahbeo debemus alte- LXIV. Nous devons au P. Labbe
terum S. Mi- ^^^^^ j^^^ Montis S. MichacUs la seconde Chronique du Mont-
CtiuCilS 111 I'^
riculo maris, chronicum , usqiie ad annum Saint-Michel, qui s'étend jusqu'à
1154 ductum. Prxter seriem Ab- l'année 1154. Outre qu'elle nous
batum Monasterii , primorum donne la suite des Abbés du Mont-
prsecipuorumque Guillelmi Nothi Saint-Michel , elle marque assez
gestorum tempora opportune satis exactement la date des premières
PRjEFATIO.
Ixvij
et des principales actions de Guil- et concinnh indicat. Anno certo
launie le Bâtard. Le dernier Arti- et determinato prxstantissimuin
cle sur-tout fixe précisément celle hujus Principis fac'mus, An-
du plus ^rand événement de la ^Uam nempe legibus illins anno
vie de ce Prince , c'est-à-dire de 1066 suhjcciam collocat. Ex-
la conquête de l'Angleterre en cerpta alia in Volum. VI et X
1066. On a déjà des Extraits de jam édita Icge.
cette Chronique , dans les Volu-
mes VI et X de notre Collection.
LXV. Les Gestes des Seigoeurs LXV. Amhasiendum Donii- OebiaDom
d'Amboise sont divisés en deux norurn Gesta dispertiuntur in Z^^uM\mn.
Livres , dont le premier , qui s'é- Libres duos, quorum primu.s^ à
tend depuis César jusqu'au règne Julio Csesare usque ad Hugonem
de Hugue Capet , ne peut être Capetum , minime prorsiis ad
d'aucune utilité pour notre objet, rem nostram attinet. Prsecedentis
Aussi n'a-t-on fait usage dans le Voluminis Excerptum cœpit à
Volume précédent que de la se- Libro secundo, cujus secundum
conde Partie , qui , au second Cha- caput jam certse utilitatis est et
pitre , commence à devenir vrai- momenti Historiée Juronensi prse-
ment importante , sur-tout pour sertim et Andegavensi. Utramque
l'Histoire particulière de la Tou- Partem ab uno scriptam prsedsè
raine et de l'Anjou. Nous ne déci- non decemimus ; id tamen satis
derons pas absolument que les indicat Ms. Codex Bibliotliecse
deux Parties de l'Ouvrage soient Regix yV". 6218;, in quo Pars
du même Auteur; quoique le Ma- utraque , velut una cademque
nuscrit de la Bibliothèque du Roi , Historia , sine ullo discrimine
N". 6218, oii elles sont réunies exarata legitur. A morte Eu Ico-
comme une seule et même Histoi- nis Nerrse Comitis A ndegavensis ,
re, puisse donner lieu de le penser, initium capit nostrum ragmen-
Le Fragment compris dans ce Vo- tum, ac regnis Roberti et Hen-
lume, commence à la mort de rici respondet, nec non octo pri-
Foulque Nerra , Comte d'Anjou, mis annis Philippi I. In eodem
11 répond aux règnes de Robert et Fragmento multa de Gaufrcdo
de Henri, et aux huit premières Martello Fulconis filio , Gestis
années de Philippe premier. Plu- Dominorum Ambasiensium inter-
sieurs circonstances de la vie de mista reperies. Confines Provin-
Geoiioi Martel , fils de Foulque , cias obit nonnunquam Auctor,
s'y tiouvent liées avec l'Histoire quarum acta nonnulla leviter
des Seigneurs d'Amboise. L'Auteur perstringit ; ac tandem operi suo
parcourt quelquefois les Provin- quasdam generis descriptiones
ces voisines ; raconte succincte- satis accuratas inscrit.
ment quelques points de leur Histoire, et y joint des détails gé-
néalogiques assez exacts.
LXVL Otton ou Othon, Eve- LXVl. Otto seu Otho Fri- (^h,„„ ot-
que de Frisingen , eut pour père sing. Episcopus , patrem habuit """^ fr'smg.
Lupold ou Leopold , surnommé Lupoldum cognomento Sanctum,
le Saint ; et pour mère Agnès , matrem vero Agnetem; Hen-
fiUe de l'Empereur Henri IV. rici IV Imperatoris filiam. Anno
L'Empereur Conrad son frère 1138 « fratre uterino Conrado
\.
1
XVllJ
FRyEFATIO.
Ilist. Pon-
tificiiin et
Comitiiin
Engolism,
Cxsare Episcopatui prsefectus est.
Scripsit Otto circà médium duo-
decimi sœculi. Obiit autem anno
1158. Ejus Chronicon multa
summe ut'dia confert ad Histo-
riam notabllis Galliarum partis^
Durgundiie scilicet Transjurensis.
Excluso ah hsereditate sua Odo-
ne II, filio sororis suse Berlse et
Comitis Blesensis Odonis I, Ro-
utéiin le fît Evêque en 1138. 11
écrivoit vers le milieu du douziè-
me siècle. Sa mort est fixée à l'an-
née 1158. La Chronique d'Othon
est très-nécessaire à l'Histoire d'une
partie considérable de la France ,
je veux dire la Bouro-ogne Trans-
jurane. RodoUè III , Roi d'Arles
et de Bourgogne , avoit exclus de
sa succession son propre neveu
dulfus III Arelat. et Burgundix Eude II , fils de Berte sa sœur , et
Rex, Conrado Salico anno 1024-
in fmperatorcm electo , deinde
anno 1032 Henrico ISigro Con-
radi filio regnum suum legavit.
Inde commota sunt bella Henri-
cuminter et Odonem Campanien-
seni dictum, jura materna in reg-
num Burgundise vindicantem.
Bellorum illorum Historiam ex-
ponit Fragmentum hoc , quod
desinit in anno 1077.
LXVll. Percelebri S. Epar-
chii Monacho Ademaro Caba-
nensi Historiam Pontificuni et
Comitum Engolismensium tri-
buunt Eruditi nonnuUi. Qui pri-
mus eam edidit Labbeus, scrip-
Gesta Con-
sulum Ànde-
gav.
du Comte de Blois Eude I. Le
legs qu'il fit de ses Etats à Conrad
le Salique , élu Empereur en
1024 , et qu'il renouvella l'année
1032 en faveur de Henri le Noir,
fils de Conrad , fut la cause des
guerres que ce dernier eut à sou-
tenir contre Eude dit le Champe-
nois , qui répétoit ce que la loi du
sang lui adjugeoit. Le Fragment
que nous donnons , et qui finit à
l'an 1077 , contient l'Histoire de
ces guerres.
LXVII. Quelques Sa vans ont
attribué l'Histoiie des Evèques et
des Comtes d'Angouléme au cé-
lèbre Moine de S. Cybar Adeniar
de Chabanois. Le P. Labbe, qui en
a été le premier Edite lu- , pense
avec plus de fondement qu'elle est
d'un Chanoine d'Angouléme , qui
vivoit vers le milieu du douzième
siècle. L'Auteur a puisé dans les
écrits de Hugue , Evè(jiie d'An-
gouléme , et d'Ademar de Cha-
banois. Quoique li chronologie
de cette Histoire soit pleine de
fautes , elle peut néanmoins être
d'un grand secours pour la succes-
sion des Comtes d'Angouléme :
elle nous appiend quelques par-
ticularités de leur vie , qu'on ne
trouve point ailleurs. Le Volume
preecedenti Folumine editum pro- précédent contient un Extrait foi't
sequimur ab anno circiter 1030 court de cette Histoire : celui-ci la
ad 1076. continue depuis environ l'an 1030
jusqu'à 1076,
LXVIlh Publica jani facta LXVIII. On a donné dans les
tam tutiàs existimat ab Engolis-
mensi Canonico , qui medio cir-
citer duodecimo seculo fiorebat.
Multa deprompsit Auctor ex
scriptis titm Hugonis Engolis-
merîsis Episcopi, tiim Ademari
Cabanensis. Mendosum quidem
opus in assignandis annis ^ qui-
bus res gestse sunt ; sed optimum
ad seriem instituendam Comitum
Engolismensium : acta qusedum
eorum singula ex hoc opère cog-
nosces, quee alib frustra per-
quiras. Excerptum brève jam in
PRjEFATIO.
Ixix
deux précédens Volumes quel-
ques morceaux des Gestes des
Comtes d'Anjou , Ouvrage com-
posé par un Anonyme , que l'on
croit avoir été Religieux de l'Ab-
baye de Marmoutier. Nous re-
prenons dans celui-ci la lin des
actions de Foulque Nerra , qui a
vu tout le règne de Robert et une
partie de celui de Henri. L'Auteur
y parle du voyage de ce Comte à la
Terre-Sainte , mais sans entrer dans
aucun détail. Il abandonne rapide-
ment la Palestine, revient en Fran-
ce , raconte incidemment plusieurs
particularités concernant le Duc (a)
Robert , et Guillaume son fils na-
turel; puis il entre dans l'Histoire
des guerres de Foulque Nerra con-
tre Tliibaud, Comte de Blois et
de Tours , contre Guillaume VI ,
dit le Gros , enfin contre Guillau-
me VII , tous deux frères , et suc-
cessivement Comtes de Poitou :
les circonstances de ses démêlés
avec Thibaud , sont exactement
détaillées : l'Anonyme est moins
exact , lorsqu'il parle des guerres
du Poitou. Il traite superficielle-
ment des dissentions qui s'élevè-
rent entre Guillaume le Bâtard et
Herbert , Comte du Maine
de
l'intérêt que Geotroi Martel prit
aux affaires d'Herbert, son allié et
son ami ; enfin des divisions do-
mestiques ^es deux frères Geofroi
le Barbu et Foulque Réchin , qui
se firent long - temps la guerre au
sujet des dispositions testamentaires
de leur oncle, dont ils étoient hé-
ritiers ; au lieu qu'il s'appesantit
sur une contestation de Geofroi le
Barbu , Comte de Tours , et de
l'Abbé de Marmoutier , touchant
la dépendance temporelle de cette
(a) Selon cet Anonyme , Robert avoit épousé la
sœur de Canut, Roi d'Angleterre : il se trompe ] c'est
Richard II, père de Robert , qui épousa la sœur de
Canut, et la répudia après en avoir eu Richard III
et Robert.
sunt in ultimis duobus Folumi-
nihus fragmenta qusedam Gesto-
rum Comitum ^ ndegavensium ,
operis nempe scripti ab ^nony—
mo, qui Monachus fuisse credi-
tur Majoris-monasterii : repeti-
mus in hoc Excerpto gesla pos—
tréma Fulconis Nerrse, qui toto
Ruberti Principatu primisque
annis Henrici floruit. Paucis et
nude narratâ Jerosolymitanâ Co-
mitis peregrinatione ^ rapideque
Palsestind relictd, redit ad res
Francicas j^uctor ; ac data veluti
occasione , plura et singula com-
mémorât de Duce (a) Roberto et
de naturali ejus fdio Guillelmo :
postea narrationem instituit de
bellis Fulconis Nerrse contra
Theobaldum Blesensem ac Turo-
nenseni Comiteni ^ contra Guil-
Iclmum \Vl, Crassum dictum , et
Guillelmum Vil fratres , vici-
busque Pictavienses Comités :
Fulconem inter et Theobaldum
contcntiones sigillatim et dis-
tincte, at minus accurate Picta-
vina bclla recenset Anonymus.
Leviter tractât orta Guillelmum
Nolhum inter et Herbertum Ce-
nomanensem ' Comité m dissidia ;
quid tentaverit Gaufridus Mar—
telluSj quidque Herberti causa
socii sui et amici egerit, vix lo-
quitur ; brevitcr strictimque dicit
de domesticis ac diuturnis bellis
Gaufridum Barbatum ' inter et
Fulconem Rickinum fratres , ob .
terras ab avunculo suo sibi testa-
mento relictas. Fusiiis contra ple-
niàsque Gaufridum Barbatum
et Abbatem Majoris-monasterii
litigantes exponit de bonis ejus-
dem Abbatix , qux contendebat
Abbas, alicujus dominio nisi
[d) Ex hoc \noJirmo Robertus sororem Canuti
Régis Jngl. in inatrinumiuin duxerat : errât pro-
feclo: non enini Robertn, sed Richardo II patri
Robertinupta est Canuti soror, oui repudium remisit
maritis, post fiiios ex ed susceptos Richardum III
et Robertum.
Ixx PRJEFATIO.
Reg-io, nunquam fuisse subdita; Abbaye; l'Abbé prétendoit ne re-
Comes 'vero horum possidendorum lever que du Roi, et le Comte voii-
jus per baculum Pastoralem vo- loit que l'Abbé reçût de lui l'in-
lebat y^bbati conferre. Quid con- vestiture par le bâton Pastoral. Ce
silii ceperit Aula, quidve egerit, que l'Auteur auroit dû nous ap-
m hoc negotio, ante omnia docere prendre par préférence, c'est la
nos debuisset Auctor ; sed hsec part que la Cour prit à cette affai-
silet omninb. Dum in potestate re ; mais il n'en dit rien. Sous la
tutoris erat Philippus l, certb minorité de Philippe I, le Ministère
forte sciebant regni Administra- voyoit sans doute que les droits
tores à Monachis hujus Abbatix du Roi étoient assez bien défendus
sat firmis rationibus defendi par les Religieux de l'Abbaye.
recteque conservari jura Regia. Foulque , surnommé le Réchin ,
Comprehenso fratre suo Gau- devenu maître de l'Anjou et de
frido, Provinciis Andegavensi la Touraine, par la prise de Geo-
potitus ac Turonensi Fulco Ri- froi son frère, sçut mettre dans ses
chinus dictus , juvenis Philippi intérêts le jeune Roi Philippe. Ce
Régis gratiam sibi concitiavit ^ fait important n'est qu'ébauché
ipsumquc ad rationes suas ad- dans les Gestes dont nous parlons.
junxit. Factum hoc, etsi majoris H n'en est pas ainsi des petites guer-
momenti , vix delineatum leges res de trois Seigneurs , qui possé-
in Gestis Consulum. Andegav. doient par indivis la ville d'Am-
Auctor e contrario plus œquo boise : l'Auteur descend dans le
descendit ad minima^ dum edis- détail le plus minutieux. Nous
serit privata bella inter tres Am- avons supprimé tout ce qui nous a
basiae Optimales , qui urbem paru ou ne point appartenir à l'Hi-
hanc indivisam tenebant. Quse in stoire générale , ou être éloigné du
hoc opère ad Historiam gênera- plan de ce Recueil. Le principal
lem non attinere, aut à proposito objet de l'Anonyme , a été d'expo-
nostro visa sunt digredi , hœc ser le Tableau des expéditions mi-
omnia prxtermisimus . Bellica litaires des Comtes d'Anjou : les
Comitum Andegavensium Gesta dates , ainsi que les faits relatils aux
potissimiim exponenda suscepit mœurs et aux usages , y sont fort
Anonymus. In assignandis tem- négligés ; mais il dédommage quel-
poribus, in moribus et consuetu- quefois le Lecteur , en développant
dinibus describendis nimiàni in- les motifs, les causes et» les suites
diligens , damnum hoc resarcit des guerres. Les Fragmens des
nonnunquam , detegendo causas Tomes IX et X ont été donnés
et prïncipia,- rationes evolvendo, d'après l'Edition de Dom Luc d'A-
atque bellorum exitus expli- cheri : celui qu'on trouvera à la
cando. Ex Acheriana Editione page 248 de ce XP volume , a été
excerpta sunt, Tomis IX et X coliationné sur un Manuscrit de la
inserta Fragmenta ; quod vero Reine de Suéde , coté 992 : nous
ad pag. 248 hujusce XI Volu- avons eu depuis communication de
minis reperitur , coUatum est trois Manuscrits de la Bibliothèque
cum Ms. Codice Reginss Suecise du Roi, côtés 6004, 6006, 6218,
iV**. 992. Post impressum istud dont un est de la fin du XIP siècle,
Fragmentum , tres Regios per- et un autre du XUP. Nous les
volvimus Mss. Codices notatos avons comparés ensemble, et avec
PRjEFA TIO. Ixxi
l'édition de D. d'Acheri. Par ce 6004, 6006, 6218, quorum
moyen nous offrons au Public la unus desinente duodecimo sseculo
vraie leçon de ces Actes ; et nous scriptus est , alter decimi-tertii sœ-
osons l'assurer, qu'en y joignant les culi habet characterem. His inter
observations que nous avons ajou- se, et cum Acherii editione corn-
tées à la page 615 de ce Volume , paratis^ genuinum textum resti-
il aura les Gestes des Comtes d'An- tuimus , Lectorem admonentes ,
jou , aussi purs qu'il est possible de ut, ope animadversionum pag.
les avoir. 645 additarum, Gesta Consulum
Andegav. e puris fontihus exhausta inoffenso pede percurrat.
LXIX. La grande réputation d'Ai- LXIX. Chronographi plures , His,°o"ia"A|!
moin Religieux de Fleuri ou S. Be- ob raram existimationem , quam ™**""-
noît sur Loire , l'un des meilleurs inter eximios Historiée decimi
Historiens du 10" siècle, a détermi- sœculi Scriptores sibi paravit
né plusieurs Ecrivains à s'annoncer Aimoinus Floriacensis sancti Be-
pour ses Continuateurs. C'est ainsi nedicti ad Ligerim Monachus,
qu'on a réussi à conduire l'Histoire sese Continuatores ejus inscripse-
jusqu'à l'an 1165, sous le nom d'un runt. Hinc sub nomine Auctoris
Auteur mort vers l'an 1008. Les circà annum 1008 defuncti, ad
Critiques conviennent unanime- annum usque 1165 Historiam
ment que tout ce qui se trouve de Aimoini conscriptam habemus.
l'histoire des Francs , sous le nom Quidquid de Francorum gestis
d'Aimoin, depuis le 41*. Chap. du legitur à Capite quadragesimo-
4*". Livre, ne lui appartient point, primo Libri quarti, non Aimoi-
C'est l'Ouvrage d'un ou de plusieurs ni, sed unius vel plurium sancti
Religieux de S. Germain des Prés, Germani à Pratis Monachorum
comme il est aisé de s'en convaincre Opus agnoscunt uno consensu Cri-
par les Diplômes concernant cette tici; quod certum cuique facile
Abbaye, et par l'Abrégé de l'Histoi- patebit ex Chartis hanc Abba-
re de ses Abbés. Pour reprendre la tiam spectantibus, et ex Abba-
suite des faits que l'on avoit omis tum actis summatim descriptis.
dans les précédens Volumes , nous Ut ordo restituatur seriesque re-
commençons, l'extrait de cette His- rum in aliis Voluminibus omissa-
toire à l'année 920 , où le Continua- rum^ exordium capit istud Excer-
teur Anonyme rappelle en peu de ptum ab anno 920 : ibi paucis ré-
mois, ce qui regarde les règnes de petit Anonymus quse Regibus Ca-
Charle le Simple , de Louis d'Outre- rolo Simplici, Ludovico Trans-
mer et de liOtliaire ; mais nous sup- marino et Lothario gesta sunt ;
primons tout ce qui est étranger à veriim rescissis alienis à proposi-
notre objet ; et nous rentrons assez to nostro, redimus statim ad re-
promptement dans les règnes de gna Roberti et Henrici. In hoc
Robert et de Henri. On trouvera Fragmento, quod ex Ms. Co-
quelques généalogies dans ce dice Regio A'" 5925, A. descrip-
Fragmerit , sur-tout celle d'Amau- simus, inter alias nonnullas, no-
ri Comte de Monlbrt, père de la fa- tabls progeniem. Amalrici Comi-
meuse Bertrade. Nous avons suivi tis Montisfortis , patris celebris
pour cette partie, le Manuscrit de admodàm Bertradse.
la Bibliothèque du Roi, coté 5925, A. Hist, mo-
LXX. D. Martene , qui a publié LXX. Maximo in pretio ha- rentiiSaim.
Ixxij FRJEIATIO.
bendam esse Monasterii S. Floren- l'Histoire du Monastère de S. Flo-
tii Salmuriensis Historiam exi- rent de Saumur dans le o". Volume
stimat Martenius qui hanc vul- de sa grande Collection , la regarde
gavit in Ampliss, Collect. Tomo comme un des plus précieux monu-
F. Monachi plures Ahhatix S. mens du temps. C'est l'Ouvrage de
Florentii Salmuriensis apud An- différens Religieux de l'Abbaye de
des , omnes fere cosevi , incœp- S. Florent près Saumur en Anjou,
tum ab alio Opus continuantes, qui ont écrit successivement ce qui
ea quse videront aut ab oculatis se passoit presque sous leurs yeux :
testïbus acceperant , conscripse- car tous sont à-peu-près contempo-
runt. In superioribus Volumini- rains. On a dans les précédens Vo-
bus jam édita est hujus Historiée lûmes la première partie de cette
pars prima , et non médiocre se- Histoire , avec une portion considé-
cundse partis fragmentum. Flo- rable de la seconde. L'Anonyme qui
rebat desinente sceculo XII a rédigé celle-ci, vivoit sur la fin du
Anonymus , qui digessit secun- 12^. siècle. Il la commence à la con-
dam partem ab anno circiter struction de son Monastère , qui fut
950 , quo Theobaldus Tricator fondé par la libéralité de Thibaut
Blesensis Cornes Monasterii Sal- le Tricheur , Comte de Blois , vers
muriensis egit fundamenta ^ us- l'année 950; et la termine en 1118.
que ad annum 1118. Datum L'Extrait que nous plaçons ici ,
hîc Excerptum , quod multa con- finit avec les dernières années du
tinet ad Historiam. Andegaven- règne de Henri L On y trouvera
sem pertinentia , in annis ultimis plusieurs traits relatifs à l'Histoire
regni Henrici 1 desinit. de la Province d'Anjou.
Origo Ni- LXXI. Nivernensium Comi- LXXL L'opinion commune attri-
tum Originis vulgb creditur Auc- bue Y Origine des Comtes de ]Se-
tor^qui circa annum. 1160 vixit , vers, à Hugue de Poitiers, Religieux
Hugo Pictavinus Fezeliacensis de Vézelai, qui vivoit vers l'an
Monachus. Non tam Historicus 1160. Ce Religieux moins Histo-
quàm Genealogus , eorum proge- riographe, que Généalogiste, con-
niem non multiim noverat , quo- noissoit assez mal la descendance des
rum Historiam suscepit describen- Seigneurs dont il entreprit d'écri-
dam (a). Fragmentum ejus prsece- re l'Histoire. («) On en a vu un frag-
denti Tomo jam insertum est ex ment dans le tome précédent, d'a-
Editione Labbei , quam iteriim près l'Edition du P. Labbe , que
exscribimus. Aridum Jioc et jeju- nous avons continué de suivre. Ce-
num excerptum , gesta Rcnal- lui que nous donnons contient,
di I Nivernensis Comitis ejusque avec la sécheresse ordinaire à l'Ecri-
filii Guillelmi , verbis enarrat vain, l'Histoire très-succinte de Re-
paucissimis. Clarus jam ab an- naud premier du nom , Comte de
no 1015, maximeque celebratus Nevers, et celle de Guillaume son
Renaldus , ut ait Chesnius in fils. Renaud , personnage distingué
Hist. Domûs Verg. pp. 67 dès l'an 1015 , selon M. Duchesne ,
et seqq. Matrimonio fiierat con- Hist. de la Maison de Vergy,
junctus Roberti Régis sorori pp. 67 et suiv. avoit épousé la sœur
quam Adelam alii , Avoisam no- du Roi Robert , appellée , selon les
(c) D. Menag. in Hist. Sabl. multos Hugonis (a) M. Ménage, dans son Histoire de Sablé , rele-
emendat errores, circa seriem Nivern. Comitum. ve une partie des fautes de l'Auteur, sur la suite des
Comtes de Ne vers,
uns
Tcrn. Comi
m.
FRJEFATIO. Ixxiij
uns , y^delle , selon d'autres , Avdise^ cant alii, nonnulli vero uno no-
et selon quelques autres , qui joi- mine Adelam Avoisam. Renal-
gnant les deux noms, n'en forment do Comiti plures nati sunt fdii,
qu'un seul, Adelle-Avoisc. Le Com- quamvis de Guillelmo agat unicè
te Renaud eut plusieurs enfans , Scriptor, Vivebat anno 1032
quoique l'Historien ne parle que du Renaldus , ex Chronico Veze-
seul Guillaume : il vivoit encore liacensi, anno 1040 peremtus.
en 1032; et suivant la Chronique de Vézelai, il fut tué en 104^0.
LXXII. Godel ou Godeau , An- LXXIL Godellus^ génère An- ^hron wii-
glois d^origine , étoit encore jeune , glicanus , Monasterium S. Mar- If'™' Godel-
lorsqu'il embrassa la profession re- tialis Lemovicensis intravit setate
ligieuse dans l'Abbaye de S. Martial juvenculus. A mundi constitu-
de Limoges. Il est Auteur d'une tione, ad annum usque 1173
Chronique qui commence à la créa- ex variis Historiis compegit
tion du monde , et finit à l'an 1173. Chronicon, quod in prœcedenti
Comme il ne dit rien jusqu'à l'an Folumine ab anno 987 editum,
987, quon ne trouve dans les autres perducimus in prœsenti ab anno
Historiens ; c'est à cette année qu'on 1035, ad 1082. Qub propiàs duo-
a commencé l'Extrait imprimé dans decimum seculum attingit opus
le précédent Volume. Nous repre- Godelli^ eh utilius evadit at-
nons dans celui-ci à l'année 1035 que prsestantius . Tantâ cum cura
jusqu'à Tan 1082. A mesure que nous Magna; Britanniœ narrât egre-
approchons du XTP. siècle, Godel gia facinora, ut ardentem patrise
devient plus intéressant. On peut amorem in Auctore facile cog-
juger de l'attachement qu'il avoit noscas. Quod temporum illorum
conservé pour sa patrie , par son at- usus ferebat, quodque arridebat
tention à rappeller les principales maxime Chronicorum Scriptori-
époques de l'histoire de la Grande- bus, insolita pJisenomena impen-
Bretagne. Suivant l'usage et le goût se ac diligenter notât et desi-
des Chroniqueurs de son temps, il est gnat.
fort exact à observer les phénomènes extraordinaires.
LXXIII, Richard de Poitiers vi- LXAIIL Qui générale Fran- ^^^^^ j^j,
voit dans l'Abbaye de Cluni , sous cor uni Chronicon ab anno Ckristi <='>"'^' *'<"*•
le célèbre Abbé Pierre le vénéra- 754 ad 1174 scripsit Richardus
ble , auquel il survécut. Il entre- Pictavensis, Monachus vixit apud
prit une Chronique générale de Cluniacum, Abbate celeberrimo
l'Histoire de France , depuis l'an Petro venerabili, cui superstes
754 jusqu'en 1174. S'il eut borné extitit. Adeb mendosum non foret
son travail à la recherche des opus, si monumenta tantum seta-
monumens voisins de son âge , nous ti sux proxima collegisset Auctor.
aurions un ouvrage moins chargé Errores ejus nonnullos habes casti-
de fausses relations. On a relevé gatos in Vil et X nostrse Collectio-
quelques-unes de ses erreurs dans nis Foluminibus. Martenius ex
les VIP. et X*-. Vol. précédens. Ms. Bibliot. Colbert. Richardi
Dom Martene a publié la Chroni- Chronicon edidit. Idem descripse-
que de Richard sur un Ms. de la Bi- rat Mabillonius ex Ms. alio Codi-
bliot. Colbert. Dom Mabillon l'a- ce maxime diverso. Mabillonii A-
voit copiée sur un autre manus- pographum sequimur , variis le-
crit fort différent. Nous suivons la ctionibus ad marginem inferiorem
Tome AI. t
Ixxiv
PR M F AT 10.
Cliron. Mo-
nast. S. Albi-
ni Andegav.
di S. Mauricii Archidiaconi nec-
non Andegavensis Scholastici : am-
bo desinunt in anno Christi 1075.
Chronica Andegavensia dicta ,
vel eorum errore qui varia Auc-
Fragmen-
tum de Pe-
tragoric. E-
piscopis.
additis. Insertum huic Folumini copie de D. Mabill. ; mais nous avons
Fragmentum historica quxdam in soin d'ajouter les variantes , que
provinciis Pict. et And. regnan- nous plaçons aux marges infè-
re Henrico I, facta complectitur . rieures. L'Extrait inséré dans ce
Volume contient quelques faits relatifs à l'Histoire de Poitou et
d'Anjou, sous le règne de Henri I.
LXXIV. Multa supra in LXXIV. Nous avons déjà beau-
nn. X et XXXïX diximus coup parlé des Chroniques d'An-
de Chronicis A ndegavensibus , jou aux nn. X et XXXIX. Celle
quorum istud S. Albini, Aucto- de S. Aubin, dont nous ne con-
ris scilicet ignoti, aliud non vide- naissons pas l'Auteur , n'est qu'un
tur qucim Epitoma operis Rainai- extrait de celle de Rainaud Archi-
diacre de l'Eglise de S. Maurice ,
et Scholastique d'Angers. Toutes
deux finissent en 1075. Les Chro-
niques , dites d'Anjou , ont été
confondues les unes avec les au-
torum scripta collegerunt, vel li- très, soit parce que ce ne sont que
brariorum imperitiâ^ maxime per- des compilations de plusieurs OU-
mista habemus et confusa. Non- vrages de cette nature, soit par la
nulli tamen distinguuntur , qui se- faute des Copistes. Dans ce chaos
culo XI scripserunt ; quorum d'Ecrivains , on en remarque quel-
lucubrationibus sua posteriores ad- ques-uns du onzième siècle ; d'au-
dere non dubitarunt. Omnes qui- très, qui ont vécu postérieure-
dem paucis verbis res complectun- ment , se sont crus en droit d'y
tur^ annosque multos continuos faire des additions à leur manière.
silentio prsetermittunt ; sed ex Quoiqu'ils soient tous fort suc-
eorum scriptis multiim utilitatis cints , et qu'ils laissent souvent
exurgit Andegavensi Historiée, plusieurs années de suite, sans y
vixque ejusdem xtatis accuratio- rapporter aucun fait ; leurs écrits
ra Chronica reperias. Heec edide- sont très-intéressants pour l'Histoire
runt Labheus in nov. Bibl Mss. d'Anjou : il existe peu de Chroniques
et Marten. in Ampliss. Coll. Post plus exactes pour ce temps-là. Elles
lustratum leviter Henrici 1 re- ont été publiées par le P. Labbe
gnum, in annos Philippi I plu- dans sa nouv. Bibliot. des Mss. et
rimos excurrit datum hic Chroni- par D. Martene dans sa grande Coll.
ci S. Albini fragmentum. La partie de la Chronique de S.
Aubin que nous donnons ici, parcourt le règne de Henri I, et s^étend
sur plusieurs années de celui de Philippe L
LXXV. Uistoriam quorum- LXXV. Le P. Labbe a publié un
dam Ecclesise Petragoricensis Abrégé historique de quelques Evê-
Prsesulum, in Epitomen scrip- ques de Périgueux. Nous n'en con-
tam y edidit Labbeus. Quem nés- noissons point l'Auteur ; on peut seu-
cimus, Auctor videtur circà lement juger qu'il vivoit sur la fin du
nem XII seculi jloruisse ; cîim XH^ siècle ; puisqu'il a conduit son
opus suumad annum usque 1182 ouvrage jusqu'à l'an 1182. Le frag-
pertenderit. Habes in hoc excerp- ment que nous en donnons , con-
to gesta quatuor Episcoporum, tient l'histoire de quatre Evêques,
ex quibus Giraldus de Gordonio l'un desquels nommé Giraud de
PRjEFATIQ. Ixxv
Gordon, fut obligé d'aliéner des ter- quasdam Ecclesise suse terras alie-
res dépendantes de son siège , pour navit pro bello sustinendo ad-
soutenir la guerre contre le Comte versus Audebertum Cadene-
Judebert-Cadenier. rarium Comilem.
LXXVI. Geofroi, Religieux de LXXFI. Desinente seculo XII S™pHori"'
l'Abbaye de S. Martial de Limoges, florebat Gaufredus Monachus ^œnobil'
Prieur du Vigeois, fleurissoit vers la Abbatise Sancti Martialis Le-
fin du XIP siècle. Il dit lui-même movicensis , ac Prior Vosiensis
quHl commença son histoire au tems Cœnobii. Ait enim se, à tem-
du Roi Robert, et qu'il la dicta la pore Roberti Régis, cepisse hi-
troisieme année du Roi Philippe storiam, atque ista dictavisse an-
Auguste , fils de Louis le jeune, no Incarn. Dom. 1183, Phi-
en 1183. 11 faut qu'en cet endroit lippi (Augustî) qui fuit filius
Geofroi parle de quelque addition Ludovici (juvenis) tertio anno.
qu'il aura faite à sa Chronique, Hsec ultima à Gaufredo dictata,
puisqu'il dit ailleurs qu'il l'a ter- intelligi debent de quodam supple-
minée à l'année oii Frédéric subju- mento ad Chronicum suum ; jam
gua les Lombards ; car cette der- enim dixerat se historiam exple-
niere époque ne va pas si loin que visse in anno quo Fredericus
la précédente, et ne peut conve- edomuit Longobardos. Porrb
nir qu'à Tannée 1158, pendant la- alteram non assequitur posterior
quelle Frédéric I, surnommé Bar- epocha ; quse referri tantiim potest
berousse, prit Milan ; ou à l'année vel ad annum 1 1 58 , quo Medio-
1162, qu'il prit une seconde fois lanum occupavit Fredericus I
cette ville, et la détruisit de fond Barba-rufa cognominatus ; vel
en comble. Depuis ce temps, nous ad annum 1162 quo civitatem
ne voyons pas que Frédéric ait eu eamdem iterhm expugnatam fun-
de grands avantages sur les Lom- diths diruit. Longobardos post
bards. Nous lisons au contraire que hsec tempora victos à Frederico
ceux-ci rebâtirent Milan ; qu'ils nusquam constat. Legimus contra
mirent en déroute Frédéric, lors- fusas ab illis Frederici copias,
qu'en 1167 il revint pour l'assié- cùm anno 1167 in obsidionem rc-
ger; qu'en 1174, ils lui firent lever fecti Mediolani reverteretur ;
le siège d'Alexandrie de la Paille, Longobardos anno 1174 circum-
qu'ils venoient de bâtir à l'honneur vallatam ab Imperatore Alexan-
du Pape Alexandre III ; qu'enfin cet driam Statelliorum libérasse civi-
Empereur perdit une grande ba- tatem, quam paulb ante condide-
taille contre les Milanois en 1177: rant in honorem Alexandri III
perte qui ruina sa puissance en Ita- Papx; anno tandem 1177 /^re-
lie, et l'obligea à faire la paix : dericum insigni prxlio cum Me-
elle fut conclue à Venise le pre- diolanensibus decertantem fuisse
mier du mois d'Août 1177. Il ne superatum -. quse clades omnem
paroît pas que depuis cette épo- illius in Italos potestatem concidit
que, Frédéric ait été en guerre et Imperium, atque coegit ad pà-
avec les Lombards. En 1188 , il se cem prima die mensis Augusti an.
croisa, et partit en 1189 pour la 1177 Venetiis statuendam. Ab
Terre-Sainte. Le P. Labbe , qui a illa pace confecta, nullum bellum
publié cette Chronique dans sa Fredericum inter et Longobardos
nouv. Bibl. des Mss. prétend que cognoscimus. Accepta cruce anno
Ixxvj PU MF ATI 0,
Christi 1188, Palœstinam anno tout ce qu'elle contient depuis
sequenti profcctus est ad bellum l'année 1184-, a été inséré par une
adversiis Infidèles gerendum. Qui main étrangère. On ne peut gueres
Gaufredi Chronicon in nova Bi- en douter ; puisque l'Auteur assure
bliot. Mss. vidgavit Lahheus, ah l'avoir terminée à r année 1183.
alia manu assuta existimat^ quse- Dom Rivet , dans son discours sur
cumque in ea leguntur ah anno l'état des Lettres en France pen-
1184. Rectè quidem , affirmante dant le XIP siècle, imprimé après
Gaufredo ^e anno 1183 opus di- sa mort, dans le IX^ Tome de
ctavisse. Rivetus in sermone prœ- l'Histoire Littéraire, dit à la page
'vio ad Tomum IX. Hist. Litter. 160, que « L'Histoire de France
post mortem Auctoris editum , » de Geofroi seroit d'un plus grand
narrando quomodb scientise^ cur- » prix, qu'elle n'est, si elle étoit
rente XII seculo apud Francos » aussi bien écrite que celle de Si-
excolerentur, hscc hahet ad pag. » cile par Hugue Foucaud, qui est
160 : a Majoris pretii foret apud » regardé comme le Tacite du
* omnes, a Gaufredo peracta his- » XH® siècle ». Cependant cette
» toria, si tantd scripsisset elegan- Chronique est très-utile pour ceux
» tiâ , quanta historiam Sicilise qui s'appliquent à l'histoire et à
» conscripsit Hugo Fulcaudus^ qui la science généalogique. On en a
y> Tacitus Xll sec.ulicitatur.y> Per- imprimé un fragment assez consi-
utile tamen agnoscunt opus Gau- dérable dans le Volume précédent.
fredi, historiée rerumque ad ge- Pour celui que nous donnons dans
nealogias spectantium curiosi lec- ce XP. Tome , nous avons com-
tores. Amplum illius fusumque paré l'édition du P. Labbe avec
fragmentum datum est in prsece- un manuscrit de l'Abbaye S. Ger-
denti Volumine. Insertum autem main des Prés, que M. de Fonce-
huic XI Tomo excerptum exegi- magne avoit déjà examiné, et dont
mus et ad Editionem Lahbei et il a bien voulu nous communiquer
ad Ms. Ahhat. S. Germ. Praten- une notice très -exacte. Geofroi
sis Codicem, quem eruditis adno- donne le nom d'Eustache, au père
tationihus scitè et accuratè illus- de Guillaume le Conquérant, Duc
travit Dom. de Foncemagne, de Normandie ; personne n'ignore
atque suarum observationum , que Guillaume étoit fils naturel
consuctâ sempcrque limatd urba- du Duc Robert.
nitate, nos fecit participes. Patrem Guillelmi Conquestoris Ducis Nor-
mannise Eustachium vocat Gaufredus ; ast Guillelmum naturalem Ro-
herti Ducis filium nemo nescit.
GestaComi- LXXVII. Ad Res Gallicas LXXVH. Les Gestes des Comtes
irnsiu*'*^'"*" ^^deunt Barcinonensium Comi- de Rarcelone appartiennent à l'His-
tum Gesta. Norunt omnes, jam toire de France. On sçait que depuis
à temporibus Pippini, Francorum le règne de Pépin, nos Rois ont été
Reges supremuni habuisse domi- Souverains de la Catalogne , qu'ils
natum. in Cataloniam, quam vie- avoient conquise sur les Sarrazins. La
tis fugatisque Sarracenis , Impe- domination des François s'étendoit
rio suo adjecerant, amplas scili- sur toutes ces grandes provinces
cet regiones illas, qux Pyreneos bornées par les Monts Pyrénées ,
montes inter et Iherum fluvium TEbre et la Méditerranée, depuis
mareque Mediterraneum habitan- Salces en Roussillon, jusqu'à Tor-
PHjEFA TIO. Ixxvij
tose dans la Catalogne. Ce ne fut tur, à Salsulis in Comitatu Rus-
qu'en 1258 que les Barcelonois cinonensi^ usque ad Dertosam seu
et les Catalans furent retirés de la Tortosam in Catalonia. Anno
Souveraineté de la France , par le tantiim 1258, prorsàs exemti
traité conclu entre S. Louis et sunt veteri Francorum Regum
Jacques I, Roi d'Arragon, à Foc- Imperio Barcinonenses et Catala-
casion du mariage de Philippe, fils ni, à Regibus Ludovico IX et
du Roi de France , avec Isabelle, Jacoho I factâ nuptiali pactione
la plus jeune des filles de Jacques. Philippum S. Ludovici filium
Ces Actes furent écrits vers l'an inter et Isabellam Tarraconis seu
1190 par un Religieux de l'Ab- Régis Arragoniee natu minimam.
baye de Ripouil en Catalogne. Ils Porrb Gesta hxc circà annum
ont été publiés par M. Baluze , à 1190 à quodam Monacho Rivi-
la suite du Marca Hispanica , sur pullensi scripta, ad calcern Mar-
un ancien manuscrit de cette Ab- cse Hispanicse Baluzius edidit ex
baye. On y trouvera, outre l'his- veteri Codice Ms. ejusdem Ahha-
toire des Comtes de Barcelonne , tix. Prxter Barcinonensium Co-
l'établissement des Comtés de la mitum tdstoriam, originem et in-
Catalogne, avec les noms de ceux stitutionem Comitatuum Catalo-
qui les ont possédés , suivant l'or- niée narrât Scriptor Anonymus ^
dre des tems où ils ont vécu. ac nomina seriemque Comitum in
ordinem tcniporum adducit.
LXXVIII, La Chronique de LXXVUf. Brevissimum. Re- Chronicon
Reims est extrêmement abrégée ; mense Chronicon, satis accuratè
mais elle est assez exacte dans les tempora diesque rébus narratis
dates. Il y en a des Fragmens dans adscribit. Fragmentis jam in tô-
les Tomes IX et X. Celui-ci s'é- mis IX et X traditis appingimus
tend depuis l'année 1039 jusqu'à ^cta ab anno Christi 1039 ad
1081. Tout ce que nous avons à usque \{iS\. H sec tantùm certa de
dire sur l'Auteur, dont le nom est Scriptore novimus^ ab ipso nempè
inconnu, c'est qu'il se montre fort varia naturse phsenomena diligen-
attentif à observer les dilTérens phé- ter et attenté notari, atque credu-
nomenes de la nature, et que sa cré- lum hune fuisse usque ad super-
dulité alloit jusqu'à la superstition, stitionem.
LXXIX. La petite Chronique LXXIX. Autissiodorense hre- Brève Chro-
d'Auxerre est un peu plus étendue ve Chronicon paulo diffusius co- siodor.
et moins sèche que celle de Reims, piosimque prxcedente , initium
Elle commence à l'année 1005, capit ab anno 1005, et , ex quo-
et finit en 1174, suivant un manus- dam Ms. Codice in anno 1174,
crit ; un autre la continue jusqu'en juxtà alterum verb in anno W^O
1190. Dans les portes-feuilles de desinit. Inter' schedas Dom. de
M, de Gagnieres, elle se trouve à Gagnieres legitur in fine Marty-
la fin du Martyrologe de S. Etien- rologii S. Stephani Autissiod.
ne d'Auxerre, telle que le P. qualem edidit Labbeus ex Auto-
Labbe l'a donnée sur une copie grapho P. Sirmondi. Insertum
du P. Sirmond. On en a publié un tomo X Fragmentum continua-
fragment dans le X". Tome. Nous mus ab anno 1033 ad 1076.
en donnons la suite, depuis l'an-
née 1033 jusqu'à 1076.
u
Ixxviij PRjEFA TJO.
Chron. s. LXXX. Dictum est in volu- LXXX. On a observé dans les
Columbs
Senon, minibus IX et X, S. Columbse Tomes IX et X de cette CoUec-
Chronicon citiàs concludi in Edi- tion, que la Chronique de Sainte
tione Martenii, quam in Ms. Colombe finissoit plutôt dans l'E-
Codice Reginee Suecise , cujus dition de Dom Martene, que dans
Autographum sewatnr in Bi- le Ms. de la Reine de Suéde, dont
blioth. S. Germ. à Pratis inter on conserve une copie dans la Bibl.
'veterum script. Mss. D. Duran- de S. Germain des Prés , parmi les
di. Collatis ad invicem Editions Mss. de D. Durand. Nous formons
et Manuscripto, ex utroque Frag- nos Extraits sur l'Edition et sur le
menta nostra descripsimus : per- Manuscrit. Dans ce XP. Vol. nous
tingit novissimum ittud ab anno continuons la Chronique depuis
ChristiXm'i adusque 1078. l'an 1033 jusqu'en 1078.
Chronicon LXXXL Lambertus, Abbatise LXXXI. Lambert , Religieux de
Parri. S. Jacobi Leodiensis Monachus , l'Abbaye de S. Jacques à Liège, fleu-
seculo XII florebat ^ scripsitque rissoit dans le XIP siècle. La peti-
breve Chronicon ab anno Christi te Chronique dont il est Auteur,
988 ad 1194, quo operis et s'étend depuis l'année 988 jusqu'en
'vitx teçminum habuit, ut testa- 1194. Reinier son confrère, et
tur Continuator Reinerus, ejus- son Continuateur, dit que ce fut
dem Cœnobii Asceia. Maxime dans cette année que Lambert ter-
consentit Lamberti Parvi Chro- mina son ouvrage et ses jours. La
nicon cum Leodiensi, non in re- Chronique de Lambert Petit, est
bus modo , imb quantiim ad ver- en beaucoup de choses tout-à-fait
ba. Exinde plures omitiimus an- semblable à celle de Liège : on y trou-
nos in Excerpto quod hic edimus ve non-seulement les mêmes faits,
à morte Régis Roberti, id est mais souvent les mêmes exj)ressions :
ab anno 1031 ad annum 1076, ce qui nous a déterminés à supprimer
quo obiit Deoduinus Leodiensis plusieurs années dans l'Extrait que
Episcopus. Matrimonio Ilenrici nous en donnons ; nous le com-
filii Conradi cum Chunelinde, mencons à l'année 1031 , à la
fdia Canuti Régis Anglise, an- mort du Roi Robert ; et nous finis-
num 1036 prsestituit Lamber- sons à la mort de Dieduin ou Deo-
tus ; sicque Leodiense Chronicon duin, Evêque de Liège, en 1076.
emendat, in quo refertur idem Lambert place SOUS l'année 1036 le
ad annum 1032. mariage de Henri fils de Conrad,
avec Chunelinde fille de Canut, Roi d'Angleterre, et par là cor-
rige l'erreur de la Chronique de Liège qui le rapporte à l'an 1032.
Strozeianum LXXX//. Chronicon Strozzia- LXXXIL La Chronique de Stroz-
num ineunte seculo X/// diges- zi, est du commencement du
tum, descripsit D. 'Bernardus de XIIP siècle ; elle tire son nom de
Montefalconio ex Ms. Cod. Do- M. Léon Strozzi, à qui apparte-
mini Leonis Strozzii ; undè Stroz- noit le Manuscrit sur lequel elle
zianum dictum est. /dem est om- fut copiée par Dom de Montfau-
ninb cum Chron. Ms. incerti con. Elle contient absolument les
Auctoris, asservato in Buheria- mêmes choses que la Chronique
na Divion. Biblioth. et cum Ano- d'un Auteur inconnu , conservée
nymi Chronico Ms. Regio N^ dans la Bibliothèque de M. Bou-
4606. 5. Fragmentorum jam in hier à Dijon , et que la Chroni-
Chronicon.
PRJEFATW. Ixxix
que Anonyme de la Bibliothèque variis Foluminibus editorum
du Roi N" 4606. 5. Notre Extrait continuatio hsec cœpit ah obitu S.
reprend la Chronique de Stroz- Aymerici fdii s. Stephani Hun-
zi (dont on a donné plusieurs garix Eegis, anno 1031, desi-
morceaux dans les Volumes pré- nitque in anno 1058.
cédens ), à la mort de S. Aymeri, fils de S. Etienne Roi de Hon-
grie, en 1031, et finit en 1058.
LXXXIII. Lambert d'Ardres, ain- LXXXIll. Ineunte seculo Hist. Comi-
si nommé du lieu de sa naissance, XI U, suh Rege Franc. Phi- "-^^ ^f Gu"^
vivoit sous le Roi Philippe Auguste, Uppo Augusto, floruit Lamber- "«"sium.
au commencement du XIIP siècle, tus ah Ardeâ patriâ cognomina-
U a écrit l'Histoire de son pays de- tus Ardensis, qui descriptam ab
puis 800 jusqu'à 1200, et l'a dé- anno 800 ad annum 1200 soli
diée à Arnoul H, Comte de Gui- natalis Historiam, dicavit Ar-
nes et Seigneur d'Ardres. Quoi- nulpho II Comiti Gisnensi et Ar-
que Lambert déclare en plusieuj^s dex Domino. Multis in locis
endroits qu'il ne cherche que la prodit Lambertus quàm maxime
vérité, il ne faut pas toujours le commendatam sibi veritatem ha-
suivre sans précaution. En même ^^at ; hune tamen eave ne cre-
tems qu'il rejette les Généalogies das ex omni parte perfeetum :
fabuleuses de ses Comtes, il admet If^cet enim fabulosas Comitum suo-
qaelquefois des traditions qui ne ''«^ Gencalogias discutiat, non-
le sont pas moins. Nous tirons cet nunquam ipse traditiones probat,
ouvrage du Recueil intitulé Reli- quibus vix major /ides debetur.
quiss Manuscriptorum , publié par Reperitur illius opus inter Reli-
Pierre Ludewic (Tome VHI, pag. quias Manuscriptorum Pétri de
391 ), et nous l'avons confronté Ludewic Tom. FUI, pag. 391.
avec les Fragmens imprimés par Contulimus hanc Editionem cum
du Chesne dans les preuves de son Fragmentis à Chesnio vulgatis in-
Histoire généalogique des Comtes ter probationes Hist. geneal. Co-
de Guines, d'Ardres, de Gand et de mitum Gisn. Ard. Gand. et Cou-
Coucy. L'Ecrit de Lambert, très- (^îo,c. Ex Lamberti scripto, ma-
intéressant pour ce qui regarde la ximse, sane utilitatis ad res Flan-
Flandre et les pays voisins, nous ap- drise confiniumque Regionum il-
prend qii^ Arnoul Seigneur d'Ar- lustrandas, constat Ardensem Do-
dres , institua vers Van 1065 douze minum Arnoldum duodecim Pa-
Pairs ou Rarons , dans la dépen- res vel Barones Castro Ardeae ap-
dance de son Château d'Ardres. penditios instituisse circà ann.
C'est peut-être le premier exem- 1065, seu duodecim Ardensis
pie d'une institution de douze Paii^s oppidi Pares. Hsec forte prima à
par un Seigneur particulier. Le Domino privato fdcta est XII
nombre de Douze n'étoit pas en- Parium institutio. Quin ctiam in
core fixé pour la Cour de nos Rois. Palatio Regum Franc, nondum
Nous voyons bien dans nos Histo- constitutus erat et consecratus duo-
riens que les Pairs assistèrent au denarius ille numerus. Lcgimus
Couronnement de Philippe I en quidem apud Historicos, Corona-
1059 ; mais ils n'en déterminent pas tioni Philippi I anno 1059 prœ-
le nombre. sentes adfuisse Pares, seu Fran-
cix Proceres ; sed eorum numerus nusquam datur definitus.
ixxx prjEfatio. ;:
Chron. Ro- LXXXIF. Chrojiologise Ro- LXXXIV. Celui qui a conti-
difs Maria- ^^^'* Continuator, hunc ait^ nué la Chronologie de Robert,
niAutissiod. egregiè literatum, et in His- dit que ce Religieux etoit très-ver-
toriarum notitia nulli tempo- se dans les Lettres^ et ne cédoit
ris sui secundum. Opus suum et à personne de son tems pour la
ex Actis Episcoporum Autissiod. connoissance de l'Histoire. Les Ac-
et ex Scripto Clarii prxsertim tes des Eveques d^Auxerre^ et sur-
hausit Robertus ; ipsa Clarii ver- tout l'Ouvrage de Clarius , sont
ba, maxime ras Senonenses agi- les deux sources , où Robert pa-
tando, usurpât ssepissimè. Vulga- roît avoir puisé le fond du sien :
to in prsecedenti Folumine Frag- il copie souvent les termes mêmes
mento, ex Edit. Nicol. Camusa- de Clarius , principalement en ce
tii (in 4» Trec. 1608), aliud qui regardé le pays Sénonois. L'Ex-
adjicimus, ab anno scilicet 1031 trait que nous en donnons, d'a-
ad 1068. près l'Edition de Nicol. Camusat
{in i". Troyes 1608), vient à la suite de celui qui a été inséré dans le
Volume précédent: il commence à l'année 1031, et finit en 1068.
Annales Ro- LXXXF. Editi sunt Anna- LXXXV. Les Annales de Ro-
Tedien/ **' ^^^ Rogeri Hovedenensis ^ inter ger de Hoveden , furent publiées
Rerum Anglicarum Scriptores^ à Francfort en 1601, dans la Col-
Francofurti anno 1601. Auctor, lection des Ecrivains de l'Histoi-
inter optimos xtatis sux Anna- re d'Angleterre. L'Auteur , un des
lium Scriptores certè numeran- meilleurs Annalistes de son tems ,
dus, floruit ineunte XIll seculo. vivoit au commencement du
Jn assignatione temporum summè XIII® siècle. Il est très-exact à mar-
diligens et accuratus, verus est et quer les dates, et assez vrai dans
sincerus in rerum narratione. la narration des faits. Ce que nous
Incipit Excerptum Annalium Ro~ donnons de ces Annales , commen-
geri ab anno 1017, quo anno, ce à l'année 1017 , tems du mariage
Rex Canutus derelictam Régis de Canut, Roi d'Angleterre , avec
Egelredi {Ethelredî) Reginam Emme veuve du Roi Ethelrede ; et
Emmam in conjugium accepit : se termine à la mort de Guillau-
clauditur verb anno 1087, quo me le Conquérant Roi d'Angleter-
regnum cum vitâ perdidit Guil- re et Duc de Normandie , en 1087.
lelmus Conquestor Angl. Rex, et
Dux Normannorum.
Hist. quo- LXXXFI. Jnter Schedas Mss. LXXXVL Dans la Bibliothèque
^^"du-' Mabillonii , in Ribliot. S. Germ. de S. Germain des Prés, parmi
cum. ^f Pratis reperitur quorumdam les Cahiers manuscrits de Dom Ma-
Normanmae Ducum Historia, billon, on conserve V Histoire d'au-
cujus Excerptum jam habes in cuns des Ducs de Normandie , dont
Tomo X : continuamiis autem on a donné un Extrait dans le
idem opus à natali Guillelmi X® Tome. Celui-ci commence à
ISothi Ducis Normanniœ , ad la naissance de Guillaume le Bâ-
mortem usque Henrici l Franc, tard Duc de Normandie, et finit
Régis. Illud unum alicujus mo- à la mort du Roi Henri I. La seule
menti notamus in hoc Fragmento, remarque intéressante que nous
Guillelmum nempe Ducem nor- ayons à faire sur ce Fragment, c'est
mannix cum amplissimo comita-. qu'il nous apprend que le Duc de
Normandie
riiJEFATlO. Jxxxj
Normandie GLiillaumc assista avec tu , Consecratîoni Philippi l
un grand cortège , au Couronne- Re^is interfuisse ; de quo tamen
ment du Roi Philippe I : circon- nullam omnino mentionem fa-
stance dont les monumens que ciunt laudata supra /V" XI Jrag-
nous avons cités au N" XI de cette menta ; quamvis magna cura
Préface , ne font aucune mention , Prœsules singulos et Optimales
quoiqu'ils entrent dans un grand enumerent. Potuit-ne , qui ritus
détail sur ce qui regarde les Pré- omnes et personas diligentissimc
lats et les grands Seigneurs. Seroit- descripsit , hujus , inter cseteros
il possible que l'Auteur de la De- Regni Proceres , oblivisci , qui
scription de la Cérémonie , eût maximum inaugurationi splen-
oublié celui de tous les grands dorem addidissct. His considera-
Vassaux , qui devoit le plus en ^^-^ ^ imminuitur apud nos Histo-
relever l'éclat ? Cette réflexion est l'Jae Ducum Norman, autori-
bien capable d'affoiblir l'autorité de ^«-^ > «^7«^ dubium habetur fac-
V Histoire des Ducs de Normandie^ et ^^"^> magni tiim ponderis ac cer-
de nous laisser des doutes sur un ti' dlgnum quod silentio non prse-
fait, qui étoit alors assez important, teriretur. Loquitur forsan Juc-
pour mériter de n'être pas omis. ^<^'' ^^^ quadam alia Coronatione,
11 peut pourtant se faire que l'Au- post Henrici mortem peractd ;
leur parle ici d'une autre cérémo- quod equidem propius vero fo-
nie, où Philippe, après la mort ret , quodque Scriptoris verba
de son père, aura repris solcmnel- satis enunciant.
lement la Couronne , ce qui paroît assez vraisemblable , et assez
conibrme aux expressions de l'Ecrivain.
LXXXVII. Gervais de Tilburi LXXXVll. Gervasius Tilbe- otra impe-
étoit d'une naissance illustre ; il riensis , illustri génère natus , "*''^'
avoit fait d'aussi bonnes études, quantum ferebant tempora , eru-
que le permettoit le temps où il a ditione et doctrinâ excuit us fuit ;
vécu. Il se distingua dans la scien- militiâ clarus , Marescallus regni
ce militaire, et fut fait Maréchal y4relatensis creatus est. Ut jucun-
du Royaume d'Arles. Dans le des- dd simul et utili lectione Ottonis
sein de procurer à l'Empereur '^ Imperatoris animum à curis
Otton IV une lecture qui put être aTocaret , anno 1211 Librumedi-
à la fois utile et amusante, il com- dit, quem Otia Imperialia inscrip-
posa pour lui en 1211, l'Ouvra- sit,et adeumdem cumepistolanun-
ge intitulé Amusemens Impériaux , cupatoria misit. Multa Gerva-
dans lequel il a semé plusieurs sius operi suo aspergit ad lUsto-
traits curieux , concernant l'His- jnam , Geographiam et Physicam
toire , la Géographie et la Physi- utilia. Probabit Lector , qux
que. On y lit avec plaisir ce qu'il Auctor tradit de civitate Arela-
dit de la ville ! d'Arles et des con- tensi ac finitimis regionibus ; de
trées voisines ; de la plante qui 'vermiculo colore et planta unde
produit la couleur du vermillon ; nascitur ; de variorum locorum
de la situation et des propriétés de situ ac proprietatibus ; de tradi-
dilTérens lieux ; de l'origine de tionum quarumdom et rituum ali-
certaines traditions , de certains bi non occurrentium originibus ;
usages, qu'on ne trouve point ail- de porno aureo, quod in solenni-
leurs ; de la pomme d'or, remplie bus sinistrâ gerebant Imperatores ,
Tome XI. y
Ixxxij PR^FATIO.
favilld et cinere plénum, ut ad- de pailles et de cendres, qu'aux
monerentur quam vana esset glo- jours solennels les Empereurs por-
ria omnis humana. De Rehus toient à la main gauche , comme
Francix, aridam hanc et levem im signe qui devoit les avertir que
seriem tantîim refert Gervasius : la gloire et la pompe de ce jnon-
Roberto Régi successit Henricus de ne sont que vanité et néant,
filius ejus : cui successit Philip- Cet Ouvjage ne contient, par rap-
pus ejus filius. .^cta Nonnanno- port à la France , que la succes-
rum et Jnglorum attingit unick ^^on des Rois Robert^ Henri I et
Excerptu/n, quod exerimus ex Philippe I. L'Extrait que nous don-
Leibnitianis Scriptoribus Rerum nons , d'après Leibnitz ( Recueil
Brunsvicensium in Tomo I. Pro- des Historiens de Brunsv. Tom. 1),
fert Gervasius à GuiUelmo TVo- regarde uniquement les affaires de
tho Duce Normanniee sororem Normandie et d'Angleterre. Ger-
Heraldi ductam in uxorem ; at- vais donne pour femme à Guillaume
que ex hinc prodiisse Guillel- ^^ Conquérant, une sœur du Roi
muni Regem Anglorum per Harald ; il ajoute que c'est pour
nuptias : errât ibi Scriptor; Rex ''ctte raison , qu'il fut reconnu Roi
etcnim Anglix GuilLelmus uxo- d'Angleterre : mais Guillaume
rem habuit unicam Mathildem , n'eut jamais d'autre épouse que
fdiam Balduini F Flandrise Co- Mathildc , fille de Baudouin V,
mitis. Comte de Flandres.
Ci.ronkon LXXXVUL Dcsinit in an- LXXXVIII. La Chronique de
M..so>nc..se. ^^ j^^^^ Chronicou à Mosomensi Mouson composée par un Religieux
Monacho scriptum. Huic alii ad- de cette Abbaye , finit en 1033.
jecerunt posteà bm^em repetitio- Des Ecrivains postérieurs y ont
ncm gestoruni Adalberonis Ar- ajouté une récapitulation de la vie
chiep. Remensis^ ac Mosomen- d'Adalbéron, Archev. de Reims et
sis Abbatix Reparatoris, nonnul- Restaurateur de ce Monastère, avec
laque Acta historica à média secu- quelques événemens arrivés depuis
lo XI, ad annum usque 1212. le milieu du onzième siècle jusqu'à
Ex tribus hujus Clironici parti- l'année 1212. Des trois parties de
bus, spectat ultima sola ad Ta- cette Chronique, la dernière est la
mum nostrum XI, cui vel brevis- seule qui appartienne à notre XI'"
simum suppeditat fragmcntum. Volume; elle ne nous fournira
/// co maxime posita est tertix même qu'un fragment très-court.
partis utilitas , quod et Abbates Le principal mérite de cette troi-
Mosomenses , ab instaurata Ab- sieme partie, c'est qu'elle contient
batia ad annum 1033, et Remen- l'énumération tant des Abbés de
ses Archiepiscopos , ab Adalbe- Mouson, depuis le rétablissement
rone ad Guidonem Casteliionen- de l'Abbaye jusqu'en 1033 , que
.ve///, necnon plurima Prœsulum des Archevêques de Reims depuis
Abbatumque Gesta recenseat ; Adalbéron jusqu'à Gui de Châtil-
lunc necessariam judices ad per- Ion, et plusieurs traits de la vie des
gendam Archiepiscoporum Re- Prélats et des Abbés ; en sorte qu'el-
mensium historiam à Frodoardo le devient nécessaire pour conti-
cœpiam. Anno 1628 D. Nico- nuer l'histoire des Archevêques
laus Habert Mosomensis Prior , de Reims , commencée par Fro-
ad Epitomcn redactum Monastc- doard. Avant que D. d'Achéri don-
PRjEFATIO. Ixxxiij
nât cette Chronique aa Public, D. rii sut Chronicon, in lucem pro-
Nicolas Habert, Prieur de Mou- tuUt apud Carolopolim ; integrum
son en avoit fait imprimer un idem edidit posteà D. Acherius
Abréo-é à Charlcville dès 1628. ex duplici Apographo, altero Bi-
D. d'Achéri l'a publiée sur deux hliothecse Sangcrmanx , manti
Manuscrits l'un de la Bibliothe- Chesnii scripto altero : Acheria-
quc de S. Germain des Prés, l'au- nam Editionem exscribimus.
tre de la propre main d'André du Chêne ; et c'est sur cette Edition
que nous prenons notre Extrait.
LXXXIX. L'Extrait très - court , LXXXIX. Perpauca hic ex Histor. Reg
que l'on donne ici d'une Histoire Ms. Codice Bibliot. S. Victoris
des Roi> de France, sur un Ms. de Parisiensis excerpinius , addenda
la Bibliot. de S. Victor, est la suite Fragmenta in prxcedenti Folumi-
de celui qui est à la page 277 du ne dato, pag. 277, ubi jam no-
Volume précédent. On y a déjà dit tatum est Auctorem Anonymum
que l'Auteur Anonyme de cette congessisse Historiam Regum
Histoire l'avoit tirée de différentes Francise ex diversis Chronicis,
Chroniques, des Actes de Louis ex Actis Ludovici VII, quern
VII, qu'il nomme Louis le Pieux ^ Pium vocat, et ex Gestis Philip-
et de ceux de Philippe Auguste, pi Augustï\, quo régnante, scrip-
sous lequel l'Auteur écrivoit. sit Anonymus.
A côté de ce morceau, on a im- In altéra columna adhseren-
primé sur l'autre colonne , une tra- tem leges Francicam ejusdem tem-
duction Françoise du même tems, poris interpretationem , ex His-
qui paroît copiée littéralement sur toria Latina fere ad verhum ex-
l'Histoire Latine : nous la donnons pressam, quam descripsimus ex
d'après un Manuscrit qui avoit ap- Codice Ms. olim D. Abhatis de
partenu à M. l'Abbé de Camps, et Camps ;, nunc D. Mariette. Ex-
tern appartient aujourd'hui à M. cerptum fusius editum est in To-
Mariette. On en trouve un plus mo X pag. 278.
long Extrait à la page 278 du To-
me précédent.
XC. Cet article contient une XC. Nunc primiim emittimus c^Ton.
Histoire de Normandie , qui n'a quamdam Normannorum Histo- "^y°3„_ *'
point encore été publiée : elle est riam, ex Codice Ms. in-fol. ele-
tirée d'un Ms. in-fol. d'un très-beau ganti manu exarato , aureâ va-
caractere, orné de peinture en or riisque aliis cgregiis exornato
et en différentes couleurs. Ce Ms. picturis, qui nec titulo, nec ullo
n'a point de titre, ni aucune note aliquo documento nomen et xta-
qui puisse indiquer le nom et 1 âge tem Scriptoris indicat. D. Mar-
précis de l'Auteur. M. le Marquis chio d'Averne, cujus est Codex
d'Averne , à qui il appartient, a iste^ perofficiose nobiscum con-
bien voulu nous le communiquer- tulit. Auctor Anonymus, qui de-
II paroît que l'Auteur Anonyme , sinente seculo XIll hœc crcditur
qu'on estime avoir écrit sur la fin digessisse, poeticam de Rollone
du XIIP siècle , n'a fait qu'abréger narrationem solutâ oratione forte
et mettre en prose le Roman du contraxit. Incipiens à Rollone,
Rou. 11 commence à Rollon , et opus terminât ad pacem Philip-
fmit à la paix de l'an J 21 7, entre pum Augustum intcr et Anglise
ses
Ixxxiv
PRJEFATIO.
Regcm Henricum III , anno
1217 peractam. Attamen scripto
ntnnum extremam ab Anony-
mo non nisi post annum 1250
le Roi Philippe Auguste et Henri
111 , Roi d'Angleterre. On voit ce-
pendant qu'il n'a cessé d'écrire qu'a-
près l'année 1250 ; puisque sur la
impositam fuisse, probat ab eo fin de son ouvrage , il fait mention
inducta meiitio de S. Ludovici du rachat de S. Louis. Notre Extrait
redemptione. Excerptiim nostrum commence à ce Chapitre de la
ducimus ab his Chronici verbis : Chronique : Comment le Duc Ri-
Quomodo Dux Normarmiae Ri- chart (//) de Northmandie délivra
chardus 11 gêner um suuni Rei- Regnault de Bourgongne , qui étoit
naldum Burgundionem è custo- son gendre, de la prison Hiie de Clm-
dia Hugonis Cabilonensis edu- Ion ; et finit à la mort du Roi Hen-
xit, usque ad mortem Henrici I n en 1060. L'Auteur, à l'article de
Franc. Régis, ad annum scilicet Richard 111, dit que cestui Richart
1060. Scribit Aactor Richardo ot ung filz qui ot nom Nicolas, qui
III natum esse filium , Nicolaum 'vestu fut premièrement à Fescamp ,
nomine, qui primiim Fiscannen- et après fut Abbé de saint Ouen de
sis Monachus, postea S. Audoeni Rouen. Ce fait parfaitement d'ac-
cord avec la vérité de l'Histoire,
nous sert à relever deux erreurs :
la première de D. Pommeraye, qui,
litur : primas error est Domni ^^^^^ g^^j Histoire de l'Abbaye de S.
Ponmieraye dicentis in historia Q^^n, soutient que ce Nicolas étoit
fils de Richard 11 , non de Ri-
Rotomagensis Abbas effectus est.
His porro perfecte planeque vero
consentaneis^ duplex error refcl-
Abbatix S. Audoeni, Nicolaum
non fuisse Richardi III, sed ^j^^j.^ jjj^ j| |;^,^jg ^^^^ sentiment
Richard i II filium. Nititur illius
opinio elogio, tumulo Nicolai
inscripto, quod fert hune Princi-
pem Richardi jurnoris natum ,
fratremque Comitis Roberti : ve-
rùm islud elogium xtate posterius
sur l'épitaphe qui fut trouvée sur le
tombeau de Nicolas, où il est dit
que ce Prince étoit fils du Comte
Richard le jeune , et frère du Com-
te Robert ; mais il est aisé de voir
Scriptorem vel ignorasse à quo
genilus fuerit Nicolaus^ vel pa-
trem ejus nuncupando , fuisse
hallucinatum. Sanè quidem Ab-
que cette pièce n'est point du tems,
fuisse facile advertitur , atque ^^ ^^^ l'Ecrivain ou ignoroit la fi-
liation de Nicolas, ou s'est trompé
dans la dénomination de son père.
Certainement Nicolas, Abbé de S.
Ouen, étoit fils naturel de Ri-
bas S. Odoeni Nicolaus , flius ^j^^^,^ jjj^ j^^^^ ^^ Normandie.
erat naturalis Richardi III
Norrn. Ducis.
Error aller est ïnterpolatoris L'autre erreur est de llnterpo-
Guillelmi Gemmeticensis , qui lateur de Guillaume de Jumiege ,
contra sententiam Orderici Vita- qui prétend, contre le sentiment
//., Nicolaum filium Richardi d'Ordéric Vital, que Nicolas fils
///, apud S. Audoenumclc... de Richard 111, fut élevé a saint
tum fuisse contendit. In eumdem Ouen. Dom Mabillon s'est déclare
errorem inductus est Mabillonius POur cette opimon, trompe par
T . 1 ^ • l'autorité de l'interpolateur , quil
verbis captus ïnterpolatoris, lauiuiiic uc x t- j n
quem ipsum credidit Guill. Gem- a cru être Guillaume lui-même, et
met. hic nempc Nicolao coxvus, qui étant de l'âge de Nicolas,
PRMFATIÙ. Ixxxv
devoit l'avoir bien connu. Dans cum apprime noverat ; debuit er-
cetle supposition, D. Mabillon de- go potiàs hune Auctorcm habere
voit plutôt se déterminer sur le Mabillonius , quam Ordericum
sentiment qu'il croyoit être de Vitalem, ut pote septemdecim
Guillaume de Jumiége,' que sur ce- tantum annorum, càm h vita dis-
lui d'Ordéric Vital , qui n'avoit cessit Nicolaus. Sed prxter aiito-
que 17 ans, lorsque Nicolas mou- ritatem Orderici , expresse docet
rut. Mais outre le passage d'Ordé- manuscripta Normannise Histo-
ric, nous avons l'autorité de cette ria^ ISicolaum apud Fiscannum
Histoire manuscrite, qui est positi- institutum fuisse. JSovimus aliun-
ve sur l'éducation de Nicolas à Fes- de Duces JSormannix tune eidern
camp : et nous savons d'ailleurs que Abbatlse benevolentissimos. Nar-
les Ducs de Normandie affection- rat idem Scriptor cum magno Co-
noient alors cette Abbaye d'une mitatu Coronationi Philippi I
façon toute particulière. L'Auteur Ducem Normannise Guillelmum
dit aussi que Guillaume , Duc de interfuisse. Vide qux supra, Art.
Normandie , se trouva en grant ar- LXKXFl, de eodem facto ob-
roy au Sacre de Philippe I. Voyez servavimus in Historia quorum-
à l'Article LXXXVI nos observa- dam Normanniae Ducum.
tions sur le même fait , avancé dans VHistoire d'aucuns des Ducs de
Normandie.
XCI. Le Père Labbe avoit ti- XCI. Chronicon S. Pétri Cata- qj^^^ ^
ré la Chronique de S. Pierre de laun. ex schedis Jacobi Sirmon- Pe'"Cata-
'■ laun.
Challon des porte-feuilles de Jac- di erutum edidit Labbeus in
ques Sirmond, pour la publier dans JSov. Bibliot. Mss. Vix aliud
sa Nouv. Bibliot. des Mss. Il y en adeb brève concisumque reperias,
a peu d aussi abrégées , et d'où ^t ex que minîis luminis et uti-
l'on tire aussi peu de lumières. Htatis afferatur Historiée. Ab ip-
Depuis 1009 où elle commence, sius exordio, ab anno scilicct
jusqu'à 1223 où elle finit , on 1009, usque ad 1225, in quo
ne trouve ordinairement qu'un anno Chronicon desinit, unicum
seul fait sous chaque année ; quel- persœpè factum unoquoque anno
ques-unes même sont absolument suppetit ; imo plures anni in eo-
vuides. Le Volume précédent con- dem penitîis omittuntur. Frustu-
tient deux légers Fragmens de cette ^a duo kujus Chronici habes in
Chroniffue : celui que nous don- Volumine K : deducitur autem
nous, s'étend depuis 1034 jus- «^ ««"o 1034 ad 1070 novum
qu'a 1070. Nous y avons relevé illud Fragmentum in quo errores
quelques erreurs Chronologiques. Chronologix nonnullos emenda-
vimus.
XCn. Plusieurs Anonymes ont XCII. Anonymi varii per vi- chron. s.
travaillé successivement à écrire ces S. Amandi, olim Elnonensis non.
la Chronique de l'Abbaye de S. Abbatiœ, Chronicon scripserunt
Amand , autrefois d'Elnone , de- ab anno 534 ad 1223. Ex ejus-
puis l'année 534 jusqu'en 1223. dem Abbatise manusc. Codice
C'est sur un manuscrit de la mai- vulgatum est à Martenio in To-
son même , que Dom Martene mo 111 Anecdot. Pauca qux ibi
l'a publiée au IIP Tome des Anec- habentur utilia, ad Flandrenscm
dotes. Le peu de faits qui y sont Histor. maxime pertinent. Par-
y
Ixxxvj P RM F AT 10.
tem hujus Chrontci leges in To- contenus , reffardent plus particu-
mo X pag. 280 ; cui addimus liérement l'Histoire de Flandres ,
hic ah anno 1035, quo anno pour laquelle elle peut être de quel-
Flandritje Comitein Balduinum que utilité. On en trouvera une
IV cognomine Barhatum defunc- partie à la page 280 du X". Tome :
tum Chronogrophiis scribit^ usque nous la continuons dans le XP de-
ad obitum Balduini V Pu dicti, puis l'année 1035 , oii l'Ecrivain
ad annum videlicet 1070. marque la mort du Comte de Flan-
dres Baudouin IV , surnommé le Barbu , jusqu'à la mort de Bau-
douin V dit le Pieux, c'est-à-dire à l'année 1070.
Chron. aiiud XCIII. Prxter editum ab A- XClIl. Outre la Chronique de
Diyion. '"^"' ^^^^^^^ Divionense Chronicon, de Dijon, publiée par D. Luc d'A-
qiio supra mentio fit in Art. F, chéri, dont nous avons parlé à l'Art.
habemus aliud apud Lahbeum V de cette Préface, il en existe une
Tom. J ]Sov. Bibliot. Auctor, autre donnée par le P. Labbe au
seu meliùs Auctores, {plures enim Tome I de sa Nouv. Bibliot. L'Au-
variis iemporibus opus idem ab teur , OU plutôt les Auteurs , qui
an. 753 ad XTlh^ protraxerunt), ont successivement mis la main à
marginihus scripti sui Paschales celte Chronique, l'ont poussée de-
Cjclos inscripserunt è regione an- puis 753 jusqu'en 1224. Ils crurent
norum ad quos pertinebant ; sic- enrichir leiu' ouvrage, et lui don-
que illustrât um opus prœstantius ner beaucoup de mérite, en mar-
evasisse arbitrati sunt. Quse in eo quant à la marge le Cycle Pascal,
Chronico prœcedunt annum 1046, vis-à-vis des années auxquelles il
frustatim data sunt in Tomis su- répond. On en a tiré pour les
perioribus : pergimus in hoc Fol. Volumes précédens ce qui est an-
ad annum usque 1075, quo tem- térieur à 1046 : dans celui-ci
pore vitam finivit Robertus Dux nous la continuons jusqu'à l'an
Burgundix. 1075, tems de la mort de Robert
Duc de Bourgogne.
Geneai, (.o- XClV . Pcrtinet in primis, ut XCIV. Nous l'avons déjà dit :
jam diximus , ad Collectionem l'Histoire des grands Vassaux de
nostram prxcipuorum Regni Clien- [^ Couronne fait une partie essen-
tum Historia. Illi ergb inserendse tielle de notre Collection. Il im-
sunt antiquse descriptiones generis porte donc d'y faire entrer les
Procerum illorum qui post Re- anciens monumens qui établissent
gem^ regioque sanguine genitos, la succession des Seigneurs qu'on
altissimum in Gallicano Imperio sçait avoir tenu le premier rang
gradum obtinuerunt. Comitum dans la Monarchie , après le Roi
Bononise genealogicam scriem ex- et les Princes du Sang. L'Extrait
scribimus , à Guidons candida de la Généalogie des Comtes de
Barba cognominato , ad usque Boulogne commence à Gui à la
Eustachium Ghisnarum Comitem. Barbe-Blariche, et linit à Eustache,
Qui hanc edidit inter Probationes Comte de Guines. Du Chêne, qui
Hist. geneai. Corn. Ghisn. asserit l'a imprimée dans les Preuves de
Chesnius, régnante S. Ludovico son Histoire des Comtes de Gui-
scriptam fuisse. Legenti facile H- nes, dit qu'elle a été écrite du
quebit descriptionem illam non in tems de S. Louis. On s'appercevra
omnibus convenire cum narratio- que cette généalogie ne s'accorde
inituiu Bo-
aoniensiuin
PRMFATW.
Ixxxvij
pas toujours avec celle de Lam-
bert d'Ardres , dans son Histoire
des Comtes d'Ardres, dont nous
avons parlé à l'Article LXXXIIT.
XCV. La Chronique de Tours
est l'Ouvrage d'un Chanoine de
l'Eglise de S. Martin de cette
ville. Si aux détails des princi-
paux événemens qu'il rapporte ,
ne Lamherti in Hist. Comitum
Ardensiiim^ de qua acium est in
Art. LXXXUI.
il eût joint plus
la Chronologie ,
de critique dans
aurions un assez
d'exactitude
et un peu
les faits ,
bon Abrégé
de
l'Histoire de quelques-uns de nos
Rois , et des Comtes de Blois ,
de Touraine et d'Anjou. Mais
l'Auteur, qui écrivoit vers la fin
du Xnp siècle, ne scut pas tou-
jours distinguer le vrai
les narrations fabuleuses
plupart des Chroniqueurs qui
l'avoient précédé. On voit qu'il
connoissoit les Gestes des Comtes
d'Anjou , dont nous avons parlé
ci-dessus
tous
N" LXVni : il
les écarts : il
XCV. Canonicum Ecclesise S.
Martini Turonensis Auciorem ha-
bet Chronicon Turonense. Si cum
prsecipuis qux narrât gestis^ dili-
gentiàs tempora et annos compo-
dans siiisset, ac res ipsas acutiori cau-
plus tiorique censura distinxisset Scrip-
nous tor, egregiam sanc epitomam Hi-
storiée quorumdam Regum Franc,
necnon Comitum Blés. Turon. et
Andeg. posteris reliquisset. At
Sanmartiniacus Canonicus, qui
desinente seculo XIII Jloruit, non
semper verum seposuit ab iis quse
d'avec fabulosè narraverant plerique ve-
de la teres Chronographi. Gesta Consu-
lum Andegavensium, de quibus
supra, Art. LXVIH, sibi nota
probat, dum illius operis et di-
cendi genus, et ipso s er rares ex-
en suit primit. Chronici Turonensis Frag-
en copie jus-
quaux expressions. On a donné
des Extraits de cette Chronique
dans les Tomes IX et X ; nous
la continuons depuis 1032 jus-
qu'en 1061. Nous avertissons qu'à
la page 348, not. (i), en parlant
du partage de la succession de
Geofroi Martel Comte d'Anjou,
on a décidé trop légèrement que
Castrum Laudunense , devoit s'en-
tendre de la ville de Lou-
dun en Poitou ; sur-tout lors-
qu'on ajoute dans la n. ('^), que
Foulque Réchin avoit cédé ce
Château au Roi Philippe L Cela
n'est pas exact : peut-être l'Ecri-
vain a-t-il eu raison de dire que
Geoffroi Martel avoit donné le
Château de Loudun, avec la Tou-
raine, à Geoffroi le Barbu son ne-
veu ; mais c'est Château Landon en
Gâtinois, que Foulque Réchin cé-
da au Roi Philippe I.
menta habes in Tomis IX et X ;
accipe et aliud ab anno 1032 ad
1061. Monitum te volumus , ad
pag. 348, ubi divisio agitur hse-
r éditât is Gaufredi Martelli Co-
mitis Andeg. miniis cautè dictum
esse in not. (i>) Laudunense Ca-
strum idem esse cum Julioduno
seu Castro Losdunensi in Pictoni-
bus ; maxime cum in not. (f) ad-
datur illud Castrum à Fulcone
Richino^ cessum fuisse Pldlip-
po I Régi. Id non habet omnes in
se veritatis numéros : potuit qui-
dem Auctor dicere , à Gaufrido
Martello relictam fuisse nepoti
suo Gaufrido Barba to tôt a m Tu-
roniam cum Laudunensi {seu
Losdunensi) Castro ; non hoc au-
tem, sed Castrum Landonense in
pago Vastiniensi Philippo I cessit
Fulco Richinus.
Cliron. Tu-
ronense.
Ixxxviij
PllMFATlO.
Brève Cliro-
nic. S. Flor.
Salinur.
Cliron. Al-
berici Triuiii
Fontium
Monachi
Cliron
Fiscaneiise,
Cliron. An-
dréas Mona-
clii Aq'iicin-
ctini de Re-
gibus Franc.
XCFl, Excerpta ex brevi Chro- XCVl. La Chronique de S- Flo-
nico, à Monacho S. Florentii rent de Saimiur , est l'Ouvrage
Salmuriensis scripto, data jani d'un Religieux de la même Ab-
leges in Tonus IX et X ; ubi baye. On en a donné deux mor-
castigati sunt errores nonnulli. ceaux dans les Tomes IX et X, où
Quo ma gis instat Auctoris îetas, Ton a lelevé quelques erreurs. Le
eh rarescunt mendse. HujusChro- nombre en diminue, à mesure
nici, quod meliùs dicas indiccm que nous approchons du tems
Hist. Sabnurien- de l'Ecrivain. Cet Ouvrage n'est
1
chronologicum
sis AbbatiêCy aliud ab anno 1036
autre chose , qu'une espèce de
Historié. Franc. TV". 7103 à
Paire le Long scripta sunt de
C/ironico Alberici. Hujus Frag-
ment iim ab anno 1031 ad 1072
ad 1070 apponimus Fragmen- table Chronologique de l'Histoire
tum. de l'Abbaye de Saumur. JNous
en publions un nouvel Extrait depuis 1036 jusqu'à 1070.
XCyil. înquirat Lector pag. XCVII. JXous renvoyons , par
57, T. IX : ab /lis qui nos prse- rapport à la Chronique d'Albéric ,
cesserunt, ibi collecta notataquc à la page 57 du Tome IX, OÙ nos
habebit qusecumquc à Leibnitio in Prédécesseurs ont fondu dans une
Prxfatione sua, et in Biblioth. note, tout ce qu'en ont dit Léil)-
nitz dans sa Préface, et le P. le
Long dans sa Biblioth. des Histo-
riens de France, N". 7103. Le mor-
ceau (jue nous en donnons dans
descriptum exhibet lomus XI. In celui-ci, commence à l'an 1031 et
Biblioth. Reg. très Mss. Codices finit à 1072. Nous avertissons que
asservantur^ quorum unus Albe- la Bibliothèque du Roi possède
rici tempore , exeunte scilicet trois Mss. de cette Chronique,
XIII seculo, noscitur exaratus. dont il y en a un de la fin du XlIP.
Leibnitianam Editionem , quie siècle ; c'est-à-dire du tems même
prima est, ad Jidem trium Codi- où vivoit le Chroniqueur ; et que
cum excgimus. nous avons coUalionné sur ces
trois Mss. le texte publié par Léibnitz , qui en a été le premier
Editeur.
XCFIll. Chronici Fiscanen- XCVHl. La Chronique de Fes-
sis, intcr brevissima numerandi camp est une des plus courtes que
varia frustula jam édita sunt ex nous connoissions. On en a déjà
Labbeo. Ultimo excerpto , quas- donné quelques morceaux d'après
dam adjungimus in Ahbatia Fis- l'Edition du P. Labbe. Nous joi-
cannensi factas ordinationes, quas gnons à notre Extrait le détail de
in lucem protulit Mabillonius ex quelques ordinations faites dans
Ms. Codice Cellee S. Gabrielis. l'Abbaye de Fescamp , publiées par
Antiquam illius Abbatise jurisdi- Dom Mabillon sur un Ms. du
ctionem probant hsec instrumenta. Prieuré de S. Gabriel. Ces pièces
Episcopi ad hoc invitati, Mona- servent à prouver l'ancienneté de
chos ibi sacris ordinibus initia- la jurisdiction de cette Abbaye :
bant. Abbates quandoquè Ebroi- les Abbés y faisoient ordonner
cas, aliove, nunquam Rotoma- leurs Religieux par des Evêques
gum suos mittebant. qu'ils invitoient ; quelquefois ils
les envoyoient à Evreux ou ailleurs , jamais à Rouen.
XCIX. Auctor Chronicae de XCIX. L'Auteur de la Chronique
que
VRJEFATIO. Ixxxix
que des Rois de France iic se dcsi- Regibus Francorum nulld vitx
gne lui-même que par le litre de suse nota ta circumstantid, suh no-
frere André , et ne nous ap|>rcnd mine tantùm fratris Andrex nos-
d'ailleurs aucune circonstance de cendum se prsebet. Regum nostro-
sa vie. Il a écrit l'Histoire de nos rum historiam, Petro tune Atre-
Rois , depuis le commencement batensi Episcopo dicatam, scrip-
de la Monarchie , jusqu'à l'an sit à primis Francis ad annum us-
12i8 , tems où il vivoit , et l'a que 12i8, quo anno florehat
dédiée à Pierre alors Evêque d'Ar- Andréas. Ouod hic ex Regio Co-
ras. L'Extrait que nous en don- dice Ms. «». 6183 edimus Ex-
nons , d'après un Ms. de la Bibliot. cerptum , prsecedentis Foluminis
du Roi , coté 6183 , reprend celui continuationem exhibct ab anno
du Volume précédent à l'an 1030, 1030 ad 1080. Ciim priores
et le conduit à l'an 1080. Comme Chronographos Auctor fréquenter
le Chroniqueur a souvent copié excripserit , indicavimus hujus
ceux qui l'avoient précédé , nous Foluminis paginas quibus opéra
avons eu soin de renvoyer aux pa- ab eo descripta continentur.
ges de ce Volume, où se trouvent les Auteurs qu'il a suivis.
C. Dom Martene (Tome III de C. Marienius {Tom. III Anec- cbroniœn
ses Anecdotes) a publié une Chro- dotorum ) brevissimum Lyrensis ^yrense.
nique fort abrégée de l'Abbaye de Abbatiœ. CJironicon edidit. Aliud
Lyre. Celle-ci , dont nous avons istud, tenue minits et aridum,
trouvé la copie dans les porte- nacti sumus inter schedas Bibl.
feuilles de l'Abbaye S. Germain , San-German Ex eo, cum Edi-
est un peu moins sèche. Nous l'a- tione Marteniana collato , quse-
vons confrontée avec l'Edition de dam excerpsimus ad annos 1046,
Martene , el nous en avons tiré 1066, 1072, 1080 pertinentia.
quelques faits pour les années 1046, 1066, 1072, 1080.
CI. Nous insérons dans ce Vo- Cl. ïnscribimus in hoc Volu- „,
Chron. Cœ-
lume trois articles de la Chronique mine très Chronici S. Medardi "»'''■ ^ Me-
, - , j . . dardi Sues-
de a. Medard de Soissons , qui pa- Suesswnensis articulas, quos ali- sion.
roissent intéressans. Elle a été rédi- cujus momenti judiccs. Illud scrip-
gée par un Religieux de l'Abbaye , to mandavit ejusdem Abbatix Mo-
ct publiée par D. Luc d'Achéri nachus ab anno 497 ad usque
dans son Spicilége (T. IL in-foL). 1260 ; edidit verb Acherius in
Elle commence à l'an 497 , et finit Spicil. {Tom. Il in fol.)
à 1260.
CIL La Chronique de Sénones , CIL Eidem Acherio debentus ^,
1 ' Chronicon
dont nous sommes redevables à D. Chronicon seu Historiam Abbatiœ Senonicnse
Luc d'Achéri , est une Histoire de Senoniensis in Vosago, cujus Au-
cette Abbaye composée par un Re- ctor agnoscitur Richerius ejusdem
ligieux nommé Richer. Suivant loci Monachus. Opus quidem ,
l'Editeur du Spicilége , c'est en ce ut monet Acherius, inter optima
genre une des meilleures produc- ejusdem generis seculo XIII scrip-
tions du XIII''. siècle. Si l'on y ta numerandum. Si, narrando fa-
trouve quelques récits faux ou cta œn}o suo antiquiora, dubia quœ-
douteux , dans l'histoire des tems dam vel falsa miscuerit, non cer-
qui l'ont précédé , ce n'est point tè culpandus Scriptor, sed verti
il lui qu'on doit s'en prendre, mais débet eorum vitio, qui ipsi impo-
Tome XL z
xc
PRJEFATIO.
i
Geneal. B.
Arnulphi
Metensis Ep.
Chron.
Francorum
Chron.
Kemperle-
giense.
suerunt. Rerum autem seculis aux gens mal instruits , qui les lui
XII et XIII gestarum omnium ont donnés pour vrais. Pour tout
ferè testis oculatus Auctor fide ce qui regarde le XU^ et le XllP.
dignissimus est, in iis maxime siècles , couinie il ne raconte gué-
quœ Lotharingiam spectant. Ex res que ce qui s'est passé sous ses
eo descrihimus Historiam anno- yeux, il est de la plus grande au-
rum 50 ab ineunte seculo XL torité , sur- tout par rapport à la
Lorraine. Nous tirons de lui l'Histoire des 50 premières années du
Xl^ siècle.
CIIJ. Florehat, ut ipse loqui- CIll. Le Volume précédent con-
tur^ anno 1261 Auctor Genealo- tient le commencement de la Gé-
gise Beati Arnulphi, cujus ini- néalogie de S. Arnoul jusqu'au Roi
tium^ ad Bobertum usque Begem,, Robert. L'Auteur nous apprend
exhibet superius Volumen. Prin- qu'il vivoit en 1261. Il s'est appli-
cipum ac Procerum nobili Franc, que à nous donner la descendance
Regum sanguine natorum origi- des Princes et des grands Seigneurs,
nem describit egregium illud opus, qui tirent leur origine de la maison
quod et rerum. prsestantiâ et ad- de France. Nous avons peu d'an-
junctorum enumeratione, antiqua ciens monumens de ce genre , aussi
ejusdem generis omnia pêne supe- détaillés et aussi intéressans. Afin de
rat. Ut nova hsee Editio accura- rendre cette nouvelle Edition plus
tior evaderet et perfectior, Ches- complette et plus exacte , nous
nianam contulimus cum Ms. Cod. avons collationné le texte donné
Beg. 5989. par du Chêne, avec le Ms. de la
Bibliot. du Roi, n" 5989.
CIV. Qui Chronici cujusdam CIV. Nos savans Confrères ont
Francorum Gallicè scripti frog- donné dans le X*" Volume un ex-
mentum cdiderunt in Tomo X, trait d'une Chronique des François
eruditi nostri sodales, Lectorem écrite dans leur langue ; mais ils
non prxmonuerunt illud conserva- n'ont pas observé qu'elle s'étoit
ri inter Mss. Canceltarii Seguie- conservée parmi les Manuscrits du
rii Codices ; qui ex Coisliniaua, in Chancelier Séguier , qui de la Bi-
Sangermanensem Bibliothccam blioth. Coislin , ont passé dans celle
translati sunt. Mera licet Gallica de S. Germain des Prés. Quoique
sil interpretatio ex diversis Chro- ce ne soit qu'une traduction de
nicis latinis expressa, locum ta- quelques Ouvrages latins du même
men aliquem in Collectione nostra genre , nous l'avons crue digne
mereri putavimus ; cùm prseser- d'entrer dans notre Recueil ; parce
tim in eâ mentio habeatur de qui- qu'elle fait mention de plusieurs
busdam consuetudinïbus, quse et anciens usages , qui peuvent inté-
curiosis in exquirenda antiquitate resser la curiosité et éclaircir notre
placeant, et Francorum Historiam Histoire. L'Auteur paroît s'être
illustrent. Ad Caldaicum prxdi- adonné à l'Astrologie.
cendi genus videtur Auctor animum contulisse.
CF. In Armorica Britannia CV. La Bretagne eut dans tous
quolibet seculo monumenta histo- les temps des Ecrivains qui ramasse-
rica diligenter congesserunt Scrip- rent avec soin les monumens histo-
tores. Post JSannetensia Chroni- riques de cette Province. Après la
ca momento et utilitate cœteris collection des Chroniques de i\an-
PHjEFATIO. xcj
tes , nous n'en connoissons point facile prœstat Chrordcon Kemper-
de plus curieuse que la Chronique legiense. Dato in prsecedenti f^o-
de Quimperlé. On en a un extrait lumine fragmenta istud ex Edi-
dans le précédent Volume; nous tione Baluziana adjungimus ab
la continuons, sur l'Edition de M. anno 1034 ad 1077.
Baluze depuis l'année 1034, jusqu'à 1077.
CVI. Les fragments de différen- CFI. Jam dictum est in prx- Fragmenta
tes Chroniques des Comtes de Poi- cedcnti Volumine Fragmenta quse mi^um Pkta-
tou , que nous donnons ici , ne hic ponimus, ab anno 936 ad an. A^uîtan"^"""
sont qu'une compilation , qui pa- circiter 1280 collecta fuisse à
roît avoir été rédigée , ainsi qu'on Monacho S. Maxentii, ex diver-
l'a dit dans le précédent Volume, sis Chronicis Pictavienses Comités
j)ar un Religieux de S. Maixent. spectantibus. Habes in hoc Tomo
Elle comprend trois cens .quarante- undecimi seculi postremos annos,
quatre ans, et finit à l'année 1280. qui versantur prsecipue circa
On aura dans ce Volume les demie- Guillelmum Gaufridum Aquita-
res années du XP siècle , où il est nix Ducem et Comitem Pictavise,
principalement question de Guil- necnon circà plurimos ejusdem
laume Geofroi Duc d'Aquitaine et Provincise Optimales ac Nobiles.
Comte de Poitou^ et de plusieurs Seigneurs de cette Province.
CVII. Ceux qui se sont appli- CVII. Excerptas ex Chronicis Geneaiogi»
qués à l'étude des Généalogies , Hainoniensibus Genealogias ma- Hainoniensî-*'
ont toujours fait un cas 'singulier ximi sempcr fecerunt, qui stu- *'"*'
de celles qu'on a extraites des dium et operam in hujusmodi
Chroniques de Hainaut. Maître scientiis collocaverunt. Magister
Baudouin d'Avènes , qui en est Balduinus de Avennis, qui circà
l'Auteur , fleurissoit vers l'an 1280. annum 1280 florait, ex Chroni-
Les Chroniques de Hainaut , qu'il cis Hannonise eximia expressit et
s'attacha à dépouiller , lui fourni- innumera^ qux progenies illus-
rent d'excellens Mémoires sur les trent Magnatum et Nobilium an-
anciennes familles les plus distin- tiquissimas, Artesise non solàm,
guées non-seulement de l'Artois , Hannonise, Flandrix et Braban-
du Hainaut , de la Flandres et du tise, sed etiam multarum aliarum
Brabant , mais encore de diverses Gallise Proninciarum . Opère il-
Provinces de la France. André du lo ssepè us us est Andréas Chesnius .
Chêne s'en est utilement servi dans in diversis Genealogiis, maximé-
ses Histoires généalogiques , prin- que in Historia Domûs Luxem-
cipalement dans celle de la Maison burgensis. Descripsimus illud ex
de Luxembourg. Nous avons tiré Acherii Spicilegio^ cujus textum
cet Ouvrage du Spicilége de Dom exegimus ad fidem Ms. Cod. Bi-
Luc d'Acliéri , mais en collation- bliot. Reg. n°. 4896: A.
nant son texte sur le Manuscrit de la Bibhot. du Roi, coté -4896. A. cesta Ab-
CVHL Nous avons pensé qu'on Cf'IlL In his nostris collée- Gen^nf Au-
ne devoit omettre , dans un Re- taneis, historicum nullum duxi- t's»'od.
cueil tel que celui-ci , aucun des mus omittendum scriptum, quod
monuments historiques , qui peu- claros Homines omniam Regni
vent faire connoître les grands Ordinum, studiosis exhïbeat A-
Hommes de tous les Ordres de matoribus. Floruerunt in variis
l'Etat. ' Plusieurs Monastères ont Monasteriis Abbates et natalibus
XCiJ
VHMFATIO.
Brève
Chronicon
S. Dionysii.
Chron. S.
Stcphani Ca
(loin.
illustres et virtutibus. Suos Cœ-
nohium S. Germant Autissiod.
eruditos Ahbates liabuit, quorum
unus Guido nomine^ Abbas an-
no 1290, Chronol. priorum
Abbatum Historiam scripsit ab
HeldricOj qui prseerat anno
989, quo tempore celeberrimus
eu des Abbés également illustres
par leurs vertus et par leur nais-
sance : l'Abbaye de S. Germain
d'Auxerre est de ce nombre : elle
eut aussi des Supérieurs savans :
un d'entr'eux nommé Gui , Abbé
en 1290 , écrivit l'Histoire Chro-
nologique de ses prédécesseurs ,
dans le
de Clu-
soLis la
protection de nos Rois , à réfor-
mer les Monastères de la France.
Le P. Labbe, en publiant cet ou-
vrage , y joint deux Ai)pendices ,
dont l'une contient les gestes mê-
mes de l'Abbé Gui , et l'autre ceux
de Gaucher son successeur. Nous
donnons aux pages 377 , 647 , et
048 , la partie qui regarde l'onzième
1085.
CIX. Le Fragment des Gestes
des Abbés de S. Germain d'Au-
xerre , est SUIVI
extraites d'une
composée par
époques
de sept
courte Chronique
un Religieux de
Denis , suivant le
On peut voir ce
Cluniacensis Abbas S. Majolus, depuis Heldric en 989 ,
faventibus Franc. Regibus^ Gai- tems que le célèbre Abbé
liarum Monasteria reformabat. ni S. Mayeul , s'occupoit ,
Guidonis scripto à se vulgato du-
plicem addidit A ppendicem Lab-
beus^i quarum altéra ipsius Gui-
donis , Galcherii vero succes-
soris cj'us gesta altéra continentur.
Operis Guidonis partem ab an,
1032 ad 1085 integram Jtabcbis,
pag. 377 fiuj. Vol. jungendo eu m
pag. 647 et 648.
siècle depuis l'année 1032, jusqu'à
('IX . Au tiss idior . AJ>ba tu m
Gesta subsequuntur anni septem
brevis Chronici S. Dionysii, ab
ejusdem Abbatix Monacho ad
Cyclos Paschales conscripti. Vide
notam in excerptum. jam datuni, l'Abbaye de S
pa(). 297 Tomi X. Cycle Paschal.
<jui en a été dit dans le Tome X page 297.
Huic Chronico Fragmentum INous ajoutons à cette Clironi-
addimus Diplomatis à Roberto que un Fragment de Diplôme du
Rege concessi Monasterio S. Roi Robert , en faveur de l'Abbaye
Dionysii. Ibi se Robertus dicit de S. Denis , dans lequel, Robert
Regem Francorum Burgundio- se qualifie Roi des Français et des
numque simul. Descriptum est Bourguignons. L'original d'où ce
illud Fragmentum ex instrumento Fragment est tiré , se conserve
Archetypo pluribus in \Jtocis mu- à Rotne parmi les Manuscrits de la
tilo , quod extat Romse inter Reine de Suède. Malheureusement
Mss. Cod. Reginx Suecise. Abbas on n'a pu déchifrer le Diplôme
S. Dionysii Albertus, laudatus entier. Il nous fait connoître un
in hoc Diplomate , ignotus fuit Albert , Abbé de S. Denis , qui
Dubleto , Mabillonio nec non avoit échappé à Doublet, à Mabil-
Auctoribus Gall. Christ. Ion et aux Auteurs de la Gaule
Chrétienne.
ex. Chesnio debemus hoc CX. Nous devons à du Chêne la
unum ex prsecipuis Historiée Chronique de S. Etienne de Caen.
Normannicœ monumentis , scilicet C'est un des plus précieux monu-
Chronicon S. Stephani Cadomen- mens pour l'Histoire de la Norman-
sis, qui desinente XIII seculo die. L'Auteur , qui vivoit sur la fin
PRjEFATIO. xciij
du XIIP siècle, écrivit sur de bons scrihehat Auctor^ certa ndhihuit
mémoires : il sert à rectifier plu- argumenta, qiiibus facta multa
sieurs faits ou altérés, ou controu- con-iguntur , vel adulterata , vcl
vés , ou infidèlement rapportés ficta et commentitia, vel deniqae
par d'autres Chronographes de son malâ fide narrata ab aliis Chro-
tems ; sa chronologie sur-tout est nographis ejusdem œtatis ; tem-
très-exacte. Nous le suivons dans pora prsescrtim magna cum cura
ce Volume depuis l'année 1035, et diligentiâ dcscribit. Aucto-
jusqua la mort de Jean, Archevê- r<^fn hune exhibet Folumen nos-
que de Rouen, qu'il place en 1079: trum AI, ab an. 1035 ad an.
époque qui confirme ce que nous 1079; quem annum morti Joan-
avons établi au XV Article de '"^ Archiep. Rotomag. statuit.
cette Préface ; savoir qu'on a ^-^ ^^oc loco confirmant ur jam à
eu grand tort d'imputer aux Reli- f^obis in Art. XF constituta ;
gieux de S. Ouen d'avoir tué en inique scilicet S. Audoeni Mo-
1073 leur Archevêque ; puisqu'il nachis imputatum fuisse, interfec-
vivoit en 1079, et que deux mois tum anno 1073 Rotomag. Ar-
avant sa mort, il avoit été obligé chiepiscopum, qui vivebat anno
de se démettre de son Archevêché, 1079, quique ab offenso Rege
tant pour avoir offensé le Roi GuillelmOj nec non infirma va-
Guillaume, qu'à cause de ses in- letudine coactus, duobus ante mor-
firmités. Comment donc faut- il tem mcnsibus Archiepiscopatum
qualifier FInterpolateur, ou l'Edi- deposuit. Quanam igitur appclla-
teur de Mathieu Paris, qui a eu la tione donandus Interpolator seu
hardiesse d'insérer dans le texte de Mathsei Parisii Editer, qui his-
cet Historien un fait aussi faux torise Math xi falsum sequè ac ca-
qu'injurieux ? C'est lui qui a induit Inmniosum scelus ausus est in-
en erreur les Auteurs de l'ancienne serere ? Commenta falsarii opi-
Gaule Chrétierme , et tous ceux à nionc rapti sunt in errorem et
qui le nom de Mathieu Paris a im- Auctores veteris Galliœ Chris-
posé, tianse, et omnes illi quibus im-
posuit Mathsei Parisii nomen.
CXI. Outre les Annales de S. CA'J. Prseter Annales S. Ber- chron. si-
Bertin, si connues des Savans, nous ^^'^^> ^^^ Sithienses, eruditis ma- Bcnini.
avons une Chronique qui porte le ximb notos, habemns et Chro-
nom de cette Abbaye, appellée nicon, ab eâdem Abbatiâ Sithien-
autrefois Sithiu. Cet ouvrage très ^^ dictum^ quod magno semper in
estimé, a été composé par Jean , pretio habitum descripsit Joan-
surnommé 1 perius , de la ville nés Yprâ oriundus, Yperius ro-
d'Ypres sa patrie, qui fut Abbé de gnominatus , qui Abbatiam S.
S. Berlin pendant 17 ans , et mou- Bertini 17 annis rexit , vixit-
rut en 1383. Jean n'a rien rap- que ad annum. 1383. Operi nil
porté, qu'il ne l'ait tiré des meil- inseruit Joannes^ quod non le-
leurs Auteurs, ou vérifié sur les gerit apud Auctores fidissimos,
monumens authentiques conservés quodve non authenticis Flandrix
de son tems dans les Archives de la Archivis fuerit approbatum. Hinc
Flandre. Aussi son ouvrage a con- à posterioribus Scriptorihus
stamment joui d'une telle réputa- tanti fuit usque habitum , ut
tion, que tous ceux qui ont écrit quœ dicenda de rébus Belgicis
a a
xtîiv PRJEFATIO.
susceperint, ex eo , tamquam ex depuis lui sur les Pays-Bas, n'ont
purissimo ac certissimo fonte hau- pas cru devoir prendre un guide
serfnt. Non solum Jeta Monas- plus sur. A l'Histoire du Monas-
terii sui prosequitur Vperius, tère, il a sçu joindre non-seule-
sed et res gestas Episcoporum ment celle des Evoques de Té-
Morincnsium atque Comitum rouanne et des Comtes de Flan-
Flandrensiiim scribendas susce- dre ; mais encore les principaux
pit , quihus ea quœ summos traits de la vie des Papes , des'
Pontifices, Iwperatores ac Fran- Empereurs et des Rois de France,
corum Reges spcctant , si modo quand ils se trouvent liés à l'objet
requirat sermonis cohserentia , im- qu'il traite. C'est dans une espèce
miscuit. Potcst ergo generalls d'Histoire générale depuis l'année
Historia dici ab anrio 590 ad 590 jusqu'à 129i , qui peut four-
nnmirn 1294, atque maxime nir d'utiles éciaircissemens sur des
ritilis haheri ad prxcipua capita points essentiels. Les Tomes VJI,
qusedam illustranda. Longa, co- IX et X en offrent des morceaux
piosaque scripti hiijus Excerpta considérables. L'Extrait contenu
hahes in Tomis Fil, IX et X ; dans ce onzième Volume est tiré du
exscriptum autem ex Cap. 36, chap. 36" de la 3« part, depuis l'an
part. 3, datur in hoc Fol. Frag- 1031, jusqu'à 1070. Dom Mar-
mentum ah an. 1031 ad usque tene est le premier Editeur de cette
1070. Eximium illiid Chron. excellente Chronique, au HF Tom.
primas edidit Martenius in Tom. des Aiiecd. col. 445-776.
/// Anecd. col. 445-776.
ciironicon CXlI. Ab anno 1034 ordinem CXH. Nous reprenons à l'année
Vezeliaceii- _ _ '^
se. repetiwus sericmque Fezeliacen- 1034 la suite de la Chronique de
sis Clironici, ex quo multa post Vézelay, dont on a publié difle-
Lahheuni frustatim édita sunt in rens Extraits dans les précédens
Tomis superioribus. Articulos 14 Volumes, sur l'édition du P. Labbe.
ad annum usque 1075 exhihet Nous en donnons 14 Articles, jus-
ultimum fragmentum. Temporum qu'à l'année 1075 , oxx nous finis-
descriptor non accuratus, scribit sons. L'Auteur n'est pas exact dans
Auctor, Guillelmum Norm. sa Chronologie: par exemple, //
Comitem anno 1063 Angliae place en 1063 la conquête de VAn-
regnum obtinuisse ; ast Angliam gleterre par Guillaume Duc de
non ante an. 1066 suhactam^ Normandie, qu'on sait être de
:;, quis nescit ? Rex Philippus I 1066. L'acquisition de la ville de
an. *1U0 €7nit ab Arpino Bituri- Bourges par le Roi Philippe I, est
cas urhem ; hanc vero partam de J'an 1100 ; il la met en 1065.
narrât an. 1065.
vctus CXIII. Ex variis Chronicis, CXHL L'ancienne Chronique
Franc. ^^ ^ Tipino Brcvi ad Philippum des Rois de France, dont nous pu-
F'alcsium, vêtus hoc Regum Fran- blions un Fragment , s'étend depuis
* cix Chronicon, seu potiiis hsec ve- Pépin le Bref, jusqu'à Philippe de
luti Genealogica Regum nostro- Valois. Ce n'est qu'un extrait de
rum séries conflata est tali ordi- différentes Chroniques , rédigé en
ne : I, II, etc. In ea prseter ad- forme de Généalogie, par suite de
scriptos Regum Imperio annos, Rois, I, H, etc. OÙ l'on trouve seu-
vel eorum Coronationi dies, vix lement les dates de leur règne,
PR^FATIO.
xcv
quelfiLiefois de leur Couronne- alla Leguntur quam eorumdem
ment, les alliances qu'ils ont faites, affinitatis conjunctiones , atque
et les noms de leurs enfants mâles, nmsculorum fdiorum nomma.
Le Ms. de S. Germain des Prés n". Sangermanensis Codex Ms. n\
Ul , d'après lequel nous la don- Ml, in quo exstat illud opus,
nons, est une copie récente d'un recenti manu descriptus est ex
plus ancien Ms. qui n'est point in- alio Ms. Codice qui non indi-
diqué. catur.
CXIV. On a donne dans le X*. CA/F. Epiioma historié Re- Epito.na
rri II J' „ Ilist. Rejî.
Tome un plus long morceau d. un gum Franc, cujus amplius copia- Franc,
abrégé historique des Rois de Fran- siusque Fragmentum hahes in To-
ce. C'est encore une espèce de mo X, eddem ratione qud superius
compilation , laite en François de scriptum, ex diversis Chronicis
diflérentes Chroniques, dans la for- Gal/icè compacta est. Hanc edi-
me de celle dont nous venons de mus ex Cod. Ms. Bihl. Sanvictor.
parler. Nous la lirons d'un Ms. de Paris, num 419.
S. Victor de Paris, coté 419.
CXV. Quoique la Chronique CXF. Idem fere est cum Ca- «:iiro.ucou
de Rouen publiée par le P. Labbe, domensi, a Labbco vulgatum lîo- ""*""*^'
contienne à-peu-près les mêmes tomag. Chronicon, cujus hic Frag-
choses que celle de Caen, nous en mentum hahes ah anno 1031 ad
donnons ici un Extrait depuis l'an 1074 : ne tamen actum agere-
1031 jusqu'à 1074 ; mais nous avons mus, annos omisimus et facta
eu l'attention d'en retrancher les prorsiis eadem in utroque Chroni-
faits et les dates qui sont absolument co. Quxdam inseruimus ex Apo-
les mêmes dans les deux Chroni- grapho alterius Ilotomagensis
qucs. La Bibliothèque de S. Ger- Chronici in multis diversi^ quod
main des Prés conserve une copie descripsit D. Durandus ex Ms.
Ms. d'une autre Chronique de Cod. Reginss Suecix, n°. 322,
Rouen , différente en beaucoup quodque exstat in Bibliotheca S.
de choses de celle du P. Labbe : Germani Pratensis.
nous en avons inséré quelques Articles dans celle-ci. La copie dont
nous nous servons, a été faite par D. Durand sur un Ms. de la Reine
de Suéde, coté 322.
Nous ajoutons, par forme d'Ap- Post ksec in modum Appen-
pendice, l'analyse d'une Charte de dicisj nonnulla leges circa sin-
Robert, Duc de Normandie, donnée gulares ac prxcipuos illius tem-
en,1034- en faveur de l'Abbaye de poris mores, summatim excerpta
Préaux, qui nous instruit de quel- ex Charta anno 1034, a Roher-
ques usages singuliers de ce to Normanniœ Duce concessâ
tems-là. Pratellensi Monasierio.
CXVL L'Abbaye de Déols ou CXFI. Extitit olim non a,ronicon
de Bourg-Dieu, près de Château- longe à Castro- Rodul fi in Situ- J^o''"«--
roux dans le Berri, a été l'une rigibus. Dclensis seu Burgido-
des plus considérables du Royau- lensis Abbatia, ex Galliarum
me, par la célébrité de son Ecole prxcipuis una, tum Scholarum
et par le nombre des sa vans Per- cclcbritate , tum numéro Litte-
sonnages qui en sont sortis. Elle ratorum qui ibi Juerunt edocti.
ne subsiste plus depuis l'année Ex illius, aheriusquc confmis Ah-
xcvj PRMFATJO.
baux S. Gildasii simul conjunc- 1623 que ses biens furent réunis par
tis opibus , Ducatum Castri- le Roi Louis XIII, pour composer,
Rodulfi Rex Ludovicus XIII avec ceux de l'Abbaye de S. Gil-
creavit anno 1623, Principis das qui étoit dans le voisinage ,
Condœi gratid, qui tune Provin- le Duché de Château-roux érigé
cise Bituricensi prxerat. Chronici en faveur du Prince de Condé ,
Dolensis, à Lahbeo primîim editi. Gouverneur de la Province de
varia jam dedimus Fragmenta, Berri. On a donné dans les Vo-
qaibus additam accipe seriein lûmes précédens f)lusieurs Extraits
Dolensium Principum , necnon de la Chronique de Déols , pu-
Burgidolensium Abbatum , ab bliée originairement par le P.
anno 1033 ad 1063. Nohis Labbe. Celui que nous donnons ,
ignotus Auctor anno 1033 contient la suite des Princes de
Odonem Comitem Campanen- Déols et des Abbés du Bourg-
sem ab Imperatore victum et Dieu, depuis 1033 jusqu'à 1063.
interfectum scribit : hsec autem Nous avertissons que l'Ecrivain
ad annum 1037 pertinent. dont nous ignorons le nom,
place mal-à-propos en 1033 la défaite et la mort d'Eude, Comte de
Champagne ; ces deux faits appartiennent à l'an 1037.
Geneaiogia CXVII . Gencalogicœ Flan- CXVII. Dom Martene qui a
Fiand. drcnsium Comitum Historix, Edi- publié la Généalogie des Comtes
tor Martenius hanc à pluribus de Flandres , pense que plusieurs
scriptam existimat. Primus di- Ecrivains y ont successivement
gessit eam ab an. 980 ad 1172, mis la main. Celui qui l'a com-
quod anno vixisse creditnr. Hujus niencée , l'a conduite depuis l'an
Opus nunc agere sujficiat. Pru- 980 jusqu'en 1172 : c'est vrai-
dens et optimus Auctor , de re- semblablement le tems où il vi-
bus remotissimis parcissimè lo- voit. Il nous suffît actuellement
quens, fusiiis gesta suc tempore de nous occuper de cette pre-
prosequitur ; sed ablegatis om- mierc partie. L'Auteur, homme
nino fabulis, quibus delectati sage et judicieux, ne parle qua-
fuisse videntur Flandrenses. Ma- vec beaucoup de réserve des clio-
joris utilitatis et explicationis ses qui se sont passées dans les
gratidj à média seculo X co- siècles antérieurs à son âge : il
mitum Flandrensium. progeniem entre au contraire dans un assez
repetimus, ab Arnulfo nempe grand détail sur l'Histoire de son
juniori, pâtre Balduini, Pul- siècle, mais sans y mêler les fables,
chi-d-Barba cognominati , seu dont il paroît d'ailleurs que les
Barbati, ad usque Robertum Fri- Flamands aimoient à se repaître.
sium^ Pour rendre cet Extrait encore
plus utile, nous reprenons la suite généalogique des Comtes de
Flandres, depuis le milieu du X« siècle, c'est-à-dire depuis Arnoul
le jeune , père de Baudouin surnommé Belle-Barbe , ou le Barbu ,
jusqu'à Robert le Frison.
Ut autem Comitum Fland. Nous y joignons d'après l'His-
Chronologiœ plurimum luminis toire de la Maison de Gand , par
afferatnr, utque nonnullorum du Chêne , quelques morceaux
ejusdem Provincix Magnatum de Chartes, propres à éclaircir la
illustrentur familix, qvxdam ad- Chronologie des (bmtes de Flan-
PliJEFATlO. xcvij
dres et à faire connoître plusieurs dimus Chartarum fragmenta, à
grandes Maisons de ce pays-là. Chesnio vulgata inter prohat.
Hist. Geneal. Gand. Domûs.
CXVIII. Si l'on veut se rap- CXVIll. Tenuis autoritatis chron. |Re-
peller ce qui a été dit dans le mediocrisque ponderis conficien- *'"'"
Volume précédent , page 301 , dsn XI seculi hist. fore videbitur
d'une certaine Chronique de illud Franc. Chronicon , si modo
France , qui commence au siège Lector ad memoriam revocet quœ
de Troye , et finit à l'an 1368 ; dicta sunt in superiori Fol. pag.
on jugera qu'elle est d'une mé- 301, scilicet incœptum ab excidio
diocre autorité pour l'Histoire du Trojse , in anno 11368 opus de-
XP siècle. Cependant , pour ne sinere. Attamen ne quid utile
rien omettre , à l'exemple de nos prsetermittatur , prsedecessores
prédécesseurs , nous en avons ex- nostros imitati , qucccumque ad
trait tout ce qui regarde le règne regnum Henrici I , nonnulla
de Henri I, et une partie de celui etiam ad Philippum 1 spectan-
de Philippe. ^'^ > ^^ hoc Chronico descripsi-
mus.
CXIX. L'Histoire de l'Abbaye CXIX. Inter prxstantissima Histor. Ab-
de Condom , aujourd'hui Evêché , hujus Voluminis monumenta , domensis.
est un des plus précieux morceaux numeranda certè Historia Cond.
de ce Volume. L'Anonyme , Re- Abbatix. , nunc Episcopatûs no-
ligieux de cette Abbaye , en écri- mine insignitx. Anonjmus ejus
vant , pour faire connoître son loci Monachus , Acta Cœnobii
Monastère à la postérité , a fait en non modo transmisit ad poste-
même-tems l'Histoire de la Guien- ros.^ sed et Historiam descripsit
ne, des Comtes de Gascogne et des Aquitanise , Comitum Fasco-
principaux Seigneurs de la France niee^ atque Clarissimorum Fran-
Méridionale. Les pièces qu'il a cise Meridionalis Optimatum.
insérées dans sa narration , la ren- Fariis egregiis ac perutilibus ar-
dent encore plus intéressante et gumentis narrationem siiam lo-
plus curieuse. Il commence par cupletavit. Ab instauratione Con-
le rétabhssement de l'Abbaye de domensis Abbatix , id est à primis
Condom, qui se fit dans les pre- annis seculi XI opus aggreditur :
mieres années du XP siècle : eadem est epocha hujus Excerpii
c'est aussi par-là que commence nostri. Editore Historiée illius
notre Extrait. Dom Luc d'Achéri Acherio judice , eam à pluribus
qui a publié cette Histoire, jugeoit Auctoribus contextam esse ad
par la différence du stile , que plu- annum usque 1371 , varias de-
sieurs Ecrivains avoient travaillé à monstrat stilus.
la continuer jusqu'à l'an 1371.
CXX. Nous n'ajouterons rien à CXX. Sufficiant qux jam ^^^Tl!*
ce qui a été dit sur les Chroni- in prxcedentibus Foluminibus Dionysii.
ques Françoises de S. Denis, dans dicta sunt de Chronicis S. Dio-
les Volumes précédens. Plus nous nysii Francico Idiomate scriptis.
avançons, plus nous nous confir- Magis ac magis pergendo nobis
mons dans l'opinion que le Re- persuasum est , hxc ex variis
ligieux de S. Denis , chargé de Chronographorum operibus col-
les rédiger, étoit un simple Com- lecta, fuisse tantàm à Monacho
l^ome XL b b
xcviij PR JE F AT 10.
Sandionysiano in ordinem distri- pilateur, qui fondoit en un corf.
buta. Capit iste Tomus XI His- tous les autres Chronographes.
toriam Henrici I. Frustra mo- Nous donnons dans ce Volume le
neremus à nobis exscribi perpc- chapitre qui renferme l'Histoire
tuh diffusiorem aliis Ms. S. Ge- de Henri I. Il est inutile d'avertir
novefse Codicem , sed collatum que nous continuons à suivre
cum Codicibus Regio et Sanger- le Ms. de Ste. Geneviève , comme
man. plus ample que les autres : cepen-
dant nous l'avons collationné aux Mss. du Roi et de S. Germain
des Prés.
ChronicoQ CXXI. Conservatur inter Mss. CXXI. Dans la Bibliothèque
Franc. Re ,,„.,, „
giunGaii. 600?. Bibl. Reg. n" 56/, Chro- du Roi, parmi les Mss. n". 567,
nicon Gallicum Regum Fran- on conserve une Chronique des
corum , quod in regno Caroli Rois de France , écrite en Fran-
FI terminatur. Facile percipi- çois, qui finit au règne de Cliar-
tur quam mediocris adjumenti sit les VI. Il est facile de concevoir
ad locupletandam priorum Re- qu'elle ne peut être que d'une
guni terliee stirpis Historiam. médiocre utilité pour l'Histoire
Hinc brevissimum illius Scripti des premiers règnes de la troi-
Fragmentum edimus. siéme Race. Aussi notre Extrait
sera-t-il très-court.
Spéculum CXXII. Regurn Franc. His- CXXII. Le Miroir Historial n'est
Historiale. ...
toriam iummatim describit Spe- autre chose qu'une Histoire abré-
culum Historiale , seu Histo- gée des Rois de France. Quoique
riarum: licet Carolo VI régnante l'Auteur ait écrit sous le règne de
confectum ; plurima tamen ex- Charles VI, il ne laisse pas d'être
hibet utilia ad illustranda supe- utile pour les règnes précédens.
riora régna. Optimatum quo- On lui reproche d'avoir altéré ou
rurndam nomina vel mutavit changé les noms de quelques
Auctor , vel corrupit aliquandb. Grands Seigneurs. Nous ne répé-
Dicta jam in Tomo J. pag. 314, tons pas ce qui a été dit dans le
de Ms. Codice Sangermanensi il- X* Vol. p. 314, du beau Ms. de
lud opus capicnte^ non iteramus. cet ouvrage , conservé à S. Ger-
Ast ibi mendum irrepsisse monen- main des Prés. Mais nous devons
dus Lector ; sic enim legitur : avertir qu'il s'est glissé une faute
Florebat Auctor Carolo Vale- en cet endroit ; on y lit : LAu-
sio Rege , ut probant facile teur... vivoit sous Charles de Va-
pauca quae de hoc Principe ^ois , comme il est aisé d'en juger
narrât. Legendum est sane Caro- /'«'' l^ /"?« qu'il rapporte du règne
lo VI, qui nusquam Valesius de ce Prince. Sans doute il faut lire
nominatus est. Cliarles VI, qui n'a jamais été dé-
signé par le nom de Charles de Valois.
Origo Re- CXXIII. Scribcndl finem fe- CXXIII. L'Ouvrage intitulé
gum Fran- p^^ amio \hr^ , quem nescimus Origine des Rois de France , est
Auctor Operis cui titulus est une simple table généalogique de
Origo Regum Franciae , sed nos Rois. Nous ignorons le nom
quoa meliiis diceretur Francorum de l'Auteur : nous sçavons seule-
Regum Index genealogicus . Hu- ment qu'il a cessé d'écrire en 1422.
jus Ms. Codex extat in Monas- Le Manuscrit est conservé à Paris
ciae.
P RM F AT 10. xcix
dans le Monastère des Blancs-Man- terio Alhorum Mantellorum apud
teaux. Parisios.
CXXIV. L'Eglise de Nantes CAXIF. Ex variis Chroni- Chron. Bri-
conserve parmi ses Manuscrits , corum Fragmcntis collcctum ,
une collection de différentes Chro- inter Mss. Cod. Eccl. Nannet.
niques , à laquelle on donne com- repertum est illud Britannicum
munéinent le nom de Chronique vulgo dictum ; in quo accuratè
de Bretagne. Les dates y sont exac- nota ta tcmpora , factaque nonnul-
tement marquées , avec quelques la satis apte ac rectè distrihuta
détails historiques assez bien rédi- leguntur. Editant ex eo opère
gés. Nous en avons tiré pour ce habes in Tomo XI Historiam
Volume , l'Histoire de trente an- annorum triginta , id est , quse
nées , dont quelques-unes même totd illâ XI seculi parte gesta
ne sont pas remj)lies. On y trou- sunt in Britanniâ et apud An-
vera les fastes de la Bretagne et des. Ex annis illis quosdam
de l'Anjou, pendant une partie con- Auctor ipse penitiis omisit.
sidérable du XI" siècle.
CXXV. Le P. Sirraond avoit re- CXXF. Varia Chronica, quse chron. s.
cueilli plusieurs Chroniques im- ad Historiam Lotharingie prxci- J^'°"' ^*''"
portantes pour l'Histoire de Lor- puè maximhque pertinent , à Ja-
raine. Le P. Labbe les ayant trou- coho Sirmondo collecta , edidit
vées parmi les papiers de son Con- Lahb. in Nov. Bibliot. Inter hsec
frère , les fit entrer dans sa nouvel- S. Vitoni Chronicon occurrit mo-
le Bibliothèque. De ce nombre est db , quod ab anno 952 ad 1 598
la Chronique de S. Vanne , que diversi sed lacunosi Auctores ,
différens Ecrivains ont continuée scripto mandaverunt. Novem ar-
depuis 952 , jusqu'à 1598 , mais ticulis istud Fragmentum spatium
avec de fréquentes lacunes. Notre annorum ampliiis 35 concludit.
Extrait en contient neuf articles , qui répondent à l'espace de plus
de 35 ans.
Nous plaçons ici , en forme de His addimus Supplementum
Supplément , la suite de l'Histoire Historiée Firdunens. Episcopo-
des Evêques de Verdun , dont nous rum ; ipsam verb jam monuimus
avons donné la notice à l'article in Art. LXI , à Monacho S.
LXL Nous y avons fait observer Fitoni post Bertarium , ad me-
qu'un Religieux de l'Abbaye de S. dium usque seculi XI fuisse con-
Vanne continua l'ouvrage de Ber- tinuatam. En porro ejusdcm con-
taire jusqu'au milieu du onzième tinuationis reliquias. Floruit Au-
siécle ; c'est précisément le reste de ctor régnante Henrico I ; fldes
cette continuation qui forme notre ergo secura scriptis ejus haberi
Supplément. L'Auteur vivoit et potest.
écrivoit sous le règne de Henri I : on peut donc avec sûreté ajouter
foi à ce qu'il écrit.
CXXVL Quoique la Chronique CXXFI. Etsi Lobiense Chro- chronico.
de Lobes s'étende jusqu'à l'an 164^1 , nicon ad annum usque 1641 Lobicnie.
on peut cependant la regarder sit productum ; ab Auctore ta-
comme l'Ouvrage d'un Auteur men veluti coievo digestum po-
contemporain. Dom Martene l'a test asseri. Martenius qui illud
imprimée au IH* Tome de ses edidit in T. .3. Anecdot. notât
c PhMFATIO.
ex Manuscrîpto Cod. Lohiensis Anecd. Il observe que par le Ma-
Ahbatiœ, facile videri facta , nuscrit de J 'Abbaye même dont il
prout oceurrehant , à diversis s'est servi , il est aisé de reconnoî-
Anonymis descripta fuisse. Con- tre la main de difïérens Anonymes,
tinet à nobis tradita ejusdem qui ont rédigé les faits à mesure
Chronici pars , ah an. 1032 ad qu'ils se passoient. La partie que
1070. nous en donnons , contient depuis
l'an 1032 jusqu'à 1070.
Ex diversis CXXVII. Prout à prsedeces- CXXVII. Conformément au
Chronicis, ., . • • .-^ , , •, i
ete. soribus nostris mstituta tritaque plan que nos prédécesseurs ont
methodus exigit , Chronicis fi- suivi , nous terminons la classe
nem imponunt Fragmenta qusc- des Chroniques par un Extrait ,
dam seu Annalium monumenta en forme d'Annales , de toutes
excerpta ex variis aliis ejusdem celles qui , ne méritant pas d'être
generis Scriptis , qux licet tota publiées en entier , contiennent
et intégra luccm non mereantur , néanmoins quelques traits dignes
nihilb seciiis utiiia facta non- d'être conservés. Nous reprenons
nunquam suggerunt . In hoc Vo- dans ce Volume une partie de ce qui
lumine repetimus nonnulla sub s'est passé sous le règne de Robert
Roberto Rege gesta, ab anno depuis l'an 1013; et après avoir in-
nempe 1013; ac successorum diqué les plus importantes époques
ejus Henrici et Philippi prse- de ses successeurs Henri et Phi-
cipuis rébus collectis , ad annum lippe , nous nous arrêtons à l'an-
1080 terminum habemus, née 1080.
Laudes ur- CXXVllI. Prxter Scripta me- CXXVIII. Outre les Ouvrages pu-
bis Metarura. ^^ historica , collectioni nostrse rement histor. qui doivent former
qusedam inseruimus Poemata , notre Recueil , nous avons cru ne
ad Historiam illustrandani non devoir pas négliger les Poésies qui
nihil adjumenti conferentia. Hu- peuvent servir à éclaircir l'Histoire.
jusmodi nonnulla exhibet XI Quelques traits de ce genre , con-
Volumen antiqua civitatis Me- cernant les antiquités de la ville de
tarum monumenta , quœ tradidit Metz , que nous avons remarqués
Sigebertus Gemblacensis Sancti dans l'éloge de cette ville par
Fincentii Dioconus , in vitâ ce- Sigébert de Gemblours , Diacre
lebris Episcopi Metensis , Théo- de S. Vincent , nous ont déter-
dorici, Conditoris Abbatise, Sanc- minés à l'insérer dans notre XP
ti Fincentii ; ibi nempè longiîis Volume. Cet éloge , partie en pro-
à proposito digressus , urbis Me- se , partie en vers héroïques, est
tarum laudes et oratione solutd une longue digression que Sigébert
et versu heroico célébrât. Fitam a placée dans la vie du célèbre
Theodorici Leibnit. edidit inter Thierri , Evêque de Metz , Tonda-
Script. rerum Brunsvic. T. 1. teur de l'Abbaye de S. Vincent.
C'est de-là que nous l'avons tirée , sur l'édition des Ecrivains de
Brunsvich, par Leibnits.
Versus de CXXIX. Apud Mlrseum in CXXIX. Gilles , Abbé de S-
mit!"Lova- Diplomatibus Belgicis Tomo Tron , a écrit en vers une Généa-
niens. j ^ Genealogicam Lovaniensium logie des Comtes de Louvain ,
Comitum seriem habes , versibus que l'on trouve parmi les Diplô-
ab jEgidio S. Trudonis Abba- mes Flamans de Mirée. Le Poète
PRMFATIO. ci
donne à ces Seigneurs une très- te altiàs descriptam. Perindè ac
haute origine. Ainsi que les Francs Franci , Belgx propaginem
les Belges prétendoient descendre à Trojanis olim repetehant ; sic-
des anciens Troyens , et cette que cum turba seculis XI et XII
prétention a presque toujours di- Genealogi fabulis ducehantur.
rigé la plume des Généalogistes des XI et XIP siècles.
CXXX. De tous les Ecrivains CXXX. Ex omnibus qui de Adeimanni
qui ont travaillé à nous faire con- "viris illustribus XI secuLi scrip- Rhythmi ai-
noître les grands personnages du serunt , hos rectiàs satiàsque P *•'«""•
XP siècle , Adelmanne , Evèque laudavit Adelmannus Brixien-
de Bresse , nous paroît être celui sis Episcopus , in suis Rhythmis
qui a le mieux réussi, dans ses Rhyth- Alphabeticis , id est in oratione
mes Alphabétiques , ouvrage en pro- numerosè similiterque cadente^
se cadencée et rimée, dont chaque cujus singulœ trium versuum stro-
strophe composée de trois vers , phse , juxtà ordinem Jlpliabeti-
commence par une lettre de l'ai- c«m ab A ad Z, digeruntur. Effu-
phabet, depuis A jusqu'à Z. Après ^^^ honoribus in Fulbertum, Car-
un. portrait très - avantageux de nutensem Episcopum magistrum
Fulbert, Evèque de Chartres , son suum. , prœcipua Litterarum lu-
maître ; Adelmanne donne une no- mina quœ ex scholis Carnutensi et
tice des phis grands Hommes de Leodicensi orta, setate sua florue-
lettres qui s'étoient formés de son runt^ recenset Adelmannus. Opus
tems à 1 école de Chartres et à celle quidem seculi vitia redolet ; at
de Liège. Quoique la pièce se res- lepores nonnulU Auctorem inge-
sente du siècle oii il a vécu , on y nio culto ornatum probant. Scrip-
trouve quelques beautés , et l'on tum illud edimus ex Analectis
sent que l'Auteur étoit homme Mabillonii.
d'esprit. Nous la publions d'après les Analectes de Dom Mabillon.
CXXXI. Fulcoie ou Foulcoie CXXXI. Fulcoius Bellovaci Fuicoii
naquit à Beauvais vers l'an 1020. circà annum 1020 natus.. Remis "*■"*'*•
Après avoir fait ses études à Reims magistrum celebrem audivit Her-
sous le célèbre Hermanne , il choi- mannum .- commoratus Meldis ^
sit la ville de Meaux pour son se- Clerum iniit illius Ecclesix , cu-
jour. Bientôt il entra dans le Clergé jus ordlnatus est Subdiac Linguis
de cette Eglise , et en fut ordonné doctus et legibus , Poesim ta-
Soudiacre : il avoit appris les lan- men , Musasque prxsertim co-
gnes et les loix ; mais il fit sa prin- luit; quibus operam ut daret fa-
cipale occupation de la Poésie ; et ciliiis, in Cellie Prioratum, tune
pour y vaquer plus à son aise, il se egregiam Abbatiam, a Meldis qua-
retira au Prieuré de la Celle , alors tuor leucis distantem^ se recepit :
Abbaye considérable , à quatre locum hune vocat Musis gratis-
Ueues de Meaux , qu'il peint com- simam sedem. Ibi celebravit prx-
me un séjour très - agréable aux cipue Brix seu Bricgii viros
Muses. Là il s'occupa particulière- sanctos ; celebravit et sibi cosevos
ment à célébrer les Saints de la Eruditos , Lanfraneum , S, An-
Brie , les Sa vans de son tems , com- selmum et Hermannum magis-
me Lanfranc , S. Anselme , Her- trum suum ; summos Ponti fiées
manne son maître , et plusieurs Alexandrum II et Grcgorium
hommes illustres , tels que les f^II , Gervasium et Manassem
cij PRjEFATIO.
Remenses Archiepiscopos , Riche- Papes Alexandre II et Grégoire
rium Senonensem , necnon plures VII , Gervais et Manassé , Arche-
alios Episcopos ac viros illustres, vêques de Reims , Richer de Sens ,
Bis tantîim Fulcoii Scriptis opus et plusieurs autres Evêques. C'est
nostrum augere potuimus. Poe- la seule partie de ses Ouvrages qui
matihus quse nec ad elegantiam ait pu nous fournir de quoi enrichir
nec ad harmoniam cecinit , opti- le nôtre. Quoique la poésie de Ful-
mi Poetx nomen et celebritatem coie ne soit ni élégante ni harmo-
sihi paravit , non apud Francos nieuse , il eut néanmoins la réputa-
modb, sed et apud Germanos et tion d'un très-grand Poète , non-seu-
Romanos : hanc ipsi famam fe- lement en France , mais encore en
cerunt , et fccunda manus , et Allemagne et à Rome ; il en fut princi-
multum usitata sihi consuetudo , paiement redevable à sa fécondité
carmina mittendi ad loca diver- et au soin qu'il eut d'envoyer ses
sa, cum quibus vel modicum vers dans tous les lieux où il avoit
commercium habuit. Typis hic quelque relation. Dans ce que
mandata Fulcoii Fragmenta, ex nous en publions, nous avons sui-
Cod. Ms. Ecclesise Bellovacen- vi le Ms. de l'Eglise de Beauvais,
sis , descripta nabis perofficiose dont le texte nous a été obligeam-
amanterque communicarunt qui ment communiqué par les Savans
urbis ejusdem Historiam parant, qui travaillent à l'Histoire de cette
maxime litterati Scriptores (a). ville (").
Anonymi CXXXIl. Pervagatus undeci- CXXXII. Le concubinage des
^adIm"No- '"^ seculo Sacerdotum conc.ubina- Prêtres étoit si fréquent dans le
tus in morem fere perductus est. XP. siecle , qu'il passoit presque
Quanti laboris et difficuUatis pour un usage commun. Les mo-
fueritj ad antiquam continentix numens du tems nous apprennent
normam Clerum revocare^ osten- combien on eut de peine à faire
dunt illius xvi monumenta , revivre l'ancienne discipline de
summorum Pontificum et Episco- l'Eglise , par rapport à la conti-
porum PrœscriptUj Décréta Conci- nence du Clergé. On trouvera dans
liorum gcncralium et Provincia- ce Volume plusieurs Ordonnances
lium , Regum nostrorum Leges des Papes et des Evêques , des Dé-
aliaque hoc in Volumine con- crets des Conciles tant généraux
gesta. Judicium quo notabantur que particuliers , et des Loix de
infamiâ Presbyterorum filii , et nos Princes , pour obliger les Ec-
a sacris Ordinibus amoveban- clésiastiques à vivre dans le cé-
tur , durum nimis et iniquum libat. La loi qui notoit d'infamie
habebat Scriptor ^ cujus nomen les enfans des Prêtres , et les dé-
et conditionem nescimus : in gra- claroit inhabiles à entrer dans les
tiam illorum infelicium quere- Ordres sacrés , parut trop sévère à
lam versibus conscripsit, in qud un poëte dont nous ignorons l'état
totis ingenii viribus et nervis et le nom. Il écrivit en faveur de
probat insontes , pœnas crimini- ces enfans infortunés : il emploie
bus patrum débitas luere sine toute la chaleur de son esprit à
gravi injuria non posse, nec de- prouver qu'il est injuste de punir
[a) Qui operum Fulcoii, ac in quibus continentur [a) Ceux qui dcsireroient une notice plus étendue
Mss. Codicum, qui adhuc .iupersunt,fusiorem. noti- des diverses ouvrages de Fidcoie, et des Mss. qui nous
tiam voluerit, légat Historice Literariee Francorum en restent, la trouveront dans le T. VIII de l'Hist.
Tomum XFIII, pag. 113. Littér. de la Fr. p. 113.
thonun.
PRjEIATIO.
Cllj
des innocens, pour les péchés de
leurs pères , et de condamner des
hommes que les eaux du Baptême
avoient purifiés et rendus dignes
du royaume céleste : il fait voir
l'inconséquence d'admettre aux
Ordres des sujets coupables de
crimes infâmes, et d'en exclure les
malheureuses victimes de l'incon-
tinence : il trouve ridicule que la
profession monastique fasse disparoî-
tre une tache que le Sacrement de Bap-
tême n''a pu effacer : enfin il se plaint
de la Cour de Rome , qui mainte-
nant la rigueur des loix contre
les pauvres, sçait , pour de l'ar-
gent, les faire plier, et ne manque
jamais de relever les bâtards du
vice de leur naissance. Au reste le
Poète a soin de remarquer que ces
reproches ne tombent point sur la
personne du Pape : il les adresse à
quelques personnes de sa Cour ,
qu'il regarde comme capables de
toute sorte de crimes , pour s'en-
richir. Nous avons cru que ce
tableau des mœurs du tems ne
seroit pas déplacé dans ce Recueil.
Nous le tirons d'un Ms. de la Reine
de Suéde coté 1184, dont la co-
pie existe dans la Bibliothèque de
S. Germain des Prés.
Dom Mabillon nous a conservé
deux lettres , dont une imprimée
dans le V* Tome des Annales Bé-
nédict. p. 634 , fut écrite en 1076
par les Clercs de l'Eglise de Cam-
bray, à ceux de la Métropole de
Reims : l'autre qui est dans le
Musxum Italie. Tomé I, part. II,
p. 128, fut adressée en 1079, par
les Clercs de Noyon , au Clergé
de Cambrai. Dans ces deux lettres ,
les Clercs se plaignent de ce qu'on
vouloit les obliger à vivre dans la
continence, et les réduire cha-
cun à un seul bénéfice ou prében-
de, et de ce qu'on refusoit d'ordon-
ner leurs enfans. Ils insistent par-
bere eos respui , quos ablutio sa-
cra regno cœlesti dignos effecit :
ostendit quàm pariim sibi constat
eorum agendi ratio , qui ^ dum
famosos son tes Ordinibus ini-
tiant , iisdem excludunt innocen-
tes fructus incontinentise : inep-
tum Poetse videtur et insulsum ,
opprobrii talis maculas habitu
Monachali deleri , quod Sacra-
mentum lavacri nequit ; tandem
vehementer cxpostulat de Roma-
norum turbâ Senatorum, quse ,
Divitibus lenis, misereri nescit egenis.
Si quis dona ferai, veniamque dari sibi quierat;
Inveniet mites mutato jure Quirites ;
Munere flectentur, tribuenti compatientur ;
Blandae frontis erunt, diinittent quod statuerunt.
Est vacuus sensu, quisquis rogat hos sine censu.
Dum prece tentantur solâ, nec munera dantur,
Quod statuerCj ratum servatur et inviolatum.
Non quia Papa gerat quidquam maie, vel lucra
quaerat ;
Sed circurastanti turbae sunt munera tanti,
Criinen ut évitent nuUum^ se dummodô ditent.
Extra rem nostram haud qua-
quam credimus hanc morum
temporis imaginem , quam ex-
scripsimus ex Ms. Cod. Reginae
Suecise , n°. 1184 , cujus exem-
plum extat in Bibliot. S. Ger-
man. Prat.
Ejusdem argumenti sunt episto-
Ise duse à Mabillonio conservatse :
altera/n edidit in Annal, Bened.
T. V . Appcnd. p. 634- y altcram in
Museo Ital. T. I, Parte 11, p.
128. Prima^ anni 1076, est Cleri-
corum Cameracensium ad Remen-
seSj quorum opem implorant adver-
sîis Romanos, et contra suum Epi-
scopum Gerardum. qui Clericos ad
cœlibatum adstringerc volebant ,
et unicâ prsebendâ contentos esse;
atque prohibebant eorum filios ad
sacros Ordines provehi : \^€-
cunda anno 1079 ad ipsos Ca-
meracenses à Clericis Noviomen-
sibus data est , conquerentibus ,
ciy PRJEFATIO.
quôd filii Clericoruni Sacris Or- ticuliérement sur ce dernier point :
dinibus arcerentur. Utriusque ils allèguent divers exemples tirés
Epistolœ Auctores penè toti sunt de l'Ecriture, et plusieurs passages
in hoc ultime capite : diversa lau- des Pères, pour montrer que les en-
dant exempla Scripturx sacrée, fans des Prêtres ne doivent point
verha proferunt SS. Patrum^ qui- être exclus des saints Ordres.
hus sacrant Ordinationem Clericorum fdiis abnuendam non esse, comprobent.
PoemaGuiu. CXXXIII. Guillclmus in CXXXm. Guillaume né Fran-
Apuli de
Nonnannis. GalUâ natus , non Monachus , çois et Clerc de profession , plutôt
sed fuit Clericus, ut optime no- que Moine , suivant les judicieuses
tavit D. Rivetus. Apuli cogno- observations de Dom Rivet, a été
men ipsi acquisivit in Apuliâ surnommé de la Fouille , à cause
commoratio diuturna. Quo tem- du long séjour qu'il fit dans cette
pore scripserit, définit ipse Guil- Province. Il fixe lui-même le tems
lelmus; asserit enim se imperio oi^i il écrivoit , lorsqu'il nous dit
Rogerii, fdii Roberti Guischardi, que ce fut par V ordre de Roger ,
atque petitione Urbani Papae II, fils de Robert Guiscard , et à /a
suum de gestis Principis illius JSor- sollicitation du Pape Urbain 11 ,
mannorum celeberrimi Poema con- qu'il entreprit l'Histoire de ce
didisse : porrb vitâ functus est célèbre Prince Norman : Robert
Guischardus anno 1085; Ponti- Guiscard mourut en 1085 , et le
ficatum autem anno 1088 iniit Pontificat d'Urbain commence en
Urbanus. Fer su heroico digestum 1088. Cette Histoire écrite en
Opus suum in libros quinque di- vers héroïques , est divisée en cinq
vidit Aucior : duobus prioribus, livres , dont les deux premiers
prima Normannorum , qui B. contiennent les premières expé-
Michaeli Archangelo voti de- ditions des Normans dans la
bita solventes , Gargani cul- Pouille et dans la Calabre , en
mina montis anno 1016 con- commençant par le voyage de dévo-
SCendere , bellica narrât facta^ tion qu'ils firent au Mont Gargan
in Apuliâ et Calabrid ; illustria en 1016, et les trois autres sont
Roberti Guischardi ad ejus consacrés aux exploits héroïques
usque mortem facinora me- de Robert Guiscard , jusqu'à sa
morat in aliis tribus libris ; mort inclusivement ; le cinquième
horum ultim.um claudit Epistola est terminé par l'Epître dédica-
quâ Rogerio Comiti dedicatur toire adressée au Comte Roger.
Historia. Quamvis initio operis Quoique Guillaume annonce dans
proférât Guillelmus sibi f^irgi- son début , qu'il avoit pris Virgile
lium ad imitandum proposuisse , pour son modèle , et qu'il paroisse
atque videatur aliquatenàs cse- avoir en effet quelque avantage sur
teris setatis suse versificatoribus les versificateurs de son siècle; ce
superior ; non certè hune carmina n'est pas à beaucoup près en qua-
Poetam , sed summa diligentia et lité de Poète qu'il est recomman-
veritatis amor egregium inter dable, mais comme Historien ; il
alios ejusdem temporis Histori- en est peu du même tems, qu'on
cum commendant. Quse prsesens puisse lui comparer pour l'exacti-
vidit et audivit , hxc mandat tude et la sincérité. Les événemens
litteris. Pleniorem cseteris ac per- qu'il raconte s'étoient passés dans
fectiorem , editam à Muratorio les lieux où il écrivoit , et souvent
, il
PRMFATIO.
cv
il en avoit été lui-même témoin : Guillelmi Historiam , descri-
entre les différentes Editions de bimus ex Tomo V rerum Italîca-
l'Histoire de Guillanme , nous avons rum (a).
choisi comme la plus complète, celle que Muratori a donnée dans
le \^ Tome du Recueil des Historiens d'Italie : c'est son texte que
nous suivons (a).
CXXXIV. Domnison , Prêtre CXXXIF. Domniso Mona- vita Ma-
et Moine de Canosse , est Auteur chus et Preshjter Arcis Canu- îrick^ ^'"^*"
d'une Vie de Mathilde , Duchesse sinœ , Mathildis Lotharingix
de Lorraine , si connue par l'His- Ducissse , in Historiâ Gregorii
toire du Pape Grégoire VIL II Papee Vil plurimàm celebratœ
vitam scripsit hexametro leonino-
ad umbilioum perduceretur scrip-
tum , obiit inclyta Princeps.
A itee illius editum hic habes ex-
l'écrivit en vers , partie hexamè-
tres , partie léonins , du vivant que carminé : diu commoratus
même de Mathilde , avec qui il cum Mathilde, cujus Capella-
demeura long-tems en qualité de nus erat , opus ipsi dicare con-
son Chapelain: il vouloit la lui stituerat Auctor ^ sed antequam
dédier ; mais cette Princesse mou-
rut avant que l'ouvrage fût ache-
vé. L'Extrait que nous en don-
nons , est tiré de l'édition pu- cerptum ex Seriptoribus Bruns-
bhée par Leibnitz, dans le Recueil vite. Leibn. Opus idem vulgavit
des Ecrivains de Brunsvic. Il a postmodùm Muratorius in Tomo
été réimprimé depuis dans le cin- F Rerum Italicarum.
quieme Tom. des Ecrivains d'Italie.
CXXXV. Nous terminons nos CXXXF. Poematibus Histo- vita Ar-
morceaux de Poésies par un ex- ricis finem constituunt de Ma- gaion/fe^sc'
trait en vers, de la Vie d'Arnalde galon. Episcopo Arnaldo 1
ou Arnaud I , Evêque de Mague- nonnulli versus , quos in Eccle-
lone. L'Evêque Arnaud de Ver- sise s use Archivo adinventos ,
dala , ayant trouvé ces vers dans Prsesul Amaldus de Verdala in-
les Archives de son Eglise , les scripsit in Historiâ Magalon.
inséra dans son Histoire des Eve- Episcoporum à se confectâ ,
ques de ce siège , que le P. Labbe atque à Labbeo édita in Tomo /
a imprimée au premier Tome de Nov. Biblioth. Mss. Amaldus de
sa Biblioth. des Mss. Arnaud de Verdala , juris utriusque Pro-
Verdala , Professeur de l'un et fessor , Magalon. factus Episco-
l'autre Droit , devenu Evêque de pus , seriem antecessorum litteris
Maguelone , s'occupa à faire le mandavit , necnon eorum gesta ,
catalogue de ses prédécesseurs , quœcwnque potuit ex Charta-
et à conserver à la postérité , tout rum reliquiis colligere. Lectorem
ce que les Archives purent lui admonet in Prologo, à Sarra-
fournir pour leur Histoire. Il cenis olim eversâ Ecclesiâ, fuga-
avertit dans le Prologue que son i^s Canonicis , Tabularioque dis-
Eglise ayant été ruinée par cusso, rarissima priorum Prœsulum
les Sarrazins , et les Chanoines o,<^ta recuperata fuisse. Juxtà
dispersés , les Archives ont eu le hune , Amaldus I factus est
[a) On trouvera dans le VIII Tome de l'Hist. (a) De Guillehno Apulo variisque Poematis il-
Lit. de la Fr. p. 488, des détails curieux sur la personne lius editionibiis^prœclaramultaleges inHist.Liter.
de Guillaume , et sur les diverses éditions de son Franc. T. FUI, p. 488.
Poème.
Tome XI.
dd
cvj PRMFATIO.
Episcopus anno 1048 , obilt- même sort : aussi convient-il qu'il
que an. 1078. At certum est a trouvé très-peu de monumens
Arnaldum ante an. 1035 Prse- pour ses premiers prédécesseurs.
sulis dignitatem iniisse, nec vixisse Selon lui , Arnaud I fui fait Evê-
post an. 1060. Neminem. latet , que en 1048, et mourut en 1078 :
jussu Francisci I Franc. Régis , mais il est prouvé qu'Arnaud étoit
ac Summi Pontifiais Pauli III Evêque en 1035 , et qu'il n'alla
consensu , Magalon. sedem anno pas au-delà de l'année 1060. Tout
1536 fuisse ad Montem-Pessu- le monde sait que le siège épis-
lanum translatam.. copal de Maguelone fut transféré
à Montpellier en 1536, par ordre du Roi François I, avec le consen-
tement du Pape Paul UI.
vit«san- CXXXVI. JSe Preefationis CXXXVI. Pour ne point trop
ctorure , eo- ... r r
rum mirac.i- hujus articuU plus œquo nume- multiplier les articles de cette
ejus generis rentur , in unum redigimus va- Préface, nous réunissons sous ce-
hTsfS.'' '^''"' '7"^ continet XI Volumen , lui-ci tout ce que le XP Tome
ex Sanctorum Vitis Excerpta. contient d'Extraits des Vies de
Primum nobis suggerit Historia Saints. Le premier est tiré de l'His-
miraculorum S. Sebastiani, quant toire des miracles de S. Sébastien,
inter Scriptores Franc. Chesnius qu'André du Chêne ne jugea pas
edidit. Cum eo aggredimur opus indigne d'entrer dans sa collection,
à primis annis Itnperii Henrici Ainsi que lui , nous prendrons cet
/, quo scilicet tempore totius re- ouvrage aux guerres qui agitèrent
gni Franciae perturbabatur Mo- la France dans les premières années
narchia. Narrât Auctor quibus du règne de Henri I. L'Ecrivain
modis Abbatia S. Medardi Sues- rapporte comment l'Abbaye de S.
sionensis , bonis , quœ ratione Médard de Soissous fut dépouil-
Prioratûs sibi subdiii , apud lée de ce qu'elle possédoit à Don-
Doncheriacum tenebat , spoliata chéri à cause du Prieuré qu'elle y
fuerit. Pœnas ut repeteret Rex avoit. Le Roi, pour punir les Com-
Henricus à Theobaldo et Ste- tes Thibaut et Etienne qui s'étoient
phano Comitibus , qui , post in- révoltés contre l'autorité royale ,
terfectum anno 1037 Patrem après la mo)t de leur Père Eude II,
suum Odonem II , Campanix Comte de Champagne , arrivée
Comitem.^ arma corripere con- en 1037, investit de cette ville
trà Regalem potentiam, multo Gozelon, Duc de la Mosellane. Un
vallati milite , nullo modo an après , suivant le même Au-
formidaverant , Doncheriacum teur , Gozelon frappé d'une cé-
Duci Mosellanorum Gozeloni rémonie alors en usage , de tirer
tradidit possidendum. Anno elap- les reliques de leurs châsses et
so , ait idem. Auctor , Donche- de les exposer par terre dans les
riacum Abbatise restituit Gozelo , Eglises, pour obtenir justice des
ritu , qiiem tum religio fer ébat , hommes puissans , en excitant con-
perculsus ; Sanctorum nempe tr'eux la haine du peuple , rendit
reliquias e suis loculis eductas , Donchéri à l'Abbaye.
Ecclesix pavimento prosternebant Clerici et Monachi , ut à 'viris po-
tentibus, omnium in eos odium commovendo , justitiam haberent.
Exeunte seculo X , S. Grego- S. Grégoire , Archevêque de
rius . Armeniorum Nicopolit. Nicopolis en Arménie, passa dans
PRJEFATIO.
cvy
les Gaules vers la fin du X* siècle , Archiep. ad Gallias iter dirige ns ,
vint s'établir à Pithiviers ou Pi- Pitiverim devtnit oppidum : ubi
viers , où il vécut environ sept septem annis commoratus , obiit
ans , y mourut au commencement ineunte seculo XI , atque in
du XP siècle, et fut enterré dans Ecclesiâ parochiali S. Salomo-
l'Eglise paroissiale de S. Salomon. nis sepultus est. Anonjmus vitx
L'Auteur Anonyme de la vie et ac miraculorum S. Gregorii
des miracles de S. Grégoire , fixe Scriptor , œtatem suam indicat
lui-même à peu près le tems où il ex obsidione Pitiveris , quam
vivoit , en terminant son ouvrage inter annos 1037 et 1044 à
au siège de Pithiviers , par le Roi Rege Henrico factam esse constat.
Henri : cet événement s'est passé Certum ac fidum Auctorem co-
entre 1037 et 1044. 11 déclare gnosces ex subjectis illius ver bis :
d'ailleurs qu'il n'a rien avancé qu'il Haec partim oculis nostris vi-
n'eût vu de ses yeux , ou qu'il dimus, partim ab aliis qui illius
n'eut appris des parens ou des amis sanctissimo colloquio atque fa-
du Saint , ou de ceux qui avoient miliaritate fruentes, ex propriis
vécu avec lui. Malheureusement il oculis viderunt, accepimus ; par-
s'est presque borné aux actions tim à parentibus et amicis, qui
les plus éclatantes de son héros : post illius obitum eum quaere-
et son ouvrage enrichit peu l'His- bant, cognovimus. J^on sine mul-
toire générale. ta damno^ sancti viri facta tantiim
prsecipua describit Anonymus; iis etenim generalis Hist. vix locupletatur.
La vie du Bienheureux Richard, B. Richardi ^ Virdunensis S.
Abbé de S. Vanne de Verdun , a Vitoni Abbatis , vitam scripsit
été écrite par un Religieux de penè coxvus ejusdem loci Mo-
cette Abbaye presque contem- nachus^ qui operi suo illud addidit
porain , qui a sçu rendre son momenti , qubd ejusdem sitatis
ouvrage assez intéressant par le ac temporis illustrium Episcopo- ^
portrait en raccourci qu'il fait au rum necnon venerandorum Ab-
commencement , des grands Eve- batum nomina primhm celebret.
ques et des Abbés illustres du If^ finibus Remorum versus Vi-
tems de Richard. Celui-ci né sur rodunum , parentibus nobilissimis
les limites de la Champagne , du oriundus B. Richardus , in pue-
côté de Verdun , de parens distin- rilibus annis Remis eruditus sa-
gués par leur naissance , fut in- cm Utteris , Canonici , Prxcen-
struit dès son enfance dans l'Eglise toris et Decani in eâdem Eccle-
de Reims , dont il devint Chanoi- siâ sortitus est officia. Anno
ne , Préchantre et Doyen. Ayant 1004 S. Vitoni factus Ab-
été élu Abbé de S. Vanne en 1004 , bas , brevi domum suam vitse
il rendit bientôt sa maison le mo- morumque cxteris exemplar esse
dele de la régularité : on compte voluit , atque 21 Abbatias ad
jusqu'à 21 Abbayes où le B. Ri- certam S. Benedicti normam di-
chard fit revivre l'esprit de Saint rexit. S. Vitoni Monasterio
Benoît. Après avoir gouverné annis 42 sapienter administra-
celle de S. Vanne pendant 42 ans , to , magnâ sanctitatis famâ anno
il mourut en 1046, aussi sainte- 1046 defunctus est, cùm conti-
ment qu'il avoit vécu («). nenter acdurè vixissetif).
[a) On peut consulter sur la vie et les écrits du B. (a) De vita et scriptis B. Richardi , conmle
Richard, le Tome VII de l'IIist. Litér. de la Fr. p. 359 , Hin. Lit. Fr. T. Fil, p. 339; et Collcct. rwitiam
et le X« ïoni. de notre CoUect. p. 373. T. X, p. 373.
cviij PR^FATJO.
Hxc duntaxat edimus ex vitâ L'Extrait que nous donnons de
S. Anatolii Episcopi Adanx Ci- la vie de S. Anatole , Evêque d'A-
licise civitatis , quse surit utilia dane en Cilicie ne peut servir
ad faciendam notitiam urbis Sa- qu'à nous faire connoître la situa-
linarum apud Sequanos , cujus tion et les environs de la ville
Patronus effectus est S. Prxsul;et de Salins en Franche Comté , dont
ad indicanda loca urbi circumjec- ^e Saint est devenu le Patron.
ta. Cum Chiffletio iilud opus an- D'après le savant P. Chifflet , nous
nis ultimis XI sec. adscribimus. rapportons cet écrit aux dernières
Altimontensis Abbas Ever- années du XI^ siècle.
helmus circà médium XI seculi Everheleme , Abbé d'Haumont ,
scripsit vitam avuncuU sui S. écrivit vers le milieu du XP siècle ,
Popponis, qui jam ab anno 1020 la vie de S. Poppon son oncle,
Stabulensis Abbas , obiit anno Abbé de Stavelo dès l'année 1020 ,
1048. Ab avunculo institutus mort en 1048. Comme Everhel-
Everhelmus , ex illius more diit me avoit long-tems vécu sous la
vixit , ad fuit in extremis agenti , conduite de son oncle , que ce fut
exeuntem Ecclesise sacramentis lui qui lui administra les derniers
munivit , atque funus fecit de- sacremens , et qui fit la cérémo-
functo ; potuit ergo , ut pluri- nie de ses obsèques, il a pu n'é-
mùni à se visa et audita , lit- crire que ce qu'il a vu et entendu.
teris mandare. Opus sane prses- Mais l'ouvrage est sur-tout inté-
tantissimum , oui multa Scriptor ressant , par l'attention que l'E-
inseruit , et ad generalem ejus- crivain a eu d'y insérer plusieurs
dem temporis , et ad propriam traits qui concernent THistoire
Lotharingise, Historiam spectan- générale de ce tems là , et THis-
tia C). toire particulière de la Lorraine (a).
Cùm Acta S. Gudilse post Les Actes de Ste Gudulc ayant
ipsius mortem annis circiter 300 été écrits environ 300 ans après
digesta sint , levioris certe pon- sa mort , ne seroient pas d'une
deris haberentur , nisi Auctor grande autorité , si l'Auteur qui se
Hubertus nomine , nobis cxtero- nomme Hubert, et qu'on ne con-
quin incognitus , Lectorem mo- noît point d'ailleurs , ne nous
nuisset à se in multis exscriptam avertissoit qu'il a travaillé sur une
fuisse antiquiorem Sanctse Firgi- vie plus ancienne , dont on lui
nis Historiam. Verum ad rem avoit communiqué une copie. Au
nostram id unum referunt Acta reste, ces Actes n'appartiennent
hsec , quod anno 1047 Lamber- gueres à notre Collection , que
tus III , Baldricus dicius , Lo- parce qu'ils nous apprennent qu'en
vaniee Cornes , Bruxellas in Ec- 1047 Lambert III , surnommé
clesiam S. Michaelis , nunc San- Baudri , Duc de Brabant , trans-
ctse Gudilx nuncupatam , corpus porta le corps de la Sainte à Bruxel-
ejusdem Sanctse transtulerit. les , dans l'Eglise de S. Michel , qui
porte aujourd'hui le nom de Sainte Gudule.
Anselmus , Remensis Abba- Anselme , Religieux de l'Ab-
tix S. Remigii Monachus , baye de S. Rémi de Reims, avoit
Basilicx 5. Remigii dedicatio- assisté en 1049 à la dédicace de
nem, quam prsesens anno 1049 TEglise de S. Rémi, dont il écrivit
la) ride BoUand. 23 Jan. p. 636. (a) Voyez Bolland. 23 Janv. p. 636.
FRJEFATïO. cix
l'Histoire vers l'an 1056. A viderat , Utteris mandavit circà
l'occasion de cette cérémonie , qui annum 1056. Occasionc hujus
fut faite par le Pape Léon IX , cseremonise à Leone Papa IX pcr-
l'Autenr nous donne une relation actse, summi Pontifiais iter ab urbe
très -circonstanciée du voyage de Romd ad Remos usque sigillatim
Léon, depuis Rome jusqu'à Reims ; describit Auctor : inde , ut vi-
et c'est de -là vraisemblablement detur ^ opus illud laudat Sige-
que Sigebert cite l'écrit dont nous bertus sub titulo Itinerarii Papae
parlons sous le titre ^Itinéraire Leonis. Post enarratum iter ,
du Pape Léon. De la relation du Dedicationis Historiam exequi-
voyage , Anselme passe à celle de tur Anselmus , statimque pro-
la dédicace , puis aux détails du ximè hahitum ibi Concilium ip-
Concile qui se tint immédiate- siusque adjuncta persequitur. Li-
ment après. On conçoit aisément quet hanc operis partent non Le-
que cette partie de l'ouvrage n'est vioris esse momenti. Eximium
pas la moins intéressante. Nous transcribimus textum à Mabil-
avons suivi l'excellente édition lonio editum in Actis SS. Ord.
qu'en a donnée D. Mabillon dans S. Bened. Sec. VI ^ Part. /.
les Actes des SS. de l'Ordre de S. Benoît, YP siec: P Part.
Vers l'année 1050 , le Roi Ad refellendam Germanorum
Henri , dans une assemblée nom- opinionem contendentium Sancti
breuse d'Evèques , d'Abbés et de Dionysii corpus Ratisponse de-
grands Seigneurs , fit ouvrir les tectum fuisse , Rex Franc. Hen-
châsses où reposoient les corps ricus I frequentem Episcoporum ,
des SS. Martyrs Denis , Rustique et Abbatum et Procerum cœtum in
Eleuthere , pour vérifier ces sain- Dionjsiano Monasterio jussit ha-
tes Reliques, et pour réfuter l'o- beri circà annum 1050, ac re-
pinion de quelques Allemands qui serari loculos SS. Dionysii ,
prétendoient posséder à Ratisbone Rustici et Eleutherii , sicque
le corps [de S. Denis. Un Religieux solemniter in omnium oculis SS.
de l'Abbaye de S. Denis en France Martyrum Reliquias compro-
nommé Haymon , a composé l'His- bari. Narrationem celebris hu-
toire de cette cérémonie , et a jusce detectionis à se digestam
dédié son ouvrage à un Abbé de Monachus S. Dionysii , Haymo
S. Denis , appelle Hugue , que nomine , Abbati suo Hugoni ,
l'on croit avoir vécu sous le règne qui tempore Philippi Augusti
de Philippe- Auguste. Du Chêne Régis extitisse videtur , inscripsit.
qui a publié l'Ecrit d'Haymon , Haymonis Epistolam ad Hu"
paroît n'avoir pas connu l'Epître gonem , Chesnius qui Scriplum
dédicatoire adressée à l'Abbé Hu- illius edidit , forsan non novit ;
gue. Nous la publions sur l'Edi- hanc addimus ex Felibiano in
tion de Dom Félibien , parmi Probat. Hist. Abbatix S. Dio-
les preuves de l'Histoire de l'Abb. nysii. Opus illud, additâ nota
de S. Denis. Ce que l'on donne paginée 470 subjectâ , cuilibet
ici de l'ouvrage d'Haymon , en y alicujus judicii lectori certissi-
joignant la note de la page 4^70 , mum erit argumentum , nec ullo
suffira pour convaincre tout lec- fundamento vel levi ^ nec aliquo
teur judicieux , que les habitans de jure Ratisponenses olim conten-
Ratisbone étoient mal fondés à disse corpus S. Dionysii transla-
ee
ex P RM F AT 10.
tum fuisse ad Ahhatiam Sancti croire qu'ils possédoient dans
Emmeranni. l'Abbaye de S. Emmeran, le corps
de S. Denis.
B. Ger ardus, Tullensis Epis- Le B. Gérard, Evêque de Toul ,
copus , anno 994- defunctus ; mourut en 994- : il fut canonisé en
Cœlestibus annumeratus est anno 1050 ; et dès la même année, Brunon,
1050. Eodem anno , Bruno qui l'un de ses successeurs dans le siège
fuit unus ex successoribus ejus de Toul , ensuite Pape , sous le
in sede Tullensi ^ et posteà sum- nom de Léon IX, fit relever son
mus Pontifex Léo IX, è tumulo corps, et le fît placer sur un autel
levatum Gerardi corpus, reponi qu'il avoit consacré dans l'Eglise
curavit in Ara quam in Ecclesid de S. Etienne. Ce fut par l'ordre
S. Stephani henedictione Aposto- de Brunon encore Evêque de
licâ sacraverat. Widricus Ah. S. Toul, que Widric, Abbé de Saint
Apri, jussu Brunonis tum Episc. Evre , commença d'écrire la vie
Tull. vitam inchoavit B. Gerar- du B. Gérard ; il y joignit quelque
di ; oui canonizationis ac transla- tems après l'Histoire de la canoni-
tionis Acta, necnon et miracula, sation , de la translation et des
aliquandb post adjunxit. Excer- miracles du Saint. L'Extrait que
ptum istud adducimus ex Tomo nous donnons, est d'après le texte
/// Anecdot. DD. Martenii et publié au IIP Tome des Anecdotes
Durandi , qui Mss. duos reçu- par D- Martene et D. Durand , qui
perarunt codices multo fusiores et avoient recouvré deux Manuscrits
perfectiores, quam codex qui no- beaucoup plus amples que celui
tus fuit Bollandianis. qui a été connu des Bollandistes.
Mabillonius in seculo II Be- Dom Mabillon qui avoit lu
nedictino^ pag. 565 , très asserit trois vies différentes de Saint
se legisse S. Judoci (a) vitas , Josse (a), dit que la première fut
quarum primam antè médium écrite par un Anonyme avant le
seculi VIII ab Anonymo scrip- milieu du VIII" siècle ; c'est celle
tam^ edidit ibidem : secunda vita qu'il a publiée dans son IP siècle
litteris commendata est ab Isem- Bénédictin, page 565. La seconde
bardo Floriacensi Monacho , qui vie a pour Auteur un Moine de Fleu-
temporibus Regum Hugonis et ri , nommé Isambert , qui vivoit
Rohcrti floruit ; tertia , regnan- SOUS les Kois Hugue et Robert :
te Roberto , Auctorem agnoscit Florent , Abbé de S. Josse , écri-
Florentiumy Abbatem S. Judoci. vit la troisième, SOUS le règne
Duplicern quoque Sancti Judoci de Robert. Ordéric Vital fait aussi
translationem memorat Orderi- mention de deux translations du
eus Vitalis : unam , ex eodem même Saint. La première écrite
Isembardo^ quse scilicet in ipsius par Isambert, se fit dans l'Eglise
Sancti Monasterio facta est anno de S. Josse en 977 ; Guillaume
977 ; alteram , ex Guillelmo de Melle, Prêtre et Religieux du
Merulensi , Monacho et Sacer- même lieu , est Auteur de la se-
(a) iS. Judocus , Presbyter, ex Regia Brittnum (a) S. Josse, Fondateur et Patron de l'Abbaye de
Natione oriundus, in Pontivumsecessit ; ubivitam son nom dans le Ponthieu , s'étoit retiré dans cette
agens Eremiticam, obiU an/io 668 ; ut Fundator , Province, où il vécut dans la solitude, et mourut en
sic et Patronus factus Abbatiœ sui nominis in Pon- 668. Il étoit Prêtre , et sortoit du Sang Royal de la
tivo. Vide Tomum nostrum X, pag. 366. Mabill. Bretagne. Voyez le X^ Tome de celte Collection , p.
Act. SS. Ord. S. Beicdicti sec. f , pag. 546^ et 366. D. Mabillon dans les Actes des Saints de l'Ordre
Hist. Lit. Fr. T. IF, p. 79 ; T. FI, p. 439 ; T. de S. Benoît au V» siècle, p. 346 , et l'Hist. Litér. de
Fil, p. 234. la Fr. T. IV, p. 79 ; T. VI, p. 439 ; T. Vil, p. 234.
PRjEFATIO.
cxj
conde; ce fut vers l'an 1054 que dote, quse ex prscdicto S. Judoci
l'on transporta le corps de S. Josse , Monasterio , primo in oppidum
d'abord à Montgomeri , et en- Gomercium , deindè in Parnensem
suite dans l'Eglise de Parnes. Nous Ecclesiam peracta est circà an-
publions un Précis de cette se- '^"'^ 1054. Hanc ad compen-
conde translation , d'après Ordéric ^^«^ addimus ex Orderico Vi-
Vital , dans son IIP liv. de l'His- ia^h in Hist. Ecoles, lib. III.
toire Ecclésiastique.
S. Vulfran d'abord Moine de Sanctus Vulfrannus , Sancti
S. Vandrille , puis Evêque de Vandregisili Monachus , Epis-
Sens , fleurissoit au commen- copus posteà Senonensis , seculo
cernent du VIU* siècle. Nous ^m ineunte floruit. Hic men-
ue parlons ici que de l'invention ^^^ fi^ tantàm de corporis ejus
de son corps , de sa translation et inventione et translatione , ac de
des Miracles opérés par son inter- miraculis ah ipso editis XI seau-
cession dans Tonzieme siècle, io, Màbillonius qui publica fccit
D. Mabillon qui a publié ces Actes -^cta hxc ad calcem 'vitse S. VuU
à la suite de la vie de S. Vulfran, franni^ existimat digesta fuisse ab
les croit dun Moine de Fontenelle Anonjmo Fontanellensi seu S.
ou S. Vandrille , contemporain et Vandregisili Monacho , qui re-
ténioin oculaire. bus fere omnibus interfuit (a).
Nous donnons deux Extraits de Fragmenta duo Vitse Sancti
la vie de S. Thibaud : l'un sur Theobaldi continet hoc Volumen;
l'Edition de du Chêne , l'autre unum ex Chesnio ; post Mabil.
d'après D. Mabillon : celui-ci doit alterum. Ultima Jeta in maximo
être d'autant plus estimé , que le pretio hahenda sunt , quee emen-
savant Bénédictin a corrigé et data , et magis intégra quàm
complété le texte de Surius , sur anteà à Surio édita fuerant^ pro-
six Manuscrits dont il a eu com- tulit Màbillonius ex sex Manu-
munication. La vie de S. Thibaud scriptis sibi communicatis. Con-
est l'ouvrage d'un Auteur con- scriptafuere ab Auctore sequali ^
temporain , de ce même Pierre , «^ ipso scilicet Petro , Abbate
Abbé de Vangadice dans l'Etat de Vangadicise apud Venetos , qui
Venise , qui le reçut en Italie , lui beatum virum in Italiam adve-
donna l'habit Religieux , et devint nientem excepit , monasticâ veste
son ami. S. Thibaud né en France donavit^ atque cum eodem junxit
de l'illustre Maison de Champagne , amicitias. Sanctus Theobaldus in
fut élevé à Provins ; il embrassa la vie Franciâ natus , ac in castro
d'Ermite , et se retira en Italie ; Pruvino educatus ^ ex illustrissimd
il fleurissoit sous les règnes de Campaniee Comitum familiâ pro-
Henri I et de Philippe I; il mou- diit. Vitam amplexatus Eremi-
rut en 1066 dans son Ermitage ticam, fugit in Italiam. Regnan-
près de Vicence. Son corps fut tibus in Galliâ Henrico I et
enterré dans la Cathédrale ; et en Philip po I , floruit. Anno 1066
1074 , on le transporta dans l'Ab- obiit in Eremo suo, haud procul
[a) Nous avertissons nos Lecteurs , qu'il s'est glissé (a) Leclores volumus monitos, menda duo in
deux fautes dans l'impression de cet Extrait: à la page Excerptum Me editumirrepsiise: adpag.JLIQ, Un.
476, ligne 13, au lieu de fil Kal. Junii- il faut lire 13, foco VII Kal. Juniij %e Kalendis Junii : jAi-
Kalendis Junii; au même endroit lig. 14, on a impri- dem lin. ii. post ijerba,HcnrWo RegeFrancoTum
me que Henri avoit été couronne contra voluntateni , regnum lenentc prœter voluntatem, adde niatris.
et l'on a oublié inatris.
cxij PRMFATIO.
ab urbe Vincentia. Corpus ejusin baye de Vangadice. En 1078, Ar-
Ecclesid majori Ficentinâ primo nou , Abbé de Lagni et de Sainte
reconditum ; ex eâdem Ecclesid Colombe de Sens , frère de Saint
anno 1074 in Vangadiciam Thibaud , apporta en France une
Abbatiam translatum est. Alte- partie des Reliques du Saint. Nous
ram aliquot nempe ejusdem San- avons les Actes de ces deux Trans-
ept Rcliquiarum Translaiionem lations , les premiers sont d'un
Jieri anno 1078 curavit Arnul- Auteur Italien , et les autres ont été
fus Latiniacensis necnon S. Co- rédigés par un François. Un ancien
lumbx Senonensis Abbas , et Poëte a traduit les deux Ecrits en
germanus S. Theobaldi frater. vers françois. Nous parlerons de
Harum Translationum Historias ces ouvrages dans un autre Volume.
scripserc^ primam Auctor I talus ^ Gallus secundam: utramque versibus
Gallicis Poeta vêtus expressit. De his agemus in alio Folumine.
Miracula S. A-gili , qui à Les Miracles de S. Agile , Abbé
Dagoberto Rege Monasterii Res- de Rébais dans la Brie , sous le
"bacensis in saltu Brigensi Abbas règne de Dagobert , 0|it été écrits
fuerat institutus, à diversis sed successivement par différens Au-
cosevis Auctoribus scripto collecta teurs contemporains. Dom Ma-
Mabillonius edidit , in sœculo billon les a publiés dans son se-
secundo Bénédictine , ex Ma- cond siècle Bénédictin , sur deux
nuscriptis Codicibus Abbatiarum Manuscrits , dont l'un appartenoit
Resbac. et Uticensis. Partent li- à l'Abbaye de Rébais , et l'autre à
bri primi , qui facta seculo XI celle de S. Evrou. On a donné
Miracula complectitur , reperies dans le précédent Volume une
in Tomo X ; cœtera maxime partie du premier livre qui con-
conveniunt in XI Folumen. tient les Miracles opérés pendant
l'onzième siècle ; le reste devoit naturellement entrer dans celui-ci.
Anonjmus Corbeiensis Mo- Le second livre des Miracles
nachus, qui seculo XIII Miracu- de S. Adalhard , Abbé de Cor-
lorum S. Adalhardi ejusdem loci bie , a été écrit au XIIF siècle ,
Ab. librum secundum scripsit^ tes- par un Religieux Anonyme de la
tatur se breviter annotavisse vir- même Abbaye , qui assure n'avoir
tûtes quas suis temporibus opéra- écrit que ce qui s'est passé de son
tus est Adal. quasve narratione di- tems , OU ce qu'il a sçu de gens
dicit Jiclelium virorum qui prsesen- dignes de foi , témoins eux-mê-
tes interfuerunt et viderunt ; qui- mes des événemens qu'il nous a
bus Auctoribus hsec ad nos trans- transmis sur leurs relations. On y
misit Anon. Nonnulla haud des- trouvera quelques particularités
picienda sane de Corbeia urbe re- assez intéressantes sur la ville de
fert. Corbie.
Historia vitse S. Lietberti , La vie de S. Lietbert , Evêque
Cameracensis Episcopi , Aucto- de Cambrai , a été écrite par Ro-
rem habet sequalem Radulphum , dulphe ou Raoul , Moine du saint
sancti Sepulchri ejusdem. civita- Sépulchre de cette ville , contem-
tis Monachum. Anno 1049 porain du saint Prélat. Lietbert élu
electus Lietbertus , ordinatus est Evêque en 104^9 , ne fut sacré
tantum Episc. anno 1051. Eodem qu'en 1051. Or cette date nous
anno corona imposita est Année , donne celle du couronnement
PHjEFA TIO. cxiij
d'Anne de Russie , femme du Roi uxori Henrici I juxtà Radul-
Henri I. L'Auteur assure que Henri phiim , qui testatur : Consecratio-
se trouva au Sacre de Lietbert , et ni Cameracensis Episcopi Re-
quil voulut que la Princesse qu'on gem interfuisse , acturum quo-
lui destinait pour Epouse («) , fût que sui negotii curam, ac pe-
couronnée dans la même assemblée, tiisse ut sponsa quae sibi paraba-
C'est de-là que nous tirons l'épo- tur (a) , in eodem conventu
que certaine du mariage du Roi , benediceretur , regalique con-
et que nous le plaçons avec plu- secratione pariter insigniretur.
sieurs Sa vans à l'année 1051. L'ex- Ex quibus colUgimus matrimo-
pression que nous employons dans nium Henrici I cum Anna Rus-
là. note (c) , pourroit désigner un siœ, fuisse celebratum an. 1051.
mariage décidé entre le Roi Henri f^erba quse in nota (c) adhibemus ,
I, et Mathilde, fille de l'Emfie- absolutum. inter Regeni Henri-
reur Conrad II : quelques Auteurs ^«m et Mathildem Imperatoris
l'ont en effet avancé, sur la foi Conradi filiam conjugium viden-
du Continuateur d'Aimoin ; mais ti^r exprimere ;^ hoc quidem protu-
nous avons établi en plusieurs en- lerunt Scriptores nonnulU , post
droits de ce Volume que Mathilde Aimoini Continuatorem : at Ma-
fut seulement fiancée. L'Historien thildem Henrico fuisse despon-
de S. Lietbert a donc eu raison satam duntaxat alibi probamus.
d'écrire qu'avant d'épouser Anne Rectè scripsit ergb Radulphus ,
de Russie , Henri n'avait jamais été Regem Henricum , antequhm
marié. Annam Russiss duceret^ nullJus ad-
huc copulae subiisse connubium.
Bollandus et du Chêne ont pu- Scriptam anno circiter 1214 ,
blié l'Histoire de la translation du ah Anonymo Lingonensis Diœ-
Martyr S. Mamniès , écrite vers cesis Sacerdote, Sancti Mamantis
l'an 121 i , par un Anonyme , Prê- Translationem ediderunt Bollan-
tre du Diocèse de Langres. Ce dus et Chesnius. Martyris hujus
fut aux environs de l'année 1070 sacrée Reliquise circà ann. 1070
que les Reliques de S. Mammès ad Gallias allatse , in Ecclesiâ
furent apportées en France , et Lingonensi depositse sunt.
déposées dans l'Eglise de Langres.
Dans les Volumes précédens , In prsecedentibus Volumini-
on a donné plusieurs Extraits de bus multa leges Excerpta ex va-
is, vie et des Miracles de S. Benoît, riis Auctoribus Gallis et Jtalis ,
d'après différens Auteurs tant qui de vitâ et Miraculis S. Be-
François qu'Italiens , qui ont suc- nedicti diversis scripsere tempo-
cessivement écrit sur ces deux ob- ribus. Tradimus hic nos Acta
jets. En suivant l'ordre des tems , Al seculi -. quo desinente , aut
nous nous occupons ici des faits qui saltem ineunte XII seculo ,
ont rapport à l'Histoire du XP sie- Rodulfus Tortarius Floriacen-
cle. Sur la fin de ce siècle , ou au sis Asceta , Miracuiorum S. Re-
commencement du XU* , Rodul- nedicti librum , ab Andréa ejus-
phe ou Raoul , surnommé Tortaire , dem loci Monacho Historix Ai-
Religieux" de l'Abbaye de Fleuri, moini additum ^ carminé reddi-
(a) La iVoblesse de France lui destinoit la fille du (a) Rusciorum gentis Régis filiam, Francoruin
Roi des Russes. Nubilitas eiparabat.
Tome XL f f
CXIV
PRyEFA TIO.
dit ; moxque versibus et prosâ
librum alium contexuit , quem
edimus ex Mahlllonio in seculo
IV Benedictino. Jam Rodulfi
prosam in lucem protulerat Joan-
nes à Bosco ^ Celestinus , sed Au-
ctore non designato. Inventis
postmodum Scripto nomineque
Tortarii in Bibliothecd Reginse
Suecix , cujus magna pars con-
stat ex Mss. Abbatix Floriacen-
sis Codicibus , Bollandiani Opus
illud Auctori suo restituerunt.
nom de Tortaire , dans la Bibli
posée en grande partie des Mss.
à son véritable Auteur.
Epistoiae CXXXVII. Paucse admoditm
PontXum epistolx, quse res Henrici Régis
etaliorum illustrent, ad nos permanarunt.
Has in lucem emittimus : Leonis
Papse IX duas ; prima monet
Francos de Canonibus in Conci-
lio Remensi anno 1049 digestis ,
hortaturque eos ut B. Remigii
Francorum praedicatoris et
Apostoli solemnitatem singuUs
annis Calendis Octobris cele-
brem habeant. Altéra Principi-
bus Britannisb inscriptâ , senten-
tiam pro Turonensi Ecclesiâ ad-
versàs Dolensem pronunciat Léo ,
necnon eos excommunicat , qui
subjici Turonicae Ecclesiae dedi-
gnantur. Unam Stephani IX ad
Gervasium Reniensem Archie-
piscopum j quem in urbem ad Sy-
nodum cum suffraganeis evocat ;
'vericm Synodum hanc , morte prse-
ventus Stephanus non Iiabuit.
Octo Nicolai II ; ex quibus ad
eumdem Archiepiscopum Gerva-
sium quatuor ; unam post Con-
cilium anno 1059 Romse célé-
brât um , missam ad Episcopos ,
AbbateSy Clericos et laicos fidè-
les Francise, Aquitanise et Vas-
coniae ; ad Comitem Rutenensem
unam; ad Clerum Sistaricensem
unam aliam ; octavam denique
OU S. Benoît sur Loire , mit d'a-
bord en vers le livre des Miracles
de S. Benoît , qu'André aussi Moine
de Fleuri avoit ajouté à ceux d'Ai-
moin ; puis il en composa un au-
tre livre, partie en vers, partie en
prose : c'est celui que nous don-
nons , sur l'Edition de D. Mabillon ,
dans son IV" siècle Bénédictin.
Le P. Jean Dubois , Célestin , avoit
publié la prose de Raoul , mais sans
nommer l'Auteur : les Bollandistes
ayant découvert l'ouvrage avec le
othéque de la Reine de Suéde , com-
de l'Abbaye de Fleuri , l'ont restituée
CXXXVIL Nous avons peu de
lettres intéressantes pour le règne
de Henri L Nous n'en publions
que deux du Pape Léon IX ; la
première est adressée aux François,
pour leur donner part de ce qui
s'étoit fait au Concile de Reims
en 1049 : il les exhorte à célébrer
tous- les ans au premier jour d'Octo-
bre , la fête de S. Rémi leur Apôtre.
Dans l'autre écrite aux Princes de
Bretagne, Léon décide en faveur
de l'Eglise de Tours , contre celle
de Dol , et excommunie ceux qui re-
fuseront l'obéissance à V Archevêque
de Tours. Une du Paj)e Etienne
IX adressée à Gervais , Archevêque
de Reims , qu'il invite avec ses
suffragans , à un Concile qu'il de-
voit tenir à Rome ; mais que la
mort l'empêcha de célébrer. Huit
de Nicolas 11, dont quatre au même
Archevêque de Reims Gervais ; une
envoyée après le Concile de Rome
de l'an 1059, aux Evêques, aux
Abbés j aux Clercs , et à tous les
fidèles de France, d'Aquitaine et de
Gascogne ; une adressée au Comte
de Rouergue; une au Clergé de
Sisteron , et une à la Reine Anne ,
Epouse de Henri I. Toutes ces
lettres contiennent des particula-
rités assez importantes. La dernière
PRjEFATIO. cxv
se trouve parmi les ouvrages de ad Annam Gallix Reginam uxo-
S. Pierre Damien , et pourroit rem Henrici I. Facta qusedam
bien être de lui. Celle-ci , avec la eximia continent omnes istsa
cinquième et la sixième du même epistolse. Ultima reperitur inter
Pape Nicolas , et la seconde de opéra S. Pétri Damiani , forsan
Léon IX , sont imprimées à la fin ah eo scripta. Hanc et ejusdem
du Volume , par forme de Sup- Nicolai quintam et sextant ,
plément. simuL cum secunda Leonis , leges
ad calcem hujusce Voluminis in Appendice.
Après les lettres des Papes, suit Epistolis sumrnorum Ponti-
une lettre de Fulbert , Evêque ficum , omissam in prœcedenti
de Chartres, qui a été omise dans le Volumine Fulberti , Carnutensis
Volume précédent , et que nous ti- Episcopi , adjungimus imam ,
rons du Spicilege de D. d'Acheri. quam ex Acherii Spicilegio des-
C'est une réponse de ce Prélat à Hil- cripsimus. Ad quxsita Hildegarii,
dégaire, Trésorier de l'Eglise de S. Ecclesiœ S. Hilarii Pictaviensis
Hilaire de Poitiers, dans laquelle Thesaurarii , respondens Prxsul ^
on apprend quelle étoit alors la exponit quid tàm ferrent mores
discipline sur l'administration des de bonorum Ecclesix administra-
biens de l'Eglise , et sur l'usage tione^ ac de usu 'vasorum altaris
qu'on peut faire en certain cas des in certis quibusdam casibus.
vases de l'autel.
Une lettre de Théoduin ou Déo- Theoduinus seu Deoduinus ,
duiri , Evèque de Liège , au Roi Leodicensis Episcopus , epistold ad
Henri I, pour le lëliciter 'sur le zélé Henricum I scriptâ , Régi gra-
qui Vanimoit à extirper les erreurs tidntur de zelo et fervore quo
de Bérenger. On y remarquera que ardebat ad errores Berengarii
Théoduin se laissa trop emporter funditus delendos. Nimio nec
par le sien , dans ses conseils au recto Religionis studio incens um
Roi , sur la conduite qu'il devoit Theoduinum ostendunt , dira et
tenir avec les hérétiques. immania quee Régi suggerit con-
tra hxreticos.
Deux lettres de Gervais , Arche- Gervasii , Remensis Archiep.
vêque de Reims; l'une est adressée duas tradimus epistolas ; altéra,
au Pape Nicolas II , à qui Gervais Nicolao Papse II Régis Hen-
annonce la mort du Roi Henri ; rici mortem nunciat ; majoris
l'autre adressée au Pape Alexandre momenti altéra^ (sed cujus po-
II , est beaucoup plus importante , tior adhuc foret utilitas , si habe-
et le seroit encore davantage , retur intégra ) , Alexandro II
si nous l'avions entière. Gervais y summo Pontifiai significat Fran-
parle des troubles que causait dans corum regnum non mediocri-
le royaume le second mariage de ter conturbatum esse , qubd
la Reine Anne , veuve de Henri , Anna Regina Henrici vidua
avec Raoul , Comte de Crépi ; Rodulpho Crispei Comiti nup-
mais la partie de la lettre où il ren- serit ; pars vero hujus epistolx
doit compte au Pape des suites de qux secundi matrimonii consecu-
ces secondes noces , n'est point tiones et exitus enumerat , ad
parvenue jusqu'à nous. nos minime pervenit.
Nous terminons l'article des Epistolis terminum imponit
cxvj PR^FATIO.
illa Gozechini Scholastici ad Val- lettres , par celle du Schoiastique
cherum siium olim discipulum : Gozechin , à son disciple Valcher ;
hxc sanè permultîim interest gra- lettre curieuse par une description
ta descriptione ac laudihus Legiae et un éloge de la ville de Liège ,
civitatis , necnon prsecipuorum sur-tout par une peinture très détail-
XI seciili vitiorum imagine si- lée des vices dominans de ce siècle.
gillatim perfectèque ex pressa.
Êxce^"tf" CXXXVllL Epistolas sub- CXXXVIII. Aux lettres succe-
sequuntur Conciliorum Excer- dent des Extraits des Conciles.
pta: primum est Lemovicinum , Nous commençons par le Concile
quod anno 1031 S. Martialis qui se tint à Limoges en 1031 ,
nomen inter Apostolos inscriben- où il fut arrêté qu'on mettroit S.
dum definivit , multaque consti- Martial au rang des Apôtres ; on
tuit ad discipiinam spectantia. y fit aussi plusieurs réglemens de
discipline.
y^nno 1040 convenerunt Vin- A l'occasion de la dédicace de
docinum Episcopi octo , Abbates l'Eglise de Vendôme , qui lut faite
viginti très, Gaufridus , Cornes en 1010, en l'honneur de la Sainte
Andecavensis , uxor ejus Agnes Trinité, il se tint dans cette Ab-
Comitissa , plurimi Barones , baye une célèbre assemblée compo-
aliique Magnâtes , ad dedicatio- sée de huit Evêques , de ving-trois
nem Abbatix Sanctse Trinitatis : Abbés , de Geofroi , Comte , d'An-
in eo conventii confirmât^ s uni jou , de la Comtesse Agnès son
eidem Inco fuctse donationes , nec- Epouse , et d'un grand nombre de
non et immunitas indulta ab Barons et autres Seigneurs. On y
Episcopo Carnutensi Theodorico , confirma les donations faites à
qui sacrum ritum peregerat. l'Abbaye , et les privilèges que lui
accorda Thierri, Evêque de Chartres, qui venoit de faire la cérémo-
nie.
Varia Concilia de pace seu Plusieurs Conciles se sont assem-
Treuga Domini habita , hic colli- blés pour faire des réglemens tou-
gimus , quibus monitum prsemit- chant la Paix , ou la Trêve de Dieu,
timus historicum. Bellorum pri- Nous les avons réunis SOUS un seul
vatorum incommodis prospicien- article précédé d'un avertissement
tes Gallicani Episcopi, ac cse- historique sur cette matière. Les
des et incendia reprimere curan- Evêques de France , pour remédier
tes ; multis in Synodis sanxerunt, aux désordres qui naissoient des
pœnd gravissimâ iis qui non pa- guerres des particuliers , cherche-
ruerint constitutâ , à bellorum rent les moyens d'en diminuer au
injuriis abstinendum esse , à moins la fureur. Dans cette vue ,
Mercurii supremo die usque ad on forma des assemblées, dont le
diluculum diei Lunse. subsequen- résultat fut de défendre, sous de
tis. Hsec à bellis privatis feriatio , très-grieves peines , d'exercer au-
Treva seu Treuga Dei dicta est, cune hostilité depuis le Mercredi
omnium scilicet hostilitatum in- au soir jusqu'au Lundi matin. C'est
ducise. Primitifs in partibus Aqui- ce qu'on appella la Trêve de Dieu.
tanicis probata et statuta Treuga , Elle s'établit d'abord dans VAqui-
paulatim per universum Gai- taine , et de-là elle s'' étendit par tout
liarum territoriuni firmata est. le Royaume.
PRjEFATIO. cxvij
Le premier Concile qui ait fait Concilium Tulugiense in Co-
des Statuts sur la Trêve de Dieu est mitatu Ruscinonensi , à Guifredo
celui qui fut tenu à Tuluges dans Narbonensi J rchiepiscopo , plu-
ie Comté de Roussillon , en 1041, ribus Episcopis , Abbatibus ,
sous Guifroi , Archevêque de Nar- Comitibus , Vicecomitibus , aliis-
bonne : il étoit composé d'Evêques , que patrise Nobilibus celebra-
d'Abbés , des Comtes , des Vicomtes tum , prima de Treuga Dei Sta-
et autres Seigneurs du Pays. L'af- tuta sanxit. Bis novas addidit
semblée tenue dans le Bourg d'Au- Constitutiones habitas in Marca
sorie sur les frontières d'Espagne , Hispanica , in vico scilicet Aii-
ajoLita de nouvelles Constitutions, son. Conventus. Hugo Candidus,
Le Concile de Girone soumit tout le Cardinalis Romanus , in Conci-
tenis paschal à la Trêve , et excom- lio Gerundensi , cum Episcopis et
munia ceux qui la violeroient : ce Abbatibus , nec non Principibus
Concile composé d'Evêques , d'Ab- ac totius terrse Magnatibus , auc-
bés , de Princes et de tous les toritate Romani Papse , adjecit
Grands du Pays , fut présidé par in eâdem Treugâ consensu om-
le Cardinal Hugue le Blanc auto- nium , ut pari modo teneretur
risé par le Pape. En 1042 ou 1043, à Dominica octavarum Paschae
vingt-deux Evêques assemblés à usque ad octo dies post Pente-
S Gilles, firent des réglemens costen , et transgressores Pacis et
sur le même objet. Ils furent Treugae Domini excommunica-
imités en 1047 par le Synode d'El- tionis anathemati subjecit. Anno
ne , auquel présida Oliba , Evêque 1042 vel 1043 in synodali
d'Ausa ou Ausone en Catalogne , collatione apud S. jEgidium ,
dans l'absence de Berenger, Eve- Episcopi viginti duo nova de-
que d'Elne. Au IX^ Concile de Nar- creta ediderunt ; quos imitata est
bonne de l'an 1054, l'un des plus an. 1047 Helenensis Sjnodus ,
célèbres qui se soient tenus sur in, quâ sedebat Prxses ^ ad vi-
cette matière , et où se trouvèrent cem Berengarii^ Helenensis Epis-
avec les Prélats , les Seigneurs du (^opi , Oliba , Episcopus Auso-
Pays; les deux puissances coucou- nensis in Catalauniâ. In Concilio
rant à faire les Décrets, joignirent ISarbonensi IX, anni \{S^K, quod
aux peines spirituelles les peines fuit unum ex prsecipuis quse
temporelles contre ceux qui viole- rem eamdcmtractaverunt^ ab utra-
roient les Canons de la Trêve de Dieu, que potestate , Prxsulum nempe
Nous terminons cette partie , par la ac regionis Principum , pari
belle lettre que les Evêq. et le Cler- consilio Décréta condita sunt seu
gé de France écrivirent au Clergé Canones , in quibus junguntur
d'Italie , pour l'exhorter à recevoir la pœnsa temporales cum spiritua-
Treve de Dieu^ et à faire observer les libus , contra eos qui rebelles
Statuts établis dans les Gaules. extiterint vel transgressores.
Huic materiss terminas pangit insignis illa epistola quâ Galliarum Epis,
copi et Clerici , Prœsules Italix cunctumque Clerum hortantur et obse-
crant, ut recipiant et teneant Pacem et Trevam Dei, atque à Gallis
sancita Statuta, apud se curent observari.
Le Concile de Sens , de l'année Hoc notatu dignum habetur in
1048, n'a de remarquable, que Concilio Senonensi , anno 1048
d'avoir été tenu en présence du celebrato , qubd Un Rex Hen-
cxviij PRjEFATIO.
ricus ^ Theobaldi Comitis Tie- Roi Henri, qui de concert avec les
censis precibus annuens , fun- Evéques de la Province , approuva la
dationem Monasterii S. Aygulfi fondation du Monastère ou Prieuré
in urbe Pruvinensi , ab eodem de S. Jjoul de Provins , à la requête
Comité factam , una cum Epis- du fondateur Thibaud , Comte de
copis Provinc-iae confirniaverit. Champagne.
Dictum est jam in hujus Prie- Nous avons déjà parlé à l'Article
fationis articulo CXXXVl ^ CXXXVI de cette Préface, du
Romanum Pontifîcem Leonem voyage que fit en France le Pape
IX anno 1049 in Caillas ac- Léon IX, en 1049. On a vu qu'é-
cessisse , atque Remis , iteratis tant allé à Reims, sur les pressantes
Herimari precibus , Ecclesiam S. sollicitations d'Herimar , Abbé de
Remigii consecravisse. Postridie S. Rémi, il consacra l'Eglise de
solemnis illius ritûs , cum Episc. cette Abbaye. Le lendemain de la
20 , 50 Jbbatibus , multisque cérémonie , le Pape tint dans la
aliis Clericis in eâdem Ecclesiâ, même Eglise un Concile composé
Léo célèbre habuit Concilium , de vingt Evêques , de cinquante
quod passim à vetustis Auctoribus Abbés, et de beaucoup d'autres
Concilium générale nuncupa- Ecclésiastiques. Plusieurs Auteurs
tum est , tàm propter innumeros ont qualifié cette assemblée de Con-
non solàm Callix , sed etiam elle général^ tant à cause du grand
aliarum gentium Prsssules ; tàm nombre de Prélats François et
ob lata Décréta ad corrigendns étrangers qui s'y trouvèrent , qu'à
abusas^ et mores emendandos. cause des Décrets qu'on y fit pour
Veteri querelâ de Primatu inter la réformation des abus et des
Remensem et ïrevirensem Ar- mœurs. Vancienne dispute des Egli-
chiepiscopos renovatâ , contro- ses de Reims et de Trêves , au sujet
versise prsevertendum existimavit de la Primatie , s étant renouvellée à
summus Pontifex , atque in mo- la première séance ; le Pape , pour
dum corona3 sedilia Episcopo- prévenir toute difficulté , fit disposer
rum disponi , et in medio eo- les sièges des Evéques en cercle , et
rum suae sedis suggestum prae- plaça le sien au milieu. A l'occasion
cepit locari. Occasiom secundi j^ second Canon de ce Concile,
Canonis, quo interdicitur ne qui défend à qui que ce soit de
quis altaria emeret aut venderet : vendre ou d'acheter les Autels , nous
qusedam ohservamus circa solu- faisons quelques observations sur
tiones pecuniarias quse dabantur une espèce de redevance nommée
Episcopis , quotiescumque Eccle- Altarium redemptio , que certains
siarum , quse Monachorum juris Evéques exigeoient à chaque muta-
erant , vicarii seu personae wiu- tion de Titulaire , dans les bénéfices
tabantur : hujusmodi prsestationes dépendans des Abbayes. Cet abus
dicebantur. Altarium redemptio- ne fit qu'augmenter jusqu'au fa-
nes ; increvit illa corruptela ad meux Concile de Clermont , qui
annum usque 1095, quo damna- le supprima absolument en 1095.
ta est prorsàsque deleta in celebri Le Concile de Reims dura trois
Concilia Claromontano. Diebus jours : la plupart de ses Canons re-
tribus habita est Remensis Sjno- gardent la simonie et l'inceste : il
dus , cujus omniafere Décréta ad déposa quelques Prélats , lança
simoniam et incestum recidunt ; plusieurs excommunications ; une
PRMFATW. cxix
entr'autres contre l'Archevêque de Prsesul.es nonnullus de gradu digni-
S. Jacques en Galice , qui s'arrogeoit tatis dimovit ; plures excommuni-
le titre de premier Pontife; il dé/en- cavit ^ atque inter hos Sancti Ja-
dlt à Baudouin , Comte de Flandres , cobi Galliciensem Archiepisco-
de donner sa fille en mariage au Duc pum , quia coiitra fas sibi vindi-
de Normandie , et au Duc Guillaume caret culmen Apostolici no-
de l'épouser ; défense à laquelle minis : interdixit Balduino Co-
ni l'un ni l'autre n'eut égard ; enfin miti Flandrensi , ne filiam suam
il approuva et confirma les lettres par Willelmo Nornianno nuptui
lesquelles le Pape Léon avoit ordon- daret, et ei ne eam acciperet.
né quil ny auroit que sept Prêtres Verùm interdictionem hanc pa-
qui célébreroient au Maître- Autel de riim curavit uterque ; demùm lau-
S. Pemi . ainsi quil se pratiquoit dat Synodus et confirmât privi-
dans VEglise de Rome. On a donné leg-ium Ecclesiae S. Remigii à
à ces Prêtres le nom de Cardinaux. Leone Papa factum , quo nempe
constituit Pontifex , ut ad Altare majus à se consecratum , sacro-sancta
Mysteria secundùm morem Romanaï Ecclesiae , agerentur à septem tan-
tummodo Sacerdotibus , qui Preshyteri Cardinales appellantur.
En 1055, Hildébrand, qui n'étoit Anno 1055, per Hildebran-
alors que Soudiacre et Légat du dum , Subdiaconum Apostolicx
saint Siège , tint à Tours un Con- Sedis Legatum , Turonis facta est
cile que quelques Auteurs ont Synodus , quam générale Conci-
qualifié de Concile général , parce Hum quidam dixerunt ; id est ex
qu'il fut composé des Evêques de totis Galliis aggregatum , et forte
toute la Gaule , peut-être même ex regnis finitimis. Berengarium.
des Royaumes voisins. Ce Concile erroris convictum , ad Dogmatis
convainquit d'erreur Bérenger , sui anathema compulit i/lud
l'obligea à se rétracter et à faire Concilium , et ad fidei caiholicse
une profession de foi Catholique, professionem , quam scripsit et
L'Empereur Henri III souffroit juravit. Imperatori Henrico III
avec peine que Ferdinand I, Roi plurimum negotii facessebat Fer-
de Castille et de Léon, prît le titre dinandus 1, Castellx ac Legio-
d'Empereur d'Espagne , ainsi que «« i^^ex , qui uti pater suus San-
l'avoit porté Sanche le Grand son dus Magnus , titulum Impera-
Pere. Il en fit ses plaintes au Pape toris Hispanix sibi vindicabat :
Victor II et au Concile , en leur contra hune querelam proposait
demandant de contraindre Ferdi- Henricus Victori Papse II et
nand à renoncer à ce titre , sous Concilio , atque postulavit cxsuf-
peine d'excommunication, et d'in- flari titulum, et Ferdinandumà
terdit sur tous ses Etats. Ainsi Henri tanto nomine abstinere cogi cen-
III attribuoit au Pape et aux Con- suris et interdictis. Sicque Hen-
ciles une autorité qui devint fu- ricus III summo Pontifici et
neste à son successeur Henri IV. ConcilHs autoritatem tribuit ,
Hildébrand devenu Pape sous le qux facta est exitiosa Henrico
nom de Grégoire VII , n'oublia 11^ sibi proximè succedenti. Hil-
pas que l'Empereur lui avoit donné debrandus ^ deindh creatus Papa
le pouvoir de l'excommunier , et Gregorius VU , meminit optime
de le dépouiller de ses Etats. Il sibi olim. datx potestatis execra-
faut avouer que , si la puissance tionem in Reges componendi ,
cxx PRMFATIO.
ipsosque exuendi regno. Si quid Ecclésiastique J a formé des entre-
Pontifices ex autoritate laicorum prises sur la puissance temnorelle
sibi ustirpaverint , certum est Iiâc celle-ci doit, à beaucoup d'éo"ards
in re plura peccasse Principes, s'en prendre à elle-même. Quand
Quando Imperatores Regesve ju- les Empereurs ou les Rois vou-
ra xqua vel iniqua in vicinos ex- loient faire valoir leurs prétentions
tendere studehant , et odia pro- justes ou injustes contre leurs voi-
pria explore , Papam appella- sms , et satisfaire leurs haines per-
bant , qui \hostem excommunica- sonnelles, ils s'adressoient au Pape
tioni , terrain interdicto submit- et le prioient d'excommunier le
teret , et remitteret Sacramentum Koi leur ennemi , de mettre ses
subjectis ; imo ssepe exigebant à terres en interdit, de délier ses su-
Pontifice , ut inirnicum Regem jets du serment de fidélité ; souvent
rehus propriis spoliaret , atque même ils exigeoient qu'on le dé-
eas possidendi jus alteri daret. pouillât de ses Etats , pour en in-
Inconsiderata hsec agendi ratio , vestir un autre. 11 est assez vraisem-
ut verisimile salis est , Curix Ro- blable que ce sont ces imprudentes
manse cupiditatem ingenuit gran- démarches qui firent naître les vues
dia cogitandi , atque postea ju- ambitieuses de la Cour de Rome ,
risdictionem in Reges usurpandi. ^t qui depuis ont favorisé ses usur-
pations.
Petitionem Imperatoris jus- Les Pères du Concile, ainsi que
tam esse Patres Concilii , unà le Pape Victor , trouvèrent juste la
cum Victore Pontifice judica- demande de V Empereur : ils dépu-
runt : ideoque Legatos quosdam terent au Roi Ferdinand pour Pa-
deputarunt , qui ad Ferdinan- vertir de se désister de ses prétentions
dum Regem profecti , eum à et le menacer d excommunication et
cœptis desistere monerent , si- d'interdit , s'il ne se soumettait à la
mulque eidem intimarent , décision du Pape et du Concile. Les
quod si decreto Pontificis et Actes portent que , sur cette dépu-
Concilii non obtemperet, ex- tation , Ferdinand assembla le Con-
communicationis et interdicti seil des Evéques et des Princes de
sententias metuere debeat. Hâc son royaume^ pour savoir ce qu'il ré-
legatione audita , addunt Acta pondrait; le plus grand nombre fut
Concilii , Rex Episcopos et davis qu'il fallait obéir au Pape ,
Principes regni convenire , et que Ferdinand devait renoncer au
quidve Legatis responderi de- titre d Empereur. Le Rai suivit cet
beat , in consultationem vocari avis ^ et répandit aux Légats qu'il
praecipit. Potiori parti visum obéirait au siège de Rame. Baronius,
fuit Romano Pontifici obedien- Labbe et Hardouin ont cru , sur
dum; adeoque nomine Impe- l'autorité de ces Actes, que Victor
ratoris abstinendum esse. Huic H avoit assisté au Concile de Tours ;
sententiae Rex Ferdinandus ac- ce qui est contraire au témoignage
quiescens , respondit Legatis se des Auteurs contemporains. Mais
eifecturum quod sedes Aposto- quelle que soit l'opinion de ces trois
lica praecepisset. Baronius , Lab- Ecrivains , ou le prétendu Décret
beus et Harduinus innuere viden- contre le titre d'Empereur n'a pas
tur , cantradicentibus casevis eu lieu , OU les Espagnols en firent
Scriptoribus , Victorem II Con- bien peu de cas , puisqu'après la mort
de
PRjEFATW.
cxxj
de Ferdinand en 1057, Alphonse
Yll son pelit-fils prenoit encore le
titre d'Empereur , comme il est
prouvé par les Ecrivains Espa-
gnols, François et Anglois. Ma-
riana rapporte que dans le Conseil
du Roi, plusieurs furent d'avis
qu'il falloit écouter le Pape , et
que Ferdinand devoit quitter le
nom d'Empereur ; mais il fut con-
clu que le Roi ne devoit point
abandonner son droit ; qu'il falloit
cilio Turonensi ad fuisse. Verîini
quidquid sit de trium Auctorum
opinione^ x^el nihil statutum est
contra Ferdinandum, vel decre-
tum Jloccifecere Hispani ; post
rnortuum enim anno 1057 lie-
gem Ferdinandum, Imperatoris
titulum resumpsit nepos ejus Al-
phonsus VII, ut patet ex Scrip-
toribus sive
G a m s et
{lib. 9 , cap
Hispanicis , sive
/4nglis.
Refert Maria-
4) in Consilio
Regio habita deliberatione, mul-
na
même le soutenir par les armes.
tos censnisse Pontificein esse obaudiendum^ ah Imperatorioque nomine Ferdinan-'
dam debere abstinere ;sed tandem fuisse conclusum à jure suo non esse cedendum^
ipsumque armatd manu esse asserendum.
L'hérésie de Bérenger donna lieu Varia novimus tum in Italid
pendant le XP siècle à plusieurs tum in Gallid advershs Berenga-
Conciles tant en France qu'en Ita-
lie ; parce que toujours attaché à
ses erreurs
Bérenger
désavouoit
ou aitéroit continuellement, soit
les rétractations, soit les profes-
sions de foi qu'il avoit données. Le
premier de ces Conciles fut tenu à
Tours en 1050, par le Légat Gi-
raud. Les erreurs de Bérenger fu-
rent encore condanmées la même
année par une Assemblée convo-
quée par ordre du Duc Guillaume,
à Brionne en Normandie, et par le
Concile que le Roi Henri fit célé-
brer à Paris, où ce Prince étant pré-
sent avec plusieurs Seigneurs, on or-
donna la peine de mort contre Bé-
renger et ses complices s'ils ne reve-
naient à résipiscence. Nous ne par-
lons point de ceux qui furent as-
semblés à Rome et à Verceilles ,
par le Pape Léon IX, et à Florence
sous Victor IL Nous ne répéterons
pas ce que nous avons dit de celui qui fut
célébré à Tours en 1055, auquel Hilde-
brand présida.
Maurile , Archevêque de Rouen,
tint en 1056 un Synode provin-
cial , dans lequel on arrêta une pro-
fession de foi sur la présence réelle,
Tome XL
rium Concilia XI seculo celcbra-
ta ; quia ad ingenium snum fre-
quentiks rediit homo versipellis^
seu maie interpretando , seu pes-
simè abncgando ^ quod rectè vi-
sus erat profiteri. Primum Con-
cilium anno 1050 Turonis ha-
buit Giraldus Romanx sedis le-
gatus. Eodem anno rursùs dam—
nata est hseresis Berengariana in
Conventu Brionne, jussu Guillel-
mi Ducis Normannise congrega-
to, et in Concilio quod Rex
Francorum Henricus Parisiis in-
dixit celebrandum ; ubi prxsente
Rege cum pluribus Nobilibus
laicis , contra Berengarium ejus-
que complices sancitum est, ut eo
usque obsiderentur, donec aut
consentirent Catholicae fidei ,
aut mortis pœnas luituri cape-
rentur. Omittimus Concilia Ro~
mse Vercellisque à Leone Papa
IX, et sub Victore II Florentix
habita ; de Turonensi vero^ cui
anno 1055 prsefuit Hildebran-
dus^ sufficiant ea qux mox diximus.
Maurilius , Rotomag. Archie-
piscopus anno 1056, comprovin-
cialium Episcoporum egit Syno-
dum, in qud de reali prœsentiâ
hh
cxxij PRJEFATJO.
Corporis Christi in Eucharistiâ, qui mérita d'être proposée pour
Catholicse fidei asserta est formula^ modèle aux Conciles qu'on tien-
quam in posteràm profiteri teneban- droit dans cette Métropole, et
tur^ qui Conciliis in eâ Provincid qu'il fut ordonné de faire signer à
adessent, et quotquot essent ordi- tous les Evêques avant leur ordi-
nandi Episcopi. nation.
y4nno 1059 mandata JSicolai En 1059, autre Concile à Rome,
Papse II ^ aliud Romse cogitur sous le Pape Nicolas II, dans le-
Concilium , in quo Berengarius quel Bérenger abjura pour la troi-
hseresim suam tertio ahjuravit^ sieme fois son hérésie, et brûla les
et libros propriae haereseos con- livres qui la contenaient. On verra
cremavit. Palàm fiet ex edendis dans le Volume suivant qu'il revint
pasteà^ ad pristinum errorem non encore plus d'une fois à ses er-
semel ndhuc reversum, atque ta- reurs ; que chaque rechute lui attira
ties damnatum fuisse Berenga- de nouvelles condamuations ; qu'il
rium. Sed post Concilium Rama- paroît enfin être sincèrement re-
num anni 1 079 , Catholicx fidei tourné à la foi , depuis le Concile
sincère et firmiter ipsum adhxsisse ^q Rome de l'an 1079, et qu'après
multa suadent , ac tandem post xxne pénitence de huit ans , il mou-
annas octo pœnitentix, fidclem rut dans le sein de l'Eglise.
abiisse.
Convcniio CXXXIX. Instrumentum con- CXXXIX. Nous avons cru que
Hugon. ventée pacis iisdem tcmparibus in- la Convention faite dans ce siècle
ter Guill. Jquitanise Ducem, et entre Guillaume , Duc d'Aquitaine ,
Huganem de Liziniaca inseri pas- et Hugue de Luzignan , pourroit
se credidimus manumentis Hista- mériter place entre les monumens
rix seculi XI; tum quia modo historiques du XP siècle, tant par
singulari pactum est ^tum ut cognas- la singularité de la composition,
catur astuta Ducis ylquitanide que pour donner une idée des
solertia , qui sinuasis anfractibus ruses que le Duc d'Aquitaine
vassallum nimis credulum deludit. employa pour tromper son vassal.
Inter Jeta rudibus seculi s et im péri- Parmi les Ecrits des siècles d'igno-
tis scripta^ vix mulca reperies tan- rance , on en trouve peu dont le
tam stili barbariem redolentia. Con- stile SOit aussi barbare. Nous don-
ventum hune post Beslium et Lab- nons ce Traité sur les éditions de
beum vulgamus. Besli et de Labbe.
Dipioma CXL. Conradi , Burgundix CXL. L'Histoire de Conrad ,
Bnrgundi* Trausjurensis seu Pravincix Re- Roi de la Bourgogne Transjurane ,
^*^''- gis j Historia seculo décima res- ou de Provence, appartient au
pandet .^ hancque reperies in IX X*" siècle, et se trouve dans le neu-
Collectionis nostrœ Tamo^ ubi à vieme tome de ce Recueil ; sur-tout
pagina 695 ad 705 multa habes depuis la page 695 jusqu'à 705 ,
Régis ejusdem Diplamata. Hoc où l'on a donné plusieurs de ses
ibi omissum, post Âcherium in Diplômes. Celui que nous pu-
Spicilegio, supplendum curamus, blions d'après D. Luc d'Achéri ,
prxmisso monito in Mathildem qui l'a conservé dans son Spicilege,
uxarem Conradi, et in eorum avoit été omis. Nous le faisons
libéras. Non omninb accurata précéder de quelques observations
sunt hxc moniti verba : an puellis sur Mathilde épouse de Conrad, et
VRMFATIO. cxxiij
sur leurs enfans. On ne s'est pas Conradi adjungendae sint Ma-
exprimé avec exactitude, quand thildis et Gerberga, adhuc sub
on a dit qu'il né toit pas certain que judice lis est ; lis etenim esse
Mathilde et Gerherge fussent filles de tantiim potest de Mathilde , ma-
Conrad : cela ne devoit être dit que ^irnè ciim addatur ibidem , Ger-
de Mathilde, suivant l'intention de bergam sororem Rodulphi III,
l'Ecrivain ; puisqu'il dit quelques natam fuisse Conradi Régis,
lignes après , que Gerber^e était Datum est istud Diploma in
sœur de Rodolphe III , et fille gratiam Abbatise S. Andréas
de Conrad. Le Diplôme que nous Fiennensis, jam indè à seculo VI
annonçons, est en faveur de l'Ab- conditx : Monachis IX seculo ad
baye de S. André à Vienne , qui vitam canonicalem deficientibus ^
fut fondée dans le VP siècle, et statum monasticum restituisse di-
dont les Moines se sécularisèrent citur Conradus desinente decimo
dans le IX* , pour mener la vie de seculo. Nihil cohœret in hujus
Chanoines. On croit que Conrad y chartse notis chronologicis ; hinc
rétablit la vie monastique sur la suspicamur a quodam imperito li-
fm du X® siècle. Le peu d'accord brario postmodàm adjectas fuisse :
entre les notes chronologiques de non tamen ideo falsa hsec donatio
ce Diplôme , dorme lieu de anno 992 à Conrado facta^ quant
soupçonner qu'elles ont été ajou- revocat in memoriam, et confir-
tées dans la suite par quelque Co- mat Diplomate anni 994 Rodul-
piste ignorant ; mais la donation phus III ejus successor.
n'en est pas moins vraie , puisque Rodolphe III son successeur la
confirme par un Diplôme de l'an 994, dans lequel il fait mention de
celui-ci , que nous plaçons en 992.
CXLI. Après un léger avertis- CXLI. Post brève monitum in Dipiomau
sèment sur la forme des Diplômes Diplomata Rodulphi filii et suc- Reg.^Burg.
de Rodolphe successeur de Conrad , cessoris Conradi^ XVII ab illo
nous publions dix-sept Diplômes Burgundise Rege data in lucem
de ce Roi de Bourgogne : il y en a proferimus. Duo concessit Ro-
deux en faveur du Monastère de dulphus Monasterio S. MauritH ;
S. Mauritz ; le premier de l'an 993 , primum anno 993, alterum an.
l'autre de 1014 ; trois pour l'Ab- 1014 ; Abbatise S. Andress Vien.
baye de S. André de Vienne, des tria; annis scilicet 994, 1015
années 994, 1015 et 1031 ; cinq et 1031. Quinque annorum 998,
pour l'Abbaye de Cluni , des an- 1019 et 1029, Abbatise Clunia-
nées 998, 1019, 1029; un de l'an censi ; anni 1016 unum ^ quo
1016 , par lequel il donne à un Amisoni et uxori ejus prsedia
certain Amison et à sa femme , qusedam in Comitatu Bargensi
quelques biens situés dans le Com- sita largitur ; unum anni 1020,
té de Barges ; un de l'an 1 020 , quo villam Taluerias , in pago
par lequel il dorme le lieu de Ta- Albanensi, tradit Monasterio Sa-
laires , dans l'Albanois , à l'Abbaye niniacensi, très leucas à Lugduno
de Savigni , située à trois lieues de distanti ; Ecclesise Viennensi duo,
Lyon : deux en faveur de l'Eglise de quorum primo anni 1 023, Vien-
Vienne : par le premier , de l'an 1023 , nensem Comitatum , anni 1028
le Prince lui accorde le Comté altero, dona alla eidem Ecclesise
de Vienne; l'autre de 1028, con- Rex confert ; duo S. Benigni
cxxiv PRJEFATIO.
Divion. Ahhatix ; eorum alterum tient d'autres donations en faveur
an. 1026, altcr'ms non datiir de la même Eglise ; deux pour
annus -^ anni \02S denique unum^ l'Abbaye de S. Bénigne de Dijon,
fjiio Ermemburgx nohili fcminœ l'un de l'année 1026 , et l'autre
confirmât terram, quam patri satis date ; un de l'an 1028 en fa-
ejus Lamberto Rodalphus oUm veur d'une femme noble nommée
dederat. Notandum maxime, sti- Ermemburge , à qui Rodolphe con-
lum Cancellarise Italianse in Dur- firme une Terre que Lambert ,
gundia Transjurensi viguisse. père de cette femme , avoit tenue
des bienfaits du Roi. Nous avertissons en général que dans le
Royaume de Bourgogne , on suivoit le stile de la Chancellerie d'Ita-
lie.
chart^Er- CXLII. Rodulphi III Di- CXLTL Les Diplômes de Rodolphe
mengardis '
Reginae uxo- plomata cxcipiiint uxoris ejus III sont suivis de deux Chartes de
o upii. £f,^^g^^^^^i^ Régime chartx duse, la Reine Ermengarde son épouse,
quas Giiichenonius edidit in suis que Guichenon a publiées dans les
ad Ilistoriani Regalis Domûs preuves de son Histoire de la Mai-
Sahaudix prohationibus^ quasque son de Savoie , et que D. Estiennot,
ex ipsomet originali exceptas , qui les avoit copiées sur l'original ,
inseruit Domnus Stephanotius a insérées dans ses Fragmens histo-
Tomo VI Fragmentorum Mss. riques. ISous avons comparé la le-
Historlx. Stephanotii leclionem con d'Estiennot avec celle de Gui-
contulimus cum Guichenonio , chenon , et nous avons eu soin d'en
variantesque apponimus. Prima marquer les variantes. La première
Char ta an no ] 020 data, déclarât Charte qui est de l'an 1020, con-
Regina se construxisse Eccle- tient la fondation de VEglise de la-
siam in pago Albanense, in villa loires. Cette Eglise située dans l'Al-
quae vocatur Taluriis : Ecclesia banois sur le lac d'Anneci, est res-
illa ad ripam laci Annecii Allô- tée long-tems avec la qualité de
brogum sita , diu sub Prioratûs Prieuré dépendant de l'Abbaye de
tituloj ditionis fuit Ahbatix Sa- Savigni , en conséquence du don
viniacensisj cui ab eâdem Rcginâ que lui en avoit fait la Reine Er-
fuerat subjecta. Abbatise nomine mengarde. Elle fut érigée en Ab-
insignita est Brcvi Apostolico Cle- baye par un Bref du Pape Clément
mentis X an. 1674^, et Consulto X, de Tan 1674, et par Arrêt du
Senatûs Camberiensis an. 1676. Sénat de Chamberi de l'an 1676.
Altéra Cliartd concedit Ermen- Par la seconde Charte, Ermengarde
gardis /abbatise S. Andrex Vien- donne à l'Abbaye de S. André de
nensi Ecclesiam S. Joannis in Vienne , l'Eglise de S. Jean d'Au-
Albriniaco , sitam. in Diœcesi brigni , dans le Diocèse de Greno-
Gratianopolitano. IVotis chrono- ble. Cette Charte qui n'a point de
logicis caret hsec ultima Charta ; date , doit avoir été expédiée vers
at certe circa an. 1032 confecta, l'an 1032 ; puisque la Reine y dit
cum ista à se donata Regina pro- qu'elle fait cette concession , pour
ferai, pro redemptione animae racheter Vame de son mari.
senioris sui Radulphi Régis.
Dipiomata CXLIII. Mortuo S. Henrico CXLIII. Après la mort de l'Em-
fcl°SaHci"' ttnperatori, successor electus est pereur S. Henri , Conrad fils de
imperat. ûUus Henrici, Ducis Orientalis Henri , Duc de Franconie , fut élu
FRJEFATIO.
cxxv
pour lui succéder , et couronné à
Mayence le 8 Septembre 1024,
par l'Archevêque Aribon. Nous ne
donnons que deux Diplômes de
cet Empereur ; dans le premier de
l'an 1024, où Conrad prend la qua-
lité de Roi des Francs et des Lom-
bards , désigné à V Empire des Ro-
mains, il donne à l'Eglise d'Utrecht
le Comté de Teysterbande. Par le
second , qui est de l'an 1028 , il
confirme un échange fait en faveur
du Monastère de Dieu-Louvart ,
entre Heymon , Evêque de Ver-
dun, et Dudon, Primicier de l'Eglise
Collégiale de Montfaucon.
CXLIV. L'an 1053, l'Empereur
Henri III , surnommé le Noir, don-
na un Diplôme daté de Wormes,
par lequel il confirme à l'Abbaye de
S. Bénigne de Dijon, tous les biens
qu'elle possédoit dans le Comté de
Bourgogne , ou dans le Royaume
d'Arles. Nous apprenons par ce
Diplôme que Hugue , Archevêque
de Besancon , étoit alors Archi-
chancelier de la Bourgogne Trans-
jurane. Il nous donne exactement
les différentes époques du règne de
Henri ; la première est son associa-
tion au ïhrône , lorsque son père
le fit couronner Roi de Germanie
en 1028 : la seconde est le com-
mencement de son règne à la mort
de Conrad son père en 1039 : la
troisième , le commencement de
son Empire, lorsqu'il reçut à Rome
la couronne impériale , le jour de
Noël 1046 ; la quatrième est prise
du commencement de son autorité
sur la Bourgogne, lorsqu'en 1038
il reçut à Soleure la Couronne de
ce Royaume. On trouvera à la
page 654 de ce volume un second
Diplôme de Henri III , donné à
Strasbourg l'an 1056 , par lequel
l'Empereur confirme les biens du
Monastère de Lebraha en Alsace.
possessiones confirmât Monasterii de
Francise Conrad us , Moguntix
Diademate cinctus ab Aribone
Archiepiscopo. Duo tantiim hic
habes Conradi Diplonmta : pri-
mo, in quo se dicit Regem Fran-
corum, Longobardorum , et ad
Imperium désignât um Romano-
rum , Comitatum Teysterbandix
anno 1024 Ecclesiee Trajectensi
tribuit. Altero dato an. 1028
roborat permutationem factam
inter Heymonem Episcopum Vir-
dunenseni et Dudoneni Primice-
riuni Ecclesiee Collegiatse Montis-
Falconis , in gratiam Monasterii
Deus-Louvart.
CXLIF. Imperator Henricus Bipi. impcr.
///, Niger cognominatus, /),•_ "'^""'^i "«•
plomate tVormatise dato anno
Christi 1053 , confirmât posses-
siones Abbatix S. Bcnigni Di-
vion. sitas in Comitatu Burgun-
dix , seu in Regno Arelatensi.
Cognoscitur ex hoc instrumento ,
Hugonem Vesontionensem ArcJiie-
piscopum in Burgundid Transjur.
Archicancellarii munere tune
functum fuisse. Ejusdem Diplo-
matis ope , quadruplex observa-
tur epoclia dominationis Henrici
III : prima desumitur ab ejus
ordinatione seu associatione ad
Thronum , anno 1028 , quandb
scilicet juhente Pâtre , Rex Ger—
manix coronatus est : altéra ex
administratione regni anno 1039,
quo successlt Conrado è vivis su-
blato : tertia ex ejus Imperio ,
id est à die Natalis Domini , quo
die Romx anno 1046 imper iali
Diademate fuit insignitus : quarta
denique ex dominât lone in Bur-
gundionum partes^ quam revoca-
mus ad annum 1038, ctim Solo-
doro regni Burgundix Coronam
accepit. Aliud pag. 654 ejusdem
Imperatoris actum Argentinae
an. 1056 legfs Diploma , qno
Lebraha in pago Alsatiensi.
i i
cxxvj PRMFATIO,
HcSrr" ^^^^- ^^ '^«"^ Diploma- CXLV. Pour n'être pas induit
Franc. Reg. tum Henrici calcula rapiatur quis en erreur par les dates des Diplo-
in errorem , duplex accuratè dis- mes de Henri , il faut distinguer
tingui débet epocha , seu illius deux commencemens de son re-
regnl exordium : alterum nempè gne , OU deux époques d'où l'on
ab anno 1027, quo jussu patris a commencé à en compter les an-
Coronam suscepit ; alterum vero nées : la première est l'an 1027,
ab anno 1031, ubi Roberto pâtre où Robert son père le fit couron-
vitâ functo , egit per se regni ner : la seconde est l'an 1031 ,
gubernacula. Regum tertix stir- où son père étant mort, il com-
pis tam ferc varia est Diploma- mença à régner par lui-même. La
tum invocatio , quàm varia forme d'invocation varie pres-
Diplomata ipsa ; Henricus ta- que à chaque Diplôme, sous les
men a sanctâ Trinitate ssepiîis ini- Rois de la troisième Race ; mais le
tium ducit. Post invocationem , plus ordinairement le Roi Henri
quamdam adhibuit Prsefationem commence par l'invocation de la
superioribus Francorum Regibus Sainte Trinité. C'est le premier de
prorsiis incognitam , quse quatuor nos Rois qui , aj rès l'invocation ,
proximis ejus successoribus accep- ait employé une espèce de Préface,
ta fuit. Aliquandh , pro veteri avant que de placer son nom ;
decessorum more, de se pluraliter en quoi il a été suivi par ses quatre
proloquitur ; at frequentiàs usus successeurs immédiats. Il a quel-
est pronomine Ego, qui mos ab quefois parlé au plurier dans ses
eodem Henrico in sequentes Reges inscriptions, selon l'ancien usage
profluxit ; rarissima Roberti Di- de ses prédécesseurs ; mais le plus
plomata reperies hoc prsefixo pro- souvent il employoit le pronom
nomine donata. Non minus in Ego^ que Ton trouve très-rarement
tertid Regum stirpe , quàm in se- dans les Diplômes de Robert : le
cundd , mutatum fuisse subscriben- fréquent usage qu'en faisoit Henri ,
di ritum , constabit legenti novum l'a transmis à .ses successeurs. Les
de re Diplom. Tract, Tom. V. souscriptions n'ont pas moins varié
pp. 771 et seqq. Henricus I non- dans la troisième Race que dans la
nunquam Monogrammati suo an- précédente. On peut s'en convain-
nexuit hanc formulam , Signum cre, en jettant les yeux sur les
Henrici Régis Francorum , vel pages 771 et suivantes du Tome V
Heinrici seu Ainrici Francorum du nouveau traité de Diplomatique.
Régis invictissimi ; aliquandh Le Roi Henri dont il s'agit ici , ac-
prxter Monogramma et formu- compagnoit quelquefois son Mono-
lam , crucem adhibuit ; quando- gramme de cette formule , Signum
que tandem média in Cancellarii Henrici ou Heinrici^ (car son nom
subscriptione Monogramma Re- se trouve diversement écrit) Fran-
gis interponitur. Ut ultra rem corum Régis , ou Francorum Régis
nostram expositio Diplomatica invictissimi. Quelquefois au Mono-
non progrediatur^ hoc unum no- gramme et à la Formule il joignoit
tatum volumus , nonnullis Régis une croix. Enfin le Monogramme s'y
Henrici litteris adscribi prima- trouve quelquefois placé au milieu
rios Palatii Regii Officiales cum de la souscription du Chancelier.
Episcopis et aliis Optimatibus ; Un plus long détail sur cette ma-
non ergo Philippus I , ut con- tiere seroit étranger à notre objet.
PR MF AT 10. cxxvij
Nous remarquerons seulement tendant Scriptores quidam , ad
qu'entre les Diplômes de Henri , confirmationem Cliartamm , pri-
il s'en trouve quelques-uns sous- mus Francise Regum , summo-
crits par les grands Officiers , con- rum ministerialium nomina signa-
ire l'opinion des Ecrivains qui ont que adhibuit. Fidetur etiam
rapporté cet usage à Philippe I. ^nnse Reginse signum quibusdam
Nous ajouterons qu'on voit aussi Henrici litteris appositum. Dià
la souscription de la Reine Anne à Regio marito superstes vixit
quelques Diplômes de son mari. y4nna , cuj'us signum legitur in
Comme cette Princesse lui survé- Diplomate fdii sui Philippin
eut plusieurs années , puisqu'on dato anno 1075 .• hinc propriam
trouve son nom au bas d'une Char- H^us Historiam ad aliud Folu-
te de Philippe I son fils, de l'an f^^n. rejicimus ; ubï nonnulla ex-
1075 : nous croyons devoir ren- pendemus circà secundum ejus-
voyer au Volume suivant , ce que d^^n conjugium cum Rodulfo III
nous aurions à dire de son Histoire Crispiacensi Comité , quem alii
personnelle , ainsi que les observa- an. 1066 , alii vero an. 1074
tions que nous pourrions faire sur 'vitâ functum affirmant. In Mo-
son second mariage avec Raoul III , nito irrepsit error p. 563 , ubi
Comte de Crépi, qui , selon quel- legitur Henricum l anno 1 027
ques Historiens, mourut en 1066, coronatum fuisse post diem 23
ou selon d'autres en 1074. Dans rnensis Mail; probatum est enim
l'avertissement qui précède les Di- p. 570. Tom. X Henricum die
plomes de Henri, il s'est glissé une Pentec. 14 Maii fuisse consecra-
erreur à la page 563, où l'on a dit tum.Wàe hujusXI Vol. pp. 559
que le Couronnement de Henri, et 560. ^d Henrici Diplomata
de l'an 1027, a dû se faire après le redeamus : 38 tantiim hic habes
23 du mois de Mai. Il est certain Edita^ quorum^ post impressa Sup-
que cette cérémonie se fit le jour plernenta , reperta duo habes ad
de la Pentecôte 14 de Mai, comme pag.M^ etseqq.
on l'a prouvé à la page 570 du X^ Tome : on peut voir ce que
nous avons écrit aux pp. 559 et 560 de ce XP Volume. Revenons aux
Diplômes du Roi Henri : nous n'en avons découvert que 38, encore
y en a-t-il deux que nous n'avons connus que depuis l'impression
des Supplémens. On les trouvera aux pp. 649 et suivantes de ce
Volume.
CXLVI. Robert emploie les CXLVl. Quibus Rex Henri- chart*i)u-
mêmes formules d invocation, que cus^ usdem frater ejus Robertus wohtnw.
le Roi Henri son frère : comme lui formulis initialibus utitur : Prx-
dans quelques Chartes, il fait pré- fationem quoque in quibusdam
céder son nom d'une Préface, et se Cliartis antè proprium nomen in-
sert du pronom Ego. Alors les scribit , ac pronomen Ego non-
Ducs et les Comtes copioicnt près- nunquam adJdbet. Tune Duces
que mot pour mot dans leurs Char- et Comités verbo teniis stilum et
tes, le stile et les formules des formulas Regiorum Diploma-
Diplomes des Rois : souvent ils tum fere similes in suis Chartis
prioient le Roi de souscrire leurs exprimebant ; ssepè rogabant suis
Chartes; quelquefois le Roi met- instrumentis subscribere Regem ;
toit son sceau et son Monogramme nonnunquàm^ majoris autoritatis
cxxviij rnJEFATlO.
gratin , sigillnm. Reginm et Mo- aux Chartes des Ducs, des Comtes,
nogramma Chartis Ducum, Coml- même des particuliers , pour leur
tuni et privatorum etiam ap- donner plus d'autorité. Ce Volu-
ponehantur. Ducis Roberti Chartas me contient huit Chartes du Duc
octo complectitur hoc Folumen : Robert, la première étant datée du
ex primd^ data nempè Roberto , règne de son père , prouveroit que
Rege Francorum, videtur nntè de son vivant le Roi Robert avoit
Patris sui obitum , Burgundix donné ce Duché à son fils; mais
Ducem constitutum fuisse Ro- dans la septième Charte de l'an
berturn : ast in septimd Chartd, 1053 , Robert dit positivement
onni videlicet 1053, asserit ipse qiCil na joui de l'autorité de Duc
Dux post obitum patris sui Ro- qiH après la mort de son père ; d'où
berti, Régis Francorum, Bur- l'on doit conclure que Robert
gundiae regnum , ejus destina- ayant été destiné au Duché de Bour-
tione, Ducis autoritate adep- gogne par son père, il n'a cepen-
tum fuisse ; ex quibus illud cer- dant exercé la pleine puissance
tum colligi potest , Robertum a qu'après la mort du Roi , et après
pâtre Ducatui destinatum, sum- avoir été confirmé par Henri son
mam in Burgundid non habuisse frère.
potestatcm , ante Régis ejusdem obitu/n, et antequam à/ratre Henrico Dux
fuerit conjirmatus.
Dipioma S. CXLVIL fn Appendice , CXLVII. Dans le Supplément ,
gisAuVi. ' P^ë- 655 , ex Archivis Rcgalis page 655 , nous imprimons un Di-
Abbatix S. Dionysii in Francid plome tiré des Archives de l'Ab-
edituni est Régis Anglise Sancti baye Royale de Saint Denis en
Eduardi Dipioma , quo Rex , in France , par lequel S. Edouard,
manu Medici sui Balduini Mo- Roi d'Angleterre , donne à cette
nachi S. Dionysii , dat eidem Abbaye la Terre de Teinton , située
Abbatix villam Teintuna seu dans le Comté d'Oxford : la Charte
Tengetum noniine , sitam in fut déposée entre les mains de
Comitatu Oxoniensi. Dipioma Baudouin , Moine de Saint Denis,
illud, anno 1059 lingud partim. et Médecin d'Edouard. Elle est de
latind et partim saxonicd scrip- l'an 1059; comme elle est en latin
tum , publici juris facimus gc- et en saxon, nous avons fait graver
nuino ckaractere insculptum , sed la partie qui est en cette dernière
cum interpretatione Camdeni apud langue , avec deux traductions ,
Dubletum in Hist. S. Dionysii, celle de Camden , que Doublet a
atque cum versionc et notis viri imprimée dans son Histoire de S.
gratissimi Doctoris Morton Mu- Denis, et celle que nous devons à
sxi Britannici Custodis celeber- l'érudition et à la politesse du cé-
rimi. lébre Docteur Morton , garde de
la Bibliothèque de Londres.
Sacramenia CXLVIU. Ultimo loCO du- CXLVUI. NoUS finisSOUS paF
""rpranc* P^^^ (^^dimus Hugonis-Capeti deux morceaux intéressans , qui
*eg:'s sacramentum , quod utrumque n'ont été connus qu'après la publi-
post editum X Volumen , detec- cation du X* Volume. Ce sont
tum est in Archivis Ecclesix S. deux sermens de Hugue Capet ,
Martini Turonensis. Altero, mox que l'on conserve dans le Trésor de
futurus Rex Hugo in die ordi- Saint Martin de Tours. Par le pre-
mier,
PRJEFATèJ. cxxix
mier, Hugue, avant cfétre sacré, nationis suae, omnibus sibi com-
promet à tous ses Sujets la conserva- missis canon icuni privilegiuin et
tion de leurs privilèges légitimes, le debitam Legem atque Justitiam
maintien des Loix et de la Justice ; se conservatiirum ; defensionem
// prend sous sa protection les Eve'- unicuique Episcopo et Eccl. po-
ques et leurs Eglises ; il s'engage au- puloque dispensationem legiim
près du peuple de le gouverner sui- promittit. Altero ^ jam factus Rex
vant les Loix. Par le second ser- Francorum , sed prout Abbas et
ment après son couronnement , le Canonicus Ecclesiae Beati Mar-
Roi en sa qualité de Chanoine et tini Turonensis, jurât Deo et
d'Abbé de S. Martin de Tours, pro- Beato Martino ?e de ca3tero pro-
met de protéger et défendre cette tectorem et defensoreni fore
Eglise dans toutes les affaires qui hujus Ecclesiae in omnibus ne-
pcuvent l'intéresser. cessitatibus et utilitatibus suis.
Tels sont les monumens que Atque hsec sunt quse colligere
nous avons pu recouvrer sur le licuit circà regnum Henrici I
règne de Henri I : en les lisant, on monumenta. In iis permulta oc-
prendra de ce Prince une idée bien carrent , quse Humberto Cardi-
défférente de celle qu'en donne le nali omnem omninb adimunt fi-
Cardinal Humbert. Ce Prélat, très- dem. Hic et doctrind et virtute
célèbre d'ailleurs par son érudition commendabilis sane Prœsul , in
et par de bonnes qualités, étoit né finibas Burgundix et Lotharin-
sur les frontières de la Bourgogne gise natus, Princeps inter Gallos^
et de la Lorraine ; c'est le premier Cardinalatûs (') honorem consecu-
François bien connu, qui ait été tus, an. 1057 prolixum adversiis
élevé au Cardinalat. ("). Il écrivit simoniacos opus edidit , in quo
en 1057 un long traité sur la simo- Imperatorem Henricum III ,
nie dans lequel il comble d'éloges quem morluo Rodulfo III Bur
l'Empereur Henri HI , dont il étoit gundise Rege , dominum nactus
devenu Sujet , par la mort de Ro- erat, mirificis exornat laudibus ;
dolfe ni , Roi de Bourgogne. Il hulc scilicet accessurum rntus
crut sans doute ajouter à la gloire quidquid Francorum Régis glo-
de son Souverain, en chargeant le rise detraheret. In Libro III, cap.
portrait du Roi de France. Il lui re- I^ll , Henricum I simonise pa-
proche (au VIP cliap. du IIP Liv.) trocinari insimulat , Ecclesiae
de favoriser la simonie^ de damner Ministros trahere in damnatio-
les Ecclésiastiques ^ de s'opposer à la nem , impugnare gratiam Chris-
grace de Jesus-Christ dans ses Etats ; ti, et expugnare in cunctis di-
// le traite de Tyran et (VAnte-chriit^ tionis suae parti bus : Tyrannum
qui ruine l'Eglise et le Christianis- illum vocat , et Antichristum
me ; il ne craint pas de faire des qui Ecclesiam imb et Religionem
vœux contre la vie du Roi, s'il ne Christianam subruat. Vindicem
se corrige pas; il dit que ce Prince appellat Spiritum sanctuni, ut ^
rebelle à Dieu et aux Eveques , de- aut cito compunctum corrigat,
vient tous les jours plus mauvais, autcito à se interfectum de me-
malgré les avis et les corrections qu'il dio tollat. Regem hune ait Deo
avoit reçus des Papes Léon et Victor; rebellem et in dies fîeri pejo-
[a) Nous n'avons point de preuves certaines d'aucun (a) Primus ille est inter t'rancos; quem Cardi-
François créé Cardinal avant Humbert. nalem creatum fuisse certô cognnscimus.
Tome XL k k
cxxx PliyE FAT 10.
rem, quamvis inultoties à sum- enfin il ose écrire que ce Roi très-
mis Pontificibus Leone et Vie- chrétien étoit aussi à charge à la terre
tore admonitus fuerit et cor- qu^un arbre stérile.
rectus. Quin et eb prorumpit audacise , ut Christianissimum Regem dicat
noxliim fuisse terrae, quam ceu sterilis arbor occupât.
Neque verb inficiamur Hen- Nous voyons que sous le re""ne
rico régnante , non minus per de Henri , la simonie dominoit en
Franciam^ quam per cseteras or- France, comme dans les autres
his christiani partes grassatam Etats chrétiens : mais rien n'an-
fuisse simoniam : sed nullo pror- nonce que le Monarque François
sus indicio compertum est huic lui fût plus favorable que les autres
tantœ licentiee Francorum lie- Souverains. Plusieurs Conciles te-
gem impensiàs favisse. Concilia nus dans les Gaules sous le règne
multa, et quidem ah Henrico ap- de Henri , ont condamné ce vice
probata, aut certè permissa, pes- pernicieux; et ces Conciles, le Roi
tem hanc damnaverc ; nec un- les a approuvés ou permis: il n'a
quam Rex vetuit simoniacos Epis- pas empêché qu'on déposât les Evê-
copos et Abbates sede dimoveri. ques et les Abbés simoniaques.
Quid Léo IX, quid Victor II , Nous ignorons les avis que le Car-
Romani Pontifices, ut ait Hum- dinal dit avoir été donnés au Roi
brrtus, Regem admonuerint, nesci- par les Papes Léon IX et Victor U ;
mus ; sed Epistolam exhibemus mais nous avons une lettre du
Strphani Papte IX, paulo post Pape Etienne IX, adressée à Ger-
c:!itum ah Humberto librum, id est vais , Archevêque de Reims , en
anno 1058 , ad Gervasium , Re- 1058 ; c'est-à-dire peu de tems après
mensem Archiepiscopum , missam, l'écrit de Humbert : dans cette let-
in qud de Rege nihil omninb tre, le Pape ne fait point de plain-
conqueritur Pontifex. De Con- tes contre le Roi. Etienne y parle
cilio Remis celebrando , fatetur d'un Concile qu'on devoit tenir à
Stephanus minime illud haberi Reims, et il reconnoît qu'on ne le
posse, nisi consentiente Henrico. pouvoit sans le consentement du
Scribit ad eumdem Archiepisco- Prince. Nicolas II écrivant au même
pum, circa annum 1059, ISi- Archevêque, vers l'an 10.59, Vex-
colaus II , ut Gervasius Regem ^'^^^^ " /'"''^ ^^ «r-erï/r le Roi de ne
l^recetur et admoneat ne per- P""' '^ ^'''''^'' '^duire , de prendre
veratur pessimorum consilio, ^^^'^^ d'offenser Dieu, en soutenant
caveatque Deum oflendere pro ^^' intérêts d'un fou qu'il voulait
aliquo stulto, quem volebat Ma- faire oraonner Evéque de Mdcon;
tisconensem Episcopum ordi- niais il ne fait aucun reproche; il
nari : nihil hic de simonia. Quàm n'accuse point Henri de simonie.
dissimilis ah iniquâ Humberti Bien éloigné du zèle outré du Car-
acerbitate iMcolaus , Henricum dinal, le Pape dit quil veut aimer
sicutoculi pupillam vultamare ; Henrï comme la prunelle de son œil; il
additque: Agat gloriosus Rex ut déclare que quelque chose que le Roi
hbet contra nos; quia nos pro fasse contre lui, il est prêt de prier
illo ejusque exercitu Deum Dieu pour Sa Majesté et pour ses
semper precari parati sumus. armées. Le même Pape , ou plutôt
Eodem anno idem Papa , scu Pierre de Damien pour lui ^t en son
potiiis Papx vice et nomine, Pe- nom , écrit dans le même teiss à la
PRjEFA TIO. cxxxj
Reine : après avoir loué les grandes trus Damianus , scriptâ ad Re-
vertus de cette Princesse , et l'avoir ginam epistolâ , postquam. virtu-
exhortée à la persévérance ; il lui tes ejus eximias prœdicavit , hor-
recommande d'engager le Roi son tatusque est ut tam laudahile vitse
mari ( à qui il donne la qualité institutum constanter retineat ,
d'homme très-prudent), à gouver- suadet utvirum suum^ quem pru-
ner avec piété et avec justice , et à dentissimum vocat ISicolaus , ad
défendre l'Eglise. Dans tout cela , Rempuhlicam juste et rcligiosè
rien qui puisse faire soupçonner administrandam , tuendamque
que le saint Siège regardât Henri Ecclesiam impellat. Ex quibus
comme un autre Julien V Apostat , nulla potest oriri suspicio Hen-
comme un Tyran , comme VAntechrit , ricum apud sedem A postolicam
comme un monstre abominable , ainsi habitum fuisse Julianum alterum
que le Cardinal Humbert a osé l'a- fidei desertorem , Tyranrmm ,
vancer. Nous sommes donc en droit Antichristum, imb capitale por-
de rejetter ce qu'il a écrit du Roi tentum ; quse quidem monstro-
de France , comme étant l'ouvrage rum verba evomere ausus erat
de la prévention^ de la haine ou du Humbertus. Quidquid ergb ad-
fanatisme. versiis Henricum effudit ^ id [ex
inominata temeritate , ex odio ,
ex malcsanse superstitionis sestu
profectum , explodere sequum est
et prorsàs aspernari.
Qu'il nous soit permis d'obser- Qui vitam et scripta Cardina-
ver que les Auteurs de l'Histoire lis Humberti^ Tom. Vil Histor.
Littéraire de la France , ont trop Liter. Franc, pp. 527-541 com-
foiblement relevé l'âpreté du zèle mendarunt, molliiis sanè pers-
de ce Cardinal , dans l'éloge qu'ils trinxerunt atrocem ejus viri acer-
en ont imprimé au Tome VH, pa- bitatem. Quod obiter dictum vcli-
ges 527-54 1 . mus.
iwaaooooaaa»
CXXXIJ
PARS IL
Absolutâ Scriplorum Monumenlorum-
que notitiâ , nunc aliquid de Jure
Rcgni Publico , Feodali et Eccle-
siastico Foribusque Francorum , re-
gnanlîbus Uugone , Roberto , et
Henrico , dicendum. Porrà Prœ-
fatione jàm in molem superioribus
longe niajorem accrescenle , bre-
vitati consullum fore credidimus ,
si latinœ columnœ gallica non sem-
per ad amussim adœquaretur y sed
salvâ et intégra rerum substantiâ,
saltem argumenti séries et summa
in unâ , in altéra verà probationes
ex ipsismet Auctorum et Monumen-
iorum verbis, quantum fieri licuit, ex-
hiber entur.
SECONDE PARTIE.
Nous avons rassemblé dans cette seconde
Partie quelques observations concernant
les Loix , l«s Moeurs et les Usages de
la Nation sous les règnes de Hugues-
Capet, de Robert et de Henri 1. On
s'appercevra aisément que le François est
assez souvent plus court que le latin.
Comme notre Préface se trouvoit déjà
beaucoup plus étendue qu'aucune de
celles des Volumes précédents , il a
fallu abréger. Cependant nous avons
fait en sorte que le françois présentât
toujours le sens exact, et au moins
le précis du sujet dont le latin contient
souvent les preuves tirées des expres-
sions mêmes des Auteurs et des Mo-
numents originaux.
I.
De Ordine success. in Regnum,
filiortim Associationé, et natii-
majoris Jure : Item de Regum
et Regiiiarum Inauguratione.
/.
De la Succession à la Couronne , de
l'Association au Trône , du Droit
d'Aînesse , et du Sacre et Couron-
nement des Rois et des Reines.
H
UGONE-CAPETO ad rcgium
soliurn evecto , integrum pcrse-
x^eravitj inconcussumque , quoad
ejus posteroSj permansit jus here-
ditariee successionis simul cum
Monnrchid natum. Hoc sacer-
rinio apud Erancos jure, Hugoni
succedit Rohertus , Roberto Hen-
ricus, Henrico Philippus. Equi-
dcrn priorihus Capetianee Dynas-
tise Regibus mos fuit filios suos
natu-mojores in Regni consor-
tium adsciscere. Verian id Re-
gum prndcntiee , nulli necessitati
tribuendum. Hoc scilicet pacto
Tom. !10. p. ■^'^^ ^^ Iieredibus suis à turbis et
*®^-î tumultibus per Primores forsitan
cxcitandis sapienler prsecavebant ^
sicuti apud brève Chronicon in
Henrico I desincns dicilur de
Hugone juvene , piopter Fran-
cortiin seditioneiii in Regem
Siiblinihto, nec non de Hugonis de-
functi, fratre Henrico ordinato in
L
A loi de la succession hérédi-
taire aussi ancienne que la Monar-
chie, se maintint dans toute sa vi-
gueur après la révolution qui plaça
Hugues-Capet sur le Trône. C'est
en vertu de cette loi fondamentale
du Royaume que Robert, Henri
et Philippe parviennent à la Cou-
ronne : et si les premiers Rois de
la troisième race associèrent leurs
fils aînés à la Royauté , c'étoit l'ef-
fet d'une prudence attentive à pré-
venir les troubles de l'Etat , et non
pas une précaution de nécessité,
pour assurer le sceptre à leur famil-
le. Cette association étoit détermi-
née par les Rois dans l'assemblée
et de l'avis d es Grands du Royaume.
Hugues-Capet assemble à Orléans
les Seigneurs de France et de Bour-
gogne pour la cérémonie du Cou-
ronnement de Robert. Robert con-
sulte les principaux Seigneurs sur le
dessein qu'il a de faire couronner
PRJEFATIO.
son lîls Hugues à Compiegne. Après
la mort de cet aîné , il fait reconnoî-
tre Roi son second fils Henri dans une
assemblée des Grands. Les Actes du
Sacre de Philippe I , du vivant de son
j)ere , et d'autres monumens prou-
vent que l'association de ce Prince
fut accompagnée des vœux des Sei-
gneurs et du peuple. Les Grands
étoient donc consultés. Guillaume ,
Duc d'Aquitaine , écrit à Fulbert qu'il
ne donnera son consentement au
Couronnement et à l'association de
Henri I que de concert avec le
Comte Eudes son parent. Les Evè-
ques donnoient aussi leur avis , et il
étoit d'usage qu'ils assistassent à la
cérémonie du Sacre. Le sentiment
de Fulbert de Chartres au sujet de
l'association de Henri I lui attira la
haine de la Reine Constance ; et
dans sa lettre à l'Evêque de Châlon
sur Saône , il s'excuse de ce qu'il ne
pourra pas se trouver au Sacre du
même Roi , et il fait prier l'Ar-
chevêque de Reims de ne différer
cette cérémonie sous aucun pré-
texte. On auroit tort d'en conclure ,
comme font quelques modernes ,
que la Couronne héréditaire dans
la Famille Royale fût élective au
choix des ( xrands , par rapport aux
différens Princes de la Maison ré-
gnante. Car si les Rois se sont fait
une loi de prendre l'avis de leur
Conseil dans les affaires importan-
tes, la décision ne dépendoit pas
pour cela du consentement des
Seigneurs. Quand Robert les con-
sulta sur le dessein qu'il avoit de
faire sacrer Hugues son fils aîné ;
l'objet de cette consultation n'étoit
pas de demander un consentement
qui n'étoit nullement nécessaire
pour assurer à ce jeune Prince le
droit à la Couronne , mais seule-
ment de s'informer s'il n'y auroit
pas de l'inconvénient à se donner
si-tôt un collègue. L'avis des Sei-
485.
CXXXUJ
Regnum prae timoré Franco-
rum. Regum filii, patrum. Collegx
et successores instituehantur in so-
leinni Optimatum conventu et
ex corumdem consilio^ uti de Ro-
herto ejusque filiis Hugone et
Henrieo narrât Glaber. Idem ibid. pp. <3.
testantur de Philippo^ vivente pa- ^^' ^' ^^
tre, in Regem inaugura to , cùm
ordo coronationis ejusdem Phiiip-
pi, tiim Chronicon Strozzianum et Tom. H. pp.
Auctor vitse S. Lietberti. Opti- 481.
matum consilium in re tam so-
lemni adhïberi solitum fuisse tes-
tis maxiime auctoritatis Guillel-
mus /^j Aquitanise Dux , qui en
ipso tempore quo de Henrieo in
Regern , Roherto superstitc , con-
secrando agehatur , scribit ad
Fulbertum se non consensurum Tom. io. p.
in ordinando Rege absque fra-
tre suo {patrueli) Odone co-
mité. Ejusdem prserogativœ par-
ticipes Episcopos fuisse mu/ta
evincunt ; imprimis inimicitise à
Regind Conslantid tune temporis
adversiis F ulbertum exercitse ,
queni Henrici juribus constanter
addictam ad Roberti natu-minoris
partes, quas ipsa tuebatur , nun-
quani adducere potuit. Prgesules
ergb Regum consecrationi jure
quodam aut ex consuetudine inter-
fuisse constat tum e.c variis aucto-
rum testimoniis, tum ex epistolâ
Fulberti Cabilonensem Episcopum
rogantis « ut suadeat domno Ar- Tom. 10. p.
» chiepiscopo (Remensi) cseteris-
» que primoribus, ne quâ occasione
» différant benedictionem jwvenis
» (Henrici) ad quam voto quidem
» rapitur, sed adversd valetudine
» retardatur ». Neque ideo conclu-
dendum est pênes Proceres fuisse
jus ut successorem et hseredem re-
gni deligerent. Mngnatum qui-
dem consiliis utebantur Reges,
sed iis non nisi arbitratu suo ob-
sequebantur ; cujus rci insigne
11
481. c.
cxxxiv PRjEFATÎO.
Tom. 10. / . suppeditat exemplum Glaber gneurs lut d'attendre à cause de la
Oo.
Rodulphus. « Robertus , inquit , grande jeunesse du Prince Hugues.
» providiis de Regni successu ele- Mais cet inconvénient ne païut pas
» gît regnare post se primogeni- assez considérable à Robert , pour
» turn Hugonem nomine ; cum- diflerer , et ne l'empêcha pas d'exé-
» que de ipso sacrando sublimio- cutei' la résolution qu'il avoit prise
» res Primates Regni consuluis- d'associer deslors son fils à la Cou-
» set, taie ei dedére responsum... ronne. Après la mort de ce jeune
» qui minime illorum acquiescens Prince , le Roi Robert lui substitue
» dictis.... Regio in Corn pend io Henri son second fils , et le fait
» adscitis Regni Primoribus^ Co- couronner malgré l'avis de la Reine
» ronam ^ ut decreverat, ex more à Constance et des Seigneurs qu'elle
» Pontificibus fecit imponi. » avoit attirés à son parti en faveur du
Itaque Hugo juvenis Regio Dia- Prince Robert, frère puîné de Henri.
demate redimitus est invitis et II est vrai que le Roi Robert dans un
dissentientibus Proceribus ^ illius Diplôme de l'an 1015 reconnoît
setatem Rcipublicx capessendx qu'il tient la Couronne de la grâce
minus aptani judicantibiis. Quod de Dieu et de la faveur de la Nation
etiam^ Hugone mortuo, contigit Françoise ; mais par ces expressions
Henrico quem , narrante eodem il veut dire seulement que sa famille
Glabro, Robertus delegerat, et occupoit le Trône par le choix de
repugnuntibus Regind Constan- la Nation qui en y élevant Hugues-
tiâj ceeterisque Optimatibus Ro- Capet , y avoit pour ainsi dire placé
berti natu-minoris parlium stu- en même tems toute sa postéiité.
ibid. p. iO. diosis y slabilivil Regni coronae. Tels étoient les principes de la Na-
Equidem Robertus Rex in Di- tion depuis l'établissement de la
plomate anni 1015 profitetur se Monarchie. Aussi Glaber , en par-
/*«/./>. 598. divinâ propi liante clementiâ, iant de l'association de Robert à la
Gallicâ liberalitate ad Regni pro- Royauté , ne dit point qu'il y fut
vectum fuisse fastigia. VeriLm élevé par les Grands , mais que son
lus verbis nihil aliud signiftcatur père l'établit Roi , expression dont
quàm Hugone Capeto unanimi il se sert également au sujet du
Francorum voto et consensu in Couronnement des deux fils de Ro-
Regem elevato , hxreditarium bert. Les formalités énoncées dans
jus ad regnum omnibus Capeti l'Acte du Sacre et Couronne-
posteris competere ; quandoqui- ment de Philippe I , du vivant de
dem apud Francos pro Lege sem- son père Henri , et les expressions
per habitum est ut Reges non de choix et de consentement qui s'y
aliundè quàm de Regid sobole trouvent ainsi que dans la lettre du
agnoscerent. Undè apud Glabrum Duc d'Aquitaine à Fulbert et ail-
non dicitur Robertum ab Optima- leurs , ne doivent point être prises
tibus obtinuisse Regnum, sed Re- à la rigueur. C'étoit une manière
gem à pâtre constitutum fuisse, d'exprimer les acclamations des
13. Sic ex eodem Historico Robertus Grands et du Peuple, et la recon-
Hugonem juvenem successorem noissance publique du droit que le
et collegam in Imperio désigna- Prince avoit à la Couronne. En
vit, et post Hugonis funus Hen- effet dans le serment que Philippe
ibid. p. 40. ricum, ut supra notavimus Re- prêta à son Sacre , ce Prince ne dit
gni coronae stabilivit. Neque pas qu'il va être Roi par le choix et
PRjEFATIO.
cxxxv
le consentement des Grands ou de strictlm accipiendx sunt electio- 'i"m.i{.pp.
la Nation , maU- par la grâce de nis, consensus, voluntatis vo- ^' "^*'
Dieu ^ de qui seul nos Monarques ces in ordinatione Coronationis
tiennent leur droit à la Couronne Philippi , vel in laudaiâ Ducis
qui leur appartient par la naissance. Aquitanix epi<told , vel alibi
passim usurpatx , qux nihil aliud sonant apud illius xtatis Scriptores
nisi meros Magnatum et populi plausus et acclamationes qaibus
Régis coronati jus publiée pro/ltebantur. Reverà Philippus in
sacramento inter Coronationis suse solemnia prxstito non dicit se mox
futurum Regem Francorum electione ac voluntate Optiniatum et po-
puli , sed tantiirn Deo propitiante, quod argumento est Reges
nostros à solo Deo trahere jus ad Regnum quod ipsis paternâ hereditate
obtigit.
Le droit d'aînesse devient sous Hereditarise successionis jus
la troisième Race une loi fonda- ''* Regnum jure primogeniti
mentale du Royaume , et donne confîrmatur et perficitur. Reapse
à la succession héréditaire une nou- testante Orderico Fitali^ Histo-
velle perfection. Le Roi Robert ^^^ Ecclesiasticx libro septimo,
associe successivement à la Royauté Rex Henricus jure primogeniti /i^w./». 247.
ses deux fils aînés Hugues et Heini. debebat redimiri Regni fasci-
Le choix qu'il fit du premier ne- t)us : unde Legem quâ natwmajor
prouva aucune difficulté : il n'en P'^^ fratribus junioribus Regnum
fut pas de même à l'égard de Henri, adipiscitur, jam inde à tertise stir-
La Reine Constance voulut l'écar- P^^ origine viguisse meritb nobis
ter du Thrône , pour y placer le colligi videtur. Quo circa non
jeune Robert dont elle étoit ido- possumus suffragari cuidam Fo-
lâtre : elle sçut gagner par ses intri- luminis prœcedentis in epistolam
gués une partie de la Cour et près- Odolrici Jurelianensis ad Ful-
que tous les Evêques. Le docte et bertum Carnotensem notulse ^ in
vertueux Fulbert encourut sa haine 7«« dicitur Odolrici verba « vi- Tom. 40 p.
504
plutôt que d'approuver une préfé- ^ ^^" innuere nondàm tune
rence qu'il regardoit comme in- '^ apud Gallos jus inconcussum
juste. La lettre que lui écrivit à ce » obtinuisse, ut sine ullâ con-
sujet Odolric , Evêque d'Orléans , » troversid in paternum solium
et qu'une note du volume précé- " natu-major filiorum Régis
dent suppose contraire au droit de '^ succederet ». Quam quidem in
primogéniture , nous paroît le fa- sententiam descendernnt non-
voriser. On y voit clairement que nulli ex recentioribus Historiœ
Fulbert n'épousoit si vivement les Francicx Scriptoribus . Nobis au-
intéréts de l'aîné , que parce qu'il ^^m Odolrici epistola contrarium
étoit persuadé que le bon droit videtur non modo innuere, sed
étoit de son côté. L'Evèque d'Or- etiam apertè declarare. Ibi enim
léans lui-même paroît en convenir : agitur de Roberti successore de-
il se contente de représenter à Fui- signando , et in Regni consor-
bert que la Reine est irritée de le tium post Hugonis juvenis mor-
voir du sentiment du Roi ; qu'Hen- tem adsciscendo. Varias in partes
ri passe pour un Prince mol , lâche , abierant Aulici. Henrico ut potè
négligent, que son jeune frère a natu-majori favebat Rex Rober-
des qualités tout opposées , que tus, Roberto natu-minori Regina
cxxxvj PRjEFATIO.
Tom. 10. p. Constantin. Ochlricus ed de re ad le sentiment des Evèciues étoit
S04. ...
Fu/beitum scribit, a eum mcurrisse qu aucun des Princes ne fût cou-
» gravissimum Reginx odium fa- ronné du vivant du Roi , mais que
» ventent potiùs marito sito de con- si cela ne se pouvoit , l'on préférât
» stituendo Rege majore filio celui que ses qualités rendioient
» qneni dicunt esse sinnilatorem^ plus capable de gouverner ; que
» segneni, mo/Iem, in negligendo peut-être ce parti ne lui paroîtra pas
» jure patrissaturum , fratri si/o le plus équitable ; mais qu'enfin la
I) attribuentes his contraria prudence oblige quelquefois de se
» esse autem Episcoporum Fran- relâcher des principes d'une équité
» cigenarurn, ad componendam trop rigoureuse , pour se soustraire
» utrinque litem , sententiam, pa- aux njalheurs et aux dangers qui
» tre vivente, nullum sibi Regem en seroient les suites. Ce langage
» creari : qubd si acriiis institerit d'un Prélat politique n'est-il pas en
» in vitd patris hoc fieri, queni mème-lems celui d'un homme per-
» melioreni senserit^ ad Regem de- suadé de la bonté de la cause de
)) beresublimari. y>.Deindesubjicit: l'aîné? Il y a donc lieu de penser
« Videas ^ pater prudentissime, (jue les intrigues de Constance ont
» ne sis plus xquo justus, etc ». pu lui gagner des partisans en fa-
Ex quibus et aliis Prœsulis in veur du cadet ; mais qu'elles ont
Reginam Constantiam obsequiosi été incapables d'obscurcir le droit
verbis datur intelligere primoge- de priniogéniture établi d'ailleurs par
niti causarn melioreni visant non rapport à la succession de la
modo Fulberto , veriim etiam ipsi plupart des grands Fiefs. Ordéric
Odolrico de Henrici jure minime Vital (jui écrivoit un siècle après ,
dubitanti ; licet Carnotensent Epis- auroit donc eu raison de dire que
copum amicè adhortetur ut tem- la Couronne appartenoit à Henri
pori cedat ^ natu-majoris partes par le droit d'aînesse.
dcserat , faveatque natu-minori^ ne in invidiam incurrat, odiuiique
mulieris ad vindictam propensissimx. Non igitur potuit hsec Rcginse et
aulicorunt molitio primogcniti jus infirmare ad quod tum plerorum-
qiie magnorum Feodorum successiones componebantur.
ibid. p. 225. y4pud Auctorem brevis Chro- La petite Chronique de S. Martin
nici Sancti Martini Turonensis de Tours et ceux qui l'ont suivie ,
et ipsius sequaces legitur Odo- prétendent qu'Eudes étoit l'aîné ;
nem majorem natu Henrico mais qu'il fut exclus de la Royauté
fuisse ; sed quia stultus erat non pour cause d'imbécillité : Albéric
Regem fuisse. Albericus autem de Trois-Fontaines dit que Robert
Trium-Fontium Monachus , nulld étoit l'aîné ; et ces Auteurs assurent
/Lid.pp.iSS. Odonis factd mentione , Roberto que Henri qu'ils supposent le cadet,
fratre junioreni asserit eundem leur fut préféré par les intrigues
Henricum. Vterque Scriptor nar- de la Reine Constance. Rien de
rat industrid matris contra fas plus contraire à la vérité de l'His-
jiisque primogeniti natu-mino- toire attestée par les Auteurs con-
rem Henricum successisse ; qux temporains les plus graves : mais
quidem Historiœ veritati et cose- au moins ces Chroniques s'ac-
vorum Scriptorum auctoritati cordent à reconnoître l'existence
quhm maxime adversantur. Ve- du droit d'aînesse , puisque suivant
riim duo illi Chronographi jus les uns , Eudes n'en auroit été dé-
pouillé
PR JE F AT 10. cxxxvij
pouillé qu'à cause de l'espèce d'im- agnoscunt primogeniti , si qui-
bécillité qui le rendoit incapable dem Auctor brevis Chronici post-
ât régner, et que d'un autre côté positum Odonem narrât propter
Albcric dans sa fausse hypothèse animi imbecillitatem ; Alhericus
avoue que Ton interrompit alors verh Henricum quem Roberto
l'ordre de la succession. Glaber ne fratre natu-minorem existimahat,
paroît pas si favorable au droit d'aï- tradit ad Regnurn institutuin esse^
nesse. Suivant cet Auteur contem- transmutato ordine. Unde si stid-
porain, le Roi Robert après la titise causa tantàm majori minor
mort du Prince Hugues examina prselatus est ; si non potuit junior
en lui-même lequel des fils qui lui Regnum obtinere nisi ordine
restoient, il choisiroit pour suc- transmutato : jam pro certo te-
cesseur. Le plus récent et le plus nendum est ordinem tum postu-
élégant de nos Historiens en con- lasse ut major-natu in Regnum
dut que l'élection avoit enco- succederet. Ex Glabri Rodulphi
re lieu entre les enfans des Rois , Hist. libro 3, cap. 9. post Hu- Tom. lo. p.
et qu'ainsi nos Monarques tiroient gonis juvenis obitum cœpit ite-
de leur naissance Royale et du choix rùm Rex Robertus tractarequis
de la Nation , un double droit à la potissimùm ex residuis filiis post
Couronne. Nous ne pouvons adop- se regnare deberet. ffinc con-
ter cette conséquence : en lisant cludit Historiée Francicœ recen-
le texte de Glaber , nous voyons tissimus idemque elegantissimus
que bien loin de transporter aux Scriptor ^ nondàm sancitam fuis- ^.l^^^^'-tai'
Grands du Royaume le droit de se legem qud primogenitus ad
choisir un successeur à la Couron- Regnum succedit , sed tune tem-
ne , cet Auteur l'attribue exclusi- poris Régis electionem fieri soli-
vement au Roi. C'est Robert seul ^^'^ ■, nullo xtatis aut natalium
qui délibère , qui se décide pour ordinis habito discrimine , proin-
Henri , qui en conséquence de son dèque primoseCapetianâ Familiâ
choix , l'associe à la Royauté malgré Rcges Solium obtinuisse càm ha-
la Reine Constance et ses partisans, taliumjure^ tum per subditorum
Ce texte ne prouve donc en au- electionem. Veriim attente legen-
cune manière que les successeurs ^* totum caput ex quo laudatus
de Hugucs-Capet aient jamais tenu Glabri locus depromptus est, ma-
leur Couronne du choix de la Na- nifestè patebit soli Roberto patri
tion ou des Grands qui la repré- compelUsse jus Regni socium suc-
sentoient alors. cessorem et heredem. renunciandi,
adebque nul las fuisse , quoad electionem , populi vel etiam Magnatum
partes.
Mais au moins cette irrésolution Saltem hic locus Glabri nonnihil
0X1 Glaber nous représente le Roi negotii faccscere videbitur iis qui
Robert , paroîtroit détruire le senti- jus , ut aiunt , primogeniturae
ment de ceux qui pensent que le droit referunt ad ipsamet tertix stirpis
de primogéniture étoit dès lors une initia. Si enim « Robertus, ut nar- Tom. lo./y.
loi du Royaume. Si Robert choisit » rat ibidem Glaber , providus de
son successeur entre ses fils , le droit » Regni successu elegit regnare
a la succession n'appartenoit donc » post se fiUorum suorum primo-
pas a l'aîné ? Le père pouvoit donc, » genitum Hugonem ; si post Hu-
sans violer les droits de l'équité, lui » gonis obitum , cœpit idem Rex
Tome AI. m m
CXXXVllJ
PRMFATIO.
tissimo majorem deberl fideni ,
quàm narrationi Monachi Clu-
niacensis. Deindè Robertum Re-
gem nimis uxorlum , et dômes-
ticse pacis à rixosâ conjure sse-
» tractarc (jais potissimùm ex re- préférer un des plus jeunes ? Les
» siduis fili'is post se regnare de- partisans du droit d'aînesse répon-
» heret » ; ergo successio ad Rc- dront que Fulbert, mieux instruit
gnum ex nutu patris^ non ah or- des loix de l'Etat que Glaber , et
dine nataliuni pendebat ; alioqidn plus initié aux affaires du Gouver-
nullus fuisset délibéra tioni locus. nenient , l'egardoit cette préférence
Veriim responderi potest primhm comme une injustice , et que son
Fulherto , ex anteà dictis , nefas autorité doit l'emporter sur celle
et prseter jus visum fuisse majori d'un simple Moine de Cluny : que
natu-minorem anteponere ; tanto- d'ailleurs le Roi Robert mari paci-
que Prsesuli in jure Regni versa- fique d'une épouse dont il redou-
toit le caractère impérieux , et in-
struit de son inclination décidée
pour le jeime Robert , a pu ba-
lancer quelque tems entre le parti
de la complaisance et celui de l'é-
piris turbatss studiosissimum, ob- quité ; mais qu'aflermi par les con-
sequium inter et jus forsan anci- seils de Fulbert , il s'est déterminé
pitem. aliquandià fuisse ; sed tan- à laisser jouir Henri du droit que
dem Fulbcrti monitis id consilii 1 ordre de la naissance lui donnoit ,
cepisse quod œquitati magis con- et dont on ne cherchoit à le dé-
grueret , habitdque nataUurn ra- pouiller que sur des prétextes mal
ibid. p. 39. tione decrevisse Henricuin pro fondés de mollesse, de lâcheté ,
fratre in Regnum sublimare. d'indolence et d'incapacité de ré-
Quamobrem deliberandum non gn^r. Quoi qu'il en soit , si le droit
fuit Roberto an primogenitus Re- d'aînesse n'étoit pas alors reconnu
gni legitinms esset heeres ; sed dans le Royaume , s'il ne fait pas
utrum is foret qui jure suo priva- une clause de quelques conven-
retur , ut pote Sceptro inhabilis, tions qui auroient été réglées entre
qualeni Henricum susurrabant ju- Hugues-Capet et les grands Vassaux
nioris Roberti et Reginx Constan- de la Couronne , lorsqu'ils l'éle-
tix fautores. Ut ut est , etiamsi verent à la Royauté , il est certain
Roberto régnante , nondum ad du moins que le choix que Robert
constitutionem Regni pertinuerit ^t successivement de ses deux aînés
lex quâ filiorum Regiorum natu- a servi d'exemple à ceux de ses suc-
major Solium conscendit ; quod cesseurs qui ont fait couronner
tamen verisimilius nobis videtur ,■ leurs fils de leur vivant; et depuis
licet nefas esset jus primogeniti que les associations ont cessé d'être
conjectatione quâdam repetere à en usage , la Couronne a été inva-
pactis eonventis , si quse fuerint , riablement dévolue à l'aîné des
Hugonem-Capetum inter et Pro- Princes de la Famille Royale , sans
ceres , quorum electione et con- que ce droit d'aînesse ait jamais reçu
sensu Sceptrum Regium ad illum la moindre atteinte depuis près de
et ad ejus posteros delatum est: huit siècles que l'auguste postérité
hoc certe constat jam inde ab de Hugues-Capet occupe le Trône
ineunte tertid Monarchix Fran- pour le bonheur de la Nation Fran-
cicx dynastiâ , Hugonis-Capeti coise.
posteros natalium jure et ordine per octingentos fere annos nunquam
interrupto paternum Solium obtinuisse in felicitatem subditorum.
VHJEFATIO. cxxxix
Nous n'avons aucune relation Perienmt acta inaugurationis Regum et
circonstanciée des Sacres de Hu- Hagonis-Capeti , Roberti et Hen- inauguratTo.
gues-Capet, de Robert et de Hen- ricl. Prœcipuos in Regum conse-
ri I. Le procès-verbal du Couroa- cmtione ritus adhiheri solitos ex-
nement de Philippe 1 du vivant de /«^^^ ordo qualiter Pliilippus in to,,,. ii. ;,.
son père , est le premier monument Regem coronatus est , qucm
de cette espèce pour la troisième Gervasio^ Remensi Archiepiscopo,
Race. On peut y voir en détail tou- tribuit Rivetus. Ihi animadver-
tes les circonstances qui accompa- sione digna videntur Jîdei ca-
gnoient alors cette auguste céré- tholicse expositio ah ArcMcpis-
monie : la profession de foi du jeu- copo facta ; Régis inaugurandi
ne Prince , sa promesse toute sem- professio sive promissio iisdem
blable à celle de Huges-Capet concepta verbis , atque alia in
conservée dans les Archives de S. Archiva S. Martini Turonensis
Martin de Tours , les noms , qua- suh nomine Hugonis Capeti asser-
lités , ordre et séance des Evêques , vata, quam ad calcem undecimi
Abbés et Seigneurs qui y assiste- Voluminis puhlici juris facimus ;
rent , les discours et les préten- prxterea milituni et populi tàni
tions de l'Archevêque de Reims , majorum quàm minorum accla-
les acclamations de la noblesse et mationes his vocibus expresses ,
du ptîuple , et les autres formalités Laudamus, volumus, fiât ; Epis-
qui étoient alors en usage. La diffî- coporum , Abhatum , et Proce-
culté que les Légats de Nicolas II rum nomina et dignitates^ ordo-
voulurent faire sous prétexte que que sedendi inter nos scrvatus ; ser-
l'on ne pouvoit procéder au Couron- mo denique a Gervasio antistite
nement de Philippe sans le consen- hobitus , quo Régis electionem et
tement du Pape , ne servit qu'à consecrationem , totius Gallise
faire constater solemnellement Primatum , swnmique Cancella-
cette maxime gravée de tout tems rii munus Remensi sedi vindicare
dans l'esprit et dans le cœur des conatus est. Hoc quoque non prx-
François : que la Couronne de termittendurn quod càm à Lega-
France est indépendante de toute tis Romanx Sedis in controver-
puissance étrangère. On peut re- siam adductum esset an summi
marquer en passant que l'Auteur de Pontificis consensus in ed re
la vie de S. Lietbert , Evêque de foret necessarius , id sine Papae
Cambrai, étoit mal informé , lors- nutu fieri licitum esse disertum
qu'il dit que le Pape invité de la part ibi est. Adeh semper Francorum
du Roi par l'Archevêque de Reims , animis altè fixum Francise Re-
assista à la cérémonie du Sacre de ges nulli humanœ potestati sub-
Philippel: ses Légats seuls y assiste- jectos' a solo Deo Regum Rege
rent , et on le leur permit par hon- pendere. Honoris tamen et amo-
neur et par déférence pour le S. Sie- ris gratiâ tùm Papae ibi affue-
ge. Les Canons d'Abbon, et la lettre runt Legati. Hinc nulla fides ha-
de Hugues-Capet à Séguin , Arche- benda Auctori vitse S. Lietberti
vêque de Sens , font voir que les narranti « Domnum Pontificcm Tom. a. p.
Grands du Royaume prêtoient ser- » ab Henrico Rege et à Gervasio
ment de fidélité à nos Rois après » invitatum libenti animo se se
leur couronnement , et que les » petentibus exhibuisse , Regix-
Evêques n'en étoient pas dispensés. » que benedictioni interfuisse. »
//.
Du Domaine des Rois ,
des Reines
et des Princes de
la Famille
Royale.
cxl PRjEFA TIO.
Fidem siiam Regibus recèns con- Les Reines étoient aussi sacrées
secratis sacramento constrixisse et couronnées avec beaucoup de
Proceres et Episcopos patet tum soleninité. On en a des exemples
ex epistold Hugonis-Capeti Si- sous la seconde Race. Le premier
Tom.lO.psg. guinum , Senonensem Episcopum , que nous fournit la troisième Race ,
serib monentis, a uti antè kalen- est celui d'Anne ou Agnès de Russie
» das JSovembris eam fidem quam qui fut sacrée et couronnée à
» cxteri sibi firmaverant , ipse Reims dans une célèbre assemblée
1) quoque confirmet ob pacem et convoquée à cet effet.
« concordiam sanctse Domini Ecclesise totiusque populi christiani ; »
ibid.p.&ii. tiim ex Canonïbus Abbonis ubi diserte asseritur « ordinatum Regem
» ab omnibus subditis fidem sibi exigere , ne in aliquibus Regni sui fini-
» bus discordia generari possit. » Solemnis quoque in Reginarum Co-
ronatione ritus mentionem facit modo citatus Auctor vitœ S. Lietberti^
Tom. H. p. apud quem Anna {alias Agnès) Rusciorum gentis Régis filia in spon-
sam Henrici benedicta , Regalique consecratione insignita memoratur.
IL
De Patrimonio seu Domanio
Regum , Reginarum, et
Regiorum Liberorum.
Hugonis-Capeti , Francix Du- Lorsque Hugues-Capet monta
cis ad Reginum provecti , bo- sur le Trône , le Domaine de la
norum accessione amplificatum est Couronne fut augmenté par le pa-
Coronae, ut aiunt , Dominium ; trimoine de ce Prince l'un des plus
quod eodem régnante , non vide- puissans Seigneurs du Royaume.
tur imminutum nisi piis in gra- Son Règne ne nous offre pas de
tiam Ecclesiarum donationibus , grandes variations dans le Domai-
vel traditione bonorum quorum- ne. Les aliénations se réduisent à
dam jure bcneficiario , seu feu- des inféodations telles que celle
dali, possidcndorum. Sic ex gestis qu'il fit en faveur de son filleul
Ambasiensium dominorum^ cap. I. Hugues de Lavardin , et à de pieu-
Tom.iO. p. Rex Hugo, a ciim Regnum suum ses libéralités envers les Eglises.
^^^' » circuiret. . . . dédit filiolo suo Hugoni Lavardinum cum appen-
» ditiis ipsius oppidi ^ multosque Feodos in pago illo {Cenomanensi
» insuper ei addidit ».
ibid. p. 206. Sub Roberto Rege crescit Re- Le Roi Robert réunit à la Cou-
gale patrimonium accessione Du- ronne le Duché de Bourgogne ;
catûs Rurgundix , oui successisse il en investit son second fils Henri
dicitur ab Hugone Flaviniacensi qui devenu Roi le céda à son frère
in Chronico Virdunensi nuncu- chef des Ducs de la première Race.
ibid.p.z^i.P^^^o- * Castrum autem Divio- La ville de Dijon en particulier est
» nense à Lamberto Episcopo encore une acquisition du Roi Ro-
» Rrunonis successore Régi con- bert qui réunit aussi vers l'an 1015
y>' cessum est », si fides habeatur la ville de Sens. Mais suivant Clare,
,1. j CCI Auctori vitx Garnerii. Civitas la réunion de ce Comté au Domai-
loui.pp, zzl.
W223. Senonum, ex Chronicis Hugonis ne Royal ne fut consommée que
Floriacensis et Clarii circà an- vers la fin du Règne de son suc-
r RM F AT 10.
cxlj
cesseur, après la mort du Comte num 1015 Roberto Régi red-
Raiiiard. dita, rursus ab Henrico I capta,
Dominio tamen Regali penitàs adscripta non fnit^ ex eodem Clario T,m. il
nisi post obitum Comitis Rajnardi, extremâ Henrici Régis œtate. ^^^'
On ne doit pas regarder comme Narrât Hugo Floriacensis '^id. p. 159.
des réunions à la Couronne les Henrieum « Odoni Comiti Cas-
conquêtes que Henri I fit de plu- » trum Gornacum , et Hugoni
sieurs places dans la guerre que lui » Bardulfo Meris villam et Pe-
suscita la Reine Constance après la •» tueram abstuUsse , suamque rede-
mort du Roi Robert, comme la » gisse in potestatem », Quœ nui-
prise de Gournai sur Eudes le dem armis acquisita Regalibus
Champenois, et celle de Pitliiviers possessionibus annumeranda non
sur Hugues Bardoul. Ces Châteaux cememus ; quippe quse vidcntur
lurent probablement rendus à ces Dominis suis, confectâ pace^ resti-
Seigneurs , lorsqu'ils rentrèrent tuta. Ab eodem Scriptore disci-
dans l'obéissance du Roi. On seroit mus Henrieum « Medantici castri
mieux fondé à croire, sur le témoi- » terram, Galeranno devicto et ex-
gnage de la Chronique de Fleury, » hxredato ^ sibi subjugasse ».
que la réunion du Comté de Man- Doctissimus autem de Longuerue Dict. Géogr.
te confisqué sur Galeran, appartient existimat Meduntfe Comitatum *** ''' *^''""'
au Règne de Henri I : cepen- Regalis juris factwn non fuisse,
dant l'Abbé de Longuerue prétend '^"^ régnante Philippo, , et id
qu'elle n'a eu lieu que sous Phi- quidem Feodalis reversionis lege,
lippe I par le droit de réversion déficiente proie masculd.
faute d'hoirs mâles.
Les fondations et donations Quot Regum donationes , tôt
Royales sont autant de démembre- numerantur distractioncs bono-
mens de quelques portions du Do- rum à Regali patrimonio avul-
maine de la Couronne. Un coup sorum ; cujusmodi multae occur-
d'œil sur les Diplômes de Robert et runt in Diplomatibus. Undè fa-
de Henri I instruira le Lecteur et cile cognoscetur ex quibus juri-
des libéralités de ces Princes et bus et redditibus tune temporis
des différentes espèces de droits et conflatum fuerit Coronx Doma-
de revenus qui composoient alors nium,
le Domaine.
Une aliénation plus importante Multo majoris momenti visa Tom. 11 p.
et dont les François eurent moult fuit fVulcassini Francici à Flu-
grand déplaisir , c'est celle du Ve- ^'^ Isarâ usque ad Eptam Ro-
xm François , depuis la rivière berto^ Normannise Duci, dona-
d'Ojse jusqu'à celle d'Epte , en tio in memoriam beneficiorum ac-
faveur du Duc de Normandie. La ceptorum^ ab Henrico Rege facta^
reconnoissance de Henri I pour les quam segre admodàm tulisse Fran-
services que lui avoit rendus le cos refert Chronic. Ms. Norman-
Duc Robert en fut le motif. Or- niœ. De tVulcassini pago Fran-
déric Vital dit que le Roi de France
profita de la minorité de Guillau-
me le Bâtard, pour reprendre le
Vexin, et que le Duc continuel-
lement occupé contre les Man-
cis posteà restituto sic loquitur Or-
dericus Vitalis Histor. Eccl. lib. ibid. p. 248.
7. « Henricus consilio Francorum
» Pf^ulcassinum pagum avide re-
» petiit, jurique sua postmodiim
nn
cxlij F RM F AT 10.
» mancipavit. GuUlelmus autem ceaux et contre les Anglois , prit
» tune propuerilidehilitate. jus vin- le parti (le dissimuler, et n'en de-
» dicare suum non potuit. Posteà manda jamais raison à Henri ni à
» vevb majoribus sibi curis in Ce- son successeur. Il est plus naturel
» nomancnses vel Anglos crescen- de penser que la restitution du Ve-
» tibus eonticuit ; et contra Hen- xin à la Couronne est un efïet de
» ricum Dominum suum , seu la reconnoissance de Guillaume
» Philippum fdium ejus pro Fui- envers Henri I , à qui il avoit obli-
» cassino pago arma levore distu- gation du Duché de Normandie,
» lit ». ISobis autcm Wulcassi- et qu'elle faisoit partie des traités
num Domanio restitutum videtur que ce Duc, suivant Gei'vais de Til-
à Guillelmo , ut gratum se prx- beri , avoit ménagés avec le Roi ,
béret in Henricum cujus opéra pour l'engager à le maintenir con-
Normannise Ducatum adversàs tre ses compétiteurs. On peut ajou-
semulos suos tuitus fuerat. Quod ter que Guillaume si bien servi par
congruit cimi Gervasii 'lilbe- les François dans le projet et dans
ibid. [>. 'sri. riensis narratione dicentis, « Guil- l'exécution de la conquête d'An-
» lelmum Ducatum. Neustrix gleterre , n'a point dû penser à in-
» partim vi, partim quibusdam quiéter à ce sujet le successeur de
» cum Kcge Francorum pactio- Rcnri L Au reste il faut remarquer
» nibus obtinuisse ». Nec mino- qu'il ne s'agissoit que de la suzerai-
rem gratiam GuUlelmus referre neté, et non pas de la propriété de
debuit Philippo et Francis quo- ce Comté, qui étoit possédé alors par
rum copiis adjutus est in Ânglid des Seigneurs particuliers.
subigendâ. Notandum tamen est Reges Francix in fFulcassinum
tune temporis supcriorem Dominatum duntaxat exercuisse ; Comitatus
cnim à Drogone possidebatur hxreditario jure.
Tum. fo. p. Fx Chronico Andrex Aqui- Les prétentions sur les deux Lor-
cinctini Monachi, « post mortem raines autrefois cédées par le Roi
» Henrici Imperatoris , liobertus Lothaire à l'Empereur Othon, au
» Rex Francorum, ad invaden- grand regret des François, étoient
» dam Lothariugiam animum in- encore reg^ardées comme faisant par-
» tendit; sed eito ab hoc conatu tie des droits de la Couronne sous
» desistit ». Non enim Reges les trois premiers Rois Capétiens.
Francorum obliti fuerant j'uris Nous ne voyons pas que Hugues-
isui in Lotharingiam qux , invitis Capet ait rien tenté de ce côté-là.
et reluctantibus Regni Proceri- Les circonstances ne permirent
Ibid pp. 61. bus per Lotharium ad Othonem pas à Robert de poursuivre le
II et Germanos contra Regni dessein qu'il avoit conçu de re-
leges translata fuerat. Quamo- prendre ces belles Provinces. Hen-
brem exemplo paterno frétas Lo- ri I saisit l'instant de la cérémo-
tharingiam aggredi meditatur nie du Couronnement de l'Empe
Henricus Rex^ hoc ipso temporis reur Henri HI à Rome, pour l'exé-
articulo quo PJenricus , Conradi cution d'un projet que ses prédé-
filius, Romam profectus fuerat in cesseurs n'avoient point abandon-
Imperatorem coronandus. Fazo- né. Il y renonça cependant ; alors sur
nis tamen Leodiensis Episcopi les représentations de Vazon , Evê-
monitis et adhortationibus rem in que de Liège. L'auteur des Gestes
Tom. n. p. aliud tempus differt. a Subito im- des Evêques de cette ville nous a
PRjEFATïO. cxliij
conservé la lettre de ce pieux et » mutât us mente Rex (ait An-
docte Prélat. Elle respire une cha- seinius Gestoriim Episcoporiim
rite et une liberté vraiment épis- Leodiensiuin Scriptor ) juhet
copale. Le Roi fit publiquement » Episcoporum adesse cœtum ;
son éloge, et témoigna combien il » epistolam mandat viri Dei
étoit touché de l'avis salutaire qu'il » (Vazonis) coram. se recitari :
a voit reçu de la part d'un Evèfjue » recitatdy hune rectè dici Sacer-
étranger , tandis que ses sujets et » dotem , hune verè protestatur
ses fidèles n'a voient pas eu le cou- » Episcopum , qui extraneus extra-
rage de le lui donner eux-mêmes. » nco sibi prse cunetis ex débita
JNous sommes surpris de ne pas trou- » fidelibus sanum dedisset consi-
ver dans nos Historiens modernes * lium ». Integram Vazonis ad
ce trait de modération et d'équité Henrieum epistolam , utroque di-
qui fait tant d'honneur à l'un de gnam, litteris mandavit Ansel-
nos Monarques. 11 méritoit d'au- mus ; undè miramur altum apud
tant plus d'être transmis à la posté- recentissimos Historix Francicie
rite, qu'il est bien capable d'appren- Scriptores de tam prxclaro mo-
dre à tous les siècles que la vérité, derationis Rcgix et Episeopalis
quand elle est présentée par la ver- Ubertatis specimine silentium.
tu , trouve aisément accès jusqu'au Csetertim decem post annos Lo-
Trône des Rois. Cependant le Roi thnringix restitutionem acriter
vers la fin de son Règne fit un dcr- repetiit Ilenricus noster. Nam
nier effort auprès de l'Empereur , apud Lambertum Schafnabur-
pour obtenir la restitution de ces gensem , a Imperator in collo- ibid. p. 6i.
Provinces par la voie de la négo- » quio apud villam Civois habito,
dation. Ce fut l'objet de l'entrevue » à Rege Franc, contumeliosè ai-
de Civois qui se passa en reproches, » que hostiliter objurgatus dicitur,
et ne termina rien : depuis ce tems » qubd multa sibi sxpe menthus
il ne fut plus question des deux Lor- » fuisset, et qubd partent maximam
raines ; elles furent détachées pour » Regni Franc, dolo à patribus
plusieurs siècles de la Monarchie » ejus occupatam reddere tamdià
Françoise. » distulisset ». Veriim hxc collo-
ciitio tota abiit in inanes querelas et exprobrationes, et ab eo tempore
Lotharingia per septingentos annos à Monarchiâ Francorum avulsa
permansitj usque dùm nostrâ setate Mosellanica eidem conjunctafuerit.
Quant aux Officiers qui adminis- Latifundiorum Regiorum ad-
troieut le Domaine de nos Rois , ils ministratores Prsepositorum , et
étoient appelles Prévôts , Fer- aUquandb FilUcorum^ nomine de-
niiers; et ils veilloient également signabantur. lidem Judiciorum in
à l'administration de la Justice dans Dominicis villis exercendorum
les terres du Roi. Le Procureur du cures invisrilabant . Procurator Tom. lo. p.
Roi dont il est parlé dans le Poëme Régis mundana administrans fa-
d'Adalberon, etoit vraisemblable- ptid Adalberonem) non videtur
nient préposé à la régie des Do- alias ab administratore Regalium .
maines. Le Roi Robert dans son Di- possessionum. In Diplomate Régis
plôme en faveur de l'Abbaye de S. Roberti pro Mictacensi Cœnobio
Mémin , met l'Officier nommé en Villicus «quiparatur Officia-
latin Villicus au rang des Juges re- lïbus publicd potestate prxdi-
vêtus de la puissance publique. On tis. Quod in aliis Diploma-
cxliv PRjEFATIO.
ibid. p. 607. fiij^j, ^^^ infrequens est. peut voir la même chose dans
beaucoup d'autres Chartes.
Re^rn^rura."" ^""" qusedam tanquam pro- Les Reines jouissoient de Do-
pria posxidehant Reginse, de qui- maines propres dont elles dispo-
hus vel testamento , vel alid ra- soient , et qu'elles pouvoient mê-
tione cum approhatione Regum me aliéner, en faisant confirmer
statuebant. Helgaudus narrât leurs donations par les Rois. Ade-
Adelaidem Roberti Régis ma- laïde , mère de Robert, fonde l'E-
trem Sylvanectense Collegium Ca- glise de S. Frambaud de Senlis pour
nonicorum S. Frambaldi insti- douze Clercs , et comble de bienfaits
ibid. p. 104. tuisse^ et de quibus viverent l'Abbaye d'Argenteuil. La Reine
abundè subministrasse. Recen- Constance , dont le Roi son
sentur in quodam Roberti Di~ époux loue l'intelligence à gou-
plomate villee^ Ecclesise et diversi verner les biens qu'elle possédoit,
generis passes siones ab eadem Ade- donne à l'Eglise de S. Corneille
ihid. p. 582. laide Argentoliensi S. Marise de Compiegne un Domaine près de
Farthenoni pie et liberaliter con- Verberie qu'elle avoit acquis avec
cessœ. Constantia quam idem Ro- l'argent dont son Père lui avoit fait
bertus in alio Diplomate , « in présent avant son mariage. Le mê-
ibid. p. Q'i.i. » administratione reriim ad se me usage subsistoit dans le Royau-
» pertinentium satis utilem et me de Bourgogne , oii la Reine Er-
» strenuam dicit , prsedium quod mengarde, épouse de Rodolphe III,
» ex aura eof patris sui dono as- fonda l'Abbaye de Taloire.
» portato emerat , B. M. Compendiensis Ecclesiee humiliter dédit , et
y> dévote , jure Prœtorio et Forensi tradidit » . In Regno Bur-
gundix Ermengardis Regina ad fundationem Monasterii Talueriarum suis
Tom. M. p. impensis xdifirati multa largitur ^ cum permissione senioris sui
Rodolphi Régis.
Domanium Hugo Roberti filius natu-ma- Hugues, fils aîné du Roi Robert, ne
LfiferoT»^. jor, etiam in Regni consortium jouissoit d'aucun Domaine en pro-
a pâtre adscitus ^ « Cernens, (ait pre , même après son Couronne-
» Glaber Histor. libro. 3, cap. 9) ment : l'avarice de sa mère Con-
Tom. 10. p. » se nihil Dominii rei peculiaris stance le réduisoit à n'avoir sur
38
» prêter victum et vestitum ex ceux de la Couronne que son en-
» Regno uhde coronatus fuerat, tretien. Ce Prince en témoigne son
» posse mandare ; cœpit corde tri- mécontentement , et demande un
» stari:, atque apud patrem, ut ei Domaine les armes à la main ; son
» quippiam Dominii largiretur , père lui assigne des revenus conve-
» conqueri » ; obstante matre ava- nables à sa dignité et à son rang,
rissimâ et mariti Magistrâ. Hugo R est remarquable que tandis que le
rebellât adversàs patrem ; deindè Prince Hugues n'avoit aucun Do-
armis depositis, à genitoribus maine , Henri son frère puîné étoit
obtinet jus ubique et potestatem déjà Duc de Bourgogne. La loi qui
Regni. Notatu dignum videtur ne donne ni Domaine ni apanage à
Henricum juniorem jam Burgun- l'héritier du Trône auroit-elle
dise Ducem fuisse, cum Hugo na- commencé deslors à se former ? Si
tu-major nondiim coronatus omni elle étoit alors en usage, l'aîné étoit
Tom. 10. pp. prorsùs Domanio careret. Quod si donc regardé comme l'héritier de
38. et 597. ^.^^ ^^^^ ino lever it jus quo Regni la Couroone, même avant que son
père
PRjEFATIO. cxlv
père l'eût associé à la Royauté : le successor et hseres ah omni Do-
droit de primogéniture auroit donc manio, seu, ut aiunt^ panagio
été établi sous la troisième Race ? eœcluditur , pronum esset conclu-
dere Hugonem^ prout natu-majorem^ Coronse hseredem etiam prias
habitum fuisse quàm Regni consors et particeps fieretj ac proinde ah
ipsis Capetianx Dynastise initiis jus natu-majoris vint legis apud
Francos obtinuisse.
Le Prince Henri, second fils de Henricus jam ah anno 1015 '*«',/»• 897.
Robert, est qualifié Duc de Bour- Burgundiee Ducis titulo gaude-
gogne dès l'an 1015 : on prétend bat, ut liquet ex Diplomate Ro-
qu'il conserva ce Duché, même herti Régis ^ eodem anno S. Be-
après son association à la Royauté, nigni Monachis concesso. Idem
jusqu'à la mort de son père ; mais dicitur Ducatu potitus quamdiii
soit avant, soit après son Couronne- mxit Robertus. Verum per totum
ment, on ne trouve aucun acte con- illud tempus nullum superest mo-
cernant la Bourgogne, en son nom. numentum ad Burgundiam per-
Il n'est pas même qualifié Duc tinens quod ipsius nomine inscrip-
dans les Diplômes après l'année tum sit. Contra indicant omnia
1027 qui est celle où il fut couron- supremam in Burgundiâ potes-
né. Tous les actes qui ont précédé tatem remansisse pênes Robertum
cette époque ou qui l'ont suivie, Regem qui multis possessionibus
émanent de l'autorité du Roi Ro- potiebatur in Ducatu. Enim ve-
bert, qui paroît ne s'être désaisi ni '"ô anno 1015 salvamenta villa-
de la Souveraineté ni même de plu- rum plus quadraginta in Bur^
sieurs Domaines de ce Duché : en gundiâ sitarum S. Benigni Mo-
1015, il cède à S. Bénigne de Dijon nasterio conceditj Anno autem
les droits qui lui étoient dûs sur 1018 Flaviniacensibus Mona-
plus de quarante terres ou villages : chis Capellam quamdam infrà
en 1018, il donne à l'Abbaye de mœnia JEduorum ci'vitatis con-
Flavigny une chapelle et ses dépen- fert. Ad Regium Domanium sine
dances situées près des murs d'Au- dubio pertinebant Avallo et Belna,
tun. Beaune et Avalon étoient en- Burgundiee civitates à Roberto
core du Domaine Royal : car dans juniore expugnatse in bello quod ibid. p. 40.
la guerre que Henri déjà couronné cum Henrico fratri suo natu-ma-
Roi et son frère firent à leur père, jore adversiis patrem moverat ;
le jeune Robert s'empara de ces à quïbus eerte oppugnandis absti-
deux places qu'il n'eût certaine- nuisset, si fuissent in potestate
ment pas attaquées si elles eussent Ducis Henrici, nisi forte dica-
appartenu à son frère , à moins que tur Henricum Regni socium fac-
l'on ne dise que Henri depuis son tum Ducatu decessisse.
couronnement cessa de jouir de ce
Duché.
Sous le Règne de Henri I , Ro- Régnante autem Henrico, Rober.
bert son frère, chef de la première tus ejus frater à quo ducit originem
Race des Ducs de Bourgogne , jouît prima Ducum Burg. Dynastia ^
de tous les Domaines et de toutes omnibus Ducatûs possessionibus et
les prérogatives attachées au Du- prserogativis potitus est. Chartx
ohé. Tous les actes sont expédiés (^jus nomine inscribuntur, curias
en son nom ; il tient des Cours de judiciales convocat , privilc-
Tome XI. O G
cxlvj PR^FATIO.
gia concedit, donationes confir- Justice ; il accorde des privilèges,
mat^ iisdemque fruitur juribus ac confirme des donations , et exerce
cxteri Coronai majores- FassalU. presque tous les droits dont jouis-
Ceeterùm eorumdem more, Char- soient les autres grands Vassaux de
tas suas majoris auctorîtatis ipsis la Couronne , prenant cependant
conciliandx causa , Regiâ appro- quelquefois comme eux la précau-
batione commendandas curât. Ex tion de faire confirmer ses actes par
instrumento anni 1043 patet le Roi, pour les rendre plus au-
eumdem Robert um possessorem thentiques. Une Charte de l'an
fuisse Domanii Belnensis quod 1043 nous apprend qu'il étoit pro-
ad jus Henrici , dum Bur- priétaire du Domaine de Beaune
gundix Ducis titulo insignitus dont ne jouissoit pas son frère en
erat , minime pertinuisse 'videtur qualité de Duc de Bourgogne.
ex superiiis dictis. Undè Hen- Nous laissons aux Sçavans qui s'oc-
ricum et fratrem ejus Robertum cupent de l'Histoire de cette Pro-
non eâdem ratione Ducatum Bur- vince à chercher les raisons de cette
gundise possedise merito colligi- différence entre les droits et pré-
tur. Cujus discriminis causas rogatives de ces deux Ducs de
litteratis viris in rébus Burgun- Bourgoone.
dicis apprime versatis exquiren-
das relinquimus.
Tom. \i. p. Quod spectat ad Odonem Hen- Quant à leur frère Eudes, il n'eut
rici et Roberti fratrem , a pri- aucun Domaine , soit que l'état d'im-
» Datas degit; nullius dignitatis bécillité auquel la nature l'a voit ré-
>) fastigio sublimatus , neque ha- duit , eût empêché Henri I de lui
» bebat propria, » sive » quia nimis procurer un état plus convenable
» stuLtus erat, » ut asserunt plures à sa naissance , soit que la politique
Chronographi , sive quod politicse exigeât de ne pas trop diminuer les
prudentix leges caverint ne Co- Domaines de la Couronne en les
ronae Domanium Regii patrimo- partageant.
nii partitione ac divisione imminueretur .
in. ///.
De Palatiis et Villis Regiis. Des Palais et Maisons Royales.
Hxc in Collectionis nostrœ mo- Les lieux célèbres par les Palais,
numentis Historicis et Diplo- dont les monumens des Règnes des
maticis commemorantur sub Hu- trois premiers Rois Capétiens font
gone , Roberto et Henrico , Re- mention , sont , Chelles , où le Roi
Tom. 10. p. 8"'^ Palatia : Calense, ubi in Sy- Robert confirma quelques dona-
^^^- nodo duorum Archiepiscoporum tions en faveur de l'Eglise de Saint
et undecim Episcoporum Rober- Denis en France , dans un Concile
tus San-Dionysianis possessiones composé de deux Archevêques et
quasdam prxcepto corroboravit : de onze Evêques : Compiegne , où la
ibid. p. 100. Compendiense , forte non diver- Maison de Charles le Chauve sub-
" ïn *^ "^""^ " Caroli Cahn domo qux , sistoit encore du tems du Roi
teste Helgaudo , Roberti xvo Robert : Kicrsy- sur -Oise , (car nous
Tom. H. p. adhuc extabat: Carisiacense , nous déterminons pour le sen-
^^^' quod ad Isaram fluvium situm timent d'Adrien de Valois et de
PRjEFATIO, cxlvij
Mabillon sur la situation du Palais cum eruditis viris Hadriano Va-
nommé en latin Carisiacum) : Dreux, lesio et Mahillonio existimamus :
dont le quatrième livre de la Diplo- Drocense, cujus mentionem facit Tom. lo. p.
matique de Mabillon ne fait pas Odoranni Chronicon, nullam
mention : Etampes , magnifiquement 'vero MoMllonius in libro quarto
bâti par la Reine Constance : Laon, de re Diplomaticâ : Stampense, ibid. p. joo.
à qui la Reine Emme donne le titre q^^od quidem nobile et à Reginâ
de ville Royale dans sa lettre à Constantiâ constructum narratur
l'Impératrice Théophanie , et où a-b Helgaudo : Laudunense, apud itid. p. 393.
Henri I tint la Cour pléniere de Regiam urhem, sic enim Lau-
Noel 1047 : Orléans ^ que Glaber dunum designatur in Emmse Re-
qualifie de principal séjour des Rois, ginx ad Theophaniam Epistola Tom. H. p.
ville d'ailleurs célèbre par la nais- inter Gerbertinas ; ibi plenariam ^^^'
sance, le baptême et le Couronne- curiam in natali Domini célébrasse
ment du Roi Robert: Paris, dont le indetur Henricus I ex Diplomate
Palais étoit situé près de l'Eglise de anni 1047 .• Aurelianense ; porrb
S. Barthélémy qu'occupoient alors Aureliae dicuntur à Glabro, Re- Tom. 10. pp.
les Moines de S. Magloire , et gum Francorum principalis se- " " *^'^-
voisin d'une autre Eglise de S. Mi- des Regia ; civitas cxteroquin
chel fondée par le Roi Robert ; Roberti Régis natalibus , bap-
Helgaud parle d'un Palais somp- tismo et inauguratione nobilis :
tueux que le même Roi fit bâtir Parisiense, juxtà cujus aulam si- Tom. n. p.
par ses Officiers, et que Mabillon tum erat Cœnobium SS. Bar- ^^'"
croit différent du premier : Poissy^ tholomaei atque Maglorii •• ^d
appelé Château Royal , Palais , hoc palatium xdificaverat Rober-
séjour des Rois : Senlis, où Hugues- tus Ecclesiam. Sancti Michaelis : Tom. iQ. p.
Capet confirma les biens de l'E- Helgaudus insigne quoddam ^*^'
glise d'Orléans en 990, et où Ro- apud Parisios commémorât Pa- ihid. p. 103.
bert célébra la fête de l'Epiphanie latium ejusdera Roberti jussu
en 1006 : Sens, où D. Mabillon constructum, et à priori, Mabil-
croit qu'il n'y a voit point de Palais lonio judice, diversum : Piscia- ibid. p. iOi.
avant les Capétiens : Verberies , Ro- censé, sedes Regalis ab Helgau-
bert l'appelle séjour des Rois dans do dictum : Sylvanectense , uhi i/ud.pp.âsd.
un Diplôme pour l'Eglise de Saint Capetus Aurelianensis Ecclesix ^'^^''•
Corneille de Compiegne : f^itry , bona prsecepto confirmavit anno
où le Roi Robert fit bâtir l'Eglise 990, Robcrtus vero festum Epi-
de S. Médard ; Henri I y mourut , phanise celebravit , ex Diplo-
suivant la Chronique de S. Pierre mate anni 1006 ; Senonum , Tom. il. p.
le Vif: nous plaçons ce Palais dans apud quos, ante Capetianorum
la forêt de Bière aujourd'hui de tempora nullum fuisse Regum
Fontainebleau : Helgaud nous le re- Palatium putat Mabillonius :
présente comme peu éloigné d'une Vermeriarum , quod Regalis ibid. p. 583.
terre de l'Abbaye de S. Benoît sur sedes nuncupatur à Roberto in
Loire , où il avoit construit une Diplomate pro Ecclesiâ S. Cor- Tom. lo. p.
Eglise en l'honneur de S. Denis, nelii anno 1030 concesso : Vie- ibid. p. H5.
triacense, ubi plus Rex Ecclesiam S. Medardi construxit. Ibi Hen-
ricum mortales exuvias deposuisse narrât Clarius. Victriacumque ponit Tom. U.pp.
D • • - 7 , 7^ • • 1 • « / 197. et 488.
m Hriena, quo vocabulo non Briegium pagum , sed potius sylvam
Bieriam ( hodiè Fontisblaudi) intelligendam esse cum Mabillonio
cxlviij
PRjEFATJO.
monumens ne donnent pas cepen-
dant le nom de Palais : Choisy sur
Tom. 10. p. credimus. Porrb Helgaudus innuit Fictriacense Palatium non procuL à
qucdam Floriacensis Cœnohii fundo^ uhi Ecclesiam S. Dionysio dica-
veraty puisse positum.
Palatii nomine carent sequen- On peut mettre au rang des
Tom. {{. p. tes Regum villœ : Codiciacus seu Maisons Royales auxquelles nos
Cauciacum ad Axonam , uhi
placitum ab Henrico I in gra-
tiam Cœnohii S. Medardi anno Aîne^ qui en étoit décoré sous les
1047 hahitum ; hanc pagi No- deux premières Races ; nous pen^
viomensis Villam Regiam à Co- sons avec D. Mabillon que le Co-
ciaco Laudunensis agri , auctore diciacus où Henri I rendit un Arrêt
Mahillonio , distinguimus : Cas- en faveur de l'Abbaye de S. Mé-
trum Theoderici inter csetera dard , n'en étoit pas différent , et
368 ' *^ '' ^"'^*^"' I^cg<^li(^ "valdè décorum qu'il ne faut pas le confondre avec
et amœnum diciiur in priori 'vitâ Coucy, Château situé dans le Dio-
S. Theoderici Aurelianensis Epis- cèse de Laon : Château-Thierry , que
copi ; omissum tamen à Mahillo- l'Auteur d'une vie de S. Thierry,
nia, ut pote in nul lis qux viderit Evêque d'Orléans , nous représente
Diplomatibus Palatii nomine comme l'un des plus beaux et des
designatum : Melodunum Cas- plus agréables Châteaux des Rois,
trum, quod ante Philippi tem- et que nous ne trouvons pas dans
pora nuspiam in Diplomatibus Mabillon , sans doute parce que
Palatii titulo donatum dcprehen- les Diplômes n'en font pas men-
dit Mabillonius ; habitatio fuit tion sous le nom de Palais : Melun^
Régi Roberto gratissima. Ibi qui , suivant le même Auteur, ue
Tom. w. p. Curiam Epiphanise celebravit porta point le nom de Palais sous
^^^- Henricus anno 1033. De Pala- les trois premiers Capétiens ; c'é-
tiis S. Medardi Suessionensis suh toit cependant un séjour agréable
prima et secundâ Stirpe celeberri- au Roi Robert , et Henri I y tint
mis silent tertise monumenta. Duo la Cour de l'Epiphanie vers l'an
tamen Henrici Diplomata data 1033. Les Palais de S. Médard de
ibid.pp.^8'2. leguntur unum in Monasterio Soissons si célèbres sous la pre-
*' ■ Sancti Medardi, alterum Suessio- miere et sous la seconde Race ,
nis. Idem dicendum de San Diony- avoient été depuis abandonnés ou
Tom. 10. p. siano jam à Dagoberti tempo- négligés ; cependant deux Diplômes
^^' ribus Regali sede ; quamquam ex de Henri I sont encore datés, l'un de
Helgaudo constat Hugonem-Ca- l'Abbaye de S. Médard, l'autre de
petum apud S. Dionjsium do- la ville de Soissons : S. Denis, Pa-
mum hahuisse^ uhi festivis Pas- lais des Rois dès le tems de Dago-
chse die bus ergà duos operi in- bert , n'en porte plus le nom : Hel-
sistentes nefario in manifesta gaud lait mention de la Maison de
scclere a se deprehensos insigne Hugues Capet , où ce Prince ,
prxbuit indulgentise spécimen, après avoir célébré le dimanche de
quod Roberto adscribere maluit Pâques à Paris, vint passer le reste
recentissimus Historiée Francicse des fètes. C'est dans cette circon-
Scriptor , quâ fretus auctoritate stance qu'arriva le trait remarqua-
nescimus. Quidquid sit , apud ble d'indulgence de Hugues-Ca-
S, Dionysium solemnes ISatalis pet envers deux pécheurs qu'il sur-
/*irf./).593. Domini, Theophanise , Paschalis prit en flagrant délit dans l'Eglise de
PRMFATW.
cxlix
S. Denis , et dont un Historien et Pentecostes Carias celebrare
moderne a mieux aimé faire hon- solebant Reges. Quarn consue-
neur à Robert ; on ne sçait sur quel tudinem Monachis gravem et
fondement. Quoi qu'il en soit, incommodam primus antiquavit
nos Monarques y tenoient encore Robertus circà annum 1008. Ibi
leurs Cours plénieres de Noël , tamen retinuit Domum Regiam ,
l'Epiphanie , Pâques et Pentecôte , quam nonnisi à Philippo I Ecole-
et le Roi Robert est le premier qui sis& S. Dionysii collatam fuisse ex
ait bien voulu abolir cette coutu- quodam Ludovici VI Diplomate
me onéreuse ; il y conserva cepen- innotescit.
dant sa Maison Royale, puisque suivant un Diplôme de Louis le
Gros , ce fut seulement Philippe I qui en fît donation à l'Eglise
de S. Denis.
Le Kassinogilum de la Chroni- Palatium antiquum in Chro- Tom. lo. p.
que d'Angers , appelle Cassignogi- '"^^ Jndegavensi Kassinogilum,
lum par Aimoin dans la vie d'Ab- ^P"-^ Aimoinum vero Cassigno- ibid. p. i38.
bon, situé à trois milles de la ^i^uni dictum, à Regulae Mo-
Réole , ne paroît pas différent du f^f^^sterio tribus passuum millibus
Calcisdrotum , dont l'Histoire de dissitum , idem 'videtur atque
l'Abbaye de Condom fait mention Calcisdrotum in pago Vasatensi Tom. a p.
comme d'un Palais ruiné , et qu'elle ^^ fluminis Drotii in Garumnam
place dans le Bazadois à l'endroit confluentes situm , cujus memi-
OÙ le Drot mêle ses eaux avec "'^ Auctor Historiée Abbatise
celles de la Garorme. Mais il ne Condomensis. Feràm sedulb dis-
faut pas le confondre avec le Cas- tinguendum est a Cassinogilo Pa-
sinogilum d'Agenois , où Charlema- latio Aginnensis agri , ubi Hil-
gne laissa la Reine son épouse en- degardam uxorem Ludovico pio
ceinte de Louis le Débonnaire , gravidam reliquit Carolus Ma-
pour aller faire la guerre aux Sar- gf^us contra Sarracenos bellaturus.
rasins. L'Auteur du quatrième livre Geographicas Aimoini et Scrip-
de la Diplomatique a relevé à ce torum illius vestigiis insisten-
sujet la méprise d' Aimoin et de ^"^'^ (^^ Cassinogili situ mendas no-
ceux qui l'ont suivi. tavit Mabillonius^ seu potius Mi-
chael Germanus Auctor libri quarti
de re Diplomaticd.
Enfin Avalon , Autun , Auxerre , Multa Hugonis Capeti , Ro-
Dijon , Montreuil , Pont-Sainte- berti et Henrici Diplomata enun-
Maixance, Reims et plusieurs au- ciantur data, in plurib us aliis lacis
très endroits d'où Hugues-Capet c,ut oppidis qux totidem partes
Robert et Henri ont daté leurs erant eorum Domanii^ et ubivil-
Diplômes , faisoient partie du Do- las seu Domos Regias ipsos ha-
maine de ces Princes , soit comme baisse verisimile est^ sive ut Reges ^
Rois , soit comme Ducs de France sive tantùm ut Francise et Burgun-
ou de Bourgogne : ils y a voient dise Duces , v. g. Avallone , Au-
sans doute des Maisons Royales ou gustoduni, Altissiodori, Divione,
Châteaux ; mais aucun n'est ap- MonasterioU , Ponte-Sanctœ-Ma-
pellé Palais dans nos monumens. xentise, Remis etc. Feràm nullus
ex his locis Palatii nomine insignitur in Capetianis instrumentis.
PP
cl
PRyEFATlO.
IV.
De Consiliis et Curiis Regiis.
Consiiium Regni Tiegotia in Consilio
Régis. . ,
Regio agitabantur. Illustrem hâc
de re testem habemus Hugonem-
Capetum in epistolâ ad Sigui-
num , Senonensem Archiprx-
Tom.M.p. sulem : a Regali potentiâ in nul-
» lo abuti 'volentes (ait Hugo)
» omnia negotia Reipublicse in
» consultatione et sententiâ fi-
» delium nostrorum disponimus ».
Idem ad Marchionem Borellum
ibid. p. 393. ita scribit : « Vestrx inquietu-
» dini quamprimàm subvenire
i statuimus Consilio et auxilio
» nostrorum omnium fidelium ».
In Adalberonis carminé laudatur
Robert us, qubd in ejusmodi Con-
ventihus oratorie disserere solitus
esset de rébus qux in deliberatio-
nem cadebant. Non modo de nego-
tiis sxcularibus agcbatur in Re-
gum Consiliis , verîim etiam de
Ecclesiarum et Monasteriorum
fundatione j instauratione ^ im-
munitatibus et privilegiis j nec-
non de donationibus bonorum à
Regali Domanio médiate vel
immédiate benejiciario jure pen—
dentium ; denique de cujuslibet
speciei donationum confirmatio-
ne. Quorum quidem exempla
passim in Diplornatibus occur-
runt. Duo vel tria seligimus ,
jbid. p. S91 . nempè Ordinis Monastici in
Cocnobio San-Dionysiano Hu-
gonis et ope Roberti redintegra-
tionem ; Henrici vero pietate et
auctoritate ^ Ecclesise Casse-Dei
Tom.H.pp. i^ titulum Abbatise constitutio-
nem ; Martinianseque apud Pari-
sios Basilicse instaurationem.
Horumce duorum Henrici Di—
plomatum subscriptionibus ap-
paret eo régnante consilia con-
stitisse ex Principibus Régi con-
588. et 605.
IF.
Des Conseils et Cours du Roi.
Hugues-Capet , dans sa lettre à
l'Archevêque de Sens , fait mention
d'un Conseil composé de ses fidèles ,
oii se régloient les affaires de l'E-
tal. Suivant une autre lettre de ce
Prince, ce fut dans un Conseil qu'il
fut arrêté que l'on accorderoit à
Borel , Comte de Barcelonne , le
secours qu'il avoit demandé. Le
Poëme d'Adalbéron nous apprend
que Robert y proposoit avec élo-
quence l'objet des délibérations.
On y traitoit aussi des fon-
dations et des restaurations des
Eglises et des Monastères , de
leurs privilèges et immunités ,
des donations de biens dépen-
dans immédiatement ou média-
tement du Domaine Royal , et des
confirmations des donations de
différente espèce ; les Diplômes des
Rois en fourniront beaucoup d'e-
xemples : nous nous bornons à citer
le rétablissement de la Régularité
dans l'Abbaye de S. Denis par Hu-
gues-Capet et Robert ; l'érection de
l'Eglise de la Chaise-Dieu en Ab-
baye , et la restauration de celle de
S. Martin des Champs par Henri I.
Ces deux derniers Diplômes nous
apprennent que les Conseils sous ce
Prince étoient composés de Princes
du Sang, d'Archevêques et d'Evê-
ques , des grands Vassaux de la
Couronne, des Seigneurs qui rele-
voient immédiatement du Roi, et
des Officiers du Palais. Abbon , dans
son recueil de Canons présenté
à Hugues-Capet et à Robert , dit
expressément qu'un des devoirs
des Grands du Royaume étoit
d'aider nos Rois dans les Conseils :
les Prélats y étoient invités comme
les Grands : Gerbert , dans une de
ses lettres à l'évêque Brunon, l'in-
PRJEFATIO. clj
vite de la part de Hugues-Capet sanguineis, Prxsulibus , Mognis
et de Robert de se rendre au Con- Coronse Vassallis , FeodaUbus
seil indiqué à Senlis. L'Assemblée Dominis Régi heneficiario jure
convoquée à Compiegne en 1023 immédiate suhditis ; deniquè ex
avoit pour objet la réception des Regalis Palatii Ministris. Enim-
Ambassadeurs de l'Empereur. Le vero ex Abhonis Canonihus ,
Prince Henri , fils du Roi , le Comte « Régi Primores Regni auxilio Tom. lo. p.
de Flandre , le Duc de Norman- » et consilio tenentur exhibere
die, plusieurs Seigneurs , Eve- » debitum honorem cum re^veren-
queset Abbés, y assistèrent. Le Roi » tiâ j>. Hinc ad Consilia voca-
Robert manda , la même année , Fui- bantur non modo Proceres , sed
bert à la Conférence qui devoit se etiam Prselati Ecclesiastici. Bru-
tenir avec l'Empereur ; le Prélat nonem Episcopum Lingonen-
s'en excusa sur l'étal de sa santé et sem , ad Colloquium Sflvanectis
sur la longueur du voyage. Henri t habendum, Regum nomine , con- ibid. p. 404.
apprend que l'on prétendoit avoir sultandi causa, invitât Gerbertus.
trouvé à Ratisbonne le Corps de S. Conventui quem apud Compen-
Denis : il convoque une Assemblée dium Robertus ad Legatos Impera-
de Barons^ et de Prélats parmi les- toris excipiendos coegerat ad/uere
quels l'Abbé de S- Denis est spé- Henricus Régis filins ^ Flandrise ibid. p. 609.
cialernent compris , pour délibérer Cornes , Normannise Dux , com-
sur le parti qu'il convient de pren- pluresque alii beneficiarii Do-
dre dans cette circonstance ex- mini , Episcopi et Abbates.
traordinaire. C'est à titre de fidèles Ad ejusdem Régis cum Impera- ibid. p. 472.
que les Prélats étoient admis dans tore colloquium invitatus Ful-
les Conseils des Rois, comme bertus^ valetudinis infirmée iti-
on peut le voir dans la lettre de nerisque longitudinis excusatione
Hugues-Capet à l'Archevêque de utitur in epistolâ quadam ad
Sens : ISous vous croyons digne , lui Robert um conscriptâ. Henricus
dit le Prince , d'être aggrégé au Rex^ audito rumore de commen-
nombre de nos fidèles dont nous titiâ Corporis Sancti Dionysii
voulons prendre les avis pour les apud Ratisponam inventione ,
affaires de l'Etat; et en conséquen- Conventum coegit Clericalis , Tom. {{.pp.
ce il lui enjoint de venir au-plutôt Laicalisque ordinis personarum, *^^' *' *^^'
prêter serment de fidélité. Enfin quod magnorum S. Dionysii
on voit dans une lettre de Fulbert Chronicorum Scriptor interpre-
que les Evêques dévoient au Roi to^«^ e.yi c^e Baronibus etPraelatis.
aide et conseil , quand il s'agissoit Fidelium nomine ad Consilia
de la justice , de la paix , de l'é- Regia admittebantur Prsesules^ ut
tat du Royaume , et de l'honneur patet ex jam laudatd Hugonis-
de l'Eglise. Capeti ad Siguinum , Senonensem
Archiepiscopum epistolâ , quem fidelium suorum^ (id est Consilia- Tom. 10. p.
riorum) participem fore dignissimum judicat , monetque ut quam-
prîmiim eam fldem quam cseteri fidèles sibi firmaverant ipse quoque
confirmet. Fulbert us in epistolâ quadam inscriptâ Roberto, paucis verbis ibid. p. 467.
ea complcctitur de quibus consilium et auxilium Régi debebat Episcopus ;
scilicet de j ustitiâ , de pace, de statu Regni, de honore Ecclesiae.
L'Auteur de la vie de Burchard , Régis Consiliariorum seu Con- ^^^^ con.
Comte de Corbeil , donne à ce siliatorum titulo donontur Bur- ^'i'»^"-
clij P RM F AT 10.
350.'*?'574; ^^'«''^"•^ Cornes ah ipsius vitx Seigneur le titre de Conseiller du
Scriptore , et Hugo Roberti Roi ^ attribué aussi dans un Diplô-
Educator in ejusdem Régis Di- me de Robert à Hugues, gouver-
plomate anni 997. In secundâ neur ou précepteur de ce jeune
S. Theoderici , Aurelianensis Monarque. On ne peut douter que
Episcopi, vitâ narratur eumdem Thierry depuis Evêque d'Orléans ,
368 *^'^" ^'^^0^^"^"'" ^^ Curiam juvenili n'ait été un des Conseillers du Roi
eetate accersitum , fidelitate et Robert dans le tems qu'il vivoit à
prudentid ità Roberto fuisse ac- la GDur : l'Auteur de sa vie raconte
ceptum , ut Rex cœperit ejus que ce Prince avoit la plus grande
uti consiliis, et jura Regalia ei confiance dans ses conseils, et
tradere disponenda. Ex quibus- qu'il l'avoit rendu dépositaire des
dam verbis Fulberti ad Leuthe- droits de la Couronne ; expres-
ibid.p.i^O. ricum , Senonensem Archiepisco- sions qui ne peuvent convenir
pum, scribentis colligit eruditus qu'aux Conseillers de nos Rois.
vir D. de Foncemagne Leu- M. de Foncemagne pense aussi
thericum publicse rei administra- d'après une lettre de Fulbert que
torem fuisse sub Roberto Rege. Leuthéric , Archevêque de Sens , a
été employé dans les Conseils ou dans le ministère sous le Roi
Robert.
Caria Régis. ]^egis Curiae vel Aulae no- Les Assemblées des Seigneurs
mine designabantur Procerum où le Roi rendoit la justice, s'ap-
Conventus in quibus jus dice- pelloient la Cour du Roi : Héri-
batur à Rege. Ex narratione man , Abbé de S. Martin de Tour-
restaurationis Abbatise S. Mar- nay , raconte dans son Histoire de
tini Tornacensis j Auctore Heri- la restauration de cette Abbaye,
ibid.p. 237. manno, « Curia Régis Hardui- que l'Evêque de Noyon Hardouin
» num Episcopum, s> ob turrem Re- y fut jugé et condamné à l'exil,
giam Noviomi eversam « prodi- pour avoir détruit la tour du Roi
» tionis reum , de Regno Fran- dans sa ville épiscopale. Un Comte
» corum expellendum et exilium nommé Rodolphe y fut cité com-
» subire judicavit ». Apud Fui- nie coupable d'avoir tué un Clerc,
bertum epistolâ ad Joannem Pa- et d'avoir pillé les terres de l'église
ibid. p. 473. pam XIX j ce Comes quidam, ma- de Chartres. Fulbert , qui nous ap-
» lefactor^ nomine RodulphuSj qui prend ce trait dans sa lettre au
» res Ecclesise per injustam occa- Pape Jean XIX , mande à Foulques
» sionem invaserat , unum de Nerra , Comte d'Anjou , de venir
» Clericis manïbus suis interfece- se laver en Justice du crime de
» rat^ duos alios captos sacra- leze-Majesté qu'il avoit commis en
» mentis illigaverat , de his om- donnant azyle à quelques-uns de
» nibus appellatus fuit in Curiâ ses Vassaux qui s'étoient rendus
» Régis. » Fulco Nerra, Comes coupables d'un crime atroce en
Andegavensis , satellitibus suis présence du Roi même.
horrendi facinoris, présente Rege , admissi reis patrocinium et recep-
tacula prsebuerat. Itaque Fulbertus eum monet ut statuto tempore
Ibid. p. 476. veniat in judicium , se se apud Regem de Majestatis crimine purgaturuS'
PMium Per Curiam Parium intelligi Cette Cour étoit la véritable
débet ipsamet Régis Curia, cùm Cour des Pairs , quand il s'agissoit
in eâ de Procerum dissidiis com- de discuter les querelles des Hauts
Seigneurs.
PRJEFâTIO. cliij
Seigneurs. Robert y manda Ri- ponendis agebatur. Narrante fVil-
chard second , Duc de Norman- lelmo Gemméticensi, Rohertus Rex
die , et Eudes le Champenois , et Odonem Comitem et Richardum,
termina les différends de ces deux Normanniœ Ducem^ amhos discor-
Seigaeurs au sujet de Dreux et de des ad se apud Coldras convenire
la dot de Mathiide qu'Eudes avoit mandavit , controversiamque in-
épousée. 11 en est fait encore men- ter eos de Drocacensi Castro , \T- ^^ P-
tion dans la lettre de ce Comte au seu de dote Mathildis Odonis
Roi Robert. Le Duc de Norman- uxoris ortam^ Regni Procerum
die l'avoit ajourné de la part du hahito Conventu , diremit. Pa-
Roi à un Placite : comme il se dis- rium Curiae spécimen egregium
posoit à y comparoître, le Duc lui hàbetur in ejusdem Odonis ad
manda que ce différend ne pouvoit Robertum Epistolâ^ in quâ sic
être jugé sans l'assemblée de ses Regem alloquitur : « Cames Ri- 'l>^d.p.m{.
Pairs ^ parce que le Roi ne vouloit » chardus monuit me venire ad
entendre à aucun accommode- » justitiam sivc concordiam de
ment , et qu'il prétendoit faire » querelis Ego vero misi
confisquer les béaéfîces du Comte, » causam hanc totam in manu
et le faire déclarer incapable d'en » ipsius ; tàm ille ex consensu
posséder. » tuo constituit mild placitum . . .
» sed instante termino .... mandavit mihi ne me fatigarem ad condic-
» tum placitum veniendo ; quia non erat tibi cordi aliam justificationem^
» sive concordiam recipcre, nisi hoc tantiim faceres defendere , quod
» non essem dignus ultum beneficium tenere de te, JSec sibi competere
n dicebat (Richardus), ut me ad taie judicium exhiberet sine Conventu Pa-
» riumsuorum ».
Les Eglises situées dans les Do- ^pud Curiam Régis discutie- Ecciesiarum
maines ou dans la mouvance de hantur causx Ecciesiarum , po-
la Couronne avoient leurs causes tissimùm in territoriis ad Do-
commises à la Cour du Roi , comme minium Regale pertinentibus si-
on le voit par les Diplômes de tarum, ut indicant Henrici I
Henri I pour les Chanoines d'E- Diplomata Canonicis Stampen-
tampes et pour l'Abbaye de la sibus et Cazx-Dei Monachis Tom. il. pp.
Chaise-Dieu. Il nous reste d'ailleurs concessa. Nonnulla etiam super- ^''^'"^^^•
plusieurs Arrêts émanés de la Cour sunt placïta Régis Curiee de cau-
du Roi concernant les Eglises et sis Ecciesiarum Ssecularium et
les Abbayes. Tels sont , sous les Regularium.^ v. g. sub Hugo-
Rcgnes d'Hugues-Capet et de Ro- ne et Roberto ad annos 995, Tom. lo.pp.
berl , les Arrêts pour Notre-Dame 1008, 1016 et 1030, in gra-^^^''"'
de Soissons contre Albert de Ver- tiam Ecciesiarum Suessionensis
mandois ; pour l'Abbaye de S. De- R. M. Corbeiensis, San-Diony-
nis contre Burchard ; pour celles sianx, Parisiensis S. Germani,
de Corbie et de S. Germain des Dervensis et Gemeticensis ; sub
Prés contre des Avoués ; enfin Henrico autem pro Clericis S. Tom. a. pp.
577 ctc
pour celles de Montier-en-Der et de Comelii Compendiensis , Eossa-
Jumieges contre des usurpateurs, tensibus S. Mauri^ et Suessionen-
Le Règne de Henri I nous en four- sibus Sancti Medardi Monachis
nit aussi quelques-uns , sçavoir les annis 1043, 1047 et 1048.
Arrêts en faveur des Chanoines de S. Corneille de Compiegne contre
Tome XI. q q
cliv rRMFATIO.
leur Prévôt, et ceux qui furent rendus pour les Abbayes de S. Maur
des Fossés, et de S. Médard de Soissons, contre des Avoués.
Litiura For- Simplex et à forensium. ju- La forme de la procédure en usage
diciorum anfractibus immunis dans la Cour du Roi est fort simple,
litium in Curiâ Régis dijudi- Le plaignant présente sa Requête
candarum formula. Petitor li- au Roi , qui l'admet et fait ajourner
bellum. supplicem Régi porrige- la partie adverse ; le demandeur
bat, seu (ut aiebantj clamores plaide sa cause le premier, le défen-
inferebat Regiis auribus. Rex, deur y répond. L'un et l'autre sont
accepta expostulatione , reum in admis à faire preuve, soit par le scr-
judicium vocabat ad diem con- ment de plusieurs témoins , soit
stitutum. Petitoris erat priorem per par titres ou par le duel. Les Sei-
se se causam suam perorare ; Rei gneurs et les Fidèles délibèrent :
verb, Petitoris argumenta refel- le Roi rend un Arrêt définitif ou
1ère. LJterque ad causse probatio- provisionnel. Quand les preuves
nem adhibebat testes, vel aulhcn- ne sont pas complètes , la chose
ticas literas, vel, pro more tem- contestée est mise sous la main du
poris, legalem duelli conflictum. Roi. Les amendes sont adjugées au
Auditis Optimatum et Fidelium profit du fisc Royal ou de la partie
sententiis, Rex decretorium pro- victorieuse. Dans certaines occa-
nunciabat judicium , ^w.l petitori sions les excommunications mê-
vindicias concedebat. Sin autem mes sont employées comme des
litigatorum. jus adhuc in ambi- moyens propres à procurer l'exé-
guo erat ob defectum probatio- cution des Arrêts. Quelquefois
num, res de qud controversia les Parties s'accommodoient et
TomAO.pug. agitabatur in potestate Régis, transigeoient dans la Cour du Roi,
tanquàm apud sequestrum , depo- et ces transactions étoient confir-
nebatur. Mulctse vel fisco regio, mées par une Charte divisée , dont
vel ei qui causam vicerat addi- le Roi donnoit une moitié à clia-
cebantur. Aliquando qui causa ce- cune des deux Parties. On trouvera
ciderat excommunicationis com- des exemples de ces différentes
minatione ad judicii executionem formes de rendre la justice dans
compellebatur. Alicis in ipsdmet les Diplômes que nous avons cités
Curiâ, prœsente Rege, petitorem ci-dessus.
Tom. 10. p. inter et reum. fiebant pacta inscribenda Chirographo quod utrique
.^^'*' Parti manu Régis divisum dabatur. Longum esset afferre variarum
ejusmodi formularum judicialium exempla quse passini et prxcipuè in
Curiae pie- suprci laudatis Diplomatibus occurrunt.
nariae.
Prsecipuis anni festivitatibus Les Cours plénieres se tenoient
solemnes à Regibus celebrabantur aux principales fêtes de l'année,
Conventus , et quidem splendido et les Rois se plaisoient à y paroî-
ac magnifico apparatu. Ecclesias tre avec toute la pompe et la ma-
apud qua.s\AQi\?indd agebanturCn- gnificence convenable à leur di-
riae magnis sumptibus obnoxias gnité. Les Eglises et les Abbayes
ergà Reges fuisse conjicere licet où elles étoient convoquées,
ex jam citato Robert i privile- étoient apparemment obligées à
gio quo in Cœnobii San-Diony- défrayer nos Rois. Robert exempta
siani gratiam decessit de jure so- de cette charge l'Abbaye de Saint
ibid. p. .^93. lemnem Curiam in Natali Do- Denis, et renonça au droit qu'il
PBJEFATIO. clv
avoit d'y tenir ces Cours aux fêtes mini, in Theophaniâ , in Pas-
de Noël , de l'Epiphanie, de Pâ- châ et in Pentecoste, apnd Son-
ques et de Pentecôte. Les anciens Dionysianum Castellum cele-
Manuscrits Liturgiques de cette Ab- brandi. In antiquis ejusdemEccle-
baye détaillent quelques circon- sise membranis liturgicis recensen-
stances des (•éréinonies qui s'y pra- tur plerique ritus in plenariis
tiquoient pendant la Grand'Messe. Curiis observati ; v. g. usas
Le Prélat officiant y mettoit la Coronse capiti Régis inter Missa-
Couronne sur la tête du Monar- rum solemnia per Prsesidem rem
que; et l'usage de suspendre les sacram facientem impositse ; cu-
Couronnes Royales sur l'autel à jus consuetudinis vestigium ad-
de certaines fêtes qui subsistoit /"<c supererat seculo inox elapso^
encore au siècle dernier , en étoit «/"o super altare majus^ quibusdam
un vestige. festivitatibus , suspendebantur Co-
ronse Regise in Thesauro asser-
vari solitss.
On traitoit dans les Cours plé- De negotiis Regni tam poli-
nieres des affaires politiques et ci- tiois , quam civilibus , agebatur
viles, comme dans les autres Con- apud Curias plenarias œquè ac
seils. Fulbert fait mention d'une apud cxteros Regios Conventus.
assemblée de cette espèce que Ko- In quddam Fulberti ad Rober-
bert de voit tenir aux fêtes de tum Regem epistold memoratur
Noël à Orléans vers l'an 1017 , et « Concilium quod proximâ so- J^^- *o. p.
où l'on devoit prendre des mesures » lemnitate Natalis Domini Rex
pour la paix. La Charte d'iimnu- » Aurelianis habiturus erat curn
nité en faveur de l'Abbaye de S. » Principibus Regni de pace com-
Pierre de Melim fut expédiée dans " ponendd ». Henriei vero Di-
une Cour piéniere de l'Epiphanie plomatibus immunitas S. Pétri
vers l'an 1033, et la réunion du Melodunensibus Monachis con-
bénéfîce de TAbbave de S. Médard ceditur Castro Meloduno in Cu- ''"'"• **■ /'•
a la Communauté , confirmée dans riâ Epiphaniae circa annum 1033,
une autre Cour piéniere à Laon, qusedam autem restitutio Sancti
tenue à Noël de l'année 104-7. Medardi Cœnobio facta confir-
matur die Dominicae Nativitatis anni ]Oil. in frequenti Prxsuluin^ Opti- ii>^<i- p^^'^-
matum et Nobilium consessu.
V. V.
Des OJficiers du Palais et de la De Palatii et Domûs Régis
Maison du Roi. Offîcialibus.
Les avertissemens placés à la Cancellariorum, Notariorum-
tcte des Diplômes de Hugues-Ca- que sub Hugonis , Roberti et
pet , de Robert et de Henri I , Henriei principatu seriein exhi-
font connoître la suite des Chan- bent monita in horumce Regum
celiers et des Notaires sous ces Diplomata. Ex narratione Co-
trois Règnes. Gervais , Archevê- ronationis Philippi I. Ger-
que de Reims, profita de la céré- vasius , Remorum Archiepisco-
monie du Sacre de Philippe I , pus, « verbum habuit corani Rege. ibid. p. 33.
pour conserver à son Siège la di- » quia esse deberet, sicut sui an-
clvj PR^FATW.
» tecessores fuerant, summus lie- gnité de Grand Chancelier , dont
» gis Canccllarius . Qiiod eodem plusieurs de ses prédécesseurs
» Rege gratissimè annuente^ et ex- a voient été décorés. On voit à la
» teris conniventihus , preedictus fin d'une Charte de Hugues-Ca-
» Pontifex sibi et Ecclesiœ ohti- pet , fixée à l'an 987, la signature
» nuit ». Inter subscriptiones Di- d'un Référendaire nommé Geriseric,
plomatis Hugonis-Capeti de H- et le Comte Manassès est qualifié
bertatibus Ecclesiarum , quod Secrétaire du Roi dans une Charte
quidem ad annum 987 referlur ; de Robert en 1031. Suivant l'Au-
Tom. 10. p. animadvertimus Referendarium teur des Gestes des Comtes d'An-
549.
nomine Gensericum seu Gense- jou, et les Mémoires de Hugues de
jbid. p. 6-2^. linum. Manassès autem Cornes à Cleers, la dignité de Sénéchal et de
Roberto dicitur lioster à secretis Maire étoit héréditaire dans la niai-
in tjusdem Régis Diplomate son de ces Comtes. C'étoit à titre
anni 1031. Ex Gestis Consulum de Grand- Sénéchal que le Com-
Andegavensium^ et Hugonis de te d'Anjou portoit le principal
Cleriis commentario , Francix étendard à la guerre ; comme
ibui. p. 249. Majoratus et Senescalcia Ande- Maire , il rendoit la justice dans la
gavorum Comitibus olim erat Cour Domaniale du Roi , et com-
hereditaria. Unde Cornes Ande- me Dapifert , il présidoit au ser-
gavensis in prœliis Signiferi, in vice de table dans le festin Royal
Palatio Majoris-Domùs dicendo du Sacre. Mais outre le Grand-
juri prsefecti , in coronatione Re- Sénéchal , il y avoit d'autres Offi-
gis Dapiferi munere fungebatur. ciers subalternes qui portoient les
Sed pruetereà inferiores suberant noms , et exerçoient les fonctions
Senescalli et Dapiferi consuetis ordinaires de Sénéchal et de Da-
et quotidianis operis obnoxii. pifere. Parmi les signatures des
Henrici Diplomatibus in gra- Diplômes de Henri I en faveur
tiam Cœnobiorum Hasnonensis des Abbayes d'Hasnon et de S.
et S. Martini à Campis , anno- Martin des Champs, on voit celle
rum 1058 et 1060 , subscribit d'un Guillaume avec la qualité de
Tjm.n.pp. fi^illelmus Senescalcus. Prseter- Sénéchal. Les Auteurs de l'Histoi-
599. et 605 jy^i^gng pgi gjj Auctoribus Histo- re Généalogique de la Maison
risR genealogicse Regiœ Bomûs de France n'en font pas mention.
Francise. Apud eosdern desideran- Ces mêmes Auteurs ont omis un
Tom. 10 et ^^^ Balduinus Connestabilis an- Connétable , Baudouin en 1043 ; un
\i. inter Di- ^f^ 1043; GcnscUnus seu Ga- Bouteillier , Gensehn ou Gamelin
plom. Reg. '
melinus Sylvanectensis , Buti- en 987 ; deux Pincernes ou Echan-
cularius anno 987 ; Falterius sons^ Wautier et Gislebert en 10.57 ;
et Gislebertus , Pincernae anno un Chambrier , Maurin en 987 ; un
1057 ; Maurinus Çamerarius Queux , Frameric ; un Soucham-
anno 987 ; Framericus Cocus, brier, Yves en 1060 , et un Bou-
et Yvo Sub-Çamerarius anno teillier , Ingenulfe ou Engenoul en
1060; Ingenulfus quoque Bu- 104-3, qui n'est pas peut-être diffé-
ticularius anno 1043, modo rent de celui qu'ils ont placé après
tamen hic non sit idem cum In~ Hugues en 1065. On pourroit
genulfo quem supra dictarum aussi ajouter à la liste des Chambriers
Genealogiarum Scriptores Hu- Odelin , et à celle des Maréchaux ,
goni Buticulario ad annum 1065 Guy, tous les deux en 1047 , s'il
ViiJEFATlO. clvij
n'y avoit lieu de soupçonner que postposuenmt. Henrici Régis
c'étoient des Officiers de l'Abbé Diplomati anni 1047 subscri-
de S. Médard qui avoit aussi son hunt Odcl'mus Catnerarius ^^ ^^' '*'^'
Chancelier ; car les Abbés, ainsi que Wido Marescallus ; sed incer-
les Evèques et les Hauts-Seigneurs tam utrum fuerint Officiales Re-
avoient alors dans leurs Cours près- gis , an Jbbatis S. Medardi , cu-
qu'autant d'Officiers que les Rois. jus ibidem annotatur Cancella- '*"' p- 562.
rius : Reges enim Officialium numéro vix superabant /ibbate.s^ Episcopos
et Regni ProcereSj seu, ut aiunt, Magnos Fassallos.
La Charte de Henri I en faveur Diplomati Régis Henrici pro J^'^p- 595.
de la ville d'Orléans , distingue civitate Aurelianensi adscribunt
l'Office de Bouteillier d'avec celui Hugo Buticularius et Gisleber-
^ Edianson ou Pincerne : Hugues tus Pincerna .• ergo ed tempestate
y signe en qualité de Bouteillier, discrimen intererat Buticulariura
et Gisleberl en celle de Pincerne. inter et Pincernam. In altero
Il est remarquable de voir dans ejusdem anni Diplomate obser-
les signatures d'un Diplôme de vavimus subscriptiones duorum
l'an 1057 ce même Hugues avec Pincernarum , quorum unus {Ha-
ie titre à'Echanson des Rois , et go) dicitur Pincerna Regum ; 'i'"m- iO. p.
Wautier avec celui (TEchanson du alter vero {Vallerius) Pincerna
Roi. Régis.
L'Olfice de Grand-Queux ou de Fulcherus , régnante Ludo- ibid. p. 2.S6.
Chef des Queux du Roi n'étoit pas 'vico Transmarino , Tornacensis
originairement affecté à la No- Episcopus , ex pâtre ignobili
blesse: Héri manne , Abbé de S. natus ab Herimanno dicitur ^ ut
Martin de Tournai , dit, en parlant potk filius Principis Coquorum
de Foucher , Evêque de cette ville Régis Francise. Ex quo sequitur
sous le Règne de Louis d'Outre- Archimagiri officium antiquitàs
mer, que ce Prélat étoit de nais- « solis viris nobilibus non fuisse
sance roturière, étant fils du Chef possessum. Deinceps tamen et
des Queux du Roi de France. Nous jam ab anno 1058 Régis Coquo- J^^- "■ /*•
voyons depuis , les signatures des rum subscriptiones animadver-
Queux parmi celles des Officiers tuntur in Diplomatibus. Coccos
de la Couronne dès l'an 1058. Un Régis consuetudines de bobus
Diplôme de Henri I nous apprend et de carne in campis et in vil-
qu'un de leurs droits consistoit à lis exegisse patet ex Henrici '^id. p. eoo.
lever certaines redevances sur les Diplomate ejusdem fere anni
bœufs et sur la viande dans les cam- Fossatensibus Monachis concesso.
pagnes et dans les villages.
On voit par une lettre du Comte Palatii seu Domûs Régis Mi-
Eudes au Roi Robert, que les Offi- nisteriales jam à Roberti tempo-
ciers du Palais jouissoient dès -lors ribus auctoritate et gratid pluri-
d'un grand crédit , et qu'ils avoient miim valuisse , Regnique nego-
part aux affiiires publiques : car ce tiorum consortes fuisse merito
Seigneur supplie le Roi de lui per- colligitur ex verbis Odonis irh
mettre d'employer la médiation cpistolâ jam laudatâ Regem sic
des Officiers du Palais ou des alloquentis : « Undè suppUciter Tom. lo. p.
Grands du Royaume , pour mé- » exoro clcmentiam qux tibi na-
nager sa réconciliation avec lui. » tur aliter inest. . . . ut jam tan-
r r
clviij P RM F AT 10.
» dem. . . . me tibi sive per doniesticos tuos, sive per manus
>) Principum reconciliari permittas ».
Celehcrrimus Auctor Compen- Suivant le sçavant Auteur de
dii Chronologici Historiée Fran- VAhré^é chronologique de l'His-
cicx existimavit ante Philip- toire de France , Philippe I est le
pum I nullum ex nostris Re- premier de nos Rois qui , pour
gibus litteras suas magnorum autoriser ses Chartes et ses lettres ,
Officialium subscriptionibus com- les ait fait souscrire par les grands
munivisse. Mabillonius autem Officiers. Ce célèbre Académicien
hujusce consuetudinis initium ne s'est pas beaucoup éloigné du
Dipiom. pag. refert ad extremos Henrici Re- sentiment de D. Mabillon, qui fixe
gis annos. Equidem ante annum le commencement de cet usage
1058 nullse occurrunt omnium aux dernières années du Règne de
insimnl Officialium subscriptio- Henri I. Il est vrai que nous ne
nés. Verhm , quamvis non affer- trouvons pas les signatures de tous
remus litteras Regias Hugonis- les Officiers à la fois avant 1058 :
Tom. 10 p. Capeti anni 987 à Buticulario , mais outre une Charte de Hugues-
Camerario et Referendario sub- Capet de l'année 987 signée d'un
signalas , aliasque Roberfi Régis Bouteillier ^ d'un Chambrier et d'un
anno 1021 , quibus suhscribit Référendaire ^ et une autre du Roi
Tom.w. p. Odo Palatinus Comes ; tamen Robert en 1021, où Eudes prend
577. _ ' _ ' ■"
Henrici Diplomatibus ab anno le titre de Comte du Palais ; les
1043 identidcm apposita viden- Diplômes de Henri I nous pré-
tur signa Connestabuli , Buticu- sentent dès 1043 les souscriptions
larii, et variorum Officialium. d'un Connétable et d'un Bouteillier,
Tom. 10. p. Anno autem 1058 simul sub- et dans les années suivantes celles
599
scribunt Cameraiius , Cormes- de différens Officiers jusqu'en
tabuli , Senescalkis , Buticula- 1058, où l'on commence à voir
Tom. {\. p. rius et Cocus. Idem animadverti a la fois les signatures du Cham-
potest in Diplomate pro Mena- brier, du Connétable , du Séneschal ,
sterio S. Martini à Campis anno du Bouteillier et du Queux. C'est
1060, in quo preeterea occur- la même chose en 1060, où l'on
runt duo Coci et unus Sub-Ca- peut remarquer de plus deux
merarius. Inferioris enim gra- Queux et un Sous-Chambricr. Il
dils Ojficiales litteris Rcgiis paroît par cette dernière Charte
quandoque adscripsisse patet , et par celle de 1057 en faveur de
liim ex modo citato Diplomate , la ville d'Orléans , que les Offi-
tàm ex altero ejusdern Régis ciers subalternes étoient quelque-
jbid.p.i^95. anno 1057 Aurelianensibus in- fois admis à signer les Diplômes de
colis concesso , in quo Praepositi , nos Rois : dans cette dernière le
Viarii et Subviarii subscriptio- Cellier ou Sommelier signe après le
nibus subjectum est signum Jor- Prévôt^ le Voyer et le Sous-Voyer
c?a«wCellarii. du Roi à Orléans.
Signum cujusdam Ingelranni Quant aux Précepteurs des Rois^
*Paedagogi Régis deprehenditur in Ingeiran est le premier dont nous
Tom. 10, p. subscriptionibus literarum Regia- trouvions la signature accompa-
rum an. 1062 datarum , quibus gnée de cette qualité dans un Acte
Henrici quoddam Diploma con- de 1062. Mais dans un autre Acte
firmat Philippus. Sed longe antè^ h^aucoup plus ancien , il est fait
PRjEFATIO. clix
mention d'un Hugues , Précepteur ou netnpè anno 997 7nemoratur
Gouverneur et Conseiller du Roi Hugo , Educator et Consiliator ibid. p. 574.
Robert; et comme parmi les sou- ^cgls Roberti in Diplomate pro
scriptions l'on voit celles de deux Monackis S. Maglorii , oui sub-
Hugues, l'un Comte de Meulan, scribunt Hugo ^ Comes Melle-
et l'autre qualifié seulement du ti- censis [aliter Melletensis) .et
tre de Comte , il est vraisemblable Hugo Comes. Porro veri^imile
que l'un des deux est le Gouver- est alterutrum eundem esse ac
neur énoncé dans le corps de la Paedagogum Régis in Diplo-
Charte , d'où il s'ensuit que long- matis contextu memoratum , ac
tems avant Ingelran les Gouver- proinde multb ante Ingelrannum
neurs et Précepteurs des Rois te- Regum Educatores ac Pxdago-
noient un rang distingué à la Cour, gos , ut pote gratiâ et auctori-
et étoient admis à signer les Diplô- to,te pollentes viros ^ haud seciis
mes Royaux avec les Seigneurs et les «c Proceres et Palatil Offlciales,
Officiers du Palais. Regiis literis subscripsisse.
yj. VI.
Des Droits du Roi sur les Grands De Regum in Magnos Coronae
Vassaux. Vassallos Juribus.
La France sous les premiers Ca- Capetianse Stirpis initiis Ma-
pétiens , se gouvernant , comme gni cujusdam Feodi magis quàm
dit Mézerai , plutôt comme un Monarchise legihus administra-
grand fief , que comme une véri- batur res Francorum publica ;
table Monaichie ; les droits que nos undè pênes Regcm tantummodb
Rois exerçoient sur les grands Vas- solum. remanserat supremi Do-
saux, étoient presque réduits à ceux minii jus in Proceres Regni :
de la suzeraineté dont nous allons rap- quantum autem pateret sequenti-
porter quelques exemples. hus discimus exemplis.
Hugues-Capet parvenu à la Cou- Magnâtes Regibus fidelita-
ronne, mande à Borel , Corrite de ^i^ sacramentum prsestitisse patet
Barcelonne , de venir au-devant ex literis Hugonis-Capeti , qui-
de lui , pour lui prêter serment de ^"-^ Borellum Barcinonensem
fidélité. Un Fragment de l'histoire Marchionem monet ut quàm pri-
de France qui finit à Philippe l, fait ^^i^ ^^^^ occurrat , fidem pro- Tom. 10. ,..
mention d'un Comte de Bretagne missam confirmaturus . Ex Frag- ^'^'^■
qui vient à Paris vers l'an 1000, mento Historiée Francicx in Phi-
s'acquitter envers le Roi du service Uppo I desinente , quidam Co-
militaire. Henri I ayant résolu de mes Britannorum, Berengarius
faire la guerre à Guillaume le Bâ- nomine, Parisiis advenit, Ro-
tard , convoque les Vassaux de la bertum Regem visurus , militare- ibid. p. 21*.
Couronne : en vertu de cet ordre ;, que obsequium praebiturus.
il se forme une armée innombra- Guillelmus Plctavensis narrât
ble, composée de toutes les forces Henrici Régis cjiicto bellum Tom. n. p.
du Royaume , depuis l'extrémité jubente innumerosissimas copias,
de la Flandre jusqu'au fond de la in Normanniam expeditas. Jam
Gascogne. Nous avons parlé ci- mentionem fecimus de Consilio-
dessus des Cours où les Seigneurs rum et Placitorum obsequio cui
clx PRMtWTW.
obnoxii erant Proceres ; sed prse- s'acquittoient du service de Con-
terea magnorum Vassallorum seil et de Plaids ; les Rois exer-
hencfîcia certis in casibus fisco coient encore sur eux le droit de
addicehunt Reges , ut constat ex confiscation , comme il paroît par
Toni io. p. literis supra laudatis Odonis ad la lettre du Comte Eudes au Roi
5Ui.
Robertum , in quibus Cornes que- Robert, que nous avons déjà citée.
ritur qubd Rex ipsum suis ho- Henri 1 , pour punir Thibaud ,
noribus seu beneficiis spoliare fils de ce Comte Eudes , de ce
vellet. Apud Glabrum legitur qu'il lui avoit refusé l'hommage ,
ibid. p. 60. Henricum , Theobaldo ablatum , lui ôta le Comté de Tours , et le
in. pœnam rebellionis , urbis Tu- donna à Geoffroi-Martel , Comte
ronicae Dominium dédisse Got- d'injou.
frido cognomento Tuditi.
Regum prœcellentise singula- Un des caractères distinctifs de
ris hœc fuit prxrogativa , quod la Souveraineté de nos Monarques*
per totam Franciam Chartarum dans ces tems-là , c'est que les Ac-
notx Chronologicse eorum Régi- tes étoient datés de l'année de leui
minis annos exhibebant. Poten- Règne dans toute l'étendue di
tiares etiam Optimates Chartas Royaume. Les Seigneurs les plus
suas Regali auctoritate confir- puissans les faisoient aussi ratifie*
mandas curabant ; cujus quidem par les Rois, pour leur conciliei
moris exempta habentur , non une plus grande authenticité. On er
tantiim in Diplomatibus Regum , trouvera dans ce Volume de^
sed et in instrumentis Ducum preuves par rapport aux Ducs d'A-
Tom. {{. pp. Aquitanix et Burgundix , Co- (juitaine et de Bourgogne, et auî
628. etc. ' mitumque Flandrix , Campanix Comtes de Flandre , de Champa-
et Andegavorum. gne et d'Anjou.
ISeque ipsimet Normannix Les Ducs de Normandie , quoi
Duces , quidquid in contrarium qu'en disent les partisans de leur
afferant Scriptores monnulli , ab indépendance , étoient sujets aux
iisdem erga Reges officiis im- mêmes devoirs et aux mêmes ser-
munes extitere. In Additamentis vices que les autres Vassaux de la
ad Historiam Normannix apud Couronne. Si l'on en croit l'Au-
Chesnium narratur in concordid teur des Additions à l'Histoire des
Normannos inter et Francos Normans dans du Chesne ; il fut sti-
tempore Richardi l et Ltidovici pulé par le traité fait entre les
Transmarini constitutum fuisse , François et les Normans à l'occa-
Tom. il. p. * quod Cornes Northmannix nul- sion de la délivrance de Louis
^- » lum faciet servitium Régi d'Outremer , que le Comte (ou
» Francix de terra Northman- Duc) de Normandie ne devroit
» nix, neque ei aliter serviret^ aucun service au Roi à cause de sa
» nisi Rex Francix daret ei feo- Terre de Normandie, et qu'il n'en
» dum in Franciâ ; unde ei ser- feroit aucun, à moins que le Roi
y> vire deberet. Quapropter Comes ne lui donnât un fief en France.
B IVorthmannite de Northman- On y ajoute que le Duc , à cause de
» nid tantummodo facit homi- son Duché , ne doit au Roi que
» nium et fidelitatem Régi Fran- l'hommage et la défense de la vie
» cix de vitâ sud et de suo terre- et de la Couronne, de même que
» no honore, Similiter Rex Fran- le Roi doit au Duc défense et pro-
tection
I RyEtAlW.
chj
tection pour la vie et le Duché ,
de sorte qu'il n'y a d'autre difTé-
reiice entre ces deux Princes, si ce
n'est que le Duc fait hommage au
Roi qui ne le fait pas au Duc.
Henri d'Huntindon , Auteur An-
glois, va plus loin; il fait dire à
Guillaume le Conquérant dans sa
harangue avant la bataille d'Has-
tings, qu'il fut arrêté, dans le traité
dont nous venons de pailer, que
dans toute Assemblée où se trou-
veroient le Roi de France et le Duc
de Normandie , le Duc auroit l'épée
au côté, et le Roi seroit sans armes,
même sans couteau. La Chroni-
que manuscrite de Normandie s'ex-
prime à-peu-piès de même , en
disant rjn'il fat regarde et ordonné
que le Duc de Normandie porteroit
à tous jours espée, et seroit sur Cour-
sier au Parlement , et le Roi y se-
roit sans armes et sans palejroy.
Elle ajoute que le Duc de Nor-
mandie tenoit par parage la. Duché
du Roi de France, en faisant féaulté
et hommage.
Malgré ces détails éloignés de
toute vraisemblance , et que l'a-
dulation ou la prévention natio-
nale a fait adopter aux Ecrivains
qui les ont rapportés , il est cer-
tain, suivant les Auteurs même Nor-
mans et Anglois, que les Ducs de
Normandie remplissoient vis-à-vis
des Rois de France tous les devoirs
que les titres de Vassal et de Sujet
pouvoient imposer dans ce tcms-là.
Richard II fit féaulté et honnnage
par parage à Hugues-Capet , et
son fils Richard III vint à Paiis s'ac-
quitter du même devoir à l'égard
du Roi Robert. Le Duc Robert,
frerc et successeiu' de Richard 111,
reçoit à Fécamp le Roi Henri con)-
me son Seigneur naturel : c'est
poui- satisfaire à son serment de
fidélité , qu'il aide ce Prince à
dompter des sujets rebelles, et à
Tome. A'].
» cise faeit fidelitatem , et de vitd
» sud et de suarum rerum honore
» Comiti Northmannise , et nihil
» aimd differt inter eos, nisi cjubd
» homagium non facit Rex Fran-
» cix Comiti NortJimannise , si-
» eut Cornes Northmannix Régi
» Francieefocit ». Henricus Hun-
tindonensis Guillelmuni Duceni
Norman nis militibus , antè pu-
gnam Hastingensem , in quâ di-
micatum est de Sceptro ^nglise ,
sic loquentem inducit : « Nonne r<mi \{. p.
» patres vestri Regeni Francoruni
» in Rotomogo ceperunt et tenue-
•t> runt , donec Richardo puero
» Duci vestro Normanniam red-
» didit eo pacto qubd in ornni
» collocutione Régis Francise et
» Ducis Normannix gladio Dux
» accingeretur ; Regem verl) nec
» gladium , nec cuhellum ferre
» liceret. » Fisdcni fere 'verbis uti- ibil.p.Vv'i.
tur Auctor Chronici Norman-
nid vulgari Idiomate script i.
Qux quidem testimonia extra
verisimilitudinis fines posita , et
nonnisi ah Anglicse nut Nor-
mannicse gentis assentatorihus pro-
lata pugnant aperte cum cxte-
rorum Scriptorum eliam Nor-
mannorum et Anglorum rela-
tione , ex qud constat Fassallo-
rum et subditoriim ergh Reges
Fraacix' mania a Normannis
Duci bus fuisse adimpleta .
Richardum enim II Hugoni ,
filiuni autem ejus Roberto Régi ,
Parisiis fidelitatem et homi- t<,„. {o. p.
. . 270.
nium per paragium praesti tisse
narrât Scriptor Vernaculus His-
torié nonnuUorum Normannix
Ducunt. Apud Ordericum Fi- Tom. \\.. p.
247
talem Histor. Eccl. L. 7. Ro-
bertus Richardi III frater et
succcssor Henricnm , ut potè
naturalem dominum suum Fis-
s s
cixij PRjEFATîO.
canno liberaliter suscepit. In maintenir son droit à la Couronne.
Epitomâ Ms. Historiée Willelmi La foi que Guillaume , en qualité
2^^.11.;». Gemeticerisis j Henriciis » per fi- de Vassal, a portée à Henri I, lui en
» dei debitum sibi à Roberto , impose assez , pour lui faire éviter
» Normannix Duce , subvenire de combattre contre son Seigneur
> petiit ». Quod prœstitit Dux dans les guerres qu'ils ont ensern-
Vassalli sacramento fidelis. Giiil- ble : ce n'est qu'à l'extrémité , et
lelmus Nothus ( ex Willelmi parce que le Roi abuse de ce ména-
Malmesburiensis libro II de gement , qu'il tombe sur les troupes
ibid.p. \19. gestis Rcgum JnghrumJ in prse- Royales au combat de Dive. Le
liis ^ «. quamvis justinrem eau- même Guillaume ne fut pas moins
» sam hnbere videretur^ cum Hen- exact que ses prédécesseurs à rera-
» rico decernere ferro cavebat, eut plir le devoir des Conseils et des
B et pro sacramento et pro suffragio Plaids. Il assiste avec les autres prin-
» ohnoxius erat ». Reipsd in pu- cipaux Seigneurs du Royaume à
gnâ apud Divam , non nisi invi- l'Assemblée de Vitry dont nous
tus , et ne consueta moderatio in avons parlé ; on avoit vu SOUS le
suam perniciem verteret , Regia Règne de Robert , Richard II sié-
castra adorsus est. Nec minori se- ger dans un Plaids tenu à Senlis.
dulitate consiliorum placitorum- Le même Richard demanda au Roi
que munia, obivit ; namque Pro- Robert , et en obtint la confirmation
cerum Conventui apud Victriacum de l'établissement des Religieux
//-iW. p. 589. anno 1051 habita adfuit. Richar- dans l'Abbaye de Fécamp.
Tom. 10. p. fins I J in placito Sylvanectensi inter Roberti Régis fidèles sederat et ab eodem
615. _ _ ...
ibid. pp.3~i2. confîrmationem petierat substitutionis Monacliorum in locum Canonicorum
Ecclesiee Fiscanensis.
lii' e)c' ^' ^'^^^S'^^ profectb jure potitus est Mais un droit remarquable que
Henricus in Normannise Duca- le Roi exerça sur la Normandie
tum , ditm Guillelmus pupilla- pendant la minorité de Guillaume
rem setatem ogebat , tutelâ soi- le Bâtard , c'est la Garde Royale de
licet atque custodià Ducatûs ce Duché qui lui fut confiée par le
quem ipsi commiserat Dux Ro- Duc Robert dans une Assemblée
bertus , priusquam iter Jerosoly- des (xrands de cette Province,
mitanum arripcret. « ff^illelmo avant le départ de ce Prince pour
» namque Domino Normanno- la Terre Sainte. Les Auteurs disent
» rum adhuc in letate puerili cum que pendant le tems de la mino-
» Rege Francorum manente > , rite du jeune Prince , la Normandie
Jbid. p. 1G6. ait Robertus de Monte in accessio- étoit un t'isc Rojo.1. Ce droit étoit
rdbus ad Sigebertum , Norman- une suite de la Vassalité des Ducs ,
nia fiscus Regalis erat. Quod et une reconnaissance de la Sei-
certe invictum 'videtur clientela- gneurie directe et féodale du Roi
ris Ducum status, Régis vero in sur le Duché où la' garde des Mi-
Ducatum Domina directi et feo- neurs n'appartient pas aux ascen-
dalis argumentum. Etenim ex dans, mais aux Seigneurs de fief;
Normannorum moribus , Custo- coutume qui subsiste encore dans
dia minorum non ad ascenden- cette Province où même la Garde
Norman, tcs, ut aiunt^ parentes; sed ad Royale attire toutes les autres,
îla^'au."" Dominos féodales defertur , et lorsque parmi les fiefs du mineur
insuper ut ad omnes pupilli be- il s'en trouve un seul dans la mou-
VRMFATIO.
ClXllj
vance immédiate du Roi. Le se- neflciarias possessiones extendatur
cours que le Roi Hem'i porta à Custodia Regalis , satis est quod
Guillaume à la bataille de Vales-du- una ex ils immédiate pendent à
nés contre Guy de Bourgogne son feodali Régis Dominio. Mirum
compétiteur au Duché de Norman- igitur videri non débet qubd Hen-
die, étoit un effet de la protection riens Gidllelmo suppetias venerit
du tuteur envers le pupille. Enfin adversiis Guidonem Durgundum
ce qui prouve la supériorité féo- Normanniie Ducatum armis ap-^
dale du Roi , et la Vassalité des petentem. Nécessitas enim , Auc-
Ducs, c'est que les Seigneurs de tore TVilUelmo Malmesburiensi ,
Normandie à qui le Duc Robert Regem tutorem excivit , ut des-
avoit fait prêter serment de fidélité peratis partibus pupilli suceur-
envers son fils Guillaume avant son reret. Denique ex Glahro , licet
voyage de la Terre Sainte , le re- Robertus iter Jerosolymitanum
nouvellerent ensuite du consente- méditons Normannise Primores
ment du Roi de France , à qui seul « militaribus obstrinxerit sacra-
il appartenoit d'en donner l'inve- » mentis , qualiter Guillelmum
Stiture. » in Principem pro se, si non
» rediret, eligerent » ; tamen ejusmodi sacramentum JSormanni Magnâtes non
nisi ft ex consensu Régis Francorum Heinrici unanimiter postmodiim
» firmaverunt ». Régis enim solius erat, utpotè superioris Domini , Ducatûs pos-
sessionem Vassallo suo tradere.
Cependant quelle que fût la pré- Nullum autem tune tem-
rogative de nos Rois à l'égard de poris fuisse Regum jus direc-
leurs Vassaux immédiats, ils n'exer- tum et immediatum in secun-
çoient aucun droit direct sur leurs darios clientes , sive quod
arriéres - Vassaux. Un Vicomte idem est in Vassallorum suorum
de Châteaudun , Vassal du Comte Vassallos , probant Fulberti que-
île Chartres , et arrière- Vassal du relse de injuriis sibi à Gaufredo
Roi, avoit pillé les terres de l'E- Vice-Comité Castrodunensi illa-
glise de Chartres : Fulbert a re- tis. Scribit enim ad Odonem Clu-
cours au Comte, et supplie le Roi «/«cen^ew necessario sibi conve-
d'employer les prières et son auto- niendum esse primitùs Odonem
rite, pour engager le Comte à ré- Comitem Ficecomitis Domi-
primer les violences du Vicomte num immédiate superiorem : quod
de Châteaudun. C'étoit une suite si dissimulaverit Comes , ad Tiè-
de la gradation de Seigneurie et de gem recurrendum. Dcinde Re-
Vassalité, qui faisoit partie de la gem rogat ut monita , jussiones ,
constitution du gouvernement preces et obsecrationes apud Odo-
féodal dont nous allons parler. nem adhibeat , quatenus Comes
Vicecomitem compeliatad resarciendum damnum Ecclesix Carnotensi illatum.
Sic ferebant tempora et feodalis constitutionis leges de quibus nuHC
agendum.
VIL VII.
Des Bénéfices , Fiefs et alleux. De Beneficiis , Feod. et AUod.
Les Bénéfices autrefois amovi- Bénéficia , principio ad
blés, depuis possédés à vie, devien- nulum Domini superioris revo-
nent par succession de tems héré- cabilia , deindè ad vitam bene-
Tom. 11. y).
278.
Tom. 10. p.
SI.
Ibid.pp.kô^.
457. ut 458.
clxiv PRyEFATIO.
fwiarii concessa , tandem hxredi- ditaires : on leur donne souvent le
tarioniin bonorum conditionem nom de //>/j , et ils sont quelque-
sortiuntiir. Seepe Feodi aliquan- fois appelles honneurs^ priiicipale-
db honores vocabantar : hac ment quand ce sont des bénéfices
posteriori oppellatione donnhan- de di<»nité ou de jurisdiclion
tur priecipue dignitatis aut juris- cotnnie les Comtés et Vicomtes.
flictionis bénéficia^ qiipl.es rrant Eudes , Comte de Blois et de
Comitatiis et Fice-Comitatus. Chartres, dit le Champenois, ap-
Odonis Comitis bénéficia hono- pelle honneurs les bénéfices que le
Toni. 10. p. rum nomine dcsignantur in Roi Robert vouloit lui ôter ; et
ejusdem epistolâ ad Robertum dans la convention entre le Duc
Regem. Simili honoris titido in- d'Aquitaine et Hugues de Luzi-
signitur benejiciuni Fice-Comitis gnan , le bénéfice du Vicomte
Bosonis in conventione inter Boson est qualifié de même.
rbid. ,,. 534. f^illelmum , Ducem Jquita-
niée et Hiigonem de Liziniaco.
Milita bénéficia hsureditario La plupart des bénéfices étoient
jure , nonnulla adhuc ad vitam devenus héréditaires : il y en avoit
tantàm possidebantur , ut patet ex Cependant dont la possession étoit
plaribwi conventionis modo mémo- encore viagère. La convention
ratfe locis. Similiter ex Ademaro dont nous venons de parler , nous
Cabannensi , fFillelnius , Dux en fournit plusieurs exemples. Adé-
ibid.p. 101. Aquitanise , « intercedente ÏVil- niar de Chabanois raconte aussi
» Iclmo, Comité Engotismensi,prx- qu'après la mort de Guy, Vicomte
» fecit Lemovicx Fice-Comi- de Limoges, Guillaume V, Duc
» tem Ademarum in loco patris sui d'Aquitaine, donna ce Vicomte au
» defuncti ». Corboliensis Cornes fils du défunt, à la prière du Com-
Burchaidus cujusdam Fassi sui te d'Angoulème : le Comte 6ur-
ibid. p. 6i0. fîlio ac duobus lieredibus ejus chard donne au fils d'un de ses
post ipsum patris ipsius benefi- Vassaux un Donjaine du bénéfice
cium contulit a tali tcnore , ut de son père pour sa vie et celle de
» quamdiii vivcrent , Monasterio deux héritiers après lui , à condi-
» Fossatensi . . . . quotannis sex tion qu'ils payeront un Cens à
» solidos denariorurn in censu l'Abbaye de S. Maur , et (]ue ce
» redderent , iisqite ab fuie luce Domaine appartiendra à cette Ab-
» decedentibus , terra prxdictum baye après leur mort.
1» friieretur Monasterium.
Ex Odonis epistolâ jam' plu- Eudes le Champenois fait une
ries laudatâ consequi vide- distinction entre les bénéfices du
/bid. p oOl. tur discrimen interesse inter be- fisc et les bénéfices dont on avoit
neficia quae erant de fisco Re- hérité de ses ancêtres avec l'agré-
g\o , et ea quse à Majoribus he- ment du Roi. 11 paroît en résulter
reditario jure contigerant ; nem- que ceux de la première espèce
pè fiscalia ad nutum Rcgis revo- étoient amovibles , et que ceux de
cari potuisse , non item lieredita- la seconde ne l'étoient pas , sur-
ria, prsesertim ciim beneficiarius tout si le Vassal n'avoit pas manqué
nullurn ex officiis debitis prseter- aux obligations que le bénéfice lui
misisset. Porro beneficiariis mili- iniposoit. C'étoit ordinairement a
taris operie conditio ut plurimiim la charge du service militaire :
PRjEFATIO. cIxv
suivant l'Auteur des Gestes des Sei- imponehatur. Tradlt enim. Scrip-
gneurs d'Amboise , les Rois de tor Gestorum Amba.sien.num Do-
Francc aAoieut accordé aux Com- minorum Regem Francorum An-
tes du Maine et \\ ceux d'Anjou le dcgavensium et Cenomanensium
'l'uni. 10. p.
droit de posséder héréditairement Comltum avos ad repellendam '^^'^'^■
leurs Comtés à la charge de défen- versutiam Normannorum in istis
dre ces Provinces contre les Nor- regionibus heredi ta visse, id est,
mans. Le même Auteur rapporte bénéficia cis hereditaria conccs-
qu'Eudes le Champenois donna le si.9se. Ex eodem Auctore , (loffri-
Château de S. Agnan à Geoffroi le dus Sancti Aniani Doimnus con-
jeune , pour le défendre, et que stitutus est ab Odone Conùte ,
par-là Geoffroi devint Seigneur de eâ lege , ut Turoniam conirà An-
Saint-Agnan. degarenses tueretur.
Mais si l'hérédité des bénéfices ^o« ^x spontaned tantimi Do-
étoit souvent l'effet de la conces- minurum concessione nata benefi-
sion libre des Seigneurs , elle a ciorum hereditas , verhm etiam
aussi été quelquefois l'effet de l'u- aliquandb ex Fassallorum inva-
surpation des Vassaux. On voit sione. Oueritur vltœ S. Dertulfi
dans la vie de S. Bertulfe, que ceux Scnptor, quhd w\\\\W ea quae ab
qui avoient reçu des Domaines en Arnulfo pâtre Balduini uf bene-
bénéfice d'Arnoul , Comte de Flan- ficiarii acccpei'ant , ( Balduino
dre , se les approprièrent pendant odhuc pupillo ) ceu propria usur-
la minorité de son fils Baudouin le paverint. Quin etiam non rarb
Barbu. Les Co- vassaux se dépouil- contigit ut pntentior (pddam Vas-
loient aussi les uns les autres; le salins, i'i«'«<> <?j; beneficiis quibus
plus fort s'assujétissoit ses voisins , et potiebantur exturbatis vel Do-
se rendoit le maître du Canton ou minatui suo subjectis , lotius rc-
de la Province. Si l'on en ci'oit la gionis Dominas evaserit. Haud
Chronique de S. Riquier, dont l'Au- absimilem Pontivi Comitum ori-
teiu' étoit presque contemporain des ginrm fuisse memorat fere coie-
faits qu'il raconte , le Comté de Pon- vus Centulensis Chronographus ;
thieu n'a pas d'autre origine : Hu- ip^o enim narrante ^ Hugo Ab- " ' '^
gues-Capet a voit confié la garde de baiis-Villss cuslodise prsefcctus ,
cette Province à plusieurs Cheva- « ceeteris Pontivi militibus Rc-
liers ; le Gouverneur d'Abbeville » gUs , paribus suis, fortior fac-
étoit le plus puissant ; il fait la guer- » tus , ut pote castelU fretus mu-
re aux autres Seigneurs qui n'a- » nitione, absquè timoré quœlibit
voient pas de châteaux pour se » efficiebat , et reliqui , si quid
défendre, les subjugue, et s'em- » conabantur , non habentcs rc-
pare ainsi de la Province : il ne por- » fugium facile succumbebant ».
ta cependant pas le nom de Comte Non ideo tamcn Comitis, sed
de Ponthieu; il se contenta de ce- Advocati S. Richarii titulo insi-
lui d'Avoué de S. Riquier. Son fils gnitus est; quo contentus etiam
Enguerrand ne [>rit le titre de fuit Ingelnnmm ejus filius , do-
Comte qu'après son mariage avec nec conjugio cum Boloniensis
la veuve du Comte de Boulogne. Comiiis vidud inito , à Comitissâ
uxore nomen Comitis accepit.
Les possesseurs (V Alleux les chan- Insigne Allodiorum in Feo- '';•'"■ "• i'-
gèrent quelquefois en fiefs, pour dum commutationis spécimen
t t
clxvj . PRJEFATIO.
apud Lamhertum Ardensem ex- se mettre sous la protection de
hibet Adela Comitatûs Ghisnensis quelque Seigneur puissant et ac-
preedives incola, a Omnia enim crédité. Adèle riche héritière dans
» prsedia quse uhicumque tenebat le Comté de Guisnes , remet ses
» et possidebat .... in manus Alleux entre les mains de l'Evêque
» Morinensis Episcopi , sui ta- de Terrouanne , lui fait hommage ,
» men avunculi , Framerici resi- et les reprend en fief perpétuel. Lam-
» gnavit j et ei hominio facto et bert d'Ardres appelle cet Acte un
» exhibito , eadem omnia ex in- échange d'Alleu en fief. Les Feu-
D tegro recepit in Feodum S) . Feoda distes modernes ont appelle fiefs
verb ex tali commutatione orta , de reprise ceux qui avoient une
apud récentes juris Feodalis con- semblable origine.
sultos reprisiae nomine donantur.
Allodia à c^teris possessioni- ^ ^^ monumens des trois pre-
husdistincta passim , sed prœci- ^j^^.^ Règnes, de la troisième Race,
puè in Diplomatibus , occurrunt. ^^ sur-tout les Diplômes, nous re-
"S^r' Ayvreum Parisiensis agri Alo- pj-ésentent des Alleux distingués
dum dictum in Diplomate Ro- ^^^ ^^^^^.^^ espèces de Domaines.
berti anni 999 Fossatensi Mo- ^^ ^^j.^.^ ^,^^,,y ^^^.^^ Corbeil étoit
nasterio spontaneâ voluntate tri- ^^^ véritable Alleu : le Seigneur
huit Ermenfredus miles , Co- ^^^^j g,^ f^^ donation à l'Abbaye de
mitis Burchardi Fassallus , tan- g^ ^^^^^, ^^ dispose spontaneâ vo-
9«àm praediunisusepossessionis: /„„^„^^. ^ussi est-elle appellce Prx-
inllam autcm Licias quam de ^-^^^ ^,^^ possessionis , Alodus. Il n'en
Comitis ejusquç filii beneficio ^^^ ^^^^ gj^j^j ^^ i^ ^^^^^ ^^ ^.^cw qu'il
tenebat, eidem Monasterio non ^^^^^^ ^^ bénéfice du Comte Bur-
contulit nisi de utrius(jue consen- ç^^^^.^ ^^ ^^ ^ç^^ fn^ . ji 1^^^, demanda
su et voluntate. In confirmatione j^ permission de la donner à cette
fundationis Abbatiœ Nucharien- /^[^b^yg. Nous voyons dans un
ibid.p.a^ii. sis anno 1031, Alodi àfundatore ])ip|ônie de Henri 1 que l'Eglise de
donati plané distmguuntur ab Ec- l'Abbaye de JNoyers étoit tenue en
clesiâ quse erat de beneficio Fui- bénéfice des Comtes d'Anjou ; mais
conis Comitis et Godfredi filii les Domaines que le fondateur y
ejus. Ferurntanten Allodiorum attribue sont de véritables Alleux.
nomine ssepè designantur benefi- j^e nom d'Alleu n'est pas cepen-
cia hereditaria. Apud Scriptorem dant toujours restreint aux pro-
ibid.p."L>k\. Gestorum Dominorum Amba- piJélés libres et indépendantes.
siensium legitur Pontilevium , Comme originairement l'hérédité
Gilduini proprium fiscum et étoit un caractère distinclif des
allodium -Pontileviensi Monas- Alleux , on a souvent donné le
terio ab eodem fuisse donatum ex- nom à^ A lieux aux bénéfices , lors-
ceptis paucis feodis •• attamen in qu'ils sont devenus héréditaires.
Gaii. c/irisi. ciwrtd fundationis ejusdem Mo- L'Auteur des Gestes des Seigneurs
Tom. 8. . , . • ^ T^ A
nasterii expressis verbis enun- d'Ainboise appelle la lerre des
ciatur Gilduinum hœc omnia Seio^neurs de Pont-le-Yoy le pro-
possedisse de beneficio Comitis pre fisc de Gilduin ; plus bas il
Blesensis. Idem Scriptor Mon- ajoute que cette terre étoit son
tem-Rabelli proprium Gilduini , propre Alcu , et qu'il la donna a
ISantolium 'verb de proprio feo- l'Abbaye , à l'exception de quel-
PRjEFATIO. clxvij
qiies fiefs. Cependant suivant la do ejusdem fuisse dicit. Qux sa-
Charte de fondation de l'Abbaye ne arguant feoda^ ex quo evasere
de Pont-le-Voy tous Jes biens de hereditaria, veluti propria bona
cette fondation faisoient partie du habita fuisse^ licet prccario qiw-
bénéfice que Gilduin tenoit du dam jure possiderentur. Eâdem Tom. lo p.
Comte de Blois. Ce n'étoient donc ratione Burchardi Comitis villse ^^^'
pas des Alleux proprement dits. quœdamFossatensiCœnobiocollatx,
Le même Auteur établit encore ab ejus vitxScriptore dicunturpos-
une distinction entre deux autres sessiones de rébus suae {ejusj
Domaines de Gilduin 5 il dit que proprietatis : in confirmatione
Mont-Reveaa étoit le bien propre autern hujus donationis à Rober- ibid. p. 574.
de Gilduin , et que Nanteuil sur le to Rege factâ anno 998, eœdem
Cher étoit son propre fief. On avoit possessiones appellantur res de
donc attaché une idée de propriété beneficiis eorum , nemph Bur-
à la possession d'un fief héréditaire chardi et ejus fdii qui insimul
quoiqu'on ne le possédât qu'à cer- suprà dictas villas Monachis Fos-
taines conditions , et que l'on ne satensibus contulerant. In altéra
put en disposer sans le consente- ejusdem Régis Diplomate anni
ment du Seigneur. C'est par la mê- 1006 confirmatur donatio quam
me raison que des terres données Divionensibus S. Benigni Mo- ibid. p. 588.
par le Comte Burchard à l'Abbaye nachis fecerat Letbaldus miles
de S. Maur sont appellées dans sa d ex rébus sibi jure hereditario
vie des biens propres à ce Sei- » sive militari bénéficia, quas suis
gneur , et que dans le Diplôme du « progerdtoribus nunc usque justd
Roi Robert qui confirme la dona- » successiane adquisitas visas est
tion en 993 , il est dit que les mê- » possedisse », Ex quo innatescit
mes terres font partie des bénéfi- filios jam tune in parentum be-
ces du Comte et de son fils. Un ncficia miUtaria œquè ac in cse-
autre Diplôme du même Roi en tera hereditaria bona successisse.
1006 , nous fait voir qu'un Chevalier nommé Letbald , avoit suc-
cédé également aux bénéfices militaires comme aux autres biens
héréditaires de ses ancêtres.
Au reste les bénéfices que l'on Cseteram Bénéficia Ecclesiis
donnoit aux Eglises prenoient le et Monastcriis collnta in Alla-
caractere d^ Alleu par la concession dialium passessianum naturam can-
des Seigneurs. On voit dans deux versa videntnr ex concessione
Diplômes de l'année 1025, que le Dominarum feadalium. Sic in ibùi. p. 610.
Roi Robert, à la prière du Comte duobus anni 1025 Diplamatibus
de Poitou , permit à tous les Vas- Robertus Rex, Camitis Picta-
saux de ce Seigneur de donner des viensis ragatu, bencfwioriis pas-
biens de leurs bénéfices à l'Eglise sessoribus liberam facultatem
de S. Junien de Lusignan et à celle erogat de beneficiis suis aliquid
du Prieuré de Couhé , et que ces conferendi Ecclesiis S. Juniani
Eglises dévoient les posséder per- Leziniacensis et B. Martini de
pétuellement jure Aladi. On peut Cohiaco^ illarum autem Ec-
remarquer que la possession per- desiarum « servitaribus quxcum-
pétuelle à titre à^ A lieu , à titre » que eallata sunt vel coiiferenda
d'hérédité , est représentée dans ces » jure alodi perpetualiter retinen-
Chartes comme opposée à la pas- » di. » Porrb possessio perpétua
session bénéficiaire qui dans son jure alodi in instrumentis Di-
cl
XVllJ
PimFATlO
plomaticis pcnitus opponitur be-
neficiariae possession! quse pri-
mitus crat tantiinimodb tewpo-
ranca
rotione
pcr-
Toni. 10 i>.
origine n'ctoit ni perpétuelle , ni
héréditaire. Hugues-Capet , dans sa
Charte de confirmation des biens et
privilèges de l'Eglise d'Orléans en
990 , lui accorde la possession per-
pétuelle d'un Domaine dont elle
n'avoit joui jusqu'alors qu'à titre
go Capctus in gratiani Jurelia- de bénéfice.
nensis Ecclesiœ « hahendum autorisât in pcrpetmtrn benefwiiim Gaufredi
» Comitisj quod illa per manus Regias antea videhatur hahere duntaxat in
» beneficium ».
nec ulld
tinebat ad heredes. Hue addiici
potcst etiam exemplum ex Re-
gali prœcepto anni 990 quo Hu-
VIII.
De Successione in Feoda.
Ordo successionis in feoda pro
moribus cnjusque Piovincisa di-
Tersus deprelicnditur. Odonis
Toiti. \\ . p,
1(11/1 10. i>.
185.
Tn>il. 11./;
Hud. p. 03.
FUI.
De la Succession aux Fiefs.
Il règne une grande variété dans
la succession aux fiefs devenus hé-
réditaires. Thibaud fils aîné d'Eu-
Campaniensis filius natu-niajor des le Champenois , hérite des Com-
successit in ComWjàlus y^\esensGm, tés de Blois , de Chartres et de
Carnotensem et Turonensem ; Tours, et son frère Etienne de
Stpphano natu-nnnori Trecarum ceux de Troycs et de Meaux. Les
et Meldarum obiigit Domi- neveux de Geoffroi -Martel, Com-
nium. Duo Gaufredi Martelli le d'Anjou , partagent aussi ses Do-
Comitis Andegavensis ex sorcre maines. 11 en étoit de même dans
ncpotes hereditotem avuneuli sui les Maisons de Boulogne et de
intcr se dividunt ; idem mos in Ponthieu-
Bolonensium etPontivorum (jom\\.iim.familiis antiquitus obtinuit.
Normanniae vero Ducatus par- Mais le Duché de ISormandie ne
titionem non patiebatur. Oxi- se partageoit pas. Richard II donne
rnensem Comitatum JVillclmus a seulement le Comté d'Hyesmes à
fratrc suo Richardo II acceperat, Guillaume son frère en bénéfice
ut indè exhiberet ei militia^ sta- militaire. Richard III succède à son
tufa , quod accedebat ad similitu- perc , ct son frère a seulement le
<////em panagii .îf « appanagii. A'o/^ même Comté d'Hyesmes à hom-
alia fuit Roberti ronditio, dum mage. Cette Coutume pouvoit ti-
f rater ejus Richnrdus III Du- rer son origine des anciens Nor-
catu patiebatur. Hune morem Nor- mans Danois , qui , au rapport de
manni fartasse deduxerunt a Danis Guillaume de Jumieges , n'avoient
apud qnos, referente IVillelmo qu'un héritier parmi leurs fils, et
Ge.meticensi^ a pater adultos filios envovoient les autres chercher
» cunctos à se pellebat , prseter fortune ailleurs.
» unu/n quem heredem sui juris relinquebat ».
De Comitatu Flandriœ nar- La Coutume de Flandre , au
rat Lambertus Schafnaburgensis, moins pour la Maison du Comte ,
« quasi sancitum lege perpétua^ avoit quelque rapport à cet ancien
» ut unus fUiorum, qui patri po- usage. Si l'on en croit Lambert
» tissimum placuisset^ nomen pa- d'Aschaffembourg , le père choi-
» tris acciperetj et totius Flan- sissoit parmi ses fils pour succes-
seur
PR^.FA TIO.
clxix
seur et pour héritier celui qui lui plai- » driee Principatum solus here-
soit, sans avoir égard au droit d'aînés- » ditariâ successione obtineret ;
se. Les autres vivoient en particu- » cxteri vero fratres aut huic sub-
lier , ou tentoient par la voie des ar- » diti .... ingloriam vitam dû-
mes quelqu'établissement ailleurs. » cerent , aut peregrè profecti
L'objet de cette coutume étoit de ne » magis propriis rébus gestis Jlo-
point diviser les Domaines du Com- » rere contenderent , quàm desidiee
té, qui en auroit eu moins de puissan- » aut socordix dedlti, egestatem
ce et d'éclat. C'est par une suite de » suam vand majorum opinione
cet usage que Robert le Frison, après » consolarentur » . Subjicit Lamber-
avoir tenté plusieurs entreprises oii tus « hoc fleri, ne in plures divisa
il échoua , réussit enfin dans celle » Provincid , claritas illius fa-
' de Frise dont il devint Seigneur » ndlise per inopiam rei familia-
par son mariage avec la veuve du » ris obsoleret. » Robertus Bal-
Comte de cette Province. On duini filius natu-minor, ut huic
pourroit aussi y rapporter les aven- mori obsequeretur, diu apud ex-
tures héroïques de tant de Cheva- teras gentes varia jactatus fortunâ,
liers dont les exploits réels ou tandem Frisix Comitatum , in
imaginaires ont été célébrés par uxorem ductd Comitis vidud, con-
nus anciens Romanciers. secutus est. ^d hanc consuetudi-
nem pluribus locis usurpatam referri etiam possunt heroica illa et proborum
strenuorumque militum facinora àfabulosarum narrationum Scriptoribus loties
decantata.
Avant que la Gascogne obéît à Pater ni juris apud Vascones
des Princes de la Maison des Ducs in dividenda inter filios heredi-
d'Aquitaine , elle nous fournit un tate singulare spécimen subminis-
exemple singulier du pouvoir ar- trat Anonymus Scriptor de initiis
bitraire qu'un Seigneur de ce Pays Madirensis Monasterii. « Miles Tom.Ki. p.
exerça sur sa succession. Sanche a » Sancius,'m.qmX, cogitarecœpit...
la dévotion de se consacrer à Dieu » ut tradcret se et suum locum
dans l'Abbaye de Madire. Avant » sub Monasticse religionis nor-
que d'exécuter cette pieuse résolu- » ma i> : sed paulb antequam Mona-
tion, il donne son fief à ce Mo- cA^/n indueret , « dédit suis aut
nastere. Il en excepte cependant » legitimis liber is quasdam par-
quelques portions qu'il laisse à ses » t^s sui honoris , excepto donato
fils, à condition que si l'un d'eux » Sancio majore fdio quem reli-
vient à mourir sans enfans , sa part » quit domui, ut ibi sacris litteris
sera dévolue à l'Abbaye de Madire. » edoctus absque uxore et filiis
L'aîné toutefois est exclus de la > usque ad mortem serviens Do-
succession. Son père veut qu'il soit » mino in omni castitate maneret.
instruit dans les saintes écritures , » Et has partes tali pacto dédit
et qu'il passe sa vie au service de » HHs , ut prœsentarios fidejusso-
Dieu dans un célibat perpétuel. » res ipsi ac posteri eoium Mo-
» nachis ejusdem loci Madirani durent, et uniuscujusque pars illorum qui
« sine filiis obierint supra dicta loco restituatur ».
Les Seigneuries subalternes of- Eadem varietas in inferiorum
frent une semblable diversité dans Feodorum successionibus oc-
les successions. En Touraine , Li- currit. In Turonige Comitatu ibid. p.'&i.
soius partage ses terres à ses deux. « Lisoius terram suam duobus fi-
Tome XI.
V V
clxx PR^FA TIO.
» liis suis Sulpitio et Lisoio di- fils , et donne Amboise à l'aîné.
» 'vidit. » ^pud Normannos, ex En Normandie , Robert de Gren-
Tom. H. p. JViiieimo Gemet. « Robertus de temesnil laisse en mourant trois fils ;
» Grentemaisnilio ante mortem il partage sa terre également entre
» suam duobus filiis suis terram les deux aînés, et il leur recom-
» suam sequaliter distribuit , eis- mande de traiter en fi-ere le troi-
■» que Ernaldum minimum suum sieme jusqu'à ce qu'il soit parvenu
» filium , ut ipsum , diim ad seta- à 1 âge de majorité. L'ordre de la
» tem veniret, sicut fratrem be- succession dans la Châtellenie du
» ne tractarent , commendavit ». Pui-du-Fou relevant du Seigneur
Hanc successionis legem benefi- de Mortagne, mérite d'être remar-
ciariis possessoribus castri de Po- que. Le Seigneur à qui elle est ac-
dio-Fagi Dominorum de Mau- cordée ne peut en aliéner le Do-
ritaniâ Vassallis impositam nar- maine, il n'est considéré que com-
rant Fragmenta Chronicorum me usufruitier. S'il a plusieurs fils,
ibid. f. 373. Comit. Pict. a Res de Podio-Fa- ils se succèdent les uns aux autres
» gi singulse non possunt alienari, selon l'ordre de la naissance, et le
■» earumque Dominus jus tan- dernier étant mort, c'est au fils de
» tàm habet utendi , fruendi , l'aîné, OU à son défaut à son plus
» salvâ substantid ; succédant illi proche héritier mâle, à rece-
» filii complures , habito ordine voir l'investiture de cette Châtel-
T) nascendi vicissim inter se; de- lenie. Le droit d'aînesse étoit re-
» functoque filiorum ultimo , fi- connu dans la Maison des Comtes
» lias primogeniti filii aut illius à^Angouléme. Si l'on voit Geoffroy
» hères masculus habet investitu- succéder à ce Comté au préjudice
» ram ejusdem Castri atqueCastel- du fils d'Auduin son frère aîné,
» lanise de Podio-Fagi ^. Comita- c'étoit un cas extraordinaire. Au-
tus Engolismensis hereditas ad duin avoit été empoisonné par sa
primogenitum pertinebat. In Co- femme. Le Comte Guillaume des-
ibid.p. 264. mitatum tamen non successit JVil- hérita les enfans à cause du crime
lelmus Chausardus, « licet films de leur mère. On peut remarquer à
» esset primogeniti { Audoinï) , et ce sujet les droits des pères sur
D terrant de Comitatu debuisset ha- leurs enfans et petits-enfans. •
» bere » . F'eràm , ut ait Anonymus Scriptor Hist. Pontif. et Comit. Engolism,
id accidit, a. quia Cornes ff^illelmus ejus avus filios et filias exheredavit , quia
» uxor ejusdem Audoini toxicaverat eum , et propter hoc sententiam exhe-
» redationis in progeniem illius mulieris retorsit ». Hic obiter annotari potest
» quanta fuerit patrum in filios et nepotes apud Comités Engolismenses
auctoritas .
Episcopi quoque feoda hère- Les Evêques succédoient aux fiefs.
ditario jure posséder unt. Con- Hugues, Evêq. d'Auxerre, jouissoit
stat Hugonem Episcopum Al- du Comté de Chalon ; et Renaud ,
tissiodorensem Comitatu Cabilo- Evêque de Paris, succéda à son père
nensi hereditario jure potitum et à sa mère dans les Comtés de
fuisse , Reginaldumque Parisien- Vendôme et de Corbeil. On
sem Prsesulem in Comitatibus en trouvera beaucoup d'autres
Findocinensi et Corboilensi pa- exemples. Il n'est donc pas étonnant
rentibus suis successisse. Cujus que les Evêques ayent eu la garde-
quidem consuetudinis plurima oc- noble des fiefs pour leurs parens
PR^FATIO. clxxj
mineurs. Raynaud , Evêque de Lan- currunt exempta. Mirum igitur
grès, eut celle des Comtés de Ton- videri non débet quod Reinaldus ,
nerre et de Bar-sur-Seine , pendant Linfçonensis Episcopus , « tenuerit
la minorité de ses neveux. » Comitatum. Tornodorensem et
» Con.itatiim Barri super Sequanani pro suis nepotibus qui erant adhuc
» parvuli » , ut asserit Scriptor Translat. Reliq. Sancti Mamantis.
Les Bâtards semblent avoir été Nothi à Jeodalium successionum An succes-
généralement exclus du Droit de hereditate communiori lege vi-
succéder aux fiefs. Richard III , dentur exclusi. Nicolaus Richar- xom. a. p.
Duc de Normandie, avoit un bâtard di III, Normannix Ducis fi-
nommé Nicolas qui fut Religieux Uus naturalis , Monachum in-
de Fécamp et Abbé de S. Ouen. duit apud Fiscannum , et posteà
Guillaume le Bâtard cependant suc- S. Judoini Rothomagensis Ah-
céda au Duc Robert au préjudice has factus est^ Equidem Guillel-
des héritiers collatéraux légitimes, mus Nothus Roberto patri suc-
Mais Robert l'avoit reconnu , et cessit prse cognatis legitimis.
Tavoit fait recoimoître par tous les Ferhm ipse legitimus hères agni-
Barons de Normandie, et il s'é- tus fuerat tîim a pâtre, tàm ab
toit d'ailleurs assuré du consente- omnibus Normanniae Proceri-
ment et de la protection du Roi bus , Henrici que Régis patroci-
Henri. On voit aussi dans ces nio tutelseque commissus fuerat.
tems-là des enfans de Prélats et au- Nonnulli quoque tune temporis
très Ecclésiastiques succéder à leurs Prsesulum Presbyterorumqne jl-
peres. Richard , Comte d'Evreux , Ui paternam in hereditatem suc-
succéda dans ce Comté à Robert cedunt. Sic Richardus in Comi-
son père , Archevêque de Rouen , tatu Ebroicensi successit patri suo
tige d'une Maison long-tems illus- Roberto , Rothomngensi Jrchie-
tre en Normandie et en Angleterre, piscopo , à quo duxit originem
C'est que l'on ne regardoit pas tou- gens diu clarissima apud Anglos
jours ces enfans comme bâtards , et Normannos. Sed nonnunquam
quand ils n'étoient pas le fruit du legitimorum liberorum ordini ad-
concubinage , mais qu'ils étoient scribebantur Presbyterorum filii ,
nés du mariage que leurs pères dummodb non ex concubinatu ,
quoiqu'ecclésiastiques avoient con- sed ex matrimonio ab eorum pa-
tracté publiquement; car nous ver- rentibus publiée inito nati essent.
rons qu'une partie du Clergé avoit Eb enim sacrorum Canonum obli-
abandonné à ce point le célibat si vionis vel contemptûs processerant
recommandé par les canons. plures illius œtatis Prxsules et
Presbyteri , ut eos aperte palhmque uxores sibi adjungere non puduerit.
Verhm de hoc abusu posteà.
Les fiefs ayant été originaire- Nobiles fœminœ naturâ et le- ^^ ^^^^^
ment assujettis au service militaire , gibus armis tractandis ' inhabiles , ««"nt Nobi-
il n'est pas surprenant que le sexe ab hereditate feodorum primittts
à qui les loix l'interdisent de con- obsequiis militaribus obnoxiorum,
cert avec la nature , en ait été ex- multis in locis arcebantur. Apud
dus dans bien des Coutumes. Adèle Lambertum Ardensem Adela quss
épouse en secondes noces d'Elbo- cum Elbodone Ardensium Do-
don , tige des Seigneurs d'Ardres , minorum familise Capite secun-
avoit eu du premier lit deux filles das nuptias contraxerat , duas ex
clxxij PRMFATJO.
Tom. i\. p. priore marito filias Fielnensi et mariées aux Seigneurs de Fielnes et
303 ....
Elemhoniensi Dominis nuptui d'Alembon : après sa mort , ses pe-
dederat. Qud mortud « accesse- tits-fils se présentent, pour par-
» runt ad Elbodonem et ad libe- tager les Alleux de leur grand-me-
» ros ejus Fietnenses et Elem- re avec le fils qu'elle avoit eu de
» bonienses de Allodiis qux ex son second mari. Ils sont déboutés
» parte Adelse, a qud originem de leurs demandes. On leur répond
» duxerant , sibi contingere debe- que leurs meres n'a voient plus de
» bant portionem quserentes : sed droit à la succession d'Adèle de-
» càm Helbodo et sui nulla ha- puis qu'elle avoit changé ses Alleux
» bere vel obtinere Adelse Allodia, en fiefs , comme nous l'avons re-
» chm Adela dudiim omnia Allô- marqué ci-dessus. Cet exemple est
» dia sua à manu Morinensis d'autant plus singulier , qu'il sem-
» Episcopi in feodum suscepisset ^ ble que les loix de la succession
» ut jam diximus , omnino dice- aux fiefs , provenus d'Alleux , au-
» rent et constanter assererent , roient dû être plus favorables aux
» Elemboniensibus acquiescenti- filles , que s'il s'étoit agi de succé-
» bus , Fielnenses immurmurantes der aux fiefs provenus de bénéfices
» et ad tempus sustinentes in lo- militaires. Nous voyons cependant
» cum suum recesserunt T> . Attamen ailleurs des femmes hériter des
agebatur tantîim de possessionibus fiefs , et en disposer. Adelle , Corn-
et Allodiis in feoda commutatis, tesse de Vendôme par sa mère qui
non autem de beneficiis in ipsâ étoit sœur et héritière de Rainald ,
origine militaribus. Pluribus ta- Evéque de Paris , partage ce Com-
men in locis in feoda succède- té avec Foulques l'Oison : mécon-
bant^ et de iis pro libitu dispo- tente de SOn fils , elle vend le
nebant nobiles feminse. Adela Comté à Geoffroi-Martel. Geof-
Tom. w.p. Yindocini Comitatum quem froy le Barbu, et Foulques le Ré-
maternd hereditate possidebat , chin , neveux de ce Comte , suc-
primhm cum fdio suo Fulcone cèdent à ses Domaines , comme
partitur , deinde Goffrido Mar- représentant leur mère. Aloïze,
tello totum ex integro vendit, femme du Comte d'Angoulème ,
ibid. p. 2H. Eidem Martello avunculo suo celle du Vicomte de Beaune pos-
succedunt Goisfredus et Fulco sédoient, à titre héréditaire, différen-
matris suse juris Ficarii. Fron- tes terres seigneuriales. L'épouse de
ciacum Castrum Alizia Engolis- Burchard , tige des Montmorencis ,
mensis Comitissa , plura feoda in fit hommage avec son mari du fief
Tom. 10. p. Comitatu Dumensi Vicecomitis de l'Isle S. Denis qui lui appar-
Belnensis uxor , hereditario jure tenoit comme Douairière de son
possidebant. San-Dionysianx In- premier mari. Les fiefs faisoient
sulse Castrum ex prioris mariti aussi partie de la dot des Dames. Geof-
/ôtt/. /?. 593. donatione pertinebat ad uxorem f roy , Seigneur de Chaumont, donne
Burchardi nobilissimse gentis en mariage à sa nièce la moitié de
Montmorenciorum capitis. Do- Chaumont et de tous ses biens tant
tem quoque nobilium fœminarum qu'il vivroit , et la totalité après sa
ex feodis constitisse multa sua- mort. Hugues de Lavardin donna
dent exempla. Ex gestis Amba- cette Seigneurie à sa fille du pre-
siensium Dominorum Gofridus de mier lit, lorsqu'il lui fit épouser le
tom M Calvo-monie sororis suse fîlise Seigneur de Mayenne. La seconde
258.
PRjEFATIO. clxxiij
femme de Hugues lui avoit appor- Calvum-montem et plura alla in
té en mariage le Bourg de Basso- dotem contuUt. Hugo Dominas
ger et la terre de Sainte Christine : de Lavardino unam ex fdiahus
la Dot de la INiece de Sulpice, Tré- suis Sebrehando de Meduanâ Tom. lo. y
239
sorier de S. Martin de Tours , con- cum Lavardino in matrimo-
sistoit dans la Tour d'Amboise et nium copulavit. Deniquè Jur-
ses dépendances , Verneuil et les rem lapideam Amhasisu et Ver-
fîefs qui en relevoient. nolium cum omnibus feodis ad
ipsum pertinentibus in fratris sui filiee dotem Sulpitius Thesaurarius 'f>id- p- 242.
assignavit.
IX. IX.
De la Foi et Hommage , et des De Fide et Hominio , nec non
Obligations réciproques du de mutuis Seniorum seu Do-
Seigneur et du Vassal. minorum et Vassal. Officiis.
Vhommage qui étoit alors ac- Cuilibet Vassallo primum et
compagne du serment de fidélité prxcipuum incumbebat officium
ou de la foi, étoit le premier de- domino feodali , hominlum
voir de tout Vassal à l'égard de son ^""^ fidelitatis sacramento con-
Seigneur immédiat, toutes les fois junctum prxstare , quâcumque
qu'il arrivoit mutation du posses- Feodipossessoris mutatione contln-
seur d'un fief. Eustache devenu gente. Eustacius , pâtre defumto ,
Comte de (iuines par la mort de Cornes Ghisnensis factus « in Tom. n. ^.
son père, vient faire hommage au '^ Flandriam usque maturavit ,
Comte de Flandre. Geoffroy de » ^^ hominio Flandrise Principi ,
Chaumont ayant reçu de Geoffroi- » Balduino scilicet Barbato , cum
Martel plusieurs fiefs en échange » reverentid rite exhibito in pa-
de ]a Ville de Saumur, en fait hom- » triam remeavit ». De commu-
mage à ce Comte d'Anjou. Thi- tatis cum Castro Salmuriensi Fep-
baut, Comte de Blois , et son fils dis Gofridus Calvi montis Do-
Etienne , reçoivent celui de Sul- minus Gofrido Andegavensi ho- ibid. p. 267
pice, fils de Lisoius, pour la Sei- magium facit. Theobaldus , Co-
gneurie de Chaumont à cause de mes Blesensis , et Steplianus ejus
son mariage avec l'héritière de ce filius , homagium à Sulpicio sus- ibid. p. 258.
fief. Henri I, ayant donné la suze- cipiunt propter Calvi-montem
raineté du Vexin François à Ro- etalia F coda dotalia ejus uxoris.
bert, Duc de JNormandie ; Dreux, Supremo Wulcassini Comitatns
Comte du Vexin , qui avoit con- Dominio Feodali ab Henrico
senti à cette donation , fait hom- Rege ad Robertum Mormannise
mage au Duc Robert son nouveau Ducem translato, Drogo, ejusdem itid. p. 248.
Seigneur. Enfin Guillaume le Bâ- Provincix Cornes, cujus assensu
\ tard se voyant affermi dans le Du- factafuerat hsec cessio , Norman-
ché de Normandie , assemble à nise Duci homagium facit.
Rouen tous les Barons , et leur fait Guillelmo Notho , jnm sedatis de
renouveller leurs hommages j à Ducatûs possessione contentioni-
l'exemple de ses prédécesseurs , il bus , hominia rénovant Norman- ,bid. p. 338.
oblige les Comtes de Bretagne qui nix Prxsules et Barones. Idem
ne se voyoient qu'avec peine ar- prxdecessorum suorum vestigiis
X X
clxxiv PIXMFATIO.
insistens , Britannise Comités li- riere- Vassaux de la Couronne , de
isTet^ii. ^^' invitas, ad hominium sibi lui faire hommage, et de recevoir
prxstandum , et ad agnoscen- de lui l'investiture de ce Comté.
dum ^Normannise in Britanniam
Féodale Dominium coè'git.
Fictores ergà victos ab homi- Le droit de conquête n'exemp-
milege non semper immunes fuisse toit pas toujours de la loi de Vhom-
videntur. Goffridus MarteLlus mage. Le vainqueur le rendoit quel-
'eti-iQ'^^'' l^^^^^^^^f^^ Comiti Blesensi prop- quefois au vaincu , même après l'a-
ie/- Turoniam , et fVillelmo Aqui- voir dépouillé de la possession de
taniœ Duci propter Santonicum son fief. Thibaut, Comte de Tou-
Comitatum homagium facit , li- raine, est fait prisonnier par Geolfroi-
cet uterque Comitatus Iheobaldi Martel, et lui abandonne la ville
et fVillelmi btllo captoruni re- de Tours pour prix de sa rançon :
demptionis fuerit pretium. Ubi GeofTroi lui en fait hommage. Ce
observandum Feodi totalem alie- Comte d'Anjou en usa de même à
nationem cum solâ reservatione l'égard du Duc d'Aquitaine , à qui
hominii legibus Feodalibus quse il fit hommage de la Saintonge ,
tune tcmporis vigebant , saltem après l'avoir forcé par les armes à
quibusdam in locis , vetitam non lui en céder la propriété. L'aliéna-
fuisse. tion totale d'un fief avec la réten-
tion de l'hommage , n'avoit donc rien de contraire aux loix féodales
qui étoient alors en usage, au moins dans certaines Coutumes.
Quod confirmatur exemplo ex Un autre fait rapporté dans l'his-
Lamberto Ardensi deprompto. toire des Comtes d'Ardres , peut
ihid, p. 304. « Fustacius , Comes Boloniensis , servir à appuyer cette réflexion.
» inquit , ctim in Hinniaco et in Eustache , Comte de Boulogne ,
» Exclusd nihil proprium habe- en qualité de Seigneur dominant
» ret prseter homagium .... quid- d'Hénin-Liétard et de Lescluse
» quid in Hinniaco juris habebat près de Douay , ne possédoit au-
» Senescalco sua Ardensi Do- cun Domaine dans ces deux terres,
» mino Arnoldo , hominio accep- et n'y avoit que le droit A^ hommage.
I) to , in servitii sui remuneratio- Comme ses Vassaux étoient indo-
» nem concessit et dédit Feodum. . . ciles et remuans , il donna son
» Itaque Hinniacensis Dominas , droit d'hommage en fief au Sei-
» et Balduinus de Exclusd ei gneur d'Ardres. Celui-ci commen-
" (Arnoldo) hominium fecerunt ». ça par faire hommage de son nou-
Specimen hic habetur Feodi Ae- veau fief au Comte de Boulogne ,
rii cui nulla addicta gleha , sed et se le fit rendre par les Seigneurs
merum jus hominii suscipiendi d'Hénin-Liétard et de Lescluse.
attributum. C'est ce que les Feudistes moder-
nes appellent un fief en Pair.
Hominium prsestabat Vassal- Le Vassal faisoit hommage en
lus se se commendando in ma- mettant ses mains entre celles de
nibus Domini. Sic, Auctore son Seigneur. C'étoit la manière
Tom. iO. pp. Jdemaro Cabannensi , Fulco la plus générale de se recomman-
Nerra hominii obsequio functus der. Adémar de Chabannois nous
est ergà Ducem Aquitaniœ « pro apprend que c'est ainsi que
» Castro Losduno et Sanctonensi Foulques Nerra fit hommage au
PR JE F AT 10. chxv
Duc d'Aquitaine pour Saintes et » urbe i> . Josfredus autem. a fiUum
Loudun , et que le Neveu d'Al- » suum commendavit in manibus
duin , Comte d'Angoulême , lui » fratri suo Aldaino, Comiti En-
rendit hommage pour deux châ- » golism. propter Castra duo
teaux de la Saintonge. Il paroît » Santonemis agri y>.Ylommï\ïoi-
ccpendant que les circonstances ma. pro temporibus et locis varia
qui accompagnoient V hommage , fuit. Si PPillelmo Malmcsbu-
ont varié suivant les tems et les riensi fuies , régnante Carolo J?^- ^0- p-
lieux. Si l'on en croit Guillaume SimpUce , pedem largitoris os-
de Malmesbury , du tems de Char- culabatur VassalLus pro suscep-
les le Simple , celui qui recevoit ^o bénéficia ; et in conventione
un fief , baisoit le pied de son Sei- ^^^^^ Villelmum Duce m, Hu-
gneur. JXous voyons dans la con- gonemque Dominum de Lizinia-
vention faite entre Guillaume , ^^ i ^^Ao , Episcopus Engo-
Duc d'Aquitaine, et Hugues de Hsmensis hominium, prse.^titisse
Lusignan , un Evêque d'Angou- rnemoratur osculando brachium îI""' n ^-
y-i •,. 534.
lème faire hommage au Duc d'A- '-■onnu.
quitaine , en lui baisant le bras.
Il y avoit aussi plusieurs espèces Neque una fuit tune temporis
d'hommages. Les Historiens Nor- homagii species. Scriptores Nor-
mans affectent de qualifier hommage manni studiose notant à Dnci-
par parage , celui que leurs Ducs ren- bus suis hominium Francis Re-
doient à nos Rois : cette exprès- gibus prsestitum fuisse per Para-
sion est également employée, pour gium. Eodem vocabulo designa-
signifier lespece d'hommage que runt speciem hominii quo Bri-
les Comtes de Bretagne ne fai- tannise Duces ergà Normanniam
soient qu'avec répugnance aux tenebantur.
Ducs de Normandie.
Le sçavant Auteur de l'Usage gé- Existimavit eruditus Auctor
néral des Fiefs , prétend que \hom- Operis quod inscribitur de usu Erussei. p.
mage-lige n'a été introduit qu'au Feodorum generali , hominium ^^^' "' '*''
commencement du douzième sie- ligium non nisi seculo duodecimo
de , et que le mot de lige ne se ineunte in Regno Francix obti-
trouve dans aucune pièce antérieure nuisse , ligiir/we vocem ante idem se-
à ce siècle. Cependant Baudry qui a culum nullibi occurrere. Verumta- -
achevé sa Chronique de Cambrai et men apud Baldericum qui circà
d'Arras vers l'an 1082, parlant d'un annum 1082 Chronicon Came-
Châtelam de Cambrai qui vivoit racense et Attrehatense absolvit ,
sous Henri I, dit que ce Chevalier Joannes Cameracensis Castella-
étoit homme-lige du Comte de nus, Henrico I cosevus, dicitur
Flandre. Nous pourrions encore Balduini Comitis Flandriœ Li- Tom. U. p.
citer l'Auteur des Gestes des Com- gius miles. Alterum quoque de- *^'-
tes d'Anjou qui se sert du terme duci posset exemplum ex Gestis
de Foi-lige à l'occasion de deux Consulum Andegavensiuni ^ ubi
hommages rendus à Geoffroi-Mar- Goffridus de Castro Guntherii bis
tel par son filleul Geoffroi de Châ- dicitur Go/frido-Martello Comiti
teau-Gontier. Mais comme cet Au- homagium et ligiationem fe- ibid. p. 268.
teur n'a écrit qu'après l'an 1150, cisse; nempè prima vice propter
il peut se faire qu'il se soit exprimé beneficium a Comité acccptum ;
clxxvj PRjEFA TJO.
secundâ verb, defunctorum patris d'une manière plus conforme à
et fratris natu-majoris terra SUS- l'usage de son siècle, qu'à celui du
ceptâ. Sed cùm Gestorum illo- précédent.
rum Auctor non scripserit, nisi elapso medio seculo undecimo ; fierl potest
utvoces xtatesuâ usurpatas seculi superioris usibus accommodaverit .
Mutua Seniorum et Vassal- Les engagemens qui résultoient
lorum officia ex hominio et fîde de la foi et hommage , sont détail-
fluentia sic définit Fulbertus in lés dans deux lettres de Fulbert. Ce
epistolâ ad H'illelmum, Aqiii- Prélat dans celle qu'il écrit au Duc
tanise Ducem : « Qui Domino suo d'Aquitaine , les réduit à six : conser-
t> fidelitatem jurât, (inquit Fui- vation , sûreté, honnêteté, utilité,
» bertus) ista sex in memoriâ sem- facilité et possibilité , c'est-à-dire , que
» per habere débet, incolume .... le Vassal ne doit porter aucune at-
» tutum. . . honestum . . . utile. . . teinte à la personne de son Seigneur,
y> facile et possibile ». Ut autem ne point révéler son secret, ni
beneficio dignus videri velit et préjudicier à la sûreté de ses forte-
salvus esse de fidelitate quam resses , ne point lui faire de tort
juravit, non satis est Vassal- du côté de sa justice et de ses ,hon-
lui/i in his Domino non noce- neurs , ni de ses possessions , ne
Tom. i9. p re; débet insuper ei consilium point lui susciter des obstacles qui
et auxilium fideliter praesta- rendroient difficile ou impossible
re. a Dominus quoque fideli suo ce qu'il a la facilité ou la possibilité
» in his omnibus vicem reddere d'entreprendre et d'exécuter. Mais
» débet. Quod si non fecerit, me- un Vassal n'a pas rempli toute jus-
» ritb censebitur malefidus, sicut tice en ne nuisant pas à son Sei-
» ille (id est fidelis seu Vassallus) gneur ; il lui doit encore conseil
») si in eorum prsevaricatione vel et aide dans toutes les occasions
» faciendo vel consentiendo de- qui peuvent l'intéresser. Le Sei-
» prehensus fuerit, perfidus et gneur de son côté doit remplir les
» perjurus. » Alibi sic Fulbertus mêmes obligations à l'égard de son
nobilem quemdam virum Vassal- Vassal; s'il y manque, il est cou-
ihifi. p. 447. lum suuni alloquitur : « Hœc à pable de mauvaise foi , comme le
» vobis exigo , securitatem de med Vassal qui ne s'acquitleroit pas de
») vitâ et membris et terra quam ses devoii'S envers son Seigneur ,
» habeo vel per vestrum consi- seroit coupable de perfidie et de
» lium acquiram, et de auxilio parjure. Un Vassal en s'engageant
» vestro contra omnes homines ainsi à défendre son Seigneur im-
» salvâ fidelitate Roberti. . . . médiat envers et contre tous , de-
» item commendationem vestro- voit excepter le cas de fidélité en-
» rum militum qui de nostro Ca- vers le Roi , de même que celui
» samento beneficium tenent sal- qui auroit possédé des fiets dans
» va fidelitate vestrd T>. hx quibus différentes mouvances, faisoit la
verbis apparet hominium et fi- réserve de la fidélité envers son
dem Domino inferioris Feodi principal Seigneur. C'est ce que
prxstitum officere non potuisse nous apprend une autre lettre de
juribus domini superioris ; plu- Fulbert à un des Vassaux de l'E-
riumque Dominorum Vassallum glise de Chartres.
singulis clientelaria prxstitisse servitia secundàm diverses uniuscujusque vel
prioritatis vel dignitatis gradus.
PR MF AT 10. clxxYiJ
Le Vassal infidèle est puni par la Infidelis Fassalli Feodum
confiscation de son fief. Nous avons Domini fisco addicebatur. Alibi
déjà fait voir que Robert et Henri I notavimus Robertum Henricum-
exercerent ce droit sur plusieurs que Reges hanc pœnam de non-
Seigneurs. Guillaume le Bâtard mdlorum Fassallorum perfidiâ
confisqua les fiefs de plusieurs Ba- repetUsse. Eodem usi sunt jure Tom. M. p.
rons de Normandie , sous prétexte Normannise Duces , aliique su-
d'infidélité. Nous en apporterons perioris ordinis Dynastse. Fe-
quelques autres exemples à l'arti- ràm de his ubi de Feodalibus
cle des Cours féodales. Les Eve- Curiis. Carnotensis Ecclesix Fas-
ques employoient l'excommunica- sallis excommunicationem et sa-
tion et l'interdit , avant que d'en crorum interdictionem minatur
venir à la confiscation. Les Vassaux Fulbertus , nisi infrà terminum Tom. lo. p.
qui refusoient la foi et hommage , constitutum veniant servitia
encouroient aussi la confiscation, débita facere, aut de suis ca-
Eudes le Champenois eut recours samentis leg-itimis rationem
à la force, pour réduire à ce devoir reddere ; contumacium verb ca-
le Seigneur de Commerci, et livra samenta se aliis daturum decla-
sa ville au pillage et aux flammes. rat. Confiscationis quoque discri-
men incurrebant Fassalli qui fidem et hominium prsestare nolebant. Commer- ^°'"- **• P-
cium Castrum igné et J'erre vastavit Odo Campaniensis ob negatum à Commercii
Comité hominium et fîdelitatis sacramentum.
D'un autre côté le Vassal à qui Fassallus autem oui auxilium
le Seigneur infidèle refusoit se- patrociniumque denegabat Do-
cours et protection , le quittoit et minus alterius manibus se com-
se recommandoit , c'est-à-dire , mendabat. Ita se gessit Joannes
faisoit hommage à un autre. Le Castellanus Cameracensis supra
Châtelain de Cambrai dont il est memoratus. Càm enim Castella-
parlé ci-dessus , se voyant depouil- nid per Episcopurn privatus fuis-
lé de son fief par l'Evèque , et set , neque per Comitem Flandrise
abandonné par le Comte de Flan- ipsi liceret jus suum adversàs
dre dont il étoit homme-lige, le Episcopum persequi , « Comitem
renonce pour Seigneur , et se fait » cujus crat Ligius miles dereli-
Vassal de l'Empereur Henri lU qui » quit , et ad Imperatorem se
faisoit alors la guerre au Comte. » contulit ».
Enfin le Vassal qui ne jouissoil Beneficii seu Feodi desertione
plus de son fief ou bénéfice, étoit vel cessione solvebatur vinculum
dégagé de tous les devoirs que lui Fassallum inter et Dominum fi~
avoit imposés la foi et hommage. Il de et hominio connexum. Miles
relevoit imraiédiatement du suze- quidam nomine Ermenfredus , ciim
rain de son premier Seigneur. Le beneficium quod de Comité Bur-
Chevalier Ermenfroid ayant don- chardo tenebat , ejusdem Comi- Tom. lO.p.
né à l'Abbaye de Saint Maur, du tis assensu Monasterio Fossatensi
consentement du Comte Burchard, contulisset, ab Auctore vitx Bur-
le bénéfice qu'il tenoit de ce Sei- chardi dicitur solius tune Régis
gneur, ne relevé plus que du Roi ; Dominio subditus , et quod ap-
et ce qui est beaucoup plus remar- prime notandum est , instante
quable , c'est que ce Chevalier Burchardum inter et Odonem pu-
n'étant plus lié par aucun hommage gnâ ; antequam committeretur
au Comte Burchard , ne pou voit prxlium , Ermenfredus Bur chardi
Jnme XI. J y
clxxviij
Vl\MFATICK
Des Droits des Seigneurs sur
leurs Vassaux et dans leurs
Terres.
Tnm.
352.
Tom .
Tont.
5<J3.
Tiiin.
534.
manibus et potestati humiliter plus le suivre à la guerre qu'il faisoit
se subtuisit. Cujus agendi rationis alors au Comte Eudes. Son zèle pour
causant suhjicit Auctnr vitx Bur- son ancien Seigneur , l'engagea à
cliardi. « l\onmoserat,'\n(\yniy nec faire à cet elFet un nouvel homnia-
» est Francis in bello aliquo modo ge , en se reconimaridanî entre ses
» introire , ahsque prœsenùâ aut niiins. L'Auteur de la vie de Bur-
» jussu proprii Senioris ». Proin- chard apporte pour raison de ce
de Ermenfredus , honnnio Bur- t'ait qui peut nous paroître singu-
chardo Coiniti facto, jus (tcquisivit lier, que l'usage ancien et mo-
se se pugnantibus adjungendi. derne des François , étoit de ne point
aller à la guerre hors de la présence ou sans l'ordre de son Seigneur.
X. ^.
De Doniinoruni Juribus in
Vassallos et in Dominiorutn
suoruni Incolas.
Vassalbini à Fcodo suo ahesse Le Vassal étoit tellement lié au ser-
nefas , nisi priiis à Domino pe- vice féodal envers son Suzerain , qu'il
tiisset et obtinuisset licentiam ne pouvoit s'absenter de son fief
10. i> peregrc proficiscendi . Burchardus g^ns sa permission. Ce Burchard dont
Cornes mox laudatus, accepta Re- nous venons de parler , demande
gis liccntid Cluniacum petit S. au Roi celle d'aller à Cluny faire
Mayolum Abbatem invisurus. visite à Saint Mayeul : le Seigneur
!!./.. Castri Guntherii Dominus jam fJe Château-Gontier devenu vieux,
vetulus Jeiosolymas perrexit; et touché du désir d'expier ses fautes
» sed cvxm licentiâ Goffridi-Mar- par le pèlerinage de la Terre-Sainte
telli , Conùtis Andegavensis. Ne- n'entreprend pas ce voyage sans le
que Vassallis licebut ledificare consentement du Comte d'Anjou.
Cnstella, priusquhm ejusmodi fa- Un Vassal ne pouvoit pas non plus
cultas eis concessa faisset a Do- construire de Château, sans lagré-
mino superiori , ut patet ex plu- ment du Suzerain : Bouchard ne fit
ribus instrumentis , quorum satis bâtir celui de Montmorency que par
erit unum appellare ; Diploma la permission du Roi Robert. Cette
scilicet Régis Roberti in gratiam autorité des Suzerains sur leurs
Abbatise San-Dionysianse circà Vassaux étoit quelquefois exercée
annum nnllesimuin datant , in quo d'ime manière bien tyrannique. La
Rex Burchardo Barbota facul- pièce conservée par Besly , et qui
tatem concedit ntunitionem con- porte le titre de convention entre
,Q struendi apud Monmaurencia- Guillaume, Duc d'Aquitaine, et
cum. Porrb tyrannicum plerum- Hugues , Seigneur de Luzignan ,
que fuit Dominorum in Fassal- contient les traits les plus frap-
los imperium. Cujus rei passini pans de cet abus. On y voit un
in illius sévi monumentis occur- Vassal plein de bravoure et de can-
lunt exempla ; sed potissimum in deiu" être le jouet perpétuel des
11. p. vulgatd a Beslio Conventione caprices les plus bizarres et de la
fVillelmum Aquitaniœ Ducem mauvaise foi d'un Suzerain conti-
inter et Ilugonem de Liziniaco , miellenient occupé à le tourmen-
in qud perspicere est malefidi ter et à le tromper.
Ducis calliditatem assiduis fraudibus et dolis Fassallum strenuum et ingenuum,
sed, nimis credulum inhumanè et crudeliter deludentis.
IHMhATÏO. clxxix
Les Hauts Seigneurs jouissoient Legum sanciendaruin jure JnsW's'»
du droit de faire des lois dans leurs poUebantur Domim m locis Di-
Etats ; Godefroi, Comte de Ver- tioni sux subditis. Sic ex His-
dun, y ayant convoqué une Asseni- toriâ , Episcoporum Virdunen-
blée des Seigneurs de la Province, slum Cornes Godefridus , « celé- £,'"'• '^- /*
y dressa des Réglemens avanta- » hrato intra Virdunensem urbeni
geux à cette ville et à l'Eglise. En » Comitum et Principum generali
Normandie, Richard de Huglcville » Concilio , midta urbi et Ecclesise
donna des loi:- aux habilans de Cor- » utllia disposait, » In Normnn-
meilles. Celies de la Ti'eve de niœ Ducatu Richnrdum de Hu-
Dieu furent dressées dans des As- glevilla leges Cormeliensiam ibid. /j. n&.
semblées mixtes composées des Colonis intulisse , auctor est Or-
trois Ordres, des Provinces à l'usage derims Vitalis Histor. Ecoles.
desquelles elles furent publiées. Lihro VI. Pacis et Treugse Do-
II n'est pas étonnant que la lé- friini constitntiones latx f itérant
gislation ainsi divisée n'ait pas été in Conciliis ad quœ convenerant
uniforme dans le Royaume. De-là cives trium ordinum provinciarum ibid. p. 510.
et /*eQQ
cette multiplicité de Coutumes apiid qnas vim legis habit une
difféi'entes non-seulement de Pro- erant. Ex legum fercndc potestate
vince à Province, mais de Seigneu- tôt inter Dynastas divisa , tôt et
rie à Seigneurie. Les villes qui tnrn discrepantes exortse siint con-
changeoient de Seigneur, chan- sueludincs non tantuni in diversis
geoient aussi de coutume. Lorsque Provinciis , sed in ejusdem
Richard II céda Dreux à Eudes le oppidis atque etiam vicis. Hinc
Champenois qui lui donna Tillieres civitates quse sub alterim Do-
en échange, adont , dit la Chro- mini potestatem transibant no-
nique manuscrite de Normandie , vas admittebant leges. Sic ex Tom. w. p.
. 329.
Dreux où Ven usoit de la Coutume quo Ricliardus II , Normonnise
de Northmandie , fut muée en la Dux et Odo , Cornes Carnu-
Coustume Franchoise , et Tillieres tensis Tillerias et Drocas inter
qui étoit en la Coutume Franchoise se commutaverunt , Drocarum
fut muée en la Coutume de North- incolas Francicas , Tilleria-
maudie. rumveroNormannicas usurpaverunt
consuetudines , licet prias apud Drocas Normannicx et apud Tillerias
Francicse leges viguisscnt.
Les Comtes de Troyes et ceux Ex Glabro Histor. L. 3, Cap. Jus capit«iis
de Sens condamnoienl à mort : le 6 , Trecenses et Senonenses Co-
gibet étoit le supplice affecté aux mites jure vitae et necis inson-
voleurs ; et il paroît par le récit de tes utebantur , et quidem senten- 33.
Glaber que les Comtes eux-mêmes tiam capitalem per se profercbant -.
jugeoient les criminels , et rendoient ex ejusdem Scriptoris narratione
la sentence. Guillaume, Comte liquet latrones suspcndio affectoi
d'AngouIème, jouissoit aussi de ce fuisse. EngoUsmenses Comités
droit. Le Vicomte de Martillac et eamdem habuisse potestatem, auc-
son frère avoient crevé les yeux et tor est Adcmarus Cahancnsis
arraché la langue à leur frère Al- narrans in Chronico fVillelnium
duin. Le Comte d'Angoulême Seniorem Comitem Engolismen-
pouvoit leur infliger la peine de sem Willclmo Vicecomiti Mar-
iiiort ; il leur acconla la vie ci les tiliaccnsi et Odolricu atrorissimi
clxxx
PRjEFATIO
sceleris in ipsorum fratrem per~
Tom. 10. p. petrati convictis vitam et mem-
160. '
bra concessisse, sed oinni eos
honore privasse.
Jus Monetaj Penès Dominos sive Laïcalis ,
cudendae.
sive Ecclesiastici ordinis , Monetae
cudendae jus fuisse patet nonnul-
lis exemplis. Arnaldo Episcopo
bellum intulit Audehertus Petra-
goriccnsis Cornes , quhd Episco-
Tom. 11. p. pus deposuerat « monetam Helia-
» nensern quam Helias Cornes pa-
» ter ejusdem Audeherti jusserat
Tom. 10. p. y> fabricari ». Hugo-Capetus in
Diplomate pro Ecclesiâ Sancti
Martini Turonensis a. annuit ut
» perçus sur a ISumismalis quss et
1) Moneta dicitur , secluso fisci
» jure , Canonici ex more sem-
» per habeant. » Porro hœc ver-
ba (secluso fisci jure) innuunt
Regcs in Dominorum inferio-
rum rei nummarise fabricas jus"^
aliquod saltem inspectionis exer-
rbid. p. 565 cuisse. Idem. Hugo , consentiente
Roherto Silviniacensi Monaste-
rio concedit « ut Malias de bond
» lege cum nomine et imagine B.
» Maioli possit facere Odilo Ab-
» bas et successores sui in nomine
» Ecclesix Silviniacensis ; et cur-
» rent Malise S. Maioli omni
» tempore , et valoris perpetui
» erunt in terra Archimbaldi Co-
» mitis cum Maliis Regiis in
» perpetuum ». Trenorciense quo-
que Monasterium monetse jure
potitum fuisse probant hœc Hen-
rici I verba in Diplomate anni
Tom. H.«. 1059.- Volumus , inquit , in
praedicto loco Trapezetas esse.
Occurrunt in monumentis mo-
netse Carnutenses , Aurelianenses ,
Mosomenses , Remenses , Rho-
tomagenses , Tolosanse et Ver-
mandenses. Ex eo qubd Cabilone
excusa fuerit moneta Régis Hen-
rici nomine, meritb colligitur Re-
giam monetam in Burgundise
601.
membres, et se contenta de con-
fisquer leurs fiefs et leurs bénéfices.
Plusieurs Seigneurs Ecclésiasti-
ques et Laïques jouissoient du droit
de battre Monnaie. Le Comte de
Périgueux fit la guerre à l'Evèque
de cette ville qui avoit rejette la
monnoie Héliane ainsi appellée du
nom du Comte Hélie. Hugues-
Capet confirma ce droit à l'Eglise
de S. Martin de Tours, sans pré-
judice du droit du fisc , ce qui in-
sinue que les Rois avoient deslors
inspection sur les monnoies des Sei-
gneurs particuliers. Le même Prin-
ce accorda au Monastère de Sau-
vigny le droit de frapper des
mailles avec le nom et l'image de
S. Mayeul, pour avoir cours à per-
pétuité dans la Terre du Comte
Archambaud, comme les mailles"
du Roi. Henri 1 confirma le droit
de battre monnoie à l'Abbaye de
Tournus en 1059. Nous avons
remarqué des monnoies de Char-
tres , d'Orléans , de Mouson ,
de Reims, de Rouen , de Tou-
louse et de Yermandois. La moTi-
noie qui se frappoit à Châlons-
sur-Saôiie au nom du Roi Henri I,
ne prouve pas , comme le prétend
le Père Hardouin , que Robert ,
frère de ce Prince, n'ait pas été Duc
de Bourgogne, ni même que les
Ducs de Bourgogne n avoient pas
droit de battre monnoie , mais
seulement que la monnoie du Roi
avoit cours dans les terres des Sei-
gneurs. On comptoit par talens,
livres , marcs , onces : les {pièces
de monnoie étoient des besans ,
des sols, des deniers, des mailles.
11 est fait mention de sols d'or dans
un Diplôme de Hugues-Capet en
faveur de l'Eglise de Saint Martin
de Tours , et dans la Chronique
d'Odoranne.
PRjEFA TIO. clxxxj
Ducatu admissam fuisse; veràm non indè sequitur Burgundise Duces
monetse cudendx jure caruisse , et multb minus , Rohertuni Régis Hen-
rici fratrem nunquam Burgundise Ducatum obtinuisse , ut somniavit Tom. il. p.
Harduinus. Talentis, libris , marcis, unciis numerahatur pecunia. Di-
versx monetarum species , besantii , solidi , denarii , malice. Solidos au- Tom. lo. pp.
167 et 552
rcos memorant Diploma Hugonis-Capeti in gratiam S. Martini Turonensis,
et Odorannus in Chronico.
Le droit de CaJisse appartenoit aux Ecclesiasticis Dominis perinde JusVenaiio-
Seigiieurs Ecclésiastiques comme ac Laicis competebat Venationis
aux Laïques. Hugues-Capet l'ac- jus , quod Ecclesix Aurelianensi
corda à l'Eglise d'Orléans dans la confirmât Hugo-Capetus prœccp-
forèt qui porte aujourd'hui ce to anni 990 , sic : a Lcodicse quo- nid. p. 558.
nom , avec liberté d y faire » que sylvse venationem, sicut an-
chasser tous les jours. Les Ecclé- » tecessores ejus ( Episcopi ) visi
siastiques en faisoient part à leurs » sunt habuisse , eidem sanctx
Avoués t|ui en abusoient quelque- » matri Ecclesise habere concedo,
fois , témoin celui de S. Maur des » ejusque venabula per eam sine
Fossés qui vexoit les colons de » dilatione currere cunctis diebus
cette Abbaye par les fréquens et » autoriso ». Hoc jure abusos ali-
longs séjours qu'il faisoit chez eux, quando fuisse defensores Eccle-
sous prétexte de la chasse, et qui siarum patet ex Diplomate Hen-
fut réprimé par un Arrêt de la rici I anno 1043 , quo compri-
Cour du Roi. Mais si les Eglises muntur vexationes quas in pau-
jouissoient légitimement de ce pères cujusdam villêe Fossatensis
droit, les Canons défendoient aux Monasterii colonos sub advoca-
Ecclésiastiques de l'exercer par tionis specie Nivardus exercebat rp,,,„_ ^ _
eux-mêmes. L'Auteur de la vie du creberrimè illic moram facien- ^'^'
Comte Burchard blâme beaucoup do , et venatum iens et rediens.
un Abbé de S. Maur de l'inclina- Porrb venationis jus, non exerci-
tion qu'il avoit pour la chasse. Un tium , Ecclesiasticis viris tune
Evèque du Mans qui chassoit le temporis erat licitum. Magenar-
Cerf à cor et à cri, en fut puni par do.^ Abbati Fossatensi , vitio ver-
une chute de cheval qui lui occa- tit auctor vitee Burchardi, quod -lom. lo. p.
sionna un ulcère au nez dont il ne canum atque bestiarum vena- ^^*"
put jamais guérir. tionibus aviumque volatibus de-
lectaretur. Carpitur quoque in Actibus Pontificum Cenomanensium
Avesgaud'us Episcopus , quod contrà suum ordinem venatum per- ibid. p. 385.
geret ; -ibidem narratur eum equo prolapsum , dùm cervum clangendo
persequeretur justas insanabili ulcère laisse pœnas , quia conlrà re-
gulam operatus erat.
Les Seigneurs avoient des pré- Quod spectat ad jus Domino- j^s ;„ ihe-
tentions sur les trésors trouves dans rwn in thesauros inventos , nar- ««^■'"«'"^ea-
l'étendue de leurs Seigneuries. Le rcLt Scriptor Historiée Monasterii
Comte de Nantes s'empare, moyen- ^S". Florentii Salmuriensis , Bu-
nant dix livres de deniers, d'un dicum Comitem Nannetemem ,
vase d'or d'environ cent livres , signum aureum fere centum li-
qu'un paysan avoit découvert en brarum à rustico inventum, « ut
fouillant la terre. Les menaces dont » potè Dominum , minarum im- Tom. ii p.
usa le Comte en cette occasion » probitate , pro decem libris de- ^ ^•
7.7.
clxxxij PRJEFATW.
» nariorum extorsisse ». Quibits eavers son Vassal, semblent prou-
verbis innidlur majorem sum- ver qu'il appartenoit plus du di-
mam ad rusticum inventorcm re- xieme de ce trésor à celui qui
dire dchidsse. l'avoit trouvé.
JusinVen- Jura autc.m in venditiones alia- On ne pouvoit faire des ac-
' que diversi generis vectigalia quisitions ou des ^ échanges dans 1 e-
Dominis feodalihus competebant. tendue d'un territoire, sans la per-
Tom. 11 p. a Emptiones , commutationes vel mission du Seigneur. Albert, Sei-
^^ y> commercia qux fecerunt vel fac- gneur considérable du Pays Char-
» turi sunt Monochi » S. Pétri train , l'accorde à l'Abbaye de S.
Carnutensis annuit Jlhertus vir Père dans sa Charte de donation
nobilis in Diplomate Henrici confirmée par Henri I. Hugues-Ca-
Rcgis anno 1059. « Canonicis pet avoit permis en 990 aux Cha-
» yiurelianensis Ecclesix omnium- noines d'Orléans de A^endre à des
» que Monusteriorum sibi pertinen- Ciercs , sans aucun empêchement,
» tium, » jam ab anno 990 prœ- les maisons qu'ils auroient bâties.
ceplo Begio concesserat Hugo-Capetus , ut quidquid Cterici Prxfato-
» rum locorum tempore vitie sux domos aut xdificia scdiflcata vel œdi-
» ficanda promeruerint , cuieumque dclegerint ex Clero , Jiabeant do-
•» nandi libcrtatem , sive venundandi potestatem sine aliqud prohibi-
y> tione ».
X I. ^/.
De Curiis Dominorum sive Laï- Des Cours Plénieres, Féodales et
corum sive Ecclesiasticorum de Justice des Seigneurs Laïques
Plenariis, Féodal i bus et Ju- et Ecclésiastiques; des Avoués ,
dicialibus; ubideEcclesiarum Défenseurs et Conservateurs des
Advoc. Defens. et Conserv. Eglises.
Procerum Plcnoriamm Curiarum quas Les Hauts Seigneurs tenoient
ri«'*t''om- licg""^ «^^ instar celebrarunt Pro- des Cours plénieres à l'exemple
ci»ies. ceres, exemplum habetur in Chro- des Kois, et l'on y voyoit les niè-
nico Malleacensi , ubi rnemora- mes Officiers que dans les Palais
Tom. 11 p. tursotemne « Placitum ab Agne- de nos Monarques. Le Placite que
*" » te Conntissd Pictavis cum duo- la Duchesse douairière d'Aquitaine
» bus filiis suis Petro atque Gau- tint à Poitiers en 1044, étoit une
» fredo, unhqne cum Fitrico eorum Cour pléniere où se trouvèrent ses
» Gaufredo-Martello suo inarito deux fils , Geoffroi - Martel , Comte
» cum omnibus Pictavorum Op- d'Anjou, son second mari, et tous
» tinmtibus factum ». Alterum les Seigneurs du Poitou. Baudouin,
exemplum occurrit in Conventu Comte de Flandres , tint à Arras en
Optimatum , Episcoporum , Ab- 1038 une Cour publique com-
ibid p 422. bf^t'-^i^ ^f nobilium Flandrise posée des Seigneurs , Prélats et
Comitatus , quem habuisse dicitur Abbés de ses Etats. Une Charte
Balduinus Attrebati , Curte pu- du Duc de Bourgogne Robert 1
blicâ , anno 1038. Proceribus fait mention de VEchanson ou Pin-
quoque sui fuerunt Officialcs vel cerne et des Veneurs de ce Prince
titulis vel numéro Regiis Offi- qui avoit aussi son Chancelier.
cialibus liaud impares. Roberti I , Burgundise Ducis instrumento San-
Germanensibus anno 1053 concesso subscribunt , Pincerna , Venatores
et Cancellarius.
•
Jlbid. p. 614
PHJF.FAT10. clxxxiij
Les Seigneurs Ecclésiasti(|ues lisdem prrero^ativis fruehan-
ioiiissoieiit des mêmes piéro- tur Ecclesiastici Domini ad quo-
-ratives quand elles étoient at- runi Ecclesias pertinebant majo-
tachées aux iiefs dont les Eglises ris dignitatis et honoris Feodo.
étoient i)ropriétaires. La libéra- Porrb munijiccntid Regum phi-
lité des Souverains ne se bornoit res Ecclesias Comitntibus inslgni-
pas à conQrmer leurs droits; ils se tas exhibent illius xvi monumen-
plaisoient encore à leur en accor- ta ; nemph Dellovacensern et
der de nouveaux. Le Comté de f^iennensem earumdem civitalern
Vienne accordé à l'Eglise de cette Comitaiibus, hanc à Pwdulpho
ville pai- Rodolphe 111 ; la dona- ///^ Burgundiie Rege, iUarn uh
tion de celui de Beauvais confir- Qdone Comité, Roberto Rege
niée par le Roi Robert à rEvè(]ue confirmante, donatas ; Monstro-
et au Chapitre, et un autre Comté Ucnsem quoque S. Salwi , Comi-
égaiement confirmé à l'Abbaye de tatu quodam, annuente et robo-
Saint Sauve de Montreuil par Hen- rante Henrico I,fruentem.
ri 1, en sont des preuves suffisantes.
H n'est donc pas surprenant que les Ergb Prœiati summis honoribus
Evèques et les Abbés aient encore prxditi cseteris Proceribus œqui-
cxercé dans ces tems-ià les mêmes parabantur. Jam Cancellarii Ab-
droits que les autres grands Vas- bâtis S. Medavdi mentionem fe-
saux de la Couronne. Nous avons cimus , Engolismcnsis Episcopi Tom. w p.
déjà parlé d'un Chancelier de l'Ab- Dapiferos memorat Engolism.
bé de S. Médard. L'Evêque d'An- Pontif. et Comit. Historiée Scrip-
goulêine avoit des Dapiferes. Ce- tor. Peculiaris monetae cudendae
lui de Périgueux prétendoit le jus sibi vindicabat adversàs Co-
droit de battre monnoie contre le mitem Prsesul Petragoricen.sis. In
Comte de Périgord. A Dijon et dans Comitatu Lingonensi annis Epis-
plusieurs autres endroits du Comté coporum regiminis, seque ac an- lUid.pp.ux.
de Langres, les Actes étoient da- nis Regum. Principatûs notaban- ^^ "
tés de l'année de l'Episcopat de tur instrumenta publica. Mori-
l'Evèque, comme de celle du Re- nensis Episcopi Curia constabat
gne du Roi. L'Evêque de Térouanne Paribus et Baronibus, ex quihus
avoit, comme bien d'autres, sa Cour mmnulli ^ die incathedralionis ibid. p. 300.
composée de Pairs et de Barons. Episcopi eum a ab clectionis loco
Ce Prélat et celui d'Auxerre » us(jue in Cathedram suam de-
étoient portés le jour de leiu' Sa- » /erre et transportare debebant »,
cre sur les épaules de leurs nobles ut refert Lambertus Jrdensis. Sed
Feudataires depuis le lieu désigné et ex historid Episroporum Au-
pour l'Assemblée jusqu'à la chaire tissiodor. ordinandus Prœsul ,
Pontificale, et cet usage a subsisté » Cathedrœ innixus Episcopali ibid. p. H3.
long-tems dans beaucoup d'Egli- » ad S. Proto-Diuconi matrern
ses. On peut voir dans Ademar de » sedem nobilium humer is depor-
Chabannois le détail des cérémo- » tabatur ■», Hoc vel simili modo
nies qui accompagnoient l'intro- plerique Episcopi sedium suarum Tom. lo. p.
453'
nisation de l'Evêque de Limoges. Le possessionem adipiscebantur : de
nombre des Officiers de l'Evêque sede Lemovicensi legi potcst Ade-
de Chartres éloit si considérable , marus Cubanensis. Quod attinet
c|ue Fulbert se plaint au Roi llo- ad Officiales Prxsulum , audien-
clxxxiv PR MF AT 10.
dus est ipsemet Fulbertus in bert de ce qu'ils consommoient ce
epistolâ ad Regcm Rohertum in qu'il auroit voulu et dû employer
Tom 10. p. has querelas erumpentis : « Illud à l'hospitalité et à faire des aumô-
)) œgriiis tolerabam , qubd res nes. Abbon , Abbé très-régulier de
» Ecclesise in superfluorum. do~ S. Benoît sur Loire, avoit au moins
» mesticoriim victualia sic expen- seize chevaux à sa suite, lorsqu'il
» dere. compellebar ex pravd con- alla en Gascogne réformer la Réole.
» siietudine prxdecessoruni meo- On peut voir dans le Poëme saty-
» rum, ut officium hospitalitatis rique d'Adalberon quel étoit le
n et eleemosynse, sicut med inter- train et le faste des Abbés de
■ » est, administrare non possum ». Cluny.
ihid. p. 340. Ipsum met Abhonem observantise monasticse studiosissimum Abbatem
magno apparatu comitatuque incessisse , etiam in itinere quod Mona-
sterii de Régula apud Vascones reformandi causa aggressus fuerat,
testis est Auctor ipsius vitse. Cluniacensium Abbatum luxum ferme
ibid. p. 61. Regium mordaci calamo perstringit Adalbero in Carminé ad Robert um
Regem.
Ecciesiarum Ecclesiarum Defensores , ait j^çs Avoués établis pour proté-
DienTorei ^^^^ in Canonibus ad Reges ger les Eglises , défendre leurs
Sri""'*'''*' ^''é'ow^m et Robertum anno causes, veiller à la couservation de
996 dedicatis, « res Ecclesia- leurs droits , contraindre leurs
Ibid p. 627. » rum seu Monasteriorum usu- Vassaux et leurs Serfs à l'exécution
» fructuario diripiunt , colonos clés jugemens de Justice, conduire
» in paupertatem redigunt... et leurs troupes à la guerre , s'écar-
» quorum defensores esse debue- terent peu à peu du but de leur in-
» rant, eos vastant... se putant stitution : de protecteurs qu'ils de-
» non jam Advocatos , sed Do- voient être, ils devinrent usurpa-
» minos, etc. » Quibus querelis teurs , comme s'en plaignent le
concinit Robert us Rex in Placito Roi Robert dans son Diplôme
pro Corbeiensibus anno 1016, pour l'Abbaye de Corbie , et Ab-
ihid. p. 598. in quo et ipse dolet quod « quo- bon dans sa collection des Canons.
» tidiè videretur minorari status Les Eglises vexées par ces tuteurs in-
» ac juititia sanctse matris Eccle- iidéles, eurent recours aux Rois ou
» siée, maxime ab illi^ qui Avdo- aux Hauts Seigneurs qui les mirent
» cati sanctorum locorum esse de- sous leur sauve-garde et protection
» berent et Defensores, illi è con- spéciale , et les délivrèrent ainsi
» trario prsedatores fiant et rapto- du joug des Tyrans qui les oppri-
» res », Quibus mulis ut mederen- moient. Ils firent plus, ils ne dé-
tur Reges et Regni Proceres non daignèrent pas le titre et les fonc-
tantiim Ecclesiastica bona susce- tions de Défenseurs et à^ Avoués
perunt in tutelam , sed etiam des terres de plusieurs Eglises. Hu-
Defensorum sive Advocatorum gues-Capet , après avoir délivre
titulum et provinciain in semet- une Terre de l'Abbaye de Saint
ipsos bénigne receperunt. Quam- Benoît sur Loire des vexations d un
dam Floriacensis Cœnobii pos- Avoué , ^ s'en rendit le protecteur.
sessionem ab Advocati oppressione Le Roi Robert en exerçoit le droit
Ibid. p. ^i. liberatam sub defensione et sur plus de quarante Terres de
munitione suâ revocat Hugo- l'Abbaye de S. Bénigne. Henri I
Capetus. S. Renigni Divionen- ôta VAvouerie de celle de S. Mé-
dard
P RM FAT 10. clxxxv
dard au Comte Etienne , prit l'Ab- sis villarum plusquam quadragin-
baye sous sa protection , et lui fit ta Defensoris munerc fungiéatur ibid. p. 596.
rendre le Château de Vic-sur-Aîne , Rohertus. ^bbatiarn S. Medardi
qu'elle avoit perdu par la négli- » de potestate Stephani Comitis Tom. h. ,,.
gence de son ^voué. Le même Koi » eripuit , et in sud mundehurdc
reconnut les services que lui avoit » suscepit propriâ {Rcx) Henri-
rendu l'Abbé de S. Thierri - lès - » eus, (qui) Castrum de Fico , de
Reims pendant le siège de Neuf- » quo privabatur Ecclesia tune
Cliâtel , en lui abandonnant l'A- » temporis ineuriâ et nugacitate
vOLierie et le bénéfice qui en dé- » pnefati Stephani Comitis, Ee-
pendoit , et qu'avoient possédé » clesise restituit ». Idem memor
des Châtelains dont l'Abbaye avoit operse à Sancti Iheoderici Jb-
beaucoup souffert. Ce Prince vou- bâte sibi in obsidione Novi-Castri
lut bien porter le titre et exercer egregiè navatx , «. Advocationem ibui.p, 587.
les fonctions d^ Avoué d'une Terre » eum bénéficia ad eam pertinente,
de l'Eglise de Chartres. Les Ducs » {prilis) à Castellanis Abbatise in-
de Normandie étoient également » festis » possessam monasterio res-
Avoués et Défenseurs d'une Terre tituit. Fisci Unigradi juris Eccle-
de S. Bénigne. sise Carnotensis Advocatus quoque
fuit piissimus Princeps , « quateniis (inquit) si in posterum quis ei
» fisco injuriam inferre tentaverit , Rege auxiliante superno , me ihid.p. 584.
» Advocatum sibi sentiat esse infestum ». Normannise Duces cuj us-
dam villx ad S. Benignum pertinentes Advocatos ad tutelam Monasterii Tom. lo. p.
fuisse testatur Auctor Chronici S. Benigni.
Cette qualité à^Avoué ou de Dé- Advocatis seu Defensoribus
fenseur donnoit des droits plus ou diversi generis jura , possessiones
moins étendus à ceux qui en étoient et redditus attribuebantur. Potes-
revêtus. Ordinairement il y avoit tatem Everam juris Monasterii
des terres et des redevances atta- Floriacensis annud triginta mo-
chées à cette espèce de bénéfice : diorum vini exauctorato ejusdem
Hugues-Capet réserva à titre de sau- villx Advocato pensione solvendâ
vement une rente de trente muids de salvamenti regii jure oppignerat
vin sur une terre de S. Benoît-sur-Loire Hugo-Capetus in Diplomate jam
au profit de l'ancien Avoué. Le droit laudato. Salvamentorum jura in
de Sauvement que Robert remit à S. modo memoratas S. Benigni villas
Bénigne de Dijon, sur plus de quarante ad Regem Robcrtum Defensoris
terres, étoit attaché à la qualité de Pro- titulo pertinuerant. In Ecclesise
tecteur : Henri I s'étoit réservé quatre Carnotensis fiscum Unigradum
septiers de vin par arpent à titre ^A- quatuor sextarios sibi Adyocatïonis
voué de l'Eglise de Chartres- Les nomme retinuitUenricus.Prxtereà
Avoués ordinaires avoient de plus emendarum et foris-facturarum
part aux amendes et aux forfaitu- aliquam partem percipiebant vulga-
res eu certains cas : on peut voir le re^Advocati. Variorum eorumdem
détail circonstancié de leurs droits jurium et emolumentorum enumera-
dans les Diplômes de Robert pour tionemcontinent RobertiRegis Diplo-
Corbie en 1016, et pour S. Ger- mata pro Corbeiensibus anno 1016
main des Prés en 1030, et dans et San-Germanensibus anno 1030,-
ceux de Henri I pour S. Maur des item Henrici Placita seu prx-
Jnme XI. a a a
ckxxvj PRMFATIO.
cepta in gratiam Fossatensium, et Fossés en 1043 , et pour S. Mé-
Suessionensium S. Medardi Mo- dard de Soissons en 1047. Les
nachorum annis 1043 et 1017. contestations entre les avoués et
De litibus Advocatos inter et les Eglises, étoient jugées et ré-
Ecclesias cognoscebatur in Re- giées à la Cour du Roi. Celles qui
gis Curid : de iis quoque judica- s'élevoient dans le district des
bant Proceres càm Ecclesix ip- Hauts-Seigneurs , étoient portées à
sorum ditioni erant obnoxix. leur Cour. Le Comte de Flandre
Balduinus , Flandrix Cornes, Baudouin régla en 1056 de l'avis
de juribus Advocati villse de des Seigneurs, les droits de l'avoué
Arkas ad sanctum Bertinum per- de la terre d'Arqués appartenante à
Tom. 41. p. tinentis cum consilio Optima- l'Abbaye de S. Bertin. La Chronique
tum suorum statuit die Epipha- de Sénones et l'Histoire du Monastère
nise anni 1056. Andaginensium de S. Hubert nous ont conservé le
et Senoniensium in Fosago Ad- détail des droits de leurs Avoués. Celui
ibid.pp.^^s vocatorum jura et emotumenta de Saint Sauveur de Vosge portoit le
et 636. descripta habentur in corumdem nom de Conservateur^ et il prêtoit ser-
Monasteriorum Historiâ et Chro- nient de fidélité à l'Abbé.
nico. Senoniensis Advocatus Con-
servatoris nomine gaudebat, fidelitatemqae Abhati pro more recepto prss-
stabat.
Advocatorum tutelse oneribus. Un Diplôme de Henri I concer-
citrà ullum emolumentum , oh- nant les droits des Comtes de Cor-
noxiorum genus innotescit ex di- beil sur l'Abbaye de S. Maur, nous
ibid p 596 P^^"^^^^ 7"o Henricus Corboilen- fait connoître une espèce particu-
sium Comitum quatenus Fossa- liere d'^'voués et de Défenseurs à titre
tensis Monasterii Defensorum purement onéreux , et sans aucune
jura définit. Ad jus Comitis per- rétribution. Ces Comtes avoient le
tinet Monasterii commodis invi- droit de veiller aux intérêts de l'Ab-
gilare illudque tueri et illsesum baye , de la protéger et de la
adversàs pervasores prsestare , défendre, et de lui léguer ce qu'ils
nec non etiam ditare terrarum voudroient de leurs bénéfices et
suarum beneficiis atque posses- de leurs Domaines : il leur est
sionibus. Districtè autem per défendu de s'arroger aucun droit
Regales apices prohibetur ne sur l'élection ou la nomination
Cornes, Advocationis nomine , de l'Abbé , et d'en exiger au-
jus sibi 'vindicet in electionem cune sorte de redevance. Ils peuvent
Abbatis aut concessionem Abha- cependant accepter avec humilité et
tix, vel à Monasterio quidquam avec actions de grâces , les pré-
auferat vel requirat , aUt etiam sens ou les repas que les Reli-
ibidem « sibi convivia prseparare gieux voudront bien leur donner,
» jubeat ; si vero caritatis gratiâ mais sans pouvoir s'en faire un
» aliquid ei a fratribus oblatum titre contre l'Abbaye. On voit en
» fuerit, humili mente cum gra- effet dans la vie de Burchard,
» tiarum actions suscipiat ; sin Comte de Corbeil , que Hugues -
» aliter niliil requirere prsesu- Capet ne lui avoit accordé l'Avoue-
» mat ». Re quidem ipsâ Bur- rie de cette Abbaye, qu'à condi-
chardo Corboilensi Comiti Fossa- tion de la restaurer et de la proté-
ensis Cœnobii Advocatio ab Hu- ger. On y peut remarquer encore ,
PRJEFATIO. elxxxvij
ainsi que dans le Diplôme de Hen- gone-Capeto \commissa non fuerat
ri I, que les Abbayes Royales étoient nisi « emendationis ac restaura-
sous la sauve-garde spéciale des » tionis gratiâ, {eâque loge, ut)
Rois, et qu'elles étoient regardées » sublevator fidelis atque de/ewior x.m. lo. p.
comme faisant partie du fisc Royal, y^ ipsius Ecdesiœ adversàs hostes ^^*-
» malignos terrarumque invasorcs existeret ». Notandum autem tant
apud vitée Burchardi Scriptorem quàm in Henrici Diplomate, Re-
gales Ahhatias Fisci et Dominii Regii tune temporis appendices fuisse.
Il ne faut pas confondre avec les Prœter Ecclesiarnm Defensores' Advocati
Défenseurs des Eglises d'autres et Tutores alterius generis ani- ^"'mv^^û
Avoués qui paroissent avoir exer- madvertimus Advocatos aliis item **''''^-
ce une autre espèce de fonctions, functionibus destinatos. Balduini,
Jean d'Arras dont il est fait men- Flandrise Condtis, Placito anni
tion ailleurs comme homme-lige 1038 subscribunt Robertus Advo- y„,„ „
du Comte de Flandre , est appelle catus et Joannes Advocatus Altre- '^^•
Avoué d'Arras dans une Charte de batensis, quem Comitis Flandriee
Marchiennes de 1038, où Ion voit hominem ligium fuisse alibi dixi-
aussi le nom d'un autre Avoué mus. Prsetereà ibidem additur
nommé Robert, et à la fin de la- hoc Placitum fecisse quatuor
quelle il est dit que quatre autres Advocatos milites quorum nomma
Avoués militaires ont tenu un Pla- enunciantur.
I cite à Arras dans la Cour publique.
On sçait que les Seigneurs laïcs '^«^^-^ apud omnes constat in Fcodaieset
avoient une Cour féodale et de Jus- feodalibus et judiciariis Laico- Cu^œ^Domi
tice^ où se terminoient les contes- '"'^^ Dominorum Curiis lites in- ""''•"" Lai-
coruin et Bc-
tations qui s elevoient entre leurs t^f eorum Vassallos exortas co- ciesiastico-
Vassaux. On voit dans les Gestes gnitas et compositas fuisse. IJnum
des Abbés de S. Germain d'Au- tantàm aut alterum adducimus
xerre, qu'un Chevalier nommé exemplum. Ex Gestis Abbatum
Galdric fut débouté à la Cour du ^- Germani Autissiodor. innotes-
Comte Thibaut de certaines exac- cit Theobaldi Campaniae Co- y„„^ u
lions qu'il levoit sur une terre de mitis Curia in qud causam ha- ^^•
cette Abbaye ; et suivant Lambert buit Abbas ejusdem Monasterii ad-
d'Ardres , Arnold , seigneur ou versus «. Galdricum qui in potes-
Comte d'Ardres , avoit une Cour j> tate Fillaris Finosi multas in-
composée de douze Pairs ou Ba- -a jurias S. Germano inferebat ,
rons. Quant aux Seigneurs Ecclé- » ^^ fuit dicta potestas per Comi-
siastiques, il est parlé dans nos mo- » ^i^ judicium ab omnibus illis
numens de la Cour de l'Evêque de » exactionibus absoluta ». Arnol-
Terouanne garnie de ses Barons et dum Comitem seu Dominum
de ses Pairs ; du Conseil public et Ardensem « duodecim Pares vel ^^^^ ^^
privé de l'Evêque de Cambrai, où » Barones Castro Ardex appen- 305.
Lietbert, avant que de monter sur » ditios instituisse » auctor est
le Siège Episcopal , avoit occupé Lambertus Ardensis. Quod spcc-
les offices d'Auditeur ou Assesseur, tat ad Dominos Ecclesiasticos , ibui. p. 300.
et ensuite celui de Juge pour l'Eve- Morinensis Episcopi Curiam ,
que ; de la Cour de l'Evêque de Pares et Barones memorat idem
Noyon, où se plaidoient les Cau- Lambertus. Judiciorum lam pu-
ses civiles, de celle de l'Archevê- blicorum quàm privatorum Ca.
clxxxviij PRjEFA TIO.
Tom. II. pp. meracensis Episcopi in quihus Au- que de Sens, où devoit se juger
ditoris primùm , deinde Judicis la cause d'un Vassal de Fulbert ;
munus obivit Lietbertiis nondiim de la haute-Justice de l'Eglise de
Episcopus, meminit Scriptor S. Martin de Tours, sur l'Isle de
Chronici Cameracensis . Herman- Saint Cômc ; de la Jurisdiction
nus, Ahhas S. Martini Tornacensis temporelle du Sous-Doyen de l'E-
Tom. 10. p. mentionem facit Curiae Novio- glise de Tours ; de la haute-Justice
mensis Episcopi in quâ détermina- de l'Abbaye de S. Hubert, et des
bantur Placita Causaeque Fo- Justices restituées à l'Eglise de Ver-
renses. y4pud epistolas Fulberti dun par le Comte Godefroi. Les
ibid.pp.U9. memorantur Placitum ab Archie- Diplômes de Robert sont en par-
'"'*^^' piscopo Senonensi in causa eu- ticulier mention de la Cour féo-
jusdam Vassalli celebrandum , et dale et des droits de haute-Justice
Audientia Sub-Decani Turo- de l'Abbaye de S. Denis. Les Di-
nensis in qud dijudicanda erat plômes de Henri I nous font con-
quercla Dcodati ejusdem Fui- noître les Cours de Justice des Ab-
berti famuli quem aliquot num- bayes de S. Maur des Fossés et de
mis emunxcrat seruscator quidam S. Médard , et celle du Chantre
nomine Gerardus. Ex Chronico du Chapitre d'Etampes. Les Rois,
ihid. p. 283 Titronensi, S. Martini Canonicis en accordant aux Eglises l'immu-
per Proceres et Clericos asserta nité et exemption de toute Juris-
est Justitia in Insulâ S. Cosmse, diction séculière , leur accordoient
anno 1022. Andaginense Mo- en même-tems les droits de Justice
Tom. 11./.. nasterium potiebatur omnibus Jus- sur leurs Vassaux.
^^^" titiis , Teloniis , Banno, Comitatu, latrone , questu cujuscumque
Placiti, etc. Ex Historiâ Episcoporum Firdun. Centenas potestatum
iMd. p. 250. Ecclesiaî restituit Dux Godefridus. Robertus Rex describit jura San-
Dionysianx jurisdictionis quai circà annum 1008 jam consistebat in
banno hominis vulnerati vel interfecti , infracturâ, \e^e duelli, etc. et
in altero ejusdem temporis Diplomate , Curiam Abbatis Sancti Dio-
nysii et Justitiam expresse appellat. Ex Diplomalibus Henrici innotes-
cunt Fossatensis Abbatis Curia et Causas judicio Praecentoris B. M.
Stampensis discutiendx. Cxterum Reges Ecclesiis libertatem et immu-
nitatem ab omni judiciariâ potestate concedendo, simul Jurisdictionem
in earum Colonos et Fassallos trihuehant.
Judicionira ^^ Fulherto ad Franconem et Nous apprenons de Fulbert , que
forma. ^^ Lcuthericum scribente discimus le service militaire dispensoit de
Tom. iO. pp. .. . . . A' ■ '
450. et 476. Vadimonii Icgibus obnoxios non comparoitre au jour désigne par
fuisse qui militarihus stipendiis l'assignation, . et que quand une
distinehantur . Deserti Fadimonii partie prouvoit qu'elle n'avoit pas
damnatos non fuisse eos quihus reçu l'assignation, sa partie adverse
non fuerat denunciatum, sed eo- n'en pouvoit tirer avantage. Le
ibid. p. 459. rum statum apud Judices Forcn- Jugement féodal le plus circons-
ses esse venialem docet idem Fui- tancié que nous offrent nos mo-
bertus epistolâ ad Rohertum Re- numens, est celui qui fut pronon-
gem. Formularum in judiciis cé dans la Cour de l'Evêque de
feodalibus adhiberi solitarum Cambrai , contre le Châtelain [Hu-
exemplum insigne habetur in gues. Ce Vassal s'étant rendu cou-
Chronico Cameracensi. Hugo pable de grandes vexations, et ne
FUjEFATIO. clxxxix
tenant aucun compte des avis de son Castellanus et Episcopi Vassal- J'»^- **• p-
Seigneur, l'Evcque de Cambrai, lui lus rapinarum multorumque Ja-
manda défiance, L'Evèque le fait cinorum reus , spretis Domini
ajourner plus de trois fois à com- sui monitis , eb contumacix de-
paroître en sa Cour, pour rendre venerat , « ut diffidentiam Do-
raison de ses injustices, sous peine » ndno suo mandaverit. Manda-
dc félonie et de confiscation de sa » vit igitur Episcopus ei non se-
Terre : Hugues comparoît enfin , » mel , sed plus vice tertiâ , ut
refuse de faire aucune satisfaction, » antè conspectum cjus veniens ,
et se retire. Les Pairs et tous les » prsesentibus comparibus suis , in
Nobles qui avoient assisté à ce » rectum staret de injustitid sua,
Plaids , le condamnent tout d'une » ( et quidem ) sub nomine terne
voix, et son fief est confisqué. » suxet in fidelitate quam jura-
» verat. Ad ultimum antè conspectum Domini sui , prsesentibus com-
» paribus suis venit, sed rectum facere nolens, recessit. CJndè compares
» ejus et aiii quàmplurimi nobiles qui communi utriusque causa huic
» Placito interfuére , Hugonem reum vacantes , terram quam de Epis-
» copo tenebat^ ei abjudicavére ».
L' 4. voué assistoit aux Plaids gé- Ex Historiâ Monasterii S. ihid. p. 636.
néraux de l'Abbaye de S. Hubert : Huberti , Placitorum generalium
les Juges sont nommés Echevins , ejusdem Cœnobii , quibus ter in
et c'est à eux seuls qu'il appartient anno tantitm intererant Advocati,
de fixer, l'amende. On voit aussi Judices nomine Scabinorum do-
des Echevins juges dans la Cour de nàbantur , eorumque solorum ar-
justice de Berg, et dans celle d'Ar- bitrio Vadium determinabatur
dres et de S. Omer. On a pu re- solvendum. Scabini quoque ju-
marquer que le terme de Pair étoit dicum munere fungebantur in
deslors en usage , pour désigner Curiis Bergensibus , Ardensïbus ibid.ppAOe.
ceux d'une même condition et les et Audomarensibus. Cxteriim ne-
Vassaux qui relevoient immédia- cesse non est Lectorem monere
tement d'un même Seigneur. Paris vocabulum jam tiim ad de-
signandos homines paris conditionis vel pari clicntelix, gradu ejusdem
Domini Vassallos usurpatum fuisse.
Lorsque la Cause étoit obscure , In Causis obscuris , ciim in va- Dueiium ,
_j.„ 1 • 't. • j. 1' • . T. 7 ■.-.. sive singulare
et que les avis etoient partages , on nas scntentias abibant Judices , certamen.
la faisoit décider par le duel. C'est Monomachid dirimebantur lites.
ce qui arriva dans le Procès entre Quod , ex Libro Mirac. S. Bene-
l'Abbaye de S. Benoît sur-Loire et ^^^^^^ contigit in Causa Floria-
un Seigneur nommé Isembard, au cen.vem Abbatem. inter et Militem
sujet d'un Serf. On ordonna le nomine Isembardum de Servo quo- Tom. ii. p.
combat entre le Serf et le Cham- ^^"^ ^"i"-^ parentes Floriacensis
pion de ce Seigneur. C'étoit enco- Cœnobii juris fuerant. « Tandem,
re une Cause obscure que celle de » { ait Scriptor), multis prias exa-
cette prétend Lie sorcière accusée » cti^ conventiculis , adjudicatum
d'avoir donné une maladie de lan- » est idem negotium Monoma-
gueur à Guillaume , Comte d'An- » (dùâ tcrminari dcbere ». Idem
goulême , par des enchautemcns. refert Ademarus Cabanensis de
On la termina par le combat singu- veneficd vetulâ cujus maîcfœis
lier : la sorcière fut brûlée après la artibus attributus fuerat Guillcl-
cxc PRMFATIO.
mi Comitis Engolismensis mor- mort du Comtfi ; mais il ne paroît pas
bus; « Çuœ chm non confitere- que l'on ait fait mourir son Cham-
T> iur , judicio Dei commissum pion quoique vaincu : Adémar de
» est, ut quod verum latehat even- Chabanois dit seulement qu'il fut
Tom. 10. p. T, tu victoriœ inter duos Campio- obligé de garder long-tems le lit à
» nés proharetur. » Fenefica , cause de ses blessures. Quant au
mortuo Guillelmo, igné damnata ; Champion d'Isambard , l'Auteur
ejus autem Campio, licet victus , des miracles de S. Benoît dit qu'il
morte tamen non multatus, sedex s'en retourna fort triste et fort con-
eodem Ademaro, « capite quassa- fus d'avoir été désarmé par son ad-
•a to , sanguine coopertus , vivus versai re.
» in manibus deportatus , longo tempore decubuit ». Quod spectat ad
Campionem Isembardi , exarmatus à victore , confusus rediit ad
propria.
Licita habebatur ejusmodi pro- On regardoit alors ce genre d'é-
batio ad quam pugnantes reli- preuve comme très-licite, et on ne
giosis actibus se se accingebant. manquoit pas de s'y préparer par des
Tom. u. p. Plerique noctem duellum ante- actes religieux. La plupart étoient
cedentem apud Ecclesiam quam- dans l'usage de passer en prières
dam celebrem in vigiliis et ora- dans quelque Eglise célèbre , la
tionibus excubabant. Décréta nuit qui précédoit le combat. Dans
duello ad dirimendam litem inter le Procès entre l'Abbé de S. Paul
Abbatem S. Pauli Narbonensis de Narbonne et un Seigneur nom-
et Raymundum , « pactum fuit mé Raymond, le Champion de l'Ab-
ihid.p.iii. » ut Abbatis Missus {id est Cam- bé eut permission de communier
» pio ) communione susceptâ prse- avant le duel. 11 y avoit des Cham-
» pararetseadbellhndumT). Dupli- pions nommés d'Office et des Cham-
cis generis distinguebantur Cam- pions publics pour ceux qui ne
piones, alii Légales , alii con- pouvoient pas combattre par eux-
jhid. p. 353. ductitii. His utebantur Clerici et mêmes , comme les gens d'Eglise ,
Monachi, mulieres , senes et cee- les femmes et les vieillards. Les
teri qui a Monomachiâ immunes Moines de Mamioutier qui dispu-
erant. In controversid de cujus- toient une dixme à ceux de Ven-
dam villx décima inter majoris dôme , présentèrent un Champion
Monasterii Monachos et Vindo- de cette seconde espèce : les Moi-
cinenses , Turonenses hominem nes de Vendôme le récusèrent , et
conduxere in negotiis ejusmodi en demandèrent un légal , c'est-a-
lUd. p. 430. omnibus venalem quem récusa- dire , qui fût nommé d'office , tel
runt Vindocinenses , alium qui qu'étoit le leur , autrement la par-
legalis esset adduci postulantes tie n'eût pas été égale ; car ces sor-
qualem ipsi offerebant : secàs non tes de Champions publics étoient
dimicatum fuisset xquatis viribus, plus exercés. Un Champion étoit
conductitii enim erant cseteris donc un objet très-intéressant pour
exercitatiores. Lambertus Ar- les Plaideurs : aussi récompensoit-
densis Campionem quemdam me- on leur adresse et leur vigueur
morat cui bona et possessiones avec autant de zèle que l'on témoi-
attribuerat Abbas S. Vedasti At- gneroit aujourd'hui de reconnois-
ihid. p. 299. trebatensis , et eb quod duelli cer- sance pour l'éloquence et les ta-
« tamen pro quddam hereditate lens d'un Avocat célèbre à qui
VRJEFATW. ,,xcj
l'on seroit redevable du"! gain d'un » .S". Fedasti conservandâ quandb-
Procès important. L'Auteur de ■» que subierat, y, et quidem prospéra
l'Histoire des Comtes d'Ardres ra- evcntu. Non enim in minori pre-
conte que l'Abbé de Saint Vaast tio tune habehantur apud litiga-
d'Arras gratifia d'une terre en fief tores Campionum nervi et agilitas ,
un Champion qui ayant été vain- quhm nunc apud nos habentur Fo-
queur dans un duel, avoit conser- rensium Oratorum latera et fa-
vé à l'Abbaye un Domaine consi- cundia.
dérable.
Au reste les Parties pouvoient Luigantes instante pugnâ con-
s'accommoder , même dans l'in- ^'"oversias interdàm transegerunt.
stant du duel. C'est ce que firent ^'^^«•^ ^- Pauli Narbon. et
l'Abbé de S. Paul de Narbonne et I^cLymundus « jam fidejussoribus Tom. m. p.
417.
le Seigneur Raymond qui avoient " pcctis per utrarnque partem in
déjà déposé 500 sols pour le gage » manu Berengarii Vice-Comilis
de bataille, et qui bien conseillés, » de h{){) solidis, ut indè fieret bel-
partagerent l'Alleu au sujet duquel » lum » ; tamen consiliis parue-
ils étoient en différend. Les Moines runt Archiepiscopi Narbonensis ,
de Marmoutier dont nous venons et ipsius Vice-Comitis aliorum-
de parler , cédèrent les dixmes que suadentium ne fîeret indè
qu'ils contestoient à ceux de Ven- bellum , sed dividerent inter se
dôme, dans l'instant que le duel Alodum. Majoris Monasterii
alloit commencer. Celui qui avoit Monachi supra memorati , in
demandé la preuve par le duel procinctu certaminis , infecto ihid. p. 430.
perdoit sa cause, quand il rendoit duello , intentée adversiis Vindo-
les armes. Alduin Avoué de S. cinenses liti cesser e. Causa cadehat
Géry , dépouillé de son Avouerie quisquis se victum profitebatur.
par l'Evêque de Cambrai , deman- In Chronico Cameracensi narratur
de à se défendre par le duel ; il Alduinum S. Gaugerici Ad-
n'osa pas combattre , et s'avoua vocatum in Campo se recredi- ibid. p. 123.
vaincu, il perdit son fief. disse et legaliter feudum suum
amisisse.
Les armes dont on se servoit Scuto et baculo pugnabant
dans cette espèce de combat , Campiones. Porrb hoc genus pro-
étoient l'écu et le bâton. Les Laïcs bationis in usu erat apud ssecu-
employoient cette manière de lares -. hinc duellum dicebatur pro-
prouver la bonté de leur cause, batio secundùm legem ssecula- ^^^ 430
L'Eglise préféroil la preuve par le rium. Ecclesiasticis autem viris
fer chaud , ou par l'eau froide, magis arridebat calidi ferri , vel
ou celle par la participation aux aquse frigidx, vel sacrée commu-
saints Mystères, et on appelloit ces nionis judicium quod proinde
sortes de preuves Jugemens de divinum appellabant. In Re-
Dieu. Dans le Procès fait à l'Arche- mensi Concilia S. Basoli , Rai-
vèque de Reims , Arnoul , par le nerius quidam, Arnulphi consilio-
Concile de S. Basle , un de ses runi particeps , vernaculum obtu-
confidens nommé Rainier , offrit Ht qui « per ignitos vomeres in- j.^^ jq. p.
de prouver par les socs rougis au » cedens , Deum » dcArnalphoju- ^'^^•
feu, que ce l*rélat avoit trahi le » dicare manifestis declararet in-
cxcij PRjEFATIO.
» diciis ». Ex epistold Ahhords ad Roi : un Abbé de Marmoutier ,
Sr*^' ^' Gauzhcrtum , Ahhas majoris accusé par ses Moines, voulut se
Monasterii à Monachis accusa- justifier par le fer (îhaud. Les con-
tus , ignito ferro se purgare vo- stitutions de la paix et de la trêve
luit. In Constitutionibus Ausonen- arrêtées à Ausonne , ordonnent la
sibus pocis et treugx Domini , de preuve par l'eau froide pour ceux
legum violatarum reis statutum qui seroient accusés d'y avoir con-
Tom. M. p. fuit quod expient se per judi- trevenu. Un Evêque de Spire ac-
cium aquae frigidae. In Synodo cusé d'adultère , fut obligé de se
bid.p.m. ][joguntinâ per Leonem Papam justifier par l'épreuve du saint Sa-
IX celcbratâ , Spirensis Episco- crifice. Le Roi Robert n'approu-
pus, Lambertus Schafnaburgensis, voit pas cet usage, et il en fit des
» de criminibus quibus accusaba- reproches à Léotliéric , Archevê-
» tur sacra communione se pur- que de Sens.
T> gavit » . Attamen, apud Helgaudum , Senonensis Archiepiscopus acriter
Tom. 10. p. objurgatur à Rege Roberto , qubd quaesierit examinationem in corpore
*^' et sanguine Domini.
XIL XII.
De Bellis privatis , Copiis , Des Guerres privées , des Troupes, des
Armis ; item de Militiâ Eques- Armes, de la Chevalerie, et des Tour-
tri et Torneamentis ; item de nois, de la Paix et de la Trêve de
pace et Treugâ Dei. Dieu.
Relligerandi jure ciim potiren- Les Seigneurs s'étoient arrogé
tur lot Djnastse , mirum videri le droit de se faire mutuellement
non débet qubd rapinis , cxdibus , la guerre, et même de la faire à
incendiis Regnum longe lateque leur Souverain. Le Royaume étoit
vastaretur. IJna tantum villa Se- souvent ravagé d'un bout à l'autre
nonensis agri , referente Glabro , par les entreprises des Seigneurs
ibid. p. 23. triginta et ampliiis annorum belli gur leurs voisins : Glaber parle d'une
materia et seminarium fuit inter guerre privée que deux diflérens
duas ejusdem Regionis factiones. partis d'un même village se firent
Hinc tôt castella anima vim vel pendant plus de trente ans. Le de-
repellendi vel inferendi illâ xtate sii> de se rendre redoutable à ses
constructa , quorum quidem non- voisins , OU la nécessité d'opposer
Tom. ii. p. nulla, ut Castellum Reginaldi , une barrière à leur violence, don-
169 etc. o ' j
eorum à quibus xdificata fue- na lieu à la construction d'un grand
runt nominibus etianmum appel- nombre de châteaux dont plusieurs
lantur. Porro Castellorum vici- portent encore aujourd'hui les
nia prsesertim Ecclesiis molestis- noms de ceux qui les ont élevés,
sima. Ad Robertum Regem que- comme Château-Renaud et plu-
ritur Fulbertus , qubd Gaufri- sieurs autres. Le voisinage des
lom. 10. p. dus Ficecomes « castellum de Gu- châteaux étoit inquiétant , sur tout
» lardone Regio jussu dirutum pour les Eglises. Fulbert se plamt
» restituerit et rursiis alterum des châteaux élevés par le Vicomte
» xdificare prxsumpserit apud de Châteaudun. Le Roi Robert
» Isleras intrà villas S, Mariœ ». avoit fait détruire le château de
Everti jusserat Robertus Rur- Burchard, situé dans l'Isle S. Denis ,
chardi Rarbati munitionem in et qui incommodoit beaucoup les
PR^FATIO. cxciij
Vassaux de l'Abbaye. Les Moi- Insa/d S. Dionysii sitam, nncfè t.,,,, . io. />
nés (le Cliiny obtinrent de ce sanctam Ecclesiam et paiiperes ^'^^'
Prince une défense de bâtir des ejus vexabat, nt Ipse testatur Ro-
châteaux dans une distance déter- bcrtus in Diplomate anni 1008
minée aux environs de cette Ab- vcl circitcr. Cluniaccnses sccuri-
baye. En effet , ceux qui possé- tati .wse consulmtes ab codem
doient des châteaux, en prenoient Rege prœceptum impétrant qua-
souvent occasion de vexei- leurs tomis intrh circumscriptos ter-
voisins ; c'est pourquoi le Roi Ro- minos « nullns homo aut Prin- ibid. p. et I
bert défendit exjjressément aux » ceps vel Dux Castellum cons-
Gouverneurs des châteaux de Mont- » truat vel firmilaiem sedificet -. »
bazon et de Mirebeau nouvelle- et càm castellorum opportunitate
ment construits par Foulques Ner- ahuterentur Domini ad vexan-
ra , Comte d'Anjou , d'introduire dos malis consuetudinibus vici-
aucune exaction nouvelle , et leur nos, exstrnctis à Fulcone Jnde-
ordonna de s'en tenir aux droits gavensi castelUs Monte Rasone
établis du tems de Lothaire et de atque Mirebello, districtè inhi-
Hugues-Capet. betur ejusdem Régis Rohcrti prse-
cepto circà annum 1000, « ne quxlibet persona de ipsis duobus cas- ibid. p. 577.
» tellis existât qui ullum contrarinm usum , neque eonsuetudinem irro-
» gare audeat^ nisi sicut temporibus Regum Hlotarii et Hugonis ».
Outre les Chevaliers particu- Prœter MiHtes armis tractan-
liérement destinés à la profession '^'•<' prœcipuè destinatos, de qnibus
des armes , et dont nous allons ^ox ogemus , Solidariorum , ïw«. u p.
parler , nous voyons dans Roger de Pedonum et Sagittariorum men-
Hoveden des soldats , des piétons '^o fi^ ^^ Annalïbus Roger i de
et des Archers ; Fulbert parle des Hoveden. Solidarios ab Episco- Tom. lo. p.
soldats mercenaires que des Eve- pis militix deditis conductos mc-
ques soudoyoient, pour faire la morat Fiilbertus. Loricis , galeis,
guerre Les armes usitées dans les sentis, lanceis et gladiis uteban- ..,
combats étoient l'épée , la lance , tur inter pugnandum. Apud Chro-
l'écu, le casque, la cuirasse. A la nicon Normannise Ms. legitur
bataille de Vales-dunes, les Çheva- Milites in pugnâ Falesdnnensi j^^. u. /,
liers avoient orné leurs lances de laneeas suas exomasse nohilium. ''""•
guimples ou volets de dames ou feeminarum et puellarum guim-
damoiselles. L'Auteur de l'éloge plis et voletis. In urbibus oppu-
en vers de la ville de Mets, fait gnandis et propugnandis adhihe-
mention des principales machines bantur aries , testudo , palarica, ibui. p. 43s.
dont on se servoit dans l'attaque vinea, falces, ex Anctore versuum
et dans la défense des villes, com- de lande urbis Metarum. Odonem
me le bélier, la tortue, la palissa- in obsidione castri Montis-Bu-
de , les vignes et les faulx. Une delU « turrem ligneam mirx alti- Tom lo. i».
Chronique d'Angers parle d'une » tudinis saper domgionem ipsius *'^'
Tour de bois extraordinairement » castri erexisse » narratur in
élevée , qu'Eudes le Champenois Chronico Andegavensi,
employa dans un siège contre
Foulques Nerra.
Suivant Glaber , Geoffroi-Mar- Apud Glabrum , Gozfridus .
tel dans son expédition contre le Andegavorum Comes , adversùs
Tome XI. . C C C
cxciv PUyÉrATIO
Tom. 10. p. Odonis filios dimicaturus accep- Comte Tliibaut , prit une bannière,
tum {S. Martini ut videturj ve- (probablement celle de S. Martin)
xillum imposiiit propriœ hastae qii'il attacha à sa lance en guise de
Hugo , Cornes Cahilonensis et drapeau : Hugues , Comte de Châ-
Episcopiis Auiissiodorensis , à lons-sur-Saone , et Evèque d'Au-
Monackis Trenorciensihus quo- xerre , portoit l'étendard de Saint
runt erat Advocatus^ ohtinuit ve- Philibert en qualité d'Avoué de
Tom. li- p. xillum S. Philiherti, ipsi tunc l'Abbaye de Tournus.
temporis necessarium, ut pote
militix studiosissimo.
Cuique Provincix vel etiam Le cri de guerre étoit différent
Comitatui , ne dicomus Topar- suivant les Provinces ou même les
chise, suus erat clamer bellicus, Comtés. Au combat de Vales-du-
nimirum in pugna Falesdunend nés , les François crioient Mont-
'''^•^^'•334. p rancis, Mont-joye ; Norman- joye ; les Normans, Dieu aide ;
nis , Dieu aide ; Con-tantiensi Neel , Seigneur de Normandie ,
Toparchx Nigello , S. Sauveur S. Sauveur au Vicomte '^ Renoulf
au Vicomte; Ranulfo ^ Baïoca- de Bessin, S. Sever -^ Hamond aux
censi Pice-Comiti, S. Se\er ; Ha i- dents, S. Amand. Cet usage n'é-
moni Dentato , S. Amand. Jam t,^it pas nouveau : dès le siècle pré-
sxculo sKperiore in prxlio ad Ar- cèdent SOUS Richard I, dans la ba-
cas fluvium eodem clamore nâli- taille sur la rivière d'Arqués , les
tari utebantur Franci et Nor- François et les Normans avoient le
manni quo supra ; Flandri vero nième cri de Mont-joye et de Dieu
clamabant Arras ; Andegavenses, aide ; les Flamans crioient Arras ;
Balie ; Carnutenses^ Passe ; Ar- les Angevins , Balie ; les Char-
moricorum Britonum clamor , ex trains , Fasse : le cri des Bretons ,
fabula Rollonis, Mallou. suivant le Roman de Rou , étoit
Mallou.
Im ^^ ^ Rolandi Cantilenâ , vel aliis L^g Troupes s'animoient au com-
looo et tempori accommodatis, mi- \^^^ p^j, ^j^^^ Chansons militaires ,
litum animi ad prselium accen- xq\\ç.^ que celles de Rolland ou
debantur. Prsedones Burgundio- f\ollon. i3ans la petite guerre des
nés, de quibus mentio fit in libro Bourguignons rassemblés pour pil-
ibid. p. 489. de miraculis S. Benedicti, « scur- jgj. • Châtillon-Sur-Loire , un bouf-
» ram se prxcedere faciebant qui fo^j précédait la troupe , s'accom-
» musico instrumenta res fortiter pagnant sur un instrument de mu-
» gestas et priorum bella pree- sique , et chantant les belles ac-
» cineret ». tions des plus braves.
Hoc stratagemate fréquenter Une ruse de guerre ibrt à la
utebantur: hostium turmas et mode dans ce tems-là, c'étoient
Tom. 10. pp. pnesertim equitatum in fossas ces- des fosses couvertes où l'on attiroit
15 155 • j
et èi3. pitibus contectas eliciebant : quo l'ennemi. On la voit en usage dans
dolo Andegavenses à Britonibus les guerres de Foulques JNerra con-
Britoncs ipsi et Aquitani à Da- tre les Bretons, et dans celles que les
nis profligati fuere. Ex libro Normans Danois firent aux Bre-
mirao. S. Benedicti.^ « moris erat tons, et au Duc d'Aquitaine. Une
Tom. {i.p. y) fugientium.^ Iiastœ super hume- autre ruse employée par les fuyards,
» runi rejectx ferrum sequenti op- consistoit à rejetter la lance sur l'é-
PR MF AT 10. cxcv
paille, et à en opposer le fer aux » ponere » ; quod nohili cuidam
vainqueurs ; le fils d'un Seigneur Nhernensi juveni hostcm acriàs
du Nivernois s'enferra dans la lance insequenti pcmiciem attulit.
d'un ennemi qu'il poursuivoit avec
trop d'ardeur.
Les prisonniers se rachetoient Bdlo capti magno pretio re-
par de fortes rançons. Guillaume dlmehantur. Si fuies Ademaro
V, Duc d'Aquitaine, donna aux Cabanensi , TVillicln,us , Dux
JNormans une somme immense d'or Aquitanix « nnwnquemque ho- Tom. ,0. p.
et d'argent pour celle des Nobles » minem pmsavit argento , et sic
qu'ils avoient faits prisonniers de » redemit onines » qui capti fue-
guerre. Il en coûta Tours et ses dé- rant à Normannis. Jn pretium
pendances au Comte Thibaut, et la Ubertatis Theohaldi Comitis Tu-
Saintonge au Duc d'Aquitaine pris ronia , Ducis Aquitanise San- Tom. a. p.
par Geoffroi-Martel , Comte d'An- tonia Gaufrido-Martello victori
jou : le Duc n'en fut pas même quit- datie sunt. Cariiis etiam constitit
te pour cette Province. On dépoiul- libertas Aquitanise Ducis , cujus
la les Eglises de son Duché, pour redimendi causa aliquantulùm ibid. p. 216.
payer la somme exigée par le vain- expoliata fuisse Monasteria mar-
queur. On peut remarquer en pas- ratur in Ckronico Malleacensi.
sant l'usage de faire contribuer les Hîc ohiter notari potest Fassallos
Vassaux à la rançon de leur Sei- olim ad Domini captivi pretium
gneur quand il étoit fait prisonnier, redemptionis solvendum suis pe-
Guillaume le Bâtard en usa gêné- cmiis contribuisse. Liberaliter se
reusement à l'égard des François ë^^^^^ ^^S^ Francos in prœllo ad
après la bataille de Mortemer. Il Mortuum-Mare captos Guillel- ibid. p. 341.
rendit les prisonniers , en leur fai- "^'^•'^ Notkus qui nihil aliud ab
sant seulement payer leurs dépens ^'^ exegit nisi impensarum eom-
sur le pied de dix besans par jour pensationem , nemph pro unoquo-
pour les Comtes, six pour les Ba- 9"^ die à Comitibus deccm hysan-
rons, quatre pour les chevaliers, ^'oj-, à Baronibus sex, a mili-
et deux pour les Ecuyers. tibus quatuor.^ et à scutariis sive
armigeris duos tantàm.
Une manière singulière de se ren- Qui ad extrema redaoti se de- rom. lo. p.
dre à la merci du vainqueur, con- dcbant , se victori sistebanl nudis \\'lp,\^
sistoit à se présenter à lui en che- pcdibus .^ solâ snhuculâ vestiti, ^'328.
mise, nuds pieds, et une selle sur cphippiumque dorso circumferen'
le dos ; c'est ainsi qu'en usèrent le tes. Sic se gessere victi fFillel-
Seigneur de Bellême à l'égard du mus BelUsmensis , Hugo Cabi-
Duc Robert, Hugues , Comte de lonensis , et Gofridus Martcllus
Châlon-sin- Saône assiégé par Ri- ergà victores Robertum Norman-
chard, fils de Richard II, et Geof- nix Ducem, Richardum secundi
froi-Martel à l'égard de son père Richardi filium , et Fulconem
Foulques Nerra , car telle étoit Nerram, Fictori in victo sic *"'''"• 'l/'-
l'ordonnance , dit la Chronique ephippiato pro libitu equitare
manuscrite de Normandie , qu'un licuisse asserit Auctor Chronici
homme déconfit se rendait, une selle Ms. ISormannix,
a son col , afin que son vainqueur le
chevauchât s'il lui plaisait.
cxcvj ^ PR Ai: F AT 10.
Beilicis facinorihus illustris Agnès , femme eu premières
y4gnes prima GuUUdnù V Aqui- noces de Guillaume V, Duc d'A-
lanix Duels luor, quse ineante quitaine , se rendit célèbre sous le
seculo andecimo obsedit castrum Règne de Robert , par ses exploits
Tom. 10. p. Folvcntem, et, ut fuit sua con- militaires : elle assiégea le Château
^^ ■ suetudo, cepit eum : ex quibus de Vouvant en Poitou , et le prit ,
verbis coiiigitur in arcium expii- suivant sa coutume ; expi'ession qui
gnandarum arte peritissimam donne à entendre que cette Prin-
fuisse Agnetem. cesse étoit exercée dans l'art des
sièges.
Hue revocari potest jam a no- Nous finirons cet article par rap-
bis memoratum Ermenfredi Vas- peller une observation que nous
salli Burchardi Comitis exem- avons déjà faite d'après l'Auteur de
plum, qui ràm beneficium quod la vie du Comte Burchard ; c'est qu'il
à Burchardo tenebat , eo consen- n'étoit permis à aucun François d'al-
tiente Cœnobio Fossatensi contu- 1er en guerre qu'à la suite ou par
ibid. p. 385. lisset, se iterum Comitis manibus l'ordre de son Seigneur , de ma-
commendavit , ut acquireret jus niere qu'un ancien Vassal de ce
belligerandi sub ejus vexillo in Comte qui ne tenoit plus rien de lui,
pugnd contra Comitem Odonem : fut obligé de se recommander de
« Non enim mos erat », aie Auctor nouveau entre ses mains , pour ac-
vitx Burchardi, a nec est Francis in quérir le droit de le suivre à la guer-
» bello aliquo introire absque pre- re contre Eudes le Champenois.
» sentiâautjussu proprii Senioris ».
Miiitia Equestris militiee tyrocinium, Lg grade d'Ecuyer étoit une es-
Equestns. ^rmigcri seu Scutarii gradus. p^^g ^^ noviciat pour arriver à
Tradit Ordericus Fitalis Ro- gg[^i Je Chevalier. Robert de Greu:
bertum de Grentemaisnilio Wil- temaisnil avoit été pendant cinq
Tom. H. p. lelmi, Normannix Ducis « Ar- ^ns Ecuyer de Guillaume le Bâtard ,
826 . •
» migerum fuisse qumque annis avant que d'être armé Chevalier
» priusquàm ab eodem Duce de- par ce Prince. Car c'étoit au Sei-
» center esset armis adornatus et gneur suzerain qu'il appartenoit de
» miles effectus ». Etenim Domi- conférer la Chevalerie. Geofifroi-
ni superioris erat armigerum ad- Martel arma Chevalier son filleul
scribere militiee. Filiolum suum Geoffroi, fils du Seigneur de Châ-
Gofridum Domini Castri-Gun- teau-Gontier , et le Duc Guillau-
jbid.p.2Gi. therii fîlium militem factum pa- me le Bâtard fut armé Chevalier
tri transmisit Gofridus-Martel- par le Roi Henri I. Quant à l'âge
lus, uti narratur in gestis con- oh l'on étoit admis dans la Cheva-
sulum Andegavensium. fVillel- lerie , Foulques le Rechin nous
ib\d p. H7, ^us ISothus militiae insignia à apprend lui-même qu'il le fut à
Rege Francorum accepit , ex l'âge de 17 ans par son Oncle Geof-
fFillielmo Malmesbur. Porrb froi-Martel.
ibid. p. 138. Fulco Richinus septemdecim annorum natus erat quando miles factus
fuit ab avunculo suo Gofrido-Martello , ut ipse testo.tur illustris Scriptor
in suis de rébus Andegavensibus commentariis.
Torneainen- ^«<^'^ °'^"'^ Torncamcntis te- Les Tournois, ces jeux militaires
'*• rebant milites. Horum excogita- qui exerçoient le loisir des Che-
tor Gaufridus de Prulliaco, si fi- valiers pendant la paix, ont eu pour
PUjEFATW. cxcvij
auteur GeolTroi de Preuilly , si des habetur Chronico Andega- Tom. W.p.
l'on en croit une Chronique d'An- vensi. Certe indubitatum est tor-
ffers. Quoi qu'il en soit, ils exis- neamenta jam in usu fuisse apud
toient dès le tenis de Raoul , Francos, Radulphi Com. Ghisncn-
Comte de Gui nés , qui y fut blessé, sis xtate, quem in iis Dulneratiun
suivant Lambert d'Ardres, qui d'ail- narrât Lambertus Ardcnsis,a qao
leurs appelle les Tournois des ejusmodi militares ludi , Nundinae
foires exécrables. execrabiles appellantur.
Dès le Règne de Hugues-Capet , In comprimendis bellis /?'•"'«- Pax et ircu-
nous voyons des assemblées de tis innamerisque ex iis cmergen- ^* ^'"
Seigneurs Ecclésiastiques et Laïques tibus malis lotos se dederunt pri-
s'occuper des moyens de faire mi Capetianee Dynastix lièges.
cesser les brigandages qui résul- Imperante Hugone in hune ftncm
toient des guerres privées. Tels celebrati Conventu Carrofensis et
furent les Conciles mixtes de Char- Narbonensis , necnon Lemovicen-
roux en 988, de Narbonne en sis , in que « pactum pacis et jus- Yum. lo r
990, et de Limoges vers 994, où » titise à Duce et Principibus vi- ^*'^-
les Seigneurs jurèrent la paix. Sous » cissimfœderatumest ï>. InConci-
Robert, Guillaume, Duc d'Aqui- Ho Pictaviensi an. Christi 1000
taine, convoqua vers l'an 1000 une 'vel circiter à Guillelmo Duce
de ces Assemblées qui porte le convocato statutum fuit ut con-
nom de Concile de Poitiers : on y tendentes venirent antè Pririci-
régla que la partie plaignante se pem vel Judicem, quorum judi-
présenteroit devant le Seigneur ou catis tenerentur et obedirent, « se- i()ui. p. .'336.
devant le Juge du lieu avec lac- » cics Principes et Episcopi qui
cusé, et que les réfractai res à la » Concilium instituerunt et omnes
décision des Juges, scroient pour- » unanimiter in destructionem et
suivis par les Seigneurs et par les » confusionem contumacis et re-
Evêques , jusqu'à ce qu'ils eussent » fractarii pcrgerent quousque re-
pleinement satisfait à la justice. Les » diisset ad j ustitise rectitudinem y) .
Archevêques de Bourges et de Exeunte seculo décima décréta de ibid.p.5^5.
Vienne et plusieurs autres Evêques pace restituendd sancita fuerant
avoient fait aussi des décrets au su- ab Archiepiscopis Bituricensi et
jet de la paix vers la fin du siècle Fiennensi aliisque Prsesulibus.
précédent. Le Roi Robert convo- Eam ob rem « Concilium Epis- ibid.p. mi.
qua au même sujet une grande » coporum ac multorum tam ISo-
Assemblée dans le Diocèse d'Au- » bilium quam Plebeiorum con-
xerre. A Amiens, on la jura en pré- » stituit Robertus » circà annum
sence des Reliques, et il fut statué 1020. Ex libro 1. Mirac. Sancti
que personne ne se vengeroit par Adhalardi Ambiani pacis invio-
le pillage ou par l'incendie, avant labile pactum confirma tur , et
que d'avoir amiablement discuté quidem religione sacramenti.
ses griefs devant l'Eglise, en pré- « Fuit autem hsec repromissio ut si /m. p. 119.
sence de l'Evêque et du Comte. » qui disceptarent . . . non se vin-
D dicarcnt . . . doncc statutd die, antè Ecc/esiam coram Pontijice et Comité
« fleret pacificalis declamatio. »
Mais sous le Règne de Henri I Feriim Henrico régnante ma-
on redoubla de zèle pour le réta- jori etiam studio ad rcstituendam
blissement de la paix. Un Evêque de pacem conversi sunt animi. Unus
ddd
Tom. H. /J.
122.
Tom. 10. i>-
201 . et Tom,
M. p. 508.
Tom. 11. /)
507. et seq.
cxcviij VRjEFATIO.
Episcoporum Francix, ait Bal- France fit courir le bruit qu'il avoit
dericus in Chronico Cameracensi, reçu du Ciel une lettre à ce sujet,
« Cœlitiis sibi delatas dixit esse et proposa à ses Collègues de faire
» littcras qux pacem monerent re- des décrets et règlements sur la paix
» novandam in tend » , coUegis- et sur la guerre. Gérard de Cani-
que suis décréta de pace et bello brai, l'un des Prélats les plus éclai-
conslitucnda jurejurando stib pœ- rés de son tenis, n'est point de cet
nd anathematis omnibus impo- avis : il pense que cet objet n'est
nenda proposait. Huic sententise pas du ressort de la Puissance spiri-
refragatus est Garardus, Came- tuclle ; que le devoir des Evêques
racensis Episcopus , vir setate est d'élever leurs mains vers le Ciel,
sud, Sacerdotii et Imperii jurium pour attirer par d'ardentes prières
peritissimus, « Altiits causas ad- un heureux succès sur les armes
» vertens . . . hoc non tam impos- du Prince ; mais qu'il n'appartient
» sibile qulim incongruum videri qu'à la Puissance Royale de décider
» respondit, si quod Regaiis ju- de la guerre, et de réprimer par la
» ris est sibi vindicare preesume- force les perturbateurs de la paix.
» rent Episcopi . . . Igitur Regum esse seditiones virtute compescere ,
» bella sedare , pacis conimercium dilatare , Episcoporum vero , Reges
ï> ut viriliter pro salute patrise pugnent monere^ ut vincant orare y>.
Habitx tamen Synodi variis in II se tint cependant des Conci-
locis. Etiamniim superest egregia les dans les difl'érentes Provinces :
Parsenesis Ecclesix Gallicanœ no- il nous reste une belle lettre adres-
inine ad Clerum Ittdiœ directa , sée au Clergé d'Italie, au nom de
qud Prxsules Gallicani Italos ro- celui de France, pour l'exhorter
gant ut Pacem et Treugam reci- à concourir avec la Puissance sécu-
piant confirmentque ita ut violato- Hère au rétablissement de la paix.
res sancitarum leguni numdano Mais de toutes ces Assemblées la
et spiritali judicio condemnentur. plupart mixtes , c'est-à-dire com-
Sed omnium celeberrimi Conven- posées d'Ecclésiastiques , de Sei-
tus Tulujiensis, Ausonensis, El- gneurs et du peuple, celles de
nensis, Narbonensis et S. Mgi- Tulujes, d'Ausonne , d'Elne , de
</«, quorum, plerique ex tribus No- Narbonne et de S. Gilles , sont les
biliutn, Clericorum et ignobilium plus intéressantes par les détails où
Ordinibus constiterunt , et apud elles sont entrées sur la Paix et la
quos occuratihs dcscriptse Itaben- Trêve de Dieu ; deux objets que
tur Pacis et Treugx leges. Porrb l'on ne doit pas confondre , la
Pacem à Treugd diligenter secer- Paix concernant les personnes et
ni mus , quandoquidem res et les choses, et la Trêve ayant un
personas Pax, tempora spectat rapport particulier à des tems déter-
Treuga. minés.
Pacis privilegio universim et La Paix regardoit généralement ,
semper , etiam flagrante bello , et toujours , même en tems de guer-
re , les Clercs qui ne portoient
pas les armes, les Religieux et les
Religieuses , les femmes, les gens
viatores inermes vel cum fœnù- de la Campagne, et les voyageurs
nis euntes. Districtè quoque pro- sans défense ou qui étoient acconi-
liibitum ne quis aggrederetur Ec- pagnés de femmes. Une enceinte
fruebantur Clerici arma non fe-
rentes , Monachi et Sanctimo-
niules , f^illani et Villanie ,
PBjEFATIO. cxcix
déterminée autour des Eglises non dcsiarum amhitum ad triginta Ec-
foitifiées devoit être également clesiasticos passus, modo in iis cas-
respectéc, ainsi que les Domaines leUa non [acta fnerint, a communes
des personnes consacrées à Dieu , » Canonicorum , Monachorum et
les maisons et granges des labou- » Sanctimonialium posscssiones ,
reurs, les cavales, les poulains au » PagemiumMnnsiones^colnmbaria
dessous de six mois, les troupeaux , » et falearia, eqiias vel futllos ca-
les habits des paysans, leurs char- » rumusquea<lnicdiumonnum,c3R-
rues et les autres ustenciles du la- » teros grèges, Pagensium etiam
bour- L'olivier devoit être traité » vestimenta , vomercs et ligo-
avec un respect particulier; il n'é- » nés y>. In prxcipito autcm liono-
toit pus même permis de toucher à re habebantnr oliveta, cnjus (jui-
son truit. La raison qu'en donne le dem observantiêe causain nffcrt
Concile de Nar bonne en 1054 , ConcUium Narboncnse , ncmph
c'est que la branche d'olivier rap- quod « oliva pignus in ipso oqua-
poi'tée dans l'Arche par la Colom- » runi diluvio fuerit pacis terrx
be avoit été le symbole de la paix » redditx , et quod fructûs ejus
entre Dieu et les hommes après le » Uquore sanctum Clirisma confi-
déluge ; que d'ailleurs le frait de » citur necnon et altaria illumi-
Tolivier entre dans la composition » nantur ».
du saint Chrême, et que l'huile qui en est exprimée sert à éclairer les
Autels.
Les tems consacrés à la Ti'eve , Treugse leges inm habebant ab
étoient depuis le soleil couchant occasu quartse feriee, iisque ad or-
du mercredi, jusqu'au soleil levant tum solis secundm fertœ sequentis.
du lundi suivant. (L'Assemblée {Ex Synodo Helenensi ab hord
d'EIne ne fait commencer la Tre- Sabbati nond tantiim). Item à pri-
ve qu'à JNone du samedi.) Depuis ma die A dventûs usque ad Octavas
le premier jour de l'Avent jusqu'à Epiphanise. Item à die lunse quie
l'Octave de l'Epiphanie ; depuis le antecedit caput jejunii usque ad
lundi de la Quinquagésime jus- dicm lunie qui est primas post
qu'au lei>demain de l'Octave de la dicm Dominicam octavarum Pcn-
Pentecôte ; les veilles et Fêtes de tecostes : item in vigiliis et festi-
rinvention et de l'Exaltation de vitatibus Inventionis et Exalta-
la sainte Croix ; les veilles des trois tionis sanctx Crucis ; in tribus vi-
fêtes de la sainte Vierge; les veil- gUiis et festivitatibus sanctse Ma-
les et fêtes de tous les Apôtres, de rix ; in vigiliis et festivitatibus
saint Laurent, de saint Paul de omnium Jpostolorum , SS. Lau-
Narbonne , de saint Jean-Baptiste , rentii, Pauli Narbonnensis, Joan-
de saint Michel, de saint Martin, nis-Boptistœ , Mic/uwlis, Mor-
de la Toussaints , et les Quatre- tini. Omnium Sanctorum, et in
tems. feriis quatuor temporum.
11 n'étoit pas permis pendant tout Pcr totum Treugx tempns, hosti
ce tems-là, d'attaquer son ennemi, de vim aut insidias afferre vel parure
lui tendre des embûches, de se pré- nefas. Prokibitum quoque ne
parera lui nuire, de construire aucun castro vel munitioui œdificandx
Fort, à moins qu'il n'eût été com- daretur opéra , nisi quindecim
mencé quinze jours avant le tems de diebus antè prxdictas coniinuatas
l'Avent ou du Carême , pas même Treugas opus inchoatum fuerit :
ce l'R/EFATW,
iiisuper neniini licitum 'vi aut dolo de reprendre ce qui auroit été injus-
res alio tempore captas rccuperare. teiïient enlevé dans un autre tems.
In Pacis aut Treugx violatores Les amendes, la confiscation des
animadvertchatur mulctis pccunia- fiefs , l'excomnuinication , l'exil
riis, feodorum amissione , excom- ou le banissement étoient les pei-
municatione , exilio seu rclcga- nes des infracteurs de la Pai'^ ou de
tione. Apud Occitaniam et in la Trêve. Dans le Languedoc , le
Comitatibiis Ruscilionensi et Bar- Roussillon et le Comté de Barce-
cinoncnsi , controversiaruin ejus- lone , l'Evêque et le ' Chapitre de
modi jiidices erant Episcopus la Cathédrale étoient les juges des
et Canonici Cathédrales ; Condti contestations de ce genre ; cepen-
tamen seu reponis Principi si- dant le Comte OU le Seigneur du
mut cuni Episcopo commissa erat Pays étoit chargé de veiller à l'exé-
judicioruin exccutio. /i beneficio cution ^des jugemens. Il étoit dé-
Pacis et Treugse exclndebantur fendu de se faire justice en aucune
qui, quolibet modo , vi non jure façon, SOUS peine d'être exclus du
su uni repetebant. Triginta aut qua- privilège de la paix ou de la Tre-
draginta dies concedebantur ad jus ve. On donnoit trente ou quarante
probandum vel injuriant reparan- jours de délai pour se justifier ou
dam. De damnis à filio sua in poiu' réparer les torts. Le père ré-
paterno tantàni dominio alicui pondoit de la faute de son fils dans
illatis satisfacere tenebatur pater. l'étendue de sa Seigneurie seule-
Reus per judiciuni aqum frigidse ment. L'accusé devoit subir 1 e-
de crimine intenta se purgabat. preuve de l'eau froide.
Fi ad judiciorum executioneni Si des rebelles refusoient de se
cogebantur contumaces , et in soumettre au jugement porté con-
hunc jineni communibus sumpti- tre eux, on les y contraignoit par
bus a/ebantur Eqiwtum tunnse, qui force. Des troupes de Chevaliers
cum armis pacem sequebantur : étoient continuellement sous les
////^c commune ^/i-e compensum, armes, pour veiller à l'obseiTation
primùrn pro securitate et pace de la Paix et de la Trêve, et à l'e-
tuendd solutum , postmodîim a xécution des sentences contre les
pluribus Dominis , sub nomine infractaires. On avoit imposé à
(^-ompensi seu Paciagii, exigi so- cette occasion un droit nommé en
lit uni , licet causa vectiga lis ejus- latin Commune ou Compensum qui,
modi dcsierit. comme bien d'autres de ce tems-là,
continua d être levé, lors même que la cause qui lui avoit donné naissance
eut cessé d'exister.
Terum in pœnam contuma- Mais la peine la plus redoutable
cium statutum fuit anathema et contre les perturbateurs opiniâtres
proscriptio, vi cujus ab Episcopo de la Paix ou de la Trêve, c'étoit
et Comité damnati, jam à societa- une espèce d'ana thème teriible.
tis cor pore separati habebantur, Le rebelle condamné par l'Lvêque
ita ut, si quando cjusmodi pros- et par le Comte, étoit proscrit;
criptos à privato quolibet occidi on ne le regardoit plus comme un
contingeret, id zelo justitiae, non membre de la société. Sa vie étoit
homicidio imputaretur. abandonnée au premier qui la lui
pourroit ôter. Celui qui le tuoit n'attiroit point sur lui le regard sévère
de la Loi ; on attribuoit son action à un zèle de justice digne de
louange. Telles
PRj^FATIO. ccj
Telles sont en abrégé les pré- Hxc summatim retiiUmus , ut
cautions que l'on crut devoir pren- qualiscumque habeatur notilia
dre pour empêcher la ruine to- remediorum adhibitorum adversiis
taie des Provinces , et sur-tout du summa mala quibus per totam
pauvre peuple écrasé sous le joug Franciam afjllgebantur populi
cruel et barbare du gouvernement crudeli et inhumanâ feodalis
féodal. Mais ce remède fut encore regiminis servhuie oppressi. At-
insulfisant par le malheur des tems. tamen pro iniquitate temporuin
tanto apparatu constltutx leges executione carueriint.
XIII. XIII.
Du Clergé Séculier et Régulier. ^e Ordine Eccl. sivè de Clero
Saeculari et Regulari.
Nous avons remarqué deux sor- Primatum. duplex genus , pri- primates .
tes de Primaties dans l'Eglise de mum eorum qui pluribus Métro- nifeuî!"""
France: l'une réelle qui s'exer- polibus prxerant , qualis tune Tom. w. ,,.
çoit dans l'étendue de plusieurs tempons fuit Primas Bituricen-
Métropoles ; l'Eglise de Bourges ^''^> etenim Burdigalensi , Nar-
en jouissoit alors sur les Provinces bonensi et Auxiensi Metropoli-
Ecclésiastiques de Bordeaux , de ^««^-y prxpositus erat. Alterius
Narbonne et d'Ausch : l'autre ren- gcneris Primates suse tantùm
fermée dans une seule Pjovince , Provincix jura dabant , sed hâc
consistoit à ne reconnoître d'autre gaudebant prserogativâ qubd nulli
Supérieur Ecclésiastique que le «^" prxterquàm Romano Ponti-
Pape : telle étoit , par exemple , la fici subessent : eo modo , v. g.
Primatie de Reims. L'Archevêque Primas erat Metropolitanus Re-
de Sens jouissoit du titre de Primat mensis, Galliarum Primatis ti- Tom. lO. pp.
des Gaules. Le Concile de Limo- t'^lo insigniehatur Senonensis ^^" "' '^^'
ges en 1031 donne encore le titre Metropolitanus. Lemovicensem,
de Primat à l'Evêque de cette ville : Episcopum Primatem, ejusque
ce concile venoit de décider que sedem omnium Galliarum Pri-
Saint Martial étoit le premier Apô- mam vocant Patres Concilii Le- Tom. \\. p.
tre, et l'Eglise de Limoges la pre- movicensis anni 1031^ quia Snnc-
miere Eglise des Gaules ; il crut to Martiali titulum Apostoli de-
devoir donner le titre de Primat à creverant. Dolenses Prseiules non
son Evêque. Depuis long-tems les rnodb Archiepiscopos se voca- /i,»/. ,.. ^Hi.
Evêques de Dois s'étoient érigés en bant, sed et Mctropolitanorum
Archevêques , et en exercoient ji^ra in Episcopos Britannos sibi
réellement les fonctions sur les vindicabant et cxercebant. Ex
Evêchés de Bretagne. Le Pape epistolâ Leonis IX ad Principes
Léon IX voulut obliger les Eve- Britannix patet hune Pontijiccm
ques de cette Province de recon- Britannos Episcopos MetropoU- ,i,^i j, ^^^
noître l' archevêque de Tours , et tono Turonensi subjicere , etiam
les excommunia par contumace au anathematis comminatione vo-
Concile de Reims en 10i9 : mais laisse : vcriim hoc decreto contro-
cette affaire ne fut pas encore ter- versia nondàm finita fuit. De
minée. Le Pallium étoit une mar- Pallio, Primatum et Archiepis-
que de dignité que les Papes con- coporum dignitatis insigni, ità
féroient aux . Archevêques et aux scribit Fulbertus ad Arnulfum,
lome XI. ' e e e
ccij Pli/EFATIO.
Turonensem ArcUprxsulem circa Primats : Fulbert ne croyoit pas
Tom. 10. p. annum 1023 : « Si PalUum re- qu'il fût nécessaire à un Archevê-
*'^*- » f/uisistis à Romano Pontifice, et que , pour s'acquitter de ses fonc-
» ipse vobis illud sine causa dene- tions, quand le Pape le lefusoit sans
» gaverit , propter hoc non est cause légitime. Nous avons déjà
» opus dimittere ministerium ves- parlé du serment de fidélité que les
y> irumi). Régi ssLcramenium Me- Evêques faisoient au Roi; nous
litatis prœstare tenebantur Prsc- avons vu que Hugues-Capet , après
suies, quod à Siguino Senonensi son avènement à la Couronne , l'e-
Hugonem exegisse suprà memi- xigea de Séguin , Archevêque de
nimus. Integra legi potest in ac- Sens. On représenta dans le Con-
tis Remensis Sancti Basoli Con- cile de S. Basle celui qu'Arnbul ,
cilii promissio Regibus Franco- Archevêque de Reims, avoit fait aux
ibid. p. 516. ruin Hugoni et Roberto ab Ar- Rois Hugues-Capet et Robert : les
nulfo Remensi solcmniter facta. actes de ce G^ncile nous l'ont con-
Plerique Prœsules se Episcopos serve en entier. La plupart des Pré-
Dei gratiâ suis in epistolis inscri- lats s'intitulent dans leurs lettres
Ibid. p. 458, bunt. Fulbertus in litteris post Evéques spar la grâce de Dieu. Une
annum 1019 datis se dicit De'i et lettre de Fulbert au Roi Robert est
Roberti Régis gratiâ Camoten- remarquable , en ce que ce Prélat
sium Episcopum. Quod con- s'intitule Evéque par la grâce de
gruit alii ejusdem epistolarum Dieu et du Roi j ce qui est assez
loco ubi se Carnotensem Episco- conforme à un autre endroit de ses
patum dono Régis obtinere pro- lettres où il reconnoît qu'il tient
fttetur. son Evêché par le bienfait du Roi.
Coadjutores De Islone , Episcopo Sanc- On voit dans Ademar un Evêque
nei. " ^^^^ tonensi et Coadjutore Archiepis- de Saintes Coadjuteur de l'Archevê-
ihid. p. 159. copi Burdigalensis , mentio fit que de Bordeaux. Le Continuateur
apud Ademarum Cabanensem. Anonyme de la Chronique de Fon-
Anonymus Auctor Appendicis tenelle fait aussi mention d'un Ab-
Chronici Fontanellensis narrât bé Gradulfe fait Grand- Vicaire et
viswn fuisse Rothomagensi Ar~ Coadjuteur de l'Archevêque Mau-
Tom. H. p. chiepiscopo Malgerio , ut « Ab- ger , apparemment pour exercer
» botem Gradulfum sibi substi- en son absence les fonctions Epis-
» tuereti et Vicarium sub se be- copales en qualité de Sufïragant ;
)) nedictione insigniret Episco- car il n'étoit pas permis, suivant
» pâli » , eâ mente profectb ut la discipline de ce tems-là , de donner
ejus vices suppleret tanquam ip- un successeur à un Evêque vivant ,
sius suffraganeus ; vetitum enim à moins que le prédécesseur n'ab-
erat jure canonico , illd setate diquât son Evêché. Etienne , Evê-
vigente , ne cujuslibet viventis que du Pui, est déposé et même dé-
Episcopi successor eligeretur aut gradé de l'Ordre de Prêtrise par le
conjecraretur, nisi prxdecessor Concile de Rome en 998, en par-
Episcopatum abdicasset. Stepha- tie pour avoir été ordonné Evêque
nus Fallavensis Ecclesix dictus du vivant de l'Evêque Gui son
Episcopus à Romano Concilia prédécesseur : l'Archevêque de
Uni. 10. p. anni 998 de omni ordine sa- Bourges et l'Evêque de Nevers
^^' cerdotali dejidtur prsesertim eâ furent séparés de la Communion
de causa quod vivente praedeces- Apostolique , parce qu'ils l'a voient
PRjEFATIO.
CCllJ
sacre
et Gérard
« prsedecessore vivente, contra le-
» ges Ecclesiasticas in Episco-
» pum ordinare prxsumpsissent i> .
Abbaies.
Evêqiie de sore suo fuerai ordinatus Epis-
Cambrai, fait les plus vifs reproches copus. Suspens!, quoque à Com-
à Adalbéron , de ce qu'il vouloit munione Bituricensis Archiepisco-
se donner un Coadjuteur et faire pus et Nivernensis Episcopus ,
ordonner son successeur de son eo quod eumdem Stephanum ,
vivant. Cependant il éloit permis
d'ordonner un Evêque pour une
Eg-lise , quand le prédécesseur
avoit renoncé volontairement à son Acriter a Girardo Cameracensi
Evêché , comme on peut le voir corripitur Adalhero Lauduncnsis
dans une lettre de Fulbert qui ap- qubd per inusitatum nefas in Tom. lo. p.
puie son sentiment par l'autorité sanctâ Ecclesiâ , successorem , se
de Saint Grégoire. vivente, in sede Pontificali collo-
care volebat. F'iventis autem prœdecessoris qui Episcopatum ahdicavisset
successorem légitimé consecrari posse probat Fulbertus a auctoritate B.
« Gregorii Papx qui eript is suis , sicut nuLli Pontificum non petenti ihïd. p. 460.
« in qudlibet segritudine succedendum fore docuit, ità voluntariè renuntianti,
sedi suée successorem nullo modo denegavit ».
Les Abbés Réguliers étoient en Abbates Ordinem sccundum in.
possession de tenir le second rang Clero obtinebant , et proxime post
dans le Clergé ; nous avons vu Episcopos sedebant in Conciliis et
qu'ils prenoient séance dans les Synodis , perinde atque in Regni
Conciles et dans les Synodes im-
médiatement après les Evêques : il
en étoit de même dans les Assem- lippi. Sacro Presbyteratûs Or^
blées solemnelles de la Nation , dini initiati erant : Bartholo-
COmme l'atteste le procès -verbal meeus Diaconus , càm in Abbatem
du Sacre de Philippe I. Ils étoient majoris Monasterii fuisset elec- Md. p. 272.
Prêtres. Barthélemi , Abbé de Mar- tus , Sacerdotii gradu una cum
moutier , n'étoit que Diacre lors- Abbatiali benedictione insignitus
qu'il fut éhi ; mais ayant été béni à est Cluniaci priusquhm Abbatise
Cluny , il y reçut l'Ordre de la possessionem adiret. Sulpicium
Prêtrise avant que de prendre pos- vero S. Martini Turonensis The-
session de son Abbaye. Nous re-
marquons au contraire que Sulpice ,
Trésorier de S. Martin de Tours ,
n'étoit que Soudiacre , et que son promotos animadvertimus . Sed
prédécesseur Hervé n'a voit reçu Sancti Martini Thesaurarise nul-
que le Diaconat : mais c'est que ce
bénéfice n'étoit pointa charge d'ames.
Helgaud fait mention du Clergé
de la Chapelle du Roi Robert.
Conventibus ut videre est in rela- Tnm. a. p.
32.
tione Coronationii- Reais Phi-
saurarium ad Subdiaconatum il-
liusque prsedecessorem Hervxum Tom. lO. pp.
in- . J * * /• • ^08 e/ 589.
ad Diaconatum duntaxat juisse
la erat annexa animarum cura.
Apud Helgaudum memoratur ibid. p. 102.
collegium Clericorum Régis Ro-
GeofProi Evêque d'Auxerre , avoit l^erti. Goffridus , Episcopus Au- Tom. n. p
été Clerc de la Chapelle de Henri tissiodorensis , sub Henrico Rege
114.
I. Nous ne voyons pas qu'il ait joui
du privilège si recherché alors ,
Clericus Palatii fuerat. Verîim Exemptio-
n • yo If g^i "S* quaruin-
non 'videntur Regias Capellse Lie- ,iain Eccles.
d'être exempt de la jurisdiction de rici exemptionem ab Episcopo- p, Regu'ul^
l'Ordinaire , et d'être immédiate- rum jurisdictione et Apostolicx
ment soumis au saint Siège : mais sedi subjectionem immediatam
CCIV
PRjEFàTIO.
Tom. 10. p.
Ibid. p. 421.
amhiisse. Cerlè Turonenses Sancti
Martini Canonicos , sxcularis
licet Ordinis, Juec privilégia sihi
vindicasse testantnr litterse Gerberti
eosdein rcbellionis expresse ar-
Ihtd. />. 438.
le Chapitre de S. Martin de Tours
le prétendoit quoique séculier ; les
Chanoines avoient refusé de rece-
voir la bénédiction de l'Archevê-
que : . Gerbert traite nettement ce
guentis , quod Archiepiscopi sui procédé de révolte. Les Moines de
benedictionem renuerint. Idem
Gerbert us , ciun urgeretur co-
ram Monachis S. Dionysii quos
Episcopi sacris interdixerant {for-
san propler turbas in Conventu
San-Dionysiano decimarum oc-
cas ione excita tas) a divin a obse-
» quia celebrare
') Romanse Ecclesisu Monasterii
» S. Dionysii factis contraire
» debere , ( respondit ) privile-
» giis Canonum auctoritate pro-
» mulgatis se assensum prsebitu-
S. Denis avoient été interdits par
les Evèques , sans doute à cause de
l'émeute arrivée au Concile tenu
au sujet des dixmes
Gerbert de célébrer
en leur présence ,
vaincre sa répugnance
nec privilegiis sant les privilèges de cette Abbaye ,
le Prélat répliqua qu'il ne con-
noissoit point les privilèges quand
ils étoient opposés à l'autorité des
Canons. Fulbert n'étoit pas plus
favorable aux exemptions ; il re-
: on pressa
l'Office divin
et l'on crut
en lui oppo-
» rum, nec si quid contra leges prend vivement
Ibid. p. 475. »
un Abbé de Saint
» Ecclesiasticas decretum sit , pro Médard , pour avoir osé célébrer
recepturum ». Non miniis la Messe dans son Eglise qui avoit
ejusmodi privilegiis adversabatur été pollue par un meurtre , sans
Fulbertus qui Richardum Sancti l'avoir fait réconcilier par l'Evèque
Medardi Ahbatem graviter- cor- de Sc»issons. Abbon de Fleury au
ripit , quod in Ecclesid sui Mo- contraire grand partisan des exemp-
nasterii violatd, sine Episcopali re- tions et des préteations de la Cour
conciliatione , Deo sacrificare de Rome , raisonnoit d après des
praesumpserat. Contra Jbbo Flo- principes bien différens : il ne peut
riacensis exemptionum, privilegio- se persuader que l'archevêque de
rumque ab Jpostolicd Sede con- Tours ait voulu enfreindre les pri-
cessorutn studiosissimus de/ensor , vileges de S. Martin appuyés par
les Bulles des souverains Pontifes ,
et exhorte les Chanoines à ne pas
balancer entre les Evêques de Ro-
me et ceux de Tours.
norum Pcntijîcum dccretis et sanctorum Canonum institutis. Martinia-
nosque Canonicos monet Romanorum Pontificum edicta Turonensium
Prœsulum mandatis sine ullâ cunctatione anteponenda esse.
Cet Abbé avoit
refusé à l'Evêque
pece de soumission
sibi in animum inducere non vale-
bat Turonensem Archiepiscopum
contradicere voluisse privilegiis
S. Martini et contraire Roma-
ibitl. /J..3-28.
Idem Abbo nunquam adduci
potuerat ut subjectionem ab Au-
relianensi Episr.opo requisitam
exhiberet. Contcndebat enim Mo-
nasterium suum
exigeoit
de lui ; il
Régi soli in tem-
pora
libus obnoxium
son
Roi
prétexte que
ab omni soumise qu'au
jurisdictione Episcopali in spiri- porel , et qu'elle étoit exempte
tualibus esse immune. Eamdem la jurisdiction Episcopale pour
constamment
d'Orléans l'es-
que ce Prélat
alléguoit pour
Abbaye n'étoit
pour le tem-
de
le
agcndi rationem secutus Gauzli- spirituel.
nus Abbonis successor se excom- étoit dans
Gauziin son
les mêmes
successeur
sentimens ,
PRJEFATIO. ccv
et s'étoit plutôt laisse excommu- municari passas est potius quàrn
nier par l'Evèque, que de lui don- obsequium ab Episcopo exactum
ner la satisfaction qu'il désiroit. redderet. Fidbertus verô hanc U-
Fulbert prend un sage milieu ; il tem sic diremit : Episcopum hor- Tom. lo p.
exhorte l'Evêque à ne demander à tatus est ut subjectionern Cano-
l'Abbé que la soumission canoni- nicam tantummodb exigeret, sa-
que, et non pas les sermens de fi- cramenta verô et caetera quae.
délité et les autres marques de dé- ad mundanam legem pertinent
pendance séculière. Il écrit à l'Ab- missa faceret. ^4hbati autem prx-
bé de rendre à son Evèque la sou- cipit ut subjectionern Episcopo
mission qu'il lui doit, et se déclare suo debitam exiùbeat et addit :
ouvertement contre les privilèges « Ego neque legem neque modum
d'exemption , jusqu'à dire qu'il » ratiocinationis invenire possum
ne connoît ni loi ni raison ca- » qui vos ab jugo subjectionis ab-
pables de les autoriser. Fulbert » solvat d. Ergovel Eulbertus pri- /bùi. p. s^^.
ignoroit donc le privilège [qu'Ab- vilegium Abboni à Gregorio V
bon avoit obtenu de Grégoire V ; concessum ignorabat, vel^ si nove-
ou s'il le connoissoit , quelle étoit rit, ilLud Canonum auctoritati post-
sa manière de penser sur les privi- posuit. Certè in Concilio Ansano
leges émanés de la Cour de Rome? an. 1025 celebrato , nulld habita /m. ,j. ^39.
Les Pères du Concile d'Anse n'eu- ratione privilegH Romani judica-
rent pas plus d'égard aux privile- tum est non licuisse Archiepis-
ges de TAbbaye de Cluni , et blâ- copo Viennensi Monachos apud
merent l'Archevêque de Vienne Cluniacum ordinare sine permis-
d'y avoir ordonné des Moines sans su Episcopi Matisconensis. Cx-
la permission de l'Evèque de Ma- tenim magnas variationes unde-
con. Au reste la discipline varia cimo sœculo experta est disciplina
dans ce siècle sur les exemptions Ecclesiastica et potissimiim circà
comme sur beaucoup d'autres exemptiones quse magis ac magis
points , et les exemptions prirent fréquentes esse cœperunl. Ecclesia-
faveur de plus en plus. L'usage où rum exemptarum numerus crevit
étoient plusieurs Seigneurs d'as- consuetudine quâ fundatores eas
sujettir les Eglises de leur fonda- Censu quodam Apostolicse Sedi
tion à un Cens envers le saint Siège, solvendo onerabant , et Beato
et de les donner en Aleu à Saint Petro Ecclesiseque Romanie in
Pierre , contribua sans doute à les patrimonium et alodium devove-
étendre. Entre beaucoup d'exem- bant. Hoc prxstitit Goffridus- rom. u. p.
pies, nous ne citerons que la fon- Martellus , Comes Andegavensis , ''^'■
dation de l'Abbaye de Vendôme in fundatione Monasterii Findo-
par Geoffroi-Martel, et rEvè(]ue dio- cinensis , et quidem concessione
césain y consentit expressément. Si Carnotensis Episcopi ut potè Diœ-
l'on en croit la Chronique de Beze , cesani. Quin etiam si fides Chro-
le respect pour S. Pierre ne se bor- nico Besuensi , ciim Léo Papa
na pas à procurer l'exemption de JX judex sederet ad dirimcndam
la jurisdiction Episcopale ; il s'é- controversiam S. Pétri Besuensis
tendit jusqu'à exempter de dixmes Monachos inter et Canonicos Lin-
et de cens envers toute autre Egli- gonenses de quâdam vined Mo-
se celles qui étoient dédiées sous nachorum decimam exigentes ,
l'invocation du Prince des Apô- « erupitinvocectquidinArchivis
fff
ccvj PR^FATIO.
Ton,, ii. p. „ sanctx Romanx Ecclesix vide- très ; au moins cette Chronique
639 . . ,
» rat ostendit dicens : Sanctorum attribue un pareil jugement à Léon
» Patnim qui antè me sanctse Ro- IX , et elle fait dire au Pape qu'il
» manœ Sedi prxfuerunt authori- avoit lu dans les Archives de l'E-
* tate sancitum est, ut nulla Ecclc- glise Romaine ce principe singulier
» sia qux in honore B. Pétri de Jurisprudence ultramontaiue.
» Apostolorum Principis sit fundata alteri Ecclesix Censum vel Décimas pér-
it solvat ».
De Régula- Pleraque tamen Monasteria La plupart des Monastères étoient
"'""'■ Dioecesanorum Episcopornm ju- soumis à la jurisdiction de l'Ordi-
risdictioni parebant , et sat an- naire, et les privilèges des exemp-
gustis iimitibus exemptorum coar- tions n'étoient pas aussi étendus
ctabantur privilégia. In toto Re- qu'ils le sont devenus depuis. On
gno unicus erat Ordo Régula- ne connoissoit alors qu'un seul Or-
rium quorum Monasteria compo- dre de Réguliers composé de tou-
nebantur ad normam Regulx S. tes les Abbayes du Royaume. La
Benedicti per leges tàm civiles loi générale selon laquelle elles se
tàm Canonicas, et per statuta lo- gouvernoient étoit la Règle de S.
calia attcmperatx. Abbatix à se Benoît modifiée par les Canons des
invicem disjunctx nullius socie- Conciles , par les Capitulaires de
tatis nisi spiritalis vinculo con- nos Rois , et par les Statuts et Cou-
nectebantur ; singulœ tamen sub tumes locales. Les Abbayes étoient
se Colonias habebant et Appen- indépendantes les unes des autres ;
dices , ■ nempe Cellas , Abbatio- mais chacune avoit des Celles ,
las , Obedienlias seu Prioratus. Abbatioles , Obédiences , Prévô-
Tum. 10. p. Porrb Prioratus nomen primàm tés ou Prieurés dans sa dépendance.
invenimus in Diplomate Roberti Nous trouvons le nom de Prieuré
Régis anni 1025. Regularis ob- employé pour la première fois
servantix restituendx causa non- dans une Charte du Roi Robert de
nunquam Abbatia regimini Ab- l'an 1025. On soumettoit quelque-
batis alterius Cœnobii subjicie- fois une Abbaye au gouvernement
batur. Sic Odilo et Mayolus de l'Abbé d'un autre Monastère,
Çluniacenses , Willelmus Divio- pour y rétablir l'observance : c'est
nensis , Richardus S. Vitoni ainsi que S. Odilon , S. Mayeul ,
nonnullique alii spectatx virtutis Guillaume de Dijon , Richard de
et pietatis viri plurium Monas- S. Vanne et quelques autres per-
teriorum administrationi sux com- sonnages recommandables par leur
missorum fuerunt Abbates. Ve- piété et leurs vertus ont été Abbés
rhm hallucinaretur quisquis eos de plusieurs Monastères confiés a
totidem Ordinum aut Congrega- leurs Soins. Mais on se tromperoit
tionum Prxfectos générales exis- si on les prenoit pour des Géne-
timaret ; nondiim enim illo xvo raux d'Ordre OU de Congrégation ;
ejusmodi societatum ulla Iiabeba- on n'en connoissoit point encore.
tur idxa. Accidentalis erat et tem- Cette dépendance de plusieurs
poraria illa plurium Cœnobiorum Monastères à l'égard d'un Abbe
uni Abbati subjectio, dcfunctoque étoit accidentelle et passagère :
Abbate et sxpiàs eo vivente dis- elle finissoit à la mort de cet Abbé,
sohebatur. Non diffitemur quas- et souvent même de son vivant.
dam Abbatias in Prioratus redac- Nous conviendrons qu'il y eut
yii^bATW. ccvij
quelques Abbaves réduites en tas fuisse, et sic altcrius Monas-
Prieurés et qu'elles devinrent terii appendices evasisse : quin
par-là des dépendances d'un autre etiam , rariùs taincn, par va Ah-
Monastere. On a même vu quel- hatia majori unita vel subdita vi-
quefois mais plus rarement , une detur ; 'verkm in eo casu , Priora-
petite Abbaye donnée et soumise tuum conditionem sortieOatur ,
a une "-rande ; mais alors elle de- nisi qubd Monasterii subditi prx-
venoit de même condition que les positus titulum Abbatis retinebat.
Prieurés, avec cette différence que le Supérieur du Monastère dépen-
dant conservoit le titre d'Abbé.
Le Prévôt et les Doyens veil- Secundiim Abbatem. regulari
loient sous l'Abbé au maintien observantisc invigiLabant Prœpo-
de l'observance. Les Officiers i du situs et Decani. Clausti'ales dice-
Monastere étoient appelles Clans- bantur Monasteriomm Officiales
traux , quand leur administration quorum administrationes assiduam
demandoit leur résidence dans le i"- Monasterio commorationem ex-
Cloître , comme le Cellerier , PAu- igebant , quales in nos tris mo-
monier ^ l'Infirmier, le Chambrier , numentis memorantur Cellerarius,
le Préchantre, le Trésorier , CE- Eleemosjnarius, Infirmarius, Ca-
colâtre etc. Les partages des biens ^erarius, Prœcentor , T/tesau ra-
des Monastères entre les Abbés et ^^"^ -^^^ Archiclavis , Scholasù-
les Religieux , et l'attribution que c«^ , etc. Officia claustralia nata
les Rois et les fondateurs firent videntur ex partitione bonorum
eux-mêmes de certains Domaines ^'^^^'^ ^bbates et Monachos, vel
à des objets déterminés , ont don- etiam ex eo qubd ipsimet Reges et
né naissance à ces offices qui au cseteri fundatores quasdam posses-
bout de plusieurs siècles sont deve- siones distinctis Monasteriomm
nus des titres perpétuels à l'exem- utilitatibus et ministeriis assigna-
pie des offices et dignités des verunt. Labentibus sœculls titulo-
Chapitres séculiers , qui dans leur rutn perpetuorum naturam adepti
origine n'a voient été que de si m- sunt officia claustralia perinde ac
pies administrations révocables. sxcularium Collegiorum officia
et dignitates quse primiliis administrationes erant revocabiles.
Les Officiers préposés à la régie Olim Obedienciarii , tune Prœ-
des biens éloignés , connus autre- positi vocati sunt Monasteriorum
fois sous le nom d'Obédienciers , Officiales quorum diligentiie com-
prenoient le nom de Prévôts des missa erat prsediorum externorum
Domaines qui leur étoient confiés ; seu villarum administratio. Ejus- tom. lo. p.
ils étoient choisis par l'Abbé et par modi Prœpositos ab Abbate et ^^^'
la Communauté , ou par la Com- Conventu sive etiam à Conventu aso! ''
munauté seulement, et ils vivoient solo constitutos fuisse manifestum
avec quelques-uns de leurs confre- est ex libro Miraculorum S. Be-
res dans les Prévôtés. On les a de- nedicti. Cum quibusdam sodali-
puis appelés assez communément bus degebant in prxposituris pos-
Prieurs; et les Prévôtés, Prieurés, teà à Prioratibus nuncupatis,sicuti
Il ne faut pas cependant cioire Prsepositis Priorum nomen sse-
que tous les Prieurés soient des dé- pilis inditum est. Neque idco
membremens des anciens Domai- existimamus omnes Prioratus esse
nés des Abbayes. 11 y en a un grand totidcm distractiones bonorum an-
ccviij pujefatio.
tîquitiis à Monasteriis possesso- nombre qui n'en ont jamais fait par-
nim. Multi eriim Ahbatialium tie. C'étoient des Monastères et des
aut Conventualinm mensarum par- Eglises déjà fondées et occupées
tes nunquam fnerunt. In exem- par des Clercs ou par des Moines
plum adducere possemus plures que les fondateurs ou leurs ayans
Ecclesias jam redditibus instru- cause mettoient sous la dépendan-
ctas, et à Clericis sive à Mona- ce d'une Abbaye, à condition de
chis possessas priusquum fundato- les faire desservir par un certain
res vel fundatorum jurium Vica- nombre de Religieux ; ou des fon-
rii eas Monnsterio cuidam sub- dations nouvelles faites aux mê-
jecissent ed lege, ut certus Mona- mes conditions. Il est visible que
chorwn numerus in Us aleretur ad ces sortes de Prieurés n'ont jamais
sacras laudes Deo persolvendas. été des démembremens des Man-
Quam quidem conditinnem suis ses Abbatiales ou Conventuelles.
fundationibus quoque apposuerunt Au reste les Prévôts ou. Prieurs
plurium Prioratuum recentium dépendans d'un Monastère ve-
conditores. Porrb liquet istius ge- noient tous les ans rendre compte
neris Prioratuum possessiones à de leur administration à la Com-
Censu Abbatiali vel conventuali munauté du Chef-lieu ; c'est ce que
Monasteriorum, quibus tamen suh- l'on appelloit le Chapitre général
jacebant, seniper fuisse disjiinc- de chaque Abbaye , qui n'a rien de
tas. Cœteràm Prsepositi sive Priores commun que le nom avec les Cha-
Monasterio cuidam ubnoxii ad pitres généraux des Ordres et Com-
illud quotannis conveniebant pri- grégations modernes , et même avec
marii Cœnobii Conventui gestio- les anciens Chapitres provinciaux
«iV suse rationes reddituri. Ejns- institués par le Concile de Latran.
modi Cœtus vocabatur Capitulum générale cujuslibct Monasterii , rnaximè
distinguendum a Capitulis generalibus recentium Ordinum et Congre-
gationum , vel etiam à Capitulis Provincialibus Lateranensis Concilii
decreto institutis. Hsec enim a se invicem valdè différant nec conveniunt nisi .
nomine teniis.
Pueri à prima setate supremo L'usage de consacrer à Dieu les
Numini devovebaniur in militiam enfans dès l'âge le plus tendre ,
Clericalem vel Monasticam ad- subsistoit encore dans les Monaste-
sciscendi, sed ferè nunquàm fie- res et dans le Clergé séculier. Ces
bant ejusmodi oblationes citrà ali- oblations étoient ordinairement
Tnm. \. i>. quam donatlonem : v. g. quidam accompagnées de quelques dona-
Condomensis Abbatise Benefactor tions : un bienfaiteur de l'Abbaj^e
unum ex filiis suis « huic Cœno- de Condom y offrit un de ses fils ,
» bio serviturum juxtà regularum et donna au Monastère la moitié
B institutionem delegavit , et me- d'un bois. Les Monastères n'étoient
» dietatem- sylvx de Lanâ largitus pas seulement remplis par les en-
r, est y>. Mirum quot nobiles viras fans des Nobles, une foule in-
ad Monasticam professionem am- croyable de Seigneurs désabusés du
plectendam induxerit sœculi va- monde et de ses vanités , ou tou-
nitatum satietas et fastidium, vel chés du repentir de leurs crimes ,
agendcv solutaris pœnitentise desi- venoient les y expier , et goûter les
derium aut solitarice vitx suavi- douceurs d'une retraite salutaire.
tas Dàm ex Monasteriis multi Tandis que l'on tiroit les meilleurs
sujets
.S96
PRjEFATIO. ccix
sujets des Cloîtres , pour les élever assumebantur ad Episcopatum ,'
à l'Episcopat , on voyoit en des- nonnulli quoque videbantur Epis-
cendre des Prélats qui préféroient copi^ ahdicatis honoribus , cu-
une vie simple et retirée à l'émi- culld Infulas commutare. Dubi-
nence de leurs dignités. On mit en tatum verb fuit utràm Episcopis
question si un Evêque qui avoit Monasticam vitam professis func-
embrassé l'Etat Monastique pouvoit tiones Episcopales obire liceret.
continuer d'exercer les fonctions Ne^avit Sylvester Papa II in lit- Tom. lo. p.
. ' 427.
Episcopales : Sylvestre II décida la teris ad Odilonem, Abbatem Clu-
négative au sujet d'un Evêque qui niacemem, anno 999 datis. Tre-
s'étoit fait Moine à Cluni. Treize decim post annis , Benedictus
ans après, Benoît VIII accorda à un Papa FUI Benigno ex Episco-
autre Evêque Religieux de S. Bé- po in Monachum Divionensem
nigne de Dijon , l'exercice du pou- mutato Episcopalia mania obeun-
voir Episcopal. D. Mabillon con- di potestatem contulit. Suspicatur
jecture que l'opinion de Sylvestre Mabillonius Sjlvestri II et se-
II et de ceux qui l'ont suivie , n'est quacium opinionem innixam
appuyée que sur la décision du fuisse in solâ Photianse Synodi au-
Conciliabule de Photius. Or cette toritate in quâ idco tantiim decre-
décision qui interdisoil les fonc- tum fuit Episcopatum post Mo-
tions Episcopales à un Evêque en- nasticam professionem rcpeti non
gagé dans l'Etat Monastique , n'a- posse, ut Ignatio Patriarche per
voit pour motif que d'ôter au saint Photium expulsa, et in Monas-
Patriarche Ignace relégué par Pho- terium detruso, omnis spes reditûs
tius dans un Monastère , tout espoir in suam sedem prxcluderetur.
de remonter jamais sur son siège.
La dévotion à l'Etat Monastique Innumeri Prsesules et Nobiles
étoit si répandue , qu'un grand saltem urgente mortis periculo
nombre de Seigneurs et d'Evêques Monasticum institutum amplec-
vouloient avoir la consolation de tebantur, seque Necrologiis cu-
l'embrasser avant que de mourir : rabant inscribendos cum titulo
on les revêtoit de l'habit Religieux, Monachorum ad succurren-
et on les inscrivoit dans les Nécro- dum ^ id est qui Monachatui no-
loges avec le titre de Moines ad men dederant eâ lege ut adjuva-
succurrendum , c'est-à-dire qui de- rentur suffragiis et orationibus Re-
paient être secourus par les prie- ligiosarum familiarum. Multi au-
res des Religieux. Ceux qui crai- tem ne improvisa morte aut qud-
gnoient qu'une mort prématurée vis aliâ ratione impedirentur quo-
ne les privât de cette satisfaction , minus tanto fruerentur emolu-
demandoient du moins à être asso- mento , intégra valetudine Mo-
des aux prières et aux bonnes œu- nachomm precum et piorum ope-
vres des Communautés Religieuses, rum societatem expetebant. Sic se
Eudes le Champenois , la Comtesse gessit Odo, Trecensis et Blesensis
Ermengarde son épouse , et leurs Cornes, qui « in Capitulum S. Ju- Tom. w. p.
fils obtinrent cette faveur dans le » ^^«^* Turonensis est conductus,
Chapitre de l'Abbaye de Saint » acceptâque societate loci, ipse
Julien de Tours. Un bois consi- » uxorque ejus Ermengardis ac
dérable donné par le Comte à ce » fdii ejus , ob recompensationem
Monastère en fut le prix. Les asso- » memoriamque datx sibi socie-
Tome. XI g g ë
200.
ccx PR^FATIO.
» tatis concessit S. Juliano hos- ciations et les professions à la mort
» cum.... Petiit quoque ut quo étoient toujours accompagnées de
» die moreretur, nomen ejus inter donations.
» nomina fratrum scriberetur i>. Hic et alibi passim videntur ejusmodi
spiritiialium bonorum communicationes cum temporalium possessionum '
donationihus conjunctse. Idem dici potest de moribundorum in Ordinem
Monasticum cooptatione.
Pueris à parentibus à prima Les enfans que les pères et me-
xtate oblatis seculum, illsesd con- res avoient offerts aux Monastères
scientid, repetere nefas. Nonnullis dans l'âge le plus tendre , étoient
tamen contigit obligationum tàm censés liés dans le for intérieur.
prxcocium vincula solvere, qua- Quant à l'extérieur , il ne paroît
Tom. a. p. les fuere Balduinus S. Pétri Gan- pas que tous aient été fidèles à des
^^' davensis primo Monachus , pos- engagemens si précoces. Nous
teà Miles, et alter Miles testis voyons un Baudouin , Moine de
subscriptus in Diplomate Hen- §. Pierre de Gand , exercer ensuite
rtirf./). 590. rici I anno 1052 concesso. lisdem j^ profession militaire, et il est fait
vinculis obligabantur Monachi mention dans une Charte de Henri
ad succurrendum quando ex \ (J'qh autre Chevalier qui avoit
morho convaluerant. Vermanden- été Moine. Ceux qui dans une ma-
sw Comes Aïbertus , uti refert ladie dangereuse se faisoient Moi-
Tom. 10. p. Baldericus k gravi et intolerabili nes ad succurrendum , passoient éga-
» languore percussus. . . . tonso lement pour engagés du côté de la
» capite assumptoque habita, ex conscience. Albert , Comte de
» infirmilate aliquantisper conva- Vermandois , étant revenu en santé ,
» luit, moxque instinctu diaboli... quitta l'habit dont on l'avoit re-
y> relapsus ad vomitum consilio vêtu : sa mère et ses amis soute-
» matris aliorumque fautorum noient que ce Seigneur n'avoit pas
» qui/ioc eum per insaniam fecisse la tête libre quand on lui avoit fait
» dicebant militari chlamyde ite- contracter cet engagement. L'Au-
» rhm sumptâ , mutavit cucul- teur de la Chronique de Cambrai dit
» lam ». Subjicit Baldericus Al- que ce retour au siècle étoit l'effet
bertum in pœnam sceleris misera d'une suggestion du démon , et
morte periisse. Cseteritm , licet qu'Albert en fut puni par une mort
indissolubilis habita fuerit Pro- prompte et funeste. Au reste, quel-
fessio Monastica , insignibusque que indissolubles qu'ayent pu être
privilegiis à summis Pontifici- les liens de la Profession Religieu-
bus décor ata, maxime in Cœno- se, quelque considérables qu'aient
biis Ecclesix Romanee immedia- été les privilèges accordés par les
tè subjectis ; salva tamen et inte- Papes aux Monastères exempts , on
gra permanserunt in Regulares ne pensoit pas que ces engagemens
Régis et Patrise jura : neque tune ou ces privilèges pussent effacer
temporis existimabatur fieri posse dans les Réguliers la qualité de
ut aliquis Francigena vi ullius François et de Sujets du Roi , et
instituti aut privilegii absolvere- les dispenser de la soumission qu'el-
tur ab obsequio Principi Regni- le leur impose à l'égard du Souve-
que legibus prxstando. Hinc apiid rain et des loix du Royaume. Un
Chronicon S. Medardi , Renol- Abbé de S. Médard de Soissons ,
dus , Abbas illius Cœnobii ad Monastère immédiat au saint Siège ,
367.
PRjEFATIO. ccxj
ayant été cité à Rome , eut l'im- Romanam sedeni nullo medio
prudence ou la témérité d'y aller pertinentis , « quia absque iwlun- Tom. ^i. p.
sans avoir obtenu la permission du » tate et Ucentiâ Régis Henrici
RoiHenri: il fut déposé. t> Romam vocatus ahiit, Ahhas
» esse desiit ».
L'Ordre Monastique étoit cléri- Jam à prima Francici Regni
cal en France dès la fondation de constitutione Clcro adscitus fue-
la Monarchie. , Il n'est donc pas '"«^ Monasticus Ordo. Hinc non
étonnant de voir les Moines occu- est qubd quis miretur ilUus îevi
per les Basiliques les plus célèbres Monachos in Basilicis insignio-
du Royaume ; être substitués aux ^^^^^ fuisse constitutos , Canoni-
Chanoines dans plusieurs Eglises , ^w sxcularibus pluribus in Ec-
posséder des Prébendes et même clesiis suhrogatos , Prœbendisque
des Dignités dans les Cathédrales, «^ dignitatihus Cathedralium po-
jouir dans quelques Abbayes de la ^^^^^ •' (^(^nique eosdem spiritualis
jurisdiction spirituelle sur le peu- jurisdictionis in plebem Monas-
ple de leur territoire , prêcher , ^^^"■*" ^^^^ subjectam jura exer-
confesser , exercer toutes les fonc- ctt/we , et prœdicationi vel sa-
vions du Ministère. On trouvoit (^ramentali confessioni , uno ^er-
seulement à redire , et avec raison, ^° ^ animamm curse opérant de-
que quelques-uns s'y ingérassent disse. Id soUim nonnulUs vitio
sans mission de l'Evêque ou du 'vertebatur et meritb quidem ,
Pape. quod in sacrum ministerium sese
interponebant citra Diœcesani vel Romani Fontificis jussum aut
missionem.
Ce seroit ici le lieu de parler des ^^^^ dicendum foret de Mo-
fondations et des restaurations des nasteriis illâ xtate erectis aut res-
Monasteres. Leur multitude est ca- tauratis, nisi longum esset et forte
pable de révolter l'esprit critique supervacaneum eorum numerum
de notre siècle peu favorable à ces recensere qui profectb nonnullo-
sortes d'établissemens. Mais que ''"'^ seculi nostri censorum ab ejus-
l'on se transporte dans les tems oii ^^'^^ institutionïbus subalieno-
on les a formés ; et si l'on veut ju- ''"^ morositatem excitarct, Ve-
ger sans partialité , on verra que ''"'^ ■^* attendatur ad circ.umstan-
rien n'étoit plus avantageux dans ^^^^ temporis quo tôt xdificata vel
ce tems-là pour entretenir l'es- ^ ruinis renovata sunt Monasteria ;
prit de religion , adoucir les mœurs , cerfè deprehendet xquus rerum
et aider nos ancêtres à sortir de la sestimator nihil conducibilius majo-
grossiéreté et de la barbarie du di- ribus nostris contingere potuisse ad
xieme siècle. Fonder alors ou res- pietatem Religionemque foven-
taurer des Monastères , c'étoit en dam, adferocia adhuc ingénia oble-
roême-tems établir des asiles pour nienda, et ad seculi decimi morum
les personnes des deux sexes que barbariem delendam. Monasteria
le goût de la retraite et de la piété enim tune temporis totidem erant
conduisoit dans les Cloîtres , des portas et asyla perfectionis Chris-
Temples oii le Culte Divin se ce- tianx studiosis adversùs seculi mo-
lébroit avec toute l'assiduité et la ''«^ corruptelam patentia : Tem-
majesté la plus capable d'édifier les pla in quibus res sacres diîi noctu-
peuples , des Séminaires où ceux que ed assiduitate coque magnifico
ccxij PRMFATIO.
ac solcmni ritu peragebanlur qui qui étoient destinés à être les Pàs-
populorum sensibus et animis de- teurs des ames , se formoient aux
hitam cultui divino 'venerationem vertus dont ils dévoient donner
imprimerei : Seminaria, ubi junio- l'exemple; des écoles où les se-
res Clerici ad omne genus virtu- menées des lettres et des sciences
tum informabantur quarum exem- étoient conservées pour des siècles
plis non miniis quhm verbo et plus favorables à leur développe-
doctrinâ plebibus sibi committen- ment ; des ressources dans les be-
dis prœlucere eos decebat : Scholse, soins et dans les calamités publi-
m quibus litterarum , artium et ques contre la disette et la pauvre-
scientiarum germina asservaban- té : en un mot ces étabJissemens
tur deinceps scculis felicioribus étoient utiles par les services en
evohenda; demàm perfugia erant tout genre que l'Eglise et l'Etat en
et subsidia adversiis inopiam et retiroient. Ils étoient donc loua-
egestatem in publiais calamitatibus bles, et ils le seront dans tous les
parafa. Uno verbo , Monasterio- siècles OÙ ils présenteront les mê-
t^um erectioTies et restaurationes mes objets d'utilité.
illd eetate tam laudabiles , tamdiii commendatione dignse erunt, quamdiù
Monasteria in Religionis et Regni commodum et utilitatem vergent.
XIV. . XI F.
De Bonis, Privilegiis et Immu- Des Biens , Privilèges et Immuni-
nitatibus Ecclesiasticis. . tés du Clergé.
Pênes Laicos erat magna pars Le Clergé ne possédoit qu'une
bonorum Ecclesiis collatorum : partie des biens qui lui avoient été
hereditario vel beneficiario jure légués par ses premiers bienfaiteurs ;
Décimas, Ecclesias , Altaria, l'autre partie étoit entre les mains
Abbatias , Episcopatus etiam des laïcs. Ils possédoient à titre lié-
Tom. il. p. possidebant. Bernardus , Albien- réditaire et de propriété ou à titre
sis Ficecomes, e jusque f rater Fro- de bénéfice des Dixmes , des Egli-
therius, ISemausensis, circà an- ses Paroissiales , des Autels , des
num 1040 Albiensem Episco- Abbayes , des Evêchés même. Ber-
patum et Nemausensis medieta- nard , Vicomte d'Alby , et son frère
tem vendiderunt. Porrb hi duo Frotliier vendirent vers l'an 1040
Episcopatus à Pontio , Comité l'Evêché d'Alby et la moitié de
Tolosano , sponsse suse in donum celui de INîmes. Ces deux Evêchés
ibid. p. 393. nuptiale concessi fuerant. In Fas- avoient été compris dans la dona-
conid, omnibus Episcopatuum red- tion de Pons , Comte de Toulouse ,
ditibus à militibus invasis , tnx à son épouse, en faveur de son maria-
supererat quod cederet in usum ge. On avoit vu en Gascogne tous
unius Episcopi. Plerarumque Ab- les Evêclîés entre les mains des
batiarum eadcm fuerat fortuna. Seigneurs laïcs, de sorte qu'il restoit
Quod spectat ad Décimas, Ec' à peine dans cette Province de quoi
clesias et Altaria, passim à Lai- pourvoir à la subsistance d'un seul
Tom. 10. p. c'-^ possidebantur. Equidem in Evêque. Grand nombre d'Abbayes
^^*- Conventu San-Dionysiano circà avoient éprouvé le même sort.
annum 997 celebrato , moliti Quant aux Dixmes , Eglises et Au-
fuerant Episcopi Laids et Mo- tels, rien netoit plus commun que
nachis Décimas auferre. ISemo d'en voir entre les mains des laïcs.
PRAilFA TIO. ccxiij
Les Evéques proposèrent "dans l'As- nescit quorsàm evaserit et quâ ra-
semblée de S. Denis vers l'an 997, tione solutus fuerit ille Conventus :
de leur ôter les Dixmes ainsi qu'aux Laici more soUto Decimis poti-
Moines. On sçait le tumulte qui ti simt , et ipsimet Episcopi Mo-
s'y éleva , et comment cette Assem- nachis deinceps Décimas , Ec-
blce fut rompue. Les Laïcs conti- clesias , Altaria contulerunt ne-
nuerent de jouir de leur possession, dhm ipsis au/errent qitas jam legi-
et les Evéques donnèrent eux- timo jure possidebant.
mêmes des Dixmes, des Eglises et des Autels aux Monastères , bien
loin de vouloir leur enlever celles dont ils étoient déjà en possession.
Au reste , il ne faut pas confondre Re quidem ipsd tune tem-
avec les usurpations et les aliéna- poris fundatores jus quoddam
tions volontaires ou forcées , le proprietatis in Ecclesias à se con-
droit de propriété que les fonda- ditas exercebant. Hinc Abbo in
teurs exerçoient sur les Eglises epistolâ ad Gauzlinum sic ratioci-
qu'ils avoient dotées. Abbon de natur : « Quidam igitur antecessor
Fleury dans sa lettre à Gauzlin , re- » meus in possessione nostri Monas- Tom. lo. p.
garde une Eglise fondée par un » terii Ecclesiam xdificavit, nîim ***•
Abbé dans les Domaines d'un » idcircb Monasterium possessio-
Monastere , comme faisant partie » nem amisit, aut Abhas id aliena-
de la possession de ce Monastère » re potuit » ? Eddem ratione Pa-
qui n'a dû rien perdre de ses troni Laici redditus Ecclesiarum
droits par cette fondation. Cette à se aut ab antecessoribus suis
raison militoit également pour les conditarum sibi wndicabant iis
fondateurs ou patrons laïcs : ils exceptis qux ad usum et alimo-
se regardoient comme ayant le niam ministrorum ad cultum di-
droit de disposer des revenus des 'vinum et ad xdificiorum resti-
Eglises qu'ils avoient fondées, après tutionem erant necessaria. Laici
avoir fourni ce qui étoit nécessaire auteni quibus fundatorum aut
à la subsistance de ceux qui les des- eorum vices gerentium titulus
servoient, aux réparations et à l'en- deerat, tricennalem legem in patro-
tretien du Culte Divin. Ceux qui cinium suœ. possessionis invoca-
n'avoient pas ce titre, pour ap- bant, ususque eâ videtur Abbo ad n^^ ^-^
puyer leur propriété , se défen- conservandam Monachis posses-
doient par la possession de trente sionem Decimarum Ecclesiarum
années , et Abbon paroît en avoir quse ad eos alio quàm funda-
aussi fait usage dans son Apologie , torum titulo pertinebanl , illarum
pour maintenir les Moines dans la scilicet quas extra Dominiorum
possession des Dixmes ; car ils en suorum fines ex Largitione Lai-
possédoient hors des terres de leurs corum et Episcoporum etiam per-
Domaines, et ils les tenoient de la cipiebant.
libéralité des Laïcs et de celle des Evéques mêmes.
Le Clergé répara abondamment Bonorum amissorum iniquitate
ses pertes par les donations des fide- temporum jacturam abundè resar-
les , et par les acquisitions , les civit Clerus GaL donationibus,
échanges avantageux et les retraits emptionibus , commutationibus ,
qu'il dut à une bonne et sage ad- restitutionibus et prsecipue diligen-
ministration. ti posscssionum administratione.
Nous avons observé trois sortes Tria donationum , fundatio-
h h h
ccxiv PRJEFATIO.
num aut restitutionum gênera oh- de donations , fondations ou restitu-
servavimus , simplices , mixtas tions en faveur des Eglises. Les unes
et conditlonales, Donatio sim- étoient pures et simples : le fondateur
plex nulli oneri nisi orationibus ou le bienfaiteur n'exigeoit d'autre
pro remédia animx fundatoris redevance ni d'autre service des
Ecclesiam subjiciebat ; mixta , donataires que des prières pour l'ex-
secundiim aliquam sui partent ac- piation de ses péchés. D'autres do-
quisitionis aut commutationis con- nations étoient mixtes , elles por-
tractui af finis erat, scilicet bene- toient en partie le caractère d'ac-
factor, vel quamdam pecunise sum- quisition OU d'échange , c'est-à-dire
mam recipiebat , vel saltem re- que le bienfaiteur recevoit quel-
tinebat usum-fructum prsedii Ec- qu'argent , ou l'usufruit d'une terre
clesiastici sub censu annuo , quod de l'Eglise dont il payoit un Cens
ad precariee speciem accedebat : annuel , ce qui étoit une espèce de
conditionalis quibusdam erat alli- précaire. Enfin il y avoit des dona-
gata pactionibus quse di^ersx e- tions conditionnelles , c'est-à-dire
rant pro benefactorum libitu. Non- auxquelles les donateurs appo-
nunquam conditionibus ità erat soient les clauses qu'ils jugeoient à
adstricta donatio aut restitutio , porpos. Le Diplôme de la restitu-
ut earum defectu fieret irrita. Cu- tion faite à l'Abbaye de S. Médard
jus exemplum habetur in resti- par un Seigneur nommé Hugues ,
tutione cujusdam beneficii Abba- nous fournit l'exemple d'une clau-
Tom. 11. p. tix S. Medardi à viro illustri se résolutive de ces sortes d'actes.
Hugone anno 1047 eâlegefactd, La donation est spécialement faite
ut bona restituta cédèrent in usum en faveur de la mense conventuelle ,
Mensse. Conventualis ejusdem de manière que si un Abbé vient à
Monasterii , sin autem Jbbas donner en fief les Domaines resti-
prsefatum benefîcium ab eâdem tués, ou à les soustraire aux be-
mensd distraheret , jam Hugo vel soins des Religieux, le donateur ou
ejus successores illud répétèrent in ses héritiers y rentreront de plein
suum jus et dominationem sine droit , sans autres formalités, et
ulld contradictione et sine ullâ re- même sans être obligés à rendre les
tributione xl librarum quas Hu- quarante livres que l'Abbaye avoit
go ab Abbate acceperat in pre- données au bienfaiteur à l'occasion
tium restitutionis. de cette restitution.
Bonorum Ecclesiis donatorum Quant à la manière dont les Egli-
traditio seu investitura in eo ses étoient mises en possession des
ibid. p. 307. communiter consistebat , quod do- donations , elle est très-variée. La
nator super altare chartam dona- plus commune étoit que le dona-
lionis poneret. Aliquando fiebat teur mît la Charte sur l'Autel.
traditio per ramum olivse altaris D'autres fois le symbole de la do-
cruci appensum , per wantonem , nation étoit un objet sensible,
cultellum, festucam , baculum , comme un rameau d'olivier à la
cereum ardcntem , virgarum corn- croix de l'Autel, des gands dorés,
mutationem , variisque aliis modis un couteau, un fétu , un bâton , un
quorum exempla passim occur- cierge ardent, un échange de ba-
runt in illius ssvi monumentis. guettes, etc.
Traditionum memoria Chartis Les Chartes étoient destinées à
inscribebatur. Attamen Hugo- conserver la mémoire des Actes.
PRJEFATIO. ccxv
Cependant un Diplôme de Hu- Capetus in quodam Diplomate lom. lo. p.
gues-Capet pour S. Vincent de o.nni 987 mentionem facit dona- ^^0-
Laon , fait mention de donations tionum sive per scriptum sive
par écrit ou sans écrit. Toutes les sine scripto factarum. Quxdam Tom. u. p.
donations n'étoient donc pas écri- (iHx cautiones adhibebantur mo-
tes. On prenoit encore d'autres rum ilUus temporis rusticitati
précautions assorties à la grossièreté plané congruentcs. Roberto ,
des mœurs de ce siècle. A la céré- Normannise Duce , Pratellcnsi
monie d'une donation en faveur de Monasterio quamdam mllam so-
l'Abbaye de Préaux, Je fondateur lemni ritu tradente anno 1034,
Humfroi donna un grand soufflet ejusdem Monastcrii fundator
au plus jeune de ses fils et à deux Humfridus fdiorum suorum ju-
autres enfans. L'un d'eux lui ayant niori et duobus aliis noUlibus
demandé pourquoi il l'avoit ainsi pueris ob causam memoriae co-
frappé, Humfroi lui répondit : Vous laphum dédit. Uni autem ex illis
êtes jeune , vous pourrez vivre sciscitanti cur sibi Humfridus per-
long-tems , et si l'occasion s'en pré- maximum colaphum dedisset, res-
sente, vous vous souviendrez mieux pondit: «. Quia tu junior me es et
de ce qui vient de se passer, pour y) forte multo vives tempore , eris-
en rendre témoignage. Quelques » que testis hujus rationis càm res
années après, Pons ITI, Comte de » poposcerit ». Aliquot post an-
Toulouse, en signe de la donation nos, nempe anno 1045 Pon-
qu'il fît à l'Abbaye de Moissac, se tius III , Tolosanus Cornes, Moi-
fendit l'ongle du pouce , afin d'en siacensi Abbatix donationem fe-
conserver la mémoire. cit , et « in signum sux concessio-
« nis ungulam sui pollicis in tantiim abscidit, ut in hujus facti memo-
(î. riam sanguis ex ipso exierit ».
C'est une des maximes fonda- Inter primaria juris Francici soicmnitaies
mentales de notre Droit public capita solemne est istud Placi- ^^^^^^^^_
qu'aucun Corps Ecclésiastique , Se- titm : nullum Corpus Ecclesiasti- ^us, dona-
-P, , . tionibus, ac-
culier ou Régulier, ne peut avoir cum Regulare aut Sxculare in quisitionibus
d'existence dans l'Etat que par la Regno existere posse nisi legali nibus.
volonté légale du Monarque. Se- 'voluntate Principis. Siguinus ,
guin , Archevêque de Sens , ayant Senonensis Archiepiscopus , ciim
obtenu de Hugues-Capet et de Ro- assiduis precibus ab Hugone et
bert l'Eglise de S. Pierre de Melun, Roberto S. Pétri Melodunensis
pour la restaurer , demande ensuite Ecclesiam restaurandam obti-
la [permission d'y établir une Com- nuisset, ab iisdem deinde rogavit
munauté Régulière. Les deux Rois "^ " ^'^^^ de congregandd Mona- ^.^^ ^^ ^
assemblent leur Conseil , pour en '^ ^^*c« catervâ in prsedicto S. ^60.
délibérer , et lui accordent sa de- » ^^^^* Monasterio assensus da-
mande. On peut voir les mêmes » ^^^"'^ • «'^^^ accersitis (aiunt
formalités parmi les Diplômes de » Reges) qui tune forte aderant
Robert pour la restauration des » Episcopis Satrapisque quam-
Abbayes de S. Pierre de Lagny et de » plurimis , auctoritate Rcgiâ ,
Coulombs, et pour la fondation de » cum consultu eorum nostrorum-
celles de Beaumont - lez - Tours , >> que fidelium , ratum fore cen-
de Bourgueil, de Noyers et de Fé- » suimus quod petierat » . Exdem
camp même en Normandie ; car adhibentur solemnitatcs quoad
ccxvj PRMFATIO.
restaurationem y^bbatiarum Lati- nous avons déjà observé que les Rois
niacensis et Columbensis , funda- exerçoient aussi ces sortes de droits
tionemque Monasteriorum Belle- dans les terres des grands Vassaux
ru/« inter montîs ad Turones , Burgolii , de la Couronne. Les fondations
Dipiom. Reg. jy^^^j,-^^^^^ ^^ fiscamni etiam in des Eglises de S. Symphorien et de
Normannid ; jam enim ani- S. Barthélemi de Beauvais, les res-
madvertimus Reges nostros ejus- taurations de S- Pierre de Châlons ,
modi jura exercuisse in Domi- de S. Ayoul de Provins, et de S.
niis Magnorum Coronx Vassal- Victor de Nevers , et l'érection de
lorum. Bellovacensium Sancti l'Eglise de la Chaise-Dieu en Ab-
Symphoriani et S. Bartholomsei baye , sont également scellées du
Ecclesiarum fundationes , item consentement et de l'autorité de
Fide inter Tcstaurationes S. Pétri Catalau- Henri I , ainsi que la fondation de
lieirki.^''^' nensis, S. y4ygulphi Pruvinensis la Collégiale de Lillers dans les
et S. Fictoris Nivernensis nec non Etats du Comte de Flandre , et
Ecclesix Casx-Dei in Abbatiam celle de l'Abbaye de S. Nicolas
erectio pariter confirmatse sunt d'Angers , dans ceux du Comte
auctoritate et assensu Régis Hen- d'Anjou. L'érection de l'Abbaye
rici seque ac fundationes Colle- de la Chaise-Dieu sur-tout ren-
gii Sxcularis Canonicorum de ferme tous les détails d'usage dans
Lilleriis in Comitatu Flandrix et ces sortes de circonstances ; le con-
Abbatix S. Nicolai Andegaven- sentement de l'Evêque , la requête
Tom. i\. p. sis. Imprimis Casx-Dei in Ab- du fondateur , l'Assemblée des
'^^" batiam erectionis Diploma fere Prélats et des Grands du Royaume :
omnes usitatos tune temporis so- le Roi, de l'avis de son Conseil, fait
lemnitates complectitur. In eo droit à la demande , permet et or-
quippe animadverti passant Epis- donne l'érection en titre d'Abbaye ,
copi consensus scripta testificatio , en règle les conditions et confirme
fundatoris libellas supplex , com- les donations.
mune Régis Consilium cwn Proceribus et Primoribus Palatii , Pœgis assen-
sus et ab eo concessa facultas Casx-Dei in Abbatiam erigendx, conditio-
nes huic erectioni appositx ab ipso Principe , et donationes ipsius auctoritate
confirmatx.
Ergb consensus Episcopi ne- Le consentement de l'Evèque
cessarius quoad fundationes , prx- étoit donc nécessaire pour les fon-
sertim càm Ecclesix , Altaria dations , sur-tout quand des Egli-
et Decimx donabantur à funda- ses, des Autels et des Dixmes fai-
toribus. Quinimmb feodalium soient partie de la dotation : il fal-
Dominorum , parentum et hère- loit encore l'agrément des Sei-
dum fundatoris ; uno verbo , om- gneurs fonciers , directs et suze-
nium ad quorum commodum vel rains , celui des parens et des héri-
incommodum vergere poterat fun- tiers du fondateur, en un mot celui
datio , requirebatur assensus , et de toutes les personnes qui pou-
à Rege pactorum omnium confir- voient avoir intérêt à la fondation ,
matio petebatur. fere idem ob- et on avoit soin de faire confirmer
servabatur in variis donationum par le Roi tous les actes qui y avoient
vel acquisitionum generibus. rapport. C'étoit à peu près les mê-
mes formalités pour les différentes espèces d'acquisitions ou donations.
Càm donator prxdium benefi- Lorsque le Domaine donné étoit
possédé
PU MF AT 10. ccxvij
possédé à titre de bénéfice, le do- ciario jure possessum conferre vo-
nateur le reniettoit souvent entre lebat, illud plcr unique restitue-
les mains du Seigneur , qui le don- hat Domino feodali qui ipsum
noit à l'Eglise à laquelle il étoit des- Ecclesix traderet. Sic Rex Ro- rom. lo. ,,.
tiné. Le Comte de Bourgogne bertus Divionensi S. Benigni ^^'''
Otte-Guillaume voulant donner à Monasterio concessit Belnensem
l'Abbaye de S. Bénigne de Dijon S. Stephani Ecclesiam in mani-
une Eglise située dans une terre bus suis reccptam ab Ottone
qu'il tenoit du Roi Robert en bé- Willelmo qui cam à Rege benefi-
riéfice, la remet à ce Prince qui la ciali dono tenebat et Monachis
donne à S. Bénigne. Le Comte Divionemibus tradere voluerat.
Eudes le Champenois se comporta Pariter cùm Odo, Cornes , Epis-
de même dans la donation de la copali sedi Belloracensi ejusdeni
partie du Conilé de Beauvais c^u'il Conntatûs partent donavisset , ip-
fit à l'Eglise Cathédrale de cette sam Régi Roberto reddidit', et nid. p. 598.
ville. Quand l'objet de la donation » Regise donationis prseceptum
faisoil partie du Domaine Royal , » obnixe flogitavit fieri sanctœ
il paroît qu'elle étoit accompagnée » Ecclesiœ Belvacensi ». Quando
de formalités plus solemnelles. autem donatus fundus ad Re-
Henri I donne à l'Eglise de Paris gium Dominium spectabat , tune
l'Abbatiole de S- Germain en Laye majores etiam adhibitx videntur
fondée par le Roi Robert. 11 n'a- juris solcmnitates . Henricus , Tom. n. jj.
liene cette portion de son Domaine Rex , Ecclesia; Parisiensi Abba- ^ ^'
qu'après avoir convoqué une As- tiolam. S. Germani in Leâ con-
semblée composée d'Evèques , cedit cum « consensu oc voluntate
d'Abbés , de Comtes et de Che- » Episcoporum atque Abbatum
valiers. » sea omnium Comitum Militum-
La piété des Rois et des Sei- » que suorum ».
gneurs les portoit à favoriser l'ac- Quanta fuerit Regum et Prin-
croissement des biens du Clergé, cipum in augendis Ecclesiarum
On voit dans plusieurs Diplômes , bonis temporalibus pietas et mu-
qu'ils lui permettoient de recevoir nifœentia patet ex eorum instru-
des donations ou de faire des ac- mentis in quibus non tantîim Ec-
quisitions dans leurs mouvances, clesias largitionibus cumulant;
Hugues - Capet donna à l'Eglise verùm etiam iisdem tribuunt fa-
d'Orléans le privilège de retirer cultatem donationes accipiendi
les Domaines et les serfs usurpés de- vel latifundia comparandi in
puis le tems de Charlemagne , Dominiis Clientelx sux subjectis.
pourvu que l'Evêque en fit la Hugo-Capetus anno 990. Aure-
preuve par le moyen de ses Avoués lianensi Ecclesix potestatem facit
ou par des témoins légaux. Le mê- bona et mancipia à tempore Ka- xom. lo. /».
me Prince défend à l'Abbé de roli Magrn aUenata vel invasa ^^^'
Bourgueil tout échange , à moins rccuperandi, modo « Prxlatus
qu'il ne fût avantageux à l'Eglise. » Ecclesix hoc adprobare Advo-
» catis accersitis aut testibus idoneis potuerit ». Idem in Diplomate «^î^* /*«/.„. s62
995 déclarât nulli Burgoliensis Monasterii Abbati a licere terras ad eum-
dem locum pertinentes aliquo modo commutare absque illius loci utili-
tate 1)
C'est par le même principe que Quapropter Ecclesiasticorum
Tome À'I. i i i
ccxviij PRjEFATIO.
bonorum alienationes nonnisi mul- les aliénations étoient soigneuse-
tis cautionibus adhibitis flcbant ment défendues. Les Evoques ne
ISe Prxsidibus quidem licituin pouvoient rien distraire des Do-
erat Episcopalium bonorum par- niaines de leurs Evêchés, même en
tem aliis Ecclesiis ad libitum suum faveur d'une autre Eglise , sans beau-
impertiri. Ciim enim juxtà jus coup de formalités. Car d'abord le
commune Rcgni , superiores Ec- droit commun du Royaume attesté
dcsiastici, teste Fulberto ad Bil- par Fulbert dans une de ses lettres
degarium scribente, nihil omnino à Hildegaire , exigeant que les Su-
agere deberent de rébus Eccle- périeurs Ecclésiastiques ne dispo-
siarum sine consilio et consensu sassent en aucune manière des biens
subditorum, in eo casu primàm des Eglises , sans l'avis et le consen-
Capituli Cathedralis Ecclesix et tement de leurs inférieurs , il falloit
Synodi, nonnunquàm comprovin- préalablement le consentement du
cialium Episcoporum , sed po- Chapitre et du Synode : on de-
tissimîim Régis assensus rcqui- mandoit aussi quelquefois celui des
rcbatur. Harduinus , Noviomen- Evêques comprovinciaux ; mais ces
sis Episcopos, ciim vellet Canoni- formalités auroient encore été . in-
cis suis Dominium et EccLesiam suffisantes sans la permission du Roi.
ad Mensam Episcopi pertinentia Nous n'en citerons que deux ou trois
Tom . 10. p donare , Regem Robertum « ob- exemples. L'Evêque de Noyon , Har-
» nixh oravit quateniis hoc do- douin , veut donner un Domaine et
» num , sicut mas est Francorwn une Eglise de la Mense Episcopale ,
» Regibus, prsecepto Regio con- à son Chapitre , il s'adresse au Roi
» firmaret ; cujus pctitioni prxbuit Robert qui fait examiner sa requê-
» assensum Robert us, quoniam (in- le et consent à la demande , parce
» quit) nùsa est digna nec Canonum que , dit ce Prince , elle a paru
•S) auctoritati contraria » . Idem juste , et qiûelle n'est point contraire
Rex simili ratione prxceptum aux Canons. On voit aussi dans ce
ihid. p. 603. concessit de donatione ab eodem Diplôme , que le droit de confirmer
Harduino Canonicis S. Pétri Ni- ces sortes d'Actes est attaché à la
gellensis factâ , nempe quia ne- Couronne. Le Roi Robert régla
mini videbatur irrationabilis vel encore par son autorité les condi-
injusta, ità tamen ut donationi tions de la donation que le même
conditiones quasdam suametip- Prélat fit à l'Abbaye de Nesle. Sous
sius Regali auctoritate apposuerit. le Règne de Henri I, Imbert, Evê-
Henrico régnante, Imbertus , que de Paris , avoit donné à l'Abbaye
Parisiensis Epi^copus, trium vil- de S. Germain des Prez trois Autels
larum altaria Monasterio S. Ger- du consentement de son Chapitre
Tom. H p. mani à Fratis contulerat. « Fe- et du Synode ; mais il reconnoît
» riim licet ei Clericorum suorum lui-même que l'autorité de l'Eve-
» et insuper Synodali a stipulatio- que et du Synode étoit insuffisan-
» ne quantiim puterat corrobora- te , tant qu'il lui manquoit le ca-
» visset, parva tamen sibi vide- racteje essentiel d'être revêtue du
» batur Episcnpalis et Synodalis sceau de l'autorité Royale.
» auctoritas , nisi nostrd Regali auctoritate (inquit Henricus) et mu-
» nificentid esset favendo subnixa ».
Eodem jure potiebantur Re- Les Rois exerçoient les mêmes
gcs quoad Ecclesiarum uniones, droits quant aux unions. Robert
597.
PRjEFÂ TIO. ccxix
régla les conditions de celle d'une ut constat ex Diplomate Régis Tom. lo. p.
Abbaye à la Cathédrale de Châlons- Roberti quo Cabilonensi Ecclesise
sur-Saône. En un mot , tous les anno 1027 tribuit Abbatiam B.
Actes concernant le temporel de M. de Laumpnâ. Uno verbo hsec et
l'Eglise , étoient soumis à l'inspec- alla jura in res Ecclesiarum tem-
tion et à l'autorisation de la puissance porales exercebant ut .mpremi Prin-
Royale ou de celle des Seigneurs cipes , universales Domini , Cleri
qui jouissoient des droits Régaliens ; defensores et tutores , Eœlesia-
et cette prérogative de nos Rois rumque fundatores ac benefactores.
étoit fondée sur les titres de Souverains , de Seigneurs féodaux , dé
protecteurs du Clergé et de fondateurs ou de bienfaiteurs des Eglises.
Comme Souverains , ils tiennent Enimverb quatenus supremi
de Dieu seul une pleine et entière Magistratus a solo Deo habent
jurisdiction sur les biens temporels summum, et integram potestatem
de leurs Etats , et sur tout ce qui in res temporales Regni et in ea
peut intéresser l'ordre public. Ce omnia circà quse versatur poli-
n'est même que par leur concession tia publica : neque Clerus nisi iis
que le Clergé a acquis la faculté laudantibus et faventibus , facul-
de jouir des propriétés, des biens tatem habet possidenti Dominia,
et des droits temporels étrangers latifundia aliaque jura tempora-
par leur nature à sa divine destina- lia divinee suse institutioni cœles-
tion. Comme Suzerains universels , tique destinationi longe inferiora.
ou comme Seigneurs particuliers , Universalium vel specialium Do-
l'ordre du gouvernement féodal minorum titulo , feodalis regi-
exigeoit que les Domaines assujet- minis ordo postulabat ut posses-
tis aux services de fief ne passassent siones feodalihus servitiis obno-
point sans leur participation dans ^''"^ ad possessores ab iis immunes,
des mains dispensées de les rendre. Dominis inscientibus , non transi-
Comme Protecteurs et Gardiens des ^^^^- Quatenus Ecclesiasticorum
biens Ecclésiastiques , ils veilloient bonorum defensores et tutores
à ce que des revenus destinés à invigilabant ne redditus ad Cul-
l'entretien du culte religieux , et ^"'^ Divinum et Ministrorum.
à la subsistance de ses Ministres, sacrorum alimoniam destinati
ne fussent point diminués par des cofnmutationïbus iniquis vel de-
échanges désavantageux ou par trimentosis alienationibus immi-
des aliénations ruineuses. Ils y veil- nuerentur. Prœcipuum autem in
loient encore pendant la vacance ed re diligentiam adhibebant càm
des Eglises : Gerbert enjoint au Ecclesix pastoribus erant vidua-
Clergé et au peuple d'une Eglise tx. Hinc Gerbertus Clerc et po-
vacante de réserver à l'Evêque fu- pitlo vacantis cujusdam Ecclesix
tur les biens meubles et immeu- prœcipit ut « secundhm divinas ibid, p. 394,
blés du Prélat défunt , sous peine » et humanas loges res defuncti
d'être punis par l'autorité Royale , » Episcopi tam mobiles quam im-
et même par la spirituelle. Un Clerc » mobiles futuro reserventur Epis-
s'étant emparé des biens de l'Eglise » copo , et negligentibus » mina-
de Meaux pendant la vacance de ce tur ciim Regalem censuram tum
siège , Fulbert prie le Roi Robert graviorem divinam sentcntiam,
d'ordonner à l'archevêque de Sens Fulbertus quoque de Liziardo Cle- ibid.p. 478.
de faire la visite des Domaines de rico qui Meldensis Episcopii ,
ccxx PRjEFATIO.
sede vacante , res invaserat , Re- l'Evéché , et de les mettre sous la
gem Rohertum sic compellat ; puissance du Roi et sous celle du
» Prxcipite Jrchiepiscopo Seno- Métropolitain. Le même Fulbert
» nensi ut vcl Episcopium ipse trouve fort à redire qu'un autre
» visitet, vestrxque et suse ditioni Clerc qui briguoit un Evêché , se
» revocet ut dignum est , vel etc. » soit emparé de la maison Episco-
Tom. 10. p. Idem in epistolâ ad S. Comitem , pale et des domaines de l'Eglise ,
Clericum quemdani Episcopatum sans V ordre du Roi et le consente-
(imbientem reprehcndit , « qubd ment des Evêques de la Province.
« sine jussu Régis et consens u Enfin comme Fondateurs , il n'é-
» Episcoporum comprovincialium toit pas permis de toucher aux
» œdes et rem Episcopalem inva- biens des Eglises de leur fondation
» serit ». Denique fundatorum ou de celle de leurs prédécesseurs ,
nomine in Ecclesias à se vel à sans leur consentement. Car les
suis antecessoribus conditas pri- fondateurs , comme nous l'avons
migenio jure proprietatis potie- déjà remarqué , conservoient un
hantur , ex quo fichât ut de illa- droit radical de propriété sur les
rum statu et bonis nihil immutari Eglises qu'ils avoient fondées , et
posset absque ipsorum voluntate et ce droit passoit à leurs successeurs.
consens u.
/toque non modo Reges , ve- C'est en vertu de ces titres que
ràm etiam Domini temporales in non-seulement les Rois , mais en-
Dominiorum suornm Ecclesias core les Seigneurs qui en jouis-
varia ejusmodi jura exercebant , soient en tout ou en partie , dispo-
ita ut alias aliis unirent vcl suhji- soient de l'état des Eglises et des
cerent , earum siecularem statum Monastères de leurs Seigneuries , les
in regularcm et vice versa con- unissoient ou les soumettoient à
verterent , bénéficia conferrent , d'autres , en changeoient l'état Sé-
nominarent ad Prxlaturas aut culier OU Régulier , ou récipro-
electos canonicè temporalibus in- quement , conféroient les bénéfi-
vestirent. Quse quidem prœroga- ces , nommoient aux Prélatures ,
tivœ plerumque ex solo fundato- ou investissoient du temporel ceux
rum titulo fluebant. Nam , ut qui étoient élus canoniquement.
omittamus magnos Coronx Vas- Le seul titre de fondateur suffîsoit
sallos Regiis juribus fruentes , même pour jouir de ces prérogati-
apud Chronicon S. Benigni , ves ; car sans parler des grands
Rotgerius Dominas castri quod Vassaux de la Couronne qui en
vocatur Wangionum-rivus Ec- exercoient tous les droits Réga-
Tom. n. p. clesiam à pâtre suo Widone in lio- liens , nous voyons un sirnple Sei-
norem S. Stephàni constructam « ea gneur de Vignori disposer en fa-
» intentione largitus est ut expulsis veur des Moines de S. Bénigne de
» Canonicis Monnchi ibi colloca- Dijon de la Collégiale de Saint
» rentur ». Ex Orderico Fitali Etienne que son père avoit fon-
Uticensis Monasterii fundatores dée , et où il avoit établi des Cha-
seu restauratores , ne ipsorum he- noines Séculiers. Tel étoit le droit
redes in Monasterii detrimentum des fondateurs ou des restaurateurs.
juribus patronorum abuterentur ^ Ceux de l'Abbaye de S. Evroul pré-
fVillelmum , Ducem Norman, voyant que leurs successeurs pour-
adierunt. ... et a locum ita lihe- roient abuser des droits que cette
qualité
45.
PRJSFÂTIO. ccxxj
f
qualité leur donnoit , les transpor- » rum tradiderunt cjus tutelx, ut Tom. il. p.
terent au Duc de Normandie Guil- » nec sibi nec aliis quibuslibet ali-
laume. Ce Prince réunit par cette » quam consuctudlnem scu red-
cession les droits de fondateur à » ditum prxter bénéficia oratio-
ceux de Souverain et de Seigneur » num aliquandb à Monachis li-
suzerain qui lui appartenoient déjà » ceret vcl hominibus corum cxi-
sur cette Abbaye , et il les fit va- » gère ». Qud cessionc Dux fVil-
loir. Enfin les fondateurs étendi- lelmus fundatoris jura, summi ma-
rent leurs droits jusqu'à donner au gistratûs et superioris Domini
saint Siège les Eglises de leur fon- prserogativis addiJit , eisque post-
dation. Nous avons déjà remarque modkm intégré usus est. Deniqiie
que Geoffroi-Martel en usa ainsi à fundatoribus licitum erat S. Pe-
l'égard de l'Abbaye de Yendôme. * tro Romanœque Sedi Ecclesias à
se conditas tradere^ ut jam commemoravimus de Gaufredo-Martello, qui rua. p. 506.
» Monasteriorurn Vindocinense « B. Petro et Romanx Ecclesix in patrinio-
» nium et alodium devovit. »
L'immunité réelle corisistoit en Ecclesiasticorum honorum im- Ecdesiarum
ce que les Communautés Ecclesias- mumtas in eo consistebat , quod et Privilégia.
tiques et souvent leurs Domaines Ecclesiœ. vel Monasteria et sœ-
et leurs Colons étoient exempts de plus eorum posscssiones et lati-
la puissance judiciaire et de tous les fundia, servi quoque et coloni
droits du fisc, dont on peut voir les immunes essent ab omiii potestate
détails dans les Diplômes de nos judiciariâ singulisque fisco debi-
Rois et dans les Chartes des Sei- tis vectigalibus quie recensentur
gneurs. Nous avons observé que in Regum et Dominorum instru-
l'immunité réelle n'étoit pas parti- mentis, Immunitatem realem Ec-
culiere aux gens d'Eglise. Les Laïcs clesiasticis viris specialem non
en jouissoient aussi dans les terres fuisse observavimus : eddem prx-
qu'ils tenoient en bénéfice du Roi. rogativd Laicos quoque potitos
Henri I permet à un Seigneur du fuisse in Dominiis quse benefi-
Pays Chartrain de doter une Egli- ciario jure à Rcgihus obtinuerant,
se avec les terres qu'il tient du Roi innotescit ex Diplomate Régis
en bénéfice , et il ordonne que ce Henrici anno 1050 donationem
Domaine soit libre de toute puis- ab Alberto viro nobili S. Petro
sance judiciaire après la [donation , CarnotcnM factam confirmantis.
comme il l'étoit lorsque ce Sei- Nempb ibidem prsecepit Henricus,
gneur en étoit en possession. Par » ut quidquid ex beneficio regio
conséquent les possesseurs de bé- » Camotensi Cœnobio conferre rjm. n. p.
néfices Royaux avoient la justice sur » et annuere voluerit Albertus,
les terres de leurs bénéfices , com- » ità sit Uberum atque ab omni ju-
me les Eglises l'avaient sur les leurs » diciariâ potestate soluium. , ut
en conséquence de leur immunité. » idem Albertus hactenus à Rege
» tenuerat Uberum et solutum ». llndè obiter coUigi potest beneficiorum
Regiorum possessores vi suse immunitatis perindè ac Dominos Ecclesia-
sticos in bencficialium Dominiorum incolas jurisdictionem exercuisse.
Le privilège de tuition étoit en- Prœstantissimum erat tuitionis
core plus distingué. Il mettoit une Privilegium quo Ecdesia seu
Eglise ou un Monastère sous la Monasterium immédiate sub de-
sauve-garde immédiate du Roi et fensione Regid ponebatur adver-
Lkk
ccxxij PRMFATÎO.
sus invasiones Dominorum infc- à l'abri de toute atteinte de Ja part
rionim. Ecclesix quibus ejusmodi des Seigneurs particuliers. Le titre
Privilegium communicatum fue- d'Eglises et d'Abbayes Royales ap-
rat , Regales vocahantur sequè ac partenoit spécialement à celles qui
Ecclesix à Regibus funclatx. Bur- avoit obtenu ce privilège : elles
chardo, Comlti Corboilensi, Eccle- étoierit regardées comme faisant
siam Fossatensis Cœnobii Regali partie du fisc Royal : de même que
lom. 10. p. subditam Dominio Regiumque celles qui avoient été fondées par les
^^*" fiscum restaurationis causa pe- Rois. Lorsque Burchard , Comte
tenu primiim abnuit Hugo-Ca- de Corbeil , demanda l'Abbaye de
petus /lis verbis : « Ciim omnibus S. Maur à Hugues-Capet , pour y
i> constet prxdecessorum nostrorum rétablir la régularité; ce Prince lui
» temporibus '. Regalem scmper opposa d'abord que cette Abbaye
» fuisse Abbatiam, quomodo va- avoit toujours été Royale , et qu'el-
» let fieri ut à nostrâ Regali po- \q ne devoit pas être tirée de la dé-
» testate separetur » ? Unde Bur- pendance immédiate de la Cou-
» chardo jus tantàm illud Cœno- ronne. Aussi ce Comte ne put-il
biuw reparandi et tuendi conces- obtenir que le droit de la restaurer
Tom. n. p. sum est, Burchardique successo- et de la protéger. Henri I n'en ac-
res nihil ampliàs impetrdrunt ab corda pas d'autres aux successeurs
Henrico f. de Burchard.
Clerici et Monachi Privilégia Lgg Eglises faisoient renouve-
sua identidem renovari et confir- ig^ Je tems en tems leurs privile-
mari curahant. Quod ut ohtine- ges^ pour en obtenir la confirma-
rent, petitioneni suam vel per tio^. Les Chanoines ou les Moines
semetipsos vel per Prœlatum ali- présentoient au Roi leur requête ,
quem Régi coram Optiniatihus ou la faisoient présenter en leur
porrigebant cum prsecedentium nom par un Prélat en présence
Regum auctoritatibus sive pan- des Grands du Royaume. On ap-
cartis. Quibus diligenter discus- portoit aussi les anciens Privilèges
sis et prohatis, confirmationis prse- que le Roi faisoit examiner ainsi
ceptum concedebantur à Rege. que la Requête , et d'après cet
Nonnunquàm auctoritati Regali examen le Roi accordoit la confir-
Pontificis Apostolicse Sedis acce- mation qui lui étoit demandée. On
débat confirmatio, ut videre est s'adressoit aussi quelquefois au Pa-
in duohus Diplomatibus Henrici pe , pour faire confirmer par le
/, uno anni 1035 pro Ecclesiâ saint Siège les Privilèges que l'on
Sanctx Genovœ Parisiensis , avoit obtenus de la puissance tem-
altero in gratiam Ahbatix Sancti porelle , comme on voit dans deux
Theoderici prope Remos circà Diplômes de Henri I, l'un concer-
1050 concessos. Etenim Ahho in nant l'Eglise de Sainte Geneviève,
Canonihus, inviolahilem et perpe- l'autre en faveur de l'Abbaye de
tuanij pràterquàm in casu neces- S. Thierry - lès -Reims. Suivant les
'Tom. 10. p. sitatis, legem asserit , <t quam semel Canons d'Abbon , à l'article des
» suh excommunicationis anathe- Privilèges , les conditions que les
» mate Romanse et Apostolicse Papes ont imposées sous peine
» Sedis Pontifices imposuerunt d'excommunication , dans la con-
» fundatis Episcopalibus Ecclesii firmation des fondations des Egli-
» et virorum seu Sanctimonalium ses Episcopales et des Monastères ,
PliJEVATÎO. ccxxiii
doivent être immuables et stables à » Monasteriis ». Sed ibidem agnos-
jamais, excepté dans le cas d'une cit Ahbo Romanos Pontiflces a à
évidente nécessité. Mais Abbon « Chris tianis Imperatoribus hanc
ajoute que cette immutabilité atta- » obtinnissc singularitatis excel-
chée aux Actes émanés du saint Sie- » lentiam «. Ergb illâ œtate Pon-
ge est un Privilejre et une préroga- tificibus Romanx et Aposiolicœ.
tive que les Papes tiennent de la Sedis « cujus auctoritas refulget
(concession des Princes Chrétiens. » ppr universalem totius orbis Ec-
On pensoit donc alors que la plé- » clesiam » , nulla ideo attribuc-
nitudc du pouvoir spirituel qui ré' batur potestas in res Ecclesiarum
side dans la personne des Souve- merè temporales.
rains Pontifes ne leur donnoit aucun droit sur le temporel même
des Eglises.
Les immunités accordées par les Quantacumquc faerint tune
Rois aux Ecclésiastiques , n'empê- temporis Ecdcsiœ ministrorum
choient ni le recours au Souverain, Privilégia , non obstabant tamen
ni en certains cas le jugement de quominùs recursus, ut aiunt ^
leurs délits par la Justice séculière, fieret ad Principem , aut rei ju-
Les Chanoines de S. Corneille de risdictioni Regix certis in casibus
Compiegne présentèrent requête subjacerent. S. Cornelii Compen-
à Henri I contre leur Prévôt qui diensis Canonicos ad Rcgem que- Tom. m. p.
dissipoit les biens du Chapitre ; le rentes adversàs ejusdem Ecclesise. ^^^•
Roi fit tenir un Placite où le Pré- Prsepositum de Prxpositurâ vas-
vôt perdit son procès et fut déposé tatd et Communitate fratrum dis-
par le jugement des Evêque-^. sipatd, una cum Prœposito vocavit
Henricm ad Placitum in quo victus Prsepositus judicio Episcoporum
ab officio extitit privatus.
L'archevêque de Reims Arnoul, Proditionis et Majestatis ob-
coupable de trahison et de Leze-Ma- noxius Amulphus Remensis pœ- y^^^ ^q
jesté n'auroit point évité le supplice ««"^ capitis non cffugisset nisi pro ^3'-
du à son crime , si les Rois Hugues- 'vitd et membris supplex , depre-
Capet et Robert ne lui eussent accor- cantibus quoque omnibus ConcilH
dé sa grâce à la prière des Evêques. Patribus , veniam à Regibus Hu-
On voit dans les Actes du Con- gone et Roberto obtinuisset. Plu-
cile de S. Basle que des Evêques ac- '"'■^ ejusdem Concilii Patres asse-
cusés du crime de Leze-Majesté qui runt « justum videri ut qui (^^ ibùi. p. &n.
n'ont pas répondu aux citations du » Regiss Majestatis crimine im~
Concile , peuvent être arrêtés par » peditus vocationi Episcoporum
la puissance séculière et Royale. » non paruerit , judiciarid potes-
Hervé, Evêque de Beauvais , fait ob- » tate conventus fit, idque firma-
server que si Arnoul n'est pas jugé » ri ex Africano Concilio Tit.
dans le Concile, on mettra le Prin- » 38 ». Ibidem Hervseus , Bel-
ce dans la nécessité de lui faire faire vacensis Episcopus , clare innuit
son Procès par des Juges Laïcs. En- fore ut Princeps Arnulfi causam ^^^ ^jg
fin Gerbert dans sa lettre à Wilde- sxcularibus Judicibus discutien-
rod , Evêque de Strasbourg , sou- ^/«/?* jife ac mérita tradat , si
tient (]ue le Prince n'avoit pas be- Concilium ab ipso judicando ahs-
soin du consentement du Pape , tinuerit. Denique Gerbcrtus in
pour faire déposer Arnoul par les epistold ad PFilderodum Argen-
ccxxiv Pli^eFATIO
tinum Epîscopum cos qui con- Evéques , et que Dieu a mis le
To,„. 10. />. tendehant Arnulfum potestate glaive de la justice entre les mains
Principis ahjkl non debuisse sine des Rois, pour punir les criminels
Episcopi Romani jussione refel- de quelque état et condition qu'ils
lit auctoritate JpostoU dicentis ; soient. Sous le règne de Robert,
<f quia Princeps non sine causa Hardouin , Eve(]ue de Noyon et
» gladium portât ^sed ad 'vindictam de Toumay, fut condamné à l'exil
» malefactorum , laudem verb bo- par la Cour des Pairs, pour avoir
» norum ». Cùm Robertus Rex fait démolir la Tour du Roi à
contra Harduinum Episcopum Noyon. Ces maximes puisées dans
eversx turris Régis apud Novio- l'ancien Droit François , qui n'est
jbid. p. 237. mum sitse reum « satisfactionem que l'anc^ien Droit commun, n'é-
» proditionis aperlis querelis exe- toient pas oubliées dans les Royau-
» gisset secundiim judicium Opti- mes qui s etoient formés des débris
» matum suorum , Curia Régis de PEmpire de Charlemagne.
» Episcopum de Regno Francorum expellendum et exilium subire judi-
» cavit ». Çuss quidem antiqui juris communis Francise Placita in Germanisu ,
Burgundix et Italix Regnis etiani obtinebant.
XV. XF.
De Beneficiis et Praelaturis. Des Bénéfices et des Prélatures.
De Corn- Tria Commendarum gênera JMqus avons observé trois sortes
menais.
nostris in monumentis occurrunt , de Commendes , la Commende
Laica nempè , saecularis et régula- Laïque , la séculière et la régulie-
ris. Jam animadvertimus ipsosmet re. Il a déjà été parlé de la pre-
Episcopatus à Laids fuisse pos- miere espèce de Comînende. On a
sessos. Abbates Laici nonnun- vu qu'elle s'étoit étendue en quel-
Tom. 10. p. quam Abbatum-Comitum titu- ques endroits jusques sur les Eve-
lum sibi arrogabant , cseteroquin chés. Ces sortes de Commenda-
à Monachorwn regimine prorsiis taires se faisoient quelquefois ap-
alieni quod Regularium Deçà- peller Abbés-Comtes. Ils ne se
norum curss committebatur. mèloient en aucune manière du
gouvernement des Religieux qu'ils laissoient à des Doyens.
Commendatarii seeculares erant La Commende séculière avoit lieu
Episcopus aut Clericus sxcularis quand un Evêque ou un autre Ec-
Abbatiis regularium fruentes , vel clésiastique séculier jouissoit d'une
etiam Monachus ad Episcopa- Abbaye Régulière, ou qu'un Reli-
tivm promotus cum Episcopatu gieux élevé à l'Episcopat, possédoit
unam aut plures Abbatias reti- en même temps une ou plusieurs Ab-
nens. In exemplum afferri possunt bayes. On en trouvera quelques
Gerbertus , simul Bobiensis Abbas exemples. Gerbert garda l'Abbaye
et Archiepiscopus Remensis tiim de Bobio avec l'Archevêché de
Ravennensis ; Gauzlinus, Archie- Reims , et ensuite avec celui de Ra-
piscopus Bituricensis et Abbas venue : Guzlin étoit en meme-
Floriaci ; Halinardus , Archie- tems Abbé de S. Benoît-sur-Loire
piscopus Lugdunensis et Abbas et Archevêque de Bourges : Hali-
S. Benigni. Leotherico Senonen- nard conserva son Abbaye de oamt
sem sedem occupante, Abbatiam Bénigne de Dijon avec l'Archeve-
B. Marix successive possederunt ché de Lyon : l'Abbaye de N. D.
de
PU JE F AT JO. ccxxv
de Sens, sous l'Archevêque Léothé- Clerici sseculares. Neque hoc "•<?-
rie, fut possédée successivement par nus Commendee electioni canoni-
plusieurs Clercs séculiers. Cette sor- cse obstabat , ut liquet cxemplo T,.m. lo. p.
te de Commende étoit compatible Riculjl Forojullensls Episcopi à *^*'
avec l'élection , comme il paroit MonacJds Montis-Majoris in
par l'exemple de Riculfe, Evêc{ue Abbatem electi. Lemovicense Tom. m p.
de Fréjus, que les Moines de Mont- Concilium anno 1031 dccrevit ut
Majour élurent pour leur Abbé. Monachus ordinaretur Abhas
Le Concile de Limoges de Tan BelUloci secundàm regulam, loco
1031 , regarda comme abusif Tu- Clerici sœcularis qui istam Abba-
sage des Commendes séculières : il tiam in Commendâ possidebat.
statua que l'on établiroit un Abbé Circà annum 1014, Willelmus, Tom. \o. ,,.
Régulier dans le Monastère de Dux Aquitanisc, S. Carrofi ssecu-
Beaulieu en Limousin à la place de larcm Abbatem amoverat, oui re-
l'Ecclésiastique Séculier qui la pos- gularem S. Savini Abbatem sub-
sédoit en Commende. Plus ancien- rogavit.
nement , Guillaume Fier-à-bras , Duc d'Aquitaine , chassa un Abbé
Séculier de Charroux , et y substitua l'Abbé Rég-ulier de S. Savin.
Mais la Commende Régulière Ecclesiasticx discipUnie magis
étoit plus conforme à l'esprit de congruens regularis Commendâ
l'Eglise. Elle consistoit à confier in eo posita erat, qubd cuidam
l'administration d'un ou de plu- eximise pictatis probatxque vir-
sieurs Monastères à quelque Abbé tutis Abbati unius vel plurium
célèbre par sa piété et par sa régu- Monasteriorum cura d^mandare-
larité. C'est ainsi que Guillaume de tur ; sic Willelmus Divionensis,
Dijon, Richard de Saint Vanne, Richardus S. Vitoni, Poppo
Poppon de Stavelo ont été Abbés de Stabulensis uno eodemque tem-
plusieurs Monastères à la fois. Ils y pore plurium Monasteriorum
établissoient des Prévôts Réguliers Abbates fuére. Recentioribus non-
pour gouverner en leur absence, nullis placet ejusmodi Abbates
Quelques modernes les regardent totidem Congregationum Prse-
comme des Supérieurs majeurs de fectorum generalium numéro ac-
Congrégation , mais ils étoient de censere ; sed immeritîi prorsbs.
véritables Abbés des Monastères qui J^eri enim Abbates erant singu-
leur étoient confiés. Le Comte de lorum Monasteriorum adminis-
Flandres ayant donné à Poppon, Ab- trationi sux commissorum. Cùm
hé de Stavelo, celui de S. Vaast en Balduinus, Flandrise Comes, Ab-
Commende Régulière, Poppon n'en batiam S. Vedasti Popponi Sta-
prit possession qu'après avoir obte- bulensi abbati commendasset ,
nu le consentement de l'Empereur Vedastini Monasterii possessio-
son Souverain, parce qu'en qualité nem non prias adiit Poppo quàm Tom. a. p.
d'Abbé de S. Vaast, il alloit deve- licentiam obtinuisset Imperatoris
nir à cet égard le Vassal du Comte ditioni cujus erat obnoxius. Enim-
de Flandres avec qui l'Empereur vero quateniis Abbas S. Vedasti,
étoit alors en querelle. Au reste, la Poppo futurus erat Vassallus
Commende régulière ne portoit Flandrix Comitis quocum tune
aucune atteinte à l'indépendance temporis in controversiâ et con-
mutuelle des Abbayes., et elle tentione versabatur Imperator.
n'établissoit aucun rapport de Con- Cxteràm, regularis Commendâ
Tome XL 111
ccxxvj
PRjEFATIO.
Tom. 10. p.
453.
De pluralita-
te Beneficio-
mutux Ahhatiarum indcpenden-
tix nullatenhs ofjiciebat , neqiic
ullam inter Moiiasteria ejusdcm
Abhatis curx commissa relatio-
nem Congregationis indncehat,
Scilicet ejusmodi Commenda ad
tempus tanthm concedebatur, de-
sinebatque sive Conimendatarii
morte, vel co vivo, càm. Abba-
tiis cedebat vel Principi vel Ca-
pitula Monasterii ad quod perti-
nebat jus clectionis. Non abnui-
mus tamen à Cluniaccnsibus Ab-
batibus labcnte tempore ad Cella-
rum vel Prioratuum statum re-
dacta fuisse plura Monasteria
quse ipsis primitiis in Regularem
Commendam tantiim commissa-
fuerant. Quod contigit etiam
sed rariùs, nonnullis Ordinis S.
Prseter Abbates pluribus Monas-
teriis uno eodemque tempore prse-
fectos, et Prsesules qui plures Epis-
copatus vel cum uno Episcopatu
possederunt Abbatias^ alia benefi-
ciorum pluralitatis habentur exem-
pta. Thesaurariâ S. Hilarii Pic-
taviensis potitus est Gerardus ,
Lcmovicensis Episc.opus. Huic
successit Fulhertus Carnutensis
Prœsul in eodem bénéficia, cujus
administrandi curam Hildegario
comnàsit. Berengarius , Thesau-
rarius et Archidiaconus Andega-
vensis , eodem tempore Magistri
scholarum et Camerarii S. Mar-
tini Turanensis Officiis fruebatur.
ibid. p. 133. Léo Papa IX aliquamdiu Tul-
lensem Episcapatum cum sum-
mo Pontificatu retinuit. Sic fe-
rebant illius astatis mores et Ec-
clesiasticse disciplinss ignarantia.
Fulberto, ut in canonicis legibus
versatissimo, non arridebat illa be-
neficiorum pluralitas, Guillel-
mum , Aquitanise Ducem , sup-
pliciter absecravit ut alteri Tlie-
saurariam S. Hilarii conferret,
quam tamen aliquamdiu Ducis
grégation
entre les Monastères
même
Abbé.
qu une préro-
passagere qui
du Commen-
gouvernes par un
Cette qualité n'étoit
gative personnelle et
finissoit par la mort
dataire, ou par la cession qu'il fai-
soit de ses Abbayes entre les mains
du Prince ou au Chapitre du Mo-
nastère à qui appartenoit l'élection.
Cependant on ne peut douter que
les Abbés de Cluny n'en aient pro-
fité par succession de tems, pour
réduire en Prieurés ou en dépen-
dances plusieurs Monastères qui
ne leur avoient d'abord été confiés
pour
de S.
Tom. 10. p.
154.
Ibid. pp. Ii9.
et 465.
Tom. H. p
349.
Tom. 10. p
469.
qu'en Commende Régulière,
en a aussi quelques exemples
d'autres Abbayes de l'Ordre
Benoît; mais ils sont plus rares.
Benedicti Abbatiis.
Ces Conimendataires Réguliers
dont nous venons de parler, et les
Evèques qui possédoient plusieurs
Evéchés ou des Abbayes avec un
Evêché, ne sont pas les seuls
exemples que nos monumens nous
fournissent de pluralité des Bénéfi-
ces. Gérard , Evêque de Limo-
ges, jouissoit en même tems de la
Trésoierie de S. Hilaire de Poitiers :
Fulbert, Evêque de Chartres , lui
succéda dans ce Bénéfice qu'il fai-
soit desservir par Hildégaire , Eco-
lâtre de Poitiers. Bérenger possé-
doit, avec la Trésorerie et l'Archi-
diaconat de l'Eglise d'Angers, les
Offices d'Ecolâtre et de Cham-
brier de celle de S. Martin de
Tours. Le Pape Léon IX lui-même
garda quelque tems son Evêché de
Toul après qu'il fut élevé sur le
saint Siège. Dans un siècle plus
instruit , on eût regardé cette plu-
ralité de Prélatures et de dignités
Ecclésiastiques comme incompati-
ble. Fulbert étoit trop éclairé pour
n'en pas sentir l'irrégularité. 11
pria le Duc d'Aquitaine de dispo-
ser de la Trésorerie de S. Hilaire,
PHjEFA TIO. ccxxvij
sous prétexte qu'il ne pouvoit pas e/flagitatu servavit. Idem Fut- Ton,, lo. p.
la desservir par lui-môme. Il paroît hertus, càm ab ipso Subdecani ^^^'
cependant qu'il l'a gardée quelque Camutensis Offtcium pctiisset
tems à la prière de ce Seigneur. L'E- Episcopas Sylvanectcnsls , illud
vêqne de Senlis lui ayant demandé prorsàs abncgavit, « responditque
la dignité de Sous-Doyen de Char- » taie Ministerium Episcopo non
très, Fulbert la lui refusa, alléguant » convenire ».
qu'elle ne pouvoit lui convenir à cause de sa qualité d'Rvêque.
Les Elections Canoniques étoient Canonicarum electionum à Con- Ekcticies
toujours recommandées par les Con- ciliis districtè prœceptarum for- tl'^T"ài-
ciles. On en a voit conservé la forme; mulœ vigebant, ut colligitur ex £710"''.
on peut la voir dans les Actes de duabus notitiis electionum ^^_ ^oi. e/409
notification de l'élection d'Arnoul nuljî et Gerberti inter Inijus
et 'de Gerbert : cependant elles epistolas Icgendis. Plerumque ta-
plioient presque par -tout sous la men potiores erant Principum
volonté du Prince. Nos Rois re- partes in electionibus. Equidem
nouvellerent ou confirmèrent à eligendi Privilegium pluribus
plusieurs Eglises le privilège de- Ecclesiis renovatum aut confir-
lire ; mais la grande influence que matum fuerat h Regibus , veràm
le droit de recommandation atta- propter Jus Regium commenda-
ché à la Couronne leur donnoit tionis vix a nominationihus diffe-
sur les élections , les rendoit peu rebant electiones. Robertus au-
différentes des simples nomina- tem nonnisi Clero populoque gra-
tions. Le Roi Robert avoit coutu- tos proponere solebat Episcopos.
me de ne proposer que des sujets Guidonejn Clericum nimium sae-
agréables au Clergé et au Peuple, cularissimum Henrici Rurgun- ibid. ,,. 470.
L'Histoire des Evêques d'Auxerre dise Ducis efflagitatu designa-
nous en fournit un trait remarqua- verat ad Episcopatum Altissio-
ble. Ce Prince avoit nommé à l'E- dorensem , et jam « Metropoli-
vêché de cette ville un Clerc de » tanus Senonum Pontifex Sewi-
mœurs très-mondaines qui lui avoit » nus vocatus erat ut de more per-
été recommandé par le Duc de » ficeret », id est, ut designatum
Bourgogne ; il avoit même déjà fait consecroret. Sed ubi Robertus
venir l'Arclievèque de Sens , pour Cleri et plebis Autissiodorensis
le sacrer ; il apprit que le Clergé et querelas audivit , eorumque vota
le peuple d'Auxerre se plaignoient Jerri in Joanncm, Archidiaconum,
de n'avoir pas été appelles , et multse scientise et religiositatis
qu'ils avoient jette les yeux sur 'virum , nec reverà contra jus
l'Archidiacre de leur Eglise, hom- fasque {ut ait scriptor Historix
me de beaucoup de science et de Episcoporum Autissiodorensium)
vertu. Le pieux Monarque renon- « absque omni Cleri electione
ça à sa nomination , et agréa leur » 'vel plebis Episcopum volcbat
choix. Il consultoit aussi dans ces » constituere » , à sud nomina-
occasions les Evéques de la Provin- ùone destitit, eorumque votis suf-
ce , comme il fit à l'égard de Fran- fragatus est. Episcopos compro- nij, p. 450.
con lorsqu'il voulut le placer sur le vinciales in consilium adhibebat
siège de Paris après la démission de Robertus , uti testatur Fulbertus
l'Evêque Azelin. Il se seroit fait in Epistola ad eumdem Regem cir-
scrupule de nommer un Evèque cà annum 1020. Religio ci ma-
ccxxviij PR^FATIO.
.rima erat Episcopum aversanti pour lequel son Eglise eût eu de la
et repugnanti Ecclesix designare; répugnance ; car on regardoit alors
Tom. 10. p. intrusi enim Iiahebantur Episcopi comme intrus tout évêque établi
reclamante Clero et populo per contre les vœux du Clergé et du Peu-
vim instltuti. Politicis tamen pie. Cependant des raisons d'Etat
rationibus inductus nonnunquàm l'obligèrent apparemment à s'écar-
fi'td^p-^OH. aliter se gessit Robertus. Fulberti ter quelquefois de ces principes.
defuncti successorem contra Cleri Après la mort de Fulbert, il nom-
Carnutensis roluntatem nomina- ma son successeur , sans avoir égard
mt : Gaitzlinum Bituricensem et à l'élection du Clergé et du peuple
Richardum Lingonensem repu- de Chartres ; il en fit autant à Bour-
rée./»/?. 215. gnantibus licet Clero et populo ges OÙ il plaça Gauziin , et à Lan-
prxfici jussit: quod quidem mi- gres oii il nomma Richard contre
serè successif Richardo, qui a post les vœux du Clergé et du Peuple
ibid. p. \-\. » menses quinque adepti Episco- de Cette Eglise. Cette nomination
» patûs, captus ac pulsus civitate, eut des suites funestes pour Ri-
» non multis post diebus veneno chard ; il fut chassé et empoi-
» vitam flnivit ». Rex autem Re- sonné au bout de cinq mois. Ro-
ginx consiliis ad iram animatus bert irrité et animé par les conseils
iterîim dédit Episcopatum cuidam de la Reine Constance, y nomma
Carnotensis Ecclesiœ Clerico quem de sa pleine autorité un Clerc de
Henricus juvenis Rex Lingonas Chartres , et le jeune Roi Henri
deduxit Pontificatûs possessionem l'accompagna à sa prise de pos-
aditurum. session.
Henricus ipse aliquoties liber- Henri I se conduisit de même
tatis electionum nullam rationem dans plusieurs circonstances : le sie-
habuit. Post obitum Leotherici, ge de Sens vint à vacquer dans le
Senonensis Archiepiscopi , Mai- temps qu'Eudes le Champenois étoit
nardum Ecclesise Archiclavem en possession de cette ville. Ce
im. p. 40. Clerus elegerat , Odone Comité Comte , dans le dessein de frustrer
qui tune temporis Senonas occu- le Roi de ses droits, fit élire le Tré-
Tom. il .p. pabat instigante , « ne scilicet sorier de la Cathédrale par le Cler-
308
>) Jus Rcgium in hâc parte foret gé et le Peuple. Mais Henri I nom-
» integrum, {ut ait Glaber). Sed ma Gilduin qu'il fit sacrer à Paris ,
» Régis prxvalente potentiâ » , et sa nomination prévalut. Celle
Gelduinus quem Leotherico sub- qu'il fit de l'Evêque du Puy après
rogari mandaverat , apud Pari- la mort d'Etienne, n'eut pas le mê-
sios Episcopalem consecrationem me succès ; le Clergé revendiqua
adeptus est. JSominavit quoque ses privilèges , et la parole du Roi
Bertramnum Henricus ad Epis- qui avoit promis d'agréer l'élu.
Ibid. p. 428. copatum Vallavensem ; sed prx- L'affaire fut portée à Rome , l'élec-
valuit Pétri electio à Clero et po- tion fut confirmée , et le Roi se dé-
pulo factam , quam quidem con- sista de sa nomination.
Jirmaturam esse Rex ipse pollicitus fuerat. Vndè causa Romx discep-
tatâ, secundiimque Clerum et populum disjudicatâ , electioni consentit
Henricus.
Magnorum Coronx Fassallo- Les Grands Vassaux de la Cou-
rum qui Regalia Jura usurpave- ronne qui avoient usurpé dans leurs
rant, potiores quoque partes erant terres les Droits Régaliens , jouis-
PRjEFATIO. ccxxix
soient aussi de celui de recomman- in Episcoporuin electione perin
dation aux Evèchés , ainsi que des ac in aliis rebm ad exteriorem Ec-
autres droits des Souverains sur la clesix politiam spectantibus, Nam,
police extérieine de l'Eglise. Ri- ut ait Ricliardus Cluniacensis in
chard de Cluny dit expressément Chronico : « Extunc , quia dehi- T»m. lo. «.
que depuis l'affoiblissement de Tau- » Uiatuni est Regnum , Dux "
torité Royale, le Duc d'Aquitaine » Aquitanorum et alii Regni Pro-
et les autres Seigneurs, s'attribue- » ceres potestatem super Episco-
rent sur les Evêques des. droits qui » pos quam anteà Reges hahue-
jusques - là n'avoient appartenu » rant, tenere cœperunt ». Reipsà
qu'aux Rois. En effet nous les hoc Jure usi sunt, non tantiirn
voyons exercés non-seulement par Dux Aquitaniie , veritm etiam
les Ducs d'Aquitaine , mais encore Vascortix et Normannix Duces,
par ceux de Gascogne et de Nor- Comitesque Tolosx et Britannix.
mandie, et par les Comtes de Bretagne et de Toulouse.
Les Ducs de Bourgogne et les Burgundix verb Ducum Se-
Comtes de Sens, de Chartres et de nonumque, Carnuti et Meldarum
Meaux, n'en jouissoient pas. Il pa- Comitum consensus in Episco-
roît seulement que leur consente- porum elcctionis negotio requi-
ment étoit nécessaire. Il est fait situs videtur, licet Commendatio-
mention de celui du Duc de Bour- nis Jure ad Regem in ipsorum
gogne par rapport à l'Evêché d'Au- etiam Dominiis pertinente non
xerre. On voit dans les lettres de potirentur. De Burgundix Du- Tom. lo. p.
Fulbert qu'Eudes , Comte de cum consensu mentio fit in Bis- ' ' " ""''
Meaux, devoit le consulter sur la torid Episcoporum Autissiodo-
réception du nouvel Evêque ; et rensium. Apud Fulbertum legi-
les Chanoines de Chartres , dans tur Odonem , Comitem Mel-
deux de leurs lettres au sujet de la densem, « in ejus deliberatione po- ihid. p. 178.
nomination du successeur de Fui- » suisse vel positurum fuisse quid
bert par le Roi Robert supposent » facere deberet de receptipne
que le Comte de Chartres avoit le » Meldensis cujusdam Episcopi »
même droit, qui consistoit à ne pas recenter ordinati. Carnutensem
recevoir un Evêque qui auroit été Comitem eodem jure in suam
élu ou nommé sans son agrément, civitatem recipiendi Episcopi, vel
citrà consensum suum nominati aut electi ah eddem excludendi , potitum
fuisse constat ex querelis Canonicorum Carnotensium de Fulberti succès- /hid.pp.oQQ.
sore contra ipsorum voluntatem jussu Roberti Régis ad sedem Carnu-
tensem evecto.
Les Comtes du Mans ne jouis- Cenomanensis Episcopatûs Com-
soient pas non plus du droit de re-' mendationem non hahue're Comi-
commandation à l'Evêché de cette tes Cenomannici. Henricus Rcx
ville. Henri I, à la prière de l'Eve- hune Episcopatum Gaufrido An-
que Gervais , mit cette Eglise sous degavorum Comiti, Gervasii '^^^- ''•''•
la garde de Geoff'roi-Martel, Com- Episcopi rogatu, in tutelam da-
te d'Anjou, mais pour la vie seule- derat, sed ad vitam tantiim et ut
ment de ce Seigneur , et à condi- Uberiiis à Comité Cenomannico
lion de défendre l'Evêque contre illum defenderct , eâ lege ut
les vexations des Comtes du Gaufrido mortuo in Rcgiam ma-
Mans : ses successeurs s'attribuèrent num rediret. Veriim Gaufridi
m m m
ccxxx PRJEFATW.
successores Jus illud Commcnda- lu recommandation à l'Evèché qui
tionis retinuerunt. étoit une suite de cette prérogative.
Episcopos invcsticbant Procc- Les Seigneurs donnoient l'in-
res pcr bacidum pastorale , uti vestiture par la crosse. On en a des
constat de Normanniœ et Jqui- exemples par rapport aux Ducs de
tanix Ducibus. FerisimUe est Normandie et d'Aquitaine. Il pa-
eamdem investiturx formam à roît que les Rois en usoient de mè-
Regibùs adh bitnm fuisse. Certe me : du moins suivant les Actes du
chm Arnulphus in Remensi S. Concile de S. Basle l' Arche vê-
Basoli Concilio à gradu Episr.o- que Arnoul, au moment de sa dé-
Tom.hss.i'p. pâli dejectus est, priusquam « de- gradation, rendit au Roi ce qu'il en
» pone.ret sacerdotalis dignitatis avoit reçu, sans doute les marques
» insignia apud Episcopes, re- de son investiture.
» signavit Régi quse à Rege acceperat », quod intelligi potest de annulo et
baculo ; nam utrumque acceperat in sua promotione, uti superiùs narratur in
Actis ejusdem Concilii.
Eieetiones Eulbertus in epistolâ ad Abbo- Fulbert regarde comme intrus
tion^s^aTÂb- "^^"^ de intrusione Magenardi in un Abbé de S. Père de Chartres,
^'*'" dignitatem Abbatis S. Pétri Car- parce qu'il avoit demandé l'Abbaye
Tom. 10. p. nutensis, clare significaty a ncc du vivant de son prédécesseur ,
» légitime fieri Abbatem , nec qu'il n'avoit point été élu par la
y> debere recipi , qui Abbatiam al- Communauté, qu'il vouloit exer-
» terius , ipso vivente, per am- cer sa domination sur des Religieux
y> bitionem petit, qui à fratribus qui ne l'avoient pas choisi, et qu'il
» non eligitur et super illos niti- n'étoit pas du Diocese. Les Diplô-
» tur dominari ; postremb qui mes des Rois contiennent des Pri-
» ejusdem Diœcesis neque Mo- viieges d'élire en faveur de S. Ger-
» nàchus sit neque Clericus, etc. » main d'Auxerre , de la Chaise-Dieu,
Plurihus Monasteriis Privilégia de S. Victor de Nevers , de Tour-
suos Abbates eligendi à Regibus nus , de S. Maur , de S. Magloire,
concessa fuisse colligitur ex Di~ de Fécamp, etc. Mais le droit de
plomatibus pro Monachis Sancti recommandation que les Rois ,
Germa ni Autissiodorensis, Casse- les Seigneurs et les Fondateurs
Dei, S. Victoris Nivernensis , S. étendoient quelquefois jusqu'à ce-
Mauri Fossatensis , S. Maglorii, lui de nomination , nuisoit sou-
Fiscamni, etc. Sed electionum li- vent à la liberté des élections. On
bertati sxpiàs officiebant Regum voit le Roi Robert nommer aux
et Optimatum Jura. Ad Abba- Abbayes de S. Denis , de S. Ger-
tias S. Dionysii, S. Germani à main, de S. Maur-des-Fossés , de
Pratis, S. Mauri, S. Benedicti, S. Benoît-sur-Loire , etc. Henri I
et ad plures alias nominavit Ro- disposa aussi de celle de S. Riquier
hertus. Centulensem S. Richarii en faveur de Gervin I , qui cepen-
Abbatiam contulit Henrkus Ger- dant ne voulut en prendre posses-
vino, qui tamen donum Regium sion qu'après que la Communauté
suscipere , imperante licet Abbate eut manifesté son consentement
T^m 11 p ^^o f noluit a donec unanimis par un acte d'élection.
'3i. V. fratrum electio suis auribus referretur ». Quod quidem prsestitum
fuit.
Ità sxpius se gerebant Opti- Les grands Vassaux de la Cou-
Pn JE F AT 10. ccxxxj
roiine en usoient quelquefois de mates ergà ditionis suse Jhhatias,
même dans leurs Terres , sur-tout prxcipuè verb Duces Aquita-
les Ducs d'Aquitaine , de Gasco- nix , Fasconise et Normannise ,
gne et de Normandie, et les Com- et Comités Flandrix. Ebalus , Tom. a. m,
tes de Flandre. Nous voyons aussi Archiepiscopus Remensis Domi- ^'^•
un Archevêque de Reims disposer ni temporalis jure Mosomemem
de l'Abbaye de Mouson en qualité Ahhatiam Rodulfo dédit. Vcrkm
de Seigneur temporel. Mais les au- cseteri Froceres benigniùs usi
très Seigneurs paroissent avoir exer- sunt Commendationis jure quod
ce plus modérément le droit de legitimis finibus circumscriptum
recommandation. Renfermé dans in eo positum erat , quod Proce-
de justes bornes, il consistoit prin- res licentiam eUgendi conce-
cipalement à accorder la permis- dercnt , . electoque temporalium
sion d'élire, et à investir l'élu du posscssionem traderent. Hoc jure
temporel. Les Comtes de Chartres, potiti sunt Camutenses , Trecen-
de Troies et d'Angoulême, en jouis- ses et Engolismcnses Comités.
soient.
Au reste l'investiture des Abbayes Electum Abbatem investiendi
se donnoit ordinai rein eut par la forma usitatior consistebat in ba-
Crosse. Le Roi Robert investit ce- ^"^^ traditione. Robertus tamen
pendant par les cordes des cloches per funes ad signa pendentes y.„^ jq
Angelran , Abbé de S. Riquiej". La Angelranno , Centulensi Abbati ^'^^■
démission se faisoit aussi par le renvoi electo , totius ioci dominationem
de la Crosse. Un Abbé de S. Maur delegavit. Muneris Ahbatialis ab-
des Fossés la remit à sa Commu- dicatio fiebat baculi restitutione.
nauté, et Guillaume de S. Bénigne Teuto, Fossatensis Abbas, solita- .^.: ..„„
/oia, p. dia.
à son successeur. riam vitam appetens , baculum
curae pastoral is frati'ibus transmisit ; successori verb fVillelmus , ^bbas ji^-^ ^ ^^^
Divionensis.
Les fondateurs et les restaura- Monasteriorum fundatores et
teurs des Monastères choisissoient restauratores semper potiti sunt
ou présentoient constamment le jure deligendi vel prxsentandi
premiei' Abbé , et ce Droit de Abbates quod successores eorum
patronage passoit à leurs succès- modo strictiàs modo benigniiis exer-
seurs qui lexerçoicnt avec plus ou cebant. Nonnulli ex fundatori-
moins d'étendue. Quelques fon- bus jura sua resignabant Principi
dateurs remcttoient leurs droits Monasteriaque in ipsius tutelam ^^^ ^j
entre les mains du Prince, de peur commendabant qub faciliàs ab '*6.
que les héritiers ou les Seigneurs hseredum et aliorum vicinorum
voisins ne s'emparassent en tout ou Dominorum usurpationibus de-
en partie des biens de la fondation, fenderentur. Hdc cessione Prin-
Le Prince devenoit par ce moyen ceps Monasteriorum protector et
le protecteur et le gardien spécial defensor specialis factus succedebat
de ces Monastères, et jouissoit de in omnes fundatorum prœrogati-
toutes les prérogatives des Patrons, vas, et prsecipuè in jus Abbatum
parmi lesquelles on comptoit celle prsesentandorum quod à nomina-
de concourir à l'élection des Abbés tionis jure pariim discrepabat.
d'une manière qui différoit peu d'une véritable nomination.
Les Commendataires réguliers Nonnunquàm Commendatarii
ccxxxij PRMFATW.
Ton,. 10. f Rcgiilares à nobis superiùs comme- dont nous avons parlé , établissoient
209, *<c. morati in Monasteriis adminis- quelquefois, de concert avec les
trationi siise commissis Ahhates , Seigneurs et les Patrons , des Ab-
covimuni Dominorum Patrono- bés dans les Monastères qui leur
riimquc consensu constituehant . étoient confiés ; d'autres fois un
A lias successor , consenticnlibus Abbé désignoit son successeur du
Monachis, à prœdécessore desi- consentement de la Communauté.
gnabatur.
ibid. p. 30 Quod spectat ad csetera bcne- Quant aux autres bénéfices , les
Jicia , Reges nominahant ad S. Rois nommoient à la Trésorerie de
Martini Turonensis Thesaiira- S- Martin, de Tours et à la Prévôté
riam et ad S. Cornelii Compen- de S. Corneille de Compiegne que
diensis Prxposituram quam ejus- Henri I laissa ensuite à la disposition
dem Ecclesiœ Clericali Collegio de la Communauté. Les Ducs d'A-
rum, n. p. largitus est Henricus Rex anno quitaine nommoient aussi les Tré-
^^" .-. 1048. S. Hilarii Pictaviensis soriers de S. Hilaire de Poitiers.
Tom. 10. p.
i49, etc. Tliesaurariam conferebant quoque Duces Aquitanise.
XVI. XFl.
De Moribus, et de quibusdam Des Mœurs, et de quelques Usages
Consuetudinibus civilibus. civils.
Ex anarchie, ignorantid et Aucun Ordre de l'Etat n'étoit alors
superstitione nata moram cor- à l'abri de la corruption que favori-
ruptela quse universos ordines in- soient l'anarchie , la superstition et
fecerat. Plurimi tune temporis l'ignorance. On reprochoit au Cler-
apud Clerum grassahantur abusas^ gé la simonie , l'incontinence et l'in-
sed prsecipue simonia, continen- clination pour le métier des armes.
tix régis contemptus et militaris Fulbert, dans une de ses lettres à Hil-
professionis studium. Militise de- degaire, fait une vive peinture de
ditos Episcopos carpit Fulbertus ces Prélats guerriei'S qu'il représente
in epistolâ ad Hildegarium his comme soudoyans des troupes, en-
ibid. p. in. iwrbis. « Quseris quid sentiam tourés de soldats, et plus habiles
» de Episcopis qui spretâ Eccle- qu'aucun Général de leur tems dans
» siasticse pacis tranquillitate se- Part des exercices et des évolutions
» ditiones quserunt, bella sectan- militaires : ce sage Prélat les regarde
» tur : sane nequaquàm audeo illos plutôt comme des tyrans que com-
» Episcopos nominare , ne reli- me des Evêques, et il dit qu'il croi-
» gioso nomini injuriam faciam. roit profaner ce nom respectable
» Tyrannos potiiis appcllabo qui s'il l'appliquoit à des personnes si
» bellicis occupati negotiis, multo peu dignes de le porter- Gerbert
T> stipati latus milite, solidarios réprouve le prétexte de faire la
» pretio conducunt , ut nullos se- guerre , même pour recouvrer les
» culi Reges aut Principes no- biens de l'Eglise , et il condamne
» verim adeo instructos bellorum les voies de fait dans un Evêque
» legibus, totam armorum disci- q^j a toujours la ressource des
» plinam in procinctu militix ser- voies de droit. Celles-là étoient
» vare, dirigere turmas, ordines cependant communes , et nos mo-
» componere , etc. » Fulconem numens en fournissent mille exem-
Ambianensem graviter quoque re- pies. On y pourra remarquer que
<îe
PRMFATIO. ccxxxiij
ce n'étoit pas seulement contre les prehcndit Gerbertus, quod ar- Tom. \q. p
usurpateurs Laïcs ou pour des in- mis, non juridicis et legitimis viis, *'*■
térêts purement temporels , que res Ecclesix suœ repetiisset. ^r-
quelques Prélats prenoient les mis tamen sxpiiis jus siium tueri
armes : ils y a voient encore re- solitum erat. Exemplis abstine-
cours soit pour l'exercice de leurs mus, qux passim legentibus occur-
droits spirituels , soit pour ter- rent. Id solummodo notabimus ,
miner leurs démêlés avec des Egli- non tantiim de rébus temporalibus
ses voisines. Rainald , Evêque de aut adversùs Laicos arma tractasse
Langres , prétendant la Jurisdiction viros Ecdesiasticos , sed etiam de
Episcopale sur l'Abbaye de Poul- spiritualibus jurions vel inter sese
tieres , qui se disoit exempte, assem- manus consentisse . Rainaldus , Tom. n. p.
ble des troupes, assiège , force et Lingonensis Episcopus , Pulta-
met à feu et à sang le Bourg et riensïbus Monachis infensus , qui
l'Abbaye. Le Pape Nicolas II ordon- ^^ «^ Episcopali jurisdictione
na à Gervais , Archevêque de Reims, contendebant immunes , coactis
de restituer le dommage que ses militibus Monasterii fores occlu-
troupes avoient causé à l'Eglise de ■^«■y effringit , obvias quosque cx-
Verdun , et de rendre les Chanoi- dit , ac demùm Monasterium ip-
nes de cette Cathédrale qui avoient sum atque Oppidum incendit.
été faits prisonniers de guerre. Ha- Gervasium, Remensem ^rchie- ibid. p. \wi.
linard, Abbé de S. Bénigne, s'étoit piscopum ^ monet Nicolaus II,
emparé à main armée et avec le se- «^ damna ab ipso et à suis Firdu-
cours de l'Evêque de Langres , de nensi Ecclesiee iilata quampri-
l'Abbaye de Beze dont il avoit mum resarciat , preedam ablatam
fait prisonniers quelques Moines restituât, Canonicosque Virdu-
et même l'Abbé. Celui-ci s'étant nemes à Remensibus bello captos
sauvé, employa des moyens sem- dimittat. Denique Halinardus , ibid. p. 203.
blables , pour chasser de l'Abbaye Abbas S. Benigni , Episcopi
de Beze les Moines de S. Bénigne, Lingonensis ope adjutus , Besuen-
et s'en remettre en possession. sis Monasterii vi expugnati Ul-
gerium Abbatem et Monachos nonnullos captos Divioncm duxit; sed
Ulgerius , cîim è custodid evasisset, eddem ratione Monasterii sui possessionem
Divionensibus Monachis ejectis recuperavit.
On ne doit pas cependant con- Nequc tamen belUgerantibus
fondre avec les Evêques et les prê- Clerîcis annumerandi sunt Epis-
tres guerriers, les Prélats et les autres copi et Abbates qui feodalibus
Seigneurs Ecclésiastiques qui, pour obligationibus obnoxii Regem in
satisfaire aux obligations féodales , expeditionibus militaribus comi-
se contentoient de suivre le Roi à tabantur^ quales videntur Arc/de- //;^ ^, 599
l'armée , tels que nous voyons piscopus Senonensis , Episcopus
l'Archevêque de Sens , l'Evêque de Parisiensis et alius Episcopus in
Paris et un autre Evêque au siège Castris Henrici Tillerias obsidio-
de Tillieres par Henri I. Les Prélats ne cingentis , quod càm in Fran-
les plus éminens en vertu et en cid , tiim in aliis Regnis , piissimis
piété, soit en France, soit dans les Prxsulibus et Clericis famiUare
Royaumes voisins , ne se fa isolent fuisse demonstrant monumenta
aucun scrupule de se conformer à illius temporis. Equidem Regum
cet usage. Il est vrai que les Capi- Capitularibus vetitum fuerat ne
Tome AI. n II n
ccxxxiv PB MF ATI 0.
Episcopi et Abbates copias suas ad tulaires avoient interdit aux Evê-
bellum ipsimet ducerent ^ veriim ques et aux Abbés l'usage de con-
lex illa in desuetudinem ahierat. duire leurs troupes à la guerre ;
Contra verb feodalis regiminis mais depuis long-tems cette loi si
constitutioTie usas invaluerat ut sage n'étoit plus observée. Les
Prxlati amplis latifundiis et feo- grands Domaines et sur-tout les
dis Regum et Optimatum munifi- fiefs considérables dont la libéra-
centiâ ditati ^ feodalïbus ohsequiis lité des Rois et des Seigneurs avoit
essent obnoxii. Hisce rationum enrichi l'Eglise , assujétissoient les
Tom. n. p. momentis Henrico Régi suascrunt Prélats aux services féodaux. Du
Aulici ut Prselatos, licet ad Renien- moins ce fut le motif dont les Sei-
se Concilium à Leone Papa IX gneurs de la Cour de Henri I se
invitatos , secuni in expe.ditionem servirent , pour le déterminer à se
militarein duceret. « Ipsos etiam faire accompagner dans une expé-
» Episcopos et Abbates, inquit dition par les Evêques et les Abbés
» Anselmus Scriptor cosevus, pênes que Léon IX avoit invités au Con-
» quos maxima pars facultatum cile de Reims ; ils n'en sont point
» Regni est , censent immune hu- exempts , disoient les Courtisans ,
» jus expeditione esse non debe- parce qu'ils possèdent la plus grande
» re ». Regiis jussis paruerunt partie des biens du Royaume. L'Ab-
Prxlati ; neque ipsemet Abbas hé de S. Rémi qui avoit le plus d'in-
S. Remigii, cujus tamen magni térêt à rester à Reims pour la céré-
intererat Remis interesse ob De- monie de la Dédicace de son Eglise,
dicationem Ecclesix Remigianx , fut obligé de suivre le Roi, et il ne
Remos priiis repetiit quam a Rege quitta l'armée que lorsque Henri I
indulta ei fuis set redeundi licentia. lui eut permis de retourner à Reims.
Tom. 10. p. Monachorum mores stylo mor- Les Moines ne furent pas à l'abri de
daci carpsit Adalbero in car- la critique d'Adalbéron , ni même
mine, neque iis quidem parcitum de celle des Ecrivains de leur profes-
fuit ab ejusdem instituti Scripto- sion. On reprochoit aux Abbés
ribus. In Abbatibus reprehende- l'esprit de domination, le luxe de
bantur dominationis pruritus , la table , le faste des bâtimens ,
Tom. 11. p. ambitio , fastus , œdium magnifi- l'ambition et tous les vices qui en
110, elc. . T 1 • 1 • I •
centia , mensse sumptuoswres csele- dépendent- L envie et la jalousie,
raque his cognatione quâdam con- au jugement de S. Odilon même,
juncta vitia. Invidentia et livor avoient établi leur domicile favori
nonnullorum Monachorum animis dans le cœur de quelques habitans
ità irrepserat., ut S. Odilo , referen- des Cloîtres. Si les études étoient
te Glabro, sœpiùs in bas querelas en honneur dans plusieurs Monas-
Tom. 10. p. eruperit : <i. Heu! proh dolor ! in- teres , elles étoient presqu'entié-
^'* » quiebat , quoniam nxvum invi- rement négligées dans d'autres.
» dentiss licet in cœteris grassetur Les Moines qui employoient leur
» hominibus , tamen in sinibus ali- loisir à les cultiver, y étoient odieux
» quorum monachaliter vivere pro- à ceux qui se contentoient de vi-
' Sic inédit. ï) fessis* cubile sibi locavit y> . Equi- vre dans la bonne chère et dans
profesfomm'" ^^"^ vigebant in pluribus Monaste- l'oisiveté, ou dont les talents étoient
riis litterarum studia; veràm in bornés à celui d'exercer quelques
aliis prorshs neglecta erant , ità travaux manuels. Il n'est pas surpre-
ut doctrinse studiosi facile in in- nant de voir dans un siècle igno-
/
PR^FÂ TIO.
ccxxxv
rant et barbare des Moines vitieux et vidiam et offensionem incnrrerent ^n». Bened.
hypocrites, animés par un faux zèle Monachorum desidix mit epulis 285" *''^^'
ou excités par l'esprit de cabale, inju- deditonun vel etiam eorum quihus
rier , calomnier , traiter d'hérétiques ingenium ad Utteras denegarat ,
et d'impies leurs confrères très-or- sed tantàrn manus ad agrestes ope-
thodoxes qui s'occupoient paisible- ras aut illiherales artes exercen-
ment de l'étude. Des calomnies de das hahiles concesserat natura.
cette espèce et les procédés les plus Mimm igituv non videbitur qubd
violcns de la part de quelques faux seculo barbaro et inerudito Mo-
freres forcèrent le Chroniqueur nachi quidam alU ilUterati , vi-
Odoranne de quitter l'Abbaye de S. ^'o^', depravatique et tamen fic-
Pierre-le-Vif de Sens, et de se réfu- ^^ ostentatores virtutis , alii in-
gier à S. Denis. La basse jalousie d'un '""^' ^* obtrectatores , vel etiam
Moine aggrégé à S. Germain d'Au- ^^^^ zelo incensi et factionis stu-
xerre fit effacer les inscriptions en ^^'^^ incitati, fratres suas liberali-
vers dont Glaber avoit décoré les ^"« discipUnis deditos calumniis ,
autels et les sépultures de cette Egli- maledictisque affecerint , indi-
se. Le plan de réforme dans le gfiurn in modum acceperint , iis-
chant et dans la méthode de l'ap- demque licet orthodoxœ fidei stu-
prcndre , qu'avoit proposé Gui diosissimis, hœreseos et impieta-
d'Arezzo, et qui lui fît tant d'hon- ^is notam inurere non dubitave-
neur auprès des personnes les plus rmt. Ejusmodi convitiis appeti- lom. lO. p.
sensées de son siècle, lui attira une ^"-^ Odorannus vix à falsis fra-
persécution si violente de la part de tribus intentatam mortem evasit ,
ses confrères, qu'il fut obligé d'à- ef apud Monasterium S. Dlony-
bandonner au moins pour un tems sii se recipere coactus est. Amari
le Monastère de sa profession. Tant queritur Glaber qubd invident id tùid. p. si.
il est vrai que le genre de vie le plus Monachi cujusdam in conventum
parfait n'est pas un préservatif assuré S. Germani Autissiodorensis coop-
contre les vices les plus • odieux , tati deleti fuerint altarium et se-
et que le zèle qui n'est pas éclairé pulchrorum tituli quos versibus
par la science ou réglé par la cha- hexametris composuerat. Veteris
rite, dégénère souvent en hypocri- rationis ediscendi cantûs emen- itid.p. 502.
sic et quelquefois en fanatisme. datio , novaque et compendiosior
via quani excogitaverat Guido Aretinus magnam apud omnes sanse jnn. Bened.
mentis homines gratiam ipsi cnnciliare debuit; tantam tamen apud soda- 3^4 ^' ^"^'
les Monachos ei conjlavit ïnvidiam , ut Monasterium suum coactus fuerit
ad tempus deserere. Adeo verum est quantumlibet perfectum vitx genus
non semper esse tutuni adversiis turpissima vitia perfugium , zelumque
scientid aut cliaritate destitutum facile abire in fanaticum furorem vel
saltem in fallacem imitationem simulationemque virtutis.
L'ignorance dans les Seigneurs Supina qud tune Laici viri
laïcs étoit une source de corrup- laborabant ignorant ia , non modo
tion, de désordres et de cruautés, superstitionum radix erat , sed
Des coutumes arbitraires et barba- etiam morum flagitiosorum et
res avoient pris la place des loix. ferociorum. Pro legibus vigebant
Guillaume de Poitiers reproche consuetadines barbarx et ad libi-
aux François d'avoir établi celle tum Dominorum excogitatœ.
d'arrêter les voyageurs et de les Francise quibusdam populis ex-
ccxxxvj PRMFATW.
nm. M i>. prohrat Guillelmus Pictavensis maltraiter jusqu'à ce qu'ils eussent
cxecratidarn consuetudinem , bar- obtenu leur liberté par une forte
baram et longissimè ab omni œqui- rançon. Les Comtes de Ponthieu
tate christiand alienam. Viatores exerçoient cette barbarie envers
nempc captos illaqueahant , trusos les malheureux échappés du nau-
in ergastuld contumeliis et tor- frage que le flot anienoit sur leurs
mentis affic.iebant varidque mi- Côtes. Les loix de l'humanité
serid propc ad necem usque con- étoient inconnues dans la guerre.
tritos ejiciebant sxpissimè vendi- On s'y livroit à toute sorte de
ibid.pp.iiG. tos magno. Sic se gcrehant Ponti- cruautés. On ne voyoit par-tout
venses Comités ergà miseras qui que massacres et incendies. Les
naufragium fecerant ad oras Pon- droits de la nature étoient souvent
tivi maritimas. In bello gerendo oubliés. Baudouin de Lille, Comte
nulla humanitatis ratio servata. de Flandres , et Geoffroi-Martel,
Undique tristia crudelitatis acer- Comte d'Anjou , firent la guerre
bissimse extabant vestigia. Ipsius- à leurs peres. Les fils du Roi
Tom. 10. p. met naturx jura contempta. Bal- Robert se révoltèrent contre ce
duinus Insulanus , Cornes Flan- Prince, qui dans sa jeunesse s'étoit
Tom. H. p. drensis , et Goffridus-Martellus lui-même oublié à l'égard de Hu-
'^^' Jndcgavensis patribus suis bel- gues-Capet.
Tom. iQ.pp. lum fecerunt : Boberti Begis filii rebellarunt adversùs patrem suum
39. et 40. ^^^^- g^ ^p^^ Hugoni-Capeto plurimum negotii facesserat.
Ex anarchiâ processerant vin- L'anarchie avoit autorisé les
dictée privafx, quse non semper vi vengeances personnelles. Elles ne
ex aperto , sed plerumque insi- s'exécutoient pas toujours à force
diis vel proditionibus et venefi- ouverte. Les assassinats , les trahi-
Tom. 11. p. dis exigebantur. Hoc postremo sons , les empoisonnemens étoient
^^'■"' ■ scelerum génère famosa Mabilia en usage. Mabille, femme de Ro-
Bogerii de Monte - Goniericl ger de Mont-Gommeri , se rendit
uxor , filia Guillelmi Talavatii fameuse .dans ce dernier genre de
qui monitorum prioris uxoris sux forfaits. Elle étoit digne fille du
ibid. p. 339. pcrtxsus eam strangulari jussit et cruel Guillaume Talavas , qui en-
secundas nuptias cruentavit san- nuyé des pieuses et chrétiennes
guine nobilis cujusdam Norman- remontrances de sa première épou-
ni , quem reconciliationis specie se , la fit étrangler comme elle
ad nias invitatum oculis crudeli- sortoit de l'Eglise , et qui ensan-
ter orbavit. Abstinemus à referen- glanta ses secondes noces en fai-
TomAQ.p dd turpi vindictd quam (si Pctro sant crever les yeux à un Seigneur
*"^^- Malleacensi fîdes) exegit Emma, Normand qu'il y avoit invité sous
Ducissa Aquitanise, à mariti sui prétexte de réconciliation. Nous
pellice. Multa quoque prxtermit- épargnons à nos lecteurs les détails
timus atrocia facinora quihus re- de la vengeance qu'Emme , Du-
clamitaret indignabunda lectorum chesse d'Aquitaine, exerça sur sa ri-
humanitas. vale, et un grand nombre de traits
odieux qui révoltent l'humanité.
„ ., Filiabus aut consanguineis do- Les Parens dotoient leurs filles
De DotlbuS. » T» • 1 . TT J
jbid 187 tem assignabant parentes. Sic ex OU leurs parentes. Richard 11 don-
Willelmo Gemet. Bichardus II , na la moitié de Dreux et d'autres
Dux Normannix sorori eux Ma- Domaines à sa sœur Mathilde, en
PRMFATIO. ccxxxvij
Éaveur de son mariage avec Eudes, thildi , Odoni Carnutensi Comid
Comte de Cliaitres ; mais la dote nuptx , Dorcasini castri medieta-
retouriioit aux parents , lorsque la tem dédit dotis nomine cum terra
femme mouroit sans enfans ; ce super Arvse flav'mm adjacente.
qui étant arrivé à Mathilde, le Duc VerUm ad parentes uxoris sine
redemanda Dreux au Comte Eudes. Uberis defunctse redibant dotalia
Henri I avoit donné Corbie à sa bona. Quod ctcm contigisset Ma-
sœur Adèle, lorsqu'elle fut mariée thildi , Drocas ab Odone rcpe-
à Baudouin, Comte de Flandre, tiit Richardus. Henricus quoque ,
Nous verrons sous Philippe I que ciim sororem suam Adelam Bal-
cette dote fut l'occasion d'une duino Insidano , Flandrix Co-
brouillerie entre ce Prince et Robert miti, in matrimonium collocasset,
le Frison. eidem Corbeiam pro dotali mu-
nere cu/n pluribus aliis concessit. Sed mortuo Henrico , dos illa scmina-
riumfuit dissidii Philippum inter et Robert um Frisonem.
Les maris assuroient sur leurs Ex pactis nuptialibm Richar-
propres un Domaine à leurs futu- dorum 11 et III , JSormannix
res épouses , comme on peut le Ducum , et Reinardi , Cornitis
voir dans les contrats de mariage Senonensis , patet maritos sponsis
de Richard 11 et de Richard 111 , suis certsn partis bonorum suorum
Ducs de Normandie , et dans celui possessionem attribuisse ; quod
de Reinard , Comte de Sens. Nous nunc vulgb dicitur Doarium.
rapporterons ailleurs celui de Alibi referemus clausulas pacti
Raimond , Comte de Pailhas, qui nuptialis Raymundi , Cornitis
peut encore donner une idée de la Palliarum , in quo depravatorum
grossièreté des mœurs de ce tems illius œtatis morum spécimen insi-
là. La manière dont Guillaume le gne continetur. Apud Canonicum
Bâtard s'y prit, pour faire décider S. Martini Chronici Turonensis
Mathilde en sa faveur, paroîtra sin- Auctorem, legi poterit quibus le-
gulicre à ceux qui la liront dans la nociniis et amatoriis artibus Guil-
Chronique du Chanoine de S. Mar- lelmus Nothus , Mathildis Bal-
tin de Tours. duini Flandrensis fîlias connu-
bium appetens, fastidiosx puellx consensum obtinuerit.
Les Rois portent dans les Di- In Diplomatihus Régies ad-
plômes les titres d'Excellence , de sciscunt sibi titulos Excellentiae ,
Sérénité^ de Clémence et de Man- Serenitatis , Clementiae , Man-
suétude , de Magnificence^ (ÏAl- suetudinis , Magnificentiae, Cel-
tesse ou de Hautesse , de Sublimité situdinis, Sublimitatis et Majes-
et de Majesté. On les leur donnoit tatis. lisdem insigniuntur in
aussi dans les lettres qui leur étoient cpistolis ad ipsos directis vel in
adressées ou dans les ouvrages qui operibus qux eorum nominibus
leur étoient dédiés. Abbon , dans dedicabantur. Abbo , in Prxfa-
la Préface de sa Collection des Ca- tione Canonum, Hugonem et Ro-
uons , appelle Hugues Capet et Ro- bertum suos Serenissimos Domi-
bert ses Sérénissimes Seigneurs. Fui- nos 'vocat. Fulbertus autem in
bert, dans ses lettres au Roi Robert, epistoUs Regem Robertum non-
lui donne quelquefois les titres de nunquam sanctum Patrem et
saint Père et de votre Sainteté, tuam Sanctitatem appcllat. Ex-
\J Excellence est attribuée à la Reine cellentiae titulo Reginam Cens-
ooo
Tom. II. /».
180.
De Doariis.
Tom. iO.pp.
188. 223. e[
270.
Tom. 11. />
389.
Ibid. p. 348.
De Dignita-
tuiii titulis.
Tom. 10. p.
435.
Ibid.pp.Aiii.
et .474.
IbUl.p. 4.]«.
ccxxxviij PRjEFATIO.
tantiam Gregorius F, Serenita- Constance par Grégoire V , et la
Tom. u. p. tis vero Annam adornat Nico- Sérénité à la Reine Anne par Nico-
^'- iaus IL las IL
Majestatis et Sanctitatis voca- Abbon se sert des termes de Ma-
Tom. 10. p. hulis utitur Ahbo scrihens ad jesté et de Sainteté en écrivant à
Gregorium F. Patrem et suani Grégoire V. Fulbert donne sim-
ili/, p. 473. Sanctitatem Joannem XIX appel- plement le titre de Père à Jean
lat Fulbertus. Gervasins autem , XIX. Gervais , Archevêque de
Tom. 11. p- Archiepiscopus Remensis opti- Reims , appelle Nicolas II très-bon
*^^' mum Patrem Patrum et Episco- ^^^^j très-excellent Père des Pères ,
porum Episcopum 'vocat Nico- et Evéqiœ des Evêques. Nicolas II
laum II , qui Gervasinm appel- se contente de qualifier Gervais de
ibid. p. 492. lat venerabilem Archiepisco- 'vénérable Archevêque , et le traite de
pum e? vestram Fraternitatem. votre Fraternité.
Tom. 10. p. Metropolitano suo Excellen- Fulbert appelle son métropoli-
tiam tribuit Fulbertus. Episcopi tain votre Excellence. Les Evêques
modo Patrum , modo Caritatis , sont décorés du nom de Père ou
nonnunquam Serenitatis titulis qualifiés de votre Charité , et même
decorantur. Sibimetipsi Majesta- quelquefois de Sérénité. Brunon ,
ibid. p. 174. tem adscribit Bruno , Lingonemis Evèque de Langres , se donne à lui-
Episcopus. Abbo largitur Ma- même le titre de Majesté. Abbon
Ibid. p. 434. gnificentiam cuidam Abbati , donne à un Abbé celui de Magni^
Serenitatem Fulbertus Einardo , ficence. Fulbert prodigue la Séré-
ibid. p. 443. quem Abbatem fuisse Mabillo- nité à un particulier nommé Einard
nius existimavit , et Hildegarius que D. Mabiilon croit être un
Ibid. p. 487. Celsitudinem Aquitanix Duci. Abbé. Hildégaire traite d'Altesse le
Mansuetudinis titulum sibi tan- Duc d'Aquitaine. Robert I, Duc
tum adsciscit Robert us I , Dux de Bourgogne , se donne seulement
Burg. in instrumentis Diplo- dans ses IDiplômes le titre de notre
moticis. Hxc appellatio Dom- Mansuétude. Celui de Domnus qui
Ibid. p. 177. nus , qucv propria facta est quo- est devenu particulier aux Reli-
^"'' rumdam Ordinum Religiosis, tune gieux de quelques Ordres , s'attri-
promiscuè tribuebatur Principi- buoit alors indifféremment aux
bus, Pontificibus et Ecclesiasti- Princes, aux Evêques et aux Ec-
cis viris sœcularis et regularis clésiastiques séculiers et réguliers.
instituti. Canonici verb et Mo- Mais les Chanoines séculiers et les
Tom. w. p. nachi speciali nomine Fratrum Moines portoient spécialement celui
nuncupabantur propter vitse et de Frères à cause de la vie com-
victûs societatem et communitatem mune que les uns et les autres me-
quam utrique profitebantur vel rioient ou dévoient mener dans ce
profiteri censebantur. tems-là.
DeCogno- Labente seculo decimo jam in Nous voyons les surnoms en
minibus. ^^^ ^^.^^^ cognomina ex diversis usage dès la fin du dixième siècle;
animi et corporis dotibus vel ex ils étoient tirés des différentes qua-
quibusdam circumstantiis de- lités du COrps et de l'esprit ou de
sumpta. Sic à fcrtitudine Gof- circonstances particulières. C'est
Tom. 10. /;. fridus quidam Asini cognomen ainsi qu'un Geoffroi est surnommé
^**' invenisse diciiur. Alter verb Gof- VAsne à cause de sa force ; un autre
Ibid. p. 'iw. fridus, Gelduini filius, ob venus- Geoffroi , fils de Gilduin , portoit
Pn MF AT 10. ccxxxix
le surnom de Puella à cause de sa tatem formx Puella vocatus. Ar-
beauté. Archambaut, Vicomte de chamhaldus , Vicecomes Comhor-
Comborn , avoit celui de Boucher^ nensis Macellarii cognomine dona- Tom. 10. p.
parce que dans les combats il tail- tus, quia, inquit Gaufredus Fo-
lolt en pièces les ennemis, comme siensis , a sicut carnifex carnes secu-
un boucher tranche de la viande » ri in maccllo , sic iste truncabat
dans le marché. C'est par une rai- » ipse hostes in hello\ . Eâdem ra-
son analogue que l'on donna le sur- tione Gaufridus , Andegav. Cornes,
nom de Martel à Geoffroi , Comte Martellus dictus est, qubd hostes
d'Anjou. D'autres prenoient leurs rnallci more tunderet in prseliis.
surnoms des lieux dont ils étoient Piures cognomina sortiti sunt à feo-
Seigneurs , ou du moins dont ils dis quorum erant Domini , vel
étoient natifs ; on peut en avoir des ^^ locis in quibus nati erant aut
exemples dans les signatures d'une gi^os incolebant , ut colligitur ex
Charte de Boson , Comte de la instrumento Bosonis , Comitis tbid. p. 574.
Marche, en 997. Marchix , anno 997 Usercensibus
Monachis concesso.
On mesuroit les distances par Milliariis vel leucis metieban- oj i
milles ou par lieues. Ingulfe dit que tur locorum distantias. Tradit
la lieue Françoise valoit deux mil- Ingulfus Francorum leucam. spqua- ise!" " '''
le pas Anglois ; et que quand les Ic^ fuisse milUaribus Anglorum,
Anglois eurent commencé à comp- et Anglid Normannorum ditioni
ter par lieues, une de leurs lieues subditd, Anglos lloco milHarium
contenoit seulement mille pas , et leucas dixisse , sed nihilominus
ne valoit que la moitié d'une lieue milliaria intellexisse ; ex quo se-
Françoise. Cependant il est dit 'Z'"'^"'" AngUcam leucam Franci-
dans un Diplôme du Koi Robert de ^^ dimidio mihorem fuisse. Di- Tom. lo. p
593.
l'an 1008, que Mont-morenci étoit citur tamen in Diplomate Ro~
éloigné de trois lieues de S. Denis. ^^^^« quod refertur ad an. 1008
Or il est constant que la distance Monmaurenciacum ferme tribus
entre ces deux villes n'est que d'en- leugis à Castello S. Dionysii
viron trois mille pas, ou d'une lieue distare : porro constat hxc duo
et demie comme on les compte oppida trium tantàm millium
aujourd'hui. passuum sive unse dimidiatseque
leucse hodierno more computatse intervallo separari.
Quant à la mesure des terres, il est Quod attinet ad mensurara ^J*" *®' '''
fait mention, dans un Diplôme de l'an agrorum , in Chartâ quâdam anni
1027, d'une donation de csnt per- 1027 mentio fit donatse Monas-
ches quarrées de foi'êt à l'Abbaye de icrio Dervemi portionis cujus-
Montier - en - Der. Chaque perche dam nemoris longse et latx per-
avoit vingt-sept pieds de longueur. ticas centum , ità ut dimensio per-
ticx ipsius ad mensuram pcdum viginti et septem protendatur.
Les solides et les liquides se me- Modiis et sextariis utebantur
suroient par muids et par septiers. ad mensuram solidorum et liqui-
Hugues de Flavigni raconte que dorum. Ex Hugone Flaviniacensi ibid. p. 209.
dans une famine en 1028 le muid anno 1028 famés ità invaluit ,
de bled avoit valu soixante sols en ut in plerisque locis fuerit modii
certains pays ; et qu'ailleurs le prix pretium sexaginta solidorum ,
du septier avoit été de quinze sols. alUis sextarius quindecim. Anno
ccxl PByEFATIO
Tom. 10. p. autem 1031 ex Chronico Aatis- Suivant la Chronique d'Auxerre ,
siodorensi 'venditus est sextarius sa- le septier de sel valut au commen-
lis solidis xxiij aut xxiv , et tritici cément du Règne de Henri I. jus-
solidis iv. Narrante Glabro , eo- qu'à vingt- trois et vingt -quatre
dem tempore modius semcntis , ubi sols , et le septier de froment
magis projîciebat, rcddidit in mes- quatre sols. Glaber dit que dans
ibid.pp.Ai. se sextarium, ipseque sextarius le même tems un muid de semence
vix pugillum , ita ut in plerisque rendoit au plus un septier, ce qui fit
locis fuerit modii pretium Ix soli- monter le prix du bled à soixante
dorum , aliàs quoque sextarius sois le muid en quelques endroits ,
solidorum xv. Tradit idem Scrip- et dans d'autres le septier à quinze
iud.j>.6i. tor anno 1044- inter cxteras re- sols. Le même Auteur nous ap-
rum inopias vini tantiim rarita- prend aussi qu'en 1044 le vin étoit
tem extitisse , ut xxiv solidorum d'une cherté extraordinaire , et que
foret pretium unius modii. lé muid se vendoit vingt-quatre sols.
XVIT. XFII.
Praefationis Conclusio, Conclusion de cette Préface.
H^c pauca de veteri jure NotJS nous bornons à ce peu de
Francico, majorumque nostrorum^ traits concernant notre ancien droit
regnantibus Hugone , Roberto et les mœurs et usages des Fraii-
et Henrico , morihus et institutis cois SOUS les trois premiers Rois de
delibavimus, multa preetermitten- la Race régnante. Nous en avions
tes, jam oculis eruditi Censoris alio- destiné un plus grand nombre à
rumque 'virorum Academicorum l'impression , et ils avoient déjà
quorum consiliis adjuti fuimus passé SOUS les yeux du Censeur et
subjecta typisque destinata ; sed des autres scavans Académiciens
quse non capiebant angusti Prie- qui nous ont aidés de leurs con-
fationis nimiam in molem accres- seils et de leurs lumières. Mais les
centis limites. Hinc ex observa- bornes étroites d'une Préface que
tionibus nostris in jus féodale , Xow ne pouvoit augmenter sans
ea quse spectant ad servos , colonos trop grossir le Volume , ne nous
et collibertos , manumissiones , ont pas permis de les employer.
spontaneam servitutem , et igno- Nous avons donc supprimé par rap-
bilium seu plebeiorum ordinem à port au gouvernement féodal ce qui
servis distinctum , penitus omi- regarde les serfs , les colons et les
simus. colliberts, la forme des affranchis-
semens , la servitude volontaire et l'existence d'un Ordre de non-
nobles dans la nation, distingué de celui des serfs.
Plures quoque resccuimus obser- Nous avons fait des retranche-
vationes ad Jus Ecclesiasticum ments plus considérables dans la
Gallicanum pertinentes , nempe Section que nous avions assignée
de quibusdam summorum Ponti- au Droit Ecclésiastique PVançois.
ficum prserogativis et opinione Les observations que nous y avions
jam tum apud nonnullos grassante rassemblées avoient pour objet les
Papam omnibus mortalibus {im- prérogatives des Papes , l'opinion
mb Canonibus et Conciliis) supe- que l'on avoit dans quelques en-
riorem soli Deo subjacere , nec droits de leur indépendance abso-
à nemine nisi à solo Deo judicari lue, même à l'égard des Canons ,
et
PHjEFA TIO. ccxlj
et de leur supériorité sur les Con- debere ; de eorumdem ergà Ca-
ciles, leur conduite à l'égard de petianos Reges agendi ratione ;
nos premiers Monarques de la de Romanx Sedis Legatorum auc-
troisieine race, et la prééminence toritate; de Conciliis et mixtis
des Légats du saint Siège ; les Con- conventibus , de jure quo gaude-
ciles et leurs différentes espèces, bant Reges et Regni Proceres
le droit qu'ont exercé nos Rois et Concilia cogendi et confirmandi,
les Hauts-Seigneurs de les convo- de sessionis ordine in Us servato,
quer et de les confirmer , l'ordre de causis Episcoporum quse prisco
de la séance qui y étoit observé, et jure defmiebantur in Conciliis,
les jugemens dans les causes des sed posteà Romano Pontifici fue-
Evêques qui y étoient portées avant runt reservatse ; de Regum sol-
que les Papes se les fussent réser- licitudine erga fidem et discipli-
vées; le zèle de nos Souverains nam Ecclesiasticam tuendam,
pour le maintien de la foi et de variisque remediis à Pnesulibus
la discipline, et les divers moyens et Principïbus paratis ad coercen-
employés par les deux Puissances, dos errores, simoniamque et in-
pour arrêter les progrès de l'héré- continentiam Cleri cohibendam ;
sie, de Ja simonie et de l'abandon de Sacramentorum ritibus , de fi-
de la loi du célibat Ecclésiastique ; liolis nominibus patrinorum suo-
la discipline des Sacremens, l'usage rum insignitis ; de patrinis et
des filleuls de porter le nom de matrinis in Confirmationis saera-
leurs parrains , celui d'avoir des mento adhibitis ; de con/essionis
parrains et des marraines à la Con- auricularis usu, de voluntariis
firmation ; la confession auriculai- pœnitentiis, de satisfactione de-
re, les pénitences volontaires , la functorum, de unicâ eddemque
satisfaction après la mort , et le pœnitentiâ omnibus Christianis
projet d'une pénitence unique et propositâ ; de excommunicatio-
universelle ; les formalités usitées nis et interdicti formulis apud
dans le Royaume à l'égard de l'ex- Francos tune receptis, de pœni-
communication et de l'interdit, et tentxse. publicœ et censurarum ef-
les effets de la pénitence publique fectu quoad civilem ordinem; de
et des censures par rapport à l'Or- absolutionibus per summos Pon-
dre civil ; les absolutions données ti/ices, non sine Gallorum Epis-
par les Papes au préjudice de l'or- coporum querelis et eorumdem ju-
dinaire contredites par les Evêques ris detrimento concessis, de casi\
François, les cas réservés et les bus reservatis Apostolicisque sa-
missionnaires Apostoliques ; l'usage cramenti pœnitentise ministris ;
des basses Messes, du saint Viatique de Missarum privatarum usu, de
et de l'Extrême-Onction; les or- sacro Fiatico, et Extremâ-Unc-
dinations et les irrégularités , la tione, de ordinatione et irregu-
confirmation et la consécration laritatibus de Episcoporum con-
gés Evêques par le Métropolitain , secratione et confirmatione per
et le droit de Dévolut attribué aux MetropoUtanum, nec non de jure
Papes dans certains cas ; les empê- devolutionis quibusdam in casi-
chemens du mariage ; les rits , la bus summo Pontifici attributo ; de
liturgie, les fêtes, les tems d'ab- impedimentis matrimonii ; de ri-
stinence, les jeûnes ordonnés par tibus religiosis, Uturgid , festis,
le concert des deux Puissances, abstinentiâ et jejuniis communi
Tome AI. P PP
ccxlij
PnMFATW.
Ecclesiasiicx Sœcularisque potes- le culte des saintes Reliques et l'a-
tatis consensn indictis , de san- bus que l'ignorance en faisoit ; les
ctarum ReUquiarum cultu et abu- pèlerinages et le prélude des Croi-
su ; de piis peregrinationibus et de sades long-tems avant que la pre-
cracis sacra militid oui rnulto antc miere fût résolue au Concile de
prolusum quàm in Concilio Clnro- Clerniont ; les Dédicaces des Egli-
montano decerneretur ; de Basili- ses, les droits de l'Evèque diocé-
carum Dedicationibus et Episcopi sain et de la puissance temporelle à
Diœcesani Dominorumque tem- cet égard ; les asiles, l'usage de
bénir et de baptiser les cloches ,
enfin les trésors et les ornemens
précieux qui décoroient nos Egli-
poralium juribus quoad earum ce-
lebrationem ; de asylis, de campa-
nariim benedictione jam tàm bap-
tisml nomine donatâ ; denique de ses.
thesauris sacrâque Ecclesiarum supellectili.
Neque etiam licuit Prsefatio- Nous avions
ni nostrœ inserere quse ex monu-
mentis excerpta seposueramus
circa litterarum ^ scientiaruni et
artium statum, nec non de prse-
judiciis oninemque fidem supe-
rante superstitione tune iemporis
vigente. Eddein ratione prseter-
mittere coacti sumus quss ad 7>a-
consacre une autre
section de cette seconde Partie aux
observations que nous avions faites
d'après nos monumens sur l'état des
lettres, des sciences et des arts,
sur les préjuges et sur l'incroyable
superstition qui régnoit alors dans
tous les ordres de la Monarchie :
nous sommes également obligés de
rias consuetudines tum Ecclesias- les supprimer, ainsi que plusieurs au-
tres traits concernant difierens usa-
ges Ecclésiasti(jues ou civils , com-
me les funérailles et les sépultures ,
reponentur locis. De iis enim di-
vendi vel in Prsefationibus vel in
ticas tiim civiles attinent , v. g.,
ad humationis et exequiaruni ri-
tus, vestitum et cultum exterio-
rem, luxum et magnificentiant illâ les modes, le luxe, etc.
setate usurpatam , etc.
Quse tamenex his ad prsesens onds- Nous nous proposons cepen-
sis, eruditorum judicio nonnullam dant de faire usage de plusieurs de
utHitatis speciem prx se ferre vide- ces observations dans le Volume
buntur, in sequêntibus Volum. suis suivant, si le Public éclairé pense
qu'elles puissent être de quelque
utilité. Le changement considéra-
^notis recurret occasio , scilicet ble que l'accroissement de la juris-
ubi agetur de veteris Ecclesise diction immédiate des Papes dans
Gallicanse juris imminutione et les Diocèses particuliers occasion-
na dans la discipline de l'Eglise
Gallicane, malgré les efforts des
Prélats François attachés à nos an-
ciennes libertés ; la querelle des
investitures qui divisa le Sacerdoce
et l'Empire , les prétentions de
et nunquam violandis Regum, ju- Grégoire VII sur le temporel des
ribus à Gregorio Fil impetitis^ Rois, l'excommunication de Phi-
de Philippi Régis excommuni- lippe I à cause de son divorce avec
catione ob repudiatarn Bertam^ la Reine Berte, et de son mariage
sibique in matrimonium adjunc- la Comtesse Bertrade , les
de jure novo per Romanos Pon-
tifices , reluctantibus licet ali-
quandiîi Francis Prxsulibus sen-
sim inducto ; de dissidiis Sacer-
dotium inter et Imperium investi-
turarum cdusâ exortis, de sacris
PRMFATIO. ccxliij
Croisades , les affranchissemens et tûm Bertradam ; de cruce signa-
l'établissernent des Communes, et torum transmarinis expeditioni-
plusieiirs autres événements lemar- bus, de manumissionibus servo-
quables du Règne dont nous nous rum Communiarumque institu-
occupons actuellement à rassem- tione , aliisque factis notatione
bler les monumens , nous donne- dignis quitus illustratur Philippi
ront occasion d'employer dans les Principatus. IJno vcrbo , nihil
notes ou dans les Préfaces les ob- non tentahimus qub nostra Collec-
servations que nous nous trouvons tio magis ac magis antiquitatum
dans la nécessité d'y renvoyer. En Historise Francise studiosis arri-
un mot, nous n'épargnerons aucune dcat. O péris nrdui, gravis et
peine, pour rendre notre Recueil molesti labor intermissus et sx-
agréable aux amateurs des antiqui- piiis iterando repetitus hue usque
tés de notre Histoire. Les difficul- nos minime deterruit. Hujus la-
ies et la fatigue d'un travail lourd boris sociorum. unius adversa va-
et pénible pris et repris à différen- letudo , alterius ferme annalis
tes fois, ne nous ont point jusqu'ici absentia, varia diversi generis
rebutés : la maladie d'un des Con- impedimenta quss consulta prse-
tinuateurs de ce Recueil, l'absence terimus, undecimi Voluminis hu-
de l'autre , divers obstacles que jusce Collectionis editioni moram
nous passons sous silence, ont bien aliquam a/ferre, non animos
pu retarder l'impression de ce Vo- franger e aut ardorem nostrum
lume ; mais ils n'ont jamais ralenti minucre valuerunt. Sic animo
notre courage et notre ardeur, comparati à litteratis viris non
Nos sentimens nous donnent quel- minus opem et consilia quàm be-
que droit à l'indulgence du Pu- nevolentiam expectamus. Cxte-
blic et aux secours que nous espé- rum càm ab incunte adolcscentiâ
rons de la part des gens de Lettres, if^ rcligiosum cooptati simus so-
Membres d'une Congrégation dont dalitium^ cujus tôt venerandse an-
les Monastères sont destinés par tiquitatis Monasteria Francise
leur fondation à l'utilité de l'Eglise Regam favore condita sunt in
et de l'Etat, nos vœux les plus ar- subsidium rei Cliristianse et publi-
dens ont toujours été et ne cesse- œ ; hœc semper fuit nec unquam
ront d'être de la voir remplir un si dcsinet esse votorum nostrorum
noble objet en s'y dévouant toute summa , ut Congregatio nostra tota
entière. Heureux, si nous pouvons y cedat in pietatis et litterarum
contribuer nous-mêmes, et mériter emolumentum. Quod si qualicum-
d'éprouver la douce satisfaction que opéra nostra nonnihil contule-
d'avoir consacré tous les jours de rimus ad utilitatem Religionis et
notre vie à la Religion et à la Patrie ! Patrise, tune prxclarh nobiscum
actum fuisse existimabimus, neque vixisse nos pigebit.
Table Cron.
^(,^&
TABLE
CHRONOLOGigUE,
ov
ANNALES
GAULOISES
ET
FRANÇOISES,
Où l'on trouve rassemblés par ordre des
tems les principaux faits épars çà et là
dans le volume; et où Pon corrige les
fautes qui se sont glissées en marquant
les années aux marges.
INDEX
CHRONOLOGICUS
SEU
ANNALES
G A L L I C I
Van 508 de J. C.
LE Pape Symmaque, et non pas Hormisdas,
accorde à saint Rémi le Vicariat du Siège
Apostolique. 519. a.
Van 775 de J. C.
Tilpin, Archev. de Reims, reçoit le Pallium
du Pape Adrien I : ce Pape confirme les privilè-
ges de l'Eglise de Reims ; dont le principal est
que l'Arch. de R. jouit du droit de Primatie
sur sa Province , et n'est soumis à aucun autre
Primat. 519. b.
Van 851 de J. C.
Les Danois ou Normans forcés de quitter leur
patrie, font une descente dans la Gaule ; ils ra-
vagent les Comtés de Vermandois et d'Artois ,
brûlent le Monast. de S. Quentin ; ils entrent
dans la Seine, et réduisent Jumiége en cendre :
à Noyon, ils tranchent la tète à l'Èvèque et à ses
Diacres, et massacrent le peuple. 623. e. 624.
a. b. c.
Van 931 de J. C.
Les Bretons établis à l'extrémité de la Gaule,
ou dans le pays de Cornouaille^ se révoltent
contre les Normans, dont ils étoienl sujets :
Guillaume Longue-Epée les réprime. 181 . n.
Van 941 de J. C.
L'Empereur Othon I donne le nom d'Ottin-
gue au pays qui s'étend depuis la fosse de l'Es-
caut jusqu'à la mer. 366. n.
Van 949 de J. C.
L'Empereur Othon I bâtit à Gand un Châ-
teau , dont il donne le gouvernement à une fa-
mille noble de Germanie, qui de-là a retenu le
nom de Gand. 41 7. n.
Tome XI.
ET
F RANG ICI,
In quibus , temporum servatâ ratione ,
praecipua facta hue illuc in Voluniine
dispersa siniul eolliguntur, et in qui-
bus emendatur, si quid erratum est in
annotandis annis in margiriibus.
An no Chr. 508.
VICA.RIATUS Sedis Apostolicœ B. Remi-
gio à Symmacho Papa, non ab Hormisda,
concessus. 519. a.
Anno Chr. 775.
Adrianus I Papa Pallium tribuit Tilpino,
Rem. Archiep. jura Rem. Ecclesiœ confirmât,
quorum prœcipuum est , Remensem Àrchie-
piscopum Primatis jure gaudere in suani Pro-
vinciam, et alleri nulli Primait subjacere.
519. b.
Anno Chr. 851.
Dani seu Normanni sedes alias quœrere
coacti, Galliœ oras appellunt y Vermand. et
Âtrebat. Comiiatus incendia vastanl; S.
Quinlini comburunt Monasterium. Sequanica
ora ingressi, Gemeticum (lammis tradunt :
apud Noviomum, Episcopo cum suis Diaconi-
bus obtruncato , plebem cœdunt. 623. e.
624. a. b. c.
Anno Chr. 931,
Britones in cornu Galliœ constituti , ad-
versus Normannos , quibus erant subditi ,
insurgentes , à Willel. Longa-Spata re-
primuntur. 181. n.
Anno Chr. 941.
Otto Imper ator omnem pagum à Scaldi
fossa, usque ad mare extensum, Oltingam
vocal. 366. n.
Anno Chr. 949.
Caslellum novum ab Othone I Ccesare ad
Gandavum œdificatur ; et à familia Germa-
niœ splendida, cui nomen à Gandavo mansU,
adminislratur . 417. n.
y
INDEX
Anno Chr. 957.
David, pri7nus Corn. Cenoman. hune Co-
milalum à Lothario suscipit. 631 . c.
Anno Chr. 967.
Wigmanus, Corn, novi Caslelli Gandav.
interficilur. 417. n.
Anno Chr. 970.
David , primus Cornes Cenoman. obit.
631. c.
Anno Chr. 984.
Lolharius R. Fr. Lotharingiam invadit ;
Virdunum et Godefridum ipsius urbis Comi-
lem capit. 370. n.
Castrum Landegavis seu Alingavia à Ful-
cone Comité construilur. 117. d. n. Turon.
rivilas à Fulconc Nerra capitur. 117. d.
Gauzbertm I post Ebrardum, Monasterio
S. Juliani Turon. prœest. 117. d. n. Plures
régit Abbatias ; quasdam construit ; Abbatiam
tenet Major is-i]]onasterii salis tune pauper-
culam j fundat Monasteria S. Pétri Burgu-
licnsis, S. Pétri Malliacensis, S. Pétri Ceno-
manensis. 117. d-e.
Anno Chr. 985.
Lolharius Rex Virdunum urbem et Gode-
fridum Comilem reddit. 370. n.
Anno Chr. 986.
Obit Lolharius Fr. Rex, filium relinquens
Ludovicum V. 343. n.
Anno Chr. 987.
Hugo Capelus, Rex Franc, mox futurus,
populo sibi commisso debilam legem alque
justiliam promittit se conservaturum. 658. a.
Idem lanquam Abbas et Canonicus S. Mar-
tini Turon. jurai se proleclorem et defensorem
fore hujus Ecclesiœ. 658. h-c.
Anno Chr. 988.
Odo faclus Abbas Trenorciensis , villam
Doadem in confinio Andium el Pictonum,
commiltit Gaufrido Grisœ-Gonellœ Comiti
Andegav. 112. a. n.
Anno Chr. 989.
MoriturOdo, Trenorc. Abb. succedit Wago
112.3.
Anno Chr. 991.
Sewinus, Archiep. Senon. Ecclesiam S. Pé-
tri in Castro Melidun. ab Hugone el Roberlo
Regibus oblinct , ibique Monast. œdificat.
569. n.
Anno Chr, 992.
Bellum seu pugna inler Conanum Brito-
nuni Corn, et Fulconem Com. Andegav. Ne-
cato Conano, Fulco Victoria potitur. 277. a.
Anno Chr. 993.
Conradus, Burgundiœ Transjur. seu Pro-
vinciœ Rex, obit. 542. n.
L'an 957 deJ. C.
David , premier Comte du Mans, reçoit ce
Coahé du Koi Lothaire. 631 . c.
L'an 967 deJ.C.
Wigman , Comte du nouveau Château de
Gand, est tué. 417. n.
L'an 970 de J. C.
Mort de David, premier Comte du Maine.
631. c.
L'an 984 de J. C.
Lothaire, Roi de France, s'empare de la Lor-
raine ; il prend la ville de Verdun avec son
Comte Godrefroi. 370. n.
Foulques Nerra, Comte d'Anjou, bâtit le châ-
teau deLangey. 117. rf. n. Il prend la ville de
Tours. 117 (I.
Gauzbert I devient Abbé de S. Julien de
Tours après Ebrard. 1 17. (/. n. Il gouverne plu-
sieurs Abbayes ; en construit quelques-unes ; il
possède l'Abbaye de Marmoutier, assez pauvre
alors; et fonde les Monastères de S. Pierre de
Bourgueuil, S. Pierre de Maillezais, et S. Pierre
du Mans. 117. d-e.
L'an 985 de J. C.
he Roi Lothaire rend la ville de Verdun et le
Comte Godefroi. 370. n.
L'an 986 deJ.C.
Le Roi Lothaire meurt : il laisse un tils , qui
fut Louis V. 343. n.
L'an 987 de J. C.
Hugue Capet, avant son couronnement, pro-
met à ses sujets de conserver les loix, et de leur
rendre justice. 658. a.
En qualité d'Abbé et Chanoine de S. Mar-
tin de Tours, il fait serment de protéger cette
Eglise et de défendre ses privilèges. 658. b-c.
L'an 988 de J. C.
Eude est fait Abbé de Tournus : il recom-
mande le domaine de Doué, situé sur les limites
de l'Anjou et du Poitou, à Geofroi Grisegonelle
Comte d'Anjou. 112. a. n.
L'an 989 de J. C.
Eude, Abbé de Tournus, meurt ; Wagon lui
succède. 112. a.
L'an 991 de J. C.
Sewin ou Seguin, Archev. de Sens, reçoit des
Rois Hugue et Robert l'Eglise de S. Pierre
dans le château de Melun, où il bâtit un Mo-
nastère. 569. n.
L'an 992 de J. C.
Bataille entre Conan Comte de Bretagne et
Foulque Comte d'Anjou. Conan est tué. Foulque
remporte la victoire. 277. a.
L'an 993 de J.C.
Mort de Conrade, Roi de la Bourgogne Trans-
jurane ou de Provence. 542. n.
CHRONOLOGICUS.
ïy
Rodolphe ou Raoul III, Roi de la Bourgogne
Transj. à la prière de l'Arch. de Lyon, Prévôt
de l'Eglise d'Agaune , confirme le don que son
f»ere Gonrade avoit fait de la terre de Pouilly à
'Eglise et aux Chanoines de S. Maurice en Va-
lais. 542. a-e.
L'an 994 de J. C.
Le Monast. de S. Martin de Tours est brûlé :
le Trésorier Hervé commence à le rebâtir.
117. e.
Rodolphe III Roi de la Bourg. Transj. con-
firme les dons faits par son père au Monast . de
S. André de Vienne, y en ajoute de nouveaux,
et défend à tous Ducs, Marquis , Comtes , ou
autres d'exiger aucun droit sur ces biens. 543.
a-e.
Van 995 de J. C.
Mort d'Immon Abbé de Vasor : Godefroi
Moine de S. Rémi de Reims lui succède. 252. a.
L'an 998 de J. C.
Rodolphe III, Roi de la B. Transj. confirme
les fondations que la Reine Berte avoit faites au
Monastère de Payerne, dans le Diocèse de Lau-
sanne. 554. n.
Il confirme au Monastère de Gluny, tout ce
qu'il possède dans les Comtés de Lyon, de Fo-
rez et de Vienne, 544 a-e.
Par un autre Diplôme, il confirme tout ce que
la même Abbaye possède dans l'étendue de ses
états. 545. a-e.
L'an 1 000 de J. C.
Ethelred II, Roi d'Angleterre, pour affermir
sa puissance, pense à demander en mariage la
sœur de Richard Comte de Normandie. 206.
c.
Vers cette année, S. Grégoire Archevêque de
Nicopolis en Arménie, vient en France , et
fixe sa demeure aux environs de Pithiviers. Au
bout de sept ans il meurt, et est inhumé dans
l'Eglise de S. Salomon. 457. b. c. n.
Van 1 002 de J. C.
Emme, sœur de Richard, passe en Angleterre ;
elle y est couronnée Reine. 206. c.
Naissance de S. Bruno, depuis Evêque de
Toul, et ensuite Pape sous le nom de Léon IX.
368. b.
Le Duc Herman entre dans Strasbourg le Sa-
medi saint. 368. c. Il meurt subitement, d.
L'an 1003 deJ.C.
Robert, Roi de France, confirme les posses-
sions de l'Abbaye de S.Pierre de Melun , et il
accorde aux Religieux l'exemption de tous im-
pôts. 569. n.
Beatrix , Duchesse Douairière, gouverne le
Duché de Lorraine. Elle rétablit le Monastère
de S. Dieu-donné, avec le Comte Louis. 368. c.
Les Danois conspirent la perte de Hugues
Norman de nation , que la Reine Emme avoit
établi Vicomte en Angleterre. 206. c.
Mort du Pape Sylvestre II, auparavant connu
sous le nom de Gerbert. 370. n.
Rodulplius III, Rex Burg. Transjur. ad
preces Archiep. Lugd. Agaunensis Ecclesiœ
Prœposili , Pulliacum villani, à pâtre suo
Conrado Rege S. Mauricio et ejusdem Ec-
clesiœ Canonicis donatam. Diplomate confir-
mât. 542. a-e.
Anno C;hr. 994.
Monasterium B. Martini Turon. crematiir :
Ilerveus Thesaurariits novajacit fundamenta.
117. e.
Roduiphus III Burg. Transj. Rex, Monast.
S. Andrew Vienn. donata à pâtre suo con-
firmât ; quibus addit nonnulla, sanciens ut
nullus Dux , Marchio , Cornes , vel qui-
libet alius ex lus rébus jus aliquod exigat.
543. a-e.
Anno Chr. 995.
Immo Valciodor. Ab. obit : Godefridus .S.
Remigii Rem. Monac. Abbatis nomen sorlitur.
252. a.
Anno Chr. 998.
Roduiphus III. Btirgund, Transj. Rex,
confirmât dona à Bertd Rcginâ facta Mo-
nasterio Palerniaco in Diœcesi Lausan.
544. n.
Monasterio Cluniac. confirmât possessiones
omnes positas in Comitatibus Liigdun. Forensi
atque Vienn. 544. a-e.
Alio Diplomate, confirmât quidquid idem
Monast. in sui regni finibus possidct. 545.
a-e.
Anno Chr. 1000.
Edelredus II, Angliœ Rex, ad tuitionem re-
gni sui, in uxorem meditatur assumcre soro-
rem Richardi Normannorum Consulis. 206.
c.
Circà hune annum, S. Gregorius Archiep.
Nicopol. in Armenia, Gallias petit, et prope
Pithuerim gradum sistit. Post septem annos
obit, et sepelitur in Ecclesià S. Salomonis.
457. b. c. n.
Anno Chr. 1002.
Emma, Richardi soror, in Angliam vcnil;
diadema nomenque Rcginœ suscipit. 206. c.
JSascitur B. Bruno, qui posteà Tullens.
Episcop. et deinde Léo Papa IX effectua est.
368. b.
Dux lier m. Sabbalo sanctoCivitatem Argen-
tinani intrat. 368. c. morte subitd suffocalur . ô .
Anno Chr. 1003.
Robertus, Franciœ Rex, S. Pétri Melidtm.
Monast. Possessiones confirmât ; omnium
exaciionum immunitatem Monachis indulgel.
569. n.
Beatrix, Ducissa vidua, Ducatum Lotharin-
giœ régit. Monasterium S. Deodati cum quo-
dam Ludovico Comité innovât. 368. c.
Daci compingunt in perniciem Ilugonem
Normannum, quem Regina Emma Vicecomi-
tem statuerai in Anglià. 206. c.
Gerbertus, qui et Sylvester Papa II, obit.
370. n.
IV
INDEX
Anno Chr. 1005.
Nondum ah omnibus agnoscitur Rex Rober-
tus apud Cabilone?)!, ut constat ex instrumento
cujus data sic se habet : Actum publiée apud
Cabilonem civit. régnante Roberto Rege,
apud nos verô régnante D. N. J. C. 112. n.
Henricus II, Imper. Lotharing. Ducatum,
dat Godefrido, post mortem Otiionis, Virdun.
Comili , Godefridi Comitis Ardenn. filio.
201. n. 202. n. Ex Mabillonio Godefridus
Dux Loth. factus est anno 1007. 458. n.
Anno Chr. 1006.
Monaslerium Trenorc. igné consumptum,
cum omni suppellectile, famulorum incuriâ.
112. a-b.
Anno Chr. 1007.
Duranliis fit Abbas Saviniacensis. 199. d.
Gerardus Foresii Cornes dat Abbati Durando
seu Duranto et Monachis Saviniacens. villam
Conziacum et alia in agro Tarnatensi. 200. n.
Raynaudus Abbas fit Athanacens. Tune
construitur Monast. S. Romani de Podio.
200. n.
Anno Chr. 1008.
Gaufridus, Britanniœ Cornes, Romam profi-
ciscitur. In hospitio quodam, caput percusms
lapide, vwritur. Filios relinquit hœredes Ala-
num et Euilonem. 277. h.
Wago, Abbas Trenorcin. vitâ defungitur,
maximum suî desiderium apud suos relin
quens : succedit Bernerius. 112. b.
Anno Chr. 1009.
Rex Angliœ , Edelred , Richardo Norm.
Duci nuncios miltit causa consilii et auxilii.
206. c.
Anno Chr. 1010.
Apud Casinum, particula lintei quo Chris-
tus discipulorum pedes extersit, in ignem
injecta nihil detrimenti patitur. 277. n. Sic
tùm probabantur Reliquiae.
Anno Chr. 1011.
Robertus, Abbas S.- Florentii Salmur. et
S. Maximini Miciac. obit VI. Id. Aug.
Adheberlus substituitur . 277. c.
Rotgerius I Catalaunensem Ecclesiam in-
cipitregere. 576. n.
Anno Chr. 1012.
Uugo, Episcopus Aginnensis, Sanctii Vas-
coniœ Ducis propinquus, hereditatem suam
in pago Leomaniœ sitam, Ecclesiam S. Pétri
et locum Condomus dat Cœnobio Condom.
Clericos amovet, ibique Monachos secundîim
instituta S. Benedicti ordinat j filiolum suum
Petrum Abbatem conslituit. Slaluit ut locus
Condomus libertale condonetur. 395. d. e.
396. a.
Burchardus, cognomento Vetulus, Parisio-
rum et Corhoili Cornes , Monastico habitu
L'an \006 de J.C.
Le Roi Robert n'étoit pas encore reconnu à
Chalon-sur-Saône, comme le prouve un Acte de
cette année-là, dont la date est ainsi énoncée : Fait
publiquement à Chalon , sous le règne du Roi
Robert, mais N. S. J. C. régnant sur nous. 112. n.
L'Empereur Henri II donne le Duché de
Lorraine , après la mort d'Othon, à Godefroi ,
Comte de Verdun , fils de Godefroi Comte
d'Ardenne. 201 . n. 202. n. Mabillon place ce
fait en \007. 458. n.
L'an iOOQ de J.C.
Incendie de l'Abbaye de Tournus, occasionné
par la négligence des domestiques. On ne peut
presque rien en réchapper. 112. a-b.
L'an ]007 deJ. C.
Durand est fait Abbé de Savigny. 199. d.
Gérard Comte de Forez donne à Durand et
aux Religieux de Savigny la terre de Conziacum
et d'autres biens situés dans le Tarnadois.200. n.
Raynaud est fait Abbé d'Ainay. On com-
mence à bâtir le Monastère de S. Romain du
Puy. 200. n.
Van \00S de J.C.
Geoffroy, Comte de Bretagne , entreprend le
voyage de Rome. Il meurt dans une hôtellerie,
d'un coup de pierre qu'il avoit reçu à la tète, et il
laisse pour héritiers Alain et Eudes ses fils. 277. b.
Wagon, Abbé de Tournus , meurt très-re-
gretté : Rernier lui succède. 112. b.
L'an 1 009 de J. C.
Ethelred, Roi d'Angleterre, envoie demander
conseil et aide à Richard Duc de Normandie.
206. c.
L'an '10\0 de J. C.
AuMont-Cassin, on jette dans le feu un mor-
ceau du lingedont J. C. s'étoit servi pour essuyer
les pieds à ses disciples : on l'en retire sans être
endommagé. 277. n. C'était une manière de
s'assurer de la vérité des Reliques, fort en usage en
ce temps-là.
L'an 1011 deJ. Ç.
Robert, Abbé de S. Florent de Saumur et de
S. Mémin de Micy près Orléans, meurt le 8 du
moisd'Aout. Adhebertest mis à sa place. 277. c.
Roger I commence à gouverner l'Eglise de
Chaaions-sur- Marne. 576. n.
L'an \0\2deJ. C.
Hugues, Evêque d'Agen, parent de Sanche
Duc de Gascogne , donne à l'Abbaye de Condom
son patrimoine situé dans le pays de Lomagne,
l'Eglise de S. Pierre et le lieu même de Condom.
Il y avoit établi des Religieux de l'Ordre de
S. Benoît à la place des Clercs séculiers; il leur
donne pour Abbé Pierre son filleul , et il ac-
corde au lieu de Condom toute sorte de fran-
chises. 395. d. e. 396. a.
Burchard , surnommé le Vieil, Comte de
Paris et de Corbeil , meurt en habit Religieux
^
CHRONOLOGICUS.
dans l'Abbaye de S. Maur des Fossés : il y esl
enterré dans le Chapitre. 505. d.
Erluin, Evêque de Canobrai, meurt le 3 Fé-
vrier. L'Empereur Henri II lui donne pour suc-
cesseur Gérard, qui ne fut cependant sacré que
l'année suivante. 4G3. c. n.
L'an lOlBrfe/. C.
Ethelred, Roi d'Angleterre, envoie la Reine
Emme et ses deux fils Edouard et Alfred en
Normandie auprès de Richard, frère de la Reine.
Il y passe lui même après sa défaite. 206. c.
Baudri , Evêque de Liège, fait construire un
Château pour la défense de ses Eglises. Lambert
le Barbu, Comte de Louvain, s'y oppose ; il at-
taque les gens de l'Evêque, et il est battu au
premier choc ; mais le Comte de Namur étant
survenu en grande hâte à son secours, il re-
vient à la charge, et met en fuite les troupes de
l'Evêque. 416. c.
Uan 1014 rfe/. C.
Raoul ou Rodolphe III, Roi de Bourgogne,
relevé l'Abbaye d'Agaune (aujourd'hui S. Mau-
ritz en Vallais) presque ruinée. Il lui rend les
biens que ses prédécesseurs lui avoient enlevés ,
et y en ajoute beaucoup d'autres. 545. e. 546.
a. b.
Suénon, Roi d'Angleterre, meurt subitement.
206. c. Les Anglois envoient en Normandie
déclarer à Ethelred qu'ils ne souhaitent point
avoir d'autre Roi que lui, s'il veut les traiter avec
plus de douceur et d'humanité. Il leur fait faire
par son fils Edouard des promesses aussi conve-
nables à sa dignité de Roi qu'agréables au peu-
ple. Les Anglois le reçoivent avec joie. 206.
c. d. D'autres Chronologistes placent ce fait, ainsi
que la mort de Suenon, en \0\5.
Mort de Morard, Abbé de S. Germain des
Prés à Paris. Ingon lui succède. 275, n.
Dédicace de S. Martin de Tours par l'Arche-
vêque Hugues. 118. a.
Mort de Gauzbert , Abbé de S. Julien de
Tours : son successeur du même nom de Gauz-
bert, versé dans les Lettres et dans la Philoso-
phie, acheté le Monastère de S. Pierre de Prully,
et obtient à ce sujet des Lettres du Roi Robert.
118. a.
Wolpodon, successeur de Baudri dans l'Evé-
ché de Liège, confie le gouvernement de l'Ab-
baye de S. Jacques à Olbert, Abbé de Gera-
blours, qui y rassemble des Religieux de l'Insti-
tut de Richard Abbé de S. Vanne de Verdun.
201. 0.
Fulbert de Chartres , Sasqualon , Abbé de
S. Laumer de Blois, Rainaud de Tours et plu-
sieurs autres personnages célèbres fleurissent
dans le même temps. 118. o.
L'an 1015rfe7. C.
Ethelred, Roi d'Angleterre, est rappelle dans
son Royaume après la mort de Suénon. Il laisse
en Normandie ses deux fils Edouard et Alfred
auprès de leur oncle Richard. 36. c.
Raoul III, Roi de Bourgogne, à la prière de
son épouse Ermengarde et de son frère l'Arche-
Têque Burchard, restitue à l'Abbaye de saint
indutus obit in Monasterio Fossatensi, ibique
sepelitur in Capitula. 505. d.
Erluinus , Cameracensis Episcopus, ex
humanis decedit IllFebr. SucceditGerardus ad
hanc sedem ab Henrico II Imper, evectus, sed
tantum anno sequenti consecratus . 463. c. n.
Anno Chr. 1013.
Rex Angliœ ^delred Reginam Emmam Ri-
chardo fratri suo mittit in Normanniam, et
posteàEdivardum et Mfredum filios suos. Ipse
/Edelred Rex fugitivus ad Richardum trans-
fretat. 206. c.
Baldricus, Leodiens.Episcop. pro munimtne
Ecclesiarum suarutn Castrum œdificarc dispo-
nit : cujus incœpto contradicit Cornes Lovan.
Lambertus-Barbalus , qui prima congressione
victus discedit ; sed Comité ^amurcensi ad
aciem quàm velocissimè se conferente, cum
gravi impetu redit Cames Lovan. et Episcopi
militibus fugam incutit. 416. c.
Anno Chr. 1014.
Rodulphus III, Burgundiœ Rex, Ecclesiœ
Agaunensi jam pêne naufraganti subvenit :
reddit ipsi ablata ab antecessoribus , atque
multa ci addit. 545. e. 546. a. b.
Suain, Rex Anglorum, si{bilâ morte périt.
206. c. Angli in Normanniam JEdelredo
Régi nuncios dirigunt, qui asserunt nullum
eo libentiùs se in Regem recepturos, si liuma-
jiiùs vellet cum ipsis agere. Ille per Edwar-
dum filium suum Rege et populo digna spon-
det. Ab omni Anglorum gente cum lœlitiâ
suscipitur. 206. c. d. Revocatur hocfactum
ab aliis Chronographis ad annum sequen-
tem.
Morardus, Abbas S. Germani Paris, obit.
Succedit Ingo. 275. n.
Monaster. S. Martini Turon. dedicalur ab
Ilugone Archiep. 118. a.
Defuncto Gauzberto , Abbale S. Juliani
Turon. Aller Gauzbertus succedit, peritus Lit-
terarum, et Philosophiœ studiis adornatus ,
Hic Monasterium S. Pelri Prulliacensis émit,
et super hoc à Rege Roberto Prœceplum ob-
tinet. 118. a.
Wo'podo , successor Baldrici , Leodiensis
Episcopi, Monasterium S. Jacobi Leodiensis
committil Olberlo Gemblac. Abbati : in ipso
colligit Olbertus viros ex disciplina Richardi
Virdunensis Abbati s. 201 . c.
Florent viri clarissimi , Fulbertus Carno-
tensis , Sasqualo sancti Launomari Abbas,
Rainaldus Turonicus , et alii complures.
118. a.
Anno Chr. 1015.
Elhelredus, Rex Anglorum, posl mortem
Suetn, in Rcgnum suum h Normanniâ rcvo:
catus, duos filios Eduard . etAlvrcd. Richardo
eorum avunculo nutriendos relinquit. 36. c.
Rodulphus III, Burgundiœ Rex , rogante
conjuge sua Ermengarde et Burchardo Ar-
chiep. fratre suo, Ecclesiam S. Symphoriani
"VI
INDEX
à parentJbus sitis Conrado et Mathilde da-
tam Monastcrio S. Andrew Viennensi resii-
tuit, cui addit quidquid Constantius in valle
Ortensi per donum pmoim Abbalis œdifica-
verat. 547. b-d. n.
Henricus, filius Roberti Régis, Burcjundiœ
se Dncem nominal in Char ta pro Divion.
S. Benigni Monasterio. 411. n .
Bernardus III, Cornes Substantionensis, Mo-
nast. S. Michaëlis de Cusâ donat Ecclesiam
S. Crucis propè Melgorium. 416. d. n.
Pugna in Florinis inter Lambertum Comi-
tem filium Ragineri longi-colli, Comitis Ilan-
noniensis,qui Coniitatus eotempore Montensis
dicebatur, et Godefridum Ducem , in quâ
Lambertus gladiis cœsus obit. Conjux ejus
Gerberga, anni tente filio suo Henrico, Feudum
quod Tortosa vocatur, loco Gemblacensi tra-
dit. Obit Gerberga , et sepelitur in Ecclesiâ
S. Gerlrudis Nivell. 201 . b. n.
Poppo Treverorum Archiep. ordinatur. Sœ-
piîis occupatur in expeditione et procinctu
viilitum. 194. n.
Monasterium S. M. Virginis in Argentinâ
surgit primo à fundatione sua. 416. d.
Circà hune annum, Uerbertus Evigilans-
Canem , Cornes Cenoman. fratri succedit.
631. d.
AnnoChr. 1016.
Pontileviense prœlium in que Fulco Niger,
Andium Cornes, Odonem Blesarum Comitem
profligat. UO. n. 278. lU
Cœpil Henricus Senior hujus nominis I,
Cornes Lovan. et Bruxell. Marchio Sacri Im-
perii, filius Lamberti Senioris I Comit. Lovan.
Régit annis XXIII. Ejus filii . 416. d. e.
Stephanus fit Episcopus Claromontanus in
Arverniâ. 504. n.
Rodulfus III, Burgundiœ Rex, cuidam ex
fidelibus suis Amisoni et ejus uxori quam-
dam S. Mauritii terram concedit , silam in
Comitatu Bargensi, consentientibus Burcardo
Lugdunensi Archiep. et Agaun. Abbate ,
atque fralribus S. Mauritii. 546. d. e.
547. a.
Normanni Melo Duce cœperunt Apuliam
expugnare. 140. n. 447. d. 448. a.
Adelred inoritur in Londoniâ. Edmundus
filius ejus eligitur in Regem : cognominalur
Ferreum-Latus. 206. d.
AnnoChr. 1017.
Normanni qui anno prœlerito Apuliam pe-
tieranl, cum pluribus aliis in eamdem re-
gionem reverluntur , et Grœcos debellant
Mello Duce. 448. d. n.et seqq.
Edmundus, Rex Angliœ, proditione occi-
ditur 206 d. Rex Canutus mense Julio
ducil Emmam Ducis Normatiniœ filiam ,
Adelredi Régis viduam. 206. d. 309. b.
AnnoChr. 1018.
ArnulphuSf Gandav. Cornes, à Frisonibus
victus fugam meditatur, sed prœventus ab
André de Vienne l'EgHse de S. Symphorien ,
que Conrad et Mathilde ses père et mère a voient
donnée à cette Abbaye ; et il y ajoute tout ce
qu'un nommé Constance avoit construit dans un
territoire dépendant de l'Abbaye avec l'agré-
ment de l'Abbé Aimoin. 547. b-d. n.
Henri, fils du Roi Robert, prend le titre de
Duc de Bourgogne dans une Charte en faveur de
l'Abbaye de S. Bénigne de Dijon. 41 1 . n.
Bernard III, Comte de Substantion, donne au
Monastère de S. Michel de Cuse l'Eglise de
Ste. Croix près Melguel ou Mauguio. 416. d. n.
Bataille de Florines entre le Comte Lambert
fils de Rainier au long-col, Comte de Hainault,
alors appelé le Comté de Mons, et le Duc
Godefroy. Lambert y est tué. Sa femme Ger-
berge , à la sollicitation de son fils Henri,
donne à l'Abbaye de Gemblours un Fief ap-
pelle Tortosa. Gerberge meurt, et est inhumée
dans l'Eglise de sainte Gertrude de Nivelle.
201.6. n.
Poppon est ordonné Archevêque de Trêves.
Ce Prélat est souvent occupé de la profession des
armes. 194. n.
Fondation du Monastère de Notre-Dame
ou sainte Marie de Strasbourg. 416. d.
Vers cette année, Herbert surnommé Eveille
Chien, Comte du Mans , succède à son frère.
631. d.
L'an 1016 rfe y. C.
Bataille de Ponllevoy. Foulques le Noir ou
Nerra, Comte d'Anjou, y défait Eudes , Comte
deBlois. 140. n.,278. n.
Henri I surnommé l'Ancien, Comte de Lou-
vain et de Bruxelles, Marquis du saint Empire,
succède à son père Lambert l'Ancien, Comte de
Louvain. Il gouverne pendant 23 ans. Ses
enfans. 416. (/. e.
Etienne est fait Evêque de Clermont en Au-
vergne. 504. n.
Rodolphe III, Roi de Bourgogne, accorde à
un de ses fidèles, nommé Amison, et à sa femme,
la jouissance d'une terre qu'ils avoient acquise de
l'Abbaye de S . Maurice, et qui étoit située dans le
Comté de Berges, du consentement de Burchard,
Archevêque de Lyon , Abbé d'Agaune, et des
Religieux de S. Maurice. 546. d. e 547. a.
Première expédition des Normans dans la
Pouille, sous la conduite de Mélus. 140. n.
447. d. 448. a.
Ethelreti, Roi d'Angleterre, meurt à Londres.
Son fils Edmond est élu Roi. On lui donne le
surnom de Cote-de-fer. 206. d.
L'on 1017 de J.C.
Les Normans qui étoient entrés dans la Pouille
l'année précédente, y retournent en plus grand
nombre, et défont les Grecs , ayant Mélus à
leur tête. 448. d. n. et seqq.
Edmond, Roi d'Angleterre, est tué en trahison.
206. d. Le Roi Canut se marie au mois de Juillet
avec Emme fille de Richard, duc de Normandie,
veuve du Roi Ethelred. 206. d. 309. b.
Lan 1018 rfe/. C.
Arnoul, Comte de Gand , est battu par les
Frisons, et tué sans avoir eu le temps de s'en-
CHRONOLOGICUS.
vij
fuir. 416. e. Thierri, pour venger la mort de
son père Arnoiil , met presque toute la Frise à
feu et à sang. 417. a. b. n. L'Empereur envoie
Godefroi, Duc de Lorraine, contre Thierri : Go-
defroi est pris dans un combat. Les Frisons
ayant obtenu leur grâce de l'Empereur, mettent
Godefroi en liberté. Faix en Frise. 417. a. h.
Itier, Religieux de Cluni, est fait Abbé de Sa-
vigni. 548. n. (en 1020 selon d'autres).
Girin et Jarenton de Sal donnent à l'Abbaye
de Savigni l'Eglise de S. Julien de Sa!. 200. b.
Première expédition des Normans contre les
Sarrasins, en Italie. 448. n.
L'o7i1019rfe7. C.
Rodolphe III, Roi de Bourgogne , donne à
l'Abbaye de Cluni une Eglise de son Domaine ,
dite de S. Biaise, dans le Comté de Genève,
547. d. e. 548. a. b. c. 551, d. e. 552. a. b. Cette
Charte est aussi rapportée à l'an 1 029.
Hugues , Comte de Chalon-sur-Saône et
Evêque d'Auxerre, donne à l'Abbaye de Tour-
nus la Terre ou Ferme nommée en Latin, Islœis,
le 29 d'Aoiît jour de la Dédicace de l'Eglise de
Tournus , en présence de Geofroi , Evêque de
Chalon-sur-Saône, et de Gauzlin , Evêque de
Mâcon. 112. b. n.
Guifroi, Archevêque de Narbonne, dédie l'E-
ghse de Formigueres le 6 Octobre. 417. b. n.
Godefroi, Duc de Lorraine, meurt. Gozelon
son frère lui succède. 458. n.
Lan 1 020 de J. C.
Rodolphe III , Roi de Bourgogne , donne au
Monastère de Savigni, Dioc. de Lyon , le Do-
maine de Taloires avec l'Eglise de S. M. situés
dans l'Albanois : il ordonne que ce Monastère
demeure sous sa protection, sous celle de sa fem-
me Ermengarde et de ses successeurs. 548. c.d.n.
Bernard Taille-fer, Comte de Bésalu, périt
dans les eaux du Rhône : son corps est enterré
dans le Monastère de Ripouil. 290. a.
Foulque Nerra fonde un Oratoire à Angers ;
l'Evêque Hubert le consacre avec le Cimetière ,
en l'honneur de S. Nicolas. 593. n. 649. c.
Le Comte Eude fait élire le 2G Août, Fré-
déric Abbé de S. Flor. de Saumur : il est sacré
à Angers par l'Evêque Hubert, le 1 de Sep-
tembre. 278. a-b.
Itier succède à Durant, Abbé de Savigni.
199. d. Voyez l'année 1018.
L'an 1022 dej. C.
Mort d'Hervé , Thrésorier de S, Martin de
Tours, homme d'une très-sainte vie. Hugue, Ar-
chevêque de Tours , meurt peu après : Arnoul
lui succède. 1 18. a.
Plusieurs Seigneurs font différentes fonda-
tions à l'Abbaye de Savigni. 200. a-b. n.
L'an 1 023 de J. C.
Rodolphe III, Roi de Bourgogne, donne à
Perpétuité le Comté de Vienne à l'Evêque et à
Eglise de S. Maurice : époque du titre de
Comte que prennent les Archev. de Vienne.
549. a-d. n.
illisocciditur. U\6. e. Theodericus pafris Ar-
nulphi morlem ulciscitur : totam penè Frisiam
igné ferroque populatur . 417. a. b. n. Gode-
fridus, Duœ Lothar. ad debellandum Theode-
ricumab Imperatore missus, inprœlio capitur :
veniâFrisonibusabImperatore itnpetratâ, sol-
vitur à captivitate. Pacatis omnibus, bellorum
impetus conquiescit. 417. a. b.
Iterius, Cluniacens. Monach. Cœnobio Savi-
niacensi yAbbasprxfic . 548. n. (al. annol 020).
Girinus etJarento de Sal dant Abbatiœ Sa-
viniacensi Ecclesiam S.JulianidcSal. 200. b.
Prima Normannorum expeditio contra Sar-
racenos, in Italiâ. 448. n.
AnnoChr. 1019.
Rodulphus III, Rex Burg. Monasterio Clu-
niac . ex propriâ hœreditate, concedil Eccle-
siam S. Blasii, sitam in Pago et Comit. Ge-
nevense. 547. d. e. 548. a. b. c. 551. d. e.
552. a. b. Idem referturad annum 1029.
Hugo, Cabilonensis Cornes et Episcopus Au-
tiss. donat Monasterio Trenorc. villam Islœis
IV Kal. Septembris, quo die dedicalum est
Monasterium inprœsentiâ Episcoporum Jofredi
Cabilonensis, et Gausleni Matiscon. 112.
b. n.
Guifredus, Narbonn. Archiep. Ecclesiam de
Formigucriâ dedicatlINon. Octobr. 41 7. b. n.
Godefridus, Lotharingiœ Dux, obit. Succe-
dit Gozelo frater ejus. 458. n.
Anno Chr. 1020.
Rodulphus l H , Burgundiœ Rex , Saviniac.
Monasterio Diœc. Lugdun. donat Taluerias
villam in pago Albanensi sitam, cum Ecclcsiâ
S. M. ipsumqxie Monasterium sub sua et Er-
mengardis uxoris ac sucressorum protectione
vult permanere . 548. c. d. n.
Bcrnardus Scindens-ferrum, Cornes Bisul-
duni, Rodanum Iransmeans, périt in flumine :
corpus ejus ad Rivipulli Monast reportatum,
ibi humalur. 290. a.
Hubertus Andegav. Episcopus, fundatumà
Fulcone Nerra Oratorium, cum Cœmeterio
consecratinhon.S. Nicolai. 593. n.649. c.
Fredericus, Odonis Comitis prœcepto, S.
Flor. Salmur. VII Cal. Sept. Abbas elcctus,
Andegavis à Pontifice Iluberto Cal. Sept, con-
secralvr. 278. a-b.
Iterius, Abbati Saviniac. Duranto succedit.
199. d. Vide annum 1018.
Anno Chr. 1022.
Herveus, ThcsaurariusS. Martini Turon.vir
sanctissimus, obit. Hune proximè sequilur Tu-
r.on. Archiep. Hugo, cui substituitur Arnul-
fus. 118. a.
Dona multa Saviniac. Abbatiœ a pluribus
Nobilibus concessa. 200. a-b. n.
Anno Chr, 1023.
Rodulphus III, Burg. Rex Vienn. Comita-
tum donat in perpetuum Episcopis et Ecclesiœ
S. Mauricii Vienn. Ab ista concessione ,
Viennœ An^^'ep. urbis cjusdcm Comités intilu-
lantur. 549. a-d. n
vuj
INDEX
Placitum statuitiir de quodam allodio, in-
ter Augerium, Abbatem S. Pauli Narbonensis
et Raymundum : singutare prœlium decerni-
tur : M issus Abbatis, Communione susceptâ ,
parai se ad bellandum ; sed Guifredus ISarbon.
Archiepiscopus, Bernardus Abbas,Berengarius
et Richardus Vicecomiles, dant utrisque con-
siliwnutallodiuminter sedividant. 417. en.
Anno Chr. 1 024.
Joannes XIX Sedem Romanam occupât.
504. n.
Henricus II, Imperator, Pius et Sanctus
dictus, 1 3 Juin obit. 1 . a. 41 7. d. 461 . b. n.
557. n. Moriens successorem désignât Conra-
dum, Fraticorum orientalium Ducevi. 557. n.
Conradus ipsi succedit. 461. b. n. Sepelitur
apud Pabenberg, ubi Episcopatum fundave-
rat. 615. c-d.
Imperalrix Cunegunda, consilio fratrum
suorum Theoderici Metensis Ep. et Hetzelonis
Ducis Bavariœ,pro viribus Reipublicœ succur-
rit. 1 . a.
Poppo, Stabulensis Abbas, mortuo S. Hen-
rico Imperal. Principes Imperii inier se ré-
conciliât. 164. n.
Germaniœ regni Prœsules et Proceres pro
electione Régis coadunantur in planitie am-
plissima inter Moguntiœ et Wormatiœ coti/î-
nia. Suffragia divisa coarctantur in duos
Chunones, Majorem etJuniorem. 2. a-b. 616.
b. 617. b. Chuno Major seu Conradus, ortus
ah Otlonp Francorum Duce, Rex eligitur.
2. b-c. Unanimiler proclamatur. 61 7. a. Con-
radus II, Salicus dictus , Romanorum Rex
electus, 8 sept, ab Aribone Archiep. Moguntiœ
coronatur. 557. n. 617. c.
Cunegunda Imperatrix Conradi electionem
corroborât ; Regalia insignia à defuncto Im-
peratore sibi relicta offert Conr ado. 617. a.
Cisela Conradi uxor, pr opter quorumdam
invidiam à consecratione suâ per aliquot dies
impedila , tandem ex consensu et petilione
Principum coronatur. on. e.
Conradus II, Rex Francorum, Longo ba-
dorum, et ad Imperium Romanorum dcsigna-
tus , Teysterbandiœ Comitalum Ecclesice .
Martini Traject. donat. 557. a-b.
Poppo Stabul. Abbas -, Argentin, civitatis
Episcopatum sibi à Conrado Salico Imp. obla-
tum, ingeniose ethumiliter subterfugit. 1 64. n.
Haduisa, Comitissa Brilan.viduaGauffridi,
et mater ^lani et Eudonis, obit IX Cal. Mar-
tii. 371. d.
Stephanus Agathens. Ep. consilio et volun-
tate PrincipisBernardi de Andusia etejus uxo-
ris Garsindis, Eccl. dePalatiodedicat.AH. d.
Anno Chr. 1025.
Rex Conradus Basileam Burg. regni civi-
tatem veniens, eam Episcopo vacuatam inve-
nit : ab Udalrico, pro Basileensi Episcopatu
pecuniam susciptt immensam ; pœnilentiâ mo-
tus, volo se obligalpro Episcopatu aliquo vel
Abbatiâ nullam ampliùs pecuniam accipere.
2. d. Terminis Burgundiœ diligenter prœoc-
cupaiis, Conradus Basileam sibi subjugat.
Dans un Parlement tenu à Narbonne , au
sujet d'un franc aleu disputé entre Augier, Abbé
de S. Paul de cette ville, et Raymond, on ordonne
un duel : celui qui devoit combattre pour l'Abbé,
avoit reçu la Communion , et se préparoit à
l'action, lorsque Guifroi, Archevêque de Narb.,
l'Abbé Bernard, les Vicomtes Bérenger et Ri-
chard conseillent aux deux contendans de parta-
ger le franc-aleu. 417. c. n.
Uan\QUdeJ.C.
Jean XIX monte sur le Siège de Rome.
504. n.
L'Empereur Henri II , dit le Pieux et le
Saint,meurt le 13 de Juillet. 1. a.417. rf 461 b. n.
557. n. En mourant, il désigne pour son succes-
seur Conrad, Duc de la France orientale. 557. n.
Conrad lui succède. 461 . b. n. Henri est en-
terré à Pabenberg ou Bamberg , où il avoit
fondé un Evêché. 615.c-rf.
L'Impératrice Cunegonde, aidée des conseils
de ses frères Thierri , Evêque de Metz, et Héze-
lon, Duc de Bavière, met tout en œuvre pour
maintenir l'ordre dans l'Etat. 1 . a.
Après la mort de l'Empereur S. Henri, l'Abbé
de Stavélo Poppon met la paix entre les Princes
de l'Empire. 164. n.
Les Prélats et les Grands d'Allemagne s'af8»m-
blent dans une vaste plaine entre Mayence et
Wormes pour élire un Roi de Germanie. Les
suffrages se réunissent sur les deux Chunons pu
Conrad. 2. a-b. 616. h. 617. b. On élit Con-
rad l'aîné, descendant d'Othon, Duc de la
France orientale. 2. b-c. Il est proclamé d'un
consentement unanime. 617. a. L'Archevêque
de Mayence Aribon, couronne le 8 Septemb e
à Mayence Conrad II, dit le Salique, élu Roi
des Romains. 557. n. 617. c.
L'Impératrice Cunegonde confirme l'élection
de Conrad, et lui offre les marques de la Royau-
té, que le feu Empereur lui avoit laissées. 61 7. a.
Quelques envieux retardent la consécration de
Gisèle, femme de Conrad ; elle est enfin couron-
née du consentement et à la demande des Prin-
ces. 617. e.
Conrad II, Roi de la France (Orientale)
et de la Lombardie, désigné Empereur des Ro-
mains, donne le Comté de Teysterbande à l'E-
glise de S. Martin d'Ulrecht. 557. a-b.
Poppon, Abbé de Stavélo , refuse adroite-
ment et avec humilité l'Evêché de Strasbourg ,
que l'Empereur lui avoit offert. 164. n.
Haduise, Comtesse de Bretagne, veuve de
Geofroi, mère d'Alain et d'Eude, meurt le 21
de Février. 371 . d.
Le Prince Bernard d'Anduse et Garsinde sa
femme , font consacrer l'Eglise du Palais par
Etienne, Evêque d'Agde. 417. d.
L'on 1 025 rfe /. C.
Le Roi Conrad vient à Basle, ville du Royau-
me de Bourgogne, dont l'Evêque étoit mort :
Udalric lui donne une grosso somme, pour ob-
tenir cet Evêché ; Conrad se repent de cette
action , et fait vœu de ne jamais recevoir
d'argent pour aucun Evêché ou Abbaye. 2. d.
Il s'empare des frontières de la Bourgogne, et
soumet la ville de Basle. La Reine Gisèle fait la
paix
CHRONOLOGIGUS.
IX
paix entre lui et le Roi Rodolfe. 3. a-b.
Les Ducs d'Allemagne , de France et de
Lorraine, avec plusieurs autres , excitent des
fermentations contre Conrad : le peu de cas
qu'il en fait, ne l'empéclie point de préparer
une expédition en Italie. 3. b, 618. a.
Mort prématurée du fils de Robert , Roi de
France, Hugues, qui avoit été couronné à l'âge
de dix ans. 144. d.
Réginard, désigné Evèque de Verdun, ob-
tient de l'Empereur Conrad à prix d'argent ,
l'Eglise de Liège, après la mort de l'Evêque
Durand. 171 . a.
Gauzbert II, Abbé de S. Julien de Tours,
meurt après avoir gouverné 1 8 ans Sa mort
cause plusieurs maux à l'Abbaye : Arnoul, Ar-
chevêque de Tours, donne ce bénéfice à son
père Albert , sans le consentement des Reli-
gieux. 118. 6.
Saumur pris et brûlé par Foulque, Comte
d'Anjou. 278. c.
Election de Judithe à l'Abbaye de S. Gê-
nés dans le Comté de Substantion , Diocèse de
Maguelonne. 417. d.n. 418. a.
Le Roi Conrad célèbre la fête de Noël à
Liège. 418. a.
l'an 1026 de J. C.
Le Roi Conrad, de l'avis et à la demande des
principaux Seigneurs^ désigne son fils encore
enfant pour lui succéder, et part pour l'Italie.
418. rt. 618. b. Il donne en bénéfice l'Abbaye
de Rempten à Erneste, Duc d'Allemagne. 618.6.
Il célèbre la fête de Noël à Ipe {ou Iporée) ville
Royale {en Italie) : les Ambassadeurs de Ro-
dolfe, Roi de Bourgogne, assurent Conrad
que leur maître viendra à Rome pour assister à
son couronnement impérial. 3. b.
Rodolfe Ht, Roi de Bourgogne , confirme
à l'Abbaye de S. Bénigne de Dijon deux chau-
dières situées à Salins, que lui avoient données
Otton , Comte de Dijon, et Renaud son fils.
549. d-e. 550. a-c.
Bruno , depuis Pape sous le nom de
Léon IX, né en Lorraine, est ordonné Evêque
deToul, 134. 6.
Mort de Richard II, Duc de Norm. qui laisse
son Duché à Richard III son fils, et à Robert
son autre fils le Comté d'Hyêmes. 147. d. 212.
n. 309. r. D'autres Ecrivains mettent cette mort à
Vannée suivante.
L'Evèque d'Autun , Helmoin, soumet à per-
pétuité le Monastère de S. George de Couches à
l'Abbaye de Flavigny, située dans son Diocèse.
418. b.
Fondation de l'Eglise de S. Léonard à Bel-
lême, par le Comte Guill. Le Roi Robert et
plusieurs Seigneurs souscrivent la Charte. 63 1 . e.
Richard , par la grâce de Dieu, Abbé de
S. Vannes de Verdun , va à Jérusalem avec
700 pèlerins. 459. c. n.
En Italie , des chaleurs excessives expo-
sent quantité d'hommes et d'animaux à périr.
618. c.
Tome XI.
Gisela Reyina Rodulphum et Conradum paci-
ficat. 3. a-b.
Ernestus, Dux Alcmati. Cliuno seu Conra-
dus, Dux Franc. Fridericus, Dux Lothar.
cum pluribus aliis, contra liegem Conradum
facliones moliuntur : quos onmes parvipendens
Conradus, nihilominlis Italicam parât expe-
dilionem. 3. b. 618. a.
Hugo filius Roberti Franc. Régis, qui decen-
nts coronalus est, immaturd morte prœvenitur .
144. d.
Reginardus, designatus ad Episcopatum
Virdunensem, mortuo DurandoLeod. Prœsule,
Ecclesiam Leodiensem pecuniâ obtinet à Con-
rado Imper atore. 171. a.
Gauzbertus II , Abbas S. Juliani Turon.
posl 18 annos Prœlat. moritur ; posl cujus
mortern S. Juliani locus pessumdalur. Absque
Monachorum volunlate , patrem suuni A l-
berlum illi loco prœponit Arnulfus Turon.
Archiepis. 118. b.
Salmurum captum et incensum à Fulcone
Andegav. Comité. 278. c.
Juditha eligitur Abbatissa S. Gcnesii in
Comitatu Substantion. Diœc. Magalon. 417 d.
n. 418. a.
Rex Conradus natale Domini Leodii célé-
brât. 418. a.
Anno Chr. 1026.
Conradus Rex, consilio et petitione Princi-
pum regni, filium suum Uenricum puerum,
Regem post se désignât; mox Italiam profi-
ciscitur. 418. a. 618. b. Campidonensem
Abbatiam Ernesto Aleman. Duci confert in
beneflcium. 618. b. In Iporegia civitate na-
tale Domini célébrât : ibi Régis Burgundiœ
Legati promitlunt Rodulpintm Romam ven-
turum ad consecrationem Imperatoriam Con-
radi. 3. b.
Rodulphus III, Burgundiœ Rex , Diplo-
mate firmat donum cortinarum duarum in
villa Salinis, Monasterio S. Benigni Divion.
ab Otlone Comité et filio ejus Raynaldo colla-
tum. 549. d-e. 550. a-c.
Bruno, posteà Papa Léo IX , in Lothar.
7iatus, Tullensis ordinatur Episcopus. 1 34.
b.
Richardus II, Norman. Dux, morilur ,
terram relinquens filio suo Richardo IH, et
Roberlo alteri filio Comitatum Oximensem.
147. d. 212. n. 309 c. Anno sequenli juxta
alios.
Ilelmoinus Augustodun. Episc. Abbatiœ
Flaviniac. ALduœ sedi annexœ, perpétua subdit
et confert Monasterium Colchas S. Georgio di-
catum. 418. b.
S. Leonardi Bellism. Ecclesiam fundat
Guill. Com. Bellism. ejus Char tœsubscribunt
Robertus Rex et alii plures. 631. e.
Richardus, gratiâ Dei , Abbas S. Yitoni
Virdun. Jerosolymam petit cum septingentis
peregrinis. 459. c. n.
Tantus calor in Italiâ, ut animalia mul-
ta et hominum multitudo indh periclilentur.
618. c.
INDEX
Anno Chr. 1027.
Conradus Salicus Rex, à Romanis in Im-
peratorem elecius, Romœ die S. Paschœ Vil
Cal. Apr. à Papa Joannc XIX Iinperialem
suscipit beneAictioncm, et Regina Gisela Im-
peratricis consecralionem et nomen. 3. b. 418.
c. 618. d. Huic consecrationi aderant Roditl-
pfius, Rex Burg. et Angl. Rex Canutus. 3. c.
Imperator procedit in Apuliam, ubi com-
morandi licentiam concedit Normannis. 3. c.
Extra Basileam familiare cum Rodulpho col-
loquium liabet,in quo , Cisela procurante,
paceni firmat, régna Burg. sibi tradito. 3. d.
Natale Dom. Leodii célébrât Conradus. 418. c.
Rodulphus revertilur in Burgundiam ,• Im-
perator verô veniens in Franciam, Werinha-
rium Argentinœ civitalis Episcopum Legatum
mittit Constantinopolim. 3. e.
Uenricus I Remis, virente pâtre Roberto,
Francorum Rex ^U Maii coronatur. US] . n.
608. n.
Richardus II, Norman. Dux, moritur ;
apud Fiscannum juxtà patrem sepelitur . 206.
d. 321. a-b. Vide annum prœcedentem.
Chuno seu Conradus, Dux Franc. Orient.
" Imperatori se submiltens, in fionorem totum
restiluitur ; Ducatum Ilistrianorum et Carin-
tanorum recipit à Conrado Imperatore, cui
filioque ejus Henrico fîdus permanet. 61 8. e.
Dux Aleman. Ernestus Alsatiam provin-
ciam vastat. 3. c. Burgun<liam invadit, et
ultra castrum Solodurum quamdam. Insulam
aggere et vallo firmat ,■ Ecclesiœ Augiensi,
Abbatiœ S. Galli, necnon toti patriœ danmmn
in fer t non médiocre. 3. d.
Fredericus II, DuxLotharingiœ,obit. 3. c.
3TO. n. 452. n.
Translaiio corporis S. Wlframni Senon.
Ep. apud Fontanell. Monast. 476. b-c.
Anno Chr. 1028.
Conradus Imp. Pascha célébrât Aquisgrani.
418. c. Ibi filium suum Henricum , œtate
XI annorum, Principibusregni cum totâ multi-
ludine populi id probantibus , à Pelegrino
Archiep. Colon, die sancto Paschœ in Regem
consecrari curât etcoronari. 619. a.
Uenricus, filius Conradi, œtate XI anno-
rum, Aquisgrani Rex Germaniœ coronatur . 5.
n. 559. n. Regalem coronam cleri plebisque
electione percipit. 418. c.
Conradus II Imper, confirmât permutatio-
nem faclam inter Heymonem Virdun. Ep. et
Dudonem Primicerium Ecclesiœ Montisfalco-
nis, in gratiam Monasterii Deus-Louvart. 557.
c-d. 558. a-b.
Robertus, Franc. Rex, Diplomate approbat
Concilium Rogerii Catalaun. Episcopi, 576.
n.
Rodulphus III , Burgundiœ Rex, terram
quamdam et Ecclesias Diœc. Vesont. nobiliori
feminœ Ermemburgœ concedit. 550. de.
Bona quœdam ad usits Canonicorum Ecclesiœ
S. Mauricii Vienn. confert. 551 . b-c.
L'an \027 deJ. C.
Conrad le Salique ayant été élu Empereur par
les Romains, le Pape Jean XIX le couronne
à Rome en cette qualité , avec la Reine Gi-
sèle, le jour de Pâques 26. Mars. 3. b. 418.
c. 618. d. Les Rois de Bourgogne et d'Angleterre
assistent à cette cérémonie. 3. c.
L'Empereur va dans la Pouille ; il permet aux
Normans de s'y établir. 3. c. Hors la ville de
Basle, il a une conférence particulière avec Ro-
dolfe, qui lui cède le Royaume de Bourgogne ; ils
font la paix par la médiation de la Reine Gisèle.
3. d. Conrad célèbre la fête de Noèl à Liège.
418. c.
Rodolphe retourne en Bourgogne, et l'Em-
pereur vient en France, d'où il envoie Werin-
haire ou Vernier, Evêque de Strasbourg, Légat
à Constantinople. 3. e.
Le 14 de Mai, Henri lest couronné à Reims,
du vivant du Roi Robert son père. 481. n.
608.n.
Mort du Duc de Normandie Richard H, en-
terré à Fécamp auprès de son père. 206. d.
321. a-b. Voyez l'année précédente .
Conrad, Duc des François Orient, se soumet
à l'Empereur qui le rétablit dans tous ses hon-
neurs ; il lui donne le Duché d'Histrie et de
Carinthie : le Duc reste toujours attaché à l'Empe-
reur et à son fils Henri. 61 8. e.
Le Duc d'Allemagne Erneste ravage l'Alsace.
3. c. H fait une irruption dans la Bourgogne,
et fortifie une isle au-delà de Soleure ; il cause
de grands dommages à l'Eglise de Richenaw,
à l'Abbaye de S. Galle , et à tout le pays.
3.d.
Mort de Frédéric II, Duc de Lorraine. 3. c.
370. n. 452. n.
Translation des Reliques de S. Wlfran, Evêque
de Sens, dans l'Abbaye de Fontenelle fS. Van-
drillej. 476. b-c.
L'an 1028 de J. C.
L'Empereur Conrad passe les fêtes de Pâ-
ques à Aix-la-Chapelle. 418. c. Le jour de
Pâques, il y fait couronner son fils Henri âgé
de XI ans, par Pélégrin, Archevêque de Colo-
gne, du consentement des Grands de l'Etat et
du peuple. 619 a.
Henri, fils de Conrad , couronné Roi de
Germanie à Aix-la-Chapelle, à l'âge de XI ans.
5. n. 559. n. Il reçoit la couronne, après avoir
été élu par le Clergé et par le peuple. 418. c.
Conrad II confirme l'échange fait entre
l'Evêque de Verdun Heymon, et Dudon Pri-
micier de l'Eglise de Montfaucon , en faveur
du Monastère de Dieu-Louvart. 557. c-d.
558. a-b.
Robert, Roi de France, approuve le Concile
tenu par Roger, Evêque de Chàlon-sur-Marne.
676. n.
Le Roi de Bourgogne, Rodolfe III , donne
une terre et quelques Eglises dans le Diocèse de
Besançon , à une noble femme nommée Ermem-
burge; 550. d-e. et à l'Eglise de S. Maurice de
Vienne, quelques biens à l'usage des Chanoines.
551. b-c.
CHRONOLOGICUS.
^ï
Robert , Comte d'Hvêmes, se jette dans le
château de Falaise, pour s'opposer au Duc de
Normandie son frère. Richard bat cette place ,
iusqu'à ce que Robert se soumette. 147. d.
Le Duc retourne à Rouen, et meurt de poison
avec quelques-uns de sa maison , suivant le rap-
port de plusieurs personnes. 147. e. 628. c.
Mort de Richard III, Duc de Normandie , fds
de Richard II : son frère Robert prend le gou-
vernement. 147. e. n. 206. d. n.
Robert devenu Comte de Normandie, gou-
verne par les conseils de Richard , Abbé de
Verdun. 140. e. Un certain Rreton , nommé
Ermenolde , accuse auprès du Prince tous les
Grands de ses Etats, et met par ce moyen toute
la Normandie en guerre. L'Abbé Richard vient
à Rouen, rétablit la paix entre les Grands ; il
corrige Ermenolde, l'emmené à Verdun, et le
fait Moine. 143. a-b. n. Ermenolde revient en
Normandie, et y excite de nouveaux troubles.
Il est tué par un Forestier. 143. 6.
Robert, Duc de Normandie , pour conserver
la liberté de l'Abbaye de Fécamp , veut que
l'Abbé Jean soit consacré par l'Evêque d'Avran-
ches, et non par l'Arch. de Rouen. 288. n.
Un homme né libre, accusé d'avoir tué le
Comte Sigefroi , est condamné par le Synode de
Geitzlet (près de Mayence) à subir l'épreuve du
fer chaud pendant deux nuits ; il n'en paroît
point blessé. 418. c.
Mort d'Etienne IV, Evêque de Clermont en
Auvergne. 504. n.
Ardagnus succède à Rernier, Abbé de Tour-
nus. 112 c.
Frédéric élu Abbé de S. Julien de Tours à la
place d'Albert, dépouillé de cette dignité. 118.6.
L'an 1 029 de J. C.
L'Empereur Conrad célèbre la fête de Pâques
à Ralisbonne. 61 9. a.
Rodolfe, Roi de Bourg, à la prière de Re-
naud, Comte de Bourg, accorde à l'Abbaye de
Cluni l'Eglise de S. Nicolas de Poligni , Dioc.
de Besançon, quatre Chaudières à Sahns, plu-
sieurs Eglises et autres biens. 552. b-e. 553.
a-b. Il confirme une donation faite à l'Eglise
de S. Symphorien el S. Anatole, par Renaud ,
Comte de Salins : cette Eglise venoit d'être re-
bâtie par Ugue de Salins. 460. n. La vallée de
Salins étoit célèbre alors par ses sels ; et la mon-
tagne voisine, appellée le Mont d'or , par ses
eaux minérales. 460. b.
Mort de Bouchard, Archevêque de Vienne, le
19 Août. 556. n.
Wernier I, Evêque de Strasbourg , meurt ;
Guillaume lui succède. 418. c. 434. n.
Election de Guadal Domnuce, Evêque de Bar-
celonne. 394. n.
Mort de Fulbert, Evêque de Chartres. 349.
b. n.
Brunon, Evêque d'Ausbourg, frère de l'Em-
pereur Henri II, meurt à Ratisbonne : on trans-
Forte son corps à Ausbourg, où on l'enterre ;
Impératrice Giselle et son fils Henri accompa-
gnent le convoi. Eberhard succède à Brunon.
619.6.
Le Comte d'Angoulême , Guillaume , meurt
Roberlus Corn. Oximensis , ad resistendum
Duci Norman, fratri suo, intra Falesiœ cas-
trum se confert. Richardus Dux Falesiam op-
pugnat, donec Robertus subjiciaiur. 147. d.
Dux Rotomagwn redit y et cum suorum non-
nullis, ut ferunt plurimi, veneno périt. 1 47.
e. 628. c. Richardus III, Norman. Dux,
filius Richardi II, obit : post eum imperal
fraler ejus Robertus. 147. e. n. 206.
d. n.
Robertus Norman. Comilatuni adeptus ,
consilio Richardi Virdun. Abbatis, regni sut
negotia tractât. 140. e. Britto quidam Erme-
noldus omnes Norman. Optimates apud Ro-
berttim Principem accusât ; pravis ejuscotisiliis
intestine bello iota debacchatur Norman . .\bbas
Richardus Rotomagum adveniens, pacem in-
ter Principes restituit; correptum Ermenoldum
secum Virdun. deducit, quem Monasticis induit
veslimentis. 143. a-b. n.Erm. ad sua redit ;
ejus malignitate iterùm corrumpilur Norman-
nia. Occiditur à cjuodam Forestario. 143. b.
Robertus, Norm. Dux, Joannem Fiscan.
Abbatem , non à Roberlo , Rolom. Archiep.
sed ab Abrinc. Episc. Ilugone vuUconsecrari,
ut Monasterii libertas fueatur. 288. n.
In Synodo Geizlic. ( seu Geilzletensi propè
Mogunt.) homo ingenuus de homicidio Sige-
fridi Comitis incusatus, ex Synodali décréta,
per duas nocles candenti ferro probatus, illœsus
apparet. 418. c.
Mors Stephani IV, Ep. Claromont. in
Arvern. 504. n.
Abbati Trenorc. Berner io mortuo succedit
Ardagnus. 112. c.
Alberto ejectq, S. Juliani Turon. Abbas fil
Fredericus. 1 18. b.
Anno Chr. 1029.
Conradus Imp. Ralisbonœ in Bajoaria Pas-
cha célébrât. 619. a.
Rodulphus III , Burg. Rex , ad preces
Reinaldi Burg. Com. Abbaliœ Cluniac. con-
cedit Ecclesiam S. Nicolai de Poliniaco in
Diœc. Vesont. quatuor caldarias apud sati-
nas, bona alia multa et Ecclesias. 552. b-e.
553. a-b. Diplomate confirmât donum à
Raginaldo Salinensi Comité factum Ecclesiœ
SS. Symphoriani et Anatolii noviter per i'go-
nemSalinarium reœdificatœ. 460. n. Celelyris
tune Salinarum vallis, propter salis confectio-
nem rvicinus nions, aureus die tus, limpidissimo
medicinaliuin aquarum fonte famosus. 460. b.
BurchardusVicnn. Archiep. 19 Aug. obit.
556. n.
Wernherusl, Argentin. Ep. obit: succe-
dit Willelmus. 418. c. 434. n.
Barcinon. Ep. eligitur Guadallus Dom-
nucius. 394. n.
Mors Fulberti Carnot. Episcopi. 349.
b. n.
Bruno , Episcopus Augustensis , frater
Ilenrici II Imper, obit Ratisbonœ : corpm
ejus , prosequentibus Giselâ Impératrice et
filio ejus Ilenrico, Augustam Vindelicam dc-
ductum, ibi sepelitur . Brunoni succedit Eber-
hardus. 619. b.
Cornes Engolism. Guilklmus de Jerusa-
XIJ
INDEX
lem reversus, obit. 263. n. 548. e. n.
Petrotïilla , conjux Gaitfredi , Com. En-
golism. fundat Monasterium S. Pauli de Bota-
villa : ubi posleà sepelilur. 264. b-c.
S. Mariœ .'S'ucariensis Monast. ab Hiiberto
quodam exslructum : cujus primus Abb.
Evrardiis , qui cl Maj or is- Monast. Abbas
erat. 218. a. n.
Circà hune annum, Alanus, Britan. Com.
servilium et fidelitatem Norman. Duci Ro-
bertopromitlit. 2\2. n.
AnnoChr. 1030.
Finis belli civilis adversiis Regem Roberlum
à filiis excilati. 364. n. Robertus, Franciœ
Rex, et Constantia Regina S. Saviniano lo-
culum aura, argento gemmisque pretiosis or-
natum compommt. Rex Senonis adest trans-
lationi corporis ejusdem Sancti quod cum filio
sua Roberto delatum propriis manibus in
parato loco reponit VU! Calend. Seplembris.
566. c. n. Idem Rex Robertus in Pisciacensi
Palatio regium prœceplum concedil Adraldo
Abbati SS. Vincentii et Germant in suburbio
Paris, quo injustas consuetudines à Drogone
Comité Advocationis specie in villis Abbatiœ
extortas penitùs abrogat. 580. n. 597. n.
(Vide Tom. X.)
S. Vincentii Metensis Ecclesia dedicatur
II. Id. Mail. 435. n . Ecclesia B. M. in civitate
Altrebatensi flammis consumilur . 123. n.
Gerardus, Episcopus Camerac. Ecclesiam
B. M. Cameracensis dedicat M Octobr. 418.
c. Monasterium S . Andreœ fundat. ibid.
Willelmus V, Aquitan. Dux , et Cornes
Pictav. Magnus dictus, in Malliacens. Cœno-
bio Monachus factus , obit pridih Calend.
Februarii. 278. n.
Leodegarius B. Burchardo in Archiepisc.
Viennensi succedit. 556. n.Circàhunc annum,
Arnaldus crealur Magalon. Episcop. 454. n.
Imperator Chuonradus apud Ingelnheym
Pascha célébrât. Ernestus, Alemanniœ Dux,
priiis adversùs Imperatorem rebellis, Duca-
tum recipit eâ lege ^lt Wehelonem Mil item
suum , qui multis factionibus Regnum tur-
baverat, quasi hostem Reipublicœ cum omnibus
suis persequeretur , idque se facturum cum
Sacramento confirmaret : renuit Erneslus et
Ducalum amittit. Ernesto hoste publico Im-
peraloris declarato, Ducalus ejus confertur ab
Imperatore, Hcrmanno ejusdem Ernesti fratri
juniori : tum communi consilio omnium Prin-
cipum Regnt, Erncstum etsequacesab Episcopis
excommunicari facit Imperator, eorumque
res publicari jubet. 619. b. c. Ernestus Du-
catûs dignitate privatus, pergil in Franciam
Latinam ad Odonem Comitem propinquum
suum, à quo nihil solatii contra Imperatorem
suscipit. 4. a.
S. Olavus, Rex et Martyr , injuste péri
mitur à Norvegis. 309. c.
Anno Chr. 1031.
Obit Robertus, Rex Franciœ. 118. b.
après son retour de Jérusalem. 263. n. 548. e. n.
Fondation du Monast. de S. Paul de Boute-
ville, par Pélronille, femme de Geofroi , Comte
d'Angoulême, qui y fut enterrée dans la suite.
264. b-c.
Un certain Hubert bâtit le Monastère de
S. Marie de Noyers ; Evrard , Abbé de
Marmoutier, est fait premier Abbé de Noyers.
218. a. n.
Environ cette même année, Alain , Comte
de Bretagne, fait serment de fidélité à Robert ,
Duc de Normandie. 212. n.
Van 1 030 de J. C.
Fin de la guerre civile excitée par les mé-
contenlemens des fils du Roi Robert. 364. n.
Robert, Roi de France, et la Reine Constance
font faire pour les Reliques de S. Savinien un
tombeau enrichi d'or, d'argent et de pierres
précieuses. LeRoiassiste à la translation du corps
de ce Saint le 25 d'Août, et le porte lui même
avec son fils Robert au lieu qui étoit préparé
pour l'y enfermer. 566. c. n. Le même Roi
étant à Poissy , accorde à Adralde, Abbé du
Monastère de S. Vincent et de S. Germain au
fauxbourg de Paris, un Diplôme royal par le-
quel il abroge toutes les mauvaises coutumes
que le Comte Drogon avoit établies |)ar force ,
sous prétexte de l'Avouerie dans les terres dépen-
dantes de cette Abbaye. 580. n. 597. n.
{Voyez le Tome X.)
Dédicace de l'Eglise de S. Vincent de Metz
le 14 Mai. 435. n. Incendie de l'Eglise de N. D.
d'Arras. 123. n.
Gérard, Evêque de Cambrai, dédie l'Eglise
de N. D. de Cambrai le 17 Octobre. 418. c. Il
fonde le Monastère de S. André, ibid.
Guillaume V, dit le Grand, Duc d'Aquitaine,
et Comte de Poitiers, s' étant fait Religieux de
l'Abbaye de Maillezais , meurt le 31 Janvier.
278. n.
Léger succède au B. Burchard dans l'Arche-
vêché de Vienne. 556. n. Vers cette année,
Arnaud est fait Evêque de Maguelonne. 454. n.
L'Empereur Conrad célèbre la fête de Pâ-
ques à Ingelheim. Ernest,. Duc d'Allemagne
(ou de Souabe), qui s'étoit révolté contre l'Em-
pereur, reçoit la liberté de rentrer dans son Du-
ché, à condition qu'il fera serment de poursuivre
avec toutes ses forces, comme ennemi de l'Etat,
Wehelon, l'un de ses partisans qui avoit trou-
blé le Royaume de Germanie par ses factions.
Ernest n'accepte point cette proposition , et
perd son Duché. Il est déclaré ennemi pu-
blic de l'Empereur , qui confère ce Duché à
Herman , frère puîné d'Ernest. L'Empereur,
de l'avis unanime des Grands, fait excommunier
Ernest et ses partisans par les Evêques , et
fait vendre publiquement leurs biens. 619. b. c.
Ernest chassé de son Duché, vient en France
trouver le Comte Eudes son parent , dont il
n'obtient aucun secours contre l'Empereur.
4. a.
Saint Olaiis, Roi et Martyr, est mis à mort
injustement parles Norvégiens. 309. c.
L'an 1031 deJ.C.
Robert, Roi de France, meurt. 118. b.
CHRONOLOGICUS.
XllJ
160. n. 221. d. 247. a. 276.6. 293. e. 364.
r. n. 367. b. 380. b. 385. 6. 386. d. 608. n.
au château de Melun. 160. n. au mois de Juillet.
160. n. le 20 Juillet. 608. n. au mois de Dé-
cembre. 118. b. Il est enterré dans l'Eglise de
5. Denys. 380. b. Son fils Henri lui succède.
118. b. 158. (I. 247. a. 294. c. 364. c. n.
367. 6. 380. 6. 385. b. 386. rf. 481. n. Robert
laisse trois fils et une fille, 398. d. n.
Henri reçoit à Langres la nouvelle de la mort
du Roi son père. 203. c. Henri, Roi de France,
fait alliance avec l'Empereur Conrad. 364. c.
Constance sa mère s'empare de la plus grande
partie du Royaume, et attir* plusieurs Barons
dans ses intérêts : elle entreprend de chasser
Henri du Trône, et d'y placer Robert frère de
Henri. 34. b. 148. a. 158. d. .n. 364. c.
380. b. 398. d. 399. a. 410. e. Elle s'empare
de Senlis et de Sens , des châteaux de Bétisi ,
Dammartin , le Puiset , Melun , Poissy et
Coucy. Elle détache du parti de Henri plu-
sieurs des principaux Seigneurs de France et de
Bourgogne , eiitr'autres Eudes , Comte de
Champagne, à qui elle donne la moitié de la
ville de Sens. 158. d. 398. c. d. 399. a. Le
Roi Henri, de l'avis de ceux qui lui étoient at-
tachés, se réfugie à Fescamp auprès du Duc de
Normandie avec douze de ses plus affidés ser-
viteurs. Il y est reçu avec honneur et comblé de
présens. Quelque temps après, le Duc Robert
i'équippe d'armes et de chevaux, et le recom-
mande à son oncle Manger, Comte de Corbeil ,
à qui il ordonne de ne pas épargner les Sei-
gneurs de son voisinage qu'il sauroit avoir aban-
donné leur Roi et être contraires à ses intérêts.
Il met lui-même de fortes garnisons dans les
places de Normandie voisines de la France , et
attaque vigoureusement les rebelles jusqu'à ce
qu'ils se soumettent au Roi Henri, et rend par-
là inutiles les efforts de la Reine Constance. 34.
6. c. 148. a. 158 d. n. 221. d. 247. d. 398.
c.d.
Le Roi Henri fait échouer les intrigues de sa
mère. 364. a. 410. c. H triomphe des obstacles
qu'elle lui a suscités : il reprend les places dont
elle s' étoit emparée. 158. d.n. 159. a. 399. a.
Il attaque Eudes, Comte de Champagne : il lui
enlevé le château de Gournai. 351 . d. et dans la
suite la partie de la ville de Sens que la Reine
Constance lui avoit abandonnée. 159. a. 399.
b. Il poursuit à main armée Baudoin , Comte de
Flandres ; il lui prend plusieurs places fortes, et
les fait démolir. 399. b. Constance fait sa paix
avec Henri, et lui reste fidèle le reste de ses
jours. 159. a. 399. a. Le Roi Henri secondé
par Baudouin, Marquis de Flandres, détruit un
château appartenant à Hugues Bardoul, nom-
mé Meris-villa. Il forme le siège du château de
Pithiviers qu'il prend au bout de deux ans, et
le brûle. 159. a. n. 457. c. n. Il fait plusieurs
donations à l'Abbaye de S. Vincent de Laon.
565. 6. Il réforme les mauvaises coutumes que
le Comte Rainard avoit injustement établies
daps les dépendances de l'Abbaye de S. Pierre
le Vif de Sens, et confirme les immunités de
cette Abbaye. 566. a. Il donne au Monastère
de S. Germain des Prés, du consentement de
160. n. 221. d. 247. a. 276. b. 293. e.
364. c. n, 367. b. 380. b. 385. b. 386. d.
608. n. in castro Mcledun. 160. n. même
Julio. 160. n. 20 Julii. 608. n. mense De-
cembri. 118. b. Sepultusin Ecclesia S. Dio-
nysii. 380. b. Siicccdit Ilrnricus filius ejus.
118. b. 158. d. 247. a. 294. c. 364. c. n.
367. b. 380. b. 385. b. 386. d. 481. n.
Très filioset umm filiam relinquit. 398. d.n.
Ilenricus apud Limjonas accipilnnnliumde
morte patris sui Roberti. 203. c. Ilenricus,
Rex Franciœ, et Conradtis Imper, confede-
rantur. 364. c.
Consla7ïtia mater Ilenrici Régis maximam
Regni portionem et plu r es Barones ad se tra-
hit : Henricum à regali fastigia tentât depo-
nere, et Robertum fratrcm ejus in Regem
subrogare. 34. b. 148. a. 158. d. n. 364. c.
380. b. 398. d. 399. a. 410. e. Constantia
Regina urbes invadit Sylvancctcnsem atque
Senonensem, castella Bistisiacum, Domnum-
Martinum , Puteolum , Meledununi , Pissia-
cum et Codiciacum. Multos Franciœ et Bur-
gundiœ Proceres à filii fidelitate subducit,
inter quos Odonem, Campaniœ Comitem, cui
medietatem Senonicœ civitatis donat. 158. d.
398. c. d. 399. a. Ilenricus Rex , consultu
suorum, cum duodecim Clientulis, ad Rober-
tum ISormannorum Ducem apud Fiscannum
confugit ; honorifich roceptus, multis donis ho-
noratur. Non mnlld post equis et armis in-
structum patruo suo Malgerio Comiti Corbu-
liensi Dux Regem committit, rnandam ut suis
in partibus omnes incendiis et tormenlis afjli-
gat quos ab ejus fidelitate désertas noverit et
alienos. Ipse verô per cuncla suœ ditionis
castella Franciœ contcrmina militum manum
constituit validissiniatn : crebris conflictibus
rebelles violenter oppugnat, donec cervicibus
flexissuo Régi reconcilicntur et matris in-
felicissimœ conatus omninà annihUentur. 34.
b. c. 148. a. 158. d. n. 221. d. 247. d.
398. c. d.
Ilenricus Rex omnia matris machinamen-
ta pessumdat. 364. a. 410. e. Malrem de-
vinc.it ; castra à maire occupata cœpugnat.
158. d. n. 159. a. 399. a. Odonem Campa-
niœ Comitem aggreditiir : Gornacum cas-
trmn illi aufert. 351. d. Etannis insequen-
tibus Sinonicœ urbis partem Comiti traditam
À Constantia ad suum iterum dominium re-
vocat. 159. a. 399. b. Balduinum, Flandriœ
Comitem, armis proscquitur, plura Castella
capit et diruit. 399. b. Constantia à filio
dextram expetit , ipsi jidelis ad mortem
usque permanet. 159. a. 399. a. Ilenricus
cum Marchione Flandrensium Balduino ,
Hugonis Bardulp, castellum Meris - villam
evertil j Petueram castellum biennali obsi-
dione suam redigit in potestatem, et incendit.
159. a. n.457. c. n. Dona confert Abbatiœ
S. Vincentii Laudun. 565. b. Malas consue-
tudines reformat quas injuste per villas Ab-
batiœ S. Pétri vivi Senon. exigehat Rai-
nardus Comes : ejusdem Monast. immuni-
tates confirmât. 566. a. Idem, Adraldi
S. Germani Paris. Abbatis consensu, Pra-
tensi Cœnobio attribuit Yiariam Antonia-
IIV
INDEX
cam gwam Warinus Miles occupaverat. 597.
Rodbertus , frater Henrici Régis, Duca-
ium Burgundiœ oblinet. 247. a. 323. e.
483. n.
Gaufridus Marlcllus , Com. Andegav.
Agnetem ducit incesto Conjugio, Calend.
Jantiar. 28B. c. n.Urbs Andegava V Calend.
Octobr. comburitur. 286. c. d,
Britannorum Cornes, Alanus, àRobertiDu-
cis servitio surripere se aggreditur : Dux
adversùs eum movet exercitum, et non longe
à Fluv. Coisnon ad munimen Normannici li-
mitis castrum Carrucas ( al. Carvicas ) ex-
truit. Britanniam invadit , tolumque Doli
Comitatum flammis tradit, atque cum prœdâ
ingenti repetit Normanniam. Illatum sibi
improperiwn cupiens ulcisci Alanus, Abrin-
calensem Comitatum demoliendum properat.
Occurrunt illi Nigellus et Alvredus, Gigas
dictus, castelli custodes , et cruentâ strage
Britones depopulantur. Alanus cum dedecore
Redones venit. 34. d. 35. a.
Robertus, Guillelmi Belesmensis hœres, in-
festus Cenomanensibus et Normannis, ultra
Sartam expeditionem agens, capitur à Ce-
nomanensibus, elapud Balaum castrum duo-
bus annis in carcere custoditur. 34. c.
Rodulphus III, Burgund. Rex, ad rcstau-
randum S. Andrcœ Vienn. Monast. puellare,
multas confert terras et bona : sancit ut Monast.
sit ab omni censu libemm et ab omni exac-
tione judiciariœ potestatis . 553. c.
Canutus , Rex Angliœ , Romam pergit.
309. c. ( Juxtà Pagium anteannum 1028).
309. n.
Concilium Bituricense : in que statuitur
Corpus Domini non diutiîis servandum quàm à
Dominicain aller am. 503. n.
Concilium Lemovicense II ad Apostolatum
S. Martialis definiendiim celebratur XIV Cal.
Sept. In eo multa ad disciplinam Ecclesiasti-
cam pertinentia decernuntur , scilicet circà
renovationem Corporis Domini in Ecclesiis
sœcularibus per duodecim terminas désigna-
tos ; in Monasteriis verà ad arbilrium Ab-
batum faciendam : circà destitutioncm Clerici
sœcularis cui collata fuerat AbbatiaS. Pétri
Bellilocensis, et Rcgularis Abbatis institution
nem : circà depositionem Presbyterorum ,
excommunicalionem et absolutionem ; libcr-
tatem servorum, quibus in locis péri debeat
aut soleat : denique circà absolutionem ab ex-
communicatione non accipiendam à Summo
Pontifice inconsulto proprio Episcopo. 503 et
504.
Hoc tempore cœpit Ecclesiœ Gallicanœ
Clerus pacemet quietem inter bella privata
gerentes sub anathematis pœnâ staluere. Cui
quidem Ordinationi provisum à Conciliis Bi-
turicensi et Lemovicino II, hoc anno habitis.
508. d. e. 509. a. b.
Meinv:ercus, Episcop. Paderb. veritatem
Reliquiarum S. Felicis Mart. triplici ignis
probatione explorât. 277. n. S. Vedasti Mo-
l'Abbé Adralde, la Voyerie d'Antony, dont un
Chevalier , nommé Warin , s'étoit emparé.
597. n.
Robert, frère du Roi Henri , est fait Duc
de Bourgogne. 247. a. 323. e. 483. n.
Geoffroy-Martel , Comte d'Anjou , contracte
le 1 Janvier avec Agnès un Mariage incestueux,
selon la discipline de ce temps-là. 286. c. n. In-
cendie de la ville d'Angers le 27 Sept. 286. c. d.
Alain , Comte de Bretagne , veut se rendre
indépendant du Duc de Normandie : le Duc
Robert fait avancer son armée contre lui , il
élevé un château près de la rivière de Coisnon
pour assurer la frontière de Normandie ; il entre
en Bretagne, met à feu tout le Comté de Dol ,
et retourne en Normandie chargé d'un grand
butin. Alain, pour se venger, accourt dans le
dessein de ravager le Comté d'Avranches. Néél
et Auvray le Géant, Gouverneurs du château ,
viennent à sa rencontre, taillent en pièces les
Bretons, et en font un grand carnage. Alain re-
gagne la ville de Rennes avec la honte d'avoir
manqué son coup. 34. d. 35. a.
Robert, héritier de Guillaume de Belléme ,
fait des incursions dans le Maine et dans la Nor-
mandie. Il est pris par les Manseaux dans une
expédition au-delà de la rivière de Sarte, et
détenu prisonnier dans le château de Ballon pen-
dant deux ans. 34. c.
Rodolphe III, Roi de Bourgogne , donne
plusieurs terres pour la restauration de l'Abbaye
des Religieuses de S. André de Vienne , et
l'exempte de toute redevance et des droits que
les Juges avoient coutume d'imposer. 553. c.
Canut, Roi d'Angleterre, va à Rome. 309. c.
{Suivant Pagi ce voyage doit être placé avant l'an
1028 : au plutard en 1027.) 309. n.
Concile de Bourges : il y est ordonné de re-
nouveller le Corps deN. S. tous les Dimanches.
503. n.
Second Concile de Limoges le 19 Août,
assemblé particulièrement pour décider la ques-
tion de l'Apostolat de S. Martial. On y fait plu-
sieurs Réglemens concernant la discipline Ec-
clésiastique : les principaux regardent le re-
nouvellement du Corps de N. S. qui doit être
fait dans les Eglises séculières douze fois l'année
aux jours déterminés par le Concile, et dans les
Abbayes à la disposition des Abbés : la desti-
tution de l'Abbé Clerc séculier de S. Pierre de
Beaulieu , et l'institution d'un Abbé Régulier :
la déposition des Prêtres : les formes à observer
dans l'excommunication et dans l'absolution :
le lieu où il est permis ou d'usage d'affranchir les
serfs. Enfin le Concile décide qu'un excom-
munié ne peut obtenir son absolution du Pape ,
sans s'être adressé d'abord à son Evèque. 503 et
504.
Dès ce temps-ci, le Clergé de France com-
mence à défendre les guerres privées des Sei-
gneurs particuliers sous peine d'excommunica-
tion. Les Conciles de Bourges et de Limoges
tenus cette année en avoient fait un Règlement.
508. rf. e. 509. a. b.
Meinwercus, Evêque de Paderborn, éprouve
la vérité des Reliques de S. Félix , Martyr, en
les faisant passer trois fois par le feu. 277. n.
CHRONOLOGIGUS.
XY
L'Evêque Gérard dédie l'Eglise de l'Abbaj'e de
S. Vaast nouvellement rebâtie. 124. n. Dédi-
cace de l'Eglise de S. Thomas de Strasbourg par
l'Evéque Guillaume, qui jette les fondemens du
Monastère de S. Pierre. 418. d.
Il s'élève de grandes divisions après la mort
de Burchanl II , Archevêque de Lyon : Odilon
est désigné pour lui succéder; mais Burchard,
Evêque d'Ausbourg , neveu de l'Archevêque ,
quitte son Siège pour s'emparer de celui de
Lyon. 144. c. d. n.
Mort de Lambert, Evéque de Langres : Ri-
chard lui succède, et ne tient le Siège Episcopal
que cinq mois : il a pour successeur Hugues ,
que le jeune Roi Henri accompagne à Langres ,
pour assister à son Ordination. 203. b. 349. e.
Guillaume, Abbé de S. Bénigne de Dijon,
meurt à Fescamp , après avoir gouverné l'es-
pace de 42 ans. 349. e. 350 a. Gérard, Abbé
de Fonlenelle, [aujourd'hui S. Vandrillé) est
assassiné dans son lit le 29 Novem. la quatrième
année du Gouvernement de Robert , Duc de
Normandie : on croit qu'il a été martyrisé. Le
Duc Robert fait mettre en sa place Gradulfe ,
alors Doyen de cette Abbaye , qu'il gouverne
pendant seize ans avec beaucoup de prudence
et de modération. 16. a. 386. d. Jean, Abbé
de Mouzon, meurt : Rotulfe lui succède. 318.
d. Mort de S. Aymeric, fils de S. Etienne,
Roi de Hongrie. 294. c.
Van 1 032 de J. C.
Henri, Roi de France, confirme l'alliance avec
l'Empereur Conrad. 415. a. n. Il vient assiéger
Sens avec une grande armée : il campe dans le
village appelle Massy-le-Grand . 196. a. 308. h.
Foulques, Comte d'Anjou, le premier après
le Roi dans celte expédition , pille l'Abbaye
de S. Pierre : on donne assaut à la ville, il
y périt beaucoup de monde, le reste s'enfuit.
Le Roi Henri, par considération pour le Roi
son père, qui avoit beaucoup d'affection pour
ce lieu, en retire les soldats, et trois jours
après revient à Paris. 196. a. h. 308. b. Mort
de la Reine Constance, suivant Raoul Glaber.
160. 72.
Le Comte Geoffroi ayant acheté d'Adèle le
Comté de Vendôme, vient trouver le Roi de
France, se prosterne à ses pieds, et reçoit de
sa main l'investiture de ce Fief. 31 . d. Le même
Comte Geoffroi et Agnès sa femme , bâtissent
l'Abbaye de la Trinité à Vendôme, et la don-
nent par forme de Patrimoine et d'Aleu à Saint
Pierre et à l'Eglise Romaine, du consentement
cependant de l'Evéque Diocésain. 31. d. 159.
c. 270. (/. 271. a. n. 505. d. 506. b.
Rodolphe III , Roi de Bourgogne , sur-
nommé le Lâche, laisse en mourant son Royaume
et sa Couronne à Henri son petit-neveu, fils de
l'Empereur Conrad. 260. a. d. nn. Il envoie sa
Couronne à l'Empereur Conrad, et lui donne
son Royaume. 73. b. 163. b. n. 418. d. Il
meurt. 4. a. 8. c. 73. b. le six de Septembre.
419. a, Séliger apporte à l'Empereur Conrad
la Couronne et les Ornemens Royaux de
Rodolphe. 18. c.
Eudes François, Comte de la Champagne Cel-
tique ou Gauloise , et neveu de Rodolphe ,
nasterium denuô œdificatum consecrat Gerar-
dus Episcopus. 124. n. Monasterium S. Tho-
mœ Apostoli in Argentinâ consecratur ab Epis-
copo Wilhelmo : S. Pétri Monast. ab eodem
inchoatur. 418. d.
Post mortem Burchardi II, Lugdunens.
Archiepiscopi dissensio maxima oritur : Odilo
cjus successor designalur; sed Burchardi nepos
Burchardus Augustanus Episcopus, relictâ
Sedepropriâ, Lugdunensem arripit. 144. c.
d. n.
Lamberlus Lingonensis Episcopus obit : Ri-
chardussucceditmensibus Y ; post quemHugo,
queni Ilenricus juvenis Rex ordinandum de-
ducit ad civitatem Lingonas. 203. b. 349.
e.
Guillelmus, AbbasS. Benigni Divion. post
42 annos regiminis obit apud Fiscannum.
349. e. 350. a. Gerardus, Abbas Fontanel-
lensis, anno quarto Ducaminis Roberti Nor-
mann. Principis, in suo lecto perimitur III
Ralend. Decemb. martyrio, ut creditur, coro-
natus. Gérard 0 Gradulfus tune Decanus, suc-
ceditjussu Roberti Principis, atque per annos
16 officium sagaciter et modeste disponit. 16.
a. 386. d. Joannes, Mosomemis Abbas, obit :
succedit Rotulfus. 318. d. S. Aymericus fît.
S. Stephani, Ilungariœ Régis, vitâ defungitur.
294. c.
Anno Chr. 1032.
Rex Ilenricus cum Conrado Imperatore
amicitiam firmat. 415. a. n. Hcnricus copio-
sum exercitum applicat Senonis : in villa ,
qitœ Masciacus major dicitur, castra ponit.
196. a. 308. b. Fulco , Cornes And egaven-
sium, primus post Regem in ipsâ expeditione,
Abbatiam S. Pétri frangit : urhis assultu
multi cadunt, cœteri fugiunt. Rex tactus
amore patris sui Roberti, qui valde ipsum
locum dilexit, ab eo milites ejicit , et post
tresdies Parisius redit. 196. a. b. 308.
b. Constantia Regina obit, juxtà Rad. Glab.
160. n.
Goffridus, Cornes, emplo ab Adelâ Vindo-
cinetisi Comitatu, Regem Franciœ Henricum
adit, eique humo deveniens , de manu ipsius
dono s'iscipit prœdictum honorent. 31 . d.
Ipse et Agnes uxor cjus Cœnobium SS. Tri-
nitatis apud Vindocinum constiluunt, illudque
S. Petro et Ecclesiœ Romance in Patrimonium
et Alodium devovent , ammvntp Carnotensi
Episcopo Diœcesano. 31. d. 159. c. 270. d.
271. a. n. 505. d. 506. b.
Rodolphus III , Burgund. Rex, Ignavus
dictus, moriens Regnum cum Diadcmate Ilen-
rico Conradi filio nepoti suo testamento re-
linquit. 260. a. d. nn. Diadema suum Con-
rado Impcratori niitlit, Regnumque tradit.
73. b. 163. b. n. 418. d. Obit. 4. a. 8. c.
73. b. y III Idus Septembris. 419. a.
Rodolphi Diadema Regniqueinsignia Conrado
Impcratori per Seligerum afferunlur. 18. c.
Odo Francigena , Celticœ seu Gallicœ
Campaniœ Cornes, Rodulphi sororis filius.
XVI
INDEX
Burgundiœ Regnum ad se pertinere conten-
de7is, illud armalâ manu ingreditur : castra
munitissma sive civitales vi capil, et in ils
prœsidia ponit. 4. a. b. 8. c. 18. c. 143. c.
260. d. nn. 419. a.
Imperalor Conradus, dum in subigendis Po-
lonis moralur, Odonis in Burgundiam audit
progressus : Nalalem Domini in Argentinâ
civitate célébrât cum filio suo Henrico, iterque
parât in Burgundiam. 4. a. b, 18. c.
260. d.
Defuncto Rodolpho, Burgundia in Pronin-
ciam redacla. A tempore Arnulfi Impera-
toris Reges Burgundiœ ipsam trnuerant per
130 annos et ampliùs. 163. b. n. 171. b.
637. b.
Rotbertus et Richardus à Normanniâ Fran-
corum digressi, Apuliam expetunt , et Italis
inter se dissenlientibus, dum alteri contra
alterum auxilium prœstant, hâc opportuni-
tate halos callidè et fortiter dehellant ; et
successus urgendosuos, nomen suum dilatant,
et futurœ prosperitali sibi viam parant. 1 62.
d-e.
Monasterium Rivipulli quarto dedicatur
sub Olibâ Episcopo Ausonensi. 290. a.
Leothericus Archiep. Senonens. obit: sucre-
dit Gelduinits. 292. e.
Hugo, de stirpe Comitum Burgundiœ, fit
Archiep. Btsunt. 350. a. S. Bardo ordinatur
Moguntiœ Archiepiscopus. 162. d.
Berno, Augiœ Abbas, missis Romam Cœ-
nobii sut privilegiis, à Papa Joanne aliud
accipit, ut cum sandaliis et Episcopalibus in-
dunienlis Missas ageret. 18. c. n. Richardus,
Abbas S. Vitoni, reddit Abbatiam Lobiensem.
415. a. Lanfrancus disciplinas libérales et
Litteras divinas in Galliis edocet. 165. d.
Anno Chr. 1033.
Joannes Papa XIX obit. 73. b. 504. n.
Rex Franciœ, Henricus, cum tribus millibus
virorum Senonas venit, et castra ponit in loco
qui dicitur, Chaliciacus. Ibi diebus septem
morantes, Abbatiam S. Remigii , BurgutnS.
LeonisetS. Eraclii prœdantur et incendunt ;
quosdam antè mœnia urbis jaculisinterficiunt,
et adpatriam redeunt. 196. b. 308. b. Fax
et concordia inter Constantiam Reginam
et filios suos, mediante Fulcone Andega-
vorum Comité, ad hune annum revocatur
ab auctoribus qui putant Constantiam
obiisse anno 1034. 160. n.
Henricus, Rex Franc, donationem Abbatiœ
S. Maglorii Parisiensis ab Alberico et Mam-
bvrge ejus uxore factam confirmai. 568. n.
Hoc antio vel circiter idem Rex eidem Abbatiœ
dona ab Hugone et Roberto Regibus concessa
rata habet ; et Meloduni degens, S. Pétri Me-
lidunensis Monasterium liberum jubet ab uni-
versis mundanarum legum districtionibus.
567. d. 568. d.
Gaufridus Martellus Guillelmum, Pictav.
Comit. XJI Calend. Octobr. capit in bello. 29.
a. 286. d.
Ebbo filius Odonis Senioris Dolensis à Vice-
entre en Bourgogne avec une armée, pour sou-
tenir ses prétentions à ce Boyaume : il prend
de force plusieurs villes et châteaux, et y met
des garnisons. 4. a. b. 8. c. 18. c. 143. c.
260. (/. KH. 419. a.
L'Empereur Conrad est occupé à soumettre
les Polonois , lorsqu'il apprend les progrès
qu'Eudes fait en Bourgogne. Il vient à Stras-
bourg, y célèbre avec son fils Henri la fête de
Noël, et se dispose à passer en Bourgogne. 4. a.
b. 18. c. 260. d.
Après la mort de Rodolphe , le Royaume
de Bourgogne redevient une Province de
l'Empire. Les Rois de Bourgogne y avoient
régné plus de cent trente ans depuis la mort de
l'Empereur Arnoul 163. b. n. 171.6. 637. b.
Robert et Richard quittent la Normandie,
vont en Fouille , trouvent les Italiens divisés
entre eux, profitent de leurs divisions pour les
affoiblir en les secourant les uns contre les au-
tres ; ils mêlent la ruse à la force pour les sub-
juguer ; ils rendent leurs noms fameux par leurs
succès réitérés , et préparent ainsi la voie à leur
grandeur future. 162. de.
Quatrième Dédicace de l'Eglise du monas-
tère de Ripouille sous Oliba , Evêque d'Au-
sone. 290. a.
Mort de Léothéric , Archevêque de Sens :
Gilduin lui succède. 292. e.
Hugues, de la race des Comtes de Bourgo-
gne, est fait Archevêque de Besançon. 350. a.
S. Bardon est ordonné Archevêque de Mayen-
ce. 162. rf.
Bernon, Abbé d'Auge , envoie au Pape
Jean les privilèges de son Abbaye, le Pape lui
accorde celui de célébrer la Messe avec les san-
dales et les autres ornemens Pontificaux. 18.
c. n. Richard, Abbé de S. Vanne, rend l'Ab-
baye de Lobes. 415. a. Lanfranc enseigne les
Belles-Letres et la Théologie en France. 165. d.
L'an \033 de J.€.
Mort du Pape Jean XIX. 73. b. 504. n.
Le Roi de France, Henri, vient assiéger Sens
avec trois mille hommes : il campe dans un
endroit appelle Chalicy. Ses troupes y demeu-
rent sept jours, et elles s'en retournent, après
avoir pillé et brûlé l'Abbaye de S. Rémi et les
Bourgs de S. Léon et de S. Hérachus, et tué à
coups de flèches quelques ennemis devant les
murs de la ville. 196. b. 308. b. Les Auteurs qui
placent la mort de Constance en 1034, fixejit à
cette année la paix que cette Reine fil avec ses fils
par la médiation de Foulques, Comte d'Anjou.
160. n.
Henri, Roi de France, confirme à l'Abbaye
de S. Magloire de Paris, la donation d'Albéric
et de Mamburge, son épouse. 568. n. Vers
celte année, il confirme les privilèges et les do-
nations de ses prédécesseurs, Hugues et Robert,
en faveur de la même Abbaye ; et étant à Me-
lun, il exempte l'Abbaye de S. Pierre de cette
ville de toute Jurisdiction séculière. 567. d.
568. d.
Le 20 Septembre, Geoff roi-Martel fait pri-
sonnier de guerre Guillaume, Comte de Poitiers.
29. a. 286. d.
Geoffroi , Vicomte de Bourges , tue Ebbes
fils
CHRONOLOGIGUS.
xvij
fils d'Eudes , Seigneur de Deols. 387. d.
388. a.
Robert, Duc de Normandie, mande au Roi
Canut d'avoir enfin pitié de la situation d'E-
douard et d'Alfred fils d'EtheIred, Roi d'Angle-
terre, que Suénon avoit chassé avec ses fils :
Canut n'a .lucun égard à la recommandation de
Robert. 148. a.
Malhilde, fille de Richard I, Duc de Nor-
mandie, meurt. 386. d.
Guillaume fils de Giroie, et les autres princi-
paux Seigneurs attachés à Robert de Rellème,
lèvent une armée, attaquent et défont le Comte
du Mans, font prisonniers Wautier de Sordene
et deux de ses fils, et le pendent au milieu de
ses deux fils, malgré les remontrances et l'op-
position de Guillaume. Ses trois autres fils qui
étoient à Balon, furieux de la mort de leur père
et de leurs frères, forcent la prison où Robert
de Bellème étoit renfermé, et le tuent à coups
de haches. Guillaume Talvas son frère lui suc-
cède dans les Fiefs dont avoit joui leur père.
34. c. d.
L'Empereur Conrad, ayant rassemblé ses
troupes, entre en Bourgogne par Soleure, vient
à Payerne, où il est élu et couronné Roi le jour
de la Purification : il entreprend ensuite d'atta-
quer les places fortes dont Eudes s'étoit emparé ;
mais la rigueur de l'hiver l'oblige de s'en retour-
ner sans rien faire. Il trouve à Zurich la Reine
Douairière de Bourgogne et plusieurs grands
Seigneurs que la crainte d'être surpris par les
troupes du Comte Eudes avoit empêchés de
venir au devant de lui en Bourgogne, et il re-
çoit leur serment de fidélité. Au commencement
de l'été, il entre en France, et fait de grands
dégâts dans les Domaines et dans les Fiefs du
Comte de Champagne. Le Comte forcé par la
nécessité, vient en suppliant demander grâce à
l'Empereur, et lui promet de vuider la Bour-
gogne, et de lui faire toutes les satisfactions
qu'il exigera : l'Empereur reçoit Eudes avec
cltiuence, et s'en retourne dans son Royaume.
4. h.-e. 8. c, 18. c. 59. d. 73. b. 213. d. 260.
d. e. n.
L'Empereur Conrad confirme l'Abbaye de
5. André, située dans le fauxbourg nommé Pé-
roné, vis-h vis du château de samte Marie.
419. a.
L'Impératrice Cunégonde, femme de Henri
II, meurt le 3 Mai. On dit qu'ayant été accusée
d'avoir manqué à la fidélité conjugale, elle se
jusfifia de cette accusation en marchant nuds
pieds sur des socs de charrue embrasés, sans
en être endommagée: l'Empereur son mari
étant à l'article de la mort, adressa la parole aux
parens et aux alHés de Cunégonde, et leur
dit à son sujet ; Cette épouse que vous mouvez
donnée vierge, ou plutôt que J. C. m^avoit confiée,
je la remets à J. C. et à vous dans l'état de vir-
ginité, telle que vous me l'aviez donnée. 59. d. n.
213. d.
Grande famine dans le pays de Trêves : le
peuple ignorant l'attribue à un reclus nommé
Siméon. 194. b.
Adalbert, Comte d'Alsace, donne, le der-
nier jour de Janvier, cent sols et dix-huit de-
niers à l'Eglise de l'Abbaye de Bousonville ,
Tome XI.
comité Gaufrido Bituricensium interficitur.
387, d. 388. a.
Robertus, Dux Normanniœ , mandat Chu-
nuto liegi, ut jamjam misereatur Edtiardi et
Alvredi filiorum Régis Anglorum Edelredi,
quem Suenus de Regno cum eisdem filiis suis
expulerat : Chunutus spernit Legatos Ruberti.
148. a
Malhildis, filia Richardi I, Norvu Coin,
obit. 386. d.
Guillelmus Geroii filius, aliique Roberti
Belesmensis proceres exercitum congregant,
et Cenomannis Comitem ad pugnam provo-
cantes è bello effuganl, ibique Walleriumde
Sordeniâ cum duobus filiis compreheiidunt ,
ipsumque inter filios in patibulo suspendunt,
contradicenle Guillelmo. Alii très filii qui
apud Balaum erant, de patris ac fratrum morte
vehementer irati, carcerem violenter irrum-
punt, atque Robertum de Belismo securibus
occidunt : quo defuncto, Guillelmus Tal-
vacinus frater ejus honore paterno potilur.
34. c. d.
Imperator Conradus, collecto eœercitu, per
Solodorum Burgundiam ingreditur , et ve-
niens ad Paterniactim Monasterium, in Puri-
ficatione B. M. in Regem eligitur et coro-
nalur. Deinde castella quœ invaserat Oi'o ,
aggressus, propter nimiam hyemis asperita-
tem, infecto negotio revertitur. Ad Turci-
cum casirum pervenit, ubi Régis Burgun-
dice vidua et plures Optimates, qui propter
insidias Odonis in Burgundiâ ipsi occurrere
nequiverant, fidei sacramentum ei prœs-
tant. AUslale Gallias ingreditur, in prœdiis
et bcnefîciis Odonis maximas devastationes
et incendia facit. Odo necessitate compulsus
humiliter venit ab eo veniam quœrens , pro-
mittens se Burgundiam dimissurum et se-
cundum jussionem Imperxtoris ipsi satisfac-
turum. Imperator, Odone clementer suscepto ,
revertitur in suum Regnum. 4. b-e. 8. c.
18. c. 59. d. 73. b. 213. d. 260.
d. e. n.
Conradus Imperator confirmât Abbatiam
S. Andrew, sitam in suburbio qitod Pe-
rona dicitur, anle castrum S. Muriœ.
419. a.
CItunigunda Imperatrix Ilenrici II conjux
moritur V Nonas Maii. Ipsa est quarn aiunt
criminis suspectam, vomeres candentes nudo
vestigio impuné calcavisse, et sic à suspicions
absolulam fuisse ; de eâdem Ilenricus II mo-
riens prœsentes ejus parentes et cognatos sic
alloculus est : Hanc esse , inquit, mihi à
vobis immô à Christo consignatam , ipsi
Christo et vobis resigno virginem veslram.
59. d. n. 213. d.
Famés valida in terra Trevirensi : hujus
mali causam insipiens vulgus recluso Simconi
imputât. 194. b.
Adalbertus, Alsatiœ Cornes, pridie Cal.
Fcbruar. centum solidos et 1 8 denarios tra-
dit Eccl. Monast. Buosonis villœ dedicatœ
XVllJ
INDEX
à Theod. II, Met. Episcopo. 419. c.
In urbe Autissiod. fit Concilium de pace.
292. a.
Anno secundo ordinationis suœ Gradulfus,
Abbas Fonlanell. œdificatam à Girardo prin-
cipalcm Ecctesiam dedicari curât à Roberto
Rotomag. Pontifice fratre Richardi II, simul
et ab Ilerbcrlo Lisiacensi Prœsule, necnon et
Roberto Antistite Constantiœ iirbis , pridie
Idus Septembr. 16. b.
Ebahis, Archiep. Remensis, obit : succedit
Guido de Castellione. 318. e. n.
Hugo fit Abbas Lobiensis die Pentecostes.
415. a. Hilduinus die Nativitatis R. M. or-
dinalur Abbas S. Nicolai Andeg. 419. b.
Eremhertus, Abbas Valciodor. obit : Ro-
dulfus successoreligitur. 252. d.
Suppo Monasterii S. Michaelis in periculo
maris Abbas ordinatur. 255. e. Raginaldus
Abbas regimen suscipit Vindocinensis Monas-
terii noviter constructi. 271 . n. 419. b. n.
Hoc anno cessât famés quœ orbem friennio
affiixit. Homo quidam inventus est propè
Ecclesiam S. Joannis in Castanedo cum 48
capitibus trucidatorum, quorum carnes vora-
verat. Carnes humanœ in forum Trenorcii
venumdandœ delatœ fuerant. Magna copia
frumenti, vini cœterarumque frugum existit,
quantam in subséquente quinquennio quis spe-
rare non potuit. 142. d. n.
Eclipsis Solis III Calend. Julii in Nalali
S. Pétri. 162. e. 213. d. 292. a. Quasi horâ
VI. 419. a. Circàseptimamdiei horam. 18. d.
213. d. 260. d. e. n.
Anno Chr. 1034.
Vrbs Paris, flagrat incendia . 213. b. 276.
b. 384. d.
Odo Cornes medietatemurbis Senonicœ Hen-
rico Régi concedit, et pax fit inter eos. 196.
b. 308.C.
Constantia Regina post tertium obitûs viri
sui annum mortua, sepelitur juxtà eum. 160.
b. n. (Vide ad annum 1032.)
Odo Trecensis et Rlesetisis Cornes cum Ar-
nulfo Turon. Archiep. et multis Optimatibus
ad Monast. S. Juliani Turon. accedcns , ab
Abbate Richerio in Capitulum conducitur ;
socielatem locicum uxore suâ Ermengardeac-
cipil : qiiœdam concedit S, Juliano : petit ut
quo die moreretur, nomen ejus inter fratrum
nomina scribatur. 419. c.
XIV Cal. Februarii bellum cruentissimum
inter Odonem seniorem Ducem Dolensem, et
Aymonem Rituricens. Episcopum et Gaufridum
Vicecomitem Ritur. Odo sternit adversarios ,
in fugam conversi prcecipites labuntur in Ca-
rum. 387. e. Episcopus in prœlio vulneratus,
armis relictis, cumpaucis per fugam evadit.
Radulphus, Odonis filius, capit Castellum-
Novnm, pro quo frater ejus Ebbo inter fectus
fuerat. 388. a.
Alduinus, Cornes Engolism. obit. 263.
e. n.
Raimundus, Cornes Carcasson. vincit Ar-
dédiée par l'Evêque de Metz Thierri II. 419 c.
Concile d'Auxerre au sujet de la paix. 292.
a.
Le 12 de Septembre, la seconde année de
son gouvernement, Gradulfe, Abbé de saint
Vandrille, fait dédier la principale Eglise de
son Abbaye par Robert, Archevêque de Rouen,
frère de Richard II , par Herbert, Evêque de
Lizieux, et par Robert, Evêque de Coutances.
16. b.
Mort d'Ebles, Archevêque de Reims : Gui de
Châtillon lui succède. 318. e. n.
Hugues est fait Abbé de Lobes, le jour de la
Pentecôte. 415. a. Hilduin est ordonné Abbé de
S. Nicolas d'Angers, le jour de la Nativité de
N. D. 419. b.
Mort d'Erembert , Abbé de Vaisor : Raoul
est élu pour lui succéder. 252. d.
Suppon est ordonné Abbé du Mont S. Mi-
chel. 255. e. Raynaud est établi Abbé du Mo-
nastère de Vendôme nouvellement construit.
271. n. 419. 6. n.
La famine, qui avoit affligé la terre pendant
trois ans, cesse cette année. On trouva chez un
particulier près de l'Eglise de S. Jean de Chas-
tenay, quarante-huit têtes d'hommes dont il
avoit mangé la chair. On avoit ex[)osé en vente
de la chair humaine en plein marché à Tournus.
Grande abondance de bled, de vin et de toute
sorte de fruits : elle est telle qu'elle égale la ré-
colte que l'on auroit pu espérer dans les cinq
années suivantes. 142. d. n.
Eclipse de Soleil le 29 de Juin, fête de saint
Pierre. 162. e. 213. rf. 292. a. Vers les six heures.
419. a. Vers la septième heure du jour. 18. d.
213. rf. 260. d. e. n.
L'an]OUdeJ.C.
Incendie de la ville de Paris. 213. b. 276. b.
384. d.
Le Comte Eudes cède au Roi la moitié de
la ville de Sens, et fait la paix avec lui. 196.
b. 308. c.
La Reine Constance meurt trois ans après son
mari, et est inhumée auprès de lui. 160. b. n.
(Voyez l'année 1032.)
Eudes, Comte de Troyes et de Blois, vient à
l'Abbaye de S. Julien de Tours, accompagné
de l'Archevêque Arnoul et de plusieurs grands
Seigneurs : l'Abbé Richer le conduit au Cha-
pitre, et lui accorde l'association du Monastère,
ainsi qu'à sa femme Ermengarde. Le Comte fait
quelques donations à S. Julien, et demande
qu'au jour de sa mort, son nom soit inscrit au
Nécrologe des Religieux. 419. c.
Le 19 de Janvier, combat sanglant entre
Eudes l'ancien Duc de Deols, et \ymon, Ar-
chevêque de Bourges, joint au Vicomte Geof-
froi. Eudes défait ses ennemis qui se précipitent
dans le Cher en s'enfuyant. 387. e. L'Evêque est
blessé dans le combat, et s'enfuit avec un petit
nombre de gens après avoir quitté ses armes.
Raoul, fils d'Eudes, prend Château-Neuf à l'oc-
casion duquel son frère Ebbes avoit été tué.
388. a.
Mort d'Alduin, Comte d'Angoulême. 263.
e. n.
Raimond, Comte de Carcassonne, bat Ar-
CHRONOLOGICUS.
XIX
naud-Gibert dans le combat livré près du châ-
teau nommé Rcchia. En mémoire de sa victoire,
il fait une donation à l'abbé Oliban et au Mo-
nastère de S. Saturnin au territoire de Carcas-
sonne. 419. e.
Robert , Duc de Normandie , irrité contre
le Roi Canut de ce qu'il ne vouloit point ren-
dre aux fils d'Elhelred l'héritage de leur père,
équippe une flotte : elle est battue par la tem-
pête , et obligée de se retirer prés de l'isle de
Gersey. Le Duc se voyant dans l'impossibilité de
faire passer des troupes en Angleterre, donne
à Rabel très-brave Chevalier , le commandement
d'une partie de sa flotte , avec ordre de ravager
la Bretagne , et se dispose à l'attaquer d'un au-
tre côté avec sa Cavalerie. Alain envoie des
députés à Robert, Archevêque de Normandie ,
oncle commun des deux Princes , pour le prier
de détourner la ruine dont la Bretagne étoit me-
nacée. Le Prélat appaise leurs différends, les dis-
pose à la paix, et rétablit Alain après lui avoir
fait prêter serment de fidélité au Duc. 36. d. e.
37. a. Sur ces entrefaites, le Roi Canut envoie
des Ambassadeurs au Duc Robert, pour lui faire
part de la disposition où il est de rendre aux
fils d'EtheIred la moitié du royaume d'Angle-
terre : le Duc remet l'exécution de son embar-
quement pour l'Angleterre au retour de Jéru-
salem, dont sa dévotion lui avoit, depuis long-
temps, inspiré le désir de faire le pèlerinage.
36. cl. e. 37. a.
L'Empereur Conrad célèbre la fête de Pâ-
ques à Ratisbonne. 619. d. Il entre une seconde
fois en Bourgogne , et il reçoit à composition
le Primat de Lyon et les Grandsde ce Royaume:
il prend par force le château de Murât ou Mur-
cene , et le rase : il met eu fuite le Comte
Eudes qui refusoit de le reconnoître, et s'en re-
tourne en paix avec des otages. 4. e. 5. a. 8. d.
18. d. 163. n. 213. d. 260. e. 261. a. 419. d.
Il est reçu avec honneur à Genève par Héribert,
Archevêque de Milan , et par les autres Grands
d'Italie et du Royaume de Bourgogne, et y est
élu etcouronnéRoi,le jour deS. Pierre aux liens.
8. d. 163. n. {Voyez Van. 1033).
Malhilde, fille de l'Empereur Conrad et de
Gisèle, fiancée à Henri, Roi de France, meurt
à Worms, et y est enterrée. 5. a. 564. b.
Frédéric, Duc de la Lorraine Mosellanique ,
étant mort sans laisser d'enfans mâles , Gothe-
lon, Duc de la basse Lorraine, obtient de l'Em-
pereur le Duché de la Lorraine Mosellanique.
163.6. 171.6.
Casimir et sa mère sont chassés par les Polo-
nois, et demeurent long-temps en exil. 419. d.
Elévation du corps de S. Ebbe ou Ebbon ,
Arch. de Sens. 419. d. Gelduin, Archevêque
de Sens, est reçu dans son Evêché. 196. c.
308. c. Gerbert est fait Abbé de sainte Marie,
hors les murs de la ville de Sens. 196. c. Dé-
dicace de l'Eglise de S. Pierre de Châlons-sur-
Marne. 344. a. 576. n. Gelduin, Seigneur de
Saumur , fonde l'Abbaye de Pont-levoy , et la
dote des biens de son Patrimoine l'année sui-
vante : il y établit Ansbert pour Abbé. 278.
c. n.
Humfroy fonde une Abbaye dans une terre
de son Domaine appellée Préaux : il en confie
tialdum-Gibertmninpu</nâ adcastruvi Redda^
In hujus Victor iœ memoriam, doua confert
Olibano Abbali et Cœnobio S. Salurnini in
pagoCarcass. 419. e.
Roberius, Dux ISormanniœ, Chanuto Régi
Angiiœ infensus quôd Ethelredi filiis eorum
patris heredilalem nollet restilucre, classem
parât, quœ tcmpestate agitatâ ad insulam
Gersum devolvitur. Dux videns se nullo
modo possc transfretare, quamdampartemclas-
sis Rabello fortissimo Miliii tradit , ac ad
affligendam incendiis ac prœdis Britamiiam
dirigit, ipse verô contracto exerciiu cquestri
parât ex altéra parte eam aggredi. Alanus,
missâ legalione, Robertum utriusque avun-
culum Normannorum Archiprœsulcm depreca-
tur ut exitialem Britanniœ exlerminalionem
impediat : Prœsul, omni dissentionum motu
sedato, ad quietem eos componit, et Alanum
pactâ fidelitate servitio Ducis restiluit. 36.
d. e. Postcà adsunt Legati Roberto Duci à
Chunuto Rege directi, nuncianles illuyi me-
dielatem Angiici Regni velle reddere filiis
Edelredi Régis. Dux , intermissâ navali ex-
peditione, differt incœplum , prius cupiens
ab Jerosolytnis redire, qitod diu opiaverat
devotissitno anima. 36. d. e. 37. a.
Conradus Imper alor in Bajoariâ Ratisbonœ
S. Pascha célébrât. 619. d. Burgundiam de-
nuô ingreditur : omnes Burgundiœ Principes
cum Lugdunensi Primate in deditionem acci-
pit : vi capit castrum Mural seu Murcenam
quod diruil : Odonem Comitem resiitentem
fugat : cum obsidibus redit in pace. 4. e. 5.
a. 8. d. 18. d. 163. n. 213. d. 260. e.
261. a, 419. d. Genevœ honorificè susceptus
ab Heriberto Mediolanensi Archiep. cœle-
risque Italiœ et Burgundiœ Principibus, in
festivitateS. Pétri ad vincula coronalur , et in
Regem eliqilur . 8. d. 163. n. (Vide ad ann.
1033).
Mathildis Conradi Imp. et Giselœ fiiia,
Henrico Franc. Régi desponsata, obit ]Vo7-ma-
tiœ, ibique sepelilur. 5. a. 564. b.
Friderico Mosellanorum Duce mortuo sine
filiis , Golhelo Dux Lothar. impetrat ab
Imperatore Mosellan. Ducatum. 163. b.
171. b.
Kasimer seu Casimirus cum matre sua à
Polonis expulsus diu exulat. 419. d.
5. Ebbonis Senonens. Archiep. corpus le-
vatur. 419. d. Gelduinus Senonensis Archiep.
in Sede suâ recipitur. 196. c. 308. c. Ger-
berlus Abbas mitlitur in Abbatiam S. Maria;
extra muros Senon. 196. c. Dedicatio Ecclesiœ
S. Pétri Catalaun. 344. a. 576. n. Gel-
duinus Salmuri Dominus Abbatiam Pontilev.
fundat, quam ex rébus suis dotât anno se-
quenti : ibique Ansbertum Abbatem prœficit.
278. c. n.
Uunfredus Cœnobium in proprio fundo qui
Pratellis nuncupatur œdificare disponil :
XX
INDEX
' Gradulpho Abbati Fonlanell. regendum tra-
dil, qui Anfredxtm curavit Abbalcm hujus
loci ordinari. 16. c. n.
Robertus, Dux ISormanniœ, S. Petro ad
Pratellhim Turstini-villam donal : Guillel-
mus ejiis filhis adintc purrulus à paire milti-
tur donationem Turslini-villœ super altare
positurus. llunfredus 12 libi-as auri dat Ro-
berto Duci, duo pallia cl duos caballos pro
Turstini-villâeidem Ecclesiœconcessâ. 387. b.
Idem colaphum infligil filio suo et duobus
aliis testibus in memoriam donationis Turstini-
viUcB. 387. c. Alterum puellarum Monaste-
rium apud Pratellum fundat. 340. a. Duplex
illa fundatio revocatur ad annos 1053 et
1055. p. 167. a. n.
Herluinm Ansgoti, origine Dani , et He~
loysis, Ducibus Flandrens. proximo sanguine
junclœ, ftlius, Burnevillœ Monasterium fun-
dat quod initium dédit Monaslerio Beccensi :
Burnevillœ Ecclesidper Episcopum Lexovien-
sem consecralâ , ab eodem Episcopo Religio-
nis habitum suscipil : posteà Sacerdos ordi-
natus, Abhas novi Cœnobii constituitur . 35.
b. c. n, 165. d. e. n. 166. a. 220. d. n.
223. n.
Burchardus Lugdunensis Episcopalûs in-
vasor , à nnlitibus Imperatoris captus , per-
pétua condemnatur exilio. Post eum Geraldus
Cornes filiuni suum puerulum constituit , qui
in fugani versus delitescit. 144. d. n.
Ecclesia Cœnobii S. Laurentii Leodiensis
dedicatur anno X Episcopalûs Reginardi.
172. c.
Adelardus MonasteriiS. Trudonis Scholas-
ticus et Thesaurarius succedit Renualdo, or-
dinatus Abbas B. Huberti Ecclesiœ à Regi-
nardo Episcopo. 149. b.
Obitus Warmanni Episcopi Constantiensis
et Thietpaldi Abbatis S. Galli, quibus succc'
dunl Eberhardus Episcopus et Abbas Nort-
pertus. 8. d.
Anno Chr. 1035.
Civitas Andegava igné comburitur. 216.
e. (Videann. 1036).
Henricus , Franc. Rex, villam Noguerias
Abbati et Fratribus S. Richarii Centulensis
restituit. 129. c. 570. a. Parisiis confirmai
Privilégia S. Genovefœ Parisiensis. 571 . a.
Drogoni Episcopo Belvacensi , Lauduni li-
centiam dat erigendi Jbbaliam S. Sympho-
riani in suburbio Bellovacensi. 572. a.
Odo , Campaniœ Cornes , à Conrado Impe-
ratore Rodulfi Regnum repetit : ut sub eo
regat Burgundiam efflagitat. 350. c. Bal-
duinus. Cornes Flandriœ, obit. 142. a. 344
d. (Al. 1036).
hembertus cum Eustachia, uxore Guillelmi
Ducis Aquitaniœ et Comit. Pict. aura et ar-
gento Monasteria expoliant , ut Comitem
prœlio captum redimant. Guillelmus paucis
diebus post redemptionem obit, et cum paire
apud Malliacum humatur. ( Vide Tom. X
ad ann. 1038). Eustachia uxor ejus pariter
le Gouvernement à Gradulfe, Abbé de Foiite-
nelle ou S. Vandrille, qui y fait ordonner An-
frede Abbé. 16. c. n.
Robert, Duc de Normandie, donne à l'Ab-
baye de S. Pierre de Préaux Turstin-ville : il
envoie son fils Guillaume encore enfant à
Préaux , pour y déposer sur l'autel l'acte de
cette donation. Humfroi, pour signaler sa re-
connoissance envers le Duc Robert , lui fait
présent de douze livres d'or, de deux manteaux
ou tapis et de deux chevaux. 387. b. Il donne un
soufflet à son fils et à deux autres témoins pour
constater la donation de Turstin-ville. 387. c.
Il fonde à Préaux un autre Monastère pour des
Religieuses. 340. a. Ces deux fondations sont
rapportées aux années 1053 et 1055. p. 167.
a. n.
Herluin , fils d'Ansgot, de la race des anciens
Normans ou Danois, et d'Héloyse alliée de fort
prés aux Comtes de Flandres, fonde l'Abbaye
de Burneville qui a donné naissance à celle du
Bec. L'Evêque de Lizieux consacre l'Eglise de
Burneville, et Herluin reçoit des mains de ce
Prélat l'habit monastique: il est ensuite ordonné
Prêtre et fait Abbé de ce nouveau Monastère.
35. b. c. n. 165. d. e. n. 166. a. 220. d. n.
223. n.
Burchard intrus dans l'Archevêché de Lyon,
est pris par les soldats de l'Empereur, et condam-
né à un exil perpétuel. Le Comte Géraud met
à la place de Burchard, son fils encore enfant,
qui est obligé de fuir et de se cacher. 144. d. n.
Dédicace de l'EgUse de l'Abbaye de S. Lau-
rent de Liège, la dixième année de l'Episcopat de
Réginard ouRegnard. 172. c.
Adélard , Ecolâtre et Trésorier de l'Abbaye
de S. Tron, succède à Rénuald, et est ordonné
Abbé de S. Hubert par l'Evéque Réginard.
149. b.
Mort de Warman , Evêque de Constance et
de Thietpald, Abbé de S. Gai ; Eberhard succède
à l'Evêque de Constance , et Nortpert à l'Abbé
de S. Gai. 8. d.
L'an 1035 rfe/. C.
Incendie de la ville d'Angers. 216. e. {Voyez
/'an 1036).
Henri, Hoi de France , restitue Nogueres à
l'Abbé et aux Rehgieux de S. Riquier de Cen-
tule. 129. c. 570. a. Etant à Paris, il confirme
les Privilèges de sainte Geneviève de Paris.
571. a. A Laon, il donne permission à Dreux,
Evêque de Beauvais, d'ériger l'Abbaye de saint
Symphorien dans un fauxbourg de la ville de
Beauvais. 572. a.
Eudes, Comte de Champagne , redemande
à l'Empereur Conrad le Royaume de Raoul ou
Rodolphe : il le prie de lui laisser le gouverne-
ment de la Bourgogne sous son autorité. 350.
c. Mort de Baudoin, Comte de Flandres. 142. o.
344. d. [D'autres placent cette mort en 1036).
Isembert et Eustache, femme de Guillaume,
Duc d'Aquitaine et Comte de Poitiers , pren-
nent dans les Monastères l'or et l'argent qu'ils
peuvent trouver , pour payer la rançon du
Duc Guillaume fait prisonnier dans une bataille.
Guillaume est racheté, et meurt peu de jours
après : il est enterré avec son père à Maillezais.
CHRONOLOGIGUS.
xxj
(Voyez le Tome X à l'an 1038). Eustache sa
femme meurt, et est inhumée à sainte Marie de
Poitiers. 216. e. n.
Anselme, Abbé de S. Sauve, et Adalbert,
Prévôt, à la demande générale des Evéques et
des Seigneurs du pays^ et de tous les habitans
tant citoyens que bourgeois d'Alby, font
construireun pont sur leTarii dans la dépendance
de S. Sauve, pour l'avantage commun de la
ville et l'utilité de tout l'Albigeois. 420. b.
Robert, Duc de Normandie , ayant assemblé
l'Archevêque de Rouen, Robert, et les Grands
de la Province, leur fait part du dessein qu'il
avoit de faire le voyage de Jérusalem. Mais il
exige d'eux préalablement qu'ils élisent pour
leur Seigneur et leur Prince son fils unique
Guillaume qu'il avoit eu à Falaise. Toute l'as-
semblée s'empresse à seconder ses désirs, en
prêtant serment de fidélité à Guillaume. Robert,
voyant ses vœux accomplis, confie la tutelle de
son fils à des gens sensés et fidèles, jusqu'à ce
qu'il eût atteint l'âge fixé par les loix ; et après
avoir mis ordre à ses affaires, il se dispose à par-
tir. 37. a. h. 148. h. Etant à Fécamp, il ac-
corde un Privilège à l'Abbaye de Montivilliers
dans une assemblée nombreuse et célèbre. 420. a.
Le Duc Robert entreprend son voyage de la
Terre- Sainte nuds pieds. A son retour de Jéru-
salem, il est exposé à plusieurs embûches, et
meurt empoisonné à Nicée en Bithynie le 1
Juillet : on l'y enterre honorablement dans la
Basilique de sainte Marie, où l'on n'avoit jamais
accordé la sépulture à aucun autrehomme. 16. a.
37. h. c. 144. a. 148. />. 166. a. n. 21\.d.
223. h. 255. e. 309. c. 347. a. 350. c. 386. e.
401 . a. 646. c.
Guillaume le Bâtard succède à son père,
n'étant encore âgé que de sept ou huit ans.
166. «. 11. 221 . d. 223. b. 255. e. 350. c. 363.
c. 379. a. Plusieurs Nornians refusent de re-
connoître Guillaume pour leur Duc ; il s'élève
des séditions : les guerres civiles des Grands,
occasionnées par la minorité de Guillaume, rui-
nent la Normandie. 17. b. 37. c. 221. d.
Le Comte Bruno meurt le 19 de Mai. 640.
a-b.
L'Empereur Conrad célèbre la fête de Noël
à Strasbourg. 214. a.
La fille de Canut, Roi des Danois, épouse le
Roi Henri, fils de l'Empereur Conrad. 213. e.
{Voyez à Vannée 1036).
Mort de Canut , Roi d'Angleterre, le mer-
credi douze Novembre. 6. d. 40. 6. 213. e.
282. a. 309. c. 420. a. 640. b. Les fils de
Canut succèdent à leur père : sçavoir, Harold
en Angleterre, Suénon en Normandie, c'est-à-
dire, en Norvège, et Hardecnut en Dannemarc.
213. e. 282. a. 420. a. b. 640. b.
Harold, Roi d'Angleterre, oblige sa belle-
mere de sortir d'Angleterre , et de se réfugier
en Flandres. 282. a.
Sanche, Roi de Castille et de Navarre,
meurt : Garsie son fils règne à sa place. 395. n.
420. a.
Conciles en Aquitaine, dans les Provinces
d'Arles et de Lyon, et dans toute la Bourgo-
gne, pour défendre les guerres privées , et
assurer la paix. 142. d. n. 162. e. n. Un Evêque
defuncla , et apud S. Mariam Pictavts se-
pulta. 216. e. n.
Anselmus , S. Salvii Abbas, et Adalherlus
frœpositus, communi petitione Episcoporum,
Procerum illius rcfjionis, et omnium tàm ci-
vium quàm burgensium Albiensium, poniem
œdificant super Tarnum in alodio D. Salvii
ad communem villa; meliorationem et lotius
Albeyeis utilitalem. 420. b.
Robertus , Dux Normanniœ, Roberto Ro-
tomaf/ensi Archiepiscopo et Oplimalibus con-
(jre(jalis,consilium quodceperat Jerosolymam
proficiscendi aperit. Sed priiis ab ipsis exigit
ut Guillclmum filiuni suum , quem unicum
apud Falesiam gemierat, Dominum eligant et
Principem : quodomnes protinhs, fidelitate et
prœstitâ, promptâ et hilari vivacitate col-
laudant. Voti compas , filium fidelibus et
setisatis tuloribus et actoribus usque ad œ-
tatcm Icgitimam commitlit ; rebusque dispo-
sitis , peregrinationem aggreditur. 37. a. b.
1 48. b. Fiscamni, inConvenlu celebri,Privile-
gium concedit Villari-Monasterio . 420. a.
Robertus Dux Jerosolymitanum iter nudi-
pes aggreditur : ex urbe Jerosolymâ remeans,
mullas perpessus insidias, venepcio occumbit
apud urbem Aicœam Bithyniœ, Calend. Julii,
ibique intrn S. M. Basilicam, quod nulli alii
mortalium concessum est, honorificâ donatur
sepnlturâ. 16. a. 37. b. c. 144. a. 148. b.
166. a. n. 221. d. 223. b. 255. e. 309. c.
347. a. 350. c. 386. e. 401 . a. 646. c.
Guillelmus JSothus septennis aut octennis
puer patri succedit. 1 66. a. n. 221 . d.223. b.
255. e. 350. c. 363. c. 379. a. Norman-
norum plurimi- Willclmo Duci fidelitatem de-
negant : seditiones concitantur : discordia
Principum inter se conflictantium , propter
Guillclmi pueritiam , Normannorum patriam
atterit. 17. b. 37. c. 221. d.
Bruno Comes obit A7K Cal. Junii. 640.
a-b.
Conradus Imper ator Nalivitatem Christi
Argentinœ célébrai. 214. a.
Ilenrico Régi ImperatorisConradi filio des-
ponsatur fîlia Chnut Régis Danorum. 213. e.
(Videann. 1036).
Cnuto, Rex Angliœ, obit feriâ IV, Il Id.
mvembr. 6. d. 40. b. 213. e. 282. a. 309.
c. 420. a. 640. b. Filii Cnut patri succe-
dunl, Ilaroldus in Angliâ, Suein in Nort-
manniâ seu Norvegiâ, Hardecund seu Harde-
cnut in Daniel. 213. e. 282. a. 420. a. b.
640. b.
Ilaroldus , Angliœ Rex, novcrcam suam
de Angliâ effugat in Flandriam. 282. a.
Sancius, Castellœ et Navarrœ Rex, obit :
Garsia filius ejus régnât. 395. n. 420. a.
l-J i.? lie
Concilia instituuntur per Aquitantam, et
Arelatensem Lugdunensemque Provincias, ac
per univcrsam Burgundiam, ad extinguenda
privata bella, pacemquc firmandam. 142. d. n^
f
XXIJ
INDEX
162. e. n. Episcopus quidam sibi delatas cœ-
litiis liUeras narrai, quœ pacem moneant in
terra renovandam. 122. b Isembertus Epis-
copus Pictavis Synodum habet, ubi magnam
pacem firrnal. 21 6. e.
Imperalor Triburicnsi Synodoàse convo-
catœ prœsidcL 18. d. 122. a.b. n. 214. a. n.
Cerardus , Cameracensis Episcopus, non-
nisi invitas accedit Decretis ab Episcopis circà
pacem latis , tùm quia constiluliones de pace
aut bello Regalis juris, non Sacerdotalis esse
sentiebal, twnpropter perjurii periculumcui
exponebanlur belligérantes juris-jurandi reli-
gione obstricti. Eidem Gerardo non magis ar-
rident Décréta circà jejunium sextœ feriœ et
abstinentiam septimœ omnibus propositam pec-
catoribus tanquam solam sufficientem satis-
factionem : aiebat enim jejunium in sextâ vel
septimâferiâ nec omnibus unum esseimponen-
dum, nec omnes hoc uno jejunio conlentos
esse; quia non est una omnibus pœnitendi
qualitas : hœc sacramento (irmare, vel sacra-
menti violationem perjurio augere non esse
utile : his contradicentes excommunicare ,
infirmis visitationem vel mortuis sepulturam
negari esse detestabile : sufj^cere authentica
Patrum décréta et super his neglectis imposi-
tum congruentis pœnitentiœ modum. 122.
a-d. 123. a. 142. d. n. 162. e. n. 163. a.
508. d. e. 509. a. b.
Arnaldus Vittabrensii, Petragor. Episc.
obitpridiè Idus Julii. 287. c. Isembertus Pic-
taviensis Episcopus pergens Romam, vitâ de-
fungitur apud Paveiam civitatem. 217. a.
Gebehardus, Ratisbonens. Episc. obit:succe-
dit aller Gebehardus. 6^0. h.XIV Calend.
Octobr. moritur Ota, Abbatissa de Confcngun.
640. b . S. Simeon reclusus Trevirensis Cœlum
cum terra commutât Calendis Junii. 194. n.
351 . b. Imo, Abbas S. Juniani, obit : suc-
cessorem habet Richardum. 216. d. Rodulfus
Abbas Valciodori, obit : Poppo, Slabulensis
Abbas, Valciodori Ecclesiam regendam sus-
cipit. 252. c.
Gravissima famés in universâ terra, qua-
lem nemo mortalium sevidisse vel audisse me-
miîiit, quœ per septeni annos orbem oppres-
sit. 16. d. n.
Anno Chr. 1036.
Initium Belli inter Fulconem et filium ejus
Gaufridum-Martell. 29. c. 286. d. n. 349. b.
Civitas Andegava horribili conflagrat incen-
dia Kalend. Octobr. nihil intra muros urbis ,
nec ipsa mater Ecclesia incombusta remanet :
maxima pars suburbii cum tolo Monasterio
S. Albini flammis dépérit. 217. a. (Vide
ann. 1035).
Balduinus Barbatus, Cornes Flandr. obit :
succedit filiusejus Balduinus Piuscognominat.
461. n. (Vide ann. 1035).
raconte qu'il a reçu une lettre du Ciel, par la-
quelle on l'avertit que la paix doit être ramenée
sur la terre. 122. b. L'Evéque Isembert tient
un Concile à Poitiers, où il fait des Réglemens
pour maintenir la paix. 216. e.
L'Empereur préside au Concile qu'il avoit
assemblé à Tribur. 18. d. 122. a. b. n. 214. a. n.
Ce n'est que malgré lui que Gérard, Evêque
de Cambrai, reçoit les Décrets des Evéques au
sujet de la Paix. Il pensoit qu'il n'appartenoit
qu'à l'autorité Royale et non pas à la jurisdiction
Ecclésiastique de se mêler de la paix ou de la
guerre : il trouvoit de l'inconvénient à exposerau
danger de se parjurer les guerriers que l'on obli-
geoitpar serment à garder la paix. Gérard n'ap-
prouve pas davantage les Décrets publiés par
les Evéques au sujet du jeûne du Vendredi et de
l'abstinence du Samedi imposés aux pécheurs,
comme une satisfaction unique et suffisante à
tous: Il disoit que l'on ne devoil pas assujettir
tous les fidèles à cette observance, et qu'elle ne
suffisoit pas à tous les pécheurs, puisque la pé-
nitence devoit être proportionnée à la qualité
du péché et aux différentes circonstances où se
pouvoient trouver les pénitens : qu'il n'étoil pas
utile d'obliger par serment à se soumettre à ces
Décrets, et d'exposer au parjure ceux qui le
violeroient : que c'étoit une chose détestable
d'excommunier ceux qui y contreviendroient,
de leur interdire les secours corporels dans la
maladie et la sépulture après la mort : qu'il suf-
fisoit de s'en rapporter aux Décrets authentiques
des SS. PP. et d'imposer une pénitence conve-
nable à ceux qui négligeroient de s'y soumettre.
122. a-d. 123. a. 142. d. n. 162. e. n.
163. a. 508. (/. e. 509. a. b.
Arnaud de Vitabre, Evêque de Périgueux,
meurt le 14 de Juillet. 287. c. Isembert,
Evêque de Poitiers, allant à Rome , meurt à
Pavie. 217. a. Mort de Gebehard, Evêque de
Ratisbonne : un autre Gebehard lui succède.
640. b. Ota , Abbesse de Confengun, meurt le
18 de Septembre. 640, b. S. Siméon reclus de
Trêves étoit mort le 1 de Juin. 194. n. 351. b.
Mort de l'Abbé de S. Junien Imon, à qui l'on
donne Richard pour successeur. 216. d. De
Rodulfe, Abbé de Vaisor, dont le Monastère
est confié aux soins de Poppon, Abbé de Sta-
vélo. 252. c.
Grande famine par toute la terre; de mé-
moire d'homme, on n'en avoit vu de semblable :
elle dure sept ans. 16. d. n.
l'an 1036 de J. C.
Commencement de la guerre entre Foulques
et son fils Geoffroi-Martel. 29. c. 286. d. n.
349. b. Le 1 Octobre, la ville d'Angers est
consumée par un affreux incendie ; tout est
brûlé dans l'enceinte des murs, l'Eglise Cathé
drale n'est pas épargnée La plus grande partie
du Fauxbourg et toute I Abbaye de S. Aubin
deviennent la proie dos flammes. 317. a. (Voyez
l'an 1035).
Mort de Raudouin le Rarbu, Comte de Flan-
dres ; son fils Baudouin, surnommé le Pieux, lui
succède. 461. n. {Voyez l'an 1035).
GHRONOLOGICUS.
xxiij
Herbert^ surnommé Eveille-Chien , Comte
du Maine, meurl le 1 5 de Février ou le 13 Avril.
Hugues II lui succède sous la tutele d'Herbert-
Baccon, son oncle. 632. c. e.
L'Empereur Conrad passe la fête de la Puri-
fication de N. D. à Ausbourg, où dans une As-
semblée publique, il confère à Conrad, son
cousin, le Duché de Carinthie, qu'il avoit ôté
à Adalbéron criminel de leze-Majesté. Il cé-
lèbre la fête de Pâques à Ingelheim, et celle de
Noël à Vérone. 640 c. d.
Vers la fin de l'année , l'Empereur Conrad
marche en Italie pour apaiser les troubles qui
s'y étoient élevés. 420. n.
Henri, fils de l'Empereur, et Roi de Germa-
nie, épouse Gunhilde, fille de Canut , Roi
de Dannemarc et d'Angleterre. 5. b. ?m. 118. e.
163. 6.202. b. 214. a. 293. e. 351.6. 420. c.
{Voyez Van 1035). La Reine Gunhilde est
couronnée le jour de la fête des SS. Apôtres,
et reçoit le nom de Cunégonde dans la cérémo-
nie de son Couronnement. 214. a. {La Chro-
nique de Lie(/e rapporte mal à propos le mariage
de Cunégonde à Vannée 1032).
Apres la mort de Canut, Roi d'Angleterre,
son fils Ilardecnut ou Canut, règne en Danne-
marc. 351 . 6. Harold, son second fils, règne en
Angleterre quatre ans. 173. rf. et quatre mois.
351. 6. Ilardecnut demeuroit dans le Royaume
de Dannemarc que son père lui avoit laissé.
Les deux autres fils d'Emme et d'Ethelred II
étoient alors en Normandie. Harald, Roi d'An-
gleterre , envoie sous le nom d'Emme une
lettre à Edouard et à Alfred, pour les inviter
à venir promptement se mettre en possession du
Koyaume d'Angleterre. Alfred le plus jeune des
deux se fie à cette fausse lettre : il n'est pas
plutôt arrivé en Angleterre, qu'il est arrêté
par l'ordre d'Harald : on lui crevé les yeux, et il
meurt misérablement dans l'isle d'Ely. 6. e. 7.
a-d. 40. c, 75. c.d. 148. c. n. Après la mort
de Canut [et non pas d' Ilardecnut) , les Grands
d'Angleterre députent à Alfred pour l'engager
à monter sur le trône. Alfred amené avec lui
un grand nombre de Normans : ils sont presque
tous égorgés par le conseil du Comte Godwin :
Alfred est pris , et meurt après avoir eu les
yeux crevés. 166. b-d. 309. e. 637. d. e.
638. a.
Les Danois et les Bourgeois de Londres
élisent Harold pour Roi. Les Anglois aiment
mieux avoir pour Roi un des fils d'Ethelred,
qui étoient alors en Normandie, ou Hardecnut,
Roi de Dannemarc, fils de Canut el de la Reine
Emme. Le Comte Godwin, alors zélé défen-
seur de la justice, se déclare le protecteur des
Princes pupilles, conserve sous sa garde la
Reine Emme, et les Trésors du Roi ; il écarte
leurs adversaires par son crédit ; mais enfin il
est obligé de céder à la force et au nombre. 1 73.
d. 309. p. 310. a.
La Reine Emme, effrayée du massacre de
son fils, s'enfuit en Flandres : elle y est reçue
avec honneur par le Comte Baudouin et par
sa femme Adèle, fille de Robert , Roi de
France, et de la Reine Constance: elle y passe
trois ans en sîireté. 6. d. e. 7. a. d. 310. a.
Le 22 Août, Ranimire, fils du Roi Sanche,
Herbertus , cognomine Evigilans-Canem ,
Cornes Cenom. obit 15 Calend. Martii , aut
Idib. April. Succedit Ilugo II sub lutelâ lier-
berti-Bacconis, avunculi sui. QS2. ce.
Conradus Imperator Purifirationem S. M.
Augustœ pergit , uhi publicum habet Con-
ventum , in quo Ducalum Carintin. ab Adal-
beronc Majestatis reo sublatum Conrado pa-
trueli suo committit. Pasc/ia célébrai apud
Engilenheim, Veronœ Natale Domini. 640.
c. d.
Exeunte anno, Imperator Conradus ad
compcscendos rebelles in Ilaliam sese confert.
420. n.
Ilenricus , Rex Germaniœ, Imperatoris fi-
lius, uxorem ducit Gtinhildim Cnutonis Dano-
rum et Anglorum Régis filiam. 5. b. nn.
118. e. 163. b. 202. b. 214. a. 293. e.
351 . b. 420. c. (Vide ann. 1035). Cunihild
Regina in Natali Aposlolorum coronam acci-
pit , mxdato nomine in benedictione , Cuni-
gund dicitur. 214. a. (Malè refertur illud
conjugium ad ann. 1032. à Chron. Leod.)
Defuncto Cnutone , Anglorum Rege , Har-
decnutus filius ejus régnât in Daniâ. 351 . b.
Haroldus alterejus filius régnât in Angliâ an-
nis quatuor. 173. d. et quatuor mensibiis.Z^i.
h. Hardecmitus Danorum in Regno sibi ^à
pâtre tradito morabatur. Duo alii (îiii Ernmœ
et Ethelredi II in Normanniœ finibus dege-
bant. Ilaraldus, Rex Angliœ, Ernmœ nomine
subdolam mittit epistolam ad Eduardum et
Alfridum ut eorum alter ad regendam An-
gliam properaret : crédit natu minor Alfri-
dus : vix Britanniam ingresus , jussu lia-'
raidi captus, effossis luminibus apud insulam
Heli miserh intcrit. 6. e. 7. a-d. 40. c. 75.
c. d. 148. c. n. Mortuo Cnutone (malè Har-
decnut,) Proceres Anglorum nuncios mittunt
ad Alvredium ut Regno potilurus adveniat :
Alvredius multos secum Normannos in An-
gliam adducit ; sed Godwini Comitis suasu
interficiuntur ISormanni ferl omnes : ipse
Alvredius capitur, et erutis oculis moritur.
166. b-d. 309. e. 637. d. e 638. a.
Haroldum eligunt Dani et Londoniœ cives.
Angli volunt magis unum ex filiis Ethelredi j
qui in Nonnamiiâ degebant , vcl Ilardecnu-
tum plium Cnutonis ex Emma , qui tune in
Danamarchia erat , Regem habere. Godwi-
nus Cornes tune maximus justitiœ pugnator ,
pupillorum tutorem se professus , Reginam
Emmam et regias gazas custodiens , resisten-
tes umbone nominis sui aliquandiù dispulit ;
sed tandem vi et numéro impar , cessit vio-
lentiœ. 173. d. 309. e. 310. a.
Emma Regina scelere perculsa , fugam pa-
rât ad Flandrenses : à Balduino hujus Pro-
vinciœ Marchione et conjugc Athalâ Frari'
corum Régis Roberti et Reginœ Conslantiœ
filiâ , honorificè recipitur. Ibi triennium secu-
rum agit. 6. d. e. 7. a. d. 3]0. a.
Die 22 Aug. Ranimirus proies Sanctionis
XXIV
INDEX
Reyis accipit uxorem Gilhergam filiam Comi-
tis Uernardi-liotgeri et Garsindœ , quavi de-
derunt ipsi Hichardus , Episcopus Bir/orr. et
Proconsules Levitancnses Garsias-Forto et
Gielm-Forlo fratrcs uterini. 116. n.
Hymberlus Parisiens. Episcop. dal librum
Sacramentontm S. Benigno Divion. Ecclesiœ
Patrono. U20. h. en. Gervasius de Caslro-
Ledi, avunculi sui Avesgaudi Sedetn Ceno-
manensem suscipit. Uerbertus, Cornes, cogno-
mine Bacco , avunculus Jlerberti , per duos
annos aditum Gervasio prohibet. 135. c.
443. n.
Walterius Abbas ordinalnr S. Albini An-
deg.2S6. d. 421.cl. n.
Theodoricus , Abbas Gemmeticensis , obit :
succedit Guillelmus. 386. d.
Burghardus , Lugduiiensis Archiep. imô
tyrannus et sacrilegus , cùm Udalricum Se-
legeri filium belle peteret , ab ipso vie tus et
capius , Imperatori adductus , ferro compe-
ditus et custodiâ mancipatus , multis annis
detinetur invinculis. 18. e. (Vide ad annum
1034).
Tempore Hug. II , Abh. EcclesiaS. Pétri
Lob. dedicatur Idibus Januarii , ab Episcopis
Raginardo Leod. et Gerardo Camerac. 415.
a. Idib. Febr. 420. a.
Piligrinus Coloniens. Archiep. obit IX Cal.
Septembr. Successorem habel Henrimannum hu-
jus nominis II. 73. b. 202. b. 640. c.
Anno Chr. 1037.
Henricus I , Francorum Rex , factam ab
Hillone Milite Ecclesiœ Collegiatœ S. Bartho-
lomœi Bellovac. fundationent confirmât in
Paint. Compend. 573. a.
Fiilco , Cornes Andegavensis , filius Gau-
fridi ,qui cognominabatur Grisia-Gonella,super
Meduanam castellum firmat quod ex nomine
cujusdam villici sui Castrum-Gunterii appel-
/a/.268. n.
Willelmo Aquitan. Duce et Pict. Comité
mortuo, Pictavenses Odoiiem Comitem, ger-
manum ejus ex pâtre, ab Gasconiâ convocant.
217. a. Gastinenses Andegavorum auxilio
Germundum castrum conslruunt, Guillelmo
Partiniacensium in eodem Castro Principe.
IM.b.
Raginaldus , Burgundiœ Cornes , Guillelmi
Comitis filius, Amadœi Abbatis precibus ,
Flaviniacensi Monast. dat apud Salinam vil-
lam aream unam cum Gaïdar iâ ad saletn
conficiendum. 421 . a.
Budicus , Nannetensis Cornes, obit. 412. d.
Magalona per Arnaldum Episcopum res-
tauratur trecentis annis post urbis eversio-
nem à Carolo Martello contra Sarracenos bel-
ligérante. 454. nn.
Imperator Conradus , generali Conventu
apud Salernum oppidum habita, Mediola-
nensem Episcopum infidclitatis notatum Aqui-
leiensi Patriarchce Popponi servandum com-
inittit. 420. c. 421 . b. Mediolanensis Episc.
à Poppone liberim habitus , fugâ evadit :
redit Mediolanum : civitate muni ta , tolum
annum temerariâ transgressionc legum con-
temptor residet. 420. c. 421 . b. Consentien-
reçoit pour épouse Gilberge, fille du Com'.e
Bernard-Roger et de Garsinde, des mains de Ri-
chard, Evêque de Bigorre, et de Garsie-Forto et
Guillaume-Forto, frères de mère, et Vicomtes
de Lavedan. 116. n.
Imbert, Evêque de Paris, offre un Sacra-
mentaire à S. Bénigne, patron de l'Eglise de
Dijon. 420. b. c. n. Gervais de Châleau du
Loir est fait Evêque du Mans à la place de son
oncle Avesgaud. Le Comte Herbert Baccon,
oncle d'Herbert, empêche pendant deux ans
Gervais de prendre possession de son Siège.
135. c. 443. n.
Wautier est ordonné Abbé de S. Aubin d'An-
gers. 286. d. 421 . d. n.
Mort de Thierri, Abbé de Jumieges : Guil-
laume lui succède. 386. d.
Burghard , Archevêque de Lyon, ou plutôt
usurpateur sacrilège de ce Siège, est pris par
Udalric, fils de Séleger, à qui il faisoit la guerre ;
on l'amené à l'Empereur ; il est mis aux fers
dans une prison où il reste plusieurs années.
18. e. {Voyez l'an 1034).
Raginard, Evêque de Liège, et Gérard,
Evêque de Cambrai, dédient l'Eglise de S. Pierre
de Lobbes, du tems de l'Abbé Hugues II, le 1 3
de Janvier. 415. a. le 13 de Février. 420. a
Péiegrin, Archevêque de Cologne, meurt le
24 d'Août. Hériman II lui succède. 73. b. 202.
b. 640. c.
L'on 1037 de/. C.
Henri I, Roi de France, étant au Palais de
Compiegne, confirme la fondation de l'Eglise
Collégiale de S. Barthélemi de Beau vais, faite
par Ilillon , Chevalier. 573. a.
Foulques, Comte d'Anjou, fils de Geoffroi-
Grise-Gonelle, bâtit sur la Maine un château,
qu'il nomme Château-Gontier du nom d'un de
ses Vassaux. 268. n.
Après la mort de Guillaume , Duc d'Aqui-
taine et Comte de Poitiers, les Poitevins rap-
pellent de Gascogne le Comte Eudes, son frère
de père. 217. a. Ceux de Gastines construisent
le château de Germond, avec le secours des
Angevins ; Guillaume de Partenaj est Comman-
dant de ce Château. 217. b.
Raginald ou Renaud, Comte de Bourgogne,
fils du Comte Guillaume, donne à l'Abbayé de
Flavigny, à la prière de l'Abbé Amadée, une
place à Salins avec une Chaudière pour faire du
sel. 421 . a.
Mort de Budicus, Comte de Nantes. 412. d.
Arnaud, Evêque de Maguelonne, rebâtit
cette ville trois siècles après que Charles Mor-
tel l'eut ruinée, dans la guerre qu'il faisoit alors
aux Sarrasins. 453. nn.
L'Empereur Conrad tient une Assemblée gé-
nérale à Salerne ; il fait arrêter l'Evêque de Mi-
lan, suspect d'infidélité, et le confie à la garde
de Poppon, Patriarche d'Aquilée. 420. c.421.
b. Le Patriarche le gardant avec trop de né-
gligence, l'Evêque s'enfuit, retourne à Milan,
fortifie la ville où il se maintient pendant un an
au mépris des loix. 420. c . 421 . b. Il attire dans
son parti les Evêques de Verceil, de Crémone
et
CHRONOLOGIGUS.
XXV
et de Plaisance ; et de concert avec eux , il
traite avec Eudes, Comte de Champagne, pour
secouer le joug de l'Empereur , et introduire le
Comte dans l'Empire par le moyen de leurs
complices. 420. (/. 640. </. L'Empereur assiège
l'Evêque rebelle dans Milan pendant une année
entière. 420. d. 640. d. La belle mère d'Hé-
riman, Duc de Souabe, foit arrêter par ses
Gardes les envoyés des Conjurés , et les envoie
à l'Empereur. Les Evêques de Plaisance , de
Crémone, de Verceil et les autres Evêques cri-
minels de leze-Majesté , qui étoient entrés
dans la conjuration de l'Archevêque de Milan et
de l'usurpateur Eudes, sont exilés dans différens
endroits au-delà des Alpes, et condamnés à la
prison par un Décret du Sénat. 123. b. 214. a.
420. d. €. 422. d. 640. d.
Mort des Comtes Sigefroy et Dancmar. 640.
e.
L'Empereur Conrad entre à Capoue la veille
de la Pentecôte. Le jour de la fête, il est cou-
ronné. 421. c. Pendant la Messe solemnelle sui-
vant la coutume. 123. c.
Eudes, Comte de Champagne et usurpateur
du Royaume de Bourgogne, entre en Lorraine ,
il prend Bar, il livre le combat au Duc Go-
zelon, il est défait et tué en s'enfuyant. Les
vainqueurs le tuent sans le connoître, et trou-
vent le lendemain son corps tout nud dans la
foule des morts. On apporte son étendard à
l'Empereur en Italie. 5. h. 8. (/. 19. a. 59. d.
73. b. n. 118. c. 143. b-e. n. 160. b. 163. c.
171. 6. 196. (/. 202. b. n. 214. a. b. 215.6.
249. b. 261. a. 293. e. 344. a. 347. c. 351.
en. 364. c. 387. d. 399. b. 421. a. b. n. 455.
c. d. n. 456. a. Eudes est tué le 18 de Novem-
bre. 415. b. 420. n. Richard, Abbé de Ver-
dun, et Roger , Evéque de Châlons-sur-Marne ,
envoient son corps tout déchiré à sa femme ;
il est enterré à Marmoutiers-les-Tours. 143. e.
144. a. Plusieurs grands Seigneurs périssent dans
ce combat. Le Comte Manassès , Eurvin et
Didon y sont tués, et sont enterrés à Verdun.
Waleran, Comte de Breteuil, blessé dangereuse-
ment par Godefroi fils du Duc Gozelon , de-
mande la vie et les membres : il se fait ensuite
Moine à Verdun sous l'Abbé Richard. 144. a.
Les François et les Bourguignons ligués avec
Eudes, méditent une irruption dans l'Empire.
Gozelon, Duc de Lorraine, vient à Liège ex-
horter l'Evêque Réginard à lui donner du secours,
et à défendre la Lorraine et l'Empire. 171. c.
L'Evêque lui promet du secours , et levé une
armée : il seconde avec ses troupes Gozelon
dans le combat contre le Comte Eudes : l'aile
gauche des Lorrains étant renversée, l'Evêque
et les siens soutiennent seuls le choc des enne-
mis : il se comporte en habile Capitaine et en
brave soldat : il fait un grand carnage des en-
nemis ; et après avoir remporté une victoire
complète, il revient à Liège où il offre à Dieu
le saint Sacrifice pour ceux des siens qui avaient
été tués dans cette expédition. 171. d. e. 172.
a. b. Albert, Comte de Namur, qui étoit avec
l'Evêque, est tué après avoir vendu chèrement
sa vie. 172. a.
Dédicace de l'Eglise de N. D. de Chartres le
17 Mai. 217. a. le 17 d'Octobre. 29. c. n.
Tome XI.
tibus Episcopis Vercellcnsi, Cremonensi, Pla-
centino, per nuntios agit cum Odone Campaniœ
Comité, ut Augusto fugato aut negato , in Ro-
manum Impcrium suo suorumque complicium
juvamine introducatur. U20. d. 640. d. /»»-
perator rebellantcm Episcopum in Mediolano
per annum integrum obsidet. 420. d. 640. d.
Socrits Ilerimanni Suevorum Ducis , missis
satellilibus, conspiratorum legatos comprehen-
sos Imperatori transmittit. Episcopi Placenti-
nus , Cremonensis , Verceltensis et alii Epis-
copi Majestatisrei, quia cum Archiep. Media-
lanensi et Odone Tyranno revelaverant, ex
Senatûs décréta in diversa laça trans Alpet
ducunlur custodiœ delegandi. 123. b. 214. a.
420. d. e. 422. d. 640. d.
Sigifridus et Dancmarus Comités abeunt.
640. e.
Conradus Imperator vigiliâ Pentecastes Ca-
puam ingressus , die Pentecastes coronatur.
421. c. Intrà Missarum salemnia pro consue-
tudine. 123. c.
Odo, Campaniœ Cornes et Burgundiœ in-
vasor , Lotharingiam aggreditur , Barrum ca-
pit , cum Gozelone Duce conserto prœlio vin-
citur : fugiens occiditur , ab ipsis victoribits
ignaratus ; crastinâ die inter vulgus nudus
invenitur. Vexillum ejus Cœsari in îlaliam
allatum. 5. b. 8. d. 19. a. 59. d. 73. b. n.
118. c. 143. b-e. n. 160. b. 163. cl 71.
b. 196. d. 202. b. n. 214. a. b. 215. b.
249. b. 261. a. 293. e. 344. a. 347. c.
351. c. n. 364. c. 387. d. 399. b. 421.
a. b. n. 445. c. d. n.456. a. Odo interfici-
turXYII Calcnd. Decemb. 415. b. 420. n.
Richardus, Virdum. Abbas, et Rogerius, Ca-
talaunensis Episcopus, corpus lacerum Odonis
reddunt uxori ejus ; sepelitur Turonis apud
Majus-Monasterium. 143. e. 144. a. Multi
Proceres in hoc prœlio perimiintur. Manassès
Cames, Eurvinus et Dida in prœlio occisi Vir-
duni sepeliuntur. Walerannus, Cornes Britu-
liens. à Godefrida Gozelonis Ducis filio gra-
viter vulneralus, vilam poscit et r.iembra, et
apud Virdunum sub regimine Rie hardi fil Ma-
nachus. 144. a.
Francigenis et Burgundis cum Odone can-
juratis , irruptionem in Regnum Romanum
meditantibus , Gozelo , Dux Lotharingiœ Lea-
dium venit : Episcopum Reginardum obtesta-
tur ut sibi et omni Lotharingiœ atque uni-
verso subveniat Imperio. 1 71 . c. Episcopus
Leod. suum pollicetur auxilium, atque exer-
citum parai : Gozelonem cum suis in prœlio
adversùs Odonetn adjuvat : sinistro cornu
Lolharingorum protrilo, hostium irnpetum so-
ins cum suis sustinet. Militis ac Ducis vices
slrenue per agit. Magnam stragcm hostium
facit, victariâque plenâ potitus, Leodium re-
dit, et pro cunctis suorum in expeditione
occisit offert Deo sacrificium. 171. d.e.
172. a. b. Albertus, Cames Namucensis, qui
cum Episcopo Leod. erat, non inultus peri-
mitur. 172. a.
Dedicatio EcclesiœS.M. Carnalensis. 1 C).Cal.
Junii. 217. a. 16 Calen. Novembr. 29. c. n.
XXVJ
INDEX
llohertus Rolhomagms. Arcliiep. obit, eut
succedit Malgerius ex fratre suo iiepos. 166.
b. 379. a. 386. e. Guillelmo, Abbati Gem-
metkensi , hoc anno defuncto succedit Rober-
tus. 387. a.
Gaufredm fit Abbas Vezeliacemù. 384. d.
Hugo, C/trysopolitanœ Sedis Archiepisc. dat
S. Benigno Divion. Ecclesiam sitam in Burgo
Salinis, sacratam in honoreSS. Symphorianiet
Agathœ, in quâ S. Anatolius quiescit, indic-
tione Y, Episcopatûs sui annoYI . 15. a.
Herimannus Coloniœ ordinatur archiepisc.
163. c. Bruno Mindensis Prœsul in sancto
die Pentecosles Episcopalem unciionem abHe-
rimanno Coloniensi Metropolitano, in campo
juxtà Mediolanum, astantibus Impcratore et
Rege cum quampluribus regni Primoribus ,
suscipit. 6^0. d.
Dedicatio Ecclesiœ B. Agerici Virdun. à
Remberto Prœsule cûnditœ. 421. c. n.
Eclipsis Solis XIV Calend. Maii, die Lunœ
post octavas Paschœ: horâ dieiprimâ, Sol ami-
sit radios suos , et apparuit in eâ specie qua
solet Luna H apparere ; et circa horam ter-
tiam, speciem Lunœ V habuit ; et post pau-
lulùm, Lunœ VIII. 1 60. a. 351 . en. Ab horâ
IV usque penh VI, non ut mos est. 421 . b.
Liger fluvius sua littora bis transgressus ,
magna in fertdetrimenla. 160. a.
Anno Chr. 1038.
Odone Comité anno super iori apud Barrum
perempto , filii ejus Theobaldus et Stephanus
paternam hœreditatem inter se dividunt :
Theobaldus natu major Carnotensem urbem et
Turonensem sibi vindicat : Stephanus Melden-
sium et Tricassinorum civitates sortitur. Ambo
more suorum patrum , qui semper infidi Re-
gibus extiterunt, contra Regem Franc. Hen-
ricum rebellant. 159. b. 160. b.364. d. n.
399. b. 455. d.
Ermengaudus , Cornes Vrgelli , peregrinus
Jerosolymis obit. 290. d.
Willelmo Domino Normann. adhuc in œ-
tate puerili cum Rege Francorum manente ,
Normannia Fiscus Regaliserat. 166. b. n.
iSormanni in Apuliâ copiis à Normannia
adduciis, patenter agunt, vicinisque gentibus
terrorem sui nominis incutiunt. 163. c. 352.
a. Primùm in Siciliam accedunt : à Grœcis
eorum gloriœ invidentibus malè habentur.
428. b. n.
Connigund Imperatrix obit V Nonas Mar-
tii, et Spirœ sepelilur, ex Mariano Scoto,
cujus Chronologia in multis titubai. 73. b.
( Vide ad annum 1 033 ) . Mense Julio in
Italiâ pestilentia exercitum Imper atoris inva-
dit , plurimos exlinguit. 19. a. inter quos
Chunihildis Regina obit XVII Calend. Au-
gusti. 19. a. XV Calend. Aug. 214. b. (Fi-
des igitur non habenda Alberico Trium-
Fonlium narranti de Gunhilde, quôd adul-
terii accusata et duello absoluta, viro suo
dato répudie, sanctiuionialis habitum sump-
Mort de Robert , Archevêque de Rouen ;
Manger son neveu lui succède. 166. b. 379. a.
386. e. Robert succède à Guillaume , Abbé
de Jumiéges, mort cette année. 387. a.
GeofTroi est fait Abbé deVézelai. 384. d.
Hugues, Archevêque de Besançon, la sixième
année de son Episcopat, Indiction V , donne à
l'Abbaye de S. Bénigne de Dijon l'Eghse de
S. Symphorien et de sainte Agathe, où repose
S. Anatole, situé dans le Bourg de Salins. 15. a.
Hériman est ordonné Archevêque de Colo-
gne. 163. c. Il sacre Brunon, Evêque de Min-
den, le jour de la Pentecôte dans une plaine
auprès de Milan, en présence de l'Empereur et
du Roi et d'un grand nombre de Grands Sei-
gneurs. 640. d.
Dédicace de l'Eglise de S. Airy de Verdun
que l'Evêque Rembert avoit construite. 421 . c. n.
Eclipse de Soleil le 18 Avril, le lundi de la
Quasimodo ; à la première heure du jour, le Soleil
perdit ses rayons, et son disque parut comme
celui de la Lune au second jour : vers la troisième
heure, comme celui de la Lune dans son cin-
quième, et peu à près comme la Lune dans son
huitième. 160. a. 351. c. n. Cette Eclipse dure
depuis la quatrième heure jusque vers la sixième,
et est extraordinaire. 421. b.
La Loire déborde deux fois, et cause beau-
coup de ravages. 160. a.
L'an 1038 deJ. C.
Le Comte Eudes ayant été tué à Bar l'année
précédente, ses fils Thibaut et Etienne parta-
gent sa succe.ssion : l'ainé Thibaut prend pour
son lot Chartres et Tours ; Etienne a pour le
sien, Meaux et Troyes. Ces deux Seigneurs se
révoltent contre le Roi Henri, à l'exemple de
leurs ancêtres, qui avoient toujours été infidèles
aux Rois. 159. b. 160. b. 364. d. n. 399. b.
455. d.
Ermengaud, Comte d'Urgel , meurt à Jéru-
salem, où il avoit été en pèlerinage. 290. d.
Pendant que Guillaume, Duc de Normandie,
encore enfant, demeure à la Cour du Roi de
France, la Normandie est un fisc Royal.
166.6. n.
Les Normans de la Rouille, ayant fait venir
des troupes de la Normandie, se signalent par
leurs exploits, et répandent la terreur de leur
nom parmi les peuples voisins. 163. c. 352. a.
Ils entrent en Sicile pour la première fois , et
sont mal reçus des Grecs, jaloux de leur gloire.
428. b. n.
L'Impératrice Cunégonde meurt le 3 de
Mars, et est enterrée à Spire, suivant Marian
Scot, Chronologiste peu exact. 73. b. Voyez
l'année 1033. La peste se met dans l'armée
de l'Empereur en Italie au mois de Juillet:
beaucoup de monde en meurt. 19. a. Entr'au-
tres la Reine Cunhilde le 16 de Juillet. 19. a.
le 1 8 de Juillet. 21 4. b. fil ne faut donc pas croire
ce que raconte Albéric de Trois-Fontaines au sujet
de celte Princesse : qu'elle avoit été accusée d'a-
dultere , qu'elle s^en était justifiée par le duel,
et qu'ayant quitté son mari, elle avait pris l'habit
CHRONOLOGICUS.
XXVlj
de Religieuse, et ïavoit conservé jusqu'à la mort.
353. a.)
Le 28 de Juillet, Hériman, Duc d'Allemagne,
frère de mère de Henri, Roi de Germanie ,
meurt aussi de la peste, et est enterré à Trente.
Conrad donne ce Duché au Roi Henri son fils.
8. rf. 19. a. 73. b.
L'Empereur quitte l'Italie en automne , et
passe en Bourgogne : il assemble tous les Grands
de ce Royaume à Soleure : le quatrième jour de
l'Assemblée, il donne le Royaume de Bourgogne
à son fils Henri, à la prière et suivant le désir des
Grands et du peuple, et il lui fait prêter le ser-
ment de fidélité. 5. b. c. 8. d. 559. n.
Mort de Henri, Comte de Louvain. 422. b.
Il est assassiné dans son lit par Herman qu'il
avoit fait son prisonnier. Son fils Otton ayant
été enlevé par une mort prématurée, Lambert -
Baldric , oncle d'Otton , succède au Comté de
Louvain. 351 . d. e. n. 421. d. 422. a. 423. a.
Un Clironologiste raconte à Vannée 1 055 la mort
toute semblable de Henri , fils de Lambert-Bal-
dric. 429. b.
Baudouin , Comte de Flandres , donne le
château de Bruges à la Reine Emme , qu'il
avoit accueillie honorablement^ lorsque Harald
l'obligea de quitter l'Angleterre. 7. d. 166. b.
Cette Reine étant près de Bruges dans un lieu
de siireté , envoie avertir son fils Edouard de
venir auprès d'elle le plutôt qu'il pourra. 7. e.
Accord entre Bernard, Vicomte , et Frolier,
Evéque de Nismes d'une part , et Bernard- Ai-
mard^ et son fils Guillaume d'autre part, au su-
jet de l'Evêché d'Albi , dont ils partagent les
revenus, comme un bien de leur patrimoine ,
suivant l'abus de ce temps-lk et du siècle précé-
dent. 422. c.
Bernard est élu Abbé de la Celle-Bobin, au-
trement S. Pierre de Troyes : il est investi du
temporel par la Comtesse Hermengarde, et par
le Comte Etienne : il se présente devant Mai-
nard , Evêque de Troyes, pour en obtenir la
confirmation, et se faire bénir. 421 . c. d.
Mort d'Amédée, Abbé de Flavigny , le 18
de Septembre. 144. b. de Félix, Abbé de
S. Gildas de Ruys en Bretagne. 371 . d. 422. c.
L'Abbé Guillaume prend possession du Mo-
nastère de S. Martin de Lenes , situé dans la
terre de Guillaume de Bésalu. 422. a.
Dédicace de l'Eglise de Gironne , par Guifroi
Archevêque de Narbonne. 394. n.
Benoît I , Evêque d'Avignon , donne l'E-
glise de S. Rufà des Chanoines Réguliers. 291.
n.
Rambert, Evêque de Verdun , entreprend
le voyage de Jérusalem, et meurt à Belgrade la
quatorzième année de son Episcopat. 144. b.
413. c. n. Richard lui succède. 352. a. Du
temps de Richard, Bernier et Bernard , Clercs,
rapportent le corps de, Ramberl à Verdun, où il
est inhumé. 144. b.
Mort de Réginard , Evêque de Liège , le 5
Décembre; on l'enterre dans la Basilique de
S. Laurent qu'il avoit bâtie. Nizon , autrement
Nithard et même Richard, lui succède. 1 72. n.
293. e. {La mort de Réginard est placée à l'an-
serit, ineo permanserit. 353. a.)
Obit quoque V Calend. Aug. Uerimannus ,
Dux Alamannicus , frater uterinus Henrici
German. Régis, apud Tridentum lumulatus ,
cujus Ducatum llenricus Rex à pâtre suo
eodemanno percipit. 8.d. 19. a. 73. b.
Imperator autumno de Italid in Burgun-
diam redit : générale colloquium Solodori ha-
bet, convocatis cunctis Principibusregni . Tran-
sactis tribus diebus generalis Colloquii, quartâ
die , Primatibus regni cum univcrso populo
laudanlibus alque rogantibus, Henrico filio suo
Burgimdiœ regnum tradit, eique fidelitatem
demià jurare facit. 5. b. c. 8. d. 559. n.
Henricus Lovaniensis Cornes , obit. 422. b.
In domosuâ in lecto peremptus à captiva Her-
manno : Ollone filio ejus immature morte
prœvento, succedit patruus ejus Baldricus qui
et Lambcrtus. 351 . d. e. n. 421 . d. 422. a.
423. a. Henricum, Lamberti Baldrici fi-
lium, eâdem morte obiisse narratur ad
annum 1055. 429.6.
Emma ex Angliu puisa ab Ilaraldo , et
honorificè suscepta à Balduino Flandr. Comité
accipit ab eo castrum Bruge. 7. d. 166. b.
Non longe à caslello Bruggensi in slatione
secura, Eduardo filio suo mittit Legatos, qui
eum quàm celer rime adducant admatrem. 7. e.
Conventio inter Bernardum , Vicecomitem
et Froterium , Episc. Nemausens. ex tinâ
parte , et Bernardum Aimardum Guillel-
mumqup ejus filium ex altéra, de Episcopatu
Albiensi , cujus reditus inter se partiuntur
quasi patrimonialia bona, juxtà abusum illius
temporis et seculi supcrioris. 422. c.
Bernardus eligitur Abbas Cellœ-Bobini seu
Monasterii S. Pétri Trecensis : Temporalium
donum ab hermengarde Comitissa et Comité
Stephano suscipit : Mainardo Trecensi Prœ-
suli confirmandus statuitur , et benedicendus.
421. c. d.
Amedœus , Abbas Flaviniacensis , obit
XIV Calend. Oclobr. 144. b. Félix, Abbas
S. Gildasii Ruyensis in Britann. ex humanis
decedit. 371. d. 422. c.
Cœnobium S. Martini de Lenis, situm in
terra Willelmi Bisuldun. regendum suscipit
Willelmus Abbas. 422. a.
Guifredus, Archiepisc. Narbonn. Eccksiam
Gerundensem dedicat. 394. n.
Benediclus 1 , Avenion. Prœsul Eccksiam
S. Rufi Canonicis regulariter victuris donat.
291. n.
Rambertus, Virdunensis Episcopus, Jero-
solymam profectus , obit in villa Belgrade ,
anno XIV sui Pontificatûs. 144. b. 413. c. n.
Richardus fit Episcopus Virdunensis. 352. a.
Tempore Richardi, à Clericis Bernera et Ber-
nardo relatus Rambertus , Yirduni sepelitur.
144. b.
Reginardus Leodiensis Episcop. obit Noms
Decembr. sepultus in Basilicâ S. Laurentii ,
quam construxit : succedit Nizo, seu Nitliar-
dus sive etiam Richardus. 172. n. 293. e.
(Obitus Reginardi reflertur ad ann. 1037.
XXVllj
INDEX
202. b. 415. b. ad annum 103G^ sed malè.
351.6.)
Vlfl Idxts Aprilis, visa est in cœlo , inter
Orienlalcm et Australem plagam, quasi ignea
Irabes mirœ magnitudinis, quœ currcns super
Solemjamad occasum VL^rgetitem, visa est in
terram cadere , cujus vestigia diù potuerunt
videri, sicut fit ubi nuhes claudunlur post
coruscationem. 123. c. 163. d.
AnnoChr. 1039.
Circà hune annum , Doncheriacum suprà
Hlosam , Abbatiœ S. Medardi villam, anno
prœcedenti invasam, restiluit Gozelo per so-
porem, ut aiunl, à SS. Monasterii Palronis
inerepitus, et prœcipuè à S. Sebastiano hastâ
graviter percussus. 455. d. 456. a-e. n.
Apud Trajectum Civitatem Frisiœ , dieni
sanclum Pentecostes célébrât Imperator Chuon-
radus : eodem die mediocri dolore corripitur,
sequenti autem die, morbo invalescente, mor-
tem sibi imminere sentiens, Sacramentis mu-
nitus, Imperatrici et filio suo Henrico per-
monita fida valedicens, ex hâc vitâ decedit
II Non. Junii, Fer. H Pentecostes. Visceraejus
apud Trajectum condita , reiiquum corpus
Spiram usque deductum , ibi honorifice sepe-
litur , pio filio Henrico Rege patris corpori
humeros siipponente, cùm ad introitus Eccle-
siarum diversorum locorum per quœ funus
agebatur , tum demîim ad sepulturam. 619. e.
620. a. b.
Imperator ad celebrandam Pentecosten Tra-
jectum venit, sanctum diem summâ lœtitiâ
peragit : sequenti die feriâ II , Il JSon.
Junii mensœ assidens, subite! defectione prœ-
replus , vix prolatà confessionis sententiâ ex-
pirât. 21 h. b. n. 423. a. Ad ejus obitum
millus ingemit. 423. a. Obit , regni anno
XVII , Imperii verô XIV. 261. a. Obit, et
succéda Ilenricusfil. ejus. 5. c. 19. b. 59. d.
73.h.i23.c. etc.
Conradus, Dux Carentinorum, obit. 423. a.
Gerardus, Cameracensis Episcop. Henrico
Régi Conradi filio se commitlit ; idem facit
Dux Gothilo. 123. c,
Regina Emma Nuncios filio suo Ilardec-
nuto légat, ut ad se venire quantociîis ma-
ture t. 8. a. Hardecnutus , Rex Danorum , in
Flandriam ad matrem suam Emmam deve-
nit.'SiO. a.
Hugo , Autissiodor. Episcop. pridie Non.
Novembris moritur : cui Heribertus II , ex
antecessoriselectione atque Régis Henr ici doni ,
succedit. 113. c. n. 292. a.
Monaslerium S. Benedicti Nantolii à Do-
mino Castri-Ru fi aci restruitur. 218. b.
Rambertus Virdum. Episcopus obit. 423. a.
(Vide ad an. 103S.) Henri eus , Germaniœ
Rex, postmortem Ramberti Virdun. Episcopi,
mmo regni sui anno , viro Dei Richardo
Abbali S. Vitoni Episcopium Virdunense con-
cedrt : récusât Richardus, et Richardum suum
tn baptismate filiolum , Hildradi Comitis
fihum, mthronisari facit. 1 44. c.
née 1037. 202. b. 415. b. à l'année 1036, ce
qui est impossible. 351 . b.)
Le 13 Avril , on apperçoit dans le Ciel au
Sud-Est , comme une colonne de feu d'une
grandeur extraordinaire. Elle s'avança sur le
Soleil qui déclinoit vers le Couchant , et elle
parut tomber snr la terre. On en put voir long-
temps la trace, comme on voit celle de l'éclair
quand les nuées se ferment. 123. c. 163. d.
Van 1 039 de J. C.
Vers cette année , Gozelon restitue à l'Ab-
baye de S. Médard, Donchéry sur Meuse , un
an après s'en être mis en possession. On dit que
les saints Patrons du Monastère lui firent, pen-
dant son sommeil, des reproches très-vifs de
son invasion, et sur-tout S. Sébastien, qui le
blessa grièvement d'un coup de lance. 455. d.
456. a-e. n.
L'Empereur Conrad célèbre la fête de la
Pentecôte à Utrecht : le même jour, il se sent
incommodé ; le lendemain , sentant son mal
s'augmenter, et prévoyant qu'il touchoit à sa
fin, il reçoit les Sacremens, donne des avis sa-
lutaires à l'Impératrice et à son fils Henri, leur
fait ses derniers adieux, et meurt le 4 de Juin, le
lundi de la Pentecôte. Ses entrailles sont en-
terrées à Utrecht , son corps est transporté à
Spire , et y est honorablement inhumé. Le
Roi Henri son fils porte avec piété le corps de
son père à l'entrée des Eglises des différens en-
droits par où passe le convoi, et enfin au lieu
destiné à sa sépulture. 619. e. 620. a. b.
L'Empereur vient à Utrecht pour y célébrer
la fête de la Pentecôte : il passe ce saint jour
avec beaucoup de joie. Le lendemain , lundi 4
de Juin, étant à table, il tombe tout à coup
en foiblesse et expire, ayant à peine eu le tems
de se confesser. 214. b. n. 423. a. Personne ne
répand de gémissemens à sa mort. 423, a. Il
meurt l'an XVII de son Règne, et XIV de
son avènement à l'Empire. 261 . a. Il meurt,
et laissepour successeur son filsHenri. 5. c. 19. b.
59. d. 73. b. 123. c. etc.
Mort de Conrad, Duc de Carinthie. 423. a.
Gérard , Evêque de Cambrai, se soumet au
Roi Henri, fils de l'Empereur Conrad ; le Duc
Gothélon en fait autant. 123. c.
La Reine Emme envoie inviter son fils
Hardicanut, à se rendre au plutôt auprès d'elle.
8. a, Hardicanut, Roi de Dannemarc , vient
trouver sa mère en Flandres. 31 0. a.
Mort de Huges , Evêque d'Auxerre , le 4
de Novembre. Héribert II lui succède , du
choix de son prédécesseur et du consentement
du Roi Henri. 1 1 3. c. n. 292. a.
Le Seigneur du château de Ruffec rebâtit
le Monastère de S. Benoît de Nanteuil. 218. b.
Mort de Rambert, Evêque de Verdun. 423.
a. {Voyez Van 1038.) Après la mort de Ram-
bert, Henri, Roi de Germanie , la première
année de son règne, confère l'Evêché de Ver-
dun à Richard, Abbé, de S. Vanne : Richard le
refuse , et fait mettre à sa place Richard son
filleul, fils du Comte Hildrad. 144. c.
CHRONOLOGIGUS.
XXIX
Dédicace de l'Eglise de S. Etienne de Mets :
Gérard, Evêque de Cambrai, s'y trouve à la
prière de Thierri Evêque de Mets , et y apporte
avec lui des Reliques de S. Etienne, premier
Martyr. 123. d.
Mort de Rupert , Abbé d'Ebers-Munster,
Les Religieux en élisent un autre ; mais l'Em-
pereur Henri établit par force pour Abbé un
Moine d'un autre Monastère, nommé Willon,
habile dans l'Orfèvrerie. 422. d. e.
Eclipse de Soleil le 22 Août. 123. n. 351.
e. n. 422. d. 423. a. le 14 de Mai. 123. d.
163. d.
L'an \0U0 de J.C.
Les Grands du Royaume de Rourgogne por-
tent des présens au Roi de Germanie, Henri III,
qui célebroit la fête de Pâques à Engelnheim.
215. b
Mort d'Harald, Roi d'Anglet. 8. a. 40. d.
76. a. 148. c. Il meurt sans enfans. 282. c. à
Londres. 310. a. Il est plus sûr de placer ici celte
mort, qu'à l'année précédente.
Hardicanut, fils de Canut et d'Emme, mère
d'Edouard, revient de Dannemarc ; les Anglois
le reçoivent avec joie, et le reconnoissent pour
leurRoi. 8. a. 40. (/. 76. a. 148. c. 282. c. 310.
a. La Reine Emme retourne en Angleterre avec
son fils Hardicanut ; les Grands du Royaume
vont au devant d'eux ; tous les Anglois reçoi-
vent Hardicanut avec les plus grands honneurs.
8. a. Confirmé sur son Trône Hardie, rappelle
son frère Edouard : tous les deux, de concert
avec leur mère, ne cherchent que le bien de
l'Etat, et gouvernent dans la plus grande tran-
quillité. 8. b. 40. d. 310 b.
Le Duc de Bourgogne, Robert I, remet à
l'Abbé et aux Religieux de S. Germain de Paris,
toutes les coutumes qu'il avoit prises jusqu'à pré-
sent sur la terre de Gilly. 608. b.-e.
Mort d'Alain, Duc de Bretagne et Comte de
Rennes, fils de Geofroi. Il laisse ses Etats à son
fils Conan âgé de trois mois, sous la tutele de
son oncle Eudes. 29. a. 371 . d. 412. d. n. 424.
a. 633. e. Il meurt le 1 Octobre. 29. a. le
1 d'Avril. 412. n. le 29 de Sept. 423. b. Le
Comte Hoél rend la ville de Nantes au Comte
Geoffroi, qui à peine la conserve 40 jours.
412. d.
Foulque Nerra, Comte d'Anjou, père de
Geofroi Martel, meurt en revenant de Jérusa-
lem. 29. c. 118. c. 137. rf. 169. c. n.286. d.
347. a. 349. b. Il meurt le 21 de Juin. 29. c.
Foulques retournant de Jérusalem , meurt à
Mets. On enterre ses entrailles dans le cime-
tière de l'Eglise de Mets ; on transporte son
corps à Loches, pour l'inhumer dans l'Eglise de
Beaulieu, qu'il avoit fondée. 347. a. 646. d.
Foulque meurt le 22 Mai, après s'être fait
Moine à S. Nicolas d'Angers. 217. c. Ceci est
faux y c'est Geofroi Mari, qui prit l'habit à saint
Nicolas.
Geofroi Martel, oncle de Foulque Réchin,
succède à Foulque Nerra, son père. 137. c.
169. c. n. 347. b.
Raynaud, Comte de Nevers et d'Auxerre,
qui avoit épousé la sœur du Roi Robert, est
Meltis consecratur Ecclesia S. Stephani :
interest Camerac. Episcopus Gerardus , pre-
catu Theodmci Mettensis Episcopi, secum de-
latis B. Protomartyris Stephani Reliquiis.
liupertus , Abbas Novient. Monast. obit :
Fratres alium eligunt ; verîm Henricus Imp.
qiiemdam Monachum aurificem de Monasle-
rio quod Onuartumdicitur, Willonem nomine,
violenter intronisât et Abbatem constiluit.
422. d. e.
Eclipsis Salis XI Cal. Septembr. 123. n.
351 . e. n. 422. d. 423. a. pridie IdusMaii.
123. d. 163. d.
Anno Chr. 1040.
Henricus III novus Germ. Rex Pascha fe-
riat in Engelenheim : hue ad eum Primates
Burgundiœ cwn muneribus veniunt. 215. b.
Haraldus, Angl. Rex, moritur. 8. a. 40. d.
76. a. 148. c. Obit sine filiis. 282. c. Lun-
doniœ.S]0.a. ExScriptoribusdiversiscerliùs
huic anno adscripta mors Heraldi videtur.
Hardecanulus , filius Canuti , ex Emma
Eduardi maire natiis , à Dacia seu Danimar-
chia in Angliam advectus, et cum gaudio sus-
ceptus , fratri sua Haraldo succedens , Rex
Angl. constiluitur. 8. a. 40. d. 76. a. 148. c.
282. c. 310. a. Emma Regina cum filio suo
Hardec. in Angliam revertitur ; obvii fiunt
Anglici Principes ; à cunclis incolis glorio-
sissimè recipitur Hardecanulus. 8. a. Hardec.
in culmine regni confirmatus , fralrem suum
Eduardum à Normanniâ revocat : ambo fra-
tres cum maire suaregni commoda magna cum
pace prosequuntur. 8. b. 40. d. 310. b.
Robertus I , Dux Burgundiœ , Aderoldo
Abbatiet Mon. S. Germ. Paris, dimillitconsue-
tudines omnes, quas in villa, Gilliacus dicta,
acceperai. 608. b-e.
Alanus , Dux Britanniœ , Redon. Com.
(ilius Gaufredi, obit. Regnum filio suo Co-
nano trimensi relinquit sub tutela Eudonis
avunculi sui. 29. a. 371. d. 412. d. n.
424. a. 633. e. Cal. Octob. obit. 29. a. Cal.
Aprilis. 412. n. 3. Cal. Octob. 423. b.
Nannetensis civitas ab Iloello Com. reddila
Comiti Goifrido, quam vix 40 dies retenlam
amittit. 412. d.
Fulco iSerra , Com. Andegav. pater Gau-
fridi Martelli rediens de Jérusalem, obit. 29.
c. 118.C. 137. d. 169. c. n. 286. d. 347. a.
349. b. Obit XI Cal. Julii. 29. c. Fulco ex
itinere Jerosol. urbem Melensem veniens, diem
ibi claudil extremum. I Ilius intestina in ci-
mi terio Ecclesiœ condita ; corpus verô ad cas-
trum Locacense translatum , in Monast. à se
constriicto sepelitur. 646. d. In Eccl. Belli-
loci , quamipse fundaverat, sepelitur. 347. a.
Fulco Monachus factus apud S. Nicolaum ,
obit XlCal.Junii. 21 7. c. Numquam Mo-
nachum induit Fulco ; sed Gaufred. Martel.
Gaufridus Martellus , avunculus Fulconis
Richini , patri suo Fulconi Nerrœ succedit.
137. c. 169. c. n. 347. b.
Raynaldus, Com. Nivern. et Autissiod. ma-
trimonio conjunctus sorori Régis Roberti ,
XXX
INDEX
eu»» Duce Burgundiœ bello confligens , apud
Silviniacum in pago Tornador. occiditur.
281. c. n. 384. d.
Guido de Casiellione Rem. Archiep. Ec-
clesix sttœ asseiit moîietam Mosomag. quam
Ebalus Archiep. monetœ Remensi jam antè
conjunxerat. 318. n.
Abbas Robertus, postea Cantuariorum Ar-
chiep. innovai fundamenla EcclesiœS. Mariœ
in Gemetico. 166. d.
Morilur Hugo, Bajoc. Episc. succedit Odo.
166. d.
Carnut. Episc. Theodericus Abbatiœ Vindo-
cinensi concedit exemptionis privilegium, oui
subscribit Huberlus Andegav. Episc. et alii
plurcs. 649. d.
Ecclesia SS. Trinitatis Vindocin. dedicatur
in celebri Convcntu Episcoporum, Abbatum et
Baronum. 29. c. 217. b. 347. n. 506. a-e.
507. a. Ipso Dedicationis die Arnulfus Turon.
Archiep. super allare ponit chartam confirma-
tionis bonorum ejusd . Motiast. 506. c-d.
Consecralio Eccl. Monast. Stabulensis in
honore SS. Pétri et Remacli, cui inlerest Her-
mannus Colon. Archiep. cum pluribus aliis
Episcopis et Abbatibus. 462. b-c.
Dedicatio Cryptœ S. Amandi Elnonensis.
344. d.
5. Leopardini corpus de telluris sinu rele-
valum , atque honorabilihs collocatum , prœ-
sentibus Archenbaldo Principe omnibusque
Borbon. Proceribus. 423. c-d. Monaslerio
S. Leopardini nundinas ejusdem loci concedit
Archembaldus. 423. d. n.
Herluinus mansionem è Burnevilla transfert
ad locum suijuris , qui à rivo Beccus appella-
tur, ubi secundam Ecclesiam et Monast. in
honore B. M. construit. 35. c. 166. a. 220. n.
423. c.
Lanfrancus Italiâ egressus, cum pluribus
multinominis scholarihus Franciam adit. 35. d.
165. d. n. 424. a.
V Idus Februarii Walerannus, Abbas or-
dinatur Montis-S. Quinlini. 430. b.
Richerius, Ab. S. Juliani Turon. Monast.
novum à fundameniis inchoat : terrain cum
Ecclesia à Tescelino Petueriensi acquirit ad
usus Monachorum S. Juliani. 118. c. n.
Willelmus Geroianus fit Monachus in Bec-
tensi Cœnobio, quod tune œdificabat Herlui-
nus Abbas. 41 . a.
Circa hune annum , venditio castelli de
Monte-Acuto Albig. facta Froterio Nemaus.
Episc. et fratri ejus Bernardo Vicecomiti.
424 .a.
Anno Chr. 1041.
Lugdunensis Archiepiscopatus Halynardo
S. Benigni Divion. Abbati offertur ab Imper.
Ilenrico : lantum refugit pondus Halynardus,
suadetque expelendum Odelricum : assentit
Rex, atque dignitalem hanc Odelrico conce-
dit. 12. d. n. Henricus, accepta regno Austra-
siorum, apud Bysuntium (Yesont. J manens ,
Odelricum Lingonensem Archidiaconum, ele-
ctione Cleri et populi firmatum , ad Sedem
tué dans une bataille contre le Duc de Bourgo-
gne, à Sauvigni dans le pays de Tonnerre. 281 .
c. n. 384. d.
Gui de Chatillon, Archev. de Reims, assure
à son Eglise la monnoie de Mouson, que l'Ar-
chevêque Ebale avoit déjà réunie à la monnoie
de Reims. 318. n.
L'Abbé Robert, qui fut dans la suite Arche-
vêque de Cantorbery, rétablit les fondements
de l'Eglise de Juniiége. 166. d.
Mort de Hugues, Evêque de Bayeux : Odon
lui succède. 166. d.
L'Evèq. de Chartres, Thierri, accorde à l'Ab-
baye de Vendôme un privilège d'exemption,
auquel l'Evêque d'Angers souscrit avec plusieurs
autres. 649. d.
Assemblée célèbre d'Evêques, d'Abbés, et de
Barrons, à Vendôme pour la Dédicace de l'E-
glise en l'honneur de la sainte Trinité. 29. c.
217. b. 347. n. r)06. a-e. 507. a. Le jour
même de la Dédicace, l' Archev. de Tours Ar-
noul, met sur l'autel une charte, par laquelle il
confirme tous les biens que cette Abbaye pos-
sédoit dans son Diocèse. 506. c-d.
Consécration de l'Eglise de Stavélo en l'hon-
neur de S. Pierre et de S. Rémacle : l'Arch.
de Cologne Herman y assiste avec nombre d'E-
vêques et d'Abbés. 262. b-c.
Dédicace de l'Eglise souterraine de S. Amand
d'Einone. 344. d.
On relevé de terre le corps de S. Léopardin,
que l'on place dansun endroit distingué; le Prince
Archambaud assiste à cette cérémonie avec tous
les Seigneurs du Bourbonnois. 423. c.-d. Ce
Prince accorde au Monastère de S. Léopardin les
foires du lieu où il étoit situé. 423. d. n.
Herluin transporte son habitation de Burne-
ville, dans un lieu de sa dépendance, qu'on ap-
pelloit le Bec, où il bâtit une seconde Eglise et
un Monastère en l'honneur de la sainte Vierge.
35. c. 166. a. 220. n. 423. c.
Lanfranc vient d'Italie en France avec plu-
sieurs écoliers de réputation. 35. (/. 165. d. n.
424. a.
Le 9 de Février, bénédiction de Waleran,
Abbé du Mont-S. Quentin. 430. b.
Richer, Abbé de S. Julien de Tours, renou-
velle son Monastère de fond en comble ; il acheté
au profit des Religieux une terre et une Eglise
de Tescelin de Petviers. 118. c. n.
Guill. fils de Giroïe, entre dans le Monastère
du Bec, que l'Abbé Herluin conslruisoit alors.
41. a.
Aux environs de cette année , se fait la vente
du château de Montaigu en Albigeois, h Frotier,
Evêq. de Nîmes, et au Vicomte Bernard son
frère. 424. a.
L'an 1041 deJ.C.
L'Empereur Henri III offre l'Archevêché de
Lyon à Halynard, Abbé de S. Bénigne de Di-
jon : celui-ci refuse, et indique Odelric pour
cette place : le Roi l'accepte, et lui accorde cette
dignité. 12. d. n. Henri devenu Roi d'Austra-
sie , et étant à Besançon, envoie à l'Eghse de
Lyon Odelric, Archidiacre de Langres, que le
Clergé et le peuple avoient élu Archev. 145. a.
Odelric sacré Archevêque de Lyon. 352. c.
CHRONOLOGICUS.
xxxj
Le Roi Henri marche contre les Hongrois.
202 .c.
Casimir, fils de Misecon, Duc de Pologne,
retourne dans son pays ; les Polonois le reçoi-
vent avec joie. 423. b. n.
Premier établissement de la Trêve de Dieu.
1 45. a. C'est dans l'Aquitaine qu'elle commence
à s'affermir. 508. b. Les Austrasiens observer4t
la Paix appellée la Trêve de Dieu, que S. Odilon
et quelques autres avoient instituée sur des ré-
vélations. On charge Richard, Evêque de Ver-
dun, delà faire accepter dans la Neustrie. 145.
b'C. Les Normans, sourds aux exhortations de
Richard, ne veulent point admettre la trêve :
les chaleurs les tourmentent, et presque toute
la ferre manque de bled et de vin. 145.6. Concile
deTuIuge, dans lequel l'Archev. de Narbonne,
Guifroi, plusieurs Evêques, Comtes et autres
Seigneurs établissent la Trêve ou Paix du Sei-
gneur. 310. a-b. Loix de cette paix. 310. b-e.
31 1 . a-e. Autres constitutions faites pour cette
Trêve, dans le Bourg d'Ausone. 512. a-e. n.
Le Concile de Girone, tenu de l'autorité du
Pape par le Cardinal Hugues le Blanc, approuve
la Trêve de Dieu, et la confirme. 313. a.
Le XV d'Octobre, on fait la Dédicace de la
nouvelle Eglise de S. Florent de Sanmur. 58. e.
59. a. 217. c. 280. a. n. 349. b. 649. (/. Geo-
froi, Comte d'Anjou, y assiste avec sa mère et
son épouse. 58. e.
Les Normans maîtres de la Fouille. 428. b. n.
Mort de Cadvallon I, Abbé de Redon. 371 . d.
On apperçoit la forme d'un Crucifix pendant
la cérémonie de la Translation de S. Gudwale.
352. c.
Au Monastère de S. Amand d'Elnone, deux
fois pendant l'octave de la Pentecôte, il sort du
sang des pavés. 142. a.
Lietduin, Abbé de S. Vast d'Arras, meurt
aux environs de cette année. 123. e. Du consen-
tement de l'Evéque Gérard et de Baudouin,
Comte de Flandres, les Religieux élisent Jean
pour lui succéder. 124. a.
Cette même année, ou la précédente, Eude,
frère du Roi, dominé de l'ambition de régner,
prend les armes contré Henri : le Roi le fait
prisonnier avec quelques-uns de ses complices,
et le fait garder à Orléans. 160. b. Les Comtes
Thibault et Etieone, fils d'Eude de Champ, se
révoltent aussi contre le Roi : Henri commence
par battre Etienne, qu'il met en fuite ; il fait le
Comte Raoul prisonnier. 159. b. 160. c. 364. e.
399. b. Il dompte Galéran, Comte de Mante
et de Meulan ; il le dépouille de sa terre, qu'il
réunit à la couronne. 159. b.
L'an 1 042 de J. C.
Henri, Roi de France, confirme plusieurs
donafions faites à l'Abbaye de S. Sauve de Mon-
treuil. 574. a-d. nn. 575. a-e.
Le Roi de Germanie, Henri, entre pendant
l'hiver en Bourgogne ; plusieurs des principaux
Seigneurs lui rendent obéissance ; il juge plu-
sieurs affaires avec équité. 19. b. 215. c. Il
assiège le Château de Wurat. 453. a. n. Thierri,
Lugdun. destinât. \ 45. a. OdelricusfitArchiep.
Luydun. 352. c. Rex Henricus contra Hunga-
rospergil. 202. c.
Casimirus , filius Miseconis , Ducis Polo-
niœ , reversus in patriam , à Polonis Ubenter
suscipitur. 423. b. n.
Treva Dei primùm slalula cl fîrmala.
145. a. Treuga Domini primo in partibm
Aquitanicis firmalur. 508. b. Pax à S, Odi-
lone cl aliis inslituta Divinis revelationibus,
Treva Dei appellata, ab Auslrasiis suscipi-
tur. B. Richardo Virdun. negotium imponi-
tur , ut pax eadem JSeuilria servetur.
145. b-c. Richardo prœdicanlc , cùm gens
Neustriœ Trevam nollel recipere, ignis tor-
quens cœpil in eos desœvirc ; et orbis ferh
lotus vtni et trilici patilur penvriam. 145. b.
Concilium Tulugiense, in quo Treugam et Pa-
cem Domini slaluunt Guifredus iSarbon. Ar-
chiep. et alii muiti tum Episcopi, lum Comités
el magiiates. 3\0. a-b. Tulugiensis Pacis et
Treguœ conslitutiones. 310. b-e. 311. a-e.
Spéciales ejusdem Pacis et Treugœ conslitutio-
nes invico Ausonensi editœ. 512. a-e. n. Ge-
rundense Concilium, ab Hugone Candido Car-
dinali, autorilate Summi Pontificis celebratam,
Pacem et Treugam Domini laudat et confir-
mai. 313. a.
Dedicatio novœ Ecclesiœ S. Florentii Sal-
mur. Idibus Octobr. 58. e. 59. a. 217. c.
280. a. n. 349. b. 649. d. lluic Dedicalioni
adesl GaufridusCom. Andeg. cum maire sua
Hildegarde et Agneteconjvge. 58. e.
Nornianni Apulia potiimtur. 428. b. n.
Moritur Cadvallomis I.AbbasRolon. 371 . d.
Ad Translationem S . Gudwaii videlur ima-
go crucifixi Domini. 352. c.
In Monast. S. Amandi Elnonensis sanguis
ex pavimenlo bis ebullit infra octavam Pente-
cosles. 142. a.
Circa hune annuin obit Liclduinus, Abbas
S. Vedasli Atrebal. 123. e. Huic succedit
Joannes , eleclus à fralribus , Episcopo fa-
vente Gerardo cum Comité Balduino. 124. a.
Hoc anno , vel prœcedcnti , Odo, frater
Régis Henrici , falsâ spe regni illectus, fralri
manifestus fil inimicus : Rex fratrem suum
capit aliquanlis cum complicibus , atque Au-
relianis in custodia dcponit. 100. b. Filii
Odonis Canipan. Theobaldus et Slephanus pa-
riter conlra Henricum rebellant : Rex^primùm
cum Slephano congrcssus, facile eum superal
et fugat : Rodulfum Comitem rclinet. 1 59. b.
160. c. 364. e. 399. b. Medanticum devin-
cit Galerunnum, quem exheredilat et terram
ejus sibi subjugal. 1 59. b.
Anno Chr. 1 042.
Henricus , Franc. Rex. dona multa confir-
mai fada Monaslerio S. Salvii apud Monste-
riolum. 574. a-d. nn. 575. a-e.
RexGerm. Henricus , hieme Burgundiam
invadit ;mulli Principes illi sese subjiciunt;
nonnulta légitimé dijudicat. 19.b. 215. c.
Caslrum Mural in Burgundia obsidet. 453.
a. n. A Theoderico Melensi Ep. S. Luciœ bra-
XXXIJ
INDEX
chium impetrat, quod Iransfertur ad Cœnob.
Lindiburg. 424. b.
Hardecanutus ferè bicnnio régnât in An-
glia. 352. b. î^on eœpletis duobus annis ,
obit ; Edvardum totius regni relinquens he-
redem. 40. d. 148. c. 282. c. In convivio
inter bibendum ad terram corruit, et VI Mus
Juin feriâ III expirât. 310. b. Ilardecnuli
vitâ finitâ , ante ejus sepulluram , eligilur
Eduar dus [rater ejus. 78. c. 166. d. 207. n.
638. a. Revocatus ad regnum. 352. c. Cum
paucis in Angliam venit. 166. d. Regnum
suscipit. 174. b. n.
Theobaldus et Stephanus fratres Comités
cummatresua Ermengarde,ad preces Fulconis
Prœsulis, Ambianensi Ecclesiœconcedunl Cris-
siacum super fluv. Iserœ. 424. b-c.
Rotgerius I, Catalaun. Episc. obit ; oui
Rotger. II succedit. 344. a. 352. d. 576. n.
Wazo successor Nithardi, Leodiensis Epis-
copus consecratur. 9. c. n. 163. d. n. 202.
c. n. 293.6.415. b,
Filius naturalis Ducis Norman. Richardi
III Nicolaus, Abbas efpcitur S. Audoëni Ro-
tomag. 326. n.
Lanfrancus , de Senatorum Papice génère
natus, in septem liberalibus Artibus eruditus ,
Beccum venit, ibique Monachum induit. 35. d.
165. d. n. 166. e. 424. a. Fama ejus Bec-
cum et Abbatem Ilerluitium brevi per orbem
terrarum extoUit. Accurrunt Clerici, Ducum
filii, etc. Monaslerii œdificia augentur. 35. e.
Alimburgis ab Arnaldo Magalon. Ep. be-
nedicitur Abbatissa S. Genesii in ComitatuSub-
stant. 417. n.
In Bituria fundatur Ecclesia S. Sepulchri
ad formamS. Sepulc. Jerosol. prœsente Odone
Ruffo Dolensis castri Domino. 282. d. Vide
ad annum 1045.
WilleL Telomont. castri Dominus , Vitali
Abbatiâ S .Gildasii ejecto datEcclesiam sanctœ
Mariœ de Ollona. 424. b. Monast. S. Crucis
Talemont. inchoat. 218. a.
In confinio Britanniœ et Norman, porten-
tum cernitur in una vel potiùs duabus mulie-
, ribus medio corpore junctis. 175.a-b.
Eclipsis Solis die XX Junii. 21 7. c. n.
jEtasphwialis. 41 5. b.
Famés crudelior Galliœ et Germaniœ po-
pulum opprimit. 9.d. 1 57. d. 21 7. c. 382. d.
Mor (alitas hominum magna. 145. b. 379.
n. Multi B. Richardi meritis et precibus cu-
rati.\hh.A. Virdunensi civitate in heremum
ferè redactâ, communi voto deliberatur B. Vi-
toni implorundum esse prœsidium. 145. d-e.
Hoc anno vel sequenti , Concilium habetur
apud S. Mgidium, in quo de Pace et Treuga
Domini nonnulla decernunt viginti-duo Prœ-
sules Gallicani. 513. h-d. Cir ca eumdem an-
num, Galliarum Episcopi ad Treugam Dei ,
Episcopos et Clerum Ilaliœ exhortantur Epis-
Evêque de Mets lui fait présent d'un bras de
sainte Luce, qu'il envoie au Monast. de Lint-
bourg. 424. b.
Hardicanut règne près de deux ans en Angl.
352. b. Il meurt avant les deux années com-
plettes, et laisse tous ses Etats à Edouard. 40. d.
148. c. 282. c. Au milieu d'un repas, il tombe
par terre en buvant, et il expire un mardi 10
Juillet. 310. b. Avant que de l'enterrer, on
élit son frère Edouard pour lui succéder. 78. c.
166. d. 207. n. 638. a. Edouard rappelle à la
couronne. 352. c. Arrive en Angleterre avec peu
de suite. 166. d. Il monte sur le Trône. 174.
b. n.
Les Comtes Thibaud et Etienne, avec leur
mère Ermengarde^ donnent Croissy sur Sere à
l'Eglise d'Amiens, à la sollicitation de l'Evêque
Foulque. 424. b-c.
Mort de Roger I, Eveq. de Châlon -sur-Marne;
Roger II son successeur. 344. a. 352. d. 576. n.
Wazon consacré Eveq. de Liège, après la
mort de Nithard. 9. c. n. 163. d. n. 202. c. n.
293. e. 415. b.
Nicolas , fils naturel de Richard III, Duc de
Normandie, devient Abbé de S. Ouen de Rouen.
326. n.
Lanfranc, issu des Sénateurs de Pavie, homme
très-versé dans les Arts libéraux, vient se faire
Moine au Bec. 35. d. 165. (/ n. 166. e. 424. a.
Sa réputation fait connoître au loin l'Abbaye du
Bec, et répand par-tout l'éloge de l'Abbé Her-
luin. Des Ecclésiastiques, des fils de Ducs et
d'autres personnes accourent à cette Ahbaye; on
est obligé d'augmenter les bâtimens. 35. e.
Arnaud, Evèq. de Maguelone, bénit Alim-
burg, Abbesse de S. Genès, dans le Comté de
Substantion. 417. n.
Sur le modèle du S. Sépulchrede Jérusalem,
on bâtit une Eglise dans le Berri, en présence
d'Eude le Roux, Seigneur du château de Deols.
282. d. Voyez à l'année 1045
Guillaume, Soig. du château de Taumont,
donne l'Eglise de sainte Blarie d'Ollone à Vital,
qui avoit été chassé de l'Abbaye de S. Gildas.
424. b. Il commence à bâtir le Monastère de
sainte Croix de Taumont. 218. a.
Un monstre vient au monde sur les frontières
de la Bretagne et de la Normandie : c'étoient
deux femmes jointes par le milieu du corps. 175.
a-b.
Eclipse de Soleil le XX du mois de Juin. 217.
c. n. .
Eté pluvieux. 415. b. |
La famine fait périr beaucoup de peuple en
France et en Allemagne. 9. d. 157. d. 217. c.
382. d. \
Grande mortahté d'hommes. 145.6. 379. n.
Plusieurs sont guéris par les prières du Bien-
heureux Richard. 145. d. Ce fléau ayant presque
réduit en solitude la ville de Verdun , d'un
vœu unanime on a recours à la protection de
S. Vannes. 145. d-e.
Cette année ou la suivante, XXII Prélats des
Gaules tiennent un ConcileàS. Gille, dans lequel
ils font quelques décrets touchant la Trêve du
Seigneur. 513. b-d. C'est vers le même tems que
quelques Evêques François invitent les Évêques
et le Clergé d'Italie à recevoir la Trêve de
Dieu.
CHRONOLOGIGUS.
XXXllJ
Dieu, par une lellre qui contient les lois prin-
cipales de cette paix. 516. b-e. 517. a-b.
Quelques Chroniqueurs placent à celte année, la
défaite de T/iibatid, Comte de Tours et de Blois,
par Geoffroi Mari. Comte d'Anjou y mais grand
nombre d'autorités nous déterminent à la renvoyer
à Vannée 1 044.
Van 1 043 de J. C.
Henri, Rbi de France, à la prière de Ro-
ger II, Evêque de Châlon-sur-Marne, confirme
l'Abbaye de S. Pierre, que le Roi Robert son
père avoit déjà approuvée : il ratifie les dona-
tions qu'elle avait reçues depuis la mort de
Robert. 576. b-d. n. 577. a-b. Il cite à Paris
un Chevalier nommé Nivard : il le fait juger par
les Grands, qui le condamnent ; et le Roi lui
ordonne de cesser ses exactions sur l'Eglise de
S. Maur des Fossés. 577. c-e. n. 578. a-c.
Le Roi de Germanie, Henri, passe la fête de
Pâques à Cologne. 21 5. c. Il tient une Assemblée
générale à Ulm. 8. e. Il assiste en qualité de
Juge au Concile de Constance, avec les Evéques
et les autres Grands Seigneurs ;il fait un discours
éloquent pour engager le peuple à la paix ; il
pardonne à tous ceux qui l'avoient offensé ; il
donne un édit pour affermir la paix dans ses
Etats. 9, a. 59. e. 214. c. 424. d. n. Il épouse
à Besançon Agnès, fille de Guillaume, Comte
de Poitou. 145. d. n. Il la fait couronner à
Mayence ; il célèbre les noces àlngelnheim, d'où
il congédie une troupe de Comédiens sans leur
rien donner. 9. a. 19. c. 73. c.214. c. n. 261 . b.
282. n. 286. d. 353. a. 424. d-e. n. 641. a.
Il célèbre la fête de Noël à Trêves. 59. e. 641. a.
Léopolde , fils du Marquis Albert , meurt
subitement aux noces du Roi Henri ; l'Archev.
Poppon son oncle l'enterre à Trêves. 261 . b.
Le XIV Février, mort de l'impératrice Gi-
sèle, mère de l'Emp. Henri III, on l'enterre à
Spire. 9. a. n. 59. rf. 73. 6. 214. c. 425. a. n.
Elle meurt de Dissenterie à Goslar le XVII
Avril ; et elle est enterrée à Spire auprès de
l'Emp. son mari. 19. c.
Edouard III, surnommé le Saint, est cou-
ronné Roi d'Angl. le jour de Pâques. 78. c. 1 53.
d. 174. b. n. 207. n. A Londres. 282. c. 352. c.
636. b. Il est consacré le III d'Avril à Vinches-
ter , par l'Archev. Eadsi. 166. d. 312. n. 638. a.
Il appelle en Angleterre quelques Normans, qui
lui avoient rendu service pendant son exil, en-
tr'autres Robert, Moine de Jumiége, qu'il fit
Archevêque dans la suite. 174. en. Après la
fête de S. Martin, il arrive subitement à Vin-
chester, où il enlevé toutes les richesses de sa
mère, et tous ses bijoux en or, en argent, et en
pierreries. 310. b.
Robert, Duc de Bourgogne, du consente-
ment d'Hélie sa femme , et de ses enfans Hugue
et Henri, donne la terre de Villers-Bichot dans
le pays de Baune, à l'Abbaye de S. Germain
de Paris. Le Roi de France confirme cette do-
nation. 609. a-e Le premier du mois de Mars,
de l'avis de sa femme et des Grands, il accorde
Tome XL
tolâ prœcipuas Pacis et Treugœ leges conti-
nente. 516. b-e. 517. a-b.
Chronographi plures bellum quo Theo-
baldus Turon. ac Blés. Comes à Gaufr.
Mart. Com. Andeg. victus est et captus,
anno huic 1042 adscribunt : nos verô cum
aliisbenè multis adannum 1044 illud reji-
cimus.
Anno Chr. 1043.
Henricus, Franc. Rex, ad Rogerii II Ca-
talaun.Episc. supplicationem, jam à patresuo
Roberto approbatam confirmât S. Pétri Ab-
batiam, cum bonis eidem Àbbatiœ post Rober-
tum additis. 576. b-d. n. 577. a b. Citatum
Parisiis ISivardum Militem, Optimatum ac
Procerum judicio damnât ; atque ab eJMs
eœactionibus liberam jubet Fossatensem Eccle-
siam. 577. c-e. n. 578. a-c.
Coloniœ Resurrcctionem Domini célébrai
Henricus German. Rex. 215. c. Ulmœ gène-
raie Colloquium habet. 8. e. Synodo Conslan-
tiensi cum Episcopis ceterisque regni Optima-
tibus, omnium illic agendorum publicus adest
cognitor ; facundus o^-ator populum ad pacem
cohortatur ; omne sibi debitumdimittit ; pacem
insul regni provinciis per edictum confirmât.
9. a. 59. e.214. c. 424. d. n. Apud Byson-
lium (Vesont.J uacorem ducit Agnetcm filiam
Guillelmi Pictav. Coniitis. 145. d. n. Agne-
tcm apud Moguntiam ungi Reginam facit j
Regales apud Ingelenheim nuptias célébrât;
Ilistrionum multiludinem sine cibo et muneri-
bus dirnitlit. 9. a. 19. c. 73. c. 214. c. n.
261 . b. 282. n. 286. d. 353. a. 424. d-e. n.
641. a. Natale Dom. Trever. célébrât. 59. e.
641. a.
Leopoldus, Alberti Marchionis filius , in
solemnitate nuptiarum Régis Germ. immatura
morte rapitur y in urbe Trevir. à patruo suo
Poppone, Archiep. sepelitur. 261 . b.
Gisela Imperatrix, mater Henrici III Im-
per. XVI Cal. Martii obit, et Spirœ sepeli-
tur. 9. a. n. 59. d. 73. b. 214. c. 425. a.
n. Apud Goslere Dysenteriœ morbo XV Cal.
Mail decidit ; Nemeti juxtà maritum suum
Imperat. .sepelitur. 19. c.
Eduardus III, Sanclus dictus, die sancto
Paschœ Rex Angl. coronatur. 78. c. 153. d.
174. b. n. 207. n. Apud Lundoniam. 282.
c. 352. c. 636. b. Vititoniœ seuapud Yincestre
III ISon. Apr. ab Eadsi Archiep. consccratw.
166. d. 312. n. 638. a. Aliquantos accersit
ISormannos Eduardus, qui exulis inopiam suis
levarant beneficiis; inter quos Robertum, qucm
ex Monacho Gemmeticensi fecit Episcopum.
174. c. n. Post festum S. Martini Vintoniam
improvisé venit ; genilrici sus aufert quid-
quid in atiro, argento,- gemmis pretiosum ha-
bebal. 310.b.
Robertus, Burgundiœ Dux, cum uxore sua
Heliâ consensu et voluntate filiorum Hugonis
et Henrici, Rege Franc. Henrico confirmante,
tcrram Villare-Bichet in pago Belnensi, Ab-
batiœ S. Germani Paris, conccdit. 609.
a-e. Consilio conjugis et Optimatum suo-
rum Abbatiœ S. Benigni Divion. die prima
XXXIV
INDEX
Mensis Martii trihuit ", dominationem trium
viUarum in parochia S. Apollinarissitarum.
610. a-e. 611. a-b.
B . Robrrtus Monasterium Casœ-Dei in ho-
nore SS. Agricolœ et Vitalis cœpit œdificare.
217. c-d.
Guido de Caslellione Remens. Archiep.
Ecclesiam Germereii Iribuil Mosomag. Monas-
terio. 318. n.
Mors Rodericî Abbatis S. Bertini Sithien-
sis. 380. d.
Lambertus, Ab. Mediani-Monasterii 1 1 A'o-
vembris exuvias S. Bonifacii ex Begonis-
Cella revehit. 424. e.
Wenemarus Dom. de Lileriis cum fratre suo
Ingrlramno et maire Ransuide , in honore S.
Audomari Ecclesiam in caslro de Lileriis
construunt. 425. a. n.
Famés exlrema per totam Galliam. 29. c.
286. d. 349. b. 352. d. ISimia imbrium su-
perfluitas, nimiaque frucluum terrœ paucitas.
8. e. Tempus œstivum in tempestalcspluvias-
que hyemales iolum penè comiersum, magnam
frugum cl vindemiarum penuriam efjicit.
424. d. Annonce carilas totam profligat Gal-
liam. 201 . c. Magna hominum mortalitas.
222. b. Gelu validum â Cal. Decemb. ad
Cal. Martii. 415. b.
Anno Chr. 1044.
Magna confusio in Ecclesia Romana : Se-
dem très simul occupant. Gratianus Presbiter
tribus Ponlifîcibus cedere Romana Sede per-
suadet. Ipse Summus Pontifex eligitur, et Gre-
gorius VI vocatur. 261 . en.
Mors Mathildis, filiœ Conradi Salici Imp.
Henrico Franc. Régi desponsatœ. 161. a-b.
Rex Angl. Eduardus, uxorem cliicit Egit-
ham,ComitisGodwini /iiiam. 40. n. 148. n.
153. d, 174. b. 282. c.
Gozelo, Dux Lolhar. obit. 143. n. 163.
d. n. 215. c. n. 352. d. 415. b. 425. c.
Gozeloni filio suo Ducatum relinquit. 19. c.
425. a. Godefridus filins aller Gozelonis, pa-
terno jure privatus, rebellai. \9. c. 163. d.
n. 202. c. n. 415. b. 425. a. b. c. Patri
succedit. 215. n. 425. c.
Reginoldum Principem , Agnetis Regina
avunculum, Régis Ilenrici inimicum, vincit
Cornes Ludovicus, dum castellum Montis Pili-
gardœ, seu Montis-Bclligardi , parât expu-
gnare . 19. d.
Gaufridus Mari. Corn. Andeg. contra Theo-
bal. Blés. Com. à Rege Franc. Henrico exci-
talus, iirbem Turonicam obsidione cingit :
accedenli Theobaldo Gaufridus occurrit ;
vincit eum ac capit XII Cal. Sept. 29. b.
43. e. 1 59. b-c. 1 GO. c. 1 69. c. n. 21 2. b. 21 7
e. 256. d-e. n. 267. a-c. 282. d. 286.
d. 347. c. 349. b. n. 352. c. 399
426. a^ Stephanus frater Theobaldi fugâ eva^
dit. 256. n. Lisoius de Ambasia caplum
Theobaldum Gaufrido Comiti reddit. 256. d.
267. a. Quem Lâchas deducil Gaufridus.
256. d-e. n. Turon. civitatem Gaufrido di-
rniltit Throb. iisdem in locis. Pro i-edemp-
lione Theobadi, urbes Turon. Chainonem et
c.
à l'Abbaye de S. Bénigne de Dijon la Seigneurie
de trois fermes situées dons la paroisse de saint
Apollinaire. 610. a-e. 611. a-b.
Commencement du Monastère de la Chaize-
Dieu : le Bienheureux Robert le bâtit en l'hon-
neur des SS, Agricole et Vitale. 217. c-d.
L'Archevêque de Reims, Gui de Chastillon,
donne l'Eglise de Germeri au Monastère de
Mouson. 318. n.
Mort de Rodéric , Abbé de S. Bertin. 380.
d.
Lambert, Abbé de Moyen-Moutier, rapporte
de la Celle-Bégon les dépouilles de S. Boniface,
le 11 du mois de Novembre. 424. e.
Wenemar, Seigneur de Lilieres, avec sa mère
et son frère, bâtissent une Eglise en l'honneur de
S. Omerdans le château de Lilieres. 425. a. n.
Extrême famine dans toute la Gaule. 29. c.
286. d. 349.6. 352. (/. Pluies extraordinaires ;
grande disette de fruits. 8. e. Les tempêtes de
l'été et les grêles rendent les fruits et le vin
très-rares. 424. d. La cherté des vivres désole
la France. 201. r. Il meurt beaucoup d'hom-
mes. 222. b. Forte gelée depuis le 1 Décembre
jusqu'au 1 Mars. 4)5. b.
L'an 1 044 de J. C.
Trois Papes à la fois causent de grands
troubles dans l'Eglise Romaine : le Prêtre Gra-
tien persuade à tous les trois de se démettre ;
on l'élit Pape lui-même, et il prend le nom de
Grégoire Vi. 261. c. n.
Mort de Mathilde, fille de l'Emp. Conrade,
qui avait été fiancée avec le Roi de France, Henri.
161. a-b.
Edouard, Roi d'Angleterre, épouse Egithe,
fille du Comte Goduin. 40. n. 148. ». 153. d.
174. 6.282. c.
Mort de Gozelon, Duc de Lorraine. 143. n.
163. c/. w. 215. en. 352. d. 415. b. 425. c.
Il laisse son duché à son fils Gozelon. 19. c.
425. a. Godefroi, son autre fils, se voyant frus-
tré de lasuccession de son père, se révolte. 19. c.
163. d.n. 202. c. n. 415. b. 425. a. b.c. Il
succède à son père. 215. n. 425. c.
Le Prince Réginold ou Renaud, oncle de la
Reine Agnès, ennemi du Roi Henri, se
prépare à attaquer le château de iMontbelliard ;
le Comte Louis le prévient et le bat. 19. d.
Henri, roi de France, excite Geofroi ÎMart.
Comte d'Anjou, à faire la guerre à Thibaud,
Comte de Blois : Geofroi assiège la ville de
Tours. Il marche contre Thibaud, qui venoit
défendre sa ville ; il le bat, et le fait prisonnier
le 21 du mois d'Août. 29. b. 43. e. 159. b-c.
160. c. 169. c. n. 212. b. etc. Le frère de
Thibaud Etienne prend la fuite. 256. n. Li-
soie d'Amboise prend Thibaud, et le remet au
Comte Geofroi. 256. d. 267. a. Qui le mené
au château de Loches. 256. d-e. n. Thibaud
lui abandonne la ville de Tours, aux mêmes pages.
Il donne pour sa hberté les villes de Tours ,
Chinon et Langey. 267. b. un. 347. c. Geo-
froi lui en fait hommage. 256. e. n. Ils font
CHRONOLOGICUS.
XXXV
la paix par la médiation du Boi. 256. e. n.
267. b. nn.
La vie de S. Thibaud de Provins éclate dans
l'Eglise Chrétienne. 282. (/.
Agnès , avec ses deux fils Pierre et Geofroi ,
et leur beau-pere Geofroi Martel, vient à Poi-
tiers : ils y tiennent un Parlement avec tous les
Grands Seigneurs du Poitou. 217. d.
Mort de Hugue, Evêque de Noyon et de
Tournai. 344. d.
Odéric succède à Rainaud , Abbé de Ven-
dôme. 217. c. n. Ithier , Abbé de Savigni ,
meurt le 9 de Mai ; Lenlon lui succède. 200. b.
L'Abbé de S. Riquier Angeiran permet au
Chevalier Rainier et à Gautier son fils, de bâtir
un moulin au-dessous deMontigni. 129. n.
Humbert, Abbé de Moyen-Moutier, com-
pose en vers des répons : il les présente à Bru-
non, Evêque de Toul, pour les chanter. 369. a.
Eclipse de Soleil le 23 (22) Octobre le 28
delà Lune. 144. c. 161. a. La planète Vénus
paroit agitée. 144. c. Eclipse de Lune le jeudi
8 Nov. le 14 de la Lune. 161. a.
On trouve dans le pays d'Orléans deux pains
teints de sang. 161. a.
Les neiges et la rigueur de l'hiver perdent
beaucoup de vignes. 19. c. 425. b. Peste consi-
dérable sur les animaux. 19. c. 425. a. Grande
famine. 9. a. 19. c. 202. c. 217. d. 415. d. La
France et l'Allemagne en sont affligés, 163. d.
Elle oblige les hommes à manger des animaux
immondes. 425. a.
Van 1 045 de J. C.
Henri, Roi de France, retire des mains du
Comte Etienne, l'Abbaye de S. Médard de
Soissons; il rend à cette Eglise, le château de
Vic-sur-Aîne. 367. b. nn. Il donne à l'Evêque
et aux Chanoines de Paris les Eglises de saint
Etienne, S. Julien, S. Séverin et S. Bach, dont
quelques-unes avoient autrefois été décorées du
titre d'Abbayes. 578. d-e. 579. a.n.
Le Duc de Bourgogne accorde à l'Abbé et au
Monastère de S. Bénigne de Dijon les Droits de
franchise et d'exemption sur le bourg de S. Bé-
nigne. 61 1 . c-d.
Geofroi, Comte d'Anjou, confirme les do-
nations faites au Monastère de la Charité, ou du
Ronceré. 649. (/.
Coutumes du bourg de S. Pierre de Chartres,
cédées à cette Abbaye par le Vicomte de Char-
tres Gilduin etEméline, sa femme. 425. d.
Ponce m. Comte de Toulouse, se coupe
l'ongle du pouce jusqu'au sang, pour confirmer
une donation faite à l'Abbaye de Moissac. 387.
d. n.
Le Roi Edouard donne des Loix à l'Eglise et
au peuple d'Angleterre. 282. e. 283. a.
Quelques personnes engagent Godefroi, Duc
de Lorraine, à faire sa paix avec l'Empereur ;
Godefroi vient se soumettre ; Henri le prend et
le fait garder. 19. d. 60. a. 202. c. 215. c-d.
415. b. 425. (/. n obtient la liberté, en donnant
Lingiciacum accipit Gaufridvs. 267. b. nn.
347. c. Pro his homagium facit Theobaldo.
256. e. n. Rege Franc. Henrico medianle , pax
fit inter duos Comités. 256. e. n. 267. b. nn.
Tlwobaldus vir sanctus Provinensis castri
emicat tu sancla Retigione. 282. d.
Agnes Comitissa veniens Pictavis ciim duo-
bus filiis Petro et Gaufrido, una cum eorum
vilrico Gaufrido Martello suo marito, Placi-
tum faciunl cum omnibus Pictavorum Opti-
matibus. 217. d.
Hugo Noviom. et Tornac. Episc. obit. 344.
d.
Rainaldo Abbati Yindocinensi succedit Ode-
ricus. 217. c. n. VU Mus Maii Ilherius obit
Abbas Saviniac. Lento succedit. 200. b.
Angelrannus Ab. S. Richarii Raginerio Mi-
liti et Gualterio filio ejus, molendinum per-
mittit sub Montiniaco. 129. n,
Abbas Mediani-Monasterii Humbcrtus res-
ponsariamelrice componit, quœ Brunoni Tull.
Episcopo tradit decantanda. 369. a.
X fXIJ Cal. Novemb. Luna XXVIII fit
eclipsis Solis. 144. c. 161. a. Stella, quœ
Lucifer dicitur, vespercvidetur agitari. \ 44. c.
VI Idus Novemb. fer. V, Luna XIV, eclipsis
Lunœ. 161. a.
In pago Aureliano duo panes sanguine ma-
dentes inveniunlur. i6\. a.
Ilyems dura et nivosa magnam perdit
vinearum partem. 19. c. 425. b. Pecudum
maxima peslis. 19 c. 425. a. Famés magna.
9. a. 19. c. 202. c. 217. d. 415. d. Gal-
liam et Germaniam profiigal. 163.d. Co^î<
homines immunda comedere animalia 425. a.
Anno Clu-. 1045.
ilenricus. Franc. Rex, Abbatiam S. Me-
dardiSuession. de potestate Stephani Corn, eri-
pit ; custrum de Vico eidem Ecclesiœ restituit.
367. b. nn. Irnberto Paris. Episc. et ejusdem
Ecclesiœ Canonicis , SS. Stephani, Juliani,
Severini, et Bacchii concedit Ecclesias, quarum
quœdam Abbatiali dignitate erant olim subli-
matœ. 578. d-e. 579. a. n.
Robcrtus, Burgundiœ Dux, Halinardo Ab-
bati Cœnobioque S. Benigni Divion. immuni-
tatem permittit in burgoseu claustro S. Beni-
gni. 611. c-d.
Gaufridus, Com. Andeg. donationes Par-
thenoni B. M. de Caritate seu de Roncerio fac-
tas confirmai. 649. d.
Vicecom. Carnut. Gilduinus et uxor ejus
Emelina S. Petro Carnut. donant Burgi consue-
tudines. 425. d.
Pontius III, Tolos. Com. in signum dona-
tionis Abbatiœ Moisiac. factœ, ungulam sui
pollicis in tantum abscindit, ut ex eo sanguis
exeat. 387. d. n.
Eduardus, Rex Angl. Leges promidgal,
quibus tam Ecclesia, quam plebs Anglicana
regitur. 282. e. 283. a.
Godefridus II, Dux Lothar. inferioris, lior-
tatu quorumdam, ad gratiam Imperatoris
recuperandam adductus, ipsique se subjiciens,
capitur et custodiœ mancipatur. 19. d. 60. a.
202. c. 215. c-d. 415. b. 425. d.
XXXVJ
INDEX
Filium suum Imprratori dans obsidem , re-
laxatur. 19. e. 163. e. n. 425. d. Reginolt
et Gerolt, Burgundiones, apud Solodurum Régi
Gertn. Uenrico se dedunt. 19. d. Regale Col-
loquium apud Triburiam condiclum prœpedit
Régis gravis infirmilas. 19. d. 425. b. Hen-
ricus, Oertn. Rex, Natale Domini Goslariœ
célébrai, ubi socrus ejus de Pictavis adest cum
,genlis suœPrimoribus. 60. a.
Castrum Reginaldi conslruitur. 169. c.
Construclio Ecclesiœ S . Sepulchri inBituria
àGaufrido Biluric. Vicecomile. 169. c. Vide
ad an. 1042.
Guifredus, Carcasson. Pontifex, ad Basili-
cam S. Martini in Comilatu Fenoliotensi dc-
dicandam venit. 425. b-c.
Mors Theodelini Malliac. Abb. succedit
Humbertvs. 218. a.
Angelranmis, Ab. S. Richarii, moritur, et
sepeliturinEccl. ejusd. Abbatiœ. Guido Eccl.
Ambian. Archidiac. postea ejusd. Sedis Ep.
tuinbam ejus epitaphio décorât. 132. a. n.
Ecclcsia S. Gertrudis Nivell. reœdificala,
prœsente Uenrico Imper, benedicitur, 353. a.
Monast. Ilohenburg. in Alsatia in honore
B. M. à Brunone Tull. Ep. dedicatur. 425. b.
Theodcricus II, Metens. Ep. obit II Cal.
Maii : in Eccl. S. Stephani sepelitur. 199. a.
Huic succedit Adalbero III. 164. a. 352. d.
353. a. Quidam haec rejiciunt ad annum
1047.
Hermannus Capellanus Régis Eduardi,
ab eo Schireburnensem accipit Episcopatum.
312. n.
Anno Chr. 1046.
Henricus, Franc. Rex, Ecclesiœ B. Mariœ
Stampensis castri concessa bona confirmât.
579. b-d. 580. a-b. n. Epistolam accipit ab
Episc. Leod. Wazone, quâ Prœsul Régis ani-
mu'm mitigat, et revocat à voluntate sibi vin-
dicandi regnum Lotharingiœ ac Palatium
Aquisgranense, hereditario jure ab anlecesso-
ribussibi débita. 10. c-e. n. 11 . a. Rex jubet
Episcoporum adesse Cœtum, in quo recitatâ
Epistolâ , protestatur pius Princeps hune
recte dici Sacerdotem, hune verb esse Episco-
pum, qui extraneus extraneo sibi, prœ cunc-
tis ex dcbilo fidelibus, sanum dederit con-
silîum.]]. a. Imperatori mox ex Ilalia re-
verso dexteram dat Rex cum sacramento, et
recipii. 11. b.
Agnes Coniitissa cum marito suo Gaufrido
Andegavim reversa, Cœnob. in honore S. Tri-
nitatis construit. 218. a. Abbatia Vindoci-
nensis fundatur à Gaufrido Martello. 169. c.
Morsllildegardis, Andegav. Comitissœ. 29.
d. 349. b. Cal. Aprilis obit. 286. d, Sepeli-
tur in Monast. S. ISicolai. 21 8. a. Hildegardis
uxor Fulconit Nerrœ, mater Gaufridi Mar-
telli Jerosolymis defuncta, proph loca Domi-
nicœ sepulturœ humatur. 218. n. 426. b.
D.
Henricus III, Germ. Rex, in Burgundia
régnât. 13. a. 200. b. Miltit prœceptum ut
son fils pour otage. 19. e. 163. e. n.425. d. Deux
Bourguignons, Reginolt et Gérolt, viennent à
Soleure se soumettre au Roi de Germanie. 19. d.
Le Roi est assez gravement malade pour retarder
l'Assemblée indiquée à Tribur. 19. d. 425. 6. Il
célèbre la fête de Noël à Goslar, où se trouve
la Comtesse de Poitiers sa belle- mère, avec les
Principaux de son pays. 60. a.
Construction du Château-Renaud. 169. c.
Le Vicomte Geofroi bâtit à Bourges une
Eglise du S. Sépulchre. 169. c. Voyez a l'année
1042.
Guifroi, Evêque de Carcassonne, va dédier
la Basilique de S. Martin dans le Comté de Fe-
nouillede. 425. b-c.
Mort deTheodelin, Abbé de Maillezais; Hum-
bertlui succède. 218. a.
Angelran, Abbé de S. Riquier, meurt : on
l'enterre dans l'Eglise de son Abbaye. Gui, Ar-
chidiacre de l'EgUse d'Amiens, dont il devint
Evêque, fait son épitaphe, et en décore son
tombeau. 132. a. n.
L'Eglise de sainte Gertrude de Nivelle ayant
été rebâtie, on en fait la bénédiction en pré-
sence de l'Empereur. 353. a.
Brunon, Evêque de Toul, dédie en l'honneur
de la sainte Vierge le Monastère de Hohen-
bourg, ouHohenberg, dans l'Alsace. 425. b.
Thierri II, Evêque de Mets, meurt le 30
Avril : il est enterré dans l'Eglise de S Etienne.
199. a. Adalberon III son successeur. 164. a.
352. d. 353. a. Quelques Ecrivains renvoient
cette mort à l'année 1 047.
Le Roi Edouard fait Herman son Chapelain,
Evêque de Schireburn. 312. n.
L'an 1 046 de J. C.
Henri , Roi de France , confirme tous les
biens qu'on avoit donnés à l'Eglise de sainte
Marie d'Etampes. 579. b-d. 580. a-b. n.
Wazon , Evêque de Liège , lui écrit pour le
porter à la paix, et pour le détourner de la ré-
solution où il était de s'emparer de la Lorraine
et du Palais d'Aix-la-Chapelle, qui lui apparte-
noient par droit de succession. 1 0. c-e. n. 1 1 . a.
Le Roi fait lire cette lettre dans une assemblée
d'Evêques, et déclare que Wazon est un bon
Prêtre et un digne Evêque, puisque, sans être
son sujet, il lui donnoit de meilleurs conseils
que tous ceux qui lui avoient promis fidélité.
11. a. Peu de temps après, l'Empereur étant
revenu d'Italie, le Roi et lui lient amitié, et font
serment de la conserver. 11.6.
La Comtesse Agnès étant retournée à Angers
avec son mari, elle bâtit un Monastère en l'hon-
neur de la sainte Trinité. 218. a. Geofroi Mar-
tel fonde l'Abbaye de Vendôme. 169. c.
Mort d'Hildegarde, Comtesse d'Anjou. 29. d.
349. b. Elle meurt le premier Avril. 286. d.
Elle est inhumée dans le Monast. de S. Nicolas.
218. a. Hildegarde, femme de Foulque Nerra
et mère de Geofroi Martel, meurt à Jérusalem ;
on l'enterre auprès du S. Sépulchre. 218. n.
426. b. n.
Henri III, Roi de Germanie, règne en
Bourgogne. 13. a. 200. b. Il fait élire l'Abbé
CHRONOLOGIGUS.
XXXYlj
de S. Bénigne de Dijon, Archev. de Lyon.
13. a. Halinard va à la Cour pour recevoir l'in-
vestiture. 13. b. 353. b. Il refuse de prêter le ser-
nnent de fidélité; et le roi veut bien l'en dis-
penser : content de sa promesse, il le fait or-
donner en sa présence , et fournit tout ce qui
étoit nécessaire pour la cérémonie. 13. c-e. 353.
b. Le Roi pari pour Rome; il reçoit avec dis-
tinction le Pape Grégoire VL qui étoit venu le
trouver à Sutri. 14- a. 261. c-d. Dans une
Assemblée tenue à Rome, on dépose trois Papes
à la fois ; et du consentement de l'Eglise de Ro-
me, le Roi leur substitue Suideger, Evêque de
Bamberg, qui prend le nom de Clément IL 14.
o. 60. b. 73. c. 202. c. 214. d. 261. d. 294. a.
353. b. 415. c. 426. a. 641. a. Le jour de
Noël que le Roi Henri céiebroit à Rome, Clé-
ment II le couronne Empereur avec Agnès son
épouse. 10. b. 19. e. 60. b. 214. d. 261. d. 294.
a. 353. c. 415. c. 426. b. 559. n. 641. b. Les
Romains font serment de ne jamais élire de Pa-
pe, sans le consentement de l'empereur. 353. c.
Des ennemis de l'Archevêque de Lyon Odé-
ric, n'ayant pu le tuer autrement, le font périr
par le poison. 12. e. Halinard élu à sa place,
est sacré par Hugue, Archevêque de Besançon.
13. e. 14. a. 146. a. 345. c.
Assemblée d'Evéques, d'Abbés et des Princi-
paux du pays dans le Monast. de sainte Marie,
Diocèse d'Elne, pour la dédicace de l'Eglise de
ce Monast. 426. a-b.
Commencemens du monast. de sainte Croix
de Remperlé, dans la Province de Cornouaille
en Bretagne. 218. a.
Guillaume fils d'Osberne avec Adélicie sa fem-
me, bâtissent le monastère de Lyre. 366. d. n.
Le 16 de Juin, assemblée d'Evéques et de
Comtes pour la Dédicace de S. Sauveur de
Charroux. 218. b. 286. e. 426. d.
Fondation du Prieuré de S. Jean deTornanc.
200. b.
Consécration du Monastère de S. Michel en
i'Herm. 218. c.
Ermenald, Abbé de S. Pierre le-Vif, meurt
le 25 d'Octobre ; il est inhumé dans le Cloître
de S. Pierre : il a pour successeur Gerbert, Moi-
ne du même lieu, qui auparavant étoit Abbé de
sainte Marie. 196. c.
Après la mort de Fromond, Mainard devient
Evêque de Troyes. 196. d.
Richard, Evêque de Verdun, meurt le 6 ou
le 7 de Novembre : il est remplacé pnr Thierry,
fils du Comte Vézelon. 146. a. 249, a-b. 345.
c. 353. c. 413. c. 444. c.
Valéran, fds du Comte Gilduin, Moine après
avoir été Comte de Bréteuil, succède à Richard,
Abbé de S. Vanne, décédé le 14 de Juin. 146.
a. nn. 249. b. 345. c. 413. c. 414. c. 459. b.
460. a.
Durant II devient Abbé de Savigni après
Lenton, 200. b. Cette Abbaye reçoit plusieurs
bienfaits de différents Seigneurs. 200. b-c. n.
Leofroi , Chapelain du Roi Edouard, fait
Evêque de Crid. 310. c. H paroît une Comète.
283. a. Grande mortalité. 19. c.
AbbasS. Benigni Divion. Halmardus, Lug-
duni Episcopus conslituatur. 13. a. Curiam
adit Halinardus ad oblinenda Regalia. 13. b.
3.')3. b. Juramenlum fidelitatis neganti gra-
tiam facit Rex ; verbo tanthm et promissis
Halinardi fidem assentiens, in prœsenlia sua
facit illum ordinari, dans ipsi quœcumque
benediclioni eranl necessaria. 13. c-e. 353. b.
Régi Romani proficiscenti Gregorius VI apud
Sutrium occurrit, à qno suscipitur honorificè.
14. a. 261. c-d. Concilio Romœ habita,
très deponuntur Papœ, et Suidegerus Baben-
bergens. Episc. qui et Clemens II, consensu
Romance Ecclesiœ, eorum loco à Rege substi-
tuilur. 14. a. 60. b. 73. c. 202. c. 214. d.
26l.d.294.a.353.b. 415.c.426.a.641.a.
Romœ Natale Domini celebrans Rex Henricus,
ipsa die à Clémente II cum Agnete uxore sua
Imper iali Diademate insignitur. 10. b. 19. e.
60. b. 214. d.26l. d.294. a. 353. c.415.
c. 426. b. 559. n. 641. b. Jurant Romani
numquam se Papam electuros sine Imperato-
ris consensu. 353. c.
Odelricus, Lugdun. Archiep. à quibusdam
malivolis et invidis, qui ferro non potuerant,
veneno perimitur. 12. e. Loco ejus ordinatur
halinardus per manus Ilugonis Archiep. Ve-
sunlion. 13. e. 14. a. 146. a. 345. c.
Conventus Episcoporum, Abbatum atque
Principum patriœ in Cœtiob. S. M. Virg. ter-
ritorio Arulensi, Diœcesi Elenensi, ad dedi-
candam ejusdem loci Ecclesiani. 426. a-b.
In Britannia Minori et Provincia Cornu-
biœ inchoatur Monast. S. Crucis Kemperl.
218. a.
Guill. filius Osberni et ejus uxor Adclicia
Lyrcnse Cœnobium cedificanl. 366. d. n.
Dedicatio Monast. S. Salvatoris apud Car-
rofum XYI. Cal. Julii in conventu Episcopor.
et Comitum. 218. b. 286. e. 426. d.
Fundalur Prioratus S. Joan. de Tornanco.
200. b.
MonasteriiS. Michaelis ad Eremum Conse-
cratio. 218. c.
Obit Y III Cal. Nov. Abbas S. Pétri Vivi
Ermenaldus, in Clauntro S. Pétri sepultus :
huic succedit Gerbertus Monac. ejusd. loci,
jam anteà S. Mariœ Abbas. 196. c.
Mainardus defuncto Trecar. Ep. Frotmundo
succedit. 196. d.
Defuncto VIII vel VII Idus Nov. Virdun.
Episcopo Ilichardo, Theodericus Vczelonis Co-
mitis filius Episcopatum Virdun. suscipit. 146.
a. 249. a-b. 345. c. 353. c. 413. c. 414. c.
Richardus, Ab. S. Vitoni, moritur XVIII
Cal. Julii j successorem habet Valerannum Gel-
duini Comitis filium, ex Comité Britulicnsi
Monachum. 146. a. nn. 249. b. 345. c.
413. c. 414. c. 459. b. 460. a.
Durantus II succedit Lentoni Saviniac.
Abbati. 200. b. Doua multa Abbaliœ Saviniac.
collata. 200. b-c. n.
Lcofricus, Régis Eduardi Capell. fit Episc.
Cridialum. 310. c. Comètes apparet. 283. a.
Magna mortalitas. 1 9. e.
xxxvuj
INDEX
Anno Chr. 10A7.
Clemens Papa II moritur mense nom pro-
motioTiis. 20. a-b. 262. a. A26. c-d. 641 . b.
Hahjnanhtm peliml Pontificem Romani ab
Imperalorc : ille cofjnita volunlate Principis
ac populi, ad Ctiriam ire dissimulât, donec
aller eligatur. 14. b. 353. d.
Henricus, Franc. Rex , Ecdesiam S. Me-
dardi Suession. à molestatione Roberli Je Cou-
ciaco défendit. 367. c. n. Vocatum ab Abbate
Rainaldo in judicium apud Cociacum ad
Axonam Roberlum eumdern Rex damnât co-
ram Episcopis, Abbatibus ac Nobilibus mul-
tis, atque consueludinibus iniquis cedere com-
pellil. 580. c-d. n. 581. a-d. n. 582. a.
In Convcntu Episcoporum et Optimatum Pa-
lalii Lauduni habita, bona quœdam eidem
Abbatiœ ab llugone reddita confirmât. 582.
b-e. n. 583. a. Chariœ Balduini Cancellarii
sui subscribit. 573. n. Cum tribus millibus
Francis Rex triginta Normannorum millia
superat, ex quibus pereunt decem millia, re-
liqui fugiunt ; Guillelmum Roberti filium
invitis Normannis Ducem superponit. 43. b-d.
76. c-e. nn. 77. a. 159. c. 161. b. IfiG. e.
167. a. 196. d-e. 207. c. 247. b-c. 292.
e. n. 3G6. d. 403. a-c.
Guido filius Rainaldi, Burgundionum Co-
mitis , cum Guillelmo Norman. Duce pro-
pinquo suo à puerilibus annis educatus, plu-
rimos Proceres à fidelitate Ducis avertit : ipsc
Principalum ambiens, in Dominum suum
exercitum congregat apud Vallesdunas. 43.
b-c. 76. c d. 222. a. Guillelmus Notfius
à Normannis pulsus , confugit ad Henricum
Regom auxiUum rogaturus apud Pexcium :
Rex fines Norm. cum tribus tantum armato-
rum millibus ingreditur. 161. b. 222. a. Eo
adjulore Guidonem Burgundionem aliosque
rebelles apud Valesdunas superat Guillelmus.
247. b-c. Guido ab Henrico Rege et Duce
Gttill. victus, fugere compeUitur. 43. d. 76. e.
122.h.Normanni colla Régi subdunt, et
Guillelmum ut suum Dominum recipiunt. Rex
cum integro suorum numéro in Franciam re-
vertitur. 161. b. Prœlium apud Vallesdunas
inter Hetir. Reg. Franc, et Proceres Norman,
qui Guillelmum Nothum Ducem nolebanl in
Dominum rccipere, in quo Guillelmus Régis
auxilio Victor factus, quosdam expellit rebel-
les, quosdain corpore minuit.. 166. e. 167.
a. 207. c. 286. a. 316. n. 366. d. 379.
a. n. 387. a. 403. a-c.Subjectis Norm. Pro-
ceribus, Magnus habetur. 282. d.
Gaufridus, Com. Andegav. et Agnes ejus
uxor in Apuliam cum UenricoJmperatore pro-
ficiscuntur. 285. n. Inde reversi, Gaufridus,
consentiente conjuge, quemdam jurissuicol-
libertum ab omni servitute liberum facit. 649.
d. Abbatiam S. Palladii Gaufrido Comiti
Guillel. Vicecom. Sàncton. dimittit ad cons-
trucndum Cœnob. Sanctimonialiim. 426. c.
Gaufridus cl ejus uxor Cœnobium Sanctonis
fundant in honoreS. M.pro virginibus; ipsique
concedunt Ecdesiam S. Dionysii in Insula Ola-
rion. 426. c. n.
Van\Q!il deJ.C.
Le Pape Clément II meurt dans le neuvième
mois de sa promotion. 20. a-b. 262. a. 426.
c-d. 641 . h. Les Romains demandent à l'Em-
pereur qu'il leur donne Haiinard pour Souverain
Pontife : Haiinard instruit des dispositions du
Prince et du peuple, affecte de ne point aller à la
Cour, jusqu'à ce qu'il y eiit un Pape élu. 14. b.
353. d.
Henri , Roi de Fr. défend l'Eglise de saint
Médard de Soissons contre les persécutions de
Robert de Coucy. 367. c. n. L'Abbé Renaud
cite ce même Robert à la Cour du Roi à Cboisy
sur Aîné; il est condamné en présence des
Evêques, des Abbés et de la Noblesse , et forcé
de renoncer aux mauvaises coutumes qu'il levoit
sur l'Abbaye. 580. c.-d. n. 581 . a-d. n. 582. a.
Dans une Cour tenue à Laon, le Roi confirme
une restitution faite à cette même Abbaye. 582.
b-e. n. 583. a. Il souscrit une Charte de son
Chancelier Baudouin. 573. n. Henri avec trois
mille François bat trente mille Normans_, il ea
tue dix mille, et met le reste en fuite : malgré
les rebelles, il établit Guillaume, Duc de Nor-
mandie. 43. b-d. 76. c-e. nn. 77. a. 159. c.
161. b. 166. e. 167. a. 196. d-e. 207. c
247. b.c. 292. e. n. 366. d. 403. a-c.
Gui fils de Renaud, Comte de Bourgogne,
qui dès son enfance avoit été élevé avec Guill.
Duc de Norm. son parent, détourne plusieurs
Seigneurs de la fidélité qu'ils lui dévoient : l'am-
bition de régner lui fait assembler une armée
près le Val-des-Dunes. 43. b-c. 76. c-d. 222. a.
Guillaume chassé par les siens, va trouver le Roi
à Poissi pour lui demander du secours : Henri
entre en Normandie avec trois mille hommes
d'armes. 161. b. 222. a. Avec ce secours, Guil-
laume remporte une victoire au Val-des-Dunes
sur Gui et sur les autres rebelles. 247. b-c. Gui
battu par le Roi et par le Duc, est forcé de
prendre la fuite. 43. d. 76. e. 222. b. Les Nor-
mans se soumettent au Roi, et reconnoissent
Guillaume pour leur Seigneur. Henri ramené
toute son armée en France. 161. b. Bataille
au Val-des-Dunes, entre Henri, Koi de France
et les Seigneurs de Normandie, qui refusoient
de reconnoître Guillaume le Bâtard pour leur
Seigneur et leur Duc. Guillaume remporte la
victoire avec le secours du Roi ; il chasse une
partie des rebelles, et fait trancher la tête aux
autres. 166. e. 167. a. 207. c. 256. a. 316. n.
366. d. 379. a. n. 387. a. 403. a-c. Il soumet
les Grands, et s'acquiert beaucoup de réputation.
282. d.
Geofroi, Comte d'Anjou, et Agnès son épouse
vont dans la Pouille avec l'Empereur Henri.
285. n. Au retour de ce voyage, Geofroi, du
consentement de sa femme, donne la liberté
à un de ses serfs. 649. d. Guillaume, Vicomte
de Saintes cède l'Abbaye de S. Pallais au Comte
Geofroi, pour en faire un Monastère de Religieu-
ses. 426. c. Geofroi et son épouse fondent à
Saintes un Monastère de filles en l'honneur de la
sainte Vierge , et lui donnent l'Eglise de S. Denys
dans risle d'Oléron. 426. c. n.
CHRONOLOGIGUS.
XXXIX
Conan, Duc de Bretagne, encore enfant, se
sauve de la prison où letenoil son oncle. 371 .d.
426. c.
L'Empereur nomme Herrand à l'Evêché de
Strasbourg, à la place de Guillaume, qui étoit
mort en Automne ; il donne celui de Verdun à
Thierri : il établit des Ducs pour les Normans
d'Italie. A la place de Thierri, qui venoit de
mourir, il fait le Duc Adalbéron, Evêque de
Mets. 20. a. Il rend le Duché de Lorraine à
Godefroi, après lui avoir donné la liberté. 19. e.
L'Empereur célébrant la fête de Noël à Polélhe,
les Députés du peuple Romain viennent lui an-
noncer la mort du Pape Clément II. 60. c.
641 . 6.
Le fils de Godefroi , qui étoit en otage au-
près de l'Empereur, étant mort, le Duc recom-
mence la guerre. 60. a. 146. a. 163. e. 7i. 415. c.
425. (/. L'Empereur donne le Duché de Gode-
froi à Albert. 20. a. Godefroi dépouillé de son
Duché de la Mosellane, tue Albert qui en avoit
pris possession. 20. b. n. 164. a. 202. c. n. 215.
c. n.
Concile d'Elne tenu à Tuluge sous l'Evêque
d'Ausone Oliba : dans ce Synode , on renou-
velle, et l'on confirme les constitutions de la
Trêve du Seigneur, en présence et du consente-
ment du Clergé, des Ducs el d'un grand nom-
bre de fidèles de l'un et de l'autre sexe. 514.
a-d. n.
Gérard, Evêque de Cambrai, fait la Dédicace
de l'Eglise de S. Michel sur la Montagne de
Bruxelle ; il y transporte le corps de sainte
Gudule, dont cette Eglise porte actuellement le
nom : cette cérémonie se fait en présence de
Lambert Baudri, Comte de Louvain, qui établit
douze Clercs pour desservir cette Eglise. 463.
a-c.
Dédicace du Monastère de S. Fronton, par
Aimon, Archevêque de Bourges. 287. e.
Mort de Poppon , Archevêque de Trêves ;
Everard son successeur. 194. b. 353. c.
Adalbéron III, Evêque de Mets. 426. c.
Hugue, Evêque de Bayeux, fils du Comte
Raoul, meurt •, le Duc de Normandie donne cet
Evêché à son propre frère Eude. 43. a-b.
Mort de Guillaume, Evêque de Strasbourg :
Hetzel, ou Ilerrand lui succède. 426. c.
Hubert , Evêque d'Angers , meurt le 2 de
Mars ; Eusebe Brunon lui succède le 6 Décem-
bre. 29. d. 286. e. 349. b. 649. d.
Oliba ^ Evêque d'Ausone, Abbé de Ripouil
et de Cuxan, mort et enterré dans le Monastère
de Cunan. 290. a.
Vie éclatante de Robert, Â.bbé de la Chaise-
Dieu. 353. (/.
Ordmation d'Odylard , premier Abbé de
Chalon-sur-Marne. 344. b.
Gradulfe, Abbé de Fontenelle, meurt le der-
nier jour de Février : Robert son frère lui suc-
cède. 16. c. 528. b.
Grandes neiges dans l'Occident. 294. a. 426. c.
L'hérésie de Bérenger commence vers cette
année ou la suivante. 527. b.
Van 1048 de J. C.
L'Empereur désigne Poppon pour successeur
de Clément II : Poppon étant élu Pape, il
Conanus puer, Britanniœ Dux, de cuslodia "
patrui sui elabitur. 371. d. 426. c.
Imperator Pontifices prœ/icil Arr/entinœ
Ecclesiœ Ilerrandum pro Willelmo autumnali
tempore dcfunclo, Thcodcricum Virdunensi.
Normannis, qui in Ilalicis parlibus commo-
rantur , Duces constituit. Adalberoncru Du-
cem Mctensis Ecclesiœ Episcopum , in locum
nuper defuncti Theoderici sujficit. 20. a. Go-
defrido JDuci custodiâ relaxato Ducatum Lo-
thar. reddit. 19. e. Natale Dom. Polcthœ
celebranii, mortem Clem. II Impcratori nun-
cianlLegati Roman. 60. c. 641. b.
Godefridus, mortuo filio suo obside, rursùs
bcllum sumil contra Imperalorem. 60. a.
146. a. 163. e. n. 415. c. 425. d. Ducatum
ejus Adalberto tradit Imperator. 20. a. Al-
bertus , qui Ducatum Mosellanorum Gode-
frido neqatum susceperat, à Godcfrido peri-
mitur. 20. b. n. 164. a. 202. c. n. 215.
c. n.
Synodus llclencnsis sub Oliba Auson. Epis-
copo in loco Tulugicnsi habita, in qua, prœ-
sentibus et consenlientibus Ecclesiasticis viris,
Ducibus et utriusque sexûs fidelibus maxime
numéro congregalis, Pacis et Treugœ Domini
constitutioncs rcnovantur et confirmantur.
514. a-d. n.
Dedicatio Ecclesiœ S. Mic/iaelis in Monte
Bruxellœ à Gerardo Cameracensi Episcopo, et
Translatio corporis sanctœ Gudulœ ab Eccle-
sia S. Gaugerici in eamdem S. Michaelis Ec-
clesiam (quœnunc S. Gudulœ nomen obtinet) ;
ordinante el prœsetite Lamberto Daldrico
Lovaniensi Comité , qui duodecim Clericos
ibidem constituit. 463. a-c.
Monasterium S. Frontonis dedicatur ab
Aimone Bituric. Archiep. 287. e.
Poppo, Trevir. Archiep. obit ; successorem
habet Everard um. 194. b. 353. c.
Adalbero III, Metensis Episc. 426. c.
Moritur Hugo, Baiocens. Episc. fîlius Ro-
dulphi Comitis ; cujus Episcopatum Odoni
fratri suo , Dux Norman, commendat. 43. a-b.
Willel. Argentin. Episc. obit : Hetzel suc-
cedit. 426. c.
VI Non. Martii mors Huberti Andecav.
Prœsulis ,- cui succedit Eusebius Bruno VII
Idus Dec. 29. d. 286. e. 349. b. 649. d.
Oliba, Episc. Auson. Abbas Rivipulli et
Cuxani, fato fungitur in Monaster. Cuxan.
ibique sepelitur . 290. a.
Floret Roberlus, Abbas de Casa Dei. 353.
d
Ordinatio Odylardi primi Abbatis Cata-
laun. 344. b.
Gradulfus, Ab. Fontanell. moritur pridie
Nonas Martii : huic succedit frater ejus Ro-
berlus. 16. c. 528. b.
Nix magna in Occidente. 294. a. 426. c.
Circà hum annum aut sequenlem exorditur
error Berengarii. 527. b.
Anno Chr. 1048.
démenti Papœ II, désignante Impcratore,
succedit Poppo, Damasus II vocalus. 60. c.
il
INDEX
'262. a. Damasus paucis eœactis diehus de-
fmyitur. 20. b. 60. c. 73. c. 222. b. 262. a.
463. d. 641. b. Bruno, Tullemis Episcopus
apud Mogunliam, in Conventu Episcoporum
et Procerum coram Imperatore habita, corn-
muni consilio eligitur. 60. c. 73. c. 134. b.
164. b. 214. d. 222. b. 262. a. 369. a.
415. b. 426. c-d. 464. a. 641. b. Tulli
célébrât duos primos Nativilatis Dom. dies,
et 27 Decembr. Romam proficiscitur . 353. d.
369. a. 464. c. Transicns per Medianum
Monast. Oratorium S. Joan. Bapt. consecrat.
369. a. n.
Henri eus. Franc. Rex, fiscum quemdam
ab exnclione Vicaria immunem Ecclesiœ Car-
notensi concedil. 583. c-d. n. Seipsum ejus-
dem Ecclesiœ Advocatum déclarât. 584. a. n.
Datam à Theobaldo Camp. Comité Ecclesiam
S. Aigulphi Pruvin. Monasterio S. Pelri de
Cella Trec. approbat et confirmât. 584. b-c.
585, a-c. n. Dccano et Clericis Ecclesiœ
S. Cornelii Compend. concedit Prœpositurœ mi-
nisterium ut teneant et Canonicali auctoritate
disponant. 585. d-e. 586. a-c. Colloquium
apud Evodium in Metensi territorio Autum-
nali tcmpore hahitum, in quo Henricus Franc.
Rex et Imper. Henricus pacem paclumque
confirmant. 20. b. n. 149. b. 415. c.
Gaufridiis Martellus Normanniam rapinis
demolitur ; Danfrontis castrum et A lencium,
custodibus immissis, occupât. Dux Guillel.
Danfronlem caste/lis stringit firmissimis,
aditusque obstruil, Alencium diluculà venil :
custodes, Ducis severitalem timentes, portas
aperiunt , ipsiquc rcddunt castellum. Dan-
frontem celerrime repetenti se et castellum
Duci tradunt Danfrontani. Positis custodi-
bus , Ambreras venit , ubi condito castello
atque munito, Rotomagum regreditur. 44.
a-c.
Mors Gaufridi, Comitis Engolism. 263. e.
Post mortem Alberti , Lothar. Ducis, Im-
perator Gerardum de Alsatia, Mosellanorum
seu Lothar. Superioris, Fridericum vero fra-
trem Henrici, Ducis Bajoariœ, Inferioris
Lothar. Duces constitua. 19. e. 20. b. 164.
b. 202. n. Imperator Turego Ascensionem
Domini , Penlecosten autem Solodoro célé-
brât ; habito ibi cum Burgundionibus Col-
loquio, per Franciam Orientalem in Saxo-
niam remeat. 20. b. Argentoratum venit.
20. b. n.
Godefridus, Dux Lothar. Cornes Fland.
Balduinus et Theodericus Marchio de Phla-
dritinga contra Imperat. rebellant. 19. e. 20.
a. 164. a. 202. c. 415. c. 425. d. Episco-
patus sibi contiguos ad injuriam Imperatoris
populatur Theodericus : contra quem arma
commovet Henricus; Principes nonnulli depar-
tibus maritimis , cum Episcopis Leodiensi,
Trajectensi atque Metensi Theoderico parant
insidias : commisse pugnâ, victum occidunt et
Phladritingam Imperalori subjiciunt. 20. c.
Godefridus Dux Neomagi Palatium igné
destruit. 60. a. 164. a. n. 202. c. 353. b.
425. d. Godefridus et Balduinus civitatem
Virdun. dolo captam incendunt et evertunt,
cum MajoriS. Mariœ Ecclesia. 20. a. 60. b.
prend le nom de Damase II. 60. c. 262. a.
Damase meurt peu de jours après son élection-
20. b. 60. c. 73. c. 222. b. 262. a. 463. d. 641
b. Brunon , Evéque de Toul, élu Pape d'un
consentement unanime, dans une assemblée d'E-
vêques et de Grands Seigneurs tenue à Mayence
en présence de l'Empereur. 60. c. 73. c. 134.6.
164. b. 214. d. 222.6. 262. a. 369. a. 415. 6.
426. c.-d. 464. a. 641. b. Il célèbre les deux
premières fêtes de Noël à Toul, et le 27 Dé-
cembre, il part pour Rome. 353. d. 369. a.
464. c. Il consacre l'Oratoire de S. Jean-Bapt.
en passant par Moyen-Moutier. 369. a. n.
Henri, Roi de Fr. accorde à l'Eglise de Char-
tres un fisc exempt du droit de Viguerie. 583.
c-d. n. Il se déclare Avoué ou Protecteur de
cette Eglise. 584. a. n. Il confirme au Mo-
nastère de S. Pierre de la Celle à Troyes, ou
Moutier-la-Celle , la donation que Thibaut,
Comte de Champagne, lui avoit faite de l'E-
glise de S. Ayoul de Provins. 584. b.-c. 585.
a-c. n. Il accorde la disposition de la Prévôté
de leur Eglise au Doyen et aux Clercs de saint
Corneil de Compiegne. 585. d-e. 586. a-c.
Henri, Roi de France, et l'Emp. Henri font
un Traité de jjaix et d'alliance, dans une entre-
vue qu'ils ont à Ivoy dans le pays Messin, pen-
dant l'Automne. 20. b. n. 149. b. 415. c.
Geofroi Martel ravage la Normandie : il s'em-
pare des châteaux de Domfront et d'Alençon,
où il met des garnisons. Le Duc Guillaume en-
toure Domfront de forteresses, et ferme tous les
passages ; il vole à Alençon : la garnison crai-
gnant d'être traitée avec rigueur, lui ouv^e les
portes et rend le château. Il retourne à Dom-
front avec la même célérité ; les habilans se
rendent, et lui remettent la place. Le Duc y
met garnison, vient à Ambrieres, où il bâtit un
château , qu'il garnit de munitions , et s'en
retourne à Rouen. 44. a-c.
Mort de Geofroi, Comte d'Angouléme. 263. e.
Après la mort d'Albert, Duc de Lorraine,
l'Empereur donne la Mosellanne, ou la Lorraine
Supcrieure_, à Gérard d'Alsace , et la Lorraine
Inférieure à Frédéric, frère de Henri, Duc de
Bavière. 19. e. 20. b. 164. b. 202. tj. L'Emper.
passe l'Ascension à Turgaw, et la Pentecôte à
Soleure, où il tient un Parlement avec les Bour-
guignons, il retourne en Saxe par la France
Orientale. 20. b. Il va à Strasbourg. 20. b. n.
Godefroi, Duc de Lorraine, Baudouin, Comte
de Flandres, et Thierri, Marquis de Vlaerdin-
gen, se révoltent contre l'Empereur. 19. e. 20. a.
164. a. 202. c. 415, c. 425, rf. Thierri ravage
les Evêchés de son voisinage : l'Empereur en-
voie des troupes contre lui. Quelques Seigneurs
des bords de la mer, avec les Evêques de
Liège, d'Utrecht et de Mets, dressent des em-
bûches à Thierri ; ils le battent, le tuent, et
soumettent Vlaerdingen à l'Empereur. 20. c.
Le Duc Godefroi brûle le Palais de Spire.
60. a. 164. a.n. 202. c. 353. b. 425. d. Go-
defroi et Baudouin ayant usé de trahison pour
prendre la ville de Verdun , ils y mettent le
feu, et la détruisent totalement avec l'Eglise
CHRONOLOGICOS.
ilj
principale dédiée h la sainte Vierge. 20. a. 60. b.
146. a. 164. a. n. 202. c. 249. rf-e. n. 250. a.
413. c. 425. rf. 426. p.
L'Empereur célèbre la fête de Noël à Frei-
singen. 60. c. Les Romains lui envoient une
députation, pour le prier de donner un suc-
cesseur au Pape Damase II, qui étoit déjà mort.
463. d. Il nomme Brunon, Evèqiie de Toul,
Pontife de l'Eglise de Rome. 60. c.
Le Duc de Lorraine, Godefroi, fait sa paix
avec l'Evéque de Verdun : il se soumet à la pé-
nitence publique ; il contribue à rebâtir l'Eglise ;
il prend le Comté de la ville. 250. b.
(.e Comte Ditmar, frère du Duc Bernard,
accusé par un de ses Chevaliers nommé Arnoul ,
d'avoir machiné contre l'Empereur , se bat
avec ce Chevalier pour prouver son innocence ;
il est vaincu et tué. 60. c.
L'Archevêque Gilduin préside à un Concile
provincial assemblé à Sens, en présence du Roi
de France. Dans ce Synode, on confirme la
fondation du Monastère de S. Ayonl de Pro-
vins , faite par Thibaud , Comte de Troyes.
517. c-d.
Quelques paysans imbus de l'hérésie des Ma-
nichéens, tiennent furtivement des conventicules
dans le Diocèse de Chalon-sur-Marne 11. b-d. n.
Geofroi , Abbé de S. Jean d'Angely , fait
consacrer son Eglise : la Comtesse Agnès assiste
à la cérémonie avec ses enfans, Guillaume Ai-
gret. Comte de l'oitiers, et Gui ; il s'y trouve
quatre Evêques, Brunon d'Angers, Guillaume
d'Angouléme , Isambert de Poitiers et Arnoul
de Saintes. 219. a. n. 426. d. n.
Dans le Monastère de Cérisy, on fait l'épreuve
du feu sur un os du bras de S. Vigor. 277 n.
A Jérusalem, on élevé le corps de S. Florbert
de l'Eglise du S. Sépulchre. 353. e.
L'ALbesse de Montivilliers, parente de Guil-
laume , Duc de Normandie, voulant s'appro-
prier une Eglise qui appartenoit aux Moines de
S. Riquier, l'Abbé Gervin va trouver le Duc qui
lui rend pleine justice. 132. a-b. n.
L'Evéque de Liège, Wazon, meurt le 8 de
Juillet. Theoduin de Bavière lui succède. 1 2. b. n.
20. b. 164. a. 20l.f. 294. a. 353. c. 415. c
Mort de Poppon, Abbé de Stavelo, le 25
Janvier. 164. a. 353. c. 462. d.
Olberl, Abbé de Giblou ou Gemblours, et
premier Abbé de S. Jacques de Liège, meurt
le 14 Juillet dans le Monastère de S. Jacques:
il a pour successeur un de ses parens, nommé
Mascelin. 12. b. n. 164. a. 201. c-d.
Mort d'Isarne, Abbé de S. Victor de Marseille.
426. d.
Foulque succède à Richard, Abbé de Corbie.
480. n.
Suppon quitte l'Abbaye du Mont S. Michel :
il est remplacé par Raoul, Moine de Fécamp,
Administrateur du Monastère de Bernai. 256. a.
Francon, Maître-Ecole à Liège, se dislingue
par sa science et par sa probité. 164. a.
On ressent un grand tremblement de terre la
nuit du 13 Octobre. 20. b.
146. a. 164. a.n. 202. c. 249. d-e. n. 250
a. 413. c. 425. d. 426. c.
Imperator Natale Dom. Fnsingœ célébrât.
60. c. Romani legationem ad eum mitlunt,
roganles ut de successore Damasi II Summi
Pontiftcis defuncti mature provideat. 463. d.
Brunonem Tidlens. Episcopum Romanœ Ec-
clesiœrectorem sufficit. GO. c.
Godefridus, Dux iMliar. pacem facit cum
Episcopo Yirdun. pœnitentiœ publiée se addi-
cit ; dona confert ad Ecclesiam reœdifîcandam;
urbis Comitatum sibivindicat. 250. b.
Dietmarus Cornes, [rater Ducis Bernhardi,
ab Arnoldo Milite sua de inito ndversùs Impe-
ratorem consilio accusatus ; objecti criminis
purgandi causa, congressus cum Milite, vic-
tus occidilur. 60. c.
Concilium Provincice Senonetms Senonis
congrcgatum, Prœside Gihluino Archiep. as-
tantibus omnibus Provincice Episcopis , prœ-
senle Ilenrico Franc. Rege. In hac Synodo,
confirmatur Monaslerii S. Aygulfi Priivin.
fundatio facta à Comité Trecensi Theobaldo.
517. c-d.
Rustici quidam perversum Manichceorum
dogma sectantes, furtiva fréquentant conven-
ticulain Diœcrsi Catalauncnsi. 11. b-d. n.
Consecratio Monast. S. Joannis Engcriaci,
curante Gaufrido Abbale. Celebritati inltrest
Agnes Comitissa cum filiis suis Will. Pictav.
Comité, cognom. Aigret, et Guidone j adsuni
etiam quatuor Episcopi, Bruno A ndegav . Guill.
Engolism. Isembertus Pictav. et ArnulfusSanc-
ton. 219. a. n. 426. d. n.
In Cerasiac. Monast. os brachii S. Vigoris
igné probatur. 277. n.
S. Florbertus elevatur de Ecclesia S. Sepul-
chri Jerosol. 353. e.
Abbntissa Villaris-Monasterii, Ducis Norm.
Guillelmi consanguinea, Ecclesiam Scabelli-
villœ in jus suum contra Monachos S. Richarii
tentât convertere : Guillelmum Ducem exora-
lurus Neustriam vadit Abbas Gervinus, eut
Dux per otnnia favet. 132. a-b. n.
Wazo Leod. Ep. moritur VIII Idus Julii :
cui succedit Theoduinus de Bavaria. 12. b. n.
20. b. 164. a. 201. c. 294. a. 353. c.
415. c.
Mors Popponis, Abb. Stabulensis, 25 Jan,
164. a. 353. c. 462. d.
Olberlus, Ab. Gemblacensis, et primus
S. Jacobi Leod. Ab. obit pridiè Idus Jtdii in
Monast. S. Jacobi : successorem habet Masce-
linum consanguineum suum. 12. b .n. 1 64. a.
201. c-d.
Moritur Isarnus, Ab. S. Victor is Massiliac.
426. d.
Fidco Ab. Corbeiœ succedit Richardo. 480.
n.
Abbatiam Montis S. Michaelis Suppo di-
miftit. Radulfus Fiscan. Mon. custos Monast.
Bernaiensis, fit Abbas Montis S. Mich. 256. a.
Franco Scholasticus Leodic. Scientia Litte-
rarum et morum probitate claret. 164. a.
Icrrœ motus magnus fit nocte III Idus
Octobris. 20. b.
Tome XI.
l
xlij
INDEX
Anno Chr. 1049.
Bruno Romœ 2 Februarii magno cum ho-
nore susccptus ul Summus Pontifex, 1 3 ejus-
dem mcnsis consecratur, et Papa Léo Nonus
coronatur. 14. c. n. 20. c. 371 . e. n. 426. e.
450. n. 463. n. 464. c. Post Pasclia Romœ
Synodum convocal Episcoporum Italiœ. 464.
c. Halinardum Lugdun. Archiep. ad eam
evocal cum omnibus Episcopis Galliœ. 1 4. c.
In hac Synodo unâ voce Sanctorum numéro
adscribilurS. Gerardus Tull. Episcopus. 474.
n. Humberlum Mediani Monasterii Abbatem,
quem Romam duxerat, Siciliœ ordinal Ar-
chiepiscopum. 369. a. Eunidem effeclum Car-
dinalem Romœ morari ad vices suas supplen-
dasprœcipit. 369. b.
Henricus, Franc. Rex, Lauduni Pente-
costes solemnilalem transigit, 464. d. Hue ac-
cedenti occurrit Régi Herimarus S. Remig.
Rem. Ab. consilium ejus et favorem expelit
de Templo S. Remigii Apostolica benedictione
consecrando ; postulai ut prœsenliam suam ex-
hibeat Rex et Episcopos regnique sui Principes
secum interesse faciat : Henricus annuit béni-
gne, seque lanlœ festivitati affuturum asserit.
464. d. Ab Aulicis quibusdam delerrilus à
Papa intrà regniim suum recipiendo, et à
Concilio agendo, maxime ob civilium btllo-
rum motus ; Leoni mandat Rex per Sylvanec-
tensem Episcopum ut adventum suum in Fran-
ciam ad tempus aliud différât. 465. c-d.
Leonis responso Rex cognoscens Pontifîcem non
permutasse propositum ; iter contra regni sui
rebelles aggreditur, secum ducens Episcopos
et Abbates plerosque. 465. e. Ipsumque Re-
migianum Abbatem, cui lamen post iter unius
diei cum dimidio , licentiam dat ad suos re-
deundi. 466. a.
Léo Papa â Romanis pelitâ et obtenlâ Gal-
liœ revisendœ licentiâ, Henricum Imperat. in
Saxonia degentem adit : cum Imperat. Co-
loniam advenit die SS. Apost. Petro et Paulo
sacra , inde Remos profecturus. 464. d-e.
Venitin Franciam. 14. c. n. 20. d. 42. c.
113. c. 160. d. 161. a. 222. c. 246. b.
310. d. 345. c. 354. b. 379. b. n. 415. c.
Tullum 14 Septembris adveniens Léo, Epis-
copos et Abbates vicinarum regionum ad Sy-
nodum in Basilica S. Remigii Rem. celebran-
dam convocat. 465. a. Die mensis ejusdem
29 ad Monast. S. Remigii accedit et Remos
solemniter ingreditur ;postridib redit adS. Ré-
mi gium, cujus Translationis festum 1 Octo-
bris célébrât, atque Basilicam dedicat. 14.
c. n. 20. d. 42. c. 134. c. 160. d. 222. c.
246. b. 250. d. 291. c. n. 310. d. 354. b.
466. d-e. 467. a. 491. b. n. .587. n. Pri-
vilegium concedit, quo septem duntaxat Sa-
cerdotibus ejusdem Monasterii fas est in Ma-
jori A Itari sacra peragere, excepta Remensi
Archiepiscopo, S. Remigii Abbate, et Clero
Remensi bis in anno. 467. a. Scribit ad Fran-
cos de festo Translationis S. Remigii Kalendis
Octobris in Francia solemniter celebrando.
491. a-d. In choro Basilicœ S. Remigii
Concilium 20 Episcoporum, 50 ferh Abba-
tum, et Ecclesiastici ordinis virorum quam-
L'an 1 049 de J. C.
Brunon arrive à Rome le 2 de février : on
le reçoit avec Beaucoup de bistinction : il est
sacré et couronné Pape le 13 du même mois
sous le nom de Léon IX. 1 4. c. n. 20. c. 371 . e. n.
426. e. 450. n. 463. n. 464. c. Après Pâques,
il convoque à Rome un Concile composé des
Evêques d'Italie. 464. c. Il y appelle Halinard,
Archevêque de Lyon avec tous les Evêques des
Gaules. 14. c. Dans ce Synode, Gérard, Evêque
de Toul, est mis au nombre des Saints, d'une
voix unanime. 474 n. Le Pape Léon fait Arche-
vêque de Sicile Humbert, Abbé de Moyen-
Moutier, qu'il avoit amené à Rome. 369. a. Il
le fait Cardinal, et l'établit son Vicaire à Rome.
369. b.
Henri , Roi de France, passe à Laon la fête
de la Pentecôte. 464. d. Hérimar , Abbé de
S. Rémi de Reims, se trouve à l'arrivée du Roi
pour lui demander la permission de faire consa-
crer l'Eglise de S. Rémi par le Pape : il supplie
le Monarque d'assister à la cérémonie, et d'y
faire trouver les Evêques et les Grands de son
Royaume : Henri consent à tout, et promet de
s'y trouver. 464. d. Quelques Seigneurs de sa
Cour le détournent d'admettre le Fape dans ses
Etats, et de laisser assembler un Concile, sur-
tout dans un tems de guerre civile. Le Roi dé-
pêche l'Evêque de Senlis auprès du Pape, et lui
mande de remettre à un autre tems son voyage
en France. 465. c. d. Léon répond qu'il ne chan-
gera point ses dispositions; alors le Roi marche
contre ses sujets rebelles , et emmené grand
nombre d'Evêques et d'Abbés. 465. e. Après
un jour et demi de marche, il permet à l'Abbé
de S. Rémi de s'en retourner. 466. a.
Le Pape Léon obtient des Romains la per-
mission de retourner dans les Gaules ; il va trou-
ver l'Empereur dans la Saxe ; il arrive avec lui
à Cologne le jour de S. Pierre et S. Paul, pour
prendre delà la route de Reims. 464. d-e. Il
arrive en France. 14. c. n. 20. d. 42. c. 113. c.
160. d. 16!. a. 222. c. 246. b. 310. d. 345. c.
354. b. 379. b. n. 415. c. Léon arrive à Toul
le 1 4 de Septembre : il convoque les Evêques et
les Abbés des Provinces voisines, pour se trou-
ver au Concile qu'il devoit célébrer à Reims
dans l'Eglise de S. Rémi. 465. a. Il descend à
S. Rémi le 29 du mois de Sept, et le même jour,
il fait son entrée solemnelle à Reims ; le lende-
main il retourne à S. Rémi. Le premier jour
d'Octobre, il célèbre la fête de la Translation
de ce Saint, et il consacre l'Eglise. 1 4. c. n. 20. d.
42. c. 134. c. 160. (/. 222. c. 246.6.250. d.
291. c. n. 310. d. 354. b. 466. d-e. 467. a.
491 . b. n. 587. n. Il accorde un privilège par
lequel il n'est permis qu'à sept Prêtres de S. Rémi
de célébrer au maître-autel, ainsi qu'à l'Arche-
vêque de Reims, à l'Abbé de S. Rémi, et deux
fois l'année au Chapitre de Reims. 467. a. Il
écrit aux François pour les engagera célébrerla
fête de la Translation de S. Rémi, le premier
jour d'Octobre. 491 . a-d. Pendant trois jours
consécutifs, il tient dans le Chœur de l'Eglise de
S. Rerai , un Concile composé de 20 Evêques ,
CHRONOLOGICUS.
xliij
de près de 50 Abbés et de grand nombre d'Ec-
clésiastiques. Ut. c. n. 20. d. 522. 523, etc. On y
fait plusieurs Canons pour détruire les vices et
réformer les abus. 42. c. 113. c-d. 246. b.
354. b. 428. n. 523. a-d. Le Concile excom-
munie les Evêques, qui ayant été invités, ne s'y
sont pas trouvés, sans avoir donné une excuse
légitime, entr'autres l'Archevêque de Sens, les
Evêques de Beauvais et d'Amiens, et l'abbé de
S. Médard, pour s'être retiré du Concile sans
f)ermission. L'Archevêque de S. Jacques en Gal-
ice est séparé de la Communion, pour s'être
attribué le nom d'Apostolique. Parmi les Laï-
ques, le Concile excommunie les Comtes En-
gelr;<iet Eustache pour cause d'inceste, etHugue
de Braine, qui avoit répudié sa femme légitime,
pour en épouser une autre. 523. c. Il défend à
Baudiioin, Comte de Flandres, de donner sa
fille en mariage à Guillaume, Duc de Norman-
die, età Guillaume de la prendre. 430. n. 523. c.
Il cite le Comte Thibaud, pour avoir répudié sa
femme. 523. c. Et Geofroi , Comte d'Anjou ,
qui tenoit en captivité Gervais , Evêque du
Mans ; le Concile lui ordonne, sous peine d'ex-
communication, de le mettre en liberté. 523. c.
635. a. Il excommunie ceux, qui parleurs per-
sécutions, avoient obligé les Clercs de Com-
piegne à transporter le corps de S. Corneil à
Reims. 523. c. On lit en plein Concile le pri-
vilège accordé par Léon à l'Eglise de S. Rémi,
et on le confirme. 523. d. Le Concile dépose
Gilduin, Archev. de Sens, etHugue, Evêque de
Langres. 308. d. 344. b. 348. a.
Le Pape Léon confirme la possession de Belle-
Isle à Cadvalon II, Abbé de Rhédon. 371. e.
Au retour de Reims, il consacre à Mets l'E-
glise de S. Arnoul. 369. b. n. Il dédie l'Eglise
de la Magdelene à Verdun. 413. c. En Alsace,
dans l'Abbaye d'Andelaw, il éleva le corps de
l'Impératrice sainte Richarde. 426. d. Il se
trouve avec l'Empereur au Concile de Mayence.
262. b. Il répare les maux de l'Eglise, par les
difîérens Conciles qu'il tient dans la Gaule et
dans l'Allemagne. 308. d. 354. 6. 641 . c.
Guillaume Busace, voubnt s'emparer du Du-
ché de Noimandie^ le Duc prend sur lui le
château d'Eu, et le force à s'expatrier. Busace
va en France trouver le Roi Henri, qui le re-
çoit avec bonté, lui donne le Comté de Soissons
et une épouse de condition. 45. a.
Les habitans de Rhédon reçoivent le Duc Co-
nan. 371.e. 426.e.
L'Empereur Henri arrive à Cologne avec le
Pape Léon. 464. e. Il assemble une armée contre
Baudouin, Comte de Flandres. 310. c. II entre
en Flandres. 354. b. Le Pape Léon accompagne
l'Empereur dans cette expédition. 164.6.310.C.
Léon réconcilie Godefroi avec l'Empereur :
Baudouin persévérant dans sa rébellion , Henri
marche contre lui ; ce qui l'oblige à fléchir, et
à venir faire ses soumissions à l'Empereur à
Aix-la-Chapelle. 164. b. Ils font la paix. 20. c-d.
60. c. 125. n. 202. d. 262. b. 310. d. 415. c.
loyez Vannrc suivante.
Edouard , Roi d'Angleterre , à la prière de
l'Empereur , ferme le port de Sandic , pour
empêcher Baudouin de se sauver par mer.
310. d.
plurimonim habct trium dicrum spatio. 14.
c. n. 20. d. 522. 523, et aliis locis supra
indicatis. Ihijus Concilii ranoncs quœnam
vitia reformant? 42. c. 113. c-d. 246. b.
354. b. 428. n. 523. a-d. Excomnmnican-
tur à Concilio Episcopi, qui invilati, sine
excusatione absunl, inler IwsSenon. Archiep.
Episcopi Bellovac. et Ambian. Abbas S. Me-
dardi, qnod sine licentia à Concilio recesserit.
Archicpiscopus Galliciensis S. Jacobi, qui
Apostolici nomen sibi Iribuerat, separatur à
Communione. Intcr Laicos cxcommunicali Co-
mitesEngelrai etEustachius, proptcr incestum,
JJugo de Braina ob matrinonium, légitima
uxore dimissâ, contractum. 523. c. Inlerdic-
tum Balduino Fland. Comiii ne filiam suam
Willelmo Norman. Duci matrimonio conjun-
gat, et Willelmo ne eam accipiat. 430. n.
523. c. Vocati Cornes Theobaldus propter di-
missam uxorem. 523. c. Et Gaufridus, Com,
Andcgav. propter captum à se Gcrvasium
Episc. Cenom. sub excommufiicationis pâma
jiibetur ipsi ut Grrvasium à custodia liberet.
523. c. 635. a. Excommunicati illi quorum
vexationes Clericis Compendiensibus occasio-
nem dederant corpus S. Cornelii Remos aspor-
tandi. 523. c. Privilegium à Leone Papa Eccle-
siœ S. Remigii concessum, publiée recitatum
conjîrmatur. 523. d. In eodem Concilio Gel-
duinus Senon. Archiep. et Hugo Lingon. Ep.
deponuntur. 308. d. 344. b. 348. a.
Léo Papa Cadvalono II Rothon. Abbati
Bellam-Insulam confirmât. 371 . e. Remis re-
diens Metas, Ecclesiam S. Arnulphi consecral.
369. b. n. Virduni B. M. Magdal. Ecclesiam
dedicat. 413. c. In Cœnobio Virginum, quod
vocatur Andela, in Alsacia, corpus sanctœ
Richardis Imperat. élevât. 426. d. Synodus
in prœsentia Leonis et Imper atoris Moguntiœ
celebralur. 262. b. Synodis in Gallia et Ger-
mania habilis, statum Ecclesiœ meliorat. 308.
d. 354. b. 641 . c.
Yillelmus Busacius Norman. Ducatum sibi
vult vindicare : Augum castrum capit Dux,
atque Villelmum rebellem cognalum suum
cogit exulare. Busacius Henricum Franc.
Regem adit, à quo bénigne susceptus, Comi-
tatum Suessionis cuni nobili conjuge obtinet.
45. a.
Redonenses Conanum recipiunt. 371 . e.
426. e.
Ilenricus Imper, cum Leone Papa Coloniam
advenit. 464. e. Exercitum congregal contra
Balduinum Fland. Comilem. 310. c. Belgi-
cam ingreditur. 354. b. Léo Papa Imper ato-
rem comilattir in hac expeditione. 164. b.
310. c. Godefridum Imperatori réconciliât
Pontifex : Balduino pertinaciùs agente, exer-
citum contra eum ducit Imperator : tanu'em
flexus, condicto die Aquis Bal duinus Impera-
tori satisfacit. 164. b. Cum Imperatore paci-
ftcatur. 20. c-d. 60. c. 125. n. 202. d. 262.
b. 310. d. 415. c. Vide an. sequent.
Rex Angl. Eduardus ab Imperatore roga-
tus, cum classe magna Sandicum portum tcnet,
ne Balduinus ad mare fugiat. 310. d.
m
xliv
INDEX
Swanus Rex Danorum cum classe adest Im-
per atori, eut fidelitatem jurât. 310. d.
Dedicalio solemnis EcclesiœS. Remigii Re-
mensis, facta 2 Octobris à Leone IX Papa.
463. et seqq.
Reliquiœ S. Cornelii et aliorum SS. in Ba-
silica Compend. asservatœ, Remos propter bella
translatœ,2 Octobris à Leone Papa intra Eccle-
siamS. Remigii suscipiunlur. -4G6. d.
Gervinus Centul. Ab. corpus B. Remigii
cum tribus aliis viris Sanctis effcrtjussu Papœ.
134. c. Corpus idem Summus ipse Pontifex,
cum Archicpiscopis et Abbatibus, suppositis
humeris suslinet. 406. d.
Gilduinus, Senonensis Archiep. à Leone
Papa in Concilio Remensi exauctoratus, Mai-
nardo Trecensi Episcopo locum facit. 196. e.
283. b. 308. d. 585. n.
Ilugone Lingon. Episcopo deposito, substi-
tuitur Ilarduinus. 345. c. 354. c.
Budicus Nannet. Episc. propter Simonia-
cam hœresim à Leone IX in Concilio Rem.
deponitiir. 412. d.
Fulco, Abb. Corbeiœ Synodo Rem. gub Leone
Papa IX interest. 480. n. Nomina Abbatum
aliorum et Episcoporum. 522. c-e.
Wlfricus, Abb. S. August. Cantuar. et
Alwinus Abb. S. Benedicti Raviesiensis, ab
Eduardo Rege Angl. missi, Remensi intersunt
Synodo. 310. e. 522. e. n.
Renoldus, Abb. S. Medardi Suession, b Sede
dejectus, quod absque Régis voluntate, Romœ
vocatus abierit. 367. c. n.
Dedicalio Monasl. S. Hilarii Pictav. jussu
Agnelis Comitissœ , prœsentibus Archiep. et
Episcopis plurimis . 218. c-d.
Ger ardus, Camerac. Episc. 14. Martii de-
fungitur. 124. n. Lietbertus loco ejus prœfi
citur ab Henrico Imperatore, cui facit fidelita-
tem. 124. a-d. n. 125. a. 389. n.
Joannes urbis Camerac. Caslellaniam ab
Episcopo Lietberto exigens, matrem Ecclesiam
S. M. violenter invadit, uxorem siiam intro-
ducit in cameram Pontificis ; stratum suum
in lecto Liilberti parari facit ; Episcopo por-
tas claudil appropinquanti. Episcopus ad no-
vuni S. Mariœ castellum divertit. 125. b-c.
Balduinus Com. Fland. à Rege Franc, rever-
tens , Episcopum secum deducit ad civit.
Camer. intrat Episcopus, Balduino comitante ;
Joannes expellitur. Castellaniam civitatis
llugoni nepoti Gualteri Castellani concedit
Pontifex. 125. c-d.
Leothericus Antistes Ecclesiœ Laudun. or-
dinatur. 197. a.
Vivianus, Abbas S. Dionysii obit. 377. d.
S. Odilo Cluniac. Abb. multorum pater
Monaster. moritur Cal. Jan. die Circumcisio-
nis Dom. 20. c. 164. a. Hugo substituitur.
196. d. II. 218. c. n. 283. a. 285. c. 294.
d. 353. c. 388. a.
Mors Cadvaloni II Rothon. Abb. succedit
Perenesius. 371. e. n.
Terrœ motus magnus -fit Cal. Martii die
Dominicâ, et magna morlalitas hominum
Le Roi de Dannemarc Suain, vient avec une
flotte au secours de l'Empereur, à qui il fait ser-
ment de fidélité. 310. d.
Dédicace solemnelle de l'Eglise de S. Rémi de
Reims, faite le 2 d'Octobre par le Pape Léon
IX. /i63. et suiv.
Le même jour, le Pape reçoit dans l'Eglise
de S. Rémi les Reliques de S. Corneil et des au-
tres Saints, conservées dans l'Eglise de Com-
piegne, que les guerres civiles avoient obligé de
transporter à Reims. /i66. d.
Gervin, Abbé de S, Riquier, porte le corps
de S. Rémi avec trois autres SS. personnages,
par ordre du Pape. 134. c. Le Souverain Pon-
tife soutient lui-même le corps avec des Arche-
vêques et des Abbés. 466. d.
Mainard, Evêque de Troyes, prend la place
de Gilduin, Archev. de Sens, qui avoit été dé-
posé par le Pape dans le Concile de Reims. 1 96.
e. 283. b. 308. d. 585. n.
Hardouin succède à Hugue, Evêq. deLangres,
déposé dans le même Concile. 345. c. 354. c.
Le même Concile dépose Budic, Evêque de
Nantes, comme Simoniaque. 412. d.
Foulque, Abbé de Corbie, assiste au Concile
tenu à Reims sous le Pape Léon IX. 480. n.
Noms des Evêques et des Abbés qui composoient
le Concile. 522. c-e.
Wlfric, Abbé de S. Augustin de Cantorberi,
et AIwin, Abbé de S. Benoît de Ramese, en-
voyés au Concile de Reims par Edouard, Roi
d'Angleterre. 310. e. 522, e. n.
Rénolde, Abbé de S. Médard de Soissons, est
chassé de son Siège, pour avoir été à Rome sans
la permission du Roi. 367. c. n.
La Comtesse Agnès fait consacrer le Monas-
tère de S. Hilaire de Poitiers, en présence de
plusieurs Archevêques et Evêques. 218. c. d.
Gérard , Evêque de Cambrai étant mort le
14 de Mars, l'Empereur nomme à sa place
Lietbert, qui lui prête le serment de fidélité. 124.
a-d. n. 125. a. 389. n.
Jean voulant forcer l'Evêque Lietbert à lui
céder la Châtellenie de Cambrai, il se rend
maître de l'Eglise principale de sainte Marie : il
introduit sa femme dans la chambre de l'Evêque
et fait préparer son lit pour y coucher : il
fait fermer les portes au Prélat. Lietbert se re-
tire au nouveau château de sainte Marie. 125.
b-c. Baudouin , Comte de Flandres , revenant
d'auprès du Roi de france, mené l'Evêque à
Cambrai : l'Evêque et le Comte entrent et
chassent Jean. Lietbert donne la Châtellenie à
Hugue, petit-fils du Châtellain Gautier. 125.
c-d.
Ordination de Léotheric, Evêque de Laon.
197. a.
Mort de Vivien, Abbé de S. Denys. 377. d.
S. Odilon, Abbé de Cluni, pete de plusieurs
Monastères , meurt le 1 de Janv. jour de la
Circoncision. 20. c. 164. a. Hugue lui succède.
196. (/. n. 218. c. n. 283. a. 285. r;. 294. d. 353.
c. 388. a.
Mort de l'Abbé de Rhédon Cadvalon H :
il a pour successeur Pérénés. 371 . e. n.
Le Dimanche premier jour de Mars, grand ^\
tremblement de terre , suivi d'une grande
GHRONOLOGICUS.
xlv
mortalité d'hommes et d'animaux. 15A. a.
Vers cette même année , Robert, Duc de
Bourgogne , fait une ordonnance de l'avis de
son Conseil, par laquelle il veut que les Moines
de Cluni possèdent tranquillement le lieu de
Jully , que Manassès , Archevêque d'Arles ,
avoit donné à cette Abbaye : donation qu'il
avoit confirmée par son testament, et qui avoit
été légalement autorisée. 612. a-e. 613. a.
L'an 1050 de J. C.
Mort de Mathias, Comte de Nantes : son
frère Hoel lui succède. 349. b. 412. n. Guifroi,
Comte de Cerdagne fils d'Oliba, Comte de Bé-
salu, meurt, et est enterré dans l'Abbaye de
Canigon, qu'il avoit bâtie et fondée. 290. b. n.
Baudouin, Comte de Flandres, s'empare du
Hainault, et se révolte contre l'Empereur. 354. c.
L'Empereur Henri fait une irruption dans une
partie des Gaules contre les Ducs Godefroi et
Baudouin, les oblige de se rendre, et s'en re-
tourne victorieux. 215. d. Le Duc Godefroi
rentre en grâce auprès de l'Empereur par la mé-
diation du Pape et des Seigneurs : l'Empereur
arme contre Baudouin. 60. d. Il marche à sa
rencontre par Cambrai. 415. c. Voyez l'année
précédente.
Naissance de Henri IV, Roi de Germanie.
20. d. 427. a. 641. c. Le 11 de Novembre.
60. d. En 1048. 73. c. 214. d. En 1051. 60. d.
Le Pape Léon IX le baptise. 29. d. 218. e.
L'Empereur Henri célèbre la fête de Noël à
Worms. 641 . d.
Bérenger, Archidiacre d'Angers, avance des
propositions absurdes et condamnables au sujet
du Corps et du Sang de N. S. 344. d. e. Il nie
que le pain et le vin, dont on se sert à l'autel,
soient le Corps véritable et substantiel de J. C.
après la consécration. 191. 6. Il répand ses er-
reurs dans toute la France. 191. b. Il trouble le
Royaume. 354. d. Le Légat Giraud assemble
un Concile à Tours contre l'hérésie de Béren-
ger. 527. b.
Le Pape Léon condamne l'erreur de Béren-
ger dénoncée au S. Siège, dans un Concile as-
semblé à Rome après Pâques. 426. e. On y ht
et on y proscrit la lettre de Bérenger à Lan-
franc, qui est justifié du soupçon d'erreur dont
on l'avoit chargé auprès du Souverain Pontife,
à l'occasion de sa lettre à Bérenger. 527. d.
Bérenger va en Normandie pour entretenir
ses partisans dans sa doctrine, et se faire de
nouveaux sectateurs. Quelques mois après son
arrivée, le Duc Guillaume convoque une As-
semblée à Brionne : Bérenger y est confondu,
de même qu'un Clerc qu'il avoit amené avec lui,
et sur l'éloquence duquel il comptoit triompher
dans la dispute. 527. c. 528. b. 532. a. b. c.
Au mois de Septembre, le Pape Léon IX
préside au Concile de Verceil. Deux Clercs
partisans de la doctrine de Bérenger font de
vains efforts pour la défendre. On y ht et on y
condamne le livre de Jean Scot sur l'Eucharistie.
191. b. 355. a. 372. a. 427. a. 527. e. 528.
a. c.
Le bruit de l'hérésie de Bérenger se répand
jusqu'aux extrémités de la France et dans la
eljumentorumconsequitur. 154. a.
Circà eumdem annum, Robertus, Dux Bur-
gundiœ, in Concilio fidelium suoruni prœripit
ut Cluniacenscs Monachi cum omni securilale
possideant locum Juliacum, à Manasse Arelat.
Archiep. eidem Abbaliœ donatum, lestamento
cjus atque legali autorUate confirmatiim. 612.
a-e. 613. a.
Anno Chr. 1050.
Matthias , Cornes Nannelensis, obii : eut
succedit IIocllus [rater cjus. 349. b. 412. n.
Ginfredus, Cornes Cerritan. filitts Olibani Co-
mit. Bisuld. obit : sepelitur in Monast. Cani-
gon. à se constructo et dotato. 290. b. n.
Balduinus , Flandriœ Cornes, Comitatum
Hainonensem invadil ; contra Inipcratorem
rebellât. 354. c. Henricus Imper ator quasdam
partes Galliœ invadit contra Godefridum et
Balduinum Duces, quibus ad deditionem coac-
tis, Victor cum triumpho revertitur. 21 5.
d. Dux Godefridus , interventu Papœ et
Principum, gratiam Imperatoris ohtinet : Im-
perator super Balduinum expedilionem mo-
vet, 60. d. Per Cameracuvx contra Balduinum
procedit. 415. c. Vide annum praccedentem.
Henricus IV, Germ. I\cx, nascitur. 20. d.
427. a. 641. c. /// Id. Novembr. GO. d.
Anno 1048. 73. c. 214. d. ylnno 1051. 60.
d. A Leone Papa IX baptisatur. 29. d. 218.
e. Imper ator Henricus Natale Domini Worma-
tiœ célébrât. 641 . d.
Berengarius, Andegav. Archidiaconus, ab-
surdam de Corpore et Sanguine Domini et
reprobam quœstionem concitat. 344. d. e.
Panem et vinum in altari apposita, post con-
secrationem Sacerdotis, verum et substantiale
Corpus Domini esse denegat. 191. b. Omnis
Gallia ejus doctrinâ scatet. 1 91 . b. Francia
per Berengarium turbatur. 354. d. Turonis
Concilium cogit Giraudus Legatus adversùs
Berengarii errorem. 527. b.
Léo Papa Synodum Romœpost Pascha col-
ligit, in quo hœresim Beringerianam nuper ad
Aposlolicam Sedem delatam damnât. 426. e.
In eâ lecta et proscripta Berengarii ad Lan-
francum Epistola, et Lanfrancus purgatus ah
erroris suspicione quam ob epistolam ipsiits ad
Berengarium, apud Summum Pontificem in-
currerat. 527. d.
Berengarius ISormanniam adit sectatores
suos in sud sententid confirmaturus novosque
sibi comparaturus. Aliquot mensibus ab ejus
accessu celebratur , Guillelmi Ducis opéra
Conventus Brionœ, in quo confutalur Beren-
garius cum quodam Clerico in cujus eloquenliâ
victoriœ spem sibi fecerat. 527. c. 528. b.
532. a. b.c.
Mense Septembri, Léo Papa IX prœest Con-
cilio Vercellensi, in quo duo Clerici Berengd-
rianœ doctrines sectatores patronum defendere
impares se prœbuerunt, et Joannis Scotti li-
ber de Eucharistiâ lectus et proscriptus est.
191. b. 355. a. 372. a. 427. a. 527. e. 528.
a. c.
BerengariarwB hœresis famâ apud extremam
Gallium et etiam apud Germaniam percre-
Xlvj
INDEX
brcscente , Deoduivus seu Theoanmus Leod.
Episc. Henrico Fraticiœ Régi scribit de non
aud tendis in Concilio quod Rex indixerat,
Berengario et ejus fautore Brunone Andega-
vcnxi Episcopo, utpote hœrespum jampriùs ab
Ecclesiâ damnalarum reis. Quoad Brunonem
censet Theoduinus Episcopum à Concilio non
damnandum, nisi prœcesseril Romance Sedis
autorilas. 497. c. n. 498. a. b.
XVII Calcnd. Novembris, Concilium Pari-
siense à Rege Ilenrico indictum, ipse pré-
sente, adstantibus viris non tanliim Ecclesias-
licis, sed et nobilibus Laicis celebratur : in eo
Berengarii absentis epistola ad Paulum Primi-
cerium Melens. publiée leclaet omnibus invisa :
Decretum contra Berengarium et sequac.es ,
quod nisi resipiscerent , ab omni exercitu
Francorum, prœcuntibusClericiscum Ecclesias-
tico apparalu, inslanler quœsiti ubicumque
convenissent, eô usque obsiderentur, donec aut
consentirent Catholicœ fidei aut mortis pœnas
luituri caperentur. 528. d. 532. e. 533.
a. b.
Guido, Abbas de Cruce S. Leufredi, librum
elegantem de Corpore et Sanguine Domini edit
contra Berengarium. 354. e. 427. a.
Léo Papa IX Gallias et Episcopatum suum
Tullensem revisit. 29. d. Apud Civitatem
Lingonas, Arduinum ab Halinardo Lugdun.
Archiep. ordinandum curât. 14. c. 614. n.
S. Gerardum Tullensem Episcopum Sanctorum
Catalogo adscribil. 164. c. n. Ejus corpus
solcmniter transfert. 474. b. Privilegium con-
(cdil Abbali S. Mansueti Tull. 474. n. Epis-
tola ad Principes Britanniœ Conanum II et
Alanum scriptâ, senlentiam pronuntiat pro
Turonensi Ecclesiâ adversùs Dolensem ; re-
sistentes etSimoniacos, atque abeis ordinatos
excommunicat. 651 . e. n. 652. a-c.
5. Tietbaldus inler nobiles Francorum cla-
ret : mundo abnegalo, in Vincentiâ Venetiœ
urbe reclusus, duodecimo conversionis suœ an-
no moritur. 164. b.
Bovo, S. Bertini Abbas, Ecclesitp. repara-
tioni advigilans, S. Bertini feretrum invenit.
380. e.n.
Bardo, Moguntiœ Episc. obit ; claret mira-
culis. 164. c. Robertus London. Episc. génère
IXormannus, succedit Dorobern. Archiep. 1%Z.
a. 311. n. Garnerius seu Warnerius, Prce-
pos. S. Stephani Divion. obit. 427.
a.
S. Ebrul/i Monasterium à Willelmo Ge-
roiano et nepotibus suis Roberto et Hugone de
Grentemaisnilio apud Uticum restauratur ,
D'jcisque protrctioni commendatur. Theoderi-
cus Gemmeticensis Monachus, ab Hugone Le-
xovii Pontifice ibi Abbas consecratur. 46. b.
c. n. 222. c. 224. c. d. 247. a. n.
AnnoChr. 1051.
Rex Franciœ, Henricus, legatos dirigit ad
Rusciœ Regem, de Anna ejus filiâ in uxorem
petendâ : quorum petitioni annuens Rex Ge-
risclus seu Jeroslaus, filiam suam in Franciam
cum multis donis mittit. 481. n. Ad hune
annum referri debent nuptiœ Régis Henrici
Germanie : Déoduin ou Théoduin, Evêque de
Liège, écrit à Henri, Roi de France, de ne
pas permettre que l'on entende dans le Concile
qu'il avoit indiqué, ni Bérenger ni Brunon ,
Evéque d'Angers, l'un de ses partisans, parce
qu'ils sont accusés d'hérésies déjà condamnées
par l'Eglise. Quant à Brunon, Théoduin pense
que le Concile ne peut pas condamner un Evê-
que, sans avoir obtenu préalablement le consen-
tement du S. Siège. 497. c. n. 498. a. b.
Le 16 Octobre, le Concile de Paris indiqué
par le Roi, tenu en sa présence, et où assistent
non-seulement les Evêques et d'autres Ecclé-
siastiques, mais encore les nobles Laïcs : Bé-
renger ne s'y trouve pas : on y lit publiquement
sa lettre à Paul , Primicier de Mets , qui est
blâmée de tous ; on y fait un décret contre Bé-
renger et contre ses Sectateurs : il y est dit que
s'ils ne renoncent à leurs erreurs, les troupes
du Roi ayant à leur tête le Clergé en habit Ec-
clésiastique, les poursuivront et les assiégeront
par-tout où ils se trouveront, jusqu'à ce qu'ils se
soumettent à la Foi Catholique, ou qu'ils aient
été punis de mort. 528. d. 532. e. 533. a. b.
Gui, Abbé de la Croix S. Leufroi, publie
contre Bérenger un excellent livre au sujet du
Corps et du Sang de N. S. 354. e. 427. a.
Le Pape Léon IX revient dans les Gaules,
et va revoir son Evêché de Toul. 29. d. A
Langres, il fait ordonner Arduin par Halinard
Archev. de Lyon. 14. c. 614. n. Il canonise
S. Gérard, Evêque de Toul. 164. c. n. Fait la
translation solemnelle de son corps. 474. b. Il
accorde un privilège à l'Abbaye de S. Mansuy
de Toul. 474. n. Par sa lettre adressée aux Prin-
ces de Bretagne Conan II et Alain, il décide en
faveur de l'Eglise de Tours contre celle de
Dol ; et il excommunie ceux qui résisteront à son
jugement, ainsi que les Simoniaques et ceux
qu'ils ont ordonnés. 651. e. n. 652. a-c.
S. Thibaut, François, distingué par sa nais-
sance, ayant renoncé au monde et s' étant fait
Reclus à Vicence, dans l'Etat de Venise, meurt
au bout de douze années de retraite. 164. b.
Bovon, Abbé de S. Bertin, faisant travailler
aux réparations de son Eglise, découvre le tom-
beau de S. Bertin. 380. e. n.
Bardon, Evêque de Mayence , meurt : sa
sainteté éclate par des miracles. 164. c. Robert,
Evêque de Londres, Normand de naissance,
succède à l'Archevêque de Cantorbery. 283. a.
311. n. Mort de Garnier ou Warnier, Prévôt
de S. Etienne de Dijon. 427. o.
Guillaume de Giroie et ses neveux Robert
et Hugues de Grentemaisnil rétablissent l'Ab-
baye de S. Evroul, et la mettent sous la pro-
tection du Duc de Normandie. Thierry, Moine
de Jumiéges, en est béni Abbé par Hugues,
Evêque de Lisieux. 46. 6. c. n. 222. c. 224 c. d.
247. a. n.
L'an 1051 de J. C.
Henri, Roi de France, envoie demander au
Roi de Russie sa fille Anne en mariage : Gé-
riscle ou Jeroslaus y consent, et l'envoie en
France avec beaucoup de présens. 481 . n. On
doit rapporter à cette année le mariage du Roi
Henri avec Anne fille du Roi de Russie, et le
CHRONOLOGICUS.
xlvij
couronnement de cette Reine, quoique plusieurs
Auteurs le fixent à l'année 1044. 29. d. 7i.
159. c. n. 161. b. c. 319. b. n. 384. d. 481.
a. b. n. Le mariage du Roi de France avec
Anne est célébré à Reims dans la même assem-
blée où Liefbert est sacré Evêque de Cambrai.
197. n. 481. a. b. n. Le Roi Henri étant au
Palais de Vitry au mois de Septembre, le on-
zième jour de la Lune, Indiction V, l'an XXI
de son Règne, érige en Abbaye l'Eglise de la
Chaise-Dieu en Auvergne, et confirme les do-
nations qui lui avoient été faites, dans une as-
semblée composée des Grands du Royaume et
des premiers Officiers du Palais. 588. a.
Guillaume, Duc et Comte de Poitiers, épouse
Ermensinde. 29. d. 219. a. 644. c
"Vers cette année, meurt Hugues II, Comte
du Maine : son fils Herbert II ne jouit du Comté
que dix ans après la mort de son père. Pendant
ce tems-là , Geoffroy-Martel , Comte d'Anjou ,
possède le Comté du Maine. 633. e. 634. b.
Le Comte Lantpert veut se révolter contre
l'Empereur, qui l'oblige à se soumettre. 20. c.
Baudouin, Comte de Flandres, fait la guerre à
l'Empereur avec son fils Baudouin, et s'empare
de Mons et du Comté de Hainault. 164. c.
202. d. 294. a. 415. c. n. L'Empereur Henri
entre sur les terres du Comte Baudouin par Cam-
brai, et ravage le pays jusqu'à Douay : le Comte
lui fait serment de fidélité, et l'Empereur se
retire. 344. d. L'Archevêque Hérimau baptise
à Cologne Henri fils de l'Empereur. 427. b. n.
(Voyez à l'année 1050). L'Empereur passe la
fête de Noël à Goslare. 20. e.
Euslache l'ancien, Comte de Boulogne, mari
de Gode sreur du Roi Edouard, passe la mer
avec quelques Vaisseaux au mois de Septembre,
et vient à Cantorberi. Il s'y élevé une émeute
dans le peuple à l'occasion d'un habitant de
Cantorberi, qui avoit été tué par un soldat
d'Eustache. Le Comte et les siens massacrent
plusieurs autres liabitans sans distinction d'âge
ou de sexe : les habitans accourent pour se dé-
fendre : le Comte Eustache et les siens se reti-
rent à Glavorne auprès du Roi Edouard. Le
Comte Godwin levé une armée avec ses fils,
envoie redemander au Roi Edouard Eustache et
ses soldats, tant les Normans que les Boulonnois,
avec menace de faire la guerre, si on ne lui ac-
corde pas sa demande. Le Roi est d'abord em-
barassé sur le parti qu'il doit prendre; cepen-
dant voyant approcher les troupes des Comtes
Siward, Léofric et Rodolfe, il refuse de ren-
dre aucun de ceux que (iodwin avoit demandés.
Godwin et ses fils sont exilés, et se retirent au-
près du Comte Baudouin. Le Roi répudie Ed-
githe, fille du Comte Godw^in. 310, e.
Guillaume , Duc de Normandie , vient en
Angleterre : le Roi le reçoit avec beaucoup
d'honneurs, et le renvoie en Normandie com-
blé de présens. 31 1 . b. Il n'est point alors ques-
tion enlr'eux de la succession à la couronne
d'Angleterre. 1 54. a.
Bérenger continue de troubler la France par
ses erreurs. 164. c. 427. a. Lanfranc, Prieurdu
Bec, depuis Abbé de Caen et Archevêque de
Cantorberi, célèbre par sa science et par sa
cum Anna Rusciœ Régis fxliâ et Reginœ coro-
nalio, licet à qutbusdam referantur ad annum
1044. 29. d. n. 159. c. n. 161. b. c. 319.
b. n. 384. d. 481. a. b. n. Nuptiœ Régis
Franciœ cum Anna, Remis in eodem convcntu
celebratœ, in qiio Lietberlus consecralur Ca-
merac. Episcop. 197. n. 481. a. b. n. Hen-
ricus Franciœ Rex, Victriaco Palaiio, même
Seplembri, Lunâ XI, Indiclione V, anno Re-
gni sui XXI, in concilia cum Proceribus et
Primoribus Palalii , Ecclesiam Casœ-Dei
apud Arvernos in Abbaliam erigit,alque dona
eidem Ecclesice concessa Diplomate confirmât.
588. a,
Guillelmus, Dux et Com. Pictav. uxorem
ducit Ermensendim. 29. d. 219. a. 644. c.
Circà hune annum, obit Hugo II, Cenom.
Cornes : filius ejus Ilerbertus II non obtinet
Comitatum nisi decennio posl obitum patris.
Intereà Gaufridus Marlellus Andegav. Cornes
Cenomanensem Comitatum tenet. 633. e. 634. b.
Imperator Ilenricus Lantperlum Comitcm
rebcllare cupientem ad deditionern compellit.
20. c. Balduinus Flandrensis cum filio suo
Balduino , contra Imperatorem rebellans ,
Montem Castri-loci et Ilainoniensem Comita-
tum invadit. 164. c. 202. d. 294. a. 415.
c. n. Ilenricus Imperator per Camerarum Bal-
duini Comitis tcrram ingrediens, usque Dua-
cum depopulatur : dato per Comitem fide-
litatis sacramento , rursùs recedil Imperator.
344. d. Ilenricus Imperatoris filius baptisatur
Colonice ab Archiep, Herimanno. 427. b. n.
(Vide ad ann. 1050.) Imperator Natalem
Domini Goslare agit. 20. e.
Eustachius senior, Dononiens. Cornes. Godœ
Régis Eduardi sororis marilvs, mense Sep-
tembri paucis navibus Doroberniam applicat.
Ibi seditione ortâ propter quemdam Dorober-
niœ civem à milite Eustachii interfectum ; plu-
res alii cives nullâ habita ratione sexûs aut
œlatis ab Eustachio et suis intertiecioni dan-
tuT , Dorobern. cives ad obsistendum concur-
runt : Glavornam fugit cum suis apud Eduar-
dum Regem Eustachius. Godwinus Cornes pa-
rato exercitu cum filiis suis, legalos Glavor-
nam ad Eduardum Regem mittit, Eustachium
et socios ejus tàm Normannos quàm Bono-
nienses sub denuntiatione bclli reposcens. Rex
incertus primiim quid agal, tamen advenien-
tibus Comitum Siwardi, Leofrici et Rodulfi
copiis, negat se ullum ex requisilis à Godioino
traditurum. Exulant apud Balduinum God-
winus et ejus fiiii : Rex Edgitham Godwini
filiam répudiât. 31 0. e.
Willelmus, Dux Norma?miœ, in Angliam
venit : honorifice susceplum , Rex donatum
muneribus ad Normanniam remiltit. 311. b.
De successione regni spes aut mcntio nulla fit
inter eos. 1 54. a.
Francia per Berengarium turbatur. 164.
c. 427. a. Lanfrancus vir sanctilate et scien-
tiâ eximius , Prior Becci postmoditm ex
Abbate Cadom. Archiep. Cantuar. conlrà
xlviij
INDEX
crrorem Berengarii pcr Dialogum disputât.
427. a.
Manichœorum supcrstitio serpil per Galliam
et Geriituniam. Quidam istius erroris scctatores
Goslarii deprchensi , post multam supersti-
tionis suce discussionem , justamque pro perti-
naciâ erroris excommunicationem, suspendio
insuper addicunlur. 11 . e. 20. e. n. 428. b.
642. d. Quorum condemnationis causa non alia
cognosci potuit ab iis qui ejusmodi discussionis
ordinem diUgcnter sciscitati sunl, quàm quia
cuilibet Episcoporum jubenti ut pullum occi-
derent, inobedientes cxtiterunt. 1 1 . e. Pœna
capitis hœreticis injtincta valde improbatur a
viris Ecclesiasticis illius œlatis doctrinâ et di-
gnitate insignibus. 11. c. d. e. 12. a.
Synodus 42 Episcoporum apud Mogun-
tiam, prœsidentibus Papa Leone et Henrico
Imperatore :ineo Concilia Spirensis Episcopus
Sibico, adullerii accusatus, examinalione sa-
crijicii purgalur : Sacramento Dominici Cor-
poris se purgare volente, maxilla ejus para-
lysi contorla remanet. Nefanda Sacerdotum
conjugia à Synodo perpétua damnantur. 424.
n. 427. b. 641. d.
Léo Papa venit in Galliam. 377. d. Ro-
mani rêver titur, secum adducens Ducem Go-
defridum et fratrem ejus Fridericum , qui
Gebehardo postmodiim in Sedem Apostolicam
successil. 60. d. Comilem itineris secum du-
cit Halinardum, Archiep. Lugdun. Beneven-
tum, Capuam, Montem Cassinum et Montem
Garganum. Normannos intérêt Papam media-
toris vices agit Halinardus. Jussu Papœ
Romœ residet, dum Pontifex ad Colloquium
Imperaloris, qui tùm erat in finibus Ungariœ,
pr opérât. 14. d. n.
Dedicatur altare Crucïfixi ab Eusebio Epis-
copo Andegav. 349. c. Gaufridus Autissio
dorens. Episcopus ordinatur, (vcl anno seq.) .
292. b. Ingelboldus, Abbas Dolensis, obit.
388. a.
Conventio inter Canonicos Remenses ac No-
viomenses de ter tiâ parte VillœBidricus diclœ,
pro libris III nummorum Viromand. consensu
Widonis Arch. Rem, et Balduini Noviom.
Episcop. 427. b.
Robertus de Grentemaisnilio fit Monachus
in Cœnobio à se fundato apud Uticum. 46. c.
Gerardo Cameracensi Episcopo mortuo suf-
ficitur Lietbertus. 355. b. Èodem anno in
eodem Conventu, quonuptiœetcoronatio Annœ
uxoris Ilenrici Franciœ Régis, in Episc. Ca-
meracensem consecratur Lietbertus, qui dici-
tur Reginœ consecrationi inter fuisse et prœ-
fuisse. 481 . b.
S. Bardo, Episcopus Moguntinensis, obit IV
Idus Junii. 73. c.
Annus lotus pluvialis. 415. c.
Anno Chr. 1052.
XVIII Cal. Septembris , anno Regni sui
XXII, Ilenricus, Franciœ Rex Aurelianis, ro-
gantibus filiis Gaufredi de Sanctâ Maurâ, cui-
dam eorum homini nomine Salico donum
libertatis concedit , more regio , excussu
piété, réfute l'hérésie de Bérenger par forme de
Dialogue. 427. a.
La superstition des Manichéens se répand dans
la France et dans la Germanie. On arrête à
Goslare quelques partisans de cette secte, on
leur fait leur procès, et après les avoir juste-
ment excommuniés à cause de leur opiniâtreté,
ils sont de plus condamnés à être pendus. 1 1 . e.
20. e. n. 428. b. 642. d. Ceux qui ont examiné
avec soin les instructions de leur procès, ne
découvrent d'autre cause de leur condamnation,
que de n'avoir pas voulu tuer un poulet, comme
le leur commandoient les Evêques. M. e. Des
personnages distingués dans l'Eglise, par leur
doctrine et par les dignités qu'ils y occupoient,
désapprouvent très-fort que l'on condamne les
hérétiques à la mort. 11. c. d. e. 12. a.
Concile de 42 Evêques à Mayence : le Pape
et l'Empereur y président. Sibicon, Evêque de
Spire, accusé d'adultère, est obligé de se justi-
fier par l'épreuve de l'Eucharistie : dans l'é-
preuve sa bouche est frappée de paralysie, et
reste torse. Le Concile détend pour toujours les
mariages illicites des Prêtres. 424. n. 427. b.
641 . d.
Le Pape Léon vient dans les Gaules. 377. d.
Il retourne à Rome avec le Duc Godefroi et son
frère Frédéric, depuis Pape après Gébébard. 60.
d. Il va à Bénévent, à Capoue, au Mont-Cassin
et au Mout-Gargan, et prend pour l'accompa-
gner dans ses voyages Halinard, qui sert de mé-
diateur entre le Pape et les Normans. Hali-
nard retourne à Rome où il reste par l'ordre du
Pape, qui va trouver l'Empereur sur les confins
de la Hongrie. 14. d. n.
Dédicace de l'Autel du Crucifix par Eusebe,
Evêque d'Angers. 349. c. Ordination de Geof-
froi, Evêque d'Auxerre. (qu'autres la mettent à
l'année suivante.) 292. b. Mort d'Ingelbold ,
AbbédeDeols. 388. a.
Transaction entre les Chanoines de Reims et
ceux de Noyon, au sujet du tiers de la terre ap-
pellée , Bidricus, moyennant III livres, mon-
noie de Vermandois, du consentement de Gui ,
Archevêque de Reims, et de Baudouin, Evêque
de Noyon. 427. b.
Robert de Grentemaisnil se fait Religieux dans
l'Abbaye de S. Evroul, qu'il avoit fondée. 46. c.
Lietbert est fait Evêque de Cambrai après
la mort de Gérard. 355. 6. Il est sacré dans
la même assemblée où l'on célèbre le mariage
et le couronnement de la Reine Anne, femme
de Henri, Roi de France. On dit qu'il a assisté
au couronnement de la Reine, et qu'il y a pré-
sidé. 481 b.
S. Bardon , Evêque de Mayence, meurt le
10 de Juin. 73. c.
Année pluvieuse. 41 5. c.
Van 1052 de J. C.
Le 14 de Septembre, l'an 22 de son Règne,
Henri, Roi de France, étant à Orléans, donne,
à la prière des fils de Geoffroi de Sainte Maure,
la liberté à un de leurs serfs nommé Salicus, et
se sert de la forme usitée par les Rois , qui
consistoit
CHRONOLOGICUS.
xliz
consistoit à faire tomber un denier de la main de
celui qu'on affranchissoit. 590. a. n.
Guillaume-Bernard, surnommé le Gros, Comte
de Bésalu, meurt et est enterré dans l'Abbaye de
Riupol : son second fils Bernard-Guillaume lui
succède. 291 . a. b. Mort de Raoul le Prudent,
cinquième Seigneur de Deols. 388. a.
Boniface, le plus puissant Marquis d'Italie, est
tué dans une embuscade, et enterré à Mantoue.
21. a. 453. d.n.
L'Empereur tient une Assemblée générale ou
Parlement à Soleure : plusieurs Seigneurs Bour-
guignons se retirent mécontens ; mais quelques-
uns d'eux rentrent ensuite en grâce avec l'Empe-
reur. li'Impératrice met au monde un second fils,
appelle depuis Conrad. 21. a. L'Empereur fait
prêter serment de fidélité à son fils Henri en-
core Catéchumène, par tous les Grands de son
Royaume. GO. e. Il va une seconde fois en Hon-
grie : il en revient avec le Pape Léon. 641 . e.
Le Pape Léon vient à Ratisbonne. 427. c. On
avoit trouvé dans les fondemens de l'Abbaye
de S. Emmeran le corps d'un mort. L'Evêque
et les Religieux de S. Emmeran le font passer
pour celui de S. Denis, et lui en donnent le
nom : on élevé de terre ce corps avec beaucoup
de solemnilé, en présence de l'Empereur, du
Pajje I>éon, d'un grand nombre de Prélats et de
Seigneurs de la Cour et d'une foule innombrable
de Laïcs de l'un et de l'autre sexe. Sur ces en-
trefaites, arrivent à Ratisbonne deux Ambassa-
deurs envoyés de la part du Roi de France, pour
traiter avec l'Empereur au sujet de quelques af-
faires. Ils apprennent ce que l'on raconloit du
corps de S. Denis trouvé à Ratisbonne : ils ha-
ranguent à ce sujet en présence du Pape et de
l'Empereur, et supplient sur-tout l'Empereur de
suspendre son jugement sur l'opinion de ceux de
Ratisbonne, jusqu'à ce que le Roi de France eût
fait soigneusement informer de la vérité du fait.
405. etsuiv. 469. 470. Le Pape Léon examine
les Reliques de S. Denis en présence des Ambas-
sadeurs de France, et approuve l'opinion de
ceux qui soutenoient qu'elles étoient à Ratis-
bonne. 427. c. 641 . e. [Ce gu^ il faut penser de la
fable du corps de S. Denis trouvé à Ratisbonne, et
de la prétendue approbation du Pape, 427. n.
469. et suiv.)
Le Pape Léon fait l'élévation du corps de S.
Wolfang, Evêque : il confirme les Privilèges de
l'Eglise de Bamberg : il accompagne l'Empereur
dans les provinces voisines du Rhin. 641. e.
Le Pape Léon et l'Empereur Henri passent la
fête de Noël à Worms. 427. c. n. 641 . e. Le Pape
célèbre la Messe solemnelle le jour de la
fête. Le lendemain, il fait Officier Léopold, Ar-
chevêque de Mayence, comme étant dans son
Diocèse : il interdit Humbert, Diacre, qui venoit
de lire à la Messe une leçon contre l'usage de
l'Eglise Romaine et malgré ses défenses : Léo-
pold redemande son Diacre à Léon, le Pape le lui
refuse : l'Archevêque assure qu'il n'achèvera pas
le Sacrifice, et qu'il ne souffrira pas qu'aucun
autre le fasse, si on ne lui rend son Diacre : le
Pape le lui accorde , et quoique supé-
rieur en dignité, il pense qu'il doit céder
Tome XI.
scilicet denario. 590. a. n.
Guillelmus-Bernardi, cognomine Crassus,
Cornes Bisuldini, obit : sepclilur in Monast.
liivipulli : succedit ei in Comitatu filius ejus
minor Bernardus-Guillelmi . 291. a. b. Vitâ
defimgitur Radulpfius Prudens, quintus Do-
minus Dolensis. 388. a.
Bonifacius diiissimus Italiœ Marchio, ex in-
sidiis occisus, Mantuœ sepelitur. 21 . a. 453.
d. n.
Imperatore circà Litantarum tempus Solo-
dori Colloquium habenlc, quidam ex Burgun-
dionibus offensi discedunt^ sed nonnulli ex iis
posteà ad gratiam ejus redeunt. Imperatrix
ilerum fîlium, quem Conradum posteà voca-
verunt, Imper atori par il. 21 . a. Imper ator
filio suo Henrico, ad hue Catechumeno Princi-
pes regni subjuramento fii/empromitlere facit.
60. e. Pannonias itcrùm petit : redit habens in
comitatu Leonem Apostolicœ Sedis Prœsulem.
641. e.
Léo Papa Ralisponam venit. 427. c. In~
ventum in fundamentis Abbatiœ S. Emmeran-
ni Rjatisponensis cadaver, S. Dionysii nomine
insigniunt Episcopus et Monachi S. Emme-
ranni : corpus istud solemniter è terra eleva-
iur prœsentibus Imperatore, Papa Leone,
plurimis tîim Prœlatis tîim Nobilibus Cu-
rialibus et innumerâ sextis utriusque Lai-
corum frequentiâ. Intereà Ratisponam adve-
niunt duo Régis Franciœ ad Imperatorem
quibusdam de Negotiis Legati : cognito Ra-
tisponensium de S. Dionysii corpore commento,
eâ de re orationem fiabent coràm Papa et
Imperatore, prœcipue Imperatorem royautés
ne Ratisponensium opinioni adquiescat, nisi
disquisitione veritaiis à Rege Franciœ dili-
genter habita. 405. et seqq. 469. 470. Léo
Papa , prœsentibus Parisiorum Legatis, Reli-
quias B. Dionysii perspicit, ibiqtte haberi pro-
bat. 427. c.|641. e. (Quid de fictitiâ cor-
poris S. Dionysii apud Ratisponenses in-
ventione, et practensâ ab iis Summi Pon-
tificis approbatione sentiendum. 427. n.
469. et seqq.)
Papa Léo S. Wolfangum Episcopum de
tuvntlo levât ; Bambergensis Ecclesiœ Privi-
légia confirmât; cum Imperatore tendit in
partes Rhcno contiguas. 641 . e.
Léo Papa et Henricus Imperator Worma-
tiœ ISatale Domini célébrant. 427. c. n.
641. e. Leoipsâdie Missarum solemniaper-
fîcit. Secundâ die Liuppoldum Moguntinum
Archiepiscopum, titpote in sua Diœcesi, huic
officia subrogat; Ilumbertum Diaconum, quia
contra Romanum morem lectionem , Papœ
jussis inobediens, decantaverat, gradu de-
jicit : Liutpoldus à Leone petit ut suum
Ministrum sibi reddat, quo negato, obtes-
tatur nec se me alium quemqttam Sacrifi-
cium completurum , nisi suum recipiat Mi-
nistrum : cedit Summus Pontifcx, et lice
majoris dignitatis, Metropolitano tamen in
n
1
INDEX
sua Diœcesi cedendum perpendil. 427. c. d.
642. a. b.
Normanni plura hella cum Roberto gerunt
in llalià. 381 . a.
Emma seu Alfgiva, Normannirjena, soror
Richardi 11, Ducis JSorm. uxor Regum Adel-
redi et Canuti, mater Regum Uardecnuti et
Eduardi, II Non. Martii obit Wintonia;, et
ibi sepclitur. 207. c. 31 1 . c. Inter fabulas
recensendum quàd incontinentiœ accusata, et
per candens ferrum probala, miraculo inno-
centiam manifastaveril. 207. n.
Eduardus Rex Godwino, uxori et filiis
ejus pristinum reddit honorem : Edgitham Re-
ginam recipit ac suœ dignitati restiluit. Inter
Regem et Proceres Angliœ pax et concordia
firmatur : omnes releganlur Normanni, paucis
eœceptis. Robertus Dorobern. Archiep. Wil-
lelmus London. Prœsul, et Vif Lincoln. Au-
tistes cum suis Normannis, vix Angliâ eva-
dentes mare transeunt. 311. c. d.
Heribertus II, Autissiodorens. Episcopus,
post XIII annos Episcopatûs, apud S. Salva-
torem in Pago Senonico Monachus effectus,
obit Y II Calend. Febr. succedit Goffridus filius
Hugonis Comit. Nivern. 113. d. e. Jordanus
Lemov. Episc. obit, succedit Iterius. 288. c.
Boni facius fit Abbas Vezeliaci. 384. e. Bovo,
Sithiensis Abbas, corpus S. Bertini solemniler
élevât. 380. e. 381. a. n.
Halinardus, Archiepiscopus Lugdun. cum
aliis pisce veneno infecta inlerficitur Romœ
IV Calend. Aug. peractis in Pontificio annis
VII, in regimine S. Benigni annis XX. 14.
e. n. Succedit in Archiepiscopatu Gaufridus.
355. c. Aliis Hubertus. 345. c. In Abbatiâ
Joannes Fiscanni, S. Benigni Monachus. 345.
c. Lulpoldus fît Episcopus Mogunt. 73. d.
Stigandus in locum Roberti Cantuar. Archiep.
ab Angliâ exsulis, sufficitur. 283. a.
Anno Chr. 1053.
Nascitur Philippus, Henrici Franciœ Régis
ex Anna filius. 344. b, 486. n. (Anno 1052
juxtà Albericura Trium-Fontium. 355. c.)
Uenricus, Franciœ Rex donum, à Niver-
nensi Comité Guillelmo aliisque Primoribus
Ecclesiœ S. Victoris Nivern. factum, Calendis
Mail Carisiaco Palatio confirmai. 590. d.
Robertus, Dux Burgundiœ , cum duobus
filiis sui^ IIugoneetHenrico,S. Germani Paris.
Abbati Adroldo et Monachis omnes malas
consuetudines quas Ministri ejus in villa Gail-
liaco imposuerant, dimittit, apud Castrum
Divionem die Purificationis S. Mariœ. 613. b.
Ante annum 1054, collocanda est Arcarum
castri obsidio et expugnatio à Guillelmo Duce
Normanniœ, contra quem rebellaverat Guil-
lelmus, Arcensis Cornes, Malgerii Rothoma-
gensis Archiepiscopi fralris sui consilio usus,
et Henrici Franciœ Régis auxilio fretus. In
à un Métropolitain dans son Diocèse. 427. c. d.
642. a. b.
Les Normansfont plusieurs exploits militaires
en Italie, sous la conduite de Robert. 381 . a.
Ëmme ou Alfgive, Normande de naissance ,
sœur de Richard II, Duc de Normandie, femme
des Rois Etheired et Canut, mère des Rois Ilar-
decnut et Edouard , meurt le 6 de Mars à Win-
chestre , et y est enterrée. 207. c. 31 1 . c. C'est
une fable que ce que l'on raconte de l'accusa-
tion d'incontinence qu'on lui impute, et de sa
justification par l'épreuve du fer rougi au feu.
207. n.
Le Roi Edouard rend à GoJwin, à sa femme
et à ses enfans leurs biens et leurs places : il re-
prend la Reine Edgithe, et la rétablit dans sa di-
gnité. La paix el l'union régnent entre le Roi et
les Grands d'Angleterre. Presque tous les Nor
mans sont exilés. Robert, Archevêque de Can-
torberi, Guillaume, Evêque de Londres, et Ulf,
Evêque de Lincolne, passent la mer avec les
Normans, et ont bien de la peine à s'échapper.
311. c. (/.
Mort d'Héribert II, Evêque d'Auxerre, le 26
de Janvier. Il s'étoit fait Moine dans l'Abbaye de
S. Sauveur dans le Sénonois après 1S années
d'Episcopat. Geoffroi, fils de Hugues, Comte de
Nevers, lui succède. 113. d. e. Jordan, Evêque
de Limoges, meurt : on lui donne Itier pour
successeur. 288. c. Boniface est fait Abbé de Ve-
zelai. 384. e. Bovon, Abbé de Silhieu, fait l'élé-
vation solemnelle du corps de S. Bertin. 380. e.
381 . a. n.
Le 29 de Juillet, Halinard meurt à Rome avec
plusieurs autres, pour avoir' mangé d'un pois-
son empoisonné : il avoit passé sept ans dans
l'Episcopat, et vingt ans dans le gouvernement
de l'Abbaye de S. Bénigne. 14. e. n. Son succes-
seur dans l'Evêché est Geoffroi. 355. c. Sui-
vant d^autres, Hubert. 345. c. Jean de Fécan,
Religieux de S. Bénigne, lui succède dans l'Ab-
baye. 345. c. Luitpold ou Léopold est fait Ar-
chevêque de Mayence. 73. d. Stigand est placé
sur le Siège de Cantorberi, au lieu de Robert qui
est exilé. 283. a.
L'an 1053 de J. C.
Naissance de Philippe fils de Henri, Roi de
France, et d'Anne. 344. b. 486. n. {Albéric de
Trois- Fontaines la fixe à l'année précédente. 355.
c.)
Le 1 de Mai, Henri, Roi de France, étant au
Palais de Kiersi, confirme la donation faite à
l'Eglise de S. Victor de Nevers par le Comte
Guillaume et par d'autres Seigneurs. 590.
d.
Le jour de la Purification, Robert, Duc de
Bourgogne, et ses deux fils Hugues el Henri ,
étant au château de Dijon, remettent à l'Abbé
Adrold et aux Religieux de S. Germain de Paris
toutes les mauvaises coutumes que ses Officiers
levoient sur la terre de Gilly. 613. b.
On doit placer avant l'an 1054, le siège et la
prise du château d'Arqués, par Guillaume, Duc
de Normandie. Les conseils de Manger, Ar-
chevêque de Rouen, frère de Guillaume, Comte
d'Arqués, et le secours qu'il comptoit tirer du
Roi de France, l'a voient déterminé à se ré-
CHRONOLOGICUS.
volter contre le Duc. Enguerrand, Comte de
Ponthieu et plusieurs autres Seigneurs distingués
jérisseiit dans cette expédition : Hugues Bardul-
)he, l'un des plus braves François de ce tems-
H, y est fait prisonnier avec beaucoup d'autres.
Le Roi, qui étoit campé à S. Aubin, apprenant
la défaite de ses troupes, revient en France
fort chagrin. 80. (/. 81. 82. 222. d. (Quelques
Auteurs placent l'expédition d'Arqués, avant la
révolte de Gui de Bourgogne et la bataille de
Valesduues. 39. e. 330. b.)
Vers cette année, Guillaume, Duc de Nor-
mandie, épouse Mathilde fille de Baudouin,
Comte de Flandres. 348. c.
L'Empereur Henri tient une Assemblée géné-
rale à Tribur, y fait élire Roi son fils Henri,
et lui fail promettre obéissance par tous les
Grands après sa mort, s'il gouverne avec équité.
21. b-e. Elant à Worms, il confirme à l'Abbaye
de S. Bénigne de Dijon, les possessions situées
dans le Comté de Bourgogne et dans le Royaume
d'Arles. 558. c. Il fait la guerre à Baudouin de
Lille, Comte de Flandres, et à son fils qui avoit
épousé, sans son consentement, la veuve d'Her-
man. Comte de Mons, et qui s'étolt emparé du
Comté de Hainaut. 381 . a. Baudouin de Lille
pille et brûle Tuin ; son fils en fait autant à Huy.
164. c. 202. d. 381. a. 415. d. L'Empereur
vient jusques sur les bords de l'Escaut : il fait
passer une partie de ses troupes par Cambrai et
par Lescluse, pour prendre par derrière l'armée
de Baudouin campée de l'autre côté de l'Escaut :
Baudouin s'aperçoit de cette manœuvre, passe
la Lys et se met en sîireté : l'Empereur ravage
une partie du pays, et s'en retourne par Tournay
l'année suivante. 381. a.
Le Duc Godefroi, ayant épousé la veuve du
Marquis Boniface, prend possession du Marquisat
et de ses autres Domaines. 21. e. 61. a. 216. a.
Il se révolte contre l'Empereur, qui l'avoit ex-
clu de la Lombardie. 164. d. Son frère Frédéric,
Archidiacre de l'Eglise Romaine, est envoyé à
Constantinople en qualité de Légat du S. Siège.
60. e.
Le Pape Léon quitte la Germanie pour se ren-
dre à Rome. 428. a. 642. b. Il se plaint de l'injus-
tice et des violences des Normans, qui s'étoient
emparés du Patrimoine de S. Pierre. L'Empe-
reur lui fournit des troupes pour les en chasser.
21 . a. Ceux de la Pouille envoyent secrettement
au Pape pour l'engager à venir avec une armée
dans la' Pouille : leurs envoyés lui remontrent
que la Pouille lui appartient de droit, et qu'ils
sont disposés à le secourir. Le Pape, d'ailleurs
très-prudenl, se laisse aller à des idées d'ambi-
tion, et entre dans la Pouille après avoir été
joint par l'armée d'Allemagne, que l'Empereur
lui avoit envoyée, et comptant sur le secours
des Lombards. 21 . n. Il conduit après Pâques
une armée dans la Pouille contre les Normans :
il se fait un grand carnage de part et d'autre,
et il revient sans avoir remporté aucun avantage.
214. d. 215. d. 216. a. Il bat les Normans.
219. a.
Le Pape tient un Concile après Pâques, et
conduit une armée contre les Normans. Le 18
Juin, il se livre un grand combat : à la pre-
mière attaque les Normans sont presque vaincus :
hâc expeditione interimuntur Ingelrannus,
Pontivi Cornes, et cum eo quàm plures viri
nominali : item Hugo Bardulphus ipse vir
magnus capitur cum multis. Rcx apud S. Al-
binum caslramctalus, suorum cœdem audiens,
mœstus in Franciam redit. 80. d. 81 . 82.
222. d. {Quidam Arcensem expeditionem
ante Guidonis Burgundi rebellionem et Val-
lesdunarum pugnam memorant. 39. e. 330.
b.)
Circa hune annum, Guillelmus, Dux
Normann. Mathildem filiam Balduini, Comi-
tis Flandr. ducit in uxorem. 348. c.
Imperalor Henricus magno apud Triburiam
conrenlu habito, filium œquivocum à cunctis
Regem eligi, eique, si rector justus foret, post
obitum suum subjectionem jubet promitti. 21 .
b-e. Wormatiœ confirmât possessiones Abba-
tiœ S. Benigni Divion. sitas in Comitatu
Burgundiœ seu Regno Arelatensi. 558. c.
Contra Balduinum Insulanum Flandriœ Comi-
tem et filium ejus, qui se inconsulto viduam
Hermanni , Montensis Comitis uxorem du-
xerat, et Uannoniœ Comitalum invaserat,
bellum movet. 381. a. Balduinus Insulanus
Tudinium, Balduinus filius ejus Iloium va-
stant et incendunt. 164. c. 202. d. 381. a.
415. d. Imperalor usque ad Scaldim venit :
Balduinum ex altéra fluvii parte conseden-
tem à tergo comprehensurus, partem exercitûs
per Cameracum et Sclusam mittit : Balduinus
sibi prœcavens, Lisam fluvium transiens se
tutat : Imperalor terrœ partem vaslans, per
Tornacum redit anno sequenti. 381. a.
Dux Godefridus, ductâ Bonifacii Marchio-
nis viduâ, Marcham aliasque ejus possessiones
sibi vindicat. 21. e. 61. a. 216. a. Longo-
bardiâ jussu Imperaloris excluditur, unde ite-
rùm rebellât. 164. d. Fridericus ejusdem
Godefridi frater, Romanœ Ecclesiœ Archidia-
conus, Constantinopolim legatione fungitur.
60. e.
Léo Papa ex Germaniâ Romam redit.
428. a. 642. b. De Normannorum violen-
tiis et injuriis qui res S, Pétri vi tenebant,
multa conqueritur ; ad hos propulsandos Impe-
ralor ei auxilia delegat. 21 . a. Apulienses
per occultas legatos Lconem ad Apuliam cum
exercitu ingrediendam invitant, dicentes Apu-
liam ipsijure competere, se illi auxilium la-
turos : ille, quamvis prudentissimus, ambi
tione captus, Alamannorum exercitu ab Im-
peratore recepto, confîdens in auxilio Longo-
bardorum, Apuliam intrat. 21. n. Post Pas-
cha exercitum per Apuliam contra Norman-
nos ducens, maximâ cœde utrimque peractâ,
absque victoriâ regreditur. 214. d. 215. d.
216. a. Normannos super at. 219. a.
Papa, habita posl Pascha Synodo, contra
Normannos exercitum movet, XIV Calend.
Juin valida pugnâ confligentes, prima acie à
Theutonicis penè victi Normanni : sed ex
lij
INDEX
insidits adversarios suos circumvmientes, Ita-
lis citiùs ierga verlentihus, Theutonicis ma-
œimâ ex parte, sive eliam omnibus ferh ad
unum, sed non inultè occumbentibus, nimis
cruentam adipiscuntur victoriam : ipse Do-
minus Papa in quodarà castello à Normannis
obsessus, expugnalâ jamjam munilione, ne-
cessitate coactus ; Communionem eis priùs in-
terdiclam reddit : dein acceptus ab eis, Be-
neventum cum honore reducitur, ibique tem-
pore aliquanlo detentus, nec redire permissus.
21. c. d. 29. d. 60. e. 1G4. b. 262. b.
642. c. d. Beneventi commoralur Papa à
menseJunio ad subsequentem Marlii mensem.
527. e.
Richardusl Capuœ Principatum occupât.
449. n. Circà hoc tempus, obit Unfredus unus
ex filiis Tancredi. 451 . n.
Eduardiis, Angliœ Rex, per Leonem Papam
a vota Romanœ peregrinationis absolvititr.
So5.d. Obit Godwinus XVII Calend. Maii:
Haroldus patri suo Godwino succedit in Du-
catu. Algarus Lcofrici Comitis fiiius Godwini
Comitatum recipit. 31 1 . d.
Detectio corporum SS. Dionysii et Socio-
rum, occasione ficlitiœS. Dionysii corporis
apud Ralisponam invenlionis. Legati qui
superiori anno ad Imperalorem missi fuerant,
in Franciam reversi, Regem de fabula Ratis-
ponensi certiorem faciunt. Coaclo Magnatvm
et Prœlatorum cœtu, statuitur errorem feli-
ciùs avelli non passe, quant si reseratis SS.
Martyrum Scriniis, publiée oslendatur sacrum
corpus. Abbas S. Dionysii jussu Régis, dete-
ctionis diem indicit , circumquaque et ad
ipsosmet Ratisponenses litteras dirigit. Die
indictâ conveniunt Odo fraler Régis, plures
Episcopi et Abbates, necnon Optimates Fran-
ci, adstante plurimâ Laicorum utriusque
sexûs turbâ. Reseratis SS. Martyrum capsis
in adstantium prœsentiâ, reperiuntur pretio-
sissimi Martyris ossa. Illius et Sociorum cor-
pora educuntur, per urbem et campos proces-
sionaliter gestantur, quindecim dies intégras
super majus altare publiée exponuntur. Ipse
Rex, accepta per frairem suum Odonem ve-
ritatis facti nuntio, nudis pedibus ad Eccte-
siam S. Dionysii, Martyrum reliquias vene-
raturus accedit, se, cum suis omnibus, S. Dio-
nysii patrocinio devovet, et pallio pretiosis-
simo oblato recedit. 407. etseqq. 473. et
seqq.
Post obitum Stephani Aniciensis atque Val-
lavensis Ecclesiœ Pontificis, dissensio magna
oritur inter Clerum ejusdem Ecclesiœ et llen-
ricum Regem Franciœ pro eligendo Episcopjo.
Clerus, Militia atque Populus Petrum ejusd.
Ecclesiœ Prœpositum eligunt : Rex verô Epis-
copatum dal Bertranno Mimaiensis Ecclesiœ
Archidiacono. Summus Pontifcx Léo IX ele-
ctionem Pétri confirmât. 428. b-e.
S. Martialis Lemovicens. Ecclesia et omnes
officinœ Monasterii concremantur : 1res Mo-
nachi super sepulchrum S. Martialis exlincli :
in igné pereunt libri, Cortinœ et Cartulœ
mais ayant attiré leurs ennemis dans une em-
biisca<Je, ils les enveloppent : les Italiens lâchent
pied : les Allemans sont presque tous tués en se
défendant vaillamment, et les Norœans gagnent
la bataille par une victoire sanglante. Ils assiè-
gent le Pape lui-même dans un château , le
Pape les excommunie, ils s'emparent des for-
tifications ; le Pape forcé par les circonstances,
levé l'excommunication, et se rend à eux. Ils le
conduisent avec beaucoup d'honneurs à Béné-
vent, oii ils le retiennent quelque tems sans lui
laisser la liberté d'en sortir. 21 . c. d. 29. d. 60. e.
164. b. 262. b. 642. c. d. Le Pape demeure à
Bénévent depuis le mois de Juin jusqu'au mois
de Mars de l'année suivante. 527. e.
Richard I est fait Prince de Capoue. 449. n.
Vers cette année, meurt Humfroi, l'un des fils
de Tancrede. 451 . n.
Le Pape Léon dispense Edouard, Roi d'An-
gleterre, du vœu qu'il avoit fait d'aller à Rome
en pèlerinage. 355. (/. Le 15 d'Avril, mort de
Godwin : Ilarold succède à son père dans le
Duché. Le Comté de Godwin est donné à Algare,
fils du Comte Léofric. 311. d.
Détection des corps de S. Denis et de ses
Compagnons, à l'occasion de la fausse invention
du corps de ce Saint à Ratisbonne. Les Ambas-
sadeurs, qui avoient été envoyés l'année der-
nière vers l'Empereur, étant de retour en France,
racontent au Roi ce qui se disoit à ce sujet à
Ratisbonne. L'Assemblée des Prélats et des
Grands du Royaume décide que le meilleur
moyen de dissiper cette erreur, seroit d'ouvrir
les Châsses des saints Martyrs, et d'exposer le
saint Corps en pubhc. L'Abbé de S. Denis in-
dique, par l'ordre du Roi, le jour de la Céré-
monie : il envoie des lettres d'invitation de tous
côtés et à Ratisbonne même. Le jour indiqué,
Eudes frère du Roi, plusieurs Evêques et Abbés,
les Grands du Royaume et une foule de Laïques
de l'un et de l'autre sexe se rendent à S. Denis.
On ouvre en présence de l'assemblée les Châsses
des saints Martyrs, on y trouve les ossements de
S. Denis, on en retire son Corps et ceux de ses
Compagnons, on les porte en procession dans la
ville et jdans la campagne, on les expose sur le
Maître-Autel aux yeux du Public pendant quinze
jours entiers. Le Roi lui-même informé de la
vérité du fait par son frère Eudes, vient à
S. Denis nuds pieds donner des marques de sa
vénération pour les Reliques des SS. Martyrs,
met sa Personne et son Royaume sous la pro-
tection de S. Denis, et se retire après avoir
fait présent d'un riche Tapis. 407. et suiv. 473.
et suiv.
Après la mort d'Etienne, Evêque du Puy en
Vêlai, il s'élève une grande contestation entre
le Clergé de celte Eglise et le Roi de France, au
sujet de l'élection de l'Evêque. Le Clergé, la
Noblesse et le Peuple élisent Pierre Prévôt de
cette Eglise : le Roi donne l'Evêché à Bertrand,
Archidiacre de Mende. Le Pape Léon IX confir-
me l'élection de Pierre. 428. b-e.
L'Eglise de S. Martial de Limoges et tous les
lieux Réguliers de cette Abbaye sont consumés
par le feu : trois Religieux sont étouffés sur le
Tombeau de t>. Martial. Les livres et beaucoup
i
CHRONOLOGICUS.
liij
de Chartes des différentes possessions du Mo-
nastère, périssent dans l'incendie. 288. d. 428.
e. 429. a. ■ -~^
Pendant que la peste ^xerçoit ses ravages à
Rouen, les Religieux de Fontenelle ou S. Van-
drille y portent le corps de S. Wlfran : il s'y
fait plusieurs miracles. 476. c. d.
Mort de Hugues, Abbé de Lobbes : Adélard
lui succède. 415. d.
Papias met au jour son livre intitulé : Elément
m Rudiment des Sciences. 355. d.
Cette année et la précédente, il y eut une
grande disette. 21 . d. Sécheresse pendant foute
l'année. Mortalité en-deça de la Seine dans le
pays deCaux. 17. d. On voit en Rretagne deux
femmes réunies par la partie inférieure en un
seul corps. 169. d.
L'an 1054 de J. C.
Le Roi de France, Henri, vient en Normandie
à la tète d'une grande armée pour combattre
lé Duc Guillaume. Il entre avec Geoffroi-Mar-
tel dans le Comté d'Evreux, et il donne une
partie de ses troupes à son frère Eudes, pour
entrer en Normandie par le Eeauvoisis au-delà
de la Seine. Les Normans ayant à leur tête Ro-
bert, Comte d'Eu, et Roger de Mortemer, trou-
vent les François en désordre à Mortemer, les
uns étant occupés à piller et à brûler le pays,
les autres plongés dans la débauche des femmes.
Ils les attaquent, les François plient et prennent
la fuite. Raoul deChambrier, Général de l'armée
du Prince Eudes, est tué dans le combat. Gui,
Comte de Ponthieu, frère d'Enguerrand tué à
Arques, est fait prisonnier. Le Duc de Norman-
die , pour effrayer le Roi et l'obliger à se
retirer, lui fait annoncer la défaite des B'ran-
çois à Mortemer. Le Roi ayant appris le mal-
heur de ses troupes, se retire précipitamment.
46. e. 47. a. b. n. 83. d. 148. c. 207. c. 222. d.
e. 247. en. 316. n. 340. c. 356. a. 379.
b.
Le Duo de Normandie fait fortifier Breteuil
vis à vis le château de Tillieres, que le Roi lui
avoit enlevé depuis long-tems ; il y établit pour
gouverneur , Guillaume fils d'Osberne. 47.
6.
Vers cette année, le Roi de France, Henri,
prend et brûle le château de Gomercy. 475. c.
Le Dimanche 1 6 Janvier, Robert Duc de Bour-
gogne, étant au château de Dijon, accorde aux
Religieux de S. Bénigne le droit de Taverne, et
leur donne la permission de vendre leur vin
même pendant le Ban du Duc. 614. b.
Hoel, Duc de Cornouaille, prend possession de
la Principauté de Nantes. 372. a.
Révolte de Baudouin et de Godefroi. 23. a.
219. a. 429. a.
Les Romains supplient l'Empereur de pour-
voir d'un Pape au S. Siège : il envoie Gébé-
hard, Evêque d'Eischtat : en même tems il fait
passer secrettement des lettres à tous les Sei-
gneurs d'Italie les plus braves et les plus accré-
dités, et les prie d'observer les démarches du Duc
Godefroi, et d'empêcher qu'il ne forme quelque
projet désavantageux à l'Etat. 61 . a.
Henri fils de l'Empereur, est sacré Roi à
Aix-la-Chapelle. 61. a. 164. d. Le jour delà
terrarum plurimœ. 288. d. 428. e. 429. a.
Peste apud Rotomagiim grassantc, Monachi
Fontanellcnses S. Wlframni corpus Rotlioma-
gum defcrunty ibique plura édita miracula.
476. c. d.
Uugo, Lobiens. Âbbas,obit: succedit Ade-
lardus. 41 5. d.
Papias librum, scilicet Elementarium do-
ctrinœ Rudimentum edit. 355. d.
Hoc et superiore aiino, friigum penuria non
modica. 21 . d. Diuturnâ siccitate tellus ex-
arescit. Mortalitatis lues cis Sequanam gra-
viter desœviens, Caletensem pagum occupât.
17. d. In Britanniâ duœ mulieres in uno cor-
pore inferiùs. 169. d.
Anno Chr. 1054.
Rex Franciœ, Henricus, magnum exercitum
in Normanniam ducit contra Guillelmum Du-
cem; Rex cum Goiffredo Martello Comiiatum
Ebroicensem ingreditur : alterum agmen Odoni
fratri suo commissum per Belvacensem pagum
Irans Sequanam destinât. Normanni Ducibus
RobertOy Comité Auce7isi et Rogerio de Mor-
tuomari, Francos reperiunt apud Mortuum-
mare in incendiis et mulierum ludibriis oc-
cupatos. Prœlium committitur, Franci cedunt,
et saluti suce fugâ consulunt. In pugnâ occi-
ditur Radulphus, Camerarius, Princeps exer-
citûs Odonis : Guido Ponlivi Cornes, frater
Engelranni apud Àrcas inlerempti, capitur.
Guillelmus, Dux ISormanniœ Ilenrici Régis
terrendi et effugandi causa, eum per Nuntios
certiorem facit de clade à Francis apud Mor-
luummare accepta. Rex ut suorum infortu-
nium accipit, à Normannicâ infestatione con-
cito gradu retrù pedem retrahit. 46. e. 47.
a. b. n. 83. d. 148. c. 207. c. 222. d. e.
247. c. n. 316. n. 340. c. 356. a. 379. b.
Dux Normanniœ contra Tegulense castrum
sibi à Rege dudum ablatum, aliud Oppidum
non deterius, quod Bretolium dicilur, instau-
rât, et Willelmo Osberni filio custodiendum
commendat. 47. b.
Circà hune an. cïRegeFr. Ilenricoexpugna-
tur et incenditur castrum Gomercium. kl o. c.
XVII Kalend. Februar. die Dominicâ ,
apud castrum Divionem Robertus, Dux Dur-
gundiœ Monachis S. Benigni Divion. taber-
nam venalemconcedit, et licentiam vinumsuum
vendendi tempore etiam Banni Ducis. 614. b.
Hoel, Cornubiœ Cornes, Principatum Nan-
netensem adipiscitur. 372. a.
Balduinus et Godefridus rebellant. 23. a.
216. a. 429. a.
Henricus Imperator à Romanis interpel-
latus ut Antistitem Sedi Aposlolicœ provi-
deret, mittit Gebhardum Emstadensem Epis-
copum; datisque clanculiim litteris ad omnes
qui in Italiâ opibus aut virtule militari plu
rimùm potcrant , deprecatur eos ut Ducem
Godefridum, ne quid forte mali contra rem-
publicam machinaretur , observent. 61 . a.
Henricm Imperatoris filius , Aquisgram
consecratur in Regem. 61. a. 164. d. In
liv
INDEX
Dedicatione Ecclesiœ. 429. a.
Imperator conlrà Jialduinum proficiscilur :
Scaldi fluvio trajecto Balduinum fugat, Flan-
driam dévastât, Toruacmn obsidct et captum
igni tradit : Lambertum Lovaniens. Comitem
Baldutno auxilinm ferentem cum multis apud
Tornacum perimit, plurimis Flandriœ Opti-
matibus in eodem oppido captis. 125. e. 126.
a. 1/i2. a. 164. d. 202. d. 365. b. 415. d.
423. a. Inde cum gloriâ ad suos rêver titur.
126. d. 381. b.
In liâc expeditione, Liethertus, Episcopus
Cameracensis cuidani Joanni Advocato At-
trebatensi , Balduini Comitis Ligio Militi ,
sed apud Imperalorcm transfiigœ, Caslellatu-
ram Cameracensem ad obtemperandum Im-
peratori concedit invilus. 126. b-c.
Moguntiœ Paschale festum célébrât Impe-
rator : ibi Theobaldo Othonis filio ad euni de
Galtiis vcnienti auœilium siiurn poUicetur.
21. e.
Herimanniis seu Hermannus , cognomine
Contractus, Coines de Voringen et Monachus
Major is Augiœ, Scriptor historicus, sapientiâ
et virtulibus prœcellens, in Aleshusan prœdio
suo defunctus sppelitur. 22. a. n. 23. a. 427.
b. n. 527. e. 528. a. 641 . e.
Garsias IV , Navarrœ Rex occisus obil.
395. e.
Léo Papa IX obit Romœ. 73. d. 164. d.
XIII Calend. Maias. 29. d. XVI Cal. Maias.
21 . d. Claret miraculis. 21 . e. 642. e.
VIII Calendas Septemhris Concilium Nar-
bonense IX à decem Episcopis celebratur : in
eo renovantur et confirmantur Pacis et Treu-
gœ Domini constitutiones , prœsentibus et
consenti entibus Petro-Ramundi, Comité Car-
cassonensi, lierengario Vicecomite Narbonensi,
Abbatibus, Clericis et multis Laicis iàm no-
bilibus quàm ignobilibus. 51 4. e. 51 5. 516. a.
Arnulpho Turoncnsi Archiepiscopo succedit
Bartholomœus. 169. d. 348. a. Cormeria-
censem Ecclesiam Idibus Novembris dedicat,
assistentibus Eusebio Episcopo Andegav. et
Martino Britannorum Episcopo. 429. a. n.
Dolensi Monasterio donatur Prioraius de
Maigniaco, tempore Raimundi Abbatis. 388.
a. Famés magna. 214. d. 429. a.
Anno Chr. 1055.
Leoni IX succedit Victor Papa II; sedet III
annis. 23. a. etc.
Henricus, Franciœ Rex, apud Parisios Ec-
clesiam B. Martini fundat. 355. d.
Cornes Senon. Rainardus, filius Frotmundi,
Ecclesiœ persecutor, obit, et sepelitur in Ca-
pitula S. Columbœ : tune Rex Henricus civi-
tatem et omnia quœ habueral Cornes, possidet.
197. c. 293. a.
Boloniœ bellum. Captio Gaufridi Comitis
Joviniaci et secundi Domini de Jovevillâ, mors
Hildoini filii ejus. 356. a. b.
Raimundus, Cornes Palliarum, matrimo-
nium contrahil cum Valcntiâ filiâ Amaldi-
Mironis et Arsendis. 389. n.
Imperator Henricus in Italiam pergit.6] .h.
Dédicace de l'Eglise. 429. a.
L'Empereur marche contre Baudouin : il
passe l'Escaut, met en fuite Baudouin, ravage la
Flandre, assiège, prend et brûle Tournai. Lam-
bert, Comte de Louvain, qui étoit venu porter
secours au Comte de Flandre, y est tué avec
beaucoup d'autres : plusieurs Seigneurs de Flan-
dre y sont faits prisonniers. 125. e. 126. a. 142.
a. 164. d. 202. d. 365. b. 415. d. 423. a. L'Em-
pereur s'en retourne couvert de gloire. 126. d.
381.6.
Pendant cette guerre, Lietbert, Evêque de
Cambrai, donne la Châtellenie de Cambrai à un
Avoué d'Arras, Vassal Lige du Comte Baudouin,
nommé Jean, qui étoit passé au service de
l'Empereur en qualité de transfuge. Ce ne fut
que malgré lui et pour obéir à l'Empereur, que
l'Evêque fit celte concession. 126. b-c.
L'Empereur célèbre la fête de Pâques à Ma-
yence. Thibaut, fils du Comte Eudes, vient l'y
trouver et implore sa protection, que l'Empereur
lui accorde. 21 . e.
Hériman ou Herman, surnommé le Contract,
Comte de Voringen et Moine de la Grande Auge,
Historien estimé pour sa sagesse et sa vertu,
meurt, et est enterré dans une de ses terres ap-
pellée Aleshusan. 22. a n. 23. a. 427. b. n. 527.
e. 528. a. 641 . e.
Garsie IV, Roi de Navarre, est tué. 395. e.
Mort du Pape Léon IX, à Rome, 13. d. 1 64. d.
Le 19 d'Avril. 29. d. Le 16 d'Avril. 21. rf. Il
fait des miracles. 21 . e. 642. e.
Le 25 d'Août, neuvième Concile de Narbonne,
composé de dix Evêques. On y renouvelle, et on
y confirme les Décrets de la Paix et de la Trêve,
en présence et du consentement de Piene-Ray-
mond. Comte de Carcassonne, de Bérenger, Vi-
comte de Narbonne, des Abbés, du Clergé et
d'un grand nombre de Laïcs tant Nobles que Ro-
turiers. 514. e. 515. 516. a.
Barthélémy succède à Arnoul dans le Siège de
Tours. 169. d. 348. a. Le 13 Novembre, il dédie
l'Eglise de l'Abbaye de Cormery, assisté d'Eu-
sebe, Evêque d'Angers, et de Martin, Evêque
de Bretagne. 429. a. n.
Donation du Prieuré de Magny à l'Abbaye de
Deols, du tems de l'Abbé Raimond. 388. a.
Grande famine. 214. d. 429. a.
L'an 1055rfe/. C.
Le Pape Victor II succède à Léon IX ; il oc-
cupe le S. Siège trois ans. 23. a. etc.
Henri, Roi de France, fonde à Paris l'Eglise
de S. Martin. 355. d.
Mort du Comte de Sens Rainard, fils de Fro-
mond, persécuteur de l'Eglise ; il est enterré dan
le Chapitre de sainte Colombe. Le Roi Henri s
met en possession de la ville de Sens et de tou
ce qu'avoit possédé le Comte. 197. c. 293.
a.
Guerre de Boulogne. Geoffroi, Comte de Joi-
gny et second Seigneur de Joinville, est fait pri-
sonnier: mort de son fils Hildoin. 356. a. b.
Raimond , Comte de Paillieres ou Paillare
épouse Valentie fille d'Arnaud-Miron et d'Ar-
sinde. 389. n.
L'Empereur Henri va en Italie. G1 . b. Les
CHRONOLOGICUS.
Iv
habitans de la Marche d'Ancone arrêtent envi-
ron cinquante soldats Normans armés qui y
gagnoient secrettement l'Italie par mer, et les
envoient à l'Empereur. 22. a.
Le Duc Godefroi envoie au-devant de l'Em-
Eereur des Députés pour lui faire savoir qu'il est
ien éloigné de se laisser aller à des idées de
révolte ; qu'il est plutôt disposé à exposer sa vie
f)our la défense de l'Etal et la conservation de
'Empereur. 22. a-e.
L'Empereur traite indignement Béatrice à
cause de la conduite qu'elle avoit tenue depuis
la mort de son mari Boniface. 429. b. 642. e.
Boniface fils de Béatrice et de son premier mari,
meurt encore jeune. 22. a. Mort du Marquis
Adalbert. 643. a.
Baudouin, Comte de Flandres, joint à Go-
defroi, assiège le Duc Frédéric son oncle dans
Anvers : les Lorrains viennent au secours de
Frédéric, et obligent Baudouin à lever le siège.
164. d.
Henri fils de Lambert, Comte de Louvain,
commence à gouverner. 429. b.
Le Duc Rodolphe, fils de la sœur du Roi
Edouard, levé une armée : le 24 Octobre il
attaque Griffin, Roi de Galles et Algare, Comte^
fils de Léofric, à deux milles d'Herford, et fait
combattre les Anglois à cheval contre leur cou-
tume. Le Comte prend la fuite dès le premier
choc avec les François et les Normans : les
Anglois fuyent avec leur Chef. Presque tous les
ennemis se mettent à leur poursuite, leur tuent
quatre à cinq cens hommes, et en blessent un
grand nombre. 311. d. e.
Concile de Florence contre Bérenger. 528.
e.
Cette année , ou peut-être la suivante , Hil-
débrand, Soudiacre et Légat du S. Siège, tient
un Concile à Tours. Bérenger y est réfuté et
confondu par les raisonnemens de Lanfranc : il
n'ose soutenir son erreur, il l'abjure et fait sa
profession de foi. Plusieurs Evêques convaincus
ae simonie sont déposés dans ce Concile. On
rapporte de l'un d'eux, qu'ayant voulu nommer
les trois personnes de la Sainte Trinité, il pro-
nonça assez bien les noms du Père el du Fils :
mais qu'il ne put jamais venir à bout de pronon-
cer celui du S. Esprit. L'Empereur Henri fait
faire ses plaintes aux Pères du Concile par ses
Députés, de ce que Ferdinand le Grand, Roi
de Castille et de Léon, se donnoit le titre d'Em-
îereur. Les Pères du Concile envoient des Dé-
Jutés à Ferdinand pour lui défendre de prendre
a qualité d'Empereur, sous peine d'excommuni-
cation et d'interdit. Ferdinand obéit (quoique
Mariana soit d'un avis contraire), 23. b. 219. a.
n. 524. et suiv.
Gervais du Château du Loir, Evêque du Mans,
est transféré sur le Siège de Reims le 1 5 d'Octo-
bre, après la mort de l'Archevêque Gui. 136. c.
291. c. 356. d. 443. n.
Maurille succède dans l'Archevêché de Rouen
à* Manger, qui avoit été déposé. 379. b. Cette
année, ou la suivante, il fait la Dédicace de l'E-
glise deN. D. 382. n.'
Mort d'Hériman , Archevêque de Cologne , à
qui succède Annon. 73. d. 202. (/. 642. e.
Conrad succède à Arnoul, Evêque de Spire.
Quinquaginta aiit eo amplius armali milites
à ISormanniâ latenler per marc transcuntes, à
Piccnlibus civibus capli, ad Impcratorem de-
feruntur. 22. a.
Diix Godefridus, missis in occursum Impe-
raloris nuntiis, mandat nihil se minus quam
rebellioncm cogilare, paratum potiîis pro statu
Reipublicœ et hnperatoris salute extrema
etiam omnia eœperiri. 22. a-e.
Imperator Beatricem indigné tractât prop-
tcr insolentiam quamdam quel, mortuo viro
SKO Bonifacio, vivebat. 429. b. 642. e. Mo-
riliir Botiifacius puer, Beatricis et Marchio-
nis Bonifacii filius. 22. a. Obit Adalbertus
Marcliio. 643. a.
Balduinus, Flandrensis Cornes, cum Gode-
frido, avunculum suum Fredericum Duccm in-
trà Andoverpum obsidet ; sed concurrentibus
Lotharingis, ab oppugnatione dcsistit. 164.d.
Henricus filins Lamberti, Com. Lov. Co-
mitatumincipitregere. 429. b.
Duœ Rodulfus , Régis Eadwardi sororis
filius, exercitum congregans el duobus millia-
riis à civitale Hereforda IX Cal. Novembris
occurrens Griffino Wallensium Régi et Algaro
Comiti Leofrici- filio, Anglos contra morem
in equis pugnare jubet. Cornes cum Francis el
Normannis fugam primitiis capescit : Angli
Ducem suum fugiendo sequuntur : quos adver-
sarii fcrh omncs insecuti , quadringentos vel
quingentos viros ex lis perimunt, multosque
vulnerant. 311. d. e.
Concilium Florentiœ habetur contra Bereu'
garium. 528. e.
Hoc anno, vel forte subsequenti, Concilium
Turonense per Hildebrandum, Subdiaconum,
Apostolicœ Sedis Lrgalum celebratur : in eo
Berengarius Lanfranci argumentis petitus et
devictus causam suam defendere non ausus, er-
rorem abjurât, et verœ fidei confessionem ju-
rejurando confirmât. Plures Episcopi Simoniœ
convicti gradu dejiciuntur, inter quos memo-
ratur unus qui très personas SS. Trinitalis
verbis exprimere volens, Patrem et Filium
satis expeditt, verîim S. Spiritum nunquam
potuit pronuntiare. Apud Patres liujus Synodi
per Lcgatos suos conqueritur Henricus Impe-
rator, quàd Fcrdinandus Magnus, Itcx Cas-
tellœ ac Legionis sibi Imperatorium titulum
arrogaret. Missi à Patribus Concilii ad Ferdi-
nandum Legati, qui ei Imperatoris titulum
sub excommunicationis et inter dicti pœnis ,
interdicant; obtempérât Fcrdinandus, [licet
alia sit narratio Marianœ). 23. b. 219.
a. n. 524. et seqq.
Gervasius de Castro-Ledi, Episcopus Ceno-
manensis transfertur ad Sedem Remensem Idi-
bus Octobris, post mortem Widonis Arch. Re-
mens. 136. c. 291 . c. 356. d. 443. n.
Malgerio deposito succedil Maurilius in
Archiepiscopatu Rotomagensi. 379. b. Hoc
anno, vel insequenti, B. M. Ecclesiam dedi-
cat. 382. n.
Obit Heriman7ïus, Archiep. Coloniens. suc-
cedit Anno. 73. d. 202. d. 642. e. Arnolfo
Spirensi Episcopo succedil Conradm. 643. a_
Ivj
INDEX
Jlcrmannus Wilton. Episc. dimisso Episco-
patu, apud S. Bertinum Monachum induit.
312. a. n.
IV Cal. Octohr. obit Fridericus , Abbas
S. Florentii Salmur. 59. a. Successoremhabet
Sigoncm, III Calend. Nov. 219. h. IV Cal.
yov. 59. a. Elisœus Abbas prœficitur S.
Guengaloci. 372. a. n. Adelardo S. Huberti
Andag. Abbati succedit Thcodericus Monachus
Lobicnsis, consecratus Abbas in Puri/icat.
S. Hlariœ. 149. c. Guntramnus, S. Trudonis
Abbas, obit, confessus et unctus : huic suc-
cedit Adelardus II. 204. e. n. 205. a»
Chronicon S. Vicloris Massiliemis hoc anno
scriptum. 429. b. n.
Kalendis Augusti feria II, Luna IV, tem-
pestas valida, sata et segetes, vineta et ne-
mora vastat , homines et jumenta inter/icit.
283. c. Idem accidit per totum Senonicum
pagum. 197. c. Famés magna hoc anno.
643. a.
Anno Cbr. 1056.
Thcodericus, Abbas S. Albini Andegav.
paratuni se prœbet contra Ilaimericum Toar-
cens. Vicecomitem jus suum defendere, vel
calidi ferri judicio, seciindùm legem Mona-
chorum, vel scuto et-baculo juxlà legem sœ-
cularium. Offert hominem S. Albini, qui et
sacramentum faceret , et sacramenlo fidem
brachio daret. 430. a. •
Victor Papa in Gallias venit; ab Hen-
rico Imperatore cum gloriâ suscipitur. 348. b.
Goslaria venit. 41 5. d.
Imperator Henricus III Pascha Podel-
brunnœ célébrât. In Goslaria brevi commo-
ratus, pergit ad villam Civois, in con/lnio
Regni Francorum ac Teutonicorum sitam ,
colloquium ibi cum Rege Francorum habitU'
rus, à quo contumeliosh atque hostiliter ob-
jurgatus quod partem maximam regni Fran-
corum (LotharingiamJ dolo à patribus ejus
occupatam reddere tam diù distulisset ; para-
tum se dicit singulatiter cum co consertâ
manu objecta refellere : Rex proximâ nocte
fugâ lapsus in suos se fines recipit. 61 . d. n.
481 . b. Imper. Diplomate VII Cal. Februarii
Argentinœ dato, confirmât possessiones Mona-
sterii S. Dionysii de Lebraha in- pago Alsa-
tiensi. 654. e. 655. a-b.
Filium suum Ilenricum , Romani Pontifi-
as^ Efiscoporum et Regni Principum elec-
tione , Regem constitua. 214. e. 429. d.
643. b. Vide an. 1054. E corporis molestiâ
correptus Imperator, cum septem aut eo am-
pliùs diebus decubuisset, diem claudit ex-
tremum. Corpus ejus Spiramtranslatum.6] .d.
Ibisepelitur pressente Papa. 73. d.
Henricus Imperator tempore aulumnali
moritur anno œtatis XXXIX, Regni XVIII,
Imperii XV, Indictione X. 20. a. /// A'o«.
Octobr. 23. b. 73. e. 214. e. 429. d. 643.
c. etc. Apud Goslare. 146. c. 262. c. Apud
Botfeld seu Botvelde, in termino Saxoniœ et
643. a. Herman, Evêque de Vinchestre, quitte
son Evêché, et se fait Religieux à S. Berlin. 312.
a. n.
Le 28 de Septembre, mort de Frédéric, Abbé
de S. Florent de Saumur. 59. a. Sigon lui
succède, le 28 d'Octobre. 219. b. Le 29 d'Octo-
bre. 59. a. Elisée est fait Abbé de saint Guinolé.
372. a. n. Thierri, Religieux de Lobbes, succède
à Adélard, Abbé de S. Hubert : il est béni
le jour de la Purification de la sainte Vierge.
149. c. Guntram, Abbé de S. Tron, meurt
après avoir été confessé et après avoir reçu
l'Extrême-Onction : Adélard II lui succède. 204.
e. n. 205. a.
La Chronique de S. Victor de Marseille a été
écrite cette année. 429. b. n.
Le lundi 1 Août, quatrième jour de la Lune,
il s'élève une violente tempête qui ravage les
bleds, les vignes et les bois, et qui tue des
hommes et des animaux. 283. c. La même chose
arrive dans le Sénonois. 197. c. Grande famine.
643. a.
L'an 1056 rfe/. C.
Thierri, Abbé de S. Aubin d'Angers, of-
fre à Ilaiméric, Vicomte de Thouars, de dé-
fendre son droit ou par l'épreuve du fer chaud,
suivant la loi établie pour les Monastères, ou
Ear le combat, c'est-à-dire, avec l'écu et le
àton, suivant la loi d(>s Laïques. Il présente le
champion de S. Aubin pour faire le serment, et
en appuyer la vérité par le secours de son bras.
430. a.
Le Pape Victor vient dans les Gaules : l'Em-
pereur Henri le reçoit avec beaucoup d'honneurs.
348. b. Le Pape vient ensuite à Goslare. 415. d.
L'Empereur Henri III célèbre la fête de
Pàque à Paderborn. Ayant séjourné peu de
tems à Goslare, il se rend à Civois ou Yvois,
village situé sur les limites de la France et de
l'Allemagne, à la conférence qu'il devoit avoir
avec le Roi de France. Le Roi lui ayant fait avec
hauteur des reproches vifs et sanglans de ce
qu'il retenoit si long-tems une partie consi-
dérable du Royaume de France (la Lorraine),
que ses Ancêtres avoient usurpée par surprise,
l'Empereur lui propose de lui prouver dans un
combat singulier la fausseté de ce qu'il avançoit :
la nuit suivante le Roi se retire promptement
sur ses terres. 61 . d. n. 481 . b. L'Empereur étaint
à Strasbourg, donne un Diplôme, daté du 26
Janvier, par lequel il confirme les biens du
Monastère de S. Denis de Lébraha en Alsace.
654. e. 655. a-b.
Il fait élire son fils Roi, par le Pape, les
Evêques et les Grands Seigneurs de son Royau-
me. 214. e. 429. d. 643. b. Voyez l'an. 1054.
L'Empereur tombe malade, et meurt au bout
de sept jours. Son corps est porté à Spire.
61 . d. Et y est enterré en présence du Pape.
73. d.
Henri Empereur meurt en automne l'an
XXXIX de son âge, XVIII de son Règne,
XV de son avènement à l'Empire, Indiction X.
20. a. Le 7 d'Octobre. 23. b. 73. e. 214. e.
429. rf. 643. c. etc. A Goslare. 146. c. 262. c.
A Botfeld ou Botvelde, sur les confins de la
Saxe
CHRONOLOGIGUS.
Ivij
Saxe et de la Thuringe. 356. c. 643. b. L'Empe-
reur Henri tombe malade ; se voyant prêt de
mourir, il prend de sages mesures pour faire
une bonne mort, il demande pardon à tous ceux
qu'il avoit offensés , il restitue les biens qu'il
avoit usurpés, il pardonne à tous ceux qui s'é-
toient rendus coupables envers lui, et meurt en
Saxe dans la forêt deHarz, au lieu dit Botvelde,
où il passoit l'automne pour prendre l'exercice
de la chasse. 643. h.
Son fils Henri lui succède, âgé de cinq ans.
61. </. n. 429. c. d. 643. c. Agé de sept ans. 20.
a. L'Impératrice veuve est Régente. 61. rf. 429.
c. d. 643. c. Le jeune Henri règne sous la tutéle
d'Annon, Archevêque de Cologne et Régent du
Royaume. 146. c.
Aussi-tôt après la mort de l'Empereur, Ro-
dolfe de Souabe épouse sa fille, qui avoit été
confiée au soin de Romolde, Evêque de Cons-
tance. 429. d. 643. d. Le jeune Roi Henri célè-
bre la fête de Pâques à Ratisbonne en présence
du Pape Victor. 643. d.
Mort de Conrad, Duc de Bavière, fils de
l'Empereur, qui donne ce Duché à l'Impératrice,
pour en jouir en propre. 61 . d-e. 643. d.
Hériman, Comte de la France Orientale, meurt
le 27 de Janvier. 643. a.
Gébéhard , Evêque de Ratisbonne, ennemi
dangereux et caché, qui avoit été arrêté, con-
vaincu et condamné à la prison, est traité avec
clémence, et rétabli dans son Siège. 643. a.
Le Duc Godefroi se soumet à l'Empereur. 21 6.
o. 429. d. 643.0.
Des Barbares, nommés Liuticiens, font un
grand carnage des Chrétiens. 643. e.
Baudouin, Comte de Flandres, termine le dif-
férend qui s'étoit élevé entre les Religieux de S,
Bertin et Gerbodon leur Avoué. Il confirme à
Bovon, Abbé de S. Bertin, la franchise de la
terre d'Arqués. 381 . c. d. 882. a.
Bilon, vassal du Duc Girard, bâtit à Long-
mer dans le pays de Vôge, une Chapelle en
l'honneur de S. Barthelemi. 369. h. Arrivée des
Reliques de S. Jacques à Liège. 294. a.
Le Roi de Babylone fait fermer le S. Sépul-
chre de Jérusalem, et en interdit l'entrée aux
Chrétiens. Cet événement fait beaucoup de peine
aux Chrétiens, qui y affluoient de toutes parts.
477. 6. c.
Maurille, Archevêque de Rouen, tient dans
cette ville un Concile des Evêques de sa Pro-
vince : on y dresse une formule de foiconcernant
le Sacrement de l'Eucharistie , et on y statue
qu'on la fera recevoir par tous les Evêques, soit
3u'ils s'assemblent pour un Concile, soit qu'ils se
isposent à recevoir l'Ordination. 529. a.
b.
Gervais, Archevê. de Reims, bâtit l'Eglise de
S. Denis. 291 . c. Il la rétablit et y introduit des
Chanoines faisant profession de la Règle et de
l'Ordre de S. Augustin. Ibid. n. 356. d.
Geoffroy, Comte d'Anjou, et sa femme Agnés^
achèvent le Monastère de Leviere à Angers.
429. c. n. On bâtit la Chapelle de N. D. dans
le territoire de Faverolles. 429. c. Le S.
ALbé Hugues rebâtit l'Eglise de Cluni dans
Tome XL
Thorimjiœ. 356. c. 643. b. Henricus Impe-
ralor infîrmari cœpit ; perductus usque ad
morlem, sapienli usus consiiio, ab onmibus
quibus potuit veniam pctens, quibusdam prœ-
dta quœ abslulil restitucns, cunctis qui contra
eum culpas damnabiles fecerant relaxans',
decedil in Saxon iâ, in silvâ quœ dicitur Uarz,
in loco Botvelde nominato, ubi aulumnali
tempore exercitandi gratiâ, venationnn ayens
morabatur. 643. b.
Regnum ejus obtinet Henricus filius ejus
puerquinquennis. 61 . d. n. 429. c. d. 643. c.
Septennis. 20. a. Summa rerum adminislra-
tio pênes Imperalricem remanel. 61 . d. 429,
c. d. 643. c. Henricus puer rognât sub tutore
regni Annone, Coloniensi Archiep. 146. c.
Hodolfus Sue vus , rnox post obitum Impe-
raioris, filiam ejus, Romoldo Constanliensi
Episcopocommendatam, uxorem ducit. 429. d.
643. d. Henricus Rex puer Natale Domini
Ratisponœ, prœsente Victore Papa, célébrai.
643. d.
Conradus , Dux Bajoariœ, plius Henfi
rici III imperatoris, morilur; Ducatum ejus
dat pater Imperatrici, privato jure possiden-
dutn. 61. d-e. 643. d.
Herimannus, Cornes Orientaiium Franco-
rum, obit VI Cal. FebruarU. 643. a.
Gebehardus , Ralisponensis Episcopus, hos-
tis occulté pessimuSj deprehensus, convictus
et cuslodiœ manci palus ; sed misericorditer
tractatus, exilio remittitur, et Sedi pristinœ
restituitur. 643. a.
Godefridus Dux ad deditionem venit. 216.
a. 429. d. 643. a.
Barbari, Liutici dicti, cœdes magnas in
Christianos exercent. 643. e.
Balduinus, Flandrensis Cornes, dissensio-
nem terminal inter Monachos S. Bertini et
Gerbodonem eorum Advocatum : con/îrmat Bo-
voni, S. Bertini Abbati, libertatem terrœ de
Arkas. 381. c. d. 382. a.
Bilonus , Girardi Ducis servus, apud Lon-
gum-marc in Vosago Capellam œdificat in
honore S. Bartholomœi. 369. b. Adventus Re-
liquiarum S. Jacobi apud Leod. 294. a.
Rex Babylonius S. Sepulchrum Jerosoly-
mœ jubet occludi, et Christianos ab ejus adilu
prohibet : quod faclum Chrislianis ex loto
Orbe ad sanctum locum confluentibus magnant
injicil soUicitudinem. 477. b. c.
Maurilius , Archiep. Rolomag. Synodum
comprovincialium Episcoporum cogit Rotoma-
gi, in quel Calholicœ fidei circà Sacrarnentum
Corporis Domini formula conditur ab om-
nibus Episcopis, tiim ad Concilia convenien-
tibus, thm sacra Ordinalione donandis pro-
fitenda. 529. a . b.
Gervasius , Archiep. Remis Ecclesiam S.
Dionysii œdificat. 291 . c. Restituil, et ibi
Canonicos constituitB. Auguslini régulant or-
dinemque profitentes. ibid. n. 356. d.
Aqttariense Monastcrium apud Andegavum
à Gaufrido, Comité Andegavensi, et Agnete
ejus uxore perficitur. 429. c. n. Sacellum
B. M. in territorio de FabregoUs construitur.
429. c. Cluniacensem Ecclesiam sanctus
Ivnj
INDEX
Abbas Hugo ita réparât, ut sit millenis Fra-
tribus capiendis idonea. 356. d. Fundatur
Ecdesia S. Mariœ de Caritate super Ligerim
àGerardo primo Priore. 169. d. 283. c.
319. c. 348. b. 363. c. 38i. e. (Hœc
fundatio ad anniim 1069 reji'^itur ab Au-
toreChron. S. Maxentii).
Albertus, Majoris-Monast. Abbas, suh
Agoberto Episcopo, societafem mit cum Ecde-
sia Carnulensi, cujus prœbendam sibi suisque
obtinet: quod confîrmatur autoritate Régis
Francorum Hcnrid Magni. 650. n.
IV Calend. Januar. obit Walterius, Abbas
S. Albini Andegav. 286. e. Successor ejus
^Theodericus ordinatur. 287. a. Defuncto Ar-
dagno Abb. Trenorc. succedit Guillelmus. 112.
c
Famés multas regiones afjligit : egestas et
penuria iindique prœvalent. 73. d. 214. d,
429. d. 643. b.
- Lund XIV, in vigiliâ Cœnœ Domini, Edip-
sis Lunœ. 197. c. 348. a. Feria IV ante
Pascha, Luna effecla est nigra duabus horis.
283. c.
Anno Chr. 1057.
Gebehardus, qui et Victor Papa II, mul-
tis in Germaniâ aliisque Romani Imperii par-
tibiis benh dispositis, incipiente Quadrage-
simâ Romam redit : eodem anno obit. 73. e.
382. n. 529. c. 643. d. Succedit Fridericus
frater Godefridi Diicis, b Monaslerio Cassin.
extractus , et Stephanus IX nominatus. 22.
b. 62. a. 146. b. 262. c. 643. d. In Sum-
mum Pontificem promotus II Aug. 491 . n.
Rex Franciœ, Henricus, postulante Gauz-
berto de sanctd Maurâ, et Gaufrido, Comité
Andegav. consentienle , donum libertatis
concedit Ainardo homini ejusdem Gauzberti,
Turonis XIV Calend. Februar. 592. c. An-
degavi, quà pr opter utilitates Regni ordinan-
das descenderat, S. Nicolai Andegav. Abbatiœ
fvndationem, rogante Gaufredo Comité, ap-
probat, et eidem factas donationes corroborât
Calendis Martii. 29. e. 219. e. 593. a.
Y Non. Mail Suessionis, postobsessam Turrim
Suession. et debellatos sediliosos Comités Rai-
noldum et filium ejus Guidonem, Suessionensi
S. Mariœ Cœnobio, ab Ileddone Suessionensi
Episcopo donata sex altaria confirmai. 593. d.
594. b. n. VI Non. Octobr. Aureliœ injus-
tam consuetudinem de dausurâ portarum tem-
père vindemiœ et impiâ exactione vini abro-
gat ad preces Isembardi Aurelian. Episcopi.
595. a.
Hugo, filius Roberti Ducis Burgundiœ,
incendit villam S. Bricii, ipse interficitur
eodem anno. 292. b.
Rainoldus Suessionens. Cornes et films ejus
Guido obeunt. 594. b.
Bellum Vindocinense inter Gaufridum Ati-
deg. et Theobaldum Blés, diît, durai. 430. a.
Eustach. Bolon. Cames uxorem sumit Idam.
384. n.
un vaste plan capable de contenir mille Reli-
gieux. 356. d. Gérard fonde l'Eglise deN. D. de
la Charité sur Loire, dont il est le premier Prieur.
169. d. 283. c. 319. c. 348. b. 363. c. 384. e.
(La Chronique de Maillezais rejette cette fondation à
l'année \ 069) .
Albert, Abbé de Marmoutiers, fait une asso-
ciation avec l'Eglise de Chartres, sous l'Episcopat
d'Agobert, et ol)tient une prébende dans cette
Eglise pour lui et pour les Religieux de Mar-
moutiers. Cette association est confirmée par
l'autorité de Henri le Grand, Roi de France. 650.
n.
Wautier, Abbé de S. Aubin d'Angers, meurt
le 29 de Décembre. 286. e. On ordonne Thierrï
son successeur. 287. a. Guillaume est Abbé de
Tournus après la mort d'Ardagnus. 112.
c.
Famine dans plusieurs pays : la disette et la
pauvreté se font ressentir de toutes parts. 73. d.
214. rf. 429. rf. 643.6.
Eclipse de Lune, le 14 de la Lune, veille de
la Cène du Seigneur. 197.C. 348. a. Le Mercredi
avant Pâques,' la Lune s'obscurcit pendant deux
heures. 283. c.
Van\mideJ. C.
Le Pape Victor II, auparavant nommé Gébé-
hard, ayant fait de sages réglemens dans la Ger-
manie et dans les autres Provinces de l'Empire,
retourne à Rome au commencement du Carême,
et meurt la même année. 73. e. 382. n. 529. c.
643. d. Frédéric, frère du Duc Godefroi, est tiré
du Mont-Cassin pour succéder à Victor sous le
nom d'Etienne IX. 22. b. 62. a. 146. b. 262. c.
643. d. Il est élevé sur le S. Siège le 2 Août. 491-
n.
Le 19 de Janvier, Henri, Roi de France,
étant à Tours, affranchit Ainard serf de Gauz-
bert deSainte-Maure, à sa prière et du consen-
tement de Geoffroi, Comte d'Anjou. 592. c. Le
1 de Mars, se trouvant à Angers, où des affaires
importantes au bien du Royaume l'avoient
appelé, il approuve la fondation de S. Nicolas
d'Angers, à la prière du Comte Geoffroi, et con-
firme les donations ci-devant faites à cette Ab-
baye. 29. e. 219. e. 593. a. Le 3 de Mai, à Sois-
sons, après avoir assiégé la Tour de cette ville, et
défait le Comte Rainold et Gui son fils, qui s'é-
toient révoltés, il confirme à l'Abbaye de N. D.
de Soissons, six Autels que l'Evêque de Soissons
Heddon lui avoit donnés. 593. d. 594. b. n. Le
2 d'Octobre, à Orléans, il abroge , à la prière
d'Isembard, Evêque de cette ville, la mauvaise
coutume de fermer les portes d'Orléans dans le
tems de la vendange, et les impôts exorbitans
qui se levoient sur le vin. 595. a.
Hugues, fils de Robert Duc de Rourgogne,
brûle la ville de S. Rriçon : il est tué la même
année. 292. b.
Mort de Rainold, Comte de Soissons, et de
Gui son fils. 594. b.
La guerre de Vendôme entre Geoffroi, Comte
d'Anjou, et Thibaut, Comte de Blois, dure long-
tems. 430. a.
Mariage d'Eustache, Comte de Boulogne avec
Ide. 384. n.
CHRONOLOGICUS.
lix
Mort de Lesceline, Comtesse de S. Pierre sur
Dive, et Fondatrice de l'Abbaye de ce lieu. 430.
a. n.
Guillaume le Bâtard, Duc de Normandie ,
s'acquiert de la célébrité. 169. d. Le Comte Co-
nan fait prisonnier son oncle Eudes dans un
combat. 169. d. 430. a. [Cannée précédente, sui-
vant la Chronique du Mont S. Michel. 29. b.) Le
Comte Hoel rend la ville de Nantes au Comte
Geoffroi. Hoel usant de mauvaise foi, veut la lui
enlever; mais il est obligé de l'abandonner hon-
teusement, après l'avoir gardée à peine 40 jours.
29.?. 219. c.
Dietle générale à Cologne où Baudouin et
Godefroi rentrent dans les bonnes grâces du Roi
de Germanie, et font leur paix par la médiation
du Pape Victor. 164, e. Le Roi de Germanie cé-
lèbre la fête de Noël à Mersbourg. Hildebrand,
Abbé de S. Paul, chargé des Ordres du S. Siège,
homme recommandable par son éloquence et par
la science des Saintes Ecritures^ s'y trouve avec
les Grands du Royaume. 62. a.
Mort du Comte Arnoul : il est enterré à saint
Arnoul de Mets : les Comtes de Salm lui suc-
cèdent en partie. 356. (/. Baudouin le jeune re-
çoit le Comté de Tournai de la générosité de
l'Empereur, et par l'autorité du S. Siège. Le
Comte Rabbodon est tué. 356. e.
Henri, Comte Palatin, fait profession de la vie
Monastique à Gorze. Quelques jours après, il la
quitte, rentre on possession de ses biens, et re-
prend sa femme, (qu'il tua dans la suite de sa
propre main). 62. b. n.
Robert Guiscard, Chef des Normans, et les
autres Ducs et Comtes s'avancent du côté du
Duché de la Pouille et de la Principauté de Ca-
poue. 140. 71. Robert fait la conquête delà Pouille,
de la Calabre et de la Sicile. 410. b.
Edouard, fils d'Edmond Cote-de-fer, passe de
Hongrie en Angleterre. Il meurt à Londres peu
après. 312. a.
Mort de Ferdinand 1, surnommé le Gand ,
Roi de Castille et de Léon. 525. d.
Dédicace de l'Eglise d'Auxerre. 292. b. La
veille de Pâques, il se fait un Miracle à Falaise ,
par l'intercession de S. Vulfran. 477. b.
Valeran, Abbé du Mont S. Quentin, dontil
avoitbàti le Monastère dèslesfondemcns, meurt
en allant à Rome. 430. b. Mort de saint Guorloe-
sius, Abbéde sainte Croix de Quimperlay. 372. a.
430. a.
Bovon , Abbé de S. Bertin, obtient du Pape
Victor II, un Privilège pour empêcher l'Evêque
de Térouanne de se mèlerde l'élection de l'Abbé.
382. a.
La grande quantité de neige et de pluie qu'il
y a cette année, fait périr une grande partie des
vignes. Il tombe du Ciel des pierres d'une gran-
deur extraordinaire, mêlées avec la grêle. Plu-
sieurs personnes sont tuées par le tonnerre. 22.
b.
L'an 1 058 de J. C.
Le Pape Etienne II tombe malade à Florence.
357. a. Il meurt. 22. b. 74. a. 146. c. Le 29
de Mars. 62, a. Zencius ou Zeucius, Evé-
3ue de Vélétri, est fait Pape à Rome : on lui
onne le nom de Benoît X : c'est la vio-
Lescelina S. Pétri suprà Divam Comitissa,
et ejmdem loci Abbatiœ fundatrix, obit. 430.
a. n,
Guillclmus ISothm , Dux Norm. clarel.
169. d. Conanus Cornes Eudonem patruum
suum in prœlio capit. 169. d. 430, a. (anno
praecedenti juxtà Chron, S. Michaelis in
periculo maris. 29, b.) Civitas Nannctica
Comiti Goffrido nb Hoel Comité reddita : non
bonâ usus fide Hoel , au ferre cam tentât ,
quam vix XL dies retentam turpiter amittit.
29, e. 219, c,
Coloniœ habito generali Conventu , Bal-
duinus et Godefridus, mediante Viclore Papa,
ad gratiam Régis et pacem reducuntur. 1 64. e.
Rex Germaniœ Naialem Doniini Mersenburg
célébrât : aderat ibi inter alios Regni Princi-
pes, etiam Hildebrandus, Abbas de S. Paulo,
mandata defcrens ah Sede Aposlolicâ, vir et
eloquentiâ et sacrarum litlerarum eruditione
valdh admirandus . 62. a,
Obit Arnulfus Cornes, apud S. Arnulfum
Metensem sepultus; cui ex unâ parte succe-
dunt Comités de Salmis. 356. d, Balduinus
junior Nerviorum Comitatum Imperiali nnt-
nificentiâ et autoritate Apostolicâ suscipit.
Rabbodo Cornes inter ficitur. 356. e.
Henricus, Comes Palatinus , Monasticam
vitam in Gorziâ profitctur; sed post paucos
diesuxorem suani [quam posteà manu propriâ
interfecit) et possessiones desertor recipit. 62.
b. n.
Robertus Guiscardus, Caput et Dux Nor-
mannorum, et alii Duces et Comités veniunt
ad partes Ducatûs Apuliœ et Principatûs Ca-
puœ. 140, n. Apuliani, Calabriam etSici-
liam suhjicit Robert. 410. b.
Eduardus, filius Edmundi Ferrei-lateris,
de Hungariâ Angliam itenit ; paulô post
Lundoniœ moritur. 312. a,
Obit Ferdinandus I, cognomento Magnus,
Castellœ ac Legionis Rex. 525. d.
Ecclesia Autissiodor. dedicatur. 292. b. In
vigiliâ Paschœ Miraculum fit apud Falesiam,
intercedente S. Wlframno. 477. b.
Waferannus, Abbas Montis S. Quintini,
cujus Monastcrium à fundamentis œdificave-
rat, moritur Romanum iter aggresstis. 430.
b. Obit S. Guorloesius, Abbas S. Crucis Kem-
perleg. 372. a. 430. a,
Bovo, S. Bertini Abbas, à Victore Papa II
privilegium impclrat, ut de substitucndo Ab-
bale S. Bertini, Episcopus Morinorum se non
intromittat. 382, a.
Immensitas nivis et pruinœ magnam par-
tem vinearum perdit. Lapides mirœ magnitu-
dinis, mixti grandine, de cœlo cadunt, et
nonnulli hominum fulmine pereunt. 22. b.
Anno Chr. 1058.
Stephanus Papa II in civitate Florentiâ
infirmatur. 357. a. Obit. 22, b. 74, a. 146. c.
IV Calend. April. 62. a. Zencius seu Zeu-
cius Velitrensis Episcopus, Romœ Papa fac-
lus, Benedictus X dicitur : ad Sedem, non
Ix
electione, sed vi evedus. 357. a.
INDEX
Belbim inter Francos et Normannos persé-
vérât. 317. II. Timeriasseu Tillerias obsidet
Uenricus, Rex Franciœ. 31 7. n. 598. b. e. n.
Henricum Tillerias obsidenicm adeunt duo
Pratenses S. Germant Monachi, jussu Abbatis
Adraldi Regem rogaturi xil sibi Drocarum
Ecclesia S. Martine sacra in supplementum
victûs concedatur, quam petentibus Diplo-
mate largilur Henricus. 598. b. /// Calend.
Juin Rex Parisiis commorans , Guillelmo ,
Corboilcnsi Coniiti eadem jura conccdit, quœ
Cornes Burchardus habebat in Cœnobio Fossa-
tensi, temporibus Hugonis avi sut. 596. a.
Parisiis, Allaria Villœnovce, Cumbis et An-
toniaci, ab Imbcrto Parisiensi Episcopo Ab-
batiœ S. Germant concessa, confirmât. 597. c.
Apud Cameracum V Augusti in frequenti
Prœsuhm, Optimatum et Militum conventu.
Villas qvasdam dat Hasnoniensi Cœnobio,
multaque à primogenitoribus mis Franciœ Re-
gibus eidem donata, confirmât. 599. b. Circà
hune annum Meleduni residens, IV Idus
Juin , annuentibus Anna Reginâ, et filiis
suis Philippe, Roberto, ac llugone, Abbatiœ
Fossafensi jubet remiiti consuetudines de
bovitiis carnibus, quas ejus Coqui in villis
quibusdam hujus Monasterii exigebant. 600.
a. n.
Castrum S. Germani Autissiod. capitur à
Militibus Roberti Ducis et Theobaldi Comitis.
292. b. e.
Archimbaldus , Vindocinens. Prœpositus,
Odrtco Abbati et Monasterio SS. Trinitatis
bona donat. 430. b.
Obeunt, Alanus, Cornes Cornugalliœ, Fun-
dator Monasterii Kemperleg. 372. a. 430. b.
Emma, Cenomanensis Vicecomitissa , Radulfi
Yicecomit. conjux , pridie Idus Septembris.
430. c. Radulphus Infans, filius Radulphi
Prudentis, Dolensis Dominus, et quidem sine
liberis. 388. a. n.
Willelmus, qui et Petrus , cognomento
Acer, Dux Aquitan. et Cornes Pictai\ cas-
trum Salmurum vallat, et in eo Gaufredum
Martellum includit. Dolore dysenteriœ ibi
percussus, infirmus revertitur, et ex hâc in-
firmitate moritur. Ermensendis ejus vidua
vovet se viduam et castam permansuram ad
mortem. Gosfredus , filins Willelmi, qui jam
Gasconiam armis et industriel acquisierat, pa-
tri succedit. Uxorem suam, filiam Audeberti
Comitis, causa parentelœ relinquit : aliam
accipit Matcodam vocatam, de quâ unam tan-
tùm habet filiam, quœ fuit uxor Hildefonsi
Régis. 219. c. d. Idem Gosfredus seu Gau-
fridus, qui et Guido, et mater ejus Agnes
tradunt Monasterio SS. Trinitatis Vindocin.
quidquid sui jtiris erat in terra Avalliœ. 430.
c.
Nonnullis Germaniœ Regni Principibus
multùm displicet Imperatricis administratio,
cujus maluram sapientiam gravesque mores
meluebant. 22. b. 61. n. Uenricus, Palatinus
Comes, mentis insaniâ captus, uxorem suam
Matfnldem, Gozelonis filiam, perimit. 41 5. d.
(Vide ad ann. 1061.)
lence, et non pas la voie de l'élection , qui
l'élevé sur le S. Siège. 357. a.
La guerre continue entre les François et les
Normans. 317. n. Le Roi de France Henri as-
siège Tillieres. 317. n. 598. b. e. n. Pendant
qu'il est occupé à ce siège, deux Religieux de S.
Germain des Prés viennent le trouver , par
ordre de l'Abbé Adralde, et le supplient de leur
accorder l'Eglise de S Martin de Dreux, pour
supplément de leur subsistance. Le Roi leur
accorde leur demande par un Diplôme. 598. b.
Le 29 de Juin, le Roi étant à Paris, accorde à
Guillaume, Comte de Corbeil, les mêmes droits
sur l'Abbaye de S. Maur des Fossés, dont jouis-
soit le Comte Rurchard, du tems delluguesgrand-
pere du Roi. 596. a. Il confirme à l'Abbaye de
S. Germain la donation que l'Evéque de Paris
Imbert lui, avoit faite des Autels de Villeneuve,
Coulaville et Antoni. 597. c. Le 5 d'Août étant
à Cambrai, dans une Assemblée nombreuse de
Prélats, de Grands Seigneurs et de Chevaliers,
il donne quelques terres à l'Abbaye d'Hasnon,
et confirme les donations des Rois de
France ses prédécesseurs. 599. b. Vers cette
année, le 12 de Juillet, se trouvant à Melun, de
l'agrément de la Reine Anne et de ses fils Phi-
lippe, Robert et Hugues, il exempte l'Abbaye
de S. Maur des Fossés des impôts sur la viande
de Rœuf, que ses Queux levoient dans quelques
terres de la dépendance de ce Monast. 600. a. n.
Les troupes du Duc Robert et du Comte Thi-
baut prennent le château de S. Germain d'Au-
xerre. 292. 6. c.
Archimbauld, Prévôt de Vendôme, fait une
donation à l'Abbé Odric et au Monastère de la
sainte Trinité de Vendôme. 430. b.
Mort d'Alain, Comte de Cornouaille, Fonda-
teur de l'Abbaye de Quimperlay. 372. a. 430. b.
D'Emme, Vicomtesse du Mans, femme du Vi-
comte Raoul, le 12 Septembre. 430. c. De
Raoul l'Enfant, fils de Raoul Prudent, Seigneur
de Deols, qui ne laissa point d'ehfans mâles.
388. a. n.
Guillaume, autrement Pierre, surnommé Ai-
gret, Duc d'Aquitaine et Comte de Poitiers, en-
toure le château de Saumur, et y enferme Geof-
froi-Martel. Il y est attaqué de la dissenterie,
s'en retourne malade, et en meurt. Ermensinde
sa veuve fait vœu de garder la continence jus-
qu'à la mort. Geoffroi fils de Guillaume, déjà
Duc de Gascogne, Province dont il s'étoit rendu
maître par son habileté et par ses conquêtes, lui
succède : il répudie sa femme, fille du Comte
Audebert, soi; s prétexte de parenté : il en épouse
une autre nommée Matéode, dont il n'a qu'une
fille, mariée depuis au Roi Hildefonse. 219. c. d.
Ce même Geoffroi, qui s'appelloit aussi Gui, et
sa mère Agnès, donnent à l'Abbaye de la Sainte
Trinité de Vendôme tout ce qui leur apparte-
noit dans une de leurs terres nommée Avallia.
430. c.
Quelques Princes du Royaume de Germanie
sont mécontens du Gouvernement de l'Impéra-
trice, dont ils redoutoient la sagesse et la gravité
des mœurs. 22. b. 61 . n. Henri, Comte Palatin,
dans un moment de folie, tue sa femme Mathilde,
fille de Gozelon. 415. d. {Voyez Vannée 1061.)
GHRONOLOGÎCUS.
xj
Le Pape Etienne IX écrit à Gervais, Arche-
vêque de Reims, pour l'exhorter à défendre cou-
rageusement les droits de l'Eglise Romaine et
l'autorité des saints Canons : il lui ordonne de se
trouver au Concile de Rome avec ses Suffra-
gans ; il reconnoît que le consentement du Roi
est nécessaire pour tenir un Concile en France.
491. e.
Raoul, Abbé du Mont S. Michel, meurt dans
le voyage de Jérusalem. 256. a.
Le 1 de Novembre, fête de la Toussaint, il
pleut du sang sur le peuple qui entendoit la
Messe dans une Eglise du territoire de Paris.
283. d. 293. a. (La Chronique de S. Pierre le
Vif place cet événement à Cannée précédente.
197. d.)
L'an 1 059 de J. C.
Le Pape Nicolas II, qu'on appelloit Gérard,
monte sur le S. Siège. 451 . n. Après que les
Seigneurs Romains eurent chassé Benoît. 62.
a-h. L'Empereur le fait conduire à Rome par
le Marquis Godefroi. 62. a. Le Pape tient à
Rome, au mois d'Avril, un Concile de cent treize
Evêques : Bérenger y est convaincu, abjure son
hérésie, et jette au feu ses écrits. 23. c. 169. d.
219. d. n. 529. c-d. Lanfranc assiste à ce Concile.
430. d. n. On y fait un Décret par lequel l'élec-
tion du Pape est réservée aux seuls Cardinaux.
146. c-d. n. On examine la Règle des Chanoines
et des Chanoinesses, établie dans l'Assemblée
d'Aix la-Chapelle sous Louis le Débonnaire.
431 . a. n. Le Pape Nicolas écrit aux Evêques
de la Gaule, de l'Aquitaine et de la Gascogne ;
sa lettre contient quelques Canons du Concile
qu'il avoit tenu à Rome cette même année. 652.
d-e. 653. a-b. Il tient un Concile à Melfi, où l'on
condamne le mariage des Prêtres. 451 . d-e. n. Il
crée Robert, Duc de Calabre et de la Pouille.
451. e. n. Il exempte l'Evêque du Puy de la
jurisdiction de l'Eglise de Bourges, malgré l'op-
position de l'Archevêque, qui en appelle au
jugement de Dieu. 357. c. Il écrit à l'Archevê-
que de Reims Gervais, de faire des remontrances
au Roi ; mais le Pape n'oublie pas le respect
qu'il devoit à ce Souverain. 492. d. Il mande au
même Prélat de suspendre de leurs Offices les
Evêques de Beauvais et de Senlis accusés de
simonie, jusqu'à ce qu'ils allassent se justifier
dans le Concile de Rome. 493. h. Il ordonne à
Gervais de réparer les torts que lui ou ses gens
avoient faits à l'Eglise de Verdun. 493. c. Il lui
rend sa bienveillance, et il lui conseille de se
raccommoder avec le Duc Godefroi. 494. h. Il
crée Hildebrand, Cardinal Diacre ; et bientôt
après Archidiacre. 524. n.
Vers le même tems , il écrit à la Reine de
France une lettre dans laquelle il loue cette Prin-
cesse pour sa piété et sa bienfaisance envers les
Eauvres : il l'exhorte à exciter le Roi son mari à
ien gouverner ses États, à protéger l'Eglise, et
à faire de bonnes oeuvres. 653. c-e.
Le Roi de France Henri, peu de jours avant
le sacre de Philippe son fils, assiège le château
de Thimer, que Guazon venoit de construire
dans le territoire de Chartres. 431. h. 602. n.
Dans le même tems, il ratifie et scelle de son
Stephanus Papa IX Gervasio Renvnsi Ar-
chiep. scribit de Romance Ecclesiœ et Cano-
num autoritate fortiter defendenda : eum
cum suffracjaneis ad Synodum Romanam
convocal : agnoscit necessitatem consensiis
Reçjii ad Concilium in Franciâ celebrandum.
491 . e.
Radulfus, Abbas Montis S. Michaelis, obit
in itinere Jerosotym. 256. a.
Kalend. Novembr. in feslo Omnium Sanc-
torum, pluit sanguis in Pago Parisiensi, in
quamdam Ecclcsiam super populum audientem
Missam. 283. d. 293. a. (Anno praîcedenti
juxtà Chron. S. Pétri Vivi. 197. d.)
Anno Chr. 1059.
Nicidaus Papa II, Gerardus anteà vocatus,
Romanam Sedem conscendit. 451. n. Béné-
dicte à Romanis Prinripibus reprobato. 62.
a-b. Per Godefridum Marchionem Romam ab
Imperatore transmittitur. 62. a. Mcolaus
Concilium 113 Episcoporum mensc Aprili
Romœ cogit : hoc in Concilio convictus Dercn-
garius, hœresim abjurât, et libros proprios
igné comburit. 23. c. 169. d. 219. d. n. 529.
c-d. Prœsens adest Lanfrancus. 430. d. n.
Decrelum conditur, quo Romani Pontifîcis
electio ad solos Cardinales reslringitur, 146.
c-d. n. In eademSynodo examini subjicilur
Canonicorum et Canonicarum Régula in
Conventu Aquisgran. sub Ludovico Pio cons-
tiluta. 431 . a. n. Nicolausad Episcopos Gal-
liœ, Aquitaniœ et Vasconiœ dirigit epistolam,
in qua décréta referl nonnulla in Romana Sy-
nodo eodem anno promulgata. 652. d-e.
653. a-b. Concilium Mel/îlanum habet
idem Pontifcx contra Prrsbyterorum connubia.
451. d-e. n. Robertum créât Ducem Cala-
briœ et Apuliœ. ibid.e. n. EximitEpiscopum
Podiensem à jurisdictione Bituricensis Eccle-
siœ, Archiepiscopo licet contradicente, et ad
judicium Divinum appellante. 357. c. Ger-
vasio Remensi Archiepiscopo epistolam scri-
bit de Rege ob quœdam perperam facta cor-
ripiendo; in qua tamen suam ergà Regem ob-
servantiam testalur. 492. d. Eidem mandat
Belvacensem et Sylvanectensem Episcopos simo-
nice accusatos ab officio suspendere, donec ad
Romanam Synodum vcncrinl sese purgaluri.
493. b. Jubet Gervasium damna Ecclesiœ Vir-
dunensi per ipjsum aut per suos illata resar-
cire. 493. e. Eunidem reppit in gratiam,
monetque ut cum Duce Godefridopacem ineat.
494. b. Hildebrandum créai Diaconum Car-
dinalem,et paulà post Archidiaconum. 524. n.
Circà idem tempus, epistold ad Francorum
Reginam direclâ, Nicolaus Papa laudat illius
pietatem et inpauperes bene ficentiam : suadet
et utvirumsuumRegemad Rempiiblicam juste
administrandam, ad tuendam Ecclesiam,el ad
operapietatisedendainflammet. 653. c-e.
Uenricus, Rex Francorum, Teodemerense
castrum in pago Carnotensi noviter à Cuazone
constructum obsidct, paucis dicbus ante conse-
crationemPhilippi filii sui. 431. b. 602. n.
Eodem tempore autoritate sua firmat .^uoque
hij
INDEX
sigillo munit Chartas a Comitibus Telbaldo
Blesensi et Gaufrido Andegav. pro Majori
Monast. oxpeditas. 431 . b. 602. n. Philip-
pum filium suuni, cor.gregatis Francorum Pri-
moribus , cunctorum consilio , consortem
sibt totius regni constituit, atque per manus
Gervasii Archiep. Rem. coronari facit. 32.
33. 283. d. Confirmât Uenricus donationem
ab Alberto S. Petro Carnotensi faclam, quam
post ejus morlem corroboravit Philippus. 602.
a. 603. a. Vitriaci degens, postulante Hu-
gonc Milite suo, assentit Uenricus ut Eccle-
siamB. M. Ville-mille dtctam Monachis Co-
lumbensibus tradat cum nonnullis aliis bonis,
atque hœc omnia Diplomate confirmât. 604. c.
Charlam Albrici de Codiciaco seu de Cociaco,
de libertate Altaris ISovigcnti, sua aulori-
tate corroborât, sigilloque suo munit. ASI .
b-c. n.
Philippus filius Ucnrici Régis X Cal. Junii
die sancto Pentecostes, in Majore Ecclesia Re-
mensi, ante Altare S. Maris, ab Archiepis-
cnpo Gervasio cor onatur vivente pâtre. 32. 33.
291. d. 292. c. 319. c. 344. b. 367. c.
377. d. 384. e. 385. c. 386. b. 393. d.
409. c. n. 412. a-b. 443. n. 481. c. Eo-
dem die, Philippus prœceptum facit de rébus
S. Mariœ, de Remensi Comitatu, de rébus
S. Remigii, et de cœteris Abbatiis, quod fir-
mal et subscribit. 33. b. Subscribit etiam
cum pâtre suo Henrico Chartœ confirmationis
bonorum et privilegiorum in gratiam Abbatiœ
Trenorciensis', cujus congregationi confirmât
licentiam semper eligendi Abbalem secundîim
S. Benedicti Regulam, sicul et alii Reges an-
tecessores feceranl. 600. d.
Gervasius. Remensis Archiep. constituitur
summus Regni Cancellarius : omnes qui coro-
naiioni Régis Philippi adfuerunt, sumptibus
suis excipitplenissimè, nullum tamen ex dé-
bita, prœler Regem. 33. b-d. 161 . d. 443. n.
Coronationi Philippi adsimt Franciœ, Bur-
gundiœetAquilaniœ ArchiepiscopietEpiscopi.
22. (A/. 32.) 159. d. n.
Letzelinus, Parisiensis , et Fulco, Ambia-
nensis Episcopi, ad Guill. Norman. Ducem
missi, ut inter ipsum et Uenricum Franc.
Regem pacem faciant. 364. a.
Finis belli intestini quod inter Henricum
Regem et Guill. Norm. Ducem diu durave-
rat. 431 . b.
Guillelmus, Normanniœ Dux , iratus
contra Lanfrancum Consiliarium suum, qui
nuptiisejus cum filia Comitis Flandriœcontra-
dicebat, eum à Curia sua aliénât. Lanfrancus
Romam adit, à JSicolao Papa imperat ut,
sublato inlerdicto cui tota ISeustria subjecta
fuerat , et dispensatione habita , conjugium
concédât ; ea tamen lege, ut Dux et uxor ejus
duo Monasleria , virorum unum , alterum
mulierum construant. 430. c-t. Dux Guill.
cum magno et splendido comitalu coronationi
Philippi adfuisse dicitur in Chronicis Norman,
vernaculè scriptis. 317. a. 433. c.
Rex Germaniœ Natalem Domini Worma-
propre sceau les Chartes des Comtes de Blois et
d'Anjou en faveur de l'Abbaye de Marmoutier.
431 . b. 602. n. Il assemble les Grands de son
Royaume, et de leur avis, il associe à la Royau-
té Philippe son fils, qu'il fait couronner par
Gervais, Archevêque de Reims. 32. 33. 283. d.
Il confirme une donation faite à l'Eglise de saint
Pierre de Chartres par Albert. Philippe la ratifia
après la mort de Henri son père. 602. a. 603. a.
Henri étant à Vitri, consent que Hugues, qui
étoit un de ses Chevaliers, donne à l'Abbaye de
Coulombs l'Eglise d'un lieu nommé Ville-mille,
avec quelques autres biens, et confirme ces dona-
tions par un Diplôme. 604. c. 11 approuve et
scelle la Charte d'Albéric de Coucy ou de
Choisy, concernant la liberté de l'Eglise de
Nogent. 431 . b-c. n.
Le 23 du mois de Mai, jour de la Pentecôte,
l'Archevêque Gervais fait la cérémonie du cou-
ronnement de Philippe, fils du Roi Henri, devant
l'Autel de Notre-Dame, dans la grande Eglise de
Reims. 32. 33. 291. d. 292. c. 319. c. 344. h.
367. c. 377. d. 384. e. 385. c. 386. b. 393. d.
409. c. n. 412. a. b. 443. n. 481. c. Le même
jour Philippe signe une Ordonnance concernant
les biens de Notre-Dame et le Comté de Reims,
ceux de S. Rémi et des autres Abbayes. 33. b.
Il signe encore avec son père Henri la Charte
de confirmation des biens et des privilèges de
l'Abbaye de Tournus, et il conserve à la Com-
munauté la liberté que les Rois ses prédécesseurs
lui avoient laissée, d'élire son Abbé suivant la
Règle de S. Benoit. 600. d.
Gervais, Archev. de Reims, est établi Grand
Chancelier du Royaume : il reçoit à ses frais, et
avec magnificence, tous ceux qui assistent au
couronnement de Philippe, et cela sans y être
obligé, excepté pour le Roi- 33. b-d. 161. cl.
443. n.
Les Archevêques et les Evêques de France,
de Bourgogne et d'Aquitaine, au nombre de 22,
(32 selon d'autres), assistent au sacre de Philippe.
159. rf. n.
On envoie Letzelin, Evêque de Paris, et Foul-
que d'Amiens, auprès de Guillaume, Duc de
Normandie, pour traiter de la paix entre ce Prince
et le Roi de France. 364. a.
Fin de la guerre intestine qui avoit duré long-
tems entre le Roi Henri et Guillaume, î)uc de
Normandie. 431 . b.
Guillaume, Duc de Normandie, éloigne de sa
Cour Lanfranc son Conseiller, dont il étoit mé-
content parce qu'il blâmoit son mariage avec la
fille du Comte de Flandre. Lanfranc va à Rome,
et obtient du Pape Nicolas la levée de l'interdit
que le S. Siège avoit jette sur toute la Normandie,,
et la dispense nécessaire aux deux Epoux, à
condition qu'ils fonderoient deux Monastères,
un pour les hommes et l'autre pour des fem-
mes. 430. c-d. Les Chroniques de Normandie
écrites en François racontent que le Duc Guill.
assista au couronnement du Roi Philippe, avec
une suite nombreuse et magnifique. 317. a.
343. c.
Le Roi de Germanie célèbre la fête de Noël
CHRONOLOGIGUS.
Ixiij
à Worms. Le Synode qu'on avoit indiqué d.ins
cette ville, n'a pas lieu, à cause de la peste qui
ravageoit la Gaule Belgique. 62. b.
S. Edouard , Roi d'Angleterre, donne à
l'Abbaye de S. Denis en France, le village de
Teinton dans le Comté d'Oxford, avec l'exemp-
tion de tous droits. 655. d-e.
Le corps de S. Maixent exposé à la vénéra-
tion du public : on lui élevé un nouveau Tom-
beau, dont on fait la Dédicace le 2 d'Octobre.
219. d.
Arduin, Evéque de Langres , donne deux
Prébendes à l'Abbaye de Béze, en présence d'Al-
béron, Abbé de Dijon. 203. d.
Ide femme d'Eustache, Comte de Boulogne,
introduit des Chanoines dans l'Eglise qu'elle
avoit fondée à Lens. 384. n.
Les Religieux de l'Abbaye de S. Evroul pré-
sentent au Duc de Normandie Guill. Robert de
Grentemaisnil qu'ils avoient élu pour Abbé. Le
Duc lui donne l'investiture du temporel par la
Crosse d'Yve, Evéque de Séez ; et Guillaume,
Evêque d'Evreux,lui confère la jurisdiction spiri-
tuelle par la Cérémonie de la bénédiction, le 21
de Juin. 228. a-6.
Jungumaire est fait Abbé de Quimperlai.
372. a.
Mort de Giraud de Gordon, Evéque de Péri-
gueux, le 21 de Mars. 287. d. De Thierri , Abbé
de S. Aubin d'Angers. 287. e.
Le 8 Septembre, mort de Luitpold ou Léo-
pold , Moine de Fulde , et Archevêque de
Mayence : Sigefroi, Abbé de Fulde, lui succède.
74. a.
Une multitude de Couleuvres s'assemblent
de tous côtés dans le Brabant près de Tournai,
et donne le spectacle d'un combat extraordi-
naire : il y en a beaucoup de tuées de part et
d'autre. Les vaincues vont se réfugier dans le
creux d'un arbre ; les vainqueurs les poursuivent
avec d'horribles sifflements. On allume des feux
autour de ces reptiles, et on les fait tous périr.
165. a.
Grande mortalité sur les hommes et sur les
troupeaux. 22. b.
l'an 1060 de J. C.
Henri I, Roi de France, bâtit une Eglise en
l'honneur de S. Martin, auprès des murs de la
ville de Paris. 159. c. 410. b. 563. d-e. Il donne
cette Eglise à des Chanoines Réguliers. 291 . n.
L'Eglise de l'Abbaye S. Martin, située devant
la porte de Paris, ayant été détruite, le Roi la
rebâtit plus grande qu'elle n'étoit ; il y ajoute
f)lusieurs dons, et y place des Chanoines Régu-
iers ; il exempte à perpétuité de tous droits
Royaux l'Autel, et toute l'Abbaye avec sa double
enceinte, tant intérieure qu'extérieure. 605. ce.
n. Il nomme Ingélard Abbé de cette Eglise.
605. n. Il donne pouvoir aux Chanoines d'élire
un autre Abbé après la mort d'Ingélard. 606. a.
A la sollicitation d'Imbert, Evéque de Paris, il
fait grâce à un Chevalier nommé Milon, coupable
d'un très-grand crime envers sa personne Royale.
605. d.
Henri, Roi guerrier, qui s'étoit rendu très-
illustre par sa bravoure et par la force de ses
tiœ célébrât. Synodus ibi indicla, ad effec-
tum non pervenit, ob grassantem in Gallia
Delgica pestilentiani. 62. b.
S. Eduardus, Angl. Rex, villam quam-
dam, nomine Teintunam seu Tengetum, in
Comilalu Oxoniensi sitam, eamdemque abomni
negotio liberamelimmunrm. Diplomate confert
AbbatiœS. Dionysii in Francia. 655. d-e.
B. Maxentii corpus oslensum : conditur et
sepulchrum novum, quod VI ISon. Octob. de-
dicatur. 219. d.
Arduinus, Liiigonens. Episc. dat Besuensi
Monasterio duas Prœbendas, in prœsentia Al-
beronis, Divionensis Abbatis. 203. d.
Ida uxor Eustachii, Comilis Bolon. in-
troducit Canonicos in Ecclesiam à se conditam
apud Lensium. 384. n.
Ulicenses Monachi Robertum de Grente-
maisnilio à se electum Abbatem Guillelmo
Diici prœsenlant: Dux pcr Cambulam honis
Episc. Sagiensis exleriorem Abbatiœ potesta-
tem Roberlo traditj Guillclmus vero Ebroicens.
Episc. interiorem animarum curam per Ponli-
ficalem benedictionem spirilualiter ipsio om-
mendat XI. Cal. Julii. 228. a-b.
Jungumarius, Abbas Kenjperlegii prœfici-
tur. 372. a.
Giraldus de Gordonio Episc. Petragor.
obit XII Cal. Aprilis.2S7. d. Theodericus,
Abb. S. Albini Andeg. h vivis excedit. 287. e.
VI Id. Sept, obit Luitpoldus scu Leopol-
dus, Monac. Fuldens. et Moguntinus Archiep.
succedit Sigefridus, Abbas Fuldensis. 74. a.
In pago Bracbatensi, juxta Tornacum, mul-
titudines Cohibrorum altrinsecus congregatœ,
prodigioso prœlio inter se concurrunt : multis
utrimque occisis, victa pars in cavo arboris se
abscondit ; altéra pars insequens cum sibilo
circumslrepit, donec circumjecto igné ah
hominibus omnes concremanlur. 165. a.
Magna hominum morlalitas, et pestis pe-
corum. 22. b.
Anno Chr. 1060.
llenricus I, Franc. Rex, prope mœnia Pa-
risiacœ urbis Ecclesiam construit in honore
S. Martini. 159. c. 410. b. 563. d-e. Ec-
clesiam S. Martini à CampisconferlCanonicis
regulari conversatione Dco famulanlibus.
291. n. Ecclesiam Abbatiœ S. Martini , ante
Paris, urbis par tam posilœ, ovinino deletam,
ampliorem restituit, quam Canonicis Regula-
ribus tradit, multis donis ex suo additis : ai-
tare Basilicœ, ipsamque Abbatiam, tam intra
munitionis ipsius ambilum, quam extra in
procinctu illius, ah omni regio jure in perpe-
tuuni jubet esse libéra. 605. c-e. n. Abba-
tem prœficit Ingelardum. 605. n. Qiioobeunle,
facidtatem alium eligendi Canonicis dimittit.
606. a. Militcm quemdam Milonem nomine,
adversùm se magni reum criminis, precibus
ImberliPûris. Prœsulis, absolvit. 605. d.
llenricus, Rex helliger, virlule armisque
potcntissimus , per annos XXIX post obitum
Ixiv
INDEX
patris, regno Francorum strenuè gttbernato,
morilur pridic Nonas Augusti. 22. b. 30. a.
85. b. 138. a. U2. b. n. 157. e. 169. d.
216. a. 220. a. 222. e. 283. d. 287. a.
291. d. 292. c. 293. a. 294. e. 345. 348.
d. 349. c. 363. c. 377. d. 379. b. 382. b. n.
385. a. c. 386. b. 393. d. 409. c.410.b.e.
412. a-b. 415. d. 431. c. 486. c-d. n.
529. c. Reœ Ilenricus , mullis devictis,
plenus dierum, in civitate Parisii obit morte
communi. 113. b. Reœ fortis in hello, mori-
lur apud Vilriacum castrum in Bieria silva,
nunc Fonlis-Blaudi. 161. d. n. 197. d. n.
212. n. Ilenricus Miles strenuus et bonus,
potionis haustu interit. 175. c. 357. c. Post
militas probitates quitus in regno gloriose vi-
guit, à Joanne Medico Carnotensi, qui surdus
cognominabatur , potionem accipit : in crasti-
num obit. 229. c. Causa corpareœ salutis, à
Joanne Medicorum peritissimo potionem acci-
pit : veneno nimiam sitim inferente, dum
Medicus abesset, bibit ante purgationem ;
unde nimis infîrmatus, obit eodem die, post
sacrœ Eucharisfice perceptionem. 48. e. Très
habuit filios , Philippum, Roberlum et Hu-
gonem Magnum, Comitem Viromand. 357. c.
Duos relinquit filios, Philippum Regem, et
Hugonem Ducem, Magnum vocatum. 220. a.
Philippum filium suum heredem conslituit,
quem tutelœ Balduini Jnsulani Fland. Comitis
commendat. 48. e. 1 59. e. 229. c. 357. c.
Sepelitur in Basilica S. Dionysii cum pâtre,
avo etatavo. 197. d. 213. b. 219. c. 382.
b. n. 385. a-c. 386. b. 393. d. 409. c.
410. b. 412. a. 431.C.
Philippus, filius Henrici primogenitus, pa-
trisuccedit. 165. a. 202. d. 212. a. 213. b.
216. a. 220. a. 222. e. 294. e. 312. a.
319, c. 363.C. 377. d. 379. b. 410. b-e.
412. a-b. 415. d. 486. c-d. n. Philippus,
adhucpuer, Regnum cum maire gubcrnandum
suscipit. 22. b. Coadjuvante fratre suo Hu-
gone Magfio, régnât. 3U5. d. Uenrico succe-
dens in fans ; pax inter eum et Guillelmum,
Normanniœ Comitenif componitur. 85. b.
Philippus, adhuc puer, Balduino Fland. Co-
miti cuslodiendus cumregno traditur. 132. d.
159. e. 197. d. 212. c. Balduinus, Fland.
Cornes, Philippum nobiliter et fîdeliter edu-
cat, reynumque strcnuh régit et défendit. 1 59.
e. 295. a. 348. d. 385. d. 386. b. 388. e.
412. c. 563. e.
Anna , Franc. Regina , Diplomati Henrici
pro S. Martino de Campis subscribit. 606.
a-b. Eadem, regiœ Chartœ Philippipro S, Lu-
ciano, cum Rodulfo Comité subscribit, datœ
Silvanectis anno Régis Philippi primo. 377. n.
Gervasius, Remensis Archiep. ad Papam
Nicolaum II scribit, gratiasagens quàd Le-
gatos suos bénigne exceperit, unum ex iis
visitaverit infirmum, mortuumque sepelicrit.
Magnum ex morte Régis Henrici conceptum
dolorem manifestât, metumque ne divisiones
regnum perturbent. Papam malevolis detrac-
tionibus contra se prœventum omnimodis pla-
care nititur. Adventuro in Franciam débitas
honores pollicetur. Mentionem facit suspen-
sionis et tnterdicti quibus Gallia tune tem-
armes, meurt le 4 d'Août, après avoir bien
gouverné le Royaume de France l'espace de 29
années, depuis la mort de son père. 22. b. 30. a.
85. b. 138. a. etc. Henri meurt à Paris, d'une
mort commune, après avoir remporté plusieurs
victoires, étant assez avancé en âge. 113. b. Ce
Roi giand guerrier meurt au château de Vitry,
dans la forêt de Bierre, aujourd'hui la forêt de
Fontaine -Bleau. 161. d. n. 197. d. n. 212. n,
Henri, bon Roi et bon Général d'armée, meurt
d'une potion. 175. c. 357. c. Après avoir régné
avec beaucoup de probité, et s'être acquis beau-
coup de gloire , il meurt le lendemain d'une
médecine que lui avoit donnée Jean, surnommé
le Sourd, Médecin de Chartres. 229. c. S'étant
trouvé incommodé, un très-habile Médecin, nom-
mé Jean, lui donne une médecine : ce remède
l'ayant fort altéré, et le Médecin étant absent,
on lui donne à boire avant l'effet du remède ;
ce qui augmente le mal au point qu'il en meurt
le même jour, après avoir reçu le Sacrement de
l'Eucharistie. 48. e. Henri a eu trois fils, Phi-
lippe, Robert et Hugue le Grand, Comte de
Vermandois. 357. c. Il en laisse deux en mou-
rant, le Roi Philippe, et le Duc Hugue, nom-
mé le Grand. 220. a. Il nomme Philippe son
successeur, et le met sous la tutéle de Baudouin
de l'Isle, Comte de Flandre. 48. e. 159. e.
229. c. 357. c. Il est enterré dans la Basili-
que de S. Denis avec son père, son ayeul et
son bisayeul. 197. d. 213. b. 219. c. 382. b. n.
385. a-c 386. b. 393. d. 409. c. 410. b. 412. a.
431 . c.
Philippe, fils aîné de Henri, succède à son
père. 165. a. 202. d. 212. o. etc. Philippe,
encore enfant, règne avec sa mère. 22. b. Il
règne avec le secours de Hugue le Grand son
frère. 345. d. Au moment qu'il succède à Henri,
il fait la paix avec Guillaume, Comte de Nor-
mandie. 85. b. On donne la tutelle du jeune
Roi Philippe et l'administration du Royaume à
Baudouin, Comte de Flandre. 132. d. 159. e.
197. d. 212. c. Baudouin, Comte de Flandre,
remplit sa charge de tuteur avec beaucoup de
grandeur d'ame et de fidélité ; il gouverne le
Royaume avec sagesse ; il le met en sûreté con-
tre ses ennemis. 159. e. 295. a. etc.
Anne, Reine de France, souscrit le Diplôme
du Roi Henri pour S. Martin des Champs. 606.
a-b. Elle signe avec le Comte Raoul, un Di-
j)lôme en faveur de S. Lucien, donné à Senlis la
première année du règne de Philippe. 377. n.
Gervais_, .irchev. de Reims, écrit au Pape
Nicolas II, pour le remercier d'avoir reçu ses
Députés avec bonté, des visites qu'il avoit faites
à l'un d'eux, qui étoit tombé malade, et de
l'avoir enseveli. Il déclare dans cette lettre que
la mort du Roi Henri lui donne beaucoup de
chagrin, et qu'il craint fort que les divisions ne
troublent l'Etat. Il n'épargne rien pour appaiser
le Pape, qu'on avoit prévenu contre lui par des
discours calomnieux. Il lui promet de lui rendre
tous les honneurs qui lui sont dûs, lorsqu'il
viendra.
CHRONOLOGICUS.
Ixv
viendra en France. Il fait mention de l'interdit
dont la France étoit alors frappée. 498. c-e.
499. a-c.
Geoffroi Martel étant à Angers le jour de la
Pentecôte, il y fait Chevalier Foulque son ne-
veu, âgé de dix-sept ans ; il lui donne la Sain-
tonge. 138. a. Il partage ses Etats aux enfans
d'Aubery, Comte de Gâtine ou du Gâlinois,
qui étoient ses neveux ; il donne la Touraine à
Geofroi le Barbu avec Chàteau-Landon (selon
d'autres le château de Loudun) ; à Foulque Ré-
chin l'Anjou avec la ville de Saintes. 220. a.
231. a. 270. c-d. 348. h. n. Il se fait Moine à
S. Nicolas d'Angers. 138. b. 220. a. 349. c. Il
meurt le 14 de Novembre. 85. b. 138. b. etc.
Il meurt subitement. 270. d. On l'enterre dans
l'Abbaye de S. Nicolas, qu'il avoit fondée. 271 .
b. 348. a. n. 647. b-c.
Geofroi, Duc d'Aquitaine , assiège Hugue
de Luzignan dans son château : le 8 d'Octobre
Hugue est tué à la porte du château par les
gens du Duc ; son fils qui fut nommé Hugue le
Diable, lui succède. 220. o.
Brouilleries entre les Normans et les Ange-
vins. 226. b.
Thibaudj Comte de Champ, brûle le château
de Croicy. 292. c.
Le 21 Avril, nouvel incendie du Monastère de
S. Martial et du château de Limoges. 431 . c.
Raimond d'Arnaud Dantin vaincu par Ponce
Abbé de Simorre. 431 . d.
Le Comte Gautier, fils de Drogon , Comte
d'Amiens, donne l'Eglise de Lédoncour à l'Ab-
baye de S. Pierre de Chartres. 433. n.
Par lettres d'Isembert, Evèque de Poitiers, un
gentilhomme, nommé Hugue, donne à l'Abbé
Guillaume et aux Moines de Tournus trois Eglises
dans le château de Loudun, qu'il tenoit en fief
de Geofroi, Comte d'Anjou. 138. n.
Les fils de Tancrede , Comte des Normans,
passent dans l'isle de Sicile. 140. n. 230. d-e.
S. Anselme, né d'une noble famille de la
ville d'Aoust, aux frontières de la Bourgogne et
de la Lonibardie, instruit de la réputation de
Lanfranc, Moine et Professeur dans l'Abbaye du
Bec, abandonne sa patrie et la riche succession
de sa mère, pour venir auprès de lui avec quel-
ques Clercs. Lanfranc et l'Archev. de Rouen
Maurile lui conseillent de prendre l'état Mo-
nastique, ce qu'il fait dans l'Eglise du Bec à
l'âge de 27 ans. 167. b. n. 349. a. 432. b. Dom
Mabillon, et après lui les Auteurs de la Gaule
Chrétienne, placent ce fait à l'année précédente.
1059.
Godefroi, fils d'Eustache, Comte de Bou-
logne, et de Mathilde de Louvain, oncle de Go-
defroi de Bouillon, gouverne l'Eglise de Paris,
depuis l'année 1060, jusqu'à 1092. 149. 7i.
Dédicace de l'Eglise de Moissac, dans une
célèbre Assemblée d'Evéques. 431 . c-d. n.
Ranulfe nommé Abbé du Mont-S. Michel.
256. a.
Gualeran, Abbé de S. Vannes de Verdun,
en revenant de Rome, tombe malade à Mon-
tieramé, et y meurt le 26 de Juin : Grimold lui
succède. 146. d. n. 345. d. 413. c. n. 431. e.
Gualeran meurt de poison. 65. n.
Tome XI.
poris erat affecta. 498. c-e. 499. a-c.
Gaufridus Martellus nepotem suum Fulco-
nem 17 annorum Mililem ornât in civitale
Andcgavensi, die Pentecosles, pagum Santo-
nicumipsi committil. 138. a. Nepotibus suis
fiiiis Alberici Contracli, Comitis de Gastina,
terram suam distribuil , Gaufrido Barbato
totam Turoniam cum Landonensi castro {al.
Losdunensi) et Fulconi Rechin Andegaviam et
Sanlonas. 220. a. 231. a. 270. c-d. 348.
b. n. Fil Monachus S. Nicolai Andegav. 138.
b. 220. a. 349. c. Moritur 18 Cal. Decemb.
85. b. 138. b. 169. d. 220. a. 231. a. 270.
c-d. 287. a. 372. a. 412. d. 431 . c. Morbo
repentino defungitur. 270. d. Sepelitur in Ab-
batia S. Nicolai quam œdificaverat. 271 . b.
348. a. n. 647. b-c.
Gaufridus , Dux Aquitan. Ilugonem de
Liziniaco obsidet in castello sua : Milites
Ducis ad portam castelli Hugoncm occidunt
8 Idus Octob. Hugo fîlius ejus, qui Diabolus
vocatus est, patri succedil, 220. a.
Simultatcs oriuntur inter Normannos et
Andegavens. 226. b.
Crociacum castrum à Theobaldo , Comité,
concrematur. 292. c.
Monast S. Martialis et castrum Lemovic.
XI Cal. Maii iterùm cremata. 431 . c.
Raimundus-Arnaldi Dantin victus à Pon-
tio Simorr. Abbate. 431 . d.
Walterius, Com. (îlius Drogonis, Ambian.
Comitis , Ecclesiam Ledonis-curiœ S. Petro
Carnut. concedit. 433. n.
Hugo, vir nobilis, très Ecclesias, quas in
Castro Lausdunensi de feodo Gaufridi, Comitis
Andegav. tenebat, Monachis Trenorc. tribuit
in manu Guillelmi Abbatis , per litleras
Isemberti Pictav . Episcopi. 138. n.
Filii Tancredi, Comitis Normannorum, ad
insulam Siciliœ transeunt. 140. n. 230. d-e.
5. Anselmus, nobili prosapiâ oriundus in
Augusla civitate, quœ confînis est Burgundiœ
et Longobardiœ , audiens famam Lanfranci
Monachi Beccensis, et scholas ibidem regentis,
spretâ patriâ et matris hereditate multimodâ,
cumquibusdamClericisadeumvenit.fMnfranci
etMaurilii Rothomag. Archiep. consilio in Bec-
censi Ecclesia habilum Monast. suscipilœtatis
suœ anno XXVII. 167. b. n. 349. a. 432. b.
Mabil. et post eum Gai. Chr. Aulores hoc
an. 1059factum scribunt.
Godefridus, fîlius Eustachii , Bolon. Co-
mitis et Malhildis Lovan. palruus Godefridi
Bullion. Ecclesiam Parisiensem régit ab an.
1060, ad an. 1092. 149. n.
Moisiacensis Basilica dedicalur in celebr
Episcopor. Conventu. 431. c-d. n.
Ranulfus fit Abbas Montis S. Michaelis.
256. a.
Walerannus, Ab. S. Vitoni Virdun. Româ
rediens, apud Aremari Monasterium VI Cal.
Jul. decidil : succedit illi Grimoldus. 146.
d-n. 345. d. 413. c. n. 431 . e. Vencnoperiil
Waler. 65. n.
Ixvj
INDEX
Hugo Floriac. Abbas electus, loco Rainerii
defunci). 483. n.
Moritur Duduc, W illensis Episc . cuisucce-
dil Gisa, liegts C'pdlams. 312. a.
Walterus Lotharingus , Edgilhœ Beginœ
Capellanvs, Prœsul fit llerefordensis. 312. a.
Non mullà post mortcm Henrici Régis, Stella
Comètes appar et. 175. c.
Mortalilas mnltos extinguit. Ilyems satis
dura et nivosa plus solito prolixa, frumenti
vinique maximum affert damnum. Famés mul-
tos consumit. 22. b.
Circa hune annum obit Arnaldus Magalo-
nensis Episcopus. A54. n.
Hoc pariler anno, vel circiter, magnum
Avenione Concilium habetur à S. Utigone
Cluniac. Nicolai II Summi Pontifias Legato,
in quo Gerardus eligitur Sistaricensis Episc.
494. d. n. Concil. illud omissum est in
Concil. Collert.
JSicolaus II Papa, litteris ad Clerum ac po-
puliim Sistaricensem directis , à se consecra-
liim eorum Episcopum Gerardum commendat.
494. d-n. Varia docet ad Ecclesiasiicam dis-
ciplinam spectantia ; ex quibus liquet d sacris
Ordinibus arceri, qui uxorem non virginem
duxerant, illiteralos, aut aliquâ parle cor-
poris vitiatos, quœ publicœ addicti fuerant
pœnitentiœ, negoliis civilibus implicitos, cui-
libet conditioni obnoxios, mate notatos , et
Afros apud quos grassabatur Manicheismus et
error rebaptisanlium. 494. e. 495. a. Ex ea
Epistola reddituum Ecclesiœ divisionem co-
gnoscimus in quatuor partes quarum una ad
Episcopum, secunda ad Clericorum sustenta-
tionem, tertia ad pauperes et peregrinos,
quarta ad Ecclcsiarum fabricas pertinebant.
Presbytorum et Diaconorum ordinationibus
assignata tempora , itemque usum Baptismi
non conferendi, nisi in festivitatibus Paschœ
et Pentecosles , prœterquàm urgente morti
periculo , commémorât Summus Pontifex.
495. a-b. Àliâ Epistola Ruthenensem Com.
horlatur ut Ecclesiarum et Pauperum sil de-
fensor, ac Monasterio Virdun. possessiones
aliquas restituât. 654. b-d.
Gozechinus Scholasticus , in Epistola ad
Valcherum Scholasticum, causis expositis cur
relictâ Leodiensi scholâ Mogiiniiam secesserit ,
Leodii ac Moguntiœ situm graphice depingit ;
sœculi sui mores, scientiarum neglectu, amore
novitatis, hœreseum ac prœcipuè Berengarii
labe, defectu fidei, Magistratuum avariliâ
et iniquitate, simulatione aliisque viliis cor-
ruptos déplorât. 500. 501. 502. 503.
Anno Chr. 1061.
NicolausII Papa die 22 Julii obit. 146. d.
n. 229. d. n. 262. d. 643. e. Anselmus,
Lucensis Episcopus, post Nicolaum Papa or-
dinatus, Alexander II vocalur. 23. c. n.
U6. d. n. 229. d. 262. d. 344. b. n. 415.
d-e. 643. e.
Iliigue élu Abbé de Fleury, après la mort de
Rainier. 483. n.
Mort de Duduc, Evêque de Wye ou de Velles :
Gisa, Chapelain du Roi lui succède. 312. a.
Gautier Lorrain, Chapelain de la Reine Edgi-
the, nommé a l'Evêché d'IIereford. 312. a.
On voit une Comète peu de tems après la mort
du Roi Henri. 175. c.
Mortalité considérable. La rigueur du froid,
les neiges et la longueur de l'hiver font beau-
coup de tort aux bleds et aux vignes. La famine
fait périr beaucoup de monde. 22. b.
Arnaud, Evêque de Maguelone, meurt aux
environs de cette année. 454. n.
Cette année , ou environ, Hugue, Abbé de
Cluni, Légat du Pape Nicolas II, tient un Con-
cile à Avignon, dans lequel Gérard est élu Evê-
que de Sisteron. 494. d. n. Ce Concile est omis
dans les Collections des Conciles.
Le Pape Nicolas II écrit au Clergé et au
peuple de Sisteron pour leur recommander Gé-
rard leur Evêque, qu'il avoit consacré. 494. d. n.
Cette lettre contient beaucoup de choses sur la
discipline de l'Eglise ; entr'autres, qu'on ne doit
point admettre aux Ordres sacrés ceux qui
étant mariés, n'avoient pas épousé une vierge,
les gens sans lettres, les estropiés, les gens
qui avoient été soumis à la pénitence publique,
ceux qui étoient dans les charges civiles, ou
dans quelque espèce de condition servile, les
gens mal notés, et les Africains mfectés de l'hé-
résie des Manichéens et des Anabaptistes. 494.
e. 495. a. On voit dans cette lettre que les re-
venus des Eglises étoient distribués en quatre
parties, dont une pour l'Evêque, une pour les
Clercs, la troisième pour les pauvres et pour
les voyageurs, la dernière appartenoit aux fa-
briques des Eglises. Le Pape parle des tems
fixés pour les ordinations des Prêtres et des
Diacres, et de l'usage de ne donner le Baptê-
me qu'aux fêtes de Pâques et de la Pentecôte,
excepté le cas où il y auroit danger de mort.
495. a-b. Par une lettre, il exhorte le Comte
de Rhodes à prendre la défense des Eglises
et des pauvres, et à rendre au Monastère
de Verdun les biens qu'il retenoit injustement.
654. b-d.
Vers le même tems , le Scholastique Goze-
chin écrit à Vaucher autre Scholastique : dans
cette lettre, Gozechin commence par exposer
les motifs qui lui ont fait abandonner l'Ecole de
Liège pour se retirer à Mayence ; il fait une
description exacte des villes de Liège et de
Mayence ; puis il gémit sur la corruption des
mœurs de son siècle, qu'il attribue au peu de
zélé pour les sciences, à l'amour de la nouveau-
té, aux hérésies, et sur-tout à celle de Bérenger,
au défaut de foi, à l'avarice et à l'injustice des
Magistrats, au déguisement et à d'autres vices
qui régnoient alors. 500. 501. 502. 503,
Lan 1061 de J. C.
Le 22 de Juillet mort du Pape Nicolas II.
146. d. n. etc. Anselme, Evêque de Lucques,
élu en sa place, prend le nom d'Alexandre II.
23. c. n. 146. d, n. etc.
CHRONOLOGICUS.
Ixvij
Alexandre, devenu I»ape, tire l'Eglise de l'es-
clavage, et lui rend son ancienne liberté. 262.
d. Il réprime l'incontinence des Clercs par une
constitution dont Hildebrand fut le principal
auteur. 23. c. n. Il écrit des lettres pleines d'a-
mitié à Rérenger, pour l'engager à renoncer sin-
cèrement à ses erreurs, et à ne plus troubler l'E-
glise par des questions inutiles et dangereuses.
Bérenger ne se rend point à des avis aussi salu-
taires ; il fait plus, il écrit au Pape une lettre ca-
pable de le convaincre de tout son entêtement.
529. e.
Philippe I , quoique jeune , et encore en tu-
telle, gouverne son Royaume. 283. d. Baudouin,
Marquis de Flandres, Ministre du Royaume de
France. 358. b. Vitri livré. 3/i4. b. n. 358. b. n.
Grande division entre Guillaume, Duc de
Normandie et les Seigneurs de ses Etals. 229. d.
Le Duc se livrant trop à la colère, prive de leurs
biens Raoul de Toëni, Ilugue de Grentemaisnil
et Ernaud d'Eschaufou, les principaux de ses
Chevaliers; et sans qu'ils fussent prouvés cou-
pables, il les force à s'expatrier pour long-tems.
229. e. Robert, Abbé de S. Evroul, est cité à
la Cour du Duc, pour répondre à de fausses ac-
cusations intentées contre lui : Robert connois-
sant les mauvaises dispositions de Guillaume con-
tre lui et contre toute sa famille, va constdter l'E-
véque de Lisieux, qui l'engage à passer en France,
d'où il va à Rome rendre compte de son affaire
au Pape Nicolas. 229. e. 230. a.
Les Nantois reconnoissent Hoël pour leur
Comte : Les autres Bretons choisissent pour leur
Duc Eude, gendre deConan. 412. e.
Bataille de Chef-Boutonne prés de Saintes,
entre Gui-Geofroi, Duc d'Aquitaine et Comte
de Poitou, et Geofroi, Comte de Touraine avec
Foulque, Comte d'Anjou son frère : les deux
frères mettent en fuite l'armée des Poitevins.
220. a-b. n. 286. b.
Henri, Comte Palatin de Lorraine , tue sa
femme de sa propre main. 62. b.
Eusebe, Evêque d'Angers, fait une nouvelle
Dédicace de l'Eglise de S. Florent le vieux le 14
Juin, le propre jour de l'ancienne Dédicace.
58. d. n. 279. d. n.
Jean est fait Evêque d'Avranches au mois de
Septembre : il devint Archevêque de Rouen
dans la suite. 379. b. n.
Mort d'Adralde, Abbé de S. Germain des
Prés ; Hubert lui succède. 138. b. n. 276. b.
Giraud devient Abbé de Tournus après la
mort de Guillaume. 112. c.
Mort de Pierre, Abbé de S. Victor de Mar-
seille. 432. a.
Durand II est chassé de l'Abbaye de Savigny,
etDalmacele remplace. 200. c. Ce dernier, pour
se mettre à couvert des fureurs de la guerre,
fortifie un domaine de l'Abbaye nommé la Bres-
le : il jette les fondemens d'une nouvelle Eglise.
200. c.
Amblard, Chanoine de S. Pierre de Saintes,
donne à l'Abb. de Savigny l'Eglise de S. Pierre
de Cosnac, du consentement de son père Am-
blard Malaterra, Seigneur du Château de Cos-
nac. 200. c.
La réputation de Marian le Chronographe
Alexander in summum Pontificem pro-
molus, Ecclestam jamdiîi ancillatam in pris-
tinam reducit libertatem. 262. d. constitu-
lione, cujus auctormaxijnè fuit Ilildebrandus,
Clericorum refrcenat inconlinenliam. 23. en.
Amicis Berengarium liUeris vioncl ut errori-
bus suis sincère renuncict, ncque velil ampliùs
S.EccIesiam praviset inanibus turbare quœstio-
ntbus. Monilis adeà salutaribus non obsequilur
Berengarius ; quin, epistolâ ad eum directâ,
pervicaciœ suœ certiorem facit summum Pon-
tificem. 529. e.
Philippus I, licet parvuhis, et sub tutore
constitulus, in régna suo dominatur. 283. d.
Balduinus, Marchisus Flandrien, regni Fran-
ciœ efficitur Magistratus. 358. b. Vilriacus
tradilur. 344. b. n. 358. b. n.
Dissentio gravis inler Willelmum, Norman.
Ducem et ejus proceres exorilur. 229. d.
Plus œquo Dux irœ frœna relaxans, prœci-
puos milites Rodulfum de Toenia, Hugonem
de Grentemaisnilio et Ernaldum de Excalfoio
exhœreditat, et sine probabilibus culpis diic
cogit exulare. 229. e. Roberlus, Uticensium
Abbas, ad curiam Ducis, statuto die de qui-
busdam reatibus, quorum falso accusabatur,
rcspotidere jubctur : ille verô, Ducem centra
se totamque suam parcntelam vehementcr fu-
rentem senliens, consilio Hugonis, Lexovien-
sis Episcopi, Galliam expelit ; indeque Ro-
mam adit Nicolao Papœ eventus suos revela-
turus. 229. e. 230. a.
Nannetenses lloclum in Comitem recipiunt;
reliqui Britones, Eudonem Conani generum
erigunt in Ducem. 412. e.
Gaufridus Turon. et Fulco Andegar. Corn,
certamen habetit cum Gaufrido-Guidone ,
Aquit. Duce et Comité Pictav. propeSanctonas
circà castrum Chevolonum seu Caput-Vultonœ :
duo fratres exercitum Pictaviens. in fugam
vertunt. 220. a-b. n. 286. b.
Henricus, Palatinus Comes Lotharing. ma-
nu propriâ uxorem suam interficit. 62. b.
Dedicatio Monasl. S. Florentii senioris 14
Junii fada ab Eusebio Andegav. Ep. eâdem
die quà antiquitùs jam fuerat dedicatum. 58.
d n.279. d.n.
Joannes fit Episcopus Abrincensis mense
Septembri , posleà Rotomag. Archiep. 379.
b. n.
Mors Adraldi , Abb. S. Germani Paris,
cui succéda Hubertus. 158. b. n. 276. b.
Defuncto Guillelmo Trenorc. Abbati suc-
cedit Giraudus. 112. c.
Mors Pétri, Abb. S. Victoris Massiliac.
432. a.
Durandus II, Abb. Saviniac. ab Abbatiâ
dejicitur; substituitur Dalmatius. 200. c.
Ilicpropter bella imminentia, villam Arbrel-
lam dictam mûris et turribus claudit et val-
lat. Ecclesiam Saviniaci cœpit à fundamentis
œdificare. 200. c.
Amblardus , Canonicus S. Pétri Santon,
de consensu Amblardi Malalerrœ Domini
castri de Cosnac. patris sui, Ecclesiam Sancli
Pétri de Cosnac confert Abbatiœ Saviniac.
200. c.
Marianus Chronographus , à Scotiâ m
Ixviij
INDEX
Gallias veniens, apud Fuldam et posteà apud
Mogunliam rcclusus, claret. 358. b. 432. a.
638. a.
Berengarius Grammalicus, Andegav. Ar-
chidiac. et Thesaurarius, necnon et Magister
scholarum, Camerarius Ecclesiœ B. Martini
Turon. in Grammaticâ et Philosophiâ cla-
rissimus, et in Necromantiâ perilissimus,
claret. 349. a.
Monslrum in Britanniâ nascilur , infrà
umbilicum hominem unum, suprà verà gemi-
natum habens. 412. e.
AnnoChr. 1062.
Anna Franc. Regina, Henrici I vidua,
nupta Rodulfo II Magno diclo, Crispiacensi
seu Vadensi Comiti. 564. c. Rodulfus Cornes,
Régis Henrici consanguineus, contra fas ducit
ejus vidiiam ; undè excommunicalur . 1 97. d.
Gervasius, Remensis Archiep. ad Alexan-
drum II Papam scribil de statu regni post
obitum Henrici I Régis. Conquerilur apud
summum Pontiftcem de conjugio Annœ Hen-
rici viduœ cum Rodulfo Crespcii et Valcsii
Comité, Henrici propinquo, necnon de repu-
diatione uxoris Rodulfi. 499. c.
Gaufredus, Dux Aquitaniœ Sanctonas ci-
vitatem obsidet , famé et gladio vastat ,
usque diim Andegavenses qui erant in eâ, et
cives se in manibus ejus Iradant. 220. c.
Herberlus, Cornes Cenoman. frater utcri-
nus Conani, Ducis Britan. obit. 231 . c. 372.
a. 432. a.
Iinperalrix Agnes, nutriens adhuc filium
suum, regni negotia per seipsam curât ; plu-
rimùm utitur consiiio Henrici, Augustensis
Episcopi ; hinc amoris incesli suspicionem ef-
fugere vix potest. Principes omnibus modis
nituntur ut à maire filium Ilenricum distra-
hant, et in se transférant regni adminislra-
tionem. 62. b-c. Dissenlio grandis inter ip-
sam Imperat. et Gundbarum Babenbergen-
sem Episcopum. 23. c. Anno, Coloniœ Agrip-
pinœ Archiep. adnitentibus quibusdam regni
Principibus, Henricum, Regem puerum cum
lanceâ et aliis Imperii insignibus Agneti ma-
tri vi subripit, secumque Coloniam adducit.
22. c. 415. d. 638. b. Imperii regimen ah
eâdem Agnete removet. 432. b-c. n. Im-
peratrix nec filium sequi, nec injurias vult
jure gcnlium expostulare j sed in propria rece-
dens, œtatem privateagere proponit. 62. b-c.
Agnes honore regni ac sœculi rejecto, Romœ
ad limina Apostolorum se confert ; ibique piis
operibus intenta, ad finem usque vitœ bonis
omnibus fit exemplo. 432. b. 638. b. Velamen
castitatis suscipit. 22. c. 415. d. 432. c.
643. e.
Theodericus V, Hollandiœ Comes, adhuc
infans patrem amittit Florentium, atque sub
matris tutela cœpit regnare. 63. n.
Fulco, Comes Andegav. Concilium indicit
apud Andeg. in Capellulâ S. Satvatoris, in
quo prœsidente Vesontion. Archiepiscopo, pro-
fligalur hœresis Berengariana. 529. e.
Pridiè Non. Apr. apud civitatem Andegav.
dedicatur Monast. novum in honorem et no-
commence à éclater ; ayant passé de l'Ecosse
dans les Gaules, il se retire d'abord à Fulde, et
ensuite à Mayence. 358. b. 432. a. 638. a.
Bérenger se rend fameux: il étoit Archidia-
cre, Trésorier et Maître-Ecole à Angers, Ca-
mérier de l'Eglise de S. Martin de Tours, sça-
vant Grammairien et Philosophe, et très-versé
dans la Négromantie. 349. a.
En Bretagne il naît un monstre qui représen-
toit un homme au dessous du nombril, et deux
au-dessus. 412. e.
L'an 1 062 de J. C.
Anne, Reine de France, veuve de Henri I,
épouse Raoul II dit le Grand, Comte de Crépy
et de Valois, 563. c. I-e Comte Raoul est ex-
communié pour avoir épousé la veuve du Roi
Henri, dont il étoit parent. 197. d.
Gervais, Archev. de Reims écrit au Pape
Alexandre II, pour l'instruire de l'état du Royau-
me depuis la mort du Roi Henri 1. Il porte ses
plaintes au Pape du mariage de la Reine Anne
avec Raoul, Comte de Crepy et de Valois, parent
du Roi Henri, et de ce que Raoul avoit répudié
sa femme. 499. c.
Geofroi, Duc d'Aquitaine, assiège la ville de
Saintes ; il la ravage par le fer et par la famine,
jusqu'à ce qu'il force les Angevins qui s'y étoient
renfermés, et les babitans à se rendre. 220. c.
Mort d'Herbert, Comte du Mans, frère uté-
rin de Conan, Duc de Bretagne. 231 . c. 372. a.
432. a.
L'Impératrice Agnès , chargée de l'éduca-
tion de son fils, gouverne par elle-même : on
soupçonne quelques intrigues d'amour en-
tr'elle et Henri, Évéque d'Aoust, parce qu'elle
suivoit beaucoup ses conseils. Ees Princes met-
tent tout en oeuvre pour enlever Henri à sa mère,
et pour se rendre maîtres du gouvernement du
Royaume. 62. b-c. Il s'élève une grande dis-
pute entre l'Impératrice et Gundbar, Evêque de
Bamberg. 23. c. Annon, Archev. de Cologne,
avec le secours de plusieurs Princes, enlevé d'en-
tre les mains d'Agnès, et emmené à Cologne le
jeune Roi Henri, avec l'épée et les autres mar-
ques de l'Empire. 22. c. 415. d. 638. b. Il ôte à
Agnès le gouvernement de l'Empire. 432. b-c.
n. L'Impératrice ne veut point suivre son fils, ni
user du droit des gens qui l'autorisoit à demander
vengeance de l'insulte qu'on lui faisoit, elle se re-
tire et prend le parti de vivre dans son particu-
lier. 62. b-c. Elle renonce aux honneurs de la
Couronne et du siècle ; elle va à Rome au tom-
beau des Apôtres; elle s'occupe à faire de bonnes
œuvres, et jusqu'à la fin de ses jours elle fait
l'exemple de tous les gens de bien. 432. b. 638.
b. Elle prend l'habit de Religieuse. 22. c. 41 5.
d. 432. c. 643. e.
Thierri V, Comte de Hollande, étant encore
enfant, perd son père Florent, et commence à
régner sous la tutelle de sa mère. 63. n.
Foulque, Comte d'Anjou, indique un Concile
dans la Chapelle de S. Sauveur à Angers : ce
Concile où préside l'Archevêque de Besançon,
condamne l'hérésie de Bérenger. 529. e.
Le 4 d'Avril, Hugue , Archev. de Besançon
accompagné des Evêques Eusebe d'Angers,
CHRONOLOGICUS.
Ixix
Wulgiiu , du Mans , Quiriace de Nantes, fait
la Dédicace d'un nouveau Monastère en l'hon-
neur et sous l'invocation de S. Sauveur. 30. a.
Dédicace de l'Eglise de la Sainte Trinité à An-
gers. 287. a.
Artaud de Mirebeau donne à l'Abbaye de Sa-
vigny l'Eglise de S. Sébastien de Mirebeau,
dans le Diocèse de Saintes. 200. c.
Mort deMainard, Archev. de Sens. 197. d.
283. p. 293. a. Il est enterré dans le Chapitre de
S. Pierre-le-vif auprès de Mainard son pree, et
auprès du Vicomte Dainbert son frère. Ricber
son successeur est sacréà Paris le jourde Pâques
par l'Evéque Geofroi, en présence du Roi et des
Princes. 197. d-c.
Malbode , Abbé de S. Amand d'Elnone ,
choisit pour son successeur Foulcard surnommé
Lambert. 344. e.
Le 8 Février tremblement de terre, foudres
et tonnerres. La peste et les maladies font périr
beaucoup de monde. 22. e.
Dans une lettre d'Eusebe Brunon , Evêque
d'Angers, écrite vers celte année à Bérenger,
le Prélat fait mention d'un Concile célébré à
Tours par Hildebrand. Eusebe place ce Concile
entre deux autres, dont l'un tenu à Tours par le
Légat Gérard , l'autre à Angers par l'Archevê-
que de Besançon. 524. c.
Van 1 063 de J. C.
Une grande armée passe de la France dans
l'Espagne, pour faire la guerre aux Sarrazins :
mais ceux-ci ayant ravagé tout le pays, le défaut
de vivres oblige les François à s'en retourner
sans avoir rien fait. 358. d. 432. c. n. C38. b.
Gui-Geofroi , ou Guill. VllI, Comte de Poitou,
après avoir repris la ville de Saintes, passe en
Espagne avec une troupe de Normans ; il sou-
met la ville de Balbastro aux Chrétiens. 220. c.
Ermengaud de Barbastre , Comte d'Urgel, se
donne beaucoup de mouvement au siège de
Balbastro contre les Sarrazins : il meurt l'année
de la prise du château. 290. d. 291 . a.
Après la mort d'Herbert, Comte du Maine,
Guillaume, Duc de Normandie, passe la Sarte ;
il reçoit plusieurs Manceaux qui se soumettent à
lui ; il fait plusieurs expéditions contre les re-
belles. 231 . e. Il soumet la Province du Maine.
167. c. 207. c. etc. Après la mort de Gautier^
Comte de Pontoise, «t de Biote sa femme , les
habitans du Mans se rendent au Duc Guillaume.
L'Evéque Ernaud, les Clercs et les Moines vien-
nent au-devant du Duc en habits de cérémonie.
232. a.
Cent vingt personnes périssent dans un incen-
die de la ville de Limoges, arrivé le 30 d'Août.
432. c.
Mort de Judithe, Comtesse de Cornouailles.
372. b.
Robert fils de Baudouin, Comte de Flandre,
entre dans la Frise. 358. e.
Les Evèques maîtres de l'éducation de Henri
IV, Roi de Germanie, et de l'administration de
ses Etats. 62. c.
Le Concile de Rome célébré par le Pape
Alexandre II_, ordonne à l'Evéque de Nantes de
réparer le tort qu'il avoit fait, et les violences
qu'il avoit exercées envers l'Abbé Raimond et
men Salvatoris, per Hugoncm, Vesontion.
Archiep. prœsenlibus Episcopis Emcbio An-
dcgav. Wulgrino Cenoman. et Quiriaco Nan-
net. 30. a. Dedicatio S. Trimlalis Andeqav.
287. a.
Artaldus de Mirabello Saviniac. Abbatiœ
dat Ecc/esiam S. Scbastiani de Mirabello,
sitam in Diœc. Santon. 200. c.
Mainardus, Senon. Archiep. obit. 197. d.
283. e. 293. a. Sepelilur in Capitula S. Pé-
tri juxtà palrem suum Mainardvm et Dain-
bertum, Yicecomitem fratrem suum. Suc.cessor
ejus Richerius, prœsente Reye cum Prinripi-
bus, Parisiis ordinalur, die sancto Paschœ
ab Episcopo Gofrido. 197. d-e.
Malbodus, Ab. S. Amandi Elnon. successo-
rem sibi eligit Fukardum qui et Lambertus
dicebatur. 344 . e.
V7 Idus Febr. terrœ motus, fulgura et
tonitrua. Peslilentia et morlalitas mullos eœ-
tinguunt. 22. e.
Circà cumdem annum Eusebius Bruno ,
Andegav. Episc. in epist. ad Bcrengarium
scriptâ, meminit Conctlii Turon, per Hilde-
brandum celebrati, quod inter alia duo col-
locat, quorum utium apud Turones à Gerardo
Lcgalo ; allerum Andegavis ab Archiep.
Vesontion. habitum est. 524. c.
Anno Chr. 1063.
Exercitus multus à GalUis in Uispanias,
ad debellandos Sairacenos proficiscitur ; sed
omni regione à Sarracenis vastalâ, urgente
famé inefpcax revertitur. 358. d. 432. c. n.
6^S. h. Guido-Gaufridus, scu Guillel. VIII,
Pictav. Corn, posl recuperatam Sanctonas ci-
vitatem, in Uispaniam cum mullis Normannis
abiens, Barbastam civilatem acquirit nomini
Chrisiiano. 220. c. Ermengaudus de Bar-
bastre Cornes Vrgelli, plurinmm laborat in
obsidione caslri Barbastrensis conlrà Sarrace-
nos : morilur eodem anno quo castrum capi-
lur. 290. d. 291. a.
Guillelmus, Dux Norman, post mortem
Ilerberti, Cenom. Comitis, Sartam transit ;
multos Cenomannorum scse subdenles suscipit;
frequenti expeditione expelit rebelles. 231 . e.
Cenomaniam sibi subjugat. 167. c. 207. c.
245. e. 256. b. 363. d. 379. b. 387. a.
638. c. Wallerio, Pontesiensium Comité, el
Biotâ conjuge sud defunctis, cives urbis Ce-
nom. xiUrà se Willelmo dcdunl. Ernaldus
urbis Prœsul, cum Clericis et Monachis re-
veslitis, obviam Duciprocedit. 232. a.
III Cal. Sept, combustio Lemovicensis ci-
vitatis, in qua pereunt \20 homincs. 432, c.
Mors Judilhœ, Comitissœ Cornugalliœ.
372. b.
Robertus filius Balduini, Fland. Comitis,
Frisiam subiniral . 358. e.
Régis Germaniœ Henrici IV educatio, at-
que rerum publtcarum ordinatio penès Epis-
copos remanet. 62. c.
Romanum Concilium ab Alexandro II
Papa célébra tum définit ut Episcopus Nan-
îielensis Abbati liaimundo et Monachis Do-
lensis Cœnobii damtium quod eis violenter
Ixx
INDEX
intulit prrusredintegret, quàm judicium inter
cos feratur. 388. b.
MaurUius Rolhomag. Episc. comprovin-
cialium Episcoporum convocat Synodurn, in
qua, Guillelmo Norman. Duce assistenle, Ca-
tholica de Sacramento Eucharistiœ doclrina
contra errores Berengariiconfirmatur;SS. Pa-
trurn ConstiMiones de caslitate et aliis virtu-
tibus conservandis viriliter renovanlur. 70.
d. n. 529. a-b. Armo IX sut Prœsulalûs,
Metropoiitanam Basilicam, a Roberto in-
choatam, mense Octobri perfectam dedicat in
honore S. Mariœ. 70. d. 245. d-e. 387. a.
Eodem Duce Guill. prœsente, adslantibus
Epîscopis Odone Bajocensi, Johanne Abrin-
censi, Uugone Lexoviensi, Guillelmo Ebroa-
censi, Ivone Sagiensi, Gaufrido Constanli-
niensi, atque pluribus Abbatibus. 70. d.
Austindus, Auxitan. Archiep. prœest Conci-
lia Jaccelano, in regno Arr a goniœ. 39 U. n.
Guillel. Dux Norm. prope Rotomagum,
super terram Beccensis Monasterii, E-^clesiam
B. M. de Bono-nuntio cœpit œdificare, ubi
Monachos ex Beccensi Monast. constituit.
432. c.
Balduinus Pius, Fland. Cornes, inslaura-
tuni Eihamense Collegium concedit Monachis,
quibus Abbalem Wallerum prœficit. 389. n.
Pontius Morellus filiuriï suum offert Ro-
thaldum Abbatiœ Saviniacensi. 201 . a.
Hugo quidam, liberis parentibus progenitus,
ipso tempore que Francorumexercitus ad obti-
ncndas Hispanias proficiscebatur, alodium
suum apud Viridiolas, dal in pignus Brunoni
Monasterii Dervensis Abbati. 432. n.
Bovo, S. Bertini Abbas, cum corpore Beati
Bertini decenter in feretrorecondit S. Dionysii
Areopagitœ Reliquias, quaseœ ejusdem sancti
Monasterio attulerat. 382. L.
Moi's Isambardi, Aurelian. Episcopi. 457. n.
Lanfrancus, Prior Becci, EcclesifP S. Ste-
phani Cadom. Abbas prœficitur. 36. a. An-
selmus autem Prior Beccensis Ecclesiœ. 167.
c. n.
Mors Iluberti, Ab. S. Germ. Par. cuisuc-
cedit Robertus, Ab. S. Vandregisili. 1 58. 6.
Malbodus, Abbas S. Amandi Elnon. obit.
345. a.
Cluniacenses invadunt locum S. Martialis
Lemovic. 288. d. n.
Mulier quœdam juxta Constantiam, in-
fantem parit duo capita et cœtera membra ad
usque dunes duplicia habentem. 22. d.
Medio mense Aprili, per quatuor dies hyems
sœva, ventosa et nivosa, aves et pecora fri-
fore extinguit, arborum et vinearum partem
perdit maximam. 22. d.
Finis anni magni, seu magni C.ycli Pas-
chalis, quingentis Iriginta duobusannis. 198.
a. 284. a. 432. d.
Anno Chr. 1064.
Anno IV Philippi Franc. Régis, Indic-
les Moines de Dol, avant que de porter son ju-
gement définitif sur leurs différends. 388. b.
L'Archevêque de Rouen Maurile convoque
un Synode composé de ses Suffragans, dans le-
quel en présence du Duc Guillaume, on confirme
la doctrine Catholique touchant le Sacrement
de l'Eucharistie contre les erreurs de Bérenger ;
on renouvelle les Constitutions des SS. Pères
sur la chasteté et sur les autres vertus, et on en
recommande fortement l'observation. 70. d. n.
529. a-b. La neuvième année de son Episcopat
au mois d'Octobre, il dédie l'Eglise Métropoli-
taine en l'honneur de la sainte Vierge : cette
Eglise avoit été commencée par Robert, et venoit
d'être finie. 70. (/. 245. d-e. 387. a. Le Duc
Guillaume étoit présent à cette cérémonie avec
lesEvêques, EudedeRayeux, Jean d'Avranches,
H ligue de Lisieux , Guillaume d'Evreux, Ives
de Sées, Geofroi de Coutances, et plusieurs Ab-
bés. 70. d.
Austinde, Archev. d'Auch, préside au Concile
d'Yacca dans le Royaume d'Arragon. 394. n.
Guillaume, duc de Norm. commence une
Eglise de sainte Marie de fionne-nouvelle, au-
près de Rouen dans une terre de l'Abbaye du
Rec : il y met des Moines de cette même Abbaye.
432. c.
Baudouin le Pieux, Comte de Flandre , réta-
blit le Collège d'Eiham ; il l'accorde à dos Moi-
nes, à qui il donne un Abbé nommée Gautier.
389. n.
Ponce Morel offre son fils Rothalde à l'Ab-
baye de Savigny. 201 . a.
Dans le tems que l'armée Françoise marchoit
pour conquérir l'Espagne, un certain Hugue,
né de famille Ubre, engagea un Alleu à Brunon,
Abbé de Montier-en-Der. 432. n.
Rovon , Abbé de S. Bertin , revenant de
l'Abbaye de S. Denis , en apporte des Reliques
du S. Martyr, qu'il renferme dans une même
Châsse avec le corps de S. Rertin. 382. b.
Mort d'Isambard, Evêque d'Orléans. 457. n.
Lanfranc, Prieur du Bec, élu Abbé de saint
Etienne de Caen. 36. a. Anselme fait Prieur du
Bec. 167. c. n.
Mort de Hubert , Abbé de S. Germain de Pa-
ris : Robert, Abbé de S. Vandrille, lui succède.
158.6.
Malbode, AbbédeS. Amand d'Elnone, meurt.
345. a.
Les Moines de Cluni s'emparent de l'Abbaye
de S. Martial de Limoges. 288. d. n.
Aux environs de Coutance, une femme met
au monde un enfant qui avoit deux têtes, tous
les membres doubles, jusqu'à la ceinture. 22. d.
Au milieu du mois d'Avril, il fait pendant qua-
tre jours un froid rude, du vent et de la neige,
qui font périr beaucoup d'oiseaux et de bétail, et
qui perdent la plus grande partie des arbres et
des vignes. 22. d.
Fin de la grande année, ou du Cycle Paschal,
composé de 532 ans. 198. a. 284. a. 432. d.
L'an 1064 de J. C.
La quatrième année du règne de Philippe,
CHRONOLOGIGUS.
Ixxj
Indict. II, commence le grand cercle de 532
ans, ou Cycle Paschal. 198. a. 284. a.
Le Roi Philippe donne une Ordonnance en
faveur des biens de S. Pierre le Vif. 198. a.
Le 31 de Mars^ avant que l'Abbé Gautier fût
béni, incendie du château et du Monastère de
S. (iermain d'Auxerre. 292. c. 377. b.
L'Empereur Henri vient fondre sur le Comte
Baudouin ; il brûle Tournay, et emmené les
troupes qui y étoient. 345. a. Ce fait doit être
renvoyé à f armée 1 054.
Sigefroi, Archev. de Mayence, les Evéques
Guntier de Bamberg, Otton de Ratisbonne,
Guillaume d'Utrechl, accompagnés de beaucoup
d'autres prélats et de Noblesse, entreprennent le
voyage de Jérusalem, 22. d. 62. d. 643. e. Ils
sont obligés de faire la guerre aux paysans, qui
les persécutoient dans la route. 22. d.
Baudouin le Jeune, fils du Comte de Flandre
Baudouin V et d'Adèle, se marie du consente-
ment de son père, et obtient le château de Mons
par son mariage. 345. a.
S. Litbert, Evêque de Cambrai, bâtit dans
sa ville un Monastère du saint Sépulchre : il y
met des Moines et un Abbé nommé Gautier.
128. </.n.
Bénédiction d'un Crucifix dans l'Eglise de saint
Pierre d'Orval. Première institution de Chanoi-
nes dans cette Eglise. 220. c.
Dédicace de la petite Eglise de Cluni. 432. d.
Faucon et sa femme Adalaise donnent à l'Ab-
baye de Savigny l'Eglise de S. Bonet de Marcy,
située dans le territoire d'Anse, et la troisième
partie de la forêt d'Ardente. 200. d.
Héraclée, Evêque de Tarbes, et Bernard,
Comte de Bigorre, donnent à l'Abbé de Cluni
Hugue, le Monastère de S. Féhx et S. Licier si-
tué dans la Bigorre; en présence des Evéques
Etienne d'Oléron, Durand de Toulouse, Gré-
goire de Lescar, Pierre d'Aires, et de Bernard,
Comtn d'Armagnac. 116. n
Mort d'Orscand , Evêque de Cornouî^Hes, ou
de Quimper; Benoît lui succède 372. b.
Gautier, Moine de S. Benoît de Fleury, élu
Abbé de S. Germain d'Auxerre, est béni par Geo-
froi, Evêque de la même ville. 377. b.
Albert, Abbé de Marmoutier, meurt le 20 de
Mai. 30.6. 432. d. n. 649. c. 650. n. Barthé-
lemi avoit commencé à présider dès le 26 de
Janvier. 432. d.
Mort de Durand, Abbé de S. Victor de Mar-
seille. 432. d.
Van 1065 deJ.C-
Philippe I, Roi de France, tient une Assem-
blée p..blique dans l'Eglise de S. Pierre de Cor-
bie : là il confirme au Monastère de Hasnon les
possessionset les franchises que lui avoit données
Baudouin le jeune. Comte de Flandre. 111.6.
Bernard, Chevalier et Seigneur du château de
Monibar, et Ilumberge sa femme, demandent
au Chapitre de S. Pierre le Vif une Charte con-
cernant deux villages qui les intéressoient ; l'Abbé
Gerbert, et les Religieux accordent ce titre.
198. a.
Conan, fils d'Alain, Duc de Bretagne, après
s'être saisi de son oncle Eude, et l'avoir mis dans
les liens, commence à dominer sur la Province
twne II , incipit magnus Circulus 532 anno-
rum, seu Cyclus Paschalis. 198. a. 284. a.
Rex P/iilippus de rébus S. Pétri Vivi régale
facit prœceptum. 198. a.
Pridiè Cal. Aprilis Caslrum S. Germani
Autissiod . cum Monasterio incenditur, ante Gal-
teri Abbatis benediclionem . 292, c. 377. b.
Ilenricus Imperalor super Comilem Bal-
duinum irruil ; Tornacum igni tradit , et
inde secum ducil Milites. 345. a. Hœcad
annum 1 054 pertinent.
Sigefridus , Mogunt. Archiep. Gunterius
Babenberg. Ulio lîalispon. et Willel. Traject.
Epp. mullo Prœsulum et Nobilium comitatu
Jerosolymamlendunt. 22. d.G2. d. 643. e.
Multa per viam à paganis perpessi, bellum
inire cum eis coguntur. 22. d.
Balduinus Junior, Balduini V Fland. Co-
mitis et Adelœ filius, uxore accepta consensu
patris, Mons castellum obtinet. 345. a.
S. Lietbertus Camerac. Episc. S. Sepulchri
Monasterium œdificat apud Cameracum, atque
in ipso WaUerum ponit Abbalem cum Mona-
chis. 128. d. n.
Benedictio Crucifîxi in Ecclesia S. Pétri
Aurœvallis. Canonici priinîm instituli in ea-
dem Ecclesia. 220. c.
Dedicatio Ecclesiœ minorisCluniac. 432. d.
Falcoet uxor ejus Adalazia, Saviniac. Ab
batiœ dant Ecclésiam S. Bonili Marciaci, in
agro Ansensi,ettertiampartem silvœ Ardensis.
220. d.
Ueraclius, Bigorr. Episc. et Bernardus,
Corn. Bigorr. Abbati Cluniac. liugoni tradunt
aïonasterium SS. Feiicis et Licerii in terri t.
Bigorr. testibus Step/iano Oloron. Durando
Tolos. Gregorio Lascurr. Petro Adur. Episco-
pis, atque Bernardo, Coin. Armaniac. 116.
n.
Morilur Orscandus, Cornugalliœ seu Cori-
sopitensis Episc. succedit Be?iedictus. 372. b.
Galterus , Monac. S. Benedicti Floriac.
electus S. Germani Autissiod. Abbas, i Gau-
frido Autissiod. Episcopo benedicilur. 377. b.
Albertus, Abb. Majoris-Monast. XIII Cal.
Juniiobit. 30. b. 432. d. n. 649. c. 650. n.
Bartholomœus jam à VU Cal. Febr. prœsi-
dere cœperat. 432. d.
Mors Durand i^ Abbatis S. Victor is Mas-
siliac. 432. d.
Anno Chr. 1065.
Philippus I, Franc. Rex, Comitiis in Basi-
lica S. Pétri Corbeiœ habitis, datas à Bal-
duinojuniori Fland. Comité Cœnobio Hasnon.
possessiones confirmât et immunitates. 111. b.
Bernardus, Miles, Dominus castri Barri-
montis, et uxor ejus Humberga, in Capitula
S. Pétri Vivi, competunt ab Abbate Gerberto et
Monachis, de villis duabus Charlam quam re-
cipiunt. 198. a.
Conanus, filius Alani, Britan. Ducis, capto
Eudone patruo suo, atque vinculis mancipato,
Provinciœ, quam dono paterno accepit, ccepit
Ixxij
INDEX
dominari, 88. b. Palernœ rebellioms reno-
valor, von viilt Miles esse Normanniœ, sed
hostis.SS. b. A Guillelmo repetit Normanniav\,
ufpotè quœ Alano patri suo relie ta fuerat
in heredilatem à Roberto Norm. Duce conso-
brino suo : sin contra, bellum ipsi minatur.
Objicit Guillelmo Alanuni apud Wijimuste-
rium in Normannia vcneno peremplum ; ter-
ramgiw smni à JSoto contra fas invasam. 50.
c. Guillelmus antiquo jure Conani, sicul et
ISorma/inorum Dominus, castellum, quod
sancti Jacobi appcllalum est, opponitin confi-
nio, ne mis excursionibus Britoncs Ecclesiis
nocerent. 88. b. Ruallus, castri Dali Prœses,
Duci Nor7nan. Guillelmo cum Castro suo stat
fidelis. 88. d. Dux fixis tentoriis in Rualli
lerritorio, miUtibus suis segetes interdicil ac
pecora. 89. a-b.
Raimundus, Corn. Ruthen. Gordiniacensem
Abbatiam , in pago Uzetico sitam , Hugoni
Abbati et Cluniacensi Monasterio subjicit.
654. n.
Henri eus IV, Germ. Rex, feria h Paschœ,
anno regni sui IX, œtatis autem XIV, Wor-
matiœ gladium cingit, Ebehardo Trever.
Archiep. benedicente. 22. d. 416. a. Dux
Godefridus, Scutarius ejus eligilur. 22. d.
Àdversùs Ilungros progressus, nihil prospère
gerit Hewiciis. 345. a. Natale Damini Gosla-
riœ célébrât. 644. a.
Friderico Duce Lothar. mortuo, Godefridus
Ducatum recipil. 165. b. 360. a.
Gozelo, Cornes Bohaniœ, morilur, et se-
pelitur in Abbatia S. Huberti. 360. c.
Multi, Grandi, voto Jerosolymam patentes,
in quodam castello ab Arabitis obsessi, vul-
nerantur et occiduntur : de septem millibus et
ampliiis, vix duo millia rcvertnntur . 432.
d-e. 638. c. Episcopi plures ac nobiles, anno
superiori Jerosolymam progressi, infestationes
muUas à Barbaris patiuntur ; numéro et ré-
bus admod uni atténuait, redeunt.Çtkk. a.
Eduardus , Rex Angliœ, expeliit patriâ
Godwinum et Suain, qui ad Balduinum,
Flandriœ Comitem, recedentes, hyemanl apud
Bruges. 207. n. Toslius cum uxore sua, An-
gliam pariter expulsi, Balduinum adeuntes,
hyemem apud sanctum Audomarum exigunt.
207. d. 312. b.
Rex Eduardus, cernens Clitonis Eduardi nu-
per defuncti filium Edgarum regio solio minus
idoneum, GodwiniqueComitis malam sobolem,
cognatum suum Willelmum, Norman. Ducem,
sibi sancit in regnum Angl. succedere, tam
débita cognationis, quàm mérita virtutis.
154. b-c. Guillclmum regni statuens here-
dem , ad eum mittit Roberlum , Cantuar.
Archiep. posteà Ileraldum Comitem suœ do-
minalionis poteniissimum eidem destinât, ut
de corona sua (îdclilatcm Guillelmo facial,
que son père lui avoit laissée. 88. 6. Il renou-
velle la révolte de son père, en ce qu'il aime
mieux être l'ennemi de la Normandie, que d'en
être le vassal. 88. b. Il veut que Guillaume lui
cède la Normandie , dont il prétend que la
succession avoit été donnée à Alain son père par
Robert, Duc de ISorm. qui étoit son cousin.
Autrement, il menace de lui faire la guerre. Il
reproche à Guillaume la mort d'x\lain, qui avoit
été empoisonné à Vimontier en Normandie ;
et prétend qu'il est contre tout droit qu'un bâ-
tard s'empare de ses Etats. 50. c. Guillaume, de
droit ancien, Seigneur deConan de même qu'il
l'étoit des Normans, bâtit un château sur les
Frontières, à qui on donna le nom de saint Jac-
ques, pour empêcher que par leurs excursions,
les Bretons ne fissent tort aux Eglises. 88. b.
Rouault, Gouverneur du château de Dol, reste
avec son château dans les intérêts du Duc de
Normandie. 88. d. Guillaume campe sur les ter-
res de Rouault, il défend à ses troupes de tou-
cher aux moissons et aux troupeaux de ce Sei-
gneur. 89. a-b.
Raimond, Comte de Rhodes, soumet à l'Abbé
Hugue et au Monastère de Cluni l'Abbaye de
Gordiniac, située dans le pays d'Uzés. 654. n.
Henri IV, Roi de Germanie, est fait Chevalier à
Worms à l'âge de XIV ans, la quatrième férié de
Pâques, la neuvième année de son règne ;
Ebéhard, Ârchev. de Trêves, fait la cérémonie.
22 d. 416. a. Le Duc Godôfroi est fait son
Ecuyer. 22. d. Henri fait une entreprise contre
les Hongrois, qui ne lui réussit pas. 345. a. 11
célèbre la fête de Noël à Goslare. 644. a.
I^e Duc de Lorraine Fridéric, étant mort, son
Duché passe à Godefroi. 165. 6. 360. a.
Mort de Gozelon, Comte de Bohême ; on
l'enterre dans l'Abbaye de S. Hubert. 360. c.
Les Arabes assiègent dans un château, un
grand nombre de Pèlerins, qui alloient par dé-
votion* Jérusalem ; de plus de sept mille, il n'en
retourne pas deux mille ; tous les autres sont
tués ou blessés. 432. d-e. 638. c. Plusieurs Evè-
ques et autres Seigneurs, qui l'année précédente
avoient entrepris le voyage de Jérusalem, s'en
retournent e» très-petit nombre, et dépouillés de
leurs effets par les Barbares, qui leur avoient
fait éprouver plusieurs persécutions. 644. o.
Godwin et Suain , chassés d'Angleterre par le
Roi Edouard, se retirent auprès de Baudouin ,
Comte de Flandre, et passent l'hiver à Bruges.
207. n. Tosti et sa femme sont aussi bannis : ils
viennent trouver Raudouin, et ils passent l'hiver
à S. Orner. 207. rf. 312. b.
Le Roi Edouard , voyant qu'Edgar , fils du
Prince Royal Edouard, qui venoit de mourir,
n'étoit pas capable de gouverner, et n'aimant
pas la mauvaise race du Comte Godwin, or-
donne que Guillaume, Duc de Normandie, suc-
cède à la couronne d'Angleterre , tant par le
droit du sang, que par ses grandes qualités. 1 54.
b-c. Il envoie Robert, Archev. de Cantorbery,
et ensuite, Haralde le plus puissant Comte de
ses Etats, auprès de Guillaume, qu'il avoit désigné
son successeur, pour lui offrir la couronne, et la
lui
CHRONOLOGIGUS.
Ixxiij
lui assurer par serment . 49. d. 87. c. 148. d.
154.6.234. 0. Edouard commence à devenir
infirme : il tient une Cour à Londres le jour de
Noël ; le jour des Innocents, il fait dédier en
l'honneur de S. Pierre l'Eglise qu'il venoit de
bâtir. 312. b. Vers la fête de Noël, il tombe
malade à mort. 154. d.
Haraid, que le Roi Edouard dépêchoit en
Normandie, voulant passer en Flandre, est jette
dans le Ponthieu par une tempête; le Comte de
Ponthieu le prend, et le rend au Duc Guillaume.
Haraid promet à Guillaume qu'il épousera sa
fille, et qu'il lui conservera l'Angleterre, après
la mort d'Edouard. 167. c. 207. d. Haraid étant
débarqué dans le Ponthieu, Gui, Comte d'Ab-
beville, le retient prisonnier : le Duc Guillaume
le fait enlever de force ; il le mène dans une
expédition qu'il alloit faire contre les Bretons.
Après plusieurs sermens de fidélité, le Duc pro-
met sa fille Adelise et la moitié du Royaume
d'Angleterre à Haraid, et le renvoie comblé de
présens. 49. e. 50. a. 101. b. 148. d. 154. c.
Le Comte Gui, sans être engagé par récom-
penses ou par menaces, conduit lui-même Ha-
raid au château d'Eu, et le présente à Guillaume.
87. d. Le Duc assemble son Conseil à Bonne- ville
{Vlllebonnp), dans lequel Haraid lui fait serment
de fidélité, et déclare qu'il sera son Ministre à la
Cour du Roi Edouard ; il ajoute qu'il mettra le
château de Douvre à la garde des troupes du
Duc. 87. c. 88. a. 148. d. 154. c. Haraid de
retour en Angleterre, ne craint pas de se par-
jurer. 167. c. 207. d.
Le Cardinal Hugue, étant dans l'Eglise de
Mouson le 24 de Juillet, fait la translation du
corps de S. Arnoul Martyr, de l'ancienne Châsse
dans une autre. 318. e. 319. a.
Deux frères, Guillaume et Pierre, donnent
une Eglise nommée Lavaur, située dans le Tou-
lousain, à l'Abbé Odolric et au Monastère de
Conques (en Rouergue). 433. a.
Roger III succède à Roger II, mort Evêque
de Chàlons-sur-Marne. 344. b. 361 . c. 375. b. n.
Mort d'Hardouin, Evêque de Langres : Ray-
nard surnommé Hugue, lui succède. 345. d.
482. n.
Werher, parent du Comte Werher, est
nommé pour succéder à l'Evêque de Strasbourg
Hécélon, mort depuis peu de tems. 62. d.
Landri, Abbé de S. Pierre de Chartres,
meurt le 14 de Mars. 432. d.
Mort de Bovon, Abbé de S. Berlin; Héribert
lui succède. 382. c. n.
L'an 1 066 de J. C.
Philippe, Roi de France, condamne Albéric
de Choisy, qui en sa qualité d'Avoué de Saint
Médard, forçoit les habitans d'abandonner la
justice du Monastère et celle de Vic-sur-Aisne,
pour comparoître à son Tribunal. 5S1 . n. Le
Roi retire les Chanoines de l'Eglise de S. Mar-
tin des Champs, et met à leur place des Moines
de l'Abbaye de Cluny. 394. a-b. Il favorise
Guillaume, Duc de Normandie, dans son ex-
pédition d'Angleterre. 168. n.
La Reine Anne, restée veuve pour la seconde
fois, après la mort de Raoul le Grand, Comte
de Valois, s'en retourne dans son Pays. 564. c.
Tome XI.
ac sacrameniis confirmel . 49. d. 87. c. 1 48. d.
1 54. b. 234. a. Eduardus paulalim cœpitxijro-
lare : In Nalivilate Dom. Lundoniœ Curiam
tenetj Ecclesiam à se conslnictam, die SS. In-
nocenthim curai in honore S. Pétri dedicari.
312. b. Circà Natale Dom. ad mortem œyro-
tat. 154. d.
Haraldus , à Rege Eduardo Normanniam
missus , transiens in Flandriam , tempestale
cnmpulsus , venit in Pontivam provinciam ,
quem captura Consul Ponlivi reddit Duci Wil-
Iclmo. Haraldus jurât Willelmo se filiam ejus
ducturum , atque post mortem Eduardi Régis
Angliam Duci servaturum. 167. c. 207. d.
Haraldus Pontivum appellit , quem Wido ,
Cornes Abbatisvillœ, captum cum suis trudit in
custodia. Dux Guillel. legatis missis Haral-
dum violenter extorquet ; ducit cum in expe-
ditione contra Britones. Post multa fîdelitatis
sacramenta, Dux filiam suam Adelizam cum
medietatc regni Anglici Haraldo se daturum
spondet , alque eum cum magnis nuineribus
Régi remiltit. 49. e. 50. a. 101. b. 148. d.
154. c. Guido , nec pretio nec violentiâ com-
pulsiis, Haraldum ad Aucensc castrum addu-
cens , Guillelmo prwsentat. 87. d. Coadu-
nalo ad Bonam-villam Concilio , Haraldus
illic Duci jurât fîdelitatem , addcns se in
Curia Régis Eduardi fore Guillelmi vicarium;
Doveram castrum militum Ducis custodiœ in-
térim traditurum. 87. e. 88. a. 148. d. 1 54. c.
Haraldus in Anqliam reversus, perjurii crimen
eligit. 167. c. 207. d.
Corpus S. Arnulfi Martyris in Ecclesia
Mosomensi , ab Hugone Cardinali IX Cal.
Aug. de Theca priori in aliam transferlur,
318. e. 319. a.
Willelmus et Petrus fratres, Odolrico Âbbati
et Conchensi Monasterio danl Ecclesiam quœ
vocatur Vauro, in pago To/osa no. 433. a.
Defuncto Catalaun. Episcopo Rogero II suc-
cedit Rogerus III. 344. b. 361 . c. 375. b. n.
Harduinus Lingon. Epis, obit : succedit
Raynardus cognom. Hugo. 345. d. 482. n.
Ileceloni Argentorati Episcopo, paulù anle
defuncto successor substiluitur Wertier, Co-
milis Werheri propinqvus. 6'2. d.
Landri eus , Abb. S. Pétri Carnut. moritur
pridie Idus Martii. .^32. d.
Mors Bovonis , S. Bertini Abbatis : Heri-
bertus ejus successor. 382. c. n.
AnnoChr. 1066.
Philippus , Franc. Rex sententiam fert in
Albricum de Cociaco, qui jure Advocalionis ,
S. Medardi incolas à Cœnobio et à Vico-Cas-
troadsuam venir e justitiam compellebat. 581 .
n. Canonicos expellit ab Ecclesia S. Martini
de Campis; quorum loco ex Abbatiâ Cluniac.
Monachos constitvit. 394. a-b. Favet Guil-
lelmo, Norman. Duci in expeditione Angl.
168. n.
Anna Regina , mortuo Rodulfo Magno ,
Vadensi Comité marito suo, iterùm relie ta, ad
suos rêver titur. 564. c. Haec Historicorum
Ixxiv
INDEX
communissenlentiaj è nobisnonadmittitiir.
Rodulfus Maf/nus , Cornes Valesii et Cres-
peii , Yilricus Recjis Philippi , Virdumim ite-
rum inemdil. 301 . c. Obii. 198. b. /.99. n.
Mors ejus non cerlé huic anno tribiietida.
Yide ad annum 10G9. Hncc mors ad annum
1074 rejicitur, in Historiâ iiovâ Ducatûs
Valesii.
Baldmnus V, Fland. Corn. Régis Vhilippi
Procura lo r , Rryni Bajulus et Admmistraior ,
m eœpcdilione Angl. favel Ikici Guitlelmo,
qui filiam ejus Mathildem- habebal uxorem.
168. n. Insulense Canonicorum Collegium
dolat à se fun<Jalum. 345. n. Resbacum popu-
lalurus accedens , dîim Pavonem super tegidas
Monaskrii sagillâ fcrire inletidit, morbo subi-
taneo corripiliir : B. Agili sanalus inlcrces-
sione, collo [une circumdalo accedit ad altare,
Deo et Sanctis ejus satisfaclurus ; defensionem
loci promitlit, atquc eidem Resbac. loco dona
mullaconfert. 479. c-d.
Conamis , Duce Britan. pliiis Alani Du-
cis , posl belluvi diuturnum cum lloello Co-
mité pacificat. 433. a. Britanniâ perdomitâ ,
terram Andegav. adorsîis , in ipsâ terra,
apud Credoncnse Castrum morte subitâ prœ-
ripilur. 30. b. 413. a. n. In Andegavensi
Comitatu Caslellum Guntherii obsidet. Dîim
suos intromittit , Cubicularius ejus, quœ ve-
neno liverat, lituum, habenas atque digitalia
ipsi defert ; taclis itabenis, inanuquc ad os
adniota , paulà pôst moritur. 50. d. Obit.
168 e. 372. b. 433. a.
Fulco , Yindocini Cornes , moritur XI Cal.
Dec. die iSataliS. Columbani. 30. b.
S. Eduardiis , Rex Angl. obit. 50. a. 146.
d. n. 147. a. 154. b. 198. b. 246. a. 379.
b. Obit Aonis Januarii. 284. a. Yigilia Epi-
phaniœ feria 5 obit Lundoniœ , et in crastino
sepelilur. 207. d. 223. a. 312. b. heredem
relinquit Ileralduni nepotem. 317. c. Consan-
guineum suum Guillelmum, Norman. Ducem ,
post se reqnare instituit. 146. d. n. 147. a.
148. d. 154. b. 246. a.
Eduardo succedit Ilaraldus , Godwini fi-
lius. 162. b. 198. b. 207. d. 216. b. 223.
a. 234. a. 284. a. 432. d. 433. a. Contra
fidem Duci Piormanniceprœslitam, Regnum in-
vadit. 50. a. 147. a. 148. d. 154. d. 208. a.
246 a. Coronam accipit contra fas et contra
fidem sacratnenti , quo spoponderat Edgaro
Régis Eduardi pronepoti se Regnum cessu7-um.
133. c. Ilaraldus , quem Rex successorem sié-
gerai, ab Angliœ Primdtibus electus , die
Epiphaniœ coron atur ab Aldredo , Eborac.
Archiep. 312. b-c. Consecratur à Stigando
Cantuar. Archiep. 91 . d. Nuncius in Angliam
à Guillelmo, Norm. Duce directus , sororem
Haraldi et aiia expelil sub sacramento pro-
missa , qui reversus , responsa omninà votis
opposita domino suore fer t. 193. b.
Tostius , Cornes , frater Haraldi Régis , de
Flandrià redit. 312. c. Angliam nec inlroire,
nec redire ISormanniam vatens, Regem Norweq.
adit Haraldum , auxilium ab ipso rogalurus.
ISous rCadmettons point cette opinion, qvoiqu'el'e
soit assez commune parmi nos Historiens.
Raoïil^ Comle de Crepy et de Valois, beau-
pere du Roi Philippe, brûle pour la seconde
fois la ville de Verdun. 361. c. Mort de Raoul.
198. i». 499. n. Il n'est pas possible de placer sa
mort à cette année. Voyez Vannée 1069. La nou-
velle Ilist. du Duché de Valois met la mort de
Raoul en 1 074.
baudouin V, Comte de Flandre, tuteur du
Roi Philippe, Bailli et Gouverneur du Royau-
me, fournil des secours au Duc Guillaume,
pour l'expédition d'Angleterre , parce que
Guillaume avoit épousé sa fdle Mathilde. 168. n.
Il dote le Collège des Chanoines de liste, qu'il
avoit fondé. 345. n. Baudouin étant allé à Re-
bais pour le ravager, est saisi d'une maladie
subite, en voulant lancer une flèche sur un Paon
qui étoit sur le toit du Monastère : guéri par
l'intercession de S. Agile, il s'approche de l'autel
ayant la corde au cou, pour satisfaire à Dieu et
à ses Saints ; il promet de protéger le lieu de
Rebais, à qui il fait beaucoup de présens. 479.
c.-d.
Conan, Duc de Bretagne, fils du Duc Alain,
après une longue guerre, fait sa paix avec le
Comte Iloel. 433. a. Après avoir subjugué la
bretagne, il attaque l'Anjou, où il meurt subite-
ment dans le Château de Craon. 30. b. 413. a. n.
Il assiège Château-Gonlhier dans le Comté d'An-
jou. Pendantqu'ily fait entrer sessoldals, son valet
de chambre lui apporte son bâton de commande-
ment, des rênes et des gants qu'il avoit infectés
de poison ; à peine le Duc touche les rênes et
porte la main à son visage, qu'il meurt subi-
tement. 50. (/. Sa mort. 168. e. 312. b. 433. a.
Foulque, Comte de Vendôme, meurt le jour
de S. Coloniban, 21 de Novembre. 30. b.
Mort de S. Edouard, Roi d'Angleterre. 50.
a. 146. d-n. etc. Il meurt le 5 de Janvier. 284.
a. Il meurt à Londres, le jeudi veille de l'Epi-
phanie, et on lenterre le lendemain. 207. d.
223. a. 312. b. Il laisse sa succession à son
neveu Harald. 317. c. Il désigne Guillaume, Duc
de Normandie, son parent pour successeur à la
Couronne. 146. (/. n. 147 : a. etc.
Harald, fils de Godwin, succède à Edouard.
162. b. 198. b. etc. il s'empare du Royaume,
contre la parole qu'il avoit donnée au Duc de
Normandie. 50. a. 147. a. etc. Il prend la Cou-
ronne contre le droit et contre le serment qu'il
avoit fait de la laisser à Edgard pelit-neveu du
Roi Edouard. 133. c. Harald, que le Roi avoit
nommé son successeur, ayant été élu par les
Seigneurs d'Angleterre, est couronné le jour
de l'Epiphanie par Aldrede, Arcliev. d'York.
312. b-c. Il est consacré par Stigand Archev.
de Cantorberi. 91. d. Guillaume, Duc de Nor-
mandie, envoyé un député en Angleterre, pour
demander la sœur d'Harald et l'exécution de ce
qu'il lui avoit promis par serment ; l'Ambassa-
deur revient avec des réponses tout opposées
aux vœux de son Maître. 193. b.
Le Comte Tosti, frère du Roi Harald, revient
de Flandre. 312. c. Ne pouvant entrer dans
l'Angleterre, ni retourner en Normandie, il passe
en Norvège, pour demander du secours au Roi
CHRONOLOGIGUS.
XXV
HaralJ. 50. a-b. Tosti mené avec lui en An-
gleterre les Rois de Norvège et d'Irlande. 2IG.
b. Ilarald, Roi de Norvège, étant passé en An-
gleterre au mois de Septembre, fait mourir plus
de 11 00 Prêtres à York. 74. b. Le Roi d'An-
gleterre Harald, marche avec une forte armée à
la rencontre de son frère et des deux Rois. 208.
/;. r.es Anglois tuent Tosti avec les deux Rois.
74.6. 99. a. 208. b. 216. b. Le 7 d'Octobre
Harald tue son frère Tosti; les Anglois détrui-
sent presque toute l'armée des Norvégiens. 51 .
b. Harald remporte une victoire complette le
25. de Sept. 154. e. n. 168. a. 312. d. Il retourne
à Londres. 51. b. Il apprend que Guillaume
avec les Normans s'étoient rendus maîtres des
côtes méridionales. 51. b. 168. a. 208. b.
312. (/. Il marche contre Guillaume avec une
armée navalle. 208. b. Il fait avancer une armée
du côté de Londres. 313. a. Il arrive à Ilastin-
gues. 1 54. e. Il range son armée dans les plaines
d'Hastingues. 208. b. Il livre bat;iille aux Nor-
mans le jour de S. Calixte 1 4 d'Octobre: il ré-
siste aux ennemis depuis neuf heures du matin,
jusqu'au soleil couché. 313. a. Il tombe mort
avec ses frères , les Seigneurs , la Noblesse et
presque toute l'armée. 98. b. 155. a. 108. d.
209. c. 313. b. 372.6.379. b.
Guillaume, Duc de Normandie, fils du Duc
Robert , envoyé sommer Harald de tenir ses
promesses; Harald rejette toutes les conventions
qu'ils avoient faites. 154. d. Guillaume consulte
le Pape Alexandre, qui lui envoyé un étendard.
92. b. 154. (/. etc. Le Duc Guillaume avoit
trois motifs qui l'animoient contre Herald: le
premier, c'est que Godwin et ses enfans avoient
traité ignominieusement Alfrede son parent. Le
second, parce que Godwin avoit chassé d'An-
gleterre l'Evêque Robert, le Comte Eude et tous
les François. Le troisième, parce que le parjurée
Harald s'étoit emparé, sans aucun droit, d'un
Royaume qui appartenoit à Guillaume par la
loi du sang. 1 67. d. Guillaume assemble le conseil
de ses Barons; tous sontd'avis de faire la conquê-
te de l'Angleterre. 91 . (/-e. 167. d. n. 168. a.
208. a. H équippe une Flotte et prépare tout
pour le trajet. 50. c. 193. c. Dieu par un pro-
dige desfine Guillaume à la Couronne d'Angle-
terre. 133. c. 154. c. Guillaume fait mettre à
l'ancre à S. Valéry dans le Ponthieu, une Flotte
de trois mille vaisseaux. 51. a. 148. d. Il met
de la cavalerie dans sa flotte, et il la remplit de
Normans, de Flamans, de François , de Bre-
tons, de Manseaux et d'Aquitains. 51. a. dd.e.
162. b. Grande flotte préparée au Port de Saint
Valéry. 168. a. 208. a. 236. a. Le Duc nourrit
à ses dépens cinquante mille hommes, pendant
l'espace d'un mois, que les vents contraires re-
tiennent la flotte dans le port. 92. a. U fait faire
des prières publiques pour obtenir un vent fa-
vorable, et il porte hors l'Eglise le corps de
S. Valéry en procession. 93. a. Il passe la mer
le jour de lafêle de S. Michel. 158- b. 198. b.
Il arrive heureusement à Penensey ; il débar-
que librement , bâtit un château , qu'il fortifie ,
et va promptement à Hastingues, où il établit
une autre forteresse. 51 . a. 93. c. 94. a. Le Duc
f)orte sur son dos sa cuirasse avec celle de Guil-
aume, fils d'Osbern. 94. b. Il entre en Angle-
50. a-b. Tostius Reges iSvrwci/iœ et Hi-
berniœ seciim ducit in Angliam. 216. b. Ua-
raldus, Rex Norvegiœ, même Spjdembri ve-
niens in Angliam, Lboraci ultra 1100
Sacerdotes Anglos occidit. 74. b. Rex Angl.
Haraldvs, cum manu valida fratri suo et duo-
bus Regibus obviât. 208. b. Angti Tostiim
cum ulrisque Regibus occidunt. 74. b. 99. a.
208. b. 216. b. Uaraldus fratrem suum
Toslium Nonis Oclobris perimit : talus pêne
Norvcg. exercitus ab Angtis cœditur. h\. b.
V// Cal. Oclob. plenatn victoriatn adipiscilur.
154. e. n. 168. a. 312. d. Redit Lundo-
niam. 51. b. Audit GuiUelmum cum \or-
mannis littora Australia occupasse. 51. b.
168. a. 208. b. 312. d. cu7n navali exer-
citu contra Gnill. proficiscitur. 208. b. ver-
siis Lundoniam exerciium movet. 313. a. per-
venit Haslingas. 154. e. Aciem suam in pla-
nis Uastingas construit. 208. b. Pridiè Idus
Octobris die S. Calixti cum !\orman. prœlium
committit : ab horà diei tertid usque ad noc-
tis crepusculum rcsistil adversariis. 313. a.
Cadit interemptus , et cum eo fratres ejus re-
gnique Primates , nobiles et lotus fera exer-
citus. 98. b. 155 a. 168. d. 209. c. 313. b.
372. b. 379. b.
Guillelmus , Dux Norman, filius Roberli
Ducis, per Legatos ab Ilaratdo promissa requi-
rit ; pacta récusât Uaraldus. 154. d. Giiillel.
Papam consulit Alexandrum, à quo vexillum
accipit. 92. b. 154. d. 212. c. n. 223. a.
235. a. Dux Guill . tribus de causis contra
Ilaraldum irrilatur. 1°. Quia Godwinus et ejus
filii Alvredum cognalum Guillelmi dchones-
taverant. 2°. Quia Robertum Episcopum ,
Odonem Consulem et omnes Francos Godwinus
ab Anglia ejeceral. 3°. Quia Uaraldus inper-
jurium prolapsus, regnum, quod jure sangui-
nis suum esse debebat, sine jure aliquo inva-
serat. 167. d. Consiliumhabet Guillelmus cum
Baronibus , quos omnes audit unanimes ad
Angliam conquirendam. 91. d-e. 167. d. n.
168. a. 208. a. Classem et trajectum parât
in Angliam. 50. c. 193. c. Signo mirabili
Deus GuiUelmum Anglorum fieri Regem des-
tinât. 133. c. 154. c. Willel. tria navium
miliia construi , et in Pontivo apud S. Vale-
ricum stare jubct in anchoris. 51 . a. 148. d.
Classem equis replet et hominibus Norman.
Flandr. Francis, Briton. Cenoman. et Aqui-
tanis. 51. a. 96. e. 162. b. Ad portum S.
Valerici classe maximâ prœparatà. 168. a.
208. a. 236. a. Stipendio Ducis militum
quinquaginta ahmtur miliia , dum venlus
contrarius mord unius mcnsis delinet ad por-
tum. 92. a. Sacris supplicationibus corpus S.
Valerici conlrà prœpedientem, et pro secundo
vento extra Ecclesiam de fer t. 93. a. Festo
die S. Michaelis transit mare. 158. b. 198. b.
Prospéra flatu Penuescllum appellit ; liberh
navibus egreditur ; castrurn condit et commu-
nit; festinus pervenit Uastingas , ubi castrurn
aliud firmat. 51. a. 93. c. 94, a. Loricam
Guillelmi filii Osberni cum sud Dux gestat
humero. 94. b. Pridih Idus Octobris, tran-
sita mare, Angliam intrat. \^2. h. 148. d.
165. b. 193. c. 212. c. n. 213. b. 223. a.
Ixxvj
INDEX
250. b. 344. b. Eduardi Régis vidua votis
et consilio pro Guillelmo pugnat. 94. a. Sum-
mo marie sabbati pridiè Idus Oclobris die S.
Calixli, Guillelmus obviam procedit Ilaraldo,
cum quo hord diei terlid prœlium committit.
llaraldus, primo milihim congressu vulneribus
lethaliler confossus , oc.cumbit. De sainte diffi-
dentes , fugœ subsidium appetunt Angli ,
quos tota tiocte ISormanni persequuntur. Ila-
raldo vicia cum tota gente, regnum An-
glorum sibi subjugat. 30. b. 51. c-d.
74. 5.102. c. 147. a. 148. d. 150. b. 1G2.
b. 168. d. n.ieO.d. 193. c. 198. b. 209. d.
212. c. n. 213. b. n. 215. a. 216. a-b.
220. ç. 223. a. 237. a. 246. a. 256. b.
263. a. 284. b. 286. a. 287. a. 291. d.
293. b. 294. b. 344. b. 363. d. 365. d.
366. e. n. 372. b. 377. e. 379. b. 382. c.
385. a. 394. a. 415. e. 416. a. 433. a.
Dux Guill. cum suis Haslingas redit. 313.
b. Lum'oniam prœmittil qui munitionem in
ipsa conslruant. 100. c. Manè Dominicœ iier
arripil Lundoniœ. 52. a. 313. c. 361. b.
Ad urbem Warengefort gressum divertit :
transmeato fluvii vado, castrametari legiones
jubet. Lundoniam aggreditur. Lundonii, da-
tis obsidibus, se suaque omnia victori suppo-
nunt. 52. a. Pacificè suscipitur à Lundonicnsi-
bus. 168. d. Eboracensis Archiep. Anglos al-
loquitur de ordinatione GuÛlelmi. Prœsul
Constanlini Normannorum sententiam per-
cunctatur. 100. d. Ab omnibus tam Norman,
quàm Angl. Proceribus Rex electus Guill. in
solemniiale Natalis Domini sacro oleo ab Epis-
copis regni dclibutus, regali Diademate coro-
natur. 30. b. 52. b. 74. b. 148. d. 165. b.
169. d. 198. b. 293. b. 294. b. 313. d.
366. e. n. Ab Archiep. Canluar. Stigando ,
anathemate reprobato , répudiât consecrari.
100. d. 168. d. Coronatur ab Alfredo , Ebo-
racensi Archiepiscopo, apud LundoniaminBa-
silicaS. Pelri. 100. d. 147. a. 1 48. d. 155. a.
212. c. n. 223. a. 237. a. 284. b. 361. b.
379. b. 382. c. 394. a. Apud Weslmonasl.
coronatur. 168. d. 209. c.
Senlaceium prœlium , in quo Guill. Norm.
Dux , perempto Haraldo , pridie Idus Octob.
triumphat, ad hune annum unanimiter revo-
catur. 246. a. 620. e.
Quidam existimant Ilaraldum inter occisos
delituisse; et, nocturnâ fugâ lapsum, post
mullas peregrinaiiones, apud Cestriam eremi-
ticam vitamduxisse. 168. n.
Normanni capiunt Angliam. 433. a. Angli
pereunt. 291 . d.
Uaimericus, Aquilanus, Prœses Toarcensis,
aderat consilio Guill. Ducis Norman. 100. c.
Eustachius, Corn. Duci Norm. reditum sua-
dens , ab hostibus inter scapulas ictu gravi
percutitur. 99. b.
Consummatâ victoriâ, tumulandum Régis
Haraldi corpus Guillelmo Maletlo Rex Guill.
concedit, quod matri roganli denegaverat.
99. b. Dispositâ custodià Hastingis , Guill.
Doveram contendit : per deditionem recepto
castra, addit firmamenta. 99. c-d. Haud
terre le 14 d'Octobre. 142.6. 148. d. 165. b.
193. c. 212. c. n. 213. b. 223. a. 256. b.
334. b. La veuve du Roi Edouard combat pour
Guillaume, par ses conseils et par ses vœux. 94. a.
Le jour de S. Calixte, 14 d'Octobre, qui étoit
un samedi, Guillaume part de grand matin pour
aller au-devant d'Harald , il l'attaque à neuf
heures du matin. Harald tombe blessé à mort
dés le premier choc. Les Anglois désespérés ,
cherchent à se sauver par la fuite; les Nor-
mans les poursuivent toute la nuit. Guillaume,
après avoir vaincu Harald avec toute la na-
tion Angloise, se rend maître du Royaume.
30.6. 51. c-fi. 74. b. 102. c. 147. a. 148. rf.
150. b. 162. b. 168. d. n. 168. d. 193. c.
198. b. 209. d. 212. c n. 213. b-n. 215. a.
216. a-b. 220. c. 223. a. 237. a. 246. a. 256. 6.
263. a. 284. b. 286. a. 287. a. 291. d. 293. b.
294. b. 344. b. 363. d. 365. d. 366. e. n. etc.
Le Duc Guillaume retourne à Hastingues
avec ses troupes. 313. 6. Il envoie de ses gens à
Londres pour y construire un Fort. 100. c. Le
Dimanche matin , il prend la route de Lon-
dres. 52. a. 313 c. 361. b. Il passe par la
ville de Warengefort, traverse la rivière, et fait
camper ses légions. Il attaque Londres. Les
habitans donnent des otages, et se soumettent
au vainqueur avec tous leurs effets. 52. a. Ils
le reçoivent sans résistance. 168. d. L'Arche-
vêque d'York harangue les Anglois sur le cou-
ronnement de Guillaume. L'Evêque de Cou-
tances demande l'avis des Normans. 100. d.
Tous les Seigneurs , tant Anglois que Nor-
mans, l'élisent pour Roi; les Evéques le consa-
crent, et le couronnent le jnur de Noël. 30. b.
52. b. 74. b. 148. d. etc. H refuse d'être
consacré par Stigand , Archevêque de Can-
torbery, parce qu'il étoit excommunié. 100. d.
168. d. L'Archevêque d'York Alfred, le cou-
ronne à Londres dans l'Eglise de S. Pierre.
100. d. 147. a. 148. d. 155. a. 212. c. n.
223. «X. 237. a. 284. b. 361 . b. 379. b. 382. c.
394. a. Il est couronné à Wesminster. 168. d.
209. c.
Tous les Ecrivains placent à cette année la
bataille de Senlac , dans laquelle Guillaume,
Duc de Normandie, triompha le 14 d'Octobre,
après avoir tué Harald. 246. a. fi20. e.
Quelques-uns pensent qu'Harald se cacha
[)armi les morts, qu'il s'échappa à la faveur de
a nuit, et qu'après plusieurs courses, il mena
une vie d'Hermite à Chester. 168. n.
Les Normans prennent l'Angleterre. 433. a.
Les Anglois périssent .291 . d.
Haimeri, d'Aquitaine, Gouverneur ou Vicomte
de Thouars , étoit au Conseil de Guillaume ,
Duc de Normandie. 100. c.
Pendant que le Comte Eustache exhorte le
Duc de Normandie à s'en retourner, il reçoit
de la part des ennemis un cruel coup entre les
épaules. 99. b.
Après la victoire, le Roi Guillaume permet
à Guillaume Mallet d'ensevelir le corps du Roi
Harald; la mère d'Harald l'avoit demandé au
Roi, et il l'avoit refusé. 99. b. Guillaume met
garnison à Hastingues, et part pour Douvre:
le château se rend à lui, et il en augmente les
CHRONOLOGIGUS.
Ixxvij
fortifications. 99. c-d. Les habitans de Can-
torberj vont le trouver auprès de Uouvre; ils
lui font serment de fidélité, et lui donnent des
otages. L'obéissance de la Métropole, la conser-
ve dans ses droits. Le lendemain, le Roi campe
à la Tour rompue, où il tombe fort malade,
et donne beaucoup d'inquiétude à ses sujets.
99. e. Stigand, Archevêque de Cantorbery, avec
les enfans d'Algard et d'autres Seigneurs, me-
nacent de combattre Guillaume : ils avoient élu
pour Roi un enfant du sang du Roi Edouard,
nommé Edgar Adelin. 99. c. 100. a. Guillaume
passe la Tamise, et arrive à Walengforl. Sti-
{;and se soumet, fait serment de fidélité à Guil-
aume, et abandonne le Roi qu'il avoit fait avec
trop de légèreté. 100. b.
Plusieurs Princes Anglois, qui s'étoient op-
posés à Guillaume, se voyant écrasés, se sou-
mettent à lui. 155. a-b. Le vainqueur exile
presque tous les Prélats du Royaume, et fait
mourir beaucoup de Noblesse. Il chasse presque
tous les Clercs et les Moines qui vivoieiit sans
régularité. 216. b-c. Il rabaisse les Grands et
la Noblesse d'Angleterre ; il règle tout à sa vo-
lonté; il renferme <lans une prison Stigand,
Archevêque de Cantorbery. 284. b. Maître de
toute ITsIe, il polit les moeurs barbares des
Anglois ; il augmente le culte de la Religion
Chrétienne ; sa puissance se fait connaître pres-
que par toute la terre. 1 62. b. Il ordonne qu'on
observera dans l'Angleterre les Loix et les
Coutumes de Normandie ; il établit par toute
l'Angleterre des Evêques, des Abbés et d'au-
tres Princes Normans. 155. b. 193. c. Tout,
soit dans les matières Ecclésiastiques, soit dans
le Civil, ne se fait que par ses ordres. 193. d.
Il met des Religieux dans tous les Monastères
d'Angleterre, ou bien il réforme ceux qui y
étoient ; il donne des Loix publiques pour l'hon-
nêteté civile. 150. 6. Il met la tranquillité dans
tout le pays, et le gouverne en paix. 258. d.
Il soumet le Roi d'Ecosse avec tous ses Etats.
198.6.
Le Roi Guillaume étant parti de Londres,
s'arrête quelques jours dans le voisinage ; les en-
fans d'Algard et plusieurs autres Gentilshommes
viennent dans cet endroit lui faire leurs soumis-
sions. 101, c. 238. a.
Le Roi Guillaume comble de richesses, et
traite, comme son plus intime, Edgar Adelin,
que les Anglois avoient été forcés de faire Roi
après la défaite d'IIarald. 101. d. Il donne la
ville de Norwich à Guillaume, fils d'Osbern,
et le nomme son lieutenant dans toute la partie
du Royaume, qui s'étend vers le Nord-Est : il
confie la côte méridionale, anciennement .i-om-
mée Kent, à Eude son frère, Evêque de
Bayeux, avec le château de Douvre. 101. e. Il
envoie au Pape Alexandre l'argent et les orne-
mens de l'Eglise de S. Pierre, avec l'étendard
d'Harald. 100. e. 101. a.
Guillaume, Roi d'Ang. envoie Helfin, Abbé
de Ramese, au Roi de Dannemarc : l'Abbé
éprouve une tempête, pendant laquelle il re-
çoit l'ordre de célébrer la fête de la Concep-
tion de la sainte Vierge. 360. c.
Adelise, épouse de Guillaume, fils d'Osbern,
procul à Doverâ occurrunt ultra Cantuarii,
jurant fîdelitatem, danl absides. Melropolis
statum impelrat obediendo. Postera die ad
Fraclam-turrim castra metatur, tibi graviter
œgrotans, suorum animas canturbat. 99. e.
Stigandus,Canluar. Archiep.cumfiliisAlgardi
aliisque Prœpotentibm, qui Regem statuerant
Edgarum Adelinum, ex Eduardi Régis san-
guine puerum, prœlium minanlur. 99. e.
100. a. Tamesi flumine Iransmeato, Guillel-
mus ad appidum Walengfort pervenil. Sti~
gandus dal sese, fîdem sacramenlo conjir-
mans ; quem leviter elegerat, Adelinum abro-
gat. 100. b.
Principes Angl. plurimi centra GuilL re-
iuctali, viribus ejus fracti, se submitlunl.
155. a-b. Otnnes penh regni Prœsules exilio,
morti ISobiles viclor destinai. Omnes ferè
Clericas et Monachos absque Régula viventes
expellit. 216. b-c. Procercs et Nobiles An-
glicœ gentis deprimit ; cuncta redigit ad suœ
vohmtatis arbitrium , Stigandum, Cantuar.
Arcliiep. in carcere relrudit. 284. b. Tolam
adeplus Insulam, Barbares Anglorum mores
mitigal; cultum amplial Chrislianœ Reli-
gionis; ejus potenlia loti peni orbi innotescil.
162. b. f/'sus ac Leges Normanniœ jubet in
Anglia servari. Ex Normannis Episcopos,
Abbates el alios Principes per totam Angtiam
instituit . 155. b. 193. c. Cuncta divina
simulet humananutumejusexpectanl.id'S. d.
Per Cœnabia tatius Angliœ ordincm Rcligio-
7iis vel instituit vel re format; leges pubiicas
ad civile decus conficit. 150. b. Tolam re-
gionem quielam tenet, et inpace régit. 258. d.
Regem Scotiœ cum suis omnibus sibi subjugat.
198. b.
Rex Guill. egressus è Lundonia, dies aii-
quot moratur in loco propinquo, ubi ad ob-
scquium veniunl Algardi fiiii et plures alii
i^obiles. 101. c. 238. a.
Rex Guilleimus Edgarum Ailelinum,
quempost llaraldiruinam, Angli Regem sla-
luere fuerant conali , amplis terris dilat ,
atque liabet m c/iamsj'm/s. 101 . d. Guentam
urbem Osbcrni filio Guillelmo relinquil, ut
vice sua loti régna versiis Aquilonem prœsil :
castrum Doveram Odoni Baiocarum Prœmli
fralri sua commillit, cum adjacente ara Au-
slrali, namine velusta Cantium dicta. 101. e.
Pecuniam Ecclesiœ S. Pétri et ornnmenla,
siinul et vexillum Uaraldi ad Mexandrum
Papam Iransmiltil. 100. e. 101. a.
Helfinus, Abbas Ramesiœ, à Rege Angl.
Guill. ad Regem Daciœ missus, el in mari pe-
riclitatus, de solemnilale Conceplionis B. Ma-
riée facienda commonctur. 360. c.
Adelicia, uxor Guillelmi, filii Osberni,
V
Ixxviij
INDEX
obit, et in clauslro Liremisepelilur. 367. a.
Itex Germ. Ilenriciis IV Trajecli Pasclia
célébrât. 6^'t. a. Amicitid jungilur ISorman-
nice Duci Guillelmo. 92. b,
Godefridm, Lot/iar. et llelruriœ Ditx, Papa
comitatus et Cardinalibus, medio jam Maio
vmit Aqxnmm, ibi 18 diebus confligit cum
ISorma}mis, à quibus accepta pecuniâ, redit
ad propria. /il6. a. n.
Theodoricus, Virdun. Episc. castrumS.Me-
nehildis capit ; subvertit castrum de Setunia j
Alonem de Duno et Dunonem de Claromonle
perdomat. 361 . c.
Abbas S. Ilubcrli, Theodericiis, ab Al-
berto ISamurcenni Comité, et Ida ejus tixore,
Comitatum Anseromiœ obtinet ab Ecclesia sua
perpeltiô possidendum. 150. b.
Eberhardus, Trevir. Archiep. 17 Cul. Mail
Sabbato sancto in sacris veslibus morilur. 23.
d. 62. d. 194. c. 416. a. 644. a.
Colon. Archiep. Anno, quern Ilenrieus Im-
peralor moriens, provisorem regni et filii sui
Henrici tutorem reliquerat, adhibitâ Régis
pueri investiturâ et confirmatione, nepotem
suum Conradum versità Treberim dirigit in-
Ihronisandum. 194. c. Treberenses Prœsidem
suum Tlieodoricum cuinaiiis Principibusadul-
ciscendam injuriamsibi factariiinstigant. 1 94.
c.-d.
Conradits, Primicerius Eccl. Colon, à Rege
Germ. Ilenrico IV ad suscipiendum Trevir.
Archiepiscopatummissus, sedàcivibus non ele-
ctiis, capiturà Theoderico Trevir. Comité, et
quatuor militibus necandus commiltilur. 23.
d. n. A satellitibiis de rupe tertio prœcipitatus,
et adlnic illœsus, gladio transverberatur. 74.
a.n. 194. c-d. 361. c. 638. c. Defuncli
corpus à Throdorico Virdun. Episcopo Irans-
latum, apud Abbatiam Dolejam, seu Dole-
gium, et Theolegium Monast. sepelitur. 23. e.
74. a. n 638. d. 644. a. Conradus Eber-
hardo Trevir. Archiep. substitutus Martyr ef-
ficitur. A]6.a.Patitur Cal.Junii, regni Hen-
rici IV anno decimo. 23. e. Miillis stalim mi-
raculis à Deo glorificatiir . 74. a. n. 644. a.
Vdo, ex Alemannorum prosapiâ oriundus,
paire Eberhardo Sueviœ Comité, maire verô
Ida, fundatoribus Monasterii Scafusii, post
interfectum Conradum, electione Cleri et po-
puli, Prœsul Trevir. constituitur. 23. e.
74. a. 194. d. 361. d. 644. b.
5. Theobaldus Pruvinensis, nobilis génère,
reclusus in Vincentia Venetiœurbe,obit. 142.
b. 293. a. 361 . c. 433. c. 477. e. n.
Iloiensis Ecclesia, prœsente Lieberto, Ca-
merac. Episc. consecratur à Theoduino Leod.
Episcopo. 361 . c.
Incendium Monasterii S. Amandi. 345. a.
Guida, Ecclesiœ S. Quintini Vermand. De-
canus et Custos, Bpllovac. Episcopus conse-
cratur à Gervasio, Remensi Archiep. 361. c
638. c.
Hugo, Vesontion. Archiep. moritur : eut
meurt, et est enterrée dans le cloître de Lire.
367. a.
Henri IV, Roi de Germanie, célèbre la fête
de Pâques à Utrech. 644. a. Il se lie d'amitié
avec Guillaume, Duc de Normandie. 92. b
Godefroi, Duc de Lorraine et de Toscane,
accompagné du Pape et des Cardinaux, arrive
vers le milieu du mois de Mai à Aquin ; il y reste
pendant dix-huit jours, toujours en guerre avec
les Normans : ceux-ci lui donnent de l'argent,
et il s'en retourne chez lui. 416. a. n.
Thierri, Evéque de Verdun, prend le châ-
teau de sainte Menehould ; il renverse celui de
Stonne ; il dompte Mon de Dun et Dudon de
Clairmont. 361 . c.
Thierri, Abbé de S. Hubert, obtient d'Al-
bert, Comte de Namur, et de sa femme Ide,
le Comté d'Anserome, pour être possédé à per-
pétuité par son Abbaye. 1 50. b.
Le Samedi saint 1 5 d'Avril, Eberhard, Archev.
de Trêves, meurt revêtu de ^es habits sacer-
dotaux. 23. d. 62. d. 194. c. 416. a. 644. a.
Annon, Archev. de Cologne, que l'Empe-
reur Henri, en mourant, avoit nommé Gouver-
neur du Royaume et tuteur de son fils Henri,
envoie son neveu Conrad à Trêves, pour pren-
dre po.ssession de l'Archevêché, dont i! lui avoit
fait donner l'investiture par le jeune Roi. 194. c.
Les habitants de Trêves excitent leur Comte
Thierri et les autres Seigneurs à venger l'insulte
qu'on leur faisoit. 194. c-d'
Henri IV, Roi de Germanie, envoie Conrad,
Doyen de l'Eglise de Cologne, pour prendre
possession de l'Archevêché de Trêves : mais
comme il n'avoit point été élu par les habitans,
Thierri, Comte de Trêves, le livre à quatre
soldats pour le faire mourir. 23. d. n. Ces bour-
reaux l'ayant précipité trois fois d'un rocher,
sans le blesser, le percent d'un coup d'épée.
74. a. n. 194. c-d. 361. c. 638. c. Thierri,
Evéque de Verdun, transporte son corps à
l'Abbaye de Tholey, où on l'enterre. 23. e.
74. a. n. 638. d. 644. a. Conrad, successeur
d'Eberhard, Archev. de Trêves, martyrisé.
416. a. Il souffre le premier de Juin, la dixième
année du règne de Henri. 23. e. Dès le moment
de sa mort. Dieu fait connoître par plusieurs
miracles, que Conrad jouissoit de la gloire. 74.
a. n. 644. a.
Conrad ayant été tué, le Clergé et le peuple
éhsent Udon ou Eude, Archev. de Trêves. Eude
étoit de famille Allemande, son père étoit
Eberhard, Comte de Souabe, et sa mère Ide,
tous deux Fondateurs du Monastère de Scha-
fouse. 23. e. 74. a. 194. d. 361 . d. 644. b.
Mort de S. Thibaud, d'une famille noble de
Provins, qui vivoit en reclus à Vicence, ville de
l'Etat de Venise. 142. b. 293. a. 361 . c. 433. c.
477. e. n.
Théoduin, Evéque de Liège, consacre l'E-
glise de Huy, en présence de Liebert, Evéque
de Cambrai. 361 . c.
Incendie du Monastère de S. Amand. 345. a.
Gui, Doyen de l'Eglise de S. Quentin en
Vermandois, consacré Evéque de Heauvais
par Gervais, Archevêque de Reims. 361. c.
638. c.
Mort de Hugue, Archev. de Besançon : le
CHRONOLOGIGUS.
Ixxix
Roi lui substitue un Chanoine de la même Egli-
se, élu par ses confrères. 24. o.
Benoît, frère du Comte Hoël, élu Abbé de
Keii perlé. 372. b.
Mort d'Albert, Abbé de S. Jacques de
Liegf: Etienne lui succède. 294. b.
Pierre fait .\bbé de Tournus, après la mort
de Guiraud. 112. c.
I.e premier de Février , il paroît un signe
dans le Soleil. Sur la fin du mêmi: mois , la
Lune paroît couleur de sang, et azurée. 287. b.
Il paroît une Comète. 24. a. 30. b. 50. a.
etc. C'étoit une Comète elTrayante , et cheve-
lue. 349. c. 11. 300. c. On la voit toute l'oc-
tave de Pâques. 165. b. 3C0. c. Elle paroît le 25
d'Avril, pendant près de cinq jours. 158. b.
213. b. 2G3. a. Pendant neuf jours. 377. e.
etc. La veille de S. Marc Evangel. pendant
douze jours. 198. a. 284. b. 28G. a. Au mois
d'.\vril, pendat)t près de 15 jours. 233. d.
372. b. 413. a. n. Le 24 d'Avril. 23. d. 62. d.
312. c. Pendant 30 jours. 23. (/. l'endanl 14
nuits. 62. d. Au mois de Mai, pendant 40 jours.
209. c. /(. Pendant trois mois. 162. b.
Van 1 067 de J. C.
Philippe!, Roi de France, étant parvenu à
Vâge d'adolescence , Baudouin V , Comte de
Flandre, lui rend son Royaume en très-bon état.
161 e. Philippe termine les différends qui s'é-
toient élevés entre les Moines de Fieury et un
certain Guy: Anne mère du Roi étoit présente,
et souscrivit le Diplôme. 564. d.
Baudouin V , Comte de Flandre , à qui
Henri I avoit confié l'administration du Royau-
me; après l'avoir gouverné pendant sept ans
avec prudence et avec équité, et l'avoir conservé
dans la paix, le remet entre les mains de Phi-
lippe. 169.0. n. Baudouin meurt comblé d'hon-
neurs. 109. e. n. 161. e. etc. Il meurt le 28 d'A-
vril. 345. a. Ou plutôt, le premier de Septem-
bre. 486. n. Il est enterré à l'Isle, dans l'Eglise
de S. Pierre. 142. b. 159. e.etc. Il laisse deux
fils Baudouin et Robert, et une fille nommée
Maihilde , mariée à Guillaume, Roi d'Angle-
terre. 169. a. n. Baudouin son fils lui succède
dans son Duché. 142. b. 159.e. 198. b.
Guerre entre Foulque Rechin, Comte d'An-
jou, et son frère Geofroi le jeune, surnommé le
Barbu , Comte de ïouraine. 385. a. Le premier
Dimanche de Carême 25 Février, le château de
Saumiir est livré à Foulque, lequel fait son frère
Geofroi prisonnier. 220. d. V oyez l'année sut v.
Raimond et Adalmode , Comtes de Barce-
lonne, achètent la ville et le comté de Carcas-
sonne, de Guillaume qui en fut le dernier Comte.
290. n.
Incendie du château de Vierzon, dans le
Berri. 433. b. n.
Rohert, Evêque de Chartres, fait la guerre
au château de Nogent. 433. b.
Guillaume, Roi d'Angleterre, met des gar-
nisons Françoises dans les châteaux d'Angle-
terre. 238. a. Il donne la garde et l'administra-
tion du Royaume à son frère Eude, Evêque de
Baïeux et à Guillaume , fils d'Osbern ; vers le
Cation i eus ejusdem Ecc.l, à fratribuseleclus, à
Rege subslituitur . 24. a.
Benedictus, [rater IJoeti Comilis, Abbas
Kemiierlef/. subslituitur. 372. b.
Mors Albcrti, Abb. S. Jacobi Uod. Sle-
plianus ejus succpssor. 294. b.
Dcfuncto Giraudo Trenorc. Abbali succedil
l'cirus. 112. c.
Cal. Febr. apparet sirjnum in Sole. Sub
finem ipsius moisis Luna videtur sanguinea et
cœrulea. 287. b.
Comela videlur. 24. a. 30. b. 50. a, 74. b.
154. c. 203. a. 21 5. a. 21 6 a. 220. c. 223. a.
291. d. 294. b. 344. b. Cometa lerribilis.
349. c. n. Ij)ngos crines dueetis. 360. c.
Totâoclavd Paschœ. \Gb. h. 360. c. Sep-
tinio Cal. Maii, ferè diebus quinque. 158. b.
213. b. 263. a. Per novem dies. 377. e.
382. c. 416. a. n. 433. a. 644. b. Vigiliâ
S. Marci Evangel. per duodecim rfî'es. 198. a.
284. b. 286 a. Mense Aprili, quindecim
fercdiebus. 233. d. 372. b. 413. a. n. Oc-
tavoCal. Maii. 23. d. 62. d. 312. c. Per
Iriginta dies. 23. d. Per noeles quatuor decim.
62. d. Mense Maio, per quadraginla dies.
209. en. Tribus men.sibus. 162. b.
Anno Chr. 1067.
Philippo I, Régi Franconim, adolescenli
regnum ex intégra restituilur à Balduino V,
Fland. Comité. 161. e. Monachorum Floriac.
adversùs quemdam Widonem querclas compo-
nit Philippus, prœsente Anna matre sua, et
subscribente. 564. d.
lialduinus V, Fland. Cornes, cui Ilenricus I
regni tutelam commiscrat ; quod per annossep-
tem sapienter et strenuè rexerat regnum Phi-
lippo jam adolescenti quietum remitlit. 169.
a. n . Honore plenus moritur. 1 09. e. n . 1 61 . e.
361. c. 372. b. 383. b. 498. n. IV Cal.
Maii. 345. a. Meliùs Cal.Septembris. 486. n.
Insulœ sepelitur in Ecclesia S. Peiri. 1 42. b.
159. e.345. a. 361. d. 383. b. Duos filios
relinquit Balduinum et Robertum , alque
fîliam Mat/iildem uxorem Angl. Régis Guil-
lelmi. 169. a. n. Balduinus filius ejus in Du-
catu succedil. 142. b. 159. e. 198. b.
Bellum iuter Fulconem Rechin, Corn.
Andeg.etGaufr.juniorem, cognom. Barbatum,
fratrem ejus, Com. Turon. 385. a. Caslrum
Salmur. V Cal. Martii Dominicâ prima qua-
drages. Iraditur Fulconi, qui fratrem siium
Gaufr. captivum tenet. 220. d. Vide an. seq.
Raimundus et Adalmodis, Barcinon. Co-
mités, Carcassonam et Carcasson. Comitatum
cmunl ab ultimo Comité Guillelmo. 290. n.
Apud Bituriges, castrum Virzionis incen-
ditur. 433. b. n.
Bellum agitur à Roberto Carnut. Prœsule
cum castra Novigento. 433. b.
Rex Angl. Guillel. custodes ex Gallis col-
locnt in castellis .Angl. 238. a. Regni cura
Odoni Bajoc. Episcopo fratri suoac Guillelmo
Osberni filio commisse, adveniente Quadra-
gesimdlS'ormanniam repetit. 3]'S. d. Martio
Ixxx
INDEX
même, in sinum palriœ redditur. 102. c.
238. b. Sentm adducit, quorum fidem sus-
piciebat ac polentiam, Archiprxsulem Sli-
gandum, Edganm Adelinum, Régis Edvardi
propinqmm, très Comités Edwinum, Mor-
cardum et Gmllevum. 102. b. Cadomensi
BasiliccB, suis impendiis ad titulum B. Ste-
phani n fundamentis extruclœ, diversa ad-
vehit donaria. 1 03. a. Pasc/ia célébrât ad Cœ-
nobiumS. Trinitatis Fiscan. 103. b. 238. c.
Intereral huic curiœ vitricus Régis Franc.
Philippi Rodu'.fus, prœpotens Cornes Medan-
tensis. 103. c. Dedicationi S. Mariœ super
Divamintercst, Calendis Maii. 238. d. Ec-
clesiam S. Mariœ apud Gemmeticum, se prœ-
sente, Calendis Juin dedicari jubel. 52. b.
108. e. 209. d. 238. d. Hanc complent de-
dicationem Mauritius, Rotomag. Archiep. Jo-
hannes, Abrincat. Ep. Goffredus, Constantin.
Hugo, Lexov et Balduinus, Ebroic. 52. b.
Vtilia populo edicta promulgal. 238. d.
Leges pistas et optimos judices per Provincias
Neustriœ constituit. 240. a. Uyeme immi-
nente, redit Angliam ; Militibus suis terram
dividit. 209. à. Anglisnimium tributum im
ponit. 313. d. In loco pugnœ Abbatiam no-
hilem , quam Bellum vocal , in honore
S. Trinit. et S. Martini construit, in qua
Monachos slaluit, et Ordinem Majoris Mo-
nasterii. 52, b. 168. e.
Githa Comilissa, mater Haraldi Régis
Angliœ, ac soror Suani, Danorum Régis,
cum multis Flandriam petit. 313. d-e.
Vide an. 10C9.
Theodericus, Comes Trevir. ob scelus in-
terfecti Conradi Trevir. Archiep. pœnitentiam
agens, Jerosolymam pergit, et in percgrina-
tione rnoritvr. 74. a. Ab Imperatore exilio
damnatus, Jerosolymam petit. Quid de eo et
ejus ilineris comitibus acium fuerit, ignora tur.
74. n. 638. d.
Concilium apud Pic tav. habelur. 287. b.
Elevatio S. Macharii. 361 . d.
Fundatio Abbaliœ S. Quintini Bellovac.
165. n,
Hugo, Corn. Mellenti, Cellam SS. Cosmœ et
Damianiprope Mellentumfundat. 433. b.
Conventa habita inter Gacelinum Advo-
catum , et Odonem Decamim , Rodulfum
Prcepositum aliosque B. Mariœ Paris. Cano-
nicos de villa Viriacus dicta. 433. b.
Gervasius deCastro-Ledi, Reniensis Archiep.
quarto Juin moritur. 281. n. 291. d. 361.
d. n. 444. n.
Maurilius, Rotom. Archiep. cum Suffraga-
neis Episcopis, EcclesiamS. Mariœ Gemetic.de-
dicat. 70. e. 238. d. Paulôpôst obit, VId. Aug.
52. b. 70. e. 1 68. e. 238. d. 363. d. 379. c.
387. a. Sepelilurin Episcopali Ecclesia, quam
ante 5 annos dedicaverat. 238. d. Joannes,
Abrinc. Episc. filius Rodulfi Comitis, rogatu
Alexandri Papœ, concedente JSorman. Prin-
cipe et Angl. Rege Guillelmo, Rotomag. Ca-
thedram adipiscitur. 52. c. 169. a. 363. d.
379. c. 387. a.
Carême, il retourne en Normandie. 313. d. Il
rentre dans sa Patrie au mois de Mars. 102. c.
238. b. Il emmené avec lui ceux dont il soup-
çonnoit la fidélité et dont il craignoit la puissan-
ce, l'Arcbev. Stigand , Edgar Adelin , parent
du Roi Edouard, trois Comtes, Edwin, Mor-
card et Gualleve. 102.6. Il apporte des présens
pour l'Eglise de Caen, qu'il avoit fondée en
l'honneur de S.Etienne. 103. a. Il célèbre la
fête de Pâques à Fécamp, dans le Monast. de la
Ste Trinité. 103. b. 238. c. Raoul très-puissant
Comte de Mantes, beau-pere du Roi Philippe,
étoit à cette Cour. 103. c. Le premier de Mai,
Guillaume assiste à la Dédicace de Ste Marie sur
Dive. 238. d. Le premier de Juillet, il fait dédier
en sa présence l'Eglise de Ste Marie à Jumiége.
52.6. 168. e. 209. d. 238. d. Cette cérémonie
se fait par Maurile, Archev. de Rouen, et par
les Evêques Jean d'Avranches, Geofroi de
Coutance, Hugue de Lisieux et Raudouin d'E-
vreux. 52. b. Le Roi Guill. donne des Edits
avantageux pour le peuple. 238. d. Il fait des
Loix équitables, et nomme de très-bons Juges
dans toutes les parties de la Normandie. 240. a.
Aux approches de l'hiver, il repasse en Angle-
terre; il distribue des terres à ses soldats. 209. d.
Il impose sur les Anglois des tributs très-consi-
dérables. 313. d. Daris le lieu où il avoit vaincu
Harald, il fonde en l'honneur de la Ste Trinité
et de S. Martin, une célèbre Abbaye , qu'il
nomme Bataille, il y met des Mouies et la Rè-
gle de Marmoutier. 52. b. 168. c.
La Comtesse Githe , mère d'Harald , Roi
d'Angl. et sœur de Suain ou Suénon, Roi de
Dannem. passe en Flandre avec plusieurs per-
sonnes. 3l3. d-e. Voyez Van 1069.
Thierri , Comte de Trêves , fait pénitence
d'avoir contribué à la mort de Conrad, Archev,
de cette ville ; il part pour Jérusalem , et meurt
dans le voyage. 74. a. Il est exilé par l'Empe-
reur, et il va à Jérusalem. On ne sçait ce qu'il
est devenu, ainsi que ses compagnons de voyage.
74. n. 638. d.
Concile célébré à Poitiers. 287. b.
Elévation de S. Machaire. 361. d.
Fondation de l'Abbaye de S. Quentin à
Beauvais. 165. n.
Hugue , Comte de Meulant , fonde près de
sa ville, le Prieuré de S. Côme et S. Damien.
433. b.
Traité touchant la terre de Viry, passé entre
l'Avoué Gacelin, et les Chanoines de N. D.de
Paris , représentés par le Doyen Eude et le
Prévôt Raoul. 433. b.
Gervais du Château-du-Loir, Archev. de
Rheims, meurt le 4 de Juillet. 281. n. 291. d.
361. d.n. MU.n.
Maurille, Archev. de Rouen , accompagné
de ses Suffragans, dédie l'Eglise de Ste Marie
de Jumiége. 70. e. 238. t/. Il meurt peu après,
c'est-à-dire le 9 du mois d'Août. 52. b. 70, e. etc.
Il est enseveli dans l'Eglise Cathédrale, qu'il avoit
dédiée cinq ans auparavant. 238. d. Jean, Evêq.
d'Avranches, est fait Archev. de Rouen, à la
prière du Pape Alexandre , et du consentement
de Guillaume, Duc de Norm. et Roi d'Angle-
terre. 52. c. 169. a. 363. d. 379. c. 387. a.
Robert,
CHRONOLOGIGUS.
Ixxxj
Robert , premier Abbé et Fondateur de la
Chaise-Dieu, désigne Durand pour son succes-
seur, et meurt le 24 d'Avril. 147. c. 217. d.
Mort d'Adèle , tante de Conan , Duc de
Bretagne , et Abbesse de S. George à Rennes.
433. a.
Pierre , nommé l'Ignée , Moine de Vallom-
breuse, après le S. Sacrifice delà Messe, revêtu
des habits Sacerdotaux, à l'exception de la cha-
suble, passe au milieu du feu, sans en éprouver
le moindre effet. 221 . n.
Hiver horrible depuis la fête de S. Brice jus-
qu'à celle de S. Grégoire. 291. d. C'esl-à-dire
depuis /e 13 de Novembre jusqu'au \2 de Mars.
L'an 1068 de J. C.
Geofroi le jeune , surnommé le Barbu ,
Comte de Touraine , est pris dans un combat
par Foulque son frère , qui le dépouille du
Comté de Tours, et le met en prison. 30. c.
272. n. 273. a. 287^ b. 413. a. Le 4 d'Avril
Geofroi est livré avec la ville d'Angers à Foul-
que son frère; les traîtres sout tués. 30. c. 273.
b. n. 287. a. 349. c. Geofroi dePrully, Rai-
naud de Chàteau-Gontier et Giraud de Mon-
treuil , auteurs de la trahison , sont mis à mort.
30. c. 413. a. Geofroi de Prully, inventeur des
Tournois, père de Geofroi, Comte de Vendôme,
est tué à Angers. 169. d. n. 273. b. n.
Gui-Geofroi , ou Guill. "VIII , Comte de
Poitou, répudie sa femme Matéode, et épouse
Aldéarde, fille de Robert, Duc de Bourgogne,
et nièce de Henri , Roi de France. 220. e.
221 . 0.
Raimond Bérenger, Comte de Barcelonne ,
assemble ses Barons dans le Palais de Barcelonne,
en présence de Hugue , Cardinal et Légat du
Pape; il établit des Loix et des Coutumes , de
l'avis et avec le Conseil de l'assemblée. Il or-
donne que tous ses Comtés soient gouvernés par
les Loix du Comté de Barcelonne. 290. c.
Mort de Raimond Guifroi , Comte de Cer-
dagne ; Guill. Raimond son fils lui succède.
291 . b.
Henri IV, Roi de Germanie, épouse Berte,
fille d'Otton, Marquis d'Italie; les noces se font à
Tribur. 24. a.62. rf. 263.a-6. 361 .d. 41 6.a.433.c.
Il commence à abandonner toutes les Provinces
de l'Empire, pour se réduire à la Saxe ; il méprise
les Princes; il s'occupe plus de la chasse, du
jeu , et d'autres espèces d'amusemens , que de
rendre justice; il donne les filles de condition en
mariage aux gens nés dans l'obscurité; il s'attire
de tous côtés des ennemis , qui attentent à sa
vie et à sa Couronne. 433. c. Les Princes d'Al-
lemagne prennent des mesures pour détrôner
Henri. 24. a.
Guillaume , Roi d'Angleterre , envoie des
Ambassadeurs de distinction en Normandie,
pour amener Mathilde son épouse en Angle-
terre : elle part sur le champ avec grand nombre
d'hommes et de femmes de qualité. Adeirede,
Archev. d'York, qui avoit couronné Guillaume,
associe Mathilde à la Couronne, et la consacre
le jour de la Pentecôte, la seconde année du
règne de Guillaume. 240. c. 313. e. Avant la
jfin de l'année, Mathilde accouche d'un fils nom-
Tome XI,
Robertus, primus Abbas et Fundalor Casœ-
Dei, VIII Cal. Mail obit, sucessorcm desi-
gnans Durandum. 1 47 c. 21 7. d.
Adela, ConaniBritan. Ducis amita, Abba-
tissa S. Georgii apud Rlicdonas, obit. 433. a.
Petrus, Igneus vocatus, Monachus Vallis-
Vmbrosœ, post Missœ sacrificium, sacris ves-
tibus indulus , casulâ solum depositâ , ])er
ignem illœsus transit. 221. n.
Ilyems horrida à festo S. Briccii, usquead
festum S. Gregorii. 291. d. Id est, à 13
mensis Novembr. ad 1 2 Martii.
Anno Chr. 1068.
Gaufridus junior , cognom. Barbatus ,
Com. Turon. à Fulcone fratre suo captus in
prœlio, Comitatu Turonico spolialur, et in
vincula conjicitur. 30. c. 272. n. 273. a.
287. b. 413. a. Gaufridus Fulcotii fratri suo
pridie Non. Aprilis traditur cum civitate
Andegav. Prodiiores perimuntur. 30. c. 273.
b. n. 287. a. 349. c. Autores traditionis,
Gaufridus de Prulliaco, Rainoldusde Castro-
Gunlerii, Geraldus de Monasleriolo perimun-
tur. 30. c. 413. a. Gaufridus de Prulliaco ,
qui Torneamenta invenil, pater Gaufridi Co-
mitis Vindocinensis , apud Andegavum occi-
ditur. 169. d. n. 273. b. n.
Guido-Gaufr. seu Guillel. VIII , Com.
Pictav. relictâ uœore sua Mateodâ, Aldear-
dim ducit filiam Roberti, Ducis Burgundiœ,
et neptem Ilenrici, Franc. Régis. 220. e.
221 . a.
Raimundus Berengarii, Cornes Barchinon.
intrà Palatium Barchin. coram Ilugone Car-
dinali et Legato Romano, jura et usus insti-
tuit, consilio et assensu suorum Magnatum.
Mandat ut imperio Comitatus Barchinon.
omnes Comitatus regantur. 290. c.
Raimundus Guifredi , Cornes Cerritaniœ,
obit; succedit (îliusejus Guillelmus Raimundi.
291. b.
Rex Germ. Henricus IV, Bertam Ottonis
Italiœ Marchionis filiam accipiens uxorem,
nuptias célébrât apud Triburias. 24. a. 62. d.
263. a-b. 361. d. 416. a. 433. c. Exomni
Imperio Romano Saxoniam solam cœpit in-
colere; Principes despicit, venatui, lusibus,
et aliis ejusmodi exercitiis plus dat operam,
quàm justitiis faciendis; filias iUustrium qui-
buslibet obscure nalis conjungit; quamplurimi
ipsi succrescunt tam vitœ quàm regni insidia-
tores. 433. c. Gcrmaniœ Principes Ilenricum
regno privare moliuntur. 24. a.
Guillelmus, Angl. Rex, Legatos honora-
biles in Neustriam dirigit , qui Mathildem
conjugem suam ad se in Angliam adducant:
illa protinùs cum ingenti virorum et nobilium
feminarum transfretat. Adelredus, Eborac.
Metropolitanus , qui maritum inunxeral ,
Mathildem ad consortium regii honoris , die
Pentecosles , anno II regni Guillelmi conse-
cmt. 240. c. 313. e. Mathildis, antequàm
annus pcrficiatur, fiUum parti Henricum,
X
hxxij
INDEX
quem pater totius terrœ suce in Anglia here-
dem constituit. 240. c. 284. c. Eduinus Co-
rnes, propler sibi negalam Guillclmi Régis
filiam, cum fralre suo ad rebeUionem incita-
tur. Contra ettm caste lia Rex erigit. 240. d.
Mulieres qnœdam Normannicœ crebris nunciis
à viris suis flagilant ut cita rcoertanlur , et
nisi reditum maturenl , alios sibi conjuges
procurar/' minantur. 2M. d. Hugo de Gren-
temaisnilio, Unfridus de Telliolo, aliique
mulli, ne progeniei suœ perennis maculœ no-
tam et infamiam génèrent, Regem deserunt,
et in Neustriam rêver tuntur. 241 . a.
Francis et Scotlis Angliam infeslantibus,
Angli famé conmmuntur: eorum viulti car-
nibus humants vescuntur. 165. b. Sigehertus
haec refert ad an. 1070. Vide pag.lU.b.
Verùm lril)us annis Angliam famés afflixil.
Normanni totam Campaniam et Calabriam
armis subigunt; in Sicilia multas urbes et
oppida oblinent. 228. a. Hoc anno et duobus
sequentibus Angliam vastant. 313. e.
Même Februario, Gervinus, Ab. S. Ri-
charii, in Angliam iter faciurus, in maris in-
gressu, nomine Guizant, navem conscendit
cum plurinia multitadine Abbalum, Monac.
Militum etNegotialorum. 133. c-d.
Ecclesiœ S. Huberti Andagin. dona collala
lîim ùManasseRcm. Archiep. thm ab Arnulfo,
Comité Chiniacensi. 150. a. 194. d.
Balduinus, Epis. i\oviom. et Tornac. obit.
345. a. VivebaL adliuc anno 1070, juxta
Chartam pro S. Amando. Vide Mabill.
Annal. Bened. T. V, pag. 28.
Ecclesia S. Saviniani et Sociorum ejus
cœpit renov art. Eorum sepulc/ira inveniuntur.
Opus illud incipit et perficit Major Abbatiœ
S. Pétri Vivi Senon. Balduinus nomine, et
uxor ejus Petronilla. 198. b-c.
Hugo, nepos Aimer ici, Abbatis S. Maxen-
tii, tune Abbas erat S. Leodegarii super Se-
verim amnem, propè Niortum. 220. e. n.
Aimericus, Abb. S. Maxentii , obit ; cui
parvo temporesuccedit Archimbaudus. 220. e.
Annus ille totus pluvialis. 24. a. Aquarum
inundalio. 416. a. Magna et inaudita vini et
pomisterilitas. 416. a.
Anno Chr. 1069.
Rodulfus, Com. Valesii et Ambian. Annœ
Reginœ conjux , rogante Guidone Episcopo,
potestatem relaxât quam Vicecomites in terris
fratrum S. Mariœ Ambian. exercebant : conce-
dit iisdem Canonicis quidquid ad Conteiense
castellum ipse vel sui Milites possidebant.
Anna mater Philippi Régis, uxor Rodulfi
huic Chartœ consentit et subscribit.h^d.d. n.
Non ergo Rodulfus anno 1066 obiit; nec
Anna eodem anno ad suos reversa est. De
his agemus in alio Volumine, Vide ad an.
1 074.
mé Henri , que son père fait son héritier à la
couronne d'Angleterre. 240. c. 284. c. Le Comte
Eduin , à qui le Roi Guillaume avoit refusé sa
fille, en prend occasion de se révolter avec son
frère. Le Roi bâtit des forteresses contre lui. 240.
d. Quelques femmes de Normandie, envoient de
fréquens messages à leurs maris, pour les enga-
ger à revenir promptement ; elles les menacent
d'en prendre d'autres, s'ils ne se pressent de re-
tourner. 240. d. HuguedeGrentemaisnil, Unfroi
du Tilleul, avec plusieurs autres, abandonnent
le Roi, et repassent en Normandie, crainte d'oc-
casionner dans leurs descendans une note per-
pétuelle d'infamie. 241. o.
Les François et les Ecossois ravagent l'An-
gleterre; les Anglois périssent de faim : plusieurs
d'entr'eux mangent de la chair humaine. 165. b.
Sigebert rapporte ces calamités à r année 1070.
Voyez p. 74. b. Au reste celte famine affligea l'An-
gleterre pendant trois ans.
Les Normans soumettent par les armes toute
la Campanie et la Calabre ; ils s'emparent de
plusieurs villes et châteaux dans la Sicile. 228. a.
Cette année et les deux suivantes, ils dévastent
l'Angleterre. 313. e.
Au mois de Février , Gervin , Abbé de saint
Riquier, s'embarque au port de Witzan , pour
passer en Angleterre avec grand nombre d'Ab-
bés, de Moines, de Chevaliers et de Marchands.
133. c-rf.
Donations faites à l'Eglise de S. Hubert d'An-
chin , par Manassès, Archev. de Reims , et par
Arnoul, Comte de Chiny. 150. a. 194. d.
Mort de Baudouin , Evéque de Noyon et de
Tournay. 345. a. Ilvivoit encore en 1070, selon
une Charte donnée en faveur de S. Amand. Voyez
Mabill. Annal. Bened. T. V. pag. 28.
On commence à rebâtir l'Eglise de S. Savi-
nien et de ses Compagnons. On trouve leurs
tombeaux. Baudouin, Maire ou Mayeur de l'Ab-
baye de S. Pierre le Vif de Sens , et sa femme
Pétronille commencent cet ouvrage, et le con-
duisent à sa perfection. 198. b-c.
Hugue, neveu d'Aimeri, Abbé de S. Maixent,
gouverne l'Abbaye de S. Léger sur la rivière de
Sevré, près de Niort. 220. e. n.
Mort d'Aimeri, Abbé de S. Maixent ; peu de
tems après Archambaud lui succède. 220. e.
Toute cette année est pluvieuse. 24. a. Dé-
bordement des rivières. 416. a. Grande stérilité
de vin et de fruits; on n'avoit pas entendu parler
d'une disette si considérable. 416. a.
L'an 1 069 (/e/. C
Raoul , Comte de Valois et d'Amiens , mari
de la Reine Anne, sollicité par l'Evéque Gui,
remet aux Chanoines de sainte Marie d'Amiens
les droits et la juridiction que les Vicomtes
exerçoient dans leurs terres : Il donne aux
mêmes Chanoines tout ce que lui ou ses Cheva-
liers possédoient au château de Conty. Anne ,
mère du Roi Philippe , et femme de Raoul ,
donne son consentement à cette Charte , et la
signe. 433. d. n. Il est donc certain que Raoul
n'est pas mort en 1066, et que la Reine Anne n'est
pas retournée cette même année dans son pays.
Nous éclaircirons ces faits dans un autre Volume.
Voyez à l'année 1 074.
CHRONOLOGÏCUS.
Ixxxiij
Gui-Geofroi, ou (iuill. VIII, Comte de Poitou,
brûle, le27deJuin, le château de Saumuravec les
Eglises de S. Florent, de saint Jean-Bap. et de
l'Apôtre S. Pierre : tout le Fauxbourg est réduit
en cendres. 220. d. Il prend le château de Luçon,
brûle le Monastère de sainte Marie, et fait périr
quantité d'hommes et de femmes. 221. a.
Artaud, Comte de Forez, fils du Comte Giraud,
confirme une donation faite à l'Eglise de Savigny
par un Chevalier nommé Faucon. 200. n.
Henri, Roi de Germanie, déclare publiquement
qu'il ne peut pas vivre avec Berte son épouse.
62. d. Les peuples de la Souabe font un traité
d'alliance avec ceux de la Saxe contre le Roi qui
cherchoit à les écraser : les Saxons rompent l'al-
Hance. 434. a. Presque tous les Princes du
RoyaumeTeutonique se font part de leur mécon-
tentement ; mais personne n'ose le marquer
ouvertement, tant le Roi leur imposoit de crainte.
434. b.
Godefroi, Duc de Lorraine, mari de Mathilde,
veuve de Boniface, Marquis d'Italie, meurt la
veille de Noël. 24. a. 434. b. 453. n. On l'enterre
à Verdun. Son fils Godefroi, jeune homme doué
de grandes qualités, mais qui étoit bossu, lui
succède. 62. e. n. On croit que Béatrix, fille de
Mathilde et de Boniface, Marquis d'Jlalie, épousa
cette année Godefroi le Bossu. 453. n. Voyez
l'an. smv.
Guill. Roi d'Angl. donne le Comté de Dur-
ham à Robert de Cumes. 241 . b. Le Roi occupé
de tous côtés des embarras de la guerre, renvoie
Mathilde sa femme en Normandie, pour veiller à
la conservation de cette Province. 241 . b.
Robert, fils de Richard, Gouverneur du châ-
teau d'Yorc, est tuè avec plusieurs autres. Guill.
Malet, Commandant du même château, mande
au Roi qu'il l'abandonnera, s'il ne se presse de
lui envoyer du secours. Le Roi bâtit un second
Fort, qu'il confie à la garde du Comte Guill. fils
d'Osbern. 241, i. Brienne, fils d'Eude, Comte
de la petite Bretagne, et Guill. de Gualde vont
au-devant desirlandois, qu'ils défont dans deux
actions, auprès d'Excester. 241. c. Le Roi Guill.
ordonne aux Comtes Guill. et Brienne d'aller au
secours de la garnison d'Excester ; les deux Gé-
néraux rencontrent les habitans delà Cornouaille,
qui fuyoient ; ils en font un grand carnage, et
punissent airtsi leur témérité. 241 . d. Le Roi part
de Lincoln, où il laisse les Comtes Robert de
Mortain et Robert d'Eu, pour arrêter les excur-
sions des Danois. 241 . d. Les Danois et ceux de
Northimibcrlant, se retirent, après avoir tué
plus de trois mille Normans. 313. e.
Les Angevins, les Bretons et les Manseaux,
excédés de services au-dessus de leurs forces, de-
mandent absolument leur congé au Roi Guil-
laume. 241 . d.
L'épouse du Comte Goduin, Gise mère du
Roi Harald, craignant le Roi Guillaume, passe
en France avec de grandes richesses, pour ne
plus retourner en Angleterre. 241. c. Voyez d
/'an. 1067. .
Cette année et la suivante, la famine devient
si considérable dans presque toute l'Angleterre,
que les hommes sont forcés de manger de la
GuidO'Gaiifr. seu Guill. VIII, Com.
Pictav. casIrumSalmur. V Cal.Juliicomburit
cum Ecclesiis S. Florentii , S. Joan. Uapt. et
S. Pclri Apost. nihil penilîis de loto suburbio
remanel. 220. d. Capto Lucionensi caslro,
Monast. S. M. Virg. incendil; mullosque ho-
mmes etfeminas in eo extinguit. 221 . a.
Artaldus, Cornes Foresii, filius Giraldi Co-
milis, donalionem Ecclesiœ Saviniac. à Ful-
vone Milite faclam confirmât. 200. n.
Rex Germ. Ilrnricus ad publicum referl
sibi cum uxore sua Bertanon convenire. 62. d.
Siievorum gens fœdus cum Saxonibus init
contra Regem , qui eos volebat opprimcre:
Saxones fœdus non servant. 434. a. Teuto-
nici regni omnes fere Principes ad inuicem
querimoniam faciunt, sed fateri nullus audet,
tanto liexerat omnibus terrori. 434. b.
Godefridus, Dux Lolhar. conjux Mathildis,
viduce Donifacii Mardi. Italiœ, moritur vi-
giliâ iSaiiv. Dom. 24. a. 434. b. 453. n.
Virduni sepelitur. Succedilin Ducatu prœstan-
tis animi adolescens, sed gibbosus, filius ejus
Godefridus. 62. e.n. lieatrix, filia Mathildis
et Bonifacii March. Italiœ, hoc anno credilur
GodefridoGibboso desponsata. U53. n. Vide
an. seq.
Rex Angl. Guill. Dunelmensem Comita-
tumRoberlode Cuminis tradit. 241. b. Bel-
licis turbinibus undique occupaius, conjugem
Mathildem remitlit in Normanniam, ut sta-
tum Provinciœ servetincolumem. 2i1 . b.
Roberlus, Richardi filius, Eboracensis prœ-
sidii custos, cum multis percmptus . Willelmus
Maletus, Prœses castri Eborac. se defeclurum
Régi denuntiat, nisi maiurum fessis conférât
auxilium. Rex alterum ibi prœsidium condit,
quod Guill. Comiti, filio Osbcrni, tradit custo-
diendum. 241. b. Briennus, filius Eudonis
Brilan. Minoris Comitis, et Guill. Gualdi,
cum armis prope Exonium obvii fiunt Uibcr-
nis, quos duobus uno die conflictibus delent.
Ik^ . c. Rex Guill. laborantibus Exoniœ de-
fensoribus subvenire prœcipit Guillelmum et
Briennum Comités, qui fugienlibus Cornual-
lis occurrentes, eorum temeritatem cœdegrandi
puniunt. 241 . d. Rex à Lindisse révérions,
relinquit ibi germanum suum Robertum, Mo-
ritoliensem Comitem , et Robertum , Com.
Aucensem, qui Danorum excursionesarceant.
241. d. Normannorum tribus millibus et am-
pliùs trucidatis, Dani et Northimbri abeunt.
313. e.
Andegavi, Britones et Cenomani servitiis
intolerabilibus gravali, perlinaciter à Rege
Guillelmo mi ssionem pelant. 241 . d.
Gisa, Goduini Com. uxor, et mater Ha-
raldi Régis , timoré Régis Guillelmi , cum
ingenti gaza, in Galliam , non redilura ,
transmeat. 241 . c. Vide ad an. 1067.
Anno prœsenti et subsequenti, per totam
ferè Angliam famés adeà prœvalet, ut hunia-
nas, equinas, caninas atque câlinas carnes,
Ixxxiv
INDEX
et quidquid mus abhorret, inediâ cogente,
homincs comedanl. 314. a.
Hildefonsus, Uispan. Rex, uxoreni ducit
fUianiGuidonis-Gaufr. Corn. Pict. et Àquita-
niœ Ducis : cxinde causa oritur et contentio
de Lege Romana, quam volebat Reo) intro-
dticere in Uispamam, et mulare Tolelanam.
Pugna fit super hoc inler duos Mitites, fal-
sitate vincitur Miles ex parte Francorum.
221. a.
Synodus habita Redonis. 434. a. 435. a.
Guido, Betlovac. Episc. IV Nonas Oc ob.
Ecclesiam in honore S. Quintini dedicat. 434.
b. n.
Monaslerium-novum Pictavis incœplum
jussu GuidoniS'Gofr. Comitis. 221 . a. Cœno-
bium pariler S. Vincentii, quod Niolium vo-
catur ; et Canonicorum Monast. S. Severini
in nemore Argenti'. 221 . a.
Udo, Tulli Episc. obit ; cui Cancellarius
Pibo succedit. Adalbero, Canonicus Melensis,
pro Pibone Cancellarius subsliluitur. 62. d.
69. n.
Cœnob. S. Mariœ de Karitale, à Giraudo
Monacho inchoatum. 221 . a. Vide ad annum
1056.
Jlyems magna et aspera. 416. a. Maxima
vinearum omniumque sylvestrium arborum
sterilitas. 62. d.
Anno Chr. 1070.
Hardengius, Comitissa in Britannia, obit.
372. b.
Balduinus VI, Cornes Flandrensis, cogno-
mine Montensis, obit mense Julio, MCalend,
Aug. et sepelitur inBasilicâ Monast. llasnon.
quam restauraverat, et in quam Monachos
Canonicorum loco restituerai . Reliquit duos
ex Richilde filios; Arnulfo Ftandriam, Bal-
duino Ilannoniam testamento assignat, tutelâ
Arnulfi Roberlo Frisio commissa. 109. n.
142. b. 169. n. 345. a. 362. d. 383. e.
416. b. Filius Baldewini, Flandriœ Consulis,
Ernulfus palri suo defuncto succedit. 209. d.
Wiboldus, Prœpositus Lietberti Episcopi
Cameracensis, ab Ilugone Castellano Camera-
censi in camerâ Episcopi interemitur. Ipse
Lietbertus in leclo jacens, cum camisiâ tan-
tîim ab eodem Ilugone capitur, et ad Oiseium
nudtis asportatus, in custodiâ clausus retine-
tur : hâc famâ excitati Armilfus, Cornes
Fland. et mater ejus Richildis, sumptis mili-
tibus suis, continua ambo ad Oiseiumveniunl,
et Episcopum Cameracumreducunt. Lietbertus,
perfecto odio in Hugonem incitatus, eum in-
sequi non cessât, donec destructo Oiseii muni-
cipio, Hugonem pellat à Cameracensibus fini-
bus. 128. d.
Francia Orientalis civili laborat discordid.
24. a. Gerardus II de Alsatiâ, Dux Mosella-
norum obit: succedit filius ejus Theodericus.
62. n. 1 65. b. 362. b. A Gerardo, Lotharingiœ
domus originem ducit: filius erat Adalberti,
Alsaciœ Comitis ; Adalbertus erat frater
Gerardi I Comitis , Gerardus verà filius
chair humaine, du cheval, du chien, et tout ce
qui fait horreur dans l'usage ordinaire. 314. o.
Ilildéfonse, Roi d'Espagne, épouse la fille de
Gui-Geofroi, Duc d'Aquitaine et Comte de
Poitou : ce mariage donne occasion à de grandes
disputes sur les Loix Romaines, que le Roi veut
introduire en Espagne, à la place des Loix de
Tolède. Un combat ordonné entre deux Cheva-
liers, termine la difficulté ; le Chevalier Fran-
çois est vaincu ; et on n'admet point les Loix
Romaines. 221 . a.
Synode de Rennes. 434. a. 435. a.
Le 4 d'Octobre, Gui, Evêque de Beauvais,
dédie l'Eglise de S. Quentin. 434. b. n.
Gui-Geofroi, Comte de Poitou, fonde l'Ab-
baye de Montier-neuf à Poitiers. 221. a. Deux
autres Monastères commencent dans le même
tems, celui de S. Vincent, qu'on appelle Nio-
le, et celui des Chanoines de S. Severin dans la
forêt d'Argent. 221 . a.
Mort d'L'de, Evéque de Toul; le Chancelier
Pibon lui succède. Adalbéron, Chanoine de
Mets, est fait Chancelier à la place de Pibon,
62. d. 69. n.
Le Monastère de sainte Marie de la Charité,
commencé par le Moine Giraud. 221 . a. Voyez
à fan 1056.
Hiver long et rude. 416. a. Grande disette de
vin et de fruits sauvages. 62. d.
Van iOlOdeJ. C.
Mort d'Hardengie , Comtesse en Bretagne.
372. b.
Baudouin VI, dit de Mons, Comte de Flan-
dre, meurt le 1 6 de Juillet, et est enterré dans
l'Eglise de l'Abbaye d'Hasnon, qu'il avoit re-
bâtie, et où il avoit rétabli des Moines à la place
des Chanoines. Il avoit eu deux fils de Richilde,
il dispose par son testament de la Flandre en
faveur d'Arnoul, dont il confie la tutelle à
Robert le Frison, et donne le Comté de Hai-
nault à Baudouin. 109. n. 142. b. 169. n. 345.
a. 362. d. 383. e. 416. b. Arnoul, fils de Bau-
douin, Comte de Flandre, succède à son Père
après sa mort. 209. d.
Hugues, Châtelain de Cambrai, assassine Wi-
bold, Prévôt de l'Evêque Lietbert, dans la
chambre même de Lielbert : il se saisit de celui-
ci, qu'il trouve en chemise dans son lit, l'enlevé
sans lui donner le tems de s'habiller, et l'emmena
à Oisy, où il le tient renfermé dans une prison.
Arnoul, Comte de Flandre, et sa mère Richilde;
ayant appris cette nouvelle, viennent à Oisy
avec des troupes, délivrent Lietbert et le ra-
mènent à Cambrai. L'Evêque, plus animé que
jamais contre le Châtelain Hugues, lui fait la
guerre sans lui donner de relâche, détruit le
château d'Oisv, et le chasse du territoire de
Cambrai, 1 28" d.
Troubles et guerre civile dans la France
Orientale. 24. a. Mort de Gérard II d'Alsace,
Duc de la Lorraine Mosellanique : son fils
Thierri lui succède. 62. n. 165, b. 362. b. Ce
Gérard est la tige de la Maison de Lorraine :
il étoit fils d'Adalbert, Comte d'Alsace, le-
quel étoit frère du Comte Gérard I, fils d'E-
CHRONOLOGICUS.
Ixxxv
vrard, Comte d'Alsace, et d'Eve sœur de l'Impé-
ratrice Chunégonde, et tille de Sigefroi , Comte
de Luxembourg. 62. n.
Godefroi le Bossu, fds de Godefroi le Barbu,
épouse Mathilde, fille de Béatrice : il acquiert ,
par ce mariage, de grands droits sur la Toscane.
151 . n. Voyez l\in. précéd.
Godefroi le Barbu ou l'Ancien , Duc de
Lorraine , tombe malade en Italie , et se fait
ramènera Bouillon. N'espérant plus vivre long-
tems, il envoyé chercher l'Abbé Thierri : Il se
fait apporter son épée , la met entre les mains
de son fils Godefroi, et lui recommande, d'un
ton de gémissement et de pénitence, de la don-
ner à l'Abbé comme un témoignage de son
renoncement à la profession des armes. Peu
après il se fait porter à l'Eglise de S. Pierre
au-delà du Pont , où il est suivi de l'Abbé
Thierri, de son fils Godefroi et des principaux
Seigneurs : là il déclare que le Pape Alexandre
l'avoit séparé de la Marquise Béatrice sa femme,
à condition qu'ils fonderoient, à frais communs,
une Abbaye de Beligieux. L'Abbé Thierri le
fait conduire à Verdun , où il avoit choisi sa
sépulture pour expier l'incendie de cette ville ,
dont il avoit été l'auteur dans le tems qu'il s'é-
toil révolté contre l'Empereur. Environ un mois
après il meurt le 21 Décembre. 151. a-b. c. n.
La veille de Noël 1009. 24. a. Le jour de Noël
1070 , c'est-à-dire en 10G9. 416. a. n. En 1069
sans désignation du jour. 413. c. 434. b. 453.
n. En 1070 sans fixer la date. 62. e. n. 165. b.
203. a. 206. n. 216. c. 294. b. 362. rf. Il
s'étoit rendu célèbre dans presque toute la terre
par l'éclat de ses grandes actions. 216. c. Il est
enterré à Verdun. 62. e. n. 165. b. 216. c. 362.
d. 413. c. Son fils Godefroi, autrement Gozelon,
lui succède, jeune Seigneur doué d'une grande
ame, mais d'une petite taille et bossu. 62. n.
203. a. 216. c. 294. b. 362. d. 413. c. 416. a.
n. Voyez Van. précéd.
Les Ecossois et les François ravagent l'An-
gleterre, les Anglois sont réduits, par l'excès de
la famine, à manger de la chair humaine. 74. b.
Guillaume , Roi d'Angleterre , soumet les Re-
belles par la force des armes. 36. a. Pour affer-
mir son autorité dans un Royaume nouvellement
conquis, il ôte à beaucoup de Seigneurs Anglois
leurs Fiefs et leurs dignités , pour en revêtir
des Normans. Celte même politique l'engage
à ôter à des Evéques et à des Abbés Anglois
leurs Prélatures, et à les condamner à une prison
perpétuelle sur le moindre soupçon , et quoi-
qu'ds ne fussent aucunement punissables suivant
les loix de l'Eglise et de l'Etat. 31 /i. a. Il donne
l'Archevêché d'Yorck à Thomas , Chanoine de
Baveux. 241. d. 314. a. 434. b. Celui de Can-
torberi à Lanfranc , Abbé du Bec, qui en prend
possession, et est ordonné le 29 d'Août. 36. a.
169. a. 242. c. d. n. 284. c. 314. 6. L'Evêché
de Winchester à Waucelin ou Gaucelin son
Chapelain. 241. d. 314. a. Il confère des Evê-
chés à deux autres de ses Chapelains , Arfracte
ou Herfaste, et à Stigand. Il donne aussi quelques
Abbayes à des Religieux Normans. 314. a.
Entre autres celle de S. Pierre de Cantorberi
Eberhardi, Comit. Alsatiœ, ex Evâ filiâ
Sigifridi, Comilis Luciliburgensis,sorore Chu-
negundis Imperalricis. 62. n.
Godefridus Gibbosus, filius Godefridi Bar-
bait, Malhildem filiam Bcalricis uarorem ac-
cipil, et per ipsam, jus in Principalurn He-
truriœ. 151. n. Vide an. praec.
Godefridus Barbatus seu Senior, Dux Lo-
tharing in llaliâ infirmatus , Bullonium
revchilur. Cùm jam desperarel vitœ sxue ,
Theodericum Abbatem, missis Legatis accersit.
Gladium suum sibi deferrijubel,quem assistenti
filio suo Godefrido, conlinualo gcmilu pœni-
tenliœ , Abbaii reddendum prœsental in
signum et leslimonium abrenunlialionis mili-
liœ sœcularis : nec mullô post ad Ecclesiam
D. Pétri trans ponlem se jubet transferri, pro-
sequentibus Abbate Theoderico, filio suo Go-
defrido et Optimalibus suis : ibi recensel ex
ediclo Alexandri Papœ séparât uni se esse à
Marchissâ Béatrice, et pro ejusdem sépara-
tionis conditione se Congreyationem Mona-
chorum de communibus posscssionibus ulrimque
Deo devovisse. Virdunum, Abbate Theoderico
deducente, defertur ibi sepeliendus in satis-
factionem hujus civitatis ab ipso succensœ in
contumeliam Imperatoris. Supervivit ferè per
mensem, et XII Kalend. Januar. h vild de-
cedit. 151. a-b. c. n. In vigiliâ ISativitatis
Doniini anno\069.2h. a. In Natal i Domini
1070. 1069. 416. a. n. Anno 1069 sim-
pliciter et non designato die obilûs, 413. c.
434. b. 453. n. Anno 1070 non faclâ
mentione diei emortualis. 62. e. n. 165. b.
203. a. 206. n. 216. c. 294. b. 362. d.
Omnibus penh terris magnitudinc rerum yesta-
rum cognitus, obit. 2\G. c. Virdunis sepe-
/i7wr.62.e.n. 165. b. 216.C. 362.d. 413.C.
Succedil filius ejus Godefridus, qui et Gozelo,
prœstantis animi adolescens, sed gibbosus et
staturâ pusillus. 62. n. 203. a. 216. c 294.
b. 362. d. 413. c 416. a. n. IIa;c refer ad
an. prœced.
Scolis et Francis Angliam vastantibus,
Angli dispcryuntur, et famé moriunlur ; car-
nem humanam coguntur mandware.
tu.
b.
Guillelmus, Rex Angliœ, rebelles armis ad
quœvull jura componit. 3G. a. Operam dat
ut quant plures ex Anglis suis honoribus pri-
ventur, in quorum loco suœ geniis personas
subroyet, ob confirmaliottem scilicet sui quod
noviter acquisierat Regni. llinc et nonnullos
tàm Episcopos quàm Abbates, quos nullà evi-
denti causa nec Concilia nec Leyes sœculi dam-
nabant, suis honoribus privât, et usque ad
fîneni vitœ custodiœ mancipatos detinet, sus-
picione tanlîim iitductus novi lieyni. 314. a.
Thomœ Bajocensi Canonico dat Eboracensem
Archiepiscopattim. 241. d. 314. a. 434. b.
Ijinfrancum, Cadomensem Abbatem, Archie-
piscopuin conslituil Dorobern. quiquidem An-
gliam ingressus, IV Calend. Sept, inthroniza-
/Mr. 36. a. 1(')9.a. 242. c. d. n. 284. c
314. b. Walceiino seuGuaschelino Capellatio
suo Wintoniensem Episcopalum confcrt. 241 .
d. 31^1, a. Capetlanis suis Arfracto seu ller-
fasto et Stigando Episcopatus concedit : dat
quoque Abbalias nonnullas Normannicis Mona-
Ixxxvj
INDEX
dits. 314. a. Inter quos Scollandus fil Abbas
S. Pétri Cantuar. 242. b.
5. Telbaldi virlukm Dominus per opéra
mundo révélât. U\ G. h. VIII Cal. Nov. cor-
poraSS. Prœsulum Albini et Clari cum aliis
Reliquiis Iransferuntur. 287. b.
Mariasses ordmalur Rcmcnsis Archiepisco-
pus. 362. h. V Non, Octobr. Benediclus or-
dinatur Abbas S. Maxentii. Eodem tempore,
apud S. Joannem Engeriacum erat Odo Ab-
bm, et apud MaUiacum Goderannus, Epis-
copus Sanclonensis, et Abbas, qui successor
Umberti fuit. 221 . b. '
Obitiis Odtjlardi, primi Abbatis S. Pétri
Catalaun.dieS. Paschœ. 344. b. Gauterii,
Abbalis S. Pétri Stirpensis VId.Maii. 221 . b.
Sigonis, Abbalis S. Florenlii Sahmiriens.
II Id. Jun. Fer. VI quatuor tempor. cui se-
pullo ad lœvam Friderici in abside S. Flo-
renlii, succedit Willelmus. 59 b. n. 349. c.
Guillelmus, Radbodi Sagiensis Episcopi
filius , in Cadomensi Ecclesiâ Lanfranco
succedit. 242. d.
Rolhlandus seu RoUandus , S. Amandi
Monachus, à Marchiso Fland . in Ilasnoniensi
Cœnobio prœesse electione datur : mensam et
leclum communem cumfratribus habet. 1 1 0. b.
III Non. Jun. Dedicatio Ecclesiœ Monas-
teriiHasnoniensis per Lielbertum Cameracen-
sem , Ratbodum Noviomag. et Raynerum
Aurelian. Episcopos, à Balduino, Flandriœ
Comité, et ejvsdem loci restauratore convo-
catos. 110. a. n. Iluic Dedicationi pressentes
adsunl quindecim Abbates et duœ Abbatissœ.
110. a. b.
Eadem sterilitas sylvestrium arborum ,
quœ anno prœcedenti, sed vinearum tanta
fertilitas, ut plerisque in locisvix colligi vin-
demia posset. 63. a. Ilyems ventosa et pluvia-
lis.2A. a.
AnnoChr. 1071.
Philippus , Rex Franciœ , uxorem ducit
Bertam, Florentii Frisiœ Comilis filiam. 157.
e. n. 159. e.
Guillermo seu Guidoni, Duci Aquitaniœ,
nascitur XI Calend. Nov. ex conjuge sud
Aldeardi , filius Guillelmus , consobrinus
germanus Ainrici Imper alor. et secundus
Philippi Francorum Régis. 221 . b.
Dissentio magna inter hœredes Principatûs
Flandriœ. 243. b. Balduino juniore, Flan-
driœ Comité defuncto, Rotberlus fraler ejus,
consensu Flandrensium, contra Arnulfum fra-
truelem suum Flandriam occupât. Richildis
Comitissa, implorato Philippi Régis auxilio,
contra Rubertum exercitum movet : prœlium
commiltitur ad castelluîn, X Calend. Martii
Dominicâ Septuagesimœ : fuganlur Francis
juncli Flandrenses : Arnulfus perimitur .
Hinc Richildis Arnulfi mater, illinc Rober-
tus capitur ; aller pro altéra relaxatur : plu-
res occumbunt Nobiles, inter quos Guillelmus
Osberni filius, Normannus, apud Cormelias
sepultus. M . c. d. 142. b. d. n. 152. a.
162. a. 165. c. 169. b. 209. d. 367. a.
482. a. Robertus Friso contra Richildem
Victoria potitur juxtà montem Wouche,
à Scolland. 242. 6.
Dieu fait éclater la sainteté de S. Thibaut par
des miracles. 41 6. b. Translation des Corps des
SS Evêques Aubin et Clair, et de quelques autres
Reliques, le 25 Octobre. 287. b.
Manassès est ordonné Archevêque de Reims.
362. b. Benoît, Abbé de S. Maixent est béni le 3
Octobre. Dans ce tems, Eudes ou Odon étoit
Abbé de S. Jean d'Angeii, et Goderan , Evêque
de Saintes, avoit succédé à Umbert dans l'Ab-
baye de Maillezais. 221 . b.
Mort d'Odylard, premier Abbé de S. Pierre de
Chalons sur Marne , le jour de Pâques. 344. b.
de Gautier, Abbé de S. Pierre de Lesterp, le 11
Mai. 221 . b. de Sigon , Abbé de S. Florent de
Saumur, le 12 Juin, Vendredi des Quatre-tems :
il est inhumé dans le chevet de l'Eglise de S.
Florent, à la gauche de Frédéric : Guillaume lui
succède. 59. b. n. 349. c.
Guillaume , fils de Radebode , Evêque de
Sées, succède àLanfranc dans l'Abbaye de Caen.
242. d.
Le Comte de Flandres fait élire Rolland, Reli-
gieux de S. Amand , pour Abbé d'Hasnon. Ce
vertueux Abbé ne se sépare point de ses confrères
pour la table ni pour le dortoir. 1 \ 0. b.
Le 3 de Juin , Dédicace de l'Eglise de l'Ab-
baye d'Hasnon par Lielbert , Evêque de Cam-
brai, Ratbode de Noyon, et Rainier d'Orléans,
que Baudouin , Comte de Flandres et restaura-
teur de cette Abbaye, avoit invité. 110. a. n.
Quinze Abbés et deux Abbesses assistent à
cette cérémonie. 110. a. b.
Même stérilité que l'année dernière à l'égard
des arbres des forêts. Abondance extraordinaire
devin : dans plusieurs endroits à peine peut-on
suffire à la vendange. 63. a. Hiver pluvieux, et
où il règne beaucoup de vent. 24. a.
L'an 1071 deJ.C.
Philippe , Roi de France , épouse Berte ,
fille de Florent, Comte de Frise. 157. e. n.
159. e.
Le 22 Octobre , naissance de Guillaume , fils
de Guillaume ou Gui , Duc d'Aquitaine et d'Al-
déarde son épouse : il étoit cousin-germain de
l'Empereur Henri , et cousin issu germain de
Philippe, Roi de France. 221 . b.
Guerre pour la succession au Comté de Flan-
dre. 243. b. Après la mort de Baudouin le jeune,
Comte de Flandre , son frère Robert s'empare
de ce Comté, du consentement des Flamans. La
Comtesse Richilde ayant demandé du secours
au Roi Philippe, s'avance pour combattre Ro-
bert. Bataille de Cassel le Dimanche de la Sep-
tuagesime 20 Février. Les Flamans du parti
de Richilde et les François sont défaits et mis
en fuite : Arnoul y est tué : sa mère Richilde et
Robert sont pris et échangés : beaucoup de
Seigneurs y périssent, entr'autres Guillaume,
fils d'Osberne, Normand, enterré à Cormeilles.
47. c. d. 142. b. d. n. 152. a. 162. a. 165. c.
169. b. 209. d. 367. a. 482. a. Robert le
Frison remporte la victoire sur l'armée de Ri-
childe auprès de la montagne de Wouche , vul-
gairement nommé Womberg, qui touche au
CHRONOLOGICUS.
Jxxxvij
mont Descouffle. 298. d. Auprès de Bavin-
chove. 298. n. Le jour de la fête de la Chaire
de S. Pierre. 299. a. Raoul, Comte de Crespy,
avoit suivi le Roi Philippe dans cette expé-
dition. 443. n.
Richilde, après la défaite de Philippe, Roi
de France, va trouver Theoduin, Evêque de
Liège, offre à Ste Marie et à S. Lambert le
château de Mons et ses dépendances : elle le
reprend en Fief après l'avoir vendu. 152. a.
Le Roi de Germanie vient à Liège, après la
fête de Pâques. La veuve du Comte Baudouin
vient implorer sa protection contre l'usurpation
de Robert. 63. a. Godefroi, Duc de Lorraine,
accompagné de Guillaume, Evêque d'Utrecht,
entre en Hollande avec une armée ; il met en
fuite Robert, qui étoit venu à sa rencontre : il
fait un grand carnage du peuple de Hollande : il
fait la conquête de la Frise orientale ou iiltérieu-
re, 63 n. et détruit presque entièrement les ha-
bitans de cette contrée. 67. 6. 362. d. 434. b.
La cinquième année de son règne, Guillau-
me, Roi d'Angleterre , envoyé Guillaume ,
fils d'Osberne, en Normandie, pour veiller à la
sûreté de cette Province avec la Reine Ma-
thilde. 243. b. Guillaume, fils d'Osberne, est
tué dans la bataille contre Robert le Frison.
Voyez ci-dessus. Le Roi d'Angleterre partage
les terres entre ses troupes : ce qui occasionne
des incursions de la part de ses ennemis retran-
chés dans des endroits fortifiés. 284. c. Il donne
l'Evêché de Dunelme à Gaucher. 314. b.
Les Normans s'emparent de Palerme. 140. n.
Lanfranc, Archevêque de Cantorberi, vient
à Rome. Le Pape Alexandre se levé à son ar-
rivée, disant que ce n'est pas à cause de sa
dignité d'Archevêque qu'il lui rend cet honneur,
mais par reconnoissance et par amitié pour son
ancien maître. 362. e. Pierre, surnommé Igné,
subit l'épreuve du bûcher ardent. 221. b. n.
{Baronius rapporte ce fait à l'an 1063, et
Mabillon à l'an 1067^. Voyez à cette année.
Hélinand, Evêque de I-aon, aide Thierri,
Abbé de S. Hubert, à fonder un Prieuré dans
son Diocèse à Evernicourt, vis-à-vis Neuchatel-
sur-Oise. 1 49. d.
Gervin II est ordonné Abbé de S. Riquier le
23 Octobre. 135. c. Bernard, Abbé de Mar-
seille, prend le gouvernement du Monastère de
Riupol. 434. b. c.
Mort d'Aimon de Bourbon, Archevêque de
Bourges. 491, n ; d'Ermenfroi, Chanoine, qui
a construit l'Eglise de Ste Madeleine de Ver-
dun. 413. d.
Eclipse de Lune au mois d'Octobre [4 le 9
Décembre. 221 . b.
L'an 1072 de J. C.
Incendie à Auxerre : toute la ville est brû-
lée, excepté la Tour et la Chapelle de S. Au-
bin. 292. c. (Voyez 1075.)
Geofroi le jeune, surnommé le Barbu, est
hvré par trahison avec la ville d'Angers. 30. c.
Le Supplément à une Chronique d'Angers semble
placer cet événement en cette année ; mais les
vulgariter Wombergh , monli adjacenlem
Casletensi. 298. d. AdBavinchovam. 298. n.
Die qiiâ S. Pétri, Aposlol. Principis solemnis
habetur Cathedra. 299. a. Rodulfus, Cornes
Crispmrensis, ad hanc expeditionem unà cum
Philippo Francorum Regeprofectusest. 443. n.
Richildis, fugato Philippo, Franciœ Rege,
ad Theodmnum, Leodiensem Episcopum se
confert, et Montense castrum S. Mariœ et
S. Ijimberto offert : venditum Episcopo cas-
trum in feodum recipit. 152. a.
Rex Germaniœ, exactâ solemnitate Pas-
chali, Ixodium abit. Ad eum venit vidiia Bal-
duini Comitis , palrocinium ejus cxpetens
contra violentiamRutperti. 63. a. Godefridus,
Dux Lotharingiœ, cum Willelmo, Traject.
Ponti/îce, armatâ manu Hollandiam intrat :
Robertum ipsi occurrentem fugat : Ilollandiœ
populus ex magna parte occidilur. Godefridus
orientalemseuulteriorem Frisiambellicâ manu
subjicit. 63. n. Godefridus Dux ulteriores Fri-
sones pêne delet. 67. b. 362. d. 434. b.
Guillelmus, Rex Angliœ, anno V Regni
sui, Guillelmum Osberni filium mitlil in Nor-
manniam, ut cum Malhilde Reginû provin-
ciam turatur. 243. b. Occisus est ille Guil-
lelmus Osberni, in pugnâ contra Robertum
Frisionem. Vide suprà. Rex Angliœ, partitâ
terra militibus suis, diversas irruptiones pa-
tilur ab hostibus qui in munitioribus latita-
bant loris. 284. c. Walcherum Dunelmensi
Ecclesiœ prœficit Episcopum. 314. b.
ISomianni Panormitanam urbem acquirunl.
140. n.
Lanfranco , Cantuariensi Archiepiscopo ,
Romam venienti assurrexit Alexander Papa,
professus se illud insigne reverentiœ delulisse
non honore Archiepiscopi, sed amore magistri.
362. e. Petrus Igneus judicium facit per ro-
gum ardentem. 221. b. n. (Anno 1063
juxtà Baronium : anno 1067 juxtà Mabil-
lonium). Vide ad hune annum.
Helinandus, Laudunensis Episcopus, juvat
Theodericum, Abbatem S. Huberti, ad cellam
construendam iti Episcopio suo, antc Novum-
Castellum super Axonam apud Ebernei cur-
tem. 149. d.
X Calend. Novembr. Gervinus II ordinatur
Cenlulensis Monasterii Abbas. 135. c. Ber-
nardus, Abbas Massiliœ, Rivipullense Cœno-
bium accipit. 434. b. c.
Obitus Aimonis Borbonii , Archiepiscopi
Bituric. 491. n. Ermenfridi, Canonici, qui
Ecclesiam S. Magdalenœ Virdun. œdificavit.
413. d.
Eclipsis Lunœ in mense Octobri : {die IX
Decembr.) 221 . b.
Anno Chr. 1072.
Tota urbs Autissiodor. igné succensa, prœ-
ter Turrim et Capellam S. Albani. 292. c.
(Vide 1075).
Traditio Gaufridi junioris, cognomento Bar-
bati, et civitatis Andegav. 30. c; Ad hune
annum referri videretur ex Appendice Chro
nici cujusdam Andegavensis, nisi mendum
Ixxxviij
INDEX
essel in notis chronologicis, q:x si emen-
dentur, désignant annum 1067. {Vide ad
annum 1008).
Adela, FlandriœComitissa,cum fiho siio
Roberto Frisone, Guatinensi Ecclesiœ , cujus
fundametUajent, citrlem Ballenberge offert.
Tarvanensis Synodus, prœsi dente Drogone
Episcopo, dona ab Adelà, Flandriœ Comit.
et ejus filio Iloberlo Frisone, Guatinensi Eccle-
siœfacta confirmât. 105. d. e. nn.
Willelmus, Rex Anglim, Scotiam intrat ;
Rex Macolmus occurrit ei alque suus homo
devenit. 314. b.
Rex Gern:aniœ, Arjncti matri suœ Impera-
trici, de Transalpinis parlibus redeunli , Wor-
maliœ occurrit. Hugo, Cluniaceinis Abbas,
cum Impératrice eô advenit. 65. a. Principes
Regni Germaniœ conlrà Henricum Regem cum
Oltone conjurant. 215. a. 434. c.
Archiepiscopus Mogunlinus, nomine Sige-
fridus, Moguntiâ egressus, in Chtniacense Mo-
nasterium secedit, sed brevi posl, revocante
eum Clcro et populo, Moguntiam redit VIII
Idus Decembr. 65. a. b. 74. b. c.
Ubilus Adalberonis, Metensis Episcopi ,
Idibus Novembris, cui sticcessit Herimannus
Leodiens. Prœposilus. 65. b. n. 199. b.
kZk. c. Stigandi Archicpiscopi, apud Win-
loniam in carcere defuncti. 284. c. ]\''illenci,
Abbatis S. Columbœ Senon. cui successit Ar-
nulfus. 293. b. c. Roberti Abbatis S. Ger-
mani Paris, in ejus locum sufficitur Petrus
nalione Apulus, Régis Philippi Cancelldrius.
276. b.
Anno Chr. 1073.
Romœobit Alexander Papa II, Dominica
die XI Calend. Maii, cui succedit llildebran-
dus sub nomine Gregorii VII. 2U. h. 65. b.
74. c. 147. c. n. 203. a. 262. e. 372.
b. e. n. 387. a. 434. c. 524. n. 06(7
Alexander in ipso Aposiolorum Pétri et Pauli
?satalitio. Mil. c.
Henricus, Rex Germaniœ, Eberhardo Co-
mité ad Romanos Proceres misso, conqueritur
quàd, se inconsulto, Romanœ Ecclesiœ Ponli-
fîcem ordinassent. Respondet Hildebrandus or-
dinationem suam dilaturum , doncc in
electionem suam tàm Regem quàm Principes
Re^ni Teulonici consensisse certâ legalione co-
gnoscal. 65. c. d. n.
Saxones rebellant. 203. a.
Guillelmus, Rex Angliœ, exercitum ducit
Anglorum et Francorum in Cenomannicam
Provinciam. Angli ierram illam destruunt,
villas comburendo. cœdendo vineas, et eam
Regisubduni.l\. o. 169. a. 209. d. 314. e.
Rex Willelmus Normanniam accedit. 209. d.
Edgarus de Scotiâ venit Normanniam, et in
Régis Willelmi gratiam redit. 314. c. Rex
Angliœ in inlerioribus sui Regni partibus
multas exercet ultiones, hoc magis cupiens à
subjectislimeri. 284. d.
Concilium Cabilonense à Giraldo, Ostiensi
Episcopo , Romanœ Sedis in Galliâ Legato
habitum. Giraldo apud Diensem urbem lios-
dates sont fautives, et en les corrigeant, elles dé-
sig7ie?d l'année \ 067. (Voyez l'an 1068).
Adèle, Comtesse de Flandre, et son fils
Robert le Frison donnent le Domaine de
Ballenberg à l'Eglise de Waten, dont elle avoit
jette les fondemens. Le Synode de Terrouane,
où préside l'Evêque Dreux ou Drogon, con-
firme les donations d'Adèle et de son fils Robert
le Frison, en faveur de l'Eglise de Waten. 105.
d. e. 7in.
Guillaume , Roi d'Angleterre , entre en
Ecosse : le Roi Macolm vient au-devant de lui,
et lui fait hommage. 314. b.
Le Roi de Germanie vient à Worms au-de-
vant de l'Impératrice Agnès sa mère, qui re-
venoit de l'Italie. Elle arrive accompagnée de
Hugues, Abbé de Cluni. 65. a. Conjuration
d'Olton et d'autres Seigneurs du Royaume de
Germanie, contre le Roi Henri. 215. a. 434. c.
Sigefroi, Archevêque de Mayence, quitte
sa ville Episcopale, pour se retirer à Cluni. Peu
de tems après, rappelle par son Clergé et par
le peuple, il rentre dans Mayence le 6 Décem-
bre. 65. a. b. 74. b. c.
Mort d'Adalbéron, Evêque de Mets, le 13
Novembre : Hériman , Prévôt de Liège , lui
succède. 65. b. n. 199. b. 434. c ; de l'Arche-
vêque Stigand, décédé dans la prison de Win-
chester. 284. c : de Willenc, Abbé de Ste Co-
lombe de Sens, à qui succède Arnoul. 293. b.
c: de Robert, Abbé de S. Germain des Prés à
Paris : on lui donne pour successeur Pierre,
natif de la Pouille, Chancelier du Roi Phi-
lippe. 276. b.
L'an \073 de J.C.
Le Pape Alexandre II meurt à Rome le 1':-
manche 21 Mai. Hildébrand lui succède sous le
nom de Grégoire VIL 24. b. 65. b. 74. c.
147. c. n. 203. a. 262. e. 372. b. e. n. 387. a.
434. c. 524. îi. Alexandre meurt le jour de la
fête de S. Pierre et S. Paul. 147. c.
Henri, Roi de Germanie, envoie le Comte
Eberhard à Rome se plaindre aux principaux
Seigneurs de ce qu'ils avoient fait un Pape sans
le consulter. Hildébrand répond à ce Prince
qu'il différera son Ordination, jusqu'à ce qu'il
soit pleinement informé de son consentement et
de celui des Grands de son royaume. 65. c. d. n.
Révolte des Saxons. 203. a.
Guillaume, Roi d'Angleterre, fait entrer
dans le Maine une armée composée d'Anglois et
de François. Les Anglois ravagent le pays ,
brûlent les villages et les métairies, coupent les
vignes, et rangent cette Province à l'obéissance
de leur Roi. 71.6. 169. a. 209. d. 314. c. Le
Roi Guillaume passe en Normandie. 209. d.
Edgar vient d'Ecosse l'y trouver, et rentre en
grâce avec lui. 314. c. Le Roi d'Angleterre,
voulant se faire craindre davantage de ses nou-
veaux sujets, fait faire de cruelles exécutions
dans l'intérieur de son royaume. 284. d.
Giraud, Evêque d'Ostie, Légat du S. Siège
en France, tient un Concile à Châlons-sur-
Saone. Ce Légat séjournant à Die, Hugues,
Chambrier
CHRONOLOGICUS.
Ixxxix
Chambrier de Lyon est proclamé Evèque de Die
en sa présence, et Lancelin déposé comme cou-
pable de simonie. 147. b. n.
Emeute à Rouen dans l'Eglise de l'Abbaye de
S. Ouen , le jour de la fête de ce Saint, oc-
casionnée par l'Archevêque Jean , et par les
Moines de cette Abbaye. 71. ae. n. 72. a-e. n.
379. c. 387. a. Les Editeurs de f Histoire de
Matthieu Paris se trompent lourdement , lors-
qu'ils donnent à entendre que P Archevêque Jean a
été tué par les Moines de S. Ouen en cette occa-
sion. La vérité est que V Archevêque Jean a en-
core vécu six ans aprh cette émeute , n^ étant mort
qu'en 1079 de maladie, et étant tombé quelque tems
auparavant dans une grande foiblesse de corps et
d'esprit. 71 . n. 72. n.
Dédicace de l'Eglise de S. Etienne de Caen.
379. d. La Chronique abrégée de cette Abbaye re-
jette celte Cérémonie à l'an. 1077. 379. n.
Arnold, Seigneur d'Ardres , fait beaucoup de
bien à l'Eglise de S. Omer d'Ardres, où il établit
dix Chanoines. 307. c.
Hier , Evèque de Limoges , est enterré dans
l'Abbaye de S. Augustin : Gui deLarande, neveu
de Jordan, lui succède. 288. (/. Mort de Raimond
ou Rademond, Abbé de Deols. 388. b.
Le cours du Soleil et celui de la Lune sont les
mêmes cette année , qu'ils étoient l'année que
J. C. a été baptisé, qui étoit la quinzième du
Règne de Tibère. 314. b.
• L'an 1074 deJ. C.
Hildebrand est ordonné Pape, le jour de la
Purification de la sainte Vierge. 65. (/.
Philippe , Roi de France , rend à l'Eglise de
N. D. d'Evernicourt toutes les Chapelles de
Neuf-châtel , à la prière de Thierri , Abbé de
S. Hubert. 149. (/. Vers cette même année,
il enlevé à Robert le Frison la ville de Corbie ,
qui avoit été autrefois donnée en dot à Adèle ,
femme de Baudouin V , Comte de Flandres.
480. c.
Raoul, Comte de Crespi, meurt, et est enterré
au Château de Mont-Didier. 443. n.
La ville de Cologne, la plus distinguée des
Gaules après Mayence , est presque dépeuplée
Ear les rebelles. Le Roi Henri vient à Ratis-
onne : il y apprend que Guillaume, Roi d'An-
gleterre , attiré par l'Archevêque de Cologne ,
étoit en marche avec une grande armée pour
s'emparer d'Aix-la-Chapelle, siège du Royaume
de Germanie. Il prend la résolution d'aller à
Cologne , ne respirant que menaces et ven-
geance contre l'Archevêque : il se réconcilie avec
lui , et continue sa marche vers Aix-la-Cha-
pelle. Il passe la fête de Noël à Strasbourg. 6G.
a. b. c.
Roger, Comte d'Herford et le Comte Raoul
trament une Conjuration contre le Roi Guillau-
me , et y font entrer le Comte Walthéof , au-
trement Wautier. 209. e. 314. c. Walthéof,
suivant les conseils de Lanfranc , Archevêque
de Cantorberi , va trouver le Roi en Norman-
die, lui découvre toutes les circonstances du
complot, et s'abandonne à sa clémence. 314.
c. d. Raoul ayant laissé sa femme et une bonne
garnison dans son château, passe en Flandre, et
Tome XI.
pilante, Hugo, Lugdunensis Camerarius, in
ejus prœsentià Diensis Episcopus acclamatur,
Lancelinosimom'œ reo à sede remoto. 147. b. n.
Tumultus in Ecclesià S. Audoeni Rotom.
ipsà die S. Audoeno sacra, inter Joannem Ar-
chiepùcopum et Monachos ejusdem Abbatiœ.
71. a-e. n. 72. a-e. n. 379. c. 387. a.
In errorem supinum labunturliisloria' Mat-
thaei Parisii Editores, dura Joannem à Mo-
nachis in hoc tumultu interfectum suppo-
nunt; cùm Joannes Arcliiepiscopus anno
tantum 1079, morbo , et tara corporis
quam animi deliquio affectus, occubuerit.
71 . n. 72. n.
Basilica S. Stephani Cadom. dedicatur.
379. d. Juxtà Chron. brevius ejusd. Ab-
bati.TRad ar.n. 1077 rejicitur h;cc dedicatio.
libid. n.
Arnoldus, Ardensis Dominus, Ecclesiœ S.
Audomari Ardensis dona multa offert : ibi
decem Canonicos instaurât. 307. c.
Iterio,Lemovicensi Episcopo, apudS. Augu-
slinum tutnulato. Guida de Laranda Jordani
nepos succedit. 288. d. Obi tus Raymundi
seu Rademundi, Abbatis Dolcnsis. 388. b.
Juxtà cursum Solis et Lunœ omnia haben-
tur ut anno XV Tiberii quo baptisatus est
Dominus. 314. b.
Anno Chr. 1074.
Hildebrandus Romanus Pontifex ordinatur,
in Purificatione S. Mariœ. 65. d.
Philippus, Rex Franciœ , omnes Capellas
Novi-Caslelli, redit Ecclesiœ B. M. quœ est
in Ebernei-corte, rogatus à Thcoderico, Ab-
bate S. Huberti Andagin. 149. d. Circà eum-
demannum Corbeiam, olim Adelœ BalduiniV,
Flandriœ Comitis uxori in matrimonii dotem
concessam, Robcrto Frisonieripit. 480. c.
Radulfus, Cornes Crispiacensis, obit, se-
pelilur in castello Montis-Desiderii. 443. n.
Civitas Colonia, post Moguntiam Caput et
Princeps Galliarum urbium, à seditiosis pené
redacta in solitadinem. 'Rex Ilenricus Ratis-
ponam venit : nuntialur ei Willelmum, An-
gliœ Regem, ab Archiepiscopo Coloniensi il-
lectum, magno cum exercitu advcnlare Regni
Sedem Aquisgrani occupaturum. Inde Colo-
niam ire instituit, multîim spirans irarum in
Archiepiscopum Coloniensem. Rex Archiepis-
copo reconciliatus, Aquisgranum pergit. Na-
tivitatem Domini Argentorati facit. 66. a.
b.c.
Rogerus, Cornes Ilerefordensis, et Rodul-
phus Consul contra Willelmtim Regem conju-
rationem faciunt, et Waltheofum al. Walte-
rum, Comitcm secum conjurare compellunt.
209. e. 314. c. Waltheofus, Lanfranci Do-
robern. Archiepiscopi consilio, Regem inNor-
manniâ degentem expelit: ex ordine conjura-
tionem pandit, et illius misericordiœ se corn ■
miltit. 314. c. d. Rodulphus, castello suce
conjugi mililibusque suis commendato, trans-
zc
INDEX
frétât in Flandriam, cl ad Minorem-Brilan-
niam fufjit. 209. e. WilMmus Rcx Aulum-
nali tcmpore Angliam redit. Comités Roijcrum
et Waltlieofum sru Walterum mittit in car-
cerern. W alllieo fus, jusm Régis extra Winto-
niam civitalem ductus. securi percutitur.
209. e. 315. a.
Guillelmus, Rex Angliœ, apiid Fiscanmim
legeminsliluit, ne quis pro morte sui parenlis,
inhominem insurgeret, nisi patrem aut filium
interfecisset. 379. d. Die sancto Paschœ filiam
suam pcrmanum Joannis Archiepiscopi conse-
crandam in Ecclesiâ Fiscanncnsi offert. Chro-
nicon brevius S. StephaniCadom. hoc re-
fertadann.1079. 379. d.n.
Edgitha, quondam Anglorum Regina, obit
mense Decembri . 209. a. 315. a.
Gaufridus Martini, Presbyter Andegavensis,
Berengarium impetit. 529. e. Circà hune an-
num, Euseb ius- Bruno , Episcopus Andegav.
Berengario , suuni errorem quodam S. Am-
hrosii de sacramentis textu protegere nilenli
respondet, ad fidem sufjîcere ut Verbi Christi
Domini virtute panem et vinuni post conse-
crationem, verum Christi Corpus et Sangiii-
îwm fieri credatur; et ejus rei modum ordi-
nemque non esse inquirendum. 530. a.
Hildebrandus Papa pluribus Synodis de-
cernil ut, secundùm instituta Canonum, Pres-
byteri uxores non habeant : adversus hoc de-
cretum protinus vehementer infremuit tota
factio Clericorum, hominem plane hœreticum,
et vesani dogmatis esse clainitans. 66. b. c.
ConciliumRotoniagense,cui prœsident Wil-
lelmus, Angliœ Rex, et Pr inceps ISorman-
niœ, et Joannes Archiepiscopiis cum suffraga-
neissuis. Ibi judicatum MonachosS. Audoeni,
qui Archiepiscopum invaserant anno prœce-
denti cum armatâ manu virorum, per Abba-
tias carceribus retrudendos esse ad placitum
Archiepiscopi. 379. d. nn. 387. a. n.
Reliquiœ S. Mevenni ab Ecclesiâ S. Flo-
rentii in Britanniam translatée. 434. c. Corpus
S. Theobaldi reclusi Yicentiâ Vangadiciam
transferlur. 292. n.
In Lingonensi Diœcesi fundalur Molismense
Cœnobium, cujus primus Abbas Robertus ex-
s/aL 198. c. 284. d. {Anno 1075. 169. e.)
Ordo Grand imontensis in Lemovicensibus
instituitur. 169. e. [Anno 1077. 410. b. c.)
Berno fil Abbas Vezeliacensis. 385. a.
VII Calend. Maii, obitus Ilermanni Mar-
chionis, filii Bertholdi Ducis, et posteà Clu-
niacensis Monachi. 24. b.
VI Calend. Februarii, visum est in cœlo
signum: oriente sole, duœ columnœ aurei co-
loris dextrâ lœvâque simul oriebantur. Nocte
prœcedenti cœlestem arcum sereno cœlo ple-
rique viderunt. Frigus validissimum, et hy-
hernâ siccitate arent omnia, in tanthm ut
flumina non superficie tenus glacie constricta,
sed tota prœter solitum in glaciem conversa
se réfugie dans la Bretagne. 209. e. Le Roi
Guillaume retourne en Angleterre l'Automne
suivant, fait mettre en prison les Comtes Roger
et Walthéof ou Vaufier. Ensuite il fait conduire
Walthéof hors de Winchester , où il a la tète
tranchée. 209. e. 315. a.
Guillaume, Roi d'Angleterre, étant à Fécamp,
établit une Loi , suivant laquelle il est défendu
à toute personne d'attaquer l'assassin de son pa-
rent, à moins qu'il ne s'agît d'un père ou d'un
fils. 379. d. Le jour de Pâques il fait consacrer
sa fille par les mains de Jean , Archevêque de
Rouen dans l'Eglise de Fécamp. La petite Chroni-
que de S. Etienne de Caen , rapporte ce fait à l'an-
née'\ 079. 379. d. n.
Edgithe , autrefois Reine d'Angleterre , meurt
au mois de Décembre. 209. a. 31 5. a.
Geofroi-Martin , Prêtre d'Angers , attaque
Bérenger. Vers cette année , Bérenger voulant
défendre ses erreurs par un passage du Livre
des Sacremens de S. Ambroise , Eusebe-Bru-
n'on, Evêque d'Angers, lui répond que la foi
exige seulement de croire qu'après la consécra-
tion le pain et le vin sont devenus, par l'effica-
cité des paroles de N. S. le vrai Corps et le vrai
Sang de J. C. et que quant à la manière et aux
circonstances avec lesquelles s'opère ce mystère,
elles ne doivent pas être l'objet de notre curio-
sité. 530. a.
Le Pape Hildebrand renouvelle dans plu-
sieurs Conciles les Canons qui défendent les
Mariages des Prêtres. La partie du Clergé qui
ne vivoit plus dans le célibat , s'élève avec fu-
reur contre ce Décret, et traite le Pape de vé-
ritable hérétique et de partisan d'une Doctrine
insensée. 66. b. c.
Concile de Rouen, où président le Roi d'An-
gleterre , Duc de Normandie , et l'Archevêque
Jean accompagné de ses Suffragans. On y con-
damne les Moines de S. Ouen , qui avoient
attaqué l'Archevêque l'année précédente à la
tête d'une troupe de gens armés , à être en-
fermés dans différentes Abbayes aussi long-
tems que l'Archevêque le trouveroit bon. 379.
d. nn. 387. a. n.
Translation des Reliques de S. Meven, de
l'Abbaye de S. Florent, dans la Bretagne. 434.
c. Le Corps de S. Thibaut reclus, est transféré de
Vicenceà Vagandizza. 292. n.
Fondation de l'Abbaye de Molesme dans le
Diocèse de Langres. Robert en est le premier
Abbé. 198. c. 284. d. (Cette Abbaye est fondée en
1075. 169. e.)
L'Ordre de Grandmont prend naissance dans
le Limosin. 169. e. {L'année 1077. 410. b. c.)
Bernonest fait Abbé de Vézelai. 385. a.
Le 25 Avril, mort du Marquis Herman, fils du
Duc Bertold, et Moine de Cluni. 24. b.
Le 27 Janvier , il paroît un signe dans le
Ciel : au lever du soleil , on vit s'élever à droite
et à gauche deux colonnes aussi brillantes que
l'or. La nuit précédente quelques personnes
avoient apperçu un arc-en-Ciel , quoique l'air
fût pur et qu'il n'y eût point de nuages. Froid
extraordinaire : sécheresse : les rivières ne sont
pas seulement prises à la surface, elles paroissent
GHRONOLOGIGUS.
xcj
entiéiement changées en glace. La rigueur de la videanlur. Propter rtgorem fluminum ubique
gelée faisant cesser l'usage des Moulins , amené cessai violarum usus, mule maxima pamspe-
une grande disette de pain. 65. d. e. n. Forte mtria. 65. d. e. n. 6Wm magnum à Calendis
gelée depuis le premier Novembie jusqu'à la mi- ISovembris ad médium Aprilis mensem. 1 42
Avril. 142.6. b.
Van 1075(/e7. C.
Philippe I, Roi de France, confirme la fonda-
tion de l'Abbaye de Pontlevoi. 564. e.
Robert , Duc de Bourgogne , meurt : son
petit-fils Hugues , fils d'Henri , lui succède.
345. d. 385. a.
Du tems de RoUan , Abbé de S. Germain ,
la ville d'Auxerre est brûlée par un incendie ,
depuis l'Eglise de S. Pierre , près le pont , jus-
qu'aux Moulins de Chanteraine. 377. c. n. 385.
a. [Voyez 1072.)
Vitri est rendu au Comte Simon. 344. n.
Le Lundi de la Pentecôte 25 Mai , Jean
d'Arras , Avoué de la Province, et sa femme
Ermentrude étant à Berg , donnent à l'Eglise
de Waten , par la médiation du Comte Robert
le F>ison , un Domaine ou Alleu situé en
Flandre. Vautier , ."^voué de Berg , ratifie cet
Acte au nom du Comte. 106. a. b. c. n. Le len-
demain , Mardi de la Pentecôte , Jean d'Arras
confirme sa donation en présence du jeune
Comte Robert , fils de Robert le Frison. 106.
d. e.
Henri , Roi de Germanie , célèbre la fête
de Pâques à Worms. Le 22 Octobre , il vient
au lieu désigne pour la Diète , appelle Gerstin-
gun : tous les Evêques et les Comtes du Royau-
me ïeutonique s'y rendent. Thierry , Duc de
la Lorraine Mosellanique s'y trouve , ainsi que
Gozelon , Duc de l'autre Lorraine , Prince de
petite taille et bossu , mais à la tète des affaires
de ce tems-là, etl'amede toutes les grandes en-
treprises. 66. c. e. ?!. 67. a. Le Roi Henri défait les
Saxons dans une seconde expédition , et reçoit
leurs Princes à composition. 203. a.
Guillaume , Roi d'Angleterre , passe en
Bretagne, et met le siège devant Dol , Château
du Comte Raoul : Le Roi de France Philippe
vient au secours des assiégés , et l'oblige de se
retirer précipitamment. 434. c. (Voyez l'année
1076.)
Le 1 3 Septembre , le Légat Girard tient un
Concile à Poitiers : Bérenger y court risque de
la vie. 530. b.
L'Archevêque de Mayence assemble un Sy-
node dans sa ville Episcopale, au mois d'Octo-
bre. L'Evèque de Coire s'y trouve : il intime
à l'Archevêque les ordres du Pape, qui lui or-
donnoit , sous peine de déposition , d'obliger
tous les Prêtres de son Diocèse à renoncer sur le
champ à leurs femmes , ou à s'interdire pour
toujours les fonctions du Ministère. L'Arche-
vêque voulant exécuter les ordres du Pape,
tous les Clercs qui étoient assis se lèvent en fu-
reur, l'accablent d'injures, et l'épouvantent tel-
lement par leurs menaces et par leurs gestes, qu'il
craint de ne pouvoir sortir du Synode la vie
sauve. Effrayé par tant d'obstacles, il renonce
à agiter désormais de semblables questions , et
il prend la résolution de laisser exécuter au Pape,
dans le tems et de la manière que sa Sainteté le
jugeroit à propos, un projet de réforme, qu'il
Anno Chr. 1075.
P/iilippus I, Franciœ Rex , fundalionem
Abbuliœ Pontileviensis approbat. 564. e.
Robertus, Buryundiœ Dux, obit : successo-
rem tiabet. Huyonem, filium Henrici, Roberti
nepotem. 345. d. 385. a.
Aulissiodorensis civitas lempore RoUilani
S. Gcrmani Abbatis, incensa ab Ecclesid S.
Pétri juxtâ pontem, usque ad Molendina Can-
tantis-ranœ. 377. c. n. 385. a. (Vide
1072.)
Vilriacus rcdditur Comili Simoni . 344. n.
VU! Calend. Junii, feriâ II Pentecostes,
mediante Comité Roberto Frisone , in villa
Beryis filtraditio Allodiiin Flandriâ Ecclesiœ
Guatinensi à Johanne Attrebatensi , ipsius
provinciœ-Advocatoet uxoreejus Ermentrude.
Waltcrus, Beryensis Advocalus, Comitis vice,
stipulationes ratas siiscipit. 106. a. b. c. n.
Ferid IIl Pentecostes, Johaimes Attrebatensis
suam confirmât traditionem coràm Juveni
Comité Roberto, Fvisonis filio. 106. d.e.
llenricus, Germaniœ Rex, Pascha Worma-
tiœ célébrât. XI Calend. Novembris juxtà
condictum venit in Gerstinyun : conveniunt
onines Teutonici Reyni Episcopi et Comités :
aderat Diodericus , Dux Mosellœ reyionis :
aderat quoc/ue Gozelo , Dux Lotharinyiœ,
in quo, licet stature pusillo et yibboso, sum-
ma omnium ayendorum et cardo verlebatur.
66. ce. n. 67. a. Rex llenricus, iteratâ ex-
peditione, Saxones premit,el Principes eorum
in deditionem accipit. 203. a.
Rex Anyliœ, Guillelmus, in Britanniam
minorem Iransiens, Dol Castellum Rodulpki
Comitis obsidet; sed adveniente Franciœ Reye
Pliilippo, fuyatur.^]5. a. n. 434. c. (Vide
an nu m 1076.)
Idibus Septembris , ConciliumPictaviense
célébrât Gir ardus Leyatus : in eo fere inte-
remptus Berenyarius. 530. b.
Moyuntinus Archiepiscopus Synodum mense
Oct. Moguntiœ conyreyat: ibi adesl Curiensis
Episcopus, Scdis Apostolicœ litterasetmandala
dcferens, quibus Archicpiscopo sub intermina-
tione yradûs et ordinis sut prœceptum eral ut
Presbyteros omnes suœ Diœcesis cogeret aut in
prœsentiarum conjuyibus renunciare, aut se in
perpetuum sacri altaris ministerio abdicare.
Quod dîim facere vellet, exurgentes qui un-
dique assidebant Clerici , itaeum verbis confu-
tant, ita manibus et lotius corporis trepida-
tione in eum debacchantur, ut se vità comité
Synodo excessurum desperaret. Sic tandem rei
difficuUate superatus, statuil sibi deinceps tali
quœstionc omninù super sedendum, et Romano
Ponli/ici relinquendum , ut causam quam
ipse loties inutiliter proposuisset, ille per se-
melipsum, quando et quomodo vellet, pero-
XCIJ
INDEX
raret. G6. d. Pluribus Clericis sub senlentiâ
interdicti esse malenUbm, quam fœminis et
tixorihiiit carerc, drcernit Gregorius Papa ut
nullus Christianus audial Missam conjugali
Prcsbytcri. 74. c.
Arnulfiis, Abbas sanctœ Columbœ, Rdi-
quias S. Thcobaldi fratris sui ab Ilaliâ defert,
etincâdem Abbatiâ reponil. 198. c. 377.
c. n. [Anno 1078. 393. c. d. n.) Ecclesiam
œdificat in honore hujus Sancti. 198. c.
Deoduino, Leodiensi Episcopo defuncto ,
per interventum Gozclonis Ducis , à Rege
Henrico instilxiilur Ilenricus l, dictus Paci-
ficus , filius Frederici , Tullensis Comilis ,
cognatits Ducis Godefridi de Bullione, 24. b.
66.C.203. a. 205.n.
Obitum Widonis, Ambianensis Episcopi.
135. n. Gervini I, Centul. Abbatis, V Non.
Maria, feriâ III secundœ hebdomadœ sacri
Jejunii. 134. n. 135. b.
V. Calend. Nov. Lima XIII, noctcdieiDo-
minirœ, antequam diescerel, Ectypsis Lunœ.
30. d.
AnnoChr. 1076.
Gaiifredusseu Guida, Dux Aquilaniœ, et
Cornes Piclav. Cœnobium JSovi-Monasterii
Pictavis erigit, ditat atque Hugoni, Clunia-
censi Abbati, ad disponendum tradit. 120.
a. n. 286. b. n. Vide an. seq. Hujus Monas-
terii gratiâ privilcgium impeirat à Rege Phi-
lippo, qui Piclavosadvencrat Guilklmi auœi-
lium petiturus adversùs Regem Angliœ, qui
quoddam castrum contra ipsum obsidebat. 120.
a. b. n.
Hoel Cornes castrum Doli, auxiliante sibi
Guillelnw, Normanniœ Comité, per XL dies
obsidet : castrum expugnare nonpotest: anno
prœsenti vel subsequenti capitur Hoel à suis.
413. a. b. n. (Quidam Doli obsidionem re-
ferunt ad annumpraecedentem, quem vide. J
Raimundus Berengarius, Comrs Barchinon.
obit. 434. d, Anno sequenti. 290. d.
Rex Franciœ et Rex Angliœ pacem ineunt.
210. a.
Rex Willelmus, seditione militari agens
contra filium suum Robertum, apud Gerberei
castrum in Franciâ , equo suo propellitur:
Willelmus filius ejus vulneratur , et multi
ex suis occiduntur. Rex Roberto filio male-
dicit. 210. a: qui patri suo non parvam mo-
lestiam et anxietatem intulit. 315. a b.
(Anno 1079.315. b.)
Henrico, Germaniœ Régi, tanquam sitno-
niaco Papa minaturexcommunicationem. Rex,
quos potest, obedientiam Papœ facit abjurare:
missâ legatione ad Romanam Synodum, ab
Apostolicâ Sede jtibet ipsum descendere. Papa
ipsum Regem, Synodo judicante, fidelilate
hominum. Régna et communione privât, et
omnes ei ad Regnum juratos juramento absol-
vit. 24. c.
Rebelles, ut Ilenrici Legis vires in bellis
exténuent, confictis canscriptisque super eo
criminibus, quœ pessima et immundissima
avoit tenté si souvent avec aussi peu de succès.
66. d. Le Pape Grégoire voyant que beaucoup
de Clercs aiinoient mieux être interdits , que
de quitter leurs femmes et leurs épouses, défend
à tout fidèle d'entendre la Messe d'un Prêtre
marié. 74. c.
Arnoul , Abbé de Sainte Colombe , apporte
d'Italie les Reliques de S. Thibaud son frère ,
et les dépose dans son Abbaye. 1 98. c. 377. c. n.
{Ce fait est rapporté à Van 1078. 393. c. d. n.)
Il bâtit une Eglise en l'honneur de ce Saint,
198. c.
Après la mort de Théoduin , Evêque de
Liège, le Roi Henri , à la recommandation du
Duc Gozelon , nomme à cet Evêché Henri I,
dit le Pacifique , fils de Frédéric , Comte de
Toul , cousin du Duc Godefroi de Bouillon. 24.
6. 66. c. 203. a. 205. n.
Mort de Gui, Evêque d'Amiens. 135. n. De
Gervin I, Abbé de S. p.iquier, le 3 Mars, le
Mardi de la seconde semaine de Carême. 134.
n. 135. b.
Eclipse de Lune, le 28. d'Octobre, la Lune
étant dans son treizième jour, la nuit du Samedi
au Dimanche, avant le jour. 30. d.
L'an 1076 de J. C.
Gui-Geoffroi , Duc d'Aquitaine et Comte
de Poitiers , érige et fonde dans cette ville le
Monastère de Montierneuf , qu'il soumet à Hu-
gues , Abbé de Cluni. 120. a. n. 286. b. n.
Voyez Pan. suiv. Il obtient en faveur de ce Mo-
nastère un Privilège du Roi Philippe, qui étoit
venu à Poitiers demander du secours au Duc
contre le Roi d'Angleterre ^ qui assiégeoit un
Château de sa domination. 120. a. b. n.
Le Comte Hoel assiège pendant quarante
jours le château de Dol , avec le secours de
Guillaume, Duc de Normandie; il est obligé
de lever le siège; il est fait prisonnier par les
Bretons, cette année ou la suivante. 413. a. b. n.
{Quelques Auteurs rapportent le siège de Dol à
Vannée précédente. Voyez 1075.)
Raimond-Bérenger , Comte de Barcelone ,
meurt. 434. d. Vannée suivante. 290. d.
Les Rois de France et d'Angleterre font la
paix. 210. a.
Le Roi Guillaume est jette à bas de son che-
val dans une action contre son fils Robert, au-
près du château de Gerberoi en France : son fils
Guillaume est blessé; beaucoup de ses gens sont
tués. Le Roi donne sa malédiction à son fils Ro-
bert. 210. a : qui avoit causé beaucoup de peine
et d'inquiétude à son père. 315. a. b. [Ce fait est
rapporté à Vannée 1079. 315. b.)
Le Pape menace d'excommunier Henri, Roi
de Germanie, pour cause de simonie. Le Roi
fait renoncer à l'obéissance du Pape tous ceux
qu'il peut entraîner dans son parti. Il envoie
des Députés au Concile de Rome , pour signifier
à Grégoire de quitter le Saint Siège. Le Pape, de
l'avis du Concile , excommunie le Roi , le dé-
clare déchu de la Royauté, et dispense ses sujets
du serment de fidélité. 24. c.
Les Rebelles , pour affoiblir les forces du Roi
Henri dans la guerre , qu'ils avoient allumée
contre lui , inventent et répandent de toutes
CHRONOLOGICUS.
xciij
parts les accusations les plus infâmes et les plus
atroces, que la haine et l'envie puissent leur sug-
gérer : ils ajoutent mille faussetés aux reproches
fondés qu'ils pouvoient lui faire , et le dénon-
cent au Pape Grégoire VIT. Ils représentent à
ce Pontife , qu'un Prince aussi vicieux , encore
plus connu par ses désordres que par son nom ,
étoit indigne du Trône , sur-tout ne tenant
point de Rome sa dignité de Roi : qu'il falloit
rendre à Rome le droit qu'elle avoit de créer les
Rois : que c'étoit au Pape et à Rome à élire, du
consentement des Grands , un Prince dont les
mœurs et la sagesse répondissent à une dignité
si sublime. I^e Pape se laissant aller à ces sug-
gestions, sensible sur-tout au droit honorable
de faire un Roi , dont on l'avoit adroitement
flatté, excommunie le Roi Henri, et ordonne
aux Evêques et aux autres Grands du Royaume
de se retirer de sa communion : il absout tous
ses sujets du serment de fidélité^ afin que cette
dispense laissât la liberté de se déclarer contre
Henri, à ceux qui auroient été retenus par la Re-
ligion du serment. Ce procédé déplaît à beaucoup
de personnes , qui le regardant comme illicite,
prétendent que l'on ne doit pas se conduire en
conséquence. 28. n.
L'excommunication de l'Empereur Henri par
le Pape, occasionne un schisme. 434. c.
Gozelon , autrement Godefroi , surnommé le
Bossu, Duc de Lorraine , est assassiné à Anvers
par un Cuisinier aposté par le Comte de Flandre
Robert : il meurt le 27 Février , et est enterré à
Verdun auprès de son père. 24. c. 67. a. h. 203.
o. 294. b. Il passe non-seulement pour être en-
tré dans le complot contre le Pape , mais même
[)our en être l'auteur. 24. c. Godefroi de Bouil-
on, fils de sa sœur, lui succède. 294. b. 413. d.
Le Roi Henri célèbre la fête de Pâques à
Utrecht. Il donne le Duché de Lorraine à son
fils Conrad , et le Marquisat d'Anvers à Gode-
froi, fils du Comte Eustache, et cousin du Duc
Gozelon. 66. n. 67. b. Il part pour l'Italie ,
passe la fête de Noël en Bourgogne à Besançon.
Le Comte Guillaume , son grand oncle du côté
de sa mère , qui possédoit de très-grands biens
dans ce pays-là, le reçoit avec assez de magnifi-
cence, eu égard à sa malheureuse situation. Le
Roi Henri avoit été obligé de prendre par la
Bourgogne pour passer en Italie , sur les avis
certains qu'il avoit reçus que les Ducs Rodolphe,
Welf et Berthold s'étoient saisis de tous les pas-
sages d'Italie appelles Cluses, et y avoient placé
des troupes pour les garder. 67. c.
Concile de Rome contre l'Empereur Henri IV.
284. d. n.
Mort de Geofroi , Evêque d'Auxerre : il est
inhumé au Prieuré de la Charité sur Loire. Le 1 5
Septembre Robert fils de Guillaume , Comte de
Nevers , petit fils du Roi de France Henri , par
sa mère Hermengarde , Comtesse de Tonnerre ,
est élu Evêque au mois de Septembre. 114. b. c.
292. d.
Raoul est fait Evêque de Tours. 1 69. e.
Mort de Main , Evêque de Rennes , et de
Quiriace , Evêque de Nantes, 413. b. n. de
Guillaume , Evêque d'Angoulême , le 20 Sept,
son frère Aimar lui succède. 264. d.
polv.il odium et livor excogitare, vera falsis
miscenlrs, apud Romanum Ponlificem Gref/o-
riitm VII eum defcrunt: non decere tàm jla-
giliosiim , plus nolum crimine quàm nomine ,
regnare maxime cum sibi regiam dignilatem
Roma non contuleril : oporlere Romœ suum
jus in constiturndis Rcgibus reddi: provide-
rentÂpostolicusetRoma,exconsilioPrincipum,
hominem cujus vita et sapientia lanto congruc-
rent honori. Quâ subreptione delusus Aposloli-
cus, simul et honore creandi Régis quem sibi
fallaciter obtulerant impulsus, Regem banno
innodat, ut Episcopis, aliisque regni Principi-
bus et à communione excommunicati Régis se
retrahant denunciat. Absolvit omnes à jura-
mento qui (idem Régi juraverant, ut contra
eum impelleret absolutio, quos fidei tenuit
ohligatio. Quod factum multis displicet asse-
rentibus tàm inefficaciter quam illicite fac-
tum, quod factum est. 28. n.
Schismaoritur, quia Papa Henricum Impe-
ratorem excommunicat. 434. c.
Gozilo seu Godefridus, cognomine Gibbo-
sus, Dux Lotharingiœ, in civitale Antwer-
phâ per insidias Ruberii, Comitis Flandrensis,
à quodam Coco sicario vulneralus moritur
IV Calend. Martii, Verdunis juxtà patrem
sepelitur. 24. c. 67. a. b. 203. a. 294. b.
Conspirationis in Papam particeps,immàau-
ctor dicitur. 24. c. Succedit Godefridus ejus
so7-orisfilius,Bulloniensisdictus.29't.hJi\'6.d.
Rex Ilenricus Pascha Trajecti célébrât. Du-
catum Lotharingiœ filio suo Cunrado, Mar-
chiam verà quœ dicitur Antwerpha, Gode frido
consobrino Gozelonis Ducis , filio Euslachii
Comitis tradit. 66. n. Gl.h.Inltaliampro-
ficiscens, intrà Burgundiam, inloco quidicitur
Bizanzun Natalem Domini célébrât, satis
magnifiée prosuâ tùm calamilate susceptus, et
habitus ab avunculo matris suœ Willelmo Co-
mité, cujus illis inlocisopeserant amplissimœ,
Ea porrù causa eral ut relicto recto itinere, in
Burgundiam diverteret, quôd certà compere-
rat Duces Rudolfum, Welf et Bertholdum
omnes viasomnesque aditus qui ad Italiammit-
tuntj quos vulgato nomine Clusas vacant, ap-
positis custodibus anticipasse, ut nulla illicei
copia transeundi fierel. 07. c.
Concilium adversits Henricum IV Imp.
Romœcoactum. 284. d. n.
Goffridus Autissiodorensis Episcopus obit:
apiul Monasterium Charitatis super Ligerim
sepelitur XVIICaleiul. Octobr. Mense Septem-
bri eligitur Robertus, natus ex pâtre Consule
Nivernensium Guillelmo, Régis Franciœ Hen-
rice nepote, ex matre autem Hermengarde,
Comitissa Tornodorensi. 114. b. c. 292. d.
Radulfus Turonis datur Episcopus. 169. e.
Obitus Maini Episcopi Redon, et Quiriaci,
Nannetensis Episc. 413. b. n. hemGuillelmi
Engolism. Episc. XII Cal. Oct. cui succedit
Ademarus frater ejus. 264. d.
aa
XCIV
INDEX
Anno, Coloniensis Archicp. obit. 203. a.
pridib h'onas Ikcembris anno 1075.. 67. a.
anno 1077. 7/i. d. Uildolplms seu Ililduinus
succedit. 74. d. 203. a. Dieduino Episcopo
Leodiensi defuncto, consecratur llenricus. 294.
b. Lietbertus, Camcraccnsis Episcopus, obit :
succedit nepos cjus Gerardus II. 128. n.
Stcphanus S.JacobiLcodicns. Abbas tertius,
vitâ fungilur: siifficitur Roberius. 294. b.
Ingulfus installatitr AbbasCroilandiensis, in
Conversione S. Pauli. ir>6. c.
Gelu magnum, à medio Novembri usque ad
œqiiinoctium vernale. 203. a. A festivitate
S. Martini, Menus fluvius glaciali frigore
constr ictus, penè usque ad Calendas Aprilis
pedeslri itinere manet transmeabilis. Plerisque
in locis vineta frigore omnino arescunt. 67 . b.
Terrœ tremitus, X Calend. Maii. 284. d. n.
Anno Cbr. 1077.
Guillelmus-Gaufredus , Dux Aquitaniœ ,
Monasterium-novum Pictav. dotât, litteris da-
tis in manu Willelmi filii sui , audienlibus
Odone, Abbate S. Joannis Angeriacens. Gui-
done Nivernensi et aliis. 121. n. Vide an.
prœc.
Simon, filius Rodulphi, Comitis Crispiac.
ipse Cornes Vadensis et Medanlensis, nec non
Vitriaci, Barri s\per Albam, etc. Dominus,
fil Monachus in Monaslerio S. Eugendi, hodie
S. Claudii. 443. n.
Hoel, Cornubiœ Cornes, capitur ab Eudone
, Vicecomite, et infrâ XI dies ab exercitu suo
vi liberatur. 372. c.
llenricum Germaniœ Regem jam Italiam
ingressum, ex insperato audiens Papa, hortalu
MathildeinCaslellumquoddam munitissimum,
quod Canusium dicitur divertit, expectare vo-
lens, donec consilium advenlûs Régis diligen-
liîis exploretj utrùm scilicet veniam admissi
postulare, an injuriam excommunicationis
suce militari manu persequi, plenus animorum
adveniret. Interen Rex Henricus Mathildam
Comitissam adcolloquium evocat, eamquepre-
cibus ac promissionibus oneratam ad Papam
transmiltit cum aliis quibusdam, quorum ma-
jorem apiid Gregorium authoritatem et gra- ■
tiam esse noverat, obsecrans ut excommuni-
catione absohatur : vix et œgrè exoratus
Papa annuit ut coniinîis veniat , ciilpam ,
quant Sedi Apostolicœ contumeliam irrogando,
contraxerat , Sedis Apostolicœ decretis nunc
obediendo expiaturus; venit Rex ut jussum
fuerat , et cum castellum triplici muro sep-
tum essel, intrà secundum murorum ambitum
receptus, foris derelicto omni comitatu suo ,
deposito cultu regio, nihil prœferens regium,
nihil ostentans pompaticum, nudis pedibus
(hiense JanuarioJ jejunus manh usque ad
vesperam perstat. Romani Pontificis senten-
tiam prœstolando. Hoc secundo, hoc tertio die
facit; quarto demùm die, in conspectum ejus
admissus, accipit conditiones quibus absolvit
eum Papa, et servaturum se omnia quàm
sanctissimis polestasser^ionibuspromittit. Papa
expleto sancto ministerio, Regem ad pran-
dium vocal, benignissimeque refectum et de
Annon , Archevêque de Cologne , meurt.
203. a. le 4 Décembre 1075. 67. a. l'an 1077.
74. d. Hildolphe , autrement Hilduin _, lui suc-
cède. 74. d. 203. a. Après la mort de Théo-
duin , Henri est sacré Evêque de Liège. 294. b.
Lietbert, Evêque de Cambrai, meurt : son neveu
Gérard II lui succède. 128. n.
Mort d'Etienne^ troisième Abbé de S. Jacques
de Liège : Robert est son successeur. 294. b,
Ingulfe est mis en possession de l'Abbaye de
Croyland , le jour de la Conversion de S. Paul.
156. c.
Grande gelée , depuis la mi-Novembre ,
jusqu'à l'équinoxedu printems. 203. a. Le Rhin
est pris, depuis la S. Martin , jusques vers le
mois d'Avril ; pendant tout ce tems-là on le passe
à pied. Les vignes sont gelées dans beaucoup
d'endroits. 67. b. Tremblement de terre , le 22
Avril. 284. d. n.
L'an 1077 de J. C.
Guillaume-Geoffroi, Duc d'Aquitaine, donne,
par la main de son fils Guillaume , la Charte de
Fondation de l'Abbaye de Montier-neuf de Poi-
tiers, en présence d'Eudes, Abbé de S. Jean
d'Angély, de Gui de Nevers et de plusieurs au-
tres témoins. 121 . n. Voyez l'an, précéd.
Simon , fils de Raoul , Comte de Crépy ,
Comte de Valois et de Mante , Seigneur de
Vitri , Bar-sur- Aube , etc. se foit Religieux à
l'Abbaye de S. Oyan , aujourd'hui S. Claude.
443. n.
Hoel, Comte ^ Cornouaille, est fait prison-
nier par le Vicomte Eudes ; ses gens le défivrent
au bout de onze jours. 372. c.
Le Pape apprenant avec surprise qu'Henri ,
Roi de Germanie , étoit déjà en Italie , se rend
par l'avis de Mathilde , dans Canosse , château
très-fort. Il prend la résolution d'y rester jus-
qu'à ce qu'il soit bien informé des desseins du
Roi, ne sachant si ce Prince étoit entré en Ita-
lie pour demander pardon de ses fautes, ou si
au contraire le désir de se venger, les armes à la
main , de son excommunication , l'y amenoit.
Pendant ce tems-là, le Roi Henri demande une
conférence avec la Comtesse Mathilde , il se
répand en prières et en promesses , et l'envoie
vers le Pape avec quelques autres personnes
dont il connoissoit le crédit auprès de Grégoire
VII , pour obtenir l'absolution de son excom-
munication. Le Pape dont on eut bien de la
peine à vaincre la résistance , consent enfin que
le Prince s'approche, et qu'il vienne expier par
son obéissance aux Décrets du Saint Siège, la
faute qu'il avoit commise en méprisant son au-
torité. Le Roi obéit : le château de Canosse
étoit entouré d'une triple enceinte de murailles :
on le reçoit dans la seconde : il avoit laissé toute
sa suite au dehors , on lui fait quitter toutes les
marques de la Royauté : son extérieur n'an-
nonce plus rien de Royal ni de grand : il reste
nuds pieds (c'étoit au mois de Janvier) et à
jeun depuis le matin jusqu'au soir, en atten-
dant les ordres du Pape. Il passe le second et le
troisième jour dans la même posture. Enfin le
quatrième jour , on le fait paroître devant le
Pape. Il se soumet à toutes les conditions qui
lui sont imposées, pour obtenir son absolution ,
CHRONOLOGIGUS.
xcv
et promet par ce qu'il y a de plus sacré d'être
fidèle à les garder. Le Pape, après la célébra-
tion des SS. Mystères , l'invite à dîner , lui
donne un magnifiqne repas, l'instruit soigneu-
sement de la conduite qu'il doit tenir, et le ren-
voie en paix rejoindre ses gens , qui étoient res-
tés assez loin hors du château. 68. c-e. 69. a.
Les Seigneurs d'Italie ne sont pas plutôt in-
formés de ce qui vient de se passer à Canosse ,
qu'ils conçoivent l'indignation la plus furieuse à
l'égard du Pape, et des sentimens mêlés de haine
et de mépris pour Henri. I^es esprits s'échauffant,
ils décident unanimement que , puisqu'Henri ,
en s'avilissant lui-même, s'est rendu indigne du
trône , il faut le déposer , et élire pour Roi son
fils quoique d'un âge peu avancé et encore in-
capable de gouverner; conduire le jeune Roi à
Rome, et l'y faire sacrer Empereur par un nou-
veau Pa})e , qui casse et annule ce qui avoit été
fait par Grégoire VIL 69. h.
Henri IV , effrayé de la nouvelle tournure
qu'avoient prise ses affaires, et se repentant,
quoique tard, de sa démarche de Canosse, prend
la résolution de rompre le traité qu'il avoit fait
avec le Pape. Il exhorte tous les Seigneurs à le
suivre , et à le venger des procédés indignes de
Grégoire. Le Pape, apprenant les nouveaux sen-
timens du Roi , envoie Bernard , Abbé de Mar-
seille, et un autre Bernard, Cardinal Diacre, au-
devant des Princes du Royaume Teutonique, qui
dévoient s'assembler à Forcheim , et charge ses
Légats de les informer des circonstances de ce
qui venoit de se passer. 69. c.
Ces Seigneurs ayant entendu les Légats dans
la Diète tenue à Forcheim le 1 3 de Mars , éli-
sent pour Roi Rodolphe, qui est sacré à Mayence
par 1 Archevêque Sigefroi , et couronné le qua-
trième Dimanche de Carême, 26 Mars. 24. d.
69. n. 203. a. 263. b.
L'Impératrice Agnès , femme de Henri III, et
mère de Henri IV , meurt de chagrin à Rome ,
où elle est enterrée dans l'Eglise de sainte Pétro-
nille. 24. d. 262. c. d. 434. a.
Siguin est fait Archev. de Cologne. 203. a.
L'Abbaye de S . Pierre de Chartres est brûlée
le 24 Aoîit : la Basilique de S. Hilaire est préser-
vée de l'incendie. 30. d.
Lanfranc vient en Normandie le 23 Octobre,
pour faire la Dédicace de l'Eglise du Bec. 36. a.
Grimold succède à Raoul, Abbé de S. Vanne.
413. d. n.
L'hiver est très-long et très-rigoureux, 293.
c. Forte gelée pendant quatre mois. 413. d.
Neiges abondantes dans toute la Germanie, de-
puis le 1 Novembre de l'année précédente, jus-
qu'au 26 Mars. 24. c. d. Eté très-sec et fort
chaud : on fait d'excellentes vendanges dés le
mois d'Aoïît. 285. a.
Van 1078 de J. C.
Eudes'est fait Duc de Bourgogne. 487. n,
Guillaume , Comte de Forez , Falcon , Sei-
gneur d'Ycone , et ses frères , donnent à l'Ab-
baye de Savigny l'Eglise ou la Chapelle de sainte
Paule, située dans la Paroisse de saint Laurent.
200, (Z 201. a.
Vers cette année , Pierre , Abbé de Tournus ,
omnibus, quœ eum observarc oporleret, dili-
genter instruclum , cum pace ad suos, qui
longim extra castellum remanser.anl, dimit-
tit. 68. c-e, 69. a.
Quid apud Canusium gestum fuerat au-
dientibus Italiœ Prinripibm, vehcmein in l'a-
pam ira et indignatio cooriliir, in Ilenricum
verd ingens odium et contemptus. Adultâ
postremà aedilionc, mia omnium voluntas,
una estsententiaut, abdicato paire, qui ultra
regni fascibvs indignum se effecerat, filium
ejus, licet impubem ad hue et regni negoliis
immalurum , Regem sibi faciant, et cum eo
Romam profecti, Papam alium eligant, per
quem et ipse prolinùs Imper ator consecretur,
et omnia Papœhujiis Apostolici gesta, cassa et
irrita fiant. 69. b.
Ilenricus IV, insolitâ rerum facie territus,
seroque pœnitcns, initum cum Romano Ponti-
fice fœdus abrumpere cogitât : hortatur om-
ties ut suo ductu suisqueampiciis tantarumin-
juriarum vindictam ab eo expetant. Papa
certior factus de immutatione animi Régis,
Legatos mitlil Bernardum, Abbatem Massiliens.
et Bernardum, Cardinalnn Diaconum ut oc-
currant Principibus Teulonici Regni apud For-
cheim conventuris, eosque per ordinem quœ
gesta erant doceant. 69. c.
Auditis Papœ Legatis, Principes Regni in
colloquio apud Forcheim, III Idus Marlii ha-
bita, Rudolfum ducem sibi in Regem subli-
mant, quem à Sigefrido Archiepiscopo apud
Maguntiam unctum Vil Calend. Aprilis Do-
minicâ IV Quadraqesimœ coronant. 24. d.
69. n. 203. a. 263. b.
Agnes Imperatrix, uxor Ilenrici III , mater
Henrici IV, Romœ tœdio affecta, in pace obit,
et in Ecclesiâ B. PetroniUœ sepelitur. 24. d.
262. c. d. 434. a.
Siguinus fit Archiepis. Coloniensis. 203. a,
IX Cal. Septembris , Canobium S. Pétri
Carnutensis comburitur, illœsâ manenle S.
Hilarii Basilicâ. 30. d.
Lanfrancus,X Cal. Nov . Normanniamadve-
nit, BeccensemEcclesiamconsecraturus. 36. a.
Grimoldus Rodulfo Abbati S. Vitoni suc-
cedit. 413. d, n.
Hyemsdurissimaetlongissima. 293. c. Gelu
validum quatuor merjsibus. 413. d. Maxima
nix totum Regnum Germanicum ante Calendas
Nov. anni prœcedentis usque ad VII Calend.
Aprilis prœsenlis anni obtinet. 24. c. d. /Estas
nimissiccaet calida. Vinum optimum mense
Augusto vindemiatur . 285. a.
AnnoChr. 1078.
Odo Dux fit Burgundiœ. 487. n.
Guillelmus, Cornes Foresii, Falco, Dominus
Yconii, et fratres ejus, dant Abbatiœ Savi-
niacemi Ecclesiam seu Capellam sanclœ Pau-
lœ, sitamin Parrochiâ S. Laurenlii. 200. d.
201. a.
Circà hune annum, Pctrus, Abbas Trenorc.
XVCJ
INDEX
pmdenicr élaborai ut Ilispaniœ Rex Adefonsvs
conjugio potialur Constaniiœ Reginœ , quœ
fuerat uccor Hugonis Cabilon. Comitis , et
filia Roberli Diicis. Constantia dum iler ad
Uispanias facit, Trenorcium venit, et hujus
loci Abbatiœ Ecclesiam Givriaci, quam pa-
ier no jure possi débat , concedit. 112. c. d.
Egilbcrtum Trevirensem Episcopum elec-
tum, Hcnricus Rex per annulum et baculum
investit, YIII Idus Januarii: electioni con-
senserat solus ex Episcopis Theodericus Vir-
dunensis Episcopus, cognomento Magnus, cum
parte aliquâ populi Trevirensis jdissentiebant
Pontifices Herimannus Metensis et Bibo Tul-
lensis, et residuus Clerus et Populus. Egil-
bertus benedictione non perceptâ remanet.
195. c.
Concilium Romanum à Gregorio Papa VU
celebralur, Calend. Novembr. 530. c. X Cal.
Decembris. 24. d. In eo /idei professionem
emittit Berengarius, cui conceduntur induciœ
adproxime futuram Synodum. 24. d. 526. n.
530. c.
Manassi, Remorum Archiepiscopo, conque-
renti quod quatuor Legatorum in Ùalliâ insti-
tutio, Sedis Remensis juribus et privilegiis of-
ficere videretur, respondet Gregorius Papa
privilégia quandoque pro necessitate vel uti-
litate majore mutanda, et ipsam Remensem
Ecclesiam quondam Primati subjacuisse. 519.
e. 520. a.
Arnaldus I, Magalon. Episcop. à sepulchro
Domini rediens, apiid Villam-Novam obit,
Magalonem transfertur. In Episcopum Ma-
galonensem eligilur Bertrandus, jiosteà prop-
ter vitium simoniœ ab Episcopatu amolus.
434. d.
Gcr ardus II, Camerac. Episcopus, conse-
cratur ab Archiep. Rem. 128. n.
Drogo, Morinens. seu Tervan. Episcopus,
confirmât in plend Synodo Ardensis Ecclesiœ
instaurationem. 307. c-d.
VII Calend. Septembris, e vitâ decedil Iler-
luinus: Ansehnus, Abbas Becci, eligilur. 36. a.
Anno Chr. 1079.
Adela seu Athala, Roberti Régis Franciœ
et Constaniiœ filia , Balduini V, Flandriœ
Comitis ttxor, obit in Parlhenone Messinensi
propelpras à se fundato. 480. n.
Eudo, Britannice Dux, vitâ defungitur.
435. a.
Guillelmus, Rex Angliœ, subaclis hosli-
bus, paci Regni sludet atlcntiùs. Tanta in
Angliœ regnopax et securitas, ul puella auro
onusta à mari usque ad mare sala securè possit
incedere. 285. a.
Concilium , prœsidente Papa Gregorio
VII, Romœ celebralur mense Februario : in
eo conviclus Berengarius ^ fidei professionem
facit Catholico dogmaticonsonam. 24. e. 284.
e. n. 530. c. In hac Synodo, Papa Presby-
teros deinceps in fornicalionem lapsos, absque
spe recuperalionis, deponil; Scriptum, quod
dicitur S. Udalrici, ad Papam Nicolaum, de
nuptiis presbyterorum, et Capitulum Paphinuti
ménage avec prudence le mariage d'Alfonce
Roi d'Espagne , avec Constance , veuve d'Hu-
gues, Comte de Chalons sur Saône, et fille du
Duc Robert. Constance allant en Espagne,
passe à Tournus, et donne à cette Abbaye l'E-
glise de Givri , qui étoit de son patrimoine.
i\2. c.d.
Egilbert ayant été élu Evêque de Trêves ,
le Roi Henri l'investit par la crosse et par l'an-
neau , le 6 Janvier. Thierry , Evêque de Ver-
dun , surnommé le Grand , étoit le seul des
Evèques qui eût consenti à l'élection d'Egilbert,
avec une petite partie du peuple de Trêves.
Hériman, Evêque de Mets , et Bibon , Evêque
de Toul , avec le reste 4ii Clergé et du Peuple
s'y étant opposés , Egilbert n'est point sacré.
195. c.
Grégoire VII tient un Concile à Rome, le
1 Novembre. 530. c. Le 22 Novembre. 24. d.
Bérenger y fait sa profession de foi , et on lui
donne du tems pour l'entendre jusqu'au prochain
Concile. 24. d. 526. n. 530. c.
Manassès , Archevêque de Reims , se plaint
de ce que l'établissement de quatre Légats du
Pape en France, paroissoit contraire aux droits et
aux privilèges de son Archevêché : Grégoire
VII lui répond que les privilèges sont de nature
à être quelquefois changés , soit par nécessité ,
soit par la vue d'une plus grande utilité ; et que
l'Eglise de Reims elle-même avoit été autrefois
soumise à un Primat. 519. e. 520. a.
Arnaud I , Evêque de Maguelone , au retour
de la Terre-Sainte, meurt à Villeneuve : on trans-
porte son corps à Maguelone. Bertrand élu à sa
place, est chassé dans la suite de son Siège, pour
cause de simonie. 434. d.
L'Archevêque de Reims consacre Gérard II,
Evêque de Cambrai. 128. n.
Drogon , Evêque de lérouane, confirme en
plein Synode la restauration de l'Eglise d'Ardres.
307. c-d.
Herluin, Abbé du Bec, meurt le 26 d'Aoîit :
Anselme est élu à sa place. 36. a.
L'an 1079 de J. C.
Adèle, fille de Robert, Roi de France et de
Constance, femme de Baudouin V, Comte de
Flandres, meurt dans l'Abbaye de Messines près
d'Ipres, qu'elle avoit fondée. 480. n.
Mort d'Eudes, Duc de Bretagne, 435. a.
Guillaume, Roi d'Angleterre, ayant soumis
tous ses ennemis, travaille avec beaucoup de soin
à entretenir la paix dans son Royaume. Il y éta-
blit un si bon ordre qu'une jeune fille chargée
d'or, pouvoit le traverser d'une extrémité à l'au-
tre sans craindre la moindre insulte. 285. a.
Le Pape Grégoire VII préside au Concile
assemblé à Rome au mois de Février. Bérenger
y est convaincu , il fait sa profession de Foi
conforme à la croyance Catholique. 24. e. 284.
e. n. 530. c. Le Pape y prononce la sentence de
déposition, sans espérance d'être jamais rétablis,
contre les Prêtres coupables de fornication : il
condamne l'Ecrit adressé , sous le nom de saint
Udalric , au Pape Nicolas sur le mariage des
Prêtres ,
CHRONOLOGICUS.
xcvij
Prêtres, le Chapitre de Paphtiuce sur le même
sujet, et en même tems tout ce qui est contraire
aux SS. Canons. 24. e.
Concile de Bourdeaux, le jour de l'Octave de
S. Michel ; Hérenger y rend compte de ses sen-
timens, et y donne des preuves de la sincérité de
la profession de Foi qu'il avoit faite à Rome.
530. d.
Jusqu'à ce tems, l'ancienne discipline de l'E-
glise Gallicane, subsiste à l'égard du rang des
Métropolitains de la Germanie, de la Gaule et
de la Belgique : il n'y a que l'ancienneté de l'or-
dination qui décide entr'eux de la Préséance.
518. d.
Mort de Jean, Archevêque de Rouen, à qui
Guillaume, Abbé de Caen, avoit déjà succédé
depuis deux mois. 72. e. 379. e. n. 380. a : de
Vernier II, Evêque de Strasbourg : le Schisma-
tique Otfon lui succède : 434. d : de Bernhard,
Abbé de Marseille, le 20 Juillet. 25. a.
L'an iO^O de J. C.
Guillaume, Roi d'Angleterre, ayant mis la
paix dans son Royaume, commence à y jouir de
l'abondance. Il honore beaucoup sa mère, quoi-
qu'issue de basse extraction. 285. a. Concile te-
nu àLilIeboi>ne en présence du Roi, par l'Ar-
chevêque de Rouen, les Evêques, les Abbés,
les Comtes, et tous les Grands de Normandie :
on y fait plusieurs réglemens utiles, que l'on ob-
serve surtout en Normandie. 367. a. Pendant
l'Automne, Guillaume envoie son fils Robert
en Ecosse, contre le Roi Malcolme ; Robert s'en
retourne sans aucun succès. 315. b.
L'Empereur Henri IV va en Italie. 195. b.
A Brixen, il se sépare du Pape légitime. 25. a.
Au lieu (le Grégoire, il fait Pape Guibert, Evê-
que de Ravenne, que Grégoire avoit déposé
depuis trois ans, et il le nomme Clément. Il
tient une Assemblée à Mayence, dans laquelle il
fait confirmer l'élection de Guibert par le plus de
monde qu'il peut. 25. a. 195. b. Vers le milieu
du mois d'Octobre, Henri prépare une autre
expédition dans la Saxe ; il attaque les Saxons :
les soldats de Rodolfe le mettent en fuite, et le
font éloigner l'espace d'une journée ; cependant
Rodolle est lue dans la mêlée, et meurt le 1 5
d'Octobre, après trois années et demi de règne.
25. a-b. 203. b. 434. d. n. Henri met tant de
trouble dans l'Italie, que personne ne pouvoit
aller à Rome, sans avoir auparavant juré de ne
pas voir le Pape Grégoire. 25. b.
Godefroi succède à Arnaud, Evêque de Ma-
guelone : il établit de nouveau des Chanoines Ré-
guliers dans cette Eglise. 435. a. "
Le 8 de Juillet, mort de Dalmace, Abbé de
Savigny. 201. a.
Grande famine. 377. e.
L'an 1081 deJ. C.
L'Empereur Henri passe en Italie pour faire
la guerre au Pape Hildebrand : le Pape fortifie
ses villes et ses châteaux, contre l'Empereur, et
lui ferme l'entrée de Rome. 291 . e.
Les Catholiques de la Saxe élisent Herman
de Lorraine pour leur Roi. 74. d. Les Princes du
Royaume Teulonique, c'est-à-dire, les Archev.
Tome XI.
de eâdem re, imd oninia sacris Canonibus ad-
versa damnât. 24. e.
In Octavis S. Michaelis, Burdigalœ Conci-
iium cogitur, in quo Berengarius suam ex-
ponit doctrinam, fideique professionis Romœ
factœ sinceritatem confirmât. 530. d.
Ad hoc usque tempus, disciplina Galliœ
antiqua persévérât, quà Metropolilanos inter
Germaniœ, Galliœ et Belgicœ nullum dis-
crimen, nulla prœeminentia agnoscilur nisi
ex tempore ordinationis Prœsulum. 518. d.
Obitus Johannis, Holomag. Archiepiscopi ,
eut jam ante duos menses successerat Guillel-
mus, Abbas Cadomensis. 72. e. 379. e. n.
380. a : Wcrnharii II, Argentinens. Episc.
cui succedit Otto Schismaticus. 434. d ; Ber-
nhardi, Abbatis Massiliensis, XIII Calend.
Augusti. 25. a.
Anno Chr. 1080.
Guillel. Ang. Rex, pacificato regno, bonis
omnibus in Insula cœpit abundare. Matrem
suam, licet infcriori génère orlam multiim ho-
norât. 285. a. In ipsius Régis prœsenlia Con-
cilium apud Lillebonam habetur ab Archiepis-
copo Rolom. ab Episcopis, Abbatibus, Consu-
libus et cunctis Normanniœ Principibus : ubi
multa inslitula ulilia, quœ servanlur maxime
in Normannia. 367. a. Autumnali tempore
Guill. Robertum filium suum in Scotiam contra
Macolmum mittit, qui infecto negolio rever-
titur. 315. b.
Henricus IV Imp. Italiam adit. 1 9ô.h. Apud
Brixinam legitimum Papam abjurât. 25. a.
Guibertum Ravenn .quondam Episc. jam trien-
nio à Papa Gregorio depositum, Papam pro
Gregorio facit, et Clemenlem nominal. Con-
ventu apud Moguntiam habito, à quibus po-
test , electionem Guiberti jubet confirmari.
25. a. 195. b. Mediante Octobri, Henricus
expeditionem iterlim parât in Saxoniam y
Saxones aggreditur ; à mililibus Rodulfi iti-
nere unius diei fugatur; ip.se tamen Rodulfus
in congressu occumbH, et morilur Idibus Oc-
tobris, post regni très annos ctdimidium. 25.
a-b. 203. b. 434. d. n. Henricus totam Ita-
liam ita conturbat, ut nullus ad limina Apos-
tolorum posset ire, qui non priîts juraret, se
ad Gregorium Papam non diversurum. 25. b.
Gotofredus Arnaldo succedit in Episcopatu
Magalon. Canonicos Regulares in Eccl. Magal.
de nom instituit. 435. a.
YIII Idus Juin Dalmalius , Abbas Savi-
niac. obit. 201. a.
Famés magna. 377. e.
Anno Chr. 1081.
Henricus Imperator,ad debellandum Papam
Hildebrandum, Italiam petit : contra quem
Papa urbibus et castellis munitis, Romam
hostiliter adeuntem non recipit. 291 . e.
Catholici per Saroniam constituti, Regem
sibi assumunt HermannumLotharingum.lï.d.
Principes Regni Teutonicorum , scilicel Ar-
hb
xcvuj
INDEX
chifpiscopi, Episcopi , Duces, Marchiones et
Comités, ante fcslum S. Laurentii Uerman-
num sibi llegem eligitnt.25.h.
Legali Aposlolici Ikneficiorum Ecclesiasli-
corum investituras auferre Régi Francorum
moliuntur ; ipsis favel Radulfus Turon. Ar-
chiep. quem jiissu Philippi Régis, à sua Sede
delurhat Fulco Rec/iin Com. Andeg. et Turon.
348. n.
Temporibus Aimonis Archiep. XV Calend.
Apr. Concilium habetur apiid Exoldunum
castrum in Bilurig. 285. b.
Eusebius, cognom. Bruno, Andegav .Prœsul,
obit VI Cal. Sept, cuisuccedit Goffridus. 30. d.
Arnaldus, Cenoman. Episc. III Cal. Dec.
feria II moritur. 30. d.
VIII Idm Feb. mors Guillelmi de Monte-
Berulpho, Episcopi Petragor. 287. d.
Magnus terrœ motus XI Cal. Apr. cum.
terrœ mugi tu. 291 . d.
Anr.o Chr. 1082.
Concilium apud urbem Meldensem, sub
Richerio Senon. Archiep. prœsidente Hugone,
Diensi Episcopo et Sedis Apost. Legato.2S5.h.
Galterus II, dictas Saveyr, Meldensis Episc.
obit, 20 Octob. 442. b. n.
VIII Idus Maii , Goffridus consecratur
Epi scopus Andegav. 30. d. n.
Odericus, Abb. Vindocin IV Non. Octob.
defungitur ; cui anno seq. pridiè ISon. Jun.
David succedit Abbas. 30. e.
Guido, primus Abbas Monasterii-Novi in
suburbio Pictav. XI Cal. Febr. excipitur atque
eodemdie benedicitur. 120. c.
Mors Adelardi II, Abbatis S. Trudonis.
205. d.
Anno Chr. 1083.
Mathildis Regina, uxor Guill. Norm. Duc.
et Angl. Régis, obit in Normannia. Sepe-
litur in Monast. S. Trinitatis Cadom. d se
constructo. 25. d. 47. e. 189. a. 210. a.
315. c. 443. a. n.
Papa Gregorius Episcopos et Abbates ad
Synodum Romanam vocal. Legaii Principum
Teulonicorum in via capiuntur ab Henrico.
Multi ex Francigenis tam Episcopi quàm Ab-
bates ad Synodum perveniunl. Gregorio magis
necessarii Prœlati, ut Hugo Lugdun. et alii
plures prohibentur. 25. c.
Berengarius, novœ heresis de Corpore Do-
mini autor, abit in locum suum ; pluries ab-
juratam heresimnon dimittit. 25. c. n. Cer-
tum est Berengarium antè mortem, heresim
dimisisse.
Guillelmus, Com. Nivern. cum filiis suis
Raginaldo, Willelmo et Roberto, Autissiod.
Episcopo, subscribit Chartœ permutationiscum
Hugone III, Nivern. Episc. factœ. 487. n.
Seditio inter Monachos et Turstinum, Ab-
batem Glastoniœ, propter Gregorianum can-
tum, quem Abbas aspernabatur . Rex Guill.
Abbatem revocat in Normanniam, et in suo
Monast. Cadom. ponit. 315. c.
Anno Chr. 1084.
Guillelmus, Angl. Rex, Odonem fratrem
les Evêqiies, les Ducs, les Marquis et les Comtes
élisent Herman pour Roi, avant la fête de saint
Laurent. 25. b.
I^es Légats du Pape tentent d'enlever au Roi
de France l'investiture des Bénéfices Ecclésiasti-
ques : Raoul, Archev. de Tours, favorise les Lé-
gats; ce qui fait que Foulque Réchin, Comte
d'Anjou et de Touraine, le chasse de son Siège
par ordre du Roi PhiUppe. 348. n.
Le 18 Mars, Concile tenu à Issoudun en
Berri, sous l'Archev. Aimon. 285. b.
Eusebe, surnommé Brunon, Evèque d'Angers,
meurt le 27 d'Août : (ieofroi lui succède. 30. d.
Le Lundi 29 Novembre, mort d'Arnaud,
Evèqiie du Mans. 30. d.
Le C Févr. mort de Guillaume de Mont-Be-
ron, Evêque de Périgueux. 287. d.
Le 27 de Mars, tremblement de terre avec
mugissemens. 291 . d.
Van 1082 de J. C.
Concile de Meaux, sous Richer, Archevêque
de Sens, auquel préside Hugue, Evêque de Die,
Légat du S. Siège. 285. b.
Gautier II, dit Saveyr, Evêque de Meaux,
meurt le 20 d'Octobre. 442. b. n.
Le 8 de Mai, Geofroi est consacré Evêque
d'Angers. 30. d. n.
Le 4 d'Octobre, mort d'Odéric, Abbé de
Vendôme, David lui succède le 4 de Juin de
l'année suivante. 30. e.
Gui, premier Abbé de Montierneuf dans le
fauxbourg de Poitiers, est reçu et béni le 22 de
Janvier. 120. c.
Mort d'Adelard II, Abbé de S. Tron. 205. d.
L'an 1 083 de J. C.
La Reine Mathilde, femme de Guill. Duc de
Normandie et Roi d'Angl. meurt en Norm. elle
est enterrée à Caen dans le Monastère de la sainte
Trinité, qu'elle avoit bâti. 25. d. 47. e. 189. a.
210, a. 315 c. 443. a. n.
Le Pape Grégoire convoque à Rome les Evê-
ques et les Abbés pour un Synode. L'Empereur
arrête dans la route les députés des Princes AI-
lemans. Plusieurs Evêques et Abbés François ar-
rivent au Synode. Les Prélats les plus nécessaires
à Grégoire, comme Ilugue, Archev. de Lyon,
et plusieurs autres ne peuvent passer. 25. c.
Bérenger, auteur d'une nouvelle hérésie sur la
Présence réelle, s'en retourne dans son pays ; il
n'abandonne point son hérésie, quoiqu'il l'eût
abjurée plusieurs fois. 25. c. n. Ilest certain que
Bérenger renonça à ses erreurs avant que de mourir.
Guillaume, Comte de Nevers, avec ses en-
fans Renaud, Guillaume, et Robert, Evêque
d'Auxerre, souscrit la Charte d'un échange qu'il
avoit fait avec Hugue III, Evêque de Nevers.
487. n.
Sédition entre les Moines, et Toustain, Abbé
de Glastonbury, occasionnée par le mépris que
l'Abbé faisoildu Chant Grégorien. Le Roi Guil-
laume rappelle l'Abbé eu Norn)andie, et le
renvoie à son Monastère de Caen. 315. c.
Lan 1 084 de J. C.
Guillaume, Roi d'Angl.
met en prison son
CHRONOLOGICUS.
XCIX
frère Eude, Evêque de Bayeux. 210. a. 315, b.
Les Siieves passent le Rhin, entrent dans la
Bourgogne, et enlèvent un château, que les par-
tisans de l'Empereur assiégoient : ce château ap-
partenoit au Duc Bertolde, gendre du Roi Ro-
dolfe. 25. d.
Un grand concours de Peuple passe vers cette
année en Espagne, pour réduire les Barbares.
Eude, Duc de Bourgogne, étoit de cette expé-
dition avec deux Moines de Tournus. 112. d.
113. a. Les François marchent contre les Mau-
res d'Espagne. 432. n. Alphonse VI, Roi Chré-
tien d'Espagne, avec les secours qu'il avoit reçu
des Chrétiens, défait les Mahométans, les met en
fuite, et reprend les terres qu'ils avoient enlevées.
211. c . On place ordinairement à Vannée 1085,
cette seconde expédition des François contre les
Maures, ibid. n.
L'an 1 085 de J. C.
Le Pape Grégoire VII meurt à Salerne, le
24 de Juin. 25. d. 7U.d.
Canut, Roi de Dannemarc, fils de Suénon,
prépare une expédition en Angleterre avec une
puissante flotte, et avec les secours de son beau-
pere Robert, Comte de Flandre. 315. c. Guill.
Roi d'Ang. instruit de ces préparatifs, retourne
en Angleterre dans l'Automne, avec une nom-
breuse armée de François, de Normans et de
Bretons. 210. a. 315. rf. Les préparatifs du Roi
et du Comte étant échoués, Guillaume renvoie
une grande partie de l'armée. 210. b. Ce der-
nier envoie des Officiers de Justice dans toutes
les provinces d'Angl. pour faire la description
des lieux et des biens des particuliers. 210. b.
Philippe , surnommée Mathilde, fille de
Guill. IV, Comte de Toulouse, épouse Sanche I,
Roi d'Arragon. 486. n.
Le Comte de Vendôme Bouchard, fils du
Comte Foulque surnommé l'Oison , meurt le
28 de Février. 30. e.
Guill. Comte de Nevers, soumet l'Eglise de
S. Victor deNevers au Monast. de N. D. de la
Charité sur Loire. 592. n.
Mort de Robert Guischard, Duc de la Pouille.
447. c.
Concile de Compiegne, où se trouve l'Abbé
de Corbie Evrard. 480. n.
Mort de Rainaud, surnommé Hugue, Evêq.
de I^ingres. 482. n.
Guibert élu Abbé de S. Germain d'Auxerre,
après Rothlan. 377. c.
David, Abbé de Vendôme, meurt le 6
d'Août : Bernon lui succède, l'année suivante le
23 d'Avril. 30. e.
Mort d'Olfride, Prieur du Monast. de Waten.
108. a. n.
En Italie, la famine cause une si grande mor-
talité, qu'il ne reste pas le tiers des hommes.
25. d.
Van \0S6deJ. C.
Didier, Abbé de S. Benoît du Mont-Cassin,
est élu Pape, et prend le nom de Victor III. 74. d.
Dans la semaine de la Pentecôte, Guill. Roi
d'Angleterre, fait Chevalier Henri le plus jeune
de ses fils. 210. b. 315. d. Il reçoit des Anglois
suum Bajocens. Epis, ponil in carcerem, 2\0.
a. 315. b.
Suevi ultra Rhenum Burgundiam proficis-
cuntur ; quoddam castellum Bertoldi Ducis ,
gêner i Rodulp, Régis, à fauloribus Uenrici
Imperatoris obsessum, virililer eripiunt. 25.
d.
Circa hune annum, ingens populorum con-
cursus in Uispaniam ad subjugandos Barbaros:
Odo, Dux Burgundiœ, erat in hac expedi-
tione cum duobus Monachis Trenorc. 112. d.
113. a. Franci in Mauros Uispaniœ proficis-
cuntur. 432. n. Alphonsus VI, Rex Uisp.
Christianus, accepto circumquaque à Christia-
nis auxilio, Mahumetanos occidit, fugal, et
terrœ ablatœ damna réparât. 21 1 . c. Hœc
secunda Francorum in Mauros expeditio,ad
annum 1085 solel referri. ibid. n.
AnnoChr. 1085.
Gregorius Vil Papa, VIII Cal. Julii, Sa-
lerni diem claudil extremum . 25. d. 74. d.
Canutus, Rex Danorum, filius Suani, cum
classe valida, et auxilio soceri sui Roberti
Fland. Comiiis, in Angliam venire paratur.
315. c. Quo audito Rex Angl. Guillelmus,
cum maximo exercitu Francorum, iSorman-
norum et Britannorum, autumnali tempore
in Angliam redit. 210. a. 315. d. Apparatu
Régis et Comitis déficientes Guillelmus ma-
gnas exercituum partes ad natale solum re-
mittit. 210. b. Idem Rex Guill. per omnes
Angliœ provincias mittiijustitiarios, qui loca
et omnium bona describant. 210. b.
Philippa, cognom. Mathildis, Guillelmi IV
Tolosœ Comitis filia, Sanchio I, Arragoniœ
Régi nupta. 486. n.
Burchardus, Corn. Vindocin. filius Comitis
Fulconis cognom. Anseruli , morilur pridie
Cal. Martii. 30. e.
Guillel. Corn. Nivern.EcclesiamS. Victoris
Nivern. subjicit Monasterio B. M. de Caritate
ad Ligerim. 592. n.
Mors Roberti Guiscardi, Ducis Apul. 447.
c.
Concilium Compendiense , cui Evrardus
Corbeiœ Abbas interest. 480. n.
Rainaldus, cognom. Hugo, Lingon. Episc,
obit. 482. n.
Guibertus, post Rothlanum, Abbas S. Ger-
mani Autissiod. eligitur. 377. c.
Abbas Vindocin. David VIII Idus Aug.
obit : cui IX Cal. Maii an. seq. Berno suc-
cedit. 30. e.
Mors Olfridi , Prioris Guatin. Monast.
108. a. n.
In Ilalia, nimiam famem inaudita sequitur
morlalitas, ita ut nec terlia pars hominum
remaneat. 25. d.
Anno Chr. 1086.
Desiderius, Abb. S. Benedicti de Monte-Cas-
sino,Papaclectus, Victor III nominatur.lh. d.
Rex Angl. Guillel. Ilenricum juniorem
filium suum, in hcbdomada Pentecostes armis
induit militaribus. 210. b. 315. d. lloma-
INDEX
gium omnium feudorum, et juramentum fide-
litalis recipit ab Anglis. 210. b. Omnem An-
giia7n describi curât. 315. J. Acquisitis ma-
gni thesauri copiis, venit in Normanniam.
*ilO. c.
Gaufredus-Guido , qui et Guillel. VIII
Aquit. Dux, obit apud Chisesgium seu Chi-
siacum castrum, VIII Cal. Octob. Sacra-
mento Corporis et Sanguinis Domini ab Odo-
ne, Abbale S. Joannis Angcriac. percepto.
121. a. 373. e. Corpus ejus in civitatem
Pictav. translatum, in Capitula Monasterii-
Novi à se construcii sepelitur. Posl annum,
inde levatum, ante altare ùrucifixi in Ec-
clesiâ ponitur. Mausoleum ejus et Epilaphium,
1 21 . b. Sepelitur in Ecclesia S. Joan. Evang.
et S. Andreœ, quam erexerat. 373. e.
Guillelmus Piciaviœ, post patrem Dux fit
Aquit. et Pictav. Cornes, hujus nominis IX.
374. a.
Mors Richildis, Comitisse Uannoniœ. 376.
d.
Mortalitas hominum et jumentorum. Vis
tempcstalum frequens ac fulgurum, quantam
viderat nemo vel audierat. 188. d.
Anno Chr. 1087.
Victor III Papa, exeuntc Maio comecratus,
posl quartum mensem sut Ponti/îcatûs, ulti-
mum diem claudit. 25. e.
Guillel. Angl. Rex, contractis inimicitiis
cum Rpge Franc. Philippo, qui partes Roberti
Ducis juvabat; Franciam infestas ingreditur,
Augusto mense déclinante; protcrit omnia ,
cuncta populatur. ]90. c. Ante Assumptionem
B. Mariœ, cum exercitu venit in Franciam.
31 5. d. Oppidum Mcduntam, onines Ecclesias
in eo sitas, plebem multam, duos Anachoritas
etunam Reclusamigne succendit. 53.d. 190.d.
21 1 . a. 31 5. d. Pondère armorum et vi cla-
moris quo suos hortabatur, arvinâ intestino-
rum ejus liquefactâ, graviter cœpit infirmare,
53. d. Ibi morbum nactus, receptui suis canit;
Rotomagum rêver sus, lecto excipitur. 190. d.
Diem sibi morlis imminere sentiens, fratrem
suum Odonem Bajoc. Episc. laxat, et omnes
quos in Norman, vel in Anglia custodiœ man-
ciparat. 190. e. 315. d-e. Willelmo filio
suo regnum Angliœ tradit ; Roberto primoge-
nito, qui tune exulabat in Francia, Comita-
tum concedit JSormanniœ. 190. e. 315. e.
31 6. a. Possessiones maternas Henricodelegat.
190. e. Thesauros efferriet Ecclesiis dispergi
prœcipit. Pecuniam ad reparationem Ecclesiœ
Medunt. nuper crematœ indicit. 190. e.
Resumpto animo , quœ Christiani sunt exe-
quitur in Confessione et Viatico. 190. e.
316. a.
Guillelmus totius Europœ honor, omnium
antecessorum potentior. 191. a. Post atmos
Ducatus in Norman. 52, regni verà in Angl.
annos 20, menses 10 et 2% dies, fere sexa-
genarius Rotomagi moritur. 31. a. A8. a.
53. e. 170. a. 190. e. n. 210. c. 223. a. n.
316. a. Obit IV Idus Sept. 53. e. Quinto
IdusSept. 48. a. 170. a. 316. a. Octavo Idus
Sept. 190. e. Corpus ejus per Sequanam fluv.
l'hommage de tous leurs fiefs, et le serment de
fidélité. 210. b. 11 fait faire la description de
toute l'Angleterre. .315. d. Il revient en Nor-
mandie avec de grands trésors. 21 0. c.
Geofroi-Gui, autrement Guill. VIII, Duc
d'Aquitaine, après avoir reçu le Sacrement de
l'Eucharistie, par les mains d'Eude, Abbé de
S. Jean d'Angely, meurt au château de Chizé le
24 de Septembre. 121 . o. 373. e. On transporte
son corps à Poitiers, et on l'enterre dans le Cha-
pitre de Montierneuf, qu'il avoit bâti. On le
relevé l'année d'après, pour le mettre dans l'E-
glise devant l'autel du Crucifix. Son Mausolée
et son Epitaphe. 121 . 6. On l'enterre dans l'E-
glise de S. Jean l'Evangeliste el S. André, qu'il
avoit bâtie. 373. e.
Guill. de Poitiers devient Duc d'Aquitaine,
et Comte de Poitou ; il est le neuvième du nom.
374. a.
Mort de Richilde, Comtesse de Hainaut.
376. d.
Mortalité d'hommes et de chevaux. Les tem-
pêtes et les orages sont si violens et si frequens,
que personne n'avoit rien vu ni entendu de pa-
reil. 188. d.
L'a?i 1087 deJ.C.
Le Pape Victor III, consacré sur la fin du
mois de Mai, meurt après le quatrième mois de
son Pontificat. 25. e.
Guillaume, Roi d'Ang. se déclare ennemi du
Roi de France Philippe, qui favorisoit le parti
du Duc Robert : sur la fin du mois d'AoîJt, il
entre en France, où il renverse el ravage tout.
190. c. Il vient en France avec une armée, avant
l'Assomption de la sainte Vierge. 315. d. II
brûle la ville de Mantes, toutes les Eglises qui
y étoient, beaucoup de peuple, deux Anacho-
rètes et une Recluse. 53. rf. 1 90. d. 211. a. 31 5.
d. Le poids de ses armes, les efforts qu'il fait
pour animer ses troupes, font fondre la graisse
de ses intestins, et lui causent une maladie grave.
53. d. Etant tombé malade à Mantes, il fait
battre la retraite ; retourne à Rouen, et se met
au lit. 190. d. Sentant que sa mort approchoit,
il donne la liberté à son frère Eude, Evéque de
Bayeux, et à tous ceux qui étoient détenus dans
les prisons de Normandie et d'Angleterre. 190.
e. 315. (/-e. Il donne le Royaume d'Angleterre
à son fils Guillaume ; la Normandie à Robert
son fils aîné, qui pour lors étoit retiré en Fran-
ce. 190. e. 315. e. 316. a. Il laisse à Henri les
biens de sa mère. 190. e. Il fait distribuer ses
trésors aux Eglises. Il destine une somme pour
réparer l'Eglise de Manies, qu'il venoit de brû-
ler. 190. e. S'étant recueilli, il remplit ses de-
voirs de Chrétien ; il se confesse, et reçoit le
S. Viatique. 190. e. 316. a.
Guill. l'honneur de l'Europe entière, le plus
puissant de tous ses prédécesseurs. 191 . a. Meurt
à Rouen âgé de près de soixante ans, après avoir
tenu le Duché de Normandie 52 ans, et la cou-
ronne d'Angl. 20 ans, 10 mois et 28 jours. 31.
a. 48. a. etc . Il meurt le 10 de Sept. 53. e. Le
9 de Sept. 48. a. 170. a. 316. a. Le 6 de Sept.
190. e. On transporte son corps par la Seine à
Caen, où on l'inhume devant le maître-autel de
CHRONOLOGICUS.
^i
l'Eglise de S. Etienne, qu'il avoitfondée et dotée
de grands biens. 48. a. 191. a.3l6.a.TIenriestle
seul des enfans de Guillaume, qui accompagne les
funérailles de son père. 53. e. Un Chevalier, à
qui avoit appartenu le lieu de la sépulture, s'op
pose à ce que l'on mette le corps dans un fonds
que le Roi lui avoit enlevé de force : Henri lui
fait donner cent livres d'argent. 191 . a.
Guillaume le Roux succède au Royaume de
son père. 223. a. n. Il étoit passé en Angleterre
avant que son père fût expiré, pensant qu'il
étoit plus avantageux pour lui de veiller à ses
intérêts, que d'assister aux funérailles de son
père. 191 . 6. U s'étoit embarqué à Touque ; ar-
rivé en Angleterre, les Angiois et les François
le reçoivent ; il va à Londres, où Lanfranc,
Archev. de Cantorbery, accompagné de ses
Suffragans, le sacia dans Wesminster. 54. a. Il
est couronné à Cantorbery. 170. a.
Robert^ fils aîné de Guillaume le Conquérant,
fait la guerre à sa patrie. 191. b. Etant à Abbe-
ville dans le Pontieu, d'où il ravageoit la Nor-
mandie par des excursions et des contributions;
il apprend la mort de son père, va à Rouen,
prend possession de la Ville et du Duché, sans
aucune opposition. 54. b. U s'élève une grande
division entre lui et Guillaume pour le Royau-
me d'Angleterre. 54 c.
Mort de Foulque, Comte d'Angouléme, fils
du comte Geofroi. 264. b. n.
Alphonse, roi de Gallice, chasse d'Espagne
les Sarrazins, nation barbare envers les Chré-
tiens; il les force d'abandonner les villes qu'ils
occupoient depuis long-tems. 191. o.
Les habitans de Mets chassent de leur ville
Brunon, usurpateur du Siège Episcopal : ils
font serment de n'en point recevoir d'autre que
leur Pasteur légitime, qui étoit prisonnier dans
la Toscane. 25. e. L'Evèque légitime Herman
préféroit la prison aux honneurs de l'Episcopat
au milieu du schisme. 26. a.
Bernolde ou Bernard, Prieur de Waten, as-
siste aux funérailles de S. Arnoul, Evêque de
Soissons. 108. n.
Maladies et famine en Angleterre : ceux qui
échappent aux fièvres, périssent de faim. 188, d.
210. à. Les tempêtes et les orages font mourir
beaucoup de monde : ils népargnent ni le gros
bétail ni les troupeaux, 210. e.
L'an 1088 rfe/. C.
Urbain II, élu Pape, et ordonné le 12 de
Mars. 26. n. 448. n.
Herman, Roi de Germanie, abandonné des
Saxons, se retire en Lorraine, où il meurt la
septième année de son règne : on l'enterre ho-
norablement à Mets sa patrie. 26. a.
Hugue , Comte d'Egensheim, tente de re-
prendre l'Alsace, dont les ennemis s'étoient em-
parés depuis long tems. 25. e.
Ralbode, Evêque de Noyon, donne un au-
tel sous le titre de Per sonnât perpétuel, à con-
dition que la Personne payera dix sols à l'Evêque
ou à son Vicaire, et chacun de ses successeurs
autant. 521. e.
Mort de Durand, Abbé de Troarn. 528. a.
Cadomum defertur, ibique humi Iradilur ante
tnajus allare Eccles. S. Stephani, quam ipse à
fundamentis construœerat bonisque ditaverat.
48. a. 1 91 . a. 316. a. Uenriciis soins filiorum
Guillelmi, patris exequias persequilur. 53. e.
Mlles, ad cujus patrimonium locus sepulturœ
perlinueral, inhibet pont corpus in fundosuo,
qiiem Ilex violenter mvaserat : IJenricus cen-
tum libras argenli pcrsolvi jubet litigalori.
191. a.
Guillelmus Rufus patri suo succedit in re-
gno. 223. a. n. Antequam pater planh expira-
ret, Angliam enavigaverat , ulilius ducens
suis commodisprospicere, quam exequiis pa-
terni corporis interesse. 191. b. Mari apud
Toloscam transilo, ab Anglis et Francis sus-
cipitur: Lundoniœ apud Weslmonasterium un-
gitur in Regem à Lanfranco, Canluar. Ar-
chiep. ejusque suffraganeis. 54. a. Cantuariœ
Rex consecratur . 170. a.
Robertus, primogcnitus Guillelmi Conque-
storis, contra patriam bellabal. 191. b. Dum
in Ponlivo apud Abbatisvillam morarelur ,
Ducatum Normanniœ excursionibus et rapinis
vastans , morte patris audilâ , Rolomagum
venit ; ipsam civitatem totumque Ducatum
sine ulla contradictione suscipit. 54. b. Ma-
gna oritur discordia Robertum inter et Wil-
lelmum pro regno Angliœ. 54. c.
Fulco, Cornes Engolism. filius Gaufredi
Comitis, obit. 264. b. n.
Sarraceni Hispani in Chrislianos efferati,
ab Aldefonso , Galliciœ Rege, ad sua redire
coacti, urbibus etiam, quas olim tenueranl,
inviti cedunt. 191 . a.
Melenses, Brunonem Sedis Episcopalis per-
vasorem à civilate expellunt : jurameuto fir-
mant se nullum recepturos , nisi legitinnim
pastorem qui in Tuscia detinebatur. 25. e.
Legitimus Pastor lleremannus saliiis ducebat
in captone detineri, quàm in schismate iiono-
rari pro Episcopo. 26. a.
Bernoldus seu Bernardus, Prior Guatin.
interest exequiis S. ArnulfiSuession. Episcopi.
108. n.
Morbi et famés in Anglia : qui febribus
evadunt , famé moriuntur. 188. d. 210. d.
Tempestates et lonitrua multos hominum oc-
cidunt y nec animalibus, nec pecori parcunt.
210. e.
Anno Chr. 1088.
Urbanus II, Papa electus, IV Idus Mar-
lii ordinatur. 26. n. 448. n.
Hermannus, Germ. Rex, à Saxonibus de-
sertus, secedit in Lotharingiam, ubi anno
regni sui septimo moritur, et Métis in patria
sua honorificè sepelitur. 26. a.
Hugo, Comes de Egensheim, Alsaiiam
jamdudùm ab inimicis occupatam recuperare
tentât. 25. e.
Ralbodus, Noviom. Episc.altare sub perpé-
tua Pcrsonatu tenendum concedit, eâ conditione
adjectâ, ut ejusdem altaris Persona Episcopo
seu ejusVicariodecem solvatsolidos,el aliasuc-
cedens Persona decem similitersolidos. 521 . e.
MorsDurandi, Troarnensis Abbalis. Jzb. a.
ce
CIJ
INDEX
Anno Chr. 1089.
VrbanusII Papa litterassiiscipità Phtlippo,
Franc. Rege subjeclionem et promiltente. 26.
b. n.
Synodm Melfilana, sub Urbano II , vetat
ne ullusLaicus décimas suas, aut Ecclesiam,
aut quidquid Ecclesiaslici juris est, sine
consensu Episcopi , vel Romani Pontificis
concessione, Monasleriis aut Canonicis offerre
prœsumat. 520. e. Ubi annum 1089 , pone
loco anni 1 090.
Malhildis, filia Ronifacii March. Ducis
Godefridi vidua, Welphoni Duci Rajoariœ
conjugio copulatur. 26. b. n.
Hugo, Cornes de Egensheim, nimiùm cre-
duluspseudo-EpiscopoStrasburgemi,àservien-
tibus ejus occiditur pridiè Nonas Septemb.
26. b.
Heremannus, Metensis Episc. ad Episcopa-
tum suum revertitur. Rruno invasor, ab om-
nibus despicitur, et ab ipso Imper. Henrico,
qui Episcopatum et vendiderat; unde Episco-
patum dimitlere, et ad patrem simm Adalber-
tum Comitem repedare compellitur. 26. b.
Lanfrancus, Cantuar. Archiep, VI Çalend.
Junii obit. 48. a.
Anno Chr. 1090.
Urbanus II Papa generalem Synodum per
Legatos sucs in Tolosana civitate circà Pente-
costen colligit, in qua Tolosanus Episcopus de
illatis criminibus canonicè expurgatur. Rege
Ilispan. supplicantc, legatio pro resiauranda
Christianitate apud Tolelanos destinatur. 26.
c.
Mors lleremanni, Metensis Episcopi. 26. c.
Famés dira multas repente regiones affligit,
quamvis non magna prœcesserit sterilitas. 26.
c.
Anno Chr. 1091.
Urbanus Papa débita reverentiâ colitur à
Philippe, Franc. Rege. 26. c.
In regno Teutonicorum, communis vita mul-
tis in locis floret eliam in Laicis. Hanc Apos-
tolicam vitam Urbanus Papa approbat atque
litleris confirmât. 26. d. n.
Henricus, Leodiensis Episc. obit, et Hoii
sepelitur. 172. d.
Guillelmus, Ilirsaugicnsis Abbas, III Non.
Juin migrât. Multa naturalis ingenii monu-
mentarelinquit. 26. c-d.
Inpartibus Teulonicorum,carocum sanguine
pluit; bu fanes cum piscibus è cœlo cadunt. In
Alcmannia sanguis de panibus visus est ef-
fluere. 26. d.
Anno Chr. 1092.
Beatrix, soror Friderici March. et vidua
Ducis Bertholdi, diem claudit ultimum , VII
Cal. Novem. in civitate Leucorumab Episcopo
honorifice sepelitur. 26. e.
Ermengaudus de Gerb, Cornes Urgelli, qui
castrum de Gerb construxit , obit : succedit
filius ejus Ermengaudus de Moyeruca. 291 . a.
Monasterium novum S. Trinitatis in San-
)
L'an 1089 de J. C.
Le Pape Urbain II reçoit des lettres de Phi-
Hppe, Roi de France, par lesquelles il lui pro-
met obéissance. 26. b. n.
Le Synode tenu à Melfe sous le Pape Ur-
bain II, défend aux Laïcs de donner leurs dix-
mes, ou une Eglise, ou tous autres droits Ec-
clésiastiques, à des Monastères ou à des Cha-
noines, sans le consentement de l'Evéque, ou
un privilège du souverain Pontife. 520. e. Placez
à cet endroit 1 089, au lieu de 1 090.
Malhilde, fille du Marquis Boniface, veuve
du Duc Godefroi, épouse Welphe, Duc de
Bavière. 26. b. n.
Hugue, Comte d'Egensheim, est tué par les
gens du faux Evêque de Strasbourg, pour lui
avoir trop donné sa confiance. Cette mort tra-
gique arrive le 4 de Sept. 26. b.
Herman, Evéque de Mets, retourne à son
Evêché. Tout le monde méprise l'usurpateur
Brunon, jusqu'à l'Empereur Henri, qui lui avoit
vendu cet Evêché : Brunon est obligé d'aban-
donner ce Siège, et de se retirer auprès du
Comte Adalbert son père. 26. 6.
Lanfranc, Archev. de Cantorbery , meurt
le 27 de Mai. 48. a.
L'an \090 de J.C.
Le Pape Urbain II fait assembler par ses Lé-
gats, un Synode général dans la ville de Tou-
louse : dans ce Concile, tenu vers la Pentecôte,
l'Evéque de Toulouse se purge canoniquement
des crimes qu'on luireprochoit. Sur la demande
du Roi d'Espagne, on envoie une députation à To-
lède, pour y rétablir la Religion Chrétienne. 26. c.
Mort d'Herman, Evêque de Mets. 26. c.
Une cruelle famine désole tout à coup plu-
sieurs provinces, sans avoir été précédée d'une
grande stérilité. 26. c.
L'an 1091 deJ. C.
Philippe, Roi de France, honore beaucoup
le Pape Urbain. 26. c.
La vie commune, même parmi les Laïcs, s'é-
tablit dans plusieurs endroits de la Germanie.
Le Pape Urbain approuve cette vie Aposto-
lique, et donne des Bulles pour la confirmer.
26. d. n.
Mort de Henri, Evêque de Liège ; et sa sé-
pulture à Hui. 172. d.
Guillaume, Abbé d'Hirsauge, nieurt le 5 de
Juillet. Il laisse plusieurs monumens de son gé-
nie. 26. c-d.
Dans la Germanie, il pleut de la chair avec
du sang; des crapauts et des poissons tombent
du Ciel. En Allemagne, on voit des pains ren-
dre du sang. 26. d.
L'an 1092 de J.C.
Béatrix, sœur du Marquis Frédéric, et veuve
du Duc Bertolde , meurt le 26 d'Octobre. L'E-
véque de Toul l'enterre dans sa ville avec dis-
tinction. 26. e.
Mort d'Ermengaud de Gerb, Comte d'Urgel,
qui avoit bâti le château de Gerb : Ermengaud
de Moyeruca son fils, lui succède. 291. a.
Dans la Saintonge, le nouveau Monastère de
CHRONOLOGICUS.
CllJ
la sainte Trinité est réduite en cendres le 4 de
Juin ; et le lendemain, le château de Soubise,
où il périt plusieurs personnes. 31 . a.
Rétablissement du Monastère de S. Martin de
Tournai. 142. 6.
Gérard II, Evêque de Cambrai, meurt le 11
d'Août. 128. n.
Z-'an 1 093 rfe /. Ç.
Conrad, fils du Roi Henri IV, s'éloigne de
son père. Il est couronné Roi. 27. a.
Dans une Assemblée tenue à Ulm, les Ducs
et les Comtes font serment de garder la paix
depuis le 25 de Novembre jusqu'à Pâques, et
deux années après. 27. h.
Mort de la comtesse Sophie, veuve du Comte
Louis, mère de la Duchesse Reatrix , et du
Marquis Frédéric. 27. a.
Alfonse, Roi d'Espagne, vivant sous l'obéis-
sance de l'Abbé de Ctuni, prend envie de se
faire Moine ; mais l'Abbé juge plus à propos de
le garder quelque tems en habit séculier. 27. h.
Les Eglises de îMets, de Toul et de Verdun ,
se retirent de la juridiction d'Egilbert, Archev.
de Trêves, qui étoit excommunié. 27. a. Les
habitans de Mets rejettent l'Evêque que l'Empe-
reur Henri vouloit leur donner ; ils élisent un
Pasteur légitime, qu'ils font consacrer le 27 de
Mars à la mi-Carême, par Gébéhard, Evêque de
Constance, Légat du Siège Apostolique. 27. a.
V Evêque élu par le Clergé de Mets, ne fut point
sacré à la mi-Carême, ni par Gébéhard ; mais la
première semaine de Carême, et par l' Archevêque
de Lyon, selon Hugue de Flavigny, témoin ocu-
laire.
Anselme, Abbé du Rec, consacré Archev.
deCantorberv. 36. 6. Guillaume de Reaumont,
Moine du même lieu , succède à l'Abbaye.
55. e.
Rernon se démet de l'Abbaye de Vendôme :
Geofroi est élu à sa place le 21 d'Août, et sacré
le 24 du même mois par Ive, Evêque de Char-
tres. 31 . a.
) Le 24 de Septembre (le 23) avant midi, on
voit un cercle dans le soleil ; ce que quelques-uns
regardent comme une Eclipse. 27. a. Il y eut en
effet une Eclipse de Soleil celte année, le 23 de
Septembre.
Van 1 094 de J. C.
Praxede (Adélaïde) , femme de l'Empereur
Henri IV, fatiguée depuis long-tems des mauvais
traitemens de son mari, se relire auprès de Wel-
phe, Duc d'Italie. 27. i. Elle porte des plaintes
contre son mari au Concile de Constance. 27. en.
Traité de paix entre la France Teutonique et
l'Alsace. 27. c.
Philippe, surnommée Mathilde, fille de Guill.
|IV, comte de Toulouse, veuve de Sanche I,
Roi d'Arragon , épouse Guillaume IX, Duc
d'Aquitaine, et Comte de Poitou. 486. n.
Hugue, Archev. de Lyon, Légat du S. Siège,
tient le 16 d'Octobre, à Autun, ville des Gau-
les, un Concile général, dans lequel on re-
nouvelle l'excommunication contre le Roi Henri,
contre Guibert, usurpateur du Siège de Rome,
et contre leurs complices. 27. e. n. Le même
Concile excommunie PhiUppe, Roi de France ,
tonico comburitur IV Non . Jun. et in crasti-
num Subiense castrum, ubi plures pereunt.
oi. a .
Restauratio Cœnobii S. Martini apud Tor-
nacum. 142. b.
Gerardus II, Camerac. Episc. obil III Idus
Aug. 128. n.
Anno Chr. 1093.
Conradus, Ilenrici IV Régis filius, à pâtre
discedil. Coronatur in Regem. 27. a.
In Conventu apud Ulmam, tatn Duces quàm
Comités pacem se observaturos à Vil Calend.
Decemb. ad Pascha, et à Pascha in duos an-
nos, jurant. 27. b.
Moritur Comitissa Sophia, vidua Ludovici
Comitis, ac mater Beatricis Ducis, et Fri-
derici March. 27. a.
Rex Hispaniœ, Aldefonsus, Cluniacensis
Abbalis obedientiariiis , Monachum cupit in-
duere ; sed Abbas sub sœculari habitu ad tem-
pus eum retinere salim judicat. 27. b.
Ecclesiœ Metensis, Tullensis et Virdun. ab
obedientia Egilberli, Trevir. Arch. excommu-
nicati recedunt. 27. a. Metenses, rejecto Epis-
copo, quem eis dare volebat Henricus Imper,
canonich eligunt Pastorem, quem à Gebehardo,
Constantiensi Episcopo, Sedis Apost. Legato
consecrari faciunt, VI Calend. Apr. in me-
dio Quadragesimœ. 27. a. Non in medio
Quadragesimœ; sed prima hebdomadâ il lius,
Melensis Episcopus consecratus est ab Ar-
chiep. Lugdun. non autem à Gebehardo
Constantiensi, juxtaHugonemFlavin.teslem
oculatum.
Anselmus Beccensis Abbas, Cantuariensis
consecratur Archiep. 36. b. \Villel. de Bello-
monte, Monac. ejusdem loci, succedit ei in re-
gimine Abbatiœ. 55. e.
Abbas Vindocin. Berno, baculum pastora-
lem dimitlit; cujus loco XII Cal. Sept. Gof-
fredus cligilur, et IX Cul. Sept, ab Ivone
Carnot. Episc. consecratur. 31. a.
VIII Cal. Octob. f IX Cal. Jante meridiem,
in Sole fit signum, ita ut circulus in illo ap-
pareat; quod quidam Eclipsim magis esse pur
tant. 27. a. Hoc anno 23 Sept. EcUpsis
Solis facta est.
Anno Chr. 1094.
Praxedis fAdelaidisJ, uxor Imper atoris
Ilenrici IV, jam diu mullis injuriis marili la-
cessita, ad Welphonem, Ilaliœ Ducem aufu-
git. 27. b. De marito suo conqueritur ad Sy-
nodum Conslantiensem. 27. c. n.
Francia Teutonica et Alsatia pacem inter se
juramenlo decernunt . 21 . c.
Philippa, cognom. Mathildis, filia Guill.
IV, Tolosœ Comitis, ridua Sanchii I, Régis
Arragon.Guillelmo IX, Duci Aquit. et Pict.
Comiti, matrimonio jungitur . 486. n.
In Augustoduno, Galliarum civitate, XVII,
Cal. Novemb. ab. llugone Lugdun. Archiep.
Sedis Apostol. Legato, congregatur générale
Concilium, in quo renovatur excommunicatto
in Ilenricum Regem, in Guibertum Sedis
Rom. Invasorem, et eorum complices. 27. e. n.
In eodem Concilio, Rex Gall. Philip, excom-
CIV
INDEX
mimicntur, po quod, vivente uxore, altrram
duxerit. Simoniaca hœresis et Sacerdotum in-
continenlia damnantur. Monachis interdiclum
ne Paror.hialium Sacerdotum officia in Paro-
chiis usurpent. 28. a.
Constantiensis Synodus, in hebdomada ma-
jore ante Pascha, à GebehardoEpiscopo, contra
Presbyterorum inconlinentiam et violentiam
simoniacorum celebrata. 27. c. n.
Magenoldus de Lutenbach , Monasterium
Canonicorum Regularium apud Marbach ins-
tituit, atque vult eorum unum esse. 27. d.
Jam dudum in Alsalia extinctam, de novo
Religionem accendit Ecclesiasticam.2^. a.
In Bajoaria et in aliis provinciis magna
grassatur mortalitas. In Teutonicis parlibus
prodigia multa, et maxima mortalitas ; sed
et in Francia, Burgundia , Italiam usque.
27. c-d.
Anno Chr." 1095.
Placentiœ circa mediam Quadragesimam ,
Papa Urbanus II, generalcm Synodum convo-
cat. Philippus Gall. Rex, Legatione missâ,
mandat se ad Synodum iler incœpisse, sed le-
gitimis sociis impeditum fuisse : inducias usque
ad Pentpcosten imprtrat. Hugo, Lugdun. Ar-
chiep. eo quod ad Synodum vocatus non ve-
nerit, nec Lrgalum direxeril, ab officia sus-
penditur. Hœresis Berengariana iterùm dam-
nata, et senlentia fidei Catholicœ firmata ;
quôd scilicet punis et vinum, cùm in altari
consecrantur, non figuralh, sed verè et es-
sentialiter in Corpus et Sanguinem Domini
convertantur. 28. b. Praxedis [Adelaidis]
Regina, jam dudum ab Henrico separata,
contra maritum suum domno Apostolico et
sanctœ Synodo coaqueritur de inauditis for-
nicationum spurcitiis, quas ex parte mariti
passa est. 27. n.
Rébus in Longobardia benh dispositis, Ur-
banus Papa, in Gallias marino itinere diver-
tit ; apud Podium ad S. Mariam, in ipsius As-
sumptione, pervenit ; Synodum condicit apud
Montem Clarum , in OctavamS. Martini. 28.
c. 31. n. In octava S. Martini, XIV Cal.
Dec. ad Clarum- Montem, Synodum célébrât ,
eut adsunt 1 3 Archiep. cum suffraganeis , et
205 virgœ pastorales. Ibi confirmantur sia-
tuta Placenlinœ Synodi; excommunicatur Rex
Gall. Philippus, qui sud dimissà, Militis sui
uxorem sibi in conjugium sociaverat. 28. d.
31. n. Alia Synodus, in tertiam sequentis
Quadragrsimœ hcbdomadam , Turonis cele-
branda denuntiatur. 28. e.
Welpho Dux, à conjugio Mathildis se sé-
parât, asserens illam à se immunem omninù
permanere. Dux Ba/oariœ Welpho pater, diu
multumque pro eorum reconciliatione frustra
laborat. 26. n.
^octe diem Paschœ subséquente, maxima
pars Floriacensis Burgi incendia consumitur ;
unde Monachi S. Benedicli librorum et char-
tarum securitati consulentes, hœc e turricula
educunt, et in tutiori loco asservant. 488.
b-c.
Adela seu Adelaidis, Blesensis Comitissa,
pour avoir épousé une autre femme, du vivant
de la sienne. Il condamne la simonie et l'incon-
tinence des Prêtres. Il défend aux Moines de
faire l'office des Curés dans les Paroisses. 28. a.
Synode tenu à Constance, dans la grande se-
maine, avant Pâques, par î'Evéque Gébéhard,
contre l'incontinence des Prêtres, et les vio-
lences des simoniaques. 27. c. n.
Magenolde de Lutenbach, établit à Mar-
bach un Monastère de Chanoines Réguliers ,
dont il veut être du nombre. 27. d. Il ranime la
piété et les mœurs des Ecclésiastiques,qui depuis
long-tems, étoient tombés dans le relâchement.
28. a.
La mortalité se répand dans la Bavière et
dans d'autres Provinces. On voit beaucoup de
prodiges, et on éprouve une cruelle mortaUté
dans différentes parties de l'Allemagne, en Fran-
ce, en Bourgogne, jusqu'en Italie. 27. c-d.
L'an 1096 de J. C.
Le Pape Urbain II, convoque un Synode gé-
néral à Plaisance, vers le milieu du Carême.
Philippe, Roi de France, envoie dire qu'il s'é-
toit mis en chemin pour le Synode ; mais que
son Conseil l'avoit arrêté : on lui accorde des dé-
lais jusqu'à la Pentecôte. On interdit de ses fonc-
tions Ilugue, Archevêque de Lyon, qui ayant
été appelle, n'étoit point venu au Synode, et
n'avoit envoyé personne; on condamne de nou-
veau l'hérésie de Bérenger, et on confirme le
dogme Catholique, savoir que le pain et le vin,
dans la consécration, sont réellement et essen-
tiellement changés au Corps et au Sang de J. C.
et non pas en figure. 28. 6. La Reine Praxede
(Adélaïde) , déjà séparée d'avec Henri , se
plaint au Pape et au Synode des débauches
inouies de son mari. 27. n.
Après avoir tou t réglé dansla Lombardie, le
Pape Urbain va par mer en France ; il arrive à
l'Eglise de sainte Marie du Puy, le jour de l'As-
somption; il indique un Synode à Clermont ,
pour l'octave de S. Martin. 28. c. 31. n. Le 18
de Novembre, jour de l'octave de S. Martin, il
tient un Concile à Clermont, composé de 13
Archev. avec leurs suffragans, et de 205 Crosses.
On y confirme les décrets du Synode de Plai-
sance; on excommunie le Roi de France Phi-
lippe, pour avoir répudié sa femme, et épousé
celle d'un de ses chevaliers. 28. d. 31. n. On
fixe la troisième semaine du Carême prochain,
pour assembler un autre Concile à Tours. 28. e.
Le Duc Welphe se sépare de sa femme Ma-
thilde, et il assure qu'il la laisse intacte. Welphe
son père. Duc de Bavière, travaille beaucoup
et pendant long-tems pour les réconcilier, mais
inutilement. 26. n.
La plus grande partie du Bourg de Fleury est
réduite en cendres, la nuit d'après le jour de
Pâques : les Moines de S. Benoît pensent à sau-
ver leurs livres et leurs titres ; ils les retirent de
la petite tour où ils étoient, et les mettent dans
un lieu plus sûr. 488. b-c.
Adèle ou Adélaïde , Comtesse de Blois,
recouvre
CHRONOLOGICUS.
cv
recouvre la santé par les mérites de S. Aile. 479.
e. n. 480. a.
Lutolfe, fils du très-saint Pape Léon, Cha-
noine de l'Eglise de Toul, fonde auprès de cette
ville, un Monastère pour des Clercs qui dévoient
professer la Règle de saint Augustin. 28. c.
Wautier, premier Abbé du S. Sépulchre de
Cambrai, meurt le 7 de Mars. 128. n. Selon Dom
Mahillon, cet Abbé mourut /e 11 de Mars 1091.
Le 4 d'Avril, le mercredi après l'octave de
Pâques, on voit pendant la nuit des Etoiles tom-
ber en forme de pluie. Huit jours après, le Soleil
f)aroît azuré, et la Lune paroit de la même cou-
eur, la nuit suivante. 31. b. n.
Van 1096 de J. C.
Le Pape Urbain II, étant à l'Abbaye de la
sainte Trinité de Vendôme, y consacre l'autel du
Crucifix ou de la sainte Croix, le 26 Février. Il
remet la septième partie des péchés à tous ceux
qui célébreront l'anniversaire de cette Dédicace.
31.6.
Gervin II, Abbé de S. Riquier, que le Pape
Urbain avoit déposé dans le Concile de Cler-
mont, ne se démet que cette année de son Ab-
baye. 129. n.
Van 1 097 de J. C.
Dans un Synode d'Abbés du Diocèse, tenu
à Arras par l'Evèque Lambert, ce prélat per-
met au Monastère de S. Amand de posséder,
sans aucune redevance, deux autels qu'il lui
avoit ci-devant cédés , sous la condition d'un
droit de Cens. L'Evèque exige qu'à la mort des
Prêtres desservans ces autels, l'Abbé lui pré-
sente des sujets capables, pour recevoir de lui
gratuitement la juridiction sur les âmes, et que
le Moine Obédientier de ces autels, soit obligé
d'assister aux Synodes du Diocèse. 521 . c. d.
Van 1099 de J. C.
Mort du Pape Urbain II. 447. c.
Les Croisés prennent Jérusalem. 142. b.
Godefroi de Bouillon, Duc de I-orraine, est
fait Roi de Jérusalem. 206. a. n.
Van 1100 de J. C.
Mort de Godefroi de Bouillon, Roi de Jéru-
salem. Baudouin son frère lui succède. 206. a. n.
L'an 11 01 deJ. C.
Guillaume IX, Duc d'Aquitaine, et Comte
de Poitou, part avec plusieurs milliers de gens
armés, pour une expédition à Jérusalem. 486.
6. n.
B. Àf/i/i mprilis sanilatcm récupérât. 479.
e. n. 480. a.
Lutolfus, sanctissimi Leonis Papœ films,
Ecclesiœ Tullensis Canonicus , propc eamdeni
civilalcm construit Monaslerium Clericorum ,
qui secundhn Regulam S. Augiistini professi
vivant. 28. c.
Wallerus, primus Abbas S. Sepulchri Ca-
merac. oint dicl Martii. 128. n. 11 Martii
an. 1091. juxtà Mabill.
Pridib Nonas Aprilis, fcria 4 post octavam
Paschœ , nocte videnlur Stellœ in modum
pluviœ de cœlo in Icrram missœ. Octuvo ab
hinc die. Sol cœruleus apparct, sed et Luna
sequenti nocte simililer lucel. 31. b. n.
AnnoChr. 1096.
Urbanus II Papa, in AbbatiaS. Trinit.
Vindocin. Crucifixuni seu altare S. Crucis ,
IV Cal. Martii consecrat. Septimam partem
peccatorum omnibus perdonat, qui anniver-
sariam ejusdem consecrationis diem celebrave-
rint. 31. b.
Gervinus II, Abbas S. Richarii Centul. in
Concil. Claromont. depositus ab Urbano Papa,
prœsenti tantum anno baculum deponil , et
cedit Abbatiâ. 129. n.
Anno Chr. 1097.
Lambertus , Altrebat. Episc. in Synodo
Diœcesan. Abbatum Attrebati habita , Mo-
nasterio S. Amandi duo confert altaria piiits
personaliter, id est, sub certo censu concessa,
deinceps impersonaliler possidenda : ea lege
ut defunctis altarium Presbyteris, alii eorum
loco idonei ab Abbale ad Episcopum deducan-
tur, eisque animarum cura gratis ab Episcopo
concedatur ; ita ut Obedientiarius altarium
eorumdem Monachus Synodis interesse tenea-
tur. 521. c-d.
Anno Chr. 1099.
Mors Urbani II Papœ. 447. c.
Jérusalem capiturd Crucesignatis. 142. b.
Godefridus BulUmius , Dux Lothar. Rex
Jerosolymœ creatur. 206. a. n.
Anno Chr. 1100.
Godefridus Bulhn. Rex Jérusalem, obit ;
succéda ei frater ejus Balduinus. 206. a. n.
Anno Chr. 1101.
Guillelmus IX, Dux Aquitan. et Pictav.
Cornes, ad expeditionem Jerosol. cum viultis
armatorummillibus proficiscitur. 486. b. n.
>-Q <a 0 <fii
Tome XI.
dd
CV]
SYLLABUS MONUMENTORUM
Quœ in hoc Vohimine continentur.
HiX vita Cliunraili Salici, Imperatoris, auctore Wippone. pag. l. a.
Ex Encoinio EiiimaBj Angl. Reginae, Richardi I, Ducis Norman, filiae, incerto auctore, sed coaetaneo.
pag. 5. e.
Ex Hepidaiini, Monachi S. Galli, brevibus Annalibus. pag. 8. c.
Ex Gcstis Ejiiscoporuin Leodiensiuni, auctore Anselmo Canonico S. Laraberti Leod. pag. 0. c.
Ex Clironico S. Benigiii Divion. pag. 12. c.
Ex Clironici Fontanell. appendice sccunda, ab Anonymo Scriptore, sed coetaneo. pag. 13. d.
Ex Heriiianiii Contracti, Comitis de Voringen, Majoris Augiae Monachi, Chronico locupletiore./>. 18. c.
Ex Bertlioldi , Constantiensis Presbyteri , Chronico , seu appendice ad Chronicon Hcrmanni Contracti.
Ex Chronico S. Michaelis in penculo maris, pag. 29. a.
Ex Clironico Andegavcnsi. pag. 29. c.
Ex Apjjcndicc abuno vel pluribus Scriptoribus addita, pag. 30.
Origo Comitum Vindocinensium. pag. 31. c.
Coronatio Philij)pi I, seu ordo qualiter is in Regem coronatus est. pag. 32.
Eadem Coronatio. pag. 33. d.
Ex Willehui Calculi, Gcraeticensis Monachi, Historia Normannorum. pag. 34.
Ex Historia cversionis Monast. S. Florentii veteris. pag. 58. c.
Ex Lamberto Schafnaburgensi, de rébus gestis Germanorum. pag. 59. d.
Ex Actis seu Historia Archiep. Rothomag. pag. 70.
Ex Libro HI Clironicorum Mariani Scoti, Mon. Fuldensis. pag. 73 . b.
Ex Gestis Guillehni^ Ducis Norman, et Régis Angl. pag. 73.
Ex Chronico Watinensis Monasterii, auctore Ebrardo ejusdem loci Canonico Regulari. pag. 104. c.
Ex Historia Hasnonicnsis Monasterii , auctore Tomello , Balduini cognomento Montani, Flandriae et
Hannoniae Comitis, Secretario. etMonacho Hasnon. 108. b.
Comitia Regni habita Corbciae anno 1063./^»^'. Hl. b.
Ex Chronico Trenorciensi. pag. H2.
Ex Historia Ej)iscoporum Âutissiod. p»g. 113. b.
Ex initiis Madirensis Monasterii^ in Diœccsi Tarbiensi. pag. 115.
Ex Brevi historia Monasterii S. JuHani Turon. pag. 117. d.
Ex Fragmento historiœ Monasterii novi Pictav. pag. 118. e. \'!^!%
Ex Chronico Camcracensi et Atrebatensi, Auctore Baldcrico, Tervannensis Ecclesiae Camtore. pag. 122.
Ex Chronico Centulensi sive S. Richarii, Auctore Hariulfo, Monacho ejusdem loci. pag. 129. b.
Ex Gestis Pontificum Cenomanensium. pag. 133. c.
Ex Historiae Andegavensis Fragmento, Auctore Fulcone Comité, Andegavensi, pag. 137. c.
Ex Gaufredi Malaterrae Historia Sicula. pag. 138. d.
Ex breri Chronico S. Martini Tornac. ^ag-. 142.
Ex Chronico Virdunensi, Auctore Hugone, Abbate Flaviniacensi. pag. 142. d.
Ex Epitoma Ms. Historiœ Willelmi Gemetic. pag. 147. d.
Ex Historia Andagin. Monasterii S. Hubertij auctore Anonymo, ejusdem loci Monacho. pag.^i9. b.
Ex Actis ïuUensium Episcoporum. pag. 152. b.
Ex Ingulfi, Abbatis Croyiandensis, Historia ejusdem Monasterii. pag. 153. d.
Excerptura Historicum, ex CoUectione Freheri. pag. 157. c.
Ex Chronici veteris excerpto, seu ex Fragmento Chronici Fr. Hugonis de S. Maria dicti, Floriac. Monachi.
pag. 158. d.
Ex Historié Francise Fragmento, apud Chesnium. pag. 160.
Ex Sigeberti, Gemblac. Monachi, Clironico. pag. 162. d.
Ex accessionibus Roberti de Monte ad Sigebertum. pag. 165. d.
Ex Chronico Andegavensi altero. pag. 169. c.
Ex Genealogia Regum Fr. à Pharamundo ad PhiHppum I. pag. 170. a.
Ex Historia Monasterii S. Laurentii Leodien. pag. 171 .
Ex Genealogia Ducura Northniannorum. pag. 173.
Ex Willelmi Malniesburiensis Libro II de Gestis Regum Anglorum. pag. 173. c.
Ex Eadmeri, Cantuar. Monachi, Historiae novorumLib. I. pag. 192.
Ex Gestis ïrevirensium Archiepiscoporum./iflor. 194.
Ex Chronico S. Pétri Vivi Senonensis, Auctore Clario Monacho. pag. 196.
Ex Chronico Episcoporum Metensium. pag. 198. e.
Ex brevi Chronico Abbatial Saviniacensis. pag. 199. d.
Ex Gestis Abbatum Gemblacensium. pag. 201. b.
Ex Chronico Leodiensi. pag. 202. b.
Ex Chronico Bcsuensi. pag. 203. c.
Ex Chronico Abbatiae S. Trudonis.^jag'. 204. c.
Ex Genealogia de qua ortusest Carolus Magnus. pag. 205, e.
Ex Henrici, Iluntindoniensis Archidiaconi, Historia. /Jffg'. 206. c.
Ex brevi Chronico S. Martini Turon. pag. 212.
Ex abbreviatione gestorum Franciae Regum. pag. 213. a.
Ex Chronico Hildensheimensi. pag. 213. d.
Ex Chronico Saxonico. pag. 215. b.
Ex Chronico S. Maxentii, quod vulgô dicitur Malleacense. pag. 216. e.
Ex Orderici Vitalis, Uticcnsis Monachi, Historia Ecclesiastica. pag. 221. d.
Ex Historia Episcoporum Virdunensium, Auctore Laurentio de Leodio. pag. 249.
Ex Chronico Valciodorensis Cœnobii. pag. 232.
Ex narratione restaurationis Abbatiae S. Martini ïornacensis , Auctore Herimanno, Abbate ejusdem Mo-
nasterii. pag. 254.
Ex Chronico altero S. Michaelis in periculo maris, pag. 253. e.
SYLLABUS MONUMENTORUM. cvij
Ex Gestis Arabasiensium Dominorum. pag. 2S6. c.
Ex Chronico Ottonis Frising-. pag. 260.
Kx Historia Pontificum et Coinituin Engolismcnsiuin. pag. 263. d.
Ex Gestis Consulum Andegavensiura, Auctore MonacLo Bénédictine Majoris-Monasterii. pag. 265.
Ex continuatione Historiae Aimoini, Monachi Floriac. pag. 27-4. d.
Ex Historia Monasterii S. Florentii Salmuriensis. pag. 276. d.
Ex origine et historia brevi Nivcrnensiuin Comitum. pag. 281. c.
Ex Cbronico Willelmi Godelli, Monachi S. MartialisLemovicensis. pag. 282.
Ex Chronico fratris Uicbardi Monachi Cluniac. pag. 283. c.
Ex Chronico Monasterii S. Albini Andcgav. pag. 286. c.
Ex Fragmento de Petragoricensibus Episcopis , seu ex Epitome gestorura quorumdam Ecclesise Petrago-
ricensis Praesuluni. pag. 287. c.
Ex Chronica Gaufredi, Cœnobitae Monast. S. Martialis Lemovicensis, ac Prions Vosiensis Cœnobii. p. 288.
Ex Gestis Comitum Barcinonensiura. pag. 289. d.
Ex Chronico Remensi. pag. 291. c.
Ex Chronico brevi Autissiodorensi. pag. 292.
Ex Chronico Senon. S. Columbae. pag. 292. e.
Ex Chronico Lamberti Parvi, Leodiensis S. Jacobi Monasterii Monachi. pag. 293. d.
Ex Chronico Strozziano Ms. pag. 294. c.
Ex Lamberti Ardcnsis historia Comitum Ardensium et Guisnensium. pag. 293. b.
Ex Chronologia Robcrti, Monachi S. Mariani Autissiodor. pag. 308.
Ex Rogeri de Hoveden Annalium parte priori, pag. 309. b.
Extrait de l'Histoire d'aucuns des Ducs de Normandie. /Jag'. 316. b.
Ex Gervasii Tilbcriensisotiis Impcrialibus. pag. 317. c.
Ex Chronico Mosomensi. pag. 318. d.
Ex Historia Regum VrSincoTnm. pag. 319. b.
Extrait de la Chronique, ou Histoire manuscrite de Normandie, pag. 320.
Ex Chronico S. Pétri Catalaun. pag. 344.
Ex Chronico Elnonensi S. Amandi. pag. 344. d.
Ex Chronico S. Benigni Divion. ad Cyclos Paschales. joag'. 345. c.
Ex Genealogia Comitum Bononiensium. pag. 346.
Ex Chronico Turonensi, Auctore Turon. Ecclesiae S. Martini Canonico. pag. 346. d.
Ex brevi Chronico S. Florentii Salmuriensis. pag. 349. b.
Ex Chronico Albcrici, Ïrium-Fontium Monachi. pag. 349. e.
Ex Chronico Fiscanensi. /J«g'. 363. c.
Appendix ex Ms. Codice Cellae S. Gabrielis. pag. 363. d.
Ex Chronica fratris Andreae, Monachi Aquicinctini, de Regibus Francorum. pag. 364. c.
Ex Chronico Lyrensi. pag. 366. d.
Ex Chronico Cœnobii S. Medardi Suession. pag. 367. b.
Ex Chron. Senoniensi in Vosago. pag. 367. d.
Ex Genealogia B. Arnulphi Metensis Episcopi. pag. 369. d.
Extrait d'une Chronique de France, pag. 371.
Ex Chronico Kemperlegiensi. pag. 371 . d.
Ex Fragmentis Cliron. Comitum Pictaviae, Ducum Aquit. Auctore, ut videtur, Monacho S. Mazentii.^, 372. d.
Genealogia; ex Chronicis Hainoniensibus. pag. 374.
Ex Gestis Abbatum S. Germani Autissiod. pag. 377. a.
Ex Chronico brevi Ecclesise S. Dionysii, ad Cyclos Paschales. pag. 377. d.
Ex Chronico S. Stephani Co^àom. pag. 379.
Ex Cbronico Sithiensi, seu ex Joannis Iperii Cbronico S. Bertini. pag. 380. b.
Ex Chronico Vezeliacensi. pag. 384. d.
Ex veteri Cbronico Regum Francorum, à Pipino Brevi ad Philippum Valesium. pag. 385. b.
Extrait d'un abrégé de l'histoire des Rois de France, pag. 386.
Ex Chronico Rothomagensi. pag. 386. d.
Appendix ex Charta pro Monasterio Pratellensi. pag. 387. b.
Ex Chronico Dolensis Cœnobii. pag. 387. d.
Ex Genealogia Comitum Flandrensium. pag. 388. c.
Appendix ex quibusdam Chartis. pag. 392. b.
Ex Chronica Regum Francorum. pag. 393.
Ex Historia Abbatiae Condomensis. pag. 394. b.
Suite des Chroniques de S. Denis, pag. 398. b.
Extrait d'une Chronique des Rois de France, pag. 410.
Suite du Miroir historial. pag. 410. e.
Ex origine Regum Franciae. pag. 412. b.
Ex Chronico Britannico. pag. 412. d.
Ex Cbronico S. Vitoni Virdunensis. pag. 413. c.
Appendix ex continuatione historiae Episcoporum Virdun. pag. 413. d. '
Ex Chronico Ix)biensi. pag. 413.
Ex diversis Chronicis, Hist. Gest. et instrumentis. ^0g'. 416. c.
Versus, Rhyihmi et Epitaphia. pag. 435. b.
Delaudeurbis Metarum. pag. 433. b.
De primis Comitibus Lovaniensibus. pag. 437. c.
Adelmanni Scbolastici Rhytbmi alphabetici, de viris illustribus sui temporis. pag. 438.
Ex Fulcoio, Subdiacono Meldensi. pag. 439. d.
Anonymi qucrela in gratiam Notborum. pag. 444. d.
Ex Guillelmi Apuli poemate de Normannis. pag. 447. b.
Ex vita Matbildis Ducatricis. pag. 432. d.
Ex vita Arnaldi Episc. Magalon. pag. 434. b.
Ex Miraculis S. .Sebastiani, etc. pag. 433.
Ex vita et miraculis S. Grcgorii Episc. Nicopol. ab Auctore Anonyme penè coaevo scriptis. pag. 457. a.
Ex vita B. Richardi, Abbatis S. Vitoni Virdun. auctore Monacho ejusdcm loci, ferè aequali. pag 458-
Ex vita S. Anatolii Episc. pag. 460. b.
Ex vita S. Popponis, Abbatis Stabulensis. pag. 461.
cviij SYLLABUS MON U MEN T ORU M.
Ex libro Miracuiorum S. Gudil» Virginis. pag. 463. a.
Ex historia Dedicationis Ecclesiae S. Reniigii apud Remos, Auctore Anselmo ejusdem loci Monacho et
sequali. pag. 463. d.
De Detectione corporam SS. Dionysii, Rustici et Eleutherii. pag. 467. c.
Ex Translatione B. Gerardi, Episcopi Tullensis. pag. 474. b.
Ex Translatione et Miraculis S. Judoci. pag. 475.
Ex Miraculis S. Vulframni Episc. Senon. pag. 476.
Ex vitaMs. S. ïheobaldi Confessoris. pag. 477. e.
Ex ejusdem S. Thcobaldi vita, Auctore Petro Abbate Vangadiciae, aequali. pag. 478. c.
Ex Miraculis S. Agili, Abbatis Resbacensis, scrij)tis ab Auctoribus contemporaneis. pag. 479.
Ex Libro II Miracuiorum Adalhardi, Abbatis Corbeiensis, Auctore Anonymo seculi XII. pag. 480. b.
Ex vita S. Lietberti, Episc. Camerac. Auctore Radulpho, coa;vo S. Sepulchri Monacho. pag. 481.
Ex Historia Translat. Reliquiarum S. Mamantis vel Mammetis Martyris, ab Anonymo quodam Sacerdote
Lingonensi. pag. 482. c.
Ex Miraculis S. Benedicti Abbatis, à Rodulfo Tortario Floriac. Monacho descriptis sub finem seculi XI,
pag. 483. b.
Epistola Leonis Papae Noni, ad Francos, de festo S. Remigii celebrando. pag. 491 .
Epistola Stephani IX Papae^ ad Gervasium Remensem Archiepiscopum. pag. 491. c.
Epistolae Nicolai II Papae. pag. 492. c.
Epistola Fulberti, Carnotensis Episcopi, ad Hildegarium. pag. 493. c.
Epistola Deoduini, Episcopi Leodicensis, ad Henricum Regem Franc, adversùs errores Berengarii. p. 497. c.
Gervasii Remorum Archiepiscopi Epistolae. pag. 498. c.
Epistola Gozechini Scholastici, ad Valcherum Scholasticum. pag. 500.
Ex Concilio Lemovicensi H. pag. 503. b.
Gonventus Episcoporura ad Dedicationem Vindocinensis Monasterii S. Trinitatis, pag. 506.
Monitiira in Constitutiones Pacis et Treugae Domini. pag. 507. b.
Concilium ïulugiense. pag. 510.
Ex Constitutionibus Pacis et Treugae, editis in vico Ausonensi. pag, 512.
Excerpta Concilii apud S. jEgidium babiti. pag. 513. b.
Ex Synodo Helcnensi, sub oliba Episcopo Ausonensi, in loco Tulugiensi habita, pag. 514.
Ex Concilio Narbonensi IX. pag. 514. e.
Paraenesis Episcoporum Galliae ad Treugam Dei. pag. 516. b.
Concilium Senonense, ab omnibus provinciae Senonensis Episcopis. pag. 517. c.
Monitum in Concilium Remense. pag. 518.
Concilium Remense, celebratum A B. Leone IX Summo Pontifice. pag. 522. b.
Monitum Ilistoricum in Concilium Turon. in provincia Lugdun. pag. 524.
Ex Concilio Turonensi, an. MLV, pag. 526. d.
Observationes j)raeviae in sequentia Concilia, de multiplici Berengarii damnatione, etc. pag. 527.
Gonventus Brionensis, in quo Berengarius convictus. pag. 532.
Concilium Parisiense, in quo dainnatus Berengarius. pag. 532. d.
Conventio inter Willel. Ducem Aquit. Coniitemque Pictav. et Hugonem Dominum de Liziniaco. p. 534.
Monitum in Conradum, Mathildem et eorum libères, pag. S39.
Conradi Régis Burgundise donationes piae. pag. 540. b.
Monitum in sequentia Diplomata. pag. 54Î . c.
Rodulfî III, Régis Burgundiae Transjurensis, seu Provinciae, Diplomata. pag. 542.
Chartae Ermcngardis Reginœ, uxoris Rodulphi Rogis Burgundiae. pag. 553.
Diplomata Conradi II Imperatoris, cognomento Salici. pag. 537.
Monitum in Diplomata Henrici I, Francorum Régis pag. 539. c,
Diplomata Henrici I, Francorum Régis, pag. 503. b.
Chartae Roberti I, Burgundiae Ducis. pag. 607. .
Addenda ad vitam Cbunradi Salici, Auctore Wippone. pag. 615. c.
Ad Willelmi Calculi, Gemeticensis Monachi , historiam Normannorum , emendationes ex Mss. Victorino
et Sangermanensi decerptae. pag. 620. c.
Addenda ad Tomum VIII. pag. 627. a.
Emendationes ad Tomum X. pag. 628. a.
Emendationes et additamenta ad hune Tomum XI. pag. 628. d.
Addenda Fraginento, cui titulus est, ex Gestis Ponti/icum Cenomanensiuni. pag. 631. b.
Notitia initae pacis inter Gaufridum, Comltem Andegavensera, et Gervasium, Episc. Cenoman. p. 635. b.
Addenda ad historiam Andaginensis Monasterii S. lluberti. pag. 633. e.
Ad historiam Mon. Croyland, per Ingulphum Abfa. pag. 636. b.
Additamenta Sigeberti , Gerablacensis Monachi , Ghronico , et accessionibus Roberti de Monte ad eumdem.
pag. 636. e.
Addenda Ghronico Besuensi. pag. 638. e.
Addenda ad Chronicum Saxonicum. pag. 640. a.
Additamenta ad Clironicum Malleacense. pag. 644. c.
Annotationes in Fragmenta Gestorum Consulum Andegavensium. pag. 645.
Additamenta ad Tomum X.pag. 645. c.
Emendationes ad Tomum XI. pag. 646. e.
Addenda Excerpto ex Gestis Abbatum S. Germani Autissiodor. pag. 647. e.
Monitum in sequens Diploma. pag. 649.
Diploma Henrici I, Francorum Régis, quo Majori-Monasterio factam altaris Dalmariacensis donationem
confirmât, pag. 650.
Aliud ejusdem Régis Diploma, pro Canonicis S. Genovefae. pag. 651.
Epistola Leonis Papae IX, ad Principes Britannias. /?«§■. 631. e.
Epistola Nicolai Papae II, ad Episcopos Galliae, etc. pag. 652.
Ejusdem, ad Reginam GaUiae. pag. 653.
Ejusdem, ad B... Comitera Rutenensem. ^a". 634. b.
Diploma Henrici III, Imperatoris, pro Monasterio de Lebraha, in pago Alsatiensi. pag. 654. e.
Diploma S. Eduardi. Reg. Angl. pro Monast. S. Dionysii in Francia. pag. 655.
Bugonis Capeti Régis promissio facta in die Coronationis suae. pag. 6.Ï8. a.
Ejusdem Régis Sacramcntum prout Abbatis S. Martini Turon. pag. 658. b.
. ■ I ■ B a B ■!
RERUM
RERUM
GALLICARUM ET FRANCICARUM
SCRIPTORES
EX VITA CHUNRADI
SALICI IMPERATORIS,
Auctore Wippone (a) ipsius et filii Henrici Capellano.
Inter Rerum Gennan. veteres Sciiptores VI Joh. Pistorii pag. 423.
AN NO ab Incarn. Dom. Mxxiv Imperator Heinricus H... III Idus Julii hanc ^" lo-^'*
vitam excessit .... Imperatrix Chunigunda consilio fratrum suorum
Theoderici Metensis Episcopi et Hetzelonis Ducis Bavariae , pro viribus ,
Reipublicae succurrebat. . . lies petit , ut dicam summoruni nomina quaedam
seu Pontificum sive secularium Principum , qui tune in Regnis vigebant ,
quorum consiliis consuevit Francia Reges eligere Treverenseni Archie-
piscopatum gubernavit Poppo, frater Ernesti Ducis, vir pius et huinilis...
(a) Patris gcsta filio Henrico III repraesentat ibi
VVippo. Fuit autcin Conrado à Sacris, et eâ ra-
tione gestoriini tcstis oculatus ac certaî fidei Scrip-
tor. In dedicatoria enim Ej)istola ad Ilcnricuin
Regem ait : Quàd si lùnc pliii vel iiiinùt , vcl aliter
quàm se intej^r'uas rerum liabet, scribo vel dixero
[Ifippo Dei gratia Presbj'ler], non erit culpa scri-
bentis , sed narranti<:- quoniain cùm plurimùm in-
firmavi, non potui in Capella seniorif mei Conradi
fréquenter adesse. De /lis aulem qufv ipse vidi et ab
aliis accepi, stilo veritatii innixus prtpalabo. Ex hoc
igitur libcllo in Historiam lumen veiiit , et maxi-
me ad rerum Gernianicarum notitiam. Ut enim
alia non essent, ejus bencficio, diu varicque olim
Tome XL
disceptata asseritur vera origo Gisela; Conradi uxo-
ris; ({uam alii quondam Rudolfi liurg. Régis pos-
trerai sororem, Conradi filiani ; rnrsus alii S. Hen-
rici ex sorore Gerberga neptim crcdiderunt ; alii
ad Lucemburgios vel iMosellanos PriiicijHis , vel
ad Reges Franciae ; alii aliù retulenint , snmmâ opi-
nionum varietate et Historicorum dimicationc. Al
ex Wippone nunc sine dubitaticmc constat , ab
Hennanno Suevorum Duce fuisse ex Gerberga Rodulfî
Burg. sorore susceptam. Idem Auctor gentem inariti
Conradi Salici simul explicat; et ejus patrcni ,
Henricum vel Ilenziloncm ; niatrem , Adelbeydam
Francicigeneris, Alsa^ae Ducissam ; avum, Othonem
recenset Francorum Ducem, etc.
A
2 EX VITA CHUNRADl SALIGI IMPERAT.
An. 1021. Metensem Episcopatum Theodoricus nobilis et in virtute strenuus pos- A
sedit : Argentinae civitati Werinharius Episcopus praifuit generosus , in.
/>fl^'. 424. divinis et secularibus officiis studiosus, etc.. Duces autem supradictis viris
conteniporanei hi fuerant... Lutaringorum Dux Fridericus , Ribuariorum
Diix Gozelo , Cuno Wormatiensis Dux Francorum , etc... Burgundia non-
dum Romano Imperio, ita ut nunc, acclinis fuerat. Quod auteni subjecta est modo,
trinm Reguni glorise adscribitur. Secundus Heinricus Imperator primùm eam
• leniavit subjiccre intendit *, et bene in hoc studio perseveravit. Deinde Conradus
Imperator animoso iuipétu Francos hostiliter ex ea ejecit, belloque eam sub-
jugavit : ad extremum Rex Heinricus III , pins , pacificus , lineâ justitiœ ,
bello et pace eamdem Burgundiam temperavit cum magniflcentia.
Cuncti Primates cis et circa Rhenum castra locabant : qui dum Galliam à
Germania dirimat , Franci Orientales , etc.. convenere. De Gallia vero B
Franci qui super Rhenum habitant , Ribuarii , Lutharingi [ pro electione ]
coadunati sunt... Duo erant Chunones, quorum unus, quod majoris setatis
Pag. 423. esset, major Chuno vocabatur ; alter autem , junior Chuno dicebatur ; ambo
in Francia Teutonica nobilissimi ex duobus fratribus nati , quorum alter
Hetzel, et alter Chuno dictus est : ipsos vero ab Ottone Duce Francorum na-
tos accepimus , cum duobus aliis Brunone et Wilhelmo ; ex quibus Bruno
Apostolicœ sedis Romanae Ecclesiae Papa effectus , mutato nomine Grego-
rius appellatus est : Wilhelraus factus Argentinensis Ec(*lesiae Episcopus ,
miro modo eam sublimavit. Praedicti duo Chunones, eûm essent , ut dictum
est, ex parte genitorum nobilissimi ; haud secus ex materno génère clarne-
rant. Junioris Chunonis mater Machilda de filia Conradi Régis Burgun-
• ^/. Lon- dise * nata fuit. Majoris Chunonis mater Adelberta, vel Adelbera vel Adelhey- C
obardia- jg^ g^ nobilissima * gente Lotharingorum oriunda fuit. Quae Adelhayta soror
,a^ erat Comitum Gerhardi et Adelberti... quorum parentes , ut fertur, de an-
tiquo génère Trojanorum Regum vénérant, qui sub B, Remigio Conf. jugo
png. 426. fidei colla supponebant... Omnes majorem Chunonem desiderabant , in illo
persistebant . . . Quanquam Archiepiscopus Coloniensis et Dux Fridericus
cum aliis quibusdam Lutheringis causa junioris Chunonis, ut fama fuit, im-
pacati discederent ; qui cito reversi ad gratiam Régis.
Pag. 428. Régis conjunx Gisela prudentiâ et consilio viguit ; cui pater erat Heri-
mannus Dux Alemanniae. Mater ejus Kerbirga, filia Conradi Régis de Burgundia
fuit, cujus parentes de Caroli Magni stirpe processerant...
(fl) De Carolo Magno jjrocedit Gisela p'udens.
D
Pag. 430. Rex Chonradus quanquam (b) litteras ignoraret , etc.. Basilea civitas
Pag. 431. sita est in quodam triviali confinio, id est Burgundiœ, Alemanniae et Franciae :
.i^n. I0ii5. ipsa vero civitas ad Burgundiam pertinet. Hanc civitatem invenit Rex va-
cuatam Episcopo, cujus provisor Adelbero ante très menses quàm Rex ve-
niret, migravit à seculo. Ibi Simoniaca hseresis subito apparuit, et citô eva-
nuit. Nam dum Rex et Regina à quodam Clerico nobili viro , nomine Udal-
rico, qui ibi tune Episcopus effectus est , immensam pecuniam pro Episco-
patu susciperent , posteà Rex in pœnitentia motus , voto se obligavit pro
aliquo Episcopatu vel Abbatia nullam pecuniam ampliiis accipere , in quo
voto penè bene permansit ; sed filius ejus tertius Henricus, qui posteà Rex
et Augustus effectus est , optimè et sine onini scrupulo patrium votum ex- E
piavit , quia in omni vita sua pro omnibus dignitatibus Ecclesiasticis unius
oboU pretium non dicitur adhuc accepisse. Rex vero Chuonradus colloquio
(a) Wipponis in Panegyrico ad Henricum III : Ut càm Principibus placitandi venerit iitut,
Gisela de Caroli procedens sanguine Magni. Quisque .suit libris exemplum proférât illii. . .
. . Hoc servant Itali post prima crepundia cuncti:
(b) Panegyr. ex eodem patet, quanta fuent ig- Et .■^udare scholis mandalur tota juvcntus :
norantia Gcrmanorum tune tempor.s : ibi enim g^^^ TeutonicLs vacutim vel turpe videtur,
postulat Wippo ab I.nperatoro ut legem promulgare ^, ^oceant aliquem, niù Clericus accipiatur.
velit, qua puer, d.vites Im.nan.or.bus htter.s insti- ged, liex docte Jubé cunctos par régna doceri.
tuantur :
Tune fac editum per terram Teutonicorum, J^'' Ilenrico III suprà jam ibidem cecinerat idem
Quilibet ut dives sibi nato! instruat omnes 'i'P° "
Littcrulis, legemque suam persuadent illis ; Si volumut studinm., tu, Re.v,decuses studiorum.
EX VITA CHUiNRADI SALIGI IMPERAT. 3
A regali habito Basileae , et terminis Burgundiae ultra voluntatem Ruclolphi a», loas.
ejusdem Burgundiae Régis diligenter praeoccupatis , per Rhenum usque Sa-
xoniam pervenit. Quare autem Régis Rudolphi meminerim breviter dicam.
Iste Rudolphus Rex Burgundiae dum in senectute sua regnum molliter trac-
taret , maxiniam invidiam apud Principes regni sui coinparans , secundum
Heinricum Imperatorem , filiuni sororis suae in regnum invitavit , eumque
post vitam cuam Regem Burgundia; designavit, et Principes regni jurare sibi
fecit : ad quam rem conimendandam Iniperator Heinricus infinitam pecu-
niam saepè et saepissimè consumpsît ; sed defuncto Imperatore Heinrico, Ru-
dolphus Rex promissa sua irrita fieri voluit. Chonradus autem Rex magis au-
gere quàm minuere regnum intentus , antecessoris sui la bores metere
volens , Basileam sibi subjugavit ; ut animadverteret an Rex Rudolphus
B promissa attenderet : quos posteà Gisela Regina filia sororis ipsius Régis Ru-
dolphi bene pacificavit — Fridericus Dux Lotharingorum eodem tempore
cum aliis contra Regem Chuonradum [insurrexit] incassum.
Inchoante arino nativitatis Christi MXXVII, Rex Chuonradus in Ipo regia /'«è'- *'^^-
civitate Natalem Doniini celebravit : illuc Rudolphi Régis Burgundise Le- An. 1027.
gati vénérant, promittentes illum Romam venturum ad electionem et con-
secrationem Imperatoriam Régis Chuonradi ; quod Rex gratanter accepit ,
remissis Legatis cum muneribus .... Rex Chuonradus Romam ingressus
eodem anno ut suprà, id est à nativitate Salvatoris 31XXVIÏ, Indict. X, à
Papa Johanne.... in die sancto Paschae , qui eo anno VII Cal. Apriles
terminabatur , imperialem benedictionem suscepit .... Regina Gisela Im-
peratricis consecrationem et npmen ibidem accepit. His ita peractis , iu
C duorum Regum praesentiâ Rudolphi Régis Burgundiae et Cnutonis Régis
Anglorum, divino officio finito , Imperator duorum Regum médius ad cu-
biculum suum honorificè ductus est.... Imperator in Apuliam processit. . . .
et Nortmannis qui de patria sua, nescio qua necessitate compulsi, in Apuliam ''««• 434.
confluxerant, ibi habitare licentiam dédit , et ad defendendos termines
regni adversus Graecorum versutias, eos Principibus suis <;oadunavit.
Jntereà Fridericus Dux Lotharingorum, vitricus Chunonis Ducis Wor-
raatiensis, Imperatori inimicando morte propria praeventus est. Ernestus
Dux Alemanniae, privignus Imperatoris Chuonradi .... consilio quorum-
dam militum suorum Alsatiam provinciam vastavit, et castella Hugonis Co-
mitis , qui erat consanguineus Imperatoris , desolavit : deinde magno exer-
j) citu juvenum collecto , Burgundiam invasit , et ultra castrum Solodurum
quamdam insulam aggere et vallo fîrmare cœpit ; sed Rudolphus Rex Bur-
gundionum veritus hostem Imperatoris recipere , ab incepto illum prohibuit.
Inde reversus supra Turicum * quoddam castrum munivit, et Augiensem Ec- * zuric/i.
clesiam , nec non Abbatiam S. Galli nimiiim distrahendo , non médiocre
damnum patrise intulit,
Imperator perveniens usque ad Basileam , Rudolphum Regem Burgundiae i^ag- 435.
alloquitur , qui illic sibi occurrebat extra urbem juxta vicum , qui Mittenha
dicitur; et habito familiari colloquio, Imperator Regem secum duxit in ur-
bem. Confirmatâ inter eos pace , Gisela Impératrice haec omnia méditante ,
regifoque Bui'gundiae Imperatori tradito , eodem pacto quemadmodum priùs
antecessori suo Heinrico Imperatori datum fuerat ; Rex iterum donis am-
E pliatus cum suis reversus est in Burgundiam ; Imperator vero descendens
per Rhenum , in Franciam venit.
Eodem tempore Werinharius Argentinae civitatis Episcopus ab Impera-
tore Legatus Constantinopolim mitlitur : qui dum causa orationis Hieroso-
lymam pergere se fingeret. . . . mirabiliter prohibitus est. Nam dum ma-
gnum comitatum hominum , majorem quoque mutorum animalium , equo-
rum , boum , ovium , porcorum , multasque delicias seculares ultra mo-
dum secum educeret , perveniens in Ungariam , à Rege Stephano contra-
dicta sibi est via; quod eo tempore nulli oratorum accidit Pergens Pag. *'i6.
Italiam.... Constantinopolim pervenit .... Desiderare cœpit ut Impera-
toris auxilio Hierosolymam adiret ; quo desiderio , semper aliqua re interce-
dente, nunquam potiri valuit. Sequenti vero tempore obiit et sepiiltus est
in eadem urbe ; et Episcopatum ejus Wilhelmus Argentinensis Canonicus
suscepit. A ij
4 EX VITA CHUNKADl SALICI IMPERAT.
/»«è'. 437. Ernestus [Dux Alenianniae] Ducatùs dignitate privatus.... assumpto We- A
An. 1030. helone milite suo cuni aliis paucis , perrexit in Franciam Latinam ad Odo-
neiii Coniitein propinquum suuni. Nam mater Odonis et mater Giselae Im-
peratricis fuerant sorores. A quo dimi consilium et auxilium peteret, sive nollet
sive non auderet , nihil solatii contra Iniperatorem sibi dédit.
p<ii;. 438. Anno Doniini MXXXII , Rudolplus Rex Burgundiœ , avunculus Giselae
Imperatricis, obiit in pace ; cujus regnuni Cornes Odo Francigena , filius
sororis suae , invasit , et quaedam castra munitissima sive civitates , seu dolo
seu bello ceperat : nec se Regem ausus est facere, nec tamen regnum vo-
luit dimittere, Referebat quidam illum dixisse saepè , quôd numquam Rex
fieri, sed tamen semper magister esse Régis vellet. Eo modo magnam partem
Burgundiae distraxit , licèt regnum Burgundise Cunrado Imperatori et filio
ejus Henrico Régi à Rudolpho Rege, postquam ipse ^ superstes non esset , B
per jusjurandum dudùm confirmatum esset. Sed dum Odo Comes haec in Bur-
gundia faceret, Cunradus Imperator in Sclavonia cum armis fuerat.
Anno Domini MXXXIII_, Imperator Cunradus cum filio suo Henrico
Natalem Domini in Argentina civitate celebravit : inde collecto exercitu per
Solodorum (a) Burgundiam intravit ; et veniens ad Paterniacum Monaste-
rium in Purificatione S. Mariae, à niajoribus et minoribus regni ad regen-
dam Burgundiam electus est ; et in ipsa die pro Rege coronatus est. Deinde
qusedam castella quse Odo invaserat , obsedit ; sed propter nimiam asperi-
tatem hyemis quae tune fuerat, valdè impediebatur. De qua nimietate frigo-
ris quidam de nostris centenos versus fecit , quos Imperatori praesentavit ;
in quibus tam mirandfe res dicuntur, quod equi in castris circa castellum
Murât, si pedes intixissent terrse, per teporem diei aliquid moliti , per C
noctem ita gelati constringerentur , ut nequaquara nisi seciiribus et sudibus
de terra in circuitu gelatâ evelli potuissent. Quidam vero qui non habuit ad-
jutorium, equum proprium ita haerentem interfecit , et corium de cruribus
sursùm abstulit ; i-eliquum terrae gelatae infixum dimisit. Homines quoque
multiim confunde])antur hoc algore : erat enim una faciès juvenum et se-
num : omnes erant die et nocte cani et barbati propter horridum rigorem
glaciei, licèt plures juvenes et imberbes fuissent ibi : et tamen
Vix hœc causa fuit, quod César bella reliquit.
* f- I i"i- Imperator reversus , ad Turcicum * castrum pervenit : ibi plures Burgundio-
'"'" nu m , Regina Burgundiae jam vidua , et Cornes Hupertus et alii plures, D
qui propter insidias Odonis in Burgundia ad Iniperatorem venire nequive-
runt , per Italiam pergentes , occurrebant sibi ; et effecti sui , fide promissa
per sacramentum sibi et filio suo Henrico Régi, mirificè donati recesserunt.
l'uj^. 439. Ejusdem anni œstate Imperator cum exercitu suo super Odonem Comitem
in Gallias Francorum venit dicens : Si Odo in Burgundia res aliénas injuste
quaereret , de suo proprio , juvante Deo , aliquid perdere deberet. Tune in
regno Henrici Régis Francorum , in praediis tamen et beneficiis Odonis ,
tantas devastationes et incendia fecit Imperator , ut ipse Odo necessitate
compulsus humiliter veniens , quaereret veniam , promittens Burgundiam
, dimittere , et secundùm jussionem illius sibi satisfacere. Sic Imperator cum
suo honore et Odonis danino reversus est.
Anno Domini MXXXIV. . . . aestate dum Odo praefatus promissa non at- E
tenderet, sed adhuc quamdam partem Burgundiae , quam injuste invaserat ,•
obtineret ; Imperator Cunradus... Burgundiam acutè adiit : Teutones ex
una parte , ex altéra Archiepiscopus Mediolanensis et céeteri Italici , ductu
Huperti Comitis de Burgundia , usque Rhodanum fluvium convenerunt.
Augustus veniens ad Genevensem civitatem , Geroldum Principem regio-
nis illius et Archiepiscopum Lugdunensem atque alios quàm plures subegit ;
[a] Wippo in Panegyrico ad Henricum III : forsan dicas Burgundiam Henrico fuisse patriam ,
.... eo (luôd Rodulphi Burguiidionum llegis fucrit
Irradias patriam, si tu modo merLs- illarn. ^^^^^^ . Giseleidam enim habuit matrem, quae Ro-
Suspicionem ingcssit islc versus, Wipponem fuisse è dulphi fuit neptis. Ideo autem de Burgundia solli-
Bui'gundionuni gente: agit enim illc de Burgun- titus et anxius videtur Wippo, quôd inde ortum
dia , qua; priEsentiam Imperatoris postulabat. Nisi duxerit. Jac. Basnagius.
EX VITA CHUNRADI SALICI IMPERAT. 5
A et revcrsus castnim Murât cum fortissimis militibus Odonis niunitum obsi-
dens , vi cepit ; et qiios intùs invenerat , captivos duxit. Cseteri fautores
' Odonis hoc audientes , solo timoré Csesaris fu^erunt : qiios persecutus Cœ-
sar onininô externiinavit de regno ; et acceptis de Principibns Burgundiae
multis obsidibus , rediit per Alsatiam ad Imperatricem. Nam dum ille in
Burgiindiam pergeret, Imperatrix secuta est euin usque Iksileam ; inde re-
versa ad Argentinam civitatem , expertavit redituni Imperatoris. Eodem
tempore filia Imperatoris Cunradi et Giselne Imperatricis Matliilda , nimiae
formositatis pnella , Heinrico Régi Francorum desponsata obiit Wormatiae ,
ibiqiie sepulta est. (n)
Aniio Doniini MXXXVI , Heinricus {b) Rex filins Imperatoris , Cnit- ^«^- ■tiO.
tonis Régis Anglornm filiam, noniine Clinnelindem (c) pro Regina consecratam,
B regalibns nnptiis in conjugium duxit.
Anno Doniini MXXXVII , Comes Odo de Francia in regno Imperatoris ^^s- ***•
quaedam loca invadens . à Gozelone Duce Lotharingornm et filio suo Go-
defrido et Gerhardo Comité atque à militia Episcopi Metensis , pngnâ
commissâ cum illo , fugiendo interfectus est ; et vexillum ejus Csesari in
Italiam allatum, hosteni interemptum testabatur.
Anno DominicfK Inrarn. MXXXVTII , Imperator autumno Burgundiam ^'^»- **^'
adiit ; et convocatis cunctis Principibns regni, générale colloquium ha-
buit cum eis ; et diu desuetam atque penè deletam legem tune primùm
Burgundiam praelibare fecerat. Transactis tribus diebus generalis colloquii ,
quarta die , Primatibus regni cum universo populo laudantibus atque ro-
gantibus , Imperator filio suo Heinrico Régi regnum Burgundiae tradidit ,
C eique fidelitatem denuô jurare fecit : quem Episcopi cum caeteris Princi-
pibus in Ecclesiam S. Stephani , quae pro capella Régis Soloduri habetur ,
deducentes, etc.
Anno Doininicae Incarn. MX XXIX , Imperator (cl) Cunradus ex bac vita Pag. 443.
migravit, JI Nonas Junii, feria II, Indictione VII.
(a) Deinde Wippo duellum seu singutare cer- (c) Cliunelinda Regina ^/^ Cal. Jugusti quasi in
tamen inter Cbrisrianuin et Paganum describit , iimtne vitœ occubuit, ait idem pag. 442.
quod permisil Imperator, licet non satis caulè âge- (d) Hic ibidem dicitur magnifîcè cum filio et
let. Impératrice coronatus processive ad mensam in Pen-
(6) Aquisgrani coronatus fuerat Henricus anno tecoste.
Domini MXXf^IlI, Indtct. XI, (etate XI annorum,
ut refert Wippo pag. 436.
D
EX ENCOMIO EMM^ ANGLORUM REGIN/E
RICHARDI I DUCIS NORMANNORUM FILI^ ;
Incerto (a) Auctore , sed coaetaneo.
Inter CJiesnianos Ilisioriœ Normannorum Scriptoves ., pag. 172.
EX LIBRO SECUNDO.
., "r\EGAMs sponsa perquiritur [Cnutoni Régi Anglorum ] : inventa vero
LVj est haec in confinitate Gallise , et prsecipuè in JNormandensi regione ,
stirpe et opibus ditissima : sed tamen pulchritudinis et prudentiae delecta-
mine omnium ejus teniporum mulierum praestantissima ^ ut potè Regina fa-
mosa. Propter hujuscemodi insignia multùm appetebatur à Rege ; et pro
hoc prsecipuè quod erat oriunda ex victrici gente , quse sibi partem Galliae
vindicaverat , invitis Francigenis et eorum Principe. . . Abnegat illa se
(a) Auctor Scripti hujus , quod rectiùs Histo- ratam fuisse ante annum 1052, ultimum Rcginx
riam Canuti Magni et Ilaraldl Regum, quàm En- Emmae , quam alloquitur Scriptor , nuncupatoriiî-
coraium Reginae Emmae dixeris , Monaclius fuit que salutat epistolâ. Caetenim Operis slilus , ma-
S. Bertini et coaetaneus , ut cuilibct patcbit le- ximè si œtalem spectes, sat elegans est , florcs(iue
genti. Cùm ultra annum 1042 non pcrduxerit et poësira interdùm rcdolet. Classem Sucini Hcgis
narrationem suam , sequitur banc paulô post id in Âiigliam properantis sic lib. 1, pag. 1G6 dcpin-
temporis scriptam esse. Certè enim constat exa- git : Turritas ascendant puppcs, œratit rostris duces
Aiij
6 EX ENCOMIO EMMJE REGIN^E ANGL.
unquam Cnutonis spoiisam fieri, nisi illi jusjurando affirmaret, quod nunquam
alterius conjugis filium post se regnare faceret, nisi ejus , si forte illi Deus
ex. eo filium dedisset. Dicebatur enim ab alia qiiadam Rex filios habuisse,
Placuit Régi verbum... Et sic domina Emma mulierum nobilissima fit con-
An. 1017. jux Régis fortissimi Cnutonis. Lsetatur Gallia ; laetatur etiam Anglorum pa-
tria, dum tantum decus transvehitur per aequora. Laetatur , inquam, Gallia
tantam tanto Régi dignam se enixam : Anglorum vero laetatur patria talem
se récépissé in oppida... Non multo post filium peperit nobilissima Regina...
Alios libérales filios educandos direxerunt Normanniae , istum hîc retinentes ,
sibi ut potè fiiturum heredem regni. Vocatur Hardecnuto.
Pag. 137. Quae Ecclesia adhuc ejus [Cnutonis] non laetatur bonis ? Hujus animam
An. 1027. quotidie benedicit Italia , bonis perfrui deposcit Gallia , et magis omnibus
hanc in cœlo cum Christo gaudere orat Flandria. Has enim provincias tran- B
siens Romam petiit, et ut multis liquet , tanta hoc in itinere misericordia-
rum opéra exhibuit. . . Ut credibiliora fiant quse assero , quid in una urbe
S. Audomari fecerit, dicam pro exemple, quod etiam oculis meis me vidisse
recordor. Ingressus Monasteria et susceptus cum magna honorificentia , hu-
militer incedebat, et mira cum reverentia in terram defixus lumina, et uber-
tim fundens lacrymarum, ut ita dicam , flumina , tota intentione Sanctorum
expetiit suffragia. At ubi ad hoc perventum est, ut oblationibus regiis sacra
vellet cumulare altaria ; ohe ! quotiens primùm pavimento lacrymosa in-
fixit oscula ! Quotiens illud pectus venerabile propria puniebant verbera !
Qualia dabat suspiria ! Quotiens precabatur, ut sibi non indignaretur superna
*c/iesn. im- clcmentia ! Tandem à suis ei imminenti * sua porrigebatur oblatio non me-
merenti. diocris , ncc quae aliquo clauderetur in marsupio ; sed ingens allata est pal- C
leali extento in gremio , quam ipse Rex suis manibus altari imposuit largi-
tor hilaris monitu Apostolico. Altari autem cur dico ? ciim vidisse me me-
minerim eum omnes angulos Monasteriorum circuisse , nullumque altare licèt
exiguum praeterisse , cui non munera daret et dulcia oscula infigeret ? Dein-
de adsunt pauperes ; munerantur etiam ipsi protinùs singulatim omnes. Haec
et alia his munificentiora à domino Cnutone gesta vidi ego vester vernula,
S. Audomare, S. Bertine, cùm fièrent vestris in Cœnobiis.
An 1035 Tantus itaque Rex postquàm Româ est reversus et in proprio aliquantis-
aut 1036. P^"^ demoratus , omnibus bene dispositis transiit ad Dominum . . . Mortuo
Pag. 174. Cnutone , domina Regina Emma sola remansit in regno , dolens de domi-
ni sui morte amarâ et sollicita pro filiorum absentia. Namque unus eorum ,
Hardecnuto scilicet quem pater Regem Danorum constituit , suo moraba- D
tur in regno ; duo vero alii in Normanniae finibus ad nutriendum traditi,
cum propinquo suo degebant Roberto. Unde factum est ut quidam Anglorum
pietatem Régis sui jam defuncti obUti, mallent regnum suum dedecorare
quàm ornare ; relinquentes nobiles filios insignis Reginae Emmae , et eli-
gentes sibi in Regem quemdam Haraldum , qui esse filium falsa aestimatione
asseritur cujusdam ejusdem Régis Cnutonis concubinae. Plurimorum vero
assertio eundem Haraldum perhibet fuisse subreptum parturienti ancillae ,
impositum autem camerae languentis concubinae . . . Regina Emma tacite
exitum rei expectabat : at ille Reginae insidias moliebatur . . . Dolo reperto ,
fecit Epistolam in persona Reginae ad filios ejusdem qui in Nordmannia
morabantur, componere : cujus etiam exemplar non piget nobis subnectere :
An. 1306. ^ Emma tantùm nomine Regina filiis ^Edwardo et Alfrido materna impertit E
» salutamina. Dum domini nostri llegis obitum separatim plangimus , filii
» charissimi, dumque diatim magis magisque regno haereditatis vestrae pri-
» vamini ; miror quid captetis consilii, dum sciatis intermissionis vestrae
singulos videntibus discriminantes. Hinc enim erat métallo centauros ; ejusdem pnetereà cœlaturœ multa
cernere leones aura fusiles in puppibus ; hinc insignia , etc. Simile quid de classe Caiiuti Régis
autem ■volucres in summis malis venientes austros eodem pergentis habct : Jrdebat aurum in rostris,
suis signantes versibuf, aut dracones varias mi- inquit. lib. 2, pag. 168, fulgebat quoque argentum
nantes incendia de naribus : illinc homines de in variis navium figuris... Quis leones auri ful-
solido aura argento-ve rutilas , vivis quodammodo gare terribiles; quis metallinos homines aureo fronte
non impares; atque illinc tauros erectii sursiim col- minaces; quis dracones obrizo ardentes ; quii tauros
lis, prolensisque cruribus y mugitus cursutque viven- radiantibus auro cornibus necem intentantes in puppi-
tium simulantes. Videres quoque delphinos electro fu- bus aspiceret, etc. Dcniq; idem Arionymus testaturp.
SOS, veteremque remémorantes fabulant de eodem 163, sibi quàm maxime cordi esse veritatera historiae.
EX ENCOMIO EMM^ REGINiË ANGL. 7
A » dilatione , invasoris vestri imperii fîeri quotidie soliditatem. Is enim in-
» cessanter vicos et urbes circuit, et sibi amicos Principes muneribus , rni-
» nis et precibus facit. Sed unum è vobis super se mallent regnare, quàm
» istius qui non eis imperat , teneri ditione. Unde, rogo, unus vestrûm ad
» me velocitér et privatè veniat , ut salubre à me consilium accipiat, et
» sciât quo pacto hoc negotium quod volo , fieri debeat. Per praesentem
» quoque intcrnuncium quid super his facturi estis remandate. Valete , cor-
» dis niei viscera. » Hac fraude jussu Haraldi Tyranni composità , regiis
adulescenttilis est directa per pellaces cursores , eisque ex parte matris ig-
narse oblata, et honorificè ab eis ut niunus genitricis suscepta. Legunt do-
los ejus nescii ; et, proh dolor ! nimis falsitati creduli , inconsultè reman-
dant genitrici , unum eorum ad eam esse venturum, constituuntque ei diem Pag. 175.
B et tempuset locum.
Statut© die AlFridus minor natu , laudante fratre, elegit sibi commilitones ;
et arripiens iler, Flandriae venit in fines : quo paulùm cum Marchione Bal-
duino moratus, et ab eo rogatus ut aliquam partem suae militiae secum du-
ceret propter insidias hostium ; sed tantiim Bononiensium paucos assumpsit ,
et ascensis puppibus mare transfretavit. At ubi littori venit contiguus , mox
ab adversariis est agnitus : qui occurrt'ntes volebant eum aggredi ; sed statim
ille agnoscens , jussit naves à littore illo repelli. Alia autem ascendens in
statione , matrem parabat adiré, aestimans se omnem insidiarum pestem eva-
sisse. Verùm ubi jam erat proximus, illi Comes Godvinus est obvius factus ,
et eum in sua suscepit fide , ejusque fit mox miles cum sacramenti afïîrma-
tione : et devians eum à (a) Londonia , induxit illum in villa Gildefordia
G nuncupata ; ini bique milites ejus vicenos et duodenos decenosque singula
duxit per liospitia , paucis relictis cum juvene, qui ejus servitio deberent in-
sistere : et largitus est eis abundanter cibaria et pocula ; et ipse ad sua re-
cessit liospitia, mane rediturus ut domino suo serviret cum débita honori-
ficentia. Sed postquàm manducaverant et biberant\ et lectos nt potè fessi
libenter ascenderant ; ecce complices Haialdi infandissimi Tyranni adsunt , et
singula hospitia invadunt , arma innocentum virorum furtivi tollunt, et eos
manicis ferreis et compedibus arctant, et ut crucientur in crastinum servant.
Mane autem facto adducuntur insontes in medio , et non auditi damnan-
tur scelerosè. Nam omnium exarmatis vinctisque post tergum manibus , •
atrocissimis traditi sunt carnificibus ; quibus etiani jussum est ut nemini par-
cerent , nisi quem sors décima ofFerret {h).-. Captus est igitur regius ju-
9 venis clam in suo hospitio, eductusque in insula Heli dicta ... est ab im-
piis tentus, effossis etiam luminibus impiissimè est occisus.
Regina tanti sceleris novitate perculsa . . . pro re atque tempore quàm P'^s- l'îe.
plurimos potest sibi fidos Optimates congregat ... à quibus inito Dominae
(exteras petere nationes) probato consilio, commeatus classium eorum ap-
paratur exilio. Ilaque prosperis usi flatibus transfretant , et cuidam stationi
haud longé à castello Hruggensi distanti sese applicant. Hoc castellum Flan-
drensibus colonis incolitur ; quod tum frequentiâ negotiatorum, tum afïluen-
tiâ omnium , quae prima mortales ducunt, famosissimum habetur. Hîc equi-
dem à Marchione ejusdem provinciae Balduino magni et invictissimi Principis
filio , ejusque conjuge Athala , quae interpretatur nobilissima , Francorum
Régis Rodberti et Reginae Constantiae filia , honorificè uti se dignnm erat
E recipitur : à quibus etiam in praedicto oppido domus regali sumptui apta An. 1038.
eidem Reginje tribuitur : ceterùm obsonium bénigne of'fertur ... In tanta
igitur posita securitate legatos filio suo mittit Edvardo postulatum , ne versus
se pigritaretur venire. Quibus ille obaudiens equum conscendit, et ad ma-
trem usque pervenit, Sed ubi eis copia data est mutuo loquendi , filius se
matris fortunas edocet miserari ; sed nullo modo posse auxiliari , ciim An-
glici Optimates nullum ei fecerint jusjurandum ; quae res indicabat à fratre
auxilium expetendum.
(a) Pag. 169. Londonia civitas metropoli.t, di- dine capti vendebant ; nonnuUos aulem arctalos vin-
citur esse pnpulosissima ; et pag. 168. Sanduich est culis majori irriiioni reservabant. Multos ipsi vidi-
omnium jnglorum portuum famo.tissiinu.i . mus. quos divina miferatio ex illa derisione eripuit
[b) Quosdam, addit Auctor, perimebant ; quos- corlitàt, sine adminiculo hominis ruptis manicarum
dam vert) suce servituti mancipabant : alios cceca cupi- compedumquc obicibus.
I
8 EX ENCOMIO EMMJ: REGlNiE ANGL.
His ita gestis Edvardiis Nornianniam revehitur . . . post cujus reditum
nuncios Hardecnutoni Rcgina filio suo légat , qui tunxî temporis regimen
An. iOQ9. Danorum obtinebat , et ut ad se venire quantociùs maturet petit ... Ad
"" ' niatrem proficiscitur ... ad Brugensein se applicuit portum . . . rectâ se via
cuni deleotis ad hospitium dirigit matris... JNec longo post filio cum matre
morante, nuncii laeta ferentes nuncia adventant ; qui videlicet Haraldum
mortuum nunciant : qui etiam referunt Anglicos ei Principes nolle adversari ;
sed niultimodis jubilationibus sibi conlaetari... Duin Reginae filiique ejus reditus
apparatur , onine littus planctu gemituque confunditur : flebant à se discedere
An. 1040. jiiam , quam toto exilii teinpore ut civem vidêre suam... Cum filio suis-
que altum petit mare non absque magna lacrymarum utrimque fusa ubertate.
Principes Anglici , antequam ab illis transfretaretur , obvii sunt facti . . . B
Hardecnuto à cunctis incolis ejusdem terrae gloriosissimè recipitur . . . Om-
nibus suis in pacis tranquillitate compositis , fraterno correptus amore nun-
An. 1042. cios mittit ad Eduardum , rogans ut veniens secum obtineret regnum : qui
fratris jussioni obediens , Anglicas partes advehitur ; et mater amboque
filii regni paratis commodis, nuUa lite intercedente, utuntur.
EX HEPIDANNI MONACHI S. GALLI
BREVIBUS («) ANNALIBUS.
C
Apid Chesnium Tom. 3. Scriptorum Franc, pag. 479.
' Odo. * NNO MXXXII. Rege Ruodolfo defuncto , Voto * filius sororis suae
r\. regnum Burgundionum , tanquam hereditatem patrum suorum , valida
manu affectavit , et aliqua municipia capta custodiis suis munivit, Imperatore
per idem tempus Pulanis Sclavis bello insistente.
MXXXIII. Idem Imperator secum copiam militum ferè média hieme in
Burgundiam adduxit , Castella Murtenam et JNwenburch obsedit : sed nimia
vi algoris praepeditus , infecto negotio rediit. Deinde verô proxima aestate
' Votoni bellum intulit , urbes ejus rapinâ et incendie f'unditùs evertit ; ipsumque
hac nécessita te ad se supplicem venire coëgit , deinceps emendationem, quam vis
fictè, promittentem.
Constant. MXXXIV. Wamiannus Episcopus * et venerabilis Abba Thietpaldus D
S. Galli. obierunt : quibus successerunt Eberhardus Episcopus et Abba Nortpertus *.
Chuonradus Imperator iteriim Burgundiam cum exercitu intravit , et omnia
municipia cum civibus usque ad Rodanum fluvium suae ditioni subegit , Ge-
nevamque pervenit. Ibi vero ab Heriberto Mediolanensi Archiepiscopo ce-
terisque Italise et Burgundiae Principibus honorificè susceptus , in festivitate
S. Pétri ad Vincula coronatus producitur , et in regnum Burgundionum Rex
eligitur.
MXXXVII. Bellum inter Gozelinum et Votonem committitur , in quo Voto
victus interiit, ejusque exercitus hac illacque diffugit.
MXXXVIII. Uxor Heinrici Régis et frater ejus Herimannus Dux Alamannicus
obierunt : cujus Ducatum cum regno Burgundionum idem Rex à pâtre suo eodem
anno percepit , ipsis ejusdem regni Principibus cum juramento sibi fidem
dantibus. E
MXXXIX, Chuonradus Imperator diem clausit , et filius ejus Heinricus
regni gubernacula suscepit.
MXLIII. Notabilis annus nimia imbrium superfluitate , et fructuum
terrae paucitate... Ulmae générale colloquium habuit [Rex Henricus ] ac (b)
Constantiam tempore Synodi venit ; ubi cum Episcopis quàm plurimis
(fl) Rcliquias lue Loclor habet Annalium He- Prœlereà tibi , Rex , mandat Durgundia , surge,
pidanni , qui hos ad annum duntaxat i044 per- yitquc veni , propera ; noviter subjecta vaciUanr
duxit, licèt floruerit anno 1072. Interdum , domino per tempora multa remoto.
{b) Alemanniœ civitatcm vocat Wippo in vita Quamvii nunc pacem tcneat Burgundia per te ;
Conradi Salici. Idem in Panegyrico ad Hcnricuni Âuctorem pacLt tamen in te cernere quœrit,
III ita canit : El cupil in Régis sua lumina pascere vultu.
ceterisque
EX HEPIDANNI MONACHI ANNAL. 9
A ceterisque regni Optimatibus intrans Conventura resedit, et publicus cognitor
omnium illic gerendorum fuit. In quarto autem die, qui vulgô Indulgentia
dicitur, ipse gradum cum Pontifice facundus orator ascendit , et luculento
sermone populum ad pacem cohortari cœpit. Ad ultimum vero sententiam
suam ita conclusit , ut cunctis sibi oLnoxiis ipse dimitteret , omnesque qui
illic aderant , tum precibus tum pro potestate idipsum facere cogeret. Hoc
igitur salubriter inibi incœptiim dilatari praecepit per omne regnum suum ;
ac non longo post tempore omnibus rébus in pace compositis , uxorem
duxit filiam Willelmi Ducis Pictaviensis. Gisela (a) Imperatrix obiit.
MXLIV. Famés valida.
(a) Bue odes, et regnum fac te ■veniente serenum,
■p Hœc operam dederat,quôd Rex in iege studebat :
Jlla sibi libros pcrsiuiserat esse IcgcnJus ,
Ut varias ritus dijudicet arte peritus...
Conradus Cœsar, quem maxima causa subivit.
Ut sciret natum sludiis ad régna paratum, etc.
Idem Poëta Wippo ibidem pauln suprà dixcrat de
codem flenrica 111 :
Doctus quh Rex est doctiof illo ?
Quis Cœsar metiàf, si quid rubrica vetavit,
Scrire valet, primis quam discere cœperat annii !
EX GESTIS EPISCOPORUM LEODIENSIUM,
Auctore Anselmo (a) Canonico Leod. S. Lamberti
Apiid Martenium , Tom. IV Ampliss. Collectionis , col. 871.
C
StFCCESSiT [ Durando Episcopo j Reginhardus . . . . Ejus tempore non ' ^i.orkn-
parva exulum copia ex occidentali * regione in banc urbem confluxit ; qui '*^''
patriam et dulcia arva linquentes , ut ipsi ferebant, praedis et incendio in
solitudinem redacta , parvulos suos misei'abiliter circumferentes , ab ignotis
gentibus stipem mendicare cogebantur Inter alia quae fecit insigni , pon- cnt.S7i.
tem super Mosam magno sumptu exstruxit , Monasterium S. Laurentii re-
novavit.... Hujus m loco suceessit Nithardus. . . . Post hune domnus
Wazo (è) Capellanus primùm sub Nochero, posteà ab eodem donatus est
scholarum magisterio Ex ignotis et notis regionibus ad virum undique
studiosorum confluebant agmina.
Statim primo Episcopatûs sui anno , omni peste crudelior famés incu- Coi. 889.
_ buit, quae sex ferè annis continuis Galliae et Germanise populum noscitur An. d042.
oppressisse ; cujus fœda ubique fas est adhuc cernere vestigia Huic cala-
mitati accessit alia pestis sequè intolerabilis , belluni videlicet quod Gode- Col. 890.
fridus maxime in Virdunensem et noslram exercuit Ecclesiam ; quarum Vir-
dunensis dum, prœdâ et incendio vastante urbem et domum Sanctae Dei
Genitricis, cutn omni suo ornatu penitùs eversa fuisset , ille graviter egre-
gise urbis casum doluit ; et licèt in similis periculi metu positus esset , hilaris
tamen dator, dirutse urbi non distulit esse levamini Haec itaque, quam
diximus , bellorum tempestas residuum famis consumens , et divites cum
pauperibus unâ calamitate conficiens , communem totius patriae ruinam mi-
nabatur : et rueret procul dubio , rueret , inquam , tune temporis inclyta
Lotharingia ; aut irrecuperabili excidio , quippè quie sine defensore esset ;
E àut, quod pejus est, in Regem infidelitatis perjurio ; nisi Dominus suum Jo-
sue ad resistendum hostibus Ecclesise confortaret, et à bonis justitiae partes
contra factiosos defendendas esse insinuaret.
Praevia cruce Christi in omnibus periculis pro lancea utitur.... Raro tantùm Co/. 89i.
contentus milite, modo hoc, modo illud castrum fortissimus héros noster cin- ^"'^ 892.
gère pergit obsidione.... Godefrido frustra nitente ad auxilium suis venire ,
obsessi de vita et membris paciscimur , castellum captum funditùs evertitur :
inde aliud atque castellum absque retractatione simili strage conficitur ....
(<j) Anselmus florebat aetate Wazonis, cui valdè Pontificum Gesta conscribcret ; eoque j)auI6 pôst
charus fuit et fainiliaris. Conjicit autem Marte- c vivis erepto, Anselraum Alcxandri opus coiilrac-
nius Alexandrum Lcod. Canonicum , eidcm Pne- tum Aniioni Colon. Arcbipraesuli obtulisseann. 1056.
suli aequè notum , dcfuncto Wasoiie anno 1048, (b) W'azo clcctus est anno lO'ii , consccratus
calamo statim manum admovisse ut Leodiensum vero anno sequcnti.
Tome XI.
B
Col. 894.
An. 1040.
10 EX GESTIS EPISGOPORUM LEOD.
Vir Dei apud Imperatoreni faisi ciiminis est accusatus, quod data fide Go- A
defrido , contra Imperatoriam niajestatem regnique saluteni paetum fecerit •
et quod de tanto viro nefas est opinari , eidem confidentiam dederit belli-
eerandi.
" ' Qiiodam tempore Herimannus Moiitis , qui dicitur Castrorum-locus
Cornes et Marchio paetum cuni Balduino Flandrensi jurejurando firmaverat •
cùui iixor illius magis ex muliebris in.stal)ililate auimi , quàm justarum par-
tiuin ducta favore ; varium enini est et niutabile animal femina, ut ipsa est mille
fraudium commentatrix versiitissinia ; ut quasi maritum sic à perjurio solve-
let, seipsam ejusdem mariti sui proditione polluere , Deique Sacerdotis
conscientiam hujus sceleris consensui implicare est machinata ; mandans illi
per nuntium ut cum armatis veniat ; locum et tempiis ubi et quando mari-
tum capiat , ut Imperatori tradat , denuntiat. Ille hujus novitatem facinoris B
abliorrens constanter respuit.
Col. 896. Castella naturâ et arte munita stravit (a) ; Godefridum cum maxima mi-
litum factiosorum parte, hinc minis perterrendo, hinc donis, inde promissis
sollicitando, exarmavit.
Col. 897. Longe positus et facie forsitan ignotus , Reois Francorum animos jam
pervasam animo Lotharingiam sibi usurpare deliberantis , more Pauli per
litteras mitigavit, et penè ab ipso incœpti impetu revocavit. Quod , vel quo-
modo contigerit, rétro seriem rerum repetentes , disseramus. Rex noster
Heinricus nondum Imperator, in Italiam profectus fuerat, Romam accessu-
rus, à Summo Pontifice benedictionem Apostolicam cum imperii insignibus
percepturus. Rarus apud nos miles , et securus agricola , nullius intérim
metuentes incursionis , grata terebant otia ; ciim ecce Antistiti nostro signi- Q
ficantur ab occidentalis Francise partibus , ejusdem gentis maximi motus ,
importuné insistentium et Régi suo suggerentium ut Aquisgrani palatin m juri
suo , ut aiunt , olim appenditium , cum magnis armorum copiis invadat :
Regem et Principes nostro abesse, raros hîc milites nil contra moliri po.sse,
postremo nihil obstare quin possessâ principali sede , in partem regni sui cetera
deinceps cedat Lotharingia. Pavet , audito patriae periculo , sancti Patris
sollicitudo ; cui quia per vim resistendi copia non fuit potentiae hominis talis
temporis opportunitate abuti volentis , ingenio et ratione obviandum esse
opus intellexit ; quod et instanter agere omninô sollicitus fuit. Mittuntur ad
Regem, ut dictum est, efferatum animo , supplices ab eo litterae , veteres
utrorumque regnorum et eorumdem Rectorum commendantes amicitias ;
duo hsec Régna , si invicem ut hactenùs fuerint pacata , cunctis terrarum j)
nationibus timori fore , nihil praeter Deum formidantia ; proinde alterutris
pacem necessariam esse , concordiâ crescere res minimas , discordiâ vero
dilabi maximas. Ille acceptas et auditas primo negligere, despicere , Re-
gem nostrum arcessere perfidiae , injuriarum , ceterorumque criminum quae
non attinet dicere ; sed velle sibi vindicare regnum et palatium , ab ante-
cessoribus hereditario sibi jure debitum. Diem insuper satis procaciter man-
dat, quo haec facere deliberaverit : cui è contrario noster Cicero inter
alia talia rescriptitat : « Novit , inquiens , vestrae Majestatis excellentia ,
« quàm turpi pœnâ saecularis Lex condemnet furti admissa ; quae si in po-
« tentes cadere contigerit , licèt apud homines alio nomine videantur ho-
a nestari, tamen in interni arbitrii conspectu eadem , imnio in magnis
« eo magis exstant damnabilia , quo minori ut ea admitterent , necessitate g
« fuerant adducti. Pensate igitur, quaeso , quàm sit Deo execrabile et in-
« dignum vestrse regiae hberalitati, longissimè absentis comparis sedem et
« regnum velle furari ; et ab istiusmodi , quaeso, intentione animum revo-
« cate, quœ manifesté répugnât vestrse dignitati. Quin potiùs si quid fortiter,
« si quid potenter contra nos animo vestro sedet actitandum , expectetur
« reditus Régis nostri, ut quod expédiât tune à vobis fiât decentiùs. Sed (b)
(a) Evcrlit scilicct caslclla praedonum , quorum gionem vastuatif mucrone dcsœviebant.
magna pars, ut Icgitur suprà cap. LU, seu col. 89i, [b) Pcreuntibus caeteris Carolingis , soli adhuc
in paludibus sive rupibui flrnmsiina sibi receplacula ex ca stirpe Rcges Franciae supererant : liinc ipsi
communiverant ; quibus freti aliéna per circuitum Franciae Refjibusque illius jus erat exortuin Lotha-
prœdia usurpaverant , incolas possessions privatos in- ringiain légitima ha^reditatc sibi vindicandi : nec
tolcrabili servituti addixerant, in omnein circà re- in poteslate Kegum erat invito populo vel diinit-
EX GESTIS EPISCOPORUM LEOD. 11
A « esto, sedes regni antecessoribus dolo iircumventis siiblata, tihi est jure
« hereditario repetenda : nuniquid per interjecta tôt terrariini spatia soins es
« aut sine niultitudine iturns? Minime; immo vero infinità niilitià miseris parcere
« nesciâ comitaberis ; qui etiam , te nolente et frustra prohibente, mille ho-
« minum millia consumere bahebunt incredibili vastitate. Unde certus esto, si
« manns à clade innocentinm qiiam mente incœpisti , non continueris , tôt
« liomieidiorum rcus in oculis Altissimi teneberis , quot bominum corpora
« vita carebunt , si boc perfeceris ». Quâ sententiâ viri Dei audità , tyran-
nica rabies confestim est sedata, et subito immutatus mente Rex jubet Epis-
coporum adesse eœtum : Epistolam mandat viri Dei coram se recitari : re-
citatâ , liunc reetè dici Sacerdotem , hune verè protestatur esse Episcopuni ,
qui extraneus extraneo sibi prse cunctis ex debito fidelibus, sanum dedisset
B consilium... Tta certè facinus ad quod multa satellitum millia rapinis in-
hiantiuin impellebant fluctiiantem Régis animum , Deo inspirante , dissua-
dere potuerunt longè positi unius hominis litterse ; quae eousque paois amo-
rem in ipsius reformaverunt pectore , ut nil taie ultra eoneipiens animo ,
Imperatori mox ex Italia reverso in reliquum dexteram cum sacramento
dederit et receperit.
Catalaunensium Episcopus (a) pro perieulo animarum sibi creditarum , Coi. 898.
sanctitatem ejus consulere aliquando necessariiun habuit ; quod hujusmodi
esse per lilteras flitebatur. Aiebat enim in quadani parte diœcesis suie quos-
dam rusticos esse , qui perversum Maniehaeorum dogma sectantes , furtiva
sibi fretjuentarent conventicula , nescio (juae obscœna et dictu turpia quadam
sua solemnitate actitantes , et per sacrilegam manuuni impositionem dari
Q Spiritum Sanctum mentientes . . . quasi nihil aliud sit Mânes, nisi Spiritus
Sanotus ... Hi taies, ut dioebat, cogebant quos possent in suam eoncedere
turbam , nuptias abominantes ; esum carnium non modo devitantes, sed et
quodcumque animal occidcre profanum dicentes... Si quos verô idiotas et
infacundos liujus erroris seetatoribus adjnngi eontingeret , statini eruditissi-
niis etiam Catholicis facundiores (ieri asseverabat, ita ut sincera sanè sa-
pientium eloquentia penè eorum loquacitate superari posse videretur.
Addidit etiam- plus de quotidiana perversione sese aliorum dolere , quàm de
ipsorum perditione. Quid de talibus praestet agendum anxius Praesul , cer-
tum sapientise consuluit secretarium ; an terreuse potestatis gladio in eos sit
aniniadvertendum .
« Hjec lioèt Christiana abhorreat religio , [respondet Wazo] , tamen imi- ^^^^ ,j^
j) « tata Salvatorem suum , jubetur intérim taies quodammodo tolerare . . .
« Cesset ergo judicium pulveris , auditâ sententiâ Condemnatoris ; nec eos C»/. 901.
« quseramus per Scccularis potentiae gladium huic vitse subtrahere . . . Inte-
« rim nihilominus meminisse debemus, quod nos qui Episcopi dieimur , gla-
ce dium in ordinatione , quod est saecularis potentiae , non aecipimus »...
Haec tantopere vir Dei exemplo B. Martini studebat ineulcare , ut praecipiteui
Francigenarum rabiem caedes anhelare solitam , à crudelitate quodammodo
refraenaret. Audierat enim eos solo pallore notare haereticos {h) ; quasi
quos pallere constaret, htereticos esse certum esse; sieque per errorem
simulque furorem eorum plerosque verè Catholicorum fuisse aliquando in-
teremptos.
Videant quibus vacat, quomodo irreprehensibiliter actum sit, quod ciim
g Goslarii quidam hujusmodi erroris sectatores essent deprehensi, post mul- An. lOosS.
tam supcrstitionis suae discussionem justamque pro pertinacia erroris ex-
communicationem , suspeudio insuper sint addieli. Cujus discussionis ordi-
nem cùm diligcnter sciseitaremur , non aliam condemnationis eorum causam
cognoscere potuimus , qu.àm quia euilibet Episcoporum juhenti ut pullum
Col. 'J02.
tendi illud jus, vel ad exteruiii etiam qu(!incum- non poluit antiquuin illud Galliae in lx)lliaringiaia
que Iransfercndi ; nain Francica; illud coronae et jus ad Otlioncni II et Gcrnianos Irausferre. llinc
imperio illorum adhaeserat , iinpcrio non in pa- Capclingis in soliuin postcà sublatis, ideni jus mc-
trinionium sed in lidei commissum tanlùin ton- ritô et fortitcr à Francia poluit propugnari.
cesso, ex que vel niiniinuin saltem jus in dctri- («) Rogerius II, qui ab anno 1013 ad 1062 Ca-
mentuii! Coronae vel successorum alienare nefas talaunenscm adiniiiistravit Episcopatiini.
erat. I.otbarius igilur Rex sola sua auctoritate, in- [b] Simile quid nostrâ aelate apud Galios ficri
consulto populo et conlranitentibus Proceribus, deprehendiuius.
Bij
12
EX GESTIS EPISCOPORUM LEOD.
Col. 903.
C»/. 9H.
An. 1048.
occiderent , inobedientes exstiterant. Verè fatebor enim nec silebo , Wa- A.
zonem nostrum , si haec tempora contigisset , huic (a) sententiae assensum
nequaquam praebituruni, exemplo B. Martini . . . Haec dicimus , non quia
errorem haereticoruni tutari velimiis ; sed quia hoc in divinis legibus nus-
quam sancituin, non approbare inonstremus.
Alio quodain tempore duin edictum fuisset, ut gens Fresonum quae Duce
Theoderico, Imperatoii repugnabat, navali undique bello peteretur ; ille
uti erat paterno afïectu timens militice nullum è navibus praeliandi usum
assecutae ; simul ne paratas sibi ab hostibus incideret insidias , praesertim
cùm ad condictum congregandi exercitùs locum per ducenta aut eô amplius
inilliaria triduo eundo accepisset mandatum ; concurrentibus tôt rationabi-
lium causarum difïîcultatibus, ne quoquani discederet, neu fidèles Ecclesiae
frustra vexaret, consiliuin habuit. Itur ergo in Fresoniam, et reditur ab B
exercitu navali arniis instructo.
Sextâ feriâ illucescente, VIII Idus Julii beatam Pastor [h) noster, ut prae-
dixerat, Creatori reddidit animam ; postque illum septimo die , sicut à Deo
poposcerat, memorati Abbatis [Gemblac. et S. Jacobi Leod. Olberti] ani-
ma voti compos Episcopum est secuta . , . Wazonis damnum nequaquam
[Legia] sufficienter valet plangere ; quippè cui post Deuni hoc noscitur de-
bere , ut singularis noniinis praerogativâ inter majores circumquaque urbes
sola vocaretur fons sapientiae.
(a) De Haereticis nequaquam interficiendis
rectè profectô sentiebat Wazo. An verô idem de
eo dicendum est, dura de Apostolico ad Impe-
ralorem scribens , cap. lxii. seu toi. 902 ait,
Summum Pontificem à nemine unquam judicari opor-
tere, imà nulliuf i?iferiorLi gradus acciuiationem ad-
ver.titi superiorem recipi debere. Summum Pontifi-
cem à nemine niti à solo Deo dijudicari debere ?
(b) Wazo scpultus est cum liac inscriptione ; C
j^ntè ruet mundus , quàm surgat Wazo secundus.
An. 1041.
EX CHRONICO S. BENIGNI DIVIONENSIS W.
Apud Acherium Tom. 2 Spicilegii in- fol. pag. 392.
DiLiGEBATUR quàm plurimùm à Regibus Francorum Roberto et
Henrico [Halynardus (b) Abbas Divionensis]. Sed et Conradus Im-
perator, et ejus filius Henricus Caesar, illum nimio venerabatur affectu.
Unde factum e.st , ut Lugdunensis sedis vacante Antistite , ab ipso Henrico j)
Imperatore , eo quod olim sibi cognitus, et pro religiosa conversatione ac
fama sanctitatis erat valdè dilectus, oblatus est ei illius Episcopatûs honor.
Ipse vero grave pondus procellosi culminis per custodiam refugit humilita-
tis , obtendens se Monachum ad tantum omis nequaquam fore idoneum.
Erat tune in Clero Lingonensi quidam Clericus nomine Odelricus , aetate
pariter ac sancta conversatione provectus, litteris apprimè eruditus, qui
tune in palatio Régis aderat ; sed tamen Principi non plenè cognitus. Hune
doranus Pater noster Halynardus suasit expetendum ; quem et sapientiae
ubertas et senectutis comniendabat dignitas. His renunciatis Régi verbis ,
miratus vel quôd oblatuni honorem Sacerdotii tam vili penderet , vel quod
in se denegabat , pro alio tam sollicite expetebat ; assensit , et Episcopatûs
dignitatem memorato domno Odelrico concessit : quem ipse Pater usque ad g
sedem deduxit : et quaeque in obsequio illius competebant , ac si unus ex fa-
milia ipsius procuravit. Qui rexit Lugdunensem Ecclesiam per annos quin-
jque , verbo et exemplo bonorum operum instruens animos subditorum.
Postmodum à quibusdam malivolis et invidis perpessus insidias , quem ferro
non potuerunt, veneno perimere non detrectaverimt. Sicque occisus, cae-
teris sanctis Pontificibus ibidem quiescentibus est aggregatus.
Tum demùm vox totius Cleri cum consensu populi, ut ad hoc culmen
[a) De Anonymo et coaevo Scriptore hujus tum fuisse Monasterio S. Benigni Divion.
Oironici , quod desinit in anno 105^ , vide Ex- (b) Circa finem Clironici , sciiicet post re-
•erptum nostrum seu potiùs Notam nostram latam scpulturam Ilalynardi , de eodem Abbate
Tomo X. pag. 172. Ceterùm infrà oxbibobiiiius sic dicilur : £l fjuamquain omnibus eruditus esset arti
verba quibus docet idem Auclor, se à pâtre obla- bus, tamcn in Geometria et Phjsica plurimùm studebat.
EX CHRONIGO S. BENIGNl DIVION. 13
suscipiendnm colla submittat, hortatiir ; utque Pastoris curam in eis gereret ,
deprecatur. Ad Imperatorem legationem mittunt ; ut domnus Halynardus
Pontifex eis detiir ,> exposcunt. Imperatoris praeceptum mittitur ; ut domnus
Halynardus intronizetur, praecipitur. Sed ejus aninius robore firmatus divino,
nequaquam ad liœc flectitur , quousque Apostolici Papae conventus est
litteris. Johannes , cognomento Gratianus , tune residebat in sede Aposto-
lica. Is . ut comperit eum nolle acqiiiescere depreeantium votis , misit ad
euni , praecipiens auctoritate Pontificali ut obediret precibus Cleri et populi.
Factus igitur Apostolici compos et compar honoris , duxit Apostolicam foctis
et nomine vitam... .Turare omnino cavebat, ne forte perjuraret. Unde quid
in palatio Imperatoris egerit, silendum non est.
Henricus tertius Imperator Burgundiae regnum gubernabat. Rodulphus
B enim Burgnndise Rex sine liberis existens , Henricum secundum Caesarem
heredem regni fecit ; post quem ad Conradum pervenit Imperium. Hic so-
rorem praedicti Régis , nomine Gislam , habuit conjugem ; de qua genuit
tertium Henricum : cui ex successione paterna jure provenit regnum Bur-
gundiae. In cujus regni termino sita est Lugdunum civitas , quam Lotharius
Francorum Rex dédit in dotem sorori suae Mathild;e Reginae , quam des-
pondit Conrado Burgundiae Régi , patri supradicti Régis Rodulphi. Igitur
propter donum Episcopatûs domnus Halynardus ad hoc electus , Henrici
Caesaris Curiam adiit , et cum eo Episcoporum , qui erant Sufïraganei ,
legati Archidiaconi , atque ipsum Pastorem quaerentes Lugdunenses Clerici.
Imperator , ut moris est , propter datum honorem Episcopii requisivit ab eo
fidei sibi debitae sacramentum. Horum verborum domnus Hugo Archiepis-
copus Ghrysopolitanus erat sequester ac mediator. Ille his auditis verbis
respondit : « Si Régis aeterni , et Regulae quam jurejurando promisi , prae-
« cepta postposuero ^ quae mihi fides erit , ut Imperatoris juramentum [a)
« custodire debeam ? Dominus enim dicit in Evangelio , non jurare omninô ; Maii/i.ô.3i.
« et Régula Patris Benedicti praecipit Monacho non jurare , et à sœculi acti- 27"^' qV""
« hus se facere alienum ». Haec renunciata Régi , miratus et amplectens
animo ejus constantiam , volens tamen probare perseverantiam , dixit ne-
quaquam se illi dare Pontificatum , si non obediret suis praeceptis. At ille
ait : a Melius est mihi nunquam accipere Sacerdotium , quàm transgredi Dei
« niandatum. » Ad haec Episcopi illaruni partium , et maxime Sigebaudus
Episcopus Spirae ubi haec gerebantur , insistebant dicentes : « Quis est hic
« qui praesumpsit in palatio Principis, mandatis ejus non obedire ; quod nos-
D « trûm nemo unquam facere ausus fuit ? Aut juret fidem Régi , aut abjicia-
« tur. » . Veriim Theodericus * Episcopus Metensis et Bruno Leucorum * ^'- r)i'ef>-
Episcopus ac Richardus Episcopus Verdunensium , ipsius amici existentes ,
suadebant Principi non debere pro hoc molestiam inferre religioso viro ,
cujus animuin in fide et caeteris virtutibus constantem scirent. Ad haec Im-
perator ait: « Suadete illum, si non vult sacramentum facere , vel ad hoc se
a proférât , ut videatur fecisse, ne mos patriae nostrae annulletur » . Respondit
ille: ft Tantumdem est si simula vero, ac si fecerim : absit hoc à me ». Impe-
rator videns eum sic firmum, noluit ampliùs inquietare illmu ; solummodo
verbo et promissis ipsius fidem assentiens , dédit ei quod petebatur : ac in sua
praesentia fecit illum ordinari , dans ei quaecu nique fuerunt Sacerdotali be-
nedictioni necessaria. Et non solùm ipsi vel caeteris Episcopis, sed etiam I^e-
., vitis ac Ministris altaris ita praeparabat omnia , scilicet vestimenta , libres ,
linteamenta ac quaeque necessaria , ac si esset non Princeps sed famulus. Erat
enim quidem religiosus Rex , et circa divinum cultum devotissimus.
Ordinatus est autem venerandus Pater Halynardus (b) per manus domni
(a) Sic ferè Willelinus Abbas Divion. renue- respnndcns dixit se non pnsfc .lalubriter refppndere,ut
rat ordinandus jurare fidelitatem Episcopo Ver- pro his quœ .uilius Dei imperio gratis prœstari debe-
ccllcnsi , cujus ditioni subjacebat Monasteriuin rent, horum MinLstro alicujus servanilœ fidei asser-
Luciacum seu Locediense : Inoleverat , ut Icgitur tionem ullo modo exhiberet : quin potiàf, inquit ter-
in vita Willelmi nura. 7. pag. 324. part. 1 Saec. ribilem hujusmodi assentatoribtis Salvatoris senten- '
VI Bcned. malce arreptœ comuetudi/tis usus^ ut tiam imminere.
nullus Fratrum Levitici ordi/df gradum priiis sitici- {b) larento hujus Ccenobii venerabiUs post Haly-
peret quàm sese assertione jurandi promitteret serva- nardum tertius Abbas electus : prœfuerant enim Jo-
turum fidelitatem Episcopo. Hoc quoque dum sugges- haïmes et jidclbero. Ex conliuualione Clironici
tltm fuitset ffillelmo, utjuxta illorum morem faceret, Abbatiae S. Bcnigni ibidem pag. ({'J*.
Biij
14 EX ClIRONIGO S. BENIGNl DIVION.
Hugonis Arcliiepiscopi Chrysopolitani in loco qui vocatur Herbrestinc lin- A
An. 1046. gj^/^ Teutonicâ , quod in nostrâ Bonasmansiones signât , anno ab Incarna-
tione Domini MXLVI. Eodem anno perrexit memoratus Princeps Ro-
niam , ibique tune suscepit coronain Imperii die Natalis Domini per manus
Clementis Papœ , quem ipse Imperator ordinari jussit ; et fecit deponi Joan-
nem qni tune Cathedrae praesidebat , et Benedictum atque Sylvestrum qui ,
in Coneilio tune habito exaininatâ eorum culpA , inventi sunt non solùm
simoniaci , sed eti.'im pervasores Ecclesife Christi. Huic Coneilio interfuit
ipse domnus Lugdunensium Archipraesul atque memoratus Hugo Archie-
piscopus, aliique plux'es ex diversis partibus coadunati Episcopi. Fuerat ei
consuetudo Romam orationis gratiâ fréquenter pergere , ut SS. Apostolo-
rum ac Martyrum , qui urbem illam protegunt , patrocinia imploraret. Erat
namque ejus voluntas ut , si fieri posset , ibidem Deo animam redderet : R
quapropter non est fraudatus à desiderio suo ; sed , ut voluit , ita Dominus
ei concessit. Defuncto memorato Papa Clémente , Romani petierunt eum
ab Imperatore. Hoc namque à Romanis Imperator data pecuniâ non par-
vâ exegerat , ut sine ejus permissu Papa non eligeretur. Ille , cognita vo-
luntate Principis ac populi, dissimulavit ire ad Curiam , donec , tardante
eo , alter eligeretur : diligebant enim eum valdè Romani propter facun-
diam oris sui et afïabilitatem sermonis ; ita enim proferebat vernaculura
sonum loquelae uniuscujusque gentis , quô usque Latina pénétrât lingua , ac
. si eâdem patriâ esset progenitus.
Domno igitur Leucorum Episcopo Brunone , qui appellatus est Léo
Papa , ordinato, evocatus est ab ipso Romae ad Concilium domnus Archie-
piscopus Halynardus, simulque omnes Episcopi Galliae , ad pertractandum Q
inibi de statu et correctione sanctae Ecclesiae. In ipso anno (a) ipse domnus
Papa perrexit Franciam , et Remis habuit Concilium Episcoporum , ibique
fuit eum eo prccdictus Pater noster , tuncque fuit translatum corpus S. Re-
migii ab ipso domno Apostolico et Episcopis qui ibi adfuerunt ,^ et ipsa Ec-
clesia sacrata. Tertio praedictus Papa habuit Concilium in urbe Roma , quo
affuit praefatus Praesul ; indeque iterùm Galliam properanti comes individuus
exstitit. Veniens vero ad civitatem Lingonas , ordinavit ibi in praesentia
Papae domnum Arduinum Episcopum pro illo qui fuerat ejectus. Rursùm
sequenti anno Romam pergens eum ipso domno Apostolico properavit
Beneventum et Capuam, Montem Cassinum , atque Montera Garganum ad
S. Michaëlem Archangelum. ïdeo namque praedictus Papa perrexit illas in
partes, ut habitatores terrae illius, si posset, aliquo modo relevaret ab op- q
pressione , qua nimiùm erant gravati à Normannis. At quia domnus Praesul
Halynardus praepotens erat in verbis , et ad suadendum quodlibet linguâ
sufficiebat ; propter hoc ut mediator et legatus pacis inter praedictos Nor-
mannos et ipsum esset , domnus Apostolicus secum duxit eum. Inde regres-
sus , quoniam ad colloquium Imperatoris , qui tum forte erat in finibus
Ungariae, properabat ; jussit eum praedictus Papa Romae residere, donec ipse re-
diret. Erat in ejus comitatu dictus Lingonensis Episcopus Hugo . . . Ve-
nientes ergo Romam domnus Archipraesul Halynardus valefacturus ( b ) ipsi
et caeteris sociis , discubuit eum eis ad mensam ; ubi oblatus est ei piscis à
quodam falso amico , veneno infectus : ex quo omnes qui perceperunt ,
tam ipse quàm caeteri , vel infra octo dies mortui sunt , vel post longam
aegritudinem consumpti obierunt. Duo Monachi ex hoc loco , qui eum g
eo erant , hoc cibo interfecti sunt. Obiit IV Kalendas Augusti , anno ab
An. 1052. Incarnatione Domini iNIUI , peractis in Pontificio annis septem , in regimine
hujus loci annis XX ( c ).
*
(a) iinno scilicet Domini MXLIX Papa IX, (b) Hugoni scilicet Lingon.- Episcopo , qui à
qui et Bruno quondam Tullensis Epitcopus, Hcmis sede ejectus et Koiiiam veniens , domnum expetiit
benedixil Ecclesiam S./{emigii;et po.it riduum ibidem Papam ut de commiisis modum pœnitentiœ et absolu-
Concilium tenait LXfl Epitcoporum ; inter quos tionem deiœtorum imploraret : quibus acceptif, in-
affuit Everardus Trever. Archicp. eum Guidone lie- super licentiam recipicndi Epïscopatûs obtinuit.
mensi, llulinardo Luffdun. //ugone Bisunt. Archie- (c) Nobilis Romani, qui ad l'isitandum eum vene-
pùcopif ; ubi etiam affuit S. Hugo Abbas Cluniac. rant, dum -viveret , ad S. Paulum jusserunt deferri
qui interrogatus de sua promolionc fertur respondisse: corpus ; ibique honorificè traditus est sepulturœ ad
« Caro voluit, spiritus répugnant. » Ex Gestis Tre- lœvam partem Ecclesiœ, et arcus super tumulum ejus
virensium Arcliiepisc. apud Martenium, œdificatus.
i
EX CHHONICO S. BENIGNl DIVION. 15
A Hugo Chrysopoli ta nae sedis Aroliiepisoopus, ipsiiis valdè familiaris ami-
cus, dédit [S. lîonigiio in diebiis Halynardi] Ecclesiani sitam in hurgo Sa-
iinis tlic'to , quam sui genitores à fundanientis exslriixerant : et est sacrata
in honore SS. Syniphoriani et Agathte Martyrum ; Sanotusque Anatolius
Confessor inibi quieseit. Cujus loei donationem posuit super altare S. Be-
nigni.,.. Hœc donatio facta est anno ah Incarnatione Doinini MXXXVII , An. 1037.
Indictione V , Episcopatns sui anno VI. Goncessit per Episcopale privile-
gium alteram Ecclesiani in eodem burgo sitam , S. Mariae honori dicatam :
quani Ecclesiani Rainaldns Cornes dédit S. Benigno pro recjuie animse
patris sui Ottonis, vocati Willelmi ; proque ejus largitione accepit è dom-
no Halynardo pecuniam non parvani , duni adhu c Prioris gereret offîcium.
Dédit prtedictus Cornes Rainaldus in supradicto burgo locum ad Ecclesiam
B construendani ; in cjuo exstrncta fuit capella in honorem S. Andrese Apos-
toli. ... In Evoregio terrani qune fuit Theudeberti. . . . iterùm jam dictus
Conics restituit. Actiim est hoc ab Incarnatione Doinini MXKVI post A"- *026.
niorteni Willelmi Comitis , qui ipso anno obiit (a) .... Idem Cornes
Kainaldus juxta castellum, Vesullum dictum , dédit Ecclesiam in honore S.
(jcorgii sacratam , ut ibi construeretur Monasterium , et quatuor Monaclii
ibidem constituerentur — Huic donation! praesens fuit memoratus Archie-
piscopus Hugo ; deditque per baculum , quem ferre manu solebat, ai-
tare praedictae Ecdesiae Abbati Halynardo ; et ob memoriam hujus rei cora-
mutaverunt virgas suas. Burchardus quoque Comes dédit locum Offonis-
villam dictum , quondam nobilem Abbatiam et in honore S. Leodegarii
consecratam, utque Monasticus ordo ibidem reparetur. . . . Sed et Rotge-
C rius Dominus castri, quod vocatur Wangionum-rivus , Ecclesiam à pâtre
suo Widone in honorem S. Stephani constructam , ea intentione largitus
est y ut expulsis Canonicis Monachi ibi collocarentur. Rainaldus etiam
possessor castri, quod Castellion dicitur, ad obituni veniens ac sumens ha-
bituni Monachicum , dédit potestatem S. Juliani cuni .... Ecclesia ipsius
Sancti iiomini dicata ; ubi petiit Monachos constitui.... Simili modo Al-
bertus Comes Metensis dédit villam , quam dicunt Vulferei-curtem.... sed
eo mortuo Girardus Dux fîlius ejus adimplevit. Necnon et matrona quae-
dam , Letgardis nomine , soror Lamberti Episcopi * , dédit Ecclesiam "Lingoa
sitam in villa Islo super Mosani fluvium, in Comitatu Bassiniacensi.
(a) Ibi Auctor de seipso sic loquitur : De ha- quox paier meus me offeren.t, gxceptif aliis rébus,
bitatoribus vero ipùus oppidi^aliqunntc afférentes filios dédit secus puteum domum et sedem unius cal-
P) suos, contulerunt de rébus suis S. Benigno : inter dariœ.
EX CHRONICI FONTANELL. («)
Appendice secundâ ab anonymo Scriptore, sed coaetaneo. '
Apud Acherium Tom. 2. Spicil. in-fol. pag. 288.
ROBERT us [Dux Norm. ] acer animo et prudens , priores sucs vir- Cap.l.
tute quidem et potentiâ exœquavit ; sed pravorum consultui , ut potè
E in primaevo juventutis flore constitutus ', aequo ampliiis attendens , regnum
quod florens susceperat , in multis debilitavit. Verîim non niulto pôst cœ-
iesti respectus gratiâ , et bonâ quae inerat illi naturâ et consilio justus (b) re-
sipuit ; et eos quorum pravitate à recto deviaverat , à suo consilio atque
familiaritate sequestravit , suaeque jugo potentiae versa vice fortiter oppressit ;
aese in libertatem, qu;e se decebat, vindicavit : atque ita propter praeteritorum
(a) Appendix haec , quae ultra annum 1053 Scriptores liistoricos mcrilô ponendus , setatem
non progreditur , et cujus fragmenta quaedam siiam pluribus in locis prodit. Sed de his , ubi
Tomo X nostro assuimus pars est historiae Mi- de Miraculis S. Vulframni, Acherianam editio-
raculorum S. Vulframni, editorum à Mabillonio nein contulimus cum MabillonianS.
parte I sseculi 3 Bened. pag. 370. Auctor, Mo- (b) Apud Acherium, inlùs,
nachns S. Wandrcgisili et inter optiinos sui sévi
16 EX CHRONICI FONTANELL APPEND.
ignorantiam profectus Jerosolymam , profundè pœnituit ; sed in redeundo A
An. 1035. lualignorum perpessus insidias, qui ejus aequum quod jam expert! erant ,
verebantur imperium , veneficio , ut didicinius , apud urbem Nicaeam occu-
buit ; ibique intra sanctam civitatis illius Basilicam, quod nulli alii morta-
liuni concessum est , honorificâ donari sepulturâ promeruit Gerardus
Abbas aetate maturus , anno ducaminis illius [Roberti Principis ] quarto ,
An. 1031. nocte subsequentis Sabbati in suo lecto peremptus, niartyrio, ut credimus,
coronatus est, quia pro veritate occubuit.... Facta sunt autem haec anno
Incarnationis Dominicae MXXXI, III Kalendas Decenibris.
"^'' ' Patri [ Gerardo ] Gradulfus , tune Decanus ; sed in monte {a) S. Tri-
nitatis ad sedificandum eum constitutus.... in regimine successit jussu Rot-
berti Principis, atque per annos sexdecim quibus supervixit, sagaciter sus-
ceptum officium modeste disposuit... Anno suse ordinationis secundo Ec- g
clesiam principalem , quam Pater Girardus aedificaverat , dedicari in magna
gloria et honore ingenti fecit, in honore scilicet S. Pétri et omnium
Apostolorum Sanctique Wandregisili et Omnium Sanctorum , à magnifico
, , . . viro Richardi II fratre , Rotberto nomine , Rotomagensis videlicet urbis
* Coutance'. Pontifice, sed et Huberto Lisiacensis * civitatis doctissimo Praesule, nec non
et Rotberto nobilissimo Antistite Constantise * urbis, pridie Idus Septembris....
In ipsa autem die inter sacra Missarum solemnia, vir optimus et in omni li-
beralium disciplinarum experientiâ probatissimus Isembertus , Abbatis est
benedictionem consequutus ; cujus postmodum urbs Rotomagensis scientiâ
ac bonitate frui meruit ; sed pauciori tempore quàm expédierai sibi.... Per
An. 1034. iJem ferè tempus quidam vir , quantum ad saecuU gloriam génère specta-
bilis, opibus dives et amplissimo pollens honore, Hunfredus nomine , cœ- r
nobium in proprio f'undo , qui Pratellis (i) nuncupatur , sedificare dispo-
suit... Accersito Gradulfo Abbate, nam ei valdè familiaris erat , ejus con-
silio Monasterium... ordiri fecit, atque in parvo tempore ad efïectum per-
duxit : sicque demùm eumdem locum ad regendum illi contradidit ; ubi
ille accepta potestate Monachos ex suis constituit ; ac post multa quae nar-
rationis brevitas refugit , Abbatem Ansfredum nomine ordinari fecit : sub
quo prœdictus vir [Hunfredus] non multo post sanctae religionis habitum
suscipiens , vitam honestam laudabili fine condusit . . . Obiit [ Gradulfus ]
An. d047. (c) anno ab Incarnatione Doniini MXLVII, pridie Nonas Martii. Huic suc-
cessit frater illius pro carnis origine , nomine Rotbertus , anno ferme XIII
principatûs Willelmi Comitis , quem genuerat Rotbertus Comes, inclytus.
Hic autem à pâtre valdè tener et parvulus in regno relictus , multa in- q
commoda et ad versa pertulit ; sed juvante se gratiâ divinâ , cum ipsâ pueri-
tiâ omnia discrimina quibus opprimebatur , exuit ; suorumque ultor acerri-
mus inimicorum , qui sibi fideliter obsequuti fuerant . honoribus extulit,
potentiâ sublimavit ; finesque sui regni crebris munitionibus adversùs finiti-
mas gentes , ne earum paterent incursibus , vehementer firmatas cinxit ; at-
que (d) nunc usque sub cœlestis Régis imperio monarchiam regni pro arbi-
trio potenter disponit , cunctis per circuitum regnis et nationibus aut fœ-
deratis opportunus, aut infensis formidolosus.
An. 1035. Sub hujus [^ Willelmi II Comitis Normannise] statim initio regni gravis-
sima famés {e) in universâ terra facta est, qualem nemo mortalium se vi-
disse vel audisse meminit ; quae per septem annos continuos orbem oppressit,
(a) Monasterium montis S. Trinitatis prop. benedicùone insigniret Episcopali,
Rotomagum , posteà S. Catharinée , Cartbusien- (d) Nota Auctoris aetatem.
sibus cessit. Isti Cœnobio priinus praifuit Iseni- (e) Cùin adhuc famulus Dei Symenn vitales car-
bertus, de quo infrà. peret auras... fuit famés valida in omni terra \Tre-
(b) Pratellense virorum Monasterium,. vulgô 'vir.\Ista,itautmultimorerenturinedid.Hiemaliumplu-
Preaux , quod veteres alii Pratellos, alii Pratel- viarum emersione inundantia., sed et fluminis secus
lum vocant, uno milliari distat à Poiitc-Audo- civitatemdecurrentisverno tempore inœstimabili super
mari oppido. In eo autem loco antiquitùs jam abundantia, diutina statione et nimia sui limositate ,
exstiterat Cœnobium. omnes ferè segetes absorbuerat : cujus mali causam
(c) Morte praeventus , cùm Pontifie! Roto- insipiens vulgus Symeoni imputabat Ex Gestis ïre-
mag. Coadjutor destinaretur. Nara , scribit ibi- vir. Arcbiepiscoporum apud Martenium Tom. i
dcm Anonymus nostcr , cùm Episcopalis lionur Ampliss. Coll. col. 169. Syineon Reclusus ibi-
sanctœ sedis Rotomag. paulutùm multis ex causis de- dem col. iCa, animani reddidit Calendii Junii,
clinaret, visum est Pontifici Malgerio ut eumdem Ab- anno Dom. Incarn. MXXXF.
batem Gradulfum sibi substitueret, et Vicarium sub se
EX GHRONIGI FONTANELL. APPEND. 17
A fréquentes urbes el castra miiltâ populornm constipatione pridein re-
ferta, sive villas et burgos ita depopulata est, ut aedificiis passim dirutis , Cap. 9.
rarus incola inveniretur. Fuerunt etiam nonnulli quos victualium egestas
ad vescendum Inunanas carnes, quod dictu quoque grave est, contra fas im-
pulit, et homicidio miseram vitani crudeliter exigera instigavit. Praetereà clades
et pestilentiœ cœlitùs super mortalinni genus tôt talesque exstiterunt , quales
nullus rétro actoruni temporum relator antehac exstitisse , litteraruni indi-
culo dereliquit. Nani et ignis , irœ cœlestis ultor et. humanoruni vindex
sc,elerum , huniana corpora ita depastus est , totque erant grèges eâ peste
pereuntes , ut terrori esset et maximo horrori , viaeque et conipita fbetore
complerentur ingenti , et maxime cœmeteria sacrorumque locorum peri-
bola , ad quae miserorum turliae causa consequendae medelae per Sanctorum
B patrocinia instantissimè confluebant. Eo tempore periit cithara et lyra ,
et omne genus musicorum interiit : sublatum est enim gaudium ; vox Ise-
titicB nusquam audiebatur ; nemo de ludis et voluptatibus , de secundorum
successu nullus disputabat : ubique tristitia, dolor et metus malorum ingens
erat ; luctus et vastitas cuncta latè tenebat. Praetereà discordia Principum
inter se conflictantium propter prsedicti Principis pueritiam , Normanno-
rum patriam vehementer atterebat ; ferro , rapinis et flammis urentibus
cuncta longé latèque incursabat , et in ultimam vastitateni optima quaeque
et electa uberrinii et speciosi quondam regni loca redigebat. At verô Pater
misericordiarum et Deus totius consolationis , ubi populum suum dignanter
ab alto respexit , et parumper respirare à tôt tantisque indignationis suae
flagellis , piâ miseratione voluit ; elementorum suorum temperiem serenâ
C dignatione , non nostri merito , in melius ordinavit , influentes ampliùs
quàm expediebat pluvias coercuit , imminentes supernè pestes suspendit ,
benignitatein suam propitius induisit , et terra nostra fructum suum solito
uberiùs protulit. Pacis aliquantulani raquiem , jaui adulto Principe seque
sibi in libertatem vendicante , niiseratus concessit , seditiones , incendia et
rapinas domesticas inhibuit 5 non tamen manum vindicem usquequaque sus-
tinuit, sed reliquias scelerum populi sui clementiùs paterno flagello corri-
gere non destitit. Procurato etiam cœlesti remedio , et in lucem conspicuae
cognitionis prolato, dignanter medicare ea disposuit : nam gloriosa sanctis-
sinii patris Vulfranni mérita tali dignatus est occasione mortalibus decla-
rare , et ad patrocinium fidelium cunctis revelare, quae paucis eatenus ad
notitiam noseuntur j)ervenisse ; adeo ut crebra miracula, quae apud ejus
D sacratissima ossa fieri videbantur, ne illi quidem imputarentur.
Anno siquidem Incarnationis Dominicœ MLIII , diuturnâ siccitate tel- An. 1053.
lus exaruit ; niortalitatis lues ois Sequanam graviter desseviens , Caleten-
sem (fl) pagum occupavit ; ita ut viri et mulieres diversie .netatis pariter oc-
cumberent, villae sive domus , totâ simul obeunte familià , vacuae rema-
nerent. Quo terrore universus populus ad implorandum pietatem divinam
toto corde conversus , letanias et processiones cœpit fréquenter agere , jeju-
nia certis diebus ol)servare, atque de vicinis locis et villis ad sacratiora quae-
que loca vel urbes ad impetrandum Sanctorum suffragia devotè convolare.
Cnde factura est ut et ipsi nos idem agere statueremus , et ad urbem Ro-
tomagensem cum pretiosis Sanctorum reliquiis , populo undecunKjue ad
hoc convocato, unà pergere deliberaremus ; non tamen eà quâ alii necessi-
E tate, quippè cùm nullus apud nos sive in toto circa nos miliario (Deo nos
suorunj nieritis Sanctorum protegente) mortalitati succumberet : sed po-
tiùs ut nostro plebs incitala exemple, promptiùs in cœpto supplicandi ofticio
persisteret , et impendentem divinae animadversionis gladiuni precibus aver-
tere instaret (b). Constitutâ ergo die , videlicet YIII Kal. Junii , undique
coacto populo , pretiosum S. Vulfranni corpus electi quindecini Fratres
priccipiente Abbate suscipientes , dispositum iter tandem (c) arripuimus , et
mansionem in villa quae Escetot vocatur, in Ecclesia S. Pétri nocte illâ
fecimus. Cîimque die sequenti imminente aurorà inde processissemus , et
\
a) Vulgo le pays de Caux. (c) Nola iterùm Aucloris xlaleni.
V) Apud Muiiilloniu.'u, j^estiret.
Tom. XI.
18
EX CHRONICI FOINTANELL. APPEND.
s}lvam quae interjaoet festinanter transissemns , tamque pretiosum thosau- A
riTin comitante turha ingenti alacres gestaremus , praemissis legatis , nos ad-
ventare civitatis Archidiacono sanctoqiie Clero innotescere curavimiis. At
illi comperto tali nuncio , confestim se praeparaveriint, plebenique fide-
lem noto signo ad occurrendum nol^is excitare studuerunt. Deinde sumpto
S. Romani Pontificis glorioso corpore, occui-rentibusque sibi nndique civi-
tatis Canonicis ciim suoruin quoqne Sanctoriiin corporibus et ecclesiastico
apparatu , obviam npbis in rnulta gloria processerunt , atque in ipso subur-
bii introitu cuni ingenti nos laetitia et honore prsecipno exceperunt :
sicque elatis in altum vocibus , divinasqne laudes nol)is atque illis alterna-
tini concinentibus, cives qui convenerant Rotoniagenses, S. Patris Vul-
franni loculuin suis reverenter humeris suscepernnt , et usque in sanctam
Dei genitricis Mariae Ecclesiam , nobis comitantibus , ovantes detule- B
runt (a).
(a) Hucusque Spicilegium Acherii. Quaedam ex his mus in Miraculis S. Vuframnt.
(juae sequunlur apud Mabillonium, excerpta exhibebi-
EX HERMANNI ^«^ CONTRACTI COMÏTISDE VORINGEN
Majoris Augiae Monachi , Chronico locupletiore.
Inter Antiquas Canisii Lectionnes à Jnc. Basnagio auctas ,
Totn. ni, pag. 265
Poloni
XXXII. Rudolfus ignavus Burgundiae Regulus obiit, et diadenia ejus
iVX regnique insignia Conrado Imperatori per Seligerum allata sunt : Im-
peratoreque ipsis diebus contra Misiconem , Sclavorum qui Boloni * vo-
cantur Regem, exercituni ductante, Odo sororis ejusdem Rudolfi filius, Prin-
ceps Gallicae Campani«; , regnnm Burgundire invasit ; captisque Nuenbug et
Murtena castris , sua in eis praesidia posuit. Berno Augiae Abbas , niissis Ro-
mani Cœnobii sui privilegiis, à Papa Johanne item privilegiuni , cum sanda-
liisut Episcopalibus (fc) indumentis Missas ageret, acoepit.
MXXXIII. Imperator post JNatalem Domini Burgundiam pctiit , Mur-
cenam obsedit ; sed impediente hyemis algore , nihil iniiji se dignuin po-
tuit efïicere. Idem rursiim aestate ipsam Odonis provinciam Gallioam inva- y)
dens , Campaniam proedis et incendiis devastavit ; donec ipse Odo supplex
ad eum veniret , et clementer susceptus satisfactionem licet fictè promitte-
ret. . . Eclipsis solis III Kal. Julii circa septimani diei horam facta.
* Genev. MXXKIV. Iniperator iterum Burgundiam cum magnis petens copiis ,
omnia cis Rodanuni castella sul)jecit, Murcenam diruit , Genuensem * urbem
intravit ; Lugdunensem Arcliiepiscopum Burghardum , génère nobilem et
strenuum, sed per omnia scelestum et sacrilegum, cum multis aliis Principi-
bus in deditionem accepit ; subjugatof[ue Burgundiae regno, rediit.
MXXXV. Synodus magna apud Tiburiam ab Imperatore collecta est.
MXXXYI. Heinricus Rex filius Imperatoris Chunihildem Cnutonis Da-
♦.^^Xovio- norum et Anglorum Régis filiam regalibus sibi apud Noviomagnum * nup-
inagum. jjjg copulavit uxorcHi . . . Burgliardus Luctunensis * Archiepiscopus, imo g
* LugduD.
tyrannus , et sacrilegiis Ecclesiarum depraedator incestuosus , cîim Udalri-
cum Selegeri filium bello peteret, ab ipso victus et captus Imperatorique
(a) Hermannus , qui membris juxta nomen
suuin contractas fuit , Opus suum continiiavit
ad annuin 1054, quo obiit. Mira autem diver-
sitas in variis editionibus Clironici cjasdem ,
guod Pistorins, Ursiisius. Canisius et lîasnagius
vulgarunt. Ilanc divcrsitatcin nataiii Canisius au-
tunial ex eo quôd plai-uerit parcnli fœtus, (jueni
lambcndo fonnavit , variavit ; et hoc ali(iuo-
ties , ut proinde accesscrint nudta. ïladem est
conjectura Urstisii. Alia tamen Canisio et Bas-
nagio videtur causa discriminis. Eniditi scilicel
viri, qui his Chronicis utebanlur , ad proprium
usuin phira adjecerunt. Id facile j)atel ex eo
quôd ali()uando eadeni repetantur verbis iinniu-
tatis. Deinde ([uisquis j)ro libitu eventus sibi
notandos ea;[cris consuebat, certisque annis assi-
gnabat. Inde natse sunt variae illae editiones
scu lectiones , quaruin Pistorianas et Ursti-
sianas dcscribemus in Fraginentis nostris Ilis-
tor.
(6) Primum en hujusmodi concessionis privile-
gii cxcnipluni, ut videtur, occurrit.
EXHERMA?^]N1 CONTRACTl CHRONICO. 19
A. adductus, ferro coinpeditus et custodlà mancipatus , niultis annis detine-
tur iii vinculis.
MXXXVII. Ipso anno pugna inter Ôdoneiii Gallicae Campaniae Princi-
pem et Gozzilonem Lotiiiigorum * Ducem connnissa, Odo victus et cuin Loiharing.
suis fiigatus, in ipsa fiiga peremptus interiit.
MXXXVIII. Mense Julio [ in Italia ] ingens exercitum [ Iniperatoris ]
pestileiitia invasit , et plurinios passim cxtinxit ; inter quos Chunihildis Re-
gina, Heinrici [legis uxor , XVIÏ Cal. Augusti defuncta est... Herniannus
quo(|ue Diix Alamanniae suis admodum flebili morte V Cal. Augusti occum-
bens, Tridenti tumulatus est. Imperator de Italia reversus , Solodori col-
loquio liabito , plurirnos Burgundionum Priniores tain sibi quàm filio suc
subjectioneni sacramento firniare coegit.
B MXXXIX. Conradus Imperator apud Trajeotum Fresise urbem , Pente-
costen III Nonas Junii , inopinata morte subito decessit ; et INemetum alla-
tus, ibique sepultus est : et filius ejus Rex Heinricus gubernaculuni regni
suscepit.
MXLII. Heinricus Rex hyeme Burgundiam invasit , multosque Princi-
pum se illi subjicientes suscepit, nonnullaque légitimé dijudicavit.
MXLIII Gisela Iniperatrix apud Goslere , quamvis , à sortilegis non-
nunquam vera sibi praedicentibus decepta, filio Régi se supervicturam cre-
deret, dysenterise morbo XV Kalend. Maii decessit , et Nemeti juxta ma-
rituin Imperatorem sepulla est. iEstas pluviosa frugum et vindemiarum pe-
nuriam fecit. Heinricus Rex in Synodo Constantiensi cunctis qui con-
tra se deliquerant , primùm ipse debitum omne dimisit ; deinde precibus et
C adhortationibus onmes prsesentes Suevigenas , posteà in aliis sui regni pro-
vinciis idem acturum iri satagens, dimissis debitis et inimicitiis , sibi invicem
reconciliavit ; pacemque nniltis steculis inanditam efticiens , per edictum
confirmavit. Exin Agnetem Wilhelmi Pictaviensis filiam sponsam suam ac-
cipiens , et Mogontiaci Reginam inungi faciens , regales apud Ingelheim
nuptias celebravit ; et in vano histrionum favore nihili pendendo , utile
cunctis exemplum, vacuos eos et mœrentes dimittendo, posuit.
MXLIV. Maxima pestis pecudum ; et hyems satis dura et nivosa mag-
naii) vinearum partem frigore perdidit ; et frugum sterilitas famem non
niodicam effecit. Gozzilo Dux Lotharingorum moriens , Gozzilino filio
quamvis ignavo Ducatum suum à Rege Heinrico promissum , relinqiiere
disposuit. Filius ejus Godefiidus jam dudum Dux, ciim Ducatum fratri de-
D bitum contra fas à Rege Heinrico sibi obtinere nequivisset , jusjurandum
fîdemque postponens , rebellare pio Régi priesumit... Eodem anno Ludo-
wicus Comes Reginoldum Principem , Reginae [Agnetis] avunculum , sed
Heinrico Régi inimicum , dum quoddam castellum ejus , quod Mons Pili-
gardae dicitur , magna cum manu expugnare pararet , cum parva militum
suorum copia pugnam iniens vicit , multisque caesis reliquos fugavit ....
Beggelinheim castellum Gotefridi à Rege destruitur.
MXLV. Reginolt et Gerolt Burgundiones Régi apud Solodurum ad de-
ditionem venerunt.... Gotefridus Dux rebellioni suse desperans, Regique
ad deditionem veniens , in custodiam mittitur... Regale colloquium apud
Triburiam condictum gravis Régis infirmitas prœpedit ; quo etiam tempore
Agnes (a) Regina filiam Régi peperit.
E iMXLVI. Magna mortalitas multos passim extinxit. . . . Rex pagum quem-
dam, quem Theodoricus Marchio sibi usurpaverat, ab eo eripuit ; unde
idem posteà rebellionis causani sumpsit. Sanctam auteni Pentecosten Aquis-
grani faciens, Gotefrido Duci, custodiâ relaxato sibique procedenti terrate-
nus prostrato , Ducatum suum misertus reddidit Fridericus frater Heinrici
Ducis Bajoariae, Dux Lotharingorum pro Gotefridi fratre ignavo Gozzi-
lone constituitur.
MXLVII. In ipsa Natalis (b) die Domini Suidgerus , natione Saxo,
Apostoli(;aB sedi Papa ex more consecratus et nomine auctus , Clemens II
vocatus est ; qui mox ipsa die Heinricum Regeni , conjugem ejus Agnetem
(a) Sic et Agnes annis 1047 et 1048 filiam (6) Anni initium sic semjier ducil Hcrmannu»
peperissc legitur ibidem. à Nativitate Domini.
Cij
20 EX HERMANNl GONTRACTl CHRONIGO.
imperiali benedictione subliniavit.... Circa idem tenipus Impcrator , Ar- A
gentinae lierranduiii Prtepositum pro Wilhelmo autuinnali tempore defiincto,
Virdunensi [ Ecclesice ] Thoodericum Basileae Praepositum Capellamim , Ponti-
fices praefecit.... Duces Nordmannis qui in illis [Ital.] partibus commorantur,
constituit... Adalberonem Ducem , videlicet Heinrici et Friderici fratrem ,
Metensis Ecclesiae Episcopum , post Tlieodericum nuper defunctuin consti-
tuit.... Per idem tempus Godefridus Dux cum Balduino de Flandris et
aliis nonnullis rebellione/n innovasse , l)ellumque copiis collectis paravisse ;
Theodericus quoque de Phladritinga Marchio rebellavisse , et Episcopatus
sibi contiguos ad injuiiam biiperatoris populatus esse nunciatur.... Cîim
Gotefridus rebellionem suam callidis legationibus dissimularet , [Impcrator]
autunniali tempore navali expeditione collecta , contra Tlieodericum in
Phladirtingam arma commovit... Clemens Papa nono mense promotionis g
suse [obiit]... Ipso tempore (iotefridus inter alia quae contra Regem ges-
sit, Virdunensem civitatem dolo captam incendit et evertit , cujus, Duca-
tum Adalberto cuidam tradit.
MXLVIII. Impcrator Ascensioneni Domini Turego , Pentecosten autem
Solodoro celebi^avit ; habitoque ibi cum Burgundionibus colloquio , per
Franciam orientalem in Saxoniam remeavit .... Defuncto viro docte
* Deodui- Wazone Leodii Pontifice , Dietwinus * successit... Papa Damasus II,
nus. paucis diebus exactis , defunctus... Auturanali tempore Heinricus Impe-
rator et Heinricus Rex Galliarum in Metensi territorio (a) convenientes ,
pacem pactumque inter se juramento confirmant. Quibus diebus terrae motus
magnus factus est nocte III Idus Octob. . . . Eodem tempore Godefridus
Adalbertum Ducem se depraedantem persecutus , et dimissa multitudine Q
cum paucis inventum, cum aliis qui repugnare tentabant, occidit : post quem
Gerhardus Dux ab Imperatore constituitur. Ipsis Impcrator diebus Argenturatum
venit.
MXLIX. Glaciali hyeme suppeditante , nonnulli de partibus maritimis
milites et Principes cum Leodiensi Episcopo et Trajectensi atque Metensi
congregati , Theoderico in Phlatirtingam insidias tendunt , commissâque
pugnâ victum occidunt , et provinciam illain Imperatori subjiciunt : quam
tamen non multô pôst Gotefridus occupans, ab eisdem pugnâ petitus et
victus, vix aufugit. Per idem tempus Bruno Leucorum Episcopus, ab Im-
peratore electus Romamque missus , sumino bonore suscipitur, et in Qua-
dragesima Papa CLIII ordinatus , Leonis nomen accipit... Odilo venera-
bilis Cluniacensis Cœnobii et multorum Pater Monasteriorum , IV Nonas j)
Jan. migravit ad Dominum. Secuta œstate cùm Impcrator expeditionem
* Baldui- contra Gotefridum et Waldevvinum * à domno Papa excommunicatos pararet,
niim. Gotefridus tam manum Imperatoris quàm Pap* excommunicationem per-
timescens, ad deditionem Aquisgrani venit, et opitulante Papa gratiam
Imperatoris promeruit. Waldewinus vero utrumque contemnens , vas-
tatâ ab exercitu magna ex parte provinciâ sua , tandem obsides dédit, et
pactum cum Imperatore fecit. Autumnali tempore donnius Papa Synodum
magnam Remis cum Galliarum Episcopis liabuit.
ML. Donmus Papa Gallias , et Episcopatum suum Leucorum civitatem
revisit : quoque tempore Agnes Imperatrix tandem Imperatori fîlium pepe-
rit [Henricum.]
MLI. Impcrator Lantpertum Comitem rebellare molientem , ad dedi- £
tionem compulit,
MLII. Imperator Natalem Domini Goslare egit ; ibique (b) quosdam
haereticos , inter alia pravi erroris dogmata Manichaeâ sectâ omnis esum
animalis exécrantes , consensu cunctorum , ne haeretica scabies latiiis ser-
pens plures inficeret , in patibulis suspendi jussit... Bonifacius ditissimus
(a) Chronicon Augusiense ad annuin 1048 , bile, duabus tantuin leucis à Mosomo dissitum.
coticiiilt liis verbis : Ucniicus Impcrator cl Henri- (JS) Apud Canisiuin : quo.idam Un hœreticos Ma-
cus Gallite liex conveiiicnlcs fiactum inter se cnnflr- nicltenos, omnis e.tiim animalis exécrantes, consentit
mant. Quô autem convcnerint , non tradunt Scrip- omnium, ne liœretica scabies serpercl in plures, inpa-
tores. Andaginensis Monasterii Ilistoria , ex qiia tihulo suspendi fecit... Beatricis itobilissimœ Comitissœ
excerptiim infrà edemiis , locum désignât , Ivo- maritus, à duabus militibus sagitlis toxicatis vulne-
diuni diœcesis Trevircnsis oppidum Iiaud igno- ratus moritur.
EX HERMANNI CONTRACTI GHRONIGO. 21
A Italife Marchio , imo tyranmis , insidiis à duobiis exceptiis niilitibiis , sa-
gittisque vulneratiis et niortuiis , Mantuae sepelitur. Cùm Iinperator circa
Letanianim tempiis Solodori collo(jiiium haberet , cjuidam ex Burgundio-
nibus ofFensi, inde discedunt ; sed non multô pôst aliqui ex illis ad gratiam
ejiJS redeunt... Imperatrix iterum filinm , quem Conradiim posleà vocave-
runt , Iinperatori peperit.
MLIIl. Cum Papa de Nordniannoruni violentiis et injuriis , qui res S.
Pétri se invito(«) vi tenebant, multa conquestus esset , ad hos etiam inde
propulsandos , Imperator ei auxilia delegavit. Ea siqiiidein gens à tempo-
ribus piloris Ilenrici Imi)eratoris , in Calabriœ , Sainniae , Campaniœque
partes paulatiin ex Gallici oris Oceani adventitia confluebat ; et quia loelli-
cosior Italicis gentibus videbatur , primo gratanter accepta , crebro indi-
B genis contra Grœcormn et Sarrac»;noruni inciirsiones audacter praeliando
auxilial)atur. Primo gratanter accipitiir , posteà vero pluribns eorum ad
uberem terrain accnrrentibus , viribus adaiicti , indigetes bello premere ,
injustum dominatum invadere , liœredibns legitimis castella , praedia , villas ,
domus , uxores etiam quibns libuit vi auferre , res Ecclesiariun diripere ;
postremô divina et humana oninia , prout viribus plus poterant , jura con-
tundere , nec jam Apostolico Pontifici , nec ipsi Imperatori , nisi tantùm
verbo tenus cedere. Ad horum igitur nefiiria et inextrioabilia soelera illis è
partibus eliminanda , indigenasque ab eis liberandos , dominus Papa animum
intendens , summa cum charitate ab Imperatore , Romani reversurus , di-
greditur. Sequuti sunt autem eum plurimi Theulonicorum , partim jussu
dominoruni , partim spe quaestûs adducti ; multi etiam scelerati et protervi ,
G diversasque ob noxas patriâ pulsi .... Papa , habita post Pascha Synodo ,
contra Nortmannos , ut proposuerat , exercitum movit : ciimque illi pacem
petentes , subjectionem servitiiunque illi promitterent ; et priùs injuste
sibi usurpantes invaserant , ejus beneficio gratiâque retinere se velle dice-
rent ; idque Papa abnegans , vi et injuria raptas res S. Pétri reposceret ,
eosque perperàm pervaso cedere loco juberet : illi quia numéro longe prfe-
stabant , quasi rem impossibilem sibi propositam réfutantes , se potiiis bello
obviam ituros , armisque acquisitam patriam armis defensuros , vel morte
occubituros denunciaiit. Sicque XIV Cal. Julii valida pugnâ confligentes ,
prima acie à Theutonicis penè victi sunt ; sed succenturiatis copiis ex insi-
diis nostros circumvenientes , Italis citiùs terga vertentibus , Theutonicis
maxiraa ex parte sed non inultè occumbentibus , occulto Dei judicio , sive
D quia tantum Sacerdotem spiritalis potiîis quàm pro caducis rébus carnalis
pugna decebat , sive quod nefarios homines quàm multos ad se ob impuni-
tatem scelerum vel qutestum avarum confluentcs , contra itidem scelestos ex-
pugnandos secum ducebat , sive divinâ justitiâ alias quas ipsa novit ob causas
nostros plectente ; quamvis nimis cruentam hostes adepti sunt victoriam :
ipseque dominus Papa in quodam ab eis castello obsessus , cùm expugnata
jamjamque munitione , necessitate coactus communionem eis priùs inter-
dictam reddidisset , acceptus ab eis lîeni'ventum cum honore reductus est ,
ibique tempore aliquanto detentus , nec redire permissus.
Et hoc et superiori anno frugum penuria facta est non modica.
Imperator Henricus magno apud Triburiam conventu habito , filium
aequivocum Regem à cunctis eligi, eique post obitum suum , si rector justus
E futurus esset, subjectionem promitti f'ecit.
Mogontiae Paschale festiun celebravit [Imperator] , ubi Theodbaldus Otho- ^An. 1054.
nis ad eum de Galliis veniens , et Miles ejus efïectus , auxilium suum illi
pollicitus est. Dominus Papa Romam îcgrotans reversus . . . XVI Cal. Maias
obiit . . . Sepultus miraculis claruisse memoratur. Gotefridus itenuii contra
Imperalorem tyrannidem invasit , Italiamque latenter adiens , Beatricem Boni-
facii quondam Marchionis viduam uxorem accepit(ft).
(«) épuUenses vero per occultas Legatos Leonem prudentissimus esset, ambitione captas, Mamanoruin
IX, ut in .ipuliam cum c.rercitu ■veniret, invitant, exercitu ab Imperatore sibi in adjutnrio recepto, con-
dicentes Apuliamsibi jurecnmpetere et prtvdecessorum jidcns in auxilio Longobardorum , jipuliam uttrat,etc.
stwrum temporibus jurii Ecclcsiœ Romanœ fuisse ; se Gaufreiliis Malatcrra cap. \\ lib. i Ilistoriae Si-
iUi auxilium laturns ; Normannos imbeltes , riribus cula;.
énerves, numéro paucos. Ille, ut assoie! , f/uanivis (b) Hic finem accipit Ilcrmanni Chronicon. Quae
Ciij
22 EX HERMANNl CONTRACTI GHRONICO.
Herimannus ( fl ) Wolferadi Comitis filius , ab infantia omnibus inembris A
contractus , sed omnes tune temporis viros sapientiâ et virtutibus praecel-
lens , in Aleshusan praedio suo defunctus ac sepultus est.
Ail. 1055. Eodeni tempore quinquaginta aut eo anipliùs arinati milites à Norman-
nia latenter per mare transeuntes , Normannis contra Imperatorem auxilium
prgebere cupientes , à Picentibus civibus capti atque ad Imperatorem delati . . .
Beatrix Imperatori ad deditionem veniens , causa mariti sui quanquam data
fide tenetur , filiusque ejus puer Conifacius hac causa venire veretur. Sed
non multis interpositis diebus , cîim Imperator ibidem nioraretur , idem
puer moritur.
An. 1036. Henricus Imperator tempore autumnali obiit , anno setatis suae XXKIX ,
regni vero XVIII, imperii XV, Indict. X.., filius ejus Henricus IV,
septimum ietatis annum habens , pro eo regni jura suscipiens , à Primoribus B
matri Imperatrici educandus est conmiendatus.
An. 1057. Inmiensitas nivis et pruinae magnam partem vinearum perdidit. Jlomae
Victor II decessit ; in cujus locum Fridericus , frater Gotefridi Ducis ,
Papa ordinatus , Stephanus IX est nominatus. . . Hoc anno lapides mirae
niagnitudinis , mixti grandine , de cœlo ceciderunt , et nonnullx hominum
fulmine perierunt.
An. 1058. Romae Stephanus Papa obiit . . . Substitutus Nicolaus II . . . Eodem tempore
nonnullis regni Principibus [Imperatrix ] multùm displicuit.
An. 1039. Hoc anno magna mortalitas hominum et pestis pecorum facta est.
An 1060 Henricus Galliarum Rex obiit , et filius ejus adhuc puer Regnum cum
matre gubernandum suscepit ... Et hoc anno , sicut in priori , mortalitas
multos extinxit. Hyems satis dura et nivosa et plus solito prolixa , frumenti Q
vinique maximum attulit damnum . . . Magna famés multos consumpsit.
An. 1061. Agnes Imperatrix , depositis regalibus vestimentis , sacro velamine cir-
ctmidata.
An. 1062. Sexto Idus Febr. terrae motus , fulgura et tonitrua facta sunt : pestilentia
et mortalitas subsequuta multos extinxit. His diebus Hanno Agrippinoe Co-
loniœ Archiepiscopus , adnitentibus quibusdam regni Principibus , Henricum
Regem cum lancea et aliis imperii insignibus à matre vi arripuit , secumque
Coloniam adduxit.
An. 1063, Tempore veris , medio mense Aprili , per quatuor dies hyems sseva ,
ventosa et nivosa , ave.s et pecora frigore extinxit , arborum et vinearum
maximam quoque partem perdidit. . . Eodem anno qutedam mulier juxta D
Constanliam infantem , duo capita necnon et caetera membra adusque clunes
duplicia habentem , peperit.
An 10^ Henricus Rex * accinctus est gladio , anno regni sui IX , œtatis autem suae
XIV , et Dux Gotefridus Scutarius ejus eligebatur . . . Hoc tempore Sigifridus
Mogonciac. Archiepiscopus , Wilhelmus Traject. Episcopus , et Guntharius
Babinberg.EpiscopuSjOthoRatispon. Episcopus cum magno apparatu et comitatu
Hierusalem proficiscentes , in eo itinere à Paganis multa sunt perpessi :
nam et bellum cum eis inire sunt coacti.
sequuntur, continuatoris ejus esse videntur. Ber- eruditissimus et in sœcularibus Utteris, universaliter
toldi Constanliensis ; de cujus aUerâ Urstisianâ Ap- doctisdmus, P/iilosi>p/iu.f, Poëta, Axtronomux, Rhetor
pendice ad eumdem Hermannum mox infrà âge- et Musicus, nuUi suo tempore secundus ^ triuni lingua-
■VOUS. rum.^ Grœcœ, Latinœ et Arabicce peritis.ùmus, scrip-
(a) Ex his facile probatur genuinum Her- s it carminé et prosâ multa prœclara volumina...
manni Chronicon fuisse continuatum aliéna manu. Composait etiam Cantus et Prosas , è quibus est
Hermannus Monaclius ^ inquit Abbaç Span- Salve Regina , et Aima Rcdemptoris Ala-
heiiJiensis Trithemius, vir in divinis Scripturis ter, etc.
23
EX BEUTOLDI («) CONSTANTIENSIS PRESBYTERl
(^lironico , seu Appendice ad Chronicori Hermanni Contracti.
Inter Historiœ Germanicœ Scriptores Urstisianos , Tom. 1 pag. 341.
AN N o MLIV. Gebehardus , Victor II noniinatus , Papa sedit tribus
annis. . , Heriniannus Wolferadi Comitis fllius , (h) etc.. Balduinus
Iniperatori rebellât.
B Â1L\\ Imperator Italiain visitât , et Beatricem inde abduxit captivam ;
quippè imiltùin molesté ferens, Duoi Gotefrido esse copulatam.
MLVI. Victor Papa, niisso Hildebrando tuiic Archidiacono , sed posteà
Apostolico , Synoduiu Tiironis geueralem collegit ; in qiia Beringarius
Andegavensis Ecclesiae Canonicus, à quo Beringaria hœresis denominattir ,
synodaliter et praesentialiter pro eadem h;eresi exaniinatur. Qui cùm se de-
fendere non posset, liaeresim suani coram omnibus anathematisavit et ab-
jura vit.
MLVII. Heinricus Imperator , filium suum jam Regem factum Princi-
pibus regni conmiendans , obiit III Nonas Octob. pro quo Heinricus filius
ejus admodum puer, cum matre sua Agnete cœpit.
Q iMLX. Romaî Nicolaus Papa ge-nerali Synodo praesidens , Beringarium
praesentialiter et synodaliter pro haeresi sua iterum examinavit : qui tandem
quasi conversus, libros suos haereseos coram Synodo concremavit, et eandem
haeresin ut priùs jurando anathematisavit.
MLXI. Lucensis Episcopus , nomine Anselmus , Papa ordinatus. Ale-
xander vocatur. . . Qui satis strenuè simoniacaru haeresim destruxit, et Mi-
nistris altaris cum conjugilius coire , juxta Canonum statuta , cum excom-
municatione interdixit , ipsosque laicos Clericorum incontinentium officia
audire per bannum proliibuit ; sicque Clericorum incontinentiam satis pru-
denter refraenavit (c). Hujus autein eonstitutionis maxime fuit auctor Hilde-
brandus.
MLXII. His temporibus famés magna fuit. Magna dissentio facta inter
Imperatricem Agnetem et Gundbarium I^abenl)ergensem Episcopum.
D MLXV. Multi nobiles bello civili perierunt. Cometœ sunt visi in octavâ
Paschse, VIII Cal. Maii , et per triginta dies apparuere. Eberhardus Trevir.
Archiepiscopus XIII Cal. Maii , Sabbato Sancto Paschae requievit in pace :
cui Cuonradus Colon. Prsepositus debuit succedere ; sed à civibus (d) non
est electus. Unde quidam Comes nomine Theodoricus , eundem Cuonra-
dum ad urbem Treverorum tendentein comprehendit , et diu sub custodia
maceratum , quatuor militibus necandum commisit. Qui dum eum tune per
quoddam pnecipitium dejecissent , et nil sibi nisi bracliiuni collidere possent ;
unus ex illis pœnitentiâ ductus , ab eo veniam inipetiavit : alius vcro volens
eum decoilare , maxiliam ejus tanttim abscidit ; et sic ipse dignus Deo Mar-
tyr ad Dominum migravit. Passus est autem Cal. Junii , anno ab Incam.
Dom. MLXVI , regni vero Heinrici X , sepultus apud Abbatiam nomine
Dolejatn.
E MLXVI. Post intejfectum Conradum Udc Praesul Trever. constituitur.
(a) Bcrtoldus , qui inchoatos ab Hermanni (b) Ut supra. Consulta liic otnittimus inulta
Contracti obitu Annales ad annum salutis HOO jam édita à nobis in AppenfHcc prœcedenti ,
us<inc continuavit , setatem suam ipse prodit plu- et quara continuatù série Ilermanno subjcci-
ribus in locis ; maxime verô iibi, dcscriplo prae- mus.
lio cui interfuit anno 1080, addit : £^'« ipse qui liccc (c) Léo IX, Stcphanus IX, Nicolaus II,
Chionica ab anno Dom. Incam. Iiucasque perduci, ' Alcxandro pra;iverant exemplo suo seu zelo
de prœdicto praslio non tamaliorum relata., quàm qucc contra incontinentes Clericos , ut refert idem
i/>.fe vidi et audivi, fideithus annunciare curavi. lien- Bertoldus.
rico IV Scriptor fuit inalè affectus; née niirum , cùm [d) In praeccdenti Appendice: Conradum elec-
Constanti.-B anno 1084 non solùm Presliytcrii tut à Hege; sedà 'leroet civibn.t Trevir. refutalusefl.
honores , sed et Pœnilctitiarii Apostolici munus Unde quiilam Cornet de militia Trevireiui, etc. Qui
contra eunidcni Regem susccperit. dum eum 1er per quoddam, etc.
24 EX BERTOLDI CONSTANT. CHRONICO.
Nuptiîe Heinrici Régis. Item cometa visus est . . . Hugo Bizuntiensis Archi- A
episcopus obiit ; ciii ejusdeni Ecclesiae Canonicus à fratribus electus , à Rege
substituitur.
Gcrm. MLXVIII. Heinricus * Rex adolescentiae suae errore seductus , legitimae
conjugis adeo obliviscitnr, et tam nefandis criminibus involutus esse diffa-
matur , ut etiam Principes ejus eum regno privare molirentur. Totus ille
annus pluvialis.
MLXIX. Gotefridus Dux inter saeculares excellentissimus , et in recor-
datione peccatorum suorum ad compunctionem lacrymarum facillimus , in
erogatione eleemosynarum largissinius , in vigilia Nativitatis Doraini satis
laudabili fine requievit.
MLXX. Francia civili laborat discordia... Hyems ventosa et pluvialis.
MLXXIII. Romœ Alexander Papa decessit , pro quo Hildebrandus . . . B
Gregorius VU appellatur : cujus prudentiâ non solùm in Italia sed etiam in
Teutonicis partibus refraenata est Sacerdotum incontinentia ; scilicet quod
prsedecessor ejus in Italia prohibait , hoc ipse in tota Ectîlesia Cathplica
prohibere studuit.
MLXXIV. Hermannus Marchio , filius Bertoldi Ducis , Cluniaci... Mo-
nachus, migra vit ad Doininum VII. Calend. Maii.
MLXXV. Heinricus Rex Nativitatem Domini Argentorati fecit. . . De-
duinus Leod. Episcopus decessit : cui Henricus successit.
MLXXVI. His temporibus Heinricus Rex per simoniacani hœresim,
sanctam Ecclesiam fœdare non cessavit, scilicet pro pretio Episcopatus,
Abbatias et alia hujusmodi investiendo... Papa ad ultimum mandavit ei ,
quod in Romana Synodo proxima eum excoininuaicaturuà esset, nisi resi- C
pisceret... Unde Rex omnes quos potuit, obedientiam praedicto Papae
exhibendam abjurare fecit ; et missa legatione ad Romanam Synodum, quae
in proxima Quadragesima celebrata est , ipsum Apostolicum ab Apostolica
sede contumaciter jussit descendere. . . Papa ipsum Regem , Synodo judi-
cante, iidelitate hominum , regno (a) et communione privavit , et omnes
ei ad regnum juratos juramento absolvit : omnes Episcopos , qui Régi
spontè contra Papam faverunt , oflficio et communione privavit. ... Gode-
fridus Dux, filius Godefridi Ducis , particeps , imo auctor conspirationis
[contra Papam], à quodam coquo per posteriora, cùm ad necessarium se-
deret, vulneratus ante médium noctis expiravit.
Ml^XXVII. Maxima nix totum regnum ante Calendas Novemb. anni
prioris usque in VII Cal. Apr. anni prsesentis obtinuit... Auditis [Papse le- D
gatis] Principes regni generali colloquio apud Forcheim III Idus Martii
habito, egregium Rudolfum Ducem sibi in Regem sublimarunt, quem VII
Cal. Aprilis, ubi eo anno médium Quadragesimae occurrit, coronarunt. Ma-
xima autem nix quae eo anno tamdiu totam terram obtexit , in electione
novi Régis resolvi tandem incœpit... Agnes religiosissima Imperatrix , jam
XX annis in viduitate Deo devotissimè serviens , nec filio suo Henrico
contra Apostolicam sedem in aliquo consentiens , Romae requievit in pace ,
sepulta Romae in Ecclesia S. Petronillae.
MLXXVIII. Facto Concilio Romae X Cal. Decembris. . . in Synodo
ista Beringarius Andegavensis Canonicus, ut ab haeresi sua resipisceret, sy-
nodaliter convenitur ; eique induciae usque ad proximè futuram Synodum
dantur. E
MLXXIX. Gregorius Papa .Synodum Romae, mense Fehruario collegit ,
in qua Beringarius jam tertio convictus , haeresin suam abjuravit , et ana-
thematisavit ; quae asserit, corporales res in altari positas, non verè sed figu-
ratè tantiim, in corpus et sanguinem Domini transire... In hac Synodo Papa
Presbyteros deinceps in fornicationem lapsos , absque spe recuperationis
deposuit ; et Scriptum quod dicitur S. Udalrici ad Papam Nicolaum de
nuptiis Presbyterorum et Capitulum Paphnutii de eadem re , imo omnia
sacris Canonibus adversa, damnavit... Ad Teutonicas partes destinavit ve-
nerabilem Petrum Albanensem Episcopum ; Petrum , inquam , illum qui jam
(a) Haec narramus inonstra, non ut ea qui- nis verè cordatis, maxime verô Gallis, omni détesta"
dem probemus ; sed ut eum omnibus Christia- lione prosequamur.
dudum
EX BERTOLDl CONSTANT. CHRONICO. 25
A dudùni Florentinuni Episcopum , nomine Petrum , probavit Simoniacum :
quippè per médium ignem (a) transiens absque laesione ; unde et Igneus
cognoniine , Albanensem Episcopatum proniei iiit obtinere ... In hac sestate
venerabilis Abbas Massiliensis Bernhardus , vir pleiuis oharitale , requievit
in pace XIII Cal. Angusti.
MLXXX. Heinriciis apud Brixinam legitimum Papam abjura vit , et Gui-
bertiim Ravennatem quondam Episcopum , sed jam triennio à Papa Grego-
rio irrecuperabiliter depositum et anathematizatuni , sibi non in Papam , sed
in hieresiarcham elegit. Deinde apud Maguntiam conventu facto , eam-
dem ipsam electionem à quibuscumque potuit , confirmari fecit. Jam autem
mediante Octobri , Heinricus expeditionem in Saxoniam iterùm parans , à
militibus Rudolfi itinere unius diei fugatur ; quamvis in eadem congressione
B Rudolfus Rex piae mémorise occubuerit. Ille, inquam, alter Machabaeus, cùm
inter primos hostium instaret, in servitio S. Pétri occumbere promeruit ; et
posteà uno die superstes , omnibus suis rite ordinatis , ad Dominum (b) mi-
grasse non dubitatur Idibus Octobris. Regnavit autem très annos et dimi-
dium . . . His temporibus Henricus totam Italiain adeô conturbavit , ut
nullus securè ad limiiia Apostolorum posset ire , qui non priùs abjuraret ,
quod ad Papam Gregorium diversurus non esset.
MLXXXI. Principes regni Teutonicorum , scilicet Archiepiscopi , Episcopi ,
Duces , Marchiones et Comités , conventu facto , Hermannum nobilem virum
sibi in Regem elegerunt . . . Electus est autem ante féstum S. Laurentii.
MLXXXIII. Papa [Gregorius] omnes religiosos Episcopos et Abbates
ad Synodum * litteris suis vocavit . . . Legati Principum Teutonicorum ire * ^°"'-
G debuerant ; sed ab Heinrico in via capti . . . Multi tamen ex Francigenis ad
illam Synodum , tam Episcopi quàm Abbates , pervenerunt. Meliores autem
Episcopi et domno Apostolico magis necessarii, id est Hugo Lugdunensis ,
etc. ad Synodum pervenire prohibiti sunt.
Beringarius , novae haeresis de Corpore Domini auctor , eo tempore defi-
ciens abiit in locum suum : qui licet eandem haeresin saepissimè in Synodo ab-
juravit, ad vomitum tamen suum canino more non expavit redire. Nam et
in Romana Synodo canonicè convictus , haeresin suam in libro à se des-
criptam combussit , et objuratam anatliematizavit, nec tamen (c) posteà
dimisit.
MLXXXIV. Regina Anglorum obiit , uxor Willehelmi Régis , qui totam
terram Anglorum Romano Pontifici rt"ibutariam fecit , nec aliquem in sua
D potestate ali(]uid emere aut vendere permisit , quem Apostolicae sedi ino-
bedientem deprehendit . . . Suevi ultra Rhenum Burgundiam cum expedi-
tione proficiscuntur , et quoddam castellum Bertoldi Ducis , filii * Régis . o#neri
Ruodolphi, à fautoribus Heinrici obsessum viriliter eripuerunt.
MLXXXV. Totam penè Italiam in qua potissimùm excommunicati fii-
rebant , tam magna famés obtinuit , ut homines non tantùm immunda
quaeque, sed etiam humanam carnem manducarent. Quam famem inaudita
mortalitas subsequuta est, ut nec tertia pars hominum remaneret ; sed dé-
ficiente colono , maxima pars terrae in solitudinem redacta est. . . Salerni
diem clausit extremum [ Gregorius Papa ] . . . Indict. VIII , octavo Calend.
Jun.
MLXXXVII. [Victor lïl Papa] consecratus est exeunte Maio mense...
E Post quartum mensem sui Pontificatùs diem clausit.
MLXXXVIII. Hugo Comes de Egensheim ^ Alsatiam jam dudum ab
inimicis occupatam invasit , et sibi recuperare tentavit. Metenses Brimo-
nem illius sedis pervasorem penitùs à civitate expellunt , seque nullum
deinceps nisi legitimum Pastorem recepturos juramento lirniaverunt], qui co
tempore in Tuscia detinebatur in captione . . . Ante triennium et alius
(à) Migravit ad Dominum anno MLXXXIX, ventilarent, nec tamen illas, nedum illum, aliquo
Hic est illc Petrus, in(iuit ibi Bertoldus, qui Pe- modo lœderent.
trum Papiemcm l'iitrentini Epiicopatûs invasorem, per (6) Duin caecus à caeco ductus regnum usiirpa-
judicium ignis simoniacum esse probavit. Uiideetdein- vit, csto, bona fide egcrit ; certè igiioranlia non
teps illum sancla Ecclesia [gneum cognominavit. Nam potuit cum excusare à peccato.
magnam pyram fulucialiter ingressus, absque omnilœ- (c) Solus Ocrtotdus , Scriptor alienigcnus , haec
sione pertransiit ; ut et flammce vestes ejus sursum de Berengario tradil.-
Tm. XI. D
26 EX BERTOLDI* CONSTANT. CHRONICO.
Guiberti discipulus , Metensis , inquani , psendoepiscopus , pœnitentiâ ductus A
Episcopatuni dimisit : quein statim Bruno, cujus superiùs nientionem feci-
nuis , non minus sacrilège invasit : nam per schisniatieos intravit , vivente
adhuc legitinio illius sedis Pastore Herenianno ; qui potiùs in captione de-
tineri, quàm in schismate pro lipisoopo hoiiorari, catholicè delegit . . . Her-
inannus Rex Calliolicus ab eis [Saxonibus desertus] in Lotharingiain se-
cessit ; ibique non niulto pôst viain universae terrae arripuit, anno Dom. In-
carn. MLXXXVIII , regni verô ejus VII, Indict. XII; et in patria sua
Métis honorificè sepelitur.
MLXXXIX. Heremaiinus (a) Metensis Episcopus atque catholicus ,
post longam captionem ad Episcopatuni suum revertitur, et à multis gra-
tanter recipitur. Bruno autem ejusdeni Episcopatûs tenierarius invasor , ab
omnibus despicitur. Nam et ipsi Henrico pro turpissimis moribus suis mul- g
tîim displicuit , licet ei quondam eundem Episcopatuni vendiderit. Hac
ergo necessitate idem Bruno constrictus , Episcopatuni dimittere , et ad pa-
trem suum Adalbertum Gomitem , in Gatholicorum partem , repedare com-
pellitur . . . Malum excommunicationis in tantum propagatum est eo tem-
pore , ut Gatholici vix se ab eorum contagio possent illaesos custodire . . .
Hugo Gomes de Egensheim , indefessus miles S. Pétri , sed nimiùm cre-
dulus Strazburgensi pseudoepiscopo , à servientibus ejusdem Episcopi occi-
ditur , in cubiculo ipsius cuni ipso ad dorniiendum collocatus , II Non.
Septembris ... In Italia nobilissima Dux Mathildis , filia Bonifacii Marchio-
nis , sed vidua Godefridi Ducis , Welphoni {b) Duci , filio Welphonis ,
conjugio copulatur . . . Dominus Papa (c) litteras Philippi Régis Franco-
rum, debitam ei subjectionem promittentis, suscepit. Q
MXG. Hereniannus piae memoriae Episcopus Metensis [obiit] . . . Do-
minus Papa Urbanus generalem Synodum cum Episcopis diversarum pro-
vinciarum per Legatos suos in Tolosana civitate circa Pentecosten collegit ,
ibique multa in Ecclesiasticis causis quae corrigenda erant , corrcxit. In qua
Synodo Tolosanus Episcopus de illatis criminibus canonicè expurgatur ; et
legatio pro restauranda Ghristianitate in Toletana civitate , Rege Hispano-
rum supplicante , destinatur . . . Hoc anno magna famés multas regiones
repente afflixit, quamvis non magna sterilitas prsecesserit terrae.
MXGI. Dominus Papa eo tempore ab omnibus Gatholicis débita reve-
rentiâ colebatur , videli(.'et à Philippo Francorum Rege , etc .... Willehel-
mus Hirsaugiensis Abbas III Non. Jlil. migravit ad Dominum . , . Hic
multa monumenta sui naturalis ingenii nobis reliquit. Nam naturale horolo-
gium ad exemphmi cœlestis hemisphaerii excogitavit : naturalia solstitia sive j)
aequinoctia et statum mundi certis experimentis invenire monstravit. . . .
Hic in Musica peritissimus fuit , multaque illius artis subtilia , antiquis doc-
toribus incognita , elucidavit . . . His temporibus in regno Teutonicorum
communis vita multis in locis floruit etiam in laicis , se suaque ad eandem
communeni vitam oflferentibus . . . Virorum et fœminarum innumerabilis
multitudo se ad liujusmodi vitam {(() contulerunt , ut sub obedientia Gle-
ricorum sive Monachorum communiter viverent , eisque more ancillarum
quotidiani servitii pensum devotissimè persolverent ... In Teutonicis par-
tibus caro cum sanguine pluit , et bufones cum piscibus à cœlo ceciderunt ,
ut multi probabiles viri se vidisse testati sunt. In Alemannia sanguis de pani-
bus eflfluere visus est. Quae (e) singula aliquid novi in regno portendere , à g
quàm pluribus etiam religiosis credebatur.
MKGII. Beatrix , soror Friderici Marchionis et uxor quondam Bertoldi
Ducis, diem clausit extremum YII Kal. Novembris, et in civitate Leuco-
rum ab Episcopi loci honorificè sepelitur.
(a) Paulô post dicitur cum tribus Episcopis in {d) Hanc Apostolicam vitam , ut legitur ibi-
fide Catholica perstitisse in Teutonicis partibus. dem, Urbanus II approbavit , litteris confir-
{b) Anno MKCV , ut refcrt Bertoldus , à cim- mavitj et ab eadem apostatam raucronc anathe-
juj^io Malldldit se pcidlki scquestravit IVelpIio^asse- matis feriri jussit. Errant igitur , qui Converso-
rem dlam à se oinninà immunent permanxisse... Wel- rura originem ad Cistcrcienscs referunt.
phopater^ Dux Rajuariœ^ frustra diu multùmque (e) Ignorantiam et superstilionera suam, scu poliùs
laùoravit pro liujusmodi recnnciUatione. aevi sui , Bertoldus prodit hîc et alibi , maxime infrà
(c) Urbanus II, qui ibidem dicitur fuisse ordinatus ubi eclipsim commcntatur.
anno 1088, IV Idus Martii.
EX BERTOLDI CONSTANT. rjIRONlGO. 27
A MXCTIl. Nobilissima Cotnitissa Sophia , vidua Ludovici Comitis , mater
Beatricis Ducis et Friderici Marcliionis , diem clausit extrenmm . . . Cuon-
radns filins Heinrici Régis à pâtre discessit . . . Metensis Ecclesia et Tnl-
lensis et Virdunensis ab obedientia Rgilberti Trevir. excommunicati disces-
serunt , eiqiie non ampliiis obeditiu'as apertissimè niandavernnt. Qnaruin
Metensis , refutato Episeopo quem Heinricus eis dare voluit , ipsi sibi ca-
nonicè catholicum Pastorem elegêre , eumqne à Gebehardo Constantiensi
Episcopo , sedis Apost. Legato , consecrari fecere VI Cal. Apr. in inedio
Quadragesimap. . . Cuonradus coronatur in Regem . . . Signnm in sole fac-
tum est VIII Cal. Octob. ante meridiem , ut circulus quidam in illo appa-
reret , et ipse sereno cœlo obscurissimè luceret. Sed hoc niagis quidam
eclipsin quàni signum fuisse putaverunt : priecipuè cùm luna esset XXVIII
B ea die. Nam egregius calculator dominus Heremannus Contractus etiam
in XXVII luna eclipsin accidisse scribit anno Dom. MXXXIII . . . Apud
Ulinam in conventu firmissimam pacem tam Duces quàm Comités , tam
majores quàm minores , se observaturos à VII Cal. Decemb. usque in Pas-
cha, et à Pascha in duos annos juraverunt . . . His temporibus Rex Hispa-
niae Aldefonsus , in conversatione Cluniacensis Abbatis obedientiarius . . .
Ipse etiam Cluniaci majorem Ecclesiam à fundamentis aedificavit ; ad cujus
Ecclesiœ aedificationem inlînitam pecuniam Cluniacum direxit : qui etiam jam-
dudum se ibidem Monachum fecisset, si dominus Abbas eum sub seculari habitu
ad tempus retinere non satiùs judicaret.
MXCIV. Uxor Imperatoris [ Henrici ] jam diu mnltis injuriis lacessita ,
Q multisque annis ne aufugeret custodita , tandem ad Welphonem Ducem
Italiae aufugit. . . Francia Teutonica et Alsatia pacem suis partibus se ob-
servaturas juramento decreverunt . . . Querimonia Praxedis Reginae quae du-
dùm ad Welplionem Ducem Italiae à marito discessit, ad Constantiensem Sy-
nodum (a) pervenit. Quie se tantas tamque inauditas fornicationum spurci-
tias, et à tantis passam fuisse conquesta est , ut etiam apud inimicos îiigam
suam facillimè excusaret ... In Bajoaria magna mortalitas grassata est , adeo
ut in Ratisponensi civitate infra XII hebdomadas octo MD illâ mortalitate
intercepti numerentur. Sed et alias provincias eadem mortalitas afllixit ,
non tamen adeô ut Bajoariam. In Teutonicis partilius multa prodigia facta
sunt. Nam et homines se ipsos suspenderunt , et lupi multos manducave-
runt : et hoc ex divina ultione factum non dubitatur . . . Hoc tempore Ma-
Y) gister Magenoldus de Lutenbach Monasterium Canonicorum apud jMarbach
instituere cœpit , seque unum eorundem Canonicorum communiter et re-
gulariter viventium esse voluit . . . Maxima mortalitas usquequaque grassa-
batur, ut in una villa plusquam mille quinquaginta homines infra sex hebdo-
madas mortui numerarentur. Sed et in una die et in una villa plus quàm XL
alicubi mortui sunt. Ipsa quoque cœmiteria Ecclesiarum adeo sepulturis im-
pleta sunt, ut homines ibi mortuos suos sepelire non potuerint. Unde in
pluribus locis factâ praegrandi fossâ extra cœmiterium , omnes suos mortuos
in illam conjecerunt. Haec autem mortajjtas non solùm Teutonicos , sed et
Franciam, Burgundiam, Italiam usque 'wxabat .. . Superstites à secularibus
vanitatibus, id est à jocis, tabernis et aliis hujusmodi superfluis abstinere stu-
dnerunt , et ad Confessionem et pœnitentiam currere , seque Sacerdotibus
E commendare non cessaverunt ... In Galliarum civitate quam vulgariter
Ostionem * dicunt , congregatum est générale Concilium à venerando Hu- E* Augusto-
gone Lugdunensi Archiepiscopo et sedis Apost. Legato , cum Archiepisco-
pis , Episcopis et Abbatibus diversarum provinciarum , XVII Calend. Nov.
in quo Concilie renovata est (b) excommunicatio in Heinricum Regem ,
et in Guibertum sedis Apost. invasorem , et in otnnes eorum complices.
(a) Hanc Synodum Gebehardus Constant. Epù- (b) Eadcin senlentia excnnimunicationii saepiùs
copus iit hebdomada majore ante Pascha celebravit promulgata est cum ardentibus candelis iii variis Sy-
contra incontinentiam Presbj lerorum et violentiam iiodis. iiigens istud inter Poutifices Romaiios et
Sunnniacorum, etc. Anno sequenti in Sjnodo Pla- Ilonricuin IV Iinperatorem Schisina, do Episco-
centinâ Praxedis Regina Jamdudum ab Uenrico se- porun» invcstUuris obortum , Cliristianorum rein-
parata, super maritum suum domino Apostolicu et ptiblicaui inultis adbuc posteà annis peritulosè
danum.
sanctœ Sjnodo cont/uesta est de inauditis fornicatio- exercuit.
num spurcitus, quas apud maritum passa est.
Dij
28 EX BEirrOLDI CONSTANT. CHRONICO.
Item Rex Galliarnm Philippus excommnnicatus est , eo quod vivente nxore A
sua, alteram siiperinduxerit. Item Simoniaca haeresis et incontinentia Sacer-
dotum sub exoonimunicatione damnata eSt. Item, Monachis interdictum est
in eodem Coneilio, ne parochialium Sacerdotnm officia in parochiis usur-
pent ... In Alsatia Magister Magenoldus de Lutenbach mirabiliter Eccle-
siasticam religionem , jam duduni in illis partibus extinctam , Deo mise-
rante reaccendit. Nam invalescente apud illos diuturna niortalitate , oinnes
penè majores et militares illius provinciae ad ipsum catervatim convenere ;
et de excommunicatione per potestatem ipsi à domino Papa concessam ab-
soluti , et de reliquis eorum peccatis accepta pœnitentiâ per eumdem ab-
solvi non cessaverunt.
MXCV. Dominus Papa generalem Synodum condixit , ad quam Episco-
pos Italiae , Burgundiae, Francise , Alemanniae , Bajoariae , aliarumque pro-
vinciarum , canonica et Apostolica auctoritate missis litteris convocavit.
Facta est autem haec Synodus circa i;nediam Quadragesimam Placentiae . . .
Ad hanc Synodum Philippus Rex Galliarum legationem suam direxit , seque
ad illam iter incœpisse , sed legitimis sociis se impeditum fuisse mandavit :
unde indncias sibi usque in Pentecosten apud Domiruim Papam , Synode
intercedente , impetravit. Dominus autem Hugo Lugdunensis Archiepisco-
pus , ad eandem Synodum vocatus , ab officio suspenditur , eo qiiôd ipse
non venerit , nec legatum cum canonica excusatione illuc pro se direxerit . . .
Haeresis Beringeriana jam ab antiquo saepissimè anathematizata, iterum dam-
nata est , et sententia Catholicae lidei contra eandem firmata ; videlicet ,
quod panis et vinum , cùm in altari consecrantur , non soliim figuratè , sed
etiam verè et essentialiter in corpus et sanguinem Domini convertantur. Q
Dominus Papa rébus in Longobardia bene dispositis , in Gallias marine
itinere cœpit divertere , et ad S. Mariam ad Podium , in Assumptione ip-
sius pervenit , Synodumque ad Montem Clarum , in octavam S. Martini ,
Apostolica authoritale condixit; ad quam diversarum previnciarum Episcopos,
missis litteris , canonica vocatione invitavit.
Lutolfus sanctissimi Leonis Papae filius sanctaeque Tullensis Ecclesite De-
canus , Monasterium Glericorum , quod Canonicum Romani cognominant ,
prope eandem civitatein construxit , in que Clericos secundum regulam S.
Augustini vivere professes congregavit , quibus et Pr.nepositum ejusdem pro-
fessionis prtefecit ; quem Episcopus loci in Abbatem eidem congregationi
solemniter consecravit. Est enim consuetudo in illis partibus , ut Pr-Tepositi
cengregationum hujusmodi , Abbates nominentur , et in Abbates censé- J)
crentur , hoc tantiim excepte , quod baculos non portant , Dominus quoque
Papa Urbanus eidem loco privilegium fecit , in quo fîrmissimè decrevit ,
ut Clerici illius loci regulam S. Augustini in perpetuum custodiant, et dein-
ceps libertatem eligendi Abbatis semper ebtineant. Est autem illud Monas-
terium in honorem S. Leonis Papae specialiter constructum , et Ecclesia in
ejusdem Apostolici honorem dedicata.
In Galliis ad Clarum-montera generalis Synodus à domino Papa , in
octava S. Martini congregata est , in qua XIII Archiepiscepi cum Suffra-
ganeis fuerunt , et CGV Pastorales virgae numeratae sunt. In hac Synode
dominus Papa eadem statuta , quae et in praeterita Synodo Placentina con-
firmavit ; insuper et Philippum Regem Galliarum excemmunicavit , eo quod
propria uxore diraissa , militis sui uxorein sibi in conjugium seciavit. Ibi E
etiam aliam Synodurn in terliam subsequentis Quadragesimae hebdomadam
Turenis celebrandam denunciavit (a).
(a) Cùm liqueat Bertoldum in isto tara fe- ■vidèrent Apostolicus et Roma ex consilio Principum,
rali orbis dissidio propugnatorem Pontificiae cujiis vita et sapientia tanto congrueret lionnri. Qua
causse acerrinnim egisse , juvat ex Historia de surreptionedelusus Apostolicus, simul et honnie creandi
vita Henrici IV Imper, à quodam ejus temporis Régis quem sibi fallaciter oktulerant impulsas, Regem
conscriptâ , inter Urstisianos Germ. Scriptores, hanno innodavit, et Episcopli aliiique regni Princi-
huc ad calcem addiicerc verba bsec : Rebelles pibus ut à communione excommunicati Rcgii se retra-
ut Henrici vires in bcllis extenuare/it, cunfictit hercnt denunciavit... Jbsolvit omnes à juramento,
conscriptisque super eo criminibus, quœ pessima et qui fidem Régi juraverant , ut contra eum impelleret
immunJissiina potuil odium et livor excogitare , vera absolutio, quos fidei lenuit nbligatio. Quod factum
falsis misccnles , apud Rom. Pontif. Gregoi ium Vit mullis diiplicuit, [si cui displicere licet quod Aposto-
eum deferebant : non decere tam ftagitiosum. plus no- liens fecit) cl asserebant tam inejficaciter quàm illi-
tuni crimine quàm nomi/ie , regnare ; maxime ciim cilù factum quod factumest. Sed nonaufim assertianes
\ sibi regiani dignitalem lin/na non contulerit : oporicre eorum po/iere, ne -videar cum eis Apostolici factum re-
Komee suum jui in constituendis Regibus reddi : pro- fellere.
1
29
EX CHRONICO («)>. MICHAELIS IN PERICULO MARIS
Apud Labbeum Tom. I Novce Biblioth. Libr. Mss. pag. 350.
ANNO MXXXIIh Gaufredus Martellus cepit Willelmum Comitem Piçtavensem,
ciijus uxorem Agneteni antè duxerat.
MXL. Obiit Alanus Dux Britanniae filius Gaufredi Kal. Octobris , et suc-
cessit ei Conanus filius ejus, quem genuit ex Berta sorore Theobaldi Comitis
Turonensis.
B MXLTV. Cepit Gaufredus Martellus Comitem Theobaldum Turonensem, et
extorsit ab eo urbem Turonicam.
MLVI. Conanus Dux Britanniae cepit Eudonem patruum suum. Hic Eudo
niultos habuit filios.
(a) Hoc Chronicon , quoil jure Armoricnra patur, quia ex veteribus chartis cjusdcm Monas-
aut Andegavense dixeris, S. Micliaëlis nuiuu- terii fuit erutum, ut monemus Tom. X pag. 175.
EX CHRONICO ANDEGAVENSI («).
Apud Labbeum Tom. I Novœ Bibï. Libr. Mss. pag. 287.
ANNO MXXXVII. Dedicatio sanctae matris Ecclesiae Carnotensis facta
est XVI Kalendas Novembres. Et eodem ipso anno exortum est bel-
lum plusqnàm civile inter Fulronem Comitem Hierosolymitanum , et filivmi
suum GoflFredum qui cognominatus est Martellus ; et ferè per annos quinque
protractum est.
MXL. Dedicatio S. Trinitatis Monasterii Vindocinensis facta est pridie Ka-
lendas Junii. Hoc ipsQ anno obiit Fulco Comes XI Kal. Julii.
MXLIII. Hoc anno famés fuit miserabilis per totam Galliam ; quae maximam
plebis partem inaudito mortium génère consumpsit.
MXLIV. Teobaldus filius Odonis Comitis, à Goffredo Comité Andecavorum
D captus XII Kal. Septembris : postridie civitatem Turonum reddidit.
MXL VI. Obiit domna Hildegardis religiosa Comitissa.
MXLVII. Obiit domnus Hubertus dulcis mémorise Andecavorum Praesul, VI
Nonas Martii : cui successit domnus Eusebius Bruno VIII Idus Decembris , domni
Clementis Papae anno primo.
ML. Henrico Imperatori filius natus est , et à domno Papa Leone IX
baptizatus.
MLI. Henricus Francorum Rex uxorem duxit Scythicam et Rufam (b). Comes
quoque Willelmus Pictavorum uxorem ducit.
MLIII. Léo (c) Papa Normannos Apuliam per tyrannidem tenentes bello
aggressus, superatus est.
MLIV, Domnus Léo Papa obiit XIII Kal. Maii.
E MLV. Domnus Victor successit, et Synodus facta est Turonus.
MLVII. Civitas Nannetica Comiti GofTrido ab Hoel Comité reddita
est ; qui non bonâ usus fide, auferre eam illi tentavit : sed vix XL dies re-
tentam turpiter amisit. Ipso eodem anno Rex Henricus Andecavam urbem
advenit (d).
(a) Chronic! Andegavensis, ex Ms. Codice Vin-
docin. S, Trinitatis à Labbeo descripti , et cujus
partem edidiinus Tom. X pag. 176, rectè coUi-
git Rivctus noster Auclorcm fuisse ejusdcm Cœnobii
Monachum. Hic scilicct Anonymus Carnotensem
Ecclesiam vocat matrem , quia Vindocinura lune
pertinebat ad diœccsim Carnet, etc. Quanquam
in Chronico Abbatiae S. Albini Andegav. dedicatio
Ecclesix Carnet, exprimitur iisdem verbis.
(ù) Corrig. Ru.fsam ; erat enim filia Jerolai
Russiae Ducis, Anna nomine.
(c) Eadcui leguntur in Chronico Abbatiae
laudatae , sicut et id quod de civitate iVannetica
refertur ad annum MLVH.
(d) Uucusqne primus Auctor , cujus laboris
seu scripti meta fuit annus 1057. Quœ sequitur
A.i)pendix, ad annum 1251 deducitur.
D iij
30 EX CHRONICO ANDEGAV.
A V
EX APPENDICE AB UNO VEL PLURIBUS SCRIPTORIBUS ADDITA.
MLX. Obiit Henricus Francorum Rex anno ordinationis suae XXIX : et
eodeni ipso anno obiit Gauffredus Cornes Fulconis filius , XVIII Kal.
Decembris , feriâ tertiâ , horâ diei prima , Monachali liabitu priùs sus-
cepto à domno Adraldo Abbate S. Nicolai.
MLXII. Hoc anno pridie Nonas Apriles , apud civitatem Andecavam
dedicatum est Monasterium novum in honorem et nomen summi Salvatoris
mundi Filii Dei et Doniini Nostri Jesu Christi , per venerabiles Episcopos
domnnin Hugonem Archiepiscopum Vesonciensium , domnum quoque Eu-
sebium Prsesulem Andecavorum , domnum etiam Wlgrinuni Pontificera Ce-
nomanorum, atque Quiriacum Episcopum Nannetensium. B
MLX IV. Obiit Albertus Abba Majoris Monasterii.
MLXVI. Hoc anno obiit Fulco Vindocini Cornes , XI Kal. Decembris ,
natali S. Columbani, meridie.
An. 1066. MLXVII. In hoc anno apparuit Cometa terribilis, multarura calami-
tatum in sequentibus annis subsecutarum , ut pôst patuit , portentrix (a).
Nam in ipso anno Cornes Normannorum Guillelmus Anglorum regnum
magno periculo aggressus impugnare , bello publico magna ac miserabili
csede cruento expugnavit ; atque in Regem levatus , coronari se fecit. Illo
item anno Cornes Britannorum Conanus juvenis et malitiosus Andecavo-
rum terram superbe pervasus est, pervasioni suse ac superbiae in ipsa Andeca-
vorum terra subita morte praereptus est. Ipso iterum anno Gaufridus Comes
junior , quem Barbatum cognominarunt , traditus est à suis Fulconi fratri C
An. 1072. s^,Q ^ g( civitas Andecavis pridie Nonas Apriles feriâ IV hebdomada? , quse
dicitur pœnosa , scilicet inter duo Pascha. Quam traditionem ultio divina
terribilis celeriter subsecuta est. Nam die crastina, Dominicse scilicet Cœnae
anniversariâ , ab Andecavina turba maligno spiritu turbata, miserabili modo
peremptis tribus maximis auctoribus illius traditionis , Gaufrido videlicet de
Prulliaco , Rainaldo de Gastro-Gnnterii , Giraldo de Monasteriolo , quar-
toque capto, ac non multo post simili morte niortuo , Rotberto scilicet
ipsius Andecavis Prœposito ; pluribus in locis plures, proinde ut existimatio
dédit , tribulati sunt ac mortui. Insequenti anno captus est item supradictus
Comes Gaufridus à Fulcone fratre suo in bello publico : ac Fulco in Co-
mitatum ab Andecavinis, vellent nollent,, receptus est.
MLXXV. Hoc anno V Kal. Novembris , XIII luna nocte Dominicâ ante- ^
quàm diesceret , vidimus tertiam lunae partem ab austro nigriorem sacco
cilicino : quae nigredo paulatim in spatio duarum defecit horarum.
MLXXVII. Hoc anno combustum est Cœnobium S. Pétri Carnutensis
IX Kal. Septembris , antequam Fratres ad Nocturnos surgerent , nianente
illaesâ S. Hilarii Basilicâ.
MLXXXI. Obiit domnus Eusebius , cognomento Bruno , Andecavorum
Prsesul , VI Kal. Septembris : cui successit domnus Goffridus anno {h) eo-
An. 1082. dem, VIII Idus Maii Dominicâ die cathedra sublimatus Episcopali. Eodem
quoque anno defunctus est dulcis memoriae Arnaldus Cenomannorum Epis-
copus III Kal. Decembris, feriâ II.
MLXXXII. Obiit Odericus hujus loci Abba, vir famosus suis diebus in
ordine Monastico et disciplina , IV Nonas Octobris : vixit autem in Ab- „
* Jiibi batia XXXVII * annos , très menses ac dies quatuor ; cui successit se-
XXXVIII 1
quente anno domnus David Abba pridie Nonas Junii , non vivens in Ab-
batia ampliùs quàm duos annos, duosque menses.
MLXXXV. In hoc anno obiit supradictus venerabilis bonae memoriœ
Pater David VIII Idus Augusti, feriâ IV ; cui successit domnus Abbas Ber-
ne , non in eodem anno , sed in anno subsequenti , IX Kal. Maii. Eodem
anno, quo Abbas David , obiit Burchardus Comes bonae indolis adolescens ,
filius Fulconis Comitis , Anseruli cognominati , pridie Kalendas Martii.
(a) Nota «tatis supcrstitionem , et confusio- fridus electus est , sed nonnisi anno sequenti est
nem seu errorem in annis assignandis. consecratus.
[b) Corrig. anno sequenti ■ vel anno eodem Gof-
EX GimONIGO ANDEGAV.
31
A MLXXXVII. Hoc anno ol)iit Guilleliuus Rex Anglorum , qui priùs qiiidem
Normanniae Cornes fuerat, quiqne etiam cum niulto exercitu mari transite
Regeiii Anglorum [ Haroldum ] nomine , in publico hello devicit , seque
creavit Regem totius Angliae.
MXCII, Hoc anno combusttmi est Monasterium Novum S. Trinitatis in
Santonico , IV Nonas Junii , et in crastinum castrum Subiense , quo plures
igné perierunt.
MXCIII. Abl)a Berno baculum pastoralem setate fessus , aegritudine
pressus , ultra non valens ferre , coram cunctis Fratribus in Capitulo de-
reliquit : atque in ipso Capitulo electus est domnus Abba Goffredus , ju-
venis aetate , moribus maturus , forma modesta , corpore formosus , litteris
maxime instructus , et caeteris bonis adornatus , XII Kal. Septembris , et
B ab Ivone Episcopo IX Kal. earumdem honorabiliter consecratus.
MXCV, (fl) Hoc anno pridie Nonas Aprilis , intempesta nocte ceci-
derunt ignitae stellae longo tractu per universum orbem. Eodem anno IV
Kal. Martias consecravit Urbanus Papa Crucifixum S. Trinitatis Vindoci-
nensis Cœnobii , atque perdonavit septimam partem peccatoruin suorum
omnibus , qui unoquoque anno anniversarium ejusdem consecrationis diem
ibidem celebrarent.
(a) MXCf, Indict. III, pridie Nonas Apr. Lund
XXV, feriâ IF post octavarn Paschce, nocte visce
swit stellœ in modum pluvice de cœlo in terrain missce j
solquoque octavn ab Itinc die toto cœrtdeus exstans,
sed et luna sequenti nocte similiter lucenf, cunclo orbi
prodigio fuerunt. Eodem anno Urbanus Papa Rom.
devenit in Callias : qui Concilium Claromonte esit
XFI Cal. Decembris, in quo Philippum Fr. Regem
pro ince.sti aduUerii crimine e-vcommunica-vit , etc. Ex
Chronico Abl^atiaB S. Albini Andegavensis apud
Labbeum , Tom. I, Biblioth. Manuscriptor. pag.
281.
ORIGO GOMITUM VINDOCINENSIUM.
Apud Labbeum , Tom. I Novœ Bibl. Libr. Mss. pag. 661, ex vet. Notitia (a)
ejus
D
R AIN ALDUS Episcopus Parisiensis , filius Burcardi Vetuli. Post
mortem Fulco Nerra Andecavorum Cornes honorera Vindocinensem
tenuit. Haeres Burchardus cum Adela matre sua de manu Fulconis Comitis
honorera recepit. Mortuo (b) Burchardo , tenuit mater ipsius (c) honorera, so-
ciavitque sibi Fulconem filium suum ad honorera deserviendum ; sed ciim
iste Fulco erga niatrem suam insidiosè agens , honore illarn conaretur privare,
ipsa sibi praecavens ad fratrem suum Goffredum Andecavorum Comitem
accessit , eique honorera Vindocini totum ex integro vendidit. GofTridus ,
honore comparato , Regem Franciae Henricum (d) adiit , eique humo deve-
niens, de manu ipsius dono suscepit prsedictum honorera, [(e) Hoc igitur
teraporis intervallo , cura euradein honorera, sicut diximus, teneret doniini-
cum , placuit ci in ipso Vindocino Abbatiam fundare, donavit(jue illi de terris
Vindocinensis honoris , quantum sibi competens visum fuit. Nepos autem
ipsius Fulco dictus , etc. ] Nepos ipsius Fulco ciim exhaeredatus fuisset , in
g Régis clientelam abiens sese misit; mansitque ibi tanidiu , donec ipse Rex
Goffredum Comitera pro eo iuterpellaret. Cujus precibus aliquantùra acquies-
cens , reddidit Fulconi dimidiuni honoris. Précédente tempore , Gaufredo
Comiti tantura exhibuit servitii , quôd ei totuin honorera ex integro reddi-
derit , [Fulco vero universa , qu;e de Vindocinensi honore donata fuerant Ab-
batiae , cura auctoraraento etiam juraraento firmavcrat, ] authorizatis al) eo priùs
illis omnibus, quae Abbatiae S. Trinitatis de eo honore antè donaverat.
(à) Exstat in Cbartario Vindocinensi haec ^fo-
litia de Villa-Episcopi, quam Rainaldus Paris, in
silva Wastiniensi exsiruxit.
(6) Adelae scilicct Rainaldi neptis priniogc-
nito.
(e) Id est Coniitatum Vindocinensem.
(d) Vix ante annum 1032 Martellus integrum
Vindocin. Comitatura oblinuit , judice Mabil-
lonio.
(e) Ansulis clausa adducimus bue ex Tom.
4 Annal. Benedict. pag. 378, ad annum 1032.
32
* Ed. Pen-
tecosten.
* Steph.
Acardo.
Id. We-
cero.
• Id. Cle-
viensi.
* Id. Aves-
grando.
* Chesn. Or-
misda.
CORONATIO PHILIPPI I,
SEU OKDO (fl) QUALITER IS IN REGEM CORONATUS EST.
Apud Chesnium Tom. IV Soriptorum Franc, pag. 161.
ANNO Incarnationis Dominicse MLIX , Indictione XII, régnante Hen-
rico Rege anno XXXII , eadem die complète X Kal. Junii , Episco-
patûs autem domni Gervasii anno IV ^ in die sancto Pentecoste *, Philippus g
Rex hoc ordine in majore Ecclesia ante altare S. Marise à Gervasio Ar-
chiepiscopo consecratus est. Inchoatâ Missâ , antequam Epistola legeretiir ,
domnus Archiepiscopus vertit se ad eiim , et exposait ei fidem Catholi-
cam ; sciscitans ab eo utrum hanc crederet {b) , et defendere vellet. Quo
annuente , delata est ejus professio : quam accipiens , ipse legit , dum adhuc
septennis esset ; eique subscripsit. Erat autem professio haec : « Ego Philip-
» pus Deo propitiante mox futurus Rex Francorum , in die ordinationis
» mese promitto coram Deo et Sanctis ejus , quod unicuique de vobis et de
» Ecclesiis vobis commissis canonicum privilegium, et debitam legem , atquejusti-
» tiam conservabo ; et defension^m quantùmpotuero , adjuvante Domino, exhi-
» bebo , sicut Rex in suo regno unicuique Episcopo et Ecclesiae sibi commissae
» nem rectum exhibere débet : populo quoque nobis credito , me dispensatio- Q
y> per legum in suo jure consistentem nostra auctoritate concessuruni ».
Quâ compléta, posuit eam in manus Archiepiscopi , astante Hugone (c) Bi-
sonticensi Nicolai Papae Legato , et cum eo Ermenfredo Sedunensi ; Ar-
chiepiscopis quoque , Mainardo Senonensi , et Bartholomeo Turonensi ;
nec non Episcopis , Heidone Suessionensi , Rogero Cathalaunensi , Elinan-
no Laudunensi , Balduino Noviomensi , Frollando (d) Silvanectensi , Let-
berto Cameracensi , Guidone Ambianensi , Aganone Eduensi , Harduino
Lingonensi, Achardo * Cabillonensi , Isembardo Aurelianensi , Imberto Pa-
risiacensi , Galtero Meldensi , Hugone Nevernensi , Gaufrido Autissiodo-
rensi , Hugone Trecassino , Ttero Lemovicensi , Guillelmo Ecolesmensi , Ar-
nulfo Sanctonensi , Wereco * Nannetensi : et de Abbatibus , Heriniaro S.
Remigii , Rainero S. Benedieti , Hugone S. Dionysii , Adroldo S. Ger- j)
mani , Gervino S. Richarii , Guathone S. Walerici, S. Wingaloei , Wa-
rino S. Judoci (e) , Fulcone de Foresti-Monasterio , Gerardo S. Medardi ,
Heinrico Humolariensi , Gonzzone Florinensi ( f ) , Fulcone S. Michaëlis
Laudunensi , Archenveo {g) Laudunensi , Guidone Marcianensi , Rodullb
Mosomensi , Alberto S. Theoderici , Warino Altovilarensi , Wenrico S. Ba-
soli , Hugone Orbacensi , Odilardo Cathalaunensi , Wandelgero Cler-
vensi * , Waleranno Virdunensi , Adallierone Divionensi , Arnoldo Pulta-
riensi , Guillelmo Trenorcensi , Hugone Carrocensi , Avesgaudo * Ceno-
manensi , Hugone Crispinensi. Accipiens baculum S. Remigii , disseruit
quietè et pacificè , quomodo ad eum pertineat maxime electio Régis , et
consecratio Régis ; ex quo S. Remigius Hludovicum Regem baptisavit et
consecravit. Disseruit etiam quomodo per illum baculum hanc consecrandi g
potestatem , et totius Galliae Primatum Hormisda * Papa sancto dederit Re-
migio, et quomodo Papa Victor sibi et Ecclesiae suae. Tune annuente pâtre
ejus Heinrico , elegit eum in Regem (h). Post eum , Legati Romanae
(a) Ordinem hune, in quo tertiae stirpis Re-
guin Fr. inauguratio occurrit prima et consi-
gnata authenticè seu certa; fidei auctoritate , Ri-
vetus meritô tribuit Gervasio Archiep. Reinensi ,
praîcipuo actori. Exemplum enim Hincmari , qui
plures Regum et Reginarum coronationes posteris
mandavit, sat probat moreni fuisse Archiepiscoporum
Rem. ut hujusmodi relationes dirigèrent. Editionem
Chesn. conlulimus cum exemplari Mss. Cantoennensi,
ut exscripsit Stcphanotus Tom. JII Antiq Aquitan.
Mss. pag. 307.
(6J Stepban. creder0, vel
f^
(c) Stepban. Hngone Bisuntinensi.
\d) Stepban. Ferrolando, et mox Lelberto. Vide
infrà Excerj>tum ex Vita Lietberti Episc. scriptâ
à Rodulfo Monacho , et ab Acberio édita Tom.
IX Spicil. pag. 716.
(el Chesn. Judocii, Fulchone... Fulchone.
m Stepban. de Foiesti-Moitnsterio.
\g) Stepban. Archemieo... Marchianensi.
[h) Decst in apud Stepbanotum. Qiia; sequitur
de Legatis Roman« sedis observatio Scriptoris , sua
laudc apud nos carere non débet.
Sedis
GORONATIO PHILIPPI I.
33
A Sedis , cùm id sine Papae nutu fieri licitum esse disertum ihi sit , honoris
tanipn et amoris gratià tum ejus ibi affuerunt Legati. Post hos , Archiepis-
copi, et Episcopi, Abbates et Clerici. Post , (a) Widdo Dux Aquitaniae. Pôst ,
Hugo filius et Legatus Ducis Burgundiae. Post, Legati Balduini Marchio-
nis , et Legati Gaufridi Andeeavensis Comitis. Deinde Comités , Rodul-
fus scilicet Vadensis , Herbertus Vermandensis , Widdo Ponticensis , Wil-
lelnius Suessionicus , Rainaldus , Rogerus , Manasses , llilduinus , Willel-
mus Arvernensis , Heldebertus * de illa Marchia , Folco Ecôlesmensis ,
Vicecomes Lemovicensis. Post , milites et populi tam majores quàm mi-
nores uno ore consentientes , laudaveriint , ter proclamantes : a Lauda-
» mus, Volumus , Fiat ». Tune fecit ipse Philippus PraeceptWm , sicut
antecessores sui fecerunt , de rébus S. Mariée et Remensi Comitatu , et de
B rébus S. Remigii, et de caeteris Abbatiis : quod firmavit , eique subscripsit.
Subscripsit etiam Archiepiscopus. Nam ibi constituit eum summum Gincella-
riura, sicut antecessores sui antecessores suos fecerant ; et ita consecravit eum in
Regem. Revertente autem Archiepiscopo ad sedem suam, et sedente , dela-
tum est Privilegium quod Papa Victor ei dederat ; lectumque est circum-
stantibus et audientibus Episcopis. Facta sunt haec omnia eum omni de-
votione, et alacritate quàm maxima ; sine omni disturbalione , et nullate-
nus alicujus contradictione , vel * aliquo reipublica» damno. Hos omncs
Gervasius Archiepiscopus libenter excepit , et de sumptibus suis eis ple-
nissimè erogavit ; nulli tamen ex debito , praeter Regem ; sed honoris causa
Ecdesiae et liberalitatis suae.
* Step/i. He-
riiedbcrtu».
* Step/i. li-
cct.
/-< (a) Acta liaec Coronationis licèt forma et Procerum Fr. cuin munere proprio et suaa digni-
exeniplar fuerint subsequentiura Rcguin inaugu- tati annexo. Pariuin enim ibi nuUa fit inentio,
rationis, non tamen probant jam tune obtinuisse iieque Belvacensis Episcopi , nequc Dueis Nor-
institutionem XII Pariuni , seu numeri ddliniti niannix, neque Comitis Cainpaniae.
EADEM CORONATIO («).
Apud Chesniion Tom. IV Scriplorum Franc, pag. 162.
ANNo Incarnati Verbi MLIX , indictione XII , régnante Henrico
Rege , et regni ejus anno XX XII eodem die completo , Episcopa-
D tûs vero Gervasii Archiepiscopi anno IV , X Kal. Junii , die sancto Pen-
tecostes, dum adhuc septennis esset Philippus , in Regem à Gervasio conse-
cratus est , assistentibus sibi tribus Archiepiscopis^ XVIII Episcopis, XXVI ( h )
Abbatibus , Legatis Sedis Apostolicae, et Legatis Balduini Marchionis , We-
^one * Duce Aquitaniae , Hugone Legato et filio Ducis Burgundiae. His et
eeteris astantibus Gervasius verbum habuit coram Rege, quia esse deberet ,
sicut sui antecessores f'uerant , summus Régis Cancellarius. Quod eodem
Rege gratissimè annuente , et eeteris conniventibus , praedictus Pontifcx
sibi et Ecclesiae suae obtinuit. Scilicet quia verum sit quod ab antiquo ita
fuerit , legitur in praeceptione praecepti , quod Karolus Rex de rébus S.
Walburgis fecerat hoc modo : « Goslenus Gincellarius scripsit et sub-
» scripsit ad vicem Herivei Archiepiscopi summique Cancellarii ». Ger-
vasius verô octavus fuit Archiepiscopus post Ileriveum.
(a) Ex Ms. Libro Monasterii S. Tbeodcrici [Rilla] S. If^ingualoëi seu Laiideveneccnsis, Ar-
prope Remos , cui titulus est, De Raùonc Teni- chenreo Laudun. S. Wncenin, IFandelgero Dervenxi^
' porum. jivesgaudo Cenoman. S. Pétri de Cultura.
[b) XXIX recensenliir suprà : ubi corrig.
' Widone
Trnne XI.
34
EX WILLELMÏ CALCULI,
Gemeticensis Monachi, Historia JNormannorum (a).
Apud Chesnium , Tomo Scriptorum Normannicœ Historiœ , pag. 260.
EX LIBRO SEXTO.
c 7 T) ^^ Henricus pâtre Roberto vivante Francorum regno potitus , tanto B
JlXj postniocium à niatre Constantia novercali odio est atfectus , ut conspi-
rantibus ad versus eum Comitibus, à regali fastigio eum deponere satageret ,
et Robertum fratrem ejus Burgundioaum Ducein illius loco siibrogare dis-
poneret. Consulta itaque suorum (b) ad Robertum Normannorum Dueem
♦ M. Confu- eum duodecim clientulis confugium fecit * , ac apud Fiscannum per fidei
^"' debitum sibi ab eo subvenir! petiit. Diix eum honorifîcè recepit , multis
donis honoravit ; et non multô post decenter equis et armis instructum ,
patriio suo Malgerio Comiti Gorbuliensi destinavit ; mandans ut suis in
* ///. Sud. partibus oranes incendiis ac tormentis affligeret ^ quos ab * ejus tidelitate
desipere videret. Ipse verù per cuncta suae dictionis castella , Franciae con-
termina , militum validissimam manum posuit : et conflictibus crebris tam- C
diu rebelles violenter oppugnavit , donec cervicibus plexis , et suis om-
nibus consumptis , coacti suo Régi reconcilia rentur , et infelicissimœ matris
conatus omnino exinanirentur ( c). Tune Robertus , Willelmi Belesmensis
potestatis haeres et crudelitatis, per aliquot annos infestus erat vicinis sibi
Genomanensibus et Normannis. Expeditionem itaque ultra Sartam agens ,
à Genomanensibus capitur, ac apud Balaum castrum duobus annis in carcere
custoditur. Post biennium verô Willelmus Geroii filius , aliique Robert!
Proceres exercitum congregant , et Genomannis Gomitem ad pugnam pro-
vocant , et viriliter praeliantes è bello effugant. Ibi Walterium de Sor-
denia egregium militem , eum duobus Hliis militibus eximiis , compre-
hendunt ; inter quos , contradicente Willelmo, nequiter eum in patibulo
suspendu nt. Alii verô très filii Walterio apud Balaum erant : qui ut atrocem D
patris et fratrum mortem cognoverunt , veheraenter irati carcerem violen-
ter irrumpunt , et Robertum de Belesmo securibus , capite ejus ibidem
contrito , miserabiliter occidunt. Quo defuncto , Willelmus Talvacius frater
ejus successit in honore paterno. Ipse cunctis fratribus suis in omnibus
Hagitiis deterior fuit , et in ejus seminis heredibus immoderata nequitia usque
hodie viguit.
Cap. 8. Britannorum quoque Gomes Alannus proterviae fastu elatus , à Robert!
Ducis servitio se surripere pertinaciter est agressus. Dux igitur adversus
eum innumerabilem exercitum movit , et non longé à fluvio Goisnon cas-
• Al. Carui- trum , quod vocavit Garrucas * , stabilivit ; ad munimen videlicet Nor-
*^**- mannici limitis , ac domandam tumidi arrogantiam praesumptoris. Inde
(a) Opus hoc, prudentifsime Rex et serenissime, in- bellnrum ac seditionem tempestate parumper cnnquies-
quit Calculus in Epistola ad Willelmum Anglo- cente. jam totius Anglicœ Monarchiœ et habenas po-
rum domitorem, de diversh excerptum codicibu.i y tcntiàs tempérât , et glorid prniperiM politur : quae
juxta meœ exiguitatein industriœ cnntcxui., vestrœ verba eum Orderico Vitali sat clarè innuunt Wil-
dicans idem CeUitudini... Qund non Rlietorum ce- lelmuin Gemet. scripsisse circa annum i070 aut
nusia exornatum gravitate. non politi sermonii ve- 1071 ; ita ut, quae excedunt hutic circiter ter-
nali lepore seu nitore; sed inelimato stilo, lenui ora- minum et caput 42 Libri 7, addita fuerinl à
tione per plana deductum cuilihet Lectori ad Uquidum Monacliis Beccensibus. Vide Monituni nostrum
elaboravi. Fcstrœ quideni Majeitatii latera ambiant de Calculo Tora. X pag. 184. Interpolationes
prœclari viri, liternrum periliâ admndum eruditi... et addilainenla notabimus , quoties se dabit occa-
Reliqua verô quœ partim relata plurimorum^adcorro- sio. Ceterùin Chesnianam editionem contuli-
boranduin ftdem œqaè idoneorum annù et rerum expe- mus cura Ms. Codice Uticensi et aliis Scriptis.
rimentLi, partim certiisimo judice proprio visu didici; (b) Als. Cod. Utic. Ob cujus infesti animi inse-
privatim mca dono. Ibidem addit : En habetis ves- culiunem consultu suorum, etc.
tram, sapientissimeregnorumdomitor, pacem : et cap. (c) Capitis reliquum omne deest in Ms.
Ai Libr. 7 de eodem Rege sic tradit : Tandem Utic.
EX WILLELMI GEMET. HISTORIA. 35
A Britanniam invasit , totumque Doli Comitatum voracibus flammis tradidit.
Quibus luculenter peractis , cum praeda iiigenti Normanniam repetiit.
Alannus autem post ejus abscessum cupiens ulcisci illatum sibi improperiuin,
ad denioliendum Abrincatensem Comitatum cuni magno exercitu eô è ves-
tigio persequitur illum. Nigellus vero et Alvredus cognomento Gigas , prae-
titulati castelli custodes , cum suis ei occurrunt , et cum eo certantes ilico
tanta strage Britones depopulati sunt , ut per camporum plana , sive prae-
dicti fluminis littora , prostrati viderentur quasi bidentes. Alannus itaque
sua tristis repetens, cum dedecore Redonis venit.
Circa haec tempora (a), anno videlicet ab Incarnatione Domini MXXXIV, Cap. S),
domnus Abbas Herluinus quadragesimo aetatis suae anno deserens saecula-
rem vitam , sacrae Religionis habituai suscepit ab Episcopo Luxoviensi
B Herberto : et posteà ab eodem Prsesule Sacerdos ordinatus , atque Abbas
constitutus est. Inde Beccense Cœnobium cœpit habere initium. Sed quia
tanti Patris fecimus mentionem, libet ad memoriam posteritatis his Anna-
liimi paginis aliqua de eo et Ecclesiâ ab eo constructâ paulo latiùs inserere.
A Danis igitur , qui Normanniam primi obtinuere , pater ejus originem
duxit, mater proximam Ducum Morinorum , quos moderni Flandros cog-
nominant, consanguinitatem attigit. Ansgotus ille , ista Helois nomen ha-
bebat. Gislebertus Brionensis Cornes , primi Richardi Normanniae Ducis
nepos ex filio Consule Godefrido , illum enutiitum pênes se iuter omnes
curiae suae Primates habuit acceptissimè. Habilis ille ad arma plurimùm
erat, nec minori ea animositate gestabat . . . Apud Robertum Ducem et ex-
terarum dominos regionum pepererat sibi nomen plurimùm accessumque fa-
C miliarem ... In villa quae dicitur Burnenvilla * , extruendum servitio Dei ' Bonneviiu.
opus arripuit non parvum , brevi peractum . . . Prima litterarum elementa
didicit, cùm jam existeret annorum prope XL . . . Sacratâ vero quam con-
struxit Ecclesiâ ab Episcopo Luxoviensi Herberto, comam totundit . . . Ab
eodem postmodum Sacerdos consecratus, pluribus ducatui illius jam additis
Fratribus {h) Abbas praeficitur . . . Simili se inibi propter Deum servituti
nobilis mater ejus addixit... Ancillae fungebatur officio. . . Dein post ali-
quantum temporis per visum commonitus est , ut dimissa solitudine cam-
pestri quae compétent! opportunitate omnino carebat , eum ad locum sui \n. i040.
juris mansionem transferret , qui à rivo illic mananti Beccus appellatur , ad
milliarium à Castro quod vocatur Brionnium *. Est hic locus in ipso saltu ' Briimne.
Brionnensi, valle imâ montibus saltuosis hinc inde condusâ , omni oppor-
D tunitate humano usui commodus. Propter densitatem ac rivi recreationem ,
ferarum ilIic multus erat accursus. Trium tantùm molendinorum très do-
mus illic erant , et solum habitabile permodicum. Consecrata paucis exstructa
annis non parva Ecclesiâ . . . Ortus Italiâ quidam vir erat , quem Latinitas
in antiquum ab eo restituta scientiae statum , tota supremum debito cum
amore et honore agnoscit , nomine Lanfrancus. Ipsa quoque in liberalibns
studiis gentium magistra Graecia discipulos illius libenter audiebat et admi-
rabatur. Is patriâ egressus , quàmplures multi nominis scholares secum ha- An. I040.
bens , in Normanniam devenit. Beccum itaque adiit . . . Monachus ibi el-
ficitur . . . Fama viri praeclarissima Beccum et Abbatem Ilerluinum brevi An. 1042.
per orbem terrarum extulit. Accurrunt Clerici , Ducum lilii , nominatissimi
scholarum latinitatis magistri , laici potentes , alta nobilitate viri . . . Non
E multo post propter inhabitantiuni mnltitudinem ... in salubriori multimi
situ nova inchoavit , Monasterium et oflicinas , opus praegrande, dignum ,
cujus dignitati ditiores multae non accedunt Abbatiae . . . Post triennii verô
completionem solâ necdum compléta Basilicà , venerabilis Lanfrancus cœpti
(a) Lonffissimuin iioc de Bccco Cajmt , quod Gillehcrto Comité et Alberto et Ranulfo, consentieulc
Epitapliia B. Herluini continet , quodquc extra linberto Comité et Robcrto Arcldepitcopo, dimavi S.
Calcul! scopum excurril ; integrum dccst in Ms. Marite tertiam jfartem tenœ de liurnevilla et Tavit-
Uticcnsi. Monachum profectô Bcccensem liabct Iciu et Surccio, et terrain deSernaio; tjuce Ansgotuf
auclorem, qui scribcbat, cùin B. Anseimi, anno pater meus in vita sua habuit ; dotem quoque matris
H09 defuncti, vita jam publici juris esset. mece,juùente pâtre mcoe.t i/ilegro mi/ii datam.Datx *
(b) Qualis fuerit dotalio, patct ex ipsius Her- sunt bx litlera; anno 1034 ; cùm Uobcrtus Co-
luini littcris^ quie sic babcnt : Notum sit quod egn mes scu Dux Norm. qui bis conscnsissc dicitur,
Abbas Herluinus, filiuf Angosti, astanlibus et lau- anno 103o ineunte Jerosolymitanum aggressus
dantibus fratribus meis Odone et Rugerio, Jubente sit itcr in quo decessil.
Eij
36 EX WILLELMI GEMET. HISTORIA.
An. 1063. operis institutor . . . Ecclesiae Cadomensi Abbas praeficitur. Intereà Norman- A
norum Dux Willelmns haereditarium sibi Angliae regnum pervadens , inipe-
An. 1070. rium rel)elle, arniis ad quae voluit jura composuit . . . Cantuariensis Ecclesiae
[ Lanfrancus ] suscepit Pr.Tsulatiim . , . Igitur X Kal. Novembris anno ab
Incarnatione Domini MLXXVII . . . advenit , consecrando consummaturus
Ecclesiam .... Convenerunt nniversi Nornianniae Episcopi , Abbates et
alii quique religiosi viri : affuerunt Proceres regni. Rex aliis intentus nego-
tiis adesse non potiiit. Regina Mathildis libens affuisset , nisi regiis detenta
occupationibus fuisset . . . Affuerunt et regni Franciae clarissimi Consules, et
ex aliis Regni ejusdem primatibus complures, Clerici, Monachi, ex uni-
versis adjacentibus provinciis . . . Herluinus proximo subsecuto mense Au-
An. 1078. gusto . . . decessit VIT Kal. Septembris, LXXXIV aetatis suae anno, mona-
chatûs vero XLIV ; paucisque interpositis diebus , electus est Abbas An- B
selmus pro eo, qui tune erat Prior ejusdem loci . . . Ortus ex generosis pa-
♦ Août. rentibus in civitate Augusta * , quae contigua est Burgundiae et Italiae, per
diversa loca studiis literarum operam dando pervenit Normanniam ; et in
Monasterio Becci , ubi tune temporis magnus ille supradictus Lanfrancus
Prioris fungebatur ofHcio , cum aliis conscholasticis ab eodem tam divinis
An. iOS9. quàm secularibus literis instructis , ipsius hortatu et consilio factus est Mo-
nachus Becci , anno aetatis suae XKVII ; ubi vixit claustralis sine praelatione
tribus annis , XV Prior... Deinde XV annis Abbas exstitit . . . Inde as-
sumptus est ad Archiepiscopatnm Cantuariensem . . . Transiit è mundo XI
An. 1109. Kal. Maii , feriâ IV ante Cœnam Domini. Ipso anno fuit ultimum Pascha ,
hoc est VII Kal. Maii.
Cap. 10. Tempore , quo Edeiredus Rex Anglorum , ut suprà recitavimus , à Sueno C
Danorum Rege regno pulsus , et Normanniam profugus venit ; duos filios
Edwardum et Alvredum , non longô pbst patriam repetens , Richardo
eorum avunculo nutriendos reliquit. Hi enim intra Normannorum Ducum
a'ulam educati , tanto honore à Duce sunt habiti , ut summi nexu amoris
tanquam fratres eos adoptaret sibi. Quorum diuturno compassus exulatui ,
missis legatis mandavit Chunuto Régi , ut jam jamque satiatus eorum exter-
minio , illis parceret , et sua eis vel sero pro sui amoris obtenlu redderet.
At ille salubribus monitis ejus non adquievit ; sed Legatos infectis rébus
nihil laetum portantes remisit. Tune Dux vehementissimi furoris rubore
succensus , convocatis Ducatùs sui Principibus , jussit magnam navium
classem festinato fabricari.. Quam ex omnibus Normannici maris partibus
coactam , et infra exigui temporis spatium in anchoris , armis , hominibus- D
que robustissimis diligenter instructam, stare apud Fiscannum in littore ponti
fecit. Inde quoque signo dato , et velis in sublime pansis , nimia tempestate
acti ad insulam , quae Gersus vocatur , cum magno periculo pelagi domum
sunt devoluti. Quod puto ita factum esse , Deo auctore, pro Edwardo Rege,
quem disponebat in futuro regnare sine sanguinis effusione. Ubi dum longo
detinerentur tempore , vento adverso diutiùs fiante , Dux efferatis animis
incredibili cruciabatur mœrore. Novissimè autem videns , se nullo modo
posse transfretare , giratis navium proris , apud S. Michaëlis Montem re-
meato limbo maris quantociùs sunt appulsi.
Cap. 11. Dux autem Robertus quandam partem classis Rabello fortissimo Militi
tradidit , ac ad affligendam incendiis et praedis Britanniam direxit. Ipse vero
contracto exercitu equestri , parabat ex altéra parte eam aggredi. Alannus E
An. 1034. itaque considerans grave sibi ab utrisque partibus discrimen imminere , niissa
legatione , Robertum utriusque avunculum , Normannorum videlicet Ar-
chipraesulem , ad se mandavit festinanter venire. Cui cùm exitialem Britan-
nise exterminationem, et concitati Ducis atrocem super se çnarrasset expe-
ditionem , Praesul sua interposita fide eum sumpsit , ac ad montem Tumbam,
S. Michaëlis domum adduxit, et clementiam siquidem Ducis illum invadere
disponentis. Mox nimiùm rigida eorum praecordia propitiante Christo eam
ad quietem composuit , ut omni dissensionum motu sedato, serena concordia
eos uniret, et Alannum in servitio Ducis pacta lidelitate supplicem omnino
complicaret. Post haec legatos Dux niisit, et nautas à Britannica vexatione
recedere jussit.
EX WILLELMI GEMET. HISTORÏA. 37
A Quibus ad liqnidum sopitis , en adsurit legati Roberto Duci à Chunuto Oap. \l.
Rege (iirecti , nunciantes illum medietatem Anglici regni velle reddere (iliis
Edeiredi Régis , pace rata in diebus suis , eo qu6d valida gravaretur in-
commoditate corporali. Iccircô Dux , intermissa navali expeditione , distulit
incœptiim , priùs ciipiens ab Hierosolymis redire , quod din optaverat de-
votissimo animo . . . Robertum ergo Archiepiscopum cuni Optimatibus sui
Ducatùs accersivit , et illis velle se appetere Hierosolymitanam peregrina-
tionem manifestavit. Quibus verbis omnes vehementer attoniti , propter ejus
absentiam forinidalxiiit patriam multimndè perturbari. Exponens autern eis
Willeliiiuin filium suum , queni unicuin apud Falesiam geiuierat , ab eis
attentis^imè exigebat , ut nune sibi loco sui doniinum eligerent , et militiae
suge Principem pr?eficerent. Qui licèt sub tenerrima detineretur œtate pue-
B rili , tamen de ejus consolatione omnes oppido exhilarati , juxta decretum
Ducis protinus eum prompta ( a ) vivacitate sunm collaudavere Principem
ac doniinum , pangentes illl fidelitatem non violandis sacramentis. Dux
itaque Robertus postquàm haec ad votum explevit , filiimi suum fidelibus : et
sensatis tutoribus et auctoribus f /> ) usque ad legitimam aetatem subegit et dis-
positis competenter rébus ad patrine moderamina congruentibus , pium
vale dicens omnibus , cum suo nobil;3sirao comitatu illam sanctissimam pe-
regrinationem est aggressus . . . Tandem confeeto itinere ad venerabile per-
venit sepulchrum.
Porro invietus Dux, pius et Deo amabilis, adorato Cliristo cum internorum Cap. 13.
singultuum suspiriis , et peragratis Sanctorum locis , felicissimum convertens
iter , ad Nicenam regressus est urbem : in qua correptus aegrimonià corporis,
G MKXXV ab Incarnatione Domini anno viam petens universi generis hu- An. 1035.
mani , gaudentibus Angelis , divinae vocationis jussu in fine occubuit VI
Nonas Julii . . . Sepultus est in Basilica S. Mariae à suis intra mœnia Nicenae
civitatis.
EX LIBRO SEPTIMO.
Dux [Willelmus] (c) in puerilibus a unis pâtre orbatus , sagaci tutorum Cap. i.
providentiâ , liberalium morum instituebatur ad incrementa. Sub ejus
ineunte setate , [Vormannorum plurimi aberrantes ab ejus fidelitate , plura
per loca aggeres erexerunt , et tutissimas sibi munitiones construxerunt.
Quarum dùm auderent Hsi munimine , protinus inter eos diversi motus exo-
riuntur, seditiones concitantur , ac saeva patrise incendia ubique perpetran-
D tur. In tanto quippe dissensionum turbine Mars atrociter grassatur , et non
modicus bellatorum cuneus frustra consumitur.
Nam Hugo de Monteforti filins Tustini cum Walchelino de Ferrariis cer- cap. 2.
tavit , et in eo conflictu uterque occisus occubuit. Porrô immanis quo-
rumdam rabies eructuat , ac ad patriae detrimentum riimis régnât. Siquidem
Gislebertus Cornes Ocensis , filius Godefridi G>mitis , callidus et fortis tutor
Willelmi pueri , sed domini , quodam mane dum e(|uitans loquerelur cum
compalre suo Wascelino de Ponte Erchenfredi , nil mali suspicans , occi-
ditur cum Fulcoïo filio Geroii. Hoc vero malum dolosis hortatibus Rodul-
phi de Waceio filii Roberti Archiepiscopi factum est , per nianus crudeles
Odonis Grossi , et audacis Roberti (ilii Geroii. Deinde Turoldus teneri
£ Ducis Paedagogus perimitur à perlidis patriue desertoribus. Osbernus quoque
Procurator principalis domùs , Herfasti Gunnoris Gomitissae fratris filius ,
quadam nocte, dum in cubiculo Ducis cum ipso in valle Rodoili securus
soporatur , repente in stratu suo à Willelmo Rogerii de Monte-Gumeri filio
jugulatur. Rogerius enim pro perfidia sua tune exulabat apud Parisios, et
quinque filii ejus Hugo et Robertus , Rogerius et Willelmus atque Gisle-
bertus in Normannia summoperè inserviebant diris facinoribus. Sed Willel-
mus pro scelere prœscripto , quod operatus est , non multo pôst contlignam
mercedem retribuente Deo nactus est. Barno quippe de Glotis Praepositus
(a) In Ms. Cod. Utic. unanimitate. et.tiùs enrum ferina colla vestigHi viriliter substrave-
\b\ Corriff. actoribus. rit Willelmus Dux , quem Cliristus, profligalù
(C) Jam dcscribit Calculas , ut monuit ibidem inimicis, tlirono regali postmudum provexit.
ijœc, (luo sudorc laùorif, inimicorurn laqueo.f evaserit,
Eiij
38
EX WILLELMT GEMET. HISTORIA.
lotta
Cap. 4.
SIS.
Osbernl injustam necem domini sui cupiens ulcisci, nocte quadam expeditos A
* pugiles congregavit , et domum ubi Willelnius et complices sui dormiebant ,
adiit, ac ouines simul , sicut meruerant, statim trucidavit.
Cap. 3. Rogerius Toënites de stirpe niala Hulcii ( a ) qui Rollonis Ducis patruus
fuerat et cuin eo Francos atterens Normanniam fortiter adquisierat , vir
potens et superbus , ac totius Norinanniae Signifer erat. Hic vero, dum Ro-
bertus Dux peregrè perrexerat, in Hispaniam ubi per eum multae probitates
super Paganos factae sunt , profectus fuerat. Sed post aliquantum temporis
in sua regressus est. Comperiens autem quod Willelmus puer in Ducatu pa-
tri successerit , vehementer indignatus est , et tumidè despexit illi servire ;
dicens , quod nothus non deberet sibi aliisque Normannis iniperare. Willel-
* Al. Her- mus enim ex concubina Roberti Ducis nomine Herleva * , Fulberti Cubi-
cularii Ducis filia natus , nobilibus indigenis, et maxime ex Ricliardorum B
nrosapia natis , despectui erat ut potè nothus. Verùm , postquam Hierosoly-
mitanus Dux obiit , Herluinus quidam . probus Miles Herlevam uxorem
duxit , ex qua duos filios , Odonem et Robertum qui postmodùm praeclarae
sublimitatis fuerunt , procreavit. Rogerius itaque f'retus auxiliatorum multi-
tudine , contra tenerum Ducem ausus est rebellare. Omnes vicinos suos pa-
lam despiciebat , et terras eorum , maxime Humfridi de Vetulis , rapinis et
incendiis devastabat. At ille diutiùs hoc ferre nolens , Rogerium de Bello-
monte filium suum cum familia sua contra eum misit. Quem Rogerius
Toëniensis temerè sprevit , et nil metuens cum eo audacter conflixit ; sed
ibidem cum duobus filiis Helberto et Elinantio peremptus , victoriam hos-
tibus reliquit. Ibi Robertus de Grentemaisnil lethale vulnus accepit , quo
post très hebdomadas , XIV Kal. Julii obiit. Porro , ante mortem suam C
duobus filiis suis Hugoni et Roberto terram suam œqualiter distribuit ; eis-
que Ernaldum minimum filium suum , ut ipsum dum ad setatem veniret ,
sicut fratrem benè tractarent , commendavit.
Rogerius vero de Bellomonte , superatis adversariis , victori Deo gra-
tiam retulit , et in omni vita sua bonis operibus insudare studuit. Inter quae
Monachile Cœnobium in fundo suo Pratellis construxit , et Willelmo Duci
contra omnes fidelis semper extitit. Quapropter omnibus avis proavisque
suis sublimior effectus est. JNam Adelinam , Waleranni Gomitis Mellenti
filiam , uxorem duxit : ex qua duos filios Robertum et Henricum , magnae
potentiae posteà Comités procreavit. Robertus quippe post Hugonem avun-
culum suum Comes Mellentis plusquam XXVII annis viguit ; et Henricus
Willelmi Régis in Anglia Comitatum Warwik promeruit. Post praefatam D
* Toënien- caedem , in qua Rogerius * et Robertus de Grentemaisnil et alii quamplures
ceciderunt , Richardus Ebroicensis Comes , filius Roberti Archiepiscopi ,
uxorem Rogerii de Toënia sibi in matrimonio assumpsit ; ex qua Willelmum,
qui nunc Ebroicensibus principatur , genuit. Willelmus vero frater ejus Ha-
devisam filiam Geroii , relictam Roberti de Grentemaisnil sibi junxit. In-
tereà Willelmus Dux , favente Deo , crescit œtate et viribus , ac sensu mo-
rumque valentia proficit. Animadvertens itaque quanta suorum rabies
Normanniam proculcaverit , in puerili pectore virile robur colligit , Proce-
resque patris sui ascitos ad amorem sui trahere satagit ; et ne quid indiscipli-
natè agant , precibus et jussis erudit. Rodulphum de Wacceio * ex consultu
niajorum sibi tutorem eligit , et Principem militiae Normannorum constituit.
Quidam Optimatum , qui Deum et justitiam amant , libenter Duci ut do- E
mino obtempérant , fidemque servant , et rebelles ei subdere fideliter an-
helant. Porro , filii discordiae , qui dissensionibus gaudent , et innocenter
vivere volentes afïligere student , dum per se tantùm nocere simplicibus ,
quantum vellent , se non posse vident , commentantur qualiter improba
fVonte subversionem patriae procurent. Henricum igitur Regem Francorum
aaeunt , et titiones ( h ) ejus per Normannicos limites hac illacque spargunt.
(a) Malè in edito, Malahulcii ; in Chronicis Cùm autem reliquuin orane usquc ad an. 1059,
enim S. Dionysii legitur, de inauvese racine. seu continiiatio hujus Fragment! ibidem pag.
(b) In Fragmenlo Ilisloriae Ms. Auctoris In- 141) et 150^ nihil continent quod non Iiabeatur
ccrti ex Bihliollieca viri Cl. Alex. Petavii Se- apud Willelmum Gemet. cap. 4, 5, 17, 24 et
natoris Paris. apud Chcsniura Tom. IV Script. 28 Libri 7, aut apud eumdem Cliesnium ibidem
Fr. pag. ii'd^ titiones suos per Normannicos milites. pag. 98 in Chronici Veteris Excerplo ; conti-
• M.
de Gauceio
EX VVILLELMI GEMET. HISTORIA.
39
Cap. 5.
^ Quos nominatim literis exprimereni , si inexorabilia eorum odia (a) decli-
nare nolleni. Attanien non alii extiternnt, vobis in aure loquor circumstan-
tibus , quàm hi , qui fideliores se profitentur , et quos nunc {b) niajoribus
Dux cuniulavit honoribus.
^'esana igitfir proditQium provocatione Rex Henricjis vehementer per-
motus, et benefioii à Roberto Duce sibi quondam inipensi immenior
effectus, dixit (c) se placabilem ei nullo modo fore, quamdiu Tegulense cas-
trum videret in pristino statu persistere (d). Cujus fraudes aninii ob salutem
pueri vitare cupientes in fide stantes Normanni, decreverunt fieri, quod
egisse postmodum pœnituit. Gislebertus autem eognoniento Crispinus , cui
illud coniniiserat olini Dux Robertus, mox ut molestissimum agnovit de-
cretum, conatus eorum sprevit , et cum valida manu armatorum ad resis-
. B tendum illico se intra ipsuiii conclusit. Rex quoque munitionis aditum sibi
denegari considerans, exercitibus tam Francorum quàm Normannorum con-
tractis, festinus eam obsidione cinxit. Quid plura? Gislebertus tandem pre-
cibus Ducis victus, mœrens castruni reddidit , quod sub oculis omnium
cum maxiiiio dolore cordis confestim igné concremari perspexit. Quibus
Rex ad votum peractis , à loco secessit. Sed non multo post Oximensem
Comitatum (e) adivit, et Argentomum [f) Ducis vicum flammis voracibus
combussit : sicque onustus praedâ , partes illas deseruit. Deinde itinere quo
venerat , regressus , ad castellum Tegulense venit ; atque sacramenta , quse
Duci juraverat, ne à quodam suo in quatuor annis reficerentur (g), irrita
feoit. Nam illud cum festinatione restauravit , militibus et alinioniis abun-
dantissimè munivit ; et hinc, quia votis suis jam satisfecerat , laetiis recessit.
C Turstenus cognomento Guz, Ausfridi Dani lilius , qui tune Praeses Oxi- Cap- fi
mensis erat, perspiciens Ducem puerum Régi aliquantùm cessisse , et quasi
victum regiîB manùs oppressionem jam aliquantam utcumque perpeti ; zelo
succensus infidelitatis, regales milites stipendiis conduxit, quos complices
ad muniendum Falesiae castellum, ne indè Duci serviret, sibi ascivit. Cujus
malivoli animi conatus Dux ut comperit, legionibus Normannorum unde-
quaque coactis, festinanter illud obsedit. Tune Rodulphus Waceiensis Ma-
gister militimi erat, Ducemque suum totis nisibus adjuvabat. Concitatis au-
tem militibus, tanta ilico magiianimitate pugnatum est , ut partem mûri sub
momento dejicerent. Et nisi nox praelium diremisset , procul dubio rem
quam summè volebant, totam confecissent. Perpendens Turstinus se tantas
hostium copias non posse diutiùs tolerare, locum secedendi à Duce petiit,
D et sic profugus à patria extorris aufugit. Post baec Ricliardus Turstini filius
optimè Duci servivit, et sic patrem suum Duci reconciliavit ; et ipse multo
majora, quàm pater perdiderat, adquisivit.
Mortuo Roberto Rothomagensi Arcliiepiscopo successsit Malgerius frater ^"P- 7
Roberti Ducis. Nain Ricliardus Gunnorides , mortuâ Judith , aliam uxorem
nomine Papiam * duxit ; ex qua duos filios genuit, JVlalgerium scilicet Ar-
chipraesuleni et Willelmum Archacensem. Hic enim Willelmus à Duce jam ï"*"
in adolescentia pollente Comitatum Talogi percepit, obtentu beneficii , ut
indè illi existeret fidelis. Nobilitate vero generis elatus, castrum Archarum
in cacumine ipsius montis condidit. Deindè assumptâ tyrannide , regioque
fultus juvamine, contra Ducem ausus est calcaneum extoUere. Quein Dux à
sua vesaniâ nitens avellere, ad exhibendum sibi obsequium per legatos jussit
E eum venire. Sed ille hujusmodi legationem habens contemptul, magna cum
fiducia ad resistendum se munivit et armavit. Dux vero, viribus Normannorum
ascitis, ejus supercilium domiturus, quantociùs super eum venit; et erectis
aggeribus ad radicem montis castrum stabilivit , quod fortium virorum robore
inexpugnabile reddidit ; et sic indè abiens, vallatum alimoniis reliquit. Quod
* M. Po-
nuationem laudati Fragmcnti amandabimus à
nostra editionc. Sed et Auctor Inccrtus pag.
148 , caput 7 Libri 6 VVillelini Geinet. exscri-
bit à vocibus consulta suoruni usijue ad vcrba
omninù exitianirentur.
[a) Clarè hîc a;tatcin suam prodit Willelnius
Gemetic,
[b] Ex his pariter vcrbis facile colligi potest
tempus quo scribebat Auctor.
(c) Malè in Edito. duxit.
(dj Al. consûtere. Cujus niotum animi.
(e) Sic in Ms. Uticcnsi : Cbesnius veiti babet^
Comitem.
(f) Al. Àrgentonium.
(g) Corrig, reficeretur.
EX WILLELMl GEMET. HISTORIA.
factum protinus Henricum Regem minime latuit. Rex ergo Francorum co- A
pias sumpsit, et superioris oppidi causa muniendi properantissiinè advenit,
et exercitum castra metari apud S. Albinum jussit. Cujus adventum milites
Ducis comperientes , de suis miserunt ; si quos forte hostium à regio Icœtu
abstraherent, quos illi in latibulis dégantes incautos exciperent. Quo dum
venisseiit, non rainimam exercitùs partem indè protraxerunr , et fugientes
in insidias induxerunt. Statim verô qui videbantur fugere, versa facie cœpe-
runt eos acriter caedere ; adeo ut in hoc conflictu cuni pluribus Ingelrannus
Abbatisvillœ Cornes confossus perimeretur , ac Hugo cognomento Bardul-
fus cum multis aliis caperetur. Quod ut Rex agnovit, alimoniani castello ,
pro quo venerat, introniisit ; et mœstus propter milites amissos cum dede-
core recessit. Willelmus quoque non longo post inedià aflFectus cum suis
invitus castellum reddidit, et ipse à nativo solo in exilium discessit. Denique B
cum uxore sua, sorore scilicet Widonis Comitis Pontivi , Eustachium Bo-
loniae Comitem expetiit ; et in ejus familia victum et vestitum percipiens ,
usque ad mortem suam extorris remansit.
Cap. 8. Èadem tempestate (a) Anglortun Rex Chunutus obiit, cui successit He-
An. 1035. raldus filius ejus, ex concubina nomine Elfgiva natus. Cujus diu cupitam
mortem Edwardus audiens, adhuc cum Duce degens, quantociiis cum XL
navibus milite plenis superâto mari Hantunam appulit ; ubi innumerabilem
Anglorum multitudinem ad sui perniciem se opperientem ofTendit. Qui pro-
An. 1036. tinus congressus cum eis, non minimam partem ex illis ociùs orco trans-
niisit. Ipse vero victor existens, ad naves regressus est cum suis. Videns au-
tero non absque plurimo militum numéro se posse regnum obtinere Anglo-
rum, regiratis navium proris Normanniam cum maxima praeda repetiit. C
Cap. 9. Intereà frater ejus Alvredus milites non parvi numeri assumpsit, portum-
que Wisanti petiit, et bac transfretans Doroberniam venit. Inde siquidem
interiora penetrans regni, Godvinum Comitem obvium habuit. Quem idem
Comes in sua fide suscepit ; sed in illo sub eadem nocte traditoris Judae vicem
implevit. JNam libato pacis osculo, et cum eo percepto cibo, medio intem-
pestse noctis, manibus post tergmn ligatis, illum Heraldo Régi apud Lundo-
niam cum suorum nonnullis destinavit. Milites autem suos partim per An-
glorum regionem distraxit, partim cum dedecore peremit. Heraldus ut Al-
vredum vidit, statim ejus socios truncari capitibus jussit, et ipsum ad Hely
duci, ibique oculis privari. Sic nobilissimus et optimus vir Alvredus occu-
An. 1039. buit, injuste peremptus. Heraldus vero non multo post superstes ol)iit mor-
tem ; cui successit frater ejus Hardechunutus à Dacia egressus , ex Enmia D
An. 1040. Edwardi matre natus. Qui post paululum conlirmatus in culmine regni, fra-
trem suum Edwardum à Normannia revocavit , ac secum cohabitare fecit.
An. 1042. Ipse autem non plenis duobus annis existens, exivit liominem, et Edwardum
totius regni reliquit hseredem (h).
Cap.lO. Villelmus cognomento Talavatius, postquam Roberti fratris sui caput in
carcere securibus comminutum est, auxilio suorum, et maxime Willelmi
iilii Geroii, omnem patris sui fundum adeptus est. Hic vero à parentum suo-
rum pertidiâ nequaquam sua retorsit vestigia. Hildeburgem quippe filiam Ar-
nulfi cujusdam nobilissimi viri in conjugio habuit ; ex qua Arnulfum, et Ma-
biliam crudelissimse sobolis posteà inatrem genuit. Sed quoniam mulier prse-
dicta benè morigerata erat, et Deum ferventer amabat, diris mariti factioni-
bus non consentiebat. Quapropter ipse eam abominatus est vehementer. E
Denique quodani manè , dum ipsa Ecclesiam adiret Deum deprecari, à duo-
bus parasitis suis in via fecit eam subito strangulari. Deinde filiam Ro-
dulli Vicecomitis de Bellomonte sibi desponsavit , et plui-es sibi vicinos
Optimates ad nuptias invitavit ; inter quos Willelmum Geroii filium eximiae
strenuitatis virum accersivit. Rodulfus autem frater ejus cognomento Cle-
ricus, quia copiosè literatus erat ; et Mala-corona , quia militaribus
(a) Cùm hoc et insequentia sex Capita non legan- tanti viri [Goduini] potentiel Icedi dolove soUto, Nor-
tur in Ms. Cod. Uticensi , ea à Monacho Beccensi mannorum cnn.mltu quorum fido vigchat solatio, in-
intercalata dici nil vctat. Et certè, vel slihis, vel dignam Alvredi fratris sui perniciem eihenigniter in-
inateria , vel lerapus , Scriptorem alium à Willelmo dulsit : ac ut inicr eos firmus amor jugiter maneret,
Gcmctic. indicant, Edilham filiam ejus uxorem nomine tenus duxit ..
(6) Edwardus ^ ut ibidem additur , metuens Regnum Anglorum ferè XXIJI annis féliciter rexit.
exercitiis
EX WILLELMI GEMET. HISTORIA. 4i
A exercitiis inserviens, Clericatûs gravitatem malè servabat ; ex angurio grave
infortiuiium sibi imminere prfenoscens , fratri suo prohibet ne fœdas feraiis
bigami iiuptias ullateiius adiret. Willelmus autem , spretis Rodulfi dissuasio-
nibus, inermis Alencium venit cum duodecim militibus. Porro Talavatius
eum illic nil mali snspicantem, sed potiùs, ut moris est, ad nuptias aniici sui
gaudentem, sine reatii, cjuasi neqiiam proditorem, mox compreliendit, et
cautè oListodiri suis clientibus praecepit. Posteà cum convivis suis venatum
perrexit. Satellites vero ejus, quibus clam jusserat hoc , Willelmum foras
eduxerunt ; et cunctis qui hoc videbant lugentibus , heu proh dolor ! oculis
privarunt, nariumque summitatibus et auriuin abscissis deturparunt. Hoc au-
dito scelere multi doluerunt , et contra Talavatium in ira exarserunt , et
taie nefas ulcisci conati sunt. Geroianus autem Willelmus post très annos
B venerabilem Herluinum Abbatem adiit, et in Beccensi Cœnobio , quod in
honore sanct;e Dei genitricis Mariae tune à prgefato Pâtre construebatur ,
Monachus factus est.
Geroius iste, de cujus proie loquimur, ex nobili Francorum et Britonum cap. n.
prosapia originem traxisse dicitur. Hic autem cum Belesmensi Willelmo ad
Curiam Ricliardi Ducis venit , cujus dono in Normannia duo municipia,
Monasteriolum et Escalfoum obtinuit. Hospitium verô, diim Ducem expe-
teret, in domo Turstini de Monteforti habuit ; cujus filiam nomine Gislam
ad prandium forte videns, adamavit, et à praeclaris parentibus eam requi-
rens impetravit. Quae succedenti tempore septeni filios et quatuor ^lias
ei peperit, quorum nomina hîec sunt : Ernaldus, et Fulcoius qui cum
Gisleberto Comité periit , Willelmus, et Rodulfus Mala-Corona , Ro-
C bertus, Hugo et Geroius ; Heremburgis et Emma, Adelais et Iladvisa.
Ex his fihorum et nepotum niilitaris turma propagata est, quae Barbaris in
Anglia vel Apulia, seu Trachia, vel Syria nimio terrori visa est. Igitur post-
quam Willelmus Talavatius Willelmum, qui aetate et sensu in Geroiana pro-
genie sublimior erat, ex invidia, ut suprà diximus, tam truculenter deho-
nestaverat ; Robertus et Rodulphus egregii Milites cum fratribus et cogna-
tis viriliter insurgunt, et damnosam fratris sui injuriam vindicare moliti sunt.
Omnem itaque terrani Talavatii praedis et incendiis devastabant ; usque ad
portas munitionum ejus, nullo resislente, armati veniebant ; ipsumque ut
exiret, et cominùs certaret, audacter provocabant. At ille, quia timidus,
et in militia nullarum virium erat, cum lacessentibus inimicis in campo con-
tligere non audebat. Sic à Geroicis ssepè deludebatur.
D Arnulfus tandem filius ejus ut haec animadvertit, Optimatnm suorum con- ^'^P- *2.
sensu contra patrem , qui omnibus odibilis erat, rebellavit , et eum de mu-
nitionibus suis turpiter ejecit , et usque ad mortem miserabiliter exsulare
compulit. Paternam quidem possessionem invasit , sed nequitiam non de-
vitavit. Unde triste line perire meruit... in lecto suo strangulatus est. Porro
quorumdam relatio asserit quod ab Olivaro germano suo peremptus sit.
Nos vero de tali viro tantum nefas non solùm non astruimus, verùm etiam
credere penitùs récusa mus. Praefatus siquidem Olivarus longo pôst tempore
in militia honorificè deguit, senexque factus seculum dereliquit («).
Denique Arnulfo nequiter perempto , sicut suprà retulimus , venerabilis ^^'P- '3.
Ivo patruus ejus, Sagiensis Episcopus, Belesmiœ castrum, et quaeque ad ipsum
jure pertinebant , accepit ; et légitime , quamdiu vixit, pace cum Geroianis
E aliisque vicinis facta, tenuit. Sagax enim idem erat ac decorus et affabilis,
multùmque jocosus, ac serenae pacis cupidus. Sed perfidia malorum non
cessât perturbare quietem bonorum. Itaque temporibus Ivonis Episcopi , Ri-
cardus atque Robertus et Avesgotus , filii Willelmi cognomine Sorengi ,
cuneum sceleratorum sibi asciverunt, et omnem circa Sagium patriam sine
reverentia depopulati sunt. Postremo Ecclesiam S. Gervasii invaserunt , ibi-
que turmam praedonum posuerunt... flabulumque fecerunt equorum. Reli-
giosus Azo vetulus Praesul ejusdem urbis muros destruxerat, et ex lapidibus
dejecti mûri Ecclesiam S. Gervasio xMartyri construxerat, ubi sedes Episco-
palis longo post teinpore fuerat. Venerandus autem Ivo, dum vidit Sorengos
(a) Olivarus , ut ibidem additur , factus est Mona- laudabiliter vixit sub IFilleltno Abbate.
chus Beccensis sub Abbate Anseiino , et multis annis
Tome XL F
42 EX WILLELMI GEMET. HISTORIA.
in diebus suis ita insanire, ut in Templo Dei non dubitarent foveam furum A
et lupanar meretricum facere ; nobili tactus ira vehementer doluit , ac ad li-
l)erationein Ecclesiae Dei toto nisu aninium convertit. Quondam igitur , dum
de curia Willelmi Ducis rediret , ac per Oximensem paguni transiret , Hu-
ffonem de Grantemaisnil aliosque Barones cum turmis suis secum adduxit ,
et Sorengos in turre Monasterii (a) fortiter expugnari fecit. At ilii audacter
restiterunt . et pro se pugnantes projectis telis plures laeserunt. Quod Pon-
tifex dum perspexit, vicinis doniibus ignem imponi jussit. Mox parrochiani
jussis parent Episcopi : ignis vero imraissus fiante vento ad Ecclesiàm cur-
rit, ipsamque invadens consumit , et impios in ea furentes acriter angit.
Sorengi tandem , dum se vident flammae sœvitiem pati non posse , arreptis
armis inde fugiunt cum dedecore.
Cap. U. Très germani qui Principes extiterant praedictae invasionis , non multo B
post, dum latrociniis summopere vacarent et rapinis , justo Dei judicio pe-
rempti sunt. . . Richardus nempè, qui primogenitus erat, noctu in vili casa
juxta quoddam stagnum securus dormiebat : protinus quidam Miles potens,
nomine Richardus de S. Scholastica , cujus terrain devastaverat , domuncu-
lam circumdedit cum sua familia. Sorengus vero expergefactus de bordello
exiit , et fugiens in vivarium exilire voluit. Veriim quidam rusticus , quem
ipse pridem in vinculis cruciaverat , eum praevenit ; et securi caput ejus
conterens , mox eum exanimavit ibidem. Deinde Robertus frater ejus cum
suis quadam die circa Seuceum praedam rapuit ; et dum rediret, à persequen-
tibus villanis vulneratus statim interiit. Ad ultimum Avesgotus Cambeiam
super Albertnm Girardi Fleitelli filium intravit, ibique militari rabie debac-
chari cœpit ; sed pilo desuper emisso , in capite ictus mox periit. . . In C
pace circa Sagium licuit aliquantulum respirare. Nobilis Ivo Praesul Eccle-
siàm cooperire sategit , et IV Nonas Januarii iterùm dedicavit. Sed quia
maceriae virtute flammarum laesae fuerant , ipso anno ante Quadragesimam
corruerunt.
Cap. 15. In illo tempore S. Léo Papa Gallias expetiit , Ecclesiàm S. Remigii Ile-
mensis Archiepiscopi consecravit, ejusque corpus in Ecclesiàm nuper dedi-
An. 1049. catam transtulit. Tune Remis idem Papa grande Concilium tenuit , et de-
sides Episcopos vel Abbates acriter redarguit ; inter quos, ut di<;unt, propter
combustionem Ecclesiae Ivoni dixit : « Quid fecisti , perfide ? Qua lege dam-
» naii debes , qui matrem tuam cremare ausus es ? » Eloquens Ivo pa-
lam confessus est , se quidem malum fëi'isse ; sed ad hoc scelus agendum
se graviter coactum fuisse, ne détériora fièrent à scelerosis super filios Eccle- D
siae. Deinde pœnitentiam secundum sagacis Papae jussum recepit , ac de resti-
tuenda S. Gervasii Ecclesia operam adhibuit. Igitur Apuliam , et inde Con-
stantinopolim perrexit ; et à divitibus cognatis et amicis suis simul multuni
pecuniae congessit , donoque Imperatoris de ligno Dominicae Crucis charura
munus deportavit. Reversus autem Sagium , Kcclesiam cœpit tam magnam
aedificare , ut successores ejus Robertus, Girardus ac Serlo nequiverint eam
per XL annos consunmiare.
Cap. 16. Intereà Willelmus Talavatius , postquam à filio suo,. ut suprà retiilimus ,
de terra sua expulsus est ; miser et despicabilis omnibus per aliorum domos
diu pervagatus est. Ad extremum Rogerium de Monte-Gummeri expetiit ,
eique filiam suam nomine Mabiliam spontè obtulit ; et omnem , quem ipse
pro nequitia segnitiaque sua perdiderat , honorem concessit. At ille qui fortis E
erat et probus , consilioque maturus , hoc placitum sibi Profuturum cernens,
ei adquievit in omnibus. Ipsum namque errabundum in domo sua sus-
cepit , ejusque natam sibi légitimé copulavit. Praefata vero mulier erat
corpore parva, multiimque loquax, ad malum satis prompta , et sagax atque
faceta , nimiumque crudelis et audax. Quae succedenti tempore quinque filios
et quatuor filias peperit , quorum nomina haec sunt : Robertus et Hugo ,
Rogerius Pictavinus , Philippus et Arnulfus ; Emma , Mathildis , Mabilia et
Sibylla. Hae siquidem fratres suos moribus praecesserunt. Nam dapsiles et
honestae , ac atrabi-ts pauperibus et Monachis aliisque 'servis Dei fuerunt.
(a) Nota Catbedralem Ecclesiàm vocari Monasterium • cujus quidem locutionis haud rara sunt
exempla.
EX WILLELMI GEMET. IIISTOUIA.
43
A Illi verô ferales et ciipidi , ao inopuni rabidi oppressores extiterunt. Quàm
callidi, vel militares seii perfidi fuerint, aut (juantùm super vicinos paresqiie
suos excreverint, iterùinque sub eis pro facinoribus suis deeiderint, non est
nostruni in hoc loco enarrare (a) ; qui decrevimus Willelini Dueis niagni
gesta propalare. Quapropter, illis relictis, nuiic stylus figatur in prœlixa série
narra tionis.
Igitur Dux jam flore vernans gratissiniae juventutis, cultum Dei cœpit <^«y- *7.
ultroneo corde aniplecti , iniperitorum quoque contubernia à se eliminare ,
et siipientum consiliis uti , bellicis rébus pollere , et prudentiâ seculari vi-
gere. Circa haee tcmpora Hugo filius Rodulplii Comitis , Baiocensis Episco-
pus, obiit; et Dux praedictum Episcopatum Odoni fratri suo comniendavit.
Praefatus auteni Odo ut Praesul consecratus fuit , Pontificalem Ecclesiam in
B honorem sanctae Dei genitricis Mariae novaui auxit , auctoque Clericorum
numéro peritorum, et niultis ornanientis niirabiliter ditavit. Ipse verô fere
quinquaginta annis in Episcopatu vixit. Dux autem (b) , dum nuiltis probi-
tatum comniodis quotidie augnientaretur , quendain crudelein convivam ex-
pertus est, Widonem * scilicet filium Rainaldi Burgundionum Comitis; qui * M. Gni-
cum eo à puerilibus annis educatus fuerat , et cui oliui contulerat castrum '^*'"*"'
Brioci quasi munere firmiùs astringendae fidelitatis. Is etenim fastu(c) in-
nectus superbiae, plurimos Proceres velut Absalon ab ejus fidelitate cœpit
avertere , et in suœ perfidiœ voragine complicare : in tantùni ut jNigellum
Constantiniensem Praesidem in liac conspiratione annecteret ; et à servitio,
quod eleetissimo Principi sacramentorum obligatione debebat , cuiii multis
aliis funditùs exturbaret. Considerans itaque prudentissimus Dux se tantopere
C à suis destitui, et eos suorum municipiorum praesidiis jugiter robustiùs valla-
ri ; verens ne à Comitatùs fastigio al)igeretur (d), locoque suo aeniulus ejus sub-
rogaretur , necessitate coactus Henricurn Francorum Regein expetiit pro An. 1047.
subveniendi obtentu. Tune tandem Rex memor beneficii , quod à pâtre ejus
sibi quondam impensum fuerat , vires Francorum simul coegit ; et Oximen-
sem Comitaturn aggressus, V^aledunas venit, ubi innumerabilium infestissi-
mo armatorum animo exercitum strictis gladiis praeliuiu sibi intentantem
ofTendit. Quorum efTeros impetus Rex cum Duce minime (e) perhorres-
cens, facto alternatim militum concursu , bellum commisit ; tantaque eos
illico strage delevit, ut quos gladius non extinxit, Deo formidinem inferente ,
fugientes fluvius OInae absorberet. Félix namque pugna , in qua die sub una
corruerunt protervorum castella , et facinorosorum domicilia , Wido auteni
D è praelio lapsus, Briocum expetiit; in quo obseratis portarum repagulis , cu-
piens liberari, se aliquandiix obstruxit. Quem Dux, Rege Franciam re-
petente , properè insecutus , intra ambitum sepsit obsidione , stabilitis muni-
tionibus in utraque parte fluminis vocabulo Risle. Videns profecto Wido se
nuUo pacto à loco effugere posse, astrictus famis calamitate, per amicos
compulsus est supplex, et conimissi pœnitens, ejus clementiam expetere.
Cujus Dux , suorum consultu, miseria; misertus , clementer illi pepercit ;
et recepto castello Brioci, cum suis domesticis eum manere in domo sua
jussit. Conspicientes itaque cuncti Optimales, qui deviarant à Ducis fide-
litate, illum omne praesidium fugae partim destruxisse , partim interclusisse,
datis obsidibus rigida colla ei ut domino suo subdidêre. Sic castellis ubique
eversis, nuUus ultra ausus est contra eum rebellem animum detegere. Prae-
E dictum itaque bellimi anno ab Incarnatione Domini MXLVII factum est.
Andegavorum quoque G)mes Goiffredus agnomine Martellus , vir per Cap. 18.
omnia versutus, quosdam cladibus divcrsis et intolerabilibus pressuris in An. 1044.
vicino degentes fréquenter afïlixit. Ex quibus Coniitem Tetbalduni à se
fraudulenter captum tamdiu custodiae mancipavit , donec urbem Turonicam
ab illo violenter extorqueret , cum nonnulis castellis. Hic ergô, obortis
litium quibusdam fomentis , contra Willelinum Ducem cœpit atrociter
(a) Dum scopum suum Willelmus Gemet. (c) Ibid. invectu-t... Nigelluni Constant. Pr'm-
haud obscure sic apcrit, sat ostendit, multa quœ cipem.
prajcedunt et sequuntur , aticnis manibus fuisse (rfj.Sic in Ms. Cod. Utic. S. Ebrulfi : in Edit.
scripto suo adjecla. Chesn ahjiceretur : apud euindem autem Clies-
(6) Apud Chesniura , pag. 199 , Tom. 4 niuin Tom. 4 Script. Fr. pa{f. 149 , abjiceietur.
Script. Franc. Intereà dum Dux Ifillelmus. {ej Apud Chesnium Tom. 4 ibid. nimiè.
Fij
44 EX WILLELMÏ GEMET. HISTORIA.
moveri , Normanniamque rapinis vehementer demoliri, intra Danfrontis A
castrum seditiosis custodibus immissis. Qiiod Dux , militari vallatus manu ,
visendi obtentu aj^gressus, ut ipsum vidit scopulis asperrimus et eminentibus
in gyro circundatum , et inaccessibile ad oppugnandum , vires Normanno-
rum accivit, et firmissimis castellis illud strinxit, ac aditus egrediendi ob-
struxit. In eujus procinctu dum aliqnandiu moraretur, ecce adsunt explora-
tores, Alencium castrum absque suorum detrimento eum capere posse nun-
tiantes. Qui confëstim custodes intra castra disposuit ; et cura exercitu tota
nocte equitans, diluculo Alencium venit, ubi in quodam municipio trans flu-
men posito , quosdam se convitiis subsannantes reperit. Quod acerrimè ,
concitatis militum animis , expugnans , festinanter cepit , igneque injecto
exitialibus flammis cremavit. Illusores verô coram omnibus infra Alencium B
consistentibus , manibus privari jussii et pedibus. Nec mora , sicut jusserat,
triginta duo debilitati sunt. Pelles enim et renoues ad injuriam Ducis verbe-
raverant , ipsumque Pelliciarium despectivè vocitaverant , eo quod parentes
r ctores ^ ' ni''^'!''^ *^j"^ pelliciarii * exstiterant. Custodes autem castelli tam severam auste-
ritateni Ducis cognoscentes , timuerunt ; et ne similia paterentur , illico
portas aperuerunt , Ducique castellum reddiderunt ; malentes illud reddere,
quàni cum suorum periculo membrorum tam gravia tormenta tolerare. Dux
autem viriliter his peractis militibusque suis intromissis, celerrimè Danfron-
tem repetiit. Audientes itaque Danfrontani qiialia Dux suis commilitonibus
intulerit, et considérantes se à nuUo posse juvari, se et castellum ejus tradi-
derunt dominatni. Inde vero custodibus positis egrediens, et prolixiùs ten-
berraf' ™' '^^"^ ^^ coufutaudum Comitem Goiff'redum, Ambreras * venit; ibique super C
ora fluminis castellum condidit , quod alimoniis et militibus suffîcienter mu-
nivit. Quibus decenter expletis rébus, Rotomagum metropolim Normanniae
regressus est.
Cap. 19. (a) Eadem tempestate Willelmus cognomento Werlencus , de stirpe Ri-
chardi magni, Comes erat Moritolii. Ad eum aliquando quidam tyro de
familia sua, nomine Robertus Bigot accedens, ait : « Paupertate premor,
» domine mi, et in hac patria nequeo quaestum mihi necessarium lucrari.
» Quapropter ibo nunc in Apuliam, ut ibidem honorabiliîis vivam ». Cui
Willelmus ait : « Quis tibi hoc persuasit ? » At ille respondit : « Penuria, quam
» patior ». Comes vero dixit : « Si mihi credere vis, hic nobiscum remane-
» bis. Nam taie tempus ante octoginta dies in Normannia habebis, ut quae-
» que tibi necessaria oculis videris, impunè manibus rapere poteris ». Ille D
vero domini monitis adquiescens, remoratus est, et non multo post per Richar-
dum Abrincatensem cognatum suum familiaritatem Ducis consecutus est.
Qui dum quadam die privatim loqueretur cum Duce, inter alia praescriptum
Willelmi Comitis verbum ei retulit. Dux autem Willelmum ad se vocavit,
et cur éjusmodi sermonem protulisset , interrogavit. At ille nec negare po-
tuit, neque intentionem dicti declarare prsesumpsit. Ob hoc iratus Dux,
ail : « Seditiosis tumultibus Normanniam perturbare decrevisti, et contra me
» rebellans me nequiter exhaeredare disposuisti ; ideoque rapacitatis tempus
» egeno militi promisisti. Sed nobiscum dono Creatoris, ut indigemus, ma-
» neat pax perennis. Tu autem è Normannia discede quantociùs , et hue
» dum vixero ne redas ulteriiis ». Willelmo itaque expulso, et Apuliam mi-
serabiliter petente cum uno tantiim armigero, Dux confëstim Robertum
fratrem suum sublimavit , eique Moritoniensem Comitatum tribuit. Sic tu- E
midos sui patris parentes asperè prostravit, humilesque matris suœ propin-
quos honorabiliter exaltavit. Ceterîim, sicut in vulgari proverbio dicitur :
Stultus non verbis, non exemplis, sed plagis vix corrigitur ; nec pertimes-
cit, donec diros ictus accipit. Quod in subsequenti luce clariîis apparebit
exemplo.
Cap. 20. Siquidem ut in superioribus manifestamus , Dux Normannorum Ri-
chardus filius primi Richardi, cuidam fratri uterino nomine Willelmo dédit
Comitatum Aucensem. Hic ex Lescelina Comitissa habuit très filios , Ro-
bertum, Willelmum, Hugonem posteà Episcopum Luxoviensem. Horum
(a) Codex Ms. Utic. seu S. Ebrulfî non fert hoc caput, neque etiam subsequens.
EX WILLELMI GEMET. HISTORIA. 45
A médius Willelmus cognomento Bufacius Ducatum sibi volens vindicare ,
cœpit contra Ducem niinis et infestationibus cervicem erigere. Verùm for-
tis Princeps nolens ei cedere, exercitum congregavit , et castrum Ouois * , * AuRum
donec illud oaperet , obsedit , atque Willelmum rebellem cogiiatum suiiin
exulare coegit. At ille Henriciim Ilegem Francorum expetiit , oui qiiid sibi
contigisset flebiliter retexit. Rex vero ipsiim , nt pote nobilcm genenî et forma
militem , bénigne suscepit ; et infortunio ejus condolens , Coniitatum Snes-
sionis ei cuin quadam nobili conjuge tribnit. Ex qua postmodum egregiam
régit. Tandem ejectis vel prostratis dissentionum famulis , omnis Normannia
quievit sub alis commodae pacis.
Jam Duce juvenili robore vigente , transcensis annis adolescentiae, cœpe- Cap. 21.
runt Optimates ejus de successione prolis cum eo attentiiis tractare. Audiens
B autem \ Balduinum , Flandrige Comitem , quandam habere filiam regali ex
génère descendenteni , nomine Mathildeni , eorpore valdè elegantem , ani-
moque liberalem ; banc suorum consultu missîs legatis, à pâtre petiit uxo-
rem. Ex cujus * proposito animi Halduinus Satrapa admodùm gavisus, non * ^'- ejus
modo petitam dari decrevit , verùm etiam cum muneribus innumeris eam
ad usque Oucense * castrum adduxit. Ubi Dux militum stipatus catervis ad- ' -^"gensc
venit , illamque sibi jure conjugali despondit ; et cum niaximo tripudio ac
honore Rotomagi niœnibus intulit. Genuit autem ex ea procedenti tem-
pore filios quatuor : Robertum («), qui post eum Ducatum Normanniae
aliquandiù tenuit ; et Willelmum, qui regno Anglige tredecim armis praefuit,
et Richardum, qui juvenis decessit ; et Henricum, qui fratribus, tam Régi
quàm Duci, successit ; et filias quatuor. De qiiibus omnibus, tam viris quàm
C feniinis, L-iber subsequens, qui de gestis nobilissimi Régis Henrici inscribetur,
pro modnlo nostro, Deo juvante, pertractabit.
[h) In diebus illis niaxima pacis tranquillitas fovebat habitantes in Nor- '^"P- '^^•
mannia . . . Unusquisque Optimatum certabat in prsedio suo Ecclesias fabri-
care et . . . Monasteria . . . Primum ponam Willelmum Ducem patrc;n pa-
triae , qui Monasterium S. Vigoris Ceracii à Duce Roberto (c) pâtre suo,
antequam Hierusalem pergeret , incœptum cœpit et propagavit : usquequo
ipse Monasterium S. Stephani et uxor ejus Mathildis Monasterium S. Trini-
tatis œdificaverunt Cadomi. Willelmus verô filius Osberni, propinquus Du-
cis Willelmi , vir potens et virtute tam animi quàm corporis laudabilis ,
duo Monasteria in îionorem beatfe Dei genitricis Mariae , unum apud Liram
in quo /\delinam tiliam Rogerii de Toënio uxorem suam postmodum sepeli-
D vit , alterum apùd Cormelias in quo ipse mortuus conditus est , fecit. Ro-
gerius etiam de Bellomonte filius Humfridi de Vetulis in fimdo suo Pra-
tellis duo Cœnobia aedificavit, unum Monachorum , alterum Sanctimonia-
lium. Rogerius de Monte-Gumerii pater Roberti de Belesmo ... in hono-
rem S. Martini Ecclesias duas, unam in Sagiensis urbis suburbio, alteram in
vico suo Troardo nobiliter construens, grèges Monachorum ibidem Deo mi-
litaturos posuit : tertiam etiam fecit apud Almanachias ad opus Sanctimonia-
lium. Lescelina vero Comitissa Aucensis, adjuta à filiis suis Roberto Comité
Auci et Hugone Episcopo Luxoviensi , Cœnobium Monachorum S. Pétri
super Divam et Monasterium Sanctimonialium ante urbem laixoviensem
virili animo construxit. P'ilius verô illius praedictus Comes Aucensis Monas-
terium S. Michaëlis Ulteris-portîis aedificavit. At Rogerius de Mortuo-mari
E filius (d) primi Willelmi de Warenna, Monasterium S. Victoris in proprio
solo fundavit. Richardus verô Comes Ebroicensis in eadem urbe Monaste-
rium S. Salvatoris ad opus Sanctimonialium fabricavit. Idem Vicecomes apud
Rotomagum in monte urbi imminenti Cœnobium summae Trinitati ex
sumptu proprio consummans , Monachos ibidem Deo servituros constituit.
(a) Quse sequuntur in bo«: Capite , ajdita vi- bilit Abbas Herluinus Monasterium Beccente in hono-
dentur Scripto C.alciili. rem S. Mariœ cœpit œdificarc, de quo in supcrinrili-
(i) Hoc Caput cum sequcnti 23 decst in Ms. bro pauca perstrinximus. Vita; autem B. Herluini à
Uticcnsi. Utruinque igitur intcrcalationem sapit. Gisleberto Crispino posteà Abbate scriptie nien-
(c) Sic in Capitis fine, <(uera de vetcribus tio, (juae ibidem fit superiorem \otam confirmât.
Monasteriis >'orm. omisimus, legilur : Robertus (d) In editiono Cbcsnianara prœccdente ,
antequam Hierusalem pergeret, Monasterium S. yi- filiu.f Walteri de S. Martino, frater primi f^illelini
goris Ceratii œdificare cœpit. Eodem tempore venera- de U^arenna.
Fiij
46 EX WlLLELMl GEMET. HISTORIA.
Monasterium Gresteni Robertus Cornes Moritolii fecit : Hugo verô posteà A
Coines Cestrensis, Abbatiam S. Severi: at Ecolesiam S. Trinitatis Exaquei
Eudo cum CapeHo fecit: Balduinus etiam de Revers aliam apud Montisbur-
guiii : Nigcllus Vicecomes Constantiniensis Cœnobium S. Salvatoris. Mo-
nasterium vero S. Mariae Lonleii Willelmus Talavatius I, qui excise neniore
in monte quodam castrum nomine Danfrontem construxerat , à fundainentis
îedificavit. Ecclesiam S. Stephani Fontaneti Rodulfus Taisson et Erneisus
frater ejus construxerunt: Monasterium autem S. Pétri Castellionis Rodulfus
de Toënio.
Cap. 23. In ilio tempore Rqbertus de Grentemaisnil cum fratre smo Hugone dispo-
sait Abbatiam Monachorum construere. Hic vero in infantia litterarum
scientiam perceperat ; sed posteà literis aliquantiim intermissis , quinque
annis armiger Ducis fuerat : à quo postmodum militari ense accinctus in- B
gentia dona receperat. Sed non multo post instinctu Dei omnia sprevit , Cœno-
biumque (a) facere Monachusque fieri firmiter decrevit. Quod audiens
Willelmus Geroii filius valdè laetatus est , ac ad Robertum et Hugonem acce-
dens, sic loquutus est : « Audio vos , 6 charissimi mei nepotes , etc . . . .
» Apud Uticum, S. Ebrulfi Cœnobium restauremus ... Et ne aliquando ali-
» quo modo infestare possimus , prtefatum Cœnobium totius Normanniae
» Duci ad tutandum contra (h) nos et posteros nostros omnesque mortales
» nltrô commendemus »... Domnus, Theodoricus Gemmeticensis Mona-
chus electus est ; eique Uticensis Abbatiœ cura commissa est. Anno igitur
An. 1030. Dominicae Incarnationis ML , Indictione IV , Leone Papa in sede Aposto-
lica résidente , necnon Henrico II Christianissimo Augusto , Cononis Saxo-
num Ducis Hlio , imperante ; Monasterium S. Ebrulfi à sfepè dictis Opti- C
matibus Willelmo Geroiano et nepotibus suis Roberto et Hugone de Gren-
temaisnilio apud Uticum restauratum est. Ibi venerabilis Theodoricus magnae
religionis Monachus , Non. Octobris die Dominico , à domino Hugone Luxo-
vii Pontifîce ante altare S. Pétri solemniter consecratus est. Seqnenti quo-
que anno nobilis Robertus Cœnobii fundator , ibidem Monachus factus
est.... Non multo post Geroianus Willelmus pro quibusdam rationalibus
causis in Apuliam missus est ; ibique dum redire cœperat , apud Caietam
Nonis Februarii defunctus est. Willelmus de Monasteriolo filius ejus , in
Apulia magnae sublimitatis eques erat, Graecos et Longobardos armis pre-
mebat, et Vicario S. Pétri Apostoli subdebat.
Cap. 24. Eo tempore Malgerius Archiprcxsul Rotomagensis desipere cœpit , et in-
sipientiâ ductus Archiprœsulatum Duci reddidit. Dux autem Malgerium in D
* Gernsey. insula , qusB dicitur Gernervia * , retrusit ; et Synodi decreto Metropoli-
tanam sedem Maurilio Fiscannensi Monacho , multis virtutibus excellenti ,
tradidit. Tunr ctiani Norinannos discordia turbavit , eosque vicinorum , qui
bella paci praeponebant , cruores effundere compulit. Enimvero , ex quo
Normanni arva Neustriae cœperunt incolere , mos fuit Francis semper eis
invidere. Concitabant ergo Reges adversùs illos insuigere ; asserentes terras ,
quas possident , suis majoribus violenter eos surripuisse. Quibus Rex Hen-
ricus vchemeuter irritatus , ambagibus , imo malignissimis aemulorum sug-
gestionibus, ob Ducis imperium (c) , duobus hostium agminibus Norman-
niain est aggressus. Unum quidem electa; nobilitatis virorum fortium , ad Cal-
*^/. Calti- civum * subvertendum territorium , direxit ; cui fratrem suum nomine
""^ Odonem prœfecit. Alteri vero cum Goiffredo Martello , ad demoliendum E
An. 1054. Comitatum Ebroicensem , ipse praefuit. Dux ergo ut se, suosque taliter op-
♦^/. coin- primi * vidit , magno et nobili tactus dolore , milites protinùs elegit , quos
P"°" ad comprimendos Calceii subversores celerrimè direxit. Ipse autem cum
suorum nonnullis circa Regem se contulit ; quatenus pœnas lueret , si quem
satellitum à Régis latere abstrahere aliquatenus valeret. Venientes verô
Normanni ad Francos , repererunt eos apud Mortuum-mare in incendiis et
Ut) Jpud Nucerelum, ut dicitur infrà. ffillelmiis Ebroic. atqiie GùlebeiCus Abbcu Castel-
(b) Non eiiim. ut idem suj)rà intulrrat , debe- Uonis.
mur illLt [Munac/iLf] doininari , sed famulari... (c) Apud Cliesnium Toni. IV Script. Fr. pag.
Inde chiro^rapkum suœ auctnritatii [0«x] in Sal- 149, iinproperium. Sic et apud Robertum de
tn-Leonis sanxil... Subscripserunt Matgercux Archiep. Monte.
Rotom. l'rtesules Hugo Luxov. et Odo Baiocensit ; «
tratum
• M. bac
EX WILLELMI GEMET. HISTORIA. 47
A ninliernm liidibriis occiipatos. Gum quihus ilico * mane comniissuni belliim, ' m. iiio
in continua csede occumbentium ad usque nonam ab utrisque est protractnm *. ' ^'- P">»-
Novissime autem Francigenae (a) victi tugerunt ; et Norinanni eventuni Diici
mox per nuncios intimaverunt. At ille nlniia laetus super hac re , Henricum
Regem volens effugare , terruit eum liujusmodi * legatione. Nuncius Ducis
regalibus castris appropiavit ; et in qnodam proximo monte noctu stans ,
fortiter elamare cœpit. Cùnique regii vigiles sciscitarentur , quis esset , vel
quare tali hora sic vociferaretur, respondisse fertur : « Rodulfus de Toënia
» noiniuatus sum , vobisque defero lugubre nunciuni. Ad Mortuum-niare
» currus vestros cuni carris ducite , et indè cadavera charorum vestroruni re-
» portate *. Franci quippc Normannorum niilitiam experiri super nos vene- • m. a^^ot-
» runt ; eamque multô majorem quàm voluissent , invenerunt. Odo signi- '*'*'
B » fer (b) eoruni turpiter fugatus est, et Wido * Pontivi Conies eaptus est. ' M.Gmdo
» Reliqui oniiies aut capti , aut perempti sunt, aut obnixè fugientes vix * * Al. decu
» evaserunt. Hoc ex parte l^ucis Normannorum confestim renunciate Régi
» Francorum ». Rex igitur ut infortunium suorum agnovit, à Normannica
infestatione concito gradu , quantociùs valuit , mœstus de interitu Gallorum
rétro pedem retraxit. Hsec pugna anno Dominicae Incarnationis MLIV
facta est,
(c) Posteà Dux contra Tegulense castrum , quod Rex illi dudùm abstu- ^'^P- 23-
lerat , aliud oppidum non deterius , quod Rretolium usque bodie vocatur ,
instaurât ; et Willelmo Osberni filio ad custodiendum contra cunctos sibi
adversantes commendat. Hic legitimus' et liberalis vir Adelizani Rogerii
Toënitjie filiam in conjugio babuit ; ex qua duos filios, Willelnium et Roge-
C riimi Contuniacem, procreavit ; et unam filiam , quae posteà Rodulpbo Co-
miti génère Britoni nnpsit, atque cum eodeni in diebus Urbani Papfie Hie-
rusalem perrexit. Praefàtus héros duo Cœnobia Monachorum S. Mariae cœli
Reginae condidit. Unum apud Tjram, ubi Adelizam conjugem suam sepelivit :
et alterum apud Cormelias, ubi ipse quiescit, et Rodulfus filius ejus à pue-
ritia Monachus Deo diu militavit. Ipse quoque cum Willelmo Duce Anglos
maxime peidomuit ; et Comitatum Herfordiae cum magna parte regni , sensu
et viribus obtinuit. Denique anno ab Incarnatione Domini MLXX (d) cum
Philippo Rege Francorum Flandriam perrexit , volens Balduino Mathildis
Reginse nepoti subvenire. Robertus autem Frisio cum exercitu Henrici Im-
peratoris sociato cuneis suis, X Kal. Martii , Dominico Septuagesimoe, im- "^"^ *072.
peratos nianè prseorcupavit ; et Philippo cum Francis fugiente , Balduinum
D nepotem suum, et Willelmum Comitem telis suorum occidit. Posteà Flan-
driam Dticatum diu teiuiit, moriensque filiis suis , Roberto Hierosolymitano
et Philippo dereliquit. Nunc ad ordinem historise redcamus.
Willelnuis Dux , dum à quibusdam religiosis siepiùs redargueretur , eô "^^^ ^®'
quôd cognatam suam sibi in matrimonio copulassef ; missis Legatis , Ro-
manum Papam super hac re consuluit. v\t ille sagaciter considerans, quod
si divortium (ieri juberet, forte inter Flandienses et Normannos grave bel-
lum exurgeret ; maritum et conjugem à reatu absolvit ; eisque pœnitentiam
injunxit. Mandavit enim ut ab eis duo (Jœnobia conderentur, in quibus pro
ipsis ab utroque sexu Deo sedulô pr'eces ofl'errentur. Quod illi gratanter
opère compleverunt. Nam apud Cadomum una constructa est Abbatia in
honore S. Trinitatis, altéra vero in honore S. Stephani Protomart} ris. Cœ-
F nobio S. Trinitatis... Mathildis Abijatissa ferè XLVIII annis prajfuit. Ibi
Mathildis Regina MLXXXI Dominicîe Incarnationis anno , III Non.
Novembris sepulta est : ibi quoque Cecilia virgo filia ejus Deo consecrata est,
et in servitio Dei diu commorata est. Porrô in Cœnobio S. Stephani. . .
primus Abbas , Lanfrancus Beccensis Monachus exstitit. Hic verô génère
fuit Langobardus, moribus mitis et religiosus, et tam secularis quàm spiri- •
tualis scientiae peritissimus : qui po.st aliquot annos , annitente Alexandro ^
{a) In Ms. Cod. Utic. Franci victi tcrj^a dcde- [b] Ajuid Kobcrtura de Monte , Odo f rater
runt Nurmannif, cum Signifem, eorum Oddnne, fra- Re^Lt.
trc lidclicet l{egis : in (juo nimirùm certamine, pe- (c) Capila i25 et 26 non babct Codex Ms. S.
re/nptie nol/itilatit Francorum part ina.tima cimcidit ; Ebrulfi Utic.
reliquani -verô per vicos lYormannico.t oppre.tfit capti- (d) Corrig. MLXXlf , qiio anno Septuapo-
vitax. Normanni eventum certaminis Duci Willelmo siina incidebat in X Kal. Marlii, seu in diein tO
mox, etc. Febr.
48 EX WILLELMl GEMET. HISTORIA.
Papa , Gintuariorum Archiepiscopatiiin suscepit ; et post multuni temporis , A
An. 1089. anno ab Incarnatione Domini MC , VI Kal. Junii obiit. Post ipsum Willel-
mus Monachus , Radbodi Sigiensis Episcopi filius , Cadomensis Ecclesiae
regimen teniiit ; qui et ipse post Johannem Métropolitain Rothomagensem
Archiepiscopatum siiseepit. Deinde (jislebertiis Constantinensis callidus Ca-
donii Rector factus est : cujus tempore Willelmus Dux Normaniiorum et
Rex Anglorum , MLXXXVII , Rotomagi , V Idus Septembris mortuus
est , et in Ecclesia S. Stephani honorificè Cadomi sepultus est . . . Theode-
ricus postquain Cœnobiuin S. Ebrulfi ferè VIII annis rexit , pro quibusdam
tumultibus sibi excitatis à domno Rodberto de GrentemaisniHo qui tune
Prior erat , Maurilio Archiepiscopo et Hugoni Episcopo curam animarum
reddidit. Absolutus itaque ab eis , ut potè filius pacis , ire Hierusaleni de-
crevit : qui duni in Cyprum insulani cum quodam venerabilis vitae peregrino B
Episcopo ad quandam Ecclésiam S. Nicolai venisset, huini prostratus coram
altari diutiùs oravit , ibique in oratione Kal. Augusti beatum Deo reddidit
spiritum. Insulani verô , comperta sanctitate talis peregrini , corpus ejus in
Ecclesia sepelierunt. Cujus meritis in aegrotis multa sanitatum miracula divi-
nitùs ostensa sunt.
Cap. 27. Magnificus Dux Willelmus , Francorum catervis competenter devictis ,
memor opprobrii à Goifïredo Comité sibi illati , ad urbem Cenomannicam
per aliquot annos arma convertit. Quis igitur explicare poterit , quot mili-
tum incursibus, quot legionum expeditionibus illam afflixerit .>* Ad postremum
victi Cenomanni , jam castellis per cunctum Comitatum subactis , dextras
Duci dederunt, fidem pangentes illi artissimis sacramentis. In quorum nie-
dio ad domandam eorum insolentiam, duo municipia in iMonte-Barbato (a), G
seu Barbello, stabilivit, suisque militibus custodienda commisit. Meduanum
vero castellum cujusdam opulenti Militis , nomine Goiffredi , adhuc restite-
rat ; quod Dux exercitibus applicitis aiiquandiu oppugnans cepit, igneque
injecto per duos pueros, qui clam ad ludendum cum oppidanis infantibus
intraverant, combussit. Quod iterum restauravit, et custodibiis suis mancipavit.
Cap. 28. Rex autem Henricus injuriam sibi à Duce illatam toto annisu cupiens ul-
cisci , sumpto (joiffredo Comité Andegavensi , copiosissimo cum exercitu
iterata expeditione Normanniam aggreditur. Qui Comitatum pertransiens
Oximensem , et penetrans Baiocacensem , tandem reflexo calle redeundi,
vadum Divse appetiit. Quod Rege transeunte, média exercitûs pars substitit,
mari eructuante , ob redundationem fluminis non valens transmeare {h). D
Cum quibus Dux acriter superveniens , sub Régis oculis ilico congressus ,
tanta illos caede prostravit, ut quos gladius non extinxit, hos per ISorman-
nica compita dispergeret violentia dirye captivitatis. Videns autem Rex suo-
' M.fmam l'um interituiii, quantociiis* valuit à Normannis recessit, et ad eos ultra ve-
citiùs nire non apposuit. Amicitiam qtioque Diicis , considerata ejus probitate, re-
quisivit ; et Tegulense castrum, quod dudùm abstulerat, illi tradidit. Saepe-
dictus Rex valdè fuit militaris , magnaeque fortitudinis et pietatis : Mathil-
dem (c) Juliusclodii Régis Rugorum filiam in mattimonio habuit , ex {d)
qua duos filios, Philippum et Hugonem, unamque filiam genuit. Qui postquam
Regnum Galliae ferè XXV (e) annis rexit, causa corporeae salutis à Joanne
Medicorum peritissimo potioneni accepit : sed veneno nimiam sitim infe-
rente, jussum Archiatri sprevit; et à Cubiculario potum accipiens , dum E
Medicus abesset, ante purgationem bibit. Unde nimis infirmatus , eodem
die post perceptionem sacrae Eucliaristiae obiit, Philippum vero filium suum
(/) in régi mine Francorum heredem constituit , et tutelse Balduini Flan-
drensis Satrapae commendavit.
(a) Malè in Edit. in Ponte-barbatn. Vermandorum Comitù, per quant ubtinuit Cumitatus
(i) Apud Chesn. Tom. IV Script. Fr. pag. duos V ermandànsein et Vadensem; de qua genuit
0 Vois, transir e. Cum quibus Dux alacriter. Radulfum, qui ei successit in regnum. Anno ab Incarn.
(c) Alii /Vnnam vocant filiam Jerolai Ducis Dom. MLIX prœfalus Rex Henricus scnio se gravari
Russorum. Anna fuit secunda uxor Henrici Re- conspiciens, etc. ut in Cbronici Veteris Excer|)to.
gis ; Mathildis verô prima. (e) Uectiùs apud Cliesnium ibidem , ferè XXX.
(d) Apud Chesn. Tom. IV. pag. 150, ex qua (/") Ibid. Sub tutela Balduini Flandrensis Coinitis
filios très, Philippum, Robertum atque Hugonem, constituit; qui eum nobiliter et fideliter cducavit , et
Emniamquc (Icge unamque] filiam genuit. Hugo au- Regnum ejus strenuè rexit ac défendit.
tem factus juvenis, uxorem duxit filiam Herberti '
driae
I
I
EX WILLELMI GEMET. IllSTOUlxV. 49
A Tune quibusdam maledicis vicinos coniparestjue suos accusaiitibiis ex in- Cap- 29.
vidia , Dux Willelnuis exasperatus ingenti f'uria Barones suos , scilicèt Ro-
dulfuin de Toënia , Hugonein de Grenteinaisnilio , et Ernaldiini Willelmi
Geroiani filium , ejecit de Normannia. Abbatem quoque Rodbertuni , qui
jani tribus annis Cœnobium S. Ebrulfi rexerat , quia de audaci Geroicoruin
prosapia prodierat , sine reatu et judicio Syuodi de Normannia expulit ; et
quendani Monachum noniine Osbernuni ei subrogavit. Rodbertus Roniatn
petiit , et Nicolao Papte causam suani intimavit. Sed quoniam praedictus Prae-
sul paulô post defunctus est, nil rectitudinis per eura consecutus est. Denique
venerabilis Rodbertus cum xj Monachis Alexandrum Papam adiit , et ejus
jussu Rodbertuni Calabriœ Dueein compatriotam suum expetiit. A quo hono-
rificè susceptiis est , eique locus ad construendam Abbatiam ia urbe Brixa
B nomine datus est. Britones, ut fertur , antiquitiis jussu Romanoruni , qui ,
tune per totui» orbeni imperabant , de finibus suis egressi sunt. Deinde ,
Romanis jubentibus , supra littus Calabrici maris Brixam urbem eondide-
ruiit ; sed eam post plures annos diversi bellorum tumultus destruxerunt.
Singulis enim annis Agareni navigio in Italiam veniebant ; et Grœeis ac
Langobardis , qui terram incolebant , ignaviâ torpentibus , crudelitatem suam
nimis exercebant. Nam urbes et oppida concremabant , Ecclesias destrue-
bant , virosque cum mulieribus eaptivabant. Hoc per niulta s;ecula fré-
quenter fecerunt.
Deinde temporibus Henrici Imperatoris filii Cononis , et Roberti Nor- cap. 30.
niannorum Duc^ , Osmuudus Drengotus , audax Miles , Apuliam adiit cum
G quibusdam aliis Norniannis. Nam Willelmum cognomento Repostellum ,
Militem clarissimum , in venatione in praesentia Roberti Ducis occiderat ;
metuensque aniuiositatem Ducis , et insignis Equitis nobilium parentum ras ,
«n Apuliam secessit ; et propter magnam probitatem ejus à Beneventanis ho-
norificè detentus est. Deinde praefati Drengoti exemplo agiles Normannorum
seu Britonum tyrones incitati , Italiam diversis temporibus expetierunt ; et
primo juvare Langobardos contra Saracenos sive Graecos viriliter cœperunt ,
Barbaros bello saepiùs protriverunt. Unde cunctis eorum vires expertis for-
midabiles facti sunt. Langobardi vero adopta securitate , cœperunt Norman-
nos despicere, eisque débita stipendia subtrabere. At illi, ut lioc animadver-
terunt , quendam ex suis super se Principem constituerunt, et contra Lan-
gobardos arma verterunt. Deinde munitiones ceperunt . et incolas terrae sibi
D fbrtiter subegerunt. Primus Apuliensibus Normannis , dum adlmc ut advenae
Waimalchi Ducis Salernii stipendiarii erant , praef'uit Turstinus cognomento
Scitellus , vir in multis probitatibus admodum expertus , . . Defuncto Turs-
tino , Normanni Principes sibi Ranulfum et Richardum elegerunt ; quibus
ductoribus mortem Turstini ulciscentes, contra Langobardos asperè rebella-
verunt. Post aliquod tempus Constantiniensis Drogo , lilius Tancredi de Alta-
villa , Princeps Normannorum in Apulia factus est, etc. (a).
Edwardus Anglorum Rex successione prolis carens , olim miserat Willel- Cap. 31.
mo Duci Rodbertum Cantuariorum Archiprœsulem , ex regno à Deo sibi at-
tributo illum statuons heredem. Deinde Heraldum cunctorum suae domina-
tionis Comitem divitiis et honore ac potentia maximum Duci destinavit, ut
ei de corona sua fidelitatem faceret , ac Christiano more sacramentis firmaret.
E Qui dum ob hoc ncgotium venire contenderet , velifiiato freto ponti Pon-
tivuni appulit , ui)i in manus Widonis Abbatis-vilhe Comitis incidit ; quoin
idem Comes captum cum suis confestim in custodia tiusit. Dux autem ut
hoc compcrit , niissis legatis violenter ilhnn extorsit : quem aliquandiu se-
cura demorari fecit , et in expeditione contra Britones adduxit. Deinde
Dux , postquam Heraldus fidelitatem sibi de regno pluribus sacramentis fir-
mavit; , Adelizam filiam suam cum medietate regni Anglici se daturum eideni
spopondit. Postremo ipsum cum multis muneribus Régi remisit, et pulchrum
[a] Drogoni , ut ibidem iiarratiir , truciJato vcrat. liobcrtus autcm finlres suos . qui onmex Duces
à Wazone .Neapolitano Coinitc , surccssit Uin- vel Comités fuetunt, virtute et sensu ac sabliinitale
fridus f rater ejus , qui totain Apuliam Normannis Iraiiscciidit. Nam totam Apuliam , Calabriam ac Si-
subegit. Is moriens Abailarduin filiuin suum eura ciliam sibi subjugavit, etc. Quas omiiia non à
Ducatu Apuliae comraendavit fralri suo Ko- Willelmo Gemetic. sed à Conlinualore ejus
bcrto, qucm pro versuliis U'àcltardum cognomina- scripta esse eredimus.
Tome XI. - G
num.
50 EX WILLELMI GEMET. HISTORÏA.
adolescentem Vulnotiiin fratrem ejus obsidem retinuit. Deaique Edvvardus A
An. 1066. Rex , œnipleto feliois vitae termine , sub anno MLXV Doininicœ Incarna-
tionis niigravit è seculo : oiijus regnuin Ileraldus continua invasit , ex fideli-
tate pejeratus quam juraverat Diici. Ad quem Dux protiiius legatos direxit ,
hortans ut ab hac insania resipisceret, et fîdem quani juraniento spopon-
derat , condigna subjectione servaiet. At ille non solùm hoc audire con-
tempsit , verùm omnem Angloruin genteni ab illo infideliter avertit ... In
diebus illis in parte circii comètes appaniit , qute tribus radiis longiiis pro-
tensis maximam partem austri per spatium qnindecim noctiuni illustravit ; et
mutationem , utplurimi asseruerunt alicujus regni designavit.
Cap. 32. Porrô Dux Tosticum * Comitem in Angliam misit ; sed militia Heraldi
M. Tusti- mare servans, eum arinis abegit. At ille non valens salubriter Angliam introire,
neque Normanniam , quia ventus obstabat , redire ; Heraldum Herfagam B
Northwegae Regem adiit, ipsumque supplex ut se juvaret rogitavit. Ipse
verô precanti Tostico libenter adquievit. Eodem anno doninus Osbernus
Abbas , postquàm Cœnobio S. Ebrnlfi quin(]ue annis et duobus mensibus
praefuit , vir bonus , VI Kal. Junii obiit : cui sagax Mainnerius ( a ) ejiisdem
Cœnobii Monachus successit . . . Qui postquàm XXII annis Monasterium
rexit tempore Roberti ignavi Ducis et Gisleberti Maminoti Luxoviensis
Episcopi , II Non. Martii obiit. Uticensis vero Abbati;e regimen elegan-
tissimo Serloni , peritiâ Scripturarum et eloquentiâ poUenti , reliquit ; qui
post duos annos et très menses Praesulatum Sagiorum Dei gratià suscepit.
Cap. 33. Tempore quo Willelmus Dux disponebat Angliam adiré , et armis eam
sibi vindicare , audax Chunanus Cornes Rritanniae nisus est eum , missà le-
gatione hujusmodi , terrera: « Audio te, inquit , nuncvelle trans mare pro- G
An. 1065. » fîcisci , et Anglise tibi regnum nancisci. Inde multùm gaudeo ; sed ut mihi
» Normanniam reddas, obsecro. Robertus autem Dux Normannorum , quem
» tu fingis esse patrem tuum , iturus in Hierusalem , Alanno patri meo
» consobrino scilicet sue commendavit omnem suam hereditatem. Tu au-
• Wimonstier y^ ^g^ , cum complicibus tuis , Alannum patrem meum apud Winmusterium *
» in Normannia veneno peremisti ; et terram ejus , quam ego , quia puer
1) eram, possiilere nequibam , invasisti ; et contra fas, cùm sis nothus, hucus-
» que tenuisti. Nunc igitur aut mihi debitam redde Normanniam , aut ego
» tibi totis viribus bellum inferam ». His auditis , Willelmus Dux aliquan-
tuliim territus est. Sed mox eum Deus , frustratis inimici minis, eripere
dignatus est. Unus enim ex Proceribus Britonum , qui utrique Comiti jura-
verat fidelitatem , et hujusmodi legationem inter eos ferebat , lituuni Chu- D
• Conani (jingi * et habenas atque chirotecas intrinsecùs livit veneno. Erat quippe
Cubicularius Chuningi. Tune idem Cornes Britonum in Andegavensi Comi-
tatu Castellum-Guntherii obséderai ; et oppidanis militibus sese illi dedenti-
bus , suos intromittebat. Intereà Chuningus chirotecas suas incautè induit ;
tactisque habenis, manum ad os levavit. Cujus tactu veneno infectus est ; et
paulô post , omnibus suis lugentibus , defunctus est. Hic multùm sagax fuit
et probu^ , ac amator justitiae. Qui si diu vixisset, niulta bona , ut fertur ,
fecisset ; ac ad regendum honorem utilis fuisset. Proditor autem conscius sui
reatùs , mox de expeditione autugit , et mortem Chuningi Willelmo Duci
mandavit.
Cap. 34. Willelmus ( h ) igitur securus effectus , in Anglos omnem vim furoris con-
vertit, Considerans autem Heraldum quotidie viribus roborari , classem ad
(a) Hîec Scripto Calculi addita fuisse inerito Belknape, Beaucliamp, BanJf ., Droylcby, Burnel,
censct Rivetus. Belot, Beafait, Bnudewine, Burdnn , Berlcvfley,
(6) Cognomina 'Vobiliuin qui Guill. Norm. Barte, Bus.ievile^ Blunt, Beai\pel, Bret , Barret,
Ducem in Angliam sequuti sunt, apud Cljesnium Barnevale, Barry , Bodyt, Bertevile, Bertille, Be-
Tom. Script. Norin. pag. 1023, ex Tabula Mo- leiv, Bufchell, Beleners, Buffard, Bi>teler, Boti'ile,
oasterii de Bello, vulgo Battait Abhay , in Anglia : Brasard, Belheline, Braunche, Bolexur, Blundel,
Aumerle^ Audeley^ Angilliam, Aigentnun^ Arun- Burdet, Bigot, Beaupount, Bouts, Betcfrouii, liar-
dell, Avenant , Abet, Aivger.f^ A/igcnoun, Archer, champc ; Camo.f, C/ianvitle, Chawent, Chancy,
Asperville, Amonerdvile, Arey, Akeny, Atbcny, Coudcrar^ Colvite^ Chamberlaine, Cliainhernoune ,
Asperemound; Bertrain, Buttecnurt , Bra;/iii.f, By- Cribct, Corbine, Corbet, Cimierx, Cliaundon, Cnu-
seg, Bardutf, Basset. Bo/tun, Oaytife, Bi>ndei>ile, cy , Cliaworlke , Ctareniaus , Ctarelt , Caniiiine,
Barhason, Becr, Bures, Bonytayne, Barbayon, Chaunduyt, Clarvays, Chatitilowe, Colet, Crcssy,
Berners, Braybnf, Brand. Bonvite, Burg/t, Buss/iy, Courtenay^ Coiistal)le, Chancer. Cholmetay , Corle-
Blundell, Breton, Beta'yse, Boivser, Bayons , But- vile , Cliampeney ^ Caretc, C/iaiv/iuf, Clarvaite,
mère, Brnune , Beke , Bowtets , Banestre , Betomy. CItampaine , Carbonett , Charles^ Chareberge ,
EX WILLELMI GEMET. IIISTOllIA.
51
A tria millia naviuin festinanter et bene construi jussit ; et in Pontivo apud S.
Walericum in anchoris congrue stare f'ecit. Ingenteni quoqne exercituni ex
Norniannis et Flandrensihus ac Fran«;is et Britonibus aggregavit ; atqne prœ-
paratani dassem tam valenlibus eqiiis qnàm robustissimis hoiiiinibus cun) lo-
ricis et galeis replevit. Omnibus itaque paratis , vento fiante secundo , velis
in sublime pansis, trans mare Penuesellum appulit, ubi statini firmissimo vallo'
castrum condidit , probisque militibus eommisit. Deinde festinus Hastingas
venit , ibique cite opère aliud firmavit. Heraldus autem , dum Nonnanni
intraverunt regnum quod ipse usurpaverat, contra Tosticum fratrem suum
bello occupatus erat : in quo confli(;tu pnedictuni fratrem suum peremit ,
ac Heralduni Regeni Northwegae qui Tosticum juvare venerat. Ha;e pugna
Nonis Octobris in die sabbati facta est, in cfua penè totus Northwigenarum
B exercitus ab Anglis caesus est. Inde Victor Heraldus Lundoniam rediit; sed
de fratricidio diu gaudere vel securus esse non potuit , quia legatus ei Nor-
niannos adesse niox nunciavit.
Ipse vero audiens acriores adversarios ex alia parte surrexisse , iterum Cap. 36
ad agonem viriliter praeparavit se. Erat enim multùm audax et probus, toto
corpore pulcherrimus , eloquentiâ lepidus , et aftabilis omnibus. Porro matre
sua aliisque amicis fidelibus bellum ei dissuadentibus, . . vehementer est in-
dignatus. . . Germanum * suum qui fideliter ei consiliabatur , convftiis irri-
tavit , niatrem<|ue suaiii quae nimis ipsum retinere secum satagebat , pede
procaciter percussit. Deinde per sex dies innumeram niultitudinem Anglorum
contraxit ; Duccm incautum accelerans prœoccupare, tota nocte equitans in
campo l)elli apparuit inane.
C Dux vero nocturnos praecavens excursus hostis , inchoantibus tenebris ad Cap. aB
gratissimam usque lucem exercitum jussit esse in armis. Facto autem diluculo
sabbati , legiones militum in tribus ordini[)us disposuit , et horrendo hosti in-
trepidus obviam processit. Cum quo sub hoi-a diei tertia bellum eommisit,
et in caedibus ab utraque parte niorientiuni usque ad noctem protraxit. He-
raldus etiam ipse in primo militum progressu vulneribus lethaliter confbssus
occubuit. Angli vero postquàm tota die fortiter in conflictu perstiterunt,
Regemque suum morte oppressum compereriuil, jam de salute sua diftidere
cœperunt ; et nocte imminente , versa facie , subsidium fugae appetierunt.
Itaque Nornianni , dum Anglos fugere viderunt , tota nocte Dominica eos
ad detrimentum sui obnixè persecuti sunt. Nam crescentes lierbae antiquum
aggerem tegebant ; ubi summopere currentes !Vormanni, cum equis et ar-
D mis ruebant ; ac sese , dum unus repente super alterum cadebat , vicissiin
extinguebant. 'Ibi nimirùm , ut ferunt , fermé XV millia perierunt. Sic
VVorth
Chawnes , Cbawmont. C/ie/ne, Cursen, Conell,
C/ifi)ler.t, Clieynex ^ Cateray ^ Clierecourt , Chaun-
vile, Clereney , Curfy^ Cfyfford; Deaui'ile, Der-
cy, Dine, Dlfpencer. Daniel, Denyxe, Druell,
Devaus, Daver.f, Doningsels , Darell , Delabere,
De Ui Pide, De la Lind, De la Hill, De la Jf^ate,
De la Watclie, Dakeny , Dauntre , De.iu) e , Da-
veros, De la Vere, De I.iele , De la Warde, De la
Plancli. Danwiay, De Heivsv , Disard , Durant ,
Divry ; Estrarige, E.ilutaville , Escriob , Engayne,
Evcrt, Esturney ; Fotvile, Filz fFater, Fitz Atar-
niaduk , Fihert, Fitz Roger, Fitz Robert, Fane-
court, Fitz l'Iiilip. Fitz William, Htz Paine, Fitz
Mjne, Fitz Raulfe, Fitz Broivne, Foice, Frevile,
Faconbrige, Fruxel, Filioll, Fitz Thomas, Fitz Mo-
rice, Fitz Huglie, Fitz Waircn, Faunvile, Formay,
Formiband, Frison, Finer, Fitz Urcy, Furnivall,
Fitz Herbert , Fitz John ; Gargrave , Grauii.mn,
Gracy, Glaunvile, Gover, Gascnyne, Gray, Golo-
fer , Grauns , Gurly , Gardon , Carnages ,
Gaunt ; fiantard, Hastings, Haulay, Husie, Herne,
Hamelyn, Uarewell, llardel, Hccket, llamound,
Uarcaird; Jarden , Jay , Jaiifile , Jaxparvile;
Karre, Karron, Kyriell ; Lextrange, Levony , La-
tomere, Loveday, Logenton, Level, Lcscrope , Le-
mare, I.ittevile, Lucy, Litlay, or Licle, /.ongspc.f,
Lonsc/iampe, La.ttels, Lindicy, Loterel, Longvaile,
Le Waivse, Loy, Lave, Le Dcxpenser ; Marmilnn,
Morilray, Morvile, Manley , Malebranche , Male-
maine, Mufc/iampc , Musgrai/e , Mesni-le-filliers ,
Mortmaine, Muse, Marteiiie , Mountbocher , Male-
vile, kfountney , Mulelierbe, Musgros , Miisard,
Mautravers , Merke , Murres , Montagu , Monta-
ient, Mandate, Manie. Malory, Merny, Muffet,
Menpincoy, Mainard, Morell, Morlcy, Mountmar-
tin yners, Mauley, Mainivaring, Mnntcll . Mayet,
Morton ; Nevile, Neumarche, Norton, Norbet,
Norece, Newborouglt, Neele, Normanvile ; Ole-
nel. Olibef, Olifaunt, Oysell, Olifurd. Oryoll ; Pi-
got, Pecy, Perecount, Persluile, Power, Paynel,
Pèche, PevereU, Pcrot, Picard, Puchey, Pimeray,
Pounsey, Punchardon, Pynchard, Placy, Patine,
' Pampilion, Poteretl, Pekeney , Pervinke, Peni-
cord; Quincy, Quintine ; Roxe , Ridlc , Rynel ,
Rous, Ruttel, Rond , Riclunimd, Rocheford , Rey-
mond ; Seuche, Seint Quinti'iC, Seinle Orner , Seint
Jmand, Seint Léger, Sovervile, Sanford, Somery,
Seint George, Seint Lés, Savine , Seint Cto, Seint
bibine, Seinte Barbe, Sandevile , Seint More,
Seint Scudemor ■ Totvs, Togct , Tali bots , Tuchet,
Truilot, Trasbut. Traj ncl , Takel, Talbot , Tanny,
Tibtote, TrusseU, Turbevile, Turvile. Torel, Tavers,
Torclj Tirell, Toteb, Taverner ; Valence, f'ancord,
Vavasour, l'ender, Ferder , f'erdon , Aubrie de
Verc , Fernoune , ferland , Ferla y , f'ernoLi ,
Ferny, l iltin, Umfratnvile, Vnket, Urnall, Wake,
Waledger, Warde, Wardcbus, Waren, If'atc, Pa-
teline, If'atevile, Woly , ffyvell. Alios Normaiiiio-
rum, qui in Anglia floruerunt , calalogos alibi
cxhibebimus.
Gij
.52 EX WILLELMI GEMET. HISTORIA.
oninipotens Dcus pridie Idus Octobris innumeros peccatores utriusqiie A
pbalangis puniit diversis niodis. Nam vesania saeviente Norniannoriini, in die
sabl)ati nuilctavit ninlta millia Anglonini. . . sequenti iiocte Anglos vindi-
cavit, et furentes Normannos in caecam voraginem prsecipitavit.
Cap. 37. Post haec fortis Dux Willelmus ab inimicoriun strage reversus , nocte mé-
dia ad campum belli est regressus. Mano verô Dominicae diei illucescente ,
spoliis hostiiim distractis et eorporibus charorum suoriim sepnltis, iter arri-
puit quod Lnndoniani tendit. Deinde ad urbem Warengefort gressum di-
vertit ; transmeatoque vado fluvii, legiones ibi castra metari jussit. Inde verè
profectiis , Lundoniam est aggressus ; iibi praecursores milites venientes , in
platea urbis plurimos invenerunt rebelles , resistere toto conamine decer-
tantes. Ciim quibus statim congressi, non minimum luctum intulerunt urbi
ob fîliorum ac civium suorum plurima fanera. Videntes demùm Lundonii se B
diutiùs contra stare non posse, datis obsidibus se suaque omnia nobilissimo
An. 1066. victori supposuere. Anno itaque ab Incarnatione Domini MLXVI Willel-
mus Normannorum Dux. . . nobile trophaeum ex Anglis confecit. Deinde
in die Natalis Domini ab omnibus tam Normannorum qnàm Anglorum Pro-
ceribus Rex est electus, et sacro oleo ab Episcopis regni delibuttis , atque
regali diademate coronatus. Locus vero ubi pugnatuni est, exinde Belluni us-
que hodie vocatur. Porro Willelmus Rex ibi Cœnobium in honore S. Tri-
nitatis coiistituit , et Monachos ac ordinem Majoris-Monasterii statuit.
Cap. 38. Dehinc vero paulô post in Normanniam regressus , Ecclesiam S. Mariae
in Gemmetico cum honore niagno dedicari jussit ; ubi. . . interfuit. Quam
dedicationem hi Episcopi cum spirituali jucunditate , MLXVII Dominicae
bicarnationis anno, Kal. Julii compleverunt, Maurilius scilicet Archiepisco- C
' HœcexMs. p^g Rotomagcnsis , * [Johannes Al)rincatensis , Goffredus Constantinien-
sis , Hugo Lexoviensis , nec non] et Balduinus Ebroicensis. Maurilius
Archipraesul mense illo vivens , V Idus Augusti. . . decessit : cui successif
Johannes Abrincatinae urbis Praesul , vir ingenuitate plurimvim conspicuus ,
sapientia spirituali féliciter imbutus , prudentia seculari summè praeditns ;
• ibid. Ri- secundum quippe nobilitatem generis , Comitis Rodulfi filins * . . . Richar-
trisVius "^ ^"^ I filins Willclmi Longse-spatse , ciim adhuc puer , mortuo pâtre , à
Rege Francorum quasi exul in Francia detineretur , mater ejus Sprota ne-
cessitate urgente , contubernio cujusdam pr?edivitis nomine Asperlengi ad-
haesit. Hic licet in rébus locuples , tamen molendina vallis Ruelii ad fir-
mam solitus erat tenere. Genuit itaque ex Sprota filium Rodulphum et filias
plures , quae posteà per Normanniam Nobilium matrimonio sunt copulatae. D
Cùm autem praedictus Richardus Ducatum INormanniae esset adeptus , ([uem
Rex Francorum sibi fraudulenter surripuerat, contigit quadam die ut homi-
nes ipsius in silvam Weuram nominatam irent venatum. Aff'uit forte inter
eos idem Rodulphus uterinus frater Ducis. Cùmque venando dévia qu;eque
et abdita sylvfe lustrarent, in quadam valle ursum immanissimum reperiunt.
Venatores igitur in fugam versi, praedictum juvenem solum relinquentes ,
occasionem suae probitatis manifestandae ei dederunt. Hic namque plus timens
opprobrium inertis fugae quàm ferocitatem bestiae , substitit ; et licet annis
tener , ingenita tamen magnanimitate fortis, furentem in se belluam prostra-
vit. Revertentes vero socii ipsius post fiigam , et eventum rei comperientes ,
pudibundi Duci Richardo probitatem juvenis retulerunt. Unde Dux hilara-
tus , ipsam sylvam Weuram cum appendiciis suis illi dédit. Vocatur autem E
usque hodie vallis in qua occidit ursum , Vallis-ursonis. Dédit prœtereà illi
*^/. Vireium castrum Ivreium * , unde vocatus est Cornes. Accepit autem mulierem
quandam vocabulo Erembergam^ speciosam valdè , natam in quadam villa
g— ■ ' Calcini * territorii , quae dicitur Cavilla *. Genuit vero ex ea duos filios,
' Al. Ca- Hugonem posteà Episcopum Baiocensem , et Joannem Abrincatensem qui
chevilla ^j ultimum fuit Rotomagcnsis Archiepiscopus. Filias etiam totidem habuit ,
quarum una nupsit Osberno de Crépon , de qua natus est Willelmus filius
Osberni : alteram duxit Richardus de Bello-fago , de qua genuit Robertimi
qui ei successit, et filias plures quarum una juncta est Hugoni de Monte-forti
matrimonio. Et quia de hoc Hugone incidenter fecimus mentionein , utile
duximus de ejus antecessoribus breviter aliquid dicere. Turstinus igitur de
EX WILLELMI GEMET. IIISTOBIA.
53
A Bastenburc hahiiit duos filios , Willelnium-Bertranniim et Hugonem cum
Barba de Monteforti. lïic Fhigo occisns est, necnon et Henrieus de Fer-
rariis, in qiiodam conflictu quem inter se cœperant. Filins aiitem hiijus
Hugonis fuit seonndus Huj^o, qui posteà fuit Monachns Bcoccnsis. Idem
verô Hugo de filia Richardi de Bellofago habnit nnani filiam, quam Gisle-
bertus de Ganz duxit ; ex qua genuit quartum liugoneni, qui duxit Adeli-
nani filiam Roberti Comitis Mellenti ; ex qua genuit filinm suuni primoge-
nitum Robertum et alios. Ideo autcm bune Hugonem diximus quartum ,
quia secundus Hugo niortua prima uxore duxit aliam, ex qua genuit Hugo-
nem tertium et Robertum fratrem ejus ; sed absque liber is et peregrè de-
functi sunt. Robertus autcm de Bellofago oirra finem suum factus est Monachus
Becci, ubi filii ejus Richardus et Willelmus religiosè conversantur. Suc-
B cessit vero ei Robertus Baviel ex filia nepos.
Cùm igitur victoriosus Rex in INormannia... patriain prsesentiâ sua il- Cap. 39.
lustraret ; Eustachius Boloniensis Cornes quorundam Anglorum intra Can-
tuariensem Comitatum consistentium versutiis depravatus , Doroberniae eas-
tellum involare est nisus : qui in noctis conticinio mare transfretans , dilu-
culo cum copioso exercitu eorum illud obsedit , totisque viribus expugnare
cœpit. Porrô milites Odonis Baiocasini Pr.nesulis atque Hugonis de Monte-
forti, quibus custodia Doroberniae crédita erat, perspicientes absentibus do-
minis sic se inopinato obsessos ; liberalibus animis accensi mox portas pa-
tefaciunt , unanimiter foras proruunt , consertoque certamine cunctos cum
dedecore .ab obsidione abigunt. Eustachius autem ad mare devertens, cum
paucis indecenter navigio aufugit. Ceteri vero ad devexum montis , qui ru- ^
C pibus et scopulis asperrimis mari imminet , fugientes, omnes sese inde de-
jecere deorsum praecipites.
Rex verô Willelmus, jam ad votum dispositis omnibus pro quibus vene- c*»/»- 40.
rat, Roberto filio suo juvenili fervore vernanti Normannici Ducatûs domi-
nium tradidit. Ipse vero in regnum remeans Anglicum , etc.. [vicit An-
glos qui] sibi puerinn Eadgarum ex Edwardi Régis nobilitate genus ducen-
tem, Regem prœfêcerunt.
Briennus Eudonis Ducis Britanniae minoris filius , eis [duobus fîliis He- Cap. 41.
raidi Régis cum exercitu Régis Hiberniae,] armatus cum suis oocurrit , et
mox cum eis sub die una duolîus praeliis manum conseruit. Caesis verô mille
et septingentis bellatorum cum nonnullis regni Proceribus , reliqui è cer-
tamine fugientes , navium praesidio necis excidium utcumque [in Anglia]
evaserunt.
D Cùm ergo idem Rex victoriosus post plurima bella , post multipliées ex- cap. 44.
peditiones tam in Normannia quàm in Anglia, et in minore Britannia, seu
etiam in Cenomannia prospero exitu consummatas , oppidum quoddam Me- An. 1087.
danta nomine , propriuni Pbilippi Régis Francorum , qui tune partes Ro-
berti Ducis bellum patri inferentis juvabat : [causa auten) hujusmodi discor-
diae erat, quôd eidem filio suo Rex Willelmus non permittebat facere vo-
luntatem suam de Ducatu Normanniae, licet eum ipse post se fecisset baere-
dem : ] cùm igitur Willelmus Rex oppidum Medanta assiliens flammis
ultricibus tradidisset, pondère armorimi et laliore clamoris quo suos exhor-
tabatur , ut fertur , arvinâ intestinoi-um ejus liquefactà, infirmari non modicè
cœpit : et licet aliquandiu posteà vixerit, non tamen solita valetudine usus
est. Dispositis tandem rébus suis et regno Angliae concesso Willelmo filio
E suo, vitam praesentem finivit in Normannia apud Rotomagum IV Idus Sep-
tembris. Translatum est corpus ejus, sicuti ordinaverat, Gidomum , et in
Ecclesia S. Stephaiii quam ipse à fundamentis aedificaverat, ante majus altare
regaliter tuuujlatum. Solus autem filiorum suorum Henrieus exequias patris
persecutus est... Decessit autem idem Rex ferè sexagenarius, anno Duca-
tûs in Normannia LU , porrô regni sui in Anglia (a) XX , Incarnationis
autem Domini MLXXXVII.
(a) Magnâtes supcrstitcs anno XX regni Wil- Cornes Ebniicensis : Cornet Jlbericits : Cornet dcMel-
Iclmi Conquestoris , ibidem apmi Cliesriiiiin Iciid : Cornet Ivo Ta^lcbois : tyiUclmu.t filiiis O.tberni,
pag. 10i2G : Comcs Eustachius : Cornes Moritimiensit : Coines llerefordiœ , mortuus niiteà ; Odo Cornes
Cornes de Oiv .- Cornes Rogerus [Salop] : Cornes Alhcinarlas. mortuus anteà : Hodidfut Cornes Estan-
Alanut [Kicbmundix] : Cornes Hugo [Ccstria;] : glMB, mortuut anteà : Siurardus Cornes , mortuus
G. iij
54 EX WILLELMI GEMET. HISTORIA.
EX LIBRO OCTAVO. ^
Cap, 2. Igitur Rege Anglonim Willelmo rebns hiimanis substracto, Willelmus
filius ejus, quàm citiiis potuit apud Tolcam mari transite, susceptus est ab
Anglis et Francis, unctusque est in Regem à Lanfranco Archiepiscopo Can-
tuariensi ejusque Suffraganeis , Luncloniae apud Westmonasterium. Robertus
namque frater ejus ante niortem patris sui discesserat de JNorniannia , in-
digne ferens quod ipse non perniitteret ei pro sua voluntate disponere tam
Coniitatum Normannise quàm Cenomanniae. Alterius enim dudùm haTes de-
signatus fuerat ; alterius vero hac de causa vivente pâtre regimen quserebat,
quod Margareta filia Herberti quondam Cenoniannensis Comitis ipsi fuerat
desponsata ; licet antequam ad nuptias ejus pertingeret , apud Fiscannum R
virgo eadem Christo devota obierit. Ciim igitur in Pontivo apud Abbatis-
villam cum sui similibus juvenibus, filiis scilicet Satraparum Normanniae ,
qui ei quasi suo domino futuro specietenus obsequel)antur , re auteni vera
novarum rerum cupiditate illecti , moraretur , et Ducatum Normanniae ,
maxime in margine, excursionibus et rapinis demoliretur ; audito nuncio
excessûs patris, conf'estim veniens Rotomagum , ipsam civitatem et totum
Ducatum sine ulla contradictione suscepit. Cùmque sui fidèles eum exhor-
tarentur ut regnum Angliae sibi à fratre praereptum velociùs armis sibimet
restitueret , respondisse f'ertur : « Per Angelos Dei , si ego essem in Alexan-
» dria, expectarent me Angli, nec ante adventum meum Regem sibi fàcere
, » auderent : ipse etiam Willelmus frater meus, quod eum praesumpsisse di-
» citis, pro capite suo sine mea permissione minime attentaret ». Haec primo C
dicebat ; sed postcpàm rei gestae brdinem rescivit, non minima discordia
inter se et fratrem suuni Willelmum emersit. Intérim autem Henricus frater
eorum remansit in Normannia cum Duce Roberto. Dederat autem eidem
Henrico pater suus moriens quinque mille libras Anglicae monetae : Robertus
etiam frater suus dédit illi Comitatum Constantiniensem , vel, ut alii volunt,
invadiavit. Sed non diutiiis inde gavisus est : nam inventis quibusdam vili-
bus occasionibus , per nialorum tamen hominum suggestiones , ipsum nihil
taie meditantem apud Rothomagum capiens , quod dederat , indecenter
extorsit.
Cap. 3. Post haec aliquanto temporis emenso , concordiam fecerunt ad invicem
Willelmus Rex Anglorum et Robertus Dux Normanniae , licet regnum An-
gliae ipse Robertus facillimè paulo antè potuisset hahere, nisi minus cautus D
esset. Si quidem Eustachius Cornes Roloniae et Episcopns Raiocensis et Co-
rnes Moritolii, patrui ipsius, et alii Principes Normanniae , cum magno ap-
paratu militum mare transeuntes, Rovecestriam et alia nonnulla castella in
Comitatu Cantuariensi occupantes, et tenentes ad opus illius ; dum ipsum
Robertum Ducem expectant, qui tune temporis ultra quàm virum deceat
in Normannia deliciabatur : obsessi diu à Rege Willelmo , dum ille cujus
causa tantum discrimen subierant , non subvenit ; cum dedecore ipsas quas
tenebant munitiones exeuntes, ad propria sunt reversi. J^'acta est itaque
tandem inter eos apud Cadomum, ut diximus, adminiculante Philippo Rege
Francorum qui in auxilium Ducis contra Willelmum Regem apud oppi-
dum Auci ingenti Anglorum et Normannorum exercitu tune morantem vé-
nérât, qualiscumque conc^ordia ; et quantum ad Ducem Robertum spectat, g
probrosa atque damnosa. Nam quicquid Rex Willelmus in Normannia oc-
cupaverat, per infidelitatem hominum Ducis qui eidem Régi suas muni-
tiones tradiderant, quas militibus suis ipse commiserat, ut inde fratrem
suum infestarent ; impunè permissus est habere. Munitiones illae quas hoc
modo tenebat, fuerunt Fiscannum , oppidum Auci quod Willelmus Comes
Aucensis cum reliquis suis firmitatibus illi tradiderat. Similiter Stephanus
anteà : Hugo de Mont fort : Ricliardus filius GLsleberti Mannevile [Essex] : GoUfridut Orlatele : Robertus
Comitit [Clare] ; flamo Vicecomes Kanciœ : ffil- Malet : Uunfridus Camerarius : Radulpitus de Felge-
lelinus de Warcniic [Surrey] ; Willelmus de Braiossa res : Jlvredus de Merleber : Hugo de Port : Hubertus
[Brembr.] : Willelmus filius Ansculfi : Walterus de Port : Willelmus de Percy. Vide ibidem, qui-
filius Oltieri : Walterus de Duvay [de Doway] : bus in Coinitatibus hi lerras Icnuerunt.
Cislebertus filius Riccrii de Aigle : Goisfredus de
EX WILLELMl GEMET. HISTOHIA. 55
A Cornes de Albamerla , fîlius Odonis Comitis de Campania , Willelmi autem
Régis Angloruin seiiioris ex sorore nepos, fecerat ; et alii plures ultra Se-
quanam habitantes. Cùm igitiir fratrem suiim Henricum dehiiissent adjuvare
eiqiie providei-e, ut sicut frater eorum et (ilius Régis lionorabiliter posset vi-
vere ; de tota terra patris sui euni expellere conati sunt. Unde aceidit ut
quadam vice ipsuni obsidione cingcrcMt in Monte S, lAIichaelis : sed illis
ibidem incassùm diu laborantibus , et ad ultimum inter se dissidenîibus ,
Coines Henricus inde libère exiens , oppidum munitissimum no mine Dan-
frontem sagaeitate cujusdam indigenœ suscepit. Indignabatur enim pnedictus
indigena , ut potè vir nobilis et dives , oppressiones ampliùs perpeti quas
Robertus de Belismo , homo ferox et mentis inhumanse , sibi et aliis cou-
vicaneis inferebat , qui tune temporis illud castrum possidebat. Quod tantâ
B diligentià Henricus exinde custodivit , ut usque ad terminum vitae illius in
suo dominio habuerit. Circa baec tempora , ol)eunte Joanne Arehiepiscopo
Rotomagensi, successit Willelinus Abbas S. StephaniCadomi.
Redeunte autt^m Willelmo Rege (a) in Angliam , Henricus haud segni- Cap. 4.
ter Comitatum Constantiniensem, qui sibi fraudulentiâ antè prœreptus fuerat ,
consensu Willelmi Régis et auxilio Richardi de Revers et Rogerii de
Magna-villa , ex majori parte in ditionem suam revocavit. Et quia in hoc
negotio et in aliis plerisque suis necessitatibus , Hugo Comes Gestrensis ei
lidelis extiterat , concessit ei in integro castellum quod S. Jacobi appellatum
est ; in quo idem Comes tune temporis nihil aliud habebat , prjeter cnstodiam
munitionis ipsius oppidi. Willelmus siquidem Rex Anglorum senior illud
condiderat in confinio JNormanniae et Britaniii;e minoris , cùm ante bellum
C Anglicum contra Conanum Comitem Britanniae , filium Alanni consobrini
sui sibi non obtemperantem , exercitum diiceret. Ne igitur ampliùs famelici
praedones Britonum j Ecdesiis inermibus aut ultimo terras suae vulgo , ex-
cursionibus latrocinantibus nocerent ; illud ad eos arcendos institutum tra-
didit Richardo Abrincatensi Praesidi , patri videlicet praedicti Comitis Hu-
gonis.
Intereà Cenomannenses advertentes Ducem Robertura tôt perturbatio- "''' *
nibus in Normannia occupatum , consilium ineunt cum Helia filio Johannis
de Fleca^ viro forfi et industrio et in illa provincia potentissimo , ut filiam
cujusdam Comitis Langobardiœ , neptem videlicet Here])erti quondam Ce-
nomannensis ex primogenita filia, in matrimonium ducat ; existimantes hac
occasione se posse excutere à sua corvice jugum dominationis Ducum Nor-
D manniae : in quo persuadendo diutiùs immorari illis necesse non fuit ; cùm
jam nominatus vir illorum admonitionem dudùm suo voto praeveniens , vo-
luntatem eorum super hoc negotio praetermissa omni dilatione ad efFectiun
perduxit. Nec ipsum nec "consiliarios suos ab hac rebellionis praesumptione
revocavit deterrendo , quôd antiquitùs su!) Normannorum Ducum ditione
regio Cenomannica egit, vel quôd nostrâ memorià nobilissimus Dux Nor-
mannorum Willelmus, posteà verô felicissiinus Angloriun expugnator , eos-
dem Cenomannenses de opprcssione Gaufridi Martelli senioris liberans , alis
suae protectionis munitos , quoad vixit , illos ut proprios rexit ac suis suc-
cessoribus regendos moriens dimisit. Unde factum est ut paulô post mortem
ipsius Régis idem Dux Robertus, de quo nunc; sermo est, in principio sui
Ducatûs jam tune rebellionis contumaciam attemptantes in ipsis suis linibus,
E ducto exercitu Normannorum eos compescuit.
Per idem tempus, assumpto Anselmo Abbate Beccensi ad Archiepisco- cap. 6.
patum Cantuariae , successit ei in regimine ejusdem loci Willelmus de
Bellomonte , vir non contemnendae religionis, et ejusdem Cœnobii Mona-
chus claustralis.
Matildis Regina Anglorum fuit filia Balduini Cum-barba Comitis ^"P- **•
(a) In H^illclmo dapsilitas erga seculares prœdi- tur, et ea pariter quibuf ip.fitf carcrc jam dixunuSy
cabatur ; sed contempla ah cd religiovitas pluiimkin mm solùni Mit sed et omnibiif sui tcnipoiit Principi-
conquerebntur. Rabertuin in rébus bellicis fania mm bus wibdinr liabebatui . Ex Cap. i l^ib, \'III. Nota
immerito c.rtollcbat ; sed hivc eadcni in matwitate intérim intcj,'ruin hune Libruin non esse folum
consilii et in regimine Ducatûs ipsum mi/iiis utilem Willelmi Gemet. Idem Jieendum de (^ajiitibus
non mcndaciter asserebat. At Henricuf et illa com- 43 et 44 Libri VII ; in cujus et Capilc 38 in-
pleclcns solus qtue in singulis eorum honesta videban- tcrpolatio deprebendilur.
56 EX WILLELMl GEMET. HISTORIA.
Flandrensium. Hic vero Balduinus duos filios habuit, Balduinuni et Robertum, A
quorum uterque uxorem accepit , vi vente pâtre eorum. Nani Balduinus pri-
mogenitus habuit in uxorem Comitissam Hainaucensem , ex qua genuit duos
*^/. Arnul- filios Ernulfum * et Balduinum. Robertus autem accepit conjugem relictam
'"™ Florentii Comitis Frisiae , quae unicam ex praedicto Florentio habebat filiam ;
quam Robertus longe facere volens à paterna hereditate, dédit eam Philippo
Régi Francorum : et ita Comitatus Frisise remansit ei cum matre prœdictae
puellae : unde cognominatus est Frisio. Decessit autem ante mortem patris
sui Balduini Balduinus Cornes Hainauceusis , et successit Ernulfus filius ejus
primogenitus. Tandem obeunte Balduino Comité Flandriae , cùm Ernulfus
Cornes Hainauceusis deberet ei succédera , ut potè nepos ex primogenito
filio ejus , et ad hoc etiam niteretur ; Pliilippus Rex Francorum veniens
in auxilium ejus , et Matildis Regina Anglorum amita ejus mittens ei B
Willelmum filium Osberni cum armata militum manu , Robertus Frisio pa-
truus ejus , adjuncto exercitu Henrici Romanorum et Alamannorum Impe-
An. 1072. ratoris cuneis suis , ex improviso super eos irruens die Dominico Septuage-
simse, fugato Philippo Rege Francorum , Ernulfum nepotem suum et Wil-
lelmum filium Osberni Comitem Herefordi peremit ; et hac de causa Flan-
driam usque ad suum obitum possedit.
Cap. 15. Priedictus autem Willelmus Conies Herefordi fuit vir honestus et probus ,
et cognationem Ducum Normanniae non soliim ex parte patris, verùm etiam
ex parte matris attingens. Osbernus namque pater ejus fuit filius Herfasti
fratris Gunnoris Comitissae , primi Richardi Ducis Normanniae uxoris : mater
verô fuit filia Rodulfi Comitis Ivreicensis : qui Rodulfus frater fuit uteri-
nus Richardi Ducis superiùs nominati. Duxit autem idem Willelmus Ade- C
lizim filiam Rogerii de Toëneio , ex qua genuit duos filios; Willelmum de
Britolio qui post decessum ejus, terram quam habebat in Normannia, habuit ;
et Rogerium cui Comitatus Herefordi funiculo distributionis evenit. Ha-
buit etiam duas filias , quarum una nomine Emma juncta est Rodulfo de
Waiet , génère Britoni , qui fuit Comes Norvvicensis . . . Occiso itaque
Willelmo filio Osberni Willelmus de Britolio filius suus qui ei successerat ,
cœpit calumniari oppidum Ivreii, quia fuerat Rodulfi Comitis , patris vide-
licet avise suae. Habebat autem tune temporis idem castrum Robertus Dux
Normanniae in suo dominio , sicut pater suus Willelmus Rex per omne
tempus vitae suae habuerat. Comitissa enim Albereda uxor Comitis Roberti
in supercilio montis eidem Castro immlnentis turrim munitissimani , quae usque
nunc superest , aedificare cœperat. Robertus Comes Mellenti turrim illam D
custodiens , Vicecomitis officio in praedicto oppido fungebatur. Egit itaque
calliditate solita ut idem castellum Willelmo de Britolio redderetur ; hac
tamen conditione , quatenus ipse pro eo quod in ipso oppido nunc habe-
bat, Brionium sute terrae vicinum largitione Ducis Roberti perpetuo possi-
deret. Erat enim ab antiquis temporibus idem municipium una ex propriis
sedibus Ducum Normanniae. Unde semper illud in suo dominio hactenus ha-
buerunt , excepto quôd secundus Richardus ipsum Gomiti Godefrido fratri
suo naturali dederat , et Comes Gislebertus filius ejus post ipsum idem ha-
buerat : sed eodem occiso ad dominium Ducum Normanniae redierat. Et
quoniam Rogerius filius Richardi idem castrum repetebat , quia avus suus
Comes Gislebertus idipsum , sicut dictum est , anteà possederat ; Robertus
Comes Mellenti omni inquietudine carere gestiens , egit apud Ducem Ro- E
bertum ut quoddam municipium nuncupatum Humetum, situm in Constan-
tiniensi Comitatu , daretur Rogerio filio Richardi ; non soliim pro illa ca-
lumnia sopienda, veriim etiam pro non minima pecuniae, summa , quam Ro-
gerius hac de causa Duci contulerat. Sunt antiquorum plurimi qui dicant ,
quôd Richardus pater Rogerii pro repetitione ejusdem castri dudùm in
Anglia acceperat oppidum Toneburge ; asserentes leugam Brionii cum fu-
niculo circumcirca fuisse mensuratam, et eodem fune in Anglia delato leu-
gam Toneburge tantumdem spatii in metiendo récépissé , quantum hacte-
nus Brionense milliarium probatur retinere.
Cap. 17. Robertus filius primi Richardi Ducis Normanniae, Archiepiscopus Rotho-
magensis et Comes Ebroicae civitatis , contra morem Ecclesiasticum
uxoratus
EX WlLLELMl GEMET. HISTOUIA. 57
A uxoratus quasi quilibet laicus, genuit duos filios; Riehardum qui ei successit
in Coiiiitatum, et Rodulphum de Waceio. Richardus autem Cornes ex
relicta Rogerii de Toënio, qui pereniptus ftierat in quodam conflictu , genuit
Willelmnm [Coniitem Ebroicensem] qui ei successit ; et unam filiani quae
nupsit Simoni de Monteforti, ex qua natus est Amalricus et Berta soror ejus.
Sed ante eam idem Simon habuerat duas uxores ; ex quarum prima filius
ejus primogenitus, alter videlicet Amalricus, natus est, et Elisabeth soror ejus.
Occiso autem illo Anialrico, Rodulfus de Toënio. . . (a).
Fuit Willelmus [Talavatius] lilius Roberti de Bellismo, natus ex filia Cap. 35.
Widonis Comitis Pontivi : qui Robertus ob nimiani crudelitatem ipsi Régi
et cœteris multis sapientibus viris exosus liabebatur. Ipso denique in vin-
culis posito , in quibus et defecit , Rex [Angl.] Henricus nobilissimum op-
B pidum ejusdem noinine Bellismum cepit , et illud Rotroco Comiti Perti-
censi genero suo dédit. Lic'et pagus Bellismensis non ad Ducatum Nor-
manniœ pertineret, sed ad regnum Francorum ; dederat tamen dominium
ejusdem pagi, vel ut quidam dicunt, vendiderat dudùm Philippus Rex
Francorum cognato suo Willelmo seniori Régi Anglorum et Duci Nor-
mannorum. Ivo autem de Bellismo antecessor hujus Roberti fuit vir potens
et sapiens, cujus consilio primus Richardus, dum adhiic puer teneretur in
custodia Régis Francorum, ereptus est agente Osmundo Armigero ipsius
pueri. Hujus autem fvonis fuit filius Willelmus de Bellismo, qui genuit alium
Willelmum cognomento Talavatium patrem Mabiliae. Ilanc Mabiliam Ro-
gerius Comes filius Hugonis de Monte-Gummerici accepit in uxorem cum
tota hereditate patris ipsius, quam habebat sive in Bellismensi pago sive Sen-
C nensi * ultra fluvium Sartae. Ipse autem Rogerius natus est ex quadam ^ ^""ok
neptium (b) Gunnoris Comitissae ; unde et ipse ingentes possessiones habuit
in diversis regionibus Normanniœ. Genuit autem ex ipsa Mabilia quinque
filios et quatuor (ilias. Successit vero eideni Robertus de Bellismo filius ejus ,
vir per omnia nefarius; qui ex filia Widonis Comitis Pontivi, sicut jam
diximus , genuit Willelmum Talavatium successorem suum. Hic Talavatius
habuit ex Ala uxore sua, etc. Praedictus autem Rogerus de Monte-Gumme-
rici Bello Anglico interfuit, et à Willelmo Rege Anglorum Comitatus
Arundelli et Salopesberiae dono accepit.
Richardus Comes, auditâ famà pulchritudinis conjugis cujusdam sui fo- Ç^P- 36-
restarii manentis haud procul ab oppido Arcarum , villa quae dicitur Sche-
chevilla, ex industria ivit venatum illuc, volens probare si verum esset
D quod relatione quorumdam perceperat. Hospitatus igitur in domo foresta-
rii, illectusque venustate vultûs uxoris ipsius, prtecepit hospiti suo quod ipsa
nocte adduceret ad cubiculum suum uxorem suam Sainfriam ; sic enim vo-
cabatur. Quod cùm ille eidem tristior retulisset, illa ut sapiens mulier con-
solata est eum, dicens se supposituram in loco suo Gunnorem sororem suam
virginem quàmplurimîira se ipsâ pulchriorem : quod et factura est. Cognita
denique tali fraude, delectatus est Dux quôd non incurrisset peccando in
alienam uxorem. Genuit itaque ex Gunnore filios très et totidem filias. . .
Cvim vert) idem Comes qucndam filium .'iuum nomine Robertum vellet fieri
Arohiepiscopum Rotomagensem, responsum est ei à quibusdam hoc nuUa-
tenus secundùm scifS Canonum posse, ideo (juod mater ejus non fuisset des-
ponsala. Hac itaque causa Comes Richardus Gunnorem Comitissam more
E Christiano sibi copulavit ; filiique qui jam ex ea nati erant, intérim dum
sponsalia agerentur , cum pâtre et matre pallio cooperti sunt ; et sic posteà
Robertus factus est Archiepiscopus Rotomagcnsis.
Ipsa autem Gunnor excepta Sainfria habuit duas sorores, Wewam et cap. 37.
Awelinam : altéra quarum , adminiculSnte ipsa Comitissa quae fuit femina
magnae prudentiae, nupsit Turulfo de Ponte-Audomari , qui fuerat filius cu-
jusdam nomine Torf, à quo etiam usque nunc quaedam villae cognominatae
sunt Torfvillae. Hujus Turulfi frater fuit Turchetillus , patcr Anschetilli de
Harecurt. Genuit autem ex eadem idem Turulfus Humfridum de Vetulis ,
(a) Rtli(iua liujus Capitis, de origine Comi- (b) Scilicet ex JocelUna filia Wevivx, ut habct
tum Ëbroiccnsiuin et coruin posteritatc , dcsuiit ; Liber Aïs.
sed ea supplet Ordcricus Vitalis.
Tome XI. H
58 EX WILLELMl GEMET. HISTORIA.
patreiu Rogerii de Belloinonte. Tertia aiitem sororum Gnniioris ConiitissaB A
nupsit Osherno de Bolehee ; ex qua genuit Galterium Giffardum primuni ,
et Godefriduin patrein Willelnii de Archis. Hic autem Willelinus pater fuit
Mathildis , qiiain Willelinus' Cainerarius de Tancarvilla liahuit uxorem , ex
qua genuit filiuin noinine Rahelluin qui ei suceessit. Pr?edictus autem Gal-
terius duxit unani filiarinn Girardi-Flatelli : alteram vero scilicet Basiliam ,
relictam Rodulphi de Waceio , habuit Hugo de Gornaeo. Genuit autem
idem Galterius secundum Galterium Giffardum et plures filias , qiiarum una
nomine Roliais nupsit Richardo filio Comitis Gisleherti : qui Gislebertus
fuerat filius Godefridi Comitis Aueensis , naturalis videlicet primi Ricbardi
Ducis Normannorum. Hic Gislebertus habuit duos filios, prœdictum Ri-
chardum et Balduinum. . . Comitissa de Albamarla fuit soror uterina Willel-
nii Régis Anglorum senioris, etc. Haljuit ex fratre suo Herfasto eadem B
Comitissa [Gunnor] nepotem Osbernum de Crépon , patrem videlicet Wii-
lelmi Comitis Herefordiae, viri per omnia laudabilis. Neptes vero plures
praedicta Gunnor habuit ; sed solummodô de quinque , quibus maritis nup-
serint audivi. Una itaque earum matrimonio copulata est patri primi Willel-
mi de Warenna , ex qua natus est idem Willehnus posteà Cornes Surieiae ,
* Bacque- ^^ Rogerius de iMortuo-mari frater ipsius. Altéra Nicolao de Bascheritvilla * ;
ville. ex cujus posteritate natus est Willehnus Martellus et Walterus de S. Mar-
tino. Tertia Richardo Vicecomiti Rothomagensi , patri videlicet Lamberti
de S. Sidonio. Quarta Osmundo de Centum-villis Vicecomiti Vernonii , ex
qua natus est primus Fulco de Aneio, plures filije, qimrum una mater fuit
primi Balduini de Revers. Quintam Hugo de Monte-Gummerici duxit , ex
qua natus est Rogerius pater Roberti deBellismo. C
A
EX HISTORIA («) EVERSIONIS
MONASTEKII S. FLORENTII VETERIS, etc.
Apud Martenium Tom. III Anecdot. Col. 843.
NNO Incarnationis Dominicae MLXT , Indictione XIV (b), Epactis D
XXVI , GoncuiH-entibus VII , ciclo lunje XIV, termine Paschœ [ V
Idus Aprilis , die Domiuico Paschae (c)] XVII Calendas Maii , mense .Tu-
♦ Glonn. nio XVIII Calcndas Julii , dedicatum est Monasterium * S. Florentii Se-
nioris à domino Eusebio Andegavorum Episcopo in honore S. Salvatoris et
S. Florentii Confessons , eadem videlicet die antiqune dedicationis ejusdem
Monasterii. . . A tempore illo^ [quo inchoatmn est Mouasterium in Salmu-
Cot. 847. rio, imperio et voluntate Theutbaldi Comitis,] usque ad Abljalem Frede-
ricum, Abbatia Sancti de quo loquimur, sub potestate seu dominatione
Comitum progeniei Teutbaldi fuit. Anteà vero usque ad destructionem quae
facta est à Britonibus (d) sive à Normannis , non quoslîbet alios , sed Reges
Francorum habebat dominos. . . Inchoatum est novnm IMonasterium :
Co/. 848. quod ciim fuisset , Deo juvante , perfectum , convocavit idem Pater [Fre-
dericus] quatuor Episcopos ad dedicationem, Arnulfum Turonensem, Hu- E
bertum Andegavensem , Isembertum Pictavensem , Galterum Namneten-
sem. Affuit et Gaufridus Andegavensium Cornes cum honorabili matre sua
Hildegarde, et conjuge sua nomine* Agne, et cum eo multi viri nobiles,
(rt) Hujus Auctor Historiae , qui Salmuriensis mox lauilatû.
Monasterii fundationcin gestaque Abbatuin usque (d) Ibidem col. H21 : ^ Nemenoio Biitone
ad Guillehnum I proseculus est, vivebat labente crudcliter leginiui incenuun. Narn cîim ad illud usque
saeculo XI ; seu scribebat ^ Riveto judicc , circa tempux Britonei Regibus Franciœ .lervire solili fuissent,
annuin 1071 aut 1072. ipse primus quani'vis non de Regibus , nec de regali,
(Ji) Malè Indict X in Historia S. Florentii Sal- sed de igni)bili prngenie ortus, contra Carolum Cal-
mur, apud eumdem Martenium Tom. V. Ampliss. vuni se erexit ■ et ei servire cnntemnens^ Rhedonenses
Collect. col. 1120. Nannetcnsibus jungens vicit.
(c) Ansulis clausa addirçus hîc ex Historia
EX HIST. EVERSIONIS MONAST. S. ILOR.
59
A necnon et populiis utriiisque sexns infinitcT niultitudinis, Abbates et Monachi
et Clerici quorum non est nunierus. Tuni dedieata est Ecclesia in honore
S. Tiinitatis et S. Mariœ seniper Virginis , et in memoria BB. Aposto-
lorinii IVtri et Pauli , et S. Florentii Confessons. Arino Doininiene (ncar-
nationis MXLI facta fuit ista dedieatio. . . Rexit [Frederieus] annis
XXXIV. . . Requievit in Domino*
anno ab Inoarn. Dorn. MLV , ^ ' '^ «.»'
régnante Henrieo Rege , Console Gaufrido , Euscbio Pontifiee. Huic suc-
cessit * domnus Abbas Sigo, vir valdè venerabilis... liberalibus litteris, Gram-
matirà , nialeetieâ , Rhetoricâ , Arithmetieâ , Musicâ et ceteris artibus per
omnia imbutus, et insuper , litteris («) Hebraieis et Grseeis peritissimus le-
gendi et scribendi. . . Quotiescumqne illi aliquis ad percipiendam pœniten-
tiam lapsum suum eonfessus esset. . . eausas criminum quas ille confitebatur ,
R nulli nisi Domino Soli , apud (juem intercedcbat , loquebatur ; bonum re-
linquens exemplum posteris suis, ut intereessores magis apud Deum sint quàm
aecusatores apud liomines. . . Potestates luijus saeculi , Comités , Episcopi et
Abbates , praeeij>ui Cleriei , ut prudentem et verae simplieitati deditum
lîonorabant et mirabantur. Domnus Abbas Hugo Cluniaeensis Cœnobii, vir
valdè venerandus , magistrum suum euni dieebat , et quasi superiorem se
conspieiebat. In Franeia, in Aquitania et in Britannia et in Italia ejus fama
volitabat. . . Postquhm XIV annis (b), mensibns VII, diebus XX, gregem
sibi commissum piè et felieiter gubernasset , II Idus Junii dormivit in Do-
mino, feria VI in jejuniis Quatuor Temporum. . . Sepultus est ad Isevam domni
Abbatis Frideriei in absida S. Florentii.
Oct.
* IV Kal.
Nov.
fol. 849.
Col. 850.
Q [a) Ibid. col.
Grœcas,
i 1 23 , litteraf Hebraicax et
(b) Ibid. col. M28, prœfuit Sigo in regimina
liujiis AbbalicE annis Xlll.
EX LAMBERTO SCHAFNABURGENSI («)
DE REBUS GESTIS GERMANORUM.
Apud Pistorium Tom. II Ilistormmm Germaniœ, pag. 159.
j) * NNO MXXXIII. Kunigund Imperatrix ^é) obiit. Imperator exercitum duxit
XlL in Burgundiam contra Udonem *.
MXXXVII. Gozelo Dux Udonem Comitem oecidit , et cum eo ad sex
hominès.
MXXXIX. Conrad us Imperator obiit Trajecti feria II in Pentecoste ; cui
Henricus III filius ejus successit.
MXIillI. Rex Inearnationem Domini Goslarife celebravit. . . Ibi inter diver-
sarum provinciarum legatos legati Ruscorum tristes redierunt, quia de filia
Régis sui , quam Régi Henrieo nupturam speraverant , eertum repu-
dium reportabant. . . Gisla Imperatrix obiit , et Spirse sepulta est. . . Rex
nuptias celebravit in Ingelheim in conjunctione Agnetis filia? Willielmi Comitis
Pictavorum.
E MXLIV. Rex Natalem Domini celebravit Treveris ; ibique omnes qui
in regiam Majestatem deliquerant , crimine absolvit , eandemque legem per
totum regnum promulgavit, ut omnes sibi invicem delicta condonarent. Go-
zelo Dux Lotharingorum obiit ; cujus lilius Godefridus, nobilissimae indolis
* Odoncin
(a) Lainbcrtiis Monachus Hirsfeldensis , vir
sanè eriiditiis , Auctor accuralus , et diligcns
Scrijitor, claruit lcmj)oribus Ileiirici IV Impe-
ratoris. Ilistoriam autciii suam^ ab exordio
mundi rc])etitam , dcdu.xit ad aiinuin Dumiai
1077, cjuo ctiam ipse vixit.
(6) S. Ilcnriciis Iiiipcr. Cliunigundam dicitur
nunquam cognovifte... Fada est suspecta crim'uiis...
Sed quia ciudelU est qui infantiam criminit negligit,
expurgatiunii giatiâ sibi judiciuin elegit, quod pi opter
duritiam hoiniimm instilutuin esse .cngnoscitur. . . Stu-
pentibus ac flentibus universii qui advranl^ voincres
caudentcs nndo vestigiu calcavit, et sine adustioius
niolestia transiit. . . Henricus cernent dicin mortit sibi
inindnere, vocalis ad se parentibus et eognalis lm~
pcratricis Chuniguiulœ, necnon ctiam quibusdani
regni Primoribus, manu cam apprelwndit , et coin-
mendavit cam itlis hujusmodi verbis memoriû dignissi-
mis : 0 IJanc ecce, inquit, niihi à vobis iinniô à
» Cliristo cimsignalam, ipsi Christo et vobit résigna
» virginem vestram ». Ex Vila S. llcnrici Tom.
III Antq. Lect. Cauisit à Basnagio auctarum.
Hij
60 EX LAMBERTO SCHAFNABURG.
juvenis atque in re militari admodum exercitatus , quia Ducatum patris non A
potuit obtinere , arma contra rempiiblicam corripuit , Adelbertum Ducem ,
quem Rex patri ejus subrogaverat , prfelio victum occidit, caedes hominum
et depopulationes agrorum quàm maximas f'ecit , loca oninia usque ad Rhe-
num , prfeter ea quae vel muroriim praesidio hostilem impetum subterfugie-
bant , vel se data pecuniâ redemerant, in cinerem redegit.
MXLV. Dux Godefridiis à Rege in deditionem acceptas, in Gibekenstein
missns est custodiendus, sicque regnum brevi tempore quietum et pacatum
mansit.
MXLVL Rex Natalem Domini Goslariae celebravit , ubi et socrus ejus de
Pictavis cum Primoribus gentis suae aderat. . . Dux Godefridus custodiâ
absolutus, dum videret nec intercessionem Principum nec deditionem quam
spontè subierat, sibi aliquid profuisse, et rei indignitate et inopiae familia- B
ris tsedio permotus, bellum rursus de intègre sumpsit. Inter alias quas rei-
publicae intulit clades , Neomagum domum regiam miri et incomparabilis
operis incendit , civitatem Verdonensem cepit , majorem in ea Ecclesiam
concremavit : sed post modicum facti in tantùm eum pœnituit , ut pulilicè
se verberari faceret, et capillos sucs ne tonderentur multâ pecuniâ redi-
meret, sumptus ad reaedifîcandam Ecclesiam daret , et in opère csementario
per se ipsum plerumque vilis mancipii rainisterio functus deserviret.
MXLVII. Rex Natalem Domini Romae celebravit , ubi tribus depositis
qui sedem Apostolicam contra Ecclesiasticas régulas invaserant , Suitgerum
Babenbergensem Episcopum Vicarium Apostolorum constituit ; à quo in
die sancto ipse vicissim cum Agnete Regina imperiali nomine et honore est
donatus. . . Exercitum navalem per Rhenum duxit in Frisiam contra Go- C
defridum ejusque adjutorem Diodericum.
MXLVIII. Imperator Natalem Domini Polethae celebravit. Ibi legati
aderant Romanorum, Suitgeri- Papae obitum nunciantes , eique successorem
postulantes : quibus Imperator Bopponem assignavit. . . Dietmarus Comes ,
frater Ducis Bernhardi, cùm à milite suo Arnoldo accusatus fuisset de inito
contra Imperatorem consilio , congressus cum eo, ut objectum crimen manu
propria purgaret, victus et occisus est.
MXLIX. Imperator Natalem Domini Frisingae ^celebravit. Ibi iterum legati
Romanorum, Bopponis Papae morte nunciata , rectorem Romanae Ecclesiae
TuU. postulabant j quibus Imperator Brunonem Tolosae * Episcopum dédit.
ML. Léo Papa propter componendum statum Ecclesiarum , et pacem Gal-
liis reddendam , Româ egressus , Moguntiae Synodum celebravit , praesi- D
dente Imperatore , cum XLII Episcopis : ubi Sibecho Spirensis Episcopus
de criminibus quibus accusabatur , sacra commimione se purgavit ; et Dux
Godefridus interventu Papae et Principum gratiam Imperatoris obtinuit. Ex-
pleta Synodo , Imperator expeditionem movit super Balduinum ; Papa vero
reditum ejus Aquisgrani expectavit.
MLl. Léo Papa Romam reversus est^ abducens secum Godefridum Ducem,
et fratrem ejus Fridericum qui Gebehardo postmodum in sedem Apostolicam
successit , item alios quamplures , tam Clericos quàm laicos in re militari
probatissimos , quorum virtute Nortmannis qui Apuliam occupaverant ,
obviam ire parabat. . . Natus est Imperatori filius Henricus IV , III Idus
Novembris.
MLII. Imperator filio suo Heinrico, adhue Catechumeno (a), Principes regni E
sub juramento fîdem promittere fecit.
MLIII. Léo Papa profectus contra Nortmannos, contulit cum eis prope
Beneventum signa ; et fugientijjus statim in prima congressione Longobardis ,
Teutonici omnes penè ad unum interfecti sunt. Ipse quoque obsessus est in
Benevento ; et vix tandem post multas tribulationes obsidione liberatus ,
cunctos dies quibus supervixit tantae calamitati, in luctu et mœrore egit. Ko
tempore Fridericus frater Godefridi , Romanae* Ecclesiae Archidiaconus ,
Constantinopolim Apostolicae Sedis functus legatione abierat. . . Marchio
(a) Ptinceps etiam apud ristianos ad regnum jus suum ducit, non à baptismo vel fide, sed à natalibus
aut ab clectipne.
EX LAMBERTO SGHAFNABURG. 61
A Italoruin Bonifacius obiit ; ciijus viduam Beatricem Dux Godefridus acci-
piens , Marcham et caeteras ejiis possessiones conjugii prîetentu sibi vendica-
vit : qiio comperto, Imperator Ileinricus gravi scrupulo perurgeri cœpit,
reputans ne forte per eum animi Italoruni, semper avidi novariim rerurn,
ut àregno Teutonicoruni deficerent, sollicitarentur.
MLIV. Imperator interpeliatus à Romanis , ut Antistitem Sedi Aposto-
lioae provideret, Gebliardum Emstadensem Episcopum niisit ; datisque clan-
culô litteris ad omnes qui in Italia opibus aut virtnte militari plurimîim po-
terant, deprecabatur eos, ut Ducem Godefridum, ne quid forte mali contra
rempublicam machinaretur , observarent ; promittebatque se ipsuin, vita co-
mité, proximo anno affuturuni, et quid facto opus esset visurum . . . Inipera-
toris lilius Ileinricus consecratus est in Regem Aquisgrani.
B MLV. Heinricus Imperator in Italiam perrexit , vocatus eo legatione
Romanorum , qui nunciaverant , nimiùm in Italia contra rempublicam
crescere opes et potentiam Godefridi Ducis ; et nisi turbatis rebns niaturè
consuleretur, ipsuni quoque regnuni prope diem ab eo, dissimulatopudore, occu-
pandum fore. Sed ubi Italiam ingressus est, Dux Godefridus, missis in oc-
cursum ejus nunciis, mandavit nihil se minus quàm rebellionem cogitare ;
paratum potiùs pro statu reipublicie et Imperatoris sainte, extrema etiam
omnia experiri ; gratum se babere, quod patriis finibus extorris, patriis
possessionibus ejectus, opibus saltem uxoris sua? in peregrinatione sustenta-
retur ; quam nec dolo, nec rapto, sed ipsius placito, et celebratis solemni-
ter nuptiis, in matrimonium sibi junxisset. Beatrix quoque dissimulato metu,
C Imperatori obviam processit ; et vix iinpetratâ dicendi copia, ait, nihil se
egisse prseterquàm quod jure gentium sibi agere licuisset : destitutam se priori
marito, desolatae domui patronum paravisse, et ingenuam ingenuo sine
fuco nefaricE cujusquam machinationis nupsisse ; nec aequi nec boni memo-
rem eum esse, si id sibi pace ejus non liceret, quod in Imperio Romano
fœminis nobilibus semper licuisset. Imperator itaque accepto à Primoribus
consilio, Godefridum crimine absolvit, non tam probans satisfactionem ejus,
quàm metuens ne malis recentibus exasperatus, Nortmannis infestantibus
Italiam ducem belli se praeberet, et fièrent novissima ejus pejora prioribus :
Beatricem tanien quasi per deditionem acceptam, secum abduxit ; hoc illi
culpae objiciens, quod contractis se inconsulto nuptiis hosti publiqo Italiam
prodidisset.
MLVI. Imperator Pascha Podelbrurinae celebravit ; brevique commoratus
D in Goslaria, perrexit ad villam Civois *, in confiniô sitam Regni Franco- ' 'w«
rum ac Teutonicorum , Colloquium ibi habiturus eum Rege Francorum :
à quo contumeliosè atque hostiliter objurgatus, quod multa saepè sibi men-
titus fuisset, et quod partem (a) niaximam regni Francorum, dolo à patri-
bus ejus occupatam, reddere tam diu distulisset. Cùm Imperator paratum se
diceret, singulariter eum eo consertâ manu, objecta refëllere , ille proxima
nocte fugâ lapsus, in suos se fines recepit . . . Imperator corporis molestiâ
correptus , ciim septem , aut eo amplius , diebus lecto decubuisset _, diem
clausit extremum . . . Corpus ejus Spiram translatum est . . . Regnum pro
pâtre obtinuit filius ejus Henricus IV, quinque aimorum infantulus , anno
postquàm in Regem unctus fuerat III. Summa tamen rerum , et omnium
quibus facto opus erat , administratio pênes (&) Imperatricem remansit :
E quœ tanta arte periclitantis reipublicae statuin tutata est, ut nihil in ea tu-
multûs, nihil simultatis tantœ rei novitas generaret . . . Cunradus filius Impe-
ratoris, Dux Bajoai'iœ, obiit. Ducatum ejus Imperator Imperatrici dédit ,
privatojure quoad vellet possidendum.
(a) Agcbat Henricus Rex Fr. de antiquo. Co- VtrilLs- ingcnii fœmina, mitltùm Juvit ; quœ uiià eum
ronae Gallicae in Lolliaringiain jure, quod Ger- (ilio rempublicam pari jure gubcrnavit... Prima pue-
nianis tribui non jjotuerat , pace eum illis contra rum maire spoliabant, cujus maturam sapicnliam
• Regni legcs coinpositâ. De codcin cogitaverat gravesque mores metuebant [Procerei\ ; illud cau-
Robcrtus ejus paler ; illudque ad se rcvocasset, .fautes non decere regnum admi/iùtrari à fœmina...
nisi ipsi satis fuisset auctoritatcm suain digni- Rex puer de sinu matris abslractus, i/t maiiusPrin-
tatcin(|uc iniperii contra crcscenteni l'roceruiu cipum nutricndus vcnit. Ex Ilistoria de Vila Ilen-
potentiam dcfendere. riti IV inler Urstisianos Scriptores.
[b) Regni statum /Ignés Tmperatrix serenùsima,
H iij
62 EX LAMBERTO SGIIAI NABUHG.
MLVII. Universi , quidqiiid Principum , quitlquid plebis Ronianœ erat , A
uno animo , pari voliintate in electionem coiisenserunt Friderici , fratris
Godefridi Ducis, extractunique de Monasterio Casino extulernnt.
MLVIII. Ilex Nataleni Domini Mersenburg celebravit ; aderatque ibi
inter alios regni Principes, etiani Hildebrandus Abl)as de S. Panlo, man-
data deferens ab sede Apostolica , vir et eloquentiâ et sacraruni litterarum
eruditione valdè admirandns. Piae mémorise Stephanus Papa , qui et Fride-
ricus , cùm in civitate Florentia moraretur, IV Gai. Aprilis naturae mortali
debitnm solvit.
MLIX. Romani Principes satisfactionem ad Regeni mittunt . . . Rex ha-
bita cum Primoribus deliberatione, Gerardum Florentiiîum Episcopum,
in quem Romanorum et Teutonicorum studia consenserant , Pontificem
désignât, Romamque per Godefridum Marchionem, transmitlit. Ita Bene- B
dicto , qui sine jussu Régis et Principum Sacerdotium usurpaverat, repro-
bato ; Gerardus, qui et Nicolans, Pontificatum obtinuit.
MLX. Rex Natalem Domini Wormatiae celebravit , ubi et Synodus in-
dicta fuerat. Sed excusantibus se Episcopis per infirmitatem et pestilentiam,
'Belgica g^gg i^hq tcoiporis veliementer grassabatur in Gallia * , ad effectum non
pervenit.
MLXl. Henricus , Palatinus (a) Comes Luthariorum , uxorem suam
manu propria interfecit.
MLXII. Imperatrix nutriens adhuc filium suum, regni negotia per se
ipsam curabat, utebaturque plurimùm consilio Henrici Augustensis Epis-
copi. Unde nec suspicionem incesti amoris effugere potuit ; passim fama
jactitante, quod non sine turpi commercio in tantam coaluissent familiari- G
tatem. Ea res Principes graviter offendebat, videntes scilicet, quôd propter
unius privatum amorem, sua, qute potissimiuii reipublieaj valere debucrat,
authoritas penè obliterata tuisset. Itaque indignitatem rei non ferentes, cre-
bra conventicula facere , circa publicas functiones remissiùs agere , adversus
Imperatricem popularium animos sollicitare ; postremô omnibus modis nili
ut à niatre puerum distraherent , et regni administrationem in se trans-
ferrent . . . Imperatrix nec filium sequi, nec injurias suas jure gentium ex-
postulare ; sed in propria recedens, privatè deinceps œtateni agere proposuit.
MLXIII. Educatio Régis atque ordinatio omnium rerum publicarum
pênes Episcopos erat.
MLXIV. Sigefridus Moguntinus Episcopus , et Gunderus Babenbergen-
sis, et Otto Ratisponensis, et Wilhelmus Trajectensis Episcopi, item alii D
quamplures columnae et capita Galliarum, autumnali tempore Hierosolymam
proficiscuntur.
MLXV. Heceloni Argentorati Episcopo, paulo antè defuncto, successor
substitutus est Werher, propinquus Werheri Comitis.
MLXVI. Eberhardus Treverorum Archiepiscopus in Sabbatlio sancto spi-
ritum exhalavit ... In festis Paschalibus per cjuatuordecim ferè noctes con-
tinuas cometa apparebat . . . Rex nuptias in Triburia regio apparatu cele-
bravit, in conjunctione Berthae Reginie , iWise Ottonis Marchionis Italorum.
MLXIX. Rex [ Germ. ] ad publicum refert sibi cum uxore sua non con-
venire . . . Maxima eo anno vinearum omniumque sylvestrium arborum ste-
* TuU. rilitas fuit . . , Tolosae * Episcopus obiit ; cui Bibo Cancellarius successit :
pro quo Adalbero Canonicus Metensis, Cancellarios est substitutus.
MLXX. Dux Lotharingorum Godefridus , omnibus penè terris magni- E]
tudine suarum rerum gestarum compertus et cognitus, obiit, et Verdunis
sepultus est : cui filius ejus Godefridus successit, prsestantis quidem animi
adolescens, sed gibbosus (b) . . . Silvestrium arborum eadem, qu?e priore
(ar) Anno lli57 Monaslicam vitam professas est in Msatia, Dux Mosellanoium, hoc anno ; cui succedit
Corzia ; sed post paucos dies uxorem suam et pusses- Tlwodericus jllius ejus. Hase ex Clironicis in Magno
' eones desertor recepil. Clironico Bolgico pag. 197. Isle Gerardus II, à
(6) Jnno Ducis Godefridi XXf'l , ïpse moritur quo illustrissiina Lotliaringia; donins originera
Dux Bullonii Godefridus Magnus, qui dictas est Bar- ducit, filins erat Adalberti Alsatiœ Comitis, fratris
batus, et apud firdunum requiescit ^ cui successit Gerardi I Comitis, filii Eberhardi Alsatiae Comitis
filius ejus Godefridus Gibbosus^ et si corpnre exiguu.t, ex Eva fdia Sigifridi Comitis Luciliburgensis, sorore
tamen animo eximius. Moritur etiam Gerardus de Cbunegundis Imperatricis.
EX LAMBERTO SCHAFNABURG. 63
A anno, sterilitns perniansit ; sod vinearum taiita fcrtilitas fuit, ut plerisque in
locis, pr.T multitudine, vix oolligi vintlomia posspt.
MLXXI. Re\, exacta soleinnitate Pascliali , Leodinm abiit. Thi ad eum
vidua Ralduini Coiiiitis venit, regiie INIajestatis patrocinium expetens contra
violentiam iniprohitatomqne Rutln-rti fratris Balduvini , qui et fratrem
pr.Tplio victuni vita privasset , et Coniitatum ejus , expulsis uxore et lilK'ris,
tyraiinit-a crudelitatt' occupasset. Non ingratuni fortassis Lectori fectTO ,
si gestae rei historiani, quàn» paucis potero, absolvam. In Coniitatu lialdu-
vini ejusque familia id nuiltis jam sa^culis servabatur , quasi sancituni lege
perpétua, ut unus filiorum qui patri potissimùm placnisset, noinen patris
accipcret, et totius Flandriae Principatuni solus htcreditaria successione oljti-
neret ; caeteri vero fratres aut huic suhditi, dictoque obtempérantes , in-
lî gloiiam vitam ducerent ; aut peregrè profecti , niagis propriis rébus gcstis
florere eontenderent, quàni desidiœ ac socordi?e dediti, egestateni suain vana
majorum opinione consolarentur. Hoc scilicet ficbat , ne in plures divisa
provincia, claritas illius familicie per inopiam rei faniiliaris obsoleret. Igitur
cùm Balduvinus Senior duos genuisset (ilios , Balduvinum et Robertum ;
Balduviniun omnium quœ habebat hoercdcm instituit ; Ruberto , ubi primùm
aetas faciendis stipendiis matura visa est, naves paravit, aurum , argcntum
et cteteras longinqutie profectionis impensas afiatim pnebuit ; jussitcjue ut ad
gentes exteras iret, et si vir esset , propria sibi virtute regnum divitiasque
pararet. llle p;itri acquiescens, assumpta secum nuiltitudine quâ rcgio prae-
gravari videbatur , navem ascendit, et in Gallitiani ire, eamque , si votis
Deus successum annuisset, sibi subdere eogitavit. *Cùmque post paucos dies
iC ad ignota quidam littora applicuisset , et cgressus in terram, ab incolis
loci praedas agere eœpisset ; illi ex omnilms partibus ad arcendam vini ilico
armati conveniunt. Facta congressioiie eum , cùm aliquandiu pugnam for-
titer sustinuisset, in fugam vertunt, fugientem usque ad naves persequun-
tur , sociosque ejus penè ad internecionem prosternunt. îpse eum paucis
vix fugà elapsus, ad patrem tantîe calamitatis nuncius rediit; ; à quo propter
malè gestas res contumeliosè repulsus , aliâ rursum via quomodo bac non
suecessisset , fortunam tentare adgreditur ; omnia paratus etiam extrema per-
peti , ut niaculam veterein factis recentioribus elueret. Reparatis naviijus ,
et numéro militum instaurato , marinis iterum fluctibus se credidit , in regio-
nem longinquam , ubi sedem vaganti Deus ostendisset , iter facturus. Et ecce
post paucos dies tempestate infestissima circumventus , multis suorum nau-
[) fragio amissis , ipse nudus omniumque rcrum egens , vix et aegrè in littus
evasit. Debinc assumpto plebeio habitu , inter eos qui Hicrosolymam causa
orationis pergel)ant , Constantinopolim ire parabat , vocatus eo erebris lega-
tionibus Nortmaniiorum qui sub Imperatore Conslantinopolitano militabant ;
qui^ue ei si illue veniret , totius Graeciae Principatum pollicebantur. Sed bn-
perator Constantinopolitanus , comperto hoc consilio , omnia flumina per quae
trajisitus in Gr.Tciam esse poterat, appositis custodibus observari fecit , ut
deprchensus ilico trucidaretur. Sic conatûs copptum ejus irritimi fuit. Tan-
dem advertens sic infeliciter sibi cedere , quamcumque viam tentasset ampli-
ficandîe gloriae suae , deinceps in perpetuum ab oppugnatione exterarum
gentium animum avocavit , at(jue in Frisiam quae confinis est Flandriae [ oui
Theoderieus quondam Comes , et post liunc (a) Florentins frater ejus iin-
peraverat] , irruptionem fecit. Bis ibi comniisso pra?lio , victus ac fugatus
(a) Occiso Thenderico Comité, liarones seu Pro- nup.iit Rnheilo juniori, filio Dnlduini Insul/ini Co-
cerex tufceperunt Plorenliuiu ^ciinaiiuin dcfuncti in inilLs t'iandiiœ , (jui iminine Tliendcrici domicelli^
Comiletn Ihillundiœ ; qui priîii Conter fuit et dnniinus juniorii adhuc œtatU, sw^ccpil guberiiritioiiem Coini-
ulteriorix Frisiœ. Cœpil anno Dom. MXl.FUI., tnltU IloUandice . . . Jnno Dnm. MLXXI Godcfri-
imperii llenrici lit anno IX... htc t'iorentiui du.r:it dux Du.v Lotliar.cum Williclnio Pontif. Traject. ar-
in u.vorent Gertrudcm filiam Hennanni Ducif Saxo- mata manu Hollandiam irilrao/t ; eut è contra Ro-
nuni- cjc quagcnuitTlieodericum succedentem Corni- bertus Coince arninta manu occurrit : ubi commit. tn
tem, et Ftorentium 1 insuper et Mechtildim quœ in gravi pratlio., Robcrtus Comet terga vcrtens, à bello
Gestis Rcguni Fr., vocatur Berta, pueltam venuttatis profugatus , et IloUaiuU<e populux ex magna parle
e.rimiœ, quant post obitum patris duxit in u.rorem confestim occifus est. Intercà Godefridus Dux dilio-
Pliilippus Rcx Fr Tliciidericu.s F adliuc infans neni suam négligeas, orientatcm seu ultcriorcm Fri-
FlorentiumpatremamLiit,el sub inatris tutelarcgnarc siam bellica manu subegit. Ilœc ex Clironicis
cœpit anno Dom. MI.XII , iniperii UenricilF Iloiland. in Magno Cbroiiico BclgidD, pag. 112
emno FI, et regnavit annis XXX : cujus mater Ger- et 120.
IritdisComitifsa, transacto biennio poit mortem mariti.
64 EX LAMBERTO SCHAFNABURG.
est. Tandem incolae loci multis certaminibus exhausti, cùin animuni ejus vel A
ad mortein, vel ad victoriam obstinatum cernèrent, ultro se ei dediderunt.
Quod ubi frater ejus Baldiivinus comperit , (jam enim pater ejus niorbo ac
senio confectus naturae concesserat,) arniata multitudine his eum sedibus pro-
turbare magna vi , magno molimine parabat. Cui cum exercitu adventanti
Rubertus legatos obviam misit, obtestans per Deuni, ut se fratrem suum
reminisceretur, nec jura germanitatis , apud barbares quoque semper sa-
crosancta et inviolata , pollueret ; misereretur potiùs peregrinationis , labo-
rum et calamitatum, in quibus totam aetatem suam detrivisset ; gauderet ipse
beatus sorte sua , quod totam communis patris haereditatem quam jure gen-
tium secum dividere debuisset, solus sine consorte obtineret : se patriis fini-
bus extorrem, paterna hseVeditate destitutum , ab sumnia gloria majorum
suorum ad ultimam egestatem coactum, exteras gentes bello lacessisse, terras B
ac maria concitasse , nihil denique praetermisisse, ne de portione paternae
substantiae, quae se contingeret, . fi^atri molestus esset : nunc laboribus exhau-
stum, adversitatibus defatigatum, vix et aegrè parvissimo terrarum angulo
insedisse, cujus -nullam partem constet ad ejus dominium pertinere : postre-
mo id se animo fixum habere, nec à sententia ulla vi , ulla necessitate ab-
duci posse, ut hîc aut instantis jam senectutis requiem , aut honestae saltem
mortis sepulchrum sit habiturus. Nihil ille his verbis motus , exercitum
haud segniter ad Frisiam admovebat. Tum Rubertus necessitate conipulsus ,
armata juventute quam secum lectissimam habebat , obviam ei processit ;
commissoque prœlio, ex parte Balduwini multi occisi, plures vulnerati , om-
nes in fugam versi sunt : *quos dum ipse loco pulsos sistere, pugnamque resti-
tuere sunimo conamine moliretur , in confertissimos hostium cuneos temerè C
invectus (a) occiditur : cujus morte comperta, Rubertus ilico in Flandriam
irruptionem fecit, eamque sibi tanquam ex jure debitae successionis totam
niancipavit. Filius erat Balduino impubis adhuc adolescens, et necdum ar-
mis militainbus maturus : is repente et perempti patris et hostilis irruptionis
atroci nuncio attonitus , ad Regem Francorum , Piiilippum nomine , confu-
git , auxilium et necis paternae vindictam expetens; eo quod pater ejus tam
ipsi quàm majoribus ejus saepè in arduis rébus commodissimè affuisset, et ci-
vitates quasdam ex his quas Rubertus occupaverat , pro donativo ab eo ac-
cepisset. Ille rei indignitate gravissimè permotus , statim temerè et tumul-
tuario tantiim milite collectum exercitum duxit in Flandriam , de magnitu-
dine virium suarum et hostis imbecillitate nimiiim praesumens. Sed Rubertus, ^
quo viribus erat impar , eo magis ut rem astu tractaret intentus , simulato
aliquandiu metu et fugiendi studio , ex insperato atque ex insidiis copias
suas super exercitum Régis effudit ; tantumque eis terrorem incussit , ut ab-
jectis armis fugiendo saluti consulere summa ope conarentur. Filius Balduini
ciim deinceps parum spei in armis Francorum poneret , assumpta matre'sua
ad Regem Teutonicorum Henricum (b) Leodii , ut praedictum est , tura
temporis positum venit , opemque ejus adversus patrui violentiam supplex
imploravit ; atque ut magis eum sibi obnoxium faceret , Comitatum Re-
ginheri quondam Comitis cum castello munitissimo , Mons nomine , quae
scilicet praedia mater ejus à priore marito sUo dotis nomine acceperat ,
Lamperto tradidit : quae rursus Episcopus Leodiensis Duci Godefrido , ille E
itidem ipsi filio Balduini beneficii loco dédit. Hoc Rex quasi pretio redem-
ptus , Episcopo Leodiensi , atque Duci Godefrido , item aliis Lotharingiae
Principibus praecepit , ut in arduis rébus praesidio illi essent , et Rubertum ,
si injuste invasis sedibus ultro excedere nollet , vi et armis expellerent. Qui
protiniis coadunato exercitu , in Flandriam profecti sunt ; sed comperto ,
quod Rubertus cum Rege Francorum jam in gratiam rediisset , et expiata
veteri contumelia. firmum sibi eum fidelemque fecisset , infectis rébus in sua
rediere , temerarium judicantes cum Rege potentissimo privatis viribus
acie confligere. Sic Rubertus deinceps Flandriae Principatu in securitate
(a) Personas hic confundit Lambertus , et vade Auceps scilicet primus, non imperavit nisi apud Teu-
indiget. tonicos. Unde plures fuerunt Ilenrici Reges, quàm
(A) Germaniae Regem IV liujus nominis, Impera- Imperatores : quod alibi notandum erat. Et idem
torem verà duntaxat III Romanorum. Henricus intcUigendum est de Conradis.
potiebatur . . .
EX LAMBERTO SGHAFNABURG. 65
A potiebatiir . . . Accidit ut Liipoldiis quidam de Mespurg , Régi carissimns ,
caballo forte laberetur , et proprio niucrone transfossus illico expiraret . . .
Notatuni auteni est , hune ipsum gladium fuisse , que famosissimus quoudam
Rex Hunnorum Attila in neeem Christianorum atque in excidlum Galliarum
hostiliter debacchatus fuerat. Hune siquidem Regina Ungariorum , mater Sa-
lomonis Régis , Duei Bajoariorum Ottorii dono dederat, etc.
MLXKII. Rex in natalem S. Jacobi Worrnatiae occurrit matri suae Agneti
Imperatrici, de Transalpinis parîibus redeunti ; ubi sex et eo ampliiis annos
jam dcmorata fuerat, sub nimia austeritate vitam instituens, adeo ut com-
munem humanarum virium mensuram exccderet , jejuniorum atque vigilia-
rum patientiâ .... Ibi etiam Hugo Cluniacensis Abbas , qui cum Impératrice
eo advenerfit . . . Archiepiscopus Moguntinus in Nativitate S. Mariae Mo-
B guntiâ egressus , ciim in Galliciam quasi orationis causa profectionem simu-
lasset , in Cluniacense Monasterium secessit . . . Sed brevi perstitit in pro-
posito , revocante eum tam Clero quàm populo Moguntiacensi . . . Mogun-
tiam rediit . . . Adalbero Metensis Episcopus obiit ; cui Herimannus (a)
Leodiensis Praepositus successit.
JVILXXIII. Alexander Papa , qui et Anshelmus , decessit : cui Romani
protinùs inconsulto Rege successorem elegerunt Hildebrandum , virum sacris
ïiteris eruditissimum , et in tota Ecclesia terapore quotjue priorum Ponti-
ficum omni virtutum génère celeberriinum. Is quomodo zelo Dei ferven-
tissimus erat , Episcopi Galliarum protinùs grandi scrupulo permoveri cœ-
perunt , ne vir vehementis ingenii et acris erga Deum fidei , districtiùs eos
pro negligentiis suis quandoque discuteret : atque ideo communibus omnes
^Q consiliis Regem adorti , orabant , ut electionem quae ejus injussu facta fue-
rat, irritam fore decerneret ; asserentes , quôd nisi impetum hominis prae-
venire maturaret , malum hoc non in alium graviiis quàm in ipsum Regem
redundaturum esset. Statim Rex à latere suo Eberhardum Gomitem misit ,
qui Romanos Proceres conveniens , causam ab eis sciscitaretur , quare praeter
consuetudinem majorum , Rege inconsulto , Romanae Ecclesiae Pontificem
ordinassent ; ipsumque si non idoneè satisfaceret , illicite accepta dignitate
abdicare se praeciperet. Is veniens Romam- bénigne à praedicto viro susceptus
est. Cùnique illi mandata Régis exposuisset, respondit , se, Deo teste , ho-
noris hujus apicem nun(|uam per ambitionem affectasse , sed electum se à
Romanis , et violenter sibi impositam fuisse Ecclesiastici regiminis necessi-
tatem ; cogi tamen nullo modo potuisse , ut ordinari se permitteret , donec in
electionem suam [b) tam Regem quàm Principes Teutonici regni consensisse
certa legatione cognosceret : hac ratione distulisse adhuc ordinationem suam ,
et sine dubio dilaturum , donec sibi voluntatem Régis certus inde veniens
nuncius intimaret. Hoc ubi Régi est renunciatum , libenter suscepit satis-
factionem , et laetissimo suffragio , ut ordinaretur, mandavit ; quod et factum
est anno sequente in Purilicatione S. Mariae.
MLXXIV. VI Kal. Fel)r. visum est in cœlo signum (c) mirabile : oriente
sole duae simul columnae aurei coloris, splendidissimi fulgoris , dextrà hevàque
oriebantur ; quae , usquequô sol aliquantis lineis in altum excresceret , eodem
jubare rutilantes permanebant. Praecedenti quoque nocte cœlestem an'um
circa gallorum cantum serenissimo cœlo plerique viderunt. Frigus erat va-
lidissimum , et hyberna siccitate arebant omnia in tantùm , ut fliunina non
E superficie tenus glacie constricta , sed tota praeter solitum in glaciem con-
versa- viderentur : unde panis inopiâ vehementer laborabat exercitus , eo
quôd propter rigorem fluminum ubique cessante molarum usu , ipsum ,
quod forte invenissent , frumentum comminuere non poterant . . . Civitas
[Colonia] paulô antè civibus frequentissima , et post Moguntiam caput et
(a) Ilcrimanntts iste, ut infrà Icjfitur, Wonnatiae (b) Jus Iinperatoris in cicclionem Romani Punlifîcis
restitit daniiiationi Papa; ; ilicens, incongruum valdè clarc liîc et alibi asscritur : <|uod notandum est.
et contra Canonwn scita esse, ut Epïscnpus aliqu'is je) Gcnio aivisui iridulgclLanibcrlus, duin sedulo
abseiis absque gênerait Concilio , sine legiliinis et rcfert li<ec signa seu |iliaL-iiomcna in cœlo apparcn-
idiineif accusatoribus et lestibus, necduni probatLt cri- tia ; qua; niliil niiri liabcbant, <;t nihil aliud crant
minibus quœ objicerentur, condemnarctur ; neduin quàm mcra nalurae effccta. Idem diccndum de plc-
Romanus Pontifex-, adversuf quem nec Episcopi nec risque barum aetatum Scriploribus.
jtrchicpiscopi cujusquain recipienda sit accusatio.
Tome XL 1
66 EX LAMBERTO SCHAFNABURG.
princeps Gallicaruni urbiuni , subito penè redacta est [ à seditiosis ] in soli- A
tudinem ; et oujus plateae vix capiebant stipata viantium agmina , nunc raruin
ostendimt hominem , silentio et horrore omnia desiderii qiiondam ac deli-
ciaruni loca possidentibus . . . Rex ciim llatisponain venisset , insecuta est
eum legatio fainiliarium ejus minciantium , quod Wilhelmus cognomento
Bostar , Rex Anglorum , ab Archiepiscopo ColoniensA vana pollicitatione
illectus , eum magno exercitu adventaret, regni sedeni Aquisgrani occupare
paratus. Territus Rex tam atroci nuntio , ac privatte rei curam externis ne-
gotiis antehabendam ratus , omissa in Ungariam expeditione , ad Rhenum
concitus remeavit : Pentecosten Moguntiae celebravit . . . Inde ciim Colo-
niam ire instituisset , multùin spirans iraruni et coinminationis in Archiepis-
copum Colonienseni ( fl ) ; ille , niissis in occursurn ejus nunciis , mandavit
falsam omnino ac scenicis figmentis similem esse fabulam , quam in eum B
semuli sui composuissent ; hi nimirùm , qui eum paulo antè urbe expu-
lissent , et nunc ad opprimendum eum , quoniam armis non possent , men-
daciis grassarentur . . . Rex reconciliatus Archiepiscopo , Aquisgrani per-
rexit ; et adversus ea quae de irruptione Barbaroruni fama vuîgaverat , eam
regni partem quantum poterat communivit. Hildebrandus Papa eum Epis-
copis Italige conveniens jam frequentibus Synodis decreverat , ut secundum
instituta antiquorum Canonum Presbyteri uxores non habeant, habentes aut di-
mittant, aut deponantur : nec quisquam omnino ad Sacerdotium admittatur, qui
non in perpetuum continentiam vitamque cœlibem profiteatur. Hoc decreto
per totam Italiam promulgato, crel)ras litteras ad Episcopos Galliarum transmit-
tebat , praecipiens , ut ipsi quoque in suis Ecclesiis similiter facerent , atque
à contubernio Sacerdotum omnes omnino fœminas perpeluo anathemate G
resecarent. Adversus hoc decretum protiniis vehementer infremuit tota
factio Clericorum : hominem plané haereticum , et vesani dogniatis esse cla-
mitans . . . Nihilominùs ille instabat , et assiduis legationibus Episcopos omnes
socordiae ac desidiae arguebat ; et nisi ocyùs injunctum sibi negotium exequeren-
tur, Apostolicâ se censura in eos animadversurum comminabatur.
MLXXV. Rex Natalem Domini Argentorati celebravit . . . Pascha Worma-
tiae. Quo tempore nuriciatum est Régi Dietwinum Leodiensein Episcopum ,
virum multis ornatum virtutibus , et per plures jam annos Sacerdotio per-
functum , ab hac luce migrasse : cui protinus Rex per interventum Goze-
lonis Ducis , propter ejus excellens in militia meritum , successorem consti-
tuit Heinricum quendam Verdunensem Canonicum , ipsi Duci consanguini-
tate proximum. Quo ille beneficio Régi devinctus , operam suam f'uturae D
çxpeditioni quàm maximam pollicebatur.
Moguntinus Archiepiscopus Synodum eodem anno mense Octobri Mo-
guntiae congregavit ; ubi inter alios Episcopos qui convenerant , aderat Cu-
riensis Episcopus , Apostolicse sedis litteras et mandata deferens ; quibus ei
sub intermina tione gradûs et ordinis sui praecipiebat , sicut anteà quoque
multis legationibus prseceperat , ut Presbyteros omnes qui intra suam diœ-
cesim essent , cogeret aut inpraesentiarum conjugibus renunciare , aut se in
perpetuum sacri altaris ministerio abdicare. Quod dum facere vellet , exur-
gentes qui undique assidebant Clerici , ita eum verbis confutabant , ita ma-
nibus et totius corporis in eum debacchabantur , ut se vita comité Synodo
excessurum desperaret. Sic tandem rei difficultate superatus , statuit sibi
deinceps tali quaestione omnino supersedendum , et Romano Pontifici re- K
linquendum , ut causam quam ipse toties inutiliter proposuisset , ille per
semetipsum quandoet quomodo vellet peroraret.
Rex XI Calend. Novemb. juxta condictum venit in Gerstingun : venerunt
omnes Teiitonici regni Episcopi et Comités : aderat Diodericus Dux Mo-
sellae regionis : aderat Gozzelo Dux Lotharingiae (b) , tantas habens copias ,
ita militaribus armis instructas , ita de tota cui praeerat regione , severissimo
(a) Anno MLXX^f/ dondnus Anno Colon. Archiep. teriores Prisones bello aggressus, penè ad internecin-
obiic. Ex Additionibus ad Larabertum Scliafna- nom delevit... Sicarius quidam per qiwsdam Roberti
burg. neccsfario.t lran.tmif.ius in Frisoniam, Godefridum Itunc
(A) Godefridu.i Gibbosus , flUu.t Codefridi Magni peremit anno Ducatilt sui V ; cujus corpus relatum
Ducif Lutharingiœ , cœpit anno Dom. MLXXIt ; est f'irdunum , et ibi Juxta patrem traditur sepul-
qui elsi corpore exiguus, tamen animo eximius, ul- turce. Relicta vero ejus Macktliildis Marchisa terram
EX LAiMBERTO SCHAFNABURG.
67
delectii habito, exquisitas , ut solae csetenim Régis exercitum et numéro et
bellici apparatùs gloriâ praecellere ac supergredi viderentur. . . In eo om-
nium quae agenda erant , summa et Ciirdo vertebatur , pro eo quod , licet
staturâ pusillus et gibbo defbrmis esset, tamen opum gloriâ et niilitum lec-
tissimorum copia, tum sapientiae et eloquii maturitate caeteris Principibus
quàni plurimùm eminebat . . . Hune annum lugubrem técit obitus Annonis
Coloniensis Archiepisoopi, Il * Nouas Decembris.
MLXXVI. Go/ilo Dux Lotharingorum, cùm esset in confinio Lotha-
ringicie et Handriae, in civitate quae dicitur Antwerpha , oeoisus est per in-
sidias, ut putabatur, Ruberti Flandrensis Comitis. Cùm enim quadam nocte,
quiescentibus omnibus , ad necessitatem naturae secessisset, appositus extra
T. donium spiculator confodit eum per sécréta natium, relictoque in vulnere
ferro concitus aufugit. Vix deinceps VU diebus accepte vulneri superstes ,
IV Gilend. Martii vitâ decessit, atque Werdunis juxta patrem sepultus est...
Rex Pasclia Trajecti celebravit ; ibique Ducatum Lotharingiae filio suo Cun-
rado, Marchiam vero quae dicitur Antwerpha, Godefrido consobrino Go-
zelonis Ducis , filio Eusfcichii Comitis, inipigro et ad rem militarem acer-
rimo adolescenti , tradidit ... Ad oppugnandam Mettensem urbem
exercitum admovere cogitabat, et ab Kpiscopo * loci , quod, crédites
custodiae sux Principes se inconsulto diniisisset , vindictatn expetcre . . . sed
impetum animi ab temeritate ad pacatiora cousilia revocavit . . . Vis atque
inclementia hyemis hoc anno adeô jugis soliloque asperior inhorruerat , ut
à festivitate S. Martini Rhenus fluvius glaciali fiigore constrictus, penè usque
ad Calendas Aptilis , pedestri itinere transmeabilis maneret , et plerisque
^ inloeisvineta, exsiccatis frigore radicibus, omnino arescerent.
MLXXVII. Rex Heinricus in Italiam proficiscens , intra Burgundiam ,
in loco qui dicitur Bizanzun * , Natalem Domini celebravit ; satis magnifiée
pro sua timi calamitate susceptus et habitus ab avunculo matris suœ Wilhel-
mo Comité , cujus in illis locis amplissimae et florentissimae opes erant. Ea
porrb causa erat , ut relicto recto itinere in Burgundiam diverteret , quod
certo compererat , Duces Rudolphum , Welf et Bertholdum , omnes vias
omnesque aditus, qui ad Italiam mittunt, quos vulgato nomine Clusas vo-
cant, appositis custodibus anticipasse, ut nulla illic ei copia transeundi
fieret. Kxacta solenuiitate Natalis Domini profectus inde, cùm in locum qui
Civis * dicitur venisset , obviam habuit socrum suam , filiumque ejus
Amedeum nomine , quorum in illis regionibus et authoritas clarisslma , et
'^ possessiones amplissimae, et nomen celeberrimum erat. Hi venientem hono-
rificè susceperunt. Transituni tamen per termines suos aliàs ei concedere
nolebant , nisi quinque Italiae Episcopatus, possessionibus suis contiguos , eis
redimendi itiueri* dretium traderet. Durum hoc nimis atque intolerabile
onulibus Régis consiliariis visum est. Sed cùm ei iuevitabilis incumberet
nécessitas quoquo posset pacto redimendi itineris ; et illi nec jure propin-
quitatis , nec tantae calamitatis miseratione quicquam moverentur ; multo
labore et tempore in bac deliberatione insumpto, vix et aegrè tandem
impetratum est, ut provinciam quandam (a) Burgundiae bonis omnibus
* pridi*
* Herliiian-
no
Vesontio
f. Cinii.
.suam virititer rexit, et Âbbatiam Canonicorum S.
Pétri ad Montes juxta lirie in diœcesi Metensi fun-
davit. Pii.st cujuit Godefiidi Ducis interilitm vacat
Uucntus Lotharini^iœ annis XI f^ , ■videlicet usque ad
annum MXC ciclusivè ; quo anno Oodefiido Gode-
fridi Gibùii.si ex sorore ne/ioti datur Ducatu.s Lotlia-
rin"iœ. Ex AJagno Clironico Belgico, pag. ii'i.
(a) Hujus provinciie nomen utinain Auctor exprt'S-
sisset ; aliquid lucis forsiUn indc fliixissot in rcs
Burgundicas Inconipt-rluni enim nobis est. et ipsis
Scriptoribiis Gnrmanis ignotuiii , quale fueril , seu
quos prwcisè limites liabiieril Burgundiajseii Arcla-
tense regnum sub Rodulfis Kegibiis, et sub Gerraa-
niae Regibus Imperatoribtisciuu (pii Burgundiam post
mortem HoduWi III anno 1U32 sibi vindica^erunt.
« Gervasius Tislcberiensis^ qui se Arelalensis regni
» Murescalluni ipsea|)p(Jlatjtivilalem Arclatum eaput
» regni Burgundix bis nuncupal, et Viennensem Ar-
» cbiepiscopum Regni Canceilarium, Burgundiiecjue
» seu Arelatensi regno VI métropoles attribuit,
» Vesontionem, Viennam, Darantasiam, Ëbrodu-
I) num, Aquas-Sextias, Arelatum, cum sedibus cui-
» que subjeclis. idem facit Notitia Episcopatuum
• Gallii«, Gervasio suppar , et in Burgundia scx
» métropoles pouit ; ita ut Burgundia XX.XVI
j> civitates , Se<|uanos cum Helvetia , Sapaudiara et
» ({uem Dalpliinatum votamus, ac Provinciam com-
1) plcxa sil. Ubi miror, incjnit Valesius, Lngdnnnm
» pra-termitti, quod posleriorcs duo IturgundiapReges
» tenuerunt. et ipiod proptereà Impcratores tan-
• quam mendirum regni ad ipsos pcrtinentis sibi diu
» vindicavcrunt, uti liltora; corum ali<|UOt docent...
» Hoc regnum, sive Burgundia sive regnum Are-
» lalcnsc dicatur , plané imaginarium fuit ; cùm
» qualc <piantum(pie suprA dcscriplum est , à
» nemine unquain possessum sit •,
lij
68 EX LAMBERTO SGHAFNABUUG.
locupletissiinam , concedendi transitûs mercedem dignarentur accipere. ^
Intereà Papa rogatus per litteras à Principibus Teutonicis , qui in
Oppenheim convenerant, ut in Purificatione S. JVlariae ad discutiendam causam
Régis Augustae occurreret , invitis Romanis Principibus , et propter incer-
tum rei eventum itex" illud dissuadentibus, Româ egressus est ; et quantum
poterat, profectioneni accelerans , statuto die prsesto esse satagebat , duca-
tum ei prtebente Mathilda , derelicta Ducis Lotharingorum Gozelonis , tilia
Bonifacii Marchionis et Beatricis Comitissae. Hsec vivente adhuc viro suo ,
quandam viduitatis speciem , longissimis ab eo spatiis exclusa , praetendebat ;
cùni nec ipsa maritum in Lotharingiam extra natale soluni sequi vellet , et
ille Ducatûs quem in Lotharingia administrabat , negotiis implicitus , vix
post tertium vel quartum annum semel Marcham Italicam inviseret : post
cujus mortem Romani Pontificis lateri penè cornes individua adhaerebat , "
eumque miro colebat afïectu. Ciimque magna pars Italiae ejus pareret impe-
rio, et omnibus quae prima mortales ducunt , supra caeteros terrse illius Prin-
cipes abundaret : ubicumque operâ ejus Papa indiguisset , ocyùs aderat,
et tanquam patri vel domino sedulum exhibebat ofificium. Unde nec eva-
dere potuit incesti amoris suspicionem , passiin jactantibus Régis fautoribus,
et prsecipuè Clericis, quibus illicita et contra scita Canonum contracta con-
jugia prohibebat, (juod die ac nocte impudenter Papa in ejus volutaretur
amplexibus, et illa furtivis Papae amoribus praeoccupata, post amissum con-
jugem ultra secundas contrahere nuptias detrectaret. Sed apud omnes sanum
aliquid sapientes, luce clariùs constabat, falsa esse quae dicebantur . . . Igitur
Papa dum in Gallias properaret, ex insperato audiens Regem jam esse intra
Italiam, hortante Mathilda in castellum quoddam munitissimum , quod Ca- ^
nusium dicitur , divertit , expectare volens , donec consilium adventûs ejus
diligentiùs exploraret; utrum scilicet veniam admissi postulare , an injuriara
excommunicationis suae militari manu persequi, plenus animorum adve-
niret.
Diedericus Episcopus Verdunensis , vir constantissimae erga Regem fidei ,
dum Regem in Italiam profîciscentem paulô post insequi vellet , captus est
ab Adelberto Comité de castello quod dicitur Calewo, et spoliatus omnibus
quas studiosissimè convexerat tam longi itineris impensis. A. quo diu habitus
in custodia, tandem dato quodcunque exigebatur, redemptionis suae pre-
tio, addito etiam jurejurando, quod injuriae liujus nec spiritualein nec cor-
poralem vindictam aliquando expeteret, liber abiredimissus est.
Intereà Rex Heinricus Mathildam ( a ) Comitissam ad colloquium evoca- "
vit, eamque precibus ac promissionibus oneratam ad Papam transmisit, et
cum ea socrura suani'- filiumque ejus, Azzonem etiam Marchionem et Ab-
batem Climiacensem, et alios nonnullos ex primis Italiae Principibus , quo-
rum auctoritatem magni apud eum momenti esse non ambigebat, obsecrans
ut excommunicatione absolveretur , . . Quorum Papa legatione audita diu
restitit, veritus in Rege juvenili animi inconstantiam . . . Vix et aegrè tan-
dem exoratus, annuit ut cominus veniret ; et si veram pro admissis pœnitu-
dinem gereret, culpam quam sedi Apostolicae contumeliam irrogando con-
traxerat, sedis Apostolicae decretis nunc obediendo expiaret. Venit ille, ut
jussum fuerat ; et ciim castellum illud triplici muro septum esset, intra se-
cundum niurorum aml)itum receptus, foris derelicto omni comitatu suo , de-
posito cultu regio, nihil praeterens regium, nihil ostentans pompaticum ; nu- E
dis pedibus, jejunus mane usque ad vesperam perstabat, Romani Pontificis
sententiam praestolando. Hoc secundo, hoc tertio die fecit. Quarto demùm
die in conspectum ejus admissus . . . accepit conditiones, et servaturum se
omnia quàm sanctissimis poterat assertionibus promittebat. Nec tamen pro-
mittenti temerè fides habita est : sed Abbas Cluniacensis , quoniam jurare
Monasticae religionis obtentu detrectabat, fidem suam coram oculis omnia
(a) f-'igebat in Italia prœpotens Marcidsa Macli- ta, nec dispar antiquis jimazonibus, ferrata virorum
tildis , reticla Godcfridi cognnmento Gibbosi, profin- agmina ducebat in bellum, et mariti defuncti Duca-
ciœ quas nunc Lothard scu Lotharinna dicitur egre- rum impigrè petcbat. et maxime suuni intra Italiam
gii quondam Duc'is. Hœc eadem, marito sublato cùm contra Hcnricum Imperatorem. Ex Magno Cliron.
qutirumdam insidiit in inleriora per latrinam ferrn , Belg. pag. 128.
dum adnaturœ sécréta sederei,peteretur ; sexûs obli-
EX LAMBERTO SCHAFNABUIIG.
69
A cernentis Dei interposuit. . . Papa expleto saero ministerio, Regem ad pran-
dium vocavit ; benignissimèque refecturii, et de omnibus quoe eiim observare
oporteret, diligenter instructum , eum pace ad suos qui longiùs extra castel-
luin remanserant , diniisit : Epponein quoque Citicensetn Episcopum prae-
misit ante eum , ut eos qui ei excominunicato , priusquain anathemate
absolvoretur indifferenter communicaverant , vice sua excommtinicatione
absolveret. Qui dum venisset , et causam pro qua missus fuerat , Italis ex-
posuisset , veliemens in eum ira et indignatio coorta est. Fremere omnes et
saevire verbis ac manibus eœperunt , Apostolicae legationi irrisoriis excla-
mationibus obstrepere , oonvicia et raaledicta quaecunque turpissiina furor
suggessisset , irrogare : se excommunicationem illius nihil aestiniare , quem
ipsum (rt) omnes Itali;e Episcopi justis ex causis jam pridem excommuni-
B cassent , qui sedem Apostolicam per Sinioniaoam lueresim occupasset , ho-
micidiis cruenlasset , adulteriis aliisque capital! bus criniinibus polluisset ;
Regem secus ac deceat egisse, crimenque gloriae suae intulisse nunquam abo-
lendum. . . Haec potissimùm Principes Italiae jactando et passim per popuium
serendo , ingens Régi odium brevi conflaverant. Adulta postremo seditione ,
una omnium voluntas, una sententia erat, ut al)dicato pâtre qui ultrô regni
fascil)us indignum se efiecisset , filium ejus licet impubem adhuc et regni
negotiis immaturiun , Regem sibi facerent ; et eum eo Romam profecti , Pa-
pam alium eligerent, per quem et ipse protinùs Imperator consecraretur, et
omnia Papae hujus Apostolici gesta cassarentur.
Territus Rex insolita rerum facie serôque pœnitens , gravi sollicitudine et
raetu perurgebatur, nec ullum usquam effugium inveuiebat , nisi in reoon-
C ciliandis, forte si qua ratione posset, quos offenderat , Italorum animis :
ratus hujus rei unicum hoc esse praesidium, ut initimi eum Romano Pontifice
fœdus abrumperet , et inde reparandœ concordite initium faceret , unde
fuerat orta discordia. . . Tum assidue in conventu Principum criminabatur
et detrahebat Romano Pontifici. . . hortabaturque omnes in commune, ut
suo ductu suisque auspiciis tantarum ab eo injuriarum vindictam expeterent...
Papa certior jam factus de immutatione animi ejus , et cteteris rébus quas
ad eum jam pridem fiima detulerat, misit protinùs Bernardum Abbatem de
Massilia, virum eximiae conversationis et multarum in Christo virtutum , item
alium Bernardum Cardinalem Diaconum S. R. E. ut Principibus Teutonici re-
gni, qui m Idus Martii Forcheim (b) conventuri erant, occurrerent ; eosque
per ordinem quœ gesta erant, docerent (c) .
(a) Ad quid hae et alia; hujusmodi in pseudo-
judicem supervacancse criiniiiutn translationes ?
Breviùs sanè et aptiùs rein absolvisscnt, si , ad-
motû luce facis Evangelii et juris divini , dixis-
sent, excommunicationem à Papa . sive is legi-
timus sit sive non, latam in subditos ob serva-
tam ab ipsis inviolatè fidem suo Principi , irri-
tam omninù esse , ac in nihilum , imô in scelus
cadere ; proindè floccifaciendam et deteslan-
dam. Sed Italos aliosquc liujus setatis homines
tam altè sapere , profectô non sinebant terapora.
{/)) Anno MLXXVIl Rudolphus Rex co/ixti-
tuitur in loco qui dicitur Forchem, et in média Qua-
dragesima apud Moguntiain unctuf in Regem à Sige-
frido àrchiepiicnpo. Ex Additionibus ad Lamber-
tum S<-bafnaburg.
(c) Ilîc desinit Lambertus Schaf. nobllis in
primis Uistoricus , relata elecfione Rudolfi Ré-
gis , consequentia aliis consulte) permittens . ne
Kilicct uni prae altero fa\cre viderelur. Quàm
diu post hune annum supervixcrit, nobis incom-
pertura. Fuit, ut superiùs vidimus , Hersfcld.
Monachus , Schafnaburgcnsis à patria dictus ; qui
vestem Monasticain an. 1058, Id. Mart. induit,
cxeunte codem anno Presbyter ordinatus , sta-
timque Jerosol. Peregrinationeni aggrcssus. Scrip-
sit brèves Annales ab orbe condito ad an.
1030 : deinceps verô res jjotissiniùm Gcrmani-
cas fusé et accurato cnarrat ad an. 1077, in que
prudens desinit. Nemo co politiùs Gcrman. rcs ,
teste Barthio, littcris coramisit ; miraturque Sca-
liger, in saeculo tam barbaro tantam liominis et
in loquendo puritatem , et in teniporum puta-
lione sollcrtiara fuisse , ut Chronologis noslri ,
inquit, temporis pudorem aliquem expriraere pos-
set, si aliquem sensum harum rerum haberent.
Ilaec Tom. V. Annal. Bened. pag. H3 iMabillo-
nius ; qui ibid. pag. 16 emaculat raendum quod
in Chronicon Laraberti irrcpsit ad annura 1069,
in baec verba : Tolosce Episcopus obiit : qui lo<:us
ita restituendus est : Udo Tulli Epitcopus obiit , oui
Pibo, etc.
nj
70
-= A
G
EX ACTIS (') SEU HISTORIA
ARCHIEPISCOPORUM KOTHOMAGENSIUM.
Apud Mabillonium {b) pag. 222. Analect. edit. in-folio.
allIjE provinciae sunt decem et octo : quariim una existit Lugdunen-
sis, quae vocatur secunda ; in qua est nobilis et ampla civitas , qnae
vocatur Rodomus vel Rothomagus, super fluviiim Sequanae sita. Hujiis civi-
tatis Ecclesia in honore B. Mariae est consecrata. Hsec vero est metropolis : B
sex enim (c) sub se civitates Episcopales continet; scilicet primam, civita-
tem Bajocatarum ; secundam , civitatem Abrincatarum ; tertiam , civitatem
Evatinorum quse dicitur Ebroicas ; qiiartam , civitatem Salanum quae vocatur
Sagium ; quintam, civitatem Lexoviorum ; sextam, civitatem Constanti-
norum.
Pag. 224. Rotberto successit Malgerius nepos ejus ; filius enim Richardi fratris sui
fuit : qui quia non electione meriti , sed carnali parentum amore et adula-
torum suffragio in pueritia sedem adeptus est Pontificalem , omni destitu-
tus tutelâ , potiîis adquievit carni et sanguini, quàm divinis niandatis. Vo-
luptatem enim per omnia sequens , ornanienta Ecclesise ceteraque béné-
ficia pueriliter erogavit : et ideo auctore Papa Leone Willelmus Dux Nor-
mannorum , posteà effectus Rex Anglorum , assistente praefati Papa? Legato , G
scilicet Hermenfrido Sedunensi Episcopo , ceterisque comprovincialibus
Episcopis , in Lexoviensi Ecclesia ab Episcopatu eum destituit ; deditque
posteà illi quamdam insulam in Constantiniensi pago in mari sitam , in qua
pluribus annis, non quidem ut decuit , vixit : posteà vero, quo autem divine
judicio ignoratur, in mari submersus est.
Malgerio destituto , elegit Dux Willelmus quemdam Monachum , no-
mine Maurilium ; qui nobili prosapia ex Remensi pago exortus , et in ejus-
dem civitatis Ecclesia educatus ; inde in Leodicensi Ecclesia omni liberalium
artium peritia imbutus, Halverstatensis F^cclesiae Scholasticus effectus est. . .
Posteà Fiscamnense Cœnobium adiens , Monachus ibi effectus est. . . Li-
centiâ ab Abbate accepta, Italiam petiit. . . Abbas [ Florentinensis ii] or-
dinatus est. . . Abbatiam deseruit , et ad Fiscamnum rediit. . . Hic Eccle- D
siam à Rotberto Archiepiscopo incœptam complevit ; et adstante Willelmo
Normannorum. Duce , posteà Anglorum Rege , cum omnibus Suffraganeis
suis Concilium [d] in Rotliomagensi Ecclesia , de castitate conservanda et
ceteris SS. Patrum institutionibus , Pastorum incuriâ negligenter postpositis ,
viriliter restituendis celebravit. Posteà perfectâ Ecclesia , dedicavit eam
An. 1063. adstante Willelmo Normannorum Duce , anno IMLXIIf Dom. Incarnatio-
Ph'i'ppo jjis ^ régnante Henrico * nobilissimo Rege Francorum , adstantibus etiam
comprovincialibus Episcopis , scilicet Odone Bajocensi , Johanne Abrin-
censi , Hugone Lexoviensi , Gùillelmô Ebroacensi , Ivone Sagiensi , Gau-
frido Constantiniensi , ceterisque venerabilibus Abbatibus ; prœsidente etiam
. Sedi Apostolicœ Papa Victore IL . . V Idus Augusti animam Deo reddidit.
Defuncto venerabili Antistite Maurilio , praefatus Willelmus Rex Anglo- E
rum Lanfrancum reverentissimum Abbatem Cadomensis Ecclesiae, omnibus
liberalibus artibus imbutum , sanctis moribus et operibus ornatum...
(rt) Acta haec, inquit Mabillonius, litteris manda- (b) Edidit etiam Martcnius CoUect. Nov. part,
vit Anonymiis Cœnobii S. Audoëni Rotomag. Mo- 2 pag. 233.
nachus. Vixit is Gregorio Vil Pontifice, Johanne (c) Sex urbes ei subjacent ; Belocasiuin , id est
Archiepiscopo Rotomagensi , Abbate Monasterii S. Baiocas ; Evanlicurum, id est Ebroas ; Luxovium,
Audoëni iNicolao ; non alius forsan quàm Fulber- Abrincas , Constantia ; Salarium , id est Sagium.
tus ejusdem loci Crenobita, qui hbrum de i\]iracu- Orderic. Vital. Lib. 5. Hist. Eccles. p. 557.
lis S. Audoëni hactenus incditum cidem Nicolao (d) In quo, ut observât Mabillonius, sententia
Abbat; nuncupavit ; aut Theodericus, à quo S. adversus Rerengarium cjusque hieresim dicta est
Audoëni Vita mctrica INicolao itidcm inscripta est. anno 1U63.
Fulberto praefert Rivctus Theodericum ob versus
léonines elogii S. Malloni.
SX ACTIS AHCHÏEPISCOPORUM ROTHOMAG. 71
y\ Alexandre siininio Pontifici et venerabili Pappe niisit , postiilans ejiis cle-
mentiam ut ei assensum prgeberet, quatenus ejus aiiotoritate Johannem Ahrin-
catinae Rcclesiae Episcopum Met ropolit ange Kcclesiae praeficeret ; eique ne
aliqua occasione in hoc resisteret , litterls apostolicis niandaret. Ipse vero
ejus petitioni , quia devotam vidit , adquievit. . . Joliannes vero Rpisoopus ,
Apostoliea legatione reoepta , et omnium comprovincialium Episcoporum
cunctorumque etiam ejusdem Ecclesiae Canonicorum electione , con)muni
consensu facta , Metropolitanam adeptus est sedem. Hic vero fuit progenie
nobilis , liberalihus imbutus disciplinis : is aliàs satis strenuus , animi fuit
impatientissimus. Crudescebat in eo hic morbus , et ut ita dixerim , exagge-
rabatur tum carnis nobilitate , tum Praelationis dignitate ... Is adversus (a)
S. Audoëni Cœnobitas inconsultè tunuiltum exercuit : quod non deroga-
B toriè, non insultatoriè , sed consultoriè censuimus scribere . . . Causa erat ,
quia Guillelmus Normannorum Comes et Angloruni Rex gloriosus Cino- An. 1073.
mannis cum expeditione nioraliatur. Aderant ei inter reliquos Proceres iste
Johannes sedis hujus Archiepiscopus , ut vir excellentis ingenii et non me-
diocris consilii ; Nicolaus quoqne reverendus Abbas supradicti Cœnobii. Im-
niinebant celeberrima totiscfue votis excipienda sanctissimi Audoëni dies nata-
litia ; et quia moris est ut Archiepiscopus ipsa die inibi Missannn sollemnia
celebret , non pro ulla quidem vel ipsius jentaculi vicissitudine , sed quasi
in recompeusationem consecrationis suie , quam nonnisi in prœfata Ecclesia
cuivis sedis memoratae licet accipere ; missione à Rege petita redibat cor^-
citè, Abbate prsenominato intérim ad occupatoria rémanente. Quid plura ?
Adest dies veneranda ; Clerici majoris Ecclesiae solito eô conveniunt : et
C quia prjemisso nuncio venturum se mandaverat , sollemne Missarum intérim
differtur. Post aliquamdiu vero è communi consilio , ne quid tantae diei sub-
traheretur , dum veniat , initiatur. Tanta vero morositate , tanta id factum
est devotione , . . Finito itaque Kyrie cum duobus Rithmis , exacto Gloria in
excelsis Deo , quod incœptum ab Abbate Kicardo Sagiensi chorus celeber-
rimè fuerat exsecutus cum laudibus suis ; id vero totum expendebatur in
praestolatione Arcbipraesulis ; ecce accurrit ut turbo tempestatis , omnem
confundens gratiam illius celebritatis. Hic namque totam mentis indigna-
tionem animo concipiens , quod non usquequaque fuisset exspectatus ,
torvis oculis , ore furibundo , cunctis maledixit ; conversusque ad ipsos , Mo-
nachos excommunicavit , ex auctoritate Dei et suâ ofïicium praesens inter-
dicens cessare fecit ; Abbatem ab altari evellens , divini ofificium ministerii
D prohibuit . . . Ipse ad complendum ofïicium se préparât ; Clericis suis , ut à
loco incœpto peragerent , imperat. Nihil liîc reticendum fore censemus ,
quod dum alteri parti favendo dissimulamus (b), alteri totum derogando im-
putare videamur : verum falsi adstipulatione non indiget. Fratres Pontificali
auctoritati oedunt, festivis se ornatibus exuunt, satis cum tumultu Ecclesiam
egrediuntur . . . Cùm subito quidam mœroris impatiens , dubium quidem an
ex ipsis vel eorum famulis, plus furoris , minus consilii animo colligens ,
turrim properat, majus Ecclesiae signum puisât : hinc forum ocior advolat :
Archiepiscopum S. Audoëni glebam ad majorem Ecclesiam asportare velle
proclamât. Prosiliunt omnes è domibus ; alius gladium , hic bipennem , di-
versi quod primum manibus occurrerat , arripiunt ; Ecclesiam cum furore
irrumpunt. Quidam curiositate acti , celata Monasterii conscendunt , quaedam
E ex tabulatis auferunt ; quid sic furens populus agere vellet , rimantur. Plu-
rimi ejus intentionis erant ut, quia eis tantae continuationem laetitiae interru-
pisset, nec sibi perficere liceret. Archiepiscopus circumcirca furentium se
turmis appeti expavescens , plus tamen desuper imminentes mctuens , al)
altari ad valvas Monasterii fugam arripuit : vix elapsus infra ambitum earum,
(a) Ex scquentibus patebit quàm turpitcr Mat- de quo agcinus in alio Volumine, istud factum
tbaeus Parisius ejusque sequaces falsi sint , qui legitur ; sed tanquain additanicntum in niargine
Johannem Arehiep. tune interfeetum fuisse calum- inferiori , quô ab Araanuensi fuit adductum ex
niantur, quein diu post bxc superstitcm fuisse Cbronico Cadomensi.
constat. Quanquani id cabimniae non est rcfundcn- (b] Laudandus sanè Auctor, qui niniio parlium
dum in MatthaeuMi, sed in hujus Editores qui mala suarum studio minime laborans et peccans, c;1 quâ
fîde laudatum lioinicidium ex nota niarginali indu- par est animi et stili aequitate scribit.
xcrunt in textum ; ut probant varii Mss. Codites,
dum nil taie ferunt. In regio quidem Ms. Codice,
72 EX ACTIS ARGHIEPISCOPORUM ROTHOMAG.
ipsis priùs clausis, se recepit : imdique circum se sedilia et formas a<2;gerari A
fecit. JNonnulIi tamen partis ipsius , arreptis candelabris , cereis et perticis,
in Monachos efferati, sed ab eis non segniter excepti . . . Pudet dieere, quàm
fœdo exeiiiplo res eo die debuit determinari. . . Tantum nefas non parvo
cunctis niiraculo [ S. Andoënus ] potuit avertere. Nam tanta subito nubis
caligo spatium Sanctuarii obtinuit . . . Dieto nil subripit , quod refragetur ;
tantùm ratio ipsa à toto pendens suffragatur . . . Igitur Vicecomes civitatis
Archiepiscopum sic circiimventum ut audivit , veritus ne quid inconsultius
adversus ipsum ageretur, et ipse pôst noxse argueretur ; militarem manum
cogit , Régis bannum omnibus praetendit , suppetias aceurrit ; jam nil re-
luctantem, immo sibi penitùs diffidentem periculo eximit. lis tumultuum
dementiis exacta est dies tantae celebritatis . . . Fratres in crastinum de suis
eligunt, per quos Abbati suo quod factum fuerat, innotesceret , et Regem B
super hoc suggesturus adiret. Sed Arehiepiscopi nuncius praecesserat ; invi-
diam omnem in Monachos retorserat : sic infecto negotio reditum est. Rex
licet pôst, ipsius Arehiepiscopi et quorumdam aulicorum instiiictu , animo
in Monachos motus; rem tamen ex aequo pensans , hinc immoderatam ar-
rogantiani , hinc inconsultum tumultum justis librationibus praeponderat.
Jubet igitur statim Ecclesiam ab Archiepiscopo reconciliari : quod cùm satis
irato et reluctanti animo abnueret ; Rex Michaeli Episcopo Abrincatensi
loci reconcihationem injunxit ; pudorem verô suum , in f'uturo vindictam
praetendens, dissinmlavit. Quatuor igitur JMonachos loci , quos et factionis
auctores audierat , totidem alioruni Cœnobioruni Abbatibus commisit . . .
Non multô post tamen et rationiii consideratione et petitu Abbatis ipsorum
flexus , in praesentiam sui eos revocavit , et Ecclesiae reconciliatos reddidit. G
In omnibus semper apud ipsum cautum exstitit, ne quid sibi Archiepisco-
pus, quasi sub Ecclesiastico vigore , in causis hujus Ecclesiae insolenter arro-
gaverit. Immo postquàm gemino Fratrum eorumdem exsilio satisfecit, rem in
consilium ponit, Concilium cogit : quod Abbatiam suam irato et tumultuanti ani-
mo intrasset; quod totius turbae causa et materia exstitisset ; quod loci reconci-
hationem sibi denegasset, judicio Primatum suorum trecentas libras exegit.
Delicti satis haec vindicta exsolvisset , si intimé facti pœnituisset . . . Trium
annorum spatium evolutum erat . . . cùm post id temporis redeunte eadem
festivitate, paucis antè mensibus paralysi pércussus (a) , sed ab hac infirmi-
tate jam respirans, ad soUemnitatem venit : et quia per se Missam celebrare
non potuit , Gisleberto Ebroacensi Episcopo vices suas commisit : ipse in
medio (lantorum specie Praecentoris stetit. Ut vero Evangehum cœpit legi, D
horribile dictu ! sic ab intimis humoribus in secretiorem meatum profluen-
tibus est subito angustiatus, ut raptim urina procurrens, lineam usque super-
pelhcialem indumentum omne infecerit ; pavimentum etiam , quo stabat ,
perquàm humectaverit. Hinc post fidelium oblationes, cùm ampliùs dissimu-
lare non posset , Ecclesiam egressus , pudore non oportet dici quantum et
mœrore confusus, ad sua reversus est . . . Nemo nobis succensere habet , si
vera dici mus ; quia nemini examen Judicis, in cujus manus horrendum est
incidere , improperandum scimus ; et ex aliéna culpa pœnam incurrere valdè
formidamus . . . Per alios très annos adeo ipso incommodo laboravit , ut ne-
que jam administrationis infulis deservire potuerit. Cum tandem regia auc-
toritate, immo consultu omnium pulsatus , Episcopatu (;edit , et ad quam-
dam patrimonii sui villam , S. Philiberti dictam , secedit , ubi aliquantisper E
supervixit. Duodecimo vero sui Praesulatûs aimo viam universae carnis in-
gressus, hominem exivit. Inde tamen ad propriam sedem refertur, et ho-
norificè in ipsa Ecclesia tumulatur V. Idus Septembris.
An. 1079. Successit huic, immo praecessit [ nam duobiis ante obitum ejus mensibus
intronizatus est] domnus Guillermus , Cœnobii Cadomensis Abbas , cum
(a) Rex Jolianni Archiepiscopo cntnmendat, ut gis per urheni super mulnin suam rcdiret, tumidèque
jMxoviuni celer itsr adeat (^anno 1078, et Epiicopi luquens de causis immirietitibus, doimii suœ appro-
[Hugonis^ corpus in Oratorio [Sanctiinonialiurri] S. pinquarct, divino nutu subita passio illuin percussit,
JUarice dccenter sepcliat : at ille quia fcrox et turgi- turba palani spectante ad terrain dcjccit ; bien-
dus erat, et iioxium rancorem jam dudum contra nioque quo postmodum vixit , elinguem reddidit.
prœfatum Prtcsulem animo gesserat , Régis prœcep- Ex Ordcrico Vit. libr. S pag. 550.
tum furibundus contempsit. . . Qui dum de Curia Re-
apostol:
ica
EX AGTIS ARCHIEPISGOPORUM ROTHOMAG. 73
/^ apostolica auctoritate, tiim regio munere, tum denique communi electione,
vir sanè et generis nobilitate cluens, et moruin prœrogativa praepollens.
EX LIBRO III CHRONICORUM
MARIANI (a) SCOTI , MONACH[ FULDENSIS.
Apud Pistorium inter Scriptores Hist. Germ. Tom. II pag. 450.
B A NNO MXXXII Rudolphus Rex Burgundiae obiit : diadema suum Con-
XA. rado fmperatori misit.
MXXXIII. Conradus Iniperator hyeme Burgundiam petit.
MXXXV. Johannes Papa obiit. Benedictus huic successit annis XIV.
MXXXVI. Piligrinus Archiepiscopus Coloniensis obiit ; pro quo Her-
manniis constituitur. Otto Princeps (b) Carlingorum à Gozelone Duce
pugnà victus, fugiens occiditur.
MXXXVII. Connigund Imperatrix. obiit V Non. Martii, et Spirae sepe-
litur. Hermannus Dux obiit, filius Imperatoris.
MXXXIX. Conradus Imperator obiit II Non. Junii , sepultusque est
Spirae. . . Henricus filius Conradi Imperatoris regnavit annis XVII.
MXLIII. Gisla Imperatrix, mater Henrici Régis, obiit XVI Calend.
Martii, et apud Spiram sepelitur.
C MXLIV. Henricus Rex Agnetem, Guilielmi Pictaviensis Principis filiam,
Reginam apud Moguntiam ungi faciens, regalibus sibi nuptiis in Ingelnhein
copulavit.
MXLVI. Henricus Rex Italiam ingressus , pacificè à Romanis suseipitur.
Papas très non digne constitutos synodaliter deposuit , et Sindegerum ,
Babembergensem Episcopuni , Papam constituit : ipseque et conjux ejus
Agnes Regina, eadem die imperiali benedictione sublimantur , . . Clemens
Papa, qui et Sindegerus, anno uno.
MXLVIII. Henricus [IV Germaniae] Rex nascitur.
MXLIX. Boppo Papa obiit. Tullensium Antistes Brunus , qui et Léo,
sedit annis V.
MLI. S. Bardo Episcopus Moguntinensis obiit IV Idus Junii.
D MLII. Lutpoldus Episcopus successit annis VIII, mensibus IV.
MLIII. Léo Papa exercitum ducens per Apuliam contra Norraannos ,
in(initâ utrobique caede peracta, sine victoria redit.
MLIV. Léo [IX] Papa obiit [XIII Kalendas iMaii].
MLV. Victor Papa annis III sedit. Hermannus Coloniensis Episcopus
obiit : S. Anno sibi successit,
MLVI. lisdem temporibus multi diversarum provinciarum Principes
perierunt. Famés multas provincias afflixit : egestas et penuria undique
praevaluit. Multa mala tune temporis facta sunt. Henricus Imperator his
doloribus cordetenus compunctus , infirmari cœpit ; et productus usque ad
mortem . . . filium suum Henricum , Romani Pontificis tune praesentis cae-
terorumque Pontificum et Principum electione , Regem constituit. His et
E aliis, prout vitse possibilitas admisit , bene dispositis, III Non. Octob.
banc vitam praesentem finivit, sepultusque Spirae Papa praesente.
MLVII. Henricus admodum puer cœpit regnare. Agnes Imperatrix ejus
mater Ducatum suscepit Boariae. Victor Papa , multis in Germania bene
dispositis, rediit Romam, et eodem anno obiit.
(a) .Mariani Scotti Monachi et Reclus! Chronicon ribus annis parùm tutani esse. Obitut Odimis II
desinil in anno 1083 j «tatis ejus quinquagesiino nominLf , l autem ComilLs Palatini Campaniœ et
quinto. Superstes fuit Marianus ad très annos , Brio: , et Ermerif^ardce ejus uxoris, primorum ip.tiitt
Bcilicet ad aniiuin 1086, (juo obiisse dicitur à Do- Ecclesice fundalorum, solemniter celebrandus die X
decliino Abbatc S. Disibodi, ejus Continuatore. De me/isif Martii, quà illa defuncta est anno circiler
Mariano <{uxdain ex Auctoribus ipsis edemus infrà MXXXX; ille verà Xfll Décembre anno MXXXfll.
(b) Scilicet 0<lo H , cognomento Cimpaniensis. Ex Xocrologio Sparuacensi, in Fragin, D. Estiennot,
Is autem interfectus est tantùni anno 1037. Hinc not. 373, p. HÏ.
nota , chronologiam Mariani in hoc et in aliis plu-
Tome XI. K
rnm
74 EX LIBRO III GHRONICORUM MARIANI SCOTI.
MLVIII. Stephanus Papa , qui et Fridericus , frater Godfridi Ducis , jam A
Monachus in Monte-Cassino factus , à Romanis Pontifex constituitur. Hic
etiam eodem anno obiit.
MLIX. Nicolaus [Papa sedit] annis II. Lutpoldiis Moguntinensis Praesul
obiit \l Idiis Decembris : ei Sigefridus Abbas Fuldensis successit.
MLXI. Alexander [II Papa] sedit annis XIII.
MLXIV. S. Cuono {a) Trevirorum Episcopus martyrizatnr in deserto
loco, à scopuloso monte ter praecipitatus à Theoderico Comité, eô quôd
absqiie electione constitutus est ; et sepultus est Doleiae, ubi per illum Do-
minus multa signa tune temporis fecit. Ipse Cornes pœnitentiam agens,
Hierosolymam pergens, vitam finivit; et omnes consentanei ejus raala
morte perierunt : pro quo Udo constituitur,
Norico- MLXVI. Cometa Stella visa est. Araldus Rex Normannorum *, mille B
navibus venit in Angliam mense Septembri, regnaturus ; qui Eboraci in
autumno ultra MC Sacerdotes Anglos occidit. Araldus vero Rex Anglorum
cum VII aciebus bellicis statim pervenit illô, Araldum imparatum absque
loricis invenit , et bello occidit mense Octobri. Guilielmus verô , qui et
Bastard, hoc est Nothus , cum Francis intrat. Intérim Anglos et Araldum
bello occidit, et ipse régit Anglos.
MLXX. Scotis et Francis vastantibus, Angli disperguntur et famé mo-
riuntur, carnemque humanam manducare coguntur.
MLXXII. Eo tempore Sigefridus Episcopus Moguntinensis , causa ora-
tionis in Galitiam ad S. Jacobum perrexit. Quùm autem Cluniacum Domi-
nica die ante Missam S. Michaëlis venisset , intrans claustrum , respuit sae-
culum. Sed dum mercenarii Moguntinum Episcopatum comparare vellent C
pretio , Sigefridus in obedientia S. Benedicti quam Abbati deberet , violen-
ter compulsus, Mogimtiam VIII Idus Decembris rediit.
MLXXII. Alexander Papa obiit Dominico die, XI Calendas Maii.
MLXXIV. Hildebrandus , qui et Gregorius Papa , sedit annis XII.
Decrevit praecepto Pétri Apostoli et S. démentis et Canonibus Patium
per bannum Dei , Pétri et Pauli et suum , Synodali judicio multorum Epis-
coporum , et contradicens interdixit Presbyteris , Diaconibus omnibusque
Clericis uxores habere, et omnino cum fœminis habitare, nisi cum eis quas
régula vel Nicena Synodus concessit.
MLXXV. Plures Clerici sub sententia interdicti Apostolici libentiiis esse
voluerunt, quàm fœminis et uxoribus carere ; sed ut per alios castigarentur,
decrevit Papa synodica legatione etiam hoc anno, ut nullus Ghristianus audiret D
Missam conjugati Presbyteri,
MLXXVII. Dominus Anno , Coloniensis Archiepiscopus , obiit II Non.
Decembris . . . pro quo Hildolphus constituitur.
MLXXXII. Piima Paschalis luna IV Non. Aprilis toto orbi apparuit ,
quîira II Non. Aprilis esse deberet. Catholici per Saxoniam constituti , ex
constantia domini Apostolici roborati , constituerunt super se Regem Her-
mannum. Iste Hermannus fuit Lotharingus , vir sapiens, modestia , génère
et fortitudine insignis. Ipsius filius erat Otho Palatinus, Comes de Rinecke.
[{b) MLXXXV. Gregorius Papa , qui et Hildebrandus , obiit : huic
successit Desiderius , Abbas Ccenobii S. Benedicti de Monte-Cassino , quem
Victorem nominaverunt. Iste rursus post paucos dies decedit : huic successit E
Otto Cardinalis, qui est appellatus Orbanus. Hic dicitur fuisse Monachus
apud Cluniacense Monasterium. Ipse itaque Gregorii Papae scripta et dicta
contra Schismaticos habita confirmavit].
(aj Jnno MLXril Cnno . qui et Conradim , mart/rizato Comme Episcopo, ex.sUiatur ab Imper.
Primiceriu.f Colon, ab Imper. Benrico ad tuscipien- Hei/trico ; et cœpta peregrinatiu/ie Jerosol/mam eundi,
dum Jrc/Uepiscopatum Trev. mif.sus^ capitur à Co- quid de eo et de omnibus qui in comitatu ejws erant,
mite Trev. Theoderico ; et à satelUtibus ejus in actum sit nescitur. Post hune Ârchiepiscopm exstitit
silva ductus, de rupe tertio prœcipitatur , et adliuc Engelberluf ; quo defunclo . ordinatur Bruno. Ex
Ukesui gladio transx'erberatur... Corpus ejus à Théo- Gcstis Trevir. Archiepiscoporuin apud Marteniuin
derico f^irdun Episc. ad Theologium Monasterium Tom. IV Arapliss. Coll. col. 173.
Iransfertur , mullis statim miraculis à Deo glori/ica- (b) Aiisulis inclusa hîc addimus ex Appen-
tur. Anno sequenti idem Theodericus Trev. Comes, dice Dodethini Abbatis ad Cbronicon Mariani.
75
EX GESTIS GUILLELMl
DUCIS NORMANNORUM ET REGIS ANGLORUM,
à Guillelmo (a ) Pictavensi, Lexoviorum Arohidiacono, contemporaneo scriptis.
Inter Chesnianos Ilistoriœ Normannorum Scnptores, pag. 178.
[i^ HUNUTUs] cnm vita regnuni Anglicum amisit , quod paternae ac An. 1035.
B yj suœ violentiae , non aliis debuit. Coronam eanidem cum throno He-
raldus ohtinuit filius ejus , partini ah eo tyrannidis in amore degener.
Exules adluic manebant in curia propinqui sui Guillelmi Principis Edwaidus
ac Alveradus, qui olim pueri ne jugularentur, ad avunculos in JNormanniam
effngerant. Genitrix eorum fuit Emma filia Richardi I; genitor , ^Edel-
redus Rex Anglorum. Ut ergo decessum Chunuti audierant , primo Edwar-
dus mari decurso naves quadraginta milite instructissimas Hantonse appnlit , An. 1036.
ubi multitndinem Anglorum offendit maximam, se ad internecionem sui ope-
rientem. Nam Heraldum Angli deserere noiebant , vel quod est credibilius ,
non audebant ; metuentes afïbre Danos ad })rotectionem sive citatam ul-
tionem ejus; extinctos fuisse truculentiâ Danicà suse gentis nobilissimos mi-
nime obliti sunt. Congressus illico magna caede superavit. Considerans autem
C adversantis terrae vires ingentes ; quas traduxit, modicas esse ; regyratis proris
cum opima praeda Normanniam repetit. Hune sihi larem tutum soiebat,
largum et benevolum. Non multo post deinde interstitio temporis Dorober-
niam venit Alveradus transvectus ex portu I<'io *, accuratiùs quàm frater anteà ♦ Estaples
adversus vim praeparatus, Sceptrum et ipse paternum requirebat : quem
adeuntem interiora Godwinus Cornes nefario dolo suscipiens, factione ini-
quissima tradidit. Etenim ultro occurrit ei veluti ad honorem ; oflicium
suum bénigne promisit, oscula dans ad fidem ac dextram. Mensam praetereà
cum eo familiariter conimunicavit atque consilia, Noctis autem insecutae
medio manus inermis ex somno languidi post tergum restrinxit. Tali expu-
gnatum suavitate, Londoniam transniisit Régi Heraldo, et de coiiiitatu
aliquot similiter vinctos ; reliquos partim in ergastula deputavit , separatos
D ab invicem distractione miseranda ; pai tim diro fine necavit horribiliter evis-
ceratos. Gavisus Heraldus , in vinculis conspecto Alverado , satellites ejus
quàm optimos coram eo jussit decapitari ; ipsiim orbari luminibus ; dein
equestrem nuditate turpatum ad mare deduci, sub equo pedibus oolligatis ,
ut in Elya * insula exilio cruciaretur et egestate. Delectabat ipsuin vita iui- * £'/«
mici gravior morte : simul Edwardum omnino absterrere intendebat ger-
mani calamitatibus. Ita deperiit formosissimus juvenis, laudatissimus boni-
tate, Régis proies et Regum nepos ; nec supervivere poluit diu : oui dum
oculi effoderentur cultro , cerebrum violavit mucro.
(a) De Willelmo Scriptorura sxculi XI forsan
principe sic Ordcricus Vitalis lib. 4 pag. S21 scribit
ad arinum 1070 : Huciixque Guillelmus Pictavi-
nus Hiftorinm suani texuit, in qua Guillelmi Ge.tta,
Cri.tpiiii Saluftii (rectiùs , Riveto judice , Tacili)
stiliim imilatus, subtiliter et eloquenter (pro tein-
pore) enucleavit. llic génère Normannux de vico
Pratellensi fuit • ibique sororem , quce in Monas-
terio S. Leodegarii prœerat Sanctcmonialibus, lia-
buit (proindè haud obscuris parentibus natus
circa annum 1020). Pictavinus autem dictus est,
quia Pictavis (ubi celebris erat tune schola) fonte
p/iilnsop/iito uberlim imbutut est. Kevcrsut ad suo.f
omnibus vicinis et sodalihu.i doctior cnituit ; et
Lexovienses Epitcnpos llugonem et Gislebertum
Àrchitliaconatus nfjicio adjuvit. In rébus bellicit ante
Clericatum aspc- extitit, et militaribus armit pro-
tectus terreno Principi niilitafit ; et tanlô ccrtiiÂ.i re-
ferre visa discrimina potuit, quanta periculosiiis i/iter
arma dirit con/liclibas interfuit. In seneclute sua taci-
turnitati et orationi studuit ; et plus i/i dictando seu
versifîcando., quàm sermocinando vatuit. Subtiles et
concinnos versut (penès Ordericuin sit fides) at-
que ad recitandum liabiles fréquenter edidit, studioque
juniorum, quiius ipsi emendarentur . sine itwidia cro-
gavit. Et libr. 3 pag. 503 idem ait : De Willelmi
Régis probitate et eximiis moribus ac prosperis even-
tibus Guillelnius Pictav. Lexov. Arcliidiacomis af-
fluenter tractavit, et libr uni polito sermonc et ma-
gni sensûs profunditate prtvclarum edidit . Ipse siqui-
dem prœdicli Hegis Cappcllanut lungo tempore
extitit, et ea quce oculù suif viderit et quibus inter-
fuerit, longo relatu vel copioso indubitanter enu-
cleare studuit ; quamvit librum usque ad fi/wm Régis,
adversif casibut inipedilus, perducere nequiverit,
Deni(pie Continuator Historiae Willclini Gemetic. lib.
7 cap. 44 laudat librum Willelmi Pict. Luxm'io-
rum Arc/iidiaconi , eadem Gesta sicut copiosè. ita
eloqucnli scrmone continentem. Willelmi annus
morlis ignoratur : at constat bunc et scripsissc et
obiissc post mortcm Willelmi Régis '.
Kii
■ Dme ulti-
mae linexcor-
rigendae sunt
pcr not. (c),
pag. 189.
76 EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM,
An. 1039. Heraldus non inulto post decessit ; cui frater Hardechunutus ex Emma Ed- A
wardi matre natus, reversas à Danimarchia successit. Hic ^eneri materno
Ar. 1040. similior, non quâ pater aut frater criidelitate regnabat ; neque interitum Ed-
ward!, sed provectum volebat. Ob morbos etiam, quos fréquenter patieba-
tiir, plus Deum in oculis habebat et vitae humanae brevitatem . . . lUuxit
tandem gauJium festivissimum, summè cunctis qui paeem et justitiam deside-
rabant expectatum. Dux noster plus intelligentiâ rerum honestarum et vi
corporis, quàm fetate adultus, arma militaria su mit : qui rumor metum
Franeiae detulit omni. Alium non habebat Gallia, qui talis praedicaretur
eques et armatus. Spectaculum erat delectabile simul ac terribile , eum cer-
nere fraena moderantem, ense' décorum, clypeo fulgentem, et galea teloque
minitantem. Nam uti pulchritudine praestabat, cùm indumenta Principis gestaret
aut pacis ; ita ornatus qui contra hostem sumitur, eum singulariter decebat. B
Hinc virilis in eo animus et virtus enitescebat egregia claritudine. Hinc nam-
que summo studio cœpit Ecclesiis Dei patrocinari, causas impotentium tutari,
jura imponere quae non gravarent, judicia facere quse nequaquam ab aequi-
tate vel temperantia deviarent ; imprimis prohibere caedes , incendia, rapi-
nas : rébus enim illicitis nimia ubique, ut suprà docuimus, licentia fuit.
Denique cœpit omnino à familiaritate sua removere, quos imperitos aut pravos
dinoscebat ; sapientissimorum vero optimorumque consiliis uti, externis ini- .
micis fortiter resistere, obsequia débita à suis potenter exigere.
Cùm h»ec initia suum splendorem Mormanniae, et antiqui status tranquilli-
tatem jam redderent, et meliora promitterent, l)onis obsequenter juvanti-
bus rectorem consueta libertate perfrui ; malebant quidam pro libitu sua re-
tinere, aliéna diripere. Hujus vesaniae signifer prosiluit Wido filius Burgun- C
dionum Gomitis Raginaldi, qui validissima castra Brionium et Vernonium
Ducis dono tenebat, à puerilibus annis eum ipso familiariter nutritus. Sed
aut principatum aut maximam portionem Normanniae ambiebat. Secum ita-
que in pessimas conspirationes univit Nigellum Praesidera Gonstantini pagi,
Ranulphum Baiocensem Vicecomitem, et Haimonem agnomine Dentatum ,
et alios potentes. Non cohibuit iniqui hominis contumaciam generis pro-
pinquitas , non tantorum beneficiorum impensa liberalitas, non denique
Ducis in eum sincera dilectio summaque benevolentia. Insontes niultos ne-
cavere, quos nequicquam tenta verunt ad transvertendum, vel quos ma-
jori obstaculo sibi esse perviderant. Pas quidem negligebant omne , nefas
nullum devitare curabant, dummodo potentiam consequerentur ampliorem.
Est nonnunquam haec ambitionis caecitas. Paulatim ergo id perjurae socie- D
Ah. 1046. tatis incœptum eo usque convaluit, ut directissimâ belli fronte Valesdunis ( a )
in dominum suum congregati, longe per circuitum omnia tumultu con-
cuterent. Sequebatur impietatis vexillum pars Normanniae major : verùm
tôt gladios minime exhorruit partis vindicantis ductor Guilielmus. Irruens
enim strage pavorem injecit, quo ferè corda adversariis erepta sunt, brachia
debilitata : sola mens quae in fugam praecipitaret, relinquebatur. Insectabatur
ille per milliaria aliquot duriter castigans : avia plerosque aut viae difficiles
in mortem subverterunt : nonnullis in planitie trita celeritas ad ruinam,
constipatio ad lethiferam collisionem fuit. Absorbuit non paucos fluvius Olna
équités eum equis. Interfuit huic praelio Franciae Rex Henricus, victrici
causae auxilians. Fructuosissima sanè atque notificanda saeculis unius diei
pugna ; quae, cîim exemplum tremendum sanciret, et cervices nimiùm E
elatas ferro contudit, et propugnacula facinorum, plurima castella, victo-
riae manu impellendo disjecit, et bella domestica apud nos in longum sopivit.
Turpissimè elapsus Guido Brionium eum niagno equitatu contendit. Oppi-
dum hoc cùm loci natura, tum opère, inexpugnabile videbatur. Nam
Eraeter alia fîrmamenta quae moliri consuevit belli necessitudo, aulam habet
ipideam, arcis usum pugnantibus praebentem ; quam fluvius Risela ( b )
(a) Valisdunae , vel Validunae , vel Vallisdunas Rotomag.
et Vallesdunae, vel Valedunae et Vallium-dunae , (i) Risela flumen , quibusdam dictum Risella ,
in Comitatu pagove Oximensi, et in diœcesi Saiensi Ridula et Rilla, vulgô Hille, infrà Pontera-Au-
ad flumen Olnani seu Olinam, Orne ; locus nunc domari in Sequanam effluit ad Rupem-Ridulam,
ignotus, inqiiit Valesias. A Valle-Duni autem diffe- vulgô Roque-Drille pro Roque-de-Rille. Hic autein
runt Vallesdunae. Idem enim Auctor observât Vallein- fluvius oritur non procul ab urbe Saiis et à fonte
Duni, vulgô Le Val-Dun, esse locum in Caletis Olinae, et inter Ëburovices ac LexoTios fertur.
positum ad Talam vel Dunum fluvium, in diœcesi
I
EX GESTIS GUILLELMI DUGIS NORM. 77
A nullo quidem tractu vadi impatiens circumflnit. Victor mature insecutus,
arctam locavit obsidionein, oastella utrinqiie ad ripas fluminis bipartiti op-
ponens. Deinde oppugnatione diurna territans , egrediendi facultatem pe-
nitùs interclusit. Postremo peniiriâ etiaiii victualiiiro obsessus BurguiKlio,
interventores pro clenientia missitabat. Motus Dux consanguinitate , supr
plicitate , miseriâ victi , non aeerbiùs vindicavit : recepto Castro , in curia
sua comnianere eum ooncessit. Supplicia item consociis , quae capitalia ex
aequo irrogarentur , condonare maluit ob rationabiles causas. Nigellum alio
tempore , quoniam iniprobè offensabat , exilio punilum fuisse comperio.
Guido in Burgundiam spontè rediit propter molestiam probri : ferre apud
Normannos pigebat , vilem se cunctis , odiosum esse multis ; et Burgundia
tolerabat eum invita. Equidem si valuisset ille quantum contendebat , ger-
B manum suum ipsius provinciae Comitem Guilielmum potentatu privasset et
vitâ. Annos decera in armis et ampliùs consumebat, venans prseliis tam cog-
natum sanguinem . . . Nornianni siiperati semel universi , colla subdidere
domino suo , atque obsides dedere plurimi. Dein ad jussum ejus festinanter
ac fimditiis destruxere munitiones , novarum rerum studio constructas. In-
solentiam humotenus posuere metropolitae Rotomagenses , quam contra
tenellum Comitem usurpaverant.
Vicissitudinem posthaec ipse Régi fide studiosissima reddidit , rogatus ab
eo auxilium contra quosdam inimicissimos ei , atque potentissimos ad offi-
ciendum. Rex etenim Henrîcus contumeliosis Gaufredi Martelli verbis irri-
tatus , exercitum contra efim duxit ; et castrum ejus , quod Molendinum
Herlae vocabatur , in pago Andegavensi eum manu valida obsedit et expu-
G gnavit. Cernebant Francigenœ , quod invidia non cerni vellet ; exercitum
deductum è Normanniâ solâ regio majorem , omnique collegio quantum ad-
duxerant vel miserant Comités plurimi. Celeberrimè in Aquitania , dum
Pictavis exularem {a) , eadem quàm nostrates contestantur ; Normanni Co-
mitis divulgabatur claritiido parta in illa expeditione. Hune inter cunctos
aiebant excelluisse ingenio , industria , manu. Rex ei quàm libenter propo-
nebat consultanda ; et maxima quaeque gerebat ad ejus sententiam , antepo-
nens in perspicientia consulti melioris eum omnibus. Unicum id redarguebat,
quod nimiùm periculis objectabat se , ac plerumque pugnam quaeritabat ,
decurrens palam_ eum dénis aiit paucioribus. Normannos etiam Primates
obsecrabat , ne committi praelium vel levissimum ante municipium aliquod
paterentur ; metuens videlicet occasurum, virtutem ostentando , in (juo
D regni sui praesidium firmissimum et ornamentum splendidissinmm reponebat.
Cseterùm quae velut immoderatam fortitudinis ostentationem multopere dis-
suadebat Rex atque castigabat, ea nos fervidae atque animosae aetati aut
ofïicio adscribimus.
En ipsius factum quem excusamus , et cujus mirabile tyrocinium attentiùs
meminisse lepidiùs delectat. Suis familiaribus volens quasi elabi , secesserat
ab exercitu, équités ducens aliquantisper trecentos. His dein eum solis qua-
tuor subtrahit se , atque palatur. Ecce obveniunt ex parte hostili XV super-
bientes in equis et armis. Continuô incurrens lanceam projicit , audacissi-
mum cavens perfodere. Coxa autem dirupta est alliso terrœ. Caeteros ad
quartum milliarium persequitur. Très intereà centuriae , quas reliquerat ,
subséquentes investigando (timebant enim ejus fidentiae) , repente Comitem
E Tedbaldum perspiciunt <umi equitibus quingentis. Fit opinio tristissima ,
hostes arbitrantur eos , atque dominum suum in eorum potestate conipre-
hensum teneri. Invicem igitur cohortati , propè in dubium casuni , ut illum
eripiant , sese objiciunt. Sed ubi recognitum est agmen soeium , in ulteriora
perquirentes , inveniunt recubantem , (|uem fractura coxie alligal)at ex quin-
decim unum. Paululùm hinc progressis alacer obviât eorum doininiis , ad-
ducens quos ceperat milites septem.
Dictitabat ex ea tempestate , uti opinabatur Gaufredus Martellus , pareni
Comiti JNormannorum equitem sive militem sub cœlo nullum deejere. Pe
Vasconia et Arvernia Potentes ei transmittebant vel adducebant equos ,
{a) Id est, dum Pictavis in studio littcrarum vcrsarer : circa annum 1040, inquit Uivetus.
K iij
78 EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM.
qui norainibus (a) propriis vulgo sunt nobilitati. Item Reges Hispaniae his A
donis inter alla ejus amicitiain captabant ; et erat expetenda optimis et po-
tentissimis amicitia haec atque colenda : perfectissimè nanKjue inerat causa
in ipso cur à domesticis, à finitimis , à longinquè sepositis diligeretur. Ad hoc
ipse ut esset decori amicis vel adjumento , tantùni satagebat quantum esse
valebat ; et procurabat semper , ut sibi quàmplurimum deberent amici. Tune
florescebat in adolescentia principans uni provinciae , nec regnis dominatur
annos natus circiter quadraginta quinque. Cùm ab illa ad setatem hanc , vel
si (S) mavis à pueritia pernoveris ejus actus , tutè , sicut verè potes , afïir-
niabis per eum nunquam societatis jus aut amicitiae fuisse violatum. Fixé
enim perstabat in dictis atque conventis ; tanquam edocens actu suo quod
enunciant Philosophi , justitiœ fundamentum esse fidem. Si cujus ab amicitia
disjungi rationibus gravissimis cogebatur , sensim hanc dihiere quàm repente B
praecidere malebat. Consentaneum id videmus siipientum censurae. Inique
se alienavit iniquus , diram inimicitiam suscepit Rex Henricus , transver-
sus hominum pessimorum suadelâ : qui dum injuriis Normanniam lacesseret
admodùm intolerabilibus , contrai bat ad quem Normannise propugnatio per-
tinebat Guillelmus; multùm tamen veteri amicitiae tribuens et regise digni-
tati. ConHigere cum ejus exercitu , eo praesente, studio quantum necessitudo
sinebat extrema^ cavebat : et Normannos cohibebat saepenumero , nec
jussu modo quasi' oratu , qtiàm maxime concupientes praelii contumeliâ dé-
çus regium fœdare. Aliàs horum aliqua patentiiis intelligentur ; simul quâ
ipse magnanimitate , Francorum asperneretur erffees , atque universorum qui
contra se Régis edicto fuerant evocati.
Ab. 1042. Ipsius quoque viribus et consilio Edwardus , Hardechunuti vitâ finitâ , G
in paterno solio coronatus resedit , tam sapientiâ et eximiâ morum probitate ,
quàm antiquâ prosapiâ , eâ digniis gloriâ. Disceptantes etenim Angli , de-
liberatione suis rationibus utilissimâ , consenserunt legationibus justa peten-
tibus acquiescere , quàm Normannorum vim experiri. Reducem cum non
maximo praesidio militis Normannici (c) cupide sibi eum praestituerunt , ne
manu validiore , si Comes Normannicus adveniret , subigerentur ; qui quid
bello valeret , rumore satis noverant. Edwardus autem . . . recompensare
desiderans , coronae quam per eum adeptus est , eum rata donatione haere-
dem statuera decrevit. Optimatum igitur suorum assensu , per Rodbertum
Cantuariensem Archiepiscopum hujus delegationis mediatorem , obsides po-
tentissimse parentelae Goduini Comitis fîlium ac nepotem ei direxit.
Est jam permutata in sèrenum turbulentia apud nos domestica omnis. D
^Emulus autem è vicino nondum omnis conquievit : brachium levabat
in nos , quo non leviter sese vulnerabat , Gauiredus Martellus. Huic enim
calliditate bellandi egregiè instructo , unde triumphum non poUicitarentur
Andegavi , Turoni , Pictones , Burdegala , multae regiones , civitates plu-
rimae qua^ signis ejus parebant? Is namque dominum suum Comitem Picto-
num et Burdegalae vi bellica cepit ; neque antè postliminio concessit reverti
mancipatum indignissimae custodite , quàm argenti et auri pondus gravissi-
mum atque praedia ditissima extorsit cum sacramento de pactis. Porro
ipsius defuncti post redemptionem die quarto et novercam praecipuae nobi-
litatis thoro suo sociavit , et fratres in tutelam suam accepit , et thesanros
cum tota honorum ac potentiae amplitudine quasi ditioni suae vindicavit.
Finibus quidem Andegavensis Comitatûs claudi potestatem suam , inopem E
atque pudendam angustiam aestimabat : latè in aliéna eum captivum raptabat
imnianis cupiditas. Dilatatus ergo adquisitis , multa insigniter consumma-
vit , nec] minus varia astutiâ quàm opibus agens ; inter quae Turonorum
(a) Nota temporis usum, qui etiam nunc apud Sudley ; Daubine de Beare , Odo Comes ante
nos idem viget. Edtvardi tempora in exilium ejectus, Hugolin Régis
(b) Malè apud Chesnium si niajus. Cancellariuf et Dispensator , Stveine de Essex ,
(c) Nomina Normannorum tjui floruerunt in Robertus Diacnnus ; Ricardus filius Scrob, gêner
Anglia ante conquestum, apud Chesnium ibidem suu.t ; Jlfridus Régis Stratur, dnfridus cognomento
pag. 1023. ex Libre Ms Guillelmus Epiicopus Ceoujfoote ; plures alii dilecti Régi, populo fidèles ^
London. Robertus Archiep. Cantuar. Randulpltus Ursus Epiicopus Dorcacestrensis , Osbernus cog-
Peverell. in Essex, Fitz Scrobi in Salopp. Ralph nomento PenCecost. Hugo socius ejusdem.
Comes East-Anglorum, pater Uaraldi domini de
EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM. 79
A qiioque ingentem et opulentiam et ^artutem expiignavit , contritâ priùs
fortitiidine Coniitis Tedbaldi : nam cùiti subvenire inatiiraret Tedhaldus
percharae urbi suae, quam sub duris ictibus Martelli obsidentis ingemere
ac propè deficere , ipsà denunciante , didicerat , promptissimè oc-
currens Martellus vicit. Denique conipreliensuin boiis arctavit ipsnm cum
suis praecipuis ; neque pacto eos leviore , quàm Guillelmum anteà Pictaven-
seni , ejecit. Civitateni exhinc "Turonieam possidebat : vexavit idem Fran-
ciam universani , Régi rebellans, Tuniidus itaque praeliorum successu Nor-
nianniae castrum invasione occupavit , et summopere custodiebat Alentium :
inhabilatores ad se pronos repererat : incrementurn pulcherrimum deputa-
bat noniini suo , patravisse quod INormanniae dominum * miniierit. Guillel- • /•. iomi-
mus tueri suffîciens jus paternum et avitum, quin etiam diffusiùs protendere, "'""
B adibat cum exercitu terram Andegavensem ; ut reddens talionem, primo ab-
alienaret Gaufredo Danfrontum, pôst reciperet Alentium (a). Ceterùm sui
militis unius fraudulentia ferè interiit , qui non extimescebat latam provin-
ciam inimici. Nam ubi approximabatur Danfronto, cum equitibus divertit
quinquaginta acceptum quae stipendium augerent. Praedae autem index castel-
lanis prodidit ipsum quidam ex Normannis majoribus , intimans quo aut
cur ierit, et quàm paucis comitatus, atque hune esse qui mortem fugae
prœferret. Emissi quantociiis équités treeenti , pedites septingenti , inopi-
nantem à tergo invadunt : pectus verb intrépide ille obvertens , dejecit
humo quem audacia maxima primum sibi impegerat. Caeteri statim amisso
impetu ad munitionem refugimit : cursum promovet notum compendium
tramitis. Ille autem non priùs ab insecutione desistit, quàm portae muni-
C tionis fugatos eripiunt : captum suis unum manibus retinuit. His magis
ad obsidendum accensus , castella circumponit quatuor. Celerem irruptio-
nem situs oppidi denegabat omni rol)ori sive peritiae, cùm scopulorum aspe-
ritas pedites etiam deturbaret, praeter qui angustis itineribus duobus atque
arduis accédèrent. Incolis adjumento viros imposuerat Gaufredus delectissi-
mos : oppugnatione tamen instabant eis Nornianni creberrimâ ferventissimâ-
que. Dux ipse primus ac praecipuè terribilis imminebat : aliquandô perdius
et pernox equitans vel in abditis occultus explorât , si qui offendantur aut
commeatum advectantes, aut in legatione directi, aut pabulatoribus suis in-
sidiantes. Sanè, ut intelligas quàm securè in terra Iiostili agifaret, interdum
venatur. Est regio illa silvis abundans, ferarum feracissimis. Saepè falconum,
saepissimè accipitrum volatu oblectatur. Non loci difïicultas aut sœvitia
ID hiemis , nec adversitas alia rigidam virtutem ab obsidione quivit dimovere.
Auxiliaturum expectant et nuntio advocant Martellum inclusi. Deserere (b)
haudquaquam volebant dominum , sub quo licenter quaestum latrociniis
contraherent, quali causa fuerant seducti , inhabitantes Alentium : non igrio-
rabant quàm in Normannia esset invisus latro aut praedo , quàm recto usu
uterque supplicio addiceretur , et quod neuter parvo absolveretur : suis male-
ficiis eumdem legis metuebant usum. Educit Gaufredus copias ingentissi-
mas équestres ac pédestres ad subveniendum. Guillelmus ubi rescivit id ,
properat ex adverso , continuatione obsidionis militibus probatis crédita.
Speculatum praemittuntur Rogerius de Montegomerico et Guillelmus
filius Osberni , ambo juvenes ac strenui, qui mentem quoque hostis arro-
gantissimam perdiscunt ex colloquio ipsius. Indicit per eos Gaufredus
E classico suo, Guillelmi apud Danfrontum excubias excitatum iri sub auro-
ram lucis crastinam : praesignat qualem in praelio equum sit habitiu'us, quale
scutum , qualem vestitum. Illi contra opus non esse respondent , instituto
eum itinere longiùs fatigari ; nam continué propter quem vadit aftbre :
equum vicissim domini sui prtesignant , vestitum et arma. Renunciata haec
non parùm alacritati Normannorum addunt. At omnium acerrimus ipse Dux
inurget accélérantes : tyrannum fortasse absumi desiderabat adolescens piissi-
mus . . . Verùm subitaneo terrore consternatus Gaufredus , adversa acie
necdum conspectâ , profugio salutem suam cum agmiue toto committit. En
Duci Normannico liber progressus patet . . . Festinus inde ecce Alenconio
(a) Alentio, vulgà Alencon , oppidum est aobile, ad flumen Sartam positura.
[b] Malè apud Cbesnium^ déferre.
80 EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM.
siipervenit ; arduam rem pugnâ ferè nullà conficit. Oppidum enim naturâ , x
opère atqiie armaturâ munitissimum, adeo currente proventu in ejus manum
venit , ut gloriari his verbis liceret , Veni , vidi, vici. Perculit citissimè hic
rumor Danfrontinos : diffidentes itaque aliiis clypeo se liberandos post fii-
gam famosissimi bellatoris Gaufredi Martelli , similiter deditione se libérant
properatissitnâ, quando reversum ad oppugnandum vident Normannorum
Principem. Perhibent homines antiquioris memoriae, castra hiec ambo Co-
mitis Richardi concessu esse fundata , unum intra alterum proximè fines
Normanniae, atque tam succedentium ei Comitum quàm ipsius jussis obtem-
perare solita. Victor posteà donium reversus {a)... Cœpere post haec Nor-
manni Summates ferè cuncti incredibili eum amplecti veneratione . . . Con-
siliis itaque de matrimonio disceptatur . . . Reges de longinquo suas unicè
charas filias huic marito voluntariè locarent. B
Vigebat eo tempore Teutonibus colliniitans ac Francis , eminensque po-
tentiâ praecipuus eorum Flandrensis Marchio Baldwinus , nobilitate item
prisco ex germine traditâ illustrissinius. Nam uti à Satrapis Morinorum,
quos moderni Flandros appellant ; sic à Regibus Galliae atque Germanise
natales deducebat , nobilitatis etiam Constantinopolitanse lineam attingentes.
Stupuerunt mirantes eum Comités , Marcbiones , Duces , tum Archipraesu-
lum alta dignitas, si quando praesentiam ejus rari hospitis imperatoria cura
promeruit : ipsius velut amici et socii prudentiam in deliberatione maximo-
rum negotiorum consulturi , benevolentiam donis et multâ honoris impensâ
comparaturi. Nomine siquidem miles Romani iinperii fuit, re decus et gioria
summa consiliorum in summa necessitudine. Reges quoque magnitudinem
ejus et venerati sunt et veriti : est enim et nationibus procul remotis notis- C
simum quàm frequentibus quàmque gravibus bellis linperatoruni immani-
tatem fatigaverit, pace demùm ad conditiones ipsius arbitratu dictatas com-
positâ ; cùm Regum dominos , terrae ipsorum nonnuUa parte mulctaverit
violenter extortâ , sua quaeque vel inexpugnatâ vel indefessâ potiiis manu
tutans. Monarchia post Francise eum puero Monarcha ipsius consiliosissimi
viri tutelae, dictaturae atque administration! cessit. Marchio hic fascibus ac ti-
tulis longé amplior quàm strictim sit explicabile , natam suam nobis ac-
ceptissimam dominam in Pontivo ipse praesentavit, soceris generoque digne
adductam. Enutrierat autem prudens et sancta mater in fîlia , quod mune-
ribus paternis multuplo praeponderaret. Requirens genus maternum , ma-
tris patrem sciât Regem Galliae Rodbertum , qui filius et nepos Regum
progenuit Reges ; cujus laudabilitatem in religione divina et regni guber-
natione , mundi lingua non tacebit. Introductioni hujus sponsae civitas Ro- D
tomagensis vacabat jocundans.
Compellamur istic nec Arcensem Comitem Guillelmum . . . praeterire , et
ipsum quidem patriae lacrymis ultra terminum aequi et boni , quantum in
ipsius conatibus fuit , potentem. fgnavam propaginem atque perîidam prae-
clarae stirpis, Guidonem (b) nec humanae nec divinse legis frena retinuere.
Hune neque haec, neque (juidonis ruina; praetereà neque magni victoris à
nulio victi admiranda et virtus et félicitas, partumque iis inclytum nomen.
Quod in praestantes aninios et laudanda quaeque facinora erigere debuit ,
id in immoderatam confidentiam ac nimis altam extoUendo praecipitavit
utrumque ; ortùs videlicet sui nimia notitia : ambo enim sinistré noverunt ,
in progenie se computari Ducum Normanniae. Burgundio se nepotem Ri-
chardorum è lilia secundi ; Arcensis , fratrem se tertii , secundi filium , pri- E
mi nepotem. Is ab ineunte pueri principatu infidus ei et adversus, quanquam
fidelitatem juratus et obsequium ; hostilia agitabat , modo temeritate non
latente resistens , clandestinis interdiim dolis. Improba quidem animi elatio
facillimè hominem in res injustas detrudit. Motus dissentionum aliorumque
superiùs commemoratione aliquantâ digestorum malorum nonnullos , ipse
caput principale concitavit ; plerosque exemplo , consilio, favore et auxilio
(a) Jlia gesta ab eo plurima, inquit ibi Auclor, uno délirantes,
prœtermiltimux... ad dicendum prœstantùssima om- [b) Legendum ibi esse Witlelmum putat Ches-
nium reservamus [stiliira] Nos Duceni nve Regem... nius ; at nos vix credideriiiius hoc necesse.
pure laudabimux, nusquam à veritaÙ! limite passu
incitavit,
EX GESTIS GUILLELMI DUClS NORM. 81
A incitavit , auxit , confirmavit. Multa et inquiéta longiqne temporis ejus
molimina fuere, pro sua et contra domini sui niagnitudinem ; cujus accessuin
non modo ab Arcensi ( a ) Castro, verùin etiam ah ei propinqua Normanniie parte^
quae citra flumen Sequanani sita est, arcere saepenuraerô surrexit. Postremo
in supradicti Danfroni oppugnatione quasi desertoris furtivo more discessit,
nequaquam petita niissione ; satellitii debitum, cujus ariteà nomine hostili-
tatem ut cunque velabat , jam omne detrectans. Ol) liaec et alia tôt ejus et
tanta ausa Dux, uti res monuit, suspiciens plura et majora ausurum ; re-
ceptaculi quo plurimùm confidebat, editius Hrmanientum occnpavit, cus-
todiam iinmittens ; in nullo ampliùs tamen jus ejus imminuens. Nempe eas
latebras ; id munimentum inita? elationis atque dementiae ipse primus fun-
davit, et quàm operosissimè extruxit in praealti niontis Arcarum caciunine.
B Ceterùm malefidi custodes non multo post castri potestatem conditori red-
dunt, muneruni pollicitatione et impensiùs imminente varia sollicitatione
fotigati subactique.
Solito mox acriores intromissum furiae incendunt, ultionem qtioque sui
velut per injurias diminuti exacturiun. Oritur toto ambitu pagi vicini multa
miseria : tnniultus, prtedae, rapinae saeviunt, vastitatem minantes : arniis,
viris, comeatu et quibuscunque tali negotio idoneis castrum exornatur : mu-
nimenta priiis firma , firmiora fiunt : paci et otio locus nullus relinquitur :
denique sîevissima rebellio instruitur. Quîe postquàm Duci comperta sunt
Guilleliuo, è Constantino pago ubi certiorem nuntium accepit, ea prope-
rabat celeritate , ut equi comitantium , praeter sex , omnes priusquam per-
ventum sit Arcas, lassitudine defecerint. Nam festinantem , ut contraire!
C injuriae suae, ampliùs incitaverunt audita mala provinciae suje : Ecclesiarum
bona, aggrestium labores, negotiatorum lucra, militum praedam injuste fierl
dolebat : miserando planctu imbellis vulgi, qui multus tempore belli aut se-
ditionum oriri solet, advocari se cogitabat. Ceterùm in itinere haud procul
ab ipso Castro obvios habuit quosdam suae militiae Principes, fidos acceptos-
que sibi. Hi repentino rumore in urbe Rotomago, quae Cornes Arcensis
agitabat , audierant ; et cuni equitibus trecentis quantociîis Arcas accesse-
rant, si convectationem frumenti et aliarum rerum contra obsidionem ne-
cessariarum prohibere valerent. Verùm ubi cognoverunt, maximas copias
militum inibi congregatas esse ; simul quia metuebant, ipsos etiam qui secuni
vénérant transituros fore ad societatem Guillelmi ante posteri diei ortum
( sic eis amicorum opinio secretô praedixerat) , diffisi quàm ocissimè redi-
D banf. Haec ref'erunt, atque ipsi ut exercitum pnestoletur consilium dant :
etenini ejus partem plusquàm fama divulgaverit deseri, viciniam penè om-
nem in adversarii favorem concedere, ulteriùs pergere cum paucis nimis pe-
riculosum esse. At constantia illius minime liis ad pavorem est mota vel ad
dif'lidentiam. Nam eos confirmans hoc responso, niliil quidein rebelles in
se cùtn praesentem conspexerint ausuros : mox f[uantùm calcaria equum co-
gère poterant, accelerans perrexit. Egit euni propria fbrtitudo, fëlicitatem
ei proinisit justa causa : et ecce, ut seditionis principem in pnealto monte
cum acie multarum legionum prospexit , enisus in arduo cunctos intra mu-
nitlonem terga dare impigerrimè compulit : ac, ni obstitissent citiùs obseratae
fores, insecutus, uti animus iratus fortisque tulit, malè ominatos ex magna
parte obtruncavisset . . . Dein potiri volens munitione , jussu properè con-
E tracto exercitu circumsedit. Fuit difïicillimum , quos ea natura loci maxime
defensabat, expugnare. Sanè more suc illo optimo ( h ) rem optans absque
cruore confectum iri, efferatos et contumaces obice castelli ad montis pe-
dem extructi clausit ; praesidioque imposito, aliis posteà negotiis invitanti-
bus, ipse recessit ; ut dum ferro parceret, famé vinceret.
(a) Arcarum castrum , municipium est Dcppae Valesius, duo sunt ejusdem loci nomina.
proximum in pago ïalogiensi, Arques hodiuque [b) Cœdem , addit Willclinus Pictav. ibidem^
dictuin ; uuod silvae ad marc posil* noraen suuin semper vitavit, nisi belUca vi aut alia gravi necesù-
dcdil : vocatur enim Silva Arcensis la Forêt d' Ar- tudine urgente. Exitio, carcere, item alia animad-
ques. Ilic est locus prima Henrici Magni ex conjuratis versione quee vitam non adimcrct, ulcisci malebat,
Victoria nobilis. In Lihr. 2 cap. 10 Willclmi Gemet. quos juxta ritumsivileguininstitutacœteri Principes
Historiée Icgitur : Statio navium apud Hasdans , quœ gladio absumunl belli captos , vel domi rriiniimm ca-
Archas dicitur. Ilasdans ergo et Archae , inquit pitalium inanifestos.
Tome XI. «L
82 EX GESTIS GUILLELMI DUCIS INORM.
Andiens vero Rex Ilenrious inclusnm esse, cnjus vesaniae fantor erat A
atqiie consultor, anxiliiiin ferre festinat ; nianum adcJueeiis armatonim non
modicam, ad hoc qiiihus indigent obsessi coinplura. Addiieti in spem nie-
morandi facinoris quidam, ex eo numéro qui in praesidio Ducis relicti custo-
diunt Francorum adventantium itinera explorata, insidiint ; et ecce nume-
rosa pars rniniis cauti excipiuntur. Ingeirannus Pontivi Cornes , nohilitate
notus ac fortitudine, et cum eo quàm plures viri nominati interimuntur.
Hugo Bardulphus ipse item vir magnus capitur. Perveniens tamen quô ire
intenderat Jlex, exaoerbatissimis aniniis summa vi prtesidium attenta vit ;
Guillelmum al) aerumnis uti eriperet , pariter decrementum sui , stragem
suorum vindicaret. Sed ubi negotium difficile aniniadvertit , (quippe inimi-
cos impetus facile toleraverunt castelli niuninienta et militum virtus aequè
valida) ; ne cruenta morte et pudenda fuga pelleretur, abire maturavit, de- B
eus nullum adeptus : nisi forte décorum fuerit, quorum advenit causa ino-
piam stipendio minuisse, militibus numerum anxisse. Reverso dein ad obsi-
dionem Duce, et qualiter otium aliquod jocundum celebrari solet , in
procinclu aliquandiu morato, famis acrimoniâ saeviiis et arctiùs quàm armis ur-
gens, prôpè jam expugnavit. Ilex denuo accitus multo et miserè supplici nnntio,
vcnire abnuit ; superiorem casum reputans, magis aspera magisque ignominiosa
metuens. Cernit tandem angustiarum oculo PapiaR partus (a), rapiendi con-
tra dominum suum principatùs cupidinetn malesuadam esse ; sacramentum
aut fidein violare ut iniquum, sic plerumque perniciosnm ; pacis nomen
l)landinn et dulce, rem ipsam profecto jiicundam et salutarem. Damnât ipse
pr.-ie cunctis nimiùm audax incœptum , dementissimum consilium, ruinosum
factum : dolet armatiim se in arctis arctari. Impétrant supplicantes deditio-
nem accipi, praeter vitam nihil aliud neque honestum ncijue utile pacti. En C
spectaculum triste, letum miserabile : properant ultra quàm vires invalidae
sufliciant , famosi paulô antè équités cum Normannis evadere Franci, non
minus dedecore quàm inediâ cervicibus contusis ; pars in jumentis famelicis
quae pedum cornu modicè vel souarent vel pulverem excitarent , penden-
tes; pars ocreis et calcaribus ornati , insolito comitatu incedentes ; et eoriim
plerique sellam equestrem incurvo languidoque dorso, nonnulli soliim se
nutabundi vix eportantes. Erat item cernere calamitatem levis armaturae
egredientis fœdam ac variam. Miserans infortunia hujus quoque, ut pridem
Guidonis, celebranda Ducis clementia ; noluit extorrem et inopem casu
magis pndendo cruciari ; sed cum gratia et possessionibus quibusdam am-
plis atque multorum redituum, patriam ei concessit ; aestimans rectum potiùs
in eo patruum reminisci, quàm adversarium insectari. In ipsa mora obsidio- D
iiali Normannorum aliquanti potentiores ab Duce ad Regem defecerunt,
(juos jam anteà conspirationis rebellantium occultique fuisse adjutores opi-
nabile erat : malivolentiam quâ olim contra infantem fuerant inflati , non-
dum evomuere totam. Eoruni è consortio Guimundus prœsidens munitioni,
quam Molendinas appellant , in manus Régis eam dédit : imposita est regia
cohors : Guido frater Comitis Pictavensis Guillelmi atque llomanae Impe-
ratricis et cum eo viri militares atque illustres. Verùm et ii et quiqui aliàs
relicti sunt à Francis, cùm deditas esse comperissent Archarum latebras, sese
nostris fugâ furati sunt : Normanni autem puniendi lege transfugarum, levi
pœnâ aut nullâ domino suo reconciliati sunt ; rati nullas jam opes vel astu-
tias contra eum fore efficaces.
Vehementilis posthaec in aemulationem exardere novoque moveri tumultu E
Francia cœpit : Principes universi cum Rege, JNornianrio Principi ex inimi-
cis jam inimicissimi. Anxiè tumebat in eorum malivolis mentibus vulnus
praecipuè invidum quod recenter sauciavit, mors Ingelranni Comitis et in
eodem conflictu interemptorum. Acerbe eos inflammabat memoria eventûs
Andegavorum Coniitis Gaufredi, depulsi dudîim Guillelmi clypeo qualiter
memoravimus, aliorumque non modici numeri detrimentorum atque dede-
corum inflictorum eis virtute Normannica. Inimicitiae causas veraciter ex-
planamus: jic pleniter Rex œgerrimè ferebat, et veluti contumeliam suam
diffîniebat quàm maxime ulciscendam, cùm Imperatorem Romanum , quo
(a) Scilicet Guillelmus Arcensis, qaem miramur non fuisse bîc agnitum à ChesQÏo,
EX GESTIS GIJILLELMI DUCIS NOUM.
83
A majiis potentiae sive dignitatis noinen in orl)e terranini aliud non est , ami-
cuin et sôciuin liaheret, provinciis niultis praesidoret potentibus, qiiariini
doniini aut rectoivs militise suaj essent administri ; Comiteni Giiillelimiin
siuim nec an)iciim nec niilitem , sed hostein esse ; Normanniam quae siih
Rej;il)us Francorum egit ex antiquo , propè in regnuni eveetain («) ; siipe-
rioriiin ejus Coniituni , quanquani ardua valuerint , nullum in liaec ausa il-
latum. Condolentes in eadem Tedhaldiis, Pictavoruni Conies , Gaufiedus
iteniqne reiiqiii Suniniates, qnadam insuper indignatione privata intoleran-
dum tliieebant sese Régis , quociinque praevia * voearent , signis parère ;
Guillclmnm Norniannornm ne(jnaquam pro Rege , sed eonlidenter atque
indesinenter ad ejus niagnitudinem quam aliquantùin attrivit , ulteriùs atte-
rendarn , vel si quâ via valeat conterendani, in arniis agitare. Praetereà con-
B cupiebant Normanniam aut ejus partem quidam Régis proximi. Hi quasi
faces flagrantissim;e Regem incendebant et Principes.
Eas ol) res post eonsultationem infausto omine coirmiunicatam , edicto re-
gio bellum jubente, innumerosissimae copiae in Normanniam expeditœ sunt. .
Burgundiam , Arverniam atque Wasconiani properare videres horribiles
ferro ; imiDÔ vires tanti regni quantum in climata .mundi quatuor patent
cunctas ; Franciam tamen et Rritanniam quanto nobis viciniores , tantô
ardentiùs infestas... Concipit pavorem aliquantum terra nostra... Verùm
admirandiE constantiae Dux Gnillelnius nuliâ perculsus formidine , Régi qui
robiu' iinmanius ipse ducit, jam in Rotomagensem ex Ebroieensi pago sensim
procèdent!, magno anipio sese festinus opponit ; trans adversam ripam Se-
quanse, partem suarum copiarum , ut hostem distril)utum praenovit , contra
C dirigens. Sic euim dispositum est industrià quae nuiltiim prof'utura sperabatur,
ut quantus miles inter Sequanam et Garonnam fluvios colligeretur , quas
gentes nniltas uno nomine Celtigallos appeliant ; ii nos hac Rege ipso duee
invaderent ; illac verô , ducibus fratre liegis Odone et Rainaldo familiarissi-
nio, inter (lumen Rhenum et Sequanam collecti , quae Gallia Relgica (b)
nuncupatur. Regem insuper comitabatur Aqjiitania, pars Galliae tertia et
latitudine regionum et multitudine honiinum à plerisque aestimata. Nec mi-
rum, si forte Francorum temeritati atque superbiae sic munibe spes erat ali-
qnanta, Ducem nostrum aut opprimendum esse ea mole , aut ignominiosâ
■fugà elapsurum ; milites aut occidendos aut capiendos, oppida excidenda,
vicos exurendos ; haec ferienda gladio, illa in praedam diripienda ; postremô
D terram totam usque in fœdam solitudinem redigendam.
Sed longè alium res eventum habuit : nam inauspicato congressi Odo et
Rainaldus, cùm suam aciem quàm terribili atrocitate vaslari aniniadverterent ,
ducatu et ensis ope simul omissis, equorum velocitate saluti consulunt. Ur-
gebsit nami|ue cervices eorum , non méritas leniora , mucro Roberti Au-
censis Coniitis, ut natalibus ita virtute magni, unà Hugonis Gornacensis,
Hugonis Montisfortis , Gualterii-Giffardi , Guillelmi-Crispini aliorumque
nostrae partis fortissimorum virorum. Guido Pontivi Conies ad vindicandum
fratrem Ingelrannum nimis avidus, captus est, et cum eo complures génère
et opibus claris ; plurimi ceciderunt , reliquos fuga eripuit cum antesigna-
nis. Cognito citiùs hoc successu, propugnator noster Dux Guillelmus nocte
intempesta cautè instructum quendam direxit , qui tristem Régi victoriam
E propiùs castra ipsius ab alto arboris per singula inclamavit. Rex attonitus
l)r
An. l()o4.
(a) In cnncordia quce facta est inter t'rancos et
Normannii.t tempore Ricitardi /, cùm red<litus est
Liidiivicus P,ex t'ranciœ qui captas fuerat à Nort/i-
manni.r : auxenint Demi Northmanniain ab aqua quœ
vocntur Andella. usque ud aliam aquim quœ vocatar
Epia. Jlti tanien dicant ait Epia usque ad Ysaram.
Contlitutum est etiam in illa concordia, quôd Cornes
Nort/im. nullum faciet servitium Régi Fr. de terra
Northmanniœ, neque ei aliter serviret ; niti Rex Er.
daret ei fœdum in Francia, unde ei tervire deberet.
Quapriipter Cumes Nortlim. de Nnrtlimannia tantuni~
modo facit honiinium et fidclitatem Régi Fr. de -vita
sua et de suo terreiio honore. Simititer Rex Fr. facit
fidelitalem et de vita sua et de suarum rerum honore
Comili Northm. Et nihil aliud differt (Al. distat) in-
ter eos, nisi quôd homagium non facit Rex Fr. Cumiti
Northm sicut Cornes Northm. Régi Fr. facit'. liane
libertatem adquLsierunt tune Dani parentibus suif Co-
mitibus Northm. Ex addiineiitis ad Historiam
Nonii. ibiduin pag. 3i6.
(6) Sic Mella Belfjas à Sequana ad Rhenuni
pertinen; asscrit ; at Plinius à Sequana ad Scal-
dein. Belgicae tcrminos Ptolomaeus et Orosius
aliiquc statuunt à Scptetntrione Occanum Bri-
tannit'iim, ab Oriente flunien Rhenum, vel montes
Adulani et Juram, ab Euro Al|)es Penninas, à Mo-
ridie partem provinciae Narbonensis , ab Occasu
fluvium Sequanam et Galliam Lngdunensem.
Lij
84 EX GESTIS GUILLELMI DUClS NORM.
inopinato nuntio, procul omni cunctatione signo antelucano suos in l'iigam A
excitavit , siunniè necessariiim ratus qiiàm maxima celeritate Norniaiiniae
finihus discedere. Multa deliinc hostilia utrinqne acta sunt , qualia prœter
belli conflictiim inter tantos hostes fieri soient. Francis tandem gravissimarum
sibi disst'iitionuni (inein cupientissimè volentibus pax convenit : ea pactione
inter Ducem et llegeni média, ut capti apud iVlaremortuum (a) Régi red-
derentur ; ejus vero assensn et quasi dono quodam Dux jure perpetuo reti-
neret quod Gaufrido Audegavorimi Comiti abstulerat , quodque valeret au-
f'erre. Confestim in ipso conventu Principes militiae suse jussu commonuit Dux
intra terminos Martelli Andegavensis ad Ambreras construendas mature
adesse parâtes ; et quem hujus incœpti diem eis ipse , eumdem Martello
per legatos praefinivit . . . quem uti fulmen terribile Comités atque Duces
"- potentissiiiii tremerent ; cujus vires et versutias colimitantum ei quisquam B
vix evaderet. Porrô ut magis admirere, ipsum hostem incautum vel impara-
tum non aggreditur ; sed priiis ei diebus XL ubi , quando, cujus rei gratiâ
sit adventurus, denuntiat, Hujus famae terrore perculsus Gaufredus Me-
duanensis , Gaufredum dominum suum festinus adit ; dolens et miserans
conqueritur, constructis Ambreris opibus Nonnannorum , terram ejus ad
lil)itnm inimici invadendam , destruendani , desolandam. Gui tyrannus Mar-
tellus, ut erat elatus animo,- grandia praesumere et loqui solitus : a Meum ,
» inquit, sicut vilis et pudendi domini omninb abnuas dominium, si, pa-
» tiente me, patrari videas quod nietuis. » Die priefinito Cœnomannicum
solum ingressus Normannorum Rector, dum castrum quod minatus est eri-
git, f'ania referente qua' tam faisi quàm veri nuncia volât, Gaufredum Martel-
lum brevi adventurum audit. Quapropter opère administrato, hostis adventum C
magna constantiâ et alacritate praestolatur. Quem ubi ampliùs opinione nio-
rari videt, et jam de cibariorum penuria plebeii pariter ac Proceres conque-
runtur, ne milite miniis prompto in futiu'um utatur, modo dimittere statuit ,
Castro viris et alimoniis munito ; jubens tamen ut ciim nuncium ejus acce-
perint, quantociiis eôdem redeant cuncti. Exercitùs nostri mox divulgato
discessu, ^lartellus in auxilium suum adjunctis Guillelmo Pictavorum Comité
domino suo et Eudone Britannorum Comité, necnon undequaque copiis
collectis, Ambreras contendit. Dein praesidii situ et munimentis perspectis ,
ad oppugnandum accingitur. Parant vallum rescindere : castellani resistunt :
exardent, audent, aggrediuntur propiiis et acriùs : certatur utrinque magnâ
vi. Missilia, saxa, libriles sudes, item lanceae desuper feriunt : iis plerique
interfecti cadunt; alii repelluntur. Sic audaci molimine cassato, aliud inci- D
• ariete piunt : tentant murum ariete, qui percussus in virga * castellanorum frangitur.
Intereà cognito labore suorum munitionis fundator Guillelmus, omnis morae
impatiens evocat exercitum, subventum ire quàm maxime properat : quem
postquàm inimici très adeô nominati Comités adequitare percipiunt , mira
celeritate, ne dioam trépida fugâ , cum immanibus exercitibus dilabuntur.
Victor Gaufredum Meduanensem è vestigio bello adortus, qui domini furo-
rem prœcipuè incendit querelâ praefatâ, intra exiguum tempus eousque com-
pulit, ut in remotissimis Normanniae partibus sibi manus perdomitas daret, fi-
delitatem quam satelles domino débet jurans.
Rursùm pace soluta, Rex ignominiae suse magis quàm detrimenti requi-
rens ultionem , renovata expeditione Normanniam aggreditur ; exercitu
sed coacto copioso quidem, et * miniis quàm anteà immani. Regni siquidem E
ejus pars amplior funera sive indecoram fugam suorum lugens aut timens,
ad redeundum super nos minus prona erat , quanquam vindicte in nos longé
cupidissima. Martellus Andegavensis nondum tôt sinistris casibus fractus mi-
nime defuit, quantum ullatenus yirium colligere potuit adducens : vix enim
hujus inimici odium et rabiem Normanniae tellus penitiis contusa vel excisa
satiaret. Famam tamen sui motûs quantum potiiere occultantes, ne confestim
in ipso ingressu, obvio propugnatore quem experti sunt , repellerentur ; ci-
tis itineribus per Oximensem Comitatum (b) ad fluvium Divam pervenere ,
(a) Apud alios Mortuum-mare ; qui locus patriâ pagus, ruiesmois, duos minores pagos sive cen-
linguâ Mortemer nuncupatur. tenas, nimirùm Alentionensem et Satensem, conti-
(/>) Ojiimcnsis vel Ossimensis Comitatus scu nebat.
EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM.
85
A hoslili immanitate pcr transitum populari. Neque illic converti placuit ,
aut consistere fiducia fuit. Etenim si perinitteretur ulteriùs progredi , quali
eo perventuni est ciirsu , et sic in Franciani dein evadere incolumes ; prae-
clarœ famae occasioneni sibi promisere , quôd Guillelmi Normanni terram
ad littus uscjne marinurn ferro igneque vastaverint , nemine obsistente , ne-
mine inseqnente. Verùm ea spes , ut ilia cjuondam , fefellit. Nam dum ad
vadum Divae morareiitur , supervenit ipse alacer cuni exigua manu virorum
felici hora. Pars exercitûs jam flumen cujn Rege transierat : et ecce fortis-
simus vindex in residuos insiluit , cecidit populatores , parcere flagitium cre-
dens, eiim patriae sauciatse adeô necessaria causa ageretur, infestissimo lioste
in medio sinu ejus deprehenso. Citra acjuam intercepti , in oculis regiis ferè
cuncti ferro ceciderunt , prêter qui sese ingurgitare nialuerunt pavore im-
B pellente. Ne vero jure saeviens gladius in adversam ripani insequeretur, reu-
nia (rt) maris ohstabat alveum Divae insuperal)ili mole occupantis. Interittim
suoruni miserans ac metuens Rex , cum Andegavense tyranno quàm celerri-
mè Normannicos fines exivit ; decernens aninio consternato vir strenuus et
noininatus in rébus bellicis, dementiae reputandum JNormanniain ultra atten-
tare.
Non multc) post universae carnis viam demigravit [ Rex Henricus ] , nun- As. 1060.
quam gloriatus triumpho quem de Guillelmo Normanno Comité retulerit ,
imo nec multse in euni vindictae compos. Philippus filius ei successit infans,
inter quem et Principem nostrum firma pax composita est ac serena amicitia,
totà Franciâ cupiente et annuente. Sub idem tempus obiit et Gaufredus
Martellus ad vota nuiltorum vel quos oppresserat , vel qui metuerant eum . . .
Q Sero pœnituit miserandum hominem nimise fortitudinis , ruinosae tyrannidis,
perniciosoe cupiditatis . . . Sororis filium liaeredem reliquit , qui nomine pro-
prio idem, probitate al)similis ei, cœlestein Regem timere et pro compa-
rando ;eterno honore bona actitare cœpit.
Comitum Andegavensium ( b) dominatio , Cenomanorum Comitibus pri-
dem gravis ac penè intolerabilis extiterat. Ut enim alia plurima omittam ,
novissimè nostrâ memoriâ Fulco Andegavensis Herbertum Cenomanicum
majorem Santonas illexit sponsione urbis ipsius. Ibi vinctum in medio collo-
quio ad pactiones quas avare concupierat, carcere ac tormentis coëgit. Tem-
pore vero Hugonis, Gaufredus Martellus urbem Cenomanicam sfcpe injecto
igné cremavit, ssepè militibus suis eam in praedam distribuit ; plerùmque vi-
neas circa ejus amkituin extirpavit ; aliquandô expulso qui juste praesedit ,
D soli dominio suo eam vindicavit. Hugo hgereditateni suam Hereberto reliquit
filio et iniinicitias easdem. Hic Gaufredi tyrannide metuens omnino deleri ,
Normanniae Ducem Guillelmum sub quo tutus foret , supplex adiit , manibus
ei sese dédit, cuncta sua ab eo ut miles à domino recepit, cunctorum singu-
lariter eum statuens Jueredem , si non gigneret alium. Praetereà, ut conjunc-
tiùs attingeret tantum virum ipse et posteritas ipsius, Ducis ei filia petita at-
que pacta est : quae priùsquam nubiles pervenisset ad itnnos, morbo ipse in-
teriit ; suos in ipso fine obtestans et obseerans, ne quaererent alium praeter
quem ipse dominum eis, liaeredem sibi relinqueret. Gui si volentes pareant,
levé servitium toleraturos fore; si vi subacti, forsitan grave: potentiam illius,
prudentiam , fortitudinem , gloriam necnon genus antiquum ipsos optimè
nosse : sub eo praeside agentes formidini fore quiliusque confinibus. At liomi-
g nés malelidi Galterium Medantinum Comitem , cui soror Hugonis nupse-
rat , receperunt invasorem desertores. Indignans ergo repulsarn Guillelmus
jure multiplici successus Hereberto, arma expedivit quibus requireret sic
praerepta : nam et olim egit sub Normannorum Ducum ditione regio Ge-
nomanica. Incendium confestim injicere, aut urbem totam excindere , ausos
iniqua trucidare, quantum ingenio abundavit et viribus, potuisset ; sed ho-
minum sanguini (]uanc|uam nocentissimo parcere maluit solitâ illâ temperan-
tià , et validissimam urbem relinquere incolume caput atque munimentura
(a) Rheuina est nestus maris reciprocus. Diva
autem fluvius, vulgô ^a Dive, Lcxovios à Baio-
cassibus dividit.
(6) Operœ pretium arbitramur, inquit ibi ino-
nens Auctor^ quàm verissiinè tradere, quatinuf Guil-
lelmus Cennmannicn principatu, quemadmudum rcyno
Anglico, non stilàm forti manu potitus fuerit, sed
et justitice legibus potiri debuerit.
L iij
86 EX GESTIS GUiLLELMI DUClS NORM.
terrae quam in mani? habebat. H.-ec itaqne expugnandi via placuit : crebris A
expeditionibus et diutnrnis in ipso territorio mansionibus nietum inoutere ,
vineas, agros, villas vastari ; looa miinita circumquaque capere, praesidia ubi
res postiilavit iinponere ; deniqiie pliiriniâ tnrbâ aerumnarum incessanter affli-
gere. Cùm ea geri vidèrent Cenonianici , quàm anxii trepidique fuerint ,
quàm cupierint onus niolestissimiiin à cervicibus depellere , oonjectare quàm
referre facilius est. Accito saepiùs Gaiifredo queni Praeses eorum Galterius do-
minum sibi ac tutorem praefecit, praelio decernere niinati sunt nonnunqiiam,
sed ausi nunquam, perdomiti tandem (a) , castellis jam per totum Comita-
tum subactis , recidunt civitatem praevalenti ; et quem longti detinuerunt
rebellione, snpplici et ingenti suseipiiint honore. Studium est summis , me-
diis, infimis placare .infensum : oerurrnnt, clamant dominum siium, proci-
diint et inclinantur ejus dignitati ; fingnnt hilares vultiis, lyetas voces, plausus H
congratulaiitis : fiiint obviam faventes laicorum studio, omnium quotquot
ibidem sunt Ecclesiarum ordines religiosi : Templa summopere quemadmo-
dum processiones adoruata efl'ulgent, redolent thymiamata , résonant sacra
cantica. Victori sufticiens pœna fuit perdomitos in potestatem suam venisse,
et urbis fîrmamentum suâ in reliquinn custodiâ occupari. Voluntariè Gualte-
rus deditioni consensit, ne invasa protegens, haereditaria amitteret : clades à
Normannis illata vicinitati Medanti (b) et Calvimontis (c) , metum ei facie-
bat de majori.
Voluit in omne seculum et progeniei suae optimè consultum fuisse prudens
victor, pius parens. Iccirco germanatn Heriberto, ex partibus Teutonum
suae munificentiae maximis impensis adductam» nato suo conjugare decievit ;
ut per eam ipse et progeniti ex ipso, jure quod nullâ controversiâ convelli ^'
posset vel inlîrmari, Heriberti hsereditatem possiderent sororius et nepotes.
Et quoniam pueri œtas nondum fuit matura conjugio, in locis tutis illam
propè nubilem magno C(mi honore custodiri fecit, nobilium atque sapientium
virorum ac matronarum curae commissain. Ilaec generosa virgo , nomine
Margarita, insigni specie decentior fuit onnii margarita. Sed ipsam non
longe ante diem quo mortali sponso jun;:;eretur, hominibus abstulit Virginis
Filius . . . Sepeliviteam Fiscannense Cœnobium.
Quàm longinquus à favore Duels Guillelmi , animo fuerit versutus homo
Gaufredus Meduanensis, certissimè, cùm urbs Cenomanica dederetur, pa-
tefactum est. Ne enim banc ejus gloriosam felicitatem praesens eonspiceret ,
deseruit antè, non minus invido dolore quàm inconstant» perfidia abactus :
noluit meminisse impudens audacia, quomodo pridem clementiam oraverit D
perdomitus : non est verita impudens iniquitas juris jurandi violare promissum.
At perpetuum nomen, quanto majores illius, quanquam potentes, nunquam
sunt gloriati, (d) parère sibi videbatur ; si virtutem invictam, triumphis
magnificatam quàm plurimis, lacessere auderet. Per legatos iteriim iterùm-
que monitus ad obsequendiun, mentem obstinatam non omisit : fuga, astutia
validaeque muuitiones non modicum fiduciae ministraverunt. Statuit ergô pru-
dentia repudiati domini, latibulum charissimum abalienare ei castrum Me-
duanum (e) ; aestimaos niulto satius ac dignius hac pœnâ ferire , quàm
fugitantem persequi , et victoriam levem ex eo capto insignibus titulis
addere. Hujus castri latus alterum , quod alluitur scopuloso rapidoque flu-
mine (nam supra Meduanae ripam in praerupta montis rupe situm est) ; id
nulla vi, nullo ingenio vel arte humana attentari potest : alteri verô muni-
menta lapidea pariterque difh'cillimus aditus propugnant. Disponitur tamen E
obsidio, exercitu nostro' admoto quantum natura repellens patilur , cunctis
mirantibus Ducem rem hanc nimis arduam confidentissimè aggressurum.
(a) y\a\è apud Chesn'ium, perdomitis landem. (rf] Nota hîc et alibi passim interpuiictionem ,
(b) Medanlum seu Medunta, vulgô Manie, oppi- quâ utitiir Chesnius, vitiosain esse. Medicam igitur
dum est ad Sequanae ripam in Curnutibus posituin. luanuin sxpissitiic buic apposuimus : quod semel
Medantense casirum nuncupant lilter« Pbih'ppi I. loonuisse, habeinus salis.
Inter Mediintnm et Paceiûin Uobertus de Monte in (e) Meduanum aut Meduana castrum, nnnc oppi-
Chronico jx)nit marcam, id est limitem Franciae atque dum est pagi Cenomanici, Ducatûs titulo insigne, ad
Normanniae amnem Meduanam, qui vulgô dicitur La Majrne,
(c) Calvus-mons , Chaumont , castrum olim in quibusdam La Mayenne aut Maiene,
Veliocassibus^ IV millibus passuum à Gisortio distat.
EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM. 87
A Equitum ac peditum copias tantas incassùni fatigari cunrti ferè opinantur ,
imilti conqiieriintur, niilla spe eoriim anirnos erigente ; nisi forte niorâ annuâ
vel ampliore famés expugnet. Etenim gladiis , lanceis , niissilihus niliil gcri-
tur , niliil gerendnm speratiir ; item neque ariete , neque tormento , oaeteris-
ve instrumentis bellieis : siquidem loens omninô macliinamentis importunus
erat. Verùm magnanimns diictor Guillelmus iirget iiicœptum , prax-ipit ,
bortatur , confirmât diffidentes, Ifetnm exitiim pollicetnr : nec multo tempo-
ris intervallo dubii sedent. Rn solerti consilio ipsius injecti ignés castrum cor-
ripiunt : citissimè diffunduntiir more suo, Scieviùs oinni ferro qnaeqne obvia
vastantes : custodes atqne propngnatores attoniti sul)ita dade portas murnm-
que deserunt, discurrunt trepidi laribiis et rébus incensis primo succurrere ;
dein propriîe saluti quo refugio valent consulere festinant , victores gladios
B vebementiùs quàm incendium metuentes. Normanni alacerrimè concurrunt ;
exultantes anirnos et gratulantem clamorem pariter tollentes , certatim ir-
rumpinit , potenter munitione potiuntur. Opima praeda invenitur , nobiles
equi , arma militaria , omnisque generis suppellex : quae , sicut alil)i capta
plerùnKjue grandia , militum potiùs quàm sua esse voluit continentissimus
ac liberalissimus Princeps. Castellani qui in arcem confugerant , die postero
dediderunt se , coiitra Guillelmi ingenium ac fortitudinem nulli firmamento
confidentes. Restauratis ille quae flamma eorruperat, pra?sidioque providen-
ter disposito, insolitiun triumplium quasi de natura superata domum revexit
cum inunenso gaudio exercitûs : et confines Gaufredi non tristes accepe-
runt , boc. eum fuisse detrimento muictatum ; asseverantes gloriam solius
Guillelmi Comitis, ultioncm multorimi esse de perjuro ac praedone.
C Per idem ferè tempus Rdwardus Rex Anglorum suo jam statuto hferedi An. 1065.
Guillelmo, quem loco germani aut prolis adamabat, graviore quàm fuerat
cautum pignore cavit. Placuit obitùs necessitatem pnevenire , cujus lioram
lîomo sanctâ vitâ ad cœlestia tendens , proximam affbre meditabatur. Fidem
sacramento confirmaturum Heraldum ei destina vit , cunctoruin sub domina-
tione sua diversis honore atque potentia eminentissimum ; cujus anteà frater
et fratruelis obsides fuerant accepti de successione eadem : et eum quidem
prudentissimè, ut ipsius opes et auctoritas totius Anglicae gentis dissensum
coërcerent, si rem novare niallent perfida mobilitate , quanta sese agunt. lie-
raldus dum ob id negotiimi venire contenderet , itineris marini periculo eva-
so litus arripuit Pontivi, u|^i in manus Comitis Guidonis incidit. Capti in
custodiam traduntur ipse et comitatus ejus ; quod infortunium vir adeo
n niagnus naufragio mutaret. Docuit enim avaritiae calliditas Galliarum quas-
dam nationes execrandam consuetudinem , barbaram et longissitnè ab orani
aequitate Cbristiana alienam : illaqueaiit potentes , aut locupletes trusos in
ergastula afliciunt contumeliis, tormentis. Sic varia miserià propè ad necem
usque contritos ejiciunt saepissimè venditos magno. Directi ad se Dux Guil-
lelmus eventu cognito, properè niissis legatis ( a } , precatu simul ac minis
extortum , obvius bonorificè suscepit eum. Guidoni benemerito , qui nec
pretio nec violentia compulsus , virum quem torfjuere , necare , vendere
potuisset pro libitu , ipse adducens apud Aucense castrum sibi. praesentavit ,
grates retulit condignas , terras tradidit ainplas ac multùm opimas ; addidit
insuper in pecuniis maxima dona. Heraldum vero sullficientissimè cum honore
in urbem sui principatùs caput Rothomagum introduxit, ul)i multiplex (b)
hospitalitatis officiositas viae laborem perpessos jucundissimè recrearet.
E Nimirùm gratulabatur tanto super hospite , sibi omnium charissimi propinqui
et amici legato ; quem inter se et Angles , quibus à Rege secundus erat ,
mediatorem sperabat lidissimum. Coadunato ad Bonam-villam consilio , illic
Heraldus ei fidelitatem sancto ritu Christianorum juravit : et, sicut veracissi-
mi multaque honestate praeelarissimi homines *recitavere, qui tune affuere
testes; in série summa sacrameuti libens ipse haec distinxit ; se in curia do-
mini sui Edwardi Régis, quandiu superesset , Ducis Guillelmi vicariuni fore ;
(a) De Ilaroldo scilicet in libertatcm restituendo : Taiibus ille minis ejcterrituf, etc.
alioquin scircl certissiinwn. ut logilur apud Rogerum [b] Satitque humanwn ac familiarein se illi exhi-
de Hoveden pag. 449, Willelmum Norm. Comitein huit, ut huJLsnwdi re animum ejus in siuis conatat
armalum, pro eo abducendo cum suif usque ad wntu- allicerel. Apud eumdcui Scriptorem ibidem.
simum quadrante/n, quanlociiis Puntivum aditurum.
88 EX GESTIS GUILLELMl DUCIS NORM.
enisuriim quanto consilio valeret aut opibus , ut Anglica nionarchia post A
Edwardi decessuii) in ejus manu contirniaretur ; traditurum intérim ipsius
militum custodiœ castrum Doveram, studio atque sumptu suo communitum ;
item per diversa loca illius terraî alia castra , ubi voluntas Ducis ea Hrmari
juberet ; abundè quoque alimonias daturum custodibus. Dux ei jam satel-
liti suo accepte per manus ante jusjurandum terras ejus cunctunique poten-
tatum dédit petenti : non enim in longum sperabatur Edwardi aegrotantisvita.
Deinde, quia ferocem et novi nominis cupidum novit, ipsum et qui vénérant
cum ipso armis militaribus et equis delectissimis instructos secum in bellum
Britannicum duxit ; hospitem atque legatum quasi contubernalem habens ,
ut eo quoque honoie quodam sibi magis fidum et obnoxium faceret. Britan-
nia naiiique praefidenter adversus Normanniam fuit omnis armata : bujus au-
daciae princeps crat Conanus Alanni filius. Is in virum ferocissimum adultus, B
à tutela diu tolerata liber, capto Eudone patruo suo atque vinculis ergastu-
laribus mancipato , provinciae quam dono paterno accepit , magna cum tru-
culentia dominari cœpit. Paternae deliinc rebellionis renovator , Normanniœ
hostis , non miles esse voluit. Dominus autem(a) ejus antiquo jure sicuti
Normannorum Guillelmus , castellum quod S. Jacobi appellatum est , in-
térim opposuit in confinio, ne famelici praedones Ecclesiis inermibus aut
ultinio terrae suae vulgo excursionibus latrocinantibus nocerent. Emit namque
Rex Francorum Karolus pacem atque amicitiam à Rollone primo Duce Nor-
mannorum ac posteriorum parente , natam suam Gislam in niatrimonium ,
et Britanniam in servitium perpetuum ei tradens. Exoraverant id fœdus
Franci , non valentes ampliiis resistere Gallico ense Danicae securi : Anna-
lium paginae attestantur. Exinde Comités Britaimici è jugo JNormannicae do- C
minationis cervicem omnino solvere nunquam valuerunt , etsi multotiens
id conati tota vi obluctando. Alanus et Conanus quanto Normanniae Recto-
res consanguinitate propiùs attingebant , tantô gloriantibus animis contra
eos elatiores existebant. Conani in taiitum jam temeritas crevit, ut quo die
terminos Normanniae aggrederetur , denuntiare non formidaret. Homini
acrioris naturae , fervidae aatatis , ministravit plurimum fiduciae regio longé
latèque diffusa , milite magis quàm credibile sit referta. Partibus equidem
in illis miles unus quinquaginta générât, sortitus more barbare denas(fe)
aut ampliùs uxores : quod de Ma u ri s veteribus refertur , legis divinae atque
pudici ritûs ignaris. Ad hoc populositas ipsa armis et equis maxime , arvorum
culturae aut morum minime student : uberrimo lacté , parcissimo pane sese
transigunt : pinguia pabula gignunt pecoribus loca vasta et fermé nescia se- D
getum. Cùm vacant à bello , rapinis, latrociniis, caedibus domesticis aluntur
sive exercentur : praelia cum ardenti alacritate ineunt ; dum praeliantur , furi-
bundi saeviunt : pellere soliti, difficile cedunt : victoriâ et lande pugnando
partâ nimiùm lœtantur atque extolluntur : interemptorum spolia diripere, ut
opus décorum voluptuosumque amant. Niliil pendens terribilitatem hanc
Dux Guillelmus , in quem diem adventum Conani meminit denuntiatum ,
eo ipse intra fines ejus occurrit. Ille quasi fulminis ictum proximè imminen-
tem extimens, in loca propugnatura citissimam fugam instituit , castri terrae
suœ Doli (c) oppugnatione omissa : id enim rebelli adversum , justse causae
fidum stabat. Sistere tentât Conanum castri Praeses Ruallus , revocat illu-
dens, moiari biduum precatur , sufficiens huic morae stipendium ab ipso
sumpturum. Homo niiserè exterritus, pavorem potiùs audiens , cursu insti- E
tulo longiiis profugit. Ductor terribilis qui depulit , instaret fugitanti , ni
manifestum periculum animadverteret agere militem numerosum per regio-
nes vastas, famelicas, ignotas. Si quid residuum erat inopi terrae ex his quae
nata fuerant anno superiore , id in tutis locis incolae cum pecoribus abdide-
rant : stabant in aristis fruge» immaturae. Igitur ne sacrilegâ praedâ diriperent,
(a) Ad haec quid responderent, ipsi viderint Bri- dum tradit militem unum in Britannia denas aut
tones : aut bona fide ijoliùs fateantur tandem, Bri- ampliùs uxores sortitura esse , Barharorum seu
tanniam niinorem paruissc Ducibus iNormannis. Maurorum veterura more.
(é) NuUum liujiisccmodi usûs seu concubinatûs et (c) Posita est urbs Britanniae Minoris Dolus inter
polygamiae vestigium occurrit in aliis Historiae Bri- Abrincatuomni et Alelensium seu Macloviensium
tannicae monumcntis. Errât igitur, aut commentitia fines, ac -vulgô Dol dicitur. Falesius.
ac fabulis accensenda narrât Guillelmus Pictavinus,
si
EX GESTIS GUILLELMI DUClS NORM. 89
A si qna reperirent Ecclesiarum bona, menstrnâ penuriâ fatigatum exercitnm
rediicehat ; niagno aniino prapsumens , Conanum pro venia delicti et gratiâ
prope (Jiem depreoatunim. At excédent! jam Britanniae limitera repente indi-
catur, Gaufrediini Andegavensem ciun ingentihus copiis Conano fuisse con-
junctnm ; et ambos postero die praeliatiun aft'uturos. Itaqiie aperitur conflictus
eo cnpidior, quôd gloriosiùs intelligebat trinmphum de hoste bino , utroque
ininiani, uno consequi eertamine : ad hoc fore nmltiplicem ejusdem triumphi
fiuctiini. Ruailiis antem cujus in territorio tentoria figebantur, affatur que-
relà ; haberi qnidem gratum , qnod ab inimica vi per eum fuerit ereptus ,
si proficuum ïion deleat incommodo : nam s? praestolaturus consideat, regio-
nem modicè fbecundam niniis attenuatam fiinditiis devastari : nec pênes
agricolas interesse , Normannico an Britannico exercitu consumptae , anni
B laborein amiserint : sibi modo ad famam valuisse, non ad conservationem
rerum, Conani depulsionem. Considerandum esse Dux respondens, ne dis-
cessio properantior opinionem pariât minus honoram , détriment! recom-
pendiiini in auro plenissimiim promittit : statim Rualli segetes militil)us inter-
dicit ac pecora. Obtemperatum est praecepto eâ continentiâ , ut frumenti
manipuliis unicus ad recompensandum omne damnum superabundaret. Cer-
tamen nequicquam fuit expectatum , adversario magis in ulteriora profn-
giente. Ileceptus in sua percharuni hospitem Heraldum, apud se post mora-
tum aliquandiu, donis onustum emisit; digne utroque, et cujus jussu et pro
cujus honore anipliando venerat : quin etiam fratruelis ejus, alter obses, cum
ipso redux propter ipsum redditus est.
C Inter occupationes tamen rerum bellirarum sive domesticarum , quas
mundanas appellant, studia optimi Principis in divinis egregia exstitere.
Noverat... genitorem suum inclytum Ducem Rodbertum post memoranda
mérita, quibus domi claruit, fasces dignitatum seposuisse, peregrinum iter
ac periculis plénum arripuisse.. . Vir itaque dignus pio parente et piis majo-
ribus, armis proterendo bella externa, arcendo seditiones, rapinas , praedas ;
patriae consulebat Ghristum colenti ; ut quo pace plus frueretur, minus vio-
laret sacra instituta. Nec verè dictum uriquam erit , suscepisse eum bellum,
quod justitiâ vacaret... Ejus animadversione et legibus è JNormannia sunt
externiinati latrones, homicidae, malefici. Sanctissimè in Normannia obser-
vabatur sacramentum pacis, quam Treviam vocant ; quod efï'renis regio-
num aliarum iniquitas fi-equenter temerat. Causam viduse , inopis , pupilli
ipse huniiliter audiebat , misericorditer agebat , rectissimè definiebat. Ejus
D aequitate reprimente iniquam cupiditatem, vicini minus valentis aut limi-
tera agri movere aut rem ullam usurpare, nec potens audebat quisquam nec
familiaris. Villae, castra, urbes jura per eum habebant stabilia et bona : ipsum
laetis plausibus , dulcibus cantilenis vulgo efferebant. Accipere solitus est
avido auditu suavique gustu sacrae Paginse sermones (a). . . Colebat devotus
à tenera aetate sacra solemnia, concelebrans ea saepissimè cum frequentiâ reli-
giosi cônventùs Gleri sive Cœnobitarum. Senibus ille juvenis grande exem-
plum inclaruit , sedulitate quotidianâ frequentando sacra mysteria : item ejus
liberi pietatem christianam infantes didicêre diligent! provisione ipsius. . .
In plurilîus Ecclesiis Dominum collaudat patria nostra sui Principis Guillel-
mi benignp favore extructis , promptâ largitate adauctis : qui volent! con-
ferre, libens cuique liberam auctoritatem concedebat . . . iEmulabatur ejus
E tempore beatam ^gyptum Normannia regularium Gœnobiorum collegiis...
Abbates atque Pontifices persona principans et laica pro disciplina Ecclesias-
tica subtiliter monebat, constanter exhortabatur, severè castigabat. Quotiens
ejus edicto et hortatu convenêre Praesules , Metropolitanus cum Suffraga-
neis, de statu religionis, Glericorum , Monachorum atque laicorum acturi ;
Synodis his arbitrum se déesse noiebat , ciim ut praesentia sua studiosis ad-
deret studium, cautionem cautis ; tùm ne alieno testimonio discere indigeret
qualiter fuissent acta, quat; cuncta rationabiliter, ordinatè et sanctè acta
fuisse desiderabat. Delato forte suas ad aures immani alicujus crimine, quod
(a) Sincera ftde tenons quod vera doctri/ia prcece- verum esse sanguinem. Uùique non ignotum est quant»
perat, panein et vinum qute altari superponuntur , zelo fuerit imectatus , atque exterminare sategeril è
addit ibî Auctor, Redemptoris veram esse carnem et terra sua, aliter sentientem pravitatem.
Tome XI. M
90 EX GESTIS GUILLELMI DUGIS NORM.
Episcopus aut Archidiaconus justo démenti as («) vindicaverit , reum A
Majestatis aeternae teneri jussit incaiceratuni, quousque causa Doniini aiquitate
districta decerneretur ; Episcopum aut Arcliidiaconum veluti adversarios di-
vinae partis criminans in judicium devocandos, feriendos gravi senlentia.
Clerici sive Monachi cujus à professione vitam non discrepare testimonio
probaI)ili comperit , cliaram liabebat collocutioneni , precatui totam vo-
luntatem inclinabat ; è diverso neque amici oculi respectu dignabatur infa-
niem, ob enormitatem vitae. Lanfrancum quemdam, de quo venit in litem
plusne sit meritus reverentiam atque gloriam, secularium ac divinarum lite-
rarum singulari peritiâ , an ordinis Monachici singulari observantiâ ; intima
familiaritate colebat, ut patreni venerans, verens ut praeceptorera , diligens
ut germanum aut prolem. Illi consulta animae suœ, illi speculam quandam
unde Ordinibus Ecclesiasticis per omnem Normanniam prospiceretur , corn- B
misit... Ipsum piâ quadam violentiâ , Monasterii Cadomensis Abbatem (b)
statuit... iMultis deinde possessionibus, item argento, auro diversisque or-
namentis Monasterium idem locupletavit , suo largo sumptu à fundamento
astructuni ingenti et magnitudine et décore, digne beatissimo Protomartyre
Stephano, cujus reliquiis niagnificandum, honore dedicandum erat.
Guillelmus negotium Dei prudenter simul et juste contra patruura suum
peregit Malgerium Archipraesulem. Is Richardi II filius sacra dignitate abu-
tebatur , veluti natalium jure, suâ. Pallio tamen nunquam est insignitus ; qnod
principale ac niysticum Archipraesulatûs insigne manus Romani Pontificis
niittere solita, ei denegavit ut minus idoneo... Tlle spoliando attenuavit
Ecclesiam , non sponsus ejus vel pater dicendus, sed gravissimus dominus vel
rapacissimus praedo. Mensas equidem nimiùm suflicientes , nimiùm nitidas C
prsebere, largiendo laudem emere amal>at, specie liboralitatis prodigus...
donec sedes Metropolitana omni fërè ornamento caruit et thesauro... Prae-
tereà molestus infaniiae ejus odor diffundebatur ob alia crimina... Summum
Antistitem non quâ decuit obedientiâ veneratus est. JNam Apostolioi mandate
saepiiis ad Romanum Concilium accitus , renuit ire. Sanè pigebat Rotomagum,
pigebat cunctam Normanniam Archipraesulis . . . Princeps igitur animad-
vertens jam non monitis agi oportere in causa praecipuae gravitatis. . . .
deposuit patruum in publico sanctae Synodi, Apostolici Vicario cunctisque
Normanniae Episcopis juxta Canonum auctoritatem sententiam dantibus una-
nimi consensu : Maurilium verô cathedrae liberatae providit, ex Italia ubi
supra caeteros Abbates emicuit eximius, reductum, dignissimum summo
onmium Arcliipraesulatu merito generis , personje , virtutum , doctrinae. D
Hujus parem quemdam et in anachoretici rigoris commilitio sedulum contu-
bernalem Gerbertum, cunctae sanctitatis conscientiâ et famâ juxtà beatum,
* Wandre- aliquot post annos Cœnobio S, Gnandregisili * praefecit, ordinem dilapsum
gisiU restituere intendens per Abbatem spiritualem.
Sublimavit idem Princeps quàm plures Ecclesias, providè trutinata ordi-
natione Praesulum atque Abbatum : sed praecipuè Lexoviensem , Baiocen-
sem, Abrincensem. Statuit enim summè idoneos Pontifices , Hugonem
Lexovii, proprium fratrem Odonem Baiocarum , Johannem Abrincarum :
quorum in electione penès judicium ejus probitas ipsorum valuit, non alti-
tude natalium proximorum ipsi. Johannes Radulphi Comitis tilius , jam pri-
dem laicus ordine, eruditus litteris, Clero, imô rectoribus Cleri admiran-
dus innotuerat vitâ religiosâ... Odonem ab annis puerilibus, optimorum E
numéro consona praeconia optimorum inseruerunt. Fertur hic in longinquas
regiones celeberrimâ famâ ; sed ipsius liberalissimi atque humillimi multa et
industria et bonitas ampliùs meretur. Hugonem, quem propiore familiaritate
conspecta:vimus, dictatu longiusculo (c) aliis indicare neutiquam gravamur.
Is Richardi I nepos è filio Guillelmo Aucensi Comité, non minus bono
quàm generoso, juvenis à Principe Pontificatûs in apicem provectus,
(a) Malè apud Chesniura, dementiHf. toria sui Monasterii ; ex qua Excerptum infrà ede-
[L) Stigando Cantuar. Archiep, deposito successit mus.
ex Abbate Cadomensi, omnium liber alium artium (c) Guillelmus Pictavinus Hugonem bunc maxi mis
doctor laudatissimus et luculentissimut, et in tempo- et pluribus extoUit laudibuSj quarum nonnuUas tan-
ralibus negotiis experientissimicf, vitâque ac religione tùm hue adducimus.
sanctissimus, magister Lanfrancus, Ingulfus ia His-
EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM.
91
A spirituali mox canitie senibiis matiirior enitebat , . . Terris, thesauro , pre-
tiosonim ornamentornrii décore sanctani sponsam ditavit. Convenustavit eani
aedium quoqiie ejiis tanto cultii , ut ambigeret inspecter , meliùsne nova
consurp;erent , ant vetiista repararentur. Verùm in seinetipso dicavit ei do-
tem aiiro et electro cariorem omiiique lapide sive gemma splendidiorem . . .
Cùm deponeretnr Archipraesul Malgerius, vox jiistitiae sonora fuit , constan-
te!' permanens in parte Dei, propter Deum damnans filium patrui.
Hispaniae Reges duo germani, auditâ Guillelmi Principis magnitudine,
natam ejus in matrimonium cnf)ientissimè petierunt, suum et regnum et
posteritatem hac magnificaturi afïînitate. Nam et lis valdè inimica inter
ipsos propter eam orta est minime degenerem, sed omnino dignam tali pa-
rente ; sic moribus ornatam, sic in amore Christi studiosam, ut Reginis ac
B Sanctimonialibus exemple esse posset puella non velata. Admirabatur , lauda-
bat ac venerabatur eum supra nomina Regum Imperii Romani Majestas ;
cujus olim gloriosissiraus moderator, Henricus Conradi Imperatoris Au-
gusti filius, cum ipso etiani tum puero velut cum nominatissimo Rege ami-
citiam junxit ac societatem. Ejus enim adhuc pueri nomen clarissinuiiu per
gentes ferebatur. Sed de magnitudine viri disseram : optabat hune vicinum
et amicum nobilis et ampla multisque Regibus dominans Constantinopolis ;
quo propugnatore sperneret gravem potentiam Babylonis. Jam in Norman-
niam nemo confinium quicquam audebat : ut seditionum, sic externi belli
procella omnis defremuit. Francise, Burgundiae item ulteriùs remotarum
provinciarum Praesules atque Comités , Normannise domini curiam frequen-
tabant ; alii ut consilia, alii ut bénéficia acciperent , plerique solâ gratiâ
C gloriaturi. Portus et refugium apte nominabatur ejus benignitas , admittens
et relevans plurimos. Homines advenae cémentes apud nos équités hac illae
pergere inermes, et quodque iter cuique vianti tutum patere, hujuscemodi bea-
titudineni, quotiens exoptavere suis regionibus ! Hanc pacem(«), hanc
dignitatem Guillelmi virtus patrise peperit. Juste itaque patria pro ipso, in-
valitudine dubia aliquando decumbente, lacrymas prof'udit atque preces ,
quales defuncto vitam valerent impelrare ; orans tardissimè moriturum , cu-
jus in obitu praematuro turbinem quo priùs vexabatur , denuo timebat ori-
turum : nec enim prolem tum relinqueret ad gubernandum setate idoneam.
Verus rumor insperatô venit Anglicam terram Rege Edwardo orbatam
esse, et ejus coronâ Heraldum ornatum. Nec sustinuit vesanus Anglus quid '^°' ^066,
electio publica statueret consulere ; sed in die lugubri quo optimus ille hu-
D matus est, cùm gens universa plangeret, perjurus regium solium cum plau-
su occupavit, quibusdam iniquis faventibus. Ordinatus est non sancta con-
secratione Stigandi, juste zelo Apostolici et anathemate , ministerio Sacer-
dotum privati. Dux Guillelmus habita cum suis consultatione, armis inju-
riam ulcisci , armis haereditatem reposcere decrevit ; tametsi coinpiures
majorum id ingeniesè dissuadèrent, ut rem nimis arduam , Normanniae viri-
bus longe majorem. Habuit in consiliis ea tempestate Normannia , prœter
Episcopos et Abbates, laici ordinis praestantissimos vires ; quorum in cel-
legie splendidiera quaedam ejus lumina atcpie ornamenta emicuere , Rod-
bertus Moriteliensis Cornes , Redbertus Aucensis Cemes Lexoviensis Epis-
copi Hugonis f'rater, Kbreicensis Cemes Richardus Rodberti Archiepiscopi
filius , Rogerus de Bellemonte , Rogerus de Monte Gemerici , Guillelmjis
É filius Osberni, Hugo Vicecomes ... In omni deliberatiene prudentiae Prin-
cipis à cunctis cencessum fuisse cemperimus . . . Quantum verô jubcre li-
buit, tantùm nisi nécessitas ebsisteret', paruêre cuncti. Quàm igitur pru-
denti ipsius dispesitione naves fièrent, armis, viris, cemmeatu aliisque rébus
quae belle sunt usui, instruerentur ; qualiter tetius Normanniae studia ferve-
rent, prolixum est per singula enarrare. Neque minus providè disposuit,
(a) Hue revocare juvat, cjuae île RoUone et Ricliardo
II Icguntur in Additamcntis ad Historiam iNorm.
Ibid. pag. 316 : De Ricliardo filio Ricliardi I dicitur ^
qudd fuerat pater patries, et maxime Monachorum.
Toto enim temfM>re ejus abundavit Northmania omni-
bus boniî ■ et tan ta pax fuit in Northmannia ejus
tempore , ut neque etiam Carrucarii de campis suis
auderent ferramenta carrucce ad suas domos
rcportare : et si alicui furata fuissent, preeceperat
Cornes ut ad eum veniret, et quidquid furto perdidis-
sel, ipse ex intégra totum redderet. Accitlit ergo
quoddam (exemplum scilicct niniia; severitatis) simile
in illius tempore, facto cui/iam atavi sut Rollunis.
Mij
92 EX G1<:STIS GUÏLLELMI DUGIS NORM.
qui Norinanniain se absente gubernarent ac tutarentur. Convenit etiaiii A
externus miles in auxilium copiosus, qiios ex parte notissima Ducis libera-
litas , verùm omnes justae causae fiducia contraxit. Rapinâ omni interdiotâ ,
stipendie ipsiiis millia militutn quinquaginta alebantur, dmn ventorum in-
commoditas ad portiim Divae detinebat morâ nienstriiâ. Ea illius fuit tempe-
rantia ac prudentia : militibus et hospitibus abundè sumptus ministrabatur,
nemini rapere quippiam concedebatur : provincialiuin tutô arnienta vel grè-
ges pascebantur , seu per canipestria seu per tesqua : segetes falceni culto-
ris intactae expectabant, quas nec attrivit super ba equitum effusio , nec de-
niessuit pabulator : homo imbecillis aut inerniis, equo cantans, quâ libuit
vectabatur, turmas niilitum cernens, non exhorrescens.
Teinpore eodem sedebat in Cathedra S. Pétri Ron)3e Papa Alexander ,
dignissiinus oui obediret , quenique consuleret Ecclesia universa : responsa B
etenim edebat justa salutariaque. Is Prœsul Luciensis, cùni altiorem gradum
nullatenus appeteret, violento plurimoriuii consensu quorum apud Roma-
nos tune praecellebat auctoritas, ingenti Concilio assentiente , in eo locatus
est primatu, quo Praesulum orbis terrae caput existeret atque magister. Al-
lectionem hane meruerat sanctitate atque dootrina . . . Hujus Apostolici fa-
vorem petens Dux, intiiiiato negotio quod agitabat , vexillum accepit ejus
benignitate velut suffragium S. Pétri , quo primo confidentiùs ac tutiiis in-
vaderet adversarium. Et Romanorum Imperatori Henrioo, Henrici Impe-
ratoris filio, nepoti Imperatoris Chounradi, noviter junctus fuit in amicitia ;
cujus edicto in quemlibet hostem (iermania ei , • si postula ret , veniret adju-
trix. Rex quoque Hanorum Suenus fidetn legationibus ei spopondit ; sed
inimicis ejus amicum exhibebat se fidelem, sicut in sequentibus legendo C
■ ipsius detrimenta spectabis.
Heraldus intereà proniptus ad decernendum praelio sive terrestri sive nava-
li, plerumque cum immani exercitu ad litus marinum operiens , callidè su-
bornatos transmisit exploratores : quorum deprehenso uni, causamque sui ad-
ventûs quâ praeceptum est specie obtegere conato, Dux animi sui magnitu-
dinem prodidit his verbis : « Non indiget, inquit, Heraldus auri sui vel ar-
» genti jacturâ tuam aliorumque fideni atque solertiam emere ; qui subdolè
» speculatum nos veniatis. Quid consulatur , quid apparetur apud nos,
» certior euin quàm velit et opinione ejus citior index, quippè mea prae-
» sentia, docebit. Hoc ex me refer illi mandatum ; nec ullam adversitatem
» ex nobis ei suscipiendam esse, quominùs reliquam tetatem securus agat ;
» nisi intra aimuum spatium, ubi tutiorem locum suis pedibus sperat , me D
y> conspexerit ». Stupentes verô grande promissum Primores Normannorum,
multi diffidentiam suam non réticent : amplificant oratione quam desperatio
dictavit, opes Heraldi, suas diminuunt : thesauris illum abundare quibus
partis suae Duces et Reges praepotentes conducantur : classem habere pluri-
mam , homines in ministeriis nauticis peritissimos , qui ssepiùs pericula et
prœlia maritima sint experti : terra illius , uti divitiis ita militis copia, banc
multipliciter superari. Quis enim juxta praestitutum naves perfici, aut per-
fectis rémiges inveniri annuo spatio posse speraret ? Quis nova hac expedi-
tione pulcherrimum statum patriae in omnem redigi miseriam non tiraeret ?
Quis Romani Imperatoris opes eâ vinci difficultate non aflirmaret ? Erexit
autem ditfidentes Dux hac elocutione : « Innotuit nobis , ait, Heraldi sa-
f. non » pientia ; terrorem nobis * ingerit , sed spem auget : sua quidem inutiliter E ,
» expendet, aurum dissipans, non consolidans honorem : non eo animi viget
» robore, quo vel minimum quid meorum polliceri audeat ; at arbitrio meo
» pariter quie mea sunt , quaeque dicuntur illius, promittentur atque da-
» buntur : hostem haud dubiè superabit, qui non minus quae hostis possidet,
» quàm propria largiri valet. JNavigio, quo sufliciente citiîis gaudebimus,
» non praepediemur : sint illi experti , quae nos cum felicitate majore ex-
» periamur : virlute meliiis quàm numéro militum bella geruntur. Prae-
» tereà, ne rapinam amittat ille pugnabit, nos quse dono accepimus ,
» beneficiis comparavimus, requirimus : quae partis nostrae prima fiducia
» periculum omne depellens, laetissimum triumphum nobis, summum decus ,
» prsBclarissimuDi nomen dabit ».
EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NOI\M.
93
A Jam tota classis providentissimè exornata (a) ab ostio Divae vioinisque por-
tubus , ubi Notiuim quo transmitterent diutiùs expectavere, Zephyri flatu
in stationein S. Gualerici delata est. Ibi quoqiie precibus , donis , votis ,
oœlesti snffraji^io se comniisit optimè confidens Princeps ; quem neque niora
sive contrarietas venti , neque territjilia naufragia , neque pavida fnga mul-
torum qui fidetn spoponderant , frangere praevalent. Quin et consilio ad-
versitatibus obvius , submersornm interitus quantum poterat occultavit ,
latentiùs tuniulando : commeatum in dies augendo, inopiam lenivit. Ad
hoc hortaniine diverse retraxit exterritos , animavit paventes. Sacris sup-
plicationibus adeo decertavit, ut corpus etiani acceptissimi Deo Confesso-
ns Gualerici contra praepedientem et pro secundo vento extra Basilicam
deferret , concurrente in eadem humilitatis arma concione profecturorum
B cum ipso. Spirante dein aura expectatâ, voces cum manibus in cœlum gra-
tificantes, ac simul tuniultus inviceni incitans tollitur : terra quàm prope-
rantissimè deseritur, dulyum iter quàm cupientissiniè initur. Eo namque ce-
leritatis niotu impelluntur, ut cùm armigerum hic, socium inclamet ille,
plerique immemores clientum aut sociorum aut rerum necessariarum , id
sohmi ne relinquantur cogitant ac festinant. Increpat tamen atque urget in
puppes ardens vehementia Ducis, si quos ullatenùs nioram nectere notât.
Verùm ne priîis hice litus quo intendunt attingentes , iniquâ et minus nota
statione periditentur ; dat praeconis voce edictum, ut cùm in altum sint de-
ductae, paululum noctis conquiescant non longé à sua rates cunctœ in an-
choris fluitantes , donec in ejus raali summo lampade conspectâ , extemplô
buccinae clangorem cursus accipiant signum . . . Solutis noctu post quietera
C navibus , vehens Ducem rétro ceteras agillimè relirjuit, ardentiùs ad victo-
riam properantis imperio suae velocitatis parilitate quasi obtemperans. Jussus
manè remex mali ab alto , num quîe veniant consequne , speculari , praeter
pelagus et aëra prospectui suo aliud nihil comparere indicat. Confestim an-
chora jacta, ne metus atque mœror comitem turban» confunderet , abun-
dans prandium *nec Bacclio pigmentato carens animosissimus Dux , ac si in
cœnaculo domestico, niemorabili cum hilaritate accepit ; cunctos actutùm
affore promittens, Deo cujus eos tutelae credidit adducente . . . Inquisitus
denuô speculator, naves quatuor advenire ; tertio tantas exclamât , ut ar-
borum veliferarum uberrima densitas nemoris praestet similitudineni. Spes
Ducis gaudio mutata . . . Penevesellum prospero flatu provectus , libère na-
vibus egreditur , pugnâ nullâ obstante. Equidem Heraldus in Eboracensem
D pagum recesserat , cum fratre suo Tostillo et Heraido Noricorum Rege di-
niicaturus. Nec mirere quùd germanus permotus injuriis , invasi honoris
semulus , arma externa adduxit in Heraldum ; quem germana quoque illi
(a) Cognoraina coriiin qui cum Guillclmo Conqiics-
tore Angliam ingressi sutit ; apud Chesnium ibidem
pag. 1025, ex HIsloria Ms. Jorvalensi , Auttore Job.
Bramptono Abbate Jorval. qui floruit anno MCXCIX :
Maundevile et Daundevile, Oumfraviie et Dnumfrc-
vile, Bolevile et Baskervile, Evite et Clevile, Morevile
et Colevile, ffarùeiùle et Caivile. Bolevile et Stotei'ile,
Dei'erous et Canvile ; Mnoiin et Bnhun. f'ipinm et \'i-
noutiy Bayloa et Bayloun, Marit et Maintiouii, Agu-
Us et Àguloun ; Chamberlain et Chambersoun, fer et
f'ernoun, ferdeU et yerdoun^ Criel et Cardottn , Dan-
ver et Davernoun ; ffafting et Camois , liardolph-
Botes et Boj-.t , Waren et ffardeboys , Rodes et Den-
veroit ; Aitrit et Argentan, Bote tour et Botevillein,
Malebouc/i et Malcmein, Uauteinle et Ilauteiii, Dau-
ney et Devern, Maliiii et Malvesitte , Morton et Mor-
lemer, Brai'uz et Columbcr ; Seint Dennif et Seint
Cler, Seint Aubin et Seint Orner, Seint P/iilbert, Fjens
et Gomer, Turbevile et Turbemer. Gorges etSpenser,
Brut et Botteler ; Crenawel et Seint Quinlin. Ueveroug
et Seint Martin , Seint Mor et Seint Léger, Seint Fi-
gor et Seint Per ; Avenel et Paynel , Pajrver et Per-
del , Rivers et Rivell , Beauchamp et Beavapel , Loti
et Loivell, Ras et Druelt, Mountabouns et Mountsorell,
Trussebot et Trassel, Burgas et Burnell , Brajr et
Botterell ; Biset et Basset, Malevile et Bdallet, Bone-
vil et Bouet, NervU et Narbct , Coinel et Corbet,
Mountain et Mount-fichet ; Genevile et Giffard, Say et
Sewrard, Cari et C/iaivard, Harecourt et ffansard,
Musgrave et Uusard; Mare et Mautravers, Fernz
et Fcrrers, Barnevil et Berner s, Chej ne et Chalers,
Danudon et Daungers, Vescy, Gray et Graungers ;
Bertran et Bigod, Trayly et Traygod , Penbert et
Pigot, Freyn et Fotiot, Dapiwun et Talbot, Sauraver
et Saunford. fagu et l'autort. Montagu et Moiinwrd;
forneus et Forncvous, ralens, Y le et faut, Clarel et
Claraus, Aubevil et Seint Ainous, Agos et Dragons •
Malherb et Mandat, Brewes et Cliaudut, Fit: Ourcs et
Fitz de Lou , Cantenor et Cantelou ; Brayfuf et Hul-
bins, Bolebek et Molyns, Moleton et Besil, Roc/iford et
Dotevil, Ifatervil et Davil, Nevers et Nevil ; Heynous,
Burs, Burdevon, Ylebon, Hyldebrond et Helion, Loges
et Seint Lou , Moubank et Seint Malou, Ifake et Wa-
kevil , Coudray et Knevil ; Scaliers et Clere-
mount , Beaumis et Beaumount , Mouns et Moun-
charnp , Noivers et Notvchamp ; Percy , Cruce et
Lacy, Quincy et Tracy, Stoker et Somery, Seint John
et Seint Jay, Greyly et Seint falery, Pinkeny et
Pavely, Monhaut et Monchenty, Lovein et Lucy ,
Artos et Arcy, Grevil et Courcy , Arras et Crcssy ;
Merle et Moubray, Gornay et Courtenay , Hauttlaing
et Turnay, Huse'e et Husay, Pouncliardon et Pvme-
ray, Longevil et Longespay , Payas et Pontelarge,
Straunge et Sauvage.
94 EX GESTIS GUILLELMÏ DUCIS NORM.
nioribiis absimillima , cùm armis non valeret, volis impugnabat et consilio , A
luxuriâ fœduni , trnculentnni homicidani , divite rapina snperbum , adver-
sarium aequi et boni. Voluit autem virilis prudentise f'emina, intelligeris ho-
nesta quoelibet ac vitâ colens, Guillt'lmum Anglis dominari , quem Edwardi
Régis mariti sui adoptio filii loco sibi succedere statuit , sapientem, jnstum ,
fortem.
Gaudentes arrepto littore Normanni , prima munitione Penevesellum ,
altéra Hastingas occupavere ; qnae sibi receptaciilo , navibus propugnaculo
forent . . . Guillelmus cum viginti quinqiie non anipliiis niilitnm comitatu
promptus , ipse loca et incolas exploravit. Inde revertens ob asperitatem
tramitis pedes , re non absque risu gestâ , quanqnani Lector forte rideat ,
seriœ laiidi niateriam dédit ; gestans in hiimero sociatam suae, loricam satelli-
tis , duni nominatissimum vi corporis nt animi , Osberni Bliuni Guillelinum B
ferreo fasce levavit. Dives quidam finiiini illorum inqnilinus , natione Nor-
mannus, Rotbertus filius Guimarae nobilis mulierii , Hastingas Duci do-
mino suo atque consanguineo nuntium destinavit his verbis : « Praeliatus cum
» fratre proprio Rex Heraldus et cum Rege Noricorum , quo fortiorem sub
» cœlo nullum vivere opinio fuit, pugnâ unâ anibos occidit , ingentes
» eorum exercitus delevit : animatus eo successu festinus redit in te, nume-
» rosissimum populum ducens ac robustissimum ; adversus quem non am-
» pliùs tuos quàm totidem despectabiles canes aestinio valere. Prudens vir
■» computaris , domi militiaeque cuncta hactenus prudenter egisti ; nunc tibi
» consule, provide, labora, ne per temeritatem in discrimen unde non eva-
» das temet ipse praecipites : suadeo, intra munitiones mane, manu ad prae-
» sens confligere noli ». Dux contra nuntio : a. Pro mandato, inquit, quo C
» mihi dominus tuus vult esse cautum , quanquam sine contumelia suadere
» decuerit, gratias ipsi et haec refer : Non me tutarer valli aut mœnium la-
» tebris, sed confligerem quamprimùm cum Heraldo ; nec diffiderem forti-
» tudine meorum cum suis euni contritum iri , voluntate divina non resis-
» tente ; tametsi decem sola millia virorum haberem , quales ad sexaginta
» millia adduxi ».
Quadam vero die dum custodiam navium viseret Dux, indicatum est forte
spacianti prope navalia , Monachum Heraldi legatum adesse. Ipse protinùs
illum convenit ingeniosa hac locutione : (f Proximus, infit , ego sum Guil-
» lelmi Comitis Normannorum ac Dapifer : eum alloquendi nisi per me
» copiam habere non poteris ; quod affers, mihi narra : libens ille cognoscet
» idem per me, quia neminem suorum chariorem habet me : post opportune D
w uti voles, meâ operâ coram loquutum venies ». Legatione percepta , pa-
tefaciente Monacho, sine cuncta tione Dux legatum hospitio recipi et of-
ficiosa humanitate curari praecepit. Ipse intérim secum et cum suis quid man-
datis responderet deliberabat. In crastino discumbens in medio Primatum
suorum Cucullato advocato dixit : « Ego sum Guillelmus Dei gratiâ Norman-
» norum Princeps : quae mihi hesterno die retulisti, in horiim nunc praesentia
» refer ». Legatus ita elocutus est : a Haec tibi mandat Rex Heraldus :
» Terram ejus ingressus es , quâ fiduciâ , qua temeritate nescit : meminit
» quidam quod Rex Edwardus te Anglici regni haeredera fore pridem de-
T> creverit, et quod ipse in Normannia de hac successione securitatem tibi fir-
» maverit : novit autem jure suum esse regnum , idem ejusdem Régis do-
» mini sui dono in extremis illius sibi concessum : etenim ab eo tempore E
» quo B. Augustinus in hanc venit regionem, communem gentis hujus fuisse
» consuetudinem , donationem quam in ultimo fine suo quis fecerit , eara
» ratam haberi : quapropler de terra juste sua cum tuis te regredi postulat :
» alioquin amicitiam et cuncta pacta per ipsum in Normannia tibi firmata
» solvet, penès te omnino relinquens ea ». Auditis Heraldi mandatis, Dux
Monachum inquisivit , num legatum suum ad Heraldum cum sainte perdu-
cere vellet. Ille salutis ejus ut propriae curam se habiturum spopondit. Dux
illico verbis his Monachum Fiscannensem quemdam instruxit , quae citiùs
Heraldo deferret. « Non temerè neque injuste , sed consulta et aequitatis
» ductu in hanc terram transvectus sum ; cujus me haeredem , ut Heraldus
» ipse fatetur , statuit dominus meus et consanguineus Rex Edwardus ob
EX GESTIS GUILLELMI DUGIS NORM. 9g
A. » maximos honores et plurima bénéficia , quse illi atque fratri sno nec non
» liominibus eoruin ego et majores mei inipendinnis ; et quoniani omnium
» qui genus suura attingerent , me credebat excellentissinuun , qui optimè
» valerein vel ei quamdiu viveret subvenire , vel posteaquàiii decederet
» regnum gubernare. Sanè neque id absque suoruin Optimatum oonsensu ,
» verùm consilio Stigandi Archiepiscopi , Godwini Comitis , Levrici Co-
» niitis , Sigardi Comitis ; (jui etiam jurejurandp suis manibus confirmave-
» runt , quôd post Edwardi decessum me reciperent dominum , nec uUa-
n tenus peterent * in vita illius patriam hanc uUo impedimento contra me * pjteren-
» occupari. Obsides inihi dédit Godwini filium ac nepotem : postreinô He- '"^
» raldum ipsum in Nornianniam transniisit , ut quod pater ejus atque caeteri
» suprà nominati hîc mihi juravere absent! , is ibi praesens juraret prœsenti :
B » qui dum pergeret ad me, in periculum captionis incidit, unde meâ eum
» prudentià ac fortitudine eripui. Se mihi per manus suas dédit , sua manu
» securitatem mihi de regno Anglico firmavit. Praesto ego sum ad agendum
» c:uisam contra illum in judicio , sive placet illi juxta jus Normannorum ,
» sive potiùs Anglorum. Si secundùm aequitatis veritatem decreverint Nor-
» manni aut Angli , quod ille regnum hoc jure debeat possidere; cum pace
» possideat : si vero mihi justitiae debito reddendum esse consenserint, mihi
» dimittat. At si conditionem hanc repudiaverit, non duco justum ut hoini-
» nés mei vel sui concidant praeliando , quorum in lite nostrâ culpa nuUa
» est. Ecce paratus ego sum capite meo contra caput illius asserere , quod
» mihi potiùs quàm illi jure cedat regnum Anglicum »... Ut mandata ea-
dem Heraldo appropinquanti per Monachum sunt relata , stupore expalluit ,
G atque diu ut elinguis obticuit. Rogitanti autem responsum legato semel et
iter'ùm, primo respondit : « Pergimus continénter ; » secundo : « Pergimus
» ad pretium ». bistabat legatus ut aliud responderetur , repetens non inte-
ritum exercituum , sed singulare certamen Normanno Duci placere . . . Tum
levato Heraldus in cœlum vultu ait : « Dominus inter me et Guillelmum
» hodie quod justum est décernât » .
Intereà exploratum directi Ducis jussu probatissimi équités, hostem adesse
citi nunciant. Accelerabat enim eo magis llex furibundus , quod propin-
qua castris Normannorum vastari audierat : nocturno etiam incursu aut re-
pentino minus cautos opprimere cogitabat : et ne perfugio abirent , classe
arniata ad septingentas naves in mari opposuerat insidias. Dux properè quot-
quot in castris inventi sunt ( pleraque enim sociorum pars eo die pabula-r
D tum ierat ), omnes jnbet armari. Ipse mysterio Missae quàm maxima cum de-
votione assistens , corporis ac sanguinis Dominici communicatione suum et
corpus et animam munivit : appendit etiam humili collo suo Reliquias ,
quarum favorem Heraldus abalienaverat sibi , violata fide quam super eas
jurando sanxerat. Aderant comitati è Normannia duo Pontifices , Odo
Baiocensis et Goisfredus Constantinus ; unà multus Clerus et Monachi non-
nuUi. Id collegium precibus pugnare disponitur. Terreret alium loricae, dura
vestiretur, sinistra conversio : hanc conversionem risit ille ut casum, non ut
mali prodigium expavit. Exhortationem quâ pro tempore breviter militum
virtuti plurimum alacritatis addidit , egregiam fuisse non dubitamus, etsi no-
bis non ex tota dignitate sua relatam. Commonuit iNormannos , quôd in
multis atque magnis peri(Hilis victores taïuen se duce semper exstiterint :
E commonuit omnes patriae suae , nobilium gestorum magnique nominis : nunc
probandum esse manu , qua virtute poUeant , quem gérant animum : jam
non id agi , quis regnans vivat , sed quis periculum imiuinens cum vita éva-
dât : si more virorum pugnent , victoriam , decus , divitias habituros; alio-
quin aut otiùs trucidari , aut captos ludibrio fore hostibus crudelissimis ;
adhoc ignon)iniâ sempiternâ infamatum iri : ad effiigium nullam viam patere,
cùm hinc arma et inimica ignotaque regio obsistant; illinc pontus et arma :
non decere viros multitudine terreri : saepenumerô Anglos hostili ferro de-
jectos cecidisse , plerumque superatos in hostis venisse deditionera , nun-
quam gloriâ militiae laudatos : imperitos bellandi strenua virtute paucorum
facile posse conteri ; praesertim cùm justae causae praesidium cœleste non desit :
audeant modo, nequaquam cédant, triumphocitiùsgavisuros fore.
96 EX GESTIS GUILLELMI DUGIS NORM.
autem conimodissima ordinatione progreditur , vexillo praevio quod A
Apostolicus transmiserat : pedites in fronte locavit , sagittis armatos et ba-
listis; item, pedites in ordine secundo firmiores et loricatos : ultimo turnias
equitum, (juorum ipse fuit in medio cuin firmissimo robore, iinde in omnem
partem consuleret manu et voce. Scribens Heraldi agmen illud Veterum
aliquis , in ejus transitu fhimina epotata , silvas in planum redactas fuisse
memoraret : maximœ enim ex omnibus undique regionibus copiae ( a ) An-
glorum convenerant. Studium pars Heraldo ; cuneti patriae praestabant, quam
contra extraneos , tametsi non juste , defënsare volebant. Copiosa quoque
auxilia niiserat eis cognata terra Danorum. Non tamen audentes cum Guil-
lelnio ex aequo coniligere , plus eum quàni Regem Noricorum extimentes ,
locum editiorem praeoccupavere , montem silvae per quam advenere vicinum.
Protinùs equorum ope relicta^ cuneti pedites constitere densiiis conglobati. H
Dux cum suis neque loci territus asperitate , ardua clivi sensim ascendit.
Terribilis clangor lituorum pugnae signa ceciriit : utrinque Normannorum
alacris audacia pugnse principium dédit . . , Pedites itaque Norinanni
propiùs accedentes , provocant Anglos , missilibus in eos vulnera dirigunt
atque necem. Illi contra fortiter , quo quisque valet ingenio, resistunt : ja-
ctant cuspides ac diversormn generum'tela , saevissimas quasque secures et lig-
nis imposita saxa : iis veluti mole letifera statim nostros obrui putares. Sub-
veniunt équités, et qui posteriores fuere , liunt primi. Pudet eminîis pugna-
re , gladiis rem gerere audent. Altissimus clamor hinc Normannicus , illinc
barbaricus , armorum sonitu et gemitu morieutium superatur : sic aliquandiu
summa vi certatur ab utrisque. Angli nimiùm adjuvantur superioris loci op-
portunitate , quem sine procursu tenent et maxime conferti ; ingenti quo- C
que numerositate sua atque validissimâ corpulentiâ ; praetereà pugnae instrni
mentis , quae facile per scuta vel alia fegmina viam inveniunt. Fortissimè ita-
que sustinent vel propellunt ausos in se districtum ensibus impetum facere ;
vulnerant et eos qui eminùs in se jacula conjiciunt. Ecce igitur hac saevi-
tiâ perterriti avertuntur pedites pariter atque équités Britanni , et quotquot
auxiliares eranl in sinistro cornu : cedit ferè cuncta Ducis acies ; quod cum
pace dictum sit Normannorum invictissimae nationis . . , Credidere Normanni
Ducem ac dominum suum cecidisse. Non ergo nimis pudendâ fugâ cessere ;
minime vero dolendâ, cùm plurimùm juverit.
Princeps namque prospiciens multam partem adversae stationis prosiluisse
et insequi terga suorum , fugientibus occurrit et obstitit, verberans aut mi-
nans hastâ ; nudato insuper capite detractaque galeâ exclamans : « Me , in- D
» quit , circumspicite; vivo et vincam , opitulante Deo. Quae vobis de-
» mentia fugam suadet? Quae via palebit ad effugiendum? Quos ut pecora
» mactare potestis, depellunt vos et occidunt. Victoriam deseritis ac perpe-
» tuum honorem : in exitium «;urritis ac perpetuum opprobrium. Abeundo,
» mortem nullus vestrûm evadet ». His dictis receperunt animos : prjmus
ipse procurrit fulminans ense; stravit adversam gentem , quae sihi Régi suo
rebellans commeruit mortem. Exardentes Normanni et circumvenientes
aliquot millia insecuta se , momento deleverunt ea , ut nequidem uniis su-
peresset. Ita confirmât! vehementius immanitatem exercitûs invaserunt ,
qui maximum detrimentum passus , non videbatur minor. Angli confidenter
totis viribus oppugnabant , id maxime laborantes , ne quem aditum irrum-
pere volentibus aperirent : ob nimiam densitatem eorum labi vix potuerunt E
f. inte- interemi *. Patuerunt tamen in eos viaî incisae per di versas partes fortissi-
' ""^ morum militum ferro. Institerunt eis Cenomanici , Francigenae , Britanni ,
Aquitani, sed cum praecipua virtute Normanni. Tyro quidam Normannus
Rodbertus, Rogerii de Bellomonte lilius , Hugonis de Mellento Comitis
ex Adelina sorore nepos et haeres, praelium illo die primum experiens , egit
(a) Longe aliter rem seu Haroldi Régis exercituin potcst idem videri , dum infrà tradil à Willelmo
repraesentant alii Scripfores. Unde non iinmeritô Rege nulli Gallo datum, quod Anglo cuiqaam injuste
forsan hîc monebimus , panegyricum à Giiillelmo fuerit ablatum. Simile quid notandum est in aliis
Pictavino componi ; proinde res ab ipso, omni quam pluribus bujus Historiée locis. Meminerit igitur
cxcogitare potest arte, in maximam herois siii laudem Lector saepè, verba Guillelmi reducere ad id quod
et gloriam infiecti. Sublest» pariter fidei Auctor, vero propriùs accédât.
quod
EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM.
97
A quod aeternanduni esset lande ; cum legione quarn in dextro cornn duxit, ir-
rnens ac sterncns magna cum audacia.
Animadvertentes ' Norinanni sociaque tiirba, non al)sque niniio sui in-
coniniodo hostem tantmn simul resistentem superari posse, terga dederunt ,
fugam ex indnstria simulantes : nieminenmt quàm optatae rei panlô antè fnga
dederit occasionem. Barbaris cum spe victoriœ ingens lœtitia exorta est :
sese cohortantes exultante clamore, nostros maledictis increpabant , et mi-
nabantur cunctos illico ruituros esse. Ausa sunt ut superiùs aliquot millia
quasi volante cursu, quos fugere putabant, mgere. JNormanni repente re-
gjratis equis interceptos et inclusos undique mactaverunt , nulluni relin-
quentes. Ris eo dolo simili eventu usi , reliquos majori cum alacritate ag-
gressi sunt, aciem adluic horrendam, et quarn difticillimum erat circumve-
B nire. Fit deinde insoliti generis pugna , quam altéra pars incursibus et di-
versis motibus agit ; altéra velut liumo aiïîxa tolérât. Languent Angli , et
quasi reatum ipso defectu confitentes , vindictam patiuntur. Sagittant , fe-
riunt, perfbdiunt Normanni : mortui plus dum cadunt , quàm vivi, moveri
videntur. Leviter sauciatos non permittit evadere , sed comprimendo ne-
cat sociorum densitas. Ita félicitas pro Guillelmo triumpho maturando cu-
curiit. Interfuerunt huic prselio Eustachius Boloniae Comes , Guillelmus Ri-
chardi Ebroicensis Comitis lilius , Goisfredus Rotronis Moritoniae Comitis
filius , Guillelmus Osberni filius , Haimerius Toarcensis Praeses, Gualterus-
Giffardus , Hugo de Monteforti , Rodolphus de Toneia, Hugo de Grent-
maisnil , Guillelmus de Guarenna , aliique quàm plures (a) militaris praes-
tantiœ famà celebratissimi... Guillelmus verô Dux eorum praestabat eis for-
C titudine, quemadmodum prudentiâ. . . Nobiliter duxit ille coliibens fugam,
(a) Calaloffus \ob!liuiii qui immédiate praedia
à Rege Conquaestore tcnuerunt ; apud Chcsniuin
ibid. pag. 1027, ex Censuali Aiiglia; libro , qucm
ipse Con(pia;stor anno regni sui XX confiti jus-
sit : ff^iilelinut plius Ansculjl^ fFillelmus jéliiius,
Willelmwt Àrcuarius, Osbernus Accipilrarius , H^il-
lelmus filius Azor^ Gosceliims filius Azor, Gilo [ra-
ter Asculfi . ./j ai fus yicecomcs . Albertus , Tlieo-
dricus Aurifahei\ Stephaiius filius Airardi, Hoge-
rius Arundel. liobeitus de Albemarle , Ruald.
Adttbed. AiulpIuLs , Edgarui Adeling , Nigellus de
Albigni, Milo frater Aiisculfi, Ursn de Abelot, Hugo
Asiriuf, David de Aigentomago ('Angentomo), Hen-
ricus filius Azor, Robert us Alhus, ÏFalterus de Ain-
curt, Gniffredus Alsclin, Osbi:nius de Arc'is , Odo
Arbalistarius^ Norman de Adreci, Arisgutus, Ed-
muiidus fitiuK Atgoli, Hunifredus fdius Alberici.
Alvredus . Aldid, Frodis frater Abbalts, Wil-
lelmus de Arcis, Alsi, Rabellus Artifex, Gàleber-
tus ^rbaliuarius, Bernardus Arbalistarius, Radul-
fus Arbalistarius^ Robertus Arbalistarius, Gitlebcrtus
filius Riclierii de Aigle ; IFilleliiuis de Braiose ,
ff^ilUilmus Bcrtrani, Gi^leiertus de Brctevile, Hugo
filiui ! Baldrici^ , WMilinus filius Baderon, Jf'illelmus
Belet, Hugo Barbatuf, Rogerus de Bere/ielai, Rn-
geru9 de Belmont ^ Serlo de Burci , Hugo de
Bosc/i-//erbcrti, Rogerus de Bush, Robertus Bastard,
Alireduf Brito, Nicolaw: BatiUarius, Robertus Blun-
dusj Radulfus Baignard. Hugo de Belcaiiip , Gnif-
fredus de liech, Goiffridus de Relvaco , Maino Bri-
to, Hugo de Bolcbech , Nigellus de Bere vile, Go-
zelinus Brito, Urso de lierseres, Radulfus de Ber-
c/ielei, ff'alterus Balistarius , Balduinus , Huinfri-
dus de Buivile, Hugo de Berneres, Uxor Boselini,
Robertus de Btici, Drogo de Bevrere, lyillelmus
Buenvalet, Ogerus Brito, Rairialdut de Balgiole,
Baldricus, Radulfui de Burun , ErneU de Burun,
Rainerius de Brirnow, Waldinuf Brito, Odo Balis-
tarius, ffdlelmu.f Blundus, Heppo Balistarius, Thi-
hellus Brito, Roger uf Bigotw, Radulfus de Belfago,
Huinfridus de Bohun, Bernardui Baliitarius , Her-
■veus liiturieensis . Gislebertus Balistarius. Radulfus
Balistarius , Rainaldus Brito, Bigot, Bezeliriut, Tet-
baldus fUiut Bernerii; Comes Euslac/uuf, Comes de
. Otv, Comes Moritonicnsii, Cnmes Alanu^ , Comes
Rogeruf , Comes Hugo. Comes Ebroicensis, Comes
Albericus, Comes de Mellend , Comes Ivo Taile-
boisj Cnmes Albericus mortuus, Ida Comitissa Bolo-
Tome XI.
nicnsii, Juditlia Comitissa, Godeva Comitifsa,
Comitissa de Mlbemarla, Albertuf Capellanus, Milo
Crispiit, Huinfridus Camerarius, Albertus Clericut,
Turstinus Camerarius, Herbcrtus Camerarius, Ray-
naldus filius Croc, Gozelinus de Cormelies, Goiffri-
dus Camerarim filiœ Régis, Albericus Camerarius,
Willelmu'i filius Corbucinu , Robertus filius Corbu-
cinnis, Wdlelirius de Calgi, Radulfus filius Comitis,
lieiiiibaldus de Cicestre vel Cirecestre, Rogerus de
Curcelles , Rainaldus Canutus, ff^alterus de Clavi-
le, Aiulfus Camerarius , Ifiltelmus C/iievre, Girar-
dus Capellanus. Sigar de Cioclies, Willelmus Ca-
merarius Willelmus fdius Constantini, Albericus de
Coci, Albericus Cocus, Ricliardiis de Curcy, Cris-
tina, Ansfridus de Cormeliis , Humfridus Cocus,
Willelmus de Caltaignes, Humfridus de Ciuches,
Gislebertus Cocus, IVido de Credun, Godcfridiis de
Cambray, Rogerus filius Corbel , Radulfus Cocus.
Colsuain. Normannus Crassus, Gniffredus de Cam-
brai, Cnlgrim, U'alterus Cocus, Ansgerus Cocus ,
Hubertus de Canesio, Guiidwinus Camerarius ; IVal-
terus de Duay, Ifalscinus de Duay , Robertus Dis-
pensator, IValterus Diacnnus , Herman de Dreives,
Eudo Dajtifer, David, Haimo Dapifer, Adam
filius Durandi Malaopera, Godricus Dapifer , Ro-
gerus Deus-salvet-dominas ; Eldrediis , Rictiardus
Eslurmi , Eddeva , Sivainus de Essexa, Rieardus
fdius Erfasli. Eudo filius Erftisti, Eudo filius Espi-
revt'ic, Edricus Accipitrarius, Ere/iengerus Pistor ;
Radulfus de Felgeres, Henricus de Ferrers, If^itlel-
mus de Faleise, Fulcherus, Robertus Fasiton, ffal-
terus l'iaiulrensis, finemarus Flandrensis . , If'illel-
mus Froisselen', Huao Flandrensis, Rieardus Fores-
tarius, Furstinus , Baldeu'inus Flandrensis , Ranul-
fus Flamme ; Rieardus filius Gisleberti Comitis ,
Robertus filius Gernldi, Durandus de Glowcestr,
JFalterus Giffard, Gislebertus de Gand, Osbernus
Ciffard , Grimbaldus, Beringarius Giffard, Godes-
callus, Odo fdius Gamclini, Gndeboldwi, Gotscelinus,
Girardus, Robertus Gcrnnn. Hugn de Grentemaisnil,
Willelmus Gozinboded , Pieotus de Grantebrige ,
Girbertus , Gcri/ius, Gospatric . Hugo de Gnr-
nay , Robertus filius Gobcrli, Gndivinus, Hugo filius
Grip. Grim Prœpositus ; J/amo f-'icecomes , Ernul-
fus de Hesding, Eudo fdius Huberti, Hascoit , Her-
nulfus de Hastinges, Alvredus Hispanicnsis seu de
Ilispania . Herveus de Helion , Hainricui , Rober-
tus Hostiarius , Radulfus filius Huberti, Robertus
98
EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM.
dans animos , periculi socius ; saepiùs damans ut venirent , quàm juhens A
ire. Unde liquida intelligitur , virtutem ilii prseviam pariter fecisse niilitibus
iter et audaciaiii. Cor anùsit absque vulnere pars hostium non niodica , pros-
piciens hune adtniranduni et terribilem equitem. Equi très ceeiderunt sub
eo confossi : ter ille desiluit intrepidus,, nec diu mors vectoris inulta renian-
sit. Hîc velocitas ejus, Iiîc robur ejus videri potuit corporis et animi. Scuta,
galeas, loricas irato mucrone et moram dedignante penetravit ; clypeo suo
iionnullos collisit. Mirantes eum peditem sui milites, plerique confecti vul-
neribus, corde sunt redintegrati : et nonnulli quos jani sanguis ac vires de-
fic'iunt, scutis innixi viriliter depugnant ; aliqtii voce et nutibus, cùni aliud
non valent, socios instigant, ne timide Ducem sequantur , ne victoriam è
manibus dimittant. Auxilio ipse multis atque saluti fuit . . . Guillelmus solus
non extimuit mille. jj
Jam inclinato die haud dubiè intellexit exercitus Anglorum , se stare con-
tra IVormannos diutiùs non valere. Noverunt se dimiuutos interitu multa-
rum legionum ; Regem ipsum et fratres ejus, regnique Primates nonnuUos
occubuisse : quotquot reliqui sunt, propè viribus exhaustos esse : subsi-
dium quod expectent, nullum relictum. Viderunt Normannos non multiim
decrevisse peremptorum casu ; et quasi virium incrementa pugnando sume-
rent, acriiis quàm in principio imminere : Ducis eam saevitiam, quœ nulli
contra stanti parceret ; eam fortitudinein, quge nisi victrix non quiesceret.
* f. rapti In fugam itaque conversi quantociùs abierunt , alii raptis * equis , nonnulli
pedites : pars per vias , plerique per avia : jacuerunt in sanguine qui niteren-
tur aut surgerent, non valentes prol'ugere : valentes f'ecit aliquos , salutem
valdè cupiens animus : multi silvestri!)us in abditis remanserunt cadavera :
plures obfuerunt sequentibus per itinera collapsi. Normanni licet i^nari
(ilius ffillelmi Hn.itiarii, Helgnt, Ifaino, ff^illelmii.'! Hos-
liarius, Hermerus, Hago^ Tihellus de Herion, Haclte-
bcr/iiu, Rubeitux filius Hiigi>ni< j Rngerui de Iveii,
Humfridus de Inxula , Alvrediis de Ispaina. IseldLs,
Ranidfu.1 frater ILgerii, Richardm de Ingania, Radul-
fur de In.sula, Ilbertux, Ilbodiis i<el Ilbodn, Judicliaël
leu Ivikel Pre.tbjter, Isaac, Waldiim<! Inganiator ^
Rainaldus filius Ivonh ; tTillelmus Louet vel L'iveth,
Rogerus de Laci, Hugo Lasne, Radulfus de Linesi,
Derniannu.1 Lundon^ Rngerus de Luri , Willelmux
Lemc, Richardus Legatus , Geri de Loges, Alber-
tus Lothariens'is ^ Alvredus de Lincalnia, Hugo de
Luri , llbertui de Laci, Gozelinus filiuf Lainberti,
Gozelinus Loremarius ; Hugo de Montford, Goisfri-
dus de Mannenlle, Robertus Malet , Alvredus de
Mcrleberg, Radulfus de Morlemer, frillelmuf Mau-
doit, Willelmus filius Manne, Goiifridm Marescal ,
NigeHus Medicus. Robertus filius Murdac , Matltiu
vel Maci de Moretania (Matbaeus Mauritaniensis),
Willelmus de Moion, Hurnfridus Mauldoit, Robertus
Marescal. Aufseruf de Monta^ud, Turstinus Man-
tel, Martinus^ Hasculfus -vel Hascoit Musard,
Hurnfridus de Madehalle , Rogerus de Mucelgros,
Griffinui filius Mariadoc, Maino, Durandm Malet,
Hugo de Montgomeri, /fillelmui Malbedeng, Hugo
de Mura, Rogerus Marescalcus , Modwinus, Giroldus
Mariscalcus, Adam filius Durandi Malaopera ;
Leu'inus de Neii/iam, Willelmus filius Normanni,
Nigellus, Normannus, Willelmus filius Nigelli ; Odo
de Wincestria Taynus Régis, Wallerus filius Otiieri,
Goisfridus Ortale vel Orleteile, Oswaldus, Willel-
mus de Ow, Hugo filius Osmundi, Anschetillus filius
Osmundi. Robertus de Olgi , Osbernus Presbjter,
Willelmus de Odburvilla frater Rogeri ; Hugo de
Port, Hubertus de Port , ffillelmus de Perci, ,Ber-
nardus Pancevolt, Ricardus Puingiant vel Puniant,
Milo Portarius, JVillelmius Pevrel . Wallerus filius
Ponz , Drogo filius Ponz, Radulfus de Pomerei,
Radulfus Paganel , Willelmus de Poilgi, Ranulfus
Perrel, Hugo P incerna, Osbernus Piscator , Ro-
bertus Pincerna, Willelmus Panlulf, Picot, Ricar-
dus Pincerna , Rogerus Pictaviensis , Theodericus
Pointel, Radulfus Pinel, Alvena uxor Rhin, Her-
brandus de Ponte- Ademari ; Gilbertus filius Ric/ierii
de Aigle, Turstinus filius Rolf, Jf^alterus filius Ro-
gerii, Herbertus filius Remigii, Willelmus filius Ri-
cardi, Reinbaldus Presbyter , Robertus filius Rolf,
Gozelinus de Rivere, Wido de Reinbodcourt, Rein-
baldus , Willelmus filius Rogeri , Heraldus filius
Radufi Comitis , Rogerus filius Radulfi, Osbernus
filius Ricardi , Ricardus , Rainaldus f'icecomes ,
Robertus de Rodelent , Rainaldus, Restoldus , Ro-
bertus filius Rotscelini , Rogerus filius Reinardi,
Radulfus Arbalistarius , Rabellus ; Edu'ardus Sa-
resberiensis , Willelmus filius Stur, Robertus de
Stadfort , Radulfus filius Seifridi, Hugo Slireman,
Ricardus Sturmid, Willelmus de Scoies vel ^Hcochies,
Osbernus de Salceid, Wallerus de S. Walerico,
RoberlUi de S. Ljgire , Harduinus Scalers, Gislebertus
filius Salomonis, Swain Vicecomes, Osbernus filius
Rie. Scrupe , Swainus de Essex, Willelmus Specs,
Wallerus filius Serlieri, Siboldus, Sleplianus, Nigel"
lus de Sladford, Eudo filius Spireivic, Ranulfus de
S. Walerico, SaisseUnus , Hugo de S. Quintino,
Stainardus , Starcolfus , Robertus de Stratford,
Swain ; Henricus Tliesaurarius, Durandus Tonsor^
Radulfus de Todeni , Gislebertus filius Turoldi ,
Judhel de Totenais , Richardus filius Turoldi,
Robertus de Todeni, Radulfus Tailgebosch, Beren-
garius de Todeni, Turchillus , liber tus filius
Turoldi, Turstinus, Robertus filius Tetbaldi, Turol-
dus , Hugo filius Turgisi, Osbernus filius Tezzonis,
Gislebertus Tisun, Willelmus Tailebosc , Turchillus
Prœpositus, Ivo Tailebois, Tihellus, Tovi, Turchil
de Warwik ; Hamo yicecomcs, Walerannus Vena-
tor, Croc Venator, Aiulfus Vicecomes, Humfredm
Vie. de Lew, Baldeivinus Vicecomet, Albericus de
Ver, Petrus de Valoignes, Bertran de Verdon, Swain
Vicecomes, Durandus Vicecomes , Robertus de Vesci,
Rogerus Venator, Ricardus Vernon, Wallerus Vcrnon,
Radulfus Venator, Robertus de Verli, Ulketel, Vava-
sores Régis, Rainaldus Vicecomes , Ogerus filius
Ungemar, Willelmus de Warenne, Willelmus filius
Widonis, Wallerus de S. Walerico, Alvredus filius
Wigoli, Urso de Vircestria, Vulmarus, Joannes
filius Valeranni, Willelmus, Osbernus filius Walleri,
Winemarus, Goiffredus de Wirce, Turchil de
Warwike , Walchelinus , Robertus filius Willelmi,
ff'illelmus Hostiarius , Joannes nepos Waleranni ,
Willelmus de Watevilla.
EX GESTfS GUILLSLMf DUCIS NORM.
99
A regionis avide insequebantiir , oaedentes rea terga , impoiientes maniiin ulti-
mani secundo negotio : à mortuis etiam equorum iingnlse supplicia sunipsere ,
dum cursus fieret super jacentes. Rediit tamen fugientibus confidentia ,
nactis ad renovandum certamen niaximani opportunitatem pra-rupti vallis
et frequentiuni fossarum. Gens equideni Jlla riaturâ seinper in ferruni
proinpta fuit, descendens ah antiqua Saxonum origine ferocissiniorum ho-
minum. Propulsi non fuissent, nisi fortissima vi urgente : Regern Noricorum *,
niagno exercitu fretum et bellicoso, quàni facile nuper vicerunt.
Cernens auteni feliciuni signorum Diictor cohortes inopinatô collectas ,
quamvis noviter advenire snbsidiuni putaret , non flexit iter neque snbstitit ;
terribilior cum parte liastae , quàm grandia spicula vibrantes ; Eustachium
Coniitern cum niilitibus quinquaginta aversum , et receptui signa cancre vo-
B lentem , ne abiret virili voce coinpellavit. Ille contra faniiliariter in aurem
Ducis reditum suasit , proxiniani ci si pergeret morteni pra-dicens. Hœc inter
verba percussus Eustachins inter scapulas ictu sonoro , cujus gravitatem
statim sanguis ilemonstrabat naribus et ore , quasi moribundus evasit ope
coniilum. Dux forniidinem omnino dedignans ant dedecus , invadens pro-
trivit adversarios. bi eo congressu Normannorum aliqui nobiliores cecide-
runt , adversitate loci virtute eorum impedita. Sic victoriâ consuiii-
mata , ad aream l)elli regressus , reperit stragem quani non absque misera-
tione conspexit . . . f^atè solum operuit sordidatus in cruore llos Anglicie no-
bilitatis atque juventutis. Propiùs Regem fratres ejus duo reperti sunt : ipse
carens on)ni décore , c|uibusdam signis , nequaquam facie , recognitus est ,
et in castra Ducis delatus ; qui tumulandum eum Guillelnio agnoniine Ma-
C letto concessit , non niatri pro corpore dilect;e prolis aiiri par pondus ofie-
renti . . . Heralde , arguunt extrema tua quàm rectè snblimatus fueris Edwardi
dono in ipsius fine. Regum terror cometa post initium altitudinis tuae corus-
cans , exitjum
tibi vaticinatus fuit. Verùm omissâ nseniâ , felicitatem quani
eadcm Stella portendit , disseramus . . . Subegit urbes Angloruin cunctas Dux
Guillelmus copiis Normanniae uno die ab horâ tertiâ in vesperum , non
multo extrinsecus adjutorio . . . Volentibus ad humandum eos [ Anglos ] col-
ligere , liberam concessit potestatem. Humatis autem suis dispositâque cus-
todiâ Ha'stingas cum strenuo praefecto Romanaerium accedens , quam placuit
pœnam exegit pro clade suorum ; quos illuc errore appulsos fera gens
adorta, praelio cum utriusque partis maximodetrimento fuderat.
Hinc Doverani contendit , ubi populum innumerabilem congregatum
D acceperat ; quôd locus ille inexpugnabilis videbatur : at ejus propinquitate
Angli perculsi , neque naturae vel operis munimento , neque uuiltitudini vi-
rorurn confidunt. Situm est id castelluni in rupe mari contigua , quae natu-
raliter acuta undique ad hoc ferramentis elaboratè incita , in speciem mûri
directissimà altitudine , quantum sagittae jactus permetiri potest, consurgit ;
<juo in latcre undà marina alluitur.. Cùm tamen Cxistellani supplices deditio-
neni pararent , armigeri exercitùs nostri praedae cupidine ignem injecerunt.
Flamma levitate suâ volitans pleraque corripuit. Dux nolens incommoda
eorum cjui secum deditionaliter agere cœperant , pretimn dédit restituenda-
rnm aedium , alia(|ue amissa recompensavit : severiiis animadverti praecepisset
in auctores incendii , ni vilitas et numerositas ipsorum occultavisset eos.
Recepto Castro , quae minus erant per dies octo addidit firmamenta. Milites
E ilHc recentibus carnibus et aquâ utentes , multi produvio ventris extincti
sunt ; plurimi in extremum vitîE debilitati discrimen. Adversa tamen et haec
fortitudinem Ducis non fregerunt. Custodiam inibi quoque relinquens et
dyssenteria laborantes , ad perdomandiun quos devicit proficiscitur. Occur-
runt ultrô Cantuarii haud procul à Dovera , jurant lidelitatem , dant obsi-
des. Contrenmit etiam potens Metropolis metu ; et ne funditiis caderet ulla-
tenus rcsistcndo, maturavit impetrare statum obcdicndo. Vcniens postero die
ad Fractamturrim castra metatus est; quo in loco gravissima sui corporis
valetudine animos familiarium pari conturbavit ;egritudine. Volens autem
publicum bonum, ne exercitùs egestate rerum necessariarum laboraret , no-
luit indulgerc sibi moras ibi agendo.
Intcreà Stigandus (^antuariensis Archipraesul , qui sicut excellel)at opibus
Nij
• Mt. Nor-
vegioruin.
100 EX GESTIS GUILLELMI DUCIS NORM.
atque dignitate, ita consultis plurimùm apiid Anglos poterat, cuni filiis Algardi A
aliisque pr?epotentibus praeliuni minatiir. Regem statuerant Edgarum Adolinum,
ex Edwardi Régis nobilitate annis pnernm. Erat videlicet eorum voti summa ,
non habere doniinuni quein non habuere compatriotani. Verùni qui dominari de-
buit eis , intrépide approperans , nbi freqiientiorem audivit eorum conventum,
non longe à Lmidonia consedit. Praeterluit eain urbem fluvius Taniesis, pe-
regrinas è porta marino divitias advectans. Cùm solos cives habeat , copioso
ac praestantia militari fanioso ineolatu abundat : tiim verô confluxerat ad
ipsam liospes turba propugnatorum quam , licet ambitu nimis anipla , non
facile capiebat. Prîcmissi illô équités Normanni quingenti egressam contra
se aciem ref'ugere intra mœnia impigrè compellunt , terga caîdcntes. JMultae
stragi addunt incendiun), cremantes quicquid sedificiorum citra flunien in-
venere , ut malo duplici superba f'erocia contimdatur. Dux progrediens B
dein quoquoversum placuit , transmeato flumine Tamesi , vado sinuil atque
• Waleng- ponte ad oppidum Guarengefort * pervenit. Adveniens eodem Stigandus
ford. Pontifex Metropolitanus manibus ei sese dédit, fidem sacramento confir-
mavit , abrogans Adelinum quem leviter elegerat. Hinc procedenti , statim
ut Lundonia conspectui patebat , obviam exeunt principes civitatis ; sese
cunctanique civitatem in obsequium illius , quemadmodum antè Cantiiarii ,
tradunt ; obsides quos et quot imperat , addu(Mmt. Orant posthaec ut coro-
nam sumat , unà Pontifices atque caeteri Sunimates : se quidem solitos esse
Régi servire , Regem dominum habere velle. Consulens ilie comitatos è
JNormannia , quorum non minus prudentiam qiiàm fidem spectatam habebat,
patef'ecit quid maxime sibi dissuaderet quod Angli orabant : Res adhnc tur-
bidas esse , rebellare nonnullos , se potiùs regni quietem quàm coronam eu- G
père : secum velle conjngem suam coronari . . . Familiares contra suasere ,
ut totius exercitûs unanimi desiderio optari sciebant . . . Aderat huic con-
silio Haimerius Aquitanus , Prseses Toarcensis , linguà non igiiobilior
quàm dextrâ. Is demiians et iirbanè extollens modestiaiii inquirentem arii-
mos militum , num vellent doniinnm suum Regem fieri , « Ad disceptatio-
» nem , inquit, hujusmodi milites nunquam aut raro acciti sunt. Non est
» diu trahendum nostra deliberatione quod desideramus fieri quàm ocis-
» simè »... Adquievit (Guillelmus) tôt petentibus totque suadentibus . . .
Praemisit ergo Lundoniam , qui unuiitionem in ipsa construerent urbe , et
pleraque competentia regiae magnificentiae prîepararent ; moraturus intérim
per vicina. Adversitas omnis procul fuit , adeo ut venatui et avium ludo ,
si forte libuit, securè vacaret. D
Die ordinationi decreto elocutus ad Anglos condecenti sermone Ebora-
censis Archiepiscopus ... an consentirent eum sibi dominum coronari inqui-
sivit. Protestati sunt hilarem consensum universi minime haesitantes . . . An-
glorum voluntati quàm facillimè Normanni consonuerunt , sermocinato
ad eos ac sententiam percunctato Constantini Praesule ... Sic electum conse-
cravit idem Archiepiscopus; imposuit ei regium diadema , ipsumque regio
solio, favente multorum praesentiâ Pncsulum et Abbatum , in Basilica S.
Pétri Apostoli quae Régis Edwardi sepulcro gaudebat , in sacrosancta so-
lemnitate Dominici Natalis , MLXVI Incarnationis Dominicae anno. Re-
pudiavit enim consecrari à Stigando Cantuariensi, qiiem per Apostolici jus-
tum zelum anathemate reprobatum didicerat . . . Pernotum est quàm proxi-
ma consanguinitate Regem Edwardum attigerit filius Ducis Roberti , cujus E
amita, Richardi II soror, filia primi Emma, genitrix fuit Edwardi . . . Large
erogavit (Deoj, quod Heraldi Régis serarium avare inclusit. Terrœ illi sua
fertilitate opimae uberiorem opulentiam comportare soliti sunt negotiatores
gaza advectitià. Maximi numéro, génère , artificio thesauri compositi fue-
rant, aut custodiendi ad vanum gaudium avaritiae, aut luxu Anglico turpiter
consumendi ; quorum partem ad ministros confecti belli magnifiée erogavit,
plurima ac pretiosissima egenis et Monasteriis di^'ersarum provinciarum dis-
tribuit. Id munifîcentiae studium adjuvit non modicus census , quem undi-
que civitates et locupletes quique obtulerant novitio domino. Romanae
Ecclesise S. Pétri pecuniam in auro atque argento ampliorem quàm dictu
credibile sit , et ornamenta quae Bizantium perchara haberet , in manum
EX GESTIS GUILLELMI DUGIS NORM.
m
A Alexandri Papae transmisit ; memorabile qnoque vexillum Heraldi , liomi-
nis armati imaginem iiitextam habens ex aiiro purissimo . . . Mille Ecclesiis
Franciœ , Aquitaiiiœ , Ikirgundiae necnon Arvernife aliarumque regionuin
perpétua célèbre eril Guillelmi Régis luemoriale . . . Aliae criices aiireas
admodùni grandes insigniter genunatas , pleneque libi-as aiiri vel ex eodem
métallo vasa , nonnullae pallia vel pretiosum aliud quid accepere . . . Mu-
nera qiiidem gratissima Nornianniae advenerunt à suo diilci nato , pio pâtre,
festinante affeetu inissa , cùiii saevitia temporis atqiie maris , intrante Janua-
rio , esset acerrima : muitiutn verô eventùs , cujus expectatione intenta fuit
et anxia , milliès charioreni accepit . , . Diligeres ae niaxiini haberes eum Pag. 207.
et tu Anglica terra , si abesset iinpudentia atqne iniquitas tua . . . Hujus
milites Normanni possident Apuliam , devicere Siciliam , propngnant Cons-
B tantinopolini , ingerunt metum lîabyloni. Nobilissinios tuoruni iiliorum ju- ,
venes ac senes Chuuutus Danus trucidavit nimia erudelitate , ut sibi ac li-
beris suis te subigeret : hic ne Heraldum vellet occubuisse; imo voluit pa-
tris Goduini potentiam illi anipliare , et natam suani Imperatoris tlialamo
dignissimam in matrimonium , uti fuerat pollicitus , tradere.
Multa Lundoniaî , posteaquàin coronatus est , prudenter , juste clenien- *
terque disposuit .... Jura quaecunque dictavit , optiniis rationibus dictavit . . .
Milites médite nobilitatis atque gregarios aptissimis edictis coërcuit. Tutae
erant à vi mulieres , quain saepè arniatores inferunt : etiam illa delicta quae
fièrent consensu impudicaruin, infami.ie prohibendae gratiâ vetabantur. Potare •
militeni in tabernis non niultum concessit , quoniam ebrietas litem , lis ho-
micidiuin solet generare. Seditiones interdixit , caedeni et omneiii rapinam ;
C frienans ut populos arniis, ita legibus arma. Judices qui vulgo militum essent
timori constituti sunt ; simul acerbae pœnae in eos qui delinquerent , decretae
sunt : neque liberiùs Normanni quàm Britanni vel Aquitani agere permitte-
bantur . , . Latrociniis , invasionil>us , maleficiis locuni omnem intia suos p^S- 208.
terminos denegavit : portus et quselibet itinera negotiatoribus paterc , et
nullam injuriam fieri jussit . . . Egressus è Lundonia , dies aliquot in pro-
pinquo loco morabatur Bercingis , dum firmamenta quaedam in urbe contra
mobilitatem ingentis ac feri populi perficerentur : vidit enim inprimis neces-
sarium magnopere Lundonienses coërceri. Ibi veniunt ad obsequium ejus
Edvinus et Morcardus , maximi ferè omnium Anglorum génère ac potentia ,
Algardi illins nominatissimi filii ; deprecantur veniam , si qua in re contra eum
senserant ; tradunt se cunctaque sua ejus clementiae ; item alii complures
D nobiles et opibus ampli. In his erat Comes Coxo , quem singulari et for-
titudine et probitate Régi post et optinio cuique INormanno placuisse audi-
vimus . . . Inde progrediens , diversas partes regni accessit . . . Adelinum ,
quem post Heraldi ruinani Angli Regem statuere conati fuerant , amplis
terris ditavit , atque in charissimis Iiabuit eum , quia Régis Edwardi genus
contigerat . . . Custodes in castellis strenuos viros collocavit , ex Galliis tra-
ductos quorum fidei pariter ac virtuti credebat , eum multitudine peditum
et equilum : ipsis opulenta bénéficia distribuit, pro quibus laboies ac peri-
cula libentibus animis tolerarent. Nulli tamen Gallo datum est qiiod Angle
cuiquam injuste fuerit ablatum.
Guenta urbs est nobilis atque valens : cives ac finitimos liabet di^^tes ,
infidos et audaces : Danos in auxilium citiùs recipere potest : à mari quod
E Anglos à Danis séparât , millia passuum quatuordecim distat. llujus quoque
urbis intra mœnia mimitionem construxit : iludem Guillelnium reliquit Os-
berni iilium , praecipuum in exercitu suo; ut in vice sua intérim toti regno
aquilonem versus praeesset. Hune ex omnibus Normannis paterno more sîbi
fidissimum domi bellique perspexerat , simul fortitudine egregium et consilio
sive rei domesticae sive militaris , necnon Domino cœlesti multo afïectu de-
votum : hune Normannis cliarissimum, Anglis maximo terrori esse sciebat :
hune pra? caeteris familiaiibus à pueritia utriusque dilexerat et exaliaverat in
Normannia. Castrum verô Dovcram Odoni fratri suo commisit eum adja-
cente ora australi , quae nomine vetusto Cantium dicta , Galliam propiùs
spectat ; unde et à minus feris hominibus incolitur : consueverant enim
nierces eum Belgis mutftre. Perhibetur etiam , attestante pagina vetustatis , ''"S- 209.
Niij
102 EX GÉSTIS GUILLELMI DUCIS NORM.
maritimain liane regioneni à Gallis olim fuisse possessam , quilius eô trans- A
vectis pnedse ac belli inferendi causa agri fertiles placuere. Odo ille Baio-
carum Praesul cognitus fuerat talis , qui optimè negotia sustinere valeret
ecclesiastica et secularia. lîonitateni ejus et prudentiam priniô testatur Eccle-
sia Baiocensis , quani ipse niulto studio egregiè ordiuavit atque ornavit
juvenis adhuc aetate , animi canitie senibus praeferendus. Dein omni Nor-
manniae utilis fuit ac decori. In Synodis ubi de Christi cultura , in discepta-
tionibus ubi de seculi rébus agebatur , intelligentiâ pariter atque facundiâ
enituit. Liberalitate parem non habuit Gallia , ita opinio publica consensit :
nec minus aequitatis aniore meruit laudem : arma neque movit unquam ,
neque moveri voluit; valdè tamen timendus armatis. Bellum namque uti-
lissimo consilio, cùm nécessitas postularet, juvabat quantum potuit religione
• salva. Régi cujus frater erat uterinus , quem tanto aniplectebatur amore ut B
nec inter arma vellet ab illo separari , à quo magnos acceperat atque spera-
bat honores; unicè constantissimèque fidelis fuit. Libentes eidem ohseque-
bantur , ut acceptissimo domino , Normanni atque Britanni : nec Angli
adeô barbari fuerunt , quin facile intelligerent hune Prsesulem , hune Prae-
fectum nierito timendum esse, venerandum quoque ac diligendura.
An. 1067. Rex ita commissâ regni cura, Penevesellum se recepit , quem locum in
nominandis ponendum censemus , quoniam ipso portu primo litus illud at-
tigit. Stabant naves ad transmittendum paratissimse . . . Convenit eodem mul-
tus Anglorum equitatus. Ex his abducere secum decreverat , quorum prae-
cipuè fidem suspiciebat ac potentiam , Archipraesulem Stigandum , Adelinum
propinquum Régis Edwardi , très Comités Edwinum , Morcardum et Gual-
levum , simul alios complures altae nobilitatis ; ut ipsis auctoribus , nihil sub C
decessum suum novaretur , gens verô tota minus ad rebellionem valeret spo-
liata Principibus. Denique eos potissimùm veluti obsides in potestate sua
tali cautelâ tenendos existimabat , quorum auctoritas vel salus propinquis et
compatriotis maximi esset. Sic autem fuere subacti , ut obsequentissimè fa-
cerent imperata . . . At milites repatriantes quorum in tantis negotiis fideli
opéra usus fuerat, larga manu ad eumdem portum donavit, ut opimum fruc-
tum victorise secum omnes percepisse gauderent. Ita solutis navibus ,
omnium animis laetissimis in altricem terram provehitur secundo et vento et
œstu. Transmissio haec mare diu pacavit , pyi-ata onmi procul fugato. Feli-
citatem actorum . . . admira ndani celeritas fecit : siquidem Octobris circiter
Calendas die , quo memoriam Archangeli Michaëlis Ecclesia (-oncelebrat ,
Pa%. 210. terram ad hostilem dubiiis quem consequeretur eventum , abiit ; mense D
Martio in sinum patriae redditus est . . . Anglos adeo Guillelmus die uno pro-
trivit , ut pôst secum dimicandi fiduciam nullatenus reciperent . . . Gloriosè
revectus est habens in comitatu et obsequio suo totius Britanniae Episcopo-
rum Primatem atque magnos in transmarinis Cœnobiis Abbates , et filios
Anglorum tam stemmatis quàm opum dignitate Reges appellandos. Attulit
quantum ex ditione trium Galliarum vix coUigeretur argentum atque aurum . . .
Chari metalli abundantiâ multipliciter Gallias terra illa vincit : ut enim hor-
reum cereris dicenda videtur frumenti copia , sic œrarium Arabiae auri co-
pia . . . Fuit eximius Dux lectione doctus Graecorum praecepta militaria ,
militiâ Romanâ cum laude ab adolescentia usus , virtute consecutus Urbis
Consulatum. Relia multa cum bellicosis gentibus féliciter atque celeriter
confecit ; novissimè Romam , Africae et Europae atque Asiae praesidentem , E
regnum suum bellando effecit.
Laetior Normannia occurrit Guillelmo Régi Principi suo : dies erant hi-
berni , et qui pœnitentiae Quadragesimalis rigori vacant. Ceteriim ubique
agebantur tanquam summae festivi temporis feriae : sol aestiva serenitate luci-
dus videbatur, gratia dierum solitâ longé major. Minorum sive remotiorum
locorum incolae in urbes aut aliô , ubi facultas conspiciendi Regem daretur ,
Pag, 2H. confluebant. Cùm in metropolim suam Rothomagum introiret, senes , pueri ,
matronae cunctique cives spectatum processerant ; conclamabant salutantes
reducem . . . Monasteria certabant Monachorum atque Cleri quodnam in
adventu sui charissimi tutoris ampliorem ofïiciositatem impenderent : nihil
relinquebatur quod in studio talis honorificentiae agi solitum est : praetereà si
EX GESTIS GUILLELMI OUCIS NORM.
103
A qnid novmii adinveniri potnit , addebatur. Onam pietatcni ipse oonft'stim
liicro nmltiplici recompensavit , donans pallia , libras aiiri aliaque maj^na
altaribus ao famulis Christi. Nullius iinquain Kejijis aut Imperatoris largita-
tem in oblationibus niajorem coiiiperinuis : item qiias Ecclesias non pnesen-
tiâ sua , muncribus visita vit itemm. Cadomensi Basilicne modo specieque ad-
mirabili , suis impendiis ad titulum B. Stcphani Protomartyris à fundamento
exstructae , tam diversa donaria advexit , materiâ artifioioque pretiosissima ,
quîe ad seculi terminum honora permanere valeant . . . Voluptuosuni est ea
perspectare hospitibus maximis, et qui sœpè nobilium Ecclesiarum tbesau-
ros viderant . . . Anglicse nationis fominœ multùm acu et auri texturâ ; egre-
giè viri in omni valent artificio : adhoc incolore apud eos Germani solebant,
talium artium scientissimi : inferunt et negotiatores , qui longinquas regio-
B nés navibus adeunt , doctarum manuum opéra . . . Abundantes Hcolesiae
transmariiiae aliqua ei libentes , quae in Galliain transf'erret , dederunt ; quo-
niam ea multuplo redemit rébus aliis.
Optimè quidem egerat in gubernaculo domina nostra Matildis , jam no-
niine divulgato Regina, etsi nondum coronata. Illius prudentiani viri adju-
vere consilio utilissimi ; in quibus loi^um dignitatis primum tenebat Hogerus
de Bellomonte, Humfiidi hominis gx-iierosissimi filius, ob maturitateni aevi
liberior ad negotia qu;ie domi geruntur ; Hlio adolescent!, super cujus fortitu-
dine in praelio contra Heraldum diximus , ofïicio militari tradito, Verùin
quôd finitimi incursionem nullam ausi fuerant , ciim terram ferè militibus
exhaustam scirent, Régi ipsius eujus reversionem verebantur , primo adscri-
bendum arbitramur. Ad Cœnobium S. Trinitatis Fiscanni Pascha célébra vit. . .
C cuin frequentia venerabilium et Praesulum et Abbatum. Humiliter adstans
ille clioris ordinum religiosorum, ludicra intermittere, concurrere ad divina,
militum plebisque turbas coëgit. Régis Francorum vitricus intererat huic
curiae Rodulphus praepotens Cornes * raultaque nobilitas Francipe. Curiosè * ^.- ^^^•'
hi cura Normannis cernebant crinigeros alumnos plagae Aquilonalis ; quo-
rum pulchritudini Galliae Comatoe formosissimi juvenes inviderent : nec enim
puellari venustati cedebant. Régis autem regiorumque satellitum indumenta
spectanles intexta atque crustata auro, quaeque anteà viderant, vilia sestimavere :
item vasa argentea sive aurea admirabantur, quorum de numéro vel décore
verè narrari possint incredibilia. His tantùm ex poculis * cœnaculum ingens *Ed.Pop}x-
bibebat, aut cornibus bubalinis métallo decoratis eodem circa extremitates
utrasque. Denique plurima hujuscemodi competentia regali munificentiae no-
D tabant, quae reversi domum ob novitatem praedicarent. Ceteriim talibus longé
insigniorem atque plus memorandam ipsius Régis cognovere honestatem.
^Estiva illa et Autumnum partemque hiemis citra mare transegit , tempus
hoc patriae amori omne donans ; quae neque hac mora neque superioris anni
expeditioue suas opes attenuatas fuisse dolebat ; ea illius temperantia fuit ac
prudentia. Militibus et hospitibus abundè sumptus ministrabatur, nemini ra-
p)ere quippiam concedebatur : provincialium lutô armenta vel grèges pasce-
bantur seu per campestria seu per tesqua : segetes falcem cultoris intactae ex-
f)ectabant ; quas nec attrivit superba equitum effusio , nec demessuit pabu- ^"g- ^12,
lator : homo imbecillus aut inermis equo cantans , quà libuit vectebatur ,
turmas militum cernens, non exhorrens.
Intereà Bajocensis Praesul Odo et Guillelmus Osberni filius praefecturas
E in regno uterque suam laudabiliter administrabant ; interdum simul agitantes
modo diversi . . . Régi ea tempestate Eustachius Comes Boloniae adversa-
batur , qui filium de fide ante bellum in Normaunia obsidem dederat. Ei
persuadent hi maxime qui Cantium inhabitant , uti castrum Doveram inva-
dat , ipsis utens adjutoribus : equidem fore , si firmissimo loco hoc sit po-
titus cum portu marino , ut potentia ejus latiùs distendatur ; sicque poten-
tiam Normannorum diminutam ii-i. Nam quia Normannos odêre, cum Eusta-
chio pridem sibi inimicissimo concordavere : eum bellandi peritum atque
in praelio felicem experimentis cognoverant : si erat serviendum non com-
patriotae, noto servire atque vicino satiiis putabant. Accidit ut occasio tera-
poris eventum rei quam efïectabant promitteret. Abierant ultra Humen Ta-
misim primi munitionis custodes Prœsul Baiocensis atque Hugo de Monte-
404 EX GESTÎS GUILLELMI DUCIS NORM.
forti, militum parte majori seciim ducta : Eiistachius igitur acoepto nnncio \
Angloruiii, cum suis ad eos noctis conticinio transivit, ut incautè oppri-
meret castellanos : classem duxit militibus delectis oneratam, relictis equis
praeter adniodum paucos : vicinia omnis adf'uit armata ; auctior nunierus ex
ulterioribus accederet, si morâ biduanâ obsidio traheretur. Ceteriim custo-
diani invenerunt minus opinione remissam , plus nietu ad defensandum va-
lidam. Eripiunt velocitas equi, notitia tramitis navisque paratior : nobilissi-
mus autem tyro nepos ejus comprehensus est : Angli per diverticula phira
eo faciliiis evaserunt , quo minus commodum erat paucitati castellanorum
insequi per diversa. Jure id Eustachio dedecus atque detrimentum contigit.
Equidem si rationes quae ejus liti controversantur , depromerem , Kegis
eum gratiam atque Régis dono accepta bénéficia ex a?quo et bono amisisse
plané convincerem : neque sententia erravit dicta consensu Anglorum et g
Gallorum , quâ de reatu multo convictus est. Sed parcendum sentimus per-
sonae multifariàm illustri, Comiti nominato, qui reconciliatus nunc in pro-
ximis Régis honoratur. Eodem fere tempore Coxo Cornes , queni pla-
cuisse Normannis diximus, morte occidit immeritâ . . . Hic Régis causam
et ipsum favore multo probabat : sui vero satellites ab ipso dissidebant . . .
Cùm ille popularium odia omnemque injuriam perpeti , quam integritatem
fidei temerare mallet, per insidias oppressum interfecere.
EX CHRONICO WATINENSIS («) MONASTERII,
AUCÏORE EBRAKDO EJUSD. LOCI CANONICO REGULARI.
Apud Marlenium Tom. III Novi Tlies. Anecdot. col. 798.
A'
NTiQUissiMUM oppidum fuisse Menaporum, quod nunc Guatinas
vocatur vel Guatinum , nuUi , qui secundùm Historicos ejusdem pagi
confinia vel situm territorii novit, est ambiguum ; quos etiam historiarum
cognitores Batavos appellant . . . Ait enim de bis in Annalibus suis Oro-
Oros. lib. !. sius : « Britanuia Oceani insula ... à meridie Gallias habet ; cujus proxi-
» miim littus transmeantibus civitas apparet , quœ dicitur Rutupi-portus ,
» unde haud procul à Morinis in austro positis Menapos Batavosque pros-
» pectat ». Unde cùm Rutupi-portum in meridiana ejusdem insulae ripa situm
noverimus , nec minus à Morinis Menapos Batavosque in boream por-
rectos, eodem mari dividente, in ulteriori littore contiguos , prospectum D
sui ad alterutrum habère ; nec dubium Guatinenses à Scriptoribus jure Ba-
tavos appellari. Ulud etiam eorum epitheton, quo gemina quadam feritate
inter alias nationes ab Auctoribus notati clarebant , si transeamus , indicia
Romanae vindictie clamant. Patent enim avulsa murorum fundamenta, aedi-
fîcia partim diruta , et ut veterem ruinam testantur vestigia . . . Quin etiam
ab inde per succedentia tempora ad tantam solitudinem , quasi civitas quae
devastatur , ipsa marmorum fragmenta devenere , ut silvestres ferae stabula-
rent . . . Sola tantiim cum sui Gantoris ib) tugurio Ecclesia sumrao in vertice
[permansit] . . . Ubi et ipse aliquando, curialem adhuc strepitum quasi
mimiloginae licet Clericus ambiens , cum comitatu transitum habui . . .
Co/. 800. Tum ego nova rerum fîicie curiosus, quae in tanta vallis amplitudine solers
anti((uorum cura fuisset , aspicio ; mi.seratus locum, miseratus excidium , E
nihil minus quàm qjiod hodie videmus, futurum aestimabam. Apparebat tamen
ex facili, quoniam fuerit suis diebus celeber , in quo tanta destructionis
(a) Watin. Cbronicon, Auctore Olfridi fundato- » tatur, eô majorera dobent Lectoris attentionein
ris discipulo, proiiide oculato teste qui rcs prout » conciliare , quod Orosii testimonio maxime eon-
viderat scriptis comraendavit, etsi opus brève, non » scntanea sint ». Scripsit Ebrardus post 1080, et
tamen contemnendum est. « Et ceriè, ait Marlenius, antc 1085j quandô refert abdicationem Otfridi
» quae de Adcla Com. et Robcrto Frisio Com. ejus factam anno lOSOj nec meniiiiit mortis ejus quae
» filio, quse de Drogone et Huberto Tarvan. Epis- contigit anno 1083.
» copis, quae de Berg. Monasterii Abbatibus refert, {b) Paulô pôst , Sacerdotis Alphumini : col. 804,
> cuivis eô gratiora speranius , (juô difficiliùs alibi Alfuniii et Alfuniid Canonici : et col. 803, quem
• reperiri credimus. Quae verô de antiquae ac posteà in ea Priorem videmus.
» nobilis Menapiorum urbis rudcribus se vidisse tcs-
monimenta
EX CHRONICO WATINENSIS MONASTERH.
i05
A monimenta adhiio reservabantur. Nam quanta fiierit popularis freqnentia qiian-
tusque concursiis , pnblicae atque regales viaj iitrimqiie convenientes
praemonstrant : quariini illa quae à diffusa orientis plaga ad nos usque diri-
gitur , alveo subterfluente clauditur ; altéra verô à Pharo altissimo , quae
donius olim specularia in hiberna Jîomanoruin dicebatur , Bononiae muro
continua, ad portuin Oceani sita, lîritanniani Deiroruin insulani prospectans ,
ab occidentali parte supradictum eunulem terniinatur in anineni : qnem, sicut
vetustatis fania loqnitur, per ambas vadosum stratas fuisse accolarum commenta
ferunt. Sed fidem bis non praebentes, magis hoc adniirari quàm credere vo-
lunt. Est enini magna? profunditatis ; et non solùm ex sui altura piscosam
circummanentibus conferens abundantiam , verùm et navigio habilis ab
Oceano cui niultis hostiolis infusus excipitur : tum diversa rerum mercimo-
B nia , tum niultimodas ad fruendum ministrat capturas : à cujus margine ,
paulatim succrescente cumulo ( a ) , démenti proceritate nions gignitur ;
qui sicut continua deducta planitie ad suljsolanum erigitur , it» à septein-
trione et meridie residentibus cumbis [b) in altitudinem cunuilatur. Ne-
nioribus consitus , pascuis uber , vini non ferax ; quo solo beneficio Gallos
admittimus irrisores , quôd succo granorum fermentât© coctione potaiimr ;
quasi mitioris liquoris potores innoxiùs ad Dei laudes non evigilent. Arbo-
rum frugiferarum et diversi generis olerum ad usum famulantium , si cola-
tur , adeo fertilis ; ut si nolis procurare utilia , velis nolis , quasi desidiam
laboratoris arguens , miro incremento germinet inutilia. At praetereà tam
salubriter spirantibus ventis expositus , ut infesti crassitudinem aëris , sive ne-
bularum quas isdem exhalât, nocivam alveus confluens in se coagulari non
G permittat.
In militia norainis Apostolici. . . primo procinctu in tota maritima regione coi. 801.
nos Ciiristi pauperes initiavit . . . doiiinus Otfridus . . . Soli Guatino speciali-
ter designatus . . . opinatissima quàm potuit Canonicae institutionis ( c ) unde- Coi 802.
cumque decerpta collegit . . . Sed quia Bergensis Monasterii membrum id
esse deprehendit, ad quenidam niajorem provinciae virum , principii nostri
et re et nomine quasi patrem A. cui aequè honesta erat matrona... hujusmo-
di consilium detulit . . . niitem de crudeli [fecit] . . . Hic ergo cùm ejus deside-
rium cognovisset , tum imminente * prol)a conjuge , tum inaudita Canoni-
ci ordinis novitate . . . totum se huic negotio iuipendit ... S. Mariae Mori-
nensis tune Episcopo Drogone ( rf ) . .. Ermengerus Abbas Bergensis pro
Guatinensi Ecclesia à donnio Odfrido Abbate nostro in cambio suscepit, etc.
D Ab urbe Tervanensium directo itinere Guatiniim pervenit [Odfridus] . . .
Praefatus laicus , publicarum quibus cingimur forestium Officialis . . . obtulit
XLVIII mensuras terrae cultse in meridiana parte sub monte Caleti . . .
Vendidimus propter comparandum allodiuin Johannis Atrebatensis . . .
Dédit Gibbodo Miles de Fleterne XX mensuras (e) in villa Thiggabust . . .
Ad coulirmandum Comitissam Flandria; Adelam , videlicet Balduini Comitis
apud bisulam sepiilti viduam , adiit [ Odfridus ] • • . Illa autem, ut erat in-
deficiens ad melioris vitae provectum consolatrix , filium Comitem , videlicet
Robertum cognomento Frisonem è vestigio convenit . . . nec antè desiit ,
quàm dominicalem curtem nomine lîallcnberge ad occidentalem plagam
Caleti Montis juxta rivulum Penam , etc. nostrae Guatinensi Ecclesise ambo
j)erpetualiter offerrent. Actum in villa Sitbiu apud Cœnobium S. Bertini ,
E atcjue idem in Synodo Tarvanensi . . . coufirmatum , praesidente Drogone
Episcopo, anno bicarn. Dom. MLXXII , Indict. X, VI Idus Junii ,
feriâ VI.
Guatinum venit [ Adela Comitissa ] , et quasi una de minoribus , humili
(a) Coiifor Iianc loci dcscriplioncin cuin ca (juam .
idem Auctor infrà cxarat in niiraculo S. Donatiani
iisdem fcrè verbis.
(A) Ciiinba; vocabulmn diversirnodè à Scriplori-
bus mcdix irtatis accipilur : aliquando pro thclonio,
nonnunqiiain pro cyinba scu navi, all(|UOties verù
pro loto dwlivi : quae acceptio huic loco videlur
magis accommoda. Martcn.
(c) llinc colligcs VValin. Monastcrium [Gua.sline,
vulgo fyatten) priuiurn in illis regiouibus fuisse ordi-
Tome XI.
nis Canonicorum Regul. S. Auguslini ; ({ui non iu
pridcin in Galliis origincni habucrat. Undt: et
paulô ]M)st infrà, i/iauditam ordinis Canonici novi-
tatem a|>pcllat. Idem.
(d) Eo consenticntc, Richarius Canonicus Morin.
dédit a/lare Lcdriiige/wn .
(e) Ab aliis ibid. mensuras terras data sunt, in
villa uiine/ige/iem , /// ff''alitis, in Petcnliam, in .Sin-
tina, in lirocscla, in rilla Lcdersela.
o
Col. 803.
innuente
Col. 804.
Col. 805.
\0Q
EX CHRONIGO WATINENSIS MONASTERII.
subsellio cum caementariis ac fossoribns operi immorata, sub divo solis A
patiens, sancti aedificii fiindamenta jecit. . . . Johannes Atrebatensis, vir po-
tens in ordine suo, provinciae ipsius Advocatus, allodium, terras videlicet ( a )
magnas quas habebat in Flandria, eideni ipsi fetninae pro \j libris solidorum
ante aliqnot annos apposuerat . . . .Tohannein convenir, bortata est quatenus
ipse et uxor ejus Erinentrndis Guatinensi Ecclesiae tribuere nollent, vel mi-
sericordi pretio venderent. Tandem persuasif, pecuniam pacta est, centum
Col. 806. videlicet libras, etc. . . . Huic autem pactioni , mediante Comité Roberto
Frisone, publiée in plena curia Pentecostes in Bergis castro Johannes con-
sentiens . . . cùni ad donuni ac manumissionem faciendam pervenisset , uxor
ejus reluctabatur, quasi dotem suam amissura : quà tamen duas anri uncias
à nobis extorquente, et fieri permisit , et cum marito suo ipsa légitimé fecit.
Facta est autem haec traditio anno lucarn. Dom. MLXXV , Indict. XIII , B
VIII Cal. Junii, feriâ II Pentecostes, in villa Bergis à Johanne Atreba-
tensi et uspre ejus Ermentrude super Reliquias Ecclesiae Guatinensis , in
mansione ac domo Gonteri condictoris et ministri ejusdem Johannis , adhi-
bitis judicibus , quos Scabinos appellamus, his ; de Cappla Erernberto ,
Fredeboldo de Uggeshen, Dodino filio Tidboldi de Werhen , Adalardo
Tire^ RoduUb filio Everardi JNossalim , Lugelmaro Stanin (ilio Inglmari
Stanin^ Lugelmaro Albo, Olrico filio Hermi , Eggafrido filio Arnoldi de
Stenen , Wabrardo de Coldelkerke , Arnoido filio Elmengeri , Malgero
filio Wulfardi , Wanka de Petengham , Odfi^ido Renlofo filio Heregoti ,
Heregoto de Petengham , Volrado fi^atre ejus , Godewino de Petengham ,
Waltero Woxbalg.
Et quia Comes causis curialibus implicatus erat , Walterus Bergensis Ad- C
vocatus ad hoc in forum judiciale transmissus , donum ac stipulationes et
ratum sponsionis , ut in legibus mos est , in oculis testium qui infrà cons-
cripti sunt , ad opus Ecclesiae Guatinensis vice Comitis suscepit. Testes ,
ipse Walterus Bergensis, Eustachius Minensis, Lambertus frater ejus , AI-
bertus de Bellis, Giselbertus fi^ater Balduini Gaudensis, qui ab Anglia tune
venerat, Onulfus Dapifer , Rodbertus Buticularius , Rodulfus Camerarius ,
Ragenfridus frater ejus, Franco Nivellensis, Wago Atrebatensis, Walterus
filius Ursonis Duacensis , GoiflTridus Castellanus Cassiliensis , Rodulphus
filius ejus , Rodulphus Sapin , Azo de Stapris , Gerardus Scabinus , Gilbodo
Scabinus de Fleterre, Arnoldus Scabinus de Mue , Arnoldus de Castra ; Ber-
genses , Folcrannus Castellanus Bergensis , Boldravan filius Letrae , Baldui-
nus frater ejus , Lectra frater ejus , Hagabaru filius Stulard , Boldravan fra- D
ter ejus , Wizalo frater ejus , Malgor frater ejus , Bernoldus filius Nor-
Coi. 807. berti , Norbertus frater ejus , Ravan frater ejus , Arnoldus filius Ravan ,
Hugo Roda , Odbertus frater ejus , Hugo Roda de Port , Walterus filius
OdFridi , Remgor filius Arnoldi Nigri , Lugelmar filius ejus , Everardus
filius Everardi , Adalim filius Vemardi , Lem. filius Wulfardi , Mankel Ren-
ger frater ejus , Herebertus filius Denes , Bernoldus filius Radulfi , Goze-
mar Clenchant , Arnoldus Uggeshen , Camo de Trembold fifius Eggefridi ,
Eggefridus frater ejus , Erembertus frater ejus , Erembertus filius Onuakim ,
Reimlof filius Godildi, Hugo frater ejus, Eremboldus frater ejus.
Quo facto , sequenti die , id est III feriâ in Pentecoste , dilatione unius
noctis mediae, venit Johannes, hujus traditionis majorem(6) adhuc fidem
facturas . . . Cui secundse traditioni juvenis Comes Robertus , filius (bmi- E
tis Roberti Frisonis, ad hoc à pâtre et avia directus interfuit , et . . . tara
jussu quàm vice patris suscepit. . . . Johannes Atrebatensis decimo anno ,
ciim priùs uxor ejus defuncta esset , et ipse interfectus est , sed antè so-
lutis illius anni C scutis, debiti nostri quinque : qua de ducentis plus minus
libris, si à principio conventionis ( c ) ac deinceps per singulos annos
(a) Ibid. Sunt autem hœ in parrochia videlicet quâ restauratâ Ecclesiâ, S. Nicolaus patronus aller
Exenboldescappla... quœ terra vocatur Olderdesdit, accessit. Marten.
in parochiis Stenen et Petingham diurnalia du- [c) Adela Comitissa col. 803 pacta est centum
centa, etc. libras, et annuatim decem libras ab ipsa Ecclesiâ,
[b) SS. Nicolao et Richario Monasterii patro- scilicet in festo S. Martini C solidos, et XF dies ante
nis. Nam prima Watin Ecclesiâ S. Ricbario Pascha C solidos, ea conditione, etc. Ubi valor
consecrata fuit ; cui , constructo Ccenobio et anti- librarum aestimari potest.
EX CHRONICO WATINENSIS MONASTERII.
107
Col. H\i.
A conipiites , constitisse nol)is easdem terras ante niortem Johannis invenies , si
ad primas centiim libras novies decein libras supputatis et semel centum
solidis in hac conscriptione facillimè taxare poteris . . . Ante nos in his se-
dibus (a) [ Guatin. ] ininiinera erat [serpentiim ] niultitiido, etc. col. 808.
Suceessit totius ferè provinciae contra nos (b) , maxime autem Clerico-
rum , condata suspicio , qiiôd niandatornm Apostolicorum plus aeniulatores ^"'^ 810.
prœ cseteris videhamur ; videlicet de non suscipiendis ad Missas faciendas
uxoratis Sacerdotibus, de incestuosis et simoniacis vitandis, tiim etiain de
aliis capitiilis, qucie in Decreto Gregorii Papae VU distinguuntur, servandis . . .
Concepit aninio pra?dicta f'eniina Roniam ad limina BB. Apost. Pétri et
Pauli properare; in quo comitatu praedictum nostrnni Pra-positiim [ Odfridum ]
sibi socians , ad beatae meraoriae Grej^orium VII perduxit : à quo , oblata
B cessione Tarvanensis Episcopi , Privilegium S. Pétri suscepit . . . Acriùs no-
bis adversarii insurgunt. . . . auctoritatem ligandi atque solvendi Romano li-
bellatico Praepositum nostrum suscepisse accusant , hujusniodi priviiegio jus
Episcopale destrui, etc.
Intererat huic altercationi filius S, II. Ecclesiœ L. Sancti Audomarensis Coi.M\.
Canonicus, quem in sacro palatio cum venerandae niemoriae Gregorio VII
non parvo tenipore commoratum et novimus , et splendidè peregrinatuiu
vidimus . . . Ea tempestate ciim in Galliis per diversas sedes pluriina Con-
cilia celebrarentur, et ab Hugone Diensi, S. R. E. Legato, limita coriige-
rentur, Clerus Morinensis per simplicitatem Episcopi senis ita impunè de-
lirabant . . . Non multô pôst ipse [Drogo] defungitur , anno Episcopatùs
sui L : in cujus sedem Hubertus ejusdem Ecclesiae Arcliidiaconus subroga-
C tur, vir elegantis scientiîc , ac dignus dominio , si sibi , ut aiunt , dominari
potuisset . . . Principem totius Flandriae hac de causa in perniciem sui com-
movit. Cùm enim in Concilio Pictavensi quodain à domno Hugone Romano
Legato E. Abbas Bergensis Cœnobii depositus rediisset , et Monachi bé-
nigne licentiam à Principe accepissent , orta dissentione ... in unum con-
venire non poterunt. Ad quod deliniendum , A ieimensem Archiepiscopum c,>i. 813.
W. qui forte diebus illis advenerat, qui Cœnobii Cluniacensis inter praeci-
puos regulares habebatur , Princeps accivit ... In quo Conventu Prior
noster in médium suggessit Virdunensis Monasterii S. Ayrici sub régula S.
Benedicti rcligiosè disciplinatum domnum (c) Ad . . . promovere . . . Prin-
ceps verô rationis valdè capax , tum auctoritate Arcliiepiscopi , tum etiam
ComitissiB niatris ejus assensu , ita fieri praebuit . . . Electum renuit [ oonse-
D crare Hubertus ] . . . Ipsi et Priori nostro maledictionem anatliematis inve- col. 814.
xit ; nec illud cjuidem semel aut bis, etc.
Princeps electum eumdem domno Hugoni Diensi ordinandum sine dila-
tione Cœnobio Bergensi direxit. Cui roganti quatimis alligationcm Episcopi
Tervanensis sibi resolvere^ , Cardinalis taie fertur dédisse responsum :
a Debeo pensare potiùs illati causam criminis , quàm ultionem injustae
» animadversionis ; nec ullo modo apud ipsum valere (d) sententiam praî-
» cipitationis, qui novit intime quantiim discernât ficta damnatio Pastoris ;
» idcirco non esse dignuin absolutione, quod non commiserat qualitas cul-
» pse ; valere in pace, nec ulteriùs se credere privatum Apostolica comniu-
» nione » . . . . Princeps cogita bat quomodo Ecclesiae fieret consultum , ne
de beneficio Ecclesiarum, quas in Episcopio plures tenebat , alicujus aniissio-
E ne pro hac vindicta incurreret damnum. Accitum igitur L. Sithiensem Ca-
nonicum, qui, ut jam dictum est , in sacro palatio inter primos notus erat,
atque nuntium sibi quasi suo responsali eumdem Abbatem Romain sub cele-
ritate mittit, et à domno Gregorio Papa eidem Oviiobio (irmissimum privi-
Vn. 1078.
legium contra omnes nnmissiones et anganas impetravit
His adhuc
(a) Nobilis Pnepositura Watin. perseveravit sub (c) In scrie Abbatuin Berg. nullus est, cujus
Régula S. Augustin! ail usque eVcclionoin Episco- nouicn ila incipiat ; sed Erinengerosubjicilur Manas-
patiis Auilomarensis; quo teinpore omniiiô extincta ses. Ilaipic aut mcinoriû la|>sus est Auctor sive
fuit, reditibus mcnsae Epistopali attributis, qui tan- Amanucnsis , aut Manasscs duo habuit nomina.
dem Patribus Anglis S. j. cesserunt. Marten. Martcn.
(6) Col. 811 tradit k\ic\or, Guatineiues tenu ma- (d) Nolandum est hoc de injusta excoinmunica-
rique fuisse decaiitatos. tione responsum.
Oii
108 EX CHRONICO WATINEIN'SIS MONASTERII.
Col. «15. Hubertns Tervanensis non coërcitus . . . majori odio Priorem nostrum insecta-
batur, quod initium [ esset ] totius ahsuniptae pacis inter se ac Prinoipem . . .
An. 1080. In hoc convenimus, quatiniis secundùm consilium domni Gregorii Papae VI[
Prior (a) noster praelationem redderet . . . Electum nostrum fecimus ; et
cùm sedi Pontifîcali ipsum Prior noster obtulisset , praelationem reddidit . . .
Rexit autem Ecclesiam ab eo quam fundavit anno , qui est ab Incarn.
Christi MLXXII, VII annis, mensibus VJII, diebus VI. (h).
{a) Obiit autcin Olfridus (an. ■iOSo). Gan- 1087 interfuit exseqiiiis S. Arnulfi Suession. Episc.
davi, sepultus in Blanilin. S. Pétri Afonaslerio, ut Marten.
discimus ex Hariulfi Libro de Miraculis S. Richarii, [b] Sequitur Miraculum S. Donatiani , de quo
cap. 1. ubi dicitur vir saiwtissimus. Succcssorem infrà agemus.
yerô habuit Bernolduin Pra;posltum , qui anno
B
EX HÏSTORIA
HASNONIENSIS MONASTERII (a)
Auctore Tomello Balduini cognomento Montani , Flandriae
et Hannoniae Comitis , Secretario, et Monacho Hasnon.
Apid Martenium Tom. III Novi Thés. Anecdot. col. 784. p
Cap 8. r\ ^ ' ^ Balduinum nobis occasio rationis obtulit , Balduinum , inquam ,
\^ quem à Balduino Ferreo sextum sexta haec nostra aetas meriiit, non
abs re est qusedam virtiitum ejus ornamenta exemplo bonis Principibus suf-
ficientia in médium prof(îrie, ex multis pauca . . . Primis hic tyrocinii an-
nis in aula Imperiali sub Henrico Imperatore educatur, cofcvis quos aula tune
habebat prserogatur amicis, amore aequatur : deinde fortioribus annis aetate
cum tempore adolescente , Nerviorum Comitatum licet Imperiali majestate
non inoffensa subintrans . belli in hostes , pacis in cives potentissimus cla-
ruit, Habebant hune pauperes , orphani , viduae patrem , Monachi exem-
plar religionis, afHicti scutum tuitionis ... In sacrosanctis Missarum solem-
niis . . . post oblationem Sacerdoti exhibitam . . . eleeniosynas pauperibus £)
offerebat. Habes me hujus rei testem, ô Lector quicumque es ; si tamen mi-
niis de idoneo teste non dubitas ; qui dum lateri suo, ut saepe dignatus est,
familiarem faniiliariter me applicuisset , audivi eum pauperes secretb , ut
Missarum sacrosanctis mysteriis secum sibi intei^ssent , invitasse . . . Famé
vero ingravescente, et largiori indigentibus manu distribuit.
Cap. 9. Cùm à gratissima pueritiae suae indole adolescentife ingrederetur annos ,
languore gravi non solùm ad lectum, sed ad desperationem usque corruit . . .
Mansit tune temporis eo loco [ Hasnoniensi ] Winthericus quidam , non mi-
' quàm niis vitiis quod * divitiis abundans . . . Omnis circumquaque regio tali viro
quasi peste laborabat . . . Balduino aegrotanti ac semivigilanti SS. Martyres
[ Marcellinus et Petrus ] adjecerunt inculcare , ut Winthericum nomine et
actu contrarium regno, compelleret inde migrare. Hanc revelationem Bru- E
chii factam, fidelium relatu didicimus.
Cap. 10. Erat eo revelationis tempore gloriosus Marchisiis Balduinus assidens filio,
la) Ad ampliorem historiae Comitum Flandriae davit. Et certè primordia Monasterii ex ipsis purissî-
atque adcô rerum Belgicarum illustrationcm, Chro- mis fontibus hausit, ex archivis nimirùm loci , uti
nico Watin. subjicere juvat brevcni Hisloriam lias- ipse testatur non semel. Restaurationem vero qualein
nonicnsis Monasterii, Ord. S. Bened. in pago Ostra- ipse viderit retulit, ut potè testis oculatus. Andraeas
Tanto ad Scarpira fl. in diœcesi Atrebatensi. Hujus Vallerius in Bibl. Belg. et alii, similitudine nominum
Auctor Tomellus opus suum de Monasterii sui fun- allucinati, perperàm Rollandum dixerunt Abbatem
datione, reparatione et dedicatione, ac de inoribus Elnonensem ; et Tomellum ^ Monacbuin ejusdem
Balduini VI Comitis, Rodlando primo Abbati nun- loci : uterque enim fuit Hasnoniensis. Ceterùm
cupavit. Scriplor gravis et cujus conveniens stilus, Tomellus sua scriptis commendavit anno 108S aut
V nihil solido fundamento non subnixum scriptis man- 1086, Riveto judice.
EX rnSTORlA HASNON. MONASTERII. 109
A qui jam conclamatus jacebat ; qui ad observant uni extremum spiritum ,
velut jam janique exiturum, cereum ardenteiii praetendebat . . . Cùmque
pater, quid voto sibi sederet , reqiiisisset sollicitus ; ut Hasnouiensem locuni
sibi dono conferret , rogavit et inipetravit. Naiiu circunistantibus quibusdam
curialibus , quos Marchisus ad speetaculum sui niœroris admisit , cereum
ardentem filio in manus dédit, quo ei Hasnonium velut adstipulatione sub-
nixa donativum fecit . . . Exinde in dies paulatim nieliusculus convaluit . . .
Sed adolescens Marchisus . . . pôst ol)liviscitur visionis.
Succedenti tempore ad robur virile provectus, cùni Nerviorum Comitatum, Cap. 11.
ut praescripsimus, esset adeptus, flammantis discordia» fla|i;ellnm immite inter
Orientales et Flandrenses movit bellum. Unde Balduirius gloriosus Marchi-
sus, accitis quas poterat copiis, Antverpienses tines regni sui teriiiino con-
B tiguos, eoque magis infestes, aggredi parât; et divisis exercitibns, hinc na-
vali, hinc eqnestri certamine , semet navibus , juniorem Marchisum Baldui-
num praeesse voluit equitibus. Sed eodem juniorc Marchiso equitatuum castra
eô quô intenderat ducente, et cuni paucis, ut turic eventus haLuit, longius-
culè à posterioribus castroruni iter agente , in hostem in insidiis suc-
centuriatum iniprovisus incidit, seque suosque constanti audacia cum con-
silio, ut potuit, armavit : cominùs ntrimque congreditur , bellum conse-
ritur ; gladiis jam, non missilibus pugna geritur : cùmque ntrimque diu cer-
tatur, hostem fortiorem infestioremque Hubertum quemdam Marchisus invadit,
sauciat, sauciatus et ipse dejicit ; cujus dejectio et reliquos hostium fugae dédit,
et pugnam exemit. Manibus suorum junior Marchisus Gandavum vehitur ,
ac non modicis diebus non modici vulneris languore affligitur ; ciimque jam
C penè de vita periclitaretnr, divinae super Hasnonio (a) revelationis per Salako-
nem sui olim tutorem admonetur ; patrem qui tune mœstus aderat, convenit, etc.
Balduinus cicatrice [b) vulnus obducente convaluit . . . Juniorem fratrem Cap. 12.
Wintherici blanditiis et praemiis ad tradendum sibi castellum Hasnoniense
clam suasit . . . cuni non multis suorum copiis castellum ex improviso inva-
sit , incendioque dolens solo aequavit. Sed . . . • Winthericus castelli sui
damna reparare instituit ... et Marchisi consilium ad praesens irritum fecit.
Dum iter [ Winthericus ] cum suis quadam die ageret , uni suorum adul- cap. 13.
terii crimen in dominam suam intentione intentât : à quo dum excusabilem *
facti repulsionem accepisset, nec sic vel sacramentis terribilibus satisfactus
fuisset, eô res processit, ut duellum ab eo ante diludia sine dilatione posce-
ret. Quod cùm ille ab alio potiùs quàm à domino, timoré magis Domini
D quàm intentati criminis, poposcisset ; ille vero non solùm non adquie-
visset, sed et militem armis impetisset , miles defensionis obtentu dominum
confodiens prosternit.
Accitis quos citiùs poterat [junior Marchisus] armatorum suorum copiis, Cap. ik.
castrum invasit ; nec ad repugnandum facilis via consilii castrensibus fuerat,
ut potè Principe destitutis , nec adeô vel loci vel armorum tuitione muni-
tis . . . Irrumpens ergo castri loca, gladiis sibi suisque viam fecit ; ejectisque
sine sanguine castellanis, castellum omne igni dédit , cujus nihil reliquum
fecit ; insuper valli aggerem humili terrae, instar aequoris, coaequavit.
Erant eo in loco ea tempestate Canonici solo nomine in castris divinis Cap. 15.
militantes . . . Adeptis à Canonicis , salva eorum pace, stipendiis ... et
paucis undecumque accitis Monachis . . . Monastica ibidem vita [ institota est Cap. 16.
Eà Balduino]... Cœnobium illud amplificare placuit Marchiso... Contigit Cap.ii.
tune tum patrem ejus humanis rébus exemtum sibi successionis jure reli- An. 1067.
quisse regnum : et non multo post tempore, postquam omni favente curia
plenè ad regni convaluit fastigia, placuit sibi Hasnoniense Cœnobium ope-
rosa manu elaboratum, quibusdam convocatis Praesulibus, irij chrismatum.
Quo negotio maturando tertium Junii diem indixit . . . Dedicationi
Praesules (c) , Lietbertum Cameracensem ad cujus diœcesim locus idem
(a) Ab antiquo duplex Ilasnonii exstiterat Monas- [b) Balduinus VI obiit incnse Julio anni 1070,
terium, viroruin et fera inarum : Nec Lcclorcm moveat scpultus in ilasnon. Coenobio ; Balduinus Tcrô V,
utriusquc sexûs personas eidem loco prœfuisse, intjuit pater cjus, anno 1067.
Tomelius cap. 4 : geminam rjuippè in duobus Monas- (c) llujus dedicationis mcminit Auctor libri de
teriLi Monachorum ac Sanclimoniatium catervam Translationc S. Donatiani Rem. Arch. in ur-
constat fuisse. bem Brug. apud Surium 14 Oct. bis verbis :
O iij
i\0
EX HISTORIA HASNON. MONASTERII.
Cap. 18.
* curant
Col. 793.
respiciebat , Ratbodum Novamagiensem , Raynerum Aurelianensem , in- A
vitatos interesse faciebat ; adjunctisque eis quamplurimis Abbatibus, cum
quaniplurimis Sanctorum (a) patrociniis , sœpè niemoiati Cœnobii encae-
nias non modicis transegit soleinniis. Acta est hsec dedicatio in honore Apo-
stoloriim Pétri et Pauli III Nonas Junii, anno ab Incarn. Dom. iMLXX,
Alexandre Papa S. R. E. présidente , regnantibus Heiu'ico Lotliaringiae ,
Philippe Francité Regibiis. Dedicatio hujus loci post restauralionem quae
facta est à tribus Episcopis , videlicet S. Lietberto Cameracensi , Ratbodone
Noviomagensi , et Rainero Aiirelianensi , anno Dom. Incarn. MLXX ,
Indict. VIII , Epacta VI , Concurrente IIII , Ciclo IIII , temporibus Ale-
xandri Papae, qui primitùs fuit Episcopus in Luca, Philippi Régis Franco-
rum filii Henrici, et Balduini Comitis Flandrensis . . . [ Abbates XV adfue-
runt], Rollandus hujus (b) loci primus Abbas à restain-atione , Lam- B
bertus , Adelardus , Guedericus , Ursio , Galterus , Guldericus , Remigius ,
Reynerus , Reinaldus , Fulcardus , Sygerus , Heribertus , Armengerus ,
Walterus; [Abbatissae duae] Fredesendis, Gerberga.
(c) Erat tune in Cœnobio S. Amandi Rothlandus quidam . . . vità spec-
tabilis . . . Accituin hune Marchisus electione in Hasnoniensi Cœnobio dédit
praeesse . . . Mensam et lectum communem cum Fratribus habuit . . . Quod
utinam vel ad conl'usionem vel ad damnationem quorumdam Abbatum non
diceretur, qui sibi secretiùs à communi conventu Fratrum multa strui *
conclavia, sculpunt ostia, pingunt armaria , mensa sumptuosiori epulantur
cum divite illo sine Lazaro quotidiè splendidè ; postremo ut Flacci illius
verbis loquar, sibi diruunt, œdificant, mutant quadrata rotundis. Et uti-
nam in solos Abbates, et non etiam in Monachos qui suos per abrupta Prae- G
latos sequuntur, hsec faba cuderetur.
{ d) Comes Balduinus ex relicta Hermanni Comitis Montis Castri-Ioci,
Richelde, quam duxerat uxorem , habens filium , S. Amandi tradidit Abba-
ti venerabili viro Malboldo ad vivifico fonte insigniendum ; ex quo puer
ipse nomen referret l'Irniflfum. Quod postquam est expletum, Abbas apud
Comitem compatreni suum niultae familiaritatis obtinuit contubernium.
Quocirca aliquot temporum post haec intercapedine elapsa, dum Comes
animi haberet Hasnonii œditicare Monachorum habitacula , patris sui sibi
aequivoci Flandrensium Comitis requisivit colloquia ... Vt Abbatem accer-
serent . . . Pervenit [ Malboldus ] jam incipiens gravari senio . . . tandem
prtebuit assensum. Post htec auteni junior Balduinus adiens Hasnonium, Al)-
batem vocâns coram Optimatibus suis , illud mancipavit ejus regimini per D
clavem Reliquiarum, spondens se à militibus qui ipsum possidebant , et à
Clericis redempturum . . . Pmepositum • . . [ illic Malboldus ] Bovonem nomine
constituit, pueros quoque scholares illuc delegavit, doctoremque illis providit.
Processu temporis . . . delegavit Monachum nomine Rotlandum , qui
curam habebat in providendo vino Fratrum. Hic rediens cum baculo pasto-
rali, etiam tune se suo subjiciebat Abbati ... Ea tempestate alloquitur ju-
nior Balduinus Seniorem super Abbatia Hasnoniensi... sineret unum [mo-
lendinum ] super amnem Scarp. alterum vero super fluviolum ab Hartinio
defluentem (ieri. Ad haec pater filio intuht, oportere fore neutrum ; quo-
niam à Scaldinio seu Novavilla per fluviolum , per amnem autem à Deciaco
Cùm inclytus FI. Marchio Balduinus , cultor justitiœ ,
pacis amans , inter cetera bonoruni operum studia Mo-
nasterium in Castro Hasnon. fundatum exstruxuset,
ejus dcdicandi causa inirificos ex iminensit opibus
suit adliibuit apparatus ; tantœque solemnitati omnes
FI. Optimales cum suLi jussit interesse, cunctorum
quoque Sanctorum suce ditionU corpora cum Episco-
pis.^ Prœpositis., Abbatibus et subditis suis vcluit
adesse. ïum narrât miraculuin quod tune meritis
S. Donatiani contigit. Simili foré modo in solemni
Ecclesiœ CoUeg. S. Pétri de Insula dedicatione allata
fuere lotius regionis Sanctorum corpora jussu Bal-
duini Insul. Com. qui templum illud fundaverat^ ut
videre est apud Ipcrium. Marten.
(a) Intererant, ut referl Tomcllus, Sanctorum
corpora, de falencenis, de CondatOj de Duaco, de
Brugu , de Atrebato, de Helnone. de S. Judomaro,
S. Gùleni de Cellensi , de S. Bertino circa Audoma-
rim, S. Finoci de Flandria. de Blandinio, de Gan-
davo, de Osonio , de Insula, de Crispino , de Has-
pra, de Marchenu, de Malbodio, de Dononio, de
Montibus.
[b) Haec nonu'na Abbatum Scripto Toinelli videtur
alla manus adjecisse.
[c) Caput istud postmodura addidit operi suo
Tomellus, defuncto jam Rotlando Abbate piissimo.
[d) Quae sequuntur de fundatione Hasnon. Monas-
terii, seu potiùs de molendino, alterius sunt Aucto-
ris, qui scribebat exeunte saeculo XI, aut ineunte
XII, ut putat Rivetus.
EX HISTORIA HASNON. MONASTERll.
111
A et Ferinio veheretur annona San-Amandeiisiiim Fratriim . . . Ubi Malbol-
dus Ahbas de inedio factiis est, Miccessit ei Fulehardus ; oui et Lainber-
tus : quo etiani functo vitae termirio , in Abbatiain successit Bovo. Ratlando
verô Abbate vita decedentc , Monachi S. Amaiidi voliierunt Abl)atiam
Hasnoniensèm in olaniorem ponere, nt sibi olini datam à Baldnino Comité :
ast quia languebat orliis, jnstitia déficiente, intérim quieverunt ab hoc cla-
more . . . Post Ilotlandi obitum Hasnonienses elegerunt Lotbertum in Abba-
tem . . . adeuntes Comitissam Richildem . . . Bellum erat inter ipsam et Co-
mitem Robertum, (a) etc.
B
COMITIA {h) REGNI HABITA C0RBF:1.E ANNO 1065
No MIN A Episcoporum , Regni Primatum , vironimqne Nobilium , qui
Corbeiae adfuerunt, cùm Piiilippus I Francorum Rex Cœnobii Hasnonien-
sis antiquas immunitates et possessiones à Balduino tilio Baldnini Comitis
Flandriœ, dicti loci reparatore , datas confirmavit , et jure fisci et caduci
exemit rogatu utriusque Balduini : Sip^num (iervasii Remorum Archiepisco-
pi : S. Balduini Noviomensis Episcopi : S. Widonis Ambianensis Kpiscopi :
S. Widonis Belvacensis Episcopi : S. Fulconis Abbatis Corbeiensis : S.
Walranni Canierarii : S. Radulfi Dapif'eri : S. Widonis Buticularii : S. Bal-
drici Conestabuli : S. Balduini Marchionis Flandrensis : S. Balduini filii
ejus (c) et reparatoris ejnsdem loci : S. RaduKi Comitis : S. Walteri lilii
ejus et Simonis l'ratris sui : S. Willelmi Comitis Suessionensis : S. Wido-
C nis (d) de Monte-Lietheri : S. Tietbaldi de Monte-Mourenei : S. Neve-
lonis de Peirfond : S. Widonis de Rochafort : S. Wazelini de Calvi : S.
Eustachii Comitis : S. Raingoti Gandensis : S. Arnulfi de Aldinarda : S.
Walteri de Cimai : S. Walteri d'Hesdin: S. Balduini Comitis de Gisnes :
S. Walteri Castellani Duacensis : S. Anselnii * * * : S. Roberti Advocati
de Atrebato : S. Johannis Advocati : S. Balduini Gandensis : S. Arnulfi de
Arda : S. Isaac de Valentianis : S. Gozuini Montensis : S. Hugonis Haneth :
S. Iberti de Lietfines : S. Walteri de Lens : S. Wetdrici de Tornaco. Ac-
tum Corbeiae in Basilica B. Pétri Apostoli, anno ab Incarnatione Domini
MLXV, Indict. III, Epacta XI , régnante Philippo Rege anno VI , Epis-
copante Lietberto Cameracensi anno XVII.
(a) Robertus et Comitatum Flandriie et vi-
tam Arnulfo abstulit ; non quidein per se, sed
per Gerbaldonem queindam, ut discernas infrà
ex Historia Andagin. Monasterii (Toin. 4 Ain-
pliss. CoUect. pag. 942) num. 34, in quo et homi-
cidsB scelus et pœnitctitia refcrtur.
(b) !Von abs re putamus , ad calccm Historiaî
Hasnon. adducere instar appendicis Comitia Cor-
beia*. Haec autetu ex Archive Corbiensi sive ex
Codicc Hasnon. cdidit Mabillonius in Appendice
Annal. Bencd. Toin. 4 pag. 755.
(c) Propter lioc vocatus est Balduinus Hasnonien-
sis. Dictus est quoque Balduinus Pius et Montensis,
qui longiori vita dignus, patri successit, et tribus
tantùm annis ei supervixit. Duos ex Ricblldc filios
reliquit ; Arnulfuin natu inajorem^ cui Flandriam ;
et Balduinum , cui Hannoniam testamento assigna-
vit ; Arnulfi tutelâ Rotberto Frisio commissû : quae
res funesti belli seminariuin fuit inter ipsuni et
Richildem Arnulfi matrcrn , quai hanc ei tutelam
denegavit in magnam sui et filii Arnulfi lierai- ,
ciem.
(d) Leg. de Monte-Lietherici : S. Tetbaldi de
Monte-Maureiiciaco.
H2
An.
EX CHRONICO TRENORCIENSI («).
Inter Probationes Historiœ novœ Trenorc. pag. 25 et seq.
Ou o Ahbatis in of'ficiiini siibliniatur. Hic Andegavensium Comiti Gau-
frido [ Grisae-gonell.'e ] villam nostri juris , paoto subter annexo , com-
An. 989. inisit Doadeni (b) . . . Wago post Odonis obitum pastorale suscepit ofïi-
cium . . . Anno regiminis sui XMII, in festo B, Vitalis . . . patroni nostri . . .
An. 1006. Monasterium per fatnulorum incuriam igné consumptum est cum omnibus
officinis ; tamque valida flatu ventoruin exstitit ignis vastatio , ut penè oni- B
An. 1008. nis suppellex Monasterii consumeretur . . . Accidit fiuoque biennio traiisacto
haud mediocris de obitu Patris Wagonis mœstitia. Eo namque d''functo, Ber-
nerius in loco ejus substituitur. Vixit autein Bernerius in ofHcio Pastorali
• XX annis. Hujus tempore Hugo Caliilonensis Conies et Episcopus Autisio-
dorensis . . . donavit villam quae dicitur Islseis , quae est super alveum Sa-
gonte . . . Monachi autem suppliciter illi roganti beneficium Ecolesiae suae
suorumque locorum , sanctique Philiberti vexillum tune temporis illi ne-
cessarium (c) dederunt. Factum est hoc donum anno ab Incarn. Dom.
An. 1019. MXIX apud Trenorchiura , IV Cal. Sept, in die quo idem dedicatum est
Monasterium , in praesentia venerabilium Episcoporum , Jofredi lîpiscopi
Cabilonensis , Gausleni Matisconensis Episcopi . . . régnante Rotberto (d)
An, 1028. Rege in Francia. Post obitum vero pra?dic'ti Bernerii Ardagnus eodein su- C
blimatur in ordine : post cujus ordinationem III, IV et V anno, famés
An. 1056. totum penè vastavit orbem , . . Qui cùm bisdenis et octonis rexisset annis ,
defuncto successit Guillelmus (e) génère praeclarus . . . Quinquennio per-
An. 1061. acto, diem clausit exlremum. Gui defuncto Giraudus successit, vir in litte-
ris satis eruditus . . . Huic quoque post V sui regiminis annos defuncto Pe-
An. 1066. trus pastorale suscepit oflicium ... B. Mariae votivum servitium , Missam sci-
licet, in ejus honore manè decantari , et tam matutinalem quàm totius
diei, competentibus horis instituit celebrari . . . Longe latèque nomen ejus
Circa an. célèbre innotuit. Ut eniin liispaniœ Rex Adefonsus Constantiae Reginae
1078. conjugio potiretur, ipse prudenter elaboravit. Fuerat enim Hiigonis Cabi-
lonensis Comitis uxor, fîlia Rotberti Ducis ; quae defuncto viro saepè ora-
tionis gratiâ, in veste humili, pedibus etiam nudis, equestri spreto vehi- D
culo , Trenorchium venire consueverat. Quae dum jubente Rege iter ad
Hispanias aggressa fuisset , Trenorchium sufïicienti satis niilitum agmine
stipata devenit ; ubi pro more benedictiohe percepta Reliquiarum . . . fecit
donum de Ecclesia Givriaci , quani paterno possidebat jure . . . Quod ut
firmius haberetur , annulum quem manu gestabat , tradidit , pretiosumque
extrinsecus lapidem, qui topazius nominatur . , . Petiit autem et ipsa con-
gruum sibi tradi Sacerdotale vestimentum . . . His autem patratis , nuptiis-
que regalibus ex more celebratis, post nonnullos annos ingens ad subju-
gandos Barbares in Hispaniam concursus fadtus est populorum. Hanc in
(«) Trenorc. Chronici Auctor est Falco ejusdera nos vero régnante D. N. J. C.
Cœnobii MonacbuSj vir pro tempore admodum [e) Ego t'ulco de Jaliniaco... dcdi Trenorc. Mo-
Utleratu.1 , et cujus scribendi inoduin baud multi nacliis... per inanum domni Jfillelmi fralrii rrtei et
bujus setatis assecuti sunt Cbronographi. Manum ejusdcm loci Abbatis... concedente cl auctrice uxore
autciu operi admovit jussu Pétri Abbatis circa mea Béatrice... fîULf meis Gulferio atque Iterio
annuin 108T, ultra quem non progreditur. concedenlibus atque laudantibus... Signuni Armanni
(6) Dii'ùé in confinio Ândium et Pictonum, olim Monachi. filii f^icecomitù de Polognac, etc. Data
Tbeotuadum vel Tcotuadum seu 'J'beoduvadum cas- est hœc Cliarta anno ab Incarn. Dom. Ml.FI, Indict.
telluni, et regiuni palatiuin. VIlll^ Epacta /, Concurr. I, régnante Hejnrico
(c) Is nempc, licet Episcopus, arma tractabat et Rege in Francia anno XXf-'I. Errant igitur Aucto-
gerebat bella. llorum autem posteà ipsum pœnituit, res N. Galliae Christ, dum Tom. 4. col. 968 post
et à' Papa absolvi curavit. Baluzium , Ilist. Domûs Arvern. lib. i, pag. 28,
[d) Anno 1005 apud Cabilonem ab omnibus tradunt Guillclmum ex nobilissimo Mercorii génère
baud agnoscebatur Rex Robertus. Exstat enim in procreatum fuisse ; et patruum babuisse S. Odilo-
Bibliotb. Cluniac. pag. 410, ejusdem anni Instru- nem Ciuniac. Abbatem ; fratrem verô Stcphanum
mcnlum, quod sic terminatur ; Actuni publiée apud Claromont. Episcopum, qui probatur fuisse filius
Cabilonem civitatem, régnante Rotberto Rege., apud Armandi Vicecomitis de Polignac.
expeditionem
EX CHRONICO TRENORCIENSI.
H3
A expeditionem duo , jubente Pâtre, de nostris perrexere Moiiachi, qui uniiis Cirea an.
vocahuli, Guillelini scilicet, nomine censebantur : qui cùm ad locuin, uhi ^^*'
Rex cuin Regina niorabatur , venissent , contigit etiam Odonem Ducem
Burgnndiœ simul adesse. Ubi , suggerentilius Monachis , Regina super Ec-
clesia quain antè nobis dédisse retulimus, Ducis obtinnit conniventiam.
Cùmque peracto negotio proprios remeassent ad fines , Dux accersitis Mo-
nachis, prout promiserat, tain de Ecclesia, quàm de rébus ejusdem , co- An. 1087.
rani astantibus fecit investituram (a). Quanta denique virtute prsedictus
Abba saeculariura praepositorum, qui Ecclesiasticos sibi commisses lionores
velut hereditario jure possidere nitebantur, contriverit extollentiam, res
manifesta docet , felici sorte peracta,
B (i) Litterarum hac de re anno 1087 datarum raentionem faclemug alio in loco.
EX HISTORIA («)
EPISCOPORUM AUTISSIODORENSIUM.
Apud Labbeum Tom. I Novœ liibl. Libr. Mss. pag. 450.
XXXVII suae ordinationis anno perrexit Hugo [ Episcopus Autissiod. ] ça;». 4«.
Jérusalem . . . ac inde rediens . . . mansuetior degit . . . Pridie Non.
C Novenib. consecutus est praesentis vitae terminum. Sedit autem in Episco- An. 1039.
patu {b) annos XL, meiises VIII, dies IV ; et fuit civitas sine Episcopo
dies XXXVI .
Heribertus II , natione Autissiodorensis , ex pâtre Vauterio et niatre cap. su.
Hemma fuit, quem antecessor ejus Hugo in Pontificatum elegit ; cui postmo-
duni Rex Henricus cum niaximo exercitu veniens in Burgundiam , Epis-
copatum ex more dédit. Hic in die ordinationis suœ, ciim secundiim Eccle-
siasticam consuetudinem cathedrae innixus Episcopali, ad S. Protodiaconi
matrem sedem Nobilium humeris deportatus esset, dédit Ecclesiae pallium
ingens optimum, quod vulgô dorsale dicitur ... In temporibus itaque hu-
jus dominus Léo Papa in Gallias veniens, Remis metropoli Concilium An. JOW.
celeliravit , et quosdam Episcoporum de haeresi Simoniaca in faciem Ec-
D clesiae redarguens notabiliter dédit : inter quos Senonensem Archiepisco-
pum Gelduinum et Lingonensem Hugonem, multarum iniquitatum vitiis
infamatos, et à suis multoties reverenter, ut decebat, patres admonitos et
correctos, volutabro suae pravitatis malè inhaerentes, etiam penè apostatas,
de sedium suarum potestate deposuit . . . Non longo post tempore cùm à
Duce Burgundiae Roberto (c), qui in tempore adhuc suo Autissiodoro ci-
vitati imperitabat , quique suâ et fraternâ Régis Henrici potestate elatus ,
multas sibi et ob Clericos suos molestias inferebat, aliquandiu infestatus
esset [ Heribertus ], impatientià quadam et angore animi al>renuneians sae- ^n. l(fô2.
cularibus, postquam jam per XIII annos Episcopatui praefuerat, apud S.
Salvatorem in pago Senonico Monachus effectus est . . . Migravit ad Cliris-
tum VII Kal. Feb. et sepultus est in eodem Cœnobio.
E Gofiridus beatâ dignus memoriâ Episcopus, filius Hugonis Nivernensis cap 51.
(a) De hac Historia vide quae monuimus pag. 170
Tonii nostri X. Gestorum autem Ej)istoporura Gof-
fridi et Koberli, seu Capilum LI cl LU, Auctor est
Frodo tianonicus et Arcliipresbyter Altissiodorensis,
vir,nl legitur in Necrologio ejusdem Ecclesiae, titteris
bene eruditut, nimirùm i)ro tempore. De his duabus
Vilisà se scriptis agens, ait de se ipso :
Fidus eas egit , quia nonnisi cngnita dixit.
Idem audiendus est iterùm infrà in Monito.
{h) Hallucinaturigitur Rivetus noster , dum pag.
100 Toin. VII ilist. Litt. Vt. scribit , Jobannem
Tome XI.
Scholast. factum fuisse Altissiod. Episcopum anno
circiter lOiïî aut 1013; immcrit(>quc ibidem sibi
plaudit tanquam rejicienti opinionem scu erratum
Biilaei, qui supponit Jobannem anno jam 998
mortuum.
(c) Glab. lib. 3 cap. 9 pag. 40 : Scauenti anno
[Se. 1032], eodem niense [ nemjjè Jul 1 atqtic in
eodem Castro quo Rex obierat, et ipsa G>nstantial
ohiit. Henriciu neinpà paternit rébus potittis , ger-
manum suum liobertuin comtiluil liurguitdiir Ducem.
Est is prima: stirpis Ducum Burgundix caj)Ut, vixit-
quc usquc ad an. 1075 , ut babct Cbronicon S. Beni-
gni.
H4 EX HJSTORIA EPISGOPORUxM AUTISSIOD.
• c/iampa- Vicccomitis fuit, de castello cui vocabulum est Campus-Alemannus * ; A
Uman niater verô ejus de Consularibus viris orta , Ermengardis nuncupata est.
Hune in palatio suo Clericum habens honestum Philippi pater Rex Henri-
cus , opérante cjuidem divina cleinentia , tota quoque nostra collaudante
Ecclesia, induisit nobis Praesulem necessarium sanè, utilemque per oninia . . .
Hoc Volumen [ de Gestis Pontificuni ] renovavit . . . Villam amœnam et
frugiferam Arlacuni Hugo Miles ei clarissimus reliquit moriens , quoniam
de feudo suo ab Episcopo illam tenebat . . . Abbatias duas in suburbio civi-
tatis sitas, id est B, Mariae sanctique Amatoris , Episcoporuni ditioni anti-
quitus traditas et delegatas, cîim eas tyrannus quidam à quodam Episcopo
in beneficio susceptas , longo tempore possedisset, suoque cuidam filio ,
Episcopo videlicet Jiduensi, lege hereditaria post se donasset, vir probus . . .
ab illicito dominio revocavit. Licet etiani hîc subjungere quôd talein habue- B
rit ipse in secularibus causis induslriam, tantâque semper usus est libère lo-
quendi audaciâ, ut nec ipsi Principes mentiri praesumerent eo audiente . . .
S. Eusebii Abbatiam . . . restitutis Canonicis et Abbate reparavit. Varzia-
cum etiani, quia sinus est Episcoporuni, et locus amabilis, ab inimicis pri-
initùs purgatuni, deinde féliciter aedificatuni, tandem interiùs exteriùsque
murorum protectione munivit . . . Ecclesiam tantani biennio propè antequam
moreretur, incendio consuniptani, in subito tempore, id est infra brevem
spliaerulam unius anni . . . restauravit . . . Canonicos constituit . . . aurifabrum
mirabilem, pictoreiu doctum, vitrearium sagacem, alios necnon . . . De-
ferri se Varziacum, ut inde ad Monasterium Charitatis super Ligerim
faciliùs portaretur ibi sepeliendus. Locus ille sanctus cum aliis quibusdam
religiosis locis in Altissiodorensi pago suo tempore incœptus est . . . Hugo- C
nem Nivernensem Episcopum , nepotein suum . . . necnon Girardum Prio-
rem jam dicti loci ... ut inter sanctas illorum manus factâ confessione
delictorum Redemptori Christo spiritum redderet, convocavit . . . Delatus
Au. 1016. est illuc, et sepultus est iti pace XVII Kal. Octob. intbronizatus autem
V Kal. Janu. Rexit Episcopium annos XXIV, menses VII, dies XXI (a).
Cap. 52. Robertus de pâtre Guillelmo, nepote Régis Henrici , Philippi patris ,
Consule Nivernensium ; de matre autem Comitissa Tornodorensi , Hermen-
garde nuncupata, natus est. Ex cujus ingenua progenie , quotquot periti
• f. Tenu»- viri , formosi bonique fuerint , eos omnes scientiâ , vetustate * , moribus
'*** hic superavit . . . Mense Septembri in Episcopum electus est ; dilata tamen
usque ad Augustum consecratione.
(a) Ibi sic raonel Frodo : « Altissiodorensis Eccle- » scriptum fuisset... Tandem verô post Irienniura...
» siîe non ignobilis consuetudo est, quàm citô de » frater quidam raodicùm eruditus et penè illite-
» sseclo migrât ejiis Episcopus , illico lerminum i ratus, à conventu Capituli rogatus et ab Episco{)0
» vitse. sedis iiitroitum , ac praecipuè bene gesta » monitus, obedientiam quoque yitare non ausus ,
» ijjsius conscriliere. Conligit autem [an. 1084] non * quae sibi de illo visa sunt minime tacenda, licet
I sine magno patriae delrimento, clarissimum ejus- » tantô indigné , quantô minus ornatè minùsque
• dem Ecclesiae patronunj obiisse Robertum Episco- » facundè, tamen ut potuit , iu stylo prosecutu»
• pum, ut nihil horum quae diximus loto Iriennio « est».
115
Madiran
EX INITIIS MADIRENSIS MONASTERII
IN DIOECESI TARBIENSI.
Apud Martenium Tom. III Thesauri Novi Atiecdot. col. 1203.
H^c sont scripta sub Urbano {a) Papa II et Bernardo Centullo Comité,
et Pracsiile Bigorrae existente D. Odone. S. (lenitriois Dei Mariae (b)
Qjenobiuni est situm in loco qui dieitur Madiraniim * , in snbterioribns fini-
bus Bigorraî versùm occasum... Surrexit ex illorum prosapia , quibus isdem
B locus temporaliter subditus erat , vir nobilis domi et niiliti?e aptns, noniine
Sancius, fiiius Garsani (c), filii Arsun , filii Lupi cognoniine Picoth ; qui
ab Hispania veniens cœpit ibidem primus militaris habitator existere, per-
mittente sibi Raimundo tune temporis Bigorensi Comité. Isdeni vero San-
cius adhue puer cœpit ibidem primus militaris babitator existere, permit-
tente Raymundo tune temporis Bigorrensi Comité. Cùm jam defuncto pâ-
tre, siniul cum matre honorem contingeret, coëgit eum mater aliquantum
temporis in discendis sacris litteris remorari, ut decursis psalmis et liymnis
rectiùs doctiùsqne potuisset Clericalem lionorem contingere , et saeculari
militiae cautiiis subministrare. Deourso verô primaevo juventutis flore, cùm
jam virile robur excresceret, cœpit suum jam dictum locum festinanter ex
aliorum cura, positis praesidiis, datis illorimi dominis magnis praesidiis, et
C illis gratis exceptis, amplificare. Eodem vero tempore Vicedominus ejnsdem
Madirensis curiae saepiùs ivit obviam hostibns cum Garsia-Arnaldo Bigorrensi
Comité. Ob hoc utique iidem doinini... dederunt ei non pauca terrae ju-
gera. Intereà praefatus Miles Sancius cogitare cœpit... ut traderet se et
suum locum sub Monasticae religionis norma... Eo namque tempore , San-
cii totius Gasconite Consulis longé latèque discurrens fama , utriusque ordi- Col. 1205
nis multos adivit, militandi, munerandi , ac tantam illius excellentiam vi-
dendi gratia conduxerat : inter quos domnus Marciliacensis Cœnobii Abbas,
Stephanus nomine , advenerat... Stepbanus non multo post consilio et vo-
luntate Garsiae-Arnaldi praedicti Bigorrae Comitis... praedictum Militem se-
cum Marciliacum (d) duxit... et ibi eum benedixit Monachum... Sed
cùm idem vir Sancius paulo antè domui suae disponeret, et praedicti Patris
D Stephani , et aliorum qui ibi aderant , consilio dédit suis aut legitimis liberis
quasdam partes sui honoris, excepto Donato Sancio majore filio, quem re-
liquit domui, ut ibi sacris litteris edoctus absque uxore et filiis usque ad
mortem serviens Domino in omni castitate maneret. Et lias partes tali pacto
dédit illis, ut praesentarios fidejussores ipsi ac posteri eorum Monachis ejus-
dem loci Madirani (e) darent, et uniuscujusque pars illorum qui sine filiis
obierint, supradicto loco restituatur.
Evolutis autem multis diebus, placuit Patri Stephano, ut idem Frater
Sancius, semper militaturus eidem Marcilliacensi Monasterio , Madiranum * ' Madiran
repeteret... Idem Frater Sancius non multô post fundavit ibi Templum
multo insignius primo... Adiit Ricardum Episcopum ac supradictuin Gar-
siam-Arnaldum Comitem... ut cum dominis ejusdem Madirani hoc a gèrent ,
E ut eidem loco libertatem praestarent... Qui Madiranum venientes... statue- Cut. 1206.
runt, ut ipse Cornes dominis ejusdem curiae Madiranensis , videlicet Rai-
mundo-Arnaldo et Sancio- Arnaldo f'ratribus , et posteris eorum unum
prandium, quod semel in anno cum L equitantibus sibi persolvebant , per-
petim condonaret... Cùm non post multos annos sensisset idem Frater
(a) Anonymus Auctom, qui tempore Urbani II
Papae vivebat, et Marclliacensis Cwnobii Monachus
erat, scripsit Riveto judice circa annum 1089. Plu-
rima autem tradit, quae non parùm conducunt ad
historiam Coraitum Bigerricorum et aliorum ejus-
dem regionis Procerum.
(6) Madirensis Monastcrii reditus bodie possidcnt
Tolosani PP. Societatis Jesu. Marten.
(c) Hînc col. 1209 infrà vocatur Sancius- Garcia-
nu.t.
(d) Marciliacum est in Cadurcis ad Sellam fl.
(Sele), vulgo dictum Marxiliac aut Marcillac Eidem
fluvio adsidct Figiacum, Figeac.
(e) ïraditio Madirani à Sancio sub Stephano
Abbate faita Marciliacensi Monasterio mcmoratur
infrà col. 1208 et 1209.
Pij
Col. 1207.
il6 EX INITIIS MADIRENSIS MONASTERII.
Sancius vicinam sibi mortem adesse, misit ad quemdam consanguineum A
suum, Bonum-Par noniine... viruni scilicet magnae scientiae... quatinus
abjecta nuptiali copula... raderet sibi barbam et caput, et indueret se vesti-
nientis sanctis... Quod ita factum est , excepto quod idem Bonus-Par,
oblitus promissionis Sancii, noluit, eo mortuo, praedicto loco [ Marciliaco ]
obedire... Deinde Bonus-Par taliter positus in adn)inistratione eidem do-
mui, sumptis secum duobus Levitanensibus (a) Fratribus consanguineis
suis, W. Fort (b) et Gaitia - Fort , eum Arnaldo - Reinundo cogno-
mento Verso , qui tune inter omnes consulares Principes scientiae ac poten-
tiae primatum tenebant, ivit ad Bernardum Comitem, orans eum eis et pe-
tens ab eo, ut ipse eum Eracleo Episcopo ac omnibus suis cingulo militiae
utentibus , et ab eo legatione missa rogati simul omnes vicini Comités ac
Vicecomites Madiranum convenirent, videlicet Ainiericus Cornes Anxien- B
sis, et Bernardus Armaniacensis Cornes, necnon Gastonus Bearnensis Viçe-
conies, ut... eumdem locum Madiranum liberum atque securum consti-
tuèrent... Statuto die venit idem Cornes unà eum Eracleo Episcopo et
eum omni militia sua Madiranum, Principibus omnibus, quos suprà com-
memoravimus, functa legatione ibidem sibi accurrentibus ; ubi , ut res exi-
gebat, Eracleo Episcopo (c) exigente , juravit praenominatus Comes , sup-
posita propria manu S. Dei Genitricis Mariae altari, etc.
Cùm vero idem Bonus-Par in horam mortis convenisset , constituit Guil-
lelmum-Par filium suum, litterali atque regulari scientia imbutum , domi-
num ejusdem Madiranensis domûs suae et principem omnis possessionis suae ;
qui post patris excessum , ejusdem loci suscepto regimine , statim , ut erat
vivaci atque impetuoso animo, cœpit eumdem locum ad statum Monaste- C
/ rii, utcumque poterat, aptare ; atque illic nonnuUos vicinorum nobilium
filios introducere, eosque sub spe religionis sanctae ibi litteris erudire, eis
quoque postmodiim semipater existere. Fecit etiam eamdem S. Dei Geni-
tricis Mariae Ecclesiam in modum Monasterii multo latiùs atque insigniùs,
quàm fuerat, fundare. Deinde suo sagaci ingenio , donis nec tamen paucis
praemissis, acquisivit à Guillelmo Donato reliquias eum decimatione cujus-
dam suae Ecclesiae S. Leoni dicatae ; juxta quam praefatae sunt S. Dei Genitri-
cis Mariae Ecclesiae ad australem plagam positae. Similiter alterius Ecclesiae S.
Col. 808. Dei Gen. Mariae, Crassae dictae, reliquias eum decimatione jam dicto loco
acquisivit : unde accepit domi Anerium ejusdem Ecclesiae Abbatem et Wil-
lelmum Fort suum nepotem... Nec minus aliam Ecclesiae , in loco qui
dicitur Sait sitam, S. Michaëlis Archangeli nomini dicatam : unde accepit D
quemdam puerum nomine Augustinum , ejusdem Ecclesiae datoris Garsiae
Fort filium. Idem ipse fecit duellum eum Raimundo Lupo de Lidoss. pro
silva Mediana-silva ; ubi postquàm missus missum primum noster suum vicisset,
et ipse inquisitor inquisitam terram per fidejussores firmasset... cœpit intérim
miserabiliter vivere scelestus. Unde divulgato scelere, à domno Pontio Prae-
sule atque Centullo Comité propulsus, rediit unde venerat priùs. Post hune
ex voluntate supradictorum Principum suscepit ejusdem loci curam alter
quidam nomine Bernardus... Ipse acquisivit eidem loco Ecclesiam S. 3Ii-
chaëlis nomine insignitam, in loco qui dicitur Fragded sitam, à Stephano
ejusdem Ecclesiae Abbate.
Sub eodem ferè tempore Gombertus Abbas quartus à supradicto domno
(a) Bigorra coraplectilur duos veteres Vicecomi- (c) Ileraclius erat de gencre Comitum Bigorrae, ut
tatus, Levitanensem et Asteriensem, in radicibus patet ex Diplomate anni 1064 pro Monasterio SS.
inontis Pyrenaei positos : ex quibus Levitania, Lave- Felicis et Licerii , quod eum Bernardo Comité
dan valgô dicta, generosis ecjuis nomen dédit. Bigorr. dédit Hugoni Cluniac. Abbati sic : £go Hera-
Ejus ca})ut Lorda, Lourde, arce munilissimâ atcjue clius Dei gratiâ Bigorr. Episc. et Bernardus
▼eteri insignis. Bigorr. Cornes , quuddam Monaslerium ex he-
(i) Gall. Christ. Tora i col. 1227, Chartae initium redilate parentum nostrorum in territorio
hoc rdcTtur : yinno Incarnat. Dom. lUXXXri, mense Bigorr... dedimus Hugnni Abb. Cluniac. ordi-
Aug. 22 die. Ego Ranimirus gratiâ Dei proies Sane- nandum, etc. Facta fuit hœc charta in ipso Bigor-
tionis Régit, accepi uxorem nomine Gilbergam, rensi Castro , anno Dom. Incarn. MLXIV, Pliilippo
filiam Comitu Bernardi-Rodgeri et Comititsœ matris Rege Fr. régnante anno IF. Sign. D. fferaclii
ejus nomine Garsindœ ; quam dederunt mihi Richar- Bigorr. Episc. Sign. D. Bernardi Corn. Bigorr. S.
dus Episc. Bigor. civitatis, et Proconsules tevita- D. Stephani Oloron. Episc. S. D. Durandi Epixc.
nenset Gartias-Forlo et Gielm-Forto fratres utt- Tolos. S. D. Gregorii Lascurr. Episc. S. D. J'eiri
riiù. Adur. Episc. S. D. Bernardi Armaniac. Com.
I
EX INITIIS MAUIRENSIS MONASTERII.
H7
A Stephano Abbate , interpositis Gauzberto atque Viliberto Patribiis , Mar-
ciliact'Msi gregi praesidebat . . . Domnuni Willelmum Auxiensem Archiepis-
copuni , illis diebus totius Vasconiae Episcoporum atque Abbatum seu Cle-
riconun celebrantem Concilium , cum domno Hunaido jMoisiacensi Abbate
adiit ; iibi cùrii coram universo prœsenti Concilio ejusdem loci Madiraiii datio
vel injusta distractio legeretur , exstitere ibi quidam auctores hujus rei ,
è quibus fuit donuius Bernardus quondam Armaniacensium Cornes, se illud
vidisse vel audisse fîitentes . . . Idem Metropolitanus ciim vidisset Bernardum
jam dicti loci Madirani Abbatem , summotenus audito Patris Gomberti
adventu, clam discessisse , protinus inquirit domnum Pontium (a) Bigor-
ritammi * Episcopum, quid super boc fieri deberet . . . propter absentiam
domni Centulli Comitis, vel ejusdem loci Madirani Abbatis . . . Eodera
B anno non adhuc plenè mediante, exempto ab bac luce Madirani Abbate ,
domnus Willelnms Auxiensis Archiepiscopus , statim ex boc actà cum
domno Gentullo Comité ac Pontio (b) Praesule saluberrima collocutione ac
determinatione , delegavit nuntios Gomberto Abbati , quo tempore vel
qua die Auxis veniat ad se : qui secundùm suum mandatum Auxis venit ad
eumdem Archiepiscopum ; ibique eo audito , venit inde digressus ad dom-
num Centullum Comiteni tune temporis praemaximum . . . Pontifex proxima
die Dominica cum eodem domno Abbate Gomberto Madiranum intravit , ^"'- *^^^
ac cum Willelmo Donato , quem universae provinciae jam dictus Cornes
praefecerat , praesens Monasterium sub ejusdem Patris (jomberti continua
potestate intus et foris potestativè redegit .... Suscepto verô dom-
nus Abbas Gombertus eodem loco, praefecit ibi Bosonem .... qui Prior
C Boso, etc.
ie Tarbe
Col. 1209.
(a) Pontius ante Eptscopatuin ciim Âbbas Simorrae
esset, et litem haberet cuiii Raimundo-Arnaldi Dan-
tin ; ambo fecerunt judicium Dei . in quo Raimun-
dus-jirnaldi victus est, ut videre est apud Mabill.
ad an. 1060 , num. 66.
(b) Centullui Vicecom. Rearn. dimittens legitimam
uxorem, matrem Gastorm quant liabebat ; Bernar-
dum iMscur. Episc. de possessione sua ejecit violen-
ter, et Pontium Bigorr. Episc. in possessionem Mo-
nasterii S. Pétri Gêner, induxit; tait pacto , ut et
concederet illicitas nuptias Bigorr. Comitissœ ; quod
B. prohibebat . quem tandiu persecutum propter
assiduam querelam et interdicta quce inde faciebat,
à toto Epùcopatu ejecit ; et in e.rsilio mortuus , et
apud Forum-Julii e^t sepultus. Utrùm autem debea-
tur fides huie Cbartae, cujus fragmentum P. de Mar-
ca insérait suae Ilistoriae Benearn. lib. 4 cap. 17,
dubitant Galliôi Ctirist. Auctores.
EX BREYI HISTORIA W
MONASTERII S. JULIANI TURON.
A'pud Martemum Tom. V Ampliss. Collect. col. 1077.
ANNO DCCCCLXXXIV ab Incarnatione Domini. Circa boc tempus
Landegavis (b) Castrum à Fulcone Comité construitur : civitas Tn-
ronis al) eodem obsidetur et capitur ; sed non multo pôst à Berta Regina,
matre Odotiis, recipitur. Post Ebrardum praefuit Monasterio S. Juliani (c)
Gauzbertus I, ejusdem Cœnobii Monacbus. Iste plures Abbatias rexit ; ali-
<|uantas à fundamentis construxit . . . Hic tenuit Abbatiam Majoris-monaste-
E rii satis tune pauperculam. Hic fundavit Monasterium S. Pétri Burguliensis,
S. Petn" Mailiacensis, S. quoque Pétri Cenomanensis.
Anno DCCCCLXXXXIV , Monasterium B. Martini satis spectabile igni
crematum est : pro quo Herveus Thesaiirarius jecit fundamenta . . . Anno
(a) Hoc opus, cujos finis desideratur, productum
fuisse ]>utat Mabillonius usque ad initium sieculi Xil :
quâ in conjectura liaerct Rivetus ; et concludit lan-
tùni , caindcm Historiam nonnisi post annum 1052
Kri])taMi fuisse à Monaclio ejusdem Cœnobii. Ibi
eniin fit inentio Bartlioiomxi Arcbiepiscopi sic : l'rœ-
tidet Hugo annii Xf^lII, inensibus f , diebus IX.
Ârnulfus Episcopus sedit aniios XXXI, menses flU,
diei XIX. Ùuic tuccessit Bartlwlomœus.
(b) In Gestis Consulum Andegav. Fulco Nerra
in Turonico pago cediflcavit l.ingiam castrum, id est
Alingaviam vei Lengiacum^ Langer.
[c'j Gauzbertus I Romz Privitegium de omnibut rt-
bus S. Juliani obtinuit à Girbcrto Papa, qui Silvester
dictus est, factum depapyro, idest, inquit 'Martenius,
ex curtiec ; cujusniodi visuntur hactcnns in variit
Monastcriis aliquot ejusdem Silvestri Bullx.
Piij
WS EX BREVI HIST. MONAST. S. JULIANI TURON.
An. 1018. vero Dom, Incarn. iMXlV dedicatum est hoc Monasterium Turonus ab Hu- A
gone Archiepiscopo. Defuncto Gauzberto Abbate, alter Gauzbertus ei suc-
cessit . . . Hic peritus litterarnm satis fuit, Philosophige studiis adornatus.
Hoc tempore viri clarissimi valdèque sapientes fuere, Fulbertus Carnoten-
sium, Sasqualo Abbas S, Launomari, Rainaldus Turonicus et alii quamplu-
rimi . . . Ipse [ Gauzbertus ] Monasterium S. Pétri Prulliacensis émit , et
Praeceptum exinde Régi Rotberto firmare fecit : sed malignitate Archie-
piscopi post obitimi viri Dei Gauzberti à dominio S. Jnliani ablatum est.
An. 1016. Hujus temporibus, id est anno Dom. Incarn. MXIX, bellum , Ponleviatis
gestum est.
Anno Incarnati Verbi MXXIf , Herveus (a) Thesaurarius S. Martini ,
vir valdè sanctissimus , obiit . . . Hune proximè sequutus est Archiepiscopus
Hugo morte corporis. Huic Arnulfus substituitur . . . Postquàm annis X et R
VIII praefuit [ Gauzbertus ] , ad cœlestia migravit anno MXXV , régnante
Roberto Rege . . . Post mortem Gauzberti variis eventibus contigit locum
♦ rox cor- S. Juliani pessumdari, totaque se imarmene * infesta nimis opposuit. Nam
rupta Arnulfus Archiepiscopus absque voluntate Monachorum , patreni suum Al-
bertum iUi loco prseposuit. Quo post triennium ejecto ^ Abbati Frederico
Monasterium commendavit. Richero etiam tune viro probo et industrie
Prioratum commisit ; qui posteà eidem loco optimè prsefuit. Frederico ita-
que, qui duobus annis, Evrardoque , qui uno^ Cœnobio S. Juliani prae-
fuerunt, abrasis ; Richerius praeficitur.
An. 1031. Anno Domini MXXXII , mense Decembri , hoc anno qui est Rotber-
tus Rex moritur , annis XXXVII potitus imperium Francorum. Huic suc-
cessit filius Heinricus. C
Anno MXXXVII, Odo Cornes obiit [ apud Barrum ].
Anno MXL , Fulco Cornes obiit . . . Anno MXL , Richerius (b) Abbas
Monasterium novum à fundamentis inchoavit . . . Hic terram cum Ecclesia
de Dedra de Tescelino Petueriensi per voluntatem Isembardi Aurelianorum
Pontificis omniumque Canonicorum, de cujus beneficio erat , émit centum
libras denariorum et L libras auri, ad usus Monachorum S. Juliani.
(a) Hujus uitum -virtutibus plenam, inqiiit Auctor^
memoriœ posterorum tradidiinem , si ■verum rela-
toreiii repeiùsem. Martenius Tom. III Anccdot. col.
1691 Vitain B. Hervei edidit ; sed hœc ad vcrbum
descripla est ex capite 4 lib. 3 Histor. Glabri Rodul-
phi, exceptis his de pâtre Hervei verbis, Landiicus,
qui castrum Bugentiacum possidebat.
[b) De hoc fiicherio , inquit Martenius ibidem, haec
lego in pervetusto fraginento historico ante annos
600 exarato, et inter Mablllonii schedas reperto :
Congregatio gregium elegit Richerium, cujw: pro-
bitate mira et prudenticî opus erat per ornnia ad
restauranda omnia : quidatus BlesLs etnoslrœ guber-
nator Abbatiœ , utramque , ut decuit, viriiiter
tenait. . . f^ir iste, ut fertur, Britannia indigena fuit,
qui post litteraruin studia in Gallia, S. Marice Pau-
perculœ Presbjter exstitit... Majoris-monasterii Mo-
naclius efj'ectus ex Presbj tero, Jilesis et noster Abbas
ex Monaclio... Sedit in Decani sede Blesis et nostrœ
Abbas Abbatial. Sed Blesis Abbatiam, Comité inquié-
tante, deseruii, et ad nostrœ restauratinneni totus
tntum se contulit : ad quam posteà , sed coactus,
rediit ; destructam enim à Comité et Comitis Abbate
reperit, etc.
D
EX FRAGMENTO HISTORI/Ç («)
MONASTEKII-NOVI PICT AVEN SIS.
Apud Martenitim Tom. 3 Anecdot. col. 1211.
GuiLLELMUs qui ct Gaufridus , qui nobis et materia et causa pro-
positae rei exstitit, nobilissimorum Guillelmi et Agnetis Aquitanise Du-
cum hères fuit, Regum propinquus, Iniperatorum cognatus et avunculus,
itemque Regum socer exstitit. Gloriosus siquidem Francorum Henricus ,
et Phihppus , vêtus et Guillelmus (b) Anglorum, Reges , et consanguinei
E
(a) Hujus Historiae Auctor Martinus, cjusdera
MonasteriiMonachus, fcrè coaevuniso fuisse satosten-
dit, dum in Prologo seu in Epistola ad Robertum
Monachura ita scribit : Et nos quidem , vobis qui
audistis et r'idlstis referentibus , aliquantulum inde sci-
mu! ; sed vobis obeuntibus, unde posteri scient quod
Inn^œ silcntio oblivioni traditum fuerit ? Et hue me
quàm maxime mortipcabat, etc.
(b) Scilicet Guillelmus I. Scribcbat enim Auctor
aetate Henrici I Régis Anglorum, seu ineunte saeculo
XII Virgulam autem Martenius ita collocal, ut velus
referatur ad Philippum Fr. Regem : qua stante lec-
tione Philippus dicitur vêtus non propter multos
setatis annos, sed propter diuturnum imperium.
EX FRAGMENTO HIST. MONASTEftlI-NOVI PICTAV. i\9
A proximi fuere. llenrieus verô ille maximus Imperator ejusdem prohitatis et
honestatis (atlluic multi (a) snpersunt (jiii recolunt) , hiijus uterinani soro-
rem Agnetem nomine in conjugein siiinpsit : de qua genuit Henritiim no-
niine , qui etsi à parentum probitate degeneravit , augustalia tamen sceptra
gestavit. Hispaniarum aulem Reges, Ildefonsus et Petrns, ejus filias in nia-
triinoniuni se suscepisse gavisi sunt. Hacteiins de terrena nobilitate ; mornm
autem excellentia qualiter claruerit, hiric jam sequens lectio eloqiiatur.
Morum autem claritudine ita iiisignitus fuit, ut etiarn priorum Principum
probitate enitere videretur ; quatn tamen ab attavis abavisque traxisse cum
ips<i carnis generatioae clarum est. Nam plurima ab iisdeni, ut potè A([uita-
niae Ducibus, vel à fundamentis extructa , vel destructa à Barbaris, et ab
eis iteriim reaedilicata f'eruntur Cœnobia : inter quae est Gluniacum Monaste-
B rium , quod in Burgundia , pago proprii juris Guillelmi nobilissimi Ducis
Aquitaniae , est constructum ; quod quantae nobilitatis quantaeque religionis
existât, ejus membra per universum penè orbem diffusa liquido demonstrant.
Hujus Guillelmi Ducis exstitit oonsanguineus Ramnulphus Cornes Picta-
vensis, qui atavus fuit ipsius nostri , de quo hœc schedula componitur. Hic
Ramnulphus dierum suorum in extremo positus, Ebulum filium (juem par-
vulum relincjuebat , per maniuii domni Geraldi prafato Duci veluti consan-
guineo delegavit ad nutriendum : qui ciim jam virile robur attigisset , nu-
tritori suo sine liberis morienti jure propinquitatis in Ducatum successif.
Dehinc prima hereditate recuperata , ac totius summâ potitus , acoepit uxo-
rem Adelam Normannorum Principis filiam , de qua genuit Guillelmum
C Caput-stupae et Kblum ; quorum alter , id est Guillelmus , patri successif :
Ëblus verô Episcopatum Lemovicae civitatis est adeptus : et pro eo qui
erant religiosi , cœperunt in reaedificandis Normannica immanitate destructis
maximam operam dare. Et Guillelmus quidem Monasterium B. Johannis
Angeriaci nobilissiraè restauravit , prœdiis sui juris ibi largitis aliisque pluri-
bus bonis, Eblus vero restauravit Monasterium S. Martialis, Monasterium S.
Maxentii , et Monasterium S. Michaëlis de Eremo. Sed et Burguliense
Cœnobium ab una Comitissarum Aquitaniae constructum manifestum est. Ge-
nitores autem hujus nostri nuUorum inferiores exstiterunt : nam pater Mal-
liacense Monasteriuiii construxit, nobiliterque possessionibus ditavit. Mater
vero Agnes videlicet Comitissa , haec fecit Monasteria ; Monasterium (b)
Vindocinense in territorio Carnoteno, quod admodum largis possessionibus
D honoravit ; Monasterium S. Dei Genitricis Sanctimonialium in suburbio (c)
Xantonicae civitatis ; Monasterium quoque S. Nicolai in suburbio Pictavae
civitatis : quibus etiam ample necessaria tribuit. Sed et Monasterium S. Hi-
larii Pictavensis ab ipsis fundamentis resedificavit. Tali igitur generatione
generatus , talique propagine iste noster exortus , debuit et ipse inferior
non inveniri ; unde postquara honoris summa ad eum pervenit jure heredi-
tario, cœpit bonis actibus insistere : quod tamen non statim post patris obi-
tum ; sed quarta pars evenit successione hoc modo. Patri successif Guillel-
mus natu major ex matre ; huic successif Odo ex Brisca matre, filia Sancii
Ducis Gasconiae ; huic successif Guillelmus, qui nomen Acri accepit, hu-
jus nostri frafer germanus ; cui mortuo statim ipse succedens, cœpit regnum
Aquitanise justis dispositionibus, ordinem pacis ubique reformare, paci ob-
E viantes conterere, eam amplectentes diligere et fovere , Monasteria tueri
et ab infestafionibus defensare.
Et quia omnia Monasteria per Aquitaniam regulari erant ordinatione
destituta (nec enim in aliquo eorum religionis trames potuerat inveniri),
cœpit insistere ut in eis Monasticum ordinem posset reformare : unde accer-
sifis à Uuniaco viris valdè religiosis, eisdem Monasteriis eos praefecit. Nam
(a) .dtateiD suani ibi sat clarè prodit Scriptor. jam niipserat Gaufredo Martello, Comiti Andegav.
(b) Apud Beslium pag. 404 legitur instrumentuin (c) In ptiinariis Santon. Monastcrii litteris iidcm
venditionis cujusdam Archenbaldi qui , pcrmittentc conjuges donant in insula, cui nomen Oiarion (Olr-
Leudonio domino suo, quosdam alodios vendidit ron'j est, quant famosUsima soti fertUitas, et amœ-
Comiti Gaufridocjusqueconjugi Agnetiarf cwi.f/r«e«- nitatix (ac venationis) commoditas nobilitat, Eccle-
dum œdificandumque locum in honore S. Trinitatif , siam S, Dionysii, etc. Actum civilate Sanlonas , aimo
qui situs fore (pro esse) noscilur in suburbio Fiiidociiù Incarn. Ferbi MXLFII, Indiet. Jff , régnante Uein-
trans flumen Ledi, Agnes scilicet, mater Guillelmi, rico Fr. Rege,
120 EX FRAGMENTO HIST. MONASTERII-NOVI PICTAV.
Malleacensi Cœnohio prœfecit donmiim Goderannum virum prsestantissi- A
muni, qui posteà Xantonensi sedi prsefuit ; Angeriaco domnum Oddonein ;
Monasterio S. Maxentii domnum Benedictum ; Monasterio S. Martialis Le-
movicensis domnum Ademarum . . . Voluit tamen siln peculiare proprium-
que construere . . . Cœpit sumptus congregare . . . Locus inquirebatur op-
tatae rei aptus. Offeruntur nli(|ua, ut fertur, juxta Niortense castrum , juxta
Benonium (a) vicum, et in Olerensi insula : quae onmia ei displicuisse ma-
nifestnm est.
Tandem oblatus est locus in suburbio Pictavis civitatis juxta fluvium
Clemnem (b) , quem pro vote compleetitur. Adveniente igitur die quo
prima fundamenta locari debuerunt, adsunt plures nobilium ; Dux videlicet
ipse, Episcopus Isembertiis nomine, adstabant etiam tune ibidem. Philippus
An, 1076. ^Q-^ Francorum advenerat Pictavis tune temporis , ut ipsum ut potè Du- B
cem suum ascisceret contra Guillelmum Anglorum Regem , qui quoddam
castrum contra eum obsidebat. Sunt namque posita fundamenta anno Dom.
Incarn. MLXXVI (c) , Indict. XIV, anno VIII Gregorii VII Romani Ponti-
ficis, pr?edicti Philippi anno regni XIV (d) , Epacta XII, Concurrente [V],
VII Idus Octobris. Dux verb praedictum Regem, ut illud Privilegio (é)
donaret , petiit et impetravit. Sed et sequenti tempore Romam adiens , à
praedicto Gregorio Papa Privilegium similiter libertatis impetravit . . . De
fonte illo qui per totam penè Europam religionis rivulos sparserat , et à •
quo ipsemet cetera Monasteria per Aquitaniam irrigari fecerat , voluit ibi-
dem initia pandi. Adiens ergo domnum Hugonem Cluniacensem Abbatem ,
qui tune in rébus Monasticis religionis summâ potiebatur prae cunctis mor-
talibus ; et hic commisit Monachos qui ibi cœptum opus perficerent , petiit C
et impetravit . . . Voluit ibidem Abbatem ordinari. Interrogat Monachos qui
operi insistebant , quem possit in Abbatem expetere , qui nobilitate (/") , sa-
pientiâ, personaeque elegantiâ polleret : et dicunt ipsi quod sciunt, domnum
scilicet Guidonem, qui tune Cluniaci Prior erat, ad suum votum idoneum
esse . . . Excipitur Guido primus Abbas XI Kal. Februarii , inthronisatur-
An. 1082. que eodem die benediciturque, anno videlicet ab Incarn. Dom. MLXXXII,
* ^ Indict. V, Epacta XVIII , Concurrente VI * , post sextum annum cœpti
sedificii...
JNulla dies prsescribit , si Pictavis moraretur, quâ non ibi descenderet ; et
si deforis veniebat, non antè descendebat ad palatium , quàm Monachos
quos suos ipse dominos vocabat, se subducens suis, visitaret. Ipse quoque
in coquinam ibat , et Celiarium , quid Monachi comesturi erant , interro- D
gabat : à quo cùm audiret ova aut caseum, vel certè de minutis pisciculis,
statim suo stipendiario jubebat ut nummos exhiberet ad meliora fercula prae-
paranda (3) . . • Casu fuit quod suo tempore solebant in Aquitaniae regno
* Tastinae vassinae * vel depraedationes audiri ... Ita se adibilem reddiderat , ut non'
tantùm se tyrannica (Ji) vi fecisset formidabilem , quantum pia humanaque
benevolentia fecisset amabilem. Solis contumacibus et efferis homitiibus
immitis et férus persistebat : unde ita cervicositatem Aquitanoruni Procerum
sibi subdiderat, ut ad ejus solum intuitum , si cui iratus erat, proterva
mens dissiparetur : tanto terrore cunctos perfuderat, ut nec in ipsis hominibus
illi tyrannicè potestatis jure auderent , ut priùs soliti erant, grassari. Tanta
[aj Valesio Benaonem alioiioniine,seupotiùs Ben- prœheret contra Guillelmum Regem Anglorum et
noncin, lienon prope Surgerias. Comitem Normatmorum, qui tune cuntra nus in liri-
(/>) Çlennein fluvium, seu Clenum aut Clinnum, tannia quoddam oppidum ohxeilerat... Icta sunt hœc
vulgô Le Clain, Vingenna [La Fienné) recipit. PiclavLf pridie Jdur Oct. anno ab Incarn. Dom.
(c) Sic et in litteris ipsius Willelmi, cognomento MLXXFI.
Gaufridi ; quibus potior fides, quùm Chronico Mal- (f) Nobililas anteferenda tantùm est , caeteris
liacensi. paribus. Idem dicendum de elegantiâ personfe.
[d) Notae chronicae Papae et Régis dépravât» sunt [g] Plura sequuntur vcrba de obedientia, lar-
bîc loci incuriil Scriptoris, qui pro ////, legit FUI ■ gitate, pictate et bonitate ejusdem Guillclmi, alio
e\. XIF,\ocoXIX,siM-po\\iis XFIII. nomine Gaufridi-Guidonis , Pictavorum Comitis ;
(c) Sigilli nostri impressionem , inquit Philippus cujus probitas tanta tamque prœclara fuisse dici-
Rex in Diplomate quod infrà referemus, huic cartœ cur in Prologo quôd cujusdam magni disertiquc -viri
imponere non jussimus, quùd illud apud nos non ingenium exposceret. Ibidem , scilicet in Prologo,
liabehamus. Tune enim temporù cum magna festina- fatetur Auctor, et meritô , se indocto seu rudi stilo
tione et nimis privatè veneramus Pictaiim ad Gau- scribere.
fredum Ducem Jquitanorum , ut nobis auxilium (/i) Malè apud Martenium, tyrannica infecisset.
pace
EX FRAGMENTO HISTOR. MONASTERU-NOVI PICT. i2\
\ pace tune regniim Aquitanisp (a) potiebatur, ut nuniquani andituni sit ns-
piani viatorem aut ruricolani eô venienteni distuibatuiii fuisse.
Poterant sanè ista tempora per Aquitaniam felicissimis teniporibus prio-
runi Principuin Christiaiiorum uequiparari, nisi misera humaui generis con-
ditio tan) properè intercessisset. Nam ultinia sors ei apud Cliisesgium castrum
proventùs dieni obiit . . . O vos Ecelesia; per Aquitiinije regnuni oonstitutie,
lugete super Gaufredum Duceui, qui vos tanla pace potiri facicbat ! . . .
Obiit apud praedictum oastruni, Doniinici corporis et sanguinis sacrainento
ab Odone Abbate S. Johaïuiis Angeriaci perccpto, VIII Kal. Octobris ,
postquani prinoipatum obtinuit [XXVIII annis] ; Doniinicae verô Incar-
nationis anno MI^XXXVI , Indiot. VII *, Epacta III , Concurrente II ,
feria V : cujus corpus î^ictavis est delatuni , et IV Kal. in ipsius Monasterii
]} capitulo , quod ipse fecit, cum maxinio totius populi luctu est sepultum.
Sed post annuni est inde levatum, ac in Ecclesia ante altare Crucifixi hono-
rificè positum. Cujus etiam mausoleuiii satis est decenter compositum, et à
nieis litteris (b) hoc titulo decoratuni :
An.
4086.
IX
Ad Domini cultum veniens, memorare sepultum.
Et memorando capis, quem tegat iste lapis.
Gaufridi quondamquœ vidomuere tijrannos,
Pulvis et ossa Ducis, pondère pressa jacent.
Gloria sublimis, quœ sic tiimulatur in irnis,
Dnm moriendo ruit, gloria nulla fuit.
Hoc, Pictava, tuum decus impériale sub anlro
Flebilis abscondis, quo moriente ruis.
Post modicum tempusjam denuo vivificatidos,
Hos habeas cineres, pignus amicitiœ.
Monasterium tamen ex aliqua parte remansit imperfectum . . . Pueritia ( c )
Hlii ejus qui remansit, passa est inde [de possessionibus] aliqua auferri. Fe-
cit et ipse ibidem Privilegium, ubi omnia quae ei dédit descripsit (rf) ; in
quo etiam immune et liberum ab onini homine * fecit ; in quo etiam eum-
dem Hlium suum subscribere fecit ... In refectorio perpetuo justitia (e) cum
appendiciis suis pro eo exhibetur, etc.
f. onere
(a) Aastrià seu Lotharingiiî , quaj olira iinum
è tribus Frantoruin regnis fuerat, ah cxternis Ger-
manise Regibus occiipatâ , ejus in locuin Aquitaiiiu
est substituta ; et tria Frani;iae régna nihiloininus
attributa, Francia occidua seu Neustria, Burgundia
quainquain admodùm iinminuta , et Aquilania :
([Use divisio usque ad Philippi I saltem principatuin
duravil, ut observât Valcsius in Notis in Carmen
Adalbcronis.
[hj Hoe non statiin à morte Guidonis-Gaufridi,
cognoMieiito Willelmi, factuin est ; sed tantùm ini-
tie saiculi XII. Joh. Harduinus in sua Disquisi-
tione crilica in instrunientum consecrationis Plii-
lippi l Fr. Régis anno 1059 Remis factae, Gallico
idiomatc scripta in Ms. Cod. Rcg. 6178. A. conten-
dit, nullum Widonem fuisse j)raBsertira tune temporis
Ducem Aquitaniae, sed Wilielmum bujus noininis IV
eidem provinciae tum praefuisse ; indeque et aliunde
concludit Coronationem, quam suprà pag. 3S exhi-
buimus, fuisse à Falsario conilctaui sasculo XIV. At
profectô, ut sxpiùs alibi dicemus, minime gentium
audiendus est dclirus et indefessus veteruni monu-
inentorum eversor.
(c) Is erat Willebnus Pictavorum Cornes, co
nomine nonus Mabillonio, aliis vcro VIII.
[d) Ijittcras à Willehno-Gaufredo Duce , initio
anni 1077 datas, apud Beslium pag. 466 légère
licet ; quibus prœdictuni Monasterium dolat, factâ
cartâ in manu Willelmi (ilii sui, audientibus et viden-
tibus Odone Abbate S. Johannis , scilieet Angeria-
censis, Guidonc iVivernensi et aliis. Atabillim.
{e) Justitia est portio vini, (juse Monarliis ad refec-
tionem ministrabatur. Marten.
Tome. XI.
122
EX CHRONICO CAMERACENSI ET ATREBATENSI ,
AUCTORE BALDERICO («) TER VANNENSIS ECCLESJ^ CANTORE:
Ex editione Georgii Colveneiii cum Nolis anno 1615 DuaciinS".
EX LIBRO TERTIO.
Cap. 5i. f-T^RiBURijE (b) sccus Magunciam Imperator Clionradus de diversis par-
J.. tibus Episcopos convocavit, ut quae utilitatis et religionis sunt , ad in-
An. 1032. vicem conferrent. Qui post aliqua dictorum suoruni hoc habuerunt capitu- B
luni ; ut si quando jejunium primi mensis in ea hebdomada, quâ constat ( c )
Caput jejunii , sicut solet , eveniret ; anibortim jejuniorum celebritas unâ
officii expletione compleretur. In hoc rursus moderatissimus Pastor [Gerar-
dus Camerac] antiquani Patrum consiietudinem servari monebat , et in al-
téra hebdomada oflicium primi jejunii celebrandum pro consuetudine anti-
qua censebat ; cujus oblata sententia visa est congrua, et ab eis décréta
est tenenda.
Cap. 52. Istiusmodi decretum à Francise Episcopis datum est servari siibjectis sibi
An. 1033. populis. Unus eorum cœlitiis sibi delatas dixit esse litteras, quae pacem me-
nèrent renovandam in terra, Quam rem mandavit cseteris ; et haec tradenda
dédit populis : Arma quisquam non ferret , direpta non repeteret ; sui san-
guinis vel cujuslibet proximi ultor minime existens, percussoribus cogère- C
tur indulgere; jejunium in pane et aqua omni sextâ feriâ observarent, et in
sabbatho à carne et pinguamine abstinerent ; soloque hoc contenti jejunio in
omnium peccatorum satisfactione, nullam se scirent ab eis aliam adjicien-
dam pœnitentiam ; et haec sacramento se servare firmarent. Quod qui noUet,
Christianitate privaretur ; et exeuntem de saeculo nullus visitaret, nec se-
pulturœ traderet. Alia quoque importabilia quàm plura dederunt mandata,
quae oneri visa sunt replicare. Hac novitate pulsatus mandati Praesul noster,
infirmitatique peccantium condescendens, secundiim décréta SS. Patrum ad
singula suum formavit eloquium. Genus humanum ab initio trifariàm di-
vistnu esse monstravit, in oratoribus, agricultoribus, pugnatoribus, etc.
Cap. 53. Causa poslhœc fuit qua Duacum petiit ; ubi conventus populi vocibus de
statuènda pace falsa, respondit pro tempore quod perceperat ab eo qui est D
ffeb. 13. idem heri et hodie, nec mutatur crastino tempore. Suggesserat in aures om-
nium Walterus, qui erant foris et intus , Episcopum paci noile adquies-
cere ; non quia erat filins pacis, sed quia liberiùs quaerebat studere artibus
suae malignitatis. Collegerat duo superiùs dicta , ne quis arma ferret , nec
direpta repeteret ; studebatque ut praeteritae vitae rapinis et cœdibus , qui-
bus pastus fuerat, silentium daretur ; et ex tune licentiùs, nullo ferente ar-
ma , assuetis malis frueretur. Quod praesciens Episcopus , sedato populo ,
calliditates illius exposuit 5 utque paci non esset contrarius , débita sua mul-
tiplicia illi induisit, tantiim ut in reliquum populus de eo pacem haberet.
Tune deinde turba cœpit Episcopum benedicere , quia jam cognoverat eum
omnium pacem in veritate quserere , etiam cum damno, si per hoc posset
(a) Ilunc pag. 196 et seqq. Tomi nostri X, ubi melius est tacere, quàm faUa proferre.
partem edidiinus Camerac. Chronici, perperàm ins- (la) Synodum Tribur. fuisse celebratam anno
cripsimus Noviomensem et Tornac. Episcopum. Is Dom. 1033 Herraannus Contr. tradit. Sigebertus
enim alius est ab Auctore nostro, ut rectè probat autem eadem , qu« noster Auclor , refert ad
Rivetus. In eumdcm errorem impegerat D. Bouquet annum Dom. 1030, vel 1031 juxta Miraei Exem-
pag. 278 et seqq. Torai VIII. Ceterùm Baldericus plar. Chronographus Hildensheim. Concilium
Tervan. obiit circa annum 1093 ; opus verô suum, ilhid in annum 1036 differt. Hermannus autera est
jussu Gerardi II Camerac. Episcopi susceptum, absol- horum temporum Scriptor. Unde Sigebertus de
vit circa annum 108:2. Unde acccpcrit sua, sic ape- negligentia forsan aocusandus est.
rit in Praefatione : Kihil dubiurn , nildl fictwn positurn (c) Apud Veteres Caput jejunii vocantur illi qua-
est, niltil etiam rêvera prceler qund aut in Amiali- tnor dies à feriâ IV Cinerum usque ad primara
hus atque Histnriis patrum , seu etiam in Geatis Dominicam Quadragesimas. Colven. \n Cap. 34
Regum ; sed et in C/iartit quoque quœ adhuc in lib. 4 Chronici Cen\.\i\. Feria IF, quam Caput jeju-
Archivo ipsius Ecclesiœ sunt, ruperimus, aut à certis nii vocal consuetudo Ecclesiee.
relatoribus et -visa et audita accepimus. Alioquin
EX CHRONICO GAMERAC. ET ATREBAT.
123
A fieri, propriae siibstantiae ; qui illi, ut dictum est, pro hoc universa relaxave-
rat débita.
His ita gestis, Baldiiinus (a) , tune temporis Flandrensium Cornes , hor-
tari cœpit Episcopuni, ut populo favens , pacem sacramento (îrinare jube-
ret. Tlle ne tune quidem à sensu bono defieiens, non alla ((uàtn Lex et
Evangelium annuntiat, jubere professus est. Tandem taedio victus , inter
confines Canieraci et Atrebati niultis Sanctorum corporibus delatis , cum
maxiina turba ad locum designatum venit. Sed ne hîc quidem feriabatur
Walterus, nunc cireum eirca, nunc foras et intra ambulans, et mussitans
hune repugnare paci, in tantùni ut populum commoveret propè ad inferen-
dam vim. Qui minime fraetus, hune publiée tali modo pro confutanda ejus
malitia allocutus est dicens ... « JNec tua te refért actio, qui ad malum ad
B » quod non suflicis, commoves ceteros ». Deineeps populum ad audiendum
sedat ; et quam inter se pa(;em qusererent , qui eommanducare eum vole-
bant, edocet. Factoque verbo de sainte animae, quse Christianitatis lex ju-
bet, sua spontè se servare, proniittere monet ; et cùm deviarent , ad pœ-
nitentiam redirent. Alacres itaque facti, dicta ejus pro vero tenentes , unani-
mes promiserunt, et ad propria cum pace redierunt.
Italiam Chonradus bnperator abiit, ut ad votum de regao ageret , et ar-
ma terentes impugnaret. Ciimque inibi degeret , quosdam Longobardorum
Episeopos partibus Odonis faventes, inreverens factus , in vincla conjecit.
Mediolanensium autem Archiepiscopus , re pro alia pari modo captus ,
fuga sibi consuluit. Contra quem exasperatus, loca quae latè patebant , in-
cendio absque homine fecit. Nam id consilii cum Longobardis habuerat ,
C qui in commune deereverant juramento potentes cum infin)is, nulla ratione
se passuros quemlibet dominum, qui aliud quàm vellent, contra eos age-
ret. Supervenit tamen dies Pentecostes, quae poscebat inter Missarum so-
lemnia pro consuetudine coronari Regem . . . Nec multô post languore
afllictus est ; et vitâ apud Trajectum * privatus , Henricum filium suum regni
et laboris dimisit haeredem. Ad quem srepedictus Pontifex iens, manibus se
illius commisit ; pariterque Dux Gothilo, qui aliquantulùm denegare dispo-
suerat. Cujus Conradi mortem haec prjecesserunt signa. Anno antè transacto,
mense Aprili, data VIII Idus, visa est in cœlo inter Orientalem et Austra-
lem plagam quasi ignea trabes magnre magnitudinis, quae currens super so-
lem jam ad occasum vergentem, visa est in terram cadere : cujus vestigia
diu potuerunt videri, sicut lit ubi nubes clauduntur post coruscationem.
D Hoc ipso autem quo diem clausit anno, eclipsis solis (b) fuit pridie Idus
Maii ; et II Nonas .Tunii, ut dixi, ipse obiit.
Mettis posteà consecrata est Ecclesia S. Stephani Protomartyris , ubi etiam
interfuit [ Gerardus Episc. ] precatu Theoderici ejusdem urbis Episcopi , qui
ei dédit pretiosas reliquias ipsius Martyris Christi, quas secum detulit.
Aldonem de Vido qui Ecclesiam S. Gaugerici in advocationem tenebat,
quam nimis afïligebat, nuiltis convictum nequitiis, à civitate expulit. F>at
enim fraudulentus valdè et alienus à veritate et fîdelitate ipsius. Campum
contra eum accepit , unde se recredidit, et legaliter fiet * dum suum adju-
dicatus perdidit.
Domnus Gerardus Episcopus dedicationem Ecclesiae in honore sanctae
Dei genitricis Mariae facturus, removit altare à proprio loco ; et effossâ lerrà
E quae circa erat , multae Sanctorum reliquiae (c) ibidem repertae sunt ; insu-
per brachium Confessoris Christi Vedasti , et non modica pars de capite
ejus et quibusdam membris. Consecrata est igitur ipsa Ecclesia solemniter
Il Nonas Januarii, apportato S. Vedasti corpore cum aliis Sanctis à iMona-
chis ejusdem loci.
Paucis antè transactiâ diebus , Lietduinus ex laico Monachus, et Abbas
Monachorum post factus, à saeculo abiens laudabiliter, et ad aliud perveniens,
(a) Baliluinus scilicct Barbatus qui obiit anno ])oris.
1036, vel Balduiniis Pius , filius ejus , (jui eo- (c) Ilaec alia est neli({uiaruiii iiiventio ab ca
«lem anno successit quae narratur facta anno II Geranii Episcopi.
Ib) Eclipsis solis anno 1039, accidit tantùm Dcdicatio enim Ecclcst<e B. Mariae Atrcbat. de
XI Kal. Sej)tenibris. Nota intérim supcrslitio- qua hoc capite, facla est post reparationein,
nera vel ij^norantiam Auctoris, scu |>otii'is tem- quia flaniuiis alisuinpta fucrat anno 1030. dilven.
Cap. 54.
Cap. 53.
An. 1038.
An. 1039
* Vtreclit.
An. 1038.
An. 1039.
Cop. 36.
An. 1039.
Cap. 57.
* f. feudum
Cap. .58.
Cap. 59.
Circa an.
1041.
124
EX CHRONFCO CAMERAC. ET ATREBAT.
ut speramus, féliciter , tristes reddidit quos ad oinne bonum instruxit ... A
Hic Abbateni Richardum religiosum admodùni virum, et Fredericum Co-
mitis Balduini avunculum, à saeculo coiiversum, prudentem et justum intro-
duxit ; per queni locus ille in sancta religioiie et niundi facultate cœpit
pollere ; et ah eo («), loco subrogatus, nobiliter ut decuit in omnibus
bonis perinansit. A fundamento Monasterium restauravit, et onmibus utilita-
tibus ampliavit . . . Huie Abbas Johannes successit , electus à Fratribus ,
donino Episcopo Gerardo favente Comité Balduino.
Cap. 61. Huic quidem Gerardo Pontifici dominus Lietbertus in Episcopatum suc-
An. 1049. cessit, qui ex Brachatensi * patria, nobili ortus prosapia, à progenitoribus
' Rrakele educandus puer commissus est sub ipsius Gerardi Pontificis disciplina . . .
Regendas scholas S. Mariae matris Ecclesiae ei commisit : qui honor propter
laborem rarus Nobilibus committitur ; sed quanto rarior, tantô magis hono- B
rabilior comprobatur . . . Cognitâ vero Episcopo Scholastici industriâ, se-
paravit eum à pueroruni doctrina , facieiis illuni semper consistere in prae-
sentia sua et lateri suo adhaerere ; et in judiciis suis tam publicis quàm pri-
vatis auditorem in primis , et mox judicem insistere . . . Commodum duxit
eum Episcopus magnificare , conferens ei Archidiaconatum et Praepositu-
ram et cetera majora ministeria Ecclesiae.
Cap. 62. Post aliquantum vero temporis ipsi Gerardo Pontifici, vergentibus annis
ad occasum, senectus obrepsit . . . Sed Lietbertus valdè eum juvahat. Acci-
dit intereà ut Gualterus Canieracensis Castellanus ah inimicis suis interfec-
tus interiret, unicumque filium eum uxore sua superstites sibi relinqueret.
Quse quidem uxor, Ermcntrudis nomine, ab insania {h) mariti sui non
cessavit ; sed per pejora quaeque oberrans, mariti sui nequitias superexcellit. C
Et quia malitiam per se, ut volebat, exercere non potuit, filius enim ejus
puer erat, tyrannum quemdam nomine Johannem, Advocatum Atrebaten-
sem sibi in conjugium copulavit, suique et filii sui patronum esse consti-
tuit. Filius autem ille mox mortem obiit . . . Johannes vero oui mater pueri
nupserat, quique per matrem beneficiiim pueri invaserat, nitehatur aut vi
aut dolo ilhid sibi transducere, quod lex nuUa sibi pèrmittebat. Porro ut res
faciliores haberet efFectus , cœpit ipsum Gèrardum Pontificem magnis sol-
licitare promissionibus , et pecuniâ corrumpere necessarios et familiares
ejus... Gerardus Episcopus infirmahatur, et eum aetatis decrepitae molestià
acutae f'ebris valitudine angebatur . . . Lietbertus apud novum (c) Castrum
S. Mariae, custodiae ejus deputatum, morabatur , nisi aliquando Episcopum
refocillationis gratiâ visitaret , congregato constipatus exercitu. Gaudebat D
igitur Johannes de ejus absentia ; sed nihil tamen impetrare* ab Episcopo
valebat, eo quôd ab amicis Lietberti dissolverentur et ad nihilum traheren-
tur omnia petitionis suae ingénia.
Cap. 63. Cùm haec agerentur, Praesul Gerardus {d) defungitur : Johannes tamen
An. 1049. ia civitate remanet castellaturâ indonatus. Porro sepulto honorabiliter, sicut
decebat , Gerardo Pontifice , Henricum (e) Regem Lothariensium adeunt
domnus Praepositus et Archidiaconus aliique Archidiaconi eum casatis Ec-
clesiae Cameracensis , reportantes baculum Pontificalem , et nuntiantes
Episcopi sui depositionem. Audiens Imperator obitum tanti viri , piè ei ,
eo quod omnibus amabilis erat , condoluit ; cœpitque quaerere diligenter
quem in loco ejus similem subrogai-e potuisset. Cui quidem hac in re sollicito
occurrit animo, quod Lietbertus ejusdem Cameracensis Ecclesiae Praepositus, E
[a) Et ab eo , scilicet Richardo , subrogatus
Lietwinus S. Vedasti in urbe Atrebat. Monaste-
rio ; quod dcnuô aedificatuin consecravit Gerar-
dus Episc. anno 1031 : Novum opus Ecclesiœ S.
F'edasti., inquit Gerardus iu Diplomate, etc.
[b) Maxime in Gèrardum Episc. qui cap. 60,
in Ëpistola ad Henricum III Imper, ait : Trigùua
annos ducirmu^ exquô in nostra urbe iiUcr page/i-
sium iwxtrorum gladios vivimus.
(c'j Hoc est quod hodie Castrum Camerace-
sii appellatur. Colven.
(rf) In Additamentis Sigoberto additis et alibi
habetur, Gèrardum obiisse anno 1048 ; alii au-
tem scribunt obiisse 1049 : sed haec facile con-
ciliari possunt, quia in Martio obiit ^ die vide-
licet 14. ïardiùs ordinatus est S. Lietbertus ,
scilicet anno 1030 vel 1031 ; nam Cameraci in
Monasterio S. Autberti exstat Diploma ipsius
Lietberti datum anno Dora. 1037, et Praesula-
tûs ipsius anno VII : ex ejus autem vitae Scrip-
tora discimus , consecrationeni ipsius Remis esse
faclara in eodem Conventu in quo celebratae
sunt nuptiae Henrici Fr. Uegis cura Anna an.
1031.
(e) Hic est Henricus cognomento Niger ,
quein Gerraani tertiura , Itali secundum vocant.
Coli'c/i.
EX CHRONICO CAMERAC. ET ATREBAT.
125
A qui sans jani diidum Capellnmis erat , quem fidelissimum sibi et Ecclesiœ
illi sa>pè necessariiim in iiuiltis probaverat , ad regendam Ecdesiam Came-
racensein idoncus enitcbat.
Vocatis itaqne Cameracensis Ecclesiae legatis tain Clericis qiiàm laicis , c^p- 64.
suie voluntatis sententiam eis aperuit ; Lietbertiim videlicet Pn-epositum se
praefioere velle Episcopuin Ecclesiae Cameracensi , quem ad regendam Ec-
desiam illam utilem esse credebat suaeqiie commodum fidelitati. Ilis anditis
onines assensi sunt prseter nnum Archidiaconiim , Cnonem nominc, qui mox
convictns est contradixisse invidià potiùs quàm ullà alla ratione. Sicque
annuente isto cum aliis omnibus , donavit Episcopatum Cameracensem
domno I.ietberto Imperator Romanorum Henricus II * . . . Pontifex , facta * M. Ill
fidelitate Imperatori, satagebat ad civitatem suam reverti. Sanè Johannes
B ille , qui ei infensus Cameraci remanserat , audivit . . . Satellites in unum
convocat, eis dicens se I.ietberto nuper Episoopo facto nullum introitum
dvitatis Cimeracse indiilgere, nisi se Castellanum priùs ipsius civitatis voluerit
facere. Prœcepit igitur omnibus illis parâtes esse semper in armis ad re-
pellendum Episcopum illum , nisi sibi hoc in dono satisfeoerit. Dein ma-
trem Eccleslam S. Mariae violenter invasit ; et ejectis Canonicis , tliesauros
Ecclesiae et qnodcuinqne intus invenit, ditioni suse mancipavit, custodesque
suos armatos inibi posuit. Basilicam itaqne Pontificalem euni militibus suis
introiit ; et uxorem suam in caméra Pontilicis introducens , stratum suum
in lecto PontiHcali parari fecit , sibique et satellitibus suis de Pontificalibus
sumptibus praecepit ministrari.
Intereà novus civitati appropinquat Episcopus, cui Johannes cum parato Cap. 65.
occurrens exercitu , portas clausit^, et longe repellit ab introitu. Episcopus An. 1049.
itaqne ad novum Castellum S. Marite divertens, cum honore et laetitia reci-
pitur à suis ; ibique aliquandiu mansit , donec Flandrensiimi Cornes Baldui-
nus à Rege Francorum revertens, et per ipsum Castellum transitum habens,
eum ibi invenerit ; et de Episcopio ejus laetus effectus, usque ad civitatem
Cameracensem eum secum deduxit. Comes vero dum ad civitatem propin-
quaret, mandavit Johanni, ut ipse et sui à civitate exirent , et liberum in-
troitum Episcopo venienti permitterent. Johannes autem, quia contradicere
ausus non erat, adimplevit Comitis domini sui mandatum per omnia , sicut
jussus fuerat. Intravit igitur Episcopus civitatem suam , Duce Comité , cum
magna gloria ; et expulsus est adversarius ejus Johannes cum ignominia
magna.
[> Pontifex verô ejecto Johanne . . . ultrô Hugonem Gualteri Castellani defuncti Cap. 66.
nepotem, eo quôd legitimus hseres erat, adscivit , eique Castellaturam illam
concessit. Et quia iste Hugo adhuc puer erat, sed propinquum quemdam, An-
sellum nomine , moribus et armis egregium habebat , hujus custodiae pue-
rum cum bono ejus commisit : quem Ansellus ille usque ad pnefiuitum tem-
pus optimè et (ideliter rexit. Johannes igitur castellatura quam injuste usur-
paverat privatus , nec quidquam niali adversus Episcopum proinde praesu-
mens facere (prohibitus enim erat à Comité) , ipsum Comitem Balduinum
cujus ligius miles erat, dereliquit ; et ad Imperatorem Romanorum Henri-
cum se contulit, quem sciebat tuuc temporis iuimicum esse Flandrensi Co-
miti. Hujus quidem miles effectus , sciens quia Imperator sccundam pro-
fectionem (a) in Flandriam adversus Balduinum pararet , promisit quôd
j^ exercitum suum illuc deduceret , si à Lietlierto cui noviter Episcopatum
dederat, castellaturam Cameracensis civitatis dari sibi fecisset.
Mis auditis Imperator, quia in terram Comitis depopulaturus venire de- Cap. 67.
siderat, laetus eflicitur, aestimans se facile impetraturum ab Episcopo quod à
Johanne postuiabatur. Denique nec multum temporis interfuit, cùm Impe-
rator, parato exercitu, et Johanne ductore constituto ex pacto et petitione
ejus, ut in Flandrensem patriani deveniret, iter aggreditur. Pertransiens An. 1054.
igitur omnia interjacentia sui regni loca, pervenit ad Maen ( b ) vicum
quemdam super Scalduin * fluvium, non longiùs quàm duobus milibusà Va-
lentianis, ubi pontes volebat facere ; et sic in terram Balduini^ quoe praesens
(a) Prima fuit anno 1049 ; secunda anno 1054 : [l>) Hodic Maiii dicitur, situm habens versus
de utraquc vidcatur Si^ebcrtus. Idem. Bucciuiuin et Caincracum. Idem.
Q iij
* Scaldiin
126 EX CHRONICO CAMERAC. ET ATREBAT.
tratîsito flumine occurrebat , intrare. Sed Balduinus Cornes alteram partem A
ripte cum suo exercitu jani pr;ieoccupaverat , per quam Imperator in terram
ejus transire^parabat. Sedentibus itaque Imperatore et Comité è di verso ,
neque altero alteri nocere valentibus propter altitudinera intercurrentis flu-
vii, pars quaedam ab Imperatorio exercitu clanculiim segregata, per Came-
racum civitatem transiit, volens Comitem adversùs Imperaloretn sedentem,
imparatum ofïendere , et sic ex iniproviso superare. Quod quidem factura
fuisset, nisi ad ultimum per legatum nionitus Cornes , cum suis fugerel , et
custodiam littoris vacuam derelinqueret.
Cap. 68. Hoc viso Imperator Scaldum fluvium paratis pontibus transiit , et terram
Balduini bosti (a) suae devastandam distribuit : sicque depopulando eam
praedâ et igné, usque ad Debullientem rivum cum exercitu suo pervenit.
Quo in loco praeCatus Johannes , acceptis secum satellitibus suis , coram B
Imperatore veniens , rogavit eum ut Castellaturam Cameracensem sibi do-
nari fecisset secundum promissum suum, si vellet ampliùs à se et à suis ha-
bere conductum. Igitur Imperator vocavit ad se Lietbertum Episcopum
( praesens enim erat ),' et postulare cœpit ut Johanni Castellaturam donaret
Cameracae civitatis.
Cap. 69. His auditis Episcopus usque ad animam conturbatur, cùm jam eam juste
haeredi donasset, et saevissimus tyrannus injuste eam repeteret. Respondit
tandem se non posse facere quod Imperator imperabat, quia Hugoni légiti-
me haeredi secundum legem patriae jam eam donaverat. Imperator propter
instantem necessitatem volebat petitioni Johannis satisfacere . . , Sentiens
igitur se blanditiis impetrare non posse quod petebat , cœpit abuti violen-
tiâ, praecipiens Episcopum à niilitibus rapi, et extra potestatem ejus posi- C
tum in custodia reservari. Tandem Episcopus Coepiscoporum et amicorum
Rom. 13. liberrimis consiliis correptus , sciensque quod secundum Apostolum Régi
debeat esse subjectus, annuit Imperatori de .Tohanne quod petebat ; sicque
in suam potestatem rediit, liberatus ab omni custodia.
Cap. 70. Quo facto, accinxit se rursùm Johannes ad deducendi negotium , volens ,
si lieri posset aliquo pacto, per clausulam ( h ) illam duceie Imperatoris exerci-
Ab. 1054. tum. Laboranti igitur homini et quaerenti id ipsum perficere, portae clausulae
illius apertae sunt de média nocte ; sicque clausulam illam introivit Impera-
tor, factâ inimicorum suorum resistere volentium non minima caede. Pertran-
siens autem clausulam illam, et interfectis à dextris et l\ sinistris occursanti-
bus sibi, ad Islense ( c ) castellum pervenit ; ubi Lantbertus Comes Lensen-
sis cum multis ei occurrens , interfectus occubuit. Ab eo quidem castello D
divertit ad Tornacum civitaiem ; ubi in quodam municipio inclusit non par-
vam militum electorum fugientem multitudinem, quos obsidione et ad ul-
timum famé oppresses compulit ad deditionem. Illis igitur acceptis , et per
ergastula militum suorum in custodia reclusis, Imperator cum gloria ad ci-
vitates regni sui rediit.
Cap. 71. Recedente Imperatore in regni sui patriam recessit quoque domnus
Lietbertus Episcopus Cameracum in civitatem suam : qui Hugonem pue-
rum, quem Castellanum fe<.-erat, non à se repulit ; sed non niinori cura
quàm ipse Ansellus, constitutus custos ejus et tutor, fbvet eum et enutrit ;
ducens in irritum donum illud castellaturae , quod per violentiam Impera-
toris donare coactus est Johanni. Hoc autem factum Imperator pie pertulit,
nullâque injuria proinde Episcopum affecit ; quin potiiis donum illud quod E
ab illo Johanni factum fuerat, suis muneribus alioque beneficio restauravit ;
pacisque concordiam inter Episcopum et ipsum reconciliavit. Sciebat enim
factum fuisse nutu consilii sui, quôd Episcopus ipsi Hugoni primiim castel-
laturam donaverat. Episcopus igitur laetificatus adeptâ Imperatoris gratiâ ,
(a) Hoc est exercitui suo, Gallicè son ont... Eclusam quae duobus Duaco distat miliaribus,
Eurinus fluviolus, Gallicè Eurin , alluens palu- via Bappalinensi^ ncc claustra maris, déclarant cir-
dcs Ilcnniacenses, per Pontem-à-Salice , Gallicè cuinstantiae. Idem.
Pont-à-SnuU , et Rivura-buUientem , Gallicè Bou- (c) Gallicè Lille: intelligitur enim civitas In-
(enrieu, fluit. Idem. sulcnsis, quam post banc cladem Balduinus muro
(i) Quod Debullientcm-rivum suprà , liîc vo- circumdedit , teste Meyero in Annalibus anno
cat clausulam, cujus etiam meminit Sigebcrtus 1054. Idem.
anno 1054. Hune locum intelligi, non autem
EX CHRONICO CAMERAC. ET ATREBAT.
127
A et de superata Johannis quaestione injusta , civitatem suam Cameracum
exaltarc ornniniodis satagebat. Cives itaqiie qui diiitinae seditionis oppres-
sione paupertati rcdacti fuerant , pacis dulcedine vivificati, quasi de sepul-
cro mortis resurgebant.
Intereà Hugo castellaturâ sua donattis , aetate proficiebat ; tempusque cap. 72.
proxirnuni instabat , quo Ansellus regimine ejus carere , et ipse bonuni («)
suum recipere debebat. Porrè Ansello videbatur quia ad regendam oastella-
turaiii juvenis ille nondum esset idoneus ; ideoque protelare volebat custo-
diai suae oflicium, si sibi permitteret Episcopus. Sed quamvis Pontifex de im-
perfeetione Hugonis idipsum sentiret cum Ansello , nolebat tamen ipsum
fraudari à praefiniti temporis spatio ; putans juvenem per disciplinam suam
ad veritatis viani posse revocari , si eaecitatis suœ ignorantiâ à recto deviave-
B rit. Sic sic Ansellus nullatenus impetrare valuit prece vel pretio, quin Hugo
castellaturani suam non reciperet in die suo. Adepto itaque Hugo bonoris
sui gubernaculo, continuô palam fecit omnibus quod claudebat in aniino . , .
Fasque nefasque coufundens, post pravitates cordis sui et iilicitas voluptates
graditur sine respectu aliquo ... Ab incepta pcrversitate non cessans,
prioribus nialis pejora superaddidit. Cives namque meliores et ditiores con-
tumeliâ et injuriis afficiebat : alios indemnatos et injudicatos in cippo vi-
lissimo concludens, et inter dedecora plurima barbam aliis evellens . . . Pro
his et aliis hujusniodi saepè correptus ab Episcopo , et emendari nolens ,
sed in pejus corruens, excommunicatus est ab eo. At ille et hoc etiam con-
tempsit , nuUamque misericordiam quaerens vel meliorationem promittens ,
ad Comitem S. Quintini abiit ; ibique aliquandiu versatus , quidquid mail
C potuit, adversus Episcopum et Ecclesiam ejus fecit.
Post paucos autein dies in Cameracensi pago , non longiùs à civitate cap. 73.
quàm X niillibus, apud quemdam locum , Porrivallem ( & ) dictum , muni-
cipium firmavit ; in quod introiens cum satellitibus suis , res vicinas de-
vastabat Episcopii , transeuntes diripiens , circuniquaque manentes afïiciens
rapinis. Hoc autem Episcopus diu ferre non potuit, sed collectos équités
et pedites ad municipiuin illud direxit. Municipium vero illud à saltu (c)
opprimitur , et coangustatum et igné succensum ad terram prosternitur ; sic-
que locus ille à satellitibus et à latrunculis emundatur. Hugo igitur illo
destructo municipio , ad aliud divertit, cui Inceium * antiquitas nomen im- • j^gy.
posuit ; praedasque et mala plurima in Episcopum repetivit. Quod etiam
Episcopus molesté accepit , copiosamque armatoruni multitudinem ad lo-
D cum illum deduxit ; fuissetque continuô municipium illud solotenus subver-
sum , nisi Rotbertus de Perrona cum suis dolo obstitisset , qui venerat in
Pontificis auxilium. His ita incassùm decursis , Cameracenses infecto ne-
gotioad civitatem suam sunt reversi.
Intereà Hugo ille quamdam Juvencuiam Adam nomine , neptem videlicet cap.H.
Richeldis Montensis Comitissae , cœpit amare , eamque in conjugium sibi
velle cupide copulare. Sed quia excommunicatus , quoniodo quave ratione
id perficeret , nesciebat. Incendio siquidem carnalis amoris devictus , ad Ri-
cheldem Comitissam progreditur , obnixè deprecans eam , ut sibi in ma-
trimonium conjungerct Adam neptem suam. At illa precibus ejus devicta ,
ad ultimum aimuit quod petebat, si priùs absolutus esset anathemate quo ab
E Episcopo Cameracensi vinctus erat. Quid faceret? Absolutionem non cu-
rabat magnopere : quaerit tamen eam ab Episcopo per internuntios, desiderio
ardens concupitae puellae. Porrô Episcopus fatigatus multimodis injuriis
ejus , absolvere eum nolebat , nisi priùs dimissionem manu propria (quod
et vulgô werpire dicitur ) faceret ex omni beneticio quod infra ambitum
Cameracse civitatis babebat. Hugo vero ad ultimum ambitione juvenculae
inflammatus , fecit Episcopo secundum optionem ejus. Werpivit palam
(a) Id (lictutn est plirasi Gallicd , son bien ; sicut sencousture , vi;î Pcroiiciisi , iibi lioilie vicus ,
et suprà cap. 66. Idem. quem vocant Novam-villam , Gallicè Neuiulle en
(A) Hic locus per syncopen dictas putatur Por- Porjonvalle. la vita S. Lietbcrti Porgivallis scri-
rivallis , j)ro Porcarii-vallis à S. Porcario , niinc bitur, Id.
vulgi» l'ronviUc. Fcudiim est dcpcndens à Queant. (c) Hoc est subilô et qtiasi i)er saltiiin , Gal-
In co adhuc antiquuin castrum visilur ; nec licè par assault. Forte legciidtim assuitu, ut habct
procul abcst ab Inceio. Alii cxistiinant luciiin vita B. Lietbcrti. Id.
esse non longé à Mosscndicuria , vulgô Met-
428 EX CHaONICO CAMERAC. ET ATUEBAT.
omnibus , pniesente Episcopo suisque inilitibus, praesente Comitissa Richilde A
suisque principibiis , quicquid habebat beneficii infra civitateiu ipsarii Ca-
nieraci; sicque absolutus , fidelitatem fecit Episcopo de reliquis castella-
turae bonis , et inde obsides dédit. Haec autem fidelitas non diu est ab ipso
Hugone observata , quia in natali S. Andréa? jurejurando promissam , in-
fregit eani II feria post Paliiias. In hac enim feria majoris hebdomadae Atre-
wasiam silvani pénétrât, et oninia quae ibi reperit jumenta Cameracensium,
ablata injuste abduxit secum. Qui cùm saepiùs nioneretur ab Episcopo in fide-
litate juratâ, ut ea redderet , noluit ; sed et in ipso Absolutionis die , qui
est ante Parasceven, diffidentiam (a) domino suo mandavit.
Cap, 73, Posteà Cameracum derelinquens , divertit ad Oiseium , malumque quod
potuit , sicut primitùs , facere instituit adversum Episcopum. Mandavit
igitur Episcopus ei non semel , sed plus vice tertia , ut ante conspectum B
ejus veniens , praesentibus comparibus suis , in rectum staret de injustitia
sua, Ipse verô crebro sub nomine (b) tevvx suae , et in fidelitate quam ju-
raverat commonitus , ad ultimum ante conspectum doinini sui , praesentibus
comparibus suis, venit : sed de quibuscunque interpellatus est, rectum facere
nolens , injustior quàm veniret , recessit. Unde compares ejus et alii quàm
plurimi nobiles , qui communi utriusque causa huic placito interfuere ;
Hugonem reum vocantes , terram quam de Episcopo tenebat, ei abjudi-
cavere. Hugo autem ad municipium quod apud Oiseium sibi paraverat, adju-
dicatâ terra sua, rediit, et malum adversiis Episcopum facere non cessavit, . .
Accidit ut Episcopus ad quandam villam Buricellum (c) nomine deveniret . , .
Prsefatum verô Hugonem sermo hujus rei non latuit ; qui acceptis secum
complicibus suis ad domum illam pervenit , in qua jam lecto receptus C
Episcopus lassata membra commendabat quieti : fractis domiis hujus ostiis ,
et quibusdam resistentibus interfectis , pervenit ad cameram ubi Pontifes
cubitabat cum Wiboldo Praeposito suo et Capellanis suis. Sentiens Wiboldus
An. 1070. dolos et violentiam hujusmodi, ostio cameraj quasi pro obice sese opposuit;
sed unus pluribus resistere non valens, fracto ostio, ab ipso Hugone inter-
emptus occubuit, Denique Episcopum , sicut in lecto jacebat cuin camisia
tantùm , ille insanus homicida non timuit accipere , et ad Oiseium
municipium suum ita nuduni asportare , clausumque in custodia reti-
nere.
Cap. 16. Hac igitur fama Arnulfus * Gomes Flandrensis et mater ejus Ricliildis
* m excitati , sumptis militibus suis continua ambo ad Oiseium venere; et re-
quirentes Episcopum in sapientia et fortitudine , sine mora inventum re-
duxerunt eum Cameracum cum grandi gloria et honore , douantes insuper D
muneribus Ecclesiam S, Mariae aliaque Monasteria civitatis Cameracae. His
itaque digne et laudabiliter perfectis, Flandrerisium Cornes cum matre sua in
patria sua laetus rediit. Episcopus igitur perfecto odio in Hugonem iiicitatus,
eum insequi non cessavit, quoadusque destructo Oiseii municipio, eum procul
pelleret à Cameracensium finibus, Expulsus taliter à Cameracensi patria ,
de omni clamore siluit adversus Episcopum in omni ipsius Episcopi vita ;
terra quoque requievit à facie malignitatis ejus.
Cap.li. Intereà Episcopus super veniente senio cœpit corpore languescere [cl) . . .
haereditatemque praeclaram quam ab antecessoribus suis possidebat , . . de hae-
reditatibus et sui juris reditibus ad Ecclesiam Sanctae Dei Genitricis Mariae
An. 1064. per chartarum instrumenta contulit . . . Monasterium S. Sepulcri ab ipso
fundo aedificavit , et posuit inibi Abbatem (e) cum Monachis : locum illum
[a] Scnsus esse videtur, dnminum suum ad cer- bray. Claudius Despretz legendum piitat Biricel-
tamen provocavit, Gallicè il a defjië ■ vel ut babet lum , à S. Birino qui cellam apud Boir) delegit.
Catalogus Gai. Ms. il manda deffiance à son Sei- Id.
gneur l'Evéque. Id, (d) Lietbertus obiit anno 1076. Successit ei ne-
(/>) Id est sub comminatione terrae suae, quam pos ejus Gerardus II. consecratus à Raynoldo Rern.
habebat ab Episcopo, amittendae. Id. Archiep. anno 1078, et dcfunclus anno 1092, III
(c) Pagus est Artesiae inclusus juxta F« sub Idus Aug. Id.
Oseio sive Osiaco , linguâ vulgari dictus Boirj (e) Priinus Abbas S. Sepulcri fuit Walterus , qui
JS. D, pertinens ad Capitulura Camerac. Hinc in obiit anno 1093, die 7». Martii, Id.
Rcgistris nominatur Buury vel Bury de Cam-
possessionibus
EX CHllONICO CAMERAC. ET ATREBAT.
129
A possessionibiis et commodis rébus decenter , siciit praesens tenipus (a) pro-
bat , ditavit. bi Eorlesia \erb S. Autberti Regulares C<>noiiicos oiini Abbate
constituit , ejcotis prias quibusdain Clerieis ibidem nej^ligenter niinis et iiior-
dinatè servientibus. Altaria valdè bona et possessiones praeclaras superaddidit,
prîebendas magnifiée de suo proprio restauravit.
(à) Hinc salis constat, ea qtue de B. Lictberto hîc narrantiir, scripta ess« aliquanto tciupore post
inortein ipsius. Jclem.
EX CHRONICO («) CENTULENSI SIVE S. RICHARIÏ,
fi AUCTORE HARIULFO MOINACHO EJUSDEM LOCI.
Apud Acherium Tom. Il Spicilegii in- fol. pag. 333.
EX LIBRO QUARTO.
HucBERTus quidam Miles, qui benefîeiariè cum jnrejurando nffetrati cap. 7.
Al)bati famulari babebat, buic venerabili Angelranno aliquoties causa
probationis exstitit. Siquidein aliqui ex suis parentibus sub prjestatione eerti
temporis tenuerant villam S. Richarii, vocabulo Noguerias ; et tali occa-
sione tanquam bereditatem sibi vindicabat. Contradicente Abbate , et illo
insaniente, niulta dura contigit venerabilem Angeirannum ejus inimissione
C pati . . . Tamdiu itaque contra Huebertum institit, usquequo Procerum ju-
dicio in Régis praesentia eani quam diximus villam derationaret . . . Rex
Henricus illectus cupiditate, postquàm fuerat ilefinitum ut Hucbertus (b)
non haberet in proprium jus, villam tulit, et quinquennio illius reditibus
usus est. Sed ciim ab Abbate fréquenter argueretur, tandem mctu judicio-
rum Dei coactus, et venerabilis Angelranni assidua interminatione t'raetus , ^n.
1033.
nobis eam cessit ; et super ejus redditione testamentum contiecit , quod nos
quoque utiliter hîc consignamus : «. In noniine Sanctae etc. (c) »
Senescente autem illo [ Angeiranno ], cùm multis utile videretur, ut eidem cap. 12.
Hector substitueretur, quidam secundùm carnem nobilis, filius nempc Angel-
ranni Pontivorum Comitis nomine Fulco, ejusdem loci alumnus , parentum
auxilio ssepedicti loci Centulensis regimen sibimet usurpare tentabat. Sed
D enim cùm Rex Francoruni Henricus , quo nescio casu accidente , Pontivum
devenisset, idem Fulco, intercedente jam dicto Comité pâtre suo, cupiebat
obtinere ab eodem Rege totius loci dominationem. Quod et factum est, igno-
rante penitîis (lomno Angeiranno Abbate. .fam dictus vero Fulco cùm ob
donum regiuin se Abbatem fore auspicaretur , sumpta audacia impudcnti ,
quibusdam militaribus in Fratrum refectorio, more scilicet incompetenti ,
convivium opulens exhibuit, quô sibi fiiceret firleliores, et ad actjuirendum
sibi lionorem promptiores. At ubi nunciatum est istud patri Angeiranno ,
ministros vocat, protinusque se illuc deportari mandat. Manibus ergo fa-
niiilorum ad ostium usque refectorii devehitur ; ibique (igens graduin, ex
auctoritatc omnipotentis Dei eos qui convenerant anathematizat. Hinc verô
omnis illa eorum factio inchoat dissipari . . . Vir itaque secedens inde , r\il-
R conem evocat, et an Abbas effîci velit, minaci verbo sciscitatur : cui prte
pudore nihil respondenti sententiam intulit, dicens non posse eum îieri
(a) llujiis Chroniti partcm edidiinus pag. 194
Tomi nostri X. Ilariulfiis quidcm Auctor plurtbus
in locis profcssionem et a;tatem suam prodit ■, at
intérim non satis sibi constat. Descriptis cnim
cap. 36 inoribiis et vitiis Oervini II, narrât pos-
teà quomodo is in (x>iicilio (^laromont, babito
an. 1005, Indict. IV, ab L'rbano Papa, amotiis
sit ab officio Abbatis ; et tanirn Clironog'raplius
idem in (ine Scripli tradit se opus absolvisse
anno Ch. 1088, l'bihppi Rcgh Fr. XXVIII. .Sed
de bis alio in Vohimine agemus, nempc cîun cxlrc-
mam ejusdem Cbronici partem offcremus.
Tome XI.
(b) Cap. 9 : Pestifcr ffucùcriiit , cujus upcre
milita dura [AngelranmisJ pansus est, judiciii Rcgu
postiHodùm cum oiimi stirpc sua iittcriit. Ibidem fit
nicntio vill* S. Uiebarii Civinocurtis, Clievincourt,
intcr Novioduniim et Compendium sitse.
(c) Diploma boc infrù cxbibebimus. Scquitur
Cliarta Angelranni Abb. pcrniiltenlis Ragincrio
Aliliti et Gnalterio lilio ejus farinariuiii sub .Mon-
tiniaco, quod dicitur Miromdolium. Sij^n. An-
gelranni Advncati : S. llugiirtU /ilii cjits, etc. Jc-
tuin Moiiasterio C'cnlul. Fil Kal. Fcbr. régnante
Henric') Rege anno Xll.
R
130 EX CHRONIGO CENTULENSI SIVE S. RICHARII.
Abbateni, quanidiu scilicet ipse in corpore inoraretur. Et quamvis isdeni A
Fulco etiam alterius Abbatiae donuni à pâtre suo habuerit , nunquam ta-
nien , quandiu vir beatus supervixit , eiïici Abbas uUatenus potuit , quia
videlicet viri Dei sernio obtinuit . . . Siquidem postquàm venerabilis pater
Angelrannus cœlicas recessit ad œdes, idem Fulco Abbatis officio donatus
' Forest-Moû. g^j primo post ejus sepulturam die, prselatusque Monasterio Forestensi * ,
quod ex antiquo, ut in hoc opère lucide patet, Fratrum S. Richarii Cella
fuerat : sed paulo antè à Comitibus Pontivorum subtractum , Abbatiolae no-
men sibi vindicat . . . Usque ad tenipora Ingelardi Abbatis , [ locus Fores-
tensis ] in nostratum deguit ditione. Hugo [a) vero primo Dux. , posteà
Rex , eo tempore quo propter Barbarorum cavendos incursus , Abbatis-
villam nobis auferens castrum effecit , èique Hugonem prteposuit Militem ,
Forestis-cellam nostrae ditioni subripuit, et eidem Hugoni perpétua haben- B
dam contradidit ; quia videlicet ipsius Ducis filiam , nomine Gelam , uxo-
rem duxerat. Anteà igitur in eadem Cella Clerici militaverant ; sed Hu-
gone postulante, aliqui ex nostris illic Monachis statuti sunt, qui et Abba-
tem meruerunt simili modo Monachum nostratem, nomine Guidonem , dom-
ni Angelranni fratrem ; quique cùm aliquantis ibidem annis in animarum
regimine ministrasset , ofïicii successorem liabuit Hucbertum nomine , nos-
tratem Monachum. Quandoquidem nobis ille locus tollebatur , tamen ob
amorem et honorem almi Richarii statutum est , ut de nostris semper ibi-
dem fièrent Abbates Monachis. Hucberto quoque mortuo, ejus loci regi-
men suscepit hic Fulco, quem nostri Monasterii dominium sibi usurparevo-
. luisse notavimus. Libet vero dicere de donmo Guidone Abbate quod ocu-
lorum lumine privatus est . . . et rediens Centulam . . . VIII Kal. Maii dor- G
mitionem accepit, et à venerabili fratre suo Angelranno humatus est.
Cap. 13. Cùm [ Angelrannus Abbas Centul. ] comperisset Fulconem , parentum in-
tercessu et pretii datione , praeripere voluisse regiminis ministrationem, vo-
luit adiré regiam Majestatem ; ne animarum cura venderetur , oraturus.
Quod, quia aliter ob infirmitatem non potuit, curru vectus implevit ; et
Régis auribus satis dura inferens, tormenta inferni illum sujjire ob distrac-
tionem gratiae minatus est : et Rex, qui bonae mentis habebatur, pœnituit ;
reatûsque indulgentiâ rogatâ, se spopondit emendaturum. Non multi post
haec fluxerant dies, cùm ecce ex divinâ , ut . tenemus , voluntate , regali
audientiae interfuit Virdunensis Abbas Richardus , reverendissimum Mona-
chum, et merito bonitatis unicè dilectum , Gervinum secum habens Ca-
pellanum ... Ex territorio Laudunensi , pâtre Guillenco matreque Romilde D
Gervinus natus est ; et à primaevo aevo litterarum studiis imbuendus in Eccle-
• Rem. sia S. Marise * nosti'atis Gallia? hierarcha , ubi eo tempore famulabatur
Clerus verè clarus, traditus est.
Cap. 14. Defunctis pâtre et matre, cùm totius quae magna erat familiae Gervinus
provisor et dominus haberetur, essetque Remensis matris Ecclesiae Canonicus,
cogitabat, repulsis saeculi tumultibus, Deo strictiùs militare : sed ejus desi-
derio contraibat duarum forte sororum custodia. Inler multos igitur, quos
lege beneficii sub se habebat vassallos, erat quidam vir bonus et efilicax
summaeque strenuitatis Miles, nomine Haymo : huic vero Gervinus , terre-
norum pondère sese exonerans , delegat patrimonii sui summam , tradens
ei germanam in conjugium/ nomine Rotsellinam . . . Hac tempestate florebat
virtute modcstiae venerabilis Abbas Richardus, quem multa bonitatis fama
(a) Uxorem habuit Adelaidem. Haec autem mi III, Caput-Stupae cognominati , Âquit. Du-
cujus tilia fuerit, liactenus non satis compcrtum cis ; idque collegit ex Anonyrai apud Ches-
est. Ilelgaldus enim nec patreni ncc matrem ejus nium Toin. 3 pag. 344 verbis his, cum sua vene-
nominans, in Vila Roberti R. tanlùni dicit ge- rabili conjuge -Idltelaide nomine^ ftlia Picta-vorum
nus ejus ex Italia ortura esse : Ejus incljta proge- Coinitis. Vcrùm Auctor iste annis centum junior
nies ab Ausoniœ pariibw desccnderat : quanquam quàra Helgaldus , ideôque minoris auctoritatis ,
non desunt, qui Ilelgaldi verba ad genus pater- nec patrem aut fratrem hujus Reginse nominal,
nuni Roberti R. detorqucant. II. Valesius in Deinde Guillelmus III Aquit. Dux , Lostis Hu-
Notis ad Carmen Adalbcronis ait difficile esse gonis Capeti fuit, et solus ex Proccribus qui
scire unde ea origineni duxerit ; et San-Martliani ejus coronationi repugnavit : quod tamen , in-
in Ilist. Geneal. Fr. concludunt eam quidem ori- quit Pagius, vix credi potest de Adelaidis fratre,
gine Itaiam fuisse , sed de cetero nihil défi- Hugonis Capeti sororio, et Roberti avunculo.
niunt. Bioiidellus putavit oam filiam fuisse Lcgitimum igitur hac in re dubium stare forsan
Guillelmi II Aquit. Ducis. ac sororenj Guillel- potest , donec major lux affulgeat.
EX CHRONfCO CENTULENSl SIVE S. RICHARH. 131
A omnibus amabilem venerandumqne efficiebat. Hune ergo Gerviniis ex-
petivit.
Qnadam agente necessitudine, regali aulne, ut suprâ notatum est, sese cou- ^"/' ^•''•
tuleinmt (fl); cùm ecce Henricns Kex mcnior coinminationis à domino
Angelranno sibi intentatœ , ipsum Richardum Abbatem his supplex exorat
verl)is : « Intra regni nostri ditionem exstat Cœnobium à priscis Regil)us
» munificè stitis constructum ; et quanquam ante haec tempera à Paganis
» demolitum sit, ejus tamen nomen inter sancta loca non habetur infimum :
» huic exstat Pastor actu et nomine ( b ) prudens Angelrannus, c|ui perfecto
» vitîe suae fidelissimo cursu , jamjam carnis exuvias linquere cupit , et ideô
» sibi suocedi in animarnm regimine rogat : precor vestrae sanctitatis bonitt-
» tem , quatenus Fratri Gervino permittatis ejus loci accipere pastoralita-
B » tem ».
Venerandus anteni vir, tametsi tanti sodalis dispendium œgrè ferret, con-
cessit , et Fratri Gervino donnm regium suscipei-e imperavit. Tune reve-
rendiis Princeps jubet , concito gressu cum ali(|uantis aulicis viris*** veni-
tur. Excipiuntur nimis gratanter, dein disponunt maturatô Centiilam expe-
tere. Tune Gervinus obstitit, dieens locum se non visurum, donee luiani-
mis Fratrum eleetio suis auribus referretiir. Diriguntur ergo è Clero viri
prudentes , qui haec Centulensi nuntiarent Congrégation!. Aditur venera-
bilis Angelrannus , indieatur ei eleetum esse à Rege virnm, qui Christi ovi-
lis opilio digne debeat dici ; sed nolle eum praecipitanter istuc venire , tlo-
nec ipsius velle cognoseat , omniumque Fratrum electionem. Et venerabilis
Angelrannus his exultât, et eonKtetur se id optare, ut talis homo sibi suo-
C cedat , qui Christi gregem pascere norit. Dein rongregata Fratrum unione ,
intimât laetus regium opus , qui eorum euram providendo bénigne , virum
delegisset boni amicum , reetique tenacem , ut eis praesit jure Abl)atis :
« Agite, inquit, et quid super isto vester animus velit, nobis intimate , ut
» vestra tnrma tanto pastore cito ornetur ». Haee audientes, omnes eollau-
dant approbantque factum : deinde scribitur consensus electionis ; redditnr à
sancto viro cura pastoralis , in qua se non digne ministrasse humiliter valdè
confîtebatur. Recipiunt ista legati Pontih'cis , et prîepeti gradu redeunt Am-
bianis, désignantes Episcopo et Abbati benignam Fratrum electionem, et
saneti senis concessionem. Ea igitur die qua intemeratae Virgini Domini Jesu
Nativitas futura per Angelum Gabrielem nuntiata est , Abbas sacratur ;
sicque sequenti luce nostris sedibus infertur Pastor optatus. Suhlimatns ergo
D honore regiminis , arripit arma continune humilitatis , non veste snbtili ,
non cibo delicatiori, non supercilio dominii utens, sed vietu conununi hu-
militfiteque pari fratribus et filiis amorem sui immittens. Sanè è sui Monas-
terii Monachis aliqui eum, gratia charitatis attrahente , extemplo prose-
quuntur viri honesti , et tam litterarum peritià quàm et saecujari providentia
admodum clari. Horura unum Praepositum fecit , dictum Guarinum ; alium
ordinavit Decanum (cl, nomine Regneguardum.
Accidit necessitudo pro qua ad regalem Curiam (d) mittere necessarinin rn/). 16.
fuit. Praecepit itaque domnus Gervinus , qui jam loci dominatum retinebat,
uni è Fratribus ut id negotii expleret. . . . Frater viam arripuit, et ea propter
quae mittebatur, apud regias aures optimè allegavit . . . His pro quibus
missus fuerat expletis , revertebatur , cùm subito in civitate Aml)ianensi ,
E quo causa hospitandi d i verte ra t , de obitu Patris (e) [ Angeiranni j dira
eum nuncia percellunt . . . Promiserat suum corpus terram non intrare ,
donec idem Monachus de Régis Curia revertcretur.
(a) Richanlus scilicet Virdun. Abbas (;l Ger- Episcopo, S. Richarii P'itam vertu heroico jocuiidit-
vinuSj «(ui non niulto antè à Jérusalem ad propria rem fccit. Alla j)lura bujus fcro inodi comiik)-
revcrsi erantj ut narratiir in Capitc pr*ccdenti. suit Angelrannus, ut videre est in utroque laudato
{b) Cap. XI : Qida tanliis scienliœ futgor non fa- capile.
cilè potcrat aùscondi, mulli Nul/Uet ejiix se sulxlidere [c] Caj). XX dicitur Prior. Sic cap. X, Ot/el-
magùlratui ; è quibux fucruitt duo honorifici viri gerus sub Angelranno Oecani vel Priorh ttolieba-
Guido Prœsul Amblanensis et Drogo Epiicopui Tar- tiir minitlcrio.
vennensù... In tanlitm difcipiime ejus bonitas sj/ar- [d) Cap IX. Alia vice ad liegis Curiam similiter
serat, ut ubùiue <ib omnibus Jngclrannui Sapiens spc- [Anf-ulrannus] Fratres miserai.
cialiter non immeritô voctiretur. Et Cm>, \'ll[ : Prœ- [e) CarnU claustra^ ut j)aul<') aiitc- legilur, rriit
cipienle sibi suo quondani magittro t'ulberto Carnot. V Idus Decembris.
Rii
132 EX CHRONICO CENTULENSI SIVE S. KICHARII.
Cap. 17. Sepultum verô est sancti viri corpus infra militis Cliristi S. Richarii vene- A
An. lOij. rabile Teinplum , eo loci quo B. Laurentii veneratur martyrium . , . Acta
sunt liaec anno incarnati Filii Dei MXLV, Jndict. XIII .... Guido tune
Anibianensis Ecclesiae Archidiaoonus , posteà ejusdem sedis Episcopus, qui
illius fuerat in studio litterarum discipulus , ejus tumbam Epitaphio (a) dé-
cora vit.
Cap. 19. A nobis relatum est venerabilem Angelrannum Neustriain isse, et donatione
Ducis Richardi , Scabelli-villae Ecclesiam in usus nostratis loci accepisse.
Veriim Richardo Marchione , qui hoc nobis bonuni contulerat , obeunte ,
filio ejus Richardo Ducatum , queni pauco tempore tenuit , Roberto fratri
relinquente, atque post hune Robertum Guillelmo exnrgente, jam dicta Ec-
clesia impediebatur nobis à quadam Abbatissa, quse in suum jus illam con-
Au. 1048. vertere quâ nescio arte moliebatur. Qna occasione meniorabilis Gervinus B
Neustriam vadit. . . exoraturus praefatum Ducem Guillelnium . . . At Cornes nie-
moratus valdè eum pro sua sanctitate diligens et honorans, ei per omnia favit
Abbatissa (b) parentiHtate ejusdem Ducis illustrabatur.
Cap. 20. Marchio verô Guillelnius , misso ad nos Monaclio de Monasterio Cera-
siaco nomine Guarino, ununi S. [Vigoris] Episcopi de dextero brachio os
promeruit , quod apud idem Monasteriura Cerasiacum infinita venerabilitate
colitur. Est autem idem locus in territorio Bajocasinensium situs . . . Mona-
chi ibidem degentes voluerunt experiri utrumnam verè illud os de S. Vigo-
ris corpore fuisset. Sciebant autem quôd . . . nullomodo ignis ardore lœdi aut
comburi posset. Itaque slruem lini, quod scilicet facile nimis incenditur , fa-
ciunt, et brachiuni illud sanctissimi Pontificis superponunt ; deinde linum desu-
per congerunt, et ita aridam et tenuem materiem igné {c) supposito inflam- G
niant; et licet Deus omnipotens in sui servi nierito tentandus non fuisset...
tamen miraculi ac virtutis eventus non fefellit : nam non solùm Sancti dexte-
ram ignis ille non laesit , sed etiam linum quod fuerat appositum , ab igné
permansit intactuni. Sic Fratres illi de patris pignore certi facti sunt.
Cap. 21. Hugo [Ponlivorum Cornes] post expletum vitse tempus, dum morti pro-
ximum se videret, villam , quae dicitur Portas delegavit S, Richario . . , Ge-
* M. ingei nuerat vero quatuor filios , quorum primus nomine Angelrannus * , homo
fbrmae mirabilis , qui patri succedebat, in die depositionis (d) ejusdem patris
sui jam dictam villam Sancto contradidit . . Praeterea quidam iMiles no-
mine Gualterus , quem vulgus vocitabat ^ [s-) TireJ , villam S. Richarii .
, '^tttiu'TNoguënas voieîîS-Sil^-Vîridicare, post illa omnia quae suprà scripta
sunt tempore domni Angelranni gesta fuisse de hac eadem villa à Rege J)
Henrico et à perfido Hucberto, cujusdam quasi justitiae rectitiidine sibi eam
«n. 1033. deberi ex aliquo successionis jure adstruebat . . . villam invasit, tenuit , et
per aliquod tempus, Fratribus eum excommunicantibus , sibi usurpavit . . .
Aliquatenus cessit... Terram vocabulo Campaniam (/"), Gervini anteces-
sores cuidam concesserant Agenardo, ut quamdiu vixisset, firma. manu possi-
deret. Hic accessit ad Gervinum Abbatem, postulans ut eam quam ipse te-
jiebat, terram duo filii (g) sui permitterentur tenere post mortem suam.
Cap. -22. Intereà mortuo Rege Francorum Henrico post annos sui regni XXVIII ,
An. 1060. Philippus adhuc puer , regiae dignitatis culmine jam suscepto à pâtre, re-
gendi posse et scire nondum habens , Balduino Flandrensium Coniiti custo-
diendus eum regno traditur; quo regnum modérante, Gualterus Miles
Feuquiercf [ potens ] , filius Hugonis regii Buticularii * , terram quamdam [ Filcarias * ]
(a) Hoc excipiunt Versiculi, in quibus de Angel- RodulftLS Taxa.
ranno dicitur : (c) Igné sic probabantur reliquiae Sanctorum.
Nota usum temporis.
Terras servavit pervasas atque redemit, (d) XII Kal. Decemhrin in Charta quae sic incipit :
Sicut Nogueria.1, Gaspannas, et Drusiacum, Ego Angelrannus grnl'ui Dei Cornes.
Guibrenti Ecclesiam, Froocort , Monlisque-Ro- (e) Miles quidam Walterus, quem vano cognomine
chonis : Tirellum plerique appellamus... prœsente uxore sua
Ecclesiam Sacri-campi, etc. Ermina, etc. in Charta quas sic desinit : Jeta
Ecclesiam sarwtce rejicit moriendo Mariœ. sunt licec Fil Idus Oct. auno Dom. MLIII, Indict.
FI. . . régnante Henrico Rege Fr. anno XXI.
(b) Scilicet Villaris-Monasterii [Montivilliers) ut (f) Terram, qiue Rebellis-mons dicitur... et ter-
Icgitur in Diplomate Willelmi Ducis. Actum hoc ram de Faleriis, etc.
anno Dom. Incarn. MXtFIII ., apud Argentulum [g] Guenerannus scilicet et Anscberus , quorum
/// Kal. Nov. Testes Storinstingus , Richardus mater dicitur Hildesendis. Actum hoc FUI Idus
filius ejus, Yvo de Belismo, Arnulfus nepos ejus, Decemh. régnante Henrico R. anno XFI.
rannus
• Al. Pin-
EX CHRONICO CENTULENSI SIVE S. RÎCHARII. 133
A in Vinimaco pago sitam nobis suliripere voluit . . . Tribuiî . . . Gervinus pre-
cibiis ajîgreditur Comitem Guidonem de villa quadam , . . Reddidit ( a ) . . .
Régi Anglorum Hetguardo Gervinus semper cliarus et venerabilis fuit . . .
Regina etiam conjux ejusdem, nomine Edith, satis superque Gervinum pro
suae nierito sanctitatis diligebat et venerabatur . . . Quadam verô vice accidit,
ut Abbati nuperrimè terrani illam ingresso osculum salutationis ( b ) et pacis
Regina porrigeret ; quod ille, gratia conservandse sinceritatis , abliorrens
excipere noluit. At illa forox , videns se Reginam spretam à Monaclio, ni-
mis moleste tulit . . . Placata est Regina ; et hujusmodi factum non solùm in
illo non vituperavit, sed magnîe, laudis attollens praeconio, in sui regni
Episoopis vel Abbatibus talem nianere consuetudinem deinceps con-
questa est ... Ad Comitem paulisper veniamus Guidonem , qui cùm fuerit
B Comitis Hugonis filius , et post Angelrannum fratrem, quem suprà de villa
Portas vice patris donationem fecisse retulimus , Normannorum dolo occi-
sum ; patrise Comitatum receperit , ac per hoc Advocatus quoque noster
hereditariè sit efïectus ; villas S. Richarii et earum colonos nimiè artlige-
bat . . . qui Advocati sumptus et nomen tenebat . . . Apud efferam mentem,
et culmine potestatis elatam seu rapacitqtis studio sauciam, justa .supplicatio
parùm valebat . . . Ille de indultâ vel moderatâ suae advocationis consuetudine
testimonium confecit (c).
Hetguardus Anglorum Rex, decurso féliciter vitae mortalis spatio, ut cre-
ditur, migravit ad aeternam gloriam. Sed dum adhuc vivens terreno regno
floreret , quidam Nobilis natione Britto, nomine Radulfus , apud ipsum
Regem potens et honoratus , donavit S. Richario praedia . . . Postquam au-
C tem mortuus est Rex Ethguardus * , Herioldus quidam Cornes re8,iuim sibi
accepit contra fas , et contra fidem sacramenti quod praedicto Régi jurave-
rat , spondens quod pronepoti ipsius Régis , nomine Ëlfgaro , regnum ce-
deret absque iiUo impedimento. At cùm regni potestate et fascibus injuste
uteretur, expulso Ethguardi pronepote Elfgaro .... Deus signo mirabili [è]
cœlo ostenso , destinavit Guillelmum Ducem JNormannorum , Anglorum
Regem fieri ; et quia Dei nutu idipsum Guillelmus appetebat, rei prosperita-
te probatum est. Sed quia illius gestorum recens liabetur memoria , nos
' ea seponentes , nostra potiùs exsequamur. Anno regni ejus II , venerabilis
Gervinus, illa quae superiùs meminimus praedia visurus, ad maris ingressum An. 1068.
properavit, quem nominant plebeiales Guizant(</); ubi fuerunt cum illo
tam Abbates quàm Monachi plusquàm centum, praetereà militarium viro-
D rum et negotiatoruin plurima multitudo ; qui omnes mare conscenso in An-
gliam transvehi cupiebant. Februarius tum mensis ducebatur.
In territorio Ambianorum Cellam possedit , eo loci quo Martyris Gra-
tiani corpusculum quiescere perhibetur. In eodem etiam territorio aliam
acquisivit , vocabulo Luliacum , ubi in honore B. Luciani Martyris et S.
Richarii Ecclesia habetur. Sed et in solo Nenstriae , in nemore scilicet Au-
gensi , tertiam habuit Cellam [Gervinus] , Ecclesiam in honore B. Martini
continentem, quam caeteris ampliùs diligens, frequentiùs visebat.
Neustriam et Flandriam, Galliam quoque et Aquitaniam , necnon Hun-
gariam piâ gyrans sedulitate, criminosorumque confessiones acceptans . . .
Evangelistae et Apostoli opus absque nomine perexplebat . . . Vidimus persaepè ,
cùm esset in Centulo , totius diei spatium in conclavi absque omni corporali
E edulio illum peregisse ; aHis recedentibus, aliisque succedentiinjs qui animée cura
Cap. 23.
An. 1066.
Eduardus
Cjp. 23.
Cap.
indigebant
Erat enim super hoc offîcio ei deputata cellula, quam Fratres
(a) Egn Cornes Ponlivœ palriee Guido, annuen-
tibus Proceribiu meœ provincice., irt prassentia Regù
Philippi , Marchionuque Balduini , necnon etiam
Principunt regalis palalii, reddo S. Ricliario quar-
tam parteni vUlœ quœ Vltrahaiz vocitatur... Auctn-
rali riiboratur [cliarla] signo dcxlrte regiœ •]-... .S'.
Balduini Juvenù Coinitis\ S. Frederici, etc. Àctuin
est hoc anno Régis , Philippi f'I , Incarn. Ooin.
MLXyiI, Indict. Il, Upactà III, Concurr. ni.
(b) -\ota usum singulareiit in Anglia.
(c) Ego Guido grati/i Dei Pontivorum Cornes...
in villa quœ dicilur Majoch, etc. Paulù suprà fil
mentio villaruni Ârgubii et Moutis-Elisii.
[d] Aliiî igitur ap|>i.'llationc gaudebat is locus,
ariditas cujus itifrà mcinoratur. Ilinc Cambdc-
nus raeritù forsan ait, Guizant seu ffifoii , nunc
If^itsan, Icium jiortum esse, pridoin obstructiira.
Quanquain Valeslus arbilralur Iciuin iiortum
esse, non Witsantuin, sed Stapulas , Esiaptcs
en Roulonuois ; <jni portas est in Morinis ad os Quan-
tiae fl. advcrsus ColKe S. Judoci. Alii pulant Icium
portuin esse Caletuni , frecpiens op|)idiini, Calais
vulgô dictniM ; alii , et iinnieritô quiiieni, Gesoria-
cuin seu Bunoniain. Multi denique Bononicnscs assc-
runt Icium portuni esse locuiu Isque, nunc à mari
unit leucû dissiluin.
Riij
134 EX CHRONICO CENTULENSÏ SIVE S. RICHARII.
Oinfessionem ( fl ) vocabant . . . Clerici nmlti nostrum Equitium verbis venc- A
natis carpebant ; cur absqne Apostolici licentia homo non Episcopus prfedi-
care auderet , et peccatorum confessiones seu conversiones cur prfesumptor
non sui ofRcii inquireret , oblatrantes . . . Gervinus itaque edicto Papae acci-
tus, ovans expetit Romain ... Et quia Ambianorum Praesulem tune temporis
Fulconem non animarum saluti , sed volucrum captioni et ferarum venatni
studere compererat , tali auctoritate roborat [Léo IX] venerandum Abba-
tem, his enm verbis confirmans ... « Coneedimus et imperamus te in reci-
» piendis scelestorum confessionibus et tradendâ pœnitentià , nostri ofïicii
» participium tenere »... Papa simul et sandalia offert, jubens ut his Ger-
vinus utatur ; ut qui praedicationis exercebat studium , praedicatoris insigni-
bus ornaretur. Venerabilis tamen Abbas, custos verae humilitatis , eadem
ornamenta recnsavit . . . Léo Papa , natione Teiitonicus , pgrentum excel- B
lentissima nobilitate praefulgens, et cœlesti visione denuntiatus antequàm na-
tus, in Lotharingia mundo processit : qui sacris litteris atque liberalibus stu-
An. 1026. diis acutissimè eruditus . . . electione Cleri et populi , Ecclesiae Tullensi or-
dinatus est Episcopus , cùm jam ejus propinqui , viri impériales , de Ro-
mano Apostolatu ei conferendo tractarent . . . Non recnsavit homo inclytus
pauperculae civitatis curam suscipere , imo obtentu majoris evitandi honoris,
ad hune facile deductus est. Et cùm Episcopus esset Tullensis oppidi ,
An. 1048. electione Pontificum cum Imperatoris assensu in Romanum levatus est
Pontificem ; et qui anteà voratus fuerat Bruno, propter Papatum vocari me-
ruit Léo : qui tantâ mentis puritate virtuteque viguit. ut per illius mérita
Domino omnipotenti placuerit miracula magna patrare : qui etiam cùm B.
An. 1049. Remigii Remorum Pontifîcis Ecclesiam dedicare venisset , venerabilem Ger- C
vinnm, ut ejusdem Confessons corpus efferret, cum aliis tribus aequè sanctis
viri s delegit.
Cap. 29. In Castro quoque Augensi , qnod est situm in ipso Neustrise ingressu ,
aliud {h) pro ejus [Gervini] meritis Christus Dominus. peregit ingens
prodigium. Nam cùm illo advenisset aliquando Gervinus , erat ibidem qui-
dam puer nomine Odelricus , qui litteris discendis insudabat. Hic vi fe-
brium irretitus . . . onmimoda caruit febre. Sanè is Odelricus hodieque
vivit , et apud Corbeiam Monachi et Abbatis habitu vel honore po-
titur.
Cap. 31. Ab aquilonali plaga Monasterii S. Richarii quadam vice orto pergrandi in-
cendio . . . jam ignis plus centum locis super Ecclesiam sparserat ; jam plumbum
superante igné liquescens defluebat . . . ignis Richario mediante absqne humano 1)
auxiiio extinctusest . . . Corbeise multam sanitatutn gratiam per mérita Sanctorum
loco patrocinantium Dominus eo contulit tempore . . . Quodam tempore S.
Richarii corpus ad villam Asliacum ferebatur ; cùmque ineundo per Buxu-
dem villam nostram transitus haberetur, contigit, etc . . . . Jam vero quis
enumerare queat , quanti vinculati et catenati ( <; ) , dum illum [S. Richa-,
rium ] invocarent, exstiterunt liberati ?
Cap. 32. Multorum librorum copiam venerabilis Gervinus nobis contulit . . . Epis-
tolas Ignatii etc. [h) . . . Hsec omnia in XXXVI voluminibus compingens ,
gravi et inabsolubili anathemate condemnavit quicumque ea sancto loco de-
mere et qualibet occasione subtrahere auderet . . . Sanctum Angilberti ( e)
Abbatis corpus invenit . . . Sancti quoque Çaydoci sociique illius corpora à
terra levavit. E
Cap. 34. Latiùs ergo latiùsque aggravescente ipso languore , cùm agnosceret
(Gervinus Abbas) se non praevalere ad conservandam curam animarum , va-
letudine prsepediente , advenienti fortuito Régi Francorum tum juveni
Philippo sui allegavit causam languoris (/"), orans ut Monasterio ,
[a) Nota rem et inodum Confessionis , quae {(t) Qui Bibliothecam temporis voluerit cog-
nunc est in usu. noscere, légat inlegrum Cataloguai in ipso Acherii
{b) Sancti Àbbatù {sic eniin vocabatur à populis) Spicilegio.
l'irga pas toralif , quant r'ulgus Crociam vocal, et qu(e (e) Cùm e/'uv celebeirima memoria in ore uni-
pro more summotenùs ciirvnbatur, jam sanaverat versorum Fianci<corum vel Pontivorum, atque as-
aegrotam. Vide Cap. XXVIII. pectu egregii Tcmpli quonilam ab eo fundati resplen-
(c) Vide Caput IX , ubi bojce Sancto offerun- deret.
tur. (f) Sic Cap. 36 sepultus dicitur Gervinus
I
EX CHRONICO CENTULENSI SIVE S. RICHARII. i35
A quod ipse pro posse bonis anipliarat, .talis daretur pastor et custos, qui con-
gregata non disgregare , sed disgregata nosset unire : flagitavitque ut pius
Princeps cederet suo regimen nepoti, quem et dicebat ad taie opus sat eru-
ditum, qui erat S. Reniigii Monaclius, nomine Gervinus. Et quia onines
qui euin nosse poterant , non illi obedire uti sancto viro putabant sacrile-
gum ; Rex praefatus annuit , et ut suus post se regimen obtineret nepos ,
concessit. Anne igitur Doniinicae Incarnationis MLXXI , finiente niense
Octobri, die X Kal. Novembris, Indict. IX, ordinatus est secundus Ger-
vinus Centulensis Monasterii Abbas .... Anno suœ aegritudinis * IV. . . ita • lepr*
angustiatus est, ut fissis et pai'titis naribus et labris, caeteraque cute in liis-
pidam versa facieni, vix posset [Gervinus I] verbuni formare . . . Evenit
intrante nominicfe Nativitatis anno (a) MLXXIV, Indict. XI, ut II die ^n. 1075.
B uiensis Februarii Missam faceret . . . Superveniente autein Quadragesiniali
observatione, in ipsa feria IV, quam caput jejunii voeat consuetudo Ec-
clesiae, convocavit Fratres. . . Feriâ III secundse hebdoiuadae [sacri jejunii] , c«y>. 35.
quae habebatur V Nonas Martii ( t ) . . . spirituni efflavit . . . Nec niora
ruit omnis provincia Pontivorum ad exequias viri Dei.
anno ferbi incarnati MLXXI f^, Indict. XI, re- IS»™ Martii.
gnante Plùlippo Fr. Rege anno Xlf. Utcrque au- {a) In Epitapli. Mart, tua tertia lux abstuUt.
tem locus sic corrigendus : Anno MLXXF, [h) Cap. 36 : Eodem anno ohiit Wido Jmbianen-
Indict. XIII, etc. Nain anno tantùni 1075 dies sii Epbicopus : cujus Charta Cap. 22 sic orditur ;
3' seii V Non. Martii concurrebat cuin feria Guido Dei gratitt Ambian. Episcopus. Ibidem pa-
III 2* hebdoraadae Quadrag. Haec verô anno riter : Ego Gervinus gratin Dei Centul, Abbas.
1074 incidebat in XV Kal. Aprilis seu in diem
EX GESTIS W PONTIFÏCUM CENOMANNENSIUM.
Afud Mabillonium, pag. 305 Aiialect. edit. in-folio.
GERVASTUS (fc), vir nulli in regno sapientiâ et honestate secundus, se- cap.'ii.
dem Avesgaudi avunculi sui gaudenter suscepit : qui cîim esset bene- An. I03C.
dictionem adeptus, Herbertus Cornes, cognomine Bacco , avunculus Her-
berti qui fuit teniporibus Avesgaudi Episcopi , invidiae stimulo inflanimatus
eo quod rébus ditior . . . per duos annos adituni intrandi prohibuit ei. Ex-
D pleto autem duorum annorum spatio, recepit eum in sede Herbertus
Bacco. nie vero in cathedra gloriosissimè repositus, dédit suis Canonicis
dona . . . regali auctoritate perpetualiter corroborata , et sigillo Henrici
Francoruni Régis signata. Donino auteni Gervasio in sede résidente , Her-
bertus Bacco cepit eum irritare. Videns verô Praesul suum Episcopatum
nec per Regem, nec per seipsuni à Baccone posse defendi ; petivit quid-
dam à Rege Henrico, quod utinam non petisset ; scilicet ut daret Episco-
patum Gaufrido Andegavorum Comiti solunmiodô dum viveret , ut libe-
riùs à Comité Cenoniannico illum defenderet : illo etenim iiiortuo in re-
giam manum rediret : quod factum versum est in malum. Audiens autem
Herbertus Bacco, quôd ita Prœsul cgis.set, invidià motus, accusavit eum
apud Gaufridum Comitem, multùm deprecans, ut ab Episcopatu et honore
E paterno privaret eum, si posset. Quod cùm audisset Gervasius Praesul, con-
silium iniit eum parochianis et heroibus terrae, dicens illis, ut exheredarent
illum Bacconem , forasque civitatem projicerent ; et rectum heredeni ,
(a) Ex posteriori scilicet parte, quae à variis Aucto-
ribus scri]ita est, pro variis Pontilicibus sub quibus
quisque vixit, ut Mabillonliis notât pag, 336.
{b) In Cliarta de fundatione Monasterii B. Jo-
hannis Bapt. de Mota, qux praiccdit iioc Caput ,
sic Icgitur : Ego Suai'if Miles quemdam locuin meo
tempore conitructum à genitore meo jani defuiieto
Acliardo, nec non génitrice mea adliuc superstite
Helvisa... jujcta castellum <juod Jure lieredilario dono
seniorif mei Gervasii tenco, permissione ejusdem, eum
cofisensu matris Helvitœ fratrumquemeorum llardubii,
Hugonis^ Uajnaldi, liodulfi ac sororum mearum
Ilililegardii, Hiseliiue, Adclae, Agnetis, Hclvisce...
in potestatem Monasterii Miciacensis trado... Do-
minus meus Gervasius quœ ibidem proprium tenebat
concessit cuneta... Tant ego quàm domiiius meut
Gervasius, admunitu à [Miciac.~\ Congregationù /'li-
tre venerando capitif canitie dealbato, Pulcone nomi-
nato,adivimusin cunclit egregiuin Antistitem Cenoman.
Avisgaldum Comitemque Ilerbertum... Domino meo
astislente Gervasio, fralributque ipsius Avisgaudo
Guillelmi), Hoberlo, Comes Herbertus voce cunctis inlf
niavil, etc.
436 EX GESTIS PONTIFICUiM CENOMANNENSIUM.
Hugonem videlicet Herberti filium, bonae indolis adolescentem onmino ho- A
nore exheredarent ; qiiod et factum est. Hugone autem apicem Comitatûs
adepto, Monachus efïectus est Herbertus Bacco. In tantnm autem Pontifex
Gervasius dilexit Hugonem, quem de sacro fonte susceperat , ut qusereret
ei uxorem, Bertam videlicet nobilissimam feminam, Alani Britannorum Co-
mitis olim conjugeni. Qu.ae res Gaufrido Comiti valdè displicuit, sicut pro-
bavit rei eventus. Hugo cum suis militibus propter uxorem abiit : Gaufridus
autem castellum Lit igné cremavit. Pro talibus enim factis extunc nimis alter
alterum odivit, scilicet et Cornes Pontificem , et Pontifex Comitem. Vi-
dens ergo Gaufridus quod consilio domini Gervasii Episcopi, ad ruinam et
àd suum detrimentum Hugo Comes uxorem fortissiniam duxisset, Judam
portans in pectore, mandavit in dolo Gervasium Episcopum, ut traderet
eum : quem traditum misit in carcerem, ac tenuit eum in vinculis usque B
ad septem annos, sperans se pro hoc castrum (a) Lit habiturum : sed nihil
ei profecit, quia illud bene custodierunt milites castellani. Dum haec ita se
haberent, mortuus est Comes Cenomannicus Hugo, Gervasio Praesule
adhuc in vincuhs constituto. Dominus vero Gervasius de morte Comitis
valdè est contristatus ; et Gaufridus Andegavensium Comes è contra est ga-
visus. Comité autem Hugone secundùm legem Christianorum sepulto , Gau-
fridus Comes honorem suscepit usque ad decem annos. Cives vero Ceno-
mannici uxorem Hugonis cum infantibus plorantem per unam por-
tam projecerunt, et Gaufridum Comitem gaudentem intrai'e fecerunt. Cùm
autem audisset Praesul Gervasius in vinculis,. quœ fecissent heroes Ceno-
mannici ; vitfe difHdens, non habuit aliquam spem ultra vivendi : velit ( b )
an nolit, castellum Lit reddidit. Dum haec agerentur, Comes Gaufridus C
Gervasium de carcere exire permisit ; tali videlicet sacramento , ut quandiu
ipse Gaufridus adviveret, intra civitatem Cenomannicam Gervasius non in-
traret. Cùm vero videret Praesul, quôd neque in urbem, neque in castellum
suum posset intrare; abiit (c) ad Willelimmi Normanniae Comitem, ac quid-
quid ei Gaufridus f^'t '•''qJq eum tr?.do OtvjJidJf^ jn; niœrens retulit.
Quod cùm audisset ^ *1^ , ««rori.f'^'rfJic'^"^''» i motus, dédit ei aurum
et argentum, castella torti'a'i;^ Oona largissima. Dum autem Praesul Gerva-
sius in Normannia apud Comitem moraretur, accidit ut Wido Remensis
An. 1035. Ecclesiae Archipraesul moreretur. Audito autem à Rege Henrico , quod
mortuus esset Wido, dédit Archipra?sulatum Praesuli Gervasio : qui gaudens
suscepit illum, postquam XX annos Cenomannicam rexit Ecclesiam (d).
Cap. 32. Ut audivit Gaufridus Comes . . . congregavit populum terrae suae et om- D
nem Clerum, ut Cenomannensi Ecclesiae eligerent Episcopum. Illis vero
in unum congregatis , Vulgrinum Monachum et Abbatem , virum pruden-
tem et bonum gedificatorem [elegerunt]. Hic namque Vulgrinus ex Vindo-
cinensi castello ortus, miles quidem primùm, deinde Monachus effectus in
Cœnobio S. Martini Monasterii-majoris sub abbate Alberto, qui tune tem-
poris Monasterium illud honestè regebat , Christo regulariter militavit . . .
Gaufridus Andegavorum Comes petivit ab Abbate Alberto ut daret eum
sibi , quatinus SS. Sergii et Bacchi Monasterio , quod destructum erat ,
et in quo vix duodecim Monachi vivere poterant , Abbatem constitueret :
cujus petitioni Albertus Abbas obtemperavit ; et Vulgrinus Prior , Al)bas
constituitur Monasterio illi . . . Quinto ordinationis suœ anno fundamenta
matris Ecclesiae ampliora quàm fuerant , inclioavit; sed morte inopina E
superveniente , perficere non potuit . . . Vixit in episcopatu annos IX ,
menses VIII, dies XI; et mortuus est ac sepultus in Capitulo S. Vincentii
Martyris.
(a) Al. Lid; id est Lidi vel Ligeri, seu potiùs Lide- sancti antecessoris et avuncuh mei Jvesgaudi nec-
rici castellum, quod Lidericusfl. fe ioz'r, praeterfluit. non genitnrLi cum génitrice mea, haimonis scilicet
(b) Malè apud Mabilloniuni, venit Jnnolit. et Ilildeburgœ... Ànnuale avuncidi mei domni Aves-
(c) Dum Cenomanncnxium Kpiscopus erat \Ger- gaudi Episc. agatur, qui Jero.inly mis rediens apud
-vasius^ et curiam Willelmi Ducis Normannorum, Ferduuum Vl Kal. Nov. obiit, ibique sepultus est à
cui valdè famiharis erat, crebro expeteret, apud Jiamherlo Episc. in Basilica suce sedii. Sic et qui et
Vticurn sœpc fuerat lumorificè susceptus. Ex libr. 3 eadem die accidit sorori ejus, quippè matri mece
Orderici Vit. pag. 474. Hddeburgœ. Nec prœlermittalur illud patris mei
{d)ln Charta quae ibidem scquitur, sic de se Jlaimonis Xf'IlI Kal. Febr. accideiis , necnon ordina-
et parentibus suis tradit Gervasius : Pro requie tionis meœ XIF Kal. Jan.
Post
• \
EX GESTIS PONTIFIGUM CENOiMANNENSlUM. \31
A Post obitum donini Vulgrini domnus Arnaldus Episcopatiim Ceiiomanni- ^"P 33.
cae url)is adeptiis est. Hic verô Arnaidns ex Abrineensi territorio oriiindus,
nepos fuit Rotberti cujusdain Gramniatici sapientis ac religiosi viri , qui
tenipore suo taiii sanctae doctrinae exercitio, qiiàtii sacroium librornm ins-
tructione, seu dirutarum Kcclesiarum restanratiojie inaximam Cenomannensi
Eoelesite utilitateni noscitur oontulisse. Cujus disciplinée piv-edictus Arnaldus
admodum eruditus , et cum eo ab ipso pueritiae tempore conversatus, ho-
nestatis quoqiie ipsius exeniplum studuit iinitari. Unde post ejus inorteiu
loco ipsius successit, et scliolarum regimen prudentissimè gubernavit . . .
Electioni contradixere nonnulli . . . quia fuerat filius Sacerdotis ( a ). Unde
Cenomannenses Cleriei ad Papam Alexandruin legationem niiserunt . . .
Papa rescripsit, quod videlicet in Christo spiritualiter renato generatio car-
B nalis nihil posset offîcere ... si nullus eo nielior in Ecclesia illa poteratre-
periri . . . Fabrica novie Ecolesiae quam Prtesul Vulgrinus inchoaverat, funda-
nientoruin mobilitate atque lapidum debilitate corrupta . . . nocturno tem-
pore collapsa est . . . Episcopus totam cœpti operis fabricani usque ad inia
fundamenta destruens, denuo ipsam Ecclesiam fundamento firmiori et lapide
solidiori (b) construere cœpit.
la] De Arnaldo filio Sacerdotis intelligendus est tantumque studium exposcebat, ut sexaginta annorum
Gratianus Di. 63 caj). 34. spatio itequaquam consummari potuerit.
{b) Restauratio, ut legitur infrà, tantos suinptus
EX HISTORIEE ANDEGAVENSIS FRAGMENTO W,
AUCTORE FULCONE COMITE ANDEGAVENSI.
Apud Acherium Spicilegii Tom. lll in-folio, pag. 233.
SUCCESSIT ei [ Fulconi ] filius ejus , avunculus meus , Goffridus Mar-
tellus ; cujus probitas et prudentia in rébus saecularibus multa fuit, et fama
laudabilis per totum regnum Francii». 111e autem in vita patris sui Miles ex-
slitit, et novitatem niilitiae sufe contra Hnitimos exercuit , fecitque duo prse-
lia ; unum apud Montemconsularem (b ) contra Pictavos , ubi Comitem
j) Pictavensem apprehendit ; et aliud contra Cenomanenses , ubi Comitem
eorum similiter cepit, qui vocabatur Herbertus Baconus : contra suum
etiam patrem guerram habuit, in qua mala multa facta fuerunt, unde posteà
valdè p(enituit. Postquàm autem pater ejus de Jérusalem , ut praedictum est ,
rediens, vitani hanc exuit * possedit terram patris et civitatem Andegavis ;
cej)itque guerram contra Theobaldum Comitem Blesensem, filium videlicet
Comitis Odonis ; et ex voluntate Régis Henrici accepit donum Turonicae
civitatis ab ipso Rege ; unde posteà guerra inter eum et Comitem Theobal-
dum adeo ingravata est, quod inierunt praelium inter civitatem Tiu'onum et
Ambasium castrum ; in quo praelio ipse Theobaldus captus est, et usque ad
mille de equitibns suis. Accepit itaque civitatem Turonicam , et castella
in circuitu, Cliinonum et Insulam et Castrum-Kainaldi et S. Anianum. Pars
E autem alia Turonici pagi sibi contigerat possessione paterna.
Post haec guerram habuit cum Guillelmo Normanorum Comité , qui posteà
regnum acquisivit Anglorum, et fuit Rex magnificus ; paritenjue cum Gai-
An. 1040.
* .41. exivil
la) Infrà consignatiir selas Auctoris. Ceterùra
vide paginam 203 Tomi nostri X, ubi priinam edi-
diinus partem liujus insignis monumenti.
(b) In Gestis Consulum Andeg. prope oppidum
Caput-fultonœ. Valcsius arbitratur Montein-Con-
snlarcm esse Montem-Contoriuin, MoiicimUiur : quod
castellum jacet inter Mirebellum et Lausdunurn.
« Certè, inquit, à Fultone Rechino Mons-Consularis
» in page Pictav. Mlrebello et F^iae médius inter|)0-
» nilur. Mirebellum autem Moncontorio et Faiae
» Vinosae in Pictonibus proximum esse constat, et
Tome XI.
> inter utrumque castellum ferè médium... Rober-_
» tus de Montecontorio litterls Goffridi Martell'
» pro Vindocin. Munasterio testis pr<e œteris sub-
» cripsit anno ML, Indict. III, régnante Henrico
r> Fr. Rege anno imperii XIX... Bcsiius , Montcon-
n tour laliiiè Montein-Coinilis interprclatur. Mons
» autem Comitis et Mons-Consulls, sicut Cornes
• et (Consul, una res est. Moncontorii tamcn
1 Pictonici vulgarem appellalioncra , Mnncon-
» tour , à .Monte-Comitis deducendam esse non
> puto > .
138 EX HISTORITE ANDEGAVENSIS FRAGMENTO.
lis et cum Bituricensibus, et cum Guillelnio Consule Pictavorum, et cum A
Aimerico Viceeomite Thoarcensi , et cum Hoëllo Comité JNamnetensi , et
cum Britannorum Comitibus qui civitatem tenebant Redonensem , et cum
Hugone Cenomanensi Consule qui exierat de fîdelitate sua ; propter quae
omuia bella, et propter magnanimitatem quam ibi exercebat, merito Mar-
tellus nominatus est, quasi suos conterens hostes.
• M. cujus In hujus * extremo vitae anno me nepotem suum orna vit in Militem (a) in
civitate Andegavi , testivitate Pentecostes , anno ab Incarnatione Domini
An. 1060. millesimo sexagesimo ; et commisit mihi Santonicum pagum cum ipsa civi-
tate , causa cujusdam guerrae quam habebat cum Petro Didonense. iEtas
autem mea deeem et septem erat annorum, quando me fecit Militem. In
eodem porro anno Rex Henricus obiit {b) in nativitate S. Joliannis ; et
meus avunculus Goff'ridus tertio die post festivitatem B. Martini , bono fine B
quievit : nocte siquidem illa, quae praecessit diem finis ejus , deponens
omnem curam militise rerumque saecularium, Monachus factus est in Mo-
nasterio S. Nicolai, quod pater ejus et ipse multa devotione construxerant,
et rébus suis suppleverant.
Honorera itaque suum , quem ab exteris gentibus defendendo , multa
tranquillitate securum et opulentum tenuerat , sub aliquanta tribulatione
vexandum dimisit ; surgente videlicet dissentione propter eumdem honorem
inter me et nieum fratrem. Quam tribulationem ciim per annos octo pro-
tendissemus , guerram ssepè facientes , et interdum- inducias habentes ; cùm
etiam fratrem meum de vinculis, ubi eum tenueram , liberavissem jussu
Papse Alexandri ; invasit me iterum idem frater, ponens obsidionem circa
•^/.castelluiii quoddam castrum * meum , quod vocatur Brachesac ; ubi equitavi contra C
illum cum illis proceribus, quos Dei clementia mihi permiserat ; et pugnavi
cum éo campestri prselio, in quo eum Dei gratiâ superavi ; et fuit ipse cap-
tus, et mihi redditus, et mille de civibus suis cum eo. Proinde accepi
^/.Uusdu- civitatem Andegavim, et Turonum, et Lochas, et Loudimum * ( c ) ; quae
^"'" sunt capita honoris Andegavorum Consulum. Tenui igitur honorem illum
XXVIII annis, usque ad terminum illum quo scriptum illud facere dispo-
sui ; in quibus XXVIII annis et in aliis octo [ d ) (|ui praecesserunt, si vis au-
dire quae gessi, prosequere quae scribo, et cognosces quae facta sunt.
(a) Nota usum temporis inter Optimates dun. de fendo j^loriosùsimi Principis Gaufridi Com.
Regni. . Jndeg. tenere -xidebatur, Monachit Trenorc. pro
(b) Sic in Ms. Codice 1261 Reginae Sueciae : apud redeniplione aidmœ suœ^ Arsendis uxoris suœ^ et fi-
Acherium verô, in civitate. lioruni suorum Hugonis scilicet atque Teobaldi, J)
(c) Castrum hoc, Loudun , positum est in concedit in manu Guilelmi Abb. anno MLX.
confinio Andegavorum, Turonum et Pictonum. [d) Per quos scilicet de honore Andegav. '
Inter probationes Historiae Trenorc. exstant contendit cuiu fratrc suo, ut suprà legitur. Ful-
Isenbcrti Episc. Pictav. litterae', in quibus Hugo co igitur seriùs quàm notavimus pag. 203 Tomi
nobilissimus vir Ecclesias très., qua^ in Castro Laus- X, scripsit ; nerapè anno 1096 aut 1097.
EX GAUFREDI MALATERRyE HISTORIA SICULA («)
Ayuâ Muratorium Tom. V Scriptorum Rerum Italicarum pag. 549.
cajiibl TVTORMANMA patria quaedam est in partibus Galliae, quae quidem non
1\ semper Normannia dicta fuit ; sed regalis quondam Francorum Regum g
fiscus, cum suo toto cujus pars erat, generali nomine Francia nuncupaba-
tur . . . Est piscosis fluminibus et feralibus silvis abundantissima, accipitrum
exercitio aptissima, frumenti et caeterarum segetum fertilis piscinis uberri-
Cap. 2. ma, pecorum nutrix . . . Porrigitur terra illa à pago Pontiniensi * quem ab
Pontivensi o^ientali parte sui habet secus mare Anglicum, quod ab aquilonari parte
adjacet, usque in Britanniam quae fines ejus occidentales claudit ; ab occi-
dentîili vero et meridiano cornu, pago Cenomannico terminatur usque in
(a) Hanc Ilistoriam, quae ad annum duntaxat Normannus et Monachus Benedictinus , qui stilo
1098 îproducitur , elegantem Libellum vocat Or- quidem simplicij non tamen per humum repente,
dericus Vitalis. Pagio taracn barbarus videtur scripsit rogatu Rogerii Siciliae Coinitis qui obiit
ejusdem Auctor. Is fuit Gaufredus Malaterra , anno 1 101 .
EX GAUFREDO MALATERKA.
139
Pontivuiii
Cnp. 3.
A Carnotensem ; et à Carnotensi clauditur Velcassino et Belvacensi usfjue
Pontinum * , . . Est gens astutissima, injiirianmi ultrix ; spe aliàs plus lii-
crandi, patrios agros vilipendens, quaestùs et doniinationis avida, cujuslihet
rei simulatrix, inter largitateni et avaritiam quoddam médium habens ; Prin-
cipes vero delectatione hona? famœ largissimi ; gens adulari sciens ; eloquen-
tiœ studiis inser\iens in tantum, ut etiani ipsos pueros quasi Khetores atten-
das ; quse quidem nisi jugo justitiae preinatur , eiïrenatissima est ; laboris,
inediie , algoris , ubi fbrtuna expetit , patiens ; venationi , accipitrum exer-
citio inserviens ; equoruni , caeterorunique militiae instrunientorum et ves-
tium luxurià delectatur. Ex noniine itaque suo terrae nomen indiderunt :
North (juippè [a] Angiicâ linguà, aquilonaris plaga dicitur ; et quia ipsi ab
aquilone vénérant, Normanni dicti terram ipsam etiam Normanniam ap-
B pellarunt. In cujus quidem provincia civitas est, quae Constantinum dicitur;
in cujus territorio villa est, quse Altavilla nuncupatur.
Erat Miles quidam praeclari admodùm generis, qui ab antecessoribus suis cnp. 4.
haereditario jure sibi hanc villam i-elictam possidens , Tancredus nomine ,
duxit uxorem moribus et génère splendidam mulierem , nomine Moriellam ;
ex qua legali successione aunorum quinque filios , posteà futures Comités ,
suscepit ; Guilielmum videlicet cognomine Ferrea-brachia , Drogonem , IIu-
nifredum, Gaufredum et Serlonem. llorum matre defuncta , cùm ipsa setas
adhuc viridis patri continentiam denegaret, honestus inhonestos coitus abhor-
rens, secundas nuptias celebravit . . . Ducta vero Fransendis vocabatur , ge-
nerositate et moribus priore non inferior ; quae legitimis terminis marito sep-
tera peperit filios, non minoris pretii vel dignitatis futuros à praedictis fratri-
C bus ; quorum nomina subtitulamus hîc : primus Robertus Guiscardus, posteà
totius Apuliae Princeps et Calabrise Dux, vir magni consilii, ingenii, largita-
tis et audaciae ; secundus Malgerius ; tertius Guilielmus ; quartus Alvere-
dus ; quintus Humbertus ; sextus Tancredus ; septimus Rogerius minor ,
posteà Siciliae debellator et Comes. Mater yero accuratissimè et ma-
terno affectu filios suos nutriens, tanto amore ipsos qui non sui, sed mariti
sui ex praecedenti uxore erant, amplectebatur, ut vix discernere posses , nisi
ex aliqua causa didicisses, quis filius vel quis non filius esset. Unde et à ma-
rito plus amabatur, et à circummanentibus plurimùm adpretiabatur. Infan-
tes vero, ut aetas illis ministrabat, puériles annos transcendentes , cùm jam
adolescentiam unus post alium attigissent , cœperunt militaribus disciplinis
adhaerere, equorum et armorum studia frequentare , discentes seipsos tueri
D et hostem impugnare.
Sed cùm vidèrent, vicinis senibus deficientibus, hteredes eorum pro hae- Cap. ».
reditate inter se altercari, et sortem quae uni cesserat, inter plures divisam
singulis minus sufFicere ; ne simile quid sibi in posterum eveniret, consilium
inter se habere cœperunt ; sicque communi consilio prima aetas , prae caete-
ris adhuc minoribus magis roborata, primo {b) patriâ digressi , per diversa
loca militariter lucrum quaerentes, tandem apud Apuliam Italiae provinciam,
Deo se ducente, pervenerunt.
Juuiores vero fratres quos aetas adhuc domi imniorari cogebat , praecedentes cap. \\.
[a] Eamdcm etymologian Vacieus in sua
toria fabulosa exprimit bis vcrsibus :
Oir devez donc Normanz furent,
Et dont Normanz ce.it nom rechurent,
Quanquc avers Septentrion,
Que nos char el^ciel apelon.
C'est air, c'est ciel vu terre ou mer,
Tuil seulment gent iVort apeler ;
Par Nort un vent qui sort et vient
De là où le ciel le char tient.
Engleiz dient en leur langage,
A la guise de lor usage,
En Nort allon, de Mort venon,
Nort fumes touz, en IVort manen.
Des autres venz sont ensement
Mer de Nort dironz salement.
Mant en Engleiz et en Norroiz
Senefic home en Franchoiz :
Ajoutez ensemble Nort et Mant ;
His- Ememble dites donques Normant.^
Cest hons de Nort en Romanz ;
Delà vient le nom as Normanz,
Normanz doivent estre apelé ; *
Normandie qu'ilz ont peuplé,
Por ceu que Normanz la peuplèrent,
Qui en la terre conversèrent.
Franchoit dient que Normandie,
Ce est la gent de Normandie,
Por ceu qu'ils vindrent d'autre terre,
Por miex avoir et por micx querre.
Jadis soloient Ortenoiz
Cil de Norverge et li Danoiz,
Et autres gens de North aler
Autres terres prcndi e et robcr.
(b) Scilicet Guilielmus , Drogo et Hunifredus
scu Uiiifridus : (juoruiii digressionem jM'r|)eràai
refort Muratorius ad aiinuin 1035, ul patcbit ex
Cuillclino Ai)ulieiisi.
140 EX GAUFREDO MALATERRA.
seniores fratres apud Apuliam fortiter agendo altioris culmen honoris et do- A
niinationis ascendisse fania referente cognoscentes , quàm citô œtas permisit,
ipsi quoque siibsecuti siint, duobiis tantùm in patriâ relictis , ne haereditas
vel competens stirps alienaretur. Abeuntes vero renianentibus ut remane-
rent vix persuaserunt ; sed in hoc potiùs praevahierunt, quod haeredibus eo-
rum, si se sequerentur, de his quîB adquisituri erant, sese benefactiiros pol-
liciti sunt. Sed perlongum est huic Operi per singiila perstringendo inserere,
qualiter apud Apuliam egerunt. Hoc tantùm summatim non solùm nos, sed
etiam res ipsa testatur, quôd omnem patriam armis domantes sibi (a) , sub-
jugaverunt. Subséquente enim se suorum et parèntum et compatriotarum,
sed et reliquarum circumadjacentiiun regionum ipse qusestùs maxima inulti-
tudine , ipsi impigri largitores , quasi fratres suscipientes , equis , armis et
vestibus ac diversis muneribus ditabant. Quibusdam etiam terrarum loca lar- B
gissimè impertiebantur, omnibus divitiis hujus mundi auxiha fortium mili-
tuni praeponentes.
Cap. 19. Rogerius verô minor frater, quem adhuc domi juvenilis aetas et amor pa-
rèntum detinuerat, subsecutus in Apuliam venit . . . Erat juvenis pulcherri-
mus, procerae staturae, eleganti corpore , linguâ facundissimus , consilio cal-
lidus, in ordinatione agendarum rerum providus , omnibus jocundus et
aflabilis, viribus fortis, militiâ ferox ; quibus artibus brevi tempore omnera
gratiam meruit.
Cap. 38. Sed ne aliquis existimet illos, qui in Apuliam cum aliis fratribus non ve-
nerunt, minoris valentite à reliquis fratribus fuisse, et ideo in Normannia
remansisse, de Serlone pauca dicenda sunt. Hic denique cùm in Normannia
inter militiae laudabiliores appretiaretur, à quodam potente injuriam passus , C
dum vindicari studet, illum interficit. Unde iram Roberti Comitis , tilii Ri-
cardi II, patris vero famosissimi Régis Anglorum Guilielmi ferre non valens ,
in Britanniam declinavit ; ubi aliquandiu commoratus, omnium gratiam stre-
nuitate sua obtinuit ; perque legatos pacem à Comité Roberto expetens
nec obtinens, multis incursionibus Normanniam lacessivit. Et cùm quodam
Cap. 39. tempore idem Cornes Robertus in confini Francise et Normanniae castrum
quod Taulerias (b) dicitur obsedisset, miles quidam Francigena à Castro diatim
exiens, et singulare certamen ab exercitu Normannorum expetens , multos
prosternebat. Comes vero damnum suorum timens , omnibus interdixerat
ne aliquis illi obviaret ; sic suis excusationem tribuens, ut cùm quod peri-
culosum erat refugerent, non hoc jam timori sed Principis interdictioni as-
criberent. Quod cùm Serloni in Britannia, ubi tune temporis morabatur, re- D
latum fuisset, ignominiam populi sui non ferens , duobus tantùm armige-
ris comitatus Taulerias venit : summo diluculo ante portam singulare certa-
men offerens, de equo hastâ innixus expectat. Porrô ille , qui alios deji-
cere solitus erat , indignatus , cum maximo furore splendidus in armis
ferventi equo advolat ; quis sit requirit , ut à loco recédât vitam tuendo
hortatur. lUo nomen révélante, sed à loco recedere nolente , dum fortiter
congreditur, aliorum prostrator forti hastili prosternitur. Serlo , pluribus
utriusque partis aspicientibus, non tamen quis esset scientibus , victor ad
gloriam Normannorum efficitur : sicque caput abscissum lanceae supponens,
per médium suae gentis castrorum, nuUi verbum faciens, in Britanniam re-
dire accélérât. Comes ergo legatum mittens, quisnam sit perscrutari jubet ,
• et ut ad se veniat praecipit. Sed cùm renuntiatum fuisset hune Serlonem fi- E
lium Tancredi esse, et à Britannia causa improperii à populo suo expellendi
(a) Franci infrascripù, videlicet Drodbertus Biscar- 3. Anecdot. col. 8. Hos autem Norman nos cave ne
dus, Guillelmus Ferabrachia, CJnfridut, Drogus et confundas cura aliis, de quibus in Clironico Casau-
Rogerius fratres quinque, iidem. filii domini Goffridi riensis sive Piscariensis Monasterii apud Acherium
Comitu de Normandia, quorum fuit caput et Dux die- Tom. 5 Spicil. legitur : Anno ab Incarn. Dom. MXFI,
tus Drodbertus, recedentes cum eorum comitiva de Normanni Melo Duce cœperunt Apuliam expugnare.
suis partibM Normandiœ, venerunt ad partes Ducatûs Variis enira et solidis rationum momenlis probat
Apulice et Principatûs Capuce ; et obtinuerunt aliqua Pagius, primum Normannorum in Apuliam adven-
ex dictis locis, anno videlicet Dom. Ml.f'II, et deinde tum cum anno 1016 copulandum.
transiverunt ad insulam Siciliœ anno Dom. MLX... (61 Alii vocant Tegulense et Tegulariense castrum, alii
Ad urbein Panormi acquirendam nimiùm laborantes Tegularias et Telerias, Gallicè Tilliers et Tillers, cor-
per annos XI... in fine dictorum XI annorum liabue- ruptè pro Tuilliers. Locus est autem in Normannia ad
runt in totum urbem prœfatam anno Dom. MLXXI. Arvam fl. dure ., Franciae Normanniaeque terminura.
Ex Chronico Sicil. cap, 6. apud Martenium Tom.
EX GAUFREDO MALARTERA.
141
^ venisse ; se autem iram Principis, quia infensus erat, declinare ; ei patriâ
quamvis penuriosum, libenter doiiec Principis ira sedetur, dum ipse jiisserit,
exulare ; Conies pietate motus, et tanto viro ulteriùs carere nolens, ad se
jubet accersiri, Venienti occurrit, gratiam suani indiilget, osciilo securè
reddit, quae habita amiserat restituit ; uxori, cui pluies possessiones compe-
tebant, auget ; inter sibi familiariores retinet.
De Tancredo vero tantorum (ilioruni pâtre aliquid memoriâ dignuin dicere Cap. 40;
nec absurdum est. Tempore quippe jciventutis suae niilitaribus exercitiis de-
ditus, et diversarum regionum et Principum curias perlustrans, multa stre-
nufe laudis avidus agendo, cum ipsa laude et plurima lucratus est. Cum au-
tem esset in familia Comitis Normannorum Ricardi II, quadam die idem
Princeps venatùm pergens, tali enim exercitio, ut mos est divitibus, non
B minimum («) delectabatur ; aprum mirae enormitatis, quem singlare dicunt ,
movit. Erat autem sibi mos, sicut et pluribus aliis Potentibus est, ut vena-
tionem quam ipse moveret, nullus praeter ipsum occidere praesumeret. Porro
canibus aprum velociùs insequentibus, cùm Comes prae opaca densitate spi-
nosis saltibus tardiùs insequeretur, canibus infestioribus aper timens à fine
lacerari, rupe quadam inventa, ipsa pro muro à cauda utitur , et dentosum
caput ad se tuendum canibus offert : sicque canibus venatoris auxilio desti-
tutis, cùm jam aper de ipsis spumante dente multas strages faceret , casu
Tancredus supervenit 5 visaque strage molossorum, quamvis morem Princi-
pis non ignoraret, tamen succurrendum canibus accélérât. Aper vero ipso
viso, canibus spretis, fîrmo impetu super eum irruit. Sed Tancredus cùm
esset fortis viribus, audaci ense illum suscipiens, non quidem illum ictu fe-
C riendo, sed acuto mucrone per durissimam frontem usque ad praecordia im-
pingendo, capulum fronti adjunxit, nihil ex longissimo ense praeter capu-
lum extra corpus apri rémanente : sicque dejecto ensem in fronte linquens,
ipse ne à Comité hoc fecisse deprehenderetur , longiùs avulsus est. Cornes
vero veniens, aprum mortuum miratus, utrum vulnus aliquod habeat , so-
cios lustrare jubet ; deprehensoque ense adhuc in fronte defixo, impulsum
miratur, cujus ensis sit requirit ; ne se hujus facti actor celet, ita condona-
tur. At cùm à Tancredo factum deprehensum fuisset, à Comité et caeteris om-
nibus plurima laude extollitur ; et cùm anteà in pretio fuerit, majori dein-
ceps habitus est, et dudùm posteà in curia Comitis decem milites sub se
habens servi vit. {b)
[a) Quant Guillaume [Comte d'Hiesmes] fut hors
de prison, il ne iceut où aler : sise muclia par lit
jours ^ pensant qu'il ferait. Car bien sçavoit que Hi-
chart son frère estait moult amé du Roi de France et
de tous ses voiiins. Si regarda Guillaume que son
frère estait moult pitoyable et de bonne nature, et
espia une fait que son freré estait aie chassier en la
forest de f^ernueil: sijr ala et trouva son frère qui
estait loings de ses gens, et n'avait avec lui que Radolf
son oncle, etc. Ex Historiâ Ms. Normanniae , Gallicè
scripta.
[b] Excerptum aliud ex Gaufredo Malaterra, Ches-
nii imitatores, edemus in Volumine sequenti ; ibtque
fusiùs agcmus de eodem Scriptore, et refcllerau»
commentum scu delirium Joli. Harduini, qui in suis
A.dnotationibus in Librutn cui titulus. Défense de la
Monarchie de Sicile contre les entreprises de la Cour
de Rame 1716, tradit Gaufrcdum fuisse falsarium et
irapostorera, qui non scribcbat nisi post annum
1302. Adnotationes aulera laudatae Harduini, Gal-
lico idiotnate exarantur, et Icguntur in Ms. Codicc
Reg. 6178. A. art. 1.
Siij
1
A
142
EX BREVI CHRONICO W S. MARTINI TORNAC.
Apud Mai'tenium Tom. III Anecdot. col. 1453.
NNO MXXXV. Balduinus Barbatus Cornes Flandrensis obiit ; et Bal-
duinus filius ejus {b) succedit.
MXLI. Infra octavam Pentecostes bis ebuUivit sanguis ex paviniento in
Monasterio S. Amandi Helnonensis.
MLIV. Henricus Iinperator super Balduinum irruit : Tornacum igni
tradidit.
An. 1060. MLXI. (c) Henricus Rex obiit : Philippus filius ejus succedit. g
MLXVI. Willelmus Normannorum Cornes Angliam intrat. Obiit S.
Tietbaldus.
MLXVII. Obiit Balduinus Cornes : Insulae sepelitur : Balduinus filius ejus
succedit.
MLXX. Balduinus Cornes obiit : Hasnonio sepelitur.
MLXXir. Arnulfus puer Cornes Flandriae, filius supradicti Balduini à
Roberto patruo suo apud Cassellum (d) perimitur.
MLXXIV. Gelu magnum à Calendis Novembris usque in medio Aprilis
fuit.
MXCII. Restauratio Cœnobii S. Martini apud Tornacum.
MXCIX. Jérusalem capitur [à Crucesignatis].
C
(a) Hîc finem accipit Chronicon praesens. A.deat (c) Corrig. MLX. Graviùs peccat vctus Chronicon
autein lector iVotam pag. 205 Tomi nostri X, ubi anno H35 scriptuin , quod refert Tonius I Ms.
ejusdem Opusculi pars exhibetur. Durandi ia Biblioth. S. Gcrmanl à Pratis ex Ms.
(b) Is Balduinus V est hujus nominis, quera anno Cod. Reginae Sueciae 1627, et in quo sic legitur :
tantùm 1036 Balduino IV patri successisse quidam Anno MLXXI regnavit super Prancos Philippus annùs
contendunt. Idem verô prœcedentium Flandriae Comi- XLIX.
tum gloriam facile offuscavit. inquit Meyerus, addens [d] Alii Scriptores habent, apud Casletum.
eum Pium fuisse cognorainatum.
EX CHRONICO VIRDUNENSI («),
AUCTORE HUGONE ABBATE FLAVINIACENSL
Apud Lahheum Tom. I Novœ Biblioth. Libr. Mss. pag. 184.
D
An. 1033. * NNO à Passione Domini M, ab Incarnatione vero MXXXIII (b), cœ-
XX pit placida serenitas terrse dulcedinem Creatoris ostendere, et frugum
abundantiam (c) portendere. Tune per Aquitaniam, et Arelatensem et Lug-
dunensem provincias , ac per universam Burgundiam Concilia (d) instituta
sunt, et pax firmata, Statutum est etiam sextâ feriâ à vino, et septimâ à
carnibus abstinere, nisi gravis infirmitas intercederet ; et tune très pauperes
reficerentur. Eo quoque anno tanta copia fi:'umenti, vini ceterarumque fru-
gum extitit, quantam in subséquente quinquennio quis sperare non potuit.
An. 1028. Postquàm Robertus Comitatum Normanniae est adeptus, hune ter bea-
tum Richardum [Abbatem Virdun.] inter primos habuit, consilioque ejus E
regni Normanniae tractabantur negotia. Tune exstitit quidam Britto, nomine
(a) De Virdunensi Chronico quod ad annum anni 1033, Nam, ut tradit Glaber Scriptor coae-
1102 perducitur, et de ejusdem Auctore egimus vus, orbem Iriennio afflixit hoc malum ; et ipsi
pag. 205 Tomi nostri X. finem attulit annus 1033 j quo prope Ecclesiam
(b) Sic juxta Glabrum, à quo hîc et infrà Hugo S. Johannis in Castanedo (Chastenay) quidam
Flaviniac. qusedam mutuatur^ annus 1033 ab feralis liomo inventus [fuerat.'\ cum XLFUl capi-
Incarnatione concurrit cum anno 1000 à Pas- tibus trucidalorum , quorum carnes voraverat :
sione. Vide pag. 47, 49 et 53 ejusdem To- tune etiam carnes humanœ in forum Trenortii
nu X. delatœ [/«era«/] ac si venundandœ, etc.
(c) Ex Glabro Auctor noster malè ad annum 1028 [d) Ad extinguenda scilicet privata bella, quae
suprà, scilicet ibid. pag. 209, retulit horrendam passim tune temporis excitabantur inter provin-
famis ac luis cladem. Famés autem à messe anni ciarum Duces Comitfesve, ut monuimus in Glabro
1030 grassata est usque ad messcm proculdubio pag. 49. Consule hune locum.
EX CHRONICO VIRDUNENSI.
143
A Ernienoldns, homo mentis pcrversae détesta ndaeqne famae, qui totam vitam
suam Diabolo dicaverat , ut post cxperinientis probatissimis compertuni est.
Hic horis et nionientis omnibus cum Diabolo loquebatur, et quidquid sibi
agendum foret, illius nebuloso alloquio disponebatur. Hic per suscepta ini-
quitatis consilia . . . apud prsefatum Principem omnes Optimates totius regni
acousavit, quasi qui ejus meditati essent dejectionem et necem ; et ita statum
totius teiTîe perturbavit, ut verè Diaboli (a) hoc opus esse, ejus hoc artifi-
cium, ejus commentum agnosceretur. Inflammatur Princeps adversus Op-
timates, fiunt dissidia, excitantur jurgia, et uno intestino bello tota debac-
cliatur Normannia. Hac crescente discordia, Comitatum Pater Richardus
adiré conipellitur , et adjuncto sibi domno Ermenfrido Rotomagum adve-
nit; et pace inter Principes restituta, prsedictum Ermenoldum aliquantisper
mitiorem , quia ante conspectum servorum Dei cassabatur omnis dial)olica
B astutia , convictuni et correptum secum Virdunum deduxit, Monasticis ves-
tinientis induit . . , Simulabat ille ad tenipus se philosophum, ut crederent
eum, qui non noverant, theosophum . . . Omnis ejus astutia et nequitia brevi
cognita est . . . Redit ad sua, utitur arte imprudentissima, et iteruni perver-
sitate malignitatis ejus corrumpitur Normannia . . . Postquàm plurcs Optima-
tum Normanniœ , conjuratione conficta et imposita , duello superavit , quos
convictos principalis severitas oculis terrisque privaverat, à quodam foresta-
rio convictus, superatus et occisus, finem vitse fecit et criminum.
Veniamus igitur jam nunc ad illud lacrymabile bellum , apud Bar (b) ^"S- *8S.
castrum habituni anno ïncarn. Dom. MXX.XVII , in quo cecidit Odo ^"' *^^^"
tilius Odonis , filii Tetbaldi Carnotensis cujus cognomen fuit Tricator , qui
Q Willolmum Normannum Rollonis filium dolo interfecit ; qui ex sorore
Heriberti Trecorum Comitis genuit Odonem, ut diximus, patrem hujus
Odonis. Et ut pleniiis illucescat rei veritas, dicamus quae fuerit causa tanti
certaminis, Conradus Burgundiae Rex accepit uxorem Mathildem , sororem
Lotharii junioris Régis Francorum ; et data est ei à Lothario in dotem Lug-
dunum , civitas Galliarum nobilissima. Ex illa Mathilde genitus est Rodul-
fiis Rex, qui prsefuit Burgundiae post patrem ; et Gisla quani Conradus Ini-
perator duxit uxorem , ex qua genuit tertium Heinricum ; Berta etiam ,
quam accepit Odo Carnotensis, ex qua genuit hune Odonem. Rodulfus
vero Rex absque liberis existens , Conrado Imperatori Burgundiie regnum
dereliquit; dans ei lanccam S. Mauricii, quod erat insigne regni Burgun-
diae. Eo vero defuncto, et Conrado regno potito, Odo, quia erat ex sorore An. 1032.
j) RoduHi , sumpta tyrannide, ad regnum cœpit aspirare : et qui erat acris
animi et ferocis ingenii, frequentibus irruptionibus irrupit (ines Burgundiae ;
obtinuitque civitates (c) et castella usque ad Juram et Montem Jovis; et
magnus factus est vehementer. Obsedit quoque Viennam quam ea conditione
in foedus recepit, ut praestituto termino in eadem urbe Rex appellari et co-
ronari debuisset. Infra hune terminum expeditionem movit in regnum Lo-
tharingiae , et Bar castrum cepit ; dimissisquc il)i militibus quingentis, ad
alia se convertit, quia curis (rf) agitabatur innumeris. Rebellaverat enim
contra Heinricum Francorum Regem, Roberti filium ; et è contra cœptis
ejus obsistebat Conradus hiiperator , quorum lis magna fuit : qui misit ad
expugnandum illum Gozelonem [e) Ducem. Hoc Odo agnoscens rediit, et
se ad bellum contra Lotharienses accinxit. Gozelo autem Dux totius primae
£ Retiae , cum nimio exercitu irruens in eum, cùm diu utrimque pugnatum
fuisset, exercitum ejus in fugam vertit ; et ibi Odo ipse miserabiliter corruit.
Cujus corpus lacerum venerabilis pater Richardus et Rogerîus Catalaunensis
fa) Ermenoldi mala mens, profcctô erat ipsi Dia-
bolus. Intérim advcrte genium Scriptoris scu
xtatis.
[b) Dux Fredericiu suas utilitatu insudans nego^
tiif, castrum cognominatum Barrum construxit in
prœdio Tull. EcclcsUe : qua de causa Gerardus
\Episc. Tull.] Otconem Majorem adiil, et ei inju-
riam illatam suce urbi intimavit : à quo Dux satis-
facere jussut pro pervasione prœdii , mutuas
vicùsitudinis conditione , duos Âbbatias Me-
dianum Monasterium et Galilceam cum aliquot
villis palrimonii sui contradidit ei. Ex cap. 10 lib. 2
Gest. Abbatum Mctliani-Monasterii apud Marten.
Tom. 3 Anccdot. col. 1121.
(c) Apud Wipjx)nem ceperat pro cepit secundùm
horum temporura loqucndi morein.
{d) Confer hanc narrationeni cum cap. 9 lib.
3 Glabri Histor. pag. 41, et facile depreliendcs
Abbatcm Flaviniac. in multis usum fuisse laudato
Scriptore.
(e) Gozilo, qui obiil anno lO'i'l, Dux erat Lo-
tharicnsis. Lotharingiam aulem aliquando dictam
fuisse Rhxtiam commentum est Glabri , ut not«Ti-
mus ibidem pag. 5i.
144 EX CHRONICO VIRDUNENSI.
Episcopus à caede susceptum , reddiderunt uxori ; et est sepultum Tiironis. A
Cecidit in bello illo et Mariasses Coines et Eurvinus et Dido, et Virduni
sepulti. Waleraniius quoque Cornes in bello ipso à Godefrido Gozelonis
Ducis filio graviter vulneratus, cùm jam deficeret pugnans, vitam poposcit
et menibra, ut liceret ei apud Virdunura sub regimine Patris Richardi Mo-
nasticis indui vestimentis , siciit Deo devoverat ; quod et obtinuit : et bello
exacto , cum praefato Pâtre rediit, et Monachus factus est.
An. 103b. Anno ab Incarn. Dom. MXXXV Robertus Cornes Normannorum Hiero-
Pag. 186. solymam ivit , infinitam pecuniam secum ferens , quam omnino pauperibus
partitus est ; et in redeundo apud Niceam obiit : cui successit Willelmus in cCtate
• Henricum puerili . . . Willelmus fraude suorum Normannâ pulsus, Robertum * Fran-
corum expetivit Regeni ; qui bello et manu valida congressus, victis et pro-
stratis Normannis, de traditoribus judicio dato , Comitatum ei restituit. Qui \\
posteà Mathildeni Balduini Flandrensis sororem in niatrimonium accepit.
Hic etiam tanto amore venerabilem hune , de quo sermo agitur, coluit ,
ut ejus consiliis in illa tempestate palatina disponeret nioderamina.
An. 1038. Rambertus Virdunensis Episcopus Hierosolymam vadens, villa Belgrada
obiit anno Dom. Incarn. MXXXVIII, pontificatûs sui anno XIIII ; et post-
modum tempore Richardi successoris sui à Clericis Bernero et Beinardo relatus,
Virduni est sepultus in Monasterio. Hoc etiam anno obiit Amedeus Abbas
* III Flaviniacensis , XIIII. Kal. Aprilis.
An. 1039. Anno ab Incarn. Dom. MXXXIX , die * Kal. Julii , VI feriâ , lunâ
XXVIII, facta est eclipsis solis. Sol enim factus est saphirini coloris : et
eadem die Natali Apostolorum quidam Romanorum in Clementem Papam
insurgentes , et interimere eum volentes , cùm non potuissent , à sede eum Q
depulerunt. Sed Conradus Imperator illuc veniens , propriae eum sedi resti-
tuit ; et eodem anno apud Saxoniam obiit, et tertius Henricus successit.
Clemens quoque Papa obiit. Henricus vero post niortem Ramberti, primo
regni sui anno , viro Dei Richardo Episcopium Virdiuiense concessit : sed
An. 1044. vir mitissinius hoc renuit ; et Richardum suum in baptismate filiolum , Hil-
Clah.pag.Gi. dradi Comitis filium , inthronisari fecit. Eo tempore in niense Novembrio ,
lunâ XXVIII, facta est eclipsis solis; et visa est Stella, quae Lucifer dicitur,
vespere sursum et deorsum agitari, quasi comminando terrigenas.
An. 1031. Fuit quoque in illis diebus suprataxatis , circa annum millesimum Domi-
nicae Incarnationis , dissentio maxima post mortem Burehardi (a) Lugdu-
nensis Archiepiscopi ; qui hoc solùm fecit nobile, quôd periit pro Episco-
patu ipso quem multi superbe appetebant. Et primus omnium , praedicti j)
Burehardi nepos, Burchardus Augustanus Episcopus , relicta propria sede,
An. 1034. procaciter Lugdunensem arripuit ; et post multas perpetratas nequitias cap-
tus à militibus Imperatoris, perpetuo est condemnatus exilio. Post eum Ge-
raldus Cornes filium suum puerulum arroganter ibi , sola praesumptione auc-
tore, constituit : et hic in fugam versus, delituit.
Regebat eo tempore regnum Francorum Heinricus, Roberti Régis ex
An. 1025. Constantia filius. ]Nam Hugo , qui adhuc decennis coronatus est , immaturâ
clab.pagM. morte praeventus est. Tertium Robertum cùm voluisset mater facere Regem ,
nec potuisset, Ducem constituit Burgundiae. Fuit quoque dissentio magna
inter ipsum Heinricum et filios Odonis , qui apud Barrum obiit, Tetbaldum
et Stephanum ; adeo ut idem Rex , ablato ab eis dominio Turonicae urbis ,
daret illud Gotfredo Tuditi filio Fulconis , qui eam toto anno obsedit : et y
inito bello , Stephanus fugatus est ; Tetbaudus captus cum suis , ante civi-
tatem deductus, reddidit eam Gotfrido, et in captione remansit. Mille sep-
tingenti, et eo ampliùs , viri absque sanguinis effusione in praelio capti sunt.
Pag. 187. Ea tempestate Imperator ex omni imperio suo Episcopos congregari fecit,
{a) Hugo Flaviniac. sequutus Glabrum , confuse felici eventu. Vide Tomi X nostri pag. 61 et 62,
hîc et forsan interturbato ordine rcs narrât ; quas ubi non dissiinulamus verisimile haud esse, tain
Galliae Christ, novae Auctores recta série sic dispo- longo tempore , nempè usque ad annum 1041,
nunt : Burchardus II obiit anno 1031 : statim Odilo vacasse Lugdun. sedem. Girardi enim filius modi-
deslgnatus est ejus successor, cui Johannes XIX cum tempus hanc cathedram tenuit, ut ait Glaber
renuenti scripsit anno 1032 : intereà Burchardus ex quo Pagius colligit Burchardum anno circiter
defuncti nepos sedem occnpavit , et tenuit ad annum 1029 demortuum.
1034 : successit Gerardi filius, sed haud magis
et
EX CHRONICO VlRDUNENSl.
145
A et contra siiuoniam agens , ita orsus est : « Lugens vohis inoipio lo-
qui, etc. (a) ».
Hic [ Gregorius VI (b) Papa ] S. Odilonem instituens Lugdiinensi Eccle-
siae ordinari Pontificem, niisit ei pallium et anuliim. Sed vir religiosus humi-
litati studens, hoc renuit ; pallium tamen et anulnm retintiit, servans illiid
Pontifici qui dignus esset : quod usque hodie Cluniaci habetur. Heinricus
vero, recepto regno Austrasioruin, comperta dissentione condoluit ; et apud
Bysuntium anno ab Incarn. Dom. MXLI , electione Cleri et populi firma- An. 1041.
tuni, domnum Odelricum Lingonenseni Arcliidiaconum , speciosis ornatum
indumentis, ad Lugduncnsem destinavit sedem j et facta est provinciae quies,
et gaudium populo. Anno ipso Treva Dei priniiim statuta est et firmata ; et
pax ipsa Treva Dei appellata, quae non solùin humanis prsesidiis, sed et di-
B vinis confirniata est terroribus. Quam cùm noluisset recipere gens JNeustriae,
viro Dei Richardo praedicante, et ut eam susciperent, quia voluntas Domini
erat, et à Deo non ab honiine decretum hoc processerat, ammonente, di-
vin© judicio cœpit in eos desaevire ignis qui eos torquebat : et eo anno ferè
totus orbis penuriani passus est pro raritate vini et tritici. Sequuta est è ves-
tigio niortalitas hominum praemaxima anno ab Incarn. Dom. MXLII. Muiti An. 1042.
eorum , qui torquebantur ab igné , venientes ad virum Dei , meritis ejus et
precibus curabantur medica virtute Dei. Superest adhuc domnus Eduensis
Episcopus , vir vitae longaevitate grandtevus, qui et referre solitus est, quia
cùm à S. Odilone etcaeteris ipsa pax divinis revelationibus instituta, Treva Dei
appellata, et ab Austrasiis suscepta fuisset, et voluntas omnium in hoc esset una ,
ut ubique servaretur; negotium hoc strenuitati hujus patris nostri Gratise-Dei ab
C omnibus impositum est, ut ejus studio et industriâ pax eadem in Neustria ser-
varetur ; eo quôd certi essent de eo , quod tanta esset ejus erga omnes et
omnium erga eum gratia, ut quidquid servandum doceret, servaretur à cunc-
tis , quidquid vitandum monstraret , id cuncti vitarent. Quamobrem sategit
pater venerabilis , ut tantum bonum gratanter ab omnibus susciperetur ; sed
perversa quorumdam voluntas et mens indomita, quasi inauditum hoc res- .
puit ; quasi qui noUent instituta paterna violare , et nova atque inaudita sus-
cipere. Unde et subsequuta est divina ultio , ignis scilicet in rebelles et con-
tumaces desaeviens à Domino, quo torquebantur qui viro Dei resistere et
mandata ejus contemnere non verebantur. Videres Monasterium eximii Pa-
tris , ardentium turmis refertum ; quos ipse Sanctorum reliquiis, aquà be-
nedictà respersis et vino lotis, et pulvere qui de petra sepulchri Domini
D radebatur vino ipso consperso et ad potandum miseris dato, pace firmata et
jurata pristinse sanitati reddebat. Pro innumeris autem turbis confluentium
infirmorum vas potui illi paratum erat, ut si advenirent aegroti, potus salu-
taris non deesset ; ne fallerentur , si horâ incompetenti venissent ; neve tune
foret nécessitas recurrendi ad ablutionem Reliquiarum ; quod post cxpletio-
nem Missae impleri mos erat.
Anno igitur ab Incarn. Dom. MXLV Heinricus duxit uxorem nomine Ab. io43.
Agnetem (c) filiam Willelmi Pictavensis apud Bysontium, ubi affuerunt Epis- Pag. iS8.
copi XXVIII, Cùm enim esset aliàs bonus, et omnes ejus sitirent dominium ,
carnis tamen incontinentiam frsenare non potuit . . . Quando lues illa
de qua mentionem feciinus , populum vastavit , cùm populus dilabere-
tur et civitas Virdunensis ferè redigeretur in heremum . . . communi voto
E deliberatum est, B. Vitoni implorandum esse praesidium . . . Quarto necdura
exacto anno, viribus corporis cœpit Pater [ Richardus ] destitui . . . Mox ita-
que Abbatiae S. Pétri Catalaunensis Odilardum Abbatem instituit , Bello-loco
Patrem Richardum delegit, Cœnobio S. Huberti Theodericum , S. Urbani
Stephanum . . . Has enim Abbatias ipse per se regebat . . . Illucescente itaque Pag. 189.
(a) Ut apud Glabrum cap. 5 lib. 5, pag. 62. urget ut boc onus non réfugiât.
(6) Sic Auctor Chronici Ms. Cluniac. Gregorium (c) Hoc matrimonium ad annutn iO'l3 refcrcnduin
VI Dominât. Attamen non Gregorius, qui nonnisi est, cum ilcriiianno Contracte^ Hepidanno , Lani-
anno 1044 elcctus est, Artbiepiscopatum Lugdiin. berto et Clironographo Andegavcnsi. Graviter enim
obtulit Odiloni-, sed Johanncs XIX , qui obiit anno pcccat Glaber qui illud differt in annuin 1045 ;
1033. Apud Acberium enim Tom. 2 Spicil. pag. quem Hugo Flaviniac. imitatus est.
387 exstat Jobannis ad Odilonem Epistola^ quâ eum
Tome XI. T
146 EX CHRONIGO VIRDUNENSI.
die meiisis Jiinii XIV, quod est XVIII Kal. Jnlii , hora jani imminente A
An. 1046. tertia , . . requievit Iiic Pater noster, anno ab Incarn. Dom. MXLVI, regi-
Ptg. 490. minis sui anno XLII , régnante terris Heinrico Conradi filio. Supervixit
vero [ Virdunensis ] Episcopus Jlichardns usque ad mensem Novembrium ,
et ol)iit VllI Id. Novemb Eodem anno ordinatus est Lugdnnensi Ec-
clesiîE Archiepiscopus domnus Halinardus . . . Regimen qiioque Virdunensis
Cœnobii («) Walerannus suscepit , honio in seculo (b) nobilissimus , Gel-
duini (c) Comitis filius ; qui in bello apud Bar castrum in geniculo vulnera-
tus, clatidieabat : cujus frater fuit Hugo Lingonensis Episcopus , posteà à
S. Leone IX in Remensi Concilio depositus. Episcopatum autem Virdunen-
sem Theodericus suscepit , Wezelonis Comitis filius ; cujus primo bene-
Aii. 1047. dictionis anno Templum S. Mariae à Duce Godefrido et Balduino (d) suc-
censum est, vasa sacra ablata, civitasque destructa Vllt Kal. Novembris. B
Theodericus Basiliensiuni Episcopus vir multae auctoritatis et gratiae . . .
in deducendo novo Episcopo Virdunum inissus ab Imperatore . . . Rodulfus
tertius post eum [ Richarduni Abb. Virdun. fuit] successor . . . Abbas S. Tri-
/'«". 191. nitatis de Monte Rotomagensi, Hugo nomine, cùm esset in obsequiis Co-
mitis Normanniœ Willelmi, jam tune Régis Ayglorum . . . [ accidit ] ut , cùm
pro legatione quadam idem vir, à quo hsec audivimus, quadam vice Virdu-
num mitteretur, inter alia id ab eodem Rege et honorabili ejus conjuge ei
Pag. 192. daretur in mandatis, ut Cœnobium nominatissimum S. Vitoni expeteret . . .
Tempore quo id gestum est, (e) puerilis adhuc ferula nos [ regebat ].
An. 1055. Anno ab Incarn. Dom. MLI Leoni IX successit Victor, et III anno obiit ;
An. I0o7. et successit ei Stephanus, qui et Fredericus, frater Godefridi Ducis ; cujus
primo Papatùs anno obiit apud Goslare Henricus Imperator , et exsequiis C
An. 1056. ejus interfuit ; qui et Spirae sepultus est anno ab Incarn. Dom. ML VI. Et
remansit Agnes Imperatrix cum filio parvulo , qui et regnum obtinuit sub
An. 1058. tutore regni Annone Coloniensi Archiepiscopo. Obiit quoque Stephanus
anno ML VIII . . . Successit ei Nicolaus, qui II anno ordinationis suae Con-
cilium habuit in Basilica Lateranensi , mense Aprili , Indict. XII , ubi . . ,
An. 1059. ''lit • • • « Decernimus (/)'atque constituimus, ut ol)eunte hujus Rom. univer-
1) salis Ecclesise Pontifice, imprimis Cardinales Episcopi diligentissimâ simul
» consideratione tractantes, mox sibi Clericos Cardinales adhibeant , sicque
» reliquus Clerus et populns ad consensum novae electionis accédant ; ut
» nimirùm ne venalitatis morbus qualibet occasione subrepat . . . salvo debito
» honore et reverentiâ dilecti filii nostri Henrici, qui imprtesentiarum Rex
» habetur, et futurus Imperator Deo concedente speratur, sicut jam sibi D
» concessimus ; et successorum illius, qui ab hac Apostolica sede personaliter
» hoc jus impetraverunt, etc. »
Pa". 194. Cùm reverteretur [ Româ Walerannus ] apud Aremari Monasterium ve-
An. 1060. neno periit, et Grimoldus successit.. . JNicolaus quoque Papa obiit anno
eodem, id est MLX (c/) ab Incarn. Domini ; et sequenti anno Walerannus
An. 1061. decessit, et sepultus apud eumdem locum. Anno igitur MLXI Nicolao Pa-
An. 1065. 9^ successit Alexander II. Millesimo quoque LXV anno, Indict. III, Stella quae
comètes dicitur , apparuit ; et eodem anno (Ji) Etwardus Anglorum Rex
obiit : qui quia sine filiis fuit, consanguineum suum Willelmum Normannorum
(a) His et suprà jam dictis de eodem Waleranno Auctor.
consona narrât Laurentius de Leodio in sua Episco- (/") Decretum, quo Cardinalibus attribuitur Romani
porura Virdun. Historia ïom. 12 Spicil. pag. 278. Pontificis electio, edidif Nicolaus ad frequentia schis-
Adde Vitam B. Richardi, saec. 6 Bened. part. 1 mata prsecavenda. Ex hoc tempore dignitas Cardina-
pag. 562. ' liura longé majori in prelio esse cœpit, ut notant His-
. [b) fir consanguineus tuus fFaleraniius Jbbas , torici. Electionem autem tune ad Cardinales, nudam
inquit Mcolaus II in litteris ad R. Comitcni Ruthen. verô electi approbationcm ad Clerum et populum
pro fimdis Firdun. Ecclesiœ silii in Ruthen. Comi~ pertinuisse, eruitur ex decreto eicctiouis Gregorii VII
tatu, quos S. Fitono auferebat, ici est Maderniacuin , et ex Epistola XX. lib. 1 Pétri Dainiani : qui Clerus
Pidiniacum, etc. et populus à jure approbationis exclusus est sseculo
{c) Ejus memoria in Necrologio Viton. habetur sequenti.
his verbis : Xr Kal. Jun. Gclduinus pater Wale- (g) Obiit Nicolaus II anno 1061 ; et in Chro-
ranni, cunversiu et Monac/mt , qui plurima nobis nico S. Vitoni Walerannus mortuus dicitur
dédit. Sic adnotat Mabillonius ad Vitam B. Ri- anno 1000.
chardi. (//J Auctor, cujus annos plures emendaviraus in
(d) Incendium hoc ad soqucntcm annum rejici- margine, hîc vctcrem com[)utandi modum sequilur :
tur in Chronico S. Vitoni. nam juxta novum calculum Eduardus obiit tantùm
(e) Sic pluribus in locis aetatem suam prodit anno sequenti.
EX CHRONICO VlRDUNENSl.
147
A Coinitem posl; se regnare instituit. Sed Heroldns contra sacramentnm ^"- *066-
quod Willehno fecerat, regnuin iiivasit. Ipso anno , inense Octobri , Wil-
lelnius mare transiit ; et conimisso prajlio II Idus Octobris, ruit Heroldus :
et Willelmus die Natalis Doinini apud Londoniam in Regem elevatns et
coroiiatus est . . . Alcxander Papa Giraldum Ostiensem Episeopum qui Petro
successerat, ad Gallias destinavit, et vices suas ei per Franciam et Burgun-
diaui conimisit. At ille ex. praecepto Papae Concilium apud Cabilonem insti-
tuit , cui prœerat Roclenus Episcopus, litteris apprimè eruditus, et in lec-
tione divinoruni voluiiiinuui studiosissimus.
Anuo igitur ab Incarn. Dom. MLXXIIII ( « ), présidente Romanie Ec- An. 1073.
clesiae Papa Alexandro, Giraldus Ostiensis Episcopus, Romanse Sedis ie-
gatus in Galliis, Conciiio Cabiloni habite , Romani rediens et apud Dien-
B sem urbem hospitatus , cuin Clericis in Ecclesia de utilitate Ecclesiae loque-
batur, Erat enim in eadem urbe liancelinus simoniacus dictus Episcopus ;
qui vocatus ad audientiam, ciim venire renueret , et se in domo Episcopali
manu militari defenderet, et Episcopatum retinere tentaret ; tractabat Lega-
tus cum civibus, Canonicis et plebis majoribus , quid de Episcopo age-
rent . . . Ecce personuit ad aures eorum advenisse iiluc, et Ecclesiam qua
tenebantur , intrasse orationis gratià doninum Ilugonem Lugdunensem Ca-
mcrarium, praecinctum et paratum ad equitandum. : ibat enim Romae ad S.
Petrum. Nec mora, Spiritùs Sancti gratiâ corda suorum illustrante , fît cla-
mor et concursus lidelium : ocreatus cum calcaribns invenitur, rapitur , te-
netur ; in conspectu Apostolioae Sedis Vicarii summo omnium favorc et gra-
tiâ deducitur ; quod dignus sit qui possit Ecclesiae prseesse et prodesse , ac-
C clamatur. Reclamaijat ille , etc .... Cùm ferè omnes Ecclesiae possiderentur Pa^. 195,
à militibus et quibuslibet secularibus.
Obierat ipso anno Papa Alexander in ipso Apostolorum Pétri et Pauli na-
talitio, et substitutus erat unanimi Cleri et populi electione Gregorius
VII, etc.
Migravit ad Dominum [ Robertus Abbas et fundator Casae-Dei ] anno Pa^. 197.
MLXVII, successorem suum designansnomineDurannum.
(a) Ita scriptum est in Ms. quod est ipsuin Hu- infrà dicitur. Deinde tradit Auctor faclum lioc
gonîs autograpliuin : sed corrigenduin MLXXIII ; esse à Giraldo Ostiensi , praesidente Ecclesise
quandociuidem lioc ipso anno , qiio clectus est Rom. Papa Alexandro : atqui Alexander obiit
Hugo Diensis, mortuus est Alexander II , ut anno 1073.
D
EXEPITOMA(') MS. HISTORIEE WILLELMl GEMETIC-
Ex Apographo D, Dame Canonici Belvac. et Sociorum ejiis.
RI CHAR DU s II, peracto vitae suae tempore , moritur anno ab Incarna- An. 1026,
tione Domini ÂlXXVI ; terramque reliquit Richardo III filio suo , al-
teri verô Roberto Comitatum Oj^imensem. Is autem Robertus fratri suo
Richardo invidens, dominiumque ejus contemnens , post biennium (b) intra
Falesiae castrura se contulit ad resistendum illi. Richardus autem Dux Fale-
siam obsedit, et tandiu oppugnavit , donec Robertus datis dexteris subjicere-
E tur, et in concordiam rcdiret. At vero Dux Richardus , soluta obsidione ,
Rotomagum rediit ; et cum suorum nonnullis , ut plurimi ferunt , veneno An. 1028.
vitam finivit : quo decedente Robertus frater ejus in totius JNormanniae
Ducatum ab omnibus subrogatur. Is, quamvis ferox esset moribus , tamen
erga Dei cultum pius exstitit ac dévolus. ^ Cùm autem egregiè et militariter
terram suam disponeret, Rex Henricus, pâtre Roberto adhuc vivente , in
(a) Opus hoc ab Hastingo ad annum 1106 de-
ducitur. Illud autem dcscripserunt viri cruditi
Belvac. à nobis laudati, ex Codice Ms. niem-
branco ; qui ipsis vidctur exaratus saaculo XII ,
el qui olim fuit Abbatia; S. Geremari Flavia-
censis.
[b) Sic apud Willelmum Gemet. mors Ri-
chardi III anno tantùm 1028 contigit. Verùm
conlendit l'agius Willelmum in cmortuali anno
Richardi dcceptum fuisse. !Vam , inquit , non
solùm in Clironicis Virdunensi , in priori S. .Mi-
chaëlis de Monte et in Rotomagcnsi ad annum
1026, Richardus lli eodem anuo, id est, ut exis-
timo, Ducatûs , mortuus dicitur ; sed etiam in
Cbronico Fontanell. ab Auctorc hoc tempore
vivente elucubrato.
r
'j
148 EX EPITOMA MS. HISTORIE WILLELMI GEMET.
Regeni unctus ; postremo (a) dum à matre Constantia tam novercali odioest A
afïlictus, ut de regno eum expellere satageret, et Robertum fratrem ejus
Ducem Burgundiae in loco illius subrogare. Qiia de re Henricus Rex Rober-
tum INormanniae Ducem adiit , et per fidei debitum sibi ab eo subvenir!
An. 1032. petiit. Recepit autem Dux eum honorificè ; et tandiu crebris conflictionibus
rebelles Régis oppugnavit, donec coacti Régi suo subjicerentur , Reginae-
que conatus exinanirentur.
Km. 1033. Postmodùm mandavit Dux Robertus Chunuto Régi ut jamjamque mise-
reretur Etuardi et Alvredi, filiorum scilicet Edelredi Régis Anglorum , quem
Suenus de regno expulerat, ut praefatum est, eum eisdeni filiis suis. Sprevit
autem Chunutus legatos ejus. At vero Robertus Dux naves et exercitum
An. 1034. copiosum apud Fiscannum paravit ; se in velificando retroacti à vento,
transfretare nequiverunt. Verîim non longé post adsunt legati Chunuti Re- B
gis nunciantes illum medietatem Anglici regni velle reddere filiis Edelredi
Régis, eo quôd gravi premeretur incommodo. Idcirco Dux Robertus dis-
tulit illam navigationem, viamque Jherosolimitanam aggressus est : in qua
peragratis Sanctorum locis, in revertendo diem clausit extremum apud Ni-
Au. 1035. ceam urbem, sepultusque est in eodem loco. Successit autem ei Guillelmus
filius ejus, ex concubina natus , nomine Erleva , filia Fulberti Cubicula-
rii. Qui mox, ut potè nothus, penè ab omnibus spretus est : sed auxilio
Henrici Régis Francorum, qui tribus millibus armatorum eum triginta mil-
libus Normannorum pro eo piignavit , tandem ad culmen Ducatûs victor at-
tigit. Eadem tempestate Chunutus Rex Anglorum obiit ; cui successit filius
ejus Heroldus ex concubina nomine Effîgiva natus. Cujus mortem Etuardus
An. 1036. audiens , qui eum Duce apud Normanniam degebat , quantociiis sulcato C
mari eum XL navibus , Hantoniam appulit ; et eum innumeris Anglorum
populis congressus, qui ibi morabantur, victor rediit. Frater ejus Alvere-
dus, per (juitsantum (b) trans tretum fretans, venit Doroberniam : quem
quidam Goduinus Comes in fide sua suscipiens , sub eadem nocte prodiit ;
eumque eum nonnullis suorum destinavit Heroldo Régi, ligatis post eum
An. 1040. manibus ; qui mox eum oculis privavit. Non multo post obiit Heroldus, cui
successit Hardechunutus ex Emma matre Etuardi natus : qui confirmatus in
An. 1042. culmine regni, fratrem suum Etuardum totius regni reliquit heredem.
Sub ea tempestate bellum exortum est inter Henricum Regem Franco-
rum et Guillelmum Comitem Normannorum : qua de re bellum grave com-
An. I(fô4. missum est inter eos apud Mortuum-mare anno Dominicae Incarnationis
MLIIII j ubi vietores fuerunt Normanni. Porrô Rex Etuardus (c) proie q
carens, Guillelmum Ducem Normanniae statuit regni sui heredem. Misit
etiam ei Heraldum, ut de corona sua fidelitatem ei faceret , et sacramento
promissum firmaret. Qui tempestate impulsus, Pontivum appulit ; captusque
à Guidone Comité Pontivi, mox requisitus est à Guillelmo Duce , et vio-
lenter extortus. Fecit ergo Heraldus Comiti Guillelmo fidelitatem regni An-
An. 1066. glici. Sed ciim longé post Etuardus obiisset, perjuravit, regnumque quod
Guillelmo juraverat , sibi usurpavit. Unde Guillelmus indignatus , congre-
gans tria niillia navium, apud Sanctum-Gualaricum Pontivo transfretavit ;
factoque congressu, Anglos quidem superavit, occidit autem Heraldum.
Facta est haec victoria anno ab Incarnatione Domini MLXVI. Deinde in se-
quenti Nativitate Domini in Regem Anglorum unctus est : qui multis strenuè
gestis, ad finem vitse veniens , alterum quidem Robertum nomine Nor- g
mannico Ducatui praeposuit , alterum nomine Guillelmum regno Anglorum.
Porro tertium filium imposuit Comitatui Constaotiniensi , nomine Henricum.
An. 1100. Mortuus est autem iste Guillelmus minor Rex Anglorum sine liberis, cujus
(a) Loco postremo dum lege postmodùm. falesius.
[b) Witsantum proximura Calasio , ab alba (c) Edwardus Normannorum consulta quorum fido
arena in qua situm est, nomen invenisse ail Lam- vigebat solatio, indignam Alvredi fratrie sui perni-
bertus in Gisn. Comitibus, Wit ergo album , Sant ciem ei [Godvino in Anglia Comiti patent if simo]
aut Sand atque etiam San, sabulum arenamve, benigniter induisit : ac ut inter eos firmus aniorju-
Morinorum linguâ , olim significavit. Britanni- giter maneret, Editham filiam ejus uxorem, nomine
eum portum prope Stronas Witsantum nuncupa- tenus duxit. Nam rêvera., ut dicunt, ambo perpe-
vit idem Lambertus , hoc est Gallix portum, tuam -virginitatem conservaverunt. Ex Cap. 9 Lib. 7
Britanniae adversum ac proximum , et unde Willelmi Gemet. Histor.
commodissimus in Britanniam insulam trajectus est.
EX EPITOMA M5. HISTORIE WILLELMI GEMET. 149
A regnum obtinuit Henricus frater ejus ; qui etiam confligens cum Roberto
fratre suo Comité Normannorum , in vincula eum conjecit ; sicque cum An. H06.
Anglia etiam Normanniani obtinuit.
EX HISTORIA ANDAGIN. MONASTERII S. HUBERTI ,
AUCTORE (a) ANONYMO, EJUSDEM LOCI MONACHO.
B
D
Apud Martenium Tom. IV Ampliss. Collect. col. 921 .
ANNO incarnati Verbi MXKXIV , decedente Renuaido Abbate , suc- An. 1034.
cessit ei domnus Adelardus à Reginardo Episcopo Ecclesiae B. Huberti
Abbas ordinatus, qui fuerat Monasterii S. Trudonis Scholasticus et Thesau-
rarius. Ipse ut erat vir industrius et prudens, cùm gravaretur longâ et maxi-
mâ famis necessitate , tum etiam inter Imperatorem Henricum et Ducem
Godefridum Majorera diuturna et iuexorabili seditione , castri Mirvoldi Ec-
clesiae acriter imminentis ex edieto imperiali omnium ferè Principum cis Rhe-
num consistentium gravissima obsidione, tamen commissum sibi locum viri-
liter detinuit... Habito quoque colloquio apud Evodium inter Imperatorem An. 1048.
Henricum itemque Henricum Regem Francorum , ejusdem Imperatoris
banno et auctoritate fîrniatum Ecclesiae mercatum procuravit, etc.
Anno incarnati Verbi MLV cùm decessisset, successit domnus Theode- coi. 9i2.
ricus Lobiensis Cœnobii Monachus, à Richardo [Virdun.^ Abbate nutritus... An. 1055.
litteris adprimè eruditus... In Philosophia famosus et pia concertatione à vi-
cinarum Congregationum Abbatibus ad regendas scholas evocatus , Stabu-
kus sub Abbate Poppone, deinde Virduni sub Abbate Gualeranno domni
Richardi successore, postremo Mosomi sub Rodulfo Abbate, tam studiis li-
beralibus quàm probis moribus multos instituit... Consecratus est Abbas in
Purificatione S. Mariae... Lambertus [erat ibi] Organista (b)... Se ipsum c<>/, 92s.
obstinatione salubri [quidam Lambertus] puniens, ferro (c) per ventrem
perque brachia et tibias vinctus , prosequente illuni Abbate cum lacrymis ,
Monasterium exiit , tandemque cum magna defectione pedes Mosomum de-
venit ; ibique tune teraporis vigebat regularis districtio sub Abbate Rodulfo.
Anno incarnati Verbi MLXXJ Helinandus Laudunensis Episcopus mo- ggi 929.
nuit eum [Theodericum Abb.] et adjuvit Cellam unam in Episcopio suo ^ ^^^
construere, videlicet ante Novum-castellum super Axonam, apud Ebernei-
curtem... Nec multo pbst Elinandus Pontifex cum JofTrido (d) Parisiacensi
Episcopo Coloniâ rediens et ad nos divertens.
Anno Verbi incarnati MLXXIV Philippus Rex Francorum ab codera Ab- col. 930.
bâte rogatus , omnes capellas iNovi-castelli , quod tune tenebat , matri suae An. 1074.
Ecclesiae B. M. quae est in Ebernei-corte recognovit et reddidit , easque
privilegio suae auctoritatis cum praedicta Cella Ecclesiae B. Pétri et B. Hu-
berti habendas confirmavit.
Anno Verbi incarnati MLXVIII Amulfo Comiti Chiniacensi ex patri- An. 1068.
monio suo provenerat Cella Pyrensis... Praefatam Cellam Ecclesiae B. Pétri
et B. Huberti perpétua habendam legaliter donavit, addens ei quidquid
inter Marbais et Faimum sui erat juris... Pontifex Rem. Manasses altare
(a) Cantatorii scu Historiae Andagin. Auctor , vir
ganè exquisiti judicii, nec pro sua setate inaliotriler
doctus, scd et valdè pius, scribebat, ut monet Mar-
tenius, ineunte saeculo XII , vcl anno 1106 in quem
desinit ipsius opus, aut sequcnti. Diligcns ccrtc et
accuratus Scrijjtor, eodem judice niliil prorsus asserit,
quod Monasterii sui monumenlis antiquis, aut certè
testibus oculatis non sit subnixiim. Piures etiam viro-
rura iliustriuin profert intégras Epislolas, multaque
adducit in médium (|uae ad illuslrandam cùm civiicm
tum Ecclesiasticain historiam, praescrtim Leodiensem,
non pan'im conducunt.
(b) Ilic locus praescrtim obscrvandus , rjuia
tune rarissima in Monasteriis erant organa.
Marten.
(c) Haec erat olim poenitentia eorum qui propin-
quiores parentes gladio impetebaiit, ut ex eodem
ferro circulo confecto corpus poenitentis stringcre-
tur, ac percgrinari ad loca sancta, donec circulus
ferreus spontè esset disruptus, juberetiir : quam
ptienitcntiam Lambertus tamquam spiritalis parricida
in se suscepit. Idem.
(d) Joffridus seu Godcfridus filius Eustachii I
Comilis Bolon. et Mathildis Lovaniensis, Godefridi
Bullion. patruus, Ecclesiam Paris, rexit ab anno
1060 ad 1092. Idem.
Tiij
150 EX HISTORIA ANDAGIN. MONASTEKll.
B. Hilarii quod est in Guistineo cum capella Guarcensi, altare etiani S. Ma- A
riae in JNoviando super Mosam dédit Ecclesiae S. Huberti... Contigit auteni
non multo post ut Adelais uxor Arnulfi, soror autem Ebali Roceiensis, de-
functa et in introitii Ecclesiae versus claustrum sepeliretur ; Manasses quoque
frater ejusdeni Arnulfi , divino flagello compellente, Monachus effeetu , et
pbst infra menseni mortuus ibidem apponeretur. Erant prtetereà quatuor
fratreSj videlicet Hugo et Ludovicus , Rodericus et Riquinus, lilii Riche- •
zonis ex Licgarde amita Arnulfi Comitis : horum unus Riquinus ab Heri-
♦ Castellano brando * Bullionensi interfectus , ad eaput praedictse Adeladis est sepultus.
Hinc erga locum faeti devotiores et Arnulfus et nepotes ejus. Nepotes qui-
dem pro fratre suo dederunt Ecclesise quidquid habebant apud Linaium et
Carnetum, et quartam partem pontis quae erat eorum apud Gabelium. Ar-
nulfus vero prseter Cellam Pirensem, remisit exaetiones quasdam apud Ga- B
belium... Ottone filio suo secum deducto.
Col. 932. Albertus Cornes Naniurcensis ciim in Arduenna silva moraretur gratiâ
venandi, et veneratione loci diverteret cum uxore sua Ida , quae priùs fuerat
uxor Ducis Frederici , ad Ecclesiam B. Huberti ; Theodericus Abbas Co-
An. 1066, mitatum (a) Anseromiae obtinuit ab eis perpetuo remittendum Ecclesise...
Hoc etiam anno Willelmus Cornes Normannorum debellatis Anglis factus
est Rex eorum ; qui ne ingratus esset honoris à Deo sibi collati, per Cœno-
bia totius Angliae undequaque evocatis prœceptoribus religiosis ^ ordinem
perfectœ religionis vel instituit vel reformavit, et per exterioris administra-
tionis leges publicas ad civile decus excoluit. Idem Rex èrat largus in
donai'iis.
Col. 933. Hugo Lingonensis Episcopus Hierosolymam iturus , ad expetendum vitae C
subsidium eumdem "Regem adiit, eique quasi ad decentem gratiam hujusmo-
di salutationem praesentavit ;
Si quis in antè videt qui te circumspicit, ex te
Colligit, antè Cornes, Rex modo, Cœsar erit.
Quae laus multorum favore exposita et commendata , cùm placuisset Régi ,
longum est memorari quot et quantis donis Episcopum honora verit. . . Bri-
tannico cuidam Clerico Marbodoni cùm recubaret ad prandium Guillelmi
Régis, delata est ad bibendum aurea vel argentea navis ; quam dum manu
teneret, talem de illa versum dixit :
D
ISec pice nec clavis eçjet liœc argentea. navis.
CoZ. 934. Adeladis Comitissa Araleonis fuerat filia nobilissima Ducis Theoderici,
soror verô Sigefridi patris Marchissae Beatricis. Hujus quidam Cubicularius
à rabido cane morsus et infectus, solum quod supererat ei remedium salutis
ad B. Huberti patrocinium confugit. Ejus enim apud Deum meritis hal)etur
in loco eodem singulare privilegium probatae virtutis , ut si quis infectus morsu
rabido canis aut lupi aut cujuscumque insani pecoris , illô confugiens (b) in-
cisus fuerit , ritumque ejusdem incisionis servaverit, sine dubio evadit peri-
culum certissimae mortis... Surrexit Abbati [Theoderico ad se venienti
Adeladis Comitissa], mirantibus filiis ejus Fulcone et Gualeranno (c)...
Videns Abbas copiam magnorum lapidum in fundamento veteris quondam
civitatis, nunc autem pro castello mœnibus abbreviatis, ex eisdem lapidibus
Ecclesiae donari expetiit... Libenter illa quod petebatur concessit... Al)bas g
Adelidi et filiis ejus valedixit et ad Monasterium rediit. Mox quoque à Leo-
dio caesoribus conductis , criptam et claustrum in praesentem statum compo-
suit , advectis ab Ara-leonis columnis cum capitellis et basibus suis et alta-
rium mensis. . . Eluminavit quoque oratoria quae exstruxerat , pulcherrirais
(a) Hujus Vicecomites Guillelmus de firvia cum tes, iiidubiè sani revertuntur. Hujus etIam ritûs me^
Hermauno et fratre ejus Rodulfo de Houhaia. minit Auctor Libri Miraculorum S. Huberti cap.
{b) Hactenus persévérât ille ritus incisionis apud 14 apud Johannem Roberti. Martenius.
S. Hubcrtuin. Niinirùm à rabido animali morsis, post [c) Qucedam prœpolens mationa, Comitissa de
deposita ad Saccrdotcm peccata, sacra comniunione castello quod Aralunc dicitur, mater videlicet Comi-
refectis fit cum instruinenio in fronte parva incisio , tum Walrami et Fulcunù, etc. Ex Gestis Archi-
et in yulnere inscritur particula stolae S. Huberti, cpiscoporura Trevir. .ipud Martenium Tom. \. Am-
quam linteo ad frontem alligato per novem dies morsi pliss. Coll. col. 182.
dcfcrunl ; certain intérim vivendi rationciu observan-
EX HISTORIA ANDAGIN. MONASTERIl.
151
A fenesti'is , qiiodam Rogero conducto ah urbe Remensi , valent! admodiim
viro et promptissiino, luijus artis et peritissimo.
Thietboldus Advocatus ad Ducem Godefridiim Majorem se contulit , Col. 937.
utque ad Hrinandnni vallum castri Biilloniensis cxigeret injustam angariain de
honiiiiibus S. Hubert! [frustra] importuné suggessit . . . Dux erat vehemen-
tis an! m!.
Dux Godefridus («) in Italia infirmatus , et exinde Bullonium revectus , Co/. 938.
cùm jam desperaret vitfe suae, raissis ad Abbatem Theodericum legatis , satis An. 1070.
humiliter ut se visitaret expetiit . . , Gladium suum sibi deferri jussit, quem
assistent! filio sno Godefrido , continuato gemitu pœnitentiae , Abbat! red-
denduni praesentavit , eumque sibi testem futurnni in judicio De! pro abre-
nunciatione militiaj ssecularis satis humiliter, magis vero dolenter inclamavit . . .
B Cujus cor non emolliret pœnitentia tani devota tamque humilis illius quon-
dam [ superbi ] nominatissimi Romanae urbi Patricii et Prœfect! Anchonitani ,
et Pisani Marchionis , et totius interjacentis Tusciae et Italiîe dominatoris ,
invictique Virdunensium Comitis et Lotharingiae Ducis, Henrici etiam Im-
peratoris per tôt annos acerrim! irapngnatoris ? Nec multô post ad Ecclesiam
B. Pétri trans pontem sitam jussit transportari, prosequentibus eum Abbate
Theoderico , et Gonzone Florinensi , et Hermendo Virdunensi , filioque
Godefrido cuni Optimatibus suis ... Ibi recensuit, ex edict'o Alexandri Papae
separatum se esse à Marchissa Béatrice , et pro ejusdem separationis condi-
tione structurum se Congregationem Monachorum de communibus possessio-
nibus utrimque Deo devovisse . . . Ad filium inquit : « Prœsentem Ecclesiam
» B. Pétri Apostoli delego in perpetuum constituendis in ea Monachis^
C » matremque ejus Saltiacum-rivum confirnio eorum ditioni . . . privilégie
» et auctoritate Alexandri Papae , ex consensu conjugis nieae Beatricis ,
» tuoque, mi charissime fil!, et sponsae tuae Mathildis ...» Intereà cùm vitaj
suae funditiis diflideret, Virdunum se deferendum statuit, ubi olim se con-
dixerat sepeliri gratiâ satisfactionis , exquo eamdem civitatem succenderat
in contumelia Henrici Imperatoris. Praelixa autem die suae hujus evectionis,
fecit se primiim deferri ad Ecclesiam P. Pétri ... Ab Abbate, ut destinave-
rat, Virdunum deductus : ciim adhue vivens ibidem moraretur, quaecumque
proniiserat ei nientitus est fîlius , factus jam potens haereditatis paternae ... ^.n. 1070,
Supervixit vero ferè per mensem. Virduni XII [ Kal. Jan. terribiliter cœlum
intonuit , et in crastinum (b) vità decessit. Tune tandem junior Godefri-
D dus (c) qui esset apparuit. . . . Consilio tamen Heribrandi Castellani disposuit
Bellam-vallem, etc.
Erat non longé à majore Ecclesia fiscus Caviniacus ex patrimonio Ri- coi. 942.
cheldis Montensis Comitissaej quae viduata Balduino juvene Flandrensium
Comité , Flandrias amiserat , occiso filio suo Arnulfo à patruo ejus Roberto
Frisone , per manus cujusdam Gerbadonis. Qui Gerbaldo non multô post
confusus conscientiâ tantae injustitiae et temeritatis Romam petiit, et manus
quibus dominum suum interfecerat , domno Pap;e Gregorio Vif pro pœ-
nitentia ejusdem criminis detruncandas obtulit. Gregorius executionem hu-
jus detruncationis magistro coquorum suorum publiée commis!!,. Educto
Gerbodone ad pœnam quani decreverat pat! , praedictum ministrum Papa
revocari praecepit, eique secretô edixit, ut si elevato ferro, aliquo modo
manibus motis titubaret, continué eas incideret ; si vero constanter persiste-
ret , patientiae persistentis statira retento ictu parceret. Gerbodo ad ictum
perstitit, statimque incolumem deputatus percussor Papae repracsentavit. Lae-
tatus Papa sic provenisse . . . Posteà [ Gerbodo ] eximius sub eo [ Hugone
(a) GoJefridus isle, cogriomcnto Tî.irbatiis scu
Senior, duas uxorcs habiiit ; priorcrn Dodam appel-
latam, ex qua suscc])!! Godefridum Gibbosiiin , et B.
Idam viduam , Cornitissani Boloniae, cujus Vita
cxstnt in Actis Uoll. ad dicni 13 Aprilis ; secundam
Bcatricem, viduam Bonifacii Tusciae Marchionis, quae
cidcni Bonifacio antè genuerat .Matbildem Coinitîs-
sani .
(6) Bertoldus Constant, scribit obitum Godcfridi
Ducis accidisse anno 1069 in vigilia Natalis Doinini.
Lambertus autcm Schafn. qui annum à Nalivitatc
Christi sicut Bertoldus inchoat , conjungit mortcm
Godefridi cuin anno 1070. Lauiberlo sutfragatur
Sigcberlus in Clironico, ubi etiaui annum à Natali
Christi incij)it 5 licol ncutcr diei eraortualis Godefridi
mcntioncm faciat. Sic etiam ex Fiorentinio Godefri
dus videtur adhue vixisse anno 1070, Itidict. IX.
Videat autem Pagius utrum Bertoldus ex probi^sirao
aliquo monuinento accepcrit diem emortualeiu ejus-
dem Ducis.
(c) Godefridus Gibbosus anno ipso 1070 aut
snpcriori, ut ridetur l'agio, Matbildeni filiam Bea-
tricis uxorem accej)crat eaquu rationc jus in
Principatum lletruriie habuit.
152 EX HISTORIA aNDAGIN. MONASTERII.
A«. 1072. Abb. Clun. ] Monachus claruit. Comitissa vero gratiâ Flandrias recuperandi, A
et filium suum occisum vindicandi , Pliilippum Francorum Regeni , ipsum
quoque Godefridum Ducem , et Albertum Comitem Naniurcensem multos-
que alios Lotharingiae et Francise Principes adversus Robertum condixit ,
taxato singulis pretio ejusdem condictionis . . . Richildis cùm amissis tôt
expensis nihil profecisset, f'ugato etiam Philippe Francorum Rege à Roberto
Frisone , ad domnum Theoduinum Leodiensem Episcopum se contulit, et
ci Montense castrum cum omni honore illi subjecto, S. Mariae et S. Lam-
berto eumdem obtulit. Quae coëmptio Ecclesias Episcopii afflixit gravissimè,
nostram quoque spoliavit ex maxima parte. Intendebat enim Comitissa viri-
bus Episcopi adversus Robertum aliquid posse moliri , sed non prsevaluit.
Venditum tamen castrum cum suis appenditiis in feodum recepit.
B
EX ACTIS TULLENSIUM EPISCOPORUM («).
Apud Martenium Tom. III Novi Thés. Anecdot. col. 1004.
S^
TEPHANus successor [Gerardo [b)] exstitit , nobili Parisiensium stirpe
editus, de Linerivilla antiqua propagine ortus ... [ Post hune ] Ottonis
III Augusti decreto , Bertholdus . . . electus, in hac sede est V Idus Oct.
Col. i005. Pontifex ordinatus . . . Hic acquisivit à Theoderico Duce Askim viilam et
Alradi-villam et Monoldi-villam , dans in concambium Vamplenam viilam
et reliquas quas domnus Gerardus Praesul à Duce Béatrice pro Barro monte ( c ) C
acceperat. Adeptus est etiam Ecclesiam de Sorciaco ab Hugone Clerico, et prae-
dium Dominica-via dictum , et Ecclesiam quae dicitur Castellum , et alodium
Baddonviler dictum, et Ecclesiam et castellare de Pauniaco, et praedium de Pau-
M. Saseio* niaca-villa, ettertiam partem silvae de Haseio*, praedium de Marceio, et partem
Odelrici in villis de Vasleio et de Longort et de Laio et de Orcadis. Idem
impetravit ab Imperatore Henrico et bannum venationis super Mosam flu-
vium à Segintensi . GorP.itaJU usque Sortiacuni. ipse reimpetravit ab eodem
IjUn^racôie leddi Ecclesiae suae viilam in Halsatio sitam, quae vocatur Bel-
chem , et theloneum et districtum minae. Adquisivit etiam ab Emma Comi-
tissa praedium quod dicitur Fontiniacum, et à prsefato Imperatore quidquid
in Caulei-villa videbatur habere. Cœnobium quoque in honore S. Salvato-
ris in saltu Vosago construxit . . . Ecclesiam B. Johannis Bapt. quae dicitur D
ad Fontes , necnon Basilicam S. Vedasti intra suam sedem aedificavit , cum
Ecclesia S. Genovefae Virg. in saltu Vosago. Restruxit Bodonis-Monaste-
rium, necnon S. Deodati Cœnobium... Funditîis evertit castrum de Reuvalt
Col. 1006. et de Pauniaco . . . XXII annis Pontificali honore potitus . . . VIII Cal. Sept.
[ obiit ] . . . Subsecutus est Herimannus . . . litterarum studiis , ut decet No-
biles , apprimè eruditus . . . XIII Cal. Jan. Pontificali sacratus unctione . . .
Septennali vixit tempore . . . Corpus B. Amonis transtulit . . . Perfecit
castrum ^odortei à suo praedecessore inchoatum , Domnique Martini castel-
lum à fundamentis construxit firmum . . . Cal, Apr. [obiit] . . . Successit(d)
Bruno, posteà Léo IX... Successor Leonis [Udo]... fuit ex nobilissima
(a) TuUensium Episcoporum Acta scripta sunt Beatrici tempore vitœ suœ et post se uni filio suo tenere
ab Auctore Anonyrao, qui florebat ineunte sxculo Abbatias Mediani-monasterii et S. Deodati , reli-
XII j sic eniin desinunt : Anno ordinationis suœ nens in vestitura indoininicata Monasteria et X man-
XXXFIIl, ab Incarn. MC^Il , VII Cal. Decemb. sos de utroque Monasterio, et altare S. Deodati et
Pibo requievit in Christo. décimas mince argenti, etc. Ex ead. Vita, col. 1069.
(b) S. Gerardus anno 963 Episcopus Tull. cons- {d) In Miraculis S. Gerardi ibid. col. 1077, de
titutus (uerat cura Brunonis Colon. Archiepiscopî, regione Tull. ante Episcopatum fSrunonis haec
Ottonis Magni fratris, qui, ut col. 1003 ibid. legitur, habentur: Gravissimif pe^tium afflictionibus tota regio
perpeudens [Leuc/iam] urbem Franciie regno confî- diutissimè contabuit... Durissima aërit intempérie
nem, Romann nuperrimè adjunctam imperio, etc. Sic desuper tempestatibus et procellis incumbente, do-
et col. 1052 in Vita S. Gerardi. lenda famit subséquente miseria, mortalitatis etiam
(c) Precariam faciens de Barro-monte, accepit à flebilipestilentia cunctos fines perurgente, diutina quo-
Duce Béatrice LflIIl mansos, -videlicet viilam Vem- que Comitïs OdonU perseculione omnia circumquaque
plonam . Brilloni-villam , Longam-viltam , Reson , prœdis ac incendiis dévastante, tota penè patria fun-
Tannum., Nant cum motendino, Corcellas, item Cor- ditiis ad nihilum devenisset, etc.
cellas, Basini-cortem, Malberch : ipse concessit Duci
parentum
EX ACTIS TULLENSIUM EPISCOPORUM.
153
A parentum stirpe ortus, ex utraqne parte regali stemmate clarus. Pater ejus '^'''- *007.
dietus est Cornes Riquinus, ex Reubariorum regione ortus : mater verô ejus
Mathildis nomine, ex Alemannià duxit genus . . . Bruno Udonem Romam
duxit . . . Biennio autem ferè exacto , domnus Apostolicus antiquam pa- ^"'^ *008-
triam primamque sedem revisere voluit ; et interventii ejusdem Udonis ,
congrégation! S. Stephani Ecclesiani de Franculfi-villa et praedium de
Mundrivalle restituit , et eisdem Ginonieis privilegium libertatis Aposto-
lira exconimunicatione subnixum corroboravit . . . Domnus Apostolicus de-
raùm disposuit eum [Udonem], praecedente Qeri plebisque electione , in
hujus sedis Pracsulatûs ofïicio sibi subrogare, legatione ad Henricum III di-
recta... XV Cal. Sept, [unctus est]... ut moris est, posito super humeros
ejus sanctoruni Evangeliorum libro . . . Adquisivit ab Haimone Comité Ec-
B clesiam quamdam ... In destruendo castello Vallicolor (a), in quo annu-
lando suus antecessor Bruno sine fine laboraverat, ita multimodo precatu et ^"'- **^'
pretio per circumvicinos compatriotas effecit, quod bis cum armis bellicis
à fundamentis dejecit. Monasterium S. Gengulfi (b) * jam diu penè diru-
tum , et etiam igné combustum fuerat, in congruum reparavit statum . . .
Praedium S. Aniani cum suis appenditiis, in suburbio suae civitatis situm, ab
Indensi Abbate regali auctoritate gloriosi Henrici III llonianorum Impera-
toris per commutationem accepit . . . Urbs Leucha suo tempore multis ad-
versantibus * à circunivicinis compatriotis et extraneis aggravata . . . Castel-
lum' Vallicolor , quod penè XL annis Leuchorum Ecclesiam vehementer
afiflixerat , se vivente , destructum dimisit ; quamvis eodem quo praesentem
vitam transiit, fraude quorumdam restructum fuerit . . . Pridie Idus Jul.
C XVIII suae ordinationis anno, ab hac luce subtractus est . . . Pibo mox suc-
cessit, etc.
• quod
* atlversi-
tatibus
(a) Vulgô f'aucouleur dicitur , estque castrum ad (i) Juxta introitum urbii [Tull.^ versus meridiem
fi. Mosam, inter Novum-Castcllum et Commerciacuni in honore S. Gengulfi novam construxit Ecclesiam,
positum. Jobannes Paris, in Memoriali Histor. Val- Sanctimonialium Abbatiam, S. Gerardus ; ut legitur
Îem-Coloris initium Lotbaringiae facit, oui et Verdu- in ejus Vita, col. 1055. Ilodie bac in S. Gengulfi
num , TuUuin ac Mediomatricos urbes attribuit. Ecclesia insigne est Canonicorum coUegium.
Fales.
EX INGULFI («) ABBATIS CROYLANDENSIS
D HISTORIA EJUSDEM MONASTERU.
Inter Rerum Anglicarum Scriptores, etc. Francofurti 1601 fol. p. 895.
EDWARD us anno Dom. Incarn. MXLIII coronatus [est] in die sancto
Paschae . . . cui data est in uxorem fîlia Godwini Comitis puella pulcherrima,
litteris {b) apprimè erudita. . . . nomine Egitha . . . Vidi ego illam multo-
tiens . . . Rex autem Edwardus natus in Anglia , sed nutritus in Normannia
et diutissimè immoratus , penè in Gallicum transierat, adduceiis ac attra-
hens de Normannia plurimos, quos variis dignitatibus promotos in immen-
sum (c) exaltabat. Praecipuus inter eos erat Robertus Monachus Gemnieti-
censis, factus per eum Episcopus Londoniensis , posteà in Archiepiscopum
Cantuariensem elevatus , et Willielmus , Régis Capellani . . . factus est
posterior Episcopus Dorcacistriae. Cœpit ergo tota terra sub Rege et sub
(a) Ingulfus, vir in omni ferè littcrarum génère
versalus, obiit anno Doinini 1109. In multis rébus
non tani ille testium facile princcps ntcrito diccndus
est, ({uàm solus forsan cui par sil ut credaraus. Ete-
nim Ingulfus non solùm oculatus Norniannici in
ÂDgIia imperii initioruni teslis fuit, verùm eliain in
aula apud Willelmuin Rcgem ad jura sui Crenobii
stabilicnda assiduam navatit operani. Sed audialur
ipse in nostro Excerpto infrà, ubi de se loquitur.
(b) Praiserlim Grarnmatica soliditate ac Logica
ievilate.
(c) Tempore Régis Edwardi successit \in Episco-
Tome XL
patu Crid.^ Lefricus apud Lntharingos allas et doc-
tus. . . Successit Lefrico Osbernus liegit Jfillelmi tem-
pore, natione Normamius,fraterWiUielmi prceccUen-
tissimi Coinitit, in Anglia sub Edwardo Rege liberaliter
et domesticc conversalus ; ijuippè qui cognationcm
regiam vicino altingerct gradu : unde in victualibiu
et cœteris rébus ad lénglicos mores prunior, pariim
Norrnannoruin poinpam sutpiciebat , consuetudiiws
domini sui Régis Edwardi effcrens ; et cùm per altos
cxhibcrentur, cum assidentibus manu et gestu aggau-
dens. Ex W'illelmo Malmcsb. in Gestis Pontificmn
Angl. lib. 2 pag. 256.
V
J54 EX INGULFI ABBATIS HISTORIA.
aliis Normannis introdiictis Anglicos ritus dimittere , et Francorum mores A
in niultis imitari : Galiicum idioma omnes Magnâtes in suis curiis tanquam
magnum gentilitium loqui, Chartas et chirographa sua more Francorum con-
ficere , et propriam consuetudinem in his et in aliis multis erubescere . . .
Pag. 897. Anno Doni. MXLIX terrae motus factus est magnus Kal. Martii die Do-
minica, et magna mortalitas hominum et jumentorum consecuta est . . . Anno
Pag. 898. Dom. MLI. Hoc in tempore illustrissimus ac gloriosissimus Normannorum
Cornes Wilhelmus cum multo militum comitatu in Angliam ad Regem
Edwardum venit : quem Rex honorificè suscipiens et aliquandiu secum reti-
nens, ad civitates et castella regia circumduxit, et condignam humanita-
tem exhibens, tandem multis donatum muneribus ad propria dimisit. De
successione autem regni spes adhuc aut mentio nulla facta inter eos fuit . . .
Anno Dom. MLII Emma , Regina quondam , obiit . . . Anno MLXV Rex B
Pag. 899. Edwardus senio jam gravattis , cernens Clitonis ( a ) Edwardi nuper de-
functi filium Edgarum régi solio minus idoneum tam corde quàm corpore,
Godwinique Comitis multam malamque sobolem quotidie super terram
crescere , ad cogna tum suum Wilhelmum Comitem Normanniae animum ap-
posuit , et euni sibi succedere in regnum Angliae voce stabili sancivit. Wil-
helmus enim Comes tune in omni prœlio superior, triumphator contra
Regeni Francise , ac omnes Comités Normanniœ contiguos , publiée per-
sonabat invictus in armorum exercitio, judex justissimus in causarum judi-
cio , religiosissimusque ac devotissimus in divino servitio. Hinc Rex Ed-
wardus Robertum , Archiepiscopum Cantuariae , Legatum ad eum à latere
suo direxit ; illumque designatum sui regni successorem, tam debito cogna-
tionis quàm merito virtutis , sui Arcliipraesulis relatu insinuavit. Ad hoc C
Haroldus Major domùs regiae veniens in Normanniam , se Wilhelmo Comiti
post régis obitum regnum Angliae conservaturum non tantùm juravit ; sed etiam
se ducturum liliam Wilhelmi Comitis in uxorem, data fîde spopondit ; et
super hsec magnifiée muneratus ad propria revenit. Anno autem Dom.
MLXVI cometa in cœlo apparuit ; quod regni mutationem , magnam po-
puH stragem et multam terrae miseriam portendit : unde dicitur illud
metricum :
knm milleno sexageno qmque seno
Anglorum metœ crinem sensere Cometœ.
Ut enim Philosophi dicunt , quo dirigit crinem, illuc dirigit et discrimen (b).
Rex enim Edwardus circa Natale Domini ad mortem aegrotabat ... In cras- D
tino regii funeris Comes Haroldus contra suum statum et jusjurandum
contemptor praestitae fidei , ac nequiter oblitus sui sacramenti , throno regio
se intrusit ... et regnavit mensibus IX. Willielmus autem Comes Norman-
niae ( c ) Legatos mittit, foedera Tracta dicit, pacta patefacit , promissa petit,
et aliquod justum médium confici requirit. At Rex Haroldus Legatos vix
auscultât, foedera fracta negat , pacta récusât , promissa excusât , ac omnia
^ justa média oblata sufHat et subsannat. Cùmque haec intermedia quotidie
agerentur, et solùm nunciorum cursus ac recursus tota aestate sine fructu
consummarentur , Willielmus praeproperâ querelâ Papam consuluit (d) , et
ab eo animatus etiam vexillum légitimée victoriae pro munere accepit. Ha-
roldus vero judicium Papae parvipendens , militiam colligit . . . Dum (e) Vic-
toria contra Nôricos gloriaretur , Normannos in australi parte regni solidam E
terram cepisse in dies per novos nuncios narratur. Rex laetus hesternâ Victo-
ria, simili cum fortuna somniat succedere futura. Praevolat igitur uni versos,
exercet stimulos ; nec de toto exercitu praeter paucissimos eum aliquis con-
comitatur. Perveniens igitur citiùs Hastingas, collectaque illic popularium
aliquali turba, confectaque ex iis acie adhuc rudi nimis et tenera , exercitum
(a) Quod nomen filiis Regum in Anglia tribueba- (d) Infrà pag. 91 1 : Edtvardi Régis cognatione ac
tur. Vide vocem Clito in Glossario Cangii. consanguinitate Willielmus fiindat conscientiam
Œ\ Nota ignorantiam seu superstitionem. suam regnum Angliœ invadendi, ccteris Rcgibus de
(c) Wlllelraus erat Dux Normannise ; sed Comes Danorum sanguine quasi nullius aucloritatis ad alle-
ab Ingulpho, à quibusdam aliis Marcbio appellatur, gandum intérim intermiisis. ]
quia bae très voces jam diu indiscriminatim suine- (e) Hac potitus fuerat, cœsùt Tostio Comité fratre
banlur. suo et Haroldo Rege Norwagiai.
EX INGULFI ABBATIS HISTORIA. 155
A non expectat ; sed, fatis urgentihus, contra Comiteni in crastino dimicat ; et
forlissiniè tota die usque ad vesperuni invictus perdurans, ac saepiùs more
gregarii niilitis manu ad manum congrediens , cum adversariis robustissimè
digladians à dextris et à sinistris, corruit tandem in diei crepusculo, in quo-
dani ubi siios collegerat monticulo eininùs sagittatus. Cecidit ibi Rex Ha-
roldus, Comités etiam sui et fratres Gurtha et Leswinus , ac reliquus ejus
exercitus nobilium Angliae universus. Victoriosissimus Rex Willielmus ob-
tentà palmâ, pervagatâque parvo tempore occidentali Angliae orâ , Londo-
nias cum Episcopis plurimis petit, et laetanter receptus , ovauterque Rex
conclamatus, in ipso die JNatalis Doniini ab Alfredo Archiepiscopo corona-
tus, regale solium eonscendit... Contra novum Regeni pUirimi principes Pag. 901.
terrae aliquandiu reluctati, sed posteà fracti viribus ejus et superati , tandem
B se Normannorum nutui submiserunt... Comitatus et Baronias , Episcopatus
et Prœlatias totius terrae suis Normannis Rex distribuit, et vix aliquem An-
glicum ad honoris statum vel alicujus dominii principatum ascendere per-
misit... Anglorum erat consuetudo quod, qui militiœ légitimé consecran-
dus esset , vespera prsecedente diem suae consecrationis ad Episcopum vel
Abbatem vel Monachum vel Sacerdotem aliquem contritus et compunctus
de omnibus suis peccatis confessionem faceret, et absolutus, orationibus et
devotionibus et afflictionibus deditus, in Ecclesia pernoctaret (a) ; in cras-
tino quoque Missam auditurus, gladium super altare ofîferret , et post Evan-
gelium Sacerdos benedictum gladium collo Militis cum benedictionc im-
poneret ; et communicatus ad eandem Missam, sacris Christi mysteriis de-
nuo Miles legitimus permaneret. Hanc consecrandi Militis consuetudinem
G Normanni abominantes, non Militem legitimum taleni tenebant, sed socor-
dem Equitem et Quiritem degenerem deputabant. Et non tantùm hune
morem, sed alias etiam consuetudines immutabant. Nam chirographorum
confectionera Anglicanam , quae anteà usque ad Edward i Régis tempora
fidelium praesentium subscriptionibus cum crucibus aureis aliisque sacris
signaculis firma fiierunt, JNormanni condemnantes, chirographa chartas vo-
cabant, et chartarum lirmitatem cum cerea impressione per uniuscujusque
spéciale sigillum sub instillatione trium vel quatuor testium astantium confi-
cere constituebant. Conferebantur etiam primo multa praedia nudo verbo,
absque scripto vel charta, tantùm cum domini gladio vel galea vel cornu
vel cratera, et plurima tenementa cum calcari, cutn striguli, cum arcu, et
nonnulla cum sagitta. Sed haec initio regni sui ; posterioribus annis imnm-
D tatus est iste modus. Tantùm tune Anglicos abominati sunt, ut quantocun-
que raerito pollerent , de dignitatibus pellerentur ; et multô minus habiles
alienigenae, de quacunque alia natione quae sub cœlo est extitissent , gra-
tanter assumerentur. Ipsum etiam idioma tantùm abhorrebant , quôd leges
terrae statutaque Anglicorum Regum linguâ Gallicâ tractarentur ; et pueris
etiam in scholis principia litterarum Grammatica Gallicè, ac non Anglicè
traderentur ; modus etiam scribendi Anglicus omitteretur , et modus Gal-
licus in Chartis et in libris omnibus admitteretur (b) . . . Yvoni Talbois Pag. 902.
post uecem fratrum et Con)itum Edwini et Morcarii Luciam sororem eorum
cum omnibus terris et tenementis ad eosdem pertinentibus inclytus Rex
Willielmus dederat in uxorem . . . Yvo Cornes Andegaviam mittit ad
(a) Utinampoliùs refugerint Xonnanni à perverse Sarisber. in Epist. 159. Hue spectant verba Adcmari
quodam alio prvigilio, cujus apud Francos, Burgun- Caban, de ([uodam Stéphane ejui victor gratias re-
diones, Aquitanos, Ix)tbaringos ac Ilalos vigebat tulit ad tumulum B. Ej)archii , ulii nncte prœterita
usiis. Moiioinachiam videlieet singularcvc certainen pervigU excubucrat. Id qiioque aclitare consueverant
obituri , priusquain in arenam descenderent , ut in ludicris certaminibus sive torneamentis decerta-
Deum sibi propitiuni conciliarent sescque ab objec- turi.
lis criininibus purgarent , orationis causa secede- [b) Narrant Historiaj , inquit Ilolkorius, quôd cùm
bant in alicjuod Teinplum, et ibi pcrnoctabant. Sic Willcbnus Norin. Dux regnum Angli» conquisivisset,
inprimis longé iatètiue cclebris evasit Ecclesia Mo- deliberavit quoniodo linguani Saxonicain posset des-
naslcrii B. M. Suession. ul<i rcligiosè asservatur et truere, et Angliam et Nonnanniain in idiomatc con-
colitur corpus B. Drausii Episc. Suess. quera ducllo cordarc ; et ideô ordinavit quml nullus in curia
dimicaturi solebanl invocare. Iste Sanctus , ut crede- Régis placitarct nisi in Gallico , et itcruni «piôd
bant, pugiles qui ad roemoriam ejus pcrnoctabant, puer quilibel ponendus ad littcras, addisccret Galli-
reddehat invictos. Erga B. Drausium in his occasioni- cum , et per Gallicum Latinum : quaj duo usque
bus religionein et cultum prxscrtiui praxlicat Johannes hodie observantur [subEdwardo III].
156 EX INGULFI ABBATIS HISTORIA.
domiiiuni Natalem Abbatem S. Nicolai, exorans quatenus Monachos dirigat... A
Veniunt itaque Andegavenses Monachi. . . Comitis Waldeni crudelis de-
collatio ... et licet eum venerabilis Archiepiscopus Lanfrancus, Confessor
Pag. 903. suus, totiiis factionis et conjurationis eum assereret penitùs immunem, et
si moreretur in causa, futurum pro innocentia Martyreni ; impiissima tamen
uxore sua novas nuptias afïectante, ac ideo viri sui niortem sceleratissimè
maturante, inhiantibus etiam nonnullis Normannis ad ejus Comitatus. . .
cupidJssimo maxime Comité Andegavensi Yvone Talbois pro terris suis et
tenementis sanguinem suum sitiente, innocens et innoxius martyrizatur . . .
Post modicum vero tempus quum inclytus Rex Wilhelmus dictam neptem
suam nuptui tradere cuidam generoso Normanno , nomine Simoni Sylva-
neetensi, disponeret, illa nuptias ejus respuit , quia dietus Simon in altéra
sua tibia claudicavit : unde supra modum Rex iratus Coniitatum [ejus] dicto B
Simoni dédit... Filiam ejus seniorem, nomine Matildem, post multa consilia
prsedictus Simon uxorem assnmpsit... Aliciam autem sororem uxoris suae
dédit dictas Simon Comes illustrissimo viro Rodolplio Tornacensi... ligo
Ingulphus, natus in Anglia et à parentibus Anglicis... factus adolescentior pa-
latia Regum aut Principum appetebam. Et ecce inclytus nunc Rex noster
Angliae , tune adhuc Cornes Normanniae , Wilhelmus ad colloquium tune
Régis Angliae Edwardi cognati sui eum grandi ministrantium comitatu Lon-
donias adventabat. Quibus citiiis insertus , ingerens me ubique ad omnia
emergentia negotia peragenda , ciim prospère plurima perfecissem, in brevi
agnitus illustrissimo Comiti et astrictissimè adamatus , eum ipso Nor-
manniam enavigabara. Factus ibidem Scriba ejus, pro libito totam Comitis
curiam ad nonnulloruni invidiam regebam ; quosque volui huniiliabam , C
Pag. 904. et quos volui exaltabam (a) Comes Normanniae Willielmus ,
funere piissimi Régis Angliae Edwardi cognati sui per quotidianos nuncios
intellecto , ad transfretandum pro jure suo conquirendo eum fortissi-
mo exercitu auram favorabilem in portu S. Walerici diutiùs expectabat.
Q\xo tune ego accedebam eum domini Abbatis mei xenio ; et explorato
opportuno aditu, duodecim juvenes electos , équités et armatos eum centum
marcis pro suis sumptibus in suam expeditionem ex parte praedicti patris Ab-
Pag. 905. bâtis mei offerebam... In Conversione S. Pauli Croilandiam primiim introi-
bam installalus [ Abl)as ] anno Dom. MLXXVI . . . Miles Richardus {h)
Pag. 908. Rulos Régis Camerarius [erat]... Quum Rex Daciae Canutus , congrega-
ta maxima classe, invadere Angliam parasset , inclytus Rex Willielmus,
undique de Francia, Almania atque Hispania soldariis conductis, universos D
per Monasteria totius regni dimisit, moraturos maxime per illa Cœnobia,
quae de militia non exhibenda sua dominia tenebant de Rege. Unde ad Croi-
landiam VI milites et XXVIII balistarios destina vit... Scotiam sibi subjecit
• Maicoi- et Maltonium * Regem ejus sibi hominium facere et fidelitatem jurare apud
""^ Abennithi coëgit. Reversusque in Angliam , apud Londonias hominium
sibi facere et contra omnes homines fidelitatem jurare omnem Anglise inco-
lam iraperans, totam terram descripsit ; neo erat hida (c) in tota Anglia,
quin valorem ejus et possessorem suum scivit ; nec lacus nec locus aliquis
quin in Régis rotulo exstitit descriptus, ac ejus reditus et proventus et ejus
Pag. 910. possessor... Abbatiae nostrae [sedes] dicitur habere IV leucas in latitudine ;
quùm leuca, usualis mensura terram metientium apud Francos , constet de
duobns millibus passuum : et forte leuca dicitur à Leucon, quod in Scy- E
thica lingua intei-pretatur Philippus. Unde Magister in Isagogis suis dicit...
Deum adamasse christianitatem regni Francise , id est Philipporum ; quùra
apud Francos nomen Philippi frequentissimum habetur ; in tantum, ut Rex
Henricus, qui modo régnât in Francia, filium suum primogenitum jam Phi-
lippum fecerit appellari... B. Philippus cùm Scythis verbum Dei praedi-
casset, rediens in Asiam, per Sicambros viam fecit , ac illis Christi nomen
primus annunciavit. De quibus exeuntes Franci , ut plures eorum Hiero-
cronographi testantur, B. Philippum Apostolum suum adliuc tenent... Ex
(a) Ingulfus posteà in Fontanissensi Cœnobio xerat in uxorem.
factus est Monaclius sub Abbate Geberto vcl Ger- (c) Anglicè terra unius aratri culturœ sufficiens
berto, deinde Prior. per annum. Henricus Huntindon.
(b) Filiam et hœredem Hugonis de Evermue du-
Viij
EX INGULFI ABBATIS HISTORIA.
157
A his omnibus colligitiir, quôd leiica dicirur à Leiicon, id est mensura terr«
PhilippicîB, id est Philippi vel Philipporuni. Angli autem utuntur terram
ttietiendo nillliaribus , et dicitiir niilliare, quia constat de mille passibus . . .
Scire debetis Anglos sub dominio Normannorum transisse in multis ad mores
Franconim, et ideô loco milliarium leucas dixisse, sed milliaria intellcxisse...
Detuleram mecum Londonias chartas ac chirographa. . . quae partira dupli-
catè tam Gallicanâ manu quàm Saxonicâ scribebantur, Manus etenim Saxo- ^H- 9*8-
nica al» omnibus Saxonibus et Merciis usque ad tempora Régis Alfredi, qui
per Gallicanes doctores omnibus litteris apprimè instructus erat, in omnibus
chirograpliis usitata, à tempore domini Régis dicti desuetudine viluerat ; et
manus Gallicanâ, quia magis legibilis et aspectui perdelectabilis prœcellebat,
frequentiùs in dies apud omnes Anglos complacebat . . . Omnibus Gallicis
B et Normannis manus Saxonicâ extiterat inusitata penitus et invisa, ac tune
maxime cum gente sua contemptui habita et nimiùm inacceptata . . . Uni-
versa monumenta nostra tam manu Saxonicâ quàm Gallicanâ conscripta ,
confirmata [ sunt ] . . . Attuli eadem vice (a) mecum de Londoniis in meum
Monasterium Leges œquissimi Régis Edwardi , quas dominus meus inclytus
Rex Wilhelmus authenticas esse, et perpétuas per totum regnum Angliœ
inviolabiliter tenendas sub pœnis gravissimis proclamarat , et suis justitiariis
commendarat, eodem idiomate quo editse sunt.
Pag. 914.
{a) Quo Guillelmi annohoc fecerit Ingulfus, diserte quôd ipso priùs adinvenisset cas ; sed quôd , cùm
non explicat ; sed colligi potcst fuisse post annum usque ad lempora sua praetermissae fuissent et obli-
regni XV aut circitcr. Referuntur hae Leges ad cal- vioni penitùs deditaeà morte avi sui Régis Edgari,qui
cem Operum S. Ansclmi in Nolis Seldeni in Eadme- priùs earum inventer fuisse dicitur, illas suscitaverit
C rum. Vocatx sunt autem Leges Régis Edwardi, non et observandas praescripserit.
EXCERPTUM « HISTORICUM.
Ex Collectione Frehen, pag. 515, et ex Ms. Regio num. 8394.
IDEM Rex Henricus neptem (b) Henrici Alamannorum Imperatoris duxit
in uxorem : ex qua filiam unam procreavit ; quae infra lustrum defuncta est,
matre ejus paulô pôst eam subséquente. Post cujus obitum Rex sibi quaerens
conjugii solatium , ad Rutenorum Regem Galterum , cognomine Saveir ,
D Meldensem Episcopum direxit, postulans ut ei suam mitteret filiam. Quod
et factum est. Hujus nomen erat Anna. Convocatâ igitur regni sui Proce-
rum multitudine, sicut decet tantum virum , illam celebriter duxit in
uxorem. Hfec autem Deo devota, plus de futuris quàm de praesentibus co-
gitans, in aeterna vita mutuum multipliciter recipere credens, apud Sylva-
neetum Ecclesiam in honore S. Vincentii construxit. Cum qua Rex féliciter
vivens, ex ea genuit très filios, Philippum videlicet , Robertum , et Hu-
gonem cognon)ine Magnum. Iste Hugo genuit Rodulfum Viromanduorum
Comitem. Procedente vero tempore, anno MXLII famés valida cœpit, An. 1042.
quae septem annos duravit.
Philippus autem major Régis filius, vivente pâtre et jubente, anno An. i05!i.
E Domini MLIX unctus est in Regem. Rex autem Henricus anno sequente An. lOOO.
obiit. Igitur Philippus Rex magnificus, cui tempore suo multa adrisit pros-
peritas, accepit sibi uxorem Bertam (c) Balduini Comitis filiam, Roberti A"- 1071.
verô Comitis Flandriae sororem. Genuit autem ex ea Ludovicum, et
Constantiam Boamundi Antiochiae Principis uxorem. Rex autem videns
dominium suum per insolentiam praedecessorum suorum esse diminutum et
(a) Praecedentia cdidimus pag. 219 Tomi X , in nairantur, conciliari non possunt cam verbis Wip-
Fragmenlo Cbronici Fr. Ilugonis, de S. Maria dicti, ]H>nis in Vita Conradi Salici. Idem infrà dicendum de
Floriacensis Monachi ; quem hujus Exccrpti, quippc llistoriae Francica Fragmente, abi Regina Mathil-
parùm accurati, nolumus auctorcm inscribere. dis obiisse Icgitur an. 1044.
(6) Corrig. sororem Henrici. Matliilda cnim (ilia (c) Corrig'. Florentii Comitis Fruiae filiam.
erat Conradi Imj)cr. et GiseUe. Ceterùm (juae hîc
158 EXGËRPTUM HISTORIGUM.
ferè adnihilatum, cupiensque illud reaugere ; à quodam Milite (a) Harpino A
nomine, émit Bituricas pretio sexaginta millium solidorum. Posteà vero
mota est guerra inter Gaufridum Barbatum Andegavensem Gomitem , et
fratrem ejus Fulconem Rechin Gomitem Wastinensium. Gonquerens siqui-
dem praedictus Fulco de fratre suo super eo quod ei parvam terrae partem
dedisset, Regem adiit ; et fideliter promisit , quôd totum Wastinense ei re-
linqueret, si de guerra ei non noceret. Rex autem super hoc accepto con-
silio, quod petebat concessit. Invadens igitur Fulco fratrem suum , per
auxilium Andegavensium et Turonensium Baronum , hominum multa strage
facta, eum in campo devicit, cepit et usque ad linem vitae suae in carcere
tenuit. Qua peracta expeditione , Wastinense , sicut promiserat , Régi wer-
pivit, Rex autem juravit se servaturum consuetudinem terrae illius ; aliter
enim nolebant Milites facere ei hominia sua. Posteà aliquot intercurrentibus B
annis , malitia crescente , concupiscentia invalescente , Rex Vilcassinum
occupavit, suo illud adjungens dominio. Firmavit etiam contra Hugonem
Domni-Martini Gomitem castrum quod dicitur Monmeliandum.
An. 1061, ^ Anno (b) MLXI obiit Adraldus Abbas , suscepitque Hubertus post eum
An. 1066. Abbatiam : qui post quinquennium decedens, hoc est anno Domini MLXVI,
Roberto Abbati quondam S. Gandregisili Abbatiam reliquit ]. Quo etiam
tempore VII Kal. Maii comètes apparuit ferè diebus V, magnum jubar
emittens contra occidentem. Nec multo post, in ipso videlicet anno, die
festo Michaëlis, Gomes Normannorum Willermus mare transiit , et Anglorum
regnum invasit (c), etc.
(a) Tnterturbato online res hae narrantur. Ludovicura cognomento Grossum, apud D. Estien- /-i
(b) Uncinis includimus quae de suis Abbati- not, Toin. 8 Fragm. Mss. pag. 38, ex Ms.
bus inseruit Anonyinus Sangermanensis, quôd Cod. S. Severi in Capitc Wasconiae ; ubi sic le-
haec desint in Codice Regio. gitur : Quo mortuo [^Robertô]^ filins ejus Ainricus
(c) Quae deducta ad obitum Philippi I, ede- regnum tenuit , et post XXIII [XXIXl annos
mus in alio Voluraine. Ad eumdem annum H08 obiit, anno Incarnati ferbi MLIX [il/ZJ], re-
pervenit Chronicon Regum Fr. à Merovaeo ad linquens regnum totius Franciœ Philippo fiito suo^ etc.
EX CHRONICI VETERIS EXCERPTO («),
seu ex Fragmento Chronici Fr. Hugonis de S. Maria dicti ,
Floriac. Monachi.
Apud Chesnium Tom. IV Scriptorum Historiœ Vranc. pag. 97. D
An. 1031 TT EN RIO US igitur , defuncto pâtre Roberto, régna vit annis ferè XXX.
Xl Hujus mater Gonstantia maximam regni portionem in suam post funus
mariti detorserat dominationem ; Silvanectensem scilicet urbem, atque Se-
nonensem ; castellum etiam Bistisiacum, et Domnummartinum , Puteolumque
et Meledunum, necnon et Pissiacum, et Godiciacum. Multos etiam Fran-
cise et Burgundiae Proceres sibi conciliaverat, quos à lilii fidelitate mala
fraude subduxerat : inter quos praecipuè Odonem Gampaniae Gomitem sibi
devinxerat , cui medietatem Senonicae civitatis donaverat. (b) Verùm Rex
Henricus , ciim esset miles acerrimus ; et matrem adversùs eum calcitran-
tem cita devicit fortunâ, et perfidorum machinamenta Procerum suâ
pessumdedit prudentiâ. Siquidem prima congressionum suarum principia (c)
(a) Excerpti hujus, quod attingit annum 1109, Petavii edidit Chesnius Tom. IV Scriptorum Fr. pag.
partem dedimus pag. 215 Tomi X ; et ibi duntaxat 148, additur : Ipsa denique Constantia eum à cul-
innuimus. illam esse fragmentum Chronici Hugonis mine regni depnnere, et Robertum fratrem ejus, Bur-
Floriac. Monachi. Nunc autem eum Riveto fidentio- gundionum Ducem, in ejus loco subrogare toto annisu
res , reliquum ejusdem Excerpti non dubitamus exoptabat. Porrô Fragmentum hoc, cura nihil con-
adscribere nominatim laudato Scriptori ; cujus Epis- tineat, ut suprà jaui notavimus, quod non habeatur
tola nuncupatoria ad Mathildem Imperatricem in tum ibi, tum apud Willelmum Gemeticensem, aman-
Librum de Gestis modcrnorura Rcgum Fr. cxstat davimus à nostra editione.
apud Marteninni Tom. I Anecd. col. 327. Sed de (c) Ibid. Henricus igitur Rex ^ contractii undecum-
his alibi, nempè ubi Epistolam ad Mathildem profe- que validiuimis copiis, bellum eum maire sua
remus. Constantia primo conseruit , et castrum adorsus Pis-
(b) In alio Codice , seu in Fragmento Histo- ciacum, etc.
riae Ms. Auctoris Incerti, quod ex Bibliotheca Alex.
/
EX CHRONIGI VETERIS EXCERPTO. 159
A. cum matre conseruit Constantia , et castrum adorsus Pissiacum , mox illud
suum retorsit ad domininm. Deniùm verô Puteolum obsedit , atque recepit.
Quod cernens Constantia , mox ab eo dextrani expetiit ; et deinceps quoad
vixit tempore , sibi fidelis extitit. Deinde Odonem aggressus Comitem Rex
Henricns, Gornacum castrum illi abstiilit, et Senonice urbls partem ad suum
iterùm dominium revocavit. Post haec vero cum Marchione Flandrensiuni
Balduino , Hngonis (a) Bardulfi castellum Merisvillam evertit ; et Petueram ♦ ^/. ob»eï«
castrum biennali obsidione * conclusum, suam redegit in potestatem. sione
Anno denique Incarnationis Dominicae MXXXVII memoratus Princeps , ^°- *^'^*
Campaniœ Comes , videlicet Odo, contra Alamannos et Lotharingos nimio
fastii ducens exercitum, magnum de se eis prrebuit triumphum. Nam com-
misso praelio cum potentissimo (b) Alamannorum Duce Gothelone , multâ
B suorum amissâ copia , terga vertit , et confossus occubuit. Quo deflincto ,
Tetbaldus filius ejus major natu Carnotensem urbem et Turonensem sibi
vindicavit. Minor frater Tetbaldi, nomine Stephanus, Meldensiiim et Tri-
cassinorum sortitus est civitates. Sed hi ambo contra Regem Henricum re-
bellare cœperunt. Rex autem primùm cum Stephano congressus, illum fa-
cile superavit atque fugavit , Comité Rodulfo retento. Medandicum ( c )
etiam post haec devicit Galerannuin, quem exhereditavit ; et terrain ejus
sibi subjugavit. Demùm autem Gaufridum Comitem Andegavensium contra
Tetbaldum Comitem excitavit. Unde ejus nutu Comes Gaufridus urbem
obsidione cinxit Turonicam. Quod audiens Tetbaldus, cum suis viribus eo
tetendit. Sed Gaufridus ei obviam procedens , cum eo viriliter decertavit ,
C eumque superavit , et cum septingcntis et sexaginta militibus cepit. A quo
etiam eodem tempore Turonicam extorsit civitatem. Denique Rex Henricus
construxit Ecclesiam prope mœnia Parisiacae urbis in honore S. Martini.
Comes etiam suprataxatus Gaufridus extruxit S. Trinitatis Cœnobium apud
Vendocinum castrimi.
Anno denique Incarnationis Dominicae MXLVIl saepenominatus Rex An. 1047.
Henricus cum tribus tantùm milibus armatorum commisit bellum cum
XXX milibus Normannorum , eosque superavit ; et venerabilem adoles-
centem Willelmum , magni Normannorum Principis Roberti filium , eis
vi superposuit, quem exhereditare volebant. Hic Rex pacato sibi regno, uxorem
duxit nomine Annam, fîliam Georgii Sclavi (rf) Régis Rutiorum ; ex qua genuit
filios très, Philippum , Robertum , Hugonem. Ex quibus Robertus puer
f) mortuus est. Hugo vero factus juvenis, uxorem duxit filiam Herberti Co-
mitis Vermandensis , natam ex filia Rodulphi Comitis 5 per quam obtinuit
Coiiiitatus duos , Vermandensem et Vadensem : ex qua cùm genuisset filios
et lilias , divino amore succensus , cum exercitu Gallorum et Germano-
rum lerosolymam profectus est, et in hoc itinere defunctus est. Philippus
vero adhuc puer hoc ordine in Regem sublimatus est.
Anno ab Incarnatione Domini MLIX prtefatus Rex Henricus , senio se An. 1059.
gravari conspiciens , praefatum filium suum Philippum in die (e) Pentecos-
tes consecrari fecit ante altare B. Mariae à Gervasio tune Remensi Archi-
episcopo , astantibus quamplurimis Franciae, Burgundiae et Aquitaniae Ar-
chiepiscopis, et Episcopis ( f) viginti duobus. Affuit etiam Hugo Bisuntinus
Archiepiscopus , Nicolai Papae Legatus. Aftuerunt Abbates quamplurimi , et
E Primates Regni; Wido Dux Aquitaniae, Hugo filius Roberti Ducis Burgun-
diae, cum nmltis aliis. Non multo post, defuncto pâtre, puer positus est sub An. 106O.
custodia Balduini Flandrensis Comitis; qui eum fideliter et nobiliter educa-
vit, et regnum ejus strenuè rexit et défendit. Rex vero postquàm ad juvéniles
annos pervenit, regnum suum integrura recepit ; et defuncto tutore suo Bal- An. 1067.
duino Comité, consilio Roberti Frisonis , filiam Florencii Ducis Frisonum
Bertam in uxorem duxit.
[a] \h\à. Hugnnis Radulfî ca.^trum Merelis-villam. scu coronatio Pliilippi rccitatur Toino IX Concilio-
Sic etiam in Ms. Regio. rum ; sed ibi loco 1^ Kal. Icgendum X Kril. Junii,
(6) Ibid. prœpotentis'iimo... Oocelone. in quem dicm anno lOM) fesluni Pentecostcs incidit,
(c) Ibid. Mcldamiicum : in Ms. Reg. Metlandi- in dicm ncmpè 23 mensis Maii.
cum. If) In Fragmcnto Ilistoriae Ms. Aucloris Inccrti
(d) Sic et inMss. Codd. sed corrig. Jeroslai. aj)ud Clicsnium Tom. IV Scriptorum Fr. pag. 150,
(e) Vide suprà paginam 32. Conventus Rcmensis et XXXII Epùcopis.
460
An. 1037.
EX HISTORIEE FRANCICiE FRAGMENTO («).
Apud Chesnium Tom. JV Scriptorum Historiée Franc, pag. 86.
A NNO Dominicae Incarnationis MXXXVII, horâ diei prima post octa-
vas Paschae , amisit sol radios suos ; et apparuit in ea specie, quâ solet
luna II apparere ; et circa horam III, speciem lunae V habuit ; et post pau-
lulum, octavse. Eodem anno Liger fluvius sua littora bis transgressas, haud
modica suis vicinis intulit detrimenta. Quo anno Cornes, cujus suprà rae-
minimus , Odo contra Régis Ainrici voluntatem , cum maximis bellorura
copiis contra Alamannos et Lotharingos properavit ad bellum. Conserto B
igitur prselio cum eorum Duce Gothelone , cum multis suorum millibus cor-
A 1034 ^^^^' ^^^^^ Constantia Regina (b) post tertium obitûs viri sui annuni, diem
clausit ultimum , sepultaque est juxta eum. Perempto Odone , Tetbaldus et
Stephanus filii ipsius, more suorum patrum qui semper infidi Regibus exti-
terunt , contra Regem Ainricum rebellaverunt , Odonem fratrem illius
falsâ spe regni illicientes. Qui pollicitationibus eorum credulus, fratri mani-
festus factus est inimicus, Exin caedes , rapinae, incendia depopulationesque
penè universam demolita sunt Franciam. Rex vero Dei adjutus auxilio ,
contra fratrem arma corripiens, eum in quoddam municipium fugere com-
pulit , quem aliquantis suis cepit cum complicibus, Aurelianisque in custo-
dia deposuit. Cum Stephano etiam congressus vicit eum, fugavit , multis
de ipsius exercitu captis , in quibus retentus est Cornes Rodulfus , in quo C
tota vis factionis sita erat. In Tetbaldum quoque Gaufredum Andegaven-
sium Comitem animans , effecit eum sibi acerrimum inimicum. Hic urbem
Turonicam , quae illius erat ditionis , exercitu circumdat , aggeribus extruc-
tis , machinisque et omnibus , qufe ad obsidionem pertinent , paratis. Quo
cognito , Tetbaldus , undecunque collectis auxiliariis, cum fratris et suorum
militum cohortibus , tendit Turonis. Gaufredus autem comperiens eum
cum valida manu adventare, suis et ipse in unum contractis, obviare prae-
A 4019 *îictis properat hostibus. Commisso demiim certamine , Tetbaldus et sui terga
vertentes fugam ineunt. lUe ac si inermes invadit , ipsum eorum Principem
cum multitudine maxima capit. Deinde reversus ad obsidionem praedictae
urbis , cepit eam , et suo mancipavit juri ; quam usque hodie Comités
possident Andegavenses. D
Post haec Stephanus frater Tetbaldi moriens , reliquit filium Odonem
nomine; quem Tetbaldus haereditate privavit patris. Ille autem ad Comitem
confugit Normannorum, qui ei uxorem et aliquas dédit possessiones. Ugo
Bardulfus circa idem tempus contra eundem Regem Petueris castrum mu-
nierat : quem Rex biennali obsidione cingens, inclusis inediâ consumptis,
ad deditionem compulit , castrumque recepit : ipsum vero omni honore ex-
* M. pertur- po^'^itum à tota proturbavit * Francia. Eodem Rege régnante , Léo Papa
bavit. in Franciam venit , rogatu Hermeri Cœnobii S. Remigii Abbatis. Qui Re-
An. 1049. mis pertingens , Monasterium ejusdem S. Remigii ab eodem Abbate magnis
(a) Auctor, qui testatur se floruîsse anno 1108, [1031], merise Julio Robertus Re.v diem clausit extre-
opus suum deduxit ad annum 1110. Quae autem, ubi mum... Tune rursus oritur inter matrem et filios
et unde, ejusdem Fragmenti partes editae jam fue- rediviva diicordiœ crudelitas^ ac prœterilarum ira-
rint, edocet Tomi X pagina 210. rum frœna luxant inveterata odia. Diu multàm-
(b) Emendandus sanè Auctor, quando Constan- que vastando res proprias^ debacchatum est ; donec
ba obiit anno 1032. Intérim miremur, annum mor- Fulco Andegavorum Cornes, cngnatus scilicet ipso-
tis ejusdem Reginae à tam paucis signatum fuisse rum, matrem redarguens cur bestialem -vesaniam
Scriptoribus. Horura plerique, dura agunt de sedi- erga filios exerceret, utrumque parentem in pace re-
tionibus bellicisque motibus, à Constantia excitatis, duceret. Sequenti vero anno, eodem mense atque in
multis ac diuturnis, tùm de pace seu concordia quae eodem castro [Meledun.] quo Rex obierat, et ipsa
subsccuta est , et de matre filio posteà fideli qiioad obiit. Quanquam dici forsan potest, Glabri verba
vixit ; videntur innuere vitam ejusdem Regin» pro- hxc, Sequenti verô anno et ipsa obiit, rcferri, non
ductam fuisse ultra annum 1032 , quando hsec om- ad mortem Roberti Régis, sed ad concordiam
nia geri vix potucrunt intra spatium unius anni. quae facta est inter matrem et filios ; ita ut obierit
Verùm obstat auctoritas Glabri, Scriptoris coaevi; Regina anno qui subsecutus est laudatam pacem , id
cujus quidem verba juvat bue revocare : Jnno est anno 1034.
sumptibus
EX HISTORIEE FRANC. FRAGMENTO.
161
An. 1044.
* Novemb.
* Decemb.
An. 1047.
* Roberto
* Jeroslai
A sumptibus constructum , cum maxima oonsecra^^t gloria. Ubi etiam niulto-
rum adunavit Concilium Episcoporum et Abbatuiii ; in quo simoniacain
haeresim , quae ferè totam resperserat Galliam , anathematis sugillavit gladio ;
multos humilians quos ea pestis extulerat, et SS. Patruni statuta , quae pro-
peinodùni apiul Gallos abolita fuerant, reformans.
Anno MXLIV iiicarnati Verbi , VI Idiis niensis Decembris * , octavâ
horâ noctis , feriâ V , lunâ XIV , eclypsis lunae inter Hiadas et Pleia-
das contigit. Eodem quoque anno et mense , et feriâ eâdetn , horâ diei se-
cundà, X Kal. ejusdem mensis * , solis eclypsis evenit. Eodem anno, in page
Aureliano inventi sunt duo panes sanguine niadentes ; unus subcinericius,
et alter in clibano coctus. Quo anno Mahildis Regina obiit. Enimvero trii)us
post hœc exhaustis annis, idem Rex movit exercitum in Normannos, qui
B obeunte Ricardo * suo Principe , (ilium ipsius Guillelmuni posteà Ilegem
Anglorum, Normaimiâ pepulerant , nolentes eum ipsorum habere prima-
tum , eo quod non esset natus de legali connubio. Hic ad Regcm suprà
memoratum confugit auxiliuni petens , à quo bénigne susceptus est. Rex
ergo fines Norniannorum cum tribus tantùm armatorum millibus ingressus ,
hostes paratos invenit. Erant enim ferè triginta niillia hominum instructa ad
belluni. Commisso igitur prselio , regius exercitus tanta animositate in hostes
irruit , ut maximam partem corum sterneret , et ceteros in fugam verteret.
Extcrriti vero qui de praelio superfuerant Normanni , Régi eidem colla sub-
diderunt ; et jam dictum Guillelmum ut suum doniinum receperunt. Rex
autem cum integro suoruni numéro reversus est in Franciam. Qui post
Mahildis Reginae huniationem , accepit aliam conjugem , videlicet filiam Ju-
C riscloht * Régis Russorum, nomine Annam ; quae ei genuit très filios, Phi-
lippum , Hugoneni , Rotbertum («). Quorum Rotbertus puer obiit, Hugo
posteà donatus est Comitatu Virmandensium à fratre suo Philippo jam Rege.
Ea tempestate Berengarius Andegavensis Ecclesiae Archidiaconus , cujus
tune nomen inter sectatores divinae philosophiae celeberrimum habebatur , in
haeresim de corpore et sanguine Domini incidit, dicens esse tantùm sacramen-
tum , quod consecratur super altare , non rem sacra menti. Qua de causa à Papa
Nicolao evocatus, Romam petiit ; ubi in praesentia ejusdem Papae et multorura
Episcoporum examinatus, suum confitens anathematizavit errorem ; Joannem
Scottum igni comburens, cujus lectione ad banc nefariam devolutus fuerat
sectam. Professus est deinde esse in veritate corpus et sanguinem Domini nostri
Jesu Christi, quod consecratur super altare , non tantummodô sacramentum ;
D et suara ipse professionem in eodem Concilio suo recitavit ore.
Ainricus ergo , per XXVII (b) annos post obitum patris rcgno Franco-
rum strenuè gubernato , Vitriaci defungitur , anno incarnati Verbi MLIX ; An. 1060
relinquens regnum totius Franciae Philippo suo filio , quem ante obitum
suum Remis civitate in Regem ungi cum magna fecerat ambitione. In cu-
jus obsequio Gervasius ejusdem IMetropolis Praesul expendit non modicum
apparatum. Qui Praesul quantae fuerit strenuitatis , difficile est prosequi. Rege
defuncto , Regina Anna Rodulfum Comitem in conjugio accepit. Quo mor-
tuo , nativum repetiit solum. Philippus igitur, quoniam puerulus erat , tu-
torem et nutritorem à pâtre accepit Balduinum Flandrensium Comitem ,
probum sanè virum , et justi tenacem. Qui usque ad intelligibilem aetatem
eum bénigne fovit , regnum gnaviter administravit , rebelles et inquietos
E virgâ dircctionis correxit. Adolescenti verô demùm ex integro regnum re-
stituit. Ipse autem non post multum terapus ex bac vita decessit , relinquens
filium sibi aequivocum Balduinum , ([ui etiam paucis supervixit annis. Is
quoque reliquit haeredem nomine Arnulfum : cui inimicans Rotbertus
patruus suus, exhaeredare nisus est : quod et fecit. Arnulfus autem Regem
An. 1067.
(a) Robertus piitsimut Rex genuit très filios, llu ■
gonem piissimum et amantissiinuin Regem, et Henri-
cum rnbuttissimum qui fialri successit, Robcrtumrjue
Burgvndiœ Duccm , Jieiiricus fortU t'ir et Rex- genuit
P/iiUppum Regem et Uugoncm Magnum, etc. Ex
Geneatogia Rcf(uin Fr. in Ms. Cod. Reg. 6186,
Colbcrt. 0322. llic autem obitcr notabiinus^ in lau-
dalo Codicc Ms. cxstarc Ilugonis Floriac. .Monaclii
de modcrnis Rcgibus Fr. ad Matbildem Imper.
Tomt XI.
Libetlum ; sed usque ad annuro duntaxal XIII Ludo-
vic! Transniarini, eô quôd folia desidcrentur, quo
casu ncsciinus. Ilinc dcfînirc non facile est , an
Fragmcntum Historiae Fr. sit idem cum Libelle
Hugonis. Id quidcm enuntiavit Tom. 8 D. Bouquet,
sed utriusque discrimen intérim non satis per])en-
dit.
(i) Ita Ckxlex Regius. In Edilis, per triginta sep-
tem. Corrig. per XXX.
162 EX HISTORIEE FRANC. FRAGMENTO.
petens Philippuin, auxiliari sibi ab eo exposcebat. Porro Rex congregatis A
An. 1072. multis armatoniin niillibus , Flandriam petit , cum Rotberto congressurus.
Rotbertus diflidens viribus , primo cum Rege congredi timuit. Postremo
assumptâ audaciâ , regium fudit exercitum , ipsumque voti incompotem
regredi in Franciam compulit. In qua pugna Arnulfus nepos Rotberti , qui
Regein in auxiliuiu sui invitaverat , cum pluribus aliis nobilibus occubuit.
Rotbertus autem fratris sui Balduini obtinuit hereditatem.
His temporibus Dux Aquitaniae Guillelmus , et quidam alii Optimales
Galliarum , quisque de suo exciti loco , copiosum in Hispaniam conduxe-
runt exercitum : cujus ditissimam urbem Barbastam , et quamplura capientes
castella , niaximamque ejusdem provincise partem ferro et igni depopulan-
tes , demùm ad sua reversi sunt, multamque et variam supellectilem secum
afferunt , multaque mancipia adducunt. Eodem tempore comètes apparuit B
ferè per triuni spatia mensium , ad Austrum plures emittens radios. Ea tem-
pestate Cornes iVormannorum Guillelmus , contracto à Normannia, Fran-
An, 1066. cia , et Aquitania , non modico exercitu, extructaque multa navium classe,
in Angliam transfretavit. Siquidem Rex ^'usdem insulae Edvardus nomine,
quoniam proximus fuerat sanguine , sibi regnum reliquerat Anglorum. Eirau-
dus autem unus Optimatum gentis illius , diadema regni sibi iniposuerat :
quem prsefatus Guillelmus cum maxime belli apparatu transite mari aggre-
diens, primo certamine vicit, peremit , omnesque copias ipsius fudit. Deinde
totani illam multis praeliis adeptus est insulam : cujus demùm Rex effectus ,
barbares illius mitigavit mores , cultumque Christianae religionis , qui in
ea modicus erat , ampliavit. Cujus postremè petentia penè toti innetuit
orbi. Rotberto Duce Burgundienum obeunte, quem suprà retulimus Ain- G
rici Régis fuisse fratrem , fîlio queque ipsius Ainrico ante obitum patris
mortue , filius ipsius Ainrid Hugo Ducatum Burgundiae (a) suscepit.
Que facto Monacho , post aliquot amies Principatum ipsius frater ejus Ode
obtinuit.
(a) Ilaec pars Burg-undiae ad Reges nostros per- Divionensis, proptereà quôd Duces qui eam benefi-
tinenSj dicebatur Burgundia Inferior. Continebat cio Reguin Fr. obtinebant, Divione sedere consue-
autem olim Lugdununi , Matiscoiiem, Cabillonum, verant. Sic à provinciae suse capite Duces Norm.
Augustodunum , urbem Lingonum, Autissiodurura dicti sunt Rotomagenses Duces ; Comités Provincial,
quoque, [quam ob causam incertum, inquit Vale- Arelatenses Comités ; Comités Gothiae vei Septima-
sius,] Aballonem, Belnum^ Divionem, Latonam, niae, Tolosae Comités ; Comités Campaniae et Brie-
castrum S. Gengulfi [S. Jangou] et alia loca ; quibus gii, Comités Trecarum atque Meldorum ; Comitat
Nivernum quoque accenseri potest ac débet. Appel- Hainoi, Comités Monteuses,
labatur autem, Ducatus Burgundiae ,- seu Ducatus
EX SIGEBERTI W GEMBLAC. MONACHI CHRONICO.
Ex Editione Auberti Mirœi Antverpiœ m-4°. 1608.
AN N o MXXXII. S. Barde ordinatur Mogunti;e Archiepiscepus. Rot-
bertus et Richardus, minuendae dôme multitudinis causa , hoc tem-
père à Nortmannia Francorum digressi , Apuliam expetunt ; et Italis inter
se dissentientibus , dum alteri contra alterum auxilium prœstant , bac op- E
portunitate Italos callidè et fortiter debellant ; et successus urgende suos,
nomen suum dilatant, et futurse presperitatis sibi viam parant.
Anne MXXXIII. Eclipsis selis facta est circa meridiem JII Kal. Julii.
Hujusmedi decretum à Francise Episcopis datum est (b) , etc. Hanc man-
datorum novitatem cùm multi cupidi nevarum rerum libentiùs juste am-
plecterentur, Gerardus Cameracensis , qui selus Lothariensium appendebat
ad parechiam Francorum , nullius hortatu potuit adduci ad haec recipienda ;
(a) De Sigcberto hujusque Cbronico vide Tomi X J carne et Uquamine ahslinerent... Nullain sibi
paginam 216. De utroque autem alibi iterùm âge- scirent aliain adjiciendam pœnitentiam. Ha;c ad
mus. annum 1034 refert Baronius ; ex quo constat eotem-
(i) Quae ex Camerac. Cbronico Auctor verbo pore per totam penè Galliam frequentia Concilia fuisse
tenus bue transtulit cum hoc tantum discrimine : celebrata.
EX SIGEBERTI GEMBLAC. MONACHI GHRONICO. 163
A sed singula capita refellebat, dicens genus hnmannm ab initio trifariàm esse
divisum, in oratorilms {a), pugnatoribus, agricultoribus ; et unum diioriim ,
et duos unius egere auxilio : ideo debere arma ferri , et rapinas reddi per
auctoritatem legis et gratiae ; ultoreni percussi vel occisi non exacerbari
cogendo, sed seciindum Evangeliuin ei reoonciliari ; jejuniiim in sexta vel
septima fei-ia nec omnibus unum esse imponendum , quia non est una om-
nibus possibilitas ; nec omnes hoc uno jejunio contentos esse, (|uia non est
una omnibus pœnitendi qualitas • haec sacramento firmare , vel sacramenti
violationem perjiu-io aiigere , non esse utile. His contradicentes excommu-
nicari, infirmis visitationem , vel mortuis sepulturam negari , esse detcsta-
bile : sufiicere authentica Patrum décréta , et super his neglectis impositum
congruentis pœnitentiae modum.
B Anno MKXXIV. Friderico Mosellanorum Duce mortuo , quia mares
filios non habebat , quibus Ducatus competeret , Gothelo Dux , impetrato
ab Imperatore etiam Mosellanorum Ducatu , in Lotharingia potentiùs prin-
cipatur.
Anno MXXXV. Burgundionibus non desistentibus à consueta contra
Regem suum insolentia , Rex Rodulfus (b) regnum Burgundiae Gsnrado
Imperatori tradidil ; quod à tempore ArnuHi Imperatoris per annos plus-
quam CXXX gentis suae Reges tenuerant. Sicque Burgundia iterum redacta
est in provinciam.
Anno MXXXVI. Odo Campanensis regnum (c) Rodulfi Régis avun-
culi sui à Conrado Imp. repetens, ut sub eo regat Burgundiam efïlagitat.
Heinricus Rex filius Conradi uxorem ducit filiam Régis Anglorum. Odo
G contra Imperatorem bellans , Lotharingiam incursat , castclla oppugnat ,
urbem Leucoruin, quae Tullus dicitur, obsidet, et in nullo tempérât fu-
rori suo.
Anno MXXXVII. Herimannus Colonise ordinatur Archiepiscopus. Odo
Barum castrum obsidet et capit. Gothelo Dux aegrè ferens insolentiam Fran-
corum, cuni Lotharingis occurrit Odoni ; et conserto praelio apud Barum,
Odo perimitur ; et Francorum exercitus gravi caede attritus , à Lotharin-
gia fîigere compellitur.
Anno MXXXVIII. Northmanni in Apulia copiis suis à Northmania paul-
latim adauctis, ad invadendam Apuliam fortitudine sua et Italorum iml)e-
cillitate animati , castellis et urbibus aut dolo aut virtute captis, in Apulia
potenter agunt, vicinisque gentibus terrorem sui nonùnis incutiunt.
D Anno MXXXIX . In mense (d) Aprili , VllI Idus , visa est in cœlo inter
australem et orientalem plagam ignea trabs mirae magnitudinis, quae currens
super solem jam ad occasum vergentem , visa est in terram cadere : cujus
vestigia diu videri potuerunt . . . Pridie Idus Maii eclipsis solis fuit, et pridie
Nonas Junii Imperator obiit.
Anno MXr.II. Guatho (e) ex Clero S. Lantberti , vir spiritu sapientiae
et scientiae et fervore religionis insignitus , ordinatur Leodicensium Epis-
copus.
Anno MXLV. Famés (/") valida Galliam et Germaniam profligat. Go-
thelo Dux obiit ; cujus filius Godefridus, dum ei Ducatus Mosellanorum
denegatur, ahero Ducatu repudiato_, contra imperatorem rebellât.
Anno MXLVI. Godefridus hortatu quorumdani Dei fidelium ad recu-
E perandam Imperatoris gratiam adductus , ab Imperatore capitur , et custo-
diae niancipatur : sed filium suum obsidem dans, relaxatur. Quo mortuo in
obsidatu, ad rebellandum grassatur.
(a) Id est, in libcros, in milites, in servos ; vel
potiùs ut alii volunt, in Saccrdotes, in milites et
servos.
(i) Rodulfus Rex obierat anno 1032, et regnum
Burgundiae Conrado tradidorat. Conradus autem
anno 1033 Burg. regnum armis sibi subcgit , et Rex
coronatus est , ut refcrt Wij>po. Idem ferè narrât
Hepidannus in Annalibus ; sed ad annum 1034
pcri)eràra addit ImjK-ratorem in fcstivitale S. Pctri
ad Vincula coronalum fuisse et in regnum Burg.
electuin fuisse : id enim anno superiori contigit.
le) Haec ad annum 1032 referenda.
(d) In Cbronico Caraerac. j^nno antè transacto ;
proindè anno 1038.
(e) In Cbronico IteoA. Waltbo nominatur, dicilur-
quc ÎS'itbardo successisse anno 1040 : qui Nitbardus
ex eod. Codice succcsscrat Raginardo anno 1036.
(f) In eodcm Cbronico bwc ad annum 1044 refe-
runtur. Quae bîc narranlur annis lOlG et 1047, in
codera Codice cura annis 1045 et 1046 comjxmun-
tur.
Xij
iG4 EX SIGEBERTI CHRONIGO.
Anno. MXLVII. Instinctu Godefridi Cornes Flandrensium Balduinus A
contra Impcratorem rebellât. Deoderico Mettensium Episcopo defuncto ,
succedit Adelbero fratruelis ejus, vir magnœ prudentise et sanctitatis.
Anno MXLVIII. Godefridus palatium Neomagi incendit (a), et inrepa-
rabiliter destruit. Urbem quoque Claborum , quse Virdunus dicitur , cum
majori S. Marise Ecclesia incendit. Franco Scholasticiis Leodicensium , et
scientiâ litterarum et morum probitate claret ; qui ad Herimannum Archi-
episcopum scripsit Librum de Quadratura circuli.
Viri religiosi et illustres sanctitate in Christo dormiunt, Odilo Abbas Clu-
niacensis , Poppo (h) Stabulensis, Guatho Episcopus Legiensis, Olbertus
sanctse memoriae Abbas Gemblacensis. Guathoni Deoduinus in Episcopatu
succedit. Albertus , qui Ducatum Mosellanorum Godefrido negatum sus-
ceperat, à Godefrido perimitur. Ducatum ejus Gerardus de Alsatia , alterum B
vero Ducatum Fridericus obtinet. Bruno Leucorum Episcopus Romanae
Ecclesise CXLVIII prsesidet, qui vocatus Léo IX hujus nominis Papa.
Anno MXLIX. Léo Papa in Gallias veniens , ut motus Imperii à Bal-
duino et Godefrido concitatos sedaret, Godefridum quidem Imperatori re-
conciliavit : Balduino pertinaciùs agente , contra eum Imperator exercitum
duxit. Sed tandem Balduinus flexus, condicto die Aquis Imperatori satis-
fecit.
Anno ML. S. Tietbaldus inter nobiles Francorum non infimus hoc
tempore clarebat ; qui mundo et semetipso abnegato, secutus Christum , in
Vincentia Venetise urbe reclusus, ibi XII conversionis suae anno beato fine
quievit . . . Léo Papa, dum Northmannos à Romanorum terminis deturbare
satagit, multam calamitatem incurrit, quia cum nmltis etiam ipse capitur : C
sed tamen relaxari noluit, nisi etiam suis relaxatis. Bardo Moguntiae Episco-
pus obit, cujus sanctitas per multam miraculorum gratiam patuit.
Anno MLI. Balduinus Flandrensis , invaso Hagionensium Comitatu ,
contra Imperatorem rebellât. Francia turbatur per Berengarium Turonen-
sem, qui asserebat Eucharistiam, quam sumimus in altari, non esse rêvera
corpus et sanguinem Christi, sed figuram corporis et sanguinis Christi. Unde
contra eum et pro eo multùm à multis et verbis et scriptis disputatum est.
Anno MLII. Léo Papa Gerardum Leucorum supra se quintum Episco-
pum, sanctitate vitae mirabilem, Synodo habita, per auctoritatem Aposto-
licam decrevit in numerum (c) Sanctorum in Ecclesia solenniter habendum.
Anno MLIII. Balduinus Cornes termines Lotharingiae incursans , Hoium
opidum incendit. Godefridus iteriim rebellât , quia ducta uxore Bonefacii D
Marchionis, jussu Imperatoris à Langobardia excluditur.
Anno MLIV. Heinricus Imp. filio suo Heinrico puero quinquenni in Re-
gem sublimato Aquis, contra Balduinum proficiscitur ; qui Scaldim fluvium,
Balduino fugiente, transiens, omnia depopulatur ; et insuper apertis sibi
Clausulae (d) portis, multam caedem inimicorum facit ; et ultra progressus ,
Lantbertum Comitem Balduini satellitem cum multis perimit : multos etiam
Flandrensium Primates, exercitum suum prosequentes , concludit intra ur-
bem Tornacum, et obsessos capit. Léo Papa moritur.
Anno MLV. Balduinus Flandrensis cum Godefrido avunculum suum Fre-
dericum Ducem intra Andoverpum obsidet : sed concurrentibus Lotharingis,
ab oppugnatione desistit.
Anno ML VIL Colonise generali conventu habito , Balduinus (e) et Go- E
defridus, mediante Victore Papa, ad gratiam Régis et pacem reducuntur :
et omnes bellorum motus sedantur.
(a) Ibidem hoc inccndiuai ad annum 1047 (d) Rivi-buUientis [de Boulenrieu], per quem fluit
refertur. Eurinus. Pergil deinde is fluviolus per pontein Dec/
(b) Poppo Abbas, inortuo S. Henrico Imper, anno juxta castrum Raimbaucourt, Ko et Belforestum. Quae
1024, Principes Imperii inter sese reconciliaverat, et loca omnia uti et vicina, cùm palustria sint , non
Argcntinensis civitatis Episcopalum sibi à Conrado facile exercitui Imperatoris transitum praebebant.
Salico imper, oblatum ingejiiosè et humiliter sub- Inde fluit Eurinus inter sacellum S. Leonardi et
terfugerat. pontem à Rasse ante Monasterium Flinense versus
(c) Sigebertus malè ad Synodum Romanam anni Marchianas, ibique tandem in Scarpum sese exone-
1052 vel 10o3 canonizationem S. Gerardi Episc. rat. Colvenerius.
TuU. refert; naraSigebertum bac in re falli, eamque (e) Vide infrà Vitam Lietberti Episcopi Camera-
canonizationera anno 1050 in alia Synodo Romana censis, à Monacho Roduifo scriptam, et ab Acherio
pcractam, eo anno ostendit Pagius editam ïom. 9 Spicil. pag. 713.
EX SIGEBERTI CHRONICO.
165
A Anno MLIX. Frideriins (ilius Gothilonis Ducis ex Clerico S. Lantberti,
VII Levita Romanœ Ecclesiae, quia exosiis erat Iniperatori Heinrico pro
odio fratris sui Godefridi Ducis ; post legationeni Constantinopolitanam ,
apud Casinenses Monachus, et posteà Abbas factus , electione Romanorum
Romanae Ecclesiae CL prsesidet, alteratus nominc Stephani. In pago Brac-
batensi juxta Tornacuni multitudines colubroruin altrinsecùs congregatae ,
prodigioso praelio inter se concurrunt ; et multis utrirnqiie occisis , victa
pars fugiens, in cavo arboris se abscondit ; altéra pars vincentium more
insequens, cuni sibilo circunistrepebat , donec circumjecto al) hominibus
igné omnes concreniatae sunt.
Anno MLX. Ileinricus Rex Francorum obit. Philippus (ilius ejus post
eum régnât annis XLIX.
B Anno MLXV. Friderico Duce mortuo , Godefridus Ducatum recepit.
Anno MLXVI. Comètes apparuit tota Pascliali hebdomada . . . Intérim
Guillelmns Cornes Northmannorum cum Francis Angliam intrat ; et con-
serto cum Anglis praelio, Araldum cum multis millibus perimit ; et régnât
in Anglia annis XXX * (a).
Anno MLXVIII. Hinc Francis , hinc Scottis Angliam infestantibus ,
Angli famé consumuntur : inulti eoriim etiam humanis carnibus vescuntur.
Anno MLXX. Gerardus Dux Mosellanorum moritur. Moritur etiam
Dux Godefridus. Gerardo filius ejus Deodericus ; Godefrido succedit
filius ejus Godefridus Gibbosus , elsi corpore exiguus, tamen animo exi-
mius.
Anno MLXXII. Balduino juniore Flandrensium Comité defuncto , Rot-
C bertus frater ejus consensu Flandrensium contra Arnulfum fratruelem suum
Flandriam occupât. Arnulfus cum Pliilippo Francorum Rege occurrit pa-
truo suo Rotberto ; et pugnâ consertâ , Arnulfus perimitur, Philippus Rex
fugâ liberatur ; et multis occisis , hinc Richildis ArnuHi mater , illinc Rot-
bertus capitur : et altero pro altero relaxato, bellum inter eos vario eventii
protrahitur.
XXL
(a) In minus correcta editione Sigeberti , ad raeo curata , ideôque et addititia. Descripta sunt
annum 1067 fundatio Abbatiae S. Quintini Bel- neinpè ex fundatione et dedicatione Ecclesùe
vac. narratur ) ubi loco Firdunemis legendum S. Quintini, recitata à Dacherio Tom. 2 Spicil,
Fermandensis. Sed haec desunt in editione à Mi- in Vita S. Romanae.
D
EX ACCESSIONIBUS ROBERTl (a) DE MONTE AD SIGEBERTUM.
A'pud Achenum ad calcetn Ope7-um Guiberti Abbatis
Novig. pag. 720.
ANNO MXXXII. Lanfrancus disciplinas Hberales et litteras divinas
in Galliis multos edocens , tandem Beccum (b) venit , et ibi Mo-
nachus factus est.
Anno MXXXIV. Herluinus venerandae sanctitatis , Abbas Beccensis
Ecclesite prinuis , inspirante Domino J. C. omnium bononim authore ,
E postposita nobilitate terrena, qua satis pollebat, abjecta saeculari pompa ,
qua antè juxta modum suum non parùm floruerat , fastuque terreno relicto ,
hoc anno cingulo militiae deposito, ad Christi paupertatem tota devotione
se contulit ; et ut soli Deo liberiùs vacaret , sola Dei dilectione habitum
Monachalem cum gaudio suscepit. A Danis (c), etc.... [Omnes omnium
totius Normanniae majorum familiae in electis illum habebant, in armis
omnique rei nnlitaris usu et cultu corporis sui attollebant . . . Domi ac
militiae commilitonum suorum praestantissimus erat J . • • Hic talis et tantus
(a) De Roberto Montensi et ejusdem Accessioni- hoc solo discrimine : Mater proxima Ducis Flan-
bu8 ad Sigebertuin dicemus in alio Volumine. driee consanguinitatein atti'^it. Sed et ansulii iu-
Adcat intérim Lector paginain 269 Touii nostri X. clusa, quae seqiiuiitur, ejusdem Scrij)toris vcrba
ubi jam prolusimus. sunt : quae et referuntur in Clironico Bctccnsi,
(M Id est, anno iOiii, ut infrà legitur. in Appendice ad Opéra B. I^nfrsnri Cantuar.
(c) Ut apud Willclnium Gemeticensem cum Archicpiscopi.
X iij
1G6 EX x\GGESS. ROBERTI DE MONTE AD SIGEBERTUM.
vir cum praediis ac facultatibus , licèt minimis , ad Monachatum desiderans , A
et in fundo sui jiiris, qui Burnevilla dicitur, haud procul à Brionnio volens
Cœnobium construere , Ecclesiam œdificavit in bonorem S. Mariœ ; ibiqne
religionis habituai ab Episcopo Lexoviensi Herberto , maximae sanctitatis
viro, XL aetatis suae anno devotè suscepit : nec multo post ab eodem Prae-
sule Sacerdos ordinatus est , et Abbas constitutus : quia propter pauperta-
tem ipsius loci quivis alius regimen ipsum nolebat suscipere. Veriim quia
campestris et inaquosus est locus, monitus per soporem à B. Dei Génitrice
Maria , in vallem ad rivum , qui Beccus dicitur , Deo adjutore , secessit ;
An. 1040. ibique nobile aedificare cœpit in honorem Dei tnatris Doniini Monasterium.
Anno MXXXV. Obiit Robertus Dux Normannoruni, frater tertii Ri-
chardi, ab Jerosolymis (a) rediens, apud Niceam civitatem : cui successit
Willelrnus filius in puerili œtate ; qui Angliam posteà conquisivit, pater B
Willelmi Régis Rufi et Henrici.
Anno MXXXVII. Obiit Robertus ; cui successit Malgerius nepos ejus ,
XLV Archiepiscopus Rothomagensis.
Anno MXXXVIII. Haraldûs Rex Anglorum filius Cnut exulavit Enimam
novercam suam, matrem Hardecnut ; quae divertens ad Balduinum Consu-
lem Flandriae, accepit ab eo castrum Bruge, ut ibi et inde viveret. Wil-
lelmo namque domino Normannorum adhuc in œtate puerili cum Rege
Francorum manente, JNormannia fiscus (b) regalis erat.
Anno MXL. Proceres igitur Anglorum jam Dacorum dominio liberati,
Hilares pro Alvredo primogenito filio Adelredi, ut regni diademate subli-
maretur, nuncios mittunt. Ille autem cùm esset pâtre Anglicus^ matre
Normannus, aliquos ex consanguineis matris suae, nmltos ex coaevis coni- G
militantibus à Normannia secum duxit in Angliam. Goduinus vero cùm esset
Consul fortissimus, et proditor saevissimus, praecogitavit se Edwardo fratri
juniori et simpliciori posse filiam suam dare in Reginam. Hune verô Alvre-
dum, quia primogenitus (c) erat, et magnae probitatis, nullo modo filiam
suam ducere dignaturum praevidebat. Intimavit igitur Proceribus Angliae ,
Alvredum nimiam copiam Normannorum secum adduxisse, terras Anglorum
eis promisisse, gentem fortissimam et subdolam inter eos instirpare Anglis
securum non esse : hos persolvere pœnas oportere , ne alii posthac audeant
pro Régis cognatione se Anglis ingerere. Capti sunt ergo Normanni et li-
gati, qui vénérant cum Alvredo ; et cùm ordine sederent , novem semper
excapitati sunt, et decimus remansit apud Geldeforte. Cùm autem omnes
interfecti essent, nisi décima pars , nimium visum est Anglis tôt superesse ; D
feceruntque decimam decimari, et sic paucissimi evaserunt. Alvredum vero
captum duxerunt in Heli, et oculos ejus eruerunt, et mortuus est. Miserunt
ergo pro Edwardo juniore in Normanniam nuncios et obsides, mandantes ei
quôd paucissimos Normannorum secum adduceret, et eum in Regem fir-
missimè stabilirent. Paruit Edwardus, et cum paucis venit in Angliam ,
et electus est in Regem ab omni populo ; et sacratus est ab Eadsi Archiepis-
copo apud Vincestre in die Paschae.
Obiit Hugo Episcopus Baiocensis , et successit Odo. Fundamenta Ecclesiae
S. Mariae in Gemetico innovata sunt ab Abbate Roberto , posteà Cantuario-
rum Archiepiscopo.
Anno MXLII. Lanfrancus de Senatorum Papiae nobili génère natus, in
septem liberalibus artibus mirabiliter eruditus , Deo omnium bonorum E
auctore disponente , apud Beccense Cœnobium , niagnis tune temporis fa-
cultatibus inornatum, secundùm S. Herluini ibidem Abbatis desiderium ,
Monachalem suscepit habitum.
Anno MXLVI. Hoc anno commissum est bellum apud Wallesdune inter
Henricum Regem Francorum, et Proceres Normannorum et Guidonem
' Rainaidi scilicet filium Richardi * Comitis Burgundiae , cognatum Willelmi Ducis
Normanniae, quia nolebant eumdem Willelmum in dominum recipere.
(a) Peregrinatio Hierosolymitana , ut Iradit (6] Nota jus Régis Fr. et usum tcinpotis.
Glaber lib. 4. cap. 6, frequcntior babcri cœpit (c) Res aliter narrantur in Encomlo Emmae
anno 4035, scilicet post famem et pestilentiam Reginae. Hujus autem Encoraiasti eô major fides
quibus orbis Icrrarum valdè afflictus fuit. habenda, quôd narret quae videre potuit.
EX ACCESS. ROBERTl DE MONTE AD SIGEBERTUM. 167
B
D
Quos cùm Dux Willelmus auxilio Henrici Régis Francorum victos obti-
niiisset, quosdam exulavit, quosdani corpore minuit.
Anno MLI. Emma Normannigena , filia ( a ) secundi Ricliardi Ducis
Normannorum , uxor Rcgum Adelredi et Canuti , et mater Regum Har-
decrmt et Edwardi, morem mortis pertulit : Alvredum et Edwardum ha-
buit de Adelredo ; et Hardecniit de Canuto, qui genuit Haraldum de Alwina.
Et ita hi quatuor fratres fuerunt.
Anno MLIV. Ex quo Normanni arva Neustriae occidentalis cœperunt in-
colere , mos fuit Francis semper eis invidere , etc. ut apud Willelmum Ge-
metic.
Anno MLV. {b) Hunfridus de Vetulis, pater Rogerii de Bellomonte ,
et Albereda uxor ejus, duo Monastcria , unum virorum, et alterum fœmina-
rum, in fundo Pratelli œdificarunt.
Anno MLX. S. Anselmus in Augusta nobili civitate , quae confinis Bur-
gundicX^ est et Longobardiae , oriundus nobili parentum prosapia . . . audiens
famam magistri Lanfranci jam Monachi Beccensis , et scholas ibidem regen-
tis , omnium penè doctorum nomina praecellere j spretâ pro Dei nomine
patriâ (c), et matris multimoda hiereditate , cum aliquantis familiarium Cle-
ricis venit ad eum : in cujus scholis aliquandiu diligenter manens , et sibi et
aliis multùm proficiens ; tandem Lanfranci incitamento et Maurilii Rotho-
magensis Archiepiscopi consilio , divina providente clementia, in Beccensi
Ecclesia liabitum Monachalem tota devotione hoc anno suscepit, anno
aetatis suae XXVII.
Anno MLXni. ( d ) Lanfrancus Ecclesiae Becci Prior , cùm S. Stephani
Cadomi accepisset regimen , Anselmus factus est Prior Beccensis Ecclesiae,
qui tribus annis fuerat sine prselatione.
Cùm jam , Henrico Rege Francorum defuncto , Pliilippus filius ejus re-
gnaret , Willelmus Dux Normannorum subjugavit sibi Cœnomaniam. Haral-
dus vero tune temporis transiens in Flandriam , tempestate compulsus venit
in Pontivam provinciam : quem captum Consul Ponticus Willelmo Duci
Normannorum reddidit. Haraldus autem juravit Willelmo super reliquias
Sanctorum multas et electissinias , se filiam ejus ducturum , et Angliam post
mortem Edwardi Régis ad opus ejus servaturum. Summo igitur honore sus-
ceptus , et muneribus amplis ditatus , cùm reversus esset in Angliam , per-
jurii crimen elegit.
\Yillgl,^^jjs Qqx Normannorum tribus de causis mente
intrinsecùs irritatus. Primo , quia Alvredum cognatum
filii sui dehonestaverant. Secundo , quia Robertum Epis-
Consulem et omnes Francos Godwinus et filii sui ab
Tertio , quod Haraldus in perjurium prolapsus , regnum
quod jure cognationis suum esse del^ueiut, sine aliquo jure invaserat.
Anno MLXV. (e) Dux Normannorum Willelmus cùm consilium petiisset ,
et omnes Normanniae Barones ad Angliam conquirendam audisset unanimes ,
gavisus est valdè : quibus ad se iterùm consiliandos euntibus , Willelmus
filius Osberni Dapifer Ducis interfuit, qui gravissimum iter ad Angliam ca-
pescendam , gentemque fortissimam Anglorum perhibens , contra paucissimos
Armo MLXIV.
stimulatus est , et
suum Godw^inus et
copum et Odonem
Anglia exulaverant.
An. 1066.
(a) Corrig. soror Ricliardi IJ. De hoc au-
tem Richardo , ad illuslrandos mores s^eculi ,
quxdam alibi à iiobis omissa juval hue adduee-
re ; scilicet ex Additamentis ad Uistoriam Norm.
apud Chesriium Tom. Scriptorum Norin. pag.
317. Ibi porrô sic Icgitur : Hîc Cornes multùm am-
pliavit terris et ornamentLi Ecclesiam Piscanni,
quam patcr suus Richardax I œdificaferat. Ibi etiam
erat solilus ferè omni tempore luam curiarn inPaschali
solemnitate tenere : et aliquando in ipsa xolciimitate
tolebat uitam tinam plénum te.ctis et thuribulis et
candelabrLs et quibusdam aliit oriiamentii, et coopcr-
tain qttndam optimo pallio ipseet uxor sua antc altare
S. Tri/tilatis portarc, ipsamqiie pro suis peccati^ Deo
ibi offerre. Ipsa vero die post MLssas antequam ad
curiarn suam iret, atquc cum Baronibus suit c.omede-
ret, veniebat cum duobiis filius- suis Richardo et Ro-
berto in refectorium Monachorum ; et prœdicti pueri
afférentes de fenestra coquinœ scutellas, sicut solebant
Monachi facere, porrijjeba/it patri suii ; et ipse pcr
se ipsum prima fercula anle Abbatem, et posteà ante
Monachos ponebat. Quod cùm egitset, cum magna
humilitatc veniebat ante Àbbatem ; et sic ab eo ac-
cepta licentid, lœtus et gaudens ibat ad curiarn
suam. Aliquando vero mittebat de mensa sua Abbati
scutellam argenteam plénum piscibus, et nuindabat
ei ut eam retineret , atque inde suam voluntatem
facèret.
(b) In Cbronico Beccensi : Anno Ûom. MLIIt
Hunffredus de f^ittulù, etc.
le) Ibid. patrù et matris.
Id) Ibid. Anno Dom. MLXII I.anfrancus, etc.
\e) Numéro 1005 apud Robertum de Monte,
sicut et apud Guillclmunl Gemet. suprà pag. 30,
inteUige ÎOOG : uterque enim annum 4 Paschale
tantùm incipit.
168 EX ACCESS. ROBERTI DE MONTE AD SIGEBERTUM.
in Angliam ire volentes acerrimè litigavit. Quod quidam Proceres au- A
dientes , valdè gavisi sunt , fidem dederunt ei ut quod ipse diceret , omnes
concédèrent. Ingressus ante eos coram Du<;e dixit : o Paratus suni in hac ex-
» peditione cum meis omnibus proficisci ». Oportuit ergo omnes Norman-
norum Principes verbum ejus prosequi , sicut promiserant ei. Classis igitur
In. 1066. maxima ad portum («) S. Valerici est praeparata. Quod audiens Rex Ha-
raldus , vir bellis acerrimus , terra et mari militares turmas contra Willel-
mum prccparavit. Ciim autem apud Eurohic post occisionem Haraldi Régis
Norwagiae et Tosti fratris sui Isetus pranderet , audivit nuncium dicentem
sibi : « Willelmus Nomiannorum Princeps littora australia occupavit , et
» apud Hastinges castellum construxit ». Rex vero non segnis advo-
lans , aciem suam construxit in Hastinges planiciis : Willeltnus quidem
quinque catervas equitum splendidè promovit in hostem. Quibus terri- B
biliter dispositis, sermo Ducis dulcifluus tam mirabiliter in suorum majorum
exemplis diutiùs peroravit , ut si segnes anteà viderentur , omnibus auda-
ciores posteà probarentur. Nondiim enim ad fineni Dux orationem duxerat,
omnes ira accensi ultra quàm credi potest, secundùm acies suas impetu inefïa-
bili provolabant in hostem, Duceni jam sibi soli loquentem relinquentes.
Quidam vero nomine Tailefer , dudùm antequam coirent bellatores , ensi-
bus jactatis, ludens coram gente Anglorum , dum in eum omnes stuperent ,
quendam Vexilliferum Anglorum interfecit ; secundo similiter fecit ; tertio
idem agens , et ipse interfectus est ; et acies sibi offenderunt. Tune incipit
letifera nubes sagittarum , tonitruum sequitur ictuum , insilit ignita collisio
galearum et ensium.
Cùm ergo Haraldus totam gentem suam in una acie strictissimè ut prudens C
locasset, et quasi castellum inde construxisset , impenetrabiles erant Nor-
mannis. Docuit igitur Dux Willelmus genti suae fugam simulare : fugientes
autem ad quandam foveam dolosè protectam devenerunt , ubi multus eorum
numerus corruens oppressus est. Dum igitur Angli in sequendo persistunt,
acies principalis Normannorum mediam catervam Anglorum pertransiit :
quod videntes qui persequebantur, per foveam prœdictam redire compulsi ,
ibidem ex magna parte perierunt. Docuit igitur Dux Willelmus viros sa-
gittarios ut in hostem directe , sed in aëra sursùm sagittas immittentes , hosti-
lem cuneum sagittis caecarent : quod Anglis magno fuit detrimento. Viginti
autem équités strenuissimi fidem suam invicem dederunt , quôd Anglorum
catervam prorumpentes, signum regium , quod vocatur Standard , acciperent :
quod dum facerent , plures eorum occisi sunt ; pars autem eorum , via gla- D
diis factâ , Standard apportavit. Intereà totus imber sugittarum cecidit circa
Regem Haraldum ; et ipse in oculo ictus occubuit (b ). Irrumpens autem
multitudo equitum , Regem interfecit vulneratum , necnon et Girdh Con-
sulem et Levinc Consulem , fratres ejus cum eo. Sic igitur contritus 'est
Anglorum exercitus, et Normannis à Deo victoria conceditur. Willelmus
igitur Dux Normannorum tantâ , Deo douante , potitus victoria , susceptus
est à Londoniensibus pacifiée , et coronatus apud Westmoster ab Aldredo
Eboracensi Archiepiscopo, quia Stigandus Cantuariensis Archiep. erat ex-
communicatus. Sic dexterae Excelsi mutatio gloriosa comprobatur esse facta ;
quam Cometa ingens in exordio ejusdem anni designaverat. Unde dictum :
« Anno , (c) etc. » Commissum est autem hoc bellum mense Octobri , in
festivitate S. Callixti ; quo in loco Rex Willelmus Abbatiam nobilem in ho- E
nore S. Martini construxit, et eam digne nomine Belli vocavit. Regnavit
autem idem Rex Anglorum et Dux Normannorum XXI annis.
Anno MLXVII. Obiit Conanus Dux Britanniae. Willelmus Rex Anglo-
rum mare transiit in Normanniam , ducens secum obsides et thesauros : qui
interfuit dedicationi S. Marise Gepeticensis. Obiit Maurilius Rothomagensis
[a] Hac in re profectô favit Willelnio Rex inter occùos delituisse ; nocturnâque fugd lapsum,
Fr. Philippus, seu poliùs Balduinus V Flandr. post multas peregrinationes apud Cestriam Eremiti-
Comes : is enim Rcgnutn administrabat, socerque cam vilain du.xisse, et usque ad ultima tempora Régis
crat Ducis Normannorum qui Mathildem ha- Henrici II in .lancto proposito perdurasse. Ex Cliro-
bebat uxorcm. nico Angl. Auctorc Radulfo Coggesliale Abbate,
[b) Regem Haroldum, qui imperium Anglice usur- apud Martenium Tom. 5 Ampliss. CoUect. col.
paverai, regno simul ac vitâ privavit '^Willelmus 801.
Dux\ : quamvis quidam contendanl ipsum Haroldum (c) Ut suprà apud Ingulfum Abb. pag. 154.
Archiepiscopus,
I
EX ACCESS. ROBERTI DE MONTE AD SIGEBERTUiM. 169
A Arcliiepiscopus , priùs Fiscannensis Monaclius : cui successit Joannes filius
Radulfi Comitis, fratris Richardi I.
Anno >ILXX. Lanfrancus priùs Monachus Beccensis , deinde Abbas
Cadomensis, constitutus est Archiepiscopus Garituariensis.
Anno MLXXI. Anno proximo idem Rex * exercitnm Anglorum et Fran-
coruni duxit in Cœnomanicam provinciam. Angli vero terram illani de-
struxerunt, villas comburendo , vineas csedendo ; et eani Régi subdiderunt.
Anno MLXXII. Secundus Balduinus (a) Flandrensium Cornes , pater
Mathildis uxoris Régis Anglorum Willelmi , habuit duos filios , Balduinum
et Robertum ; quorum uterque , etc. ut apud Willelmum Gemetic. lib. 8
cap. 14.
Tandem hoc anno mortuo secundo * Balduino (b) Comité Flandriae, cùm
B Ernulfus Cornes Hainaucensis- deberet ei succedere, ut potè nepos, etc.
ut apud eumdem Willelmum Gemet. ibid.
Intcreà tamen Richildis Arnulfi mater , illinc Robertus capitur ; et altero
pro altéra relaxato, bellum inter eos vario eventu protrahitur.
(a) Is crat Balduinus V qui per annos VII quictura regnum reliquit.
regnuin Fr. sapicnter et slrenuc rexit , raoriens- (6) Vide infrà Vitam S. Lietberti Episcopi
qtie anno 1067 Régi Philippo jam adolescenti Canieracensis. Balduinus VI obiit anno 1070.
Anglorum
VI
EX CHRONICO («) ANDEGAYENSI ALTERO.
Apud Martenium Tom. III Anecdot. col. 1380.
ANNO MXXXV , Fulco Nerra obit (fc); cui Gaufridus Martellus filius
ejus succedit.
MXXXIX (c), Gaufridus Cornes Andegavensis , vicit Theobaldum Ble-
sensem, et eum cepit.
MXLV, factum est castrum Reginaldi. Constructa est Ecclesia S. Se-
pulchri in Bituria à Gaufrido (d) [ Bituricensi Vicecomite ].
MXLVI, fundata est Abbatia Vindocinensis à Gaufrido Martello.
D MLIII, fuerunt duae mulieres in Britannia uno corpore inferiiis,
MLIV, Bartholomaeus Turonis Episcopus datur.
MLV, Gaufredus Martellus obit ; cui Fulco Rechin nepos ejus succedit.
MIjVI, Ecclesia B. Mariae de Caritate fundatur.
MLVII , Henricus imperat annis XV. Guillelmus Nothus Dux Nor-
manniae claret.
MLVIII * , Nicolaus Papa annis 11, mensibus II ; à quo Berengarius ♦ us. MLiîC
Grammaticus damnatur.
MLX, Henricus Rex Francise obit [pridie Non. Augusti].
MLXni, Gaufridus de Prulliaco (e) , qui torneamenta invenit , apud
Andegavum occiditur.
xMLXIV, Guillelmus Nothus (/") ad regnum Angliae coronatur.
■D MLXVI, Molismum Cœnobium Lingonense fundatur,
MLXXIV, Ordo Grandimontis in Lemovicensibus invenitur.
MLXXVl, Radulfus {g) Dei inimicus Turonis datur Episcopus.
MLXXIX, Turci Antiochiam capiunt {K).
An. 1066.
An. 1075.
(a) Vide pag. 271 Torai nostri X, ubi par-
tent hujus Chronici cdidimus , et qusedam no-
Uvimus.
{b) Fulconis inortem ad annuin 1040 reji-
cinnt picriquc Scriptores. His autera potier fidcs
adbibcnda^ quàm Andegavcnsi Anonymo, qui
in pluribiis annis crrarc deprehcnditur.
(c) MXXXX in JIs. Cod. Reg. 49o3 , quein
prae manibus modo bal>enius.
(d) Gaufridum istum non babct Codex Ms.
modo laudatus.
(e) Ilaec maxime notanda sunt in Scripto aliundè
Tome XI.
sat inutili.
[f) Jam monuimus Anonymi clironologiam
esse vitiosam ; et hîc res ipsa per se patet.
[g) Inde conjicit Rivelus Anonymum Aucto-
rem fuisse Monachum Majoris-monastcrii.
(/i) Folium sequens in Ms. Cod. 4933 exhi-
bct partem Clironici S. Albini Andcgav. ab
anno tantum H2G ; ibique paulô reccntior de-
prehenditur membrana et scriptura. Scd et Mar-
tenio Editore ipso judicc, quae scquuntur, scripta sunt
manu aitcrû.
170
EX CHRONIGO ANDEGAVENSI ALTERO.
[Anno MLXXKVII (a), obiit Guillelmus Rex Anglorum , V Idus Sep- A
tembris ; cujus filius, Guillelmus Russet, Cantuariae Rex consecratur ].
(a) Qu» ansulis hîc circumscribuntur , addi- loin. 2 Miscell. Mss. Durand Bibl. S. Germani
mus ex Ms. Cod. Reginae Sueciae 173 , seu ex à Pralis.
EX GENEALOGIA (a) REGUM FR. A PHARAMUNDO AD PHILIPPUM I.
Ex optimce notœ Jlff. Codice, olim Colbert. 2578, nunc Regio 4935, art. 12.
•Lothariu» Clotarius*: qui Othoni
cepit.
Ludovicus : iste obsidionem
mortuus est Gosfridus pater.
ReqrTfilius HugO AbbaS.
Iniperatori de regno Clotarii calumnias facere
Marsonis fecit super Odonem Ruffînum, in qua B
an fr.
Reqr. filius
(i) VI fr.
* remanserat
Rodulfus
* csedis
Odo Rex ad tempus.
Rodbertus Rex tirannicus.
Ninus Rodberti superioris
tiranni gêner.
Rodbertus * Burgundio , fi-
lius Ricardi Ducis. Hic fac-
tus est Rex Franciae.
Iste Dux Francorum factus est et nutritius
electus Karoli Siinplicis, qui mortuo pâtre
Ludovico Caroli Calvi filio , infantulus par-
vus admodum adniiserat *. Tutelam illam
per annos fideliter VII, per multa et pe-
riculosa bella administravit ; et ob ipsum
servitium in beneficium perpetuum per
consilium Francorum JNustriam recepit, hoc
est terram quae est inter Sequanam et Lige- C
rim ab Aurelianis et Parisiis inferiusque in
Oceanum exceptis , exceptis episcopandis.
Hugo Dux, qui dictus est Iste non se passus est Regem fieri , exem-
Magnus.
Otho.
plo territus paternae legis *. Ludovicum
Transmarinum in regnum revocavit ; cui
tamen posteà infidelis extitit.
Hugo item Rex factus per tirannidem simul cum Rod-
berto filio ; qui anibo ex perfidia sua ad contemptum et
invalitudinem redacti, inertissimè et solo nomine regna-
verunt : quod usque hodie itidem fieri conspicimus in
illorum sobole (c).
Rodbertus.
De Theotisca
Hugo mori-
tur juvenis.
Rodbertus.
Henricus Dux Burgundiae non inventus
praesens Rodbertus. Hugo [Odo].
Hugo.
D
Philippus ( d).
(a) Monument! hujus Scriptor, ut ex ejusdem
verbis patet, aequalis fuit Philippo I. Idem pro-
bat et scripturae et membranae vetustas. Délirât
igitur Joh. Harduinus in sua Disquisitione critica
in instrumentum consecrationis Philippi I Régis
Fr. an 1059, Gallico idiomate in Ms. Cod. Reg.
6178. A. dum ibi contendit nuUas Regum nos-
trorum genealog. séries contextas fuisse ante
initium saeculi XIV.
Îb) Legendum forte, non, vel ut, aut vel.
c) Cùm in calce Chronici S. Albini legatur
hsec genealogia , cjus Auctor, ut potè usque ad
calumniam Regibus nostris infensus ^ profecto
fuit Andegavensis ; scribebatque , cùm fcrverent
studia partium , et Andegavenses odio furerent
in Francos. Simile quid de eoden» aut alio
forsan Scriptore notavimus pag. 176 Tomi
nostri X.
(d) Sic desinit brevis alia genealogia paulù
infrà in eodem Ms. Cod. 4955. En verba : Clo-
tarius genuit Ludovicum, qui adhuc puer Blanchiam
accepit uxoreni ; in quo etiam Regcs de familia Ka-
roli Magni defecerunt : huic quoque ex alia familia
successit in regnum Hugo Hugonis Magni filius ; cui
Robertus filius ejus : post hune ffainricus filius Ro-
berti, cui successit Philippus filius ejus. Dcliramen-
torum igitur aliorum numéro accensendum est
id quod in Disquisitione suprà laudata docet
Harduinus;, nempè Philippum I non fuisse filium
Henrici I.
471
EX HISTORIA (''^ MONASTERII S. LAURENTII LEOD.
Apud Martenium Tom. IV Ampliss. Colîecl^ col. 1057.
ANNO Dom. Incarnationis MXXV Reginardus post Durandum fit Epis- lib. 5.
. copus. Hic non attendens ostium , aliunde ascendit in ovile ovium.
Pesignatus enim ad Episcopatum Virdnnensem , ipse Leodiensem Ecclesiam
eodem tempore , Durando mortuo Praesule , vacantem niagis ambivit ; adi-
toqne Cunrado tune temporis Imperatore , pecuniâ obtinuit ut optato po-
B tiretnr.
Hoc tempore Frederico Mosellanorum Duce mortuo , quia mares
filios non habebat quibus Ducatus competeret , Gozelo Dux, impetrato ab
Imperatore etiam Mosellanorum Ducatu , in Lotharingia nobiliiis principa-
batur. Burgundionibus vero non desistentibus à consueta contra Regem suum
insolentia, Rex Rodulphus regnum Burgundiae Conrado Imperatori tradidit ,
quod à tempore Arnulfi Imperatoi'is per annos plusquam GXXX gentis suae
Reges tenuerunt ; sicque Burgimdia iterum redacta est in provinciam. Odo An. 1032.
autem Campaniensis regnum Rodulfi Régis avunculi sui à Conrado Impe-
ratore nepote suo repetens , ut sub eo regat Burgundiani efïïagitat. Quod
ciim ei Rex negasset , ille contra eum bellans Lotharingiam incursat, castella
oppugnat , urbem Leuchorum quse Tullus dicitur , obsidet , et in nullo
C tempérât furori suo. Erat tune temporis ejusdem eivitatis Episcopus domnus
Bruno , qui posteà factus est Papa . . . Ille tamen nihilominùs saeviit, castrum-
que Barum obsidet et capit. Tam aneipiti periculo permotus Dux Gozelo (b) ,
Leodium venit , domnum Reginardum Episcopuni rogat plurimùm et
obtestatur , ut non solùm sibi , verùm etiam omni Lotharingiae , immo
verô universo subveniret Imperio , quod aeterno notaretur elogio * , si prœ- • opprobrio
valeret prsedictus Odo ; omnes Francigenas omnemque Burgundiam conju-
rasse eum illo , nihilque aliud meditari nisi irruptionem in regno Romano.
« Hujus , inquit , nobis curae absolutionem Viiligentia vestra usu explorata
» promittit. Nihil moramini , mihi satis subsidii est si venitis. Sed vereor in-
B dulgere verbis praeeonii vestri , ne proximus esse videar blandienti , quam-
» quam dulee sit certamen familiaris offieii. In defectu rerum nihil operae
D » est indulgere dictis. Res ipsa vestram satis excitât experientiam ». Episco-
pus habito eum suis consilio , suum pollicetur auxilium ; praecederet ipse
ne absentiâ ejus hostibus audaeia , suis vero cresceret timor et desidia ;
subsecuturum se citiiis , ciim suus paratus fuerit exercitus. Dux laetificatus
prornissis ejus quem sciebat multum valere in ejusmodi , tum et sapientiâ
quse multùm praestat in arte bellica , ac nobilium militum multitudine quse
sub eo erat , properè recedit , suosque oppidô laetificat quos in niagno moe-
rore varioque curarum aestu reliquerat : née tamen congredi eum hoste ausus
fuit, donec Episcopus adventaret (c), donec suâ exereitum praesentiâ Iseti-
ficaret. Mox ut ille advenit , divisis in procinctu per turmas et cuneos mi-
litum alis , personantibusque hinc indc tubis , commissum est prselium, diuque
incerta belli aléa decoxit exereitum. Multitudo quae eum hostibus erat, vic-
E toriam illis promittebat , hos innocentia sola protegebal ; superbia illos
armaverat , istos justitia. Odo Prineeps, hostium sinistre cornu protrito ,
mihtes suos convertit ; totum belli negotium in Episcopum agit , à cujus se
(a) In Historiée parte quam bîc exhibcmus ,
habet Lector exccrpta tantùni ex Ruperti ojwre
abbreviato. Rui)crtus autem seu Robertiis , ex
S. Laureiitii Monacbo Abbas Tuiticnsis prope
Coloniam circa annum HI4, rcs gestas Episco-
porum Lcod. et Abbatuin S. Laurcntii quinque
digessit libris, quorum vix modo quartiis et
quintus supersunt. Vir illa aetate cùm religione
lum eruditionc et scriptis praestaiitissimus , ag-
inen ducit Auclorum hujusmodi Ilistorix. Ru-
perto acces.sit Reiucrus ejusdem Coenobii As-
ceta, qui sub fînem saeculi XII florebat Leodii,
et Ruperti opus ad sua usque tempera continua-
vit. Tcrtius subsecutus est Lambertus seu quivis
alius Scriptor, etc.
(6) Fuit frater Gozelonb: Oucif, ut legitur suprà
col. 1046 , nobiliisimux Cornes Uezelo, qui alio na-
mine Heinricics diccbatur, vir consilio et sapientiâ
clarus. Hic tiermannus aliis dictus , Cornes fuit
Dasburgensis.
{c) Sic aetate illa Episcopi quidam pcssirao
more et excmplo arma tractabant ac bella ge-
rcbant : quibus non favet Epistola Fulbert! pag.
479 Tomi nostri X.
y ij
172 EX HISTORIA MONASTERII S. LAURENTII LEOD.
militibns cernebat prae omnibus et sentiebat praegravari. Episcopus Dei auxi- A
lium in praesenti discrimine invocans , nobilium mentes juvenum hortatu pa-
terne excitabat ; senibus ut pristinae memores essent inclustrit<î , neve supre-
ma virtus nutaret praedicabat ; illius gesta nobiliter olim declarata memorabat ;
hune ex nomine proprio compellans , ut fortiter hostem caederet exorabat.
Gozelo Dux , recollectis suis quos palantes revocaverat , legiones iterato
restaurât, cum Episcopo fortiter praelianti gradum firmat : ferrum denuo
imbre lethali conseritur ; plurima mortis imago vertitur : Episcopus à latere
lacessentes protudit , lectas rétro legiones immisit. Albertus Comes Namu-
oensis qui cum Episcopo erat , dum prae nimio zelo hostem conterendi in con-
fertissimos hostes incursat , unde unde telis obruitur ; sed dum cedere censet
An. 1037. esse pudori , cum multo hostium detrimento non inultus perimitur. Crevit
in adversis virtus : nam Episcopus cum Duce cémentes Comitem interiisse , B
jam totis habenis in hostem irruunt , Odonem cum omnibus suis nobiliori-
bus interimunt , caeteros ubi ubi palantes confodiunt. Nec apposuerunt ultra
Francigenae fines Lotharingiorum incursare. Leuca civitas (a) diutinâ obsi-
dione attrita , jamque , nisi divina affuisset misericordia, in deditionem fu-
tura , liberatur. Episcopus Bruno qui illâ obsessus tenebatur , gralias Deo
* pro esse agebat exauditum se fore * subactis prœdonibus. Episcopus Reginardus Victo-
ria plenâ potitus , et ab omnibus magnifiée glorificatus, Leodium redit , et
pro cunctis suorum qui in expeditione oppetierant obtulit Deo sacrificium
laudis ; factaque est ingens laetitia Imperatori Conrado cunctisque Primori-
bus Aulae ; domnus Reginardus ab universis praedicatur , qui tantum hnperii
hostem protrivisset.
Vadit [ Reginardus ] Romani cum tam ingenti pompa nobilium , ut non C
Cei. 1060. tam peregrinatio quàm exercitus crederetur , aHis pro honore , aliis pro
sua devotione secum proficiscentibus . . . Mox ut Apostolicum Benedictum
intuitus est , in conspectu Ecclesiae suorumque comitum cum ingenti gemitu
ad pedes ejus procidit . . . Fatetur quôd Episcopatum obtinuisset per pecu-
niam.
Visitavit locum [ S. Laurentii Leod. ], et consolatus est Abbatem Stepha-
Col. 1061. naxxi . . . Diruto itaque veteri aedificio , fundamenta novae Ecclesiae deducta
sunt . . . Anno Dora. Incarnationis MXXXIV, Indict. II, ipsius autem
Reginardi Episcopatûs anno X , cum summo gaudio et honore Ecclesia de-
dicata est . . . Reginardus Episcopus nimiùm cita morte praeventus est. Itaque
Col. 1063. nioriens eo in loco sepulturam habere concupivit . . . Orat pro illo ad Do-
minum eleemosyna magni pontis, quem super Mosam multis sumptibus ex- D
An. 1038. struxit {h) . . . Anno Domini MXXXVI (c) obiit , JNonis Decembris.
[ Benefactores S. Laurentii ] ; anno Dom. MLXXXII Anselmus de Solre ;
c<*?. 1071. anno Dom. MLXXXI Elbertus de Helmeis et frater ejus Emmo de Grus-
nes . . . (lerardus de Jamapia.
Episcopus Henricus , convocatis Principibus suae diœcesis , pacem Leo-
Coi. 1072. (jii ordinavit ; propter quod Pacificus dictus est. Obiit anno MXCl , et Hoii
sepelitur.
(a) Odo Comes Brunonem à fide Conradi (c) Corr. An. MXXXVIII. Nam Lainbertus
avertere conabatur. Hinc Tullum urbein obse- Parvus S. Jacobi Monachus in Chronico : Ohiit
derat. Odone autetn intcrfecto , pacem inter Im- Raynardivs Episc. Leod. anno 1038 ; succedit Ni-
peratorem et Francoruin ilegeiii coinposuit thardus. Confirmatur ex inventa in tumulo Re-
Bruno, ^inaldi lamina plumbea cum inscriptione bac :
(6) Hactenus Ruperti Abbrcviator antc annos E'^o Reginardus Leod. Episc. excessi de vita anno
quingcntos exaratus. Quae sequuntur, ex Renero ab Incarn. Dom. MXXXVIII ., Indict. F, Noni.î
et caeteris Scriptoribus antiquis coUegit atque Decemb. et sepultus sum in Ba.ùUca S. Laurentii
exscripsit Adrianus de Veteri-busco. Marten. quain contlruxi.
m
173
EX GENEALOGIA DIICUM NORTIL^IANNORUM.
Âpud Chesnittm Tomo Smptonim Norm. pag. 213
ex vcteri Codice 3Is.
Wii.LEi.Mus Longa-spata genuit(fl), Richardum Senem, Hic genuit
niiani nomine Emmain, de qua natus est Ednardus Rex Anglorum.
Richardiis autem Senex genuit Riehardiim, Jlichardiis vero secundiis genuit
Richardnni III et Rodbertuin. Ricliardus autem genuit Nicolaum S. Au-
doëni Al)bateni. Robertus vero genuit Willelinum Nothum, qui post mor-
B tem Edu .rdi transf'retavit in Angliam anno Doniini MLX.VI, regnumque ^- *0<>6.
obtinuit jure licreditario ; quia ejus atavus, Riehardus Senex fuerat , cujus
Emma (ilia Eduardum Regem genuerat. Willelmus iste Notlius très fîlios
Iiabuit, Rodbeitum videlieet et Willelmum Rufum atque Henrieum , ex
Mathilda filia Balduini Comitis Flandriae, qui sepultus est] apud Insulanum
oppidum. Willelmo Notlio defuncto , Willelmus Rufus ejus filius Rex
creatus est, et Rodbertus Cornes Nortliinanniae, etc.
,'a) Qui l^geiiuit] Richardum I : qui Ricitar- muni Regem Anglorum... Henrieum Regem Angliee
dum II : qui Richardum III. Pôst RoberCui. qui ge- et Ducem Normannorum. . Item Willelmus Bastar-
nuil H''illelmum Bastardum Ducem !formanniw. Iste dus genuit Comititsam Bolonice, etc. Ex Gonealogia
Willelmus cum magno ejcercitu et forti transivit in Rollonis j>riini Ducis Norra. scriptâ régnante S.
Angliam; et factus est Rex Angl'uv primas de Duci- Ludovico, et édita ab Acherio Tom. 2 Spicil.
bus Normannorum, adversariis fugatit et interfectis. in-fol. pag. 494.
f Qui genuit Robertum Ducem Normanniœ... ffillel-
EX WILLIELMI («) MALMESBURIENSIS LIBUO H.
DE GESTIS REGUM [h) ANGLORUM.
Inter Rerum AnçjUcarum Scriptwes Franmfurii 1601, fol. pag. 76.
ANNO Dom. Incarn. MXXXVI Haroldus, quem fama filiiuu Cnutonis Cap. 12.
ex filia Elfelmi * Couiitis loquebatur. regnavit annis IV et totidem * M. Ahelmi
mensibus. Elegerunt eum Dani, et Londoniae cives qui jam penè in Bar-
barorum mores propter f'requentem convictum transierant. Angli diu obsti-
terunt, magis unum ex filiis Ethelredi, qui in Normannia, vel Hardecnu-
tum filium Cnutonis ex Emma, qui tune in Danamarchia erat, Regem
habere volentes. Maximus nunc pugnator justitiae fuit Godwinus Comes,
qui etiam pupillorum tutorcm se professus, Reginam Enmiam et regias
gazas custodiens, resistentes «unbone nominis sui aliquandiu dispulit ; scd
tandem vi et numéro impar, cessit violentiae. Haroldus, seeptro confirmato,
noveream exiliavit. Illa in Normannia nihil sibi tutum arbitrata, ubi, defun-
ctis fratre et nepotibus, recens deserti orphani fervebat invidia , in Flan-
driam transit ad Rald\\inum Comitem , expertum prol)itate virum ; qui
E posteà, defunclo Rege Henrico qui Philippum parvum reliqneiat filium ,
regnum Francorum nobiliter annis aliquantis rexit , fide!iterque adulto
( nam ejus amitam uxorem habebat) restituit. Hujus sub umbra Emma secu-
rum triennium egit : quo peraeto, Haroldus mense Aprili defunctus [est] . . .
Tune Anglis et Oanis in unam sententiam convenientibus propter Hardec-
nutum missum, ille per Normanniam in Angliam mense Augusto venit. Nam
filii Ethelredi jam ferè omnibus despectui erant, magis propter paternae
socordiae memoriam, quàm propter Danorum potentiam. Hardecnutus biennio
[a) Gniliclmu.s Monachus et Malmcsburiae
Bibliotbecarius , do Gcstis Anglorum , ut ipsc
tcstatur pag. 173, dicit ab adventu eortim in
Angliam usquc ad anniim Ilcnrici I vigeisimnm ,
al. viccsimum octavum. Tanta autem fidc et di-
ligciitia res pertexuit, ut principcm locum tcncat
inter rerum Anglicanim Scriptores. Plura vide
pag. 213 Tomi no.stri X.
(b) f'ol), inquit idem in Epistola ad Rober-
tum Comitem, hoc Opuf esse multarum hUl«riaiMm
breviarium, quamvit à majore parte vocaverim Gesta
Resum Anglorum.
Yiij
J74
EX WILLELMl MALMESBUR. LIBRO II.
* Jl. Egel-
redi
♦ Al. Gin-
lingeham
♦ M. GuD-
nildam
Cap. 13.
* M. Dove-
ram
Pag. 82.
praeter dies X regnans, spiritum inler pocula amisit . . . Juvenis, qui egre- A
giam pietateni animi in fratrem et sororem ostenderit. Germanum enim Ed-
vvarduni, annosae peregrinationis taedio et spe fraternae necessitudinis natale
solum revisentem , obviis, ut aiunt , manibus excipiens, indulgeiitissimè
retinuit... Sanè ne silentio premam, quod de primogenito Ethelredi * Elfredo
rumigeruli spargunt ; ille inter mortem Haroldi et expectationem Hardec-
nuti fluctuans, regnum ingressus, compatriotarum perfidiâ et maxime God-
wini, luminibus orbatus est apud Gillingeham * ; inde ad Cœnobium Heliense
directus , miseram vitam pauco tempore pane cibario sustentavit ; omnibus
decapitatis comitibus praeter decimos : nam sors decimum quemque morti
exemerat. Haec, quia fama sévit, non omisi ; sed quia Cbronica tacet, pro
solido non asserui . . . Caeterùm, ut dicere cœperam, Hardecnutus Gun-
hildam * sororem (a), filiam Cnutonis ex Emma , spectatissimae speciei B
puellam, à multis procis tempore patris suspiratam nec impetratam, Henrico
Imperatori Alemannorum nuptum raisit. Celebris illa pompa nuptialis fuit,
et nostro adhuc sseculo etiam in triviis cantitata . . . Erat Imperator multis et
magnis virtutibus praeditus, et omnium penè ante se bellicosissimus.
Anno Incarn. Dom MXLII S. Edwardus filius Ethelredi suscepit re-
gnum (b), mansitque in eo annîs XXIV non plenis ; vir propter morum
simplicitatem pariim imperio idoneus, sed Deo devotus . . . Supellex matris
ejus, praecipiente illo penitùs abrasa... Mater nihil(c) unquam de suo largita,
haereditario scilicet odio parentis in prolem. Nam magis Cnutonem et
amaverat vivum, et laudabat defunctum... Edgitham filiam Gothwini Rex
in connubium accepit ; fœminam in cujus pectore omnium liberalium artium
esset gymnasium, sed parvum in mundanis rébus ingenium : quam cùm vi- G
deres, si litteras stuperes, modestiam certè animi et speciem corporis de-
siderares. Haec et vivo marito et mortuo , probri suspicione non caruit . . .
Aliquantos Normannos Rex accersierat, qui olim inopiam exulis pauculis
beneficiis levarant : inter quos Robertum (d) ex Monacho Gemmeticensi
Archiepiscopum... Ita se res habet quod Angli aspernanter ferant superio-
rem, Normanni nequeant pati parem . . . Eustachius Comes erat Bononiae,
pater Godefridi et Baldwini, qui nostro tempore Reges Jerosolymorum
fuerunt : habebatque sororem Régis Godam legitimis nuptiis desponsatam ,
quae ex altero viro Waltero Medantino filium tulerat Radulfum, qui eo
tempore erat Comes Herefordensis, ignavus et timidus . . . Eustachius
ergo transfretato mari de Whitsand in Dovorinm *, Edwardum Regem, nes-
cio qua de causa, adiit. Collocutus cum eo, et re impetrata quam petierat , D
per Doroberniam redibat : unus antecursorum ejus ferociùs agens cum cive,
et vulnere magis, quàm prece aut pretio liospitium exigens, ilium in sui
excidium invitavit. Quo cognito, Eustachius ad ulciscendam necem servi
cum toto comitatu profectus, homicidam quidem cum aliis decem et octo
interemit ; sed civibus ad arma convolantibus, XXI ex suis amisit, innumeris
vulneratis : ipse vix cum altero ipso tumuitu subterfugit. Inde ad Curiam pe-
dem referens, iram Régis in Anglos exacuit . . . Godv^^inus restitit , quod
omnes alienigenas apud Régis gratiam invalescere videret . . . Godwinus et
Swanus Flandriam, Haroldus [exul] concessit Hiberniam . . . Praefecti classis
Odo et lladulphus Comités et Régis cognati . . . Godwinus probe se
expurgavit : tantiimque brevi valuit, ut Normannos omnes ignominiae
(a) Accusata adulterii , pueridum delatori ad mo-
nomac/iiam opposuil... Itaque cotiser to duello, per
miraculum Dei Gunhildis insperato triumpho tripu-
dians, viro repudiuni dédit.
[b) Anno MXLIII , inquit Guilielmus in Histo-
riae Novell» lib. 1, pag. 175, Rex Edwardus in
regnum sublimatus est, id est coronatus fuit -, nam
anno praeccdcnti Rex fuerat renunciatus. Sic se-
cum conciliatur Willelmus Malraesbur.
(c'j Angustos fîliijam dudum rLierat annos.
(d) Rex Robertum., quem ex .Monacho (icmmeticensi
Londonice fecerat Episcopum, ArcliiepiKopum creavit
annis duobus ,amplissimo prœmio bona sibi qunndam in
Normannia exulanti ab ipso impertita récompensons. Is
ergo et amore antique et recenti honore primas par-
tes in consiliis regalibus sibi vindicabat : quos vellet.,
deponeiet ; quos liberet , sublimaret. Angli ergo Nor-
manno invidere , et Régis benevolentiam extenuare.
Ille contra pertinaciiis insUtere, donec prœcipuos Op-
timales, Godwinum dico et filios ejus, proditionLi apud
Reges accufatos, Anglid expelleret... Sed posteriori
anno causa in suffragium popularium deducta,exules
restituit... ArchiepLicopus Romam ivit... Rediens
finem vitœ apud Gemmeticum invenit. Ex Gestis Pon-
tificum Angl. pag. 204, Auctore eodcin Guillel-
mo. Robertus Archiepiscopus et omnes Franci, quo-
rum comilio Rex Consulem \Godwmuni\ exulaverat.,
exulati sunt. Ex lib. 1 Hist. Henrici Huntindon.
pag. 366.
EX WILLELMI MALMESBUR. LIBRO II.
175
Pag. 83.
Pag. 87.
Aa. 1042.
A notâtes ab Anglia efTugaret ; prolatà sententiâ in Rohertum Archiepisco-
pum ejus(jne complices , quod statnm regni conturhai'ant , animiim regiuin
in provinciales agitantes . . . Verùni ille Roniam profectus , cùm per Ge-
menticum verteretur , defnnctus ibiqiie sepultus est in Ecclesia S. Mariae ,
quam ipse praecipuo et sumptuoso opère construxerat . . . Wlnodus à Rege
Edwardo Nornianniam niissus , quôd pater * euni obsidem dederat , ibi toto * Godwinus
tempore Edwardi inextricabili captione irretitus , régnante Willielnio in An-
gliani remissus , in vinculis Sarisburiae consenuit . . . Tostinus infensus oinni-
bns cum uxore et liberis Flandriam abiit ; ibique intérim usque ad Edwardi
obitum fuit.
\n confinio Brittanniae et Normanniae portentum visum est in una vel po-
tiùs dnabiis mulieribus : duo erant capita , quatuor brachia , et cœtera gemina
B omnia usque ad umbilicum ; inferiùs duo crura , duo pedes , et caetera om-
nia singula. Ridebat, comedebat, loquebatur una ; flebat , esuriebat , ta-
cebat altéra. Ore gemino manducabatur ; sed uno meatu digerebatur. Postre-
niè una defunctâ , supervixit altéra ; portavit penè triennio viva mortuam ,
donec et mole ponderis et nidore cadaveris ipsa quoque defecit. Putatum
est à quibusdam et litteris etiam triiditum , quod hae mulieres Angliam et
Normanniam significaverint . . . Mortuam et penè exhaustain Nornianniam
vigens pecuniis sustentât Anglia , donec et ipsa fortassis succumbat exacto-
rum violentiâ . . . Nunc gémit calamitatibus afïlicta , pensionibus addicta . . .
Rex Edwardus miraculis et prophétise spiritu claruit . . . Erat discretae 'ag. 91.
proceritatis barba . . . Adolescentula , luxuriantibus circa colluin liumoribus,
turpem valetudinem contraxerat , glandulis protuberantibus horrenda. Jussa
C somnio lavaturam Régis exquirere , Curiam ingreditur : Rex ipse per se opus
pietatis adimplens , digitis aquâ inlinctis collum pertractat mulieris ; medi-
cam dextram sanitas festiva prosequitur . . . Multotiens euni in Normannia
hanc pestem sedasse ferunt , qui interiùs ejus vitam noverunt. Unde nostro
tempore quidam falsam insumunt operam ; qui asseverant istius morl)i cura-
tionem non ex sanctitate, sed ex regalis prosapiae haereditate fluxisse ( a) . . . Pag. 92.
Henricus Imperator defunctus est , successoremque Henricum filium habuit,
qui multas oppressiones urbi Romanae fatuitate nequitiaque sua intulit.
Eodem anno Henricus Rex F'rancorum , miles strenuus et bonus, potionis
haustu interiit. Non multô post comètes Stella , ut ferunt , niutationes re-
gnorum praetendens, longos et flammeos crines per mane du!^cns apparuit. . .
Quidam nostri Monasterii Monachus , Elmerus * nomine , erat litteris bene * ai. Eiim
D imbutus . . . immanem audaciam prima juventute conatus. Nam pennas niani- '"*
bus et pedibus , haud scio qua , innexueral arte , ut Daedali more volaret ,
fabulam pro vero amplexus ; coUectâque è summo turris aura, spatio stadii et
plus volavit : sed venti et turbinis violentiâ, simul et temerarii facti conscien-
tiâ, tremulus cecidit ; perpétua post baec debilis et crura effractus. Ipse fe-
rebat causam ruinae, quôd caudam in posteriori parte oblitus fuerit . . . An-
glia facta est exterorum habitatio et alienigenarum dominatio. Nullus hodiè Pag. 93.
Anglus vel Dux , vel Pontifex , vel Abbas : advenae quique divitias et vis-
cera corrodunt Angliae.
Rex Edwardus quôd ipse non susceperat liberos, et Godwini videret in-
valescere filios, misit ad Regem Hunorum, ut filium fratris Edraundi Ed-
wardum cum omni familia sua mitteret ; futurum, ait, ut aut ille aut filii sui
E succédant regno haereditario Angliae ; orbitatem suam cognatorum suft'ragio
sustentari debere. Ita venit Edwardus ; sed continuô apud S, Paulum L<on-
doniae fato functus est, tril)us liberis superstitibus, vir neque promptus
(a) (Vnglorum Reges curandi strumas vel
scropbulas privilegium à S. Eduardo rcpetunt ,
eiquc acccptuin rcferunt. IIujus rci inorainit
Petrus Blcs. \n Epist. CL et Malinesburicnsis.
Deniquc Polydorus lib. 8. ritum illuin strumas
curand! , Reguin Angl. jus quasi hsereditarium
vocat. Il Quod quidcm, inquit, iininortalc inu-
» nus jure quasi haereditario ad iwstcriorcs Reges
» manavit. Nam Reges Angl. etiam nunc tactu
» ac quibusdam bymnis , non sine cerraoniis
» priùs reiitatis, strumosos sanant ». .Sed illae ce-
remoniae nonnisi ad raajorem deccntiam adbi-
bit<e : solo enim tactu tam à Regibus Angl. quàm
à Regibus Fr. ac à sej)timis masculis nullo inter-
jccto parlu fœminco curantur; quôd de bis ulti-
mis centics et ampliùs propriis oculis vidi. Quare
non est quôd quidam .Mcdici baec commeiititia ,
et quidam Theologi supcrstitiosa esse dicant.
Sunt ba; {jratiae gratis daLï , qua; à Deo taui bo-
nis quàm nialis conferuntur, non ad proprinin
corum, sed ad communcm aliorum utilitatem.
Sic somniat Pagius, quem pcnès fore fidcm vix
credidcrimus.
176 ÉX WILLELMI MALMESBUR. LIBRO II.
manu, neque probus ingenio ; Eadgaro , qui post occisionem Haroldi à qui- A
busdam in Regein electus est, et vario lusu fortunée rotatus , nunc penè de-
crepitum diem ignobilis ruri agit ; Christinâ , quae Sanctimonialium habitu
apud Ramesiam consenuit ; Margaritâ , quani Macolmus Rex Scottorum lé-
gitime matrimonio duxit . . . Rex itaque, defuncto cognato , quia spes prioris
erat soluta suffragii , Willielmo Comiti Normanniae successionem Angliae
dédit. Erat ille hoc munere dignus, praestans animi juvenis, et qui in supre-
mum fastigium alacri labore excreverat ; praetereà proximè consanguineus ,
filius Roberti fîlii Richardi II , quem fratrem fuisse Emmae matris Edwardi
non semel est quôd diximus. Feruut quidam ipsum Haroldum à Rege in hoc
JNormanniam missum : alii , secretioris consilii conscii , invitum venti vio-
lentiâ illuc actum , quo se tueretur invenisse commentum ; quod , quia pro-
pius vero videtur, exponam. Haroldus in prœdium juris sui Boseam venerat : B
ibi , ut animum oblectaret suum , piscatorium conscendit navigium ; et in-
térim qnidem longiusculo ludo in altum proceditur ; sed subito adversa tem-
pestate coorta , ipse cum sodalibus in Pontivum (a) pagum compellitur.
Honiines regionis iilius , pro more gentis insito , repente ex omni parte
convolavere ; inermes ab armatis , pauci à pluribus , quod facile fuit , op-
pressi, manus manicis, pedes compedibus praebuere. Haroldus astuto pectore
volvens casûs remedium , hominem proniissis ingentibus soUicitatum , ad
Willielmum misit ; missum se à Rege Normanniam , ut quod minores nunfra
tii balbutierant , ipse potissimùm sua confirmaret praesentià ; in vinculis à
* Widone Gowine * Pontivi Comité detineri , quominùs mandata exequatur ; barba-
rum et efïraenalum morem regionis esse , ut qui evaserant in mari nau-
gium, in terra invenirent periculum ; convenire tanti nominis viro ne im- C
punitum dimittat, quod fidem ejus appellantibus vincula injecta nonnihil de
majestate ipsius diminuerint ; si pecuniis exuenda captivitas esset , libens daret
* ji. God- Willielmo Comiti , non semiviro Gwidoni *, Ita Haroldus, Willielmo
^'" mandante, liberatus, 'et ab ipso Gwidone Normanniam ductus est. Cornes
eum magna dignatione, gentilitio ornatu in cibis et vestibus coluit ; et ut
notiorem faceret simul et virtutem experiretur , Britannica expeditione ,
quam tune forte susceperat, secum habuit. Ibi Haroldus et ingenio et manu
probatus , Normannum in sui amorem convertit ; atque ut se magis com-
mendaret , ultrô illi tune quidem castellum Doroberniae , quod ad jus suum
pertineret, et post mortem Edwardi regrnim Anglicum sacramento firmavit.
Quare et filiae adhuc impubis desponsione , et totius patrimonii amplitudine
donatus, familiarium partium habebatur. Nec multum temporis intercessit , D
quôd illo domum reverso, Rex in Natale Domini apud Londoniam coro-
natus est ; ibidemque morbo ictus quo se moriturum sciret , Ecclesiam
Westmonasterii die Innocentium dedicari prsecepit ... et in eadem Ecclesia
die Theophanije sepultus est ; quam ipse illo compositionis génère primus in
An. 1066. Anglia aedificaverat, quod nunc penè cuncti sumptuosis œmulantur expensis.
Haroldus ipso Theophanise die , extorta à Principibus fide , arripuit dia-
dema ; quamvis Angli dicant à Rege concessum : quod tamen magis bene-
volentiâ , quàm judicio allegari existimo , ut illi haereditatem transfunderet
suam, cujus semper suspectam habuerat potentiam. Quamvis, ut non «".eletur
.Veritas, pro persona quam gerebat, regnum prudentia et fortitudine guber-
naret, si légitimé suscepisset. Denique, vivente Edwardo, quyecumque con-
tra eum bella incensa sunt, virtute sua compressit . . . Eodem anno Tostinus g
Pag. 94. à Flandria in Humbram navigio LX navium delatus [ est ] . . . Régi Nori-
corum Haroldo Harvagre obvio manus dédit, qui cum CGC navibus An-
gliam aggredi meditabatur . . . Angli Noricos in fugam egerunt . . . Rex
Harvagre et Tostinus inlerempti . . . Haroldus triumphali eventu superbus ,
nuUis partibus prsedae commilitones dignatus est. Quapropter multi , quo
quisque poterat , dilapsi , Regem ad bellum Hastingense proficiscentem
(a) Pontivus aliàs Ponticus , Pontius et Pon- instrumentis pagus iste legitur fuisse olim plenus
tiu pagus, est magna pars veterum Ambiano- antiquis nemoribus, dcsertus ac invius. Denique
ruin, quae vulgô hodièque le Pontieu nuncupatur. ex Ilaimonis Ducis sede in Pontivo coliigit Va-
Jacct autcm inter Suminam vel Somenam ( la lesius, huic pago, quod Campaniae Gallic«,
Somme) et Alteiam ( l'Autie) fluvios, Comitatûs conligissc , ut de Ducatu posteà Comilatus
appellatione veteri nobiiis. In vetustis ,duobus fieret.
destituêre.
EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO II.
177
A destituêre. Nani praeter stipendiarios et merccnarios milites , paucos admo-
dùin ex provincialibus habuit : mule ciini suis , <]iios ductabat , post IX
nienses et aIi(juot dies accepti regni , astutiâ Willielmi circumventus, fusus
est ; levi videlicet belli negotio , sed occulto et stupendo Dei ronsilio ; quod
nunquam posteà Angli commimi praelio in libertatem spiraverint ; quasi cuni
Haroldo omne robur décident Angliae , qui certè potuit et debuit etiani per
inertissinios solvere pœnas perfidiœ. Nec haec dicens, virtuti Norniannorum
derogo , quibus tum pro génère tum pro beneficiis fidein liabeo. Sed mihi
videntur errare , qui Anglorum numeruni accumulant, et fortitudineni exté-
nuant. Ita Norniannos , dum laudare intendunt , infamià respergunt. Insignis
enim plané laus gentis invictissimae, ut illos vicerit, quos multiludo impedi-
tos, ignavia fecerit timidos : inimo verè pauci et manu promptissimi fuêre,
B qui charitati corporiuii renunciantes, pro patria animas posuerunt.
EX LIBRO TERTIO (a).
RoBERTUS alter filius Richardi II, postquam VII annis gloriosè Ducatum Pag.K.
Normanniae tenuit , Jerosolymanj pergere * mentem appulit. Habebat tune * M.yeiegrk
filium septennem ex concubina susceptum ; cujus speciem in choreis saltan-
tis forte conspicatus , non abstinuit quin sibi nocte conjungeret : deinceps
unicè dilexit ; et aliquandiu justae uxoris loco habuit. Puer ex ea editus,
Willielmus à nomine abavi dictus ; cujus raagnitudinem futuram matris
somniuni portendebat , quo intestina sua per totam Normanniam et Angliam
extendi et dilatari viderat. Ipso quoque niomento quo , partu laxato, in vi-
C tam efFusus pusio humuni attigit. ambas manus junco, quo pulvis pavimenti
cavebatur , implevit, stricte quod corripuerat compugnans. Ostensum visum
mulierculis laeto plausu gannientibus , obstetrix quoque fausto omine accla-
mât puerum Regem futurum. Paratis ergo omnibus , quae Jerosolymitani
itineris viaticum informarent, apud Fiscanum consilium Proceribus indici-
tur. Ibi , jubente pâtre, in nomen et fidem Willielmi ab omnibus juratur :
Gilebertus Comes tutor pupilli constituitur ; tutela tutoris Régi Francorum
Henrico assignatur. Roberto cœptam viam expediente , Normanni omnes
communi umbone patriam per sua quisque munimenta tutari , parvum herum
ex amore venerari. Stetit Iisec fides usque ad famam obitùs ejus; quâ ubique
gentium disseminatâ , cum fato mutatus amor ; mox quisque sua munire op-
pida , turres agere , frumenta comportare , causas aucupari , quibus quam-
O primùm à puero dissidium meditarentur. Inter haec ille, liaud equidem reor
sine Dei auxilio, qui euin tanto principaturum prseviderat imperio, tutus ado-
lescebat ; cùm solus penè Gislebertus aequum et bonum armis defensitaret suis :
caeteri studiis partium agebantur. Jam verô interfecto Gisleberto à Radulpho
patruele suo, ubique caedes, ubique ignis versabantur. Ciarissima olim patria , in-
testinis dissentionibus exulcerata , pro latronum libito dividebatur. . . At ille, ubi
primùm potuit per aetatem , militiae insignia à Rege Francorum accipiens,
provinciales in spem quietis erexit. Sator discordiarum erat Gwido quidam
Burgundus à pâtre , nepos Richardi II è filia : infantiam cum Willielmo
concurrerat; tune quoque januas adolescentiae pariter urgebant. Convictus
familiaritatem , familiaritas amicitiam paraverat : hue accedel)at , quod ei
Brionium et Vernonium castella dederat , nihil pro sanguinitate negandum
E putans. Horum Burgundus immemor, aftictis crin)inibus , quibus id facere
meritô videretur, abalienavit se à Comité. Longum est et non necessarium,
si persequar quae hinc inde acta, quse castella capta. Receperat enim perfidia
socios , Nigellum Vicecomitem Constantini , Radulphuni Vicecomitem
Tembaiocensem , Ilaimonem Dentatum , avum Roberti qui nostro tempore
(a) De ffillielmo Rege , inquit Guiliclmus
Malmcsbur in Prologo hujus Libri, scripserunt
divertis incitali causis et Normanni et ^ngti : itli
ad nimias efferati sunt laudes, bona rnalaque j luctà
in cœlum prcedicantes : ifti pro gentitibus tnimicitiir,
fœdis dominum suuin proscide're convitiù. Ego autem,
quia utriusque gentis sanguinem traho, dicendi taie
temperanientum servabo : bene gesta, quantum cog-
noscere potui, sine fuco palam efferam : perperàm
Tome XI,
acta. quantum sufficiat scientia;. leviter et quasi
transeunle attingam ; ut ncc mendax culpetur hUto-
ria, ncc illum nota inuram censoriiî, cujus cu/icta
pcnè, etsinon laudari, excusari certè possunt opéra,. ,
Milii liœc placct proviitcia, ut matitm, quantiun queo
si/ie veritatis dispcndio, exténuent ; bona non nimU
ventosè collaudem... De IfiUiclmo stjrlus obtervabit,
ut nihil niniiè, ni/iil nisi verè dicatur.
178 EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO III.
in Anglia multaruin possessionum incubator extitit. Cum his per totam A
Normanniarii grassabatiir praedo improbissimus , inani spe ad Comitatum
illectus. Nécessitas Regeni tutorem excivit, ut desperatis partibus pupilli
succurreret. Itaque paternae benevolentiae recordatus , qiiod eum f'avore suo
in regnum sublimaverat , apud Walesdunas (a) in defectores irruit. Caesa
* M. OUae jj|j(. multa eorum niillia ; multi fluminis Olnae * rapacitate intercepti, quod
in arcto locati , equos ad transvadandos vortices instimularent. Gwido vix
elapsiis , Brionio se recepit ; inde per Willielnium expulsiis , non ferens
probri famani , ultro Burgundiam , nativum scilicet solimi, contendit. Nec
ibi inquietus animus quietem invenit : nam à Comité illius provincice fratre
suo Willielrao , quem insidiis impetiverat , fugatus , incompertum est quem
finem habuit. Nigellus et Ranulphus in fidem recepti sunt : Haimo in acie
csesus ; cujus insignis violentia laudatur, quod ipsutn Regem equo dejecerat : B
Pag. 96. quare à concurrentibus stipatoribus interemptus , pro fortitudinis miraculo ,
Régis jussu egregiè tumulatur. Tiilit hujus gratiae stipendium Rex Henricus,
à Normanno domino contra Gaufredum Martellum apud Molendinum-Her-
le j quod castrum in Andegavensi regione est, summa vi adjutus. Nam jam
in virile robur excreverat , majoribus natu , et pluribus solus metuendus ;
solus caput discriminibus inferre; solus , vel cum paucis , in confertissimos
diversse partis insilire. Quapropter ab illa expeditione , laudatae fortitudinis
spécimen aniicitiarum apud Regem culmen retulit ; adeô ut quasi paterno
consilio saepè admoneret , ne ad pericula promptus, vitam suam despiceret ,
quae esset Francis decori, Normanniae tutamento , utrisque exemplo.
Ko tempore erat Comes Andegavorum Gaufridus cognomento IMartellus ,
quod ipse sibi usurpaverat, quia videbatur silji felicitate quadam omnes obsis- C
tentes contundere. Denique dominum suum Comitem Pictavensem aperto
marte cepit , ferreisque vinculis innodatum ad ignobjles pacis conditiones
adduxit ; Burdegalâ et confinibus urbibus cederet, de caeteris annuum vec-
tigal pensitaret. Sed ille , ut creditur , pro ferri injuria et ciborum inedia ,
beneficio opportunse mortis post triduum perpetuae ignominiae exemptus est.
Tum Martellus , ne quid deesset impudentiae , novercam defuncti matrimo-
nio sibi copulavit , fratres in tutelam recipiens, quoad possent principatui
regendo sufïicere. Mox Theobaldi Blesiensis Comitis ingressus limites , ur-
bem Turonicam obsedit ; ipsum civibus suis auxilium ferre volentem , con-
sortio aerumnae implicuit : siquidem captus et in ergastulo reclusus, urbem sibi
omnibusque suis haeredibus in posterum abjuravit. Pudendam miseriam homi-
nis quis dixerit, ut pro ambitione quantulaecunque vitae, tantae urbis dominio D
successores suos perpetuo fraudaret ... Ita Martellus tantarum virium aug-
mento turgidus , etiam Normannum Comitem Allentii(ft) castelli possessione
vellicavit , pronis in perlidiam habitatoribus. Quâ is irritatus injuria , par
pari retulit, et Danfrunt (c), quod tune erat Comitis Andegavorum , obsi-
dione coronavit. Nec mora obsessorum querelis commonitus Gaufridus, non
segnis advolat , innumero stipatus milite. Nuntio advenientis accepto , Wil-
lielmus Rogerium de Monte-Gomerico et Willielmum filium Osberni ex-
ploratum mittit, lUi pro alacritate juventse brevi multa milliaria progressi ,
equitantem Martellum conspicati , certiorem de domini sui audacia faciunt.
(a) Locus iste , qui nunc Ignotus videtur , frons in Passeio, castrum est, positum in Ceno-
differcbat à Valle-Duni, loco in Caletis dicecesi- manis ad ainniculum Varennam in Meduanam
que Rotoinagensi, posito ad Talain vel Dunum effliientem ; vulgô Domfront vel Danfront en
fl. vulgô le ral-Dun. Situs enini erat ad fi. Oli- Passais. « Verum et incorruptum castelli noinen,
nam in Coraitatu pagove Oximensi et in diœcesi » est DorainifronSj inquit Valesius ; sed quo-
Saiensi. Olina autem^ quibusdam Olena , con- » niam Domnum apud nos Dam aut Dan vulgus
tracto nominc Olna appellatur^ vulgô Orne : » appellabat, Latini Scriptores fecerunt Dara-
qui fluvius fontem babet apud Olinonem vel » frontem et Danefrontem seu Danfrontem :
Olnonem , Aunon-Snurce-d! Orne inde dictum ; » quod quibusdam persuasit , Danifrontera vel
et ad Strataehammum , Estrehan^ in Oceanum » Danorumfroiitera , boc est Normannorum li-
effluit. » rnitem , nuncupatum primo fuisse, atque eo
{b) Âlentio et Alencio, Alanco et corruptè » nomine appellari oportere. lia autem dictum
Alenconium, vulgô Alenç.on , oppidum est po- » esse mibi videtur boc castrum, quôd esset in
situm ad flumen Sartam, Ducatûs titulo insigne. » confinio Normanniae et Cenomaniae condi-
Alentionensi vel Alenconiensi page, YAlençon- » tum à Comitibus Cenomanorum , ac Duci
nois , nonien dédit. » Normannorum oppositum in limite , atque
(c) Damfrons seu Danfrons in Passaio , Da- b frontis adversae instar objectum » .
nefrons, Donnifrons, Domnofrons et Domni-
EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO III. 179
A Ille contra fremere, iinmania niinari ; postridie se illiic ventiiruni , ostensu-
rum ïmindo quàm praestet in armis Andegavensis Norinanno ; simul eximiâ
arrogantiâ colorem equi sui^ et armoruni insignia qiiae haMtnrus sit, insinuât.
At exploratores non minori fastu eadeni de Willielino annunciantes , rcgre-
dinntur, et suos in certanien accendunt. Haec ideô seriatini retuli, nt Mar-
telli tumor legentibus elucescat. Caeterùm nihil tune de solita niagnaniniitate
ausus, antequàni in nianus veniretur, terga ostendit. Quo audito , Alentini
se dedidêre , paeti niembroruni salutem. Post etiam Danfruntini feliciora
signa seqnuti sunt.
Posterioribus annis rebellavit Willielmus Cornes de Archis , patruus ejus ,
sed nothiis, à primis auspiciis Ducatûs infidus et versipellis. Nain et obsi-
dione Danfronti clam profugerat, et multis saepè aninii sui latebras aperue-
B rat. Quapropter Willielmus qnibnsdam , quos fidèles falso arbitrabatur ,
fîrmitatem castelli commiserat : verùm ille astu quo callebat, nuilla largien-
do, pliira pollieendo, in suas partes eosdem traduxit. Munitione igitur po-
titus, bellum domino suo denunciavit. Ille solito more alacerrimè Archas
obsedit, dissuadentibus amicis ; palam professus nihil latrones ausuros, si in
conspectum ejus venissent. Nec promissio fide caruit ; namque plusquam
CGC milites , qui pabulatum et popnlatum processerant , eo penè solo
conspecto, intra munitiones refugêre. Dux sine sanguine rem peragere vo-
lens, oblirmato contra Archas castello , ad alia quae magis urgebant bella
conversus est ; simul quia sciebat Regem Francorum jam pridem , nescio
qua simultate, sibi infensum, ad opem obsesso ferendam adventare. Namque
praedicandi moderaminis consilio, quamvis justiorem causam habere vide-
C retur, cum eo decernere ferro cavebat (a), cui et pro sacramento et pro
sutt'ragio obnoxius erat. Reliquit tamen Primates aliquos, qui impetum re-
gium tardarent ; quorum astutiâ insidiis exceptus, Isembardum Pontivi Go-
mitem coram se obtruncari, Hugonem Biirdulfum capi meritô ingemuit. Nec
niulto pôst dulcem Franciam , quia res malè cesserat , repetente , Cornes
Arcensis famé tabidus , et vix ossibus haerens , deditioni consensit , ad
exemplum clementiae, ad indicium industriae , vitae et membris reservatus.
Hujusce obsidionis intervallo populus castri, quod Molendinis dicitur , exo-
lescens ad partes Régis, incentore quodam Gwalterio, transiit. Imponitur
ibi non segnis militum manus, praefecto Gwidone fratre Gomitis Pictavensis.
Is aliquantis diebus sedulo militiae munia executus est ; verùm crebrescente
fama Archensis victoriae, Franciam elapsus, non levé incrementum accessit
D Ducalis gloriae. Nec Rex Henricus otio induisit, quin grunniret exercitus
suos ludibrio fuisse Willielmo. Goactis itaque omnibus viribus, et copiis
bipartitis, totam inundavit Normanniam. Ipse de parte Galliae Celticae (b),
quae inter Garumnam et Sequanam fluvios jacet, quicquid militum erat suo
ductu trahens, Odonem fratrem populo Galliae Belgicae, quae est inter
Rhenum et Sequanam, praeficiens. Eodem modo Willielmus suos, qua po-
terat animositate , divisit , juxta Régis castra sensim obambulans , quae
jam in Ebroicensi * pago metabatur ; ut nec cominùs pugnandi copiam face- • ^i. Ebrio-
ret, nec provinciam coram se vastari sineret. Duces ejus Robertus Gomes "«"«'
Aucensis , Hugo Gornascensis , Hugo Montis-fortis , Willielmus Grispinus
ad castellum, quod Mortuum-mare vocatur , infestis signis contra Odonem
constitêre. Nec ille pro numéro militum, quo tumebat, morani pugn» fecit ;
E sed parumper resistere ausus , mox impetum Normannorum non ferens ,
terga nudavit, omen fugae primus auspicatus. Ibi dum Guido Pontivi Go-
mes studiosiùs ultioni fratris intendit, captiis fatalem familia* suae manum
exhorruit ; praetereà plures alii praecellentes opilius, turgentes majorum na-
talibus. Hune successum ex adventantibus * cognitum Willielmus circum Re- 'Ai.idre-
gis tentoria nocte intempesta praeconari curavit. Quo audito, post aliquot "ientibu*
(lies quos in Normannia egit, refugit in Franciam. Nec multo post tem-
pore discurrentibus utrobique nunciis , pacificè conventuui, ut regii captivi
(a) Priusquàin cnim praeliura conscrcret cum {b) Sic Pomponius Mella , qui Claudio im
Henrico Rege, debcbat Willelinus liomagio et perante situra orbis dixit olcganter, sed slrictim ;
fidei renuntiare : quod quidem fieri jwterat ob à Garumna ad Sequanam Celtas, inde ad Rhenum
regium malefactum. pertinere Belgas (radidit.
Zij
180 EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO III.
absolverentur , Cornes erepta vel eripienda Martello , jure vendicaret le- A
gitimo.
Longuni est et non necessarium referre quantae inter eos contentiones
versatœ sunt, quomodo Willielmus semper superiorem manum retulerit.
Quid, quod insestimabili praesumptione fortitudinis, nunquam subito , nec
iiisi prseniinciata die illum aggredi dignatiis, nostri temporis morem animi
magnitudine contempserit ? lilud quoque praetereo , quôd iteriim ruptis
araicitiis Rex Henricus Normanniam ingressus , per pagum Exiomensem
usque ad fluviuni Divae pervenerit , jactitans solum Oceaniim progression!
suae esse obstaculum. Veriim Willielmus, qui se videret propter fidei dissi-
mulationem immoderatè preiiii, tune tandem consciae virtutis arma concu-
tiens, regias copias quae circa flumen erant (nam pars paulô antè ejus ad-
ventu audito transvadaverat) tanta internitie cecidit, ut nihil posteà Francia B
plus metueret, quàm Normannorum ferociam irritare. Terminum discor-
diarum fecit properata mors Henrici, nec multô pôst Martelli. Rex moriens
Baldewino Comiti Flandriae tutelam admodum parvuli Philippi filii delega-
vit. Is erat fide et sapientiâ aequè mirandus, praeviridantibus membris in-
canus, praetereà regiae sororis connubio sublimis. Filia ejus Mathildis Wil-
lielmo jamdudùm nupserat ; femina nostro tempore singulare prudentiae spé-
culum, pudoris culmen. Hinc factura est, ut pupilli et generi mediator
tumores Ducum et provincialium salubri proposito compesceret.
Sed quia totiens Martelli se occasio ingessit , genealogiam Comitum
Andegavensium («), quantum relatoris nostri memoria attigit, transcurram.
Fulco antiquior pluribus annis usque ad senium illum moderatus Comitatum,
multa fecit industrie, multa egregiè. Unuti» omninô est, quo eum notari q
audierim, quod Herbertum Comitem Cinnomanensem Sanctonas sponsione
turbis illectum, in medio colloquio ab apparitoribus arotari et , quibus pla-
cuit conditionibus, irretiri fecit. Caeterùm sanctus et integer, extremis ferè
annis filio saepedicto Gaufrido principatu vivens cessit. Ille in provinciales
(immane) quàm dure, in ipsuni collatorem honoris quàm superbe actitans,
jussusque magistratum et fasces deponere, adeô sibi arrogavit, ut contra pa-
trem arma sumeret. Tune senis frigidus jam et etfœtus sanguis ira incaluit ,
filiumque juveniliter insultantera paucis diebus maturiori consilio adeô infre-
git, ut per aliquot milliaria sellam dorso evehens, pronum se cum sarcina
ante pedes patris exponeret. Ille, cui vêtus animositas adhuc palpitaret,
assurgens, et pede jacentem pulsans, « Victus es tandem, victus », ter qua-
terque ingeminat. Superfuit victo spiritus, et quidem egregius, ut respon- j)
deret : « Tibi, pater, soli, quia pater es, victus, caeteris omnibus invictus
» sum ». Hoc relatu tumentis animus emollitur, patriâque pietate verecun-
diam prolis consolatus, principatui restituit monitum, ut maturiùs se ageret;
provincialium fortunas et pacem, suuin esse decus ad extraneos, commo-
dum ad domesticos. Eodem anno veteranus , et saecularibus stipendiis eme-
ritus, jam de animae viatico cogitans, Jerosolymam adiit. Ibi à duobus servis
sacramento adactis, ut quod juberet facerent, per publicum ad sepulchrum
M. vectem Domiui nudus , inspectantibus Turcis , tractus est. Aller restera * ligneura
collo ejus intorserat, alter flagellis terga expoliati urgebat. Inter haec ille
clamabat : « Accipe, Domine, miserum Fulconem, perjurum tuum , fugi-
» tivum tuum ; confessam dignare animam meam. Domine Jesu Christe ».
Nec tamen quod desiderabat, tune irapetravit ; sed domum placide regressus, p
post aliquot annos obiit. Filii ejus Gaufridi praeruptam audaciara superior
(a) Andegavorum Comités fuisse tune primi lectiones bas : lin, 5, Persécutas est itaque Rex
seu magni judices regni dicuntur : haereditariis Robertus Regem Alemannicum, prœeunte Goffrido
enim Majoratu et Senescalcia Francia; gaude- Grisa-gonnella, usque ad fluvium : lin. 7, tantam
bant, juxta haec verba : Cùm Deus voluit suhli- stragem ediderat : lin : 9, congregato gênerait Con-
mare Roberturn, fitium Ducis, in Regem, Goffri- cilio, consilio patris : lin, 12 , sic quœ verà... ac-
dus Grisa-gonnella cum tribut armatorum millibus quirere passent , eâdem libertate. . . sibi commen-
serviebat domino suo Régi Roberto... Fidens autem davit. Sed nequitia Comitis Tricacensi's : lin. 16,
Rex tantam Principis strenuitatem , sibi et successo- obsedil itaque Meludunum ; et cùm ibi diu sedisset, m
ribus suis- jure hereditario Majoratum Regni et re- vidit quod nihil proficeret. Vocato itaque Goffrido
giœ domûs Dapiferatum exinde conslituit, etc. Vi- Grisa-gonnella: lin. 22, situm, erat circumdatum:
de Torai noslri X paginam 249 ; et ibi. ex lin. 24, perrumpunt... transeunt fluctus Sequanœ :
Hugonis de Cleriis Commentario apud Ches- lin. 26 , per très menses^ illi dimidiœ : lin. 29,
niuin Tom. IV Script. Fr. pag. 328, adde \ar. tantam annis., quantum consilio j et quia hic.
EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO III.
181
A narratio patefecit. Is moriens Gaufrido sororis filio heredltateni suani con-
tradidit; sed industriam seculi transPundere non potuit. Nani ille simplicium
nioiuni juvenis , niagis in Ecclesiis orare, qnàm arma tractare consuetus ,
honiines regionis illins , qui quietè victitare nescirent in contemptuni sui
excitavit. Quare totii torrA pnçdonihus cxposita, Fuloo fratcr illius ultro
Diioatiim corripuit. Fulco Rlietin * diotus , quôd gerniani simplicitati cre-
brô infrendens , ad ultiinnni honore spoliatiim perpétua custodiâ coërcuerit.
Habuit uxorem , quoe pruritn altioris nominis allecta , illo relicto, Philippe
Régi Francoruni nupsit; quam is , iinmemor dicti,
• Rechim
« JSon bene conveniunt , nec in una sede moranlur
» Majestas et amor , »
B
tanta venere ardebat , ut ciim aliis omnibus imperare cuperet , ab ea sibi
iinperari aequanimiter ferret. Denique omnium digitis quasi fatuus notari, ab
omni orbe Christiano exeommunicari propter ejus libidinem aliquantis annis
sustinuit. Filii Fulconis fuerunt Gaufiidus et Fulco : Gaufridus cognomen
Martelli haereditariiuii sortitus, suis sudoribus ampliavit, tanta pace et quiète
per terras illas partâ, quantam nenio viderit, nemo visurus sit. Quapropter
suorum insidiis necatus, egregiae probitatis decus luit. Fulco in regimine
succedens, adhuc in rébus humanis versatur ; de quo forsitan tempore Régis
Henrici dicturus, nunc de Willielmo explanabo quod restât.
nie , ubi civile dissidium multo exercitio composuit, rem majoris gloriae
C animo sequens , terras olim Normanniae appendices (a) , quae longo usu
insoleverant , restituere intendit ; Cinnomanicum dico Comitatum et
Brittanniam. Quorum Cennomanius dudùm à Martello succensa , et do-
mino suo Hugone privata , tune nuper aliquantulùm sub Herberto Hugonis
filio respiraverat ; qui ut tutior contra Andegavensem esset , Willielmo se
manibus dederat , in ejus fidelitatem sacramento juratus. Praetereà liliam
ipsius petierat et desponderat ; quae priusquàm nubilibus annis matura con-
jugio fieret , ille morbo decessit ; haeredem sibi Willielmum pronuntians
adjuratis civibus ne alium susciperent ; habituri , si vellent , lenem et pro-
buin dominum ; si nollent , recti sui exactorem immodicum. Quo defuncto ,
Ciimomancnses magis ad Gwalterium Medantinum déclinantes, cui soror
Hugonis nupserat , scrô tandem ut Willielmum susciperent resipuêre ,
D gravibus saepè daninis admoniti. Illud fuit tempus, quo Ilaroldus invitus
Normanniam importuna sibi aura est evectus : quem , sicut suprà dictum est,
Willielmus in Brittannicam expeditionem duxit , volens ejus manum explo-
rare ; simul et strictiori consilio apparatum ostentans suum conspicaturo ,
quantum praestaret Anglicis bipennibus ensis Normannicus. Alanus tune ibi
Cornes viridis juventâ et praecellens robore , Eudonem patruuin vicerat ,
multa egregiè fecerat; Willielmum non soliim non timebat, sed et irritabat.
At ille Brittanniam ut haereditarium solum calunmians , quod eam Carolus
Rolloni cum filia sua Gisla dederat, brevi eflecit ut ultro Alanus adveniens,
suppliciter se suaque dederet. Sed quia de Brittannia parùm aliàs dicturus
sum, hîc quoddam miraculum, quod illis ferme diebus in Nannetis civitate
contigit , pau(;is inseram. Erant in urbe illa duo Clerici , nondum patienti-
E bus annis Presbyteri . . . Paciscuntur , ut quisquis eorum antè obiret , su-
per-stiti vel vigilanti vel dormienti appareret . . . Ecce mors halitum uni
eorum extraxit : remansit alter {h)... Astitit subito vigilanti [mortuus], vultu
qualis solet esse morientium anima fugiente exanguis. Tum tacentem vivum
prior mortuus compellans : a Agnoscis me, inquit (c), etc. »
(a) Aimo DCCCCKXXI Britimes in cornu
GatlUe constitutif adversiis Normannos, quibtif sub-
diti erant, insurgeâtes , rciircssi sunt à Willielmo
Lon(;a-Spata ; ex Libclio Hugonis Floriac. Mo-
naclài pag. 319 Torni VIII iiostri : ubi ex Ms.
Codicc Rcg. 6186 apjionc variantes bas lectio-
nes : Tolosanam provinciam petere compulcrunt , ubi
prœfatus Bercngarius à suù perimitur, et ita Gallia
ab eorum infestationc liberatur... Quoddam eju^
castcUum Dominicum nomi/te cepit ac diruit.
(A) Is jiosteà ibidem ilicitiir effectus Monaclius
Redonis apud S. Mclanium.
(c) lise vide a|)ud ipsum Willclnium Mal-
mesburieiisem , qiicm alibi nicrito nionuimus
vilio crcdulitatis laborare, nimiumipie esse in
rcfcrcndis anilibus fabulis. Sic pag. 86 scrio nar«
rat, Paluinbum Prcsbyterum necromanlicit arti-
bus fuitse instructum^ inagicasque excita.\se figuras ;
et pag. 92, septcm Dormientes latus invertisse,
inde(iuc risissc Edwardum Angl. Regcni, etc.
Ziij
i82 EX WlLLIELMl MALMESBUR. LIBRO III.
Pag. 99. Nunc de Willielmo loquar. Nam quia breviter , nec ut puto inutiliter , A
res ejus quas duntaxat ut Cornes in Normannia annis XXX actitavit, per-
curri ; modo aliud narrandi exordiuni ordo teinporum flagitat, ut de regno
ejus , quantum nostra sciscitatio penetrare potuit , mendacium arguam, ve-
ritatem pronuntiem. Rex Edwardus fato functus fuerat ; Anglia dubio favore
nutabat , cui se rectori committeret incerta, an Haroldo, an Willielmo, an
Edgaro. JNani et illuni pro génère proximum regno, proceribus Rex com-
mendaverat, tacito scilicet mentis judicio, sed prono in clementiam animo.
Quare , ut praedixi , Angli diversis votis ferd^antur , quamvis palam cuncti
bona Haroldo imprecarentur : et ille quidem diademate f'astigiatus, nihil de
pactis inter se et Willielmum cogitabat, liberatum se sacramento asserens ,
quod filia ejus quam desponderat, citra nubiles annos obierat. Fertur eniin
vir ille , non paucis virtutibus praeditus , parîim ad versus perfidiam sibi B
consuluisse , dummodô posset quibuscunque praestigiis honiinum ratiocina-
tiones suspendere. PrcCtereà , qui putaret minas Willielmi nunquam ad
factum erupturas , quôd ille conterminorum Ducum bellis implicaretur , to-
tum animum otio cum subjectis indulserat. Nam profecto, nisi quôd Nori-
corum Regem adventare didicit, nec militem convocare , nec aciem diri-
gere dignatus fuisset. Alter intereà illum per nuntios leniter convenire, de
rupto fœdere expostulare, precibus minas insuere ; sciret se ante annum
emensum ferro debitum vindicaturum, illuc iturum quo Haroldus tutiores
se pedes habere putaret. Contra ille , quae dixi de puellae nuptiis, referens ,
de regno addebat pnesumptuosum fuisse, quôd absque generali senatûs et
populi conventu et edicto alienam illi liaereditatem juraverit : proinde
stultum sacramentum frangendum. Nam si jusjurandum vel votum quod C
puella in domo patris , nesciis parentibus , de suo corpore volens
fecerit , judicatur irritum ; quantô magis , quod ille sub Régis virga
constitutus , nesciente omni Anglia , de toto regno necessitate tem-
*^/. judica- poris coactus impegerit, videatur * non esse ratiim. Praetereà iniquum
*" postulat , ut imperio decedat , quod tanto favore civium regendum susee-
perit , hoc nec provincialibus gratum , nec militil>us tutum. Ita rever-
tebantur inanes nuntii , vel veris vel verisimilibus argumentis praestricti. Sed
Cornes toto illo anno bello necessaria expediebat , largis sumptibus milites
continebat suos , alienos invitabat ; ordines aciesque ita institiiebat, vit mi-
lites proceri corpore , prsecellentes robore essent ; duces et antesignani ,
praeter scientiam rei militaris, etiam consilii et aetatis maturitate pollerent ; ut si
singulos vel in acie vel alibi cerneres , non Proceres, sed Reges putares. D
Ita Episcopi et Abbates illius temporis religione , ita Optimates magnanima
liberalitate certabant; ut mirum sit quôd (rt) nondiim LX (i>) annis evolutis,
utraque turba abortiimi bonitatis effecti , jurata bella contra justitiam susce-
perint ; illi pro ambitione sacrorum magis distortum , quàm sequum et bo-
num amplectentes ; isti rejecto pudore , undecunque captatis occasionibus ,
compendia pecuniarum velut quotidianam stipem emendicantes. Verùm
tune Willielmi industria cum prudentia Dei consentiens, jam spe Angliam
jnvadebat; et ne justam causam temeritas decoloraret, ad Apostolicum _, qui
ex Anselmo Lucensi Episcopo Alexander dicebatur, misit, justitiam suscepti
belli quantis poterat facundiae nervis allegans. Haroldus id facere super-
sedit , vel quôd turgidus naturâ esset, vel quôd causse diffideret , vel quôd
nuntios suos à Willielmo et ejus complicibus , qui omnes portus obsidebant, E
impediri timeret. Quare perpensis apud se utrinque partibus. Papa vexil-
lum in omen regni Willielmo contradidit : quo ille accepte, conventum
magnum apud Lillibonam fecit , super negotio singulorum sententias
sciscitatus. Ciimque omnes ejus voluntatem plausibus excipientes , magnis
promissis animasset , commeatum navium omnibus pro quantitate possessio-
num indixit. Ita tune discessum, et mense Augusto ad S. Walericum in
V
(a) Aliàs, quôd paucissimis annit evolutis, plera- comilio providi, fortunas suas evehere, inimicorum
que et omnia penè in utriusque ordinibus mutata vi- depriinere parati.
deas. Illi in quibusdam /wbetiores, sed largiores : (b) Jitatem suam Auctor prodit ibi ; et infrà
ùti in omnibus prudentiores, sed tenaciores : utri- pag. 115, dura ait: Calixtus, qui modo Apos-
que tanten in defensanda patria manu -validi, tolicœ sedi prœsidet. Idem alibi passim videre est.
EX WILLIELMI MALMESBUR LIBRO III. ^83
A commune ventum. Portus ita * per metonymiam dieitur (a). Congregatis •^/. iUe
ita uiulecunqiie navibus, felix exspeotabatur aura, quae illas ad destinatum
eveheret : qua multis diebns remorante, vulgus niilitum, ut fieri solet, per
talK'rnacula niussitabat ; insanire hominem, qui vellet alienum solum in jus
suum refundere * ; Deimi contra tendere , qui ventum arceret ; idem pa- * Al. tum.-
trem voluisse, eodemque modo inhibitimi ; fatale illi familiae esse, ut al- ^''^
tiora viribus spirans , Dominum adversantem experiatur. Ista per publicura
serebantur, quœ possent fortium robur inervare. Dux itaque facto cum
Senioribus consilio , corpus S. Walerici foras efferri, et pro vento depre-
cando sub divo exponi jussit. Nec mora intercessit, quin prosper flatus car-
basa impleret. Tune lœtiis clamor exortus , omnes ad naves invitavit. Op-
ines ipse à continenti primus in altum provectus , cœteros in medio ferè
\\ mari anchoris jactis sustinuit. Omnibus itaque ad praetorife puppis vermicu-
latum vélum convolantibus , post ci!)um sumptum placido cursu Hastingas
appulerunt. In egressu navis pede lapsus, eventiim in nielius commutavit ,
acclamante sibi proximo milite, « Tenes, inquit, Angliam, Cornes, Rex
,» futurus ». Omnem exercituni à praeda continuit ; parcendum rébus, quae
suae forent, prnelocutus ; continuisque XV diebus adeô se quietè agens, ut
nihil niiniis quàm bellum cogitare vidcretur.
Intereà Haroldus de pugna Noricorum revertebatur, sua aestimatione
felix , quôd vicerat ; meo judicio contra , quod parricidio victoriam com-
pararat : allatoque ad se nuntio adventùs Normannici , sicut erat cruentus
in armis, paucissimo stipatus milite Hastingas pertendit. Praecipitabant eum
nimirùm fata , ut nec auxilia convocare vellet^ nec, si vellet, multos pa-
C rituros inveniret : ita, ut antè dixi , omnes illi erant infensi , quod solus
inanubiis borealibus incubuerat. Praemisit tamen qui numerum hostium et
vires specularentur ; quos intra castra deprehensos Willielmus circum ten-
toria duci, moxque largis eduliis pastos, domino incolumes remitti jiibet.
Redeuntes percunctatur Haroldus, quid rerum apportent. Illi verbis am-
plissimis Ductoris niagnificam confidentiam prosequuti, serio addiderunt ,
penè omnes in exercitu illo Presbyteros videri, quod totam faciem cum
utroque labro rasam haberent. Angli enim superius labrum, pilis incessanter
fructicantibus, intonsum dimittunt. . . Subrisit Rex fatuitatem referentium ,
lepido insecutus cachinno, quia non essent Presbyteri , sed milites armis
validi, animis invicti. Rapuit ergo ex ore ipsius sermonem Gtirtha firater ,
plus puero adultus , et magnae ultra aetatem virtutis et scientiae. « Cùm ,
D » inquit, tantam fbrtitudinem Normanni praedices, indeliberatum aestimo
» cum illo confligere, quo * et robore et raerito inferior habearis, Nec * ^' '!"'
» enim ibis in inficias, quin illi sacramen'um vel invitus vel voluntarius
» feceris ; proinde consultiùs âges, si instanti necessitati te subtrahens ,
» nostro periculo colludium pugnae tentaveris. Nos omni juramento expe-
» diti, juste ferrum pro patria stringemus. Timendum ne, si ipse décernas,
» vel fugam vel mortem oppetas : sed nobis solis praeliantibus, causa tua
» utrobique in portu navigabit ; quia et fugientes restituere, et mortuos ul-
» cisci poteris ». JNoluit etfraenata temeritas aurem placidam raonenti com-
modare, existimans inglorium, et anteactîe vitae opprobrium , cuicunque
discrimini terga nudare : eàdemcjue impudentiâ, vel, ut indulgentiùs dicam
imprudentiâ , Monachum Willielmi legatum , nec bono vultu dignatus ,
E turbidè abegit ; hoc tantùm imprecans , ut Deus inter eum et Willielmum
judicaret. Afferebat ille tria ; ut vel regno secundiim conditiones descende-
ret, vel sub eo regnaturus teneret , vel certè , spectante utroque exercitu,
gladio rem ventilarent. Calumniabatur enim Willielmus reguum , eo quod
Rex illi Edwardus concesserat , consilio Stigandi {h) Archiepiscopi et God-
wini et Siwardi Comitum ; ejusque doni obsides , liliuiu et nepotem
(a) Duplex hujus nominis portus distinguitur ; et nunc valgo S. Walaricus in Calclis, S. Fa-
unus in Ânibianis ad ostium Sumina? {wsitus , qui leri en Caux, appeliatur. De Priori autcin ad il.
olim Lcuconaus vel Lcgonaus et Luganau voca- Suminain in pago Vineniaco vel V'iinaeo hîc scr-
batur, et nunc à Cœnobio dieitur i'. faleri ; aller mo liabclur : In Pimtivo apud S. Walerictun , in-
in Norinannia et in rcgione Calelorum diœccsi- quit Willelinus Gcraet. suprà pag, 51, ùi ancho-
que Rotuinagcnsi situs , qui olim S. Wala- rtV, etc.
ricus in ^ planis, S. Faleri les Plains, dicebatur , [b) Stigandus nunquam PalUum à Roina meruit.
484 EX WILLIELMI MALMESBUR. LÏBRO 111.
Godwini Normanniam miserai : si id negare velit Haroldus , judicio se A
sedis Apostolicae vel praelio acturum. Quibus omnibus solo , quod dixi ,
nuncius frustratus responso, discessit ; suisque ad dimicandum vivaciores
animos dédit.
Ita utrinque animosi Duces disponunt acies , patrio quisque ritu. Angli ,
ut accepimus, totam noctem insomnem cantibus potibusque ducentes ,
manè incunctanter in hostem prooedunt. Pedites omnes cum bipennibus ,
conserta ante se scutorum testiludine , inipenetrabilem cuneuni faciunt :
quod profecto illis ea die saluti fuissel, nisi Normanni, simulatâ fugâ, more
suo confertos manipules taxassent. Rex ipse pedes juxta vexillum stabat
cum fratribus , ut in conmiune periculo aequato , nemo de fuga cogitaret.
Vexillum illud post victoriam Papse misit Willielmus, quod erat in hominis
pugnantis figura, auro et lapidibus arte sumptuosa contextum. Contra B
Normanni tota nocte conf'essioni peccatorum vacantes, manè Dominico
corpore communicarunt. Pedites cum arcubus et sagittis priraam frontem
muniunt ; équités rétro divisis alis consistunt. Cornes vultu serenus , et
clara voce suae parti, ut potè justiori, Deum aflfuturum pronuncians , armj^
poposcit : moxque ministrorura tumultu loricam inversam indutus, casum
risu correxit : « Vertetur, inquiens, fortitudo Ducatûs mei in regnum ».
* Al. Rel- Tune cantilena (a) Rollandi * inchoata, ut martium viri exemplum
landi pugnaturos accenderet : inclamatoque Dei auxilio , praelium utrinque
consertum , bellatumque acriter , neutris in multam diei horam ce-
dentibus. Quo comperto , Willielmus innuit suis , ut lictâ fugâ
campo se subtraherent. Hoc cotnmento , Anglorum cuneus solutus,
quasi palantes hostes à tergo caesurus , excidium sibi maturavit. Normanni G
enim, conversis ordinibus reversi, disperses adoriuntur et in fugam cogunt.
Ita ingenio circumventi pulchram mortem pro patriae ultione meruêre :
nec tamen ultioni suae defuêre, quin crebro consistentes , de insequentibus
insignes cladis acervos facerent. Nam occupato tumulo, Nonnannos ca-
lore succensos , acriter ad superiora nitentes , in vallem dejiciunt ; levique
negotio in subjectos tela torquentes , lapides rotantes , omnes ad unura
fundunt. Item fossatum quoddam prseruptum compendiario et noto sibi
transitu evadentes, tôt ibi inimicorum conculcavere, ut cadaverum cumulo
planitiem campi aequarent, Valuit haec vicissitudo, modo illis , modo istis
'^;. Harolai vincentibus, quantum Haraldo * vita moram fecit. At ubi jactu sagittae
violato cerebro procubuit , fuga Anglorum perennis in noctem fuit. Kmi-
cuit ibi virtus amborum Ducum. Haroldus non contentus munere impera- D
torio, ut hortaretur alios , militis oflicium sedulô exequebatur ; saepè hos-
tem cominùs venientem ferire , ut nullus impunè accederet , quin statim
uno ictu eques et equus prociderent. Quapropter, ut dixi , eniinùs lethali
arundine ictus, mortem implevit. Jacentis fémur unus militum gladio pros-
cidit ; unde à Willielmo ignominiae notatus, quod rem ignavam et puden-
dam fecisset, militiâ pulsus est. Item Willielmus suos clamore et praesentiâ
hortari, ipse primus procurrere, confertos hostes invadere. Ideô dum ubi-
que saevit, ubique infrendet , très equos electissimos sub se confossos eo
die amisit. Perstitit tamen magnanimi Ducis et corpus et animus, quamvis
familiari susurro à custodibus corporis revocaretur ; perstitit, inquam , do-
nec victoriam plenam superveniens nox infunderet. Et procul dubio divina
illum manus protexit , ut nihil sanguinis ex ejus coi'pore hostis hauriret , E
quamvis illum tôt jaculis impeteret.
Illa fuit dies fatalis Anglis . . . Litterarum et religionis studia obsoleverunt,
non paucis ante adventum Normannonum annis. Clerici litteraturâ {b)
quamvis et ibi venalitas mullàm operetur... Coro- procedi faciendo. Sed quid his tegebatur invnlucris,
nam regni de manu ejus Rex detrectavit suscipere, erupil in clarum ; scilicet cùm depositus est Stigan-
astutid quci consueverat. prohibitores ex parte Apos- dus, fidem ffillielmi appellans. Ex Gestis Pontifiçum
tolici subornans. Nec muttà pose in Normanniam na- Angl. pag. 2.04 , Auctore Guillelino Malmes-
nsans^ sub -velamine honoris^ illum renilentem secum bur.
traxit ; ne quid perfidies, se absente, per ejus aucto- {a] . Rivetus noster , Tom. VII Hist. Litt.
ritatem in Anglia pullularet. Intcr quoi difficile dictu Franc, pag. LXXII, féliciter indè probat , lin-
est, quantis eum exceperit officiù, dignanter ubique guam Gallicam seu Romanam jam tune à multis
locorum assurgendo, et contra eum in omnibus Epis- annis apud nos fuisse in usu ; scilicet anno 1066.
copatibus Normannice et Abbatiis knga série pompœ [b] Ostvaldus [Archiep. Eborac] apud Fluria-
tumultuariâ
^S
EX WILLIELMl MALMESBUR. LIBRO III. 485
A tumultuariâ contenti, vix Sacramentorum verba l)albutiebant. Stupori et
miraculo erat caeteris , qui Grammaticain nosset .... Potabatur in commune
ab omnibus , in hoc studio noctes perinde ut dies perpetuantibus : parvis et
abjectis domibus totos sumptus absumebant * ; Francis et Normannis absi- * ^i. abiigu
miles , qui amplis et superbis aedificiis modicas expensas agunt. Sequeban- "«''*"'■
tur vitia ebrietatis socia , quae virorum animos effœminat. llinc factuin est ,
ut magis temeritate et furore praecipiti , quàm scientia militari , Willielmo
congressi , uno praelio et ipso perfacili , servituti se patriamque pessumdede-
rint ... Ad summam , tune erant Angli vestibus ad médium genu expediti ,
crines tonsi, barbas rasi , armillis aureis brachia onerali , picturatis stigma-
tibus cutem insigniti : in cibis urgentes crapulam , in potibus irritantes vo-
micam. Et haec quidem extrema victoribus suis participarunt, de caeteris in
eorum mores transeuntes . . . Porro Normanni , ut de eis quoque dicamus ,
B erant tune , et sunt adhuc vestibus ad invidiam culti , cibis citra ullam ni-
niietatem delicati : gens militiae assueta , et sine bello penè vivere nescia , in
hostem impigrè procurrere ; et ubi vires non successissent , non minus dolo
et pecunià corrumpere : domi ingentia adifieia , ui dixi , moderatos sumptos
moliri ; paribus invidere , superiores praetergredi velle , subjectos ipsi velli-
cantes , ab alienis tutari ; dominis fidèles , moxque levi offensa infidèles :
cum fato ponderare perfidiam , cum nummo mutare sententiam. Caeterùm
omnium gentium beiiignissimi , advenas aequali secum honore colunt : ma-
trimonia quoque cum subditis jungunt : religionis normam in Anglia usque-
quaque emortuam adventu suo stiscitarunt. Videas ubique in villis Eccle-
sias, in vicis et urbibus Monasteria novo aedificandi génère consurgere ;
C recenti ritu patriam florere, ita ut sibi périsse diem quique opulentus existi-
met, quem non aliqua praeelara magnificentia illustret. Sed quia de his satis
dictum est, Willielmi gesta prosequamur.
nie ubi perfectà victoriâ potitus est, suos sepeliendos mirificè curavit;
hostibus quoque , si qui vellent, idem exequendi licentiam praebuit. Corpus
Haroldi matri repetenti sine pretio misit , licet illa multum per legatos ob-
tulisset . . . Sensim ergo Willielmus , ut triumphatorem decebat , cum exer-
citu suo non hostili , sed regali modo progrediens , urbem regni maximam
Londoniam petit : moxque cum gratulatione cives omnes effusi obviam
vadunt. Proriipit omnibus portis unda salutantium , auctoribus ^lagnatibus . . .
Tune ille haud dubiè Rex conclamatus , die Natalis Domini coronatus est . . .
Ultro solitus erat quoscunque Anglos suspectos haberet (a) , quasi honoris Pag. 103.
D causa Mormanniam ducere,j ne quicquam se absente in regno jtiu'barent . . .
Weldeofus amplae prosapiae Cornes . . . Judithse neptis Régis connubio priva- Pag. i04.
tâque amicitiâ donatus, non permansit in fide ... in Radulphi de Waher
perfidia se immiscuit { b) . . . Inde propositum Régis fortassis merito excusa-
tur, si aliquando durior in Anglos fuerit, quôd penè nuUum eorum fidelera
invenerit. Quie res ita ferocem animum exasperabant, ut potentiores pri-
mùm pecuniis , mox terris , nonnullos etiam vitâ extieret . . . Laicorum
potentià subrutâ , stabili quoque obfirniavit edicto , ut nullum ejus gentis
Monachum vel Clericum ad aliquam dignitatem eonari pateretur . . . Viven-
tes quosdam canonicè deposuit , et in looum illorum qui mererentur ,
cujuscunque gentis industrium hominem , praeter Angligenam , impo-
suit. Exigebat hoc , nisi fallor , indurata in Regem pervicacia ; cùm
E sint Normanni , ut antè dixi , in conniventes advenas naturali benignitate
proclives.
Radulphus , de quo priiis tetigi , erat per donum Régis Comes North-
folki etSuthfolki, Britto ex pâtre, distorli ad omne bonum animi. Is quod
cum in Gallia alteratus est in Monachum , familiari ceci exaniinalum superh traiisniLivre. Ex codcm Wil-
pcr id tempus Anglis conxuctudine... LilterisexccUen- Iclmo Malmcsb. lib. 3 Gcstorum Ponlificiitii
tes viros in Angliam erocatos [coii^ueiyerat] munifi- Angl. pag. 270.
center curare. . . quorum unux fuit Abbo t'io- (ci) Pag. lOîi : Rex ffilUelmus in subjectos leniter.
riac. Monachus, qui multam scientia: frugcm Angliœ lurbidc in rebelles agens.
irtvexit... Is domum reversiez posteà, et ibidem Ab- (b) Quameit quidam dicant, nccassitutc intercep-
bas constilutus, severitati rcligioiùs sedulus exslitit ; tum. non voluntale addictum, infidelitatis sacramen-
quem morem cùm in Cella quadam Cœnobii Floriac. tum agitasse. Anglorum est illa cxcusatio... quorum
qiUB in ff^asconia posita lindicque ad Rcgulam dicitur, astipulationi Divinitas su/fragari tudctur, miracula
exercere contenderet, non tulit fyasconia ; sed lan- multa, et ea permaxima ad tunibam illius ostcndens.
Tome XI. A a
186 EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO III.
cognatam Régis , filiam Willielmi filii Osberni , desponderat , majora justo A
mente metiens , tyrannidem adoriri meditabatur. flaque ipso nuptiariim
die magnis apparatibus convivium agitatum , quôd Normannorum gulae jam
Anglorum luxus influxerat ; ebriis convivis et vino tiimentibus , amplo ver-
borum ambitu propositum snum aperit. Illi , quia in eorum aninio pro potu
onmis ratio caligabat , ingenti plausu dicenti acclamant. Ibi Rogerus Co-
rnes Herefordensis , uxoris Radulphi frater ; ibi Welldeofus , ibi praetereà
quàm plurinù in necem Régis conjurant. Sed postero die , cùm digesto ca-
lore vini , temperatior aura corda quorumdam afflasset , major pars facti
pœnitens à convivio est dilapsa. Unus eorum , Weldeofus fertur , qui
consilio Lanfranci Archiepiscopi ( « ) Norraanniam ultro enavigans , rem
Régi, causa sua duntaxat cela ta , . detulit ... Re comperta , Radulphus
Pag. 105. ( compulsus est ) , ut mari se committeret . . . Rogerus à Rege vinculis irre- B
titus , totâ vitâ carcerem frequentavit , vel potiùs incoluit , detestandae per-
fidie juvenis, nec moribus patrissans. Siquidem genitor ejus Willielmus filius
Osberni Principis^ optimis comparandus fuerit, liaud scio an etiam prae-
ponendus. Ejus consilio Rex Willielmus primo animatus ad invadendam
Angliam ; mox virtute adjutus ad manu tenendam. Erat in eo mentis ani-
mositas, quam commendabat manûs penè prodiga liberalitas. Unde factum
est ut militum multitudine, quibus larga stipendia dabat, hostium aviditatem
arceret, civium sedulitatem haberet. Quare pro effusis sumptibus asperri-
mam Régis offensam incurrit, quod gazas suas iniprovidè dilapidaret . . .
Secundos eventus turpi fine fortuna conclusit, dum tanti regni sustentator,
Angliae et Normanniae Consiliarius, pro f'œminae cupidine Flandriam per-
gens , ab insidiatoribus impetitus interiit. Nam Baldwinus , antiquus C
ille , de quo dixi , pater Matildis , duos filios habuit ; Robertum , qui
pâtre superstite Comitissam Frisiae uxorem nactus, Frisonis cognomen acce-
pit ; Baldwinum, qui post patrem aliquot annis Flandriae prsefuit , immatu-
rèque fato functus est ; superstitibus duobus liberis, Arnulpho et Baldwino
de Richelde uxore , quorum tutelam Régi Francorum Philippo , cujus
amitae filius erat (t), et Willielmo filio Osberni commendaverat. Libens
id munus suscepit Willielmus, ut fœderatis cum Richelde nuptiis altius no-
men sibi pararet. At illa fœmineo fastu altiora sexu spirans, novaque à pro-
vincialibus exigens tributa, in perfidiam illos excita vit. Misso quippè prop-
ter Robertum Frisonem nuncio, ut supplicantis patriae habenas acciperent
omnem fidelitatem Arnulpho , qui jam Comes dicebatur, abjurant. Nec
vero defijere, qui pupilli partes fulcirent. Ita multis diebus Flandria intesti- D
nis dissentionibus conturbata. Id filius Osljerni, qui totus in amorem mu-
lieris concesserat, pati nequivit, quin militari manu coactâ Flandriam in-
traret : susceptusque primo ab his quos tutari venerat, post paucos dies se-
curus de castello in aliud equitabat, expeditus cum paucis. Contra , Friso
quem hujusmodi fatuitas non latebat, occultatis insidiis inopinum excepit ;
et nequicquam fortiter agentem, ipsum et nepotem suum Arruilphum ce-
cidit. Ita Flandria potitus, ssepè Willielmum Regem Normannicis praedis
irritavit. Filia ejus Cnutoni Régi Danorum nupsit ; de qua genitus est Ca-
rolus, qui modo (c) principatur in Flandria. Pacem cum Philippo Rege
comparavit, data sibi in uxorem privignâ ; de qua ille Ludovicum tulit ,
qui modo régnât in Francia. Nec multo post pertaesus connubii, quod illa
prsepinguis corpulentiae esset , à lecto removit , uxoremque Andegavensis E
' Al. Roth- Comitis contra fas et jus sibi conjunxit. Eorum affînitate tutus Rodbertus *,
bertus. ^^jj^jj quod deploraret suo tempore vidit ; licet Baldwinus frater Arnulphi ,
qui in Hanoëa provincia et castro Valentianis Comitatum habuit , Régis
(a) Pag. HO : Ejus consilio Rex pronum se fece- XXIX annis regnavit : Henricus genuit Philippum
rat, ut nihil negandum duceret , quod is faciendurn qui, Henrico Rege Francorum paire suo mortuo, par-
diceret. Pag. verô 109 : Willielmus Monasterium valus remansit ; cujus Balduinus Cornes Flandria
in Normannia constrwrit Cadonis, ubi Lanfrancum tulor fuit ; nam ejus amitam, sororem Henrici Régis,
Abbatem instituit ; virum Antiquii scientia et reli- uxorem duxerat. Ex Libro de Castro Ambasiae
gione comparandum ; de quo séria dici potest : Tertius apud Acherium Tom, III Spicil. in-fol. pag.
è vaelo cecidit Cato ■ adeo latinitas omnis in libéra- 272.
lium artium scientiam, per doctrinam ejus se incita- (c) Hîc, et paulô infrà ubi de Ludovico VI
bat, etc. Rege Francorum, nota xtatem Auctoris.
(6) oRbertus [Rex Fr.] genuit Henricum , qui
EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBIIO III.
187
An. 1075.
B
D
E
Willielnii aiixilio plures assultus faceret. Tribus ante mortera annis, jam
canis sparsiis caput , Jerosolymani conteiidit pro peccatornm alleviamento.
Regressus , mundanis involucris renunciavit , finem vitae quietus à negotiis
Christiana sollicitudine operiens. Filins eju.s Robertus fuit, etc.
Rex Willielnius trans mare nunquani otiosus, Cenomannico solo penè ex-
terminium indixit, ducta expeditione illuc de Anglis ; fjui sicut facile in solo
suo potuerunt opprinii , ita in alieno semper apparuerunt invicti. Apud
Dolum castellum transniarinae Brittanniae , duin nescio qua simultate irrita-
tus , manuin illuc niilitareni duxisset , innuineros ex suis desideravit. Plii-
lippum Regcm (a) Francorum , cujus amitfe filiain uxoreni duxe-
rat , semper infiduni liabuit ; quod scilicet ille tantam gloriam viro invide- Pag- <06.
ret , quem et patris sui et suum hominem esse constaret. Sed Willielmus
nihilo seciùs ejus conatibus iniprobè obviabat, quanivis primogenitus filius
ejus Robertus fatuo consilio contra patrem illi assisteret (h). Llnde contigit ,
ut in quodain assuitu apud Gibboracuni filius patri resultans, co vulnerato
equum ipsius confoderet ; Willielmus médius filiorum saucius abiret , niulti
ex regiis caderent. Caetcrùm totâ via ita fortunatus fuit, ut exterae et re-
motae gentes nihil magis quàm nomen ejus timerent. Provinciales adeo
nutu suo substraverat , ut sine ulla contradictione primus censura (c)
omnium capitum ageret , onmium praediorum redditus in tota Anglia noti-
tiae suae per scriptum adjiceret, omnes liberos homines cujuscunque essent,
suae fidelitati sacramento adigeret. Solus ejus majestatem concutiebat Çnuto
Rex Danorum , qui et afïinitate Roberti Frisonis et suapte potentiâ in im-
mensum extollebatur, rumore in populos sato , quod Angliam invaderet . . .
Is mille et eo ampliùs navium in Angliam parât : auxilio erat ei socer Ro-
bertus Friso , sexcentarum navium dominus. Sed duobus penè annis venti fag. 107.
adversitate coërcitus, voluntatem mutavit... Rex igitur Danorum, ut dixi,
solus erat obstaculum , ne Willielmus continuatâ feriaretur laetitiâ ; cujus
respectu tantam multitudinem stipendiariorum conducebat milituro ex omni
quae citra montes est provincia, ut eorum copia regnum gravaret. Sed ipse
pro magnanimitate sua , dispendium expensariun non sentiens, etiam Hugo-
nem Magnum , Régis Francorum fratrem, cum illius commilitio inter mi-
litares numéros sibi serviturum redegerat. Animabat et excitabat ipse vir-
tutem suam propter Roberti Wiscardi memoriam , pronuncians pudendum,
si illi fortitudine cederet, quem nobilitate praeiret. Siquidem Robertus nie-
diocri parentela in Normannia ortus, quae nec humi reperet , nec altum
quid tumeret, paucis ante adventum Willielmi in Angliam annis cum
quindecim militibus abierat Apuliam , penuriam necessariorum gentis illius
ignavae stipendiis correcturus. Nec multi fluxerunt anni , quod stupendo
Dei munere totam terram in potestatem accepit. Nam ubi viribus destitue-
batur , ingenio callebat , oppida primo, mox civitates suae ditioni associans.
Ita ergo profecit , ut se Ducem Apuliae et Calabriae , fratrem Ricliardum
Principem Capuae, alterum Rogerum Comilem Siciliîc faceret, etc.
Quia Hildebrandi mentio se ingessit, de eo dicam quae non frivolo auditu
hausi , sed séria relatione ejus audivi , qui se illa ex ore Hugonis Abbatis
Chmiacensis audisse juraret ... In Gallia vice Papae praesederat Concilio ;
ibi(jue plures Episcopi, olim per Simoniam in Ecclesias introducti, degra- ''«a'- 108.
dati potioribus locum dedere. Unus erat, quem suspicio istius apostasiae in-
simulabat ; sed nullis testibus argui, nuUis argumentis confutari poterat ,
quem cùm putares constrictum maxime, more anguis lubrici elapsum mi-
ra veris ; ita dicendi arte callebat, ut omnes eluderet. Tune Archidiaconus :
« Cesset hominis eloquium . . . Dicat iste Gloria Patri et Filio et Spiritui
» Sancto : quod si expresse et sine titubantia dixerit , constabit apud me,
(a) Apud Rogerum Hovcdenum Rex Angl.
Willelinus castellum Rodulfl Comitis , quod
Dol nomiiiatur , taindiu obsedissc dkitur, do-
ncc Francorum Rex Philipjms illum inde fu-
garet.
(b) Al. " conatibus ejus assuteret.
(c) Ccnsuales Culllelmi I Régis Angl. Tabu-
lae Baroncs hos mcmoraot : Episcnpus Constan-
tinensis, Cornes de MellenI, .ilbericus Corner, Hugo
de Crenlemaisiii/, Ilenrictis de Peiercs, Robertus de
StaUtfort, Hogcrius de Lury, Richardm f^enatnr,
Radulfus Limcsi, lyiUielnius Bonvallrt, Ifillielmut
filius Corbucion . Coiffridm de Mngnavill, Gnif~
friiUis de Wirce , Gulcbertus de Gant, Gitlel/ertus
Buili, Osbemus filius Richardi, ele.
A a ij
188 EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO III.
» illum non venaliter, sed légitime Praesulatu functum ». Libens hanc con- A
ditionem ille accepit, nihil minus quàm horum verborum diffîcultatem
ratus : et verè Gloria Patri et Filio intègre protulit , sed in Spiritu Sancto
haesit. Suscita to cunctorum strepitu, nuUo conatu vel tune, vel in reliquo
vitae spatio, Spiritum Sanctimi nominare potuit. Hujus miracuR testis fuit
Abbas saepè nominatus , qui dejectum Episcopum per loca secum ducens ,
illius rei experimentum ssepè risit : de quorum verborum certitudine dubi-
tantem omnis Europa confutat . . . Alexandre successit Hildebrandus, Gre-
gorius VII dictus. Hic quod alii inusitaverant , palam extulit, excommuni-
cans electos , qui investituras (a) Ecclesiarum de manu laici per annulum
et baculum acciperent . . . Obiit vir apud Deum felicis gratiae, apud homines
austeritatis fortassis nimiae. Denique fertur, quod inter eum et Imperatorem
primi tumultûs initio , illum nudipedem et forcipes cum scopis portantem , B
nec etiam foribus admiserit , abominatus hominem sacrilegum , et sororii
Pag. 109. incesti reum. Abscessit Caesar exclusus , repulsam eam multorum necis cau-
sam protestans ; statinique quaecunque posset , incommoda Romanae Sedi in-
fligens, etc.
Nunc familiarem ejus [ Willielmi ] vitam et mores interiores Lector ,
qui volet , audiet. Inprimis Dei famulis humilis , subjectis facilis , in rebelles
inexorabilis erat. Religionem Christianam , quantum secularis poterat , ita
frequentabat , ut quotidiè Missse assisteret , vespertinos et matutinos hymnos
audiret . . . Penè puer et maturiore aetate sapiens, patruum suum Malgerium
ab Archiepiscopatu Rotomagensi removit. Is erat litteris quidem non me-
diocriter cultus ; sed pro nataliuni conscientiâ professionis oblitus , vena-
tionibus et avium certaminibus saepiùs justo intendebat, et gazas Eccle- C
siasticas conviviis profusioribus insumebat . . . Ferunt quidam arcanam esse
depositionis causam ; Matildem , quam Willielmus acceperat , proximam
sibi sanguine fuisse : id Christianse fidei zelo Malgerium non tulisse, ut con-
sanguineo cubili fruerentur ; sed in nepotem et coniparem excommunica-
tionis jaculum intentasse : ita, cùm irae adolescentis uxoriae querelae accé-
dèrent , excogitatas occasiones , quibus persécuter peccati sede pelleretur :
sed postmodùm provectioribus annis pro expiatione sceleris , illum S. Sté-
phane Cadonis (b) Menasterium aedificasse, illam B. Trinitati in eedem
vice idem fecisse , utroque pro sexu suo personas inhabitantium eligente.
Malgerio successit Maurilius Fiscanensis Monachus, multis virtutibus sed
Pag. HO. maxime abstinentiâ laudatus . . . Successit ei [Walkerio Dunelmensi Epis-
copo] Willielmus Abbas S. CarileH , qui Monachos in Dunelmo pesuit. D
An. i086. Praetereà anne antequam moreretur preximo , mertalitas hominum et ju-
mentorum , vis tempestatum frequens , violentia fulgurum quantam nemo
viderat, nemo audierat. Illo quoque anne que obiit, promiscua febris plus-
An. 1087. quàm dimidiam partem plebis depasta ; adeo ut plures incemmoditas niorbi
extingueret; deinde pro intempérie aëris famés subsequuta vulgo irrepsit,
ut quod febribus erat reliquum , ipsa corriperet. Praeter caeteras virtutes
praecipuè in prima adelescentia castitatem suspexit in tantiim , ut publiée
sereretur , nihil illum in fœmina posse. Veruntamen ex Procerum sententiâ
matrimenio addictus, ita se egit ut pluribus annis nullius probri suspicione
Pag. m. notaretur. Tulit ex Matilde libères multos; quae et marito morigera et proie
fœcunda , nobilis viri animum in sui amoris incitabat aculeum : quanquam
non desint, qui ganniant eum cœlibatui antique renunciasse, cùm regia po- E
testas accrevisset ; volutatum cum cujusdam Prcsbyteri fîlia , quam per
satellitem succiso poplite Matildis sustulerit. Quaprepter illum exhaeredatum ,
illam ad mertem fraeno equi caesam. Sed hoc de tante Rege credere
dementiae (c) ascribo , hoc constanter asseverans , quod aliquantula simultas
(a) Laudatus est Adrianus /, inquit Gregoriits alii putant, Cadomum Caii domum à Caio Julio
VI apud eumdem WillieLnum Malmesbur. cap. Caesare dictam fuisse, Cadomensibus feriani trium
131ib. 2, pag, 84, quod investituras Ecclesiarum Ca- dierum., id est nundinas triduanas, concessit Willel-
rolo Magno conctsserit ; ita ut nullus electus corne- mus Conquaestor, ut patebit infrà ex ejusdem lit-
craretur ab Episcopn^ nisi priki à Rege insigniretur teris.
et annula et baculo... Duœ sunt personœ in Eccle- (c) Stultum igitur ac omninô fabulosura hac
sia Dei ad resecanda vitia constitutce ; una quœ exa- in parte est Chronicon Norraanniae , dura id
cuat eloquium, altéra quœ portet gladium. monstri fert, et illud ipsuiii contra Scriptorum
[b] Vulgô Caen. Ridicule igitur Britto et quidam aequatium auctoritateni exhibet tanquam occa-
I
EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO III.
189
A inter eos iimata extremis annis fuerit pro Roberto filio , cui mater manum
militarem ex fisci redditibus sufïîeere dicebatur. Verùm propter hoc nihil
conjugalis gratiae diminutum ipse ostendit, dura quatuor annis ante se de- An. 1083.
functam, et magnificentissimis inferiis extulit, et lachryrais per multos dies
ubertim prosecutus, amissae charitatem desideraverit : quin ex eo tempore,
si oredimus , ab onmi voluptate descivit. Sepulta est Regina Cadonis in
Monasterio S. Trinitatis.
Filios habuit Robertuin , Richardum , Willielmum. Henricum. Poste-
riores duo successione continua in Anglia regnavere : Rol)ertus , pâtre
adliuc vivente, Nornianniain sibi negari segrè ferens , in Italiaui obstinatus
abiit, ut filiâ Bonifacii Marchionis sumptà, patri partibus iUis adjutus ad-
versaretur : sed petitionis hujusce cassus , IMiilippum Regem Francorum con-
B tra patrem excitavit. Quare et genitoris benedictione et haereditate frustra-
tus, Anglia post mortem ejus caruit, Coniitatu Normanniae («) vix retento...
Uichardus magnanimo parenti spem laudis alebat, puer delicatus, et ut id
îetatulae pusio altuni quid spirans : sed tantam primaevi floris indolem mors
acerba citô depasta corrupit. Tradunt cervos in Nova-foresta terebrantem ,
tabidi aëris nebulâ morbum incurrisse. Locus est quem Willielmus pater ,
desertis villis, subrutis Ecclesiis, per triginta et eo ampliùs niilliaria in saltus
et lustra f'erarum redegerat , infando prorsus spectaculo . . . Filife ipsius
fuerunt quinque; prima, Csecilia Gidonensis (b) Abbatissa, quae vivit; altéra
Constantia, Comiti Britanniae Alano Fergant in conjugium data , austeritate
justitiae provinciales in mortiferam sibi potionem exacuit ; tertia , Adala ,
Stephani Blesensis Comitis uxor, laudatae in saeculo potentiae virago, noviter
C apud Marcenniacum Sanctinionialis habitum sumpsit. Duarum aliarum no-
mina exciderunt ; unius , quae Haroldo, ut diximus, promissa, infra matu-
ros conjugii annos obiit ; alterius , quae Aldefonso Galliciae Régi per nun-
cios jurata , virgineam mortem impetravit à Domino. Repertus in defunctae
genibus callus, crebrarum ejus orationum index fuit.
Patris memoriam, quantis poterat occasionibus , extollens , ossa olim Ni-
cese eondita sub extrenio vitse tempore per legatum transferebat ; sed ille
prospéré rediens , audita morte Willielmi , apud Apuliam resedit , sepultis
ibi illustris viri exuviis. Matrem , quantum vixit , insigni indulgentia digna-
tus est; quae ante patris obitum cuidam Herlewino de Comitis-villa , me-
diocrium opum viro nupserat. Ex eo Willielmus fratres habuit ; Robertum,
quem Comitem Moritonii fecit , crassi et hebetis ingenii hominem ; Odo-
D nem , quem ad Episccpatum Baiocensem provexit Cornes , Comitem Cantiae
Rex instituit. Callidioris pectoris ille , totius Angliae Vicedominus sub
Rege fuit post necem Willielmi lilii Osberni. Itaque in aggerandis thesauris
mirus tergiversari , mirae abstinentite, penè Papatum Romanum absens à ci-
vibus niercatus fuerat, peras peregrinorum epistolis et nummis infarciens :
cujus futuri itineris opinione cùm certatim ex toto regno ad eum milites
concurrerent , Rex indigné ferens , compedi!)us irretivit (c), praefatus non
se Baiocarum Episcopum , sed Comitem Cantiae prendere. Clientes ejus
minis impulsi, tantam auri copiam prodidêre , ut nostri seculi aestimationem
superaret fulvi congeries metalli. Denique et cullei plures è fluviis extracti ,
quos per certa loca , sublatis consciis , infoderat plenos auro molito. Post ''^' **^*
mortem fratris absolutus, nepotique Willielmo adversatus , parteui Roberti
E fovebal, etc.
sioncm constructionis duarum Cadomi Abbaliarum.
Vide Apologiain Willetmi , quam Doinnus noster
Maltlixus de la Dangie de Raucbic , Çellerarius
AbbatixS, Slepbani Cadoinensis, ibidem cdidit ia-S".
(fl) Voccs Comitatûs et Ducatûs, sicut Comitis et
Ducis, proiniscuc ab hujus temporis Historicis usur-
pabantur.
(b) Baidricus Burgul. in vcrsibus inscriptjs CivcUiœ
Régis Anglorum filiœ, mcminit sororis quam Csecilia
secum in Monasterium traxcrat. Sic enim habet :
jiudivi quamdam te detiiiuisse snrorem^
Cujus fania meas alùjuando percuUl aures.
Nomen it elapsum, vidisse tamen reminiscor.
(c) Haec antequàm cvenerint, Ilistoriam profectô
scribcbat Cuiilclmus Pictavinus, De Odone enim
Baioconsi agens suprà pag. 102, ait: Régi cujus fra-
ter erat ulcri/ius, unicè co/istaiitissiinèquc fidetif fuit.
Erravimus igitur suprà pag. 75, <ùm j>ost Rivetum
asscruimus , Lcxovicnsem Archidiaconum nonnisi
post mortem Williebni, quem vulgô Conquaestorcm
appellant, manum ojicri adniovisse. Ipsius forsan è
manibus calamum cxcussit casus Odouis Episcopi,
cui non parùm crat addictus.
A a iij
190 EX WILLIELMl MALMESBUR. LIBRO III.
Exterarum nationum homines dîgnanter ad amicitiam admisit , indiffe- A
renter honoribus extulit; eleeniosynae curam habuit ; transmarinis Ecclesiis
multas possessiones in Anglia largitus est ; nec ullum ferè Monasterium, prae-
sertim in Normannia , vel ejus vel Ducum munificentia transiit, ut Angliae
copia tennitas illorum sustentaretur . . . Justae fuit staturse , immensse rorpu-
lentiae, facie fera , fronte capillis nuda , roboris ingentis in lacertis : ut
niagno saepè spectaculo fuerit , quod nemo ejus arcum tenderet, qneai ipse
admisse equo pedibus nervo extento sinuaret : niagnae dignitatis sedens et
stans, quanquain obaesitas venlris niniis protensa regium corpus deforniaret ;
commodae valetudinis, ut qui nunquani aliquo morbo perieuloso praeter in
extremo decubuerit ; exercitio nemorum adeo deditus , ut , sicut prsedixi ,
niulta millia ejectis habitatoribus silvescere juberet, in quibus à caeteris ne-
gotiis avbcatus animum remitteret. Convivia in prsecipuis festivitatibus sum- B
ptuosa et niagnitica inibat . . . Omnes eo cujuscunque professionis Magnâtes
regium edictum accersebat, ut exteranun gentium legati speciem multitu-
dinis apparatumque deliciarum mirarentur : nec ullo tempore comior aut in-
dulgendi facilior erat, ut qui advenerant , largitatem ejus cum divitiis con-
quadrare ubique gentium jactitarent . . . Sola est de qua merito culpetur, pe-
cuniae cupiditas (a), quam undecunque captatis occasionibus , nihil un-
qnam pensi habuit, quin corroderet ; faceret , diceret nonnulla et penè
omnia, tanta majestate indigniora, ubi spes nummi efïlilsisset . . . Pro timoré
inimicorum provincias suas pecuniâ emulgebat , quâ impetus eorum vel
tardaret, vel etiam propelleret , persaepè , ut fit in rébus humanis , viribus
cassatis, fidem hostilem praemio pignoratus.
Extremo vitae tempore in Normannia habitans , contractis inimicitiis cum C
Rege Francorum , aliquantisper se continuit : cujus abutens patientiâ Phi-
lippus, fertiir dixisse : oc Rex Angliae jacet Rotoiiiagi , partu absolutarum
» more fœminarum cubile fovens » ; jocatus in ejus ventrem, quem potione
alleviarat. Quo praestrictus convitio, respondit : « Cùm ad Missam post par-
» tum iero, centum millia candelas ei libabo » : talia per resurrectionem et
splendorem Dei pronuncians , quod soleret ex industria talia sacramenta
facere, quae ipso habitu oris terri ficum quiddam auditorum mentibus inso-
narent. Nec multo post Augusto mense déclinante , quando et segetes in
agris, et botri in vineis , et poma in viridariis, copiam sui volentibus fa-
ciunt, exercitu coacto, Franciam infestus ingreditur, omnia proterit , cuncta
populatur. Nihil erat quod furentis animum mitigaret , ut injuriam inso-
lenter acceptam multorum dispendio ulcisceretur. Postremo IMundantium ( 6 ; D
civitatem injectis ignibus concremavit. Combusta illic Ecclesia B. Mariae ,
Reclusâ unâ ustulatâ, quae spelaeum suum nec in tali necessitate deseren-
dum putavit : fortunae omnes civium pessundatae. Quo successu exhilara-
tus, dum suos audaciùs incitai ut igni adjiciant pabula , propiùs flammas
succedens , f'oci calore aestùsque autumnalis iiiaequaUtate morbuin nactus
est. Dicunt quidam quod praeruptam fossam sonipes transiliens , interanea
sessoris diruperit ; quod in anteriori parte sellae venter protuberabat. Hoc
dolore affectus , receptui suis cecinit ; Rotomagumque reversus , crescente
in dies incommodo , lecto excipitur. Consulti Medici , inspectione urinae
certam mortem praedixêre. Quo audito , querimonia domum replevit ,
quod eum praeoccuparet mors emendationem vitae jamdudum meditantem.
Resumpto animo, quae Christian! sunt , executus est in confessione et via- E
tico. Normanniam invitus et coactus Roberto , Angliam Willielmo , posses-
siones maternas Henrico delegavit. Vinctos suos omnes educi et solvi ,
thesauros efferri et Ecclesiis dispergi praecepit. Certum numerum pecuniae
ad reparationem Ecclesiae nuper crcmatae ipse indixit. Ordinatis ergo bene
Pag. H3. rébus, VIII Idus Septembris decessit , anno vitae LIX (c), regni XXII,
[a) Ex Orderico Vit. ad annum 1070 Guillel- tiam : vulgô Mante,
mus, vel amolis vel debellatis vel conciliatis sibi (c) Ferè sexagenarius , inquit Robertus de
adversariis, sua fclicitatc abusus est , paulatimque Monte. Legitur quidem apud Ordericuiu Vita-
cœpit potenliorum bonis inhiare, et servitutis jugura, lem , Willelraura Regem obiisse , natum LXIV
quod cervicibus Anglorum injeccrat ^ fortiùs pre- annos , et anno Ducatûs LVI ; sed uterque
mère. error emendandus : nam idem Ordericus alibi
{b) Alii vocant Meduntam, Medantem et Medan- non semel scribit , Willebnum I , cùm successit
EX WILLIELMI MALMESBUR. LIBRO III.
191
A Comitati'is LIT, Dominicne Incarna tionis MLXXXVII. Ille fuit annus . , .
qiio Sarraceni Hispani in Christiaiios efferati, niox ab Aldefonso Rege Gal-
lici.T ad sua redire coacti, etiam urbibiis quas olim tenuerant, inviti cessera.
Corpus regio solenni curatum, per Sef|uanani fluvium Cadonoin delatum ;
ibi in magna frequentia ordinatornni , laicorum paucà , humi traditum. Va-
rietatis human;e tune erat videre niiseriam, quod horno ille totius olim Eu-
rope honor , anteoessorumque suorum omnium potentior, sedem aeternae
requiei sine caluninia impetrare non potuit, Namque Miles quidam, ad cu-
jus patrinioniuni lorus ille pertinuerat, clarâ contestans voce rapinam, se-
pulturam inhibuit, dicens avito jure solum suum esse, nec illum in loco quem
violenter invaserat , pausare debere. Quocirca volente Henrico filio , qui
soins ex liberis aderat, centuni librae argenti litigatori * persolutae , auda- ' Al. lid-
B cem calumniam conipescnêre. Nam tune llobertus primogenitus in Fran- ^""^
cia contra patriam bellabat : Willielnius, antequàm pater plané exspirave-
rat , Angliam enavigaverat , Jitilius ducens suis in posterum commodis
prospicere, quàm exequiis paterni corporis interesse.
Fuit hoc tempore Berengarius Heresiarcha, qui paneni et vinum in altari
apposita , post consecrationem Saoerdotis , verum et substantiale Corpus
Domini, sicut sancta Reclesia pra\licat , esse denegabat. Jamque scatebat
omnis Gallia ejus doctrinà per egenos scholares , quos ipse quotidiana
stipe sollicitabat , disseminatâ. Unde soliditati catholicae timens sanctissimae An. 1050.
memoriae Léo Papa , Vercellis contra eum instituto Concilio , tenebrosas
nebulosi erroris Evangelicorum testimoniorum fulgore depulit. Sed cùm
post obitum ejus virus haereseos diu in sinibus quorundam nebulonum con-
C fotum iterum erutnperet, Hildebrandus cùm Archidiaconus esset Turonis ,
mox Papa, Romae adunatis Conciliis , convictum ad dogmatis sui anathema
compulit : quae scripta suis locis, qui desiderat , inveniet. Responderuiit ei
Libris Lanfrancus (a) Archiepis«^opus ; sed praecipuè et fortiter Guimundus,
priùs Monachus de S. Leofredo Nornianniae , posteà Episcopus Aversanus
Apulije , nostri temporis eloquentissimus. Porrô licet Berengarius primum
calorem juventutis , aliquarum hferesum defensione infamaverit , sevo auste-
riore ita resipuit, ut sine retractatione à quibiisdam habeatur sanctils, innu-
meris bonis, maxime autem humilitate et eleemosynis approbatus , largarum
possessionum dispertiendo dominus, non abscondendo et adorando famulus :
fœmineae venustatis adeô parcus , ut nullam conspectui suo pateretur
adniitti . . . Unde eum laudat Cenomanensis Pontifex Hildebertus, inprimis
D Versificator eximius . . . Videas in his Versibus, quod laudis excesserit modum
Episcopus... Illa fuit tempestas , quâ Henrici miserabile et penè funestum Pag. 113.
per quinquaginta annos AÎemannia ingenuit * imperium. Erat is neque ineru- • /". ingcmuit
ditus, netjue ignavus ; sed fato quodam ab omnibus ita impetitus , ut rem
religionis tractare sibi videretur , quisquis in illum arma produceret. Ilabe-
bat duos filios, Conradum et Henricum . .. Sub isto Imperatore reguante p°s- l'C-
floruit Maurianus * Scotus , primo Fuldensis Monachus ... Is longo .'/"• ^'*'*"
vitae (b) otio Chronographos scrutatus , dissonantiam Cyclorum Dionysii Marimanniu
Exigui ab Evangelica veritate deprehendit. Itaque ab initio saeculi annos
singulos recensens, viginti duos qui circulis praedictis deerant superaddidit ;
sed paucos aut nullos suœ sementise sectatores habuit . . . Adeo invetei-atus
usus placet ; adeo ferè nullus novis licet probabiliter inventis serenitatem
E assensùs pro merito indulget ! Totis conatibus in sententiam veterum repta -
tur ; omne recens sordet.
palri Robcrlo cujus mortem ad annuin 1035
référant omnes Chronograpbi, fuisse duntaxat natum
annos VIII ; cl quidcin inconipictos, si credideriinus
S. Midiaclis de Monte Cbronico, quod nonnisi Vil
annos tribuit Willclmo tempore mortis Hoberti Uucis
Norm.
(a) Sciipsily inipiit Sigebertus, invectivât contra
Berengarium Turimeiiscm Epistolas^ refcllens Scripta
ejus de Corpore et Sanguine Domini. Lanfrancus,
teste eodcm BibliograpLo, scripsit latules, triump/ios
et re.t gestat Guillclmi Normannorum Comitù.
{b) Acccpit sedem [Hereford.] llobertus Lotliarin-
gus... Erat tune temporit Monachus Marianus apud
Uogontiam incluons, qui longe snlitudinii otin... du-
sunantiam vel primuv vel solus animadvertit. . . ma-
gnant et diffusitsimam Clinmicam facere adorsus.
Eum libruni Robertwi miratus unicé., œmulatus miri-
ficè , Ànglia: invehendum curavit. Dcniijue captus
Mariani ingénia., qiddquid ille largiiit direrat, in
arctum contrahcns de/hrnvit ; adeo sptcndidè , ut
rnagis valere videatur defloratio ., quàm iiigcntis
illius voluminis diffiaio. Ex codem VVillicImo Malmcs-
bur. in Gestis Pontificum Angl. pag. 286.
192
G
EX EADMERI W CANTUAR. MONACHI
HISTOKItE NOVORUM LIB. I.
Ad calcem Operum S. Anselmi Paris. 1675, fol. pag. 28.
ODWiNUS Cantiae Cornes, magnanimus per Angliam terra marique
_X habebatur. Hic orto inter illum et Regem [ Edwardum ] dissidio ,
exul ab Anglia cuni suis omnibus ferè judicatus est. Ivit itaque ad Comitem B
Baldwinum in Flandriam , et Haraldus filius ejus in Hiberniam. Hinc,
matre Régis Imnia def'uncta, Godwinus et Haraldus in Angliam reversi sunt,
numerosis uterque navibus et valida militum manu vallatus . . . Vulnothus
Pag. 29. fîlius Godwini et Hacun filius Suani filii sui, obsides [Régi] dantur ; ac in Nor-
mannia Willelmo Comiti, fîlio scilicet Roberti filii Richardi fratris matris
suae, custodiendi destinantur . . Haraldus Comitatum Cantiœ patri succedens
obtinuit. Is, elapso modico tempore , licentiam petivit à Rege Norman-
niam ire, et fratrem suum atque nepotem qui obsides tenebantur, liberare ,
liberatosque reducere. Cui Rex : « Hoc, inquit , non fiet per me. Verum-
V tamen ne videar te velle impedire, permitto ut eas quo vis, ac experiare
» quid possis. Praesentio tamen te in nihil aliud tendere, nisi in detrimentum
» totius Anglici regni et opprobrium tui. Nec enim ita novi Comitem men- C
» tis expertem, ut eos aliquatenus velit concedere tibi, si non praescierit in
» hoc magnum proficuum sui » . Ascendit itaque Haraldus navem , [ magis ]
suo quàm Régis consilio credens, cum ditioribus et honestioribus homini-
bus suis, auro et argento vesleque pretiosa nobiliter instructis. Mare turbu-
lentum navigantes exterritat, et navem undarum cumulus vehementer exa-
gitat. Ejecta tandem cum omnibus, quae ferebat, in Pontivuni fluvium qui
Maia vocatur, à domino terrae illius, pro ritu loci (b), captivilati addicitur ;
et homines in ea consistentes diligentiori custodise mancipantur. Constrictus
igitur Haraldus quemlibet ex vulgo, promissa mercede illectum, clam ad
Comitem Normanniae dirigit, exponere illi quid sibi contigerit. At ille festi-
nato per nuncios mandat domino Pontivi , Haraldum cum suis ab omni ca-
lumnia liberum sibi quantociùs mitti, si pristinâ amicitiâ suâ amodb vellet D
ex more potiri. Sed cùm ille hominem dimiltere nollet, iterùm in mandato
accepit se necessario Haraldum missurum , alio(]uin certissimè sciret Willel-
mum JNormanniae Ducem armatum pro eo Pontivum iturum. Mittit igitur
virum cum sociis^ primo tamen eis quae meliora detulerant ablatis. Hinc ad
Willelmum Haraldus veniens, honorificè suscipitur : et audito cur patriam
exierit, bene quidem rem processuram si in ipso non remaneret, Willelmus
respondit. Tenuit ergo virum aliquot diebus circa se , et in mora illa more
prudentis aperuit ei quod habebat in mente. Dicebat itaque Regem Edwar-
dum, quando secum juvene olim juvenis in Normannia demoraretur , sibi
interposita fide sua pollicitum fuisse, quia si Rex Anglise foret , jus regni
in illum jure haereditario post se transferret. Et subdens ait : « Tu quoque si
» mihi te in hoc ipso adniiniculaturum spoponderis, et insuper castellum Do- E
» fris cum puteo aquse ad opus meum te facturum ; sororemque tuam quam
» uni de Principibus meis dem in uxorem, te ad me, tempore quo nobis con-
» veniet, destinaturum ; nec ne filiam meam te in conjugem accepturum fore
» promiseris ; tune et modo nepotem tuum, et cùm in Angliam regnaturus
(à) Eadinerus seu Edmerus , et corruptè Edinerus, illius eramus, statim eum prœ cordis angustia niori
cognomine Canlor, fuit S. Anselmi auditor et disci- timeremus ? Humana posuit Eadmerus anno 1121.
pulus, deinde convictor et amicus. Exiliorum ac (i) Mos priscus etiamnum restât ferè per omnia
laborum ejus individuus cornes , ab eo nusquam littora Christian! orbis, ut naufragorum bona fisco
recessit, Régis irû et odio nihil territus. vEtatem suam applicentur ; quod tamen apud Anglos haud obtinet,
prodit, dum pag. 33 ait : Quantus mœror Lanfran- nisi ubi neque homo quispiara neque canis aut felis
cum ex morte ejui [fFillelmi I Régis] perculeiit, quis vivus evaserit. Seldenus.
dicere possit, quando nos qui circa illum nuncia morte
venero
EX EADiMERI MONAGHI HISTORIA. 193
A » venero, fratrem tuum incolumen recipies. In quo regno si aliquando fuero
j) tuo favore confirniatns, spondeo quia onine quod à me tibi rational)iliter
» concedi petieris, ohtinebis ». Sensit Ilaraldiis in his periculum undiqne,
nec intellexit quâ evaderet , nisi in omnibus istis voluntati Willelmi ad-
quiesceret. Adquievit itaque. At ille ut onmia rata manerent , prolatis
Sanctorum reliquiis, ad hoc Haraldiim perduxit, quatenus super illas ju-
rando testaretur, se cuncta quse convenerant inter eos opère completurnm ,
nisi communi mortalibus sorte praesenti vitae praeriperetur. His ita gestis Ha-
raldus, adepto nepote, in patriam suam reversus est. Ubi verù quid accide-
nt, quid egerit , Régi percunctanti narravit : « Nonne dixi tibi , ait , me
S) Willelmum nossc, et in illo itinere tuo plurima mala huic regno contin-
» gère posse (a) » .'* In brevi post haec obiit Edwardus. Juxta quod illic ante
B mortem statuerai, in regnum ei successit Haraldus. Dein venit nuncius in \n. icee.
Angliam à praefato Willelmo directus , expetens sororem Haroldi juxta
quod convenerat Willelmo et illi. Alia etiam quae, violato sacramento , ser-
vata non erant, calumniatus est. Ad quae Haroldus hoc modo fertur respon-
disse : « Soror mea quam juxta condictum expetis , mortua est. Quod si
» corpus ejus quale nunc est vult Comes habere, mittam, ne judicer sacra-
» mentum violasse quod feci. Castellum Dofris et in eo puteuni aquae, licet
» nesciam cui, ut vobis convenit , explevit '. Regnum quod necdum fuerat • f. expicvi
» meum, quo jure potui dare vel permittere * ? Si de fîlia sua, quam debui * f- 1"<""''-
i) in uxorem, ut asserit, ducere, agit; super regnum Anglise mulierem ex-
» traneam, inconsultis Principibus, nec debere nec sine grandi injuria posse
B adducere noverit ». Reversus nuntius responsa retulit domino suo : quibus
C ille auditis, iterum ei arnica familiaritate mandavit , quatenus aliis omissis ,
servata fidei sponsione saltem filiam suam uxorem duceret ; alioquin se pro-
missam regni successionem armis sibi vindicaturum procul dubio sciret. .\t
ipse nec illud quidem se facere velle , nec hoc formidare respondit.
Unde Willelmus indignatus , magna spe vincendi belli ex hac Haroldi
injustitia est animatus. Parata igitur classe , Angliam petit ; consertoque
gravi prselio , Haroldus in acie cecidit , et Willelnms victor regnum
obtinuit. De quo praelio testantur adhuc Franci qui interfuerant ; quoniam
licet varius casus hinc inde exstiterit, tamen tanta strages ac fuga Norman-
norum fuit, ut victoria quâ potiti sunt , verè et absque dubio soli miraculo
Dei adscribenda sit . . . Rex factus Willelmus . . . usus atque leges , quas
patres sui et ipse in Normannia habere solebant, in Anglia servare volens,
D de hujusmodi personis Episcopos , Abbates et alios Principes per totam
terram instituit, de quibus indignum judicaretur, si per omnia suis legibus,
postpositA omni alia consideratione, non obedirent ; et si ullus eorum pro
quavis terreni honoris potentia caput contra euni levare auderet , scientibus
cunctis unde, qui, ad quid assumpti fuerint. Cuncta ergo divina simul et
humana ejus nutum exspectabant. Quae cuncta ut paucis animadvertantur,
quaedam de eis quae nova per Angliam servari constituit , ponam . . . Non
ergo pati volebat quemquam in omni dominatione sua constitutum Romanae
urbis Pontificem (fc) pro apostolico, nisi se jubente, recipere, aut ejus lit-
teras, si primitùs sibi ostensae non fuissent, ullo pacto suscipere. Primatem
quoque regni sui, Archiepiscopum dico Gintuariensem, si coacto generali
Episcoporum GDncilio praesideret , non sinebat quicquam statuere aut pro-
E hibere, nisi quae suae voluntati accommoda (c), et à se primo essent ordi
nata. Nulli nihilominùs Episcoporum suorum concessum iri perniittebat , \\\
aliquem de Baronibus suis seu Ministris , sive incesto , sive adulterio , SiViî
aliquo capitali crimine denotatum , publiée nisi ejus praecepto implacitaret
aut excommunicaret, aut ullâ Ecclesiastici rigoris pœnâ cx)nstringeret.
(a) Addit Rogerius de Hoveden : « Magnas in hoc Ecclesiam mittere solebant, meliùs cogilarem. Unum
ï facto tuo calamitates prcesentio genti nostrte ar/niisi, alterum non admifi : fidelitatem facere
D venturas i . nolui nec volo, quia nec ego promisi, nec antecesso-
{bj Hue spcctat Epistola illa Guillclmi, quâ obse- res meos anteces.mribus tuir id fecàse comperio.
quii fidcique professionem Grcgorio VII, eam per (c) Nimiiis fuit Guillelmus in iinpcrio quotl circa
nuncium |>ctcnti, avito jure subnixus dunegat. sacra cxercelur. Id quoque palain viderc est in Diplo-
Hubertus îegatus tuus, inquit, me admonuit, quale- mate pro Cœnobio Ucïli, quo plura ])rivilegia tain
nus tibi et successoribus luis fidelitatem facerem, et sacris officiis quàin jurisdictioni Episcopi dcrogantia,
de pecunia quam antecessores met ad Rjnianam stilo perquàra imjwrioso concessit.
Tûim Xh B b
194
EX GESTIS («) TREVIRENSIUM ARCHIEPISCOPORUM.
Apud Marlenium (b), Tom. IV Amplissimœ Collectionis,
col. 165.
PO p p o N E itineris (c) uegotio occupato , necduin reverso , Gislebertus
quidam Cornes de castello Lucelemburch nominato, cuni filio suo Con-
rado . . . niala inenarrabilia non cessabant perpetrare . . . Poppone videlicet
Col. 168. Jernsalein profecto, et per très ferè annos demorato. Babyloniam enim us- B
que videndi nominatissinise illius civitatis gratiâ processerat, ubi et tentus
Col. 169. aliquandiu in captivitate laborabat . . . Cùm adhue famulus Dei Synieon vi-
tales carperet auras . . . fuit famés valida (d) in omni terra ista . . . cujus
Col. ni. mali causam insipiens vulgus Symeoni imputabat . .. Spiritum reddidit
[Poppo Archiep. Trevir. ]sub die XVI Cal. Julii, anno Dominicae Incarna-
tionis MKLVII ... oui successit Everardus (e) . . . Hic à Conn'te Conrado
Col. 172. de Luzelemburg captus est . . . Nec multo post Comitem suscepit ; cui pro
pœnitentia peregrinationem Jerosolymani injunxit, in qua et obiit. Dein Ju-
daeis persecutionem induxit, eosque, nisi proximo sabbato Paschge Christiani
efïicerentur, civitate pellendos esse decrevit. Hinc igitur ejusdeni nefandae
gentis quidam, ad similitudinem Episcopi ceream imaginem lychnis inter-
positam facientes, quemdam Clericum de Cœnobio S. Paulini, Christianura C
noniine non opère, ut eam baptizaret, pecuniâ corruperunt ; quam ipso
sabbato , Episcopo jam ad Baptismi solemnia praeparato , accenderunt :
quâ ex parte jam consumptâ, Episcopus super fonteni sacris instans officiis ,
Ab. 1066. cœpit graviter inlirmari, et . . . in sacris vestibus obiit XVII Cal. Maii.
Col. 173. Qqq mortuo, Anno Coloniensis Episcopus, quem provisorem regni et tuto-
rem filii sui Heinrici Heinricus Imperator moriens reliquerat , spreto Tre-
berorum consilio et electione, adhibitâ llegis adhuc pueri investiturâ et con-
firmatione, nepotem suum Cunonem cum magna ambitione et manu militari,
si necesse foret, inthronizandum versus Treberim direxit • • . [ Treberenses ]
sine mora Praesidem suum Theodericum cum aliis Principibus evocatum ,
ad ulciscendam tanti contemptûs injuriam damosis vocibus instigant . . . Cuno D
incidit in manus impiorum hominum, qui eum de rupe praecipitantes , in Cal.
Junii miserabili morte peremerunt . . . Udo inthronizatur Episcopus electione
Cleri et populi. Hic ex Alemannorum prosapia oriundus , pâtre Eberhardo
Col. 174. Comité, niatre Ida, eisdemque Monasterii quod dicitur Scafuse fundatori-
bus . . . Cui Egilbertus successit . . . Tempore illo cùm Gregorius, qui et
Hildebrant , Romani Pontificis jura disponeret , hoc decretum antiquitùs
quidem promulgatum , nunc autem innovatum est ; ut videlicet omues in
sacris Ordinibus constituti , Presbyteri scilicet et Diaconi à cohabitationi-
bus feminarum se , ut decet, abstinerent, aut officio vacarent : similiter
etiam ne quis cujuscumque ordinis, laicus videlicet sive Clericus , Epis-
copatus, Abbatias, seu alias quaslibet spiritualium donorum dignitates , vel
per se vel per interpositam personam emere vel vendere praesumeret ; quod si
quis infringeret, honorem quemcumque haberet , amitteret. Ubi hoc verbum E
palam factum est . . . magnam suscitavit invidiara. Proptereà inter Re-
(aj Annales hi, quorum Auctor Acherio nostro^ anno Dom. Incarn. MXXXf^ : et apud Brouverum in
Tom. II Spicil. in-fol. pag. 207, forsitan est Gols- Annal. Trevir. idem Reclusus obiit Kal. Jun,
cherus Monachus S. Mathiae Cœnobii prope Treverira, anno 1034.
desinunt in anno 1122. (e) Hîc desinit Ms. Codex Aureae-vallis, inquit
(Zi) Eadem Gesta seu Historiam Trevirensem edidit Martenius ; quae enim subjicimus,additidem,cxeodem
Acherius Tomo laudato. Codice addita sunt aliâ manu, sed antiquu. Hucusque
(c) jinno Dom. Inearn. MXF Poppo Treberorum igitur forsitan Theodericus Monachus S. Mathiae ; ita
Archlepiicopus ordinatur. Hic scepiùs occupatus in ut quae sequuntur, scripta sint à Golschero : hinc
expeditione et procinctu militum. Apud Acherium ïrithemius initio Chronici Hirsaug. ait : Theodericus
pag. 215. Monachus in Historia Trevirorum , Golscherus Mo-
[d] Non 1043, sed 1033 anno. Symeon enim ani- nachus in Gestis eorumdem, etc.
mam, ut paulô suprà legitur, reddidit Cal. Jun,
EX GESTIS TREVIRENSIUM ARCHIEPISCOPORUM. 195
gnum et Sacerdotium ( a ) partes exort.ne sunt, et hinc inde permaximse in-
vidise succreverunt ; et eo usque dissentionis hiijus et inimieitiarum in
invicem fomes invaluit, ut si oui Caesarianonim oecurrisset quispiam Ec-
clesiasticorum, qui forsitan pro amore patrise cœlestis saeculum reliquisset ,
carneni macerasset, quemque aliqua corporis niolestia attenuasset ; sive qui,
ut tune moris erat, harbam quasi in signiini rcligionis enutrisset, quasi regii
honoris proditores contumeliis afiieiebant , insultanter * eos Ecclesiasticos
appellantes. Nullus enim tune in subroj^andis Pontificibus vel aliis Fcclesias-
tieis dignitatibus, canonieae sanctionis ordo servabatur ; sed qui tantiim
Régis vel Principis manum implevisset , seu aliud qualecumque obsequinm
sibi placitum impendisset, regiâ praeficiebatur violentiâ ubi voluisset. At vero
ubi Rex ejusque eonsentanei Principes non eo minus omittebant, sed veti-
iB tani venditioneni magis ac magis instituebant ; praefatus Papa non veritus ,
sententià anatheuiatis omnes conoludit ; et quicumque voluisset in Catho-
licorum consortio nunierari, taciebat sibi hujusmodi verba conscribi : « Ana-
» thematizo omnem heresim Henrici dicti Régis ( 6 ) et omnium complicum
» ejus, et omnem qui eum regio nomine vel honore veneratur, Heinricum,
* inquam, quartum ejus nominis Regem ». Quam excommunicationem ubi
fama ad aures Imperatoris detulit . . . convocato suae partis Episcoporum ,
Abbatum et aliorum Grandium Concilio , statuit ut Gregorius nulli eorum
deinceps Apostolicus esset , nec decretum ejus quisquam reciperet ; et hoc
facto, ipse sub omni celeritate Italiam adiit, Wicbertum quemdam Ra-
vennae civitatis Episcopum in una civitatum Italiae pro Gregorio Papam fe-
cit, quem et Clementem nominavit. Porro si quando Gregorius causa cu-
C juslibet rei agendae Romà fuisset egressus, iste subintrabat; illo revertente ,
iste fugiebat ; illi Ecclesiastica, major videlicet pars , isti vero Caesariana
prsesidio erat... Consensit ei [Henrico IV in electione Egilberti] ex Epis-
copis qui causa electionis [Treverim] advenerant , solus Theodoricus
Episcopus Virdunensis, qui cognomento Magnus vocabatur, et pars aliqua
populi Treberensis. Rex ergo nil moratus, investivit eum, dans ei annulum
et baculum , sub die VIII Idus Januarii , anno Dominicae Incarnationis
MLXXVIII. Pontifices vero Herimannus Metensis et Bibo Tullensis , et
residuus Clerus et populus, quantum in ipsis erat, non assenserunt . . . Egil-
bertus benedictione non percepta remansit.
* Al. insul-
tantes
Col. 175.
An. 1080.
Col. 176.
(a) Eo tempore quo dissidium ortum est inter Pa-
pam Gregorium, qui alio nomine Hildebrandus dictas
est, et Henricuin If hujm nominu Iinperatorem, con-
tigit sanctam Ecclesiam diversLs necessilalibus et ad-
versitatibus opprimi et fatigari ; quia capite ipso.,
quod ex Regno et Sacerdotio constat., per morbum
dittcordice infirmato, reliquum corpus à languore in-
tegrum permanere non poltiit. Tune siquidem Sinio-
nia antiquarum hœresum sola superstes, tune Presby-
terorum conjugatorum irreverentia adeo in orbe prœ-
valuerant, ut S. Spiritûs dona jam apud Principes sce-
culi essent venalia, et inter vitam laicorum et Cleri-
corum penc nulla foret distantia. Super hoc sequa-
ces Imperatoris à Sede Apost. excommunicati, quos
sibi communicare nolle videbant, rapinis., tormentis et
ipsLs etiam mortibut puniebat. Ex Cap. 1 Histor.
Afflegem. apud Acberium Tom. â Spicil. in-fol.
pag. 770.
(6) Apud Acherium, et complicium ejus , et
»mnes qui eum regio nomine et honore venerantur ,•
Henricum, inquam, nominù hujus Regem If. In
gratiam seu laudcin Imperatoris juvat qux<lam
hue adduccre ex Ms. Epistola Fulcoii (de quo
alibi agemus] dircctâ Henrico Augusto. £n
igitur carmina :
Incljrtus Augustus bellis etpace, . .
César habes aditum famœ, quo gesta sequaris
Nota patrum...
Qui sLf, quid possis vi eum virtute probasti...
Pulcher es armatus César , speciosus inermis,,.
Radulfum radit de terra . .
Perfida perjurœ dat tceplrum dextera dextrce. ,
Fulminât Henricus., furit et ferit ; ast inimicus
Iste prostratus, qui Rex non jure ereatus. . .
Per qucB peccavit, Radulfum pœna notavit,
Justo judicio, corporis critio. . .
Perstitit in regno Henricus David ut alter,
Occubuit quantiim Radulfus ut Absalon aller;
Restât ut Architofel quit sutpendatur ut alter. . .
Ergo triumphalem merilo decus erigit arcum
Fulcoius Fates tibi, Rex., modo vila supersit ;
Ut tuus truie meo vi\>at labor ille labore...
Cesare Henrico redierunt aurea secla...
Alter Mecenas eum Cesare toile camenas...
Gallia non novil, nescit Normarmia vales ;
Tu solut genuf hoc, tu nosti more parentum...
Musa tribus farnulata, Deo, Régi, Manasœque.
m 0 M
Bbij
* Ms. Seno-
nas
196
EX CHRONICO («) S. PETRI VIVI SENONENSI,
AUCTORE {b) CLARIO MONACHO.
Apud D. Liicam (c) Acherium Tom. II Spicilegii in- fol. pag. 'il à.
Eo D E M igitur anno [ MXXXII ] , in messione subséquent! , Rex copio-
sum exercitum applicuit Senonis * ; et in villa quae Masciacus Major di-
citur , castra posuit. Cornes itaque Andegavensium Fulco, qui primus post
Regem erat in ipsa expeditione, Abbatiam S. Pétri fregit , clausum Mona- B
chorum terra tenus incidi fecit : unde Monachis contra eos Sanctorum pig-
nora deferentibus, quidam eorum furentes se ipsos interfecerunt ; talique
conflictu, et ejusdem urbis militum assultu, niulti ceciderunt, cœteri vero
fugerunt. Rex autem tactus amore sui patris Rotberti, qui valdè ipsum lo-
cum dilexit, vi quadatn ab ipso loco eos ejecit. Deindè post très dies re-
diit Parisius ; et subséquent! anno venit Senonas cum tribus millibus viro-
An. 1033. rum , et castra posuit in loco qui dicitur Chaliciacus : ubi diebus septem
moràntes, Abbatiam S. Remigii , et burgum S. Leonis necnon et S. Era-
clii fregerunt , praedati ^ sunt et incenderunt ; atque quosdam ante mœnia
urbis jaculis interfecerunt, deinde ad patriam redierunt.
Anno MXXXIV, wirpivit Odo Cornes Régi Hainrico medietatem urbis
Senonicae ; et Gelduinus receptus est in sede, in qua nondum fuerat, resis- G
tentibus pluribus ; et Abbas Gerbertus missus in Abbatiam S. Mariae foris
muros.
Anno MXLVI, obiit Ermenaldus Abbas, quem Gelduinus Archiepisco-
pus, alter, ut verè dici potest, Archembaldus, omnibus modis quibus scivit
et potuit, inquietavit, afïlixit et injuriavit , serves et ancillas Abbatiae prae-
dando, carcerando, et omnia niala faciendo, etiam et ornamenta Ecclesiae ,
quomodocumque subripere poterat, invadendo , suisque complicibus, quo-
rum similis erat, dando. Obiit autem VIII Kal. Novembris, et sepultus est
in claustro S. Pétri : cui successit domnus Gerbertus , Monachus ejusdem
loci ; quem suprà diximus Abbatem S. Mariae. Huic Gelduinus reddidit ca-
put S. Quiriaci, quod de ipsa Ecclesia, scilicet S. Mariae , antè fuerat
translatum in matre Ecclesia S. Stephani. Eodem tempore defunctus est ^ ''
Frotmundus, Trecacensis Episcopus ; cui successit Mainardus Archiclavis S.
Stephani.
An. i037. Tune temporis (d) Odo Comes exercitum congregavit, et contra Ducem
Goscelonem perrexit et castrum quod Barrus vocatur ; tandem posteà iliud
cepit, et in crastinum cum ipso Duce et Alemannis pugnavit. Victus fugam
iniit ; fugiens cum multis Proceribus et innumerabili multitudine militum
An. 1049. interfectus obiit. Posteà S. Odilo , Abbas Quniacensis , obiit virgo cente-
narius in die Circumcisionis ( e ) ; cui domnus Hugo successit , vir totius
honestatis.
[Anno MXLVII. Hoc anno pugnavit Rex Francorum Hainricus cum
tribus millibus Francis bellatoribus contra Normannos super Dura fluvium.
Fuerunt autem Normanni triginta millia ; de quibus perierunt decem millia, E
reliqui victi fugerunt].
An. 1049. Post haec sequenti tempore Gelduinus , peractis in Episcopatu annis de-
cem et octo, projectus est de Pontificatu à Leone Papa et Rege Hainrico ,
gaudentibus Clericis et laetante populo : cui successit Mainardus, Trecacensis
(a) Quae praecedunt , edidimus pag. 222 To- Chronico S. Petri Vivi, unde adducimus quae ansulis
mi nostri X ; ibique nonnulla monuimus de Aiic- includuntur.
tore ejusdemque Chronico. De utroque alibi , nempe (d) Hîc et infrà perturbât ur ordo temporis.
suc tempore, fusiùs agemus. (e) Petrus Dainiani in Vita S. Odilonis tradit
(b) Hic, valdè bene litteratus , florebat anno hune obiisse anno MXLFIII, eâ nocte quœ Dom.
1120 : nam, ut legitur infrà, scilicet pag. 484, Circumcisionis solemnia prœcedebat. Petrum autem
interfuit Belvacensi Conciiio ejusdem anni. Idem Damiani annum à Paschate exordiri, ut quidam
aliunde docet Acherius. alii hoc tempore Scriptores, manifesté ostendunt
(c) Acherianam editionem contulimus cum Ms. Jotsaldus et Hermannus Contractas.
EX CHRONICO S. PETRI VlVl SENON. 197
A Episcopus ; et Leothericus Praecentor , ordinatus est Antistes Ecclesiae Lau-
dunensis. Posteà ipso Gelduino reclamante se injuste depositum^ et Mainar-
dum inthronizatum , auctoritate Papae Leonis convocati , et in Concilio
dijudicati, amisit uterque donum curae Pastoralis. Posteà vero propter utili-
tatem tam Ecclesiae Senonensis , quàm totius patriae circuinjacentis , totius
Concilii concordante consensu Mainardus est restitutus ; Gilduinus autem
pro sua miserabili vita dejectus, omni honore est privatus. Reversus nam-
que à Roma , Rodulfum Comitem adiit ; et castella quae ex paterno jure
contingebant , ut se adjuvaret , dédit ; sicque se ab omni honore expulit.
Donnus vero Mainardus ab Apostolica sede rediens , Clerum et populum
laetum propter se invenit , et in pace rexit. Ipse oblationes Ecclesiarum red-
didit Canonicis, quas Praepositi abstulerant illis : Abbatiam S. Pétri et Ab-
B batem et Monachos, quippè ([uia inter eos ab infantia fuit nutritus et litte-
ris doctus , valdè dilexit : consuetudines pravas , injustas et malas , quas
Gelduinus in ea miserat, et Rainardo Comiti suâ inertiâ mittere siverat , om-
nes ad nihilum magna vi et potentia redegit ; et plus omnibus suis ante-
cessoribus eam sublimavit. Hoc multùm obfuit, quod parùm superfuit.
In hoc tempore Papa Léo venit fiingonas civitatem, ubi ordinavit Frot-
mundum Trecorum Pontificera ; ibique obiit Petrus Diaconus ejus, sepul-
tusque est in capitulo S. Mammetis.
Tempore illo misit Rex Hainricus Walterium Meldensem Episcopum et
Wascelinum de Chalinaco * cum (a) aliis ad quemdam Regem in finibus *Ms.chAi-
Graeciae , qui vocabatur Gerisclo * , de terra Rusciae , ut daret sibi filiam '"*»*jerosiau«
suam in uxorem : quos ille cum pluribus donis et cum filia remisit in An. 1051.
G Francia.
Anno MLV , in Kalendis Augusti, II fenâ , Lunâ IV, facta est tempestas
valida et nimia per totum Senonicum pagum, quae vastavit omnia sa ta et se-
getes, et vineta et nemora, et interfecit homines et jumenta : et in eodem
anno, vigiliâ Cœnse Domini, XIV Lunâ , ante Parasceven feriâ IV * , post * Ed. v
primum puUorum cantum , effecta est ipsa luna tota nigra, sicut carbo ex-
tinctus , ferè dnabus horis; et post facta est in Rclypsin, iterùm reaccensa ;
et in ipso anno mortuus est Cornes Rainardus , filius Frotmundi , perse-
quutor S. Ecclesiae , sepultusque est in capitulo S. Columbae. Tune Rex
Hainricus possedit civitatem , et omnia quae ipse habuerat. Deinde Rex
Hainricus , convocatis Proceribus Franciae , filium suum Philippum per ma- An. 1059.
D nus Gervasii Remorum Archiepisc ^pi in Regem fecit ungere.
[Anno ML VII. Hoc anno pluit sanguis in pago Parisiensi in quamdam
Ecclesiam super populum audientem Missam in festo Omnium. Sanctorum].
Anno MLX , obiit Rex Hainricus. Hic regale Praeceptum fecit de rébus
Abbatiae S. Pétri , sicut fecerat et pater ejus Rotbertus. Mortuo autem
Hainrico Rege apud Victriacum castrum (b) in Brieria, et sepulto in Basi-
lica S. Dionysii , Rodulfus Comes , consanguineus ejusdem Régis , duxit
uxorem ejus in conjugio contra jus et fas ; unde fuit excommunicatus. Bal-
duinus vero , Comes Flandrensis , Regem parvulum Philippum aluit, et
Franciam gubernavit.
Anno MLXII , obiit Mainardus Archiepiscopus , peractis in Episcopatu
annis XII et mensibus III et VIII diebus ; et juxta patrem suum Mainar-
E dum , et Dainbertum Vicecomitem fratrem suum , sepultus est in capitulo
S. Pétri : cui successit in Archiepiscopatu domnus Richerius, ipsius Ecclesiœ
Archidiaconus, Dei voluntate ab omni Clero et populo electus : qui ordina-
tus Parisius in die S. Paschae ab Episcopo Gotfrido et aliis , praesente Rege
cum Principibus , rediens inde Senonas in octava Paschae, est receptus cum
gaudio in propria sede.
(a) Rotgerus II Catalaun. Episcopus procu- bertus consecratus est Episoopus.
ravit etiain secundas Henrici Régis nuptias. Nam (6) Hune locum frustra in Briegio ponunt re-
in veteri Cod. Rem; Ecclesiae Henricus in Rasbatiarn centiores. Bieria silva nunc Fontis-Blaudi vocatur
Diisissc dicitur Catalaunensem Episcopum R. ut ubi aedes regiae saltem à tempore Ludovici Junio-
filiam Régis illius terrae, Annara noraine, sibi uxo- ris. lUîc inter illas aedes et oppidum ad viam, quae
rem peleret. In Libro autem de Vita S. Lietberti fert Moretura, visitur C'rux Vitriaci hactenus dicta ;
Camerac. Episcopi nuptiae Régis cuui Anna Remis in quo in loco forte olim castrum cognomine fuerit, ubi
eodem Conventu cclebratae dicuntur, in quo Liet- mortuus Henricus. Mabill.
Bb iij
198 EX CHRONICO S. PETRI VIVI SENON.
r Anno MLXni , finis fuit anni magni , qui constat quingentis triginta A
duobus annis ; et sequenti anno idem incipit circulus, in cujus fine erit labor
et dolor].
Anno MLXIV , Rex Philippus fecit regale Praeceptum de rebus S. Pétri
Vivi , sicut pater suus Hainricus.
Anno MLXV , Bernardus Miles et dominus castri Barris montis , in ca-
pitulo S. Pétri Vivi , et uxor ejus Humberga , competierunt et receperunt
ab Abbate Gerberto et Monachis ejusdeni loci , quartam (a) de villa quae
dicitur Rictiacus , et de Ecclesia ejusdem villse ; similiter et de villa quae vo-
catur Pauliacus (b).
[Anno MLXVI. Hoc anno apparuit Stella comètes in vigilia S. Marci
Evangelistae , vespertinâ horâ , ad plagam occidentalem , per XII dies. In
ipso anno defunctus est Aywardus Rex Anglorum : Dux autem Normanno- B
rum , nomine Willermus , cognatus praefati Régis , congregans exercitum
copiosum valdè , perrexit super Anglos , transiens mare. Unde Angli coadu-
nati fecerunt sibi Regem, Airaudum nomine : et venientes ex utraque parte
in unum , bellum fecerunt admirabile : occisis multis, etiam et Rex Anglo-
rum interfectus est. Willermus faciens pacem cum his qui superfuerunt , est
unctus Rex in regno. Deinde Regem Scotiae cum omnibus suis, sibi bellan-
do subjugavit. Posthaec defunctus est Balduinus Cornes Flandrensis : cui suc-
An. 1067. cessit in Ducatu filius ejus Balduinus. Obiit etiam eo tempore Comes Rot-
dulfus , adhuc tenens matrem Régis ; unde erat excommunicatus. ]
Anno MLXVIII , incœpta est renovari Ecclesia S. Saviniani Sociorum-
que ejus Martyrum . . . Quod dum fieret , inventa sunt sepulcra eorum . . .
plena sarcofagis et loculis saxeis , plumbeis , gypseis , et septis atque com- C
planatis lidoriis ; quae omnia plena erant corporibus honestissimè palliatis ,
aromatizatis ; et quod mirum est, quibusdam deerant capita ; quidam etiam
in pedibus habebant sandalia . . . Suscepit opus Ecclesiae, et large et honestè
perfecit vir quidam Balduinus , Major hujus Abbatiae et Petronilla uxor
ejus.
Anno MLXXrV, fundatum est Molismense (c) Cœnobium.
Anno MLXXV , Arnulfus Abbas S. Columbae detulit de Italia reliquias
de corpore S. Thebaudi fratris sui , et posuit in eadem Abbatia ; cœpitque
aedificare Ecclesiam in honore ejus Sancti, quae est euntibus de civitate ad
eamdem Abbatiam juxta viam ad dexteram manum.
(a) Scilicet partem ; quo loci, inquit Acberius, exprimit hoc distichum : 'J
fundata fuil Abbatia Molismensis : at Chronicon
Ms. habet cartam. Anno milleno qumto cum septuageno,
(b) Polliacus {p'ouilh) villa erat Molismo proxima, *«* ^«""^ «"^«'•'o crent domus hœc in aperto.
nunc excisa ; quam Milo de Monte-Barro, assen-
tiente Rainardo fratre suo, donavit Molism. Ecclesiae. Prima loci Molismi donatio facta legitur ab Hugone
Mabill. de Marlenniaco. Polliaceusis autem Ecclesiae decima-
(c) Annum cnnditi Monasterii apud Mabillonium tionum partem Rainaldus de Molismo cessit.
EX CHRONICO W EPISCOPORUM METENSIUM.
Apud Acherium Tom. II Spidlegii in-fol. pag. 229. E
SuccEssiT huic [Theoderico I ] consanguineus ejus Adelbero {b) . . .
Hic renovavit Cœnobium S. Martyris Symphoriani praecipuè , tum et
alia . . . Sedit annis XXVIII. Obiit XVIII Kal. Januarii : sepultus est in Ec-
clesia S. Symphoriani , ubi et SS. ^pletius, Pappolus , Goëricus , Godo ,
Aptatus et Félix Pontifices meritis insignes quiescunt.
(a) Auctor hujus Chronici florebat tempore Ste- ex peste adulationit.
phani, qui Poponi successit in Episcopatu Metensi [b) Scilicet Adalbero Virdun. Episcopus , II Me-
anno 1120. Cùm enim ad Stephanum pervenit , aeta- tensis, frater Deoderici seu Theoderici Ducis Mosella-
tem suam prodit sic: QiU [Slephanus] quoniam adhuc norum. Relicto enim Virdun. Episcopatu, Metensem
vitd floret et œtate vigel, tentatio siCeat elationis orta obtinuerat.
EX CHRONICO EPISCOPORUM METENSIUM.
199
A Post hune ascendit ad Episcopatum Theodericiis II , qui Monasterium
urbis principale S. Stephano Protomartyri construxit, adepto ipsius braehio à
Bisontica * civitate. Inter ipsum autem et Henricum Imperatorem dissentione * Byzanti»
non modicâ ortâ , praedia multa Ecclesiarum pro auxilio distribuit per decen-
nium . . . Rexit cum potentia cathedrani annis XXX. Obiit II Kal. Mail ; An. 1047,
sepultus in Ëcclesia S. Stephani. Et hujus tempore Guarinus Abbas sancto
construxit Basilicam Arnulfo , quam S. Léo IX dedicavit, privilegioque suc
subliniavit.
Huic sanctitate ac religione venerabilis ( a ) Adelbero successit , pacis
aniator et Cœnobiorum reparator. Hujus sub teinporibus Ecclesiae praefue-
runt Romanae S. Léo IX , primo Leucorum Episcopus ; Stephanus qui est
Fridericus, filius Gothelonis Ducis ; et Alexander , oui successit Hildebran-
B dus, qui septimus dieitur Gregorius. Hic Adelbero praediis suis Ecclesiam
S. Salvatoris infra urbeni ampliavit , in qua quiescit. Obiit Idus JNovenibris, An. 1072.
régnante Henrico ( & ) secundo post Conraduni.
Hinc ab Ëcclesia Leodiensi adscitus domnus Heriniannus , ordinatus est
Metensium Praesul quinquagesimus. Hoc tempore maximum schisma exor-
tum est inter Regnum et Sacerdotium. Imponebatur itaque Rex super Re-
gem , Papa super Papam ; et hoc diutiiis perseveravit , ex quo disciplina
discubuit à sua vivacitate . Hic Herimannus Praesul , admonitus visione ,
sanctum levavit ab humo Clementem , et tertio die obiit . . . Revelatum est
cuidam Religioso nomine Lubrico, fundatori Ecclesiae S. Pétri de Monte
Brianci, quod etc .... Objiciebatur ei [Herimanno] ab inimico * , quod ♦ Diabolo
metu mortis inconstanter egisset inter dissentionem Regni et Sacerdotii , ma-
C lens fugâ persequutiones et suae pervasiones Ecclesiae , violato sacramento
quod exigitur more imperiali, praevenire . . . Hic Herimannus Episcopus
ex Ëcclesia Leodiensi assumptus , in Ëcclesia S. Pétri Métis est sepultus ,
praesidente universali Ecclesiae Gregorio VII , vacillante Imperio. Obiit IV
Nonas Maii ; et cessavit Episcopatus multis annis.
(a) Hujus noiiiinis tertius, fratruelis Deoderici vel (b) Is Henricus erat quidem secundus Rex à Con
Theoderici H Episcopi. Acherius. rado ; sed quartus hujus nominis.
D
EX BREVI W CHRONiCO ABBATIJî SAVINIACENSIS.
A'pud D. Estiennot inter Mss. Antiquitates Bened. diœc.
Lugdun. et Bellic. pag. 437.
DURANTUS Abbas stetit quasi per XIII annos ; quoniam fuit Abbas
anno MVII , et Iterius ejus successor anno MXX * . . . Erat jlterius
iste Cluniaci sub obedientiaS. Odilonis ... et fuit factus Abbas anno MXX . . .
Prioratus S. Pauli de Botaville * Xantonensis diœcesis per domnum Gau-
fridum filium domni Guillelmi Comitis Engolismensis, et Petronillam Gau-
fridi uxorem datus est in manu Iterii Abbatis , et praedictum Prioratum ex
propriis denariis aedilicari fecerunt . . . Facta autem fuit haec donatio anno
Doniini MXXX (b) . . . Roberto Rege régnante in Francia nobilis vir
E Folcardus , Gilberga ejus mater , et Almoys ejus uxor , dederuntj in manu
Iterii Abb. Ecclesiam S. Abundi * Martyris. Est autem sita in diœcesi Xan-
tonensi in loco de Merpuis . . . Rodulphus Rex et uxor ejus Ermengardis
fecerunt aedificare Monasterium Thallueriarum ... et ■ dederunt ordinandum
Itherio Abbati et successoribus suis . . . Andalgaldus , Cono , Robertus ,
Wido et Arthaldus , fiUi nobilis Cononisj dederunt Deo et S. Martine
MXVIII
Bouleville
S, Alton
{d) Istud noster D. Claud. Esliennot excepit è Ms.
saeculo Xllexarato Codicc, cui titulus csX Liber Ponùi.
Is autem Pontius, qui librum chartarum sui Monas-
terii seu gesta superiorum Abbatum describi curavit,
Abbas saltera fuit ab anno liât ad annurn 1135.
Porrô monet D. Estiennot Ms. Codicem Saviniac.
quo usus est, desinere in anno 1096, non item Chro-
nicon.
(6) Data mente Junio , ferid UI , régnante Roberto
in Francia et Rodulfo in Gallia. Tom. IVGall. Christ,
col 263, istud factum dieitur consilio Willelmi Com.
Engolisin. ejusque uxoris Gerbergae, Alduini fratris
sui,necnon Isli Santon. Episcopi ; proinde ante annum
1030, quo decesserat Willelmus Cornes.
200
EX BREVI CHRONICO ABRATI^E SaVINIAC.
• s. Georii
Arnac
Jutte-rt-
* la Bresle
S. Bonet
Àe Marcy
Al. Rodan.
* S, CyrgUes
* AmpUpuys
lun
Al. Capel-
Saviniaco ( «) , in quo Leutho frater eorum erat Monachus , et qui posteà A
fuit Abbas , Ecclesiam S. Jori * Gebennensis in macello constructam . . .
Magno ft Pontius, régnante quoque Rodulfo Rege in Galliis dederunt Ec-
clesiam S. Philiberti de Ulmis . . . Hugo et Gerardus filii nobilis Frendelani ,
anno MXXJI régnante Rodulfo Rege, dederunt Ecclesiam S. Saturnini de
Arnaco *. Est autem sita in diœcesi Lugdunensi in agro Valansa , in loco
qui dicitur Arnaco . . . Hanc donationem confirn)avere Adhelina Abbatissa ( ft ),
Astrudis Monacha, Wido de Bellomonte Miles et uxor sua Raymunda . . .
Similiter Stephanus de Mauriaco dédit Ecclesiam de Mauriaco ( c ) . . . Gaus-
marus cognomento Ronfator dédit Ecclesiam de Jumicellis , quae sita est
in agro Vendonensi. Hugo et Gausmarus de Thorogniaco nobiles viri dede-
runt quartam partem Ecclesiae S. Mariae de Alta-rivoria * . . . Similiter et
Gausmarus dédit terram de Bibost . . . Anno MXVIII [ nobiles viri ] Giri- B
nus et Jarento de Sal dederunt Ecclesiam S. Juliani de Sal , quae sita est juxta
fluvium Adoysi. Anno MXXII Bernardus ( à ) Rumphator et Girinus Scu-
berardus ac Vandalmodis Gerardi uxor dederunt Ecclesiam S. Mauritii
de Cresbins in patria Forensi . . . régnante Rodulpho Rege. Girinus quoque
et Arnulfus Calvus dederunt Ecclesiam de Fornetz , quae sita est in patria Fo-
rensi . . . Abbas Itherius stetit XXIV annis, et obiit anno MXLIV, Vil Id. Mail.
Lento ob honorem parentum suorum hujus Monasterii fuit Abbas . . . Fuit
turpiter dejectus ab Abbatia . . . Stetit Abbas per duos annos.
Durantus II successit Lentoni Abb. anno MXLVI. Eo sedente fuit fun-
datus Prioratus (e ) S. Johannis de Tarnanco. Anno MXLVI in Burgundia
Henrico Imp. régnante , Aschiricus et Richarda ejus uxor Willelmus et
Dalmatius dederunt Ecclesiam S. Mariae et S. Baldomeri de Buxi . . . Sita G
est autem hsec Ecclesia de Buxi in patria Forensi. Hugo de Sal , Hebrardus
et Rolannus dederunt mansum de Sal . . . Durantus fuit ab Abbatia dejectus . . .
Stetit autem Abbas per XV annos.
Duranto II successit Dalmatius . . . Villam Arbrevillae , quam Arbrellam *
dicimus, propter bella imminentia mûris et turribus clausit et vallavit . . .
Cœpit quoque Ecclesiam istam Saviniaci à fundamentis aedificare. Amblardus
Canonicus S. Pétri Xantonensis dédit Ecclesiam S. Thomae de Cosnac , de
consensu Amblardi cognomento Malaterrae patris sui et domini castri de Cos-
nac, Philippo régnante in Gallia. Artaldus de Mirabello Miles dédit Eccle-
siam S. Sebastiani de Mirabello. Est autem sita hsec Ecclesia in diœcesi Xan-
tonensi. Facta fuit haec donatio anno MLXII , Henrico Imp. régnante. Anno
MLXIV Falco vir nobilis et Adalazia ejus uxor dederunt Ecclesiam S. D
Boniti Marciaci * in agro Anse ... et tertiam partem silvae Ardens. Hum-
bertus de Bello-Joco , Richoara ejus mater , et Richardus , Dalmatius ac
Hugo , Humberti fratres , anno MLXIII , Conone Rege { f) in Galliis
régnante , dederunt medietatem Ecclesiae S. Pétri in Monte Melardi. Est au-
tem sita Ecclesia in diœcesi Lugdunensi et in agro Demiciasensi . . . Nobiles
domini Berardus , Humbertus, Umiardus fratres , et Nazarea eorum mater ,
filia domini Berardi Rodonensis * Comitis , dederunt quae habebant in Eccle-
sia S. Cyriaci * . Hugo Frendelanus dédit Ecclesiam S. Mariae de Amplipu-
teo * . . . ac rivulum de Rauzin. Facta fuit haec donatio anno MLXVI , ré-
gnante Henrico Rege. Anno MLXXVIII Guillelmus Comes(^) Forensis,
Falco dominus Yconii et fratres ejus dederunt Ecclesiam * S. Paulae sitam in
(a) Saviniacense S. Martini Monasterium, situiu est
in agro Lugdunensi ad Brevillam fluviolum, tribus à
Lugduno leucis, [Savigny).
{p) S. Pétri Lugdunensis , ut putat Stephano-
tus.
(c) Idem putat legendum de Mornanco : et meritô,
nam sic scribitur suprà pag. 336^ in Probat.
[eC) In Probat. pro 5]onasterio S. Johannis de Ran-
danis in Forezio, pag. 466 : Vir nobilif Bernardus,
cognomento Rumphator, Girardus Cornes [Forensis^ et
Vandalmodis Girardi uxor, an. MXXll dederunt S.
Johanni de Randanis, etc.
(e) Anno Dom. MXLVI nobilis vir Gaucerannus ,
Adalizia ejus uxor, Gaufredus et Agno eorum filii
dederunt Ecclesiam S. Johannis de Tarnanco, etc. Ex
Probat. pag. 334.
(/■) Conradus obiit anno 1039. Error igittir ibi est
aut in anno aut in nomine.
(s) ^^ë- ■435, Artaldus Cornes Forensis, filius Gi-
raldi Comitis, et Guiburga ejusdem Girardi uxor,
etc. Pag. 462, Post Arnulfum fuit Abbas [Athanac^ .
Hugo frater Artaudi Corn. Forensis ; et ei succe.isit
Rajnaudus anno MFII ; et lune fuit constructum
Monasterium S. Romani de Podio. Pag. 369, Artal-
dus Cornes Forensis confirmavit donationem Militis
Falconis de Yconio anno MLXIX. Ibid. suprà legi-
tur donatio Humfredi seu potiùs Gerardi Coin. Fo-
rensis facta Durannol Abbati. Denique Tora. IV Gail.
Christ, idem Gerardus Cornes Foresii dicitur dédisse
Durando villam Conziacum et alia in agro Tarnatensi,
anno 1007.
parrochia
EX BREVI GHRONIGO ABBATI^E SAVINIAG. 201
A parrochia S. Laurentii. Ermengardis quof[iie tiédit niedietatem Ecclesiae de
Duerna cuin niansis de Plauciaco et de Boschalas , etc. Adrardiis vero de
Barbares et Constantia ejus uxor , Bladinus eoruin filins , et Bernardus de
Nau/., Agiia mater Stephani de Randanis, mater quoque Girini de Pinstho
Elizendis , et Willehinis Agnae filius dederunt aliam medietatem Ecclesiae . . .
Artaldus ac Agno fratres dederunt Ecelesiam S. Marcelli . . . Nobilis vir
Pontius et uxor sua Pontia dederunt Fx'clesian) S. Cirici . . . Anno Mr^XIII
Pontius IMorellus obtulit filium suuni Rothaldum , dédit (a), etc... Stetit
[ Dalmatius ] per annos XXV, et obiit anno MLXXX . . . VIII Id. Julii ,
etc.
(a) Ibid. suprà et infrà occurriint plurimx donationes hoc modo factée.
B
EX GESTIS («) ABBATUM GEMBLACENSIUM.
Apud D. Liicam Acherium Tom. II Spicileg. m-fol. pag. 764.
COMMIS SA pugnâ in Florinis inter Lambertum Comiteni , filium Ilagi- An. ioi5.
neri Longicolli , et Godefridum Ducem ; cùm Lambertus ibidem gla-
diis csesus accepisset vitœ fineni , conjux ejus Gerberga (b) nobilissima . . .
annitente filio suo Comité Henrico, feudum proprietatis suae, quod Tortosa
vocatur , tradidit Gemblacensi loco . . . Baldricus Episcopus [Leod. ] Mo- Pag.iQS.
C nasterium in honore [S. Jacobi ] fratris Domini fundavit in insnla Leodi-
censi .... Successor Baldrici Wolpodo délibéra vit locum , prudentissimi
[Gemblac. ] Abbatis Olberti committere manibus ; (juod ille diu multùmque
reluctatus declinavit humiliter , ac vix tandem anno Dom. MXXI snscepit An. 1014.
obedienter , et exécutas est XXVIII annis prudenter . . . colligens hinc Inde '*' '
viros bene direetos , et maxime ex disciplina Abbatis [Virdun.] Richardi ,
qui tune temporis ubique prsedicabatur in tervore sanctae religionis . . . Eo
tempore niniia annonae caritas totam profligavit Galliam , anno videlicet An. 1043.
MXLIII... VIII Idus Julii [Watlio Leod.] Episcopus migravit ad Domi- Pag.161.
num ; Abbas autem [Olbertus], qui Episcopo dimidio animae sure septem
dies snpervivere volait, ipso die septimo , quod est II Idus Julias, [ in iMo-
nasterio S. Jacobi Leod.] Pelicem spiritum cœlo reddidit , anno Domini ^.n. 1048.
D MXLVIII; postquam Gemblacensi per annos XXXVII, Leodicensi vero
Cœnobio circiter anno XXIX regnasset . . . Successor Abbatis Olberti est
Mascelinus, Olberto consanguinitatis conjunctus linea, et à primis annis cam
fratre suo œquè memorabilis vitœ Fulcuino studiosè in ejus disciplina cflu-
catus ... Ex quibus Fulcainns , nodatas exercitio literalis scientiae, glorioso
Abbati Stabulensi Popponi ad regendas puerorum scholas directus . . . per in-
terventum ejus in Metensi urbe ad regimen Abbatiœ S. Vincentii Martyris
est promotus ; quod usque ad finem vitse utiliter et laudabiliter est exequutus.
Missac autem [Abbas (iemblac. ] cognomento Mascelinus , frater ejus
etiam \^irduini sub Richai'do Abbate in gymnasio Monasticae disciplinée regu-
lariter [est] exercitatus . . . Item floruit domnus Sigebertus, morum probi- Pa^. 768.
E tate et scientiœ multiplicitate laudabilis, et gratus siii temporis sapientibus.
Non indiget nostris laudibus, quia laudant eum Opéra ejus. Ciim enim esset
juvenilis tetatis tempore Mascelini Abbatis , Metensis * notiticatus , et in *iVietensibus
(a) Vnonymus /Viictor Libelli de Gestis Abbatum Comité marito ,uw, filio Ragineri Longicolli quondam
Gemblac. enarrans acla scriptacjue Sigiberti pag. 768 Haiinoniensh Coiniùi^ qui Comitatws Monteiuis eotem-
col. 2. sese prodit bis verbis : In Cœnobio Gemblacensi pore dicebatur. hte Lamberlm Senior gcnuil ex uicore
me qui liœc descripsi, et niultô meliores erudivit, etc. .ma Gerberga Henrieum succedenteni Comitem Lova-
(b) Morttto Ottone filio Caroli Omis Lotharingiœ, niensem et Bruxellensem ac sacri Imperii Marcliio-
et sepullo in Ecclesia ^ivcUensi [alii dicunt Colonite netn... Anno Dom. MXr, Ducatûs Godefridi anno X
in Ecclesia S. Mariœ, quœ nunc vocatur ad Capito- Gerberga sepulta est in Ecclesia .S". Gertrudis Nivell.
liurn), Ducatws Lotharingiœ datur per Imper. Henri- Ex Magno Chronico Belgico. Notandum. inquit Col-
t:um II Comiti Godefrido filio Godefridi Ardennenxis ; lector ibidem paulô suprà, quod postquam Archidiacn-
Gcrbergâ filid Caroli, et sorore Ottonis Duels: quondam natus Lotharingiœ leparatus est à Brabantia , nun-
Lotharingiœ prœdicti, solummodo Comitatuni Lova- qiiam deinde Brabantia dicitur Ducatus, sed Comita-
mensein et Bruxellensem retinente cum Lamberto lus LovaniensLs et Bruxellensit.
Tome, XI. G c
202 EX GESTIS ABBATUM GEMBLACENSIUM.
Cœnobio S. Vincentii Martyris cum Fulcuino Abbate diu conversatus , sa-
pientiae fons patens erat non solùm Monachis , sed et Clericis ad se undique
confluentibus. Multis Metensiuni liodieque dulcis est ejus memoria , in qui-
bus adhuc supersiint doctrinse ejus vestigia. Quae vel c|uanta illic degens ro-
gatu eoriim Soripta ediderit, ipse ostendit in Libro iilustrium Viroruin quem
coinposiiit. Non solùm Christianis, sed et Jndaeis in eadem urbe commanen-
tibus erat charissimus , pro eo quod Hebraicam veritatem à caeteris editio-
nibus secernere erat peritus , et in his quae secundum Heljraicam veritatem
dicebant , Judaeorum erat consentiens assertionibus. Post mnltum temporis ,
vix impetratâ licentiâ, rediens ad Cœnobium Geniblacense , multa con-
tulit ad usum et ornatum Ecclesiae , quae acquisierat voiuntaria eorum quos
instruxerat liberalitate, etc.
A
B
EX CHRONICO W LEODIENSI.
Apud Labbeum Tom. I Biblioth. Libr. 3hs.pag. 337.
NNO MXXXIf. Henricus Rex uxorem filiam Régis Anglorum duxit.
Obiit Pelegrinus Episcopus ; succedit Herimannus [ Coloniensis Ar-
chiep. ]
MXXXVII. Bellum apud Barum inter Gothelonem (b) Ducem et Otho-
Odonemii nem * Comitem. Obiit Raginardus Episcopus [Leod.J; succedit Ni-
thardus. q
MXXXIX. Obiit Conradus Imperator ; succedit Henricus filins ejus.
MXLI. Rex Henricus contra Hungaros vadit. Obiit Nithardus (c); suc-
cedit Waltho.
MXLIV. (d) Gothelo Dux obiit : Godefridus filius ejus, privatus pa-
terno jure, rebellât. Famés valida.
MXLV. Godefridus capitur, et custodiae mancipatur.
MXLYI. Henricus Rex fit Imperator; et très Papae ab eo deponuntur.
Godefridus cum Balduino rebellât.
MXLVJI. Godefridus palatium Neomagi incendit ; Virdunum capit et
incendit.
MXLVIII. Dux Albertus (<?) à Godefredo perimitur. Waltho Episco-
pus obiit ; succedit Deoduinus. q
MXLIX. Henricus Imperator contra Balduinum proficiscitur : Balduinus
satisfacit Imperatori Aquis.
MLI. Balduinus cum Balduino filio suo rebellât : invadit Montem Castri-
loci.
MLIII. Balduinus junior Tudinium incendit. Balduinus major cum mi-
nore Hoium vastant, et incendunt utrinque.
MLIV. Imperator Balduinum totis viribus populatur ; Tornacum capit.
• Colon. MLV . Obiit Herimannus Archiepiscopus * ; Anno succedit.
ML VI. Obiit Imperator Henricus ; succedit filius ejus , patri aequi-
vocus.
MLX. Henricus Rex Francorum obiit ; Philippus filius ejus succedit.
(a) Hoc annum H3iJ attingens Chronicon, omis- Ducatu substituitur. Ex magno Chronico Belgico
sis inutilibus, vulgavit Labbeus defloratuin ex Cod. pag. 97.
Ms. Bibl. S. Victoris Paris. Quae sjjectant priinain ac (c) In Sigeberti Chronico Nithardi mors coUoeatur
secandam stirpem et initium tertiae Regum nostroruin anno 4042.
edidimus suprà. (<i) Quae hîc narrantur annis 1044 et tribus sequen-
(b) Post mortem Otlonix Ducis Lotharingiœ Du- tibus, uno anno tardiùs peracta dicuntur in Chronico
catu-i idem datur per Imper alorem , nniio Dom. Sigeberti.
MPI, anno verù regni sui IF, Comili Godefrido Vir- (e) Jnno Ducatih Godefridilf, Albertus, qui Duca-
dun. filio Gudefridi Comitis Ardennensis , quem rexit tum Mosellanorum Godefrido negatum susceperat, à
annis XIF. Istius GodefridiCom. Arden. fuit uxorMecli Godefrido perimitur : Ducatum ejus Gerardiis de Atsa-
thildis Comitiisa Saxoniœ ; qiiœ peperit si EpLicopwn cia, alterum verô Ducatum, scilicet Lotharingiœ, Fre-
Firdun. Adalberonem, Comitem Fridericum S. Fi- dericus frater Gotzelonis et Godefridi Ardenensis obti-
toni Monac/nim, Comitem de Daburg Hermannum, net; et ex tanc usque in liodiernum diem uterque iito-
et duos Duces prosapiâ inclytos, Godefridum istum rum, Principes et Duces Lotliaringiœ se nominant.
et Gozelonem. . . Anno istius Godefridi Ducis XI 1', ipse Haec ex Chronicis in Magno Chronico Belgico
paulà post moritur ; frater vero ejus Gochelo in pag. 107.
EX GHRONICO LEODIENSI. 203
A MLXVI. Comètes apparnit.
MLXX. Godefridus Dux obiit ; filius ejus patri sequivocus succedit.
MLXXIII. Saxones relîellant. Gregorius Papa, qui et Hildebrandus.
MLXXV. Rex Henricus , iterata expeditione, Saxones premit, et Prin-
cipes eorum in deditionem accipit. Deoduinus [Leod. Episc. ] obiit ; subrogatur
Henricus.
MLXXVI. Dncem Godefridum sicarius interimit. Geln magnum à medio
Novembri usque ad sequinoctium vernale. Anno [Colon. ) obiit; Hilduinus
succedit.
MLXXVII. Saxones iterùm rebellant ^ creato sibi Tyranno Duce Bur-
gundionum Rodulfo , annitente Hildebrando Pontiflce. Siguinus fit Archi-
episcopus [ Colon . ] .
B IMLXXIX. Rex Henricus Saxones aggreditur ; et in congressu Rodul-
fus (fl) Tyrannus extinguitur.
(«) Haec ad annum i080 referenda cura Sigeberto, Mariano Scoto et aliis.
EX CHROMCO W BESUENSI.
Apud Acherium Tom. Il Spicilegii in-fol. pag. 420.
HUGONis ordinatione instante, cùm esset deductus ab Henrico Rege
juvene ad civitatem Lingonas cum magna ambitione, nuntiata est Régi ^"- *'^3^-
mors patris sui Rotberti Régis , qui regnavit annis XLI ; et ipse Henricus
Regni VI (b) jani annum agebat. Supradictus vero Episcopus cùm susce-
pisset Episcopatum , non fuit, ut decuisset, circa Dei Ecclesias sollicitus
augmentator, sed è contrario negligens et distractor. Quapropter cùm huic
loco [ Bes. ] multas importunitates inferret et exactiones insolitas, et dom-
nus Ulgerius Abbas nullomodo ei vellet assentire , ipse Halinardum Divio-
nensem Abbatem huic loco constituit Abbatem : qui veniens cum suis Mo-
nachis , per violentiam Hugonis Episcopi doninum Ulgerium Abbatem nos-
trum cum quibusdam ex Monachis nostris captos Divionem duxit , (c) etc.
Veniens ergo idem Papa [ Léo IX ] ad civitatem Lingonas , ordinavit ^ag. 424.
domnum Arduinum Episcopum pro illo qui fuerat ejectus . . . Arduinus
D Episcopus , petente Abbate Olgerio , à sunimo Pontifice Romanse Ecclesise ''^'
petiit fieri decretum ( cl) in quo continetur , ut nullus prsesumat huic Monasterio
vim inferre , vel eum in subjectionem cujuscumque Monasterii redigere ;
et lit nullus audeat infra unam leuviam à Monasterio vim aliquam inferre.
Defuncto igitur Abbate Olgerio , successit in regimine pastoralis ofticii
Abbas Oddo.
Henricus igitur Rex Francorum, cùm jam morbo et senectute premeretur, ^"o- *28.
Philippum filium suum congregatis Francorum Primoribus , cunctorum ^"' *^^^'
consilio , consortem sibi totius regni constituit ; iinpositoque capiti ejus dia-
deniate , Regem jussit appellari. Anno auteni primo regni (e) ejus domnus
Arduinus Lingonensis Episcopus dédit Besuensi congregationi duas prae-
bendas ... in praesentia Alberonis Abbatis Divionensis . . . Actum Lingonis,
E anno Incarnationis Domini MLVIIII, Indict. XII, Epactâ IV.
Defuncto autem venerabili Arduino Episcopo , Raynardus adeptus est Pag- 432.
cathedram. Obeunte itidem Odone Abbate , successit in locum ejus Wido ,
[a) Ex subjectis huic Chronico perspicuum habetur, Julii anni j 031 . Idem notandum in Chronico S. Beni-
rerum Besucnsium Coramcntarii conditorem usque ad gni Divion. pag. 175 ïora. X, ubi idem occurrit
annura circiter 1133 esse Johannem Monachuin. At error.
cùm tolidem verbis ac syllabis et San-Benigniani et (c) Ulgerius Jbbas, ut legitur infrà , Divionenses
Besuensis Clironicorum Auctores suam Gallicarum qui malè locum ùtum invaserant, expugnans ad pro-
rerum bistoriam texucrint, vix definiri potest quis pria redire coëgit.
horum Scriptor primigenius sit. jtitate tamen praeces- (rf) Datum [est Prii'ilegium] /f Nonas Octob.
sisse Johannem videtur San-Bcnignianus, qui Chro- Indict. y , anno ab Incarn. Doin. MLIl, Pontificatûs
nicon tantuiiimodo perduxit ad obitum IlaUnardi, autem donmi Leonis IX Papœ 111 .
hoc est ad annum 1032 (e) Inde nccsequitur nec constat, Hcnricum Regem
(6) Corr. V : nam Henricus, Rex factus est tan- obiisse anno 1059, ut alibi ostendemus.
tùm 14 Maii anni 1027, et Robertus Rex obiit 20
C C ij
204 EX CHRONICO BESUENSI.
ex Monasterio Areoniarensi Monacluis. Hic paucis annis in regimine ^
peractis, repedavit ad suum JMonasterium , dimissa luijus loci gnberhatione :
cui successit ad regimen animarum Gausbcrtus , in Monasterio S. Benigni
Divionensis Prioris gereris oflicium.
Pag. i33. Fostquani Rainardiis Episcopus liujus diei lucem clausit . . . [fjni] Rai-
nardus satis clarè et gloriosè Lingonensern rexerat sedern . . . doninus Rot-
bertiis cligitur , satis et ipse clarus in omnibus, ex Francoruin Reguni pro-
sapiâ editiis (a), frater antem Ducis Odonis oognomento Borel. Fuit staturâ
non nimiùm longus , née tanien brevi , sed niediè teniperatâ. Et quamvis
geniinae scientiœ eloquentiâ floreret , verba ejus rarissiina , nisi forent ne-
cessaria. Ut ergo dignnm erat, communi voto tam Cleri quàm populi , Rot-
bertus eligitur ; et Pontificali decoratns infula , Ecclesiae Lingonensi Ponti-
fex praeficitur. "
(a) In Conrinuatione Clironici S. Benigni ibid. pag. 395 : Qui celm Reguni Franciœ ac Ducuin
burgundiœ stirpe progenitus erat.
EX CHRONICO («) ABBATIyE S. TRUDONIS.
Apud AfJierium Tom. Il Spicilegii in- fol. pag. 660.
lib. l. rpHEODERicus Metensis Episcopus in eum [Adelardum I Abbatem]
J_ adeô commotus exstitit , quod eum aliquandiu quasi exulem abductum Q
Métis teneret , et per Praepositos intérim res nostras curaret ; sed Episcopo
Leodiensi , cujus diœcesis erat , jus suimi eo defendente, tandem honorificè
Pag. 661. revocatus est . . . Post primum Adelardum successit Guntramnus , natus de
Hasbania liberorum prosapiâ . . . Tempore autem quo praedecessor ejus , Ab-
bas scilicet Adelardus , à Metensi Episcopo Tlieoderico exul tenebatur ,
accidisse cognovimus , Cœnobii nostri curam agere primum Popponem Ab-
batem Staljulensem . . . Cùm primus Poppo Stabulensis Abbas , ut potè qui
exulantis Abliatis vices agebat , ad Cœnobium nostrum descendisset , ele-
gantissimœ formae juvenis [Guntramni] qualitate perspecta , cœpit de eo
prœsagire . . . Erat ille primaeva pube vernans , forma elegantissimà , staturâ
ultra nostrae petatis homines procerâ, grossitudine proceritati congruâ. Voca-
litas in eo instar tubae altissona, praedulcis tamen, et mole corporis non in- D
digna. Claris eum natalibus ortum superiùs diximus, et apprimè eniditum
Pag. 662. officiis Ecclesiasticis . . . Guntramnus [ab Armario (b)'] susceptâ cantandi
Responsorii obedientia , mirabili tubte vocis suae novitate atque organicâ fis-
tulati giitturis dulcedine , totum choruni ipsumque maxime Abbatem per-
mulsit . . . Corporis pulchritudine , morumque probitate et nobilitate, in bre-
vi factus est celebris aulse regise , ipsi religiosge Imperatrici maxime. Intereà
primus Adelardus Abbas defungitur , XXXV annis Ecclesiae praelatus . . .
Theodoricus , qui tune erat Metensis Episcopus , frater Itpperatricis se-
cundùm carnem habebatur. . . Factus igitur Abbas Guntramnus [à Theo-
derico Episcopo] Métis , et consecratus Leodii . . . Hujus vitae ultimis annis
domini nostri Trudonis sepulcrum frequentissimè cœpit coruscare miracu-
lis... Tempore Guntranmi Abbatis usque ad modum producta est maxima E
pars turris nostrae eum utrisque testudinibus suis. Quia verô , ut superiùs in
juventute ejus testificati sumus , forma erat elegantissimà , corporis proce-
ritate convenientique grossitudine delectabilis hominum aspectibus, ex
eoque sonora valdè modulatione dulce canorum, hune ei contulerat hono-
rem Ecclesia Leodiensis , ut summis ejus solemnitatibus indutus liono-
rificentissimè chorum médius Cantorum regeret , pulchritudine magni cor-
poris pascens visus astantium , et dulcedine vocis tubeae aures delectans
An. 1053. audientium . . . Obiit anno MLV confessus (c) et unctus . . . Huic successit
la) Chronici S. Trudonis [S. Tron], Lcod. diœcesis, caerenioniarum.
Auctor est Kodulfus Abbas, qui/ut ipse teslatur pag. (c) Nota usiim Confessionis. In Historia fun-
691, scribebat anno 1136. dationis Monasterii Gladbac. cap. 14, apud
(b) Id est Cantore vel Prsecentore, et Magislro Acherium ibidem pag. 657 , Sandradus I Abbas
EX CHRONICO ABBATI^ S. TRUDONIS. 205
A Adclardus II , liberis ortus parentibus de Brabantia , de vico qui dicitur
Lovinium juxta Lovaniuni , atque inde diminutivato . . . honestè litteratus ,
neque ignanis de sculpendis piiigendisque imaginibns . . . Dominum habebat
forteiii et religiosum Alberonem , secundum videlieet Metensem Episco-
puni , fratreni Ducis Frederici ; cui in omnibus quae erant ipsius Episcopi
nullus Principum sive Advocatorum audebat quiddam damni inferre ; sed pro
ejus sanctitatis reverentia et ejus timoré , quia tota pendebat ab eo Impe-
rialis curia , nec non quia toto utriusque Francise regno diffusa erat per no- Pa-r. 663.
biliores ejus parentela . . . Accedebat sepulcrum B. Trudonis frequentissi-
mis quotidie niirabilibusque eoruscans miraculis , quae tanta toto orbe
terrarum resperserat , ut multitudinem peregrinorum non solùm Templi
ambitus, sed et ipse quoque totus oppidi nostri iocus ferre minime posset.
B Ab oppido namque nosti'o penè usque ad dimidium niilliare per omnes in
circuitu populares vias ad nos se dirigentes , necnon et per campos atque
per prata tantus peregrinorum cœtus , nobilium videlieet liberorumque
atque populariuni sexîis utriusque , penè quotidie , maxime vero diebus
solemnibus confluebat , ut in papilionibus tabernaculisque frondeis cortina-
tisque habitantes , totum ipsum oppidum circumsedisse ol)sidionis specie
viderentur ; quos pro multitudine ipsae oppidanorum domus aliis refertse ca-
pere non poterant : tum mercatorum copia , qui vix equis et curribus ,
plaustris et animalibus tanta poterant advehere , quae suflîcerent multi-
tudini peregrinae. De oblationibus altaris quid dicam ? Milites qui
de circumjacentibus villis ob infestationem inimicorum suorum oppidum
nostrum ineolebant , ciim adhuc esset sine omni vallo et niunitione , tanta
C tamen pacis seeuritate in eo nianebant, ut si forte contigisset aliquando eos
liostes suos longiùs processisse^ et fugientes , ut plerùmque assolet , redire ,
hanc prœstantis beneficii gratiam ex meritis et reverentia B. Trudonis ha-
berent, quatenùs ex eo loco cessarent eos inimici eorum insequi, quo primiim
poterat altior pirs turris Monasterii nostri videri . . . Abbas Adelardus II ac-
quisivit villani de Stades emptam centum marcis à Duce Frederico ; et
quidquid habemus in Hardies à Comité de Musai Alberto . . . Sanctae me-
nioriae Adalbero II Metensis Episcopus , frater , ut dixi , Ducis Frederici ,
murus et arma , paxque et abundantia Cœnobii nostri obierat ; cui succedens
Herimannus , pro dissentione quam contra Henricum IV Imperatorem mo-
verat; eum videlieet qui sub filii sui persequutione longé post , istis penè
omnibus jam defunctis , Leodii profugus obiit ; gravissimis exaetionibus Ab-
D batem quotidie , ut ita dicam , exossabat . . . usque Métis ex violentia prae-
cepti sui pertractum, mœrore gravatum remisit . . . Sed et Henricus Léo- Pag. 664.
diensis («) Episcopus , hujus Herimanni contemporaneus , nimis ten-ebat
eum . . . Quievit tandem in pace anno MLXXXII Incarnationis Domini , An. 1082
praelatus Ecclesiae nostrae XXVII annis.
dicilurinvidiaecessisse,etadlmperalricem Adelheidara, (a) Henricus I, posteà tlictiu Pacifient eà quùd
cui conjunctu< erat Confessionis fatiiiliaritate, secessisse. pacein acquiùerit, vita et génère nobitix, Arcliiclia-
In Gcstis autein Pontificuin Angl. Auctore AVillelino conus Virdunensis^ filius Frederici Comitis Tullensis,
Malrncsbur. pag. 281 , sic legitur : Seivlfiu quidam ex una parte cognatux Ducis Godefridi de Bullione,
negotiator ad eum [S. Wuhtanum Episc. Ifigorn.] Lccidiensi<: Episcopus ordinatus anno Dom. MLXXF^
quolannls venire consueverat, ut ejus consilio nwrbis Pantificatûs Gregorii TII anno II, prœ fuit annis XIX,
mederelur animœ : cui semel post absolutionem factani Ex magno Clironico Beigico,
divit : « Sœpè peccata, quœ confessus ec, réitéras ».
E
EX GENEALOGIA DE QUA ORTUS EST CAROLUS MAGNUS.
A^ud Acherium Tom. II Spicilegii in-folio pag. 493.
CAROLUS Dux frater Lotharii genuit Ermengardem et Gerbergam.
Ermengardis genuit Albertum Comitem de Namurco. Albertus genuit
Albertum (a) qui nunc est. Et Gerberga soror Ermengardis genuit Henri-
cum Seniorem de Brusella. Henricus Senior genuit Comitem Lambertum ,
(a) In Genealogia Caroli M. Apud Martenium ter 1150, additur, e; /"rairem ejus Heinricum Comi-
Tom. III anccdot. col. 1431 quae desinit anno circi- tem de Durbuio [Pd. de Durboio) ,
Ce iij
206 EX GENEÂL. DE QUA ORTUS EST GAROL. MAGN.
et Henricum fratrem ejus, et Matildeni sororeni eorum. Hanc Matiklem A
♦^/. Boio- (juxit iixorem Conies Eustachius de Biilonia * , et genuit ex ea duos filios ,
"* Eustaohium et Lambertum. Eustachius accepit uxorem filiam Godefridi (a)
Ducis, Idam nomine, nobilem génère et morihus ; et genuit ex ea qua-
tuor (b) filios , Guillermum , Godefriduin , qui nunc est Dux Lotharingiae ,
Balduinum et Eustachiuni. Godefridus (c) vei'ô et Balduinus fuerunt Reges
Jerosolymoruni. Eustachius vero genuit filiam , nomine Matildem , quam
posteà duxit in uxorem Stepbanus Rex (d) Angloruui.
(a) Godefridus estBarbatus dictus seu Senior, Dux (c) Godefridus iste vocatus BuUonius, Rex Hieroso-
Lolharingiai, qui obiit anno 1070. lyinae orcatus anno 1099, obiit anno sequenti : cui
[bj In Genealogia apud Martenium : très filioi, Eus- successif frater ejus Balduinus.
tachium^ Godefriduin et Balduinum. Eustachius frater {d) Steplianus Cornes Bononiae , factus est Rex
Baldubd Re^is Jérusalem diudt Mariam filiam Régis Angliae anno 1133.
Scotiœ et "cnuit Mathildem. etc. D
EX HENRICÏ HUNTINDONIENSIS
ARCHIDIACONI HISTORIA (a).
Inter Rerum AiigKcarum Scriptwes, etc. Francofurti 1601
fol. pag. 359.
EX LIBRO SEXTO.
C
' soTorein \ NNO M ab lucam. Dom. Richardi Consulis Norniannorum filiam *
jLx Rex Edelred [II] in conjugeni assuniere (b) prœcogitavit ad tuitionem
regnisui. Ille enim fbrtissimus erat, et omni regno Francorum formidabilis . . .
Mil anno Emma Norniannorum gemma venit in Angliam , et diadema
Pag. 360. nomenque Reginae suscepit . . . MIII anno Hugonem Normannum , quem
ibi [ in Anglia ] jam Regina Emma Vicecomitem statuerat , in perniciem
compegerunt Daci . . . MIX anno , Richardo Norniannorum Duci misit
Pag. 362. Rex nuncios suos causa consiUi et auxilii . . . Anno MXIII Rex ^Edelred
misit Emmam Reginam Richardo f'ratri suo in Normanniam , et posteà Ed-
wardum et ^Ifredum filios suos . . . Rex auteni iEdelred transfretavit fii-
gitivus ad Richardum Normannife Ducem. Anno MXIV Suain Rex Anglo-
rum subita morte periit . . . Angli in Normanniam iEdelredo (c) Régi nuncios D
direxerunt , intimantes quôd si hnmaniùs solito vellet eos tractare , nullum
eo libentiùs se in Regem recepturos. Ille auteni per Edwardum filium suuni
praemissum omnia Rege et populo digna spondens eis , adveniens ab omni
Anglorum gente cum laetitia susceptus est . . . Anno MXVI Adelred de-
cessit in Londonia . . . Edmundus filius ejus electus est in Regem ; qui cog-
Pag. 363. nominatus est Ferreum-latus ... [ Anno MXVII ] Edmundus Rex pro-
ditione occisus est . . . cùm uno anno regnasset . . . Cnut Rex Anglorum
Emmam Ducis Norniannorum filiam , uxorem Adelredi Régis , duxit ....
* frater Cuut Regis anno VIII (cl) , Dux Norniannorum Richardus II , pater *
Pag. 364. Emmae Reginae Anglorum , vivere non adjecit : post quem Richardus filius
anno propè uno imperavit ; et post eum Robertus frater ejus VIII (e)
annis . . . Haraldus R.ex exulavit Emmam Reginam , novercam scilicet E
suam ; quse divertens ad Baldewinum Consulem Flandriae , accepit ab eo
castrum Bruge , ut ibi et inde degeret. Willelmo namque Norniannorum
domino adhuc in aetate puerili cura Rege Francorum manente, Nornian-
pag. 365. nia fiscus regalis erat . . . Anno II Hardecnut , venit Edwardus filius Edelredi
{a) Historiahaec ust|ue ad cxordiuin regni Slepbani Juste secundum jus gentium Normanni et calumniati
Angl. Kegis producitur. yEtatem suam prodit Auctor, sunt et adepti.
dum acturus de Regibus Willchno Rufo et Henrico I, (c) De eo apud Auctorem priscum legitur : Ejus
Librum VU sic orditur : Hactenus de lis quœ vel in vitœ cursus scevus in principio, miser in medio, tur-
Libris Feterum legendo reperimus, vel fama -vulgante pu in exitu asseritur.
percepimws, tractatum est. Nunc autem de lus quœ (d) Corrig. a/ino IX aut X, et quidem à morte
vel ipsi -vidimus, vel ab iis qui l'iderant audivimus, Edmundi II.
pertractandum est. le) Calcule boc admisse Ricbardus III obiit anno
[b) E.v hac conjunctione, addit Auctor, Jngliani lOsS, et Ricbardus II anno 1027.
(e) Cal
^8, et
EX HENRIGl HUNTINDON. HISTORIA. 207
A Régis à Norn)annia ad Regeni Hardecnut fratrem suuni : aiiibo eteniin erant
filii Rmmœ fîli.-E Richardi Consiilis. Hardociiut Rex morte praereptus est , cùin
regnasset II annis . . . Proceres Anglorum (a) hilares pro Alfredo * primo- * ^'- ^'^«^<
genito filio ^Edelredi , ut diademate regni sublimetiir , nuiitios niittunt.
ille autem cùm esset pâtre Angliciis et matre Normannus , aliquos ex con-
sanguineis matris suae, nuiitos ex eoaevis commilitantibus à Normannia secum
duxit in Aiigliam. Godwinus verù cùm esset Consul fortissimus et proditor
ssevissimus , praecogitavit se ^dwardo fratri minori et simpliciori posse dare
filiain snani in Reginam : hune vcrô Alfredum , qnia piimogenitus erat et
magnte probitatis , nullo modo liliam suam dignaturuni praevidebat. Intimavit
igitur Proeeribus AngHaa Alfredum nimiam copiam JNormannorum secum
adduxisse , terras Anglorum eis proniisisse ; gentem fortissimam et subdolam
B inter eos instirpare Anglis securum non esse : hos persolvere pœnas opor-
tere, ne alii posthtec andeant pro Régis cognatione se Anglis ingerere.
Capti sunt igitur et ligati Normanni , qui vénérant cum Alfredo ; et cùm
ordine sederent , novem semper excapitati sunt, et decimus remansit . . .
Nimium visum est Anglis tôt superesse , feceruntque decimam decimari ; et
sic paucissiiiii evaserunt. Alfredum verb eaptum duxerunt in Ely , et oculos
ejus eruerunt, et mortuus est. Miserunt ergo pro Edwardo juniore in Nor-
mannia nuntios et obsides , mandantes ei quod paucissimos Normannorum
secum adduceret, et eum in Regem fidelissimè stabilirent. Paruit Edwardus ,
et cum paucis venit in Angliam, et electus est in Regem ab omni populo et
sacratus . . . Edwardus Rex in patrocinium regni sui duxit liliam Godwini
fortissimi Consulis , nomine Edgitham , sororem Régis Haraldi futiiri . . .
C Edwardi Régis anno VI commissum est bellum apud Valesdune inter Hen-
rieum Regem Francorum et Proceres Normannise , quia nolebant Williel-
mutii in dominuin recipere : quos cùm Dux Willielmus victos obtinuisset ,
quosdam exulavit, quosdam corpore minuit . . . Edwardi Régis anno XI,
Emma Normannigena fb) , uxor Regum et mater morem mortis pertulit . . . P^g. 366.
Anno XIII pugnaverunt Proceres Normanniae contra Regem Francorum
apud castrum , quod vocatur Mortuum-mare ; et interfectus est Radulphus
Camerarius, Princeps exercitûs Francorum ; contigitque Victoria Normannis :
et quidem Rex Henricus Francorum. , et Dux Willielmus Normannorum
bello non intererant . . . Anno XXII , cùm jam Henrico defuncto Phi-
lippus filius ejus regnaret, Willielmus Dux Normannorum subjugavit sibi
Cenomanniam. Haraldus verô transiens in Flandriam , tempestate conipul-
D sus est in Ponticam provinciam (c). Quem eaptum Consul Ponticus Williel-
mo Duci Normanniae i-eddidit. Haraldus vero juravit Willielmo super reli-
quias Sanctorum multas et electissimas se filiam ejus ducturum , et Angliam
post mortem Edwardi Régis ad opus ejus servaturum. Summo igitur honore
susceptus et nuuieribus amplis ditatus , cùm reversus esset in Angliam,
perjurii crimen elcgit . . . Anno XXIV, Tosti et uxor sua ad Baldwi- /'"g- 367.
num (d) Consulem Flandriae divertentes , hyemaverunt . . . Anno MLXVI "^i 1066.
gratiae , Dominus genti Normannorum asperae et callidae tradidit Anglos ad
exterminandum . . . Cùm in vigilia Epiphaniae Rex Edwardus mundo deces-
sisset . . . Haraldus viribus et génère fretus regni diadema invasit. Williel-
mus verô Dux Normanniae tribus de causis mente stimulatus et intrinsecùs
irritatus est : primùm , quia Alfredum cognatum suuni Godwinus et lilii sui
[a) ïeinpora lue confunduntur. Recliùs igitur in Angliae Historiens nieniinerit facti adco singnlarlSj id
margine legitur : El aiitequam sepultus esset \IIar- fabularuni numéro accenseinus.
(lecnui] electus est Edvardus [rater ejus anno 1042, [c] Pag. 297 : Galiia aut Belgica à Belvaci nobi-
et sacratus in die Pascliœ ann. 1043. Hovedenus ait liisiina quondain urbe Galliœ dicta est: qiue provincia
Ilardecanutuni VI Idus Jnlii, feria III expirasse ; sed mine in duas divisa videtur; in eani scilicet quœ
legendum VI Idus Junii, ut liabct novus Chrono- vocatur Pontica ; et in eam quœ vocatur Normannia,
graplms Saxo et Simeon Dunelinensis. ubi modo Normanni, gens nom sed validissima,
[b] Ineontinentiae dieilur fuisse aecusata : inde degunt.
Reginae huic placuit innoccntiain suaru probari, super {d) Pag. 3G3 : Rex [Edwardus] exulavit Suain
candens ferrum, novera videlicet ignitos vonieres, gra- Consulem, fiUuni Codtvini Consulis ; qui recedem- ad
diendo. Praeseriptus est igitur ;\ Rege certus purga- Dalwinum Consulem Flandriœ^ ibidem li/emavit apud
tionis dies ; et Emma vonieres omncs calcans et per- Bruge... Suein reversus est in Flandriam. Et pag
transiens illiesa inde evasit, eoque rairaculo innocen- 30G : Rex exulavit [Godwinum et Suein, qui] iverunt
tiam nianifestavit. Séd cùm islud ignis judicium apud in Flandriam,
recentiores tantùm legatur, neque antiquus quilibet
208 EX HElNRICI HUNTINDON. HISTORfA.
dehonestavcrant et peremerant : 2" , quia Robertum Episcopnm et Odonem A
Consulem et omnes Francos Godwinus et filii sui arte sua ab Anglia
exulaverant :, 3" , quod Haraldus in perjuriuni prolapsus regnum , quod jure
coo-nationis suuiu esse debuerat , sine aliquo jure invaserat. Principes verô
JNormannorum convocans , auxilium Anglife conquirendse ab eis petiit.
Quibus ad se consiliandos euntibus Willielmus filius Osberni , Dapifer Du-
cis, interfuit : qui gravissimum iter ad Angliam capessendani , gentemque
Anglorum fortissimani perhibens , contra paucissimos in Angliam ire vo-
lentes acerriniè litigavit. Quod audientes Proceres, valdè gavisi fidem dederunt
ei, ut quod ipse diceret , omnes concédèrent. Ingressus igitur ante eos coram
Duce dixit : « Paratus sum in bac expeditione cum omnibus meis devotè profi-
» cisci ». Oportuit ergo omnes Normannorum Principes verbum ejus prosequi.
Classis itaque maxima parata est ad portum , qui vocatur S. Walerici. Quod B
audiens Rex Haraldus, vir bellis acerrimus, cum navali exercitii contra Williel-
muniDucem in mare profectus est. Intereà venit Tosti Consul ... et Haraldus
paif. 368. Rex Norwagiœ . . . Haraldus Rex Angliœ cum manu valida obviavit eis . . .
Angli Haroldum Regem et Tosti occiderunt . . . Haraldus Rex Anglorum
eadem die reversus cum summa laetitia, dum pranderet , audivit nuntium di-
centem sibi : « Willielmus Dux Normannise littora australia occupavit , et
» castellum construxit apud Hastings ». Rex igitur non segnis advolans , acieni
suam construxit in planis Hastinges. Willielmus^ vero V catervas equitum
splendidè promovit in hostem : quibus terribiliter dispositis orationem liu-
juscemodi babuit : « Vos alloquor , Normanni gentium fortissimi , non quasi
» vestrae probitatis incertus, non quasi de Victoria non securus ; quae nunquam
» casu alicjuo vel impedimento à vobis evadere potuit. Quod si semel non C
» vincere potuissetis , exbortandi forsitan essetis , ut probitas vestra prferadia-
» ret. Quod autem nativum vobis est et quasi necessarium , qua indiget ex-
» hortatione? O mortalium validissimi, quid potuit Rex Francorum bellis
» proficere cum omui gente, quae sunt à [jotharingia usque ad Hispaniam
» contra Hasting antecessorem nostrum ? Qui quantum voluit Franciîe sibi
» adquisivit , quantum voluit , Régi permisit dum placuit , tenuit dum sa-
» tiatus est ; ad majora anhelans , reliquit. Nonne Rou pater meus, Dux
» i)rimus et auctor gentis nostrae , cum patribus nostris Regem Francorum
» Parisiis in medio regni sui bello devicit ? Nec Francorum Rex potuit spe-
» rare salutem, nisi et filiam suam, et terrani quae ex vobis Normannia voca-
» tur , supplex obtulisset. Nonne jjatres vestri Regem Francorum in Roto-
» mago ceperunt et tenuerunt , donec Richardo puero Duci vestro Norman- D
» niam reddidit ; eo pacto quod in omni collocutione Régis Francise et
» Ducis Normanniae , gladio Dux accingeretur ; Regem verô nec gladium
» nec etiam cultellum fierre liceret ? Hanc aeternam sanctionem (a) , patres
» vestri Régi magno cogentes statuerunt. Nonne idem «Dux patres vestros
» usque ad Mirmandum (b) juxta Alpes adduxit , et urbis Ducem , generum
» scilicet suum , sponsfe suse praelians parère coëgit ? Et ne parum sit vobis
» homines vicisse , vicit et ipse Diabolum ( c ) corporaliter colluctans , et
» prosternens, ligansque manus ejus post terga, confusumque victor Anglorum
» reliquit. Sed fjuid prisca narro ? Nonne vobis congredientibus in eo tem-
» pore apud jMortemer , Frauci praecipites praeposuere fugam bellis , calca-
» ria telis P Vos autem, Radulfo summo Duce Fi^ancorum interfecto , fama E
» spoliisque potiti , naturale bonum solita necessitate tenuistis. Eia procédât
» aliquis Anglorum, quos centiès antecessores nostri et Daci et Norwa-
» genses bellis vicerunt , demonstretque gentem Rou ex ejus tempore
» usque nunc semel militiee naufragia perpessam esse, et ego victusabscedo.
» Nonne igitur pudori vobis est, gentem vinci solitam, gentem belli cassam ,
» gentem nec etiam sagittas habentem, contra vos, ô fortissimi, quasi bello
[à) Haec et similia, quae frustra apud vetustiores (b) Eumdcin locum pariter vocat Mirmandum cas-
simul et veraccs requirereinus Scriptorcs, sat osten- trwn Willelnius Gcmet. in Ms. Uticensi, Sic igitur
dunt orationem istain non fuisse rcipsa habitam à legendum, non vero Milinanduin aut MMia/iJum^
Willelino Duce; sed confictani fuisse ab Henrico llun- pag. 190 Toini nostri X.
tindon. Vel ab alio Scriptore. Adde, non ex eodeai (c) Nibil ibi vide praeteranilem fabulain , quae fusé
fonte hausta videri, quae in caindem rem summatim narratur in llistoria Ms. Normannorum Gallico idio-
refert Guillelmus Pictav. mate scriplû, et alibi.
ordinatam
EX HENRICl HUNTINDON. HISTORIA. 209
A » ordinatam procedere ? Nonne vobis pudet Regem Haraldum contra me ,
» in prœsentia vestri perjurum , faciem suam vobis ostendere ausum fuisse ?
» Mihi tamen stupoii est , quod eos, qui parentes vestros cum Alfredo cog-
» nato mec proditione nefanda excapitaverunl , oculis vestris vidistis , et
» eorum capita adhue humeris eorum supersunt. Erigite vexilla , viri ; nec sit
» irse promeritae modus vel modestia. Ab oriente ad occidentem videatur
» fulmen glorise vestrae : audiatur tonitruuni impetûs vestri, vindioisque ge-
» nerosissimi sanguinis ». Nondum peroraverat Dux Willielmus : omnes ira
accensi ultra quàm credi potest, secundum acies suas impetu ineffabili pro-
volabant in hostem , Ducemque jarn sibi soli loquentem relinquebant. Qui-
dam vero nomine Taillefer diu, antequam coirent bellatores , ensibus jacta-
tis ludens coram gente Anglorum , dum in eum omnes stuperent , quendam
B vexilliferum Anglorum interfecit. Secundo similiter egit. Tertio idem agens
et ipse interfectus est : et acies sibi offenderunt. hicipit lethifera nubes sa-
gittarum ; tonitruum sequitur ictuum ; insilit ignita collisio galearum et
ensium. Cùm ergo Haraldus totam gentem suam in una acie strictissimè lo-
casset, et quasi castellum inde construxisset impenetrabiles erant Norman-
nis. Docuit igitur Dux Willielmus genti suse fugam simulare. Fugientes au-
tem ad quandam foveam magnam dolosè protectam devenerunt ; ubi multus
numerus eorum corruens oppressus est. Dum igitur Angli in sequendo per-
sistunt, acies principalis Normannorum, mediam Anglorum catervam per-
transiit. Quod videntes qui persequebantur , per foveam praedictam redire
■compulsi, ibidem ex magna parte perierunt. Docuit etiam Dux Willielmus
viros sagittarios , ut non in hostem directe , sed in aëra sursum sagittas
C emitterent, cuneum hostilem sagittis csecarent : quod Anglis magno fuit
detrimento. Viginti autem équités strenuissimi fidem suam dederunt invicem,
quod Anglorum catervam perrumpentes , signum regium , quod vocatur
Standard , arriperent : quod dum facerent , plures eorum occisi sunt. Pars
autem eorum , via gladiis factâ , Standard asportavit. Intereà totus imber pag. 369.
sagittariorum cecidit circa Regem Haraldum ; et ipse in oculo percussus
corruit. Irrumpens autem multitudo equitum , Regem vulneratum interfe-
cit , et Girh Consulem interfecit, et Lewine Consulem et fratres cum eo
Sic igitur contritus est exercitus Anglorum. Willielmus vero tantâ potitus
Victoria , susceptus est à Londoniensibus pacificè , et coronatus est apud
Westminster . . . Cometa ingens in exordio ejusdem anni [ mutationem ] de-
signaverat : unde dictum est : Xnno (a) etc. Commissum est autem bellum
D mense Octob. in festivitate S. Calixti . . . Willielmus Rex anno sequenti
mare transiit , ducens secum obsides et thesauros ; et eodem anno rediens , An. 1067.
divisit terram militibus suis . . . Willielmi Régis anno IV , Baldewino Flan- An. 1070.
driae Consnle defuncto , cujus filiam Rex Willielmus duxerat , successit
filius suus Ernulfus ; quem Rex Willielmus Anglorum et Philippus Rex
Francorum manu tenebant. Rodbertus autem Frisensis frater ejus , bello
confligens , occidit Ernulfum Consulem et Willielmum fîlium Osberti et
multa millia hominum utriusque Régis . . . Anno VII Rex duxit exercitum
Anglorum et Francorum in Cenomanniam. Angli vero terram illam des-
truxerunt . villas comburendo , vineas caedendo ; et eam Régi subdiderunt.
Proximo vero anno ivit Rex in Normanniam . . . Willielmi Régis anno IX ,
Radulfus Regem à regno expellere cogitavit , consilio Walthef Consulis,
E et Rogeri qui fuit filius Willielmi filii Osberti ; cujus sororem Consul prae-
dictus duxit ; et in ipsis nuptiis banc proditionem prolocuti sunt . . . Rex
rediens in Angliam, Rogerum Consulem cognatum suum misit in carcerem.
Sed Walthef Consulem decollari fecit . . . Radulfus Consul transfretavit in
Flandriam. Eodem anno Edith Regina decessit . . , Anno sequenti Rex trans-
fretans, obsedit Dol : Britanni autem castellum tenuerunt viriliter , donec An. 1G76.
(aj Ut apud Ingulfum suprà. licnricus autem in Zonaras, If^ Indict. Stella crinita apparuit^ soUm
fine Libri IV sic concinit : occidiium xequens : qiue priitcipio magnitudine lunœ
plenœ par, deinde veluti coma enata minuebatur ; ac
Cœsariem, Cœsar, tibi si natura negavit, tantàni dccrescebat, quantum illa augebatw. Coiu-
Hanc, JFilUelme, tibi Stella comata * dédit. pectws est per dies XL, radia versus orientem coni'er- * Al. cometa
su. Idem babet Curopalata, sed loco /^" Indict. libra-
Hujus cometa; varii Scriptores meminere, eumque riorum crrore, MF Indict, in eo legitur.
anno 1066 apparuisse scripsere : Mense Maio, inquit
Tome XL D d
210 EX HENRICI HUNTINDON. HISTORIA.
Rex Franciœ adveniens , liberavit eos. Posteà verô Rex Francise et Rex A
Willielmus concordati sunt . . . Rex quoque Willielmus seditione militari
agens contra Robertuni filium suum apud Gerberei , quod est castrum in
Francia , equo suo propulsus est ; et Willielmus filius suus vulneratus est ,
et multi ex suis occisi. Maledixit autem Rex Roherlo filio suo . . . Williel-
mus Rex anno XV, Odonem Episcopum fratrem suum in carcerem posuit.
His transactis Regina Matildis obiit. Eodem tempore cepit Rex ab unaqua-
Pag. 370. que hida Angliae sex solides . . . Willielmus Rex anno XVIII, quo in anno
Urbanus Papa effectus est Romanus , rediit à Normannia in Angliam cum
tanto exercitu Francorum , Normannorum, Britannorum ; quod mirum vi-
debatur , quomodo hsec terra pascere eos posset. Didicerat enim , fama
crebrescente , quôd Rex Daciœ Cnuth et Robertus Frisensis , Consul
Flandriae, volebant ditioni suse Angliam Martis gressibus supponere. Cùm B
autem apparatus eorum , Deo volente defecisset , remisit magnas partes
exercituum ad natale solum. Misit autem dehinc Rex potentissimus Justi-
ciarios (a) per unam quamque scyram , id est provinciam Anglise ; et inqui-
rere fecit per jusjurandum quot hydae , id est jugera uni aratro suf'ficientia
per annum, essent in unaquaque villa , et quot animalia ; fecit etiam in-
quiri, quid unaquseque urbs , castellum , viens, villa, flumen , palus,
sylva redderet per annum. Hîec autem omnia in chartis scriptaj, delata sunt
ad Regem, et inter thesauros reposita usque hodie servantur . . . Willielmus
Rex fortis anno XIX regni Henricum filium suum juniorem ^^rilibus induit
armis. Deinde' accipiens hominium omnium terrariorum Anglise, cujuscun-
que feudi essent , juramentum etiam fidelitatis recipere non distulit. Posteà
Rex, adquisitis magni thesauri copiis super quoscunque [per] aliquam causam C
sive juste sive injuste , ivit in JNormanniam. Anno XXI regni Willielmi Re-
An. 1087. gis . . . cùm jam vix aliquis Princeps de progenie Anglorum esset in Anglia ,
sed onmes ad servitutem et ad mœrorem redacti essent ; ita etiam , ut An-
glicum vocari esset opprobrio . . . Willielmus vitam terminavit. Elegerat
Deus Normannos ad Anglorum gentem exterminandam ; quia praerogativâ
saevitiae singularis omnibus populis viderat eos praeminere. Natura siquidem
eorum est, ut cùm hostes suos adeo depresserint, ut adjicere non possint ,
ipsi se déprimant, et se terrasque suas in pauperiem et vastitatem redigant ;
semperque Normannorum domini, cùm hostes contriverint , cùm crudeliter
non agere nequeant , suos etiam hostiliter conterunt. Quod liquidé in Nor-
mannia et Anglia (h), Apulia, Calabria, Sicilia et Antiochia , terris opti-
mis quas eis Deus subjecit , magis magisque apparet. In Anglia ergo the- D
lonea injusta et pessimae consuetudines his temporibus pullulaverunt. Prin-
cipes omnes auri et argent! cupiditate caecati adeô erant , ut illud de iis
verè dici possit : « Unde habeat nemo quaerit , sed oportet habere ». Quantô
magis loquebantur (c) de recto , tanto major fiebat injuria. Qui Justiciarii
vocabantur , caput erant omnis injustitiye. Vicecomites et Praepositi , quo-
rum erat officium justitia et judicium, furibus et raptoribus atrociores erant,
et omnibus ssevissimis saeviores. Rex ipse cùm ad firniam terras suas , quantô
cariùs poterat, dedisset ; alii, magis otFerenti, et deinde alii , seniper negligens
pactum et ad majora studens, dabat. Nec erat cura , quanta injuria paupe-
ribus à Praepositis fieret. In hoc anno igitur pestes infirmitatis et faniis An-
gliae Deus immisit, ut qui febribus evaderet, famé moreretur. Immisit etiam
tempestates et tonitrua , quibus multos hominum occidit : nec animalibus g
nec pecori pepercit. Iverat autem hoc anno Rex Willielmus in Franciam ,
(a) Idem praetereà, Angliâpotitus, nihil sibi regno- niœ [Angliae], ut incoke ejus in peregrinationem
que fonducibilius censuit, quàm Eduardi leges et tendentes, omnibus gentibus cultu et swnptu clario-
patrias sub eo consuetudines, à sapienlibus collectas, res^ ex hoc unde nnt, dignosci possunt... Saluber-
finnare. Per viroruin consuetudinem in aula, qui rima [est\ Britannia... Nunquam autem in ea ali-
rebus tura civilibus tum forensibus exercitati erant, quos arripuit ignis sacer; sed à Galliis allati , ibi
legum Guillelmi, hoc est Edwardi Régis à Guillelmo soient sanctri. Obiter hîc notabiraus, in Ms. cod. Reg.
firmatarum , Normannico idiomate conscriptarum , 810 fol. 100 mentionem fieri translationis S. Martia-
atque ab iis quas recentiores Scriptores habent , mul- lis ad Montem-Gaudii propter morbum Ardentium,
tiim discrepantiuin, exeniplar nactus \bbas Ingul- qui anno 994 magnas strages edidit.
phus Crowlandiam detulit, atque ad Historise suae (c) Hoc est, de jure. Sic suprà in Ordine Corona-
calccm adjecit. tionis Philippi I pag. 32, Gallica locutione dicitur /?er
(b) Pag. 299 : Propriè vero proprium est Britan- rectum, id est, per jus, par droit.
EX HENRICI HUNTINDON. HISTORIA. 211
A praeclavitque regnum Régis Philippi, et multos suorum neci dédit. Combussit
quoque castrum nobile , quod vocatur Maante ; et omnes Ecclesias quae
ibi inerant , plebemque multam et duos Anachoritas sanctos igni tradidit.
Quibus de causis Deus irritatus Regem, cùm inde rediret, infirmitati, posteà
morti concessit. De cujus Régis potentissimi vitâ bona perstringenda sunt et
mala . . . Willielnins omnibus Normanniae Consulibus fortior fuit ; omnibus
Anglorum Regibus potentior fuit ; omnibus praedecessoribus laude dignior
fuit. Erat autem sapiens , sed astutus ; locuples , sed cupidus ; gloriosus ,
sed famae deditus ; erat humilis Deo servientibus , durus sibi resistentibus.
Posuerat namque Consules et Principes in carcerem , Episcopos et Abbates ^'^ë- 3'*-
possessionibus suis privaverat, fratri proprio non pepercerat ; nec erat qui
resisteret. Âuferebat quoque potentissimis etiam auri et argenti millia : ad
T. castella solus omnes fatigabat construenda. Si cervum caperent aut aprum ,
oculos eis evellebat , nec erat qui obmurmuraret. Amavit autem {a) feras
tanquam pater earuni esset : unde in sylvis venationum, quae Noveforest vo-
cantur , Ecclesias et villas eradicari , gentem extirpari , et à feris fecit in-
habitari. Cùm autem raperet suis sua, non pro aliqua necessitate, sed prae
nimia cupiditate, in intimis cordium amaricabantur et tabescebant. Ipse
vero nihili pendebat eorum iras : sed oportebat omnes obsequi Régis nutui ;
si amore ejus vel pecuniâ, vel terris, vel vitâ vellent perfrui . . . Régi prae-
fato Normannia hereditariè pervenerat ; Cenomanniam armis acquisierat ;
Brittanniam sibi acclivem fecerat : super Angliam solus totam regnaverat ;
ita quod nec ibi una sola hyda inerat, de qua nesciret cujus esset, et quid
valeret. Scotiam quoque sibi subjugaverat, Walliamque reverendus in suam
acceperat. Pacis autem tantus auctor fuerat, quod puella auro onusta regnum
Angliae pertransire posset impunè. Si aliquis quempiam quacumque de causa
peremisset, capitali subjacebat sententiae : si aliquem vi oppressisset, genita-
libus privabatur armis. Construxit autem Abbatiam Belli {b), et illam apud
Cahom * in Normannia, in qua ipse sepultus est. Uxor verô sua Matildis * ai. Chaam
nomine Abbatiam Sanctimonialium ibidem construxit, in qua ipsa sepulta
est... Eodem anno Pagani super Christianos in Hispania praedati sunt, et
partes regni magnas occupaverunt. Amphos vero (c) Rex Christianus , ac-
cepto circumquaque à Christianis auxilio resurgens, Paganos occidit, fugavit,
terrœ ablatae damna reparavit . . . Willielmus Rex Roberto filio suo primo-
genito dimiserat Normanniam ; Willielmo filio ejus secundo regnum Angliae ;
Henrico tertio filio' suo thesauri copiam : pro quo cùm Robertus partem ei
D Normanniae vendidisset, thesauro habito, terram ei abstulit. Quae res Deo
valdè displicuit ; sed vindictam in tempore distulit. Willielmus vero pergens
apud Wincestre thesaurum patris sui secundum imperium ejus divisit. Erant
autem in thesauro illo LX mille librae argenti, excepto auro, et gemmis et
vasis et palliis. Deditque inde quibusdam Ecclesiis X marcas auri, quibus-
dam VI, et unicuique Ecclesiae villae V solidos ; et misit in unumquemque
Comitatum C libras divisum pauperibus. Praecepto quoque patris sui omnes
vinctos à vinculis solvit . . . Remigio , qui Monachus fuerat apud Fescamb
dederat Rex Episcopatum Dorecestre ... De regia quidem proditione fuerat
impetitus; sed famulus ejus ferri igniti judicio (d) dominum purgans, regio
restituit amori . . . Jam rébus usque ad tempora nostra ( e ) perductis , novis
E novus Liber est donandus.
{a) Ebeu ! màçno populi incommodo et detrimento, cas, tôt culturae agrorum modos seu formas quotidie
similis furorbacce nostra aetate plerosque Principes excogitat, tôt denique libros vel scripta procréât,
occupât. Dici vix potest quantum agricolis noceat, (6) Ibi Goiibertum MajorK-monaHerii Monachum,
quantas spes ipsorum perdat, quotque in agris labores Abbatem co«jtà«£^ Order. Vit. pag. 505.
evertat venatio ; dum sata destruit, rura demolitur, (c) HiEC Alfonsii VI de Mabumetanis Victoria, seu
segetes depascit, ac pestifero dente arbusta corrodit : secunda Francorum in Mauros expeditio, ad annum
nec tamen istud malum avertendura vel saltciu mi- 1085 solet referri.
nuendura curare videtur Agroraania, qu« cunctas Id) Nota usum saeculi et superstitionem.
ferè mentes hodie tenct et exagitat, quaa tôt inflat bue- (e) Nota quoque aetatem Scriptoris.
ÏJ
H
212
EX BREVI CHRONICO S. MARTINI TURON.
Apud Chesnimn (a) Tom. III Scriptorum Franc, pag. 361.
ENRicus (b) filius Roberti [regnavit] annis XXIX: obiit anno in-
carnati Verbi MLX. Anno Henrici XV , Verbi autem incarnati
MXLVI, Haroldus filius Cnutonis non ex Emma regnavit annis IV. Hic
expulit novercam , cùm ei Godoinus esset auxilio. Haec' apud Balduinum
Comitem Flandriae mansit triennio ; qui fuit Philippi filii Henrici tutor,
Eduardus, quia liberis carebat, Guillelmo Duci Normanniae cognato suo , B
filio Roberti, dédit regnum, Haroldo filio Goduini hujus rei legato. Ferunt
quidam Haroldum vento Normanniam actum, finxisse se legatum esse, cùm
à Guidone Comité Pontivi captus esset. Sed à Guillelmo liberatus , juravit
ei regnum Angliae . , . Arvegre Rex Noricorum et Tostinus Flandrensis, An-
gliam dévastantes, ab Heroldo devicti et occisi sunt. Heroldus de praeda nil
militibus largitus est : unde post IX menses et aliquot dies destitutus à pluri-
bus, à Guillelmo Duce Normanniae est devictus. Hic primo in tutela Hen-
rici Régis Francorum , posteà multa ab eo perpessus est , et à Gaufredo
An. 1042. Martello qui devicit Comitem Pictavensem et Theobaudum Blesensem anno
Verbi incarnati MXLII , Turonis pro redemptione accipiens. Hic fuit filius
Fulconis, et filios non habuit, sed Comitatuin reliquit nepotibus Barbato
et Fulconi Richin, qui Barbatum in vincula tenuit . . . Henrico Rege Fran- C
corum mortuo, Balduinus Cornes Flandriae tutoi- fuit Philippi Régis parvuli,
cujus amitam duxerat. Hic Balduinus dédit in uxorem filiam suam Mathil-
dem Guillelmo. Guillelmus Cenomannum, concedente sibi Herberto, ac-
cepit ; et Britanniam ab eo (c) Alanus Cornes ut à suo domino suscepit : Bri-
tanniam quippe calumniabatur, quia Carolus eam RoUoni cum filia sua Gizla
dederat. Guillelmus anno Ducatiis XXX, vexillo sibi ab Alexandre Papa
misso, in Angliam apud Hastingas appulit, XV diebus ibi se pacificè agens :
Heroldum devicit et occidit ; et die Natalis Domini apud Lundoniam co-
ronatus, anno Philippi VI et incarnati Verbi MLXVI. Guillelmus in Nor-
mannia Monasterium fecit Cathomi (d) in honore S. Stephani, ubi et Lan-
francus fuit Abbas , post Cantuariensis Archiepiscopus : alterum in Anglia
apud Hastingas in honore S. Martini, ubi fuit bellum. Filios habuit Rober- d
tum Comitem Normanniae , et Richardum qui adolescens obiit , et Guillel-
mum et Henricum posteà Reges ; filias vero, Ceciliam Cadomensem Ab-
batissam, et Constantiam uxorem Alani Comitis Britanniae , et Adelam uxo-
rem Stephani Blesensis . . . Matrem dum vixit , honorificè habuit. Fratres
ex ea , Robertum Comitem Moretonii fecit , Odonem vero Baiocensem
Episcopum Comes fecit, Comitem vero Cantiae Rex : unde posteà dixit se non
Episcopum, sed Comitem prendere.
(a) Ex Bibliotheca Thuana. Vide Notam pag. 225 Hugone de S. Maria, Monacho Floriac. Auctore.
Tom. X, ubi monemus. (c) Willelinus Géra, suprà ])ag. 36, Jlaimum in
ib) Henricus filius Roberti, Rex Fr. XXXI, régna- servitio Diicis Roberti pacta fidelitate iupplicem circa
vit annis XXXII. Jf'illermw nobilissimus Dux Nor- annum 1029 vel 1030 exhibet. ïestatur autem lau-
man. pugnavit apud Fallium-dunas. Henricus Rex, datiis Scriptor cap. 1 libri VI, se nibil dicturum de
fortii in bello, Vltriaco obiit. Philippus filius Henrici, Ducibus qui ftoruerunt œtate sui temporis, seu de
Rex Fr. XXXII, regnavit annis XLIX. Hujus Vil successoribus Richard! II anno 10:26 mortui, nisi
anno regni Witlermus, gloriosus Dux Norm. Jnglos quod partim inluitu, partim -veracium compererit
subegit ; ibique Rex factus , regnavit annis XXII. relatu. Nec contendat Noster Lobineau, caput XI
Huic successit Willermus filius ejus, etc. ExChvonico libri VI, in quo servitium Alani Britanniae Comitis
Ivonis Carnot. à Pharamundo ad Philippum I. Inte- refertur, fuisse additura à Continuatore Willelrai :
rim nota cum Riveto hujus Chronici inscriplionem integrum enim legilur in Ms. Codice Abbatiae S. Vic-
errore Librarii fuisse vitiatam ; ita ut non sit Ivonis toris, qui caret interpolationibus.
Scriptum, sed opus Ivoni dicatum et directum ab (d) llecliùs paulô infrà, Cadomi.
213
EX ABBREVIATIONE («) GESTORUM FRANCIS REGUM
Ex Ms. Cod. S. Victoris Paris. Abbatiœ num. 419.
OUI [Henricus Rex Francise] inter alia quse strenuè gessit , Willel-
mum Normannorum Ducem à quibusdam potentibus Norinannis exhe-
reditatum , ipsis devictis, in honorem restituit , quibusdam ex eis patibulo
suspensis, aliis vinculis mancipatis, aliis potestatibus privatis. Hic ex Anna
filia Régis Russiae , nomine Buflesdoc * genuit Philippum Regem, et Hu- * Jeroslai
gonem Magnum posteà Vermandensem Comitem. Tertio autem regni sui
anno urbs Parisii flagravit incendie. Hoc etiam régnante, per quinque annos
famés invaluit. Ipse denique, multis praeliis devictis , plenusque dierum,
civitate Parisii obiit morte communi, sepultusque est juxta patrem suum in
Basilica S. Dionysii. Philippus autem filius ejus coronam regni post eum
recepit, unctus in Regem Remis à Gervasio Archiepiscopo urbis ejusdem.
Quo régnante, VII Kal. Maii comttes apparuit ferè diebus quinque, mag-
num jubar emittens contra Occidentem. ]Nec multô post, ipso anno, die
festi S. Michaëlis, Comes Normannorum Willelmus cum ingenti navium ap-
paratu mare transiit , regnumque Anglorum oppugnavit [b) et cepit . . .
Philippus vero Rex in primordio regni sui accepit uxorem, sororem scili-
cet ex parte matris Roberti Jiierosolymitani Flandrensis Comitis, filii vero
C Roberti Frisonis, etc.
(a) De bac Abbreviatione quae notavimus vide pag. runt. Turtstinus^ cui xuccesxere Ranulfus et Ricardus,
226 Toin. X., ubi partem ejusdem Epitoinae ediditnus Drogo et Constantiniensls Umfredus frater ejus. Hic
(^b) Postquam Normaniti in ea quain pervoierant, priinui Apuliam suhjugavit : Roberlus tFiscardus ;
parle Pranciœ confirinati eraiit, etiam ultra inanus hic etiam Apuliam : Buamundus fHius ejus Sic desi-
extendere, cnnali sunt. Willelmus, qui nol/ius, Dux nit Fragmentum in Toni. I Ms. Durandi ex Ms. Cod.
Normanniœ Angliam subjugavit. Alii autem pro^ Reginae Suec. 1637.
gressi, Apuliam, Calabriain Siciliamque occupave-
D
EX CHRONICO W HILDENSHEIMENSI.
Apud Chesnium Tom. III Scriptorum Ilistoriœ Franc, pag^. 523.
ANNO MXXXIII , Indict. I , Imperator [Conradus II] sestivo tempore
Burgundiam cum exercitu properans , Odonem diu sibi resistentem ,
qui eamdem regionem sibi contra Imperatoris voluntatem tyrannicè usur-
paverat , obvium suscepit; acceptisque ab eo de pace juramentis et obsidi-
bus, pacifiée rediit . . . Piae mémorise Cunigund Imperatrix, V ]Non. Martii
obiit. Eciypsis solis III Kal. Jul. feriâ VI, natali S. Pétri Apostoli , horâ
diei VI accidit.
MXXXIV , Indict. II , Imperator iterum hoc anno Burgundiam cum
grandi exercitu intravit , et Odonem item resistentem fugavit ; eamdemque
regionem fidelibus suis, qui ei fidem juramento firmabant, commendavit.
E MXXXV , Indict. III , Heinricho Régi filio Imperatoris filia Chnut
Régis Danorum juramentis desponsatur . . . Hiemali tempore Chnut Rex
Danorum et Anglorum , immaturâ morte praeventus, obivit ; et Christiana
religio ab ipso fideliter exculta , periclitari cœpit. Sed fihus ejus junior ,
H.'erdechnut nomine , regnum ipsius post eum consensu provincialium
obtinuit.
MXXXVI , Indict. IV , Imperator cum summa suorum Principum
(a) Opus hoc à diversis Scriptoribus continuatum qui posteà continuationem suara usque ad annum
fuit. Fides saiic habenda est Chronographo, qui ab 1137 perduxit. Porrô ex Hildesheiin. Chronico, quod
anno 995 ad annum circiter 1040 scripsit. Is cnim ab anno 714 ad annum H38 protend itur^ ea ta ntùm
Auctor, quae per haec tempora in litteras mittit, ea se excerpsimus quae propiùs ad Historiam Francicam
vivente peracta fuisse non obscure insinuât, dum accedunt : unde qui piura voluerit, adeat Chesnium
fusiorest in rébus per singulos annos narrandis, quàm loco citato.
D d iij
214
EX CHRONICO HILDENSHEIMENSI.
frequeiitia Nativitatem Christi Argentinae magnifiée celebravit . . . Pascha A
Engilenheim feriavit. Deinde Triburiam (a) tendens, generali ibidem Sy-
nodo prsesedit . . . Filio Imperatoris Heinrico Régi venit Regina, Cunihild
nomine , quae in natali Apostolorum regalem coronam accepit, et mutato
noniine in benedictione, Cunigund dicta est.
MXXXVII. Indict. V, Placentinus, Cremonensis , Vercellensis, alii etiam
♦Odone Episcopi Majestatis rei, quia cum praedicto Archiepiscopo (^t) et Udone * tyranno
saepememorato contra Imperatorem consenserant, captivi ad nos in diversa loca
exiliati sunt. Praenominatus ergo Udo, Imperatore Italiae partes procurante,
Luthuringiam juxta Marcam Gozelonis Ducis ejusque filii Godefridi tyran-
* Barrum nicè invasit ; et civitatem , quse Bera * dicitur, injusta praesumptione occu-
pavit : juxta quam ab hisdem Ducibus occupatus, consertoque praelio inter B
primos inglorius occubuit; justasque divinae ultioni post effracta juramenta
pœnas exsolvit. Ab ipsis sanè victoribus ignoratus, in crastinum inter vulgus
inventus est nudus, vitâ pariter et regno, quod sibi usurpans affectabat,
spoliatus.
MXXXVIII, Regina (iunihild XV Kal. Augusti ex hoc mundo mi-
gra vit.
MXXXIX , Indict. VU , Imperator ad celebrandam Pentecosten Tra-
jectum venit, et ibi quidem in summa laetitia sanctum diem , scilicet (c) in
regalis diadematis décore procedendo , peregit. Sed sequenti die, feria II ,
horâ diei VI, II Non. Jun. mensae reficiendi gratiâ assidens, subita défections
praereptus , vix dnm confessionis prolatâ sententiâ, flebiliter exspiravit . . .
in quo viro penè totius orbis caput virtusque concidit . . . Sed (ilius ejus C
domnus Heinricus , in omni quidem virtutum exhibitione perstrenuus . . .
solio patris est intronizatus (d).
MXL[II , Indict. XI , Gisla Imperatrix , mater Heinrici Régis, obiit
XVI Kal. Mart. et apud Spiram sepelitur.
MXLIV, Indict. XII , Heinricus Rex Constantiensi Synodo afïuit, ubi
cunctis débita dimisit ; destructisque omnibus inimicitiis, pacem hactenus
inauditam in sui regni provinciis regiâ censura per edictum confirniavit.
Deinde Agnetem (e) Willehelmi Pictavensis Principis filiam Reginam apud
Mogontiam ungui faciens, regalibus sibi nuptiis in Hingelenheim copulavit :
unde infinitam histrionum et joculatorum multitudinem sine cibo et mune-
ribus vacuam et mœrentem abire permisit.
MXLVI , Indict. XIV, Heinricus Rex Italiam ingressus , pacificè à Ro- D
manis suscipitur : Papas très non digne constitutos synodaliter deposuit, et
Suidegerum Babenbergensem Episcopum , Papam constituit ; ipseque et
conjux ejus Agnes Regina eadem die imperiali benedictione subli-
mantur,
MXLVJII , Indict. I , Léo Tullensium Antistes , Papa ordinatur. Hein-
ricus Imperator nascitur.
MLIII , Indict. VI , Léo Papa exercitum ducens per Apuliam contra
Nortmannos , infinitâ utrobique caede peracta , absque victoria regreditur ,
et II * Kal. Julii eodem anno obiit.
MLIV, Indict. VII, Leoni Papa Victor successit. Famés magna fuit.
ML VI , Indict. IX , Famés multas provincias afflixit : egestas et penuria
undique praevaluit . . . Heinricus Imperator filium suum Heinricum Romani E
Pontificis ceterorumque Pontificum et Principum electione Regem consti-
tuit ... III Non. Octob. vitam praesentem finivit.
Armo Domini ML Vil , Indict. IX ( f ), Heinricus filius Heinrici Impe-
An. 1043.
pridie
{a) Ilcrmannus Contractus in auctiori Chronico
ïriburianam Synodum rcctè suo anno reddit, duin
illam retrahit ad annum praecedentem. Pcrperàm verô
Cossartius Tom. IX Concil. cum Sigeberto eamdera
consignât anno 1031 ; et (,'oncilium Tribiir. in uo
dividit, quorum prius anno 1031, posterius anno
1035 vel sequenti celebratum fucrit : non dubitat
Pagius quin A.uctores de uno eodemque Concilio ver-
ba faciant. Intérim nota usum temporis, seu partes
Imperatoris in Concilio.
(6] Mediolanensi scilicet^ qui contrarias Imperatore
in Salernitauo Conventu comprebensus est, et faget
lapsus palam rebellare cœpit.
(c) Sic infrà : Maximo niundialis pompœ tripudio
Rex et Imperator orbis coronatus processit.
(d) jintè scilicet generali Cleri populique prœelec-
tione coronatus.
(e) Haec cura Hermanno Contracte et Hepidanno
ad annum 1043 referenda.
(/■) Corrig, X, Simili modo medicam manum
adbibe caeteris Indictionibus quae sequuntur. Error
forsan inde oritur, qu6d Indictio IX bis posita
fuerit.
EX CHRONIGO HILDENSHEIMENSI.
2i5
A ratoris admodum puer cœpit regnare. Agnes Imperatrix mater ipsius Hein-
rici Ducatum suscepit Bajoariae,
MLXVI, Indict. IJI , Cometa videtiir, et Anglia à Nortmannis su-
bicitur.
MLXXII. Indict. IK conjurant Principes regni contra Heinricum
Regeni.
EX CHRONICO («) SAXONICO
B
Ex Autographo in Bibliotheca S. Germani asservato.
AN NO Dom. Incarn. MXXXVII. Uto * Burgundiae tyrannus , quia in
priori machinatione condignum sibi exitium non invenit , aliâ via , di-
vinâ sententiâ eum manifeste propellente , perire temptavit. Nam ante rui-
nam corde elato Aquisgrani palatiuii invadere decrevit, seque ibi in Na-
tivitate Christi sessurum praejactavit. Sicque mensis tantùm spatio ante idem
festum urbem Imperatoris, quae Bera * dicitur, sitam in Lotharingia , juxta
Marcam Gozelonis Ducis fîliique ejus Godefridi, circumquaque debaccha-
tus prgedando obsedit : juxta quam, etc. ut in Chronico Hildesh.
Anno Dom. Incarn. MXL. Novus Rex [Heinricus] Pascha in Enge-
lenheim honorifîcè feriavit : ubi ad eum Pi^imates Burgundiae huniiliter cum
C niuneril)us venerunt ; qui inde Iseti , gratiâ ipsius simul et muneribus con-
donati, redierunt.
Anno Dom. Incarn. MXLÏII, Rex Heinricus Natale Domini Augustae
peragens, Burgundiam intravit ; ibique republicâ optimè gubernatâ, paceque
fimiata, Colonise Resurrectionem Domini celebravit.
Anno Dom. Incarn. MXLIHI. Gozelo Dux (b) Lotharingiae obiit : cujus
filius Godefridus nobilissimae indolis juvenis, atque in re militari admodiim
exercitatus , quia Ducatum patris obtinere non potuit , arma contra Rem-
publicam corripuit. Adalbertum Ducem , quem Rex patri ejus subrogave-
rat, praelio victum occidit ; csedes hominum et populationes agrorum maxi-
mas fecit.
Anno Dom. Incarn, MXLVI. Godefridus Dux Lothariorum, deditione
I) sui facta , à Rege in castello Givikinstein usque ad dignam satisfa(;tionem
sub custodia mancipatur : sicque regnum brevi tempore quietum et pacatum
mansit.
Anno Dom. Incarn. ML. Heinricus Imperator anno X regni sui, impe-
rii autem IV quasdam partes Galliie invasit contra Godefridum et Balde-
winum Duces, quibus ad deditionem coactis, regnoque in his partibus
pacificato, victor cum triumpho revertitur.
Anno Dom. Incarn. MLIII. [ Léo Papa ] post Pascha exercitum per
Apuliam contra Nortmannos duxit . . . Contra hos igitur quondam illius
terrse advenas, sed tune Apostolicarnm rerum invasores et Romani Imperii
Odo
Barrum
(a) Chronici vetcris Saxonici, qnod ab anno 740
ordituret desinit in anno 1139, AuclorestAnonyinus;
ut probat praefat. in Toin. IV. Anipliss. CoUect. Mar-
tcnius noster, qui illud notis et observationibus illus-
tratura editioni paraverat. Saxonicos Annales Geor-
gius Eckardus inseruit Corpori suo Historico Lipsiae
1723. Ceterùra alios Scriplores Chronographus Saxo
plerurnque sequilur. quorum mentera saepè exprimit,
atque ipsissiraa ctiain verba usurpât , etc. Vide pag.
228 Tom. iiostri X., ubi parteni ejusdem operis edidi-
mus.
[b] Mortuo Godefrido I, Duce Lotharingiœ , frater
ejus Goclieh in Ducem \ublimatur . anno Dom.
MXXn, imperii Henrici II anno XV III ; quem rexit
annis XXV. Istius fiham, •cilicet Odam , Lamhertus
Cum-barba II., Cornes I.oi<an. III, duxit in uxorem.
Et est sciendum, quod Lite Gochelo genuerit Godefri-
dum, qui ei successit in Ducatu Lotharingia: ; et
Fridericum, qui Papa , mutato nomine , Stephanus
dictas IX. Anno Ducatâs ejwd. XIV , Frederico Mo-
sellanorum sive Lotharingiœ Superioris Duce mortuo,
quia mares filios non habuit quibus DucatiLi compete-
ret, Gochelo Dux Lotharingiœ Inferioriv, impetrato
ab Imper. Conrado Mosellanorum etiam Ducatu, in
regno Lotharingiœ potentiiLi dominatur . Et sciendum,
quod in regno I.oth. inter alios Principatus sunt duo
Ducatus, Lotharingia appellali ; quorum unus, qui
per Duces Mosell. sive Lothar. possidetur , Superior ;
aliusverà, qui per Duces Brabantiœ tenetur, Inferior
Lotharingia appellatur . Tandem Gochelo Dux anno
Ducatûs sui XV obiit : oui Godefridus filius ejus suc-
cessit. Haec in Magno Clironico Belgico, pag. 101 ,
Magister Edinundus, qui, si numeri non sunt cor-
rupti, par'ùm in chronologia diligens est, ut nemo
non videt.
216
EX CHRONICO SAXONICO.
hostes, Léo Papa pugnavit ; et infinita utrobique caede peracta, XIIU. Kal, A
Julii Papa cuni paucis fugiens, absque Victoria regreditur.
Anno Dom. Incarn. MLIIII. Rebellant Balduinus et Godefridus. Qui
Godefridus , Bonifacio Italorum Marchione superiore anno defuncto , Bea-
tricem viduam ejus accipiens , Marcam et ceteras ejus possessiones , con-
jugii praetextu, sibi vendicavit.
Anno Dom. Incarn. ML VI. Godefridus Dux ad deditionem venit.
Au. 1060. Anno Dom. Incarn. MLVIIII. Heinricus (a) Rex Galliae obiit : et Phi-
lippus filius ejus regnavit pro eo.
Anno Dom. Incarn. MLXVI. Cometa per totum orbem diu apparuit ;
et Anglia Nortmannis subjecta est per Willehelmum filiuni illius Rodberti ,
quem Richardus Comes Nortmannorum ex sorore Knut Régis Danorum'
genuerat. Nam post mortem sanctissimi Régis Edwardi contendentibus pro B
regno Anglorum Principibus , Haroldus quidam Dux Anglorum vir malefi-
cus sceptrum invasit. Hoc frater ejus, nomine Tostin, molesté ferens con-
tra eum Regem Norwegiae duxit, qui et ipse Haroldus dicebatur , et Re-
gem Hiberniae. Sed occisus est ipse Tosti cum utrisque Regibus et toto
exercitu ipsorum ab Haroldo Rege Anglorum. Vix , ut aiunt, octo dies
transierant, et ipse Willehelmus, cui pro obliquo sanguinis cognomen erat
Bastardus, ab Gallia transfretavit in Angliam, lassoque victori bellum intulit :
in quo Angli primo victores , deinde victi , à Nortmannis usque in finem
contriti sunt. Haroldus ibi cecidit , et post illum ex Anglis ferè centum
millia . . Bastardus victor omnes penè ejusdem regni Praesules exilio, No-
biles vero morti destinavit , médiocres autem suis militibns in servitutem ,
uxores indigenarum universarum advenis in matrimonium subjugavit. Prse- G
tereà in ultionem Dei , quem ipsi Angli ofFenderant , omnes ferè Clericos
et Monachos absque régula viventes expellens, Lantfrancum (b) Philoso-
phum in Ecclesia posuit doctorem ; cujus studio et priùs in Gallia, et post-
modùm in Anglia multi ad divinum animati sunt obsequium.
Anno Dom. Incarn. MLXX. Godefridus Dux Lothariorum omnibus
penè terris magnitudine suarum rerum gestarum compertus et cognitus
obiit, et Werdunis sepultus est : cui filius suus Godefridus, qui et
Gozelo , prsestantis quidem animi adolescens , sed gibbosus et staturâ pu-
sillus, successit.
(a) Sic apud Ordericum Vitalem mors Henrici largitate et omni religione prœditus, eleemosinis
Régis consignatur anno MLIX, sed Librarioruiii aliisque bonis studiis multipliciter iiuentus. Hic nimi-
errore. ràm à die qud primitûs apud Bonam-villam Eccle- rv
{b) Erat idem nalione Langobardus^ liberalium siœ regimen suscepit, XXII annii et XI mensibus
artium eruditione affluenter imbutus, benignitate, nobiliter claruit. Ex Orderici Vit. libr. 3, pag. 494.
An. 1035.
EX CHRONICO («) S. MAXENTfT ,
QUOD VULGO DICITUR MALLEACENSE.
Apud Labbeum Tom. II Biblioth. Mss. Libr. pag. 207.
ANNO MXXXVI. Imo Abbas S. Juniani obiit ; et succedit Richardus.
Eodem anno Gvitas Andegava combusta est igné. Isembertus Episco-
pus Pictavis fecit Synodum, ubi magnam pacem fîmiavit. Qui cum Eusta-
chia uxore Guillermi Comitis aliquantulùm expoliavit Monasteria auro et
argento, unde redimerent eum (&), Qui posteà paucos dies vivens , finem
vitae sortitus est : uxorque ejus similiter defuncta, ipsa quidem apud S. Mariam
Pictavis sepulta ; et ipse cum pâtre apud Malliacum humatus est. Isembertus
E
(a) Hujus Cbronici partes in aliis Voluminibus Cœnobio , ut cum Labbeo discimus ex variis locis
jam descriptae sunt. Videsis quae notaviraus pag. Scripti ejusdem.
231 Tomi X. Vixit autem S. Âlaxentii Raceraator, (ï] Suprà nempè dictus est ff^illermus in prcelio
barbarus sanc Auctor, si tamen unus duntaxat fuit, captus anno MXXXf^ : ubi monuimus corrigen-
currente aerae Cbristianae XII saeculo circa annum dum, anno MXXXIII aut MXXXIF.
1140, non in Malleacensi, sed San-Maxentiano
quoque
EX CHRONICO S. MAXENTll. 217
A quoque Episcopus posteà pergens Romam , obiit in via apud Paveiam
civitatem peregrinus.
Anno MXXXVI. Kalendis Octobris civitas Andegava horribili confla-
grat incendio : nihil enim in ea intra niuros urbis incombustum remansit, nec
ipsa mater Ecclesia sedis Episcopalis. Sed de suburbio cum toto Monasterio
S. Albini maxima deperiit : imo nihil quoque ejus evasit praeter pauculum quod
aliis Monasteriis haerebat, ut ignis ardere non posset.
Anno MXXXVII. Dedicatio Ecclesise Carnotensis S. Mariae fuit facta
XVI Kalendas Junii, Willermo Comité mortuo , Pictavenses in magno
angore et anxietate positi de morte Principis sui , sicut oves sine pastore
relicti , Odonem Comitem germanum ejus ex pâtre supradicto ab Gasconia
convocaverimt. Eodem tempore Gastinenses Germundum castrum cons-
B truentes auxilio Andegavorum , Guillelmo Partiniacensiuni in eodem castre
Principe.
Per haec tempora Gaufredus Martellus duxerat uxorem supradictam
[ Agnetem ] causa Pictaviensium , ut haberet sibi subditos , adhuc duobus
filiis suis , scilicet Petro et Gaufredo , parvulis. Intereà Odo Comes veniens
à Gasconia , voluit capere Germundum castrum , sed non potuit. Inde
reversus , Mausiacum , quem pari modo reperit repugnantem , expugnare
cœpit ; ubi inhiando cùm cœpisset adtendere , occisus est. Cujus corpus
sepultum est Malliaco , ubi pater et frater erant humati.
Anno MXL. Erat Amblardus S. Maxentii Abbas, et post eum Emmo.
In Nobiliacensi Cœnobio Rikardo successerunt Petrus atque Umbertus.
Eodem anno dedicatum est Monasterium S. Trinitatis \ endocini , ubi pi'i-
C mus (a) , sicuti de aliis diximus , praefuit ibidem Domino servientibus Mo-
nachis Odericus Abbas , et post eum Rainaldus. Eodem anno obiit Fulco
Comes XI Kal. Junii , Monachus factus apud S. Nicolaum. His diebus
supradictus Hislo praeerat Sanctonibus : cui successerunt Arnulfus et Boso.
Anno MXLII , ut dictum est , regnum Francorum post Rotberti morteni
obtinebat Hinricus (ilius ejus. Cujus diebus eclipsis solis fuit pridie Kal. Ju-
lii , quam famés miserabilis sequuta est per totam Galliam , quae maximam
partem plebis inaudito mortium horrore consumpsit. Eodem anno fuit [b)
dedicatio novae Ecclesiae S. Florentii Salmurensis Idibus Octobris.
Anno MXLII. Fuit eclipsis solis (c) pridie Kal. Julii in natale Aposto-
lorum Pétri et Pauli.
Anno MXLIII. B. Rotbertus cœpit œdificare Monasterium (rf) suum
D Casae-Dei in honorem SS. Agricolae et Vitalis , quod ipse primus extruxit ,
et rexit XV (e) annis : qui quantse vitse quantique meriti fuerit , miracula
testantur. Obiit autem in pace plenus sanctitate VIII Kal. Maii : et ci suc- An 1067.
cessit Durandus Monachus ejusdem Ecclesiae, qui posteà Arvernorum datus
est Episcopus, etc.
Anno MXLIV. Fuit magna famés grandisque mortalitas , ita ut homo
aliquis satiatus pergeret quingentos passus ; iterum mox esuriret et deside-
raret manducare : itaque satiatus moriebatur , aut vix evadebat mortis peri-
culum. Quo tempore Agnes Comitissa veniens Pictavis cum duobus filiis
suis , Petro atque Gaufredo , unàque cum vitrico eorum Gaufredo Martello
suoque niarito , cum omnibus Pictavorum Optimatibus fecerunt placitum.
E Deinde unum eorum Pictavorum Ducem ordinatum , alterum in Gasconia
transmissum et Comitem factum. Utrique magna et fortia gesserunt. Ha-
buitque Gaufredus illuc uxorem suam Audeberti Comitis Petragoricae
filiam , quam posteà reliquit causa parentelse. Eodem anno Tetbaudus filins
Odonis à Gaufredo Comité Andegavorum captus est XII Kal. Septembris ,
qui post triduum civitatem Turonorum reddidit.
(a) Ibi manifestus crror occurrit : nam Ode- [d) Rotberti secessum in eremuin Mabillo-
ricus non fuit primas Abbas Vindocinensis Mo- nius Lib. 58 Annaliura Bened. componit cum
nasterii , nec dcccssor Rainaldi ; cùm liuic suc- anno 1043 : initium vero Monasterii Casae-Dei iii
cesserit sub finem anni 1044. annuin 1046 rejicit.
{b) In Chronico Salmurensi haec dedicatio col- (e) Chronograpbus annos illos ab eo tempore
locatur aiino 1041. repetit^ quo Robcrtus à S. Leone jussus est Mo-
(c) Anno 1042 Eclipsis solis accidit 20 Junii : nasterio tanquara Abbas praeesse, ab anno scili-
at idem solis defectus 29 Junii, fuit annis 1033 cet 1032. Ibi autem dies sepulturae videtur su-
ct 1032. mi pro die mortis, ut passiin apud alios Scriptores.
Tome XI. E e
218 EX CHRONICO S. MAXENTII.
Anno MXLV. Ohiit Theodelinus Abba , queni suprà diximus Abbatem A
esse Malliaco, qui prîefuit triginta et septem annis. Huic successit Humber-
tus XV annis praesidens in Abbatia.
Anno MXLVI. Hildegardis Comitissa Andegavoruni obiit bona et reli-
giosa, et apnd S. îVicolai Monasterium («) sepulta est , ubi et maritus ejus.
Intereà mater Comitum Agnes cnni suo marito Gaufredo Andegavim reversa
est : ubi, ut fertur, construei"e fecit Cœnobiuni in honore S. Trinitatis. Eo-
dem tempore inceptum est Monasterium (b) S. Mariae Nucariensis; ubi pri-
An. 1029. mus [ Abbas ] Evrardus , Gaufredus , Stephanus , Gauterius. Similiter in
Britannia minore et in provineia Cornubiae Monasterium S. Crueis Diem-
* Kemper- perelensis * inchoatum est. Illud quoque S. Crueis Talemonensis eodem
^*A*'*1042 tempore inceptum est à domino ipsius oastri. Monasterium S. Benedicti
An 1039. Nantolii similiter à domino castri Rutiaci in istis diebus cœptura est [restrui], B
Anno MXLVII. Fuit dedicatio Monasterii (c) S. Salvatoris apud Carrof'utn.
His diebus post Clementem Papam Damasus succedit : oui Léo IX Papa
siiccedit. Qui dedicationem praecepit fieri , et altare sacratum misit. Quam
f'ecerunt Arcliiepiscopi et Episcopi numéro XIII circumquaque viciniarum.
Quam non solùm nobilitas Monasterii , sed etiam omnium ordinum multitu-
dines Christianorum , celebrem et nobilem usque in praesenti commémorant.
Extitit autem temporibus Leonis Papte et Isemberti Episcopi , Junioris
Guillelmi Acri , Comitis Pictavorum , et Audeberti Comitis Marchiae ,
qui fuit filius Bernardi, qui fuit Audeberti, qui fuit Bosonis, qui suspic (<i).
qui fuit Gosfredi primi Comitis de Karrofo. In eodem Cœnobio erat tune
Abba Hugo , qui successit Fulcherio : cui per multorum annorum curricula
successerunt Fulcaudus, Petrus , Fulcaudus. Eodem anno post benedictionem C
combustum est Monasterium cum villa. Ipso quoque anno consecratum est
Monasterium S. Michaëlis ad Eremum, in quo tun(; praeerat Ascho Monachus
ejusdem Cœnobii : cui similiter successerunt Tlieadus , Audebertus , Willel-
mus, Joannes, Garinus atque Joannes.
Anno MXLVIII. Obiit Odilo Abbas (e) Gluniacensis , sanctitate vitae et
merito prsecipuus ad Dominum, Kal. Januarii. Dormivit autem in senectute
l)ona plenus dierum in pace : nam vixit LXXVI (f) annis , ex quibus unum
et quinquaginta stetit in Abbatia. In cujus locum jussu suo et electione om-
nium Fratrum ordinatus est Hugo nobilis pastor , vitae merito non dissimilis.
Anno MXLIX. Kalendis Novembris dedicatum est Monasterium S. Hi-
larii Pictavensis : cui consecrationi interfuerunt Archiepiscopi et Episcopi
circa tredecim. Extitit autem haec dedicatio admirabilis amore patroni nostri D
B. Hilarii. Istud Monasterium magna ex parte construxerat Regina Anglo-
rum per manus Gauterii Coorlandi : Agnes Comitissa , quae eum jussit dedi-
care , plurimam partem construxit. Quae domina si in multis Dominum
ofFendit , iterum in multis eum placavit : nam aedificavit duo Cœnobia sacra-
rum Virginum ; unum Andecavis in honore S. Trinitatis , alterum Sancto-
nas in veneratione semper Virginis Deique Genitricis Mariae. Construxit
illud suprà dictum Vindocini in honore S, Trinitatis , quod multis divitiis
et magnis cartis ditavit. Illud etiam Pictavis in honore S. N'icolai , nec
non et domum eleemosynariam quae est in foro ante eandem Ecclesiam. Per
' Agnetem haec tempora Ainricus duxerat Alam * Comitissam supradictorum Comitum
sororem , genitam ex Agnete , filiam Guillermi senioris Comitis Pictavorum ; E
ex qua suscepit filium, quem vocavit nomine suo Ainricum.
Anno ML. Ainrico Imperatori filius natus est, et à domno Leone Papa
(a) Mabillonius loco citato , Hildcgardein dicatio notatur XVI Kal. Julii an. 1048, quo
luortuara dicit Jerosolymis , ac prupe loca Domi- necdum Léo IX sedere cœperat.
nicœ septilturce humatam. [cl) Hîc aliquid desideratur ; nec mentio fit
(b) Seriùs hîc jjonitur origo Monasterii Nu- suj)rà lieliae Comitis Petrogor.
cariensis \de iVojer.ç], quod Hucbertus quidam (e) Erat annus 1049 , qui tune temporis à
exstruxit, et cum ïhoma Clerico filio suo do- Paschate initium ducebat : quod passira in aliis
tavit an. 1030. Primus Abbas Evrardus non alius Monumentis observandum est.
ab Evrardo Majoris-monasterii Abbatc videtur [f] Odilonera obilsse anno œtatis suœ LXXXfl,
Mabillonio, qui corrigit Chronicon Malliac. et ordinaiionh suœ LVl , tradit Petrus Damiani in cjus
Nucarienses Abbates recenset hoc ordine : Vita, et Hermannus Contractus in Chronico.
Evrardo successerunt Andréas, Gaufridus. Rai- Odilonis igitur electio peracta fuerat anno 992
iierius, Stephanus et Gaudinus. aut potiùs 993; et non anno 991, ut volunt
(c) In Kalendario S. Sergii Andegav. hxc de- Mabillonius et Papebrocius.
EX CHRONICO S. MAXENTIT. 219
A baptizatus est : qui eodem anno excommunicavit Gaufrediim Martellum
propter Gervasium Episcopum , quem tenebat captum. His diebus (a) fuit
consecratio facta Monasterii S. Joannis Engeriaci , quam Agnes Comitissa
fecit facere et alii Seniores : in qua fuerunt quatuor Episcopi , Bruno Ande-
gavensis , Guillermus Engolismensis , filius Gaufredi et Frater Fulconis ,
Isembertus Pictaviensis , et Arnulfus Sanctonensis. Huic Cœnobio prseerat
Monachus Arnaldus ; oui successit Gosfredus. Ainricus Rex Francorum
duxit uxorem Scythicam et Rufam *. Tune quoque Guillelraus Pictavo- * Russam
rum Dux et Cornes duxerat uxorem, nomine Ermensendim.
Anno MLIII. Léo Papa Normannos , Apuliam per tyrannidem tenentes ,
bello aggressus est et superavit.
Anno MLV. Synodus facta est Turonis {b) . Eodem quoque anno obiit
B B. Fredericus Abbas Cœnobii S. Florentii Salmurensis , quod ipse à novo
œdifîcavit post captionem ipsius castri à Fulcone factam Comité Andegavo-
rum, et primus rexit , Deo douante ; et Monaciiis ibidem Deo militanti-
bus praefuit triginta et tribus annis. Hic digne Deo semetipsum offerens ,
laudabilem vitae cursum glorioso fine complevit : cui in regimine pastorali
successit Sigo III Kal. Novembris , non minor virtute et merito , sicut
adhuc Fratrum fideli narratione noscitur. Floruit namque multâ sapientiâ
et scientiâ apud Deum et homines , vivens in Abbatia XIV annis. Hic ite-
rum plenus sanctitate in pace quievit V Idus Junii : cui successit Guillelmus
nobiliter natus , et nobiliùs vivens , XL VIII annis vivens in Abbatia, et
plenus dieruin obiit in pace III Kal. Junii.
Anno MLVII. Obiit Victor Papa . . . Eodem anno civitas Namnetica
C Gaulredo Comiti ab Hoël Comité reddita est : qui non bona usus fide , au-
ferre eam illi tentavit ; sed vix XL dies retentam turpiter amisit. Ipso anno
Rex Francorum Ainricus Andegavam veuit.
Anno MfvVIII. Willermus , qui et Petrus , cognomento Acer , adunato
exercitu , vallavit castrum Salmurum , simul et Gaufredum Martellum inclu-
sit in eo : ubi inliiando dum aptaret ad bellum exercitum , dolore dysenteriae
morbis percussus , reversus est infirmus , ex qua infirmitate mortuus est ,
relinquens terrenum regnum. Huic fuit conjuncta in conjugio Ermensendis ,
quaeamore illius vovit se viduam et castam permanere usque ad mortem. Huic
quoque successit in regno Gosfredus, qui jam Gasconiam acquisierat armis
et industriâ. Qui relinquens filiam Audeberti Comitis uxorem suam causa
parentelae , aliam Mateodam vocatam accepit in conjugio ; de qua tantum-
D modo unam filiam habuit , quœ fuit uxor Hildefonsi Régis filii Freelandi et
nepotis Garsii . . . Per haec (c) tempora in Concilio Nicolai Papse Berenga- An. 1039.
rius fuit examinatus de fide catholica.
Anno MLIX. Corpus B. Maxentii Adjutoris ostensum est ; et conditum
ei istud sepulchrum novum, et dedicatum VI Nouas Octobris , temporibus
Ainrici Imper, et nihilominus Ainrici Régis Francorum, et Gosfredi Co-
mitis , atque Isemberti Pictavensis Episcopi , et Archimbaudi Archiep.
Burdegalensis , et Abbatis Cœnobii Adjutoris Maxentii. Per haec tempora
Poncius Comes Tolosanus acceperat Almodim uxorem , sororem Aude-
berti Comitis de Marcha ; quam dederat ei Hugo Plus de Liziniaco , qui
eam reliquerat causa parentelae ; quique ex ea geminos fîlios habuit, et post
Raimundo Barcinonensi eam dédit in uxorem. Vocati sunt filii Poncii , Ray-
E niundus de S. Jigidio et Guillelmus de Tolosa ; ex quibus unus extitit
Tolosanus Comes, alter Provincianus, etc.
(a)^ Sic indefinitè facta Angeriacensis dedica- ribus magis credendum, quàm aliis.
tio dîcitur ab Auctorc non admodum accurato, (c) Suprà ad annum MXXXII malè retulerat
el qui passim res nullo ordine servato narrât. Racemator : Per hœc tempora defuncto Benedicto
Hiec autem , curante Gaufrido Abbate, contigit Papa, mccessor ei eœstitit Nicolaus ; in cujus Con-
anno d048 celebritas , cui interfuit Agnes Co- cilio Berengarius fuit accusatus de fide Cliristiana,
mitissa cum filiis suis, scilicet Willelmo Pictav. et post accusationem juravit se credere sicut fides ca-
Comite <{ui cognominalus est Aigret , et Guidone tholica habet. Huic successit Alexander . . . cui siini-
fratre ejus. ^ ... Uter responUit, et de fide sua rationemreddidit. Coa-
(h) Sic in Chronico Vindocin. Concilium cilium Rom. in quo herengarius hœresim abju-
Turon. cum anno 1035 conjungitur : nec ab eo ravit, coactum est anno 1039, mense Aprili,
calcule recedil communis sententia ; à qua Ber- ul liabetur in Chronico Virdunensi. Secundam
toldus Presbyter, qui illud in annum sequen- Synodum Rom. sub Nicolao II pertinere ad
tem differt, nos abducere non débet. In rébus annum 1061 contendit Pagius, qui addit utrum-
enim in Gallia gestis ejusdem nationis Scripto- que ab aliis in unum confundi.
Eeij
tonne
220 EX GHRONÏCO S. MAXENTII.
Anno MLX. Gosfredus Diix Pictavorum habens guerram cuni Hugone A
Liziniaci , atque obsidens in castello suo , et expugnans et vastans omnia in
circuitu. Quadam die milites Comitis forte ad portam castelli occiderunt
eum VIII Idus Octoljris. Hugo filius suus huic successit , natns ex supra-
dicta Aninode , qui Diabolus vocatus est. Eodem anno obiit Ainricus Rex
anno ordinationis siue XXIX, Gosfredus quoque Cornes , filius Fulconis ,
XVIII Kal. Decenibris feriâ III, horâ diei priniâ , Monaehali habitu priiis
suscepto ab Airaudo Abbate S. Nicolai. Huic successerunt nepotes ejus ,
filii Alberici Contracti Comitis de Gastina , Gosfredus et Fulco Rechin.
Ainricus quoque Rex duos filios habuit, Pliilippum Regem et Hugonem
Ducem, Magnum vocatum : ex quibus Philippus successit patri.
Anno MLXI. Gosfredus et Fulco habentes certamen cuni Gaufredo Duce
propter Sanctonas , venientes cum magno exercitu , pugnaverunt cum eo B
in bello etiam in Aquitania. Ubi è contrario Pictavorum exercitus adunatus
est ; et ab utrisque partibus magnis animositatibus pugnatum est : sed tradi-
tores filii et alii signiferi , vexillis projectis , exercitum Pictaviensium in fugam
verterunt. Quapropter vulnerati multi sunl , et plurimi occisi , atque non-
nulli capti. Unde quidam versibus eam confusionem ita describit, dicens :
Cùm de Pictavis bellum fit et Andegavinis,
Inque die Martis fuit (a) et sancti Benedicti,
*chef-Wou- Circa forte Capiit* Vultonœ, contigit esse
Annus Millenus tune sexagesimus tmus.
Anno MLXII. Gosfredus Dux obsedit Sanctonas civitatem , castris in C
circuitu positis, et famé et gladio vastavit , usquequô Andegavenses et cives ,
qui in ea erant , se cum suis omnibus in manibus tradiderunt. Inde abiens
in Hispaniam cum multis Normaïuiis , Barbastam civitatem nomini Ghristia-
no , cunctis qui in ea erant priùs perditis , adquisivit. Eodem anno luna
obscurata est Kalendis Augusti.
Anno MLXIV. Benedictio S. Pétri Aurese-Vallis fuit de Crucifixo. Tune
primiim Canonici cœperunt esse ibi.
Anno MLX VI. Stella Comètes apparuit. Willermus Cornes , filius Ro-
berti supradicti Comitis JNormanniae , transiens mare , conflixit cum Airaudo
Pseudorege Anglorum , quem devicit cum ipsa gente ; et terram eandem in
suam ditionem recepit. Fertur habuisse in exercitu suo XIV millia hominum.
Fuitque in mense Octobri pridie Idus ipsius mensis. D
Anno MLXVIl. Herluinus (b) fundavit suum Monasterium nobile et
aptum Monachis. Eodem anno traditio Salmuri castri facta est Fulconi fratri
Gaudefredi Comitis Andegavorum prima Dominica die Quadragesimae , V
Kal. Martii ; et ipsum fratrem suum tenait , et inclusit captum usque ad
mortem.
Anno MLXVIl. Stella Cometa apparuit.
Anno MLXVin. Judicio Dei juste omnia judicantis , castrum Salmurum
horribili incendio combustum est à Guidone Comité Pictavorum cum Ec-
clesia S. Florentil sanctique Joannis Baptistae et S. Pétri Apostoli : nihilque
penitùs remansit de toto suburbio ejusdem castri cum domibus extra et
intra murum degentibus , quod non incenderetur, V Kal. Julii. Eodem
anno obiit Aimericus Abba S. Maxentii et S. Leodegarii : cui successit parvo E
tempore Archimbaudus : S. Leodegario ( c ) super Severim Hugo nepos
Aimerici erat Abba. Per hsec tempora duxit uxorem Guido Comes Aldear-
dim filiam Rotberti Ducis Burgundise , et neptam Ainrici Régis Francorum ,
(a) Anno 1061 dies Martis incidebat in vigi- tere ; id patet ex Miraculorum S. Gerardi Episc.
liain S. Benedicti. Festa autem oliin ab hora nona ïuU. [ibidem col. 1073] boc loco : Post datuni
praecedentis diei celebrari incœpta snnt, ut prohibùionCi signum cœpto operi insistebal ancilla.
colligitur ex Miracuiis S. Apri apud Martenium {b) B. Herluinus anno 1034 originem dédit
Tom. III Anecdot. col. 1039 , ubi sic legitur : Burnevillae Monasterio , quod anno 1040 trans-
Ab hora nona diei prœcedentis usque ad alteram no- tulit in proximam vallem, Becco rivulo irri-
nam subsequentis videlicet fe.itivitatis ab opère cessa- guun).
batur. Porrô in bis Sanctorum festis signum pu- (c) Cœnobio scilicet S. Leodegarii ad Sepa-
blicè dabatur ad cessandum ab opère manuali, rim amnem [la Sevré) prope Niortum.
({uo audito religio deinceps erat labori insis-
EX CHRONIGO S. MAXENTII. 221
A relictâ Matode supradictâ. Tune cepit castrum Lucionense * ; et Monasterium *Luçon
S. Mariœ Virginis, quod est in codetn castro combussit, multosque homines
ac fœminas in eo extinxit.
Aiino MLXVIIII, Cœnobium S. Mariae de Karitate (a) inchoatum est,
quod Giraudus Monaclms nobilis et religiosus primus extruxit. Monaste-
rium NoviHTi Pictavis inceptum jussu Gaiif'iedi Comitis. Monasterium S. Severini
Canonicorum in nemore Argenti ; et Cœnobium S. Vincentii, quod Niolium
vocatur. His diebus Hildefonsus l\e\ Hispanorum duxerat filiam Guidonis Co-
mitis Ducis Aquitanorum, qnam habuit de Mateode uxore suprascripta. Pro
qua re extitit causa et contentio de lege Romana. Quam legem Romanam
voluit introducere in Hispaniam, et Toletanam mutare : et ideô fuit factum
bellum inter duos milites; et falsitate fuit victus miles ex parte Francorum.
B Anno MIjXX. Domnus Gauterius Abba et Canonicus Ecclesise S. Pétri
Stirpensis dormi vit in pace aeterna, V Idus Maii. Eodem anno Benedictus
Abba ordinatur et benedicitur apud S. Maxentium V Nonas Octobris. Quo
tempore apud S. Joannem Engeriacum erat Odo Abbas , et apud Malliacum
Goderannus Episcopus * et Abbas, qui successor Umberti. * Sancto-
Anno MLXXI. Ortus est Guil! -rmo Duci XI Kal. Novembris GuiUer- "«"^^
mus filius , qui consobrinus germanus Ainrioi Imper, et secundus Pliilippi
Francorum Régis ex supradictâ conjuge. Nata post hune filia, quam despon-
savit Petrus filius Sancii Régis Aragundise. Ferunt eo tempore eclipsim lunae
fuisse in mense Octobris. Petrus Igneus {b) fecit judicium per rogum ar-
dentem.
(3 (a) lUius Cellae fundationetn ad annum 1056 vestibus sacris , solùm depositâ casulâ, per ig-
referunt alla Chronica. nera illa'sus transiit, ut pluribus describit Desi-
(i) Hoc Baronius ad annum 1063 référendum derius Abbas Cassin. qui eumdem Petrum, Ig-
putaTÎt : ast Mabillonius ex Codice Bibliothecse neum vulgo appellatum , Episcopum Albanen-
S. Remigii Rem. differendum docet ad annum sem et Cardinalem , dum scriberet . adhuc
1067. Ceterùm Petrus, Vlonachus Vailis-Um- superfuisse affirmât,
brosse, post sacrificium Missae, indutus adhuc
EX ORDERICl («) VITALIS UTICENSIS
MONACHI HISTORIA ECCLESIASTICA.
D Inter Chesnianos Historiœ Normannicœ Scriptores.
EX LIRRO PRIMO
ANNO ab Incarnatione Domini MXXXI Rodbertus Rex Francorum
obiit ; et Henricus filius ejus , licet Constantia Regina et Rodbertus ^*^* ^''*
junior frater aliique Franei multùm obstarent , auxiliante Rodberto Duce
cum robore Normannorum , Galliae regnum obtinuit , et XXIX annis
regnavit. Anno V regni ejus , Rodbertus Dux Normannorum in itinere
Hierusalem apud Niceam Bitliyniie urbem Kal. Julii obiit ; et Guillelmus
INothus filius ejus , octennis puer, in Ducatu successit , et L annis strenuè
tenuit. In pueritia ejus Normanni gemina inquietudine concitati rebellave-
E runt; et in sua viscera diu pugnantes, nimiam stragem nobiliuni et vulgarium
An. 103o-
Pag. 372.
{a) Ordericus seu Ordricus Vitalis, in A.n- mine, quod Normannis absonumcensebatur, milii im-
glia natus est XIV Kal. Martii, anno 1075 , positum est. Ingciiium praecipuè ad scribendum
pâtre Odelerio Constant! i Aurclianensis fiiio, applicavit : Rogerii autem Abbatis praecepto
praecipuo Rogerii de Monte-Gomerici Consi- incœpit Historiam suam ; cujus ultimum librum
liario. Anglus autem in Normannia vixit et terrainavit anno aitatis suae LXVIl , Christi- verô
scripsit. In fine Operis de se sic loquitur : Rai- 1141 . Contexlionem Guillelnii Pictav de Guillel-
aaldo Monacho plorans ploranteni me tiadidit mo Notho et ejus pedissequis, ut ipse infrà testa-
[pater]... Decennis itaque Britannicum marc tnt, breviter in quibusdam secutus est. Vide paginam
transfretavi, exul in Normanniam veui, cunctis 234 Tomi nostri X, ubi Ordcrico jam usi sumus.
ignotus neminem cognovi ; linguam quam non noi>e- De eodem iterùm agemus in aliis Voluminibus.
ram , audivi... A Mainerio Jbbate in Monasterio Chesnianani editionem contulimus cum Mss.
Utic. Xlœtatis meœ anno ad monacliatum susceptus Codd. Reg. 550G. 2. Utic. et S. Audoëni Ro-
xam, et XI Kal. Octob. Dominico Ctericali rilu ton- tomag.
soratussum. ISomen quoque Fitalis pro Anglico voca-
E e iij
222 EX ORDERIGO VITALI.
perpetraverunt. Nam Gislebertus Conies Brionnae , et Osbernus Dapifer , A
Gualclielinus de Ferrariis , et Hugo de Monteforti, Rogerius de Hispania ,
et Rodbertus de Grentemaisnilio , Turchetillus qiioque Ducis Paedagogus ,
aliique plures interierunt mutuis ictibus. Guido etiam Rainaldi Burgundio-
num Ducis ex filia Richardi secundi iilius , Cornes à Guillelmo Duce
constitutus , in illum rebellavit ; niultosque Normannorum , qui proni ad
proditionem erant , promissis sollicitavit. Quibus sibi consociatis , Ducatum
* PeLtsi. auferre Duci sategit. Unde coactus juvenis Dux Pexeium * convolavit ,
ibique pronus ad pedes Henrici Régis corruit, et ab eo contra malefidos
Proceres et cognatos auxilium petivit. At ille , ut erat clernens , desolato
adolescenti compatiens , robur exercitûs Francoruni excivit , et in Neu-
striam Duci auxiliaturus perrexit.
Anno ab Incarnatione Domini MXXXIX Conradus Imperator obiit , B
▲n. 1043. et Henricus filius ejus XVII annis regnavit. Anno IV imperii ejus magna
hominum mortalitas facta est.
Anno ab Incarn. Dom. MXLVII apud Valesdunas acriter pugnatum est.
Sed Guido violentiam Henrici Régis et Willelmi Ducis ferre non valens
victus est, atque de bello cura suis non sine magno dedecore et detrimento
fugere compulsus est. His temporibus Bruno Tullensis Episcopus legatione
IjOtharingorum fungens , Romam abiit . . . Bruno autem ad Papam Dama-
sum perveniens, honorificè ab eo susceptus est , et in Senatu Romano Car-
dinalis ( a ) Episcopus ordinatus est. Erat enini pulcher et generosus, sa-
An. 1049. piens et facundus, et multis ornatus virtutibus. Eodem anno Damasus Papa
defunctus est ; et Bruno in Leonem Papani electus est . . . Ipse igitur anno
ML Remis utile Concilium tenuit, et de castitate justitiaque Ministrorum G
Dei tractavit, et salubria décréta, quae jam Antistites et Presbyteri nescie-
bant , renovavit. Tune Ecclesiam S. Remigii Remorum Archiepiscopi Kal.
Octobris , Herimanno Abbate procurante , dedicavit , et corpus ejusdem
Praesulis transtulit : cujus solemnitas singulis annis primo die Octobris in
Francia celeberriniè fit.
An. 1051. Sequenti anno Uticense Cœnobium S. Ebrulfi à Guillelmo Geroii filio et
nepotibus suis, Hugone (b) de Grentemaisnilio et Rodberto fratre ejus,
restauratum est : et venerabilis Theodericus primus Abbas effectus est.
His temporibus gravis simultas et belli seminarium inter Regeni Franco-
rum et Ducem Normannorum ortum est. Guillelmus enim de Archis, pa-
truus Ducis , contra eum rebellavit ; consilioque Malgerii fratris sui Roto-
magensium Archiepiscopi , Henricum Regem ad sui auxilium invitavit. D
Animosus autem Dux protinùs Archas obsedit ; Engelrannum Comitem Pon-
tivi , contra eum in oppidum intrare volentem , praeveniens occidit ; et
munitione obtenta , Guillelmum exhaeredavit , et Malgerium incentorem
An, 1054. dissensionuni exordinari fecit. Unde Rex Galliae nimis indignatus infremuit,
annoque Domini JMLIV in Ebroicensem paguni eum magno exercitu in-
troivit , et Odonem fratrem suum eum multis militum turmis per Belva-
censem pagum trans Sequanam destinavit. Porro Dux eum valida manu Régi
è latere comitabatur , et Caletorum catervam sub manu Roberti Aucensis
Comitis et Rogerii de Mortuo-mari contra Odonem praemiserat. Protinùs
illi Gallis occurrentes, apud Mortuum-mare bellum commiserunt ; et magna
caede utrinque peracta , Franei fugerunt ; et Guidone Pontivi Comité qui
mortem fratris sui venerat ulcisci capto , gaudentes Normanni suam victoriam E
Duci notificaverunt. Audiens autem Rex suos terga dédisse Normannis ,
erubuit , subitoque mœstus ad sua remeavit. Deinde post aliquod tempus
legitimi pacis procuratores inter discordes dominos discurrerunt ; et reddito
Guidone eum aliis qui eapti fuerant , praefati Principes fœdera pepigerunt ,
subjectaeque plèbes admodiim gavisae sunt.
Anno ab Incarn. Dom. MLX Henricus Francorum Rex mortuus est ; et
Pag. 373. Philippus filius ejus XL VU annis post eum sceptro Gallice potitus est. Anno
(a) Illa legatio, cujus nulla inentio in Vita Episcopi nunquam Cardinales vocabantur , hique
Leonis IX à Wiberto ejus Archidiacono scripta, Episcopatu satis se cohonestatos existimabant.
inqiiit Pagius Crit. in Annal. Baronii ad annum (b) Apud Cbesnium, de Grentemontisnilio ,• suprà
1048, nuin. 2, valdè dubia ; et Cardinalatus verô, de Grentemasnilio.
ille prorsùs commentitius : hoc cniin seculo
EX ORDERICO VITALI. 223
A regni ejus VI Eduardus Edelredi filius , Rex Anglorum, è vita niigravit:
post qiieni Heraldus Goduini filius, Angliae diadenia invasit. Sequenti anno
Comètes apparuit. (juillelmus aiitein Dux Normannorum in autumno mare
traiisivit, cornmissoque praelio II Idus Octobris, Heraldum occidit, regnum An. 1066.
obtinuit ; et in die JNatalis Domini regale sceptrum sumpsit , annisque XX et
VIII niensibus tenuit. Sancta Ecclesia ejus temporibus crevit et niagnificata
est.
Anno ab Incarn. Dom. MLXXXVIl Guillelmus Rex obiit , et Guillel-
mus Rufus (a) filius ejus XII annis et X mensibus regnavit.
EX LIBRO TERTIO.
RoBERTUsDux Norra. Cerasiacensem Abbatiam instaurare (b) cœpit. ^^S- ■iS^-
^ Timoré vero Dei compunctus , terrenum honorem reliquit, et spontanea
peregrinatione arrepta , sepulchrum Domini quod est in Hierusalem, adiit :
et inde rediens, apud Nicenam urbem Bithyniœ , anno ab Incarnatione Do- An. i035.
mini MXXXV obiit. Porro Willermus filius ejus, qui tune octo annorum
erat, Ducatum Normannorum suscepit ; et multorum insidiis aemulorum
impetitus, LUI annis strenuè tenuit. Ipse parentum suorum studia sequi
erga Dei cultum sategit, Deoque favente divitiis et potestate omnem patrum
suorum gloriam transcendit. Apud Cadomum duo Cœnobia construxit, unum
Monacliorum in honore S. Stephani Protomartyris, et aliud Sanctimonia-
lium in honore S. Ti'initatis. Barones Normanniae , Principum suorum tan-
tum fervorem erga sanctam religionem videntes , imitari affectarunt ; et ad
C simile opus se suosque amicos pro sainte animarum suarum excitarunt... P^g- '^60.
leritur Rogerius de Toënio Cœnobium Castellionis * construxit , ubi Gilber- * ^'- de Con-
tus Al)l)as vir magnae honestatis et sapientiae laudabiliter floruit. Goscelinus
de Archis extra muros Rotomagi in monte S. Trinitatis (c) Cœnobium
(quod vulgo S. Catharinse dicitur) fundavit ; oui venerandus Abbas Isem-
bertus sapientia et religione pollens prsefuit. Willermus Aucensis Cornes ,
instinetu religiosae conjugis suae Lescelinae, Abbatiam S. Mariae super rivulum
Divfe construxit ; cujus regimen Ainardus Teutonicus, vir sanctitate et litte-
rarum scientia praeditus, diu tenuit.
Tempore Rodberti primi Ducis Gislebertus Cornes Brionniae in pagum
Vimniacensem cum tribus armatorum milibus expeditionem fecit ; sed
ei juxta desiderium suum prospère non successit *. Nam Ingelrannus Pontivi ' Mx. con-
D Comes cum valida manu ei obvius fuit ; commissoque certamine , victum "^"
cum suis in fugam coëgit ; et ex fugientibus multos cepit , vel occidit,
vel vulneribus debihtavit. Tune ibi quidam miles nomine Herluinus pericu-
lum metuens^ totoque nisu pro sainte sua fugiens, Deo devovit quod si
de imminenti periculo sospes evaderet, nulli nlteriiis nisi soli Deo militaret.
Dei nutu discrimen honorificè evasit, votique sui memor seculum reli-
quit (cl) ; et in patrimonio suo in loco qui Beccus dicitur , Cœnobium
sanctise Dei genitrici Mariae condidit. Pastores autem sanctse Dei Ecclesiae
praefatum virum pro nobilitate et religione elegerunt , novoque Monasterio
quod inchoaverat praefecerunt. Cujus regiminis tempore Lanfrancus et An-
selums aliique profundi Sophistaî illuc (e) ad scholam Christi perrexerunt ;
ibique Willermus Geroii filius , et Hugo Comes Mellenti aliique prœclari
E milites militiam Christi assumpserunt.
Unfridus de Vetulis Turoldi filius duo Cœnobia, unum Monachorum et
aliud Sanctimonialium Pratellis inchoavit, quae Rogerius de Bello-monte
filius ejus multiim amavit , et de redditibus propriis gratanter ditavit. Wil-
lermus (/■) Osberni filius duo Monasteria in proprio fundo condidit *, unum * ms. con-
struxit
(a) \Ric/iardo mcce.mt Robertus- f rater ejus : Ro- œdificare ; scilicet anno J034.
ùerto Guillelmus Nothus filius ejus : Aie Angliam (c) Ansulis inclusa non leguntur in Ms. Cod.
conquisivit. irilleliiio successit WiUclmus filius ejus ; Reg. 5506. 2.
cui Willelmo successit Henricus frater ejus. Ex Ms. [dt) Anno ab Incarn. Dom. MXXXIf, Henrici
Codice 1627 Regiiiae Sueciaj de Ducibus et gcnte Régis Francorum anno If^, Roberto filio Ricliardi II
Normannorum. et fratre Ricliardi III habcnas Nurmanniœ guber-
(b) Apud Willelmum Geinet. cap. 22 libr. 7. nante. Ex Cbronico Beccensi.
pag. 279 .• Robertuf a/itequam Hierusalem pergeret, (e) In Ms. Cod, Reg. ad scolam Christi conve-
Monasterium S. f'igoris Ceratii œdificare cœpit. nerunt.
Eodeni eliain tempore venerabilis Abbas Herluinus (f) Ibid. fFillelmus ferè semper scribitur.
Monasterium Beccense in honorem S. Mariât cœpit ^
224 EX ORDERICO VITALI.
Lirae, et aliud Cormeliis ubi ipse humatus quiescit. Alii etiam Normannorum A
Proceres quàm plurimi prout poterant, Monachoruni seu Monacharum domus
in diversis locis construebant. Horum exemplis Hugo de Grentemaisnilio et
Rodbertus... cùm apud Nuceretum villam suam prope Grentemaisnilium
sedificare Cœnobium statuissent, jamjamque operi insistèrent ; ad aiires Wil-
lernii filii Geroii avunculi sui pervenit, quôd nepotes sui Hugo et Rotber-
tus œdificare Cœnobium cœpissent. Hic niniirùm in seculo miles fuerat
niagnre sublimitatis, hostibus terribilis et amicis fidelis. Filios (a) et nepotes
fratresque multos in armis potentes habuit , hostibusque vicinis seu longé
positis valdè féroces. Hune Willermus cognomento Talavacius Willelmi
Belesmensis filius ad nuptias suas invitavit , eumque nil mali suspicantem
sine reatu oculis privavit, amputatisque genitalibus auriumque summitatibus
crudeliter deturparit. Unde pro tanto facinore perosus cunctis f'actus est ; B
et post aliquod temporis à filio etiam suo nomine Arnulfo de toto honore
suo ejectus est. Geroianus Willermus. . . bis in Hierusalem sepulchrum
Domini expetiit : semel dum incolumis erat et prosperitate praeditus , ite-
rumque post infortunium quod ei evenisse retulimus. Post reditum secundae
peregrinationis seculum reîiquit, et Beccum expetens, Monachilem (b) ha-
Pag. 461. bitum ibidem assumpsit ; et Uticenseni Ecclesiam S. Pétri eidem loco dévo-
te tradidit. Itaque Herluinus Abbas Lanfrancum cum tribus Monachis
Uticum direxit... Tune locus ipse desertus erat... Post aliquod temporis
Willelmus, ubi vota nepotum suorum de construenda , ut prsediximus ,
Abbatiâ comperit, accessit ad eos et dixit... « Aptiorem locum intimabo
» vobis . est locus in pago Uticensi... Cœnobium ergo S. Ebrulfi ibi instau-
» rate... » Uticensis locus placuit ambobus fratribus. Sed quia idem locus C
Cœnobio Beccensi jam delegatus fuerat... Abbati Herluino et Monachis
Becci in mutua vicissitudine villam quae dicitur Rosseria dederunt ; sicque
prsefatum locum liberum reddiderunt.
* III Anno ab Incarnatione Domini ML, Indictione IV *, Willelmus et
Rotbertus filii Geroii, et Hugo ac Robertus filii Rotberti de Grentemais-
nilio, Willelmum Ducem Normannorum adierunt. . . locum [ Utic. ] ita
liberum tradiderunt ejus tutelae, ut nec sibi nec aliis quibuslibet aliquam ( c )
adsuetudinem seu reditum praeter bénéficia orationum, aliquando à Mona-
chis liceret vel hominibus eorum exigere. Dux autem. . . testamentum con-
firmavit, et Malgerio Rotomagensi Archiepiscopo suffraganeisque Episco-
pis, subscriptionibus suis corroborandum tradidit. Deinde Hugo et Robertus
à Duce accepta licentiâ eligendi Abbatem, Gemmeticum expetierunt, et à D
domno Rotberto ejusdem Ecclesiae Abbate Theodericum Monachum
ad Abbatise suae regimen requisierunt. Abbas. . . illis concessit. lUi autem
gaudentes eum Duci praesentaverunt. At ille. . . dato baculo pastorali sicut
moris est^, Ecclesiae Uticensi eum praefecit. Deinde Luxoviensis Episcopus
Hugo cum Osberno Archidiacono aliisque Clericis suis Uticum perrexit, et
venerabilem Theodericum Cœnobitam secum duxit, eumque ibi III Nonas
Octobr. die Dominico venerabiliter consecravit. . . Abbatiae praelatus est
Pag, 462. anno ab Incarn. Dom. ML, Indict. IV, qui erat annus XIX Henrici Régis
Francorum, et XV Ducatûs Willermi Ducis Normannorum. . .
Rogerius de Monte-Gomeri. Oximensis Vicecomes. . . ascivit (d) Gisle-
bertum Castellionis Abbatem cum Monachis suis , qui monachilem apud
Nuceretum ordinem tenere inchoaverant. . . eisque ad sedificandam Abba- E
tiam Troarnum tradidit ; et inde XII Canonicos quos Rogerius pater suus
ibidem constituera t^ ejecit. . .
Pag. 463. Hic [Geroius Ernaldi Grossi de Corte Sedaldi, Abonii Britonis filii,
filius] ex magna nobilitate Francorum et Britonum processit ; miraque pro-
bitate et audacia temporibus Hugonis Magni et Roberti Regum Francorum
(a) Ibid. filins et fratres mullosque nepotes. raverunt prœdictum Monasterium S. Ebrulfi, et de-
(b) Quidam nobilU vir, nomine Willelmus , ve- derunt Ecclesiœ Becci villam Russeriœ pro commuta-
niens ad Monacliatum, dédit eidem Monasterio Bec- tione prœdicti loci S. Ebrulfi apud Uticum. Ex eodem
censi prœdium ubi quondam fuerat Monatterium S. Cbronico.
Ebrulfi apud Uticum ; ad quem locum habitandum et (c) In Ms. Cod. Reg. consuetudinem.
procurandum Uerluinus misit Lanfrancum cum tri- \d) Gislcbcrto successerunt Abbates in Ec-
bus Monachis Beccensibus. Pusteà idem Willelmus et clesia S. Martini Gerbertus , Durandus et Ar-
nepotes sui Robertus et Hugo de Grentimenti restau- nuifus.
nobiliter
EX ORDERICO VITALI. 225
A nobiliter viguit. Hildiardi vero sorori ejus très fîlii et undecim filise fuerunt,
quîB honorabilihns viris nuptae multos filios pepererunt, qui succedenti tem-
pore in Gallia et Anglia atque Apulia hostibus in armis magno terrori fue-
runt. Geroins inter reliqua f'ortia opéra quae fecit, cum Willelnio Beles-
mensi contra Herbertum Cenomanensium Coniitem pugnavit. Victo autem
Willelmo et fugiente cum suis Geroius stetit, bellumque, donec Herber-
tum cum omnibus suis in fugam cogeret, viriliter sustinuit ; victoriamque
nactus, usque hodie ab his qui norunt, laudari promeruit. Huic quidam
Normannorum potens miles nomine Helgo unicam filiam suam in matrimo-
nium obtulit, et Monasteriolum ac Escalfbium totamque terram suam his
duobus oppidis subjacentem donavit. llle verô, Helgone paulo post de-
functo^ totum honorem ejus possedit : et virgo quae firmata ei f'uerat, im-
B niaturâ morte prœventa ante nuptias obiit. Deinde Willelmus Belesmensis
Geroium Rotomagum ad Richardum Ducem Normanniae adduxit : quem
liberalis Dux agnita virtute ejus honoravit, eique totam terram Helgonis
haereditario jure concessit. Geroius autem inde rediens Gislam Turstini de
Basteburgo filiam in conjngio accepit ; ex qua septem filios et quatuor (a)
filias genuit, fjuorum nomina haec sunt : Ernaldus, Willelmus, Fulcoius,
Radulfus Mala-corona , Rodbertus , Hugo et Geroius ; Heremburgis ,
Haduisa, Emma, Adelais. . . Sex Basilicas de propriis facultatibus sedifica-
vit. Nam apud Vernucias construxit duas Ecclesias, unam S. Mariae, aliara-
que S. Paulo Doctori gentium : in villa quae Glos dicitur in pago Lexo-
viensi tertiam condidit S. Petro Apostolorum Principi : apud Escalfoium
quartara Andreae Apostolo : apud Monasteriolum quintam fabricavit S.
C Georgio Martyri : apud Altam-ripam sextam instauravit S. Martino Con-
fessori. . .
Defuncto autem Geroio, Hlii ejus in puerili aetate constituti erant ; soli-
quo duo Ernaldus et Willelmus milites erant. Gislebertus ergo Cornes
BrionnitC in sua confidens virtute terminosque suos cupiens dilatare, super
pupillos cum valida manu audacter irruit, eisque Monasteriolum (b) auferre
bellica vi voluit. Illi autem aggregatâ cognatorum et satellitum catervâ ,
in aperto campo fortiter eidem restiterunt, eumque multa strage peracta
victum in fugam coegerunt 5 seseque ulciscentes, burgum qui Sappus dicitur,
non multô pôst ei violenter abstulerunt. Sed Robertus Dux eos reconcilia-
vit; orphanisque compatiens et probitati eorum congratulans , ut firma
pax fieret, Sappum eis à Gisleberto Comité consilio suo impetravit. Porrô
D idem Comes, quia post aliquot annos praedictis septem Geroii filiis molestus
fuit , eisque Sappum quem illis consilio Rodberti Ducis concesserat ,
reauferre voluit ; quamvis multa hominim» stipatus multitudine fuerit, eorum
audaciâ et viribus mortem suscepit. Omnes enim isti fratres, fuerunt strenui
et dapsiles, in militia callidi et agiles, hostibus terribiles, sociisque blan-
di et aff'abiles. Diversis eventibus creverunt ; nihilominiis deciderunt...
Ernaldus qui primogenitus erat, vir fbrtis et probus , quadam die dum Pag. 464.
apud Monasteriolum (c) jocaretur, et cum quodam forti juvene luctare-
tur, forte super quoddam acutum scannum lapsus est, confractisque tribus
costis post très dies defunctus est. Willelmus in ordine nativitatis secundus
diu vixit, omnique vita sua cunctis fratribus suis imperavit. Erat enim
multùm facundus et jocosus, largus et animosus , subjectis amandus et
E obstantibus formidandus... Hiltruden filiam Fulberti de Beina, qui tempore
Richardi Ducis castrum Aquilae construxerat, uxorem duxit : ex qua Er-
naldum de Escalfoio genuit. Deinde Emmam Walchelini de Taneto filiam
(«) Wascelinus de Ponte-Erchenfredi et Rogerius calfoio, Eschaufou, ut suprà innuitur sat clarè ;
de Merula generi dicuntur Geroii infrà pag. 464, et ut notât pag. 13 Not. Gall. Valesius, qui
ubi fit mentio Baldrici de Ealgenzaio ac Re- ibid. pag. 342 de eodein loco addit : « Orde-
gerii Lexoviensis Episcojii ; et ubi Geroio > ricus Vit. in lib. XII Hisl. Monasteriolum et
patri, postquam HelgonLi fiscum obtinuit., inqui- » Excalfurnum vel Escalfoium.^ ut vicina loca in
renti ab incolis illius patriœ de quo Episcopatu » Neustria conjunctim appellat ; quorum alte-
essent, dixerunt se nullius Episcopatûs esse. » ruin est ad Carentonain fluraen, vulgô Morts-
(b\ In Ms. Cod. Reg. Monsteriolum. n treuil- l'Jrgille, seu Monasieriolura in Argilla
(c) Monasteriolum , quod nomen à parvo » cognominatum ; alterum tribus à Monaste-
Monasterio aliquo vel Ctenobio vetere vide- » riolo leugis distat, vocaturque Escliauffaur ».
tur datani, vulgô Montréal, proximum est Es-
Tome XL F f
226 EX ORDERiœ VITALI.
in conjiigium accepit ; qiue Willelmum, qui post in Apulia Bonus Norman- A
nus cognoininatus est, peperit. Siepè memoratus vir à Ducihus Normannorum
Rioliardo et Rodherto diligebatur : pro fide, quam dominis suis Roberto
Belesniensi et Talavacio et Goisfredo aliisque vel lieris vel amieis servabat ,
plurinia detrimenta et pericula patiebatur. Nam ipse spontè destruxit castrura
Montis-acuti quod erat suum , pro redemptione domini sui Goisfredi de
Mednana, queni Willelmus Talavaoius ceperat , nec exire de carcere per-
niittebat, nisi praedictuni dejiceretur castrum, quod valdè metuebat. Post-
quain autem Goisfredus de vinculis Talavacii evasit , (ieroiano Baroni
pro magna lide quam in eo repérerai, castrum S. Sei-enici super Sartam (a)
ei erexit... Fulcoius qui tertius erat, niedietatem Monasterioli habuit ;
duosque filios Geroium et Fulcoium ex concubina procreavit. Ipse post
mortem Rodberti Ducis cum compatre suo Gisleberto Comité quem con- B
ducebat, occisus est. Robertus castrum S. Serenici cum circunijacente
provincia diu tenuit ; eique Willelmus Dux Adelaidem consobrinam suam
in conjugium dédit, ex qua filium nomine Rodbertum, qui nunc Henrico
Régi Anglorum militât, procreavit. Veriim post niultas mirandasque pro-
bitates quas gessit, magnis siniultatibus ortis inter Normannos et Andega-
An. 1060. venses, castrum S. Serenici contra AVillelmum Ducem tenuit ; ibique anno
Ducatûs ejnsdem Ducis XXV obsessus est ; pomoque venenato, quod con-
jugi suse vi rapuerat, comesto, post quinque dies mortuus est. Radulf'us
autem quintus frater Clericus cognominatus est, quia peritià literarum alia-
rumque artium apprimè imbutus est. Hic et Mala - corona vocabatur ,
eô quod in juventute sua militaribus exercitiis et levitatibus detinebatur.
Artis Medicinae peritissimus fuit, multai'umque rerum profunda 'sécréta, C
unde senes liberis et nepotibus suis adhuc pro adniiratione loquuntur,
agnovit. Denique ad Majusmonasterium confugit, ibique sub Alberto Ab-
Pag. 465. bâte Monachus factus... Hugo sextus frater juventute florens , fortuna in-
vidente raptus est ; dum de Castro S. Scholasticae rediret... Geroius junior
omnibus... in amentiani versus interiit...
Primogenita quoque filiarum Herembiu'gis data est Wascelino de Ponte-
Erchenfredi ; ex qua Willelmus et Radulfus orti sunt , qui postmodum in
Apulia et Sicilia Rotbertum Wiscardum Calabriae Ducem multùm juverunt.
Deinde Haduisa sociata est Rodberto de Grentemaisnilio ; quae peperit ei
Hugonem, Robertum et Ernaldum, et totidem filias. Quo defuncto, con-
juncta est Willelmo Roberti Archiepiscopi filio ; et peperit ei Judith, quae
postmodum Rogerii Comitis Siciliae conjunx fuit. Tertia Geroii filia fuit D
Emma, qu;e data est Rogerio de Merula : ex qua Radulfus, et Willielnuis
Rodulfi et Rogerii vicinorum nostrorum pater, orti sunt. Quarta Adelais
sociata est Salomoni de Sabloilo ; eique peperit Rainaldum, cujus proies
nomine Lisiardus nunc Henrico Régi Anglorum grande praestat in Ande-
gavenses auxilium...
^ag. 467. Anno Dom. Incarnationis ML, Indict. IV . . . Rodbertus de Grente-
maisnilio sub reginiine Theoderici Abbatis apud Uticum monachile scema
subiit. Hic nimirùm, ut supià tetigimus, Rodberti de Grentemaisnilio stre-
nuissimi Baronis fiiius fuit ex Haduisa Geroii filia procreatus... Willelmi
Ducis Armiger V annis exstitit. Deinde ab eodem Duce decenter est armis
adornatus , et miles effectus . . . Rodbertus pater ejus cum Rogerio de
Toënio contra Rogerium de Bellomonte dimicavit ; in quo conflictu Ro- E
gerius cum filiis suis Elberto et Elinancio peremptus est , et Rodbertus in
intestinis lethale vulnus suscepit. Inde revectus tribus septimanis supervixit . . .
Deinde XIV Kal. Julii defunctus est , et secus Ecclesiam S. Mariae apud
Nuceretum sepultus est. Inde Rodbertus fiiius ejus permotus est . . . Haduisae
Pag. 468. matri suae datis LX libris Rodomensium , subripuit mariagium suum ... et
Uticensi tradidit Ecclesiae . . .
(a) Sarta, la Sarte, fluvius in Pertici saliûs recepto Liderico , in Meduanam decurrit. Hinc
vico Siiminâ-Sarte [Somme-Sarte) orlus , alluit Theodulfus Aurclian, Episc. in Epist.
Alentionera , Fraxinetum ( Fresnay ) , Cèno-
inanos ubi Fdoneû augetur, Seusam (la Siue), Perticus hune gignit , ei Meduana bibit .
SabloUuin ( Sablé ) , Castelluin - novum , tura
EX ORDËRICO VIÏALI. 227
A In diebus Willelmi Dueis Normanniae Ivo filius Willelmi Belesmensis (a) ''"g- 469.
Sagiensem Episcupatum regebat , et haereditaiio jure ex paterna siiccessione,
fratribus suis Warino, Roberto atque Willelmo defieientibus, Belesmense
oppidum possidebat. Hic erat literarum peritus, et corpore decorus, sagax
et facuudus , facetus niultùmque jocosus . . . Praefati Prsesulis neptem no-
niine Mabiliam Rogerius de Monte-Gomerici Oxiaiensiurn Vicecomes in Pag. 470.
conjugiuni habebat ; per quam niagnam paitem possessionis Willelmi Be-
lesmensis obtinuerat. Qui praedieti Pontificis instinctu et consilio Ecclesiam
S. Martini apud Sagium Theoderico Abbati S. Ebrulfi tradidit ; eunifjue ut
ibidem Cœnobium monachile construeret , cum conjuge sua summopere ro-
gavit . . . Praefata vero Mabilia multùm erat potens et secularis , callida et
loquax, nimiùmque crudelis. Valdè tamen virum Dei Theodericum dilige-
B bat . . . ipsi et Rogerio aliisque Monachis apud Sagium oommorantibus ,
Rodbertum de Belesmia primogenitum filium suuni (cujus crudelitas in die-
bus nostris super miseras plèbes nimiùm efferbuit ) ad abluendum sacro
baptismatis fonte obtulit . . .
Osmundus cognomento Drengotus Willelmum Repostellum , qui sese Pag. 472.
de stupro liliae ejus in audientia Optiniatum Normanniae arroganter jacta-
verat, inter manus Rodberti Dueis in silva ubi venabatur, occidit : pro
quo reatu à facie ejus prias in Britanniam, deinde in Angliam^ postremo
Beneventuni cum filiis et nepotibus aufugit. Hic primus Normannorum
sedem in Apulia sibi delegit ; et à Principe Beneventanorum oppidum ad
manendum sibi suisque baeredibus accepit. Deinde Drogo quidam Norman-
nus miles cum centum militibus in Hierusalem peregrè perrexit : quem
C inde revertentem cum sociis suis Waimalchus Dux apud Psalernum ali-
quantis diebus causa humanitatis ad refocillandum retinuit. Tune viginti
millia Sarracenorum (b) Italico littori applicuerunt, et à civibus Psalernitanis
tributum cum summis comminationibus exigere cœperunt. Duce autem
cum satellitibus suis vectigal à civibus colligente , de classe egressi sunt ;
et in herbosa planicie quae inter urbem et mare sita est, ad prandium cum
ingenti securitate et gaudio resederunt. Cùmque Normanni hoc compe-
rissent , Ducemque pro leniendis barbaris pecuniam colligere vidissent ;
Apulos amicabiliter increpaverunt , quôd pecuniâ sese ut inermes viduae
redimerent , non ut viri fortes armorum virtute defenderent. Deinde arma
sumpserunt, Afros securè vectigal expectantes repente invaserunt ; multis-
que milibus fusis, reliquos cum dedecore ad naves aufugere compulerunt.
D Normanni itaque aureis et argenteis vasis aliisque spoliis niultis et pre-
tiosis onusti redierunt, niuItùnKjue à Duce ut ibidem honorificè remanerent
rogati sunt ; sed quia revisendi patriam cupidi erant, poscentibus non
acquieverunt. Attamen promiserunt ei quôd aut ipsi ad eum redirent , aut
de electis juvenibus Normanniae aliquos ei citô mitterent. Postquàm \ero
natale solum attigerunt, niulta quœ viderant et audierant , vel fecerant seu
passi fuerant, compatriotis suis retulerunt. Deinde quidam eorum promissa
complentes , reciprocato calle Italiam repedarunt , exemploque suo levia
multorum corda ad sequendum se excitarunt. Nam Turstinus cognomento
Citellus , et Ragnulfus , Richardus Anschetilli de Quadrellis lilius , filiique
Tancredi de Alta-villa, Drogo videlicet atque Unifridus , Willelmus et
Hermannus ; Rodbertus cognomento Wiscardus , et Rogerius et sex fratres
E eorum ; Willelmus de Monasteriolo et Ernaldus de Grentemaisnilio aliique
multi Normanniam reliquerunt ; et Apuliam non simul , sed diversis tem-
poribus adierunt. Illuc autem pervenientes , primo quidem Waimalchi Dueis
[a] I-vodeBelismogenuit Guillelmumde Belismo;et Jrrmlfux ; Emma, Mathildii, Mabilia et Sibylla.
idem Guillelmus genuit Guillelmum Thalai>atium pa- Kogcriu.t Piclat'i/tus Comitatum Lancastriœ Aniul-
trem Mahiliœ^ quam Rogerius de Monte-Gomerici, fus Comitatum de Pembrocit tenuerunt. Roberlus rerô
cum tota lueredttate sua quam sive in Belismensi seu de Belismo maximas possessiones et terras patrit sui
Suenensi ultra flunum Sartœ habebat., duxit in uxo- adeptus est : qui Robertus ex filia Guidonii Comitis
rem. Qui Rogerius vir dictœ Mabilùe Anglicano bello Pontivii genuit Guillelmum Thalunatium. qui, etc.
interfuit ; et à IFdlelmo Rege Anglorani Comitatus Ex Genealogia Comituin Belismensium apud
duos , scilicet Arundelli et Salopebesne, dono accepit, Labbeum ïora. I. Bibl. ilss. Libr. pag. 661.
et etiam /Kftoremfleirepossedit. Ipseverù Rogerius de (b] Priores Normannorum expeditiones fa-
prœdicta muliere Mabilia quinque filios et quatuor bulis intermixtae sunt : nec mirum ; Ilistorici
filias kabuit j quorum nomina hcec sunt : Robertus de cnim, qui incertis rumoribus deccpli fuerunt,
Belismo, et Hugo, Rogerius Pictavinus, Plnlippus et commcntitias narrationes contexuêre.
F fil
228
EX ORDEBICO VITALI.
aliorumque Potentum stipendiarii contra Paganos facti sunt ; posteàque exor- A
tis quibusdani simultatum causis, eos quibus anteà servierant inipiignave-
runt, et Psalernum atque Barum, Capuamqiie cum tota Campania et
Calabria virilibus armis sibi snbegerunt : in Sicilia quoque Panornium (a)
urbenique Cathanenseni, castriimque Joliannis cum aliis urlîibus et praeclaris
oppidis, qucC usque hodie haeredes eonim possident, oljtinueiunt. Inter Nor-
maniios qui Tiberim transierant , Willerinus de Monasteriolo Willermi
Geroiani filius maxime floruit ; et Romani exercitûs princeps militiae factus ,
vexillum S. Pétri gestans, uberem Campaniam subjugavit . . .
Pag. 477. Anno ab Incarn. Dom. MLIX, Indictione XII^ Utioenses Rodbertum de
Grentemaisnilio sibi elegerunt Abbatem . . . Willelmo Duci praesentaverunt ,
eique Monachorum electionem atque petitionem intimaveruut. Dus autem
eorum petitioni acquievit, et praefato viro per cambutam Ivonis Episcopi B
Sagiensis exteriorem Abbatiae potestatem tradidit. Willelmus vero Ebroi-
censis Episcopus interiorem animaruni curam per pontificalem benedictio-
nem XI Kal. Julii spiritualiter commendavit . . . Eodem tempore Rodulfus
cognomento Mala-corona [ Majoris-nionasterii Monachus ] Uticum venit ,
ibique cum Rodberto Abbate , sue videlicet nepote , diutiùs habitavit. Hic
nimirùm, ut paulo superiùs breviter meminimus, ab infantia litteris alfa-
tim studuit , et Galliae Italiaeque scrutando scholas secretarum indaginem
rerum insigniter attigit. Nam in Grammatica et Dialectica , in Astronomia
quoque nobiliter eruditus est et Musica : Physicse quoque scientiam tam co-
piosè habuit , ut in urbe Psalernitana , ubi niaximae Medicorum scliolae ab
antiquo tempore habentur , neminem in medicinali arte , prœter quandam
sapientem matronam, sibi parem inveniret. At quamvis tantâ literarum pe- G
ritiâ polleret , non tamen otio , sed militiae labori diu mancipatus est , et
tam manu quàm consilio in bellico discrimine prteclarus inter coessentes suos
multoties probatus est. Multa adhuc quae nobis mira videntur , Monstero-
lenses referunt , quse de subtilibus experimentis ejus contra morbos vel
alios insperatos eventus vel ipsi viderunt, vel à patribus suis quibus ipse
longa comitate notissimus fuit, audierunt . . .
Pag. 478. Nimia inter Francos et JNormannos seditio exarsit. Henricus enim Rex
Francorum et Goisfredus Martellus fortissimus Andegavensium Cornes ,
Normannorum fines cum forti manu intraverunt , et detrimenta quàm plu-
rima Normanniae intulerunt. Porro Willelmus acerrimus Dux Normannorum
injurias multoties non segniter ultus est : nam plerosque Gallorum et Ande-
gavensium cepit, nonnullos occidit, multos autem in carcere diu clausos D
atflixit. Qui singulos conflictus et damna, quae sibi vicissim intulerunt , dili-
genter voluerit perscrutari , légat Libros Willelmi Gemmeticensis Cœno-
bitae cognomento Calculi, et Willelmi Pictavini Luxoviensis Ecclesiae Ar-
chidiaconi, qui de Gestis Normannorum studiosè scripserunt, et Willelmo
jam Régi Anglorum favere cupientes praesentaverunt.
Sub ea tempestate Rodbertus Geroii filius contra Willelmum Ducem re-
bellavit ; et accersitis Andegavensibus, castra sua sanctum scilicet Serenicum
et Rupem Jalgiensem (b) fortiter munivit, et contra Ducem cum Normannico
exercitu obsidentem aliquandiu tenuit. Sed . . . praefatus héros post innume-
ras probitates, dum ad ignem in hyeme laetus sederet, conjugemque suam
Adelaidem, quae Ducis consobrina erat, quatuor mala manu gestare videret :
' M.t. nesciuï duo ex illis familiariter jocando ei rapuit, et nesciens * quôd venenata erant, E
uxore co)itradicente comedit : qui mox veneno infëctus est, et post V dies
cum multo mœrore suorum VIII Idus Februarii defijnctus est. Quo mortuo ,
* M.f. patrui Ernaldus Willelmi Geroiani filius in loco patris * sui surrexit, oppidanos
(a) Colurabae Panonni suos victos nuntiarunt piilt assueverat, illecta redituin accélérai , cliaitulas
anno lOfiS. Morù Saracenis e.it, scribit Gaufre-
dus Malaterra cap. 42 lib. 2 Hisloriée Siculte,
ut columbas fruniento et nielle infiuo clomi nutiieiUes.^
cùm aliquor.iùm longiùs digiediuntur, masculos spor-
tuUs inclusos securn feraiit ; ut càm aliiuid novi
fortuna illis adminiitra^teril quod domi scituin ■velint.^
chartulis eventus .luos notantes et collo avis vel certè
sub ala suspendentes., avibus dimissis per aëra., fanû-
liœ domi sollicitée, utràm prospéré erga peregrinos
amicos omnia agantur, notificare accélèrent. Àvicula
enim dulcedint grani melliti quair do -ni gustwe sœ-
morem suum scientibus reprcesentat. Hujusmodi spor-
tulas cum avibus Rogerius Cornes inter reliqua spolia
accipiens ^avibus cum infectii sa/iguine charlulis dimis-
sis., trislis fortunes eventus Panorndtanisreprœsentat.
[b) Jalgeiuin seu Rupem-Jalgeii aut de Jal-
geif), la Roche d'Igé aut Mont-Jallu pro])e No-
vum-castellura in pago Sagonensi Clergerius in
Libro de Pertico interprctatur : alii Jause inter-
pretantur. CastcUuin auteni S. Cerenici , vulgè
S. Celerin, inter castella Damfrontcm et Rupera-
Jalgeii ponit Ordericus Vit. in Lib. VIII.
EX ORDERIGO VITALT. 229
A precibiis nionitisque corroboravit , Ducique viriliter resistere pro paterna
hsereditate iinperavit. Ciijus anlmositateni callidus Dux blandis hortatibus
lenivit , pacemque secum facere cuni pinribus proniissis persuasit. At ille ,
consilio ab amicis accepto , Duci acquievit , eique fîdelitateni fecit ; et ab
t'o Monasterioluni et Escalfoium et S. Seicnicuin totamque patrimi suorum
haereditatein recepit. Deinde Rodbertus Al)bas paee facta à Duce requisivit ,
ut avunculi sui corpus quod apud S. Serenicuni (a) tribus septimanis hu-
niatuni jacuerat , Llticuin transferri concederet. At ille hostilis nienior odii
priinù denegavit, postmodùin erubescens quod in niortuuni saeviret, concessit . . .
His diebus Rogerius priinogenilus Engenulfi de Aquila filius occ'isus est : Pag. 479.
de cujus morte Engenulf'us et Richuereda uxor ejus valdè alflicti Uticum
venerunt . . . Baldricus de Balgenzaio ( h ) niagnae nobilitatis fuit. Nam
B Gislebertus Cornes Brionnae nepos Richardi Ducis Normannorum Baldrico
Teutonico , qui cuni Wigerio fratie suo in Normanniani venerat Richardo
Duci servire , neptem suani in conjugium dédit, ex qua nati sunt sex filii
et plures filiae : Nicolaus scilicet de Baschevilla et Fulco de Alnou ,
Rodbeitus de Curceio et Richardus de Nova-villa , Baldricus de Balgen-
zaio et Wigerius Apuliensis. Hi nimirùm sub Duce Willelmo magna stre-
nuitate vigueriuit , multisque divitiis et honoribus ab eo ditati f'uerunt , et
liaeredibus suis amplas possessiones in Normannia diniiserunt. Baldricus qui
honorem de Balgenzaio cum Wigerio fratre suo possedit , Helizabeth so-
rorem suani Fulconi de Bona-valle strenuo niiliti in conjugium dédit ....
Eodem tenipore Wido cognomento Bollcim , senioris Geroii pronepos , cum
Ilodierna conjuge sua in pago Corboniensi honorabiliter vigeljat ; et in or-
C dine militari divitiis ampliatus rem suam honestè regebat. Huic erant plures
filii , Normannus et Walterius qui niilitiîe laboribus deservierunt ; Goisfre-
dus quoqueet Willelraus cognomento Gregorius . . .
Anno ab Incarn. Dom. MLX (c) , Indict. XIII , Henricus Rex Fran- Pag. 480.
coruni post multas probitates , quibus in regno gloriosè viguit , potionem à
.fohanne Medico Carnotensi , qui ex eventu Surdus cognominabatur , spe
longioris et sanioris vitse accepit. Sed quia voto suo niagis quàm praecepto
Archiatri obsecundavit , et aquam , dum veneno rimante interiora nimis
angeretur , clam à Cubiculario sitiens poposcit , Medicoque ignorante
ante purgationem bibit ; proh dolor ! in crastinum cum magno multorum
mœrore obiit. Sceptra Francorum Philippo filio suo , qui adhuc puerilibus
annis detinebatur, reliquit ; et Balduino Flandrensiuni Duci puerum cum regno
D ad tutandum commendavit. Hujusmodi tutela tanto Duci bene competebat ;
quippè f|ui Hadalam Rodberti Régis Francorum filiam in conjugium habebat :
ex qua Rodbertum Fresionem , et Mathildem Reginam Anglorum , et Udonera
Treverensium Metropolitam , aliosque magnœ nobilitatis * viros genuerat ... * Ms. subli-
Anno ab Incarn. Dom. MLXIII Nicolaus Papa obiit (d) ; cui Alexan- ""''*''*
derLucensis Episcopus successit . . . Eodem tempore inter Willelmum Nor- "^"" *^*'
manniœ Ducem et Proceres ejus dissentio gravis exorta est. Nam cupiditate ^"S- *81.
furcnte , unus alium supplantare conabatur , gravesque seditiones ad detri-
menta miserorum diversis ex causis oriebantur . . . Tune Rogerius de Monte-
Gomerici et Mabilia uxor ejus exortâ simultate gaudebant, et blandis adu-
lationibus sibi Ducem alliciebant , et contra vicinos suos callidis factionibus
commotum acriiis ad iram concitabant. Animosus autem Dux plus aequo irœ
E frsena relaxans , praecipuos milites Rodulfum de Toënia et Hugonem de
Grentemaisnilio atque Ernaldum de Escalfbio * et Barones eoruni exhae- ' Mt.ExctA-
reditavit, et sine probabilibus cujpis diu exulare coëgit. Tune etiam Rod- ^°"'
bertus Uticensium Abbas ad curiam Ducis accitus est , et ad diem statutum
de quibusdam reatibus , unde falsô accusatus fuerat , respondere jussus est.
Hune nimirùm Rainerius Castellionensis Monaehus , quem ipse Priorem
[a) Hic locus à S. Cerenico piissimo Abbate, nicum aut S. Cencricum, nunc castrum S. Ce-
qui ibi Monasterium exstruxit, noinen liabens, renici, interdùm S. Serenici castclluni appellat.
Prioratu, ut vocant, nunc gaudet ; ac nova S. [b) Paulô suprà : Uticensis Abbatia in feudo de
Celerini , quàm veteri S. Cerenici appellatione Balgenzaio consixtit.
multô est notior. Castrum autem est ad San» flu- (c) In Ed. ML/X ; sed legendum MLX , ut
minis ripam et ad ejus ac Sartulae confluentes Indictio XIII demonstrat.
in diœcesi Saiensi positura , inter Alentionem [d] ÏSicolaus II obiit die 22 Julii, anno
et Fraxinetum. Illud Ordericus nunc S. Cène- 1061.
F f iij
230 EX ORDERÏCO VITALI.
Uticensibus prœfecerat , et ad intima consilia sua velut fidelem aniicum A
indubitanter accersierat , de qiiibusdam ludibriis et improvidis dictis ,
Ducique privatim derogantibus apud ipsuni accusaverat. Ille vero ut Duceni
contra se totamque suam parentelani vehementer furenteni et nocere cu-
pientem sensit , indiciof[ue amicorum suorum malivolentiam Ducis sibi
damna membrorum inferre volentis veraciter agnovit ; consilio Hugonis
Lexoviensis Episcopi . . . tertio regiminis (a) sui anno , VI Kal. (b) Febr.
sabiiato . . . (ialliam expetiit ; et inde Nicolao Papae eventus suos revela-
turus, adiit [Romani].
Intereà Normannicus Dux per consilium venerabilis Ansfridi Pratellen-
sium Abbatis et Lanfranci Beccensium Prions , etc. Osbernum Cormelien-
sium Priorem à Rainerio Abbate S. Trinitatis de monte Rothomagi requi-
sivit ; eique nil taie suspicanti per cambutam iMaurilii Arcliiepiscopi in B
Synodo Rothomagensi curam Uticensis Abbatiae commendavit . . . Porro
Ernaldus de Escalfoio injuriam exhaereditationis suse acriter vindicabat , et
rapinis incendiisque hominumque capturis vel occisionibus Lexoviensem
pagum per triennium inqnietabat. Quadam nocte cum quatuor militibus
Excalfoium venit , et in castrum cum suis clam ingressus , in magnam
vocjferationem prorupit : quam ut LX milites Ducis audierunt , magnum
cum Ernaldo exercitum adesse putaverunt ; territique castrum , quod custo-
dire debebant, relinquentes aufugerunt. At ille ignem injecit , et damnum
ingens hostibus suis intulit. Burgum quoque Uticensem igné combussit ....
Pag. 482. Rodbertus Abbas Papam Romae ( c ) invenit , eique causam sui itineris
intimavit . . . Ad parentes suos in Apuliam transivit . . . Cum litteris Apos-
tolicis et duobus Cardinalibus Clericis Normanniam repetiit; et Juliam- G
"Liliebonne. bonam * , ubi tunc temporis Willernius Dux Curiam suam tenebat , audacter
adiit. Audiens vero Dux quod Rodbertus Abbas cum Legatis Papœ Abba-
tiam Uticensem quaesiturus advenisset , et Osbernum Ducis jussu substitu-
tum Abbatem velut invasorem alieni juris calumniaturus esset ; vehementer
iratus dixit , se quideni Legatos Papae (d) de fide et religione Christiana ut
communis patris libenter susceptiu'um ; sed si quis Monachorum de terra sua
calumniam sibi contrariam inferret , ad altiorem (|uercum vicinae silvae per
capitium irreverenter suspensurum. Quod audiens Hugo Prsesul Roberto
intimavit , et ut furibundi Principis prsesentiam declinaret adiiionuit. At ille
festinanter inde discessit ; et in pagum Parisiensem ad venerandum Hugonera
Abbatem Cœnobii S. Dionysii Gallorum Apostoli secessit ; et apud ipsum
[ cognatus quippè suus erat ] et apud alios amicos ac parentes sûos , qui D
inter Gallorum Proceres pollebant , aliquandiu honorificè habitavit. Inde
Osberno Abbati mandavit, ut coram Romanis Cardinalibus in pago Carnotensi
ambo adessent . . . At ille mandatum quidem suscepit , et ad curiam Romanam
se libenter iturum dixit ; sed alio consilio accepto (e) , ad statutum tempus et
locum minime accessit. Unde Robertus . . . ex auctoritate Papae Osbernum invaso-
rem excommunicavit (/")••. ad Rodbertum Wiscardum se contulit {g ) . . .
Pag. 483. Hujus [Rodberti Wiscardi Calabriae Ducis] pater Tancredus de Alta-villa
de pago Constantino exstitit ; qui de duabus legitimis uxoribus , quas
desponsaverat , XII filios pluresque filias habuit : quorum uni nomine
Goisfredo paternae haereditatis agros concessit , aliosque omnes ut extra
solum ea quibus indigerent, viribus et sensu sibi vindicarent admonuit. Illi
autem non simul, sed diverso tempore sub specie peregrinorum peras et E
baculos portantes , ne à Romanis caperentur , in Apuliam abierunt ; om-
nesque variis eventibus aucti , Duces aut Comités in Apulia seu Calabria
vel Sicilia effecti sunt : de quorum probis actibus et strenuis eventibus
Goisfredus Monachus, cognomento Malaterra , hortatu Rogerii Comitis
(a) Theoderico Abbati successerat anno 1059, cum ferocitate Willelmus Dux tuetur supremum
ut legitur suprà. jus suuin in personas et res Ecclcsiasticas Duca-
(i) VI Kal. Febr. incidebat in sabbatum tûs Nonnanniae, haud existimans Papae à Prin-
anno 1061 ; anno verô 1C62 in Dominicain cipe in omnibus deberi obedicntiam.
Septuagesima; ; denicpie anno 1063 in feriam II. (e) Obstabant nempè libertates Gallicanae ,
(c) Sic in Ms. Cod. Reg. sine Nicolawn, queni quarum bîc insigne habeinus cxemplum.
habet Chesniana editio. Si autem Rodbertus (/") Infrà pag. 486 : Roniœ Papa, rogante Ro-
Nicolauiii II adiit, id saltem biennio citiùs berto Abbate qui prœsem erat, Osbernum absolvit.
accidit ; proindèque ad annum 1061 referen- {g) Pag 484 ; Duœ sorores uterinœ Roberti
dum est, ut sabbatum suprà exigit. Abbatis, Judith et Emma, apud Uticum in capella
(d) Ilaec verba notanda sunt : ibi enim magna S, Ebrulfi morabantur ; et sub sacro velamirie mundo
EX ORDERICO VITALI.
231
A Sieiliae ele(i;antem Libellum niiper edidit (a). Horum sublimlor et potentior
Rodbertus Wiscardus exstitit ; qui post obitum fratrum suorum Drogonis
et Unfridi principatuni Apuliae diu tenuit ; et Langobardis Graecisque, qui
niagnis in oppidis et url)ibus (b) confidentes ejus antiquum pristinamque li-
bertatem defendere nitebantur, virtute bellica subactis , Ducatum Calabriae
obtinuit . . .
Per idem tempus Goisfredus Martellus , Andegavensium fortissimus Co- ^°- *060.
mes , post multa in rébus seculi fortia gesta obiit : et quia liberis caruit, '**'• ■*^'
Goisfredo nepoti suo, Alberici Wastinensium Coniitis filio , honorem suum
reliquit. Quem Fulco frater ejus , cognoniento Richinus , post aliquod
tempus fraudulenter cepit ; Principatuni ejus arripuit , ipsumque in Castro ,
quod Chinon vocatur, per triginta annos carceri mancipavit.
B His temporibus Willelmus Normanniae Dux probitate et potestate valdè
crescebat , cunctisque vicinis suis liberalitate et magnificentia superemine-
bat. Hic generosam Matbildem Balduini Ducis Flandrensium filiam, neptem
scilicet ex sorore (c) Henrici Régis Francorum, conjugem accepit ; ex qua
dante Deo , (ilios et filias babuit , Rodbertum videlicet et Richardum ,
Willelmum et Henricum , Adelizam et Constantiam , Ceciliam et Hada-
lam ....
Bello Normannis contra vicinos Britones et Cenomanenses insurgente ,
Willelmus Dux consilio senioruni statuit inter dissidentes Proceres suos pa-
cem fîrmare , et exules revocare, Igitur Optimates suos Rodulfum de
Toënia et Hugonem de Grentemaisnilio , quos suprà diximus eum exhae-
reditasse , et extra soluni cum suis satellitibus f'ugasse , supplicationibus
C Simonis de Monteforti et Walleranni de Britolio Belvacensi , aliorumque
potentum amicorum et vicinorum delinilus revocavit, eisque paternas hae-
reditates restituit. Ernaldus quoque post triennalem guerrani trevias à Duce
accepit , et in Apuliam ad amicos et parentes suos, qui magnis ibidem
opibus pollebant, perrexit . . . (d)
Anno ab Incarn. Dom. MLXIV , post morteni Herberti , juvenis Ceno- ''»?• *87,
manensium Comitis, Willelmus Dux cum valida manu armatorum Sartani
fluvium transiit , multosque Cœnomannorum * sese illius manui subdentes * a^j. C«nom.
clementer suscepit ; et quamdiù posteà vixit (annis scilicet XXIV), sub-
jectos jure possedit. Prsefatus nimirùm juvenis post obitum Herberti senioris
patris ( qui vulgô Evigilans-oanem cognominabatur , propter gravissimas
infesta tiones, quas à perfidis affinibus suis Andegavensibus incessanter pa-
D tiebatur) , consilio Bertae matris suae , se suumque patrimonium fortissimo
Diici Normannorum commendaverat ; et Margaritam sororem suam Rod-
berto ejusdem Ducis filio in conjugium dederat : cum qua bsereditatem
suam, Comitatum scilicet Cœnomanensem, si sine liberis obiret , concesse-
rat. Sed quia Walterius Pontesiensium Comes , filius Drogonis Comitis ,
qui cum Rodberto seniore Normannorum Duce in Hierusalem ierat , et
in illo itinere peregrinus obierat , Biotam Hugonis Cenomanensiuni Comitis
filiam , quae amita praedicti juvenis erat, in conjugium habebat ; totum Co-
mitatum Cenomanensem calunmiabatur , et ex parte possidebat. Nam ipsam
urbem , quse caput est provincise, Goisfredus de Meduana et Hubertus de
S. Susanna , aliique potenles in fidelitate Walterii acriter tenebant ; quia
Normannicum jugum (his quibus imminet gravissimum est) subire nimis
E formidabant. Itaque dum magnanimus Dux fréquent! expeditione rebelles
impeteret , et ipse , ut bellica sors expetit , damna pateretur , et damna
renitnciasse credebantur... Quœ cùin Rodbertum
fratrem suum in Âpuiia seculari potentia sat vigere
audifxent, seseque in Normannia despicabiles et sine
adjutorio perspexissent ; iter in Italiam inierunt^ et
relicto velamine... maritli ignorantibus nupserunt.
Nam Rogerius Sicilice Comes Judith in conjugium
accepit, aliusque Comes Emmam.
(a) Délirât igitur HarduinuSj cîim in Ms.
Cod. ^e^. 6178. A. art. 1 tradit .Malatcrram
fuisse falsarium, qui nonnisi post annum 1302
scripserit.
(b) In Ms. Cod. Reg. 5306. 2. inurbibus etoppidis.
(c) Adhelâ scilicet appellatâ.
(d) Pag. 4815 laudantur viri aliquot eruditi ;
scilicet Witmundus Monachus, Grammaticœ artu
et Musicce peritissimus ■ Arnulfus Cantor Carno-
tensif, Fulbert i Episcopi discipulus ; Rainaidut Cal-
vus et Rogerius de Sappo, iMonachi Uticenscs.
Ibidem paulô suprà de Osberno Abbate dicitur :
Juvenes bcne légère et psallere atque scribere verbir
et verberibus cogebat. Ipse propriis manibui scripto
ria pueru et indoctis fabricabal : Codex autem
Ms. Uticensis vel S. Audoëni Rotomag. addit ;
tabulasque cerd illitas prceparabat.
232 EX ORDERICO VlTALl.
liostihus iiiferret ; praediotus Cornes Walterius et Biota conjunx ejiis par A
inimicoruin macliinamenta sirnul , ut ferunt , lethali veneno frautJulenter
^«g. 488 infeeti ohierunt. Quibus defimctis , securior Dux cum magno rohore re-
belles expetiit ; Cenomannicam urbeni («), civibus ultro sese dedentibus ,
cum ingenti tripudio recepit; eique domnus Ernaldus ejusdem urbis Prœsul
ciiiii Cleriois et Monachis revestitis textus crucesque ferentibus, honora-
biliter obviani processit.
Porro Goisfredus de Meduana tantae felicilati Ducis invidit ; eique, in
quantum potuit , adversarios excitando , aliaque mala niachinando (b),
nocere studuit. Unde Dux, postquàm proterviam ejus, ut par se sine mul-
torum detrimento corrigeretur , aliquandiu toleravit , contra perseveran-
tem in nequitia ingentem exercitum niovit , Ambreras ejus oppidum cepit ,
et Meduanam post diutinam obsidionem combussit, His itaque duobus cas- B
tellis sibi subactis , Goisfredi contumaciam fregit sibique ipsum, qui for-
tissinius Cenomannorum alios tumentes secuni résistera suadebat , servire
coëgit. Quo suparato , pané omnes illius complices , et ad reballandum
fautores , terrore curvati sunt ; et Willelmum Principem , quem divina
manus protegeliat , timere , eique obsecundare coacti sunt. Ipsa speciosam
virginem Margaritam Stigaudo potenti viro de Mansione Odonis ad nu-
triendum coiimiendavit. Sed ipsa , priusquam nubiles annos attingeret ,
obiit ... et Fiscanni humata quiescit.
Eodeni teiiipore Rodliertus da Waceio filins Rodulphi filii Rodbarti
Archiepiscopi sine liberis njortuus est ; et Willelmus Dux cognatus e]us
totam haereditatem ejus in dominio suo nactus est. Tune ipsa tarrani Rod-
berti da Witot, qui propter occisionem Gisleberti Comitis exulabat, Gois- C
fredo Mancello fratri Vicecomitis Huberti dadit : à quo domnus Osbarnus
Abbas S. Ebrulfi , villam qu.-e Ductus-Ertu dicitur , et Trunchetum , et
Maisnil Roscelini amit . . . Rodbertus vero de Witot post longum tempus
Duci reconciliatus est . . . Sed non multo post bello Anglico, nbi et ipse
in genu vulneratus est, peracto, lethiferam aegritudinam incurrit . . . Deinde
'Mt.\L q,,ia idem miles ferè XI * napotes militiae titulis féroces habuit ; ipsis
inter sa saeviantibus , vix unquam usque in praesentem diem haereditas ejus
in pace permanara potuit. Nam Matliiellus et Richardus frater ejus, ac Ni-
gellus atque Rualodus Brito , Nigelli genar , diversis tamporibus successe-
runt . . .
Ernaldus de Escalfoio Willelmi Geroiani filius , postquàm de Apulia
prospéré renieavit , Willelmum Ducem adiit [qui]... considerans nobi- D
litatem viri et ingentem probitatem , recolensque suam contra Cenomannos
et Britonas aliosqua sibi rasistentes , proborum militum paucitatem , jam
lenior effectus , ai raatus induisit . . . Mabilia Talavacii filia lethali veneno
^«g. 489. cibum et potum infecit ; eumque, dimi de curia Ducis in Galliam ramearet,
refici jussit; sed illi per quandam amicum suuni doli conscium tantum ne-
fas innotuit . . . Verùm Gislebertus frater Rogerii de Monte-Gomerici . . .
scifum accepit , super aquum residens merum bibit , et veneno infactus
apud Raimalastum tertia die obiit. Sic perlida mulier dum mariti sui
remulum extinguere putavit, mariti sui unicum fratrem, (jui multa honestate
in annis adolescentiae et equestri probitata pollebat , occidit . . . Deinde
pestifèras potiones haec praeparavit : ille autem [ Rogerius miles cogno-
mento Gulafra (c), qui Ernaldi Cubicularius erat] Ernaldo domino suo E
et Geroio de Corbe-villa atque Willelmo cognomento Goiet de Monte-
miralio propinavit. Sic una tabe très Proceres apud Corbe-villam (d)
simul infécti sunt. Sed Geroius atque Willelmus , qui ad proprias domus
(a) In Ms. Cod. Reg. Cinoinannicam. nos aliosque quos in auxilium sui advucare putuerat ,
[b\ Wùà . aliLique modis mala machinandn. .injuriam expuhionis suce forti guerra t'indica-verat.
{c) Ejusdem inuntio fit pag. 483 sic : Rodber- Morini hîc vidcntur suiiii pro Moriloniensibus ,
tus ftlius Ifelgonif, et Geruius filius Fulcoii de Mons- id est, incolis Moritonii seu Moritolii , quod est
teroU), seu Rogerius Gulafra rapiebant res Ecclesi» • oppidum in Perlico non ignobile , quodquc
Utic. nostri nuncupant Mortaigne. Pagus enim Gor-
[d) Paulô pôst additur : Ibi nempè [Corbevillœ] bonend; vel Corbonia Pcrtici pars erat ^ eique
prœfectus Miles [Ernaldus] cum Geroio ejusdem op- attribuebatur. Corboniensibus autem nomen
pidi domine j cujus propinquui et amicui erat , exu- dédit Corbo, vulgô Courbon , qui est bodieque
lationis suce tempore per Iriennium moratus fuerat ; vicus in majore Perlico inter Moritoniam et
et Inde per Corbonienses et Drocenscs atqur Mnri- Bcllismiim.
delati
EX ORDERICO VITALI. 233
A delati sunt . . . Medieorum remediis convaluerent. Porrô Ernaldus , cjui
exulabat . . . Kal. Januarii expiravit . . .
Defuncto itaqiie Ernaldo , tota Geroianoruin nobilitas penè corruit . . .
Hic EniiTiam Turstini cognomento Hakluc filiam uxorem duxerat ; ex qua
Willelmum et Rainaldnm ac Petronillam atqiie Gevam aliosque filios et
filias habuerat . . . Mater ad Eudonem fratrem suum Normannici Ducis
Dapiferuni , qui in pago Çonstantino divitiis et potestate inter Normannite
Proceres eminebat , secessit ( a ) ... Guillelmus de Excalfoio prinicgenitus
Ernaldi filins , ut annos adolescentise attigit, Curiam Philippi Régis Fran-
coruin adiit ; Regisque Armiger factus , ei servivit , donec ab eo arma rnili-
taria accepit. Deinde Apuliam , ubi parentes magnae sublimitatis liabebat,
appetiit . . . Rainaldus autem minimus [ oblatus à pâtre ] . . • puer quinquen-
B nis [ in Ecclesia Utic. ] monachile jugum subiit . . .
Inclytus Normanniae Marchio Willermus contra Belvacenses , qui fines Pa^. 490.
suos depopulari conabantur , castrum , quod Novus-Mercatus dicitur (b) ,
expulse pro quadam levi offensa GoifFredo naturali haerede, ad tuendum plu-
rimis Baronum suorum commendavit : sed vix ullus eorum propter infestan-
tes Milliacos ( c ) et Gerberritos ( rf ) aliosque confines uno anno tutari
potuit. Tandem magnanimus Dux Hugoni de Grentemaisnilio , qui audaci
probitate et dapsilitate praecipuus erat, consilio Rogerii de Monte-Gonie-
rici, qui sibi nimis vicinae fortitudini ejus invidebat , eique scandalum qua-
libet arte vel eventu prœstruere cupiebat , praedictum oppidum eu m Geroldo
Dapifero commendavit , et medietatem dédit. At ille tuitionem praefatae
munitionis gratanter suscepit , Deoque juvante , intra unum annum duos
C Belvacensium maximos Optimates cepit ; conterritisque reliquis fiostibus ,
totam regionem in illo climate pacificavit . . .
Quodam tempore inter saepenominatum Hugonem et Radulfum Comitem Paf;. 491.
Medantensium , Philippi Régis Francoruin vitricum , gravis seditio exorta
est. Cùmque Hugo eu m praedicto Consule audacter congressus est * , quia ' *^sset
militum impar ei numerus erat, fugere compulsus est. In hac fuga Richar-
dus de Heldrici-corte , nobilis miles de pago Wilcassino , vulneratus est.
Nam dum vadum Eptae fluminis equo velociter fugiens ingressus est , per-
sequentis militis lanceâ super equum à tergo acerrimè percussus est. Qui
mox ad Novum-Mercatum delatus est . . . Patrimonium suum^ quod in pago
Wilcassino possederat , S. Ebrulfo secum contulit ; et à Fulcone patruo suo
atque Herberto Pincerna , qui capitalis dominus erat [Heldrici-cortis *], "Ms.Hct-
I^ aliisque parentibus suis integram hujus rei concessionem obtinuit . . . Osber- *'"*^'
nus abbas hujus Richardi precibus et hortatu Franciam adiit , et Rodber-
tum Eloquentem , ac Herbertum de Serranz , et Fulcoium de Caldreio
aliosque milites et plebeios Wilcassinienses ad sui notitiam dulci colloquio
invitavit , fundumque Heldrici-cortis praefatis Proceribus annuentibus re-
cepit . . . Postquam moderamen Uticensis Ecclesiae quinque annis et tribus
mensibus tenuit, VI Kal. Junii obiit (e) . . . Vitalis Bernaicensium Abbas sepe-
livit . . .
Anno ab Incarn. Dom. MLXVI , Indict. IV , mense Aprili ferè XV
diebus à parte circii apparuit Stella quae comètes dicitur ; quâ, ut perspicaces r'"s. 492.
Astrologi qui sécréta Physicae subtiliter rimati sunt , asseverant , mutatio
E regni (f) designatur. Edvardus enim Rex Anglorum , Edelredi Régis ex
Emma Richardi senioris JNormannorum Ducis fîliâ filius , paulô antè
(a) Ibid. A Rogerio Exaquii Abbate sacrum ve~ artificia, scilicet sculpendi, fabricandi, scribendi et
jamen accepit. multa his similia faciendi. . . Canonicus Lexoviensis
{b) Vulgô Neuf-Marché, municipium inter sub Herberto JntLstite fuerat... .4d novum Cœnobium
Gornacum et Gisortium ad âuinen Ittam. Ibi quod Goscelinus de Arclùs in monte Rodomi S. Trini-
paulo pôsl ab Hugone positi sunt Monachi in tati constituerat , ubi tune Isenibertui Abbas ver
Ecclesia S. Pelri, expulsis Canonicis. mirœ periliœ nostris temporibus incomparabiliter pol-
[c] Id est , incolas vici seu burgi Miliaci vel lebat. confugerat. Hune Kaineriui Abbas, Isemberti
Milleii [de Milljr) in Bellovacis. succesmr, ad construenduni Cœnobium Cormelias rniiit;
(d) Vulgô ceux de Gerberoy : quod Gerbore- ubi tune temporis prœclarus héros Willelmus Osberni
duin castellum est in finibus Bellovacoruin. filius , Dapifer Normannorum , Abbatiam S. Ma-
ie) Pag. 483 suprà : Erat Osbcrnus Erfasti fiUus,de riœ condere cœpit.
pago Calcegtu oriundui, ah infantia litteris admodùm (f) Sic et Willelmus Geraet. Nota intérim
erudituSj sermone facundus^ ingenio acer ad omnia superstitionein seu ignorantiam aetatis,
ToineXI. G g
234 EX ORDERIGO VITALI.
ohierat ; et Heraldiis Goduini Comitis filins regnuni Anglorum usurpave- A
rat(fl); jamque tribus mensibus ad multorum detrimentum perjurio et
crudelitate aliisque nequitiis pollntns tenuerat . . . Eduardus propinquo suo
Willelmo Diici Norm. primo per Rodbertum Cantuarionim summum Pon-
tificem , posteà per eumdem Heraldum integram Anglici regni mandaverat
concessionem ; ipsumque concedentibus Anglis fecerat totius juris sui hae-
redem. Denique ipse Heraldus apud Rotomagum Willelmo Duci coram
Optimatibus Norm. sacramentum fecerat ; et homo ejus faclus , omnia quae
ab illo requisita fuerant, super sanctissimas Reliquias juraverat. Tune etiam
Dux eumdem Heraldum in expeditione secum , contra Conanum Comitem
Britonum duxerat ; armisque fulgentibus et equis aliisque insigniis cum
oommilitonibus suis spectabiliter ornaverat. Erat enim idem Anglus magni-
tudine et elegantia viribusque corporis animique audacia et linguse facun- B
diâ multisque facetiis et probitatibus admirabilis ... In patriam regressus ,
fîdem mentitus est. Nani Regem Eduardum , qui morbo ingravescente jam
morti proximus erat , circumvenit , eique transfretationis suae et profectionis
in Norn^anniam ac legationis seriem retulit. Deinde fraudulentis assertioni-
bus adjecit , quod Willelmus JNormanniae sibi filiam suam in conjugium
dederit , et totius regni Anglici jus , ut potè genero suo , concesserit :
quod audiens œgrotus Princeps miratus est ; tamen credidit , et concessit
quod vafer tyrannus commentatus est . . . Eduardus XXIV anno regni
sui Nonas Jan. Lundonise defunctus est . . . Heraldus ipso tumulationis die . . .
furtim praeripuit diadematis et purpurae decus . . . Tostinus Goduini Co-
mitis filius , advertens Heraldi fratris sui praevalere faeinus , et regnum
Angliœ variis gravari oppressionibus , aegrè tulit , contradixit et apertè re- C
pugnare decrevit. Llnde Heraldus patris Consulatum , quem Tosticus quia
major natu erat, longo tempore sub Eduardo Rege jam tenuerat , ei vio-
lenter abstulit , ipsumque exulare compulit. Exul igitur Tosticus Flandriam
expetiit , ibique socero suo Balduino Flandrensium Satrapae Judith uxorera
suam commendavit ; deinde festinus Normanniam adiit , et Willelmum
Ducem cur perjurum suum regnare sineret , fortiter redarguit ; seque fide-
liter , si ipse cum Normannicis \iribus in Angliam transfretaret , regni
decus obtenturum illi spopondit. Ipsi nempè jam dudùm se invicem mul-
tùm amaverant, duasque sorores per quas amicitia saepè recalescebat in con-
Pag. 493. jugio habebant . . . Willelmus autem Dux Normanniae Proceres convo-
cavit, et de tante talique negotio quid agendum esset palàm consuluit.
Eodem tempore Normannia prseclarè vigebat sapientibus Ecclesiarum D
Praelatis et Optimatibus. Nam sacer Maurilius ex Monacho Metropolita-
nus praesidebat Episcopus cathedrae Rothomagensi , et Odo Willelmi Ducis
uterinus frater , Baiocensi , Hugo frater (h) Rodberti Aucensis Comitis,
Lexoviensi , et Willelmus Ebroicensi , Goisfredus Constantiniensi , et
Johannes filius RaduHi Baiocarum Comitis , Abrincatensi , atque Ivo Be-
lesmensis Willelmi filius , Sagiensi. Omnes hi pollebant et excellentiâ prae-
clarae generositatis et claritudine religionis multimodaeque probitatis. Per-
sonae nihilominùs laici ordinis praeminebant ; Richardus Comes Ebroicensis ,
Rodberti Archiepiscopi filius ; Rodbertus Comes , Willelmi Aucensis
Satrap* filius ; Rodbertus Comes Moritoliensis , Willelmi Ducis uterinus
frater ; Rodulphus de Conchis , Rogerii Toënitis filius , Normannorum E
Signifer ; Willelmus Osberni filius , Ducis cognatus et Dapifer ; Willermus
de Warenna , et Hugo Pincerna ; Hugo de Grentemaisnilio , et Rogerius
de Molbraio ; Rogerius de Bello-monte ; et Rogerius de Monte-Gomerici ;
Balduinus et Richardus Gisleberti Comitis fîlii , et alii plures militari
stemmate féroces sensuque sagaci consilioque potentes . . . Omnes hi ad
commune decretum jussu Ducis acciti sunt , et audita re tam grandi, ut potè
diversi , di versa senserunt. Aniraosiores cupido Duci favere volentes, ad
(a) Infrà legitur : Audientes Angli temerariam [b) Suprà pag. 478 : Hugo Willelmi Aucensis
invasionem, quam fecerat Heraldus, irati sunt ; et Comitis filius prœerat Luxoviensibus, et Willelmus
potentiorum nonnulli fortiter obsistere parati, à sub- Gerardi Fleitelli filius Ebroicensibus, et Ivo ffillel-
jectinne ejus oinninô abstinuerunt : alii verà [inviti] mi Belesmensis filius Sagiensibus. Hi très generosi
colla jugo ejus submiserunt... Regnum horrendis Preesides in Normannia tune maxime pollebant.
sceleribus maculavit \^Ueraldus\.
EX ORDERIGO VITALI. 235
A certamen ire socios inoitabant ; tantumque negotium sine mora incipere
laudabant : alii vero laboriosuni opus inire dissuadebant , niniiùmque ausis
et in neceni praecipitibus niulta importuna et discrimine plena prsetende-
bant ; pericula maris et difïîcultatem classis opponebant, Normannorumque
païu'itatem non posse vincere Anglorum multiludinem asserebant. Tandem
Gislebertum Lexoviensem Archidiaconum Romam misit, et de bis quae
acciderant , ab Alexandro. Papa consilium requisivit Papa verô . . . legi-
timo Dnci favit, audacter arma sumere contra perjurum praecepit ; et vexil-
lum S. Pétri Apostoli, cujus meritis ab omni periculo defenderetur , trans-
misit.
Intereà Tosticus in Angliam remeandi licentiam à Duce accepit . . . Nor-
mannorum Marchio parabat suani profectionem , nescius inforlunii quod
B praeoccupaverat suum prœcursorem [Tosticum], et extra statutum cursum
longé propulerat ad septentrionem. bi Neustria multae naves cum utensi- ''"S- '*^^-
libus suis diligenter paratae sunt ; quibus fabricandis Clerici et laici, studiis
et suniptibus adhibitis, pariter intenderunt. Exactione principali de Nor-
mannia numerosi bellatores acciti sunt. Rumoribus quoque viri pugnaces
de vicinis regionibus exciti convenerunt , et bellicis instrumentis ad prae-
liandum sese praeparaverunt. Galli namque et Britones , Pictavini et Biir-
gundioneSj aliique populi Cisalpini ad bellum transmarinum convolarunt ,
et Anglicae prsedse inhiantes variis eventibus et periculis terrse manque sese
obtulerunt. Dum bsec patrarentur, Osbernus Abbas Uticensis obiit . . . Dux
Mainerium (a) Priorem elegit, eique per pastoralem baculum exteriorem
curam tradidit . . . Eodem die Dux domnum Lanfrancuui Beccensium Prio-
C rem coram se adesse imperavit, eique Abbatiam S. Stephani apud Cado-
num commendavit . . . Hugo Episcopus Mainerium (&) XVII Kal. Au-
gusti benedixit . . . Hic cœpit novam Basilicam . . .
Miles [Herbertus Pincerna, cognatus Herberti fratris videlicet Ri- Pag. 495,
chardi (c) vulnerati ] in toto Vilcassino multiim vigebat ; opibusque et
filiis validisque parentibus et afïinibus anipliatus , penè omnibus vicinis
suis eminebat. Uxor ei erat nornine Roliandis filia Odonis de Calvimonte ,
quie peperit ei Godefridum et Petrum , Jobannemque et Walonem , et
filias plures ex ([uibus orta est copia magna nepotum. Omnes isti , pater
scilicet et prœdicti fratres , milites f'uerunt magnse probitatis . . . Eodem
tempore Fulcoius Radulphi de Caldreio filins concessit Ecclesiam S. l'ai^. 496.
Martini de Parnis {d) . . . Parnenses exultabant, eô quod Monacbis [ Utic. ]
O subderentur ; sperantes ut eorum patrocinio contra collimitaneos Norman-
nos tutarentur , quorum vexationibus fréquenter vexabantur . . . Funda-
mentum novi operis [novae Basilicae, ubi corpus S. Judoci jam diu reve-
renter servatum est ] incœptum est . . . Praefatus enim miles erat fortis et
magnanimus, et ad omnia quae cupiel)at fei^vidus ; ad iram velox et in
militaribus exercitiis ferox ; promptus erat aliéna procaciter rapere, et sua
imprudenter distrabere, ût mereretur frivolam dapsilitatis laudem habere.
Hic habuit conjugem nomine Itam filiam Heremari de Pontesia , quae pe-
perit ei Walterium et Mainerium, Hugonem et Gervasium , Hermarum et
Fulcoium , et filiam nomine Luxoviam . . . Omnia quae Fulcoius dederat
Monacbis , concessit Rodbertus Eloquens de Calvimonte qui capitalis
dominus erat. Non multô post idem , dum praedam de terra S. Audoëni
E violenter educeret, de equo armatus cecidit ; galeâque humo fixa colloque
fracto , miserabiliter obiit . . . Filii ejus Otmundus de Calvimonte , et
Wazso de Pexeio et Rodbertus Belvacensis . . ,
Classis Normannorum , quae spatio unius mensis in ostio Divae vicinisque Pag. SOO.
Ja) Jpml Bonam-villani consilio Procerura ha- dederat... ficus qui nwic ibidem comiitit, Capella
bito. Errât, Valesio judics, Turnebus dum S, Nicolai usque hodie nuncupatur ab incolix.
Villae-bonœ nomine non alium locum designare [d) Parnes. Is locus, in que sajpiùs Ecclc-
vult quàin Illebonara , quibusdam et Insulam- siain elegantis forinae et siructurîe admirati sn-
bonam mendosè dictain. mus, rivulo Cudron alluitur. Parnis autem ab
[b) Pag. 477 suprà : Mainerius Gunscelini de oriente imminet Mons-Jovis seu Mons-Jocun-
Excalfoio filius, regimen Cœnobii annis XXI et diacus [le Montjavoult), ubi Nicolaus Romanus
menubus f'II tenuït Ilaudiquer, dilcclissimus frater noster, et bo-
(c) Proxiraè suprà legitur : Heldiici-airtem narum artium amicus, Pastorem eximiè agit,
(Heudricourt) lUcardtts vulneiatwi S. Ebrulfu
Gg ij
236
EX ORUERIGO VITALI.
■ Walcrici
Pau. 50i.
portiibus nothum proestolata est, zephyri flatu [a) in stationem S. Galerici A
delata est . . . Quinquaginta milia milituni cum copia peditum per horren-
dum pelagus ad expugnandani in propriâ sede incognitam gentem ire cer-
tabant . . . Corpus S. Galerici * pro secundo flatu extra Basilicam detulerunt.
Denique dum prosper ventus , multorum votis optatus, Deo volente subito
spiravit , protinus ardens vehementia Ducis omnes ad puppes convocavit ,
et navigium viriliter inire imperavit. Nonnannicus itaque exercitus III Kal.
Octobr. mare transfretavit, nocte S. Michaëlis ... et nemine resistente
littus maris gaudens arripuit . . .
Hélium pridie Idus Octobr. horâ tertiâ commissum est, totaque die ad
multorum milium perniciem ex utraque parte acerrimè pugnatum est . . .
Copise Anglorum ad locum qui Senlac antiquitùs vocabatur convenerant. . .
Ibi protinus equorum opem reliquerunt , cunctique pedites densiùs con- B
illobati constiterunt. Turstinus filius Rollonis vexillum Normannorum
portavit. Terribilis clangor lituorum pugnse signa utrinque cecinit. Nor-
mannorum alacris audacia pugnfe principium dédit. Pedites itaque Normanni
propiiis accedentes, Anglos provocant, et in eos missilibus vulnera necem-
que dirigunt. Illi contra, quo quisque valet ingenio , resistunt. Aliquandiu
summa vi certatur ab utrisque. Pertinaci Anglorum saevitia perterriti pedites
pariter equitesque Britanni, et quotquot auxiliares erant in sinistro cornu,
avertuntur ; et ferè cuncta Ducis acies , eumdem jam occisum credens ,
cedit. Dux autem prospiciens multam partem adversae stationis prosiluisse et
insequi terga suorum, fugientibus occurrit , et hastâ verberans aut minans
obsistit. Nudato insuper capite detractâque galeâ exclamans, « Me , inquit,
» conspicite ; vivo et vincam opitulante Deo ». Protinus prolatis à Duce C
verbis audaciae , cedentes animos receperunt , et circumvenientes aliquot
millia insecuta se momento deleverunt. Simili modo bis iterùm fugam Nor-
manni simulaverunt ; et insequentes Anglos repente gyratis equis inter-
ceperunt , et inclusos undique mactaverunt. Anglos itaque periculosa
simulatione deceperunt ; disjunctos ab invicem peremerunt ; multisque mili-
bus trucidatis, residuos alacriùs aggressi sunt. Institerunt eis Cenomannici ,
Franci, Britanni, Aquitani ; et miserabiliter pereuntes cadebant Angli.
Interfuerunt huic praelio , Eustachius Boloniae Cornes , Guillelmus Ri-
chard! Ebroicensis Comitis filius , Goifredus Rotronis Moritoniae Comitis
filius, Guillelmus Osberni filius , Rodbertus Tiro Rogerii de Belloinonte
filius, Haimericus Toarcensis Praeses, Hugo Stabulariorum Comes, Galte-
rius-Giphardus , et Radulphus Thoënites , Hugo de Grentemaisnilio et D
Guillelmus de Garenna [h), aliique quàmplures militaris praestantiae famâ
celebratissimi . . . Willelmus vero Dux eorum, praestabat eis fortitudine et
prudentia. Nam ille nobiliter exercitum duxit, cohibens fugam, dans ani-
mos , periculi socius ; saepiùs damans ut venirent, quàm jubens ire. In
bello très equi sub eo confossi ceciderunt : ter ille intrepidus desiluit , nec
diu mors vectoris inulta remansit. Scuta , galeas et loricas irato mucrone
moramque dedignante pénétra vit ; clypeoque suo nonnuUos collisit ;
auxilioque multis suorum atque saluti , sicut è contra hostibus perniciei
fuit.
Ab hora diei tertia bellum acriter commissum est, et in primo militum
congressu Heraldus Rex peremptus est. Deinde Leofwinus Comes frater
ejus cum multis milibus simili sorte perfunctus est. Denique inclinata jam "JÊ
die , videntes Angli quod Rex suus et Primates regni multaeque legiones
suorum interierint , et quod Normanni adhuc procaciter steterint , et
terribiliter armis in obstantes saevierint ; in fugam conversi , quantociùs
abierunt , et eventus varios experti sunt. Alii raptis equis, nonnulli pedites ,
pars per vias, plerique per avia sese salvare conati sunt. Normanni autem
dum Anglos fugere viderunt , tota nocte Dominica eos ad sui detrimentum
obnixè persecuti sunt. Nam crescentes herbae antiquum aggerem tegebant;
ubi suramopere currentes Normanni^ cum equis et armis ruebant, ac sese
(a) Ordericus Vitalis , ut nemo non videbit, passim [b) Guarenna seu Varenna [Farenne) locus in
ad verbum exprimit seu exscribit Guillelmum Caletis fuit, Comitatûs oiim titulo insignis, à
Pictavensem : undè raulta consulté omisimus. fluvio nomen suum nactus. Vales.
EX ORDERIGO VlTALl. 237
A duni unus super alterum repente cadebat, vicissim extinguebant. Ibi nimi-
rùin fbgientibus Anglis rediit confidentia : cémentes enim opportunitatem
praerupti valli et frequentiiim fossanim , in unum coUeeti sunt , inopinato
restiterunt , et Normannis magnam stragem fortiter intulerunt. Ibi EngCr
nulfiis Aquilensis oppidanus aliiqiie nuilti corruerunt , ac, ut fertur ab his qui
interfuerunt , Normannoruni ferè * quindecim millia perierunt ... ' Ms. fermé
Anno ab Incarn. Dom. MLXVII (a), Indict. V, in die Natalis Do- ^«ér- 503.
mini , Angli Lundonise ad ordinandum Regeni ( b ) convenerunt , et Nor- ^"' **^-
mannorum turmae circa Monasterium in armis et equis , ne quid doli et
seditionis oriretur , prœsidio dispositae fuerunt . , . Dum Adelredus Prsesul
alloqueretur Anglos et Goisfredus Constantiniensis INormannos , an con-
cédèrent Guillermum regnare super se , et universi consensum hilarem
B protestarentur una voce, non unius linguae locutione ; armati milites qui
cxtrinsecus erant pro suorum tuitione , mox ut vociferationem gaudentis
in Ecclesia populi et ignotae linguae strepitum audierunt , rein sinistram
arbitrati , flammam fiedibus imprudenter injecerunt . . . Angli factionem tam
insperatae rei dinielientes , nimis irati sunt ; et posteà Mormannos semper
suspectos habuerunt , et infidos sibi dijudicantes , ultionis tempus de eis
peroptaverunt . . .
EX LIB RO QU ARTO .
Defunctis optimis Regibus Henrico Rege Francorum et Eduardo ^"o- 305.
Anglorum , Franci et Angli diu luxerunt funus eorum ; quia post illos vix
G adepti sunt dominos illis consimiles virtutibus et nectare morum. Patribus
patriae de medio sublatis successêre Tyranni abutentes freno regiae donii-
nationis. Anglia tune Heraldi saevitiâ perjurioque polluta corruit ; et ge-
nuinis heredibus orbata , externis praedonibus Guillelmo victori faventibus
subjacuit . . . Copiosam faciendi plures libros materiam éloquentes Sophistae
habuerunt , qui Régis Guillelmi curise diutiùs interfuerunt , et gesta ejus ac
varios et praeclaros eventus ac intima et profunda consilia noverunt , et
divitiarum ejus participes ultra natales suos admodùm promoti sunt. Ec-
clesiœ nempè , quae sub eo vel ab eo in Neustria vel Anglia factae sunt,
devotionis ejus largitatisque laudabile testimonium asserunt . . . Cœnobia
quoque plurima devotè construxit , et ab ipso vel ab illis condita multiim
emendavit , multiquemodis gazis tripudians ditavit , et patrocinio suo
D contra omnes adversarios defensavit. Hsec utique palàm attestantur in duo-
bus Monasteriis Cœnobitae Cadomenses ; in uno Monachi , et in altero Sancti-
moniales. Hœc duo Cœnobia , in Ducatu adhuc aeterno Régi favens ,
aedificaverat ; in quorum uno sibi , et in altero conjugi suae sepulturam
elegerat ...
Guillelmus Rex (c) multa Lundoniae, postquàm coronatus est, pruden-
ter , juste clementerque disposuit : quaedam ad ipsius civitatis commoda vel
dignitatem , alia quse genti profîcerent universae , nonnulla quibus consule-
retur Ecclesiis teiTae. Jura qua?cumque dictavit , optimis rationibus sanxit : ^<*o- ^^6.
judicium rectum nulla persona necquicquam ab eo postulavit : neminem ,
nisi quem non damnare iniquum foret , damnavit : suis quoque Primatibus
digna se et gravitate praecepit , et diligentiâ aequitatem suasit : esse jugiter
E in oculis habendum seternum Regem , cujus vicerint praesidio : nimiiim
opprimi victos non oportere, victoribus professione Christiana pares ; ne
(a) Annus 1066 adhuc in cursu erat, et In- Dei, priniùm signis mirabilibusque prodigiii ac
dictio V in Italia à Septembri cœpta, nonnisi deinde magnis viribus bellisque debellando An^lns,
à Kal. Jan. in Anglia inchoanda erat. Orderi- tandem acquisitum gubentans, etc. Ex HIstoria
eus tamen Vitalis, licet Anglico - Normannus , Monasterii Selebiensis apud Labbeum ïoin. l
Christi annos à die Natali , et Indictioncin Bibl. lib. Mss. pag, 604.
forsan exorditur. (c) Librum suum tortium sic clausit Orderi-
(b) Charta Willehai Régis Angl. pro Mo- eus: HLitoriœ, quain veraci depromp.ii calanw, pri-
nasterio Selebiensi in Anglia sic incipit : Wdler- miun LibcUuni hCc terminare diipono : in sequentibus
mus fortissimus, immà potentissimus Rex omnium Re- verô latiùf de Rege Guillelmo dii.terani, miierasque
gum illorum, à quibus eo tempore sceptra regalia mutationes Anglorum et Normannorum sine adula-
sub divino gubernabantur, maximum imperium An- tione referani, nullius rémunéra tionis à victoribus
glice terrœ regens, quod promùsione atque voluntate seu victis expetens honorificentiam.
Ggiij
238 EX ORDERICO ViTALI.
<]uos juste subegerint , injuriis ad rebellandum cogèrent. Seditiones inter- A
dixit , caedem et omnem rapinam frenans , ut populos armis , ita legibus
arma : tributis et cunctis rébus ad regium fiscum reddendis modum, qui non
gravaret , irnposuit : latrociniis , invasionibus , maleficiis locum omnem
intra suos terminos denegavit : portus et quaelibet itinera negotiatoribus
patere , et nullam injuriam fieri jussit. Sic omnino proba ejus in regnando
initia f'uêre . . .
An 1067. Egressus Lundoniâ Rex dies aliquot in propinquo loco Bertingis mora-
batur . . . Inde progrediens , diversas regni partes accessit , et ubique ulilia
sibi et incolis terrae ordinavit. Custodes in castellis strenuos viros ex Gallis
collocavit ; et opulenta bénéficia , pro quibus labores et pericula libenter
tolerarent , distribuit . . . His duobus [ Guillelmo Osberni filio , et fratri
suo qui multa liberalitate et industria seculari pollebat ] prgefecturam Angliae B
commisit ; et cum eis Hugonem de Grentemaisnilio ( «t ) , et Hugonem de
Monteforti , Guillelmumque de Garenna , aliosque acerrimos bellatores
diniisit. Quidam eorum subjectos laudabiliter rexerunl ; nonnuUi vero mo-
destiâ carentes , immoderatè suos oppresserunt . . . Rex Penevesellum se
recepit . . . Ibi militibus repatriantibus larga manu stipendia data sunt. Solu-
tis itaque navibus mense Martio , Rex Guillelmus in altricem terram pros-
péré pervehitur ; secumque honorificè adduxit Stigaudum Archipraesulem ,
Edgarum Adelinum Eduardi Régis consobrinum , et très clarissimos
Comités Eduinum , Morcarum et Guallevum ; Egelnodum quoque Can-
tuarensem Satrapam , aliosque complures altae nobilitatis et mirae pulchri-
tudinis. Benigna calliditate est usus . ut ipsis auctoribus nihil sub decessum
suuni novaretur ; gens vero tota minus ad rebellionem valeret , spoliata G
Principibus. Denique divitias suas et bonorem eis in Normannia ostendit ,
ut eos vel ut obsides in potestate sua secum teneret , quorum auctoritas
vel salus propinquis et compatriotis niaximi esset.
Adveniente Guillelmo Rege cum magna seculari gloria , admodùm
tota laetata est Normannia. Dies erant hiberni et Quadragesimales ; sed in
Episcopis et Cœnobiis , ubi novus veniebat Rex , initiabantur festa Pas-
chalia [b] . . . Ecclesias , quas praesentiâ sua non visita vit , muneribus missis
Isetilicavit. Ad Cœnobium S. Trinitatis Fiscanni Pascha celebravit , ubi
frequentia Prsesulum et Abljatum Nobiliumque virorum convenit. Tune
Radulfus Comes (c), Philippi Régis Francorum vitricus , multaque nobili-
Pag. 507. tas affuit ; et crinigeros Anglicae Britanniae alumnos curiosè intuebatur ; et
Régis regiorumque satellitum indumenta intexta atque crustata auro mira-
batur : vasa verô aurea vel argentea , seu bubalina cornua fulvo métallo
circa extremitates utrasque decorata laude attollebat . . . Celebrata Paschae
solemnitate , Rex dedicari Basilicam S. Mariae super Divam praecepit ; ubi
ipse cum magno cœtu Optimatum et mediocrium Kal. Maii reverenter in-
terfuit ; et utillima totius populi commoditati edicta sub voce prgeconis
promulgavit. Deinde Kal. Julii Ecclesiam S. Mariae apud Gemmeticum
dedicari praecepit ; et ipse sacro mysterio veneranter afîfuit . Utramque
nimirùm ex praediis dominii sui largiter dotavit . . . Maurilius cum Suffra-
ganeis Episcopis banc dedicationem humiliter et devotè perpetravit ; et
paulo post XII Episcopatûs sui anno ... V Idus Augusti ad Deum migra-
An. 1063. vit [d]. Corpus vero ejus in Episcopali Ecclesia , quam ipse ante V annos ,
Indictione I , S. Mariae dedicaverat, delatum est . . . Rotomagensis Ecclesia
Lanfrancum Cadomensem Abbatem sibi praesulem elegit ; et Rex Guillelmus
cum Optimatibus suis omnique populo libentissimè concessit. Sed vir Deo
devotus et humilitati studens , tanti primatûs sarcinam refutavit ; et sibi
ad hune apicem toto conatu Johannem Abrincatensium Praesulem praeferre
(a) Grentemaisnilium , vulgô Grentemaisnil (c) Addunt Mss. Codd. Medentcnsù.
seu potiùs Gratemesnil, ut disceraus infrà ex li- \d) In Epitaphio , quod à Ricliardo Herluini
bro VIII Orderici, est Grentonis mansio vel filio , Ecclesije Rotoraag. Canonico , editum
uiansionilc seu parva mansio ; ita ut à Grentone refert Ordericus , haec de Maurilio inter alia
loci domino nomen acceperit. leguntur :
[b) Omissa liîc vide, pag. 103 suprà, apud
Guillelmum Pictavinum , à quo Ordericus Hune Remis genuit, studiorum Legia nutrix
differt tantùm in h'is : mulliplici dono récompensa- Potavit trifido fonte philosoplùco.
vit... Franci magna notabant. fabis hanc œdemcœptam perduxitadunguem.
EX ORDEÎUCO VITALI. 239
A sateglt. Porro ut canonicè (ieret ista conjugatio, Romani adiit , prsedictae
ordinationis licentiam ab Alexandre Papa irnpetravit ; sacrum quoque pal-
lium , unde et ipsi et toti Normanniœ gloriandum erat, cum licentia dé-
porta vit. Johannes itaque de sede Abrincatensi, quam VII annis et III
mensibus rexerat , assumptus est , et Metropolitanns Rotomagensis factus
est. Hie ardore virtutum in verbis et operibus multipliciter fervebat, ni-
mioque zelo in vitia ut Phinees saeviebat. Quantum vero ad seculi dignitatem
attinet , magnae nobilitatis lampade cluebat. Erat enim filins Radnlphi Co-
mitis Baiocensium , qui frater fuerat uterinus Richardi Senioris , Ducis
Normannorum. Decem itaque annis Metropolitanum regimen fortiter et
diligenter gessit ; multùmque contra inipudicos Presbyteros pro auferendis
peliicibus laboravit : à quibus, dum in Synodo concubinas eis sub anathe-
B mate prohiberet, lapidibus percussus aufugit . . .
Intereà Normannico fastu Angli opprimuntur , et prœsidibus superbis ,
qui Régis monitus spernebant , admodùm injuriabantuj-. Praefecti minores ,
qui munitiones custodiebant, nobiles et médiocres indigenas injustis exac-
tionibus multisque contumeliis aggravabant. Odo nimiriim Episcopus et
Guillelmus Osberni filius (a) nimia cervicositate tumebant , et clamores
Anglorum despiciebant . . . Miiltimodis Normannorum oppressionibus Angli P"s- •'iOS.
ad rebellionem lacessiti (b) , Boloniam I^egatos miserunt ; et Eustachio
Comiti, ut cum classe diligenter militibus et armis instructa ad suscipiendam
Doveram acceleraret , mandaverunt. Olim cum eodem inimicitias ingentes
habuerant ; sed nunc , quia simultates inter illum et Regem insurrexerant ,
eumque bellandi peritum et in prselio félicem experimentis cognoverant ;
C pacem cum illo fecerunt, et nmnitionem Doverse contra Regem illi tradere
conati sunt. Eustachius autem , suscepto Cantiorum veredario , classera
paratam ascendit ; noctisque conticinio , ut oppidum ex insperato praeoccu-
paret , cum suis festinanter transfretavit. Milites niultos secum duxit, sed
equos praeter admodùm paucos reliquit. Vicinia omnis fuit armata , et
maxime Cantiorum caterva, quae toto nisu sufTPragari Eustachio erat conata.
Praesul Baiocensis et Hugo de Monteforti, qui primi munitionis custodes
erant , ultra flumen Tamesim abierant , et majorem partem militum secum
duxerant. Auctior numerus hostium ex ulterioribus accederet , si biduana
obsidio fieret : sed dum hostes veliementer impetum facere in oppidum
molirentur , custodes ad defensandum reperti sunt , et ferventissimè , quâ
locus poterat impugnari , restiterunt. Acerrimè per aliquas horas diei
D utrinque certatum est. Sed dum Eustachius diffideret , eruptionemque pro-
pugnatorum , qua turpiiis abigeretur , timeret ; receptui ad naves cani
signa jubet. Denique oppidani confestim portas patefecerunt, avidèque et
cautè sequentes novissimos conciderunt. Fugientes vero Bajocensem Epis-
copum cum agmine copioso subito supervenisse rati sunt; eâque fbrmidine
velut ameutes per aviae rupis prsecipitium se dejecerunt ; et tali compendio
fœdiùs quàm ense virorum perierunt. In illa fuga diversis generibus mortis
multi periêre. Plerique , abjectis armis , acumine saxeo exanimati sunt ;
nonnulii telo suo se sociosque suos unà labentes necarunt ; et multi lethaliter
vulnerati vel collisi spirantes ad mare devoluti sunt. Plures etiam ,
qui ad puppes properè anhelant , dum salutis nimiiim cupidi trépidant ,
E suaque multitudine naves deprimunt , subito submersi pereunt. Equités
Normanni quantos consectari possunt , comprehendunt vel occidunt. Eusta-
chium vero eripuit * velocitas cornipedis , notitia tramitis , paratiorque * M.f. eri-
navis. Ibi nobilissimus tyro nepos ejus captus est . . . . Non multô post P'"°'
Eustachius Consul Willermo Régi reconciliatus est , ejusque amicitiâ longe
tempore postmodùm perfunctus est. Erat enim idem Comes magnœ nobilitatis
ex prosapia scilicet Caroli Magni Francorum strenuissimi Régis : erat
quoque magnae potestatis , ut potè sublimis Princeps trium Comitatuum ,
(a) XdditMa. Cod. Vtic. Régis vicarii. vantes fidem, et conuitutumabipso vénérantes Regem j
{b) Veris prineipiis adhaeroscens Ordericus , et casu suo asserentes , quôd majestas doinini sut
apertè docet jure dirino vetari hujusmodi re- semper cliara debcat esse subjectb fidelibus : atque
bellionera ^ nedùm ipsi aliquatcnùs faveat. Infrà haec est , semperque erit , Deo danlc , constans
enim pag. 309 auctoritate Scripturae sanctae coin- S. Benediçti alumnorum doctrina de Regibus,
mendat multos ex Anglis , qui fuerunt Deo ser-
240 EX ORDERICO VITALI.
* Guisnensis Boloniensis , Githnensis * et Tarwanensis. Generosam et religiosam nornine A
Pag. 309. Ittam habuit uxorem , Godefridi Lotharingise Uucis sororem ; quae peperit
ei très filios , Godefridum et Balduinum ac Eustachium , et filiarn quae
nupsit Henrico IV Imperatorl Alemannorum ....
Intereà Willelmus Rex diim moraretur in Normannia, tranquillitati ejus
in longum prospiciebat sollicitudine maxima. Justas leges et recta judicia ex
consultu sapientum divitibus et pauperibus aequè sanxit , optiniosqne judices
et rectores per provincias Neustrise constituit. Sacra Cœnobia et fundos illis
datos regalibus privilegiis et tuitionibus ab injustis exactionibus liberavit.
Omnibus tam advenis quàm indigenis pacem in tota terra sua praeconis
voce propalavit ; et super fures ac seditiosos , patriaeque quietis contempto-
res , graves justasque ultiones rigide promulgavit.
Rumores intérim de transmarinis partibus Regem inquietabant . . . Rex B
igitur Mathildi conjugi suœ filioque suo («) Rodberto adolescenti principatum
Neustriae commisit , et cum eis religiosos Praesules et strenuos Proceres ad
*M(.tutan- tuendam * regionem dimisit. Deinde sexta nocte Decemljris ad ostium
•'*" amnis Deppae ultra oppidum Archas accessit , primâque vigiliâ gelidae noctis
* jj/.f.Vincen. gustfo vek dédit; et manè portum oppositi littoris , quem Wicenesium *
vocitant , prosperrimo cursu arripuit . . . Rex in ilia transfretatione Roge-
rium de Monte-Gomerici , quem tutorem Normanniae , dum ad bellum
transmarinum proficisceretur , cum sua conjuge dimiserat , secum minavit ;
* Ms. Cices- eique primo Cestriam * et Arundellum ; at post aliquod tempus Scrobesbu-
riensem Comitatum doiiavit . . . Balduinum de Molis , filium Gisleberti
Pag. 510. Comitis , [Exoniae] dimisit praesidio . . .
An. 1068. Anno ab Incarn. Dom. MLXVIII Guillelmus Rex Legatos honorabi- q
les in Neustriam direxit , et Matildem conjugera suam ad se venire prse-
cepit. Pi'otinus illa mariti jussis libenter obedivit , et cum ingenti frequentia
virorum ac nobilium feminarum transfretavit. In Clero qui ad divina ei
ministrabat, celebris Guido [h) Ambianorum Prsesul eminebat , qui jam
certamen Heraldi et Guillelmi versifiée descripserat. Adelredus Eboraco-
rum Metropilitanus , qui maritum inunxerat , Matildem ad consortium
regii honoris die Pentecostes anno II regni praef'ati Régis inunxit. Decorata
regio diademate matrona , priusquam annus perficeretur , filium nomine
Henricum peperit, quem totius terrae suae in Anglia heredem constituit...
Pag. 511. Rex , quando Eduinus Cornes cum eo concordiam fecerat . . . tiliam suam
se in conjugem ei daturum spoponderat ; sed postmodùm fraudulento Nor-
mannorum consultu virginem denegavit . , . Unde iratus [Eduinus] cum [)
fratre suo ad rebellionem incitatus est . . . Munitiones , quas Galli castella
nuncupant, Anglicis provinciis paucissimae fuerant ; et ob hoc Angli, licet
bellicosi fuerint et audaces , ad resistendum tamen inimicis exstiterant de-
biliores. Rex itaque castrum apud Guarevicum condidit, et Henrico Ro-
gerii de Bellomonte filio ad servandum tradidit . . . Rex Snotingheham
castrum construxit , et Guillelmo Peverello {c) commendavit . . . Scotica
gens , licet in praelio aspera sit , otium tamen et quietem diligit . . . Reli-
gionis plusquam armorum intenta studiis . . .
Pag. 512. His temporibus quaedam Normannicae mulieres saeva libidinis face ure-
bantur, crebrisque nunciis à viris suis flagitabant ut cito reverterentur ;
addentes quod nisi reditum maturarent, ipsae sibi alios conjuges procurarent.
Non enim ad maritos suos propter inusitatam sibi adhuc navigationem E
transf'retare audebant, nec in Anglia eos expetere, ubi jugiter in armis
(a) Infrà pag. 545: Guillelmus Princeps ante libri III, pag. 504: Guido Prœsul Ambianensis
Senlaicium bellum , et pôst in quadam cegritudine melricmn Carmen edidit, quo Maronem et Papinium
sua, Rdbertum primogenitam sobolem suam fecerat gesta heroum pangentes imitatus., Senlacium bellum
suum heredem • et jmsit omnes Optimales ei facere descripsit, Heraldum -vitupérons et condemnans,
homagium et fidelitatem : at illi gratanter imperanti Guillermum -verà collaudam et magnificans. Et in
acquieverunt. Et pag. 659, lib. VII : « Ducatum cap. 44 Libri VU Guillelmi Gem. pag 291 :
» Norrnanniœ , inquit idem Rex in oratione Edidit prœtereà de eadem materia opus non contem-
» paulô ante mortem habita, antequàm in epitu- nendum Guido Episc. Jmbian. heroico métro exara-
» mo Senlac contra Heraldum certassem , Roberto tum. Ex Angliœ autein Scriptoribas , prout quis-
•n filio meo concessi, quia primogenitus est. Hominium que affectus erat , alii Willelmi , alii Haroldi
» penè omnium hujus patriœ Baronum jam rece- causara justiorera fuisse contenderunt.
" /"'»._ (c) Ms. Cod. Utic. Piperalto.
(b) Sic de eodem Ordericus suprà in fine
erant,
EX ORDERICO VITALI. 241
A erant, et quotidianas expeditiones non sine magna sanguinis utriusque partis
effusione frequentabant. Rex autem inter tôt bellorum motiones secum
milites suos retinere ciipiebat , et terras cum redditibus et magnis potestatibus
eis amicabiliter ofï'erebat, et majora dum totum regnum ab adversariis undique
liberatum esset promittebat. Legitimi Barones strenuique pngiles multipliciter
anxiabantur ... Si discederent, infidi proditores timidique desertores palam
censeri verebantur. Rursus honorabiles athletse quid facerent , si lascivse
conjuges thoruni suum adulterio polluèrent , et progeniei suae perennis ma-
culae notam et infaniiam generarent ? Unde Hugo de Grentemaisnil ....
et sororius ejus Unfridus de Telliolo . . . aliique multi discesserunt , et Re-
gem inter exteros laborantem tristes et inviti deseruerunt. Deinde famulari
lascivis dominabus suis in Neustriam reversi sunt ; sed honores , quos jam
B nactos hac de causa reliquerunt , ipsi vel heredes eorum nunquam posteà
recuperare potuerunt . . .
Anno ni regni sui Guillelmus Rex Dunelmensem Comitatum Rodberto
de Cuminis tradidit . . . Rodbertus Richardi filius , Eboracensis (a) praesidii An. i069.
custos, cum multis peremptus est . . . Willelmus cognomento Maletus ,
Praeses Castrensis [Ebor.] Régi denunciavit se defecturum , nisi niaturum
fessis conférât auxilium . . . Rex [ibi] alterum praesidium condidit , et Guil-
lelmum Comitem Osberni filium ad custodiendum reliquit . . .
Bellicis turbinibus undique insurgentibus admodùm occupatus , conjugem
sibi multùm dilectam Matildem remisit in Normanniam Rex Guillelmus ,
ut ab Anglico tumultu seposita , in pace religiosis actibus vacaret, incolu-
memque provincise statuni cum Rodberto puero servaret. Haec consangui-
C nea Philippi Francorum Régis erat , et ex Regibus Gallise ac Imperatori-
bus Germanise originem ducebat , eximiâque tam generis quàm morum
nobilitate cluebat. Egregio marito edidit utriusque sexûs optatam sobolem ,
Rodbertum et Richardum , Guillelmum Rufum et Henricum ; Agatham et
Constantiam , Adelizani , Adelam et Ceciliam . . . Reginam banc simnl
decoravere forma , genus , litterarum scientia , cuncta mcrum et virtutum Pag. 513.
pulchritudo . . . firma fides et studiosusamor Christi, eleemosyna . . . Briennus
Eudonis Comitis' Britannige Minoris filius et Guillelmus Gualdi cum armis
obvii fuerunt [prope Exonium Hibernis , quos deleverunt ] duobus uno die
conflictibus . . . Inter hrec Gisa Goduini uxor , Heraldi genitrix , ingentem
gazam clanculùm sumpsit, et pro timoré Guillelmi Régis in Galliam non
reditura transmeavit . . . Rex Comités duos Guillelmum et Briennum labo-
D rantibus [ Exoniae defensoribus ] subvenire praecepit . . . Fugientibus [ Cor-
nuallis] obvii Guillelmus et Briennus grandi caede temeritatem punierunt.
Rex Guillelmus ohm à Lindisse reverteretur , reliquit ibi germanum suum ^'^g- 514.
Rodbertum , Moritoliensem Comitem , et Rodbertum Aucensem , qui
Danorum excursiones arcerent [b) . . . Nusquam tanta crudelitate usus est
Guillelmus : hic turpiter vitio succubuit, dum iram suam regere contempsit ; et
reos innocuosque pari animadversione peremit . . . Laudare non audeo . . . p^^, 545
[nec] frivolis adulationibus inutiliter servie . . . Andegavi , Britones et
Cœnomanni servitiis , ut dicebant , intolerabilibus oppidô gravabantur :
unde pertinaciter à Rege missionem petentes conquerebantur . . . Pag. 516
Anno MI^XX ab Incarn. Dom . . , constituti sunt Praesules Normanni An. 1070.
duo regii Capellani , Guaschelinus Guentanorum et Thomas Eboracorum . .
E Item alii subrogati sunt , traducti ex Gallif) , litterati , decorati moribus . . .
Dum Pastor quilibet de rnundo migraret . . . sollicitus Princeps prudentes
legatos ad orbatam domum mittebat , omnesque res Ecclesiae ne à profanis
dissiparentur , describi faeiebat. Deinde Praesules et Abbates aliosque
(a) Contigil ut ricecomes Eborac. Hugo filius Hac de causa tanta militum multitudine prœdictus
BaldricijuxtaSelebeiainevectusnavigiopertransiret... ficecomes constipatus incedebat. Ex Historia
Comitabatur autem eum non modicamilitiœ multitudo, Monasterii Selebeiensis in Anglia ad annum
quia, bellicœ classis immanitate perdurante, non 1069 apud Labbetim Toin. 1 Libr. Mss. pag.
adliuc perfectœ pacis tranquilUtas ab armis et acie 602.
mililem absolverat. Fecit hoc in illù finibus Ânghrum (6) Ibi commendatur Lliois audax miles, quem
mdomita ferocitas et invicta constantia ; qui semper de Monasteriis agnominabant ; sic et paulô suprà
ad vindictam suam in Gallos insurgentes ultra vires Gaufredus Constantiensis Praesul ductor copia-
el passe, ubicumque sibi invicem obviabant, quis ruin exbibetur.
eorum plus posset in viribus experiri nitebantur.
Tome XI. H h
242 EX OUDERICO VlTALl.
sapientes consiliarios convocabat ; et eorum consilio quis melior et utilior A
tani in divinis rébus quàrn in secularibus ad regendam Dei domum videretur ,
suniniopere indagabat. Denique illum , quem pro vitae merito et sapientiîB
doctrinâ pi-ovisio sapientum eligebat , béni vol us Rex dispensa torem et rec-
torem Episcopatùs vel Abbatiœ constituebat. Hanc nimiriim observationem
LVI annis ciistodivit , ([uibus reginien in Ducatu Nornianniae seu regno
Anglia3 tenuit ; et inde religiosuin morem et exemplum posteris dereliquit.
Sinioniacam haeresim omnimodis abhorrebat ; et ideô in eligendis Abbatibus
vel Episcopis non tam opes seu potentiani, quàni sanctitatem et sapientiam
personarum considerabat . . .
Pag. 518, Per longum rétro tempus Transmarinoruin Monacbatus deciderat ....
* Ms. insti- Plie Ordo Guillelmi Régis instinctu * ad instituta regularia corrigebatur . . .
*"'" Aliquanti Abbates à Rege noviter ordinati sunt , et complures Cœnobitae in B
Monasteriis Gallicis competenter ( « ) edocti sunt . . . Cœnobio B. Pétri
Pag. M9. famosus Abbas, scientia et bonitate pollens, praelatus est Scollandus. Hic
ex nominato steinniate in Normannia natus , in Monte-Miohaëlis ad pericu-
lum maris regulariter educatus , ad eniendationem niorum Cantuariis à
Normannis est praelatus. Similiter in aliis Monasteriis . . . Cantuariensis
Ecclesia décréta est Lanfranco Cadomensium Abbati . . . Hoc uiagistro
primitùs Normanni litteratoriam arteni perscrulati sunt , et de Schola Bec-
censi (b) éloquentes in divinis et secularibus Sophistae processerunt. Nam
anteà sub tempore sex Ducum Neustriae vix ullus Normannoruni liberalibus
studiis adhaesit ; nec Doctor inveniebatur . . . Fania peritite illius [ Lanfranci 1
in tota ubertim innotuit Europa ; unde ad niagisterium ejus multi convene-
runt de Francia , de Wasconia , de Britannia necne Fiandria . . . Beringe- C
rium Turonensem spiritualis eloquii mucrone confodit in Synodo Roinana
et Vercellensi . . . Beringerium Roniae Turonisque palain evicit , omnem-
que haeresini anathematizare , scriptoque verani lîdem profiteri coëgit.
Deinde blasphemus Haeresiarcha, quia niœstus erubuit , quod lil)elios per-
versi dogniatis Romœ suis , ne ipse creaiaretur , manibus in igneni oonje-
cerit ; discipulis pecuniâ pariter ac fallaciâ corruptis , recens scriptum domi
condidit, et per eosdeni peregrè transmisit ... Ad quod destruendum Lan-
f'rancus edidit Libellum . . . Multae Ecclesiae Abbatem vel Pontificem incre-
dibili desiderio sibi Lanfrancum petierunt ; quem etiani Roina Christiani orbis
caput sollicita vit epistolis, et precatu retinere conata est et vi.
Pag. 520. Anno itaque Dom. Incarn. MLXX Lanf'rancus Cadomensium prinius
Abbas . . . Cantuariensis Arcbipraesul IV Kal. Septenibris inthronizatus est . . . D
In Cadomensi Ecclesia Guillelmus Radbodi Sagiensis Episcopi filius Lan-
franco successit , quem post IX , ut reor , annos , inde Rex Guillelmus ad
regendam nietropolim Rotliomag. piovexit. Hic consobrinus Ciuillelmi
Praesulis Ebroicensium , filii Girardi Fleitelli , fuit ; cujus potentia tempore
Richardorum in Neustria maxime viguit. Canonicns et Archidiaconus Ro-
tomag. cum Theoderico Uticensi Al)bate Hierusalem adiit ... In Beccensi
Cœnobio [ Monachus ] • • • in Cadomense castrum protractus est . , . De-
functo Guillelmo Ebroicensi Episcopo , Balduinus Ducis Capellanus suc-
cessit, et Prsesulatum ferè VII aixnis regulariter rexit. Quo defuncto ,
Gislebertus Osberni lilius , Canonicus et Archidiaconus Lexoviensis ,
successit , et Episcopatum plusquanr XXX annis utiliter tenuit . . . Ivone
(a) Prolixam digressionem protelavi , inquit plagas ; eratque Beccum, magnum et famosum lite-
paulo suprà Ordcricus, ut manifesté pateat, cur raturœ gymnaslum. Gloria laudU conflavitapud im-
Anglos agrestes et penè illiteratos invenerint Nor- probos -viro invidiam;Capellanis qui infra ejiii scien-
manni. tiam se vidèrent, unimwn Comitis JFillielnii in ipsum
(b) Apud Willic'lmum Malmesb. in Gest. turbantibus, quàd unum eorwn palàm de inscitialite-
Poiitif. Angl. lib. 1, pag. 203:^ Willielnio Rege raruni irriùssct. Quapropter Lanfrancus edictum ac-
Lanfrancus Cadoni. Àbbas ad Archicpiscopatwn elec- cipien', ut Norrnanniam sua impnrtunitate vacuaret,
tus est. Js génie Longobardus, non adcà abjecta et Curiani venil , moxque indulgentiain Comitis meruit ;
obscura progenie oriundus crat ; sed Uteraturei pcrin- quàd ille stalim vivacitate sensûs intellexisset, quantce
signii, libérales artes quœ jamdudàm sorduerant, prudentiœ Lanfrancus esset , ex dignitate frontis-
à Latio in Gallias vocans., acumine sun expolivit... picii et facetiâ responsi interiora conjectans. Nec
Ex omni Jbbatiarum copia Beccum apud Norman- multô pùst apud Cadimium Abbatem fecit, ubi S. Ste-
niam potissimùm elegit... Factus ergà ibi Mona- phano Monastcrium fundamentis levaverat. Quin et
chus... publicas scholas de Dialectica professus est., regni fastigiatus solio, Àrchiepiscopum , utdixi, intti-
ut egestatem Monasterii, scholarum liberalitate tem- tuit... Anno Dom. Incarn. MLXX intravit An-
peraret. Exivit fama ejus remotissimas Latinitatii glicam terram Lanfrancus Cadom. Cœnobii Abbas.
EX ORDERIGO VlïALÏ. 243
A verô Sagiensium Prîesule clefuncto , Rohertiis Hnberti cle Ria filius suc-
cessit , qui ferè XH annis praesulatni * pr;efuit . . . His temporibns pax in An- * Ed. pr»-
fflia regnabat et securitas . . . Civiliter Angli cum Noimannis coliabitabant '^*'"
in bnrgis , castris et urbibus , connnbiis alteri alteros tnutuo sibi conjungen-
tes . Vicos aliqnos aut fora urbana Gallicis mercibus et niangonibus referta
conspireres ; et ul:)ique Anglos , qui pridem amictu patrio compti videban-
tur Francis turpes , nunc percgrino cultu altérâtes videres . . . Anglicam
looutionem [Rex] plerùnique sategit ediscere . . , Ast à perceptione hujus-
niodi durior œtas illum conipesoebat . . . Morcarum Comitem cautelae Ro- Pag. 521.
gerii oppidani Belmontis nianeipavit . . . Hucusque Guillelmus Pictavinus (a)...
Contextioneni ejus de Guillelino et ejus pedissequis breviter in quibusdam
secutus , non tamen oniaia quae dixit nec tani argutè prosequi conatus
B sum . . .
Anno V regni sui Guillelmus Rex Guillelmuni Osberni filium njisit in ^^8- 326.
Nonnanniam , ut cum Mathilde Regina tueretur provinciam. Tune nisiiia An, 1071,
dissentio inter principatùs hseredes in Flandria surrexit. Balduinus enim
gêner Rodberti Régis Francorum , fortissimus Flandrensium Satrapa fuit ;
'et ex Hadala conjuge sua filios et lilias plures multimoda indole poUentes
habuit. RodlxTtus Fresio (è), Arnulphus, Balduinus, Udo Treverorum
Archiepiscopus , et Henricus Clericus , et Mathildis Regina , atc|ue Judith
uxor Tostici Comitis , soboles Balduini et Hadalse fuit . . . Rodbertus pri-
mogenitus (c) jamdudùm patrem offenderat , à quo repulsus et ejectus ad
Florentium Ducem Fresionum patris sui hostem secesserat ; eique favorabi-
liter serviens , filiam ejus in conjugium acceperat. Unde Flandrensis Dux
Q vehementer iratus infremuit : Fresionem eum prae ira cognominavit ; et eum
omnino extorrem denuncians , Arnulfum juris sui haeredem constituit. Non
multo pôst Balduinus Dux defunctus est ; et Arnulfus Morinorum Ducatum
parvo tempore nactus est. Nam Rodbertus Fresio ingentem Fresionum
aliarimique gentium catervam aggregavit , et Flandriam obnixè cxpugnavit.
Philippus autem Rex Francorum , qui consanguineus erat eorum , ad
auxilium Arnulfi exercitum Gallorum adunavit , et Guillelnium Comitem ,
Normanniae custodem accersiit. Ille vero cum decem solummodô militil)us
Regem adiit , et cum eo alacriter quasi ad ludum in Flandriam accessit.
Rodbertus autem Fresio exercitum Henrici Imperatoris cuneis suis sociavit :
et Dominico Septuagesimae X Kal. Martii mane imparatos pra;occupavit ; et
Philippe Rege cum Francis fugiente , Arnulfum ( d ) fratrem suum , et Bal-
O duinum nepotem suum et Guillelmum Comitem telis suoruni occidit. Posteà
Morinorum Ducatum diu tenuit , moriensque filiis suis Rodberto Jeroso-
lymitano , et Philippo reliquit, Guillelmi vero Comitis corpus in Norman-
niam à suis delatum est , et in Cœnobio Cormeliensi cura magno suorum Pag. 527.
luctu sepultum est. Duo quippe Cœnobia Monachorum in suo patrimonio
construxerat in honore S. Mariae : unum quidem erat Lirae secus Risellam
fluvium , ubi Adeliza uxor ejus tumulata est ; aliud verô Cormeliis , ubi
ipse , ut diximus , condictus est. INormannorum maximum strenuitate Baronem
valdè omnes planxerunt, qui largitates ejus et facetias atque mirandas
probitates noverunt. Hsereditas ejus à Rege Guillelmo fihis ejus distributa
est : Willelmus major natu Britolium et Paceium et reliquam partem paterni
juris in Normannia tenuit , et omni vita sua ferè XXX annis tenuit. Rogerius
autem junior frater fundum patris in Anglia obtinuit . . . Reginae Mathildi ,
licet potenter regnaret et innumeris opibus abundaret , luctus ingens ortus
est de morte patris , de desolatione matris , de crudelitate unius fratris, quâ
ruina subito facta est alterius fratris et chari nepotis cum multis amicis . . ,
Rodbertus itaque Fresio totam sibi Flandriam subegit , et ferè XXX
annis possedit , amicitiamque Philippi Francorum Régis facile promeruit.
(a) Vade indigot, aut potiùs errat Mabillo- (c) Balduini V primogenitus, non Robcrlus
nius noster, dura pag. 1 21 ïomi V Annal. Bened. sed Balduinus VI erat. Deindè Robertus non
tradit, Guillelmum ex Archidiacono Lexoviensi iiliain Florentii Ducis, sed viduam ejus, noniine
creatum fuisse ejusdem civitatis Episcopum. Gertrudem, in conjugiam accepit.
(b) In hac reruin seu turbaruui Belgicarum (^d) Corrig. nepotem, etc. Lamberto enim Schaf-
narratione Ordericus personas et tempora passim naburg. et aliis major fi des debetur , quàm
confundit^ ut cuilibet patebit alios et praescrtim Orderico qui in rcbus FI. hîc videtur peregrinus.
Flandriae Scriptores consulcnti.
H h ij
244
EX ORDERIGO VITALI.
Pag. 529.
Pag. 530.
Pag. 532.
est
Ipsi nempè majoruin origine erant consobrini , et ambo conjuges habebant A
filias Florentii Fresionum Marchisi . . . Porrô inter Normannos et Flandritas
récidiva dissentio prodiit , et propter necem fratris Reginse aliorumque afR-
nium , et maxime pro casu Giiillelmi Gomitis diu perduravit. Turbatis in
Normannia rébus, . . . Rex in Normanniam , ut ibidem omnia rectè et utiliter
edomaret , properavit . . . Tune Normannorum et Cœnomannensium majores
congregavit , et omnes ad pacem et justitiam tenendam regali hortatu cor-
roboravit. Episcopos quoque et Ecelesiasticos viros admonuit . . .
Fiscannense Gœnobium in prospecta maris positum , Trinitati dicatum , à
Richardo I Duce JNorm. nobiliter f'undatum , à secundo multis (a) hono-
ribus et divitiis largiter ampliatum , post Guillelmum Divionensem Johan-
nes Abbas annis LI rexit . . . Nicolaus Richardi III Diicis Norm. filius ,
à puero Fiscannensis Monachus , Gœnobium S. Pétri in suburbio Rotho- B
magensi ferè LX annis rexit ; mirjeque magnitudinis et elegantiae Basilicam
cœpit , in qua corpus S. Audoëni requiescit . . .
Herbertus Cenomanorum Comes ex prosapia , ut fertur , Garoli Magni
originem duxit : et vulgo , sed parùm latine , cognominari Evigilans-canem
pro ingenti probitate promeruit. Nam post mortem Hugonis patris sui ,
quem Fulco senior sibi violenter subjugarat , in eundem arma levans ,
nocturnas expeditiones crebro agebat , et Andegavenses homines et canes
in ipsa urbe vel in munitioribus oppidis terrebat , et horrendis assultibus
pavidos vigilare cogebat. Hugo filius Herberti , postquam Alanus Britan-
norum Gomes à Normannis in Normannia impotionatus occubuit , Bertam
ipsius relictam , Tetbaldi Blesensium Gomitis sororem , in conjugium ac-
cepit ; quae filium , nomine Herbertum , et très filias ei peperit. Una earum C
data est Azsoni Marchiso Liguriae. Alia nomine Margarita Rodberto filio
Guillelmi Ducis Neustriae desponsata est ; quae virgo in tutela ejusdem Dncis
defuncta est. Tertia vero Jobanni domino castri , quod Flecchia dicitur ,
nupsit ; quae marito suo très liberos , Goisbertum, Heliam et Enoch peperit.
Defuncto Goisfredo Martello , fortissimo Andegavensium Comité , suc-
cesserunt ex sorore duo nepotes ejiis , filii Alberici Gomitis Wastinen-
sium (h) , è quibus Goisfredus , qui simplex et tractabilis moribus erat ,
Ms. nactus jure primogcuiti obtinuit * Principatum. Guillelmus autem Normannorum
Princeps post mortem Herberti juvenis haereditatem ejus obtinuit ; et Gois-
fredus Gomes Rodberto juveni cum tilia Herberti totum honorem con-
cessit , et hominium debitamque fidelitatem ab illo in prœsentia patris apud
Alencionem recepit. Non multô post Fulco , cognomento Richinus , contra D
Goisfredum fratrem dominumque suum rebellavit , eumque per proditionem
Ms.^com- cepit *, et plusquàm XXX annis in carcere Ghinonis castri clausum tenuit.
In tanta permutatione res mundanae in Andegavensi provincia et in con-
finiis ejus turbatae sunt ; et Proceres patriae ad diversa studia , prout quemque
propria voluntas agitabat , conversi sunt. . .
prehendit
EX LIBRO QUINTO.
Pag. 554. Super Sequanam fluvium urbem Rotomagimi (c) construi piaecepit
* Aubetta [JuHus Gaesar] in loco apti.ssimo , ubi ad orientale caput urbis Albula * flu-
Renelle ^j^^^ ^^^^ Rodebccco , et ab occasu Marrona * in Sequanam difïluit. Rodo-
mus autem Romanorum-domus ab ipsis conditoribus appellata est ... .
(^a) Hic autem Richardus non solàm Ecclesiœ Fis-
cannensimulta dédit, sed eliam aliis Ecclesiu. Quadain
enim die càm 'venissel Gimegias, ibidem eadem nocte
quievit. Manè vero surgens , sicut sua consuetudo
semper erat, perrexit orare ad Monasterium ; et post
orationem super altare unum lignulum posait. Rece-
deiite vero illo, ^tenerunt Secretarii ad altare, putari-
tes se ibi inventuros vel marcam auri vel unciam, vel
aliquid hujusmodi. Itaque invcnerunt lignulum illud,
atque quid signiflcaret non parùm mirari cœperunt.
Ad ultimum inquiruntab eo quid hoc esset, quod super
altare illudposuisset. Tune respondit, quodesset Vinmo-
nasterium, scilicet quoddam manerium, quod ipse
mis pro anima sua dabat. Ex Additamentis ad Ilis-
toriam Norm. ibid. pag. 317.
[h) Nota Wastinensem pagum, le Gastinois,
oliin minus latè patiiisse et angustiorein fuisse,
quàm nunc est. Ab eo enim distinguebalur Me-
lodunensis pagus.
(c) Sic in Lib. XII Ordericus scribit Rotoma-
gain ?iobilem Metropnlim à Julio Ca;sare conditam
fuisse : quod haud dubiè , inquit Valcsius, fal-
sum est ; cura una fit ex vetustissimis urbibus
Galiiarum, à Gallis multô ante Julium Caesa-
rem condita, et Gallico nomine donata. Hinc
etymologia ab Orderico prolata, plus forsan inven-
tione, quàm veritate valet.
EX ORDERIGO VITALl. 245
A Rodomensis civitas populis est ac negotiorum commerciis opulentissima ;
portûs quoque confluentiâ , et rivorum murmure ac pratorum amœnitate
jocundissima ; fructuum et piscium cunctarumque rerum exuberantiâ ditissi-
raa ; montibus et silvis undique circumdata , mûris ac vallis et propugna-
culis validissima ; mœniis et aedificiis domorum ac Basilicarum pulcherri-
ma ....
Robertus Richardi («) Senioris Ducis ex Gunnoride filius fuit , et XLVIII ^«ff. 566.
annis Archiepiscopatum Rotomagensem et Comitatum Ebroicensem rexit. . .
Mundanis opibus affatim abundavit , secularibus negotiis oppido intentas
exstitit , et à carnalibus illecebris non , ut Pontificem decuisset , abstinuit.
Nam conjugem nomine Herlevam ut Cornes habuit ; ex qua très filios ,
Richardum , Radulfum et Guillelmum genuit ; quibus Ebroicensem Co-
B niitatum et alios honores amplissimos secundùra jus seculi distribuit. In se-
nectute tandem pœnituit . . . Ecclesiam metropolitanam à fundamentis
inchoavit , quam ex magna parte consummavit. Richardus II Dux XXX
annis Ducatum Normanniae laudabiliter tenuit , . . Moriens filiis suis Ri-
chardo juveni et Roberto Principatum dimisit ; quibus honor concessus ,
non plusquàm IX annis cessit. JNam Richardus III veneno infectus , non
plenè biennio peracto , periit ; et Rodbertus f'rater ejus post VII annos {b)
et dimidium Hierusalem peregrinus adiit. Ducatum verô suum Guillelmo ,
VIII annorum puero , non rediturus reliquit ; ipsumque Alano consanguineo
suo , Britonum Comiti , commendavit. Tune Alfredus et Eduardus Cli-
tones ( c ) in Normannia exulabant . . . Post funus mariti sui [Emma] libè-
res suos in Neustram misit ....
C Malgerius filius {d) Richardi II Ducis , ex secunda conjuge nomine
Papia natus est, et XVIII annis... sine Apostolica benedictione et pallio Ro-
domensibus doniinatus est. Voluptatibus carnis mundanisque curis inde-
center inhaesit , filiumque nomine Michaelem probum militem et legitimum
genuit ... In Normannia his temporibus multa mala nequiter patrata sunt. Pag. 567.
Alanum enini Comitem Britonum , suique Ducis tutorem , Normanni ve-
neno peremerunt ; et successorem ejus Gislebertum Comitem , Godefridi
filium , crudelibus armis prostraverunt , seseque mutuis certaminibus penè
quotidie incredibiliter necaverunt. Tune Turchetillus de Novo-mercato et
Rogerius de Toënia et Osbernus Dapifer Normanniae , et duo fîlii Rogerii
de Monte-Gomerici Guillelmus et Hugo , Rodbertus de Bellomonte ,
GalcheUnus de Ferrariis aliique (e) plures in armis potentes alterutrum se
D peremerunt , et confusionem magnam atque mœrorem necessariis orbatae
regioni patronis intulerunt ... In Britannia Eudo fratri suo Alanno suc-
cessit ; et XV annis ita libéré , ut sine dominio alicujus esset , principatum
exercuit. Septem quoque filios variis eventibus famosos Deus illi dédit ,
(juibus fortuna nimiùm variabilis exstitit . . .
Maurilius (f) in Neustriam cum Gerberto sapienti et religioso Mo-
nacho tempore Johannis Abbatis compatriotae sui Fiscannum venit ....
Inde post aliquod tempus Ecclesiastica electione assumptus , deposito Mal-
gerio nietropolitanum apicem ascendit , et XII annis . . . floruit . . . nono-
que anno Praesulatùs sui metropolitanam Ecclesiam * dedicavit. Corpora vero * ^'- Bas»'»-
Ducum Rollonis et Guillelmi reverenter in sacram sedem transtulit .... **°*
E Anno Dom. Incarn. MLXIII , Indict. II , metropolitanam Basilicam in ^«ff- ^68.
urbe Rotomagensi , quam Rodbertus inchoavit , Maurilius Archiepiscopus
in honore S. Mariae cum ingenti tripudio mense Octob. dedicavit. Hic
annus Henrici IV Imperatoris erat octavus , et Philippi filii Henrici Régis
Francorum quartus : quo anno Cinomannis subjugata est Normannis. Decimus
[a) Insignis Preesul, claris natalibus ortus, biennio Richardi III.
Rcbertus felix demto fine quievit. (c) lia Reguin filii in A nglia vocabantur, ut jam
suprà notavimus.
Qui quidem versus in ipso Orderici coiilexlu
leguntur, sicut et lii qui infrà à nobis refercn- [d) Malgerius juvenis scdem suscepit honoris,
tu'". Natali clarus, sed nullo nobilis aclu.
{b) In Lib. III suprà pag. 459 : Rodbertus prin-
cipatum Norm. fil annis ac dimidio iiisigniter te- [e] Addunt Mss. Codd. et Hugo de Monteforti.
nuit; ubi dimidium illud , juxta Pagiurn ^ latè
explicanduin est, ita ut annos fcrè VIII Ducatu (/") Prcesul Maurilius doctrinœ luce refertus ,
potitus sit. At Pagii cakulus vix stare potest cum Muribus eximiis prœfulsit et actibus alniis.
H h iij
246 EX ORDERICO VlTALl.
quoqiie erat annus à bello [ Mortuimaris [a) et septimus decinius à bello] A
qiiod Guillelmiis et Guido fecerunt Valesdunis ... In Anglia , mortuo Rege
An, 1066. Eduardo magna turbatio facta est, dum perjurus Heraldus, Godvini filius, qui
de regia propagine non prodierat, vi et fraude regnum nactus est (b) . . . .
•Ms.pTse- In ipso anno Senlacium bellum * factuni est, et perempto Heraldo , Guil-
*'"!1° j- lelmus II Idns * Qctob. triumpho potitus est , et in die Natalis Doinini
Rex coronatus est. Johannes (c) . . . Hic filius Radulfi (cl) Baiooarum
Goniitis , praesul Abrinoatensis Ecclesiae fuit ; et inde ad Archiepiscopatum
[Rotomag.] assumptus , X annis floruit ....
Pag. 574. In Neustria post adventum Normannorum in tantum dissoluta eratcastitas
Clericorum , ut non solùm Presbyteri , sed etiani Praesules libéré uterentur
thoris concubinarum , et palam superbirent niultiplici propagine filiorum ac
Pag. 575. filiarum. Hujusniodi mos inolevit tempore neophytoruni , qui cum Rollone B
baptizati sunt , et desolatam regionem non litteris sed armis instructi vio-
lenter invaserunt. Deinde Piesbyteri de stirpe Dacorum litteris tenuiter
edocti , parrochias tenebant , et arma ferentes, laicalem feudum militari famulatu
defendebant. Tandem Bruno Lotharingus , Tullensis Episcopus , Léo Papa
An. 1049. factus est . . . In Gallias anno Dom. Incarn. MXLIX venit , Ecclesiam S.
Remigii Remorum Archiepiscopi Kal. Octob. dedicavit ; et corpus ejusdem
instinctu Hermari Abbatis in locum , ubi nunc veneratur , gloriosè transtulit.
Tune ibidem générale Concilium tenuit ; et inter reliqua Ecclesise commo-
* i/f . oinninô da quae instituit^ Presbyteris arma ferre et conjuges habere (e) prohibuit*.
Exinde consuetudo lethalis paulatim exinaniri cœpit. Arma quidem ferre
Presbyteri jam gratanter desiêre ; sed à pellicibus adhuc nolunt abstinere ,
nec pudicitise inhajrere ... q^
EX LIBRO SEXTO.
Pag. 606. De generositate Alfagerisium heroum et eorum moribus libet parum-
per annotare. Gulbertus cognomento Advocatus de S. Galerico , filiam
Richardi (/") Ducis uxorem duxit ; ex qua Bernardum patrem Galterii de S.
Galerico , et Richardum de Huglevilla genuit. Richardus autem Duci
Normannise , avunculo videlicet suo , diu militavit ; cujus dono nobi-
lem Adam , Herluini senis de Huglevilla relictam , cum toto patrimonio
ejus accepit . . . Hic super Sedam , in vico qui olim Isnelli villa vocaba-
tur , burgum constituit , et pro imminenti monte altis fagis obsito , Alfa-
gium ( g ) nuncupavit. Leges etiani Cormeliensium colonis intulit . . . Teni- D
pore Guillelmi juvenis , filii Rodberti Ducis , dum Guillelmus de Archis
contra Ducem rebellavit , et penè omnitmi Calogiensium parilis defectus
nothum Principem deseruit ; solus Richardus contra rebelles in castello suo
secus Ecclesiam S. Albini perstitit ; et pro fidelitate Ducis contra discursus
Archacensium , provinciam circumjacentem defensare curavit. Adjutores
autem ejus in illo conflictu Goisfredus gêner ejus et Hugo de Morio-
monte , Turchetilli de Novo-mercato filii , fuerunt : ex qtiibus Hugonem
cum omnibus suis Archacenses apud Morium-montem repente circunide-
derunt , seseque viriliter defendentem interemerunt. Porrô Goisfredus ex
Adda Richardi filia Bernardum et Drogonem genuit . . . Gulbertus autem
Richardi filius Beatricem , filiam Christiani de Valencenis illustris Tribuni,
uxorem duxit , quoe viro suo Galterium et Hugonem atque Beatricem E
peperit. Praefatus héros consanguineus Ducis , semper ei fidelis fuit , et
(a) Ansulis hîc inclusa , desunt in Chesn. rum : Cceperunt ipsi Presbyteri ac Diacones laicorum
editione. more uxores ducere, swiccptosque filios hœredes testa-
(b) Duo versus ab Ingulfo relati suprà , ibi mento relinquere ; nonnulU etiam Epiicoporum, vcre-
leguntur, sed interjecto hoc : cundicî omiii contemptd, cum uxuribus domo simul
in una habitare : et hœc pes.sima et execranda coït-
A genit» Ferbo , contrito Rege superbo. suetudo intra Urbem maxime pullulabat.
(/■) Ms. Codex addit, filiam naturalem Ricardi
(c) Pervigil Antistes in eadem sede Joharmes... Ducb Papiam, sororem Adelixil. cortig, -videlicet)
Id) Lcgitur in Ms. Cod. Utic. Iverii. Raiiiulfi f'icecomitis Bajocensis et Nicolai Abbatis
(e) Eodem vitio laborabant et Itali jam ab S. Audcêni.
anno circiler 1033. Nam ut Victor III, qui hoc (g) Altafagus vel Altifagus est vulgô Aufa/ vel
tempore vivebat, refert in Libro III Dialogo- Aujey in Caletis ad Sedam, la Sie.
EX ORDERICO VITALT. 247
A cum illo praecipua cœtibus suis stipatiis in bello Anglico discrimina pertulit...
Mathildis Reginae consobrina erat [ Beatrix ] . . . .
Anno Dorn. Incarn. MLI Theodericus Gemmeticensis Monachus , Ab- Pag. 625.
batiœ curam suscepit per VIII annos («) . . . Onus regiminis ultrô depo-
siiit ... In Cypro insula in Eoclesia S. Nicolai ante altare Kal, Augusti ^'^S- 626.
obiit . . . Fuloo Prsepositus Uticensis , qui posteà Divensis Abbas factus est ,
à Guillelmo Notho Ilege Anglorum ad Bertam Comitissam pro privatis
causis in Brigiatn niissus est . . .
EX LIBRO SEPT l MO.
Anno Dom. Incarn. MXXXI , Indict. XIV, Rodbertus Rex obiit, et ^«5-. 638.
B Henricus filins ejus ferè XXX annis regnavit. Rodbertus autem Ducatum
Burgnndiae habuit , et très fîlios genuit , Henricum , Rodbertuni et Simo-
nem . . . Adala vero filia Rodberti Régis Balduino Satrapae Flandrensi in
conjugio data fuit ; quae niultiplicem ei prolem peperit , Rodbertum Fre-
sioneni , Arnulfuni et Balduinum Consules , Udonem Treverensium Ar-
chiepiscopum et Henricum Clericum , Mathildem quoque Reginam An-
glorum , et Juditham Tostici Ducis uxorem . . . Henricus autem Francorum
Rex Bertradam * , Jnlii Claudii Régis Russiae filiam , uxorem duxit , quae * Annam
Philippum et llugonem Magnum Crispeii Comitem peperit ....
Anno ab Incarn. Dom. MXLVII , Indict. XV , Guillelmus Nothus
Dux Normainiorum , Henricum Regem in Neustriam adduxit ; eoque adju-
tore contra cogna tos homines suos apud Vallesdunas pugnavit {h), et
C Guidonem Burgundionem aliosque rebelles superavit , sibique subjugavit ,
aliosqne fugavit. Post haec in potestate confirmatus , Mathildem Balduini Flan-
drise Marchionis filiam uxorem duxit , quae quatuor filios et quinque fîlias ei
peperit ; id est , Rodbertum , Ricardum , Guillelmum et Henricum , Agathen ae
Adelizam , Constantiam , Adalam et Ceciliani . , . Seditiosis deinde insur-
gentibus , et inter praefatos Principes dissentionem serentibus , ingens guerra
inter Francos et Normannos oita est ; unde multorum nimia strages facta est.
Tandem anno Dom. Incarn. MLIV Henricus Rex in Ebroicensem pa-
gum intravit ; et ingentia , depraedando sive concremando , detrimenta
facere cœpit ; et Odonem fratrem suum cum multis milibus per Belva-
censem pagum trans Sequanam direxit. Guillelmus autem Dux cum turmis
D suis Regem à latere comitabatur , et resistere pro opportunitate praestolaba-
tur. Porro Rogerium de Mortuo-mari et omnes Caletenses ascivit , et in
regalem exercitum abire velociter praecepit. At illi jussis cito obsecundan-
tur , et occurrentes Gallis apud Mortuum-mare pugnaverimt (c ) ; et vic-
toriam nacti , Guidonem Pontivi Comitem ceperunt ; Odonem verô et Ra-
dulfum Comitem de Monte-desiderii, pluribus peremptis, fugaverunt . . .
Rex Henricus Roberti Régis Francorum filius , dum post mortem patris ^"S- 6S5.
jure primogeniti deberet redimiri regni fascil)us ; sed à Regina Constantia *''- ^^3*'
matre sua , novercali odio insequeretur ; eique ipsa in regno Gallorum
praeponere Robertum fratrem suum , Ducem Burgundionum , conaretur ;
consulta Amalrici senioris de Montefbrti , filii Guillelmi Hanoensis , Fis-
cannum cum XII satellitibus venit ; et Robertum Normanniae Ducem , ut
Vu sibi materna fraude miserabiliter exulanti subveniret , humiliter expetiit.
Queni praefatus Dux , ut potè naturalem dominum suum , liberaliter susce-
pit , et secum , donec Paschalis festivitas expleretur , gratanter detinuit.
Deinde Normannorum agmina undique aggregavit , acerrimam expeditionem
in Gallia fecit ; et Aurelianensem urbem , Normannico impetu ignem
(a) Infri pag. 639 : Anno II Leonii Papœ Uli- Argentan dicluin ; et indè confirmatur id quod
censis Abbatia restaurata est, et Theodericus S. jam notavimus de Valedunis.
Ebrulp, primus Abbas Non. Oct. consecratus est : qui (c) Hoc bellum trans Sequanam in hteme ante
post FUI annos peregrè profectus est, et in Cypro Quadragcsirnam feccre, octavo anno post bellum fal-
insula Kal. Aug. defunctus est : ad cujus sepulcrum lesdunenfe ; inquit Willelinus ipse Rex pag.
miraculorum copia celebrala est. 658 infrà in allocutione , quam inorti proxiraus
(6) Infrà pag. 6b7 .• intér Cadomum et Argentias ■ habuit, (juainque integrain Deo dante ciîemus in
al. Argentonium ; et in alio Cod. Baiocas. Argen- alio Voluminc, ubi nenipè excerptum novum ex
toniuin autem vel Argentoinuin , castram est ad Orderico cxhibebimus.
Olinam fl. in Saiorum diœccsi nobilc , vnlgô
248 EX ORDERICO VITÂLI.
inimittens , incendit. Damnis itaque incomparabilibus cervicositatem A
Francorum compegit : quibus coërcitis , repuisum Clitonem regno suo
restituit. Henricus autem in regno confirmatus , Roberto Duci gratias egit ,
eique pro beneficio suo totum Wulcassinum à tluvio Isara usque ad Eptam
donavit. Hoc nimirùm Drogo , ejusdem provinciae Cornes , libentissimè
concessit ; hominioque facto , dum avixit , prsefato Duci fideliter servivit.
Ambo Consules stemmate virtutum pollebant , et sese vicissim admodùm
diligebant , mutuaque honoratione et provectu tripudiabant. Praefatus Dro-
go , ut dicitur, erat de prosapia Caroli Magni Régis Francorum , eique
saepedictus Dux in conjugiuin dederat consobrinam suam Godiovam , soro-
rem Eduardi Régis Anglorum ; ex qua orti sunt Radulfus et Gauterius
Comités, ac venerandus Fulco Prœsul Ambianensium, Haec nimirùm puella
cum fratre suo in Neustria exulabat , dura Canutus Danorum Rex Angliam B
virtute bellica invaserat , et geminos heredes Alfredum et Eduardum fuga-
verat, ac Edmundum et Eduinum Clitonem Edrici dolis peremerat.
Ad. 1035. Post aliquot annos , defuncto Roberto Duce apud Niceam Bithyniae ur-
bem , rebellaverunt Proceres Normanniœ contra Guillelmum infantem (a) ;
qui, dum pater ejus cum Drogone Comité iter iniit Hierosolymitanum ,
octo solummodô erat annorum , et à pâtre commissus tutelae Alanni con-
sanguinei sui , Comitis Britonum. Roberto itaque et Drogone defunctis in
peregrinatione ; et Alano , dum Montem-Gomerici obsidet , per fraudem
Normannorum lethaliter corrupto venenosa potione ; et eorum heredibus
nefariè privatis necessaria tuitione ; Henricus Rex consilio Francorum qui
semper Norraannis adversantur, Wilcassinum pagum avide repetiit, jurique
suo postmodùm semper niancipavit. Guillelmus autem tune pro puerili de- C
bilitate jus vindicare suum non potuit. Posteà vero majoribus sibi curis in
Cenomanenses vel Anglos crescentibus , conticuit , et contra Henricum
dominum suum, seu Philippum filium ejus, pro Vulcassino pago arma levare
distulit. . .
•Heriettam Herluinus de Conta villa Herlevam * , Roberti Ducis concubinam, in
conjugium acceperat ; ex qua duos fîlios , Odonem et Robertum genuerat.
Guillelmus autem Dux et posteà Rex, vitricum suum niagnis et raultis
honoribus in Normannia et Anglia ditaverat ; et filios ejus, Radulfum
quem de alia conjuge procreaverat, fratresque suos uterinos Odonem et
Robertum maximis possessionibus sublimaverat. Nam postquàm Guillelmum
cognomento Werlengum , Moritolii Comitem , filium Malgerii Comitis ,
pro minimis occasionibus de Neustria propulsaverat , Roberto Herluini i>
filio , fratri suo , Comitatum Moritolii dederat. Defuncto quoque Hugone
Baiocensi Episcopo , Radulfi Consulis filio , praedictum Praesulatum con-
cesserat Odoni fratri suo , quem postmodùm in Anglia praeposuit Cantiae
regno....
(a) t In armii ab infanîia, inquit idem Rex » filium Normannùe Dapiferum, Comitemque Gisle-
» ibid. pag. 656, niitritus sum — Dum pater s bertum patrem patriœ, cum mullLs aliis reipublicte
» meus spontè proficiscens in exilium, commiiit mi/ti » necessariii fraudulenter interfecerunt. His itaque
» Normanniee Ducatum, tenellus eram puer, ut » rébus gentil meœ fidemexpertux mm. Noctibusmul-
» potè y III annorum : ex quo tempore usque nunc n totiens cognatorum timoré menrum à Gualterio
■» semper subii pondus armorum... Mei^ quibus » avunculo meo de caméra principale furtim expor-
* prœeram, mihi sœpè insidiati sunt, et damna » tatus sum, ac ad domicilia latebrasque pauperum,
» gravesque injurias mihi nequiter intulerunt. Tur- n ne à perfidii qui ad mortem me quœrebant inve-
» chetillum nutricium meum, et Osbernum Herfasti » nirer, translatus sum » .
ipg»
249
M. Co-
niitem
Theobaldi
Barbatus
EX HISTORIA EPISCOPORUM VIRDUNENSIUM,
AUCTORE LAURENTIO ( a ) DE LEODIO.
Apud Acherium Totn. Il Spiciîegii in-fol. pag. 242.
AN NO Dominicae Incarnationis secundum Dionysium MXLVIII, post ^"' *^*^"
venerabilem Richardum Theodericus luijiis Virdunensinm urbis sedit
Episcopus ... vir génère , moribus et sapientiâ prseditus. Hic naturâ Teu-
B tonicus , et Basiliensis Ecclesiie fuerat Canonicus , pâtre nobilissinio quo-
dam Guezelone natus. Eodem anno Walerannus post Abbatem sanctse mé-
morise Richardum constitutus est Abbas in hoc Cœnobio S. Vitoni , jampridem
Monachus ejusc'em ex Comité Francorum Bretuliensi. Nam in bello quod ^"" '^^^"
apud Barrum Dux Goselo et Godefridus filius ejus contra Odonem Militem * ,
totis Francise viribus Lothariam invadentem , nobil'ter confecit , ubi et ipse
Odo occubu't ; idem Walerannus sub prsedicto Odone militavit ; et succiso
calcaneo graviter vulneratus , dum vitae diffîderet , ab Abbate Richardo
susceptus , jam tum decimum annum agebat in palsestra Monastici ordinis.
Hic per quindecim annos huic Cœnobio praefuit ; cuni quo etiam Abbatiam
Aremarensem ex dono Tibaldi * Comitis , filii memorati Odonis , regen-
dam suscepit, ubi etnunc tumulatus requiescit.
C mis diebus contra Imperatorem Henricum II rebellaverat Dux et Mar-
chio Godeti'idus , dictus Gibbosus * , Gozelonis Ducis filius , pro sublato
sibi Mosellano Ducatu , quem cum pâtre Duce tenuerat loco patroni , post
obitum Theodorici Ducis Barrensis , qui filius nobilissimi Ducis Frederici
et Beatricis Hugonis Capitonis Francorum Régis sororis. Filius hujus
Theodorici fuit junior Fredericus , qui mortuus est ante patrem suum in
primo flore juventutis : cujus Frederici duae filiae post obitum ejus nobiliter
educatae , Beatrix data est (b) à Rege uxor Bonifacio Italiae Marchioni , et
Sophia Ludovico de Monxian Comiti. Ducatus autem patris earum , quia
neutri istorum cessit, sed datus est à Rege Girardo Castiniensi Comiti ,
ideo hic Godefridus , qui patronus eis datus erat , justa in Imperatorem
D arma movere visus est sibi. Hune idem Imperator inter multa alia Comitatu
hujus urbis , quem à praedecessoribus suis tenebat , jam in curia sua exhere-
daverat , ipsumque Comitatum Richardo urbis Episcopo manu dederat , ut
alteri , quem idoneum judicasset , illum traderet : pro quo ipsi Poniifici idem
Dux dicitur exstitisse infensus. Sed etiam anteà sub tempore Ramberti
Episcopi , nobilissimum Comitem Chisneiensem * Ludovicum , filium Otto-
nis Comitis , et patrem alterius Ludovici domini Pontificis nostri Alberonis
I avi , BuUionenses milites partis ejusdem Ducis intra urbem oppressum
exstinxerant , eo quod illum Episcopalis aucto.ntas praedicto urbis Comitatui
praefecisset. Eadem Ducis infensio Theodericum Episcopum infestabat ,
quia et ipse nominati Comitatûs principatum ei non recognoverat. Secundo
anno (c) Episcopatûs ejus , ipse Dux et Balduinus Comes Flandrorum ^"- ^^*^"
E cum manu valida hanc urbem irruperunt , et in odio Gaesaris succede-
runt, multimoda strage commissa. Volebat autem Dux Monasteria urbis
de C/iigni
(a) Laurentius de Leodio^ priùs S, Lauren-
tii Leod. Monachus , deinde S. Vitoni Virdu-
nensis, historiam non modo Ecclesiasticara , sed
et saecularem conscripsit , seu continuavit à
Theodcrico XL Episcopo Virdun. usque ad XIV
annum Alberonis XLV ejusdem urbis Episcopi.
(b) Certum igitur et indubitatum esse débet ,
Beatricem Mathitdae Comitissae malrem, Boni-
facio Tusciae Duci primùm nuptam , filiam fuisse
Frederici Moscllanoruin seu Lotharingorum
Ducis, bujus nominis secundi ; qui obiit anno
1027. Conrado enira Austrasioruin Duce anno
1012 deinortuo , Mathildis hujus relicta , filia
Hermanni Sueviae Ducis ex Gerberga fihà Con-
radi Burg. Régis , altéras nuptias iniit cum Fre-
Tome XL
derico II Loth. Duce ; ex quibus prognata fuit
Beatrix, mater Comitissae Mathildis quae Gode-
frido Gibboso nupsit anno 1070 vel superiori.
(c) Tlieoderici Episcopi Firdun. temporibux multa
adversa passa fuit ista Ecclesia ; secundo eniin Epis-
copatûs sui anno civitas yirdunensii combuita est à
Duce Godefrido et Comité Balduino, unà cum Mo-
naiterio beatœ Dei Gerdtricis Mariœ : qua combus-
tione civitas h ta magnum dispendium passa est. Hujus
temporibus post transitum venerabilis patris Richardi
Abb. Cœnobium vitud suscepit regendum domnus Wa~
lerannus. Ex praeced. Conlinuatione Episc. Virdun.
per Monachum Abbatiae S. Vitoni coaevum, ibid.
pag. 239.
li
250 EX HISTORIA EPISCOPORUM VIRDUN.
illaesa ab igné servare ; sed subito raajorem Eeclesiam sanctœ Dei Genitricis A
victrix flanirna coniprehendit , et Duce turniaque militari frustra obtinente ,
penitiis absunipsit. Plurimus thésaurus et litteralia nionimenta rerum Ecclesiae
ibi combusta sunt. Tantuni ipsa civitas , tantum ipsa Ecclesia tune rerum
dispendiuni pertulit , ut multi cives , multi Clerici locum istum fugerint
aliàs dispersi. Fama est , viginti quatuor Canonicos de ipsa concremata Ec-
clesia tune Hungariam prae inopia profectos , quos constat nunquani fuisse
reversos. Proinde Dux iram Dei metuens , pacem cum Episcopo fecit ,
centenas potestatum Ecclésise et praedia quse invaserat reddidit , publies;
pœnitentiœ se addiîdt. Nain penè nudus et discalceatus , genuunique et
brachiorum poplitibus flexis , rependo se per lerram trahens , ita ex sum-
mo urbis ante majus altare Ecclesiae , quam incenderat , processit ;
ibique niultis verberibus , ut dicitur , se submisit ; villas quoque sui juris , B
Pusvillare et Areum cum portu et piscatura , et plurima alia donaria in opus
reœdificandse Ecclesiae contulit , fatis tamen minora malis illatis : ipsum
urbis Coniitatum , quasi legitimam à patribus hereditatem , sibi vindicavit. •
Cîimque Imperatori infestissimus , Neomagum palatium miri artificii ei
irreparabiliter , nobilissimum Albertum de Longincastro , quem super se ille
Ducem statuerai , bello exemerit , omnem Lothariam caedibus , incendiia
rapinisque vexaverit ; tamen per XXII annos , quibus posteà vixit , beuignus
satis Virdunensibus fuit , et per venerabilem Ermenfridum Yirdunensis Ec-
clesiae Archidiaconum Régi reconciliari meruit : qui posteà Italiam pergens ,
nobile obsequium Bonifacio Marchioni praestitit ; eoque mortuo , Beatricem
ejus uxorem duxit , filiamque ipsorum unicam Mathildem filio suo Gode-
frido desponsavit. Exinde ambo Marchiones Italiae et Duces Lothariae Q
fuerunt. Hujus Beatricis (a) hortatu idem Dux celebrato intra liane urbera
Comitum et Principum generali Concilio , multa urbi et Ecclesiae utilia
disposuit ; quod etiam in Ecclesiasticis annotatum est privilegiis : moriens
quoque in ipsa Ecclesia , quam concremaverat , se sepeliri mandavit. Go-
defridus quoque , filius et successor ejus , per VIII annos quibus Dux
prœfuit , nunquam moleslus , sed bonus nostris exstitit ; et moriens Gem-
matium praedium sui juris Virdunensi Ecclesiae , in qua requiescit , contulit.
Porro in reaedificanda à fundamento Ecclesia , vel mœnibus incensae urbis ,
magnus labor , magna soUicitudo et industria Theoderici Episcopi claruit . . .
Waso Leodiensium Episcopus L libras argenti dédit , Fredericus quoque
Cornes Tullensis usuarium Argunnae sui nemoris . . . Tune etiam Ermen-
fridus Archidiaconus ( & ) , sapientiae , morum et sanctitatis gratiâ praeditus , D
ex donariis Principum et fidelium , quae ei pro suis meritis et obsequiis large
impenderant , Eeclesiam S. Mariae Magdalenae à se jam fundatam consumma-
* f. Venc- vit . . . Juvit cum prae omnibus ad hoc opus venerandus * vir nobilis et urbis
randus Advocatus cum Bcrtrada uxore ... in qua etiam requiescit . . . His diebus
An. 1049. Papa Romanus Léo IX , primùm Tullensis Episcopus , Gallias veniens ,
Remis Synodum celebravit , ubi ossa B. Remigii , dedicatâ ejus Ecclesia ,
transtulit. Inde eum , precatu ipsius Ermenfredi , ad consecrandam praedictam
Eeclesiam Theodericus Episcopus honorificè ad hanc urbem adduxit ; et ab
ipso sancto Papa , assistentibus tribus Archiepiscopis , Everardo Treverorum ,
Âlinardo Lugdunensium , Hugone Chrysopolitanorum , plurimis quoque
Episcopis , dedicatâ est ipsa Ecclesia anno III Episcopatùs domni Theoderici.
Ipse Papa miseratus ruinas incensae urbis et Ecclesiae , Clerumque et popu- E
lum sibi mox venienti prostratum , Ecclesiae beatae Dei Genitricis , pro om-
nibus monimentis incensis , rerum quas tenebat privilegium fecit ; itemque
Ecclesiae quam consecraverat , et Cœnobio B. Vitoni ; veniensque Leodium ,
Fredericum fratrem Ducis Godefridi , Archidiaconum S. Lamberti , inde
secum duxit ; et Monachum , indeque Abbatem Cassini-montis , ac posteà
septimum sui Levitam instituit : qui etiam tertius ab eo Papa post Victorem
in Cathedra B. Pétri sedit , Stephanus vocatus à Romanis . . . Item Papa
(a) In duobus Instrumentis , quorum me- (b) In laudata jani Çontinuatione : Ermenfri-
minit Pagius ad annum 1070, Beatrix profitetar dus Eeclesiam S. Mariœ Magdalenœ œdificavit, Ca-
. se iiliam Frederlci Duels vivere Lege Saliga, no/iicis ordinatis^ tempore et exemple Heimo-
Cùm autem Lex Salica Francorum propria nis Episcopi,
fuerit, patet indè Fredericum fuisse Francum.
EX HISTORIA EPISCOPORUM VIRDUN. 251
A tune in Synodo Remis Lingonensem Episcopum Hiigoneni (a), fratrem
Waleranni Abbatis deposuerat pro quibusdam criminalibus causis : at Hugo
Papam usque Romam sequutus, ut misericordiam ejus experiretur , plenam
Synodum, cui ille prsesidebat, nudus et discalceatus intravit , virgas qui-
bus cederetur, tremula manu deferens, et ore lacrymabili hanc Antipho-
nani oanens : Dédit pater pœnitenti ftlio stolam priînam pariter et annulum, etc.
Enm ita videnles omnes, in singultiis proruperunt , lacrymas fuderunt ,
questibus Synodum repleverunt. Ipse Papa prae caeteris condoluit ; et cunctis
supplici reo suffragia ferentibus, eum absolvit ; utque pius pater, pœnitenti
filio stolam primam et annulum amissi Pontificatûs induit, et sandalia pacis
recalciari edixit ; dum solimimodo Ecclesia sua quam laeserat, vel quœlibet eum
alia recipere dignaretur Episcopum. Ita ille à cunctis absolvi nieruit , re-
B patriare cœpit ; languorem itinerando incidit, habitum Monachi sub nomine
nostri Cœnobii, cui praesidebat frater suus, à comitibus suis Cluniacensibus
Monachis quaesivit, accepit ; fideliter excessit, et inter obitus nostrorum
adscriptus est.
At Theodericus Praesul plurimas deinceps molestias à militibus pertulit.
Nam cùm urbem et Episcopatum quos illi antè affligebant, in libertate sibi
ab eis vindicaret, Cornes Rodiilfus de Crispeio, vitricus Philippi Francorum
Régis , istam urbem iterum incendit ; eo quod Episcopus denegabat ei
viginti annuas libras, quas à praedecessoribus suis accipiebat , ne regionem
istam impugnaret. Item Alo de Dunocastro vir ingenuus , dum Episcopus
praesidium ejiis in Rourovico quem ille ex Episcopio violenter invaserat ,
obsidens expugnaret , istam urbem conflagravit , absentiam Episcopi et mi-
C litantium aucupatus. Uterque tamen per industriam Episcopi armis repressus
ac repulsus est, et res Episcopi suae libertati vindicata est. Ita sub hoc Epis-
copo urbs ista tertio succensa est. Praetereà idem Praesul Manassem Cdmjtem
de Castro Retexto (b) armis suorum coërcuit ab invasione Ecclesiasticae rei.
Adversus castrum S. Manehildis sibi infestissimum armatam expeditionem
movit : qno metu castrenses perterriti, ei in medio itineris claves castri mi-
serunt , suppliciter pacem petierunt , obsidionem precibus evaserunt. Sed
Episcopus , ne niliil ad Ecclesiam reportaret triumphi , eamdem expeditio-
nem in castrum Saptiminium aequè sibi inf'ensum convertit, illud olisedit ,
cepit et diruit. Hoc utrumque castrum erat praedicti Comitis Manassae. Odo-
nem viruin ingenuum , fratresque ejus fîlios Humberti sibi insurgentes ,
similiter domuit , et munitione ante Clarummontem firmatâ , ipsum castrum
D super ipsos cepit (c).
(«) Hugo filius crat Gilduini Comitis castri dictionis miœ Salerniam causa salutis exposceret...
Britogili seu Britolii , positi in finibus BcUova- quicàni à Medicix curaii noit passet, rci>er.ius est Ita-
corum in via publica quœ fert Ambianos, nobi- liam... Ibhiue tradidit Abbatiani S. Germani cuidam
litati Monasterio S. xMariae, et corpore S. Cons- Rodulfo ncpnti sua... et murtuu.<t est: ctijus corpus
tantiani Moiiaclii et Confcssoiis f[uocl Gilduinus ab Italia detatwn à fiatre suo Comité Fiedcricu posi-
Comes anno 1029 accepit ab Ayesgawha Ce- turn est in Ecclesia sua... Ecclesia rirdun. viduata ,
nonian. Antistite. Porrô Gilduinus Moiiasteriuin tuin génère tum rnoribus nobilissimum Heimoneni me-
Britulieiise, quod eodein tempore restituerai, ruit... Ejus e.veniplo Arnicas Prcepositus Ecclesiam
Richardo Abbati Virdun. coinmisit, et se uhà S. Cruels œdificavit , Canonicos XII locavit...
cuHi duobus llliis Waleranno et Hugone, ejus Dudn ctiam Prœpositus apud castellum Destauvaretli
disciplinae subjecit ^ Monachus cura illis factus Ecclesiam S. Laurentii constituit, Canonicos ordi-
in Monasterio S. Vitoni. navit... Fixit in Episcopatu annis XXX.FI....
(A) Vel lieiteste, vulgô de Retel. Hoc castrum est Successit Raimbertus Desiderio S. Sepulcri pere-
ad Axonam fl. in finibus Remorum. grinationem est aggressus, in qua nwrtuus, et in via
(c) Ut res Virdunenses niagis ac magis illu- Bellagrada sepultus... Tempore Episcopi Richardi
ccscant, (juosdam 'flieodorici decessores juvat et Baldrici Abbatis in Ecclesia S. Martini et S.
hîc recensere ex laudatà jam Continuatione : Agerici à se incœpta lionorificè est sepultui... VLrit
Egresso [f/ugone Clericu] susceperunt cives nostri in Episcopatu annis XIF... Canonicè \facta est\
siiie regio dono Adalberonem fllium Beatricis nobi- successio Richardi... Fuit suis diebiis magna dusentiu
lifsiiiiœ Ductricis^ niatrù Theodurici DucLi... Huic Inter Henricum Regem et Ducem Godefridum^ qui
successit domnus Adalbero filius Comitif Godefridi eum Rege pacem aliter habere non potuit, donec cen-
Ducit, qui posteà accepta uxore Principis Bonifacii , tenam de (fandelini curte et alia jura quœ tunctem-
factus est Marchio Italoruni... Hic tantam cor paris poris potestativè in liac civitate tenebat, eidem Epis-
fui passus est imbecillitatem, ut ipso eudem anno bene- copo et Ecclesiœ reddidit, etc.
liij
252
EX CHRONICO («) VALCIODORENSIS CŒNOBII.
Apud Acherium Tom. II Spicileg. in- fol. pag. 719.
An. 99:i. [tmmo Abbas Valciodor. ] ex hoc mundo migravit féliciter anno Dom.
1. Incarn. DCCCGXCV , et sui reginiinis IV.., Post hune Godefridus
ex Remensi Ecclesia B. Remigii est assumptus ; et conductu quorunidam
Nobiliuni de Cunauco , propinquitatis consanguinitate quorum gloriabatur ,
Abbatis sortitus est nomen . . . Sua temeritate expulsus , spoliatur ab ejus-
dem honoris dignitate . . . Theodericus electus ejusdem loci obtinuit Abba-
tiam ... Ex Vah'iodorensi Monasterio Monachos assumens, in Hasteriensi B
Ecclesia loco Sacerdotum servire constituit . . . Suo tenipore passim ignis
congerie exagérante Valciodorense Monasterium est concrematum, et œdi-
ficiorum habitacula ejusdem Monasterii cuni eo sunt dissoluta . . . Dirutum
rccedilicare cœpit, Ecclesiamque artificio luculentœ aedificationis haud nmlto
post tempore iteriim reformavit . . . Inter haec tempore illo, de nobilioribus
progenitus parentibus , puer quidam à Maceriensi oppido nutriendus ad
eamdem Valciodorensem habitationem adducitur , et niilitaturus Deo et
sanctae Regulae in eodem Monasterio secundùm B. Benedicti mandatuin re-
gulariter ofïertur {b). In cognitione igitur proprii nominis puer ipse dictus
est Ercmbertus, qui dignitatem suse nobilitatis egregiis ornavit moribus.
Factus enim adolescens , duplicem adeptus est divinie scientiae utilitatem :
litteris enim pleniter inibutus, in omnis operationis constitutionem, tani in C
auro, argento vel xre quàm in caeterarum exercitationum ingenio, factus est
artifex egregius. Tandem et solutionis tenipore venerabilis Theoderici Ab-
* Germ. Jjatis . . . nutu Régis Henrici * electione convalescente, domnus Ercmber-
tus gubernaculum Valciodorensis Ecclesise nactus , regulariter suscepit ; et
canonicali benedictione fultus , ab utrisque Episcopis [Met. et Leod. ] se-
cundùm uniuscujusqae juris potestatem féliciter inthronizatur . . . Mater
Pag. 720. ejiis carnalis, nomine Ermenrada, illi fideliter adhsesit . . . Erembertus ob
difticultatem , molestiam et tumultum qui Fratribus oriebatur , divinis in
meditationibus occupatis , ex doctrina puerorum, scholam à loco remo-
vens, eam in Hasteria esse disposuit, puerosque ibi usque ad tempus ordi-
nationis B. Benedicti nutrire praecepit. Deinde adolescens quidam nomine
Rodulfus, de Valciodoro (c) assumptus, puerorum Magister ab eodem Abbate D
Eremberto in Hasteria constituitur ; et posteà in eodem Preepositus, ibidem
constitutus praeficitur . . . Erembertus excogitare cœpit quibus sumptibus
Ecclesiam Valciodorensem posset exaltando dilatare , et quomodo secun-
dùm quantitatem aedificiorum recenti renovatione à se constructorum lucu-
lenti coaptatione renovaretur et decenter. . . Spiritum reddidit anno ab In-
An. 1033. carn. Dom. MKXXIII. . . Rodulfus canonicali fultus electione, auctoritate
utrorumque Episcoporum sublimatur . . . Infra offîcium Praepositurse Haste-
riensis Ecclesiae sumptus non modicos acquisivit, quibus ruinas Hasteriensis
An. 1035 Ecclesiae reformando novam construxit. Dehinc post biennium à transitu
Eremberti, ex hoc mundo transivit. . . Post hujus discessum regali praecepto
domnus Poppo Stabulensis Abbas ad nutum Metensis Episcopi Valciodo-
rensem Ecclesiam regendam cum caeteris suscepit .... Domnus Poppo g
Pa". T2i. praebens ei [ Lamberto Trevir. ] pastoralem baculum , vix apud Regem
Metensemque Antistitem obtinuit , ut in Valciodorensi Cœnobio vice sua
Pag. 722. collocaretur . . . factus Abbas domnus Lambertus . . . Tempore illo
parochialis Ecclesia in hoc Cœnobio non erat , sed B. Foranno et suis
successoribus à Romana Ecclesia et suis capitalibus concessum fuerat ,
(ai Chronicon Valciodorense ab Anonymo in que formula offerendi pueri exhlbetur. Ex
ejusdem loci Monacho, non à Roberto Abbate, Valciodorensi autem Chronico et ex pluribus
contextum videtur Acherio pag. 708. Quisquis aliis patet, Monasteria passim fuisse dilata ab his
autera sit Clironographus ille, scribebat anle me- qui Monachum induebant.
dium saeculi XII , et non admodùm accuratus (c) Vulgô Rassors vel Faussaire aut Waasors
est in temporibus assignandis. Monasterium est ad Mosam fl. in Comitatu Na-
(è) Exstat in bibliotheca Geraeticensi ritualis mucensi , inter Caroli-montem ac Bovinnaia
Liber^ tempore Theoderici Abbatis scriptus , \Bovingne\.
o'
EX CHRONIGO VALCIODORENSIS CŒNORII. 253
A quatenùs super populuin loci istius vices ministeriumque Pontificis per omnia
1^^ ut super claustrales interiùs , ita quoque super laicos exleriùs expleret.
1^^^^ Quapropter in diebus illis à latere Abbatis Capellanus non deerat , qui in
j^HB eodem Monasterio vice Abbatis curam gerebat, et ad nutum illius caetera
^^F^ disponebat. Verùm domnus Lanibertus hoc privilegium contumeliam fore
^^B assignans, sub sarcina jugoque tali se diu comprimere non ferens , niaturè
^^^^^ se ab hoc absolvit, atque juxta Monasterium ipsam quam nunc habemus ,
^^^^B in honore S. Michaëlis Ecclesiam construxit . . . Leodiensis Pontifex De-
^^^^B tuinus locum [ Valciodor. ] consecraturus invitatur ... In capite Calenda-
^^^^B rum Octobris venerabilis Templi majus altare in honore S. Trinitatis, etc.
^^^^B consecratur . . . Obviavit domino nostro Lamberto Florinensis Abbas noniine
I^^^B Gonzo . . . Intempore praecedenti ex nobilibus [ Florinensibus ] quœdam no-
B bilis matrona nomine Alpaidis, villam Roleriam tradidit . . . Exinde domnus
IFlorhiensis Godefridus redditum duorum solidorum in Harneis tradidit . . .
Diebus illis super Letiam flumen (a) m castro dicto Greteri quidam nobilis
Cornes nomine Theodericus unà cum sua nobilissima conjuge Ermengarde ''"ti- '^23.
habitabat; de cujus nobili prosapia Fiennenses Theoderici œquivocali suc-
cessione originem traxerunt . . . Dominus Theodericus in confinio Falle-
maniensi (b) in vico dicto .Tuvonia partem alodii tradidit . . . nec non Er-
mengardis Comitissa uxor ejus in Solonia , quse prope Dinantum adjacet ,
alodium . . . sub eodem tempore in castro Femuensi illustris domina , nobilis
mulier nomine Gertrudis, prima de Femuensibus, huic Ecclesiae adhaesit . . .
Ejus pronepos nobilis Johannes ex eadem prosapia et ex eodem castro ,
villam Borsium invicem tradiderunt , exceptis accidentalibus quaestibus et
B fannliâ ex diversis eventibus , fréquenter qui accidunt in Ardennensi pro-
vincia . . . Sub eodem tempore quaedam nobilis mulier , Hersindis nomine ,
ex antedictis Florinensibus . . . cum quodam Eilberto conjugis sui fratre ute-
rino donativum quoddam tribuit in villa Erchevelles . . . Intereà quidam
Vidricus de Romereis nobilitatem suam decorare nitens militari studio ,
vitam praesentem armis ornavit ... In villa Romereis partem alodii dédit ,
dans ibidem congruentem familiam et honestam : de qua quaedam puella ad
nos transitum faciens , quam quidam Praezeriensis Anselinus sumpsit in con-
jugium ; de quibus haud multo pôst grandis turba populi consurrexit , qui à
supradicto Anselino et puella memorata Querentia nuncupabantur , origi-
nem traxerunt ... In diebus etiam ilHs domini ex Rovoniensi castro Fratrum
praebendam ampliarunt ... Ex his unus nomine Isaac in Mahiert partem
D alodii tradidit . . . Eodem tempore de nobilibus de Nova-villa in pago Fa-
meniensi siiâ, Waltelinus quidam ob tyrannidem suam ... in villa Gessinlilus
partem alodii dédit . . . Fuit intereà in his diebus de Namurcensi familia
quidam Hodebaldus, cujus filius Theodoricus de Bodello in Namurco filiam
habuit nomine Herisindem , quam quidam Balduinus de Horia sumpsit in
uxoreni ... In vico dicto Chrestevin paitem alodii tradidit . . . Cùm die
quadam [Lambertus Abbas] Bullonis ante Bullonensem (c) Ducem adsta-
ret , Dux Godefridus ex pestilentia suorum equorum conqueri cœpit .... />«,.. 724.
Revertens autem à BuUone , forte per Hasteriam transivit , et in ea per-
noctavit . . . Verùm nostri Hasterienses saepè jam dictum Abbatem armis ag-
gredientes, unanimiter cum laicali manu obsidendo clauserunt. Cùm autem
clausus al) his in suo cubiculo teneretur , cum summa velocitate ab eodem
E in Namurco dirigitur nuntius , quatenùs veniente Namurcensi Comité ab
hac insolenti circumventione erueretur. Veniens itaque Namurcensis Cornes
Albertus , pater Gomitis Godefridi *, grave judicium in eos exercuit . ... . lovan
Domno Lamberto viam universae carnis ingresso . . . convenit consensus ,
ut Valciodorensis Monachus domnus Godescalcus (d) Abbas praeficeretur , etc.
(a) Lsetia aut Letia fl vulgô Le.ich aut Lesc/ie, est Ducatûs.
oritiir in silva Arduenna, et in Mosain fl. effun- (d) Cùm placuisset Henrico Leod. Episcopo ,
ditur paulô supra Deonantum [Binant]. Alberto Namurc. Comiti, Cononi Cotiiiti atquc
(6) Faleraan. vel Falinen. et Famennensis pa- oppidanis, ut pons apud Deonantum super Mosam
gus, vulgô Famenne aut Faminne, proxiraus est ex lapide fieret, assensit Godescalcus Abbas : Jclum
pago vel provinciœ Arduennensi, et ponitur ad Dionanù Kal. Sept, anno MLXXX, Indict. III.
Urtam [Ouri] et Letiam fluvios. Deonantum^ vulg6 Binant , oppidum est ad
(c) Hoc eastrum in silva Arduenna , Gerberto dextram Mosam, oppositum castello Bovinnae.
in Epist. Bublio, et vulgô Bulio vel BuUio, caput
,1 i iij
254
EX NARRATIONE
RESTAURATIONIS ABBATliE s! MARTINI TORNACENSIS,
AUCTORE (a) HERIMANNO ABBATE EJUSDEM MONASTERII.
Apud Acheriurn Tom. II Spicilegii in-fol. pag. 892.
Nu»! a T-) OBERTUS istc [FHsio] filius fuit Balduini Comitis , qui Ecclesiam S.
lXj Pétri in oppido Islensi aediPcavit , et Canonicos in ea posuit, seque B
ibidem sepeîiri inandavit : quo niortuo, Balduinus filius, frater praefati R.o-
berti , ei successit ; qui Ecclesiam S. Pétri Hasnoniensis construxit , ibique
* M^. pïaece- Monachos posuit, et in ea se sepeîiri mandavit *. Hic Balduinus (t) praecepto
'"' patris sui Balduini Comitis Richeldem , uxorem Hermanni Comitis Mon-
^ • Arnuifiim teusis , post niorteiii ejus conjugein duxit ; et ex ea duos filios , Balduinum
Ms. tiiuiina ^^ Ernulfum * genuit : sicque pacata diutiùs * seditione , quîe longo tem-
pore inter eos duraverat , utrumque Comitatum , Flandrenseni scilicet et
Montensem , tenuit. Quod audiens Léo , tune temporis Papa Romanus ,
qui priùs fuerat Tullensis Episcopus et vocabatur Bruno , dixit conjugium
illud non esse legitimum , quoniam consanguinitatis lineâ propinqui erant ;
proplietavitque , posteros lîalduinui non diu possessuros utrumque Comita-
* Wv. Coîiios tum; quod verum fuisse finis probavit : nam Balduinus*, qui Insul?e jacet, Q
tiniens ne post mortem suam seditio nasceretur intcr filios suos Balduinum
et Robertum , totani terram suam in vita sua Balduino dédit , et Opti-
mates suos hominum (c) et fidelitatem promittere fecit ; ita ut apud Alde-
nardam super reliquias Sanctoriun , prsesente pâtre et filio multisque Prin-
cipibus , idem Rof)ertus publicè juravit , quôd nec ipsi Balduino nec he-
redibus ejus aliquo modo de terra Flandrite noceret ; quo juramento complète
de Flandria exivit et in Frisiam secessit. Post aliquot verô annos audiens
Balduinum germanum suum defunctum et in Gœnobio Hasnoniensi septiltum.
filiumque ejus Ernulfum jani Flandrensem Comitem factum , quibusdam
Flandriae Principifius secrète convocatis , multisque muneribus promissis ,
Flandriam intravit; pr3etermisso(|ue juramento quod fecerat , bellum contra
nepotem suum paravit {d). Quod audiens Ernulfus , juncto sibi Philippo j)
Francorum Rege, de cujus manu terram susceperat , patruo suo Roberto
cum exercitu suo apud castrum Casletum occurrit ; iiiique conserto praelio et Er-
nulfo interfecto , Robertus Flandriam obtinuit ; et Richeldis mater Ernulfi
de Flandria puisa, cum altero filio suo Balduino Comitatum Hainoërisem
repetiit ; sicque prophetiam Leonis Papte veram esse claruit. Robertus autem
statim legatos ad Henricum Imperatorem direxit, rogans ut , si rjecesse esset,
sibi adjutor existeiet. Ex lus legatis fuit unus, Balduinus Advocatus Torna-
censis , qui posteà Monachus fuit D. (e) Anselmi Cantuariensis Archiepis-
copi; quique retulit quôd diun Colonise appropinquassent , obviaverunt
cuidam matronsie bonestae et ignotae, à ' qua requisiti qui essent, unde veni-
rent^ quo tenderent ; ciim nollent ei rem sicut erat revelare : « Scio, inquit,
» vos esse legatos Roberti Flandrensis Comitis , qui juramentum quod g
» patri suo pro germano suo fecerat prgetergressus, filium ejus interfecit, et
' Ah. (juo » terram ejus invasit : vos quoque * nunc ad Imperatorem Henricum propter
(a) De Ilerimanno hujus Narrationis Auctore de Comitibu Flandrenùbaf... Balduino Coin...,
jam pag. 2.'i6 Tomi noslri X qnaedam monui- succc.isit filiu.i ejus Balduiims Hic Baldui/ius Ri-
inus, iterùiiujue de eodem fusiùs ageraus in Vo- clieldem Montensem Comitissam conjugein duxit , etc.
lamine seqiieiiti. ut apud Acheriurn praeler lectiones var. infrà no-
(6) Infrà pag. 897 : Ille constructor Cœnobii tatas.
Hasnon. qui tiicheldem Comititsam Montensem conju- (c) In Ms Reg. hominium ei et fidelitatem pro-
gein diicenf, utrumque Comitatum tenuerat, Plan- mittere prœcepit, prœfatamque Richeldem ei despon-
drcnsem scilicet et Montensem, quique de eadem Ri- saxnt ; et insiiper prœdictum Robertum filium suum
cliclde duos filios genuit, Ernulfum qui patri succèdent germano suo Balduino fidelitatem promittere fecit;
à patruo suo Roberto Casleti est occisus, et Baldui- ita ut .. juraverit.
nuin qui cum matre sua Montensem Comitatum te- (d) Ibid. palàm paravit,
nuit, etc. In Ms. verô Cod. Reg. 6186 : Incipit (ej In éd. domini; at in Ms. Reg. dompni.
EX NARRATIONE IIERIMANNI. 255
A » obtinendam gratiam et amicitiam dirigit. Sciatis itaque vos prosperum
» iter et gratiam Caesaris habituros , ipsunique Robertum cum filio suo Flan-
» driani pacificè possessururn ; sed nepotein suuni qui ex filio suo genitus
»fuerit, sine proie morituruiu : cui succedet quidam pulcher juvenis de
» Dacia veniens , qui tauieu et ipse sine proie morietur : post quem duo alii
» de Flandriâ contendent , alterque alteruni interficiet , et victor Flandriam
» obtinebit , ipsiusque hcredes Flandriam possidebunt usque ad tenipus An-
» tichristi ». Ilaec ego adliuc parvulus (a) à praifato Balduino Tornacensi
Advocato , qui unus ex legatis fuerat , narrari audivi ; nunc autem jam in
senium vergens, vera esse propriis oculis, sicut dixerat, conspicio.
Robertus namque prœdictus in magna pace Flandriam tenuit , mukaeque V;//» 14.
potentiae fuit ; adeo ut privignam suani (h) duxerit Philippus Rex Franco-
" rum , de qua genuit Regem Ludovicum. Sororem accepit Guillelmus
Ojmes Normannorum , qui , iuterfecto Heraldo Rege Angliaj , violenter
Angliâ capta , duos Principatus obtinuit , existens Cornes Normannorum et
Rex Anglorum ; ita ut in sigillo suo (c) ex una parte sederet super eqnum ut
Cornes , ex alia super thronum cum sceptro ut Rex : genuitque ex Matliilde
Hlia Comitis Flandrensis très filios , (juillelmum scilicet qui ei * successif , i^u. primus
Robertum cui Comitatum Normanniae dédit ; tertius filius fuit Henricus ,
qui primo quidem nihil * habuit , ita ut defuncto pâtre suo inclyto Rege ' '^'- "'f^i'W
Guillelmo nonnisi Miles cum caeteris esse videretur ; sed mirabilis fortuna
eum prosequuta est . . .
Rabodi tempore Comitatum Flandrensem tenebat Robertus filius Bal- /<«- 9 9
duini Insulani et Adelae filiae Régis , quibus data fuerant altaria [d). Veniens
C ergo ad eum Rabodus Episcopus , oravit eum ut XII altaria , quae Hardui-
nus de mensa Tornacensis Episcopl tulerat , et Balduino Barbato Comiti
avo ejus concesserat , Tornacensi Ecclesise pro anima sua redderet ; quo-
niam jam tempus transierat , quo reddita esse debuissent : très enim Comités
ea tenere debuerant , qui jam decesserant , scilicet Balduinus Barbatus avus
hujus Roberti , Balduinus Insulanus pater ejus , Balduinus Hasnoniensis frater
ejusdem Roberti : quem cum Episcopus rogaret altaria reddere , dilationem
postulavit , donec à matre sua veritatem hujus rei audiret. Cùm ergo matrem
suam prœfatam Adelam (e) super hoc consuluisset , illa respondit : « Verum
» est , inquit , fili , etc.» Comes Episcopo (f) se ea redditurum sjjopondit ;
sed antequam de manibus Militum ea tenentium libéra fièrent , morte prîse-
D
E
ventus non impie vit quod proposuerat.
[a\\hi<\.. puerulus. Nota aefatem Scriptoris. de Turhult... de Nii'iella... de Rodenburc, de Al-
Ib) Bertain, tiliam Florenlii Hollandix Co- denburc, etc.
mitis. (e) IIa;c fundavit Abbatiam Monial. Bened.
(c) Ilabetur siinile sigillum Guillelini apud noiiiine Messinez propo Ipras. Aciier.
Seldenuin ad Eadmeri Hist. Nov. paff. 166. if) In Ms. Reg. paulô infrà : Hic Rabodus
(d) De his altaribus vide pag. 238 Tomi Episc, vir nobilis et magnœ iiobilitatis exùtens, etc.
nostri X ; et ex Ms. Cod. Reg. corrige forsan ..
EX CHRONICO («) ALTERO
S. MICHAELIS IN PERICULO MARIS.
Apud Lahbeum Tom. I Novœ Biblioth. Libr. Mss. pag. 348.
* NNo MXXXIII. Ordinatus est Suppo Abbas Monasterii S. Mi-
ijLchaelis. [b) [Multa bona contulit Abbatiae , et propter odium Mona-
chorum recessit, et reversus est ad solum proprium].
MXXXV. Obiit Robertus Dux Normannorum , rediens ad Jérusalem ;
cui successit Willelmus filius ejus nothus , adhuc puer , ut potè septennis.
{a) Chronicon istud, aliud ab eo ejusdem (i) Ansulis inclusa , adducuntur hue ex
nominis ex quo cxcerptum edidimus suprà, du- Ciironico de Abbatibus ejusdem Monasterii
citur usque ad annum 1154, ut monuimus pag. apud Labbcum ibid. pag. 351.
247 Tomi nostri X.
256 EX CHRONIGO ALTERO S. MICH.
MXLVIII. Factura est bellum apud Walesdiinas à Willelmo Duce Nor- A
mannorum contra Guidonem Comitem , cognatum suum. Eodem anno
Suppo diniisit Abbatiam Montis ; et successit ei Radulfus Monachus Fis-
canensis, [virnobilis. Fuit Custos (a) Monasterii Ber . . .]
An. 1060. MLIII. Factura est bellum apud Mortuum-mare.
Eodem anno {b) Radulfo Abbati successit Ranulfus Monachus ejusdem
loci. [Obiit [Radulfus] in itinere Hierusalem MLVIII : requiescit in por-
ticu Ecciesise].
[MLX. Duobus annis interpositis , Ranulfus à puero Monachus , factus
est Abbas. Hic misit Guillelmo Duci , qui subjugaverat regnum Angliae ,
quatuor Monachos ; videlicet Rualem Priorem , posteà Abbatem Hilde
apud Warvic ; Scollaudum Thesaurarium , posteà Abbatem S. Augustini
apud Cantuariara ; Serlonera strenuse nobilitatis et religionis juvenem , B
posteà œdificatorem et Abbatera S. Pétri Glocestrensis ; et Guillelmura de
Agorn , Abbatera Toneliensem. Prsefuit annis XXIII : multas terras Eccle-
sise propinquis suis largitus est : requiescit in porticu Ecclesiae].
MLXIII. Subjugata est Cenomannis Comiti JNormannorum Guillelmo.
MLXVI. GuilTelmus Dux Normannorum mare transiens , victo Heraldo ,
regnum Anglorum subjugavit (c).
(a) Scilicet anteà Custos Bcrnaîcensis fuerat nienti auxilium in inultii prœbuit ; EpLicopatum, si
Âbbatlse, quain Vitalis Abbas post eum rexit. vinceret, pactus. Nec fuit Willielmus segnior in
(b) Anno 1060 , ut patet ex série Chronolo- dando, quant Remigiui in accipiendo. Apud Wil-
gica Abbatum. lebnum Mabnesb. in Gestis Pontificum Angl. libr.
(c) Remigius [Episc, Dorcestr.] ex Monacho Fis- 2, pag. 290.
canensi, qui JFiUielnio Corn. Norm. in Angliani ce-
C
EX GESTIS («) AMBASIENSIUM DOMINORUM.
Afuà Acherium Tom. III Spiciîegii in-fol. pag. 275.
Cap. 3 Tl ^^'^ ^^^ Fulco Consul naturae concessit ; cujus honorera Gofridus
Jr Martellus filius ejus suscepit ; qui vir probus à virtute patris non dege-
nerans (-rriquietus enim erat) adunato exercitu suo , adjunctis etiara Brito-
nibus , Turonicam urbem obsidione vallavit. Quod coraperiens Theobaldus
Odonis filius , qui sicut pater Andegavenses seraper exosos habebat, perma- £)
ximas copias Francorum Burgundionuraque adducens , urbi obsessse suc-
currere(&) disposuit : qui cura ^ Ligeris litus propter tiraorera Lisoii et Am-
basiensium relinquens , juxta fluvium Cari festinaret , Gofridus Martellus
Comes furibundus cura suis ei occurrit pugnando juxta villam , quae S. Mar-
tinus in be1)o vocatur , ipsum devicit , devictum fugavit. Lisoius autem cum
Ambasiensibus Comitem fugientem prosequens , ipsura prope Aulam Hatuini
cepit , et domino suo Comiti reddidit , qui eum Lochas deduxit. Quo
peracto , Turonenses expavefacti Gofrido Martello penè urbem reddiderunt.
Iste Theobaldus ciira esset in vinculis , et pro eo nullam rederaptionera
auri et argent! Gofridus Martellus vellet accipere , captivus raori raetuens ,
An. 1042. et semetipsum plusquàm sua diligens , anno Incarnat! Verbi MXLII pro sua
deliberatione Turoniam Gofrido Martello in perpetuum habendam con- g
cessit. Martellus itaque Comes Turoniâ quietè susceptâ, Rege Francorum
Henrico raediante , factoque homagio (c) pro susceptâ terra Theobaldo ,
la) Ex bis Gestis excerptum dedimus pag. captus, ad civitateni Turonensem deducitur, ipsam-
238 Tomi nostri X, ibiqiie Lectorein monuimus. que Gozfredo reddidit^ atque cum suis omnibus, hue
(b) Quod Gozfredus comperienf, expetivit auxi- illucque dispersis, in captione remaniit.... Prœbuit uni-
lium B. Martini... indeque accepto vexillo (al. si~ versis audientibus formidolosuinstuporem, quùd mille
gillo), imponens illud propriœ hastce, cum exercitu septingenti et eo ampliùs viri armis imtructi, absque
equitum pedilumque multorum obviam perrexit adver- sanguinis effusione in prœlio capti sint. Ex Glabro
sum se dimicaturis. Dumque venirent utrœque partes Rodulpho, cap. 2, lib. 5, pag. 60 et 61.
in comminiis (al. in communi) tantus terrer invasit [c) Sic igitur Carnut. et Blesensium Comités
exercitum duorum fratrum, ac si vincti ligaminibus, à Regibus nostris tenebant Turoniam , 'quam
omnes pariter imbelles exstiterunt. Stephanus autem posteà Andegav. Comités à Comitibus Blés, te-
arreptd fugd, cum aliquibus militibus evasit : Théo- nuerunt.
baldus vero cum ccetera multitudine totius exercitâs
ipsoque
EX GESTIS AMBASIENSIUM DOMINORUM. 257
A ipsoque deliberato, res ad concordiam redacta est ; et Fulco donaria multa
militibus distribui constituit ; et quadruvium Ambasiae quod sub arce erat ,
totuni Lisoio concessit , quod propriiim usque ad Molinum Amatissae («)
tune Coniitis erat : illa quse erant à molino usque ad Ecclesiam S. Dionysii,
ipsani Ecclesiam cum totius parochiœ décima , ut ea quse uxori suse here-
ditario jure erant, Lisoius propria possidebat.
In eodem oppido Basilica erat in bonore Virginis Mariae antiquitùs fabri-
cata, in qua supradictus Fulco Comes et Sulpicius Thesaurarius sex prae-
bendas , impositis totidem Canonicis , olim constituerant , septimum Capi-
cerium eis prseponentes. Illo nempè tempore duo Clerici , ut fama refert et
antiquorum authoritas , in pago Pictaviensi in villa , quae Sacrum-martis
nuncupatur, quae in confinio Turonoruni est , ossa B. Florentini Presbyteri
B et Confessoris rapientes, divino nutu usque Ambasiacum pervenerunt ; quod
quatuor Capellani qui in Ecclesia B. Mariae erant comperientes , consilio
virorum castelli, corpus Sancti in Ecclesia B. Mariae in capsa lapidea posue-
runt. Erat tune in eodem oppido vir quidam nomine Marthoardus de Sal-
murio , qui dédit Canonicis Ecclesiam Salviniaci , quam possidebat , et ci-
meterium ; Comes vero terram et homines, et omnia illa quae circa villam
habebat ; Thesaurarius aiitem decimam parochiae, quam ut propriam tene-
bat : Comes etiam terram quamdam propè Ambasiam illis donando accrevit.
Haec terra circa Ulmum Casserii erat , quam quidam Gapicerius Ecclesiae
abstulit, et post obitum Fulconis cuidam joeulatori tribuit. Martel! us Con-
sul Fulconis filius censum, quem in veteri castello et aliis locis pluribus
habel)at , Canonicis donavit : Lisoius verô ex. omnibus illis terris sive vi-
C neis decimam, quae sua erat , eis in perpetuum donavit ; sicque duos Ca-
nonicos addiderunt , et novem fuerunt posthaec.
Sulpicius Thesaurarius neptem suam minorem Fulconi cuidam nobili
viro Bituricorum et probissimo , cum oppido Villentrastii , in matrimonio
conjunxit. Busenchaicus (b) vero et illud de Castalione nepoti suc Roberto
proprium remansit. Nam longe posthaec Thesaurarius obiit. Lisoius de Am-
basiaco vir animosus Algerio fratri suo et Hugoni filio ipsius, nepoti suc
scilicet , Basogerium concessit : terram vero S. Christinae quam diu posséde-
rai , Alberico fratri suo quietè donavit. I^isoius genuit ex Hersendi duos
fîlios Sulpicium et Lisoium , et très filias , Euphemiam , Sibyllam , et Eli-
zabeth. Euphemiam Buchardus de Monte-Saurio , (ilius Rogerii Diabolerii ,
uxorem duxit , et ex ea genuit Albericum. Sibyllam autem habuit Theo-
D baudus fihus Corbonis^ de qua genuit Robertum de Rupibus ; et Elizabeth
Fulcoius juvenis , filius Fulcoii de Thonneio , uxorem duxit ; ex qua filiam
nomine Corliam geiuiit , quam Goffridus Burellus uxorem duxit ; sed eam
absque herede manentem cùm Jérusalem duceret, raptam à Paganis amisit :
Elizabeth vero mater ejus posthaec Orricum pejorem lupo duxit , ex quo
nullum haeredem habuit, immb deinceps sterilis permansit. Ut autem genus
Hersendis breviter aperiatur , Haimo dominus Busenchaiaci genuit Sulpi-
cium cognomento Mille-clipeorum ; Sulpicius genuit Robertum , Robertus
Archambaudum et Sulpicium Thesaurarium ; Archambaudus Robertum ,
Hersendim, et Hermersendim uxorem Falconis Villenstratii,
Lisoius de Ambasio jam in extremis annis positus , terram suam duol)us
filiis dividens , Sulpicio primogenito suo illud de Ambasiaco , et omnia quse
E habebat inter Charum et Endriam (c) , et etiam Maureacum ultra Endra-
sium {d) situm , quem de feodo Archiepiscopi habebat , donavit ; Lisoio
autem illud quod Lochas tenebat , et medietatem Vernolii cum pluribus
casamentis et aliis rébus quae sibi propria retinuerat, ut inscriptis consue-
tudinum domini Ambasiae continetur. Vixit autem Lisoius multis diebus :
et quamvis in decrepita aetate vires ejus consenuerint atque defecerint ,
tamen illa defectio virium non ex adolescentiae vitiis fuit . . . Nempè Lisoii
(a) Amatissa fl. [l'Jma.ue) in Ligcrim effluit eamdem Gesta alibi, ab antiquis Anser, à modernis
Ambaciae , ab ainbicntibus aquis , ut quidam Endria dicitur. Agner vocatur ab aliis.
putant, sic dictae. [d) Fluvius iste est profectô Aiidrisius vel An-
(b) Busentiacum vel Bosentiacas [Buzançais] drisia [U Indrois]^ quasi minor Andria, qui Vil-
et Castellionem [Chaslilloit\ alluit Andria fl. lam-Lupae [Fille-loin] et Montein-tliesauri prœ-
(c) fluvius iste [Andria, l'Indre\^ ut kabent terlapsus, Andria recipitur.
Tome XI. K k
258 EX GESTIS AMBASIENSIUM DOMINORUM.
adolescentia valdè niodesta et honesta exstitit ; qui cùm naturae concessit , A
Villa-Lupae prope Ecclesiaiii S. Salvatoris sepultus est.
Cap. 4. Sulpicio Lisoii lilio Gofridus de Calvotnonte , filius Gelduini , quamdam
neptem suam , sororis suae Chanse filiam , nomine Dionysiam , quam parvu-
lani nutrierat , quoniam sunimae prudentiae vir et armis strenuus habebatur
in niatrimonio copulavit , eique medietatem Calvi-montis et omnium quae
possidebat in vita sua donavit , atque post obitum suum omnia ex integro
habenda concessit : quod factum est assensu et voluntate Comitis Theobaldi
et Stephani filii sui , qui ambo homagium à Sulpicio pro honore Calvi-mon-
tis quietè et pacificè susceperunt. Sic dominatus Calvi-montis et Ambasiae
conjunctus agnoscitur.
Fulco Comes (a) , sicut jam suprà dictum est , terram suam Martello
fîlio suo reliquit ; qui cùm lieredem non haberet , duobus nepotibus suis Q
Goffrido Barbato et Fulconi Richin Turoniani et Andegaviam donavit et
dimisit.
Temporibus eisdem Guillermus filius Roberti ex concubina , Dux Nor-
mannorum , omnem militiae valetudinem, quam invenire potuit , in arma
commovens , regnum Anglorum , quod jure hereditario reclamabat , Haraldo
tune Angliae imperante , invadere parabat ; ad quem cùm ex diversis regio-
nibus optimi milites et bellicosi gregatim convenirent ; inter eos etiam Gof-
fbidus de Calvo-monte filius Gelduini , qui neptem suam Dionysiam Sulpicio
Lisoii filio matrimonio copulaverat , venit. Is siquidem vir mirandae pulchri-
tudinis, staturae congruentis , summae prudentiœ , niirfe facundiae , ingentis
eloquentise , armis strenuus , providus in consilio , in omnibus morigeratus ,
statim ut à Guillermo Duce fuit agnitus , super omnes ei familiarior est r
habitus. O virum felicem , cui Dominus tôt et tantarum virtutura gratiam
conferre dignatus est! Qui Ducem adiré deliberans, quidquid sibi retinuerat
in pago Blesensi et apud Calvum-montem , illud similiter quod Turonis ha-
bebat in jugifera (b) Castri novi, censumque et Ecclesiam S. Cyrici , et bur-
gum cum décima totius parochise totum Sulpicio et nepti suae Dionysiae
quietè et in dominio possidendum reliquit.
Ail. 1066. Paratis igitur navibus suis , Guillermus Dux vêla praebet ventis , et cursu
prospero Anglise appulerunt ; qui egressi de navibus , terram vastare cœpe-
runt. Hseroldo ex adverso resistere parante, pugna constituitur , pugnatur ,
Haeroldus vincitur et vulneratur graviter ; non multum post mortuus est.
Sicque Guillermus de hoste triumphans , ab Anglis suscipitur, in Regem
inungitur , coronatur , totamque regionem quietam tenuit , et in pace rexit. j)
De militibus autem suis multos optimè remuneratos remisit, nonnullos se-
cum retinens , eis multa et amplissima donaria contulit ; Goffrido verô de
Calvo-monte auri et argenti copias multas , terraeque possessiones amplissi-
mas, quoniam illum in majori reverentia habebat, dédit.
Dum ergo sic in Anglia ageretur , et Goffridus de Calvo-monte in iis
quae dederat Guillermus Rex Anglorum moraretur , duo fratres Fulco Ri-
chin et Goffridus Barbatus inter se graviter discordaverunt. Erant autem
tune Ambasiae très Optimales (c), etc.
Insuper Sulpicius filium suum Hugonem obsidem pacis tenendae in manu
Comitis posuit , et Comes cellarium quod sub thalamo turris erat, Sulpicio
ad annonam et cietera necessaria ponenda concessit ; Buchardus tamen de
• Fuicoius Monthesauro et Fulconis * ultra pacem fuerunt , quos Sulpicius ab Amba- g
siaco et Calvo-monte viriliter impugnabal.
Quadam die Calvo-montenses venatorem Fulcoii cum equis , canibus et
venatione ab ipso capta ceperunt ; pannos quorum induti homines Sulpicii ,
equosque eorum equitantes , cum canibus et venatione summo diluculo
(a) Bïs Jam Jerosolymis perrexerat : tertio \autem Locacense castrum traiulatum, ad Monasteriiim quod
itinere in eundo peracto , adorata cruce Domini et ipse conslruxerat , delatum est, atque in eodem hono-
sepulcro ejus.... veniens Metensem urbem , levi rifîcè sepultum. Ex Gestis Consulum Andegav.
tactus incommoda, diem clausit extremum- corpusque cap. 8^ pag. 255.
illius à Medicis apertum , et intestina illius sublata, (b) Jugifera Cangio idem oraninô videtur
et in cimeterio Ecclesiœ condita sont ; lapis etiam quod jugeria, seu jurisdictio Judicis^ Jugerie.
superpositus : unde usque hodie sepulcrum Fulconis (c) Quae sequi debuerant , reperies infrà in
Andegavensis Comitis ab incolis vocatur. Corpus au- Gestis Consulum Andegav. in Fulcone Richin.
tem illius conditum aromatibus, et honorifîcè usque
EX GESTIS AMBASIENSIUM DOMINORUM. 259
A Ambasio ad domum Fulcoii pervenernnt ; qui cornibus clangentes, ut eis
aperirent claraaverunt, mentientes Fulcoium adesse. Sulpicius cum multis
in valle absconsus erat, et Goffridus Praetor Ambasiœ in fossato non longe à
domo cum viginti famulis insidiabatur. Existimantes homines Fuleoii domi-
num suum adesse , cùm canes et equos cognoscerent , decepti portas ape-
ruerunt ; intrant acclamantes Calvi-montenses ; Gofridus Prsetor bene niuni-
tus eos subsecutus , portario occiso , ad superiora domûs ascendit , eamque
captam sonitu buccinœ domino nuntiavit : Sulpicius festinans accurrit , et im-
pleto terra et lapidibus fossato et puteo , domum illam omninô delevit.
Quo peracto, Fulcoius senex et filius ejus terram Sulpicii auxilio Buchardi
multis malis afflixerunt ; nam Berengarius de Orcario domum cum rupe ,
quam apud Orcarium munierat, Fulcoio juveni tradidit ; Sulpicius et sui
^ domum illam variis insultibus aggressi sunt , et saepè obstantibus defensori-
bus repulsi sunt ; ad ultimum eam ceperunt et succenderunt, Berengario ibi
occiso : filius ejus Lescelinus de Orcario evadens , cum Fulcoio sene Mon-
trichardo (a) aufugit. Cùm vero milites Fulcoium juvenem captum addu-
cerent, rustici pedites inter manus militum eum frustatim detruncaverunt.
Placuit autem Deo tantis malis finem imponere : nam Buchardus de
Monthesauro morbo coactus, Monachus efficitur j qui convalescens Mo-
nachum exuit , et Romae ante Papam , quod ignorans efifectus esset Mona-
chus , nec se ordini acquievisse , jurando affirmavit. Qui cùm rediret , in
Lombardia quamdam Marchisiam duxit uxorera, et filio suo Alberico terram
Turoniae divisit. Buchardus vero plures annos inibi vixit, et à quodam
Lombardo proditione peremptus fuit. Albericus cum avunculis suis Sulpicio
C et Lisoio concordatus, homagium debitum Sulpicio pro Montrichardo et
aliis feodis fecit ; senex Fulcoius cum Alberico Montrichardo usque ad
obitum suum mansit.
Sic Sulpicius Calvum montem et arcem Ambasise et omnia sua diu in
pace possedit. Sulpicius de Calvo-monte ex uxore sua Dionysia genuit Hu-
gonem, et duas filias Aanordim et Emersendim. Senescente Sulpicio , omnes
homines sui, qui Calvi-monti quasi ad consilium congregati , filio suo Hu-
goni honorem et terram suam dare curaverunt , fidelitatemque juraverunt.
Similiter Lisoius frater ejus, quod nec honorem Hugonis nepotis sui mi-
nueret, neque terram auferret, neque damnum corporis membrorumque
aut vitse quaereret, jurando affirmavit. Sulpicii animus totus et citô, sed
infructuosiùs ; Lisoii paucis et sero , sed commodiùs aperiebatur : neuter
D aditu difïicili , neuter sumptuosus ; sed si utrumque coluisses , faciliùs à
Sulpicio familiaritatem , à Lisoio beneficium consequebare. Non longe
post haec Suljncius à curia Comitis Andegavorum rediens, gravi morbo
praeoccupatus , Rupibus-Corbonis (b) in thalamo sororis suae Sibyllse viam
universse carnis arripuit ; qui extremum diem Kalendis Junii clausisse dig-
noscitur ; maximoque mœrore militum vir probus et honestus , Pontilevi
sepultus , Domino annuente quievit. Lisoius frater ejus terram et homines ,
ut Sulpicius jusserat, ad regendum suscepit.
(a) Castrum est in Turonibus ad fluviura Ca- tet. Montrichardum seu iMontricardum oppidum
rem, ita dictum, quasi mons fallacis et trico- composait Fulco III Andegav. Cornes, cognomento
nis, aut nions fallax et aptus insidiis. Tricones Nerra.
fallacesque ac deceptores , tricardos vocabant (b) lu Gestis Consulum Andegav. ubi eadem
Nostri ut pigros et lentos , musardos. Hinc verba de morte Sulpicii leguntur , Rupes-Cor-
non Montrichart, sed Mont-lrichard scribi opor- bonis [Rocliecorhon]^ dicitur Rupes-Corbinis.
K k
'J
260
EX CHRONIÇO OTTONIS FRISING («).
Apud Urstitium Tom. I Scriptorum Geiinan. pag. 133.
EA TEMPESTATE Rudolphus BuFgundiae seu Galliae Lugdunensis Rex
moriens , Henrico filio Régis , nepoti suo regnum cuin diademate
An. 1032. aliisque insignibus sub testatiiento reliquit (b). Esse enim Gallias Cisalpinam
et Transalpinam Soiiptores testantur : qiiarum Cisalpinam seu Togatani in
[talia inter Padum et Alpes dixeruiit ; Transalpinam verô , seu Comatam ,
in très, id est, Belgieam, Lugdunensem, Celtieani, Aquitaniam Celticae B
partem facientes , divisêre. Alii aequè très constituentes , Celticam in Belgi-
eam ponunt, et Aquitaniam tertiam per se constituunt. Unde tribus his
Galliis très Primates praeesse volunt, Belgicae Trevirensem, Aquitaniae Bi-
turicensem , tertiae Lugdunensem. Quod enim in Belgica contineatur Cel-
Lib.l.Cap. tica, Orosius velle videtur , qui in divisione orbis terrarum , eam in Bri-
2- tanniam seu provinciam Narbonensem , cùm juxta priorem divisionem ad
" Ardennam fontem MosfB seu sylvam Argonam * à Rheno protendatur , extendit :
« Gallia, inquiens , Belgica hajjet ab oriente limitem fluminis Rheni et
» Germaniam, ab euro Alpes Apenninas, à meridie provinciam Narbonen-
» sem , à circio Oceanum Britannicum , à septentrione Britannicam insu-
» lam ». Idem de Lugdunensi Gallia : « Lugdunensis ducta per longum, et
» angustum inflexa , Aquitanicam provinciam semicingit. Haec ab oriente C
» habet Belgieam, à meridie partem provinciae Narbonensis, quâ Arelatum
» civitas sita est, et ubi mari Gallico Rhodani flumen accipitur ». Porrô de
Aquitania, non sicut de tertia parte Galliaruni, sed ejus Provincia loquens,
sic ait : « Aquitania provincia obliquo cursu Ligeris fluminis , qui ex plu-
» rima parte terminus ejus est , in orbem agitur. Haec è circio Oceanum ,
» qui Aquitanicus dicitur sinus , ab occasu Hispanias habet , et à septen-
» trione et oriente Lugdunensem , ab euro et meridie Narbonensem pro-
» vinciam contingit ». Unde juxta hanc divisionem, duae tantùm Comatae
Galliae partes esse videntur, Lugdunensis videlicet et Belgica ; ita ut Aqui-
tania non pars tertia, sed una earum, ut dictum est, provincia sit : sicque
Galliae item trina divisio cum Togata invenitur. Secundùm priorem enim
Comata sine Togata très, juxta alteram cum Togata très itidem inveniun- D
tur divisiones Galliae. Quae omnes , ut suprà dixi , dum regno Francorum
primitùs subjacerent, post divisae , singulae singulos Reges habere cœpêre ; illique ,
quod Francorum hactenus vocatur , juxta priorem divisionem , Celtica ;
juxta sequentem vero Aquitania et pars Belgicae tantùm remansit.
Igitur dum Rudolphus Galliam Lugdunensem Henrico traderet , Odo
Cap. 31. Celticae Comes , eo quod sororius ejus esset , praefatum regnum (c) jure
haereditatis ad se pertinere calumnians , armata manu ingreditur. Hoc eo
tempore, dum Imperator in subjugandis Polonis moraretur, conligit. Au-
gustus ergo contumaciâ Odonis auditâ, in Burgundiam iturus circa Natale
An. 1033. Domini militem instaurât: sed dum propter nimium frigus proficisci non
posset, proxima aestate rursùm Gallias ingressus est ; vastatâque per très con-
tinuas hebdoraadas ferro ac flamnia Odonis terra, ille supplex venire com- E
pellitur ; interpositoque jurejurando (d) ne ampliùs praefatum regnum
quoquo modo lacessat , Imperator revertitur. Anno sequenti Rex denuo
(a) Otto Frising. Episcopus , cujus Chroni- Galliarum Regem et Conradum Henrici Im-
con desinit in anno H36 , patrein habuit Lu- peratoris parentem.
poldum cognomento Sanctum , matrcm verô (c) Nonnulli Superiorem Burgundiam ; qui-
Agnetem Henrici IV Iinperatoris filiam. Anno dam Transj urensem Burgundiam ; Cisalpinam
1138 Episcopatui à fratre uterino Conrado Cae- Galliam magnifico nomine Frodoardus ; aiiique
sare prsefectus est. Obiit autem anno 1138. plus Burgundiam appellant impropriè admo-
(6) Henricum regni sui haeredem scripsit Ro- dum, cùm tantùm portio esset exigua Burgun-
dulfus anno 1032. Inde quidera commota sunt diae , inquit Valesius.
belia, Odone jura materna in regnum Burgun- (d) Non igitur anno 1034, sed anno 1033
dionum vindicante : at non videmus lites , ut pax confecta est ; et Burgundiam occupavit
quidam neglecta auctoritate Wipponis conten- Conradus, adversus quem posteà aliqui rcbella-
dunt, ortas esse de parte regni inter Henricum I runt.
EX CHBONIGO OTTONIS FRISING.
264
An. 1039.
Cap. 32.
Burgundiam ingressus, omnes terrae illius Principes cum Lugdunensi Primate An. 1034
in deditionem accepit ; ducensque secum obsides terrae , in pace repedavit...
Dum haec aguntur in Italia , Odo Cornes , sacramento rupto , denuo Impe-
ratori in Gallia rebellât : cùniqiie ad ignominiam ejus eastrum quoddam Barrum An. 1037
nomine obsidione cinxisset , à Gozilone Belgarum Duce , aliisque regni
fidelibus occiditur ; ac vexillum ejus in signum victorise Auguste in Italiara
mittitur . . . Non rnulto post reverso ab Italia Imperatore , sanctamque Pen-
tecosten in inferiori Trajecto Fresiœ urbe célébrante , in ipsa solemnitate in-
firniatus, XVII regni, imperii vero XIV anno, diem ultimum clausit.
Anno ab Incarnatione Domini MXL Henricus III , supradictae Gisilae
filius , qui pâtre vivente regnare cœperat . . . solus regnavit ; in ipsoque
dignitas imperialis , quœ per longum jam tempus à semine Giroli exulave-
rat , ad generosum et antiquum germen Caroli reducta est . . . Accepit au-
teni nobilissimi Galliarurn Principis (a) , Pictaviae ac Aquitaniœ Ducis , so-
rorem Guillhelmi Agneteni in uxorein. Cùmque ex more regio nuptias In-
glinheim celebraret, omne balatronum. et histrionum collegium , quod , ut
assolet , eo confluxerat , vacuum abire, permissit ; pauperibusque ea quae
membris Diaboli subtraxerat large distribuit. In ipsa verô nuptiarum so-
lennitate, tristia laetis admixta sunt. Nam illustrissimus Alberti Marcbionis
filius Leopaldus adolescens , immatura morte omnium planctu rapitur , et à
patruo suo Popione Treverorum Archiepiscopo , in urbe Trevirensi se-
pelitur.
Circa idem tempus pudenda confusio Ecclesise Dei in urbe Roma fuit ; An, 1044.
tribus ibi invasoribus , quorum unus Benedictus dicebatur , sedem illam
simul occupantibus ; atque ad majoris miseriae cumulum divisis simul cum
redditibus Patriarchis , uno ad S. Petrum , altero ad S. Mariam majorem ,
tertio , id est Benedicto , in palatio Lateranensi sedente , flagitiosam et
turpem vitam , ut egomet in Urbe Romanis tradentibus audivi , duxêre.
Hune miserum statum Ecclesise religiosus quidam Presbyter Gratianus no-
mine videns , zeloque pietatis matris suse compatiendo animadvertens , prae-
fatos viros adiit , eisque à Sede sancta cedere pecuniâ persuasit ; Benedicto
redditibus Angliae , quia majoris videbatur auctoritatis esse , relictis. Ob ea
cives praefatum Presbyterum , tanquam Ecclesiae Dei liberatorem , in Sum-
mum Pontificem elegerunt , eumque mutato nomine Gregorium (b) VII * * J^eg. vi
vocaverunt, Quod audiens Rex , procinctum movet in Italiam. Porro Gra-
tianus Régi apud Sutrium occurrens , ad leniendum ipsius animnm , diadema
'D pretiosum obtulisse dicitur : quem Rex primo , ut decuit , honorificè susce-
pit ; postmodùm autem collecto Episcoporum conventu , à Pontificatu pro
nota simoniae cedere persuasit ; eique Suidegerum Babenbergensem Episco-
pum , qui et Clemens , consensu Romanae Ecclesiae substituit. Hune Gra- An. 1046.
tianum Alpes transcendentem , secutum fuisse tradunt Hildebrandum ; qui
postmodùm Summus Pontifex factus , ob ejus amorem , quia de catalogo
Pontificum semotus fuerat , se Gregorium Vil vocari voluit . . . Huic Hil-
debrando , qui semper in Ecclesiastico rigore constantissimus fuit , causa ista
iu qua sententia Principis et Episcoporum praevaluit , semper displicuit. Ex
hinc Romana Ecclesia in electione canonica Pontificum in tantum infîrmata
invenitur , quod iste quatuorque (c) sedentes * ab Imperatore ibi positi * sequentes
in catalogo inveniantur. Qualiter autem industriâ et operâ praefati Hilde-
brandi sub Leone [ IX ] juniore libertatem suam ex parte , sub Alexandre
vero plenè rehabuerit , sicut probatorum virorum relatu cognovimus , infrà
dicemus.
(a) Pagio Guillelmi IV inter Aquit. Duces
celeberrimi ; Mabillonio W^illelmi Magni et V.
Hic Monaohus factus est in Crenobio Malliac.
anno 102'J, et è vita migravit ultima die Jan.
an. 1030 : quanquam Monachatum ejusdem re-
fert Mabillonius ad annuin 1030.
(i) Otto Frising. Gregorium VI hîc à tribus
simoniacis Pontificibus non distinguens , sup-
ponit eodem tcrapore quatuor Pontificcs Roinae
visos fuisse : sed malè bunc numerum obtrudit ,
cùm Benno hujus xtatis Scriptor omnesquc alii
trium tantùm mentioncm faciant.
(c) « Quatuor sequentes Ponlifices [ nempè
» Clementem II, Daraasuin II , Leoncin IX et
s Victoreni III , viros quidem sanctissimos et
» de Dei Ecclesia bene merilos, ex Imperatoris
» Henaici III auctoritate creatos, ex borum tem-
» poruin Scriptoribus Hcrinanno Coiitr. Lam-
» berto Schaf. Ottone Frising. et aliis probatis
» Auctoribus constat ». Sic in Not. ad Platinam
observât Onupbrius, vir de Historia Ponlificia
optiraè nieritus.
K k iij
262 EX CHRONICO OTTONIS FRÏSING.
Cap. 33. Anno ab Incarn. Dom. MXLVII Suidegero mortuo , Popio in locum A
Au. 1048. ejus subrogatur . . . Popione quoque , qui et Damasus , mortuo , Bruno ,
qui et Léo , Tullensium Episcopus Romanam Ecclesiani gubernandam sus-
cepit. Hic ex nobili Francorum prosapia oriundus , auctoritate regalis ex-
cellentiae ad sedem B. Pétri destinatus fuerat. Cùmque assumptâ purpura Ponti-
fîcali per Gallias iter ageret , contigit eum Cluniacum venire ; ubi forte
tune praefatus Hildebrandus Prioratûs , ut dieitur , obedientiam administra-
bat. Is Leonem adiens, aemulatione Dei plenus, constanter eum de in-
coepto redarguit ; illicitum inquiens , per manu m laicam Summum Pontifi-
cem ad gubernationem totius Ecclesiae violenter introire. Veriim , si suis
credere velit consiliis , utrumque et quod majestas imperialis in ipso non
exacerbetur , quodque libertas Ecclesise in electione canonica renovetur ,
se pollicetur efFecturus. Inclinatus ille ad monitum ejus , purpuram depo- B
nit , peregrinique habituai assumens , ducens secum Hildebrandum , iter
carpit. Igitur ad Urbem usque venientes , consilio Hildebrandi à Clero et
populo Bruno in Summum Pontificem eligitur ; sicque utcunque Romana
Ecclesia ad faciendam electionem informatur.
Imperator Belgicam ingressus , Gotfridum et Balduinum Duces ad dedi-
Aii. 1049. tionem coëgit. Post hoc Synodus Moguntise celebratur , in praesentia Summi
Pontificis r>eonis, et Imperatoris.
Ea tempestate Nortmannorum gens inquietissima , Roberto Guiscardo
Duce, humilis conditionis (a) viro , sed strenuissimo , Apuliam irrupit ,
multisque malis fraude et vi incolas terrœ afifixit. Quos dum Léo Papa eum
militia ad Urbem rediens , Ecclesiae et Imper ii fi ni bus coërcere vult , com-
misso prselio , csesis multis , fugere Beneventum compellitur. Tanta vero q
strages utrorumque facta fuit , quod acervus ex ossibus mortuorum compac-
An. 1054. tus , hactenùs ab indigenis illic monstratur. Anno dehinc proximo Léo Papa
moritur , et in Ecclesia B. Pétri Romae humatus , miraculis clarus habetur.
Gui Gebehardus Eistetensis , qui et Victor, successit ; et illi Stephanus item
natione Teutonicus. Imperator rursiim Italiam ingressus , Beatricem Ma-
thildae matrem , consanguineam suam (V) , marito suo Bonifacio Marchione
An. 1056. defuncto , secum reduxit. Ipse verô non multo post . . . diem ultimum
clausit.
Cap. 34. Anno ab Incarnatione Domini MLVII , Henricus IV Henrici filius ad-
modiim puer , patri in regnum succedens , XCI ab Augusto regnare cœpit.
Hic primo sub custodia matris suae Agnetis Imperatricis fuit ; ipsaque per
aliquod tenipus prudenter ac strenuè Imperium rexit ; postmodùm consilio j)
quorumdam matri alienatus , per se regnavit : quod seminarium magnae
dissensionis fuit. Porro nobilissima Imperatrix , mutationis rerum intuitu ,
ad Monasterium Fruteriam religiosè vivens se contulit ; ac inde Romam
veniens^ et per aliquod tempus ibidem nianens , vitâ decessit , et in Eccle-
sia beatse Petronillae honorificè in tumba marmorea sepulta est.
An. 1061. His diebus Alexander primo Lucensis Episcopus , post communi voto et
electione in Summum Pontificem promotus , Ecclesiam jamdiu ancillatam in
pristinam reduxit libertatem . . . Itaque ciim diadema regni à Sacerdotali
gladio feriendum foret , in se ipsum dividitur ; Saxonibusque rebellionem
machinantibus , conspirationes fiunt , detrectationes in Principem dictantur ,
multaque inhonesta de ipso ad aures Summi Pontificis referuntur.
An. 1073. Anno sequenti Alexander vitâ et Sacerdotio perfunctus decessit , sedem- E
que Hiltprando Archidiacono suo , qui Gregorius VTI dictus est , reliquit.
Exhinc schisma gravissimum , eo quod absque consensu Régis per electio-
nem constitutus fuerat , oritur. Ipse autem , qui per nmltum temporis ad
libertatem Ecclesiae obtinendam priva tus laboraverat , jam ad Sacerdotalem
(a) Robertus iste ex mediocri stirpe in Northman- ra/idi circuitu patrid linguâ Guiscardus, tanqttam
nia, ex eorum militum ordine quos Va-vassores vulgà oberrator et g/rator^ appellatm est, etc. Ex ejusd.
ibi dicere soient, in plasa quam Constantiani indigenœ Ottonis Frising. Lib. 1 de Gestis Frederici I
dicunt, editus^ eum Rogerio fratre tant patri, famis Imper, cap. 3.
tempore, morem ut aiunt gerens, quàm ob locorum [b) Mathildis mater Beatricis et avia Mathil-
sterilitatis molesliam à natali solo progressus ; multo dis Comitissae, filia fuit Hermanni Suevias Ducis
tempore multas provincias, opportuniorem ad inhabi- et soror Giselae Conradi Salici conjugis, ut pluri-
tandum terram quœrens^ oberravit : undè et ab ober- bus probat Pagius ad an. 1070.
EX CHRONICO OTTONIS FRISING.
263
[a dignitatem provectus , à cœpto desistere indignum diicens , tam ob hoc ,
quàm pro simonia extirpanda ac incoiitinentiâ Clericorum reprimenda , plu-
riniùm desudabat. Denique non solùm Regem pro ejusmodi ad Synodalia
responsa crebrô vooavit ; sed et datis decretis , Clericorum , à Subdiaconatu
et suprà, connuhia in toto orbe Romano cohibuit ; formaque gregis factus ,
quod verl)o dociiit , exemplo demonstravit ; ac fortis per omnia athleta ,
niurum se pro domo Domini ponere non timuit.
Anno ab Incarn. Dom. MLXVI Stella quse comètes dicitur visa , effectu cap. 35.
non caruit. Eodem enim anno Guilhelmus Nortmanniae Comes , Britanniam
Majorem , quae nunc Anglia dicitur , occiso Rege ejus Heraldo , expugna-
vit ; totaque in servitutem redactâ provinciâ , ac Nortmannis ibi positis ,
illo tempore regnavit. Anno sequenti Rex Bertam Ottonis Italici Mar- An. *067.
chionis filiam uxorem accipiens , nuptias apud Triburias celebravit. At
Romanus Pontifex Regem saepè vocatum excommunicavit [a) ; ejusque , ut di-
citur , consilio et auctoritate Rudolfus Alemaniiorum Dux à quibusdam An. 1077.
Principibus Rex creatur. Quo non multo post in publico bello occiso ,
atque Hermanno Lotharingise Principe sibi substituto , et ipse non multo
post à lidelibus Régis occiditur. Lego et relego Romanorum Regum et
Iniperatorum Gesta , et nusquam invenio quemquam eorum ante hune à
Romano Pontifice excommunicatum , vel regno privatum : nisi forte quis
pro anathemate habendum ducat , quod Philippus ad brève tempus {h) à Ro-
mano Episcopo inter pœnitentes coUocatus , et Theodosius à B. Ambrosio
propter cruentam caedem à liminibus Ecclesise sequestratus sit.
(a) Cujwi rei novitatem eo vehementiùs indignatione
motum suscepit Imperium, quô nunquani ante hœc
tempnra hujusmodisententiani in Principem Romano-
rum promulgatam cognoverat. Hœc, in lib. de Gest.
Frederici I Imper, cap. 1, idem Otto Frising-,
vir sanè non suspectus , ut potè Episcopus et
Papae addictus. Fortiùs adbuc secat rem Sigeber-
tus vel alius quilibel Auctor in Magno Chron.
Belg. pag, 128, bis verbis : Nimirùm , ut cum
pace omnium bonorum dixerim, hœc sola novitas, ne
dicam hceresis, nedum in mundo emerserat^ ut Sa-
cerdoles . . . docerent populum , malis Regibus
nullam subjectionem, et licet eis sacramentum fideli-
tatis fecerit, nullam tamen deberi fidelitatem, nec
perjuros nominari, qui contra Regem semerint, imà
qui Régi paruerit, pro excommunicato habendum ■ et
qui contra Regem fecerit, à noxa injustit'ue et per-
jurio absolvendum.
[b] Non à Rom. Pontifice, sed à S. Babyla
Episcopo Antiocb. id expertus fuit Pbilippus.
EX HISTORIA PONTIFICUM
ET COMITUM ENGOLISMENSIUM (a).
Apud Labbeum Tom. II Biblioth. Likr. Mss. pag. 254 et seqq.
ROHO obiens sepultus est in capite Cathedralis Ecclesiae , à parte aus- ^^P- '^^•
trali. In cujus locum successit Geraldus Arte-mala , vir magnus à studiis
( magnae constantise ) ; qui tyrannidem Dapiferorum suorum fugiens , ad Re-
gem Franciae quasi exul divertit ; et in extremis vitae laborans , erigere se
contra Episcopatum Engolismensem fecit , et vivos simul ac mortuos illius
Episcopatûs absolvit , praeter Dapiferos suos , quos excommunicavit ; et
futuram progeniem maledixit. Hic autem obiens sepultus est intra Ecclesiam
S. Dionysii , à parte septentrionali. Titulus autem talis est : « Hîc requiescit
» Geraldus Angulismae civitatis Episcopus ».
Ipse vero Auduinus post mortem Guillermi patris sui quatuor annis Con- Çap. 2».
sulatum tenuit, et mortuus est anno MX XX (b) , anno ab Incarnatione An. 1034.
Domini.
Successit in Consulatum Auduino Gaufridus seu Josfredus frater ejus , Cap. 30.
(a) Anonymus Scriptor hujus Historiae , Ca-
nonicus Engolismensis , vivebat anno 1159.
De eo autcra plura vide pag. 248 Toml nostri
X. Ibid. pag. 164 edidimus stemma Comitum
Ggollsm.
(b) Aliquid deest, inquit ibi Labbeus, et me-
ritô. Corrigendum igitur MXXXIII vel MXXXir :
nara Guiîlelmus Egolismensis apud Adcmarum
dicitur obiisse ipso anno quo rediit de Jérusalem,
sciiicct f^I (A.1. Fllt) Idus Apr. vigilia Osannœ,
MXXVIII ab Incarn. Domini. Annus autem 1028,
inquit Mabillonius, hoc loco numeratur secundum
veterem calculum, nobis insequens seu 1029 secun-
dum novum. Quo posito, malè in Tomo nostro X
mors Willelmi Corn. Egolism. rcferlur ad annum 1028.
264 EX HISTORIA PONTIFIGUM ET COMIT. ENGOLISM.
cujus erat uxor Petronilla, filia Marnardi dicti Divitis domini Archiaci et A
Botavillae , et sola ejus hères : pro qua totam hereditatem patris habuit et
possedit ; quani duxerat ipse Gaufridus , vivente pâtre suo Willermo Comité.
Filius vero fratris Alduini , scilicet Willermus Chausardus , licet filius esset
primogeniti , et terram de Comitatu debuisset habere , solummodo Masta-
ciuni et medietatem castri Fronciaci habuit : hac de causa scilicet , quia
Cornes Willelmus ejus avus filios et filias ex.heredavit , idcirco quia uxor (a)
ejusdem Audoini toxicaverat eum ; et propter hoc sententiam exlieredatio-
nis in progeniem illius mulieris retorsit. Gaufridus vero Cornes de uxore
sua praedicta filios genuit Fulconem , Gaufredum Rudelli , Arnaldum de
Montosario , Willermum et Ademarum posteà Engolismenses Episcopos.
Fulconi priniogenito dédit Comitatum Engolismae, et terram quam ex parte
uxoris suae habebat ; Gaufredo Rudelli , castrum Montosarii. Obiit autem B
An. 1048. Gaufridus Cornes MXLVIII anno ab Incarnatione Domini.
Cap. 31. Successit vero illi in Comitatu , sicut ipse in vita sua disposuit , Fulco
ejus primogenitus filius , sicut ab antiqiiis accepimus , vir magnae fortitudi-
nis et audaciae, et militia strenuissimus. Qui, inter caetera quse viriliter egit,
Pictavenses de terra sua in quam ad devastandum irruerant , audacter inva-
dens , repulit ; usque Coniacum fortitei* invadendo , rustando et pugnando
fugavit , et multos ex eis cepit. Insuper in pago Xantonensi castrum Mauri-
tanise obsidione , quâ Dux Aquitanise illud clauserat, et jam ferè ad captionem
constrinxerat , cum magno suo exercitu iiluc perveniens , ad magnum ( h )
An. 1087. singula libéra vit. Obiit vero in senectute i)ona MLXXXVIt ( c ) anno ab
An. 1029. Incarnatione Christi. Certè conjux Gaufridi Petronilla, pro salute animas
suae, Monasterium S. Pauli de Botavilla [d] propriâ pecuniâ et allodiis fundavit, G
et in eodem Monasterio sepulta est.
Cap. 32. Post Gerardum Arte-mala Guillermus Engolismensis natione , pâtre Gau-
frido Consule , Petronilla matre, Engolismae natus , Episcopatum Engolismae
suscepit , vir sapiens et disertus , qui Guillermo Aquitanorum familiarissi-
mus fuit ; qui praedicto Praesuli Thesaurariam S. Hilarii , et oblationes alta-
ris Angeliacensis. dédit. Dum autem praedictus Praesul in extremis laboravit ,
pro remedio animae ejus altare praedictum dédit x^ngeliacensibus : totum
autem Capitulum cum Abbate concessit , quod duo Monachi pro anima
Pontificis semper in Ecclesia substituerentur ; quod usque in praesens persé-
vérât. Praedictus vero Praesul maximas guerras habuit cum Fulcone fratre
suo , et cum illo militari praelio saepè conflixit. .-Edificavit Tolveram et
An. 1076. Borzai. Obiit anno MLXXVI ab Incarnatione Christi , XII Kalendas Oc- D
tobris. Sepultus est intra Ecclesiam Cathedralcm à septentrionali parte.
Sedit annis XXXIII. Loco ejus promotus est in Episcopatum Ademarus
frater Willermi Episcopi praedicti . . . Stirpensis Ecclesiae Abbas , home
mirae simplicitatis, etc.
(a) Haec Cap. 27 vocata est nobilissima Comitbsa ria Christiolensi. Provinclae dividebantur in vi-
Alairia vel Alauzia ; apud Ademarum verô Alai- carias vol centenas ; nam vicaria et centena, una
2'<ï. eadcmque ras erat : vicariae dividebantur in villas
(i) Forte ad manum vel maiius , inquit ibi vicosve ; et à vicaria Vicarius, qui velut ininor ac
Labbeus. velut pedaneus judex erat; à centena Ccntenarius
(c) Idem numeri error exslat in tribus Mss. dicebatur. Vicariae hodieque appellatio durât in
addit ibi Labbeus, non attendens forsan hîc agi Aquitauia^ in Septiinania, ac in Provincia ; quam
de morte Fulconis Com. Egolis. viguerie appellitant ineolae ; Vicarium autem Figuier.
(d) Botavilla est in pago Santonensi , in vica-
EX
265
EX GESTIS («) CONSULUM ANDEGAVENSIUM,
AUCÏORE MONACHO BEIVEDICTINO MAJORIS-MONASTERII.
Apud Acherium Tom. III Spicilegii in-fol. pag. 252.
AccEPTis cum benedictione à domino Papa litteris [Romae , Fulco c»/. 2.
. Conies Andegav.] iter eundi Jérusalem quam tune Gentiles tene-
bant , arripuit : qui Constantinopoliin veniens , Robertum Ducem Nor-
^ manniae, idem iter aggressuni (b) , ibidem reperit . . . Iste Robertus Wil-
lelmum viruni probum , qui Angliam acquisivit , ex concubina ante hoc
factum genuerat. Quo invento Fulco et sibi sociato , literas Papae Impera-
toris tradidit. Isti ambo* viris Antiochenis, qui ibi forte aderant , adjuncti ,
jussu Imperaloris per terram Saracenorum deducuntur. Robertus itinere An. 1035.
Bithyniae obiit , ibidemque sepultus quievit : de quo maximum (c) apud
suos idcircô justitium exstitit , quoniani non f'uerat ei proies ex matrimonio
aliqua ad regnum suscipiendum provinciae ; quamvis sororem Anglorum Régis
Cnutli nianifestum sit duxisse uxorem , quam odiendo divortium fecerat.
Ex concubina tamen filium genuerat, Willelmi nomen activi ei imponens ;
cui, antequam profîcisceretur, universos sui Ducaminis Principes niilitaribus
adstrinxit sacramentis , qualiter illum in Principem pro se, si non rediret,
C eligerent : qui etiam statim ex consensu Régis Francorum Henrici unanimiter
postmodum firmaverunt. Fuit enim usui à primo adventu ipsius gentis in
Gallias^ ex hujusmodi concubinarum conimixtione illorum Principes exti-
tisse. Sed et hoc ne supra modum putetur abominabile , libet coniparationem
de filiis concubinarun) Jacob inducere ; qui ob hoc non caruere paterna dig-
nitate, inter caiteros fratres constituti Patriarchae. Et longo pôst inferiore
tempore , singularis monarchiœ niagnus Iniperii Proto-Christicola Constan-
tinus ex concubina Helena legitur genitus fuisse. Fulco siquidem sub con-
ductu Jérusalem ducitur; portant tamen urbis intrare non potuit , [nisi]
dato pretio (d), etc.
Goffridus Martellus post niortem patris sui , honorem Consulatûs adeptus pag. 255.
est. Martellus prae omnibus generis sui animosior , negotia sua omnia cum Cap. 9.
t) impetu pergebat *. Plebs Andegavorum maxime dominum suuui Martellum ' peragebat
contra Theobaldum et contra Guillelmum Pictaviensem Consulem incita-
bat ... (e) Erat etiam eis magnum decus ferroque petendum , plus patriâ
potuisse sua ; mensuraque juris vis erat. Martellus sa^pè multis vim faciebat. Cui
cùm diceretur : « Malè de te loquuntur homines » ; aiebat : « Faciunt quod so-
» lent, non quod mereor ; bene enim loqui nesciunt ». Itaque Ambasiaco
milites multos cum Lisoio posuit , qui Tiu'onum Blesimque vastarenl. Si-
militer illi de Monte- Basonis quidquid usque Cainonem erat , demoliti sunt.
Lochenses cum Rogerio Diabolerio terram S. Aniani , Pontilevium et
Calvimontem usque ad Cussonem * fluvium saepè depricdabantur. ♦ ^ conuon
Martellus ad ultimum omnibus suis copiis congregatis, Turonicam urbem
obsedit. Dimisit tamen Lisoium Ambasiaco (/") cum cunctis militibus et
mille quingentis peditibus, qui vias custodirent, ne Blesenses ad ejus exer-
citum libère descenderent. Audivit Lisoius , et certum erat quod Comes
(a) De his Gestis, quorum Auctor Johannes
Monacbus Majoris-monastcrii scribebat post médium
saeculi XII , cgimus alibi, scilicet pagina 248 et seqq.
Tomi nostri X.
(b) Robertus, ut paulô suprà ibidem legitur,
anno Ducatut sui fil nudipes lioc iter susccpit :
Fulco verô infrà dicilur in codem itinere mora-
tus anno et dimidio ; at(jue regressu-t, Locliis ultra
Angerim fluvium^ Belloloco scilicet , Abbatiam S.
Sepulcro dicatam fuiidasse.
(c) In Ms. Codice Reginae Sueciae , de quo apud
suos majcima idcircù molestia exstitit.
(d) Vide Tomi nostri X paginara 256 , ubi
Fulco Sarracenos fallit arietis vesicd , optimo vino
Tome XI.
albo repletâ : ibidem sequitur bellum inter Ful-
conem et Odonem Carapan. in quo post acerri-
mum conflictum victores extiterunt Andegaven-
ses : deinde pag. 257 Fulco Salmuriense castrum
capit. In his autem temporum ordinem à Scrip-
tore minime servari nemo non videt.
(e) Ibi illud Lucani refertur de Andegavis :
Non erat is populus quent pax tranquilla juvarel,
Quem sua libertat immotis pasceret armis.
(f) In Ms. Cod. 992 Reginae Sueciae, cum du-
centis militibus.
266 EX GESTIS CONSULUM ANDEGAVENSIUM.
riieobaldus contra dominuin suum Martellum bellum ingens praepararet. A
Quibiis auditis, et ad unguein diligenter singula rimatis , quœ gens ciim eo
«'sset , quid pararet , et quo in loco suos praeliatnros disponeret , domino
suo Gofrido Martello prsesens in ipso exercitu ita locutùs est : « Bellum vo-
» !)is iniminet non incertum , et insiiper conveniunt agmina Franeorum et
» Burgundionnm : civitatem ergo quain obsedistis (a) , dimittite , homini-
» busqué vestris ab omnibus munitionibus vocatis, de vobis tutandis expe-
» ditiores adestote ; et ego vobis die praelii quo volueritis, occurram : nielius
y> est nos convenire et pugnare , quàm nos à vobis separari, et superari.
T) In bellis mora modica est, sed vincentibus lucrum quàm maximum est.
» Obsidiones multa consumunt tempora , et vix obsessa subjugantur muni-
» cipia : bella vobis subdent nationes et oppida, bello subacti evanescent
» tanquam fumus inimicis. Bello peracto et hoste devicto, vastum imperium B
» et Turonia patebit. Bonum est ergo accelerare , ne nos inveniant inimici
» nostri, et aemuli nostri dum venerint , imparatos : qi^oniam si Deum poterimus
» promereri ducem et praeambulum, non dubitanter statim de inimicis nostris
» triumpliabimus ». His dictis Lisoius Ambasio redit.
Cornes Theobaldus cum infinita gente per Pontilevium transiens, juxta
Montrichardum ad flumen Cari descendit ; et copiosis boum et ovium ar-
mentis inventis , opimâ praedâ sui ditati , et partibus S. Quintini ante Bli-
Bier^ retum * tentoria figentes, et nocte ac die recreati sunt. Martellus , relicta
obsidione, Laudiaco {b) monte prima die eis obvius venit. In crastino Ble-
senses catervatim ex castris proruunt : Andegavenses à Laudiaco eis è contra
procedunt. Ciimque jam (c) se invicem contuerentur , ordinatum per sex
acies exercitum suum Martellus his affatur alloquiis : « Eia , milites , vide- C
» tis et invenistis apud quem (d) venistis ; vos vero pugnaturi, confor-
» tamini in Domino et in potentia virtutis ejus ; potens est enim vos salvare
» Omnipotens. De fuga nullus cogitet unquam , quoniam longé nimis à
» nobis Andegavis abest ; metum omnem, qui etiam viros efïeminat , abji-
» cite , et de vobis ipsis defendendis viriliter procurate. Ictus impugnantium
» indefessi sustinete , confisi Dei adjutorio ; manus bellicosas exerite , vires-
» que dum tempus est, ostentate. Nunc armis et animis opus est ; non est
» tempus socordiae , neque imperitiae ».
His et talibus à Consule dictis accensi omnes ad pugnam procedunt ,
congressum ultra non ferre différentes. Nec mora , ante Burgum S. Martini
Belli ad pugnam conveniunt , in loco qui publiée Noit vocatur. Reboant
tubis, et simul eia clamant. Immergunt se latissiniis confertissimisque hostium D
turmis , obvios quosque sternunt ; nec imbecilles inveniunt hostes , immo
vero totis viribus sibi obstantes. Nam duas acies quae praecesserant , nnilti-
, tudine nimia penè funditùs consumunt. Corruunt multi , vulnerantur plures.
Andegavi impetus sustinent improborum ; vicissimque eos impetentes , viri-
liter retrocedere compellunt. Martellus qui in postrema parte cum acie sua
substiterat , ubi densiores hostium suorum vidit acervos , accurrit ; totum-
que de Comité transferens se in militem, alios lanceâ deturbat de caballis ,
alios ense dimidiat in sellis ; convocat suos, instantes confortât ; et eis ani-
matis, in adversarios discurrit. Ijsoius domino suo auxilium prîebiturus cum
suis niilitibus et peditibus , centum vexilla gerentibus , ab Ambasiaco ad-
volat citissimus ; qui viso praelio in dextro cornu , habenas laxant , et
calcaribus cornipedes urgent ; et sentis pectoribus oppositis , turmas Co- E
mitis depellunt, et oppositos discutiunt ; et unusquisque suum sternit humi.
Andegavi siquidem denuo eos invaserunt; quorum virtutem Theobaldini (e)
satellites diutiiis non sustinentes , pavore subito sibi immisso in fugam versi ,
(a) Odoni II, qui Tricassium et Meldorum , fusum fugatumque Stephanum , urbem ïuronos
Carnutum , Tiironuin ac Blesensiura Comitatus Theobaido abstulit, et Goffredo Tuditi Com. An-
possedit, filii duo, Theobaldus qui et Tetbaldus, degav. dédit : sed capienda erat urbs Goffredo, ut
ac Stephanus fuerunt : ex quibus Tlieobaldus Car- Principis beneficio frueretur.
nutes, Turones ac Blesenses hereditario jure obti- (6) In Ms. Cod. Laudaico monte : sic et infrà.
nuit ; Stéphane Tricasses ac Meldi obligera. Ambos Mont-Louis vel Mont-Loy.s ad Ligerim.
oderat Henricus Fr. Rex, proptereà quôd more ma- (c) Ibid. Jam xe invicem quasi contingerent.
jorum suorum novis rébus studebant, et fratri ipsius (d) Al. quod ; ubi corrig. quos.
Odoni rcbclli sese adjunxerant. Quamobrem post (e) In Ms. Cod Theobaldus et sui satellites.
fratrem captum et custodise mandatum, et post
EX GESTIS CONSULUM ANDEGAVENSIUM.
267
A scapulas dederunt ; plures cuspidibus insequentium confossi sunt. Insecuti
sunt eos, et retiniierunt équités et pedites et equos multos vivos ; eisque
parcendo, paucos occidunt. Qui cum Martello erant , omnes in ferriim
ruunt, ipso prse omnibus fbrtissimè et fugante fugientes et prosternente. In-
sequentes Anibasienses fugientibus instant ; et quos consequi praevalent ,
omnes prosternunt ; et in nemore quod Brajum dicitur, juxta Aulam Astuini
Comitem Theobaldum consequuntur, et capiunt cum quingentis et octo-
ginta militibus : non enim in Brajo equi eurrere potuerunt. Consulem à
Brajo abstractum, sic nempè nemus vocatur, Martello reddunt. Hostibus ita
repulsis, Deo favente, et repressis, et diversis (a) partibus turpiter fu-
gatis , cum laetitia maxima redierunt ; et à turbinibus bellorum immunes,
eo anno quieverunt. Iste Theobaldus cùm esset in vinculis, et pro eo nul-
Jj lam argenti et auri Gofridus Martellus redemptionem vellet accipere, cap-
tivus mori metuens, et semetipsum plusquàm sua diligens , anno incarnati
verbi MXLl (b) pro sua deliberatione Turonim Gofrido Martello in per- An. lOW.
petuum hal)endam concessit. Martellus Turoniâ quietè susceptâ, ( nam sibi
Theobaldus Kainonem (c) et Lengiacum, quae adhuc possidebat, cum
omnibus quae jure eis appendebant, reddidit) Rege Francorum mediante ,
cum Theobaldo pacificatus est.
Quid Glaber Rodulphus Historiographus de bello hoc in Historia scripserit
nostro Operi inseramus. « Fuerat orta grandis discordia usque ad effusioneni
» multi sanguinis inter Henricum Francorum Regem, Roberti filium , et
» filios suprà taxati Odonis, Thebaldum videlicet et Stephanum. Contigit
» enini post multas strages cladis utrarumque partium, ut idem Rex, ablato
Q » ab eisdem dominio Turonicae urbis , daret illud Gotfrido , cognomento
» Tuditi ; qui collecto magno exercitu, ipsam civitatem anno uno et eo
» ampliùs obsidione circumdedit : adversus quem tandem hostili manu per-
» gentes dimicaturi , rêvera ut afïlictaj indigentique alimoniis succurrerent
» urbi ambo filii Odonis (d), etc. »
Quindecim sacramenta juravit Theobaldus propria manu Consuli Go-
frido, et viginti Barones Castellenses cum eo , et quadraginta milites Va-
vasores eisdem verbis quibus et ipse. Ex quibus omnibus quatuor Operi
inseramus. Primo juravit et jurando concessit civitatem Turonensem cum
castellis, munitionibus, feodis et casamentis : secundo juravit quod Comi-
tatus durabat ab occidente à fluvio Toëdo (e) nomine, qui inter Salmurinm
castrum et Abbatiam S. Florentii efïluit, et sic in Ligerim effluit , usque
D ad Haïas Blimartii , quse et Haise dicuntur S. Cyrici : tertio juravit quod
nec per se nec per alium aliquem qua3reret , quomodô unum vicum vel
aliquam villam ex Consulatu perderet : quarto juravit, quod infra septem
leucas munitionum suarum, aliquam munitionem nec ipse faceret, nec alicui
suorum permitteret facere.
Gelduino Salmuriensi et filio ejus Gofrido Calvimontis , Martellus omnes
feodos quos habuerant citra Vigennae fluvium , et decimam S. Cyrici reddi-
dit : qui Salmurium tune Comiti concesserunt. Insuper etiam Gofridus Cal-
vimontis pro prœdictis Martello homagium fecit. Itaque Martellus facto homa-
gio ( f) pro susceptâ terra Theobaldo , ipso deliberato , donaria militibus
distribui constituit.
Haec praetereà tempestate erant cum Comité Gofrido duo juvenes no-
E bilissimi (gi), filii doniini Castri Gunterii ; ex quibus primus vocabatur
Raitialdus, nomine patris sui ; aller Gofridus nomine Consulis, cujus et
filiolus erat : ex quibus primum, Militem factum patri Iransmisit. Pater
(a) Ibid. et adversii partibus. Dive amnes recipit. Olim Tuadum vel Doaduin
(b) Ibid. anno Incarn. MXLII. Sic et in Gestis ac Toaduin dictus videtur ; à recentioribus autem
Ambasiensiuin Dominorum. quibusdam Scriptoribus Tueda vocatur.
(c) Ibid. Cainonein et Baugiacum, quem. Caino, [f] Haec verba notanda sunt. Inde enim patct,
vulgô Chinon., castrum est Turonum pervetus, ad Martellum pro csetcris Coinitatibus suis bominiiini
flumen Vigennam positum. Lengiacum vero, seu et iidein Régi Fr. debuisse ; pro Coinitatu autcm
Alingavia et Lingia, vulgô Langey , vicus veterri- Turonico, non Régi, sed Tbcobaldo Com Blés. Sic
mus est, ad flumen Ligerim situs. posteà Willelmus Dux Aquit. et Pict. Cornes,
(d) Vide lib. 5 cap. 2 Glabri, pag. 60 Tomi hominio à Martello suscepto, Santonicum Consula-
noslri X. tum ei toncessit^ etc.
(e) Vulg6 Toué ye\ le Toué ; qui fluvius ïoë- {g) Ms. Cod. duo Juvenes nobiles ep/iebi.
rium ToSret, Argentonem Argentan, ac Devam
L 1 ij
268 EX GESTIS CONSULUM ANDEGAVENSIUM.
vero jam vetulus , cruce factâ, liccntiâ Comitis Jerosolymis perrexit ; filius A
vero ejus prirnof^enitus Rainaldus , homagio Consuli facto, terrain suscepit,
et quinque annis ut miles strenuus nobiliter rexit. Frater vero ejus Cotniti
serviens , et probitates fratris sui audiens , cupiflus gloriae , aggressus Con-
suleiii, precibus suorum obtinuit, ut eum Militem constitueret, et causa (a)
filiationis rnodicum terrae ei largiretur , quo posset ei grtiosiùs et accuratiùs
serviie. Conies auteni precibus juvenis et suorum deliuitus , libentissimè
militi annuit; et militem * constitutum dominium suum Caramantum (b), quae et
Villa-Moranni , quam pater ejus firmaverat , dédit ; et totam terrain ab
Haia Blimarcii (c), quse et S. Cyrici, usque ad Blesentiacum tali nimiriim
pacte ut intra illa fortem domum sive castrum munitissimum firmaret, quippè
quod in ingressu et egressu Turonici Comitatûs, et in marchia erat Blesen-
sium , Vindocinensium , Ambaziacensium, et Calvimontensium. Qui terram B
illam tali pacto suscepit homagio, et ligiatione Consuli facta. Secundo autem
anno quo constitutus miles est, et terram illam à Consule suscepit , mortuus
est pater ejus et frater, utrique Rainaldi vocati, verno tempore ut uno die;
pater Jerosolymis , frater Gunterii-Castro (d) : qui solus remanens , homa-
gio et ligiatione Consuli facta, terram patris vel fratris defunctorum suscepit
regendam , cuiii illa quam ei Cornes amore filiolatûs dederat. Dédit et ei
conjugem , neptem uxoris suîb puellam nobilissimam , corpore et vultu pul-
cherrimam, nomine Beatricem. Facta est autem prœgnans eodem anno, quo
eam duxerat. Unde hilaris effectus, statim cœpit aedificare nobiliter castrum.
Cùm autem ut quantociùs gedificaretur elal)oraret, natus est ei infans nias-
culus : qui aliquantnlùm ex morte patris vel fratris confortatus , et gaudio
gavisus , puerum nomine patris vel fratris , Rainaldum videlicet , vocari G
prsecepit ; castrum autem novum ex nomine filii sui Castrum-Reginaldi vocari
prsecepit. Qui ex nobilibus ortus , et nobiliter educatus, armis strenuus et
miles acerrimus , staturâ (e) procerus , vultu decorus, verbis facetus , ama-
bilis fuit omnibus. Qui propter probitates suas à praedicto Consqle Theo-
baldo (f) in tantùm dilectus est , ut ei magnam terram donaret, quae vicina
erat terrae supradicto castello adjacenti , cum villis , feodis et casamentis.
Siquidem eo tempore virum Cenomanicum, qui multùm sibi servierat,
Fulcoium de Torneio in curia sua Martellus habebat : veriim ciim quid
Fulcoio pro servitio reoompensare vellet , quod sibi gratum fore debuisset ,
diu praemeditaretur , domum munitissimam quae usque hodie Mota-Fulcoii
à vulgo vocatur, terramque magnam ex suo proprio cum multis Ambasiaco
feodis donavit. Seneca affirmante, quod quietissimam vitam agerent homines D
in terris, si duo haec verba à natura rerum tollerentur meum et tuum : hinc
est, quod Willelmus Pictaviensium Cornes Consulatum Santonicum suum
esse volebat, et vi praeoccupatum tenebat , quia patrui sui fuerat. Martellus
eumdem Consulatum reclamabat , quia avi sui fuerat , cujus heredes absque
liberis mortui erant , et ideô ad heredes sororis avi sui honorem debere
reverti affirmabat. Denique hujus litigii causa diîi ventilatâ, multa mala in
Andegavensi pago et Pictaviensi perpetravit ; et per quatuor annos tota
terra circa Losdunum et Mirabellum , à Salmurio etiam Pictavis vastata et
ferè deleta fuit. Similiter Martellus quidquid erat circa Pictavis , Clinonein
fluvium (j/) et ultra, nec non suburbia ipsius civitatis succendit ac delevit.
Gofridus igitur cum Willelmo pugnare disponens, Lisoium grandem
natu huic negotio advocavit ; in cujus consilio , auctoritate et sententia , E
uti illius qui in vario génère bellorum versatus fuerat, totius praelii ordinem
commisit . . . Majora et meliora facit [consilio et prudentia] Lisoius in
hoc praelio , in quo dominus suus Pictavenses cum Duce suo turpiter
devicit . . . Santonici etiam , et multi ejusdem Consulatûs Proceres, saepè
[aj Ibid. causa fUiolationis. Guntherii [Chasteau-Gontier] appellavit. Ex Tabulis
{b\ Ibid. et casamentum, quœ et. Monasterii S. A.lbini.
(c) Ibid. ad Hayas atque ad Presenciacum Ru- (e) In Ms. Cod. et multis expeditionibus compro-
mei ; tali etc. batuf, consilio prtifundUsimws , staturâ procerus.
[d] Fulco Corn. Andec. filius Gaufridi, qui cog- [f) Sic et in Ms. aliàs taraen Goffrido.
noininatus est Crùia-Gonella , firmavit [ an. (g) Id est, Clenum fl. vel Clinnum et Cleunem,
MXXXfll] caftellum super Meduanam fl. in vulgô le Clain, quem Vingenna \la f'ieniie]
eurte qui* ocatur Basilicat, atque ut poterat muni- recipit.
tuin , ex l' online cujusdam villici sui Cast um-
EX GESTIS CONSULUM ANDEGAVENSlUxM. 269
A cum Martello fœdus pepigerunt lieri et sui ipsius ; et ejus cui praesidebant
urbis deditionem illi pacti s(int , si usque ad eos quoqtiomodo posset per-
venire. Firmatis itaque amicitiis , et fœderatus cum Radulfb Vice-consule (a)
Thoarci , Martellus cum omni sua gente , et amicorum et vicinorum copiis ,
ad urbem Santonicam susoipiendam tam ipse , quàm praedictus Vice-consul
tetenderunt. Econtra Guillelmus Pictavorum Dux , vir equidem bellico-
sus , nulli audaciâ secundus , prudentiâ pra;ditus , divitiis copiosus , mili-
taribus auxiliis constipatus , cupidus laudis , inflatus supercilio jactantise ,
niagni noniinis homo , gentes maximas congregat ; videlicet Pictavienses ,
Lemovicenses , Angolismenses , Petragorenses , Arvernos , Wascones {b) ,
Bascos , Tolosenses , necnon alios innumeros coagulaverat , et exercitum
inimensum conflaverat. Istl omnes adventum Martelli expectantes , ad op-
B pidum quod Caput-Vultonae (c) dicitur , adunati subsistunt. Quod oppidum
in alta rupe situm , à capite V'^ultonae fluvii, sive à cavitate rupium nomen
accepit. Nam quidam Cayn-Vultonae , alii Cavitonium ( d ) nuncupant.
Multi autem qui ibi substiterant, apud se deliberabant , an discederent ,
an propiiis ad bellum accédèrent. Discedere suadebat fama , quœ felices
Andegavorum successus prœnuntiabat ; et ex felicibus de victoria Theobaldi
et Francorum , feliciores fore auspicabantur ; et idcirco metus quàm maxi-
nius pectoribus singulorum inserebatur. Accedere vero ad praelium eos
exhortabatur ira pudorque , peregrinorum nullatenus adhuc repressa teme-
ritate. Conlidebant etiam in coagulatorum [e) diffusa multitudine, et in sua,
àicut jactabant , animositate, Praetereà inglorios se esse direbant , nisi multi
paucorum stoliditatem compescerent, nisi alienigenas à suis finibus disjicerent.
Quoniam autem Aquitaniae Principes bellum pertrahi conquerebantur ,
Dux eorum Willelmus festinus in planitie Caput-Vultonae descendens , Mar-
tello et suis occurrit. Veniebant igitur Pictavi catervatim congaudentes , et
victoriam in manibus autumantes , et de spoliis inimicorum diripiendis jam
laetantes. Afferebant itaque suos unusquisque funiculos, quibus \ nctos ad
sua tecta captivatos ducerent Andegavos : qui ciim se invicem co .rpicerent ,
accuratè quisquis aciem suam instruxit. Martellus et sui sagittarioi et pedites
suos ordinaverunt ; et ipsis praemissis , pedetentim , ut mos est , ergebant.
Edocebantur autem qualiter obclamarent , qualiter obstarent , q l'.liter im-
penetrabiles inimicos fieriendo penetrarent , et ut ad signa sua nihil reveren-
tes fréquenter respicerent , et se ipsos ad ictus hostiles sufferendos obdura-
rent ; licet haec omnia in aliis bellis bene gestis didicissent. Nec minus è
U regione Pictavenses (/") cuneatim , stellis innumerabilibus innumerabiliores ,
densabantur ; et per agmina innumerse legiones à latere in latus extende-
bantur _, gerentes vincula quibus hostes ligare putabant. Porro manipuli
eorum militares , prout erant instructi , loca condita tenebant. Existimabant
enim Andegavos statim fugam arripere : de fuga quippe suâ nulla mentio
fuerat , quoniam se vicisse putabant. Confidebant siquidem in multitudinibus
suis innumeris , et in pectoribus gentium animosis , et in ducalibus ne un-
quam fugerent edictis. Ergo bello utrimque parato, ubi ventum est ad locum
unde aliquantulùm jani propiores se inspicerent, pari concurrunt agmina motu.
Pictavenses ira metusque , Andegavenses spes acquirendi Santonicum Con-
sulatum incitabat. Vocifcrantur omnes, et confusis clamoribus ipsum pulsatur
cœlum ; fragor nimius vel de collisionibus armorum , vel de illisionibus
E cassidum resonat et gladiorum. Plangores et ululatus undique vel morien-
tium , vel vulneratorum audiuntur. Martellus et Andegavi illos viriliter
agressi sunt acclamantes, et audacter per médias acies irruunt.
Globus etiam Turonorum militum, subsequentium dominum suum ;
multos stravit ; et vexillum ipsius Ducis prostravit , quod pedites viriliter ,
equitesque sequentes , rapuerunt et retinuerunt ; quod non mediocrem eis
incussit timorem. Guascones omnes et Lemovicenses confestini fugam
(a) Id est, Vicecomite vel Vicario : Ficariœ enim ria.
Toarcemis in pago Pict. mentlonem faciunt varias (b) In Ms. Cod. Fascones^ Barros, Tholosense^.
litterae apud Valesiura ; qui notât, agruin loci aut (cj Vulgô Chef -boulonne.
castri cui suus erat Vicccomes, saepè pro Viccco- {d) Al. Cavilrium et Caultrinum.
mitatu Vicariam | f^iguerie^ dici consuevisse ; sicut [e] In Ms. Cod. malèj in eo adulatorum.
ager castelli cui suus erat Castollanus, Castellania \f) Ibid. Pictavenses cunctatim telis innumera-
[Chastellenie] nuncupabatur, non rarô et Castella- biles.
Lluj
270 EX GESTIS CONSULUM ANDEGAYENSIUifl.
inierunt , qiios cseterae gentes insequuntur. Pictaverises stiipefacti , aliquan- A
tulhm demorati substiterunt. Martellus et sui simul illuc conversi , eos tan-
quaiii segetem in transverso gladiis secabant , et eoriini corpora detruncan-
tes dimidiabant. Irrorabantur seu potiiis inundabantur sanguine campi.
Pictavenses tremefacti , Duce suo graviter vulnerato , respirandi locuni non
habebant , nec aliquatenus respirabant. Inse(;uti sunt eos fugientes : illi dun-
taxat evaserunt , qui effugere quoquomodo potuerunt. Multos capiunt Tu-
ronenses ; sed Andegavi quos poterant cursu praevenire , illis nullae dabantur
induciae : alios lanceis transfodiebant , alios gladiis jugulabant , in commune
nulli parcebant. Et quoniam praedictum oppidum (a) aliquatenus ab ipsis
distabat , qui fatigati remanebant , aut capiebantur aut in mortem ruebant.
Dies itaque illa Pictavensibus nimiùm fuit adversa ; fuit enim dies tribula-
tionis et dispersionis , dies mortis et confusionis : cuni vinculis quos ad B
hostes suos ligandos advexerant, ligati sunt : Willelmus etiam Consul vulne-
ratur et capitur,
Martellus et sui , caede peracta , reversi sunt in campum ; et ibi intra ten-
toria nocte illa quieverunt, et contra boream qui acriter sufflabat , corpora
raortuorum congregaverunt. Martellus posthaec , quàm citiùs potuit , San-
tonis devenit ; obviam ei venientes qui in urbe erant , apertis portis ,
urbem ipsi tradiderunt. Itaque ibi requieverunt cum gaudio , et Santonicum
Consulatum receperunt , quem Martellus , facta pace cum Pictavensi Duce ,
quoad vixit tenuit. Nam Dux à plaga praelio facta sanus effectus , Episco-
porum et Religiosorum consilio , hominio (b) à Martello suscepto , praedictum
Consulatum et quietum concessit ; et multis pccuniis liber à captione , quâ
illum Martellus in praelio capiens , spatio trium annorum tenuerat , ad pro- G
pria reiiieans , ipso in anno finem vitae habuit. Factum est autem inenarra-
bile gaudium in Andegavia et Turonia , et cum gaudio in pace diù quieve-
runt ; et ubique terrarum Deo gratias agentes, multoties triumphatores
exaltati sunt.
In diebus illis Willelmus Dux Normannorum Herbertum Cenomannicum
Consulem nimis impugnabat , cui Martellus auxiliatoi- et tutor fuit ; et id-
circo Willelmus Dux , qui posteà Angliâ acquisitâ Rcx Anglorum exstitit ,
An. 1060. imilta à Martello (c) mala perpessus est. Gofridus Martellus Fulconis filius ,
cùm filios non haberet , Comitatum suum scilicet Andegaviam , et Turo-
niam quam , sicut suprà scriptum est , conquisierat , nepotibus suis Gofrido
Barbato et Fulconi Richino reliquit : Andegaviam et Santorias Fulconi ,
Turoniam cum Landonensi castro Barbato donavit. Martellus morbo repen- D
tino occupatus , irremediabiliter languore per dies ingravescente , ad mortem
usque perurgetur, et non sine grandi dolore inter suos defungitur.
An. 1032. iEdificavit autem Cœnobium S. Trinitatis apud Vindocinum castrum ,
Monachosque posuit et Abbatem constituit. Causa autem aedilîcationis hu-
juscemodi exstitit. Quodam tempore Dominico die , aurora illucescente ,
contigit Consulem unà cum uxore ad fenestram aulae , quâ thalamus ejus
illuminatur , versus aquilonem faciem posuisse. Erat autem aula in super-
cilio montis , ubi nunc Ecclesia B. Georgii habetur : burgus autem ubi ha-
bitantium multitudo , ex latere montis contra aquilonis flamen erat : extra
burgum autem contra orientem erant pascua latissima , et in medio fons
latissimus , ubi et ad quem penè universus populus castri veniebat haurire.
Cùm autem Consul et ejus conjux , Agnes nomine , spatium aëris et Stella- E
rum multitudinem intuerentur et de multis confabularentur , subito viderunt
anibo stellam longissimam , ac si militis hastam , in fonte cadere. Cùm autem
turbati essent , cecidit secunda : plus mirantibus et stupentibus , cecidit
tertia. Denique Consul festinus , cultioribus vestimentis indutus , unà cum
uxore de supercilio montis descendit , et in Ecclesia B. Martini , quae
(a) Fulco Recbinus in Historia Andegav. suprà Turon.
ineraoriae Iradidit, Gofridum Martelluin fecisse prae- (c) Goùfredus Martellus Andeg. Cornes, et Co-
lium apud Montem Conmlarem contra Pictavos, ubi nanus Princeps Britonum , atque Robertus F'esiu Sa-
Comitem Pictavensem appréhenda. trapa Morinorum, ait Willelmus iRex in allocu
(b) Observa hic, Marteïlum de Consulatu Santonico tione paulô ante mortem habita, mlhi multli machi-
hominium et fidera jurejurando tune "Willelmo Aquit. naticnibiis insidiati sunt ; sed custodicnte Deo, licet
Duci et Pictav. Comiti promisisse, et non Régi Fr. multàm optassent, et plures insidias perstruxissent,
Benrico. Vide quse notavimug mprà de Comilatu nunquarn voti compotes effecti sunt.
EX GESTIS CONSULUM ANDEGAVENSIUM.
271
A prope ipsuni fontem erat , Missam in honore S. Trinitatis canere fecit. Hoc
ipsiim etiam quod viderat , Episcopis, Abbatibus et aliis religiosissimis nar-
rabat viris , et super hoc quid acturus foret quaerebat. Omnes autem qnos
consulebat , uno animo et uno sernione unum dedere consilinm , ut in
ipsis pascuis Ecclesiam œdificaret in honore S. Trinitatis , et altare ipsius
Ecclesiae super ipsum fontem constitueret ; servos Dei inibi congregaret, qui
die noctùque Deo ibi servirent. Qui sano consilio adquiescens , cœpit juxta
Ecclesiam œdificare offîcinas (a) utiles Monachis. Elegit etiam ex. religiosiori
Monasterio totius Galliae , videlicet ex Monasterio B. Martini Majoris-Mo-
nasterii , viginti quinque Monachos , ex quibus unum ipsis praefecit , Abba-
temque consecrari delegit. Uxor vero ejus aedificavit in supercilio montis
Ecclesiam S. Georgii , Canonicosque posuit , et Capellam Consulis vocari
praecepit. Hic et bona Rcclesite B. Laudi valdè ampliavit , et undecim Ca-
nonicos in ea posuit ; cùm tamen modo très vel quatuor Presbyteri tantùm
ibi essent : sic continetur in privilegio ipsius , quod est in eadem Ecclesia.
Gofridus autem Cornes perfecit Ecclesiam S. Nicolai in suburbio Andegavae
civitatis , quam pater ejus Fulco inceperat , nec perfecerat ; Monachos et
Abbatem posuit , multisque possessionibus ditavit ; ibidemque sepultus An. 1040.
quiescit.
Dum Gofridus Barbatus et frater suus Fulco Richin honoreni Martelli ^«Z' 10.
possiderertt , quae et quanta mala Consulatum involverint , et veritas histo-
riae jubet evolvere, et horror magnitudoque cladis prohibet referre . . . Non
ignoretur fortunam , suam invidiam quam saepè potentibus commodat , his
fratribus accommodasse ; quos communitas Consulatûs in turbam misit , et
malè concordes effecit . . . Gofridus Barbatus armis strenuus , cum Ceno-
mannensibus est fœderatus ; cujus auxilio Helias de Fisca Cenomanum recu-
peravit , quod Willelmus Rex Anglorum sibi auferebat. Quantae cupiditatis
et avaritiae , quantae etiam crudelitatis et superbise [ Goffridus fuerit], et
quomodo Deus ei restiterit , et humiliaverit . . . locus in praesenti habetur.
Diaboluç . . . electionem Bartholomaei (6) Abbatis Majoris-nionasterii atque ^"- ^064.
benedictionem sanctissimè factam , molitus est modis quibus potuit in-
festare. Instigavit igitur Comitem Turonensium , nomine Goffridum , cog-
nomento Barbatum , ut locum Majoris-monasterii suo dominatui subjugaret ,
et Abbatem loci cogeret , ut de manu illius baculum pastoralem reciperet.
Grex igitur B. Martini Majoris-monasterii stupefactus ac mente confusus ex
tam inaudita hactenùs ratione , cogitare cœpit ac dicere , quo fieri posset ,
ut tanta et tam longa regalis potestas , et specialis semper domini Martini
gioria ex priscis et ex suis etiam ipsis temporibus , qui dum adviveret pro-
prium ibi Abbatem esse constituit nomine Galbertum (c), qui nunc ibidem
humatus quiescit , ab Imperatoribus et Regibus hucusque inviolabiliter
conservata , modernis temporibus alicujus dominio nisi regio (d) , sicut
semper , aut Abbati proprio subderetur. Aiebant enim : a Habemus namque
» non mininia Imperatorum Regumque Praecepta, nec non et Apostolico-
» rum perplurima Privilégia, quibus hic noster locus pro veneratione pii
» patris nostri domni Martini , qui eum fundavit , specialem obtinet dig-
y> nitatem et gloriam ; et nunquam ab aliquo Regum nisi aut Régi aut
» Abbati proprio S. Martini fuit subjectus ; qualiter etiam est ab omni
(a) Vindocinensera Coinitatuin integruin ob-
tinuit Martcllus vix ante annuin 1032 ; siqui-
dem clientela; fideiii exbibiiit Henrico Régi ,
qui Roberlo patri anno j)rseccdente successit ;
nec mullô antè Agnetem Comitissam , Willel-
mo Bono ficlav. Coiiiiti et Duci Aquilan. anteà
nuptain , inceslo conjugio sibi copulavit. Hune
calculuin probat fragmentuni ex Notitia de
Villa -Episcopi , quam Rainaldus Paris. Episc. in
silva Wastiniensi exstruxit. Sic autem habel No-
titia in Cbartario Vindocin. Mortuo Burchardo ,
primogenito scilicct Adelae Rainaldi neptis ,
tenait mater ipsius honoreni . id est Coinitatum
Vindocinensera ; sociavilque sibi Fulconem filium
■tuuni, etc. Abbatiae Vindocin. initia nec citiùs nec
seriùs anno 1032 ponenda sunt ; non quidcm citiùs ,
ob fidem clicntelse Henrico Régi prsestitam ,
quâ prsestitâ Monasterium incboavit Gaufre-
dus; nec seriùs , ut colligitur ex Notitia Ful-
conis Comitis de origine JMonasterii S. Nicol.ii
Andegav. in qua Raginaldus Abbas regimci
Vindocin. Monasterii noviler constructi jaiu
suscepisse dicitur anno MX.XXHI ; quo anno
baec Notitia édita est. Haec ferè Mabillonius.
(h) Qu«dam Instrumenta apud Mabilloniuiu
probant Bartholomaeum elcctum fuisse anno
1064, quo obiit Albertus Abbas. Unum tamen
ibidem obstare videtur , et differre raorteni Al-
bert! in annuro 1065. Vide lib. 6i Tom. IV
Annabum Bened. pag. 638.
(c) In Ms. Cod. nomine Guillelmum.
(d) Regiorum igitur Monastcriorum baec erat
prserogaliva , ut nuUi alteri quàm Régi et Ab-
bati subjecta essent.
272 EX GEîSTIS CONSULUM ANDEGAVENSIUM.
» Praesuliim doniinio , in quantum in ordinandis Monachis nécessitas cogit A
3> Ecclesiîe , sequestratus ; cum quibus ne id fiât, satis defendere possumus ».
Unâ igitiir mente atque decreto venit idem grex ad praedictum Coniitem ,
illique hccc omnia retulerunt ; ut scilicet hanc Abbatiam Majoris-Monaste-
rii , nec ipsum Monasterium in alicujus dominium , nisi in suum proprium
Abbatem , ullatenùs devenire permittat ; ne honor et gloria tanti Patris ,
quae semper crescit in cœlis, aliquateniis minorari videatur in terris ; à tan-
tis hactenùs inviolabiliter conservata Regibus , patribus atque Principibus.
Cornes autem obstinatè , immo fortiter in sua sententia permanebat ; et si
hoc fieret , locum destruere minabatur. Monachi vero Comitem ssepè et
rationabiliter convenerunt , et per personas Ecclesiasticas atque sa^culares
discreti sanique consilii nitebantur commotionem Comitis tranquillare.
Cornes autem quanto magis videbat Monachos resistere suae voluntati , B
tanto vehenientiùs turbabatur , tantoque indiscretiiis non jam loco solum-
modo , sed et ipsis Monachis minabatur , et minas crudeles crudeli opère
adimplebat, Locum namque Majoris-monasterii et loca appendentia , ubi-
cumque potestas ejus attigit, aggressus funditùs adnùllare , possessiones
Monachorum et substantias hominum Monasterii rapere violenter et vastare :
et quomodo saevitiam suam expleret etiam in corpora Monachorum , cœpit
attentitis observare ... in tantùmque desseviit persecutio et excrevit , ut
etiam ScEculares homines Comitis intemperantiam mirarentur , et impre-
cantes Comiti, Deum pro Monachis precarentur.
Monachi autem cùm haec diù cum patientia tolérassent , nec jam possent
pericula imminentia sustinere , orationes , quas pro suis pcrsecutoribus juxta
Evangelii efTundebant pneceptum , statuerunt devotiùs ampliare ; nudatisque G
pedibus ad corpus B. Martini processerunt , assumptis secum debilibus et
leprosis , quos de victu vel vestitu Monasterii sustinebant, et quorum pre-
ces apnd Dominum valere confidebant quamplurimùm ; ubi unanimiter
in orationibus (a) persistentes , implorabant Deum et Sancti mérita , ut
pestem illam tam saevissimam suâ misericordiâ temperaret , ne locum illorum
persecutor ille destrueret. . . His peractis , etiam ad Abbatem Cluniacensera
recolendae memoriae virum , Hugonem nomine , suam petitionem direxerunt,
suppliciter exorantes , ut ipse et sancta Cluniacensis Congregatio pro tanta
persecutione mitiganda Dei clementiam precarentur ; insuper ut ipse Abbas
locum Majoris-monasterii consolari suâ prœsentiâ dignaretur : qui {benignus
ut erat , petitioni eorum benigno animo adquievit. Cùmque Majus-mo-
nasterium pervenisset , consolatus est Fratres , et Turonis ad Comitem sunt D
profecti ; cujus pedibus prosternati eum, ut ab illa perse<;utione jam cessaret,
precabantur humiliter , sed incassùm [h). Nam Comes in suam ssevitiem obsti-
natus , nec lacrymis flexus est Monachorum , nec Abbatis precibus adquie-
vit , nec se vel modicè à persequendis Monachis temperavit. Quibus ad
Monasterium redeuntibus , Abbas quoque i-eversus est Cluniacum . Abbate
Majoris-monasterii comitante ; qui videlicet Abbas Majoris-monasterii _, an-
tequam inde rediret, suscepit sacros ordines Sacerdotis ; quando enim electus
est in Abbatem , adhuc Diaconi ministerio fungebatur. Porro Deus ....
in caput Comitis juste fecit injustitiam ejus redundare. Nam ut manifestum
fieret , quàm injustus Comes ille adversus Abbatem et illos Monachos exti-
tisset.. . Deus dignatus est insigne miraculum operari. Postquàm enim Comes
contempsit Abbatem Bartholomaeum et Abbatem Cluniacensem et Mona- E
chos exaudire , pauco intervallo interposito frater ejus , Fulco nomine ,
(a) Per Id teinpus ea erat Fratrum Majoris- ejus in communi super indicta pœnitentia inquireba-
monasterii religio et pietas , ut nuUa provincia tur : qud auditd, mira compassione videres certatim
esset , qu« illius institut! Monachos habere non à Fratribus Fratris onui suscipi. In his eminebat
percuperet. Ilinc conditae passim ubique Cellae , Bartholomaeas Abbas. Mabillonius.
aidera loco attributae. Inter alla verô pietatis [b) S. Hugo tune , ut scribit Hildebertus in
exercitia illic maxime vigebat pietas erga mo- libro de ejus vita , illud Samuelis dictum vati-
rientes et defunclos : qua de re Libellum in cinando protuh"t : Scissum est regnum tuuni à te
Elogio Barlholomei Abbatis retuliraus. Princi- hodiè : quod vaticinium rei exitus comprobavit.
pio testalur Auctor Anonyinus , morem fuisse Nam anno 1067 , aut uti quibusdam plaçât
ipsius Cœnobii , ut à prima aurora usque ad ho- 1068 , Goffridus à fralre caplus , atque Comi-
ram prandii , propter Sacerdotum copiam , conti- tatu Turonico spoliatus , et in vincula conjcctus
nua Missarum celebratio protraheretur. Ad haec , est.
cùm aliquis Fratrum recens obiisset ^ Confessor
adversus
EX GESTIS CONSULUM ANDEGAVENSIUM.
273
A adversùs eum cuni manu valida insurrexit ; nec ab ejus persecutione cessavit,
donec eum captum , et ab honore privatum, per multos annos in captio-
nem detinuit : ibique afïlictus , et divina ultione datus etiani in reprobum
sensuni , vixit posteà plusquàm triginta annos in hae nnseria, etiam hostibus
miserandus. Certè justo judicio privatus est et corporis et animi libertate ,
juste totâ vitâ suà miserabiliter oppressus est unius hominis potestate . . . justo
judicio amisit in perpetuum dominationem , quam tenebat . . . Willelmus
Cenomannuni , concedente sibi Herberto , acceperat ; et Heliae , oui here-
ditario jure obvenerat, violenter auferebat.
Fulco subdolus fratrem suum nimiiim cepit impugnare, et Consulatum totum Cap. M.
turbare ; et tune totius Comitatûs Barones unus in alium ceperunt insurgera,
nunc Barbato, nunc Fulconi favere ; et tune proditiones multae inter eos exortae
sunt. Quo tempore sit proditio apud Andegavem anno Verbi incarnati An. 1066.
MLXVI : proditores perimuntur. Tune Gofridus de Pruliaco occisus est ,
pater illius Goffridi, qui Cornes Vindocinensis [a] fuit. Cornes Pictaven-
sium , Willelmus uti pater suus vocatus , miles acerrimus , juvenis astutus
et laboriosus, pnedictis fratribus sic discordantibus , Santonicum Consulatum
aggressus cepit et possedit. Helias Consul Cenomannicus et complures Con-
sulatùs sui Proceres Fuloonem pro Barbato graviter expugnabant ; et ut
Barbatum deliberaret , petebant ; et auxilio Philippi Régis Francorum , et
Stepliani Comitis Blesis , ipsum vi abstrahere nitebantur : sed Fulco eum
Stephano, hominagio sibi facto, Regem Francorum adiit ; et eum eo fœ-
deratus , Philippo Régi Laudonense castrum concessit. Rediens Fulco à
Francia , Ambasiaco eum Arnulfo , qui custodiam domicilii ab ipso in feodo
C habebat, hospitatus , feodum ei abstulit ; et domicilium , positâ propriâ
ad libitum custodiâ , sibi proprium retinuit. Sic ArnulCus de Magduno, et
filius (h) ejus Leonius , ab Ambasio expulsi sunt. S;epè Fulco talia actitans ,
progeniem suam doli ream licet injuste accusari fecit . . . Erant tune multi in
bono administrando segnes, in malo obloquendo celeres , seditionibus occu-
pati , caritate infirmi, factione robusti, in œmulationimi conservatione sta-
biles : de quibus mentionem faciens, quod scitum (c) historiae est , facio.
Frant autem tune Ambasiœ très Optimales, quorum nuUus alii credebat ,
fore * secundus , nec erat , quoniam nullum servitium alter alteri debebat ,
habentes singuli domos defensibiles ; Sulpicius dominus Turris - lapideae ,
et Fulcoius de Torinneio , quem Comes iMartellus primus ibi hereditave-
rat , qui dominus domûs , quœ Mota-Fulcoii dicebatur , erat. Tertius erat
D Arnulfus filius 1 ^eonii de Magduno, custos donuis Consulis , quae vf)caba-
tur Domicilium. ad ctijus jus pars major Ambasiensis castri pertinebat. Fulco
Comes pater Martelli Leonio id) de Magduno in feodo custodiam Domi-
cilii et commendatias silvae longée , quae suae erant , usque Remorentino olim
donaverat. Nain Fulco , cùm Landonensem Vice-consulatum possideret ,
ssepè per Magdunum *, inter Aurelianum et Baugenciacum situm, transibat ; * uelmn
et Leonium inter principales amicos habebat. Sulpicius vir prudens armis-
que strenuus fuit ; cujus frater Lisoius non inferior virtute exstitit : qui ita
natali amicitia erant conjuncti, ut eorum vita ab omnibus laudaretur
Quanta vis amicitiae sit concordiaeque , ex dissensionibus atque discordiis
percipi potest , ut ex discordia Fulconis Richin et Barbati , quœ penè
terrani eis subditam totam delevit ... Ex Sulpitio atque Lisoio , quantum
boni sit in amicitia , judicari potest ; qui licet causa invidiae à multis potenti-
bus aggressi, viriliter se defendentes , nihil ex suo amiserunt , quamvis ipse
Fulco eos Ambasiaco saepè expellere tentasset. Fulco Richin Barbatum
fratrem suum captum tenuit , et in vinculis Chainoni Castro posuit , et
[a) Comitum V^indocincnsium sccunda séries
originem traxit ex stirpc Ecfridi seu Effredi ,
Prulliaci et Rupepozaeae domini ; qui in Epita-
phio dicitur fuisse génère et probitate inter no-
biles Gallos insignis , tutor patrise duxque inili-
tiae. Ex ejus génère prodiit Gaiifridus seu Gofîri-
dus de PruUiaco , Vindocin. Coincs , cujus
mater fuit Araeiina ; et cujus uxor Euphrosia ,
erat ex stirpe Comitum Andegav. quibus anteà
Vindocinum parebat.
Tome, XI.
(b) In Ms. Cod. et filius ejus Lndinus.
(f) Al. quod suum. est historiée facio.
(rfj Apud Bcsliuai legitur Instrunicntum ven-
ditionis cujusdam Archembaldi qui , permittentc
Lcudonio domino suo , quosdam alodios ven-
didit Comiti Gaufrido cjusque conjugi Agneti
ad construendum (Edificandumque locuin, in honore
S. Trinitatis fundatum, qui situs fore {esse) noscitur
in suburbio Findocini trans flwnen Ledi.
Mm
274 EX GESTIS CONSULUM ANDEGAVENSIUM.
utrumque Comitatimi in proprietatem sibi suscepit. Barbato Arnulfus , Fulconi A
Richin Fulcoius favebat , Sulpicius neutri. Itaqiie Fulco Richin à Rege
Francorum utrumque Comitatum suscepit, ipsique Landonense castrum in
perpetuurn concessit. Dumque à Curia Régis Fuico rediret, hospitatus cum
Arnulfo in Domicilio , cotisilio Fulcoii Domicilium ei abstulit ; et cuidam
homini suo Rainaldo Porcello ad custodiendum tradidit , ipsumque Arnulfum
ratione satis debili , quia Rarbatum dilexerat , Ambazio expulit. Posthaec
malitiosus Fulcoius nutu Consulis Sulpicium et suos inipugnabat ; existimans
quod Conies honorem Sulpicii filio suo Fulcoio daret , qui Elizabeth soro-
rem Comitis duxerat, si eum ab Anibaziaco expellere posset.
Jam pridein Consul Richin à probitate antecessorum suorum deviaverat ,
veraque vocabula rerum amiserat. Nam aliéna bona largiri , liberalitas ; ma-
lorum et reorum audacia, fortitudo ab eo vocabatur : sed tamen misericors R
mansuetusque erat , niniiiimque ad credendum malis facilis ; quem Fulcoius
aggrediens multis adulationibus , ut arma contra Sulpicium sumeret , im-
' Eufemiam petravit. Similiter Burchardum de Monthesauro (a) , qui Eufennam * Sul-
picii et Lisoii sororem habebat , contra ipsos ad omnia mala agenda incita-
vit ; sed Sulpicius Lisoiusque à Calvo-monte Comitem Buchardum atque
Lisoium infestabant, illisque nolentibus totam terram usque Lochas et Tu-
ronim vastantes depraedantesque , omnia incendebant. Munierunt etiam
Ambasiaco arcem suam ; et sic ssepè in ipso oppido, inter utriusque partis
homines lis vulneratioque et occisio nimia erat. Erat autem Sulpicio auxiliator
* Roches-Cor- sororius cjus Tlicobaldus , Rupinm * dominus ; per cujus portum Sulpicius
et sui transmeantes , maxima damna inimicis suis faciebant. Diu post hoc
Comes , consilio Ambasiensium , cum Sulpicio dolo inducias cepit ; pace q
factâ , terra siluit. Sulpicius in custodia cujusdam Ambasiensis Militis, no-
mine Hebrardi , arcem suam posuit ; ipse cum uxore Calvimontis mansit.
Quadam verô die , duni Sulpicius Ambasiaco esset, et in domo Caesarii in
pace securusque quiesceret , Fulcoius Comiti qui Turonis erat , mandavit.
Conies statim milites suos nocte misit ; eunique in eadem domo turpiter
captum, Andegavis incarcérât.
(a) Mons-Thesauri , vulgo Montresor seu lum est in pago Turon. ad Andresium vel Andri-
Mont-tresor , lociis sic dictus quôd ad majorera sium amnem, Vindrois.
Ecclosiaiu Turon. S. Mauricii pertinerot , castel-
EX CONTINUATIONE HISTORIE W
AIMOmi MONACHI FLORIAC.
Ex Ms. (h) Cod. Reg. 5925 A, olim Colbert. 1924.
ViGORE decedente Regum , Robertus Cornes Parisii , qui Marchio
Francorum vocabatur , frater videlicet Odonis Régis , necnon Hugo
Magnus, quin etiam usque ad tempora Pioberti Régis , ea quae Abbates re-
cipiebant , sibi addixerunt ; et statuentes Decanos Monachis , sibi nomen
Abbatis [S. Germani] usurpaverunt : ea vero quae tune sibi ex rébus Ec- E
clesiasticis vendicarunt , propriis militibus (c) distribuerunt , et juri Eccle-
siastico substraxerunt . . .
Defunctus est Ricardus Dux Burgundiae . . . Posthaec , defuncto Ebolo
Abbate, Robertus Princeps cupiditate magis ductus quàm cura animarum sol-
licitas, Abbatiam S. Germani accepit, seque Abbatem post supradictum Hu-
gonem Abbatem vocitari fecit. Itaque defuncto Hucboldo, qui post Ebolum
(a) Quod Willelmi Gem. Historiae , id et et quidem anno 1470, ul in fine legitur.
Scripto Aimoini accidit. Hujus enim Opus rébus (c) Ludoviciti [Balbus\, accepta nuncio de morte
Monasterii sui , alibi forsan frustra inquirendis , patru sui Karoli [Calvi] , ut paulô infrà dicitur ,
interpolavit Monachus San - Germanensis ; et quns potuit conciliavit sibi , dans eis Abbatias et
eidem quintum addidit librum , in quo historia Comitatus et villas secundàm uniuscujusque postula-
ad annum 1165 deducitur. tionem. Quae omittimus, reperies tum apud Ai-
{b\ Omninn consentit cum Ms. Cod. S. Ger- nioinum in miraculis S. Benedicti , tum apud
mani , ex quo ad verbum descriptus videtur ; Hugonem Floriac,
EX CONTINUÂTIONE AIMOINI.
275
\x in regimine successerat , isdem Robertus Cornes , ut dictum est , Abbatis
nomen assumpsit , statuens Decanos , qui curam habebaut Monachorum :
quorum prinius noinine Reniigius extitit ; quo obeunte Abbo successit :
ipsoque décédante Gormarus Archiclavis Decaniam habuit. Prsedictus itaque
Robertus Cornes et Abbas Karolum Regem adiit , petens quatinus Abba-
tiam S. Crucis sanctique Audoëni , quam B. Leutfridus rexerat , cujus sa-
cratissinia membra apud Monasterium S. Germani quiescebant , ipsam vide-
licet Abbatiam jam dicto Cœnobio S. Germani addiceret regali privilégie :
cujus petitionibus Rex annuus Karolus , eanidem Al)batiam (a) regali prse-
cepto gratiâ B. Leutf'redi Cœnobio addixit S. Germani. Mortuo igitur prae-
dicto Duce Ricardo , secundo anno post mortem ejus rebellavit Robertus
Princeps contra Karolum Simplicem (b) , etc.
Su!) Rege Rodulfo Hugo Magnus Abbatis nomen post obitum patris sui
Roberti supradicti sumpsit ; et sub eo per successiones hi fuerunt Monaste-
rii S. Germani Decani , videlicet Armarus ; quo obeunte successit Goz-
bertus ; denique Abbo. Hi ergo fuêre , régnante Rodulfo , sub Hugone
Magno Francorum Duce et Monasterii S. Germani Abbate ....
Temporibus [Ludovici Transmar.] fuerunt hi Decani Monasterii S. Ger-
mani sub Abbate Hugone , Heiricus videlicet ac deinde Hubertus
Anno IV Lotharii Régis sub Abbate Hugone et Duce Francorum , Galte-
rius Archicustos extitit Decanus Cœnobii S. Germani : quo decedente Al-
bericus successit. Inde Hugo Dux ad majora animum applicans , nutu divi-
ne dimissâ S. Germani Abbatiâ, quae jam penè ad nichilum , dum non esset
qui curam ejus tam exteriùs quàm interiùs ageret , redacta fuerat , summis
precibus tam Régis Lotliarii quàm praedicti Hugonis Francorum Ducis cons-
titerunt venerabilem Gualonem Abbatem : qui inter caetera quai eidem
Ecclesiae contulit bona , pratum sub ipso Monasterio situm , à dominatione
S, Germani alienatum cupiditate prsedictorum Ducum et Abbatum , praedictae
Ecclesiae restituit , et ab omni inquietudine tam Regum quàm omnium mor-
talium immunem reddidit . . .
Abbate igitur Gallone defuncto , tempore supradicti Lotharii Régis Al-
bericus II successit , perdurans usque in tertium annum ordinationis duorum
Regum Hugonis videlicet ac Rol)erti : cui successit piae memoriae domnus
Abbas Morardus (e), etc.
Post quem [ Willelmum Abb. Divion. ] prœdictus Rex cum Regina
Adraldum .\bl)atem constituit. in tempore Régis Roberti benia (d) fuit de
dominio San Germani. Ipse firmavit (e) Montifortem et Sparnomum : quan-
dam quoque dominam de Novigento habuit uxorem ; de qua unum filium
habuit , nuncupatum Almaricum. Idem Almaricus duos filios habuit , scili-
cet Simonem et Almaiicum. Symon procréa vit Almaricum de Monteforti
et Bertrandam Comitissam Andegavensem. Almaricus genuit Symonem
Comitem Montisfortis. Berti-ada habuit filium Fulconem Comitem Andega-
vensem , posteà Jherosolymitanum Regem , etc. Tempore Roberti Régis
Theobaldus cognomine Filans-stupas , Forestarius ejus , firmavit Montem-
Lethericum. Ipse habuit unum filium nominatum Guidonem (f) , qui ac-
cepit in uxorem dominam de Feritate et de Commet. Idem Guido genuit
E
(a) Prœter partein ipsUis AbhaticB, inquit Caro-
lus in Diplomate, quam annuimus Normannis Se-
quanensibus^ videlicet Rolloni suisque Comitibus pro
tutela Regni.
(b) Ut pag. 322 Tomi VIII, et pag. 139. Tomi
nostri IX^ et pag. 2i9 Tomi X
(c) Morardo , (jui obiit anno 1014 , successit
Ingo : \ide pag. 221 Tomi X.
(d) In Chronicis Gallicis S. Dionysii, banie et
biaune.
(e) Praecedens aliquid ibi desideratur ; legen-
dumque videtur : Tempore Roberti Régis Almaricui
firmavit, etc. ita ut haec non ad Robertum Regera
ut jam monuimus pag. 31 1 Tomi X ; sed ad
Aiualricum referantur. Posteà enim exhibetur
posteritas Amalrici ; et de eo infrà dicitui . Idem
Amalricus [praeter Amalricum quem de domina
de Novigento suscepit] duos filios habuit [ex alia
forsan uxore ] etc- Quanquam in Chronicis
Gallicis legitur : Cit Rois Robert ferma le Chastel
de Mon fort et d'Espermm : une dame de Noient ot
espousée : de celé ot un fil qui ot non Amauris. Cil
Amuuris ot deulz fuiz, Symon et Amauri ; et cil
Sjmons fu pères Amauri de Monfort et Berte la
Contesse d'Anjou : et cil Amauris fu peref Symon le
Conte de Monfort et la Contesse de Moulent : et ma-
dame Berte la Contesse d'Anjou ot un fil qui ot non
Fouques ; Cuens fut d'Anjou, et puis Roit de Jéru-
salem. Cil Fouques, etc.
(f) Ibid. Cil Guis espousa la dame de ta Fer te et
de Gomez : de celé dame ot deulz fuiz. Mile de Bray
et Gui le Rouge ; et deulz darnes^ la Contesse de
Reitcestre, et Bone-voisine de Pons , Elisabez famé
Jocelin de Cortenay, et la dame du Puisât , et la
dame de S. faleri. Cil Miles de Brai engendra Cui
Trouuel, etc.
Mmij
276 EX CONTINUATIOINE AIMOINI.
ex ea Milonein de Brayo et Guidonera Rubeum , Comitissam quoque A
Reiteste , et Bonani-vicinani de Pontibus , Elizabeth etiam uxorem Joscelini
de Corteciniaco , insuper dominam de Puisât , et dominam de S. Galerico.
Milo genuit Guidonem Trossellum , etc. Tempore Roberti Régis Atho
filius cujusdam Gastellarii de Castro-Rai nardo se fecit sublimari. Ipse fir-
mavit castrum Cortinaci. [dem accipiens in uxore quamdam nobilem do-
minam , genuit ex ea Joscelinum de Cortinaco. Joscelinus desponsavit (a)
filiam Comitis Gaufridi Foërole ; ex qua genuit unam filiam , quae duos filios
habuit Guidonem et Raynardum Comitem de Johegneio. Post mortem uxoris
suae idem Joscelinus accepit Elisabeth filiam Milonis de Monte-Letherico ;
de qua habuit Milonem de Gortiniaco , Joscelinum Comitem Edesse , Gau-
fridum Chapalii. Milo genuit, etc.
Anno MXXXl Incarn. Dom. obiit Robertus Rex , qui dum viveret(&), B
etc. Tertio verô anno Henrici Régis , et MXXXIV Dom. Incarn. urbi
Parisiaca flagravit inceridio. Idem Rex Henricus neptem Henrici Alamaniae
Imperatoris duxit in uxorem (e) , etc. Igitur Rex magnificus Philippus , cui
tempore suo multa adrisit prosperitas , accepit sibi uxorem Bertam Balduini
Comitis Hollande filiam , etc. Rex videns dominium suum per insolertiam
praedecessorum suorum essediminutum, etc.
Anno MliXI obiit Adraldus Abbas , suscepitque Hubertus post eum Ab-
batiam , etc. Anno Dom. MLXXII obiit Robertus Abbas; cui successitPe-
trus Régis Philippi Cancellarius, natione Appulus; qui, etc.
id) Ibid. Cil Jocelins espousa la fille le Conte (b) Vide pag. 221 Tomi nostri X.
Giefroi Foirole : de celé daine ot deulz fuiz. Gui et (c) Vide suprà pag. 157 hujus Tomi XI in ^^i
Renart le Conte Joeri'^ni. Icil Ji>celini après- la mort Excerpto Freher. et ibid. pag. 158 var. lectiones ^
celé première dame espouta Eliiabel la fille Milon repone has : fideliler comprnmisit, pro fideliter pro-
de Mon-Lekeri : en celé engendra Milon de Cortenai misit ; Régi dimisit , pro Régi tverpi-vit ; consuetudi-
et Jocelin le Conte Dtitse et Gefroi Capalu. Cil Mi- nés, pro consuetudinem ; quo etiam anno, pro quo
Ion, etc. etiam tempore.
EX HISTORIA («) MONASTERII S. FLORENTII SALMUR
Apud Marteniutn Tom. V Ampliss. Collect. col. 1107.
STOLAM ac (b) manipulum [Robertus Abbas] composuit , in quibus j^
pendentes ad praecinctorium palmulelae, tintinnabulis organizabant ar-
genteis. Casulam quoque purpuream religiosus Robertus Rex Francorum
dédit , et uxor ejus Constantia Regina albani Levitae circa collum et hu-
meros aureis Hgaturis intextam ... In illis diebus Aimericus Toarcensium
Proconsul , et postmodiim Nannetensis Comes , magnifica B. Florentio
concessit bénéficia , videlicet Ecclesiam S. Michaëlis quam dicunt in Ere-
mo . . . Sed Pictavorum Comes S. Florentii Monachos inde expulit , et
Abbatiam fore constituât. Hic prœnotatus Aimericus proie carens , quasdam
sui juris villas S. Florentio in successione condonavit : cui domnus Abbas
Robertus prope Toarciacum castrum libram optimam tantùm in vita dele-
gavit ; sed illo obeunte , Rodulfus frater succedens antecessoris statuta
contempsit. E
Per illud tempus Fulco Gaufridi filius , Andegavorum tenebat Comita-
tum , hostium calHdus et fortis debellator , férus nimis, et prosperis even-
tibus famam et fines eorum dilatans. Qui post mortem primae uxoris , ciim
Elisabeth quoque causa adulterii concremasset , Hildegardam puellam illus-
trem duxit uxorem. Cujus primogenitus Gaufredus à fabri uxore apud Locas
castrum educatus , Martellus cognomen accepit. Hi duo , pater et filius , ut
(a) Hanc S. Florentii Historiam , ut docet diois etiam Ms. diversitas caracteris. Hinc magno
Martenius in observatione prsevia , col. 1081, in pretio habenda est haec Historia.
cjuatuor saltein scripserunt Auctores , incœptum (6) Praetermissa quaedam in Volumine nostro
ab alio opus continuantes , atque ea quae suis X , pag. 264 hic repraesentamus ; ex quibus
temporibus conligerant singularia , litteris com- nova lux Historiae affulgere poterit.
mendantes. Id arguit non modo stili , sed Co-
EX HISTORIA MONASTERII S. fLORENTlI SALMUR. 277
A natura dictabat , feritate, virihus , crudelitate feris penè fuerunt feriores , '
hostium calcatores , cujnsvis oïdinis immisericordes , expeditionibus insisten-
tes , Ecclesiarura jura fisco proprio redigentes, et inde suis oppida militibus
extruentes, ad suum munimen suaeque provinciae motus vel vicarias ad libi- Col. 1108.
tum componentes : contra quos nec niussitando reniti sumniis etiam Sacer-
dotil)us fas erat ; quia duruni et avaruin cor eorum , nullius ordinis vel
tenuem auditum impunitum praeteribat. Ab bis itaque raptoribus Ecclesia
nostra gravissimiim subiit detrimentum.
Eodeni tempore ortuin est bellutn inter Conanuni Comitem Britonum et
praedictum Fulconein Comitem Andegavorum : cujus belli victoriâ post mul- An. 992.
tam utrorumque interfectionem, Conano necato, Fulco potitus est. Proinde
proverbium est vulgatiiin : a Belium Conquirentium quo(a) tortum superavit
B » rectum ». Hujus Conani filius Gaufridus , praelil^ati Fulconis ex sorore
nepos, Galone Monacho impétrante, dédit S. Florentio locum Livriacum . . .
Qui Gaufridus nobilitate , viribus et armis praeditus , Romanum pro oratu
iter carpens , cujusdam matronae hospitium ingressus est : cujus accipiter ,
mulieris gallinani invadens occidit ; unde à tumultuosa muliere caput lapide An. 1008.
percussus , sua re disposita mortuus est ; Alanum Sanctimonialium Redonen-
sium Abbatise fundatorem , et Rudonera filios suos baeredes relinquens.
Summi Britanniae Sacerdotis caput B. Pauli , Toarcerisis et Nannetensis
Princeps consultu S. Florentii Cœnobitarum terno {b) igné ligni ternisque
sarmenti combustionibus examinavit. Postmôdum vero in Glonnensi Cœno-
bio , Monacho subvehente , reponendum transmisit. Cujus auctor operis
per Andegavum reversas , ut fertur , Doado posteà necatus est . . . Abbas
Robertus Abbatiam S. Maximini [Mitiac, ] suscepit . . . ibique obiit .... col. H09.
sepultus est in claustro anno MXI VI Id. Augusti . . . Adhebertus substi-
tuitur , qui ex pago Turonico , Cainonis castro extitit oriundus . . . Glo- Col. HlO.
rioso fine quievit. Sanè de successore facta est altercatio. Quidam enim
Fratrum et Gelduinus Salmuri dominus Galonem Monachum S. Florentii
Procuratorem praeferebant : alii vero cum Odone Comité Giraldum ex
Toarcensis castri primoribus ortum eligebant. Hic Giraldus Ingelbaldi di-
vitis , cognomento ( c ) Gohelli , frater extitit : quod supernomen in Toar-
censi pago diff'usum , per successores eorumque possessiones servatur in
œvum. Prsevaluit Comitis sibi({ue faventium voluntas ; et fjuem prse cseteris
elegerant , Giraldum Abbatem praeficiunt ; qui mundo clarus , et mundi
favoribus inhians , tyrannica potestate ntens , multa B. Florentio distraxit
D bénéficia. Hic autem suis fautoribus , adulatoribus , parentibus (d) et
amicis prœdia , terras , mansuras , domos et décimas concedebat. Multis
etiam sub libero bomagii servitio terras donabat. Nam sub memorata condi-
tione idem Giraldus dédit Alljerico Montis-Johannis castri domino Ecclesiam
S. Albini , Castello-penus dictam , cum omnibus suis appendiciis. Simili modo
Petro ejusdein castri Militi , cujus filium Amalbertum in baptismo suscepit ,
in signo filiolatùs , ex Masnilii S. Marise Ecclesia totius parochiae medieta-
tem concessit . . . Amalbertus jam pâtre def'uncto ... in Glonnensi S. Sal-
vatoris sanctique Florentii Ecclesia judicii examen manu propria tulit , et
donum aeternaliter factum salvus ex judicio confirmavit.
Giraldus ad Sepulchrum Domini orare desiderans , Jerosolymam perrexit : col, 1111.
(a) Ilujusinodi dicta atque alia scrapulosè et
Verbatim offcremus in praeviis annalibus , cùm
Gallicis tum Lalinis : undc ridebuiit forsan ac
absentes amicos quidam rodent ; et licet ri-
dcant et rodant. Ipsissima enim Auctorum ver-
ba , quoad potuerimus , ibi reprîesentabiraus ,
ne quis deflexum à nobis causetur sensum , et
ne ejusdem extenuationis aut altcrationis cri-
men apud Lectores incurramus. Verbum etiam
verbo ibidem reddemus ; et barbara phrasi , sed
matériel magis idoneâ , quidquid intelligemus
potiùs interpretari volemus , quàm in puriorem
transferre sermonem , cjui obscuritati rei non
tam lucem adferat, quàm ut saepiùs fit tencbras
offundat. Atque haec semel monuisse sat nobis
sit Aristarchos.
{b) Nota setatis usum : sic anno 1031 veritatem
reliquiarum S. Felicis Mart. triplici ignis pro-
batione Meinwcrcus Episc. Paderb, pro more
illorum teniporum exploravit. Sic anno 1048
in Cerasiac. Monasterio os brachii dextri. S. Vi-
goris igné probatum fuit. Sed et anno 1010
apud Casinum particula quajdam lintei , que
Cliristus discipulorum pedes cxtersit , in ignem
injecta , ut omnis dubilatio tolleretur , nihil
détriment! passa fuerat.
(c) Nota cognomina jam tum; frecjuentia
fuisse.
(rf) Sic col. IIII potestatis apud Espetuam
partetn GiraUluf Abbas suis co'isanguiiieis per honia-
giurn Gaufridi Toarcerisiuin Ficccomitis et posteris
suis tradidit. In alia verà quce Monachls remansic^
Fitalem neputein suum Prcepusituin constituit.
M m iij
278 EX HISTORIA MONASTERIl S. FLORENTIl SALMUR.
sed anteqnam illuc perveniret , comprehensus est à Paganis ; à quibus multa A
supplicia perpessus , ciim nomeii Cliristi constantissimè fateretur , gladio
vitam finivit . . . Testatur domnus Ansbertus S. Florentii Monachus , qui
cum ipso multa in eodem agone supplicia pertulit (a) . . . qui posteà merito
suœ prudentiae Abbatiam Pontelevis Cœiiobii regendam suscepit . . . Gi-
raldus Odonis Comitis imperio Evrardo Majoris - monasterii Abbati suani
Abbatiam commisit . . . Eo tempore casuali ignc cum parte castelli Salmu-
rense comburitur Cœnobium . . . Praesidebat nostrœ tune Ecclesise domnus
Evrardus Majoris- monasterii Abbas, consilio et eloquentia magnus , licet
Col. 4112. suspectus . . . Giraldo Abbate liominem exuto, Odonis Comitis praecepto ac
JNobilissimorum voto , anno MXX, VII Kal. Sept, ex B. Martini disciplina
eligitur Fredericus in Abbatem, Letardus in Priorem , etc. Andegavis à
Pontifice Huberto Kal. Sept. Abbate Evrardo praesente , Fredericus conse- B
cralur ; propriisque in locis ab eodem Evrardo , praesente Comité , de Ma-
jore-Monasterio personae Salmuro stabiliuntur . . . Fredericus Abbas novus
* Prseposito Glannam nostri primordium tendens, à Galone * foribus obseratis repuisus
est . . . Ferunt quemdam Clericum hujus Galonis temporibus anticjua pri-
vilégia nostra furtim substulisse , et Budico Nannetensium Comiti présen-
tasse : qui Budicus , cùm magnam terrae suae partera S. Florentio deberi
vidisset , igné cremavit . . . Gelduinus Salmuri dominus ad S. Ciricum se-
Coi. 1113. cessit : factumque signum ab auctore suo Gelduinus est dictum {h). Vocatur
tamen ab aliquibus ob soni puritatem Clarellus. Fuit autem Fredericus
Abbas merito sanctitatis atque justitiae quasi lucifer refulgens . . . Huic inos
erat quotidianas Deo hostias oÀ'erre ; ita ut nullus penè dies vitae ejus absce-
deret , quo non omnipotenti Domino hostiam placationis ( c ) immolaret . . . . C
An. 1025. Ab initio suae ordinationis usque ad tempus incensionis atque captionis Sal-
muri , quae fàcta est à Fulcone Andegavorum Comité , mansit in Sal-
muro ( d ) , etc.
Col. 1118. Tune Gelduinus reminiscens patroni sui Florentii , ex ipsius institutione
Pontelevis ( e ) Abbatiam fuadavit ; ubi memoratum Ansbertum cum quibus-
dam è fratribus regulariter institutum, à nostro Cœnobio eductum, Abbatem
praefecit. Qui diu ipsum locum féliciter exstruens , feliciiisque gubernans ,
casu Turonis apud Majus-monasterium decedens , sepultus est. Denique
Fulco Comes versus Toarcenses in jus S. Florentii castellnm ex monte et
*/'.Espetuam nido Falconem nuncupatum instituit ; quod XII coacti à Monachis Espenam*
degentibus , cum aliis operariis peregerunt. Cujus loci adminiculator prae-
libatus Vitalis , nepos Abbatis Giraldi , rapinis inliians , inde Monachos D
expulit. Qua de causa praeda non modica militari manu Glonnam deducta
est : quam Vitalis omni emendatione pollicitâ recepit ; sed ipse promissa
tanquatn mendax praeteriens , Monachos S. Florentii duos illuc ab Abbate
Frederico sicut priùs transmissos , etiam insectando effugavit. Subséquent!
tempore quemdam Espetuam parrocliiae potentiorem , nomine Jovinum ,
Austerius castri Mauritaniae dominus cepit : cujus captionis anxii Mona-
chi (/).
Denique Budicus Nannetensium Comes , cùm ipse ac sui praedecessores
Andegavensium Comitibus servire solerent, quibusdam causis incurrentibus
contraria cœpit agere servus in dominum. Fulco vero cum filio Gaufredo
et uxore Agnete, quam defuncto viro suo Aquitanorum Duce anno MXXX(ji)
(a) Sagittci ventre fierfossus eut in seditione inter vios : ubi Fulco Niger , Andium Cornes , col-
Giraldum et Paganum orta ob vas argento et auro latis signis Odonem Blesaruin Comitem anno
puLcIiemmum, quod ferebat Jbbas, et quod flagi- 1016 profligavit.
tabat Paganus. (/") Hîc Martenio videtur aliquid desiderari.
(b) Vide quid simile pag. 266 Torai nostri X, [g] Conjugium hoc ad annura MXXXII dif-
ubi raonuinius nomina carapanis tune fuisse fertur in Chronico S. Michaëlis in Periculo ma-
indita. ris , quod desinit anno 1056. Agnes Comitissa
(c) Nota usum teraporis. secundas nuptias cura Gaufrido cognoinine
(d) Quée proxiulè sequuntur, edidimus pag. Martello conlraxisse dicitur statim post ir.ortcm
264 Tomi X. prioris mariti Willelmi , Ducis Aquit. et Comi-
(e) Anno 1034, et ex rébus suis dotavit anno tis Pictav. eo nomine quinti , Magni ob pieta-
1035 , ut videre potes apud Mabillonium Tom. tem meritô dicti ; qui anno 1030 Monachus
IV Annal. Bened. pag. 404. Pontilevium oppi- factus est in Malliac. Cœnobio , et obiit pridie
dum ac Monasterium , quod veteres tabulae Kal. Februarii. Olim autem secundas nuptias
Pontem-Leviatum vocant , situm est in pago aegrè ferebat Ecclesia ; sed neque Leges civiles
Blesensi , Ligerim inter et Carum nobiles flu- permittebant eas nisi evoluto anno ab obitu
EX HISTORiA MONASTERII S. FLORENTII SALMUR. 279
A incesto conjugio diixerat , Glonnam montem tetenderunt, et in occiden-
talj parte montis castelluin determinaverunt : quod excidinm Monachi cum
habitaloribus reverentes , ninltis precibus ne castelluni ibi fîeret Comiti-
bus persuaseruiit. Qui Comités paululùm cedentes , priscam defensionem
duariim Ecclesiarum cimiterium ambientem , quod ritu veteri crux ad
orientem~ et alia ad occidentem sita propter infractiones prtemonstrabat ,
construxorunt , et Monachis ad ciistodiendum dimiserunt. Aggerem quoque Col. 111».
in prospeotu Monasterii cum turre lignea erexerunt : quod castrum cum of-
(icinis claustri duo Monachi Gionnenses, Thetbaudus Praepositus et Albal-
dus Cellerarius, lapideo robore concluserunt, qui per annos circiter LX
mirabili instantia ipsum locum gubernaverunt et instauraverunt. Omnes
anteà consuetudines seu redhil)itiones tam in terra quàm in Ligeris aqua,
B ut antiqua confirmatione statutum erat , S. Florentio cedebanlur. Unde illi
Comités partem assumserunt , partemque Monachis reliquerunt. Telonium
autem aquœ Ligeris omnium navium seu calannorum (fl)sursîim inferiiisque
euntium , totum ciim esset Monachorum, préeter solummodô quartam par-
tem magnarum navium duobus aut pkiribus lignis compositarum, ipsi Co-
mités totum prsedictis abstulerunt Monachis. Quod cùm Monachi nimis
dolerent , contra impiissimos tyrannos nihil dicere ausi sunt. In praedicto
autem Comitis asilo cHentela Comitis illic commanens, rapinis et caedibus
insistebat , et seditiosa in Monachos et eorum homines augebat *. Saepè "agebant
enim ipsius Cœnobii portae sanguine fœdabantur, et per totum oppidum et
in claustro sagittis volantibus homines vulnerabantur. Sed tandem domni
Sigonis Abbatis ac ceterorum Fratrum precibus , memoratis Comitibus de-
C functis, turris et prgedicta firmitas à Gaufrido Minore, Gaufridi Martelli
nepote, destructa est. Additum ( 6 ) est etiam ut idem castelhim omninô sub
dominatione maneat Monachorum, excepto quod aliéna non introducatur
persona. AHa verô dudùm sub veteri castello domus ab Hildegarde Comitissa
aedificata in valle fuerat ; sed hac exstructa, illa destructa est ; quod Budicus
Comes Nannetensis non aequanimiter ferens, cum exercitu advenit , suis-
que mox per pascua ad praedam concurrentibus cum reH(|uis, quantum ex
burgo potuit incendit atque vastavit ; sicque discedens non quantum voluit
malum peregit. Quod ultum fuisse inter alios sensit nobilis quidam juvenis,
Simon Miles, tune XXX boum inde raptor et possessor : demùm caecus factus
et contractus, uxorem strenuissimam sibi adjungens, ampliùs quam L annos
pecunias augmentando, posteà vivens , aliorum manibus vel equâ sua vehe-
batur ; peccatique sui memor, Monachis S. Florentii apud Bonovrium sibi
vicinantibus bénéficia plurima contulit. Sed quia super Seniore Florentio
interseruimus mentionem, de ipsius restitutione aliquam reddamus rationem...
,^nno igitur MLXI(c), etc. coi, nao
Raignaldus, vir singularis exempli et Andegavensium scholarum Magister,
Fulberti Episcopi dootrinâ eruditus, Frederici Abbatis monitu, S. Flo- çoi_ jj^j
rentii miracula descripsit, etc. Sigo vero, Carnotensis Ecclesiae Decanus,
ipsiusque Fulberti cum ceteris à puero doctor *, cantum fecit, etc.
Sub monte Glonna est B. Dei Genitricis Ecclesia, Mariolum * dicta,
cujus ante froutem Hiberis * tluvius decurrit . . . Signum aureum ferè
centum librarum pedibus [rusticus] offendit ; calciariamque (d) primo pu-
tans, ad ansas signum esse cognovit... quod audiens Budicus Nanneten-
|E sium Comes , à curia Fulconis Andegavorum Comitis revertens. . . .
signum, ut potè sicut sui praedecessores adhuc dominus, rainarum improbitate
discipulus
Marillais
Evre
conjugis, ut constat ex Cod. Theod. lib. 3, tit.
de sccundis niiptiis ; et ex hoc loco quanquàm
falso Toini nostri X, pag. i65 not. c. Post datum
legibux diein . . . Hugo [ Cape tus] Blanchiam sub tem-
pore et ordine canonico duxit solemniter , inquit Ger-
vasius Tilleber. lib. de Otiis Impérial.
(a) Calanni , nostris chalans , à cbelandiis ,
Davigii specie , seu ab eorum forma noraen mu-
tuati sunt.
{b) Rolbertus Burgundio , Reginaldus de
Castello - Guntherii aliique subcripsere litteris
hac de re datis anno , ut videtur , Glonensis
seu S. Florentii Veteris Ecclesiie dedicationis ,
oui forte Gaufredus Junior Andecav. Comes in-
terfuit. Glonna autem , seu Glomna et Glomma,
locus est ad Ligerim in Pictonum pago Madal-
gico inter Castrura-celsura et Culonnam.
(c) Monaileriuni S. Florentii Seniorù dedicatum
est . . . eddem vidclicet antiquâ dedicationii ejusdem
Monasterii dignitate confirniatd , etc. ut suprà ia
Historia eversionis Monasterii S. Florentii Vete-
ris j quam ad verbum transcripsit Anonymus
hujusce Hisloriae fusioris Auctor.
[d) Gall. chaussée : vel potiùs caldariam, chau-
dière, chaudron.
280 EX HISTORIA MONASTERII S. FLORENTII SALMUR.
Col. 1122. pro decem libris denarionim extorsit... Antiquitùs personae cum signo suae A
Col. 1124. potentife tumulabantur (a); mulieres quoque cum armillis et inauribus et
annulis variisque ornanientis.
Nunc ad novum S. Florentii loeura redeamus. Postquàm magnificum illud
An. 1041. operis «edificium est perfectum , convocavit Abbas Fredericiis quatuor
Episcopos (b) etc. Ob ejus [Frederici Abb.] industriani commissa est ei
Abbatia S. Juliani Turonensis per plures annos. His temporibus... levati
honorificè S. Salicus et S. Lupantius, necnon S. Lachia et S. Coremarus...
Eodem tempore Rellaius doniinus Mosterioli castri defunctus est : cujus
corpus Abbas Fredericus et Letardus Prior afférentes in locutorio , quo
pedes pauperuni abluuntur, honorificè sepelierunt. Hujus conjux vocabulo
Griscia, posteà Andegavensis Comitissa, annuentibus filiis ejus , Giraldo
Col. 1125. Andegavis in Cœna Domini cum aliis interfeclo, et Rainaldo multô post B
Remensium Archiepiscopo , dédit S. Florentio terram in territorio Picta-
vensi apud Triangulum castrimi ; aliaque plurima bénéficia ipse Griscia
♦ uxor Gau- Comitissa S. Florentio concessit. Sed et memorata Agnes * Comitissa dedil
'* ' S. Florentio locum qui Fossas dicitur, situm in pago Pictavo ; qui S. Cru-
cis Monachabus anteà extiterat... concedentibus Petronilla Abl)atissa cum
Monachabus , filiisque suis Comitibus Guillelmo et Guidone . . . Miles
quidam Dominicus Sigebrandus de Monte-Glisiaco ejusdem loci S. Hilarii
Écclesiam tradidit S. Clementini Ecclesiam, stupendorum niiraculoium
frequentiâ inclytam, Guido de Valle concessit.
Rexit domnus Fredericus congregationem sibi commissam annis XXXIV
et uno mense, diebus tribus... Requievit in Domino IV Kai. Octobris,
MLV. . . Huic successit domnus Abbas Sigo IV (c) Kal. Novembris (d), C
Col 1127. etc. Cùm Normannus de Monte-Rebelli minoris dominus cum Andegaven-
sium Comité discordatus, illius terras eo quôd remotae essent , nequiret
devastare, Glonnensis Cœnobii tellurem, quae sub Comitis erat tutela,
promisit invadere... Cùm non minus quàm mille promissis solidis [Fratres
Glonnenses] à Normanno remedium posseiit invenire... ciimque ei quin-
gentos solidos perdonasset de mille Sigo Abbas [frustra]... recessit ad villam
quadam S. l^orentii, quae Bornus dicitur. . . Gunibertus concitus Glon-
nam accurrit, omnibus sub praeconis voce indicens, ne propter cujusquam
raptoris vocem clamoris in campis ullus exiret. Facta autem cum tyranno
licet (e) gravem egressus, agebat equidem tune nuptias, sororem Boëlli
Nannetensium Comitis viduam ducens uxorem ; jussit suis ut simulatâ via
quasi in terram S. Florentii pergerent, sicque retrô gradum revertentes, D
ex terra Montis S. Johannis insperatam nmltam vi râpèrent prœdam. Quod
advertens Rodulfus Montis-Rebelli majoris Vicecomes ; erant enim eo tempore
ambo castella penè contigua ; quantum suorum potuit aggregans, per ripam
Hiberis fluvii suos quosdam in loco dimittens, accurrit ad S. Florentii Monas-
terii portas... ut S. Florentii illi aliquod vexilluni daretur, coatra ejus et
suos inimicos ad bellum ferre volens, ut vulgariter vocamus ad voariam.
Quo illico accepto, hostes cum maxima praeda redeuntes ad Quercum Ar-
baldi invenit , et validam ex eis stragem fecit ; ceterisque turpiter fugatis
seu raptis, duos ctiam Normanni fratres cepit.
Tempore memorati Patris, apud urbem Redonicam Abbatia ( /) S.
(a) Suprà col. 1122 : Sarcophagum aperuerunt , tur anno 1073: at haec epocba minime potest
anulumque aureum cum digito et catltolum argen- stare cum liis quae narrantur de dono Gervasii
teum et quinque solidos antiguce monelre argertteos in- Archiepiscopi Rcmorum , antc Cenomann.
■venerunt ; et col. 1124 : Philacterium super pectus Praesulis. Is ncrapè quasdam S Melanii reli-
defuncti inverierunt . . . Spatam cum vagina juxta quias , quas à parentibus acceperat , Eve/io S.
eum[aUum] invenerunt ; quem Comitem aut mag- Melanii veneiando Abbati priùs concessit , scriptâ
num Potentem fuisse cestimaverunt : quia antiquitùs, ad eum sub praemisso titulo Epistolâ (BoUand.
etc. Tom. I pag. 333), in qua quaedam miracula ad
ib) Ut suprà in Historia mox laudata. illas Reliquias facta commémorât hos priinùin
(c) Anno 1054 Frederico successit Sigo in posséderai felicii memoriœ Rorans avia sua quae
Chronico S. Florentii Salmur. desinente ad an- cùm in pago Cenoman. in villa dotalitii sui
num 1235. Argentrada yArgentre'A moraretur, illas exorto
[d] Ut in Historia Eversionis suprà. ibi incendio opposuit , quod subito restinctum
{e) Martenio hîc meritô videtur aliquod est. Rorans easdem Reliquias suo ex filio nepoti
verbum déesse. reliquit , qui eas ad Castrum-Ledi [ Château du
(f) In Chronico Kemperleg. infrà exhibendo , Loir ] transtulit , ubi multa miracula , quaedam
Monasterium S. Melannii inchoatum fuisse dici- etiam se praesente facta testatur Gervasrus. Denique
Melanii
EX HISTORIA MONASTERII S. FLORENTII SALMUR. 281
A Melanii ad paupertatis extremitatem redacta est . . . Cujus Ecclesiae casum
illustris Cornes Britanniae Goffridus , cognomento Bastardus, cum dolore
percipiens, consilio et hortatu venerabilis uxoris suae Berthae, Salinurum
ad nieiiioratum Abbatem nuntios delegavit . . . Révérend us Pater precibus
Comitis acquiescens, S. Melanii Abbatiani de manu ipsius Comitis sub
firma ejus donatione jure perpetuo possidendam suscepit ; eique Fratrem
Evenum , illustrem génère , summae religionis et industriae viruni , Abbatem
praefecit. Hic igitur Evenus, suscepto Abbatis ofïicio . . . cognitâ ejus saga-
citatis industriâ et per totani provinciam divulgatâ, et assensu Comitis ,
postulantibus Clericis , acclamantibus laïcis , in Archiepiscopum Dolen-
sem promotus est ; sicque duplicis honoris radio Archiepiscopus pariter et
Abbas toti Britanniae coruscavit , etc.
B
idem Praesul bas Rcliquias Eveno Abb. petenti memoria illic aeterna servaretur. Ex his ihtelli-
concessit , eo pacto ut Haimonis et Hildeburgis gitur, S. Melanii Monasterium instauratum fuisse
Gervasii parentum , necnon domini sui Heinrici ante annum 1067, quo Gervasius decessit.
EX ORIGINE («) ET HISTORIA BREVI
]NlVERJ>fENSIUM COMITUM.
Apud Labbeum Tom. I Novœ Biblioth. Libr. Mss. pag. 399.
CONJUNCTus matrimonio sorori Régis Roberti [Raynaldus], Comi-
tatum Autissiodori conjunxit Comitatui Nivernis. Cujus Comitatûs gra-
tiâ bello cum Duce Burgundise confligens, apud Saigniacum ( b) occisus
est, triumphum simul et hereditatem sanguinis Guillelmo filio suo relin-
quens. Guillelmus autem per L ferè annos cum tantâ Comitatum tenuit
industriâ et bellorum exercitio , quod infra praescriptum spatium nec etiam
unius anni summam colligere potuerit , quo pacem tenuerit ; nec minori
frequentiâ , tempore quo sanguinem vel aliam corporis curam levabat , L
militum familiari contubernio usus fuerit : et tamen possessionibus multis
ditatus, quinquaginta millia solidorum in thesauro suo semper habuit ; de
quibus circa terminum vitae suae Basilicam S. Stephani extra muros civitatis
Nivernis œdificavit. Dilata vit et ipse terminos intra fines Lingonum, Co-
D mitatum Tornodorensium apponens Comitatui Nivernis et Altissiodori ,
unum de tribus componens : genuitque duos filios, Guillelmum et Renal-
dum ; è quibus Guillelmus curam Tornodori obtinuit ; Renaldus autem
Malliacum et Huben (c), duo nobilia oppida possedit : uterque tamen superstite
pâtre vitâ excessit, etc.
(a) Monumenti hujus initium vide pag. 258
Tomi X , ubi de ejusdem A.uctoré quaedara mo-
nemus.
(h) In Cbronico Vezeliacensi Raynaldus oc-
cisus dicitur anno 1040 apud Silviniacum : qui
locus nobis esse videtur villa Silviniacus in pago
Tornodorensi , vulgô dicta S. Fertuz , tribus leu-
gis distans à Tornodoro [ Tonnerre ].
(c) In lib. de iMiraculis S. Bcnedicti cap. 36 :
In terrilorio Nivernensi habetur castellum Huben
nuncupatum^ in prœrupli collii cacumine : hujus do-
minus Hugo dicebatur. Huben nunc ferè vicus est,
yban vulgo dictus , non longé ab amne qui in
Icaunam decurrit.
Tome XJ.
Nn
282
EX CHRONICA («) WÏLLELMT GODELLI,
MONACHI S. MARTIALIS LEMOVICENSIS.
Ex Manuscripto Regio Codice, num. 4904. 4.
Lib. ir. * NNO Domini MXXXV, famosissimus Rex Anglorum Cnuto moritur :
XX succedit Haroldus fîlius ejus ... et regnavit annis IV. Hic Enimam
Reginam, novercam suam, de Ânglia eflfugavit in Flandriam.
An. 1039. Anno Dom. MXXXVI (èj, Conradus Imperator moritur XIII anno g
imperii sui.
Anno Dom. MXXXVII, Henricus Imperator (c) Romanorum imperat.
Hic famosissimus et inclitus fuit ; de quo merito dici potuit : Omnia Cœsar
erat. De hoc multa mira leguntur. Hic uxorem liabuit Conildam filiam
magni Cnuttonis Régis Anglorum.
Anno Dom. IMXXXVIII , Theobaldus Cornes Campaniae floruit. Hic
pater Odonis Comitis fuit.
Anno Dom. MXXXIX , Gaufridus Martellus Cornes floruit. De hoc
scriptum est
Bim viguit tua, dum valnit, Martelle, potestas,
Fraus latuit, pax magna fuit, regnavit honestas.
Hoc eodem anno Haroldus Rex Anglorum, fîlius Cnuttonis , moritur sine
filiis, anno IV regni sui.
Anno Dom. MXL, Hardecnuto fîlius Cnutonis Régis, ex Emma Regina
'Conildam natus , rcgnum suscipit Anglorum , et régnât annis II. Hic Bonildam *
sororem suam praefato Henrico , Romanorum Imperatori , in uxorem dédit
post mortem patris sui.
Anno Dom. MXLI, Hardecnuto Rex Anglorum moritur. Quo mortuo ,
Anglorum Prœsules et Proceres cautiùs de regno certautes , Eduardum ,
filium Ethelredi quondam Régis Anglorum , Regem sublimaverunt. Hic ,
regno suscepto , devotissimus extitit : cui data est in uxorem Edith , filia
» Goduini Boduini * Comitis , nata ex filia superiiis nominati Cnutonis Régis Anglo- p
rum. Regnavit annis XXIV in regno paterno.
Anno Dom. MKLII, Gaufridus Martellus devicit Comitem Pictaven-
sem et Theobaldum Blesiensem , accipiens pro redemptione urbem Turo-
nicam. Hoc eodem anno Ecclesia S. Sepulchri fundata est in Bituria ad
formam S. Sepulchri Jerosolimitani , praesente Odone Rufifo Dolensis castri
domino, et Bosone viro illustri de Closis ; in cujus dominio situs est locus
jam dictus Novicus, qui quondam erat de jure Girardi Viennensis.
Anno Dom. MXLIII , Guillelmus Dux Normannorum magnus habetur ,
prospéré cuncta gerens , subjiciensque sibi Normannise Proceres , régnante
Henrico Rege.
Anno Dom. MXLIV, Hoc tempore Theobaldus vir sanctus , Confessor
Provinensis castri, in sancta religione emicuit. g
Anno Dom. MXLV, Eduardus Rex Anglorum , sanctitate praeclarus,
erga Dei Ecclesiam in suo regno devotissimus apparuit. Hic leges justitia et
(a) Excerptum ex his Annalibus editura est genero.mm et antiquum germen Caroli reducta ett :
à nobis pag. 259 Tomi X. Ibi autera videat quem et ipsi Carolo Magno plures assimilant. Eam
Lector , quae dixiraus cùm de Cbronico , tum siquidem moriim excellentiamy eam in rébus agendis
de Chronographo Godello. Ceterùin is aetatem magnifice/itiam, eam Immilitatem., pietatem, man-
suam prodit in pluribus locis , et maxime in suetudinem, affabilitatein, atque in dandis eleemo-
anno 1086 ubi inter filios Stepbani Carnot. Co- sjnit liberalitatem [ /labebat], Erat autem ipse nigro
mitis recensens Stephanum , additj: quem Regem quidem, sedvenu.ito aspectu, stalurd procerus : nam
vidimus in nostrif diebus, Anglorum. ab humera et sursàm eminebat super omnem populum.
(b) Hîc ■ et infrà pluribus in locis errât Go- Ipse anno Dom. MXLIF Agnetem Wllhelmi
dellus in anno assignando. Pictav. Principis filiam sibi coputavit. Ex Cbronico
(c) Henrtcus Ut cœpit anno Dom. MXL , et Citizensi inter Historicos Gernianiae Scriptores ,
XFII annis rexit : per quem dignitas imperialis ad apudPistorium Tom. II pag. 735
EX CHRONIGA WILLELMI GODELLI.
283
A pietate pollentes plurimas proniulgavit , quibus tam Ecclesia quàm plebs
Anglicana usque (a) hodiè regitiir.
Anno Dom. MXLVI , comètes apparuit , Indictione XIV , anno Henrici
Régis Francoruin post niortem patris sui XV.
Anno Dom. MXLVII , in Ecclesia Cantuarum . . . succedit Robertus
Archiepiscopus , génère Normannus.
Anno Dom. MXLVIII , domnus Odilo Cluniacensis Abbas, virgo cen-
tenariiis , moritur : cui succedit Hugo Abbas devotus ; cujus sanctitas et fa-
ma in suo tempore magna fuit.
Anno Dom. MXLIX , Robertus , Cantuarum Archiepiscopus , ab An-
glia pulsus est à Proceribus Anglorum ; et in ejus sede Stygandus Winto-
niensis Episcopus succedit.
Anno Dom. ML... Hoc eodem anno Gelduinus , Archiepiscopus Seno-
nensis, depositus est pro sua perversitate ; et succedit ei domnns Mainardus
Trecensis Episcopus , in Archiepiscopatu XII annis.
Anno Dom. MLI . . . Hoc eodem tempore in confinio Normannise et
Britanniae, etc.
Anno Dom. MLIII , S. Eduardus Rex Anglorum yaldè famosus in orbe
efficitur, etc.
Anno Dom. MLIV , Henricus Romanorum Imperator , vir temporali
gloria sublimis , gêner magni Cnutonis , Régis quondam Anglorum , XVIII
anno imperii moritur, anno Henrici Régis Francorum XXIII, Indictione
VII : cui alter Henricus succedit.
Anno Dom. MLV, Kalendis Augusti , feriâ II, lunâ IV , facta est tem-
pestas valida ; quae omnia sata et segetes , vineta et nemora vastavit, et in-
terfecit homines multos et jumenta : et hoc eodem anno , feriâ IV ante
Pascha, luna effecta est nigra duabus horis.
Anno Dom. MLVI. Fundata est hoc anno in Burgundiae partibus Eccle-
sia , nobilis nunc et valdè famosa, S. Mariae de Caritate : in quo nunc loco
requiescit S. Girardus Prior , ejusdem constructor Ecdesiae ; ubi multorum
Monachorum caterva devota divinis obsequiis mancipatur. Super Ligerim
fluvium hic locus est in Episcopatu Autissiodorensi positus , qui verè ex re
tali sortitur vocabulo.
Anno Dom. MLVII. . . S. Galterius Stirpensis Ecclesiae Abbas, vir re-
ligiosus , hoc tempore floruit : per quem Deus tam in vita quàm in morte
sua multa mirabilia operatus est. Huic sancto Dei Waltero , pro sua; sanctitatis
merito, Victor Papa Romanus auctoritatem judicandi de omnibus * contulit,
ut potè viro discreto.
Anno Dom. ML VIII , sanguis pluit in festo omnium Sanctorum , Kalen-
dis Novembris.
Anno Dom. MLIX . . . Hoc eodem anno Henricus Rex Francorum,
consensu Praesuluni et Procerum regni sui , fecit coronare Philippum ,
filium suum parvulum , Remis per manus Gervasii Archiepiscopi ejusdem
sedis.
Anno Dom. MLX , Henricus Rex Francorum , coronato jam filio suo
Philippo, moritur, anno regni sui XXVIII.
Anno Dom. MLXI , Philippus Rex Francorum, licet parvulus adhuc
et sub tutore constitutus, dominatur in regno suo.
Anno Dom. MLXII . . . Hoc anno Mainardus Senonensis Archiepiscopus
criminibus
(a) Auctor Ms. vetusti Ecclesiae Lichfeldiensis
Chronici. .4nno, inquit^ Guillelmus regni sui VI,
apud Londonias cnnsilio Bnronum suorum fecil sum-
moneri per universos Jnglice Comitatus, omnes no-
biles, sapientes et sua lege peritos, ut eorurn leges et
consuetudiiies audiret . . . Qui deprecati sunt, qua-
leiius permitteret sibi leges proprias et consuetudines
anliquas liabere in quibus vixerant patres eorurn , et
ipsi in eis nati et nutriti sunt , scilicet Leges S.
Regu Edivardi. Rex adquievit ; et ex illo die magna
auctorilate venerotœ et per universum regnum corro-
boratœ et conservatœ sunt prce cœteris regni legibus
leges Régis Edwardi : quee quidem prias inventes et
constitutcE fuerant tempore Régis Elgari avi sui ,• ve-
runtamen post mortem ipsius Régis Elgari usque ad
coronationem S. Régis Edwardi sopitce sunt et peni-
tÎLs prœtermissœ . Prseter Ingulfum, ut videtur , bas
leges nemo tradidit , neque prœtcr easdem jus
aliquod omninô exstare pulanius , quod illius
aevi idiomate Gallico seu IVonnannico conscri-
batur ; cùm intérim mcmoriée sit traditum , Guil-
lelinuin idioina illud , ut polè vernaculum nas-
centique imperio velut magis fidèle, in Anglia
propagari et j)opulare fieri impensè desiderasse,
idque sancito jussisse.
284 EX GHKONIGA WILLELMI GODELLI.
moritur : succedit venerabilis Richerius Archipraesul electus, qui XXXIV A
annis Senonensem rexit sedeni.
Anno Dom. MLXIII , finis fuit anni magni , qui constat DXXXII
annis : incipit enim ab anno Incarnati Verbi DXXXI, Justiniani Impera-
toris m.
Anno Dom. MLXIV , incipit supradictus circulus , in cujus fine erit
labor et dolor, anno Philippi Régis Francorum IV, Indictione II.
Anno Dom. MLXVI, S. Eduardus Rex (a) Anglorum moritur Nonis
Januarii ; et in crastino die Epiphaniœ Haroldus juvenis , frater Edith Re-
ginae, favente Stigando Cantuarum Archiepiscopo , et Proceribus Anglo-
rum , sublimatur in regno. Hoc anno fuit finis regni Anglorum in stirpe
regali , et ad Normannos divino judicio diadema transivit. Nam Guilielmus
Dux Normannorum , audita morte gloriosi Eduardi Régis, cognati sui ex B
parte matris , collecto grandi exercitu transivit mare III Kal. Octobris , et
cum Haroldo regni invasore pugnavit, et victoriâ potitus est II Idus Octob.
in die videlicet S. Callixti ; et sequenti Natali Domini apud urbem Londo-
niarum coronatus est. Hoc eodem anno comètes apparuit in vigilia S. Marci,
significans fortasse abundantiani ef["usi Christiani sanguinis, quem terra in
regno Anglorum absorbuit , etc.
Anno Dom. MLXVII , Guilielmus Nothus , Rex Anglorum effectus ,
omni arte et sollicitudine intendit Proceres et nobiles quosque Anglicse
gentis afifligere , deprimere , proscribere , et ad suse voluntatis arbitrium
cuncta sive juste sive injuste redigere. Stigandum Cantuarum Archiepisco-
pum in carcere retrusit , etc.
Anno Dom. MLXVIII , nascitur Guillelmo Régi filius in Anglia , qui G
Henricus dictus est, et posteà Rex Anglorum efficitur.
Anno Dom. JVILXIX , convocavit Guilielmus Rex Clerum , et habito
consilio dédit Archiepiscopatum Cantuarum viro venerabili Lanfranco Bec-
censi Abbati.
Anno Dom. MLXX , Lanfrancus consecratus , cœpit operari, quae Dei
sunt, etc.
Anno Dom. MLXXI, Guilielmus Rex Anglorum , partitâ terra militibus
suis, diversas irruptiones patitur ab hostibus , qui in munilioribus latitabant
locis.
Anno MLXXII, Stigandus Archiepiscopus moritur Wintonise in car-
cere, etc.
Anno Dom. MLXXIII , Guilielmus Rex Anglorum in regno suo multas D
ultiones in interioribus Anglise partibus exercens , suspendit quosdam ^ quo-
rumdam oculos extinxit, quosdam quoque interfecit, hoc magis cupiens à
subjectis timeri, etc.
Anno Dom. MLXXIV . . . Hoc eodem anno in Lingonensi diocesi funda-
tum est Cœnobium Molismum vocatum , cujus primus Abbas Robertus vir
religiosus extitit ; de quo postmodum aliquid dicturi sumus pro loco et
tempore.
Anno Dom. MLXXV , haeresis quorumdam ebullire cœpit . . . Perversâ
doctrinâ Berengarius , tam famosus Magister in regno Francorum, infectus
est.
An. 1079. Anno Dom. MLXXVI , terra tremuit X Kal. Maii. Nimius omnino
ventus in Natale Domini fuit. Romae celebratum est Concilium , prsesidente E
venerabili Papa Gregorio VII ; ubi et praefatus Magister Berengarius {b)
convictus est , et de suo errore pœnituit.
Anno Dom. MLXXVII, Indict. XV , fuit Lando Prior S. Pancratii :
cum Cluniaci Monachis venit ad Angliam ad locum qui Leawes vocitatus
est , situs non longe à mari.
(a) Suprà ad annum 4053 retulit Godellus mam cum stllo facto, et introducto aère extincta est.
ridiculain causam risûs Edwardi Régis. Sic in Hoc eodem tempore in confinio Normannice , etc.
anno 1031 collocat fabulam Palumbi Presby- Porrô haec portenta , quae et alii plerique An-
teri , et inventionera corporis Pallantis filii nalistae hujus et subsequentis aelatis referunt ,
Evandri. Hiatus vulneris , inquit, IF pedibus et hausit Godellus ex Guillelmo Malraesbur.
semis mensuratus est ; corpus altitudinem mûri vince- {b) Non contra Berengarium , sed adversus
bat. Lucernaadcaput ejus inventa est., quce necstatu Henricum IV Imper, videtur Concilium Romae
necliquoreextingui poterat;sedforamine subtus flam- coactum anno 1076.
EX GHRONICA WILLELMI GODELLI.
285
A Anno Dom. MLXXVIII , aestas nimis sicca et calida fuit. Vindemiave-
runt niense Augusto, et hoc vinum optimum fuit.
Anno Dom. MLXXIX , Guillelmus Rex , subactis hostibus suis , paci
regni attentiùs studet. Tanta enim hoc tempore in Anglorum regno pax
enituit , ut à mari usque ad mare in insula puella auro onusta, sola inoedere
posset securè.
Anno Dom. MLXXX , prsefatus Rex Guillelmus pacificato regno laeta-
tur , quia omnibus bonis in insula abundare cœpit. Hic Guillelmus Rex
matrem suam , quamvis esset inferiori génère orta , multùm honoravit ; et
fratres ex ea , Robertum, Comitem Moretonii fecit ; Odonem , Episcopum
Baiocensem, et posteà Comitem Cantiae.
Anno Dom. MLXXXI , Concilium fuit apud Exoldunum castrum , quod
B est in Britannia (a) situm , XV Kal. Aprilis, praesulante Romae Gregorio
VII, Bituricas Archiepiscopo Ainone.
Anno MLXXXII , Concilium fuit apud urbem Meldensem , prsesidente
Hugone Diensi Episcopo , et Apostolicse sedis Legato , sub Richerio viro
venerabili, Senonensi Archiepiscopo.
(a) Corrig. i/i Bituria: Exoldunum enim seu
Exolidunum [l.ssoudun\, vêtus est oppidum Bi-
turigum. Deinde jara anno 1071 in sede Bituric.
Richardus H successerat Aymoni , quem Bituris
Concilium habuisse indicat [ex archivis Abba-
tise S. Sulpicii ] instruraentura hujuscemodi :
Ego Aymo . . . ad refurmandam pacem, et res Ec-
clesiarum commode disponere, consilio Régis Henrici et
Epiicoporum ad noxtram sedem pertinentium decrevi-
mus Concilium facere in Biturica civitate . . . Dhpo-
suimui re.i Ecclesiarum . . . deinde pacem toto nisu
corroboravimus . . . Factitm est hoc sub testimonio trium
Episcoporwn . . . scilicet D. Rinco Episc. Claromont.
mr apostolicus atque Ecclesiee hujui sedis nostrœ De-
canus, et D. Hugo Episc. Nivern. atque D. Du-
randus Caturc. Episc.
EX CHRONICO FR4TRIS RICHARDI («)
MONACHI CLUNIACENSIS.
Inter Schedas Domni Johannis Mabillonii.
Uterq.
HE îr R I G u s Roberti filius super Francos régnât annis XXXIII (b) . . .
Per hsec tempora Odilo Abbas , qui per LVI annos praefuit Clunia-
censibus , obiit. (c) Post quem eidem Cœnobio praeesse cœpit domnus
Hugo Abbas , prse caeteris génère , eleemosynis , prophétise spiritu clarus.
D Tune Willelmus Dux Aquitanis praeerat. Hic pugnavit contra Gaufridum Mabillon.
Andegavensem ; captusque ab eodem Gaufrido , per quinquennium carcere
detinetur. Postquàm vero ducentis millibus solidorum redemptus est , qua-
dragesimo die moritur. Gaufredus autem Cornes Agnem (d) Comitissam ac-
cepit in conjugem, et Cornes Pictavorum efïicitur.
(e ) [Tune Willelmus Dux Aquitaniae praeerat ; quo sine proie defuncto,
frater ejus Wido Ducatum suscepit regendum. Hi duo fratres Wasconiam
sibi subjugaverunt. Per haec tempora Pictavi cum Andegavensibus haud longé
à Castro , quod dicitur Chevoltunna , grave prselium habuerunt ; et victi sunt
Pictavi cum multa strage suorum ; multique ex vivis inter mortuos latue-
runt , et sic incolumes evaserunt. His temporibus florere cœpit in Theuto-
nica terra Menegaldus Philosophus , divinis et ssecularibus litteris ultra coae-
E taneos suos eruditus. Uxor quoque ejus et filiae religione florentes , multam
(a) Richardus Monachus Cluniacensis Chro-
nicon suum continuavit usque ad annum 1174,
ut jam monuimus. Vide paginam 263 Tomi
nostri X.
[b] XXIX apud Martenium Tom. V Arapliss.
CoUect. col. 1169; ubi idem Oironicon non
progreditur ultra annum 1153 , et ubi non
eadem lectio exhibetur.
{c) Apud Martenium, Per hcec tempora.
\d) Gaufridus Cornes Andegav. et Agnes
ejus conjux anno 1047 in Apuliam profecti sunt ,
ut scilicet comitarentur Henricum Imper, qui
Agnetem praedictae Agnetis filiam conjugio sibi
copulaverat : quod quidem iter discimus ex
Cbarta Gaufridi Com. et Agnetis ejus uxoris
pro Monasterio B. M. de Caritate seu de Ron-
cereio ; in qua testes Guillelmus Cornes Pictav.
et Gaufridus frater ejus , Petrus de Trimolia et
alii. En verba ; Actum publiée in Ecclesia S. Albini,
régnante Rege Heinrico, Archiepiscopo Turonis Ar-
nulfo, in transacta antè Quadragesimiî defuncto Hu-
berto Pontifice Andegavensi, cùm redissent Cornes et
Comitissa de Apulia. Scripsit hœc Martinus Capella-
nus, posteà Trigarensis [Trecor. ] Episcnpus. Haec
autem Mabiilonio judice epocha observatu
digna est, Confer Lambertum an. 1046 et Her-
mannum ad an. 1047.
[e) Ansulis inclusa , sunt ex editione Mar-
tenii.
N n iij
Marten.
286 EX GHRONICO FR. RIGHARDI MONACHl CLUNIAC.
in Scriptiiris liahiiere notitiam ; et discipulos proprios filife ejus praedictae A
docebant . . . Léo IK , qui et lîruno Tullensis Episcopus , sedit annis VI].
vterq. Philippus Henrici filius super Francos régnât annis XLVIII ( a). Anno
Mabiiion. ^j^ Incarnationc Doniini MLXVI , régnante Philippe Rege , capta est An-
An. 1066. gjjj^ jj Norinaiinis , et coineta multis diebiis apparuit. Angli vero nobiles,
qui de piwlio navi evaserunt , Bisancium ad Imperatorem fugerunt. De qui-
l)ns dixisse fertur , quod seciirè ab eo retineri possent ; quia qui terram
suam amiserant, numquam alienam acquirere possent. Posuitque illos ad
custodiam palacii , quod usque in hodiernum diem servant . . . [Circa haec
Vterq. tempora in Africa à Mauris Maroch civitas nobilissima conditur.] Per hoc
idem tempus Robertus Wiscardi de Norniannia exiens , vir pauper , Miles
tanien , ingenio et probitate sua Apuliam , Calabriam suse ditioni submisit, et
insulam Siciliam de manu Ismaëlitarum liberavit ; Rogerium fratrem suum B
ejusdem insulae Comitem appellavit, etc.
An. 1061. His temporibus Gaufredus , qui et Guido , Dux Aquitanorum et Cornes
Pictavorum , bellum habuit cum Andegavensibus prope castrum Chevoto-
uterq. num , prope Sanctonas civitatem quam eis abstulit. Factum hoc bellum
anno MLXI ab Incarnatione Domini. Dux {h) autem praedictus Novi-mo-
An. 1076. nasterii (c) Cœnobium Pictavis à fundamentis erexit ; quem de propriis red-
ditii)us juxta munificentiam suam valdè ditavit , domnoque Hugoni Abbati
Cluniacensi ad disponendum tradidit.
[a) Malé apud Martenium, annU XLP'. in annum sequentem ; sic enim habent : In no-
(b) Monstierneuf , in suburbio Pictav<!nsi , in mine Domini Dei et Salvatoris nostri J. C. Guillel-
loco dicto Cliasuaigne. Monasterium-novuin , (juod mm Dux Aquitanorum Wasconum . . . manu propria
Willclinus , cognoinento Gaufridus , Pictavo- firmavimui anno MLXXFI , prœsidente domino ()
ruin Cornes construxit , Hugoni Abb. Cluniac. Gregorio Rnmanœ sedii Papa, res;nante Pliilippo
cominissuin fuisse anno 1075 dicitur in Chro- Rege Frnnanum. De quibus fusiùs , uhi de Di-
nico Malliacensi. Verùm Guillelnii Comitis bac ploinate Philippi Régis Fr. etc.
de re littcrae, quibus potior fides , id diffcrunt (c) Apud Marten. JFido autem Dux Aquitanioe,
EX CHRONICO ^«) MONASTERII S. ALBINI ANDEGAV.
Ajiuà Labbeum (b) Tom. I Novœ Bibl. Libr. Mss. pag. 276.
ANNO MXXXII , Gaufridus Martellus Agnetem duxit incesto conju-
gio (c) Kaléndis Januarii ; et urbs Andegava horribili incendio com-
busta est V Kal. Octobris : inde bellum illud execrabile (cl) , quod contra '^
patrem suum per annos ferè septem subséquentes impie gessit.
MXXXIII , Gaufridus Martellus Guillelmum Comitém Pictavensem
cepit in bello , XII Kal. Octobris : qnare orta est discox^dia inter patrem et
matrem.
MXXXYI, Waltherius Abbasordinatus [S. Albini Andegav.],
MXL, obiitFulco Comespater Gaufredi Martelli.
MXLIII, Henricus Imperator liliam Agnetis duxit uxorem Kal. Novem-
bris. Famés per Galliam.
MXLIV , Theobaldus filius Odonis Comitis captus est XII Kal. Sep-
tembris à Gaufrido Martello ; et sequenti die urbem Turonis reddidit.
MXLVI, Hildegardis Comitissa obiit Kaléndis Aprilis.
MXLVII , obiit Hubertus Episcopus , et Eusebius Episcopus ordinatur. '^
[Karofense Monasterium dedicatum est XVI Kal. Julii. Idibus Decembris
ordinatio Eusebii cognomento Brunonis].
MLV, obiit Walterius Abbas IV Kalendas Januarii.
{a) Vide pag. 274 ïomi X , ubi prsecedentes 1031 : nam Chronicon S. Albini passiin infrà res,
proxiraè annos edidiraus uno anno differt , errore calculi forsan ex supe-
(b) Idem Labheus ibid. pag. 281 edidit aliud rioribus annis continuato ; iinô et interdùm
Abbatiae S. Albini Cbronicon , quod ad annum graviùs peccat, ut ex aliis Chronicis patebit.
dunlaxat 1110 ducitur , et quo usi sumus pag. (rf) In Chronica Ms. Raynaldi Archidiac. An-
29 suprà in Chronico Andegav. degav. S. Mauritii : Anno MXXXFI, initium belli
(c) Eidera anno conjugium hoc illigatur in plusquàm civilis fuit inter FulconemetfHiumejusGnf-
ChTOmco S. Michaèlis : sed in Historia Monaste- fridum. Anno MXXXf/I, exorlum est bellum plus-
rii S. Florentii Sdlmur. retrahitur ad annum quàm civile inter, etc. ut suprà pag. 29 in Chro-
1030. Porrô hîc rejiciendum videtur ad an. nico Andegav.
EX CHRONIGO MONASTERll S. ALBINl ANUEGAV. 287
MLVI, Theodoricus Abbas ordinatur XIX Kalendas Februarli.
[VII Kal. Jan. obiit venerabilis memoriae Theodericus Abbas Cœnobii
S. Albini, anno [MLIX], ordinationis vero suae sexto].
MLX , obiit Theodericus Abbas septinio Kal. Januarias : Otbrannus
Abbas ordinatur XII Kal. Apriles.
MIjXI , obiit Gaufridus Martellus XVIII Kal. Decembris : cui successit
Fulco cognominatus Rechin. Henricus Rex obiit (a) pridie Nonas ^"- *060.
Augusti.
MLXII, dedicatio sanctae Trinilatis Andegavensis.
MLXVII , Gaufredus Barbatus Fulconi fratri suo traditus ; et Barones
traditionis auctores crudeliter interf'ecti sunt. Guillelmus Dux Normanno-
rum Angliam acquisivit. [(b) Kal. Februarii , fëriâ IV, Lunâ VI, horâ An. 1066.
III , apparuit signuni in sole , habens similitudinem solis unius in dextratn
et alterius solis in sinistram, et coronam in sunimo cœli : et Goncilium
apud Pictavum fuit factum. In fine ipsius mensis luna apparuit sanguinea et
caerulea in prima vigilia noctis].
MLXVIII , Gaufridus Barbatus captus est in bello à Fulcone fratre suo.
MLXX, corpora SS. Praesulum Albini et Clari cum aliis Reliquiis trans-
lata sunt VIII Kalendas Novembris.
[MLXXV, finis Chronicœ (c) Rainaldi Archidiaconi S. Mauritii * ]. *^/. Ande-
gav.
(a) Obiit Henricus Rex anno praecedenti.
(b) Canccllata hîc et suprà ac infrà , addu-
cimus ex Addendis apud Labbcuiu ibid. pag.
282 , ex Codice Petaviano et aliis Mss. apo-
graphis, ab anno i047 ad an. 1106.
(c) Sic et in Chronica ipsius Raynaldi , quae
cxstat in Bibl. S. Germani Prat. Torn. II Miscell.
Mss. Durandi, ex Ms. Cod. Reginae Suec. 264.
- C
EX FRAGMEINTO («) DE PETRAGORICENSIBUS EPISCOPIS,
seuex Epi tome Gestorum quorundam Ecclesiae Petragoricensis Praesulum.
Apiid Labheum Tom. II Novœ Bibl. Libr. Mss. pag. 738.
âR N A L D u s Vittabrensis , Episcopus [ Petragor. ] , obiit anno Domini
MXXXV , Il (b) Idus Julii . . . Post auteui millesimum trigesimum
supra septinium in eundem Episcopatum Giraldus de Gordonio Episcopus
successit; qui quidem Ecclesiam annos XXII, menses IV, dies XXI rexit
et nioderatus est. Obiit autem anno Domini MLIX, XII Calendas Aprilis . . .
Alienavit castrum Agoniacum et Albam-rocham pro quadam guerra, quam
adversus Audebertum Cadenerarium Comitem habuit : deposuerat eniin
monetam Helianensem , quam Helias Cornes pater ejusdem Audeberti
jusserat fabricari. Post hune successit Guilhermus de Monte-Berulpho , qui
rexit Ecclesiam annos XX , menses XI , dies III. Obiit autem anno Do-
mini MLXXXI , VIII Idus Febr. et sepultus est apud Montem-Berulphum
in Ecclesia S. Mauricii. Iste Praesul homo sanctissimus fuit. . . Cujus tempore
Guininiandus Monachus Casae-Dei , sepulchrurn S. Frontonis mirabiliter
sculpsit anno Domini MLXXVII . . . Post hune in eundem Episcopatum
successit Reynaldus de Tiborio, etc.
Anno Domini (c) MXLVII, feria IV , magnum Monasterium S. Fron-
tonis dedicatum est ab Aymone (d) Bituricensi Archiepiscopo, etc.
(a) Fragmento huic finem dat annus U82.
(b) Barbare pro pridie Idus ex more illius sae-
culi.
(c) Haec addita reperit Labbeus in quodam
Apographo.
(rf) « Praefuit D. Aymo , inter cseteros gene-
» ris dignitate subliiiiis , et vitae sancfimoniâ
» praeclarus. IIujus f rater vocabatur Arcliiinbal-
» dus , strenuissimus Princeps et Cornes Borbo-
» niensis . . . Habuit Concilium provinciale Bi-
» turis j quatenùs Ecclesiis à tyrannis penitùs
i> desolatis sua auctoritate succurreret . . . Sedit
» ab anno Clir. 1030 ad an. 1071 •. Ex Cap. 58
Patriarchii Bituric. apud Labb. eum Tom. II Bibl.
Libr. Mss. pag. 87. *
288
EX CHRONICA (a) GAUFREDl COENOBITiE MONASTERII
S. MARTIALIS LEMOVIC AC PRIORIS VOS[E^SIS COENOBII.
Apud Labbeum Tom. II Novœ Bibl. Libr. Mss. pag. 280.
Cap. 6. -rjoRUM [ Guidonis de Turribus et Engalciae] liliam unicam Aolaarz
part. i. Xl accepit Ademarus lo Contors de Laron , filius Rogerii ; de qua ge-
nuit Guidonem : posteà II Idus Julii obiit juxta matrem sepulta, quia fragi-
lis multùm fuit. Ademarus vero duxit uxorem sororem Iterii Episcopi Le-
niovicensis ; de qua prodiit progenies Larumdensium dominoruni de paterna B
hereditate. Guido de Agne sorore Principis castri de Chambon S. Valeriœ
genuit Guidonem, Geraldum et Gulferium ; et Arnaco tumulatur, etc.
Cap. 7. Hic [ Geraldus de Crosent ] de Eblena genuit plures ; quorum primus
dictus est Beraldus, secundus Geraldus cognomento Rebara . . . Beraldus
villae [burgi S. Mariae de Subterranea] dominiura, non dominus sed tyran-
nus exactor , usurpavit. De Radegunde genuit Raymundum , qui modo ad
obitum in capitulo conditus, filium de Bricia soi'ore Rothidse de Exigento
ortum Beraldum reliquit : qui Beraldus uxorem quamdam duxit , sed sine
filiis obiit, etc.
Cap. 12. ga tempestate triumphator ille Guillelmus Manzer, subjugatâ Angliâ,
probitate pollebat. Hic misit in Daciam Elphinum Abbatem Remesiensis
Monasterii ; cui in mare periclitanti Angélus apparens, diem Conceptionis ç,
perpetuâe Virginis Mariae designavit, eumque à mortis periculo eripuit. Hujus
♦ Robertus Regis pater Eustachius * Dux INormannorum , apud Fiscanum splen-
dido (b) quiescit mausoleo. Hoc Cœnobium situm in territorio Rothoma-
• gensi , in nullo obnoxium est (c) ejusdem Archiepiscopo ; Romano tantùm
Pontifici parens, sub unibra ut ita dicam Regum Anglorum , nobilitate vel
libertate praepollet . . . Robertus qui Casam-Dei aedificavit , Aquitaniam
religionis splendore illustravit. Huic Roberto succedit Durannus , qui
posteà fuit Episcopus Arvernensis ; deinde Seguinus de Agno . . . Jordano
Lemovicensi succedit Iterius frater Principis castelli (d) de Chaslas.
Cap. 13. Defuncto [ Petro Abb. S. JMartialis Lempvic. ] V Kalendas Octobris
substituitur Mainaldus de Hisli . . . Mainardus obiit XIII Kalendas Julii ,
régnante Henrico Rege. ^
Cap. 14. Anno Domini jMLIII concremata est regalis Ecclesia Salvatoris mundi
Lemovicae , et omnes officinae ipsius Monasterii . . . très Monachi extincti
sunt super sepulchrum Apostoli. Vivente adhuc Henrico Rege , et Iterio
* s. Yrier Prgesule, Canonici S. Aredii * Ransoliae Monasterium , favente Guillermo
Arvernensi Comité , recuperavêre . . . Iterio Pontifice apud S. Augustinum
tumulato, Guido de Laranda Jordani nepos successit.
^^P-^^- Anno Dom. MLXIII (e), Nonas Augusti invaserunt locum S. Martialis
Cluniacenses per fraudem Ademari filii Guidonis Vicecomitis Lemovi-
censis, et Pétri Escausarii qui pro hoc dédit eidem Vicecomiti equum
(a) Ex boc Chronico , quod curiosis rerum apud Mabillonium in Append. Ann. Bened.
ad genealogias spectantium Lectoribus utile scrip- Tom. IV pag-. 728.
tum meritô dixeris ; excerptuin jam dedimus (d) Apud Saramartbanos Iterius legitur Irans-
p?g. 267 Torai X. ^ tempore lioberti Regis, inquit tulisse castrum de C/iaslus ex loco vocato Fian-
ifaitio Opcris Gaufredus , cepi Historiam , et in ehenas , in euin ubi nunc visitur.
anno quo Fredericus edomuit Longubardos , explevi. (e) In alio exemplari Ms. legitur MLIII ; sed
Et cap. 22. Ego Gaufredus ista dictavi anno Incarn. malè : nam decennio pôst Monasterium S. Msr-
Dom. MCLXXXfll , Philippi qui fuit filius tialis vi subjectum est Cluniaco. Id palet ex Ade-
Ludovici, tertio anno. mari Vicecom. Lemov. concessione quae scripta
(b) Robertus Dux Norm. hîc confunditur est régnante Philippo Rege anno II , Indictione
"» cum Richard© II. XV. Anno enim 1062 congruit indictio 15 ; et
(c) Robertus Dux , ut Fiscamnensis Monas- anni Philippi Regis computantur à morte patris ,
lerii libertatem tueretur , voluit ut Johannes hoc est ab anno 1060; et ibi ratio babetur an-
anno 1028 Abbas consecraretur ab Hugone norura non inchoatorum , sed completoruiu.
Abrinc. Episcopo , non à Rodberto Rotom. Ar- Etsi autem Vicecomes Abbatiam S. Martialis
chicpiscopo. Eodera Johanne Abbate , ordines Hugoni Abb. Cluniac. anno 1062 subjicere de-
non semel ab aliis Episcopis ibidem coUati sunt , crevisset , idque litteris suis contestatus fuisset ;
Archiepiscopo nequaquàm reclamante. Id factum non tamen ante annum 1063 illuc introducti
tempore Malgerii Rodbertl successoris , disci- sunt Cluniacenses.
mus ex quodan: Codice Ms. Cellae S. Gabriclis
An. 1073.
EX CHRONIGA GAUFREDI CŒNOBlTvE.
289
A optimum, qui appellabatur Millescus (a). Verumtamen ibi per dies plurimos
Monasterii reformata est disciplina sub Ademaro Abbate , qui erat de Le-
movicino ex equestri génère.
Ante Geraldum fuit Abbas S. Augustini Albertus , successor illius Gui- Cap.2i.
donis qui construxit clocarium . . . Obiit Geraldus Abbas Vosiensis V Kal.
Januarii . . . huic successit Petrus.
Cernens Archambaldus (b) [ filius Eboli filii Archambaldi Chambae-pu- Cap. 23.
tridae] patrem diligere fratres plusquàm se, unum ex illis Robertum occi-
dit : quapropter pulsus à pâtre, profugus factus est. Post dies multos occidit
militem quemdam, qui olim in praelio patrem plaga insanabili vulneraverat :
qua de re exhilaratus Ebolus, precibus multorum apud Tutelam cum fîlio
pacem fecit ; deditque Guillermo [ filio ] consensu Archambaldi Ebolus
B castrum de Torena. Alii dicunt Guillermum de légitime procréa tum con-
jugio , castrum de Torena prae cseteris à pâtre dono accepisse, et quibusdam
ex causis partem de terra sua non jure amisisse. Guillermus genuit Bosonem :
Boso genuit Raymundum, etc.
Archambaldus qui vindicavit patrem , et occidit fratrem, de Rotberga ^"P- 24.
sorore Vicecomitis de Rupecavardi genuit Archambaldum , Ebolum atque
Bernardum. Isti diviserunt terram suam : primus Archambaldus, tenuit cas-
trum de Comborno ; Ebolus, Ventadour ; caeteras possessiones , castella vel
oppida , sequa lance diviserunt : Bernardo unusquisque XXV mansos dédit ,
id est L de communi , et Ecclesiam de Belmond , quae tune non erat
munita. Ebolus de Ventadour, etc.
' Ademarus (c) [filius Senegundae] de Humberga genuit alium Ademarum , Cap. 41.
'C qui jurabat per corpus S. Martialis : hujus haereditas , ut dictum est , des-
cendit ad filiam ejus Humbergam , quae appellata est Brunicendis, mortuis
Guillelmo et Helia filiis Ademari supradicti : aliam tamen filiam , quae dicta
est Emma (d), post obitum prioris viri Bardoni de Conniaco, sibi copulavit
Guillermus Dux frater Raymundi Antiocheni Principis. Hanc postmodùm
rapuit Willelmus Sector-ferri , filius Vulgrini Comitis Engolismensis . . .
Igitur Brunicendis de Archambaldo Barbato genuit Ademarum, etc.
(a) Quem Milisint vocabant , inquit Mabil-
lonius.
(b) Ibi Gaufredus dcscribit genus Combor-
nensium et Turrennensium Vicecoraitura , et
deinde agit de Ventadorensibus Vicecomitibus :
quas genealogias , sicut et alias , intégras Leclori
cxhibebimus tantùm in alio Voluinine.
(c) Habes hîc geniis Vicccomitum Leraovic.
(d) Apud Labb. Quae dicta est Ennua seu Emma.
D
EX GESTIS COMITUM BARCINONENSIUM W.
Apud Baluzium in Append. ad Marcam Hispan. col. 542.
POST Raimundum Borrelli Berengarius filius ejus tenuit Comitatum ^'^P- 9-
Barchinonae , nihilque ibi boni gessit ; immo in omni vita sua parentelae
probitate fuit inferior ; et vixit XVIII annis post patrem in praedicto Co-
mitatu, et genuit fîlios , Raimundum Berengarii , et Gillelmum Berengarii ,
et Sancium Berengarii ; et obiit anno MXXXV. Iste Guillelmus Berengarii
fuit Comes Minorisae, et mortuus fuit nulla ex se proie rémanente : et alius
frater istius , scilicet Sancius Berengarii : fuit Monachus Tomeriensis , et
Prior S. Benedicti de Bagis , quia tune non erat Abbatia ; et ibi mortuus est.
Sub temporibus Rainiundi Borrelli et filii ejus Berengarii , Comitum Bar- Cap. io.
chinonae , très filii Olibani Cabretae floruerunt ; Bernardus scilicet Scindens-
ferrum , ideo quia armis acerrimus atque fortissimus extitit : hic successit
patri suo Olibano in Comitatu Bisulduni , et tenuit Comitatum XXXI
_ [a) Francorum Reges jam inde à temporibus
Pippini Régis habuerunt supremum dominatum
in Cataloniam , seu in amplas illas regiones,
quae iuter Pyreneos montes et Iberum mareque
Mediterraneum à Salsulis usque ad Dertusara
habitantur : hinc Chartae in Marca Hispanica datae
passim habent, anno régnante Roberto vel Henrico
Tome Xf.
vel Philippo Francorum Rege , etc. Anno tantùm
1258 Barcinonenses et Catalani prorsùs cxempti
sunt veteri Gallorum Regum imperio. Gesta
autem Barcinon. Comitum , scripta circa annum
1190 à quodam Monacho Rivipullensi , edidit
Baluzius ex veteri Codice Ms. ejusdem Monaste-
rii.
Oo
290 EX GESTIS COMITUM BARGINONENSIUM.
anno , et genuit filium Guillelmum scilicet Bernard! , cognominatum A
Grassum. Hic Rodanuni transmeans , in flumine periit anno MXX : corpus
verô ejus ad Rivipolli Monasterium reportatum , ibidemque humatum est.
Vixit in Comitatu XXXI anno , et successit ei Guillelmus Bernardi , filius
ejus , in Comitatu Bisulduni. Oliba verô , qui fuit tertius filius supradicti
Olibani Comitis , fuit Monachus RivipuUi et Abbas , deinde Episcopus
• Auson. Yicensis * ; cui etiam fuit commissum regimen Monasterii S. Michaëlis de
Cuxano : sedit etiam in Episcopatu annis XXVIII , et rexit Cœnobia
XXXVIII (fl) , et fuit septimus Abbas istius Cœnoljii , sub quo quarto de-
dicatum fuit istud Monasterium Rivipulli cum praeclara Episcoporum ca-
terva sub Berengario supradicto Comité Barchinonae , anno Christi
MXXXII . . . Obiit praedictus pater eximius anno Christi MXLVII
Ecclesiam quse modo est nobiliter construxit .... Sepultus vero fuit in Mo- B
nasterio Cuxanensi, eo quia ibi decessit. Guifredus filius Olibani Comitis
Bisulduni successit patri suo supradicto in Comitatu Cerritaniensi , et rexit
Comitatum per multum tempus. Hic Monasterium S. Martini de Canigone
construxit atque dotavit ; et genuit filios plurimos , Raimundum scilicet
Guifredi Comitem , et Guifredum Archiepiscopum Narbonensem , et Be-
rengarium Guifredi Episcopum Gerundensem , et Guillelmum Guifredi Ur-
gellensem Episcopum , et Bernardum Guifredi Comitem Bergitani. Vixit in
An i050. Comitatu XXXVI annis, et obiit anno Christi MXXV {b): sepultus verô
fuit in Monasterio Caninogensi.
Cap. H. Mortuo namque Berengario supradicto Comité Barchinonse , remanserunt
ejus très filii , ut superiùs sunt nominati ; et successit ei in Comitatu Bar-
chinonse Raimundus Berengarii , qui Vitulus dicebatur. Hic Raimundus G
Berengarii nimia claruit probitate ; et inter alios Hispaniae Principes super
Agarenos tantum habuit principatum, ut XII Reges Hispaniae suo tempore
annuatim ei tributuni tamquam domino persolverent. Hic denique Cornes
famosissimus suura optans dominium decorare , coram Ugone Cardinali et
Legato Romano ac suis plurimis Magnatibus intra Barchinonae palatiùra ,
supradictorum consilio et assensu , propria quaedam instituit jura , quse
Barchinonae Usaticos nuncupamus , mandavitque ut iis constitutionibus
omnes Comitatus sub Barchinonensis Comitatùs imperio regerentur. Nobi-
lissimus igitur Comes très genuit filios Petrum scilicet Raimundi , et
Berengarium Raimundi , et Raimundum Berengarii. Illi verô duo primi
fuerunt quasi duo genimina viperarum , quse naturaliter ruptis vis<'eribus
interficiunt matres suas. Prior enim, id est Petrus Raimundi , madriastram D
suam Adalmoyn ( c ) interfecit ; unde et in Hispania sub pœnitentia obiit
sine proie. Veruntamen puter ejus plenus dierum, tertio ejus filio dimisso
herede, diem clausit extremum anno Christi MLXXVI : vixit autem in
Comitatu XLII annis.
Cep. 12. Sub temporibus verô istius fuerunt Comités in Urgelli Comitatu ; Ermen-
gaudus, qui dictus fiiit peregrinus , eô quia peregrinus Hierosolymis obiit
anno Domini MXXXVIII : et vixit in Comitatu annis XXVIII : et successit
ei Ermengaudus filius ejus, qui dictus fuit de Barbastre, eô quia in obsidione
Barbastrensis castri , quod à Sarracenis adhuc detinebatur , plurimùm
(a) Inde coUigit Cossartius , Olibam rexisse et pestate vulgatus ut , cùm viros Principes ac for-
in sua polestate habuisse XX.XVni Monasteria : tasse alios taedium ceperat uxorum stiarum , ea»
Baluzius autem simpliciter intelligit , eum Ab- facile repudiarent , inlentata videlicet actione
batem fuisse per annos XXXVIII ; et hoc verum consanguinitatis vel affinitatis. Willelmus Mal-
esse calcule probat. Cùm autem alibi legitur mesbur. in nominibus virorum Adalmodis labi-
eumdem Auson. Episcopum fuisse multarum Ab- tur , inquiens eam primùm Arelatensi Comiti
batiarum patrem , haec verba Baluzius accipi sic nuptam j niox illius pertaesam Willelmo se To-
vult , ut Oliba Monasteria rpgionis foverit tan- losano Comiti conjunxisse. Raimundus et Adal-
quani pater, et praefuerit tantùm ut Abbas Goe- modis Barcinon. Corailes anno 1067 Carcasso-
nobiis RivipuUensi et Cuxanensi. nam et Carcasson. Comitatum emerunt ab
(b) Rectiùs , ut probat Baluzius ^ in veteri ultime Comité noniine Guillelrae , quem Guil-
Codice Canigon. adnotatur , Wifredum morta- lelinum Comitem Ceritanise maritum Adalaidi»
libus ereptum fuisse anne 1030. interpretafur Baluzius. Ceterùm Adalmodis vi-
(c) Adalmodis , femina ingentis animi , varia detur fuisse filia Bernardi et Ameliae Coniitum
cenjugia experla fuit : Hugo nerapè Liziniacen- Marcbi% ; ex quibus et prodierunt , Aldebertus
sis eam duxerat , et pesteà dimisit causa paren- II Comes Marchiae Lemovicensis ; Rangardis
telae ; tumque vinculo jugali sociata est cum uxor Pétri Raimundi Comitis Bitlerensis , mater
Poncio Comité 'l'olosano : iste quoque posteà verô Rotgarii Comitis item Bitterensis et Ada-
divcrtens ab ea, Raimunde Barcinonensi eam laidis Comitissse Ceritanix ; et Lucia PaUit-
anno 1053 dédit in uxorem, Mos erat ea tem- rensis Comitissa.
An. 1068.
EX GESTIS COMITUM BARCINONENSIUM.
291
A laboravit, et eo anno quo captum est castrum, scilicet Incarnationis Christi
MLXV, niortuus est. Vixit vero in Comitatu XXVIIII annis. Mortuo
isto, successit ei Ermengaudus de Gerb, filius ejus , in Comitatu ; qui
ideo sic vocatus fuit, quia ipsum castrUm de Gerb construxit, cum quo
civitatem Balagarii usquequo capta est expugnavit : tenuitque Comitatum
XXVIII annis. Fuit enim contemporaneus primo et secundo et tertio Rai-
mundo Berengarii, Barchinonae Gomitibus. Obiit anno Domini MXCII ;
et successit ei lilius ejus Ermengaudus de Moyeruca, etc.
In Comitatu Risulduni fuit Cornes Guillelmus Bernardi , cognominatus
Grassus ; qui duos genuit filios, Guillelmum scilicet qui cognominatur
Trunnum, eo quod nasum fictitium haberet et Bernardum Giiillelmi. Vixit
vero in Comitatu annis XXXIII, et mortuus est anno Domini MLII , et
B sepultus in Monasterio Rivipulli in uno eodemqne tumulo cum pâtre. Et
successit ei in Comitatu Bernardus Guillelmi, filius ejus minor, eo quia
vir benignissimus et patientissimus erat. Frater autem ejus major Guillelmus
Trunni, quia vir iracundus atque ira? impatientissimus haberetur, consensu
fratris sui ac quorundam suorum Procerum interfectus esse dicitur, etc.
In Comitatu Cerritaniensi fuit Cornes Raimundus, filius supradicti Guif-
fredi Comitis Cerritaniae, et tenuit Comitatum XL annis ; et genuit duos
filios, Guillelmum scilicet Raimundi, et Henricum. Obiit denique Christi
anno MLXVIII, et successit ei Guillelmus Raimundi, etc.
Cap. 13.
Cap. 14.
D
EX CHRONICO («) REMENSI
kfnià Labbeum Tom. I Novœ Biblioth. Lib. Mss. pag. 360.
ANNO MXXXIX, VIII Idus Aprilis visa est . . . ignea trabes(è) , etc.
MXLVII. Nix tanta fuit in occidente, ut silvas frangeret.
MXLVIII. (c) Dedicata est Ecclesia B. Remigii, et translatio ejus à
domno Leone IX Papa [est peracta].
IMLV. Obiit Léo ( d) Papa IX. Suscepit B. V. Maria in Archiepiscopatu
Remensi Gervasium Episcopum Cenomanicum Idibus Octobris.
MLVI. Gervasius Archiepiscopus œdificavit Remis Ecclesiam S. Diony-
sii [e) Sociorumque ejus.
MLIX. Philippus Rex Remis ordinatus à Gervasio in die Pentecostes.
XLX. Obiit Henricus Rex piissimus , pater Philippi, pridie Nonas
Augusti.
MLXVT.
Sexagenus erat sexlus miUesirnus annus,
Cùm'pereunt Atigli, Stella monstrante cometa.
Obiit Gervasius Archiepiscopus.
MLXVII. Facta est hiems horrida à festo S. Briccii usque ad festum S,
Gregorii.
MLXXXI. Magnus terrae motus factus est cum gravi terrae mugitu VI
Kal. Aprilis, prima horâ noctis, portendens forte imminens malum quod
E in toto orbe sonuit, et unde terra doluit et dolet. Henricus enim Imperator
ad debellandum Papam Hildebrandum Italiam petiit ; contra quem Papa ur-
bibus et castellis munitis se ad bellandum accingit, eumque Romam hosti-
liter adeuntem non recipit.
(a) Praecedentem hujus Chronici partern
exhibet pagina 271 Tomi X.
(b) Ut apud Sigebertum suprà pag. 163, sola
Conradi morte dcm])ta.
(c) Corrig. MXLVim.
(rf) Obiit Léo IX anno 1054.
(e) Gervasius in Cbarta quâ suburbanam S.
Dionysii Ecclesiam Iradit, ait se illam restituissc ,
et Canonicos ibidem cnnstituisse B. Augustini
régulant ordineinque profuentes. Jam nova Canoni-
corum Regularium congregatio exorta fuerat in
Abbalia S. Ruû apud Avenionem anno 1038 ,
quo Benedictus I illius urbis Praesul S. Rufum
quatuor Ecclesiae suae Canonicis regulariter ibi
victuris donavil. NuUa tainen S. Augustini re-
gulae adhuo nientio in ejus litteris ; ncque in Di-
plomate Henrici Régis , qui anno 1060 Eccle-
siam S. Martini à Campis confert Canonicis
regulari conversatione Deo famulantibus.
G
ou
A'
292
EX CHRONICO BREVI AUTISSIODORENSI W.
Apud Labbeum Tom. I Biblioth. Libr. HIss. pag. 292.
N N o MXXXIII, sol obscuratus est natale S. Petri, III Kal. Julias.
Factimi est (b) Concilium de pace in hac urbe.
Anno MXXXVII, Odo Cornes cecidit in praelio.
MXXXÏX, Obiit Hugo Episcopus ; et in ipso anno ordinatio Eriberti
Episcopi.
An. 1049 ML, Léo Papa habuit Concilium (c) Remis cum Gallicanis Episcopis, B
super his qui suas animas ex simoniaca fece inquinaverant. Unde Apostolica
auctoritate Hugonem Lingonensem , Gelduinum Senonensem Episcopali
honore privavit, et alios videlicet multos per Galliam.
(d) [Anno MLI, Cal. Decemb. ordinatio Gaufridi Episcopi].
* VI MLII, Kal. Decembris (e) * * * Ordinatio Gaufridi Episcopi V * Kal.
Januar.
ML VII, Hugo filius Roberti Ducis incendio subdidit villam S. Bricii ;
• M.t. infra et perierunt intra * Ecclesiam viri et mulieres cum infantibus numéro GX :
et eodem anno ipse interfectus est. Item eodem anno hsec Ecclesia dedi-
cata est.
Anno MLVIII, clandestina irruptione captum est castrum S. Germani
à militibus Roberti Ducis et Tebaldi Comitis ; qui ingressi, nutu divino G
" Ms. infr» tcrriti , quantociiis exierunt ; et hoc intra * venerabiles Quadragesimae dies.
MLIX, unctus est in Regem Philippus Remis die Pentecostes ; et se-
quenti anno mortuus est Rex Henricus.
-Pag. i05. MLX , facta seditione inter Iterium et Aganonem (f), Crociacum cas-
trum concrematum est à Tetbaldo Comité superveniente cum grandi multi-
tudine militum.
MLXIV, concrematum est Monasterium S. Germani pridie Kal. Apri-
lis, et omne castrum infrà et extra, exigentibus inhabitantium peccatis.
MLXXII, tota urbs Autissiodori igné succensa est praeter turrim et ca-
pellam S. Albani.
MLXXVI, obitus Goffridi Episcopi, et electio Roberti.
(a) Idem est quod inter Scliedas D. de Ga- in Appendice ex alio Ms. Cod. locupletiori J)
gnieres legitur in fine Martyrologii S. Stephani (c) Habitum est Rem. Concilium anno 1049.
Autissiod. Vide Excerptum pag. 270 ïomi (ij Ansulis circumscripta , pertinent ad Chro-
nostri X. nicon D. de Gagnieres.
(i) Eclipsis pra!cp(lens non legitur in Chro- (e) Ibi forsan notabatur obitus Heriberti
nico D. de Gagnieres. Quod autem proximiùs se- Episcopi.
quitur , hoc duntaxat referl Labeur pag. 405 , (f) Apud D. de Gagnieres, Jgavonem,
An. 1032.
EX CHRONICO («) SEIN ON. S. COLUMB^.
Apud Martenium Tom. III Anecdot. col. 1451.
ANNO MXXXIII, obiit Leothericus Archiprœsul , et eodem anno suc-
cessit Gelduinus [in Archiepiscopatu Senonensi],
MXLVII , factum est vix credibile praelium inter Henricum Regem
Francorum et gentem Normannorum, in ipsa provincia super fluvium
Diva (b). Fuere autem viginti millia Normannicae gentis peditum et equi-
♦ Mt. duré tum ; Fraucorum verô tria millia bellatorum, à quibus duriter * Norraanni
caesi, decem millia perierunt.
(a) De hoc Chronico , vide quae notavimus in Biblioth. S. Germani à Pratis.
pag. 272 Torai X. .i^nsulis inclusa , descripta (b) Malè apud Martenium. Dura : Anonymi
sunt ex laudato ibidem Ms. Codice, seu ex enim Chronicon Ms. habet , Dira. Fuere autem
Tom I CoUectioni» veterum Script. Mss. Durand triginta millia.
E
EX CHRONICO SENON. S. COLUMBiE.
293
B
[A MLV , obiit Henricus filius Conradi Imperatoris , et Cornes Rainardus *. An. 1056.
Theobaldus, nobilis ffeneris, in Vincentia Venetise urbe , duodecimo con- * ^'- **7-
versionis suae anno obut iiiiraculis cJarus.
[ Anno MLV, facta est tempestas valida ; et juxta urbem Senonicam tam
propè, quàm longé (a), etc. Eodem anno mortuus est Imperator Hen-
ricus [^h), etc. ]
[Anno MLVI (c), S. Theobaldus, nobilis génère, reclusus in Vincen- An. I066.
tia (rf), etc. obiit. Ossa ejus in Francia deferuntur. ]
[ MLVIII. Hoc anno , in solemnitate omnium Sanctorum , pluit san-
guis {e\ etc.]
MLX, obiit Manardus Archiepiscopus [Senonensis].
[MLXI. Hoc anno mortuus est belliger Henricus Rex Francorum]. An. 1060.
[MLXII. Hoc anno mortuus est Menardus Archiepiscopus].
[Anno MLXIV , mortuus est Abbas Willencus ; cui successit Abbas An. 1072.
Arnulfus ].
[ Anno MLXVI :
Navibus instructis remis, velisque paratis,
Transiit hoc anno mare, fretus milite multo,
Consul Willelmus, multa virtute notatus.
Angles constanti victos * virtute subegit ; " Amt rieur
Et caput à scapulis Régis mucrone revulsit.
Hoc ita pei'fecto, merito diademate sumpto,
Ipse coronatus, Rex est è Consule foetus ].
MLXXIII, mortuus est Abbas Wilencus * ; cui successit Arnulfus. • s Coio»-
MLXXVII , hiems durissima et longissima , à Calendis Novembris ad ***
médium Martii ; qualem se vidisse fatentur seniores nunquam.
[Anno ab Incarn. MLXXVII, facta est hyems magna et valida nimis].
MLXXVIII, Arnulfus, Abbas S. Golumbae, ossa S. Theobaldi {f) fra-
tris sui de Ita.^a defert, et in eadem Ecclesia locat.
D
[a) Ut in Clironico S. Pétri Vivi suprà pag.
197.
(h) Ut suprà apud Martenium.
(c) In Anonymi Chronico Ms. sxpiùs per-
turbatur annorum ordo.
id) Ut suprà apud Martenium.
e) Ut in Chronico S. Pétri Vivi.
\f) Anno 1074 corpus S. Theobaldi Vicentiâ
Vangadiciam translatuin fuerat : hxc autem fama
cùm pervenisset ad aures Ârnulfi Abbatis Lati-
niacensis et S. Columbae , is anno 1078 in Ita-
liam profectus , partent Reliquiarum fratris sui
obtinuit ; invisitque matrem suam Willam , quae
ad id tempus superstes erat, et in proxima Mo-
nasterio cellula inciusa manebat. a Moris erat
» tune temporis , inquit Mabillonius ad annum
» 1033 , ut religiosae feniinae prope Monasteria
» nostra recluderentur , ut in illo reclusorio
* vitam à saeculi corruptelis longé remotam du-
» cerent. Ex earum numéro fuit nobilissima naa-
» trôna B. Helyisa , clarissimo génère prœfulgens,
■» reclusa in Columbensi dioecesis Carnot. Mo-
* nasterio. Hsec olim conjugata Hugoni cuidam,
» cui Caput-ursae cognomen erat , deinde
> Alexandre Azzolino fuerat * .
EX CHRONICO LAMBERTI PARVI ('\
LEODIENSIS S. JACOBI MONASTERII MONACHI.
Apud Martenium Tom. V. Ampliss. Collect. col. 5.
ANNO ab Incarnatione Domini MXXXI, obiit Robertus Rex Fran-
corum ; succedit Heinricus filius ejus.
MXXXIV, consecratur Cœnobium S. Laurentii [ Leod. ]
MXXXVI, Heinricus Rex ducit filiam Régis (b) Anglorum.
MXXXVII, bellum apud Barum * inter Gotzelonem Ducem et Odonem
Gjmitem.
MXX XVIII, obiit Reginardus Episcopus ; Nithardus succedit.
MXLII . . . obiit Nitardus ; succedit Wazo Episcopus.
[a] Lambertus sseculo XII florebat , scrip-
sitque brève Cbronicon ab anno Christi 988 ad
1194, quo vitarn cum morte mutavit , ut testa-
lur ejus Continuator Reinerus ejusdem Cœno-
bii Asceta.
(i) Malè igitur suprà in Chronico Leod. pag,
202 , conjugium istud refertur ad aonum 1032 ,
et ibidem corrig. MXXXFI. In utroque autem
Chronico , Lamberti scilicet ac Leodiensi , non
solùm tes sed et verba eadem leguntur ; nec
mirum : bine ne actum ageremus , consulta hîc
oraisimus annos 1039 , 1044 , 1045 , 1049 ,
1032 , 1054, etc.
Oo iij
'Bar.
294 EX CHRONICO LAMBERTI PARVI.
MXLVI. Heinricus Rex fit Imperator, et ab eo duo Papse deponun- A
tur, etc.
MXLVII, nix in occidente tanta cecidit, ut silvas frangeret, Godefri-
dus, etc.
MXLVIIÏ . . . obiit Wazo Episcopus ; succedit Dieduinus. Obiit etiam
Olbertus priinus Abbas S. Jacobi in Leodio ; succedit Albertus.
MLI, Balduinus cum fîlio rebellât, invaso monte Castri-loco.
▲a. io»i MLII, Léo Papa obiit CXLV. Iste est qui cantuni S. Gregorii composuit.
MLV . . . Imperator Heinricus obiit III Nonas Octobris ; et sepultus in
Spira, ubi et pater ejus. Heinricus filius superioris Heinrici succedit.
ML VI, adventus reliquiarum S. Jacobi , etc. Obiit Imperator Heinricus ;
succedit filius ejus Heinricus, hujus nominis IV.
MLXVI, obiit Albertus Abbas secundus ; Stephanus succedit tertius. Co- B
metes apparuit, quae belluni Angliae portendebat ; quam Guillelmus Nor-
mannorum Cornes , ipsâ cum Rege suo Hero gravissima caede mulctatâ , vi
militari corripuit ; regnumque victor obtinuit.
MLXX, obiit Dux Godefridus ; succedit alter Godefridus filius ejus.
MLXXVI , obiit Dieduinus Episcopus Leodiensis ; succedit Heinricus.
Item obiit Stephanus Abbas tertius Ecclesiae S. Jacobi in Leodio ; succedit
Robertus. Godefi:'idus Dux et decus Galliae à sicario perimitur : Godefridus
filius sororis ejus Marchio (a) subrogatur.
(a) Infrà : MLXXXFII , Marchio Godefridus sublïmatur in Ducem.
EX CHRONICO STROZZIANO MS. («)
Ex Apographo nostri D. Bemardi de Mont faucon.
M
NNO Domini MXXXI, S. Aymericus filius S. Stephani Régis Hun-
gariae obiit . . . Anno imperii Corradi VII, Robertus Rex Francorum
nioritur : post Robertum vero regnavit in Francia filius ejus Henricus annis
XXX. Per idem tempus Gaufridus Martellus Comes floret (b) : de hoc scriptum
est : Dum viguit tua (c), etc. Hic devicit Coniiteni Pictaviensem, et Theo-
baldum Blesensem, et accepit pro redemptione urbem Turonicam.
Anno Domini MXL, Henricus imperat annis XVII . . . Anno Henrici
Imperatoris IX *, Odilo virgo centenarius, Abbas Cluniacensis , dormivit J}
A<;. 1049 in Christo. Porro S. Odiloni substitutus est Ugo venerandus, vir niirae reli-
gionis et praecipu* sanctitatis ... S. Theobaldus , inter Nobiles Francorum
non infimus, hoc tempore clarebat : qui mundo et semetipso abnegato , etc.
An. 1054 Romae post Leonem Victor successit, seditque annis II. Hoc tempore
Romse Palumbus Presbyter fiiit maleficiis multis deditus, etc. . . . Hoc etiam
tempore corpus Pallantis filii Evandri, etc . . . Hoc eodem tempore in
confinio Normanniae et Britanniae fuit una, vel potiùs duae mulieres , etc. . .
.j7. ,x.iil Anno Henrici Imper. XVII *, fundata est nobilis nunc , etc . . . . Floruit
hoc tempore S. Gauterius Abbas Stirpensis in territorio Lemovicensi ; cui
pro sanctitatis suse merito Victor Papa auctoritatem judicandi de crimini-
bus contulit ; ut potè viro discretissimo et sapientiae titulis adornato . . .
Anno Domini ML VU , Henricus imperat annis V . . . Anno Imperatoris E
Henrici tertio, Henricus Rex Francorum {d) , consensu Praesulum et Pro-
cerum regni sui (e), coronari fecit filium suum Philippum adhuc octen-
nem (/") , et ungi in Regem Remis per manum Gervasii Archiepiscopi
ejusdem sedis. Anno post hoc altero idem Henricus moritur : post quem
filius ejus Philippus in regno dominatur ; eumque , quia parvulus erat ,
(a) Opus istud , quod ineunte saeculo XIII nici editara pag. 272 Tomi X.
scriptum est , quodque exstat in Bibliotheca D. (6) In Codd. Mss. Reg. et Buher. floruit : de
(jeonis Strozzii, idem est in praesentia cum hoc scripte sunt versus iiti.
Chronico Ms. incertî Auctoris in Bibliotheca (c) Ut suprà apud Willelmum Godellum.
Divion. Buheriana , et cum Anonymi Chronico [d) In laudatis Codd. Mss. additur, antequàm
ab initio raundi ad annuni Chr. 1269, in Cod. moreretur.
Ms Reg. 4606. 5. olim Colbcrt. 6635. Vide ad- (e) Ihià. in regni sui solio.
notationcm nostram in partem ejusdem Chro- [fj Ibid. adhuc /'III annorum.
EX CHHONIGO STROZZIÂNO MS.
295
A Balduinus Cornes Flandrensis aluit ; et Franciam gubernavit. Regnavit autem
Philippus annis XLVIII.
Ronise post Stephanum Benedictus prsesidet mensibus X ; ac post eum
Nioolaus annis II. Par idem tempus Francia tiirbatur per Berengariiiin Turo-
nensem. Hoc tempore S. Edoaidus, Anglorum Rex, famosissinius in orbe
habetur, etc.
EX LAMBERTI ARDENSIS ^') HISTORIA
COMITUM ARDENSIUM ET GUISNENSIUM.
B Inter Reliquias {b) Mss. Jo. Pétri de Ludewic, Tom. VIII
pag. 391.
FUIT in diebus illis locns quidam pascuus, amplus admodùm et latus,
inter flumen quod dicitur Vonna (c) ab orientali plaga , et Noleios vel
Neleios (rf) fontes ab occidental!, et inter flumen quod à re veris id est amœni-
tatis effectu, vel à rei vero Reveria nuncupatur 5 à meridie usque in oppo-
sitam marisci partem spaciosi, ad aquilonem longé latèque diifusus et ex-
tensus ; pecoribus et armentis nutriendis propter herbarum fertilitatem
circummanentibus, licet adhuc paucis, admodùm necessarius. Haec siqui-
deni terra à latitudine pasturae vulgô Bredenarda dicta est, raro frequeiitata
habitatore, paucis vel nuUis adhuc exculta colonis. Hanc igitur terram
memorandus Flandriae Comes Arnoldus, pater Balduini Barbati, ad hono-
ris sui et nepotis augmentum, et ad Ghisnensis terrte fines dilatandos , in
feodi quoque crementum , cognato suo germa no et filiolo libéré possiden-
dam, et in perpetuuni hereditario jure tenendam, contulit Ardolpho. . . .
Accepta à domino cognato et patrino Flandriae Comité Arnoido licentiâ, in
patriam suam ad Ghisnensium partes se transtulit ; ubi... famosissimi Bolo-
niae Comitis Ernuculi (e) filiam Mathildem duxit uxorem [Ardolphus].
Nec enini audiendi sunt illi, qui somniando dictitant, quod ille, quem jam
Bolonise Comitem nominavimus Ernuculum, qui apud S. Vulniarum * de
nemore vel de Silviaco Ernuldus nominatus, cum duobus filiis suis Ernulfo
videlicet et Eustacio in eodem loco sepultus esse dicitur, unquam terram Bolo-
niensem et S. Pauli atque Ghisnensem simul in eodem tempore tenuisset ; et quod
pro qualitate affectionum trium filiorum suorum et studio, terram portionaliter
juxta studii et affectionum ipsorum convenientiam, competentem ipsis distribuis-
set. Ghisnensium enim terra , circumspectis, lectis et relectis omnibus tam Flan-
driœ quàm Boloniœ Chronicis, si qua sunt, autenticis, auditis etiam et intellectis
plurimorum narrationibus antiquorum, et fabulis nunqnam , nusquam Bolo-
niensis terrae portio vel appendicium invenitur aut auditur ; sed Flandrensis
dignitatis ditioni post Comitem Walbertum totaliter inclinata et subjecta est.
Si autem quseratur, unde hujus opinionis surculus diu sopitus demùm in
populo ventilatus subrepserit et emanaverit , dicimus quod à quodam vero
quoddam verisimile simplicibus et facile credentibus prodiit, et in fabulam
subiit. A verissimo enim * rei eventu commutatum est à Boloniensibus, immo
commentatura ad suœ consolationis et delectationis fabulam. Sicuti enim in
veterum Annalibus legimus et à grandaevis patribus quandoque audivimus,
multorum annojjum labente curriculo, postquàm piae recordationis et co-
lendae mémorise Cooies, de quo jam diximus, Walbertus, qui Pontivi * et
Cap. 13.
Cap. 14.
Cap. 15.
* Samer
Al. ejus
M. Pontiai
(a) Lainbertus Presbyter , ab Ardea patria
cognominatus Ardensis , dcscripsit ab anno 800
«d annum 1200 Historiam Ardensem , quam Ar-
nulpbo II Comiti Gisnensi et Ardeae domino
dicavit. Multis in locis prodit , quàm sibl in
historia scribenda commendatam habeat verita-
tem , fabulosis Comitum originibus atque ge-
nealogiis rejectis , quae suo tempore credulos
occupaverint hominum animos. Hune tamen
cave ne credas ex omni parte j)erfectum : licet
enim multas in historia fabulas discusserit ,
plures ipse auctor retulit , quibus alios forsan in
errorem traxit. Sub Philippe Auguste floruit.
[b] Contutiraus cura fragmenlis à Cbesnio
editis inter Probationes Historiée Geneal. Co-
mitum de Guines ^ d Ardres , de Gand et de
Coucy.
(c) Rivière de Fonne et le pont de Neullay , ut
vocat Chesnius,
[d] Apud Ludew. et Neleios vel Nileios fontes.
(e) Ibid. ErmicuU . . . Ermiculum . . . Ermildut,
296 EX LAMBERTI ARDENSIS HISTORIA.
S. Pauli Ghisnensiumque praeerat et principabatur terrae... carnis debitum A
solvit ; fuit quidam de nobilissimo Francorum oriundus génère in Pontivo
pr^epotens Cornes , nomine Willermus (a), qui cùm virtute corporis non
* M. gcnere minùs, quàm nobilitatis gloriâ * famosissimus existeret , et longe latèque
admodùm polleret et famâ personaret ; cùmque sibi sua non sufticerent, sed
in adjacentia multâ vi et fortitudine manus extenderet, Boloniensium vasti-
tatem suis subjugavit et continuavit interstitiis. Qui etiam cùm ex veterum
relatione cognovisset, qubd antiquus praedecessor suus Cornes Walbertus
olim tantae virtutis exstitisset, quôd usque ad mare occidentale, sive juste
sive injuste, suse dominationis extendisset et exercuisset potentiam , hoc
idem concepit ; et quoad ipse potuit, suae satisfecit et obtemperavit volun-
* Hiiduino tati. Hic siquidem Willermus, cùm quatuor haberet filios , primogenito *,
eo quod circa militiam in equis et armis glorioso jocundaretur affectu, ut B
potè digniori, digniorem et excellentiorem suse dominationis partem , quse
' ji. Pontin. nunc Pontivorum * terra nuncupatur, distribuit : secundo vero (b), eô quod
venatoriae occupa tionis studiis applicuisset animum, et nihil sine canibusjo-
cundum esse assereret aut delectabile, nemorosos terrarura saltus, qui nunc
" Hugoni Boloniensis terra dicuntur, feodalem contulit donationem : tertio * autem,
quia circa agriculturam et in frumentis colligendis et servandis curiosus existe-
bat, Tervannensium fines, qui usque hodie S. Pauli vocantur Comitatus,
in feodum dédit perpetuum : quarto etiam nichilominùs, eo quod in armentis
et pecoribus nutriendis totam perfunderet intentionem , terram in parte
monticulosam et rapeis et bosculis obsitam, agros etiam pascuos, gurgito-
sam marisci planitiem , quae nunc teniporis Ghisnensis terra nominatur,
cùm se daturum disposuisset ; audiens Sifridum à generoso Comitis Walberti C
sanguine prodeuntem de Dacia nuper advenisse, et Ghisnensium fines, ipso
ignorantiam simulante, in manu forti, viriliter et juste obtinere, sibi timuit ;
et mutato sapienter consilio, Sifridum in pace sub Flandrensis Comitis Ar-
noldi Magni protectione permittens, filio suo videlicet quarto filiam Rai-
naldi de S. Walarico desponsavit uxorem. Hsec igitur de veterum Annali-
bus, non de opinione vulgali contra Bolonienses dicta sufficiant.
Cap. 16. Juncta igitur Ghisnensi Comiti Ardolpho (c), Boloniensis Comitis Ernuculi
tilia Mathildis, concepit et peperit ei filios Radulphum et Rogerum. Quo-
rum prior natu Radulphus, Ardolpho jani defuncto, Ghisnensis terrae factus
est Comes : junior verô antequam pubesceret, juvenis defunctus est. Radul-
phus igitur Ghisnensis Comes factus, et fastuosam tam Flandrensis quàm Bo-
loniensis gerens nobilitatis superscriptionem, animosus extitit , acer et bel- D
licosus. Quippè cùm à Flandrensibus, qui ab Imperatoriae nobilitatis san-
guine, à Regibus quoque et Ducibus descenderunt et originem duxerunt ; et
à Boloniensibus, quorum auctor (d) cum non phantastici, sed veri et divini
ducatu cœlitùs advectus, Boloniensibus generosae propaginis et divinae nobi-
litatis originem indidit ; divinae sic et humanae generationis stemmate polle-
ret, gladiaturam pomposi nominis hères et geniturae ob nativitatis insigne
(a) Utrumque , nempè de Ernuculo et de Comitatum obtinuisse tradat à pâtre Guillelmo
■Willelmo , fabulie loco reponere audet Mal- Pontivensi : sunt enim distinguenda nomina
brancq cap. 60 lib. 7 de Morinis , pag. 594 Guillelmus et Guido , quae quidera, inquit ,
Tom. II. « Sicat verô , inquit , quae de Arnu- fuêre olira synonyma , et in hac genealogia pe-
( culo perhibentur , fabulosa censet , [ Lamber- perêre confusionem ; ut fecerint Ernuculum
I tus ] • . . iinmô coinraentum existimariin quod filium Guillelmi Pontivensis , cùm rêvera sit
» de Guillelmo asserit nuUo certo auctore ; filius Guidonis Bononici.
» quandoquidem in omnibus Bonon. genealo- (c) Ardolfus ex Elstrude Fland. fîlius erat
» giis . . . Tornahemi Comes Bononicus trada- Sifridi Dani , qui , ut suprà legitur , Ghisnensis
» tur , et sub Tornalierao Arkes et Gisnae con- nobilitatis et geniris auctor Sifridus, Ghisn. oppidi
» tineantur. . . Attribuit ipse Guilelrai liberis , munitionem sive dunjontm fossato duplici circum-
> quod Guidonis partim attribuendum : hinc cinxit. De eodem sic habet Chronicon S. Ber-
» nato errore ex synonyrais , quatuor duorum tini : Miles quidam de Normannorum reliquiis . . .
1 istorum Coinitum [Pontiv. et Bolon.] filios nomine Sifridus Dacus , cum sua turma rediit, et
» in unum videtur conjecisse parentem. Déni- Ghisnas et patriam [ an. 928 ] occttyja«,f, nobis abs-
■» que duse istae domus Bonon. et Pontiv. à di- tulit, sibimet usurpavit, sedem suam in ea posait,
t versis plané manant principiis , et nunquam tuitionem et castrum construxit, et se Ghisnarum do-
» in unam hactenùs coaluisse comperiuntur ». minum appellavit. Quara autem mereantur fidem
(b) Ernuculo seu Ernuldo aut Arnolfo : qui hae origines , viderint illi quorum interest. No-
Bolon. Comes , ut conjicit Chesnius , anno 972 bis hoc satis est quod illœ figmentis sint cons-
snbscripsit Chartae Arnulfi Jun. Comitis FI. pro persae , seu potiùs circumfusae tenebris , ut ple-
Abbatia S. Pétri Gand. Quanquam Malbrancq rasque aliae.
in Scol. pag. 919 miratur cur Lambertus Er- [et) Apud Chesn. quorum auctor cygni phanlas-
nuculum faciat Comitem Bononiae , ot illum tici . . . indidit : et divince et humante, etc.
praeconium
EX HISTORFA COMITUM ARDENSIUM.
297
A prfeconium cum extollentiœ fastn in longis et reniotis terrarum tractibus et
finibiis sub nobilibus Regibus et Principibus oportunè et importuné , stu-
diosè , diligenter , inimo ardenter exercuit.
Duxit autem Radulphns iste filiam Comitis S. Pauli niilitis strenuissimi
Hugonis , à roscido odore vel à roseo colore nominatam Rosellam , ex qua
suscepit nobilein viruin Eustaciuni aliosque in bellicis armis et apparatibus
patris non dégénères filios , et venustie faciei et laudalissiniae formae filias . . .
[ Radulphus ] tam profluae prodigalitatis nota perfusiis dicebatur , ut ei ,
qtiod habebat , sufïicere non posset. Unde cùm ei non sufïiceret de suo ,
quod suis distribuere valeret cominilitonibus , in subjectos nimirùm ultra
moduni injustas exactiones faciendo , injuste calumniando, vi opprimendo et
pleriimque rapiendo saeviebat. Factura est in una dierum ut ad execrabiles
B nundinas , quas tornaménta vocant , properaret in Franciam : et veniens ad
Montem Iniqni vel Fullonis vel etiam Philonis, qui vulgo Monfelon dicitur ,
juxta Surcas , invenit maxiinain pastorum multitudinem propter pasturae am-
plitudinem ibi congregatani. Ubi cùm dissimularet suos , et seipsum ficto
verborum idiomate , ne ab eis agnosceretur , averso vultu transfiguraret :
« Heu ! inquit, pastores ( non praemisso vale ) , quid dicitur de Comité Gliis-
» nensi ; si valet , ubi est , aut quo tendit ? » Pastores verô , ut erant nimiae
si.nplicitatis , ratione et sermone tenues . . . rationem ex afïectu animi cum
responso confundentes dixerunt * : « O mortiferum terrae suae virum ! etc. »
Quod cùm audisset Cornes, stomachatus admodùm murmurando recessit.
Cùm ergô ventum est ad locum gladiaturae vel tornamenti , justo Dei judi-
cio actum est ut in primo belli concursu , accepto in umbilico vulnere ,
Comes de vita periclitaretur. Cùm autem inter sagittarios quasi mortuus de-
portaretur, veniens ab opposito sagitta dextrum ejus perforavit oculum :
et praevaluerunt in oppositam sagittarii partem ; et semivivum apprehen-
dentes (a) Comitem, eum despoliaverunt, et plagis impositis in praeterfluen-
tis Secanse alveum nullâ moti misericordià immisericorditer praecipitaverunt ,
ubi ulteriùs nusquam comparuit . . . Audiens igitur Eustacius patrem suum
Radulphum miseranda et inopinata morte vitam exhalasse . . . omni dilatione
postposita , in Franciam properavit, et circumquaque ( b ) patrem quaesivit.
Sed cùm eum nullatenus invenire potuisset, repatriavit : et accepta de
morte patris consolatione, et dolore prudenter aliquantulùm mitigato, in
Flandi'iam usque maturavit ; et hominio Flandrise Princjpi, Ralduino vide-
licet Barbato, cum reverentia rite exhibito, in patriam remeavit.
Factus igitur Comes Ghisnensis Eustacius est , patris ingenui dictus non
degener hères, excepto quod in populo suo per omnia mitissimus apparuit,
et quôd per amplius et perfectius, quantum justitiae rigor et rectitudo per-
misit, studuit parcere &ubjectis et debellare superbos. Hic siquidem Eustacius
tam benignus, tam patiens et benevolus dictus est inter suos extitisse, quod
quodam futuri praesagio hoc nomen Eustacius ei inditum esse credel)atur, eô
quôd semper et ubique diceretur in bono, etc.
De virtute in virtutem giganteis. ut ita dicam, passibus procedens Eusta-
cius, bonum sibi nomen et famosum tam in remotis quàm vicinis terrae par-
tibus acquisivit. Duxit autem in uxorem Flandri}« Camerarii nobilissimi
Sigeri de Gherminiis filiam nomine Susannam, quae concepit et peperit ei
Balduinum , Willelmum et Remelinum * , Adelam et Beatricem ; quos
omnes liberalibus litterarum studiis adprimè imbuendos tradidit pater eorum
Eustacius ; filios autem niilitaribus démentis inter primos Flandriae juvenes
erudivit , et ad unguem edoceri procuravit . , . Plenus dierum , carnis de-
bitum solvens, matura morte vitam finivit.
Mortuo autem Eustachio successit in Ghisnensis (c) terrae Comitatimi
(a) Bai lardas iste Ardulfus , uxorem duxit Ma- S. Pauli. Ipse intorneamentaParisius equo dejectus,à
thildem filiam Erniculi Bohnix Comitis , de qua ge- canibus laceratus est : cujus corpus iu Sequaria pro-
nuit filium, Rodulfum, liominem superbum, ferum et jectum nunquam posteà comparuit. Et sibi successit
in suis crudelem. Qui in terra sua servitutem induxit, fiUmsuus Eustachius, Ghisnarum Comes quartta. Sic
qu3eC<)lvekerliavocatur,perquampopularesastrinxit, Chronicon S. Bertini : cujus apud Auctorem
ut arma nullus niu clavas deferret : et inde Golve- forsan alla mente repositura manebat damnum
kerli dicti sunt, quasi rustici cum clava : iiam eorum à Sifrido San-Bertinianis illatum.
vulgare colve , clavam ; et kerli, rusticum sonat ... [b] Apud Ludew. et circum quamque partem.
Ifle Rodulfus uxorem duxit Rosellam fdiam Comitis (c) Inter Calesium et Bononiam ad littus
Tome XI. j> rj
Cap. 17.
Cap. 18.
* j41, respon-
derunt
Cap. m.
Cap. 22 .
Cap. i3.
* Al. Reine-
Cap. 24.
298 EX HISTORIA GOMITUM ARDENSIUM.
filius ejus piœ recordationis Balduinus (a) , miles quidem strenuissimus , et A.
in omni niornm prohitate praeclanis. Qui quainvis milites miro venerabatur
affectu , circa militiam tamen prudens fuit et modestus . . . literarum eruditus
apicibiis ... in atriolo pectoris sui sagaciter reservavit quod à pii patris sui
visceribns olim discipliriabiliter suxit.
Cap. »5. Duxit autem in uxorein summi et incomparabilis viri Lothariae et niilitise
Dueis florigeri Florentini filiam, Adelam propria appellatione vocatani . , . .
Christianam nuncupatam ... ex qua [ Adela re et nomine dicta Christiana ]
suscepit jam dictus et ni(^hilominus digne dicendus et noniinandus Balduinus
famosissimae nobilitatis sobolem , Robertum videlicet , qui , ut tune teiiipo-
ris erat consuetudo , et adhuc plerumque tenetui-, binomius erat, sed sup-
pressa vocationis proprietate , invalescente usiis assuetudine , dictus est
Manasses , posteà Ghisnensis Comes ; Fulconem in terra promissionis Co- g
mitem apud Baruth , ibique demum sepultum ; Guidonem Comitem de
Forois, sed in Andria sepultum ; Hugonem Morinensis Ecclesia? Archidia-
conum , sed posteà iniliteni et in Andria siniiliter sepultum ; Adelidem quo-
que Sanuirensem , et Ghislam Gandavensem. Quarum prima Adelidis
videlicet , Parisiensis Episcopi Guiffridi , Boloniensis Comitis Eustacii fra-
tris cujus erat cognata et consanguinea, opitulatu , Samurensi domino Gal-
' Al. pietatis frido ; qui ob insigne probitatis * praeconium in tota Burgundia , Brachata
videlicet Comata et Manuleata , longé latéque quasi sol emicuit ; légitime
conjuncta est matrimonio. De qua genuit Galfridum patris non dégénérera
filium , totius Burgundiae militeni strenuissimum , aliosque filios et filias . . .
Ghislam vero posteà uxorem habuit, vir viribus inclitus (t) et génère, Gan-
davensis oppidi Castellanus , nomine Winemarus. Qui ex ea genuit primo- Q
genitum , ad quem tendimus , de quo grandis sermo , Arnoldum ; Winema-
rum quoque et Sigerum ; et Balduinum S. Pétri Gandavensis primo Mona-
♦ ^/. iJsir. chum posteà, militera, et demùm à Liskensibus *, dum militcm quemdam
protegeret et de morte liberare intenderet, miserabili et inopinata morte
enecatum ; et unani (iliam nomine Margaretam , quae pbst nupsit Gandavensi
militi Stepponi.
Ca;j. 27. Audivit Balduinus quod (c) Richildis Montensis Coraitis filia , et Flandriae
Comilissa , inconsueta et inaudita et indebita à Flandrensibus prsesumeret
exigere tributa. A quolibet enim ostio et tecto nichilominus sine culcitra
quatuor denarios per universas Flandrise partes turpiler et protervè et irreve-
renter exigebat. Et cùm Ghisnas eadem sub intentione pénétra ret , pius et
prudens prudenter sustinuit Balduinus ; donec ssepè et saepiùs vocato et de- D
miim in Flandriam adventante Comité indyto Roberto Frisone , relictis in
pace et securitate libéra Ghisnensibus , in Flandriam repedavit Richildis.
Gui occurrens cura omni exercitu suo Comes Robertus , impetum f'ecit in
* ffoubergi, iHam juxta niontem Wouhe , qui vulgari nomine dictus est Wombergh*,
monti adjacens Casletensi {d). Ubi cùm pulverem incantatum super Co-
mitem Robertum et ejus exercitum manu projecisset sacrilegâ , mutato ad
nutura Dei vento, pulvis in ipsam recidit Richildem et suos.
Cap. 28. Richildis igitur Dei nutu se causse succumbere, et bello victam jam se
An. 1072. esse intelligens et respiciens, locum dédit Comiti ; sicque devicta [e) et
bello exsuperata, interfecto ibi filio suo Arnoldo, qui ante majus altare in
Ecclesia S. Audomari apud Sythiu sepultus est , in Hainonia non sine multa
strage suorum ( /") à Flandria turpiter abscessit, et in Flandriam ultra nunquam E
comparuit. Ob cujus facti mentoriam et memoriam Comes Robertus , adepto
Oceani , quod Picardiain respicit , sita est Gis- transversuin egêre Richildem ; ut nihil Arnul-
nensis terra ; ad cujus Comilatura pertiiiuerunt phi veri Comitis nomine , omnia suo expediret
Ardre.i, Audenvic, Bredenarde, Sangat/ie et Tor- et firmaret , orania in sanos probosque moni-
nefiem, ciim Witsarit portu , quem eruditi volunt tores crudeliter molirctur.
esse Iccium portum Caesaris. (rf) Monf Dexcou/le vocant, addit Scriptor jam
(rt) Eustachins vivebat adhuc anno i052, ut laudatus ; sic ut latior illa planities , quae Sla-
discimus ex Catalogo Abbalura S. Bertini et pulas inter et Bavinchovam sensim leniterque
ex Chronico ejusdem loci. Charta auteiu Phi- declivis visitur, utramque aciem disterneret.
lippi I docet , Balduinum successisse Eustachio (e) Hac Victoria ad Bavinchovam Frisius po-
ante annum 1065. titus est , ait cum aliis compluribus Meyerus ,
(^b) Apud Ludew. viris et viribin vir incly tus. anno J071 ; scu 1072, ut Sigebertus more Ro-
(c) Sinistris Coucyus et Anselmus Maillius , mano supputât : quanquam Sigcberti calculum
ambo Picardici sanguinis Proceres , et Flandris rejicit et confutat Malbranchus.
latenter infensi , inquit Malbranchus , consiliis (/") Ex eodem Auctore occubuit Coucyus,
EX HISTORIA COMITUM ARDENSIUM.
299
Al, Selnessa
Cap. 98.
totius Flandriae principatii, in honorem heatissimse sernper Virginis Mariae
Watiniensem fal)refecit Ecclesiam, et triginta regulariter viventium Cano-
nicorum deserviri instituit obsequio. Nec contentus eo , quoniam quidem
in die, qiiâ S. Pétri Apostoloriim Principis solemnis liabetur Cathedra, me-
ritis et intercessione ejusdein Apostolorum Principis, oui se et suos ipso die
conflictùs et belli comniendaverat , divina semper praeeiinte gratia, de Ri-
childe victoriosum diem exaltaverat , in parochia S. Mariae Virginis apud
Gisletnni in eminentiori montis excelsi erepidine infra nuiros castelli et
firmitatis ejusdem loci , in honorem Apostolorum Principis S. Pétri fabrica-
vit et f'undavit Ecclesiam , et viginti Clericorum sive Canonicorum seciila-
riuni frequentari procuravit obsequio.
Framericus [ Epi se. Morin. ] habebat magni nominis (a) et famosi nep-
tem in terra Ghisnensi , loco qui antiquo nomine usque in hodiernum diem cap. 97.
dicitur Selvessa *, juxta mariscum in confinio praedii S. Mariae de Capella
degentem, de indigenis inclytis ortam natalibus , praediis quidem et posses-
sionibus admodùni locupletem , sed consilio et viri solatio et auxilio , pa-
rentum licet nol)ilium maxime negligentiâ , solam et desolatam nomine
Adelam. Hîbc siquidem Adela parentum , ut jam diximus, destituta et orbata
solatio, cùm à Ghisnensium Comité Eustachio {b) de die in diem sollicitare-
tur , ut ad consilium suum nuberet, et virum qui ei non compptebat acci-
peret , non audens omnino Comitis confutare petitionem , quantumcumque
potuit , acquieseere distulit , et diem in multos dies protelavit.
Cùm autem à jam dicto Comité , cujus erat consanguineus ille pro quo
tam districtè petebatur , plusquàm decens erat et honestum, inimô plusquam
'C dignum et justum erat, impeteretur, et ad nubendum majori stimulo, quasi
veïlet nollet , perurgeretur ; illa ... ad consilium parentum suorum et Ec-
clesiasticorum virorum , onmia praedia quae ubicunque tenebat et posside-
bat , in nomine Domini ... in manu Morinensis Ecclesiae Episcopi , sui ta-
men avunculi , Framerici (c) resignavit ; et ei hominio facto et exhibito ,
eadem omnia ex integro perpetuum ab eo recepit in feodum . . . Haec autem
tuerunt ea, quae per eundem et ad eundem Episcopum de alodiis. sive prae-
diis in feodum comiimtavit Adela : quicquid habebat in Pepelinghem (rf) . . .
in Pepelinghem {<?) juxta Witsandum ... in Ghimmiaco , in Walaniis ,
in Helcecho ; altaria quoque de Bonninghiis (f) et de Suavaca . . . quicquid ha-
bebat etiam in Hondescoto , sive terram sive mariscum vel morum sive
altare. Sed sciendum , quôd hoc , quod in Hondescoto possidebat , cuidam
praedecessori suo quondam contulit Abbas S. Vedasti Atrabatensis , eo quôd
duelli certamen pro quadam haereditate S. Vedasti conservanda quandoqne
subiit ; in quo , hœreditate Ecclesiae S. Vedasti conservata et honore recupe-
rato ejusdem , fidelis factus Ecclesiae victoriosum diem exultavit.
Episcopus autem devotionem videns et intentionem attendens . . , neptis cap. ^.
suae Adehe , memorandae nobilitatis et probitatis virum, qui ipsam ei terram
suam sub patrocinio Morinensis Episcopi contra Ghisnensis terrae Comitem
protegere atque defendere, et in quieta pace conservare sufficeret , militera
quendam * fortem et strenuum , de Flandrensis ortum prosapiâ nobilitatis ,
inter Furnenses primum et praecipuum , nomine apud suos Herebertum ,
apud nostros Herredum , à pueris in pueritia dum puériles degeret annos ,
ab inversa tunica accepto vulgariter cognomento Craugroc , ei maritalis
lege matrimonii copulavit. bisuper et feodum ejus , non tantùm pro eo groc
quôd neptem ejus nxorem duxerat , quantum pro eo ut in Ghisnensi terra
et ubique , Morinensis Ecclesiae lidelis existeret , ampliavit et augmentavit.
Dédit ergo ei in feodum Clarcas [g) et Comecas et Brulinghen cum appendiciis
Al. quidem
* Al. Cran-
pravorum apud Richildem consiliorum architcc-
tus, cum aliis nobilibus viris ; qui omncs Caslc-
tura [Castellum Morin. ] inter et Audomaropo-
lim tuinuluni acceperunt.
{a) Walterus de Clusa narrât jam Ardensium
historiam.
(b) Vox Eustachio hîc rcdundat , Librarii
forsan scriptoris, non Auctoris errore.
(c) Framericus obiisse dicitur anno i004.
Hinc suprà , parens pro filio , nempc Radulpbus
pro Eustacbio , reponendus videtur ; nam Fra-
mericus non excessit annum 1005 ; et Eusta-
cLius Diplomati subscribens anno 1050 , satis
apparct non ante annum 1020 successisse patri
Kodulpho.
[d) Pago scilicet ad Calquellam. Apud Ludew.
PipeUnghen.
(e) Ibid. in Belinglien. Vulgô Peuplingues.
(/') Ibid. de Beninghii . Vulgô Bonningue.t.
[g) Clerques , Comeques , Brulinghen. Apud
Ludew. Ctarcax^ et Cormetas^ et BouUnghen.
JPpiJ
300 EX HISTORIA COMITUM ARDENSIUM.
♦ /^/. Aquig- ejus , Bochout quoque juxta Aquiniim *... Hell)Ocleshen etiam (cr) , villam A
nium videlicet juxta Lorigum-villare ab eodem Helbodone in ipsa doiiatione ab
incolis dictani , dédit idem Episcopus Framericus sub feodalis conditionis
dono Herredo et Adelae, et quasdani terras et décimas in terra Bolonien-
* Careu sium, quas Stephanus et Anselmus de Caiocho * et hieredes sui ab Ardensi do-
mino in feodiim tenere debent. Sicque eum Morinensis curiae (b) Parem
constituit et Baronein : hoc ad ejiis promotionem et honorem addito , quod
ipse et hîeredes sui ad incathedrationera Morinensis Episcopi , ipsum Epis-
copum ab electionis loco , ciim aliis ad hoc ipsum deputatis ministeriuin et
consimilis feodi comparibus, usque in cathedram suam déferre et transportare
debeat. Quare autem ab inversa tunica tantae nobilitatis auctor Herredus ,
iustiori tamen appellatione digne nominandus Hercules , vulgali agnomine
Craugroc agnominatus fuerit , causa est ; non quia postquàm nobilem duxit B
uxorem Adelam , rerum suarum fidelis et prudens procurator in ferialibus
diebus parceret vestibus, et deferret adeô, ut quidam Ardensis nobilitatis
aemuli jactando somniant, quôd propter vestium parcitatem et laboriosi operis
expeditionem , tunicam inverteret atque succingeret ; sed ideô quôd ciim
pater suus , dum adhuc adolescentes degeret annos Herredus , immo Her-
cules , circa canes studiosissimus fuerit in venando, et propter ident studium
pater ejus quandoque sumrr.o consurgeret diluculo , filiumque siium , ut se-
cum in saltus et dunas secùs mare juxta Furnas veniret, sub aestivo tempore
* Àl.iomao- sonmo gravem excitaret , Herredus adhuc somno tentus * ciim ad vocem
Icntus patris surgeret, ignorans quid aut quemadmodum se indueret , tunicam in-
versam vestivit. Sicque cùm ad patrem perveniret , et inversa eum , hoc
ipsum ipso ignorante, vestitum tunicà conspicerent socii , ab inversa tunica , C
• Al. Cran- ut jam diximus , vulgali nomine eum Craugroc * vociférantes inclamave-
*''*^ runt. Unde usque hodie propter hanc causam eum Craugroc (c) appellatum
cognovimus et denuntianius. Herredus igitur accepta uxore sua Adela , ut
in terram Ghisnensem pervenit , ad consiliun) venerandi Praesulis viriliter se
' ^/. Sel- habuit, et apud Selvessam *, ubi uxoris suœ praedecessores et ipsa sua uxor
nessim priùs mauscrant , manere cœpit ; et Ghisnensi Comiti Eustachio , niedianti-
bus amicis suis et parentibus et Morinensis civitatis Pi'sesule, reconciliatus ,
hominio ei super quibusdam tenementis Ardeae adjacentil)us rite exhibito,
amorem ejus et gratiam demùm recuperavit. Mansit igitur Herredus , ut jam
diximus apud Selvessam {d) inter sylvam et mariscum in eo loco , \ibi usque
hodie inveniuntur quasi reliquiae gentilium , rubeae videlicet tcgulae, testae
vasorum minii coloris, et fragmenta vasculorum vitreorum, ubi nunc sui- D
cante aratro reperitur pita sive via dura et lapidea , marisco in sylvam
calcata.
Cap. 100. Locus autem , qui nunc Ardensium populoso frequentatur accessu , pas-
cuus erat , et raro cultus habitatore. Mansit tamen ibi in medio agri pascui
secùs viam , in loco ubi nunc Ardeae forum rerum venalium frequentatur,
* Al. brassa- quidam cervisiae brasiator * vel cambarius , ubi rustici homines et incompo-
'*"' siti vel ad bibendum, vel ad cheolandum, vel etiam herkandum (e), propter
agri pascui largam et latam planiciem convenire solebant. Ille autem adhuc
♦ Al. Age- sine nomine locus , eo quod usque ad montem , qui Agomelinda * ab indi-
mel. genis nomine accepit, pascuus erat , denominativè à pastura , ut aiunt in-
colse , in vulgali dicebatur Arda. Dicebant enim pastores if) ad invicem , et
alii qui illuc convenire consueverant , nomen tabernarii vel inhabitati loci E
ignorantes, alteri alteros instigantes, et ad ludendum provocantes : « Ea-
» mus, eamus et conveniamus in pasturam, hoc est, in Ardam». Posteà verô
convenientes in eodem loco alterius incolatûs homines , ibi manere cœperunt.
(a) Ibid. Helbndeschen. Helbodeshen près Long- vocahantur. Id jirobat pluribus in locis Lam-
villiers. bertus.
(i) Exemplum Fr. Regum se(|uuti , non niodô (c) Apud Ludew. Craugroc , et sic semper.
Duces et Comités, sed Episcopi atque etiam Craugroc autem significabat Saje ou hoqueton
parvorum oppidorum scu castellorum domini , renversé.
Pares suos habucrunt. Qui Ducibus assidcbant in (d) Ibid, Selnexsam, el sic semyier.
privatis judiciis Barones aut Proceres , Pares (e) Ibid. berliandwn. Corrig. forte, herbanduni
Ducatûs vel Curiae appcUabantur : (pii Comiti- vel herchandwn
bus aderanl , Pares Coraitatûs aut Curiae nuncu- (/") Hos ex Lamberto , nescimus quare , fripo-
pari consueverant : qui in consilio erant Epis- nés vocat Malbrancq.
copis , hujus aut illius Episcopatiîs Pares
EX HISTORIA COMITUM ARDENSIUM.
301
tum
'^/. qui
A Crescentibus autem ibi popiilis indigenis simiil et advenis , locum habita-
tionis in villam tandem contraxerunt. Postniodùm autem transitum per eum-
deni locnm facientes quidam Italici , ut in Angliam suam facerent nego-
tiationeni , ciim interrogassent et audissent nomen loci , putantes villani
Ardeam vooatam , respexerunt et videront volucrem quandam , videlicet
arduam , versus mariscum ad aquilonem volitantem. Exclamantes igitur
Italici ab Ardea civitate Turni * oriundi et egressi , à suae civitatis nomine ,
vel ab ardea ( a ) quam viderant , loco nomen hoc indiderunt Ardea {h).
Multiplicato itaque ibi populo , crevit loci magnitudo ; crevit villae situs et
amplitudo ; crevit et Ardensis nominis bonitas et fama , adeo ut Herredus
jamjam à Selvessa illuc sua transferre disposuit aedificia. Sed cùm Furnenses ,
Selvessensis situm loci et munitionem circumquaque ferè marisco spatioso et
g profundo silvarumque densitate circumcinctam et conclusam considérantes ,
aliique parentes ejus et amici , ut potè viri fortes et bellicosi , ausim dicere
Blavotinoruin patres et auctores , ipsum Herredum ab illo revocarent
proposito , remansit in sua firmissima Selvessa cum uxore sua Adela in di-
vitiis deliciosè vivendo.
Sed sciendum est, quôd quamvis Herredum de Furnis oriundum verissimè, Cap. 101
sicut Clironicalia Furnensium protesta ntur scripta , cognovimus et pro oerto
asseruimus ; fuerunt tamen aliqui , quibus quasi parva de Herredo monimenta
reliquit antiquitas , quoniam * de Herredo veritatis ignorantes historiam ,
propter quoddam verisimile poëticis quibusdam fîgmentis verum obnubi-
lantes et involventes , assererent et dicerent , ipsum Herredum de Pepe-
linghis juxta Calquellam esse oriundum. Dixerunt enim nobis , immô verilo-
\q quis patribus immurmurantes , quôd fuerit quondam apud Pepelingas quidam
dives ejusdem villae dorainus , nomine Hernulphus ; qui duos dictus erat
habuisse (ilios , Herredum et Hackum * ; et ab Herredo Ardensium dominos,
et ab Hacko Pepelinghensium (c) Hackettos sumpsisse generatiotiis exor-
dium. Mortuo autem Hernulpho , diviserunt filiae haereditatem patris et allo-
dia in duas , non tamen aequales portiones ; et major pars cessit Herredo ,
ut potè majori natu ; niinor vero Hacko juniori. Isti vero duo fratres , cùm
constantissimè constringerentur , hinc à Gliisnensium Comité , hinc à Bolo-
niensi , de praediis suis facerent , et ipsis in subjectionis signum exhibèrent
hominium ; major natu Herredus neutri Comitum se inclinans aiit consen-
tiens , ad Morinensis Fcclesise Episcopum subito cursu permeavit , et ab eo
quicquid in Pepelingharum dominatione possidebat , sive terram sive deci-
'p mani , perpetuum et haereditarium recepit in feodum. Alter vero videlicet
Hackus niagis homines reveritus quàm Deum , invito fratre ad Bolonien-
sem Comitem convolavit ; et ei hominio exhibito , ab eo terram suam ,
fratre suo Herredo praesente , et hoc ipsum omninô contradicente eo quod
totus * terrae Pepiliiigharum Coniitatus , et * universi juris et dominationis
potestas ad ipsum pertinebat , quomodo potuit , in feodum recepit. Sed et
hujus portionis terrae dominationem , quam Boloniensis Comitis nec no-
mine quidem digni , Herredo , immb Domino Deo et Episcopo quandoque
surripuit et sustulit immanitas , Boloniensis Comitis alterius , religiosissimi
videlicet Eustachii , sanctissimse dominae et matronae Idœ (d) viri, posteà Clu-
niacensibus Monachis in aeditîcationem monachalis Cellae vel Prioratùs apud
Wastum pia demiim contulit et larga benignitas. Illum autem Herredum
fE Pepelingharum dominum tam parcum tamque tenacem * extitisse asserunt , * ai. tenuem
♦^/. Hace-
riim
• Al. totiu»
* Al. ut
(a) Id fictitium videtur Malbrancquo , cùm
Ardx insignia non ardeam , sed aquilam pra; se
ferant.
[b) Olim Ardes , nunc vulgô Ardres , intcr
Gisnas et Audoraaropolim.
(c) Apud Ludew. Hacero . . . Haceretios , et
•ic semper. Quod autem ibi confutat Lambcrtus
de Pepelinghcnsi familia juncta Furnensi , cx-
planatur et conciliatur à Malbrancquo, lib. 8
deMorinis cap. 12, pag. 640.
[d) Ricuinus {jeuuit Sigifri ■
burgi , Fulconcm Juniorem March. Aniverp.
Godefriduui Seniorem , Ottonem etiam Mosell.
Ducem à quo Duces Barrenses : Godefridus Se-
nior ex Mathilde fil. Hermaniii Sax. Cora. ge-
nuit Godefridum Jun. Ducem III Loth. Goze-
lonem Ducem IV Loth. Aunam nuptam Carolo
Duci Loth. I ex quibus Otto Dux II : Gozelo
ex Junca fil. Berengarii Régis genuit Fredericum
seu Stephanum IX Papam . Godefridum le Preux
Ducem V Loth. et Bull. Hic genuit Godefridum
Ducem VI Crassicol. et Idam Ducissam VII
Lotliar. Bull. Mti „.onissam Antverpiae , uxo-
rem Eust-;::' i.!om. Bonon. Amb. S. Pauli ,
Thurn. .-. L.ensi ; ex quibus prodierunt Gode-
fridus Rex Jerus. Eustachius , Balduinus et Guil-
lelraus.
Ppiij
302 EX HISTORIA COMITUM ARDENSIUM.
qubd stivam aratri vel caudam producendo , tantae dominationis immemor A
tunicam propter vestium parcitatem inverteret atque succingeret. Unde et
ji. aut ab inversa tunica , nonien ejus haud * immérité blaspliemantes agricolae ,
ipsum vulgali nomine Craugroc nominaverunt. Hune ergo Herredum ad
Ardensium dominationem lege matrimonii quandoque accessisse , verisimili-
ter referentes mentiuntur.
Cap. 102. Sic sic veriim faljulis quasi veris involventes , Ardensis nobilitatis argu-
mentantur aemuli , mentiuntur adversarii . . . Absit igitur à mentibus saiiè
credentium , ut dubia pro certis , immo ficta qualiacumque qualicunque
vero involuta pro vero suscipiamus. Sanè cum Herredus noster , dignissimè
nominandus Hercules , nec Herredus quidem apud . suos , ut jam diximus ,
sed Herebertus nominatus est. Sed nec ab inversa tunica propter vestium
parcitatem , sed propter fortuitum , ut jam suprà memoravimus , rei even- B
tum nominationeni accepit . . . Herredus igitur , ut veruiii vero prosequamur
" M. nobi- eioquio et testimonio , sicuti jam praemisimus , nobilitatis * et sanguinis
liuie natione Furnensis , incolatûs autem habitatione factus Selvessensis , ciim in
tranquilla pace et in deliciis , juxta quod de eo superiùs diximus , apud Sel-
vessam viveret , cognita uxore sua Adela , genuit ex ea duas filias , primam
à nomine matris Adelam , alteram vero Adelidem nominatam. Quarum pri-
ma Eustachio hujus nominis primo , senis Eustachii de Fielnis (a) patri ,
legitimo copuiata est matrimonio ; secunda Elemboninsi (b) domino Roberto ,
cognominato Putepeliche, Elemboninsium patri et auctori : cui successit
Wido ante Ghisnas , eo quôd Ghisnensium Comitem cum Ardensibus infes-
tabat interfectus ; cui etiam Wido secundus , quem Cornes Ghisnensis
Manasses capitalem fecit subire mortis sententiam ; cui tertius quoque Wido, C
pater videlicet majoris Widonis et junioris. Sed post multas inter duos Wi-
dones altercationes tam in ecclesiasticis , quàin in secularibus curiis , tan-
dem majore Widone mortuo , remansit Wido minor Elemboninsium haeres
et dominus.
Cap. 103. Paucorum itaque dieruni transcurso spatio , Herredus mortuus est ; et
■ ^°^ Adela non per * multos dies remanens vidua , ad consilium Morinensis
Episcopi et aliorum amicorum suorum , cuidam viro nobili , Bergensis
Gastellani fratri , Elbodoni ampliùs non nuptura nupsit. Qutne prima , ut
aiunt , nocte cognita viro mox concepit et peperit Arnoldum non minus
anima , quàm génère nobilem atque spectabilem , aliosque fîlios et filias ,
de quibus tamen , Arnoldo locum accommodantes, quoniam de eo in sequen-
tibus latius tractari sumus , scribere supersedin)us. D
Cap. 104. Elbodo igitur nobilis prolis fœcunditate jocundatus , inter virilem aetatem
* Ji. ad et senium ferè constitutus médius , ciim proclivem magis et magis * se-
nium aetatem jam sentiret sibi approxiinantem (c), postquàm secularibus
ludicris abrenuiicinvit et torniamentis , in domo apud Selvessam et circa
domum cum faniiliaribus et circa familiam residens et intendens , in rébus
suis disponendis lidelis extitit et prudens procurator et provisor. Unde et
à patria se nullatenùs , in quantum déferre sive difïerre potuit , elongare
voluit. Sed plerùmque apud Selvessam cum uxore sua et filiis et familia
moram faciens , pia sollicitudine liberos salutaribus instruebat documentis ,
aut in rerum suarum procuratione provisoria sollicitudine fines suae déam-
bula bat terrse , pro sui honoris non minus , quàm suae gentis conservatione.
Sed quoniàm à domesticis suis quandoque audivit , praedecessorem suum E
Herredum accepisse in proposito , ut à Selvessa apud Arduam sua transferret
aedificia , et ibi novam aedificaret mansionem, et ipse simili quoque correptus
voluntatis intentione , extirpato alneto (d) à fonte S. Folquini . . . usque ad
pedes atrii primitivae matris Ecclesiae S. Audomari Ardensis , ibi inprimis
clusam (e) sive terreum molis dorsum in medio marisci constituit ; ubi
congregatis à fonte S. Folquini (/") et à fontibus aliis aquis et collectis
(a) Fielnas , Filnas et Ficnlas , oppidulum Elemboniend . . . Putepelico . . . ElembonieriHum.
vel raunicipiolum in ComiCatu Gisnensi et (c) Apud Ludew. appropinquantem.
Gisnis proxiniutn , Picardi vocant Fiennes. Filius (d) Bois d'aunes. Apud Ludew. Aneto.
autem Eustacliii Fieln. I, non fuit Eustachius (e) Une escluse ou chaussée.
Senex, sed Cono, si Chcsnio crediraus. (f) Ibi requieverat olim S. Foiquinus Episc.
(6) d'Elembon aut dfAlembon. Apud Ludew. Morin. ut suprà legitur.
EX HISTORIA COMITUM ARDENSIUM.
303
Al. et
A atque retentis, vivarium fecit profundissinium, et in propiore villae mar-
gine clusae, quanta potuit calliditate et rerum providentia, molendinum fa-
brefecit et adaptavit.
Arnoldus autem filius ejus à torniainentorum gloria, eui totus inhaerebat, Cap. iO».
quandoque rediens in patnani ad patreni, ut juvenilis illa assolet jetas, oum
quadam Audomarense puella pulcherriiiia lusit et illusit ; et ex ea genuit Ra-
dulphuni Audomarense et Ardensis Ecclesiae posteà Canonioum. Ille verô
Radulphus geniiit Radulfum militem fortem et nominatum, qui posteà
ab amore separatus Ardensium , eum Philippe Ardensis domini filio ipsos
Ardenses auxilio Reinaldi de S. Walerico infestavit ; et eorum praedas,
quoad ipse amorem eoium recuperavit et ipsis denno reconciliatus fuit,
saepiùs abduxit. Genuit etiam suprà taxatus Radulphus (a) Canonicus Eusta-
B chium Ardensis Ecclesise Canonioum, et Walterum cognomento Militem ,
patrem Raulini de Bosco sive de Nemore, et Evam, et Adelam, si non
pigeât auscultare nobis, ista referentis matrem. Cùm autem redisset iterùm
idem Arnoldus ab Anglia in patriam, et venisset per Bokerdas [b), invenit
ibi praestantissimœ formœ puellam ; quam cùm devirginasset, genuit ex ea Li-
bertum patrem Drogonis Rothetci qui genuit Eustachium Rothetcuni , pa-
trem Willani Bothetci, qui duxit Agnetem liliam Willelmi de Colvida in
uxorem. Posteà vero Selvessensis domina mortua est Adela ; et ubi priiis
elegit et debuit, in cimiterio S. Audomari Ardensis honorificè est sepulta.
Porro S. Quintini Capellula, quae erat in loco, qui usque hodie dicitur Cap. 106.
Cappelhova, et ejusdem Capellulae atrium, ubi antiqui Selvessenses sepe-
liebantur, constructâ apud Ardeam eâ *, quam nune inhabitant Monachi ,
^ Ecclesiâ et cimiterio facto, nulla Cleri vel populi frequentatioiie coleba-
tur. Ab illo enim tempore remansit locus ille desolatus... Posteà vero
in hoc inter condensa veprium et spinarum... conversationem habuit
quidam sanctissimi nominis heremita, nomine Abraham... Post haîc autem...
apud Selvessam in condensitate nemoris quod usque hodiè dicitur Dickebiich *,
usque in finem dierum suorum latitavit, etc.
Mortuâ igitur Adelâ et sepulta, accesserunt ad Elbodonem et ad liberos ^P- 107
ejus Fielnenses et Elembonienses de allodiis , quae ex parte Adelae à qua
originem duxerant , sibi contingere debebant, portionem qiiaerentes. Sed
cùm Helbodo et sui se nulla habcre vel obtinere Adelae allodia, cùm Adela
dudùm omnia allodia sua à manu Morinensis Episcopi in feodum susce-
pisset (c), ut jam diximus , omninô dicerent et constantes assererent ,
;D Ellemboniensibus acquiescentibus , Fielnenses immurmurantes et ad tempus
sustinentes, in locum suiim recesserunt. Postmodùm autem Elbodo aetate
maturus, senio confectus et plenus dierum , universae carnis viam ingressus
migravit à seculo. Cujus corpus juxta maceriem templi S. Audomari Ar-
densis, non sine lacrimabili suorum tam Bergensium quàm Ardensium fletu
et planctu, sepultum est. De omnibus igitur filiis Elbodonis et fîliabus,
quasi non fuerint , obmittentes , soli Arnoido ut dignum et justum est,
obsecundantes, quod concepimus prosequamur.
Arnoldus itaque, pâtre suo Elbodone jam defuncto, postquàm in Ar- ^^P- lO*-
densis promotus est dominationis honorem, Hectorino animo circumquaque
provincias circuivit et regiones, et quasi ubique damans ingcminet cum
Tydeo : « Arma ! arma viri ! » nihil in torniamentis se adeptum est profite-
E batur laudabile, nisi in seipsum solum torniamentorum conversum prae-
dicaretur pondus et gloria. Torniamenta ergo diligendo et ardentissimè fre-
quentando, multis in regionibus notus, Boloniensium Comiti Eustachio [d),
* Al. DHîce-
bach.
(a) Hic Canonicus accepit uxorem , inquit
Chesniiis, pessimo more, tune usilalo apud Nor-
mannos , quorum Prcsbytcri longé post conver-
sionem , quasi in modum matrimoniij concu-
binatum publicum tcnuerunt , ut discimus ex
Orderico Vit.
Îi) Apud Ludcw. Rolceldrax , invenit sibi.
c] Malè ibid. suscepta.
\d) Guido genuit Balduinum Com. Bonon.
al. Ernuculum vel Arnulphum ; Hermetcra qui
duxit filiam Comitis S. Pauli ; Wlmarum , al.
Guillelmum Com. Markii scu Merkii ; Adelam
Com. de Warenne , nuptam Holandico ; Beatri-
cem nuptam Frisio : Bnlduinus Com. Bonon.
ex Ilelena Gand. genuit Eustacliium Alœil Com.
Bon. qui Joannam Namurc. duxit ; Godefridura
post fratrem Com. Bon. qui duxit 1". Josquinam
de Luxembourg , 2". Comitissam Aucitanam et
d'Auraal ; Malbildem nuptam Ardolpbo Com.
Gisnensi : Godefridus Com. Bon. genuit Eusta-
chium Gucrbon.Ttum , al. aux Guernons , qui
duxit Idam filiam Godefridi au Cigne , bxredem
Bulionii , etc. Godcfridum Episc. Paris, et Fr.
Cancellarium , Lambertum Com. Lensi et
d'Aumal.
304 EX HISTORIA COMITUM ARDENSIUM.
nobilissimae prolis, Eustacii videlicet, Godefridi et Balduini auctori et patri, A
notissimus fuit et familiarissimus, Unde propter eminentem ejus in militia
fortitudinem, temperantiam atque sapientiam, eum in loco suo universae
terrae Senescallum et Justitiariuni sibi substituit atque Baillivum. In cujus
ministerii offîoio non tantùni populis Boloniensiuin (a) Comitis , sed et
Regibus Francoruin videlicet et Anglorum, aliisque terrarum principibus et
ducibus carus fuit, notus et gratiosus. Sic autem principabatur in terra
aliéna, ut non oblivisceretur quomodo sua se liaberet Ardea. Nam quaecuin-
que in extraneis partibus acquisivit munuscula, loco et tempore summa
cuin devotione in suae coUocavit terrae et Ardeae viciuia. Couies autem jam
* Uns dictus Eustachius Lensim * tenebat et Hinnîacum-Letardi et Exclusam juxta
Duacum. Sed cùin in Hinniaco et in Exclusa nihil propriuni haberet idem
Comes Boloniae, prseter homagium ; et Hinniacenses et Exclusenses efïeri B
essent homines, et Boloniensium principatui superbi et rebelles ; quidquid
* Hennin- m Hinniaco * vel Exclusa juris habebat Senescalo suo Ardensi domino Ar-
Luiart noido, hominio accepto, in servitii sui reniunerationeni , in perpetuum
*^/. quoque concessit ci et dédit feodura. Eustachius itaque * Hinniacensis dominus et
Balduinus de Exclusa ei hominium fecerunt, et ad voluntatem Comitis Bo-
loniae ei servitium spoponderunt. Unde et quidam Hinniacensium incolae, et
Duacensium necnon Exclusensium , ad ipsum Arnoldum, eo quôd pro-
picium eum sibi invenissent dominum , apud Ardeam spoiitè confluxerunt ,
et ad nutum ejus eum Ardensibus perpetuam sibi habitationem elegerunt.
Sed dum contra illos rixarentur et decertarent quandôque Ardenses , ad-
ventitios illos et servilis conditionis obprobrio notabiles esse , verborum
objectione turpium improperaverunt. Inde est quod ipsorum haeredes et C
successores, propter solam olim factam patribus in ira et litigio iniproperii
et opprobrii appellationem, licet injuste et immerito , servorum nomen con-
traxerunt et obprobrium.
€ap. 109. Videns ergo Arnoldus quod omnia sibi arriderent, et quasi ad votum in
prosperitatem succédèrent, in marisculo apud Ardeam juxta molendinum
exclusam quasi in jactu lapidis fecit, et aliam (b) exclusam inter aquas in
média limosi marisculi et gurgitosi profunditate, adjacentis ferè secùs radi-
cem collis, motam altissimam sive dunjonem eminentem in munitionis
signum firmavit, et in aggerem coacervavit. Cujus firmitalis dunjonem qui-
dam, ut aiunt incolse, ô mortalium industriam ! ô indomitarum mansuetudi-
nem bestiarum ! domesticus ursus, non ille pro quo furnagia exiguntur
interdùm, eam altitudinem et molem aggeravit... Exterioris vero spatium D
valli, incluso interiiis molendino, fossato cinxit firmissimo. Mox juxta quod
' Jl. con- pater suus olim proposuerat, concussis * atque dirutis omnibus apud Sel-
^"sis vessam sedificiis Ardensem Dunjonem pontibus, portis et necessariis oom-
munivit œdificiis. Ab illo ergo magno die, Selvessensium mansionis loco
commolito et contrito, aedificiisque apud Ardeam contractis atque delatis,
deleta est eum castello memoria etiam Selvessensium ; adeô ut ab Ardea
etiam ubique praedicaretur et nominaretur Ardensium protector et dominus.
Cap. 110. Postquàm Arnoldus suam munivit Ardeam qualicunque firmitate et cas-
tello, Markisiae (c) ; domino Gaufrido mortuo, ad consilium Boloniensis Co-
mitis, cui dudiim militaverat , Eustachii videlicet Gernobadati , et aliorum
amicorum suorum , duxit in uxorem Mathildem ejusdem Gaufridi filiam ,
quam post se reliquit unicam et totius terrae suae haeredem. Fit accepta eum E
multis à Comité Boloniae muneribus licentiâ, eum uxore sua Mathilde suam
secessit in Ardeam. Cognovit autem Arnoldus uxorem suam , et ex ea
* Marquise genuit Amoldum posteà dictum Senem, et Gaufridum posteà Markisiae * do-
minum , patrera videlicet Senis Balduini de Markisia ; cujus filius Balduinus
posteà duxit in uxorem, Adelinam Ghisnensis Comitis Balduini filiam. Ge-
* M. North. nuit etiam Arnoldus Ermentrudem Norhontensium * matrem et dominam,
• M. Heiiew. et Hellewidem * Odrensium domino Hemfrido desponsatam uxorem , et
Jocastam sive Ivisiam Brunesbergensium domino Stephano copulatam
(a) Apud Ludew. populis et Boloniensium Co- (c) Ibid. Marcisœ domino Gonfrido : infrà
milt. autem Marchàiœ, et Gonfrido semper,
tb) Ibid. alium exclusam. Inter quas in média.
EX HISTORIA COMITUM ARDENSIUM. 305
A uxoreni, et Enimam seni Johanni de Bereborna legitinio conjunctam ma-
trinionio.
Hic autem Arnoldns, postquàm in corona Angliae non minus quàm Fran- Cap. IH.
ciîe, omnium tornia mentor uni gloriosum nomen adeptus est et laudis prae-
conium, in sua secinus residehat Ardea ; Ardeam quantocunque nomine et
honore extollere posset , prudenter examinans et diligenter excogitans.
Petiit igitur à Balduino Ghisnensium tune Comité , Andrensis Ecclesiœ (a)
videlicet instauratore, quod et impetravit ; ut scilieet de villa sua Ardea li-
bernm imo liherrimum facere castellionis, licet exiguum, posset oppidulum.
Quo concesso, et plenissimo denariis modio Comiti jani dicto liberaliter
oblato, et à Comité in gratiarum actione pro omnibus quaecumque ab eo
postulaverat accepte, Ardensis dominus Arnoldus duodecim Pares vel Ba-
B rones Castro Ardeae appenditios instituit , et fossato extra vallum in circuitu
quasi coronâ firmissimo prseparato, rerum venalium forum in iiiedio collo-
cavit, et in quinta feria in perpetuum servandum et f'requentandum juravit.
Et scabinos eidem loco ordinavit, et eorum judicia secundùm jurisdictionem
et institutionem Audomarensium scabinorum et burgensium tenenda, et im-
perpetuum servanda, cum XII fb) Ardensis oppidi Pari bus , vavassoribus,
militibus, burgensibus et plèbe, tactis Sacrosanctis, in Ecclesia S. Audo-
mari Ardensis juravit et confirmavit.
Siquidem hic Arnoldus, cùm villicaturam sive praeposituram S. Bertini in (^"P- 112.
terra Ghisnensi haereditario jure, à tempore venerabilis patris et Comitis
Walberti , ab antecessoribus suis accepisset, maximam cum ejusdem loci
Monachis familiaritatem consecutus est ; adeo ut per omnia Ecclesiae suse
'^C fidelem, et in terra Ghisnensi eum Advocatum suum dicerent et constituè-
rent. Unde et ubique terrarum Advocati nomen accepit. lïujus ergo nomi-
nis impositionis causa (c) et certitudine, in multis Ardensis, Bertinensis ,
Audomarensis, Morinensis, Boloniacensis, Hinniacensis Ecclesiae, necnon
et S. Pauli, scriptis autenticis et privilegiis Arnoldus invenitur Advocatus
nominatus. Fuit autem propter supradictam caiisam, eo quod Corilisium et
quasdam terras citra et intra liurgum S. Audomari et VVachkinghem * et * ^i- ^^ch-
quaedam alia de Abbate teneret , ejusdem Abbatis videlicet S. Bertini fide- *'"^*''
lis et hominii debitor et conservator. Mallhildis autem uxor ejus in Ardea
tempore residens quodam, appropinquante horâ partûs , vix puerum in do-
lore et in mortis angustia edidit, ciim et ipsa simul mortua est cum puero,
et Ardese cum planctu et gemitu sepulta.
Arnoldus autem filins ejus adolescentes jam exsuperans annos, in robur B''"/'- 113-
cœpit crescere virile, etiam factus miles, patris sni Arnoldi per omnia
mores sequens et vestigia, à pâtre parùni aut nihil in militiae gloria discre-
pare videbatur. Fuit igitur Arnoldi filins Arnoldus miles in armis strenuissi-
mus. Unde et opitulante Boloniensi Comité Eustachio, inter commilitones
Anglorum Régis Willelmi, qui Angliam bello et armis et in virorum viri-
bus debellavit et acquisivit , annumeratus est primus ; et ei plurirais servivit
annis. Vocatus est autem et ab eodem Rege Willelmo Gaufridus * frater * ^i. Gon-
ejusdem Arnoldi, qui siniul sub Hectorinae probitatis clypeo diutiùs ei ser- ^"'^"^
vierunt. Servientes igitur ambo fratres , Arnoldus videlicet et Gaufridus
jam dicto Régi, tantam ejus adepti sunt gratiam , quod praeter * quotidiana * ^/. propter
stipendia et munuscula, quae ipsis contulit innumerabilia, contulit etiam eis
et in perpetuitatis concessit feodum Stebintoniam (d) et pertinentias ejus, Do-
keswordiam, Tropintoniam , Ledefordiam, Tolesliondiam et Hoilandiam.
Intérim autem, dum in Anglia in servitio Régis moram faceret Arnoldus
très filios in tribus puellis genuit : quorum (e) Elmantus et Willelmus milites
(a) Ad calcein Chronici Andr. Mbnasterir, ciae nihil aliiid fuerunt , quàm Judices , seu Con-
apud Acheriuin Tom. II Spicil. in-fol. pag. 871, siliarii Regum et assessores. Dux Aqùit. videtiir
occurrit Coiuituin Gisncnsium séries haec : antiquil^tis causa primas teuuisse inter Duces
Pares. Sic in consecratione Philippi pueri sep-
Pnmu.1 Sjrfrcdtds, ^r/udfus, et inde Rodulfus , tennis , anno d0o9, Wido Dux Aquit. Hugonein
Eu.ftac/iiut, Baldevinus fundator honesti liliuin et legatum Ducis Burg. prsecessit.
Andrensis TempU [posl quem] Mariasses et Em- (c) Apud Ludew. raalè , causam et certitudi-
muy etc. nem.
{d) Ibid. Sterintoniam . . . Dotesswordiam , Tro-
(b) Nota ibi Parium cumdem numerum , qui rintoniain, Ledefordiam, Toleschondiam.
in Curia Regura nostrorum. Pares autem Fran- (e) Apud Cbesnium, quorum Elinantus.
Tome XL Q q
306 EX HISTORIA COMITUM ARDENSIUM.
fueriint ; sed Anselmus in ultramarinas tendens et perveniens et moram A
taciens partes , tandem à Sarraceiiis captus, legem Cliristianam et fideni, et
paternas apostatavit traditiones. Sed cîim post multos annos manus evasisset
Sarracenoruni, tandem in patriani ad parentes rediens, cuni eis ad tempus
conimoratns est : sed tainen cum Christianis nianens parentibus , omni («)
die nisi exeeptâ feriâ sextâ, carnibus utebatur, nec se dissimiilabat qnando-
que apostatatum, et in Sarracenismas olim prolapsum immunditias. Unde et
Christicolis parentibus odiosus , ab Ardea in transniarinas iterùni secedens
partes , ulteriùs suis non eomparuit. Ad patrem auteni rediens quandoque
Âinoldus, apud Lothesiam in nobili puella genuit Pliilippuni quideni mili-
tein, non minijs armis quàm génère nobilem. Hic siquidem Philippus Ar-
denses, cùm ei debitum cognationis jure beneficii denegarent contuber-
niuni, adjunctis secnm satellitibus et praedonibus , eosdem Ardenses praeda- B
tionibns plerùmque laeessivit et armis.
Cap. 114. Igitur dum Arnoldus et Gaufridus frater ejus memorato Régi Anglorum
gloriosissimè militarent, pater eorum Arnoldus, postquàm filias suas prae-
taxatis viris desponsavit uxores, per totam Franciam, Angliam et Nonnan-
niam, Burgundiam nihilominùs quàm per Flandriam faniosissimus fuit et
notissimus . . . Intereà Tervannici populi vel S. Pauli Comité , llugone
videlioet (h) Sene, susceptis de uxore sua Clementia liberis, universae earnis
viain ingresso, cùm adiiuc fîlii ejus imbecillcs essent et custodiâ indigerent,
propter eniinentiam quà omnibus commilitonibns praepollebat in sapientia et
in militiaî gloria et virtute, juxta consilium Baronum Francise et Flandriae,
opitulante Boloniae Comité... S. Pauli Comitissa Clementia Arnoldo Ar-
densi domino, legitimo conjuncta est matrimonio Arnoldus itacjue S. C
Pauli factus Cornes . . . cum omni mansuetudine et benignitate, cjuanto
potuit studio, populo terrge quasi se haereditarium imaginavit Comitem et
dominum... eundem Comitatum rigido sollicitudinis gladio rexit et pro-
texit. Nec tamen à suae perculit memoriae cellula , quomodo subsistât (c) ,
et quomodo sua se habeat et contineat Ardea ; quomodo filii sui in Anglia ;
quomodove (iliae in quacunque conversentur patria. Quocirca nunc in Ter-
vannicornm patria, nunc conversationem liabet in Ardea ; nunc apud Le-
tardi Hinniacum, nunc in Exclusa suspendit itineris gressum ; nunc conso-
lationcm accipit de filiis in Anglia, nunc diligentiam adhibet circa filias et
earum liberos : nunc Teruannicorum girans patriam , vices Comitis dili-
genter exequitur. Uxori autem in omnibus et prae omnibus venerationem
exbibens, non tantiim ut uxori , sed ut dominte reverentiam exhibuit et D
obsequium ; et, sicuti decuit, ei congaudebat et meritô congratulabatur. Sed
quoniam S. Pauli Comitatum ad suos non posse neque debere transferri
liseredes non ignoravit, quicquid salvâ bonoris sui reverentiâ potuit, de
assumpto loco in suae proprietatis locum apud Ardeam transportare curavit.
Sic ergo secularia circumquaque procuravit (d) negotia, ut quotidie sciret,
quid in sancta agerelur Ecclesia.
Cap. 115. Cùm igitur omnis ei applauderet populus, et l'erè totus ei in prosperi-
tatem arrideret mundus... cum felicis mémorise Morinensis Ecclesiae Epis-
copo Drogone tractare cœpit, qualiter et quomodo suam apud Ardeam
Conventualem facere et instaurare posset Ecclesiam. Erat autem tune tem-
poris in Ardea quidam sub Morinensis Episcopi praesidio substitutus perso-
nator sive persona , nomine Walterus, qui etiam Nelensis et Altingliensis E
villae simili professione procurabat Ecclesiam . . . Ilabebat autem Arnoldus
quemdam, sicuti jam diximus, filium nomine Radulphum, in burgo S. Au-
domari et progenitum et nutritum , et jam in eodem burgo in Ecclesia S.
(a) Apud Ludew. omnium die. selmum Com. Tcrn. et Rosellain nuptain Ra-
(é) Guillelmus genuit Hilduinuin Pontivi dulpho Gisncnsi : A/iselraus genuit Rogeruni
Comitem , qui duxit Gislam filiam Ilugnnis Cora S. Pauli : Rogerus ex Bertha uxore genuit
Capeti ; Herinelem Com. ïernensiuin. Hiklui- Hugonem Coni. S. Pauli , qui tabulis subscripsit
nus genuit Ingelraninum Com. Pont, et Wido- anno 1063 : Hugo genuit Guidonem Campda-
nem . Ingelramnus genuit Ilugonem II Cora. vaine et Ilugoncni Campdavaine.
Pont, et Fulconem Abb. Forestis Cellae : Hugo (c) Apud Chesn. .subslsteret . . . se habebat et
II genuit Ingclramnum II Com. Pont, et Wido- continebat.
nem : Ingelramnus II genuit Guidonem Com. (d) Malè apud Ludew. provocavil.
Pontivi. Hermès autem Com. Tern. genuit An-
EX HlSTOniA COMITUM ARDENSIUM.
307
A Audomari Canonicum. Hujus autem Radulphi simul et jam dicti Walteri
oonsilio . . . quasdam in eadeni Ecclesia constituit prtel)endas ... Ut cogno-
vit Episcopus , qiiod in Ardea Conventualem facere disponeret Ecclesiani ,
ad hoc ipsum faciendum ei facilem et propi<;iinn praebens assensuni, Ardensis
EodesiîP peisonatore Waltero prfiesente, et hoc ipsum annnente , Ardensis
Ecelesiae * altare cum ejnsdem omnibus altaris pertinentiis, totanique ejus- * M. Eccle-
dem loci Ecclesiolam ad instar Ecelesiae S. Marise , in qua requiescit ctjrpus *'°'*
S. Audomari, ei liberam reliquit. Arnoldus igitur . . . filios suos et filias ,
siiiuil et terrae siiic nobiles, Clericos quoque et viros religiosos convocavit ; in-
transque Ecclesiolam ... in substentationem decem Clerioorum sive Cano-
nicorum secularium , Dec et S. Audomaro . . . super ejusdem Ecclesiolae
altare per virentis (a) olivge ramum in vexillo S. Crucis appensum obtulit ,
et in liberam ei contulit eleemosynam ; in primis ejusdem loci altare, in
ea , quâ idem altare priùs à Morinensi impetraverat et acceperat Episcopo
libertate , cum ejusdem altaris pertinentiis , totanique totius parochiae de-
cimam, terrarum tam novalium quàm ab antiquis excultarum , non exclu-
dens aut excipiens nemus aut mariscum . . . decimam quoque de Freling-
heni et de Relinghem * et (b) de Wallaniis, et in eadem villa molendinum ♦ ji, Ro-
et juxta molendinum curtillum unum , et in Elcecho terram ad carrucam '">ghcn
unain liberam ; altaria quoque de Suanekis et Boningis *. Altare f|uoque de * ji. bo-
Hondescoto , et subsilles circa ejusdem vilke atrium , et morun) sive maris- ""g*"»
cum ; et (c) in Blendeka (d) terram ad carrucam unam liberam ... in Ardea
etiam terram de Cruce , et molendinum ab orientali paite castelli . . Acce-
dentes etiani alii terne nobiles et Barones tam Ghisnensis quàm Ardensis
ditionis . . . obtulerunt. Hic unum polkinum vel bussellum frumenti , etc . . .
Primam dédit [Waltero] praebendam ; secimdam Radulpho fîlio suo . . .
Sicque facti sunt et instaurât! Ardensis Ecelesiae deeem Canonici, Francorum
Rege régnante Philippo ; Roberto Frisone , Richilde triumphata , Flan-
driam procurante , Balduino , Comité Ghisnensi principauté , ipso Arnoldo
sive Arnulfo advocato Teruannici Comitatùs praeside et Ardensibus domi-
nante , Drogone Morinensis Ecclesia? baculum bajulante , Dominicae incar-
nationis anno MLXTX (e\
Drogo itaque Morinensis Episcopus Ecelesiae . . . eandem Ecclesiam . . .
in plena privilegiavit Synodo et confirmavit in hune modum : a In nomine
» Patris et Filii et Spiritùs Sancti , uni us veri Dei. Ego Drogo gratiâ Dei
» Tervanensis Ecelesiae Autistes , etc .... Actum Tervannae anno Incarn.
D » Dom. MLXIX , Indict. II (/"), régnante Rege Philippo ... Signum Dro-
» gonis Episcopi, etc . . . . S. Arnulphi * Advocati. S. Sichardi Descoches {g). * ^i-^rmxiH
» S. Gerardi Godanach .... S. Balduini de Upben (h), etc. »
An. 1069.
Cap. 116.
(a) Formas Iraditioiiis seu invesliturae, aut in-
vestitionis varios niodos videre est apud Mabil-
loniuiD , Annal. Bened. Tom. IV ; nempè pagg.
24, 60, 116, 209, 260, 455, per cultfillum ,
fistuciim nodatum , wantoncin , wasonem seu
guasonera terrae atque rainum arboris , juxta
legem Salicain et RIbuariorum , atramenlario ,
pcrgamenâ et pennà inanibus de terra levalis ;
pag. 667, per baculum ; pagg. 394 et 639 , per
cambutam ; pag. 658 , per chordam campanae ;
pag. 393 , per colapbum in rei memoriam ; pag.
421 , per cornu altaris ; pag. 715 , per cultel-
lum ; pagg. 113 et 453 , per festucam à laïcis ;
pag. 743 , j)er frustum ligni ; pagg. 380 et 449,
per ramum arboris super altare ^ pag. 487 , per
virgam quam gestabat Abbas ; pag. 421, per un-
gulam usque ad sanguinem abscissam, etc.
(A) In Cbarta Drogonis Episc. additur : In Po-
pelinghern decimam ejusdem -villœ.
(c) Ibid. additur, cum terra apud Bladriiighem.
(d) Quidam opinuntur , ut infrà legitur , Cœ-
nobium Sanctimonialiura S. Columbae fuisse ibi
insfauratum.
(e) Apud Ludew. pnlcinum vel bustellwn.
(f) Anno 1069 Roberlus Frisio nondùm
triumpbaverat ex Richilde. Hîc igitur latet error
aut in anno Incarnationis , aut suprà in Ricliilde
triumphata. iNovae Galliae Christ. Auctores Dro-
gonis concessionera seu confirmationein reji-
ciunt ad annum 1073. An idem statuendum de
ipsa Ecelesiae Collegiatae Ardensis ab Arnulfo
facta erectione ?
(g-) Indictio II postulat annum 1079 .' quo
admisse calculo, Drogo annum 1078 exccssit.
Sed forte legendum hîc Indict. XI , loco Indic-
tionis II : nisi dicatur Indictionem II cœptam
fuisse à Drogone à Septembri anni 1078; et sic
concilietnr cum eodem anno mors Drogonis.
(Ji) Apud Ludew. des Coches . . . Godnach . . .
Uphem.
Qqij
tV^ii.
308
P
EX CHRONOLOGIA W ROBERTI,
MONACHl S. MARIANI AUTISSIODOR.
Ex editione Nie. Camuzœi m-4". Trecis 1608.
osT Robertum regnavit in Francia filius ejus Henricus annis XXX. . .
Senonensi Ecclesiae post Leothericum Geldiiinus praefiiit , non Cleri
electione vel populi , sed muneribus in Pontificem sublimatus. Nam Mainar- B
diim Ecclesiae Archiclavem Clerus elegerat ; sed Régis praevalenfe potentia ,
praefatus Gelduiniis apud Parisios Episcopalem consecrationem adeptus est :
qui Senonis rediens , nullatenus intrare potiiit , Odone Comité et cuni eo
Dainberto Vicecomite cum (b) suis fortiter obsistente. Eodem anno Henri-
An. 1032. eus Rex cum multo exercitu Senonis venit ; in qua expeditione Comes
Andegavensium Fulco post Regem primus , Cœnobium S. Pétri fregit, et
clausum jMonachorum terra tenus incidi fecit. Deinde Henricus Rex cum
An. 1033. suis Parisiis redit ; et sequenti anno , exercitu adunato , prope Senones
castra ponit ; ubi diebus VII niorantes , Cœnobium S. Remigii et burgum
S. Heraclii, quod nunc S. Johannis dicitur, nec non et burgum S. Leonis
praedando et incendendo vastarunt ; ac deinde ad sua reversi sunt. Tandem
An. 1034. vero urbis Senonicae medietate Régi Henrico concessâ , inter ipsum et C
Odonein Comitem pax facta est ; et Gelduinus Arcliiepiscopus in sua sede
receptus est, non tam rector Ecclesiae quàm praedator : siquidem Cœnobium
S. Pétri, quocunque modo potuit , dissipavit , serves et ancillas (c) ejusdem
loci depra?dans et carcerans injuriisque affligens ; ornamenta etiam Ecclesiae
qufe subripere poterat invadians , et prodige dilargiens suae complicibus
pravitatis.
Autissiodorensi Ecclesiae post Hugonem praefuit Heribertus II. Hic ciim
à Roberto Duce Burgundi;e , suis adhuc diebus Autissiodoro principauté ,
multas sustinuissèt molestias, tandem secularibus abrenuntians et aeternis inhians,
apud S. Salvatorem in pago Senonico habitum Monaclialem suscepit ; ul)i
multis posteà regulariter vivens annis, bono fine quievit , et ibidem sepultu-
ram accepit. D
Hoc tempore Ecclesia S. Sepulchri in Bituria constructa est ad formam S.
Sepulcliri Jerosolymae. Anno MXLIX Léo Papa , in Germania Synodis ha-
bitis , Ecclesiae statum meliorabat. In Gallia quoque apud Remis urbem
Concilium celebravit ; ibique Gelduinum Senonensem Archiepiscopum et
Hugonem Lingonensem , Simoniaca peste infectos et Sîcpè redargutos nec
correctes , deposuit ; et in eadem urbe Ecdesiam B. Remigii consecravit.
Porro Gelduino deposito , Mainardus Trecensis Episcopus ad Archiepisco-
palem sedera translatifs est. Hic omnes injustas consuetudines quas in urbem
Gelduinus immiserat vel' immitti permiserat , redegit in nihilum , suam mul-
tipliciter sublimans Ecclesiam , reficiens diruta et antiqua renovans institu-
ta. Gelduinus vero ignominiosae vitae deditus , Radulfum Comitem adiit ,
eique castella ex jure paterno sibi contingentia, ut se ad recuperandum ho- E
norem amissum adjuvaret , dédit ; et sic nihil proficiens, omni se honore
privavit, deinceps ut scurra vagus et profugus super terram.
(a) PrîBcedentem S. Mariani Clironologiie bertus quidam libero génère ortus , cùm uiliil
partem exhibet jiagina 275 Toiiii nostri X ; proinde haberct carius quod Deo «fferret, seipsum S.
videnda, quae ibi jam notavimus. Ceterùm hu- Marlino tradidit in praesentia Alberti Abbatis ,
jus Chronici Auctor Robertus , tant! fecit Scrip- . oiiineiuque tam natam (|uàm nascituram ex ipso
tum Clarii, ut ipsius verba , siippresso licet no- progeniem , ut toto vitœ suae tempore servili
mine. res Senonenses prœsertim agitando , conditione Monachis servirct : in cujus tradi-
passim usurpct. Acta etiam Episcoporum Autis- tionis signum, quntwir denario.t super caput pro-
siodorensium prae manibus , cùm scripsit, ha- priiiin poneits , semetipsuin Den obtulit. Alii cliordas
buisse dicendus est. signorura seu campanarum coUo suo circurada-
(b) In Clironico S. Pétri Vivi , pag. 225 To- bant , et pro testimonio serviiutis quatuor de-
mi nostri X, additur, et pâtre ejus Mainardo ; in narios de proprio capite super altare S. Martini
eodem vcrô Opero Ms. et fratre ejus Mainardo. ponebant. Mabillon.
(c) Alberto Majoris-monasterii Abbate , Raim-
EX CHRONOLOGIA ROBERTI.
309
A Anno Henrici Imp. XV , facta est tempestas valida (a) , etc. . . . Sequenti
anno fimdata est in Burgundiae partibus Ecclesia nobilis nunc et valdè fanio-
sa, etc.
Seiionensi Ecclesiae post Mainardum Richerius praefuit. Autissiodorensem
Ecclesiani post Heribertiim rexit Godefridus , vir vitae venerabilis et génère
illustris. Hic Ecclesiani S. Stephani ornamentis exutam reperit , sed eam
provexit adniodùm et multipliciter adauxit. Anno Dom. MLXVIII. Sub
hoc tenipore, venerabill Richerio Senonis praesulante , duni reaedificaretur
Ecclesia [ S. Saviniani ] . . . in qua idem Martyr aliique innunieri suscepto
martyrio sunt sepulti (b), etc.
(a) Ut apud Clarium suprà j)ag. 197 , usque quidam etiam ; Monachus autem S. Mariani ,
' l> ad verba, ilerùm reaccenia. gripseis, sectisque . . . quœdam etiam.
(b) Ibi Clarius habet, gjrpseis , et septif ....
EX KOGERI (fl) DE HOVEDEN AJXNALIUM PARTE PRIORI.
Inter Rerum Anglicarum Scrif tores éditas Francofurti 1601.
ANNO MXVII , mense Julio , Rex Canutus derelictam Régis Egelredi Pag. 436.
Reginam Eniniam * in conjugium accepit ; ex qua genuit Heardecnu- ' ^'- ^ifgi-
tuin posteà Regem , et filiam nomine Gunildam , quae nupsit Henrico Ro- "*™
C manorum Imperatoii.
Anno MXKVI , obiit Richardus II Dux Normannorum : cui successit Pa" 437
Richardus III , qui eodem anno [b) mortuus est ; cui successit frater ejus Ro-
bertus-
Anno MXXX , S. Olavus Rex et Martyr injuste perimitur à Norre-
gai'S *• * Norregis
Anno MXXXI , Canutus Rex Anglorum magno cum honore Romam (c)
ivit.
Anno MXXKV , Canutus Rex Anglorum , II Idus Novembris , feria IV ,
vitâ decessit . . . Robertus Dux Normannorum obiit ; cui successit Williel-
mus Bastard filius ejus, in puerili aetate. Pag. 438.
Anno MXXXVI , innocentes clitones AUredus et Eadwardus , Egelre-
[D di {(l) quondam Régis Anglorum fiHi , de Normannia , ubi cum Richardo
avunculo suo manserant tempore longo , multis Normannicis miiitibus secum
assumptis , in Angliam paucis transvecti navibus , ad suae matris colloquinm ,
qufe Wintonitfi morabatur , venêre : quod indigné graviterque fereliant Po-
tentes nonnulli ; quia , licet injustnm esset , Haroldo multo devotiores exsti-
têre quàm illis ; maxime , ut fertur , Comes Godwinus. Hic quidem Alfre-
dum , cùm versus Lundoniam ad Régis colloquinm , ut ei mandarat , pro-
peraret , retinuit , et arctam in custodiam posuit ; sociorum verô illius
quosdam disturbavit , quosdam catenavit , et posteà cœcavit ; nonnullos
cute capitis abstracta cruciavit , et manibus ac pedibus amputatis multavit ;
multos etiam venundari f'ecit ; et mortibns variis ac niiserabilibus apud Gel-
defordam sexcentos viros occidit . . . Quo audito , Regina Emma filium
E suum Edwardum , qui secum remanserat , magna cum festinatione in Nor-
mannlam remisit. Deinde Godwini et quorumdam aliorum jussione , ad
insulam Elig Clito Elfredus strictissimè vinctus ducitur ; sed ut ad terram
navis applicuit , in ipsa mox abstraxerunt oculos ejus cruentissimè ; et sic ad
Monasterium ductus , Monachis traditur custodiendus , ubi I)rcvi post tem-
pore de hac migravit luce.
Haroldus Rex (e) Merciorum et Northimbrorum anno MXXXVIF , ut
[a) De Rogero diligent! tcmpormn indice , nuti referunt seriùs anno 1027 , errant , ut do-
ejusque Annalibus in alio Volumine diceinus ; cet Pagiiis , et iit patet ex Vita Conradi Salici
et maxime ubi de Auctoribus , qui scripserunt Imp. i)ag. 'i siiprù.
initio sa;culi XIII. (^d) Al liUelredi, idest Etlielredi 11.
[b) Eodem scilicct Ducatûs , et non Christi, (e) Rogerus tradit pag 437 suprà , Ilarol-
anno. dum à Canuto fuisse ex Hamtunensi Elfgiva (al.
[c) Anglici Scriptores , qui Romaiu iter Ca- Elgina) procreatum.
Q q "j
310 EX ROGEHI DE HOVEDEN ANNALIBUS.
per totam regnaret Angliam , à Principibus et omni populo Rex eligitur. A
Hardecmitus vero quia in Denemercia nioras inuexuit , et ad Angliam , ut
rogabatur , venire distulit , penitùs abjicitur ; cujus mater Elfgiva , quae et
Emma, quondam Anglorum Reglna , hyemis initio sine misericordia ex-
pellitur Angliâ ; quae rate mox paratâ, in Flandriam transvehitur , et à nobili
Comité lîaldewino cum honore suscepta est. Is , ut talem virum decuit ,
quandiu nécessitas poposeerat, ei necessaria gratanter ministrari curavit.
Anno MXXXIX , hyems exstitit asperrima . . . Hardecnutus Rex Da-
norum Flandriam devectus, ad matrem suam Emmam devenit.
An. 1040. Haroldus Rex Anglorum obiit Lundonise . . . Proceres ferè totius Angliae
legatos ad Herdecnutum Erige , ubi cum matre sua morabatur , [mittunt] . . .
qui ante mediam œstatem Angliam advehitur , et gaudenter ab omnibus sus-
cipitur, regnique solio mox sublimatur. B
Anno MXLI . . . Eadwardus , Egelredi quondam Régis Anglorum filius ,
Pag. 439. de Normannia , ubi multis exulabat annis , venit Angliam , et à fratre suo
Hardecnuto Rege susceptus honorificè, in curia ejus mansit.
Anno MXLIl , Rex Anglorum Hardecnutus, dum in convivio (a) bibens
staret , repente inter bibendum miserabili casu ad terram corruit ; et sic mu-
tus permanens , VI Idus Julii , feria III , expiravit . . . cujus frater Eadwar-
dus Lundonise levatur in Regem.
Anno ab Incarn. Dom. MXIJII , Eadwardus prima die Pasch.T , III Non.
Aprilis , ungitur in Regem Wintoniae . . . Eodem anno post testum S. Mar-
tini Rex Wintoniam venit improvisé ... et suae genitrici quidquid in auro ,
argento , gemmis , lapidibus aliisque rébus pretiosum habuerat , abstulit ; vel
quia , priiisquàm Rex esset efYectus , vel post , minus qiiàm volebat illi de- C
derat, et ei valdè dura exstiterat.
Anno MXLIV . . . Gunnilda post mortem Haroldi viduata , cum duo-
Pag. 440. bus filiis Hemmingo et Turkillo expellitur Angliâ ; quae Flandriam devecta ,
in loco qui Bricge dicitur, aliquando resedit.
Anno MXLVI . . . Régis Capellano Leofrico Britannico Cridiatuneneis
datus est Praesulatus.
Anno MXLIX , Léo Papa . . . Iste est Léo , qui novum cantum de S.
Gregorio Papa fecit. Henricus Imperator innumerabilem congregavit exer-
citum contra Flandrensium Comitem Baldewinum ; maxime quôd apud
Neomagum , suum palatium combussisset atque fregisset puloherrimum. In
qua expeditione fuit Léo Papa, et de multis terris nobiles et magnifie! viri quàm-
plurimi. Swanus etiam Rex Danorum , ut Imperator illi mandarat , cum sua D
classe ibi aff'uit , et ea vice fidelitatem Imperatori juravit : misit quoque ad
Regem Anglorum Eadwardiun , et rogavit illum ne Baldewinum permitte-
ret eftugere , si vellet ad mare fugere. Idcirco cum magna classe Rex Sandi-
cum portum adiit ; et ibi tamdiu mansit , quoad Imperator de lîaldewino
omnia quae voluit , habuisset . . . Pacificato cum Imperatore Baldwino , etc..
Swanus Cornes ad Flandriam duabus fugiens navibus , ibi mansit . . . Eo-
Pag. 44Î. (jgfn anno S. Léo Papa , rogatu eximiae religionis Abbatis Herimari , in
Franciam venit , habens in comitatu suo Praefectum et digniores quosque
Romulete urbis ; et S. Remigii Francorum Apostoli Monasterium , Remis
constitulum , maximo cum honore dedicavit ; et postmodum in ipsa urbe
magnam Synodum Archiepiscoporum , Episcoporum , Abbatum , sex diebus
celebravit : in qua Synodo fuit Aldwinus Ramesigensis , et Abbas Monasterii E
S. Augustini, à Rege Anglorum Eadwardo illo missus.
Anno MLI . . . mense Septembri Bononiensis Comes Eustachius senior ,
qui sororem Eadwardi Régis Godam nomine in conjugium habuerat , paucis
(a) fFlstanus Episc. Wigorn. cibi et potûs absti- tiim populabantur . . . Nutlcat unquam personcecon-
nen.i erat, quamvis in aula ejus, pro more Jnglurum, tuitu, nec etiam in curia Régis positus, et ad men-
totis post prandium biberetur horis : cum quibus ipse sam ejus assidens, benedictiones quas Angli super po-
assidens, Psalmos ruminabat; ordine tamen suo se bi- tum faciebant, omisit . . . Si ei diceretur , ut sallem
bere simulabat. Hauriebant alii spumantes paieras ; cattinas pelles amiciret ; jocosa comitate respondebat :
ipsevasculum minutissimum tenens, eos ad hilaritatem t Crede milii (nam hic mos jurandi EpLscnpo inoleve-
invitabat, niagis consuetudinipatriœ, quàin judicio » rat)^ nunquam audivi cantari ^ Cattus Dei , sed
satùfaciens animi. Nam et consuetudines Normanno- » Jgnus Dec ; ideôque non catto , sed agno volo
rum non omittebat^ pompant militum secum ducens , » catefieri » . Apud Willelraum Malinesb. in Ges-
quistipendiis annuisquotidianisque cibis immanequan- lis Pontificum Angl. lib. 4 pag. 280.
EX ROGERl DE HOVEDEN ANNALIBUS. 311
A Doroberniam applicuit navibus ; in qiia milites ejiis , cùm stolidè et insi-
pienter sibi hospitia qusererent, unum è civibus peremerunt ; qiiod videns conci-
vis ejus , ulciscitur iJluin, oeeiso milite quodam. Ob quam rem Cornes et
sui iiimis irati , viros et mulieres qiiàmpliires armis interfecerunt , pueros et
infinités snonim podibus equornm contriverunt : sed nbi cives ad obsisten-
duni concurrere viderunt , turpem fugam ineuntes , vix evaserunt , septem
ex sociis eorum peremptis ; et ad Regem Eadwardum , qui tune temporis
Glavorne morabatur, fugerunt . . . Godwinus et filii ejus cum suis exerciti-
bus . . . castra nietati simt ; et legatis Glavornam ad Regem directis , Comi-
tem Eustachium et socios ejus , insuper et Normannos , et Bononienses ,
quid castelkun in Dornbernoe clivo tenuerunt, sub denuntiatione belli repos-
cebat. Ob id autem ad tempus Rex perterritus, et in angore magno consti-
B tutus, quid ageret penitùs ignorabat. Sed ubi exercitum Comitum Siwar-
di (a), Leofrici et Rodulfi adventare comperiit, se nullatenus Eustachium
aliosque requisitos traditurum constanter respondit. . . Godwinus cum
cortjuge sua Githa, et Tosti cum uxore sua Juditha, filiâ videlicet Baldvvini
Flandrensis Coniitis, ac duo alii tilii ejus Swanus et Girth ad Flandren-
sium Comitem Baldwinum direxerunt cursum [exules]. . . Reginam vero
Edgitham Rex , propter iram quant adversus patrem ejus Godwinum ha- Pa^, 443.
buerat, repndiavit... His gestis, Normannicus Dux Wiliielmus cum mul-
titudine Normannorum Angliam venit ; quem Rex Eadwardus et socios
ejus honorificè suscepit, et magnis multisque donatum muneribus ad JNor-
manniam remisit.
Anno MLII, Alfgiva^ id est Emma, Regina quondam et conjux Regum
Egelredi et Ganuti , II Nonas Martii Wintoniae obiit, et ibi sepulta est...
Rex pristinum honorem pleniter reddidit Godwino et uxori suœ, filiisque
omnibus , excepto Swano : ille enim ductus pœnitentiâ , eô quôd consobri-
num suum Beorn occiderat , de Flandria nudis pedibus Jérusalem adierat ;
indeque rediens , invalitudine ex nimio frigore contracta , mortuus est in
Licia : filiam quoque Ducis Edgithau) Reginam digniter Rex recepit , ac
pristina? dignitati restituit. Factâ igitur concordiâ paceque firmata, omni
populo rectam legem promiserunt ; et omnes Normannos, qui leges iniquas
adinvenerant , et injusta judicia judicaverant , multaque Régi consilia ad-
versus Anglos dederant , exlegaverunt : paucos tamen , scilicet Robertum
Draconem , et generum ejus Richardum ScTobi filium , Alf'redum Régis
Stratorem , Aufridum cognomento Ceokesfot, et quosdam alios (juos plus pa„. 443.
CtCteris Rex dilexerat, eique et omni populo fidèles exstiterant, in Anglia
remanere * permiserunt. Porro Robertus Doroberniaj (h) Archiepiscopus , * m. remearc
et Lundoniae Praesul Wiliielmus , et Ulf TJncolnensis Antistes, cum suis
Normannnis vix evadentes, mare transierunt. Sed Wiliielmus propter suam
bonitatem parvo post tempore revocatus, in suum Episcopatuni recipitur.
Osbernus vero cognomento Pentecost , et socius ejus Hugo, sua reddide-
runt castella.
Anno MLIII . . . Godwinus XVII Kal. Maii vitâ decessit . . . cujus Du-
catum suscepit filius ejus Haroldus ; et ejus Comitatus datus est Algaro
Leofrici Comitis filio.
Anno MLV . . . Timidus Dux Rodulfus , Régis Eadwardi sororis filius,
exercitum congregans , et duobus milliariis à civitate Hereforda IX Kal.
Novemb. illis [Griffino Régi Wallensium et Algaro Comiti filio I^eofrici
Comitis] occiirrens, Anglos contra morem in equis pugnare jussit ; sed cùm
prielium essent commissuri , Comes cum suis Francis et Normannis fugam
primitiis capescit : quod videntes Angli , Ducem suum fugiendo sequimtur.
Quos adversarii ferè omnes insecuti , quadringentos vel quingentos viros ex
eis peremerunt, multosque vulneraverunt . . . . Hermannus Wilton. (c)
(a) Siwardus Comes in Anglia cùm mortera litaritcr spirituin exhalavit , ut disdmus ex
sibi iinrainerc scntirel : « Quantus pudor , in- Henrico IIuntindoTî. qui ejus obilum refert ad
» quit , me tôt in bellis mori non potuisse , ut annum XIV "egis Edwardi.
» vaccarum raorti cum dedcœre servarer! > (J)) Pag. 441 suprà: yJnno ML... Robcrtmt Lun-
fum se lorifâ iridui , gladio praecingi , et galcà don. Episcopus , gencie Normamius , succcssit Doro-
caput contcgi jussit ; scutum in la;va , securini bern. Archiepiscopo.
auratam in dextra accepit ; sicque armatus , mi- (c) Pag. 440 suprà : Anno M.KLF ... Régis
312 EX ROGERI DE HOVEDEN ANNALIBUS.
Pag. 444. Episcopatum dimisit , manque transfretato, apud S. Bertinum Monachicum A
habitum suscepit^ ibique in ipso Monasterio tribus annis mansit.
Anno MLVI, Henricus Imp. Rom. obiit ; cui successit Henricus filius ejus.
Anno MLVII.... clito Eadwardus, Régis Eadmundi Ferrei-lateris filius,
ut ei mandarat suus patruus Rex Eadwardus, de Hungaria, quo multo antè
in exiliuin missus fuerat, Angliam venit. Decreverat enim Rex illum post se
regni hseredem constituere ; sed ex qu6 venit, parvo post tempore vitâ de-
cessit Lundoniae.
Pag. 443. Anno MLX, Henricus Rex Francorum obiit ; cui filius ejus primogeni-
tus Philippus succedit. Willensis Episcopus Duduc obiit ; cui successit
Gisa (a) Régis Capellanus; ambo de Lotharingia oriundi. . . Herefbrdensis
Praesulatus Capellano Edgithae Reginse, Waltero Lotharingo est datus.
Pag. 446. Anno MLXV. . . Cum uxore sua [Tostius Angliâ expulsus] Baldwinum B
Flandrensium Comitem adiit, et apud S. Audomarum hyemem exegit...
Rex Eadwardus paulatim aegrotare cœpit : in Nativitate vero Domini cu-
riam suam, ut potuit, Lundoniae tenuit ; et Ecclesiam, quam ipse à funda-
mentis construxerat , die SS. Innocentium in honore S. Pétri cum magna
gloria dedicari fecit.
Pag. 447. Anno ab Incarn. Dom. MLX VI, Anglorum decus, pacifîcus Rex Ead-
vardus, Egelredi Régis filius , postquam XXIII {h) annis , mensibus VI,
et XXVII diebus, potestate regia Anglis Saxonibus prtiefuit, Indict. IV,
vigiliâ Epiphaniae Domini, feriâ V, inortem obiit Lundoniae, et in crastino
sepultus regio more. . . Quo tumulato , Subregulus Haroldus , Godwini
Ducis filius, quem Rex ante suam decessionem regni successorem elegerat,
à totius Angliae Primatibus ad regale culmen electns, die eodem ab Aldredo C
Eborac. Archiep. in Regem honorificè est conaecratus. . . Haroldus verô
mox ut regni gubernacula susceperat , leges iniquas destruere, aequas cœpit
condere , Ecclesiarum ac Monasteriorum patronus fieri , Episcopos , Abba -
tes , Monachos , Clericos colère simul ac venerari , pium , luunilem affabi-
lemque se bonis omnibus exhibere , malefactos exo&os habere : namque
Ducibus , Satrapis , Vicecomitibus et suis in commune praecepit Ministris ,
fures, raptores , regni disturbatores comprehendere ; et pro patriae defen-
sione ipsemet terra marique desudare. Eodem anno, VIII Kal. Maii , Stella
comètes non solxim in Anglia , sed etiain, ut fertur, per totum mundum
Pag. 448. visa, per septem dies splendore nimio fulgebat . . . Non multo post Comes
Tostius de Flandria rediens . . . Rex Haroldus, quia Normannorum Comes
Willielmus , Eadwardi Régis consobrinus , in Angliam cum exercitu venire D
parabat , tota aestate et autumno adventum illius observabat : ad haec autem,
pedestrem exercitum locis opportunis circa ripas maris locabat. Adveniente
itaque Nativitate S. Mariae , victu déficiente , classicus et pedestris exercitus
domum rediit . . . VII Kal. Octob. feria II , Rex Anglorum Haroldus Re-
gem Haroldum Harvagra Comitemque Tostium in ore gladii, cum majore
parte exercitus sui , occidit , ac plenam victoriam , licet acerrimè repugna-
tum fuisset, adeptus est.
Intereà dum haec agerentur, et Rex (Haroldus) omnes inimicos suos aesti-
maret fuisse detritos , nunciatum est ei Willielmum Comitem gentis Nor-
mannicae (c) , cura innumera multitudine equitum , fundibulariorum ,
Capellanus Hermanniu , de Lotharingia oriundus, mum quœstum illo conflaverat artificin. . . Erat Me-
successit Wilton. Episcopo. Âpud Willelmum verô dicus probatissimus^non scientid sed mu.
Malincsb. in Gestis Pontificum Angl. lib. 2 pag. [b) Edwardus die soleinni Paschœ coronatus est
250: Regnabatjam tune Edwardus, qui Hermanno anno 1043. Ex VViUelmo Malmesb. lib. 2 de
Capellano suo, natione Flandrensi, continua Ponti- Gestis Regiira Angl. pag. 80.
ficatum donandum putavit... Hermannus Monaclius (c) Wolstanus Wigorn. Episcopus, ut in ejus
apud S. Bertinum factus... Filius Godwini volun- Vita scribilur , in perverses sui temporis mores
tati Régis accesserat, adnptioni scilicet inhian<... strenuè invectus fueral , in primis in eos qui
Accep'a ergo Hermannus Scldreburnensem Episcopa- crines promissos gerebant , quos parato ad hoc
tum, Edwardo Rege dante. . . Ad Willielmi tempera cultello resecare consueverat ; si qui verô re-
duravit. pugnarent , eis moUitiein palàm exprobrare so-
[a) In Geslis Pontificum Angl. Auctore Wil- lebat, dictitans fore , ut qui œmularentur capillo-
lelmo Malmesb. lib. 2 pag. 2o4, Meruith seu Me- rum flexu feminas, non plus quàm (eminœ valerent
rewit, qui et Brithwi, natione Lotharingus , dicitur ad defenmndam patriam contra gentes transmarinas,
fuisse tempore Régis Edwardi et Willielmi Magni id est Nortmannos, qui paulô pôst rêvera Anglos
Episco|)us Wellensis. Uuic successit Johannes , na- in potestatem redegerunt.
tione Turonicus , professione Medicus, qui non mini-
sagittariorum
EX ROGERI DE HOVEDEN ANNALÏBUS. 313
j^ sagittariorum, peditumqiie advenisse, ut potè qui de tota Anglia * sibi fortes "Gallia
auxiliarios condiixerat ; et in loco qui Penuesca dicitur, suam classem appli-
cuisse * ; unde Rex statim versus Lundoniam, suum movit exercitum cum * appuligge
magna festinatione. Et lieèt de tota Anglia fortiores quosque in duobus
praescriptis praeliis bene sciret concidisse, mediamque partein sui exerritûs
nondum convenisse, quàm citiùs tanien potuit, in Suthsaxonia suis hostibus
occurrere non formidavit ; et IX milliariis ab Hastinga, ubi sibi castellum
firmaverat, priusquàm tertia pars sui exercitùs ordinaretur, II(a)Kalend. No-
vembris, sabbatho, die seilicet S. Calixti Papae et Martyris, cum eis prae-
lium commisit : sed quia arcto in loco constituti fuerant Angli, de acie se
multi subtraxere, et cum eo perpauci constantes corde reinansere. Ab hora
tanien diei tertia usque ad noctis crepusculum suis adversariis restitit fortissi-
B mè ; et seipsum pugnando tam fortiter défendit, et tam strenuè, ut vix ab
hostili agniine posset interiiiii. At postquam ex his et ex illis plurimi corruere,
heu ! ipsemet cecidit (è), crepusculi tempore : Comités etiam Girth, et Leolf-
winus frater illius ibi cecidêre, et ferè nobiliores totius Angliae : Willielmus
vero Conies cum suis Hastingam velociter rediit. Regnavit autem Haroldus
mensibus IX et diebus totidem.
Ut autem sciatur origo causoe, quare Willielmus Angliam bello petiit,
breviter quae paulo antè gesta sunt, repetantur. Orto inter Regem Eadwar-
dum et Comitem Godwinum gravi , ut supradictum est, dissidio, exul ab Pag. 449.
Anglia cum suis Conies propellitur ; cui postmodum gratiam Régis requi-
renti , ut ei repatriare liceret, nullo modo Rex concordare voluit , nisi
primo , quibus sibi securitas pararetur, obsides haberet. Qua de causa ,
Wlnotus filius ipsius Godwini, et Hacun lilius Swani filii ejus, obsides
dantur, ac in Nornianniam Willelmo Bastardo custodiendi destinantur. Elapso
dehinc tempore , cùm jam Godwinus Cornes esset mortuus, Haroldus filius
ejus petiit à Rege ire Normanniam (c), etc.
In brevi post hsec obiit Rex Eadwardus ; et juxta quod ipse ante mortem
statuerai, in regnum ei successit Haroldus : cui mandavit Willielmus, ut,
quamvis violatâ fide caetera non servasset, si tamen filiam suam duceret uxo-
rem, leviter ferret, alioquin, se promissam regni successionem armis sibi
vindicaturum , proculdubio sciret (d), etc.
Audita Haroldi Régis morte. . . Comités Clitonem Edgarum , Edmundi
Régis Ferrei-lateris nepotem , in Regem levare voluere. . . . Appropin-
quante Dom. iNativitatis féstivitate, [Willelmus] cum omni exercitu Lun- pag. 450.
j) doniam, ut ibi in Regem sublimaretur, adiit... et ipsa Nativitatis die,
quae illo anno feriâ II evenit, consecratus est honorificè.
Anno MLXVII, adveniente Quadragesima , Rex Willielmus Norman-
niam repetiit , ducens secum Dorobernensem Archiepiscopum Stigandum,
Glastoniensem Abbatem Agelnothum, Clitonem Eadgarum, Comités Ed-
winum et Morcarum, Waltenum Suiardi Ducis filium, nobilem Satrapam,
Agelnothum Cantuariensem, et multos alios de Primatibus Angliae ; fra-
tremque suum Odonem Baiocensem Episcopum, et Willielmum filium Os-
burni, Angli.'e custodes relinquens, castella per loca firmari praecepit
Hyeme imminente , Rex Willielmus de Normannia Angliam rediit , et
Anglis importabile tributum imposuit. . . Githa Comitissa , mater seilicet
Haroldi Régis Angliae ac soror Swani Régis Danorum , cum multis fugiens
Flandriam petiit.
Anno MLXVIII, post Pascha , Comitissa Mathildis de Normannia venit
Angliam ; quam die Pentecostes Aldredus Eboracensis Archiepiscopus con-
secravit in Reginam.
Anno MLXIX... Plus tribus millibus ex Normannis trucidatis, Wil-
lielmo Malet, qui tune Vicecomitatum gerebat, cum sua conjuge et duo- Pag. 451.
bus liberis, et Gilleberto de Gant aliisque paucis vitae reservatis, Dani et
Northimbri [abierunt]... Normannis Angliam vastantibus anno praecedenti ;
i:
a) Corrig. pridie Idus Octobris. Ex eodcm Malmesbur. in Gestis Pontificum Angl.
b) Monaiterium S. Martini de Bello Rex Williel- lib. 2 pag. 2S8.
mus fundavit et pro-vexit in loco ubi Angliam debella- [c] Ut suprà apud Eadmerum.
•oerat . . . Jllare Ecclesiœ est in loco ubi Haroldi pro \d) Pariter ut suprà apud eumdeni.
palria charitale occiiicadaver examine inventumest.
Tome XL R r
314 EX ROGERl DE HOVEDEN ANNALIBUS.
sed prsesenti et snbsequenti, ferè per totam Angliam adeô famés praevaluit, A
ut homines humanas , equinas, caninas et catinas carnes, et quidquid usus
abhorret, cogente inedia comederent : alii vero, etc.
Pag. 453. Anno MLXX. . . Abbates nonnulli degradati sunt, operam dante Rege,
ut qnàni plures ex Anglis suis honoribus privarentur ; in quorum loco suse
gentis personas subrogaret , ob confirmationem scilicet sui, quod noviter
acquisierat, regni. Hinc et nonnullos tam Episcopos quàm Abbates , quos
nuUa evidenti causa nec Concilia nec leges sseculi damnabant , suis honori-
bus privavit ; et usque ad linem vitae custodiae mancipatos detinuit , suspi-
cione , ut diximus , tantùm inductus novi regni. . . . Baiocensi Canonico
Thomae Eboracensis Ecclesise Archiepiscopatum , et Walcelino Capellano
suo Wintoniensis Ecclesiae Praesulatum dédit... Abbates et quàm plures sunt
depositi ; quibus depositis , Rex suis Capellanis Arfracto (a) et Stigando B
dédit Episcopatuni. . . Nonnullis etiam Normannicis Monachis Abbatias
dédit... Rex, de Normannia accito Lanfranco Cadomensi Abbate Archi-
episcopum constituit.
Pag. 454. Anno ab Incarn. Dom. MLXXI. . . . Walcherum Dunelmensi Ecclesiae
Rex praefecit Episcopum , de Clero Leodiensis Ecclesiae. . . Invitatus ab
ipso Rege venerat ad illum prosapiâ clarus, honestus moribus, divinae ac
secularis scientiae gratiâ praeditus.
Anno MLXXII. . . Ubi Rex Angl. Scotiam intraverat , Rex Macolmus
occurrit ei, et homo suus devenit.
Pag. 455. Anno ab hicarn. Dom. MLXXIII, omnia juxta cursum solis et lunae
habentur sicut in anno XV Tiberii, in quo baptizatus est Dominus... Rex
Anglorum Willielmus civitateni quae vocatur Cynomannis, et provinciam ad G
illam pertinentem, maximo Anglorum auxilio, quos de Anglia secum ad-
duxerat, sibi subjugavit. Clito Eadgarus de Scotia venit Normanniam per
Angliam, et cum Rege Willielmo se repacificavit.
Pag. 456. Anno MLXXIV... Rogerus Comes Herefordensis , filins Willielmi Co-
mitis Estanglorum, Comiti Rodulpho, contra praeceptuni Régis Willielmi,
sororem suam conjugem tradidit ; nuptiasque permagnificas cum plurima
multitudine Optimatum. . . célébrantes, magnam conjurationem plurimis
assentientibus contra Regem Willielmum fecerunt ; Comitemque Waltheo-
* Al. Walte- fum * suis insidiis prseventuni , secum conjurare compulerunt : qui mox, ut
"^'" potuit , Lamfrancum Dorobornensem Archiepiscopuin adiit, pœnitentiam-
que ab eo pro facto, licèt non spontè, sacramento accepit ; ejusque consilio
Regem Willielmum in Normannia degentem expetiit, eique rem gestam D
ex ordine pandens, illius misericordiae ultrô se dédit. . . Heretbrdensi Co-
miti, ne Rodulpho Comiti ad locum destinatuni occurreret, restitit Wlstanus
Wigorn. (b) Episcopus cum magna militari manu... et Waltero de Laceio...
At verô Rodulpho Comiti Odo Baiocensis Episcopus, frater Régis, et Go-
defridus Constantiensis Episcopus occurrerunt. . . Ipse autem, castello
Pag. 457. ^yae conjugi militibusque suis connnendato, ascensa navi , de Anglia ad Mi-
norem Britanniam fugit... Dein Principes castellum tamdiu obsederunt,
, quoad pace data, permissu Régis, Comitissae cum suis exire de Anglia li-
ceret. His gestis, Rex autumnali tenipore de Normannia rediens, Coniitem
Rogerum in custodia posuit ; Coraitem etiam Waltheofum , licèt ab eo
(a) Helmaham Episc. Berfastus.^ ne nihil fecvixe Osherni. Maxbnaquefuhrecuperandm "raticenccanm,
videretur, ut sunt Normanni famœ in futurwn xtudio- quod cùm Lanfrancu^ ad curiam commeatum petiturus
sùsimi, Epitaipatum transtulit . . . Parcœ, utaiunt, -venifxet, equu.t ejuf forte claudicans Comiti cac/iinnum
mentis homo, et nomiulla ex parte litteris cruditus, excussit. Apud Willielinutn Malmesb. in Geslis
quique anle adventum Lanfranci in Normanniam, Pontificum Angl. lib. 2 pag. 238.
probabilis ineis scientiœ œstimatus sit. Sed eo apud [b) Apud VVillelmum Malmesbur. in Gestis
Beccummonachato, cùm ubique Scholares inflatis bue- Pontificum Angl. lib. 4. pag. 280 : Wulstanas Epifc .
cLf Dialecticam ructarent. Herfastus jam Wdlielmi Ifigorn. ofjlciwn magis insito virtutum amore, quàm
ComitLf, posteà Regh, Capcllanut, ad famosum gym- litteraturd frétas, exercebat : quanquam non ita liebes
nasiwn magna sociorum et equorum pompd pervenit. in litteris^ ut putabalur, fuerit ; qui cœtera negotia
Tum Lanfrancus ex prima collocutione intelligens , sciret, prteter fabulas Poetarum et tortiles syllogismes
quàmpropè niltilsciret, Abecedariumipsiexpediendum Dialecticorum, qucE nec nosset nec nosse dignaretur.
apposuit, ferociamltominis Italicâfacetidilludens.Quo Et ibid. pag. 281 : Sub Seniore Jf^ilUelmo inclama-
Ls irritatus, per Comitem effecit , ut Lanfrancus tum est in Wlstanum à Lanfranco de litterarum insci-
Becco Normanniaque omni summoveretur : sedinterce- tia, à Thoma Eborac. Jrchiepiscopo . . . Data bene-
dente Dei gratia, animus ïrUlielmi pacatuf est, al- diclinne Monacho Normannice linguae sciulo, rem ob-
terque retentus , satagente maxime IVillielmo filio tinuit.
EX ROGERI DE HOVEDEN ANNALIBUS.
315
Gerberoy
j^ misericordiani petierit , custodise similiter tradidit. Edgyta quondam Anglo-
rum Regina decessit mense Decenibris . . . Rex Comités Waltheosum et Ro-
gerum, judiciali sententia danmatos, acriori custodiae mancipavit.
Anno MLXXV , Cornes Waltheofus jussu Régis Willielmi extra civita-
tem Wintoniam ductiis est indigné (a) , et crudeliter securi decapitatur . . .
Post hiec mari transite , Rex in minorem Britanniam suam movit expeditio-
nem ; et castellum Rodnlphi , quod Dol nominatur , tamdiu obsedit , donec
Francorum Rex Philippus (b) ille inde fugaret.
Anno MLXXVIJ , Robertus Willielmi Régis primogenitus , eo quod
Normanniam , quam sibi ante adventum ipsius in Angliam coram Philippo
Rege Francorum dederat , possidere non licebat , Franciam adiit ; et auxilio
Philippi Régis in Normannia magnani fréquenter prccdam agebat , villas
g comburebat , homines periniebat , et patri suo non parvam molestiam et
anxietatem inferebat.
Anno MLXXIX , Rex Willielmus filio suo Roberto ante castellum Ger-
bohtret * , quod ei Rex Philippus prœstiterat , dum pugnam inferret , ab
ipso vulneratus in brachio , de suo dejectus est emissario : sed mox , ut illum
per vocem cognovit , festinus descendit, ac illum suum caballum ascendere
jussit ; et sic abire permisit. Ille autem , multis suorum occisis , nonnullisque
captis , ac filio suo Willielmo cum multis aliis vulnerato , fugam iniit.
Anno MLXXX . . . Rex Willielmus autumnali tempore Robertum filium Pag. 459.
suum Scotiam contra Malcomum nusit ; sed infecto negotio reversus [est J.
Anno MLXXXII . . . Rex Willielmus fratrem suum Odonem Baiocensem
Episcopum Normannise , in custodiam posuit.
Q Anno iMLXXXIII . . . Seditio nefanda inter Monachos et indigne nomi-
nandum Abbatem Turstinum Glastoniae facta est ; quem Rex Willielmus de
Monasterio Cadonn nullâ prudentiâ instructum , eidem loco Abbatem prse-
ecerat. Hic inter caetera stultitiae suae opéra , Gregorianum cantutn asperna-
batur ; et Monachos cœpit compellere , ut illo relicto , cujusdam Willielmi
Fiskamnensis cantum discerent , et cantarent . . . Rex eumdem Abbatem
summovit , et in suo Monasterio in Normannia posuit . . . Regina Matildis
IV Nonas Novembris , feriâ V decessit in Normannia , et Cadomi est se-
pulta. (c)
Anno MLXXXV . . . Canutus Rex Danorum , filius Svvani , eodem anno pag. AGO.
cum classe valida , et auxilio soceri sui Roberti Flandrensis Comitis , (ha-
buit enim filiam ejus uxorem ) in Angliam venire paratus erat. Unde Rex
jx Willielmus, de tota Gallia sohdariis , pedonibus , et sagittariis multis niilli-
bus conductis , et nonnullis de Normannia sumptis, autumnali tempore An-
gliam rediit.
Anno MLXXXVI , Willielmus Rex fecit describi omnem Angliam . . .
In hebdomada Pentecostes filium suum Henricum armis militaribus hono-
ra vit.
Anno MLXXXVII . . . Ante Assumptionem S. Mariae Rex Willielmus
in Franciam cum exercitu venit ; et oppidum , quod Mantuntun * nuncupa-
tur , et omnes Ecclesias in eos sitas , duosque Reclusos , igné succendit ; et
in Normanniam rediit : sed in ipso reditu dirus viscerum dolor illum appre-
hendit, et magis ac magis de die in diem gravabat. Ciim autem , ingraves-
cente fegritudine , diem sibi mortis imniinere sensisset , fratrem suum Odonem
■ g Bajocensem Episcopum ... et omnes , quos in Normannia , vel in Anglia ,
custodise manciparat , laxavit. Deinde iilio suo Willielmo regnum tradidit
Mante
(a) A Lanfranco , facta confesxione , ut pautô
infrà Icgitur , pœnitentiam acceperat ■ qui ab imjjo-
sito crimine supradictœ conjuration^ illum immunein
afjirmabat esse.
(U) Hue spectat testimouium Bartholoma;!
Âbbatis Majoris-monasterii de Gregorii V pri-
vilegio , quo Martinianis Canouicis jus liabcndi
et cligcndi Episcopum confirinatur : Factum est
hoc in anno et in ipsis diebus, quando ibat Rex Fran-
cice Pliilippus in Britanniam ad pugnandum contra
Re^em Anglorum, qui ibi obsidebat Dolum castrum.
Vide Annal Bened. Toin V, pag. 96.
(c) Mirum hîc notabimus, undenani Bcrtol-
dus Constantiensis tam falsô affirmarit in Ap-
pendice ad Herinannum Contractum sub anno
1084 ; Guillclmum Victorein totain terrain An-
glorum Homano Pontifici triimtariam fecisse ;
nec aliqneni in sua potestale aliquid emere aut
vendere pcrniisissc, quem Apostolicae Sedi ino-
bedientem deprebenderet. Fallit jilanè et fallitur ;
et illius SEvi res apud Anglos gesta; manifesté re-
luclantur. Memorat quidem Eadmerus pro Papa
pecuniam ; sed ha'c vectigal illud est, quod Ro-
inano Pontifici concessum olim fuerat ab Ina
Rege, et Pétri Denarius vulgô appellatur.
Rrij
316 EX ROGERI DE HOVEDEN ANNALIBUS.
Angliae , et Roberto filio primogenito , qui tune exulabat in Francia , Co- A
mitatuni concessit Normanniae ; et sic cœlesti niunitus viatico, postquàm XX
annis , niensibus X, et XXVIII diebus genti Angloruni praefuit , V Iduuni
Septenibris die , cum vita regnum perdidit ; et Cadoini in Eci;lesia S. Ste-
phani Protomartyris , quam ipse à fundamentis construxerat , bonisque dita-
verat, sepultus requiescit.
EXTRAIT DE L'HISTOIRE («)
D'AUCUNS DES DUCS DE NORMANDIE. b
Parmi les Cahiers Mss. de la Biblioth. de S. Germain des Prez.
L'
E Duc Robert ama une pucelle nomée Aillot , fille d'un des bourgois
de Falloise ; et de par sa mère estoit de noble lignée ; et en icelle en-
gendra le très bon preux Duc Guillaume nommé le Bastart , qui conquist En-
gleterre. Icellui Duc Robert avoit dévotion d'aller au S. Sépulcre j et pour
ce pria à ses Barons qu'ils receucent son petit fils Guillaume à seignour pour
lui , et ils le firent. Puis l'amena au Roi Henry de France, auquel en sa
présence ledit Guillaume fist hommage de la Duché de Normandie ; et bailla
au Roi de France son dit fils à garder. Après ces choses le dit Duc ala en son
pèlerinage, et le parfist bonnement. A son retour mourut à Nice, où il fut C
enterré.
Après la mort du dit Duo Robert fut Duc de Normandie le preux Duc
Guillaume , qui conquist Engleterre, Le dit Duc Guillaume fut marié à
Manhault fille du Comte de Flandre , niepce de Henri Roy de France ,
fille de la fille Constance ; et l'espousa ou Chastel de Eu. Ils orent ensemble
trois fils , c'est assavoir Robert Guillaume et Henri ; et auxi deux filles ,
c'est assavoir Cecille ... le dit duc Guillaume ot et obtint plusieurs victoires
et batailles {b) contre plusieurs , c'est assavoir contre Toustain Comte
d'Oismes ; contre Guillaume Comte de Talion, c'est assavoir Arques , et
Molger son frère , oncles du dit Duc Guillaume, et fils du segond Duc
Richart et de Pavie sa femme ; contre Grimont de Plesseis ; Guy fils de
Regnault Duc de Bourgongne et de Alis fille du Duc Richard , et cousin D
* Regnault du Duc Guillaume ; contre Neel de Constentin , Raoul * de Beessin ,
Hamon aux Dens, Sauces Evesques de Baieux, Messire Raoul Tesson, Raoul de
'Briquessart Bukcvcssant * , et coutre Enguerran nepveu de Geffroy Martel Comte d'Anjou,
qui lui vouloit toUir sa terre. Et puis ce tous ses Barons furent obéissans au
dit Duc Guillaume : et ainxi obtint victoire contre le dit Geffroy Martel
Comte d'Angiers.
En ce temps Hardekenut estoit Roi d'Engleterre fils de Kenut et
de Emme sa femme , paravant femme de Alred Roy d'Engleterre , fille
du premier Duc Richart : lesquieulx Alred et Emme avoient eu deux fils ,
c'est assavoir Edward et Amire cousins du dit duc Guillaume ; et les avoit
norris depuis que les dis Alred et Emme sa femme s'en estoient enfouis
d'Engleterre , et venus en Normandie. Lequel Roy Hardekenut envoia E
quérir devers le dit Duc Guillaume le dit Edward qui estoit frère de par
mère : et lui venu en Engleterre fut moult honnourablement receu du Roy
Hardekenut son frère, et de Emme sa mère ; et le fist Parçonnier ( c ) du
royaume : et n'avoit Hardekenut plus des revenues du dit Royaume que le
(a) Cette pièce n'est ni ancienne ni fort im- Nous développerons cette ruse dans notre XII'
jKjrtantc. Nous en avons déjà donné un extrait Volume, lorsque nous y donnerons un nouvel
dans notre X« Volume, pag. 276. extrait de Guillaume de Jumiege sur le manus-
(ù) Les fameuses batailles du Val-des-dunes et de crit de S. Victor, coté 819, d'environ 500 ans,
Mortcmer sont fixées aux années 1047 et 1034. et sans interpolations ou additions.
On a l'obligation de ces dates particulièrement à (c) C'est - à - dire qu'il partagea avec lui le
rinterpolateur de Guillaume de Jumiege, à qui royaume, qu'il lui en fit part, qu'il se l'associa
d'ailleurs on ne pardonne pas d'avoir voulu faire au trône ; du mot Latin parliunarius ou persona-
illuslon à la postérité en faisant disparoître de son riui.
Histoire la conclusion que l'Auteur y avoit mise.
EXTRAIT DE L'HISTOIRE, etc.
317
A dit Edward, fors seulement le nom de Roy ; et gouvernèrent eux deux ; et
puis mourut le dit Hardekenut. Après le trepassement du dit Hardekenut Roy,
fut fait Roy d'F^ngleterre le ])on proudomme Edward , et gouverna saincte-
ment en pais le dit royaume, et y ordonna loy selon l'ancienne coustume, et
en son vivant fist de moult beaux miracles. Il eut à femme Gille fille du
Comte Godowine ; et laquelle ne fut point congnue du dit S. Roy
Edward, mais demoura pucelle.
Après ces choses le Roy de France meut guerre (ci) la troisième fois
contre le Duc Guillaume à l'instigation de Geffroy iMartel Comte de An-
giers, et entra en Normandie ; et en retournant de Coustentin, il perdi plus
de la moitié de ses gens à la chausée de Varville, dont il fut moult courou-
cié ; et trespassa tantost après. Après le dit Henri régna en France Philippe
B son fils, au couronnement duquel fut à grant aroy et noble compagnie le
Duc Guillaume de Normandie.
[a) En 1058 la guerre duroit encore entre les Ms. porte Taniera.t, et l'iinprimé a Tillieras),
François et les iNonnans ; car cette année même que Guillaume avoit rétabli, après l'avoir rendu
le Roi Henri assiégea le château de ïilliers (un au Roi Henri qui l'avoit fait détruire.
EX GERVASII («) TILBERIENSIS OTIIS IMPERIALIBUS.
Inter Leibnitianos Scriptores Reru^n Brmisvicensium Tom. I,
' pag. 945.
AD SANCTissiMUM Rcgcm Edoar.dum veniamus , cujus iidem et scien-
tiam leges quas scripsit testantur, et miracula cotidiana loquuntur. Hic
in die Apparitionis (b), anno Domini MLXVf, cœlos ingressus, sub sancta
confessione hteredem reliquit Heraldum nepotem . virtute corporis incompa-
rabilem, moribus ingenuum , militiâ singularem ; cujus tanta erat magnani-
mitas, quod omnia terrena sibi subjicienda credebat, et secundùm mentis
quantitatem successuum ipsi prosperitas arridebat. Dum puériles ageret aunos,
ex mandato Régis avunculi sui, apud Ducem Neustriae quam vulgô Nor-
manniam vocant, educatur ; eo quod apud nobilissimos Anglos usus teneat,
filios suos apud Gallos nutriri ob (c) usum armqrum et linguae nativae barba-
D riem tollendam. Erat Duci illi filius spurius Guillelmus nomine, ex sub-
inducta illi civis cujusdam filiâ genitus , eo consilio ut quovis modo so-
boles ex eo Normannis nasceretur. Cùm ergo more juvenculorum in curia
hseres Angliîe et filius Ducis essent confœderati , tandem venit eis in men-
tem, ut Heraldus sororem Guillelmi acciperet in uxorem ac Reginam ; ac
è converso Guillelmus Heraldi sororem in conjugem juraret et Ducissam :
unoquoque pro suo tempore pacta se servaturos jurantibus. Mortuo ergo
sanctissimo Rege Eduardo, Heraldus regnuin suscepit ; et defuncto Ro-
berto (d) Duce, Guillelmus Ducatum Neustriae partim vi , partim quibus-
dam cum Rege Francorum pactionibus obtinuit. Mandat Diix Régi, ut
secundùm pristina jurata et uxorem suam recipiat, et Duci debitam non
neget. Quorum utrumque detestatus Haraldus , cùm apud castrum Dolo-
berniam per mare in scafa spatiandi causa se faceret cum paucis vectitari ,
(a) Gervasius Tilbcriensis , vir illustris ut
potè Marescailns .regni Arelatensis , et studiis
pro captu temporuni dams simul et militiâ^ ad
Oltonem IV luiperatorem cum nuncupatoria
Epistola misit Librum , quem Otia Imperalia
inscripsit, ut jucunda ejus lectione Imperator
curas distingueret. Ibi de Hcnrico et Pliilippo
Fr. Rcgibus hase tantùm habct pag. 944 : Cui
[Roberlo] succensit Henricus filius ejut : cui suc-
cessit Philippiis ejus ftliuf. Ceterùra multa asper-
git, ad Historiam, Geographiain et Physicam
utilia : sic legi merentur, quae tradit de verrai-
culo colore piantiujue unde nascitur ; de rébus
Arelatensibus ac vicinis ; de varioruin locorum
proprietate ac situ ; de opinionum quarumdani,
traditionum - et rituum originibus, non alibi
An. 1066.
occurrentibus ; de Veronica , quae est pictura
Domini vera [ vera iconj ; de j)omo aureo ,
quod in solcnnibus sinistrà ferebant Imperato-
res, favillâ et cinere plénum, ut admonerentur
quàra vana esset gloria omnis humana. Scd de
bis in alio Volumine nostro ; nam scribebat
tantùm Gervasius anno 12U, ut ipse ostendit^
cùm Indictionis numerum computare docet.
(AJ Id est in vigilia EpiplianiaBj quae alio
nomine Apparitio dicitur • quia Dominus bac
die hominibus apparuit.
(c) Linguû igitur seu eloquentlâ sicut et ar-
morum usu Anglos prasstabantj Galli.
(rf) Malè in Edit. Rege pro Rubeitu ; errorei
sciiicet Leibnilii aut Librarii.
Rr
"J
318 EX GERVASIl TILBERIENSIS OTIIS IMPERIALIBUS.
tandem subito flatii avectus in Flandriam, commentus est se ad Ducem ve- A
nisse, ut uxorem pollicitam acciperet, et daret promissam. Gaudenter ex-
ceptus et ad Ducem veniens, spondet firniiùs complere promissa , et ducta
sorore Ducis , redit in Angliam : ubi suae redditus potestati , convertitur in
areum pravum, spretoque totiens iterato jurejurando, in tantam ex privilé-
gie singularis militiae evehitur superbiam, quod omnia tentans, et de mala
causa nullam capiens diffidentiam, cum Scotis pugnam aggreditur ; et dum
inter atrocia vulnera hinc inde inflicta victor existit , audit Ducem Norman-
niae, convocatis auxiliariis et nobili stirpe Francorum, partem Angliae meri-
dianam intrasse, ut contemptum suum et verecundiam illatam ultore ferro
vindicaret. Comperiens talia Rex Heraldus, ut erat audacissimus , vix alli-
gatis vulneribus uuper in pugna contritorum , occurrit inconsideratè Nor-
mannis^ exercitu suo non exspectato. Ejus adventum sentientes Normanni , B
de paucitate diflfisi, de strenuitate Régis timentes , aggerem pro muro fa-
ciunt ; et cîim instaret dies sabbathi, voto perpetuo se suamque posterita-
tem obligaverunt, qubd in perpetuum carnibus die sabbathi (a) abstinerent, si
de manu fortioruni liberati, sine damno secundiim justitiam causae suae, victo-
riam reportarent. Miserator . . . quos inter prinios insultus paulisper contri-
vit, in fine cum paucitate victores facit ; et Heraldus, utrum fugâ sibi con-
suluerit, an in praelio ceciderit, adhuc dubium reliquit. Dato igitur populo
in dispersionem Regeque evanescente, Dux JNormanniae Londoniam advec-
tus, in Regem evehitur, sorore Heraldi {h) in uxorem ducta. Ex hinc
prodit Guillelmus Rex Anglorum per nuptias, et Dux Normannorum per
paternam successionem . Hic post multos cum Anglis singulares conflictus ,
potens bellator, justus Princeps, et in omnibus tam modestus quàm stre- C
mms , très filios reliquit^ Regem Guillelmum , Robertum cognomento
Curtam-hosam Ducem Normannorum , et Henricum. Defuncto pâtre ,
succedit Guillelmus primogenitus in regnum _, vir impius , Ecclesiarum per-
secutor , immisericors circa imbelles ; qui Archiepiscopum Cantuariensem
plurimùm persecutus , ab Angelo percutiente peremptus , Guintoniai sepnl-
tus est sub infamiae perpetuo monumento.
(a) Necdum enim in sabbatis apud Norman- Glabrum Sigebertus refert,
nos vigebat haec à carnibus abslinentia , quae [b) Errât ibi Gervasius ; nam Malhildera Rex
anno 1033 ab Episcopis décréta fuerat , ut post Anglorum Guillelmus unieara habuit uxorem.
D
EX CHRONICO MOSOMENSI W.
Apud Acherium Tom. Il Spicilegii in- fol. pag. 572.
Jo H ANNE s Abbas tertius obiit anno MXXXI. Quo defuncto, et lega-
tione pro instituendo Abbate ad Archiepiscopum Ebalum delegata, ipse
Gandavo litteras suas misit ; et inde domnum Abbatem Rotulfum, Moso-
mensis Cœnobii Monachum , sed cum benedictione et licentia praedicti Ab-
batis sui Johannis comraorantem apud domnum Abbatem Richardum sanc-
tum omnino virum , i^eligionis gratiâ , Remis devenire fecit ; et Abbatem
ordinans, Calendis Octobris festo S. Remigii spirituali sanctificatione con- E
signavit [anno] MXXXI. Ebalus autem obiit anno MXXXIII : cui successit
Wido (ft) Archiepiscopus (c).
Anno Dominicae Incarnationis MLXV, Indictione III, régnante Philippe
Rege Francorum adolescente, anno regni ejus VI, pontificante Gervasio
Remorum Archiepiscopo , anno sui Archiepiscopatûs X , domno Abbate
(a) Chronicon Mosomense quod ex duplici Mosomagensi Ecclesiam Germereii. In gentis
apograplio , Bibliothecae allero Sangermanae, Castellioneae genealogica Ilistoria Chesnius ac-
altero Chesnii, edidit Acherius, non progreditur curalc prosequuutus est prosapiam Guidonis ; qui
ultra annum 1212, ctiam cum additamentis. duos habuit fratres^ Gervasium scilicet de Cas-
Ib) Guido de Castellione anno 1040 Ecclesiaî suae tellione Rem. Ecclesiae Vicedominura [dignitas
asseruit monetam Mosomagensem , quam Ebalus illa tune teniporis penès laicos erat] , et Aliletium
Archiepiscopus monelaj Remensi jam antc con- de Castellione.
junxerat. Anno autem 1043 dédit Monasterio (c) Qua? sequuntur, addita censet Acherius.
EX CHRONICO MOSOMENSI.
319
A Bernero, caeterisqiie sanrtae Mosomensis Ecclesiae Fratribus cum summa
devotione facientibus, praesente domno Hugone S. R. E. Cardinal! , per
manus ejus elevatum est corpus S. Arnulfi Martyris de theca priori , et
cum devotis laudibus et hymnis repositum est in aliam, sub die IX Calenda-
rum Augusti, praesente ibi ipso repositionis die plurimâ utriusque sexûs et
ordinis ninltitudine, altissonis vocibus Christi gloriam coUaudante.
EX HISTORIA (a) REGUM FRANCORUM.
Ex Ms. Codice Abbatiœ S. Victoris Paris, num. 419.
B
ROBEBTO itaque Rege Franco-
rum defuncto , Henricus filius
ejus aceepit Annain filiam Régis
Russorum : et * plus de futuris quàni
temporalibus cogitans, apud Silva-
nectum Ecclesiam in honore S. Vin-
centii construxit. De hac etiam Hen-
ricus suscepit filios , Philippum ,
Robertuin , Hugonem cognomento
Magnum. Iste Hugo genuit Radul-
phum Verniandoruni Comitem. Quo
etiam fundatus est tempore locus (b)
qui de Caritate dicitur, à venerabili
Gerardo ejusdem loci primo Priore
et fundatore, in allodio quod ei con-
tulit nobilis proies de Chalant, anno
Christi MLVI. Henricus autem post-
quàm XXX annis regnasset, Philip-
pum filium suum Remis civitate fecit
inungi, et in Regem consecrari. Ipse
vero sequenti anno obiit ; quique
apud Dionysium est delatus, i bique
tumulatus.
(«) cil
[a) Adeat Lector paginain 277 Tomi X, ubi
partem bujus historicae Epitomes jam vulo-ari-
mus.
(i) Is locus positus est juxta vêtus castrurn,
quod Marchia [ les Marches ] dicitur. Non iin-
probabilis Mabillonio videtur conjectura nostri
Georgii Vielles existimantis, boc esse vicum Ma-
suain pagi Autisiod. ad Ligcriin, ubi Pipinus Rex
ex pago Tricass. Autisiodorura, inde ad Li-
gerim cura exercitu progressus , fluviam trans-
meavit ex Fredegarii Continuatore.
OUANT (rtj Cil Rois Robert fu
morz, li Rois Henriz son fiuz
prist à famé [b) Annte la fille au Roi
Russin. Icele dame pensoit plus aux * haec
choses à venir que aux choses pré-
sentes, ce est à dire qu'elle penssoit
plus à Dieu qu'aux choses du siècle ;
dont il avint qu'ele fist estorer à Sen-
liz une Yglise en l'enor S. Vincent.
Icele dame out li Rois Henriz trois
fiuz, Phelipe , Robert et Hue le
Grant. Icelui Hue engendra Raoul
le Comte de Vermendois. Et el tens
à icelui Hues fu fondez li lieux qui
est apelez la Charité souz Layre ; et
la fist fonder Gerarz un vaillanz hom, An. i056.
qui fu touz li premiers Priors de ce
lieu meismes ; et en icelui leu , où
l'Abeye fu fondée, firma la noble
ligniée de Challot. En l'an de l'Incar-
nation notre Seignor mil et cinquante An. i06O.
sis, que li Rois Henriz out regnié
trente anz, il fist son fiuz Phelipe
enoindre et lever à Roi en l'Iglise
de Reins ; et en l'an après morut li
Rois Henriz , qui fu portez enfouir
en l'Iglise S. Denis.
(a) Cette traduction est la suite de l'Abrégé
historique que nous avons donné à la page 278
de notre X." Volume, et que nous avons copié
sur un Ms. de M. Mariette , ci-devant de M.
l'Abbé de Camps.
(i) Le mariage du Roi Henri avec Anne de
Russie ne fut célébré qu'en l'année du sacre de
S. Lietbert Evêque de Cambrai, c'est-à-dire
qu'en lOol, comme nous l'apprendrons ailleurs
de la Vie du même Saint.
320
EXTRAIT W DE LA CHRONIQUE
ou HISTOIRE MANUSCRITE DE NORMANDIE.
Comment le Duc Richart de Northmandie délivra Regnault de
Eourgongne , qui estait son gendre, de la pison Hue de Chalon.
EN CE temps fut une guerre entre Regnault le Comte de Bourgongne
qui espousé avoit Alips la fille Richart Duc de Northmandie , et Hue le
Conte de Chalon ; et se porta si la besongne, que Regnault fut prins des B
gens Hue de (Chalon. Hue tint longuement Regnault en prison, qu'il ne le
voulloit délivrer par raencon, ne aultrement. Si requist Alips la femme Re-
gnault au Duc Richart son père, que il la vaulsist aidier à la délivrance de
Regnault son mary Conte de Bourgongne. Lors Richart envoya vers Hue
de Chalon, en lui priant que il vaulsist délivrer Regnault son gendre par
finance ou aultrement. Lequel respondi , que pour lui riens n'en feroit , et
que encores le tiendroit-il plus fort. De la quelle response le Duc Richart
ot moult grant desplaisir, et manda ses gens, et les assembla ; et tout son
ost qui estoit moult grant, il bailla à Richart son filz aisné et à Robert son
aultre filz puisné, et les envoya en Bourgnongne contre Hue de Chalon.
Le Roi de France nommé Robert, qui moult amoit Richart, laissa passer
les deux filz au Duc moult voulentiers parmi sa terre, en paiant leurs des- C
pens. Quant les enffans Richart furent en la terre de Hue de Chalon, si
commencèrent à faire moult forte guerre : et mesmement asségerent sur la
terre au Conte Hue le chastel de la Merveille , et le prinrent. Et puis ale-
rent destruisant toute la terre au Conte Hue jusques à Chalon. Ils assaillirent
de prime face tellement la ville, que Hue qui estoit dedens et ses gens
virent qu'ilz ne le povoient deffendre. Quant Hue vit que sa ville se perdoit,
si prent à cop une selle à cheval, et la mist sur son col; et tout à pié s'en
vint où les deux filz du Duc Richart estoient ; et se getta aux piets de Ri-
chart l'aisné filz, et la selle sur son dos, aftinque Richart le chevauchast,
s'il lui plaisoit. Car telle estoit l'ordonnance, que ung homme desconfit se
rendoit une selle à son col. Richart le dréça, et lui dist que il lui rendist Re-
' beaufrere gnault son serouge * : ainsi le !fist. Lors fu ordonné que il viendroit en North- D
mandie devers le Duc Richart pour soy mettre en sa mercy ; et de ce bailla
bons hostages. Atant s'en retournèrent Richart et Robert devers leur père,
et rendirent à Alips leur sœur son mary. Et quant le Duc sçeut comment
ses enffans avoient besongnié, si en ot grant joye : car oncques mais n'avoient
esté armez. Si les receut à grant joye ; et aussi firent les citoiens de Rouen.
Et si fut par tout le pais grande la renommée de leur commencement.
(a) Le Manuscrit d'où nous tirons cet ex- bonne voulente qui tendent venir à honneur selon Dieu
trait, est un in-folio d'un gros et fort beau ca- par 'vaillance et par hcrdement, désirent ojrr et fça-
ractere, avec des miniatures et des vignettes en voir lesnobles et honorables faits des anciens, pour y
or et autres couleurs ; mais sans titre et sans prendre exemple afin de venir à leur intencion, je à
nom de propriétaire , vraisemblablement faute l'aide de Dieu metterajr en forme au mieulx que Je
d'un feuillet qu'on en a supprimé à dessein. Nous pourraj les Idstoires et fais des nobles Ducs de North-
conjecturons qu'il a appartenu autrefois à une mandie qui vu temps qu'ilz ont este' , selon qu'il me
de nos Abbayes du pays, où un Moine sur la apperra par aucunes escriptures. Si prie à tous ceulx
fin du XIII» siècle l'aura fait, en abrégeant et qui ceste œuvre verront ou orront, qu'ilz suppléent à
en mettant en prose le Roman du Rou dont ma simplece , et le me aident à la relever , et par-
nous parlerons ailleurs. Quoi qu'il en soit, M. faire mon œuvre selon ce que le pourront faire et bon-
le Marquis d'Averne est aujourd'hui en posses- nement le sauront. L'Auteur finit son Histoire à la
sion de ce Livre, comme d'un héritage qui lui paix de 1217 entre Henri HI , Roi d'Angle-
vient de ses pères ; et ce Seigneur, aussi distin- terre, et Philippe Auguste. [Cependant il ne l'a
gué par les qualités du cœur et par un goût dé- écrite qu'après 1250 ; car sur la fin il y fait men-
cidé pour les bonnes choses, que par sa nais- tion du rachat de S. Louis. Un Manuscrit de
sance, par sa politesse et par son habileté dans la Fécan, gros in-4° qui paroît être du XV" siècle,
science militaire, nous l'a prêté trèsobligeam- et qui a été entre les mains de M. Bigot, cou-
inent, à la recommandation de son oncle M. tient non seulement les mêmes gestes, mais en-
l'Abbé d'Averne, homme de beaucoup de mé- core ceux des autres Normans avant Rou, avec
rite. Du reste la Chronique ne commence qu'à le Gouvernement des Princes en vers^ le Livre de
Rou, et voici comment: Pour ce que ceulx de V Arbre des Batailles ■ga.t Honnoré Bonnet, etc.
Comment
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS" DE NORMANDIE. 321
A Comment le Duc Richart chéy en malladie , et comment il ordonna que Richart
son fih fiist Duc.
Apres ces choses ainsi advenues le Duc Richart chéy en maladie , et
manda ses Barons ; et en leurs présences saisy Richart son aisné filz de la
Duchie de Northmandie , et à Robert son filz donna Hyemmes et toutes
les appartenances. Son meuble il parti en trois : le premier fut ordonné par
lui à donner aux povres pour Dieu : les deux aultres tiers laissa à Robert et
à Richart ses enfFans : et commanda à Robert qu'il servist et qu'il obéist à
son aisné. Moult ordonna Richart noblement de toutes gens. H se fist porter
à Fescamp ; et par le conseil de l'Arcevesque de Rouen, Robert son frère,
se fist confes et acommunier : et puis de sa voulente vint en Chappitre , et
B là se fist discipliner à tous les Moynes , et avoit la haire vestue : et assez tost
après saintement trespassa de cest siècle , et rendy son ame à Dieu l'an mil
XXVII , et régna XXX ans. Il fut enterré à Fescamp ou degout de la gout-
tière emprès son bon père : mais depuis ce ilz furent ostez hors tous deux, et
mis en sépulture en l'Eglise devant le maistre autel. Cestui Richart fist faire
l'Abbie de S. Vandrille ; et vesqui en régnant ce second Richart , Duc de
Northmandie IIII , XXX ans Duc des Northmans : et oncques en son temps
ne furent Northmans sans besongnier.
Comment le tiers Richart après la mort de
Northmandie.
son père receut la Duchie de
Quant le second Richart , Duc de Northmandie IIII , fut aie de vie à
trespassement , Richart son filz qui fut le tiers Richart , et V Duc de
Northmandie, print le gouvei-nement de la Duchie , et print et reçut les
hommages de ses Barons et nobles hommes. Moult ot celui Richart grant
et noble commencement. Il donna et saisi son frère Robert de la terre de
Hymmes et des appartenances , si comme leur bon père l'avoit ordonné ;
et avec ce il lui donna moult d'autres fiefz : mais ce ne souflfit pas à Robert,
ains print celéement Falloise , et le voult tenir contre son frère le Duc.
Mais quant le Duc son frère le sceut , il ala à tous ses gens devant, et print
le chastel par force ; et ceulx qui estoient dedens que Robert y avoit mis ,
s'enfuirent. Après ce fait leurs amis les mirent à acord. Cestui Richart (a)
ot ung filz qui ot nom Nicolas , qui vestu fut premièrement à Fescamp (è),
et après fut Abbé de S. Ouen de Rouen, et fut très vaillant preudomme et sage et
bon clerc. Ou temps de cestui Abbé crut moult et augmenta l'Abbaie de S.
Ouen de Rouen. Assez tost après que le Duc Richart ot prins Falloise, lui
estant à Rouen , maladie le print à son diner hastivement , dont il morut ,
et ne sceut l'en qui souspeconner de sa mort , et disoit on qu'il avoit esté
empoisonné. Quant il fut mort , il fut mis en sépulture moût noblement et
richement, et fut enterré en l'Abbaye S. Ouen de Rouen le grant autel.
Le peuple de Northmandie fut moult courroucié de la mort de leur seigneur.
Car ils tenoient que par son commencement oncques si bon n'y avoit eu ,
comme il eust esté , se il tust vescu. Il ne régna que deux ans, et n'ot nuls
enlïans (c) qui après lui peussent succéder en la Duchie.
[a] Doin Pommerayc dans son Histoire de
l'Abbaye de S. Ouen, soutient qu'il étoit fils de
Richard II, et non pas de Richard III : ce qui
est contraire à la vérité de l'histoire. Il s'appuie
sur l'épitaphe qui fut trouvée dans le tombeau
de ce iVicolas, où il est dit fils du Comte Ri-
chard je Jeune, et frère du Comte Robert ; mais
cette pièce n'a nullement l'air d'être du tempSj
comme nous le remarquerons ailleurs.
[b) Orderic marque aussi que cela se fit à Fé-
can : ce qui est d'autant plus vraisemblable que
cette Abbaye étoit f alors celle que nos Ducs ,
qui en étoicnt les fondateurs, affectionnoient
davantage. Ainsi l'Interpolateur de Guillaume
de Jum. se trompe, quand il écrit que cette édu-
cation se fit à S. Ouen. Il est vrai que Dom
Mabillon s'est déclaré là-dessus pour l'Interpo-
lateur ; mais ce n'est apparemment que parce
Tome XL
qu'il l'a pris en cet endroit pour Guillaume de
Jura, qui étant au moins de l'âge de Nicolas ,
devoit l'avoir bien connu ; au lieu qu'Orderic
n'avoit encore que 17 ans quand celui-ci
mourut.
(c) Ainsi Nicolas étoit bâtard , comme le dit
dans son Hist. Gabriel du Moulin qui a suivi
cette ancienne Chronique. La leçon d'Orderic
Ms. en note pag. 246, établit cette bâtardise. Si
notre Abbé eilt été légitime, son père n'auroit
jamais pu se résoudre à lui ôter le Duché qui lui
appartenoit de plein droit par sa naissance, pour
le faire passer à Robert qu'il devoit haîr mortel-
lement ; et les Normans auroient été indignés
d'une semblable lâcheté , loin d'y aj>j)laudir
comme ils firent : car Robert ne vcnoit il
pas de faire la guerre à Richard IH par une
révolte très-criminelle ? et n'étoit - ce pas lui
Ss
322 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS*^ DE NORMANDIE.
Comment le Duc Robert jouoit aux escliés à ung Chevallier, et en jouant donna une
juste d'or à ung Clerc qui les regardait jouer.
Apres la mort de Richart , le V Duc de Northmandie , Robert son frère
reciieilly la Duchie. Assez ot en lui les condicions de son père : moult ania
et soustint gens de sainte Eglise et autres povres, et par especial lépreux ,
et les servoit souvent au mengier. Il doubla les gaiges de ses officiers tant
en justice comme aultrement , affîn qu'ilz n'eussent cause d'être corrumpus.
Le Duc Robert fonda l'Abbaye de Gerisy, et si ordonna Abbé et Moynes
par le consentement du Pape, et leur donna de belles et nobles possessions,
et justice moyenne et basse et haulte. Une fois à une feste solempnelle le
Duc Robert fut à la Messe et à l'offrande ; et quant il eut offert, il entendi g
que ung chevalier de grant honneur dist , qu'il n'avoit de quoy offrir : lors
appella le Duc Robert ung de ses gens, et lui bailla cent florins ; et lui
dist, « Va , si les baille à ce Chevallier pour aler à l'offrande ». Le Che-
vallier print les florins, et tous les offry. Quant la Messe fut ditte , celui
qui l'offrande avoit reçeue, ala au Chevallier, et lui dist comment il avoit
offi^rt cent livres, et se c'estoit à escient. Lors lui dit le Chevallier, a Pour
» offrir me furent bailliés, et pour ce les offry ». Et quant le Duc sceut ce,
si manda le Chevallier , et lui donna aultres C livres. Icellui Duc ama
moult le déduit de chiens et d'oyseaulx, et les jeux d'eschez et de tables.
jl. Eschiés Si advint une fois que le Duc Robert jouoit aux esches * à img Cheval-
lier , et avoit devant eulx ung Clerc qui les regardoit. Et si comme ilz
jouoient, veci venir Ung Chevallier qui de son fief avoit à faire hommage Q
au Duc: lequel trait de dessoubz son mantel une juste d'or, et la présenta
•Robert au Duc. Le Duc Richart * la receut, et incontinent la va donner au Clerc
qui regardoit le jeu des esches («) : le dit Clerc la print, et sitost qu'il l'eut
prinse , il chéy tout mort. Le Duc fut moult merveille de ceste chose :
si manda les médecins et cirurgiens, et leur demanda raison pourquoy il
estoit mort. Les maistres parlèrent ensemble ; et puis dirent au Duc , que
selon nature créature mouroit par grant courroux et aussi par joye : et pour
ce teuoient , que pour la grant joye que le Clerc avoit de la juste qui estoit
de si grant vallue , que il estoit mort. Une aultre fois ung contellier de
Beauvais avoit fait ung très beau cousteau, et le présenta au Duc, et le Duc
lui donna XX livres. Si comme le coustelier estoit en son hostel et comptoit
son argent , v^eci venir ung escuier qui lui admaine deux destriers que le f)
Duc lui envoyoit. Le coustellier les vit , si eut grant joye , et si doubta
que l'en ne lui represist son don ; et va prendre son argent , et monter sur
l'un de ses chevaulx , et print la règne de l'autre en sa main ; et se va
partir de Rouen où le Duc estoit , et s'en va à Beauvais. Assez tost après qu'il
se fu parti , l'en va présenter au Duc une belle couppe d'or. « Portez la, dist-il,
» à celui qui m'aporta les cousteaulx. « Sire, dit ung de ses gens, parfoy il
» s'en est aie ». Il a fait follie, dist le Duc : je l'eusse fait riche si il fust demouré ».
Telle coustume avoit le Duc Robert que se l'en lui donnast aucune chose
qui reteinst , tout ce que depuis l'en lui donnoit en la journée, il le donnoit
qu'on soupçonnoit encore d'être coupable du l'occasion fort singulière qui fit inventer ce jeu.
jioison qui enlevoit ce bon Prince à la fleur de L'inventeur qui éloit Brahinine, borna sa ré-
son âge ? compense au nombre des grains de bled que pro-
(a) Ce jeu étoit donc alors déjà connu en duiroit celui des cases de l'échiquier, en doublant
France. On a coutume de le confondre avec toujours jusqu'à la 61» case. Le jeu des Echecs
ceux des latrunculi et calculi ou. scrupuli ; mais M. passa bientôt de l'Inde dans la Perse, où il prit
Fréret dans le Tom. V des Mém. de l'Acad. des le nom de Sc/ialrc/igi oa Schalrak, c'est-à-dire, le
Inscript, prétend qu'il n'a rien de commun avec jeu du Roi. Les Grecs ont fait de ce mot leur
eux ; et il ne croit pas , touchant l'origine des Znlrikion • et les Espagnols, par le canal des
Echecs, qu'il faille remonter avec plusieurs Sa- Arabes, leur A.xadres ou Alxadres. C'est delà
vants jusqu'au siège de Troye, en attribuant qu'est venu le Latin Scaccnrum ludui, l'Italien
l'invention de ce jeu à Palamcde. Il n'est ])as Scacc/ii, et le François Eschec qui s'éloigne très-
non plus persuadé (jue les Grecs et les Romains peu du Persan Schah, et encore moins de l'Arabe
en aient eu connoissance , et qu'ils nous l'aient Scliek , Roi ou Seigneur. On enqiloya le terme
transmis. Les Persans avouent qu'ils le tiennent A' Echec , le Roi, pour .ivertir que cette pièce
des Indiens ; et les Chinois qui le connoissent couroit quelque risque ; et l'expression à'échec
sous le nom du jeu de V éléphant, font le mC-me et mat vient du Persan Schahmach, c'est-à-dire, le
aveu. Un jeune Monarque des Indes, enivré de Roi est pris.
ridé« fastueuse d'un pouvoir sans bornes^ fut
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS*'' DE NORMANDIE. 323
1 A à celui qui lui a voit donné le premier don ; et tenoit qu'il n'avoit oncques
esté saoul de donner , et que oncques don qu'il eust fait, tant fust grant, il
n'avoit plaint , taxé, ne ramentu à cellui à qui il l'avoit donné, ne à
aultre.
Comment le Duc Robert print le chastel d'Alençon.
Il ot à Belesme ung sei{i;neur nommé Guillaume , auquel le Duc Ro-
bert avoit baillié le chastel d'Alençon à garder. Icellui Guillaume garny
Alençon de vivres et de gens pour le tenir contre le Duc, se il le voulsist
avoir. Le Duc Robert le sceut , si manda Guillaume de Belesme , qu'il ve-
nist à lui ; et Guillaume respondit, que il n'y viendroit pas. Lors ala le Duc
devant Alençon , et fist assaillir le chastel tellement qu'il fut prins. Et quant
|B Guillaume vit ne, il se mist en la chemise nuds piets, et print une selle en
son col, et se vint mettre en la mercy du Duc. Et quant le Duc le vit en
tel estât, il en ot pitié , et lui pardonna tout : et comme devant lui bailla
la garde d'Alençon. Quant le Duc Robert ot ainsi fait grâce à Guillaume qui
n'estoit pas hors de son mauvais penser, pensa toujors comment il pourroit
grever le Duc Robert. Si avoit quatre filz tous partreux (a), que il intro-
duit moult fort à porter dommage au Duc. Et ung jour l'aisné qui avoit
nom Guerin, sans cause et sans défiler tua ung Chevallier nommé Gouhier,
qui moult estoit amé du Duc. Si advint que incontinent qu'il l'ot fait , le
Dyable le print par la gorge et l'estrangla devant tout le peuple. Les quatre
filz Guillaume de Belesme furent de par Mehault leur mère du lignaige de
Guennelon. Toutesvoies les aultres filz commencèrent à faire guerre au
Duc, tant que une fois si comme ilz avoient accueilly grant proie , Neel
Conte de Coustentin avec les gens du Duc les trouvèrent ; et y ot bataille
telle , que l'aisné nommé Foucques fut tué de Neel d'un cop de lance qui
passa parmi son corps ; et l'autre qui avoit nom Robert, s'enfuit et se sauva.
Guillaume sceut que ses deux filz estoient desconfis, estraint le cuer , et
iiiorut. Robert qui s'enfuit , comme devant est dit, et ung sien frère le
plus josne des quatre , demourerent et vouldrent faire guerre au Duc. Le
Duc Robert donna une seur qu'il avoit en mariage au filz Neel , et lui
donna Ballon et les appartenances. Robert de Belesme print Ballon , et
puis par Neel fut Ballon reprins ; et là fut le dit Robert décappité d'une
congnée; et Guillaume nommé Tallenas , et le darrenier fils qui moult fut
despit et fist beaucop de maulx , demoura seigneur de Belesme, et n'osa
D pour lors faire guen^e au Duc.
Comment Hue Evesque de Bayeux print le chastel d'Evreux
contre le Duc.
Puis advint que Hue Evesque de Bayeux, filz au Conte Regnault , ala
à Evreux, et garny le chastel contre le Duc, et puis ala en France querre
aide : mais entretant (b) le Duc Robert print son ost , et assist Evreux.
Quant Hue vit ce, si se repenti de son meffait, et vint au Duc crier mercy ;
et tant, que le Duc en laissa partir les gens qu'il avoit là mis en garnison.
En ce temps advint que Bauduin Conte de Flandres requist la fille au Roi
de France pour son filz; si l'eut , et l'enmena. Quant les enffans furent
E d'aage , ils furent espousez , et le filz tolly au père sa terre. Le Conte vint
en Northmandie querre aide. Robert le Duc assembla son ostj et ala en
Flandres ; et assist Cassel oii moult avoit de chevalliers. Là fist le Duc paix
entre le père et le filz, et baillèrent ostages d'entretenir la paix.
Comment Hem-y fib du Roi de France fut débouté du Royaume.
Assez tost après le Roi de France Robert fist couronner à Roy Henry
son filz aisné, et à Robert son filz puisné donna la Duchie de Bourgongne,
et puis morut l'an de grâce mil XXXL Or advint que cjuant il fut moçt,
(a) c'est-à-dire, qui lui resseinbloient, du Latin [b) C'est - à- dire, pendant ce tems-là , cepen-
patrissare. clant.
S
H
324 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'« DE NORMANDIE.
Constance sa femme , mère de Henry et de Robert , si amoit niieulx Ro- A
bert son puisné filz qu'elle ne faisoit Henry l'aisné ; et traitta avec les plus
grans Barons de France , afin qu'Henry fust débouté, et que Robert eust
l'onneur du royaume : et par leur aide, avec ce qu'elle tenoit en sa main la
** plus grant partie du royaume de France et des chasteaulx qui y estoient,
il convint que le Roi Henry s'enfuit , et s'en vint en Nortlimandie à tout
XII serviteurs seultmient, au Duc Robert à Fescamp oii il estoit. Le Duc le
recueilly, et très grandement le honnora comme son seigneur : et quant le
Duc l'eut tenu VIII jours et festié, il print congié ; et le Duc dist au
Roy , que sans faulte il orroit bientost nouvelle de lui , et le convoia jus-
ques à Gistes (a) ; et lui bailla pour le convoier Guillaume Conte de
'Taiom Clialon * son frère et le Conte Meel , qui à cincq cens lances le conduirent
jusques à Paris. Puis vint le Duc à tout son ost avec le Roy Henry , et B
prinrent Senlis , Beau vais , Amiens , Compiengne , Rains , Laon , Noyon ,
Arras et tout le Vermendois et Sens : et par sa puissance fist tant, que la
Royne Constance se déporta de son emprinse, et que Henry demoura en
sou Royaume paisiblement : et pour celle cause le Roi Henry donna au
Duc Robert Ponthoise , Chaumont et tout le Weulguesin François, dont
François eurent moult grant desplaisir.
Comment Robe7-t Duc de Noi'thmandie fit faire Pontorson.
Ta NT OST après ces choses advenues Alain Conte de Bretaigne (b) de-
sobéy , et contredist à faux à Robert Duc de Northmandie les services et
redevances que ses ancesseurs avoient fais aux Ducs de Northmandie : C
pour laquelle cause , après ce que le Duc Robert l'ot sommé deuement, le
* Coësnon Duc fist faire sur la rivière de Coisnon * ung fort chastel nommé Pontor-
son : lequel chastel il bailla à garder à Neel seigneur de Saint-Sauveur le
Visconte , et ung aultre Chevalier nommé Auvre de Guinguant : puis ala
le Duc chevauchier , et print Dol , et gasta la ville, et puis s'en retourna
en Northmandie. Quant Alain vit ce, si pensa pour soy vengier ; et assem-
bla gens ce qu'il en peut avoir, et entra eu Avrancin gastant et destruisant
le pais. Quant Neel et Auvre qui estoient à Pontorson , le sceurent , si
assemblèrent des gens d'Avrancin ce qu'ilz peurent tant à cheval comme à
pié , et les suivirent. Si comme les gens Alain estoient espars par les Ha-
meaulx , et estoit Alain et de ses plus vaillans gens en ung pendant d'une
vallée , veci venir Neel et sa route qui vindrent courre sus à Alain : la ba- Q
taille dure et merveilleuse , et bien se portèrent d'une partie et d'aultre,
Finablement Alain qui n'avoit avec lui que ses Cappitaines, regarda à destre
et à senestre ; si voit venii- à destre Auvre le compaignon Neel et ses gens ,
si se met en fuite , Neel et Auvre (c) après. Les gens d'Alain qui estoient
par les villages , se cuiderent ralier ; mais ilz ne peurent : car les gens
d'Avrancin gardoient les pas , et illec les tuèrent , occirent et merveilleuse-
ment navrèrent ; et perdirent tout leurs biens. Ainsi Alain Conte de Bre-
taigne fut desconfit , et s'enfuit ; et Neel et Auvre s'en retournèrent à grant
joye à Pontorson. Après ceste desconfiture Robert le Duc de Northmandie
( a ) Gisors , comme porte le Roman du S. Mlcliiel. . . Folt le Roy donner la terre de Flan-
Rou Ms. en vers François, dont nous donne- dres, mais Rou n'en ot cure pour les palus dont trop
rons un très-ample extrait dans le Volume sui- y ai'oit. A dont lui fut ottroié la seigneurie de Bre-
vant. \ous n'avons remis à un autre temps taigne, qui niarchissoit à Nortlimandie : et lors ainsi
notre travail sur cette ancienne poésie , que Rou la recsut... Rou mist ses mains entre les mains
pour pouvoir l'imprimer plus correctement à la du Roy ... et lors lui fut donnée toute Northmandie,
faveur du Glossaire François que prépare M. la et Bretaigne la petite a en franc alee... Rou ne lui
Curne de Sainte-Palaye. Cet illustre Académi- -voult baùier le pie' du Roy... Rou dist: it Adont jà
cien, toujours disposé à obliger les gens de ii devant homme ne me agenouilleray , ne pie' d' liom-
lettres par une générosité d'ame qui lui est » me ne haiseray »... Rou commanda à ung noble
comme naturelle, nous a proposé très-gracieu- Chevallier Danois que il le haisast pour lui. Cil Dan-
sèment de nous fournir l'explication de tous nois print tout en estant le pié du Roy, et le leva en
les vieux mots Gaulois, difficiles à entendre; portant pour baisier à sa bouche ; et fist le Roy cheoir
et nous avons accepté son offre avec recon- à terre tout envers, dont j eut grant ri^ée des Fran-
noissance. çoit.
(b) Charles le Simple et Rou, esl-'û d\t plus haut, (c) On peut lire ici, plus haut et plus bas,
assemblèrent ensemble à S. Cler sur Elle ; et là fut Anvre ou Amire : le Roman du Rou porte, Au-
fait accord que Rou... auroit toute la terre depuif la vere Gigant.
ditte rivière de Eite jusques à la mer oultre le Mont-
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'« DE NORMANDIE. 325
A regarda que Edoiiart et Auvre ses cousins, filz de Alred Roi d'Engleterre
et Eunie * son ante du Duc Robert, estoient deshéritez ; et que Kenut Roy
de Danneniarche tenoit le royaume d'Engleterre, qui leur appartenoit par
succession de leur père ; et tenoit et avoit prins à femme Eume * leur
mère, comme dit est. Si manda le Duc Robert au Roy Kenut, qu'il rendist
à ses cousins leur héritage ; et le Roy Kenut respondi, qu'il n'en feroit
riens. Lors le Duc Robert assembla son navire, et se niist en mer pour aler
en Engleterre ; mais il n'ot guaires single , que orage sourdy qui par force
le mena en l'Ille de Gerzy. IJi séjournèrent le Duc Robert et ses gens XII
jours, que oncques ne peurent avoir temps d'aler en Angleterre. Quant
le Duc Robert vit ce, si ala ordonner qu'il yroit en Bretaigne mettre le
Conte Alain en son obéissance ; et ordoima que ung sien Chevalier Conte
IB de Longueviile, père Guiffart , nommé Canel, moult vaillant homme, car il
avoit pluseurs fois voyagié par mer et par terre ; yroit par mer ; et le Duc
yroit au Mont S. Michiel, et par terre entreroit en Bretaigne. Ainsi fut
fait, et portèrent moult de dommage au pais. Kt quant Alain vit qu'il ne
se pourroit defïéndi-e, il se vint rendre au Duc Robert son cousin, et mettre
en sa mercy au dit de leur oncle l'Archevesque de Rouen, (|ui les accorda à
l'aide de l'Evesque de Bayeux, qui estoit oncle de chascun d'eulx. Le Conte
Alain fist hommage (a) par parage au Duc Robert ; et le Duc lui pardonna,
et puis s'en revint en Northmandie.
Y. Enme
* f. Œrine
Comment le Duc Robei't à Falaise engendra Guillaume le Bastart,
qui depuis fut Duc.
Il advint une fois que le Duc Robert estoit à Faloise ; si vit la fille d'ung
bourgois de la ville nommée Arleite. Celje fille fut belle , bonne et gra-
cieuse, et pleut merveilleusement au Duc Robert ; et tant qu'il la volt
avoir à amie, et la requist moult affectueusement à son père. Ceste requeste
le père de prime face ne volt acorder : et toutesvoies fut du Duc tant prié
et requis, que par la très grant amour et afifeccion qu'il vit que le Duc
avoit à la pucelle sa fille, il y mist son consentement ; et l'acorda , ou cas
qu'il plairoit à la pucelle à laquelle il le dist; et elle respondit : « Mon père,
» je suis votre enffant , vous povez de moy ordonner en toutes manières à
» vostre bon plaisir ; et je suis preste de acomplir à mon povoir vostre vou-
» loir ». Et quant le Duc le sceut, si en eut moult grant joye. Et la nuit
venuCj elle fut menée et convoiée jusques au lit du Duc ; et là fut iaissié
en la chambre fermée, demoura seuUe avec le Duc, qui concilié estoit :
lequel fist despouiller la pucelle pour coucher avec lui : et quant elle fust
despouillié de sa l'obe, elle entra dedens le lit avec sa chemise : et comme
le Duc voult venir à elle, et soy approcher, elle print sa chemise par dessus
et la pourfendi au long, et s'abandonna au Duc. Le Duc lui demanda
pourquoy elle avoit tait ce, et qu'elle ne l'avoit despouillié : et elle lui dist :
» Mon seigneur, ce n'est pas chose advenant, que ce qui touche à mes
» piets et à mes jambes passe pardevant votre visage » : et de ceste parolle
le Duc lui sceut bon gré, et l'en ama trop mieulx. Quant le Duc ot fait
son plaisir d'elle , et (jue ils orent parlé ensemble tant et si longuement
qu'il leur pleut, Arleite se va endormir; et le Duc la laissa reposer, et
commença à penser à moult de choses ;'et si comme il pensoit , la jeune
dame va tresaillir et getter ung moult haut soupir ; et le Duc la trait à lui
et l'acolle, et lui demanda qu'elle avoit : « Mon seigneur, dist elle, je
(a) "Les Brotons avoient déjà voulu plusieurs
fois se rendre indépendaiis des Normans : Rou,
comme porte la mêiiie Chronique manuscrite ,
Bretons duiiij>la à son plaLiir ,qui de premier ne voul-
loient à lui obéir : il les fist eslre à lui encUivi . Et ail-
leurs : Alain et Beren-^icr qui estaient Conte de Bre-
taigne, eurent telle envie que Guillaume [Longue-
espe'e] se alinit au FrançoLi et se gouvernail par euljc,
que Hz dirent que Hz se wuldroient aster de sa sei-
gneurie ; et lui rendirent leurs hommages , disons
qu'ilz tiendraient du Roy. Mais Guillaume les mit
à la raison. Le Roman du Rou Ms. en parlant
de l'Alain de notre texte, dit de ce Comte :
Li Quens Jlainz fu fort et fiers,
Vaillant et nobles Clievaliers.
Cil de Bretcingne l'ennorcrcnt,
Et Raiz Bret pour ceu l'apelerent,
Qu'à lour dit est Rof de Bretaingnc :
Que nui avant de Challemaingne,
Ne n'out tenu si fièrement
Bretaigne tout et fermement.
S S iij
326 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'^ DE NORMANDIE.
i> songoie et ay songié , que de mon corps il croissoit ung arbre contre le A
» ciel, et que de son umbre toute Northmandie estoit couverte ». C'est bien,
» dist le Duc, n'en aiez paour ». Quant vint le temps que nature requiert,
Arleite ot ung fîlz nommé Guillaume : et ainsi comme il fut né, la vielle
qui le receut , le mist sus ung pou de blanc feurre sans draps ; et l'enffant
' la p«iiie commença moult alaigrement à petteler, et à traire à lui le feurre * de ses
mains, tant qu'il en ot plain ses poings et ses bras. Quant la vieille vint à
lui , elle le print ; mais à grant peine lui peut l'en oster le feurre d'entre
ses mains : « Parfoy, dist-elle, cest enffant commence jeune à concquerre ».
Le Duc Robert fîst moult honnorablement nourrir et apprendre Guillaume
son filz , tout ainsi comme s'il feust de son espeuse ; et longuement fu
Talevas nourry à Faloise. Il advint ung jour que Guillaume de Belesme dit Talnas*,
seigneur de Sées et du pais d'environ, passoit parmi Faloise ; si encontra ung B
homme qui gardoit Guillaume, et entra en la maison où l'enffant estoit , et
le regarda. Et quant il l'eut regardé tant comme il lui pleut , si lui dist :
« Hé ! je suis certain que par toy et par ta lignie sera encores mon honneur
» et mon povoir moult abaissié ». Lors s'en ala icellui Guillaume Talnas
pensant, et fut moult longuement sans mot dire.
Comment le Duc Robert fist Guillawne le Bastart (a) Duc de Northmandie : car
il estoit son filz, comme oy avez.
A PRÉ s ces choses ainsi advenues , le Duc Robert manda Robert son on-
cle Arcevesque de Rouen et les aultres Prélats de la Duchie de Northman-
die, et tous les Barons et Princes de la ditte Duchie : et leur dist , qu'il C
vouloitalerau saint Sepulchre d'oultremer en pèlerinage pour le salut de son
ame. « Sire , respondirent iceulx , ce ne ferez vous pas : qui nous garderoit
» et gouverneroit ? vous n'avez nul hoir de vo char yssu : si sçavez comme
» Alain le Conte de Bretaigne et celui de Bourgoigne , qui sont voz pro-
» chains de lignage , tiennent chascun d'eulx estre les plus prochains : se
» vous morez, nous sommes perdus. Par foy, dist le Duc, sans seigneur ne
» vous lairay-je pas. J'ai ung petit bastart, qui croist et sera preudhomme ,
» se Dieu plaist ; et je suis certain qu'il est mon filz : si vous prie, que le
» recevez à seigneur ; car je le fay mon hoir , et tout prestement le saisy de
» la Duchie de Northmandie ; et vecy Alain le Conte de Bretaigne qui
» gouvernera, et sera Seneschal de la Duchie, tant que Guillaume mon filz
» sera en eage ; et le* Roy de France le gardera ». Ainsi que le Duc l'eut D
ordonné , les Prélats et les Barons l'acorderent ; et prontement firent hom-
mage à Guillaume , et le receurent à seigneur. Le Duc Robert ordonna
son erre à aller oultremer tout nudz piez et en lange ; et grant foison de
Chevalliers , Barons et aultres gens de Northmandie se ordonnèrent à aler
avec lui : et fist mener son filz Guillaume au Roy de France, auquel il alla
prendre congié, et lui livra par la main ; et lui fîst Guillaume hommage ,
présent Robert son père : et puis icellui Robert se partit et ses gens avec
lui pour aler en son pèlerinage. Sy advint que audelà de Besançon, en une
ville close qui estoit sur le chemin, le Duc et ses gens furent herbegiés une
(a) Ainsi donc Nicolas , ; maigre sa bâtardisej Duché Guillaume, aussi seulement fils naturel
auroit pu être Duc de Normandie précédem- de Robert, malgré toutes les conspirations des
ment. Robert l'avoit si bien senti, (]ue ne se Princes légitimes contre lui , ainsi qu'ils l'a-
croyant pas encore en sûreté par la déclaration voient promis par serment à son père. Aux preu-
de son frcre, et le défaut de naissance de son vos de la bâtardise de Nicolas que nous avons
neveu, il profita de l'enfance de celui-ci, selon données dans une note précédente , nous ajou-
l'usage de ce temps-là, pour le faire Moine de tons ici, que le mariage de son père semble
S. Benoît : ce qui lui ôtoit toute espérance de n'avoir été fait que vers le mois de Janvier
retour dans le monde. Au reste Richard III fit 1026, auquel il assigna le douaire de sa femme,
très-sagement d'assurer par sa dernière volonté par un acte dont nous avons fait mention ail-
le Duché à son frère pour le bien de la paix, leurs ; et que Nicolas fut au plutard Abbé de S.
nonobstant le crime de sa révolte ; parce que, Ouen en 1042. De plus , ce nom de Nicolas ne
sans une telle précaution, beaucoup d'entre les paroît nullement être celui d'un présomptif hé-
Normands auroient pu chercher à le conserver ritier du Duché de Normandie , dont le trône
à son fils naturel ; ce qui auroit causé une n'avoit jusqucs-là été rempli que par des Ro-
cruelle guerre civile. Pour n'en pas douter , il berts, des Guillaumes et des Richards, noms
n'y a qu'à considérer la constance avec laquelle si chéris de la nation,
ces peuples maintinrent fort peu après dans leur
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'*^^ DE NORMANDIE. 327
A nuit , et levèrent lendemain matin. Les gardes qui ouvrirent les por-
tes , hasterent les pèlerins de passer ; et le Duc voult que toutes ses gens
et son sommage passassent devant lui : et quant ils furent tous passés , le
Duc tout nu piez à tout son bourdon aloit après : et l'un de ceulx qui
gaitoit et gardoit la porte, haulce ung baston que il tenoit, et fiert le Duc
parmi les espaules, tant qu'il le fist tout canceler * ; et Northmans qui per-
ceurent ce , vouldrent icellui tuer : mais le Duc leur deffendi fort, et dist
que raison est que pèlerins seuffrent pour l'amour de Dieu. Ainsi le Duc
Roliert garandi de la mort celui qui l'avoit féru ; et dist à ses gens , que
mieulx amoit le cop qui lui avoit donné, que la meilleur cité qu'il eust.
Ainsi passa le Duc Robert Bourgongne , Prouvence, Lombardie jusques à
Romme ; et là print la croix du Pape, qui là estoit. Si comme il se partoit
B pour aler son chemin, il va regarder l'image Constantin l'Empereur , qui
estoit fait d'arain et monté sur ung cheval tout d'arain ; et vit qu'il n'avoit
sur lui robe ne couverture ; si fist prendre le plus beau mantel que il eust ,
et l'en fist affubler ; et à tant se départ , disant que les Rommains faisoient
petite révérence à leur seigneur , qui en ung an ne lui povoient pas don-
ner ung mantel. Ainsi se partit le Duc Robert , et tant chemina qu'il vint
en Constantinoble : et à l'entrée de la ville où l'Empereur estoit, il fist ferrer
une mulle (jue on lui menoit après lui, de quatre fers de fin or ; et deffendi
à tout ses gens que , se la mulle se defferoit , que nul ne redrécast le fer.
n estoit de ordonnance que quiconques parloit à l'Empereur , il ostoit son
mantel, et le laissoit cheoir à terre. Si commanda le Duc, que ceulx de
ses gens qui osteroient le mantel pour parler à l'Empereur , qu'il ne fust
C point redrécié ; et ainsi fut fait. Et quant le Duc ot parlé à l'Empereur , et
il ne redréca point son mantel , ung des chevalliers de l'Empereur lui volt
bailler ; et dist que puis qu'il avoit touchié en terre , que il ne le vestiroit
jamais : et ainsi dirent toutes ses gens qui avoient ostez leurs manteaulx.
Le Duc leur en donna de meilleurs. Quant le Duc Robert volt pai-tir de
Constantinoble, l'Empereur fist crier et dcffendre, que nul ne presist denier
de chose que le Duc et ses gens eussent despendu : mais néantmoins le Duc fist
tout paier ; et à ceulx qui ne voulloient (compter, il fist bailler d'argent plus
la moittié qu'il ne leur debvoit. Quant l'Empereur sceut ce, si fist deffendre
que nul ne vendist , ne livrast à ses gens point de bois dont on peust cuire
viande , fors par la main de l'Empereur ou de ses commis : et quant le Duc
Robert le sceut , si commanda à ses gens qu'ilz achetassent toutes les noix
^D qu'ilz pourroient trouver, et des escailles cuisissent leurs viandes ; et ainsi
fut fait. Et quant l'empereur ot veu la largesse et l'onnesteté du Duc et de
ses Northmans, si les prisa moult. En ce temps l'Empereur et toutes ses
gens mengoient à terre, ne n'avoient ne tables ne fourmes pour eulx seoir :
mais pour ce que le Duc Robert en faisoit faire par-tout où .il venoit , l'Em-
pereur et les gens du pais par où il passoit, les aprinrent à faire lors.
CotTDnsnt le Duc Robei't en allant oultremer , pour ce qu'il ne povoit plus aler à pié,
se fist poi'ter.
Ainsi chemina le Duc à grant joye longuement, tant (|ue maladie le
print telle , que il ne povoit aler à pié ne à cheval. Si fist ordonner une
[E littiere (a) où il se séoit , et XVI Sarazins qui le portoient quatre et quatre
par tour. Et ainsi connue ilz le portoient , le Duc va encontrer ung pellerin
qui venoit d'oultremer , et estoit de Piron (b) en Northmandie. Le pèlerin
salua le Duc, et lui demanda se il manderoit riens en son pais. « Tu diras,
» dist le Duc à mes gens et à mes amis, que tu m'as icy rencontré où
» dyables me portent en paradis. Tu vois comme ces paiens qui sont dyables,
(a) La vignette qui est au tomincnccment de commence le règne de Robert ,• et dans celle
l'Histoire de Guillaume le Bâtard, reiirésenle qui précède , Uicliard II est représente au lit de
Robert porté par huit Sarrasins dans une littiere lu mort, sans chemise, et environné de ses gens :
couverte. Le Duc y est babillé de bleu, avec la à côté Richard 111, vêtu de bleu , est porté dans
barbe, et un bonnet Ducal qui ressemble à ua un fauteuil ou une espèce de trône,
mortier de Président. La prise de Falaise par (Zi) Le Ms. du Rou le dit nez de Pérou en
Richard IH est peinte dans la miniature qui Costentin.
* chanceler
328 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS»*^ DE NORMANDIE.
^ me portent en Jherusalem , où Dieu qui est paradis fut né ou territoire » . A
Lors fist donner de ses deniers au pèlerin ; et le pèlerin commença à rire
de ce que le Duc lui avoit dit , et print congié à tant.
Comment le Duc Robert arriva en Jherusalem.
Quant le Duc et ses gens furent arrivez en Jherusalem , si vint trouver
à merveilles de Crestiens qui gisoient dehors la ville, et longtemps y avoient
esté. Car alors il ne demouroit que pou ou nul Crestien en la ville ; et n'y
laissoient les paiens entrer nulz Crestiens, se ilz ne paioient ainçois ( a )
chascun ung besant d'or : et ces povres pèlerins n'avoient dequoy paier : si
les veissiez venir à cent et mil contre le Duc , plourant et criant mercy ;
car ilz n'avoient dequoy paier l'entrée. Lors ordonna le Duc que, tant que g
ces pèlerins y fussent entrez , ilz ne entreroient ; et fist pour chascun bail-
lier ung besant d'or ou la vallue , et puis y entra à grant honneur ; et moult
donna à ceulx qui gardoient la ville , et fist de grans dons et belles offran-
des au saint Sépulcre. Ung moult noble paien , qui estoit de Jherusalem
seigneur , ouyt parler de l'onneur et des largesses qui estoient au Duc Ro-
bert ; si va ordonner que tous les besans et toutes les offrandes qui avoient
esté païez et offertes le jour à l'entrée de la ville et au temple, fussent ren-
dues au Duc ; et quant le Duc les eut , il les donna et distribua au peuple
et aux povres pellerins qui là estoient , que oncques denier n'en retint à
son proulBt. Moult donna le Duc de beaux dons aux paiens de Jherusalem,
et y despendi grandement , dont il y acquist grant honneur. Et quant il y ot
esté tant comme il lui pleut , il s'en partit , et vint jusques en la cité de Nice : Q
là but buvrages mauvais lui et le Conte Di-oge , dont ilz morurent. Si furent
enterrez en l'Eglise de Nice ; et encores y sont. Le Duc Robert avoit
pourchassé en Jherusalem par le Patriarche moult de belles reliques pré-
cieuses et de beaux sainttuaires , que il commanda estre portez à l'Abbaye de
Cerisy , qu'il avoit fondée en Northmandie à trois lieues près de S. Lo ;
et lesquelles reliques et saintuaires le Conte d'Oismes Toustain , qui estoit
son Chambellain, y mist et aporta. Après ce que le Duc Robert de North-
mandie ot receu mort à Nice , lequel avoit régné Duc VIII ans , ses gens
moult desplaisans s'en retournèrent en Northmandie devers Guillaume le
Bastart leur seigneur.
Comment les Seigneurs de Northmandie s" entrefaisoient guerre. rj
Or advint après le département du Duc Robert, qu'Alain Conte de
Bretaigne en qui gouvernement le Duc avoit laissié Northmandois , avoit
esté mort d'empoisonnement , et mis en sépulture à Fescamp l'Abbye : et
pour ce n'y avoit nul gouvernement ou pais , et faisoient les grans seigneurs
de la terre guerre les ungs aux aultres, et destruisoient le pais, et n'y avoit
nulle justice. Si furent les gens de Guillaume, qui venus estoient d'oultre-
mer, moult dolans de Testât du pais. Car Guillaume estoit encores joëneet
de petit sens. Si assemblèrent les Prélats et les Barons du pais , et firent
tant devers Henry le Roy de France , qui Guillaume avoit en garde , que
Guillaume vint à Rouen. Là ordonnèrent ce qu'ilz peurent ; mais riens n'y
vallut que chascun ne feist guerre l'un à l'autre : dont il advint lors , que g
Gauguelin sire de Ferrieres et Hue sire de Montfort s'entrefirent guerre ,
et tant que une fois s'entretrouverent , et combatirent tellement que tous
* plus grande deux y morurent et de leurs gens la greigneur * partie. Chascun faisoit ou
pais fortresses qui estoient cause de toute guerre, ne nul ne vouloit à Guil-
laume obéir , ne riens faire pour lui, Ober Crépon, qui estoit Maistre de
Guillaume et son Gouverneur, fut occis ou de Rouvenil {h) en dormant
par Guillaume filz de Rogier du Montgommery. Cestui Ober estoit filz
de la Duchesse (c) Gonnor ; puis fut cilz Guillaume de Montgommery
(a) Le même Roman porte, qui ainz ne don- (b) In valle Rodoili comme le marque Guil-
naxl un besant ; c'est-à-dire, qui auparavant^ etc. laume de Jura. pag. 37.
du Lalin anteà. (c) du frère de la Duchesse, ainsi que porte
emprisonné
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS"^ DE NORMANDIE. 329
A emprisonné par ung sien Prévost de Glos , dont il morut, Rogier de Thoëny
desprisoit moult et avoit en desdaing le Duc Guillaulme , pource (|u'il estoit
bastart ; et guerroia moult orguilleusement ses voisins , meismement la
terre Homfroy de Vielles. Un jour y ardoit , et Homfroy envoya contre
luy Rogier de Beaumont son filz qui l'occist , et deux de ses fi-eres aussi
avec lui , Hébert et Helmant ; et Robert de Grentemesnil y fut navré à
mort , Huon , Robert et Herman : puis print Rogier de Beaumont femme
Asline fille le Conte Valleran de Meulent , et enot deux filz ; Robert qui
après son père fut Conte de Meulent ; et Henry fut Conte de Wareswit.
Richart Conte d'Evreux filz à l'Arcevesque Robert print la femme Rogier
de Toëny , dont il ot Guillaume son filz , qui après lui fut son hoir et
Conte d'Evreux. Guillaume son filz , d«i cestui Arcevesque print Helouis
B fille Giroye , qui avoit esté femme Robeit de Grentemesnil. Le Roy
Henry de France vint en ce temps à Dreux, et chevaucha jusques à
Evreux : et manda au Duc Guillaume qui estoit à Rouen , qu'il alast à luy ;
et i! y alla à telle compaignie, comme il peut avoir: et quant Guillaume fut
venu , le Roy lui dist que il vouloit avoir Tillieres («r ) , et qu'il fust abatu ;
car le pais s'en plaignoit trop. Guillaume n'osa groucier. Adont allèrent
devant Tillieres , que Guillebert Crespin avoit eu en garde de par le Duc
Robert, et estoit dedens bien garny pour le deffendre. Mais tant lui com-
manda et pria le Duc Guillaume , qu'il lui rendist le chastel ; et Guillaume
livra au Roy , qui incontinent y fist bouter le feu : et jurant à Guillaume que
jamais ne seroit reffait ne reparé : et ce fait le Roy s'en retourna en France.
C Comment le Roy Henry fist refaire la place Tillieres.
Ne demoura pas longuement que le Roy Henry de France retourna en
Northmandie à grant ost, et ardi Argentem et le destruisy ; et moult y fist
de maulx et de dommages et ou pais d'environ : et au retourner qu'il fist ,
en alant contre le serment et convenant qu'il avoit fait au Duc (juillaume
le Bastart , il ala à Tillieres , et fist refaire et redrécier le chastel plus fort
qu'il n'avoit oncques esté. Quant Northmans virent ce , si furent moult
dolans de ce qu'ilz avoient consenti que Guillaume l'avoit rendu au Roy ,
et qu'il fust abatu.
Comment le Conte de Hyesmes volt rendre le chastel de Falloise.
Quant Toustain le Gois , qui seigneur et Conte estoit de Hyesmes et
d'Argentem , vit que Henry Roy de France luy ardoit et destruisoit son
pais , et que Guillaume le Bastart n'avoit sens ne povoir de lui aidier , si
ala à Falloise qu'il avoit en garde ou nom du Duc , et le garny de vivres ,
et manda au Roy de France que se il lui voulloit laissier sa terre en paix ,
qui lui renderoit Faloise. Laquelle chose vint à la cognoissan<;e de Guillau-
me le Duc , qui se commencoit à cognoistre : si assembla gens , et ala devant
Falloise ; et illec fust tel assault, que il y ot abatu ung gran pan de mur de
la fortresse ; et quant Toustain vit le mur cheoir , et les gens qui ainsi
l'assailloient , si ot paour , et rendi au Duc Guillaume Bastart les chastel ,
sa vie sauve seulement. Ainsi s'en ala Toustain deshérité , et ne sceut l'en
"g qu'il devint : et pour ce fait fut puis Guillaume plus doubté. Richart filz
cellui Toustain , qui loyaument avoit servi le Duc , fist l'accord de son
ailleurs notre Chronique manuscrite en ces ter-
mes : Àp'ès la mort d'Agnine [Agnès^ fille de Hue
le Grant, adri/it qus le Duc Richart estoit en de'duit
où il chassoit : la nuit approcha ; si s'en vint tout de
jour logier à l'ostel d'un Chevallier son Forestier ou
ferdier de sa forest, lequel Chevallier avoit une très-
belle dame espausc'e ; laquelle entra ou cuer du Duc
tellement, qu'il en fu si csmeu qu'il dist au Chevallier
mesme, qu'il lui amcnast ou (eist venir la nuit en son
lit. Le CItevallier lui diit moult doulcement, que le
Duc la voulloit avoir : Sefrie ot nom. /celle bonne
dame mùft en son lieu une sienne suer, assez plus belle
que elle n estoit, et pucelle. . . nommée Gonnor ; et
fut fille d'ung noble Chevallier et dame venus de
Tome XL
Dannemarche. Gonnor ouvroit à faire orfrais d'or
d'argent et de snye, pour donner aux E^lifes ; faiioit
petits draps de toutes soyes, où il y avoit hystoires,
figures et images, etc. Elle avoit ung frère nommé
Hcrfault, père Hostrer Crépon qui fu père Guillaume
le filz Ober, dont Gonnor ot V niepces., etc.
[a) La paix entre Eude et Ricbard II, est-il
dit plus haut, se fist ainsi, que Tillieres et le pais
d'environ demourroit à Richart à héritage, et Eude
auroit Dreux et le tiendroit du Roy : et adont Dreux
où l'en usait de la eoustume de Northmandie, fut
muée en la eoustume Eranchoise ; et Tillieres qui
estoit en la eoustume Eranchoise., fut muée en la eous-
tume de Northmandie.
Tt
330 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'- DE NORMANDIE.
père envers ieellui Duc ; et lui fut une partie de sa terre rendue. En ce temps A
maria le Duc Guillaume Arleite sa niere à Guillehert Crespin , et lui donna
une partie de la terre Toustain le Gois. Gellui Guillebert fonda l'Abbaye
llclluin" ^'^'^' *^" Bechellouni*. En ce temps l'Arcevesque Robert morut , et Maugier
fut Arcevesque de Rouen , qui fut frère du Duc Robert. Car le second Ri-
chart filz de la Duchesse Gonnor , quant Judit (a) sa femme fut morte , il
print Pavie seur du Roy Kenut à femme , dequoy il eut cestui Maugier et
Guillaume l'Archois. A cestui Guillaume donna le Duc Guillaume la Conté
de Talion nommée Arques ; et il s'enorguilly, et desdaigna à servir le Duc
Guillaume.
Comme le Conte d'Arqués voult ■parvenir à la Uuchie et estre Duc.
B
Apres ce fait ainsi advenu ledit Guillaume Conte d'Arqués, qui estoit
oncle Guillaume le Bastart , frère du Duc Robert de par son père , se pensa
qu'il estoit It-gitime , et ledit Guillaume estoit bastart ; et que à lui apparte-
noit la Duchie de Northmandie au devant (b) du Duc Guillaume. Si tist
faire une tour moult forte audessus du chastel d'Arqués, au plus haut de la
montaigne où le chastel siet ; et garnit le chastel et la tour , et quist alian-
ces partout où il les povoit trouver , pour tollir au Duc Guillaume North-
mandie ; et en ot le consentement de Henry Roy de PVance : et quant
Guillaume le Bastart le sceut , si manda à Guillaume d'Arqués , que comme
il lui eust donné Arques et la Conté de Talion , et lui en eust fait homma-
ge , et à présent eust à faire de lui , que il veinst tantost à Rouen : et Guil-
laume d'Arqués lui manda que il n'y entreroit jà , et que de lui ne tenoit C
riens ; mais entendoit que bientost Guillaume le Bastart lui renderoit le sien,
que il lui detenoit contre raison. Quant le Duc Guillaume ot la response
oye , si fust pensif et non sans cause ; car il estoit joëne, et n'estoit pas duit
de guerre : et Guillaume d'Arqués commença à rober et ardoir le pais de
Caux. Si assembla le Duc tant de gens comme il peut avoir, et ala devant
Arques ; et au pié de la montaigne en la vallée , ordonna ung chastelet
clos de palis et de fossez ; et là mist le Conte Guiffart et de ses meilleurs,
et puis se parti le Duc , et s'en ala à Valongnes. Guillainiie d'Arqués re-
garda comment les gens du petit chastel l'empeschoient de entrer et yssir,
et d'avoir vivres ; si escrivit au Roy de France, que il lui donnast secours.
Comment le Roy se loga à saint Aubin sur Sie.
Et LORS le Roy de France assembla grant gens , et mena largement
vivres , et se vint logier à saint Aubin sur Sie près d'Arqués. Quant les gens
au Duc Guillaume qui estoient logiez au petit chastel , le sceurent , si mi-
rent de nuit une embûche près de l'ost des François ; et au matin XL hom-
mes de cheval vindrent courre bien roid^ement devant l'ost des François ; si
s'arma chascun , et monta à cheval qui peut : et quant les gens du Duc
virent ce , si commencèrent à faire semblant de fuir pour retraire vers leur
embûche , et les François commencèrent à chassier et les suivir : et quant
ilz orent passé l'embûche , les aultres retournèrent contre eulx. ; et ceuk
(a) Plus haut : Apres la iitnrt d'Ydetle le Duc jeune Prince en fut privé , et que les Nonnans
Ricitart e.ipousa Pavie seur au Roy Kenut, laquelle ot iléfércrcnt unanimement le Duché à Robert: ce
deux filz de lui : l'ung ot à nom Guillaume, et fut rjui donne à croire, que cette préférence seroit
Conte de Talion, qui est en Caulz entre Longueville venue de la nation , et non pas de Richard ;
et Eu, et est à présent appelle' Arques ; et le puisna comme aussi que Nicolas seroit né d'un mariage
ot nom Maugier, qui fut Arcevesque de Rouen. légitime. Orderic semble aussi avoir regardé ce
[b] Nous observerons ici une omission dans Prince comme légitime, quand il dit que son
le 2 Gbap. du Liv. 6 de Guillaume de Jum. im- oncle le força dès son enfance à prendre l'habit
primé, laquelle ne laisse pas d'être de quelque de Moine à Fécan ; car c'étoit pour le mettre
imporlance pour l'Histoire de Normandie. Il est hors d'état de le pouvoir troubler dans la pos-
dit dans le Ms. de S. Victor, (jue le Duc Ri- session du Duché : Compellentc, etc. Mais nous
chard III, père de Nicolas , en mourant laissa avons apporté des raisons suffisantes pour prou-
sou frère Robert héritier de son Duché : Obiit ver la bâtardise du fils de Richard III : Guillau-
fratrem suum Robertwn lieredem relinquens sui Duca- me de Jum. Ms.de S. Evroul porte: Richardus
tus ; et il n'y est point du tout parlé de ce fds. fîlium liahuit nomine Nicolaum , qui Fiscannis Mc-
D'autre part l'Interpolateur, qui ne fait aucune nachum professus, etc.
mention de cette déclaration, remarque que le
D
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'^ DE NORMANDIE. 331
A de l'enibuche d'aultre part ; et là ot bataille dure et forte : toutesvoies les
gens du Duc eurent le plus bel ; et y ot de François grant oceision, et aussi
de prisonniers. Enguerran d'Abbeville y morut. De ceste adventure fut le
Roy moult courroucé : si fist chargier les vivres qu'il avoit fait amener, et
conduit ou chastel de Guillaume d'Arqués ; et puis s'en partit à tant , et
s'en ala à S. Denis en France, ne oncques ou chastelet ne peut mal faire.
Des nouvelles qui vindrent au Duc Guillaume à Vallongnes.
Ces choses ainsi advenues, le Duc Guillaume le Bastart qui étoit à Val-
longnes, en oy parler ; et comme le Roy de France avoit raffreschy Guil-
laume d'Arqués, si commença à l'ougir : car desjà il se commençoit à
B cogtioistre , et à gouverner, et comprendre les fais qui à honneur appar-
tiennent. Tantost sans aultre conseil, il demanda cheval (a), et dist à tous
ses chevalliers : « Ore verray qui me suivra et amera ». Lors monta à che-
val ; et sans nul attendre, passa le vvez * Saint Climent, et vint à Bayeuîx, à
Caen et au Ponteaudemer ; et où cheval lui failloit, en prenoit un autre ;
et ala passer Seine à Caudebec , et d'illec à Vaulxleconte , et puis à Arques.
De ses gens n'y ot homme, qui le peust suivir ; car il n'y mist que du jœudy
diner jusques au vendredy au soir. Quant ses gens l'eurent trouvé , si en
eurent grand joye ; et lui comptèrent, conunent ilz avoient servy les Fran-
çois. Lors vindrent ses aultres gens à * lui parties , moult esmerveilliez de
la diligence de lui : et quant ilz furent tous venus, il dist et jura tout hault
sans advis et sans conseil, que jamais de là ne partiroit, tant qu'il eust le
C chastel, ou il y mourroit : et quant ses gens virent sa voulenté, si lui en
sceurent bon gré , et l'en prisèrent moult. Quant Guillaume d'Arqués oy
dire que le Duc Guillaume avoit ainsi juré , si considéra que ses vivres
apetiçoient , et que gens venoient de tous costés ; si guerpy et laissa le
chastel, et s'en ala avec le Roy de France ; et ainsi ot le Duc Guillaume le
chastel d'Arqués. Puis s'en alla Guillaume l'Arquois , et sa femme la seur
au Conte Guyon de Pontieu, au Conte Eustace de Boulongne ; et fut de sa
mesnie, tant qu'il morut en sa compaignie.
Des biens (b) fais au Chevallier Ativre.
' le gué
avec
En ce temps avoit en Normandie un moult noble homme, nommé
D Auvre Gaiant *, qui avoit esté oultre mer avec le Duc Robert père du Duc
Guillaume le Bastart. Auvre guerpy le monde ; pour l'amour de Dieu et
l'ame et amour du Duc Robert, donna à l'Abbaye de Cerisy , que ledit
Robert avoit fondée, la ville de Lievrers * et les appartenances ; et les Eglises
de S. Laurent et de Cerisy ; et tous ses aultres héritages laissa à ses frères,
et puis se rendy Moyne en la ditte Abbaye, où il vesqui puis moult
.sainttement.
///. Gigant
j41. Livrez
De la rébellion ( c ) de Guy de Bourgogne.
LiE Duc Guillaume le Bastart crut , et fut beau chevalier , et de noble
lignie et de bon gouvernement ; lequel avoit longuemens nourry avec lui
g ung jouvenceau nommé Guy : filz avoit esté de Regnault le Conte de Bour-
gongne, et de Alids fille du second Richart (d) ayeul dudit Guillaume le
Bastart. Lequel Guy, le Duc Guillaume fist Chevallier {e), et lui donna
(a) Voici
la chose :
comme le Koinaii du Rou Ms. conte
Son bon cheval a demanda :
» Or verrai, dist-il, qui vendra,
» Et or verrai qui me suirra » .
iVe fist aultre appareillement :
Les guez passa de S. Clément,
Baejc passa et puis Caen,
Semblant fut d'aller à Ruen.
Quant il ^'int au Pont-eau-de-mer,
A Caudebec ala passer,
De Caudebec à Lions le-Conte.
{b) Le Ms. de Fécan porte : Cy parle du Che-
vallier nomme' Auvre, et du bien qu'il fist.
(c) Dans le même Ms : Comme Guy de Bour-
gogne, aprèi ce que le Duc l'eust nourri, se voult re-
beller contre lui.
(d) Plus haut : Richart II receut la Duchie l'an
de la Nativité N. S. VA". ////.« et XFI.
(e) Auparavant il n'ctoit que Valet, comme
marque le Roman du Rou. Un jeune Prince,
Seigneur ou Gentilhomme, n'étant pas encore
Ttij
332 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS^^ DE LA NORMANDIE.
Brione et Vernon et les appartenances. Et quant Guy commença à croistre, 81
si eut conseillers qui pas n'amoient le Duc Guillaume ; et disoient à Guy,
qu'il estoit droit hoir de Normandie , mieulx que n'estoit Guillaume : car
il estoit légitime , et Guillaume estoit bastart : et par telles introduccions
Guy s'en orguilly , et quist alliances contre le Duc Guillaume. Cependant
* M. ReRou( guerre vint entre Neel de S. Sauveur Viconte de Constantin, et Regnault*
Conte de Belsin, (jui estoient deux grans seigneurs : et combien que Guil-
laume leur deffendist le guerroier, si ne lui vaulrent obéir. Avec Guy avoit
ung Chevallier , nommé Grimont du Plessais , du lignage Guennelon , qui
dit à Guy : « Sire, Guillaume le Bastart tient votre terre ; il n'est pas maistre
" Renouf » du pais : Neel le Viconte et Neel * de Belsin se entrefont guerre , et ne
» veullent obéir à Guillaume le Bastart ; mettez paix entre eulx, et ilz vous
» en sauront bon gré ; et leur requérez, que ilz vous veullent aider à dis- B
» truire (luillaume le Bastart ; et je croy que ilz y entendront voulentiers. »
Ainsi le fist le dit Guy par le moien Grimont; et furent tous en acord, que
Guillaume seroit prins sans deftier, et mis à mort hastivement.
Comment on voulloit occir le Duc Guillaume (a).
Ci comme ces choses orent ainsi esté pourparlées à Bayeux , il y ot un
fol à qui Guillaume le Bastart s'esbatoit voulentiers, et souvent lui donnoit
de ses robes ; lequel vit et oit que Neel, Regnault et Grimont s'armoieiit ;
et ouyt dire, que c'estoit pour aler prendre le Duc Guillaume à Valongnes.
Si print tantost (b) un baston à son col et se mist à chemin , et onc ne q
arresta de nuit et de jour, tant qu'il à Valongnes vint ung petit devant
mynuit ; et hurta de son baston d'huis en huis, sans dire ce qu'il vouloit,
tant qu'il convint qu'il parlast à Guillaume ; et lui dist comment il seroit
prins par Neel et par les aultres , s'il n'y pourveoit. Guillaume fut tout
efifroié, et ne savoit que faire : toutesvoies il regarda le fol, qui sans cesser
crioit et braioit : « Fuiez, fuiez, ou vous estes mort ». Si saillit jus de son lit,
et print ses petits draps et sa chemise, et se couvrit d'un niantel tant seul-
lement ; et vint à l'estable, et print un cheval, et monta sus ; et se partit
en allant vers les gués S. Clément,' et les passa assez tost. Quant il les ot
passez, il oy grant frainte de chevaulx : lors se quoita contre une haye, et
pensa que c'estoient ses ennemis ; car moult roidement chevauchoient vers
les guez et par trouppeaulx. Quant ilz furent tous passez , il pensa qu'il £)
avoit péril d'aler à Bayeulx, et tant que au point du jour il arriva à une
* M. Rie. ville nonunée By * : et si comme Dieu le volt, le seigneur de la ville estoit
levé et à sa porte, pour aller oii il avoit à faire : si vit venir le Duc Guil-
laume, chassant son cheval d'une verge , et ne pouvoit aller. Quant Guil-
laume s'approcha , si le salua le seigneur , et Guillaume lui : et ainsi que
Guillaume lui demandoit le chemin à Falloise , et parloit à lui, le seigneur
le va adviser : « Sainte Marie , mon seigneur , qui vous niaine ainsi ? Qui
» estes vous, dist Guillaume, qui me cognoissiez ? Par foy , dist-il, l'en
* Al. Hubert. » m'appelle Robert * le Ry , et tieng de vous ceste ville soubs le Conte
» de Belsin : dittes moy vostre affaire hardiement , et ne me celiez riens ;
» car en vérité je vous sauveray comme mon propre corps ». Lors lui dist
Guillaume, comment il estoit chassie, et tout son affaire : et quant Ro- E
bert l'ouyt, si le fist entrer en sa maison, et le fist boire et mengier, et lui
bailla nouveau cheval ; et appella trois beaulx escuiers (c) ses filz, et leur
parvenu à la qualité de Chevalier, étoit regar- Le premier sommet ert vous un fol^
dé comme l'inférieur de celui-ci, et étoit sou- Giles out non, un pel au col,
mis et obéissant à ses ordres pour apprendre le A l'us de la chambre criant,
métier de la guerre ; à cause de (juoi on l'ap- Et les parrciz du pel bâtant :
pelloit Valet ou Varlet. Le même Roman, par- « Ovrez, dist-il, ovrez, orrez :
iant de ^Guillaume le Bâtard, dit : Guillaume fut a Jà morrez tuit, levez, levez :
falet petit , à Falese pose' et norrit. On lit aussi dans a Où est Guilleaume ? porquoi dors ?
nos autres vieux Romans, n'est Chevalier, encore « S'ataint i es ^ jà seras mors rt...
est Faleton. En braiez ert et en chemise,
{a\ Le Ms. de Fécan a : Comme l'en vouloit Une chape a en son col mise, etc.
faire mourir le Duc Guillaume. (c) Ce que nous avons dit de falet, con-
{b) Le Roman du Rou porte : vient aussi à Ecuyer.
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'«^ DE NORMANDIE. 333
A dit : « Veci votre droit seigneur, montez à cheval, et sur toute l'obéissan-
» ce que vous me devez, je vous commande que vous le conduisiez jusques
» à Falloise » ; et leur dist les adresces, sans passer par villes ne par che-
min. Guillaume et les trois filz prindreiit confié, et cheminèrent, et passè-
rent la rivière de Foupendant à gué, tant c[u'ils vindrent à Falloise , où ilz
furent bien receus et à grant joye. (a) Quant Robert le Ry ot mis à chemin
son seigneiH- le Duc Guillaume, si se demoura d'aller où il emprins avoit ,
et pensa que grant parolle seroit de la chose. Et si comme il estoit à sa por-
te, veci venir une grant route de gens à cheval, venans de devers Cons-
tantin, tant comme ilz povoient venir ; et lui prièrent qu'il leur desist, s'il
avoit point veu Guillaiiine le Rastart. « Parfby, dist il, maintenant se part
» de cy, et n'est pas loings ; car son cheval est travaillié. Attendez moy, je
» yrai avec vous, nous l'attaindrons tantost ». Et lors les mena Robert tout
le contraire du chemin Guillaume ; et quant ilz ne le peurent trouver, il
les laissa, et s'en ala en son hostel.
Comment ceulx de Constantin (b) prenaient villes et chasteaulx.
Lendemain au matin le pais fut tout effraie; et disoient pluseurs, que le
Duc Guillaume estoit mort ; et moult le plaignoient , et maudissoient Gri-
mont du Pleseis ; et les aucuns le queroient , mais point ne le trouvoient.
Quant Neel et ses compagnons virent qu'ilz avoient failly à prendre Guil-
laume, si n'y ot que courroucer ; et commencèrent à prendre villes, chas-
teaulx et fbrtresces, et faire forte guerre ou pais ; et finablement vinrent
mettre Coustantin et Dessin en tel estât, qu'il n'y avoit homme qui à Guil-
laume voulsist obéir. Quant le Duc Guillaume le Rastart vit que ses gens
l'avoient voulu tuer , et lui voulloient tollir sa terre, il garny Falloise de
gens et de vivres , et en fist Cappitaine Messire Jehan Rellin, sire de
Blainville ; puis s'en vint à Rouen, et o lui son oncle l'Arcevesque Maugier,
qui ala devers le Roy de France, nommé Henry, pour avoir son aide 5 et
lui remonstra comment son père l'avoit servy , et comment par l'aide de son
père il avoit recouvré son règne , que Constance sa mère lui avoit vollu
tollir ; et lui requist son aide contre Guy le Bourguignon , contre Neel de S.
Sauveur Conte de Coustantin, et contre Regnault Conte de Ressin , con-
tre Grimont du Plesseis, Raoul * de Rriquessart, Hamon aux Dens, et »^/. Renouf
Sansson l'Evesque de Bayeux, qui lui tolloient sa terre, et les autres nobles
'D hommes de Coustantin et des dis pais, qui l'avoient voulu tuer : la quelle
aide le Roy lui accorda voulentiers , et manda ses gens ; et aussi le Duc
Guillaume assembla ceulx d'Avranchin et Lekeuvin * , d'Auge , d'E- « Lieuviu
vreux , de Veuguessin , de Rouen , de Roniois , et de Caux ; et assemblè-
rent le Roy Henry et le Duc Guillaume et leurs gens en la Conté de
Hyemmes ; et furent le Roy et ses gens logiez entre Argenten (c) et
Mesodum sur la rivière de Leson *; et Guillaume et ses gens se logèrent ♦ ^/. Lisoi»
dessus la rivière de Meeance (d) qui queurt parmi Argentés.
De la bataille ou Valesdunes (e).
Quant Neel Viconte de Constantin et le Comte Bessin sceurent , que
François et Northmans leur voulloient courre sus , si assemblèrent toute
g leur puissance , et vinrent contre eulx ou Val-es-dunes, qui est en Hyem-
mois (/) entre Çinglois et Argenten , près de Caen de trois lieues. Quant
(a) Le Ms. de Fécan met ici ce sommaire :
Comment l'en poursuivoit le Duc Guillaume pour le
faire mourir.
(6) Le même Ms. ajoute ici , quant ih eurent
failli à prendre le Duc Guill.
(c) Dans le Roman du Rou, entre Jrgenccs
et Masondnn, al. Mezodin ou Mesoduin.
(d) Dans le même Ms. jouxte l'eue de Meance,
qui par Argences vet courant.
(e) Le Ms. de Fécau a, Comme ceulx de Cos-
tantin et de Be.tsin furent desconfiz en Valesdunes .
(f) Le Roman du Rou décrit ainsi sa position :
Valesdunes est en Oismeiz.,
Entre Argence et Cingueleiz,
De Caen i peut l'en conter
Troiz lieues preuf au mieu.x cuider.
Les plaines sont longues et le'es,
N'i a granz nions., ne granz vallées ;
Assez preuf du ve' Ilerengier,
N'i a boscage ne rochier ;
Mez encontre solleil levant.
Se fcnt ' la terre en avalant ;
Une rivière V avironne
Devers inidy et devers nonne.
A S. Brizun * de f'aumerai
Fu la messe cliante'e au Roy.
• font
* S. Briçon
Tt
»J
334 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'^ DE NORMANDIE.
le Roy et Guillaume sceurent la venue des Coustantinois , si se levèrent A
ung bien matin , et firent armer toute leur compaignie , et mettre en or-
donnance , et oïrent Messe à S. Reson de Walmeray. Après la Messe on
but et menga qui volt; puis se mirent le Roy et le Duc Guillaume et leurs
gens à chemin. Si va adviser le Roy de loings une compaignie de gens
d'armes en moult noble arzon , et bien estoient VIII^x que chevalliers que
escuiers, (ju'il n'y avoit volet de dame ou damoiselle à sa lance. « Pardieu,
» dist le Roy à (luillaume, celle gent que je voy là debveroient aujourd'hui
» avoir le plus bel, ne scay quel parti ilz tiendront. Sii-e, dist Guillaume,
» je cuide qu'ilz soient nos amis , car ung moult bon et vaillant chevallier
» les maine, nommé Raoul Tesson; je cuide qu'il soit mon ami ». Or estoit
que Neel et Renoulf l'avoient mandé à Bayeux, et à lui tant promis et
offert, que il leur avoit juré que, se il venoit en bataille, ce seroit le pre- B
mier qu'il ferroit que le Duc Guillaume. Et quant Raoul Tesson vit la ba-
niere du Duc Guillaume (a) aux armes de Northmandie, si lui souvint
comment il lui avoit fait hommage, et promis loyaulté comme à son sei-
gneur. Lors appella de ses plus privez seigneurs , et dist : a Conseilliez
» moy pour lequel je me tiendray : j'ai fait hommage à Guillaume comme à
» mon seigneur : Neel et Renoulf s'attendent que je soye avec eulx ; et leur
» ay promis que le premier que je ferray en bataille , sera Guillaume ; si
» ne scay lequel faire. Pardieu, dirent ses gens , contre vostre seigneur ne
» serez-vous pas , se Dieu plaist : acquittez votre serment vers lui et vers
» Neel et vers Renoulf ». Et quant Raoul Tesson ot ce oy, si se part de
ses gens tout seul , et fîert son cheval des espérons vers Guillaume , qui
estoit emprès le Roy ; et sans parler ne mot dire, il prent son gant qu'il C
avoit à son espée , et en fiert le Duc Guillaume sur les espaules ; puis lui
dist : « N'aiez desplaisir. Sire , se je vous ay féru; car ce n'est pas maltalent :
» il me convenoit acquittier ma foy ; et ennuit vous serviray, comme bon
» homme doibt servir son seigneur, se Dieu plaist » : et Guillaume lui dist :
« Grant mercy , Raoul : or pensez de bien faire, je vous en prie ». Lors
s'en retourna Raoul devers ses gens. Après ce fait le Roy et Guillaume or-
donnèrent leurs batailles , et en firent quatre (b) ; dont la première fut
des Northmans , que le bon Conte Guiff'art conduit et mena ; la seconde ,
le Conte de Flandres; et la tierce, le Duc d'Orléans; et la (juarte, le Roy
Henry et le Duc Guillaume. Neel, Grimont, Renoulf et Hamon firent aussi
quatre batailles de XX^ hommes d'armes ; dont Hamon conduit la pre-
mière , o lui Guy le Bourguignon et Movon de Reues, o VI™ hommes; la D
seconde ot Neel, o lui Guillaume son frère; la tierce eut Enguerran le
nepveu Gieffroy Martel Conte d'Angiers, o lui Angevins et Manceaulx; et
messire Moreau de Creon la quarte, o lui le faulx traître Grimont. Et tant
chevauchèrent le Roi et le Duc, qu'ilz virent leurs ennemis ou Val-es-dunes,
où ilz les attendoient à grant ordonnance. Guillaume et ses gens assem-
blèrent avec Angevins et Manceaulx ; et Renoulf de Bessin aux Coustan-
tinois : là ot il dure assemblée de lances tant d'un costé comme d'aultre :
et le Conte de S. Pol courut sus à ung chevallier de Constantin nommé
Guilleren , frère au Conte Neel de par sa mère , tant que de cops de
lances ilz chéirent tous deux à terre ; mais Guilleren prestement remonta ,
et tellement advint que parmi toutes les gens du Roy passa, et de coup de
lance perça 'le cheval , et abati le Roy à terre : et encores dist (c) l'en à E
la fois, « de Constantin partit la lance, qui abati le Roy de France ». Cil
Guilleren fut à Robert Guichart en Puille, et partout en batailles avec lui,
(a) La première lettre grise de cette Chroni- Ceu lour est tels que l'en lez oe :
que représente les armes de Normandie. . Guillaume crie Dex aye ;
C'est-il enieingne de Normendie :
[b) N'i a riche homme ne Baron , Et Renouf crie o grant pooir.
Qui n'ait lez luy son goufanon. Saint Sever, sire saint Sevoir :
Ou gonfanon, ou autre enseingne. Et Han~a-dens t'a reclamant.
Où sa mesnie se restraingne. Saint Jmant, sire saint Amant. Rom. du R.
Congnuissances, ou entresainz, (c) De ceu distrent li païsant,
De plusours guisses escus painz... Et dient encore en gabarit :
Si corne peignent, criant vont, « De Costentin iessi la lance,
/tels enseingnes com il ont. « Qui abati le Roy de France ». Rom. du R.
aide France crient monjoe;
EXTRAIT UE LA CHRONIOUE MS'^ DE NORMANDIE. 335
A. et merveilleusement estoit bon chevallier et preux. Geste chose ainsi adve-
nue, le Roy fut tantost relevé ; et si comme cil s'en cuidoit retourner , son
cheval fu occis du sire de Chastillon soubs lui, et lui après par la foullé
des chevaulx. Quant le Roy fut relevé , si lui crût le cuer , et moult
hardiement après se combaty ; et tellement que pour ses gens il ne volt riens
faire , que tousjours il ne feust ou fort des battailles. Là eut grans fais
d'armes : et moult crioit chascun son enseigne. Les l^Vançois crioient , mon
joye : le Duc et ses gens, Dieu aye : Neel crioit, saint Sauveur au Viconte :
Renoulf de Bessin , saint Sever ; et les aultres («) chascun son cry. Ung
Chevallier de Bessin y avoit nommé Hamon , qui seigneur estoit de Tho-
rigny (b) , de Bersy et de Creully , et crioit Saint Amant ; qui parmi toutes
les batailles vint aborder au Roy de France. Mais baillaument le Roy le * vaillan-
Ig receut, et se combali à lui ; et finablement Hamon fu occis des gens du
Roy. Quant Raoul ot veu assembler les deux osts, et il vit que temps fut ;
lui et ses gens se férirent es battailles , et moult y firent de grans fais d'ar-
mes, r^e Duc Guillaume le Bastart alloit parmi les presses, demandant Ar-
noul de Bessin : et si comme il lui fut monstre , il baissa sa lance. Sy avoit
emprès Renoulf ung escuier , nomiiié Hardre * nepveu Grimont , né de *^/.Char-
Bessin, qui vit le Duc venir: si s'avança pour aler contre lui : et le Duc
adresse à lui, et le fiert au dessoubs du menton, tellement qui lui fist passer
la lance parmi la gorge, et chéit mort. Quant Renoulf vit ce , si ot paour,
et se commença à défuir , et demander où Neel estoit : car Guillaume
assailloit baudement * , et tuoit ses gens devant lui : et lors se mist à fuir , * valde
et Guillaume après. Quant Neel et ses gens qui se combattoient aux Fran-
\q cois, virent fuir Renoulf de Belsin et Grimont du Plesseis , et que François
se resbaudissoient , si se commencèrent à descoufire et eux retraire. Tou-
tesvoies Neel les cuidoit ralier : mais il ne peut ; et se mirent tous en fuite
que mieulx mieulx , et François après , et les chassèrent jusques aux guez :
et tant y en ot de noyez (_c) de Bourbeillon en furent escluses. La chose
ainsi advenue , le Roy et le Duc firent mettre les mors en sépulture es
Eglises d'environ le Val-es-Dunes, et les bléciez porter en littieres. Et ainsi le
- Roy Henry s'en retorna en France, et le Duc à Rouen. Assez tost après il
vint à la cognoissance du Duc Guillaume, que Guy de Bourgongne , qui
s'en estoit fui de la battaille , s'esloit retrait à Brione et Vernon. Si ala
ieellui Duc devant , et tant assailly la fortresse, où Guy estoit, en une ysle
en niy la rivière de Rille, que il l'affama dedens, et qu'il convint que Guy
D se rendist, et qu'il meist Vernon et Bryosne en la main du Duc Guillaume :
et Guillaume ordonna qu'il n'auroit mal , et lui trouveroit son estât hon-
nourablement , non obstant qu'il l'eust volu priver de la Duchie de Nor-
mendie. Quant oït l'ordonnance de Guillaume , si ot grant joye ; car il ne
attendoit que la mort : si séjourna ung peu de temps avec le Duc Guillau-
me ; et pource que l'en ne tenoit pas grant compte de lui , de honte il se
partit de Northmandie, et s'en ala au Conté de Bourgongne où il avoit esté
né. Après ce fist tant le Duc Guillaume , que Grimont du Plesseis fut pris :
et si comme ung Chevallier (rf) , nommé Segle de Legnierre , ot appelé
Grimont de traison , en lui imposant que par lui la rébellion avoit esté
faitte contre le Duc ; et que Grimont s'estoit offert à deffendre par ba-
taille, au jour de la battaille assignée le dit Grimont fut trouvé mort en son
p^ lit , en la prison de Rouen où il estoit gardé ; et o tout ses fers , comme il
estoit ferré et enchayné , il fut enterré ou Moustier S. iNlarc de Rouen : et
dont le Duc donna la moitié de tous ses héritages à l'Eglise N. D. de
Bayeulx, et portion à l'Abbaye de Caen, lesquelz ilz tiennent encores.
^a) Plus haut il est dit que, dans la bataille Roman du Rou porte ailleurs : Et Bretons, Mal-
sur la rivière d' Arques près de Dieppe, chascun lou, Mailou crient.
crioit son cry... Ricliart l rescuuit ung sien Che- [b) Rom. du R. de Mecy et de Troillie.
valiœr nomme Gaultier le reneur, qui lui avoit (c) La même, que le moulin de Bourbellon en
aprins le déduit des chiens et des ojscauLv , et lequel estanciercnt.
Chevallier il amoit à merveilles... Franrois crioient
mon Joye, Northmans à Dieu ayde ; Flamens, Ar- (d) Selle avoit non,
ras -y Àngci'ins, balte; et Chartrains, passe. Le De Lingnieure. père Huon. Rom. iliiR.
336 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'« DE NORMANDIE.
Comment (a) le chastel d'Alençmi fut rendu. A
En ce temps Geffroy Martel lors Conte d'Anjou , du lignage Fromont le
Posteis , list guerre aux Poitevins et Angevins , et niesme à ses aultres
amis , et moult les greva. Au Conte Thibault de Touraine , tolli la cité de
Tours et moult d'autres villes et chasteaulx ; et à Guillaume Conte de Poit-
tiers et de Limosin , tolli Mirembel et Loudun ; et au sire de Belesme ,
tolly Alençon (b), Danffront et tout le pais de Passais : si mist Geffroy Mar-
tel à Alencon ses gens , qui moult grevoienl le pais ; et pour ce que Alen-
çon et une partie de Passais sont en Northmandie , moult de plaintes vin-
drent au Duc Guillaume le Bastart des gens Geffroy Martel : et lors dit Guillau-
me qu'il yroit Alencon , et qu'il le vouloit veoir : si or-donna son erre pour B
y aller. Les gens du chastel sceurent l'allée du Duc [par Jung des parens
Grimont du 'Plesseis , qui o le Duc estoit : si se pensèrent deulx (c) mettre
en aguet, pour le pi'endre s'ils povoient ; ainsi le firent : et si comme le Duc
Guillaume vint en droit eulx , il les apperceut : si list arrestei- ses gens , et
féry des esporons vers eulx ; et quant ilz le virent venir , ilz se partirent
tirant aller vers Alencon : et Guillaume et ses gens après , tant comme ilz
peurent ; mais ilz furent ainçois en la ville, que Guillaume y peust venir ;
*ï'*'' et toutesfois il print le Connestable du dit chastel, qui* bouta par terre de
sa lance : et puis regarda la ville et le pais d'environ à grant loysir. Quant il
ot bien tout advisé, il s'en retourna à Falloise , et là manda tous ses gens ,
et ordonna à faire trois places fortes environ Allençon. Si comme on les
faisoit , vecy Angevins qui s'en viennent sur la rivière de Sarte. Quant les G
gens du Duc les virent , ilz envoyèrent tantost à Falloise devers le Duc
Guillaume : et sitost comme Guillaume ot oy le message, il print ce qu'il
avoit de gens et s'en ala à Alencon, et se mist de l'autre part de la rivière
à rencontre des Angevins. Au bout du pont avoit une fosse et ung pallis
dessus , où Angevins venoient souvent , et moult disoient d'oultrages à
Guillaume ; et souvent lui crioient (rf) lappel , la pel , pource qu'il avoit
esté né à Falloise , où il avoit largement peletiers : et tant firent et dirent ,
que Guillaume jura par la resplendeur IDieu , et tel estoit son serment ;
que se il les povoit prendre par force, il ne leur lairoit œil , pié ne poing.
Lors manda le Duc des gens de toutes pars, et ordonna de assaillir le clos
où Angevins estoient logiez ; et list prendre le bois de toutes les maisons
d'environ, et partout ailleurs, et en fist emplir les fossés, et bouter le feu
dedens. Angevins se deffendirent à leur povoir ; mais riens n'y vallut , qu'ilz D
ne fussent les ungs ars, et les aucuns occis , et les aultres prins ; et tous
ceulx qui furent prins vifs , il fist copper les pietz et les poings, et les getter
dedens le chastel : avec ce jura et leur fist dire , que se il les prenoit par
force , que autant leur en feroit , mais que se ilz lui volloient rendre
le chastel , il les lairoit aller quittes et délivrés avec leurs biens. Lors
orent paour ceulx d' Alencon , et rendirent au Duc Guillaume le chastel , et
le Duc y mist de ses gens ; et incontinent le Duc ala devant Danffron ,
et y donna grant assault. Tandis que il fust devant Alencon (e) , et qui
estoit devant Danffron ; le Conte Neel de Constantin , qui pour la doubte
du Duc Guillaume après la battaille qui fut ou Val-es-Dunes , s'estoit re-
trait en Bretaigne ; quant il sceut que Geffroy Martel Conte d'Anjou
guerrioit son droit naturel seigneur, il de son propre mouvement pourchassa E
gens d'armes, et courut la terre d'Anjou, tant que près d'Angiers en une
battaille des nobles et de la cité grant gens le dit JNeel eut vittoire, par
(a) Dans le Ms. de Fécan ce sommaire est [d) Guillaume ont a.i.iez cont'icié,
précédé d'un autre en ces termes: Comme après Et pluwurs foiz li ont hucliié,
la bataille du Fale.idunes le Roy et le Duc firent La pel, la pel au pautonnier ;
mettre les mors en sépulture. Quer ceu apent à sou mestier,
Pour ccu qu'à Faleise fu nez,
[b) Alenchon est de Normandie , Oii peletiers avoit assez :
Et Danfront de Meinne partie. R. du R. Li ont cil mestier reprovez
ic) Quant de Danfront furent issus. Et par contraire et par vilez. Rom. du R.
Les siz trelrc se sont tenus ; (ej Jlenclion est soui Sartre assit :
Le Duc les a aperciieui, H l'eue devise le pais. Rom. du R.
Fit les lances et les escus. R. du R.
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS«« DE NORMANDIE. 337
Al, devers
A ung aguet de bien VIII* hommes qu'il mist en une embusche. En ceste battaille
eut plus de mille Angevins occis , et moult de pris , et les aultres s'en-
fuirent en la cité. Pour ce fut paix entre ledit Neel et le Duc Guillaume.
Comment ceulx de Danffront envoieerent à Geffroy Martel.
Quant ceulx de Danffront eurent ainsi esté assaillis, si ne furent pas
trop asseurs , et vouldrent envoier messages envers * Geffroy Martel , en lui
faisant sçavoir que , se il ne les secouroit briefment , ilz se renderoient.
Geffroy qui estoit riche et puissant , si manda ses gens , et vint emprès
Danffront : et quant Guillaume le sceut , si ordonna trois de ses chevalliers ,
Guillaume le filz Ober , Regnault * de Montgommery et Guillaume le filz *^^. Rogier
B Thiery , et leur dist ; «Allez adviser quelz gens Geffroy Martel a avec lui ;
» et se vous povez parler à lui , dittes lui que se il apporte vivres à ceulx
» de Danffront , que je en garde la porte , et que demain au matin il m'y
» trouvera pour les recepvoir » . A tant montèrent ces chevalliers à cheval ,
et chevauchèrent tant qu'ilz visrent * Geffroy Martel et ses gens , et firent
signe de vouloir parler à lui : et tantost vindrent devers lui deux des gens
Geffroy , qui les menèrent à lui : et à dont lui dist le dit Chevallier, nommé
Montgommery , le message du Duc : et Geffroy respondi , que lendemain
bien matin il seroit à la porte , et entreroit dedens s'il povoit : a Et aftîn ,
» dist-il , que Guillaume me oognoisse ; vous lui direz que je seray monté
» sur ung cheval blanc , et auray {a) ung escu tout d'or sans différence » : et
le dit Montgommery lui dist : « Sire , ne vous tra veilliez jà , car bien matin
C » aurez ici Guillaume monté sur cheval bay , et ung escu tout vermeil ; et
M afïin que vous mieulx le cognoissiez , il aura au boult de sa lance une
» guinphe (b) a. dame, dont il vous essura le visage». A tant prinrent congié
les chevalliers , et vinrent tous trois à Guillaume, et lui comptèrent ce qu'ilz
avoient dit et trouvé.
• M. vin-
drent à
Comme h chastel de Danffron fu rendu au Duc.
La nuit firent Guillaume et Geffroy grant appareil: et au matin, comme
Geffroy avoit ordonné ses battailles , ilz vindrent deux chevalliers au travers
des champs qui lui dirent , qu'il se traveilloit pour néant , et que pour cer-
tain le chastel de Danffront estoit rendu au Duc de Northmandie. Geffroy
^ cuida que l'en lui deist vray : si fut tout courroucé , et à tant s'en retourna
au pais. A son retour Neel lui fist ung assault, et gaigna moult de bons pri-
sonniers. Quant ceulx de Danffront sceurent que Geffroy s'en retournoit ,
si se rendirent au Duc Guillaume , saulves leurs vies et leurs harnois : et le
Duc Guillaume fist mettre sa baniere sur la tour ; et après ce fist prendre
tout le marrien des chastel et garites , des pallis qu'il avoit fait faire devant
Danfï'ront pour le siège , et les fist (c) porter à Ambierez en la frontière de
la terre. Geffroy Martel fist ung grant aguet en ung bois , pour surprendre
le Duc Guillaume. Quant le Duc le sceut , il chevaucha prestement pour le
poursuivir. Là eut dur et fort estour ; et y furent occis Almaurry de Flaven-
court , Rogier de Beaumesnil , et le bon Conte Haimart d'Aubmalle , père
au bon Conte Thomas qui premier entra en Jherusalem à la conqueste du
E Duc Godefroy de Buillon , de la partie au Duc Guillaume ; dont le dit Duc
fut si ire , qu'il courut sus de si grant force audit Geffroy, et le féry de son
espée tellement qu'il lui froissa le heaulme , et lui coppa la coiffe , et lui
trencha l'oreille , et de ce cop l'abatit à terre : mais il fut relevé et remonté :
et le Conte Helye du Mans fut prins. Lors Angevins et Manseaulx furent
(a) Notre Chroniqueur et le Roman du Rou,
comme on voit, parlent d'écus peints et d'ar-
moiries ; mais peut-être ne sont-ils fondés à le
faire, que sur l'usage de leur temps. Car, selon
l'opinion commune , les croisades donnèrent
lieu à de grandes assemblées de Princes, de Che-
valiers et d'Ecuyers, qui pour se distinguer les
uns des autres, firent peindre sur leurs écus
quelques figures particulières. Cette invention
Tome XI
fut la source des armoiries^ qui se sont perfec-
tionnées avec le temps.
(6) On peut lire ici gumphe, mot qui appro-
che de gonfanon ; mais nous préférons guinphe,
c'est-à-dire guimpe , vinculum lineum , banderole
ou mouchoir et tissu propre à essuier.
(c) Dans le Rom. du Rou : Les bretesches en fist
porter à Sambrieret, ou plutôt , ai Ambieres.
Vv
338 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'« DE NORMANDIE.
desconfis , et s'enfuy Geffroy Martel. Puis revint le dit Duc Guillaume A
devant Ambieres ; et Neel fist faire ung chastel , qu'il garny de gens et de
vivres , pour constraindre Geffroy Martel et ses gens : et ce fait _, le Duc
Guillaume s'en retourna à Rouen.
Comment le Duc Guillaume le Bastart fist faire hommage de nouvel
à ses hommes.
Quant le Duc Guillaume fut venu à Rouen , il manda tous ses Barons
et Prélats , et des plus notables des bonnes villes de Northmandie , et leur
fist renouveller leurs hommages (a) : que toutes les menues fortresses , que
ses hommes avoient en Northmandie depuis le temps du Duc Guillaume
Longue-espée , seroient abatues : et aussi le furent-elles de fait. Après ces B
ordonnances faittes , le Duc Guillaume par le conseil et ordonnance de ses
gens , requist à Bauduin Conte de Flandres une fille que il avoit , nommée
* petite fille Mchault , pour l'avoir par mariage. Geste Mehault avoit esté niepce * de
Robert Roy de France , fille [ la fille ] du dit Robert et de Constance sa
femme ; et aussi estoit niepce du Roy de France nommé Henry, fille de sa
seur que le Conte de Flandres eut espousée. Si lui accorda le dit Conte
voulentiers , et lui donna du sien , et l'ordonna moult noblement : puis l'a-
mena à Eu , auquel lieu le Duc Guillaume l'espousa à grant joye et so-
lempnité. Après ces espousailles faittes , Maugier lors Arcevesque de
Rouen fist excommunier le Duc Guillaume et Mehault sa femme , pource
qu'ilz s'étoient aliez par mariage l'un à l'autre : car entre eulx avoit lignage
trop prochain. Si furent dispensez du Pape de leur mariage ; et pour ce le G
Duc ordonna (b) le vivre et le vestir de gens aveugles , povres : c'est assa-
voir de cent , une partie à Cesarbourg , aultre partie à Rouen ; et y sont
encores les hostelz. Après ce fait l' Arcevesque Maugier commença à assoter,
et disciper et gaster les biens de l'Eglise nauvaisement ; c'est assavoir calices,
sainttuaires et aornemens d'Eglise : et par son deffault le Duc lui fist oster
son Eveschié , et par élection la fist donner à ung des Religieux de Fes-
camp , moult preudomme nommé Maurille. Quant Maugier se vist depposé ,
* f. en l'isie si s'cn ala demourer en l'Eglise * de Guersy , et s'acointa d'une noble dame
nommée Gille ; laquelle eut enffans de lui , en especial ung nommé
Michiel de Bayeulx , lequel fut vaillant homme , et fut oultre mer avec le
Prince Boëmont ; et tenoit l'en que le dit Arcevesque avoit ung dyable
* M. Torei privé , qu'il appelloit Toret * , par lequel il disoit toutes choses que l'en D
lui demandoit. Finablement il estoit une fois en une nef en la mer , près
M. Vin- jg Vasseaulx * en Constantin ; si va dire au maistre de la nef : « Pour voir,
» dist-il, i'ung de nous se va aujourd'huy noiez , mets nous à terre». Le
maronnier n'en tint compte , et singla tousjours , et tant qu'il fut assez près
d'arriver. Si avoit Maugier ses brayes sur ses genoulx , et n'avoit nulles
chausses ; car il faisoit trop chault : et si comme Maugier se leva, et voult
monter ses brayes pour yssir, le battel branla : si fut Maugier si fort em-
peschié de ses brayes, qu'il ne se peut tenir , et chéit en la mer, et ainsi
se noya que oncques l'en ne le peut sauver. Toutesvoies il fut trouvé entre
deux roches, et mis hors de l'eaue, ses brayes entre ses pietz , et fu porté
à Cesarbourg en l'Eglise où il fut enterré. Du Duc Guillaume le Bastart et
de Mehault yssirent trois filz et deux filles : l'aisné des filz ot nom Robert, E
l'autre Guillaume, et le tiers Henry : l'aisné fille ot nom Aile, et fut mariée
au Conte Estienne de Chartres ; et la puisné, Secille qui fut Abbesse de
Caen.
(a) En France aujourd'hui on distingue l'hom- A mahaingniez et non veanz,
mage du serment de fidélité. L'hommage se J langnuruuz et non poanz ;
fait par les vassaux aux seigneurs des fiefs ; et A Chiresborc et à Roêm,
les sujets doivent au Roi le serment de fidélité. A Baex et à Caëm :
En Allemagne on comprend ces deux droits Encore issont et encor durent,
sous le nom d'hommage : on appelle le premier, Si com establies i furent,
hommage du vassal ; le second, hommage du Puis ont à Caen establies,
sujet. Moût richement deux Abeies,
Et deuls Moustiers assez prochainz,
(i) Fist cent provendes establir. L'un as Moingnes, l'autre as Nunnainz. Rom.
A cent povret paistre et vestir, du Rou.
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE xMS'« DE NORMANDIE. 339
Comment Kenut morut à Vincestre.
En ce temps advint que Kenut inorut . . . En ce temps estoient encores
en Northmandie les deux filz du Roy Alred d'Engleterre , dont l'aisné
avoit nom Edouart et l'autre Auvre * ; et lesquelz le second Richart leur « m. \lvered
oncle , et Richard le tiers, et le Duc Robert et le Duc Guillaume avoient
nourris puis la mort de leur père ... Si ordonna Edouart l'aisné, au congié,
conseil et aide du Duc Guillaume de JNorthmandie , qu'il eust XL nefs de ^ena
de Northmandie ; et entra en mer à Harfleu ; o lui le Conte Neel de Constan-
tin , Taillefer (a) le Duc de par mère , le sire de Guerarville , le sire de
Gournay et pluseurs aultres . . . Perdy Edouart moult de ses gens , et
B moult y occirent Danois , et convint qu'il s'en retournast à Harfleu . . .
D'aultre part Auvre son frère, o lui des gens du Duc Guillaume, entra
en mer à Wissant ; o lui messire Gernault , et messire Jehan de Warecourt,
Yvain de Kenipertorentin ; messire Martin Abracy , Amaury le Conte de
Sées et de Dreux , Richart de Chaumont , et pluseurs aultres Barons et no-
bles passèrent à Douvres . . . Hérault lui [ à Alfred ] fist crever les yeux et
copper les poings , dont il morut . . . Les gens Auvre , une partie se sau-
vèrent en leurs nefs. Toutesfois en y ot-il de prins plus de IIIJ™. lesquels
Hérault fist mener à Guedefort , où il leur fist les chiefs copper par X^^, et
toutesfois le Xe demouroit. Si dirent les Anglois qu'il en estoit trop demou-
ré ; et comme devant les remirent , si que de X , l'en coppoit à IX les
testes , ( t ) etc.
A Guillaume le Bastart qui l'avoit longtemps nourry , il [ Edouart ] obéy ,
et fist tant de révérence comme il peut , et comme enffant peut faire à père. . .
Guillaume Talvas fut moult mauvais et cruel. Il fist estrangler Cudefort sa
femme, pource qu'elle le reprenoit de ses cruaultez en venant de l'Eglise :
puis print à femme la fille au Viconte de Beaumont, et fist ses nopces dedens
Allençon. Il pria Guillaume le filz Giroie, qu'il y fust ; et il y fut, comme cil
qui de nul mal ne de nulle traison ne se doubtoit. Là le fist Guillaume
Tallevas prendre , et lui fist les yeulx crever et trenchier les oreilles ; et
puis fut-il Moyne au Bec-Heluin. Ainssi le fist deffaire icellui Guillaume
Tallenas , pour l'ennuy de son grant bien. Giroie le père de ce bon Guil-
laume, qui ainsi fut deffait , estoit du plus grant lignage de France. Il vint
au Duc des Northmans o Guillaume de Belesme, qui longuement avoit esté
D exilliez en France. Le Duc lui donna terre, et il print à femme Constance de
Montfort , que il ama au mengier sus * son père, oii il se herbega quant il * c^ez
vint devers le Duc. De ceste fille ot VII filz, Hérault , Foucques qui fut
occis du Conte Guillebert d'Eu ; Guillaume, et Raoul Male-couronne ,
Robert , Huon et Giroie : et si eut IV filles , Herembourcq , Hemt *, Alips * Emme
et Albis. Celui lignage multiplia moult , tant qu'il descendy en Engléterre ,
en Puille, en Crète et en Surie. Ce lignage escilla toute la terre Guillaume
de Tallenas, et le chassa hors, et exilla son filz meismes qui Arnoul avoit
à nom. Et il s'enfuy à Rogier de Montgommery. Si lui donna à femme
Mabille sa fille, et lui ottroya tout son héritage quant il seroit mort. Arnoul
filz Guillaume Tallenas si promenoit ung jour en la terre de son voisin ; et
prist le portel à une Nonnain rencluse , et oncques pour l'amour de Dieu
E rendre ne lui volt. Cette nuit morut en son lit de mort soubdaine : puis eut
l'Evesque de Sées qui son frère estoit , le chastel de Belesme et toutes les
appartenances , et fist paix. Et en ce temps morut Hue filz du Conte Ra-
douf , qui estoit Evesque de Bayeux : et le Duc Guillaume fist son frère
Oëdon Evesque, lequel si fist l'Eglise de Bayeux refaire toute neufve.
(a) L'expression marquant la parenté , man-
que ici.
(6) Nous avons ici passé bien des choses qui
regardent l'Angleterre. Le sommaire du cha-
pitre est tel : Comment S. Edouart gouverna en
bonne paix le rojaume rV Angleterre . Plus haut on
lit : Suein estant mort , Alred print Eume (ou Enme,
Enine et Evine) sa femme, et passa en Angleterre,
et laissa ses deux filz en Northmandie au Duc Ri-
chart leur oncle, qui moult souef (ou sonef) les fist
nourir. Et encore : Kenut trouva la Rojne Eume
dedens Londres ; si la vit belle, et fist tant vers les
Londrois pour son pois d^or, qu'il tôt à femme et l'es-
pousa. Et encore : Kenut, quant il conquist Englé-
terre avoit prins à femme Eume la femme Alred, seur
du second Richart... Si avoit en Engléterre ung
homme nomme' Hérault, filz bastart du dit Kenut,
lequel print la possession du règne d' Engléterre.
V vij
340 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'« DE NORMANDIE.
En ce temps fut Normendie en bonne paix et en grant honneur , et sainte A
Eglise y estoit aussi en grant povoir, et tenue en grant révérence : et chas-
cun hault homme édifioit Eglises, et donnoient nobles possessions aux
Moynes et aux Nonnains qui Dieu servoient. Le Duc Guillaume parfist ,
acheva et augmenta l'Abbaye S. Vittor de Gerisy, que le Duc Robert son
père avoit fondée et commencié. Il fonda l'Abbaye de S. Estienne de Caen.
Ces deux Abbayes fist faire le Duc par conseil l'Apostolle encore pour son
mariage ; qu'il ne departist de Mehault sa femme qui estoit sa cousine. Guil-
laume le filz Ober , fist Lyre et Cormeilles ces deux Abbayes. Rogier de
Bellemont , filz Humfroy de Vielles , funda les Preaulx en sa terre jouste le
Ponteaudemer ; deux Abbayes , l'une de Moynes et l'autre de Nonnains.
Rogier du Montgommery une à Sées dehors les murs , et l'autre à Trouart; B
la tierce de Nonnains à Avrences. Liceline Gontesse (a) d'Eu, S. Pierre sus
Dive, et une de Nonnains dehors la cité de Lisieux. Son filz Robert Conte
d'Eu, S. Michiel d'Oultreport : Rogier de Mortemer, S. Victor: Richart
Conte de Evreux, S. Sauveur et S. Thaurin d'Evreux, l'une de Moynes et
l'autre de Nonnains ; à Rouen [ la Trinité ] : Rogier Conte de Mauretueil ,
fonda Grestain : Hue qui fut Conte de Seestre, fonda S. Sever : Raoul de
Regvieres, celle de Montebourg : Neel Conte de Constantin, S. Sauveur :
Guillaume Tallenas le premier , S. Marie de Lonthay. Raoul Tesson et
Herman, S. Estienne de Fontenay. Rogier de Toëny, S. Pierre de Castil-
lon à Couches. . . (b) Robert de Grutemesnil et Hue son frère et Guillau-
• S, EttouI me Giroie refirent et fondèrent l'Abbaye de S. Emond * , et y donnèrent
largement rentes et possessions ; puis fut Moyne cilz Robert ; et Guillaume G
Giroie ala en Puille , où il morut.
La bataille de Mortemer ( c ).
Il est chose vraie que François ont eu mainte envie sur Northmans , et
les ont maintesfois appeliez truans (d) et draconniers : et pour cette cause au-
cuns François blasmerent Northmans au Roy Henry de France ; et lui mi-
rent en teste comment c'estoit deffaulté à lui et honte, que Guillaume le
Bastart tenoit Northmandie. Le Roy Henry par le conseil et ennortement
de ses gens , avec ce que il estoit ad ce assez enclin, leur dist, qu'il destrui-
roit Northmadnie, et la remettroit dont elle (e) partit anciennement. Si
ordonna le Roy qu'il aroit deux batailles , de l'une partie de Seine l'une, D
et de l'autre partie l'autre : et fist semondre ceulx de Rains , de Soissons , de
*d'Ainien- liannois , de Vermendois, de Flandres, d'Artois, d'Auvernois *, de Pontieu,
de Noyonnois, et de Beauvoisin , à estre et comparoir (/") à certain jour à
Beauvais : et à ce jour meisme fist semondre à estre avec lui ceulx de Cham-
paigne , de Mascongnois , de Bourgongne, de Berry et d'Auvernois, de
Bourbonnois , d'Estampois , d'Orleannois , de Touraine et de Blois , de
Poitou , d'Anjou et du Maine , de Chartrain , et du Perche en partie , et de
tout le pais de ce costé de Seine ; et fu ordonné que ces gens ainsi assemblez
destruiroient le pais de Northmandie d'un costé et d'aultre. D'aultre partie
le Duc Guillaume ordonna ses gens aussi en deux parties : c'est assavoir de la
partie devers Seine pardevers Rouen et Caux, le Conte d'Eu nommé Ro-
bert , Gaultier Guifïart Conte de Longueville , Eude sire de Gournay , E
Guillaume Crespin de Veulquesin , tous les Barons et tous ceulx de Caulx
et du pais environ. Le Duc Guillaume avoit avec lui Evreux , Avrentinois,
Lieuvinois Constantinois , Bessinois , ceulx de Hyemmois , d'Auge et Luximmois * et
(a) Il est dit plus haut, que Richard II donna (d) Rom. du R. claiment bigos et draschiers.
à son frère Guillaume la Conté d'Eu et les appar- (e) Plus haut : Pourceque Rou estait venu de Dan-
tenanceSj et lui fist avoir à femme la fille d'ung bien nemarche, qui siel en la partie du north, et que ou
grant seigneur, nommé Torquetil... Cette fille nommée dit pais homme est appelle' et dit et nommé man,fu
Lisseline, de Guillaume ot trois filz ; l'aisné ot nom ordonné que de ces deux motz north et man assemblez
Robert^ et fut Conte d'Eu après son père; le second ensemble, seraient Rou et ses gens appeliez North-
ot nom Jehan, et fut Evesque de Lisieux. mans, comme hommes venus du pals de north ; et de
(b) Nous passons ici ce qui concerne les an- leur nom fut puis appellée Northmandie, et est enco-
ciennes Abbayes de Normandie. Notre Auteur , res le pais qui audevant estoit appelle Neustrie,
là et ailleurs^ copie Guillaume de Jum,
(c) Le Ms. de Fccan porte : Comme le Roy ve- [f) A Ccnnestable et à guion
noit en Normendie. Leur a livré son frère Odon. Rom. du R.
nois
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'« DE NORMANDIE. 341
A cle Romois devers Seine, pour aler contre le Roy qui estoit à Mante. Et
fist le Duc Guillaume retraire et garder une partie du bestial du plat pais et
fbrests, pour s'en aidier à son besoing, et aflin que les ennemis n'en eussent
aisément. Si advint que la journée venue, les gens du Roy de France qui
estoient assemblez à lîeauvais , chevauchèrent jusques à Mortemer sur
Yonne : et pource que ilz trouvèrent bon païs, et prou vivres et herberges
pour la nuit , et bien burent et niengerent et dormirent , et n'avoient pas
paour de leurs ennemis ; mais cuidoient que tous les gens Guillaume fussent
à Evreux. Et à dont les gens au Duc Guillaume, qui avoient à gouverner le
païs du costé devers Rouen et Caulx, quant ilz sceurent que les gens du
Roy de France estoient ainsi logiez à Mortemer , si montèrent tous à che-
val ; et toute nuit errèrent, tant que au matin avant le jour ilz se boutèrent
B en la ville de Mortemer (a), cryans à haulte voix Dieu aye ; et trouvèrent
François dormans entre leurs draps : là tuèrent ce qu'ilz attaindirent sans
mercy ; et tellement qu'il n'y ot en eulx , fors de prendre ses petis draps
et s'enfuir. Moult en occirent , et prindrent par haies et par buissons ; si
que de bien XL mille François, n'en eschappa pas le quart : et quant il fut
jour, les Northmans recueillirent les destriers, chevaulx , harnois , et tous
les biens des François dont ils furent bien rafreschis. Incontinent la chose
advenue, Gaultier Guiffart envoia devers le Duc Guillaume à Evreux lui
conter Testât de la besongne. Quant Guillaume le sceut, si en eut grant joye,
et envoya quatre paisans la nuit au plus près des tentes du Roy ; iesquelz
commencèrent à crier : « François , allez à Mortemer , vos gens y ont esté
» tuez » : et quant ilz oirent ce, si se commencèrent à esmouvoir ; et tantost
lC la chose vint à la cognoissance du Roy, si fut moult à meschief, et comman-
da à prendre ceulx qui ce avoient crié. Et si comme François estoient en tel
effroy, véez-ci venir des gens du Roy qui eschappez estoient, qui vont
compter la chose au Roy : si n'ot en lui que courroucer. Incontinent et sans
plus attendre chascun troussa ce qu'il avoit, et s'en ala en son pais ; et le
Roy Henry s'en retourna à Paris, faisant grant dueil. Assez tost après les
amis des grans Seigneurs qui estoient prisonniers aux Northmans, si som-
mèrent le Roy qu'il voulsist penser de leurs délivrances ; et le Roy fist trait-
tier avec le Duc Guillaume, que il les volsist délivrer, et il lui acorderoit
et jureroit bonne paix et amour à tousjours ; et si ne metteroit nul débat,
que Guillaume ne pourchassast son droit vers Geffroy Martel ; et que le dit
Geffroy il ne soustiendroit plus , ne porteroit contre le Duc Guillaume ,
et lui délivreroit Tillieres. Laquelle chose oye et faitte , le Duc Guillaume
l'acorda, et rendy les prisonniers ; mais ilz paierent leurs despens : c'est
assavoir, le Conte X besans pour jour, le Baron VI , le chevallier IIII , et
l'escuier II : et si demoura aux gens Guillaume ce qu'ils avoient gaignié sur
les prisonniers : et ainsi ot le Duc paix au Roy de France , laquelle dura
tant que le Roy Henry vesqui.
Comme Guieffroy {b) Martel deffendi Ambrebieres.
Quant Geffroy Martel oy dire que le Roy de France ne mettoit nul
débat, que le Duc Guillaume ne lui fist Guerre , si manda ses hommes et
amis : et avec lui furent les Contes de Poitiers, de Chartres, et le Viconte
de Touars, et ceulx de Touraine, Angevins, Poitevins (c), Manceaulx ,
et plusieurs aultres ; et les mena devant Ambrebieres (d), qu'il cuida avoir par
(a) Et les vout entour Mortemer,
La -ville firent alumer
D'ostel en autre le feu prent,
Par la ■ville flambe ^'estent.
Dont missiez gent effre'e,
Fille estormie à preuf niellée ;
Fruncheiz par les ostex s'esmeuvent,
Tïex armes prennent com il treuvent. R. du R.
W\ Ce sommaire est du Ms. de Fécan.
(c) Notre Chronique parmi les gestes de
Guillaume Longuc-épce , Duc de Normandie ,
rapporte que ce JPrince respondit en riant [à Guil-
laume de Poitiers qui lui demandoit en mariage
Heloys, fille de Rouj : Seroit-ce bon que ma seur
qui est une des plus belle dame du monde , que je la
donnasse à un Poitevin ? L'en tient que Poitevins sont
advers et couars, et n osent combatre , ne veior sang
donneur j quilz ne chéent pasniez, et que la fièvre
ne les prengne. Les Poitevins ne se reconnoitront
point à ces traits^ et ils auront raison.
(d) Cil qui estoient ou chas tel,
Laidirent tant la gent Martel
Quil n'osoient assaillir,
Tost lor firent l'assaut guerpir ;
Et pour monstrer leur liardement,
Firent tout pour pense'ement
Du pel abalre une joe'e
Qui tuit porent veir l'entrée. R. du R.
Vv iij
342 EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'*' DE NORMANDIE.
subtilité : mais Taillefer et Guillaume le filz Ober avec ceulx du Chastel fu- A
rent si pourveux, que GefFroy Martel Conte d'Anjou et ses gens y perdi-
rent plus qu'ilz n'y gaignerent. Quant le Duc Guillaume sceut que GefFroy
Martel estoit devant Ambrebieres, s'y y ala tantost, et manda ses gens après
*^/. Passeir lui^ Et quant Gef'froy le sceut, si laissa Ambrebieres et Pasais *, et s'en ala
ardant et faisant moult de dommages. Avec Gef'froy estoient ceulx du Maine,
ausquelz Hébert leur seigneur, n'avoit gaires estoit trespassez, avoit chargié
et enjoint devant sa mort, qu'ilz ne presissent pas Geffroy Martel à seigneur ;
et que se ilz le prenoient, ilz n'auroient jamais paix : mais presissent le Duc
Guillaume, qui en paix et en justice les tenroit, et contre tous hommes les
defifendroit. Et quant Guillaume si sceut, que contre l'ordonnance leur
seigneur estoient ainsi avec GefFroy Martel, il chevaucha ou Maine, et prist
villes et chasteaulx, et des plus nobles hommes de la terre et du pais eut il B
prisonniers ; et finablement tellement les constraint , qu'il couvint , vaul-
sissent ou non , qu'ilz rendissent la cité du Mans : et quant il l'eut en sa
main, il fist faire une moult forte tour , et print des nobles hommes du
pais et de la cité, et en receut les hommages et sermens ; et puis les laissa
à tant sans leur faire aucun dommage. Ou Maine avoit ung chevallier le plus
puissant homme du pais, nommé Geffroy seigneur de Maine, qui avoit à
femme la seur Herbert seigneur du Mans, qui voult avoir la terre sans en
parler ne faire requeste au Duc Guillaume ; si s'allièrent avec lui les
plus puissans hommes du païs, en allant contre le serment qu'ilz avoient
fait au Duc Guillaume ; et aussi eut en son ayde Geffroy Martel Conte
d'Anjou, Si vint guerre ou pais ; et fist tant par ses amis, qu'il entra en la
cité du Maiis. Et quant le Duc Guillaume le sceut, il assembla de ses gens C
ce qu'il en peut finer, bien XXXm ; et se mist à chemin pour aler droit au
Mans. Et quant Geffroy de Maine sceut qui venoit , laissa la ville, et s'en
parti ; et Guillaume y ala, et la print, et y fist bouter le feu , et abatre les
murs, et raser les fossez, et de tous poins la destruisy : et depuis , quant
bon lui sembla, si la fist réédifîer, et moult conforta les gens du pais.
Comment Geffroy Martel et le Roy de France furent aliez.
Quant Geffroy Martel vit que le Duc Guillaume estoit si puissant et tant
amé de ses gens, il se trait devers le Roy de France ; et lui dist que non-
obstant la foy et serment qu'il avoit fait au Duc Guillaume, jura et créanta
qu'il destruiroit le Duc Guillaume et les Northmans , et vengeroit ceulx j)
qui estoient mors à Mortemer. Si assembla son ost le plus puissant qu'il peut,
et se mist à chemin : si estoient avec le Roy trois Ducs et XII Contes et
cent mille François armez. Le Duc Guillaume considéra la puissance du
Roy, et ce qu'il avoit de gens à Falloise où il estoit, et fist garnir les for-
tresses et mettre à deffense de toutes choses au mieulx qu'il peut, et vuidier
le plat pais de vivres sans faire resistence, ne offrir bataille au Roy ; et
qu'en ses villes et chasteaulx ses gens fussent prests et appareilliez, pour
férir en chief ou en queue, et porter dommage aux François tant comme
ilz pourroient. Quant le Roy et son ost furent à chemin, si chevauchèrent à
Hyemmes, et moult de grans cops y donnèrent ; mais pou y firent de leur
profïit. Hz passèrent oultre (a), ardant et destruisant jusques à Bessin et jus-
ques à la mer, et jusques à la rivière de Seulle. Après ce le Roy ordonna E
son retour par Bayeux et par Caen, et passer Dive à Vara ville : car c'estoit
son entente à destruire Auge , Lieuvin , Romois et tout le païs jusques à
Rouen. Ainsi l'emprist comme il l'eut divisé, et vint à Caen oii il n'avoit
lors point de fortresse [ni (h) de] fors chastel ; et illec passa oultre, et ala
jusques à Varaville : et pour ce que la chaussée estoit longue, et le pont de
Dive estroit, le Roy passa premier, et puis oi'donna ses gens à passer par
*/". doubla ordre; et doubta * son arrière garde que le Duc de Berry conduisoit , et
(a) Lex viles ardent et les bores,
Homes firent dolenz plusnrs
Et mainte famé i out chaitive :
A S. Pierre vindrent sor Dive,
La ville fu par tant garnie.
Que li Roiz vint en l'Abbe'ie. R. du R.
[b] Encor ert Caen sanz chastel.
Ni ai'oitfort mur nequernel. R. du R.
EXTRAIT DE LA CHRONIQUE MS'« DE NORMANDIE. 343
A et l'ordonna à demourer en la ville, tant que tout le sommage fut passé. Le
Duc Guillaume sceut, que le Roy et ses gens dévoient passer à Varaville ;
si manda ses gens ce qu'il en peut avoir, bien XX»' et plus, tant Northmans
comme Bretons , et celéement se mist en la vallée Lez-baz-vent * : et * n.\ts la-
quant il sceut que le plus de l'ost fut passé, il s'en parti, et ordonna ses ^^"'
gens en deux battailles, et se féry en Varaville où l'arriére garde estoit.
Quant ceulx qui estoient sur la chaussié oyrent la noise, si se commencèrent
à haster dépasser, et boutoient l'un l'autres ou mares, et nul ne povoit aidier
l'un à l'autre ; et à si grant nombre se mirent sur le pont qui estoit foible,
qu'il rompit, et chéy; et tous ceulx qui estoient sus, tumberent en la ri-
vière, et molt en y ot de noiez. Le Duc Guillaume et ses gens crioient
Dieu aye , et forment assailloient les François. Le Duc Guillaume occist le
B Duc de Berry. Moult estoit le Roy doullant , qu'il veoit (a) ses gens ainsi
noyer, tuer et prendre, et ne leur povoit aidier. Finablement le Duc Guil-
laume et ses gens eurent vittoire ; et n'eschapperent des François de la ditte
arrière garde, que pou ou nul qui ne fussent mors ou prins. Le Conte de Roussy
y fut prins , le Conte de Soissons , le Viconte de Melun, le Pallatin de
Brie, et aultres pluseurs grans Seigneurs. Si grant prinse de prisonniers ne
fut oncques faitte en Northmandie , sans plus grant occision. Quant le Roy
vit, si volt faire pons sur Dive, et poursuivir le Duc Guillaume; mais le
Duc de Bourgongne son frère et ses gens lui dirent, que il y pouroit plus
perdre que gaignier : si s'en ala en France à tout ce qu'il ot de gens moult
dollant {b) : et ne sceut l'en se ce feust par courroux ou aultrement , mais
assez tost après il morut : et commença son filz Phelippe à régner après lui
Roy de France, l'an de l'Incarnacion notre Seigneur mil LXI. Au sacre du L'an 1060.
dit Roy Phelippe fut le Duc Guillaume en grant arroy : et pour ce que
les Gascons furent rebelles au Roy , le Duc Guillaume avec très belle
compaignie y ala, et prinrent par force Montaubem : et tant traita et fist le
Duc Guillaume , que Hugue le sire de Gascongne fist hommage au Roy
dessus dit : et fut le Duc Guillaume moult amé ; et aussy le Duc ania bien le
Roy, et moult lui obéy. Mais pour le grant bien qui estoit au Duc Guillau-
me, les François ennortoient le Roy de lui faire guerre (c).
(a) Montez fu dessus Hasteborc ,
rit Varai'ile et vit Cuborc. R. du R.
(i) Ne porta puiz escu ne lance ,
Ne sai s'il feist pour pénitence. R. du R.
(c) Nous terminerons notre Extrait de cette
Chronique en en rassemblant ici quelques traits
du commencement : ceux-ci par ex. Pour ce fauLx
parlement [ du Roi Lotit. ] fut puis regardé et or-
donné que le Duc de Norm. porteroit à tousjoursespée
et seroit sur coursier au parlement, et le Roy y seroit
sans armes et sans palefroy... Le Duc de Norm.
tenoit par parage ta Duchiédu Roy de Fr. en faimnt
féaulté et hommage... Ric/iart I donna foy de ma-
riage à la fille du Duc Hue^laquelle n'avait que FUI
ans d'aage, et estoit nommée Àgunne, c'est à en-
tendre Agnès... Assez tost après que Richart ot
espousée Gonnor, Lothairele Roy de Fr. morut, lequel
laissa ung sien filz nommé Loys, qui fu Roy après lui
en l'an de grâce IX<^. III^^. et FI ; et ne régna cilz
Loys que ung an ; et deffailly la lignié Charlemaine^
quant aux Roys de France : et vint le royaume de
Fr. à Hue Cappel^ par l'aide du Duc Richart quiavoit
eu sa seur espousée. . . Richart II fist tant que le Roy
par son aide ot toute la Duchié de Bourgongne que
le Conte Landrin de Nevers lui tolloit, et prins
Sens et Aucerre... Combien que le Roy de Fr. feist
semblant qu il ne s' entremist de la guerre de ces deux
Seigneurs [Richart II et Eudes], toutesvoies de son
consentement ses gens servoient et aidoient au Conte
de Chartres et de Blois. Quant le Duc Richart vit ce,
si va envoyer messages en Dannemarche, etc.
344
A NNO
x\. in h(
EX CHRONICO («) S. PETRI CATALAUN.
Apud Labbeum Tom. I novœ Bibl. Libr. Mss. pag. 296.
MXXXIV , dedicatio hujus Ecclesiae [Catalaun. Monasterii]
honore B. Pétri et omnium Apostolorum.
MXXXVII , bellum Barri, ubi Cornes Odo interfectus est.
MXLII , dormitio Rotgeri Episcopi fundatoris hujus loci : oui Rotge-
rus II successit.
MXLVII, ordinatio D. Odylardi , bonge memoriae Abbatis hujus loci. ^
MXLIX, Léo IK Papa benedixit Templum S. Remigii.
MLIII, Philippus Rex natus est, [Henrici filius ex Anna].
Mr>IX, Philippus Rex Remis ordinatus est, cùm septem annorum esset.
MLX, obiit Henrieus Rex [pridie Nonas Augusti].
An. 1061. MLXII, traditio Vitriaci (b). Alexander Papa (c) ordinatus est.
An. 1066. MLXIV, Stella comètes visa est, quando Willelmus Normannorum (d)
Comes Angliam cepit.
MLXV, obiit Rotgerus II; cui Rotgerus III succedit.
MLXX , Odylardus , Primus Abbas hujus loci , die sancto Paschaj corpus
terrae tradidit.
(a) Hoc Chronicon , quod ab atino 1009 ad greditar ; nec à bello detiftit , donec illwn dsi<icU. Fit
annum 1223 deducitur, edidit Labbeus ex Co- cnm'entui IVnbilium, pax reforinatur, hœredha^ Si- C
dice chartaceo Jacobi Sirmondi. Frustula duo moni redditur. Unde super hune annum scribilur in
ejusdem Monumenti liabes in Volumine X. Annalibus : Redditio Fitriaci.
[b) Infrà legitur : MLXXF, redditio fitriaci. (c) Alex ander electus fuit anno 1061.
Albericus verô ad euriidein annum refert : Co- (rfj Willehnus Angliam invasit anno 1066.
me.f Simon à Roma reversas , Regem Philippum ag-
EX CHRONICO («) ELNONENSI S. AMANDI.
A-pud Martenium Tom. III Anecdot. col. 1396.
ANNO MXXXV, obiit Balduinus Comes (b) filius Susannae.
MXXXVI, bellum Ducis Gozelonis et Comitis Odonis , XVII Cal.
Decemb.
MXL , dedicata est crypta , ab Hugone Episcopo et Malbodo Abbate
condita.
MXLIV, Hugo Episcopus [Noviomensis et Tornac. ] obiit.
MLI , Henrieus Imperator per Cameracum in terra Comitis intrans ,
*/•. Duacuni "sque Bruaco * depopulat. Inibi Comes per incurrentes nuncios accedens,
dato fidelitatis sacramento, rursus Imperator recessit. Quidam Berengarius ,
Andegavensium Archidiaconus , de corpore et sanguine Domini absurdam
et reprobam quaestionem concitavit : unde Parisius invitatus , congregata
An. 1050. Synodo , non venit ; sed détecta ejus fallaciâ , reus condemnatus est à g
cimctis.
MLX, obiit Henrieus Rex Francorum [pridie Non. Augusti ].
MLXII , cernens Abbas Mabodus suum obitum adesse, communi con-
silio Fratrum elegit Fulcardum, qui et Lambertus dicebatur, in Abbatem;
et eum ad Comitera Balduinum , qui apud lasulam jacet , Attrebato dirige ns ,
(a) Instrumenli hujus , à variis Chronogra- habuit Balduinum Montensem , Com. FI. ac
phis ad annum usque 1223 pcrducti , praecedens Hannon. et Robertum Frisonera. Balduinus
pars édita est pag. 280 Tomi nostri X. Mont, ex Richilde genuit Arnulphum III Com.
(6) Arnulphus II ex Rosala filia Berengarii FI. caesum anno 1071 ; et Balduinum , contra
R. genuit Balduinum Barbatum. Hic genuit Bal- quem arripuit Comitatum Robertus Friso , qui
duinum Pium ; qui ex Âdela filia Roberti R, Fr. ex Gertrude genuit Robertum II. Com. FI.
VI
EX CHRONIGO ELNON. S. AMÂlNDI.
345
À VI Idus Aprilis illi Abbatiam fecit dari. Supervixit etiam idem Malbodus
usque VII Calendas Mail, et obiit anno Pomini MLXUI.
MLXIV , Imperator Henricus super Coniitem Balduiniim irruit , Torna-
cum igni tradidit ; milites inde secum duxit. Anno sequenti Imperator hosti-
liter super Hungros abiit ; sed nihil prospère gessit. Balduinus Junior, Adelae
fîlius, consensu patris, accepta . . . uxore , castellum Mons obtinuit.
MLXVI , incendium Monasterii S. Amandi Cal. Septembris.
MLXVII , Balduinus Cornes obiit IV Cal. Maii ; Insulae sepelitur (a).
MLXVIII , obiit Balduinus Episcopus [ Noviomensis et Tornac. ]
MLXX, XVII Calendas Augusti obiit Balduinus Junior Comes : Hasno-
nio defertur tumulandus.
(a) Aubcrtus Miraîus in Libelle Donationum
B Piar. caj). 39 referl liltcras Baldcwini FI. Coin.
Mardi et Philippi R. Fr. ejusquc regni Procu-
ratoris et lîajtili, quibus Iiisulense Canonicorum
CoUegiuin à se fundatuiii dotât. Acluin apud
Islam in S. Pétri Basilica, coram Philippi R. Fr.
prœsenlia, anno Fil imperii ejus , anno ah Incarn.
Dont. MLXfl, Indict. IIII. . . S. Baldewini Jun.
Coni. S. I.iaac de P alencines , S. Balduini Noviom.
Epifc. S. Widonia Anihian. Epitc. S. Orogonis Epitc.
Tarven. S. Clarboldi Pincernœ. S. Theoderici Da-
piftiri. S. IlengoCi de Gandavo. S. Anselmi Calvi S.
Roberti Jdvocati. S. Joannii Jdi'ocati. S. IFalteri
Duacensis. S. HugonLt fratris ejus. S. Rudolp/d Tor-
nac. S. TFederici Tornac. Ego Balduinus Cancellarius
suhscripsi.
EX CHRONICO (a) S. BENIGNI DIVION.
AD CYCLOS PASCHALES.
Apud Labbeum Tom. I. novœ Biblioth. Lib. Mss. pag. 294.
D
ANNO MXLIV (b) obiit Richardus Abba piissimus * ; succedit Wale-
rannus , frater Hugonis Lingonensis Episcopi : et B. Richardus Virdu-
nensis Episcopus ; cui successit Theodericus.
MXLVII , ordinatus est Abbas Halinardus * , Lugdunensis Archipraesul in
loco , qui dicitur Erbrestein , coram llenrico Csesare lîlio Cononis.
MXLIX , venit S. Léo Papa in Galliam, et depositus est Hugo Lingo-
nensis Episcopus ; cui successit Harduinus.
MLII , obiit Romae Abbas et Archiepiscopus Halinardus ; cui successit in
Archiepiscopatu Hubertus , et in Abbatia Joannes Fiscanni , hujus loci Mo-
nachus.
MLX, obiit Rex Henricus: Philippus filius ejus régna vit , coadjuvante
fratre ejus Hugone Magno , qui in exercitu Hierosolymitano potens claruit.
MLXÏ , obiit V^alerannus Abbas * : succedit Grimoldus.
MLXV , obiit Harduinus Lingonensis Episcopus : cui successit Raynar-
dus , cognomento Hugo.
MLKXV , obiit Robertus (c), Dux Burgundiae : successit Hugo, Hen-
rici filii ejus filius.
(a) Cbronicon islud S. Bcnigni ab anno 753
ad an. 1224 protraxerunt varii Scriptores. Quae
autem in eo praecedunt annuin 1046^ frustatim
édita sunt in Tomis superioribus.
Ib) Corrig. MXLFI, ut in Chronico Virdun.
(c) Iste, primi Ducum Burg. rami caput, non-
nisi post coronationem fratris sui Henrici factus
est BurgTindiœ Dux; attamen se, ut videra est
apud Mabillonium Tom. IV Ann. Bened. pag.
237, Ducein illius provinciae jam dicit in litte-
ris pro Flaviniaco, quibus subscripsit mense
Febr. anni 1018 ; sed forte mos olim fuit, Duces
ut scquentes subscriptionc sua iirmarent chartas
superiorum teniporujn.
* S. Viloni
* S. Benigni
An. 1046.
S. Vitoni
Tome XL
X X
346
EX GENEALOGIA («) COMITUM BONONIENSIUM.
Inter Probationes Historiée Geneal. Comitnm Ghisn. etc. png. 5.
♦Candida- /■><uiDO à le Blaiike-Barbe * Comes Bolonice habuit très filios et diias
barba ^j []i\^^ Primogenitus vocabatur Balduiniis , cui pater dédit Boloniani et
Lens : médius vocatus est Hugo (b) , cui pater dédit S. Paulum ; qui fuit
primus Comes qui fuit unquam apud S. Paulum : tertius vocabatur Willel-
mus (c) , cui pater dédit Ghisnes ; qui primus fuit Comes de Ghisnes. Pri-
mogenita filia sua vocabatur iElidis , cui pater Comitatum parvum de Wa- B
renna dédit cum Comité de Hollande : postnata filia sua vocabatur Beatrix ,
quam Dus de Frisa duxit in uxorem cum terra Tervaneiisi. Ille autem
Guido post liaec facta obiit , et sepultus est apud S. Vulmarum in Nemore ;
et dédit Ecclesise S. Vulmari in JNemore in elemosynam pro anima sua ,
assensu et concessione heredum suoriim, totam terram de Streheu (d), et
totam terram de Fossemeis , et totam terram de la Haie en Campaigne.
Post obitum Guidonis Comitis venit Balduinus filius suus ad terram , et
duxit in uxorem Alam (e) de Gant: et de Balduino Comité illo et de Ala
uxore sua venit Eustachius Comes à l'Oel, et Episcopus Fulco ; et Comes
* in Anglia Gaufridus , qui dédit Ecclesiae S. Vulmari in Nemore Fouhera * et Colo-
niam in elemosynam ; et jacet in Ecclesia S. Vulmari in Nemore , et Comes
Balduinus pater ejus , et Comes Eustachius (/") à l'Oel frater ejus, etc. C
f {a) Hanc geneal. sériera tradit ibid. Chcsnius marito Bolon. Comité , in uxorem duxit An-
circa tempus S. Ludovici scriptam fuisse. gelramnus Pontiv.
(b) Ex Malbrancquo , Hermès S. Pauli Co- (/") Hic Eustachius I [qui, ex Geneal. Caroli
mes, vel potiùs duxit iiliara Comilis S. Pauli. Ducis apud Miraeura lib. 1 Donat. Belg. cap. 30,
(c) Al. Wlmarus ex eodem Scriptore , non uxorem habuit Mathildem Lovan. filiam Henrici
Gisnarum , sed Markii Comes. Ex Chesnio au- Senis Coni. Lovan. et Bruxell.] perpcràm con-
tem, malè vocatur Willelmus. funditur cum Eustachio Comité Gisnensi. Eusta-
{d) Ex Malbr. prœdia Hestrain, Estrehem^ Fo.rsetx, chius autem H Bonon. dicitur ab Orderico Vit.
la Haye en Champagne. Princeps Gitlmensix^ fortassis ratione tantùm feo-
(e) Haec forsàn Adelvia est , quam , occiso dalitatis seu moventiae, ut vocant.
D
EX CHRONICO TURONENSI («),
AUCTORE TURON. ECCLESItE S. MARTINI CANONICO.
Ayuà Marteniutn Tom. V. AmpKss. Collect. col. 1000.
AN N o Corradi IX et Henrici Régis III , Ardenutus Rex Angliae dédit
sororem suam Henrico filio Corradi imperatoris ; quae posteà de adul-
terio accusata, succiso poplite accusantis in he]\o(b) victi, super hoc ex purga-
ta , Sanctimonialis est effecta : nec multo post Ardenutus Rex Angliae , frater
ejus, inter pocula mortuus est; cui successit Eduardus filius Effr-edi Régis,
auxilio Godoini qui filiam suam ei dédit.
Anne Corradi X et Henrici Régis IV . . . Senonis post Leothericum Gel- E
duinus , qui per simoniam electus , in Ecclesiam Senonensem intrare non
potuit.
(a) Malè hîc passim anni Imperatorum ac Re- campffen pugnare, campffer verô idem est ac
gum Fr. coraponuntur cum annis rcrum gesta- quod Italis campio ci. campliio. Ajjud vetcres cam-
rum, ut monemus in nota ad exccrpfum quod pus fuit locus préelii atque ipsura praeliura : inde
dedimus pag. 280 Tomi X. Confcrendus est hoc nomcn. Qui in certaraine succurabcbant,
igitur Annalista Turonensis cum aliis Chrono- aut à victore urgente aut à judicibus cogebantur
graphis, indeque emendandus. fateri, quod anteà negarant, aut negare quod
(b) In duello nempè seu singulari certamine. anteà affirmarant : se exdicere illud dicebatur.
Feminis enim licuit pro se pugnatores exhibe- Hoc idem significabat olim se recrcdere , unde
re, hoc est alios pro se pugnantcs inducere. Cam- rccrediti et recruditi. Probri autem gravissimi loco
piones et Campbiones promiscuè ii fuerunt ap- se recrcdere habebatur, ita ut in infamiam ce-
pellati : quae nomina Germanicœ tribuenda lin- deret, et pro contumelia gravi objiceretur.
euse, in qua campff esX certamen sive pugna, et
EX CHRONICO TURONENSI. 347
A An no Corradi Régis X[ et Henrici Régis V, idem Henricus Rex cura
Fulcone Comité Andegavensi et exercitu multo Senones venit , et villam
et Ec(;lesias omnino destruxit ; et post cum Odone Comité pacem fecit ,
ita quod medietas villae Régi remansit , et Gelduinus Archiepiscopus in sua
sede restitnitur. Tune Robertus Dux Normannise pœnitentiâ ductus, nudi-
pes Jerosolymam petiit ; et statim rediens Apuliani (a), Principem Apuliae
contra Graecos adjuvit , et Italos discordantes debellavit , et vicinis genti-
bus terrorem incussit ; et hac de causa cœperunt Normanni in Sicilia et Apulia
doniinari : nec niultô post obiit , et Bithiniae sepelitur anno Ducatùs VII ; j^^ ^Q^^
cui successit Guillelmus filius ejus.
Anno Corradi XII et Henrici Régis VI , obiit Fulco (b) Nerr.i Comes
Andegavensis , et in Ecclesia Belli-loci quam ipse fundaverat, sepultus est ; ^^ ^Q^Q
B cui successit Gaufridus Martellus filius ejus.
Anno Corradi XIII et Henrici Régis VII , duxit Gaufridus Martel-
lus Comes Andegavensis uxorem sterilem, quia nunquam ex ea filios vel
filias procréa vit. Tune Henricus Rex Francise Guillelmum Ducem Nor-
manniae , puerum octennem in tutela recepit ; cujus terrae Gaufridus Mar-
tellus Comes Andegavensis damna intulit infinita : etiam propinqui sui, eo
quod nothus erat, et quia eum puerum et sine consilio videbant, in quan-
tum poterant infestabant.
Anno Corradi XIV et Henrici Régis VIII , odo Campaniensis Comes
contra Corradum Imperatorem rebellans , Lotharingiam incursat , castella
oppugnat , urbem Leuchorum quae Tullus dicitur obsidet, et posteà Barum
castrum capit ; cui Gothelo Dux cum Lotharingis occurrit , et conserto
C praelio apud Barum , odo Comes perimitur ; et Francorum exercitus gravi
caede attritus, à Lotharingis fugere compellitur. j^^^ ^q^^
Anno Corradi XV et Henrici Régis IX, mense Aprili niaxima ignea tra-
bes , etc. . . . Henricus filius Corradi . . . Iste in tantum bellicosus fuit ,
quod de eo dictum est : Cœsar tantus erat, quantiis et orbis ; et ita facetus ,
quôd Clericum {c) qui sororem suam Sanctimonialem equitaverat , Episco-
pum instituit ...
Anno Henrici Imper. III et Henrici Régis XII , Comes Andeg. Gau-
fridus Martellus nomine , vicit in bello Theobaldum Comitem Blesensem , et
eum cepit; et pro ejus redemtione habuit urbem Turones, et Chainonem
et Lengiciacum : nam Comes Andeg. vexillum S. Martini in illo bello ,
sicut consuetudo est , habebat ; quod videntes inimici ejus fugerunt , per
D miraculum videntes alios ex parte Comitis Andegaviae vestitos candidissi-
mis indumentis.
Anno Henrici Imper. IV et Henrici Régis XIII, Gaufridus Martellus
Comes Andeg. vicit in bello Guillelmum Comitem Pictavensem , et eum
cepit ; pro cujus redemtione habuit Sanctonas cum toto pago.
Anno Henrici Imper. V et Henrici Régis XIV , valida famés Galliam et
Germaniam oppressif ; et eodem anno factum est Castrum Raginaldi, dic-
tum à Raginaldo filio Gaufridi ejusdem turris domini,
Anno Flenrici Imper. VI et Henrici Régis XV, constructa est Ecclesia S.
Sepulcri in Bituria ad formam Sepulcri Jerosolymae.
Anno Henrici Imper. VII et Henrici Régis XVI , ciim Gaufridus Mar-
E tellus Comes Andegaviae et uxor sua Vindocini essent, et de nocte per
fenestram aspicerent, viderunt stellas cadere in fonte qui sub castro erat; et
ob hoc , Episcoporum et Abbatum et Baronum consilio , idem Comes su-
per fontem illum construxit Ecclesiam Trinitatis (d) , et de Majori-mo-
nasterio Monachos ibi posuit ; uxor vero ejus Ecclesiam S. Georgii fabri-
cavit . . .
is
{a\ Personae hîc ab Auctore confunduntur. costes , uti raodô, jain celebrabaturj ut patet
[b] Mors Fulconis seriùs accidit apud alios ex compluribus chards Vindocin. archivi ; in
Annalistas , quibus potior profeclô fides adhi- quaruin una anno 1060 datâ^ festura S. Triiiita-
benda. tis XH Kal. Jun. incidisse dicitur. Sic Drogo
[c] Vetercm fabulam Chronographus Turon. Monachus Berg. S. Winnoci, qui scribebat anno
pcrperàin nobis obtrudit eô loci. 10G7, testatur [Mabillon. Act. SS. Bened. Tom.
[d] Ecclesiae dedicalio facta est anno 1040 , III, cap. 4, pag. 316] suo tonij)ore in Flandria
pridie Kal. Junii, in pervigilio S. Trinitatis ; idem fcsluin peractum fuisse Dominicâ I jiost
cujus festum eo tcrapore in die octava Pente- Pentecosten. Hoc autein festum aestivale diccba-
Xxij
348 EX CHRONICO TURONENSI.
Anno Henrici Imp. X et Henrici Régis XIX, célébra vit Léo Papa apud A
Remis Concilium , et ibi Gelduinuni Senonensem et Lingonensem Epis-
copos simoniacos deposuit . . .
Anno Henrici Imper. XIII et Henrici Régis XXII , corpus Pallan-
tis, etc.
Anno Henrici Imper. XIV et Henrici Régis XXIIt, fuit in confinio Bri-
tantiiae et Normanniae una vel potiiis duae mulieres, etc.
Anno Henrici Imper. XV et Henrici Régis XXIV, Leone Papa mortuo,
Victor successit. Turonis post Arnulphum Bartolomaeus.
Anno Henrici Imper. XVI et Henrici Régis XXV, in vigilia Cœnae Domini
luna nigra sicut carbo extinctus; et eodem anno obiit (a) Gaufridus Mar-
tellus Gomes Andegaviae, et sepultus est in Abbatia S. Nicolai, quam fecit;
quoniam pater suus eam incœperat : super cujus tumulum taie epitaphium g
denotatur : Diim viguit , etc. Hic Cornes , ciim heredes non hajjeret et mo-
reretur , reliquit terrain duobus nepotibus suis , scilicet Gaufrido Barbato
totam Turoniam cum Laudunensi (b) Castro , et Fulconi Richin Andegaviam
et Xantonas cum pago Xantonico.
Anno Henrici Imper. XVII et Henrici Régis XXVI, fundata est Abba-
tia B. Mariae de Caritate à Girardo, qui in ea tumulatur. Tune Victor
Papa in Gallias veniens, gloriosè ab Henrico Imp. suscipitur ; nec multo
post eo praesente idem Imperator moritur, et apud Spiram sepelitur : cui
successit Henricus filius ejus. Tune Guillelmus Dux Norraannige Matbildem
filiam Balduini Comitis Flandriae duxit in uxorem in hune modum : cîim
ipsa à pâtre suo de sponso recipiendo saepiùs rogaretur, eique Guillelmus
NormannirTe à pâtre qui eum longo tempore nutrierat, prae aliis laudaretur,
respondit nnmquam nothum recipere se maritum. Quo audito, Guillelmus
Dux clam apud Brugis ubi puella niorabatur , cum paucis accélérât, eam-
que regredientem ab Ecclesia pugnis , cal(;ibus et calcaribus verberat et
castigat ; sicque ascenso equo , cum suis in patriam remeat. Quo facto,
puella dolens ad lectum decubat ; ad quam pater veniens, illam de sponso
recipiendo interrogat et requirit : quse respondens dixit, se numquam habere
maritum , nisi Guillelmum Ducem Normanniae ; quod et factum est.
Henricus filius Henrici . . . Hujus anno I et Henrici Régis XXVII, te-
nuit Victor Papa apud Coloniam Concilium générale , ibique Baldoinus et
Godifridus ad Imperatoris gratiam sunt reversi . . . Juxta Tornacum multi-
tudo colubrorum, etc. D
Anno Henrici Imper. II et Henrici Régis XXVIII, pluit sanguis in pago
Parisiaco , etc. . . . Tune Guillelmus Dux Normanniae Cenomanniam capit ;
et Alanus Cornes ab eo Britanniam , facto homagio , recepit, etc. ut suprà
pag. 212.
Anno Henrici Imper. III et Henrici Régis XXIX , fecit Henricus Rex
Francorum coronari Philippum (c) filium suum , puerum octennem , et
inungi in Regem Remis per manum Gervasii Archiepiscopi Remensis.
Anno Domini MLX, et Henrici Imper. IV et Henrici Régis XXX, obiit
idem Henricus Rex Francise : cui successit Philippus filius ejus puerulus,
quem Baldoinus Cornes Flandriae aluit ; et regnum gubernavit. Nam Ri-
♦ Adeiam childem * sororem Henrici Régis Franciae, patris Philippi Régis, habebat in
uxorem ...
tur, ad discrimen alterîus quod ulllmâ Domi- Régi cessisse ob intemperantiam victoris Richini ;
nicâ Pentecosten subséquente agebatur ; unde quae tanla fuit , ut captum fratrem ac ditione
quaedam Vindocin. charta, data dicitur die ocla- sua spoliatuiu ^ apud Cainonem castrura muni-
barum S. Trinitalis œstivatis. tissirnuiu coiijecerit in carcerein , trigintaque
(a) Hanc raortem ad annum 1060 rejiciunt ibidem annis detinuerit. Hac quippè feritate
plerique alii Scriptores. commotis Principibus vicinis , et Gaufridum in
(b) Seu Losdunensi castro , Gallicè Loudun : libertateni asscrere meditantibus , 'castellum prae-
quod oppidum Macrinus et Scaavola San-Mar- dictum Richinus Philippe R. cujus unius vires
thanus, ut patriam suam Julii Caesaris nomine formidabat , tradidit ac diraisit , ut videlicet
nobilitarcnt , primi omnium aut saltem inter à sese ipsius arma averteret. Ut Régis sibi
primos, ut notât Valesius, Juliodunum poëticâ gratiam ampliùs conciiiet Fulco , Radulfum
ïicentià appellare maluerunt. Archiep. Turon. Legatis Apostolicis investituras
(c) Infrà ex Clironico ïuron. disceraus, cas- beneficiorum Ecclesiasticorum Régi auferre mo-
tellura Juliodunum , quod tum ditionis fuit lientibus faventem^ jussu ejusdem Philippi à suo
Fulconis Richin, cum fratrem suum Gaufridum Archiepiscopatu deturbavit ibidem iafrà , scili-
Barbatum gravissimo belle superavit , Philippe cet anno 1081. Sed de his alibi.
EX CHRONIGO TURONENSl.
349
Anno Henrici Imper. V et Philippi Régis I, clarebat magister Berenga-
riiis Grammaticus , Andegavensis Archidiaconns et Thesaurarius , necnon et
Magister scholaruni , et Camerarius Ecclesiae B. Martini Turonensis , in
Grammatica et Philosophia clarissimus , et in negroniantia peritissiinus.
Hic, etc.
EX BREVI CHRONIGO («) S. FLORENTII SALMURIENSIS.
Ex Ms. Cartulario ejusdem Abbatiœ.
B
AîTNO MXXXVI. Initium belli plusquàm
filiiim ejus Goffredum * [Martellum].
civiiis inter Fulconem et
MXXXIX. (b) Oijiit Fnlbertus Carnotensis Episcopus.
MXL. Fulco Cornes [ Andegav. ] obiit Jerosolyniitanus.
MXLI. Dedicalio novae Basilicse S. Florentii Idibus Octobris.
MXLIII. Hoc anno fuit famés in Gallia. Thebaudus filius Odonis Comitis
à Gaufrido Comité Andegavensi cap rus est XII Kalendas Septembris. Post
triduum civitatem Turonensem (c) reddidit.
MXLV. Obiit Hildegardis Comitissa [Andegavensis].
MXL VI. VI Nonas Martii obiit Hubertus Episcopus : cui successit Eu-
sebius.
ML. Obiit Mathias Cornes.
; MLI. Dedicatum est altare Crucifixi ab Eusebio Episcopo Andegav.
MLIV. Fredericus , primus Abbas et fundator hujus Cœnobii , obiit :
Sigo successit. Ab initio regni Caroli filii Ludovici , quo
destructio Monasterii S. Florentii à JNemeneio (cl) Britone
cum computantur anni CLXXXIII.
MLIX *. Obiit Henricus Rex Francorum, XXIX anno
dus Cornes Martellus , filius Fulconis Comitis , factus est
colai , Al)rardo Abbate.
MLXIV. Goffredus Barbatus traditur , et Barones interfecti sunt.
MLXVI. Willelmus ( e ) Dux Normanniae Angliam conquisivit. Cometa
terribilis apparuit.
MLXX. Obiit Abbas Sigo , II * Idus Junii : cui successit V^illelmus , IV
D Kalendas Julii.
* Al. Ga«-
fridum
facta est
usque ad Frederi-
regnante
sui. Goffre-
Monachus S. Ni-
regni
MLX
pridie
(a) Editum est à Lobînello inter Probationes
Hist. Brit. pag. 90, et à Martenio Tom. V Amplis.
Collect. col. H42, ut Tonii nostri X docet pa-
gina ^84, quœ litijus Clironici partem exhibât,
et ejusdem inilii et finis annos indicat.
(b) Corrig. M XXIX vel MXXniI.
\c) Hue rcvocandum , quod ex veteri Cliro-
nico S. Juliani Turon. praeproj)erè notavimns
pag. 285 Tomi nostri X, quodque sic se habet :
Bue tempure iwstra Abbatia multa et in multis passa
est gravamina : Martellus eiiim Cornes eam munierat,
et de illa cù'itatein oppugnabat ; quam tandem à
Tetbaldo Comité recepit, rjuem Pontilet'is bello anno
MXFI cepit. Mirœ probitatis Martellus hic exstitit,
qui Blesis et Pictafis Comités bello vieil, quique ïper^
nomen suum colla contrivit hostium.
[d) In Editis, Nomenoio.
(e) ILld. MLXFI cometa terribilis apparuit.
MLXFII Willelmus Dux Norm. Angliam conqui-
sivit.
EX CHRONIGO ALBERICI («) TRIUM-FONTIUM MONACHI.
Ex Ms. Cod. Reg. Biblioth. (b) 4896. A. olim 5162.
ANNO MXXXI . . . Obiit Episcopus Lingonensis Lambertus ; cui Ri-
chardus succedit mensibus V ; post quem Hugo annis XXVIII. Abbas
Guilelmus Divionensis post mnltam justitiam per XLII annos consummatam ,
(a) Annus 1241 meta fuit Alberici laboris, in-4°. Porrô hanc editionem exegimus ad fideni
ul monuimus pag. 285 Tomi nostri X in adno- trium Mss. Reg. Codicum, sicque multa inde
tatione in excerptum quod ibi edidimus. De menda et vitia amovimus.
Auctore auteniparùm in Chronologia diligenti,
illiusquc Chronico fusiùs agemus, cùm ad îeta-
tera utriusque pervcnerimus. Albericunj vulga-
vit Leibnitius in Tom. II Accessionum Historic.
(b) Cod. laudatum optimae notae , et excunte
sseculo XIII cxaratum , contulimus cum duobus
aliis multô rocentioribus Reg. Mss. 4896 B. et
4896. C.
X X iij
350 EX CHRONIGO ALBERIGI TRIUM-FONTIUM MONACHI.
palmam reportando , apud Fiscanum obdormivit . . . Robei tus et Richardus
minuendae domo niultitudinis causa, etc.
Anno MXXXII. Decretuin istiusmodi , etc. ut in Çhron. Camerac. suprà
pag. 122, exceptis his ; à carne et liquamine abstinerent , soloque hoc con-
tent! jejunio in omnium peccatorum remissionem . . . Hanc niandatorum no-
vitatem cùm multi cupidi novarura rerum libentiùs justo amplecterentur, Ge-
rardus Cameracensis , qui solus Lothariensium appendebat ad parochiam
Francorum , nullius hortatu potuit adduci ad haec suscipienda ; sed singula
capitula refellebat , dicens genus hominum , etc. . . . Hugo factus est Vi-
sunciensis (a) Archiepiscopus ; qui fuit de stirpe Comitum Burgundiae , et ha-
buit fratrem Raymundum nomine in Hispania Comitem.
Anno MXXXIII . . . Casti uni de Mimait in Ardenna quidam Cornes
Stephanus firmaverat in Ecclesiastica S. Huberti possessione. Frederico Mo- B
sellanorum Duce mortuo , etc. ut apud Sigebertum suprà pag. 163. Heredes
lîujus Frederici dicuntur fuisse alienati omninô per Imperatorem ; sed filia
Sigifridi (b) fratris hujus Frederici, cui adjudicatura fuit tenere allodia patris,
non feoda , fuit illa Comitissa Barri-Ducis Sophia , quae Comiti Montionis
Ludovico peperit Theodericum ; et iste (c) per uxorem suam Ermentrudem
fuit etiam Comes Montis-Beliardi ; et ejusdem Sophiœ fuit soror Beatrix
Marchisa. Fulco fuit antiquus Comes Andegavorum , Gaufridi Grisagonelli
filius ; qui Fulco jani senex , Jerosolymam adiit : ibi à duobus servis sacra-
raento coactis , etc. ut apud Will. Malmesb. suprà pag. 180. Domum tamen
contra desiderium regressus, filium liabuit nomine Gaufridum , cognomento
Martellum , et (iliam unam Wastinensem [d) Comitissam. Iste Martellus
multa fecit sub Francorum Rege Henrico. C
Anno MXXXIV. Obiit Archiepiscopus Ebalus Remensis , de quo suprà
notavimus quod à (Jomite Odone Comitatum Remensem acquisivit. Ar-
chiepiscopus Guido succedit per annos XXII. Sigebertus : Burgundionibus
non dcsistentibus , etc. ut suprà pag. 163. Episc. Otto : Rodulfus Burgundiae ,
etc. ut suprà pag. 260. Unde Odo Celticse Comes , eô quod sororis filius
ejusdem Rodulfi esset, etc.
Anno MXXXV. Odo Campaniensis regnuni Rodulfi Régis avunculi
sui à Conrado Imperatore nepote suo repetens , ut sub eo regat Burgundiam
* Jl. Nicœam eftlagitat. Dux Normanniae Robertus nioritur apud Nichaeam * Bithiniae ,
peregrinus et cruce signatus. Filius ejus Guilclmus Nothus adhuc erat in-
fantulus , septem videlicet annorum. IMatrem ipsius Dux Robertus unicè
*jKr. justo dilexit , et aliquandiu justae * conjugis loco habuit. Unde ista fuit nata, de D
cujus semine tantorum Regum progenies descendit , qui infrà describuntur ,
quaesitimi est à quibusdam. Sciant igitur quibus scire placet , quod in diocesi
Leodiensi juxta Abbatiam de Florines , est quaedam villa quse Calvusmons
appellatur : in hac ergo natus quidam Herbertus Pelliparius, ( e ) cum uxore
et filia , nescio qua de causa , Normanniam abiit , et apud oppidum de Fa-
lesia mansit : et cùm Dux Robertus quadam die vidisset filiam Praepositi sui
' idss. sal- de Falesia in chorea saltantem * , et Praeposito praecepisset, ut illam sibi nocte
tantis conjungeret , ista filia Herberti Pelliparii supposita fuit loco fili;e Praepositi
ex industria; quae de eo concepit et peperit Guillelmura Nothum , postmo-
dùm Regem Angliae. Alii dicunt , et maxime antiqui Hoienses (/") , quod
* Ms. A. Du- jUe Herbertus Pelliparius et ejus uxor Doda , sive Duixa * , Burgenses fue-
^* runt Hoienses , manentes ad veteres Cambias in foro Hoiensi , quando (</) E
cum filia et tota suppellectile iverunt in Normanniam , ubi , sicut praeliba-
tum est , contigit de eorum filia et Duce Roberto. Et ut satis quœrentibus
faciamus , forte Herbertus Pelliparius uxorem ( /i ) suam Duam natione
Hoinensem accepit , et causa amoris ejus et prolis apud Hoium morabatur.
Sequitur Elinandus et Guilclmus : Quae mox , ut concepit , somnio praevidit
(a) In Ms. Cod. 4896. B. BisuntinensLt, al. Bi- tiuni veio, Belliparius.
suntinus ; et sic scinper. If) Ms. Cod. A. babet Hoynenses et Hoinenses.
(b) Apud Leibnitium et in aliis duobus Mss. (s) Malè apud Leibnitiura, quàd.
malè , Fefridi. Corrig. Sifridi. \h) Ibid. Belliparius uxorem suam nationê Hoien-
(c) In Edit. Et /lie esl per... fait autem. sem, nomine Duam, àccepit, et causa amoris et
{d)\n Ms. Cod. 4896. A. Fariervsem, et sic prolu ejus Hoium morabatur : quœ mox, ut concepit,
semper ; in Ms. autein B. rectiùs Watinensem. etc. sine sequitur Elinandus et Guilclmus.
(e] Sic in Mss. Codd. et semper ; apud Leibni-
EX CHRONICO ALBERICI TRIUM-FONVIUM MONACHI. 35i
A intestina sua per totam Angliani et Normanniam extendi et dilatari. Ipso
quoque die quo idem puer natus humum primo attigit , ambas manus junco
quo pavi menti (a) pulvis cavebatur , implevit , stricte quod corripuerat
compugnans. Oijstetrix fausto omine acclamavit , eiim Regem futurum.
Quando igitur pater ejus Dux Robertus Hierosolymitanum iter aggressus
est , Gislebertus Cornes tutor pueri oonstituitur. Concilio apud Fiscanum
Proceribus indicto tutela tutoris Régi Francorum Henrico assignatur : in
nomen et fidem pueri ibi , jubente pâtre , ab omnibus juratur. Qui mox, ut
adolevit , à Rege Francorum militipe insignia accepit : et mater ejus ante
patris obitum , cuidam nobili Herlewino (b) de Vado-Comitis data in uxo-
rem , peperit Odonem Episcopum Bajocensem , qui fuit Cornes Cantiae , et
Robertum Comitem Moretonii , patrem cujusdam Guilielmi. Guilelmus
B igitur Nothus , mortuo pâtre, per annos XXX hoc modo Ducatum tenuit,
ac posteà regnum Anglorum acquisivit. Obiit S. Symeon Treverensis , . .
Anno MXXXVI. In Anglia post mortera Régis Cnuthonis
rec;nave-
* M. Con-
thonis
runt duo filii ejus ; Haroldus quidem in Anglia IV annis , de prima uxore
procreatus ; Hardecnutus vero in Dacia , qui sororem suam Gunhildim ex
Emma matre S. Edwardi genitam dédit filio Imperatoris Conradi Henrico.
Unde Sigehertus : Henricus Rex films Conradi Imp. ducit filiam Régis An-
glorum. Obiit Raginardus (c) Leodiensis Episcopus, fundator AbbatifeS. Lau-
rentii : succedit Nizo Custos , qui et Ricliardus ; de quo suprà dictum est,
quôd Ecclesiam S. Dionysii fundavit. Odo Campaniensis conti'a Imperato-
rem rebellans , Lotharingiam incursat * , castra, etc. ut suprà png. 163. * ^<^- ">fes'at
Episc. Otto : Augustus , contumaciâ Odonis auditâ , (iallias ingressus est, vasta-
tâque , etc. ut suprà pag. 2G0 . . . Imperator revertitur : ac Burgundiam in-
gressus , omnes terrae illius Principes , etc. Hoc anno contigit eclipsis solis
XIV Kal. Maii , luna exeunte (d) XXVill , prima horâ diei. Bruno Epis-
copus Tullensis , Albertus Comes Metensis et Dux Gerardus fîlius ejus
multa contulerunt Ecclesiis.
Anno MXXXVII . . . Conradus Imperator Italiam adit , ut rebellionem
méditantes debellaret ; quia onmes Longobardi conjuraverant , ut non pa-
terentur quemlibet dominum , qui aliud quàm ipsi vellent contra se ageret.
Episc. Otto : Ad sedandani ignobilis vulgi contumaciam , qui Principibus penè
praevaluerant , Italiam ingreditur , Nataleque Doinini Veronre celebrans ,
etc. . . . Odo Comes intereà sacramento rupto , etc. ut suprà pag. 261. Si-
gebertus ità : Odo Barrum (e) castrum obsidet , etc. ut suprà pag. 163. Eidem
Odoni Rex Henricus Gornacum abstulit. Quidam etiam Stephanus fuit
fîlius Odonis , frater Comitis Theobaldi. De hoc Odone legitur , quôd per
B. Martinum Turonensem , cujus Abbatiam de Majori-monasterio restaura-
verat , anima ejus de pœnis libéra ta sit, Ejusdem Odonis très fuerunt filii,
Hugo Archiepiscopus (/} Bituricensis , Comes Theobaldus antiquior , et
Comes Stephanus. Iste Comes Theobaldus antiquior tenuit diu terram :
civitatem Turonensem , quam antecessores ejus habuerant , perdidit : Car-
notum vero , quam Hastingus vendiderat atavo suo Comiti Turonensi *
Theobaldo , non amisit. Dives fuit satis et inclytus , et apud Spernacum
sepultus est.
Anno MXXXVIII. Henricus Comes Lovaniensis domi suae perimitur à
captivo Hermanno , eique succedit filius ejus Otto ; cui immatura morte
prnevento succedit patruus ejus Baldricus II [g) ; qui et Larabertus II. Hoc
anno (li) contigit eclipsis solis XI Kal. Seplembris à tertia hora usque ad
Btcsensi
(a) Ibid. et in Mss. Codd. B. et C. pavimento.
(ùj Ibid. Heruvelino aut Herwelino.
(cj Ibid. Reginardus.
(d) Ibid. exbtente ; et forte etiam in Ms. Cod.
A. ubi legitur ente. Eclipsis autem hœc conti-
git tantùin anno 1037 : unde peccat in Cbrono-
logiani Albericus ; nec solùm bîc, sed et passim
alibi. Cui malo nicdebimur in annalibus , prae-
ferendo ibi alios Scriptores qui codera non
laborant vitio.
(e) Exceptis iis, barrum obsidione cinxisset. . .
et ■vexillum ejus., etc.
(f) Inter Arcbipraesules Bituricenses bujus
aetatis nullus Hugo recensetur. Forte Albericus
tempora confundcns , malè obtrudit eô loci
Hugonein Theobaldi I Carnotensis , Blesensis
ac Turonensis Comitis ex filia Ilerberti II
Comitis Viroraanducnsis et Trccassini Lelgardâ
filiuin , qui Archiepiscopatum Bituric. tenuit
sub Lothario Rege. Sic forsan infrà idem
Annalista Rodulfum llenrici Régis fratrera er-
rore quodam ferè simili facit Arcliicpiscopum
Bituricensem , Gauslinuiu nempè fratrem Ro-
berti Régis appellans Rodulfum , dicensque
fuisse Honrici Régis fratrera.
(g-) In Mss. Codd. B. C. ac in Ed. Baldricus,
qui et Lambcrtus. Hoc anno, etc.
(/() Hajc eclipsis incidit in annum 1039.
352 EX CHRONICO ALBERICI TRIUM-FONTÏUM MONACHI.
sextam , lunâ XXVIII. Normanni in Apulia copiis suis , etc. ut apud Sigeber- A
tum suprà pag. 163. Secundùm Magistrum Hugonem isti fuerunt Principes
Normannoruni in Apulia , Turstinus , Citellus , Raninulfus et Richardus ,
Drogo Constanliniensis , Unfredus frater ejus qui primus Apuliam subjnga-
vit ; llobertus cognoniento Wiscardus qui Calabriam et Siciliam adjecit :
hujus fuerunt filii Rogerus Dus et Prineeps Boëmundus . . . Hugo Archi-
♦ rignorjr episcopus Bisuntinensis ; Rogerus de Vangionis-rivo * , Guidonis filius , cum
uxore sua et (iliis ; Renaldus dominus Castellionis {a) , et ejus uxor Eliza-
bet cum filio Humberto ; Cornes etiam Buchardus , milita dederunt Ec-
clesiis. Richaidus fit Episcopus N^irdunensis.
Anne MXXXIX . . . Sigehertus : In mense Aprili , etc. ut suprà pag. 163.
Unde sequitur Episc. Otto : Reverso ab Italia Imperatore , etc. ut suprà pag.
261. Post quem Henricus filius ejus imperavit annis XVII ... In Anglia B
regnavit Hardecnutus, Rex Daciae memoratus, ferè biennio.
• Ms. Insulae Anno gratiœ MXL. Henricus Imperatricis Giselae * filius , etc. ut suprà
pag. 261 . Hic per omnia patrem in virtutibus non solùm aequasse , sed et
transcendisse perhibetur, regnum moderatissiniè gubernans . . . Andegavensis
Cornes Gaufridus Martellus , hoc cognomen sibi usurpaverat , quia videba-
tur omnes sibi (b) obsistentes felicitate quadam contundere. Nam doniinum
suum Comitem Pictavensem aperto marte cepit , erreisque vinculis inno-
datum ad ignobiles pacis conditiones coëgit, ut Burdegala civitate cederet
et finibus ejus , et de cjeteris annuum vectigal 'pensitaret : qui captus, pro
facti injuria et ciborum inopià post triduum defunctus est : cujus novercam
Martellus duxit , fratres in tutelani suscipiens. Mox Theobaldi filii Odonis
Campaniensis ingressus limites , urbem Tiironicam obsedit et ipsuin in ea- C
* M. con- (Jem ; qui captus et in ergastulo reclusus * , urbem sibi omnibusque suis he-
, . redibus in perpetuum abjuravit. Et ista de Martello isto * contigerunt sub
Rege Francorum Henrico . . .
Anno MXLI ... S. Rex Edvvardus ad regnum Angliae revocatus , annis
XXIV regnavit. Die sancto Paschae apud Lundoniam magnà pompa coro-
natus est . . . Egitham filiam Godwini Comitis habuit uxorem , in quam
omnes penè libérales artes confluxerant ; quam ita tractavit , ut nec tlioro
*Jl. Wazo amoveret , nec virili more cognosceret. Gualtho * ex Clero S. Lamberti ,
etc. ut suprà pag. 163. Hujus sancti Pontilicis frater fuit domnus Wenzo
* Odolncus Abbas de Florinis. Ulricus * fit Archiepiscopus Lugdunensis , et sedit annis
V. Hoc anno ad deportationem S. Gudwali visa est imago crucifixi Domini.
Anno MXLII . . . Apud Cathalaunum mortuus est I Rogerus Episcopus : j)
succedit ei Rogerus II Adalbero III fit Metensis Episcopus per
annos XXX.
Anno MXLIII. Famés valida , etc. ut suprà apud Sigeb. pag. 163. Go-
* M. Gothelo cheio * Dux obiit, etc. ut suprà ibid.
Anno 3IXLIV. Godefridus hortatu quorumdam , etc. ut sujyrà ibid. Circa
idem tempus pudenda confusio (c) , etc. ut apud Ottonem Frising. suprà pag.
261, exeeptis ils j divisis simul cum reditibus Patriarchiis , praedicto Bene-
dicto in palatio Lateranensi sedente , qui flagitiosam et turpem vitam duce-
bat : cujus socius Silvester erat ad S. Mariam Majorem. Hune miserrimum
Ecclesise statum religiosus quidam Archipresbyter S. Johannis ante portam
Latinam Gratianus nomine videns , zeloque pietatis matri sux , etc. ut suprà
ibid. . . . Gregorium VI vocaverunt. Sigebertus : Benedictus simoniacè Pa- £
patu Romano invaso , cùm esset rudis litterarum , alterum ad vices ofTficii
Ecclesiastici exequendas secura Papam consecrari fecit : quod cùm niultis
non placeret, tertius superducitur, qui solus vices duorum impleret, etc.
Anno MXLV. Sigebertus ; . . . Instinctu Godefridi , etc. ut suprà pag. 164.
Ecclesia S. Gertrudis Nivellensis , quae ante aliquot annos post negligentiam
et incuriam efifusi in ea sanguinis Domini concremata fuerat ; in novam
(a) De Chastillon iur Marne. postpositâ, divina humanaque omnia miscerentur ; adeô
(b) Malc in Ed. sibi obedienles, ut populus electionem., et Sacerdotes consecrationem
(c) Quàm deplorandus décennie antè , nem- donumque Spiritûs S. data acceptâque per manuspe-
pè circa annum 1033, status Ecclesiae in Italia cunid, ducti avaritiâ venderent... Cœperunt ipsi
fuerit , docet Victor III Papa, qui hoc tempore Presbjteri ac Diacones , etc. ut alibi jain suprà
Tivebat, in Lib. 3 Dialog. bis verbis : In tantum notavimus.
mata conxuetudo adolevit, ut sacrée legis auctorit "i
reaedifîcata,
ËX CHl\ONICO ALBERICl TRIUM-FONTIUM MONACHI. 353
A rejetlificata , benedicitur praesente Henrico Imperatore, Theoderico Meten-
siiini Episcopo defuncto , succedit Adalbero . . . per annos XXXI. Uxor
Imperatoris Gunhildis Iinperatrix de Anglia, adulterii accusata , unum ex
clientela sua, staturâ pusillum ( «)', delatori gyganteae lîiolis lioniini ad mo-
noinachiam apposuit. Itaque conserto duello , per miraculura Dei insimu-
lator succiso poplite enervatus et victus est. Illa autem post victoriam viro
suo repudiiim dédit ; et nec minis nec blandieiis cuni eo nianere ulteriùs con-
sensit , et Sanctimonialis habitum suniens , in servitio Dei permansit. Ini-
perator autem aliain diixit Agnetem nomine , de qua tulit filium qnem vo-
cavit Henriciim. Episc. Otto : Ista Agnes fuit soror nobilissimi Galliarum
Principis Guilelmi , Pictaviae ac Aquitaniie Ducis. Cùmque ex more regio
nuptias, etc. ut siiprà pag. '261,
B Anno MXLVl. Romte uno contra duos, et duobus contra unum de Pa-
patu altercantibus , Rex Henri<;us contra eos Romam vadit , et eos canonica
et imperiali censura deponit. Episc. Otto ita dicit : Rex Henricus supradictis
audilis , procinctum in Italiam movet , etc. ut suprà pag. 261. Godef'ridus
palatium Neomagi incendit , etc. ut suprà pag. 164. Eodem tempore
Abbas Halinardus S. Benigni Divionensis , factus est Archiepiscopus Lugdu-
nensis : et quia secundùm ea quae suprà posita sunt, civitas Lugdunensis tune
erat sul) Imperatore , domnus Halinardus curiam Imperatoris adiit pro rega-
libus suis accipiendis. Imperator jam erat in procinctu Romani itineris , et
voluit ut Archiepiscopus secundùm moreni juraret ei fidelitatem. Ille dixit
se esse Monachum , nec debere facere jurainentum. Dictum est ut vel ad
minus se offerret ad juramentum : respondit non se debere simulationem
C facere. Tandem mediantibus Episcopis , Theoderico antequàm moreretur
Metensi , Brunone Tullensi , Richardo Virdunensi , Imperator pro sua reli-
gione juramentum ei quitavit ...
Anno MXLVII. Rex Henricus à Clémente Papa in Imperatorem bene-
dicitur , jurantibus Romanis sine ejus consensu nunquam se Papam electu-
ros . . . Theodericus Theutonicus fit Episcopus Virdunensis per annos F. pag. 164.
XLIII. Viri religiosi et illustres sanctitate in Christo dormiunt, Poppo Ar-
chiep. Trev. XVI Kal. Julii , Wazo Leod. Episc. VIII Idus Julii , Odilo
Abl)as Clun. qui Monachorum Archangelus vocabatur , Poppo Abbas Sta-
bulensis. Archiepiscopo Popponi succedit Everardus ; Episcopo Wazoni
Theoduinus , natione Noricus id est de Bavaria , consanguineus Impera-
toris ... S. Odiloni Abbati Cluniacensi succedit sanctus Abbas Hugo per
[D annos LXIII. Floruit hoc tempore sanctus Abbas Robertus de Casa-Dei ,
qui magnae exstitit opinionis , et multos et magnos viros ad servitium Dei
aggregavit. Sigebertus : Franco Scholasticus , etc. ut suprà pag. 164.
Anno MXLVIII. Ciim de Summi Pontificis electione inter Imperatorem
et Romanos ageretur , postulatus est in Papam ab una parte domnus Hali-
nardus Lugdun. Archiepiscopus ; sed dissimulavit ad Curiam ire, donec
electus est Bruno Tull. Episcopus , vir nobilis et sanctus , lilius Comitis
Hugonis Daburgensis *. Episc. Otto : Hic ex nobili , etc. ut suprà pag. 262 , * Ed.D»a-
exceptis iis ; contigit eum Cluniacum ( J ) venire , ubi forte tune prsedictus ^^'^S-
venerat Hildebrandus. Is Brunonem adiens , etc. Sigebertus : Qui ciim ad
capessendam sedem Apostolicam Romam lenderet , audivit voces Angelo-
rum canentium , Dicit Dominus, ego cogito, etc. Hoc anno facta est eleva-
tio S. Florberti . . . Guido de Ecclesia S. Sepulchri in Jerosolymis ab Imperatore
[a) Sccùs pleruinque factitabatur : feminae
scilicet, Clerici ac MonachI, laici ii quos ju-
venilis aut dccrepita setas aut iniirmitas aliqua
excusabat , deiiique quicumque sui loco facul-
tale j)ugnatorem oifercndi fruebantur , quàm
fortissiiiiuin poterant campionein eligebant. Qua
in re ini(juitas consuetudinis et legis sese evi-
denter prodebat : cuicumque enim laicoruin
cum Clero contendenti , aut yictuni se dare, aut
pugnam suscipere opus fuit. Si susciplebat^ qua-
liscumque foret, hoc est licet viribus et armo-
ruin usu parùm instructuSj campe contendere
ipseinet cogebatur : contra feminae, Ecclesiasti-
ci caeterique à certamine immunes, fortissimum
omnium [jugilera à se delectum , pro se offerre
Tome XI.
ad certamen poterant. Hinc necesse est , multùm
detulerint superno auxilio et cœlestibus prodi-
giis, qui tanta imparitate aléa; certaminis se
committebant.
(b) Quidam è Nostris putant Gregoriura VI
post depositionera anno 1046 Cluniacum se-
cessisse cum Hildebrando Monacho , quem ibi
Prioris officium gessisse aiunt ; eumdemque Gre-
gorium ibidem mortuum ac sepultum fuisse :
quod nullo veterum testimonio fultum invenit
Mabillonius , addcns illud certum , Hildebran-
dum trans Alpes cum Gregorio abiisse , ut ipse
testatur in Concilio Rom. an. 1080 in haec
verba : fos scità... quia invilus ultra montes cum
domino Papa Gregorio abii.
354 EX CimONlCO ALBERIGI TRIUM-IONTIUM MONACIll.
C. p. recTedificatâ : Supradicto Principe nequam Achim Soldano rébus A
himianis exetnpto , filius ejus Daher nomine , regnum obtinens , ad peti-
tionem Impcratoris C. P. domini Romani Heliopolitani , vel potiùs Constan-
tin: qui post Isacuni cum Cano (a) iniperavit , cum quo f(i;dus quod pater
ejus Acliitn perfidus violaverat resarciens , contraxerat arnicitiam ; reaedifi-
candi pnedietani Eoclesiam fideliljus dédit licentiam. Quam Nicepliorus
Patriareha Jerosoliiiiitanus , qualis nunc veneratur in Jerosolimis , repa-
ravit , sumptibus de prœdicti Imperatoris œrario niinistratis. Factum est hoc
MXLVIII , LI ante urbis liberationem , XXvWlI post ejusdeni Ecclesiae
destructioneni. Sigebertus : Albertus qui ducatum, etc. ut siiprà pag. 164,
Elitiandus et Guïlelmus : Erat autem Imperator Henricus niultis et niagnis
virtutibus praeclarus , et omnium penè ante se bellicosissimus , ut potè qui
* Al. subju- muitas féroces et indomitas subjugaverat * Imperio nationes , etc. B
S*^'' Anno MXLIX. Sigebertus : Léo Papa in Gallias veniens , etc. ut suprà
pag. 164. Episc. Otto : In)perator Belgicam (b) ingressus , etc. ut suprà pag.
262. Sigebertus : Léo in Germania et (jallia synodis habitis statum Ecclesiae
meliorabat. Eo tempore Remis translatum est corpus B. Remigii , et Léo
Papa benedixit Ecclesiam S. Remigii. Post triduum tenuit ibi Concilium
LXVI Episcoporum : in quo Concilio interrogatus S. Hugo Abbas Clun.
de sua promotione fertur respondisse : « Caro voluit , spiritus repugnavit. »
Ibi vero Sinioniaci tam populares quàm Clerici , Presbyterique uxorati ,
persuasione S. Hugonis , à Catholicorum communione et ab Ecclesiis eli-
niinati sunt. Affuerunt ibi Archiepiscopi , Guido Remensis, Halinardus
Lugdunensis , Hugo Bisuntiensis , Everliardus Treverensis , Mainardus Se-
nonensis (c), et quidam alii cum Suffraganeis suis. Episcopus Hugo Lin- C
gonensis depositus fuit , pro quo factus est Episcopus Arduinus. Sigebertus :
S. Theobaldus inter nobiles , etc. ut suprà pag. 164. Elinandus et Guillel-
mus de homine in asinum niutato : Eo tempore erant duae aniculae in strata
quâ Romam itur , uno in tugurio commorantes , uno imbutae maleficio ,
quae hospitem , si quando solus superveniebat , in equum aut asinum com-
mutabant , et mercatoribus vendebant pretium bibentes, (d) etc.
Anno ML. Baiduinus Flandrensis invaso Haynonensium Comitatu , contra
Imperatoreni rebellât. Ex hoc conjicimus , quôd Raynerus junior Cornes
Haynonii jam erat mortuus ; cujus filiam unicam Richildem nomine Cornes
Baiduinus Insulanus filio suo dédit uxorem. Sigebertus : Léo Papa dum Nor-
mannos , etc. tit suprà pag. 164. Episc. Otto: Eâ tempestate Normannorum
gens , etc. ut suprà pag. 262. Sigebertus : Francia turbatur per Berengarium , D
etc. ut suprà pag. 164. De isto Berengario quœdam vulgo narrantur ; quod
fuerit in adolescentia potens Nigromanticus (e) ; quod à Turonis usque Ro-
mam Diabolus eum una nocte detulerit ; quod quidam puer Clericus, nobi-
lis génère, ei commendatus , magistro absente dum libros nigromanticos
legeret , à Diabolo occisus sit ; et quod idem Dsemon coaclus à Berenga-
rio , in corpus mortui intravit , et per aliquod tempus hue et illuc deambu-
lare fecit , et cum caeteris cantare et in choro stare , donec ab alio Nigro-
mantico falsitate deprehensa , puer ut erat pro vero, mortuus esse deprehen-
deretur ; et quod idem Berengarius morti adjudicatus , fugiens ad Ecclesiam,
Juste Judex ibi fecerit , et cum lamentatione decantaverit , et ita liberatus
sit. Ubi autem suprà dicitur quôd à multis contra et verbis et scriptis
disceptatum est , addit Elinandus ex dictis Guilelmi : Inter quos dominus E
Guido Abbas de Cruce S. Leufredi contra eum de corpore et sanguine
Domini elegantem edidit Librum. Responderunt etiam eidem Berengario ,
(«) Sic in Ms. Cod. 4896 A. In duobus verô (rf) Ex ungue leonera nosce.
Apographis B. et C. cum ea. (e) Sola profcctô Berengarii scicntia liaud vul-
[b) Gervasius ïilber. Cap. III 2ae decis. pag. garis, ansam dédit iiujusinodi ruinoribus. Siraile
912 : GalUa Belgica a civitate Belf^is, quœ tertia monstrum seu crimen in Gerbertuin ctiain fuit
pars Galliaruni dicitur : et caj). XX 1* decis. Aléa impactum. Vulgus nenipè imperitura solet oc-
Iwsoria ab Aleo lusore dicta, qui eam primas invenit cultx id est diabolicae scientiae adscribere, quod,
apud Belgium civitatem Galliœ ; à quo Gallia Bel- in praesfantibus viris, miniinè captu assequitur.
gica dicitur. Uno verbo magicae artes cùm Berengarii tum
(c) Malè in Apographis B. et C. ac in Edit. Gerberti, nil aliud fuerunt quàra subtilis inge-
Suessionensu : in Ms. autem Cod. A, omittuntur nii acies doctrinaque utriusque.
Everardus et Mainardus.
EX CHRONICO ALBERIGI TBIUM-FONTIUM MONACHI. 355
Mf.Advers.
' Victore II
A Magister Lanfrancus Monachus de Becco-Herluini * , panlo pôst Abbas "^'-Becce
Cadomensis , pôst Arcliiepiscopus Cantiiariensis ; Gnimundus prias Mona-
chus de S. Leufredo Normanniae , posteà Episcopus Aversanus * Apul'uT ,
nostri teiiiporis eloqiientissinms. Item Léo Papa Vercellis contra eum célé-
bra vit Concilium ; setl post Leonis obitiim Hildebrandus Archidiaconus («),
ciini esset Turonis sub Papa INicolao (b) *, et deinde sub ipso cùm esset
Papa , Conciliis eum coiiipulit ad sui dogiiiatis anatliema, lîerengarius autem
in fine ita resipuit, vit sine retractatione à quibusdam habeatur plenns elee-
mosynis et huniilitate , magnarum possessionutn dominus dispertiendo , non
faniulus abscondendo et adorando. Nullam fœminam conspectui suo patie-
batur adniitti. Tamen quamvis se correxerit , eos quos depravaverat couver-
tere nequivit . . . Unde ipse Berengarius duni in quadam die Rpiphaniae
B moreretur , dixit : « Hodie apparebit niihi Dominus meus Jésus Christus ,
» propter pœiiitentiam , ut spero , ad gloriam ; vel propter alios, ut timeo,
» ad pœnam ».
Anno MTJ . . . Obiit Gerardus Cameraçensis Episcopus : succedit Lie-
bertus. Apud Tullum (c) post Episcopum S. Gerardimi praefuit Steplianus, et
post eum Bertoldus ; quem secutus est Hermannus ; dein Bruno : ipse est
Léo Papa sanctissimus. Sigebertns : Léo Papa Gerardum , etc. ut suprà pag.
164. Planetam B. Pétri Apostoli apud Antiochiam gestatam habebat S.
Hugo Abbas Cluniacensis secum ((/) ; de qua Iloberlum virum illustrem pa-
ralyticum Parisius sanavit , et sanum à lecto surgere fecit. Idem S. Hugo . . .
quadam die dum dormiret , vidit sub capite suo cubare serpentium multitu-
dinem ; subitoque capitale suum excutiens , invenit librum Virgilii supposi-
' C tum ; abjectoque codice sœculari , in pace requievit. Romae obiit Halinardus
Lugdun. Arcliiepiscopus ; eique succedit (e) [Gaufredus].
Anno MLII. Philippus antiquior, id est primus , natus est Rex futurus ,
Régis Francorum Henrici filius ex Anna filia Georgii Régis Sclavorum . . .
Sigebertns : Balduinus Comes terminos , etc. ut suprà pag. 164. Qui Bone-
facius * erat Romanse urbis Patricius, et Praefectus Anchonitanus , et Pisanus
Marclîio , et totius interjacentis Tuschiae et Italiœ dominator. Has omnes ^^""^
dignitates , cùm interfectus fuisset dictus Bonefacius , per ejus relictam Bea-
tricem iste Godefridus accepit , cognomento Barbatus. Quse Beatrix filia
Sigifridi de Brie , filii Ducis Theoderici. Soror hujus Sigifridi Adela Co-
niitissa Arelunae peperit Fulconem et Waleranum , à quibus Duces de
Lemborc descendunt . . .
D Anno MLIII , XIII Tmperatoris Henrici filii Conradi , Papias Librum ,
scilicet Elementarium doctrinse rudimentum , edidit : quod probatur per
nunierum annorum , ubi agit * de setatibus soeculi in prima littera , et enu-
merando pertingit usque ad hune annum . . . Rex Anglise S. Edwardus ciim
peregrinationem Romam vellet aggredi , non permiserunt sui : unde legatos
suos ad S. Leonem Papam misit ; qui Papa eumdem Regem absolvit à vote
peregrinationis . . .
Anno MLIV. Henricus Imperator filio suo , etc. ut suprà pag. 164. Unde
Episc. Otto : Léo Papa in Ecclesia , etc. ut suprà pag. 262. Elinandus ex
dictis Guilelmi : Eo tempore corpus Pallantis, etc.
Anno MLV . . . Rex Francorum Henricus apud Parisios * fundavit Eccle- * jif^ Parisius
siam B. Martini , ubi S. Martinus leprosum curavit . . . Balduinus Flandrensis
Comes . . . intra Andwarpum , etc. ut suprà p. 164. Petrus Damianus de legatio-
ne Hildebrandi : Hildebrando , inquit, Archidiacono referente didici , quod cùm
ipse adhuc Subdiaconus à Victore Papa Apocrisiarius ad Gallias esset directus ,
* M. Boni-
yJl, ait
(a) Pagio ad an. 1053 judice, certis argu-
mentis liquct Ilildcbranduin nondùm fuisse Ar-
chidiaconum, scd duntaxat Subdiaconura.
(tj In Ed. et Apogr. sub Papa Romœ Conciliis
eum cumpulii, etc.
(cy Gerardus successit Gnuzlinn , cujus tempore
ividonem istcut urbis multi noverunt Comitem. Hic
viculum quenulam habuerat ab urbe non longé posi-
tum ; quem quia ipse amstruxerat, usque in prcesens
tempus nomen fVukinis hahet... Ejusdem tempore
Drogo Miles notissimus, in pago Dulmensi oriundui,
peste febriumpenè ad ex tréma perducitur... Ingressus
Templum[S.Mansueti],imposito cervici vinculo sancto,
se ex libéra in servum dedicat. Ex Mirac. S. Man-
sueti : ibi autem nota rituin conlrahendje spon-
taneae servitutis per iinpositionem vinculi cer-
vici servitutera contrahcntis.
{d) In Ed. secundm, qud : in Aprogaphis verô
B. et C. secundce, quâ.
[e] In Ed. ac in Apographis B. et C. Philippus
antiquior , id est primus. Inde Iprofectô natus error
eorum qui in numéro seu indice Praesulura Lug-
duni reponunt Philippum I, de quo altum ubi-
que silentiura.
Y yij
356 EX GHRONICO ALBERICI TRIUM-FONTIUM MONAÇIII.
Synodum congregavit , in qua sex Episcopos pro diversis criminiljus deposuit. A
Iiiter quos quidam erat Episcopus simoniaoè factus , qui hoc modo exami-
natus est : jussus dicere Gloria Patri et Filio et Spiritui Sancto , Spiritum S.
verbis exprimere non valehat , quamvis Patrem et Filium libéré et expeditè
pronuntiaret : qui difficultate convietus , ab Episcopatu depositus est. Bellum
fuisse apud Mare-mort uu m in quibusdam Clironieis annotatur. Item Boloniae
bellum , captio Gaufridi , mors Hildoini («) filii ejus. Hoc tempore fuit
Cornes de Brena super Albam Engelbertus {h) , qui Comitissam Joviniaci
viduam , de primo marito suo fiiiam habentem unicam , duxit uxorem ; quae
fîlia per industriam ejusdem Comitis Engelberti data est in uxorem cuidam
militi strenuo Stephano nomine de Vallibus juxta Abbatiam S. Urbani :
qui Stephanus erat de mensa dicti Comitis Engelberti ; et iste Stephanus
• Joigny post mortcm dictae Comitissae fuit Cornes Joviniaci * ex parte uxoris , et B
ipse primus castrum de Jovevilla (c) inchoavit , auxilium ferente Comité
Éngelberto ; qui Stephanus filium hal)uit Gaufridum nomine , qui fuit Co-
rnes Joviniaci , et secundus dominus Jovevillae. Iste est igitur de quo hîc
annotatur captio Gaufridi ; qui liber dimissus , invenitur abhinc vixisse per
annos XXVI. Et ista est l)revis narratio de antiquitate Jovevillae. Item hoc
tempore per quosdam Ileremitas fundatus fuisse dicitur locus Abbatise Mo-
lismensis, quae est mater Cisterciensis ordinis.
Anno MLVI . . . Imperator Henricus moritur. Episc. Otto : Tmperator Italiam
ingressus , Beatricem Mathildis matrem , consanguineam suam (r/), defuncto
* Ms. Bone- marito suo Bonifacio * jNIarchione , secuni reduxit. Suprà ante quatuor
^^"° annos , videlicet in anno Dom. MLIl dicitur , quôd Godefridus duxit uxo-
rem Bonifacii Marchionis , et jussu Imperatoris à Longobardia exduditur : G
hîc autem dicitur , quod Imperator ab Italia eam secum reduxit , et quod
ipsa Beatrix fuit mater Mathildis , scilicet Marchisae : et habemus ab anti-
que quôd ista Beatrix fuit hères et Comitissa de castro quod dicitur Briaî ,
Metensis dyocesis. Ipse vero Imperator non multo pôst in termino Saxoniae
et Thoringiae , in loco qui dicitur Botfelt , infirmatus , publiée culpas suas
recognoscens , imperii XI , regni XVIII , diem ultimum clausit , ac juxta
patrem humatus est. Ceteriim tam ejus quàm patris sui actus et virtutes
Hermannus Contractus in Libello quodam luculenter satis disseruit. Elinandus
et Guilelmus : Apud Spiram conditus est , quam ipse ex antiquissima et di-
ruta Nemeto revocatam , Spiram nuncupavit. Hujus fuit Epitaphium illud
famosum (e) . . . et post eum regnavit Henricus filius ejus, cui ascriljun-
* M. reno- tur anni L. Cluniacensem Ecclesiam sanctus Abbas Hugo ita reparavit * , D
^**" ut sit millenis Fratribus capiendis idonea ; inductus ab hoc monitu B. Pétri
Apostoli . . . Visus est ipse Apostolus tenere funiculos et tendere , et termi-
Ed. cons- j^Qg ponere circumscribendae * quantitati. Obiit Rem. Archiepiscopus Gui-
do ; eique succedit Gervasius per annos XII , qui , ut dicitur , primo fuit
Episcopus Cenomanensis. Hic posuit Canonicos Regulares in S. Dionysio
* £d.Eneuni. Remensi, et ipse fecit cervum aereum * in curia Remensi.
Anno gratiae ML VII. Henricus IV , filius Henrici , imperat annis L.
Colonise generaU Conventu , etc. ut suprà pag. 164 ; et eidem Godefrido
Duci reddita est uxor sua Beatrix Italiae Marchisa. Tempore autem praedictae
guerrse castrum de Mirual jussu Imperatoris fuit dirutum. Obiit Arnulfus Co-
rnes. Quis iste fuerit , ignoratur : sed tamen quidam dicunt , quod jacet apud
S. Arnulfum Métis : et fuit terra ejus Chaumontois ultra Esmaciam (/") ; et "^
castrum de Laio dédit S. Arnulfo ; et Comités de Salmis ei ex una parte
succedunt. Sigebertus : Balduinus junior Marchisus , Nerviorum Comitatum
impérial! munificentia et auctoritate Apostolica suscepit. Rabbodo Cornes
interfectus est.
Anno ML VIII . . . Philippus Rex , Régis Henrici filius , ciim esset VII
(a) In Ms. Cod. A. Holdoini, et in Ed. ITil- git quomodo eadem Beatrix , filia Frédéric! II
dimi. Lothar. Duels, ab Ottone Frising. dicatur coruan-
(b) In Apogr. Jngelbertus, et in Ms. Cod. A. guinea Henrici il Imper, et Henrici III ejus filii,
Enghelbertus . et ab ipsomet Henrico III amita appelletur.
(c) Gall. de Joinville : in Ms. Cod. A de Jone- (e) Cœsar tantus eras quantus et oibis, etc.
villa, et sic semper. (/") In Ms. Cod. A. Chaumontoiz ultra Efriianciam;
(d) Henricum II Imper, fuisse consobrinum et in Ed. CJiau/nontis ultra Esnialiam [f.Elsatiam]...
Beatricis concludit Pagius ad an. 1070, ubi date- Comités de Salinis {l. Salmis).
EX CHRONIGO ALBERIGI TRIUM-FONTIUM MONACHI. 357
B
annorum, unctus est Remis praesente pâtre , X Kal. Junii. Sigebertus : Fre-
dericus fîlius Gotlielonis . . . CXLIV praesidet, etc. ut suprà pag. 1G5.
Anno ^ILIX. Ab hoc anno Rex Francorum I Philippus per annos L regna-
vit. Stephaiius Papa in civitate Florentia infirmatus , adveniente S. Hugone
Cluniac. Abbate dicebat ininiicum recedere , abeiinte aocedere. Sigebertus :
In pago Brachatensi juxta Tornacum , etc. ni suprà pag. 165. Romae Zen-
cius (fl) Belliternensis * Episcopus , factus Papa , dictus est Benedictus X ,
et sedit niensibiis X. Iste non habetur in Sigeberto. In Anglia visio S. Régis
Edwardi de VII Dormientibus : unde Guido : Rex Angli;e Edwardus aper-
tissimè n)iraculis et prophetiae spiritu claruit. Die sancto Paschse , etc
Guido de origine et potentia (i) Turcorum : At postquam Turcoruin cœpit
evanescere potestas super Persas et ^gyptios , et sancta Civitas sub jnguni
per
devenit eoruni , per annos XXXVIII quibus eam detinuernnt , niajoribus
molestiis cœpit fidelium populus fatigari ; ita ul levé ducerent juguni Persa-
riim et iEgyptiorum , coniparatione Turcorum. Turcorum auteni sive Tur-
comannorum gens, nam ab eodem trahunt originem , et dicuntur niilitares
Tui'comanni vero vulgares, post excidiuni Troj.ie se contulcruut ad
Duce , à quo Turci dicuntur nune
Turci
Hyperboreas regiones Turco quodam
usque, etc.
Anno MLX. . . Nicolaus II . . . mense Aprili, indict. XII, vel potiùs XIII, Conci-
lium celebravit de electione Romani Pontificis ; cujus ténor in Decretis inveni-
tin\ Sub eo lloruit Archiepiscopus Radulphus * Bituricensis ( c ) , vir sanctus
frater Régis Francise Henrici. Qui Papa exemit Episcopum Podiensem ,
Q dicto Archiepiscopo contradicente , et ad judicium divinum appellante.
Tempore Archiepiscopi Rothomagensis , scilicet jNIaurilii , sub Abbate
Herluino et Priore Lanfranco , Anselmus annorum XXVII factus est Becci
Monachus , de Augusta in Langobardia * natus. Henricus verô Francorum
Rex raoriens , Balduino Comiti Flandriae , qui dictus est Insulanus , tutelam
admodùm parvuli Philippi filii delegavit. Is erat fîde , virtute et sapientiâ
aequè mirandus ; cujus filia jNIatliildis Guillelmo Normannorum Duci , nec
dum Anglorum Régi , nupserat , fœmina suo tempore pudicitite spécimen ,
pudoris culmen. Fuit Rex Henricus miles strenuus et bonus ; qui potionis ,
ut dicitur , haustu malè fuit potionatus. Très habuit tilios , Pbilippum, Ro-
bertum , et Hugonem jMagnum Veromandiae Comitem ; ex quibus Robertus
juvenis niortuus est. Soror autem ejusdem Régis Henrici Adela praedicto
{) Balduino Insulano peperit Balduinum hujus nominis VI , Robertum cogno-
mento Fresonem , Philippum patrem Guilelmi de Ypra ; et fîlias duas ,
Judith quam duxit * Tosticus Comes Nortdannibrorum (d) in Anglia, et Ma-
thildeni praedictam Normannorum Ducissani. Balduinus VI duxit Richildem ,
filiam unicam Raineri Comitis Hainiaci : de qua genuit Arnulphum exhaere-
datum , et Balduinum VII à quo Hainiaci Comités descendunt. Robertus
autem Friso Gertrudem Frisonum Coniitissam duxit in uxorem , relictam vi-
delicet Comitis Florentii , matrem Comitis Theoderici ; et genuit ex ea
Comitem Robertum , qui in expeditione Hierosolymitana memoratur ; et
duas sorores ejus , Adalam * matrem Comitis Caroli , et Gertrudem Du-
cissam de Nanceio , quae Theoderico filio Gerardi peperit Ducem Simonem,
et Theodoricum nobilem Flandriarum Comitem et Principem. Quae omnia
g diligentiiis suis in locis prosequemur. Sororem vero istarum duaium, scilicet
Adelae et Gertrudis , natu majorem , videlicet filiam Comitis Florentii de
Frisia , hoc
est fîliastram suam , dédit Robertus Friso
qua
di*.
natus
Non
est Ludovicus Grossus , et illa Constantia
quae
Régi
fuit
multo post mortem Régis Henrici mortuus est
tellus , Comes Andegavensis , qui moriens Gaufrido sororis
Philippo , de
uxor Boënmn-
Gaufridus Mar-
suae Comitissae
Velitrensia
* lùl.
pli us
Rodul-
* Ms.
bardia
Lom-
Ed. nupsit
Ed. Adam
* M. Boa-
mundi
(a) In Ms. Cod. A. Zeucius Bellitervensis .
\b) Pagius ad an. 1048 docet , repetendam
ab hoc tempore inagnitudinem seu potentiain
Turcaruin , qui Romanos bis vicêre et Sarace-
nis impcrium abstulêre. Sunt autem Turci., inquit
Zonaras, gens Hunnica, populosLs.tima et libéra.,
Cauca.fiorum montium septentrione latus accolens.
(c) Errat Lîc Auctor : nuUus e ni tune fuit
Bituric, Archipraesul hoc nomine donatus. Vide
quae notaviinus suprà de Bituric. Hugone ; ubi
addere poteraraus , Hugonem Biluric. forsan ibi
ab Alberico confuiidi cura Hugone Vesontion.
Arcliiepiscopo, quem , teste Widrico Abbate, re-
galit luibilita.i et jocunda facundia amabilein reddi-
deriit omnibus.
[d) Ki. Nurdanubrorum. Ncrdaniibrorum et Nor-
danbriorum.
Y y iij
tam
358 EX CHROMGO ALBERICl TRIUM-FONTIUM MONACHI.
Ms. Varin. Vastincnsis * filio Comitatum dédit : qui Gaufridus simplex fuit et inibecillis. A
Huius frater Fulco Comitatum corripuit ; qui cognoniinabatur Rechin ,
quia germani simplicitati {a) crebro infrendens , ad ultimum honore spo-
Ed. priva liatum * perpétua tenuit in custodia. Hic Fulco liabuit uxorem lîertradem .
de qua genuit {b) Gaufridum. juniorem Martelium , et Fulconem , et soro-
rem ejus Comitissam Rhedonensem. Ilaec Bertreda relicta (c), relicto eodem
marito suo , nupsit Régi Francorum Philippe , qui legitimam uxorem supra-
dictam dimiserat , et inde multae factse sunt excommunicationes , sicut in
Epistolis Yvonis continetur . . . Philosophia , id est sapientia , à Chaldœis per
diversos populos ad Gallias , id est occidentales Francos devenit ... [à
• Ed. in Romanis ] ad Hispanias , nuperrimè ad Gallias à * diebus illustrium viro-
rum , Berengarii, Managaldi , Lamfranci, Anselmi.
Anno MLXI . . . Marianus Chronographus claret , qui à Scotia in Gallias C
veniens , Coloniae factus Monachus primo apud Fuldam , posteà apud Mo-
gunciam reclusus est. Balduinus Marchisus regni Francorum Magistratus
efficitur. Traditio Vitriaci (â) ; et ab hinc anno XV invenitur annotatum :
Redditio Vitriaci. Hîc dicendum est , quod Hugo vir nobilis cognomento
Bardol , fuit dominus Breciarum (è) , id est de Brois ; et erat ex una parte
• f. legitimus finitimus hseres * Comitis Veromandiae Rodolfi : quo Rodulfo mortuo ,
dictus Hugo Bardol Vitriacum invasit , et Barrum super Albam et Firniita-
* la Ferté (gjji * ; et hoc de asscusu Régis Philippi , qui caetera quae erant (/") Comitis
Rodulphi invadebat. Reliquerat autem Cornes Rodulphus ex uxore sua , quse
dicta est Adela (</) , iilium bonse indolis nomine Simonem, et filiam noniine Alai-
dam. Hic est Simon vir sanctus , qui primo Consul et Régis Francorum Primi-
* Meuiant pilus, posteà iMouachus probatissimus effectus. Ciim Mellentinus * Cornes Ro- C
bertus ducere voluisset filiam Hugonis Crispeiensis Comitis , natam de sorore
hujus Symonis (/«) , Yvo in Epistolis suis contra proponit, dicens : « Gauterus
* Aumaie » Albus de Albemarla * genuit matrem Valeranni Comitis, qui genuit ma-
» trem Roberti Comitis jMellentini. Idem Gautherus Albus genuit Rodul-
» phum, patrem Rodulphi qui genuit V^eromandensem Comitissam , scilicet
» Adalam ; ex qua nata est Alaiz uxor Comitis Hugonis , cujus filiam ducere
» vult Cornes Robertus Mellentinus » . Sed sciendura quôd Comitissa Alaidis ,
soror S. Simonis , Comiti Campaniae Theobaldo peperit duos filios , Phi-
lippum Episcopum Catalaunensem , et Hugonem Campaniae Comitem ; et
post mortem Comitis Theobaldi eadem Alaidis Hugoni fratri Régis Phi-
lippi peperit liberos utriusque sexùs , et per illam Hugo Magnus Veroman-
dise Comitatum obtinuit. D
Anno MLXII . . . Eo tempore in confinio Nornianniîe, etc. (i)
Anno MLXIII. Sigebertus : Hoc anno finitur magnus (k) Cyclus annorum
DXXXII , continens Cyclos decem (/) novennales XXVIII; qui ad omnem
* Ms. coin- rationem Paschalis computi * omnino utilis, ab aevo in aevum in semetipsum sine
P***' errore revolvitur; sed hoc in eo reprehensibile esse videtur, quôd annis Dominicae
Incarn. ei inconsideratè praescriptis , discordât à veritate Evangelii in anno Do-
minicae Passionis , praeferens XIV lunam Aprilis eo anno in prima feria fuisse ;
quod omnino falsum est , quia secundùm fidem Evangelii eo anno luna XIIII
Aprilis fuit in V feria , et in VI feria, luna XV, VIII Kal. Apr. Dominus passus
est. Exercitus multus à Galliis in Hispanias ad debellandos Sarracenos pro-
ficiscitur ; sed omni regione à Sarracenis vastata , urgente famé inefïicax
revertitur. Robertus Balduini potentissimi junior fîlius Fresiam subintrat. "^
* Al. Fre- Quq tcmporc ( m ) Rex fuit in Galicia Sanctius sive Fernandus * nomine ,
nandus -^ i \ / 7
l;
a) In Ed. et in duobus Apogr. simplicitatem. Monebiinus ibi nostram editionem Leibnitianâ
b) Fulco Rechin non ex Bertrada Gaufridum hîc et alibi esse auctiorem , ut cuilibet legenti
et Comitissam Redonensem genuit, sex ex dua- facile patebit.
bus aliis uxoribus, ut videbimus posteà. [i) Ut apud Willelraum Malmesb. suprà pag.
(c) In Ms. Cod. A. et Apogr. C. deesl re- 175.
luta ; et mérita , nam Bertrada non fuit dere- (k) In Ed. Circulus magnus annorum DCCXXII,
bcta. qui continet cyclos novendecennales .
(d) Fitry le Bruslê en Partois. (/) In duobus Apogr. novennales sine decem.
(e) In Ms. Cod. A. Brecariim, et al. Bretiarum Hîc auttm et alibi cùm suprà tum infrà Leibni-
[Broyes). tianam editionem corrigimus.
(f) In Ms. Cod. A. fuerunt, et in Ed. erant de. [m) In Ed. Eo tempore. Ibi in margine duorum
(^Wn Ms. Cod. A. Adala... Alaidem. Apogr. notatur , Castellanos cùm Navarricis
(/i) In Ed. et in Apogr, B. et C. ejus uxoris. confundi.
EX CHRONICO ALBERIGI TRIUM-FON TIUM MONACHI. 359
Ed. Fus-
A qui très habuit fillos , primogenitiuii Sanctiimi qui aliam matrem habuit
quàm reliqui fratres, Petrum cognomento Alphonsum sive Hildefiinsum , et
Fernandiim. Horum duo ultimi fuerunt ex matre de génère Francorum ,
quod ita probatur : Dictum est superiiis in anno Domini MXXXI, quod
neptis ex sorore Régis Francorum Roberti Beatrix nomine, Comiti Ebalo
primo marlto suo de Roceio peperit yElidem («) et Hadwidem : de ista
Hadewide dictum est suprà. Istam ^lidem duxit Cornes Hilduinus * de Ra- * ^'- Hilde-
merut, et per eani factus est Cornes de Roceio ; et genuit ex ea duos (h)
filios et septem filias. Duo filii fuerunt, Ebalus alter de Roceio, et Andréas
de Ramerut et Arceis , Comités. De septem filiabus, Ebali et Andreae so-
roribus, prima praedicto Régi Galicise Sanctio , qui se Imperatorem nomi-
nabat Hispanise , peperit prœdictos duos fratres Petrum Hildephonsum sive
B Alphonsum , Regem Galiciae et CastelléB potentissimum ; et fratrem ejus
Fernandum *, qui post eum totum regnum tenuit. Secunda soror, Beatrix * ^'- Vetài-
nomine, Rotroldo (c) Comiti de Pei'tico peperit Comitem Rotroldum , "*" "™
et iMargaretam de Novoburgo in Normannia ; cujus fîlia (d) Juliana de
Aquila fuit mater Reginae Navarreorum (e). Tertia soror ^largareta Comiti
Hugoni de Claromonte Belvacensi peperit Comitem Rainaldum * et soro- * ^^- ^^nal-
res ejus, de quarum una fuerunt Comités Bellimontis. De isto autem Comité
Rainaldo plures fuerunt filii et filite, quos breviandi ratione necesse est
praetermittere. Quarta soror , nomine Ermentrudis , Theobaldo Comiti de
Rinello (/") peperit Hugonem, et Hildegardam matrem Ebali de Buxi et de
Monteforti et aliorum multorum. Quinta soror ^Elis de Sarrata * in Bur- * Ed. Serrata
gundia peperit Ebalum, et venerabilem Episcopum Laudunensem Bartho-
C lomeum , et eorum sorores ; quarum una Henrico Comiti de Grandiprato
Hescelini filio peperit illum Henricum qui sepultus est in Fusneio * ; qui
Hescelinus Comes de Grandiprato habuit fratrem Rogerum Comitem Por-
censem *, cujus filia fuit Sibylla. Sexta soror supradictarum Ada nomine , '^''- Percen-
de Guisia {g) honestissima domina, de cujus progenie sunt illi de Ruez et
de Audenarde. Septima soror Adela Arnulfo Comiti de Chisneo peperit Co-
mitem Ottonem patrem Comitis All^erti, et ita in infinitum. Et quia oc-
casione Regum Hispanise genealogiam hanc in médium [h) attulimus , se-
quitur in Vita S. Hugonis Cluniacensis Abbatis de iisdem Regibus : « Hil-
•a defunsus Rex Hispaniarum plus omnibus S. Hugonem excolebat, quia
» precibus ejus de captione fratris emerserat . . . Intercessoribus suis Clunia-
» censibus ducentaS' auri uncias annuatim solvere decrevit , et diem libera-
[D » tionis suae celebrem eis reliquit »...
Anno MLXIV. Dictum est suprà in anno MLII, quod Adala Comitissa
Arelunae * vel Areleonis (i), id est ad castrum de Erlons quod tempore * Arhns
paganorum fuit civitas, soror Sigifridi fuit, filia scilicet Ducis Theodorici.
Haec autem Adala Comitissa duos habuit filios, Fulconem et Galeranum.
Fulco vero genuit Comitem Fredericum et Beatricem, qui ambo niorlui
sunt sine liberis, et jacent apud S. Hubertum in Ardenna. Galeranus vero
per uxorem suam cœpit habere dominium ultra Mosam prope Leodium, et
inchoavit aedificare castrum de Lemborch. Cyclus magnus annorum DXXXII
bis à Christi nativitate exactus, tertio incipit. Super hune locum malè de
Cyclo Paschali dixit Elinandus , non attendens quod primus annus nativi-
tatis Christi adscribatur secundo anno tabulae Dionysii , non primo , sicut
■E venerabilis Beda et alii Doctores opinatissimi (fe) sentiunt. Domnus Her-
mannus, nobili Alemannorum prosapia procreatus, hoc anno suum com-
potum edidit, et famosam de naturali lunjE discursu quaestionem subtilissimè
investigatam absolvit : qui à prima ferè aetate à renibus deorsùm contractas,
neto
!;
la) In Ms. Cod. A Aleydem... jEleidem.
[b) In margine Apogr. B. sic notatur : < ge-
> nuit patrem duorum illorum fîliorum et 7 fl-
» liarum Hilduinus 2 Adelae maritus (vel Hil-
> duil^u^l Adelae maritum ) » ; et in marg. Cod.
Ms. C. « Ililduinuin Adelae maritum patrem il-
» loruin fîliorum ctfîliarura. »
(c) Ibid. te immô Gaufrido Rotroldi Patri b.
Id) In marg. Cod. B. a imô alterius. »
\e) In Mss, Cod. Navarrorum.
[f) In Ms. Cod. A. de Rinnello ; et in Apogr.
B. de Risnello.
(g) In Ed. et in duobus Apogr. de cujus proge-
nie sunt illi de Ruez et de Audenarde, et fuitde Guisia
honestissima domina. Septima., etc.
(//) Ibid. in medio tulimus... Hildephnnsus.
h) In Ed. Jrelensis, id est castrum de Erlans.
lk\ In Ed. operis latissimi, et in Ms. Cod. A.
ac in duobus Apogr, operi latissimi.
360 EX CIHIOMCO ALBERICI TRlUiM-FOINTIUM MONACHl.
et toto vit;e suce tempore ambulandi usu privatns , quia hoc flagellum pa- A
tientissimè tulit, et insuper gratias egit, absque humano magisterio in omni
liberali scientia novtis Dei dono Philosophus apparuit. Erat autem moribus
tranquillimus (a), caritate difFusus, scientia ( quod apud alios raruni est)
benevolus, affabilis omnibus , pauperum cura sollicitus , virginitatis casti-
tate integerrinius, Apud Virdunuiii Theodoricus erat Episcopus ; et apud
Tullum Udo erat Episcopus.
Anno MLXV. Frederico Duce mortuo , Godefridus Ducatum [b) suum
recepit. Hujus Frederici (c) relictam , noniine Raelendeni (rf), duxit Co-
rnes Naniucensis Albertus , et genuit ex ea Godefridum . . . Cùm Rex. Ed-
wardus pronus esset in senium, quia liberos non susceperat , Guilelmo Duci
Normanniae Roberti fiiio, qui Richardi, quem fuisse fratrem Emmae niatris
Edvartli proedixinius , tanquam proxiniè sibi consanguineo successionem An- B
gliae dédit : quapropter Haroldum ad euni in Normanniam niisit, qui eidein
Guilelmo regni (e) successionem Anglici post mortem Edwardi sacramento
firmavit ; unde et filiae ejus necdum nubilis desponsione donatus , familia-
rium partiimi habebatur : sed defuncto Rege Eduvardo, Haroldus sacramento
contempto, extorta à Principibus fîde , arripuit Angliae diadema . . . Harol-
dus quamvis non paucis praeditus esset virtutibus (/") etc — Unde s?epè con-
ventus à Guilelmo per nuntios super tribus , ut vel regno secundùm con-
suetudines cederet (g ), vel sub eo regnaturus teneret , vel certè spectante
ntroque exercitu gladio rem ventilaret (^h), legationes Guilelmi quibus-
dam responsionuni praestigiis illudebat ; dicens se sacramento liberatum, quod
filia Guilelmi quam desponderat . citra nubiles annos obierat , et quia in-
consultè absque generali consensu Anglorum et edicto alienam ha?reditatem G
ei juraverat ; proinde stultum sacramentum esse frangendum .... Quidam
Gozilo (i) Comes Bohaniae moritur , procuranteque uxore sua Ermentrude
*^/. Cuno jjj Abbatia S. Huberti sepelitur. Horum erant quatuor filii Cono* , Rodulfus,
Guido, Henricus.
Anno MLXVI. Comeles apparuit tota Paschali hebdomada , GuUehnus,
longos et flarnmeos crines per mane du<;ens . . . Narratio habet (/c) quaedam
* Ramcsiae vulgaris , quôd Rex (iuilelmus Abbatem Helfinum * ad se accersitum , ad
Regem Dacia; miserit 5 et quod idem Abbas in reditu in mari periclitatus ,
de solemnitate Conceptionis B. Marise facienda sit commonitus et edoctus.
Sùjebevtiis : Intérim Guilelmus , etc. ut suprà pag. 165 .. . et régnât in
Anglia annis XXII. Episc. Otto : Stella , etc. ut suprà pag. 263 . . . Hoc
qualiter faclum sit, latiùs est persequendum. Guido. Dux Guillelmus ne ^
justam causam videretur decolorare temeritate (/), ad Alexandrum Apos-
tolicum misit, justitiam belli suscipiendi, quantis poterat facundiae verbis
allegans. Quod quia Haroldus facere supersedit , Papa partibus apud se
utrinque perpensis, vexillum in omen regni Guillelmo contradidit. Quo ille
accepte, belli necessaria largis sumptibus expediens , cum magno et forti
exercitu apud S. devenit Walericum ; ubi multis diebus eos remorante
vento, Dux habito consilio corpus S. Walerici pro vento deprecando sub
divo jussit exponi. Nec mora intercessit, quin prosper ventus carbasa im-
pleret , Duce primiim in altum provecto , cseteris ad praetoriae puppis ver-
miculatum vélum convolantibus , placido cursu Hastingas appulerunt. In
egressu navis pede lapsus est Dux, acclamante sibi proximo milite: « Tene
^ Dux Angliam, in proximo Rex futurus. » Intereà Rex Haroldus de pugna E
contra Noricos victor revertebatur , allatoque ad se nuntio adventûs Nor-
mannici, Hastingas pertendit. Igitur utrinque Duces animosi disponunt acies ,
patrio quisque ritu. Angli totam noctem insomnem cantibus potibusque ducen-
tes, mane incunctanter in hostem procedunt : contra Normanni tota nocte
(a) A. tramjuilù.timus. (g-) In Ms. Cod. A. discederet, et in Apogr. C
(6) In marginc Apogr. B. Lwcembourg. caderet.
[c) In Ms. Cod. A. Hujus Godefridi. (/i) In Ed. et in duobus Apogr. venlilarent.
[d) In Ed. et in Apogr. C. Raclendem... lia- [i] In Ed. Bozelo ; in Apogr. B. Ciozelo ; et in
murcensii. Apogr. G. Cornes Bahaniœ.
[e) In Ed. et in Apogr. C. successionem Anglice. (A) In Ms. Cod. A. habuit... Helsinum.
\f) Vide suprà pag. 182. Albericus eniin hîc (/) In Ms. Cod. A. temeritas. Hune autem lo-
et alibi, niulta cùni suprà tum infrà, mutuatur à cum confer narrationi Guiilelmi Malraesb. suprà
Wilellino Malmesb. quem plerumque abbreviat. pag. 182.
Confessioni
EX CHRONICO ALBERIGl TRIUM-FONTIUM MONACHI. 364
B
Confessioni [a) peccatorum vacantes , manè Dominico corpori coramuni-
carunt. Dux vultu serenus, et clara voce suae parti ut pote justiori Deum
pronuntians aftuturum , arma poposcit ; nioxque ministrorum tumultu lori-
cam inversam indutus, casum risu correxit : a Vertetur, inquit , fortitudo
Diicatûs niei in regnum ». Tune Cantilena Rolandi inchoata, ut martium f^.pag.lSi.
viri exemplum pugnaturos accenderet ; inclamatoque Dei auxilio , praelium
consertum bellatumque acriter, neutris in multam diei horam cedentibus.
Valuit haec vicissitudo, quantum Haroldi vita moram fecit ; at ubi ictu sa-
gittje violato cerebro procubuit, fuga Anglorum perennis in nocte fuit. Ja-
centis fémur unus milituni gladio proscidit ; unde à Guilelmo (b) ignominiâ
notatus quod rem ignavam et pudendam fecisset, militiâ pulsus est. Vexillum
Haroldi post victoriam misit Apostolico Guillelmus , quod erat in hominis
pugnantis figura , auro et lapidibus arte sumptuosa contextum. 111e ubi
perfectâ victoriâ potitus est , suos sepeliendos mirificè curavit ; hostibus quo-
que , si vellent , exequendi licentiam dédit. Corpus Haroldi sine pretio
matri repetenti misit, licet illa per legatos multiim obtulisset : quod ac-
ceptuin sepelivit intra * Ecclesiam quam ex proprio ipse constructam in ho- * Ms. infra
nore S. Crucis apud Watem Canonicis impleverat , ad XII leugas de Lun-
donia (c). Sensim ergo Guillelmus, ut triumphatorem decebat cum exercitu,
non hostili sed regali modo progrediens (d), urbem regni maximam Lun-
doniam petit; moxque cum gratulatione cives omnes effusi, obviàm vadunt.
Prorupit omnibus portis turba salutantium. Tune ille haud dubiè Rex cla-
matus est die Natalis Domini, coronatus ab Alredo (e) Eboracensi Episcopo,
nolens hoc munus suscipere à Stigando Cantuariensi, quia non légitimé factus
erat Episcopus. Guido * Decanus et Custos Ecclesiae S. Quintini Viroman-
densis et Archidiaconus Laudunensis , constituitur Belvacensis Episcopus,
et à Gervasio Remensi Metropolitano consecratur. Contra Manassem Comi-
tem de Retest * Episcopus Theodoricus Virdunensis castrum S. Menehildis
cepit, et castrum de Setunia * subvertit ; Alonem^' (/") etiam de Duno , et
Dudonem de Clai'omonte perdomuit : sed Cornes Rodulfus de Crispeio, vi-
tricus Régis Philippi, iteriim Virdunum incendit. Ecclesia Hoiensis conse-
cratur à Theoduino Leodiensi Episcopo , praesente Lieberto Canieracensium
Episcopo. Obiit S. Theobaldus, etc. Apud Catalaunum Episcopo * Rogero,
hujus nominis II , Rogerus III succedit.
Anno MLXVII. Sigehertus : Cono * qui et Conradus ... de rupe tertio
prsecipitatus , etc Obiit Balduinus potentissimus Marchisus , Insulse
sepultus. Elevatio S. Macharii. Udo * fît Archiepisiîopus Treverensis. Ar-
chiepiscopus Remensis Gervasius {g) obiit. Eodem anno Henricus Rex Ber-
tam , Ottonis Italici Marchionis fîliam , uxorenï accipiens , nuptias apud
Triburias celebravit. Rex Anglise Guilelmus in subjectos lenis , etc. ut apud
Will. Mabyiesb. suprà pag. 188 : Eleemosynœ curam habuit , transmarinis
Ecclesiis niultas possessiones in Anglia largitus est, nec ullum ferè Monaste- ^- P'fg- 190.
rium, praesertim in Normannia fuit , quod ejus munificentia pertransiret.
Anno MLXVIII . . . Guido : Quia inter Regem Angliae Guilelmum et
ejus uxorem Mathildem fuerat consanguinitas, pro hujus facti expiatione ipse
a?dificavit Monasterium S. Stephani Cadonis (/i), et magnifiée dotavit, ubi
Lanfrancum praeficit Abbatem ; et illa fecit Monasterium Monialium S.
(a) Norinannorura In exercitu aderant pro-
fectô Sacerdotes , maxime verô Monachi : quan-
quain tune forte accidit , id quod in Ernesti Lib,
VI legitur, nempè
♦Wido
* Retel
* Stonne
'£rf.Rogerio
* Ed. Cuno
• Ed. Odo
Mter in alterius aurem commissa loquuntur.
Sic apud Ditmarum pag. 131 nostri TomI X Ernes-
tus Alemaniœ Dux, quia Presbyterum cui sua corifite-
retur peccata, non habuit, unum ex militibus hujus
vice propiiis accedere jus.iit. Sic et longé post Join-
villseus in Vita S. Ludovici ait , profligato à
Sarracenis exercitu, se Guidonis de Belino Ma-
gistri Equituni regni Cypri excepisse confessio-
nem. Olim enim non solùm Sacerdotes, sed ipsi
etiam laici , urgente necessitate , pfenitentium
confcssionem excipiebant , ut probat Martenius
in Lib. 1 de antiquis Ecclesise Ritibus cap. 6. art.
Tome XL
6. num. 8.
(6) In Ms. Cod. A. ignominite. Jam moiiuimus,
Willelmum Mabnesb. hîc ab Alberico fieri bre-
viorem.
(c) In Ed. et in duobus Apogr. ad X leucas
de Lonclonis... Londinum.
{d) In Ms. Cod. A. proveniens... congratula-
tione.
(e) In Ed. ab Elredo... accipere.
[f] In Ed. Alenem... Rodulphus de Crespeio.
{g) Anno Episcopatûs domni Oervasii XII non-
dhm finito, sed in ipsis Idibus Octobrii si viveret fi-
niendo, III Kal. Jul. festivitate SS. Pétri et Pauli
ad vesperum aggravatuv infirmitate , quâ post sexto
die mortuus est, etc. Ex Codice Ecclesiae Rcv, ab
Odolrieo Praeposito qui rei interfuit, conscripto.
(/() In Ed. et duobus Apogr. Cadomis.
Zz
362 EX CHRONIGO ALBERICI TRIUM-FONTIUM MONACHI.
Trinitatis. Idem Rex Guilelmus , assumpto diademate et pace composita , A
Legatos misit ad exteras nationes , ut à praeclaris omnium Regum domibus
quidquid magnificum et mirificum videretur , referrent. Miles quidam in
* Ms, qaid prgesentia Régis Guilelrai ciim non haberet quod * ofK'erret ad altare in quo-
dam die Paschœ, dédit ei Rex in instanti XL solidos; quos in pallio susci-
piens, statim obtulit omnes ad altare Sacerdoti , nihil ex eis sibi retinens.
Quod videns Rex Guillelmus, dédit illi railiti omnia dona et xenia (a) quae
sibi data et praesentata fuerunt in illo festo. Arnulfus Cornes Chisniaci et
uxor ejus Adala de Roceio, quaedam contulerunt Ecclesiis. Fuit etiam idem
Arnulphus Cornes de Givel {h) et de Warc, et ejus uxor Adela soror fuit
Comitis Ebali de Roceio, et uxor ejusdem Ebali dicta est Sibylla. Quaere
MLXIII.
Anno MLXIX. Sigebertus : Fluminibus glaciali frigore constrictis, etc. . . . B
Hinc Francis, hinc Scotis, etc. ut suprà pag. 165. Archiepiscopus Roto-
magensis post Malgerium fuit Maurilius Fiscanensis Monachus , plenus
multis virtutibus , et maxime abstinentiâ. Is ad extrema deveniens, vitali
privatus halitu (c), ferè dimidia die jacuit defunctus : tandem ciim pararetur
in Ecclesiam ferri, resumptâ anima ait ad circumstantes, etc. (d) . . . Corpus
ejus in Ecclesia S. Mariae sepultum , niiraculo, ut aiunt, divino tribus pe-
dibus altiùs supra terram elevatum est. Guido Bellovacensis Episcopus, II
annis perfectam, dedicavit Ecclesiam in honore advocati sui Quintini Mar-
tyris, IV Nonas Octobris. . .
Anno MLXX. Manasses ordinatur Remensium Archiepiscopus per annos
^ g^. ejus XVI. De matre hujus * dictum est superiùs in anno MXXXI (e) , quod
ipsa fuit Beatrix de Roceio (/") neptis Régis Roberti ; pater verô ejusdem C
Hiide- Archiepiscopi dictus est Manasses Calva-asina, et fuit frater Comitis Hilduini *
^j^j de Ramerut, sive de Roceio. Horum etiam duorum frater fuit Cornes Sues-
sionensis , Guilelmus nomine , qui genuit Renaldum (g) et Johannem Co-
mités , et Manassem Episcopum Suessionensem. Horum soror Yvoni de Ni-
^ gella * peperit Comitem Radulfum, qui genuit Comitem Yvonem, et Ra-
dulfum Castellanum de Bruges (h) , et Theodericum Archidiaconum
Cameracensem. De Radulpho Castellano nati sunt Cornes Cono, Johannes
pater Johannis de Nigella, et iste qui adhuc vivit Comes Radulfus Suessio-
nensis. Sigebertus : Gerardus de Alsatia Dux Mosellanorum moritur hoc anno,
cui succedit de Alsatia Theodericus filius ejus. Praedictus Gerardus * de
■ "* Alsatia , cum isto filio suo Duce Theodorico habuit etiam alterum filium
nomine Gerardum, qui fuit primus Comes Waudani-montis (i). Iste Comes D
Gerardus duxit fîliam Comitis de Daburg (/c), neptem S. Leonis Papae; de
qua genuit Comitem Waudani montis Hugonem et sororem ejus Gislam ,
quae fuit Comitissa Barri, ut inferiùs dicetur. Sigebertus : Moritur etiam Dux
Bullonii Godefridus Magnus, qui dictus est Barbatus, et apud Virdunum
requiescit ; cui successit filius ejus Godefridus Gibbosus , etsi corpore exi-
guus , tamen animo eximius . . . Obiit Balduinus Marchisus, qui Hasnonii
sepultus est. Episcopus Laudunensis dicebatur Elinandus , et Episcopus Pa-
risiensis Joffridus.
Anno MLXXI. Sigebertus : Robertus Balduini frater, consensu Flandren-
sium , etc. ut suprà pag. 16S... Hoc XI Kal. Martii actum est (/)....
Godefridus ulteriores Fresones bello aggressus , eos penè ad internecio-
nem delet. Alexander Papa venienti Romam Lamfranco Archiepiscopo g
dignanter assurrexit, professus se illud insigne reverentiae detulisse , non ho-
nore Archiepiscopi , sed amore magistri. Item de conflictu quem habuit
idem Lamfrancus contra Baiocensem Episc. Odonem, habetur in Miraculis
S. Dunstani
(a) In Ms. Cod. A., et in '_^Apogr. B. et C. (e) Vide paginam 289 Tomi nostri X.
exenia. ' (/") In Ed. et in Apogr. C. de Hainaco [Hai-
b\ In Ed. de Guiel et de fTare, naut).
c) Malè in Ed. et in duobiis Apogr. habita. (g) Ihià. Joannem et Renaldum.
d) Ut apud Malinesb. Willelmum. Hujus au- \h) In Ed. Barges et Theodoricum Archid. Ka-
tem vestigiis Albericus insistens , fatuum vulgus merac.
insulaosque ejusdem rumores sat nec odit nec (i) In Ms. Cod. A. IFandani-montis (fFaude-
arcet, nimiusque est in referendis anilibus fabu- mont).
Us, visionibus, prodigiis, apparitionibus , aliis- (k) Ibid. <fe Daburc [Dasbourg],
que hujusmodi portentis : sed id vitii in tem- (/) In Ed. et in duobus Apogr. agitur.
pora refundendum.
EX CHRONICO ALBERIGl TRIUM-FONTIUM MONAGHI. 363
A Anno MLXXII. Sigeberttis : Balduino Juniore Flandr. Comité defuncto ,
etc. Gnido sic refeit : Balduinus Insulanus , Cornes Fkndriae , pater Mathil-
dis Anglorum fieginae , duos filios habuit Balduinum et Robertum. Qui
Balduinus junior , post patrem Flandriae Cornes , immature fato functus est,
superstitibus duobus liberis Arnulfo et Balduino de Richilde uxore, Comitissa
Hainonensi ; quorum tutelam Philippo Régi Francorum, cujus (a) amitae
filius erat , commisit. Robertus vero pâtre superstite , Comitissam Frisiae (b)
uxorem nactus , Frisonis nomen accepit ; qui Robertus Friso , occultatis
insidiis inopinum nepotem suum Arnulfum nequidquam fortiter agentem
excepit , et Flandrise Cornes effectus est. Pacem cum Philippo Rege Fran-
corum comparavit , data sibi in uxorem privignâ , etc. Richildis vero Co-
mitissa ad Theoduinum Episcopum se contulit , et ei Monteuse castrum cum
B omni honore de Hainaco illi subjecto , S. Mariae sanctoque Lamberto emen-
dum obtulit ; et venditum castrum cum suis appenditiis, ab eodem Episcopo
in feodum recepit ; hac de causa , ut per quem resistere posset invasioni Ro-
berti Frisonis violentae. Episc. Otto : Itaque ciim , ut saepè dixi, diadema regni à
Sacerdotali gladio feriendum foret , in semetipsum dividitur, etc.
(a) In Ms. Cod. A. cuJus amitce Balduinus. s. pit Florentius ejus frater, qui ex uxore sua Ger-
ille cujus filius erat, commisit. trude, Hermanni Ducis flliâ , Theodoricum ejus
{b) Theodoricus hujus nominis IH , Cornes nominis V, Comitetn HoUandiae VI , procreavit.
Hollandiae IV, Jerosolymis obiisse traditur. Huic Gertrudem illius uxorem secundis nuptiis sibi
successit filius ejus senior xquivocus : bunc exce- copulavit Robertus Frisio.
EX CHRONICO {a) FISCANENSI.
D
Afud Labbeum Tom. I Bibliothecce Libr. Mss. pag. 326.
ANNO MXXXV , obiit Robertus Dux Normannorum : succedit Willel-
mus filius ejus spurius , qui eo quod esset cognatus Régis Eduardi ,
Angliam acquisivit.
MXXXIX , obiit Conradus Imperator : succedit Henricus filius ejus.
ML VI, incepit locus de Karitate.
MLVIII j facta est donatio sancti Gabrielis.
MLX , obiit Henricus Rex Francorum : succedit Philippus filius ejus.
MLXIV , Cenomanis subjugata est à Normannis.
MLXVII , Willermus Dux Normannorum, Rex fit Anglife , occiso Ha-
roldo.
MLX VIII , Maurilius Arch. Rothomagensis obiit : succedit Joannes.
APPENDIX ib) EX MS. CODICE CELL^ S. GABRIELIS.
Tempore Malgerii Archiepiscopi , eo scilicet tempore quo potestativus
sui Archiepiscopatûs erat, opus fiiit Fiscanni Ordines fieri. Tune Abbas Jo-
hannes Hugonem Lisoiensem Episcopum accersivit , eumque ipsos Ordines
E facere rogavit ; qui et paruit : ibique tum fuit ordinatus Odo , posteà Bajo-
censis Episcopus , ad Diaconatûs officium ; ex Monachis Robertus Baven-
tinus , Hugo , Johannes Rufus ad Subdiaconatum ; ex Clericis Tetfredus
et Hugo Turvillae ad Presbyteratum , Richerius etiam de Andelio ad Dia-
conatura.
Ipsius Malgerii tempore , Rodbertus Archiepiscopus Cantuariae Fiscannum
venit, et rogante Johanne Abbate, Basilicas SS. Benedicti et Walarici de-
dicavit ; et quosdam ex Clericis Presbyteros ordinavit , in quibus Alboldus
Archidiaconus fuit.
(a) Chronicon illud , quod annum assequitur excerpsimus.
1246, edidii Labbeus ex veteribus membranis, (b) Has ordinationes in Monasterio Fiscam-
primùm Fiscanni aut apud Valleinontense Cœ- nensi factas edidit Mabillonius in Appeifdice
nobium cxaratis, deinde Brennacum ad Vidu- Annal. Bcned. Tom. IV pag. 728.
lam delatis. Nonnulla autem ex eo jam suprà
Z z if
364 EX CHRONIGO FISCANENSI.
In diebus Maurilii Archiepiscopi venerunt Fiscannum (a) ad Paschale A
festum duo Francise Episcopi , id est Letzelinus (b) Parisiensis et Fulco
An, 1059. Ambianensis , missi in legatione ad Willelmum tune Comitem, posteà Re-
gem , propter paeem faciendam inter ipsum et Henricum Francorum Regem :
tuncque in ipso sacratissimse Resurrectionis die snpradictus Letzelinus Epis-
copus , volente et petente Johanne Abbate , Fiscanni publiée Missas fecit ,
atque inter sacra Missarum sollemnia quosdam ex Monachis Presbyteros or-
* f. aderat dinavit ; et forte tune Maurilius Archiepiscopus aberat * , neque tamen super
his ordinationibus requisitus fuerat.
In ipsius Maurilii diebus venit Willelmus Ebroicensis Episcopus per evo-
cationem domni Johannis Abbatis Fiscannum , et in ipso Paschali sabbato
fecit ordinationes Presbyterorum ; inter quos ordinati fuerunt Hugo posteà
Prior hujus Ecclesiae , et Humfredus de S. Maria de Watto. B
Moderne tempore , id est in diebus Johannis Archiepiscopi , antè scilicet
quàm infirmaretur , bis misit domnus Johannes Abbas Clericos suos ad or-
dinandum Ebroïcas , quos ordinavit Balduinus tune Episcopus. in his om-
nibus numquam fuit requisitus Rotomagensis Archiepiscopus.
(a) Id anno 1058 contigisse putat Mabillonius ; Iraberto Praesule, qui Litteris cum Fulcone Am-
sed nihil videtur obstare, quominùs rejiciatur in bianensi subscripsit , Hezelinus , Uescelinus et
annum sequentem. Enzelinus aliàs dictas. Mabillon.
{b] Idem est hic Letzelinus Episcopus cum
EX CHRONICA FRATRIS (a) ANDREiE MONACHI AQUICINCTINI
DE REGIBUS FRANCORUM.
Ex Ms. Codice Reg. 10297. 3. 3. olim Colbert. 3863.
Lib. 3. i% NNO Domini MXXX , Roberto Rege Francorum mortuo (b) , Hen-
xV. ricus filius ejus régnât in Francia , anno VI Conraudi Imperatoris ,
annis XXX. Henricus Rex Francorum et Conraudus Imperator confede-
rantur. Henrici Régis mater Constancia maximam regni portionem, etc. ut
in Chronici vet. Excerpto suprà pag. 158. Verùm Rex Henricus, cîim esset
miles acerrimus , et matrem adversùs euni calcitrantem cognovisset , con-
sulta suorum Procerum omnia matris niachinarnenta suâ pessumdedit pru- D
dentiâ. Siquidem primo congressionum suarum principio cum matre consen-
* concurrit tit * Constautia ; et castrum adorsus , etc. ut ibid. pag. 159.
Robertus Wiscardus et Ricardus , minuendse multitudinis causa , hoc
tempore, etc. . . . Burgundionibus non desistentibus à consueta contra Re-
gem insolentia, etc.
Balduinus Comes Flandrensis , invaso Hainonensium Comitatu , contra
Imperatorem rebellât. Odone Comité à Gocelone Duce Lotharingiae apud
utpag.l5Q. Barum , ut mox diximus, occiso , filius ejus Theobaldus major natu Car-
An. 1037. notensem urbem et Turonensem sibi vindicat ; minor vero nomine Stepha-
nus Meldensium et Trecassinorum sortitus est civitates : sed hii ambo con-
tra Regem (c) Henricum rebellare cœperunt. Rex autem primùm cum
, Stephano congressus , illum facile superavit atque fugavit , Comité Rodulfo E
retento, Demùm autem Gaufridum Andegavensium Comitem excitavit ; unde
ejus nutu Comes Gaufridus obsidione urbem cinxit Turonicam : quod
audiens Theobaldus , cum suis viribus eo tendit ; sed Gaufridus ei obviam
procedens , cum eo viriliter decertavit , eumque stravit , et cum septingentis
(a) Scripti hujus , Petro Atrebat. Episcopo fratres paulisper quievisse , quia anno sequenti
dedicati, et ad annum 1248 producti , partem mense Julio Robertus Rex diem clausit extrcinum.
jam vulgavimus pag. 289 Tomi superioris. (c) Theobaldus et Stephanus in Henricum
{b) Mors Roberli accidit mense Julio anni insurrexere , armis repetituri Doncheriacum
1031. Anno autem 1030 finis fuit belli civilis, villam suae ditionis, ad Mosam sitam^ quam Rex
quod post coronationcm Henrici fratres , fir- sibi vindicaverat, et posteà Gozeloni Loth.
mato inter se fœdere , advcrsus patrem excita- Duci in beneficium concesscrat ^ nulla ratione
rant. Glabcr enim qui lib. 3 cap. 9 refert grave habita juris S. Medardi Suess. Monasterii, cui
hoc bellum domeslicum, sat clarè ostendit illud haec villa subjecta erat. Mabillon. ex Marlot.
idem anno 1030 consopitum fuisse , dum subdit Tom. 2 pag. 82.
EX CHRON. FR. ANDREiE MONACHI AQUICINCTINI. 365
A et quadraginta militibus ab eodem Turonicam extorsit civitatem. Denique
Rex Henricus construxit Ecclesiam prope mœnia Parisiacae urbis in honore
S. Martini, quae nunc Ecclesiae Cluniacensi subjacet, et dicitur Ecclesia S.
Martini de Campis. Henricus Rex pacato suo regno , duxit uxorem nomine ut pag. 1&9.
Annam flliam Georgii Sclavi Régis ; ex qiia genuit très filios , Philippum ,
Robertum et Hugonem ; ex quibus Robertus puer niortuus est ; Hugo vero
factus juvenis duxit (îliam Huberti (a) Comitis Vermendensis natam ex fîlia
Rodulfi Comitis , per quam obtinuit Comitatus duos Vermendenseni et Va-
densem ; ex qua cùm genuisset filios et filias , divino accensus amore cum
exercitu Francorum et Germanorum Jherosolimam profeetus est.
Anno Henrici Régis " Francorum XXI , Balduinus Comes Flandrensis
Insulanus cum fîlio suo Balduino rebellât contra Imperatorem Henricum ,
B invaso monte Ctistri-loco : modus autem invasionis hic fuit ; Hermanno Co-
mité Montensi mortuo , Balduinus junior filins ejus Balduini , uxorem duxit
Richildem relictam Hermanni Comitis , inconsulto Imperatore , et sic Hai-
nonensem invasit Comitatum. Anno XXIII ejusdem Régis , Balduinus major
Tudinium incendit ; Balduinus junior Hoium vastat.
Anno XXIV ejusdem Régis , Imperator Henricus motus animo , innu-
merabilem exercitum congregavit , et ductu Johannis Advocati Attreba-
tensis , quem Balduinus exhœredaverat , et ad Imperatorem transierat ,
contra Balduinum venit , et in Bracbanto super ripas fluvii Scaldi tentoria
sua fixit. Quo audito, Balduinus et ipse exercitum congregans , ex alia parte
fluminis consedit ; sed exercitus ejus in comparatione imperatorii erat mi-
nimus. Imperator autem quia flumen transire non poterat , misit tertiam
C partem exercitus sui per Cameracum et per Exclusam , ignorante Balduino ,
ut exercitum ejus comprehenderent à tergo : Balduinus autem videns ita se
comprehensum , cum exercitu suo fugit , et fluvium qui dicitur Lis transiit : a». 1054.
Comes autem Lambertus qui ad auxilium ejus venerat cum magno exercitu
militum , clausit se intra urbem Tornacum. Imperator autem Henricus vi-
dens Balduinum fugiisse , transivit fluvium , et obsedit Tornacum civitatem ,
cepitque Lambertum Comitem et occidit ; quosdam autem militum secum
adduxit , et alios interfecit ; sicque per Flandriam transiens , incendiis et ra-
pinis usque ad fluvium Lis terram vastavit. Hoc actum est anno Domini MLIV.
Tertio vero post hsec anno Henricus obiit gloriosus Imperator : successit
filius ejus ei sequivocus. Timoré hujus Henrici Imperatoris fecit Balduinus
Comes fossatum (b) magnum à Comitatu Lensensi usque in mare descen-
D dentem , qui vocatur Bolanum-rivum . ne iteriim aliquis Imperator haberet
per terram Flandrorum liberum transitum . . .
Anno Domini MLX , anno II Henrici Imperatoris , Henricus Rex Fran- An. 1059.
corum senio se gravari conspiciens , filium suuni Philippum in die Pentecostes
consecrari fecit ante altareB. Mariae, etc. utsupràpag. 159.
Anno VI Philippi Régis . . . W^illelmus Cornes Normannorum cum Fran-
cis Angliam intrat , et conserto cum Anglicis prselio, Araldum cum multis An. 1066.
militibus peremit; et in Anglia régnât annis XXVI *. ♦XXl
Anno XII Philippi Régis Francorum , Balduino Insulano Comité Flan-
drensi tutore ejus mortuo ante triennium , Balduino quoque filio ejus , qui
Hainonensis dicitur propter Cœnobium Hainonense quod resedificavit , qui
E utrumque Comitatum tenebat Flandrensem , Hainonensem per Richildem
Comitissam viduam Hermanni Comitis Montensis , cui nupserat marito ejus
mortuo ; Robertus frater ejus qui Frisio dictus est , qui vivente pâtre apud
Audenardam super Sanctorum reliquias ex Ecclesiis Flandriarum ibi con-
gregatis, vidente pâtre et etiam admittente , parentibus et omnibus Flan-
driarum Baronibus fide interposita juraverat , se nunquam pâtre vivente
(a) Albertus Corn. Veroinand. genuit Otto- (b) Boulanam loucarum IX fossain , ductam
nem seu Eudonera Veromand. Coin, qui ex à Claroraarisco seu caslro Rufholtano ad Ariam,
Adela de Cresciaco filia Rodiilphi Coin. Valesii Basscam , Lensum usque , Morini nunc vocant
habuit Eudonem Corn. Veroinand. hebetera Fossain - novam : quanquain Malbrancquus in
ideôquc cxheredalum ; et Adelain seu Adelisain monuincntis haud spernendis coinperit banc
haeredem Veromand. nuptain Ilugoni Magno dictam Fossam - vetcrcm. Ipsa hodie Atrcbatcs
secundo - genito Henrici Régis. Eudo ex filia seu Artesiatn Claroinariscuin inter et Lisam à
Equitis S, Simonis genuit Walerandum Com. Flandris , linguamquc Gallicam à Theutonica
de Meulant, cujus filius Robertus. distcrminat.
Zz iij
366 EX CHRON. FR. ANDRE^E MONACHI AQUICINCTINI.
absque ejus jussu in Flandriam intraturum , et post mortem ejus nihil A
* Frisiam reclamaturiim (a), in Franciam * discessit , et apud Comitem Florensium
mansit ; quo defuncto, uxorem ejus in conjugiiim accepit.
Mortuo autem , ut mox diximus , Balduino fratre Roberti , ipse consensu
Flandrensium contra Arnulphum filium Balduini fratris sui Flandriam perju-
rus occupavit ; Arnulphus verô Cornes juvenis cum Philippo Rege apud
Casletum occurrit patruo suc Roberto ; et pugnâ consertâ , Arnulfus pe-
rimitur : quo mortuo , statim Philippus Rex et Richildis Comitissa Baldui-
num fratrem Arnulfi vix decennem Comitem statuunt. Robertus vero con-
silium habuit «îum Eustachio Comité Boloniensi , cujus frater erat Episcopus
Parisiensis ; et ei multa promittit ut fratri suo , qui erat Cancellarius , sua-
deret quatinùs Regem faceret ab hoste discedere ; et de tota Flandria , si ei
cederet , Comes Eustachius faceret suum velle : sed antequàm haec res ad B
effectum veniret, intérim pugna committitur ; et multis occisis , hinc Ri-
childis Arnulfi mater , illinc Robertus capitur ; et altero pro altero relaxato,
bellum inter eos vario eventu protrahitur ; Rege vero consilio Episcopi Pa-
risiensis et Comitis Eustachii inde recedente , Richildis cum filio suo Bal-
duino, Régis auxilio destituta , ad Comitatum Hainonensem tristis discessit ;
sicque Robertus perjurus , injuste et fraudulenter Comitatum Flandrensem
invasit.
Anno nil ab hinc transacto , Balduinus puer Hainonensis Comes , frater
Arnulfi apud Casletum jam deffuncti , ad Donengium bellavit contra exer-
citum patrui Roberti , quem pugnando devieit. Robertus enim de Comitatu
Hainonensi exhaeredare eum cupiebat , sicut de Comitatu Flandrensi eum
exhaeredaverat. Post paucos annos idem Robertus Jerosolimam abiit , etc. (b) G
(a) Hiic revocandum id quod , in Comitatu
Fland. quasi lege perpétua sancitum, refert Lam-
bertus Schafnaburg. ad an. l07l, suprà pag. 63 ;
quodque uotandum est.
(6) Â])])endicis instar adducimus eô loci ,
quod sequitur : j^nno DCCCCXLf. . . Sciendum
quod Otto Imp. de Scaldi fossato ante pontem S. Ja-
cobi usque in mare extensum , à nomine tuo omnem
pagum Ottingam vocavit , quo regni Francorum et
imperii orientalium fines delerminant. Ante Ottonem
castellum, quod ad ripas Legiœ situm est, non Reges
Franciee, non Comités Flandrice, sed Imperatores in
libéra S. Bavonis posiessione propter dinitionem regni
et imperii statuerunt : de quo censum y solidorum S.
Bavoni longé putt Comités soherunt. Uuic castello non
Castellani, sed Comités prœfuerunt ; quitus quatuor
villce cum appendiciis suif, scilicet ffasnet/ie, Bo-
c/iolt, Jxla, Hulsta cum tota Wasia subjectœ fuerunl.
Quidam horum Comitum Wicmannus nomine [filiam
Arnulfi Com. FI] uxorem suam Lietgardam nomi-
ne , etc. Ex Chronico Abbati» S. Bavonis Gand.
inter Probat. Hist. Geneal. Domûs Gand. pag. 42.
EX CHRONICO («) LYRENSI.
D
Inter Schedas nostrœ Bibliothecœ Sangerman.
ANNoMXLVI (b) commissum est bellum in loco qui dicitur Valisdu-
nes, inter Henricum et Proceres Normannorum Willelmi Ducis Nor-
manniae, qui nolebant eum recipere in dominum. Anno eodem Willelmus
filius Osberni, dominus Britholii , et Adelicia ejus uxor, Angelica admoni-
tione et divina jussione cœperunt sedificare Lirense Cœnobium in villa quae
dicitur Vêtus - lira (c), in loco in quo erat quaedam Capella S. Christophori
constructa.
Anno MLXVI (d) transivit Dux Willelmus Normanniae cum maxima
multitudine navium in Angliam. Congregato exercitu dicti Willelmi et
congregato exercitu Haraldi in unum , factum est bellum durissimum intei
utrumque exercitum ; sed Deo volente victoria fuit Willelmo Duci Nor-
manniae concessa , et sic fuit ab Anglis in Regem coronatus. Commissum
E
(a) Breviiis Monasterii ejusdem Chronicon ab
anno 814 ad an. 1249, exstat apud Martenium
Tom. m Anecdot. col. 1432.
(6) Martenii Chronicon ibi duntaxat habet :
Anno MXLI'I fundatum est Lyrense Cœnobium.
(c) Sic etiam rocatur in primariis ejusd. Mo-
nasterii litteris , quibus Willelmus et Adeliz
uxor ejus Roberto Abbati concedunt terram
ejusdem villae et totam aquam ab Nova - lyra
usque ad Chalet, etc. Lyra nempè duplex est ,
una Vêtus dicta ad Rigellam [Rillel fluvium ,
altéra Nova seu parva , uno lapide à Vetere
distans.
[d] Apud Martenium sic tantùm : Anno MLXf
factum est bellum inter Willelmum Ducem Norm. et
Haraldum Regem Angliœ, et subjecti sunt AngUNor-
mannis.
EX CHRONICO LYRENSI.
3G7
A fuit istud bellum mense Octobri in festi vitale S. Calixti. Circa hoc tempus
obiit Adelicia uxor Willelmi filii Osberni, et sepulta fuit in claustro Lirensi.
Anno MLXXir Willelmus filins Osberni fuit interfectus à Roberto Fri-
son die Doniinica Septuagesimae, et sepultus apud Corme) ias : quo mortuo,
Willelmus Rex distribuit hereditatem ejus duobus filiis suis ; scilicet majori
natu Britholium et Paceium et alia patris jura in Normannia ; Rogerio vero
juniori Comitatum in Herefordia, et caetera patris jura in Anglia.
Anno MLXXX factum est Concilium apud Lillebonam in praesentia Wil-
lelmi Ducis primi Régis Anglorum, coram Archiepiscopo Rothomagensi et
Episcopis et Abbatibus et aliis Consulibus et cunctis Normanniae Principibus ;
ubi multa utilia instituta sunt, quse servantur maxime in Normannia.
B
EX CHRONICO («) CŒNOBII S. MEDARDT SUESSION.
Apud Acherium Tom. II Spicileg. pag. 486.
ANNO MXXXI Robertus inclytus Rex Francorum , filins Hugonis
Chapet, obiit, et filins ejus Henricus successit. Iste Henricus Rex in
XV anno regni sui Abbatiam B. Medardi de potestate Stephani Comitis eri-
puit, et in sua mundeburde suscepit propria : castrum etiam de Vico (b) ^.n. [1045.
cum appenditiis suis, de quo privabatur Ecclesia tune temporis , incuriâ et
nugacitate praedicti Stephani Comitis , Ecclesise restituit : ipsam vero Eccle-
C siam à molestatione et inquietudine (c) Roberti Militis, domini de Cou-
ciaco (d), viriliter défendit ; et plurimas consuetudines , quas ipse Rober- An. 1047.
tus dicebat se habere in Ecclesia B. Medardi et in possessione Ecclesiae ,
viriliter revocavit.
MXLIX Renoldus Abbas Ecclesiae B. Medardi , quia absque voluntate et
licentia Régis Henrici (e) Romae vocatus abiit, Abbas esse desiit.
MLIX Philippus Henrici Régis filius, Rex effectus est, pâtre vivante et
volente, et communi consensu Francorum.
D
(a) Hoc Chronicon, cujus Auctor Monachus
ejusdem Cœnobii , ad annum usquc 1254 pro-
greditur.
(i) Vulgô P'iz sur Aisne Suessionas inter et
Corapcndiuin ctvitates.
(c) Hac de re Henricus Rex propria manu
proprioque sigillo firmavit placitum seu judicium,
quod infrà inter Diploniata ejusdem Principis
referemus.
[d] Cociacum seu Codiciacum et Coceium
castrum , Couci , Silvaco in diœcesl Laudun.
proximum , fuit olim Episcopii Remensis , ut
testatur Frodoardus in rébus an ni 927. Probabilius
Codiciacus seu Cauciacum, vulgô Choiti in Noviom.
quidem page, sed Diœcesi Suession. positum. Vide
pag. 381, Not. (a).
(e) Nota hic supremum Régis jus cura Galli-
cana, ul vocant, libertate.
EX CHRONICO («) SENONIENSI IN VOSAGO.
Apuà Acherium Tom. II Spicilegii in-fol. pag. 604.
EST TERRA ista [ Vosagus ] excelsis montibus occupata ; rupibus imma-
nissimis veluti quaedam castra in ipsorum montium cacuminibus natura- c«/>.2./«t. 1.
liter positis, ipsos montes faciunt suo aspectu horribiliores. Inter ipsos
arduos, ut diximus, montes quaedam valles profundissimae cernuntur , quae
nemoribus abietinis ita consitae sunt, ut sua nigredine etiam horrorem plu-
rimum incutere videantur. Praetenduntur enim dicti montes in longum per
quatuor diaetarum spatium ; in latitudine vero vix sex milliaribus vel septem
dirimuntur. Habent praedicti montes ab oriente Alsatiam, quae est pars Ale-
manniae, cum suo fluvio Rethno nomine ; ab occasu Lotharingiam et
(aj Chronici Senon. Cœnobii Auctor est Ri- solo vulgi rumore didicerat, immiscuit ; at quem
chenus , Monachus ejusdem loci, qui florebat saeculi barbaries et simplicitas excusât. Celcrùm
medio currente saeculo XHI. Opus quidem , ut idem Scriptor fide dignissimus est in rcbus suae
monet Acherius , stylo rudi texuit, ac dubia , letatis : sed haec in postcrius tempus reservanda.
non identidem sed raro, pro certis, et quae ex
368 EX GHRONICO SENONIENSI IN VOSAGO.
Burgundiam : extenduntur siquidem (a) à meridie in septentrionem. Ista ,
inqnam, vasta solitudo non tam hominum quàm ferarum ssevarum habitatio
habebatur, et quasi labyrinthus abhominibus tune temporis vitabatur. Hanc,
quam descripsimus, terrain antiqui Vosagum , moderni Vogiam dixerunt.
In hujus eremi vasta solitudine Gundelbertus Archiepiscopus prinius subintra-
vit ; qui vallem, quam nos modo incolimus, sine nomine reperit, eam dul-
cedine natalis patriae . . . imo civitatis in qua Archiepiscopatûs functus erat
officio, quae Senonas vocatur, quasi nomine copulativo Senonias vocavit ;
unde usque ad praesens tempus ipse locus, ubi ipse Domini servus habitavit,
Senonias, vallis quoque Senoniensis appellatur.
Cap. U. [ Medianum-Monasterium ] quia ab oriente Senoniense Monasterium , ab
occidente Stivagium, à meridie Juncturas, quae nunc S. Deodatus vocatur ;
à septentrione autem Bodonis-Monasterium habebat, illum suae babitationis B
locum , Medianum-Monasterium appellavit [B. Hydulfus], quod nomen
usque hodie perdurât.
Ca/>. l.W.2. Civitas [Met.] Mediomatrica dicebatur , quia in medio aliarum trium
civitatum , Treverensis , Tullensis , Virdunensis , posita erat ; in medio
mater dicta erat, praesertim quia Archiepiscopatûs pollebat honore.
Cap. 14. Anno Domini MU nativitas B. Brunonis, qui posteà Tullensis Episco-
pus, deinde Papa Romae elïîcitur : cujus parentes {b) etc. . . . Cujus sancti-
tatis idem Bruno posteà futurus esset, in quamcumque civitatem, vel castel-
lum, vel vicum, aut villam intrarent, galli earumdem villarum , linguâ ejus
patriae per quam transibant, densis clamoribus eum Papam futurum clama-
bant : « Léo Papa, Léo Papa », cùm sibi nomen imponendum omnes ignora-
rent ; et iteriim hoc nomen atque iteriim reciprocabant : « Léo Papa, Léo C
» Papa ». Quo audito, qui cum eo erant, eum in summa veneratione habere
cœperuiit.
Cap. 15. Posteà vero , anno Domini MHZ vergente numéro , erat quaedam Du-
cissa , quae viro suo viduata Lothariensem Ducatum pro modulo suo rege-
bat. Inter caetera quae suis temporibus contigerunt , accessit ad Ecclesiam
S. Deodati ... et Clerici et populus corpus ipsius Sancti , loci ipsius primi
fundatoris Deodati , de tumulo levaverunt . . . Secundo autem post anno
idem Monasterium S. Deodati prae vetustate corruens , ab ipsa Béatrice et
quodam Comité Ludovico , ampliori et novo aedificio est innovatum ....
Hernianus [Dux anno Mil] Sabbato sancto Paschae inopinatè civitatem
Argentinam intravit, (c) etc... Quidam [ armati ] considérantes [in Ec-
clesia ] Crucifixum magnum auro puro et gemmis redimitum , ad eum con- D
currerunt : cui, ut decrustarent , manus injicientes, subita morte praeventi ,
ante ipsum Crucifixum Diabolo reddentes animas ceciderunt. Omnis deinde
ille exercitus pessima morte diversis modis citô totus interiit. Ille vero eorum
[Dux] Hermanus , ut suae malitiae donativum reciperet , cum quadam nocte
in cubili suo se sanum collocasset , ab illo cui servierat Diabolo suffocatus,
somno mortem sociavit.
Cap. 16. Abbas [ Monasterii S. Salvatoris in Vosago ] videns se non posse nisi
magno labore tôt et tantis molestationibus resistere , statuit sibi et dicto
Monasterio sub modo advocatiae de Conservatore providere tali conditione . . .
Quicumque Conservator institutus tuerit , scilicet ex tune dominus de Al-
bomonte , reditus annuales levabit, etc. . . . fidelitate ab eodem Conserva-
tore sibi Abbati praetacta. E
Cap. 18. Contigit quemdam Adelhardum , qui quartus decimus à primo fundatore
erat , Monasterii [ Senionensis ] gubernacula suseepisse . . . Fratrum miserri-
ma conservatio temporibus sex Abbatum incorrecta perduravit . . . Rangero
hujus loci Abbate ab hac vita deeedente, Fratrum Conventus Rambertura
Praepositum sibi elegit Abbatem ; qui ab Episcopo Metensi temporalia , ab
(a) Georg-, Farnarlus in sua Orbis Notitia eo monte Mosam, Mosellam , Ararim seu Sau-
scnbit , Vosagum montcm cum silva in Lingo- coniam , Helellum vel potiùs EUum [lU] ,
nibus oriri , et per XXV leugas versus ortura aliosque fluvios demitti. Addit Valesius in Not.
excurrere ad Basilicaraj quâ Burgundiam à Lo- Gall. in silva monteque Vosago capita quatuor
tharingia dividit ; inde septeratrionem versus maximorum flurainum contincri , Matronae ,
continuis jugis et perpetuis silvis Lotharingiam Mosae, Mosellae, atque Araris.
ab Alesatia separantem, per L leugas ad Mogon- (b) Vide pag. 320 Torai nostri X.
tiacum et Augustam Trevirorum expandi : ex (c) Vide paginam 319 ibid.
Episcopo
EX CHRONICO SENONIENSI IN VOSAGO.
369
D
(«) Gerardus imperiali prœcepto Ottonis Magni
possedit Abbatiam Medii-munasterii et de Offonis-
villa , necnon Pauliniacensem et Dervensem. Eo
tamen vivente, Heribertus juven'is , pater Stephani
Comitis de f'itreiu, totam Abbatiam Dervensem abs-
tulit et possedit : cujus vestigium sequeris ejus filius
Stephanus , similiter usurpavit et tenuit. AdquLuvit
etiam idem Prœsulà prœfatolmperatore Abbatiam S.
Deodati, et fnrestem et bannum, quant dicunt Epis-
copi-montem. et villam Baunivolum • et ab Odelrico
Comité adquisivit f^II mansos apud Bodonis- curtem
cum dimidia Eeclesia, et à JFarnern Comité castrum
de Murowalt. . . Muvit ratioiiem contra Acliardum
Lingon. Prœsulem pro Varennis. Ex B. Gerardi
ïuli. Episc. Vita Auctore VVidrico.
(i) Senon. Chronographus , Pagio ad an.
1049 judice , manifesté hallucinatur in die et
mense consecrationis hujus Oratorii , cùm IjCO
IX mense Dec. anni 1049 Romam profectus sit,
illucque circa initium mensis Febr. pervenerit.
(c) Léo IX Remis Metas est profectus , et
consecravit Basilicam S. Arnulfi, ex Vita S. Leo-
nis à Wiberto. Litteras tune ab eodem Papa
data Meurissius lib. 3 de Episcopis Met. récitât,
in quibas Léo ait se V Idus Octob. S. Arnulfi
Ecclesiam consecrasse : qui dies anno 1049 in
feriam IV incidit ; sed hoc saeculo Ecclesiarum
dedicationes indiscriminatim omnibus diebus
saej)è facta; comperiunlur. Pagius.
[d] Hinc firmatur quod notavimus suprà de
festo S. Trinitatis.
A Episcopo vero Tullensi curam suscepit animarum . . . Rainbertus autem
locuiTi tam féliciter rexit , ut se aniabilem cunctis exhiberet et honorabi-
lem.
Anno Domini MXLIV Hnmbertus Abbas Mediani-Monasterii {a), vir clari cap. 49.
ingenii , laudes quce Responsoria diountur . . . rhytmicè ac metricè com-
ponens, Brunoni Episcopo Tullensi tradidit decantanda. Inde quinque annis
elapsis, apud Maguntiam Conventus Episcoporuni ac Procerum et aliorum
plurimoruni cura Imperatore Frederico * habitus , Bruno Tullensis Episco- * Henrico
pus , Papa conimuni consilio omnium eligitur ; ac Romae proficiscens , per
partes illas transeundo, Oratorium S. Johannis Baptistae ad portain Mediani-
monasterii consecravit X {h) Nonas Aprilis : Humbertum quoque Mediani-
monasterii Abbatem secum ducens , Archiepiscopum Sicilise ordinavit;
B deinde Romae Cardinalem ad vices suas supplendas secum morari praecepit.
ML anno dominas Léo Papa ad partes istas rediens , S. Arnulplii Eccle-
siam (c) Métis dedicavit. Secundo anno item Gallias repetens , ossa B. Ge-
rardi Tullensis Episcopi de tumba levavit.
Anno Domini ML VI quidam Bilonus , Girardi Ducis servus, in saltu Cap. 20.
Vosagi qui Longummare dicitur ^ locum et Capellam in honore B. Bartho-
lomaei primus sedifîcavit.
Tempore Bercheri venerabilis hujus loci Abbatis, fuit t[uidam Régneras Cap.2\.
qui locum in vasta eremi solitudine positum adiens, Ecclesiam ibidem aedi-
ficavit : qui locus usque hodie Mare dicitur. Quam videlicet Ecclesiam me-
luorabilis Episcopus Tullensis Pibo, industriâ ipsius Regneri, Nonas Maii in
honore S. Trinitatis consecravit. Ubi multi ea die S. Trinitatis, id est in
C Octavis Pentecostes {cl) , ob festi gratiam convenire solebant . . . Post hoc Cap. 22.
autem Rambertus Abbas hujus loci Senoniensis aliquanto supervivens tem-
pore . . . migravit ad Dominum. Gui vir venerandus Bercherus successit.
EX GENEALOGIA (a) B. ARNULPHI METENSIS EPISCOPL
Apud Chesnium (b) Tom. II Scriptorum Franc, pag. 642,
Ro B E R T u s (c) [Rex genuit] Regem Francise Henricum et Adelam :
Henricus Philippum Regem Francise et Hugonem Magnum : Philip-
[ E pus , etc. . . . Adela soror Henrici Régis Francise genuit Mathildem Regi-
nam Anglorum, Balduinum Comiteni et Robertum Comitem : Mathildis
genuit Guillelmum et Henricum Reges Anglorum , et Adelam Comitissam ;
Balduinus frater Mathildis genuit Balduinum Comitem et Arnulphum :
Arnulphus genuit Balduinum Comitem : Robertus frater Mathildis genuit
Robertum Comitem ex Gertrude : hic Robertus , etc.
... Theodericus Dux [filius Friderici Ducis et Beatricis filiœ Hadewi-
dis] genuit Fridericum Dueem, Adelada * : Fridericus Dux {d) genuit
(a) Anonymus Gcnealogix hujus Auctor flo- nostro Volumine.
lebat anno 1261, ut ipse testatur.
(b) Chesnianam editionem contulimus cum [d) Francoruni placilo nomen tulit hic Friderici,
Ms. Cod. Reg. 5989 Quem proavi fudÉre Duces à sanguine Regum.
(c) Quae praicedunt, exhibuimus in superiori
Tome XL A a a
Adelam
370 EX GENEALOGIA B. ARNULPHI METENSIS EPISCOPI.
Beatricem et Sofiain : Beatrix genuit Mathildem ex Bonifacio : Sofia genuit A
Theodericum de Monçonz et Fridericum fratres : horum Theodericus , etc. . . .
Adela soror Friderici Diicis genuit Fulconem et Gallerannum , et filiam
• M. Lint- unam quam habuit Henricns de Liemhorc * , pater Pagani de Arluns , etc.
'"^*^" . , . Ermengardis [ filia Karoli Ducis ] genuit Albertum Comitem, (a) [et filias
duas Hadewidem et Enimam de Los : horum Albertus genuit Albertum Comi-
tem ] : Albertus, etc . ... De sororibus, Hadewidis Theodoricum Ducem et Ge-
rardum Comitem fratres : horum Theodericus genuit Simonem Ducem : Si-
♦ Ms. Alsat. mon , etc. . . . Gerardus frater * Alberti {h) genuit Giselam , et Hugonem ,
et Lambertum (c) : Lambertus genuit Henricum Comitem Lovaniensem :
hic Henricus genuit Henricum et Godefridum fratres. Henricus filius Ger-
bergae genuit Adeleidam, Chunegundem, et Adelam. Mathildis filia Gerber-
gae genuit Eustachium Comitem Boloniensem , et Gerbergam Friderici B
Ducis uxorem : Eustachius Cornes genuit Balduinum Regem Hierusalem ,
Godefridum Ducem, et pôst Regem Hierusalem, ex Ida : Gerberga soror
* Al. Jun- Eustachii Comitis ex Friderico Duce habuit filiam niutam * : haec genuit
'''■" Henricum de l^emburc.
. . . Berta [ filia Mathildis sororis Lotharii Régis Fr. et Karoli Ducis ]
♦ Odo genuit Othonem Comitem Campaniensem : hic Otho * genuit Theobaldum
Comitem: Theobaldus genuit Stephanum , Othonem, Hugonem, fratres.
Guepa soror Bertae et Mathildis genuit Giselam uxorem Régis Conraidi :
héec habuit ex Conrado Henricum Imperatorem tertium : hic Henricus ge-
nuit Henricum IV Imperatorem Augustum ex Agnete. Mathildis soror
Guepae et Bertae genuit Arnulphum Comitem Flandriensem, Godefridum
Ducem {d) , Gozelonem Ducem, fratres : horum Arnulphus genuit Bal- C
duinum : hic genuit Balduinum ex Chunegunde : hic genuit Balduinum et
Robertum ex Adela. Gozelo frater Arnulphi et Godefridi genuit Godefri-
* Al. Gede- dum Duccm , Odam, et Regelindam *: horum Godefridus Dux genuit
Godefridum Gipposum et Henricum Comitem Lovaniae. Regelindis , soror
Godefridi Ducis et Odae, genuit Albertum Comitem JNammucensem : hic
Albertus genuit Godefridum , Fridericum, Henricum et Albertum, fratres.
. . . Hsec [Ermendruda filia Albradae sororis Lotharii Régis] genuit Agne-
tem : haec aliani Agnetem : hsec genuit Henricum IV Imperatorem ex Hen-
rico Imperatore tertio : hic Henricus, etc
. . . Hudica [ filia Othonis I Imper. ] genuit Othonem Ducem : Otho
Henricum et Chononem fratres ; horum Henricus genuit Conradum Impe-
ratorem : [ ie) hic genuit Henricum III Imperatorem ] et Lidulphum fratres . . . D
[Henricus Dux, filius Henrici Ducis fratris Othonis I ] genuit Hen-
ricum Imperatorem, et Giselam uxorem Stephani Régis Hungrorum : haec
genuit Bernardum : hic genuit Idam Namucensem, et Reginam Francorum,
et uxorem Angelberti Marchionis, et Gertrudem Coniitissam Flandriensem,
et Reginam Nacorum.
Si Pagio ad an. 1070 credamus, Epitaphium istud vetustiore nunc primùm addita sunt. Chesnius.
positum fuit non Friderico I , sed Friderico Lo- (b) Forte leg, Theoderici ; et certè ita vide-
tliaringiae Duci hujus nominis IT , anno 1027 tur, cùm alterius Gerardi suprà non mcininerit,
juxta "Wipponein demortuo; proinde Gerbertus quàm illius qui fuit frater ïlieoderici Ducis. Id.
seu SiLvester II Papa , cùin anno 1003 vitâ de- (c) Hîc déesse videtur initium generis Ger-
cesserit, hoc Epitaphium condere non potuit, bergte secunda; filiae Caroli Ducis. Id.
licet Editorum errore inter ejus Opéra exstet. (d) Sigebertus in Chron. ad annum 984 nar-
Porrô laudatos versus nonnisi Frederico II con- rat Lotharium Regem Fr. Lotharingiam inva-
venire, inde probat Pagius. quod Fredericus I, sisse ^ Virdunumque et Godefridum ipsius urbis
Galliae Medianae [sic vocabatur Lotharingia su- Comitem cepisse, sed anno insequenti tara ur-
perior] Dux, neque à Regibus neque à Ducibus bem quàm Comitem reddidisse. Hic autera Go-
aut Principibus originem duxerit ; Fredericus defridus Rarbatus cognominatus, Pagio judice,
verô Thcodorici filius , Frederici I ncpos, re- prorsùs est diversus à Godefrido Rarbato Lothar.
vera natus sit è sanguine Regum, cùm Frideri- Duce : Comes enim Virdunensis , Captivas
eus I avus ejus uxorem duxerit Reatricem Hu- vulgô appellatus , nunquam fuit Lotharingiae
gonis Capeti sororem, ac filiam Ilugonis Magni Dux.
Ducis Fr. et Rurg. ac Ducissae Hadwidae Saxo- [e) Ansub's hîc inclusa, leguntur tantùm in
nicae Henrici Aucupis Germ. Régis filiae. Ms. Cod. Reg.
(a) Haec oniissa in Met. membranâ , ex alia
lindam
371
EXTRAIT W D'UNE CHRONIQUE DE FRANCE.
Manuscrit de Coislin N". 1881.
GUANT merveille avint en cel tans : ou mois de Février resplandy li
solaus * ung jour clerement , et environ avoit un grant cercle de la
coulour à l'arc ou ciel qui apert contre la pluie : et environ la pluie avoit
deux solaus , dont lis uns envoioit ses rais vers Aquitaigne, et li autres vers
France. Ces signes furent veuz ou solail un juedy toute à jornée, et la lune
estoit XIIII ; et ensement (b) le vendredy matin duques * à tierce. Li Rois
Henris , dont je vous di , rendi terre au Duc Williaume de Normendie ,
B dont si parent l'avoient essiliet (c) , qui duel avoient de ce qu'il estoit bastars,
et estoit Dus *. Cil Rois fist justisse par les gart de France de touz ces trai-
tres ; les uns fist pendre , les autres essilla (rf), et as autres toli terre. Cil Rois
prist à famé fille le Roy de Roussie, et en eut un fill Phelipe qui ot esté drois
oirs , et un autre qui ot non Hue , qui puis fu Contes de Vermendois. En
cel tans art * la cité de Paris , et em France eut moût grant famine. Li Rois
Henris niorut , et fu emfoys à S. Denis. Phelippes <;es fiex * fu Roys et
enoinz à Rains (e) de l'arcevesque Gervaise. En cel tans aparut une estoyle
vers oriant en Mai près de V jours entiers. En cel tans emprès la S. Mi-
cliiel ala Williaumes Dus de Normendie en Engleterre afforce o grant
naive , et la conquist , et puis fu couronnés et Rois en Engleterre , et
morut Rois d'Engleterre et Dus de Normendie, etc.
(a) L'extrait précédent et l'étendue de cette
Chronique se trouvent à la page 293 de notre
X* Volume.
(b) Jnximul, ensemble , de même.
(c) Chassé, dépouillé... deiiil.
(d) Exila, et aux autres osta.
(ej Dans l'Acte du sacre de Philippe I , que
nous avons imprimé plus haut à la page 32,
après de vobis il faut ajouter et de Ecclesiis vobù,
comme dans l'Ordre du sacre des Rois comman-
dé par Louis le jeune en il79 ; et remarquer,
que per rectum (par droit) est un Gallicisme. Bi-
nius et le P. Sirmond ont donné cette pièce
dans la CoUect. des Conciles , et Duchesne l'a
tirée d'un Ms. de M. Petau ou de l'Eglise de
Beauvais. Dans Biuius, qui l'a prise de Papire
Masson pag. 230, les dates sont visiblement
fausses. Le Ms. de M. Petau qui y a remédié,
qui a nommé l'Archevêque , et a fait son narré
plus ample , portoit MLfIII ; mais Nie. Vignier
dans la 3fi partie de sa Biblioth. Hist. a averti
qu'il faut lire MLIX. Jean Bodin dans son I
liv. de la Républ. pag. 99 n'a pas l'Indiction, et
il a rapporté le commencement de cet Acte un
peu autrement ; mais tel qu'il dit l'avoir tiré
d'un ancien Livre de la Bibl. de Reims , qui
commence : Juliani ad Erigiutn Regem. Anno
ULflll , Henrico régnante XXXII, IF Kal. Jun.
ego Pltilippu.i, etc. La copie du P. Sirmond porte
die Pentec. XXIII Mail , sans compter par les
Kalendcs. Bodin ne parle point du jour de la
Pentecôte, parce qu'il a anno MLyiII.
le soleil
jusques
Duc
brûla
son fils
E
EX CIIRONICO (a) KEMPERLEGIENSL
kfuà Baluzium Tom. I 31iscellan. pag. 520.
ANNO MXXXIV , Haduisa Comitissa Britanniae , vidua Gaufifridi et
mater Alani et Eudonis, IX Kal. Martii obiit.
MXX XVIII , depositio Felicis Abbatis S. Gildasii.
MXXXIX * , obitus Alani Redonensis , Ducis Britanniae. Hic
suum filio suo Conano trimensi reliquit Kalendis Octobris.
MXLÏ , transitus Cadvalloni Abbatis Rotonensis.
MXLVII , Conanus puer de custodia patrui sui elabitur Redonis.
MXLVIII*, Redonenses Conanum recipiunt. Romae (b) apud S. Petrum *^/. MXLIX
XII Februarii
MXLIX , Léo IX consecratur et coronatur Papa XIII Aprilis : confirmât
regnum * ^l. MXL
Bellam-insulam (c) Cadvalono
obiit. Successit Perenesius.
Abbati (cl) Rotonensi , qui eodem anno
(a) Praecedentem Chronici hujus partem
continet pagina 294 ïomi nostri X.
(b) Haec, Romœ, etc. ibi redundare videntur,
et forte pertinebant ad Leonera IX Papam in
contextu integro. Léo enira Romae fuit receptus
2 Febr. et in cathedram S. Pétri evectus 13
ejusdcra mensis, anno 10i9 ; sed Chronographus
Kemperleg. sequitur velerem calculum.
(c) Earadem Gregorius VII Benedicto Ro-
thon. Abb. asseruit anno Pontificatûs sui V. Haec
porrô insula multarum subinde litium materiat
fuit cum Monachis S. Crucis Kemperleg. quibus
à Monasterii sui origine ah Alano Corn, data
fuerat.
{d) Hujus profecto nominis secundo , ita ut
duo j unus post altcrum, admittendi sint cog-
nomincs ejusdem loci Abbates.
A aa ij
372 EX CHRONICO KEMPEBLEGIENSI.
ML, Vercellensis Synodus sub Leone Papa IX celebratur. ■^
MLIV , domnus Léo Papa transiit III Kal. Mail , XXIX Aprilis : cui
successit Victor. Hoël principatum Nannetensium adipiscitur Cornubiae
Cornes.
JMLV , Eliseus Abbas (a) S. Giiengolei prseficitur.
ML VII , transitus S. Guorloësii Abbatis Monasterii S. Crueis Kemperle-
giensis. Conanus Cornes Endonem patriiiim suum bello cepit.
MLVIII , Alanns Cornes Cornugailiae , Kemperlegiensis Monasterii fun-
dator et pater, migrât ab hac vita.
MLIX , Jungumarius Abbas praeficitur.
MLX, Gaufridus [Martellus] Conies Andegavorum obiit.
MLXII , Herbertus Cenomanensis Cornes nioritur , uterinus frater Co-
nani Ducis. B
MLXIII , Judith Comitissa Cornugallige obiit.
MLXIV , Orscandus Episcopus Coriiugalliae vitam finit : successit ei Be-
nedictus filius.
MLVI , Stella visa est , quse cometa dicitur , ferè per XV dies in occi-
duis partibus. Conanus , Alani Ducis Britanniœ filius , obiit. Guillelmus
Norraannorum Dux cum magna classe Britanniam invasit insulam. Praelatus
est Abba Benedictus, frater Hoëli Comilis , Monasterii Cemperlegiensis.
Haraldus Rex Anglorum à Guillelmo devictus interficitur.
MLXVIII , Baldoinus Flandronensis Comes obiit.
MLXX , Hardengius Comitissa moritur XII Augusti.
• Hiideb. MLXXIII , Alcxandcr Papa moritur : cui successit Aldebrandus * , cui
nomen Gregorius. Monasterium inchoatur (^) S. Melanii. C
MLXXVII , Hoël à Vicecomite Eudone capitur , et infra XI dies ab
exercitu suo vi redditur.
(a) S. Guengaloëi seu Wingaloëi et Winva Abbatis primo : siquidem in hoc instruraento
loëi, iS. Guinolé de Landvenec. Evenus post aunos regiminis XX VU, anno 1081,
[b) Si non fallit Eveni epitaphium , hic Ab- obiisse dicitur. Certè ex bis quae nolavimus
batiam S. Melanii regere cœpit ab anno 1034 suprà in Chron. Salmur. patct , Monasterium S.
aut insequenti , adeôque Sigonis Salmurensis Melanii instauratum fuisse ante annum 1073.
EX FRAGMENTIS («) CHRONICORUM COMITUM PICTAV1.E,
Ducum Aquitaniae, Auctore, ut videtur, Monacho S. Maxentii. D
A'pud Martenitim Tom. V Ampliss. CoUect. col. 1150.
w
iLLELMUS auteni Comes nostrae Pictaviae, Dux etiam Aquitaniae,
erexit Ecclesiam in suburbio Pictavensi in honorem B. Johannis Evan-
gelistae , ac etiam B. Andrese Apostoli , ibique fundavit {b) Cœnobium Mo-
nachorum Cluniacensium. In illis temporibus ex ejusdem progenie Odo
Vicecomes de Thoarcio , Widonis Vicecomitis filius , augmentavit de
* Quinçar Quinssaio * Cœnobium cum Alixa conjuge à Willelmo genita Comité En-
golismensi , filiisque suis Willelmo Vicecomite et Reginaldo Theofagioruni ;
cujus Odonis assensu fundavit Alixa capellam unam in Ecclesia S. Pauli
Pictavensi. Odone defuncto , illius frater V^illelmus de Thoarcio fuit Vice- E
comes , camposque salinarum quos habebat apud Cursonem , donavit
{a) Vide pag. 294 Tomi nostri , ubi Frag- qui pro MLXXIII facile potuit scribere
mcnterum istorum jam dedimus partein. MLXVIII^ ponendo f pro X. Vide Notam
(6) Juxta Mabillonium Tom. V. Annal. Be- pag. 286 suprà ; et ibi adde, alias litteras Wil-
ned. pag. 18, Monasterium - novum aedificare lelmi sic terminari : Facta est Charla donationis
cœpit Willelmus Ganfridus anno 1069. Hoc sive confirmationis F Kal. Febr. anno ab Incarn.
non consonat Chartae fundatoris, qui ibi diserte Dnm. MLXXf^II , Indict. XF Pontifïcatûs
asserit quôd , quando Ecclesiam S. Johannis œdi- [Gregvrii P'II] anno IF.... ■videntibus Odone
ficare voluit, Audebrannum., Papam adierit. Nara Abb. S. Johannis , Guidone de Nevers, Bugone de
Hildebrandus seu Gregorius VII Pontificatum Leziniaco, Borello de Mosteriolo, Beraldo de Dunis,
non fuit adeptus ante annum 1073. Postponenda Magingodo de Mella, Guiberto de S. Johanne,
igitur constructio Monasterii-novi itineri Comi- Gauterio Carbonarh , Odone Prœposito, etc. Nec
tis et electioni Gregorii VII, Major quippè fides dum igitur anno 1076 absolutum erat Monaste-
est adhibenda Instrumento authentico condito- rium-novum.
ris, (juàm posteriori Chronographo Malliac.
EX FRAGMENTIS CHRONICORUM COMIT. PlGTAVIiE. 373
A Cœnobitis B. Michaëlis in Erenio ; cui donationi assensit ex Mathilde con-
juge filius Willelmus de Aspero-monte. In his temporibus ex eadeni fami-
lia Radulfus de Malo-leone, Ebles filius, Ecclesiam erexit in honoretn B.
Pétri Apostoli ... et militum suorum hominumque: consensu , decimasque
suas donavit eideni Ecclesiae. Hylaria conjux, confirmante Rainaldo de
Malo-leporario fratre sno [nam in illius casainento erant illae decimse ] ,
propter dilectionem Radulfi viri sui in eadem Ecclesia sèpulti, filiique sui
Ebles de Malo-leone, et Willelmus de Talamundi, illam donationem ratam
habuerunt , astantibus Arnoldo de Castro-murio Arnoldi superstes, Trullo
de Podio («) Augusti, et Rainaldo de Podio Fagi fratre suo, Roberto de
Mauritania, Roberto de Saussaio, et Rullo de Argentonio militibus. Cùm
erexisset Willelmus, inclytus gratiâ Dei Dux et Cornes in Pictavia et Aqui-
K tania , collegium de novo Monachorum Chassani, ex ejusdem Willelmi
Proceribus Arnoldus de Castro-niurio, Chassani Cœnobitis donavit suas
décimas Putei-Thonesi, cum Adelmoda conjuge et Raimundo filio. Trullus
etiam de Podio-Augusti Ferrum-Sectoris Willelmi superstes , possessiones
omnes quas habebat apud Loretum, Chassani Cœnobitis donavit pietatis
ejusdem intuitu, cum uxore Mahauda filiisque suis Willelmo de Podio-Au-
gusti et Rainaldo de Floscellaria. Illas enim ferè omnes possessiones habue-
rat Mahauda à Callo pâtre suo Vicecomite de Oënaio. Rainaldns quoque de
Podio-fagi, Trulli frater germanus, possessiones suas de Henssionensi do-
navit Abbati Alarico cum Helvisa conjuge filiisque suis Hugone atque Wil-
lelmo. Rainaldus {b) fuerat Francise Camerarius in vita Régis Henrici ,
ante Régis illius obitum ; cùmque supervixisset Helvisa Rainaldo viro suo,
C nupsit iterùm Valeranno Franciae Camerario , fuitque genita ab Hugone
nuncupato Bardulfo , qui tenuit Puirium castrumque de Bello-fonte et etiam
de Novigento. Helvisae primogenitus Hugo , Rainaldi primi viri sui filius,
castrum de Podio-fagi tenuit à Roberto de Mauritania (c) consobrino ,
terramque totam de Podio-fagi citra et extra ripam Sayvriae (d) in omni
rure castellaniae mero et mixto imperio, cum nobilitiis, hostagiis, homini-
bus, censibus, terris et reditibus, pedagiis, prœfecturis, vacantiis et albi-
nis ; resque de podio-fagi singulae non possunt alienari, earumque dominus
jus tantiim habet utendi, fruendi, salvâ substantiâ ; succedunt illi filii sui
complures, habito ordine nascendi vicissim inter se ; defunctoque filiorum
ultimo , filius primogeniti filii aut illius hères masculus habet investituram
D ejusdem castri atque castellaniae de Podio-fagi. Hugo vero Cœnobium aug-
mentavit S. Johannis Angeriacensis cum Petronilla conjuge et Gaufredo
filio, adstantibus Willelmo Franciae Camerario , Hugonis fratre germano ,
et Willelmo Ferrum-sectore Comité Engolismensi, Gaufredi quondam Co-
mitis filio et Comitissse Petronillae, ac etiam fratre Petronillse suprà nomi-
natae. Deinde Willelmus ipse domini Philippi Francise Régis Camerarius,
pietatis amore et Hugonis de Podio-fagi fratris sui exemplo, S. Johannis
Angeriacensis Abbati Odoni Cœnobitisque donavit possessiones suas S.
Luciani : addidit suam decimam Willelmus de Surgeriis, Hugonis Maëngo
filius et Perronellse, cum Alipsa conjuge, supra memorati Willelmi sorore :
qui quidem Willelmus genuit Hugonem , Willelmum et Mahaudam ex
Adellia conjuge, Yvonis filia Comitis Bellimontis atque AdelKae Comitissse.
E Dux autem Willelmus inclytus Aquitanise obiit in Domino apud Chisia- An. i086.
cum (e), et inde corpus ejus translatum est in civitatem suam de Pictavo,
et sepultum est in Ecclesia quam erexit in honorera B. Johannis Evangelistse
(rt) Deinceps ad majorem confirmationem eorum Rainaldi, et successorum salute, ac etiam pro animce
quœ prœmittuntur [pag. 2t)o Tomi nostri X] Trid- remédia Hugonis Bardulphi atque Bertliœ patrif et
lus de Podio-Augusti et Rainaldus de Podio-fagi, matris Helviice. Ibid.
Willelmi Ferrum-sectorit ex Mathilde conjuge filii, (c) Est in Pictonibus Moritania seu Morito-
apposuerunt sigilla sua Cliartœ hujusce donationis nium castrum, Mortaigne.
[terrce IS. Diunysii de Pcyrato], Ex antiquo Chron. [d] Sic in lilteris Guillelmi Aquit. Ducis
S. Micliaelis in Eremo ad calcem iioruin Fragm. anno 989 datis, vocatur corruptè Sevria fl Se-
col. 1160. paris Nioitciisis, la Sevré Niortoise.
(b) Rainaldus Camerarius Régis et Hebim con- (e) Suprà pag. 1:21, apud Ghisesgium castrum ;
jux ampliiis Cœnobium nostrum B. Micliaelis in Eremo forte Chizay ad Wltonani fl. la Boutonne non
dotaverunt pro remédia animarum Ifillelmi de Podio- longé à Monasterio Angeriac.
Àugusti atque Mal/iildis, patrù et matrit ejusdem
Aaaiij
S^^A EX FRAGMENTIS CHRONICORUM GOMIT. PIGTAVI^.
ac etiam B. Andreae Apostoli. Successit illi Willelmus Pictaviae, Aquitaniae A
Dux et Cornes Pictaviae^ filius ejusdem.
GENEALOGIE («) EX CHRONICIS HAINONIENSIBUS.
Apud D. Lucam Acherium Tcm. III Spicil. in-fol. pag. 286.
CAROLUS Diix Lotharingiae , frater Lotharii Régis Francorum , duas
habuit filias Ermengardem et Gerbergam : de Ermengarde natus est
Albertns Cornes Namurcensis , qui genuit Albertuin ei succedentem , et
Henricum Comitem de Durbio. Albertus II genuit Godefridum ( b ) Comi- g
tem Namurcenseni , et Henricum Comitem de Rupe. Hic Henricus filiam
♦ Ms. Wa- habuit Mactliildem , quse domino de Walecourt * peperit Werricum et
lencourt Beatricem , etc. . . . Godefridus Cornes Namurcensis , frater Henrici de
♦ Ms. Aeii- Rupe, genuit Henricum et Adelidem * uxorem Hainonensis Balduini , cui
'^*'" peperit Balduinum Comitem , etc. . . .
Gerberga vero alia filia Caroli , fratris Lotharii , peperit Henricum Se-
♦ Ms. Junio- niorem * de Bruxella ; et hic Henricus genuit Henricum , Lambertum , et
^^"^ Macthildem quai Comiti de Bolonia Eustachio peperit Eustachium et Lam-
bertum. Eustachius vero ex Ida filia Godefridi Ducis Lotharingiae genuit
Godefridum de BuUonio , posteà Regem Hierusalem , et Eustachium , etc. . . .
Comes Flandrise Arnulfus , exercitu congregato , intravit Hainoniam , et
saisivit Comitatum Montensem contra Rainerum et Lambertum filios Raineri C
* Bosuc Longicolli , qui fuit Comes Montensis , et destruxit castrum de Bossue * ;
tantùmque guerravit illos pueros , quôd oportuit eos fugere in Franciam
ad quaerendum auxilium. Lambertus duxit uxorem Gerbergam filiam Caroli ,
posteà matrem Henrici de Bruxella ; et Rainerus filiam Hugonis Capeti.
Regressi ergo de Francia, magnum exercitum congregaverunt , et ingressi
Hainoniam , terram suam recuperaverunt.
In Chronicis invenimus quôd S. Walbertus , qui sepultus jacet apud Cou-
sorne ( c ) juxta Beaumont in Hainonia , fuit Dux Lotharingiae, et extende-
* Ed. apud batur dominium ejus per * Cameracesium et Hainoniam , Brabantum , Has-
baniam (d) et Ardennam usque ad Rhenum. Uxor ejus Bertilla duas ei pe-
perit filias , Waldetrudem et Asdegundim , quae primogenita nubere recu-
sans, facta est Monialis , et fundavit Monasterium de Melbodio ; Waldetrudis D
cuidam magno viro nupta , Maldegario nomine , qui et Vincentius , duos ei
peperit filios Landricum et Dellinum, ac duas filias Astrudem(e) et Maldeber-
* ^i. Sceno- tai"- Maldegarius, qui et Vincentius, in Senogio * Monasterium aedificavit Mo-
gio nachorum , dans eis possessiones magnas ; quo Monasterio postmodùm per
Hunos destructo , reaedificata est ibidem Ecclesia Canonicorum. Hic Vin-
centius de consensu uxoris factus est Monachus in Monasterio Altimontensi
♦ Ms. Bel- juxta Melbodium * , et similiter (f) uxor sua Ducissa Waldetrudis aedificavit
bodiurn Ecclesiam in monte Castri-loci , et facta est Monialis ; filii quoque et filiae ,
relicto steculo , religioni se dedicaverunt. Successit igitur in Ducatum neptis
' Ed. Aiia Ducissae Waldetrudis Aya * ; quae nupta est cuidam potenti viro , nomine
'Ed. Bo- Idulfo, qui post mortem sepultus est in Monasterio Lobiensi * ; et dicta Aya
'"^"*' tempore viduitatis suae contulit Ecclesiae Montensi villas de Cuemes et Nimi E
et Braine la Wihote : et stetit Abbatia Montensis longo tempore , quôd
Abbatissa per electionem fiebat ; ipsam praesentando Imperatori. Posteà suc-
cessit in Comitatu Montensi Comes quidam, qui ab Imperatore impetravit,
(a) Magister Balduinus de Avennis , qui flo- ciarum extra Galliae limites positarum , com-
rebat circa annum 1280, collegit Hanon. Genea- plectuntur. AcLerianam editionem exegiraus ad
logias. Has autem, Acherio teste, maxiini sem- fidem Ms. Cod. Reg. Biblioth. num. 4896. A.
per fecêre qui in ejus generis lucubrationibus (6) Apud Acherium duntaxat , genuit Gode-
operam et studium collocaverunt , illis saepè usi friduni Com. de Rupe. Hic Henricus., etc.
[Andréas Chesnius praesertim in Genealog. do- (c) In Ms. Cod. apud Curtim-solre juxta Bellum-
mûs Luxemburg. et in aliis], dum genèses montem.
texuêre diversas : quippè innumeras fermé pro- (d) Ibid. Hesbaniam... Bertilia... Aldegundim,
sapias Nobilium Magnatumque , non solùm (e) Ibid. Altrudem et Madebertam.
Artesiae , Hannoniae , Flandriae et Brabantise ; \f) In Ms. Cod. et consimiliter seu consiliatrix.
sed etiam orbis Gallici, multarumque provin-
GENEALOGIiE EX CIIRONFCIS HAINONIENSIBUS. 375
A prsesentationem illam sibi debere fieri, cujns quideni tempore vacante Abba-
tia, ciiin Abbatissa noviter electa sibi praesentaretur , noluit admittere eam ,
dicens se Abliateni esse , née aliam deberent Abbatissam habere ; domicel-
labus vero ad Imperatorein appellantibus , et per suos Canonicos in suos
procuratores à principio sibi constitutos litigantibus , tandem («) Comiti
resistere non potentibus , perniansit Abbatia et praebendarum collatio in vo-
luntate Coniitis.
Postmodùm autem fuit ibi Cornes nomine Hermannus per uxorem suam
Riehildem , qnae sibi peperit fîlium et filiam. In illo tempore mortuus est
Comes Valencianarum absque herede ; et dictus Comes Hermannus cum
lixore sua Richilde , tum jure consanguinitatis tuni emptione erga propin-
quiores tantiiin fecerunt , quod illum Comitatum sibi acquisiA^erunt cum alio.
B Deinde mortuo dicto Hermanno , dicta llicbildis maritata est Balduino filio
Comitis Flandrite , cui peperit duos filios , quos ita vehementer diligebat ,
quôd priniuni tilium quem Hermanno pepererat , Clericum fecit , et pro-
curavit ipsum fieri Episcopum Catalaunensem (b) ; et filiam , Monialem. Posteà
tantùm fecerunt dictus Balduinus et Richildis erga filium suum Episcopum
Catalaunensem , tum per denarios tum per alia , quod Comitatus Haino-
niensis remansit filiis dicti Balduini. Episcopus verô Cameracensis excom-
municavit dictum Balduinum pro illo matrimonio Richildis Comitissae ; sed
Léo Papa , qui avunculus erat Richildis , absolvit eos , et inhibuit eis
thorum. Istc Balduinus amovit Canonicos qui erant in Hainonio , et posuit
ibi Monachos : posteà mortuus est anno Domini MLXX. Assignaverat autem An. 1070.
filio suo Arnulfo Flandriam cum juramento Flandrensium , et Balduino mi-
[C nori Hainoniam.
Comitissâ itaque Richilde * cum filiis suis valdè juvenibus tenente ambos ♦ Ed. Richil-
Comitatus , supervenit Rodbertus ( c ) Friso patruelis puerorum , et expulit "^'^
eos de Flandria : contra quem , convocato Rege Francise Philippo , Richil-
dis cum filio Arnulfo et Hainoniensibus conflictum habuerunt juxta Casla-
tum ; et primo capta Richilde Comitissâ à Flandrensibus , et Roberto simi-
liter al) Hainoniensibus, propter aniorem quem Hainonienses habebant erga
Comitissam Riehildem , restltuerunt dictum * Robertum Frisonem pro Co- » Ed. pra-
niitissa : et posteà dictus Comes campum obtinuit contra Francorum Regem dictum
et Comitissam ; et occisus est ibi verus Comes Flandri?e Arnulfus , et per
consequens Flandriam subegit Robertus * Friso. Tune ipsa Comitissâ cum * Ed. Come»
suo 'filio Balduino ad se fortificandum * confœderationem inierunt cum * Ed. Con-
[D Thieduino Leodiensi Episcopo , Comitatum Hainoniensem in feodum re- ^"'^
cipientes in hune modum : quôd Comes Hainoniae servire tenetur in omni-
bus nécessitât! bus suis cum toto suo posse ad expensas Episcopi post exitum
à Comitatu Hainoniensi , similiter (d) et quandocumque Comes Comitatum
suum egreditur eundo ad Episcopum pro feodo suo relevando , similiter
quandocumque vocat eum Episcopus ad parlamentum. Item cùm Impera-
tor vocat Comitem ad curiam suam pro quacumque re , tenetur eum Epis-
copus ducere et reducere in expensis suis , et respondere ac remanere pro
ipso : et si aliquis vellet gravare Comitem , Episcopus tenetur eum juvare
cum magna potestate in suis, scilicet Episcopi , propriis expensis : et .si Comes
obsideret castrum ad honorem suum pertinens , aut si alius * contra ipsum * £d. alitiuis
obsideret aliquod castrum , Episcopus tenetur ipsum juvare cum quingentis
[E equitii)us ' ; et Comes tenetur ei tune facere légale forum de cibariis ; et •3fr. miU-
potest Episcopus per campos accipere herbam et necessaria pro equis ; et ad * "•
hoc faciendum tenetur Episcopus ter in anno , et qualibet vice per XL
(o) In Ed. tandem Comiti non valentibut [in Chronico S. Pétri Catalaun.
marg. f. proevatentibus ] domicellabus petentibus , (c) Arnulfi tutela Roberto Frisio commissa
perniansit, etc. fuerat : quae res funesti belli seminarium fuit inter
(b) Hinc Epitaphium recenti prorsùs manu ipsum et Riehildem pueri matrem. Nam Rober-
exaratum habet : Kogier.t Evesque de Chaalonv, tus tutelam Flandriae sibi ex fratris testamcnto
second de ce nom, fil.f de //erman Comte de Namur et asserere voluit; et Richildis eamdem ei denega-
de Richilde Comtesse de Hainaut décéda fc 26 vit in magnam sui et filii Arnulfi perniciein , cui
Janvier 1062. Indiculus Episcoporum Cntalaun. Robertus Comitatum Flandriae vi abstulit et
fert quoqne Rogeriutii II obiisse VI Kal. Febr. vitam.
codera anno ; sed ex Charta vivebat adhuc anno [d) In Ed. duntaxat , similiter et quandocum-
.1065, quo etiam consignatur obittis cjus in que vocat eum Episcopus, etc.
376 GENEALOGI/Ë EX CHRONICIS HAINONIENSIBUS.
dies. Prœtereà cum hoinagio Comitis débet Episcopus habere hotnagium A
Castellani Castri-loci, et Castellani de Bello-monte, nec non et Castellani
de Valencianis. Item débet Episcopus Comiti dare anno quolibet in Natale
Doniini, tria paria vestium, quorum (a) quodlibet valere débet sex niarcas
Leodienses, et cuilibet Castellanorum, unum per similiter sex (i>) marca-
rum. Item si cornes inf'ra Comitatuni adquisierit aliquod alodium , aut si do-
natum ei fuerit, et ipse ulteriùs illud in feodum dederit, aut servum acqui-
sierit, totum illud simul tenebit cum f'eudo ab Episcopo. De pace vero
Leodiensi, ad quam respondere tenentur multi Barones et homines eorum ,
neque Comes neque homines sui tenentur respondere. In augmentum autera
sui feudi Comitissa accepit Abbatiam et advocatiam Montensem ac justitiam
* Ed. autem Comitatûs Hainoniensis, quam tenuerat ab Imperatore, Episcopus enim *
tantùm fecerat erga Imperalorem , quod dederat eidem hujusmodi feuda : B
et Episcopus tantam pecuniam dédit Coniitissae et suc filio, quôd Ecclesiae
multùm erant gravatae. Istis conventionibus praesentes {^c) apud Fosses in-
terfuêre , Godefridus de Bullonio , Comes Albertus de Namurco , Comes
Lambertus de Lovanio , Comes de Chineio , Comes de Monte-acuto in
Ardenna, et plures alii ; secundiim quod hsec omnia in Chronicis continen-
tur Monasterii Lobiensis. Comitissa verb Richildis retinuit in allodium pro-
pria alodia S. Waldetrudis apud Castri-locum in Castro et in villa Quaregnon,
Gamapes , Frumeries ( rf ) , Thieuvi , Baine-la-Wihote , Braine-le-chastel ,
Hal, Castres, Herines, Guemes, Ninyc- ville,, Feur , Hayne , et aliqua
alia quse non nomino.
Per auxilium Episcopi Leodiensis confortata Comitissa et filius ejus Bal-
duinus , per quosdam mediatores tandem pacificati sunt cum Roberto Fri- G
sone Comité Flandrise : et Comes Balduinus quamdam neptim dicti Ro-
* Ed. iiiTa- berti ducere in uxorem debebat , et ad hoc faciendum invadiavit * villam
Duacensem, quam tune possidebat ; die vero assignatâ quâ illam desponsare
debebat, tantùm abhorruit eam propter turpitudinem seu deformitatem ejus
* Ed. reti- quod noluit eam ducere ; propter quod Robertus obtinuit * Duacum , nec
n™t posteà recuperare potuit Balduinus.
Comitissa Richildis firmavit castrum Bellimontis, et aedificavit capellam
• iff. Ydam S. Vcnantii. Balduinus autem ejus filius adhuc juvenis uxorem duxit Idam *
sororem Lamberti Comitis Lovaniensis , quae valdè bona matrona fuit et
bonse vitse. Richildis Comitissa et filius ejus Balduinus aedificaverunt Abba-
tiam S. Dionysii in Brocheroie (e) , dantes ei villam et plures alias possessio-
* Us. cùm nés. Ipsa quoque Richildis postquàm * viriliter et bene terram suam tenue- D
An. 1086. rat, mortua est anno Domini MLXXXVI ....
Pag. 294. Carolus duas genuit filias, Ermengardim quae nupta Comiti Namurcensi
peperit Albertum Comitem , qui patri in Comitatu successit ; et Gerbergam ,
quae nupsit Lamberto cum Barba , fratri Raineri Longicolli Comitis Mon-
tensis. Iste Lambertus Bruxellam tenebat in sua hereditate ; Gerberga vero
erat Comitissa Lovaniensis de hereditate sua : et hic Lambertus ex Gerberga
genuit Henricum seniorem Comitem Bruxellensem : et ii fundaverunt Eccle-
siam S. Pétri in Lovanio. Iste Lambertus praeliando contra Episcopum
Leodiensem Baldricum apud Huardis devicit eum ; postmodùm tamen fuit
occisus apud Florinas. Henricus igitur Senior patri succedens in Comitatu
Lovaniensi , duos genuit filios et unam filiam : quorum primogenitus Hen-
ricus , et alter Lambertus ; filia vero Macthildis nomine , Eustachio Bolo- E
niae Comiti nupta est. Lambertus vero patri successit in Comitatu Lovaniensi ,
quia frater ejus primogenitus sine herede decessit. Hic itaque Lambertus
uxorem duxit Odam ; et ii fundaverunt Ecclesiam S. Gudilae , ponentes ibi
Canonicos , quibus décimas dederunt de Bruxella. Dictus Lambertus ex
Oda genuit Henricum , qui patri successit in Comitatu ; et genuit duos
filios, Reinerum primogenitum , et Henricum : quo Reinero in Hasbania ( /"j
[a] In Ms. Cod. Reg. quarum queelibet. koroth.
[b] Ibid. similiter marcarum, sine sex. (/"] Al. Hesbania, vulgô apud nostros Hasbai-
Ic] Ibid. pressentes fuerunl apud Fossis. gne, seu potiùs Hasbain vel Hesbain. Hodiè situs
\cC) Ibid. Frumeries, Kievi , Brainne-la Wihote , Hasbaniae médius Ardennae et Bracbanto vel
Braine-le-castel... Cuemes,Ninivile seur Hayne. Brabantiae interponitur.
(e) Ibid. Brokeroie ; al. Broqueroia , ac Bro-
occiso,
GENEALOGIiE EX CHRONIGIS HAINONIENSIBUS. 377
A ocdso, cùin hères ei non esset , successit in Coniitatu patri Henricus , qui
genuit duos filios, Henricum primogenitum , et Goclefridum cum Barba.
Morto* %itM» pâtre, etc.
EX GESTIS («) ABBATUM S. GERMANI AUTISSIOD.
Apud Labbewn Tom. I Novœ Biblioth. Libr. Mss. pag. 573.
PosT Thealdum , unanimi consensu Fratrum , consensuque Henrici
inolyti Francorum Régis , ejusque fratris Roberti Burgundionuni Ducis ,
nobilissimteque eorum matris Constantise Reginœ , Raynaldique Comitis et
ejus uxoris, electus est dominus Odo in Abl^ateni, anno Doniini MXXXII. . .
corroborantibus et confirmantibus hoc Hugone Autissiodorensi , Leothe-
rico Senonensi, aliisque vicinis Episcopis . . . Rexit Monasterium per annos Pag, 574.
XX (b) et ampliùs. Obiit autem V Idus Angusti, anno MLXXVII (c).
Anno MLXIV, electus est dominus Galterus , S. Benedicti Floriacensis
Monachus, in Abbatem à Fratribus S. Germani Autissiodorensis , et à
Patriciaca Cella adductus. Eodem anno, antequàni dictus Abbas benedice-
retur , incensum est igné ex se succenso totuni castrum S. Germani cura
Monasterio et nionasteriaHbus officinis ; ita quod nihil omnino remansit à
porta civitatis, quae Pendens dicitur , usque ad molendina Cantantis-ranse.
Benedictus autem fuit dictus Galterus, à Gaufrido Autissiodorensi Episco-
Q po, eodem anno Nonis Julii.
Post Galterum rexit Rothlanus. Hujus tempore incensa est civitas {d) ,
ab Ecclesia S. Pétri juxta pontem usque ad molendina Cantantis-ranae , fe-
riatis diebus PaschcC.
Guibertus, B. Germani à pueritia Monachus, electus fuit post Rothla-
num. Haec autem electio anno Domini MLXXXV exstitit celebrata
Guibertus nobilis génère.
(a) Auctor istorum Gestorum Frater Guido , (d) In Chronico S. Mariani Autisstod. Jnno
fuit Abbas S. Germani anno 1290, ut monui- Dom. MLXXF incensa est Autissiod. civitas ab
mus jain pag. 296 ïomi X. Ecclesia S. Pétri quce est super pontem usque ad mo-
(b) Ajjud Mabillonium Tom. IV Annal. Bened. lendiuos, etc.... Eodem anno Arnulplius Abbas S.
pag. 663j Odo XII annis functus est Abbatis Columbœ, reliquias S. Tlieobaldi fratris sui ab Italia
-. officio, non tamen Abbas sed Prior. detulit, quas in eodem Abbatia reposait,
*-' (c] Error in numéro ibi manifestus est.
EX CHRONICO («) BREVI
ECCLESIiE S. DIOrsYSlI AD CYCLOS PASCHALES.
Apùd Acherium Tom. II. Spicileg. pag. 808.
XiNNo MXLIX, obiit domnus Abbas Vivianus.
MLI, Léo Papa venit in Galliam.
MUX, Philippus Rex ordinatur.
MLX, obiit domnus Henricus : Philippus puer régnât.
MLXV, Willelmus (b) Comes obiit.
MLXVI, cometa visus est à VI Kal. Maii per IX dies, à vespere usque
ad gallicinium. Ipso anno Willelmus Dux Normannorum Angliam intravit ,
Haraldum Regern occidit, seque regni diaderaate coronavit.
MLXXX, famés magna fuit.
(fl) Vide Notam in excerptum inde jam regiae Chartae pro S. Luciano , datas Silvanectis
[b] Forte 13 est Willelmus Corn, qui cum primo.
Anna Reglna et Roduifo Corn, subscripserat
Tome XL B b b
378 EX GHRONICO BREVI ECCLESI^ S. DIONYSII.
APPENDIX EX MS. (a) DIPLOMATE ROBERTI REGIS FR.
... iLLUM quem sibi secundùm Deum praeesse cupiunt , unanimi
unitoque consilio cuncta congregatio . . . sanctorum Patrum praeceptionibus ,
Deo omnifluae bonitatis annuente , edoctus serenissimus Rotbertus Rex
Francorum Burgundionumque simul . . . preces genuinas respexit . . . sper-
* f. suorum num * communicari consiliis subditorum voluit de Abbatia excellentissimi
Martyris almi Dionysii Sociorumque ejus, exspectare consilium et sui regni
Procerum . . . actibus ; veriim etiam cum praedicti loci Monachis , quem
post domnum Odilonem Abbatem miris dulcifluisque moribus comptum
prsefatae Abbatise praelatum sancire, etc. de . . . nempè ditioni ipse locus
subdebatur à diurnis temporibus, prsefato Rege annuente, mérita sanctitatis B
ejus expertus. Idemque Abba videlicet Odilo, afFeetu sincero aniniadvertens,
se non posse tam grandisonum pondus, ut hactenus fécit jam perferre, ex-
*gubmonuit cellentissimi Régis jam fati Procerumque regni submonit * praesentiam, ut
sibi jam senio atque plebriatus perplacido ipsius flatum Deo quandoque
vocante quo venire, nolens locum praetitulatum sine pastore ac reniige in-
cassum relinquere , venerunt Procerum singuli , eoque deprecante praefatus
Rex assertione litterarum fieri adjudicavit . . . actione ciim aliae proficiant ,
illa utilissiraa authoritas est édita , quia prsetaxatus locus in ipsius Régis
successorumque Regum mundi labentis aevi temporibus persistens, nulli un-
quam tanti patris merito subjaceat. In bac igitur Abbatia elegit praedictus
Rex, cum communi suorum fidelium consilio et voluntate praecipuè ipsius
* Odilonis congregationis et domni Odonis * Abbatis Cluniacensis , quemdam Mona- C
chum nomine Albertum , ipsius loci alumnum, regularibus institutionibus
apprimè et fructuosis percomptum actibus, nobilissimis ortum (t) natalibus, et
tam novi quàm veteris Instrumenti detritum eruditionibus : et ut haec electio
non foret reprobata , sed inviolata permaneret proprio . . . assignata Ceno-
baeio . . . etc. Signum domni Ivonis Prioris. S. Guillelmi Sacerdotis. S. En-
noldi Sacerdotis. S. Emonis Sacerdotis. S. Airach Sacerdotis. S. Milonis
Sacerdotis. S. Gotfredi Sacerdotis. S. Armanni Sacerd. S. Theoderici
Sacerd. S. Constantii Sacerd. S. Eubaldi Sacerd. S. Pétri Sacerd. S. Immonis
* f Hamal- Sacerd. S. Benedicti Sacerd. S. Bertradi Sacerd. S. Gamalfredi * Sacer-
fredi dotis ....
(a) Fragmentum hoc pluribus in locis casavit ? An denique alius quilibet Âlbertus
mutilum , descripsimus ex Tom. I Ms. Col- Viviano praeivit electione, quae obitu inter-
lectionis veterum Scriptorum Durand in Bi- cepta est ? Ut dicamus quod sentiraus , haec
bliotheca nostra Sangermanensi. Ibi autem sic electio non alia est ab ipsa electione Viviani ;
notatur : « In Ms. Cod. Reginae Sueciae extat et Araanuensis erravit in nomine.
» originale electionis Alberti Abbatis S. Dio- (h) Hac sanè praerogativâ gaudebat Albertus
» nysii , ex quo quae sequuntur tantùm descri- Abbas Miciac. qui uxorem habuit Hildegardem
» bere potuimus. » Porrô istud Diplomatis , ne- Castriduni Vicecomitissam ; et cujus epitaphium
gotium aliquod facessere débet Scriptoribus Gemeticense sic habet :
Sandionysianis. Quis est enim Albertus in eo
laudatus ? Certè ignotus fuit Dubleto , Mabil- Hic jacet Albertus quondam regalia spernens,,.
lonio et Gallise Christ. Auctoribus. An binomi- Mundi divitias cum regali ditione
nis fuit Vivianus ? An Albertus Miciac. ante Gemetica primas sprevit pro relligione,...
Vivianum electus , oblatum onus tuscipere re-
379
^ Al.
MXLVII
An. 1066.
EX CHRONICO («) S. STEPHANI CADOM.
Âpud Cliesnium inter Scriptores Normann. pag. 1017.
ANNO MXX.XV , obit Rodbertus Dux Normannorum ; cui succedit
Guillelmus filius ejus in puerili setate.
Anno MXXXVII , obit Robertus Archiepiscopus : succedit Malgerius * , 'M. Maigi
qui culpa exigente depositus est.
Anno MXLVI * , bellum apud Valliumdunas.
B Anno MXLIX , Léo Papa Concilium Remis habuit.
Anno MLIV , bellum apud Maremortuum.
Anno MLV , deposito Malgerio succedit Maurilius Rotthomag. Archiep.
Anno MLX, obit Henricus Rex Francorum ; cui succedit Philippus filius
ejus.
Anno MLXI, Joannes Episcopus Abrincensis mense Septembri.
Anno MLXIII , subjugata est Cinomannis Comiti Norm. Willelmo.
Anno MLXV , obit Edwardus Rex Anglorum.
Anno MLXVI, Willelmus Dux Norm. transiit mare III Kal. Octob.
cum valida Normannorum manu : cui occurrit Heroldus cum eo pugnatu-
rus ; commissoque prselio pridie Idus Octobris , ruit Heroldus ejusque exer-
citus. Post hoc Willelmus elevatur in Regem die Natalis Domini apud Lon-
doniam , Anglorum maximam urbem,
Anno MLXVII , obit Maurilius Rothomagensis Archipraesul , Monachus
Fiscannensis.
Anno MLXIX , Maurilio succedit Joannes , filius Roduiti * Comitis
fratris Ricardi , qui priùs Abrincensi Ecclesiœ Vil annis et III mensibus
praefuit ; et posteà rogatu Alexandri Papae , concedente Guillelmo Principe
Normannorum et Rege Anglorum , adeptus est cathedram Rothomagensis
Ecclesise.
Anno MLXXIII , invaserunt Monaohi S. Audoëni Joannem Rothomag.
Archiepiscopum Missam celebrantem in festivitate ejusdem Sancti , cum ar-
mata manu (b) vivorum : unde judicatum est in Conciho in eadem civitate
congregato , praesidente Rege Anglorum Willelmo , Monachos bujus cri-
D minis reos per Abbatias carceribus retrudi ad placitum Archiepiscopi. Inde
complures dispersi f'uerunt , unus Vurnemarus * nomine apud Fiscannum ^
alter apud S. Wandregisilum nomine Benedictus , alter apud Gemeticum
nomine Rodulfus. Hoc anno dedicata est Basilica S. Stephani Cadomi.
Anno MLXXIV , congregatum est Concilium in Rothomagensi urbe ,
praesidente Willelmo Anglorum Rege , Normannorum Principe ; et Joanne
Archiepiscopo cum suffraganeis suis, Odone Bajocensi Episcopo , Hugone
Luxoviensi , Michaële Abrincensi , Gilleberto Ebroacensi , Roberto Sa-
giensi. Eodem anno obtuUt Guillelmus Rex Anglorum die sancto Paschae
in Ecclesia Fiscannensi filiam suam , per manum Joannis Archiepiscopi
consecrandam. Inibi etiam instituit legem sanctam , scilicet ne aUquis homo
aliquem hominem assailliret * pro morte alicujus sui parentis, nisi patrem aut
filium interfecisset.
Anno MLXXIX , obit Joannes (c) Rothomag. Archiepiscopus : huic
M. Radulfi
' Al. Nome-
riarus
* Ms. assali-
ret
(a) An nus 1293 est meta hujus Chronici ,
quod Chesnius ex antiquo Codice descripsit. In
Bibliotheca S. Germani Prat. inter Miscell. Mss.
Dlirandi Tom. II ex Ms. Cod. Rcginae Sueciae
175, cxstat brevius aliud ejusdem Abbatiae Ga-
dom. Clironicon ^ in anno 1328 desinens ,
sicque tantùm ferens non una manu : Anno
MXLIl mortalitas magna hominum. Anno MXL^l
bellum apud t'allium-dunas. Anno MXLIX Léo Papa
Concilium Remis liabuit. Anno MLXI obiit Joannes
Abrincensis Episcopus mense Septembri. Anno
MLXXfll dedicata est Basilica S. Stephani Ca-
domi. Anno MLXXIX oblulit Guillelmus Rejc
Angl. die sancto Pascitce filiam suam, etc. ut in
edito.
[b] Turpiter, ut mox patebit, falsus est Mat-
thseus Parisius, ejuscjue sequaccs j qui Johan-
nem Archiepiscopum tune interfcctuin fuisse
calumniantur.
(c) Ex hoc loco et ex Actis Rotomag. Ar-
chiepiscoporura suprà patct, longé falli Mat-
thaeum Parisium , seu potiùs interpolatorera ejus
aut Editorem, et GaUiae veteris Christianae
Auctores , qui Jobannem à S. Audoëni Mona-
chis occisum crirainantur. Inde enim constat,
Jobannem tumultui San-Audoënano supcrstitem
diu fuisse. Certè, ut ipsismet verbis Mabillonii
utamur , etsi alia nos hac de re argumenta défi-
B b b i j
380 EX CHRONIGO S. STEPHANI CADOM.
succedit Willelmus Rothomag, Archiepisoopus , qui fuerat Monachus et ^
Abbas S. Stephani Cadomensis.
cerent. id luce clarius deinonstrarent du» Lan- serrimorum hominum et perditinsimœ congregationis
franci Arcbiep. ad ipsum Jobannera Epistol», adversùs dominum et pontificale fastigium prce
in quibus temerariam superbamque temeritatem mi- sumplum ineritô damnât.
EX CHRONICO («) SITHIENSl,
SEU EX JOHANNIS IPERII i,h) CHRONICO S. BERTINI.
B
K'puà Martenium Jom. III Anecdot. col. 51^.
Cap.36.part. A NNO Dom. MXXXI Robertus gloriosus Francorum Rex diem clausit
3 XX extremiim , et sepultus est in Ecclesia B. Dionysii Areopagitae , post-
quàm regnaverat annis XXXIV ; et successit ei filius ejus Henricus puer
parvulus. Regina verô Constantia post funiis mariti , magnani Regni por-
* f. domina- tioneiîi quasi donationem * suam , et pluies Barones Regni ad se traxit :
tionem ^^^ postmodùtn otnnia filius , œtate provectior effectus recuperavit , et suae
dominationi applicavit.
Brevi post hoc tenipore nobilis ille Marchisus ac Cornes Flandriœ Baldui-
nus Barbatus , postquàm Flandriae monarchiam potenter rexerat annis
XLViJ , viam ingressus est universae carnis , et sepultus est in Blandinio Q
"^i- [anno] MXXXII * : et successit ei filius suus Balduinus , vir magnificus
atque probus , qui habuit uxorem Athelani , filiam Francorum Régis Ro-
berti nuper def'uncti , sororem Henrici pueri heredis regni ; de qua
genuit filios duos , Balduinuni Piuni et Robertum Frisonem prinnim : filiam
quoque Mathildeni , posteà uxorem Willelmi Nothi conquisitoris Anglo-
rum. Iste Balduinus ratione uxoris suae jamdictae , consensu et electione
omnium Baronum Francise , tutor juvenis Régis Philippi , et totius regni
bajulus est effectus : qui sibi omnes homagium f'ecerunt , spondentes quôd si
juvenem Regem inori contingeret infra tutelae tempora , ipsum Balduinum
Col. 575. jn Regem Francise sublimarent. Iste Comes Balduinus dictus est Insulanus ,
quia villam Tnsulam condidit , et Ecclesiam Canonicorum aedificavit in ea
B. Petro, magnificéque dotavit ; in cujus Ecclesise dedicatione Comes hoc D
natabile fecit : Praelatos patriae suae eu m Sanctorum reliquiis advocavit huic
dedicationis interesse solemnitati ; quâ peractâ , vice gratiarum actionis ,
loca in quibus singuli Prfelati fuerant hospitati , eorum Ecclesiis contulit ,
sicut ipse tenuerat , libéré perpetuo possidenda : per hanc viam donationis
hujus , nobis provenit ea terra quam in illius villae suburliiis habemus, quia
' L. Heri- ibidem locatus seu hospitatus fuerat domnus Rodericus * Abbas noster cum
"^^ corpore B. Bertini et aliis Sanctorum nostrorum reliquiis. Domnus Abbas
noster Rodericus , postquàm excellenter rexerat annis XXII , obiit et se-
pultus est anno Dom. MXLIII.
Bovo hujus loci Abbas XXXVII ... vir bene litteratus , Abbas effectus
est anno Dom. MXLIII . . . Basilicam tempore Roderici combustam à fun-
damentis reaedificavit ; sed morte prseventus , non totam complevit .... E
VI (c) Non. Maii , quo scilicet tempore nundinae tune in hac villa tene-
bantur ex more : facta fuit haec elevatio [corporis S. Bertini] anno Dora.
(a) Continuationem hîc habes eorum quae culo X Monacho , ex Simone Abb. Sith. de-
edidimus pag. 297 Tomi X, ubi paucula quae- functo an. H48, et ei Anonyme qui scribebat
dam Lectorem monuimus. an. 1229, ita Chronicon saura confecisse vide-
(b) Johanncs Iperius , id est , de Ypra oriun- tur, ut eorum lucubrationes intégras operi suo
dus, quondam S. Bertini Abbas , eodem in loco inseruisse censendus sit. Hinc, cùm antiquiores
seu pretio, in quo et Auctor coaevus , ac meritô babeat Auctores qui sui teraporis res gestas ,
hîc habendus est. Licet enim anno lantùm 1383 prout viderant aut à testibus oculati's acceperant,
obierit , maximara tamen existimationem et scriptis mandarunt , mirum videri non débet à
iidem meretur ; quippè qui nihil historicè retu- subsecutis Scriptoribus tant! babitum fuisse , ut
lit, quod non authenticis scriptis approbetur. quae dicenda de rébus Belgicis babuerunt, ab eo
Praetereà idem, vir plus et eruditus, ex Scrip- accipere non dubitaverint.
toribus Bertinianis, scilicet Folcuino Sith. sae- (c) Bovo Abbas S. Bertini XXXTII, dum Sith.
EX CHRONIGO SITHIENSI.
381
Col. 576.
A MLII . . . . Imperatore Henrioo II, Rege Fr. Henrico I, Comité FI. Bal-
duino Insulano, Ghisnarmn vero Eustachio .... Tempore isto imperante Hen-
rico II, Normanni Italiam inlraverunt , cum Roberto plura bella gesserunt.
Anno post elevationem corporis B. Bertini Impei-ator Henricus II contra
Balduinum Insulanum , Flandrite Comitem , bellum niovit. Hermanno Mon- cap. 37.
tensi Comité defuncto , viduam ejus Balduinus Pius , filius Balduini Insiilani ^n- 1053.
jaindicti , duxit uxoreni , Imperatore non consulto ; et Hannoniae Comita-
tum invasit. Balduinus Insulanus Tudinium , Balduinus filius ejus Hoium
vastarunt et incenderunt. Imperator indignans contra Balduinum venit usque
ad fluvium Scaldim ; et Balduinus ex altéra fluvii parte consedit. Impe-
rator transire non valens , partem exercitûs sui per Cameracum et Sclusam
mittit, ut Balduinum à tergo comprehendat. Sed Balduinus sibi prsecavens ,
B Lisam fluvium transiens se tutavit; sicque Imperator terrae partem vastans , Co/. 577.
per Tornacum rediit anno Domini MLIV.
Anno post hoc tertio , defuncto Imperatore Henrico II, successit filius ejus 4». *0S4.
Henricus III, qui jam cum pâtre expertus orientalem partem Flandrife for-
talitiis , gentibus et fluviis sic munifam , et partes orientales invalidas ,
exercitum per Tornacum ducens , hue accessit , ut per has partes Flan-
driam intraret. Balduinus Cornes hoc praesentiens , populum suum undique
collegit , et fossato Flandriam claudi fecit ab illa parte : quod fossatum per
novem leucas in longum ducens , id est à Castro de Urhoult usque ad Bas-
seiam, in solis tribus diebus et noctibus consummavit , et ibidem Imperatori
restitit. Admirans Imperator fortalitium et multitudinem armatorum , via
quâ venerat recessit. Cornes vero cum suis ipsum per Flandriam insequens
C usque Neomagum , palatin m Imperatoris combussit , et sic in Flandriam
rediit. Postmodùm in Tornaco per Henricum Francorum Regem pax facta
est inter eos , sic ut Comiti Flandriae remanerent perpetuo et hereditariè ,
pars illa Brabantiae , quam ipse Balduinus Comes conquisierat ultra Teneram
fluvium , et Comitatus Alostensis (a) cum terra IV offîciorum ; insuper in
Zelandia V insulas Imperator ei superaddidit , cum conditione quod cas
ab Imperatore teneret.
Ab hoc Balduino Flandriœ Comité domnus Bovo noster Abbas terminari
fecit gravem dissentionem inter nos ex una parte, et Gerbodonem Advoca-
tum nostrum populumque de Arkas ex altéra parte , obtinuitque confirma-
tionem de libertate nostra in Arkas . . . Privilegium sic incipit : « In nomine
» Patris et Filii et Spiritûs Sancti. Amen. Ego Balduinus Dei gratiâ Flan-
E » drensium Comes [statui cum consilio Optimatum meorum , ut quicum-
» que Advocatus fuerit ad regalem expeditionem iturus , unum baconera
» ( nummum argenteum) et vmam pensam caseorum , et unum equum ad
» sommariura , vel pro his maroam argenti ab Abbate accipiat , et singulis
ï annis de unaquaque terra ipsius viliae dimidiam firtalam ( mensurae genus )
» avenae habeat . . . Abbate 13ovone et Gerbodone Advocato assensum prye-
» bente, spatium mensurae atrii sive curtis Cœnobii S. Bertini ita divisimus . . .
» Quae divisio sive institutio ut majori auctoritate f ulciretur , corpora Sancto-
T> rum navi imposita praedictum per fluvium [ Agnionam ] in praesentia nostra
» circumduci fecimus , Episcopo Drogone ab ipsa navi aquam benedictam
B versus atrium projiciente , et hoc modo quantum praedictum est spatii ,
Ecclesiœ reparationi advigilat... D. Bertini fere-
trum invenit anno ML ad Xfl Kal. Jul.... ubi
Leoni IX Pontifici Summo , toti insuper Romœ
coacto Patrum Concilia tranxmisUset , Àposlolico
mandata postmodùm elevavit JFido Rom. Pontifex ad
Vl Nonas Mail, astantibus Drogone Marin. Epis-
icopo, Heremaro S. Remigii, Jlfrido S. Fulmari,
^Cervino S. Ric/iarii, Fulberto S. Bavonis, Rumoldo
S. ff^i/mnci, lieriberto S. Judoci supra mare et Wa-
lone S. iralarici, Abbatibus ; Atheld item nobilUsimâ
\Roberli Fr. Régis filid , Balduini Insulani conjuge,
prcesenle cum fratre sua Eudone, quœ brandeum sa-
crorum pignerum susceptivum devnta contradidit S.
Bertino , regnantibiis, etc. Ex Catalogo Ms. Ab-
batum S. Bertini inter Probationes Hist. Geneal.
Comitum Gisn. pag. i5 ; et ibid. ex ipsiusmet S.
Bertini Abbatia: Clironico : Bovo Abba< corpus S.
Bertinisolemniter elevavit, Facta fuit/iœc elevatioan.
Dom. MLII, domini Bovonis Abbatis arma IX,
regnantibus Leone Papa IX, Imperatore, etc.
(a) Castro Gand. à Comitibus FI. occapalo,
Lambertus ab iisd. primus Castellanus Gand. est
constitutus, à quo cseteri deinde Castellani seu
Vicecoraites Gand. et ex iis orta Villanorura
nunc Comitum Isenghemii familia , genus duxe-
runt. De quibus vide Lindanum , qui et Castel-
lanos Gand. et Comités Alost. ex Gand. Comi-
tum stirpe deducit ; et quidem vero similitcr.
Nara ex variis dictorum Comitum et Castella-
norum cùm diplomattbus tuin sigillis constat,
utriusque faniiliae idem cognomen de Gandavo^
eademq. insignia gcntilitia fuisse. Aubertus Mir.
Not. in Libr. Donat. Belg. cap. 35. Comitatum
porrô Alostanum ex Comitibus castri novi Gand.
Jac. Marchantius derivatum scribit.
Bbbiij
382 EX CHRONIGO SITHIENSI.
» in liberam potestatem S. Bertini vindicante. Insuper vero sicut tota palus- ^
» tris terra inter Arkas et vêtus Monasterium et vetustum Mère ad jus S.
j> Bertini hactenus pertinuit , nos ei perpétua possidendam roboravimus , etc.
3) Acta est liaec conflrnniatio à me Balduino Fland. Dei gratiâ Marchione ,
» anno Dom. Incarn. ML VI , indict. IX , régnante Henrioo Fr. Rege ,
» in villa S. Audomari , in Basilica S. Pétri, die Epiphaniae. Sign. Drogonis
» Episc. S. Gerardi Camerac. Episc. S. Bovonis Abb. S. Leduini Abb. S.
» Eustachii Com. S. Rogeri Com. S. Roberti de Bethun. S. Alolphi de
» Hesdin (a) , etc. » Datum anno Dom , MLVI . . . Itemque Privilegium
impetravit à Papa Victore II , ut de substituendo hîc Abbate Episcopus
Morinorum se non intromittat , sub anathemate confirmari fecit . . . Datum
anno Dom. MLVII . . . Nicolaus II Papa cum centum et tredecim Episcopis
Conciliuin celebravit , et Berengarium fecit errorem revocare : quse revo- B
catio seu retractatio ponitur de Consecratione dist. 5 : « Ego Berengarius ».
Ipse tamen Berengarius homo sanctus dicitur aliàs extitisse , et finem suum
prœdicendo, féliciter migrasse.
Col. 578. Henricus Rex Francorum , postquàm regnaverat tam per se quàm per
*XXIX tutorem circiter annis XXXI*, obiit et sepultus est in S. Dionysio anno
An. 1060. Domini MLXII. Tandem Bovo noster Abbas à Roma rediens . . . transitum
fecit per illud regalissimum Monasterium B. Dionysii Areopagitae ; ubi
pro benedictionis munere recepit pretiosas reliquias B. Dionysii Areopagitae ,
quas secum hue attulit ; et in feretro cum corpore B. Bertini decenter
recondidit anno Dom. MLXIII. Hujus domni Bovonis tempore miraculum
accidit in villa nastra Calmont, de quodani viro nomine Bodera . . . Bovo
admini.strationis suœ anno XXIV [ obiit j, anno {b) Dom. MLXV, C
Cap. 3S. Heribertus XXXVIII . . . Abbas hk eflicitur anno Dom. MLXV
Col. 579. Basilicam à Bovone incœptam honorificè consummavit ; jn cujus medio
coronam ex auro et argento mirae aestimationis appendi fecit : duinque sic
celebris omnibus haberetur, à Rege Francorum Philippo sibi Cœnobium S.
Germani Autisiodorensis ( c ) est collatum, unà cum isto regendum .. .Hujus
Abbatis anno II comètes clarissima visa est, et Willelmus Normannus cum
Francis Angliam ingreditur, et Araldo Rege peremto cum multis , pro eo
régnât in Anglia^ et heredes ejus post eum. Iste Willelmus filius fuit Ro-
berti fîlii Richaidi II et filii Richardi III , Normanniae Comitum , ex qua-
dam muliere ; cujus speciem in chorea saltantis concupiscens , eam non
conjugem , sed loco conjugis aliquandiu tenuit ; unde Willelmus Nothus
* Basurdus vcl Hastardus * dictus est. Hic Willelmus Nothus uxorem duxit Mathildem, D
* Baiduini filiam Haiduini * Insulani Flandriae Comitis , consanguineam suam ; propter
Col. 580. quod eos Malgerus Rotomagensis Archiepiscopus , ejusdem Willerrai
patruus, publiée excommunicavit : unde fortiter indignans, ipsum Archi-
episcopum deponi procuravit, alio tamen colore ( d ) qusesito ; nam Archi-
episcopus, generis sui gratiâ, venationibus et saecularibus actibus plus justo
vacans, Ecclesiae suae minus intendebat. Hune titulum sibi Willermus op-
posuit, et quod suae juventutis gaudia nimis insequebatur ; eumque deponi
fecit (e) : sed posteà pœnitens , pro sceleris sui expiatione fundavit Monaste-
rium S. Stephani in (Jadomo , magnilicèque dotavit , Abbatem ibi instituens
Lanfrancum, qui posteà fuit Archiepiscopus Cantuariensis.
Flandriae Comes Insulensis Balduinus illustris duos habuit filios , scilicet
(a) Haec ex Chartulario Abbatise S. Bertini nonicuni Barcinon. qui posteà fuit Episcopus ,
in Hist. Geneal. Alost. Domûs pag. 179 apud uxorem babuise et libères, eamque vixisse eo
Chesnium , qui pag. 180 addit S. Ingebanni tempore cjuo maritus tenebat Barcinon. sedem ;
Com. S. Rodulfi Gand. S. Elj^otlii Atrebat. S. Ger- additque tum vulgô licuisse Canonicis babere
bodmis Advocaù. uxores. Iramô Victor III in initio lib. 3 dialog.
(b) Sepultus décima sub luce Decemb. dicitur in suorum testatur eum morbum fuisse generalem,
Epitapbio quod Herigerus tumulo jussit apponi verbis quae suprà retulimus.
SIC : (ej Malgero substitutus fuit Maurilius. Is in
Actis Archiep. Rotom, suprà dicitur Ecclesiam
Bos Domini Bovo Domino donatus abovo... B. M. dedicasse, Victore II Rom» Papa sedente,
Hanc fabricam primo Templi relevavit abimo... régnante Henrico R. Fr. an. 1063. Hîb autem
notae simul convenire non possunt : siquidem
(c) Nulla tamen hujus Abbatis fit mentio Victor II obiit anno 1057, Henricus R. an. 1060.
suprà in Gestis Abbatum S. Germani Autissiod. Forte, inquit Mabillonius , haec dedicatio facta
{d) Narrât Franciscus Didacus , lib. 2 Hist. an. 1053 aut insequenti, tempore Gincilii.
Comitum Barcinon. cap. 36, Guiilabertum Ca-
EX CHRONICO SITHIENSI.
383
A Balduinum, qui vir niitis et lenis erat, atque Robertuni, qui fortis erat et
rigidus. Pater ergo timens ne junior, scilicet Robertus, seniori vel heredi-
bus ejus aliquam molestiam inferret, ipsum Robertum in Aldenarda coram
cunctis suae terrae Proceribus solemnitei' abjurare fecit, quôd fratri Balduino
nec ejus heredibus ullam unqiiam molestiam inferret de Flandrise Comitatu,
data propter hoc eidem Roberto magna pecuniae siimmâ ; et nobilissin)am
sibi conjugem matrimonio copulavit Gertrudem, sed viduam Florentii Frisiae
et Holandi.ie Comitis, filiam Saxoniae Ducis ; cum qiia aliquanto tempore
in Frisia in dote sua mansit, unde posteà Robertus Friso dictus est. Htec
domina de primo marito suo praedicto filiam habuit nomine Bertam Reginam
Francise, uxorem Francorum Régis Philippi 1 ; de qua rex genuit Ludovi-
cum Grossum, qui sibi successit in regno ; et filiam Constantiam uxorem
Bojamundi Ducis Apulise, qui cum Godefrido conquisivit Antiochiam et
obtinuit. Hoc juramento firmato ob pacis securitatem, matrimonioque Ro-
berti, ut dictum est, solemnizato, Balduinus Insulanus inclytus Flandrise
Marchisus et Comes, postquàm XXXII annis potenter in Flandria regna-
verat, plenus honore et gloriâ obiit, et sepultus est in Ecclesia S. Pétri In-
sulensis anno Domini MLXVII (ci). Post cujus obitum regalis illa vidua ejus -^n- *067.
Athela tanto viro, sed non divitiis orbata, in Messinis Sanctimoriialium
construxit (b) Cœnobium ; et devotè limina Apostolorum visitans, à Papa
Alexandro II vidualem suscepit habitum : sicque reversa, in Monasterio
suo Messinensi humillimè vixit , et plena pietatis operibus obiit , ibique
sepulta est.
Balduino Insulano Flandriae Comiti successit filius suus Balduinus, à puero
C nutritus in aula Imperatoris Henrici, ac in ejus palatio prœ omnibus hono-
ratus. Hic in suae adolescentiae tenipore decidit in tantam iufirniitatem, ut ei
pater in manu candelam teneret, extremum spiritum expectans ; et ecce
subito resumtis vii'ibus, patri suo dixit : « Pater, ab hac evadam inlirmitate,
» si mihi dare volueris locum de Hanon, ut ibi Monasterium aedificare possim •
» haec vera sunt, quia statim hoc mihi SS. Marcellinus et Petrus promise-
» runt ». Pater annuit, et filius sanus efïectus est. Subverso igitur Hanon
Castro, latibulo raptorum, aedificavit ibidem Monasterium Hanonnense * in
honore SS. Apostolorum Pétri et Pauli et SS. Martyrum Marcellini et Pé-
tri ; et propter hoc vocatus est Balduinus Hannonensis ; dictus est etiam
Balduinus Pius, quia totus erat deditus operibus pietatis, viduarum, orpha-
[D norum, Ecclesiarum, pauperum, et oppressorum amator et defensor prae-
cipuus. In Ecclesia summè intendebat ad ea quae dicebantur , nec inter
psallendum alicui loquebatur nisi Deo. In Missis pauperes quibus eleemo-
synam tribuil, juxta se semper habere volebat, ut pro se secum orarent.
Tempore caristiae Monasteria compellebat ad eleemosynas uberes faciendas ;
et ipse de suo largissimè Iribuebat , totus deditus pietati : etiam dicebatur
Balduinus Cum-niso, e!; pingi solet à pluribus nisum aviculam supra pugnum
tenens in signum pacis, quia toto suo tempore Flandria pacifica mansit ; nul-
lus arma portabat , non inferebantur molestiae (c) , non reducebantur ab
agris aratra, et vix de nocte claudebantur ostia. Hic adhuc vivente pâtre
duxit uxorem Richildem viduam Germanni * Comitis Montensis ; de qua
duos habuit filios , Arnoldum * scilicet et Balduinum. Regnavit autem tribus
|E solis annis, et obiit anno Domini MLXX, et sepultus fuit in Hanon * , An. 1070.
quod ipse fundaverat Monasterium. Eodem anno domnus Abbas Heribertus * Barnon
privilegium manumissionis altarium de Borbourg et Laon à Drogone
Morinorum Episcopo acquisivit, quod sic incipit : « In nomine sanctae et
Hasnan.
' Hermaiwi
' Arnulfam
(a) Sub finern , Kalendis nerapè Decembris.
Paulô anlè obitum Balduinus iste S. Winnoci
Monacbis totam decimam Wormholti aliasque
concessit per manus Rumoldi Abbatis, adsiante
Drogone Tervan. Episu. qui jussu Comitis banc
donationem excommunicationis interniinatione
firmavit in praesentia corporis S. Winnoci. Lit-
teris hac de re datis boc anno Bergis in soleinnt
curia Pentecostes , subscripsit post Coiniteni,
«jusque uxorem Adelam, ac filios Balduinum et
Robertum , Eustachius Comes Boloniae , Roge-
rius de S. Paulo cum aliis.
(6) Adela, quae marito superstes quadriennio
tantùm fuit , ante obitum ejusdem condiderat
Messinensem Parthenonem. Exstat Diploma Ro-
bert! Régis pro Virginibus ejusdem loci.
(c) Vix crediderimus cum Mabiilonio Bal-
duinum Montensem seu Hannoniae Comitem ,
viruin certè longiori vitâ dignum , hune esse
qui Cellam seu Monasterium S. Gisleni dire
vexavit : qua de re graviter concjuestus est apud
Henricum Imperatorem Widricus , ut videtur,
Abbas, cujus Epistolam refert idem Mabillonius
pag. 28 ïom. V Annal.
384 EX CHRONICO SITHIENSl.
» deificae Trinitatis, Drogo ejusdem gratiâ , etc. Datum anno Dom. MLXX, A
» Indict. VIII , et episcopii mei anno XL VI. »
Coi. pus. Pfjjjt decessuni Balduini Pii Flandrise Comitis, ejus vîdua Ricliildis fuit
populo et terrae gravis, eos servitutihus opprimens : filius nihilominiis ejus
Arnulfus luit populo durus. Quare Flandrenses ad Robertum in Frisiam
niiserunt, sibi terrae dominiuni pollicentes, si Richildi resisteret : cui contra
jusjurandum, quod in Aldenarda fecerat, venit, et terrae doniininm sumsit.
Richildis igitur et filii sui, Regem Francise contra Frisonem cum exercitu
magno Casletum usque duxernnt ; quem Friso_, pugnâ consertâ, fugere com-
pulit. Fertur quod ante bellum Richildis in curru prope Casletum obviam
Frisoni facta, pulvereum sortilegium contra Frisonem sparsit talem, ut eo
actus bello succuniberet ; sed flexo vento pulvis in ipsam Richildem cecidit ;
nec multo post bellum commissum est, in quo Richildis capta est et incar- R
cerata, Arnaldus filius ejus interemtus ; Balduinus in Hannonia fugiens ,
ibi se tutavit, qui posteà in Flandris non comparuit. Rex Franciae victus
secessit Monsterolum. Friso Robertus fugientes insequens, prope S. Ando-
marum captus est, et in villa adductus ; sed statim pro Richilde commutatus
est. Rex praesumens Andomarenses Frisoni favere, de Monsterolo rediit ;
et nocte villam Audomarensem intravit, quam caedibus, incendiis, et rapinà
graviter devastavit, non parcens sexui vel aetati ; et est htec plaga pejor
quam Andomarenses sunt perpessi, ex quo villa fortificata fuit. Friso con-
dolens Audomarensibus lùistachium Bolonise (a) Comitem, et fratrem ejus
Goffridum Parisiensem Episcopum Francise Cancellarium sibi confœderavit,
eis dato nemore de Biaulo, ut Regem abire facerent. Tune praedictus Epis-
copus Régi secreto scripsit, qui nisi cito recederet. Frisonem cum Comité G
Boloniae super se improvise videret : quo audito, rex nocte recessit, de suo
plurima relinquens. Pace reformata, Friso mœstos Audemarenses consolans,
privilegiis eos et pascuis, quae à nobis abstulit, honoravit.
(a) Cum Euslachio thalamos s'ios inierat Ida tur ki versus :
anno 1057. Haec jussit eondi Basilicam apud
Lensium , quô Canonicos introduxit anno Anno milleno, ter deno bis, minus uno,
1059 : hinc in Ecclesia Lensiensi dira legeban- Hune intrare chorum crépit grex Canonicorum.
EX CHRONICO W VEZELIACENSI.
A-pui Labbeum Tom I Novœ Bibl. Libr. Mss. pag. 396. *^
Xjlt
'■NNo MXXXIV. Parisius incendio flagrat.
MXXXVI. Henricus Rex , mortua uxore sua Alemanni Régis filia ,
Rttssoru n duxit Auuam filiam Régis Rusulorum * ; ex qua suscepit filios , Philippum
Regem et Robertum et Hugonem cognomine Magnum. Ipse Hugo genuit
Rodulfuin Comitem Viromanduorum.
MXXXVII. Gaufredus Abbas {b) Vezeliacensis.
MXL. Raynaldus Comes, filius Landrici, apud Silviniacum occisus est.
MXLII. Famés valida per septem annos.
MXL Vin . . . Léo Papa (c) : hic habuit Concilium Rhemis cum Galli-
canis Episcopis, et excommunicavit Simoniacos ; Haduinum Senonensem [d)
et Hugonem Lingonensem Pontificali privavit honore et alios multos.
MLII. Bonifacius Abbas Vezeliacensis.
MLVI. Cœnobium Charitatis cœpit.
MLIX. Philippus ungitur in Regem. Hic duxit filiam Balduini (e) Co-
mitis Hollandiae , sororem Roberti Flandriae Comitis ; et genuit ex ea
Ludovicum, et Constantiam uxorem Boamundi Antiocheni.
(a] Ex hoc Chronico, quod ad annum usque (c) Initium Pontificatûs Leonis et Concilium
1316 deducitur, nonnuUa jam frustalim ex- Remense in annum 1049 rejicienda sunt.
cerpta sunt in Tomis praecedentibus. (d) Senonibus tune sedebat Gelduinus , coi
[b) Hic , Gosfridus Abbas de Vergeliaco substitutus fuit Mainardus : Hugoni Lingon.
dictus in litteris canonizationis S. Gerardi ^ deposito successit Harduinus.
usum dalmaticae et sandaliorum obtinuit à (ej Bcrtam nomine , quae erat filia Florentii
Leone IX Papa. Com. Frisiae, et privigna Roberti Frisonis,
MLX.
EX CHRONICO VEZELIACENSI.
385
MLX. Obiit Henricus Rex Francorum.
MLXIII. Willelmus Cornes Norni. regnum obtinuit Angliae.
MLXV. Rex Philippus ab Arpino {a) émit Bituricas pretio sex millium
solidorum. Posteà niota est guerra inter Fulconem Recliin Comiteni Andega-
vorum, et Goft'ridum Martellum fratreni ejus.
MLXXIV. Berno Abbas Vizeliacensis.
MLXXV. Obiit Robertus Dux Burgundiae. Hugo Henrici filins succedit.
Autissiodorus succensa est.
(a) Seriùs ab Harpino haec facta est venditio, ut videbimus posteà.
An. 1066.
EX VETERI CHRONICO (') REGTJM FRANCORUM.
A PIPINO BREVl AD PHILIPPUM VALESIUM.
Ex Codice Ms. Sangennanensi 44 1 .
REX XXVI in recta linea arboris genealogite regalis describitur Hen-
ricus hujus noniinis primus , niemorati Roberti Régis filius qui , de-
functo pâtre suo anno Domini MXXXI , totius regni Francise tenuit mo-
narchiam, regnavitque annis XXVIII vel XXIX. Hic Henricus, defuncta
Matilde lixore sua , accepit aliam nomine Annani ; ex qua genuit très (ilios,
C Philippum, Hugonem et Robertum ; quorum Robertus puer obiit. Hugoni
postmodùm donatus est Comitatus Virniandensis à Philippo Rege fratre suo.
Hic Henricus Rex Francorum, consensu Prœsulum ac Procerum regni, co-
ronari fecit Philippum suum adliuc octennem, et ungi in Regem Rhemis
civitate per manum Gervasii Archiepiscopi ejusdem sedis, imperii Henrici III
anno II, anno vero Domini (6) MLVIll. Post hoc vero altero anno Domi-
ni MLIX, obiit Henricus Rex Francorum, imperii Henrici III anno III.
XX\ II Rex in recta linea arboris genealogiae regalis describitur Philip-
pus hujus noniinis primus , praefati Henrici filius qui , vivente pâtre suo ,
cœpit regnare , anno Domini MLVlII. In Chronica vero Monasterii S.
Dionysii describitur , quod post patrem suum cœpit regnare anno Domini An. 1060.
MLVII. Hic numerus nimis distat : regnavit autem post mortem patris, an-
D nis XLVIII. Quoniam autem puerulus erat, tutorem et nutritorem et pâtre
accepit Baldoynum Gomitem Flandrensem , qui usque ad intelligibilem aeta-
tem eum bénigne fovit, regnumque gubernavit ; adolescenti vero regnum ex
integro restituit. Hic Philippus Rex filiam Florentii Ducis Frisiae , in qua-
dam vero Chronica dicitur, filiam Baldoyni Comitis Hollandise seu Moiionnae,
duxit uxorem nomine Bertham.
(a) Chronologica baec farrago , variis ex aliis
Chronicis conflata, producitur 1328 annum ad
usque. Sangerman. autem Ms. 441, in quo exstat,
I recenti manu descriptum fuit ex alio Ms. Codice
' qui non indicatur. Idem omninô dicenduin de
Sangerm. Ms. Cod. 1083 in-V. ad cujus calcem
adducitur Epitoina histor. Coinituin Tolosan. à
[ Carolo Magno ad Alphonsum eorumdem Topar-
Lcharum ultimum.
(b) Corrig. MLIX , ut pag. 32 suprà ; ubi
Imeritô additur, régnante Henrico XXXIl eadeni
Xdie compléta : nam si ab anno 1059 pHr annos 32
Icalculus reflectatur, annus 1027, initi ab Hen-
rico regni cum pâtre primus habebitur. Ibidem
verô verba illa, eadem die compléta , referenda
sunt, non ad X Kal. Junii, sed ad festum Pen-
tecostes : nam hac die coronatus dicitur Henri-
cus ; noa eodem die mensis quo coronatus est
filius ejus Philippus ; quandoquidem festnm Pen-
tecostes an. 1027 novem diebus citiùs, id est pri-
die Idus Maii , incidebal. In Diploraatibus tam
Henrici «[uàm Philippi, duplex utrius(|ue epocha
observanda est , neinpè ab inito regno seu cum
pâtre, seu post mortem patris ; et pro hac du-
plici epocha variât in illis calculus , ut docet
Mabillonius.
Tome XI.
Ce c
386
EXTRAIT («) D'UN ABRÉGÉ DE L'HISTOIRE
DES ROIS DE FRANCE.
Ms. de la Biblioth. de l'Abbaye de S. Victor de Paris, num. 419.
XXIX T E XXV Roy en la droicte ligne, à compter dès le commencement ,
JLi fu Henry fiiz du devant dit Robert (b) ; et régna XXVII* ans. Après la
mort de Mahaut sa femme, il print Anne fille George (c) Selane Roi des
Ruthenes ; de laquelle il eut trois filz, c'est assavoir Philippe, Hue et Robert :
desquelz Robert mourut enfant ; et à Hue fu donnée la Conté de Vermen-
doys de son frère Philippe. Ce Henry fist couronner à Roy Philippe son
filz, comme il n'eust encor que VIII ans d'aage^ à Rains par la main TArce-
vesque Gervaise.
Le XXVI Roy en la droicte ligne fut Philippe filz du devant dit Henry,
et régna après la mort son père XL VIII ans. Comme il étoit enfant, Baudoin
Conte de Flandres, Tout en garde, du commandement son père, et le nourri
moult benignement , tant qu'il eut discrétion et gouverna le Royaume, et
il eut passé l'enfance ; et il le restitua entérinement. Ce Philippe print à
femme Barte fille Florent Duc de Frise ; de laquelle, etc.
(a) Ce morceau est la suite de l'extrait qui
se trouve à la page 313 de notre X Volume.
(i) Quelques Auvergnats prétendent que
Hugues Gapel, père de Robert , descendoit
d'une famille Romaine et Sénatoriale de leur
pays. M. Audigier de Clermont , dans son Traité
de l'Orig. des Fr. imprimé à Paris en iG7l et
dédié au Roi , avance que la 2* et la 3" race
viennent en ligne directe et masculine de l'Emp.
Avitus. Quoique M. le Gendre , dans son Traite'
des Jntiq de la Maison de Fr. ait cru détruire ce
système , iM. Devervines soutient , dans une
Dissert, de 1760, que ce triomphe est imagi-
naire ; et pour étayer de preuves une opinion
aussi avantageuse à sa patrie, il forme la généa-
logie qui appuie son système , dans l'ordre qui
suit : Avitus, Hecdicius , Ferreol , Arisbert,
Arnoald, Arnoulx, Anchis, Pépin Heristel,
Charles Martel, Childebrand,
Pépin le Bref, Nebelon,
Charlemagne. Thiebert,
Robert II dit le Fort.
Comme de ces degrés généalog. celui qui est le
plus contesté , est la descendance directe d'Hec-
dicius à Ferreol , M. Devervines l'établit ainsi :
Sidoine Apollinaire étoit gendre d' Avitus ; il
étoit beau-frere d'Hecdicius ; il étoit oncle par
alliance de Ferreol ; donc Ferreol étoit fils
d'Hecdicius. Cette proposition est la base des
preuves de M. Devervines , lesquelles ne sont
rien moins qu'incontestables.
(c) Jerolaus Duc des Russes.
B
Cl
D
♦ MXXXI
* FoDtanell.
An. 1035.
EX CHRONICO «) ROTHOMAGENSI.
Apîid Labbeum Tom. I novœ Biblioth. Libr. Mss. pag. 366.
ANNo[(&) MXXXV * obiit Robertus Rex Francorum : succedit Hen-
ricus filius ejus. Eodem anno Gerardus* Abbas obiit ].
[Anno MXXXVI obiit (c) Theodericus Abbas Gemmeticensis : succedit
Willelmus Prior loci ipsiusj.
MXXXIII obiit MathildisfiliaRicardi Comitis.
MXXXVI obiit Robertus Archiepiscopus (d), etc.
[ Anno MXXXVII Robertus Dux Normannorum , à Jerosolymis re-
diens, apud Nicaeam moritur : succedit Guillelmus filius ejus, adhuc puer.
Obiit Robertus Rothomagensis Archiepiscopus : cui succedit Malgerius
(a) Hoc Chronicon , quod ad annum 1343
pervenit , et quod idem ferè est cum Cado-
mensi , edidit Labbeus ex Codice Caroli Baroni
Presbyteri Parisini.
fé) Ansulis hîc septa , adducimus , ex Ms.
Chronico Rolhoraag. in multis diverse , et ad
an. 1213 desinente ; quod habet Bibliotheca S.
Germani Prat. in Tom II Ms. Miscell. Darandi
ex Ms. Cod. Reginae Sueciae 322.
(c) Jam decesserat anno 1030. Exstat in Bi-
blioth. Gem. Ritualis liber, tempore ïheode-
rici Abb. scriptus , in quo forraul» offerendi
pueri exhlbetur , tura admittendi conrersi seu
adulti, cui post cditam professionem prEescribi-
tur, ut permaneat cum summo silentio in albis usque
ad tertium diem, id est, si bene capio , absque
cuculla, cum tunica et toga , quse antiquitùs
albi coloris erant. Mabillon.
{d) Vide suprà Chronicon Cadoni. et ad an-
nos 1035, 1054, 1055, 1060, 1061 , 1065 ,
1066, 1067 ; quos, ne actum agereinus , con-
sulté omisimus hîc.
E
EX GHRONIGO ROTHOMAGENSl.
387
B
nepos ejns. Obiit etiam Guilleliiius Abbas Gemmeticensis ; cui succedit
Rotbertus Prior S. Andoëni ].
MXXXIX , obiit Conradus Imperator : succedit Henricus filius ejus.
MXLVn , belliim apud Vallumdnnas.
MLVI , obiit Henricus Imp. cui succedit Henricus filius ejus.
MLXIII , dedicatio S. Mariae Rothomagensis. Hoc anno subjugatur Ce-
noniannis Comiti Normannorum Willermo.
MLXVII , obiit Maurilius Rothomag. Archipraesul .... Huic succedit
Joannes , filius RaduUi Comitis , f'ratris Ricardi I , etc.
MLXXIII , Gregorius Papa , Hildebrannus vocatus. Hoc anno invaserunt
Monachi S. Audoëni Joannern Rothom. Archiep. etc. . . . unus Noniena-
rus tertius apud Gemeticas nomine RaduUus.
MLXXIV. Hoc anno congregatum est (a) Gonciliuin , etc.
APPENDIX EX CHARTA {b) PRO MONASTERIO PRATELLENSI.
[ RoBERTus Princeps ] dédit S. Petro ad Pratellum ex suo dominio An. 1034.
unani villain qufe vulgo Turstini-villa vocatur : pro qua structor ejusdem Ec-
clesiae Hunfridus XII libras auri et duo pallia , et duos maximi pretii cabal-
los dédit. Haec Fiscanni delà ta sunt, et ibi recepta. Sed quia Willelmus
adhuc puerulus , ejusdem Rotberti Comitis filius , post illum erat regnatu-
rus ; eum pater Pratellis misit , ut suo jussu etiam puer propria manu dona-
tionem Turstini-villae super altare poneret. Huic rei intertuerunt vetulus Ni-
G gellus-Turaldus , qui unum de suprascriptis caballis à Con)ite Rotberto dono
suscepit ; Radulfus Camberarius filius Geraldi , Goscelinus-Rufus de Formo-
villa , Hunfridus constructor ejusdem loci , cum filiis suis Rogerio et Rober-
to-Willelmo , qui etiam à pâtre ob causam mémorise (c) colaphum susce-
pit. Suscepit etiam alium colaphum Richardus de Lillabona , qui ocream
vini Comitis Roberti f'erebat ; qui , cîmi requireret , cur sibi Hunfridus per-
maximum colaphum dedisset , respondit : « Quia tu junior me es, et forte
» multo vives tempore, erisque testis hujus ration is , cùm res poposcerit ».
Suscepit etiam tertium colaphum Hugo filius Waleranni Comitis.
(a) Ordericus Vit. lib. 4 hoc Concilium refert Pontius nempè Tolosanus Cornes , eo noraine
ad an. 1072. tertius, anno 1043 quaindam Moisiacensi Abba-
(b) Apud Mabillonium Tom. IV Annal. Be- tiae donationem fecit, et in signum suce concessionis,
D ned. pag. 393 ex iVeustria Pia. ungulam sui pollicit in tantuni ahscidit, ut in hujus
(c) Ha;c Iraditionis tessera animes revocat facti memoriam sa/iguif ex ipso e.iierit , iptumqae
ad memoriam alterius non minus observandae. locu/n Salvitatem vncari et esse ab eo die constituit.
EX CHRONICO ^«) DOLENSIS CŒNOBII.
Aipud Lahheum Tom. I Bibliolh. Libr. Mss, pa^.315.
ANNO MXXXIII , Odo Comes Campanensis ab Imperatore interfectus
est : et Ebbo filius (b) Odonis senioris Dolensis à Vicecomite Gau-
frido (<;) Bituricensium interfectus est. Et ipso anno necdum finito, mense
E Januario , XVIII die ipsius , hoc est XIV Kalendas Februarii , bellum
cruentissimum fuit actum inter eundem Odonem seniorem Ducem Dolensem ,
et Episcopum Aymonem et Vicecomitem Gaufridum Bituricensem ; sed Do-
mino pro eodem Odone seniore niirabiliter pugnante , eos stravit. Nam ubi
phalangas ejus eorum exercitus aspexit , nimio terrore correpti , cum suis prin-
cipibus in fugam conversi , se précipites in flumine , qui vocatur Carus,
[a) His Annalibus , quorum Auclor est inccr-
tus, terminum dat aunus 1345. Vnlgavit Lab-
beus ex jMs. Cod. D. Bolacrc Dcsmarés ; et nos
inde quaedam fruslatini jam edidiinus.
(6) t'ilii Odonu Senioris fuerunt Radulpliwt Pru-
dens et Ebbo et llelias : fiiii Hadulplù Priulentii
fuerunt liudutphiis infans, Radulphw; T/ieobaidus,
Odo E.Toldunensts et Àremburgis^ etc. Ex pro-
genie Dol. Principnm apud Labb. Tom. II Bibl.
Mss. pag. 740.
(cj Ej^o Gaufridus Vicecom. Bituric. [anno 1012]
reddo, et uxor mea Eldeburgis, et filii mei Goffre-
dus, et fratres mcœ uxoris Oddo et Ebbo, pro re-
inedio anirnœ pntrii meœ niuliei is Rodulft , etc. Ex
veleribus Pandectis Ecclesix Bituric.
C C C ij
388 EX CHRONICO DOLENSIS CŒNOBII.
unus super alinni dederunt : in quo diversis modis expirantes , per alteram A
diem pliisquàm mille reperti siint , exceptis iis quos gladius trucidavit : ipse
vero Épiscopiis in ipso prœlio vulneratus , nec tamen mortuus , armis reîic-
tis , et ipse et alii pauci per fugam elapsi evaserunt. Castrum quod vocatur
Castellus-novus , eaptiim à Radulpho (a) filio Odonis senioris , pro quo
ejus frater interfectus f'uerat Ebl)o.
MXLIX , transitus S. Odilonis Aiibatis Cluniacensis.
MLl , obiit Ingelboldus duodecimus Abbas Dolensis.
MFJJ , obiit Radulphus Prudens quintus dominus Dolensis.
MLIV , datus fuit Monasterio Dolensi Prioratus de Maigniaco, tempore
Raimundi Abbatis hujus loci.
MLVIII , obiit Radulphus infans , filius Radulphi Prudentis , sine liberis.
f. 1062. MLIII [ MLXIII ] , hoc anno in Romano Concilio definitum est ab Aie- B
xandro II , quod Episcopus Nannetensis Abbati Raimundo et Monachis
Dolensis Cœnobii priùs redintegret damnum onine quod eis violenter intu-
lit , quàm judiciuni inter eos celebretur. De restitutione spoliatoruni cap.
Gravis ad nos querela,
MF^XIII {h) , obiit Raymundus decimus-tertius Abbas Dolensis piae
memoria? : qui niultùm ornavit et decoravit Monasterium istud , videlicet
in eleeniosynis pauperum.
[a) V dominus Dol, Radulplius Prudens filius Geneal. domlnorum Dol. apud Labb. ibid.
Odonis Senioris : Vl dominus Dol. Radulphus infans, [b) Forte Icg. MLXXIII ; nain seriùs derixit
filius Radulplii Prudentis, obiit sine liberis : Fil Raymundus juxta Mabillonium , cui idem esse
dom. Dol. Radulphus Theobaldus , etc. Ex série videtur cuin Rademundo Abb. Dol.
EX GENEALOGIA ^'^ COMITUM FLANDRENSIUM.
A'pud Martenium Tom. II] Anecdot. col. 380.
Nuni.3. Arnulfus Junior duxit uxorem Susannam filiam Berengerii régis Lon-
XA. gobardiae et Italiae ; genuitque ex ea Balduinuni cognomento Pulcra-
barba , qui in Blandinio sepultus est. Iste Balduinus vir pulcher , forniosus
corpore et staturâ grandis , uxorem accepit Ogivam filiam Gilesberti Comitis
IJzelenborg : cujus fratres fuerunt hii , Adalbero Metensis Episcopus , Fre-
dericus (b) Dus Lotharingiae , Henricus Dux Bajoarise , Gislebertus Cornes D
de Salinis , Theodericus de Luzelenburg. De tantœ nobilitatis conjuge ge-
nuit Balduinum Pium , qui prudens et fortis Comes suo tempore , sapiens
et moderatissimus in omnibus operibus suis inventus est : qui duxit Athelam
filiam Roberti Régis Franoorum ; (juae peperit ei duos filios , Balduinum
Montensem , et Robertuni Frisonem , et filiam Mathildem nomine. Haec
autem nupsit Guillelmo Comiti Normanniae , et conquisitori Angliae ; pepe-
ritque ei Guillelmum post patreni Regem Angliae, et Robertuni Comitem
Normanniae ; et Henricum, post fratrem Guillelmum in venatione cervorum
sagittâ occisum , Regem Angliae et Ducem Normanniae , captivato per bel-
lum fratre Roberto , et filio ejus Willelmo per Eliam nutritium , et à Nor-
mannia sublato. Mortno autem Henrico , praedicti Régis Franciae Roberti
filio , filium ejus Philippum praefatus Comes Balduinus usque ad aetatem ejus E
regno habilem nutriendum suscepit : et Regnum viriliter gubernavit , juratâ
sibi fidelitate ab omnibus regni Principibus , salvâ tamen fîdelitate Philippi
(a) Genealog. Scriptum hoc , quod ex Ms. Martenio judice^ Scriploris optimi partes im-
Cod. Monaslerii Clari-marisci prope Audoinaro- plevit, de rébus reraotissiinis parcissimè loijuens ,
polim eruit Martenius, non ununi ab anno 980 fusiùs gesta suo tempore prosecutus ; ablegalis
ad 1347 Auctorem anonymum babuisse videtur omninô fabulosis narrationibus, quibus deleclati
laudato Editori nostro, cui très saltem Scripto- fuisse videntur Flandrenses.
res raonslrabant et slili et characteris ipsius di- (b) In Chronico Flodoardi ad annos 951 et
versitas. Primus scripsit statira post Bovlnura prae- 954 Frcdericus I frater Adalberonis I Episc. Met.
lium, ut clarè coUigi polesl ex Codicis cbaractcre dicitur in uxorem duxisse filiam Hugonui Prm-
qui aetatem illam rej)raesentat, et ex verbis Auc- cipis. Est is Hugo Magnus fiugonis Cap. Régis
toris ad annum 117^. Quisquis sit, is certè, Fr. pater.
s
EX GENEALOGIA COMITUM FLANDRENSIUM. 389
m. decernit
.41. inler
• Al. Flan-
dria
A piieri si viveret, sin autem utpotè justo(«) heredi regni per uxoreni. Idem
qiioque Balduinus , apud Insulam Ecclesiam S. Pétri Apostoli sedificavit :
in qua etiam sepultus, bonae spei nierito expectat diem judicii. Ad dedica-
tiouem vero pryedictaî Ecclesiae oniiies Sanctos de toto Comitatu suo afterri
petendo praecepit ; et eis loca iii qiiibus habuerunt tentoria fixa , perpétue
donavit.
Idem Balduinus apud Adelnardam castellum constituit, per quod ( fc) everso Num. i.
per Eham castello, Bracbantum * usque fluvium Teneram de regno Lotba- * Bracban
riensi sibi usurpavit. Scaldus namque fluvius à fonte suo usque ad mare ""*
discernit * regnuni Lotba riense à Comitatu Flandriae qui est de regno Fran-
ciae. Rex itaf|ue Lotbariensis, qui et Caesar Imperator Augustus , bostiliter
|B super Comitem Balduinum venit, et per ante Attrebatum, Comité Baldui-
no intiis * exercitum suum obstrusis etiam portis vix detinente , fermé
usque ad Arkas villam S. Bertini (c) processit, falso putans saltem illac
sese posse ingredi Flandr-ias : Comes namque et illic, et ubicumque per sic-
cum patebat introitus in Fiandriis ', vallo et aggere et palifixo contra eum
munierat. Ctesar ergo casso labore fatigatus, sicut venerat, rediit. Comes
verô eum quasi fugientem usque ad Rbenum bostiliter est prosecutus ; et
nobili ejus palatio apud Neomagum incenso, rediit eum sano exercitu. Cre-
sar vero non inmieritô erubescens, et iratus, iteriim siiper Comitem venit
post septennium , et ad vallum qui dicitur Bulliens-rivus , inopinatè veniens,
Tornacum invasit, et Axcello ad bellum et aliis nobilibus accepto *, citô re- * M. accepUs
G diit , occurente sibi neniine de Fiandriis. Sed pacificis intercurrentibus nun-
ciis, et captivos Comiti reddidit, et Bracbantum, ejus hominio accepto,
in feodum concessit.
Venerabilis autem Comitissa, scilicet Adela, tanto marito , sed non divi- ^«'«- S.
tiis desolata, nec tamen in eisdem divitiis delectabiliter vivens mortua ,
nocte et die orationibus instabat : unde et apud Messinas Sanctimonialium
feminarum construxit Cœnobium, et in lectica duobus equis portabili, et
propter ventos et pluvias ne vel ab eis à meditatione sancta impediretur ,
decenter concamerata , usque Romam Apostolorum et aliorum Sanctorum
patrocinia requisivit ; et à domino Papa veste viduitatis benedictioneque
percepta, Flandrias repetivit, et apud Messinas novissimâ tuba excitanda in
Christi pace obdormivit.
D Balduinus autem primogenitus ejus, adbuc etiam pâtre vivente , duxit mm. 6.
uxorem Ricbeldem Comitissam Haionensem , ut illum Comitatum etiam
haberet per eam. Hsec enim tune vidua Herimanni Comitis Montensis, pe-
pererat ei fîlium ; quem vitricus ejus Balduinus pro nimia simplicitate mi-
nus sœculo idoneum, Clericatu et Cathalaunensi Episcopio sublimare pro-
curavit, ejus bereditate ita sibi usiu'patâ. Balduinus igitur de Ricbilde duos
filios Balduinum et Arnulfum genuit ; et post mortem patris sui utrumque
Comitatum in tanta pace gubernavit, ut nemo auderet vel dignaretur arma
portare, nec ostium noctu propter latrones claudere, nec vomeres et ligo-
nes ab aratris ablatos domum portare. Quapropter ab omni populo com-
muniter meruit hoc agnomen, scilicet Bonus-Comes, specialiter. A domi-
no tamen {d) Ingelberto Cameracensi Episcopo eum Ricbilde sua excom-
E municatus est, eo quôd per incestum (e) adulterio pejorem, cognati sui Her-
manni Comitis uxorem duxisset ; sed à domino Papa Leone IX, ejusdem
(a) Sic et suprà Iperius in Chronico Salicae
legi minime favet.
(6) In veteri Chronico Comitum FI. inter
Probat. Cbcsn. Ilisloriœ Geneai. Doraûs Gand.
pag. 52, Ifte Balduinu.i Insulensii apud Audoiiarde . . .
per qiiod everso apud Eenam castello Brachanlum par-
■vum usque jluviwn de re<^nu Lntliar. Suprà autem
Matbildis vidua Balduini, mater Arnulfi Jun.
dicitur secundo nupsisse Godefrido Duci de Enliain.
Iliam seu Eiham antiquitùs, est locus in Belgio
ad Scaldini fl. pro|)e Aldenardum oppidum, vulgô
Einham appellalus ; ubi Godefridus filius Gode-
fridi Ardenn. inde Eiliamensis dictus , eum uxorc
sua Matliilda filia Ilerimaimi Saxonum Ducis,
collegium Canonicorum ineunte saecuio XI
construxit ; quod descructum , Balduinus Pius
Fl. Comes anno 1063 instauravit et Monachis
concessit, praeposito Waltero Abb.
(c) Apud Chesn. prcecessit putans... illic....
Flandriam... et palo fîxo contra Imperatorem....
est insecutus... Nemagum incenso . rediit eum suo
exercitu illœso... et ad villam quœ dieitur Ballieuf.,
inopinatè... et Accello ad bellum... intervenienti-
bus nunciif... in feodum tenendum Comiti concessit.
(d) Lietberto , qui factus est Episcopus anno
1049.
(e) Adultcrium sanè pejus erat bujusmodi
incesto. Quoniam autem de adulterio mentio-
neni iiijecimus , juvat referre aliquod valdè no-
tatu dignum, quod legitur de Raimundo Co-
mité Palliar. qui anno lOo.j matrimonium
contraxit eum Valentia filia Arnaldi-Mironis et
C C C iij
390 EX GEINEALOGIA GOxMlTUxM FLAINDHEiNSiUM.
Richildis avunculo, hanc meruerunt incJulgentiam, ut in oonjugio quidem, A
sed absque carnali coimnixtione, maiierent .... Praefato auteni Coniite-Bo-
no diù "ubernari patiia eo f'elix non meruit: def'unctus siquidem , et apud
An. 1070. Hasnonium sepultus, in pace dorniivit ; et requieseit in idipsum , ubi rap-
toril)us expiilsis, de eoruni turri lapidea, Monaclioruni Cœnobia aedifica-
verat.
Num. 7. Venerabilis autem Ricliildis jam vidua , tandem mirabili pœnitentia afïli-
gitur. Jejuniis et orationibus nanique insistens, pauperibns et leprosis quoti-
die per seipsam serviens, etiam eoriiin sanie liniebatur ; et balneis eos la-
vans, eisdein post eos utebatur .... Teirse corpus apud Hasnon, aniniam
Jesu Cliristi niisericordiîe commisit ; priùs tamen perturliationes passa non
parvas. ]\Iarito siquidem ejus defuneto, per ejus muliebrem insolentiam, B
et filii ejus Ainulfî vix quindennis iniprudentiam , paradisus Flandriœ deli-
ciis pacis snse cœpit cassari^ et inde apud se et apud Deuin acriter con-
queri, et virtutem famosani Roberti fratris Coniitis-Boni nuper defuncti.
Quod perspiciens mulier rixosa et callida, confugit ad patrocinium Philippi
Régis Franciœ ; nec erubescens triganiiani, conatur adhuc nubere cuidam
Guillelmo Subcomiti superbo de Norniannia : in hoc etiam commovens
ampliùs contra se quosdam Flandriarum Principes et populum, Prsedictus
namque Robertus, patri minus, et matri magis(fl) carus , et à fratre à
Flandris alienatus, tiliani Bernardi Ducis Saxoiuim, et Florentii Comitis
de Frisia viduam Gertrudem, et habentem ex marito filiani, duxerat uxo-
rem : qiice peperit ei duos Hlios Robertuin et Philippum, et très Hlias.
Num. 8. Robertus igitur in Frisia degens , cognita fratris morte , siimilc|ue Q
Ricliildis tyrannide , Flandriam repetiit, et usque Gandavum pervenit ;
quô praedictam mulierem accersiens, et de paterno regno sibi reddendo ei
suggerens, femineo furore exagitata, injuriosis responsionibus protestatur :
Si ccipi nollet, illinc tune concitus isset ;
Nam partem regni nec totum non daret illi :
Ilinc si reposcit, werram virtute tenebit :
Non liis qitœ teniiit domimis suiis, ipsa carehit.
Sic donec vivet, nihilhorum provida perdet.
Quod audiens Dux, et superbiam niulieris graviter ferens, Regem adiit ,
eique per ordinem omnia retulit. Rex itaque Philippus de injuria nepoti suo D
illata vehementer indignans, quantociùs eum in Flandrias redire, et quos-
cumque aduuare posset, praecepit, serjue illi auxilium constantissimè pr.Tbi-
turum spopondit. Richildis autem Régis comperto consilio, aninmm ejus
IIII (b) millia librarum auri sponsione corrupit, et ab incœpto negotio frau-
dulenter revocavit. Frisio denique spe sua f'riistratus, consilio soreri sui Ber-
* remeavit nardi Ducis Saxonum, Frisiam * revocavit, et ibi aliquamdiu hiemavit. In-
tereà nonnulli Satraparum nimia crudelitate mulieris, qua in Clerum et po-
pulum saeviebat, graviter ofïensi, et maxime de Ecclesiarum spoliationibus
quasfecerat, ingenti nuerore affecti, legatos ad Frisonem destinant, suamque
Arsindis. Is nempc ait , nunqiiain se diinissurum elabatur , hue revocabimus Arnulfî Andoanensis
esse ill.nin uxorcrn suain, nisi propter adulterium apud Avenionera Monaclii testimoiiiuin ^ ex
legaliter et manifesté probatum et convictum ; quo illustratur locus Synodi Aquisgran. an. 817
ininio addit, nec propter eara quoque causam habitae, in qua libra panis à S. Bencdicto sin-
diversurum ab illa , si ipse consenserit a^ulterio. gulis Monachis in dies assignata , XXX solidis
Insolens est sanè adinodùm , ut observât Balu- debere constare dicitur. Sic autem babet Arnul-
zius in Marc. Hispan. col. 451, ista caveri in fus in libello de ponderibus et mensuris : Duo-
contraclibus istiusmodi. deciin unciœ , libram XX solidns conlincntem effl-
(a) Similis affeitus olim inbxserat cordi Cons- ciunt. Ad haec idem in articulo de licjuidis : He-
tantiae , cujus nejiotum consanguinitas ex rcci- Diina juxta quoidam appendit Ubrain unam, apud
tatione Cononis Praenestini Episcopi in \)tx- quo.idam libram et dbnidiam. Porrô lautlatus Auc-
sentia Pascbalis Papas, infrà in eadem genealo- tor, Scrlptis h.ind incelebris , anno 1026
gia Coraitum FI. num. 10 , sic deducitur : brevem Chronologiam absolvit , ab orbe con-
Coiistantia Francoruni Regina et Ermengardii Co- ifito ad Chrislum numerans annos quinquies
mitisia Arvernensis sorores fuerunt. De C'ifi'/tantia mille viginli tpiinque , DCCCLIV verô à Na-
nata est Adela^ et de Ermengardc altéra Ermen- tivitate Domini usque ad annum XL Caroli
gnrdii Comitisia : de Jdela Robertus Frisio , et de (ilii Imperatoris piissimi Ludovic! , et denique
Berla liavisis Nannetensii Comitissa, etc. ab epoclia Caroli usque ad annum JIXXVI sup-
(^) Dicendi librà de pondère occasio ne forte pulans annos CLXXII.
EX GENEALOGIA COMITUM FLÂNDRENSIUM. 391
A voliintatem erga eiim apicibiis insinuant. Quo i!le nuncio pliirimîiin ex-
hiiaratus , ociiis trans mare advehitur ; et prndentiâ Bonifaeii Castellani , us-
que ad castrum Cassel latenter perducitnr. Quod agnoscentes (jui parti ejiis
favebant , illù catervatini properarunt , et castrum armis et munitionihus fir-
maverunt. Hoc dum famà volitante ad aures pervenit Richildis , illa et filius
ejus Arnulfus , mirœ prol)itatis jiivenis , exercitum adunavit , diversarum
regionum agmina in auxiliuin convocans , et cum ingenti multitudine ad prte-
dictum properans castellum. Convenerunt nndique suppetiarnm copia?, Comi-
tés, Duces, Castellani , et diversse bellatorum turmse ; Attrehatenses , Valen-
tienses , Cameracenses , Tornacenses , Nivellenses , Castrilocenses , Audo-
marenses , Bolonienses , Ardenenses , Sanctipolenses , lîetliunienses , Hos-
danenses , Albenienses , Gisnenses , Tornelienses , Aldenardenses , Ostervan-
B denses , Locrenses , et alii quain plures. Advenit et Rex Philippus , et cum
eo validus armatorum cuneus. Guffridus Parisiensis Episcopus , frater Eusta-
chii Comitis Boloniœ , Episcopus Lugdunensis , Episcopus Ambianensis ,
Franci , Normanni , Rocinenses , ÎNoviomenses , Campanienses , Senonen-
ses , Torotenses , Remenses , Catalaunenses , Carnotenses , Aurelianenses ,
Stampenscs , Cocinienses , Quintinienses , Corbeienses , Peronenses , Ne-
gilienses , Montiacutenses, Ribelmontenses , Suessionenses , Andegavenses ,
Pictavienses , Barrolonenses , Nadavernenses , Burgundienses , et caeteri in-
numerabiles : hi omnes ad debellandnm Frisionem in campo sub monte Cas-
sel resederunt. Ille vero adversùs tam vastam multitudinein multo paucio-
res ; sed , ut rei probavit eventus , validiores in arma produxit, Gandenses (a),
Vivaacenses , Coclarenses , Bergenses , Furnenses , Yprenses , Belliolenses ,
C Roslarenses , Aldenburgenses , Herlebeccenses , Erdeborgenses , Broburgen-
ses , Curtriacenses , et ipsos Casietenses. Procedunt tandem hii non soiiim
ferro scepti , sed etiam fide mimiti ; lineis vestibus abjectis , laneis indu-
mentis sub armis , et terrae procuiubentes, supernorum juvamina postulabant ;
contra Regem terrenurii dimicaturi , tam parva manu , causam {h) suam
Régi cœlorum committunt. Quid moror P Conserto quidem totis viribus
pnelio , fit strages maxima de exercitu regio. Perfnnditur tellus sanguine, te-
gitur campus occisorum multitudine. Richildis quoque tantse caedis rea ca-
pitur , et carceri tenebroso mancipatur. Prosternitur et filius ejus , nisi esset
liostis, nimiiim plangendus , Cornes Ernulfus , et in Ecclesia B. Audomari
sepelitur. Frisio denique dum forte , sociis hostes longiùs prosequentibus ,
solus equitaret , capitur ; et ab Eustachio ad castrum Audomarense diicitur,
D atque Castellano * Wlurico Rabello custodiendus traditur : quod dum cives ♦ m. Gui-
cernerent , castellum illico obsidionibus vallant , telis ac diversis machina- l^'™»
mentis fortiter impugnant. Quid plura "^ Cornes vi extrahitur ; et gaudenti-
bus cunctis , cum honore redditur suis. Relaxatur etiam Richildis ; et sic in-
ter eos bellum diu vario eventu protrahitur. Ilebellavit simul alius ipsius
mulieris filius Baldninus frater Arnulli , quem Cornes devicit atque fugavit.
Igitur rex Francorum bello Casletensi victus atque fugatus , ad castrum quod
Monasteriolum dicitur pergens, majorem exercitum collegit , et cum manu
valida Flandrias repetit. Cùmque ad burgum S. Audomari pervenisset , sub-
urbana incendit , et fraude Wlurici Castellani civitatem intravit. Hostes per
plateas prsedando discurrunt , burgenses latebras fugiendo quiierunt. Spolian-'
tur Ecclesise , injuriantur Monachi, lacerantur Clerici , dehonestantur matro-
nae , luget urbs plena confusione. Talia Rege agente , Guffridus Episcopus
in villa, quae Sperleka dicitur , residens, et qualiter Frisioni subveniret mente
(a) Scinditar haec regio maritiina in partes [b) Richildis quampluriraos nobilcs viros
[equidem illa dividitur in trinas, in pure Mo- Ypra Messinas Moriiiorum advocaverat , quos
rinicain , in Morino-Flandricam , in merè Flan- nec dignitas , nec publica legatio [ Flan-
drenscin] atque solùm in duas abit factioncs : dri enim ad eain miscrant , qui nionendo
Gandenses , Brugani , Yprenses , Curtruccnses, à pravis inoribus averleront] , à turpi nece
Harlebecani , Caslctant , Furnenses , Bergenses , vcndicarunt ; at omnes cadein cum famulitio ,
Brocburgani , Uosilarii , Thurlioltani , Alden- ca|)!tibus c%sis , mors involvit , addita insigni
burgenses , Rodenburgenses , sequunlur Rober- parenlalione, cum ipsamet Messinas ultrô flara-
lura ; Audomarenses, Arienses, Bethun«i , Atrc- mis absumere conaretur , nequidem Adelae
bâtes, Duacenses , Tornacenses , Monslrolii , sanctissiiiiie malris jjraesentiam reverita. Tara
Bonoaicnses , Sanj>aulani , Kichildi adhasrcnt gravi ejus imjierio Jobannes Baro Gaveranus ,
atque Arnulpho ejus filio , legitimo Flandrarum Yprensium Praefectns , sccuri percussus est....
et Flandro-Morinorum Principi. Malbrancq. Yprani omnium primi jugum excutiunt. Idem.
392 EX GENEALOGIA COMITUM FLANDRENSIUM.
pertractans , missis ad eum litteris spondet , quod si dominio ejns silvam A
quse Betlilo dioitur concederet , pateriio illum regno restitueret. Comité
vero annuente, Episcopus céleri nuncio Régi mandat , quatenùs snae saluti
consuleret , et quantociùs abiret ; adjungens , Dueem Flandriae et Comitem
Boloniae cum magno exercitu adesse , et nisi fugam acceleraret , capiendum
se fore. Quo [ille nuncio territus , relictis sarcinis , nocte urbem reliquit ,
et versus Galliam properavit. Rege itaque fugiente , Comes in crastinum
adveniens , urbem recepit , sed de injuriis Ecclesiarum vehementer condo-
luit. Episcopus ergo fratrem suum Eustachiuni Comiti reconcilians , pr?e-
dictam silvam ei concessit , quae tali causa usque hodie à Comitibus Boloniae
jure hereditario possidetur.
Robertus denique cognomento Frisio , adversariis undique superatis , to-
tius Flandriae Monarches efliîcitur , etc. B
An. 1038. APPENDIX EX QUIBUSDAM CHARTIS (a).
Anno ab Incarn. Dom. MXXXVIII Balduinus (b) Marchisus dédit S.
Petro... Non. Augusti, omnem decimam piscium suorum... in villa Brugburch...
tempore domni Wichardi Abbatis. Testes, Henricus Cornes, et frater ejus
Lantbertus , Theodericus junior Comes, Hugo de Aldenarde , Gerardus fra-
ter ejus , item Gerardus de Buoular : et Stephanus frater ejus. . . Gerardus
de Gandavo .... Alveldus de Brugburch . . . Rodulfus de Tornaco , Bal-
duinus de Mamwalt , etc.
Litterae Balduini (c) Noviom. ac Tornac. Antistitis , quibus altare de G
Oosborg , cum capella ad ipsum respiciente sita in Ysendika : quod gloriosus
Flandr. Marchisus Balduinus hactenus possederat ... et exfestucavit ; à lai-
ca manu prorsùs emancipatum , assensu Tornac. Ecclesiae , Wichardo Ab-
bati S. Pelri Blandin. contradidit .... Sign. domini Balduini Noviom. et
Tornac. Antistitis .... S. Balduini Marchisi. S. Balduini filii ejus. S. Bal-
*A!i. Bouieir duini de Gand. S. Stephani de Bouleyr *. S. Ringoti Calvi. S. Alardi de
Petenghem, S. Folcardi Castellani de Gand. S. Roberti Castellani Brugen-
sis. S. Hugonis de Aldenaërde .... Actum publiée Tornaci Kal. April.
anno Dom. bicarn. MXLVI , Indict. XIV , Epact. XI. Concurr. II. Hen-
* XV rici Régis Francorum anno XII * , praesulatûs domini Balduini [ann. ]
III, Wichardi Abbatis [an.] XII.
Litterae Balduini (d) Com. Flandr. quibus dat , etc. Actum apud Insu- D
lam inprœsentia Magnatum nostrorum ; Abbatum , Erkenbaldi Atrebat. Ful-
conis Corbeiensis , Cononis de S. Bertino ; Nobilium , Hugonis et Arnul-
phi de Aldenarda , Raingodi de Ganda , et Gerardi et aliorum. Actum anno
MLXIII [in gratiam Einhamensis Monasterii à Balduino Pio Fland. Comité
hoc anno instaurati et Monachis concessi , praeposito Waltero Abbate ibi ex
Cœnobio S. Vedasti ].
(a) HsBc addimus ad illustrandas quasdam Ibidem juxta euimlem Chesnium farailia Alost.
Magnatum Flandr. familias. prodiit ex Gandensi hoc modo : Radulpims
(b) Inter Probat. Hist. Geneal, Gand. Do- Gand. dominus Alost. genuit Balduinum Gand.
mus, ex Archivis Abbatiae Gand. S. Pétri ; ubi dominum Alost. hujus norainis primum , Radul-
Chesnius seriem Castellanorum Gand. hanc phum Gand. Camerarium Flandriae , Gisleber-
exhibet : Lambertas I, qui paulô post annum tum Gand. dorainum de Folquingbam in An-
1007 à Balduino Barbato Com. FI. constitutus glia, etc.
videtur Castellanus , genuit Folcardum Casteila- (c) Ibidem ex Cartulario ejusdem Abbatiae.
num Gand. qui genuit Lambertura 11^ Wenema- (d) Ibid. ex Archivis Abbatiae Eenamensis
rum, Adelardum seu Alardum, et Folcardum, etc. prope Aldenardam.
EX
393
EX CHRONICA («) REGUM FRANCORUM.
Ex Codice Ms. Regio 9654. 3, olim Colbert. 1320.
ROBERTO successit Henricus filius ejus : habuerat enim très filios de
Constantia uxore sua, Henricum, Robertum qui fuit Diix Burgundiae,
et Hugonem qui fuit Episcopus Autissiodorensis. Constantia autem voluit
quod Robertus, secundus filius ejus, esset Rex ; et confœderavit sibi niultos
de Regno : sed Henricus cum adjutorio Ducis Normanniae obtinuit. Hic
B Rex habuit magnum fœdus cum Henrico Imperatore ; et cùm mitteret apud
eum in Baveria, legati sui reperierunt, quod in quadam Abbatia dicebant
Religiosi, reperisse sub fundamentis Ecclesiae corpus B. Dionysii. Quod dum
retiilissent in Francia, congregatis multas Praelatis, Abbas S. Dionysii aperuit
cassas * in quibus reposita fuerant corpora Martyrum tempore Dagoberti ; * capua»
et reperta sunt intégra, et in apertione emanavit odor suavissimus ; et sic ap-
paruit illud mendacium.
lUo tempore conati sunt plures invadere Normanniam, et auferre Duci ;
sed adjutorio Régis XXX "■. sunt devicti { b ) ; et emisit Dux à Ducatu
Comitem de Moritueil *, qui dixerat cuidam pauperi militi volenti de patria * M. Mon-
recedere : « Non recédas, quia forte veniet hora quâ poteris reperire quic- *'**''
» quid tibi placebit ». Invidia plurium animavit Regem contra Ducem
C Normaniae : propter quod duas direxit acies in Normaniam ; sed una ,
cujus caput erat Hugo *, fuit devicta per gentes Ducis. Quod cum notifi- «Eudo
casset Dux Régi per preconem clamantem super unum montem, recessit
Rex ; et post tempus volens hujus vindicare injuriam, iterùm duas acies
struxit, et contigit unius destructio ut priiis : quse considerans Rex merito
contingere, quia perseqnebatur innocentem_, pacem firmam cum ipso com-
posuit.
Illo tempore erat in Apulia unus Normannus souldarius Comitis Saleone * * f- Salem,
fbrtissimus, qui leonem tenentem capram pro praeda capiens per caudam,
projiciebat extra muros palatii, sicut fecisset parvum canem ; et draconem
emittentem ignem ense necavit ; tamen veneno illius infra triduum expi-
ra vit.
Illo tempore mortua est uxor Régis, neptis Imperatoris Henrici, quae
filios non habuit ; ideo duxit Rex aliam Annam amicam , filiam Régis Rou-
cie ; de qua habuit Philippum et Hugonem dictum Magnum. Et illo tempore
fuit combusta villa Parisiensis ; et fuit maxima famés quae duravit septem
annis ; et fuit hoc anno Domini MLIX. (c). Philippus autem primogenitus
Henrici, fuit vivente pâtre coronatus ; et anno sequenti expiravit Henricus,
et sepultus in Ecclesia S. Dionysii; qui fuerat bellicosus et animosus (d), et
cepit regnare anno Domini MXXXIII, et regnavit annis XXVI.
(a) De boc Chronico ejusdemque Auctore ,
loco et meta vide notara, pag. 301 Torai nostri
X , in excerptum primum : adi etiam infrà
Chronica Gallica S, Dionysii.
(6) Haud scio , inquit Mabillonius , an hoc
praelium praecesserit , quod certè ad multum
tempus duravit , aliud bellum Henrici Régis
contra ipsum Willelmum Ducem , in quem
quidam Norra. Proceres Henricum Regem con-
citarunt; quo in bello castrum Teguiarias , à
Willehno pro pace sibi traditum , et Argento-
mum combussissc pcrbibetur. Diu duravit boc
bellum , et quidem ferè usque ad obitum Hen-
rici Régis... In illo bello, quo anno incertum ,
[ Evrardus ] pater Guiberti Abb. Nc-'genti
captus fuit à Willelmo Duce , cujus bœc con-
suetudo (Guibert. lib. 1 de vita sua cap. i2) erat,
ut numquam captivos suos ad redemtionem cogeret,
sed perpétua , dum adviverent, carceris relegatione
damnaret.
Tome XL
(c) Hic numerus rectè cadit in coronationem
Philippi , filii Henrici Régis , non verô in praece-
dentia.
(d) In instrumento quo circa annum 1052
Hugo - Monachus cum Willelmo filio suo pueru-
lo , rogatu Landrici Abbalis , teloneum apud
Vernonem castrum suum remisit S. Pelro Carnut.
atque Josiaci seu Gcsiaci Cellae [Ju.iy) ad Se-
quanam infra Mellentum positae, sic Icgimus :
Actuin est hoc in Vernone Castro, die fcst. S. démentis
Mart. régnante impavido Rege Henrico, et ffillelmo
illustri Comité tenente Normannice mtmarcliiam. Porro
in bis btteris, quibus apposita sunt signa Hugo-
nis - Monachi , Willelmi ejus filii , et Burcliardi
Vicecomitis , impavidus dicitur Henricus contra
eorum opinionem , qui eum ignavum fuisse
aiunt. Certè, ut Mabillonius observât , Willel-
mus Gem. minime suspectus Auctor, Henricum
Regem valdè militarcm magnœque fortitudinis et
pietatis fuisse dicit,
D dd
394 EX CHRONIGA REGUM FRANGORUM.
Philippus ex Berta filia Comitis Holandige ha!)uit Ludovicum et Constan- A
tiam. Hic Rex habuit fortunam propitiam, et pro augendo dominium suiim
comparavit Comitatum Bituricensem LX ">. libranim à Cyprone qui ivit
supra Sarracenos cum Petro Hereniita. Similiter habuit Coniitatutn de Gasti-
nois à Fulcone Rochin ; quia ei promisit quod non se intromitteret de guerra
quam volebat facere contra fratrem Comitem Andegavensem, qui à dicto
Fulcone fuit devictus : et Rex habuit Comitatum de Gastinois ; et post ali-
• f'euxin quos annos occupavit Rex sua cupiditate Comitatum de Vengenssin * , et
tamen dictus Comitatus est de feudis Abbatiae S. Dyonisii ; et débet déferre
l'oriflambe, dum Rex proficiscitur ad guerram. Hoc anno Guillelmus Dux
Normanniae intrat Angliam, Regem occidit, et capit regnum. Et eodem
anno Rex Philippus Canonicos qui erant S. Martini de Campis, expulit
propter eorum incontinentem vitam, et ibi posuit Religiosos de Abbatia B
Cluniaci,
M
EX HISTORIA ABBATI/E W CONDOMENSIS.
Apud Acherium Tom. II Spicilegii in fol. pag. 581.
ANsi"^ [Cœnobium Condomense] sine cultu ecclesiatisco, donec ho-
norum Comitissa sortita est religiosa fide. Haec conjux fuit Garsiae
Principis cognomento Curvi . . . Magnis sumptibus Basilicam aedificari ibi
praecepit ... et in honore nostri Salvatoris et in honore B. Pétri dedicari G
praecepit ; et Cœnobium Clericorum Deo servientium esse voluit . . . Vitam
finivit jam vicina partui : cujus ventre caeso, filins abstractus est, et Arnaldus
* Estarac vocatus , cognomento vero Natus, Comitatum Astariacensem * postmodùm
obtinuit. Vasconiae Priacipatum [b) Sancius-Garsiae, ejus frater, post obitum
patris promeruit : moriens autem très liberos honoris reliquit successores,
nomine satis et memoriâ célèbres, Sancium videlicet, et Guillérmum atque
* Gumbai- Gimbaldum * ; qui patris imitatores effecti, studuerunt féliciter regere quod
"^ consequuti fuerant hereditario jure : è quibus Sancius-Sanctii , major natu,
majoris dominii vix usus est dominatione ; quo sine liberis obeunte, Guillel-
mus-Sanctii successit, et totius promeruit culmen honoris. Cujus in diebus
gens perfida Normannorum Christicolis jam nomine magis quàm opibus
unita, maritima littora circumiens, Guasconiae fines invasit, et in quadam D
vasta planitie Taleras dicta consedit ; quos ille agressus, tanta caede in
eadem planitie solitudinis mactavit, ut magis hodie videatur operta in locis
quàmplurimis ossibus occisorum, quàm cespitibus herbarum agrestibus. Hac
ergo plagâ correcti, non apposuerunt ultra pervadere fines Gasconiae.
Inter quos quidam Normannorum fortissimus, Airaldus nuncupatus, qui
loricâ indutus et armis praecinctus undique percutiebat ; et ipse percutieba-
tur, sed absque laesione persistebat : tandem captus et loricâ exutus, Do-
minicae crucis vexillum gestare est inventus ad collum dependens, cujus
praesidio muniebatur indignus ; quo privatus, repente est necatus. Hoc vero
lignum salutiferum honorandus Comes huic Cœnobio devotissimè est largitus ;
cujus probatissima virtus ignis injuriam repellit, imminentes grandinum
(a) Abbatiae Condomensis , nunc Episcopa- tam esse assentienle domno Ottone venerabili primte
tus, Historiara prosecutus est ultra aiinum 1371 sedis Juscice Jrchiepifcopo ; cùin anno 1038 Gui-
Monachus Anonymus. Eaindem enim à pluribns fredus Arch. Narbon. Ecclesiani Gerund. dedi-
fuisse Aucloribus contextam varius demonstrat carit, dixeritque eam Ecclesiam esse suae dioe-
stilus, ipso Editore Acherio judice, qui ibi cesis : sed inde tantùm inferri polest, Cataiauniae
multa profutura esse existimavit. Episcopos modo Metropolitae Narbon. modo
(6) Gervasius Tisleb. Vasconiae attribuit duas Ausciensi paraisse. Episcojjos verô Aragoniae Me-
metropoles , Auscitanam et Narbonensem. Idem tropolitam Narbon. aliquando coluisse , nul-
facit Notitia Episcopatuum Galliae At alise duae lum occurrit exemplum. Austindus Arch. Auxit.
Notitise solum Arcbiepiscopatum Auscitanum anno 1063, praefuit Concilio Jaccelano in regno
adscribunt. Post Maurorum invasionem, ut tra- Aragoniae. Idem probat Pagms aliis exemplis et
dit Pagius, Auscensis Arcbiepiscopus Metropo- subdit : « Quare consueludo , ut Sarracenis in
litani muiiere in universo Navarraj regno func- » Hispania doniinantibus , Episcopi Navarrae et
lus est. Diagus in Hist. Comitum Barcin. refert i Aragoniae subderentur Ausciensi Metrojiolitae ,
electionem Guadalli Domnucii ad sedem Bar- » non solùm nunquam inlerrupta , sed etiam
cinon. anno 1029 evecti, miraturque eam fac- i cum utroque regno incœpisse 'videtur ».
EX HISTORIA ABBATIvE CONDOMENSIS.
395
A tempestates effugans , vinoque aspersus quod languentibus propinetur ,
salutem accommodât : vocatur autem adhue eodem nomine , quo et miles
qui eam gestabat.
Factiis ergo Guillelmus Princeps patriae , consortem honoris et dignitatis
germanum Comitem Gimbaldum-Sanctii (rt) voliiit habere , concedens illi
ad supplementum vitse Agennense solum et Basatense cum omnibus appen-
diciis suis : et quia à pueritia sacris litteris fuerat imbutus, utriusque sedis ac-
cepit Pontificatum . . . Verùm antequam Episcopatûs cathedra sublimaretur ,
uxorem duxit nobilibus ortam natalibus ; ex qua filium nomine Hugonem
sustulit . .. Erat iili subdita Leumania (è), quae ad diœcesim Agennensis
Episcopatûs pertinebat : hoc etiam Cœnobium, sicut fuerat à venerabili Co-
mitissa ordinatum, promeruerat, felieiqiie sorte gubernabat , quod Hugoni
B filio suo favorabiliter contulit ; et Abbatem Clericorum esse praecepit , nihil
sibi reservans ex omnibus. Non multo post vita ex hac decessit Gimbaldus * , ♦ Gumbal-
fîlii sui successione ad praesens privatus. Adhuc enim Hugo in virum perfec- *^"*
tum non venerat . . . tantummodo huie Cœnobio, cui praelatus à genitore
fuerat, dominabatur. Ob cujus tune temporis imbecillitatem , Agennensis
Ecclesia necnon Basatensis singulos Prsesules acceperunt ; caeteras , quicum-
que prasvaluit, usurpavit. Cùm enim adimc Abbatis fungeretur offîcio ....
Cœnobium igné est succensum . . . Domnus Hugo restaurare festinat ....
Nulli ex his qui genitori in Episcopatu successerant , molestus fuit ; verùm Pag. 582.
illis obeuntibus, utrarumque sedium patrio more accepit Pontificatum ....
Agebat ea tempestate quidam Arsinus(c), Racha cognomine , Prfesulatum * •Aquensem
Guasconise : hic mirae sanctitatis et continentiie ab omnibus ferebatur esse . . .
C Adiit domnus Hugo suum patruum nomine Guillelmum . . . Venerabilis Hugo
Pontifex ordinatus [est] ... . Basatensem Episcopatum cuidam viro fideli
concessit, sibi vero Agennenseni retinuit. Jam tune Gonsulatum in Vasconia
Sancius-Guillelmi, fratribus defunctis , regebat ; erat autem domni Praesulis
consanguineus. Consummatâ itaque Monasterii fabricâ , tempus instabat ut
dedicatio fîeri deberet. Advocato itaque Comité , factoque generali con-
ventu Pontifîcum , Abbatum , Tribunorum et Centurionum , nobiliumque
virorum , acta est dedicatio . . . Primus omnium Sanctius Cornes jusjurandum
protulit [ de libertate Monasterii ] . . . His rite peractis , Monachos ibi consti- p^ 533
tuit, praeficiens illis patrem nomine Petrum . . . Nec multo pôst domnus
Hugo vitâ decessit, et in eodem loco sepulturam accepit . . . Quem Petrus
Abbas non multo post subsequutus, ibidem obiit ; et in loco ejus quidam
D nomine Verecundus de Lana successit.
« In nomine summge et individuae Trinitatis ego Dei gratiâ Episcopus Hu-
3> go , etc. . . . Anno igitur Doni. Incarn. MXI (rf) , glorioso Henrico Ro- An. 1012.
» manam urbem imperante, Rothberto autem Franciam régente , Sedi vero
» Apostolicae summae sanctitatis viro Benedicto praesidente, apud provinciam
» Vasconiam (e) Sanctione illustri viro Ducatum obtinente, ego suprà nomi-
» natus Ugo , licet immeritus Praesul , secundùm lineam carnis eidem Duci
» propinquus et afïlnis, inito consilio cum eodem Duce et provincialibus Episco-
» pis et Abbatibus, caeterisque terrae Principibus, id est Arnaldo Episcopo et Ar-
» naldo Vicecomite, et cum conjuge sua eorumque fîlio Arnaldo , ejusque conjuge
» Adalias , Bernardo Vicecomite , et Arnaldo Lupo Vicecomite , Amnardo y
» Gauzelmo, Arhuino, Gauselmo alio Vicecomite , etc. . . . omnem portio-
E » nera meae hereditatis, quam in pago Leumaniîe libère et absolutè et absque
(a) Gunbaldum rectiùs quàm Gimbaldwn le-
glsset forte Acherius.
{b) Id est, Leoriiania, vulgô Lomaigne.
(c) Arsia scu Arsius Raca mcmoratur in Charta
ÎLascurensi. Unde facluin sit ut his tcmporihus
unus Episcopus onincs Vasconiae Episcopatûs
possideret, explicat Petrus de Marca in Hist.
Bencarn. lib. 3. cap. 8 Nerapè urbes Episcopales
destru.\erant Sarraceni ac Noruianni ; aliundè
Comités et alii Toparcbae ac mibtes bona Eccle-
siastica invaserant , ut non sufficerent residua
pro pluriinis Episcopis decenter sustentandis.
Gall. ChrUt.
[d) Ubi reponendus Incarn. annus 1012, quo
Benedictus VIII sedere coepit. Mabillon.
(e) Hispanienses Vascones ex parte diceban-
tur Navarri. Sic tempore subsequenti Sanctius
Major bujus nominis III , qui celeberrimus
fuit inter Navarrae Reges , multasque victorias
de Sarracenis reportavit , ditionuin à se non
possessarum titulos surapsit, duin in Diplomate
dicitur regnare in cuncta Gascunia. Régis bujus
mors rectè conjungitur et conjuncta cum anno
1035 legitur ; nara eo anno pridie Kal. Apr.
jam regnabat Garsia Sanctii Majoris fîlius , Gar-
sias autem IV Navarrse Rex , anno 1034 occisus
obiit , ex libro quem Tumbuni nigrum. S. Jacobi
dicunt.
Ddd ij
396 EX HISTORIA ABBATl^ CONDOMENSIS.
» ulla parentum occasione possedi , Domino Deo , principique Apostoloruni A
* Petro, sedique Romanae in conspectu plnrimorum dedi ; in primis Ecclesiam
» S. Pétri et locum Condomus , quod interpretatur quasi domus suhlimis
» cum omnibus appenditiis .... Placuit mihi seu Duci Sanctioni vel aliis
» terr» Principibus Glericos amovere ... et Monachos secundùm instituta
» S. Benedicti ordinare .... JNostrum filiolum nomine Petrum , divinitùs
» nobis collatum, virum omni virtute probatum , constituimus Abbatem . . .
» pro obedientiâ traditâ, et remedio animae meae meorumque parentum, item
» Garsiae-Sanctii Comitis, et fîlii sui Sanctii-Garsiae Comitis , et Guillermi-
» Sancii Comitis, et Gimbaldi Episcopi , et Guillelmi Comitis , et Garsiae
» Comitis, et Bernardi-Guillelmi Comitis , et Urachae Comitissae . . . consti-
» tuimus ut ipse locus , scilicet Condomus , libertate sit condonatus ....
» Haec descriptio acta est IV Kalend. Augusti, Ugone Episcopo et Sanctione B
» Duce jubente , Domino autem sine fine régnante. Amen , Amen ,
» Amen. > . , . .
Pag. 584. « Ego itaque Hugo, quamvis indignus, ofïicium gerens Praesulatùs, etc. . .
» Nunc bonum nobis visum est , ut quidquid idem locus, scilicet Condomus,
» promeruit ... in uno corpore redigamus . . . Primum alaudem ponimus in
» Aurelianum infra Vasconiam constitutum , et nomine S. Cyrici decoratum.
» Hune locum meus genitor Gimbaldus S. Petro obtulit . . . Huic subjungitur
» in eadem Yasconise provinciâ S. Pétri Ecclesia , Sangor nuncupata ....
» quam meus patruus et Vasconiœ Comes Sanctius eidem Cœnobio delega-
» vit . . . qiio obeunte, successit illi frater ejus Guillelmus-Sanctius , meus
» itidem patruus ... et roborare instituit . . . Ecclesiam S. Pétri Sanagoren-
» sis, quam Amaneus Lebrestensis eodem tempore quasi propriam vindica- G
» bat , datis Siguinus [a) duobus equis magni pretii et XX solidis redemit . . .
» Posteà sequitur S. Stephani Ecclesia, Berringus dicta, quam ego jam tradidi
» S. Petro (b), etc. »...
Pag. 585. Qujedam nobilis matrona, nomine Brischita de Forces, S. Pétri Ecclesiam
de Diolo contulit . . . Quâ defuncta , filius ejus Amalbinus , Seguino Abba-
te, largitus est ... Medietatem silvae , quae Lana dicitur , Siguinus Abbas ,
datis viginti solidis émit à quodam Milite nomine Arnaldo , ejusque filio
Ramundo . . . Idem vero Arnaldus veniens ad extremum , unum ex filiis
nomine Bernardum huic Cœnobio serviturum juxta regularem institutionem
delegavit , et alteram medietatem largitus est . . . Collatis Siguinus Abbas
centum solidis redemit [S. Mariae Ecclesiam , Lanam ab incolis nuncupa-
tam ] à Remundo Delavarmac ejusque duobus filiis , Bernardo scilicet atque D
Radulpho . . .
INotum sit Gimbaldum Comitem , patrem Ugonis Episcopi , niultos B.
Petro dédisse honores ; inter quos etiam dédit Ecclesiam S. Johannis , Ca-
blisa vulgo vocatam, silvamque et terras quae circumstant . . . Denique quae-
dam nobilissima femina, Gavarsens nomine (c) dicta , ejus videlicet neptis,
soror Sanctii Guasconiae Comitis, rediens à quadam provinciâ Burgundia vocata,
ubi maritum habuerat , supradictam Ecclesiam violenter B. arripuit Petro.
Tandem vitœ terminum dans ... S. Petro contradidit . . . Fratres corpus ejus
detulerunt apud Condomum, et ibi sepelierunt . . . Campum contulit Arsias-
manus , Oculo-lupino cognominatus . . . Comes Gimbaldus [ Marchari ho-
Pag. 586. norem (rf)] jure hereditario tenuit . . . Quo viam universae carnis ingresso,
Ugoni reliquit filio suo . . . Hoc mortuo , Sanctione Comité vim isti loco E
inferente, Bernardus de Pardilan de eo acquisivit . . . qui tamen in fine vitae
suae ordinavit ut unus filius suus nomine Pontius Monachicum hîc (e) reciperet
habitum, et reddidit S. Petro honorem supradictum . . . Coram testibus sua
mulier Auxilia posteà super altare S. Pétri confirmavit .... Ecclesiam S.
Orientii de Quinmach Ugo Episcopus Arnaldo Guillelmo de Mulinar in
(a) Haec ex contextu litterarum Hugonis non (c) Haec infrà vocatur Guarsinda.
esse, diccnda sunt, si legatur ibi siguinus : unde (d) Marcharit viilae mentio fit paulô suprà.
in edit. Acher. in-4''. scribitur siguimis, et in (e) Nota varias donationes Monasterio factas
Gall. Christ siguinis. maxime ab iis, qui vel filios suos Deo illic
(6) Multa alla praedia Condomensis Menas- offereI)ant , quales plurimi Princij)uin virorum
terii, multas quoque Ecclesias ad illud perti- filii inemorantur ; vel qui ad conversionein ipsi
nentes hic et infrà omittimus, quae legi possunt illuc acccdebant.
in Spicileg'io Âcher.
EX HISTORIA ABBATl^ CONDOMENSIS.
397
A bénéficia m dédit : qui item Arnaldo de Muirach simili modo concessit :
quam dum lilio suo Guillermo Arnaldo in beneficio dimisisset , nos redimen-
do persolvimus . . . coram Rotkndo de S. Gencvefa et Arnaldo Seguino
de Biirgunnos («) . . . Quodam tenipore Guillelmo Burdegalensi Comité
capto , meus patruus Guillelmus Sancius ei subvenire studuit ; et ideo ab
hoc Monasterio plurinia donaria accepta in vasis aureis et argenteis , can-
delabris quoque et thuribulis seu aliis ornamcntis , ea in amici sui libera-
tione protulit , of'ferens S. Petro quasi pro satisfactione locum Tam villa
nuncupatum .... bi territorio [ villae Luchac ] dédit Anna Comitissa S. Petro Pag. 587.
plurimos alaudos . . . Donum fecit Arnaldus Sanctius de Ecclesia S. Johan-
nis de Varag . . . . Testes fuerunt Petrus de Salas et Arnaldus de All)a-terra,
et Espaiols de Suau . . . Humaldus Siguinus dédit tertiam partem [ Ecclesije
B quae vocatur S. Vincentius de Avemac], accepto Monachili habitu . . . .
Porto Bernardus Estamvilla , et Bernardus Oddo nepos ejus et Bernardus
Forto de eadem villa , dederunt Ecclesiam [ S. Marige de Estamvilla ] . . . .
coram Baimundo (b) Abbate . . . Testes hujus rei sunt , Baimundus Oddo
Deboolencs , et Sanier Debasoert , et Garsia de Goion , et Forto de Sal-
siag Presbyter . . . Donum fecit Pontius de Olbion, et frater ejus Bertran-
dus , de Ecclesia S. Johannis de Majan . . . Pro quo dono dédit Al)bas Bai-
mundus et Fratres mulam centum solidorum et XX solidos , et Bertrando
L solidos : de qua re sunt fîdejussores , Eumericus de Galard et Guiraldus
frater ejus , et Guillelmus de Bornag , et Guillelmus Garsias de Clarag ;
testibus Arsione de Olbion, Petro de Galar , Bonel de Bonnefont, Guilem
de Gualart , Bernart Desbornamers . . . Raimundus Lupus et uxor sua de-
C derunt unum boscum . . . Tempore alio quidam Geraldus Princeps Debons
dédit filium suum quemdam , nomine Petrum , B. Petro et cum eo Ecclesiam
S. Vincentii super Oceam , etc. . . . Hoc factura est in prsesentia A. Garsiae
de Albion, et in manu Abbatis Raimundi filii ejus et Bonel de Larocha . . .
Nostris temporibus homo amabilis , Garsias de Sediliag dictus , podium
dédit . . . Cùm morti proximus esset, aliam culturam dédit . . . Posteà Seguinus
Abbas dédit XL solidos Oci *** Comitello ejusdem territorii pro liberta-
te . . . Possessor [ villae quœ dicitur Guila ] Guil-dat vendidit nobis XXVI
solidis duas partes ejusdem Ecclesi;e [ S. Martini ] . . • dans fîdejussores, seip-
sum , Guillelmum Bergui , Roger Amberada ; et testes , Sanctium Odentro-
tum , Arsiam de Ponte , G. Garsia Nincar. In eodem loco ... [ emptionis ]
fîdejussores Guil-Dat de Guila , Aizoriol de Sediliag , Bernât Adui de
iD Bolays ....
Ego Siguinus Abbas . . . decrevi ut bona nostri loci in unum colligere- Pag. 688.
mus ... De quodam honore , S. Pétri Causac nomine , cum Guillelmo
Astanova Comité conventionem habuimus . . . Qiiem locum Gimbaldus
Comes , et post eum ejus fîlius Ugo Episcopus hereditario jure possederat. ...
Sanctio Comes (c) post mortem Ugonis viin inferens , dédit suse sorori, sci-
licet Guarsindae ; post cujus mortem iteratô idem Sanctio sua potestate
Americo Comiti vendidit , qui et Hliuin suum Guillelmum ejusdem honoris
quasi heredem reliquit ; de cujus manu extraximus . . . Fidejussores , Vice-
comitem Rugerium de Gavaret , Guillelmum Arnaldum de Vilera dédit . . .
Comes Sanctio curtem quîe dicitur Busel , et castellum quod ipse in eadem
curte firmavit . . , post obitum suum S. Petro ordinavit , et coram his testi-
bus donum firmavit , Guillera Lupus , Bernard Ramont , Ramunt Paba ,
Arnalt de Fogit , Ricart Cordan : ea ratione ut ipse Ramundus Paba , qui
eumdem locum S. Pétri de Busel per manum ipsius Comitis tenuit , me-
dietiitem ejusdem curtis in sua vita possideret . . . Quidam Miles non infimi
generis , sed prsecipuœ nobilitatis et potentiae, Bernardus de Taurinac vocatus,
(a) Haec et similia retuliinus, maxime ut ap-
parerct, jam tune frequentia fuisse cognomiaa :
quod alibi tam notavimus.
(A) Infrà pag 389 : Arnaldus Garsias de Olbion
dédit filium suum noniuie Raimurutuin, siiiiulque Ec-
clesiam S. MartialLi de Jiirarel... Posteà -vern su-
pradictus Raimundus ejus filius, jam Abbas factuf,
dédit Ârsino fratri suo [Toparchae de Neraco et
Ckenobii Neracensis auctori] equum pretii 500
solidorum, etc. Porrô Raimundus vel Ramundus
d'Albulion seu de Albione aut Olbione, jam
prajerat anno 1062, ex Scliedis D. Marteniic.
(c) Sanx Dux Gasconice dicitur in Cliarta fun-
dationis Âbbatlae Bassacensis, à Wardrado factae
régnante Hoberto JFrancorum Re^^e , anno^ ut ferunt
nolae cbronicae , quae vitiosae Mabillonio et aliis
videntur, ab Incarn. Dom. Mil Indict. X V.
D ddiij
398 EX HISTOaiA ABBATliE GONDOMENSIS.
possidebat jure hereditario locutn super littus Garonse positum , regalibus A
îedificiis olim , sicut apparet constructum ; at nunc prae nimia vetustate
penitùs dirutum et desolalum ; vocatur autem ab imminenti fluvio , qui
ibidem finem accipit et Garonâ absorbetur, Calcisdroti, demonstrans ruinas
duaruni Ecclesiarum, quarum principalis est in honore S. Christophori, altéra
in honore S. Eparcii . . . Accepit à nobis mulam bene valentem G. solidos
Tolosanenses . . . Dédit nobis ipse et uxor sua, nomine Sodomo , locutn no-
minatum . . . Dédit etiam supradictus Bernardus de Taurinac quasdam pis-
caturias B. Petro in loco ubi flumen Galcisdrotum conjungitur Garonnae . . .
Comitantium virorum nomina sunt , Arnaldus Garsies cognomento Cornes ,
item Fortsans de Saron , Astonis Lubaner de Varenâ . . .
B
SUITE DES CHRONIQUES («) DE S. DENIS.
CI COMMENCE (b) l'eSTOIRE DU ROI HENRI.
I, Comment sa mère la Royne Constance le voult deshériter de smi
royaume , et faire couronner son maisné fih , Duc de Bourgoigne ;
et comment le Roy Henry se combati contre sa mère , et prist ses
forteresces.
F
.ES hoirs (c) le Roi Robert estoit li ainnez Henris. La Roine Cons-
tahce sa mère , qui pas ne l'amoit corne mère , ainz le haoit comme C
marrastre , s'eftbrçoit en toutes manières de lui desériter de la corone, et de
* Reg. s'en- coroner en lieu de li Robert son frère Duc de Borgoingne. Pour ce s'enfui *
^*'"' au Duc Robert de Normendie , et li requist par la foi que il li devoit ,
* Reg. contre que il fust en s'aide vers * sa mère qui desériter le voloit ; et li Dux le reçut
* jtfy. et pou moult honorablement, et li dona de biaus dons , et en poi * de tens après
de li dona armes et chevaus , et l'envoia à son oncle Maugier (d) le Conte
de Corbuel ; et li manda que il tormentast et contrainsist touz ceus que il
' Re". l'oti- verroit qui seroient rebelle à venir à l'omage * Henri leur seigneur. Il
™age meismes mist bones garnisons de chevaliers par touz les chastiaus de Fran-
ce, qui près de lui estoient ; et ceus qui à l'omage le Roi ne voloient
* Reg.hu- venir, contrainsist et humilia *, que par force (e) leur i covint venir pour
meiia ga voleiité faire, Ensi ( f) parolent une manière de Chroniques ; si n'est pas D
chose contraire à ce que unes autres dient qui ensi parolent , que de la
Roine Constance ot li Rois Roberz III fiuz et une fille ; li ainez fu cil
Henris, li seconz Roberz Dux de Borgoingne , et li tierz Hues, qui puis
* Germ Au- fu Evcsqucs d'Aucuerre * ; et la fille ot non Adelaide , et fu famé Renaut
*î"*' le Conte de Nevers : et puis si dient après * en continuant la matière , que
près quant li Rois Roberz fu niorz , que la Roine Constance prist et saisi
grant partie du Roiaume , corne Senliz , Sanz (3), le chastel de Betisi et
de Meleun , le Puisât , Dammartin , Poissi et mainz autres chastiaus et citez ;
et tant a voit jà fait , que ele a voit ja à li allez mains Barons de France et
de Borgoigne : et avoient lessiez et adossé le Roi Henri leur droit
(a) Nous suivons ici, comme dans notre X^ (6) Ce titre est du Ms. du Roi : les sommaires, g
Volume, la leçon du Ms. de Ste Geneviève , des Mss. Germ. ou Roth.
par la raison qu'elle est plus ample; et nous (c) Keg. Des enfans... liainznez.
continuons à y désigner parles mots Reg. Germ. [d) Reg. Maugis le Conte de Corbueil et
et Ruth. les Mss. du Roi et de S. Germain-des- contraùuLH en son pays tous ceus,
Prés ou de Rothelin. Les Chroniques Latines de («j Reg. par force les i fîst -venir pour sa volenté
S. Denis, dont nous venons de donner un ex- faire. Tant avoit fait la Roine Constance quele avait
trait, sont , dit-on , celles d'où l'on a composé saisi, etc.
les Françoises. Cependant les premières n'ont [f) Genn. Ainssi parolent une manière de Clironi-
que quelques lignes du 1 Chapitre ^ qui est assez ques, et si n'est pas clio^e contrère à ce que un et
long dans le François. Les 2 et 3 Chap. dans ce autre dient que ainssi parolent, et li Roy Robers que
même François, sont tirés de Guill. de Jumié- de la Royne Constance : et li Roy Robers ot trois fih
ges, et ne se trouvent point dans le Latin du et une fille, liqueuz fu cil Henri, li secons Robers, et
Ms. du Roi. Les 4, 5 et 6 Chap. sont du même li tiers... Adelaide qui fu puis femme Regnault.
Guill. de Jum. Les 6 et 7 , d'une Relation que [g) Reg. Seru et le chastiau... le Puisac de Dan-
nom donnerons plus bas, où il est parlé de la visite martin.
du corps de S. Denb. Le 8° est dans le Latin.
SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
399
A segneur («), et meismement Huedes li Cuens de Champagne, à cui ele
avoit donné la moitié de la cité de Sanz. Si haoit en toutes manières à faire
coroner son mainé fil Robert le Duc de Bourgoingne : et li Roi Henris qui
estoit chevalier (b) aspres et corageus, vit que sa mère le voloit ensi desé-
riter, que par lui que par ses aides il asembla son ost, et fist tant que par
armes que par sens, que il abati l'orguel (c) de sa raere, et sdrmonta touz
et humilia ceus qui estoient contre lui : et la première de ses batailles si fu
contre sa mère, et fu li chastiaus de Poissi li premiers que (d) il recovra ;
après asist le Puisât et le prist, et puis Meleun et touz les autres aussi *. Et
quant sa mère vit la force et la vigor * de lui, si li fu tart qu'ele fust
accordée (e) ; à lui fist si bone pais, que tant comme ele vesqui puis, ele li
porta foi et loiauté. Tantost après corut li Roi sor * Heudon le Conte de
B Champaigne, et li toli le chastel de Gornay, et la moitié de Sanz que sa
mère li avoit donée li tolli, et la ramena à sa segneurie *. Après corut sor
Baudoin le Conte de Flandi'es, et assist (/) longuement aucuns de ses plus fors
chastiaus ; et à la parfin les prist-il, et les abati.
Incidence. En ce tems avint que [g) cil Huedes li Cuens de Champaigne,
dont nous avons parlé, assembla grant ost par grant orguel contre les Ale-
manz et les Loherens * ; bataille iot grant et périlleuse ; à la parfin fu il des-
confiz et fu occis en fuiant (Jî). Il fiuz avoit, Thibaut * et Estienne : Thiebauz
|i ainez ot Çhastres et Tors, et ses frères Troies et Miauz. Assez tost après
Bommencierent cit (i) dui frères à movoir guerre contre le Roy Henri, et
Rois se combati premièrement contre Estienne le mainé, et le desconfî
et chaqa {k) assez legierement, et prist en celé bataille le Conte Raoul ; après
C vainqui Galerant de Melande, et saisi toute sa terre. Après ces choses esmut
li Rois Gefroi * le Conte d'Anjou à guerroier contre Thiebaut (/) l'ainé
des fiuz Huede le Conte de Champaigne. La cité de Tors (m) assist par
[Tasentement (n) le Roi ; et li Cuens Thiebaut vint là à tout son pooir , et li
Cuens Gefroiz * ala contre lui à grant force, et se combati à lui, et le prist
à la parfin et VII C et LX de ses chevaliers ; et assez tost après prist la cité
Ide Tors *. En ce tens funda li Rois Henriz l'Eglise de S. Martin des Chans
îe lez Paris ; et Gefroiz li Cuens * d'Anjou en fonda une autre de la S. Tri-
nité ou chastel de Vendosmes.
* Reg, ainssi
* Reg. vigour
* Id, sus Eu-
des
* Id. seigno-
rie
* Reg. Loho-
rains
• Id. Tybaut
* Id. Giefroi
• Id. Giei-
frois
* Id. Tours
* Id. Quens
D
Comment le Duc Robert de Normandie vonlt passer
et comment il passa outre mer en Jherusalem,
et de sa fin au retourner.
en Engleterre ,
Incidence. Roberz (o) li Dux de Normendie, dont l'estoire a lassus parlé
hons plains de bones grâces et de toutes bones mors, ne forlignoit pas de la
lignie dont il estoit descenduz ; ainz s'estudioit plus et plus d'ensuire les
nobles faiz de ses ancesores, et mult estoit renomez et par victoires et par
,ovres * de miséricorde ; mes pour ce que ce n'est pas nostre entencion de
retraire les faiz des JNormanz, fors (p) par incidences et là où eles s'affer-
jront, ne volons nous pas touz ses faiz descrire ; car trop i auroit à faire,
mais toutes voies en dirons nous aucunes choses qui touchent nostre ma-
E tiere*, au plus briément que nous porrons. Au tens que Suenes li Rois de
Danemarche chaça Adelret * le Roi d'Engleterre hors du pais, s'en vint (<jf)
Reg. oËTres
Reg. matere
* Id. Adelrec
(a) Reg. seignour et meesmement Eudes le Conte
de Champaigne.
{b) Reg. chevalier preus et aspres.
(c) Reg. l'orgueill de sa mère, et /lumeîia ceus.
(d) Reg. qui recouvra et le Puissac, et le prist.
(e) Reg. accordée à lui , si firent pès bonne et
tseure, que tant qu'ele.
(/■) Reg. assift et gasta de ses plus fors... les prist
\tt les.
(o) ^^S- V^ Eudes li Quens... et grant orgueill
\mena contre.
('() Ree;. en fuiant devant la cité de Troies ; et de
Ice fu li Rnif touz liez, car il estoit ses anemis. Eudes
avoit deulz filz.
(i) Reg. U deulz frère à mener.
{k). Reg. et tencliaça. En celé bataille fu pris le
Conte ie Raoul. Après se combati à Galerant le Conte
de Meulent, et prist en sa main toute sa terre.
(l) Reg. Tybaut t ainzné fil le Comte Eude.
[m) C'est ainsi qu'il faut lire avec le Ms.Germ.
On lit Troies dans celui du Roi.
(«) Reg. ïenlissement Gerra. Cessentement qui
veut dire consentement, de assentio. Entissement, si
je ne me trompe, veut dire instigation et rient
A'entiser pour attiser, qui veut dire au figuré
aigrir les esprits, les porter à se battre.
(o) Mss. Robert li Dux de Norm. plains de bonne
grâce, ne fourlignoit pas de la lignie'e dont il estoit
descendus ; moult estoit renonmez, et par.
[p) Reg. fors des incidences là où elles.
(q) Reg. cilz Rois d'Engleterre s'en vint.
Rot/i. (le-
400 SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
cil fuitis en Normendie au Duc Robert cui (a) seror il avoit eue a famé ; et A
*«. cnfans amena ses II fiuz * ovee (b) lui, Odouart et Aluzret (c). En poi de tens
après s'en repaira arriéres, et lessa ses II fiuz en la garde le Duc Robert
leur oncle ; et li Dux les garda et norri mult honorablement, et les ama au-
♦ id. tant jgjjj ♦ comme ses fiuz, et mult avoit grant compassion et grant pitié de leur
' essil : pour [d) ce manda au Roi Cunic, qui le royaume d'Angleterre tenoit
lors, que bien estoit tens desoremais que il eut pitié de l'essil de ses ne-
veuz, et que il leur rendist leur terre pour amor de lui ; mes cil ne vot oïr
ses prières ; et s'en retornerent li message sanz rien faire. De ce fu li Dux
mult corrociez et mult honteus. Touz ses princes manda tantost, et fist ap-
pareillier grant navie de touz les porz de Normendie, les nés empli de
bone chevalerie {e) et de gent toute esleue, et fist tout assembler à Fescan
sor le rivage de la mer. Lors s'espandirent en mer voiles tendues, et furent B
bouté par tempeste qui leva, jusques à une Ysle qui a non Gersi ; (/) et cuit
que ce fu fait par la divine * ordenance pour le Roi Odouart qui avoit à
régner, que Diex ne voloit pas que il regnast par effusion de sanc. Longue-
* Reg. et de nient demorerent en celé Ysle ; dont * li Dux estoit si corrociez, que il se
tormentoit touz de dolor et de tristrece ; et (g) puis que il vit que il ne
■ ^""^ porroit passer en Angleterre, si fist la navie renorner droit au Mont S. L'une *
partie de la navie livra à Rabel ung très bon Chevalier, et li commanda à
passer et à destruire Angleterre par feu et par occision. En ces (Ji) entrefaites
vindrent li messages Cunic (i), qui tenoit le roiaume d'Angleterre, et
mandoit au Duc que il estoit tous prez de rendre à ses II neveues la moitié
du roijaume d'Angleterre ; car il estoit grevez de grant maladie : et li Dux Q
fist tantost mander la partie de sa navie que il avoit envoiée ; ci ne vot pas
movoir en Angleterre si come il avoit commencié, jusques à tant que il
* Reg. d'aler fust retomez d'outremer, où il desirroit à aler * sor toutes riens pour visiter
♦/rf. Roan le S. Sepulchre de Jérusalem. Robert l'Arcevesque de Roen * et touz (k) ses
Barons manda, et leur descovri ce que il proposoit à faire. De ce furent
* id. moult tuit * esbahi, et se doutèrent mult que li pai ne fust troblez par * le défaut
* Roth. pour de sa présence. Guillaume (/) son fil fist venir devant touz, et leur pria que il le
* Reg ^sci- receussent à segneur * pour lui, et le tenissent desoremais pour Duc de
Normendie : (m) toutesvoies puisque à faire leur convenoit, accomplirent sa
volenté ; mes mult furent reconforté de ce que li enfès leur demoroit, tout
fust il encores (n) tendres et de petit aage : ensi le reçurent à segneur, et li
firent homage. Quant li Dux ot ensi ordené, si come il le desirroit, il livra son D
fil en la garde de bon tutors et sages jusques à tant que il fust en aage
'it«^. piours déterre tenir ; à tant prist congié à toute sa gente à granz plors* et à grans
gemissemenz, et mut en son voiage (o) à mult noble compagnie. Mult
fesoit granz aumônes et larges chascun jors au povres notre Segneur ; li
orphelin et les veves estoient relevé de ses richéces : tant erra que par mer
que par terre, que il vint en Jérusalem au sépulcre notre Seigneur Jehu Crist.
Qui (p) porroit raconter les lermes dont il lava et arousa le S. Sépulcre par
(a) Reg. qui estoit son serouge ; car il avoit eue à partie de sa navie livra à un très bon Chevalier et
famé la sereur au Duc. Gerin. que sueur de avoit. loial, qtiiavoit non Rabel, et li commanda qu il pas.fast
(b) Reg. avecques lui, qui estoient apele' Odouart, outre et qu'il destruisLst toute Engl.
et li autres Jliurec. (^/,'j Reg. En ce que Rabel voloit esquipor et passer
(c) Germ. Muzret. Ces noms viennent A'Jl- en mer, li message au Roi Cunic vindrent et distrent
vredus. au Duc qu'il estoit prest de rendre à .les neveui le R.
(d) Reg. et après manda au Roi Conic qui le r. d' Engl. fors qu'il en tendroit une partie : et quant li
d'Engl. tenoit de par Souane le Roi de Danemarche, Dux oï ce, si se soufri d envoler en Engl. jusques à
qu'il eust pitié' de ses neveus, et qu'il leur rendist leur tant qu'il fust revenus.
terre, et meesmernent pour l'amour de lui ; mail ciz (t) Germ. Cnino àc Canutus ou Cnutus .
Rois n'en vout o'tr ses prières, ne ne voult recevoir les (A) Reg. manda et touz les Baroni de Normen-
messages. Li Dux fu de ce trop courouciez et touz lion- die, et leur dist ce qu'il avoit en pensée.
teux ; car il avoit grant amour par costumes et granz (l) Reg. et li Dux fist venir devant lui Guillaume
aliances entre les Normans et entre cens qui estoient son filz , et leur pria.
de Noroe'e ; car li Normant en estoient Lisu. Tous les (m) Reg. et cil firent sa volente', et furent con-
Princes de sa terre manda. forte' de ce que.
(e) Reg. de bon chevaliers et de serjaws, et fist (n) Reg. encore souz aage. Ainssi.
tout sa gent asambler sus le port de Fescan à un port (o) Reg. à grant compaignie et à moult noble :
qui est apelez Leure ; et lors s'espandirent en mer : et li Dux faisoit aumosnes au povres gens chacun
mais tempeste les souprist qui les mena jusques à une jour, et aus povres orphelins , et aus povres famés
Ile. ^ _ qui estoient c/ieuës en vielesce, et qui avaient perdu
(f) Germ. et je croy que. leur gaaigneur. Tant erra et par mer et par.
{g) Reg. et quant il vit qu'il ne pot passer en Engl. (/>J Len ne porroit raconter
^ retourna lui et sa gent droit au Mont-S.-Michiel :
vni
SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
401
A VIII jors continuez * , et les granz ofFerendes d'or et d'argent et d'autres
richéces que il ofîri ? Et quant il ot visitez les S. lieus de Jérusalem, si se
mist au retor, et vint jusques à la cité de Nice. Là meisnies le prist une ma-
ladie, dont il acoucha au lit de la mort, et trespassa de cest siècle (a) à la
joie de Paradis , si corne l'en cuide , plains de bones ovres * : ensépouturez
fil dedenz les murs de la cité en l'Eglise nostre Dame en l'an de l'Incarnation
MXXXV.
* Reg. con-
tinuclinent
* Roth. oêvre»
m. Du Duc Guillaume de Normandie, et comment le Roy Henri prinst le chastel de
Thillieres, et comment le Duc Guillaume damta tous ses anemis , et humilia par l'aide
du Roy Henri de France.
Puis que nous avons descrite la fin et la menore partie des faiz Robert
le Grant, Duc de Normandie , avenant chose est donques , que nous ra-
contons aucunes choses par incidences des faiz le Duc Guillaume son fil ,
qui fu apelez Guillaume le Bastarz ; comment il eschiva les laz et les agaiz
de ses anemis, et comment il les donta touz et mist souz pié. Ensi com vous
avez oi, demora jones et orphelins ; mes touzjors croissoit et amendoit en
bones mors * par l'ensegnement de cens qui en garde l'avoient. A son
commencement li * faussèrent plusor , et se tornerent contre lui, et fer-
mèrent chastiaus et forteresces, et s'abandonerent à toutes et à rapines [b)
et à si granz dissensions, que maint millier d'omes en furent occis ; come
Hue de Montfort contre Gaucher ( c ) de Ferrieres, dont li uns et li autres
fu occis ; et le Conte Gilel)ert fu occis en traison par Raoul de Gacay * ; et
G Turors {d) \\ Maistres le Duc meismes refu * occis en traison par les eschis
du pais. Partout (e) frémissoient guerres et dissensions et occisions ; si ne
doutoient à faire nul mal pour le jone Duc qui encor estoit en enfance : (/")
et à ce prist garde Rogiers Thohins ( 3 ) bons estraiz et descenduz de mau-
vese racine ; qui au tens que li Dux Roberz mut ou voiage d'outre mer ,
estoit alez ew Espagne, ou il fist mainte proëce * sor Sarrasinz : car il estoit
bons fiers et hardiz et orguelleus, et puissantz en armes. Mult ot grant despit
de ce que li enfès Guillaumes estoit entrez en la Duchée après la mort son
père ; et dist ( h ) que bastarz ne devoit pas estre héritier, ne avoir comman-
dement ne segneurie sor lui ne sor les autres Barons de Normandie ; et sanz
faille li Dux Robert l'avoit engendré en une pucele qui avoit non Herle-
jVe (i), fille Fulberz * son Chambellanc : ensi (A:) estoit despiz li jones Dux
Guillaume de touz les nobles homes du pais, et meismement de ceus qui
estoient descendu de la lignie des Richarz. Si commença guerre cil Rogiers
D Thohins contre lui * par l'aide que il avoit des autres nobles homes du
pais : mes ( 1 ) par une chose fu desvanciez, car il tenoit en despit touz ses
voisins, et leur gastoit et toloit leur terres, et {m) meismement la terre
d'un sien voisin Honfroi de Vielles : mes cil ne le soufri pas longuement ,
ainz envoia contre lui Rogier de Biaumont son fil et sa maisnie et sa gent.
Et quant Rogiers Thohins * le vit venir, si ne le prisa noient [n), ainz se
combati encontre lui, et fu occis en la bataille, et si dui fil (0) Herberz et
' Reg. oëvres
* Reg. le
Reg. Gaci
* Mss. fa
'Reg.
proësce
Reg. Fou-
bert
Res;. li
Reg. Chout
(a) Reç. de ce siècle, et fu enterrez en l'Eglùe
N. D. en Can de l'Incarn. M. et XXXfl. Ji/issi
come vous avez o/, demoura jones et orpheline son
filz Guillaume le Bastart. Touzjours croiisoit.
(b) Reg. à toutes rapines et à si grant descort,
que tant de milliers d'omes en furent ocù, que le
nombre ne estoit pas seu ; et maint haut home se
combati l'un contre l'autre, come Hue de Monfort sus
Rilc contre Guy de Ferrieres.
(c) Genn. Gautli : l'Imprimé, Gaultier: Guill.
de Juin, cum Walchelino de Ferrariis.
(d) Reg. Tierriz, Au lieu de Turors on lit Guion
ou Guiou dans le Ms. de S. Germain. Guill. de
Jum. Turoldus.,,, à desertoribws . Ainsi notre an-
cien Traducteur rend le mot deserlnres par celui
d'esc/iù; que nous ne nous souvenons point
d'avoir vu ailleurs.
(e) Reg. par toute Nor mendie estoient guerres et
descordes et icùions.
Tome XI.
(/■) Reg. En ce .te prist Rogier C/iouz homs qui
estoit descendus. . . qui au tens le Duc Robert estoit
alez en Espaigne....
[g] Germ. aussi, Thohins : riraprimc, Tholins :
Reg. Chouz : Guill, de Jura. Toënites • et ainsi
plus bas.
[h) Reg. et disoit que bastarz ne devoit avoir nule
seignourie suf lui ne dessus autres Barons.
(i) Reg. Helaine, ou bien Helavie. Germ. Bel-
lonne : l'Imprime, Uelenne : Guill. de Jum. Her-
leva, autrefois Herlotta.
(k) Reg. et pour ce estoit l'enfant de touz.
[l] Reg. et eust du tout en tout confondu le jone
Dite, se ne fuft ce qu'il tenoit en despit.
(/n) Reg. et couroit sut la terre en un sien voisin
qui avoit non Honfrois de Vielles : mes cilz UonfroU
ne le.
(n) Reg. noiant, néant, rien.
(o) Reg. ses deulz filz.
E ee
402
SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
'Ms.
Aimant
* Reg. de
* Ms.
Péraus
'Reg
homes
*Reg
contre
' Id. Gaci
Id. pès
* Reg. le Duc
* Germ.
baillé
• Reg. Ar-
gentome
♦ Id. Tilliers
* Id. devant
• Id. de
* Ms. Brioc
* R«g. son
*/rf.seignour
* Reg. trai-
tour
Alinanz * : Roberz de Grant-mesnil qui là fu , reçut une plaie mortel , dont A
il morut III jors [a) après: et Rogierz de Biaumont qui ot eue victoire,
rendi grâces à Dieu, et tant de tens come il vesqui ; puis s'étudia à mener
bone vie et à faire bones ovres, et fonda une Abbaie en * son propre de-
maine, qui est apelee Préaus * ; et [h) se maintint puis loiaument envers le
Duc Guillaume et envers touz homes. Tandis croissoit touz jors et amen-
doit li Dux Guillaume et en sens et en force , si s'averti cornent sa terre
estoit gastée et troblée par ses Barons meismes ; lors manda touz ses Princes *
et les atraist à amor tant com il pot , et leur pria et commanda, que il ne
feissent li uns vers l'autre chose qui fust outre * raison : par le conseil de ses
Barons fist garde et tutor de soi , et prince de sa chevalerie , Raoul de
Gaçay * ; et plusors des nobles homes qui (c) Dieu et loiauté amoient , li
obéirent volentiers, et li aidierent à plaissier(d) ses anemis. B
Mais li fil au deable qui touz jors s'esjoissent (e) de guerre et de dissen-
sions, s'en alerent en ce point au Roi Henri ; et tant l'esmuerent par leur
desloiauté contre le Duc Guillaume, que il dist que il ne seroit en bone
pais * de cuer, tant conmie li chastiaus de Thillieres (/") deniorroit en ce
point : si ne regardoit ores pas à l'oneur ne à la cortoisie {g) que ses pères
li Dux Roberz li ot jà faite. Lors s'acorderent li Prince de Normendie, qui
vers leur segneur * estoient loial, que l'en s'acordast à faire la volenté le
Roi, pour eschiver {K) le contenz et la guerre ; à ce s'acorderent que li
Rois requerroit ; ce (z) dont il se repentirent puis. Mais quant Gileberz
Crespins, à cui li Dux Roberz avoit livré * le chastel en garde, vit que il
avoient ce esgardé, que li chastiaus fust au Roi renduz, il entra dedenz, et
le tint contre le Roi touz (A;) apareilliez du défendre. Là vint li Rois, G
mes (/) mult fu corrociez de ce que il vit, que li chastiaus li fu véez {m)'.
arriers se retraist, et assembla granz (w) genz et de Normendie et de Fran-
ce, et assist le chastel mult efforciément ; mes li Dux pria tant Gilebert
Crespin, que (o) il covint que il le rendist au Roi : ce fist il tristres etdo-
lenz ; et maintenant que H chastiaus fu renduz, fu li feus boutez et espris
par tout, et fu ars en la présence de touz cens qui là estoient. De là se parti
li Rois, et assez tôst après entra en la Conté de d' Limes (pj, et ardi une
ville le Duc (5), qui a non Argenthome *. Au retor se (;•) mist par celé voie
meismes , que il estoit alez droit au chastel de Thillieres * ; et assez tost
le restora (s), et le garni mult bien de genz et de viandes, et si avoit il
dit que il ne seroit restorez de nului deçà * IIII anz.
Li Dux Guillaume s'aperçut bien du péril qui est en * norrir et essaucier D
félon et traiteur ; car Guis li fiuz Renaut le Conte de Borgogne, le trai à la
parfin ; si avoit esté norriz en [t) enfance ovec lui, et li avoit doné le
chastel de Brione *, pour ce que il le peust mieus lier à lui en amor et en
loiauté: et tant fîst cilz Guys par sa * malice, que il perverti plusors des
plus nobles homes de Normendie , et les fîst aher contre le Duc leur droit
segneur *. De ceste conspiration (m) fu perçonier Néel de Costance ; si estoit ou
service le Duc, et liez à lui par sairement. Li Dux qui sagement regarda
que li sien meismes l'avoient ensi trai, et du tout guerpi ; et chascun jor
s'efforçoient de l'aide de ses viles meismes ; si se douta mult que il ne fust
ostez par force de sa segneurie, et que li traiteur * ne feissent segneur (a;)
(a) Reg. et ne vesqui que trois Jours après.
(i) Reg. et si se tint bien et loiaument.
(c) Reg. qui bien et loiaument li obéirent.
{cl) Reg. plesier , plier , faire céder , rendre
soumis.
(e] Reg. des guerres et des descordes. Se réjouis-
sent ; gaudent , dit Guill. de Jum.
tf) Reg. Tilliers demouroit en estant : si
\g) Germ. couitaisie que ses pères li avoit jadis
fête.
{Ji) C'est-à-dire, pour éviter le débat.
(j) Reg. mais puis s'en repentirent-il. Gilebert
Cresp.
[k) Reg. tout appareilli de de f fendre.
\l) Reg. et fu moult courrouciez.
(m) De vetitum , défendu , prohibé , interdit,
non permis.
{rC) Reg, grant gent de chevaliers de France, et
assist.
(o) Reg. qu'il rendi le chastel au Roi, dolent et
courrnucié et contre sa volenté; et li Rois qui ot despit
de ce que l'en l'ot tenu contre lui, fist bouter le feu
dedens ; et fu touz arz
(p) Gen d'Eu : Guill. de Jum. Oximemem Co-
mitatum, qui est la Conlé d'Yeme ou Yemois au
diocèse de Sées en Norm.
(a) Reg. qui estoit au Duc , qui.
(ri Reg. se mist au chemin par celé.
(s) Reg. le fist restorer, et le garni moult bien de
vins et de.
(t) Reg. d'enfance avecques lui.
[u] Reg. aliance fu parçonniers l^igel de Coustan-
ces ; et si estoit el service le Duc, et allez à lui par
serement.
(x) Reg. seignour celui qui tele envie li portait,
si comme estoit Uenris li Rois de France ; el cil qui fu.
SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
403
A de celui qui tele envie li portoit. Henri le Roi de France recjuist par né-
cessité , et li pria comme à son segneur , que il li aidast vers ses anemis ; et li
Rois cui il sovint des bénéfices que li Dux ses pères li avoit faiz, assembla
ses oz en la conté d'Uimes * , et vint jusques à Vaudunes (a) : là trova les
anemis le Duc qui estoient XXX mile par nombre ; et li Rois n'avoit ovec
lui fors entor III mile chevaliers. Li Dux revint * d'autre part à tout son ef-
forz : sor les anemis corurent hardiement, et en poi d'eure * en firent si
grant destruction ; que cil qui ne furent occis ou champ, s'enfuirent * et fu-
rent noie ou flun d'Olne (b). Beneureuse fu celé bataille où tant de traiteur
périrent ; et tant de chastiaus et de forteréces trébuchierent en un jor : de
celé bataille eschapa cil Guis qui celé traison avoit bastie , et se fëri ou
chastel de Brione*; mes li Rois et li Dux alerent après, et assistrent le
B chastel , et garnirent les deulz rivages d'une iaue qui a non Riile. Quant
Guis vit que il avoient ensi * les rivages garniz (c), et que ce estoit noienz
de l'eschaper, et d'autre part que il sot , que li chastiaus estoit jà à l'afa-
mer ; si ,fist requerre pardon de son meffait, et h Dux ot pitié de lui, par le
conseill de sa gent , le chastel prist en sa main, et li commanda que il de-
morast (d) en sa maison ovec sa propre maisnié tant seulement. Lors furent
hors de leur espérance * tuit cil qui contre (e) lui s'estoient torné ; et meis-
mement quant il virent , que une partie des chastiaus où. il avoient leur refu-
ge , furent abatu, et l'autre partie fu garnie en la main le Duc; lors vin-
drent à lui à merci , et li obéirent come à leur segneur. Puis que li chastel *
et les forteresces furent abatues , ne fu puis nus si hardiz, qui (/") s'osast
croller contre le Duc : si ot li Dux ceste victoire par le Roi Henri en l'an
Q de l'Incarnacion MXLVII.
Incidence. En ce tens tenoit la contée de Moretuel (</) Guillaume Gue-
lent * , descenduz estoit de la lignié du grant Richart. Un jor (h) s'en vint
à lui uns siens chevaliers , qui avoit non Roberz Bigot ; et li dist que il
estoit povres , ne ne se pooit chevir (i) en ce pais ; et puis li demanda
congié d'aler en * Pulle , où il auroit sa vie plus honorablement : et li
Cuens ( fe ) li dit : a Qui te fait ce faire » ? et cil li respondi : « La povretez
» que je sueffre » : et li Cuens li dist après : « Se tu me veus (Toire ,
» tu demorras en cest pais ; car tu veuras en Normendie tel tans dedens IIII
» XX jours , que tu porras ravir et prendre sanz contredit quanque tu
x> verras (i) , que mestiers te sera ». Li chevaliers le crut et demora en tel
manière ; et ne demora pas puis longuement, que il fu de l'ostel le * Duc ,
D et ot s'amor et sa cointance par ( m ) un sien cousin qui avoit non Richarz.
Un jor parloit à lui li Dux privéement ; si avint que entre les autres paroles
li ( n ) dist cil chevaliers ensi * comme li Cuens Guillaume li avoit dit. De
ceste parole chai li Dux en soupeçon : mander le fist li Dux * maintenant,
et li demanda pour quoi il avoit ce dit : cil ne le pot nier, ne desclarier * l'en-
tencion de la parole : et li Dux li dist touz corréciez : a As-tu donques por-
» chacié et fait que * Normendie soit par toi tro!)lée , et que je soie désé-
» ritez par ton porchaz , qui promeis (o) au Chevalier soufreteus tens de
» proie et de rapine ? ensi ne sera pas, se Dieu plaist ; ainz aurons pais
Ge/j.d'Eu
* Reg. seinist
' Reg. de
ten s
■ Id. s'en-
fouirent
* Gert. Brioc
* Res- ainssi
• Reg. d'es-
péra nce
' Reg. les
chastiaus
* Reg. Guel-
lant
' Reg. em
Puille
• Reg. au
* f. eusi
* Reg. Guil-
laume
' Id. esclar-
cliir
* /(/. par (juoi
sages , s'en vînt au Roi, et s'umelia moult vers lui,
et moult li pria qu'il li souvenist des bénéfices que li
Dux ses pères li avoit fais. Li Rois fu esmeuz de
pitic\ et li souvint que ses pères li avoit aidie' à son
grant besoig : si manda aus Barons de Normendie
qu'il le tenitsent comme Duc et comme leur seignour ;
mais il n'en voudrent riens faire. Li Roif asambla son
est en la Conté (t Uimes ., et vint jwtques à Vale'e-Du-
nel : là trouva.
(a) Reg. Vale'e-dunel : Gerra. Valéedunes mieux,
puisqu'il s'agit du Val-des-dunes de Norman-
die entre Caen et Argentan.
[b) Reg. en l'iaue d'Olve. Bonne fu celé bataille et
eureuse, où tant de traitours pe'rirent. De celé ba-
taille eschapa cilz Guiz, qui celé bataille avoit bastie
et celé traîson commenciée.
(cl Reg. a^sU et que ce estoit néant de teschaper,
et vit que li chastiaus à Cafamer.
{d) Reg. demourast en sa rnéson avec sa propre
mes niée.
(e) Reg. contre le Duc s'estoient tourné, et mees-
ment.
(f) Reg. qui osast crosler : Germ. cresler : Irapr.
rebeller : croller ou crosler, veut dire grouiller,
remuer, branler.
(g) Reg, Mortuell : Germ. Moritueil , aujour-
d'hui Mortain petite ville de Normandie , située
vers les confins du Maine. On l'appelle en Latia
Moritolium ou Moritonium.
[h) Reg. Un jour avint que un chevalier s'en vint
à li qui avoit à non.
(j) Reg. et qu'il ne se pooit chevir , c'est-à-dire ,
nourrir.
(A) Reg. li Quens li demanda.
[[) Germ. quanque tu voudras sans nul contredist,
qui mestier te fera.
(rn) Reg, par un Chevalier qui estoit son cousin.
Un Jour.
S Reg. /{ dist Robert ausi.
Reg. promez aus chevaliers souffraiteus,
E e e ij
404 SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
* id. Créa- » pardoumble par le don de nostre Creator * ; si te commant que tu vuides A
tour j) tantost Normendie , et que tu ne soies si hardiz que tu i retornes tant
* id. départi » comme je vive ». Et cil s'en parti * tantost , et s'en ala honteusement en
* Germ. Mor- PulJe à uu seul escuier : et li Dux dona la contée de Moretuel * à son frère
*""' Robert. Ensi humilioit {a) li Dux ses orguelleus parens , qui li venoient
de son père ; et ceus qui li appartenoient de par sa mère , qui humble
estoient et débonaire , alevoit et essauçoit.
IV. Comment le Roi Henri prist guerre contre le Bue Guillaume , et comment
François furent desconfîst à Mortemer.
Pu I s que li Normant (b) orent conquise Nestre , ne fu que li Fran ne leur
portassent envie. Les Rois esmovoient contre eus, et leur fesoient en-
tendant, que il tenoient les terres que il avoient tolues à leur ancesors. Par B
* Reg. teux les paroles de tiex * envieus fu li Rois Henris si esnieuz contre le Duc Guil-
' id. paire kume, que il entra en Normandie à deulz père * d'oz ; l'une de forz (c) cheva-
lierz et esleuz envoia par devers Caux , et la livra en conduit Huede son frère ;
* Evreux l'autre mena lui meismes en la Contée d'Auroes *, et en fist Chevetain Ge-
froi Martel. Li Dux qui ensi vit son pais destruire , fu mult dolenz. Une
* Reg. Chaus partie de sa chevalie envoya contre ceus qui estoient entré en Cauz * ; et il
meismes prit l'autre partie , et la conduist là où li Rois estoit. Cil qui en
Cauz furent envoie , vindrent à Mortemer où li François étoient : là les
troverent où il ardoient tout et roboient , et honissoient les famés à force.
*/d. moult Ensemble se combattirent mult * cruelment d'ambes i i-parz (d) , et dura
la bataille dès le matin jiisques à none sanz cesser ; et trop en i ot d'occis
• W. des- d'une part et d'autre; mes à la parfin, li François qui sans raison destruisoient * G
uwoient jg p^jg ^ furent desconfit , ausi comme li champions est plustost vaincuz ,
quant il se combat pour mauvèse querele ; et li Normant mandèrent tantost
* Mss. Moult au Duc leur victoire. Mult * fu li Dux liez de ces noveles ; et pour ce que
* Reg. seur il voloit le Roi espoanter , envoia il un message près des herberges sor *
une haute montaigne. Quant la nuit ( e ) fut venue , à haute voiz commença
à crier ; et cil qui fesoient le guest de l'ost, s'en alerent celé part , et li de-
mandèrent que il estoit , et pourquoi il crioit : « J'ai non , dist-il, Raous de
» Thoëne (/"), si vous aport dures noveles : alez à Mortemer , et menez chars
» et charetes, et remportez {g) les cors de voz amis , qui là sont occis. Fran-
* Mss. mais » çois cstoicut vcnu , dist il, pour éprover la chevalerie des Normanz ; mes *
» il l'ont trovée plus grant et plus preus que il ne vosissent (h). Huedes leur
» chevetains s'en est fuiz , et Guis li Cuens de Pontiu ( i ) est pris, et tuit D
• Reg. re- » h autrcs sont mort , ou pris, ou eschapé par fuite. Si renunciez * ces no-
nouciez j yclcs au Roi de France de par le Duc de Normendie » . Et quant li Rois sot
* Mss. yon\\. la vérité , si ne vot * pas aler avant (A;), et s'en retorna touz dolenz de la
perte de sa gent : et li Dux restora le chastelde Bretuel (Z) encontre le chas-
* if,M. chastel tiau * de Thillieres que li Rois li avoit tolu , qui ne vaut pas mains de celui :
• Reg. en bien le fit garnir, et puis le bailla à garder * à Guillaume le filz Hosbert.
^** M^s tans Incidence. En ce tens * que li JNormant étoient en Puille soudoier entor
Wilmache le Duc de Salerne , estoit leur Chevetains Toustains ( m ) Scitel ,
• Germ. hons cstoit rcnomez de maintes granz proéces * : entre les autres hardiéces ,
proesces ^qh^ \\ avoit faites plusors , en fist il une dont il estoit trop renomez. Une fois
* Reg. gueie vist un lyon qui tenoit en sa gueule * une chievre ; vers lui ( n ) corut ,
et li esracha par force ; et puis le prist parmi la queue, en ce point que il E
estoit encores touz forsenez pour sa proie , et le geta par dessus les murs du
(a) Reg. Jintsi humelioit li Dux les Princes or- (g) Reg. emportez vos amis.
gueitleus, qui estoient si parent de par son père ; et Çh) Reg. Fousùsent. Eudes... s'en est fouiz,
ceus qui li... et ceus qui ettoient... essauça et leva. (i) Reg. mal, le Conte de Poitiers.
(6) Reg. Après ce que li Normant orent conquis \k) Reg. ains s'en retourna dolent et courroucié
Neutrie, ne fu que li François ne de la pert de sa.
(c) Reg. de bons... en Chaut (Germ. Caux) , (/) Reg. Bertuell : Germ. Bretueil de Britolium,
et livra celé gent en conduit à Eude.... l'autre mena aujourd'hui Breteuil petite ville de Norra. à six
U en la Contée d'Evreux. lieues d'Evreux et à deux de Verneuil.
{d) Reg. d'ambedeus parz. i^m) Germ. Thuciui Cites : Reg. Tucius Scitel,
(e) Reg. Quant il fu anuitid, si commença à homs estoit bien renoumez de maintes Itardiesces, dont,
crier. (n) Reg. vers le If on courut, et la li erracka,...
[f] Reg. Raoul de Toque : Germ. d€ Theone : que il estoit tôt forssené,
Guill, de Jum. Radulfus de Toënia.
SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
405
A palais, ausi comme il feist un mastin. Tant le (fl) haoient li Longobart par
envie, que il desirroient sa mort. Une foiz le menèrent en un désert où uns
granz dragons liabitoit et granz multitude * d'autre serpenz ; et quand il ' Reg. foison
sentirent que li granz serpenz venoit, si tornerent tuit en fuie. Tonstains ,
qui pas ne savoit la traison, se nierveilla ( t ) quant il les vit fuir, et demanda
à son escuier, que ce estoit : a ( c ) tant vint li dragon vers lui soudainement,
et li lança feu et flamme * parmi la gueule, si que il ardi son e>cu en un ' Reg ûambe
moment, et puis engoula la teste de son cheval : et Toustains(d) saclia
l'espee, et le féri si durement que il l'occist; mes il fu si envenimez de son
flair, que il en morut au tierz jor après. Quant il fu morz, li Normand qui
estoient en Puille, firent deulz Princes, Ranouf * et Richart : et en (e) ven- * ^'- R"-
jance de la mort Toustain se comhatirent contre les Longobarz, et firent *"*? '
B d'eus grant occision
V. Comment le Roy Henri s'esmut de rechief contre le Duc Guillaume de Nonnandie,
et en la fm comment il firent pais et concorde.
MuLT avoit li Rois Henris grant desierrier (/") de venchier la honte et le
domage, que li Dux Guilleaume li avoit fait. Grant ost (jf) assembla dere-
chief, et appela en s'aide Gefroi le Comte d'Anjou, et puis entra en Nor-
mendie ; la Contée de d'Uimes * trespassa, et celé de Baiex : au derrenier * cen. d'Eu
,se mist au retor, et s'en vint par le gué d'Yve * ; outre passa li Rois, et une * Reg. de
[partie de son ost ; et l'autre partie s'aresta pardelà, ne passer ne pot pour le '"*'
flo de la mer qui jà estoit montez. Li Dux survint * à granz gens, et corut * Reg. s'en
C sus à ceus qui pardelà estoient demoré ; plusors en occist et prist en la pre- ^'="'"'
sence le Roi, qui aidier ne leur pooit. Toutevoiz s'apensa li Rois que il
avoit tort vers lui *, et que il estoit esmeuz contre lui sanz raison par l'en- *id.leThxe
ticement [h) des envieus ; ensorque tout il regarda la valor et la prouéce
du Duc, et ce que il li chaoit si bien en toutes choses : si desierra à avoir
s'amor et sa cointance. Si bone pais * firent ensemble, que (i) ainques ' Mss. ^ès
puis n'i ot se bien non; et li rendi li Rois le chastel de Thillieres, que il li *A/«.TiUiew
avoit tolu.
VI. Comment le Roy Henri envoia ses messages à l'Empereeur d' Alemai(j7ie ;
et après parle d'un corps qu'il vouloient lever pour le corps de S. Denis, et
comment les messages de France parlèrent encontre, et comtnent il se départi de
D l'Empereeur.
' Cen. Ba«-
En ce tens (/cytenoit l'empire de Rome li Emperer Henris : 'grant affinité
et grant amor avoit entre lui et Henri le Roi de France ; car li Rois Henris
avoit eue une soue nièce (/ j par mariage. Si avint ensi *, que li Rois lien- ' Mt aiossi
ris envoia ses messages à l'Emperer Henri pour aucunes responses avoir, si
come il (m) est costume entre les Rois et les Empereors. En Baiviere * estoit
li Empereor, en une cité qui a non Radibone, oii toz (n) li poples du pais "^^^
et Baron et Prélat assembloit, pour une error qui estoit espandue par le pais.
Si vous conterons comment : En celé cité est(o) une Abbaie, si est fondée
de S. Hermantran ; et avint que li Abbés de laiens fesoit uns fbndemenz
pour maçoner en l'Eglise qui mult estoit viez ( p ) et ruineuse : dedenz
trovererent le cors d'un home mort tout entier. Tantost chairent (^) en
(a) Reg. Li Lombart orent moult grant envie seur
lui pour les proêsces qu'il faisait, et désiraient sa mort.
(b) Reg. s'esrnerveilla moult.
(c) Reg. et en tant vint ; Germ. tantost.
(d) Reg. Tucius tint tespie.
\e) Reg. et coururent suf aus Lonbarz en ven-
jance de la mort Tucius, et en firent grant ocition.
If) Reg. desirricr de vengier.
(g) Reg. apela de richief.
{li) Reg l'enlisement de deuz envieux, qui haiaent
pès et concorde ; et avec ce il regarda la valour et
la procsce du Duc , et ce qui li chaoit bien en toutes
ses choses : si desirra.
(() Reg. que U ni ot onques puis se bien non :
l'Impr. que oncques puis n'y eut sinon bien.
(/ij Reg. en ce meismes temps. . . de Roume li
Emperour Henri.
[Ij L'Itnpr. sienne : Reg, seue ou sève est la
même chose chez les anciens.
(/«] Reg. il est à coustume... et les Empereres. Li
Einpereres estoit en.
[fil Reg. tous li pucples du pays et li Baron et li
Prélat afambloietit pour aucune errour.
(r)] Reg. est fondée une ./baie de S. Ermentran.
(p) Reg. vies et ancienne ausi comme se le deut
chaoir : dedens.
(q) Reg. chéirent en convoitise et en ténèbres.
E e e iij
406
SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
* Reg. paour
Reg. asigna
* Id. plnseurs
doit
* Gen. Apos-
tre
• Mss. le
* Reg. ensam-
ble
* Reg. nou-
vele
* Id. selonc
* Gerin. de-
mandassent
* Germ. et
contre ces
' Id. vérité
* Id. ce que
* Germ. quar
* Id. devoit
' Id. treuve
Reg. l'entré
* Reg croûte
Id. lerroiis
ténèbres d'ignorance, et oblierent la paor * de nostre Segneur, pour ce A
que il voloient essaucier leur lieu ; si afermerent au pople, que il avoient
trové le cors nionsegneur S. Denys l'Ariopagite. Tost fu ceste novelle par
le pais espandue : li Evesques meisnies de la cité manda les autres Evesques
voisins, et leur demanda conseil de ceste chose ; et leur dit à la parfin, que
ce estoit de sa volenté, que cil cors qui ensi ( a ) avoit este trovez, fu levez
soUempnement, et mis entre les cors sains. A ce s'acorderent tuit ; et
asena * li Evesques le jor de celé élévacion, et leur pria (h) (|ue il rêve-,
nissent tuit à ce jor. Endementres (c) furent plusor * de divers ordres qui
amonesterent l'Evesqne, que il priast l'Emperer que il vosist estre à ce jor ;
et li Emperer qui pas ne crooit * que ce fust veritez, se fléchi toutes voies
à leur prières, et leur proumist que il i seroit. F^ndementres ( d ) assembla
li poples, li Evesque et li x\bbé de diverses religions. A la parfin vint li B
Emperer, et li Apostole * Leons qui novelement estoit ordenez. En ce
point vindrent li message * au roi Henri à la cort l'Empereor : mult ( e ) se
merveillierent, quand il virent l'Apostole et les Barons et les Prelaz et
tout le pais assemblé * ; si demandèrent sagement pour quoi ce estoit : et
quant il sorent la vérité, si n'en firent nul semblant ; ainz se présentèrent
devant l'Empereor por dénuncier la besogne * pour quoi il estoient venu.
Li Empereor les escouta volentiers ; et f:uant il se fu conseilliez, si lor
dona response soufisant à * leur opinion. Lors cuida (/} que il deussent *
demander congié de retorner en leur pais ; mes avant descovrirent ce que il
avoient conceu en leur cuers, devant l'Empereor et en la présence de
touz, et parlèrent en tel manière : « Très puissanz Empeieor, tu sez bien
» que cil n'est pas estables en son propos qui a double corage ; comme *cist C
» vices face à blasmer en persones de petit estât, mult doit miex estre
D dampnez en Empereor et en Rois ; car tout ainssi corne aucuns qui est
» esleuz à grant di gnité, resplendist plus, se il est enluminez de vei'tuz * ;
» ausi cil meismes qui est en tel estât fait plus à dampner et à despire, se il
» s'abandonne à péchiez et à vices : Si te volons manifester pour coi * nous
» avons ensi commencié à parler : Tu as maintenant promis que tu garderas
» loiauté et amistié germaine envers nostre Roi ; mes il semble que tu faces
» jà contre lui et contre ce que tu as promis ; car * nous avons entendu ,
» que cit poples qui ci est assemblez de divers liens, est pour ce ci venuz,
» que tu veus lever et mettre en révérence ovec les SS. Martyrs la charogne
» d'un home mort que l'en a trové en terre ; et plus que l'on le veut lever
» pour le cors S. Denys l'Ariopagite. Si tu veus bien savoir et enquerre la D
» vérité de ceste chose, tu troveras et esproveras en toi meismes que ce est
j) chose que nus ne devroit * ne penser, ne dire, ne faire : car la sentence
» de plus granz clers que soient en France, conferme que l'en trove * es
» Gestes du Roi Dagobert qui fonda l'Eglise, que il séela le cors S. Denis et
» de ses deulz Compagnons en chasses de leutre * fermées à III père de sarreu-
» res, que l'on puet encores vooir jusques au jor dui 5 et les mist darriers
» l'autel en une crote * voûtée à bon ciment, et si fort et si estroite que
» nus n'i puet entrer , fors par une petite entrée ; et plus encores que par
» desus est uns tabernacles hauz et pesanz d'or fin et de pierres précieuse,
» où li S. clous et la S. corone sont honestement gardé jusques au jor dui.
» Se li cors S. Denys donques est si diligenment gardez, et a touz jors esté ;
» comment le pot nus lerres * embler ? Après com tu doies savoir que il
(a) Reg. ainssi estoit trouvez. . . sollempneument .
(b) Reg. si leur pria qu'il venissent.
(c) Reg. Endementres, ou comme d'autres an-
ciens l'écrivent, dementiers , endementiers, est la
même chose que cependant. L'Impr. Entandi^.
(d) Reg. asambla li Evesque, le pueple et les A-
hez de : Germ. les Prélats de diverses régions: l'Impr.
Endementiers assembla l'Abbé, l'Evesque et le peuple
de diverses régions.
(e) Reg. moult s'esmerveillierent.
(/■) Reg. Quant il durent départir, si parlèrent en
tel manière : « Très puiisans Empereres, vous savez
» lien que cil n est pas estables, quia double corage :
» vous avez fait asambléce pueple pour lever la char-
« rongne d'un homme mort, et pour le mètre avec les
D cors sains ; et le veut-on lever pour le cors S. Denis
» l'Ariopagite, lequel cors repose en France ; et ce
» est conferme, passé a lonc temps, par les plus grans
» clers qui fussent en la Crestienté ; et méesmement il
» l'est bien trové es Gestes des Rois de Fr. que li Rois
» Dagoubert. . . S. DenU est ainssi gardez, comment
■n le porroit nus homs embler ? Mandez doncques au
» Roi de Fr. que il face savoir diliganment se li cors
« S. Denis est ou lieu que nous vous avons devisé,
D avant que vous fâchiez lever la charrongne d'un
» home mort, qui ne savez que ce est » . Et li Empere-
res respondi, quant il ot ce oy, qu'il s'en conseillerait :
et quant il fu conseilliez, si leur dist que leur entencion
estait bonne et selonc raison, et que ainssi le feroit-il
A tant, etc.
SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
407
A » soit Apostres de France, et la corones et li Roiaumes ait toz jors esté
» gardez et défenduz par les prières de si grant Patrun, nous nous merveil-
» Ions (a) comment tu tes si légiérement assentuz à croire tele error ; qui
» recognois de parole que tu es joinz à nostre Roi en amistié et en charité ;
» pour laquel chose il nous semble que tu aies corage et propos de grever,
» et de foire moleste au roiaume ds France , se * tu t'acordes que celé cha- * c<fr/n. quant
j) roigne d'orne mort soit levée pour le cors nionsegneur S. Denys l'Ario-
» pagite : au mains jusques à tant que tu aies * fait a savoir à notre segneur ' a.' fèt sa-
» le Roi (le France ton ami^ que il face enquerre loiaument savoir (b) se il ^°"'
» a en France le cors S. Denys j et dont se tu oies dire certainement que il
» ne soit là, si porras faire* ce que tu as en commencié ; et se tu le fais * id.îcre
» autrement, nous cnidons que mult de maus (c) en doivent encores ave-
B » nir ». Après ce que li message orent ensi parlé, et li Empereor les ot
diligenment (d) entenduz, il leur respondi , que il s'en conselleroit à l'Apos-
toille * et aus Barons. Après le conseil leur respondi , que leur sentence * ''««• '''^-
estoit bone et selon ' raison, et que il le feroit ensi. A tant s'en partirent ^*^c7rm. se-
li message, et retornerent en France. ■ lonc
VII. Comment le précieux corps monseigneur S. Denis fut
et monstre au peuple, et comment il fu confermé de rechief,
que ce fust le précieux corps de monseigneur S. Denis.
descouvert
Quant li mésage furent l'etorné , et il orent au Roi rendue la response
^de l'Empereor de la besoigne pour quoi il estoient là aie ; si li contèrent
C après tôt par ordre comment ceste besoigne * estoit alée ; et li Rois (e) qui mult
fut en grand cure de ceste chose, manda à jor nomé les Barons et les Prelaz
du Roiaume , et meismement l'Abbé Huon de S. Denyse : et quand il furent
ituit assemblé, li Rois leur conta la besogne à gr-anz pleurs et à granz lermes,
si corne li message la li avoient raportée ; et leur demanda (/") conseil de
ceste chose. Lors troverent en leur conseil que ceste errors * ne pooit estre
estainte, se ce n'estoit par la démoustrance du cors saint (g) ; et que li Abbés
mandast par tout , et senefiast (h) par ses lettres le jor que ce seroit fait ; et
que tuit cil i fuissent présent à cui les lettres seroient portées ; et que il ne
lessast en nule manière , que il ne feist assavoir* le jor à cens qui ceste error
avoient esmeue (i) ; pour ce se il n'i estoient, que la derrainne errors ne
j|fust peors de la premierre. A tant * se départirent tuit ; mes li Abbés Hues (k)
les pria touz avant , que il venissent, quant il leur feroit à savoir le jor. Et
li Abbes repaira (/) à S. Denys , et raconta au couvent de laienz ceste
chose à granz plors et à grant angoisse de cuer : et li Frère qui doutoient *
le commun péril, estoient en grant mesaise, et chanceloient entre paor et
espérance ; et toutevoies furent-il relevé et réconforté * par la grâce de celi
en cui l'espérance des bien créanz (m) est mise et fichiée : et toute doute
mise jus, se mistrent en la disposition de nostre Segneur, et -s'abandonerent
^mult efforciément à vigiles et à orésons * communes et privées : et li Abbés
envoia tandis ses lettres par tout , et près et loing ; et si n'oblia pas à en-
voler à cens de la cité de Radibone , par cui * celé errors estoit commen-
cié, et l'asséna (n) le jor au V jors de Ydes de Juim. Quant li convenz ot
longuement esté en croisons , en vigiles , et en jeunes , et en autres péni-
j E tances par quoi la divine pitié a merci des péclieors ; et li jorz qui fu mis
* Gerin. chose
* Reg. er-
reur
* ATvf. fel
V
*Germ
oir
sa-
«
Germ.
s'en
* Ici. iloub-
toient
* Id. con-
forté
* Id. croi-
sons
* Id. qui
(a) Germ. exmerveillons... ligieremenl assentis à
^croire cette erreur.
Ib) Gen. (avoir mnn se... et lor.t si tu oz dire.
(c) Gcrin. moult de maulz en dolent venir. Ce
liscours , comme on vient de le voir, est beau-
îup plus court dans le Ms. du Roi, que dans
Iceux de S. Geneviève et de S Germain ; et que
ans l'Imprimé, où sont les mêmes choses à
tquelques mots près , qui ne sont d'aucune con-
léquence.
(d) Gerra. dlllganment escoutés, si leur.
(e) Reg. et quant li RoLt sol ce, si manda tAbbé
Huon de S. Denif, et pluseurs des Barons ; et quant
il furent asamblé.
if) Reg. conseil que il en feroit.
(g) Le Ms. du Roi abrège, et porte tout de
suite : Adont fu fct à savoir partout le pays le jour
que ce seroit fait j et en furent envoies letres à pluseurs
des Prélats de France. Le Jour qui mis aproc/ia, si
commencierent à venir.
[Il) Germ. segnifiast par bonnes : l'Impr. par les
terres le Jour.
(i) Geriu. amené... le desreniere erreur ne fust
pieux que la.
(k) Germ. leur pria à tout, que.
[Ij Germ. repéra... de léans à grans pleurs et à
grans lermes.
[rrî) Germ. des biauz créans... et fichée.
(«)Germ. assigna le Jour à luitismes des Ides de
Juins.
408 SUITE DES CHROINIQUES DE S. DENIS.
aprocha, si commencierent à venir de toutes parz Evesque et Abbé, et A
Moine (a) et Clerc, et Conte et Baron , et du menu pople homes et famés
sanz nombre de diverses contrées; et si i vint Huedes (fc) li frères le Roi,
que li Rois i envoia, et ovec lui plusors des genz de cort ; et li commanda
que il li seust à raconter certainement en quel manière li Creators de toutes
'Germ.yoai- choscs vorroit * révélcr aus siens ce que il desierrent (c): si n'i vot pas
**'*"' venir ; car il se sentoit à si grant pécheor, ce disoit, que il n'estoit pas di-
* /t/. i-x gjjgg jg regarder des ieuz * du cors les reliques de si précieuz Mart}T ; mais
toute voies créoit il fermement et loiaumont , que la divine débonairetez
♦ id. oevres scroit là présente par ovres * ; et si envoia une porpre vermelle , pour en-
* Re-;. les veloper les précieuses reli(]ues. Quant ce vint après l'office de matines * ,
matines ^^^^ ^^^^^ |j gQ^ygj^y qj ggf^i jq^i^ f,^,J^■ qj^^ oroisou, et li Evcsquc, li Abbé et
• id. l'entré U Barou furcut présent, il osterent l'escrin de l'enthré de la fort voûte en B
grant révérence, et fu aportez avant touz seelez (d) forment et fermement
par merveilleuse art , selon l'anciene mestrise des orfèvres qui jadis furent :
deséliélez fu à grant paine en la présence de toz ; et furent trové entiere-
* Reg. vi,z nient li os dou preciex INIartyr ( e ) , envelopé en un drap de soie si viel * et
si porri, que {[) il s'esvanoissoit et devenoit poudre entre les mains de cens
* Gcrm. d'y- • j^ niauioient , ausi come fait toile d'yragnes *. Tuit furent maintenant
râi lignes T */ cj
raempli de si très grant oudor {g), que il disoient que nule espice ne nule
oudor aromatique ne pooit si souef flairier. Lors furent ( h ) tuit raempli de
si très grant liéce, que il comenciérent à chanter grâces et loënges à nostre
' ^d. sanglot Scgncur, et en granz lermes et en granz sanglouz * entremeslez , assemblèrent
* /d. viex les pièces du viel* paile et la poudre des vestemenz de mon segneur S. Denys
'id.iUie^ et de ses Compagnons ; et les os, qui par l'Abbé Huon*de laienz estoient C
traitié dévotement , enveloperent ou riche paile que li Rois i ot envoie.
* Heg. (lire Lors commeucierent li Evesque à crier * au pople la vérité , si corne il
l'avoient trovée (i). Adoncjues fu la joie si grant ou pople que nus ne le
porroit dire. Un poi en loing de l'Kglise portèrent les Refuiues à procession
' Reg. \me[>\r pour exciter la dévotiou du pople *. Huedes {k) li frères li Roi retorna au
Roi à Paris , et li conta tôt par ordre; si come il avoit esté ; et li R.ois qui
fu liez outre mesure , mut en ce jor meismes à pié , et touz nuz piez par
grant dévocion ; et vint à pié jusques à l'Eglise mult humblement, pour
aourer(/) son glorieus seignor. Après offri un riche drap de soie (m), et
puis prist congié de retorner. Les Reliques portèrent à procession , à grant
multitude du pueple et devant et darrieres , et puis assidrent la chasse desus
l'autel ; ensi demora XV-jors entières pour la multitude dou pople , qui D
*Germ. aussi chascun jor vcuoit novclc de diverses régi uns ; et tant corn il demora, ensi*
fu gardez par jor et par nuit des deulz parties dou couvent l'une après l'autre.
Si fu ensi laissiez tout à penséement jusques à tant que cil qui avoient celé
' Germ. L-iiW. error esmeue, en porrent savoir la certeneté ou par ex* ou par autrui. Après
les XV - jors fu li vaissiaus rassis en son propre lieu , ausi come il estoit
devant, à la foënge de celi qui vit et règne sanz fim. Ci (n) ne doit on
pas entrelaissiere, que l'on ne mete les nous d'aucuns qui là furent , à la
mémoire de ciaus(o) qui à avenir seront. Des Prelaz furent cist, Guis Arce-
* /d. Sens vesques de Rains * , Roberz Arcevesques de Cantorbiere, Imberz Flves-
ques de Paris, Elinanz Evesques de Laun, Baudoins Evesques de Noium,
* id. Sainiiis Gauticrs Evesques de Miauz , Froulanz Evesques de Senliz *. Si amena
'al G erra. Prestre et Clerc. tour l'Eglise pour esmowoir.
(6) Reg. et li Rois y envoia Eude son frère , et (A) Reg. li Quens Eudes retourna à Parit , et
avec lui pluseurs gens de sa court ; et si li manda. le conta au Roi son frère; et li Rois qui fu liez,
le) Germ. désirent ; si n'i voult pas -venir, quar. mut.
d) Germ. devant touz seelez fourment et ferme- [l] Reg. aourer le glorieus Martir, et i ofri.
ment par merveilleuses maisiries des orfèvres. Germ. honnourer , c'est la même chose. Aourer
(e) Reg. les os du cors du précieux Martir, et fu- vient d'adorare ; que les Auteurs du moyeu âge
rent trouve's enveloppés en. ont souvent pris pour honorare.
{f) Reg. que ce devenoit poudre : Germ. que il (^m) Reg. de soie: et fu le cors saint laiisie'XFjours
s'amentitsoit et devenait. sus l'autel , pour ce que cil qui estoient dieu en tel
(g) ^^ë- "*'""'■ fi' ^^ •^' douz flair, qu'il en furent errour, en seussent la vérité. C'est ainsi que le Ms.
tuit raempli :, et commencierent à chanter . du Roi continue d'abréger, et finit ce chapitre.
(A) Germ. furent maintenant racmplù de si grant (n) Germ. si ne doit pas entrelessier que l en.
Uesce. (o) Germ. de ceulx que à venir. Des Prélats fu-
(i) Reg. et portèrent les Reliques à procession en- rent cil... Cantorbie.
chascuns
SUITE DES CHRONIQUES DE S. DENIS.
409
• Id. cil
Id. Pierre
Id. Aubeu
Id. Gief-
cil
chascnns oveques soi valanz persones et Clers et lais. Des Abbez i furent cist * ;
premièrement, li Abbez Hues de S. Denys, Auberz de Mermoster, (a) Jehans
Abbés de Fescam, Landris Abbés de S. Père * de Chartres, Roberz Abbés de
S. Père de Fossez, Raous Abbés de S. Perede Laigni, et Aiberis * Moines
de S. Rémi de Rains; si fu cil uns des messages qui aflferma (fc) devant
l'Empereor, que S. Denys li Aryopagites estoit en France ; et si i fu Ge-
froiz * Abbés de Colons : et tuit cist Abbés (c) avoient amenez Moines pro-
desomes et bien religiex. Des Barons i furent cist^* présent, Huedes {d) li ^'^I i^
frère le Roi, Gautiers Cuens de Pontiu, Guillaume Cuens de Corbuel,
Yves Cuens de Biaumont, Galeranz Cuens de Moulanz, et maint autre
noble * home, sanz le grant nombre des simples Chevaliers. * id. gram
VIII. Caj dist des enfans et de la lignie du Roi Henri et de sa mort.
De la niége Henri l'Empereor* d'Alemaigne , que li Rois Henris out *j{eg.\'Em-
espousée, ot une fille qui assez tost fu morte : la mère (e) nieismes ne ves- P"eres
qui pas puis longuement ; et li Rois qui pas ne voloit estre sanz famé, en-
voia Gautiers l'Evesque de Miaux au Roi de Rousie, et li * manda, que * Cen man-
il li envoiast une soue fille (/"), qui avoit non Anne : et cil qui mult en fu hez, °*"'
le fit volentiers (g). Et quant ele fu venue , li Rois manda ses Barons , et
l'espousa soUempnement [h) : et la Dame qui sainte vie nienoit , pensoit
plus aus choses esperituex (i) qui à venir sont, que ele ne faisoit aus temporex,
en espérance que ele an receust le loier en la vie pardurable. Une Eglise
fonda en la cité de Senliz en l'onor de S. Vincent. Benaourousement ( /c )
et glorieusement vesqui li Rois ovec li Ion tens, et engendra en li III va-
lanz fiuz, Phelippe, Robert et Hue ; qui puis fu apelez Hues li Granz ,
et fu pères Raoul le Conte de Vermandois. En ce tens fu arse la cité de
Paris ; et auqiies entour ce tens fu famine trop (/) granz, qui dura Vil ans.
Philippes (m) li ainez des III frères, fu enoinz et sacrez au vivant de son
père, et par son commandement ; quar il estoit jà vieuz et débrisiez. Ce fu * Reg. yiex
feit en l'an de l'Incarnation MLIX. En l'an après niorut li Rois Henris ,
et fu ensepouturez * en l'Eghse S. Denys, ovec son père et son aiol et son • m. enterrez
bisaiol *, et les autres Rois qui laienz gisent. Cil Rois Henris fu mult cora- • jd. besaioi
geus et puissanz en armes.
Ci faut l'esloire du Roi Henri.
Îa) Gerra. de Moremonstre, Marmoutier.
b] Gerra. affrema devant l' Emperere.
(c) Gcrm. cil Abbé avoient amené preudom-
mes et.
(d) Germ. Oeuddes Gautier li Quens de
Ponlif (Poiitoise), Girart Quens de Corbueil....
Quens de MeuLlent.
(e) Reg. ne la mère ne vesqui pas après guère Ion-
guement.
if) ^^S- """ '^^ 'f^-f fdles qui.
{g) Reg. li envoia moult volentiers.
(/i) Reg. sollcmpneument : et la Dame qui moult
estoit religieuse, fonda une Abbaie.
{i) Gerin. espiritueulz que à venir sont.... tempo-
rales . . loier en la cité en la.
(/c) Reg. Bciieureusement et longuement vesqui li
Rois en sa cornpaignie, et engendra *n li troiz
enfans.
(/) Reg. et en ce tans meismes fu famine.
(m) Reg. Phelippe li ainznez fu couronnez au.
« Il est évident^ dit le P. Hardouin , que c'est
» pour faire croire que Philippe I étoit fils de
B Henri, qu'on a feint qu'il étoit si jeune lors-
» qu'il fut sacré... On vouloit arranger de telle
> sorte ces commencements de la 3" race, qu'on
» fît croire que les Ducs de Bourgogne descen-
» doient du chef de la maison régnante en
» France... que les premiers Rois n'ont point
» eu la royauté par élection , mais par le droit
tt de leur naissance : car c'est pour cela que l'on
t feint, qu'ils ont été sacrés du virant de leur
» prédécesseur ; ce qu'on ne feroit pas ii le pré-
» décesseur n'étoit leur père ». Ainsi le Jésuite
prétend que Philippe n'étoit pas fils de Henri.
Nous citerons dans un moment la pièce où il
étahlit cette chimère , et nous n'en parlerons
qu'avec mépris.
Tome XI
Fff
410
EXTRAIT D'UNE CHRONIQUE W
DES ROIS DE FRANCE.
De la Bibliothèque du Roi Ms. N°. 567.
1031. y» PRÈS le dit Robert Henry son fils commença à régner en l'an MXXX.
XA. Le dit Roy Henry ot de Anne sa femme fille George le Sclavon Roy....
c'est assavoir Philippe, Robert et Hue le Grant. La dite Anne fonda S. Vin-
cent à Senlis. Ou temps du dit Henry, Robert Ghichart, dit Normant, de g
Normandie conquist Puille, Calabre et l'isle de Sesille en l'an MLVII , le
XXVII de son règne. Il fonda à Paris l'Eglise de S. Martin des Champs,
et y mit pour y servir Dieu Clers et Prestres séculiers. Il régna XXX ans,
et fut enterré à S, Denis.
1060. Après le dit Henry [b) Philippe son fils le premier du nom commença à
régner en Roy de France en l'an MLXI , et ot à femme Berthe fille de
Baudoin Comte de Holande, seur de Robert Comte de Flandres. II en ot
ung fils nommé Loys le Gros, qui fut Roy après ly. Il acheta la cité de
Bourges et la Comté de Gastinois. Il print par force et occupa la Comté de
Veuguesin. Il fist faire le chastel de Montmeliant contre Hue Comte Dam-
martin qui estoit son adversaire. Ou tems du Roy Philippe en l'an IMLXXVII
commença l'ordre de Grantmont. L'an MLXXX fut commencée l'Eglise r
de S. Sauveur en l'Eglise qui est appellée.
(a) Cette Chronique va jusqu'au Roi Charles exponit illud, Pliœbum adamasse Leucotheen, dicit
VI : aussi ne contient-elle rien de fort impor- Deum adamasse, etc. Or voici ce que le P. Har-
tant pour les premiers règnes de la troisième douin ])ense de ce passage : t C'est un tissu de
race de nos Rois » faussetés et de pures visions que cet Auteur
[b) Un Auteur nommé Ingulphe, qui se dit » débite ici Car depuis l'Emp. Philippe jusqu'au
contemporain de ces deux Rois, et qui a lait » Roi Philippe l on ne sçauroit trouver dans
une Histoire dont nous avons donné un extrait, » l'Histoire même la plus fabuleuse une seule
rapporte (ju'un certain Grammairien disoit, que » personne distinguée , qui ait eu le nom de
Dieu affectionnoit particulièrement la piété du » Philippe Cet Ingulphe est un fourbe qui se
royaume de France , c'est-à-dire du royaume » trahit lui-même , lorsqu'il dit que le royau-
surnomnié des Philippcs , parce que plusieurs y » me de France est le royaume des Philippes :
avoient le nom de Philippe ; si bien que le Roi » car il insinue par cette expression que les Rois
Henri qui règne à présent, dit-il , a fait donner » régnans tiroient leur origine d'un Philippe , et
le nom de Philippe à son fils aîné : Et forte Leiica » qu'il y en avoit déjà plusieurs de ce nom-là,
dcitur à Leucon^i quod in Scytidca lingua inteipre- » quoiqu'il y donne un autre sens >. La criti-
tatur P/iili/>pus : ufide Magister in haffogif suis Ub.'S, que du P. Hardouin est certainement trop ou-
et niveus I.eucon, dicit ibi liunr. Leucon fuisse Philip- trée, et nous ne l'adoptons pas: nous remar-
pum Imper, qui niveus descriptus est, quia C/iristianus quons seulement que l'érudition d'Ingulphe
et baptismo super ni\>em dealbatus. Et atio in lucoubi manque ici de justesse.
A'
D
SUITE («) DU MIROIR HISTORIAL.
Ms. 146 de la Bibliothèque de S. Germain-des-Prez.
PRÈS la mort du Roy Robert son fils Henry régna après luy, nonobs- „
tant que la Royne Constance sa mère héoit icelluy Henry, et voulloit
couronner Robert le Duc de Bourgongne, le moyen des trois frères. Plu-
sieures villes et chasteaulx saisist, et s'alia au Conte de Champaigne, et à
plusieurs aultres Princes pour estre en son ayde : mais Henry qui estoit aspre
chevalier et courageux , assembla grant ost ; et fist tant par armes et par
force, qu'il abbatist l'orgueil de sa mère, et en chassa tous ceux qui estoient
Robert contre luy, par l'ayde que luy fist * Richard Duc de Normandie , et Mauger
le Conte de Corbet^ son oncle. Ce Roy Henry espousa la niepce de
(a) Ce qui précède, se trouve imprimé à la page 314 du X' Volume de cette Collection, où nous avons
donné une notice du Livre Ms. ainsi intitulé.
SUITE DU MIROIR HISTORIAL.
411
A l'Empereur Henry , et furent bons amis ensemble. Sitost que Henry ( a )
fut couronné Roy, il courut sus à Hue le Conte de Champaigne , et lui tollist le
chastel de Gournay, et la moitié de Sens que la Royne Constance luy avoit
donné. Après il courut sus à Baudoyn le Conte de Flandres, qui fut (ilz dii
Conte Arnoul , pource qu'il ne luy voulloit obéyr : mais il le fist par son
sens venir à sa féaulté.
En ce temps le bon Duc * Richart de Normandie alla oultre mer , et
laissa ung petit filz nommé Guillaume , et à son retour trespassa : et lors
commencèrent plusieurs guerres et occisions en Normandie. L'enfant Guil-
laume , qui estoit Duc de Normendie , par l'admonestement de Guy le filz
au Conte de Bourgongne, pria par nécessité le Roy Henry , qu'il luy aydast ;
et si (ist-il : et firent * par le Roy et par le Duc si chastiés , que tous leurs
B contraires vindrent à mercy ; et ne fut oncques puis nuls d'eulx si hardy ,
qui osast contre lui mouvoir. Ce duc Guillemme osta à Richard ( i ) son
cousin la Conté de Monstruel, et la donna à Robert son frère.
Par l'enhorteraent de plusieurs envyeux Françoys , le Roy fut moult esmeu
contre le Duc Guillemme. A deux osts entra en Normendie ; et fist de l'ung
Capitaine Geuffroy Martel , et l'envoya en Caux ; et le Roy mena l'aultre.
Le Duc assembla ses gens, et en fist deux osts : l'ung mena contre le Roy,
et l'aultre envoya contre Geuffroy Martel qui destruisoit le pays de Caux :
et se combatirent ensemble ; Françoys furent desconfis, et en y eust plusieurs
[occis. Le Duc Guillemme , pour espouventer le Roy , envoya ung Hérault
sur ung mont près des herberges du Roy ; qui cria haultement , que Fran-
'çoys menassent en Caux des voitures , pour ramener leurs parens qui estoient
occis. Quant le Roy sceut les nouvelles , il retourna en France bien dolent.
'Une aultrefois le Roy esmeut ses osts contre le Duc Guillemme ; et le Duc
Guillemme rassembla grans gens, et vint contre le Roy qui estoit vers Bayeux :
il courut sus hardiement aulx Françoys , et moult en occist. Toutes vois le
Roy considérant la vaillance du Duc, désira s'amor (c) , et firent bonne paix
ensemble par le conseil des preudhommes.
La Royne femme du Roy Henry, fille de l'Empereur Henry , trespassa
lors : si espousa Anne fille du Roy de Roussie, qui fut de moulte saincte
vie , et pensoit plus à acquérir la vie perdurable que la gloire mondaine.
Une Eglise fonda en la cité de Senlis en l'honneur de S. Vincent. Bieneu-
rement vesquit le Roy avecques elle longtemps , et en eust trois vaillans
filz: c'est assavoir, Philippe (d) le premier de ce nom Roy de France, qui
Robert
furent
(a) Ce Prince, dès le mois de Janv. 1015, avoit
pris la qualité de Duc de Bourgogne, dans un
titre de S. Bénigne de Dijon qu'il signa alors
avec Hugues , GDmte de Cbâlons , Evûque
d'Auxerre , et Otton , Comte de Maçon [ selon
l'Abbé Fleuri le Comté de Maçon fut uni au
Duché de Bourgogne en 1078]. Le Roi Henri
donna à son frère Robert en ajjpanage la Bour-
gogne ; et cette province étoit un fief réversible
à la Couronne. « Que le Roi Henri ait cédé la
» Bourgogne à son prétendu frère Robert, dit
» faussement le P. Hardouin dans une Dissertation
v dont nous allons bientôt parler, c'est une
» fiction qui se détruit par trois raisons ; la pre-
> miere, ([ue la monnoie se frappoit à Châlons
» sur Saône au nom de Henri : Henricus Re-z. X.
t Cavilloii civitas ; et au milieu B. pour Burgun-
» dia : la seconde, que passé ce prétendu Robert,
» tous les Ducs de Bourgogne n'ont point d'au-
I très noms que Eudes et Hugues : la troisième,
» que ce i)rétendu frère du Roi Henri ne se trou-
» vc que dans de fausses Histoires ou Chartres >.
{b) Les Auteurs contemporains doivent ser-
vir à rectifier tous les faux noms qui se trouvent
ici, et dans les autres pièces des temps posté-
rieurs.
ic) C'est-à-dire son amour, son amitié.
a) Le P. Hardouin , homme à paradoxes et
k chimères s'il en fut jamais, dans une Disserta-
tion sur l'Acte du sacre du Roi Philippe 1 , la-
quelle se trouve dans le Ms de la Biblioth, du
Roi, coté 6178. A. art. 2, prétend contre la
▼érité de l'Histoire et sur des preuves assorties à
son génie , que Philippe fut le premier Monar-
que de sa race, n'étant pas fils du Roi Henri [ :
puis ce trop hardi Critique, à l'occasion des pa-
roles d'Ingulfe, donnant l'essor à son imagina-
tion romanesque, invente et ajoute ce qui suit :
a Si ce nom [de Philippe] s'est conservé dans
» la postérité de l'Emp. Philippe en France, et si
» le Roi Philippe I en est descendu ; n'est-ce pas
» avec fondement illustrer la Maison Royale,
» que de dire qu'il descend par son père de la
» plus noble famille Romaine qui fût restée en
» France; et que sa mère étoit de la plus noble
» famille Franque qui fût alors , issue des
D Louis que les Historiens ont mis dans la se-
» conde race. Je n'affirme encore rien ; je dis
» seulement que cette alliance est la raison la
» plus vraisemblable qu'on puisse apporter de
B l'alternative constante de ces deux noms Phi-
» lippe et Louis , dans' les deux premiers nés
> de la Famille Royale, tant que la ligne di-
» recte a duré Les médailles de l'Emp. Phi-
» lippe marquent qu'il descendoit d'Antoine et
B d'Auguste, de Pompée qui descendoit de Nu-
> ma Pompilius , second Roi des Romains et
» gendre de Romulus ; et enfin de Marcius Phi-
» lippus, issu d'Ancus Marcus 3" Roi des Ro-
» mains. Les médailles démontrent tout cela
I visiblement... Quelle origine peut-on trou-
> ver plus ancienne, plus noble et mieux éta-
D blie .' Pourquoi ne seroit-il pas permis de la
B proposer et de la croire jusqu'à ce qu'on la
> détruise par bonnes preuves » f
F f f ij
412
SUITE DU MIROIR HISTORIAL.
régna après luy , Robert , et Hue qui puis fut appelle le Grant. Lors fut
arse et embrasée la noble cité de Paris par feu de meschef ; et si fut fa-
mine qui dura sept ans. XXX ans régna le Roy Henry, puis mourut.
Phelippes l'aisné filz du Roy Henry de France , fut couronné dès le vivant
de son père : et l'an après trespassa le Roy Henry, et fut mis en sépulture
à S. Denis en PVance. Ce Roy Phelippes fut le premier Roy de France de
ce nom. Ilvesquit en son temps moult en paix IX ans qu'il régna; et lui
fut fortune moult doulce. Il print à femme la fille au feu Conte de Hol-
lande, qui Berthe fut appellée, et sœur de Robert le Conte de Flandres.
EX ORIGINE («) REGUM FRANCISE.
Ex Ms. Codice Alborum-mantellorum Monasterii Paris.
B
Ad 1060.
* Bertham,
HE N R 1 c u s filius ejus [ Roberti ] post ipsum regnavit annis ( b ) XXX.
Habuit uxorem Annam nomine , bonam et religiosam , quœ fundavit
Ecclesiam S. Vincentii Silvanectensis ; de qua habuit très filios , Philippum ,
Robertum et Hugonem. Circa annum verô Domini M [ LIX ] fecit filium
suum Philippum , adhuc VIII annorum , Remis in Regem inungi per ma-
nus Gervasii ibidem Archiepiscopi. Anno post hune altero idem Henricus
mortuus est , scilicet anno MLXI in fine : post quem filius ejus Philippus
in regno dominatur ; eumque, quia parvulus erat , Balduinus Cornes Flandriae
gubernavit in Francia.
Philippus filius ejus anno Domini MLXI incepit regnare annis XLVIIl.
Desponsavit filiam Comitis Hollandiae, nomine Bathildem * , ex qua, etc.
(a) Is tituhis est Ms. Libro, cujus meta est
annus Christi 1422.
(i) In veteri Clironico Ms. scripto an. H35,
in Bibliolh. S. Germani Prat. inter Miscell. Mss.
Tom. I Durandi, ex Ms. Cod. Reg. Sueciae
1627 : ^nno MXLI Henricus filius Roberti super
Francos an. XXX. Et ibid. in alio Chronico
nialè : Hsnricus annis XXF vel XXI f. Sic per-
peràm in Genealogia Regum Fr. à Piiarainiindo
ad Ludovicuin XI , ex Ms. Cod. Reg. 1523,
olira Colbert 1923 : Henricus computatur XX f,
et resnai'it annU XXflI. Recliùs in Chronico Ne-
o ...
maus. inter Probationes novae Hist. Occitaniae :
Haenricus filius ejus annis XXIX.
D
EX CHRONICO («) BRÏTANNICO
* Al.
MXXXIX
ANNO MXXXVIl, Obiit Budicus Cornes.
MXL *. Obiit Alanus {h) Cornes Redonensis. Civitas Nannetensis
Comiti Gauffrido à Hoëllo Comité reddita est ; qui non bona usus lide , au-
ferre eam illi temptavit : sed vix XL dies retentam turpiter amisit.
MXLIX. Obiit Budicus , aliquamdiu dictus Episcopus [ Nannetensis] ;
sed posteà , propter simoniacam hteresim suam , apud Remensem jMetropolim
à Papa Leone depositus est. Hic priùs pacem constituit Nannetensibus.
MLI ( c ). Obiit Mathias Comes.
MLX. Kalendis Aprilis Gauffridus Comes moritur.
MLXI. Monstrum in Britannia nascitur ■. infra umbilicum unum , suprà
vero geminatum habens hominem. Nannetenses Hoëlum in Comitem rece-
perunt ; sed reliqui Britones Eudonem generum Conani erexerunt in Ducem.
MLXII. Obiit Gauffridus, Fulconis filius, Comes Andeg.
MLXIII. Ordinatio Quiriaci Nannetensis Episcopi.
E
(aï Ex variis Chronicorum fragraentis in ve-
teri Collectione Ms Ecclesiae Nannet. repertis,
quae laudantur à Petro le Baud sub hac ut pluri-
niùin ap]>ellatione, les Croniques Annaulx.
(6) Aliàs : Kalendis Apr. obiit Alanus Dux Bri-
tanniœ. Hic *** jilio sua Conano trimensi reliquit.
Quandô autem Auctores Chrono^raphi uno
tantùm anno inter se différant , id discriminis
Sîepiùs refundendura est in varium anni inci-
piendi ino<lum. Alii nempè vetereni calculum,
alii novuin sequuntur. Quae régula innuincris
coiuprobari potest icxemplis.
(c) Al. ML obiit Mathias Comes Nannetensu ;
eut successit Hoëllus frater ejus.
EX CHRONICO BRITANNIGO.
413
4 MLXVI (a). Cornes Britannorum Conanus juvenis et maliciosus, An-
degavorum terram adorsus, .superbae pervasioni suae in ipsa Andegavoium
terra morte subita praereptus est.
MLXVI [vel MLXVIII ]. Gauffridu, Cornes junior, quein Barbatura
cognoniinaverunt , traditus est à suis Fulconi fratri suo, et eivitas Andega-
vensis ii Nonas Apr. iv feria de ebdoniada quae dicitur penosa. Auctores
traditionis fVierunt Gauffridus de Prulliaco , Rainaldus de Castro-Gunterii,
Geraldus de Monasteriolo. Et sequenti anno captus est supradictus Cornes
Gauffridus à Fulcone fratre suo in bello publico ; et Fulco ab Andegaven-
sibus, vellent nollent, receptus.
MLXXVI. Hoël faciens bella apud Comiteni Gauffridum , cognomento
Granonem, castruni Doli, Comité Guillermo Normannorum sibi aux.iliante,
B per XL dies ingeiiiis ac aliis machinationibus obsedit ; quod minime capere
potuit. Sequenti (b) anno Cornes Hoël capitur à suis. In hoc anno obiit
Quiriacus Nannetensis Episcopus.
Obiit Mainus Episcopus Redonensis.
(a) Al. MLXFI conieta Stella ferè per XV die.t pam Oldae, vulgô Oudon.
in vcciduU partibus apparuit. ConaniLs Dux, per- [b] Aliàs : MLXXVI Cornes Hoël capitur à suis,
domitâ Britanniâ^ apud Credonense castrum fiiiein et eodem anno ubiit Quiriacus Episc. Nanncteiuis.
ritœ fecit. Credo, Craon, locus est positus ad ri-
D
EX CHRONICO W S. VITONI VIRDUNENSIS.
Apud LabbeAim Tom. I novœ Bibl. Libr. Mss. pag. 401.
ANNO {b) MXXXVin. Rayemberto * Episcopo succedit Richardus.
MXLVL Obiit Richardus Al)bas S. Vitoni : succedit Valeranus.
Obiit Richardus Episcopus Virduni : succedit Tlieodericus.
MXLVIIL Civitas Virdunensis (c) à Duce Godefrido et Balduino
Comité depraedatur, et unà cum Monasterio S. Mariae incenditur.
MXLIX. Dedicata est Ecdesia B. M. Magdalenae à Leone Papa IX.
MLX. Obiit Valeranus (d) Abbas : succedit Grimoldus.
MLXIX. Obiit Godefridus Dux, tilius Gotelonis : succedit fîlius
Godefridus Gibbosus.
MLXXI. Obiit Ermenfridus Canonicus,
dalcnae.
MLXXVI. Obiit Godefridus junior Dux :
tur BuUoniensis.
MLXXVII. Rodulfus Abbas (e) Grimoldo
tuor mensibus obtinens.
ejus
aedificator Ecclesiae S. Mag-
ICI-
succedit Godefridus, qui
succedit. Gelu validum qua
Raiaiberto
lE
^APPENDIX EX CONTINUATIONE (f) HIST. EPISCOPORUM VIRDUN.
Defuncto Humberto primo Abbate Ecclesiae S. Vitoni , gubernata est
eadem Ecclesia per annos fermé XL cum omni honorificentia à viris illu-
stribus et singulari industria pollentibus, Adelmaro, Adelardo , Ermenrico,
Rohardo, Lamberto et Fingenio Abbatibus , donec temporibus D. Epis-
copi (g) Haimonis suscepit ipsam Ecclesiam gubernandam domnus et ve-
nerabilis pater Richardus, noviter in ea Monachus factus ; qui fuit de
primoribus Ecclesiae S. Mariae Rem. Canonicus, et vir valdè religiosus. . .
(a) Hoc Scriptum , à variis Auctorllius usque
ad an 1598 continuatum , reperit Labbeus inter
Schedas Jac. Sirmundi Soc. J.
b) Forte corrig. MXXXIX.
c) In Cbronico Virdun. haec retrabuntur ad
annura pr%cedeatein.
(d) Ibid. mors Waleranni rejicitur in annum se-
quentcm.
(e) Ibid. haec ad an. 1075 referuntur.
(/■) Ilaec Contliiuatio , cujus Auctor est coae-
vus Monachus Abbatiae S. Vitoni , exslat apud
Acberiuin Tom. 11 Sj)icil. in fol. pag. 23'J.
(g) De eo dicitur suprù, quôd Ecclesiam per-
brei'cm magna ex parte ampli ficaverit, decoraverit,
exluleril.
F f fiij
414 EX CHRONICO S. VITONI VIRDUNENSIS.
Ecclesiam unà cum Imperatore Henrico Magno in honore BB. Apost. Pétri A
et Pauli et S. Vitoni œdificavit . . . Vita hujiis spectabilis, vitam multorum
reddidit spectabilem . . . Progenies Ducis Godefridi praecipuè^ abrenuntiavit
SEeculo. Fredericus enim Cornes huic patri se filium commendavit
Fingenius Abbas defuncîtus est, et in Ecclesia S. Felicis extra niuros Me-
tensium civitatis honora biliter sepultus. Quo sepulto , Abbas substituitur
[ Richardus ] • . . Mathildis Saxoniaa Comitissa, non parvâ erga hune
patreni exarsit benevolentia . . . cum filio Herimanno Comité .... Haec
Comitissa Comiti Godefrido copulata, quinque filios ex ipso genuit, vide-
licet Adalberonem []I] nostrae civitatis post Wicfr-idum Episcopum , et
praedictos Fredericum et Herimannum Comités ; duos quoque Ducatûs pro-
sapiâ pollentes, Godefridum atque Gozelonem . . . Lietardus quoque ,
Pag. 2.10. Imperatoris {a) Conradi nepos et consanguineus, sub eo reverendo Pâtre
in eodem loco factus est Monachus . . . Richardus vixit usque ad tempora
domni Episcopi Richardi, quem de sacro fonte suscepit, rexitque Monaste-
rium per XLII annos . . . Mirabilis erat in religionis proposito Patris hujus
instantia ; cui adspirare, oui adhaerere nitebatur omnis Ecclesia : cujns insti-
tutionibus tota gaudet Francia ; et dum religionis habet vestigia, triumphat
Lothariensis [b) patria . . , . Praesul Raimbertus ad Ecclesiam S. Agerico
Praesuli Hoverte sedificandam ardentissimus : vix autem desideratum opus
incœperat, vix Monachos locaverat, desiderio S. Sepulchri peregrinationem
est aggressus, in qua mortuus . . . Fuit pax et veritas in hoc Episcopatu in
diebus ejus [ Richardi Episc. Virdun. ] : interiùs et exteriiis omnes pace
frueliantur Mors VII anno superveniens , post niortem venerabilis
An. 1046 Abbatis Richardi, ipso anno secundum grave adduxit infortunium . . . Nani C
ciim extrema infirmitate urgeretur idem venerabilis Pater , domnus Epis-
copus quotidie eum visitabat, flens et dolens se superstitem relinqui ....
Corpus ejus per se lavit . . . Tertia vigiliarum ipsius peracta die, dura post
Missarum celebrationem in raausoleum eum venerabilis Pontifex deponeret,
exosculans pectus illius oravit, quatinùs pro eo intercederet, ne per annum
ei superstes reiinqueretur : quod eum impetrasse veris indiciis approbatur,
dum venerabilis Abbas XVII Kal. Jul. migraverit, et ipse venerandus Pon-
tifex infra spatium medii anni, vu scilicet Idus Nov. subsequutus sit ....
Obiit autem beatae memoriae Richardus Episcopus in ista civitate Virdunensi,
et sepultus fuit in sinistra parte majoris Ecclesiae S. Mariae juxta chorum . . .
p«S. 241. Hic supradictus Richardus ante assequutam Episcopatûs sui consecrationem,
quasi peccatis suis exigentibus, urbi contigisse miserabilem paterne doluit D
infelicitatem, palatia esse incensa, œdificia antecessorum omnimodè diruta ;
quidquid ad gloriam, hoc redactum ad ruinam ; quidquid erat in suum et
Coëpiscoporum honorem, hoc destinatum in miseram destructionem . Quan-
tiim autem doluerit, testata est mature satis facta rcaedificatio . . Pro anima
patris sui Comitis Hildradi, qui cognominatus est Hecelinus , viri militaris,
viri in sœculo strenui, Theonis-curtem S. Petroet S. Vitono tradidit.
(a) Unus de Primnribui de génère illo excellentU- Epùc. ejicitur ; in cujus locum Richardus Firdun.
simo Oltonum Conradu.i de If^enelinga, elevatus in jibbas Lobiensem etiani Jbbatiam regere constitua-
Regem, XF annis prœfuit : et ex Gitla de Lym- tur... Tantœ siquidein auctoritatii fuisse dignnscitur,
burch , quce de nobilissima Regum Francorum et Bur- ut totius penè Lotliaringice Monasteria^ ejus institula
gundiœ prosapid processerat. Henricum Imper. Clau- pro lege servaverint, et servanda posteris per succe-
dum cognominatum genuit. Ex Apj)end. ad Gesta dentia tempora tradiderint. Quo etiam tempore Poppo
Trevirensium Arcliiep. apud Martenium Toin. Stabulen<:is, Stephanus Leodiensis eodem religionis
IV Ampliss. Collect. pag. 461 . Henricus Claudus fervore Ecclesiam illuitrare cognoscuntur. Ex Conti-
régnât.. Hobertu-t Rex Fr. secundw: ex génère Hu- nuatione de Gestis Abbatuiu Lob. apud Ache-
gonis Zapete,vir sanctus agnoscitur per hœc tempora. rium Tom. II Spicil. in-fol. pag. 744. Porrô Ri-
Ex Compilatione Clironol. Kicobaldi apud Ec- chardus , Gratia-Dei cognominatus , in summa
carduin in Tom. I Corp. Hist. viginti et unam Abbatias , Mabillonio judice ,
(b) XIII ordinationii sues anno Ingobardus de tam in Lotharingia , quàm in Francia et Flan-
Abbatia à IVolbodone sanctœ memoriœ viro Leod. dria, sub sua providentia habuisse memoratur.
415
EX CHRONICO W LOBIENSÏ.
Apud Martenium Tom. III Thés. Anecd. col. 1409.
ANNO MXXXII. Cuonradus Imperator (i) cum Heinrico Rege ami-
citiam firraat. Domnus Ricliardus reddit Abbatiam Lobiensem.
M XXX III. Hugo fit Abbas die Pentecostes.
MXXXVI. Ecclesia S. Pétri Lobiis dedicatur Idibus Januarii ab Epis-
copis Raginardo Leodiensi et Gerardo Cameracensi.
B MXXXVII. XVII Cal. Decembris bellum inter Gothelonem Ducem Lo-
tliaringise , et Odoneni Gomitem Franciae ; in quo ipse Odo periit, et Victoria
Diici cessit. Obiit Raginardus Episcopus ; Nitho succedit.
MXXXIX. Cuonradus Imperator obiit ; Heinricus filius ejus succedit.
MXLII.. . Nitho Episcopus obiit: Watho succedit. ^Estas pluvialis.
MX LUI. Famés exorta , et gelu magnum à Calendis Decembris usque
Calendas Martii.
MXLIV^ . . . Gothelo Dux obiit: Godefridus filius ejus rebellât. Famés
pervalida .
MXLV. Renedictus Papa et duo cum eo : quibus tribus canonicâ cen-
sura ab Imperatore Heinrico depositis , Clemens (c) Papa substituitur. Go-
defridus capitur , et custodise mancipatur.
G MXLVI. Heinricus filius Cuonradi fit Imperator, et très Papae ab eo (d)
deponuntur. Godefridus custodiâ relaxatus , cum Ralduino Comité concor-
datur , et ambo rebellant.
MXLVIII. Watlio Episcopus obiit : Diduinus succedit. Henricus Im-
perator cum Henrico Rege amicitiam firmat.
MXLIX. Léo, qui et Rruno , Papa. Synod us Remis ab eo agitur , et
Simoniaci daninantur. Henricus Imperator Balduinum Comitem subjugat ;
Godefridum in amicitiam receptat.
ML. Heinricus Imperator per Cameracum super Balduinum vadit.
MLI. Balduinus cum filio suo Balduino (e) rebellât , invaso Haino.
Annus totus pluvialis.
MLIII. Balduinus Junior Tuduinum incendit : Balduinus Major *** Hoium
D vastant et incendunt utrimque : Hugo Abbas obiit : Adelardus succedit.
MLIV. Heinricus Imperator super Balduinum secundo vadit , Tornacum
capit.
MLVI. Victor Papa Goslaria venit. Henricus Imperator obiit ; eique filius
suns Henricus in regnum successit.
MLVIII. Henricus Palatinus Cornes , mentis insaniâ captus , uxorem
suam Mathildem , Gozelonis Ducis filiam , infeliciter peremit.
MLX. Obiit Heinricus Rex occidentalis : Philippus filius ejus successit.
MLXI. Imperatrix Agnes velamen castimonii accepit.
MLXII. Anno Coloniensis Archiepiscopus Regem Heinricum matri sub-
ripuit, seseque illi magistrum praefecit.
MLXIlï. Romae directi sunt Papae duo , Parmensis Episcopus , et Lucensis ;
E inter quos usque ad sanguinis effusionem decertatum est.
MLXIV. Willelmus Rex Anglicam terram invasit.
(a) Etsi Chronicon hoc ad annum usque 1641 prœsidet annù II. Hic statim cum Imperatore et Ro-
continuetur ; attamen , cùni tôt ferè habcat manis pugnavit, et multo.s eorum occidit ; pro quo
Scriptorcs, qnot facta contineat , ab Auctore Sa/i<iuinariu.f dictas e.tt Ex. Cbron. Turon.
veluti coaevo exaratum potest asseri. In Ms. enim (rf) Pontifex Rom. si infidclis, bcercticus aut
Lob. Codice, ex quo editum est , oiiinia quae fcbismaticus fuerit, potest deponi : secùs di-
anniim M. seqiiuntur, prout occurrebant, à di- cendum de Regibus, quorum jus suprcmum et
versis Anonymis descripta esse notât Martenius, monarchicura, omninô est independens.
(b) Ili duo Principes non tune , post exortas (e) Turbatâ imo perditâ prorsits pace inter Hen-
inter se lilcs de parte regni, ut à quibusdam ricum Imper, et Balduinum Seniorem Comitem , qm.
falsô traditur , convenerunt de Burgundia. Is invaso Hajrnault rebellabat, Lobia in ea parte mali
cniin Ducatus antiqua erat Coronae Fr. appen- posita [est]. Ex Contin de Gestis Abbatum Lob.
dix. apud Acherium Tom. II Spicil. in-foL pag. 745.
{c) Defunoto \Silvestro III] Gregorius [f/]
An. 1068.
446 EX CHRONICO LOBIENSI.
MLXV. Heinricus Rex in iv feria Paschse gladium cinxit Vorniatiae , A
Ebehardo Treverensi Archiepiscopo benedicente.
MLXVI. Hoc anno cometa apparuit. Heinricus Rex Bertam Reginam
duxit , Ottonis Marchionis filiam ; et Ebehardus Treverensis Arcbiepis-
copiis obiit : Ciiono in loco ejiis substitutus , niartyrizatur. Cornes Guillel-
nms , Rex Anglorum vi efïicitur.
MLXVII. Godefridus (a) Lothariensium Dux , Rotnam hostium incnrsus
timentem defendere nititiir.
MLXVIII. Aquœ inundaverunt. Magna et inaudita sterilitas vini et pomi
facta est.
MLXIX. Hiems magna et aspera . . .
MLXX. Godefridus Dux Lotharingiîe , vir mirse audaciae , in Natali
Domini obiit ; et Doniinus S. Tebaldi virtutem per opéra mundo revelavit. B
Obiit Balduinus Cornes , et ad Hanon sepultus est.
(a) Lco Ost. lib. 3 cap. 23, ad an. 1066 nar- [cott. facem) gerens ^ pluiquàm XX diebus vim est ,
rat . Godefridum Lotliar. et Hetruriae Duceiii , quœ Duch obitâs \nam paulô pàst inortuus est] prce-
Papâ Cardinalibusque coinitatuin , inedio jaiii nuncia fuit. Quœ verba paulô pàst et siiiiilia tem-
Maio A(iuiiiuin vcni.ssc , ibiquc decein et octo ])oris adverbia apud Leonem Ost. habcnt ina-
dit'bus cuin Nonnannis conflixisse ; ac tandem gnani latitudinem , ac in errorem facile possant
pccnniâ à Nonnannis accej)là , ad propria re- induccre : nam è vivis excessit Godefridus anno
diisse. Deinde idem Auctor addit : Per eos cites tantùm 1070 , ut infrà legitur in Cbronico
Stella qiiain cometem vacant, ingenlem post se faciem. Lob.
EX DIVERSIS CHRONICIS, HIST. GEST. ET INSTRUMENTES. q
ANNO Doni. MXIII. Baidricns Episc. Leod. pro salute ac munimine
Ecclesiarum quge suse siiljjacebant potestati , super allodium suuin quod
Huguardis erat situm , disponebat sedificare eastrum : cujus opns niatiu"è in-
stituons, primo ad tutelara ejusdem castri , optimum praecepit fbssatum
fieri ; quod adhuc, ut illius villae testantur incolae, persévérât. Huic incœpto
Comes Lovaniensis Lambertus , cognomento Barbatus , vir prophanae men-
tis, et moribus , vehementer Episcopum ofTendit , et ne fieri debeat , directa
legatione contradicit ... Ut vera relatione didicimus , congressione prima
nostrse cessit parti Victoria : deinde Comes (a) Namucensis , turpi motus
fugâ sui nepotis , paratis militum suffragiis , se ad aciem quàm velocissimè
contulit ; et facto gravi impetu , redeunte cum suis Lovaniensi Comité, Epis- q
copi fugam militibus nil taie suspicantibus incussit. Perhibetur etiam in illa
congressione , prteter vulneratos et captos , trecentos homines vitâ caruisse.
Ex Mgidio Aureœ-vaUis in Baldrico Episc. Leod.
Anno Dom. MXV. Monasterium S. M. Virginis in Argentina surgit primo
k furidatione sua. Ex Fragm. Uvit. Incerti Auctoris apud Urstitium , pacj. 83 ,
part. 2. Script. Germ. Bernardus (b) Comes Substantionensis , sedente Petro
in Episcopatu Magalon. donavit Monasterio S. Michaëlis de Clusa, Ecclesiam
S. Crucis quae est prope Melgorium. Ex série Episcoporum Magalon. apud
Labb. Tom. I Mss. pag. 595.
Anno Dom. MXVI. Cœpit , imperii Henriei II anno XIV, Henricus
Senior hujus nominis primus , Comes Lovan. et Bruxell. et Marchio sacri
imperii , filius Lamberti Senioris , primi Comitis Lovaniensis. Rexit annis g
XXIII. Ex Magno Chron. Belg. ex Sigeberto in Gestis Ducum Brab. Iste genuit
Lambertum , aliàs Baldricum dictum Cum-barba , et Mechtildem quae nupsit
Eustachio I Comiti Boloniensi , avo Godefridi de Bullone. Ibid. pag. 100
ex Magistro Emundo.
Anno Dom. MXVIII. Arnulphus Comes Gandav. contra Frisones dimi-
cans, victus fugâ salutem meditatus est ; sed prseventus ab illis occisus est ;
(a) Ex Manuco factum est primo Naraucum ; (b) Hic Bernardus III ex Adela fiiium babuit
deinde verô, et boc corrupto nomine ac litterâ Raymundum I, qui ex Béatrice genuit Petrum
r insertâ, Namurcum ; item Namurcium vel Almodis filiae Pontii Com. Tolos. maritum ,
Nainursium, Nemursiuni ac Namurum , Nanmr et Juditham uxorem Roberti II Cora. Arvern.
ad Mosam inter Deonantum et Hoium.
CUJ
US
EX DIVEhSIS CHRONICIS, ETC. 417
A cujus niorteni ( a ) Theodericus filins ejus ulcisci aggressus , totam penè
Frisiam igni, ferro, omnique nocendi arte populatur. Ad quem debellan-
dum Godefridiis Dux Lotharingiae , ab [mperatore missus est ; et conserto
pnnelio , vox repente , nescitnr unde , ab omnibus audita est : « Fugite ,
» fngite, capite , capite ». Cunctis ad tectnm instar locustarum fugientibus ,
mnltisqiie adversarioruni Iiinc inde pereniptis , Dux ipse Godefridus ab
hostibus captivatur : pro cujus liberatione venerabilis Episcopus Wolbodo ,
eo quod ibi notus esset et charus , transniissus est . . . praedonibus veniam ab
Iniperatore obtinuit , Duceni sanum reci^pit ; pacatis omnibus , bellorum
impetus conquievit. Ex Mgidio (b) Aureœ-vallis in Wolbodone Episc. Leod.
cap. G7. In Frisonia Theodorico Com. Gand. filio Arnulpbi Gand. debel-
lante Frisones in vindicta patris sui ab eis occisi , Godefridus Dux Lotb.
B ad eum debellandum ab Iniperatore mittitur , et Frisones Morsatenos qui ei
consenserant. Confecto itaque pr*lio , repente vox , unde nescitur , quasi
desuper emissa sonuit : » Fugite , fugite ; » sicque cunctis in fugam versis,
multi à paucis occiduntur : Dux verô capitur , etc. . . . Godefridus , impe-
tratâ Frisonibus ab Iniperatore totius injustitiae impunitate , à captivitate
solvitur , et non multô post moritur : frater verô ejus Gothelo in Ducatu ei
successit. Ex Balduino de Ninove in Ms. Chronico.
Anno Dom. MXIX. Aribertus Abbas S. Jacobi . . . cuni consensu
donini Wifredi Coniitis . . . convocavit Guifredum (c) Archiep. Narbon. qui
Ecclesiam [de Forniigueria] dedicavit II Non. Octob. régnante Rol)erto
Rege. Ea; Charta inter probat. Hist. Occit. col. 172. Tom. II.
Anno Dom. MXXIII. Interpellabat Augerius Abbas S. Pauli [Narbon.]
C ad Raymundum , et Raymundus ad Abbatem . . . Unde factuni est placitum
inter eos , ubi [ Narbonis ] cum fidejussoribus pactis per utramque partem
in manu Berengarii Vicecomitis de D. solidis , ut inde fieret bellum se-
cundùni praedictam ( d ) fidemjussionem et convenientiam ; in tantum ut
missus prîedicti Abbatis , cui injunctum erat ut faceret praedictuni bellum ,
communione suscepta praepararet se ad bellandum ; venerunt qui intererant
eideni placito , scilicet Guifredus Archiepiscopus , et Berengarius Vice-
comes , et Richardus nihilominùs Vicecomes , et Bernardus Abbas ... et
consilium dederunt utrisque ne fieret inde bellum , sed dividerent inter se
alodium. Ex Placito Narbon. inter probat. Hist. Occit. col. 175. Tom. II.
Anno Dom. MXXIV. IV Id. Aug. régnante Rotberto Fr. Rege , cum
consilio et voluntate domni Principis Bernardi de Andusia et Garsindis Co-
D niitissse uxoris , Stephanus Episc. Agathensis dedicavit Ecclesiam de Palatio.
Ex Notitia ibid. col. 176. Henricus II Deo reddidit animam féliciter III Id.
Julii . . . Hic Cunegundam suam legitiniam sponsam et Imperatricem nun-
quam cognovit, sed ut sororem dilexit. x brevi Chron. Leod. apiid Marten.
Tom. III. Anecdcol. Ii07.
Anno Dom. MXXV. Est Carumlocus (e) in Comitatu Sustantionense ,
Diœcesion S. Pétri Magalonense , S. Genesii Mart. titulatum nomine , Mar-
cianico subter consistente villa . . . Juditham Abbatissam eligentibus , domni
scilicet Abbati Warnerio insulae S. Pétri Apost. Psalmodio . . . necnon et
Pétri gratiâ Dei Sedis S. Pétri Apost. Magalon. Episcopo, atque sublimi in
(a) Annales Fland. mentionem faciunt Wig- regnum exagilabat Gallcœ, etc.... Unde Henricus
mani Com. novi Castelli Gand. anno 967 in- Imp. Gnzeloni Duci Loth. regni mandat... se con-
terfecti, atque Theoderici Alostani Com. cujus queri veliementer et irasci de ipsius ignavia , cùm
ex tilio nepos fuit Theodericus hîc laudutus. profectù bellicosa juventus itUnon deesset... ille paret
j> Alost. Comitatum , inquit Jao. Marcliar.lius in imperio. nxtendit Ducis indwttriam , etc. Vide Si-
• Descript. Fland. derivatum quidam exislimanl gebertum ad an. 1018.
• ex Coinitibus Castelli-novi Gand. ab Othone (c) Guifredus, Vaissetio judiie , tune annos
» 1 Caesarc ad Gandavum an. 949 aedificati , et XIV aut XV duntaxat erat natus.
» à splendida Germ. familia, cui deinde à Gan- [d) TJbi condicta erat pugna , quam vocabant
•» davo nomen fuit luansitque^ administrati : campum , utra(|ue pars Wadiani dare cogeba-
1 nam illius arcis Othonianœ Praesidibus terra tur^ hoc est fidejussorem ; sive pignus cxbibcre
» Brachantia , quée post Alostana audiit , cum de pugna reipsa peragenda ; sine ne pœna rece-
» quatuor ambactis assignabatur , ut stipendia dere ex obligatione ei posteà liceret.
> atimoniamque praesidiariis militibus illinc pro- (e) In elei:tione Alimburgis, quam Arnaldui
> vidèrent ; quam auctoritatem in dominatuiu gratiâ Dei Epitcopus Magalon. anno 104i ordinavit
s> verterunt Ca;sarum bcnciicio Alostani Couii- atque benedixit, S. Genesii Monasteriuin dicilur esse
» tes dehinc nuncupati ». situm in Comitatu. Substant. in loco qui antiquo no-
(b] Adslipulantur ea '[ux habet idem ^gidius mine Marcianicui vncalur, rudi vero vocabulo Carus
in Baldrico l-eod. Episc. Ea tempeslale^ in<piit, nuncupatur locu.f ; quod Judita qiuedam Sanctima-
Deodericus Cornes Fresniœ belUs et sediticinibus nialis fcemina hcereditariojure ledijicavit.
Tome XI. G gg
418 EX DIVERSIS GHROiNlCIS, ETC.
omnibus Comiti [ Siistantion. ] Bernardo . . . Facta carta electionis XIT C.al. A
Decenil). Tndict. VIII , anno régnante Roberto Rege XXX. Ex Instrum.
inter probat. Uist. Occii. col. 177. Tom. II.
Anno Dotn. MXXVI. Rex [ Gonradus ] Natale Domini Leodii celebravit ,
et Heinricum filium snum ex Gisla Regem fecit. Haec Gisla et soror ejus
Macthildis, fratresque ejns Rodulfus et Bernhardns , nati erant in Westfalia ,
de loco qui dicitur Verla. Gisla nupsit primùm Ernesto filio Uuppaldi IVlar-
chionis , genuitque illi Herimannum Ducem Suevorum. Duce Ernesto
defuncto , accepit eam uxorem Cornes Bruno de Bruneswic ; peperitque illi
Liudolfum Comitem. Comité Brunone etiam defuncto , duxit eam violenter
Conradus suus cognatus ; genuitque ex ea hune de quo loquimur Henricum.
Ex Annalista Snx. apud Echardum in Tom. I. Corp. Uist. Walterins Episc.
jEduse Cœnobiolum Colchas desertum , per laudationem Hugonis Corn. B
Cabilon, oujus erat beneficium , Abbati Flaviniac. ad restaurandum commit-
tere statuerat. Illo mortuo Helmoinus Augustod. Episc. successor , perpétua
subdidit et contulit Cœnobio («) Flaviniac. quod ^duae adnexum est Sedi ,
Monasterium Colchas , quod S. Georgio dicaluni est. Actum Augustiduno.
Helmoinus qui jussit et lirmari rogavit. Robertus gratiâ Dei Fr. Rex firmator
exstitit , filiusque ejus Henricus ; Hugo Episc. Autissiod. Lambertus Episc.
Lingon. Gauf'redus Episc. Cabilon. Beraldus Episc. Suession. Gauslinus Episc.
Matiscon. Hugo Episc. Nevern. Landricus Cornes , Otto Cornes nepos
'Autifisiod. Hugonis* Episc. Tetbalbus Comes nepos ipsius Episcopi , Girardus Sine-
murensis , anno Régis Roberto XXX , Guillelmo scribente vice Raginaldi
Cancellarii. Ex Analect. Monum. Cœnobii 'Flavin. apud Labh. Tom. I Mss. p.'ll'I.
Anno Doni, MXXVII. Rex [Conradus] in Resurrectionis die coronam impe- C
rialis honoris à Johanne Apostolorum Vicario gloriosè percepit. Ex Ann. Sax.
Anno Dom. MXXVIII. ïmperator Natale Domini Leodii celebravit;
Pascha verô Aquisgrani festivè feriavit , ubi et filius ejus Heinricus regalis
nominis coronam , Cleri plebisque electione honorilicè percepit... In
Sinodo [ Geizlic. ] homo ingenuus de homicidio Sigefridi Comitis incusatus ,
candenti ferro se excusa vit ; qui ex decreto Sinodali post duas noctes pro-
batus, illfPsus apparuit. /èîd. Vernharius Argentin. Episc. I obiit , et Wilhel-
mus succedit. Ex Fragm. Uist apud Urstitium.
Anno MXXX. Gerardus Episc. Ecclesiam B. Marise Camerac. XVIII die
Oct. solemniter dedicavit .... Item Monasterium S. Andteae fundavit. Ex
Chron. Camerac. cap. 49. lib. 3.
Anno MXXXI. Robertus Rex Fr. mortuus est. Habuit uxorem Constan- D
tiam , agnominatam Candidam , filiam Guillelmi (b) Comitis Arelatensis et
Blanchae sororis Gofridi Comitis Andegaviae ; de qua habuit IV filios ,
Hugonem cognominatum Grandem , Henricum , Robertum et Odonem. Ex
Geneal. Regum Fr. à Pharamundo ad Ludovicum XI in Ms. Cad. Reg. 1.523.
S. Bardo , etc. Robertus et Richardus, etc. Ex prima edit. Sigeberti. Monas-
terium S. Thomae Apost. in Argentina à Wilhelmo consecratur ; et S. Pétri
ab eodem inchoatur. Ex Frag. Uist. apud Urstitium pag. 83.
Anno Dom. MXXXII Rodolfus Rex Burg. moriens , diadema suum
Conrado misit. Ex antiquo Cad. Hermanni Contr. apud Urstitium Tom. I Script.
(a) Landricus Cnmes^ supplicante Heldrico Abh. aequalis tradit liane neptera Fulconis Nerrae,
alodum qund vocatur Corbetum, quod olim Wilencu.^ fuisse filiam ffilletmi Prioris Aquitaniœ Ducis Gla-
Pilans-porcum Cœnobio contulerat , quodque ipse lar- bro concinit Auctor Fragiaenti Hist. Franc.
gilione ffallerii Epi'c. et Monacitorum dudùm tenue- dum de Roberto Rege ait : Hic in suum ascivit
ratjjam dicto reddidit loco... Actum Autissindoro pu- conju^ium filiam Guillelmi Tolosani Com. cognomento
blicè. S. dnmni Landrici Com. tlodo filius ejus : Lan- Candidam, strenuam sanè puellam et suo nnmine
dricus filius ejus : S. Ric/iardi Militir , etc. Scriptum dignam. Porrô is Anonymus testatur se Helgaldi
manu Willelmi S. Germani Monaclii.^ jussu ÏMndrici Scriptoris coaevi se({ui Historiain, cujus superest
Com. régnante anno l^lll Rege Rotberto, F Kal. Aug. taiitùm Epitoina. Deinde idem Floriac. Mona-
Ibid. pag. 271. chus, auclot erat indigena, nemj)è incola Cel-
(6) Sic ex litteris Adetaidis Com. uxoris Wil- lae Régula; ; florebatque ineunte saeculo XII , ut
lelmi quondam Provinciae Ducis , pro Monte- ipse docet in fine Clironici bis verbis : Anno ab
majori datis, et qiiibus Guillelmus filius et filia Incarn. Dom. MCFIII... tempore Paschali ciim
Constantia subscripscrunt ,• ex genealogia in essem super fluviumGaronnœ in loco qui dicitur Scyrs.
Epist. Ivonis Carnet, quse sic habet : Blanca Arelat. Vide Tom. II Hist. Occit. pag. 601, ubi toto
Comithsa, Constantia Regina, id est Blancae filia ; nisu stantis à Willelmo I Com. Arelat, Pagii ar-
ex Clironici vet. Excerpto; ex Alberici Chro- guraenta confutat Waissetius noster, probatque
nico ad an. 1013 ; denique ex Gestis Andegav. Constantiae patrem ex Arsinde priori uxore
Cnnsulum, Constantia videtur Willelmi I Com. fuisse Willelmum III , Sectorem-ferri dictum ,
Arelat. fuisse filia. Attamen Glaber Scriptor Comitem Tolos. Cadurc. et Albiensem.
EX DIVERSIS CHROiNIClS, ETC. 419
A Germ. Riiodolphus Rex Burg. ignavus obiit, et Cnorirado Imp. diadeiiia
suiim transmisit : cujus regniim Odo sororis snae flliiis, Princeps Gallicae
Gunpanise , invasit. Ex novo Cod. ejitsd. Ibid. VIII Idiis Septembrls [obiit
Rodulfus]. Ex veteri Chartario Vienn. Eclipsis solis, etc. Istiusmodi decre-
tum, et c. Ex prima edit. Sigeb.
Anno Dom. MXXXIII. Conradus hyeme Burgnndiam petit. Eclipsis
solis III Cal. Jiil. quasi horâ VI. Conradus occidentalem Franciam contra
Odoneni petit. Ex antiq. Cod. Ilermanni Contr. apud Urstitium. Imperator
Odonis provinciain Gallicam invadens, Cainpaniam tamdiu vastavit , donee
ipse Odo supplex adveniens , satisfaclionem licet fictè promitteret. Ex novo
Cod. ejttsd. ibid. Conradus Augustus [confirmât S. Andreae] Abbatiani , sitam
B in suburbio quod Perona dicitur, ante castrum S. Mariae minciipatum. Ex
Diplom. Conradi. Postquàni Baldricus Abbas Monasterium [S. Nicolai An-
degav.] dereliquit, eremumque furtim petiit, ac postremo ad Majus-mo-
nasterium repatriavit ; apud * Tabennensiuin Monasterium vitam finiit. Post * Tavannet
hune domnus Albertus Abbas Raginaldum Monachum loco ejus restituit ;
qui ante benedictionem ad filium meum Gaufridum fugit , atque regimen
Monasterii Vindocin. noviter (a) constructi, absque licentia sui Abbatis
suscepit. Postquàm me vidi esse illusum à ouobus Abbatibus , iratus valdè
jussi, ut Monachi alii * ad Monasterium suum cito remearent : deinde rogavi * iiii
domuum Walterium (b) Abbatem S. Albini , ut domnum Hilduinum prio-
i-em illius Ecclesiae concederet : qui ordinatus anno MX XXIII ab Incarn.
C Dom. die Nativitatis B. M. qui est annus III Henrici Régis, Monasterium
regulariter rexit. Apud Mabill. Tom. IV. Annal. Bened. pag. 379 ex Comment.
Fidconis Nerrœ de origine Monasterii S. Nicolai Andeg. ab ipso constructi. Adal-
berlus (c) Alsatiœ Cornes , . . aiino ab Incarn. Dom. MXXXIII, Indict. I,
pridie Kal. Febr ... de foro Tull. centum solidos et XVIII denarios tradidit
pro dote dedicatae [à Theod. II Met. Episc] Ecclesiae [Buosonis-villae (d) Mo-
nasterii]. Ibid. p. 384 ex Instrum. Frederico Mosellan. etc. Ex prima edit. Sigeb.
Anno Dom. MXXXIV. Odo Trec. et Blés. Cornes in diem III Paschœ
cum Arnulfo Archiep. ad Monasterium S. Juliani [Turon.] cum multis
Optimatibus venit ; ibique à Monachis et Abbate Richerio honorificè sus-
ceptus, in capitulum S. Juliani est conductus ; acceptaque societate loci,
ipse uxorque ejus Ermengardis ac (îlii ejus, ob recompensationem memo-
D riamque datse sibi societatis . . . concessit S. Juliano boscum Rareti ....
pro sainte animse snae uxorisque ac filiorum, Tedbaldi ac Stephani. Petiit
etiam ut quo die moreretur, nomen ejus inter nomina Fratrum scriberetur. . .
Acta sunt hiec Turonis in capitulo S. Juliani, régnante Heinrico Rege anno
III. Ex Charta apud Mabill. Tom. 4 Annal, pag. 395. Kasimer (e) cum
niatre sua à Polanis de provincia expulsus, diu exsulavit. Ex Chronographo
Saxon, apud Leibnitium. Conradus item Burgundiam vastat. Ex antiq. Cod.
Herm. Contr. Imperator Burgundiam petens, sibi eam subjecit. Ex novo Cod,
ejusd. Imperator Franciam petit contra Udonem. Item Burgundiam vastat.
Ex Chron. Reg. S. Pantaleonis apud Eccardum in Tom. I Corp. Hist. S. Ebbonis
[Archiep. Senon. corpus] levatum fuit. Ex Chron. Senon. in Ms. Cod. Reginœ
Suec. 1626. Burgundionibus, etc. Ex prima Edit. Sigeb. Ego Raimundus
E [Comes Carcasson.] donator S. Hilario, cujus corpus requiescit in Ecclesia
qnae est constructa in honore S. Saturnini Mart. in pago Carcassense juxta flu-
vium Leuco. .. Gjenobio et Olibano Abbati . . . Alodem quem habeo in Co-
mitatu Reddense, in villa quœ vocatur Vallevecia . . . propter ipsam pugnam,
quam habeo in castrum Redda cum Arnaldo-Giberto, propter mortem * filii * AruaWi
sui, quia fecit me Deus vincere ipsam pugnam per intercessionem B. Hilarii
Conf.... anno IV régnante ^nrico Rege. S. Raimundi . . . S. Beliardi
uxoris ejus, etc. Ex Instrum. in Sœc. 5. Bened. pag. 553.
[a) Vindocin. igitur Monasterium anno 1032 [d] Positum est in Alsatiae et Lotbaringi»
condituin fuit. confinio, ad NiUm [le Nied\ fluvium , <|ui in
[b) Walterius Abbas S. Albini nonnisi anno Saravum pauI6 inferiùs devolvitur, et Nitcnsi
1038 fuit electus. scu Niddensi pago noinen dédit Mabillon.
[c) Is ex Judilha pater fuit Gerardi , qui ex (e) Cisimirus Cluniacum se récépissé dicitur,
Gisila filios procreavit Odeiricum Coroitem , et ibique Monasticen professus, ac Diaconus faisw
Gerardum Oucem ac caput Ducum Lotbar. ordinatus.
420 EX DIVERSIS CHRONICIS, ETC.
Anno Doni. MXXXV. Facta est (a) [Villari-monasterio] privilegii A
auctoritas Fiscamni in Conventu celel)ri, Idus Jan. VIIJ anno regni nostri,
quo et Jérusalem petiturus [ego Robertus Com. Norm.] ibi licentiam eundi
*'" à Deo et Sanctis ejus petii, régnante Heinrico Rege Fr. anno IV, Indict. *
IIII. Ex Litteris Roberti Ducis pag. 400 Tom. 4. Annal. Bened. Indiet. III
obiit Beregarius Cornes Barchinonensis, et Sancius Rex de Castella. Ex
Chron. S. Victoi-is Massil. ad Cydos Pasch. apud Labb. Tom. 1 . Bibl. Mss.
pag. 339. Anno ordinationis [Hugonis II Abb.] IX, tertio dedicatur Ec-
clesia Lobiensis Idib. Febr. à Reginardo Leod. et Gerardo Canierac. Epis-
copis. Ex Contin. Abbatum Lob. apud AcJierium Tom. 2 Spicil. in fol. pag. 744.
Cnut Rex Dan. decessit in Anglia . . . Suein et Haroldus à concubina geniti
erant, qui, ut mos est Barbaris, aequam partem haereditatis inter liberos B
sortiti sunt. Ex Annalista Saxon, apud Eccardum. Odo Campan. etc. Henricus
Rex , etc. Odo, etc. Ex prima edit. Sigeb. [ Circa eumd. annum ] Anselmus
Ecclesiae S. Salvii Abbas, et Adalbertus praepositus . . . precatu domni Amelii
"Kemaus. Albiensis Episcopi, et Froterii Neumacensis * Episcopi , et fratris ejus
B. Atoni Proconsnlis Neumacensis et principis Albiensis ; necnon et aliorum
Episcoporum , Geraldi videlicet Rutenensis , et B. Gaturcensis ; insuper et
communi petitione supplicique rogatu omnium tam civium quàm burgensium
Albiensium, etc. . . voluerunt pontem fieri super Tarnnm in alodio B. Salvii,
ad communem villae meliorationem et totius Albegeis utilitatem. Ex histrum.
ifiler probat. Hist. Occit. col. 194 Tom. 1 1.
Anno Dom. Incarn. MXXXVI. Datus est Sacranientorum (b) liber
S. Benigno , Divion. Ecclesiae patrono , ab honorabili Hymberto Parisiacae C
sedis Episcopo , petente ejusdem loci provisore atque rectore dorano Abbate
Halinardo. Ex Inscriptione ejusd. lihi apud Mabill. Tom. 4 Annal. Ben.
pag. 413. Heinrico Imperatoris filio , Knut Régis Danorum filia conjun-
gitur. Ex Chron. Reg. S. Pantaleonis.
Anno Dom, MXXXVII. Imperator (c) post Natalem Dom. in Salerno
oppido generalem Conventum habuit .... Contigit autem Mediolan. Epis-
copum , qui eidem Conventui interfuit , infidelitatis notari . . . Euni appre-
hensum Aquileiensi Patriarchae Popponi servandum [Imperator] commisit ;
à quo liberiùs debito habitus post aliquot dies fugâ lapsus evasit . . . Sicque
Mediolanum rediit ; et niunita civitate . . . totura illum annum temeraria
transgressione legum contemptor resedit. Deinde consentientibus tribus
Episcopis , Vercellensi , Cremonensi , Placentino , raissis nuntiis cum saepe- D
dicto (d) Ottone Burgundiae tyranno pacificantur , quomodo ipse in Ro-
manum imperium suo suorumque complicium juvamine , Augusto fugato aut
negato, introducatur. Quod ipse libenter audiens , ejusque consilium liianti
cupiditate , evidenter ad interitum festinando, promptus arripiens , diem
locumque déterminât , quo eoruin omnium legati convenirent , qui ejusdem
sacrilegae temeritatis conspirationem juramentis ad invicem confirmarent.
Imperator verô rebellantem Episcopuni è vestigio insecutus , urbem per
totum subsequentem annum cum totius periculo exercitûs obsedit
Intereà supradictorum conspiratorum Deo nequitiam detegente , ([uaedam
fidelis domina, socrus scilicet Herimanni Suevorum Ducis, in iisdem fini-
bus commorans , legatorum conventum rescivit ; niissisque suis satellitibus ,
omnes simul comprehensos , reiqne veritatem confessos , Imperatori , ubi E
in publico Conventu praenominatis tribus Elpiscopis praesentibus consederat ,
transmisit . . . Augustus statim ex Senatùs decreto eosdem Episcopos trans
Alpes , qu6 sibi visum est , servandos contulit ; sicque illa conspiratio
*Odo. deperiit . . . Uto * , etc. (ut sup-à pag. 215) Ex Annalista Saxon, apud Eccard.
Odo Princeps Carlingorum , etc. Ex antique Cod, Hermani Contr. Odo
(a) Puellare Monasteriuni villarc [JUontiviUier] (c) Conradus igitur ad compescendos re-
situm esl in Caletis , haud procul ab oppido belles sese in Italiam contulit sub finein anni
Hareflolo, prope ostia Sequanae. Tune ageba.- 1036. Perperàin autem pag. 500 Toini noslri X
tur de lioc ij)so restaurando Monasterio; cujus in nota g, Mabillonii auctoritate decepti , ad
prima Abbatissa fuit Beatrix amita Roberti Du- annum 1026 retulimus partem capitis 55 Libri
cis , secunda Elizabcth. Ibidem Sanctimonialis III Clironici Camerac ubi Baldericus de Italie»
facta est Adelogia soror Willelmi Ducis. Conradi itinere agens sic tradit : Quosdam Lnn-
■ (b) Hactenus asservatur in Bibliotheca S Be- gobardorurn Episcopos, partibus Odonis favenles, etc.
nigni Divion. ubi et habetur aller Sacramento- (d) Id est Odone H, cujus mortis dies in
rum Codex, Henrico, ut putat Mabillonius , Necrologio S. Pétri Carnut. notatur XVII K.al.
Imperatori oblatus à Bcrnone. Decemb.
EX DIVERSIS CHRONIGIS, ETC.
421
Salins
XIV
A Princeps Gallicte Campanise à Gozzelone («) Lotharingorum Duce pugnâ vic-
tus, fugiensque à quodain milite occiditur. Ex novo Cod. ejusd. Raginaldtis Co-
rnes, Giiillelmi Coin, filius, Amadei Abh. precibus dat apud Salinam * villam
aream unain cum caldaria, quae alio nomine bagerna vocatur , ut ibi fieret
sal perpetuis ipsorum usibus profuturus. Actuni Divione Castro. S. Raginaldi
Coin. S. Judith. Corn, uxoris ejus. S. Guillelmi filii ejus. S. Hugonis filii
ejus. S. Hugonis Episc. Autissiod. et Corn. Cabilon. S. Theohaldi nepotis
ejus. S. Raginaldi Coin. JNivern. S. Hugonis Flpise. Lingon. S. Beraidi Episc.
Suess. S. Adizilini Abb. etc. Ego frater Milo datavi in inense Maio XV Kal.
Jun. anno Incarn. Doin. MXXXVII, Henrici Régis XII. Ex {b) Analect.
Monum. Cœnobii Flaviniac. apud Labb. Tom. I 3hs. pag. 270. Cunradus Imp.
Italiam cum exercitu petit, et Mediolan. Episcopum in custodiam mittit ;
B qui fugà lapsus, Imperatori rebellât. Vâo Karolingorum Princeps, et<:. Ex
Chron. Reg. S. Pantal. Bellum ante Bar castrum, ubi Odo Cornes Francorum
interimitur , et Gozelo Dux victor extitit. Ex Chron. brevi S. Vincentii Met.
apud Lahh. Tom. I Bibl. Mss. pag. 345. Iste est Gozilo filius Machtildis , quae
filia fuit Herimanni Ducis Saxonum de Liuniburch , soror Bennonis sive
Bernhardi Ducis et Liudigeri Comitis. Haec primo nupserat Balduino FI.
Comiti, filio Arnulfi Magni, qui juvenis morbo variolae ol)iit , et apud
S. Bertinum sepultus est, genuilque ei Arnulfum. Post niortem vero Balde-
wini nupsit Godefrido (c) Duci de Heihan, ex quo suscepit très filios
Gozelonem praedictum Ducem, Godefridum, Hezelonem. Ex Saxon. Annal.
XII * Kal. Maii, feriâ II, edipsis solis facta est ab hora IV usque pone sex-
tain ; non ut nios est, sed ita sole priiis apparente *** deinde ita ** * postea ita
C ***. Ex Chron. Lemovic. apud Labb. Tom. I Bibl. il/s. pag. 334. Praesul Rem-
bertus nostram condidit (d) Ecclesiam. . . . Dedicatio hujus Ecclesiae B. Age-
rici. Ex Necrol. S. Agerici Virdun. Cliunradus Capuae morabatur , in quam
vigiliâ Pentecostes ingressus, et in Pentecoste coronatus est. Ex Chron. Casaur.
seu Hiscar. Lib. 2 ajmd Acher. 2 Spicil. m fol. 952.
Nos pauci Fratres in Cœnobio, cui Cella Borboni * nomen .... post ♦ Bobini vei
obitum domni Varini Abbatis elegiinus Bernardum . . Facta est autem electio Bovini
illa consilio et auctoritate domni Abbatis * Majoris-Monasterii post excessum *Alberti
gloriosi principis Odonis, à quo hujus rei curam susceperat ; qui hoc in con-
ventu Monachorum ritu celebri peracto obtulit etiam Fratrem praedictum no-
bilissimae H. * Comitissae, sub cujus ditione locus ipse consistit, et Stephano ♦ Hermen-
Comiti ejus filio ; à quibus donum rerum temporalium ad idem Cœnobium g^'^'
D pertinentium suscepit. Dehinc verô statuit eum venerabili Mainardo Trecas-
sinorum praesuli, cujus ecclesiastica potestate electionem hujusmodi corrobo-
rari oportuit; atque ab ipso animarum curam suscipi, necnon Abbatis bene-
dictionem secundiim institutionem Patrum celebrari. Ex Decreto electionis Ber-
nardi in Abbatem Cellœ-Bobini seu Monasterii S. Pétri Trec. apud Chesnium inter
Epistolas Fulberti Tom. 4 pag. 191. Walteriimi omnes (e) nobis [ Monachis S.
Albini Andeg. ] Patrem constitui et Abbatem consecrari concorditer implo-
ramus . . . Actum Andegavo civitate, mense Decemb. Ann. Incarn. Dom.
MXXXVIII, Indict. VI, régnante Heinrico Rege. Ex electione Walterii in
Tom. I Anecdot. Marten. pag. 259.
Anno Dom. MXXXVIII. Henricus Lovaniensis Cornes, domi suae perimitur à
(a) Conradus usus est Gozelone Mosell. Duce,
Friderici II successore, qui inferioris Lotharin-
giae Dux erat, filius Godcfridi Virdun, Mabill
{b) Ibid. ])ag. :272 : Heldricut Abbas , con.ien-
ticnte Watlerif) EpLic. jEd. concedit Girardi MUitis
rogalu, ipiius fUu( Girardi) et Umberto potestatem
Fontanas in Atnarien.fi Comita tu. .. Fil anno Rnberti
Régis... A/rno adininistrator reipublicœ Comitatûs
Jhensit atque Dusmensif dat oratnriuni S. Germani
haud procul à silva qiiœ dicitur Campus-Sigillatus. . .
Aymo in C/iristi nomine Cornes : Gtialo filius ejus :
JFalterius filius ejus : Hubertus, Gerardus , Heli-
nandus nepotes ejus : XFIll Kal. Apr. an. MIF,
regni Rolberti Régis XFII... Walterius Epiic.
AEd. concedit Amadei Abb. rogatu Salvata vitlarum
Jagliaci, ffilliaci, Rivisiaci et Gritciaci... fa-
vente Brunone Lingon. Epitc. cum Fulcone Suess.
Episc. et Comité Notkerio fratribus.... ffido filius
Milonii ex castra Tilii veniens cum Helnucino Episc.
tradidit res apud Marescolas in territorio Morvennir,
in silva Bruinni.
(c) Ilic Virdun. Comas Godefridus , Barbatus
co^nominatus , prorsus diversus à Godefrido
Barbato Lothar. Duce ; et malè in Libro cui ti-
tulus, Stemma Lotharingicum., inter Lothar. Du-
ces connuineratur. NuUus enira Auctor fide dig-
nus eum Lothar. Dutem fecit. Pagius.
(d) In veteri Inscriptione legitur :
Prœsul Rembertus nostram duni conderet œdem,
Mille et terdenus septimus annus erat.
Abbatem inilituit primum, qui nostra gubernet ,
Baldricum.^ etc.
{e) Mabillonius ex charla cjusd. electionis
apud Acherium Tom. VI Spicil. pag. 436, tra-
dit Waltcrium anno 1036 electum fuisse.
<"'gS"J
422 EX DIVERSIS CHRONÏCIS, ETC.
captivo Hermanno ; eique succedit filius ejiis Otho j cui iiiunatura morte A
praevento successit patnius ejiis Baldricus, qui et Lambertus. In Apulia erat
qusedam statua marmorea («), circa caput suuni aereum habens circulum, in
quo erat scriptiim : « Calendis Mail oriente sole habebo caput aureum » .
Quod quidam Sarracenus à Roberto Wiscardo Duce Norni. captus, quidam
portenderet intelligens, in Calendis Mali oriente sole diligenter notato termi-
ne umbrae illius statuae, infinitum thesaurum ef'fossâ ibidem humo reperit, quem
pro sua redemptione eidem Duci obtulit. Ex Chron. Sigeb. Anno VIII ré-
gnante Henrico Rege in Francia filio Roberti, anno XXIV quod cepit
domnus Willelmus [ Bisuldun. ] terram suam regere, accepit Willelmus
Abba Cœnobium S. Martini de Lenis ad regendum. Ex Instrum. inter probat.
Hisr. Occit. col. 204. Tom. II. Ego Balduinus Dei gratiâ FI. Cornes . . . annuens
petitioni Albrici Abbatis . . . concedente Adela Coni. conjuge niea , fîlia Ro- g
berti Régis, etc ... S. Balduini xMarch .... S. Adelae Com. S. Eustachii Com.
Bolon. S. Rogeri Com. [b) de S. Paulo. S. Gerardi Episc. Camerac. S. Dro-
gonis Epise. Morin. S. Fulconis Episc. Ambian. S. Lietduini Abb. S. Vedasti.
S. Roderici Abb. S. Malbodi Abb. S. Bertini. S. Amandi. S. Wichardi Ab-
batis. S. Gerardi Abb. S. Rodulfi Tornac. S. Rodulfi Gand. S. Roberti Ad-
vocati. S. Joannis Advoc. Atrebat. S. Hugonis Aldenard. S. Hugonis Valen-
tian. Hoc placitum fecerunt quatuor Milites Advocati, Udo , Llrsio, Gar-
derus, Mainbodo. Actum Atrebati curte pul)lica in capella S. Benedicti, anno
Dom. MXXXVIII, Indict. VI, Epact. VII, anno Balduini gloriosi, Rege
Fr. Henrico. Ex Çartidario Abbatiœ Marciar. Henricus Lovan. obiit, ut po-
nit Sigibertus. Magister Emundus dicit anno Domini MXLVIII. Ex magno
Chron. Belg. pag. 100. Depositio domni Felicis Abbatis. Ex Chron. Rinjensi in Q
vet. Coll. Eccl. Nann. [ Circa idem tempus ] brève memoratorio de placito et
convenientia quae récit Bernardus Vicecomes. et Froterius Episcopus
[ Nemaus. ], ad Bernardum Aimardum et Guillelinum filium ejus . de Episco-
patu de All)i ... ut si intiis se fecerit, aut aliuni Episcopum fecerit benedicere,
in vita sua habeat Guillermus ipsum Episcopatuin post mortem Amelii Epis-
copi : in tali vero ratione ut teneat Froterius Episcopus et frater ejus in pri-
gnore, et medietate de ipsa dominicatura de ipso Episcopatu, excepto sacra-
tiones et missas et pœnitentias et receptos, et excepto gallinas et paleas et
ligna, et excepto candelas de servitio et illos feos , etc. Ex instrutn. inter probat.
Hist. Occit. col. (c) 202 Tom. IL
Anno Dom MXXXIX. Conradus Imp. Italiam adit, ut rebellionem médi-
tantes debellaret ; et quia omnes Longobardi conjuraverant ut non paterentur
quemlibet Dominum, qui aliud, quàm ipsi vellent contra se ageret, quosdam D
Épiscopos in vincula conjecit . . . Post quem Henricus filius ejus imperat
annis XVII. Ex Chron. Sigeb. Eclipsis solis XI. Kal. Sept. Ex antiqiio Dod. Her-
manni Contr. Monasterium Novientense sive Eberheisraense est locus in Ger-
manise finibus, inter Rhenum et Vosagum, in pago Alsaciensi, in Comitatu
videlicet Throniae, et in Episcopatu Argentinensi, in insula Yllae fluminis si-
tua, nemoribus consitus, perspicuis fontibus irriguus, partis amenus, agro-
rum fertili cultura circumdatus , vineis non longé adjacentibus laetus, pisca-
tionibus et venationi commodus, ac variis commeatibus utilis et opportu-
nus . . . Rupertus Abbas ex hac vita migravit , praefuitque Monasterio ab
ultimo anno Othonis III usque ad primum annum Henrici filii Conradi Im-
peratoris. Cùmque Fratres alium elegissent, Henricus Imp. quemdam Mo-
nachum aurificem, de Monasterio quod Onuartum dicitur, Willonem nomi- E
ne, violenter intronizavit, ac Abbatem constituit. Idem Willo Tinperatori
cifos cupreos et scutellas stagneas miri operis deauravit, quos militibus in
donariis dédit. Quod cùm militibus innotuisset, ipsum [Willonem] inter-
ficere nioliebantur. Ex Hist. Novient. Mmasterii apiid Marten. Tom. III.
[aj Iperius iisdem ferè verbis post annum (c) Ibid. suprà col. 200 : Ego in Dei nnmine
1052 id refert. Pontius [Tolo.t. Com.] dono tibi, dilecte spniiie mee
[b) Ego Rngerius Cornes de Castro quod dicitur S. Majore, Episœpatum Albiense , et civitatem et ma-
Pauli, cum conjuge mea quœ vocatur Hadvis, et neta et mercatum ... et castrum S. Marcelli....
filiis Manasse videlicet et Roberto.... concedo S. et medietatem de Episcopatu de Nemauso... et me-
Trinitati apud Monasterium quod dicitur Fiicannus., dietate de Àbbatia S. Egidii, et castrum de Porta-
Abbatiam S. Bertœ in loco qui dicitur Blangiacus. Spana. . . et de castellum de Tarascone, etc. Facta
Ex litterls Rogerii Com. in Tom. IV Annal. carta donatione in mense Sept, feriii If. . .régnante
Bened. ad annum 1U32. Ehenrico Rege.
EX DIVEflSlS CHKONIGIS, ETC. 423
A Anecdot. col. 1126 et 1142. Lambertus II, qui et Baldi-icus dictus (liiiii-Barha,
Cornes Lovan. et Marchio sacri Irnperii, Henrico fratri succedens, eœpit,
Conradi II anno XV et ultimo : rexit annis XVI. Iste ex Oda liliâ Goche-
lonis Ducis Loth. genuit Henricum II, Comitem et Marchionem succeden-
tem . . . ïIiMiricus Imp. Lanihertuin istum Coin. Lovan. Balduino auxilian-
tem cuni multis periniit apud Tornacum ; qui ad oppidum Nivellense defer-
tur, et ibi cmn parentibus sepelitur. Ex Chronicis Brab. in Magno Chron. Belg. pag.
106. Imperator pridiè Non. Junii, vix dum Confessionis (a) prolatâ sententiâ
flebiliter expiravit . . . O dura et insensibilia humani generis corda ! . . , quia
ad ejus obitum tam subitum tanique periculosum sanè nullus ingemuit . . .
Obierunt eodein anno Rambertus Wirdun. Episcopus . . . Conradus Carentin.
g Dux, niorbo regio diu fatigatus. Eclipsis solis fiacta est XI Kal. Sept. His
teniporibus Ka7,imer(t) liiius Miseeonis Ducis Polanorum, reversus in pa-
triam, à Polanis libenter suscipitur ; duxitque uxorem Régis Rusciae filiam
procreavitque duos filios Wdladizlaum et Bolizlaum . . . Homicidae * si ne- * Boëmio-
gant, ignito ferro sive adjuratâ aquâ examinentur . . . Fr.itricidas et parricidas, '^"'" ^^'
sive Sacerdotum interfectores et hujusniodi capitalium criniinum reos, Archi-
presbyter assignet Coniiti vel Duci, qui per manuin et ventrem ferratos de
regno ejiciat, ut instar Gain jugi et profugi circueant terram. Tabernam quo-
que, qute est radix omnium malorum, et parari et paratam comparari prohi-
bemus : et qui fuerit hujus decreti violator tabernarius, in foro ad palum sus-
pensus, et usque ad prteconis fastidium caesus , depiletur. Ex Ann. Saxon.
Alanus Dux Rritanniae, filius Gauffridi, IIII Kal. Octob. Ex Chron. Britann.
C inter probat. Ilist. Brit. pag. 32.
Anno Doni. MXL. in Galliis erat quaedam Provincia, olim vocata Neus-
tria ; post à Normannis ([ui à Norst regione vénérant, cognominata Norman-
nia ; in qua est quidam locus qui dicitur Beccus ; et ita vocitatus à rivulo ibi
deeurrente, qui adbuc bodiernis teniporibus decurrit juxta muros prati, ubi
construxit Herluinus secundam Ecdesiam, indè vocatam Ecdesiam Recci.
Ex Chron. Becc. in. Append. ad Opéra B. Lanfranci, Francorum piissimo Hein-
rico Irnperii gubernacula modérante, in Acbiepiscopatu Ritiirigae civitatis
urbis metropolitanse Aymone (c) fratre Principis Archembaldi praesidente, Ab-
batiam vero S. Sulpicii Abbate Humberto régente atque Priorati'm { d) Vivaris
Andréa Monacbo disponente, ipse praefatus Princeps Archembaldus omnes-
que proceres Borboniensium ad Cœnobium S. Leopardini congregati esse di-
jy gnoscuntur, gratiâ videlicet relevandi de telluris sinu almi corpus Leopar-
dini, atque bonorabiliùs collocandi. Quibus omnibus congregatis, Aymo
Archiep. intimavit . . . omne alodum Vivaris, juris [ esse S. Sulpicii ] • • .
Concessit ipse benignus Princeps Arcbembaldus, laudante Arnulfo atque Gi-
raldo Firnutatis Principe, Domino et S. Leopardino ipsius loci feram * an- ♦ la foire
nualem, et feras omnes de cunctis bominibus ad feram venientibus, totum dis-
trictum in ipsa fera . . . Actum est in festivitate S. Leopardini, régnante Hein-
rico (e) Rege Fr. Ex Instrum. apud Mabill. Tom. IV. Ann. Ben. pag. 441. Obitus
[a) Conteror in corde , rtiala confiteor simiil ore. . . (c) Haymo Biturig. gralia Dei et ntilu jirchie-
Pœnitet atque diiltt , et crimina dicere spondet-i piscnpuf. Quoniam qiiœdam juvencula nomi/ie Ma-
f'ullque latiffacere contritus, iniqiia cavere thildis^ filia cuju.tdam nostrœ Eccle'ice Mihtis nnmine
Crimina commémora cuncta tua, flebilisora. Oimonis, cujus erat ca.ttrum quod dicitur S. Satyri ;
necnon et Odo Gomes Palalii, quem sibi eadem juven-
Haec ex cap. 4 Poëinatis Floretus ; ubi et agitur cula sola sine fratribui inter cognato.i et amicos eme-
de (Jelectu Confessoris, cui regulae seu leges ser- ritum elegit, quem sibi subrogaret invens et morlua
vandae ibid. praescribuntur. In cap. etiaiii 3 ea- in jus hœreditatis. . . locum in honore S. Satyri. . . .
dem auricularis Confessio sat clarè enuntiatur, precibut puellœ et Comilis Palalii Canonicis ejusdem
dura ibi docetur peccata venialia , nécessitas etsi loci cnnferimus. . . Dalum régnante Henrico. . . , in
nulla cogat, esse dcclaranda , ne forte sint iDor- prœsenti Synodo , id est in Conciiio Bituric. quod
talia , aut ad baec propiùs accédant, Floretus habuit Âiino pro j)ace , etc. Ex Instrum. in cap.
autein Poëina tribuitur Johanni de Garlande, qui 57 Patr. Bitur. apud Labb. Tom. II Mss. pag. 87.
panlô post médium saec. XI scribebat. (d) Notandum est Prioratûs vocahulum, quo forte
[b) Scriptores Polonici tradunt , missos Clu- exemplo nullum antiquius fuerit ad Cellaiu signifi-
niacura legatos ad repetendum Casimirum jam candam. Mabill.
Diaconum ; eosdemque , Odiione Abbate se id (e) Régnante P/iilippo Rege Fr. cidem Cellae
citra Papae licentiam sibi licere neganle, Bomam seu Monasterio Vivaricnsi Arnulfus Fertilitatis
profectos , ut voti et ordinis dispensationem seu Firmitatis Princeps dat omnem -vicariam. . . sicut
impetrarent : quâ obtentâ , Casimirum in Po- Archembaldus Princeps Barbon, et Arnulfus avus,
loniam reduxisse , et regio throno imposuisse. inquit, meus atque Gislebertus frater ejus dederunt.
In Clironico Cluniac. parùm accurato eadem fermé Cella S. leopardini sita est duabus leucis à Borbone-
rcferuntur , sed nomina et tempera confundun- Archembaldi.
tur.
424 EX DIVERSIS CHRONIGIS, ETC.
Alani Ducis. Ex Chron. Ruyensi. Henricus III imperator. Ex Chron. brevi S. \
Yincentii Met. Rediit S. Edwardus Rex Angl. Ex Chron. Ms. Cluniac. inter
Fragm. D. Estiennot. Facta [ circa eumd. annum Froterio Episc. Nemaus. et
Bernardo Vicecom. fratri ejus ] venditio [ (^astelli de Monte- Acuto Albig. ]
Ex Instrum. inter probat. Hist. Occit. col. 205 Tom. II.
Anno Dom. MXLI. Audiens Lanfrancus famam regionis Normanniae, qu* priùs
Neustria dicebatur , in qua Ducatum tenebat liereditario jure Willelinus ille,
qui posteà subjugavit sibi totam Angliam armis ; sciens certo relatu, illic niultùm
collapsum studiuni litteraturae barbarieae gentis ; et intelligens providentissima
inspiratione, indè se posse adipisci majorem gloriam, et plurimuni quaestum
venit illic cum paucis. Sed antequàm pervenisset ad notitiam multorum, attra-
xit illuin ad se, qui Paulum vocavit de cœlo, hoc modo. Quadani die dum
iter ageret solus cum uno Scholari, incidit in latrones, etc. Ex Chron. Becc. B
in Append. ad Opéra B. Lanfranci.
Anno Dom. MXLII. Mettensi Ecclesiae quae specialiter corpore Sanctae
Virginis laetabatur, Deodericus junior XL VIII Rpiscopus praeerat ; qui et
propter nobilitatem generis in saeculo multae potentiae, et propter sapientiae
dignitatem , magnae in Ecclesia erat reverentiae. Ab hoc Heinricus Imp. bra-
chium S. Lucise sibi dari expetiit et impetravit ... Ad Cœnobium Lindiburg,
(a) translatum est anno regni ejus III. Ex Sigeberti Sermone de S. Lucia apud
Mabill. Tom. IV. Annal. Ben. pag. 373. Ego Willelmus, Talemontis castri
Dominus , Vitali Abbati, qui Abbatiâ S. Gildasii ejectus . .. consilio filiorum
meorum Willelmi et Pipini, Ecclesiam S. Mariae de Ollona dedi. Ex Utteris
apud Besliiun pag. 324. Ego Theobaldus et Stephanus frater meus germanus,
gratiâ Dei Comités Francise, et Ermengardis Coniitissa mater nostra, notum C
heri decrevimus . . . Quod Fulco prœsul Ambian. accessit ut Fratribus Ambian.
Ecclesiae concederemus quoddam alodium nostrum situm in pago Ambiam.
super fluvium Iserae nomine Grissiacum {b) . . . ad remedium animas patris nostri
Odonis Coin . . . necnon ad praemium Levuldi Corn, et Heleiardis uxoris
ejus . . . Concedimus supradictum allodium cum appendiciis ejus Gaudiaco et
Ri varia ... S. Theobaldi Com. S. Stephani Com. S. Ermengardis Com. ma-
tris eorum. S. Ganonicorum de Sparnaco. S. Abbatis de Orbaceo. S. Laico-
rum qui de curia Comitum fuerunt. S. Goifredi Com. S. Hugonis de Basicu-
lis. S. Harduini filii Gelduini. S. Gelduini fralris ejus. S. Sagalonis de Mi-
liaco. S. Milonis de Monte-Leutherio. S. Odonis de Britholio. S. Ogerii de
Conteio. S. Milonis de Montefelicio. S. Rogeri de Mariculo. S. Vivieni de
Virtute. S. Huberti de Montefelicio. S. Guermundi de Montemauro. S. Hesce- D
Uni fratris ejus. S. Odonis filii Gilberti. S. Hugonis de Sollariis. S. Goiffridi
de Castellario. S. Episcopi et eorum qui cum ipso fuerunt. S. Drogonis de
Tnrute. Bova. S. Ncvclonis de Bova. S. Alelmi filii Walteri de Tarota *. S. Balduini de
Claromonte filii Balduini. S. Goscelini de Belvaco. Actum Sparneaco Mo-
nasterio super fluvium Maternae, Henrico Rege glorioso régnante, anno à de-
cessu patris sui Roberti Régis jam X, ab Incarn. Salvatoris MXLII. Ex Car-
tulario Ecclesiœ Ambian.
Anno Dom. MXLIII. Totum tempus aestivum in tempestate pluviasque hye-
males penè conversum, magnam frugum et vindemiarum penuriam effeeit . . .
Henricus Rex Agnetem (c), Wilhelmi Pict. Principis filiam, Reginam apud
Moguntiam urbem ungi faciens, regalibus sibi nuptiis apud Ingelnheim vil-
lam regalem copulavit. Ex antiq. Cod. Hermanni Contr. Henricus Rex Agne-
tem, etc. (ut in fusioriedit. ) Ex novo Cod. ejusd. In sexta feriâ quae II Novemb.
habebatur , [Abbas Lambertus ex Begonis-Cella ] revexit exuvias S. Bonifa-
cii. Ex GeM. Abbatum Mediani-Monasterii apud Marten. Tom. III. Anecd. col.
1121. Ego Wenemarus Dominus de Lileriis cum fratre meo Ingelramno et
(a) Idem doceni Epistola Monachorum Lent- qui illud , qiieinadmodum et Conciliura Cons-
burg. et rytbniici versus Sigeberti. Is , litteras apud tant, cum anno 1044 copulant. Miriim in-
S. Vincenlium docuit , rythinum de S. Lucia com- terim , Marianum qui hoc etiam tempore vixit ,
posuit. in bis falli : quanquam et Glaber graviùs erravit,
(b) Crois.ty sur Sere. ut alibi jam notavimus. Adeô per haec tempera
[cj Sic rectè cum anno 4043. Hepidannus Scriptores in Clironologia parùm diligentes !
qui hoc tempore florebat , et Lambertus, Agnetis Hepidannus ipse suprà res quadriennio distulit
conju^ium connectant. Non sunt autem audiendi errore calculi ex praeccdentibus annis conti-
Marianus Scotus et Cbronographus Hildesb. nuato.
matre
EX DIVERSIS CHRONICIS , etc.
425
B
D
matre niea Ransuide , concessu Balduini FI. Corn, ipso etiam Henrico Rege
Fr. annuente , et Domina Drogone Tarvan. Episcopo, ad mandatum Do-
mini Papae Gregorii ciijiis prnesentiain pro voto meo adimplendo adii . . . Eccle-
siam in proprio fundo apud castrum de I^ileriis in honorem S. Audomari cons-
truimns . .. Actum anno («)MXLIII. Ex Instrum. apud Mnlh'ancq.
Anno Doni.
etc. . . .
ut fusiori
etc. Sed
homines
obit (b) . .
sjum ,
Contr.
quit ,
famis
Imp.
nnm .
vel
Rex
Famés , etc ,
Anno Dom
tofridiis Dux ,
etc. Ex antiq.
etc. Ex novo
Agneteni
MXLIV. Maxima pestis, etc ... . Gozzilo Dux Lotharien-
Sed alter (ilius ejus Gotefridus , etc. Ex antiq. Cod. Hermanni
edit. Gozzilo Dux Lotharingorum moriens , Gozzeloni reli-
alter filins ejus Godefridus . . . rcbellare praesuniit. Magna vis
immunda animalia comedere coëgit. Ex novo Cod. ejnsd. Gisla
. Gozelonis filius Godefridus . . . loca omnia usque ad Rlie-
prseter ea quae vel murorum prsesidio hostilem impetum subterfugerant,
se pecunià redemerant , in cinerem redegit. Ex Annal. Saxon. Heinricus
etc. . . Hieins dura fuit et nivosa. Ex Chron. Reg. S. Pantal.
. Gothelo, etc. Ex -prima edit. Sigeb.
MXLV. Reginoldus et Geroldus Burgundiones , etc. . . Go-
etc. . . Per idem tempus regale Colloqnium apud Triburias ,
Cod. Hermanni Contr. Godefridus ad deditionem Régi veniens ,
Cod. (c) ejusd. Godefridus hortatu quorumdam , etc. Ex prima
edit. Sigeb. Pestis pecuduin maxiuia : hienis magna et nivosa fuit. Ex Annal.
Sason. Dedicatum est Monasterium Hohenburg [ in Alsat. ] in honore B. M.
Virginis à venerabili Brunone Leucoruni, id est Tullensium Episcopo, posteà
Apostolico. Ex Fragm. Uist. apud Urstilium inter Script Germ. Notitia dotis
quae facta est ex consecratione Cœnobii S. Martini , quod est fundatum
in Coniitatu Fenoliotensi, in valle antiquitùs vocitata Bollecarne , quod alio
nomine vocatur Lenis , juxta fluvium qui
Dom. Eihenrico * autem Régis Fr. XV,
sedis Narbon. Archiepiscopi , venit Guifredus Carcassonensis Pontifex ad de
dicandam Basilicam praescripti Cœnobii. Ex Instrum. inter pi'obat. Uist. Occit.
col. 211 Tom. II. (iodefndus Dux Loth. 11, filins Gochelonis KV Ducis
Loth. defuncto pâtre , dum ei Ducatus Mosellanorum denegatur , altero Du-
catu(f/) repudiato , contra Imperatoreni rebellât. Cœpit autem anno Dom.
Henrici vero IIJ anno VI; quem tenuit contentiosè annis XX,
verô VI. Iste Godefridus genuit ex uxore sua (jodefridum Gib-
qui ei successit in Ducatu Lotharingiae ; et unam filiani nomine
II Comiti
dicitur Atax. Anno MXLV Incarn.
jussu domni Guifredi sanctcC primae
genuerunt
MXLV
pacifiée
bosum ,
Ydam , quam nuptui tradidit Eustachio II Comiti Bolon. qui
Godefridum de Bulione et fratres ejus , posteà Reges Hierusalem. Iste
Godefridus anno Ducatùs sui primo , hortatu quorumdam Dei lidelium
ad recuperandam Imperatoris gratiam adductus , ab Imperatore capi-
tur , et custodise mancipatur ; sed filium suum obsidem dans relaxatur: quo de-
functo obside , ad rebellandum iteriim grassatur suorum instinctu pater. Anno
sequenti Cornes FI. Balduinus Insulanus contra Imperatorem rebellât. Anno
rursùm sequenti , qui fuit VIII imperii Henrici , Godefridus palatium Neoma-
gi incendit et irreparabiliter destruit ; urbem quoque Virduni cum majori
S. M. Ecdesia incendit. Ex Magno Chron. Belg. pag. 110. Actum [S. Petro
Carnut. donum burgi consuetudinum à Gilduino Vice-Com. Carnut. et Eme-
lina uxore] est III Kal. Maii, régnante invictissimo (e) Rege Heinrico II anno
' Henrici
(a) Lileriensis Canonic. coUegii institutio-
nem in annuin 1048 rejicit Malbrancquiis ; qui
tanicn ait, anno 1043 aut 104fi cœjitum Teniplum.
Âriain intor el Bethunain situai est Lilerium.
(6) Accuratè Marianus , Ucrmannus , Lani-
bertus et Hepidannus, id anno 1043 contigisse
tradunt.
(c) Tom. I soilicet Scriptorum Germ. Her-
manni vulgatx editioni aliam locupletiorem adjunxit ,
è regione respondentem.
(c/) Scilicet Lotliaringise infcrioris.. Aliter
rem narrât llermannus , nerapè Gozeionem, etc.
Hermanni scntentiara [SigebertinaeJ non im-
meritô j)rœfert Miraens : cùm constet , Fridcri-
cum Duccm , qui Gozelino Ignavo post quatuor
annos successit , Antverpia; , 'J'rudonopoli , adeo-
que in I>otbaringia inferiori dominatum fuisse.
Mabillon. ad an. 1044.
Tome XL
[e'j Sic passim Henricus Rex in publicis illius
temporis instrumentis invictissimus dicitur. Utc
in mentem recurrit i<l quod legit Mabllloniiis in
quodam Carminé haud vulgato Baidrici Abbatis,
qui de Henrico Rege et de viiio Aurelianensi men-
tioncm injicit his versibus °,
Bacchica non nmilei générât Prœneste racemos •
Immo nec ille locw , ijui dicitur Area-Bacchi ,
Urbi vicirius quam dicunt Aurelianam ;
Talia vina bibit, nec talia vina refundi f,
. Quœ Rex Henricus semper .liOi vina ferebat
Semper ut in bellis animosior irel et esset.
Area-Bacchi \Rebrechien\ villa est vino albo ce-
lebris prope urbem Aurelianorum , infra quam
Baldricus natus erat in oppido Magduno \Meun\.
H hh
426 EX DIVERSIS CHRONICIS, etc.
post bellum quo captus est Theobaldus Conies Palatinus. Ëx Lilt. apud Ma- A
bill. Tom. IV Annal. Bened.pag. 467.
Anno Dom. MXLVI. Rex Henricus Gratianum Papam convictum , ba-
ciilo pastorali privavit. Deindè omnium tam Romanorum qnàm alioriim con-
sensu , Suidegerum . . . nimiiim reluctantem elegit. Ex Chron, Herm, Contr.
Anno ab Incarn. D. N. J. G. MXLVI, œra MLXXXIV , Indict. XV , XVII
Kal. Dec. anno XVI quo post decessura veneralîilis memoriae Roberti Régis
Fr. suscepit regni gubernacula filius ejus Heinricus , factus est conventus
Episcoporum in Cœnobio S. M. perpétua; Virginis , territorio Arulensi , ad
dedicationem BasilicsR ipsius Dei-genitricis , simulque Prinoipum patriae
[ Willelmi Com. Palliar. et Stephaniae Gom. ejus uxoris, Raimundi Guifredi
Corn Geritaniae , Gauzfredi Gom. Ruscinonensis, Adalaidis Gomitissae , Pontii
Abb. S. Genesii , Pétri Abb. Rodensis, etc. ] ac reliquorum fidelium ntriusquc B
sexûs , œtatis et ordinis. Actum est autem hoc instinctu et ordinatione Domini
Wifredi sanctae primae sedis Narbon. Archiepiscopi , et Domni Berengarii
Pontificis Elenensis ad cujus diocesim pertinet ipse locus, qui earadem Ec-
clesiam dedicavit. Ex appendice Marc. Hispan. col. 1089. Secundùm desiderium
l'ordis sui defuncta [ Hildegardis Comitissa Andeg. mater Gauf'ridi Martelli ,
Jerosolymis ] propè loca Dominicae sepulturae sepulta (a). Ex Instnim. apud Ma-
bill. Tom. IV. Annal. Bened. pag. 4G7 et 477 Instinctu Godefridi , etc . . .
Theoderico Met. etc. Ex prima edit. Sigeb.
Anno Dom. MXLVII. Henricus Rex et conjux ejus Agnes Regina die Na-
tali Dom. imperiali benedictione sulDlimantur. Imperatrix vero inde rever-
tens , apud Ravennam genuit filiam. Ex Annal. Saxon. Wilhelmus Argentin.
Episcopus obiit ; cui Hetzel successit. Ex Fragm. Uist. apud Urstitium. Gonanus C
puer à custodia patrui sui Redonensis elabitur. Ex Chron Rmjensi. Adelbero
III Episcopus Metensis. Virdunum succenditur à Uuce Godefrido Barbato,
Ex Chron. brevi S. Vincenti Met. Gofïridus Gom. Andegav, et Agnes Go-
niitissa {b) locum S. Mariae Sancton. Gœnoliii Monadiabus fundaverunt. Ex
confirmatione Leonis IX. inter Instrum. novœ Gall. Christ. Tom. II col. 481. Ab-
batiam S. Palladii dimisit spontè Guillelmus Vicecomes Gomiti GofTrido ad
construendum Gœnobium Monacharura in honore S. Mariae. Ex Charta ibid.
col. 482. Nix tanta in occid. etc. . . Godefridus palatium Neomag. etc. Ex
prima edit. Sigeb.
Anno Dom. MXLVIII. Bruno Leucorum Episcopus , qui vocatur Léo, Ro-
manae Ecclesiae GLV praesidet. Hic cùm ad capessendam sedem Apost. Romara
tenderet , audivit voces Angelorum canentium : Dicit Dominus : Ego cogito D
etc. Hic de niultis Sanctis cantus composuit , et multa fecit et scripsit Eccle-
sise utilia . . . Viri religiosi , etc . . . Albertus etc. Ex Chron. Sigeb. Bruno qui
et Léo . . . Hic Gonradi Imp. consobrinus fuit , oriundus de Alsatia , ex cas-
tello quod dicitur Engenesheim ; qui ciim ad capessendam , etc. . . Quodam
An. 1049. tempore idem Papa in Gœnobio Virginum , quod nominatur Andela in Alsa-
tia , corpus Sanctœ Richardis Imp. elevavit. Ex Annal. Saxon. Indict. i obiit
* inarnus doDinus Abba Isaurus * Ex Chron. S. Victoris Massil. Garrof. dedicatio XVI
Kal. Jul. Ex Kalendario S. Sergii Andeg. In celebri solemnitate consecratio-
nis Ecclesiae [ Angeriac. ] , ad quam totius Aquitaniae multitudo maxima con-
venerat [et Agnes Gomitissa cum filiis suis Willelmo Pictav. Gomite , qui
cognominatus est Aigret , et Guidone fratre ejus ] , cum scilicet caput Ec-
clesicC dedicatum (c) est. Ex Instrum. apud Beslium pag. 418. E
Anno Dom. MXLIX. Domnus Léo Papa ordinatus est , Indict. II. Ex
Chron. Casaur. seu Piscar. apud Acherium. Redonenses Gonanum recipiunt. Ex
Chron. Ruyensi. Léo Papa Ecclesiam S. Remigii Remis dedicavit. Ex Instrum.
apud Mabïll. Tom. IV Annal. Bened.pag. 508.
Anno Dom. ML. Dominus Papa Synodum Romse post Pascha (^ollegit ,
in quâ hseresim Beringerianam , nuper ad Apostolicam sedem delatam ,
la) Fallitur Chronographus S. Maxentii, qui eam nobilitat, Ecclesiam S. Dionysii.
in Monasterio S. Nicolai ad Fulconem maritum sepul- (c) In Chron. Malliac. dedicalio Angeriac. sub
taiu fuisse tradit. Mabill. anno 1050 ponitur , sed indefinitè facta dicitur
(b) Conditores hi in litteris suis an. 1047 douant his diebus ab Auctore non admodùm accuralo.
in irtiula, cui Olarion [Oleron] nomen est, quamque Mabill.
famosissima tcli fertilitas et amœnitatts commoditas
EX DIVERSIS CHRONICIS, etc. 427
A damnavit. Item in autumno Synodiini Vercellis collegit , in qua eamdein hae-
resim anathematizavit. Quo tempore Agnes Imp. Hlium Imperatori peperit.
Ex Chron. Uermanni Contr. apud Vrstimm. Ad limina BB. Mart. Crispini et
Crispiniani in territorio Suession. rotlifer [a) pervenit(de morte Garnerii seu
"Warnerii Praepositi S. Stephani Divion. ) Ex titulo Monasterii SS. Crispini et
Crisp.apuci Mabill. Totn. IV. Ann. Ben. pag. 517.
Anno Dom. MLI. Francia turbatur per Berengarium . . . Inter quos dom-
nus Abbas de cruce S. Leufredi contra eum de corpore et sanguine Christi ele-
gantem edidit Librum. Lanfrancus etiam vir sanctitate et scientiâ eximius ,
Prior Monasterii Becc. postmodùm vero ex Abbate Cadom. Archiepiscopus
Cantuar. contra errorem illius per Dialogum disputavit. Ex Chron. Sigeb.
Cliarta conventionis inter Canonicos Rem. ac Noviom. de tertia parte villae
B quae dicitur Bidricus , pro libris III nummorum Vermand. consensu Wido-
nis Archiep. et Baldiiini Noviom. Episc. Actum anno Incarn. Dom. MLI ,
Indict. III , régnante Henrico Rege anno XXIII , Archiepiscopatûs D. Wi-
donis anno X VIIII , Balduini F2pisc. Noviom. anno VIII. Apud Labh. Tom.
I Mss. pag. 364. Synodus generalis habita est apud Moguntiam , praesi-
dente domno Apostolico Leone et Imperatore Heinrico ... In eo Concilio
quidam Spirensis Episcopus Sibico , oui crimen adulterii impingeltatur , exa-
minatione {b) sacrificii purgatus est . . . Nefanda Sacerdotum conjugia ,
olographâ Synodi manu perpetuo damnata sunt. Ex Annal. Saxon. Colonise
Henricus filius (c) ab Archiep. Herimanno baptizatur. Ex Hermanni Contr.
Chronico.
Anno Dom. MLII. Herimannus Contractus {d) obiit . . . Papa veniens Ra-
C tisponam , reliquias B. Dionysii Mart. de quibus diu dubitatum an ibi habe-
rentur , prsesentibus Parisiorum Legatis perspexit , ibique haberi (e) probavit.
Ex Annal. Saxon.
Anno Dom. MLIII. Léo Apostolicus et Heinricus Imp. Wormatite Na-
tale (/") Domini celebrabant : ubi Papa Missarum solemnia in saneta die, ut opor-
tuit , celebrans, sequenti die Liuppoldum Mogunt. Archiepiscopum, ut potè in
sua diocesi , huic subrogavit officio : qui peracta processione , et ubi ad hoc
ventum est , dicta oratione, postquàm se in sua sede locavit , quidam ex Dia-
conibus suis Humbertus, sicut multi ob illius festi venerationem soient , Lec-
tionem decantavit : quod quidam ex Romanis Papae assistentibus vitupéran-
tes , et contra Papam , quia Romano more non ageretur, objurgantes , per-
suaserunt ut ad eum mitteret, decantationem interdiceret : quôd cùm ille ju-
D venum more contemneret , item * mittendo Papa interdixit ; qui eâdem ♦ iterum
vocis sonoritate quâ priùs cantavit, decenter lectionem usque ad finem per-
duxit : quâ fînitâ , Papa illum ad se vocavit, et quasi pro inobedientiae contu-
maciâ degradavit. Archiepiscopus verô misit ad illum , ut suum sibi redderet
Ministrum : quod ubi Apostolicus abnuit , Pontifex , ut erat antiquae discipli-
nae , licet segrè , patienter tamen intérim tacendo sustinuit. Perlecto autem
Evangelio, et decantato offertorio, ubi sancti Sacriticii tempus advenit , Ponti-
fex in sua sede resedit, verè contestans née se nec alium quemquam comple-
turum illud officium , nisi reciperet suae processionis Ministrum. Quod ubi
Apostolicus intellexit , Pontifici cessit , reindutumque Ministrum continue re-
misit : quo recepto, debito se Praesul injunxit oflicio. Qua in re et Pontiticis
auctoritas, et Apostolici consideranda est humilitas , dum et ille oflicii sui di-
gnitatem ( jf ) defendere studuit, et iste, licet majoris dignitatis, Metropolitano
(a) Rotlifer seu Rotliger erat, is qui rotuluoi seu tat.
indicein mortuorura ad Ecclesias suiTragiorum socie- (e) Controversiam quidem , hoc anno Ger-
tate conjunctas deferebat. Mabill. manos inter et Gallos exortam de corpore S.
(b) Terrifico sacramento Dominici corporis se pur- Dionysii , sic fuisse direinptam Chronographus
gare voluit ; sed maxilla ejus paralysi contorta re- Saxo didicit ex Leonis IX iitteris : sed hae , ut
mansil, ut rcfert ex VViberto Mabillonius ad an- alibi ostendemus , aut à Ratisponensibus S. Em-
num 1049. merammi Monachis confictae sunt ; aut , si à
(c) Lambertus Schaf. nativitatem Henrici Imper. laudato Papa reapsè sunt scriptae , erroribus cùm
eum hoc anno itiigat ; sed major fides hac in scateant, certè nullatenùs fide sunt dignie.
re Hermanno, qui eamdem ïb praecedentem con- (/") Cùm Annalista annum à Christi natali cxordia-
fert. Retinendus tamen dies natalis, nempè If Idus tur, illud Natale secundùm nostrum calculum ad
Novemb. à Laraberto notatus, et ab Hermanno prae- superiorem annum pertinet. Idem dicendum de Her-
termissus. Pagius. manno Contr. et aliis.
(d) Seriùs contigit mors Hermanni, ut aliundè (^) Insigne hîc Libertatis Gallicanae notandum eit
patet, Canisiana Hermanni editio Pistorianae praes- sedulô exemplum.
Hhhij
428 EX DIVERSIS CHRONICIS, etc.
tanien in sua diocesi cedendum perpendit. Post haec Apostolicus Romani ^
rediit . . . Nortmanni barbarâ linguâ quasi homines septentrionales dicti sunt
• tnte eo quod primiini ab illa niundi parte venerint. Hi autem * annos ferè GLXVI ,
Duce quodani Rollone nomine, à Soithia inferiori, quse est su b Asia , à flumine
Tanaiad aquilonem egressi, atque per Oceanuni vecti, cùm siepenuinero antè
tam Germaniam quàm Galliam more piratico per eadem Oceani littora ex-
currentes infestassent, tandem Karolo , qui (a)Simplex dictus est , Francis im-
perante egressi , Galliam qua in parte Britanniam respicit pervaserunt , civita-
temque in ea Rothomagum occupantes, usque in hanc diem Nortmanniam
de suo nomine vocaverunt : ubi postquàm confirmati sunt , etiam ultra manus
extendere conati sunt. Nam Richardus (è) Cornes Nortm, dimissâ Ciuid Régis
Danorum sorore , propter metum Danorum exulans , à patria Jerosolymam
profectus est ; ibique defunctus est. Reliquit autem in Normannia filitun no- B
mine Rodbertum ; cujus filius fuit Willehelmus, quem Franci Bastardum vo-
cant ; qui post Angliara subjugavit. Hujus Richardi socii XL revertentes , in
Apulia remansisse narrantur. Ex illo tempore Norman ni possederunt Apu-
liam (c), et procedente tempore Calabriam Siciliamque occupa verunt. Con-
tra hos igitur , etc . . . Goslarise liaeretici ( d ) per Godefridcnn Ducem depre-
hensi , suspensi sunt. Ex Annalista Saxon. Post Stephani Episc. fîn^n Petrus
nepos ejus successit ei in iocum regiminis Aniciensis Ecclesiae B. M. vir pro-
bus et satis strenuus secundùm sajculi dignitatem ; qui ordinatus Episcopus ,
niulta praelia gessit cum civibus necnon vicinis omnibus ; cfuibus ad ultimum
devictis atque superatis , Jerosolymam adiit. Idem reversus ad Cœnobium
Voltse , régnante Henrico Fr. Rege , cmn avunculo suo requiescit in pace.
Ex Chron. Monasterii S. Pétri' Anic. inter probal. Hist. Occit. pag. 1 Tom. II. Post C
obituni Stephani Sanctae Aniciensis atque Vallavensis Ecclesiae Pontificis,
facta est dissentio pro eligendo Episcopo inter Clericos ejusdem Ecclesiae , et
Heinricum Regem Fr. Roberti filium ; qui electionem eorum dixit se confir-
mare , sed mentitus est non regalia sequens statuta. Nos autem Sanctae Anic.
atque Vallav. Ecclesiae cœtus communi consilio atque voto, Clerus , popu-
lus atque militia elegimus virum nobiliter natum , nobiliùs educatum , Pe-
trum Ecclesiae nostrae Praepositum , quem cùm in praesentiam dicti Régis Fr.
duxissemus ronsecrandum , Rex ille postposita authoritate canonum , neglec-
to clamore qui aderant in praesentia Pontificum , atque decretis et privilegiis
Rom. Pontificum simul et praeceptis praedecessorum suorimi , per nefas con-
tra omnem justitiam omnemque veritatem, interveniente pecunia, et Tolo-
sano Comité quem instigabat uxor sua , dédit Aniciensem Episcopatun» , non D
ut debuit , sed ut potuit , cuidam Bertranno Mimatensis Ecclesiae Archidiaco-
no, qui et ordinem presbyteralem pretio distraxit , et Pontificalem gratiam ,
donuni videlicet Spiritûs Sancti, pecuniâ émit . . . Nos verô talia responden-
tes, ut debuimus, quantociùs reversi sumus, et ad summum Pontificem Ro-
manîe sedis, ut potè pro tanto discrimine, Hugonem Archiepis«,'opum Bisun-
tinum , et Sedunensem Aymonem et Artaldum Episc. Gratianopolitanum ,
cum consilio Viennensis Ecclesiae Archiepiscopi Leodegarii Ecclesiae nostrae
Canonici atque nutriti , super his consulendum transmisimus ; qui precibus
nostris annuens, et more praedecessorum suorum nostra privilégia confirmans .
nos eiectumque nostrum praesentia suâ adesse praecepit. Factum est autem ad
voluntatem nostram, et anno Incarn. Dom, MLIII, Indict. VI, Epact.
XXVIII, III Idus Martii, Luna XVIII, feriâ VI, apud Ravennam Ro- g
manum adivimus Papam_, qui praesul summus domnus Léo VIIII, etc. Ex
electione Pétri Mère. ibid. col. 220. Monasterium S. Martialis (e) igné crematum
(a) Je lui [à Rou s'il veut se faire Chrétien et Apiiliâ politi sunt, annn Dom. Nativ. MXU ;
homme du Roy] donray, inquit Carolus Simplex in quo videlicet anno, ipso die festivitatis S. Benedicti,
Ms. Historia Fonu. Gallicè scriptâ, Gille ma fille à Paschali sabbati dies occurrit. Lupus aticem Pro-
femme et efpou.fe, et la terre marine, c'est-à- tospata in Chron. testatur, Nonnannos primùm
dire, depuis la ri-viere d' Andelle jusques à la mer et anno 1038 in Siciliam venissc. Hic porrô. juita
jusques à Commoles le Mont- S. Mic/iiel, et oullre varios Scriptores, à Graecis gloriae eorum invi-
et par delà ; car illec commence Bre'taigne. dentibus, malè sunt habiti.
(b) Vera forsan bîc falsis miscet Chronogra- (d) Manichœi profectô , quos Synodus Re-
phus • ita ut ex hujus verbis haud immeritô forte mensis excominunicaverat anno 1049.
coUigi possit, Normannos illos, qui primi armis (e) MXLIII apud Marteniuin qui , Tora. III
in Italia claruerunt, fuisse socios non Richardi Anecdot. col. 1402 , edidit brève ad ciclos
II sed Roberti Ducis in itinere Jerosolymitano. Pascb. Clironicon Leraovic. habens duntaxat
(c) Ex Leone Ost. cap. 68 lib. i, Normanni hune annuin, et 1060 ubi desinit.
EX DIVFRSIS CHRONICIS, etc. 429
A est, et totiim castrum cum tribus Mouachis extinctis : in quo igné libri, cor-
tinae, cartulae terraruin pluriin;e [ perierunt et inulta apparatu diyna ]. Ex Chron.
Lemovic. apud Labb. Tom. I Bibl. Mss.pag. 334.
Anno Dom. MLIV. JohannesFiscaiiini. Cœnobii Abbas II, vir grandievus . . .
mare disposiiit transire . . . Proindè II Non. Dec. à praedicto Cœnobio exiit,
mare deindè féliciter enavigavit . . . Regem [ Edwardum ] petiit. Ex veteri
Notifia apud Mabill. Tom. IV Annal. Ben. pag. 547. Famés magna. Rebellât
Godefrid. et Balduinus. Henricus IV lilius Heinrici unctus est in Regem
Aquisgrani in dedioatione Ecclesiae. Ex Chron. Reg. S. Pantaleonis. j Dedi-
catio Cormeriac. Ecclesite ] anno ab Incarn. Dom. MLIV , qui est septimus
ordinationis ejusdem [ Roberti ] II Abb. (a) Archimandritae annus. Ex Instrum.
apud Mabillon. Tom. IV Annal. Bened. pag. 547.
B Anno Dom. MLV. Heinricus Imp. Italiam cum exercitu petit. . . rever-
tensque neplem suam Reatricem matrem Machtildis * , qnam Gozelo filius * -"• Matlnl-
Godefridi Ducis uxorem accepit, secum duxit, indigne eam tractans propter
quandam ejus insolentiam [propter quasdam insolentias ejus, quibus, etc. Ex
Chron. Reg. S. Pantal. ], quà mortuo viro suo Honifacio, vivere consueverat.
Ex Annal. Saxon. Henricus II, dictus junior, filius Lamberti II, Com. Lovan.
cœpit anno MLV, Henrici III anno XVI, Victoris verô Papae primo ; et re-
xit eunidem Comitem annis XIX. Genuit verô Henricum III succedentem
Coin. Lovan. et Bruxell. et Marchionem Imperii ; et tandem à quodam
Hermanno (6) suo captivo de nocte in lecto suo occisus. Ex Chronicis Com. Brab.
in Magno Chron. Bel. pag. 125. Indict. VIII, eodem anno factus est Liber (c)
iste. Ex ChronicoS. Vict.Massil.
C Anno Dom. ML VI. Sacellum B. Virginis in terri torio de Fabregolis cas-
tri de Pennis constructum. Ex Addit. ad Chron. Massil. apud Labb. Tom. I
Mss. pag. 339. Ego Gauffredus Cornes pariterque Agnes {d) Coraitissa . . .
Monasterinm à novo fundavimus . . . priùs quidem apud castrum Vindocinum
in parochia Carnotensis Episcopii, vivente scilicet adhuc in carne gcnitore
meo, piae recordationis Fulcone illustrissimo Comité : postmodùm verô illo
jam terrenis rébus exempto, etiam [ Acjuariense Monasterinm (c) ] apud An-
degavam civitatem, eô quôd ipsa sit quasi fîducialius atque quietius hono-
ris mei caput . . . perducere ad effectum sategimus anno ab Incarn. Dom.
MLVI, Indict. IX. Ex Charta in Append. Annal. Bened, Tom. IV, pag. 744. Post
obitum Imp. Henrici III Heinricus filius ejus IV hujus notninis , regni mo-
narchiam obtinuit : per cujus insolentiam mala in terra multiplicata sunt ; cae-
^ dibus, rapinis, incendiis, sacrilegiis omnes ferè imperii Rom. provinciae,
sed praecipuè Saxonica tellus fœdata est, etc. Cœpit autem regnare puer quin-
quennis, eodem anno quo Imperator obiit . . . Sed quia adhuc puerulus erat,
domina Agnes Imper, mater ipsius regnum sub sua cura aliquandiu tenuit , ac
sapienter et strenuè rexit. Filiam autem ejus Rodolfus Suevus, mox post obi-
tum Imperatoris Romoldo Episc. Constant, commendatam, utriiin consilio
raptam an dolo nescitur , uxorem duxit. Ex Annal. Saxon. Godefi-idns Dux ad
deditionera venit . . . Famés multas regiones afïlixit ; egestas et penuria undi-
que praevaluit, multaque mala tune temporis facta sunt . . . Heinricus Imp. fi-
lium suum Heinricum Romani Pontificis cunctorumque Pontificmn et Prin-
cipum regni electione, Regem constituit . . . Vitam clausit IIÏ Non. Octob.
Ex Chron. Reg. S. Pantal. Henricus IV Imperator. Ex Chron. brevi S. Vmcentii
Met. Paratus [ Theodericus Abbas S. Albini Andeg. contra Ilaimericum
(a) Hic Robertus frater erat lUiu^ Bernardi , nasteriolo primùm conjuXj cùm jain Gaufrido
qui in Andecava civilate studiis Philosopitiœ e/fîoruit, niipta esset , apud Monasteriotuin quod Bcrl»i
quique librum de miraculis S. Fidis Conchensis dicitur \Muiitrcuil-BeUay-], situiii in pago Pictav.
seu Conchacensis composuit. Dedicatio autoin ad ToOdiim [Toue] amnem, sed in Andegav.
Cormeriac. facta est Idibus Nov. à Bartholo- Comitatu, Cellain erexit in Ecclcf.ia S. Pétri,
miEO ïuron. Archiep. anno II ordinationis ejus, cain(|ue Andegav. S. Nieolai Monasterio subje-
nec non ab Eusebio Episc, Andegav. et à Mar- cit : quod donum manu sua super altare S. Nico-
tine Britannorum Episcopo, in frequenti cwtu lai posait, assentientibus filiis suis Giraldo atque
Âbbatum, etc. Reginaldo, et subscribente fratre suo Kainaldo,
Ib) Vide annuin 1038 suprà. etc. ut in Epitoma seu brevi Historia S. Nieolai
(c) Hinc coUigitur aetas prirai Auctoris Cliro- Andeg.
nici S. Vicloris M.issil. (e) L'Eoiere ; quod in aliis litteris Gaufridns
[d) Inde patet, Agnetera &)in. necduiii tune Com. positum dicit ad australem urbis partent
à Gaufrido Com. repudiatara fuisse, ne(iue su- in acclivi colle moUiter assurgente ad Meduanae
pcrductam ab eo Graeciam. Haec Berlxi II de Mo- fluviuui, ante portam quae .noniinatur Aquaria.
H hhiii •
^30 EX DIVERSIS CHRONIGIS , etc.
Toarcensium Vicecomitem , cujus fratres Gaufridus et Rodulfus ] aut ca- A
lidi ferri judicio secundùm legem Mona(7horum , per suuni hominem pro-
bare ; aut scuto et baculo, secundùm legem saecularium, defendere . . . Ob-
tulit Abbas hominem S. Albini, qui et sacramento fidem faceret, et sacra-
niento fidem brachio (a) daret . . . Facta sunt haec apud Toarcium in curia
Vicecomitis Haimerici. Ex Instrum. ap. Mabil. T. Y. Afin. Bened. p. 412 et 564.
Anno Dom. MLVIl. Guerra [ Vindocin. ] quae inter Comitem Gaufridum
Comitemque Tetbaldum diu duravit. Ex Charta Vindocin. Archiv. Obiit Gur-
losius venerabilis Abbas. Ex Chron. Britann. Conanus Comes Eudonem pa-
truum suum in bello cepit. Ex Chron. Ruyensi. Illnstris et potens domina Lesce-
lina, quondam S. Pétri supra Divam Comitissa, hujusce Monasterii fundatrix
devotissima (b) obiit. Ex Epitaphio Lescelinœ Willelmi Augensis conjugis apud Ma-
bill. Tom. IV Annal. Bened. pag. 575. Kal. Dec. obiit domnus Abbas [ Montis B
S. Quintini J Walerannus hujus Ecclesiae sapientissimus ordinator, et à funda-
mentis sedificator. Ordinatus est MXL Chr. anno, V Id. Febr. qui dum Ro-
mani peteret, obiit . . . anno praelationis suae XVIII. Ex Necrolog. apud Mabil-
lon . Tom. 4 Annal. Bened. pag. 576.
Anno Dom. ML VIII. Alanus Comes Cornugalliae moritur. Ex Chron. Ruyen-
si. Super altare S. Trinitatis [ Vindocin. donum Archimbaldus ] portavit . . .
domno Odrico Abbate . . . Fecit hanc ipsam donationem [ masurae proximae
rivo aquae, quae vulgo Coturnosa vocatur ] jam dictus Archimbaldus [ Praepo-
situs Vindocin.] in curia Fulconis Vindocin. Comitis, in Galliis régnante
Heinrico, Roberti Régis filio, anno regni sui XXVII, et Gaufrido Fulconis
filio Andegavensibus praesidente , Guillelmo etiam Pictavorum Comité novi-
ter defuncto , fratreque suo Guidone jam in Comitatu sublimato. Ex Instrum. C
apud Mabill. Tom. IV Annal. Bened. pag. 582. Cornes Pictavis Guido , pri-
mùm tune temporis dictus Gaufridus, et ejus mater Comitissa Agnes dede-
runt S. Trinitati quidquid juris vel consuetudinis babebant in terra Avalliae :
unde testes sunt Gaufridus de Leziaco, etc. Ex veteri Notitia ibid. Emma
[ Cenoman. Viceconiitissa, Radulfi Vicecom. conjux ] pridie Idus Sept,
obiit. Ex vet. Cod. Sergiano ihid. pag. 582. Fr(^dericus filius Gothelonis, etc.
Ex prima Edit. Sigeberti. Philippus regnavit. Ex Chron. Mss. Ctuniac.
* »«x Anno Dom, MLIX. Iratus Rex * Guillermus contra Lanfrancum , eum
alienavit à sua curia, cujus Consiliarius extiterat ; quia contradicebat nuptias
filiae Comitis Flandriae, quam ipse sibi Dux copulaverat mati'imonio (c) ; quia
proximitate carnis et consanguinitate jungebatur. Unde authoritate Romani
Pontificis, tota Neustria supposita erat interdicto. Quapropter Lantrancus Ro- D
mam adiit, quamvis iturus esset occasione cujusdam haeretici Berengarii ; et
Nicoiaus II tune prsesidebat Léo VIII * .- et etiam ut ageret pro Duce Normannorum et
uxore ejus. Igitur locutus est cum Papa Nicolao (d) , et ostendit quod ejus
sententia, videlicet interdictum, eos tantùm gravabat , qui nec conjunxerant
nec eos separare poterant : nam Dux puellam quam acceperat, nullo pacto
dimittere volebat. Hoc autem audiens , et verum esse advertens Summus Pon-
tifex, dispensatione habita conjugium concessit ; eo tamen modo , ' quatenùs
Dux et uxor ejus duo Monasteria construerent, in quibus singulas congre-
gationes virorum ac mulierum coadunarent . . . Paruit Dux Apostolicae dis-
pensationi ; et aedificaverunt duo Monasteria in praedio, quod antiquitùs Ca-
domum nuncupabatur ; Dux , unum Monachorum in honorem S. Stephani ; et
(a) Aliud insolitum inler Monachos duelli examinandum relinquit Mabillonius.
exemplum nobis suppedilant Vindocin. Tabulas (c) Agebatur de hoc malriraonio jam ab
occasione controversiae quae inter Vindoci- anno 1049, tempore scilicet Concilii Rem. sub
nenses et Majoris-Monastsrii Monachos pro de- Leone IX ; in quo interdictum est Balduino
cinia parochiae de Prosto agitata est in curia Co- Com. Fland. ne filiani suam ffillelmo Nortmanno
mitii nunc capti, ubi Agnes Comitissa et Wulgri- nuptui daret et Willelmo , ne eam acciperet. Vicit
nus , forte S. Sergii Abbas, vices Comitis ge- tamen Willelmi pertinacia, ob quam ejus Du-
rens, et Barones rem duello diriinendam cen- catus à Nicolao II suppositus fuit interdicto.
suêre. Ob id Majoris -monasterii Monachi homi- Mabill.
nem conduxêre in negotiis ejusmodi omnibus ve- {d) Istius raatrimonii causa missus Romam
nalem , quem Vindocinenses recusarunt , ' alium Lanfrancus , interfuit Concilie Rom. quod
qui legalii esset adduci postulantes, qualem ipsi «nno 1039 in causa Berengarii habitum est. De
offerebant. Ita judicibus visum est : at in pro- more tune singulis annis Romas celebrabatur
cinctu certaminis Majoris-monasterii Monachi , Synodus ; cujus nuUa mentio saepiùs apud Auc-
jnfecto duello, juri suo cessêre. Mabillon. tores, nisi forte in ea fuerit actum de rébus,
[b) An hîc reponendus sit annus 1058, aliis de quibus agunt.
EX DIVERSIS GHRONICIS, etc. 431
A uxor ejus, alterum Sanctimonialium in honorem S. Trinitatis ; et post triennii
conipletionem solà necdiim compléta Basiiicâ , Lanfrancus cœpti operis ins-
titutor, tani Diicis Nornianniae quàni priniatuin supplicatione , Cœnobio Ca-
doinensi, quod Dux hortatii Papae sedificaverat, Abbas prieficitiir ; in quod
plures de Becco secum duxit, qui panlo post ad dignitates sunt proinoti. Ex
Chron. Becc. Indict. XI, Kal. Maii , praesidente domno venerabili Papa Ni-
colao, anno I. Pontificatùs sui, cuni Cardinalibus suis, Episcopis, etc. . .
Hildebrandus [in Concilio Rom. («)] ait... « Nonnulli ex Clericali ordine
» jam dudum in hac Romana urbe et in provinciis atque parochiis eidem spe-
» cialiùs pertineutibus seu cohaerentibus, noscuntur comnumem vitam exem-
» plo primitivae Ecclesi.e amplexi simul et professi , in tantuni quod nihil sibi
» réservassent proprii, etc . . . Professio illa (ft) si confirmanda est, auctorita-
B » te vestra confirmetur , vel si corrigenda , vestro judicio corrigatur » . Ex
Codice Rom. apud Mabill. Tom. IV Annal. Bened. pag. 585. Finitum est intesti-
num bellum, quod inter Heinricum Regem et Willelmum Comitem diu du-
raverat. Ex i^otitia apud eumd. ibid. pag. 592. Francorum Rex Heinricus auc-
toramento firmavit [ restitutionem à Gaufredo Com. Andegav. factam Majori-
Monasterio, ] eo videlicet anno quo lîlium suum fecit Regem ordinari Phi-
lippum, paucis ante illam ordinationem diebus , quando obsidebat castrum
Teodemerense * nuncupatum, in pago Carnot. noviter à quodam Guazone (c) •.^/. Tcdi-
constructum ; cartamque istam proprio, ut cernitur, sigillo (d) munivit. Ex "arum
Inslrum. apud eumd. ibid. pag. 594. Actum est hoc [ liberum Novigenti altare
f'actum ab Albrico de Çociaco seu Codiciaco castro <"um uxore Adela et matre
sua Matlîilde] III Non. Dec. régnante Rege Fr. Heinrico anno XXXIX, Phi-
C lippi quoque ejus filii anno aetatis X (e) ab Incarn. Dom. MLVIIII , Indict.
XIII. S. gloriosi Fr. Régis Heinrici. S. Elinandi Episc. [ Laudun. J S. Hein-
rici Abb. [S. Vincentii Laudun.] S. Reineri Abb. [Humoliar. ] Ex Instrum.
ibid. pag. 592. In pago Bracatensi, etc. Ex prima edit Sigeb.
Anno Dom. MLX. Mortuus est Heinricus Rex Francise. Ex Charta apud
Mabill. Tom. IV Annal. Bened. pag. 592. Gautridus Cornes Andegavoruni mo-
ritur. Ex Chron. Ruyensi. XI. Kal. Maii, idem (/") Monasterium S. Martialis igné
crematum est in feria VI, et castrum intiis et foris. Ex Chron. Lemovic. apud
Labb. Tom. I Bibl. Mss. pag. 334.
Idibtis octonis domus * ista dicata Decemh'is, • Ba$ilk«
Gaudet Pontifices hos convenisse célèbres. Moisiae.
Auxius Austindum, Lactora dédit Raijmundum ;
Convena Guillehnum, direxit Aginna Wilelmum ;
Jussit et Heracleum non déesse Beorra benigniim j
Elloreus Stephanum concessit, et Adura Petriim,
Te, Duranne, tuum nostrumque Tolosa patronum.
Respuitur Fulco Simonis dans jura Cadiirco.
Myrriades [g) lustris apponens très duodenis, etc.
Ex veteri inscriptione apud Catellum pag. 865. [ Pontius Abbas Simorr, et
Raimundus-Arnaldi Dantin ] fecerunt jndicium Dei , in quo Raimundus-
Arnaldi victus fuit . . . régnante Sancio Com. [ Astaracensi. ] Ex Instrum.
apud Mabill. Tom. IV. Annal. Bened. pag. 601 . [ VI Kal. Jul. ] obiit domnus
p Walerannus Abbas hujus loci, ex Comité conversus. Ex Necrolog. S. Vitoni
Virdun.
{a) Ibi maxime improbata fuit régula Cano- (d) Francorum igitur Reges subdilorum suo-
nicarum , c)uarum saecularium rcrentiùs institu- rum Instrumentis nonnumquain sigilla sua ap-
tum Dumquam à sede Apost. approbatum est. ponebant.
(t) Ante Ivonem in Gallia, inquit Mabillo (e) Pater meitt, inquit Philippus Rex in Di-
nius, tam nova censebatur haec Canonicorum plom. an. 1095, bo/iœ memoriœ Heinricus Re x
Regul. insticutio , ut ejus primus auctor , saltcm anno œtalis meœ X liheram [Noviantum seu Non-
in Gallia , censeatur in primariis Quintiniana* janduravillam] faciens, etc.
apud BcUovacos Abbaliae Statutis. Sanè non (f) Apud Marten. iteràm.
multum ante boc tcm|>us Augustinianos illos \g) Catellus hoc loco trium myriadum nomine
Canonicos exstitisse diserte ]>robat Abaëlardus annum millesimum vult intelligi, et per duodcna
in Epist. ad Canonicos Rcg. qui noviter appellati lustra annum sexagcsiuiuiu ; qui calculus anno
et noviter exorti ab eo dicuntur. 1060 resi)ondel. Petrus de Marca et Galliœ Christ.
(c) Guazo iste, pater Odonis , bellum cum Auctores id ad triennium, idest ad annum 1063,
Alberto nobilissimo viro habuisse dicitur in qua- differunt.
dam Charta S. Pétri Carnut.
D
432
EX DIVERSIS CHRONICIS, etc.
Anno Dom. MLXI. Indict. XIV, obiit domnus Abba Petrus. Ex Chron. S. A
Victoris Massil. Marianus Chronograplius claret ; (|ui à Scotia in Gallias ve-
niens, Colonise faclus Monaclms, primo apud Fuldam, posteà apud Magun-
tiam reoliisus est. Ex Chron. Siçjeb.
Anno Dom. MLXII. Ego Rogerins et frater meus Raymundus Batallia ,
donatores sumus , vobis Rengardis Comitissa, et filio sue Rogerio Comiti
[ Carcasson. ] medietatem de illo Castro quem vocant Proliano, et duas par-
* Mirepoix les de illo castro quem vocant Mirapixo * per alaudem . . . Facta carta
donationis X Kal. Febr. Lunâ XXIX , anno fl regni Philippi Régis. Ex
Instrum. inter Probat. Tom. II Occit. co/. 241. Herbertus Cenomanensium Co-
rnes, et frater uterini Conani Ducis, moritur. Ex Chron. Riiyensi. Anno
Episc. Colon, consilio priniorum regni indigné ferentium per Agnetem ma-
trein Itnperatoris Henrici non viriliter gubernari , pueruni violenter et in- B
dustriè captum sub tutela sua accepit, et Imperii regimen à matre ejus amo-
vit (fl) : et de hac re corani cunctis ratione reddita, gratiam Domini sui Impe-
ratoris recepit, et per ipsum filium ad gratiam matris ejus rediit. At Impe-
ratrix necessitatem vertens in voluntatem, ut obstrueret os loquentium de se
iiiiqua, non solùm honore regni, sed etiam honore sseculi reje^'to, Roinoe ad
limina Apostolorum se contulit, ibique usque ad finem vitœ omnibus bonis
exemplo et miraculo fuit. Hoc tempore claruit Lanfrancus, Prier Monaste-
rii Beccensis ; ad cujus eximiam doctrinam de Burgundia convolavit Ansel-
mus, vir postmodùm multa virtute et sapientiâ adornatus ; et ei in Piioratu
successit siib viro egregio Herluino Abbate primo , qui ipsum Monasterium
Beccense de proprio fundavit suo. Ex Chron. S'ujeb. Re\ puer machinatione
quorundani Principum ... à matre Imper, substrahitur. Ex Annal. Saxon. Q
Anno Dom. MLXil . Agnes Imper, sacrum velamen accepit. Ex Annal.
Saxon. Exercitus (b) niultus à Galliis in Hispanias ad debellandos Sarracenos
proficiscitur ; sed omni regione à Sarracenis vastatâ, urgente famé, ineflîcax
revertitur. Ex Chron. Sigeb. Willermus potentissimus D.iX Norm. qui posteà
Angliam acquisivit, coépit sedificare Ecclesiam juxta Ermentrudis-villam propè
Rothomagum, Sequanâ inter utrumque fluente, super terram et haeredit.item
* Queuilii Mouasterii Becc. in can)pis inter Chevilleium * et Ermentrudis-villam . . .
* Jl. Bon.;- quae (|uidem Eccîesia vocat^ fuit Ecclesia B. M. de Prato * ; et ibi cotistituti
fuerunt 3Ionachi de Monasterio Becci. Ex Chron. Becc. III Kal. Sept, com-
bustio Lemovicensis civitatis, in qua obierunt CXX homines. Ex Chron. Le-
movic. Robertus obiit. Ex Catalogo Abbatum Fontanell. Hoc anno finitur ma-
gnus ciclus annorum DXXXII, continens ciclos decemno vénales XXVIII , D
sed in hoc repreliensibile videtur qubd, etc. Ex Chron. Sigeb.
Anno Dom. MLXIV. Albertus Abbas [ Majoris-Monasterii ] beatimi sor-
An. 1065 titusest(c) finem... Jam praesidere cœperal domnus Abba Bartholom;«us mense
Jan. VII Kal. Febr. Ex Charta apud Mabillon. Tom. IV Annal. Bened. pag. 658.
Ciclus magnus annorum DXXXII, bis à nativitate Christi exactus, tertio in-
* Edwardus cipit. Godefridus Rex Ang. obit , eique Araldus succedit. Ex prima edit.
Sigeb. Indict. II, obiit domnus Abba Durandus. Ex Chron. S. Victoris Massil.
Dedicatio Ecclesiae [minoris] Cluniac. Ex Fragm. apud MabilL Tom. IV Annal.
Bened. pag. 661.
Anno Dom. MLXV, Landricus Abbas [pridiè idus Martii obiit. ] Ex Ne-
crolog. S. Pétri Carnut. Multi usque ad Vil milia orandi voto Jherosolymam
petentes ab Arabitis in parasceve, in quodam castello obsessi sunt ; et tôt oc- g
cisi aut vulnerati, ut de septem et eo anipliùs milibus vix duo milia reversi
sunt. Ex Chron. Sigeb. Ego Willelmus et frater meus Petrus, et filii nostri
nuntiio
(«) Cùm puerœtate qu'idem., sed non sapientid pro-
ficeret, inatrisque monita regiu fastu tumUlus j ain au-
dirct, Anno CdIoh. Jrckiep. eum niatri violenter eri-
pidt. Ex Annal. Saxon.
(i) De bac expeditione sine dubio intclli-
gcnda est Charta Dervensis Monasterii, quâ
Uiigo quidam, liberii parentibus progenitus, ipso
tempore quo exercitus Francorum ad obtinendas His-
panias profîciscebatur, Brunoni Abbati alodium
suuni apud Viriiliolas in convadium seu pignus
dédit. Id et etlypsini lunae Cbronographus
JMalleac. refert ad an. 1062 : sed cùm boc anno
Kal. Aug. nulla eclypsis lunaris visa fuerit, iraô
neo ulla esse potuerit; pleiiiluniura eniin die
26 Julii contigit ; Cbronograpbus Malleac. de
vera eclypsi lunse intelligi non potest, vel in anno
rei gestae fallitur. Scriplores Hispan. expeditionera
Galloruin anno circiter 1077 accidisse volunt.
Ponô iidein populi iterùm anno 1085 in Mauro»
Hispan, profecti sunt.
(c) X/II Kal. Jun. ex Necrologiis S. Germani
à Pratis, et anno MLXIh' ex brjvi Cbronico
apud Labbeum Tom . I Mss. pag. 288.
Raymundus
EX DIVERSIS CHRONICIS, etc.
433
siani qufe vocatur
pago
A Raymundus et Tsarnus et Giiilabertus et Bernardiis et Petrus et Hugo, cediniiis
etdonamusS. Salvatori de Conohas et S. Fidi et Ahbati Odolrico (a) Eccle-
"ragnio sive Vauro * ... in honore S. Christophori ... in
Tolosîino . . . ciini consilio Willelmi Comitis et Duranti Episc. Tolos.
Exinstrum. inter probat. Ilist. Occit. Tom. II col. 249.
Anno Doni. MLXVI. S Edwardiis obiit. Ex Chron. Ms. Cluniac. Gometa
apparnit. Obiit Conanus Dnx Britanniae , filius Alani. Normanni Angliam
ceperunt. Ex Chron. Britann. Conanus Dux post diuturnum bellum cuin Hoëllo
Comité pacificat. Ex Chron. Ruijensi. Cometa per totum orbem diu apparuit.
Eodeni anno Anglia per Wilhelmum Bastardum , etc. Ex Chron. Reg. S.
Pantal.
Anno Doiîi. MLXYII. Adela Abbatissa Conani Ducis amita, moritur. Ex
B Chron. Ruyensi. Castrum Virsionis ( b ) incensum. Ex brevi Chron. Virzion. apud
Labh. Tom. II Mss. pag. 737. Litterae de conventione quam habuit Gacelinus
Advocatus de villa S. M. quae dicitur Viriacum , cum Odone Decano , Ro-
dulfo Pi'fieposito et aliis Canonicis B. M. Hujus conventionis testes affuerimt
Clerici
Effredus Deeanus
cellarius ; Laici , Robertus
Cociaco. Actum anno Inearn. Doni. MLXVII ,
anno Vil. Ex Cnrtulario Ecclesiœ Paris. Actum [
S. Quintini , Vivianus Praepositus , Rogerus Can-
de Perona , Godefridus , Arnulfus , Albericus de
régnante Pliilippo Rege
Instrumentum fundationis
pro sa-
et Odae
Cellae SS. Cosmae et Damiani prope Mellentura ab Hugone Com. Mell
lute animœ suae, Adelidis conjugis suse, Galeranni Comitis patris sui
genitricis suae] pul)licè Col u m bis , dum commune bellum ibidem ageretur à
Roberto Carnot. Prœsule cum castro Novigento, anno Verbi incarn. MLXVII,
Indict. V , régnante Pliilippo Rege anno regni ejus IX. Ex Charta Tom. VI
Marchionis
Ex An-
etc. Ex prima
Annal. Bened. pag. 608. Heinricus Rex
de Italia et Adelheidis accepit in uxorem
Bertham filiam Ottonis
nuptias celebrans Triburi?e.
nul. Saxon, et ex Chron. Reg. S. Panlal. Obit S. Theobaldus
edit. Sigeb.
Anno Dom.
niam solam ex.
D
MLXVIII. Henricus Rex adolescentiae usus libertate , Saxo-
omni Rom. Imperio cœpit incolere , Principes despicere , ve-
natui , lusibus , et hujusmodi exercitiis plus quàm justitiis faciendis operam
dare ; filias illustrium quibuslibet obscure natis conjungere ; privata praesidia ,
nimirùm potentibus regni non satis credens, instituere. Praescriptis discordiae
seminariis contigit. Régi quàm plurimos insidiatores tam vitse quàm
succrescere. ExAnmï/. Saxon.
Anno Dom. MLXIX, Ego Rodulfus divina clementiâ
Visum Episcopo Guidoni utillimum, potestatem
regni
mes
Ambian. (c) Co-
quam Vicecomites
in terris Fratrum [S. M. Ambian. ] exercebant, relaxare . . . Concessi quid-
quid hujusmodi ad Conteiense * castellum pertinens ego et milites totius Con-
teiensis honoris iibique terrarum seu villarum illonmi obtinebamus . . . Simon
filius meus et Gualterus Gualteri Tyrelli natus probaverunt . . . Hàc autem
cartulâ, meâ manu atque uxoris meae Annae, necnon Simonis filii mei, et
antedicti Gualteri , super altare B. M. impositâ, Guido Praesul anathematiza-
vit omnes qui, etc . • • [ Subscripserunt ] Radulphus Cornes, Anna uxor [d)
ejus, Gualterus Gualteri
Bovensis , Robertus
ejus
(e) Tyrelli filins, Simon Comitis filius . . . Drogo
filius , Oilardus miles ipsius , Infridus * Incrensis ,
Gamelo, Hugo, Robertus sui milites , Drogo Turrensis , Adelelmus filius
» Lavaur
Conty
' d'Encre
(a) Régnante Henrico liège Fr. magnifier), Odol-
ricws Conclieme Monasterium re.cit^ lia\ilicam ex
maxima parte consuminavit . . . Corpui B. Fidis de ve-
teri Ecclesia in nwam Basilicam ira/itlulit, ne etiain
^Iona\Wrium in ea forma in qua est feciase creditur
lempnre Henrici Fr. Hegit. Qui ciim adhiic viverel,
de coiLtiliii Fratrum domnum Stepiianwn elegerunt...
Bego vencrabilis qui clauxlrum construxit , etc. Ex
CLron. Concb. apud iMarten. Tom. 111 Anecdot.
col. 1390.
(i) Vêtus distichon apud Bituriges sic habet :
Vtrzio villa virent , atiunde pauea requirent,
Fitibut ornata, campis^ pratis decornta.
Virsio autcm, vulgô l'ierzon. vêtus est oppidum
Tmxe XI.
Biturigum Cuborum , ad confluentera Euvrae et
Caris fluminum positum.
(c) Oominicâ Septuagcsimae , aino [1060]
XXIX Heinrici Régit , Waltorius Cornes , Dro-
gonis Ambiau. Com. filius , Ecclesiam Ledonis-
curiae S. Petro Carnut. conccssit, Testes Tedui-
nus Vicecoiiies Mollentis castri , Gualo Vicecom.
castri Calidi-monlis , iVivardiis de .VIonte-forti ,
Drogo de Confiante, etc. Drogo ipse quxdam
relaxavit Cella; Gesiaci, datis litleris (piibus ap-
posita sunt signa Ebtd» Comitissx ejus conjugis,
Fulconis Drogonis fratris, et Drogonis fiborum
Rodulfi et Walterii.
id] Phibppi Régis mater. Chesn.
le) Gautier Seigneur de Poix. Idem.
lii
434 EX DIVERSIS GHRONICIS, etc.
ejus, Guermundus (a) frater Vicedomini, Radulfus Pincerna Episcopi, Ai- A
rardus Dapifer Coniitis, Milo cognomine Orphanus, Rorico, Anscherus, In-
gelrannus , Hugo , Abbatis-vill;e Milites . . . Actum An)bianis in Basilica
B. M. anno Incarn. Clir. MLXIX , Indict. VII, Rege Fr. Philippe , Gui-
done Anibian. Episcopo , Radulpho filioque ejus Comitibus. Ex Cartulario
Ecclesiœ Ambian. Redonis Synodus celebratur. Ex Chron. Ruyensi. Agnes Inip.
taedio affecta . . . Romam se contulit ; ibique dignis pœnitentite fi'uctibus mira
humilitate inserviens, post aliquot annos vitam praesentem in Domino finivit.
His temporibus gens Suevorum , audita Saxonum calamitate clam legatos ad
illos misit ; et fœdus cum eis fecit , ut neuter populus ad alterius oppressio-
nem Régi auxiliuni ferret : volebat enim eos opprimere , et ut de prœdiis
suis tributa darent cogère. Quod fœdus si Saxones servassent , ab infamia
perfidiae et à magna parte calamitatis liberi fuissent . . . Fœdus pariter zArchie- B
piscopi , etc . . . Querimoniam fecerunt ad invicem omnes penè Teutonici
regni Principes ; sed palam nullus audebat fateri , tanto Rex erat omnibus ter-
rori ! Sic quamvis Saxones hoc bellum apertè soli viderentur incipere , etc.
Ex Annal. Saxon. Guido Episc. Belvac. duobus annis perfectam dedi-
cavit Ecclesiam in honore S. Quintini (b), IV. JNonas Octob. Ex prima edit.
Sigeb. Obit Godefridus Dux. Ex Chron. breviS. Vincentii Met.
Anno Doïii. MLXX. Thomas Ginonicus Baiocensis à Willelmo Rege
Archiepiscopus Eboraco datus est. Apud Willelmum Malmesb. pag. 273 in Gest.
Pontif. Angl. Lih. 3 .
Anno Dom. MLXXI. Godefridus Dux ulteriores Frisones aggressus , eos
penè ad internitionem delet. Ex Chron. Sigeb. Abbas Bernardus IMassiliae ,
accepit RivopoUense Cœnobium. Ex Chron. S. Vict. Massil. C
Anno Dom. MLXXII. Conjurant Principes Saxoniœ contra Regem cum
Ottone. Ex Chron. Reg. S. Pantaleonis. Herimannus Episcopus Metensis. Ex
brevi Chron. S. Vince7itii Met.
Anno Dom. MLXXIII. Gregorius VII sedit. Ex Chron. Ms. Cluniac.
Anno Dom. MLXXIV. Fuit Schisma , quia Papa excommunicavit Henri-
cum Imper. Ibid. inter Fragm. D. Estiennot. Reliijuiae S. Mevenni in Britan-
niam de S. Florentio veneruntXV. Kal. Febr. Ex Chron. Britann.
Anno Dom. MLXXV. Rex Guillelmus in Britanniam Minorem transiens ,
castellum Rodulphi Comitis , quod Dol dicitur , tamdiu obsedit, douée Rex
Fr. Philippus illum inde fugaret, Acta anno Christi MLXXV. Ex Hypodigmate
Neustriœ per Thomam Walsingham.
Anno Dom. MLXXVI. Obiit Raimundus Berengarius , Comes Barchino- D
nensis. Ex Chron. Victoris }Iassil.
Anno Dom. MLXXVIII. Arnaldus I Episc. Magalon. ivit ultra mare ad sepul-
chrum Domini, et inde rediens apud Villam-novam viam fuit universae carnis
ingressus ; et inde portatur Magalonem. Bertrandus fuit electus Episcopus
anno MLXXVIII ; sed propter vitium simoniae fuit ab Episcopatu amotus.
Ex série Episcoporum Magalon. apud Labb. Tom. I Mss. pag. 798.
Anno Dom. MLXXIX. Bellum in Saxonia, ubi occiditur Rodulfus (c)
Rex. Ex brevi Chron. S. Vinceritii Met. Wernharius Argentin, (d) Episcop. II
obiit : cui Otto Schismaticus succedit. Ex Fragm. Hist. apud Urstisitim. Redonis
(a) Guerniond de Piquigni frère d^Eustaclie Fi- prœventus ac deprehensus fuiiset, omni postheec tetn-
dame d'' Amiens, Iileiii. pore suspectwi fuit : undc coiitigit ut fratri suo Rade-
[b) In j)rimariis Quintinianse apud Bellovacos boloni Com. de Habechesburc, curtes Epùcopatûs sut
Abbatiae Statittis sic legilur : Antequàin dominus et Ecclesias inultas in beneficii) concederet... Propter
Ivn primas Abbas Ecclesiœ nostrœ , posteà Carnot. magniludineni stirpis ejus taie consilium [/mperator]
Episcopus, -vitœ regiilaris ordinem in Ecclesia nostra reperit,, quod ewn Constantinopolini ad Regem Grie-
[an. 1078] ennstituisset , nullius- aut momenti vel corum transtnitteret prit negotii-i imperii sm. Clinique
mentionis hujusmodi professio intra Gallice fines liabe- assumptu comitibus iter arripuisset , Imperator legatos
batur, excepto quod in Ecclesia B. Martini de Cam- post ipsum cum Ephtula ad Regem transmisit, quate-
pis apud Parisius, etc. Not. ibi Ivonein censeri niis ipsum insidiatorem imperii in damnationem exila
primuni Canonicorum Regul. in Gallia aucto- destinaret : quod et factum est. Nam in quamdam in-
rem. sulam tra/ismifsus, ibique toxicatuf, impiani vitani
(c) Rodolfus de Rinvelden, cui desponsata fuit digna morte finivit. Ex Hist. Novient. Monasleni
soror Régis. Ex Annal. Saxon, ad an. 1057. apud Marlen. Tom. IH Anecd. col. 1143 et 1144.
[d) Egelolfus Abbas ordinatus. Hujus ilaque tem- Hsec Mabillonius cum Clironograpbo Murensi
poribus jam defuncto Hezelone Episcopo.,Werenliarius intelligit de VVernhero Argentin. Episc. qnera
successor ipsiuspacificè Monasterium ingressus... If e- Larabertus Schafn. et Clironographus Hildens-
renharius Episc. insidias Imperatori cum quibusdam lieiiu scribunt obiisse anno 10i9.
conspiratoribus suis intendebat ; à quo cum fortiter
EX DIVERSIS CHRONICIS, etc. 435
A Synodus * celebratur, Obiit Eudo Dux Britanniae. Ex Chrori. Britann. inter pi'O- ' ^'•
bat. Hist. Brit. pag. 32. MLXIX
Anno Doni. MLXXX. Qnod ejus praedecessor Arnaldiis à Canonicis Re-
gularibus institucndis in Magalonensi Ecclesia morte prœventus effîcere non
potuit , ipse Gothofredus complevit ; et ibidem Canonicos regulares de novo in-
stituit. . . . Gotofredus successit in Episcopatu Arnaldo circa annum MLXXX.
Ex seine Episcoporian Magalon.
B
VERSUS ET RHYTHMI.
DE LAUDE URBIS METARUM «.
Inter Scriptores rerum Brunsvic. Ijiihn. Tom. I pag. 307.
P,
R^CLuis urbs salve, telliis praenobilis ave,
Urbs populosa nimis , tellus prsefertilis agris.
Mel et lac manans , cum vino panis habundans,
Mercibus exundans, auro gemmisque redundans ,
Cedit Pactolus fulvus , praedulcis Hymetus
Et Latialis humus ; triquetra vel Africa tellus.
C Si circumspiciam , nil non laudabile cernani.
Laudo minas mûri quadris exsedificati ,
Non facilis solvi , non expugnabilis hosti.
Nam clivus murum , tutantur flumina clivum :
Tutum sic extra , munit vis aggeris intra :
Qua natura labat , vires manus arsque ministrat.
Mensurans latum , stupeas succrescere longum.
Suspiciens turres , Babylonis suspicor arces.
Has aries, testudo , palarica , vinea , falces ,
Nunquam vel frustra quatient , nec edet mala flamma.
Clinique domos cerno , Romana palatia credo :
Cùmque peto theatrum , puto Dedaleum labyrinthum
D Sique sitûs formam spectes , quid pulchrius usquam ?
Juxta naturam metata suam posituram ,
Pulchra placet visu, naturse pulohrior usu.
Colle sedens {b) modico , gemino munita fluento :
Flumina dant murmur , dant propugnacula robur.
Quatuor , ecce , plagas per quatuor aspice portas ,
Seilicet anatolen , disin , mesenbrian , arcton ;
Qui videt Ecclesias , cœlestes aestimat aulas.
Cùm peto primatem Stephani protliomartyris aedem ,
Et video clerum , videor mihi scandere cœlum ,
Cœlestesque choros modulari dulciter ymnos ,
V. Et tibi , Salvator , nova mœnia surgere grator.
Quam patriae columen , vitae spectabile culmen _,
Struxit Adelbero pius, omne suo decus aevo ,
Virginis agnus , ovis , et sponsus virginitatis :
[a) Ex cap. 17 ViUe Theoderici I Met. Epis- MXXX Dom. Incarn. Indict. XIII, Epactd XIF^
œpi, Auctore Sigcberto S. Vincenlii Levitâ seu anno fil imperii Conradi, pontificatâs verà domni
Diacono ; quern Henrico III régnante aut non Theoderici juninris XX f.
longé inde vixisse Leibnitius colligit , quôd de- [h) Ibidem suprà initio capitis , solutâ ora-
dicationem Ecciesiae suae anno VII Conradi II à tione : Te Dividiuium tradit vncitatani antcjuilas.
juniore Theoderico Met. Episc. peractatn , in Gallicd lingiut mnntem vocari dunum studiosL^ non est
reccnli eoruin qui interfueriint meraoriâ ver- incognitum... Sic ergo Augu-Uidunum Augutti mons,
sari, Scriptor capite ultirao tradat his verbis: sicut Firidunum virorum dunum nominatum est ; ita
Tempore Ileriberti Abbatu, quàm libérale omnium DivUtunum quasi divorum dunum l'ocabulum aucu-
rerum apparatu... quàmfrcquenti omnium concursu... pata es... Quia scepè médium urbis iter teri/nus ,
celebrata sit hujus dedicationis Icelilia, adhuc quasi ingrati esse poterimus, si eam insalutatam relin-
recenti eorum qui inter fuer uni hœret in memiiria... quimus.
Celebrata est licec dedicatio II Idus Maii, anno
I ii ij
436 DE LAUDE URBIS METaRUM.
Virgineos thalamos in trino noniiiie trinos A
Collocat in mediis hujus sibi mœnibus urbis :
Mater Virgo Dei sit sedula pronuba nati ,
Claviger sethereus fit et ipse Dei paranyniphus ,
Virgineo sponsi thalamo tlignata superni
Virgo Glodesindis canit epithalaniia régis ,
* ducens Agna niinans * agnas ad ovile salutis agendas.
Urbis prsetereà niagnae poniœria longa
Tutatus Félix actis et noniine felix ,
Cum Clémente pio , Mettensi praesule primo.
Cum quibus , aime , vices partiris , Symporiane,
Johannis alis sublatus virginitatis , B
Arnulf'um gremio sanctum complexus amico.
Inter eos médius stat clarus ab urbe videri ,
Atque volans alto post se trahit agmen ab imo ;
Insula Vinoenti , tibi cessit munere , Christe :
Eminet alta tibi domus hic studio Deoderiei (a).
Sed nec Martini custodia defuit urbi
Longiiis astantis , sed de prope cuncta tuentis.
Dedecet hîc breviter te dicere , Garzya mater ;
Miror aquaeductus sex milibus isse per arcus :
Invisit matrem , cum filia , Gorzia , Mettin ;
Non alti montes , non imse denique valles ,
Inter currentis non impetus ipse Mosellae q
Praepediêre viam : quid vidi operosius unquam ?
Ars mittebat aquas , quas tu natura negabas ,
Donec sola vias rupit longaeva vetustas ;
Laudem structurae retinent hodieque ruinae.
Plurima praetereo , quia sunt longinqua , relinquo.
Quis describat aquas .^^ quis fontes? quisve salinas.»*
Num sileam Saliam ? moneor memorare Mosellam ;
Fontibus à variis regionibus atque remotis ,
Longos pertractus tibi currunt edere fructus,
Amplexaeque tuos alterno littore muros ,
Et tandem junctis miscentes oscula labris ,
Dant decus et fructum , praestant munimen et usum. p
Usus alit ventrem , species mentem , sonus aurem.
Qujenam tam suavem modulantur hydraulia vocem ?
Circumfer visum , quantiim concedit orizon ;
Nil non jocundum , nil aspicies nisi gratum.
Quis quit niirari montem qui pluribus urbi
Imminet ? est oculis gratissimus , ubere pinguis.
Hune natura suo lactavit ab ubere pleno :
Montibus est raris naturae gratia talis ,
Assurgunt omnes acclivi vertice montes.
Vite vides colles redimitos , mergite valles.
Prata virent , sylvge frondescunt , fluctuât ager (b).
Pascua si quaeres , campos spatiare per omnes. g
Quam varié recinunt volucres ; examina ludunt.
(a] Ibid. Trinitas, incomparabiles huic urbi co- Nobis Deodrich junior abstulit :
piosissimèprœpara.ttidelicias...SanctainMeltenseinEc- Au^ustus Henric/i gloriosus,
clesiamdixerimverè felicem... Prouidelœtare, fausta Deodriclique stold decorui....
Mediomatricorumcivitas, etiam atque etiam meditare, Lucia Martyr fortis et inclyta^
quid tali viro, Deodericuni dicn. debeas ; cujua pio Lucia virgo nobilis et pia,
studio tôt Sanctorum, prœter indigeuarum patrocinia. Me me misellum Sigebertum
suscepiiti reliquias ; et prœter nativœ ubertatis, qud Extraite ab ignibus inferorum.
singulariter afflua^ copias^ ab eo augnientata caput
extul'isti inter urbes allai. Mabillonius in Annal. Porrô aliis discutiendum relinquimus , an inalè
Bened. ad an. 1031, refert Sigeberti Gemblac. hue alium à Sigeberto Gemblacensi nobis ob-
versus rhytbmicos de S. Lucia^ cujus brachium trudat' Leibnitius.
ex S. Vincentii Monasterio acceperant Lintburg. [b) Ager spicis vento agitatis fluctuare vide-
Monachi : tur. Leibnit.
l'obùs hoc Henrieh junior attulit,
DE LAUDE URBIS METARUM.
437
B
Cœli teniperieni rarus sentit nieliorem.
Queni non tantarum delectet gratia rerum ?
Ipsos ruricolas pascit ta m grata vohiptas ;
Duiiique fides ruris votis respondet avaris ,
Rxosi requiem solantur aiuore laborem.
Vites iste putat, alter fodit, ille niaritat,
Umbrat et hic fontes, hic consevit. arbore montes,
Deviat hic ri vos, hic ditat semiue campos :
Hamis piscor ego, tu vin)ine, retibus ille.
Quisnam tantarum replicet spectacula rerum ?
Esset ad haec niutus et Homerus, et alter Homerus.
Mulfce sunt urbes fbrtunae munere dites,
Te (a) pleno cornu naturae copia ditat.
Praeter fortunaj merces , quas priestat abunde ,
Urbes vicinae tibi cedunt matris honore,
Vangiones, Leuci , Virdunum , Leggia, Rémi,
Treveris et mater assurgere gaudet amanter.
Te salvet semper, regnans super omnia semper.
(a) Ibid. suprà , scilicet capitis 17 initio jam
citato : Ipsa quoque nominii tui, id est Mediomatrici':
etymologia.^ non dissidet à tuœ fcUcitatif gratta. Sicut
enim matrix puerum amplectitur et fovet in matris
utero, sic lu sita in meditullio, circumpositas regiones
sustentons mercimonio nativo vel advectitio, eas quo-
daniniodo foves sinu materno. Mediomatrici, inquit
Valesius , nomen est Gallicum gentis Gallicae :
quod qui ex Latinis vocabutis média mater com-
positum aiunt , nugantur.
DE PRIMIS COMITIBUS LOVANIENSIBUS.
Ajiud Mirœum in Diplomatibus Belg. Tom. I pag. 178.
D
Ole tua res (a) agitur, Dux Karole, sicque Ducatum
Lotharicum perdis , dum tua régna petis.
Filius Otto tamen tibi Dux succedit in illo *,
Quem sibi confirmât imperialis apex.
Huic quoque germanam dant Chronica scripta sororem,
Nomine Gerbergam (b); quse mihi visa (c) fuit.
Hanc sibi Lambertus (d) despondit , quem Raginerum
Hannonise Comitem progenuisse ferunt.
Huic quoque successit Henricus (e) filius ; Otto (/")
Quem sequilur frustra ; nani sine proie fuit.
Hune quoque suljsequitur Lambertus, patruus ejus,
Qui régit ( g) bas terras, Lovanioque praeest.
Nonne vides igitur quàm clari sanguinis istos
Vena venustavit ? Troica quippe {h) fuit.
(a) Hi pcranliqui versus apud Jac. Guisium in
Ms. Hannon. Chron. Tom. II, lib. 14 cap 40,
cxstant , suntque jEgidii Abb. ïrudon. teste
Cronendalio in Namurco Ms. Mirœus.
(b) Gerbcrga Ottoni fratri successit in l^ovan.
Comitatu ; in Uucalu verù Lotharingiae infério-
ns Godefridus iniprolis. Id.
(c) Itaque Auctor coaetaneus fuit Gerbergae.
Id.
(d) Lambertus cognomento Barbatus , Ragi-
* Ducatu
neri II Ilannon. Comitis filius. Id.
[e) Henricus co nomine primus Com. Lovan.
Id.
(/■) Otto infans obiit. Id.
[g) Vivebat ergo Auclor sub Baldrico seu
Lainberto, Henrici I fratre.
(/() Franci et Belgae propaginem à Trojanis
olim re|>ctebant, nec sine patrocinio ; quoniam
cum turba insaniebant. Mirœus.
I i i iij
438
ADELMANNI SCHOLASTICl RYTHMI («) ALPHABETICI
DE VIRIS ILLUSTRIBUS SUI TEMPORIS.
Apud Mabillon. inter vetera Analecta in-fol. pag. 382.
A
RMONiCiE facultatis adspirante gratia,
Refero viros illustres, litterarum lumina,
Quos recenti recordatur mens dolore saucia . . .
Carnotenae decus urbis memorande Pontifex, B
Te primum, pater Fulberte, duin te conor dicere ,
Fugit sermo, cor liquescit recrudesciint lacrimse.
Deploranda singillatim multa quidem niemini,
Utpote convictor senis haerens saepè lateri,
Ore bibens oris foiiteni aureum melliflui.
Eheu ! quanta dignitate moralis industriae,
Quanta rerum gravitate, verborum dulcedine,
Explicabat altioris arcana scientiae !
Floruêre te fovente Galliarnm studia ;
Tu divina, tu liuniana exeolebas dogmata,
Numquam passus obscurari virtutem desidiâ.
Gurges altus ut minores solvitur in alveos, G
Utque magnus ex se multos fundit ignis radios ;
Sic insignes propagasti per diversa plurimos ;
Hildierum [b), quem Pupillam nuncupare soliti ,
Quod pusillus esset, immo perspicacis animi,
Ceteroruni princeps atque conmuniceps praesuli :
Is magistrum referebat vultu, voce , moribus ,
Hippocratis artem jungens Socratis sermonibus,
INec minfis Pytliagoreis indulgebat fidibus.
Karitate Sigo (c) noster plenus atque gratiâ,
Multa praebens ore, manu advenis solatia
Singularis organali regnabat in musica.
Lambertus Parisiacum, Engelbertus Genabum,
Occupabant lectionum otio venalium,
Quaestum de pube Francorum captantes non modicum.
Martini quoque concivem, sed non sequè sobrium,
Dignum duco memoratu Rainaldum Turonicum,
Promptum linguâ, stilo largum, valentem Grammaticum.
Nec tua, Girarde-Gilberte (d), fraudabo naenia :
Ligerim flavum revisens ab Jordane et Solyma ,
Occidisti propter Mosam sub Virduni mœnia.
O et te dira peremit œmulorum factio,
(rt) In Ms. Cod. Gemblac. ex quo isti Rythnii teste Sigeberto à quo vocatur Ahnannus , qui
descripti sunt, iis praemittuntur haec verba : duas Epistolas de veritate corporis Chr. Doraini
Mitto etiain tibi rythmions veniculos juxta ordinem in Eucharistia, unam ad Berengarium , alteram
alphabeti digestos, quos ante annos aliquot, cùm ad Paulum Primicerium Mett. scripsit.
adhuc Leodii essern, me ad arnicas quosdam meos, (b) Hildierus Mabiilonio non alius videtur
quorum plures ipse noveras^ lameiitabiliter recensente quàm Hildegarius , quem Pictavos Fulbertus ad
compositos reperi nuper et edidi. Quae verba sunt thesaurariain S. Hilarii, et ad littcras docendas
Âdehnanni hos versus mirtentis ad Berenga- raisit.
riuni, de quo in fine rythniorum sic legitur : (c) Abbas soilicet S. Florentii Salmur. ad Li-
Respondit Beringarius : Nascitur ridiculus mus. Qui gerim ; cujus aequab's fuit Rainaldus, Turon. S.
Berengariu6 Adehnannum ironicè Aulum-Man- Martini Ecclesise Archiclavus seu Custos. Mabil.
num vocare solilus erat, ut ibidem subditur. Hune auteiu Rainaldum Rivetus pag. 33 Tom.
Hinc sequitur rythmicos versus fuisse scriptes , VIII Hist. Lilt. Fr. probat distinguendum à Rai-
antequàm percrebescerel Berengariana baeresis , naldo seu Reginaldo Andegav. Scholastico, qui
proinde ante annum 1050. Eorumdem verô in vivis adhuc erat anno 1074.
Auctor , ille ipse est Adelmannus Berengarii (d) Mabiilonio , cui mendosa apparet haec
condiscipulus sub Carnut. Episc. Fulberto, stropha, legendum videtur : Nec tud, Girarde-
Grammaticus et ex Clero Leod, Brixiensis Episcopus, glaber, te fraudabo ruenid.
D
ADELMANNI SCHOLASTICI RYTHMI ALPIIABETICI. 439
j^ Postquàm missus es Eiiropeam perflagranti studio ,
Scholas militas expilasti, Waltere Burgundio.
Prô ! si niimquam revertisses ad fines Allobrogurn ,
Quanta nunc auctoritate decorares Latium !
Docens quidquid revexisti ab hortis Heperidum.
Quis te tandem , sacer héros * , satis saepè fleverit , * Kulberte
Cujus hos et multos plures ofïîcina protulit,
Quorum quisque pne se tulit , quôd te usus fuerit ?
Raginbaldus Aggrippinas , vir potens ingenio ,
Barbaras aures Latino temperans eloquio ,
Notus arces ad Romanas ab usque Oceano,
Situs est in urbe nostra longus hospes Legia ,
B Legia magnarum quondam artium nutricula
Sut) Wathone , subqne ipso (a) cujus sunt haec rythmica.
Très mihi , Camena , cives memora de pluribus ;
Illum , procul quem exstinctum transalpinis febribus ,
Lugent artes, lugent uibes cum suis Primatibus.
Vix amissum quereremur , Odulfo superstite,
Alestanum, quantus erat veteris * scientiae, ' f. utet m
Sicut hi , quos erndivit, satis pollent hodie.
Xerapelinos ornatus [b) cum paucis jugeribus
Praesul durus denegarat : at tu Metim profugus,
Multas illic opes nactus , Warine (c) , es et conditus . . .
Zelo grandi cor accensus pro carorum funere
C Adelmannus haec deflcbat in Nemeti litore,
Suos ipse idem illic observans quotidie.
(a) Inde cum eodem Alabillonlo distimus siccum et vineam significant. Itaque Xeramp*-
Adelmannum fuisse Scholasticum seu Praefecfum lini ornatus dicuntus vester, pampini sicci co-
Scholis in urbe Leodiensi, scilicet post Wato- lorein, qui color siccae rosa dicitur , imitantes,
nem, qui ab aliis Waso et Walto dicitur (c) Warinus Mabillonio videtur fuisse Leod.
(i) Xerampelinos ornatus Gemblac. exem- Clcricus, tura Monachus in Gorz-Coenobio , de-
plar ita interj)retatur : Xerapelitiœ ve.ite.i dicunlur mùmque Abbas in Met. S. Arnulfi Asceterio.
veteres et prœskcœ, pampineum liabentex colorem. Pra;sul autem qui durus hîc memoratur , Du-
Quae interpretatio , ut observât Mabillonius , randus est Leod. Episcopus , cujus nomen inter
docet nos boc loco legendum Xerampeliitus orna- lineam adscriptum est in Ms. &)d. Gemblac.
tus , à duabus Grsecis vocibus quae aridum seu
D
E
EX FULCOIO SUBDIACONO MELDENSI.
Ex Ms. Codice Ecclesiœ Bellovacensis (a).
IVXelliflujE Meldi (b) Belvacus Belgica pacem.
Fulcoius meus atque tuus tua commoda tecum
Commendat totiens, et commendata reposcit . . .
Quae nuUi terr* sunt , inveniuntur apud te,
Prunula iotria, mala verana , verendaque corna,
Luciscus grandis , polibete , pertica pinguis ,
Caseus insanae pastiis per prata Lavanae :
Fructibus his et piscibus liis mihi pr'-evaluisti.
Ast habeo quod non habeas, quod habere placeret,
Quod per me fero , quod mare, quod vicinia confert :
Grata placentia sunt, allecia piraque magna ;
In quibus et numéro simul et tibi pondère praesto . . .
(a) Inde viri eruditi, D. Danse Canonicus (b) Viri à nobis modo laudati , forsan le-
Bellovac. et socii ejus dcstripserunt Fuitoii car- viori conjecturJt ducti, ex his versibus colli-
mina ; horumque nobis, iterùm atque iterùra gunt in nota, Meldis Fulcoïum litteras do-
de littcris nostris optimè nieriti^ copiani \iltr6 cuisse. Is quidem ibi Poësim seu Mu as pKe«
fecerunt. Pocta autem ab illis. ncsciuius quare, sertim coluit.
inscribitur Ârcbidiaconus Belvaccnsis.
440
EX FULCOIO SUBOÏACONO MELDENSI.
Ex vita B.
Blandini
Aiiachoretae
Bricg.
* la Celle
' Blaiulinus
Joiiare
Fulcoius spatians («) paratlisiim per Briegensem ,
Dmn fontes , saltus , durn Thessala Tempe reviso ...
Occurrit locus hic positus Mueram [b) super amnem,
Insiila parva situ, musis gratissinia sedes . . .
Cui nomen Cellae ; Cellani * dixêre coloni . . .
Fausto Pliilippi Francorum tenipore Régis ,
Cu jus nobilitas sedes possedit avitas ,
Impei'io dignâ specie per idonea signa
Extitit illustris Abbas Dudo bonus ....
Ponitur in * feretro digne , locus est ubi Petro . . .
Basilicte gratus magno sub honore dicatus . . . Distat ab urbe
Meldis millenis spatio propiore decenuis.
Meldis grata situ , Meldis gratissima ritu ,
Meldis Materna dulcedine grata supernâ ;
Materna gratâ , cui sunt florentia prata ;
Prata grèges Iseti per pinguia pascua creti . . .
Grandibus et parvis locus uber in amne vel arvis.
Si Cererem colères , segetes sat Meldis haberes,
Vitigenumque lacuin, si vis attollere Bacchum.
Est etiam saltus Br'iegensis grandis et altus ,
Ne tibi sit parcus Phehes et Apollinis arcus.
Hîc locus, observa , quem diligat ipsa Minerva ;
Nec studiis plenas , credo, plus captât Athenas ,
Nec acies Martis plus fervet idonea Parthis.
Meldis, lîeta parens niusis et carminé clarens ;
Meldis, Sanctorum mater fœcunda viroruni . . .
Radolium {c) , Jotrum *, Resbacum constituerunt . . .
Hîc nitet in cœlis pastor servusque fidelis,
Vir (iiislebertns , nunc spei minière certus ,
Quod perhibet signis Deus apto prsesule dignis,
In terris visus Meldis viret ut paradisus, etc.
B
De Pfcelalis
non beiie in-
trouizatls
Ciim multi sedes conscendant Pontificales ,
Qusestio non agitur de lucrandis aniniabns ;
Sed queritiir Clero plebique siniul doniinari.
Ordine perverso cupiunt quicumque locari
Pontificum soliis sub imagine relligionis.
Multi perveniunt ad honorem culminis hujus ,
Quos non comniendant praecedens vita vel actus.
Nam vel nobilitas vel maxima copia rerum ,
Destruxit Ecclesise leges priscumque tenorem,
Munus ab of'ficio vel linguâ poscit honores ,
Qui deberentur meritis vitaeque bonorum, etc.
D
HugO'ii Ab-
bati Cluniac.
Meldis erat murus celebratus teste ruina
Tempore praeterito ; nomine perstat adhuc
(a) Is nobili loco natus est Bellovaci circa
annuiD , Riveto judice , 1020. Floruit autem
inaximè , juxta Alabilloniuiii, ab anno 1060 ad
annuni 1080; et juxta Rivetum, ab anno 105fi
ad an. 1082 . quanquam labititr Rivetus , dnm
ad Henricum III seu Nigruin rcfert Fulcoii car-
men, quod Henricum IV spectat. Ms. Codex
Belvac. sic incipit : Fulcoius génère Belvacensii
fuit : Meldis elysium sludiorum elej^it ; ubi doctoruin
instinclu suoruiii, prœcipuè Manas.s^e Archipr. Rem.
tria rolumina \Vtrum, JVeutrum . Utrumque] per
septem libros sapienter et deceiUer heroicè cornpo-
tuit, etc. Hoc elogium seu hanc notitiam , pu-
blici juris fecerunt Mabillonius in I part. saec. IV
Bened. pag. 658, et Abbas le Beuf in suis de
Hist. Paris. Dissert. Tom. II pag. 240. De Fulcoio
et ejus operibus iterùm agemus in ïomo nostro
XII, ubi de fine sasculi XI.
(b) Al. Mueram. le Moriii. Hune fluvium Gal-
licè sic vocainus pro More; sicuti Taram Bellov.
fl. cujus nieminit Fulcoius in dialogo de nuptiis
Ecclesiae, diciinus Terin aut Tairin et Thairin pro
Taire seu Tere.
[c) Radolium, vulgô Reiiil, Monasterium est
ad ripam fl. Malrona; in Briegio , à Monasterio
Jotro distans sesquimilliari. Jotrum autem parùm
abest à confluente MatroucB et Muera; Minoris :
hic enim fluTiolus, le Petit Moriri, in iMatronara
decurrit infra Jotrum ad firmitatem Ausculfi vel
sub Jotro. Resbacum denique, Gallicè Re'be's aut
Re'bait, Cœnobium est castello Colurabariis pro-
ximum, ad ripam Resbacis vel Rasbacis flu-
violi, seu potiùs torrentis aut rivuli.
Quem
EX FULCOIO SUBDIACONO MELDENSl.
441
B
Quem («) Martis fanum veteres dixêre coloni ;
Martis adhuc fanum saxa, colone, vocas.
Quem sic dicebas, nec rem dicendo tenebas :
Rex inventa dédit noniinis indicium.
Hoc in seniiruto duni ruri colonus araret,
Inveiiit eftigiem ; fit velut effigies,
Nulli par nostro sculptum caput invenit unum,
Nulli quod vivat, quodque figuret homo.
Horrenduni caput, et tamen hoc horrore décorum ;
Lumine terrifico, terror et ipsedecet :
Rictibus, ore fero, feritate sua speciosum,
Deformis formse, forma quod apta foret.
Tune priùs ingresso fines mihi fertur imago,
Ut conjectarem quid, cui, cujus erat :
Auditoque loci corrupto nomine liuguâ
Vulgi, dumque locum, dum caput intueor
Neglectum, sed utrumque licet, sed utrumque décorum,
Rem docuêre locus, nomen et acre caput.
Hic Martis fanum locus est, Martisque profanum
Hoc caput est, error quem putat esse Deum, etc.
Quae prius audieram, veni quod mira viderem ;
Sed prius auditis magis ammiranda reporto.
Tempore viveret hoc, Regina veniret abaustro.
Ecce duo Reges hoc uno Rege resurgunt.
Filius atque pater. Qui ? David cuni Salomone.
In quo die, precor ? Jn Willelmo Rege. Precor, qui ?
Ille manu fortis David est, testantibus Anglis ;
Pacificus Salomon idem, testantibus isdem :
Rejicit et revo(">t, quo vulnerat, inde medetur :
Et pax et bellum parent concorditer illi.
Décantant Jepte quanti Victoria constet :
Id Willelmus agit, qui nec sibi parcere novit :
Nec Jepte natae, nec Rex vult parcere vitae.
Jam soboles Jepte non prsetereatur inepte, etc.
Willelmo
Régi Anglo-
rum.
D
E
Rex Dagobertus obit, Francorum gloria Regum.
Indicat iste locus dignum gestasse coronam :
Indicatista domus * condignum tollere sceptrurti.
Anterior vel posterior non protulit aetas
Regem, par ejus qui dici promereatur.
Te paries, reditus, lapis, aurum, praedia, fundus,
biterior res, exterior, Dagoberte, loquuntur.
Par nulli laudum sit Rex hsec summa tuarum.
Plus dare quivisti solus^ quàm demere cuncti.
Karole care parens, Calvum quem vaticinata
Gallia, plena fuit te, functo calva futura.
Pacem, jura, fidem, verum tecum tumulasti ;
Pro quibus orta quidem furium injuria, bellum
Et cum perfidiâ fusum, lacerantia fines.
Aut redeas, reditura ferens tôt commoda tecum ;
Autpereat, peritura gerens hsec Gallia secum.
Epitaphiuin
Dagoberti
Régis Fran-
corum
* L'Abbaîe
S. Denis.
Epigramma
in Karolura
Calvum.
Mens licet attendat quantum mortalia pendat,
Cùm repetunt proprium singula principium
(a) Domnus Tussanus Dupicssis, intcr instru-
menta bistoriae Meldensis Ecclesi* (T. II. pag.
453), hoc vulgavit fragmentura Epistolae ad S.
Hugonera Cluniac. Abbatem. Versus hi refe-
rimtur ad caput falsi Numinis recens invenlura,
Tome XI.
Epitaphium
Henrici Ré-
gis Franco-
quod Fulcoius Martis caput esse detcxit. PoSma '^'*''''
hoc, et alia Fulcoii suprà et infrà tj-pis mandata,
ex Codice Ms. Ecclesiae Bellovacens. N». 120.
sunt descripta. Vide notas ad Fulcoium p. 439
et 440.
Kkk
442
EX FULCOIO SUBDIACONO MELDENSI.
Epitaphiiim
Gualtcrii I ,
Mcldeiisis
Episcopi.
Editum in
Hist. Eccles.
Meld. toni.
II, pag. 433.
454.
Mathildis
Angloruin
(6) Reginae
Item de eâ-
dcin.
seu Gualte-
rius.
Rex modo Francorimi Regum successor avorum,
Henrions moritur, pulvis et eftîcitur.
Quod fuit ex noslro redirni neqiiit .Tre vel ostro :
Rex lionio factus liuuio, restituetiir hiimo.
Quod benè gessisti, Rex, non diadenia tulisti :
Pars tibi de patrià non superest alia.
Sufïicit in voto regni de culmine toto
Tollere funiculo quod satis est tumulo.
Hic pius Antistes situs est Galterus, honesta
Gui domus haec mater, sponsaque salva fuit.
Quam ne pœniteat te darum vota secundum
Rem pretiumque tulit glorifîcata viro.
Cum sit iners, inculta simul ; cum nuda, vetusta ;
Erigit hanc quantum corpore, mente potest.
Hanc novat, hanc ornat^ cultuque reformat et arte :
Hanc facit Ecclesiam, diruta tacta priùs
Octobris bis dena dies [a) fuit exitus ejus :
Mœsta dies, qualis non fuit ante suis.
Si mulier fortis, si prudens, sobria, justa
Femina si qua fuit, si praesens, si qua futura,
31athildis prudens et fortis, sobria, justa
Vixit, quod plebs, quod locuplebs, quod sexus et etas
Omnis quod clerus, quod lingua, f|uod ordo fatetur.
Si res, si species, si vir, si partus et ortus
Carmen reginie cuiquam vel sola dedere
Cum re, cum specie, cum conjuge, partus et ortus
Debent Reginre earmen collata Matiiildi.
Heroum mater, matrum puleherrinia, felix
Hegno, Rege viro nulli pare, Regibus orta
Corporeis animaeque bonis foruiatur utrisque.
Per laerimas, per opes, per leta, per aspera rerum
A mortis redimi si posset eondilione :
Net- huTim;e, née opes, nec leta née aspera rerum
Deficerent, nec deficeret, quod adesset, adessent ;
Sed quia decrevit corpus natura perire
Nonanimam, corpus redimi non posse, virago
E eontrà salvat, redimit sic corpus et illam
Corporis invigilans studiis animaeque saluti
Sic abundanter possedit, distribuit rem.
Ergo referte preces longé latè({ue quot annis
Clerus et ecelesiae largas pro munere largo.
Sit tituli finis quod honoribus inclita j>inis
Anglorum Regina Mathildis, haec dominata
JNormannis, hic fine bono tumulata quiescit.
Felix et titulo ne quid natura negaret
Es loculus fundate locus, lux bina Novembris
Terminus, exiguus cinis est decus et décor altus.
Tempore quae nostro spectari posset in ostro,
Conditione bonâ, eum sceptro cumque coronâ,
Hic jacet Anglorum Regina Mathildis, honorum
Pro meritis, morum solio subnixa duorum :
B
D
E
(a) Galterus cognomento Savejr, id est doc-
tus, sapiens, obiit 20 Octobris an. 1082. juxta
D. Tussanum Duplessis, Hist. Meld. Tom. I, p.
108. 740.
(6) Mathikkin Balduini Ducis Flandrensium fi-
liain, neptem ex sorore (Adbelâ) Henrici Régis
Francorum , tonjugcin accepit Willelniiis Cornes
Normannise, deinde Angloruin Rex : ex quâ, Rod-
bertuin , Richardum, Willelmum et Henricum ;
Adelizam , Constantiam, Ceciliam et Hadalam ,
filios et filias babuit. Order. vit. hujus Tonii XI.
pag. 231. Idem autor sic Matbildem laudat : ^îe-
gi-iam Imnc simul decoravere forma , genus, littera-
rum xcientia.cuncta morum et virtutum pulchritudo...
l'trma fidei et studiosus amor Christi. . . . elemosina,
Ibid. pag. 241.
EX FULCOIO SURDIÂCONO MELDENSI.
443
B
D
Sollicita cura quse mater Martha futiira,
Partis ad eximiœ pretiiini par facta Maria ;
In simili vitâ fuit altéra visa Tabita ,
Anglis , Normannis moritur lugenda quotannis.
Interiit bina cleri plebisque ruina :
Quis sic complesset, Inx bina (a) Novenibris ut esset
Terminus illarum memorabilis exequiarum.
Sint loca, sit sidus, sint tempora cuncta , sit idus
Sit sol eu m lunâ, lux et nox omnis ut* una
Omnis in hâc unâ potiiis sit nulla qnod una .
Principis in caulâ, [b) Simon in Simonis* aulâ,
Cum Cruce, cum pera, nunc intiisovilia vera
Despicit incursum; cujus sapientia sursum
Tendit : quaeque super terram sunt temnere nuper
Constituit, laquées fugienset retiamundi,
Per cultus, peropes, per equos, per tela, per enses,
Per genus et speciem, per rura, per opida Romam
Venit (c), et à Româ cœli super atria plaudit.
Sic Petrus petrcTe per ovilia n)ittit ovile,
Magno pastori pastor, quem credidit agnum,
Agnns in agno, custos in custode quiescit.
Petrus cimi petrâ. Simon [^d) cum Simone régnât.
Publica res eadem, Rex unus, grex sit ut idem.
Gallia quem genuit , quem natum, quemque renatum,
Nec sitobtinuit, cum re cum nobilitatc.
Spreta dolet genitrix * : si non sit captus amore
Cœlestis patriae, qufe mittit Roma fidelis ;
Invidet hune Romae : tamen exsequialia parva.
Hune ne despiciat, lacrymas et carmina mittit.
Quae sit non proprio fructu cognoscitur arbor
Quis sit Gervasius (e) testificatur opus
Gui Deus et César, cui serpens, cuique columba
Convenere pari pondère disparia.
Ad portam Martis conspirant César et anguis
Actor avis simplex ac? decus Ecclesiœ.
Nulli dum vixit per tela , per aspera cepit
Rébus, honore, modo glorificatus honio.
(vel) in
Tilulus Si-
monis Co-
mitis Vaden-
sis et Medan-
tensis, nec-
non Vitria-
ci, Barri Su-
per-Albam ,
etc. Domi-
ni.
* idest, S.Pe
tri
Gallia
Encomium
Gervasii Re-
luorum Ar-
cbipraesulis.
(a) Hinc patet exequiarum diem ab obitu se-
dulô distinguendum. Obiit anno 1083. Quâ vc-
rô die decesserit Mathildis non adcô certiim est.
Alii idibus Aprilis , alii III nonas Novembris ,
alii denique Kalendis Decembris eam obiisse
scribunt. llumata est in basilieâ monasterii sanc-
tae Trinitatis Cadomcnsis, quod ipsa construxe-
rat. Mahill. annal. Bened. Tom. F pag. 198.
(b) Simon filius erat Rodulfi Crispiaccnsis seu
de Crespeio Comitis , qui ad expeditionem
Flandricara unà cura Philippe Francoruin Rege,
Arnulfi Flandriae Comitis auxilio contra Rolber-
tum Frisium profectus est anno 1072. Obiit autem
iste Rodulfus an. 1074 et in Castcllo Montis-
dcsidcrii * bumatus. Parente orbatus Simon, bello
impetitur à Phihppo Rege qui cjus liaeredita-
tem invadcre slatucrat. Vim vi repellit Simon.
Praedia et municipia ejus deprajdat Rex : Régis
vicissim ditiones armis lacessit Cornes Cris])ia-
ccnsis. 'landem pictate ductus , Romam pergit ;
pœnitcntiam à summo Pontifite Gregorio VU
petit et accipit. Anno vcro 1077 saeculo nuntium
remittit^ et ad sancti Eugendi seu sancli Clau-
dii ** Monasteriuin divcrtens , ibi monasticum
induit habitum. Romam ]K>steà ab eodcm Ponti-
fice itcratis litleris acccrsitur ; ubi morbo cor-
reptus, pridic Kalendas Octobris spiritum Dec
reddidit. Complurcs cellas Monacborum ère-
xisse dicitur , quas oinnes , praeter Crispia-
cense sancti Arnulfi Monasterium Cluniacensi-
bus concessum , sancti Augendi seu Eugendi
Abbatiae attribuit
{c) SimoneiK à
accersitum fuisse,
cidia j quae inter
Ducem exarserant,
Henricus Imperator
Gregorio Pontifice Romano
ad componenda aliquot dis-
ipsum et Robertum Apuliae
certum est ex Alberico. Tune
ipsi Gregorio infensissimus
omnem movebat lapidem , promissa eliam Ro-
bcrto in uxorein fîliâ sua, ut eum in partes suas
pertraherct.
[d) Licet raemorelur Simon Cornes cura
BEATI titulo in quibusdam Martyrologiis ,
baud tamen liquet an ullo unquam cultu publi-
ée bonoratus fuerit. Mabil.
(e) Gervasius de Castro-ledi , Episcopus Ce-
nomanensis anno 1036 ; deinde ad Remensem
Arcbicpiscopatum Iranslatus an. 1055 Philip-
pum, iilium Ilenrici Régis Francorum , inunxit
die 23 Maiij an. 1059. Tune Archicancellarius
Francise creatus est. De tanto praesule sic loqui-
tur autor vitae S. Theoderici Abb. Andaginensis :
» Gervasius Rcmoruin Archiepiscopus , in disci-
i> plinâ libcraliura artium appriinè eruditus , vir
» secundùm saeculi dignilatcm nobiliter natus ,
t ad omnia sagax et strenuus, episcopatu quidem
» dignus, sed naturâ et moribus plusquam opor'
Kkk il
* [Mont-di-
dier)
** S. Claude
dejoux) nunc
Episcopatus
in Comitatu
Burgundix,
EX FULCOIO SUBDIACONO MELDENSI.
Berengarii
Sacerdotis.
Epitaphium
Hermanni
MagistrI Re-
mensis.
Epitaphium
Willelmi se-
nis R«gis An-
glorum et
Ducis Nor-
mannorum.
Cujus larga manus quid pauper quid sit egenus
Intellexit, et est bonus intellectus agenti,
Voce Berengarium (a) David concède beatum,
Cujus lingua favus, mel sernio, pectus abissus
Quod fides quod opus doctrinaque sana loquuntur
Hune ipsum verae vernam concède Sophiaî.
Aut herus aut héros magnus, condignus utroq ue
Hic jacet Hermannus (b) vita laudabilis ....
Dicunt veridici quod non persepe videtur
Quod locuplebs, quod inops, quod mitis, quod férus idem,
Quodque Magister erat, minimus quod discipulorum.
Mensis cuiseptem sit nomenab imbribus, in quo
Virgo redit, quae prima dies f uit ultima vitae.
Quae ( c ) multos facerent multis data singula magnos,
Omnia solus habens, quantus, Guillelme, fuisti !
Namque Ducem Normannorum te fecit origo ;
Impatiens sed stare loco sibi consoia virtus
Cum Genomannorum Comitem te constituisset,
Anglica percusso subjecit régna tyranno.
Justitiae cultu pacis firmare quietem
Quam tu curasti, peregrinus et incola sensit.
Ecclesias cùm niuneribus, tuni religiosis
Patribusornasti, sed et istatn constituisti
Cujus multimodis in rébus tota facultas
Devotam mentem largamque manum manifestât.
Cum coleret festiva dies natale Marire
Luxerunt tecuin labentia pondéra rerum.
Hic tua membra jacent, sed gloriâ poUet ubique
Non habitura parem, nec niundi tempore patrem.
B
> tuent fems >. Fato functus est 4 Julii an. 1067.
Patrem habuit Aimonem , doniinum de Caslro-
ledi -, mairem verô Hildeburgam filiam Ivonis
I, Comitis de Bellismo et de Alencione. Ex bis
nati sunt prseter prxsulem Gervasium, Bucardus
avus Matbildis nuptae Elise Comiti Cenomancnsi :
ex quo connubio orta est Ercmbergis uxor Ful-
conis Régis Jérusalem.
(iz) Forsan Scbolasticum , deinde Abbatem
Monasterii sancti Laurenlii Leodiensis,
(b) llerimannus seu Hermannus senior, quem
Gozechinus Scbolasticus primum taudat intcr
illiûs saeculi sajiientes et auctoritate praestantes ,
qui, reliclis inferioribus studiis, in Tbeologiae
otium concesserant. Mabil. act. SS. Ord, Bened,
stec. VI. par. 2. prœf. n. 85.
[c] Versus Odonis Sacerdotis inter carmina
Mss. Fulcoii, ex eodcm codice Ms. Eccl. Bcllov.
D
ANONYMI («) QUERELA IN GRATIAM NOTHORUM.
Ad Caîcem Ms. cod. Reginœ Suedœ iV 1184.
R.
jEX immortalis, quàm longo tempore talis
Mundorisus erunt, quos Presbiteri genuerunt .-^
Quidmeruêrepati, quocumque thoro generati.
Si vivant pure ? Nova quo sententia jure
Immeritos urget, maculas cùm gratia purget
Omnes, fonsque sacer ? Judex se comprimât acer
Et flecti discat, jurisque memor resipiscat.
Fonte sacro lotum vel mundat gratia totum,
Vel non estsacri mundatio plena lavacri.
Hoc qui tractatis prolatores novitatis,
Dum nova jura datis , lavacri jus evacuatis :
Legislatores hominum pertendite mores,
E
(a) Ibi aiitiquus Scriptor, seu saeculi XI Poëta,
conqueritur quôd nothi ad Ordines et praelatu-
ras non pronioveantur, vel ab cis amoveantur.
Haec auteiii querela, ut prâecedens^ exstat in Bi-
bliotheca nostra Sangerraan. inter Mss. Durandi
Miscellan. veterum Script. Tom. I.
ANONYMI QUERELA IN GRATIAM NOTHORUM. 445
A Atquè moduni vitae, qiiod et aequum sit stabilité.
Quisque sui portet peccati pondus oportet,
JNec sit damnatus patris pro crimine natus.
Errât mens et hebetprorsùs mea, si mihi débet
Alterius crinien Paradisi clauderelimen.
A série Gleri décernes me removeri,
Qui Seraphim tiirbœ supremâ junger in urbe ;
Deciperis plané mentis gens indiga sanè.
Quod si scripta cadant , et verba Dei rétrocédant,
Régula scripturae mihi non erit aniodo curae,
Plures sic natos in Gœlis sede locatos :
n Legi terga dares Divinae, si dubitares.
Hos nunc infâmes ob patrum crimina clames,
Quos habet aula Poli ; praesumere talia noli :
Non est illorum turpis generatio, quorum
Est Deus ipse pater, peperit quos gratia mater.
Ne cures patris mihi delictum, nequematris
Improperare thorum ; sed forniam respice morum,
Et quam * sit vitae mihi linea, tune sine lite * que
Judicii verbum tolerabo tui vel acerbum ,
Quod de factorum procedet labe meorum.
Nunc homines vitae turpis, mœchi, sodomitae,
Et qui furta patrant, in nos opprobria latrant
p Vel benè moratos, etdespiciunt uialè natos :
Lex premit tota bonos, et sublevat ad mala pronos.
Cur homo dedecorat quem Rex supremus honorât .''
Cur reprobando premit quein Christus morte redemit,
Atque parens sedem patriae revocavit ad iEdem .i'
Qui bonanulla gerunt, adiini nonquid meruerunt
PerpetuîC morti quia sunt legaliter orti ?
Ergo censiu'ae talis quo régula jure
Sorte sua privât malènatum, si benè vivat .''
Quod si perduras, nec jus attendere curas,
Qui nova jura paras, et leges ponisamaras,
Et sic nos mordes ; priùs illas respice sordes,
T\ Quœ graviùs laedunt, et plus à lege recedunt.
Quid poenâ vitas urgere gravi sodomitas ?
Haec species morbi, quâ mors gravis imminet orbi,
Tangi deberet, si quid sacer Ordo valeret.
Quam mundi partem , Siinonis quam nesciat artem f
Fama tibi tradit quo res haec ordine vadit.
De minimis tractas, post tergum maxima jactas.
Si vis rite sequi natura quod expedit aequi,
Corrige majores culpas priùs, indè minores :
Idque tenebo ratum quod te reor immoderatum ;
Decreto tamen das taie tuo moderamen :
Si quis se velet monachali tegmine, delet
p Opprobrii talis maculas habitus monachalis,
Quid vehemens pestis faciet mutatio vestis,
Quod sacramentum lavacri nequit ? hoc documentum
Qui clero tradis, declivi tramite vadis.
Non magis, ut credo, panni lavât ulla nigredo,
Quam sacri fontis virtus contagia sontis.
Hic * satis ostendit tua quo sententia tendit : " f.U.
Ecclesiae florem subducere vis potiorem,
Perquemodum talera niolirisCanonicalem
Annihilare Chorum, turbae quaerens Monachorum
Ut totum detur reprobatum quod rapietur ;
Insanire doces Monachos satis antè féroces.
Quid sancti patres faciant attendite f'ratres :
r k k uj
446 ANONYMI QUERELA IN GRATIAM NOTHORUM.
Impia lex horuni nos ponit in ore luporum, A
Praesidio quorum duri generis Monachorum
Debuerat finis vehenientibus esse rapinis.
Ronise Censores quorum notât actio mores,
Quandô nos laednnt, minus hoc sibi pi-ofore credunt ;
]Nos ubi dedecorant, ibi se vehementer honorant ;
Dequè probris fratrum vult crescere gloria patruni.
Hsec qui verba ferunt, et honorem queni sibi quaerunt
Magnificare putant, dum nos in sorde voiutant.
Quâ specie fraudis pondus cumulant ibi laudis :
Non commendarent benè se, nisi nos reprobarent.
Affectum talem non œstimo spiritualem.
Nosti, summe pater, quàm vera superbia mater B
Huic sit decreto, quod stare diù prohibeto.
Qui praecesserunt, nil ingenio valuerunt ;
Si quid sensissent sapienter, idem statuissent.
Hos praeponamus primis , bis dona feramus.
Qui perspexerunt ea quae primos latuerunt.
ïnfusum mundo noviter de fonte profundo
Spectantes lumen, Roniae miremur acunien :
Hue descendentes ex Urbe, viri sapientes
Alpes transissent frustra, nisi quid statuissent :
Nec priùs auditum débet transcendere ritum.
Et dei.'et ut fundat, nova quando sophia redundat.
Sed tamen huicgenti tam sanctae tam sapienti C
Si quis dona ferat , veniamque dari sibi quaerat
Ex hoc damnatus quôd sit sine crimine natus,
Vel primum crimen sacrum claudat sibi linien ;
Inveniet mites mutato jure Quirites ;
Munere flectentur , tribuenti compatientur ;
Blandse frontis erunt, dimittent quod statuerunt.
Est vacuus sensu, quisquis rogat hos sine censu.
Dum prece tentantur solâ, nec munera dantur,
Quodstatuêreratum, servattir et inviolatuni.
Turba Senatorum, mores bene novimus horum,
Omne quod est vendens, et in omnibus ad lucra tendens,
Divitibus lenis, misereri nescit egenis. [)
Pauper peccator, Dominus tibi sit miserator.
Quotidie crescit fallacia ; ponere nescit
Nequitiae metas haec detestabilis aetas.
Paucis cura boni, plures ad crimina proni :
Proximus est finis niundi, fera i-egnat Herynnis.
Unde saius mundo, cùm sit caput (a) ejus arundo ?
Undesalus Orbi, postquàm vehementia morbi
Ad caput ascendit, quod nequiter omnia vendit ?
Nil tribuit gratis. De Romanae pietatis
Ubere nil hausit, sua qui marsupia clausit.
Hic dolor est summus, quôd vincens omnia nummus
Est Romae pluris, quàm sacri régula juris.
Postquàm Roma cadit, malè res sibi subdita vadit. E
Jura reliquerunt omnes, et munera quaerunt.
f, iiutat Ordo sacer mutât *, sua dum sententia mutât
Pontificis Summi subversa cupidine nummi.
Non quia Papa gerat quidquam malè, vel lucra quaerat ;
Sed circumstanti turbae sunt munera tanti,
Crimen ut évitent nullum, se dummodo ditent.
(a) Romaria Ecclesia quasi totum est omnium Ec- Rom. est genus et totwn omnium Ecclesiarum, et ta-
clesiarum ; cœlercç Ecclesiœ quasi ejus partes. Sicut men in unaquaque Ecclesia totius Christianœ fidei tota
enim quodam intuitu liomo est genus individuorum régnât integritas. Ipsa est major omnium Ecclesiarum.
suorum, et tamen in unoquoque individuo inest totius Ita Lanfrain:us apud VVillelmum Malmesb. Lib.
/lominis tula proprietas ; ita quodam respecta sedes 1, Gest, Ponlif. Angl. pag. 213.
ANONYMl QUERELA IN GRATIAM NOTHORUM- 447
Vel nobis parcent , qui tain mordaciter arcent
A grege nos Cleri ; vel fiet mentio veri ,
Gentis Romanae declarans erimiiia plané
Accipiant fraeniun, precor ; t't qui sic alienuni
Opprobriuin spectant , in se sua lumina fleotant :
Massani culparum qui non reputando suaruni,
Non dignos pcjenâ, pro labe notant aliéna.
*** Scripsi , sic nos erra m us et ipsi,
Quoque modo siinus, si nota referre velinuis.
B
MONITUM
IN GUILIELMUM APULUM.
GuiLiEi,MUS A palus egregius Pocta hexametris versihus JSor—
mannorum gesta in Apulia , Calahria et Sicilia descrlpsit. Quis
ille fuerit , neque ah ipso , neque ah ullis adnotatum invenimus, Diu—
turna in Apulia coninioratio Apuli cognomen ipsi acquisivit. Rivetus
Guiliclmum existimat Galluni , sed ex Provincia Normannix. Flo-
C ruit Scriptor iste , vivente ac régnante Roberto Guiscardo , cujus
prsecipue res gestas tradit , imo et morteni , in qua finem Carmini
suo facit. Mortuus est autem Robertus anno Chris ti 1085. Testatur
Guilielmus se jussu Rogcrii, filii Roberti Gniscardi , suum de gestis
Normann. scripsisse poenia , quod ipsi Rogcrio dicavit. At ciini
Vrbanum II Papam viventem in exordio memoret^ qui ah anno 1088
sedem Pétri obtinuit , post euni annum seripserit oportet , atque ante
annum 1099, quo Pontifex iste vivere desiit. In Lihros V dividit
historiam suani autor : duobns^ prioribus narrât quomodh ex ISor-
mannia Galliarum Provincia digressi aliquot viri fortes , ac in
D Apuliam peregrinationis causa delati anno 1016 , nihil rniniis quant
bellum cogitantes , à Melo quodam contra Grxcos ibi adhuc régnan-
tes incitantur ; priniaque bellica Norniannorum facta refert. Très
posteriores lihri memorant Norniannos niultis urbihus et castris de-
bellalis , suh Roberto Guiscardo ejusque fratre Rogcrio universam
Apuliam , quam nunc Regnum ISeapolitanuni appellamus , ac uni-
versam Siciliam sux ditioni subdidisse. Fragmentum hujusce Poe-
matis Historici cum notis Tiremei et Leibnitii ex editione Mura-
torii j ut pote locupletiori et accuratiori , typis describi curamus.
E EX GUILIELMI APULI POEMATE DE iNORMAxNNIS.
Apud Muratori Tom. V. Renan Italicarmn pag. 253.
vTesta Ducum veteruni veteres cecinere Poetae ; m, |
Aggrediar vates novus edere gesta novorum ; pag, 253.
Dicere fert aninius , quo gens Normannica ductu ,
Venerit Italiam : fuerit quae causa morandi ,
Quosve secuta Duces Latii sit adapta triumphuni ;
Parce tuo Vati pro viribus alta canenti ,
448 EX GUILIELMO APULIENSI.
An. 4016. Clara , Rogere, Ducis Roberti dignaque proies A
Imperio cujus parère parata voluntas
Me facit audacem : quia vires qiias labor artis
Ingeniumque negat , devotio pura niinistrat.
Et Palris Ûrbani (a) reverenda petitio , segneni
Esse vetat : quia plus timeo peccare negando.
Tanti Pontificis quàni jussa benigna sequendo.
Postquam complacuit Régi niutare potenti
Tempora cuni regnis , ut Graecis Appula tellus
Jam possessa diii non ampliùs incoleretur :
Gens Normannorum feritate insignis equestri
Intrat , et expulsis Latio doniinatur Achivis.
Hos quando ventus, quem lingua soli genialis B
North vocat , advexit boreas regionis ad oras,
A qua d-isgressi fines petiêre Latinos ;
Et man est apud hos, honio quod perhibetur apud nos,
Normanni dicuntur , id est homines boréales :
Horum nonnuUi Gargani (/>) culmina montis
Conscendêre (c), tibi Michael Archangele, voti,
Débita solventes. Ibi quenidam conspicientes
More virum Graeco vestitum, nomine Melum (rf) :
Exulis ignotain vestem capitique ligato
Pag. 254. Insolites mythrse mirantur adesse rotatus ,
Hune dum conspieiunt ; quis, et undè sit ipse, requirunt.
Se Longobardum natu civemqne fuisse C
Ingenuum Bari, patriis , respondit , at esse
Finibus extorrem Grseca feritate coactum (e),
Exilio cujus dum Galli compaterentur,
Quàni facilem redituiii, si vos velletis haberem,
Nosaliquot vestrâ de gente juvantibus , inquit.
Testabatur enim citô Gr.necos esse fugandos
Auxiliis horum , facili comitante labore :
Illi donandum patriae munimine gentis
Hune céleri spondent, ubi forte redire liceliit.
Ad fines igitur postquam redière paternos,
Cœperunt animos mox sollicitare suorum,
Italiam secum peterent : narratur et illis D
Appula fertilitas , ignaviaque insita genti (/")...
Postquam gens Romam Normannica transit inermis,
Fessa labore viae Campanis substitit oris.
A», ion. Fama volât I^atio INormannos applicuisse ...
* MciuiH Hune * habuêre Ducem sibi gens Normannica primum.
Partibus Italiae , Gallos treniit Appulus omnis ....
Maii mensis erant aptissinia tempora marti ;
Hoc ad bella soient procedere tempore Reges ;
Fortunâque pari primo pugnatur utrinque . . .
Normannis auget validas victoria vires,
Expertis Graecos nullius roboris esse . . .
Au. iOi'j. Circiter Octobris pugnatur utrinque Calendas : E
Cum modica non gente valens obsistere Melus,
[a] Uifcanus II Papa vixit (juxta Julietnnem Ti- nos scilicet numéro XL in Sarracenos obsidentes
remeeum) clectus (juxta Leibnitiuin) anno salutis irruisse, et victoria potitos fuisse.
1088. lisdem teraporibus regnabat Rogerius Ko- {c) Volaterannus lib. 3. Geog. scribit Rober-
berti Guiscardi Apuliae Ducis tilius. tuni Guise, expulisse Siciliâ Sarracenos, qui anno
(b) Apud Garganum nionteni in Apulia ad 914 Apuliam , Calabriam , Neapolim , et Gar-
mare Hadriaticum Normanni repererunt à Grae- ganum montem occupaverant. Leib.
cis Baro pulsum Melum, qui suasit ipsis, ut iu («f) Mêles legitur apud Th. Fazell. posterioris
Graecos impetum facerent, armaque suppedi- Dccad. lib. 6, cap. 1. ieiô.
tavit. Prlmiim autem cum Graecis anno 1017 (e) Anno 1018. Ua Tiremœus. Circà 1011 mo-
pognarunt Normanni. Prima eorumdem in Sar- tus in Calabria, et Apulia cxcitarat. Leib.
racenos expeditio anno 1018 illigatur apud Pa- (/") Scribebatur in margine , Graecis , qu8B
gium; qui intérim contcndit fabulosum esse id lectio forte verior est. Tirent,
quod Léo Ost. lib. 2 cap, 38 narrât ; ^'orman-
Terga
EX GUILIELMO APULIENSI. 449
A Terga dédit magna spoliatus parte suorum ....
Post Alemannornm petiit suffragia Régis
Henrici (a), solito placidus qui more precantem
Suscipit, auxilii promittens dona propinqui.
At Melns regredi prseventus morte neqiiivit ....
Egregium quendam mox elegêre * suorum * GtlU
Nomine Ramdfum (b), qui princeps agminis esset .... Pag. 255.
Nunc hoc, nunc illo * contempto, plus trihuenti * Princip*
Semper adhaerebant ; servire libentiùs illi
Omnes * gaudebant, à quo plus accipiebant ; * Normanni
Bella magis populi, quàm fœdera pacis amantes ;
Servitiique vices pro viribus et ratione
B Temporis expendunt, plus dantes pluris habebant . . .
Decipit Ausonios prudentia Gallica : nullum
Plenâ lance capi permittit ab hoste triumphum ....
Si vicinorum quis perniciosus ad illos
Confligiebat, eum gratanter suscipiebant :
Moribus et linguâ(c), quoscumque venire videbant,
Informant propriâ, gens efficiatur ut una.
Post annos aliquot Gallorum exercitiis urbem
Condidit Aversam, Ranulfo Consule * tutus ... * Comité
Hujus prseclara processit stirpe Richardus (d),
Qui post successit ; quo non animosior ullus :
Nemo magis largus ; qui non virtute minorem
Jordanem genuit : Jordanis etinde Richardum,
^ Jamque viro vires condignas fert adolescens :
Mœnibus Avemî Ranulfus ab urbe peractis
Ad patriam misit legatos, qui properare
Normannos facerent ; et quàm sit amœna referrent
Appula fertilitas, inopes fore mox opulentos,
Divitibus multo plus polliceantur habendum :
Talibus auditis, et egentes, et locupletes
Adveniunt multi . . . Tancredi filius, horum Pcg- 258.
Maxima spes, aderat Guilielmus . . . comitante Rodulpho,
Qui post Ranulfi decessum prsefuit urbi *. 'Ayenitt»
Terrebat Danaos Guilielmi nobile nomen ;
Is quia fortis erat, est ferrea dictus habere
Brachia (e) ; nam validas vires animumque gerebat.
Hujus Robertus frater fuit, ille Ducatum
D Qui post obtinuit, Guiscardus (f) ad omnia prudens . . . x,/,. 2.
Pars Comiti Petro (jj), pars est sociata Brogoniih) pag. 259.
Tancredi genito, modico quia vixerat ejus
Tempore germanus, vir ferrea dictus habere
Brachia Guilielmus, cui vivere si licuisset,
Nemo Poëta suas posset depromere laudes.
Tanta fuit probitas animi ; tam vivida virtus.
Vnfredum totus cum fratre Drogone tremebat
(a) Henricus I Rex et Imperator. Tirem. [f] Guiscardum plures erronem dixerunt ,
Ilenricus cognoineiito Saiictus. Leib. qucd jier terras va<,'us esset. At magis plaret haec
(6) Ranulfus Normannorum Bux Primas. Leib. denoininatio , nostroque usui propria. Nara et
\t) Nota Gallicae lingua; propagalioneiii. Nor- vulgô iiostrà etiam a;tate cautum, et astutum
manni quippè id tune in Italiae partibiis, quod Guiscardum appellamus. Tireiii. Guiscardi cog-
postmodùm in Anglià, praestiterunl. nomen prudenlein notât ; fTj-.i ; est sapiens ; et
(d) Consentit (iuillclmus Gem. Lih. 7, Cap. ffys.^eit scire. Editer Rothoinag. observât Guù-
43 ; sed Léo Ost. l^ib. 2. Cap. 67 narrât Ascilitti- liard suo tempore astutum vulgô significare. Ex
num Nonnannum diixisse sororeni Ranulfi, ei- Roberto Guiscardo et Rogerio Tancredi Atta-
que in Comitalu Aversano successisse , et filiuui villae in Gallia (ilils stirps Principum Norman-
Richardum , patrem Jordani, avum Ricbardi II. norum in Italia propagala est. Leib.
genuisse. Ranulfuin Pandulfus Capuai Princeps , (g) Petrus ab Unfredo et Drogone captus fuit
Ayersae Comitem feccrat. Kicliardus I posteà Ca- in praelio.
puae prinripatum occu])avit l(tô3. Vide Leonein (//) Drogo dum dominii ampliationi studet,
Ost. Lib. 3, Cap. 16. Leibnitiu.t. Urbs Avcrsa inter dum Apuliae urbes munit , Longobardorum et
Neapolim et Capuam posita. ]d. Apuloruni insidiis ad Montolium oppidum , cir-
(e) Guilielmus ferra-brachius Tancredi filius. cumvontus à Visone génère Apulo , proditione
Leib. occiditur. Leibnit.
Tome XI. LU
IX
450 EX GUILIELMO APULIENSI.
Jtalise populus, quamvis tune temporis esset j^
Ditior his Petrus consanguinitate propiin^iius ...
Audit enim, quia Gens semper Normannica prona
Est ad avaritiam, plus, qui plus praebet, amatur . . .
♦Le«nera . Audierant Papani * (a), comitantibus hune Alemannis(è)
Innumeris et Teutonicis, ad bella paratum.
Normanni licet insignes fulgentibus arniis,
Lib. 2. Agminibus tantis visis obstare timentes
Pag. 259. Legatos mittunt, qui pacis fœdera poscant :
Quique rogent Papam placidus famulamen eorum
Suscipiat, sese Papae parère paratos
Omnes testantur, non hune ofïendere velle ,
Ac quaesitorum cognosrere munus ab ipso : g
Si placet hune dominum poscunt, sibi seque fidèles.
Teutonici, quia Caesaries et forma decoros
Fecerat egregiè proceri corporis illos,
Corpora dérident Normanniea ; quge breviora
Esse videbantur, nec eorum nuntia curant,
Ut potè nec numéro populi nec viribus sequi ,
Conveniunt Papani verbis animoque superbi :
Prsecipe JNormannis Italas dimittere terras,
Abjectis armis, patriosque revisere fines.
Quôd si noluerint, nec fœdera pacis ab ipsis
Suscipias, volumus, nec eorum nuntia cures,
Nondum sunt gladios experti Teutonicorum, C
Intereant gladiis, aut compellantur abire,
Invitique solum, quod nolunt sponte, relinquant.
Papa licèi tumidis varia ratione renitens.
Non animos gentis potuit sedare siiperbse ;
Spem dabat his Italfe fex indignissima gentis.
Gens Marchana probis digne reprol)ata Latinis.
Cùm plures Itali magna virtute redundent,
His erat innatus pavor, et fuga luxuriesque,
Teutonici populi non copia magna videtur.
Turbati redeunt. Normanni pace negatâ
Atque Alemannorum responsa tumentia pandunt . . .
Pa". 260. Frater defuncto qui fratre Drogone superstes D
Extitit Unfredus (c) procerum de Francigenarum
Unus habebatur majoribus, indè Richardus
Aversâ paulo antè Comes delectus in urbe,
Paulisperque suos fratres erat antè secutus
Robertus, qui raagnanima virtute priores
Transcendit fratres, hic bello interfuit illi :
Cognomen Guiscardus erat, quiacalliditatis
Non Cicero tantse fuit, aut versutus Ulisses ...
Gens Alemannorum stipata satellite multo,
Longobardorum frustra confisa fugacis
Auxilio turbae, Normannos terga daturos
Credebat primis conflictibus, aut perimendos. E
At non in numéro, nec equis, nec gente, nec armis,
Sed cui de Cœlo datur, est Victoria belli ....
.... Guarnerus Teutonicorum
Albertusqne Duces, non adduxere Suevos
Plus septingentos, haec gens animosa féroces
Fert animos, sed equos adeo non ducere cauta,
Ictibus illorum, quàm lancea, plus valet ensis :
(a) Léo Papa nonus hujus nominis anno salu- dus Romanus Imperator apud Vercellas praesidio
tis 1049 Pontifîcatum iniit. Antea Bruno voca- Italiae reliquerat. Tirem.
batUT, et TuUensis Episcopus erat. Tirem. (c) Unfredus tertius ex Treïenda Tancredi ,
(6) Hi sunt Alemanni, quos Henricus secun- conjuge filius. Tirem.
EX GUILIELMO APULIENSI. 451
A Nam nec eqiius docte manibusgiratur eorum,
Nec validos ictus dat lancea, praeniinet ensis ;
Sunt etenini longi specialiter et peracuti
Illonini gladii ; percussiini à vertice corpus
Scindere saepè soient, et fîrnio stant pede , postquam
Deponuntur equis, potiùs certando perire ,
Quàni dare terga volunt, magis hoc sunt Marte timendi ,
Quàni dum sunt équités : tanta est audacia gentis.
Italiae populo qui se sociaverat illis ,
Germani Comités praesunt Transmundus et Alto ,
Et Burrellinâ gênera ta propagine proies ....
Exitushic beili Papam mœroribus implet, Pag. 261.
g Afïlictusque gravi luctu confugit ad urbem ;
Sed Cives Papam non excepere decenter ,
Normannis veriti grave ne victoribus esset.
Hune genibus flexis Normannica gens veneratur ,
Deposcens veniam ; curvatosPapa bénigne
Suscipit, oscula dant pedibus communiter omnes.
Vocibus ille piis hos admonet ac benedicit ....
Tune Cornes Unfredus fraterni * funeris ultor ... * Drogoais
Roberto fratri Calabras acquirere terras
Concedit juvenis : patiens erat iste laboris ,
Vir prudens et habens ad quaeque negotia promptas
Exercenda manus. Robertus et ingeniosus,
Q Semper celsa petens, et laudis amans et honoris ,
Si contingebat sibi palnia vel arte, vel armis ,
^què ducebat ; quia quod violentia saepè
Non explere potest, explet versutia mentis.
Clarus in eloquio dabat hic responsa repente
Optima, consultus si quis quaerebat ab illo
Consilium, sapienterei dare noverat illud.
Hic sibi concesso Calabrorum munere gaudet ...
Captus ab Unfredo secuni prandente , volebat
In fratrem gladio consurgere ; sed Gocelinus
Comprehensum manibus tenuit . . .
Undique gens clarum Normannica nomen habebat ....
'j Utile figmentum versutus * adinvenit , atquè « Robcrtui
Mandat defunctum quod quemlibet esse suorura
Gens sua testetur , qui cùm quasi mortuus esset ,
Impositus feretro, pannusque obducere (a) cerâ
Hlitus hune facie jussus latitante fuisset ,
Ut Normannorum velare cadavera nios est ,
Conduntur feretro sub tergo corporis enses ....
Interit Unfredus ( b ) lachrymans Appulia tota
Flet patris interitum . . . p„a, 262.
Intereà Papae Nicolai forte secundi (c) An. 1059.
Comperit adventum .... Melfia suscipit hune ...
Namque Sacerdotes, Levitse, Clericus omnis
£ Hac regione palàm se conjugio sociabant :
Concilium (rf) celebrans ibi Papa, faventibus illi
Praesulibus centum ... sic extirpavit ab illis
Partibus uxores omnino Presbyterorum . . .
Robertum donat Nicolaus (e) honore Ducali.
Hic Comitura solus , concesso jure Ducatûs ,
(a) Nota Normannorum usum in suorum natione AUobrox erat Gerardus anteà rocatus,
corporibus sepelienilis. creatus fuit Pontifex sununus, anno Christi 1059.
(b) Ante mortein Unfredus ad se vocaverat Tirem,
Robertum , eique tutelam filii et Ducatûs sui (d) Mclfitanum Concilium anno 1059 habi-
demandarerat. Unfredi obitus circiter annum tum est.
1052. Leib. (c) Robertus à Nicolao Papa II Calabriae Dux,
(e) Nicolaui Papa hujus nominis secundus et Apuliae creatur. Ttrem.
LHij
452 EX GUILIELMO APULIENSI.
Est Papse factus jurando jure fidelis , A
Unde sibi Calaber concessiis et Appulus omnis
Est locus, et Latio patrice dominatio gentis . . .
Cùmque potentatûs cœpisset crescere nomen
Virtutisque suae, legatos mittere cœpit ,
Qui sua déferrent generoso verha Gisulpho
Guaymarii genito, germante nobile poscens
Conjugium, quia conjugio tune ipse carebat,
Prima conjuge (a) pro consanguinitate repulsâ ,
De quâ natus erat Buaniundus strenua proies
Insignis nimiâ virtute potensque futurus.
Primo Roberti sprevit mandata Gisulphus ,
Non quod majori posset , vel nobiliori B
Consociare viro germanam, sed quia Galli
Esse videbantur gens effera, barl)ara , dira ,
Mentis inhumanae, primôque repulsio facta
Conjugis, alterius producit tempora dandte :
Assentit tandem Princeps, natuque Priorem
Tradit in uxorem tibi , Dux Roberte, sororem.
Gatelerina minor , haec Sichelgata ( b ) vocatur ,
jNupsit Jordani post Gatelerina nepoti ,
Qui Capuae Princeps utriusque Ducisque patrisque
Virtutes animi virtutibus îequiparavit.
Conjugio ducto tam magnœ nobilitatis ,
Augeri cœpit Roberti nobile nomen : C
Et gens, quœ quondam servire coacta solel)at ,
Obsequio solùm jam débita juris aviti ,
Nam proavis et avis subjectam conjugis hujus
Noverat Italiam gens Longobarda fuisse.
Dédit hsec pueros sibi très, et quinque puellas, etc.
(a) Cujus nomen Abderada erat. Leib. (6) Alii Sengregaita. Leib.
EX VITA (a) MATHILDIS DUCATRICIS.
Apud Leibnitmn Scriptor. Brunsvic. pag. 646,
ST iRPE fuit genita (b) regali pulchra Beatrix;
Majorum niundi stirpe fuit genita . . .
Praebuit Italia Bonifacium generosum ;
Atque Beatricem Gallia fert Italis ....
Cùm natam rutili Ducis expetiit Federici *
Conjuge cum propria Mathildi denique dicta.
Iste Beatriœm (c) Federicus donat habere
Huic Bonifacio ; qui Dux cùm pergeret illô.
Cap. 10 Ornatus magnos secum tulit, atque caballos,
Sub pedibus quorum chalibem non ponere solùm g
Jusserat, argentuin sed ponere, sit quasi ferrum ;
Esse repercussum clavum voluit quoque nuUum ,
(a) Hanc viventis adhuc Doiinizo vel Dom- ex Genealogia B. Arnulphi.
nizo ejus Capellanus, arcis Caniisinas Ecclesias- (c) Loquitur Domnizo de Frederico II Duce
tes, scripsit carminé, quale ferebant tempora, Lotharingiae seu Mosellanorum , anno 1027 de-
et constituerat ditara ipsi Mathildae ; sed ante- functo. In Vita Adalbcronis H Met. Episc. à
quàm opus ad umbilicum perduceretur , obiit Monacho Anonymo coajtaneo scriptâ , habetur ,
inclyta Princeps. matrem ejus extitisse Beatricem Magni Hugonis
(6) Hadwis , filia Henrici Aucupis soror liliain, patreni Fridericum Galliie Mecliance [sic
Otbonis Magni , peperit Hugonem ( Capctiim vocabatur Lotharingia supcrior ] Ducem , fra-
vulgô) Regem, et Beatricem, quae nu]jta Fri- trein verô TheodericuMi Ducem eorura qui cis
derico seniori Duci Mosellanorum , |)eperit ci ■.■itraijue Masam Musellainque résident. Est bic pater
ïheodericum Ducem palrem Friderici Ducis , Friderici II Matbildce scnioris niariti.
cujus filia fuit haec Beatrix, ut observare licet
' Ducis Ijo-
tbar. Supe-
rioris , seu
Mosellano-
rum
l'an. 647.
EX VITA MATHILDIS DUGATRICIS.
453
B
D
Ex hoc ut geiites possent reperire quis esset.
Cornipedes currunt, ari^entiim duni resilit tune,
Gilligitnr passini, passim reperitur in agris
A populo terrae, testansquôd dives hic esset . . .
Nohilis et conjux puerum pcpmt Federicum,
Inde Beatricem, MatJiildim vero deinde ....
Rex ubi Chonradiis moritur, natusque levatur
Ejus Ilenricus, llcx prudens at(]ue peritus . . .
Accidit ut vallo circumdaret hicMiroaltum («),
Quod nullis bellis nec inissilibus quoque cessit :
Circa quod fessus Rex ac exercitus ejus
Misit ad instructum . . . Bonitaciuni, sat et ausum *,
Ne sibi désistât succurrere, nonve relinquat :
Csesaris assensuni precibus qui praelîuit, et tune
Militiam doctani secuni deduxit adhortans . . .
Castrum praedictum Burgundia plantât iniquum
In jus ; castrenses, cùni Rex fert inde clientes.
Senimis exaltant . . . Princeps accessit ibidem . . .
Barbara gens et atrox proprios cito muniit artus ;
Agmine scutato procul exiit et galeato . . .
Gens ti mens tetra rediit graviter retrocessa ,
Ac petiit castrum, cupiens se claudere tantùm.
Hoc non permisit velox Bonifacius illi ;
Sed simul intravit, jaculis transfodit amaris.
Continué Régi castrum mandavit, etc.
Clinique redit Princeps ... et ut est mos pergere seivis,
Ex puerismulti cœperunt currere tbrtim . . .
Inde virique loci (b) graviter nimiiim quoque moti . . .
Cervices tundunt, et equossibi tolliint.
Burgundi bruti fécerunt hoc quasi stulti . . .
Allobroges cunctos manibus (a) tenuêre reclusos.
Marchio terribilis (d) cunctis abscindere dixit
Auriculas, nasos, ut stent eum lumine piano . . .
Incisas nares, ac aures (^uippe secatae
mis ; très clipei sunt ex his undique pleni . . .
Teutonici Reges perversum dogma sequentes,
Templa dabant summi Domini ssepissimè nummis
Pr;esulibus cunctis ; sed et omnis Episcopus Urbis
Plèbes vendebat, quas sub se quiscpie regel)at:
Exemple quorum manibus necnon Laicorum
Ecclesise Christi vendebantur maledictis
Presbyteris, Cleris ; quod erat confusio plcbis . . .
Quando defunctus * terrae (e) datus, estque sepultus,
Tune quinquaginta duo tempora mille Dei stant ....
Bis dénis annis post ipsum quinque peractis . . .
Rite gubernavit, tenuit Comitissa Beatrix (/")•••
Henricus . . . scimus quod [g) herus fuit atque propinquus
Ipse Beatricis niagnae, nataeque Mathildis.
Cap. 13.
An. 1039.
Pag. 648.
* audar«n
Pag. 649.
rog. 630.
Cap. 16.
Pag. 653.
'Bonifacius
/Vu.
J032.
Cap.
17.
Cap.
18.
Pag.
634.
(a) Hermannus Contr id ad annuin 1042 re-
fert. Caslrurn autein Mural in Burguniiia, siluin
est non procul à ^ovo Castro, vulgo Neuf-cliaslel.
Conradus, Wippone teste, jam expugnaverat
Miroalttiin.
{b) Locus iste castrum ibidem dicitur.
(c) Bonifaciani scilicct milites.
(d) Ibid. barbain quaiiendi) minatur.
(e) E,\ insidiis an. lOoâ occisum narrai Her-
mannus : quod l'oëta dissimulât.
(f) Dissimulât Poëta sccundum ejus niatrimo-
nium cum Godefrido Duce, et captivilatem , in
qua eara habuit Henricus Im])erator, qnôd hosli
ipsius nupsisset. Obiit . Godefridus anno l(i(j'j ,
quo etiam crédit Florentinus filiam Beatricis
Mathildem fîlio Godefridi Godefrido desponsa-
tam. Leibitit.
(g) Herus ex graeco, ncxu (nempe sanguinis)
ligatns ; E"piri( est nexus. Florentinus pro quod he-
rus legit quain hœnux, sed non cxplicat. Non satis
cxplorata est ratio consanguinitatis inter Inipe-
ralorem Ilenricum III, (quem poëta secundum
vocal , in Italia scilicet) et Bcalricciu. Sanè
Heiiricu<! If atnilam vocat in Epist. Ilcgesto Gre-
gorii VII inserta. Uspergensis (1034] ncptcni Hen-
riii III. Doniniïo Mathildem (filiam Beatricis)
Consobrinam Ilenrici IV, infrà lib, 2. caji. 1. Et
sanè Henricus V jure propinquitatis etiam liœrc-
ditalem Matliildis , filiae Beatricis , sibi vindica-
vit. Sed cùm ignoretar ex ([ua stirpo fuerit mater
Beatricis , cui et ipsi nomen Mathildi ; mirum
non est gradum cognationis ignorari , nam
LIliij
454 EX VITA MATHILDIS DUCATRICIS.
Mortuus Augustus ( a ) fuit hic in pace sepultus.
Postquem surrexit, qui de luinbis puer exit. . .
Scilicet Henricus crudelis tertius hydrus ;
Cujus erat mater Regina videlicet Agnes :
Hune in ventre gerens, vidit quod sit draco verè
In somnis infans : hoc multis retulit ipsa . . .
* Mathiidis Haec apices * dictât ; scit Theutonicam bene linguam ;
Lib. 2. Hœc loquitur laetam quin Francigenamque loquelam . .
pag. 659.
' Magaloaa
amit» et neptis vocabula latè apud hujusmodi proprietati et rerum circumstantiis satis fiet.
Scriptores sumi constat Quid si Giselae Conrado (a) Henricus Germaniae III, Italiae verô dun-
Imperatori nuptîe soror fueril ? Ita et verboruin taxât II. Moritur an. 1056.
_ B
EX VITA ARNALDII («) EPISC. MAGALON.
Ex série Episcoporum Magalonensium, apud Lab. Bibl. Mss.
Tom. I, pag. 796.
tl I c locus insignis, fuit urbs habitata malignis
Gentibus ; undè ruit, quôd scelerata fuit.
Karohis hanc fregit, postquam sibi marte subegit,
Ob Sarracenos, quôd tueretur eos.
Tune Nemausenses exuri jussit arenas C
Aptas praesidio perfidiae populo.
Inde manens annis urbs * haec déserta trecentis
Tandem Pontificem repperit artificem,
Praesulem Arnaudi sic semper subdita laudi,
Cujus nacta viceni crevit in hune apicem.
Hic niuros jecit, hic turres undique fecit,
Clerum divinis contulit ofFiciis.
Ipse gradum (b) clausit, quo praedo piratus hausit
Saepè latrociniis littora nostra suis.
Navibus introitus per eum gradus alter apertus,
Non procul à terris est, Magalona , tuis.
fllicitumque thorum dissolvit Presbyterorum , ^
Pontem constituit ; trans mare ( c ) post abiit.
Ut rediit (d), moritur ; in sede sua sepelitur,
A se compositum servet ut ipse situm.
(a) Juxta Arnoldum de Verdala in série Epis- prefatum lapidibus et lignis ante omnia claudere et
coporum Mag-alonensium, Arnaldus factus est obstruere festmavit; deinde anxietate nimiâ pressas,
Episcopus an. 1048 \ obiitque an. 1078. At cer- ut tam ingredientibus quàm egredientibus à dicta in-
tum est hune praesulem electum circa annum 1030 sulâ, ad quant nuUum nisi navale iter parère poterat,
interfuisse Synodo Conanensi an. 1035. ÎNullum liber pateret accessus... per stagni latitudinem pontis
de Arnaldo tiabetur monumentura post an. 1058. stravit longitudi/iem. Ibid. pag. 798.
Hinc coniicere est cum Vaissetio Hisl. de Lang. , -, -^ „ ■ , • . i,.t-i. • i < ■
Tom. II, pag. 606 not. 30 , hune humanis desiisse W ^^ Ep'taphio Arnaldi Ep.scopi , quod h.c
circa an. 1060 : tricesimo episcopatûs sui anno exliiDemus.
juxta Epitaphium. Hic jacet Arnaldus sedLs Pater hujus , et auctor,
{b) Erat apud Magalonein portas ntarii vocatus Annis triginta prœditus offîcio.
portas Sarracenus usque in hodiernum diem, ad quem Qui postquam Hierosolymam devotus adivit,
per gradum galece Sarracenorum liberam habebant Ut redit , in filld fertur obisse Nova,
ingressum.... sed ided quia Sarraceni ad ipsatn per Protinùs liic Julias translatas quarto Kalendas
gradus liabebant refugium, et castra seu oppida cir- In foribus claustri sub gradibus situs est.
cumvicina... devastabant... Quâ civitale per Ca- Nocte verô monitus Prœsul junior Gothofredus,
rolum {Martellum) fundiliis destructd, nec Christiania Istuc condigno transtulit obsequio. Ib. p. 796.
habitaculum, nec paganis effugiuni exhibebat . Ibid.
Trecentis autem annis ab Urbe destructâ elapsis, (rf) Juxta de Verdala et Epitaphium apud f^il-
restauravit an. 1037 Magalonam Arnaldus. Dein- lam-novamviamfuituniverscecarnisingressus,etinde
deponens manus ad forlia, ait Arnoldus , gradum portatur Magalonem, Ibid. pag. 798.
455
EX SANCTORUM VITIS, MIRACULIS, ETC.
EX MIRACULIS S. SEBASTIANI, etc.
Apud Chesnmn (a) Tom. IV Saiptwum Fr. pag. 155,
AG E N T E in sceptris regni Francorum glorioso Rege Henrioo , serenis-
simi Roberti Régis filio, veritatis voce completur quod dicitur : Omne
B regnum in se divisum desolatur. Enim verô tune temporis, naturae rerum mu-
tatus solvitur ordo : quorumdani perfidiâ , totius regni Franeiae perturbatur
monarchia, perturbatione confunditur non minimâ: utilitas reipiiblicae ne-
gligitur , Ecclesiarum facultas ubique niinuitur, fas et nefas alternis vicibus
corrumpitur, leges et jura corruptionis ordine depravantur : iniquitas prae-
valet, sequitatis judicium et justitia silet. E vestigio subsequitur divinse ultio-
nis gladius ; famés et gladius ubique grassantur, pestilentiœ et clades in-
cessanter prosequitur *. Ea tempestate Gotzelo (b) Dux quidam duellionum * proscquun-
Galliae, gerens apieem potestatis amplissimse, spectabilis et ipse génère, no-
bilium spectaculis et judicandis negotiis videbatur praeminere. Quid multa ?
Tandem honestum et utile respuitur, auri sacra famés invehitur : dux et jus-
titiae minister spoliatur justitia , quia diligitur pecunia : rébus suis Ecclesia
C praesens exuitur , adversitatii)us premitur ; ut oppressa gloriosiùs exaltetur
eorum interventionibus, quorum triumphis clarescentibus haec dies sancti-
ficata constare videtur. Ad ta m pulchrse festivitatis spectaculum sparguntur
semina lacrymarum. Interea germinent fructum gaudiorum, ut suaviiis ful-
geret delectabili odore virtutum. Rébus suis, ut dictum est, spoliata gémit
Ecclesia , quia hereditatis suse portione privatur non minimâ. Est igitur lo-
cus super Mosam fluvium situs nomine Doncherius (c) : Karoli Régis Franco-
rum, Romanorum quoque Imperatoris liberalitate donatus ad partem sanctua-
rii (d) hujus. Hanc amplissimae possessionis sedem Dux ille cupiditatis suae
desiderio satisfaciens , cum omnibus appendiciis , et cunclis mobilibus et
immobilibus, et ad integrum percurrens, descriptionem quoque rerum fa-
ciens, tandem factus sacrilegus in suam singulariter redegit potestatem. In
•J causam negotii ejus assiduis precibus imploratur Deus noster refugium et
virtus, adjutor in opportunitatibus. Deponuntur corpora Sanctorum de suis
sacris cubilibus, ad nudum terrae prosternuntur cum singultu cordis et ge-
mitibus.
Post mortem gloriosissimi Francorum Régis Rodberti, régnante Henrico An. 103I.
filio ejus, ciim jam in regno bene profecisset, et jura reipublicae justo mode-
ramine disponeret, aliquot jam evolutis annis contigit obire palatii sui pri- ^n- 1037.
mum Consulem Odonem (e) cujus filii Teutboldus et Stephanus, cùm pa-
terni honoris dignitatem ad integrum possidere cuperent , et discordantibus
animis, arma corripere contra regalem potentiam mullo vallati milite nullo
modo formidaverunt. Rex autem eis quœ pater in pace possederat suo do-
minio multa vendicans , inter cetera prae nimia animi perturbatione abjecto
^ aequitatis jure, de possessione S. Medardi Monasterii et S. Sebastiani , qui
illorum ditioni subditus erat, famosissimam possessionem quandam super
Mosam iluvium sitam , quse Doncheredus nominatur, palatio suo servituram
propriis ministris delegavit. Quani demîim à fundis rerum et frugum opnlen-
(a) Ex veteri Codice Atrebatensi , iii quo (c) Doncherius , aliis Doriclieriacum, vulgô Don-
habfiitur Liber de Translatione corjioris S. Se- chery, opidum est Canipanix in Iletelensi tractu,
bastiani et aiia ad S. Medardum Suessionensem ubi situs est insignis Prioratus, Mouasterio S.
pertincntia. Medardi subditus.
[b) Hic est Gozelo Dux Mosellanensis , qui (d) Ecclesiae scilicct S. .Medardi Sucssioncnsis.
anno 1037 Odonis Cainpaniensis exercitura in \e) Post infelicein Odonis Coinitis interituni,
fugam vertit, ipso. Odone inlerfecto Gozelo- ejus filii Thebaldus et Stephanus paterni liono-
nem totiai primœ Relue Ducem appellat post Gla- ris dignitatem tueri et augerc cupientes , in
brum Hugo Flaviniacensis in Chronico Virdun, Uenricum Francorum Pcgem insurrexere.
ad annum 1037 Mabill.
456 EX MIRACULIS S. SEBASTIANI , etc.
tiam regalihus palatiis exuberantibus subministrantibus longe positam consi- A
derans, ciira ejus minime reditibus ad usus proprios egeret, neve videretiir
Sanctorum praedia , nisi ulciscendi finoris causa sno doniinio vendicasse,
Duci cuidam Lothariensis regni (îosceloni in bénéficie possidendani con-
tradidit : qui nullo Dei timoré correptus temerè snscepit, (jucd de sanctuario
Dei injuste ablatum noverat. Compertâ igitur Abbas Monasterii pr.iefatorum
Sanctorum tantâ regalis potentise violentiâ, quae sibi commissse Ecclesiae
inlata erat, cum omni Monasterii congregatione gaudia nnitans in luctum, et
organum Deo servientium in vocem flentium, uimio est aninii mœrore
affectus. Ignorans autem qua parte se verteret, quô super tantam violentiam
justitiam expeteret, utpotè quem et regalis indignationis censura premebat ,
et Advocatorum nulla spes sublevabat ; omnipotentis Dei cum omni con-
gregatione expetiit auxilium, qui nunquani dereliquit sperantes in se, et in- R
defessus adjutor in oportunitatibus, in tribulatione. Inito ergo cum fratribus
consilio, fieri disposuit unde et Rex terreretur de injusta donatione; et qui
Sanctorum res possidendas susceperat , de temeraria susceptione ; in luctu
et gemitu se cum Fratribus constituens, Ecclesiam cui deserviebat divinis
•/: sao privavit ofFiciis, et Sanctorum corpora, quse in condigno sub * loco condita
erant, quasi rerum suarum damna secum gementia humi prostravit (a) ;
• quatin*s quamvis * omnipotentis Dei misericordia et afflictae subveniret Ecclesiîe , et
Sanctorum suorum reliquias aliquando cum sui nominis glorificatione rébus
restauratis in proprio recondere faceret honore.
Evoluto denique anni circulo, ciiiii Sanctorum res praenoniinatas Dux
securè, et quasi hereditarias possideret, contigit Paschalem solemnitateni
Dominicœ Resurrec^tionis, omnibus Cliristianis solemniter recoiendam , suo C
occurrere tempore : impériale verô edictum Ducem iilum , ut curiae suse
interesset , apud palatium , quod Noviomagus appellatur , vocavit. Profi-
ciscente autem eo cum omni suo apparatu, et jam propinquante quô ibat,
nocte quîe Cœnam Dominicam praecessit, dum ad vigilias Matutinorum in
Monasterium S. Mariae et S. Servatii Trajectensis celebrandas Cliristianâ
ammonitus religione surrexisset , peractis Matutinorum solemniis, et ex-
tinctis secundùm ecclesiasticum morem candelis, obtenebratâ omni domo
ad orationem se rogaturus Deum prostravit. Qui cîini oraret, arreptus
somno vidit in mentis excessu hos Sanctos , Sebastianum et Gregoriinn ad
ejus dexteram, INledardum ac Gildardum ad lœvam, quos praecedebat et quos
sequebatur multitude Beatorum cum crucibus et cereis. Audivit autem eos
inter se querentes, quid de eo lacèrent , qui res (b) suae Ecclesiae tenere à D
Rege , non aequo jure jam tune moderamina reipublicae disponente ,
accepisset , et juste eas ut à parentibus relictas possideret. Conquirentibus au-
tem eis inter se quid de eo ageretur, B. Gregorio Papa praecipiente , Martyr
invictissimus S. Sebastianus eum hastâ , quam tenebat, cum quadam seve-
ritate percussit : quo ictu expergefactus, sanguinem per nares et os gliscentem
à corpore suo sensit ; et convocatis sociis itineris sui, qui ei more solito
adhaerebant, innotuit eis lamentabili clamore quid audisset vel vidisset.
Quid vero passas esset, testabatur sanguis ab ore et naribus defluens.
Causam vero tam severae apparitiouis, possessionem illam intellexit esse,
quam à Rege et injuste acceperat, et injustiiis possidebat. Accepto denique
ibi, divino instinctu, salutis suae consilio , terram Ecclesiae Sanctorum , cui
injuste subtracta fuerat, devotus possidendani in perpetuum reddidit, terne- E
ritatem suam duriter accusans, et Sanctorum mérita ubique praedicans. Hoc
modo possessio Sanctis reddita est; et Ecclesia quod tristis amiserat, Deo
disponente , gaudens recepit. Sanctorum denique corpora , quae humi
pi'ostrata diù jacuerant, cum summa veneratione et nominis Dei glorifica-
tione XII Kal. Maias condigno sui loco restituta sunt ; et divinae laudis
(a) Sic tum religio ferebat. Sanctorum reli- exemplis probat Cangins in Glossario.
quias è suis loculis cductas , et Ecclcsi» pavi- (b) Doncheriaci à Gozelone invasionem re-
nieiito prostratas , imo interduur inter spinas de- ferimus ad annum circiter i038 : palùm enira est
positas fuisse, si quando viri Etclesiastici de in- ex iis quac priecedunt, non contigissc ante inte-
juriis Ecclesiis suis illatis à viris potentibus jus- ritum Odonis II Coni. seu ante annuin 1037 ;
titiain habere non polerant : ut omnium in eos post quem, Odonis filiis rebellantibus , Henricus
odium commoverent , liocque facto ad rerum Rex Doncheriacura occupavit ; illudque Goze-
ablatarum reslitutionem eos cogèrent , pluribus loni tradidit jHissidendum.
praeconia,
EX VITÂ ET MIRACULIS S. GREGORII EPISC. NICOPOL. 457
A praeconia , quae diu in eadem Ecclesia siluerant , cum laudibus et hyninis ,
Deo gratias referentibus Fratribus, insonuerunt.
EX VITA ET MIRACULIS S. GREGORII EPISC. NICOPOL.
AB AUCTORE (fl) ANONYMO PENE COvEVO SCRIPTIS.
Apud Bolland. ad diem 16 Martii ex Ms. Petivirensi.
MACARius Gregorius , Armenioruin Nicopolitanus Archiepiscopus . . . cai>.i,pag
céleris fiigae iter arripiens , Alpium crepidines transiit, et ad Gallias '*'^^-
B copiosuni iter direxit. Cùinque , peragratis pluribus civitatibus et oppidis Pag. 463.
illius regionis Pithuerim * (h) devenisset oppidum . . . vox de cœlis super ipsutn circa .m.
intonuit dicens : « Carissime mi Gregori . . . certum hîc tui itineris tern)inum . pj^e,s oi
» adfore constituo : est enim non longè hinc qusedam parva Ecclesia in ho- Pitiviers
» nore S. Martini Vertanensis (c) consecrata . . . quam propter solitudinem
» incolae Solam vocant , non plus ab hoc oppido duobus passuum millibus
» distans »... Erat autem in eodem oppido quaedam nobilis niatrona , Ail-
visa (d) nomine , bonae mémorise , quse et ipsa genitrix unigenitum suum
nomine Odolricum , illius videlicet oppidi haeredem , qui et ipse posteà
Aurelianensis Ecclesiae factus est Episcopus ; pâtre suo Rainardo jam de-
functo atque ante fores Romanae Ecclesiae sepulto , amicabiliter educabat.
C Haec autem .... Canonicalem in honore S. Gregorii sanctique Laeti Conf.
atque Levitae Basilicam in praefato oppido noviter construxerat : atque . . .
de Ussello quodam allodio suo, quod dotalitiâ lege sibi accideral , eum lo-
cum ditaverat. Hanc talibus aliisque hujusmodi insignibus decoratam , et
longè latèque bonis moribus diffamatam , ut potè illius oppidi sceptra geren-
tem , vir Dei Gregorius allocutus est . . . Matrona respondit : a Habitandi
» licentiam habeas , . . pr^fàtam Ecclesiam , etc. »... \ ixit autem in eodem
loco Gregorius circiter VII annos . . . [Obiit ] XVII (e) Kal. Apr. . . . Prae-
fata matrona , nomine Ailvisa , sancti viri glebam Pithuriae oppido in Eccle-
siam S. Salomonis transtulit . . . Post multum vero temporis, Henrico Rege
Francorum Pithuerim oppidum (f) obsidente , illa Ecclesia, in qua sancti
viri corpus jacebat , cum toto oppido igné cremata est.
Cap. 2.
Pa''. 46i.
(a) Auloris aetas indicatur ex obsidione Piti-
veris, quam inter annos i037 et 1044 à Rege
Henrico factam, constat. 40 circiter annos post Gre-
gorii inortem scripsit bistoriam -, sub cujus flnem
addit Anonymus : « Haec autem , qux superiùs
» dicta sunt, partim oculis nostris vidimus ; par-
1 tim ab aliis, qui illius sanctissimo colloquio
B atque faœiliaritate frucntes, ex propriis oculis
s videnint, accepinius -, partim à parentibus et
» amicis, ({ui post illius obitum eum quaerebant ,
» cognovimus ». Exeunte saeculo X, S. Grego-
rius Episcop. Nicopol. Gallias petiit.
(6) Pitiveris, haud ignobilis dynastia , unà
cum Nongento castre per mortem Rainardi pa-
tris, Brecarum domini et Pitivirensis Topar-
chae, obvcnit Odelrico Aurelian. Episc. et hoc
circa an. 1033. moriente Isambardo Brecarum
Domino, nepoti ipsius Odelrici ex fratre natu
majore : qui frater, si ipse quoquc Odelricus
dictus est, crcdibile fit eum , relicto post se fi-
lio, priùs esse extinctum, quàm sccundis nup-
tiis pater suus gigncret istum Odelricum. Isam-
bardus autem , Episcopus eliam Aurelian. ipse
creatuSj eo in munere usque ad annum 1063
vixit ; et sorori suae Ugoni Bardulfo nuptae, si
non totam cessit bsereditatem patcrnam, Pitive-
rim curtè castrum habendum dédit : qui Ugo il-
lud contra Henricum Regem toto biennio per-
tinaciter est tutatus ; fîliumque reliquit Hade-
ricum, et ipsum ab avunculi obitu Aurelian.
Antistitem. Bolland. ex Sainmarth.
(c) Colitur hîc S. Abbas XXIV Octobris. Bol-
land.
(d) Sive Jlisia : Saussayus Heloysiam legit ";
Sammarthanij ubi de filio ejus Odolrico Aure-
lian. Episcopo, Aloysam., vel Helwidem. Boll.
Aloysa filia erat Odonis I Com. Blés. Carnot. ac
Turon.
(e) Absunt haec à Saussayo : vidctur is tamen
solùm septimo legisse : cùm ejus elogium référât
ad diem 26. Boll. Certus non datur Gregorii
annus mortis, sed initie seeculi XI.
(f) Al. Pitliuriam. Cujus obsidio intrà annum
\(Û1 et 1044. Boll.
Tome XL
Mm m
458
EX VITA B. RICHARD! ABBATIS S. VITONl VIRDUN.
AUCTORE MONA.CH0 EJUSDEM LOCI FERE AIQUALI.
Inter Acta SS. Ord. S. Bened. Part. I Sœc. 6 pag. 523.
An. 1004. T^RiEsi DEBAT (in Ecclesiâ Virdunensi) Richardus (a) Abbas , vir quo
ifum 9. -L illâ aetate nihil habiiit Gallia clariiis , licet reverendi Abbatis Willermi
et apiid Italos et Francos jam praeferretur disciplina , quamqnam Odilonis
seque Abbatis Cluniacensis, inter Monachos célèbre nomen haberetur : née- g
non Agrippina civitas exsultaret Heriberti praesulis sanctitate , sed et Legia
beatam se prfedicaret sancto Wolbodone ; Virodunum quoque gloriaretur
suo Haynione ; Cameracum etiani vitae probilate attolleret Gerardus ;
Carnotenae autem decus urbis mellifluus in facundiâ clareret Fulbertus ....
* de Marceio Nobilissimus Comes Lietardus ' , Ottonis Imperatoris consanguineus , ci
in omnibus adliaesit , et sumpto ab eo habita religionis , villam sui juris
Pag. 324. Barlodium dictam B. Vitono tradidit . . . Mathildis (b) nobilissima Saxoniae
Coniitissa , quae de suo Comité Godefrido quinque filios genuerat , Albero-
nem scilicet ejus Ecclesife urbis Episcopum post Vifridum , et Fredericum
et Hermannum industrios Comités , Godefridum (c) et Gozelonem prae-
clarissimos Duces , hune palrem summo dilectionis studio coluit , et pro
parte hanc Ecclesiam magna admodum liberalitate , cum filio suo Comité Q
Hermaimo (d) ditavit ...
iVum. H. Ciim Odo Cornes Campaniensis castrum antiquissimum , Commerclum (e)
dictum , obsideret , ut eu m pacificatum ab obsidione removeret , beatus hic
( Richardus ) cum Gervino Ecclesiae hujus venerabiii Apocrisiario advenerat ;
sed jam tune ignis vorans omnia vastabat. Tune prœdictus frater antiquissi-
mam dignitatem capellae ipsius castri sciens , et reverendas reliquias ( f)
salvare cupiens , scuto piae devotionis munitus , medios ignés ingreditur ,
cùm ecce uni armigerorum occurrit, qui eas corio insutas sub chlamyde sibi
celabat. Mox denique , compensato pretio , eas ab eo suscepit , et huic
Ecclesige intulit ....
An. 1037. Ciim igitur memoratus Campaniensis Odo , rursum contractis undequaque
(rt) Non affectatit elegantià, sed impensâ gra- » rià clarum , quidam Cornes ipsius indigena à
lia, hoc vocabatur agnomine, videlicet Richardus » patre praefati Comitis in bominium suscepe-
Graùa Dei , in villa quae dicitiir Bantonis, in fi- » rat ; et, ut inos exigebat, fidelitatem ei jura-
nibus Reinorum versus Virodunum , parenlibus ■» vcrat. Quo dcfuncto, jus alienura iniijuè in jus
nobilissimis , patre Waltero , matre verô Théo- » Iransfudit suum , fidelitatem(|ue et hominium
dradà oriundus; in puerilibus annis Ecclesise B. » justo heredi facere contempsit. Tune ille ira
Virginis Mar. Remis sacris litteris erudiendus, » et indignatione nimiâ succcnsus , coactâ suo-
et canonicâ reguhî instituendus traditus fuit. Prae- » rum valida manu ^ castrum obsidione circum-
centoris et Decani in hâc Ecclesiâ sortitus est of- » dédit, ([uam satis nimiuraque in dies perur-
ficia. Hugo Flai'in. Chroii. Fird. Lab. Bib. Ms. » gens, praeter spem cunctorura , subilô seris ef-
Tom. 1. pag. 173. Jet. SS. ibid. pag. 319. De Ri- » fractis castrum ingreditur , rebelles suprême
cbardo Abbate passim in nostro Tom X. » jiericulo donat , flammis victricibus omnia
(6) Uxor Godefridi Comitis Ardenensis , de » vastat ». Mabil. Ibid. pag. 336. Conradus eleo-
quà vide Chron. Alber. Tom. X. pag. 287. tus est Iraperator an. 1024. Hinc obsidio Com-
(c) Godcfridus , morluo Othone Duce , Du- marceii posterioribus annis locanda est.
catum Lotharingiae adeptus est , an. 1007. {f) Brachium scilicet S. Pantaleonis , « quod
Obiit autem an. 1019. Cui substituitur Gozelo » attulit cum corpore ejusdem à Nicomediâ
frater ejus. » Coloniensis Archieptscopus , obtentum donc
(d) Ex Comité Monachus , cujus Epitaphium » Constantinopolitani Imperatoris , tpiaado pro
legitur, Tom. X, pag. 327. » ejus filià Ottoni II in matrimonio jungendâ
(e) Oppidum ad Mosam , vulgô Conimerci , in » jussu ejusdem Ottonis ad eumdem Imperato-
finibus Leucorum. Hujus obsidionis causam sic » rem legatus missus est, cum Episcopis II Duci-
iiarrant Monachi Virdunenses : i Tempore quo » bus et Comitibus.... et reversus Coloniam
» Conradus successor Henrici pii Augusti Roma- » detulit. Fuerat autem cum eo in expeditione
i nuni gubernabat imperium , fuit in regno oc- » ipsa quidam ejus consanguineus Dominus
» .lidentalis Franciae quidam Comes , Odo no- » castri de Commarceio , et multa prece obti-
j) mine, secundùm saeculi hujus generositatem » nuit ab eo brachium corporis sancti Pantaleo-
» magnae nobilitatis , plurimai potentiae, mult<e » nis, quod et in Ecclesiâ praefati castri reposuit.
i> factionis , bellorumque frequentiâ clarus. Is » Evolutis postmodum aliquot annis , obsessum
» jure haereditario possidebat castrum quoddam » est castrum ipsum , et eversum , atque succen-
j) super Mosam situm , Commarceium dictum , in » sum ». Hugo Flavin. in Chron. firdun. Lab. Bib,
» quo continebatur honorabiliter templum ... Mss. Tom. /, pag. i6Q.
j> Quod sanè castrum... antiquaj nobilitatis glo-
EX VITA B. RICHARDI ABBATIS S. VITONl, etc. 459
Nwn IS.
A multis militum copiis, Bar (a) castriim obsedisset, ubi et cum multis suo-
rum interemtds occubuit, et isdem venerabilis Pater, dum cum Monacho
suo Waleranno, cognomento Bonifacio, illo venisset, Comitem Manassen
de Domri>Martino , eodem fusum prœlio, cum quibusdam aliis isthuc de-
portari fccit, et honorificè sepelivit. Quod audiens uxor ipsius, variis donis
eumdem Patrem muneravit, et tapetem magnum huic Ecclesice dédit. Uxor
etiam praedicti Odonis Comitis in memoriam sui et mariti casulam croceam
tradidit. Sic industriâ et bonâ famâ beati viri haec Ecclesia cumulabatur orna-
mentis. Comitem etiam Bretuliensem, nomine Waleranum ( &), in ipso prîelio
graviter vulneratum, ne prorsùs ab insectatoribus exstingueretur, sacra reli-
gionis veste amictum defTendit ; et hue delatum, curatumque in tantum
B bona sui institutione innormavit, et sacris litteris imbuit, ut post ejus ve-
nerabilem transitum isti praeficeretur Ecclesiae : cujus pater Gelduinus no-
mine, tum filii amore , tum beati viri sacra allocutione, sseculo renuntiavit,
et in senectute bonâ benè conversatus, plurimis donariis huic loco traditis,
felici fine consummatus, in fine quievit.
. . . Viginti et unius Abbatiae ( Monasteriorum ) rector et institutor hic B.
Pater exstitit . . . non solùm in Lotharingiâ, verùm in Franciâ seu in Flan-
driâ . . . Eo tempore quo Dominus Heymo pontificatum hujus urbis regebat, Num.iX
cœpit valde insistere sedificiis murorum civitatis, iitpote vir nobilis , et su-
perabundans divitiis . . . Unde factum est, ut istud Cœnobium includere de-
iiberaret intra muros civitatis , contra votum venerabilis patris • • • [ qui ]
Imperatorem Henricum sibi amicissimum adiit . . . . [ cujus jussu ] cessavit
C [ Episcopus ] al) intenta to opère . . .
Audiens autem de Incarnatione et Passione Christi Isaiam praeloquentem . .
miro flagrabat cordis ardore, si quomodo ad hoc possel aliqiiando pertin
gère, ut desiderium cordis sui inde valeret adimplere . . . Itaque , . . exit pe
regrinus (c) Christi à patria, comitatui ejus adhaerentibus religiosis quamplu
rimis iitriusque ordinis viris . . . per graves et longos labores . . . Constan-
tinopolim venit . , . Emenso denique tanto itinere, pervenit ad desiderii sui ^""^ 18.
venerabileni (d) locum, quem sitienter perlustrans, quibus lacrimarum fon- ^n- *027
tibus irrigabat universa quae circuibat, non est meum dicere . . . Yerùm
Antiochiae venerabilia loca nequaquam voluit prœtergredi, sed ad illam de-
votus cum devotis perrexit . . . Beverendus itaque Pater post emensum
tani longae peregrinationis cursum redditur patriye, redditur suœ Ecclesiae . . .
n Extrema valetudine cœpit in dies urgeri . . . Visitabat autem eum assidue Do-
minus Richardus venerabilis Pontif'ex , quem ipse de sacro fonte susceperat
et diligenter nutrierat : litterisque (e) tam divinis quàm humanis ad unguem
Num. 16.
An. 1026.
mm. 17.
(a) Barrum oppidum est cognominis pagi ca-
put inter Lotharingiam, vulgo Bar-le-cluc dictum.
(b) Walerannus, et Gelduinus , infrà, Comi-
tés Britulienses , necnon Letardus Cornes Con-
radi Imperatoris nepos et consanguineus , famâ
B. Rifhardi per Belgium et Gcrmaniam pervul-
galâ, vitam inonasticam amplexi suiit.
(c) Hugo Flavin. ad an. 1011 narrât, Komam
ivisse Ricliardum ; Benedicto Papae VIII in ami-
ciliis jiinctum , familiarissimum ei extitisse. S"""
iter Romae sub Pontificatu Joannis XIX insinuât
idem Chronograplius : sic enim loquitur an.
1023. « A quo (sura. Pontifice) cùm requisisset
> Conslantinopolitanus Autistes , ut sua Ecclesia
» sicut et Romana universalis diceretur , et
» donis eum , Romanosque, qui curiee pra;erant,
» innumeris flecteret, ita ut clanculô tentarent
> concedere quod rogabalur , oninis ob hoc
« velicracntissimè commota est Italia. Sed Gal-
> liarum Episcopi et Abbates bis obviare conati
> sunt ; quidam in pcrsonâ suâ , quidam verô
> litteris missis sedem Apostolicam visitantes ,
» et tantum opprobrium et dedecus auclorita-
» tibus ad médium prolatis , quibus contradi-
» cere fas non esset, à Romana EÀ:cIesiâ propul-
» gantes. Nec defuit in bis Patris Richardi auten-
> tica prxsentia : im6 omninù sategit ut Cons-
> tantinopolitanca prxsumptio confutata con-
> quiesceret . (ilium se Roman» Ecclesiae . dum
» matris honori providebat , ostendens ». Le-
gitur autem inter miracula ejusdem B. Richardi,
num. 9. bunc Abbatcm Turones accessisse Coj-
nobii sancti ac Confessorum Confessoris Martini
visitationis gratiû.
(d) De itinere Jerosolimitano audianius eum-
dem Chronograpbum. t Expensas viae Richardus
» Cornes Normannorum omnes ei (Richardol
ïi attribuit. Erat enim in eleemosinis largus. ca-
» ritate diffusus , honestate praeclarus. Supersunt
» adhuc in Britannica insulâ et Normanniû no-
j> biles et probati viri , qui viderunt hune
» patrem nostrum Gratia-Dci , et noverant
» quanio ab eodem Comité diligebatur aspectu...
» Richardus septingentos pcregrinos secum
•n duxit. »
(c) Ita verô reipublicw negotiis intentus erat
Richardus , ut privatorum curara non dimitte-
ret. Quàm autem sollicité res sui Monasterii cu-
raverit, probat veterum alicjuot chartarum Mo-
nasterii Vitoniani collcctio quant accuratè des-
cribi curavit. Earum nonnullas pra; inanibus ha-
bemus ex autographo , quod modo Divione as-
servatur, descriptas : in quarum una sic loqui-
tur : I Quoniam meo tempore multa peregi ,
» quae in ])osterum loco mihi commisso, etc. Lit-
» teris ea huic schcdulaî niandare curavi ob vitan-
> dum destructionis et odii scandalum, ne animae
» meaej vel futuris..,. aliquod vcniat dctrimen-
Mm m i
460
EX VITA B. ANATOLII EPISC, etc.
inibuerat . . . Discessit autem à corpore ... 18 Calend. Julii, anno Incarn. A
Dominicœ 1046, Indict 14. Concur. 2. Epactâ XI, etc.
» tum, etc. Ita Mabil. in observ. ad vitam B. Ri- » ralione Monachi Carfularia suorum Monaste-
» cbardi, nuin. 4. Ibi videre est quo studio^ quâ x riorum describi curaverunt ».
EX VITA S. ANATOLII («) EPISC.
Circa an.
1029.
Num. 5.
I
A-pud Bolland. 3. Febr. pag. 359.
N Archiepiscopatu Bisunticensi ( t ) , qui et Chrysopolitanus appellatur,
est quaedam regio, nomine Scodinga, in quâ est vallis Romano (c) itineri
pervia, quae Salinis benè suo sibi nomine dicitur, eo quod sal ibi sufticien-
ter conficiatur. Supca vallem quoque nions eminet amœnissimus à sui sitûs
pulcliritudine nonien habens, Aureus ; à cujns clive fons limpidissimus
émanât , qui diversis aegrotantibus morbis, si eo lauti fuerint, sanitatem ac-
commodât. Vallis undique circumclausa montibus, pro muro se porrigit inha-
bitantibus. Médium flnvius interfluit , qui Furiosus ex re vocabulum colle-
git, vel quod ingruenti pluviâ subito et sine modo concrescit ; vel quod
populusalterin alterum urgente ira quasi furibundus insurgit.
(a) B. Anatolius, Salinensium tutelaris, fuit ,
ut verisimilius creditur , Episcopus Adanae , Ci ■
liciae civitatis , in Patriarcbatu Ântiocbeno. A
partibus stetit S. Joannis Chrysoslomi, Patriar-
chse Constantinopolitani , adversùs ïbeopbi-
luin Alexandrinuin, eanique ob causam cxtorris
in Gallias concessit. Cùin ad Scquanos venisset
juxta Salinas substitit in clivo pratrupti niontis.
Ex co loco felix anima ad cœlites emigravit :
ibidem conditum corpus sex ferè saeculis deli-
tuit ; donec ineunte XI sxculo exhumatum , tu-
muloque bonoratiore compositum est Idibus Ju-
nii, in Basilicû quam Hugo (tune Canonicus
Ecclesise Metropolitanae , posleà Bisonticensis
Arcbiepiscopus) Humberli Domini Salinensis et
Hermenburgae filius , opère raagnifico exslruc-
tam in honorem SS. Simphoriani atque Anato-
lii... nobili ibi Canonicorum collegio consti-
tulo. Haec Pet. Fr. Chiffletius.
(è) Varié à variis Scriptoribus Vesuntio ap-
pellatur. Alii Besantionem , Chysopolirn (id est,
civitatem auream) dicunt permulti : quâ causa ,
discet qui voluerit ex Chiffl. Vesont. par. 1,
c. IL
{c) GoUutius quoque lib. 2, cap. 22. Roma-
norum opus esse censet banc viara, ad très leu-
cas j)orrectam, ac stratam lapide, ubi lupes dé-
suni, quae iter praebeant. De eâdem agit cap. 10.
Ita Bolland. Legitur in Diplomate Rodulphi
Burgundionum Régis an. 1029 Ugonem, prius-
quam esset Archiep. Bisontinus , reaedificasse Ec-
clesiam S. Anatolu Salinentu , in câque Colle-
gium Canonicorum instituisse : « Notum volo
» fieri... Ugonem nostrum Capellanum ; cog-
» nomento Salinarium , Sanctique Stepbani
s Cbryso]X)Iitae urbis Canonicum. .. buiniliter
)) postulasse , ut res quas Ragenaldus Cornes in
» valle Salinensi dédit SS. Simpboriano et
1 Anatolio vel ipse Ugo aediiicator loci
» iliius.... corroboraremus ad bonorem Dei, etc.
46i
EX VITA W S. POPPONIS(i) ABBATIS STABULENSIS ' . ' «-.0
Apud Mabillon. Part. I Sœc. VI Benedict. pag. 574.
■QALDUiNo(c) Marchiso summum in fascibus Comitatum agente, Flan-
Num. 9.
Pag. 584.
Num. 30.
An. 1024.
driarumque populis justis cum legibus imperante, B. Poppo tam apud
eumdem Principem, quàm Optimatum suorum primos plurimùm amicitiâ
dictante valuit, ut potè qui religione, justitiâ et fide magnifiée claruit. Con-
B tigit etiam inter alios Frinnoîdum quemdam ejusdem Principis lateri loco psenè
proximo adhsesisse, primisque regni negotiis apprimè consulte incubuisse ,
qui in loco Sithiu nominato habitatione sui morabatur, cujus amicitiâ prae
ceteris ampliùs singulariùsque B. Poppo tenebatur. Tantus etenim iis om-
nium reruni par alterutrum erat consensus, ut idem Frumoldus filiam suam . . ,
eidem viro Dei stabiliùs adjungere connubio moliretur .... Cujus votis vir
Dei assensum ad tempus praebuit : sed posteà ... ut id fieret secum renuit . . .
Accidit Henricum (d) Imperatorem, vivendi finem fecisse , Conradum-
que, tam nobilitate , quàm armis egregiè commendabilem, regno suc-
cessisse. Sed quia , quse nunquam dehabetur , sitis liabendi tam ampliùs ,
inter principes regni dessidiorum occasionem ingessit, B. Poppo. . . illos in
pacis redigere gratiam diù multiimque laboravit ; tandem desiderii sui satiem
C invenit, omnesque in unum pacis locum . . . redegit. Sed et ipse animum
Régis nuper ordinati, de quo nihil adhuc certum statuerat^ prudentiâ et
sanctitate ad amorem sui comparavit, ita ut dilectio ab Henrico in se quon-
dam habita non deperiret, cùm similem^ ininio majoreni , in successore
ipsius inveniret. Et quia ante quamplures annos Romani Imperii cum Francis
discordia non minima inoleverat, ipse inter utrosque pacis gratiam labore et
industriâ suâ paratam complevit. Conradumque atque Henricum Reges in
consensum revocavit : quorum unus , id est Conradus , Romanorum sive
Orientalium ; alter verô, id est Henricus, Occidentalium populis Franco-
rum imperavit. Erat enim ei cum utrisque par locus inveniendi quae popos-
cerat, ut potè qui plui-imiim, amicitiâ dictante, pênes eos valuerat : ideôque
discordia, quse inter eos quasi quoddam senium longum duxerat, ipso me-
D diante in nihilum redacta est.
Argentinse (e) intereà civitatis Episcopatum, Régis Conradi jussione sibi Num. 31.
prgescriptum, tam callidè quàm humiliter declinavit : quia occasionem de- loasTi 1039
clinandi Régi dicta vit, videlicet se Clerici dicens filium, Canonicisque
Sanctionibus fieri obnoxium, si Pontificii temerè praesumsisset officium. At
pro excusationis hujus fictione aliquantùm tune Rex erubuit, et quasi Sy-
nodali praescripto conventus, super hoc ad praesens conticuit. Sed non
(a) Vitara S. Popponis mutato stilo edidit
Surius ad diem XXV Januarii. Hanc BoUandus
duoruin Codicum Rlss. ope ad priinigenium sta-
tum revocavit. Ejus verô Auctorera Everhelmum
Abbatem Altimontensem esse omnes consen-
liunt, idquc patet ex vitae ipsius contextu. Quin
et ipse Onulfi, qui Praefationis Auctor fuit,
factii mentione, se vitae Auctorem esse manifeste
déclarât. Quantam mereatur fidem Everhel-
mus, ex hoc coUigi jjotest, quôd visa à se ut
plurimùm et audita narraverit ; sanctoque vire,
cujus nej)os fuit, in extremis agenti adfueril, ac
exeunteui Ecclesiae Sacramentis munierit.
Cum BoUando miralur Maliillonius Poppo-
nem tôt virtutibus illusirem ante saeculum XVII
nuUo publico cullu donatum fuisse. Cùm cjus
nomcn à Cardinali Baronio in Martyrologium
Roinanum invcctum fuisset, primùin ci publica
vcncratio haberi coepit , ac tandem anno
MDCXXXIV sacrum ejus corpus auctoritatc Fer-
dinandi Bavari Electoris Colon iensis , qui etiam
tune temporis Leodiensi Ecclcsiae et Monasterio
Stabulensi jiraeerat, c terra Icvatuni est. In Mo-
nasterio S. Tbeodorici, quod situin est tertio ab
urbe Remorum mllliario, Poppo monasticam
vestem induit. Eumdem sanctum inter viros
pietate célèbres, qui Remensem Provinciam sae-
culo XI illustrarunt, meraorat Guillelmus Mar-
lot Tom. II Metropolis Rcmensis. Mabil.
(b) Listrogaugii partibus extitit oriundus B.
Poppo : Listrogagium, vel Listrogaugium , re-
gio est Flandriae, quae Lisû amne alluitur -, bic in
Morinis prope Teruannain ortus , Gandavi in
Scaldim influit. Pater ejus Tizekinus , mater
verô Adelwiif, al. Adelwiva, vel Adelviva ,
quam Beatam appcUat Bucclinus in Menologio,
Sanctam Saussayus in Martyrologio Gallicano.
Uabil.
(c) Balduinus Bello-barbus nuncupatus , Co-
rnes seu Marchio Flandriae^ qui anno MXXXVI
obiit. Mabill.
(d) Ilenricus II Imperator , Sanctus dictus ,
XlIlJuliian. MXXIV obiit.
(e) Id post Werneri Episcopi mortem conti-
gisse putat Brouverus apud BoUandum , inter
annum scilicet MXXXIII et MXXXIX , quo
obiit Conradus Imperator. Mab.
M m m iij
462 EX VITA S. POPPONÏS ABBÂTIS STABULENSIS.
Fillers
Fasor
Pag. 586.
Num. 36.
Pag. 587.
Num. 37.
Hum. 38.
multo post ab Ermengarde nobilissimi Principis Godefridi filiâ didicit quo- A
niam B. Poppo non Clerici, ut ipse Regiae Majestati fixisset, sed Laici in-
Pag 583. genuitate et militiâ egregii filius fuerit . . . Snaruni praetereà precum obtentu ,
• s. GuisUiin Uenbi'andus in S. Gisleni * ; Everhelmus (a) quoque in Altomonte * Rector
•"Hauofwnt cœpit habcri. Apud Brimwilarium * vero quod ab Elone [b) Palatii admi-
* Brauveiier nistrantc Comitatiini suscepit, Evonem, omnibus ejusdem loci habitaculis à
An. 1024. fundaniento exstructis prgefecit. Atque in Bnsendorff, quod largiente sibi
*Viromand. Adalbcrlo Couiite * in nianus venerat, (Cononeni Rectorem snbrogat ) . . . .
• utrechi Sed et apud Trajectum * quod Frisiam respicit, ab Adalbodo ejusdem civi-
tatis Episcopo, Cœnobium S. Pauli regendum suscepit , ibique Herigerum
ta m prodesse quàm praeesse prfecepit ... In Willario * praetereà Theodori-
cum, et Mettis apud S. Vincentium pisefecit Heribertum, in Walciodoro *
quo({ue Lambertum . . . Apud S. Eucharium etiam Treviris Bertulfum in B
regimine promovendo roboravit ....
Intereà tam Malmundariensium, quàm Stabulensium locorum renovationi
operani dédit . . . Apud Malmundarium * quidem Cryptam . . . • è fundamen-
'^ "'^ "' tis exstruxit : Stabulaiis verô, qui omnes cum Monasterio officinas pro par-
vitate sui vilescere invenit, funditiis cas eversum ire cœpit, atque in i)abita-
culis amplioris situs exstruendis plurimimi impensarum admisit . . . Marmo-
reas proindè columnas ad id similiter opus . . . inibi invenit, ul)i nulli unquam
ejus natura loci marmor invenire dédit . . .
. .. Pro consecratione (ejusdem Ecclesiae ) in honore S. Pétri, sanctique
Remacli .... Hermannum (c) Agrippinae Colonise Archipraesulem, Nico-
nemque Leodiensem evocavit, quibus Episcopos Abbates(jue complures
ejusdem rei occasio una sociavit : tum ut honestiiis hoc commendaretur, Im- G
perialem Henrici Majestatem invitavit, cui post Conradum patrem successio
justa Imperium adspiravit. Praefinitus dies . . . Nonis Julii illuxit . . . anno
Dominicae Incarnationis miilesimo quadragesimo, Indictione octava, Hen-
rici quoque bnperatoris anno secundo . . .
Atrebatensium intereà Rector Johannes hac de luce substrahitur, sanctita-
tisque B. Popponis occasio (rf) Balduino Marchiso pro successore ingeritur.
Qui super hoc internunciis sibi concurrentibus diù multùmque laboravit, et
licet sero, S. viri ad id votum impetravit. Licentia tamen Imperialis, quam in
hoc idem Marchisus restare adhuc videbat, non statim id fieri sinebat, praeser-
tim ciim multa tune temporis esset dissentio, Orientah'umque atque suorum
valida inter se contentio. Eadem tandem à Rege licentia B. Popponi per-
mittitur, atque ità Atrebatum usque advehitur, et primùm in Naumene (e) D
civitate cum Wazone (/") Episcopo Leodium devenit . . . Susceptis intérim
à praefato Antistite his quibus se tune ad tempus opus habere videbat, Atre-
batum usque . . . deveniebat . . . Administrandis (S. Vedasti ) rébus Emmeli-
num virum prudentem praefecit, qui praefati Antistitis Wazonis carne Ger-
manus, sanctique viri cooperator fuit . . .
Praefatus Marchisus Marcianas * Cœnobium tutelae ipsius delegavit,
' Marchienne.1 ct ut in ipso rcgressiouis suae articulo singula illic accuraret, mandavit ....
Num. 44. ... Obiit sanè octavo Calendas Februarii, anno incarnati Verbi millésime
^o- ^^^- quadragesimo octavo, Indictione prima, aetatis suae anno septuagesimo, Im-
4n, io48. P^^" ^'^^^ Henrici secundi {g) anno decimo.
An. 1040.
Pag. 589.
Num. 43.
Pag. 590.
(a) Historiae hujus autor.
\b) Elo seu EUo aut Ezzo hujus Monasterii
Fundator inler sanctos relatas est , cum uxore
Matbilde et flliabus septein, inter quas Richera
Regina Poloniae. MabUlon.
[c) Hic EUonis Comitis Palatii filius fuit.
Nico autem Leodiensem Catliedram ab anno
MXXXIX ad an. MXLII tenuit. Id.
[d) Balduini Barbati, ,de quo suprà , filius,
qui Pius posteà dictus est. Id.
[e) Namurcum scilicet , Gallicè Namur , urbs
celebris, quae hic Naumene dicta videtur à Na-
men, quo noraine à Teutonibus designatur. Id.
(/■) VVazo Nitbardo successit , vir pietate il-
lustris. Id.
(g) Henricus III, Niger dictus , secundus hîc
appellatur ; quia Henricus I seu Auceps, nun-
quam Imperatoris nomen , immô nec Germa-
nise Régis, suis in Diplomatibus assumpsit. In
Diplomate pro Abbatia Fuldensi, Advocatum se
dicit Romanorum ; in quibusdam aliis, ut in prse-
senti Historià, FranciiS Orientais Rex dicitur.
463
EX LIBRO MIRACULORUM S. GUDILyE * VIRGINIS («).
Ste Guduie
Apnd Chesnium Tom. III. Scriptor. Fr. pag. 438.
Et apud Bolland. 8. Jan. pag. 530.
MXLVII. * NNO Incarnationis Dominicae , XV Indictione , Damaso (b)
XjL Apostolicam sedem pra-sidente sunimo Pontifice. Henrico III
régnante (c) , dedicatum est in monte Bruxellae TempUun VI Kalend. De-
cembris ad laudem nostri Redemptoris , in honore S. xVlichaelis Archangeli à
B Gerardo Cameracensi ( d ) Episcopo. Lambertus ( e ) vero , qni et Baldri-
cus , Cornes , Henrico f'ratri succedens , cujus prœsentiâ tune cuncta extite-
runt illic decenter ordinata , eodeni die illud corpus sanctissinium * de Ecclesia
S. Gaugerici , cuni Episcopo, ceterisque sacris ordinibus levavit, atque
cum summo honore in Ecclesia S. Michaelis reposuit. Et annuente in om-
nibus uxore sua Odâ, qucC fuit Gozelonis (/} Ducis (ilia , ad serviendum
Deo sanctaeque Gudilte Virgini XII Glericos ibi constituit , et ad usus eorum
ipsam Ecclesiam cum decimis et alia plura legaliter contulit.
(a) Bruxellis (quîe Brabantiae Ducatûs urbs
est, Belgii Priiieipuin sedes) solemni celebritate
colitur VI Januarii, S. Gudila, sive Gudula, aut
Guodila , Belgis Ste Goële , sive Goule. An.
MXLVII à Lamberto Baidrico Duce transfertur
G Bruxel. in S. Michaelis Eccles. quae nunc S. Gu-
dilse dicitur. Bolland. Acta haec ab Huberto quo-
dam saec. X.I scripta sunt.
{b) Baronins , aliique putant non nisi se-
quente anno sedcre cœpisse Daniasum. In Diplo-
mate Lainberti Baldrici Coniilis apud Miraeum ,
in notitia Ecclesiarum Belgii nianifeslum <;sse
menduiu videtur , dum dicitur, actum publiée
Bruxellie anno Dominicce Incarnationis 1047^ In-
dict. XP'., Leone IX in ydpo.itolicâ .^ede pi œ.iidcnte
Pontifice summo, etc. Nain consecratus in Ponti-
iicem est 1*0 Dominicâ prima Quadragesimae XII
Febr. 1049. Id. Diebus tantùin XXIII sedit Da-
inasus II.
[c) Secundus erat cjus nominis Imperator ,
Rex tertius. Quarè in citato Baldrici Diplomate
habetur , régnante Henrico Imperatore II l Rolland.
[d) Hujus nominis I. a Erluino Cameracensi
» Episcopo vitd funclo III Nonas Febr. (an.
» 1012) Rex Ilenricus (II) Gerardo Capellano
» suo , Arnulfî Florinensis et Ermentrudis filio,
» qui Remis in Gerberti Schola sub Adalbero-
» nis Arcliiepiscopi disciplina eruditus fuerat ,
D banc sedem tribuit. » Mabil. Sequenti tantùm
anno consecratus , ad an. usque lOol Episco-
pum gessit Gerardus. D. Rivet. Uist. Litt. Tom.
fil, pag. 434.
(e) Lambertus III , filius Lamberti II , Cornes
factus Lovanionsis , post Henricuni I fratrem
suum , imô immédiate post Ottonem Henrici
iilium^ qui annum in Principatu integrura non
exegit. Mab. Boll.
(/■) Aliis Gozilo , et Got/iilo dicitur cogno-
mento JUagnuf, Lotbaringise superioris Dux.
B.Gudil
D
EX HISTORIA DEDICATIONIS ECCLESItE («) S. REMIGII ,
ApudRemos, Aiictore Anselmo ejusdem loci Monacho et vEquali. An. i049.
Apud MabiUonium Sœc, VI Bened. Part. I, pag. 715. Cap. 7.
DF.FUNCTO Papa Damaso, qui in civitate Brixenorum *, quae est in * BrLcen
Provincia Histriae , fuerat Episcopus , et in Apostolica sede inthroniza-
tus , triginta * solummodo ibi vixerat diebus ; Romani , legatione de ejus * m. 23.
obitu ad Imperatorem Ilenricum * directâ , petierunt ut Ecclesiae pastore vi- ♦ m
duatse ab eo subrogaretur alius. Qui super lioc negotio Episcoporum et
(a) Ejus Basilicae Dedicatio à B. Leone IX
summo Pontifice facta est anno 1049, Remis se-
denle Widone Archiep. Solemnitatem banc
dal;l 0|)erâ descripsit Ansebnus Monachus ejus-
dem Oenobii S. Remigii , jussu Ilerimari Abba-
tis, in Libello singulari ea de re edito sub titulo
Itinerarii Papœ Leonis , in quo omnia (juœ pije-
sens viderat et audierat sigillatim exponit. Hic
omittcre non licet, ea occasione festum S. Re-
migii, quod jam anteà Kalendis Octobris cele-
brabatur, sollcmnius exindè evasisse, ex prœs-
cripto B. Leonis, data ea de re BuUâ , quain
Anselmus noster in opusculi sui fine inseruit.
Verùm cùm in plerisque Galliarum locis iterùm
tepuisset ergà sanctissimum Antistitem bxc prisca
veneratio , rursùs excitata est Decreto Comitio-
rum generaliura Cleri Gallicani , quod agente
piissimo Antistite Felice Vialardo Catalaunen-
siunj Episcopo, Remensis Provinciae Legato ,
ilie 17 mensis Martii anno 1CS7 editum est.
Atque indè dat» sunt, nomirie Cleri Gallicani,
lillerae ad universos Episco{)os , quibus iimotes-
ceret statutum fuisse, ut in universo Galliarum
regno B. Remigii festivitas sub duplici ritu cele-
bris haberetur. Extant hx litterae , simul cum
privilegio Altaris Remigiani , apud Mabillon.
A.ct. SS. Ord. S. Bened. ssec. VI, p. I. pag. 726
et 7i7. repcries et apud Domn. Marlot Hist. Me-
trop. Hem. Tom. Il, pag. 103 et 106.
464 EX HIST. DEDICATIONIS ECGLESlyE S. REMlGïI, etc.
Optimatum Imperii sui quaerens consilium , invenit inter ceteros Domnum
Bnmonem TuUenseni Praesulem ad idem oflficium subeunduni esse idoneum ,
ut potè qui aetatis maturitate , morumque et scientiae claritudine videbatur
eonspieuus, sibique sanguinis afïinitate proximus. Undè Apostolicae digni-
tatis ei adjudicata sunt insignia , jussusque ab Augusto, ut ad liaec secundùm
Ecclesiasticas Sanctiones suscipienda , Romana inviseret mœnia ; sed quia
soUemnia imminebant Nativitatis DominicjB , liaec cum Clero , cujus fuerat
Pastor , disposuit celebrare, eisque celebratis, quo erat praeceptum abire.
Num. 7. Hujus itaque Pontifiois notitiam in colloquio , à piaefato Imperatore et
Francorum Rege , de pacis et amicitiae confirmandae gratiâ, ante non mul-
tum tenipus habito , niemoratus (S. Remigiij Abbas Herimarus fuerat con-
secutus ; à quo etiam promissum acceperat , quôd in proximo quadragesi-
niali jejunio B. Remigii sepulchrum absque equi solatio foret expetiturus : B
quia cùm eorunidem Regum aliquando familiaria ab invicem perferens
mandata , per coiitiguam. regionem transierit , ipsius sancti locum orationis
gratiâ invisere neglexerit. Quod idem Abbas sagaciter recolens aninio ,
sua dirigens scripta illi suggerit , ut quoniam pro delegato sibi Apostolici
primatùs offîcio , Romam ire disponit , si quando ad cognatos fines certo
Ecclesiae revocetur emolumento , non fiât irrita Francorum Apostolo ab eo
facta promissio. .Mittit vero ei in munere vas ad bibendum idoneum, intùs et
exteriiis auro decentissimè decoratum , insinuans ei de ipsius sancti Ec-
clesiâ (rt) dedicandâ suum cum petitione desiderium. Ad haec idem Episco-
pus bénigne refert , quia etsi alia nuUa se revocet Ecclesiae utilitas , vel pro
solo amore sancti Remigii reversurum ad Gallias, et ejus Basilicam dedica-
turum , si divina annuerit benignitas. Celebratis ergo in sede civitatis Leu- C
cliorum duobus Dominicae Nativitatis diebus , in tertio clero suo valefa-
ciens , iter capere Romam ducens aggreditur : quo perveniens , cum favore
totius populi honorabiliter excipitur , Apostolicaeque dignitatis infulis in-
signitur , in Hypapanti (b) Domini in Cathedra beati Pétri inthronizatur ,
et Léo Papa , Romano more , nuncupatur. Hic digne administrans quae
sui sunt ofïicii , instanterque disponens quseque videntur accommoda divinae
religioni , quadragesimalis temporis explet jejunia , succedentiaque Dominicae
Resurrectionis ibi célébrât sollemnia : qui bus elapsis Synodum convocat
Episcoporum Italiae , et ibi quaelibet perversa in eorum Episcopiis pullulan-
tia aut corrigit , aut hortatur corrigere.
Num. 8. Aliquanto autem temporis interlabente curriculo , Gallicum revisere so-
Pag. 716. lum , tam beato Remigio facta promissio , quàm orthodoxse fîdei , in illis D
partibus adeô tepefactae , persuadet intentio. Unde à Romanis expetitâ li-
centiâ, per quasdam Latii urbes iter agens, in iis multa disponit ecclesiasti-
cse honestati congrua , tandeinque adit Tmperatorein Henricum in regione
commorantem Saxonica. Intereà niemoratus Abbas , desiderii sui compotem
se futurum ex ipsius Papae certus pollicitatione , Régi Francorum Laudunum
venienti occurrit in Pentecostes sollemnitate , ejusque consilium et favorem
expetit de praefato Templo Apostolicâ consecrando benedictione , monens
et postulans , ut his agendis suam praesentiam exhibeat, et Episcopos regni-
* Ji. procos que sui Principes secum interesse faciat : cui idem Rex ad praesens * mente
benigna annuit, seque, nisi alicujus impedimenti intercesserit casus , tantae
festivitati afï'uturum asserit. Ex quo promisso Abbas leetificatus revertitur ,
indeque Papae Coloniam-Agrippinam cum Imperatore advenienti , in Apos- E
tolorum Pétri et Pauli natalitio fit obvius ; à quo adventùs sui ad Remense
solum , gerendarumque ibi rerum tempus et ordinem investigat diligentiùs.
nie vero sibi notificans pandit quomodo priiis deliberasset , ut octava die ab
ipsius Sancti festivitate , quae in Kalendis Octobris habetur celeberrima , illô
veniret ; et ipsius Monasterium dedicans , posteà ibidem ex Episcopis (ialliae
congregatam Synodum celebraret. Quâ sententiâ mutatâ , ad eumdem locum
in sollemnitate S. Michaëlis Archangeli se venturum, et in Ecclesia B. M.
(a) Ecclesiam hanc ab Abbatibus ïheodorico Ecclesiae huic adjecit.
et Herimaro constructam, iterùm auxit Petrus (b) Latine occursus, Festum est Praesentatiouis
Abbas, Cellensis vulgô dictus, qui posteà Jo- D. N. J. C. in ïemplum : vulgô dicitur Purifica-
hanni Sarisberiensi Carnutensi Episcopo suffec- tio B. M. V.
tus est. Cardinalis Lenuncurtius nonnulla item
Remis
EX HIST. DEDIGÂTIONIS EGCLESI^ S. REMIGII, etc. 465
A Remis Missarum sacra in eadein die memorat celebraturmn ; festum vero
gloriosi patris Remigii *, pretiosi corporis ejus elevationi, et suhsequenteni * K,al. Octob.
liasilicae consecrationi , ceteros deinde très Synodi députât celebrationi. Qui-
lîiis auditis, ad suuin Cœnoljiiini rediit Abhas, suaque scripta per Franciam
eique contiguas direxit Provincias , invitans sanctae Ecclesiae fidèles , ut ad
tanti gaudii participationeni concurrant mente promtissimà , tam pro amore
et veneratione ejusdem Patroni sui, quàm ut benedictione muniri mereren-
tur Apostolica. Geterùm Papa ColoniA digressus, Tiillum in Exaltatione Do-
minicae Crucis venit, indeque circumjaeentium regionum Episeopis et Ab-
I)atibus litteris suae auctoritatis mandari prsecepit , ut in praefata die sibi oc-
currerent , ad Synodum celebrandam in Basilica prsefati Francorum Aposto-
li ; ut per quem orthodoxae fidei initiati sunt rudimentis, in ejus prtesentia
B consequerentur reparalionem tepefactae in se divinse religionis. Hujusmodi
mandatis gratulatur pia fidelium devotio , pneparans se studiosè ad implen-
dum quod ex apostolicae dignitatis sibi promulgatui; edicto.
Venenatus autem serpens qui ab exordio mundi ad humani generis inhiat ^'"'"- '^•
prsecipitium , tam salutari proposito commenti sui nititur opponere obstacu-
lum. Ad complendam enim pertidiae suae voluntatem , quosdam potentes
laicos excitât, qui incestis conjugiis operain dando, et aliorum criminum
nefariis nsibus se implicando, violatores erant honestatis Ecclesiasticae, ideô-
que verebantur reatuum suorum latebras in lucem prodere. Sed et nonnullos
Episcopos et Abbates illis adjungit, qui in ovile dominicum aliunde, non
per ostium irruperant, et in Ecclesiis suis Catholicorum Patrum sanctionibus
contraria quaedam pullulare permiserant , quae condictœ Synodi examinatione
C resecanda manifestari metuebant : ut enim scriptum est : Omnis qui malè agit,
odit lucem ; et ideù peccatis suis magis niagisque occultationis adhibet obnu-
bilationem. Tantae itaque perversitatis viri incentoris sui callida suggestione
instructi, Régi Francorum suggerunt regni sui decus adnihilari, si in eo
Romani PontiHcis auctoritatem dominari permitteret ; vel si eidem^ ut de-
creverat, occurrens, praesentia? suae favorem , ad cogendum Concilium exhi-
beret. Addunt etiam quôd nuHus antecessorum ejus id reperiatur aliquando
concessisse , ut ob similem causam in F'ranciae urbes ingressus pateret alicui
Papae : bis verô agendis pacis et tranquillitatis congrua sunt tempora, regni
autem ejus status sit in perturbatione non modica , quibusdam viris potenti-
bus dominationis ejus jugum detrectantibus, terrasque et castella quselibet ab
ipsius ditione abalienantibus. Quapropter regise dignitati ferunt congruere,
D utilitati Reipublicse suâ sapientiâ consulere ( a ) potiùs quàm Synodis inten-
dere ; Principes suos et totius exercitùs sui potentiam commovere in re-
belles, ipsos etiam Episcopos et Abbates, penès quos maxima pars faculta-
tum regni est, censent immunes hujus expeditionis esse non debere. Ante
alios Abbatcm S. Remigii, quem quasi de rerum suaruni abundantiâ pnesu-
mentem, pro vanae gloriae amore, ad Monasterium suum consecrandum ca-
lumniabantur Romanîe urbis Pontificem evocasse. Hac igitur versipelli (b)
persuasione Rex emollitus, et ab honesto proposito ad seductionis dévia
flexus, Papae per Silvanectensem mandat Kpiscopum, se suosque Pontifices
cum Abbatibus cogi ad comprimendam pervicaciam sibi resistentium, ideo-
que non posse occurrere ei in praefixo termino ad peragendum Concilium.
Unde adventum suum in Franciam in aliud tempus différât 5 quo, absolutus
E luijusmodi negotiis, eum debito cum honore suscipiat. Ad liaec Papa reman-
dat, promissionem beato factam Remigio nequire se irritam facere ; sed ad
basilicam ejus dedicandam procul dubio venturum, ubi si qui divin* reli-
gionis amatores convenerint, cum eis Synodi rationem se fatetur babitu-
rum. Cujus mandati ad Regem relatione perlatâ, ipse tamen iter in rebelles
aggreditur, coactâ in unum ingenti exercitùs sui militiâ : sed et Episcopis et P'^s- 711.
plerisque Abbatibus contra voluntatem suam iU6 euntibus, illis etiam per ver-
sis Ecclesiarum rectoribus ad id negotium ultrô se ingerentibus, qui ut
8ummi Pastoris Vicarium actus eorum examinare venientem possent efï'ugere,
(a) Eiiit. Reipublicae suae sapientcr consu- alios, Gebuinus Laudunensis Episcopus et Cornes
1ère. Hugo de Braina. Fleurj- liist. Eccles. Lib. 59, pag.
(6) Ab hoc Concilie Regcm avocabant inter 565. Mab. Annal: Bened. Lib. LIX, pag. 502.
Tome XL N n n
rosa
466 EX HIST. DEDICATIONIS EGGLESI^ S. REMIGII, etc.
eamdem expeditionem exitiali techna elaboraverunt struere. Adducitur cum A
eis et memoratus Abbas S. Reinigii, mœstus admodùm et geniens, quasi
non esset visurus effectum desiderii sui. Sed divinae eonsolationis ejus
mœrori non defuit potentia ; vix enim unius diei et dimidii itinere confecto
indulta est ei redeundi licentia : qui reversus celerrimè Romanum Antistitem
adhuc TuUo reniorantem expetit, eumque pro regiis mandatis jam diu con-
ceptum propositum non permutasse cognoscens, gratulabundus ad Monaste-
rium rediit, instanter praeparare satagens qufe tanti Patris confluentium-
que filiorura Sanctœ Ecclesiîe forent necessaria conventui. Jam quippe
dierum prope erat terminus, qui supradictœ dispositionis completioni fuerat
attributus,
r^um. dO. Denique Domnus Papa à Leuchorum urbe digressus , iter ad Remensem
ducens urbem arripuit, et in oportunis locis , singtilis quibusque noctibus B
mansione accepta , in vigilia festivitatis S. Michaelis ad Curmolenseni (a)
villam venit. Cui praefatus Abbas ibidem obvius factus, quaecumque neces-
sarius expetiit usus, illi omnique Comitatui ejus aflluenter suppeditavit. Die
vero sequenti ad sanctum pervenit Remigiuui , Archiepiscopis tribus comi-
tatus, Trevirensi videlicet, Lugdunensi , Vesontioneusi, aliisque viris ho-
norabilibus, inter quos erat Johannes Fpiscopus Portuensis , et Petrus Ec-
clesiae Romanae Diaconus , et i psius urbis Praefectus. Hîc protinùs congloba-
M.è cunctis inj- Jq unum tota fratrum Q)ngregatio, et cum eis * Abbatum, Monacho-
♦^/. nurae- rum, Clcricoruni, qui jam ex multis confluxerant partibus, innumerosa *
Concio. Ex quibus omnibus in atrio Basilicae disponitur decentissinia Pro-
cessio, Episoopis tribus, Silvanectensi videlicet, Andegavensi, Nivernensi,
longé digestos ordines antecedentibus , textumque Evangelii cum aqua be- C
nedicta et aromatum odore ferentibus. Sic ergo dispositi Papam adveuientem
suscipiunt . . . Exindè egressus , ab eisdem . . . deducitur usque ad civitatis
mœnia (b). Cui Remensis Clerus cum Archiepiscopo suo , aliisque quibus-
dam obviam procedens Episcopis . . . disponit ordines in atrio (c) S. Dio-
nysii martyris . . , usque ad Ecclesiam Sanctae Mariae illum comitatur . . .
Tn Arcliiepiscopali aliquantulum l'esedit sede , Archipraesule Remensi ad
ejus dextei'am, Trevirensi autem résidente ad sinistram . . .
Num. il. Die autem subsequenti ... ad sanctum remeavit Remigium ; factocjue sibi
balneo, lotus est et tonsus, ut potè . . . Sollemnitatem in crastino celebra-
turus . . . Advolabant tam ex vicinis quàm ex longinquis regionibus pro-
niiscui sexùs innumerabiles ; effundebat aspera Francia ad honorem gloriosi
Apostoli sui Villanos, Opidanos et Gves ; sed et Gallia pœnè ex omnibus D
suis partibus hue transmittebat populorum millia : inter quos accelerabant
Fipiscoporum, Abbatum, Monachorum, Clericorum generosa agmina.
[Pag. 718. Mane autem facto [tertia die] susceptus est à Domno Papa intrà Eccle-
Num. 12. siam S. Martyr Cornélius , quem cum aliis sanctorum pignoribus Compen-
dienses Clerici illô detulerant, pro multis violentiis , quas Ecclesia sua pa-
tiebatur à quibusdam malefactoribus. Circà horam deindè tertiam ... ad
gloriosi patris Remigii sepulcrum proredit [Apostolicusj . . . sociatis sibi
Archiepiscopis quatuor , Remensi videlicet, Treverensi , Lugdunensi, Ve-
sontioneusi . . , sed et ipsius loci Abbate, domnoque Hugone . . . pâtre
Cœnobii Cluniacensis . . . Ipse antè alios , cum prœfatis Archiepiscopis et
Pag. 719. Abbatibus, suppositis humeris illud devotè lacrymans extulit . . . Cùmque
ad eum locum ventum esset, ubi quondam fuerat porta, antiquo Patens nun- E
cupata vocabulo , per quam idem sanctus hoslem humani generis in eadem
urbe visibilibus ignium debacchantem exttrminiis, adhuc in carne vivens
orationibus expulit, illic eosdem pretiosos artus deponunt ... Ad cujus facti
memoriale ibidem basilica moderno est constructa tempore , quam quidam
servus Dei Constantius (d) nomine, suis impensis eleganter composuit . . .
[a) Vicus est vulgô dictus Courmeloy. in Abbatiam erexit. Id.
[b) ïunc Monasterium S. Remigii extra urbis {d) Constantium hune multis laudibus effcrt
niœnia erat, nunc à trecentis circiter annis , Hugo Abbas Flaviniacensis in Chronico Virdu-
dilatato urbis pomerio, in eo inclusum. Mabill. nensi. Quam aedificavit Constant. Ecclesiam
[c) Ibi fuisse Canonicorum Remensium se- hodiè obtinent Milites Melitenses. In ejus porta
puUurara refert Frodoardus L. 2, Hist. Rem. Cap. inajori superest vêtus inscriptio tempore funda-
15. Verùm anno 1067 Gervasius hanc Basilicam, tionis posita. Mabill.
positis in ea Canonicis Regularibus S. Augustini,
EX HIST. HEDIGATIONIS ECCLESI^ S. REMIGIl, etc. 467
Pag. 720.
B
.... Reinensem Archiepiscopum ternam circuitionem , cum crucibus et ^«'«- 13.
sanctorum reliquiis . . . exterius constituit agere [ doninus Papa], ibique
consecrationis ofïicium adimplere : ipse vero cum sibi necessariis remanens
interiùs Divini Tabernacnli sanctificationem strenuè diligenterque exequi-
tur... Constituit (idem Pontifex) ut ad altare , quod . . . in honore Apos-
tolorum Petri et Pauli, démentis et Christophori Martyrura, gloriosique
Confessons Remigii consecraverat, non indiscrète à qui busqué .... sacro-
sancta Mysteria agereiitur , sed secundùm morem Romanae Ëcclesise , sep-
tem (rt) tantnmmodo Sacerdotes ... ad hoc ofiicium deputarentur , soli
Remensi Arcliiepiscopo, ipsiusque Cœnobii Abbati, ibidem Missas agendi'
potestate collatà , et cui idem Abbas dai-et licentiam . . . necnon Clero Re-
mensi bis in anno . . . etc.
{a) Idem Pontifex simile privilegium conccssit
Altari raajoris Ecclosiae Coloniensis , ubi septem
illi Presbyteri appellantur Cardinales, quod et à
Remi^innis observatur. Haec autem reruin dis-
positio à Poiitifice ordinata, hodiei|ue in Basi-
îica Reiniffiaiia servatur religiosè. Id. Ait D.
Fleury [Hist. Ecoles. Lib. oD. pag. 568.) solos
Archiep. Ueniens. et S. Rcmi^. Abbatein super
hoc Altare posse Missas celebrare, atque bis in
anno septem electos Ecclesiae Remensis Prcsbyte-
ros. Is sanè non est Bullae sensus. Ipsissima haec
sunt verba : Statuimus, ut hœc Ecclisia hoc privile-
sium nostne auctoritatis suprà ceteras Francice Ec-
clesias habeat, quale/tùs iiutta Ecclesiastici ordinis
magna vel parva persoiia in hoc altari, quod conse-
cravimm\ Missam celebrare prœsumat, nisi liemorum
Archiep. et hujus loci Abbas , et cui licentiam con-
cedet ; permisse eâdem licenlid Cammicis Remensis
Ecclesiœ bis in anno, in Pasclia scilicet et in Roga-
tionibus, septem Presbytère legilimis ad hoc officium
deputatis , etc. ab Abliate quidcin , cujus est
licentiam concedere. Tid. Act. Dedicat. apud Mab.
ibid. pag. 720.
DE DETECTIONE («) CORPORUM SANCTORUM
DIONYSII, RUSTICI ET ELEUTHERII,
Quae JLissii Henrici I. Régis facta est anno circiter ML , ad
confiitandani Germanoriim vanam de S. Dionysii
corpore assertioneni.
D
Apud Chesnium Tom. IV, pag. 157 ex Cod. Ms. Bibliothecce
Thmnœ, et Felibianum in Probnt. Hist. Abbatiœ S. Dionysii
pag. CLXVI. ex Cod. Ms. ejmdem Monasterii.
EPISTOLA (b) HAYMONIS (c) MONACHI AD HUGONEM ABBATEM B. DIONYSII.
DOMNO Abbati Hugoni bonorum operum fructui Christo sufTragante stu-
dium propensiùs accommodanti. Haynio sub eo in loco beati Dionysii
regulariter degentium minimus praesentis prosperitatis refocillari gaudio et
aeterme beatitudinis donari bravio. Ciim ex testimonio divinarum scripturarum
discretio mater habeatur caeteraruni virtutum, teraeritatis est , si quis quod-
libet aggredi temptaverit propositum quod non hujus virtutis soliditate in
initio et fine extiterit roboratum. Qui enim transcensa quantitate suarum
virium altiora se appetere conatur, sub ipso immoderantise fasce succum-
E bendo tabescit et labitur ; ceu qui nullius rationis habenis aut moderamine
vegetatur. Ad innotescendam igitur hujus rei veritatem certiùs occurrit ,
quod in Hbro Proverbiorum replicat Salomon eloquentissimus ; omnem ho-
minem sollicitum esse debere ne studeat scrutari aut quaerere ahiora et for-
tiora se, recolen.s beatum eum qui semper est pavidus fore, hominemque
mentis durée in mahmi otius corruere. Cujus tam evidentis periculi immanitate
(a) Hujas detectionis metninit Rigordus in
vitâ Phiiippi Augusti, ut videre est apud Ches-
nium Tom. IV, pag. 18.
(b) Epislolani hanc Chesnio incognitain , aut
saltem ab eo praetermissam addimus ex Feti-
bianOj ne quid desideretur quod sj)ectat ccle-
brcm illam SS. corporuiu detcctionem.
(c) Relationein suam Hugoni Abbati inscribit
Uaymo : rcrùm quâ aetate nullibi indicat. Unum
asserit, non nisi inuito post scripta sua composuisse.
Hune Hugonem tempore Phiiippi Augu>ti exti-
tisse que Rigordus ejusdcm Régis Chrono<
graphus camdem commeodat fiistoriam , yeri-
simile nobis videtur.
N n n i j
468 DE DËTECTIONE CORPORUM SS. DIONYSII, etc.
simul et terrore ego coneussus revolvendo niecum quôd nuUius praerogativa A
scientiae sim adeo suffultus, inter tria, videlicet metuiii, gratiam, atqiie spem
varia distractione animi vacillo penitùs. Met uni ideo praenominavi, quoniam
si voluero obducere clausura silentii quod explicanduni mémorial tradere pro-
posai, vereor ne id displiceat clavum scientiae rectori. Si autem promendi
studiuiii arripuero , perspicaci notitiae probabiliuni virorum hujusniodi opère
delato , nieaj prœsumptionis ignaviam erubescendo non pariim veraciter
formido. Deinde verô subjiinxi gratiam^ quoniam septemplicis spiritùs dono
suggeritur verbum ori muto, linguisque infantiiuii datur satis idonea diser-
tio. Subsequitur et spes cujus amrainiculo si morositatis prolixitas in fasti-
dium non vertitur , quod non videtur , speratur et oreditur , et quod pro-
mittitur, attingetur et recipietur. Post haec tuœ , venerabilis Pater , jussionis
auctoritate compulsus sum ad id supplendum aiiimum divertere, cui ac si B
divinitùs iniperetur, fas aequunique est omnimodis obtemperare. Ceteriim
sicut nequit tieri absque periculoso exitio subditoruni si respnerint famulatum
praebere decretis jussionibusve Praeiatorum , ita sollicite cavendum est pasto-
ribus ne pro collatae potestatis auctoritatibus alicui creditarum ovium injustam
perturbationeni inférant ultra niodum difficile imponendo onus. Quia ergo
autenticorum virorum exemple prolatum est obedientiae virtutem probabi-
lem fore adeo ut etiam vietiniae praeeniineat obsequio, si omnipotentis clemen-
tiae munificentia solita erga me dignaretur procurare bénéficia, in peragendo
nuUatenus pigritari studeret parvitas nostra. Mdetur autem probabile tuae
sanctitatis eminentiae ut tradani memoriali litterarum sollertiae seriem rationis
continuaK, cur haec excellentissimi protectoris noslri Dionysii festa celebria
hoc novissimo lempore fuerint à nobis reperta. \ eriim labor hic non est mo- C
dicus, Philosophorum etiam sillogisticis argumentationibus ipsa sui inexlrica-
bilitate difticilis et horridus ; quin etiam hoc me penitùs esse indignum du-
pliciter perspicio , tum quia scelerum enormitate sum depressus , tum quia
non videor mihi esse in litterali scientia moinenti alicujus. Sed quia potens
est magis impendere divina pietas quàm valeat petere aut intelligere luunana
fragilitas, temptabo quod pollicitus sum juxta moduH nostri facultatem im-
plere , paternse benedictionis ubique praemunitus largitate. Quocirca prae-
sentise serenitatis tuae precum aftluentiam aflundo, ut mihi tanti pelagi volu-
bilitatem transcendere conaturo tuarum orationum indesinenter assistât pro-
tectio ne lintris meae callem obliquet ventorum adversa impulsio, ne sirena-
rum fallax detineat modulatio, sed expeditius praetergresso sircium vado,
caribdisque voracis immunis periculo, te patrocinante et remigante quieti D
portus adepta gratuler amœnitate.
Incii^t detectio Corporum Macharii Areopagitœ Dionysii sociorumque ejtis, quœ facta
est anno ah Incarnatione Domini plus minus circiter millesimo quinqucujesimo , itnpe-
rante apud Romajws Henrico Auguste, régnante apud Francos Ilenrico Roberti
piissimi Régis filio.
CAPITULUM I.
E
Brevis recapitulatio de vita et passione, inventione et translatione
eorumdem.
I
jiQUET nobis ^ Fratres charissimi , diem imminere celeberrimam , in
qua omnium creatori Domino non modicam placuit genti Francorum con-
ferre laetitiam, deque praecipui mœroris infortunio votivi refbcillare gaudii
emolumento. Haec est quam à Domino factam testatur Psalmista ; ideôque
exultare et laetain nos oportet in ea. Si autem perscrutari et nosse tendat
animi nostri intentio , quo gratulandum nobis sit tripudio , spiritalis laetitia
nobis mémorise perpetualiter est tradenda. Quoniam nil prodest aliquem
DE DETEGTIONE CORPORUM SS. DIONYSII, etc. 4G9
A mundi corporis nitore conspectibus honniiuin speciosum apparere , si prie
iminunditia cordis llli supernarum virtuttiiii collegio et mimei'O contigerit
déesse. Hujus igitur rei gratia sapienter hortatur psallere David Propheta ,
in quo evidenti claret indicio , quod tune soliiniinodo proHcua divinse sit
laudis niodiilatio , si A'oci oris consonare satagat praecordialis intentio. Unde
sepositis ceteris rationibus ad enarranduni vertendus eststilus , ciir decursis aliis
specialis patroni nostri Doiuini videlicet Dionysii sollempnitatibiis super-
addatur à nobis hsec quam devotissimè hodie celebramiis , in quantum
suggerere pusillitati nostrae tacultatem in quo et per quem cuncta bona sunt,
procurabit Doniinus qualiter iste agoniteta Domini pretiosus doctrinâ Pauli
Apostoli fuerit Atlienis conversus , ibique ab eo antistes ordinatus et consti-
tutus , deinde ejus desiderio Roinam veniens martyrio eoronatuni invenerit,
B et qualiter in Apostolatns culmine Clemens beato Petro sucoesserit ; et
quemadmodum non longé post suae benedictionis auctoritate munitus Galliam
quo ampliùs gentilitatis errorem fervere cognoverat , accesserit atque pro
divini verbi enunciatione cœlum petierit caesa cervice. Si cui fuerit animus
certius nosse, lia^c omnia in passionis ejus codice enucleatius digesta con-
tinuo valebit reperire. Ibi etiam annotatum reperitur, quomodo devotae
memoriae femina in vico sui nominis eum cum duobus sociis Rustico et
Rleutherio sepulturae mandasse tradalur ; desuperque construxisse Ecclesiolam
.ut taliter in posteris eorum devotioreni excitaret reverentiam ubi tanidiu
perhibentur quievisse , donec in solio regni Francorum Dagobertus consti-
tutus est Deo aiuiuente. Hic non inmiemor clementiœ sibi eorum suffragan-
tibus meritis impensae , quando, ut in gestis ejus describitur luculentissimè,
C paterni terroris minas evasit absque laesione , studuit inde déferre eorum cor-
pora cum maximo cleri primatu atque plebis trepudio , prius in honore
eorum regiorum sumptuum munifJcentiâ nobilis Templi opère laudabiliter
consummato. Quorum unoquoque seorsum in scrinio argenteo decenter locato
firmissis seris loculos diligenter munire curavit , tecamque aurearum gemmarum
décore in fronte vernantem mirifice composuit, sicque ex tune constituta res
hactenus inconcussa permansit.
CAPITULUM II.
De versutia antiqui serpent'is pacem semper et concordiam
D perturhare machinantis.
Geterum quoniam diabolicae astutiae et fraudis est f'amulorum Dei suc-
cessibus invidere pacisque et quietis amicam concordiam subigendo turbare,
hoc tempore (juo Henricus inclyti Régis Roberti filius Monarchia subli-
matur Galliae , aliusque ejusdem nominis Imperator principatur capiti orbis
Romae, malum contigit exoriri inopinabile : nam in Boioriensi natione Ra-
tisbonensis urbs perhibetur esse, in qua probabili devotione antiquorum cons-
tructum habetur sub titulo sancti Hermentranni Monasterium , cui deservit
sub Abbatis imperio degens concio Monachorum. Qui csecitatis et ignorantiae
tenebris miserabiliter involuti divinique timoris obUti , suum locum exal-
tare non erubuerunt (igmento cujusda'm mendacii arroganter verbosando pênes
E se esse corpus beati Dionysii , quod omnino frivolum esse veritas indicat
pnelatse rei. Et quia eorum exterminanda garrulitas est prosequenda Jatiiis ,
huic narrationis iniue seriei censuimtis inserere, unde hujus exordium nequitiae
sibi dicantur arripuisse.
CAPITULUM III.
De corpore cujusdam morlui, quod falsô asserebatur esse corpus
Areopagilœ Dionysii.
P R ;e F A T o loco succedentibus prosperis , rebusque ejus Deo fideliter
adhaerentium devotà munificentiâ ampliatis ; probabile vîsum est Al)bati ,
ut diruta structura operis vetusti, quoniam vilis erat precii, in melius studeret
N n n iij
470 DE DETECTIONE CORPORUM SS. DIONYSII, etc.
lionestando construere Monasterium praedicti sancti Hermentranni. Cui operi ^
dum stiidiosiiis insudaret , priscoruinque fundamentornm loca diligentiùs in-
quireret, juxta vanam assertionem eorum, unius niortui hominis corpus in-
ventum est integrnm , qiiem sub testiinonio fallacinm et adinventitiarum lit-
•^. Extern- terarum non veriti sunt appellare Areopagitam Dionysium. Extimplo * incolas
^ diversarum nationum velox fama cœpit peragrare, adeôque increbescere , ut
nuiltos juvaret hujusniodi naeniis fidem accommodare. Quinetiam inemoratae
urbis Kpiscopus, vicinis accitis Pontificibiis, ab eis studuit efïlagitare, quid indè
eis consilii placeret dare : indicans sibi esse animum ponendi inter Sanctos
hoc corpus elevatum. Quorum conventu favente id taliter actu dignum esse :
designata elevationis die , rogatisque eisdem tune illic iterum adesse , in sua
quique eorum rediere. Interea Episcopo plures diversorum ordinum cir-
• cimiquaque directis literis invitare sollicite , gratuin visum est supplicare B
Henrico Imperatori : quatinus tanti copiam gaudii cumulare, atque venustare
dignaretur serena praesentia sui. Qui licèt non satis auditis verbis credulus,
tamen multimoda prece devictus , se in hoc assensum praebiturum esse non
distulil ejns voluntati spondere. Quo ita juxta voti eft'ectum peracto , consti-
tiito praesignantae diei imminente termine, convenit non modica utriusque or-
dinis atque sexûs multitude. Quinetiam juxta promissum Imperatorem non piguit
venire cum Primatum Nobiliumque Curia , domni etiam Papae Leonis (a) IX. non
absente praesentia , quorum testimonio certiùs roboraretur inchoatae rei
su m ma.
CAPITULUM IV. ^
De (idventu Nunciorum Régis Fmncorum ad Imperatorein
Romanm-um.
Sub ejusdem igitur temporis articule, tante ad id supplendum conglobato
populo, due repente Dei nutu supervenêre nuncii Francorum Régis eximii
nomine Henrici, abeoad Imperatorem secundùm Regum morem pre aliqui-
bus responsis forte directi, quoniam ipsi due tune erant amicissimi. Qui
censpecta tanta numeresitate populi , nec mera cœperunt cujus rei gratiâ
convenissent sollicité perscrutari. Cognita ergo totius rei série, alacritateque
• vultuum simulata, spe pnesenti Imperialis ebtutibus prtesentiae , pro quo vé-
nérant rationabiliter studuerunt indicare. Praefate vero Principe , verborum D
quœ detulerant legationem gratanter audiente , soUicitaque secum perscru-
tanti consideratione , mox ab eo acceperunt responsa pre eppertunitate ra-
tionis et temporis juxta eorum epinienem congrua. Cùmque eos putaret
velle discedere, libéra abeundi concessa facultate, illi nihilominus dudum tecti
rancoris memores , hujusniodi inpraesentiarum dicuntur protulisse ra-
tienes.
(a) LeonePapa XI Ratisponse demorante , quaestio dus Monacbus Corbeiae Lib. 1. Annal. Palmare
'de corpore S. Dionysii vcntilata est : id tradunt istud ar^funientum inagis ac magis fulcit Iinperat.
Annalas Saxonici apud Leibnitium ïom. I. Ac- Oitonis II Diploma ubi sic légère est : Noverit...
cession. Histor. pag. 1252 bis verbis : Qui Papa Rotlibertum Abbatein venerandi Monasterii , quod
veniens Ratisponam, reUquias S. Dionysii inartyris^ beatce memoriœ Dagubertus Re.c Francorum in iiie-
de quibus diu dubitatum est an ibi haberentur, prœ- moriam et honoreni egregii Chruti martyrù Dionysii,
sentibus Parysiorum legatis prospexit , ibiquc teneri tjsque hodie ibidem corporaliteb habiti. Hse
probavit. Hase Clironograpbus Saxo, qui alludit impériales litterae anno 980 notatae exstant apud
sanè ficlitio Diplomati Leonis Papae : nuUa enim Felibianum inter probat. n. 106. Ratisponensi-
ante id tenipus apud veteres de hâc contro- bus ex adverso contendentibus ipsum |>er Ar-
versiâ incntio. Nou modo œtate Arnulphi nulfum Imperatorem ad Ecclesiam S. Enime-
Imperatoris corjms S. Dionysii Ratisjxjnae de- ranni Iranslatum , Henricus Rex ad refelleudani
tcctum non fuit,.prout liujus urbis cives con- hanc opinionem , frequentem Episcoporum, Ab-
tendunt : quin et certum est legatos Caroli batum et procerum cœtum , quorum nomma
Francorum Régis , cognomento Simplicis , Hen- habentur in Haymonis opère , in Dionysiano
rico Gerraaniae Régi occurrisse , ipsique in pig- Monasterio per Hugonem Abbatem indici jussit,
nus fœderis manum pretiosi martyris Dionysii auro ac S. Dionysii loculum rescrari : quod factura putat
geminisque inclusam obtulisse. uti narrât NV'iticbin- an. 1053 Mabillonius , Felibianus autem 1050.
DE DETEGTIONE GORPORUM SS. DIONYSII, etc. 471
A
CAPITULUM V.
De effiaicia allegationis Nunciorum Franciœ coram Papa et Impemtore.
«Non incognituni tufe, serenissime Iniperator , priidentiae cogitamus ,
» inconstanteni per oninia eum fore , oui duplex inest aniinus. Cujusmodi
» vicium utcunique despioabile sit in minoribus, tamen vituperari et con-
» deinnari débet ab hominibus, si id dominationeni aliquam exercera conti-
» gerit in Regibus. Quoniam velut quislibet dignitatis amministratione subli-
» niatus si virtutibus decoratus fiierit, ainpliiis pollet : ita qui à viciis in
B » possessione honoris minime se continet, eo magis in conspectu hominuni
» vilescit et sordet. Quare auteni taie initium nostrae sumpserimus disputa-
» tionis , optimum ducimus tuse notificare Celsitudïni Majestatis. Ad prœ-
» sens à te nobis injunctis verbis germanam amicitiam erga nostrum Regeni
D in omnibus te servaturum esse polliceris : sed operum effectui aljienun-
» ciando obsistere aliquantulum, ut putamus, videris. Nam hune populum,
» qui congregatur hîc sub edicto per diversa loca invitatus , hujus rei gratiâ
» convenisse accepimus, ut pro beato Dionysio Areopagita nescimus cujus
» defuncti hominis defossa eleventur ossa, eum aliorum pignoribus Sanctorum
» sub veneratione amodo colenda. Quod quàm absurdum sit credere , aut
» agere , facile valet perpendi : cui probabilis ingenii , perspicacisque sensus
» alto acumine, si competenter rei sericm volueris indagando conjectare.
C » Nam sicut didicimus , plurimorum autentica sententia , quos in literarum
» atque liberalium disciplinis studiorum majoris utilitatis ac precii aiunt esse
» in nostra patria , in Régis Dagoberti evidentissimè reperitur gestis descrip-
» tum, quemadmodum memoratum Sanctum cum duobus sociis honorificè
» posuerit in scriniis argenteis, artificiosarum serarum atque obicuni mirificâ
» atque subtili diligentiâ, ut adhuc hodie videri potest, interiùs munitis,
» Collocavitque post altare in cripta tantae profunditatis, ut usque ad genua
» omnino se intromittat , si quid indè voluerit abstrahere aliquis. Quinetiam
» antequam ad corpora Sanctorum perveniatur , criptula qnredam aureis
» gemmis extrinsecus decorata habetur, in qua duabus seris diligenter mu-
» nita Dominici Clavi et Corona? condita servantur pignora , nullôque alio
D » aditu prœter hune scrinia Sanctorum videri, aut ab aliquo possuiit ullate-
» nus tangi. Ecce quomodo corpus sancli Dionysii munitum, nulla adimi
» possit arte latronum. Prœterea, cùm non ignotum sit tuœ providentiae, eum
» totius Galliae Apostolatui prœsidere, ejusdemque Regni coronam, et victo-
» riae summam tanti patroni sufTragiis hactenus féliciter perstitisse: miramur
» cur hujusmodi proposito studium accommodaveris tum incautè, qui verbo
» tenus fatearis asserere, in amicitia nostri Régis germauae te esse connexum
» vinculo charitatis. Quapropter omninô videtur nobis indignum , tibique
» Regno Francorum inhonestam molestiam inferendi prorsus esse aninnmi ,
» si ad effectum hoc perducere tentaveris ; nisi priùs amico tuo , videlicet
» Principi nostro , suaseris, quatenus non omitttt perscrutari diligentissimè,
» utrum praefatus Sanctus habeatur proculdubiô erga se. Tunique dcmùm si
R » illic esse non audieris, probabilius erit effectum adhibere tuis initiis : quo-
» niam magnum hoc pacto dissidium futurum esse speramus, si aliter egeris ».
His igitur decentissimè prolatis, respondit Iniperator, se indè habiturura
consilium cum domino Papa, et caterva Ducum et Optimatum suorum.
Quorum responso sententia Legatorum probata justa , alacriter ab Impera-
tore remissi sunt ad sua.
472 DE DETECTIONE CORPORUM SS. DlONYSlï, etc.
CAPITULUM VI.
De reditu Nunciorum Régis in Franciam, et nairatione rerum quas
viderant , et convocatiotie Pontificnm et Prindpum
ad detectionem Corporum.
Ingres SIS deniqiie Galliarum . fînibus , Regiis praesentati obtutibus ,
oninem rem seriatim notificaverunt : redditis priùs, quas detulerant , lega-
tionibus. Quo in ejus praeseiitia taliter intimato, Clericalis laicalisque ordinis
personas non piguit invitando convocare sub termino diei assignatae. Eis ergo
ex Regalis jussionis decreto pariter congregatis, Rex juxta quod ei enarra- B
tuni fuerat à suis Legatis, non niodici mœroris anxietate obfusus repli-
cavit, et quid eis actu dignuni indè videbatur, inquisivit. Inter quos etiara
Abbas, qui tune ipsius Sancti loco prjeerat , Hugo nomine, adfuit. Quo-
rum solertis industrise consilio est repertum , nullatenus posse tanti erroris
avelli morbum , nisi ostensione corporis sacri manifesti Hdes daretur indicii ,
atque hujus cura^ onus providentiae injungeretur Abbatis : ut circumquaque
directis Literis, diem qua licentiam id peragendi haberet , edicere non pi-
geret , et interesse huic conventui omnes, ad quorumcumque notieiam sui
Nuncii pervenirent, invitaret ; illisque, qui hujus erroris exordii caput ex-
titerant, hoc indicare non obniitteref, ne novissimus error priore deterior
fieret. Hac igitur salubrioris consilii utilitate reperta, quique illic congre-
gatorum rediere ad sua : ab eodem Abbate rogati, tune iterum secum adesse, C
quando eis terminus denotaretur ex ejus allegationis relatione. Abbas de-
nique rediens ad Cœnobium , quod audierat flebiliter enarravit convooato
cœtui Fratrum. Qui coinpatientes juxta Apostolum paterni doloris gemitui,
verentes communis periculi inevitabilitati subici , vacillabant inter spem et
metum amijigui. Tandemque relevati ejus inspirante gratià , in quo est spes
credentium defixa, Dominicîe se protectionis dispositioni commiserunt , omni
ambiguitate postposita : censentes jejuniis, vigiliis, orationihusque publicis
ac privatis cum divina et fraterna charitate tanti propositi studium devotissi-
niè praevenire. Quorum gratanter audiendo sententias , jejuniorum numéro ,
cum orationum exercitio indicto generaliter Abbas ex Regalis jussi decreto
circumquaque studuit mittere Literas , non oblivioni tradendo Radisbo-
nensis urbis incolas, in quibus notavit destinati experimenti terminum sub D
die V Iduum Juniarum.
CAPITULUM VIL
QuaUter aperto iiobili scrinio comm Episcopis et Principibus
Francorum inventum est interiùs venerahile corpus magni
Areopaçjitœ Dionysii.
Ergo ubi peracta siint à Fratribus jejunia , ceteraque exercitiorum gê-
nera , quibus subvenire peccatoribus divina sœpè non évitât clementia ; die g
imminente constituta , undique convenit multitudo non modica : in qua
contigit fuisse Episcopos , Abbates , Monachos , Clericos , nobiles atque
ignobiles, et utriusque sexùs quamplures. Quorum consortio non defuit
victoriosissimi Régis Henrici frater nomine Odo, ab eo directus cum Cu-
rialium pluribus , ad diligenter percipiendum , et luculenter enarrandura ,
quo ordine suorum adesse fidelium precibus , optata prospéra revelando ,
dignaretur conditor omnium Dominus : quoniam se agnoscens sarcinis pec-
catorum depressum , proclamabat indignum corporeis oculis videre tanti viri
corpus gloriosum. Sed tamen divinam clementiam fideliter esse credens adfu-
turam, misit sanguineam purpuram ad involvendam preciosi corporis gle-
bam. In hoc beatus vaticinandus juxta vocem Evangelicam, quod non visis
rébus fidem adhibuerit devotam , spemque penitùs inconcussam. Pridie
autem
DE DETEGTIONE CORPORUM SS. DIONYSII, etc. 473
autem qiiàni hujus nuncii liisiidaretiir proposito , Domini faoie generali
praeventa à Fratribns , jejiinio scilicet , et sequenti nocte continiiata oratio-
num, vigiliarum , lacrimarumque exercitio, post consunimationem Ofïicii
niatutinalis , pr^esentihiis Episcopis , praefatornniqiie ordinuin probabilibus
plurimis , in afïlii'tione eorum desideria prosperari rogantibus Dominurn ,
reverenter in niedio delatiun est argenteum scrinium , prisca adhiic subtilitate
artificiosissimè niunitJim. Quo cum magna difïicullate reserato in adstantium
prsesentia , repente preciosissiini Martyris Dionysii reperiuntur ossa , pallio
tantae vetustatis niniietate consumpto obvoluta , ut inter manus tenentium eva-
nesceret in similitndineni telae aranearuni. Unde perf'usi suavissimi odoris fra-
grantia , asseruernnt nullius ad liant; esse delectationis pigmentorum gê-
nera.
B
CAPITULUM VIII.
De ineffabili lœtitia omnium qui tantœ rei interfuerunt, et repositione
scrinii cum Literis intromissis in locum priorem.
TuNC pro inenarrabilis gaudii diu postulata visione , Domini experta pie-
tate , qui numquani sibi placita rogantibus dedignatur adesse , jubilando
prorumpunt in laudibus gratiarunique actione , perniixtis devotis singultibus
inopi Habiliter ortae laetitiae. Post haec ablatis vetusti pallii reliquiis, cum aliîs-
que pignoribus vestimentorum sancti Dionysii sociorunique ejus studiosè
conditis ; ossibusque dçvotissimè ab Abbate involutis in pallio ad hoc à Rege
Q destinato , magnalia Dei votis poscentium declarata Pastores Ecclesiastici
enunciaverunt omni populo voce prseclara. Qui quanto exultaverint tripudio,
jocunda , qua longiusculè à Monasterio prosecuti sunt sacra niembra ,
indiravit processio. Praefato verô Odone Régi per ordinem juxta quod vi-
derat alacriter cuncta referente , ille Domino solutis multiplicibus gratiarum
actionibus pro collatis ab eo votis lîdelium , prosperis effectibus intermissis
Regiae pompae dignitatibus , eodem die gratiim duxit venire nudis pedibus ,
tarlti patroni sufFragium humiliter asciturus. Ibique se confitens deliquisse in
quibus solitum est humanae fragilitati divinae conspectum Majestalis ofFen-
dere ; seque cum suis omnibus devovens sancti Martyris famulatui et patro-
cinio , recessit , pro munere pallio magni precii oblato. Delato vero à pro-
cessione cum praeeunte et subséquente plebis frequentia sacro corpore , quin-
D decim continuis diebus dimissum est super principale altare : in quibus ex di-
versis regionibus causa visitandi , suffragiumque expetendi , plurimi utrius-
que sexûs convenêre. Et tune sibi mutuo ad custodiam succedentibus fratri-
bus , diei noctisque vicibns tamdiu est diligentissimè custoditinn , donec in-
tromissis litteris indicibus primi erroris et subsecutae veritatis, seris obicibusque
munitum sacros artus continens subtili artificio scrinium quampluribus pra?senti-
bus, suo priori loculo honorabiliter fuit restitutum.
CAPITULUM IX.
Nomina Pei-sonarum, qnœ prœsentes Sanctorum detectioni
eorporum interfuerunt.
Sed non prsetereundum videtur aliquorum nomina hîc ad posterorum me-
moriam inserere, qui potiorum dignitatum insigniti claritate , praesentis di-
cuntur celebritatis gaudio interfiiisse , atque onuiia qua? tune gesta narrantur
in praesentiarum vidisse : ut eorum testimonio fallax sopiatur opinio, veritatis-
que subnixae fiducialius roboretur promulganda traditio.
De Episcopali ordine isti convenêre : Wido Remensium Archiepiscopus, Rober-
tus Cantuariorum Arch. Imbertus Parisiorum Episcopus , Ilenandus Laudunen-
sium Episc. Balduinus Novioraensium Episcopus, Walterius Meldensium Episc.
Froelandus Silvanectensium Episcopus, unusquiscjue quorum clericalis laicalisque
ordinis adduxit probabiliores personas secum.
De ordine Abbatum isti adfuerunt iteruni : in primis doinnus Abbas Hugo
Tome XI. O o o
474 DE DETECTIONE CORPORUM SS. DIONYSII, etc.
OBnobii S. Dionysii , Albertus Abbas Majoris-Monasterii , Joannes Abbas A
Fiscannensis Cœnobii , Landericiis Abbas S. Pétri Carnotensis , Robertus
Abbas S. Pétri Fossatensis , Rodulfus Abbas S. Pétri Latiniacensis , Adal-
bertus Monachus S. Remigii , qui et ipse asseriiit in praesentia Imperatoris ,
in bac patria S. Areopagitam Dionysium esse , quando unius niortui hominis
corpus pro eo de terra voluit extrahere : Gaufredusque Abbas Columbensis Cœ-
nobii. Quorum unumquemque devotosetDei fidèles Monachos secum non piguil
habere.
Illi autem astiterunt de ordine laicorum : in primis Odo memorati Régis f'rater
atque fidelis nuncius, Walterius Cornes Pontisarensis, Willelnius Cornes Corboi-
lensis, Ivo Cornes Bellomontensis, Walerannus Cornes Meiledensis, et alii Nobiles,
niultique devotae fidei gregarii milites.
6
EX TRANSLATIONE J3. GERARDI («) EPISCOPI TULLENSIS.
Apud Martenium Tom. III Novi Tïies. Anecdot. col. 1084.
Num. 1. O u CCI NCTi perstringamus ordinem hujus translationis. . . Papa Léo* suae
* Léo IX 1^ sanetœ sponsionis non immemor, qua promisit per semet velle istius vene-
An. 1051. randi Patroni pignora levare è tumulo , in loco reponenda ejus sanctitatis
meritis dignissimo , longum iter ab Romana urbe ad nos usque arripuit , ac
solâ hujus sanctae devotionis causa praecurrente Belgicam Galliam , cuiictis
inopinabiliter laetantibus {b) advenit. Famâ vero istius desiderabilis facti oiimium G
cominùs et eniinùs aures quàni celeriter pervolante , concurritur ibidem à
diversa promiscui sexûs multitudine ; cunctae urbis plateae supervenientium
occursu vestiuntur ; nec niœnia exire cupienti egrediendi spatium ferebantur,
dum intrantum afïluentiâ patentes aditus comprimebantur. Devotus quocjue
cœtus sanctorum Pontificum aderat , quos pia devotio à remotis climatibus
ibidem adduxerat. Nam cum venerando Lugdunensium Archiepiscopo
domno Halinardo , quem decorabat sacra Monachilis religio , concurrerat
* id est, re- iuibi domnus Hugo Chrysopoleos * urbis Archiepiscopus , quem regalis no-
^°"T"ir\»K l^J'^t'*^ <^t jocunda facundia amabilem reddiderat omnibus. Quin etiam Geor-
gius Colocinensis Archiepiscopus ex Ungaria advenerat ; quem civium le-
gatio et Apostolicae benedictionis cupido à longinquis ibi partibus advexerat.
Frotmundus quoque Trecassinus Episcopus cum Herberto Autissiodorensi D
Praesule , necnon Lupo Anglorum Pontifice, huic tam divino studio se ad-
jungunt socios devotissimè. . . Diem statuit [Apostolicus] , quo Sancti lieret
translatio. . . Superveniente ergô vespertinalium tenebrarum crepusculo , quo
KIl Cal. Nov. dies illucescebat Dominicus Christiano populo , sacrai insti-
tuuntur vigiliae. . . Dehinc adest domnus Papa cum cœtu Pontificum. . . Lapis
quo sanctum tegebatur sepulcrum, revolvitur. . . Sequenti verô die XI Cal. Mov.
plenaria ejusdem Sancti Pontificis decernitur solemnitas, atque à dextris altaris B.
Protomartyris Stephani ara sacratur benedictione apostolicâ, ubi ipsa deinceps
sancta veneraretur memoria.
(a] Is est Gerardus Tulli Leucorum Episco- rici, ac laici, quorum utrorumque magna intererat
pus qui florebat an. 990 juxta Alberi. Chron. multitudo. quasi uno clamai'eru/it, ipsum Domnum
Videtur fratrem babuissK Azelinuin Comitem Cerardum virum esse sanctum^ Léo IX Gallias re-
Tullensem : quibusdain enim litteris post Gerar- petiit. Ilaec Synodus revocari débet ad ao.
dum Ep. apponitur signuni Azelini Comitis TuUen- MXLIX : praecessit enim corporis S. Gerardi ele-
sis fratris domni Pontificis. Aclum Tulli publiée sub vationem, quae an. ML facta est, ut Papa in Ca-
die Iduum Octob. in plenaria Sjrnodo, an. Domin. nonizationis Bullâ signifieat. Tune summus
Incarn. DGCCCLXXXIJ , Indice. X an. Ordi- Pontifex privilegium concessit Dodoni sancti
nationii nostrœ XIX, régnante secundo Ottone im- Mansueti Abbati an. Incarn. Domini ML , In-
perii sui anno F. Acta bujus sancti Episcopi scri- dict. IIII (repetendâ à mense Septembri ,) da-
ptis commendavit VVidricus S. Apri [S. Evre) tum Tulli in majori Ecclesiâ, II K.al, Nov. per
Abbas ; eaque Brunoni Episcopo , miracula verô manus Udonis Tullensis Ecclesiae Primicerii Can-
ejus , Canonizationis acta et translationem cellarii, et Bibliothecarii S. Ajjostol. sedis , an-
Udoni priniicerio et Brunonis in sede TuUensi no Apostolatùs Domni Lconis IX Papae II , Epi-
successori inscripsit. scopatûs Tullensis XXVI. In Chron. Senonien.
[b) Post Synodum Romanam, in quà tam notatur illa elevatio an. iGoO. Fidepag. 369.
Arcliiepiscopi quàm Episcopi, tam Âbbates quàm cle-
475
EX TRANSLATIONE ET MIRACULIS SANCTI JUDOCI.
\pud Ordericum Vit. Eccles. Hist. Lib. III Çhesn. Script.
Norm. pag. 499.
MUTATis re^ni Principibus , et sese proceribiis mutuo perturbantibus
iteruni corpus sancti Jiidoci pro timoré hostium terra coopertum est :
et tandiii ita jacuit , donec omnibus mortuis qui abdiderant , commuais ig-
B norantia involverit. Tempore Henrici Régis Franeorum , Monachis ssepe Circa a»,
conquirentibus quôd ignorarent ubi patronus eorum requiesceret Judocus : *
cuidam simplici laico divinitùs sanctum corpus insinuatur , quo detegente
Abbatis fratrumque studio solemniter levatur. Deinde Monachi repertorem
reliquiarum ad Monachatum susceperunt, et custodem sacri fomitis ( a ) eundem
constituerunt , et oblationes fidelium ei commiserunt. Defuncto autem
Abbate successor ejus non (ut decuit) îsedituum dilexit : nec ut antecessor ejus
eum amicabiliter tractavit. Unde graviter commotus sanctum corpus noctu
assumpsit : secumque in Galliam asportavit. Goisfredus autem Gomercii Mu-
niceps eundem , cum thesauro quem ferebat , honorificè detinuit : et ma-
gistratum Gistellanae Ecclesiae , ubi quatuor erant Canonici , usque ad mor-
tem ei concessit.
C Post aliquod tempus Henricus Rex Franeorum , ortis quibusdam bello-
rum tumultibus Gomercium obsedit , et viribus Gallici exercitùs Goisfredum
expugnavit, et oppidum incendit. Dum vero basilicam et castri aedificia
edax flanima combureret , et terribilis clamor impugnantium et expugnato-
rum (ut in talibus nioris est) undique personaret : Canonicus quidam ossa
sancti Judoci de feretro sustulit , et festinanter de incendio aufugit. Huic
forte satelles Regius super pontem obviavit, suffaciatum (&) quid ferret, inter-
rogavit ; fatenti qiiod sacra vestimenta , codicesque suos gereret , cuncta
\'iolenter abstulit , et secum ad Parnense * territorium hujusmodi thesaurum * Parnes
detulit. Idem vir Rodbertus vocabatur, et Meslehren, id est miscens furfurem
cognominabatur : eratque de clientibus Radulfi de Caldreio , qui tune tem-
poris inter praecipuos milites habebatur in exercitu Gallico. Miles itaqué
D praefatns tali praedâ valdè gavisus est, et in Ecclesiâ S. ÎNIartini à Presbitero et
Parochianis studiosè collocatum est. Jamque ibidem plus quàm LXX annis
venerabiliter servatum est. Innumera inibi super infirmos miracula facta sunt :
et usque hodie promerente petentium fide (ut tota vicinitas attestatur) fré-
quenter fiunt.
De translatione sacri corporis, quam breviter hic modo tetigimus , et de
plurimis quae Parnis (c) provenerunt infirmorum sanitatibus , Merulensis
Willermus venerabilis Monachus et Sacerdos egregium dictamen edidit . . .
(a) Mss. Cod. habent Somatù , vocem grae- exstare. Parnae verô in diœcesi L«xoviensi re-
cara, latine Corporis. censentur. Gomercium ergo hîc usurpât forte Or-
(è) Suffaciatum pro suffasciatum., id est, fasce dericus pro Monte-Goraerici [Muntgomeri) ejus-
onnstum. dem diœcesis. De bello Normannico , tempore
(c) Haec ultima rerba probant Gomercium Henrici Régis vide suprà pag. 222.
castrum, de quo ibi agitur, Iiaud procul à Parois
O 00 ij
476
I A
EX MIKACULIS («) S. VULFRAMNI EPISC SENON.
Apud Mabillon. Acta SS. Ord. Bened. Sœc. 3. Part. I.
pag. 368.
Num. i. rNVENTUM...[in Cœnobio Fontanellensi ] sancti Praesulis Wlframni pre-
JL tiosum corpus , et in ligneo locello pro tenipore aptato . . . cum reve-
Pag. 369. rentia et honore reconditum , super sacrum altare repositum est . . . Eadeni
Num. 7. quoque tempestate . . . illtistris temina riomine Imma , quae mutato hahitu g
ad hune accesserat locum , et praedia sua , id est Cruciolam , et Tergis-vil-
lani , sed et Hroihmi ex integro contulerat . . . reconditoriuin illud argen-
teum , quod anteà ligneum erat , componi jussit .... sed cùm constituta
(lies quâ in illo debehat loculo reponi , advenisset , Abhas Gerardus corpus
sancti ... in prœparato scriniolo deposuit . . . Cum niaximâ omnium laeti-
tiâ Sancti corpus in humeris levatiuu inde [ ex. Ecclesiolà B. Marise prope
et extra Monasterium ] efïertur, sicque psalleiido usque ad Basilicam S. Wan-
dregisili delatum super sacrum altare deponitur . . , Facta est autem h-^ec
An. tO:27. trauslatioanno Dom. Incarn. millcsimo vigesimo scptimo, Kal. Junii, Henrico Rege
Francorum regnum praeter vohmtatem matrissuae invasum tenente, principatum vero
mm 8. Normannise tertio Richardo legali modestià disponente. Nam is defuncto Patri
Pag. 370. Richardo secundo ... in regno successerat. Huic autem très tantummodô Q
fratres erant , Willelmus videUcet, qui posteà Arcas castrum in pago Tellati
[h) primus statuit, atque Malgerius qui postmodum in urbe Rotomagensi
paucis annis Archiepiscopatum tenuit. Hos autem Papia matrimonio Ri-
chardi potita secundi edidit , cujus fratres Ansfredus , et Osljernus istic
Monachum professi sunt. Rotbertus A'erô ex alià matre, scilicet Judita oriun-
dus, qui ei, utpote major natu , in brevi defuncto successit : nam neque
annum in principatu immatura praeventus morte peregit.
Num. {\. Cùm densa plebis coronâ circumvallati post orationem [in Ecclesiâ Rotoma-
Pag. 374. gensi ] resedissemus, Hugo vir eloquentissimus et in primis sanctae dignitatis apice
An. 1053. meritoque sapientiae primus , Cleroque ae populo terrae acceptissimus , ser-
Pag. 375. monem est pro ofticio suo exorsus . . . Cùm inde procedereinus , cives urbis
nos à foris excipiunt, ae sanctum corpus factà piè violentiâ rapiunt : sicque D
sibi ipsis vim facientes atque in diversa trahentes , subvehere cum ingenti
devotione cœperunt . . . Omnis Monachorum S. Attdoeni caterva cum cor-
Num. 15. pore s. Nicasii (c) proce.sserat . . . agmen occurrit Sanctimonialium . . , Rrat
muliercula de Sezanna (d) vico oriunda ; qa;e recuperandi gratiâ luminis
Pag. 377. multa Sanctorum limina histrando , Rotomagensem usque ad urbem de-
Num. 22. venerat . . . Ac primo illud omittendum non est , (juôd mortalitas illa Deo
jubente quievit , nec in civitate ad quam S. Patronum nostrum detulera-
mus , aliquis deinceps periit , nec in totâ regione eadem cjade , praeter paucos
admodum, intervenientibus sacris ejus meritis ....
Num. 26. Illud praetereà nequeo praeterire silentio , quod Thetbaldus sanctae Ro-
Pag. 378. tomagensis Ecclesiae Ganonicus , Abbati Rotberto retulit de seipso : nam
uterque Rotomagi erat .... Novi etenim non ignoti nominis Clericum, cui E
à praecedentibus annis rarus erat usus oculorum , ita ut retusa acie litteras
quidem aliquantulum videret , sed nullatenus ad legendum discernere va-
Pag. 379. leret... Confestim itacjue nova lux oculis illius resplenduit . . . Haec autem
ita facta et dicta idoneo rêvera teste constant. Hic quippe est ille Tetbaldus
(a) Anonimura Scriptorem Historiae inven- Norman. Chesnii.
tionis et miraculorum S. Wulframni, Mona- (c) Et tamen S. Nicasii Rotomagensis Episco-
chum Fontanellensoin , qui rcbus fere omnibus pi Reliquiae tempore Normannorum in Castrum
prsesens interfuit, e.vistimat Mabillonius. Melentuni translatée dicuntur , ibidemque asser-
[b) Nunc pagus ille vocatur le Tallou, in quo vatae in Ecclesiâ Prioratûs S. Nicasio nuncupatâ ,
visitur opiduni Arcae , Arquea, hîc memorâluni, quamquam S. Audoënus in Ecclesiâ S. Pétri , quae
et Deppa aliud opidum , famoso portu nobili- ab ipsius tuniulo et Reliquiis posteà S. Audoëni
tatum ; dicitur Comitalus Talogi apud Wil. dicta est , quasdam S. Nicasii Reliquias anteà
Gemet. pag 59 hujus Tomi. Hinc corrigas Or- collocasse fertur. Mabill.
deri. Vit. qui passira memorat Talogium, malè in (rf) Vulgô Sezanne en Brie, vêtus castrum in
editis Calogium, pag. 606 , 657, 8i3 . Script. Tricassium finibus.
EX MIRACULIS S. VULFRAMNI EPISC. SENON. 477
A Vernonensis, qui multorum gesta Sanotornni, sed et S. Wandregisili à sua
latinitate transtulit, atqiie in communis liiiguae («) usum satis facundè retu-
lit, ac sic ad quanidani tinnuli rhythini similitudinein, nrbanas ex illis can-
tilenas edidit . . . Ununi quod et ipse in pago qui Hulmus {b) vocatur, ^'">'- 27.
vidi, litteris placet inserere reeitandum posteris. Cujusdam viri in regione
illâ nobilis filia pro œtate parvula cum pueris ... in plateà castelli quod
Asnebec dicitur, simpliciter ludebat : sed repente paralysi percussa . . . amisso
visu et loquela . . . corruit . . . Apertè monens perdocui , utque pro infir- -
mo votum, et candelam devotè promittere suasi, in honore S. Wlfranini...
Votuni confestim fecit , et retortâ stupà un(Je candelam factura erat, puel-
lam semivivani circumcinxit : quo facto , aegra paulisper oculos aperuit . . .
B surrexit, liisura cum pueris foras processit.
In Oxiniensi (c) pago situm est castrum quod Falesia nuncupatur, in quo ^^ P'"''* ^''^•
erat homo quidam nomine Gislebertus. Huic erat filins aetate et corpore ''"o- ^^*'
minusculus, qui sal)l)ato sancto imminentis Paschae in dolio in quo pater ' '""' „
ejus (rf) laverat , incantè derelictus, cùm nemo adesset , in aquâ submer-
sus, sicque exstinctus est . . . Plebs qufe circumstabat , concorditer animata
inclamavit . . . Deum sanctumque ejus Wlframnum invocavit ... et . . . mor-
tuus vitam plenariè recepit. Hoc autem miraculum factinn est anno bicarn.
Dom. MLVII, Tndict. X, sabbato sancto Paschae , quod evenit III. * Kal. * iv Kai.
Aprilis.
Anno Incarn. MLVI, Babylonius Rex Hierosolymam misit , sanctumque ^v«m. 2.
Sepulchrum ut occluderetur praecepit, ac ne quisquam Christianorura in A"- ^056.
C illud interiùs introiret prohibuit. Quo comperto Christiani , qui ex omni
terrarum orbe illuc confluxerant, tristati sunt : et quia devotionis suae desi-
derium circa visitationem sanctorum locorum ex more non poterant ex-
plere, graviter ingemuerunt. Habito deinde cum Patriarcha qui sancto loco
illi praeerat consilio , de civitate ne caperentur maturiùs exierunt, cupien-
tes antequam res innotesceret , urbes per quas redeundi transitus erat, ne
impedirentur , excedere. Sed cùm Iiujusmodi praeceptum jam longé latèque
percrebuisse perpenderent, ac per hoc terra illà se nullalenus absque dis-
crimine exituros timerent : ad portum quem viciniùs adiré potuerunt, gra-
tiâ effugii quod in solo illis negabatur, velociùs diverterunt. Ubi ut deside-
rabant, reperto consilio navigii mare intraverunt, dato quod ab eis pete-
batur sine mora naulo : erant autem numéro plusquam trecenti. Euntibus Pag. 382.
D autem illis . . . immensa exoritur tempestas . . . unâ omnes voce inclamave-
runt, Kyrie eleison, S. Wlframne , ora pro nobis ... Ad hanc vocem . . .
expaverunt horribiles venti, ac tempestas illa gravis sedata est.
(a) Ubi vide inlerpretationes perquam anli- sub ditione Cadomensi. ifab.
quas à latinâ in vulgarem seu popularcni strictain (e/) Solemnc erat olini Kidelibus . ut in celc-
solutainve orationein. brioribus profcstis balneoruni usa corpora sua
(b) Hulmus Normanniae pagus seu tractus , purgarent^ haud dubiè ob rcverentiam sanct»;
vulgô le pajs de Huulme, porrigitur ab Orna fluvio Communionis. [linc frequentior eadem consue-
ad Provinciain Cononiannicain. Mabill. tudo plerosque tenebat : nonnuLli à balneis
(c) Oximum opiduin , Yesne, pagus seu Co- prorsus lemperantiae causa abstinebant. A postre-
mitatus in Neustrid , dioecesi Sagiensi, sub quo mis illis longé dissidebant , qui indesinenter sive
Falesiaj Falaise , opiduui et Viceooiiiitalûs caput aestate sive bieine corpora lavabant.
R
EX VITA MS. SANCTÏ THEOBALDI CONFESSORIS («).
Apt/rf Chesnium Tom. IV pag. 166.
An. lOfi*?,
HE 1 N R I C I Caesaris et piissinii Régis Francorum Heinrici , filii quoque Thcobaidi
ejus Régis Pliilippi temporibus, (.allia Religiosos parère quasi oblita, parentes Co-
fœcunda elatione, effœta humilitate, revirente alvo, sinu recalente, modo î^'nl^
pulchrae dilectionis mater fructum honoris dcdit et honestatis, Theobaldum
Religionis incitamentum , vitii repagulum , virtutis incrementum , castre
(a) Obiit apud Vincentiam urbem in Italia anno i066, ut fusé probat Mabillonius Saec. 6 Bene-
dict. parte 2, pagg. 157 et 158.
O o G iij
478 EX VITA MS. SANCTI THEOBALDI CONFESSORIS.
Privigno ortum, quod est in territorio Senonico sitnm : quod popiilosa re- A
fertum frequentia , ditionis olim fuit potentis et famosi Comitis Odonis
Canipaniensis, hujus sancti viri propinqui , patris Theobaldi Comitis heredis
strenui et pacifici. Pater ejus Arnulfus notus nomine , notus et dignitate :
non solùm ingenuitate pollens, sed et ditissimis opibus et honestis moribus
praeminens. Mater ejus Wilia viri préecipui conjunx praecipua , nobilitate et
moralitate par et condigna, Gondecebat enim ut in iVuctum sanctum et ju-
stum erumperent justi et sancti rami. Hujus nativitatem piae recordationis
sanctus Theobaldus Viennensis Episcopus, aviie ejusdern sancti viri avun-
culus, divino oraculo praevidit et praenotavit, cui etiam nominis partici-
pium, et recordationem sancti Antistitis propinquitas et sanctitas indidit.
Quod et veraces tanti Pontificis familiares fîdeliter nobis attestati sunt , et
ejusdem sancti Confessons matris assertio validissiniuni praebet argumen- B
tum. Nam ciim aliquando praefatus Pontifex coUoquiutn haberet cum luatre
Wiilae venerabilis sancti Theobaldi carae sobolis carae genitricis , inter ce-
tera dulcis colloquii fluenta : Gaude, iterum gaude, generosa parens, aiebat :
prodiet enim ex te filia magni meriti virum paritura, qui omnibus nostrae
afïinitatis hominibus praeeminebit, et ante Deum magnus vocabitur et erit, etc.
EX EJUSDEM S. THEOBALDI VITA,
An. 1066. AUCTORE PETRO ABBATE VANGADICIiE, .^QUALI.
Apud Mabillonium Sœc. 6 Bened. Part. II, pag. 159. ^
SANCTUS igitur Theobaldus ante mundi constitutionem praescientiâ Dei
electus, gente Francorum, pâtre Arnulfo et matre Willa oriundus, in
territorio Senonensi («) Castro Pruvino educatus, flos, ut ita dicam , è spi-
nis erupit ; parentibus enim non solùm nobilibus, verùm etiam clarissimis
enituit : cujus nativitatem à sancto Theobaldo (b) Viennensi Episcopo ve-
racium procul dubio familiarium ejus relatione, et firmiùs matris ejusdem
Beati assertione prnenuntiatam comperimus. Is etenim Praesul avunculus aviae
S. Theobaldi exstitit, et ab eodem sequivoci nominis vocabulum sortitus
est : qui dum aliquando colloquium haberet cum matre domnae Villae hujus
beati viri genitricis, inter caetera ait : « O generosa parens, gaude et laetare, D
» quia ex te prodiet mater, quae paritura est magni meriti filium, qui om-
» nibus nostrae affînitalis hominibus praeeminebit , et ante Deum et homines
» magnus vocabitur et erit ». Huic praesagio testimonium perhibuit et quae-
dam bonae voluntatis paupercula, quae jam gravidam matrem beati viri con-
veniens, verbis sic solatur amicis : « Gaude, Domina, inquiens, quae in
» utero gestas filium, qui apud Deum praecipuum obtinebit locum, et suorum
» erit gloria parentum »...
Libet nunc paullo altiùs ad locum unde ortus est redire, et nomina Regum
vel Principum, quorum temporibus floruit , ponere ; ut et Ghronicae scien-
tiam posteris relinquamus, et ad laudem beati viri , ex quanta genealogia
prodierit , et ex quali ambitione saeculi ad voluntariam paupertatem con-
versus fuerit, clariùs enucleare satagamus. Pruvinum castrum in diœcesi E
Senonensi situm, et populosa satis frequentia refertum, sub ditione olim
fuit potentis et famosi Odonis Comitis Gampaniae ( c j et patris Theobaldi,
sibi in comitatu successoris, qui linea natalium hujus sancti Theobaldi viri
erant propinqui . . . Viguit autem temporibus Henrici Augusti, et ejus aequi-
voci Henrici Régis Francorum, et filii ejus Philippi, etc.
[a) Adnotat Mabillonius in tribus Codicibus ris-Monasterii apud Turones reparatoris , et
Mss. liaberi : Comitatu Tricas.iinn. lltruraque verum Bertae ejus uxoris filius , qui sub saeculi decimi
est. Comités Trecenses , qui postea Gampaniae finem floruerunt. Mabillonius.
dicti sunt , sub sua ditione Pruvinum Senonensis (c) Cognomento Campani , Odonis cujus m
diœcesis opidum habebant. praecedenti nota merainiraus , filii : qui propc
(6) Thebaldus Viennensis Episcopus inter Barrura occisus, in Majori-Monasterio sepultus
Sanctos memoratur apud Ferrarium in Catalogo est anno 1037. Fide Chronicon Firdunense pag-
generali Sanctorum diebus 1 et 3 Julii. Hic vi- 143.
detur fuisse Odonis Comitis Campaniae , Majo-
479
EX MIRACULIS S. AGILI * ABBATIS RESBACENSIS '^-^'^
SCRIPTIS AB AUCTORIBUS CONTEMPORAJNEIS.
Sœc. II Benedict. pag. 329 (a).
M OR TA LIT A s crat hominum magna in pago Milidunensi * et in pago
Pruvinensi * vehementer imminens , nullo medicamine convalente.
Nam in costis hominum ipsa lues subito obstinatissinia sentiebatur, et in cras-
13 tino, qui patiebatur, moriebatur ... Ad hune locum ( Resbac. ) confugiunt . . .
Quicumque veniens, cum devotione oravit , patfiam incolumis pernianens
remeavit .... Non multô post etiam B. Agili suffragio pestis extinguitur com-
motio . . . Ipsa quidem clades per plurima loca saeviit ferme à Pascha usque
ad festivitatem S. Johannis Baptistse, etc.
llliid etiam referre honoriîicum est de Balduino (b) Flandrensi Comité ,
aui ciim militari usu Philippe Régi Francorum, utpote Palatinus Cornes ,
eserviret, ad retundendam superbiam quorunidam, qui in partibus Galliae*
et Burgundiae praefato Régi repugnare cupientes, adversùs eum servili fero-
citate rebellare contendebant. Ad quorum convincendam rebellionem prye-
dietus Comes accitus, eum apparatu Flandrensis militite optima terrae per-
agrat opida , villasque depopulat , atque truci facie dum lustrât pervia
r quaeque, concives patres ceu raptat ovilia praedaj. Hic itaque cuncta cir-
cuierjdo pessumdans, causa praedandi Resbacum villam devenit : sed divina
potentia ferocitatem illius areens, propriâ virtute in tali negotio obstaculo
sibi voluit adesse. Nam praedictam villam ingressus, dum subtractis rébus,
subtractis et habitatoribus , inhabitabilem reperit , castra metari exercitum
quiescendi gratiâ praecepit. Ipse auteni ciim sub obtentu expetendae oratio-
nis Monasterium adiret, conspicit eminùs avem , quae vulgo Pavo dicitur ,
super tegulas Monasterii residere , ad cujus peremptioncm sibi arcum et
sagittam protinùs jubet parari. Quod ciiu) factum fuisset, praeliito Comité in
Pavonis neoem arcu sagittam jaciente, illa quidem flamine venti retorta in aliam
partem dirigitur ; avis autem immobilis permanens nullo terrore concutitur.
Comes vero subitaneo morbo perculsus protinùs humi prosternitur , oreque
D sanguineas spumas emittens , quod divina virtus in se pro Pavone vindicet ,
cunctis ostentui habetur. Eo tamen postmodùm, dùm B. Agili meritum invo-
cat, meliiis habente, funem propriis manibus in collo circumdans , humilis
et dejectus progreditur ad altare, profitetur coram Deo et Sanctis ejus gra-
viter se peccasse, de cetero spondet se terram S. Pétri ab adversariorum impetu
illaesam inviolatamque strenuè custodire ; insuper et patenam auream, decem-
que caseos, decemque vaccas pro sui facinoris offert abolitione : sicque per
virtutem B. Agili plebs Resbacensium defensari meruit ab hostili penitùs in-
cursione . . .
Adela (c) Blesensis Comitissa , mater Comitis Theotbaudi , vehementi fe-
brium urebatur ardore. Ad cujus curationem velut tantae feminae congrue-
bat, conveniunt medici circumjacentium Provincîiarum Galliae et Norman-
Ë niae, necnon etiam regionis transmarinae. Sed ciim nullâ eorum arte curari
Lib. l.
Num. U.
• Melun
* Provins
Circa an.
1060.
Num. n.
Circa an.
1066.
Num. 19.
Adela Co-
mitissa Ble-
sensis à febrc
sanator.
(a) Descripsit Mabillon. liaec miracula ex AIss.
Codicil). Monast. Resbac. ' et Uticensis. Liber I,
(cujus Pars Toin. nostri X pag. 364 repcritur)
quae saeculo XI facta sunt coinplcctitur. S. Agilus
Abbas à Dagoberlo inuitutus est in Synodo Clip-
piacensi *, quae anno DCXXWI habita est,
JUabMm. Silum est Monast, Resbac. in saltu Bri-
gensi, la Bric.
(b) Is cognoniento Pius, seu Insulanus lutor
ac niodcrator Philippi I Régis necdum adulti ab
Henriro Rege designatus fuerat. Rex ipsé Bnldui-
num dixit suœ procw atorein puérilité, apad Mabill
Annal. Benedict. Lib. 64, pag. 132. Suc tuloris
munere rectè perfunctus, sub fiuein anni 1067
deeessit Kalendis Dccembris , Insulis in templo
S. Pctri ab se condito sepultus. Mabill. Factum
illud inter annos 1060, quo niortuus est Henri
eus, et 1067, quo Balduinus ipse interiit, re-
ponendum.
(c) Adela seu Adelaidis aut Adeleidis Co-
mitissa Blesensis , Trccensis , Carnutensis , Mcl-
densis , necnon Palatii , Guillelmi Cunqucstoris
filia, et Slepliani Blesensis uxor , mater verô
Tlieobaldi iV cognonicoto Magni. Sanitatem
Adelae B. Agili raeritis concessam , ad annum
1093 refert Mabillon. Annal. Bened. Lib. L.KIX,
pag. 349.
* Rébais et
. Evroul
* CUchy
480 EX MIRACULIS S. AGILI ABBATIS RESBAGENSIS, etc.
potuisset, jamque prae nimia incommoditate mortem sibi comminante des- A
peraret de sua salute, asportari se fecit in oratorium Resbaci : ubi dum sub
capsa B. Agili duabus noctibus patrocinium ejus praestolando, absque ullius
cibi vel potùs perceptione pernoctat , occiirrente sibi virtute divina , ardo-
ris sui sensit inesse refrigeria : et qiiae priùs obtinere non potuit per iniilto-
rum medicamenta, perB. Agilum postmodùm est celeriter consecuta. Obtu-
lit autem super altare in honoreni sui Creatoris pallium condigni pretii ,
quod hue usque manet in eodem Monasterio, et apponitur praecipuis qui-
busque féstis rétro lignum dominicae Crucis.
EX LIBRO II. MIRACULORUM («) S. ADALHARDI b
ABB. CORBEIENSIS, AUCTORE ANONYMO S^CULI XU.
Inter Acta SS. Ord. S. Bened. Part. I Sœc. IV, pag. 366.
in. i03l. TT ENRicus igitur Rex Franeorum, qui patri suo Rotberto successe-
Xl rat in regnum, sororem nomine Adelani habuit , quam Flandren-
sium Marrhioni , Balduino scilicet seniori (b), nuptiali copula conjunxit ,
et ei Corbelam (c), quae regno suo adjacebat, pro dotali munere cuni aliis
piuribus concessit. Pro hac autem eonjiinctione Rex et Cornes fœdus inter
se inierunt, et magna inter eos viguit amicitia , quoad vixerunt. Sed quia ,
sicut à quodam Philosopho dicitur , amicitia saepè exheredatur ; postquara (j
uterque, Rex scilicet et Cornes , mortali concessit naturae, inter filios eo-
runi , Philippum scilicet Regem , et Rotbertum ( d ) Comitem fœdus riip-
tum est amicitiae. Philippus autem Rex reputans sibi detrimento esse, quôd
regnum suum quasi diminutum esset privatione Corbeiae, quam pater ejus ,
sicut suprà diximus, in matrimonio dederat sorori suae ; ipsam Corbeiam cum
Circa an. rcgali pompa intravit , et sibi sicut Régi fidelem securitatem opidanos
jurare coëgit.
Quod postquam Comiti Rotberto compertum fuit , injiu-iam sibi factam
moleste tulit, quam quia, sicut ira exigebat, in Regem vindicare non po-
tuit , in Corbeiensem Ecclesiam , non taie quid meritam, retorsit. Nam
ejus villas et praedia per terram suam latè diffusa statim invasit, et Fratri-
bus inibi Christo militantibus, quae vestimentorum eorum usibus deputata Q
erant, denegavit. Unde Fulco (e) Abbas, qui tune temporis Ecclesiae Cor-
beiensi praeerat, et Fratres non modicè turbati, querimoniam lacrymabi-
lem coram Régis prae.sentiâ fuderunt , et super hoc ejus consilium et auxi-
liuni imploraverunt. Sed cùm aut impossibilitate aut incurià Régis nulla eis
tieret recuperatio perditoruni , magnunique damnum perpessi fuissent, suis
carendo redditibus ferè per biennium ; quid facto opus esset cogitantes ,
super his animo fluctuare cœperunt. Tandem in Domino tamquam in portu
jactantes cogitatum suum, anchoram suae salutis in ipso fixerunt. Nam fuit
eorum commune consilium ad divinum confugere auxilium, sanctumque
Conjiti praesentare Adalardum , ut Cornes ejus praesentiti flexus, ei et sancto
Petro suum restitueret allodium.
(a) Miraculorum S. Âdalhardi Lib. II Auto- (c) In Lib. I Miraculoriiin ejusdem Sancti ab
rem habet Anonymum Corbeiens. Monach. qui Abbate S. Gerardo scripto : [Corbeiae] .titat est
testatur se breviter annotare virtutes quas suis salubris et valdè decenx, totius utilitatis amœnitate
teinporibus operatus est Adalardus , quasve re- florenx. E.r unn latere Somma fluvius prœterfluit , ex
latione didicit iidelium virorum qui viderunt et altero concurrent Corbeia fluviolus -vocabulum loi-o
praisentes interfuerunt. Quorum relationi plena tribuit : sed ilicd cadens in Sommant, ubi dat, ibi
iidcs est exhibenda ; quippè quos coramendat perdit.
sanctitas morum ot œtatis reverentia. (d) Robertus, Friso vulgô dictus, qui, pulsis
[b] Balduinus Insulanus dictus , ejus nominis Ricbilde Balduini Comitis relictâ ac ipsius filiis,
V. Adela, vel Athala, ejus uxor, Roberti Régis Comitatum flandriae occupavit.
Franeorum et Constantiae Reginaj filia , Messi- (e) Richardo successit an. 1048. Anno se-
nense nobilium virginum Benedictinarum Mo- quenti Concilio Remensi sub Leone IX. interfuit,
nasterium condidit prope Ipras, ab Alexandre II Eum multi ad an. 1097 pervenisse putarunt. At
vélum suscepit, ac tandem in dicte Parlhenone Evrrardus ejus successor Concilio Compendiensi
piè obiit anno 1079. Mabill. interfuit anno 1085. ttabill.
EX
481
EX YITA * S. LIETBERTI (a) EPISC CAMERACENSIS ,
ATTCTORE RADULPHO COJEXO, S. SEPUIXHRI MONACHO.
Apud Acherium Tom. IX SpkUegii, pag, 693.
REGNUM Francorum Rex regehat {h) Henricus , vir armis strenuus ,
et regno quod tenebat digiuis : qui juvenili florens îEtate , nullius ad-
Iiuc copulîie suhierat (c) coniiiibiuni ; sed Riisciorum gentis Régis filiam (</)
Francoriini noljilitas ei parabat. Audiens Canieracensis Episcopi * conse-
cratioiiein fiituram , qiioniam videre virum diu prœoptaverat , interfuit ,
B actiirus quoque sui negotii causain : petiit , ut sponsa, quae sibi parabatur, in
eodem conventu benediceretur , regalique consecratione pariter insignire-
tur. Iluic regise conseerationi Dominus noster Lietbertus Cameracensis Epis-
copus interfnit et praefuit.
In regnisLothariensium, necnon Francorum, simultationibus exortis quam-
pluribus Imperator Henricus et Rex Francorum Evosii {è) ad colloquium ,
ut eas sedarent , convenerunt : sed imperfëctâ pace discesserunt. Nec multo
pôst Imperator Henricus * , praesente Papa Victore (/"), qui pro causis Pa-
patùs per Romanos nialè tractatus , apud ipsum conquesturus venerat , diem
clausit extremum. Post ejus mortem , cum lilio ejus Ilenrico * et Regina (</) ,
domno I^apa arbitre , sed et judicibus Episcopis et principibus Regni , pro
simultatil)us quas contra patrem habuerat * , reconciliati sunt uterque Go-
C mes Bahhiinus * , pater scilicet et tiiius. Gui placito interfuit Domnus Pon-
tifex Lietbertus. . . qui familiariter ipsuni Comitem ab exordio sui Ponti-
fîcatûs dilexerat.
Remis Philippus Henrici Régis Francorum fllius , pr?esente pâtre, con-
silio Principum regni fuerat in Regem benedicendus [h). Hanc benedic-
tionem jure suo Gervasius Archiepiscopus Remensis XLÏII (i) procu-
ral)at , vir omni bonitate conspicuus. Hic ut sui ofticii celebriùs commen-
daretur auctoritas , tam regalibus quàm suis quoque nuntiis Domnum Pon-
tificeni studuit invitare : qui licèt aliàs maximis causis occupatus teneretur,
et maxime pro guerrarum tumultibus quas praevideljat insurgere ; libenti
tamen aniiiio satis sese petentibus exhibuit ipso die Peutecostes XXIII Maii
iMIjIX, regiœque benedictioni, sicut decebat, interfuit.
D Ea tempestate audiens Robertus mortem fratris sui Balduini Gomitis ,
• Obiit «n.
1076.
Cap. 19.
* Lietberti
Au. 1051.
Cap. 42.
An. 1056.
♦ m
IV
' Leg, ha-
buerant
* V et VI
Cap. 51.
An. 1039.
Cap. 68.
(a) S. Lietbertus Brabantinus , ne]K)s (al.
propiiiqiius) S. Gerardi (I) Cameracensis Epis-
copi, faclus est Episcopus Caincr. anno 1049 ut
constat ex Charta S. Pétri Uasnonicnsis^ et ex
Coniitiis refjiii Corbeiae ceiebratis an, 100.^) ,
episcopanle Lielberto Cameracensi an. XVH.
Attanien tardiùs ordinatus est ; nain ex ejus vita
habciniis bujus Ej)iscopi consecrationein Remis
esse factara in eodem (Conventu in quo celebra-
tse sunl nuptiae Henrici Francorum Rcgis cum
Annit. Nuplias illas quidam an. 1044 asserunt
celcbralas : at Mabilloniiis anno tantùm 1031
factas conlendit, quein seculi sunt Aulores
Gall. Christ, nov. Tom. III , paff. 23. Ccrlum est
inatrimonium istud, post an. 1019 fuisse celc-
bratum. (^hron. Andegavense refcrt illud ad an.
1031. yid. fup. pag. 29 n. n. b.
(6) Henricus I, Remis 14 Maii an. 1027, vi-
vente paire Robcrto coronalus , an. 1031 cœpit
regnare.
(c) Minus aceuratè hxc narrantur : Henricus
enim uxorera primam duxerat Mathildein Con-
radi Salici Im])cratoris filiam ; dici pariter ne-
(^i\ juvenili florens œtate
(d) Post niorfem prioris uxoris Henricus Kex
Francorum, Walterium Meldensem Episcopum, et
Wascelinum de Clialinaco direxit ad Gerisclum ((?/.
Jeroslaum] Ruscise Regem, ut filiam ejus Annam
sibi nuj)tum daret ; quod ille gratanter accepil,
camque cum inullis donis in Franciam misit, ut ex
Clario Monacho discimus. In veteri Codice,
Tome XI.
quem Remensi Ecclesiae Odalricus ])r3epositus
dédit, Henricus Rex Francorum in Ravbatiam
niisisse dicitur Catalauncnsem Episcopum Rot-
geruin 11^ ut filiam Régis illius terrae . Annam
nomine, sibi uxoreni ]R'teret. Hœc omnia tribuit
anno 1031. Addit ex lioc conjugio natum esse
anno sequenti Philippum , ejus nominis I , qui
patri successif, et post euni Rolbertum et Hugo-
nem. Anna Regina apud Silvanectum Ecclesiam
S. Vincentii , quae Regularium Canonicorum
est, construxisse traditur. Mabill. Annal. Beited.
Lib. LX anno 1031, pag. 528. Recentior^ Hen-
rici uxorem II, Âgnetem vocat : at quo funda-
inento ignoramus.
{c) Evosium, sive Epoissus , vulgô Ivny., in
finibus Trevirorum, super Carum fluviura , le
Chier. De boc collo(|uio agitur suprà pag. 61.
1). n. a.
[f] Victor H diclus anteà Gcbebardus , S.
Leoni IX successit an 1055, Obiit an. 1037.
[g) Agnes erat , mater et lutrix Henrici IV
vix adbuc septennis.
(/() Benedictionis bujusce, sive Coronationis
Pbilip|)i I. vide inonunienta mprà pa^. 'i'i, et 33.
(i) Autores Gai. Cbrist. nov. ïom. IX, pag.
69 Gervasio numerum XLIV assignant, addunt-
que Episcopum bunc occasione Coronationis
Pliilippi, vindicasse sibi totius Galliap Primatum ,
])Otestatem consecr.indi Reges Francorum , et
summum Cancellarialum quem antecessores sui
obtinuerant.
PPP
482 EX VITA S- LIETBERTI EPISC. CAMERÂCENSIS.
An. 1070. qui apud Hasiioiiiiim Ecdesiaiu reexstriixit [a] , factione majoris Flandien- A
siuni partis super Arnulphum Coniitein et matrem ejiis Flaiidrias irriipit :
ad cujus violentiam refragandain prtedicta Rieheldis Coniitissa niiii lilio Ar-
nulpho , eiim quo , sicut dictuni est , Domnum uostrutn Lietljertum de cap-
• .^/. ailTo- tione(t) Hiigonis extraxerat , Regem Fraiiciie Pliilippuiii evocavit *, ejus-
que auxilio apud Gastellum bellare paravit ; sed P^laudrensibus , quorum dolo
An. 1072. Robertus ille Flandrias intraverat, dolosè pugiiantibus, et terga vertenti-
bus, ipse puer Aniulphus occiditur. Quo uiortuo fugatâque matre , totus
iVIarchionatiis cessit Roberto.
cavit
(a) .Sic corrigit llenschenius ex Ms. .Malè apud
Acherium, destruxit. Hoc anno (1070j Baldui-
nus Montensis , Flandriae Cornes è vivis exces-
sit, vir pacis et recti ordiiiis amans, ac longiori
vitâ dignus. Jacet in Busilica Ilasnonicnsis Mo-
nasteri; ab ipso instaurata , et à Lietberto Ca-
meracensi , Rali)odo ÎVovioniensi , et Rainerio
Aurelianensi Episcopis consccrata : ubi Mona-
chos loco Saecularium Canoriicoruni restituerai.
Duos ex Ricbilde (flliû Rainerii VI Coiniti ilan-
nonix ) fîlios reliquit , Arnulfuin natii majorein,
ctii Flandriaiii \ et Baldiiinum , cui Hannonia'ii
testamento asslgnavit , ArauUl tutelâ Rotbeilo
Frisio coniiBissâ. Quae res funesti belli seinina-
riuin fuit inter ipsum et Ricbildem Arnulû ma-
trem , quïe banc ei tutelain denegavit in inag-
nam sui et filii Arnulil perniciem, cui Rotber-
tns Flandriae Comilatum vi abstulit. Mabitl.
Annal. Bened. Lib. LKllI, pag. 28.
[b) Hugo Castellanus Cauierac. S. Antistilem
.•ipud Buricellum villam , in lecto jacentem ce-
)>erat. atqiic ad Municipium suum asportavcrat.
[ Osiacum lOisi) ad caput .Sabis flum. ]>osituui ].
Quo audito Ainulfas Conies Flandrens. et mater
ejus Hiclieldis , sumplis miUtibus suis, continua
ambo ad Osiacum venerunt. Episco|)um rcper-
tum reduxerunt Cameracum. His perfcctis, Flan-
drensium Coines cum matre suà laetus iii Patriam
suam rediit. Episcopiis vero totis animi viribus
Hugonem insequutus , non contraxit manuin,
(pioadusque destructo Osiaco municijtio , pro-
cul eum pelleret à Cameracensibus finibus. Ex
ead. vita Cap. LV et r.fl.
B
Circa an.
1070.
* Mainmes
EX HIST. ÏRANSLAT. RELIQ. S. MAMANTIS *
Vel >Jain métis Martyiis ab Anonymo (fl)quodam Sacerdole
Liiitiouensi
Rainaldus
Ep. Lingon.
in custodia
detentus à
Philippe
Rege.
.\inul Rolland. 17 Aitgusti., pacf. 42. ea]). 2 et Cbesnium
Tom. IV, pacj. 163.
PROCEDENT E teinpore assuinptus est ad reginieu lu'bis Lirigonicje Rei-
naldus (b) Episeopus pije reeordatonis , qui deciinus sedit ante veuerabi-
leni Guillelmum , qui nunc est Electus noster. Vir ille spectabilis quideni D
génère fuit, sed uobilitatem generis bonestas nioruin et multiplex littera-
rum scientia illustrabat. Non solùni enini liberalibus studiis eruditus fuit,
sed utriusque Testament! paginis sufTieienter instructus. Ipsa enim ejus opéra
testimonium perbibent veritiiti. Nam cùm ipse tenerot Comitatuni Torno-
dorensem (c), et Comitatum Rarri [^d) super Sequanani , pro suis nepoti-
bus qui adbuc erant parvuli , propter quasdam (e) discordias, sicjit dicitur ,
(a) Anonymum hune , sive Canonicum Lin-
goniensera , ut placet Surio ; sive Sacerdotem
ejusdem diœcesis , de Reli(|uiis S. Mamantis vel
Maminetis ia Galliam ad Lingonenses transiatis ,
anno circiler Cbristi 1214 scripsisse [jrobari po-
tesl ex cap. 2 Histor. Transiat. cujus Fragmen-
tum hîc adduciinus. Hîec sunt : Reinaldtis EpL^co-
pui... (jui decinius sedit ante ve/ieiab. Guillelmum ,
QUI NUNC EST KI.ECTUS.
(é) Rainaldus , seu Rainardus , cognoiuento
Hugo , ex aniicjuâ darissimâque Comitum Bar-
rosequanensium familia ortus , vir nobilif et ur-
banœ elafjuentiœ, ratione cumponita attentos audito-
rex sibi ledden.s et henivolos, appiimè RhetoricLs iin-
butus studiis, clarus ingenio, sermone facundus., non
Latiuarum modo., sed et Grcecarum litterarum mini-
me rudis, scientia prœditus, affabilis alloquio, et
prudens consilio^ satU clarè et gloriosè Lingonensem
rexit Ecclesiam. Ita Virdunense et Besuense Cliro-
nica , necnon hujusce aetatis Lingonense. Quod
aiitem ad Besuense Cbron. attinet. vide pag. ii04
hujus Tinni, et Hugon. Flavin. apud Lab. Bibl. Mss.
Tom. 1, pn^. 200. Rexit Ecclesiam Lingonensem,
post Harduinuni, ab anno 1065 ad annum 1085.
(c") Tornodorum , Tonnerre, opiilum in Cara-
paniae provincia, ad Hermontionem fluvium . et
in Senonensi tractu, in ipso Biirgundix limite ;
estque Comitatùs titulo insignis , in diœcesi
Lingonensi.
[d) Barrum ad Sequanani , Bar- sur-Seine, in
Lingonibus non ignobile opidum ita cognoini-
natum, ut distinguatur à Barro super Albam
[Bar-sur- Aube) et à Barro Ducis [Bar-le-Duc].
(e) Qua causa quove tempore carcori traditus
fuerit Rainaldus , nobis incompertum manct :
ad vexationes quas à Clericis Lingonensibus se
suosque passos fuisse j|uerebanlur Monachi Pul-
larienses . de Poutieres, apud Uumbertum Archiep.
Lugdun. forsan référendum. Res sic se liabet :
Horum immunitatein infringere inolitus Rainal-
dus Episc. dum illos répugnantes experitur ,
adjunctis sibi Barrosequanensium et Tornodo-
rensium copiis , quorum Comitatùs pro nepo-
tibus suis nondum adultis adrainistrabat, Mo-
nasterii fores occlusas effringit, obvios quosqae
caedit , ae demum Monasterium ipsum atque
opidum incendit. Id factum Pontificatu Alexan-
dri II qui Ecclesiasticis censuris terret j)ra;sulem ,
EX IllST. TRANSLAT. RELIQ. S. MAMANTIS. 483
Rex Franconim (neinpe Philippus I) qui tune erat, ipsuni tenuit iii No-
viomensi * civitate, iii turre juxta portam : uhi non fraclus adversitate , sed ' iVor»"
gaudens, (juia intclligebat quùd /?//«»» quem dilùjit {lageUnt Deus, fecit Hynimi'ii («),
et modulatis vocihus cantavit ouni pueris in Ramis Palniamnn , scilicet Gloria,
laus.
ni damna quampriinùm rcsarciat. Pcrnitenti (n) FaI)iilosuin quidem , sicut quod narratur
compassus, facinoris vcniam et anatbcinatis re- de Tbcodulplio Aurelianensi Episcopo , hujus
laxationcm concedit sunimus Pontifex. Quod Cantilena; vero Auctore. f'ide Tom. FI, P^'ô-
evenit ante an. 1073. 232, Not. d.
B EX MrRACULIS S. BENEDICTI ABBATIS,
AKodulfo Tortario Floriacensi Monacho descriptis sub fineni saeculi XI.
Apid MahiU. Sœc. IV. Bened. Part. Il, pag. 390.
Ri
E(;k Francoruui Henrico féliciter sceptra tenente , ejusqne (a) ger- cap. i.
imano* Dncatum Burgundioe utcunique administrante, frater ipsoruni " Robe no
Odo (b) privatus degel>at , nullius dignitatis fastigio snhlimatns. Qui quo- odo. fdins
niani non liabeiiat propria, inhiabat subripere aliéna, rapinis et deprsedatio- R.o'^erti Re-
nibus operam impendens. Unde factum est die quadam, ut valida manu mi- nedicti dc-
litnm collecta Soliacensium (c) * sibique contiguornm agros depnedatum pr«<iat.
iret. Inde revertens onustus spoiiis et prfeda , contigit ut etiam quorum- '^"'''
G dam pauperum Patris Benedicti res cepisset. Divertens verô in quoddam
rus ejusdem Patris, Germiniacus * vocabulo ; mansionem violentam ibi-
dem accepit , contradicentibus sibi ejusdem ruris officialibus , et referen- « Germigni
tibus quàni severè ulcisceretur Omnipotens violatores illius loci , ineritis Pa-
tris Benedicti. Qui floccipendens eorum dicta , praecepit circa Ecclesiam
in honore Salvatoris mundi ibidem dicatam rapinas includi pauperum. Si-
quidem habebat eadem Ecclesia cœmeterium, valli mum'mine circumdatum.
Porrc) famuli jam dicti Patris ab eo sibi subrepta repetentibus, animo obfir-
niatus niliil reddere voluit penitùs ; insuper comminatus est , eos verberibus
ut tacerent afliciendos : erat enim nimise ferocitatis et extollentiae. Igitur
praeparari amplum sibi suisque de rébus pauperum jul)et convivium. Ciim-
que deesset cera unde deberent fieri luminaria, epulaturis necessaria ; inter-
D rogat, utrùm in Ecclesia illa candelae haberentur. Gui cùm responsum esset,
nihil cerae illic haberi, praeter Paschalem cereum , in honorem videlicet Do-
minicge Resurrectionis à Parrochialibus solenini oblatum more, jnbet eum
properè atferri , et exindè candelas copiosè suppeditari , non veritus inju-
riam Salvatoris, cui santificata erant cereus et Ecclesia. Proinde vino di-
versisque ciborum ferculis cum suis accuratè refertus , sanus et incolumis ,
post morose protractas in vanum sermonum vigilias , dormitum vadit : et
dum levi sopore quiescens , aliquas noctis pertransisset horas, sul)it<x incom-
moditatis angustià perturbatus, indamat suos. Quibus circumsistentibus, indicat
se mortif'era invalitudine detineri. Itaque per reliquum ejus noctis, eadem ingra-
vescente molestia , in eo loco mansit. Facto autem manè, recognoscens mani-
festé Patris lîenedicti res, neminem quamvis generoso concretnm sanguine , im-
E punè temerarc posse ; quo valuit modo equuni ascendens receSsit, et eodem in-
valescente morbo, diem ultimum clausit.
Abbas Hugo (d) juvéniles adhuc agens annos , dum magnificus vellet v
haberi , multa juveniliter gessit : et quoniam ex praeclara Francorum lam- Abbaie'Fio-
pade originem trahebat , degenercm se aulumabat , ni ea gereret quorum riaci.
(a) Rol)crlus , frater natu minor Henrici Re- SeuUj\ in infutiori agro Aurelianensi ad Ligerim
gis, obtinuit ducalnni Burgtindise circa an. 1031. oppidum cum tilnlo Hucatùs.
îs fuit, cujus poster! longo tenipore cum Ducatum [d) Hugo electus est Abbas in locum Raincrii
babucrunt. Exstat iste Roberlus, caput prima; VII Idus Decembris defuncti an 1060, ut babet
slirpis Ducum Burgundiae. Mabil. Annal. Tom. IF, Lib. 61 , n. Wt, pag. 611.
( b ) Perplures Cbronograpbi asscrunt bunc Floriacensc Monastcrium rexit Hugo usque ad
Odonem nimix stiillum fuisse. an. 1070 vel circiter.
(c] Solbacum, scn Snlliacum, vulgo Sulit , olim
P P P 'j
484
EX MIRAGULIS S. BENEDIGTI ABBATIS.
YI.
Advocatus
inahis puni-
tur.
XI.
Servoruin
antiquorum
condido.
* Piviers al.
Petiviers
Contentio
de servo
Duello
ni ta.
multimoda opinioaures vulgi percelleret. Unde in ter cetera suis pr^ecepit clientibus,
ut insuprà fato agro, Gerniiniaco scilicet, niultum earum aviiim agmen , quœ
pavones nominantur, sibi aggregarent, etc.
In territorio Portiano est quidam ager Arvini-curtis vocahiilo , ah lioc
nionasticae religionis iustitutore , per longa tempora possessus , cujus agri
Advocatus dicebatur Adelardiis. Hic cùm tiitari et defendere sil^i crédita de-
buisset, magis ipse pessuindare et deterere institit , quàm al) alioruni violentiâ
eripere. . . . Denique cuidani mulierculae aiiquid abstulerat, qu?e currens ad
Ecclesiam, sublatisque quibus operiebatur lineis, altare diutissimè flagris [a) ceci-
dit, increpans quasi prsesentem Patrem Beuedictum liis verbis : Bénédicte vetu-
stissime piger, letargice, quid agis ? ut quid dorniitas "^ quid tuos tantis sub-
jacere serves improperiis finis?.. . Nec diu renioratus Dominus .. . retribuit
impio juxta suani impietatem. Nanique una dierum .audiens suos ad locum, ubi
erat, properare hostes, equutn ascendens. . . à quibus (hostibus) fugatus. . . fer-
ruin ejus hast;e [quam gestabat] versus suum incautiùs reduxit guttur, . . . dum
rivum [fjui Minio vocatur] transire gestit , lanceam in suuin guttur demersit : niox-
que exaniinis efFectus, etc. . .
Memoratus Abbas Hugo qiiendam virum de familia Patris Benedicti , no-
mine Letardum , Tescelino concesserat Petverensi * , ut tam ipse , quàm
ab eo progeniti , perpetuo ipsi faniularentur obsequio servili : qui factus do-
minus illius , obtinuit eum non paucis diebus. Interpellatus autem idem
vir nobilis post longum tenipus à quodam suorum milituni Ingranno nomi-
ne, ut supradictum serviuu ei jure benefieii douaret , annuit. bigrannus quo-
que obiens , filio suo Isembardo ipsum possidendum reliquit. (ieiuiit autein
praefatus Letardus filitim , nomine Rotbeituni : quem Isembardus, ut puta
proprium vernaculum, in sua aluit et educavit domo. Rotbertus vero factus
grandiuscuins , à suis comperiens genitoribus , se de familia Patris exortum
Benedicti ; sed ab Abbate siipradicto ut vile distractuni mancipiiun , indoluit ,
nec diutiùs dolorem sui animi occulere valuit. Facta igitur fuga, ab Isem-
bardi praesentia se subtraxit. Quem longum latere non ,valen3 , ab eodem
domum reductus , pœnas luit quas solet fugitivus. bisuper sacramento ab eo
est astrictus , ne servitutis jugum de reli(juo ferre detrectaret. Qui quoniam
adolescentiie tempora necdum excesserat , ad pi-sesens siluit : donec aetate
procedente vires colligeret , quibus suo injusto domino resistere valeret.
Postquam ergo gênas illius flos vestierat juventutis , elapsis adolescentiae
lustris, Abbateni expetiit Guillelmum , qui tune temporis pneerat l^loria-
censibus : apud quem angorem sui cordis cum anxiis deponens suspiriis,
conqueritur deinjustitia sibi suisque inlata. Guillelmus itaque cùm esset vir
strenuus, et suam rempublicam semper augmentare toto aniielaret desiderio,
respondit se illius aerunuiarum misereri velle justasque querelas ipsius viris
prudentibus palàm facere, et si (|Uo pacto valeret, pra-sidium il 11 sese fore.
Comperto igitur Isembardus , Rotbertum, quem suum opinabatur servum
esse perpetuuni , ad priorum dominorum confugisse asylum , mandat Ab-
bati nominato, ut sibi proprium restituât mancipium, alioquin, deinceps se eju9
futurum inimicuni. Qui missis ad eum qui sua referrent verba , manda vit ,
euni quidem , quem injuste repetebat , vernaculum Patris Benedicti fore,
se verô inlicitè diutiùs ipsum possedisse. Quapropter si de cetero illum lia-
bere vellet servum , in jus venire esse necesse. Quibus Isembardus auditis,
apud se deliberans , quoniam Abbati injuste resistere nec fas nec posse ha-
bebat , deterininatum mandavit diein , in (|uo h.iec controversia inter eos fi-
niretur. Die autem staluto , plurimis nobilium et sagacium viris ab alterutra
parte aggregatis , diù mnltumfjue sermone altercatum est ; sed ?ninimè ipsa
calumnia eodem die finem accepit. Tandem vero multis priùs exactis con-
venticulis , adjudicatum est idem negotiimi monomachià (h) terminari de-
bere. Dato igitur die singularem ineundi pugnani, in condictum conveniunt
B
D
E
1
(a) Hasccine est religio ? sic ferebant illa tem-
pora, quibus temjjoribus si (juid à c[uavis Ec-
clesia raplum fuisset , altaria nudabant , indue-
bant ciliciis , flagellabant , aliaque id genus pa-
trabant : ({uod postea in morem transiit , sic ubi
interdictum Ecclesiaslicum indicebatur. Quem
inorcm Gregorius Papa X sustulit. Mab'U.
(b) Vigebat adhuc saeculo XI duellum in eau-
sis Monachorum, ut patet tura ex hoc loco, tura ex
aliis pluribus. Quaedam exempla profert An-
dréas Chesnius in notis ad Bibliolliecam Clu-
niacensem ; quc-edam item Acherius noster m
notis ad Guibortum. Memorabile est banc in
rem Diploma Ludovici VI Francorum Régis ,
'Iheobaldo Abbati Fossatensi coiicessum anno
MCXVIII, ut servi ejus Monasterii advenus ont-
EX MIRACULIS S. BENEDIGTI ABBATIS. 485
A locuin, videlicet qui repetebatur, et Airicus quidam nomirie, (|ueni Iseni-
barclus suo obtultn-at loco, (brtis robore, miles otlicio. Erat autem idem
statura pro<'erus, Rotbertus vero [)usillus. Qui quamvis secum couHigen-
tis corpulentiam metueret , habebat taiiieii, uti postea retulit , (Iduciam in
Pâtre Beiiedieto suo jure domino, et sibi infesto viro hune inculcabat ser-
monem ; .\on ego teaon decerto, sed dominus meus, aijus me seitum profiteo)' ,
Benedictus. Ergo qui illum impetebat Airieus, ut moris est, primos ictus in- Dudii ritus.
torsit in eum ; quos ille gratiâ Dei protectus constanter sustinens, permansit
inifesus ; et alteriuim verber suo hosti tentaus incutere, viitute Patris , cujus
nomen retinebat mente, manum ipsius ductante, buculam («) elypei, quo
suus tegebatur adversaiius, fbrtiter perculit : qu<e elavieulis, quibus aflixa
B tenebatur, avulsis, longiiis resilivit, moxque nianus adversarii nuda appa-
ruit. Quippe foraiDen in clypeo fuerat , quod bucula prolegebat, deintùs
semipetlali alïixa ligno, quo manu retento, gravem ille Rotberti adversa-
rius (aeiliiis verteret clypeum. Rotbertus ceruens nianum secum <limioan-
tis nudam, ictu repetito toto (;onamine eam pei'cussit, At ille doloris impa-
tiens clypeum remisit : et quoniam manu debilitata , quà teguiiîen rege-
bat, qna arte se tegeret non habebat, assiduo Rotbcx'ti verbere fatigatus ,
victum se proclamât. Dehiue exarmatns à victore, cum Isembardo, pro quo
ignominiosum certamen inierat, eonfusus rediit ad propria. De reli(juo ,
haud dubius Patrem Benedictiun necjuaquam suis defore in adversis rébus.
Ilaec Victoria tacta est Floriacensibus non modica exsultiitio, hostibus verô
niaxima conliisio. Porrb demonstravit Pater sanctus in hoc facto neminem,
suos posse aliquo paeto distrahere vernaculos. Videant sibi, qui famulos ,
C census, prœdia , sanctis locis attributa ob laudes omnipotenti Domino per-
solvendas, nefariè distribuunt laicis, seu cujus('um(|iie generis personis . . ,
Albericus unus ex Primoribus castri Castellionis (/»), quod est situm super xv.
Lupam fluviolum , vesaniœ stimulis agitatus , creberrimis depraedationibus iv«Jo ex
prsedia sîepiiis dicendi Patris devastaljat, maxime illa qute curti Matriniacen- t,°s""x"fô'nit'
si (c) adjacent. Qua de re , mandaverunt sibi tam Abbas Rainerins , quàm niniiicatio-
Fratres sub eo degentes, ut commissa corrigeret, et de cetero adversùs '"'fi"''''^
_ n 1- I- • /-v ■ -i i I nialc [)erit.
Patrem Benedictum talia committere caveret. Qui pro niinlo ducens man-
data , pessimis adjecit pejora. Dolentes verô Fratres Patrem saepiîis nomi-
nandutn conteniptui haberi , et fanuilos suos extenuari ; inito consilio con-
corditer praedonem illum cum sibi in hoc scelere participantibus anathema-
tis mucrone, ni cessaret , et neglecta emendaret , mulctarunt. Idem autem
D in malis perseverans, eorum excommunicationem quasi aliquod f'rivolum
despexit : induratus animo, neglecta neglexit emendare, et à sua perversitate
noluit cessare. Proinde Omnipotens ^ qui clamores humilium nequa(juam
spernit , et (jui gemitus viduarum et pupillorum ex alto prospicit , digna-
tus est consolari sub hac anxietate servos suos. Contigit enim, ut suprafa-
tus prîedo ductaret exercitum Comitis Tlieobaldi super habitatores castri ,
quod à secularibus viris turpi censetur vocabulo ; à nobis verô, (juii)iis pro-
hibitum est turpiter loqui, Malum talentum vocatur. Qui dum Dux in pri-
mo agmine iter faceret , propter curtem jam dictam Matriniacensem , ex-
territi qui eam inhabitabant, videntes hominem sibi infestum cum tanta af-
fore militum multitudine, exierunt ei obvii cum armis , in locis videlicet
oportunis ejusdem vici , ne patentibus sibi aditibus valeret eis aliquid in-
E ferre discriminis. Unde indignatus ille ne{|uam , comminatus est cum nuiKo
juramento , perfetïto negotio quô tendebat , se omnes eos captos ductu-
rum, insuper et vicum eumdem incensiuaun. Cui viri illi respondentes , di-
xerimt : Te quidem palam est mullum posse, et velle nobis nocendi liabere. Pc-
iens autem est Deus, meritis domini riostri, cnjiis servi sumus Beuedicti, ab in-
terminatis à te patenter liberare nos calamitatibus. Ille cum voce niinaci , equo
nés hombies , tam libe.ros quàiti servos, in iminibus f^ide Glossariuin Ca/igii.
negntiif liberain lutbeant testiflcaiidi et betlaiidi U- (b) Vulgo CliaslilUtn-sur-Loiu, supra Monletn-
cenliam. Id postea proliibuit Gregorius Papa IX. Argi ad (>it[>ain amncin in Burgundia: pago Was-
litteris datis ad Abbat<>in et Moiiachos Kossa- tinciis', le Gastinois.
tenses. MabUimius . Vide Tom. X, pag. lil.ii. a. (r'j Viilgô In Cnrir ifnri-jnr ^ ilionivci» Seno-
(rt) Uiiibo clypci, ubi manus inserenda, vulgô nonsis sub Decanalu Wastinciisi ; ad quem etiam
Boucla ,' unde Gallicuin iioinen elypei Bouclier. pertinot Bordellujn, sic dictuin secularibus turpi
Ppp iij
486 EX MIRACULIS S. BENEDICTI ABBATIS.
calcaribus concitato, quô tendebat penexit. Miser, qui cùm Patreni Be- A
nedictum debuisset supplici voce, ut ei in auxilium esset in tali discrimine ,
ne periclitaretnr exposcere, contestatus est , serves illius in prsedam se mi-
naturum, bona eorum direpturum, et habitacula igni crematurum. Dum
ergo pervenisset ad castrum superiùs relatum ; adorsus illud cum prima quam
regebat coliorte, ( reliquus enim exercitus cum Comité longè pôst seque-
batur) cœpit sagittis et diversis missilibus eos qui intus erant infestare. Ar-
niati verô egressi portas castri ejusdem indigenae, in eo quod accidit pro-
bati sunt strenuè restitisse. Tendens enim quidam adversse partis arcum ,
jecit sagittam in Albericum, qui ea ictus super unum suorum genuuni, mox
de equo cui insidebat ita proclivus corruens, ut galea telluri illideretur ,
expiravit. Et quas incassum adversùs Patreni nostrum effuderat minas , pe-
rire permisit : nihil nempe post vulnus acceptum loqui valuit. Hujusmodi B
rt-tributionem superbo Deus ultionum Dominus reddidit.
xxill. Prseterea Comité Pictavensium («) in expeditionem Jerosolymitanam
P'xtones ter- ,„,,]|-3 arniatorum millia ducente , uxor ipsius curam acrebat provinciarum
tiuni Wasio- potcstati suse subditarum. Unde factum est , dum Guasconiam peragraret .
'"''"* ut transmeata Garonna , fines ejusdem regionis attingeret , in quibus posi-
tus est locus superiùs memoratus Pontons {h), videlicet in pago Ausiensi ,
super flumen Adurcium , ditioni Floriacensium Fratrimi siil)ditus : ubi , ut
• Maiiri di\imus, jam dicti celeberrimi Martyris * reliquiie ■•liabentur. Invitante igi-
tiir itineris necessitate , Comitissa militum vallata phalange hospitium ibi-
dem accepit. Comperto ergo ante triduum Pictavorum adventu, incolae
eorum locoriun , metu ipsorum , quoniam dominationeni eorum valdè exo-
sam habent , omnia sua quae in Ecclesiam inferri licebat advehunt , et in C
Oratorio ejusdem possessionis congerunt , vestium diversas species , alimen-
ta, et cetera humanis usibus accommoda. Hospitati itaque Pictavi audiunt ,
provinciales omnia sua, ut dictum est, in Ecclesia conjecisse , ceteris (quam-
vis sit praeceps eadem natio ad audenda qu;eque illicita, ) sacrum tanien
foiiiiidantibus temerare locum , unus eorum audacior reliquis , prorumpens
in Ecclesiam, saccum frumento plénum humeris imponens suis, onustus sa-
crilegio proprium repedavit ad hospitium , nequaquam diu super tali gavi-
surus facto ....
An. 1036. Jlegina Mathilde metas vivendi excédante , Rex Ainricus in conjugium
^^^^: sibi adscivit filiam Régis Russorum *, nomine Annam. Hfec ei peperit très
ffis'^Jxor et f'i'os, Philippum. Rotbertum, Hugonem : quorum Rotbertus adhuc pue-
fii'i. ruius decessit , Hugo Comitatum postmodum Virimandensium adeptus est ; D
An *i06o' I^bi!ipp"s autem, pâtre defuncto, totius regni Francorum gubernacula ob-
l'hliii.pus r tiuuit. Septennis (c) autem erat , quando pater defungitur ; qua de re sor-
^^^l.: titus est tutelam illius vir inlustrissimus Balduinus id) Flandrensium Comes :
fcjus tiitor . , . . , .... . 1 • 1 ¥^i •!• • 1
Baidiiimis qui prudentissuue regni admniistrans negotia, donec idem Plnlippus intel-
Fiandr. Co- ijoi^iJes attinijcret annos , tvrannos per totam pullulantes Franciam tain
mes dictas ^ .,.. , " . i -^ ^ ' • . ■ r -^ n ■ J-
iiisulaiius. consiiiis quam armis perdomuit, et pacem maximam teneri tecit. rromde,
An. 1071. IMiilippo jam juvene facto, integrum absque unius viculi imminutione reg-
Lixor Phi- '""" festituit : et ipse non multo post vivendi finem fecit. Philippus verô
lippi Régis in primis multa strenuè gessit annis, sed setate procedente, mole carnis ag-
DucTs w'ia* gi^'ivatus, amplioicm operam cibo induisit et sommo, quàm rébus bellicis.
* tivientii Hic Ducis * Fcisifie filiam nomine Bertam in matrimonium accepit, qu?e
ei genuit Ludovicum. flebellaverunt autem contra eum quidam Franco- E
rum Proceres , opibus et viribus Guillelmi Régis Anglorum fîdentes : ex
vocabulo ; Monachh YCTÔ . quihu.f pro/iibitum est tut- Arragoniae nnpsit : defuncto autem Sanchio an.
pitcr loqui, Maluiu-talentum, ut mox infrà. Ma- 1094, Duci AquitaniaB juncla est.
triniaci non semel meniinit Adrevaldus in Mira- [b) Vulgô Saint Maur de Pontons, qui Priora-
culis S. Benedicti. lus in libris editis dicitur esse dioecesis Aginnen-
[a] Guillelmo IX qui ad loca sancta profectus sis , rectiùs liîc Ausciensis , d'Ausch , siquidem
est an. llOl. Sunt qui existiinant hune Comitem situs dicitur super fluvium Adurcium , vernaculè
Pictaviensem , Aquitaniae Ducem decrevisse , l'Adour. Mabil.
« Guillehno Rufo Régi Anglorum Aquitaniae (c) Ergo Philippus natus est an. MLIII ; nam
» Ducatum , totamque terram suam invadiare, Henricus cjus pater decessit an. MLX. Mabil.
T> censumque copiosum abundanter ab illius [d) Balduino V Pio et Insulano niinisterium
» aerario haurire, unde nobiliter expleret iter . regni Regisque admodùm parvuli Philippi filii
» quod cupiebat inire »./;« Orrfer. Fit. Eccl. IJist. tutelam delegarit Henricus Rex moriens , ob
Lib. 10. Guillelraus iste uxorem habuit Philip- Adelam uxorem, sororem suam, Philippi amitam.
pam , cognomine Mathildem , filiam Guillelmi Obiit Balduinus 1 . Septemb. an. 1067.
IV Comitis Tolosae, quae an. 1085 Sanchio I Régi
EX MIRACULIS S. BENEDICTI ABBATIS. 487
A qiiihus Hugo («) de Puteolo adversùs eiini arma conipuit, plures sihi ads-
ciscens aiixiliatores. Ilex vero ejiis aiidaciaiii compescfre cupiens , unde-
quaqiie militum coiitrahit inaniini. luter reliquos etiani aiixiliares exerci-
tun» de Buignndia adveiitare jiihet : qui aeeepto inandato, in Franciani pro-
perant , Diix videlicet ejusdem Burgiindiae Odo , Nivernensiuni Conies {h)
Guillelimis, Autissiodorensiuin Poiitifex (iaufredus, el alii quamplures , quos
retexere perloiigum putavinius. Hi oœptuni iter carpentes , via diictaiite , in
quodarn praedio I^atris lîenedicti , Kveram (c) vocato , nietationeni acce-
perunt. Ut verô uioris agrestium est , in adventii militum foruiidare , per-
strepere , (|uaqua versum fugere , sua in locis tutioril)us recondere ; maxi-
me in tanto strepitu rustici suprà memorati pagi oninia sua ad Ecclesiam
convehunt , tam annonam quàin snpellectilem variam. Porro militum pha-
B langes, postquam fessa labore vi;e corpora dapibus relevarunt , eibai-ia suis
pioeuraturi equis , comperiunt rui'ieolas suam totam annonam in Ecclesia
alxlidisse. Undè animis dejecti , referunt ad Principes exercitus rem om-
nem ex ordine. Rusticos scilicet, spem sui victus ad tutiorem portuni , Ec-
elesiam dioo , (;ontulisse : nec sii^i penitùs velle dare aut vendere alimenta
suis vehiculis necessaria. At illi oonsilii extorres , quid agant ignorant. I\e-
que euim Sanctorum violatores locorum fieri volunt , seii praesumunt. Epis-
copus itaque , qui cautior ceteris esse dehuerat , juvenili actus temeritate ,
scurriii interrogat sermone , utrùm eam annoniam liomines in Ecclesiam
contulissent ? Cui cîim responsum esset : Etiam. Igitur , inquit , liomines a!)- Ecclesia; vio-
straliant. Jubet ergo pr3epetes(d) ire, et quantum liordei nécessitas expetebat , nies imniti.
suis praebere equis. Properatur ad Ecclesiam ; violenter hordeum ab ea ab-
C straliitur : pabulum exinde equis snbministratur. In crastino , quô cœper.iiit
tendunt : niiiil noxae se contraxisse credentes apud Patrem Benedictum pio
infractione illius loci , et injuria suis illata. Enimvero, llege cum reliqnis
militum legionibus ad Puteolum festinante , et ipsi ei occurrunt. Castra me-
tantur tam ipsi, quàm Kex , circa ipsum castrum. Obsesso itaque c.istro ,
post crebras aggressiones , aliquot diebus ibidem jam peractis , die fjuadam
illi qui inclusi videbantur , Hugo videlicet cum suis , apertis portis , impro-
visi adsunt obsidentibus , omnigeno bellorum timiultu personantes , corni-
cinibus etiam liorrifico boatu eoncrepantibus. Exterriti qui in castris erant
subitâ hostium audaciâ , credunt totius Franciœ militum cohortes noctu ca-
strum idem intrasse, et idcirco Hugonem ad tanti ausum facinoris proru-
pisse. Quid plura P Terga vertunt , fugae praesidio sese conmnttentes : diver-
D sarum specierum tentoria varia • supellectili plena linquentes , et cetera quae
ad tantam expeditionein necessaria convexerant. Hostes eos fugere cer-
nentes , quod ne<[naquam mente anteà concipere pr;rsumpserant , ut à pau-
cis tanta multitudo fiigaretur , acriùs insequuntnr. Capti sunt igitur in illa
fuga quaniplurimi nobiles viri , maxime exercitus Burgundite , qui Patrem
Benedictum injuriari ausi fuerant , direptores ipsius existentes possessionis.
Denique Episcopus , (jui alios sermone illusoriè prolato nefariè agere impu-
lerat , cum pâtre Nivernensium Comité captus , coactus est seipsum non i:io-
dicae quantitiUis pecunia redimere : à qua demùm captura exeiiiptus , IHo-
riacum petens , fatetur se stultè egisse , et quae sibi acciderant juste conti-
gisse. \'eniam petit , promeretur. In ea fuga completum videres , quod in
fine Deuteronomii legitur in imprecationibus , <|uas vir Dei Moyses populo
(a) Puteoli, vulgo le /'iiifet, obsidioncin ro- ail an. 1083, qiio subscribit cum filiis suis Ragi-
fcrciidam cxistiinnmiis ad an. 1078 vel circiter. naldo , W'illeliiio, et Kotbcrlo Aulissioilorcnsi
Cùm enim adsit inler aiixiliarcs tiirinas Pliilij)j)i Ëpiscopo, cliarUe periiiutationis tuin llugono III
Régis, Odo qui factus est Dux Burgundiae an. Nivcrncnsis civitatis prwsule. Ilabuil Guillel-
1078, non jwlest rcvocari ante hune annutn. mus iste uxorem Ermengardim , sororcui Mi-
In illâ obsidione capti sunt Guillelmus Cornes lonis III Comitis Barri super Sequan; m , «pio
Nivernensis , necnon Gaufrcdus Autissiodoren- matrimouio adoptus est Comitatum Tornodo-
sium prxsul, ut narrât Tortarius. rensem. Fuit etiam Cornes Autissiodorcnsis ul
(6) Guillelmus , Cornes Nivernensis , filius videre est in Cliron. S. Vinc. Met. Tora. X ,
Rainaldi Comitis qui juxla Hugonem Pictavinum pag. 322.
et Chronographuiu S. Vincent. .Met. uxorem du- (c) Evera , Yevre - le - C/iasleau, diœcesis Au-
xit sororein Robciti Régis, nomine Advisam : cui rclianensis, ubi Prioratus Floriato subjoctus.
Rainaldo attribuunt multolies quidam Ciirono- Mabil.
graplii quie Comiti Rurgundionum trans .Saonae {d) Sic apud Bollandianos et Mabilloniuni.
fluvium ejusdem cognominis conveiiiunt. De Alii habent perpétuât ', quod nomen oflicii nii-
Guillelmo mulla referuntur ab an. 1013 usque litaris esse putaverunt.
488
EX MIRACULIS S. BENEDICTI ABBâTIS.
Deut. 28. 25.
£cvi/.26.l7.
XXVI.
XXVII.
Inccndiuin
Fioriaci .
An. 1095.
XX.XV1.
Bapax mor-
te punitus.
Israël! iinprecatus est , si à lege Dei sui aliquando recederet : Per unam , A
inquit , viam egredieins contra hostes tiios , et per septem fugies. Et in Leviti-
co : Fugietis, neminepersequente.
Unus ex Fratribus , cognomento Gillebertus , qui cœmentariis fuerat prae-
fectus prsetaxato operi insistentibiis , pecuiiiis minus aliquando abundans ,
ibat eircumiens loca plurinia , et dueens secnm semini-verjjios .... Duni
ergo circuniqiiaque discurreret (a) Vitriacwn advenit : qui locus regalis pa-
latii hmorificentiâ nostris temporibus decwabatur. Ingressus itaque Ecclesiam ,
exbortatorio sermone populum commonefaciebat , vitae prtiesentis niutabili-
tatem fugere . . . Aderat autem in eodem populo rusticus quidam Marcus ,
etc. . . .
Anno ajj Incarnatione Domini millésime nonagesimo quinto , Hamma vo-
racis ignis maximam Floriacensis burgi consumsit parlem. Incognitum au- B
tem habetur , utrum casuale , an furtivuin idem fuerit incendium ; nocte
siquidem , quae sacratissimum diem Dominicum Paschae subsecuta est , vehe-
mens ignis unam corripuit domorum , quae à parte septemtrionali exceptae
erant à olausura ejusdem burgi ; quae ciiin esset receptaculuni boum , ha-
I)e])at feni plurimum et palearum. llaec vero licèt sint omni tempore Ise-
tissimum ignis pabulum , ea tamen multo niagis tempestate , quia excinsis
reliquis ventis , solus aquilo libero flatu orbem praeflabat Oallicum : qui om-
uia more suo adurens , arida reddiderat , nulla penitus pluvige stillante gutta
per aliquot temporis spatia. Igitur ineipiente tertia noctis parte , quae Con-
ticinium voeatur , perstrepentibus illis qui primi videnuit ignem aceeiidi ,
vulgus reliquum expergefactum , etc. . . . Nec minus librorum perneces-
sariani copiam amittere ignis violentia pertimescentes , eôdem congessiinus C
cum testamentorum et privilegiorum nostroruni congerie. Metuebamus enim
ne turrietila in quii haec recondita erant , ignium viribus succumbens in fa-
villas redigeretiu" , etc. . . .
In territorio Nivernensi quoddam habetur castrum , lluhen nnncupatum ,
in pra^rupti cujusdam collis cacumine : hujus dominns Hugo dioebatur ,
provectae aetatis vir. Hic filium genuerat vocabnlo (lauterium , qui juvenilis
a?vi elatus supercilio , minus de omnipotentis Dei pertractans mandatis , res
Ecclesiarum et pauperum , rapinis inliians , diripere , et suis in necessitati-
bus expendere ardebat. Unde arl)itratus opimam de jam memorata posses-
sione [ scilicet Castellione (fc), ubi beatus Confessor Possennus (c) re-
quiescit ] praedam se posse abducere , propter multitndinem diversorum
animaliuin , quae in eodem erant loco , (est enim alendorum animalium D
opportunus , ob fertilitatem pabulorum ; ) assumptis coliortibus eqnitum
seu peditum , devenit illuc , neque Dei veritus offensam , neque Patris
nostri meritum. Porrô accolae loci ipsius , et circa positi ruris , compe-
rientes ejus insanani cupidinem , pertimescentes copiosum praedonum nu-
merum ; asciverunt in auxilium sibi Dominum castri quod dicitur sancti
Briccii , Rotbertuni nomine , strenuum sanè tam armis quàm consiliis virum :
qui vallatus suorum cuneo, proii^pto accurrit animo , paratus cum eis , si
quod immineret , subire dispendium , pro Patris promerendo suffragio, et
vicinorum qui se expetierant conmiodis. Gauterius itaque aggressus Castel-
lionenses , satagebat opère perficere , quod mente conceperat : ruricolas
videlicet , eorum pecora , et spolia secum abducere. Rotbertus autem ei
obviam progressus cum suis , conjunctis quoque sibi locorum contiguorum
E
[a] Robertus Rex fréquenter Vitriacum acce-
debat , pleniinque Aurelianis commorabalur.
Hinc investigandum videtur Vitriacum istud
non in Briegio pago, ast vel in Aureliano, vel
$altem non procul illo. Exstat in silvâ Aurelia-
nensi in Arcbidiaconatii Piteverensi Ecciesia
Baptismalis S. Medardi de Vitriaco [y'itrj), ad
Abbatiam Floriacensem j)ertinens , quae temj)ore
Helgaudi Mnnasteriuin S. Medardi in F'itriaco castro
vQcabatur, posteà l'Eglise S. Mar à P'itry-le-Clia.ttel^
ut videre est, Tom. X, pag. 315. Visitur , ut jam
monuimus pag. 197 n. b. inter Regias Fontis-
Blaudi aedes et Moretum Crux Vitriaci, quo in
toco olim castrutn cognomine fuisse augu-
ramur cum Mabillonio. Olim silva Fontisbiaudi ,
Bieria nominabatiir. At juxta Chronographuin
Senonensem , non Vitriaco in Briegio, ven'im
in Bieri(î , extremum dédit spiritum flenricus
Rex : qua; sanè finnant Vitriacum noslruin in
Aurelianensi pago.
[b) Caslellio ad Ligerim , Chastillon-sui-Loire ^
aequè ferè Aureliâ et Niverno dissita.
(c) Poscnnus voeatur in Andreani libri ver-
sione nietricâ per Tortarium , qui hujus Sancti
niiraculum et inventionem sic canit :
Corpore . Constantin de sacro prode Posenni.
Bismonitiis, flagrii tertio corriperis. Mabil.
colonis,
EX MIRACULIS S. BENEDICTI ABBATIS. 489
A colonis, conferre cum eo non valens, ejus timendo copias, terga vertit.
Gauterius ergo siios multis olamorihus adhortatus , equoque oui insidebat
calcaribus incitato, ipsum perniciter insequitur. Quem Rotbertus jam jam-
que sibi appropiantem cernens, ut puta moris est fugientium, hasta super
humerum rejecta, ferrum hastae sequenti opposuit. At ille conatus hostis ne-
quaquam prsevidens, dum incantiùs attingere eum equo ardescit, in ferrum
ruit : quod gutturi illius immersum absque dilatione vitâ privavit. Viden-
tes vero satellites ejus dominum suum exanimatum, ululatibus aërem, la-
crymis gênas opplentes , humeris corpus imponentes , abire niaturant. Mise-
rante ipso, cujus interierat ferro , illis quoque quos praedatum venerat,
concedentibus liberam fugiendi copiam, laudesque proclamantibus omnipo-
tenti Deo , grates Patri Benedicto , sanctoque Confessori Posenno , de tam
B céleri hostis sui niultatione. Genitor autem genitrixque defuncti cémentes
exstinotum filium, in quo tota spes pendebat illorum , quoniam hune solum
possidebant ; non est facile dicere quos ediderint gemitus, quantas fuderint
lacrymas , inconsolabili lugentes maestitia , quem amplectebantur dilectione Damnum
unica. Metuentes vero futuram discussionem justi judicis Uei, (erant enim parentes res-
timorati) quoniam spes omnis de vitâ corporis sublata fuerat, tractabant, '
qualiter aniraae ipsius consulerent, quatinus indulgentiani inv»^niret, qui ex-
trenia sua tam pessimè praecipitaverat. Adsumto igitur Autisiodorensi An-
tistite, venerabili sane viro, cum grandi apparatu exsequiarum et exanimato
filii sui corpore Floriacum properant. Advoluti autem genibus Hugonis *, * f. suprà
qui tune in eodem loco Abbatis fungebatur offîcio, et totius congregatio- ^"P- ^■
nis ; implorant vincula reatus defuncti precibus eorum solvi : certum te-
C nentes, in conspectu summi judicis ipsius laxandum crimen, s.i quibus illata
injuria fuerat, in prœsenti toto animo ipsam priùs remitterent. Unde et ca-
licem purissimi auri libram habentem , in dextera filii sui ponunt , et illum ei caiiccm
pro vadimonio offerunt, quatinus proraptiorem veniam delicti sui adsequi ""re""» of-
^ c- V .• M. •.. M. • • 1 forunt manu
mereretur. Si aliquam recompensationem pro tementate ipsms exsolverent : .lefuncti
credentes quotiens in eo sacrificium suramae divinitati offerretur, nequaquam
ejusdem sacrificii ipsum esse exsortem. Fratres itaque pia misera tione per-
moti, generaliter pro eo sacrificium omnipotenti Domino obtulerunt, ab-
solvi poscentes ipsius offensas, et ipsi secundùm possibilitatem à Christo fî-
delibus suis concessam , quod in eos deliquerat , rémittentes : expletisque
funereis honore congruo ofïîciis , genitores cum nobilibus viris quos in
suo adsciverant comitatu, ad propria dimisere, non mediocrem consola-
D tionem de sainte filii sui reportantes.
Interjectis aliquantis annorum curriculis , confederati de vicinae parti- xxxvil
bus Burgundiae adversus eosdem Castellionenses, quidam praedones glome- Praedones
raverunt non infirmam manum satellitum, equitum et peditum. Transito '''&*?* ""'^*
autem amne Ligerico, diffuderunt se per rura ad ipsum praedium pertinen-
tia. Tanta vero erat illis securitas confidentibus in sua multitudine, et
tanta arrogantia de robore et aptitudine suae juventutis, ut scurram se prae-
cedere facerent, qui musico instrumento res fortiter gestas et priorum bella
praecineret : quatinus bis acriùs incitarentur ad ea peragenda, quae maligno
conceperant animo. Erat autem Praepositus ipsius possessionis constitutus à
fratribus eo tempore quidam vir probus , Aimericus vocabulo , qui mundi
relictis pompis , adsumto habitu monachico , omnipotenti Domino fideli
E famulabatur obsequio, Patri Benedicto in sibi commissis exsistens jugiter fî-
delis. Hic antequam vestem mutasset, Sacerdotis fungebatur ofïicio : oui
vicini, et qui eum noverant, testimonium deferebant légitimé conserva-
tum, quamdiu in clericatûs permanserat sorte. Itaque phalanges rapacium
effractis domibus ruricolarum , ornaverunt se spoliis, agentes prœ se grè-
ges pecorum, quos in contiguis torrentum pratis, seu in littore Ligeris re-
pererant pascentes. Plurimam siquidem eorum multitudinem rustici qui prse-
donum praescierant adventum, in silvis et in confragosis abdiderant valli-
bus. Igitur praeeunte cantore, ut pote nihil formidinis habentes , ad litus
properant amnis, ubi plures suorum ad custodiam navium coUocaverant,
quibus eumdem transnavigaverant fluvium. Porro coloni jamdictae possessio-
nis in unum jam confluxerant, sequentes eos à longé : nequaquam enim
Tome XI. Q q q
490 EX MIRACULIS S. BENEDICTI ABBATIS.
appropiare audebant. Jamclictus autem Praepositus non minimum in corde A
concipiens dolorem , anxiebatur valde, ignorans quid potissimum agere de-
beret ; neque enim sibi vel suis tutum fore advertebat in hostes irruere, ne-
que ipsorum navigium praeoccupare : cùm lii, qui ad eum convenerant,
pauci essent numéro, nec satis animo constantes. Enimverô quoniam dee-
rant vires hominum, et robore destituebatur humano , totis medullis con-
vertitur ad divinum suffragium : totoque in terram prostratus corpore , cœ-
litus suis exorabat auxiliari. Et versus ad hostes, in nomine Domini male-
dixit illis ; suisque praecepit, cum clamore maximo terga malignorum à longe
insequi : qui jam per collis declivum descendentes , festinabant adscensis
navibus ad sua regredi, neminem suis obviare ausibus audere suspicantes.
4uditis ergo post sua vestigia vociferantiuni tumultibus, et clamore tan-
quam sese invicem exhortantium, tanttjs corda ipsorum induit metus, ut B
prgecipiti omnes se traderent fugae, et certatim cursu pernici pervolarent
ad flumen : nuUusque esset qui eos à fuga cohibere aggrederetur, ut in tali
negotio fieri adsolet. Qui enim duces fuerant in scelere, primi erant fugae.
/o6. 38. 31. Xunc illud beati Job dictum, quamquam sub alio intellectu, videres imple-
tum : Versa est in luctum cithara. et organum in vocern flentium. Itaque prse-
cipitanter in scaphas ingressi , dum eorum unusquisque transvehi flumine
accélérât, pondère multitudinis adgravatae , cùm processissent in altum, sub-
mersae dehiscunt. Resonabant litora gemitu ac clamore miserorum et mo-
rientium ulula tibus : concava vallium et nemorum condensa respondebant.
Videres Ligeris alveo arcus cum sagittis, hastas etiam cum clypeis subna-
tare, quae fluvius celeritate qua decurrit, inferius devehebat. Ferunt autem
eos qui in amnis ipsms cœcis submersi gurgitibus suffocati perierunt, non C
paucos fuisse. Capta est vero non minima multitudo eorum, qui nequaquam
ad navigium pertingere potuerant, vel formidine fluminis exterriti in ripa
restiterant. Qui omnes praecepto Abbatis et reliquorum fratrum relaxati,
virtutem Patris circumquaque divulgarunt. Per omnia benedictus Deus, qui
contumaciam illorum dejecit, et robur comminuit . . .
XLiii. Quidam nobilium , Gaufredus nomine , praepotens vir, Dominus castri
curatu» '""^* ^"®^ (a) Sineniurus vocatur , nimiâ capitis infirmitate oppressus, mentis
inops effectus , totam funditus perdidit memoriam , . . Ergo tandem re-
cordati qui eum ductabant , magnum Patrem apud Patriciacum solere ope-
rari ; illuc gressum dirigunt. Quos adventantes cum suo Domino [Gaufredo],
in domo hospitum suscipiunt Fratres . . . oratione pro eo directâ . . . sacris-
que pignoribus lotis mero, sibique in potu dato ; obtinuit salutem quani D
expetierat ....
(a) Duplex est eo nomine castnim seu oppi- Alterum haud procul à Ligeri supra Palricia-
dum in Burgundiâ. Unum in page Alsensi, vulgô cum, vernaculè Semur en Briennoà, de quo m>
Semur en Auxois, ad Àrmentionem fluvioluni. telligendus videtur hic locus. Mabil.
491
"A 5S5s==ii========S===^=iî^^==^==i=i====ii==îîi==iii^^
EPISTOL^ SUMMORUM PONTIFICUM
EPISTOLA LEONIS PAPyE INONI AD FRANCOS
DE FESTO S. REMGII CELEBRANDO.
Apud Acherium Tom. II Spidl. pag. 456.
B T EO Episcopus , servus servorum Dei , Fratribus et filiis Catholids per univer-
JLi sum Regnum Francorum constitutis salutem et Apostolicam benedictionem.
Compertum caritati vestrae credimus , quod post consecrationem nostram , An. JOW.
illara videlicet qua benignitas Dei huniilitatein nostram sanctae Romanae Ec-
clesiae praeesse voluit, Germaniam Galliamque visitavimus , ac Remorum
urbem adeuntes maximo voto et summa devotione Ecclesiam beati Remi-
gii (ut longé antè desideravimus) Deo annuente ; et ejnsdem sanctissimi viri
patrocinantibus meritis , cum magna gloria dedicavimus (a) , atque post
consecrationem Ecclesiae in eadem SynoeJum célébrantes, plurima ad utilita-
tem Christianae religionis necessaria consilio Coëpiscoporum nostrorum, assensu
etiam et laude Cleri et populi, quorum innumera multitudo ad tantse devotio-
nis celebritatem confluxerat, statuendo confirmavimus. Quaj omnia capitulis
C digesta , inter Canones haberi praecepimus , et postea in omnibus Synodis ,
quas habuimus , idipsum confirmare curavimus. Et quoniam beatissimum
Remigium gentis Francorum praedicatorem et Apostolum scimus , vene-
rari et honorare illuni, quem Dominus in terris et in cœlo mirificavit,
prout possumus, debemus, praesertim cùm semper in nostro pectore inde
ipsius amor ferventiùs ardescit, quod pretiosissimum corpus ipsius sanctis-
simi viri propriis manibus transferentes, in locum sibi praeparatum , mira-
que pulchritudine exquisiti operis decoratum reposuimus. Unde vestram
admonere volumus dilectionem , ut sicut nos in ejus obsequiis perpenditis
gratulari , ita et vos causa nostri amoris, maximèque ex debito paterni ho-
noris solemnitatem ejus, quae est Kalendis Octobris , celebrem habeatis :
quia et si aliis non est Apostolus, tamen vobis est. Nam primitiae Apostola-
D tûs ejus vos estis in Domino. Hune itaque honorem Patri et Apostolo
vestro exhibete , ut juxta promissum Domini longaevi super terram vivere,
et ejusdem Patris precibus aeternae beatitudinis fœlicitatem mereamini pos-
sidere. Valete.
[a) Secunda die Octebris anni 1049.
EPISTOLA STEPHANI IX PAP^E
AD GERVASIUM REMENSEM ARCHIEPISCOPUM.
Apud Chesnium Tom. IV, pag. 198.
Pro Religionc fortiter agenti atixilium poUicetur. Bituric. (a) Archiepiscopi causam An. 1088.
in aliud tempus differt. In urbem ad Synodum cum Suffraganeis suis
eum evocat.
STEPHANus Episcopus , scrvus servorum Dei , Gervasio Remensi 'Archiepis-
copo salutem et Apostolicam benedictionem. Promotioni (b) nostraj , sicut
nobis scripsisti, non ambigimus te ccmgratulari. Amicitiam quoque sinceram
et volumus et optamus inter nos fore perpetuam. Porrô obedientiam fide-
litatemque , quam nol)is polliceris te integerrimè servaturum , si ut debes,
E
(a) Aimo à Borbonio eicctus anno 1030; mortuus an, 1071.
(b) Facta est 2a Augusli. an 1037.
Qqqij
492
EPISTOL^ SUMMORUM PONTIFICUM.
et ut te decet, servaveris , facis quod faciendum optimè scis : quia princi- A
palem et communem matreni, non modo nos, revereris in nobis. De Gon-
cilio auteni Remis habendo quid aliud dicendum, nisi quôd beatae memo-
Kegis con- riae domnus Victor Dei judicio hinc est raptus : et quod tu, sicut inter vos
sensus pro convenit, non remandasti an in hoc esset Régis consensus? Sed et de Bitu-
Gallia celé- riccnsi Archiepiscopo, quia dilectus filius noster Hildebrandus , oui illius
brando. causa maximè nota est , abest, hoc tantùm respondemus , quod eo rever-
tente, et te cum illo ad nos veniente, tam ex hoc quàm ex aliis ecclesia-
sticis negotiis tuum consilium habebimus. Denique non est nostrae cautelae
de alterius illicite substentatione, sed divinae providentiae. Ne deficias aut
frangaris , si adversarios pro fidelitate sanctae Romanae Ecclesiae, immo pro
I. Thess. 3. sanctorum Canonum defensione pateris : sciens secundùm Apostolum quod
in hoc positus sis. Auxilium enim nostrum et consilium tibi pro justitia ago- B
nizanti tempore nostri Pontificatûs , ad quem nullo meo merito videor as-
sumptus, non deerit : et secundo quod oras, orabimus Dominum Jesum, ne
à bono proposito aliquando décidas. Ceterùm Ronite quintodecimo die
post sanctum Pascha Synodum (a) celebraturi , tuam fraternitatem cum suf-
fraganeis ejus volumus , et auctoritate Apostohca juberaus interesse absque
inevitabili nécessita te.
{a] Hanc Synodum non celebravit Stephanus : morte praeventus est 29* Martii an. 1058 : cujus
initie praesenlem Epistolam scripsit.
EPISTOLA NICOLAI II PAP^
AD GERVASIUM REMENSEiM ARCHIEPISCOPUM.
Apud Chesnium Tom. IV, pag. 198.
Circa an.
1059.
Ut Henricum Francorum Regem oh quœdam perperam facta corripiat.
N
icoLAUS (a) servus servorum Dei, Gervasio venembili Archiepiscopo sa-
lutem cum benedictione Apostolica. lAcet de vestra fraternitate quaedam
sinistra , nec sine discussione diniittenda , pervenerint ad Apostolicam Se-
dem : scilicet quod ejus invasoribus faverit , quôd Pontificales actus post- D
posuerit : tamen quia testimonio non levis personae defenderis , sed potiiis
de fidelitate sancti Pétri laudaris, praemissa transimus, et ut verùm sit de vo-
bis testimonium optamus. Vos autem omni conamine studete ita vivere ,
ut vestri non habeant inimici, unde nos possint in vos contristare. Scitis
enim, quàm benigna vobis fuerit communis mater sancta Romana Eccle-
sia : quàmque de te magna ei fiducia, ut tua solertia Francorum posset suc-
currere penè lapsae Ecclesiae. Proinde agere stude quod de te speravit Aposto-
lica Sedes; et vestrum Regem gloriosum castiga , precare , ammone , ne
pervertatur pessimorum consilio, qui nostrâ discordiâ putant se Apostolicam
censuram evadere : caveatque sacris Canonibus , immô beato Petro resiste-
re j nosque , qui eum sicut pupillam volumus amare oculi , contra se mo-
vere. Satis enim mirari potest , si pro aliquo stulto ^ sicut est , quem voluit E
ordinari , Matisconensis Episcopus , vult Deuin et sanctum Petrum offen-
* M. \esiTSim dere; * nostram charitatem atque sinceram dilectionem circa se parvipen-
dere. An putat aliquis membrorum Antichristi, quod plus non possit ei pro-
desse gratia beati Pétri, quàm omnium impiorum perfida fidelitas.*^ Agat
itaque gloriosus Rex ut libet contra nos, quia nos pro illo ejusque exer-
citu Deum semper precari parati sumus. De Duce vero Gotifrido (b) ne-
mo vos terreat cîim fuerit opus vos venire Romam , quia non tantùm
(a) Anteà Gerardus ; ex Episc. Florent, sum- nifacii Marchionis. D. Marlot , (HLvt. Metrop. Rem.
mus Pontifex ab an. 1058, ad an. 1061. Lib. 1, pag. 117). hune dicit Godefridum Ar-
(b) Gotifridus , seu Godefridus filius Gode- duanensem , de quo Sigebert. ad an. 1055 et
fridi Gibbosi Mosellanorum Ducis , Ilaliae Mar- 1057. fid. sup. pag. 164.
chio ex conjugio cum Matbilde filia unica Bo-
EPISTOLiE SUMMORUM PONTIFICUM. 493
vobis impedimentum non faciet, sed etiam fideliter servitium impendet. Sa-
lutant vos charissimi f'ratres nostri Cardinales Episcopi, necnon humilitas
filii nostri Hildebrandi (a).
(a) Qui Papa fuit ipse electus post Alexandrum II, an. 1073, atque Gregorius VII dictus.
EPISTOLA NICOLAI II PAP^
AD GERVASIUM REMENSEM ARCHIEPISCOPUM.
g Apud Omnium Tom. IV, pag. 199. Antemens.
April. anni
Jubet Belvacensem Episcopum simoniacè promotum cum Silvanectensi ejusdem criminis *^®-
conscio ab officio suspendi.
NI COL AU s Episcopus servus servorum Dei , Gervasio vetierabili Archie-
piscopo Remensi salutem et Aposlolicam benedictionem. Audivimus
relatione multorum , quod Belvacensis ( a ) Episcopus contra statuta cano-
num , sine vobis et sine vestro assensu fuerit consecratus, et, quod pejus est_,
ad Episcopatum sublimatus. Accingimini igitur , et fultus bac nostra aucto-
ritate , ex parte oninipotentis Dei , auctoritate beati Apostoli Pétri , omne
episcopale ofïîcium sibi , usque dum ad Romanam Synodum in tertia sep-
tiniana post Pascha ante nos discutiendus veniat, interdicite. Si autem in
aperto res est, quod pecuniam dederit , omnibus Belvacensibus Clericis ac
Laicis , ut sibi ante praedictum nostrum judicium non obediant , sub excom-
municatione , prœdicti Apostoli Pétri auctoritate interdicite. Non enim ob hoc
promotus est, ut sit Episcopus , ut Beatus Gregorius dicit, sed ut fiât lupus,
et sanctae Ecclesiae invasor et detestandus hereticus. Silvanectensi (b) enim
vestro sufFraganeo Episcopo , si eum pecuniam dédisse praescivit , et ^vestrum
assensum in maledictionis herede benedicendo non habuit , similiter omne
episcopale offîcium , usque dum ad proedictam Synodum veniat , et nobis
et tibi digne satisfaciat , beati Apostoli Pétri auctoritate interdicite,
(a) Guilbertus, seu Goisbertus Bellovacens. sedem tenait ab an. I0o9, ad an. 1063.
(6) Frollandus II Silvanect. Episc cognoscitur ab an. 1059, ad au. 1067.
D
EPISTOLA NICOLAI II PAP^E AD GERVASIUM REMENSEM.
Apud Chesnium Tom. IV. pag. 199.
Motiet , ut damna resarciat illata Ecclesiœ Vii'duneJisi. An. 1059.
NI COLA us Episcopus servus servorum Dei , Gervasio Remensis Ecclesiœ
Archiepiscopo salutem et Apostolicam benedictionem. Quoniam nobis
commissum est , et auctoritate beati Pétri traditum , supra quem funda-
EXimentum universalis Ecclesiae solidatum est, quatenus et errata corrigamus ,
et membra nostro capiti cohaerentia, ne dissonent , studeamus : tibi, utpote
velut de nostris et sanctae Romanae Ecclesiae membris , paterne intimando
praecipimus , quatenus per te , quem in gremio matris tuae , universalis vi-
delicet Ecclesiae , conclusum esse speramus ; ne Virdunensi Ecclesiae , quae
nobis commissa est cum fratribus , quicquam injuriae tam per te quàm per
tuos inferre à modo patiaris. Quod autem contra ejusdem Ecclesiae fratres
nunc noviter , et tu, et tui , damni et injuriae intulistis, communiter et san-
ctae Ecclesiae Romanae causa , et nostri amore emendare te, omni occasione
remotâ , ammonendo jubemus , hoc est praedam de Postviler , quae potestati
tuae contigit , et de Mecla , quam Engobrandus depraedatus est , praedae, cu-
jus numerus infra scriptus est , ducenta sexaginta quatuor animalia. Clericos
494
EPISTOLiË SUMMORUM PONTIFICUM.
autem de eadein Ecclesia canonicos , nulla interveniente mora , recludi A
à captura praecipias, ut pro hac et praedictis rébus studiosè peractis, et gra-
tiam Apostolorum Princij)is et nostram habere promerearis.
An. 1059.
EPISTOLA NICOLAI II PAP^E
AD GERVASIUM REMENSEM ARCHIEPISCOPUM.
Apud Chesnium Tom. IV, pag. 200.
Evm recipit in gratiam , monetqm ut cum Duce Godefrido pacem ineat.
6
N"
ficoLAUS servus servorum Dei , Gervasio , venerabili Archiepiscopo salutem
et Apostolicam benedictionem . Quia referente filio nostro G. te in fide-
litate beati Pétri persistere , ejusque auctoritati per omnia reverenter adsur-
gere comperimus , paterna charitate sicut charissimum filium amplectimur ,
et amplectendo toto mentis afFectu diligimus. Denique quamdiu te fidelem
filium exhibebis , nostra paternitas tibi nusquam deerit ; immo débita cha-
ritate suffragabitur , nostrâque auctoritate incessanter tuebitur. Quod de Epis-
copo Silvanectensi nobis per filium nostrum mandasti , quia canonicum est ,
cum eodem filio nostro tibi concedimus. Neque enim justitiae contraire vo-
lumus , pro qua mori , si necesse sit , lucrum putamus. Geterùm de nostro
adventu in Franciam , nullam ad praesens tibi scribimus certitudinem. Cùm C
* TnHpf A ^"t^*" 3^ t^ noster filius venerit , ipse tam de hoc qukni de omnibus aliis
te certificabit. Mandamus autem et praecipimus , quatenus cum Duce * cha-
rissimo (a) filio nostro pacem ineas , ut tui ad nos securè valeant venire ,
nosque eos possimus audire. Nolumus etenim duos tam carissimos filios in
discordia manere.
(«) Vid. notam (Godefridus) in Epist. I Nicolai ad Gervas.
* SiUeron
Cirdter
1060.
EPISTOLA NICOLAI II AD CLERUM SISTARICENSEM *
Quâ commendat Gerardum Episcopum , et quaedam ei praescribit. D
Ex Gall. Christ. Nov. Tom. I inter instrumenta, pag. 89.
NI c o L A u s servus servorum Dei , Clero , Ordini , Plebi con^istentibus in
civitate Sistaricensi , salutem et Apostolicam (a) benedictionem , si obe-
dierint. Cùm nostri sit ofïicii universalis Ecclesiae curam gerere , oportet nos
studere ouinibus ubique prodesse. Unde pro vestra sainte fratrem etiam et
Coepiscopum nostrum Gerardum (b) vobis ordinavimus Sacerdotem , à re-
ligiosis viris in partibus Galliae habitantibus electum , scilicet à venerabili
fratre Cluniacensi Hugone qui nostra vice in partibus illis fungebatur, Are-
latensi Archiepiscopo, Episcopo Avenionensi, Episcopo Cabilonensi , Epis-
copo Aptensi , Episcopo Vasensi , Episcopo Dignensi , Episcopo Diensi. g
Quibus testibus de ejus vitâ nil dubitamus. Cui dedimus in mandatis , ne
unquam ordinationes praesumat in eum , qui virginem non est sortitus uxo-
rem, neque inliteratum , vel in qualibet corporis parte vitiatum , aut ex.
(a) Summi quidam Pontifices litterarum sua-
riun inscriptioni verba hsec addiderant : verùm
Nicolaus II , post salutem datam, primus cons-
tant! modo et uniformi adhibuit apostolicam Be-
nedictionem. Hist. Litt. Tom. f II, pag. 521.
(6) Gerardus , sive Geraldus II electus est
Episcopus Sistaric. in magno Concilio Avenio-
nensi à S. Hugone Abbate Cluniacensi legato
Nicolai Papae II. Missus à Concilio ad ISico-
laum , ab ipso consecratur in Episc. Sistaric. Hâc
BuUâj seu Epistolâ munitum Papa eum dircxit
ad sedem suam. Indigné babitus à Sistaricensibus,
venit Forcalquerium , ubi bonorificè est excep-
tus. Concilium hoc Avenionense praetermissum
est in Conciliorum CoUectionibus. Hoaoratus
Bouche observât ipsius acta olim asservata fuisse
in Archivo Forcalqueriensi , nunc verô deside-
rari. ïempus babiti hujus Concilii non potest
differri ultra annum 1061 , quo vivere desiit Ni-
colaus II , sub cujus Pontificatu fuit celebratum.
Gall. Christ. Nov. Tom. I, Col. 483.
EPISTOLiE SUMMORUM PONTIFIGUM. 495
V pœnitente , vel curae , aut cuilibet conditioni obnoxium , notatumque , ad
sacros ordines permittat accedere. Sed si quos hujusmodi forte compere-
rit , non audeat promovere. Afros passim ad ecdesiasticos ordines praeten-
dentes , nullâ ratione suscipiat , quia aliqui eorum Manichaei , aliqui rebap-
tisati sfepiùs sunt probati. Ministeria atqiie ornatiim Ecclesioe, vel quicquid
illud est in patrimonio ejus non minuere studeat , sed augere. De reditu
vero Ecclesiae , vel oblatione fidelium quatuor (a) faciat portiones , quarum
unam sibi retineat, alteram Clericis pro offîciorum suorum sedulitate distri-
buât, tertiam vero pauperibus et peregrinis , quartam vero ecclesiasticis
fabricis noverit observandam ; de quibus divino erit redditurus judicio ra-
tionem. Ordinationes vero Presbyterorum, seu Diaconorum, nonnisi quarti,
septimi, vel decimi mensium jejuniis, sed et ingressu quadragesimali , atque
B medianae vesperè sabathi noverit celebrandas. Sacrosancti autem baptismi
sacramenta nonnisi in Paschatis festivitate, et Pentecostes meminerit esse
praebenda : exceptis his qui mortis urgentur periculo, ne in seternum pe-
reant, talibus débet remediis subveniri. Nunc ergo sedis nostrae praecepta
servanti , devotis animis obsequi oportet, ut inreprehensibile placidumque
fiât Corpus Ecclesiae per Jesum Christum, etc.
(a) Hase redituuin Ecclesiae divisio quatuor in parles est S. Gregorii scribentis ad S. Augustinum
Cantuariensem Archiepisc. Lib. XI. Ep. 64. Gall. C/irift.
EPISTOL^ VARIORUM.
EPISTOLA (a) FULBERTI CARNOTENSIS EPISCOPI AD HILDEGARIUM {b).
Apiid Acher. Spicil. in- fol. Tom. IIl, pa^. 387.
Respondet ad quœsita Hildegarii de bonorum E<;clesiœ administratione, ^^g J040.
atque de usu vasorum altaris in certis quibusdam casibus.
EPISTOLA ni brevitate coactus interrogationi tuae compendiosè respondeo.
De Ecclesiasticis rébus Hieronymus dicit ad Nepotianum • . . ( Refert
jy hîc verba Hieron. et Isidori. ) Considéra itaque ( addit Fulb. ) quia nullum
Scriptura excipit, non Episcopum , non Abbatem , non aliquem domûs Dei
Œconomum. Quisquis sibi commissae Ecclesiae bona subtrahit, intelligat se
jam non pastorem, sed invasorem esse, omnique praedone crudelioreni, ïa-
reinque domesticura ac familiarem inimicum. Qui enim ea quae solis om-
ninb pauperibus eroganda suscepit, in alienos usus temerè dilapidât , non
vult in deserto hujus saeculi turbam pauperum esurientem reficere, sed cum
sceleratissimo Juda loculos sibi constituit, et ea quae in pauperum cibos ag-
gregamus, fur improbus asportat.
Debent quippè nosse Sacerdotes , Ecclesiarum substantiam pauperum esse
non suam, nec abutantur in tyrannicae effusionis morem creditam sibi de-
gentium dispensationem. ( Alia Hieronymi autoritas affertur , nec non Cice-
g ronis. ) Debemus quoque considerare, quid cui tribuendum sit . . . . ( Alia
Hieronymi verba. ) Scire débet itaque pia sollicitudo Pastorum , quia nihil
omnino agere debent de rébus Ecclesiarum sine consilio et consensu subdi-
torum, quoniam prudentiae eorum commissum est ministrandi ofBcium , non
dispergendi arbitrium .
(a) Desideratur in editionc Caroli de milliers, Tom. III, pag. 387.
necnon in ullima Bibliotheca Patrum. Oinissani (4) Hildiems, qui ceterorum Princeps, atque
pariter in Tomo X, dignam credimus quae lo- Communiceps prjEsidi (Fulberto) fuisse dicitiir ,
cum bîc obtineat. Quo verô anno fuerit scripta enmque vultu, vnce, mnribus retulisse, non alius
haec Fulbert! Epistola non detinimus ; sed ante videtur quàin Hildegarius , cujus multa: exstant
an. lOlO. palàm fit ex ipsâ qua; fuerit XI saeculo Epistolse inter Epistolas Fulbert!, qui euni Pic-
disciplina Ecclesiae , mens Episcoporum de tavos ad tbesaurariam S. Hilarii administrandam,
adhibendis Ecclesiae redilibus et divitiis. Epis- et ad litteras docendas niisit. Mabil. Annal.
tola baec reperitur apud Acberiuni Spicil. in-foi. Lib. 50, n. 7'2.
496 EPlSTGLiE VARIORUM.
His praelibatis, ad vasa Ecclesiae veniamus , de quibus potissimùm inter- A
rogas. Cùni enim dicatur sacrilegium incuirere qui aliquid de bonis Eccle-
siae in expletionem voluntatis suae contraxit, perpendere potes, quantum de-
linquit qui vasa sacris dicata mysteriis abstulerit.
Primùm, si tanta pauperum et captivorum ne<,'essitas incumbit : tribuenda
sunt cetera quae in thesauris Ecclesiae reposita sunt, et in cpeiiliis miseri-
cordiîe eroganda. {Ainbrosii dicta omittuntur.) Sed neque licitum est de Ec-
clesiœ tutelâ vasa sacra abstrahere , et aliquorum manibus loco vadimonii
tradere . . . ( Ambrositis. ) Quod si desint nova , et quae nundum initiata vi-
deantur, in hujusmodi, quos suprà dixi , usus omnia arbitrer piè posse con-
verti. Priùs ergo usuale argentum in supradictis nécessitât) bus distribui dé-
bet. . . (auctoriias ponitur S. Gregorii ). Notandum quod Beatus Gregorius
dicit, quia omnino grave est frustra Ecclesiastica ministeria , id est , cande- B
labra, thuribula, et caetera hujusmodi venumdare ; nisi praeter illa tantùm,
quae lex et sacri Canones praecipiunt, scilicet pro redemptione captivorum ,
et eleemosynis nihil penitùs habentium. Qui ergo in alia expendit , contra
Canones facit . . . . ( Gregorii verba dantur confîrman(ia).
Ex superioribus itaque, quantîim conjicio, perpendere potes quia si om-
nino grave est, vendi ea scilicet, quae minora sunt Ecclesiae ministeria sine
certâ necessitate , sacrilegium est, et omnino gravissimum, absque maximâ
pauperum indigentià, excellentiora illa , videlicet vasa sîicrata et cruces ve-
numdare. Quapropter noverint omnes ministri Ecclesiae, quia gregi cui prae-
sunt, ut putà his qui sunt pauperes Christi , scilicet Monachis , et Canoni-
cis Regularibus , vel Religiosis quibusque communiter viventibus , priùs
omnia necessaria ministrare moderatâ distributione debent : id summopere C
praecaventes , ne nimiùm prodigâ superfluitate talis nécessitas proveniat , quae
thesauros Ecclesiae expendi compellat. Si enim immoderatè eflfundunt , pec-
cant ; quia inconsiderata effusio totius domûs ruina est. Eninivero caeteris
in operibus misericordiae distributis, si tanta nécessitas obvenerit, ut ali-
quod vas Ecclesiae capiendum sit, ad hoc tantummodo alteri Ecclesiae ve-
numdari potest, ut in ipso idem ofïicium, quod anteà, celebretur, et ex ipsa
pecuniae distractione aliud in loco ejus restituatur , vel pauperibus erogetur.
Ita ergo , ut prœdiximus , vendi potest , aut secundùm supradicta SS. Pa-
trum testimonia in frusta comminui ; sed incongruum est, ut in vadimonium
ponatur. Etenim saeculares personae debitam reverentiam sacris mysteriis nes-
ciunt impendere , quoniam hic usus non est eis commissus. Portasse autem
contingere potest , ut propè arcam , vel in eâ domo in qua vasa abscondita D
sunt, conmiittantur adulteria , et fornicationes , et ea crimina quae iram Dei
provocent. Nam cîim in historia Regum legimus Ozam , eô quôd calcitran-
tibus bobus Arcam Domini tetigerit , illico interisse : et in Levitico prae-
ceptum sit Aaron et filiis ejus, ne permitterent filiis Caah vasa sanctuarii
ferre, vel tangere , ne forte périrent de medio Levitarum ; quomodo audet
quispiam extra Ecclesiam suam cuicumque personae, sive Clerico , sive Laico
aram Christi , vel sepulchrum ejus in vadimonium dare ? Quid enim Crux
est , nisi ara Christi ? Et quid Calix , nisi sepulchrum ejusdem Domini nostri .''
Qui ergo aram et sepulchrum in vadimonium ponit, cum Juda Christum ven-
dit : et qui in vadimonium accipit , cum militibus ne Christi resurrectionem
et gloriam , quam ad sepulchrum Domini viderant, praedicarent , pecuniam
à sceleratis Judaeis suscipit. Legimus quoque in Daniele Regem Gentilem E
Balthasar , eo quod in vasis, quae de templo Domini pater ejus sustulerat ,
concubinis suis potum ministraverit , subito manum scriptitantem vidisse, et
de scripturae interpretatione cognovisse mortem sibi instare , et divisionem
Regni sui.
Ego ipse , ut de praesentibus intérim loquar , unum tibi breviter exempli
causa proferam , quod nuper audivi , nescio an ad te quoque fama perve-
nerit. Accidit in Britanniâ minori quoddam miraculum. Nam quidam num-
mularius vasa Ecclesiae sibi loco vadimonii in arca reposita servabat , casu
pueri parvuli super eamdem arcam ascenderunt , qui illico in amentiam versi
sunt 5 sed et carnes forte ascenderant , et in rabiem efferati fuerunt. Sensit
dominus ultionem divinam esse , eo quod vasa sacrata non his deputanda
locis ,
EPlSTOLiE VARIORUM.
497
A locis, vel pactis, pro accominodatâ pecuniâ accepisset , niminmque perter-
ritus fiigit ad Ecclesiam, quid factuin fuerat omnibus intimavit, et sacra vasa
quantociùs à se emisit , non minori formidine, quàm olini Pliilistii Arcam fœ-
deris Domini propter imminentem cladem à se expulerunt. Quœ res adeo terrae
incolas exterruit, ut scelerationem * quolibet Idolâtra * praedicent, qui sacra
vasa deinceps in vadimonium posuerit, vel acceperit. Perpende ergo quanta
culpa sit vasa de sinu Ecclesiae rapere, et saecularium manibus committere.
Caveant itaque Praelati Ecclesiae, ne res sibi comniissas, et suspectani * pau-
perum dispensationem negligenter tractantes^ incurrant detrimentum animse
suae. Audivi eniin de quibusdam Episcopis, sicut in quadam epistola me
scripsisse tibi memini , quia saecularia arma complectuntur, et niilitares copias
pretio conducunt et alia similia nequaquam eis convenientia sequuntur. De
B quibus non ego sed Propheta : Principes , inquit , vestri socii fmnim , qui sibi
creditam Ec<;lesiarum substantiam in supradictos usus nefariè eiïiindunt. Spreto
quippe episcopali ofïîcio, ea appetunt quœ omnino fugere oporteret. Unde
consilio meo Praelati quique in quantum praevalent, omnes à se occasiones absci-
dant , quibus innumera damna filiis suis et rébus ecclesiasticis provenire so-
ient, ut benè ministrantes ab eo mercedem recipiant , cujus et locum te-
nent, et vestigia sequi deberent. Vale.
'sceleratio-
idololatri
susceptam
EPISTOLA DEODUINI EPISCOPI LEODICENSIS
C Ad Henricum Regeni Francoriim ad versus errores Berengarii.
Apud Mabillonium Tom. IV Analect. pag. 396.
f^LORiosissiMO et invictissimo Régi Francoriim Henrico Deoduinus (^a) Leodi- An. 1050.
T censis Antistes , temporaUs regni gubeimatiomem ita moderan, ut in œternum
cum Sanctis ab omnipotenti Deo mérité debeat coronari. Fama supremos Gallise
fines praetergressa, totam Germaniam pervasit , jamque omnium nostrûm re-
plevit aures, qualiter Bruno Andegavensis Episcopus (b), item Berengarius
Turonensis, antiquas haereses modernis temporibus introducendo , astruant
Gîrpus Domini, non tam Corpus esse, quàm umbram et figura m Gor-
poris Domini : légitima conjugia destruant, et quantum in ipsis est , Bap-
D tismum parvulorum evertant. Quos ad revincendum et publiée confutan-
dum, eo zelo, ecque fervore^ quo erga sanctam Ecclesiam divinà inspira-
tione plurimùm semper ardetis, aiunt vos Concilium advocasse (o) ubi tan-
dem illud totius nobilissimi regni vestri , heu nimis turpe opprobrium de
medio auferatis, et in aeternum , si fieri potest, ab ipsa omnium hominum
niemoria deleatis. O pia voluntas, et verè Rege dignissima ! Quce utinam
ePfectum habere posset, ut in tanto sacrilegio convictos (quod certè facilli-
mum est)absque uUa dilatione débita ultio consequeretur.
Sed desperamus id fieri posse, ciim Bruno exsistat Episcopus ; Episco-
pum autem non oporteat damnationis subire sententiam, praeter apostolicam
auctoritatem (rf). Igitnr omnes, quicumque sumus filii matris Ecclesiae , in
maximo dolore positi sumus. Nam plurimùm veremur , si illis miserrimis et
È perditissimis viris audientia sanoti Concilii (sicut ipsi de pœnâ securi postu-
lant) permittatur , cùm de t^nta praesumptione revictos puniri minime* '^Z. nonli-
concedetur , gravissima scandala in omnium fidelium populo generari. Certè, *^^"'
quos videbunt impunitos et nequaquam à sui gradûs honore dejectos, eos-
dem putabunt ab omni Concilio, aut vinci non potuisse, aut justificatos esse,
eruntque (ut ita dicam) novissima pejora prioribus.
(a) Vel Tlieoduinus qui Leodicensis Episcopus
creatus est anno 1048.
{b] Hune Episcopum multis purgat Franciscus
de Rnye in sua dissertatione de Bercngario.
(c) Parisiis scilicet , ubi reijisa celebratum
fuisse XVII Kal. Novembris an. 1050 , discimus
ex Durando Troarnensi.
Tome XI.
(rf) Theoduini consilium sccutns est , ut vi-
detur, Henricus Rex ; quantum enim ex Troar-
nensi Abbate ])otest intelligi , disceptata non
fuit Brunonis causa, sed solius Berongarii et
compUcium , qui non nominantur. Cielcrùm jam
vidimus Bninonem à Royo purgatum fuisse de
haercsi Berengariana.
Rrr
498 EPISTOLiE VARIORUM.
Ergo majestatem tuain omnes exoratani vellemus , ut intérim illorum im- A
piam , sacrilegam , et nefariam assertionem audire coiitenineretis : donec ac-
cepta Romanae sedis auctoritate, ad prsesens illos post audientiam damnandi
potestatem haberetis. Quamquam hujusniodi homines nequaquam oporteat
audiri : neqiie tani est pro illis Concilium advocandum , quàm de illorum sup-
•^/. haereses pjicio exquirendum. Tune quippe haeretici audiendi fuerunt , quando et lise*
ipsœ , et hujusmodi qusestiones, utpotè quae nondum ad unguem discussse
fuissent, in dubium venire potuerunt : ut per congressum certaminis pates-
ceret, utrK pars staret pro defensione veritatis. Quod idem nunc profecto
fieri non oportet , quia creberrimis sanctorum Patrum Conciliis , tum etiam
venerabilium Doctorum clarissimis sententiis , ita omnia sunt eliquata , ut
ne minimum quidem resederit de omni fœce dubitationis. Deinde recitatis
S. Leonis Papce , Cyrilli , Ambrosii , Augustini , Basilii , Eusebii , Hilarii et B
Toletani Concilii Verbatim sententiis , quibus demonstrat errores Berengarii
jam fuisse condemnatos, sic tandem pérorât : Quamobrem Brunonem et
Berengarium jam anathematizatos arbitramur. Quod si ita est , verè illis Con-
cilii audientia deneganda est : et cum vestris , cunique nostris Episcopis et
( si ita vobis videtur ) cum amico vestro Imperatore , cum ipso Papa , quae
vindicta in illos statuatur , tieliberaiidum. Est enim justum , ut quorum raa-
nus sunt contra omnes , omnium manus contra ipsos excitentur (a).
(a) Hanc quoque reperies ap. Labb. Tom. IX Concil. General. Col. 1061.
GERVASII REMORUM ARCHIEPISCOPl
EPISTOLA (a) AD NICOLAUM II PAPAM.
Co7icil. General. Labb. Tom. IX , pag. 1097.
An. 1060. Gratias agit de benignitate Legatis suis exhibita. De obitu Régis dolere se ostendit ,
ac Pontificem , si in Galliam venerit , débita honore siiscepturum.
ExcELLENTissiMO Patri Patrum et Episcoporum Episcopo NicoJao , Ger-
vasius dictus Episcopus fidèle servitium cum exiguitatis meœ orationibus. D
Gratias ago divinae primiim pietati , vestrae etiam , optime Pater , medio-
critati , quod non tantùm apud vos accusatorum meorum valuit delatio , ut
non veridica Legatorum nostrorum admitteretur excusatio : nec apostclica
censura mihi negaret misericordiam , in quem non sine multorum adniira-
tione tantùm inhorruerat. Gratias nihilominùs ago vestrae humilitati , qute ,
quanta Principem et Pastorem S. Romanae Ecclesiae decuit benignitate , no-
stros Legatos sanos accepit , infirmos visitavit , mortuos sepelivit. Etsi enim
uni tantiim apud vos infirmato et mortuo hcec visitationis et sepulturae so-
latia impendistis : in uno tamen caeteros visitastis , caeteros sepelistis. Gui non
ego , c{ui nihil sum, sed tota Remensis Ecclesia bonae conversationis testi-
monium perhibet, Cujus obitum , caeterorumque , qui penè omnes obierunt ,
audiens, incredibili tristitiâ sum affectus : nec unquam non odisse valeo illum , E
cujus superbia id ef'fecit , ut isti mitterentur. Si enim qualem existimavi Le-
gatum misissem , isti nec mitterentur , nec fortasse morerentur : quod vestra
prudentia optimè recognoscit. Praetereà multo gravior angit me tristitiâ de
obitu domini Régis (è): quod etiam vestram non latet prudentiam. Scitis
enim quantiim infraenes et indomiti sunt nostrates : quorum divisionem , timeo
regni nostri fore désola tionem. Ad quam evitandam , vestrum mihi consi-
lium et auxilium flagito , quae nuUi regno , utpotè Pater omnium , negare
poteritis : praesertim ciim nostro semper debeatis quod optimi viri Patriae
(a) Hanc edidit Paplr. Masson. Reperitur ap. que tutelam tradidit. Motus omnes ac divisiones
Chesn. Tom. IV, pag. 206. repressit Pius regni Procurator : Galiiamqiie
(b) Henrici , qui morlens Balduino V, Cora. raoriens pacatam maxime dimisit et quietam
Flandr. Philippi et Hugonis liberorum , regni- an. 1067.
EPISTOL.^ VARlORUill. 499
A deberi censuerunt. De vestro adventu in nostram Galliam qiiid aninii liabuerim
vivente Domino Rege , licet diffamatus sim id noluisse, satis , ut puto, signi-
ficavi paternitati vestrje : et nunc in eo is milii animus est, Deo testante, ut
non tantiim eum desiderem , sed et sitiam : ità ut venientem auctoritatem ve-
stran) eum tanto gaudio et honore suscipiam , quanto decet Pétri Vicarium
suscipi , et apostolicae censurœ per omnia cooperator existam. Dicant adver-
sarii quantumlibet me infidelem et rebellem Magistratui vestro ; ego subje-
ctionem meam vobis proHteor : et quicumque eam vobis negaverint , cujusli-
bet ordinis sint , mihi communicare non poterunt. 01)Ioquitur etiam adver-
sariis illa obedientia , quam sine omni respectu suspensionis et interdicti vestri
conservant, non sine magno damno Ecclesiarum nostrarum et nostro. Im-
pcdivit quoque meum erga vos famulatum illa suspensio. Ad quod restau-
B randum , sicut recuperare possibile est , si ità ad caetera redintegranda saltem
aliqua spes restaret , de tanto dolore , quasi de gravi somno resurgerem. Est
enim mihi animus , nec despero id futurum , eum gaudio atque reverentia
quandoque apostolatum vestrum suscipere , tantumque honoris vobis impen-
dere , quantum personae et officio vestro convenire manifestum est. Nec no-
stris temporibus fuisse , vel futurum esse in vestra sede aliquem credo, quem
copiosiiis honorare desiderem. Nam qui nos sic honorastis prudentiâ et san-
ctitate vestra , ut de Regno nostro Roma eligeret, quem sibi et mundo ca-
put ordinaret : nos quoque tanto honore vos dignamur , quanto Dominas
noster Jesus-Christus Petrum decoravit , ubi Ecclesiae Principatu illum subli-
mavit. Dominus omnipotens sanctitatem vestram ad utilitatem sanctœ Eccle-
siae diutissimè conservet : et avertat à prudentiâ vestra, ne alicujus levis sermo
C gratiam vestram mihi , neve servitium et fidelitatem meam vobis auferat.
GERVASII REMORUM ARCHIEPISCOPI
EPISTOLA AD ALEXANDRUM (rt) Il PAPAM. ^^ |Qg2
Apud Chesn. Tom. IV, pag. 207.
DOMINO et Patri Alexandro sanctce Apostolicœ sedis Pontifici , Gervashis
graticî Dei Remorum Archiep. Inter mimdi hujus flucttis EccJesiam
D ])ei navitei' gubernare , atque ad portiim œtei-nœ beatitudinis féliciter per-
venire.
Regnum nostrum non mediocriter conturbatum est. Regina enim nostra
Comiti Radulpho {b) nupsit , quod factum Rex noster quàm maxime dolet.
At custodes (c) ipsius non aequè graviter ferunt. Quâ de causa me quoque
mœror non modicus afifecit , quippè ciim mihi hac vice complendi facilitas
non sit , quod ardenti desiderio proposueram. Proposueram enim Pétri limi-
na visitare , vestram diu exoptatam faciem videre, sermonem vestrum san-
ctum mellitumque ab ore praesentis accipere, utilitatibus sanctae sedis Apo-
stolicae aliquandiu pro viribus deservire. Quae quidem si modo facere non li-
cet ( Regni enim perturbatio , ut dixi , me retinet ) ubi copia dabitur tanto
studiosiiis agam , quanto ea agere diutiùs desideravi. De uxore verô Comitis
Vj Radulphi , quae vestrae conquesta est paternitati , se à viro injuria esse dimis-
sam, id vobis notum esse volumus . . . Reliqua desunt.
(a^ Rom% sedit ab an. 1061 ad an. 1073. parentis viduam sibi desponsatam.
[h] Kadulphus (Magnus) Cornes erat Valesii (c) Gervasius lue Balduinuin Flandrenseni »
et Crispci. Mortuus an. 1066. Conimunione pri- regni adininistratorctn perstringit. \
valus, lum ob uxorem repudiatam, tum proplcr
R r r i j
B
500 EPISTOL^ VARIORUM.
EPISTOLA GOZECHINÏ SCHOLASTICI («)
Ad Valcherum itidem Scholasticum, suum olim Discipulura.
Apud Mabilhn. Veter. Analed. in-fol. pag. 437.
Prœmissâ apologid , quôd relicto Leodiensis Cathedrœ Magisterio , Moguntiam secesserit ,
mala sui temporis déplorât , ex Berengarii maxime perversâ
doctrind consecuta.
1060. TTNANiMi siio fratri et filio Valchero , frater Gox-echimis in eo quod est
LJ esse , féliciter coesse .... Licet enim aureum regni caput , noliilis vi-
delicet Moguntia , mellifluis ubertatis suae rivis , qiiibus undiqne fluit , libe-
rali me adspergine perfundat, et in splendidissima sacri senatùs sui corona
non humili loco niilii currulem ponet ; praeter omnes tamen ( ut pace ejus
'Liège dixerim ) augulus ille mihi ridet , quem mater Legia * forti virtutum ro-
bore nodosa , indigenis suis tam delectabilem , quàm jocondum exhibet. Ipsa
enim , ut nosti , ex occidua sui parte, non subditis collium clivis olementer
erecta , geminoque publici montis reflexu , qui in dorso non multum au-
daci , quatuor regularis vitae gestat grèges ; ipsius , inquam , gemino reflexu C
molliler sinuata , sicut gallina pullos suos , ità haec filios suos sub alas colli-
git , fovet et nutrit, et ad omne quod civile sit , et moribus conducat , in-
formât et instruit : nec quidquam patitur déesse , quod vel copiam regere ,
vel inopiam possit temperare. Allubescit quoque et alluit ad loci munimen-
tum et copiae supplementum non subitis allapsibus bicornis Mosa, fluminibus
nostrae Belgiae non immerito praeferenda : quae non solùm civibus, sed et in-
digenis terrée piscium copia fluit dapsilis , variis mercium commeatibus ha-
bilis , omnique prorsixs commoditatum génère conducibilis , excepto ( ut ve-
niâ tuâ satyricè , licet sine métro ludam ) quod si quando in convivium Deo-
rum cum nubigenis amnibus fratribus suis , cunique .'Eolo Rege et ventis
suis intra palatium Junonis adsciscitur , dum longis laboribus exhausta solito
uberiùs Molo propinante nives , vel imbres adhibens , inebriata revertitur ; D
collectis influentium sibi fluviorum copiis, velut contracto exercitu, per regio-
nem circumcircà lymphato cursu debacchatur , qugeque sibi obvia proterit
et populatur ; nocturna piscatorum furta , qu« illis impunè cessisse saepè de-
questa est , prohibens punit ; sata quse avidi Agricolae , litoreis virectis audaci
sulco violatis, ubi ipsa vellet meridiari, insperserant, eluit et prostrat. Nos
quoque indignata litoreis aquatilis aulse suae atriis placitô viciniùs insedisse,
et calones nostros eam ssepiiis inquietare , domos nostras non supplex ingre-
ditur ; omnibusque expulsis , nihil deprecata , violenter hospitatur. Et quia
saepiiis ac familiariùs inimico sibi numini supplicamus , larem familiarem dis-
extendit cf^ciatis excludit * ; omnesque sibi invisi numinis reliquias , etiam favillam
et cinerem , eluens exstinguit : donec patientiâ nostrâ vix tandem satiata ,
dum ei non resistimus , quia non valemus , alveum suum vix demum pla- E
cata repetit ; et nuda nimis relinquens vestigia , in sua se palatia recipit. Ha-
bent quoque suburbana nostra undiqueversiim suave olentes hortos olerum ,
(a) Quis fuerit hujus Epistolse awctor Gozechi- cùm ex Italia rediret , caesus fuisse meinoratur.
nus , satis patet ex ipso Epistolae contextu : in qua Porrô haec Epistola scripta est pauUô post mor-
se apud Leodiuin litteras docuisse , et Mogun- tein Henrici II Imperatoris et Liutboldi Archi-
tiam tandem secessissc dicit, ta;dio victum reruin episcopi , uti auctor ipse indicat : ac proindè
humanarum , variarumqùe turbarura quas rerum sub annum MLX, qui à Liutboldi obitu proxi-
novitas, ac prasertim perrersa Berengarii doc- mus , à morte Ilenrici Imperatoris seeundi ,
trina, non sat citô coërcita , facessebat. Valche- (aliis tertiî) quartus fuit. Hanc Epistolam, ex '
rus , ad quem scripta est Epistola, ex Gozecbini Codice Ms. Bibliotbecae Dolensis sancti Hiero-
discipulo successor evasit , nescio an is , quem nymi CoUegii descriptam , vulgavit Mabillo-
Adelmannus in Rythmis alphabeticis laudat, sci- nius. Fêter. Analcet. in-fol. pag. 437. î/î-S". Tom.
licet Walterus Burguridio, ubi scholas mullas fia- JF, pag. 360.
granti studio expilasse, et ad fines AUobrogum,
EPISTOL^ VARIORUM. 501
A et dulce rubentes lucos arbonim , scilicet vineis nostris brachiis aliis habi-
lioribus sibi regionibus intendens , suprema vitium putamina et paucos ins-
pergens thyrsos , extreniam imposait rnanum. His et hujusmodi multis com-
moditatibus Legia nostra ubertim dilata, adhuc habet multo potiora , bis-
que loiigè longèque praeeminentia. Denique ipsa flos Galliae tripartitae , et
altéra Athense nobiliter liberalium disciplinarum , floret studiis, et ( c[uod his
pr<Testantiùs est ) egregiè pollet oijservantiâ divinse religionis , adeo ( quod
pace Ecdesiariim dixerim ) ut quantum ad litterarum studia , nihil de Plato-
nis expetas Academiâ ; quantum verô ad cultum religionis , nihil de Leo-
nis ( a ) desideres Româ . . .
Ad summam omnia virtutis praemia feralis possidet avaritia , et in regno
pecuniœ ambitio sua taxât mercimonia .... Ex eadem itaque toxitatâ ava-
B ritiae radiée , et ex hoc pestifero zizaniorum semine malè orta est et quoti-
diè in pejus pullulât exitialis morum et disciplinae jactura, adeô ut in nulle
regularis otHcii regimine liceat uti solemni majorum censura vel ferulâ : sed
si tortuosis vitiorum anfractibus manuni in virga directionis stimulo represse-
ris , continua pro majoribus quidem aut multitudo similium propugnatrix ,
aut pecuniae defensatrix accédât : pro minoribus vero aut immatura libertas ,
autallatis pedibus fuga liberatrix intercédât. Sed de majoribus silere praesti-
terit ; veritas enim odium parit. At vero hi qui adhuc sub s<;holari f'erula
erudiendi essent, quia ignavise, socordiae et Deo suo ventri manus dederunt ,
dum instrui refugiunt ad gravitatem moralis disciplinas , ut levis palea cir-
cumferuntur omni vento doctrinae .... vanis et pestiferis inserviunt vocum
velquaestionum novitatibus : et qui adhuc nudum et molle lutum in rota dis-
C ciplinae artificii pollice et vehementi torno formari deberent in vasa gloriae ,
abindè in externa fugitando resilientes , deformantur in vasa contumelise :
qui etiamsi aliquid extremae vel garrulae cujusdam scientiae colligant per eru-
ditoria , quasi vagi palantesque nullo contenti discursant ; quia de moribus
extrema , vel nulla quaestio est, reversi ad suos , excusso ab indomitâ cervice
timoris jugo , et disrupto disciplinae freno , seipsos perditè vivendo , ahos
fermento malitiae corrumpendo , totos rapiunt in praeceps.
Quidam verô facti suae cujusdam institutionis Pseudomagistri , dura certum
ignorant praesepe , nec in sua quae non habent , se possunt recipere , hac
illac per villas pagosque urbesque circumcursant , novas Psalterii , Pauli ,
Apocalypsis Lectiones tradunt , juventutem novorum cupidam , levitatis pe-
dissequam, disciplinae refugam , post se per voluptatum declivia trahunt ; re-
D verentiam disciplinae , subjectionem obedientiae , observantiam religionis , po-
stremô omnia regularis vitae munia perditissimâ morum corruptione confun-
dunt.
Et ne forte me putes in hujusmodi derogantis linguae tela dirigere , et
novorum , immo meliorum suggillationem invidiosè texere ; non omnino
credas verbis meis , crede potiùs oculis et auribus tuis. Vide si placet quàm
sanae doctrinae , quàm salubris disciplinae , Theologi de Turonensi Academiâ ,
cui praesidet ille Apostolus Satanae Berengarius. Vide , inquam , quàm pestilentes ,
immo letiferi scorpiones et reguli de cavernis erumpant totius nostri temporis
Babyloniae ; qui Haèresiarchae sui niusto ebrii , et veneno delibuti , de sacris sa-
crilegas introducunt novitates quaestionum , ad nihil utiles , nisi ad subversio-
nem audientium : quorum sermo ut cancer serpit : quia scientia quae inflat ,
E non aedificat , sed subvertit.
Isti de rébus sacrosanctis , de cœlestibus scilicet Sacramentis , quîe san-
cti Patres , quotiens ad ea se audebat tractatus eorum attollere , videntes
ea non solùm sermonem , sed etiam humanam superare rationem , et reve-
renter , ut oportebat , attingebant ; et , ubi opus erat , habentes clavim
David , subtili discretione aperiendi , et claudendi , quantum ad sobrietatem
sapientibus satis esset , ea catholicè exponebant. De his , inquam , rébus et
Sacramentis et novas , et peregrinas cudunt à lide intelligentias ; et ipsa Sa-
cramenta cœlestia , quae in altari consecrantur , dicentes imibram esse non
veritatem ( quod lingua refugit et auditus perhorrescit ) obnoxia contendunt
ventri et secessui juxta naturae necessitatem , quîe scilicet naturae Dominus
(a) Léo IX qui tedit ab anno lOiS ad an. 1054.
Rr iij
502 EPISTOL^ VARIORUM.
in fœdere humanae reconciliationis omnipotentiâ suâ Sacramentum fecit , et A
christianae animte escam spiritualenij undè in aeternum vivat , dédit. . . .
Haec omnia sapienter despexit Herimannus (a) Remensis, Drogo Pai'isiensis ,
Spirensis Iluoremamius , Baveiibergensis Meinhardus , et praetereà multi , et prse-
stantes, et praecipuae aucloritatis viri , qui praecisis speciebus , et ahdicatis la-
boribus , stiidiis valefecerunt ; et sapienti consilio usi , in Theologise otium
coneesserunt. . . .
Legimus enim nobile illud prioris saefuli auruin argento ceteris inferioris
Eraetii metallis sensim et per temporum intervalla dégénérasse , nec tani su-
ite sui coloris speciem amisisse. Nunc autem , ut prsemissum est , nionstruo-
sâ et inauditâ quâdam rerum perturbatione , quasi in niomento , à suo statu
subversjàsunt omnia : nec pœnè quisquam est , qui proprii ordinis vel ofKcii
servet légitima : sed desiderabile illud nostri teniporis aurum repentino quo- B
dam casu , non , ut priiis , per temporum intervalla , non in argentum vel
cetera quantivis pretii metalla , sed in stipulam et fœnum , aut certè in fa-
villam et cinerem omnino redactum est. Ut enim cuncta quse superiiis ob-
jectis tuis respondendo dequestus sum , compendioso recolligam epilogo , post-
quam clarissima duo Ecclesise luminaria , quse nimis serô Deus accendit , et
nimis mature in abscondito faciei suse à conturbatione hominum abscondit,
Henricum dico secundum Imperatorem , et Liutboldum (b) iMoguntinae se-
dis Protopraesulem , in quos aurei syeculi fines cum maxima sui decoris spe-
cie devenerunt : haec , inquam , clarissima duo luminaria , postquam ab his te-
nebris ad veram lucem , à quâ etiam hue alluxerunt orbi terrrc , ut oramus et
optamus , assumpta sunt ; quidquid divinae religionis , quidquid îequitatis et
justitiae , quidquid liberalium studiorum , quidquid moralis disciplinae ubique C
vigebat , sicut tune temporis Ecclesia et vario virtutum décore et multipliai
liberalium litterarum propagine florebat , cum eis pariter sepulta , imnio in
cœlum recepta sunt : ità ut nihil eorum pœnè remanserit in terra praeter admo-
dùm pauca , et haec ut umbrae inanis vestigia.
Nam in primis hi qui in populo Dei Magistratus et Duces locum regi-
minis occupant , sine respectu Dei videntis , sine metu hominis corrigentis ,
omnes pœnè quae sua sunt quaerunt , non quae communiter et aliorum . . . pro
studiis divinarum scripturarum, invaluerunt studia partium, pro gravitate et
modestia religionis , gloria et gloriatio vanae elationis : et duni divitiis et ho-
noribus gestiunt alter alterum praevenire, nec timent profanis nientibus
odiis et contentionibus deservire ; nec quidfjuam pensi habent , cîim ty-
rannidem potiùs quàm regimen exerceant : ad quem exituni , immo exitium D
talia provenire debeant ? Haec autem majestas et talis potestas, si quando
sedeat pro tribunali, ut subjectorum facta debeat examinare, et neglectâ in
oculo suo trabe de oculo alterius festucam eruere ; avaritia comes in medio
adstans déclamât querelas , exudat causas , fas et nefas , sacra et profana in
medio haberi déplorât : miserationem judicum , auctoritatem Legum , jura di-
vina et humana implorât , et nisi id quod arguitur, in loculos numraati
illius qui incesserit f'uerit punitum , perturbationem conqueritur fore omnium
judiciorum. Hoc autem tonitruo cunctis terrore perculsis, ipsa utrimque su-
surranti inclinât aurem , utrique partim linguam aptat venalem , utrumque
torvum retorquet oculum , utrique promittenti rapacem porrigit manum : et
quem modo quod concupivit habentem accusât , modo quod quaerebat dan-
tem excusât : peroratâ vero causa , violentiae et rapacitati ceterisque conçu- E
rialibus suis média residens, de libro suo legit quod sit justum , et eisdem ju-
ratis legibus sibi assentientibus lege nummulariâ in reum profert judicium ; et
tamdiu vinculatus tenetur reus , donec illum absolvat Mammona Deus . . .
Et si non habet unde solvatur , sine miseratione crucifigatur ....
Ciim ergo ex eâ quae malorum omnium radix est avaritia , haec horribilis
spinarum silva emergat ; facile , immo horribile est videre , hoc spinetum
quem fructum ferat. Inde est quod dum acquirendis immorimur studiis , in
(a) Idem videtur esse ac Magister Hermannus, (b) Seu Luitpoldus , vel Leopoldus , priinùm
cujus epitaphiuin composuit Fulcoius Poeta Mel- Fuldensis Monachus ; ad Moguntinum Pontifi-
densis. Quatuor isti ccleberrimi floruerunt scho- catum pervenit anno 1051. Obiit anno 1059 die
larum rectores circa médium XI Sxc. 7 Decembris.
ÉPISTOL/E VARIORUM. 503
A comparandis honoribus invicern praecurrentes, non honore invicem praeve-
nientes ; antiquà clivin;e religionis immutatâ facie, paterna moralis disciplinae
pœnè in fabulani redacta niordendo derogamus : invicem accusantes intestina
bella movenius, acutis verborum spiculis f'ratrum corda confodimus ; dolos
in corde versantes , siniulationem in vultu , fallaciam in verbis proferimus ,
et omnino ad injuriam inandatis Dei omnia mandata ejus prae pecuniâ parvi
habemus, etc.
B EX CONCILIIS.
EX CONCILIO LEMOVICENSI II (->).
Apud Labb. Concil. General. Tom. IX, pag. 869. '^^'-
I
T A Q u E placet, ut Corpus Domini in anno per duodecim terminos (b) ^o'- 897.
renovetur in omnibus illis Ecclesiis ubi incessanter custodiri solet, hoc
est, in Pasch.'i, in Pentecoste, in Nativitate S. Joannis , ad vincula S. Pé-
tri, in Assumptione S. Mariae, in festivitate S. Michaelis, in omnium Sancto-
rum, in S. Andreae, in •Watali Domini, in Hypapante, in Quadragesima, in
C média Quadragesima. His enim distinctionibus anni, omnes Presbyteri ad
proprias possunt recurrere Ecclesias : et ipsum Corpus Domini, quod muta-
tur, non nisi à mundis Ecclesise ministris sumatur. Monasteria verô Mona-
chorum regularia, quia diligentiùs et nitidiùs omnia ad cultum Altaris pro-
curant, in Abbatum suorum arbitrio de his, sicut de aliis regulis , permitti-
mus ....
1 ... Requisiti Monachi (c) (S. Pétri Bellilocensis) adstantes in conspectu C"/. 898.
Episcoporum , dixerunt : Ordinetur nobis Abbas idoneus secundùra regu-
lam .... Lugentibus enim nobis ibte super nos tyrannidem arripuit. Ut au- * Hugo
tem prsesentibus Epi.scopis sit notum ; Rodulphus Archiepiscopus quondam Cobom.
Bituricensis, Monasterium ipsum tempore Caroli * Régis in fundo suo con- * ^^'^'
struxit, et préediis suis multisque donis satis superque nobilitavit. Post cujus
D transitum ad cœlos longo excurso tempore, occasione repertâ Cornes (rf)
Tolosanus cœnobium ipsum suae potestati addixit : et Comiti Petracoricensi in
beneficio largitus est. Ille quoque Vicecomiti (e) Combornensi concessit , qui
nunc nobis Laicalem personam imposuit, eâ de causa quia Bernardus (/")
Monachus Solemniacensis, et posteà Episcopus Cadurcensis, nobis vero Ab-
bas, antecessor ejus, avuncuhis ejus extitit.
Dixerunt Episcopi : Ecclesiastica officia non secundiim carnis originem ,
sed secundiim meritorum virtutem, distribui oportet.
Cùmque ille Clericus, non Monachus, Abbas, sseculari nobilitate ac ge-
nerositate magnus, mox vocatus in Conciliuni ante Episcopos reus adstafet ,
genibus positis, et super hac re judicaretur secundiim Canones , ità respon-
dit : O reverentissimi Patres, hanc , rogo, justo judicio corrigite rem, et
hbenter consentio.
(a) Concilium hoc celebratum est praecipuè ad puin egit ab an. 840, aut saltem 841, ad an.
dc/inirnduni Apostolatum S. Martialis. iMulta 866. Archiep. ille Rodulp. patrein habutt Ca-
contiiiet ad Ecdeslae disciplinam XI Saec. illus- durcoruin Comitem Rodulpbuin , niatrem verô
trandaiii. Qua;dain tanlùm exbibeinus , ne Ion- Aigam, vel Aiguam.
giora fastidio sint Lcctoribus. Anno 1031 habi- (d) Guillclmiis III, Sector ferri dictus [Tait-
tum esse invictissimè ])robat dies ipse, quo in- fc/er) ïolos. et Cadurc. Cornes,
cboatum est, nempe 14 Rai. Drccmb. (e) Hugo vocabatur Vicecomes ille , quem
(bj In Concilio Bituricensi 15 dies antè celé- ab Ilugone, nepote Rayniundi I, Rutbcncnsis
bralo statiicrant Episcopi, ul Corpus Domine non Comitis, ortum cxistiinat D. f'aùsette, Hi^t. Occit.
plùx servaretur^quam à Dominicâ inalteram. Tum. II, pag. 118. Coinbornens. Vicecomitatus in
(c) Monasterium istuj ad Dordoniie ripain , pago Lcniovicino.
in ïorinensi ( Turenne ) Vicecomitatu , in ex- (/") Filius Hugonis Vicecomitis Comborn.
trcmis pagi Leinov. condi cœptum est anno pri- Bernardus Bellilocens. Abbatiam Hugoni nejwti
mo régnante Carolo Calvo. hoc est 8-40, vcl suo Clerico sa;culari diniiserat. Inde graves «jue-
841. Praecipuus auteai hujus Fundator audit Ro- relse ad Patres Synodi Lemovicinae.
dulfus Bituricensi> Antistes , tpii ipse Kpisco-
\
\
moT
504 EPISTOL^ VARIORUM.
Dixerunt Patres : idoneum ex regularibiis monafhis aliquem adducito ante A
* Epis. Le- domnuni Jordanum *, ut ipse eum regulariter ordinet Abbatem ad regendum
ipsum locum : et tu extrinsecùs non dissipator, sed defensor et provisor loei
adesse mémento. Itaque Episcopi, postquam de his diii locuti essent (a),
Primati Lemovicensi sub testimonio Concilii , et Wilielmi Ducis Aquitano-
runi, hoc taliter commiserunt negotium : ut usque ad natalis Domini festi-
vitatem, quae in sexta hebdomada expectabatur, ordinaret in eo loco dignum
Pastorem secundiim regulam. Quôd si contradicentes reperiret qui id lieri
non permitterent : et ipsos et ipsum locum excommunicatione canonica liga-
ret, donec idem locus ad pristinam revocaretur dignitatem ....
Col. 901. , ^ , Quando Episcopus presbyterum deposuerit (b) , sic agat. Jubeat eum
priùs indui omnibus sacerdotalibus indumentis , deindè manu sua auferat ei
manipulum, deindè casulam, deindè mediam stolam de collo reflectat ei inter B
scapulas sub latere dextro : et depositus est à presbyteratu in diaconatum.
Quando quemlibet excommunicaverit, eat publiée ad ostium Ecclesiae , et
ostium pro eo claudat. Dum absolvent, ambulet eum eo usque ad portas
Ecclesiae, et aperiat ei, ut ingrediatur ....
Cul. 90S. ... Nu ne de servorum libertate dicendum (c), quia hanc agere licitum
est, vel apud hanc sedem, vel ante corpus B. Martialis , vel ad quamcum-
que Ecclesiam Domini elegerint coram testibus, vel ante corpus defuncti
proximi, sicut ssepè per plures civitates fieri videmus : ità sanè ut hujus se-
dis nominativus Cancellarius libertatem scribat. JNam et apud Regale Pala-
tium, vel in quocumque loco Rex fuerit, coram Rege libertates légitimas
tieri cernin)us : immo Lex Salica continet, ut ubicumque servi dominus vo-
luerit, potest servum relaxare. C
Col. 908 • • • Stephanus (d) Arvernensis Prjesul ante hos annos Pontium (e) Co-
mitem Arvernensem excommunicatione obstrinxit , pro uxore légitima ,
quam dimiserat, et aliam duxerat. Quein ciim nulla ratione vellet absolvere ,
nisi emendatum , Cornes Romae à Domno Papa (/") absolutionem accepit ,
ignorante Papa eum excommunicatum. Quod graviter Episcopus ferens,
* Corr. Con. Conquisitorias * literas Romam Apostolico misit : oui ille in hune modum
questorias ••.•.!
remisit epistolam.
(i Quod nescienter egi, Frater carissime, non mea sed tua est culpa. Scis
» enim quia quicumque de universa Dei Ecdesia, quae est in toto orbe ter-
» rarum, ad me causa remedii recurrit, impossibile est mihi ejus curam ne-
» gligere , dicente Domino ad Beatum specialiter Petrum : Petre , pasce oves
» meas. Quo ergo modo sedes Apostolica poterit ejicere aliquem de mede- D
• morbida » Ja ^ nisi rationabili causa ? Debueras certè mihi, antequam illa mortua *
» Romam veniret, ejus causam tuis innotescere apicibus : et ego eam om-
» nimodo abjicerem, tuamque fîrmando autoritatem , eam anathematis ictu
» repercuterem, ProHteor quippè omnibus consacerdotibus meis ubique ter-
» rarum, adjutorem me et consolatorem potiùs esse , quàm contradictorem.
» Absit enim schisma à me et à Coepiscopis meis. Itaque illam pœnitentiam
» et absolutionem, quam tuo excommunicato ignoranter dederam, et ille
» fraudulenter accepit, irritam facio et cassam : ut de illa nihil aliud speret
» quàm maledictionem , quoad satisfactum tu juste absolvas. » Hinc et ex
niultis aliis concludunt Patres Concilii Leniovicensis : Inconsiilto Episcopo
Col. 909. gno, ab Apostolico pœnitentiam et absolutionem nemini accipere licet, etc.
. . . Retèram vero ad aedificationem, quod dudùm de illo milite contigit E
Vascone , qui jubente Duce Vasconum Sancio (jj) , seniorem suum decol-
lavit, invitus tamen, et errore Ducis perterritus id egit , interminante irato
Duce, et dicente : JNisi istum occideris, occidam te. Uno ergo ictu seniorem
(a) Eâdein ratione Episc Lemovicens. Pri- vide in Tom. IF. huj. Cullect. pp. 476, 498, 509,
matem appellant Patres hujus Synodi , quâ Eccle- 526, etc.
siani Lemovicens. omnium Galliarum dicunt {d) Hujus nominis IV , Claromont. Episc. ab
primara; quia nerapè S. Martialem I Galliar. an. 1016, ad an. 1028.
Apostolum habebant. (e) Filius Guillelrai III , Com. Tolos. qui,
{b) Exbibetur bîc modus depositionis et ex- pâtre vivente. Cornes erat Arverniae.
communicationis. (f) Joannes XIX Papa ab an. 1024 ad an.
(c) Ilaec spectant loca tantùm in quibus li- 1033.
bertas dari servis poterat ; usus XI Ssec. cognos- [g) Alius nobis non videtur , quàm Sancio ,
citur. Modum autem et formulas manumissionis qui anno 905 Cornes erat Astaracensis.
proprium
r
EX CONCILIIS. 505
A propriuni decollavit : et gravissimo dolore repletus, ad Episcopum suum
pœnitentise causa recucurrit. Cui ille oornpassus dixit : Debueras pro seniore
tuo mortem suscipere^ antequàm illi maiius aliquo modo inferres, et Mar-
tyr Dei pro tali fide fieres : sed gravissiinum reatiim egisti, et nobis inau-
ditum. Nescio tibi consiliuni ferre pœditentiœ ; sed vade qiianto citiiis ad Papam
Romanum. Si tibi ille pœnitentiam concedit, et ego gaudeo , et confirnio :
si te ille abjecerit, numquain nec à me née ab aliquo invenies pœnitentiam.
Quod ille concitus implevit _, et cum testibus detulit secum litteras Episcopi
sui. Et cùm Apostolicus secundâ Paschali feriâ apud S. Petrum sacra agens ^"'- ^*^-
post evangelinin resedisset, cœpit ille reus ante euni in conspectu totius Ec-
clesiae gravissimè plorans et suspirans exclamare , dicens : Pœnitentiam volo.
Domine : pœnitentiam volo, Domine. Et Apostolicus , eis qui dextrâ levâque
B ei assistebant ait : Requirite pro qua culpa. Ille inquisitus nihil aliud dicebat :
Creatorein meum offendi ; Creatorem nieum ofFendi. Cui Apostolicus : Cur,
inquit, {a) Episcopum tuum non expetebas ? Et ille : Episcopus meus me
niisit ad te. Tune testes Apostolico suggesserunt culpam, eique litteras Epis-
copi protulerunt. Sic Apostolicus Episcopo qui à dextris ejus stabat locutus
est, dicens : Recogita autoritatem divinam quali pœnitentiâ hic mortuus pos-
sit vivificari. Et Episcopus ait : Dominus dicit in Evangelio : Omnis qui reli-
qtterit domum, vel fratres, vel soroi'es, aut patrem, aut matrem , aut uxorem, mt
ilios, aut agros .... Caetera desunt in Ms.
(a) Hxc à nobis excerpta , ut magis magisque XIX epistolâ , manifcstuni ûl , à proprio Epis-
constet quid sentirent XI séec. divers* Galliarum copo excomraunicatura , non nisi ab ipso , vel
/-< Eci-lesise de autoritate summi Pontificis in adbi- de ejus consensu , ab alio quocumque posse ab-
bendis excomraunicationibus , atque absolu- solvi. Patet etiam (juantùm horroris in omnium
tionibus conferendis. Exemple militis parricidae animis cirent , qui violentas in proprium Dominum
ad Papam confugientis . immô satiùs Joannis injicerent raanus.
MONITUM
IN DEDICATÏONEM MONASTKRII VINDOCINENSIS.
D \J^ ^ ^^ ^ ^ '^ ^ ^ antiquum Castrum est ad Ledum * amnem in
V Diœcesi olim Carnutensi , modo Blesensi , Comitatu nobilitatum
aeque ac Monasterio S. Trlnitatis , quod Gaufridus ( Martellus I )
Andecavorwn Cornes , una cum Agnete { Burgundâ ) uxore sud,
hoc anno (1032) xdlficare cœpit. Findocinum à pâtre suo Fulcone
Bono acceperat (a) Burchardus , cognomento Vetulus , Parisiorum
et Corboili Cornes , qui Monastico habitu indutus , ohiit in Mo-
nasterio Fossatensi , ibiquc sepultus in capitulo anno 1012. Findoci'
nensis Abbatise initia nec citiàs anno 1032, nec sérias inchoata sunt.
l\on quidem citiiis oh jidem clientelx Henrico Begi prxstitam , quâ
prxstitd Monasterium inchoavit Gaufredus : nec certè seriiis , ut
E colligitur ex notitia Fulconis Comitis de origine Monasterii S. Ni-
colai Andecavensis , in qua Baginaldus Abbas regimen Findocinen-
sis Monasterii noviter COiistructi jam suscepisse dicitur anno 1033,
quo anno fixe notitia édita est. Facta est autem hujus Monasterii de-
dicatio à Theoderico Carnutensi , aliisque Episcopis , pridie Kalend.
Junii, in pervigilio festi S. Trinitatis in ejusdem konorem^ eidemque
loco immunitas à Theoderico Episcopo indulta.
(a) Hujusce Comitis vitam habes in T, X CoUectionis nostrae pp. 350 et seq.
Tome XI» S s s
le Loir.
506
CONVENTUS EPISCOPORUM AD DEDICATIONEM
VINDOCINENSIS MOJNASTERII S. TRINIÏATIS,
An. 1040. ANNO CHRISTI MXL.
Apud Labb. Concil. General. Tom. IX, pag. 938.
A'
NNO MXL Indict. VIII, régnante Henrico I Francorum Rege , anno ip-
sius IX; convenerunt Vindocinum Episcopi octo , Abbates viginti très, Ba-
rones plurimi , aliique, ad dedicationem Ecclesiœ Monasterii S. Trinitatis, à Gof- B
frido Andegavorum Comité , ejusque conjuge Agnete , recens conditi et magyiis
possessionibus dotati. Hîc pubîicas fecit litieras ipso dedicationis die Arnulfus Epis-
copus, quibus tum ipse, tum alii prœsentes Episcopi donationem ratam habuenint ,•
possessionum augendarum facultatem concessernnt : cœteri approbarunt. Cujus diplo-
matis apographmn hoc est.
Ego Arnulfus Turonensis Ecclesiœ Archiepisc. fidelibus S. Ecclesife no-
tuni facio, quôd Gaufredus inclitus Couies, uxorque ejus venerabiiis Co-
initissa, Monasterium Bcatae et Individu:e Trinitati dicatum , in Castro quod
Vindocinum vocatur, rébus propriis aedificaverunt, et concessione Theode-
rici Carnotensis Flpiscopi, in cujus diœccsi locus ipse esse cognoscitur, no-
bis praesentibus , B. Petro et Ronianœ Ecdesiae in patrinioniuni et alodiura
devoverunt. Quod cùm bonâ eoruni liberalitate dicatum fuisset , et orna- G
mentis adornatum : ad illius loci dedicationem nos et plurcs Episcopos et
Abbates venire rogaverunt. Et ut fratres in loco ipso quietè et absque mo-
lestià Deo servire potuissent : petierunt à nobis, et ab aliis qui aderant Epis-
copis, quatinùs huic Ecclesiae noviter aedificatae , pro amore Dei et supplici
prece ipsorum, quod jam eidem loco in Diœcesibus nostris contulerant,
sive ipsi vel alii honiines collaturi erant , concederemus , et nostrâ firmare-
mus autoritate. Nos verô eorum precibus difficiles esse noluimus, et quod
petebant concedere justum putavimus. Concedinnis itaque et nostra auto-
ritate fîrmamus quidquid praedictum Monasterium in Episcopatu nostro ho-
die possidet, seu deinceps f'rati'ibus ejusdem loci ab Ecclesiasticis, vel à sae-
culariljus personis datum extiterit, vel concessum, tam in Ecclesiis, et Ec-
clesiasticis possessionibus , quàm etiam in temporalibus beneficiis .... Char- D
tam istam super altare Windocinensis Monasterii manibus nostris posuimus,
ad notitiam et in testimonium nostrae confirmationis ....
Quod viderunt et audierunt honorabiles personœ Episcoporum , Abba-
tum, et multi alii, tam ecdesiasticae militiae, quàm saecularis, Theodericus
Carnotensis Episcopus, Gervasius Cenomanensis Epis. Hul)ertus Andegav.
Ep. Isembertus Pictavensis Ep. Arnulfus ' Sanctonens. Ep. Girardus Engo-
lism. Ep. Amelius Albiens. Ep . . . . Sequuntur nomina Députa tor. Ecdesiar.
Cathedral.
. ^, De Abbatibus, Hugo de S. Salvatore CarroH *, Fredericus de S. Flo-
Cnarroux . " . .
rentio (Salmur.), Galterius de S. Albino (Andegav.), Ebrardus de S. Cari-
* s. Calés' lefo *, Landricus de S. Petro Carnoli, Durandus de S. Gildasio (in Bi-
* Lonlay turig.) , Salomon de Bonavalle, Hugo Longiledii * Abbas, Fulco de S. E
* Nanteuii Joannc , Auscgisus peccator , Petrus de Nantoilo * , Algerius de S. Aman-
* s. Jean do (^apud Egolismens.) , Anialdus de Angeliaco * , Odo de S. Sabino ,
d^Angeh ^^Q J^j g Michaele Eremi , Archembaldus de S. Maxentio , Joannes de
* Quincy Luzionc , Tctbaudus de Quinciaco * _, Ansbertus de Ponteleucio * , Teudo
» Tuffé!" ^^ Burgulio , Odolricus de S. Martiale , Ermenterus Abbas de Tuscio *,
Teutbaudus de S. Benedicto.
Nomina Baronum : Goffridus Cornes Andegavorum , Agnes Comitissa,
Guillelmus Alduinus Cornes , Radulfus Vicecomes , Erfredus Vicecomes,
Guillelmus Vicecomes , Herveus Vicecomes de Bleso _, Haimericus de
Rancono , Goffridus de Prulliaco , Isembardus , Tetbaudus de Blazono,
Rainardus, Albericus de Monte Joannis , Joscelinus de sancta Maura,
CONVENTUS EPISCOPORUM AD DEDICATIONEM, etc. 507
A Petriis de Cameliaco, Ingelbaldus, Léo de Ambazio , Rainaldus , Salomon
de Lavarzino, JNihardus de Monte aureo, Landricus de Balgenciaco , Odo
Dolensis, Gislebertus, Helia de Volvento, Berlaius Ilademerus Malae
capsae, Hildebertus de Rupe mahildis, Guillelmus Chabocius , Petrus Abbas,
(îuillelmus de Rude, Ranaulfus Rabiolus, Guillelmus de Parteniaco , Con-
stantinus de Mello, Joscelinus Cavansgranum , Petrus Maisnade , Manasses
frater Episcopi, Simon de Verruca, Stephanus de Mennaco , Guillelmus
frater Gervasii Episcopi , Harduinus de Rupibus , Albericus de Firmitate
Aurainii * , Hubertus de Munitione. • «/. Aurinni
Actum Vindocini ipso die dedicationis Monasterii S. Trinitatis, anno ab
Incarnatione Domini MXL, Indictione VIII , régnante Henrico Rege Fran-
corum, anno regni sui IX.
B
MONITUM
m COJNSTITUTIONES PACIS ET TREIJGM DOMINI.
U'T A M p L I u S elucidentur de Pace et Treuga Doiïlirii ex
Conduis hujusce temporis dicenda , prsemlttere quxdam nobis
visum est de bellis privatis. « Bella privata , inquit illustris ac eru- De Conc.
» ditis. de Marca, qux pondère et pudore legum comprimehantur , imper. L. 4.
C » Romanis Rempuhlicam tenentibus , per Gallias et cèleras Europse *^gj f-iak
» regiones grassata sunt , ciim duris exteraruni nationum moribus fer—
» rum lentis fori ambagibus successit , et juri publico aperta priva-
T> torum injuria. Tune enirn quisque suani suorumve injuriant , non in
j> jure coram judice, sed ferro manuque persequebatur ; adeb ut etsi
S) his inimicitiis, quas faidas vocabant , et leges Longohardorum et v. Capit.
» Capitularia Regum modum prsescribercnt , tamen ingravescente in et 2 passim.
» dies morbo , csedibus ^ deprsedationibus , et incendiis Respublica
» fœdissime vastaretur. His incommodis prospicere Gallicani Epis-
» cupi curaruntj non extincto quidem nefando illo bellorum pri'va-
j) » torum usUj sed represso per inducias , qux aliquot dies ociosos à
» csedibus redderent sacratosque Religionis prxtextu . . . Bella istœc
» privata nec legibus probata erant^ nec omninb damnata ; imb verb
» si provocatio , vel potihs si difïidatio prœcessisset, pro jure consti-
» tuto habebantur ; ita ut in ^adversarium csede, prsedis, et incendiis
i> grassari liceret ». Â quibus bellorum injuriis abstinenduni docent
décréta à Mercurii supremo die usque ad diluculum diei Lunx subse- Glab. Lib.
quentis : pœnâ capitis , aut exilio aut excommunicatione , in re- x. hujus col!
E belles irrogatis. Radulphus Glaber hujus institutionis meminit : me- ***^'
minerunt quoque Ivo Carnotensis , ut videbimus in Tomo scquentij Fride-
ricus I et Conradus Imperatores in suis legibus.
Istius pacis inducix non solàm ab Episropis et Abbatïbus , ^verîim
etiam à ceteris viris sacrae Religionis devotis et proceribus cujusque Lib. 4. Cap.
diœcesis decretx fuerunt , ut patet ex eodem Glabro. Non in Gallid ^'^^^'
tantîim , sed et in Angliâ Normanniâque a Guillelmo Rege , non
continub sed paulatim lata est Treugae constitutio : deinde firmata
ex consensu Prxsulum Baronumque in Concilio Juliobonensi ^ ut
testatur Ordericus Fitalis Lib. 5 Hist. Eccl. pag. 552 Edit. Ches-
nii. Statuta Patrum Procerumque Aquitanix de Pace et Treuga
S ss ij
r,08 MONITUM.
recepta sunt et ampUficata à permultis Conciliis currente XI seeculo in diver- A
sis GalUarum partibus hahitis.
llnum ohservare cst^ nempe Pacem et Treugam dici hanc à bellis
privatis feriationem , qubd ratione Clericorum omnium , peregrino-
rum mercatorum ^ agricolarum cum hobus aratoriis , dominarum
cum sociis suis inermibns, mulierum omnium , rerum ad CLericos
Monachosque pertinentium , et molendinorum , pax ista omni tem-
pore indulta sit ; ratione ceterorum^ Treuga tantum ^ id est ^ inducise
aliquot dierum. Excommunicatione mulctati Pacis vel Treugie violatores
et ad, resarciendum damnum Iseso coacti.
Treugam primitùs in partibus Aquitanicis, firmatam anno Do- iî
mini 1041 unanimiter dicunt Hugo Flaviniacensis in Chronico Vir-
dunensi, pag. 145 hujus Tomi, Glaber Hist. Lib. 5, /?ag'. 59,
Tom. X, Ex Aquitania paulatim per universum Galliarum terri-
torium isthsec salubria décréta sancita sunt propter timorem Dei
pariter et aniorem. Ad hune igitur annum revocandas leges Concilii
Tulugiensis recte probat Vaissetius.
Exstant permultse Conciliorum hujus sœculi constitutiones quibus
confirmantur primse leges induciarum uno tantàm discrimine qubd
festi dies quamplurimi quatuor singularum hebdomadarum diebus adjecti
fuerint. His addidit Concilium Lateranense sub Innocentio II incendiorum C
devastationis prohibitionem.
Violatores pacis raptoresque excommunicatione mulctatos jam
diximus. Episcopi et Comitis hsec erat cognitio ceterorumque Ba-
ronum qui , à persequendo armis raptores si cessarent^ excommuni-
cationibus et interdictis ad officium quo se obstrinxerant adigebantur.
Observandum tandem tantam fuisse vint istarum legum , ut , si rap-
tores pacisque 'violatores ab utraquc, Civili et Ecclesiasticâ , potestate
proscriptos occidi conlingeret à privato quoquam , id zelo justitiae,
nonhomicidio imputandum communiter haberetur.
Hsec fuit origo Treugae Domini oui cognomem sortitum est à D
diebus hebdomadse Mysteriis Passionis et Resurrectionis J. C. specia-
Chron. vird. ^*'<^^ sacratis , vel quia non solùm humanis praesidiis , sed et di-
lit ^*^ vinis confirniata est terroribus. Istis vel talibus innixi rationibus ,
bono conmuini Reipûblicx zelantes Episcopi Proceresque Aquitanici Inben-
tes onines de reformandd pace et sacrx fidei institutione décréta amplexi
sunt.
Jam decennium erat ciim cœpit Clerus Ecclesiae Gallicanse
pacem et quietem statuer e ^ recusantibus anathematis minas inten-
dere ; quod factum legimus in Conciliis Bituricensi an, 1031 et
Lemovicensi II. Canutus Rex Anglise , in suis Ecclesiasticis legibus K
Edictum promulgavit de pace Dei , Régis et Ecclesiarum (Lab.
Conc. Tom. IX ^ pag. 915). Neque tamen ab oninibus id sequè
probatum Episcopis : Gerardus enim Episcopus CameracensiSy hoC
non tam impossibiie , quàm incongruum videri respondebat, si
quod regalis juris est, sibi vendicari praesuraerent. Hoc enim modo
sanctae Ecclesiae statum confundi , quae geminis personis, Re-
gali videlicet ac Sacerdotali administrari praecipitur. Huic enim
orare , illi vero pugnare praecipitur. Igitur Regum esse , sedi-
MONITUM.
509
A tiones viitute conipescere , bella sedare , pacis commercia dilatare :
Episcoporuin vero , Reges , ut viriliter pro salute patriae pugnent,
monere , ut vincant orare : hoc ergo decreturn periculosum esse
omnibus, omnes videlicet aut jurare, aut anathemati subjacere,
omnes enim peccato conimuni involvi , si comnierito hujusmodi
uterentur, pag. 201. Tomi nostri X. .J^^- ^"™'
' ' " IX, pag. 891.
Ita de pacc ab omnibus generaùm acceptatâ censebat Gerardus. Que-
rebatur forsan Prsesul de sententiis Cnnciliorum Provincise Bituri-
B censis in quibus actum est de compescendis privatis bellis ^ et pace fir- '
manda. Cessit Gerardus Episcoporum et aliorum adiiortationibus . licet
invitus : ita tamen ut quod reclamabat , posteà eventus probaDerit,
cum paucissimi perjurii crimen evaserint.
Treugam Doinini primitîis in Aquitania sancitam licet omnes per
GaUiam amplexati essent , eam tamen recipere abnuit JSeustria , ut
testantur Glaber Radul. et Hugo Flaviniacensis locis suprà citatis-
flagrantibus tum Regem inter Francix Henricum, et Odonis Cam-
paniensis filios dissidds ac bellis. Fax ista in mente Procerum JSor-
mannicorum belli indicendi jus, atque adeb regiam prserogativam si
non omnino abrogaret , saltem enervabat. Maturiàs eam exceperunt
Alsatienses, sub Leone IX Pontijlce.
Ferùm lex Tulugiensis à principio non muLtàm valuit. Hinc Prœ-
sules eam in Synodis vel con firmave.runt vel de suo nova appinxerunt.
Hinc multa variant de isto decreto Manuscripti Codices Ecclesiaruni
ISarbonensis , Helenensis , Ausonensis , Gerundensis et Barcino-
nensis. Abbreviatum etenim in diœcesi Helenensi videtur tempus
Treugae breviusque conclusum ab hora scilicet Sabbati nona usque
in die Lunis hora prima. Pœnis spiritualibus in rebelles infeliciter
irrogatis , Pnesules ad arma confugerunt. Inde nova collecta pro
expensis Equitum qui cum armiâ pacem sequebantur : hinc com-
mune vel compensum primo solvi solitum pro securitate et pace,
deinceps evasisse tributum ordinarium , quod exegerunt Episcopi ,
aliique viri poientes^ sub nomine Compensi seu Paciagii.
Percelebris est ^ et Clero Gallicano digna , Ragimbaldi Arelaten-
sis , Benedicti Avenionensis , Nitardi Nicensis Pontificum necnon
Abbatis Cluniacensis Odilonis Epistola quam Sjnodorum decretis
submittimus. Subsecuta est Parœnesis illa paulo ante constitutam de
pace et Treuga Domini Sanctionem. Inde Hugo Flaviniacensis in
suo Chronico atictorem seu promulgatorem Treugae Dei ardentissi-
mum Abbatem Odilonem cum laude nominat. Humanis et politicis
hâc de re argumentis Prsesules addiderunt divina prodigia , terrores
necnon csetera supernaturnlis ordinis média. In Treuga Dei ubique
recipicndâ vehemcnter laboravcrunt Odiio in Austrasia , Richard us
Virdunensis Episopus in Neustria. At eo prœdicante, repugnan-
tibus Neustriis divino judicio cœpit in eos desaevire ignis qui eos
torquebat. Helmuinus Episcopus Educnsis ardenter egil ut Treuga
propagaretur. Pari zelo Prsesules Septimanise décréta primsevx insti-
tutionis multoties promulgaverunt , et Laicorum Principum aucto-
ritate fulti temporales pœnas spiritualibus conjunxerunt, quod vide-
bimus infrà.
S s s ij
D
E
\
5i0
CONCILIUM TULUGIENSE ' («)
♦ Tulujes, à
trois milles de
Perpignan. HABITUM AN. MXLI SUB GUIFREDO ARCHIEPISCOPO NARBONENSI.
^ ,Q., Apud illust. DD. de Marca de Concord, Sacerd. et hnperii
Lib. IV, Cap. 14, pag. 435.
H
\ï:c est treuga et pax confirmata ab Archiepiscopo Narbonensi Domno
Guifredo, et à Berengario Gerundensi Episeopo, et à Domno Ray- B
mundo Helenensi Episeopo, et à Comitibus Russilionensium , Domno sci-
* Empurias, ]jçgf Gauzfredo et Guilaberto filio ejus, et à D. Poncio * Impuritanensi
inMarcâHis- Comité, et à D. Guillelnio * Bisuldunensium Comité; et à D. Raymundo '
panicâ ultra Ccrritanensium Comité, et à D. Gauzberto Vicecomite de Castronovo *,
renaeos. ' ^""^ caeteris Magnatibus Helenensis Episcopatùs, in Tulugiensi prato, (Juod
* Besaiu est in Gomitatu Rossilionis, etc.
* Cerdagne
Constitutiones Pacis et Treugse Tulugienses. Ex Probationibus
Historiœ Occitaniœ Tom. II, pag. 206, 207.
I. H iE c est pax confirmata al) Episcopis, et Abbatibus , et Comitibus,
necnon Vicecomitibus, et caeteris Magnatibus Deum timentibus in Episco-
patu iLLO, videlicet ut ab ista die et deinceps nullus homo Ecclesiam non C
infringat , neque {b) spatium , neque cœmeteriura, nec mansiones quae in
circuitu Ecclesiae sunt aut erunt, usque ad XXX Ecclesiasticos passus.
II. Ecclesias autem illas in hac deffensione non ponimus in quibus {c)
castella facta sunt aut erunt : eas vero Ecclesias in quibus raptores vel fû-
tes prjedam vel furta congregaverunt , vel malefaciendo inde exierunt , aut
illuc redierunt : tamen (d) salvos esse jubemus, donec querimonia malefacti
ad Episcopum illius aut ad sedem et conventum canonicorum ejusdem
sedis priùs perveniat. Quod si idem Episcopus, aut Praefati canonici ejus-
dem sedis se fatigaverint malefactorum vi, et ille inde justitiam facere nolit,
posteà ex mandato prsedicti Pontificis vel prsefatorum Canonicorum ipse ma-
ïefactor seu res ejus non salventur in eadem Ecclesia. Ille autem homo qui D
aliter Ecclesiam invaserit, aut aliis, exceptis supradictis malefactoribus , ali-
quid ibi malefecerit, aut ea quae in circuitu ipsius Ecclesiae sunt usque ad
XXX Ecclesiasticos passus irruperit, sacrilegii compositionem emendae (e),
praefati et querelanti malefacta in duplo restituât.
III. Item placuit ut Clericos qui arma non portaverint , aut Monachos,
seu Sanctimoniales (f) ullus homo invaserit, neque injuriam faciat eis vel
aliqua malefacta. Communia vero Canonicorum vel Monachorum seu Sancti-
* al. ei monialiuni, vel ecclesiastica allodia * in possessiones quas Ecclesiae nostri
Episcopatùs, vel Clerici arma non ferentes, aut Monachi seu Sanctimonia-
* al. tenent les * tuentur, ulIus homo non infringat, aut aliquid inde diripiat : quod
si fecerit, in duplo eis componat.
IV. Similiter confirmaverunt ut nullus homo in isto Episcopatu illo prae- E
dam non faciat de equabus vel pullis earum usque ad médium annum, ne-
que de bobus, neque de vaccis, neque de asinis aut asinabus, neque de
(a) Décréta hiijusce Concilii constiluerunt asyli jure gaudent, quae ferè seraper 30 passuum
praedicli Pontifices , cum consensu ceteroruin esse dicuntur. Hinc appellatio passuum Ecclesias-
nobilium, pro Gomitatu Russilionensi , (Rous- ticorum, seu Dextrorum.
sillon) vel Confluentano [le Confient : Tractus [e) Idem statutum renovaverunt 21 Prsesules
Comitatûs suprà ditti, versus montes Pireiieos , in Concilio apud S. jEgidiura ut infrà videre
olim Hispaniae, nunc Galliae accensitus, 10 leucis est.
à Perpiniano in occasum : ] vel Vallispiriensi [d) lu Conslitutionibus pacis et Treugœ editis
[Falespir , Comté.) Paulatim istaec posteriùs ex- in vice Ausonensi, (Marca Hispanica, p. 1139)
ceperunt Episcopi et Proceres caeterarum Galliae par- legitur, tamdiu salvas esse jubemus.
tium. Tulugium, Tulujes, villa in pago et Coiuitatu (e) Ibidem : emendel prœfatœ sedi, et quere-
Ruscinonensi. lanti malefactas in duplum restituât.
{b) Definita legibus quaedam spatia circum [f) Ibidem : vel viduas, ullus homo non inva-
Ecclesias et locos qui aliqua immunitate aut dat.
CONC. TULUG. DE PAGE ET TREUGA.
511
• Id est,
Vadimonio
A ovihus verncril)iis vel agnis, neqne de capris vel hircis, vel eorum fœtihus.
V. Mansiones verô Pagensium vel Clericorura arma ferentinni , et colum-
baria et palearia (a) ullus liomo non incendat vel destruat. Villanum au-
tem et villanam, et Clericos arma non ferentes, et Monachos seii Sanctimo-
niales nlliis homo non sit ausus occidere, vnlnerare , vel debilitare , neqiie
a|)preliendere vel distringere , nisi propter snam culpam quam prœdicti ha-
beant factam, et non distringant eos nisi per solum (t) directum, et tamen
hoc non fiât nisi prius querelando se fatigaverint, sicut supradictum est. Pa-
gensibus autem vestimenta non aufïerantur, neqne vomeres , neque ligones,
oliveta non (c) incendat vel combnrat , non fructus eorum dissipet.
VI. Item constitiitnm est ut nullus homo (d) pignoret alterius res pro
* plivio vel pro alio quolibet negotio quod alicui vel cum aliquo fecerit, Vu?g™Wei!"c!
B quamvis ille solverit. Quicurnque enini hanc pacem quam prœdiximus infre-
gerit, et illi cui eam inf'regerit infra XV. dies in simplum non emendaverit,
sic dies XV transierint , in duplum componat , quam duplicationem habeat
Episcopus ille et Comes qui eam rem dirigere fecerit.
VII. Treugam etenim Doinini confîrmaverunt fortiter prœdicti Episcopi,
videlicet ut omni tempore tenerentur ab omniljus Christianis ab occasu quartae
feriae, id est Merchorii die, usque ad ortiun solis II feriœ, id est Lunis die.
Item continuatim teneatur à prima die Adventùs Domini usque ad octavas
Epiphanite Domini quando festivitas S. Hilarii agitur. Item similiter conti-
nuatim teneatur à die Lunis quae antecedit cîJput jejimii, usque ad diem Lu-
nis qui est primus post diem Dominicam octavarum Pentecostes. Item vi-
giliae et festivitates Inventionis videlicet et Exaltationis Dominicje Crucis , et
C in tribus vigiliis totidemque festivitatibus sanctae Marife , vigiliae et festivita-
tes omnium Apostolorum, vigilia et festum S. Laurentii ; festivitates insuper
cum eorum vigiiiis posuerunt in hac religionis observatione, scilicet S. Pauli
Narbonae et sancti Baptistae Joannis, sanctorum item Apostolorum, ac S. Ar-
changeli Michaëlis, sive sancti Martini Confessons, item vigilia et festivitas
omnium Sanctorum. Similiter in quatuor tempora posuerunt in tali observan-
tia. Prsedictos autem dies qui sunt in treuga Domini , confirmaverunt pr;e-
dicti Episcopi cum omnibus prsecedentibus et serjuentibus noctibus, vide-
licet ab occasu solis quando ipsa treuga Domini ingreditur, usque ad ortum
solis ipsius diei qua egreditur. Si quis autem intra hanc praedictam treugam
Domini aliquod malum alicubi fecerit , in duplum ei componat , et posteà
per judiciuni aquae frigidae treugam Domini in sede illius emendet. Si quis
D autem intra hanc treugam voluntariè homiuem occident, ex consensu ho-
minum christianorum definitum est, ut omnibus diebus vitae suae exilio dam-
netur, si fecerit hoc sine casu : si autem cum casu hoc fecerit, egrediatur
tamen à terra usque ad terminum quem Episcopus et Canonici œstimave-
rint esse iniponendum. Si quis verô intra hanc treugam se miserit ac aguait
vel ipsum * aguait stabilierit pro morte vel apprehensione alicujus hominis, • id est, in
aut pro apprehensione alterius castelli, et tamen si hoc agere non potuerit,
similiter emendet ad judicium Episcopi et Canonicorum ejus ipsam treugam
Domini, sicuti faceret si fecisset quod agere tenta vit.
Item prohibuerunt ne intrantibus his continuatis treugis, videlicet tem-
pore Advcntûs Domini seu Quadragesimae, nullus castrum vel munitionem
aedificare prsesumat, nisi XV diebus ante prœdictas continuatas treugas, hoc
E inchoaverit. De praedicta autem pace et treuga Domini, querela ad Episco-
pum vel ad ejus Canonicos seu fatigatio omni tempore fiât , et sicut supe-
riùs scriptum est in pace de Ecclesiis ita fiât. Et ipsi in quibus Episcopus
vel Canonici jam dictie sedis se fatigaverunt de redirectione praedictae pacis
vel treugae Domini, sive fidejussores vel hostatici pro pace vel treuga Do-
mini , malam fidem inde portantes Episcopo vel Canonicis praedictis, ex-
communicentui* ab Episcopo vel Canonico ejusdem sedis cum protectoribus
et juvantibus se, quandiu se contenderint, sicut infractores pacis et treugae
Domini , et ipsi et res eorum non habeantur in treuga et pace Domini.
(a) Palcariuin et Paleare, locus, ubi pales repo- Oliveta verô nemo incidat vel cnmburat, vel fructus
nuntur. eorum dissipet.
(b) Id est, in jus vocare. (rf) Pignorare , idem ac pignora capere seu oc-
(c) In Marca liispanica, col. 1139 ita legitur : cupare, in manum suam tradere.
sidias stnjxe-
rit.
512 CONSTIT. PAGIS ET TREUG^E AUSON.
Ex Çomtitutionihus Pacis et Treiigœ editis in Vico (a) Attsonensi.
Ex Marca Uispanica, Append. pag. 1140.
si Filius facial malum, an Pater teneatur.
Item constitutum est quod si aliquis filius Magnatum terrae tam majorum
quàm minorum fecerit aliquod malum per pacem et treugam Domini ali-
quibus hominibus ex Castro patris sui vel ex honore ejus, aut cum homi-
nibus suis, ipse cogat filium suum et homines suam terram tenentes (b) re-
dirigere malum quod fecerint. Quôd si noluerint facere ipse filius, vel prae-
fati homines, idem pater redirigat omne malum quod filius et homines sui
fecerint. Quod si filius non fecerit malum ex castro vel honore patris sui, B
et tamen fecerit cum hominibus tenentibus terram patris sui vel cum iis
quos idem pater habuit in sua familia , similiter ipse pater cogat homines
redirigere pra^fatum malum. Quod si facere non potuerit, tamdiii maneat
sub excommunicatione cum omni honore suo et praefatus filius sive praefati
homines cum eo donec redirigant ex toto malum quod commiserunt. Quôd
si filius adhuc ex aliis locis, non ex honore paterno vel castro, ne<pe cum
hominibus patris, aliquod malum alicui fecerit, non redeat in paternum
castrum vel honorem , neque pater aut mater impendant ei aliquod bene-
ficium, vel protegant eum in aliquo. Quod qui fecerit, aut emendet malum
quod filius perpetraverit, aut tanidiù maneat in excommunicatione donec
emendet.
si quis inculpatur, qualiter débet se expiare. C
Item constitutum est quod si aliquis fîierit inculpatus ex aliquo modo
quod ipse praeceperit aut stabilierit aut consilium dederit quod ageretur, et
iîle dixerit se hoc non egisse , de quo in veritate notum fuerit quôd ipse
per semetipsum praedicto malo non interfuerit, propriâ manu juret super ai-
tare consecratum se non praecepisse neque stabilisse neque consilium dé-
disse quôd malum illud perpetraretur, et postmodum non sit protector aut
defensor illius qui hoc malum fecit ullo ingenio vel aliquo modo. Quôd
si homo suus fuerit qui suam teneat terram aut habeat suum beneficium,
unde possit eum distringere, aut faciat hoc sibi redirigere, aut auferat ei ex toto
terram et beneficium suum, et posteà expellat eum à se sine ahquo Engan
(c), et non exhibeat ei ullam societatem ad suum beneficium, neque D
defendat eum in aliquo.
De omnibus illis constitutum est qui interfuerint malefactis quôd si dixe-
rint se non interfuisse vel malum unde culpantur se non fecisse, quôd ex-
pient se per judicium aquae frigidae in sede S. Pétri. Quôd si facere no-
luerint , excommunicationi subjaceant. Omnes verô probationes et expia-
tiones quae judicabuntur querelatoribus et redirectoribus pacis et treugœ
Domini fiant per judiciun (d) aquae frigidae in sede S. Pétri.
Ultimô verô de pace et treuga Domini à nemine fiât in omni Ausonae
Pag. 1141. Episcopatu donec primo querela ad Ausonensem Episcopum et ejus Cano-
nicos perveniat , et expectetur terminus fatigationis (e) triginta dierum an-
tequàm Episcopus et Canonici sedis faciant in malefactore : quia si [infra]
triginta hos dies redirectae non fuerint, vel ita firmant in manu Episcopi et *■
Canonicorum ejus per pignora quôd redirigatur sine Engan , malefactor ille
(a) Ausona , olim civitas , in Marca Hispani- Engan, id est sine dolo vel fraude.
ca , priori civitatis famae adhuc impar, solo Vici (d) Per antiqua judicii species quae magno et sacro
Ausonensis nomine , quod deinceps persévéra- apparalu fiebat, ut passiin videre est in praecedenti-
vit , insignitur. Primis temporibus post destructio- bus hujus collectionis Tomis.
nem à Sarracenis Ausonensis Ecclesia ad propriam (e) Id est , dilationis quâ voce intelliguntur
dicesesim Archiepiscopi Narbonensis diù pertinuit. litigatorum vexationes , maxime usurpata in
Demùm Episcopalem sedem ibi restitutam , mox foro Catalaunico et Hispanico , quam reddunt
in Metropolim erectam , Tarraconensi univit Ur- practici nostri per defectum juris seu jnstitiae rcd-
banus Papa II. dendx dilationem Défaut de droit. Hinc quis jus
(b) Redirigere, id est noxam emendare, redresser petens sibi fieri à Domino vel judice, fatigatur,
la faute : o<;currit ibi passim. seu vexatur, si ei denegetur, aut adversarius stare
(c) Vox Hispanica Engaiio, fraus, dolus , sine recto seu juri renuat.
et
CONSTIT. PACIS ET TREUG^E AUSON.
513
et propriœ res sux non sint in p.ice et treuga Domini illo et honore suc ex-
communicato cuni honoribus suis.
Item Hugo Candidus Cardinalis Romanus in Concilio Gerundensi cum
Episcopis et Abbatibus sive Principibus ac totius terr* Magnatibus et au-
ctoritate Romani Papae, cujus legatione fungebatur, confirmavit et lauda-
vit pacem et treiignm sicut erat apprehensa in Episcopatu Gerundensi. Et
addidit in eadem trmcja consensu omnium atque jussit auctoritate Domini
PapEe ut pari modo teneretur à Dominica octavarum Paschse usque ad octo
dies post Pentecosten sicut Quadragesimali tempore. Et transgressores pa-
cis et treugœ Domini excommunicationis anathemati subjecit quoadusque
resipiscant et ad satisfactiones in Canonica veniant.
B
EXCERPTA CONCILII
APUD S. tEGIDIUM (fl) HABITI AN. MXLII.
Apud illust. de Marca de Concor. Sac. et Imp. Lib. 4.
Cap. 14, pag. 441.
I. T7^ X Concilio apud S. iËgidium peracto ; ubi facta est Synodalis collatio An. 1042.
JlJ Patruni, Episcoporum videlicet Gallicanorum XXII; quorum unani-
miter consensus et par votum hoc definivit quod hic titulatum mémorandum
mandamus , cum personis subpositis. Hi sunt , Raimbaldus Areiatensis,
Laudegarius Viennensis, cum Legatis Narbonensis primae Praesulis vice fun-
gentibus , Froterius JNemausensis , Ugo Uceticensis, Uvilelmus Albiensis ,
Bernardus Lutevensis , Gelardus Vivariensis, Petrus V^asensis , Udalricus
Tricastrinensis, Franco Vendacensis, Clemens Cavillonensis, Petrus Aqueri-
sis , Pontius Massiliensis , Deodatus Telonensis , Gau<îelinus Forojulensis ,
Andréas Nicensis, Durandus Vincensis , Bernardus Regensis, Ugo Sena-
ciensis, Pontius Glandensis, Ugo Dignensis. Hi omnes collecti in unum taie
sancitum dederunt decretum. ...
II. Ecclesias autem quae intra castellum aut civitatem fundatae fuerint,
aut in villis, aut in agris, illae videlicet in quibus aediHcium ad debellan-
dum non habetur , vel cum quibus seditio non exercetur , nec malefacto-
rum excursus ad reparanda damna civilia vel communia fieri comprobatur ,
hanc pari consensu volunt et definiunt habere potestatem ut nemo infra ter-
ininum XXX dextrorum circa Ecclesias positum quicquam rapere praesu-
mat, nec ulli personse nocenti aut innocent! raalum ingérât , nisi ciim ipso
termino malefactor damnum intulerit. Hoc excommunicant sub anathemate
inperpetuum.
III. Militibus autem majoribus vel minoribus hoc praecipiunt, ut ab hodie
usque in nativitatem S. Johannis nullus arma ferre praesumat quacumque
de causa, nisi sui solutione Episcopi.
Data pridie NoNo Septembris.
(a) Rectè probat Vaissetius Concilium istud obscrvatu di^num videtur. Ilinc promulgatae
an. 1042 aut saltem 1043 habitum fuisse ex di- sunt in Provinciis Arelatensi , Aquensi et Ebre-
vcrsis Episcoporum xtatibus. Hac in Synodo se- duncnsi Constitutiones Tulugienses de Treugd
derunt prae Pontificibus INemaiisensi , Uœticcnsi, Domini.
etc. Legati Arcbipr<esulis Narbonensis , quod
Tome, XL
Ttt
514
= A
An. 1047.
EX SYNODO HELENENSI SUB OLIBA EPISCOPO
AUSONENSI IN LOCO TULUGIENSI HABITA.
Apud Marca de Conc. Sacerd. et Imp. Lib. IV Cap. \\, pag. 435.
AN N o Dominicse Incarnat. [1047,] XVII Kal. Junii , convenit Oliha,
Pontifex Ausonensis ad vicem Berengarii Elenensis (a) Episcopi tune
temporis in transmarinis partibns peregrini unà cum Udalchero sanrtie Ele-
nensis Ecclesise Archipresbytero, et Gancelino Archidiacono , et Ellemaro
Sacriscrinio et Coraule, Gauzberto, et cseteris praef'atae sedis Canonicis, cœ- B
tunique sacrorum Ducum , catervam quoque fidelium, non soliini virorum ,
sed etiam feminaruin. Con\enerunt autein in Comitatu Rossilionense , in
prato Tulujes Quo ciim convenissent, primo rogantes Doniini misericordiam
ut corda fidelium suorum ad se converteret, mentes quoque et actus dirige-
ret, dein requisierunt si quœ hactenùs à praefatis Episcop-s statuta fuerant
observarentur. Sed cùm penè omnia invenissent nisi soliim pedibus concul-
cata, sed etiam oblivioni dedita , iterum reparare studuerunt eodem tenore
quo fuerant hacteniis condita. Constituerunt itaque praefati Episcopi simul
cum o.nni Clero et fideli populo, ut nemo in toto supradicto Comitatu vel
Episcopatu habitans assalliret aliquem suum inimicum ab hora sabbati (b)
nona usque in die Lunis hora prima, ut omnis homo persolvat deljituni ho-
norem dieï dominico, neque ullo modo aliquis assalliret Monachum cum (veî) C
Clericum sine armis incedentem, neque aliquem liominem ad Ecdesiam cum
(vel) Concilia euntem vel redeuntem , neque aliquem hominem cum spor-
tella proficiscentem , neque aliquem hominem cum feminis euntem, neque
aliquis auderet Ecclesiam vel domos in circuitu positas à XXX passibus vio-
'idest, inra- lare aut * assallire. Hoc autem pactum sive Treucjam ideo constituerunt, quo-
niam divina lex et penè onmis Christiana religio ad nihilum deducta, ut le-
gitur, abundabat iniquitas, et refrigescebat caritas. Et ideo prsecepimus nos
supr?dicti Episcopus, Clerus simul, et omnis Ordo serviens divinis cultibus,
et coram Deo interdicimus ut nullus homo vel femina de suprascriptis ali-
quid voluntariè temerare vel infringere praesumat, nec invadat res sanctae
matris Ecclesiœ Elenensis sive caeteris Ecclesiis vel Monasteriis, débitas, etc.
dere
(a) Helena civitas in Pago Rusciiionensi octo les cùm bello adversus Petrurn Aragonias Regem
D
et mille j)assibus à Perpiniaco distans , clivo
superiniposila, veteris castri vestigia retinet , ac
Teco (le Tech) flumine, etsi inutato veteri alveo,
qui urbis mœnia oliin alluebat, bîc non longé
fluente ornatn II. M. P. à Mari. Helenenses |)er
contractionem vocabuli posteà dicti sunt Eie-
nenscs. Deslructum , corabusturave et ad nihi-
lum redegerunt opidum Elenense Galiicae colior-
Marca Ilisjjanica arderet. Helenensem sedcm
Episcopaleni Perpiniacum transtulit Clemens
Papa VIII an. 1602, Philippi II Hispaniarura
Régis precibus.
Jb) .^bbreviatura Lreviusque conclusum tein-
pus Treugae : enimverô à feriae IV vespertinis
îioris inchoandum lege Tulugiensi sancituin fuerat.
Lab. T. IX.
Conc. pag.
1072-1076 ,
et Marca de
Conc. Sac.
et Imp. Lib.
4, Cap. 14.
An. 1054.
* Beziers
Lodeve
' Carcassone
Urgel
Usez
EX CONCILIO NARBONENSI IX. AN. MLIV-
AN N o Dominicce Incarnationis 1054, Indict. VIL Epacta IX. concur. V. E
octavo Kal. Septembris, conventus erat apud urbem Narbonam decem
venerabiliimi Episcoporum , Bernardi scilicet * Biterrensis, et Gonterii Aga-
thensis, et Rostagni * Luctevensis, et Amaldi îMagalonensis, Froterii quo-
que Nemausensis, Guifredi vero * Carcasensis, imo Berengarii Gerundensis,
Guif'redi Barcinonensis , necnon et Guilelmi Albiensis ; inter quos fuere Le-
gati D. Guilelmi * Urgellensis, videlicet, Berengarii, et Ugonis * Uzeten-
sis. Prsesidente D. Guifredo praedicta? urbis Archipraesule, cujus industria
praedicta Synodus, opitulante Petro-Ramundi («) Comité, atque Berenga-
rio ih) Vicecomite , unà cum Abbatum et Clericorum ac quorumdam
(a) Pctrus-Raymundus Cornes Carcassonensis , natus ex Raimundo I et Garsinda Vicecomitissâ Biterrensi
et Agathensi.
(i) Berengarius , Vicecomes Narbonensis, parentes habuit Raymundum et Ricardam.
EX CONCILIO NARBONENSI. 515
A nobilium (a) et ignobiliuni non minima multitudine, ad confirmandarn pariler
et custodiendani Tregam et pacom et dileetionem quam universalis Ecclesia
unanimiter instituit, et refornjanduni ejusdem statum , qui à pravis concul-
cabatur honiinibus , Doniinicis obtempérantes jussibus pro temporalibus
cominodis commissae sibi plebi inipensis , à summo omnium Pastore , ut
aeterna praemia mereantur adipisci in sœcula ....
Cap. II. Iterùm mandamus atque conlirmamus ipsam Tregam Dei quae à nobis
dudum constituta fuerat, et nunc à pravis hominibus disrupta esse videtur, ut fir-
miter deinceps ab omnibus teneatur. Igitur obsecramus per Deum et mone-
mus ut nemo Christianorum quemlibet Christianum requirat ad malefacien-
dum ab occasu solis quartae feriae , nsque secundae feriae illucescente sole...
IV. Hanc Tregam Domini firmiter custodiri prsecepimus . . . Illi auleni qui
B rebelles extiterint vel transgressores, sive qui auxilium eis in aliquo praebue-
rint, tamdiu anathematis vinculo subjaceant quousque digne arbitrio proprii
Episcopi satisfaciant. . . .
V. Si quis autem voUmtariè vel scienter hominem occident in hac Treuga
aut apprehenderit, aut castrum cujuslibet tulerit aut destruxerit, aut in . . .
indictam Treugam insidiando, aut aguitando facere volens comprobatus fue-
rit, ab omni cœtu Christianorum definitum est ut in omni vita sua perpé-
tue damnetur exilio ....
Vil. Quicumque vero adpropinquante qnadragesimse tempore , sive As-
censionis Domini, qui est Tregajn Domini, castrum vel munitionem construere
voluerit, non illi facere (b) hoc liceat, nisi duas hebdomadas cunctis scien-
tibus ante prœdictum tempus incipiant. . . .
C IX. Oliveta namque, cujus pignoris in ipso aquarum diluvio pacem legimus
terris redditam, et de cujus liqnore sanctum Chrisma conficitnr, necnon et
altaria illuminantur , sub tam firmam pacem statuimus ut nemo Chri-
stianorum eam prsecidere audeat , vel ad deformitatem truncare , neque ea-
rumdem fructus rapere. Quod qui fecerit, juxta quod definitum de caeleris,
per Tregam Dei ea (c) emendet.
X. Oves ergo et earum Pastores eas custodientes similiter in Treguam ■
Dei pennaneant cunctis diebus in cunctis locis, ita ut nullus Christianus eas
depraedare prœsumat, neque illas neque illarum Pastores laedere vel invadere.
Quod qui fecerit per Dei Treguam hoc totum emendet.
XI. Pacem autem à nobis sive à Principibus ohm constitutam mandamus
sive firmamus ut ab hodierna die et deinceps Ecclesiam nullus honiinum
D infringat, neque mansiones quae in circuitu Ecclesiarum sunt et erunt, ne-
que aliquid ex omnibus quse infra XXX passus sunt Ecclesiae et erunt, vio-
lenter auferre audeat, aut praesumere ; nisi Episcopus aut cui ipse jusserit,
propter suum censum, aut propter hominem excommunicatum, excepta luu-
nitione quae infra prœdictos passus XXX Ecclesiae sita fuerit ad concitan-
dum bella et contentiones. . . .
XIII. Reditus verô Synodales nemo laicorum in opus suum retineat prae-
ter consensum Episcoporum vel Clericorum, sed quibus jure debentur om-
nino restituât.
XIV. Monemus iterùm, ut nullus laicorum in opus suum retineat pri-
mitias, neque oblationes, neque cimiteriorum pretia, neque ova, aut ea
quae ad cos dantur per aspersionem salis et aquae in Cœna Domini, neque * ' les Trente-
E Trigintarios qui rectè debentur à Clericis recipi pro Fidelium Defuncto- """"^^
rum orationibus, sed Clericis qui eisdem Ecclesiis praesunt utendos relin- ^
quat ; nec quicquam ex fevo quod pro eadem E«.'clesia tenet minuere praesumat...
XVIII. Statuimus autem inter vos de contentionibus terrarum, et de de-
bitoribus et fidejussoribus, Dei autoritate et nostra, ut nemo ex eis vindictam
sumat donec ante sui proprii Kpiscopi et Potestatis cujus ditionis fue-
rit praesentiam veniens, causam suam exponat, ut alicujus eorum judicio
[a] Hisce in ducretis seu Cauonibus quae ex eus , induciarum tempore quo nullus offendere
utraque potcsiatc pari consilio emanaverunt , poterat, , castrum munitionemve construendi
junguntur pœnae teinjx)rales cuui spirituaiibus. pro lieito quivis habuisset.
Enimverô non tam Prajsulum quàni Principiim (c) Enicndare, id est, muktani lege vel judi-
Regionis Cœtus. Synodus ista meritô censetur. cio illatam persolvcrc.
{b) Ad œconomiain haec statuta s{>ectant. Se-
Ttt
ij
\
516 EX CONCILIO NARBONENSI.
terminetur atque definiatur. Episcopus autem et Princeps regionis ipsius, A
quibus eadem res pertinuerit ad distringendum , noceat résistent! et adjuvet
obedientem.
XXVI. Qiiod si quis eorumdem hominum vel feminarum praedictam pa-
cem ac institutionem praesnmptuosè infregerit, et infra XL dies non emen-
daveiit, noverit se taradiu extraneum à Christianorum consortio et à limini-
bus sanctae Dei Ecclesiae segregatum, donec ei oui damnum pertulerit duplum
restituât, et Potestati illius terrae in qua illud actum fuerit XL solidos einen-
det : et Episcopo ejusdem terrœ emendet, manu propria jurando super ai-
tare sedis, aut super quo liberavit, quo Episcopus jusserit, quia amplius
emendare non debeat pro transgressione excomnmnicationis ; aut emendet
ei XL solidos sine sacramento
B
PARtËNESIS EPISCOPORUM GALLItë ad TREUGAM DEL
Apud Marten. Tom. I Thés. Anecd. Col. 161.
Circaan. x N nominc Dei Patris oninipotentis, et Filii et Spiritûs Sancti. Ragim-
*^*2 X baldus Arelatensis Archiepiscopus, cum Benedicto Avenionensi, et INitar-
do Nicensi Episcopis, necnon et venerabili Abbate domno Odilone unà cum
omnibus Episcopis et Abbatibus, et cuncto Clero per universam Galliara
habitantibus, omnibus Archiepiscopis, Episcopis, Presbyteris et cuncto Clero
per totam Italiam commorantibus, gratia vobis et pax à Deo Pâtre omnipo- Q
tente qui est et qui erat et qui venturus est.
Rogamus vos et obsecraiiius omnes qui timetis Deum et creditis in eum
et ipsius sanguine redemti estis, ut caveatis et provideatis vos ad salutem
animarum et corporum, et sequamini vestigia Dei, pacem habentes ad in-
vicem, ut cum ipso mereamini pacem et tranquillitatem perpetuam possi-
dere. Recipite ergo et tenete pacem , et illam Trevam Dei , quam et nos,
divinâ inspirante misericordiâ de c(elo nobis transmissam jam accepimus,
et firmiter tenemus, ita constitutam et dispositam, videlicet ut ab hora ves-
pertina diei Mercurii inter omnes Christianos amicos et inimicos, vicinos
et extraneos, sit firma pax et stabilis Treuva usque in II feriam, id est, die
lunae ad ortum solis, ut istis quatuor diebus ac noctibus omni horâ securi
sint, et faciant quidquid erit opportunum ab omni timoré inimicorum ab- D
soluti, et in tranquillitate pacis et istius Treuvae confirmât!. Quicumque
banc pacem et Treuvam Dei observaverint, ac firmiter tenuerint , sint ab-
solut! à Deo Pâtre omnipotente et Filio ejus Jesu-Christo, et Spiritu-san-
cto, et de sancta Maria cum choris Virginum, et de S. Michaële cum cho-
ris Angelorum, et de S. Petro Principe Apostolorum cum omnibus San-
Coi. 162. ctis, et fidelibus cunctis , nunc et semper, et per oninia saecula saeculorum.
Qui vero Treuvam promissam habuerint , et se sciente infringere voluerint,
sint excommunicati à Deo Pâtre omnipotente , et Filio ejus Jesu-Christo et
Spiritu-sancto, et de omnibus Sanctis Dei , sint excommunicati, maledicti
et detestati, liîc et in perpetuum, et sint damnati sicut Dathan et Abiron,
et sicut Judas qui tradidit Dominum, et sint demersi in profundum inferni,
sicut Pharao in medio maris, si ad emendationem non venerint, sicut consti- E
tutum est. Videlicet si quis in ipsis diebus Treuvœ Dei , homicidium fece-
rit, exul factus, atque à propria patria ejectus, Jérusalem tendens , longin-
quum illic patiatur exiliuni. Si vero in aliis quibuslibet rébus supradictam
Treuvam Dei et pacem fregerit , examinatus per décréta legum saecularium,
juxta modum culparum cogatur persolvere, et per sanctorum Canonum ré-
gulas duplicata pœnitentia judicabitur. Quod ideô dignum ducimus , ut si
promissionem illic factam in aliquo corrumpere prsesumserimus, mundano
et spiritali judicio dupliciter condemneniur. Credimus namque istam causam
à Deo nobis cœlitùs inspiratam divinâ opitulatione, quia apud nos, ut cre-
dimus, nihil boni agebatur, quando à Deo populo suo transmissa est. Domi-
nica certa dies non celebrabatur , sed cuncta servilia opéra in ea fiebant.
PARiENESIS EPISGOPORUM GALLIiE, etc.
517
A Promisimus itaqiie Deo ac devovimus quatridiium , ut suprà diximus , ut
V feria propter Ascensionem , VI feria propter Cliristi passioneru , Sabba-
tura pro veneratione sepulturae, et ut Doniinica resurrectio inviolabiliter
celebraretur , ab omnibus rurale opus in ea omnino non fieret, inimicus
ininiicum non formidaret, secundùm auctoritateni à Deo colla tam et ab
Apostolis traditam. Omncs qui liane pacem et Dei Treuvam amaverint ^ be-
nedicinius et absolvinuis, sieut superiùs dictum est. Illos autem qui contra-
dicunt , exconimunicanius , maledicimus et anatheniatizamus , et à liminibus
sanctae matris Ecclesiae eliuiinanuis. Cùm autem evenerit cuiquam vindicare
in eos qui liane cartam et Dei Treuvam irrunipere praesumserint, vindican-
tes nulli culpae liabeantur obnoxii, sed sicut cultores causae Dei ab omnibus
Christianis exeant et redeant benedicti. Si vero residuis diebus aliquid su-
B blatum f'uerit, et in diebus Treiivœ obviaverit, omnino non teneatur, ne oc-
casio ininiico data videatur. Praeterea rogamus vos , Fratres , ut in quacum-
que die apud vos prœdicta pax et Treuva constituta fuerit , ipsum diem dé-
vote recolatis in nomine sanctae Trinitatis. Latrones quoscumque de vestra
regione ejiciatis, et abominemini, maledieatis et excommunicetis ex parte
omnium Sanctorum qui suprà scripti sunt. Décimas vero vestras et primitias
de laboribus vestris Deo offeratis. De bonis vestris ad Ecclesias deportetis
pro sainte vivorum et defunctorum , ut Deus vos liberet ab omnibus malis
in hac vita, et post hanc vitam perducat vos ad régna cœlorum , qui cura
Deo Pâtre et Spiritu-sancto vivit et régnât Deus per omnia ssecula saeculo-
rum. Amen.
C
CONCILIUM SENONENSE
AB OMNIBUS PROVINCLE SENONENSIS EPISCOPIS
CORAM HENRICO REGE HABITUM, AN NO MXLVIII.
Apud Labb. Tom. IX Concil. Genei'al. Col. 946.
An. 1048.
AN N o aerae Christianse MXLVIII Senoiiis congregata est coram Henrico
Francorum Rege Synodus , cui prsefuit Gilduinus Senonensis Episco-
D pus, interfueruntque omnes provinciae Senonensis Episcopi : Imbertus * Pa- ' «'• Hum-
risiensis , Maynardus Trecensis , Hugo Nivernensis , Herbertus Autissiodoren-
sis , Gualterus Meldensis , et Isambardus Aurelianensis. Quo in concilio Rex
et Episcopi, Theobaldi («) Comitis Trecensis precibus annuentes, funda-
tionem Monasterii (b) sancti Aygulfi in urbe Pruvinensi, à Theobaldo ta-
ctam , confirmarunt. Ex Diplomate Henrici Régis, quod exhibemus infvà , inter
cœtera ejusdevi Régis Diplom.
{a) Cornes erat Campant. I, Blesensis III, nec- nis) concessit.
non Carnutensis. Ob denegatain (ut narrât Mabi[. (b) Monasterluin illud, seu potiùs Cella hac-
et bistorici alii nonnulli) de terris suis Régi tenus subcst Cellensi Monasterio. Exstat in Pru-
Hcnrico fidelitatein , Rex occupatain urbein vinensi opido diœcesis Senonensis, ubi anti(jui-
Turon. Gaufrido Martello possidendam tra- tùs Ecclesia erat, S. Aiguifo Abbati Lerinensi
didit. Ab eodcm Martello Tlieobaldus in prae- et Martyri saura , quaiii Theobaldus Trec. Coin,
lie captus , civitatera Turonicam à majoribns à Rege in bencficium tenebat.
suis acceptam pro Lytro (id est pretio rcdemptio-
T t t lij
\
518
MONITUM
IN CONCILIUM REMENSE.
Occasione querelae de Primatu inter Archiep. Remens, et Trevirens.
necnon decreti quo interdictuni ne quis altaria emeret aut venderet,
quaedam hîc praeniittenda censeinus.
PRIMATES in universum dicuntur ii qui principem locum in
aliquo Collegio ohtinent , vel Proceres alicujus gentis. Primates g
quoque Civitatum et ordinum dicuntur ab Imper atorihus municipales
Magistratus. Inde vox ista in Ecclesiasticum usum irrepsit , ad signi-
ficandam eorum Episcoporum preerogativam , qui Provincial suse Con-
cilio prxerant. Hinc Metropolitani Primates dicti sunt. yiliquando
Primates Episcopi hahiti sunt , qui aliis Episcopis ordinationis tem-
pore potiores essent , etsi ex eo Primatu nu/la competeret illis auto-
ritas. Primates denique dicti sunt illi Episcopi qui plures Provincias
et earum Metropolitanos administratione sua complectebantur ; qui jure
Patriarchico , ipso etiam nomine Patriarchse fruehantur. Primates trium
generum facit Hincmarits : primos, qui sunt Metropolitani suse Provin- C
cise ; secundos, qui Metropolitanis aliquot prxsint ; tertios , summarum
sedium Episcopos, qui soli Patriarchse dicuntur.
Evidentissimè constat, ait Petrus de Marca, Metropolitanos Epis-
copos, quihus vicaria potestas Romanx sedis collata est in accidenté ,
nec Primates olim nuncupatos , multb minus Patriarchas ; nec jure
perpetuo id beneficium consecutos : sed gratid perscnis singulis
indultâ. Eam verb dignitatem sic temperabant olim , ut Me-
tropolitanorum jura nullo pacto infringerentur. Post publicationem
Epistolarum Pontificiarum emersit Primatum nomen , et institutio
civitatibus jure perpetuo affixa ; quse in consessûs prœrogativd, et in ju- D
diciis reddendis super appellationibus à Metropolitanorum sententiis ,
versabatur. Prima Ecclesiarum omnium , quse illo dignitatis titulo aucta
fuit , est Bituricensis Metropolis , cujus incrementa acciderunt ab anno
786, usque ad annum 864.
Is erat in Ecclesia Gallicand Metropolitarum status , ut nulla inter
Primates Gallicanos , Belgicos , et Germanicos esset prœrogativa,
nisi ex tempore ordinationis , teste Hincmaro epistolâ octavd Cap. IG,
qui Aquitanos omisit ob privilegiuni Bituricensis Episcopi. Quse dis-
ciplina duravit usque ad annum 1079.
In Capitularibus Caroli Magni ÇLib. 7 Cap. 439 , ap. Baluz. E
Tom. I , Capit. Col. 1122). Lex affertur : NuUi alii Metropolitani
appellantur Primates, nisi illi qui primas sedes tenent, et quos
Sancti Patres Synodali et Apostolica anctoritate Primates esse de-
creverunt. Reliqui vero qui alias Metropolitanas sedes sunt adepti,
non Primates, sed Metropolitani vocentur. Ubi , observât Baluz.
[Tom. II, Col. 1240) duo Metropolitanorum gênera constituuntur.
Primi ordinis Metropolitani vocantur Primates , quia primas sedes
tenent , id est , opinor, civitatibus pressant quse in veteribus notitiis
MONITUM. 549
A primum locum tenent , ut Lugdunum inter Provinc. Lugdun. Trever.
inter Belgicas , etc. Et tamen Hincmarus , qui Belgicx II Metro-
poUtanus erot, se Primatcm esse contendit et iinum de primis Galliee
Prima tibus. Vid. Fiodoard. Lib. 2 Cop. 17, et Lib. 3, Cap. 10.
yinno circiter 508 , à Sjmmacho Papa , non ah Hormisda , ut
placuit Hincmaro, vicariatum universse Francorum ditionis accepit
S. Remigius , quod genus Primatise pênes ipsum solum resedisse ,
nullâ successorum suorum habita rotione , post Cointium censent au-
tores Gall. Christ, nov. T. IX. col. 11. Vid. Ludov. Thomass. Dis-
cipl. Eccles. Part. Il, Lib. II ^ Cap.l , T. /, pag. 15, Edit. an.
^ 1679. Carolus Magnus Tilpino pallium per Legatos et literas suas
ohtinuit ah Adriano I Papa, qui novo privilegio antiqua jura Ec-
clesias Remensis conftrmavit litcris , anno , ut conjectat Cointius ,
775 scriptis , quibus decernit ut Remensis Ecclesia , quemadmo-
diim antiquitîis fuerat , Metropolis permaneret , ac suae diœceseos ,
id est Belgicse secundx seu Remensis Provincial esset Primas. Ex qui-
bus satis apparct Primatis denominationem ab Adriano adhihitam ,
ne quid auctoritatis in Archiep. Remensem sibi "vindicare prsesumeret
Archiep. Trevirensis , tanquam primas utriusq. Belgicx. Gai. Christ,
ibid. col. 30. Idem sentit Ihomassin. Discipl. Ecclesiast. Part. 3 ,
C Lib. I , Cap. 5, 7. //, pag. 17.
Régula , qux primse Provincix Mctropolitanos secundx Provinciee
exœquat , vigebat in Galliis tempore Hincmari Remensis Archiepis-
copi , qui sold ordinationis série Treverensem primse Belgicœ Métro-
polite m , et Remensem secundx Belgicx inter se differre Ulocet , duo-
bus locis apud Flodoardum. Alter est Lib. 3, Hist. Remens. Cap. 13,
in epistola ad Nicolaum. « Inter Remensem et Treverensem Eccle-
» siam , lias enim duas tantiim Provincias Belgica Regio habet ,
» haec semper distinctio fuit , sicut in Ecclesiasticis monumentis in-
» venimus, et vetustissimam consuetudinem semper obtinuisse
^ » comperimus , ut isdem Episcopiis non loci sed dignitate ordinis
» prior secundùm sacras régulas haberetur , qui foret in qualibet
» istarum Ecclesiarum Metropoli anteà ordinatus ». Idem Hincmarus
in epistola ad Ludovicum Regem , apud Fiodoard. Lib. 3, Cap. 20.
« Ecclesiae Remensis et Treverensis Comprovincialcs atque soro-
» res , et ex autoritate et ex antiqua consuetudine habentur : eâ con-
» ditione , ut qui prior earum fuerit episcopus ordinatus , prior etiam
» habeatur in Synodo , sibi mutuo consilio et auxilio foveantur atque
» fulcianlur ». Vide Petr. de Marca de Primatu Lugdunensi et cxtcr.
Primatibus.
F
Multa conquestus Juerat Manasses I apud Gregor. VII de Le-
gatis Viennensi , Diensi , Laudunensi , et Ambianensi Episcopis :
\v[\àe y {aiebat ) propter talium pudendas reprehensiones et vo-
cationes, mihi, qui totius Galliae Episcopos debeo convocare ,
liceat confîdere de vobis sine Legatorum vocatione , donec ad
Pascha veniam ad vos. Ad privilégia quibus ille nitcbatur , respondit
Gregor. an. 1078. Possunt quaedam in privilegiis pro re , pro per-
sona, pro tempore , pro loco concedi ; quae iterùm pro iisdem ,
si nécessitas, vcl utilitas major exegerit, iicenter valeant
520 M 0 N 1 T U M.
commutari . . . Privilégia siquideni non debent SS. Patrum aucto- A
ritatem infringere , sed utilitati S. Ecclesiae prospicere . . . Remen-
sis etiam Ecclesia quodam tempore Primatui subjacuit. f^id. Gall,
Christ, nov. Tom. IX. Col . 73 , et Ludov. Thomass. Discipl. Ecoles.
Part. IF. Lib. /, Cap. XI ^ Tom. Il, pag. 45.
Remensem Ecclcsiam omnium Regni Ecclesiarum capat appellat
Gerbertus. Earum matrem nominat Carolus Rex. Al'd aliis verbis
insignes scdis B. Remigii , Regum et gentis nostrse Apostoli et Pa-
troni , preerogativas expresserunt. Remensem Archiep. Diadema
regni , etc. possidere fatetur Kvo Carnotensis. Unde ex S. Bernar-
do, coronam Régis capiti, quod singulis festis tune fieri solebat, B
ubique Galliarum in Ecclesiis quibuscumque imponebat ex sedis
suse privilégia. Primatum Remensi Ecclesise in universas Gallias à
B. Petro collatum fuisse scribit Fulco Hincmari successor , quam di-
gnitatem alii ad S. Remigii Vicariatum Apostolicum malunt referre.
Hodie Remensis Antistes S. sedis Apostolicse Legatus-natus et Gallia-
rum Primas nuncupatur , et inter regni Proceres primi Francise Du-
cis ac Paris titulo ac p^serogativis gaudet. Mabillon. Act. SS. Ord.
S. Bened. Saec 6, Part. I, pag. 720.
Aitar. re- Precariâ possessione bonorum Ecclesiasticorum Laids hominibus
demptio _ _ , ^ ^ ...
per Reges Francor. 3. stirpis permissd , non solum fundi et 'villse, C
sed etiam Ecclesise ipsse , in beneficium illis concessse sunt. Eccle-
siarum nomine oblationes, decimse , aliique reditus , data et concessa
intelligebantur. Tune Ecclesise eo jure possessse sunt , quo csetera béné-
ficia sivc feuda : adeo ut tandem in heredes quoque transierint , et ex-
positse sint howinum commercio. Ne tamen Sacramentorum celebratio
à Laicis Ecclesiarum possessoribus pendere videretur-, inducta est
nova qusedam verborum distinctio , ita ut in una eademque domo pars
una Ecclesia diceretur , quoad Laicorum jura ; et Altare , quoad juris
spiritualis administrationem. Hanc observationem debemus Abboni
Floriacensi , qui csesus est anno 1003, in apologetico quod scripsit Q
ad Reges Hugonem et Robertum. Ejus verba relata leges ad pag. 330
Tomi nostri X.
Fréquentes occurrunt eo tempore factse à Principibus et nobilibus
viris pise donationes , vel etiam venditiones vili pretio , quibus Ec-
clesise hujus vel illius loci , Episcopis , Capitulis , et Monasteriis de
novo conditis conferuntur , ut fidem faciun\. universa Ecclesiastica ta-
bularia. Collatse in Monasteria donationes Ecclesiarum , minîis gratsn
erant Episcopis , qui bona sua in alios transferri iniquum esse du-
cebant. Itaque variis Synodis et Romanorum Pontificum decretis
prohibitum est, ne ullus Laicus décimas suas , aut Ecclesiam, aut ^
quidquid Ecclesiastici juris est , sine consensu Episcopi , vel Ro-
mani concessione Pontificis, Monasteriis aut Canonicis oiïerre
prsesumat. Verba sunt Synodi Melfitanse sub Urbano II anno 1090,
qux antiqua interdicta renovavit.
Ex necessitate consensus , lucri occasionem sumpserunt Episcopi
quidam , certâ pecunise summâ sibi dépensa , velut resarciendi damni
colore, Monasteriis permittcntes , ut Ficarii quidam , altarium mi-
nisteria peragerent , Monachi vero reditus Ecclesiarum perciperent ,
alimentis
MONITUM. 521
A alimentis Vicario preebitis : eâ tamen lege adjectâ ut quandocumque
Plcarius decederet , aller à Monachis sufficeretur , eâdem solutione
pecunise ergà Episcopum defunctis. Vicarii illi , Personae diceban-
tur trito tune vocabulo ; et solutio/ies illse pecuniarix , Altarium re-
deniptiones. Quse vox petita ex benejiciorum , seu feudorum nsu ,
in quibus invaluerat , ut Domino certa pecunia penderetur pro nova
investitura , qux hœredi ultimi possessoris concedcnda erat. Quod
emolumentum Redemptionis nomine Galli signijicabant , et hodie
signi/icant. Altarium redemptiones dicebantur certx qusedam prsesta-
tiones , qux dabantur Episcopis , quotiescumque Ecclesiarum , qux
B Monachorum juris erant , Personae mutabantur. Nam cùm Ecclesix
omnes ad Episropos pertineant , uti habent concilia et Synodi , eas
illi interdum Monasteriis aut Capitulis Canonicorum donabant , aut
à fundatoribus donari permittebant ; retentâ eâ prœstatione , quse re-
demptio altaris dicta est , veluti in signum dominii , quod Ec-
clesia matrix sibi reservabat , atque adeb reservatis ipsis Ecclesiarum
decimis. Nam si altaria Congregationibus Canonicorum vel Mona-
chorum per personas darentur , mortuis personis , in manus Epis-
coporum redibant , nisi essent per eorum scripta vel privilégia con-
firmata. Hinc personaliter tenere dicebantur qui sub annua prxsta-
C tione , Altarium redemptio dicta , bénéficia Ecclesiastica posside-
bant : impersonaliter verb^ qui ea obtinebant libéra à personatu. Cang.
Nov. Edit. ad voces , Persoria , Redemptio. In Synodo Atrebatensi
an. 1097 habita , cui diœcesani Abbates interfuere , Lambertus
Episcopus S. Amandi Elnonensi Monasterio confert duo altaria,
Scaldinii scilicet ac Lurcii , quse ad id tempus personaliter, id est
ad singularum personarum seu pastorum mutationem , cum certo censu
tenuerant Monachi , deinceps impersonaliter obtinerent : ea condi-
tione , ut defunctis Presbyteris ^ alii eorum loco idonei ab Abbate ad
Episcopum deducantur, eisque animarum cura ab Episcopo gratis
D concedatur . . . Obedientiarius vero altarium supradictorum Mo-
nachus Synodis semper intererit. Mabill. Annal. Bened. Tom. F ,
p. 387. Concessio autcm altarium dupliciter fi.ebat ab Episcopis , aut
retentâ pênes se altaris dispositione ; ita ut mortuo Vicario liberum esset
omnino Episcopo , indulgere Monasteriis substitutionem Ficarii , vel
eam improbare : aut ita ut perpétua esset pênes Monasteria Vicarios
substituendi facultas , soluto redemptionis precio , cedente quando-
cumque j vel decedente Ficario. Itaque primo casu , obeunte Vicario.
altaria poiestati liberse Episcopi reddi debent : secundo autem casu , à
Monasteriis perpétua retinentur per Vicarios , seu mavis per Perso-
E natum. Hujus speciei exemplum peti potest ex lilteris Radbodi No-
viomensis Episcopi, datis anno 1088 , quibus altare perpetuo Sub
personatu tenendum concedit ^ eâ conditione adjectâ ^ ut in festo SS.
Simouis et Judae tune proximo, ejusdem altaris persona Episcopo,
seu ejus Vicario , decem solidos solvat. Personâ vero mortuâ , seu
quacumque occasione à personatu illo decedente , alia subrogetur
persona, quae in sua restitutione decem similiter solidos solvat ( a).
(a) Vid. Pétri de Marca dissertationem ad Can. VII Concil, Claromont. Ex ipsâ siquidem multa
desurapsimiis hîc notata.
Tome XI. Vvv
522 CONCILIUM REMENSE.
Et hsec est altarium emptio seu redemptio in Concilio Remensi dam- A
nata. De qua agemiis etiam in sequente Tomo , uhi de Concilio Cla-
romont. celehr. an. 1095.
CONCILIUM REMENSE
CELEBRATUM A B. LEONE IX SUMMO PONTIFICE
POST DEDICATIONEM ECCLESI^ S. REMIGII.
Apml Mobill. Act. SS. Ord. S. Bened. Sœcnl. VI. Part. I , p. 720. Et ap.
An. 1049 Labb. Concil. General, Tom. IX , Col. 1036.
D'
Wido
B
lE vero altéra ( Dedicationis ) , quae est qiiinto Nonas Oetohris , con-
gregati siint in niemorata Basilira ( S. Remigii ) Episcopi videlicet nu-
méro viginti , cum quinquaginta ferè Abbatihns , et aliis eeclesiastici onlinis
complurimis. Uhi statim vêtus querela inter Kemensis et Treverensis Archie-
piscopi Clericos est renovata : his adstruentibus quia Remensis Primas esset in
Gallia , ideoque illi dispositio competeret Synodica : è contra verô illi Archie-
piscopo Treverensi eamdem dignitatem conabantur adscribere , primamque
sedein post Romanae Ecclesiae Pnesulem in celebrando Concilio adquirere. G
Doninus autem Papa non arliitratus oportunun) tempus , quo his rationibus
imponi valeret congruus finis , sed potiùs nietuens luijusaiodi controversiam
prorumpere ad scandalum contentionis ; in niodum coronae sedilia Episcopo-
rum di.sponi , et in medio eoruin suae sedis suggestum praecepit locari , cujus
ordinationis modum ex arbitrio Remensis Archipraesulis sanxit adniinistra-
ri . . . . Doinnus Papa sacerdotalibus quasi ad celebrandam Missam inlulis
redimitus , processit ex oratorio S. Trinitatis cum Cruce et Evangelii libro...
Consederunt omnes , ordine quo Remensis Archipraesul disposuit , Domnus
quidem Papa in medio chori , verso vultu ad sepulchrum B. Remigii , ante
oculoà autem ejus , ad orientalem plagam , * Remensis in dextera , * Tre-
• Eberhardus vcrensis vei'6 in parte resedit sinistra. Post Remensem deinde . . . resederunt
• al. Froi- Beroldus Suessionensis , Drogo Morinensis , RoUandus * Silvanectensis , Adal- D
landus j^^^j-q Mettensis ; ad meridianam autem plagam , Aylenardus Archiepiscopus
Lugdunensis , Hugo Lingonensis , Joffridus Constantiensis , Ivo Sagensis («),
' xeuLexo- Herbertus Lisoiensis * , Hugo Bajogacensis , Hugo z\vringensis , Theoderi-
j,yg Yjpjyf,^.j,gjg . gj septemtrionalem verô plagam , Hugo Archiepiscopus
* vei Budicus Vesontioueusis , Hugo Nivernensis , Eusebius Andegavensis , Pudicus * Nan-
• de Porto netensis (^) Episcopus Anglorum (c) , et Johannes Portuensis *. Post quo-
rum terga in modum similiter Coronae resederunt Abbates hoc ordine : dom-
nus scilicet Abbas S. Remigii Herimarus , domnus Hugo Cluniacensis, Si-
*FuicoCor- gefridus Gorziensis , Folco * Corbiensis , Robeitus Prumiensis , Rainoldus
eiensis g Mcdardi , (jirvinus S. Richarii , Godfridus Verzelliacensis , Arnoldus Pul-
tariensis, Rodulfus iMosomensis , Oylardus Cathalaunen.sis , Milo Dervensis ,
JNorgaudus Altvillarensis , Albertus» S. Theoderici , Stephanus S. Urbani , E
Wlfricus S. Augustini Canluariensis , Alwinus ((/) S. Benedicti de terra An-
(a) Guillelnius Gemeticensis Ivoneii) Sagien- dlscimus Papain Leoneui , non solùni Gallia;,
sein hoc in Concilio à Leone redarguluin dicit sed etiam aiiarum gentium Episcopos ad Concil.
ob coinbustioncra Ecoles. Sag. Quod minime Remcnse convocasse. Unde non mirum est, si
legitur in Actis ab Anselmo datis. f^'id. Hist. ffill. j)assim à vetustis auctoribus Concilium Générale
Gemet- Lib. 7. Cap. 13, pag. 42. huj. Fol. nuncupetur. Disciraus et noraen Duduci seu Dii-
(b) In EpiscoporuMi iNamnetcnsium Catalogo duconis, qui Concil. Rem. cum duob. Abbat.
omissus est à Sammartbanis l'udicus. Vid. quae Anglis, mittente Edwardo (III) Uege, adfuit.
de illo ex Chronico Ecclesia; Namnet. refert Pe- Hic Diiduco inter Wellenses [de Velij antistites
Irus Lebaud in Hisl. Britan. Cap. 22, ubi eum decimus-(|uartiis numeratur. Id. ihid. pci'^. 712.
Gualterii Episcopi filium dicit. Mabill. ibkl. p. 721. [d) Abbas Raniesiensis in agro Huntidonensi,
(c) Ex fragmente libri fundationis Monaste- cujus Cœnobii Ecclesiara consccrarunt S. Duns-
rii Ramesiensis in Angliâ ,. quod edidit Sjjelman- tanus Archiepise. Cantuariensis , et S. Oswaldus
nus Tom. I. Conciliorum Anglican, ad an. 1049, Eboracensis an. 974.
CONGÏLIUM KEMENSE.
523
A glornni ; deinde ceteri , qui . . . simul fuerunt numéro ferè quin<|uaginta.
Quibus ita residentibus . . . Petrus S. Ronian?e F>clesiae Diaconus , ( ser-
moneni habuit ) de multis illicitis , quae contra Canonum instituta in Gallicis
finibus exercebantur : id est de siinouiaca haeresi , de ininisteriis ecclesiasticis,
et altaribus quse à laicis tenebantur , de pravis consuetudinibus quae ab eis
in atriis Eoclesiarum acoipiebantiH" , de incestis conjugiis , et eis qui légiti-
mas relinquentes uxores , adulterinis iterùm nuptiis implicabantur , de Mona-
chis et Clericis à sancto proposito et habitu recedentibus , iteîu de Clericis
niundiali iniiitise studentibus , de rapinis , pauperunique injustis captionibus ,
de sodomitico vitio , et quibusdaui haeresibus , quse in eisdem pullulaverant
partibus ....
Habitus est sernio de Episcopis , qui invitati ad eamdeni Synoduni venire no-
B luerant , nec aliquod indè suœ excusationis scriptum illo transmiserant. Unde...
pœnà daninati sunt excomniunioationis , cuni omnibus illis, qui ipsius Papte for-
midantes adventum , hac de re profecti erant in expeditionein Régis. Nomi-
natini vero Senonensis * Archiepiscopus , Belvacensis ' , et Ambiancnsis *
Episcopus ; sed et Abbas S. Medardi , quia absque licentia recesserat à conven-
tu Concilii. Excomniunicatus est etiam sancti Jaoobi Archiepiscopus Galli-
ciensis , quia contra fas sibi vindicaret culmen Apostolici nominis. Post haec...
plurinia SS. Patruni décréta , quaj jam per incuriain pro nihilo liabebantur ,
praecepto sute autoritatis renovavit , et multa quae in Gallicana Ecclesia exer-
cebantur illicita , ne fièrent ulteriùs , sub anatheniate proliibuit . . . Contra hœc
XII Canones edidit.
Et quia novi haeretici («) in Gallicanis partibus emerserunt , eos exconi-
Q inunicavit . . . Exconiniunicavit etiani Comités Angelrai * , et Eustacium
propter incestuni , et Hugonem de Draina , quia legitimani uxoreni dinii-
serat , et aliam sibi in matrinionio sociaverat. Interdixit et Balduino Comiti
Flandrensi , ne (iliam suam Willelmo Normanno nuptui daret , et ei ne eani
acciperet. Vocavit etiam Comiteni Tetbaldum , quoniam suam dimiserat uxo-
rem ; vocavit et Gozfridum Andegavensem usque ad Synodum futuiam Mo-
guntiae , ibi excommunicandum , nisi relaxaret queni captum tenebat dom-
num Gervasium , qui tune erat Praesul sedis Cenomanicae ; posteà vero ab ejus-
dem tyranni potestate exemptus , Widone Archiepiscopo defuncto , à Rege
Francorum Henrico subrogatus est ad regimen Remensis Ecclesiae. Ex-
communicavit denique illos , de quibus proclamationem fecerant Compen-
dienses Clerici , propter quorum injustitiam illuc detulerant corpus S. xVIar-
D tyris Cornelii ; eos quoque , qui ab eadem Synodo redeuntibus aliquid in-
ferrent impedimenti. Privilegium autem quod fecerat S. Remigio , ibi-
dem in conspectu omnium recitatum confirmavit , et constituit omni tem-
pore , sicut scriptum continebatur , inviolabiliter conservari , sicque data be-
nedictione Concilium solvit ; (quod) trium dierum continuatione ( celel)ra-
vit ) niillesimo et quadragesimo nono anno felicissimse Incarnationis Doinini
nostri Jesu-Christi.
[a] Quinaiii sint novi illi haeretici diserte non lalus erat tune Berenjjarii error, nec in apcrtain
expriinit Concilium. Non alii videntur , quùin haeresim ante Concilia Romanuin et Vercel-
Manichsei, qui toto iUo sâeculo Gallium et Ger- lense anni sequentis crupit.
maniam infestarunt. Necdum enim satis propa-
' Gitduinus
' Drogo
• Fuko II
Engeirai
V V V ij
524
MONITUM HISTORICUM IN CONCILIUM TURONIS
IN PROVINCIA LUGDUNENSI
Per Hildebrandum ( a ) Subdiaconum Apostolicœ sedis Legatmn an. MLV.
celebratum.
GONCiLii hujus lïieminere Chronica Vindocinense et Malleacense iis ver-
bis : An. (b) 1055 Synodus facta est Turonis. Illud Bartholomaei Turo-
nensis Archiepiscopi teniporibus* habitum fiiisse narrât vêtus Historia in Ta- B
bulario S. Martini Turonensis , quae quidem Historia Hildebrandum sic lo-
quentem indueit : a Ego autem memini aliquandô tempore Victoris Papse
j> Turoni moras fecisse in diebus Bartholomaei Archiepiscopi ad discutiendam
» causam f'ratris nostri B. » ( id est Berengarii. )
De eo Concilio Willelmus Malmesburiensis , suprà pag. 191 a Sodalitati Ca-
» tholicae timens sanctissimae menioriae Léo Papa Vercellis contra eum ( Be-
» rengarium ) instituto Concilio tenebras nebulosi erroris Evangelicorum tes-
» timoniorum fulgore depulit ; sed cùm post obitum ejus virus haereseos in
» finibus qiiorumdam nebulonum diu confotum iterîim erumperet Hildebran-
» dus cùin (c) Archidiaconus esset , Turonis [d) , mox Papa Romae , adu-
» natis Conciliis convictum ad dogmatis sui anathema compulit » .
De eadem Synodo Turonensi haec habet Anonynius Chifïletianus in opus- q
culo de multiplici Berengarii daninatione an. 1088 coniposito : a Victor quo-
» que Papa et in sede et in auctoritate successor S. Leonis Papae, misso Le-
» gato in Gallias, venerabili, inquam, Hildebrando tune Archidiacono, sed nostri
» temporis Apostolico, generalem (e) Synodum Turonis congregavit , in qua
7> ipse Beringerus accepta optione defendendi se, cùm se- penitùs defendere
» non posset , sub jurejurando propriam haeresim anathematizavit et com-
» munem sanctae Ecclesiae fidem de veritate Oirporis et Sanguinis Domini se
D deinceps servaturum sub eodem juramento promisit ».
Hujus etiam Goncilii Eusebius , alio nomine Bruno , Andegavensis Epis-
copus meminit in Epistola ad Beringarium circa annum 1062, illudque'inter
alia duo collocat , quorum unum apud Turones à Gerardo Legato , alterum
in Andegavensi civitate ab Archiepiscopo Vesontionensi habitum est. [)
Auctoritate hujusce Synodi per Hildebrandum mandato apostolico con-
gregatae , Berengarium post detestationem et abjurationem haereseos, catholica
fidei professionem in manus Hildebrandi edidisse , scriptor hujus temporis Guit-
Lib. 3. de niundus Aversanus Archiepiscopus testatur his verbis : « Turonis item generali
Stcram. » aggregato Concilio , praesente tune venerabili Papa Gregorio, Roniano tune
ï Archidiacono , panem et vinum in sacrificio Domini non umbraticè , sed
» verè Christi carnem et sanguinem fieri , dato- propriae manûs Sacramento
(a) Hildebrandus , natione Thuscus , palria Lib. 1, Epist. 9. testantur Petrus Damian, necnon
Soanensis , Monachus Benedictinus Congrega- Léo Ostiensis , cui astipulantur Baronius , Lab-
tionis Cluniacensis, à Leone IX primùru Sub- beus, Pagius, etc.
diaconus, mox S. R. E. OEconomus ordinatus, (d) Duo Concilia in Galliis ab Hildebrando
ac Monasterio S. Paali Prselatus, ut refert Paulus celebrata affirmant multi et magni moment!
Bernricdensis in ejus vlta apud Boilandum ad Auctores ; uuum Lugduni contra simoniacos .
diem 25 Maii, à Nicolao II an. 1059 creatus alterum Tunmis contra Berengarium. At in-
Diaconus Cardinalis primo, et paulopôst Ar- certum manet, et silent multo plures , primum
cbidiaconus factus , et an. 1073 in Apostolicum quod contendunt Concilium. Fuit reverà in
electus, Gregorius VII dictus. Provinciâ Lugdunensi , urbe non notatâ , Sy-
(6) Vel, ut voluit Bertholdus an. 10S6 ; quae nodus cui Hildebrandus praesessit : cùm autem
datse conciliantur , si Concilium hiemali tem- Turones civitas intra Lugdunensem Provinciam
pore celebratum fuerit. Alii enim novuin an- stet, non immeritô factuin dicitur in illâ.
num Kalendis Januarii : alii in die Paschatis (e) Générale exstitit Concilium , id est ex
inchoant. totis Galliis aggregatum ^ et forte ex tinitimis
(c) Guitmondus , Anonymus Chiffletianus , regnis, quod satis sujierque innuunt grares que-
Will. Malmesburiensis , Joannes Bromptonus, relae Henrici Iraperatoris in Ferdinandum dia-
Nicolaus Aragonius , et alii plurimi asserunt dema Imperii in Hispaniis sibi arrogantera de-
Hildebrandum fuisse tune Romanae Ecclesiae Ar- latae. Verisiraile quippe est tantas lites linpera-
chidiaconum ; at tantummodo Subdiaconum , torem non tulisse ad Synodum cui soii Galli
diserte in litteris ad Nicolaum II Pontiticem Pra^ules adfuisscnt.
MON. HISTOR. IN CONCIL. TURON. etc.
525
A ) Berengarius confirmavit » . Et iterum : « Inde Romana Ecclesia per beatnm
» Leonem Papam Berengariana figmenta mox in suo exortu damnavit. Deinde
» per hune ipsurn qui nunc prœest Gregorium Papam, tune Archidiaconum
» Romanae sedis, in Concilio Turonensi convicit ; ipsumque Berengarium,
» ut videbatur, correctum, ac propria; manùs Sacramento satisfacientem clemen-
» ter suscepit » .
Lanfraneus agens contra Berengarium testatur idem his verbis : « Quie S.
» Leonis sententia non efï'ugit successorem quoque suum felicis memoriae
» Papam Yictorem ; sed quidquid de hac re seu ceteris ipsis statuit, statuive
V praecepit, hoc etiam iste sua atque omnium Conciliorum (a) suorum au-
» ctoritate firmavit. Denique in Concilio Turonensi, cui ipsius interfuere
» Legati, data est tibi , Berengari, optio def'endendi partem tuam. Quam
B » ciim defendendam suscipere non auderes, confessus coram omnibus com-
» munem Ecclesiae fidem, jurasti (b) te ab illa hora ita crediturum, sicut
» in Romano Concilio te jurasse, est superius comprehensum » .
Quae omnia eisdem verbis scribit Milo Grispinus, et in Chronico suo ad
an. 1056 confirmât Bertholdus Presbyter Constantiensis, meminereque Her-
manni Chronicorum continuator, Durandus Troarnensis Abbas JAb. 4. part.
9. et Order. Vitalis lib. 4. « Lanfraneus, inquit, . . . profundissimis disputa-
» tionibus Beringerium Rouiae, Turoniscjue palam evicit » omnemque haeresim
» anathematizare, scriptoque veram fidem profiteri exegit ».
Huic item Synodo proposita fuit querela Henrici III. Imperatoris ad-
versus Ferdinandum I cognomento et virtute Magnum, Castellae ac Legionis
Regem, de titulo Imperatoris Hispaniae, quem uti suus pater Sancius Magnus
C sibi vendicabat. Verùm esse suae dignitatis injuriam et Augustae Majestatis rebel-
lionem censuit Imperator Henricus. Hinc titulum à praesenti synodo per Lega-
tos suos postulavit exsufïlari, et Ferdinandum , ceterorum in Occidente Regum
more, à tanto nomine abstinere per censuras et interdicta cogi. Res ardua.
Equidem Patres Concilii sciebant Victorem Pontificem Henri(io •' quasi patrem
fuisse, et ut hominem Suevum favere Imperio. Legatus vero Hildebrandus ,
utpote Cluniacensis , cui Hispaniarum Reges semper fuerunt devotissimi , Cœ-
nobii Monachus , inalebat scabrosam qusestionem tractari alio loco et tem-
poi'e ; ideoque ipsam, communicato cimi Patribus consilio Pontifici remisit ;
• intereà , haud dubiè ex prsesentis Synodi decreto, jubendo Régi ut Impera-
toris titulum suspenderet, illumque non resumeret nisi ex Pontificis praescripto
probataque lite.
D Hispani intérim non minus Germanicum typhum , quàm Saracenicam aver-
sati servitutem , ad Apostolicam sedem destinarunt solemnès nuncios , sup-
plicantes sibi mitti Apostoliciim Legatun) , coram quo avitae suae dignitatis
fundamenta producerent : et legatus fuit Rupertus ad sanctam Sabinam Car-
dinalis Presbyter, coram quo plenam victoriam fuisse ab Hispanis obtentam
affirmât, ac demonstrare conatur Joannes IMariana. Quod an verum sit, ignore
et haereo. Verùm enimvero nullus authenticus scriptor magnum Ferdinan-
dum deinceps titulavit Imperatorem totius Hispaniae , sed solius ulterioris
Hispaniae Monarcham ; nec mirum quando anno 1057 lite vix finità mor-
tuus est. Qui vero titulus in eo forte suspensus fuerat, in Alphonso ejus ne-
pote, quibusdamque aliis Hispaniarum Regibus aliquando refloruit. Aliter
haec acta fuisse narrât Baronius (c) ex ipso Mariana, sed profectô contra fidem
Historiae et ipsius Marianae narrationem.
(à) Hinc quidam inducunt in hâc Synodo
omnia Leonis IX adversùm simoniacos, inces-
tuosos, Ecclesiasticae suLstantise raptorcs et con-
inatqiie ex Icvissima conjectura editam in Con-
cilio Romano anni 1078, atque Icgit in hune
modum : « Profiteor panem altaris post conse-
jugatos Clericos décréta fuisse renovala atque » crationem esse verum corpus Cbristi , quod
firmata. At verisimilius est ista dici de Viclore
qui sua et Conciliorum qux celcbravit auctori-
tate^ firmavitj quidquid de Bercngario aliisque
rébus Léo IX. statuerat.
[b) His patet Berengarium in Concilio Tu-
ronensi professionem rerae fidei fccissc, quam-
que scripsit et juravit. Sub qua autem formula,
quibusve verbis cam fecit professionem , ncnio
est qui référât. Suspicor illam esse quaiu Slabil-
lonius ex quodam veteri Codice Ms. cujus quidem
Codicis autorem ipsam Berengarium facit, existi-
» natura est de Virgine^ quod passum est in cruce,
» quod sedet ad dcxtram Patris ; et vinum al-
» taris, jjostquam consecratum est , esse verum
» sanguinem qui inanavit de latere Cliristi. Et sicut
i ore pronuntio, ita me in corde liabere cou-
» flrmo. Sic me adjuvet Deus et haec sacra ».
(c) Siquidem ille refert, Lib. 9. Cap. 4, de-
liberatione habitd niultos censuisse Pontificem
esse obaudiciidum , ab Impcratorio(|ue nomine
Ferdinandum debere abstinere , sed tandem
fuisse conclusum à jure suo non esse cedcndum^
V V V iij
526
MON. HISTOR. IN CONGIL. TIKON. etc.
vit
Praetereà in hoc Concilio districtiùs actum est in simoniacos ceterosque a
Episcopos diversis criminibus involiitos : « Interea illud etiam quod Hilde-
» brando, inquit Petrus Damiani, Romanse Ecclesiae Archidiacono referente
» didicimus, hîc inserere operae pretium judicamus. Nani cùm adliuc Sub-
» diaconatùs dumtaxal fungeretur officio, à V^ictore Papa Apocrisiarius ad
» Gallias destinatns, Synodiim congregavit , in qua videlicet sex (a) Episco-
» pos diversis criminibus involutos, ex Apostolicae sedis auctoritate deposuit,
» inter quos quidam erat Episcopus, qui quoniam per simoniacam haere-
» sim ad Episcopatîis culmen irrepserat, Spiritum sanctum verbis exprimera ,
» quibuscumque tentaret nisibus non valebat. Et quidem Patrem et Filium
» expeditè satis ac facile proferebat : ad Spiritum vero sanctum cùm perve-
» nisset , mox liiigua balbutiens tandem rigida ( t ) manebat. Merito siqui-
» dem Spiritum sanctum, dum émit, amisit ; ut qui exclusus erat ab anima B
» procul esset consequenter etiam à lingua. Hac igitur difficultate convictus,
* renuncia- » Episcopale decarccravit * offîcium ». Haec Petrus. Eadem iisdem fermé ver-
bis refert Willelmus Malmesburiensis, pag. ]87hujus Tomi.
ipsumque armata manu esse asserendurn. Baro-
nius innuere ctiain videtur , sed iiullo argu-
inento allato , et .;ontradicentibus coœvis scrip-
toribus , Victorem II Concilio Turonensi ad-
fuisse, ibique unà cura Patribus decretum in
Ferdinandum edidisse , ipsiiis Conciliiquc no-
mine Legatos qui statutum ad Hispaniiin ferrent,
ab urbe Turonis missos fuisse. Quidquid sit de Ba-
ronii oscitantiis quas socjauntur Labbeus et Har-
duinus, Imperatoris titulura resuuipsit Ferdi-
nandi nepos Alplionsus VII, ut patct ex scripto-
ribus sive Hispanicis sivc Gallis et Angligenis.
£x quibus videsis imjicrialcm non solummodo
titulum. sed et benedictionem llispanis Begi
bus olira fuisse, ante et post Conciliuni Turo-
neiise. decretumque ejus floccifecisse , quid-
quid in contrarium dicat Baronius , nec imme-
ritô quia summi Pontificis Conciliorumijue non
est de statu Regura decernere : verùm à tantis
titulis jamdiù excidere Hispani.
(a) Quarum urbium iUi sex fuerint Episcopi
Petrus non meminit. Fuisse plures qui ab Hil-
debrando dégradai! potioribus locuai dederuni ,
dicit Mahnesburiensis , numéro non expresse.
Nicolaus verô Aragonius ait (idque omnem fi-
dem superat) quod praeter alios Praelatos Eccle-
siarum viginti septem , Episcopi quadraginta
quiii(|ue simoniacos se esse professi sunt y et suis
Lonoribus absque ulla alia accusatione rcnun-
ciaverunt.
[b) llxremus tandem , quid de illâ historiû
sentienduin sit , cùm non conveniant inter se
testes, nuliusque de visu testetur.
EX CONCILIO TURONENSI AN. MLV.
An, 1055.
Apud Labb. Tom. IX Concil. pag. 1081.
AD H ANC Synodum Henricus Imperator suos Legatos misit , per £>
quos conquerebatur , cjucd Ferdinandus Magnus Çastellae ac Le-
gionis llex , detrectaret Roniano Imperatori parère , sibique contra jui-a mo-
remque majorum nomen Impex'atoris arrogaret. Quae cùm inusitata essent ,
petebat per eosdem Legatos , eum, si non monitus à cœptis desisteret, ex-
communicatione percelli , universamque Hispaniam ipsi subjectam interdicto
subjici. Petitionem Imperatoris justam esse patres Concilii , unà cum Victore
Pontifice , judicarunt : ideôque Legatos quosdam deputarunt, qui ad Fer-
dinandum Regem profecti , eum à cœptis désistera monerent , simulque
eidein intimarent , quod si decreto Pontificis et Concilii non obtempérât ,
excommunicationis et interdicti sententias metuere debeat. Hâc legatione
auditâ Rex Episcopos et Principes regni convenire, quidve Legatis respon-
dei'i debeat , in consultationem vocari praecipit. Quod cùm factum esset, E
potiori parti visum fuit Romano Pontifici obediendum : adeoque nomine
Imperatoris et rebellione abstinendum esse. Huic sententiae Rex Ferdinandus
acquiescens , respondit Legatis se effecturum quod sedes Apostolica prae-
cepisset.
1
527
OBSERVATIONES PR/EVI/E IN SEQUENTIA CONCILIA
DE MULTIPLICI BERENGAKH DAMNATIONE, FIDEI PROFESSIONE,
ET KKLAPSII, DEQUK EJUS l'QENITENTIA.
VA H 1 1 S CoïK'ilioruiii decrctis damnata est Berengarii li.nei-esis, varias etiain
lidei formulas Hercngarius subst-ripsit. At ad ingeniuiii sunm frequen-
tiùs i-<'diit liomo versipelHs, seu nialc interpretando , seii pesslmè al)negan-
do, quod rectè profiter! visas erat. Jam quidern à niultis copiosè et eruditè
lioc arguriientuiii pertractatum est ; sed quia milii aliud ageuti , iiu{uit Ma-
li hilloiiius cujus observationes addendo et inimutaudo, ne dicani eniendando
cùin id esse necessariuiii visum est, exscribimus, quaîdain in vetustis mem-
branis occurreruut, pra^termissa ab aliis, ea cuni studiosis viris coniinuni-
care non fuerit otiosum.
Berengarianae hîeresis initia oirea annuni 1017 sul) Clémente II simimo A". 1047.
Pontifiee, ponit autor Fragmenti Historise Francicîe, pag. 161 hujus Tomi ;
Chronicon auteni Belgicum cirea annum 1048. In exurgentem lueresim
insurrexit Giraudus Legatus , qui, ut illam reprimeret , Turonis liabuit
Coneilium an. 1050, quod est primum adversùs Berengarium. Hujus me-
ininit in suis litteris ad Berengarium Eusebius Andegavensis Episeopus
qui eam statuit Synodum primam trium ([uje habitae sunt in provineia Tu- An. 1030
ronensi , et ante illam quam Hildebrandus anno 1055 Turoni eelebravit.
C Hujus pi'imse Synodi nulla mentio sive apud Lanf'ranoum sive apud anony-
mum qui de Berengarii damnatione multiplici opusculum scripsit à Cliifïle-
tio editum. Berengarius, ut quos in Normannia sibi f'avere aestin)abat, et fau-
tores sibi novos f'aceret, Guillelmum Dueem tertio abiit in Normanrùam
anno 1050. Ali(|uot post menses al) ejus aceessu conventus Brionse eongre-
gatur, quo haeresis Berengariana damnatur. Malo autem non represso , illud
ne in suas provincias serperet, Rex Franeorum llenricus G^neilium indixit
Parisiis eelel)randum an. 1050 ad Kalend. Novembris, à quo eelebrando
Deoduinus Episeopus Leodiensis eum avertere tentavit, donec aecederet Ro-
mana auetoritas , quâ permittente judiearentur Bruno Andegavensis Episeo-
pus et Berengarius, etsi satins esset, iiKjuit, ut absque Synodo eontra Pa-
trum statuta manifesté sentientes, punirentur tanquam haeretici.
£) Rege autem à proposito suo non resiliente, arripuit causam Léo IX,
data sibi oeeasione ex litteris Berengarii ad Lanfraneum interceptis, c[uas
quidam Clericus Remensis, dum ipse Romte ageret, illi detulerat : ideôque
in Concilio quotl jussu Leonis Romse post Pascha tune celebrabatur anno ML,
ut eum Hermanno multi afïirmant : aut eertè MLIII prout alii nialunt, freti
anetoritate Durandi Abbatis Troarnensis in Lib. de eorpore et sanguine
Domini. In eo Coneilio leeta et [)rosoripta est Berengarii Epistola ad Lan-
franeum, in qua erroris sui de Eucliaristia summam retexerat , purgatusque
Lanfranciîs, cujus adversarii, oeeasione Epistolae ipsi à Berengario directae,
suspeetam fidem apud Pontificem reddiderant.
Quod ad tempus celebrati hujusee Coneilii, utri parti assentiendum sit,
quœstio satis intrieata videtur : nam gravis est Hermanni Contraeti auetoritas,
E Synodum Romanam eum subse(|uente \ercellensi ad annum 1050 revocan-
tis. Siquidem Hermannus, vir doetus , eo tempore vivebat , eùm anno 1054
deeesserit, ut notatur pag. 18 hujus Tomi not. a, tametsi ejus obitus anno
1052 reponitur in Ms. Chronico Magdeburgensi. At ex adverse pugnat, in-
(|uiunt, Durandus Abbas, vir itidem eruditus et rerum eo tempore gestarum
bene conscius, qui de IWengario ejusque haeresi data operà agens sub Hnem
libri de eorpore et sanguine Domini, Conventum Brionensem referre vide-
tur ad annum 1053, paulô ante Synodum Vercellensem quani proximo post ^„ ,^g.j
Romanam Septembri habitain fuisse constat. Cui Durandi caleulo adversatur
liber de Gestis Leonis Papae IX : quippe summus iste Pontifex anno 1053
Beneventi à Junio ad .exeuntem annum, immô et ad subsequerUem Martium
commoratus est ; quod jam probavit l"'raneiscus de Roye Andegavensis an-
528 OBSERVAT. PRiEVI^E IN SEQUENTIA CONCILIA.
tecessor in Commentario prsevio ad vitam ejusdem Leonis. Unde consequens
est Leonem mense Septembri anni 1053 interesse nequivisse Vercellensi
Concilio, quod proinde ad annuni 1050 référendum est, uti et Romanum.
His accedit, Durandum Abbatem qui anno 1087 obiit, post annos à Ro-
mana Synodo ferè triginta seribendo libro suo de corpore et sanguine Do-
mini navasse operam : ob idque meinoriâ labi facile potuisse, Hermannum
vero, qui annum 1054 haud excessit, quid unoquoque anno gestum esset,
accuratè mox redegisse in annales : ac proinde eum in designando istius Sy-
nodi anno 1050 errasse, plané non esse verisimile. Denique Hermanni cal-
culo non praejudicat objectio de constructione Cœnobii Pratellensis, quod ante
annum 1050 extitisse constat ex libro de miraculis sancti Wlfrarani edito
in saeculi 3 Benedictini , part. 2, ubi Gradulfus Abbas Fontanellensis, qui
Ansfreduin Pratellis Abbatem primum praeposuit, anno 1047 obiisse mémo- B
ratur ab autore aequali. Hune nodum ut solvat quidam vir eruditus, suspi-
catur Durandum minus quidem latine, sed ut temporibus illis scripsisse,
Anno ML in Nonnanniœ finibus irrepsit, et pro in legisse Amanuensem III,
detritâ forte primae litterae mediâ lineolâ : Non valet, inquam, hsec conje-
ctura ; cùm in Codice Bigotiano qui prae aetate autographus censeri potest ,
vox tertio non numeris expressa sit, sed integris ferme litteris, prima dunta-
xat syllabâ breviatâ, hoc modo trtio.
Paulo post Concilium Romanum, eodem anno Brionae , quod mediter-
raneum recentioris Neustriae opidum est, Conventus multoi-um ex tota Norman-
nia sapiejitium jussu Guillelrai Ducis cogitur , in quo Berengarius cmn alio
qiiodam, quem secum adduxerat Clerico, in cujus eloquentia victoriœ sibi spem po-
suerat, coram omnibus confiitatus est, testante eodem Durando Abbate : ex quo C
etiam diximus, Berengarium revertentem Carnotum petiisse, ubi de eadem
quaestione à clericis ejusdem urbis pulsatus, ad eos postea misit litteras, in
quibus multa absvrda, fideique catholicœ aliéna declamavit.
Alterum Concilium Vercellis proximo post Romanum mense Septembri
indictum ab eodem Pontifice , qui eidem Concilio praefuit. Istuc vocatus Be-
rengarius venire refugit ; sed duos Clericos erroris sui fautores eô misit,
qui volentes eum defendere , in primo statim auditu defeceinint, et capti stint ,
inquit Lanfrancus. Tum Joannis Scotti liber de Eucharistia quo patrono Beren-
garius gloriabatur, lectus damnatusque est. Hinc scriptae Berengarii ad As-
celinum Monachum, et vicissim Ascelini ad Berengarium epistolae, in quibus
agitur de colloquio seu publica disputatione, Berengarium inler et Ascelinum
atque Willelmum inita, ut suspicor in colloquio Brionensi, deque Berenga- D
rii damnatione facta in pîenaria , sic Ascelinus loquitur, Synodo Vercellensi.
Eodem anno XVII Kal. Novembris Lutetise Parisiorum coram Henrico
Rege damnatur Berengarius absens, qui malœ consdentiœ perculsus tenore ,
ut jiissus ei'at, eô venire disttilit y seque eum Brunone suo, videîicet Episcopo An-
degavensi, sub quo Aixhidiaconi fungebatur honore, pro eo maxime continuit , quia
eodem errore, ut pote tanti vin credulus , et ipse noscebatur involvi. Haec ex
Durando Abbate. Intereà submonente Aurelianensi Episcopo lecta est Be-
rengarii epistola ad Paulum quemdam familiarem suum scripta. Is est Pau-
lus Mettensis primicerius, Berengarii, ut Adelmannus in litteris ad Berenga-
rium notât , utique familiaris. Porrô epistola haec quoniam nequissimd sorde-
bat hœresi, vehementer displicuit : tumque danmatus ejus auctor eum com-
plicibus suis et codice Joannis Scotti, ex quo potissimùm epistola desumpta vi- E
debatur, ac demum mortis supplicitim contumacibus intentatum. E6 spe-
ctant Berengarii litterae ad Richardum Abbatem in Spicilegii Tom. 2 editœ,
quibus Berengarius eum obtestatur , quatenùs apud Henricum Regem pro
se intercédât, ut damnum post Synodum Parisiensem sibi illatum à se re-
moveret, exponeretque injustissimè damnatum Joannem Scottum, injustissimè
item assertum fuisse Paschasium in Concilio Vercellensi ac Clericos Carnu-
tenses indignissima in regias aures effutiisse : eô quoque spectant et litterae
Frollanti Silvanectensis Episcopi ad Berengarium, quibus mandat acquisi-
visse illi Régis gratiam. Ad haec utique tempora referri possunt Adelmanni
Leodinesis et Berengarii quas sibi invicem scripserunt epistolas.
1055 Anno deinde 1055 sub Victore Papa II convocatuin est Florentiae Concilium
adversùs
n
OBSERVATIONES Pï{JE\lM IN SEQUENTIA CONCILIA. 529
A adversùs Berengarium : eodenique anno alterum Turonis , oui Victo-
ris interfuere legati , praesidente Hildebrando tum Subdiacono et Legato à
latere ; qua in Synodo Berengarius errorem suum ejuravit, referentibus Giiit-
mundo atque Lanf'ranco , Eusebioque Andegavensi in suis litteris ad Bereu-
garium,
Eodem pariter anno vel sequenti , quod verius est , Maurilius Rothomagen-
sis Archiepiscopus , grassanti haeresi f'renum injecturus, Synodum habuit com-
provincialium Episcoporum in qua catholica fides asserta est, et contra sen-
tientes diris addieti in haec verba : Cm'de credimus et ore profitemur , panem
in mensa Dommica propositum , panem tantummodd esse ante consecrationem ; sed
in ipsd consecratime , ineffabili potentiâ divinitatis converti naturnm et substan-
tiam panis in naturam et substantiam carnis : carnis verô , non ulUus alterius , sed
B illins quœ concepta est de Spiritu sancto , nata ex Maria Virgine ; quœ etiam propter
nos et propter nostram salutem flagellis ccesa jaeuit in sepulcro ; tertia die resur—
rexit à mortuis , et sedet ad dexteram Dei Patris. Similiter vinum , quod aquœ mix-
tum in calice sanctificandum proponitur , vei'è et essentialiter converti in eum san-
guinem , qui per lanceam militis de vulnei'c Dominici lateris in redemptionem
mundi féliciter emanavit. AnatJwmatizainus contra hanc sanctam et apostolicam
jidem siipe7-bè atque liœreticè sentientes et impid temeritate garrientes. Quae for-
mula fidei inserta est ex eo tenipore in ordine Synodi in provincia Rotho-
magensi habendse ut in posterum (|ui Conciliis in ea provincia adessent , et
quotquot essent ordinandi Episcopi , hanc fidei formnlam palàni profiterentur.
Hujus porro Synodi Rothoniagensis nulla fit mentio in postrenia Concilio-
runi editione. Rejicitiu- vero à Mabillonio post Auotorem anonymum Acto-
C runi Archiepiscoporuin Rotliotiiagensium et à Gerardo Dubois ad annum
1063 ; at nianifestusin eo numéro deprehenditur error, cùm ipse anonymus addat
Mauriliuni Synoduni suam habuisse adstante Willelmo INormannorum Duce ,
posteà Anglorum Rege, régnante Henrico nobilissimo Rege Francoruin et prae-
sidente sedi apostolicae Papa Victore n. Victor auteni obiit anno 1057, Hen-
ricus Rex anno 1060. Ulius Concilii nieniinere ad annum 1055 Laurentius
Bochellus in sua ad décréta Ecclesiae Gallicanae nomenclalura , et Guillel-
nius Bessin recens Editor Normanniae Synodorum.
IMortuis Victore , qui in locum Leonis suftectus erat , et Stephano Victo-
ris successore , Romanam Ecclesiam rexit Nicolaus Papa II , cujus mandato
alterum Romae Concilium centum et tredecim Episcoporum anno 1059 cogitur. An. 1059.
Adfuit Berengarius , et Romae agens ante Concilium ferè Nicolaum corrupit , ut
D refert Henricus de Cnyghton Libro secundo de Eventil)us Angliae c. 5 :
in Concilio suatn sententiam alfirmare non horruit , adeo ut, inquit Léo Os-
tiensis in Chronico Cassinensi , ei cùm nulius valeret obsistere , Albericus
Cassinensis Diaconus evocatur ad Synodum. Qui cùm venisset , post multos
verborum conflictus cùm neuter cederet , Albericus unius hebdomadae accep-
tis induciis , librum adversùs eundem Diaconum ( Berengarium ) edidit de
G^rpore Domini , SS. Patrum testimonio roboratum , in quo omnes asser-
tiones ejus destruxit , aeternâque oblivione delevit. Gonvictus Berengarius
haeresim suam tertio abjuravit et libros propriœ hœreseos concremavit. Attamen
posteà rediit ad vomitum.
Paulo post Alexander I( ( an. 1061 ) Nicolai successor Berengarium litte-
ris amicè praemonuit , ut à sectâ suâ cessaret , nec ampliùs sanctam Eccle-
E siam scanda li/aret. Ille autem incœpto desistere noluit , hocque ipsum ei-
dem Apostolico remandare non timuit , inquit Anonymus Chiffletianus.
Praetereà Eusebius alio nomine Bruno Andegavensis Episcopus in Epistola ^"- *062.
superiùs laudata ad Berengarium meminit Synodi, cujus nulla apud ceteros
mentio , jussu Principis , id est Comitis Andegavorum , Fulconis Andegavi
habitae anno 1062 in capellula quadam S. Salvatoris nomine cujus dedica-
tio agebatur secundùm Chronicon Andegavense , ubi rediviva pestis Do-
mini Bisontinensis Archiepiscopi , et eruditorum qui adfuerunt , auctoritate
calcata est.
Alexandro successit Gregorjjus VII; circa cujus Pontificis annum tertium, An. *075.
id est à MLXXV anno Berengarius se vidit impeti à Gaufrido Martini, Presby-
tero Andegavensi, alti fastûs viro, ut patet ex ejus litteris ad Radulphum I ,
Tome XL X x x
530 OBSERVATIONES PR^Vl^ IN SEQUEiNTIA CONCILIA.
Archiepiscopnm Turonensem anno 1075, qui Laiifranco suffragabatur. Hinc A
turbge et date à Berengario litterae ad Eusehium Andegavensem Episcopum,
ut se et ipsum (Gaufridum) sub jtidice atidiri faceret in Libro B. Ambrnsii de
Sacramentis. Respondit Eusebius id sibi expédions non videri , sufticere ad
fidem , ut verbi Christi Domini virtute panem et vinum post consecratio-
nein verum Christi corpus et sanguinem fieri credatur ; ejus rei modum or-
dinemque non inquirendum : Patres hâc de re , si quis eos legerit , diligen-
ter et pure eos intelligendos et legendos , ac demum nefas esse id ulteriùs
retractare, quandô ea musa ter provinciœ suce, id est Turonensis, judjc/o ter-
minata fuisset , quarto sedis Apostolicfe Synodi sententiâ extincta. Hsec Eu-
sebii epistola scripta esse videtur circa anniun 1074, minime autem ut censuit
Mabillonius post Concilium Romanum anni 1079 , in quo non quarta sed
sexta Apostolioae sedis in Berenga ri u m prolata est sententiâ. Geterùm qui sint très B
illi Turonicae Provinciae conventus , superiùs ex eodeni Eusebio exposui. Cùm
autem nec sic quiesceret , Rerengarius querelas ad Concilium Pictaviense re-
tulit , omine sibi infausto.
Anno 1075 (verbis Chronici S. Maxentii utor) Pictavis fuit Concilium,
quod tenuit Girardus Legatus , de corpore et sanguine Domini, in quo Be-
rengariiis . . . ferme interemptus est. Id contigisse Idibus Januarii idem Cliro-
^ nicon inferiùs docet. Qui liîc laudatur Girardus , non erat Episcopus Inco-
lismensis , sed Episcopus Hostiensis , seu alter , f[ui Concilio habito Tnronis
ante annum 1055 contra Berengarium prajfuerat : Girardus enim Incolismen-
sis nullâ legatione functus est ante annum 1100, ut apertè patet ex iitteris
sibi datis à Pascliali II et Calixto II , ut vices ipsorum ageret.
~ n. 1078. Post haec Gregorius Papa, ut fidem facit Anonj^mus Chifïletianus , iterùm C
eidem Berengario audientiam in dtiabus Synodis generalibus Roina? conces-
sit. Sed cùm ipse sectam suam catliolicae fidei contrariam denegare non pos-
set , iterùm sub juramento eamdem abdicare , et fidem catliolicam proliteri
delegit, sicut in superioribus Conciliis. Prior ex his duabus Synodis Romœ
habita est anno 1078, et quidem in festo omnium SS. ut tradit Berengarius
ipse, tametsi X Kal. Decembris eam reponit Bertholdus , qui Berengarium,
ut ab hœresi sua resipisceret , sijnodaliter conventum , ob id(jue inducias ad proxi-
mè futuram Synodum obtinuisse testatur. Posterior haec Synodus celebratur
anno insequenti , teste Anonymo Chiflletiano, qui huic Synodo praesens in-
terlùit. Habitam in quadragesima docet Berengarius , hoc est mense Febtua-
rio , indictione secunda, ut colligere est ex actis ejusdem Concilii et Epi-
stolis Gregorii VII. Lib. 6. 17 et 18. Quid in ambabus istis Synodis gestura D
sit, aliàs forsan erit dicendi locus et occasio. Intérim noto duas fidei for-
mulas in his duabus Synodis à Berengario fuisse éditas, de quibus inferiùs
agendum.
Absolutà ultimâ Synodo Romanâ, ex urbe discessit Berengarius , cum Iitte-
ris salvi conductûs ipsi à Gregorio bénigne porrectis , adjuncto ei comité Ful-
cone quem Berengarius transmontanum Clericum et Domini Papae convicto-
rem vocat , et iitteris ad Turonensem Archiepiscopum et Eusebium Andega-
vensem ut ipsum defenderent resque ejus contra Fulconem Comitem An-
degavensem et ceteros. Reversusque in Galliam adiit Concilium Burdiga-
lense non anno 1080 celebratum, ut habet Chronicon Malleacense, sed anno
1079 in octavis S. Michaelis , in quo reddidit fidei suse rationem, et asseruit
sinceram quam fictè Romae fecisse insimulabatur , adhucque à quibusdam in- E
simulatur, fidei professionem esse. Non enim existimavero verba dédisse Gre-
gorio à quo tara bénigne dimissus et commendatus fuit. Burdegalense Con-
cihum vulgô perhibent habitum auctoritate Hugonis primùm Diensis , dein
Lugdunensis Episcopi et sedis Apostolicae Legati , à Gregorio in Galliam
missi ; factura vero fuisse ab Amato Ellorensi dein Burdegalensi vel ab utris-
que , quod virisiraile est , suadent ipsius Amati litterae ad Radulphura Turo-
nensem , quibus cum cum suffraganeis suis invitât ad Concilium Burdegalense.
Haec tota séries Conciliorum in causa Berengariana ; nunc de Fidei formu-
lis ab eo subscriptis agendum. ,
Très quatuorve invenio Fidei Formulas quas de Eucharistiae veritate Be-
rengarius asseruit in tribus Conciliis Romanis et uno Turonensi : primara
OBSEIWATIONES Vi\M\\M IN SEQUENTIA CONCILIA. 531
A in Synodo Tiironensi anno 1055 cujus nihil exstat , nisi eadeni fiierit quam
in Romanâ anno 1078 fecit : alteram in Concilio Romano anni 1059 co-
ram Nicolao Papa professus est; quam oonfessionem corani 112 Episcopis
factam niisit Papa per urbes Italiae, Germaniae, Galiise et ad quaecunque loca
fama pravitatis ejus pervenire antè potuit , ut Ecclesite quae priùs dolnerant
de averso atque perverso , postea gauderent de reverso atque converso , ut
ait Gratianus. At Berengarius hujus propositi sacrilegus violator, contra prae-
fatam Synoduni, scriptum posteà oondidit.
Secundam vel tertiam fîdei professionein edit Berengarius in Synodo Romanâ anno
1078 : ciini verô illa non plané satisfaceret , permultis Episcopis illam im-
probantibus , probantibus aliis, ideoque remissa ac dilata est amplior hujus
rei discussio in Synodum anni subsequentis , cujus gratia frequentior Epis-
B coporum numerus Romam convenire debebat, ac intérim Berengarius ad id
tempus Romae residere jussus est.
Tandem in Romano Concilio anni 1079 quod mense Februario in qua-
dragesima habitimi est, quarta Fidei formula Berengario proposita est, quam
ipse publiée lectam Sacramento confirmavit , ac subscripsit sub hâc forma.
« Ego Beringerius corde credo, et ore confiteor, panem et vinum , quae
» ponuntur in altari per mysterium sacrée orationis et verba nostri Redemp-
» toris, substantialiter converti in veram et propriam ac vivificatricem car-
» nem et verum sanguinem Domini nostri Jesu Cbristi, et post consecrationem
» esse verum Christi corpus, quod natum est de Virgine , et quod pro sainte
» mundi oblatum in cruce pependit , et quod sedet ad dexteram Patris , et
» verum sanguinem Christi, qui de latere ejus efFusus est , non tantum per
C » signum et virtutem Sacramenti, sed in proprietate naturae et veritate substan-
» tiae, sicut in hoc brevi çontinetur, et ego legi, et vos intelligitis. Sic credo ,
» nec contra hanc fidem ulteriùs docebo. Sic me Deus adjuvet, et haec sacra
» evangelia ».
Sic tinita est, veritatis asserendœ an famœ quœrendœ gratid nescio , ut cum
Eusebio Andegavensi loquar, Deus scit, hœc orta motaque qiiœstio, postquam
Romani oi'bis maximum pœnè partem peragravit per triginta annos , in multis-
que Conciliis agitata fuit , eo eventu ut quae placuerat Nicolao Papae II et
rentum tredecim Episcopis Concilii Romani anni 1059 Fidei professio Be-
rengario , fidelibusque proposita , displicuerit viginti post annis , fueritque
in melius reformata à Concilio Romano anni 1079.
Reversus Româ Berengarius haud declinavit rursiis ad pristinum erro-
D rem, neque quartam confessionem perfide retracta vit, nullaque quae sint certa
et indubitata à fide iterùm defecisse habentur argumenta. Non Concilium
Burdigalense anni 1030 , non Bertholdus Constantiensis Presbyter, imo ne-
que quod conjectura facit Berengarii , id evincunt. Immô multa persuadent
Berengarium post Concilium Romanum anni 1079 catholicae fidei ad extre-
mum usque spiritum adhœsisse , illique falso tribui scriptum cujus auctori-
tate probat Mabillonius in lide Romae confessa anno 1079 Berengarium
non constantem fuisse. Posteà non defecisse veteres membranae Laureacen-
ses et Chronicon S. Martini Turonensis testantur in haec verba : a Tune
» Berengarius Româ discedens, Turones venit, ibique in Insula quae S..
» Cosmae dicitur , saeculi pompis abrenuncians , ferè per viginti octo annos
» ( lege, per octo annos ) assidue Domino militavit. Aliique plures Cano-
E » nici S. Martini sancto Spiritu , necnon salutari ejus admonitione instructi ,
» mutatis verbis sese ad Insulam contulerunt. » Plura de pœnitentia, obitu,
locoque sepulturae Berengarii occurrent passim in Tomo sequenti. Hactenùs
fuit quod à nobis scribi posset juxta Historiée typum de famoso illo XI sae-
culi scholae Magistro.
X X X il
532
CONVENTUS BRIONENSIS
In quo Berengarius convictus, anno Domini ML Leone IX Pontifîce ,
Henrico I Franciae Rege, Guillelmo Notho Normannise Duce.
An. 1050. ^^ ^''"^- ^^* ^<'"^- ^^- V^9- 1054.
* Corr. 1050. |S autem (Berengarius) Dominicae Incarnationis anno 1053 * Normanno-
Irum finibus irrepsit , et ad Cœnobium, quod Pratellis nuncupatur , appu-
lit ; Catholicoque viro, qui idem strenuè regebat Cœnobium , à quo et ho- B
nestè satis exceptus fuerat , multa blasphemuâ impie delatravit : quod ipse
quoque, , eodem Abbate , Ansfredo noniine , referente, dum apud me super
tanta impietate valdè quereretur , non niulto post agnovi. In multis itaque
subliliter ab eodem Abbate pertentatus , in multis perinde reprehensibilis et
perfidus est repertus. Qui inde digressus , Normannorum Principem [ Wil-
lelmum ] festinus adiit, quem suâ quoque irretire perfîdiâ subtiliter atten-
tavit. Verùm ille, licèt œtate adolescentise necdum excederet annos : tainen
illum , quia Catholicae fidei merito praeditus erat , et«gratiâ , oallidè suspen-
dit : secumque , quoad regni sui ad mediterraneam perveniret sedem , Brio-
nam vocabulo , detinuit. Ubi undique coactis Catholicis ac sapientibus
viris, super eadem re disponebat oonflictum baberi. E6 ergo ventum est, et
res sequenti die ventilanda proposita. Ciimque multi ex tota Normannia sa- C
pientes , qui plurimi et clari habebantur, convenissent. Praefatum haeresiar-
cham Berengarium cum alio quodani, quem secum adduxerat, clerico , in
cujus eloc|uentia victoriae sibi speni posuerat , ita coram omnibus confuta-
verunt , atque evidenti ratione superaverunt , quatenîis eis silentium im-
ponerent , verborumque quibus fldem Catholicam tuebantur, assensum ab
eis extorquèrent.
Durandus Troarnensis ex quo acta hujus Concilii decerpta sunt , narrât deinde
ipsum Carnutum petiisse: Clericis illhis urbis interrogantihus nihil respondisse : sed
mox ad eos Miteras dédisse, errorum adversùs Catholicam fidem , et maledictorum
in Leonem Pontificem plenas. Quorum omnium tempus désignât Durandus j ciim
instaret constituta dies Concilii postmodùm Vercellis habiti.
D
CONCILIUM PARISIENSE
In quo damnatus Berengarius coram Henrico I Francorum Rege ,
XVII Kal. Novembris anno Domini ML.
Ex eodem Tom. IX Conc. pag. 1059.
An. 1050. /^ u M autem , [ inquit Durandus ] qm celebrati hujus Concilii unus meminit ,
yj tanti mali fama crebresceret , et omnium corda fidelium vehementiùs g
percelleret , perque multos hujusmodi virus latenter et opertè jam serperet
contigit, ut ad aures etiam Régis Francorum Henrici perveniret. Qui con-
sultu sui regni Pontificum, procerumque , Concilium Parisius cogi XVII
Kal. Novembris praecepit, ac praefatum Berengarium , ut aut sua dicta
Patrum auctoritate firmaret multis sibi obhitentibus ; aut si ea defendere ne-
quiret, in Catholicam cui obviare non posset fidem prudenter transiret,
interesse tantorum cœtui patrum imperavit. Interea condicta venerat dies ,
frequensque conventus praesulum, ac reliquorum sancti • ordinis Clericorum,
necnon nobilium Laicorum Parisius factus est. Sed jam dictus Berengarius
malae conscientise perculsus terrore, ut jussus erat eo venire distulit : seque
cum Brunone &uo, videlicet Episcopo Andegavensi , sub quo Archidiaconi
CONCILIUM PARISIENSE. 533
A fungebatur honore , pro eo maxime continuit , quia eodem errore utpote
tanti viri creduhis , et ipse noscebatnr involvi. Intereà prsesul Aurelianensis
quosdam apices in sclieda liaud parva digestos in conspectu omnium, et Régis
intererat enim, protulit. Et prsecipiat, inquit, vestra Sanctitas lias litteras à
Berengario éditas , si libet , recitari : quas ego quidetu ab ipso nequaquam
accepi , sed cùm eas cuidam suo familiari, nomine Paulo , per veredarium
dirigeret, violenter rapui. Quibus susceptis, et ad reeitandum traditis , om-
nium aures eriguntur, ora in silentinm compoiiuntur , corda ad intelligen-
dum, quae continebantur in eis, praeparantur : sed inter legendum niultuin re-
pente Ht murmur, et per singula absurdi sensûs verba gravis instrepit gemitus.
Itacjue omnibus talis lectio, quoniam nequissimâ sordebat hœresi, veliemen-
ter displicuit. Damnato proindc communi sententiâ talium auctore, damnatis
" ejus oomplicibus, cum Codice Joannis Scoti, ex quo, ea qnae damnabantur,
sumpta videbantur , Concilio solnto discessum est : eâ conditione , ut nisi
resipisceret ejusniodi perversitatis auctor, cum sequacibus suis, ab omni
exercitu Francorum , praeeuntibus Clericis cum Ecclesiastico apparatu , ins-
tanter qiiaesiti , ubicumque convenissent , eo usque obsiderentur , donec aut
consentirent Gatholicse fidei, aut mortis pœnas luit.uri caperentur.
MONITUM
IN CONVENTIONEM WILLELMI ET HUGONIS.
SEQUENS instrumentum ^ quod post Beslium et Labbeum vul"
gamus , stili barbariem ex communi iisu seu formulis usitatis , aut
ex Notariorum affectatione procedentem , ubique redolet. Hoc mirum
non est ; cum ad usualem corrupti sermonis modum conditse fuerint ,
sxculis prseteritis' , formulx actorum pubUcorum , quales sunt Mar-
culfi et Marcnlfianis subjectse à Bignonio et Baliizio. Hinc pro
masculinis feminina , pro femininis neutra, et "pro neutris raasculi-
na ; pro ablativis accusativa , et rursùm pro accusativis ablativa usur-
j3 pavere plerique Chronicorum Scriptores , Diplomatum , Chartarum
et Instrumcntorum Notarii et Amanuenses. Non ergb propter barba-
rismes aut solœcismos rejicienda est istsec conventio ; in qud per-
spicimus astutam Ducis solertiam qui sjnuosis anfractibus vassallum
nimis credulum deludit.
534
CONVENTIOINTER WILLELMUM DUCEM AQUITANI^,
COMITEMQUE PICTAVORUM , ET HUGONEM DOMINUM DE LIZINIACO.
Apud Beslium in Probationibus Ilistmœ Cotnitmn Pictaviensium,
pag. 288-294. (2) e< Labbe BibL Mss. Tom. Il,
l^ircaan. «flfl. 175-189.
1030. ^ ^
AQUiTANORUM Comes vocitatus {a) Willelmus conventum habuit ciim
Hugone {b) Chiliarchum, ut dum exiret finis Vicecomiti Bosoni, liono- B
rem ejus niitteret ei in (c) comniendatui. Roho vero Episcopus (Engo-
lismensis) vidit et audivit, osculavitque bracliinm Coniiti. Savaricus au-
tem Viceoomes tollebat Hiigoni terram qnani de Wilelmo Comité tenebat ,
et mortuum Vicecomite ipso, promisit Comes Hugoni ut non cum Radulfo
fratri supra dicto mortuo nullum conventuni aut fineni ageret , usquequô
terra soluta esset. Haec dixit coram onmibus , sed posteà latenter illi eam
dédit. Pro terra verô ista, sive pro alia majus , vel res alias, habuit con-
ventum Hugoni cum Vicecomiti Kadulfo , ut filiam ejus acciperet uxorem.
Ut audivit comes , iratus est valdè , properavitque ad Hugonem cum humi-
litate, et dixit ei : Noli accipere Radiilfi filiam in uxoreyn ; ego dabo tibi quod-
cumqiie petieris mihi , meusqtie eris amicus super omnes prœter filio meo. Fecitque
Hugo quod praecepit ei Comes (rf). Eo tempore accidit ut finlretur de C
Castro Parteniaco Joscelinus ; dixitque Comes, ut lionorem et mulierem ejus
Hugoni traderet, vel etiam si haec nollet recipere, minime se tideret in
eo. Hugo verô pro hâc re nil amonuit vel precavit Comitem pro se nec
pro alio. Considerans ergo se dixit ad Comitem : Omnia faciam quod mihi
jusseris. Comes autem agens placitum cum Comité Fulconi, promisit (e)
ut li*c, quod ad se pertinebat dare, Ugoni. In hune verô conventum (/")
nianduit Hugoni Comes pro Vicecomite Kadulfo , dixitque ei : Conventum
quod habet tecum Hugo nil ilhim faciat, quia ego illi prohibeo : sed etiam ego et
Fulco conventîun habemus ut demus illi honorem et uxorem Joscelini , faciamus-
que pro tua confusione, quod non es mihi fidelis. Ut audivit Radulfus^ dolens
fuit valdè, et dixit Comiti : Pro Deo tibi sit, non hoc facias : et Comes ait :
Foc mihi fiduciam td non des illi filiam tuam, nec conventum illi attendas, simi- D
literque faciam ut honorem, nec uxorem Joscelini possideat. Ita et fecerant Hu-
iviUebnum fVQni , ut uec una , vel alia. Abiit Radulfus ad * Wilelmo Comité oui in
Comitem u» ■ ^ • it • ■ • <■ i i •
Castro Monsteriolo erat , nunciansque Hugoni ut mvicem labularentur ; ita
factum est. Dixitque Radulfus Hugoni: Hœc in fide tibi promitto (g): prœ-
nuntio ut non mihi discopenes : fiduciam da mihi ut me adjuves contra Wilelmo
Comité, teneoque tibi tuum conventum, et tibi juvabo contra omne^ homines. Re-
futatque omnia Hugo pro amore Wilelmi Comitis : partiti sunt Hugo et
Radulfus tristes. Cœpitque Radulfus litigationem cum Comité Wilelmo,
et Hugo pro amore Comiti cum Radulfo ; recepit damnum Hugo valdè.
Defuncto ergô Radulfo, rogavit Comitem Hugo ut terram quam Radulfus
ei tulerat, redderet ei. Comes autem dixit Hugoni : Ego fmem non faciam E
cum Josfredoni Vicecomite , qui nepus fuit Radulfo , neque cum hominibus de
Thoarcinse Castro , usquequô terram tuam reddam. Et nil hoc factum se ( /( )
habuit Comes fecitque tinem cum Vicecomite Josfredo, et cum hominibus
Thoarcinse Castro nihilque finem fecit, Hugoni (t), et incendit castrum
(a) j4pud Labbeum Guillelmus, scilicet cogno- mùit ut hœc quod à se pertinebat daret Hugoni.
mento fera brachia. (f) Ibidem. Mandavil. Omittit vocem Hugoni.
(b) Hugo IV dp Liziniaco \_de Luzignan] cog- (g] Hœc in fide tibi pronuntio, ut non mihi, etc.
nomenlo Chiliarcbus. Sic legitur apud Labbeum.
(c) Labbeus babet commendam. Ui) Idem habtit, sed abiit Comes.
(d) Addit idem Lab. et propter ejus amorem (i) Addiraus cum Labbeo : et sua terra Hugo
fidelitatemque mulierem in occulto dimisit. non habuit et pro malifacto quem fecit Hugo pro Co-
(e) Aliter legit hune locum idem Lab. pro- mite, accepit Joszfredus contentionem cum Ugoni, et
misit ei de sua propria bénéficia dare illi. Fulco pro- incendit castrum , etc.
CONVENTIO INTER WILLELMUM DUCEM AQUIT. 535
A Mosolio , et cepit caballarios {a) Hugoni , et incidit manus illorum , et satis
alio facto. Conies vero nihil j'uvavit Hugoni , nec finem bonam fecit inter eos ,
sed adliuc siiain terrani Hugo perditur , et alla terra quani in pace tenebat ,
pro Comité amittit. Et ut vidit Hugo quod non haberet terram , cepit de
caballarios Thoarcinse XL (b) millia ex meliores , potuissetque habere pa-
cem et suas terras firmas, et justitiam, te (cj inalè facto , et si accipere
voluisset redemptionem , potuisset capere solides XL millia. Ut autem au-
divit Comes cùni Isetatus esse debuisset, fuitque tristis, et transmisit per Hu-
gonem, dicens ei : Redde mihi Iwmines. Respondit ei Hugo : Mihi hœc , quare ,
Domine ? Ego nihil perdo nid per fidelitatetn tuam. Conies vero dixit : fion eos
tibi ijiteirogo propter tuum maltim , sed etiam per hoc quod meus tu es ad facere
meam voluntatem, et ut omnes sciant _,- per convmtum erqo talem homines recipiam ,
^ aut (d) tibi finem faciam , et terras tuas firtnas , malique facto emeiidato aut
homines ipsos reddere tibi : fac hoc sine dubitatione ad meam creditam , fidemque
meam ; et si deprehenderit tibi malè , scire potens quod ego iraditionem tibi factam
(e)habeto. Misitque Hugo in Deum ( /) et in illa , reddiditque homines ipsos
Comiti per talem conventum. Posteà Hugo homines non habuit, nec rectum
et terram suam perdidit. Habuerimt inter se conventum Comes Pictavo-
rum et Praesul Gislebertus [ Pictavensis primus nomine ] cum Joscelino
avunculo Hugoni. Fuitque de castro vocitato (g ) Vicredoni, ut post dis-
cessum Episcopo Gisleberto esset castruin Joscelini : et in vita sua fecit Epis-
copus commendare homines de ipso Castro ad Joscelinum, reddiditque ei
turrem, et post mortem amborum , fecit Comes conventum inter Episcopos
Hemberto et Ugoni, ut esset pars média de castro Hugoni, medietasque
C de casa Dominicata , et duae partes de ( /î ) te vos vassalorum. Proptereà
fecit Comes commendare Hugonem ab Episcopo Isemberto : modo vero
tollit curtem nieliorem ad eos.
Quidam Tribunus nomine ( ? ) Aimericus, abstrahens castrum vocitatuni
Sivriatcum Bernardo seniori suo , et hoc castrum rectitude erat Hugoni ,
sicut fuerat patri suo. Pro ira quam tenebat Willelmus Comes adversùs
Aimericum , amonuit Hugonem ut fieret homo supradicto Bernardo pro * ' ai. per
ipsam partem de castro qui fuerat patri suo, et ne ( fc ) ambo acciperent li-
tigationem cura Aimericum. Fuit autem contrarium Hugoni ut esset homo
Bernardi , facere noluit. Hanc istani amonitionem Comes uno anno tenuit ,
et quod ampliùs irascebat, tanto majùs amonebat Hugoni, ut fieret homo
Bernardi. Transacto vero anno veniens Comes ad Hugonem quasi iratus
D dixit ei : Quare non agis conventum cum Bernardo ? Tantum ex me tu es, ut si
dixerim tibi rusticum facere in seniore, facere debueras. Age quod dico , et si tibi
malè deprehe^iderit , require mihi. Credidit eum Hugo , et homo fuit Bernardi
propter quartam partem de castro supradicto. Dédit autem Bernardus Co-
mitem in (/)plevone Hugoni, et quatuor hostaticos (m), per talem con-
ventum quod si Bernardus per fidem * attendent tibi tuas convenientias , • adde «««
ego eos tibi reddam in captionem, et per fidem sim tuus adjutor. Sic etiam
fortiter promisit Comes Hugoni, quartum * ipse benè scit. Misitque Hugo - j^i, „„„„.
in credentia Seniori suo , accepitque contentionem validam propter castro mm
supradicto , et recepit damnum valdè de suos homines , vel de multas alias
res , et ini;hoavit illi (w) castrum unum quod vocitatur Coacus, et ei ni-
hil finivit ; sed fuit loquutus cum Aimerico, et dimisit castro, nihilque ju-
E vavit Hugoni. Posteà vero contristavit se majus Comes cum Aimerico pro)>-
ter Castro vocitato Kasiaco , quem aprehenderat Aimericus , et steterunt
insinuil Comes et Hugo in contentionem contra eum. Obsedit autem ca-
strum quod vocatur Malavallis pro malefacto quem faciebat ei Aimericus ,
et c(epit eum, juvavit que ei Hugo ut potuit. Anteqnam separaret Hugo de
Comité, promisit ei Comes sicut débet senior promittere suo homini ratio-
nem, vel finem , vel societatem cum Aimericum non habere sine Hugonem ,
(a) Vox Caballarii , idem significat quod (h) Ibid. de fevo vassalorum.
Equités. (i) J^ab. Aimericus.
'b) Legitur, XLIII. . h) Ibid. ut.
c) Ibidem, de. (l'j Idem babet , plevione , aliter ])legium seu
d\ Idem habet, ut vadimonium.
e) Labbeus, habeu. [m) Apud Labbeum additur : Dixit Comes
(f) ApudLabb. Dominum et in illo. Ugoni : Cnmmenda mihi hostaticos.
[g] Ibid, /■'icvedoni. (/i) \ddit Lab. Comes.
536 CONVENTIO INTER WILLLLMUM DUGEM AQUIT.
et Malavallis facta non fuisset sine suo consilio. Fecitque Cornes finem A
cum Aimerico , et permisit ei facere Malevallem sine consilio Hugoni.
Quandiii vixerit Aimericus de res supradictas niliil fuit Hugoni. Post mor-
tem Aimericum crevit cum filio Aimerico et Hugonem magna contentio.
Eodeni tenipore venit Hugo ad Coniitem, dixit ei : Malè est mihi , senior
meus , quia te { a) fîscum quem fecisti mihi acquirere, nihil habeo [b). Ilabeam
placitum cum illis ut si o-ptimè fecerint , sit bonum : sin autem , faciam castrum
quod ego inchoavi. Factumque est castrum per consilium Bernardi qui adhue
adjuvabat Hugoni de contentionem. Homines autem de Sivriaco ut vide-
runt contentiones ( c ) , oppressionem quam faciebat eis Hugo , non valen-
tes sustinere, fecerunt finem cum Bernardo , et reddiderunt ei castrum , re-
cepitque illum sine consilio Hugoni. Fuerunt ambo Bernardus et Aime-
ricus in contentionem adversùs Hugonem , et ipse solus contra eos. Ve- B
niens Hugo ad Coniitem dixit ei : Senior meus , valdè est mihi malè , quia se-
nior quem feci per tuum consilium, modo mei tollit meum fîscum. Precoi' te et
■ amoneo per fidem quem senior adjuvare débet homitii suo , aut placitum bonum ,
aut fiscum meum fac mihi habere sicut implevisti , aut hostaticos meos quos ego
tibi commendavi , redde mihi, et insuper adjuva me sicut mihi ( d ) plevisti. Cornes
autem nihil adjuvavit, nec finem non fecit ei , nec hostaticos suos non red-
didit, sed absolutus eos iilos reddidit Bernardo. Et post hoc crevit con-
tentio inter Bernardum et Aimericum et Hugonem. Et quomodo vidit
Hugo quod Cornes nihil adjuvabat ei , perrexit quaerere consilium Geraldo
Episcopo Lemovicas , abieruntque ambo in Marcha super Bernardum
Geraldus et Hugo, et aedificaverunt castrum unum. Comes autem qui adju-
vare debuerat Hugoni , tulit ei castrum , et igné succendit. Praîcepitque G
ipse et filius ejus à cunctis suis hominibus ut nemo adjuvaret Hugoni , nisi
voluisset mori , accepitque consilium Fîernardus , cum suis hominibus , ut
malum faceret Hugoni per consilium Hugoni Comiti , et acceperunt ter-
minum à quindecim dies. In ipos quindecini dies adprehendit Comes dex-
tras inter Bernardum et Hugonem. Inf'ra troubas { e ) très dies verô duxit
secum Comes Hugoni in hostem ab Aspremundo castro , fuitque ei ejus
Castro placitatus. Dehinc ambulavit Comes ad Blavi ad placitum quem ha-
bere debebat cum Coniitem Sanconem , dixitque Hugoni ut isset cum eo ,
Kesponditque Hugo : Domine, quomodo vocas 7ne ire tecum ! Tu ipse scis qno
in brève suiit dextras quas habeo cum Bernardo , et ipse minât ut mihi faciat
Vfiala. Ait illi Comes : Noli hoc timere quamdiu meciitn eris , ut tibi faciat quic-
*addecum quam. Ad vim et sine voluntate ejus duxit * secum ; et dum moraretur ad D
Labb. eum placitum, audierant homines Hugoni , quôd Bernardus super eum venie-
bat. INunciaverunt Hugoni ut veniret. Hugo verô dixit Comiti : Bernardus
super me venit. Et dixit Comes : Nolite timere ut ausi sint supervenire , et etiam
opus tibi hœc fuisset ut venirent ; ego confunderem eos , ei tibi auxiliarem. In
ipsâ autem horâ transmisit Comes per viros suos , direxitque Hugoni man-
data (/■) , et sequutus est eum. Quando fuit Hugo Liziniaco , erat Bernar-
dus ad Confolensis castrum , et captum habebat burgum et berrium (g) ,
et habebat omnia incensa , accepta spolia , et viros captos , satisque alio
malefacto. Cucurrit nuncius ad Hugonem , dixit ei : Bernardus obsessam luibet
uxorem tuam in castro vetulo qui superat ab igné. Veniens Hugo ad Comitem
dixit ei : Meus senior , nunc adjuva , quia obsessa est modo mulier mea. Comes
vero nihil ei adjutorium , nec consilium dédit. Reversusque est Bernardus , ^
et sui operati sunt malum Hugoni , et viris suis , quantum nec accipere
potest per quinquaginta millia solidorum. Et hoc damnum recepit Hugo
infra dextras quas praebuit ei Comes ad Blavia.
Post non multum tempus ivit Hugo ad castrum Gentiaco , et incendit
eum , et cœpit viros ac mulieres , et duxit secum omnia : pergensque ad
Comitem dixit ei : Domine , da mihi licentiam ut faciam castrum quem succensum
(a) Apud Fjab. de. (g-] Ibidem Barrium , quod apud Arvernos
ib) Ibid. Respondit ei Comes : Ilabeam, etc. significat aedium ac domoruin extra urbetn et ad
(c) Idem omittit contentiones. suburbana quandam congeriem. Ita apj)ellatur
a) Plivire seu plevire, id est , fide jubere. suburbiura ; in hâc regione vulgô nominatur
e) Lab. Trenas. ( Barri ) Beriura, seu Bcria, idem est ac locus
'fj Apud Lab in antea. plaiius et campestris
habeô.
CONVEiMlO INTER WILLELMUM DUGEM AQUIT. etc. 537
A habeo. Dixitque ei Cornes : Tu es enim homo Fulconi ; quomodo fadas ca-
strum ? ipse enim tihi requirat, et non valebis t'enere qtio non ei reddas. Ait
Hugo : Domine , quando ego homo fui Fulconi , dixi illi quod homines sui toUe-
bant mihi rectum meuni, et si ego volebam ad eos tollere, fecissem, sed tantum
in sua fidelitate teiiuissem, quod ego sic facere volo. Et Fiilco dixit mihi : Si tu
tollis ad eos, mihi tollere noli. Ut aiidivit Cornes qiiôd talern conventiim ha-
buissent Fuleo et Hugo, placuit ei, dixitque Conies Ugoni : Fac castrum,
per talem conventum, ut si ego valeam acceptare cum Comité Ftdconi de pi'etio
meo et de tuo, una pars sit mea, et alla tua. lit fecit Hugo castrum. Re-
quisivit eum Fulco Comiti : respondit ei Hugo : Quando fui homo tuus, dixi
tihi, quod si ego volebam ad inimicos meos tollere castrum, tulissem, et tenuis-
sem in tua fidelitate, et sic volo facere, quia istum castrum quem requiris, ad
B consanguineos meos fuit, et rectum habeo meliùs quàm illi qui tenebant. Et ait
Fulco : Tu qui meus es, quomodo tcneas hoc quod ego non dedi tibi extra meo
gratu ? Requisivitque Hugo consilium Comiti. Cornes vero dixit ei : Si fi-
ducias vult dare tibi quod inimici lui castrum non habeant, non poteris eum te-
nere : sin autem, tene eum, quia non poterit te accusare. Hugo verô interrogavit
hostaticos ut daret ei Fulco, et nuUum ei dédit ; sed dixit : Ego requiram
Comiti, et ad illum dabo hostaticos, et ipse det tibi de suos. Versusque est placi-
tus in ira. Requisivit Fulco castrum ad Comitem Hugoni : Jam non reddam,
ait Hugo, sine fiducias. Dixit ei Comes : Ego faciam fiducia7n. Et dixit ei :
Quaks ? Ait Hugo : Accipe quales volueris ex Comité Fulconi, et da mihi hoc
quod requiro. Da mihi illum qui custodit tunem ex Metulo, ut si Aimericus ha-
buerit castrum sine meo consilio, et malus miht advenerit, ille homo reddat mihi
G tuirem. Dixit ei Comes : Hoc non faciam, quia non possum. Hugo, si de illam
non velis facere, fac de Kasiaco per conventum supradictum. Comes autem,
nec (rt) una, nec alia facere noiuit. Visum fuit Hugoni , et ad suos , ut
ei malè tractaret Comes ; et partiti sunt in iram. Misit Hugo omnia ne-
cessaria in castrum, et voluit eum tenere contra omnes, si fîducias non
darent ei. Exivit Comes extra civitatem, rogavit Hugonem ad se veniret,
et mandavit ei pro Guillelmo Comité de Engolisma, ut mitteret in sua mer-
cede, qui {b) non petebat mutare ut non adjuvaret Fulconi , et timebat
perdere aut Fulconem aut Hugonem. Quod. Misit si Hugo in credentia et
amicitia Comiti Seniori suo (c), et si malè deprehenderit ei, sciât, et fecisset
pro ejus amore, quia ipse erat securus de Fulconem, quod non malè fecis-
set ductus. Et ait Conies ; Faciat Hugo pro me, et ego portant ei fidem, sicut
D Senior portare débet homini suo, et si malè deprehenderit ei, sciât quod ego tra-
ditum habeo eum, et jam ampliùs mihi non credat. Et Hugo ait : De multas
res habet mihi dictum Senior meus similiter, unde habet me seductum. Et non ha-
buit Hugo ullum hominem qui hoc ei consiliaret, ut mitteret in creden-
dam Comiti. Comes autem remeraoravit Hugoni omnia bona quaî fecerat
ei, et distringens eum cum suo amore et deprecatione vel conjuratio dixit
ei : Omnia mitta^n in tua credentia, tamen cave tu ne malè feras me, quia si
feceris, jam non ero tibi fidelis , neque serviam tibi, et fidelitatem te non pwtem :
sed jnvptereà quod ero separatus à te , et ftducias mm vales mihi dare , volo ut
det fevum meum in hostaticum quod jam tibi non serviam ; et absolve mihi de
illa saa-amenta, quam tibi habeo facta. Dixitque Comes : Voluntarius. Reddi-
dit ei Hugo castrun» Comiti extra voluntatem hominibus suis per talem
E conventum ; ut Aimericus eum non haberet sine consilio suo , et malum ei
non eveniret. Per istas mescredentias auditas accepit Hugo fevum suum in
hostaticum, deditque ei Comes per talem conventum, quod si ei (d) male-
dicebat ei de istum conventum, de Gentiaco nihil [e) fecisset ei servisset
ei jam ampliùs. Et absolvit eum de sacramentos ut jam illi re nulla fecisset
propter eos sine ulla malivolentia. Reddidit Comes Gentiacum sine consi-
lio Hugoni , pecuniamque accepit , et terrain dominicam, Malè ei evenit
de interfectos homines et incensas mansiones, factasque praedas, et terras
invasas, et mala multa quae pro veritate non potest dinumerare, Post istum
(a) Apud Lab. tua. Labbei.
ib) Ibidem, quia non paierai mutare. (d^ Labbeus, maleducebat.
c) Haec verba non leguntur in Editione \e) Idem omiltit, fecisset ei.
Tome XL Y y y
538 CONVENTIO INTER WILLELMUM DUCEM AQUIT. etc.
terminnni transactum dédit Conies respectum Hugoni , et promisit ut et \
benefaceret ei, aut de sua rectitudine, aut de alla qnae illi placuisset. Tran-
sactum terminum nihil illi fecit , sed mandavit illi : Noli attenclere quia tibi
nihil faciam : et si omnis mtindus erat meus , tantum quantum tenet digitus
meus, non te dedissem pro hîc re. Cùm auteni audivit {a) Cornes Hugo hoc ;
ivit ad Curtim Comiti, et misit eum in ratione de sua rectitudine, et nihil
illi profuit. Contristavit se Hugo, et ( fc ) defedavit Comitem de se , nisi
de civitate sua et de corpore suo audientibus cunctis. Antequam Hugo vel
sui honiines nuUmu malum fecissent , apprehenderunt honiincs Comiti be-
neficium hominibus Hugoni pro nomen de guerra. Ut vidit Hugo (c) [vel
sui homines nulhim maJum fecissent, apprehenderunt homines] , perrexit ad ca-
strum Kassiacuni quae fuit avunculo suo quem Petrus tenebat injuste, undè
damnum flugoni veniebat. Cœpit turrem et projecit homines Petroni. Fe- B
citque Hugo pro hoc, quia cogitavit habere rectum, quia fuerat patri suo,
vel ad aliis parentibus suis , quem perdebat. Ut autem audivit hoc Cornes
contristavit se valdè , et mandavit Hugoni ut redderet ei turrem quam ha-
*"'•'*'''''""'" bebat * abstultam Petroni. Mandavit Hugo Comiti quôd redderet honorera
patri suo, et alia quae fuerant parentibus suis ubi ipse rectum habebat , et
jpse ei reddidisset tiuTcm^ et omnia quae intùs fuerant adprehensa , et totam
illam honorem quae fuerat Joscelino, qute Comes ei dederat. Consideravit
se Comes , et levaverunt placitum invicem. Dixitque Comes Hugoni : Non
reddam tibi ilias honores, quas mihi 7'equiris, sed istam honorem quœ fuit avun-
culo tuo, castrum, turrem et omnem istum honorem dabo tibi per talem conven-
tum ut ampliùs mihi non requiras illam honorem quœ fuit patri tuo , vel (d) ad
aliis parentibus tuis, neque alias causas quas per rectum tuum requiris. Ut au- C
tem audivit Hugo, dubitavit valdè Comitem, eo quôd per maluni ingenium
eum in rétro habebat {e) multiun deductum , dixit ad Comitem : ISon sum
ausus facere hoc, quia timeo ut malum me minasses, sicut habes factum de mul-
tas alias res. Dixit Comes Hugoni : E(jo faciam tibi taies fiducias, ut ampliùs
me non discredas. Dixit ei Hugo : Quales ? i>ixit Comes ; Pro uno servo tibi ;
ostendam ut portet tibi judicium ut non discredas quod illam finem quem feceri-
mus inter nos, bona et firma sit, et pro omnibus (/") causas quœ rétro fuerunt
damnum tibi ampliùs jam non eveniet, sed finis sit adtenta (</) sine malo ingé-
nia. Ut audivit Hugo qubd ita dicebat Comes , dixit : Tu es meus Senior, non
accipiam de te fiduciam , sed tantùm mitto in misericordiam Domini , et in tua
tnercede. Dixit Comes Hugoni : Relifique mihi omnes querelas de rétro quas
requiïfihas, et jura mihi fidelitatem et filio meo, et (h) dabit tibi honorem D
avunculo tuo, aut contra (i) concammium tibi valente. Et dixit Hugo : Senior,
precor te per Deum, et per istum sanctum Crucifixum, qui in figura Christi factus
est, ut non mihi facias facere , si in antea tu et filius tuus vultis mihi minare
per malum ingenium. Dixit Comes : Ita faciam per fidem ego et filius meus sine
malo ingenio. Dixit Hugo : Et quomodo habuero juratam fidelitatem tu requiras
mihi castrum Kassiacum, et si non reddiderim tibi, tu dicas quôd non est rectum
ut tibi vetem Castrum quœ de te habeo, et si tibi reddidero , tu autem et filius
tuus tolletis mihi, quia vos non habetis (/c) nisi fiducia facta, nisi de Deo, et
de vestra mercede. Dixit Comes : Non faciemus , et si non requisierimus tibi,
tu noli nobis reddere. Per nomen autem de tali conventu aut sicut finis lo-
quuta fuit^ quod Comes et filius suus fidem portassent Hugoni sine malo
ingenio, receperunt Hugonem ad hominem in fide et in credentia. Et fe- E
cerunt Hugoni relinquere omnia quae de rétro requirebat : et juravit illis
fidelitatem, et dederunt illi honorem Joscelini avunculo suo (/) uno anno
antequam moreretur.
(a) Comes non legitur ibidem. (/"] Ibid. causis.
(b) Defedavit, pro diffulavil ; à verbo diffîdare /§■■) Idem addit, firma.
quod est inimicitiam excitare. (/() Ibid. dabo.
(c) Ansulis inclusa non leguntur in Editione [i] Id est, commutationcra.
Labbei. (k) Idem, mihi fiduciam factam.
(d) ^J^^3. quod. (l) Addimus eum Labbeo : sicut ipse tenebat
(e) Ideni^ in multis. illam.
Finis Conventûs inter Comitem et Hugonem.
«I
539
MONITUM
IN CONRADUM, MATHILDEM ET EORUM LIBEROS.
DE NUMERO fiUorum Conradi Rcgis Burgundiœ inter eruditos
non convenit. Hi nommant Rodolfuni , et Bosonem. Sanè quod
attinet ad Bosonem , non adeo certiim est. Isti addunt alios. Quidam
B Rodulfum unigenitum dicunt. Eadem controversia de puellis an Bertee
et Gislse adjungenda sit Mathildis , adhuc suh judice lis
est.
De Gisla sic habet Hugo Flaviniacensis in Chronico suo Lab.
Bib. Mss. Toni. I , pag. 174^. Conradus [non Othonis III filins,
sed Henrici Franconix Ducis) accepit \ixoreni Gislaiii Rodiilplii
Régis Burgundiae sororem, Conradi et Mathildis filiam , de qua
genuit tertiiim Henricum. ^t juxta Glabrum pag. 41, Tom. X^
Henriciis [//] Imperator fuit nepos Régis [Burgundiœ] Rodiilphi.
Parentes enim habuit Henricum Ducem Bajoarix et Gislam ejusdem
^ Rodolphi sororem : Audiamas iteriim eumdem Scriptorem : Coiiradus
in conjugio habebat neptem prœfati Rodiilphi. Non igitur in matri-
monio junctus est Gislse sorori Burgundiœ Régis ; at potiiis alteri
Gislse primogenitx Hermanni Alemannise Ducis et Gerbergx , sororis
Rodulphi III^ natse Conradi Régis. Communi nomine moderni in errorem
rapti sunt.
Berta fdia Conradi primo nupsit Odoni l Blesensium Comiti ;
dein Roberto Régi Francorum. De istac consule^ si lubet , Glabrum
Lib. 3, Cap. 1, pag. 40, Tom. X, et passim ; eu jus opinio nohis
_. arridet.
Liberis Conradi subjunge alterum Conradum cujus suscriptio , his
verbis signum Conradi filii Régis , legitur in Charta Reginx Bertse^
uxoris Rodulphi II , quondam Régis Burgundiœ, Prnvinciœ et Aleman-
niœ^ qud condit, dotât, committitque Mayolo Abbati Cluniacensi Paternia-
cum Monasterium (vulgb Payerne , al. Peterlingen) : de lidc re vide
Tom. IX, pag. 668.
2" Burchardum seu Borchardum et Brochardum Archiprœsulem
Lugdunensem , qui Episcopatum in infantia adeptus, ut scribit Hugo
Flaviniacensis, sedit ab anno 979 ad an. 1031 , fratrem fuisse Ro-
E dolphi m constat ex prxcepto ejusdem Régis quod mox vulgahimus.
An matrem communem habuerint Princeps iste et Archiepiscopus ,
ardux quœstionis est. Quidam inducunt ex Charta Conradi Régis à
Guichenone édita Bib. Sebus. pag- 32. Conradum primo connubio
nupsisse Adelainse viduœ Lotharii Régis Italiœ, Otthoni<;que Régis
Alemannorum sororis : quod falsum est : nam istœc Adelais erat so-
ror Conradi Régis, et post obitum Lotharii nupsit Othoni Régi Ger-
maniœ. Alii post Hugonem Flaviniacensem, Tom. VIII , pag. 296, levi
fundamento asserunt Burchardum Conradi ex concubinâ (iliuni.
His rationibus xqud lance appensis , videtur Mathildem unicam
Y y y ij
540
MONITUM.
fuisse istius Conradi uxorem , Glahrique auctoris contemporanei sententix
manus dare non refugimus.
A
E^chartu- CONRADI («) REGIS BURGUNDL^ DONATIONES PItE ,
lario hujus
Monasterii.
FACT^ S. ANDREvE VIENjVEIVSI MONASTERIO.
A'pud Acherium Spidlegii, Tom. III , Edit. in-folio, pag. 380.
An. 992. T N noniiiie Domini nostri Jesu-Christi , Chuonradus ipsius praeveniente B
1 clementiâ omni tenipore jugiter serenissimus Rex. Si aliqiiid conipen-
diorum sanctae Dei Eoclesiae ex nostris facultatibus conferre studernus , qua-
teniis antiqua auctoritas praecedentinm patrum Regum observetur , et vita
Monarlîorum in hoc laude divina altiùs conscendatur , si est unde victiim
et vestituni sancta Dei Ecclesia niembris sui cotidie , ne à Dei cessent cultu,
possit ex aiiqua parte nobis donantibus sustentare penuriam suam , vel ad-
ministrare : credimus non soliim nos vel successores nostros idcirco feliciùs
in hac vita regnaturos ; verùm in f'uturo aeternae vitae recoinpensatione ciim
electis in illa supernorum curia posse conscribi confidimus. Quapropter cu-
pimns notum fieri omnibus sanctae Dei [ Ecclesiae ] fidelibiis , praesentibns
scilicet et futuris , qiialiter nos divino amore compnncli , inipriniis memo-
res salutis aeternae vitae, et recordationis beatae , ut credimus, animae conju- C
gis nostrae dilectae Machtildis Reginae , et ut ipsa donavit, et nos perficere
postulavit , ad sacrosanctum iMonasterium , quod est constructum in civi-
tate Vienna , in honore sancti Andreae Apostoli et sancti Confessons Ma-
ximi , qui hîc corporaliter requiescit , ubi don)nus Heunomus Abba Mo-
nachorum praeesse dinosoitur , quidquid proprietatis vis; sumus iiabere in prae-
dicto pago Viennensi in praedictis locis , in villa Vitrosco Kcclesiam cum
presbiteratu , et in villa Areld, et in Mansiano et Arcas habere dinoscimur ;
eâ scilicet ratione , ut praedictus Abba Heunomus , et modo Fratres qui de-
gunt , et qui deinceps ad illud Monasterium pro Dei amore venturi sunt,
praedicta loca teneant ad utilitatem ipsius Monasterii, et perpetualiter possi-
dendum per hoc nostrae auctoritatis praeceptum illis censemus, et nihil cen-
sùs vel servitii unquain Rectoribus praedicti Monasterii à regiâ potestate indè Q
exigatur , nisi , ut diximus , solo Conditori hominum pro nostra peccamina
grata persolvant libamina. Ita ut hacteniis ad nos praedictae res respiciebant
qualicumque ingenio nobis devenissent , aut de paterna potestate, aut etiani
nos postea de Walda in villa Arcas adquisivimus , hoc est niansum unum ,
et in Mansiano colonicam unam , et in Vitrosco quidquid de Theodewino
adquisivimus , et in Areld similiter quantum de ipso comparavimus , haet
ipsa praedia pretio computato trecentorum solidorum constat à nobis esse
adquisita. Onuiia haec à nobis illis tradita seu ab illo Abbate , ac Mona-
chis suis in praedictis villis postmodùm simili modo acquisitis , vel etiam ubi-
cumque aliquid habent adquisitum , vel in futuro tenipore erit conquiren-
dum , vel si aiiqua persona aliquando pro remedio animas fa>;ultatibus ip-
sius Monasterii de suis rébus cupit ingerere , huic nostrae auctoritati subdere E
decrevimus , ne per successiones f'uturas aiiqua incuriâ desoletur , agris ,
pratis , vineis , casis , casalibus , pascuis , aquarumve decursibus, et in
omnibus appendiciis amodo et deinceps. Ut autem haec nostra auctoritas
apud successores firmuni tenorem habeat , et omni tempore stabilis et in-
convulsa permaneat , placuit nobis nomini nostro esse conscribendum , et
(a) De Conrado Jurensis Burgundiée necnon taurasse fcrtur. Hocce in Monasterio condito jain
Provinciae Rege ejusque Diplomatibus plura inde à saeculo IV, Monachis IX s«culo ad ta-
vide in ïomo IX, pag. 695-705, et passim : ad nonicalem vitam deticientibus, Monasticum sta-
quae rcmittinius. Unum superest hujusce Princi- tuni restituissc dicitur Conradus , suffragante
pis Diploma in gratiam Monasterii S. Andreae Aimoino [seu Heunomo] Abbate , qui primus
Viennensis , subterioris , seu inferioris, quo no- ab istac restitutione Abbas illic fuisse videtur.
mine vocatur ad discriinen superloris , quod ins-
CONRADI REGIS BURGUNDI^ DONATIONES, etc. 541
A impressione anuli (a) nostri subteriùs subsigillari. Signnm invictissimi ac piis-
simi Régis Chuonradi.
Ego itaque Kerardiis indignus Sacerdos prfescripti Régis ac Reginae hu-
millimus Capellamis , jiissus ad vieem Haimonis Valentinensis Episcopi Ar-
chicancellarii soripsi et subscripsi. Data Kal. Dec. Nonas Decemb. Idus Ja-
nuarii siib Pontifice Tietpaido , anno ab Incarnatione Doniini nostri Jesu
Christ) DCCCCXCII , Indictione qiiaita , Epacta vigesima , régnante Rege
nostro Ghuonrado XXXVIII anno (b).
(a) Hinc apparet Burf^undionum Principes 38 regni Conradi , sed annus 56 : quippe qui
foriniilà aniiuli impressione uti fuisse solitos , duiii regnare cœpit anno 937. Hinc suspicor liasce
B Capetiani Reges, à Robcrto praesertim, illain ab- notas , ut quandoque contigit à ()uodarn im-
rogaverant. perito librario jiostniodùm adjectas fuisse : quod
(/^) Xiliil cobaret in liujus Cbartie notis Chro- non est vaiidum falsitatis argunientum in Cliar-
nologicis , praeter eniin quàm quôd insolita pror- lis aliunde genuinis, ut Tidetur esse haec Con-
sùs est base triplex ej)Ocba : Data Kal. Dec. radi donatio ; revocatur enini in lueinoriam et
Nonas Decemb, Idus Jaiiuarii,, cum anno 992 non confirmalur à Rodulfo Conradi successore Cbar-
concurrit Indictio quai ta sed quinta , neque ta anni 994 mox vulgandâ.
Epacta vigesima , sed décima quarta, neque annus
MONITUM
IN SEQUENTIA DIPLOMATA.
I^v Prxceptis seu Chartis Rodulphi III Régis Provincix varie
inscrihitur nomen ejus : modo Rodulplliis , in his Rodolphus , aliter
Ruodulphus, Rudtdphus et Roadolphus.
Formulée, seu invocationes frequentiori usu , XI sxculo , receptse
in illis visunturj nempe : In noiîiine sanctae et individuae Trinitatis.
In nomine Domini Dei aetcrni. In nomine Dei aeterni et Salvatoris
nostri Jesu Cliristi. y^t familiarior prima invocatio.
Sub Rodulpho Pandolphus Cancellarii munere fungebatur. Iste ha-
buit plures ISotarios qui vel jussu Régis vel vice et absente Cancella-
rio Chartas et Instrumenta scribebant et subscribebant vel recognos-
[) cebant. Prxter Cancellarium exstiterunt in Burgundise regno Archi-
cancellarii nomen et dignitas. Primi muneris vices gerebat Pandol-
phus , seu Pandulphus , plerumque Padicius. Eminentiorem locum.
obtinuerat Burchardus /4rchiepiscopus. Absentibus Notariis et Cancella-
riiSj privati quidam jussu Principis scripscrunt Instrumenta.
Notandum maxime stilum Cancellarise Italianse in Burgundia
Transjurensi viguisse : quod observamus in Diplomate Rodulphi III an.
993. Cancellarii xque ac Notarii subscribebant litteras Rcgias, exclusis
testibus.
In Chartis Conradi , Rodulphiquc fdii ejus ac successoris , legimus
E Formulam^ annuli nostri impressione, cujus frequentior usus erat apud
Reges Carolinse stirpis : communiter usurpaverunt manu piopriâ
roborare et sigillo nostro insigniri.
Exotica in Prœceptis Regum Capeiianorum , à Carolirds verb
communiter usurpata , clausula Icgilur in Diplomate Rodulphi pro
Monasterio S. Andréas Viennensis. Fetat iste Princeps ut deinceps
nullus Dux, Marchio, Çomes vel (junelibet grandis ut parva regni
nostri persona , de suprà nominatis rébus nullum teloneum vel
alifjuam functionem exigere praesumat. Communis erat apud Francos
hxc formula sub Regibus Carolingis.
• Y yy iij
542
RODULPHI III REGIS BURGUNDI^ TRANSJURENSIS,
SEU PROVINCIiE , DIPLOMATA.
Ex Cancel-
laria Agaii-
iiensi.
An. 9Î);J.
Pro Monasterio Agaunensi.
Apnd Cl. Menestrier in Probat. ad Histor. Liigdun. pag. 21.
r N noinine sanctae et individuse Trinitatis , Rodulphus Rex. Maximum re-
1. gni nostri aiiji;ere credimus munimentum , si concessionis nostrae mimifi-
6
centiâ sacris sanctae Eeclesiae aedibiis aliquid concedimus , atque Ecclesiasti-
cam indigentiam nostrœ opis propentiiis fiigamus auxilio , plurimum nohis
ad aeternam beatitiidinem , regnique nostri stabilitatem prodesse confidinuis ,
et ad commodum proeuldubio credimus. Omnium itaque fidelium nostrorum
tam pra^sentium quàm futurorum certitudo comperiat, quoniam venerabilis Ar-
chiepisfopus Lugdunensis , qui est Agaunensis Abbatiae Praepositus , nostrura
audiens prospectum rogavit suppjliciter, ut pro anima serenissimi patris nostri
Pouiiijr Conradi, sicut etiam distribuerat , Pulliacum * villa m in eadem Abbatia Deo
famulantibus per praeceptum concederemus , quod in modico jussimus ad- Q
notare ut jam dicta villa quae dare potuimus , juste et legaliter cum suis om-
nibus appenditiis regia et praecepti authoritate S. Mauritio , suse legioni et
Canonicis aeternaliter distributa corroborando confirmavimus. Ut autem ne-
mo futuris temporibus immutare possit uUo modo hoc pneceptum erga Ec-
clesiam et Cauonicos pro divinoe remunerationis amore, et animae patris
nostri redemptione , desuper etiam ut aeternam sibi vigoris firmitatem defen-
dat , et à cœtu sanctae Dei Ecclesiae inviolabiliter conservetur , hoc dona-
tivum summae pietatis gratiâ peractum , hanc praesentem fieri praecepimus
scripturam , et manu propriâ corrobora vi mus , ut quicumque hoc inviolabi-
liter conservare studuerit , benedictionem et gratiam consequi mereatur : si
{)uis aulem in pejus mutare tentaverit , divinum incurrat perieulum in die
judicii , et à ( Ihristo alienus habeatur.
Signum Serenissimi Domini nostri Régis.
D
P. Anselmus almi Mauritii et Domini Régis Cancellarius unius notas
( a ) implevit anno Incarnationis Domini DCGCQLiXXXXIII , regni vero
domini Régis I.
Acta in Siazo prid. Kal. April. (b).
[a) Nolanda luaxiinc baec verba unius notas
implevit, quas fortassis significant pro Lac vkc
('.ancellarii officio functuin fuisse Anselmuux
sancti Mauricii [ Agaunensis ] >fotariura ; Par-
dolfus eniin sequentibus anais Caucellarii lo-
cuiu obtinebat ; aut saltein Anselmus notas scu
signa loco tvstium solus suppievit.
(é) Hinc coUige Conradum Rodulphi III ge-
nitorem et in regno Burgundiae Transjuranae
decessorem jam obiisse pridie Kal. Aprilù auni
y93 Id notandum, quia de tempore ejus raorlis
non converiit inter eruditos Mabillonius , Tom.
ly. Annal, pag. 85 eain differt ad XIV Kai. Nov.
hujus anni V)U3.
RODULPHI III REGIS RURGUNDI^, etc. DIPLOM. 543
A IL
Confirmât ea quae Monasterio S. Andreae Viennensis donavcrat au- c/,aiiu-
Conradus pater eius- ''"'" ''"J."-'
* "' Mdiiastent.
Apud Acherium Totn. Ill Spicilegii, pag. 380. An. yy.i.
IN nomine Doniiiii Dei aeterni , Rudiilfus Rex. Si locis Sanctorum more
praecedejîtiiiin Regnm Catholicormn aliquid compendii , unde vita inibi
Deo faimilantiiini sustentetur, conferre studenius ; non solùni in hac vita
diutiùs cmn prosperitate rej^naturos, verùm in perenni à Deo recompensa-
B tionem recipere confidiinus. Quocircà noverit sanctae Dei Ecclesiae nostro-
runique fidelium universitas, praesentium scilicet ac fiiturorum, quia vetie-
rabilis Abbas Haimoinns de Monasterio sancti André* Apostoli in civitate
Vigenna * siti, cuui IMonachis sibi commissis, ante praesentiam nostram prae- . vienne
ceptiitn patris nostri deferens postulavit, ut res quae in ipso ad praefatum
Monasterium (a) à se jamdudurn restauratum delegatae erant pro animœ }na-
tris nostrœ Mathildis Reginae remedio ac suae , nostrae auctoritatis praecepto
ad snstentationeui Deo ibi servientium corroborare dignareniur. Sunt autem
res ipsae in pago Vigenni sitae , in villa Vitrosco Ecclesia cuni appendiciis
suis, et quidquid in ipsa villa, vel in Arelo pater noster et mater nostra
de Teudowino adquisierunt , et in Arcas mansum unum , et in Masiano
colonioa una. Nos verô non solùm in hoc ci assensum praebentes , sed in-
C super per consilium dilectae conjugis nostrae Agildrudis Reginae , ac (ratris
nostri Burchardi (b) Lugdtinensis Archiepiscopi , quamdam villani Crisinciacus
noniinatam cuni famulis utriusque sexûs et aetatis , et rébus omnibus ad
ipsam respirientil)us , quae ex multo tempore de praefato ^lonasterio ablata
fuit, pro remedio animae patris nostri sicut ipse in fine obitùs sui reddidit ,
sancto Andreae sanctoque Maximo reddimus et concedimus , et per hoc no-
strae auctoritatis prîeceptum sancimus , ut deinceps uullus Dux , Marchio ,
Comes , vel quaelibet grandis aut parva regni nostri persona de suprà no-
minatis rébus nullum teloneum , vel aliquam functionem exigere praesumat
sed ad subsidia Monachorum in praelibato Monasterio Deo servientium ,
omnium hominum inquietudine remotâ , cuncto permaneant tempore. Si
quis autem hnjus nostri praecepti violator extiterit, sciât se compositurum
D auri optimi libras XXX , medietatem Camerae (c) Palatii nostri, et me-
dietatem Monachis supradictis. Ut autem à nobis veriùs fac*um credatur,
et ab omnibus diligentiùs succedentibus temporibus observetur , manûs il-
lud nostrae subscriptione roborantes, sigilli nostri impressione annotari jns-
simus : et ad confirmationem praelibatam confirmandam addimus Ecclesiam
de Masclatis cum appendiciis suis ad praedictorum Monachorum subsidia.
Signum Domini Ruodulfi Nobilissimi Régis.
Paldolfus Cancellarius recognovi.
Data II, Idus .Tanuarii anno Incarnationis Domini DCQ^CXCIV.
Indictione V*, anno verô Domini Rodulfi Régis primo. Actum Vigennae * ' vu
in Dei nomine fideliter. Amen. * Vion.i*
(a) Tamclsi in liis literis llodulfi Régis , filii (6) Hinc confinnatnr quod diximus suprù de
ac suctcssoris , instauratio Monasterii S. Andréa; Burchardo Lugdunensi Archiepiscopo qncra Ro-
inferioris tribuitur Aiinoino seu Ilaimoino ; ta- dulphus nominal ubique //at/em .f«ttm.
men ob revcrentiam, jus et honoreni l^egiae (c) Gainera Palatii Regum Burgundiae , seu
Majestatis dicitur in superiori Conrad! prae- Palatina Audientia aut Curia judicuin Palatino-
lepto Monasticum illic statum rcstituisse : quse rum^ hoc est, eorum qui in liorum Palatiis ju-
optimè cobserent. dicum officio fungebantur.
544 RODULPHI lïï REGIS BURGIJNDI/E, etc. DIPLOM.
III. ^
Confirmât possessiones et terras Monasterii Cluniacensis,
in Burgundiae regno positas.
Ex Schedis Mss. Bibliothecœ Abbat. S. Germani à Pratis.
An. 998. T N nomine sanctse et individuae Trinitatis, Rodolphus divinâ favente cle-
J. mentiâ regni gubernacnla potenter tenens. Praeclarius et laudabilius jo-
cundiusque nihil esse omniiio nostro comprobatur judicio, quàni si regnuni
nostrum tali sub régi mine disponatur, ut in hiis, qiiae justa sunt et honesta,
una majorum coniîordia sit et niinorum. Inde oertiùs innotescere volumus B
omnibus sanctse Ecelesiae filiis sévi praesentis hoininibus et futuri temporis
fidelibus , qualiter Odilonis Cluniacensis Monasterii Abbatis religiosissinii ,
fratrumque inihi jugiter in Dei sanctorumqne Pétri et Pauli Apostolorum
servitio desudantium petitionibus animo sat libero libentique consentientes ,
scripta et dationes Regum temporis antiquitate nos praecedentium , quan-
tum nostro juri regnoque ubivis partium attinere videtur, renovare perpe-
tualiterque fîrmare curavimus. Quod uti talibus et tantis et tani prœclaris
personis vota assensionis exhibere decet , regiae dignitatis non piguit agere
auctoritatem. Concedimus enim loco praefato omnibus virtutuoi monilibus
decenter adornato villas hiis nominibus assignatas , Lugdiinensi(|ue in Co-
mitatu sitas , Tusciacum scilicet et Ambariacum cum Javiniaco et Boli-
niaco , cum hereditate à Widone Archiepiscopo eisdem donata , villaque C
Cavariacc» cum superposita S. Johannis Ecclesia ; villaque Roniana cum Ec-
clesia superposita : Forensi quoque in Comitatu S. Victoris Basilicam. Apre-
dunum villam, et Poilliacum cum superconstructis sibi Ecclesiis : in Vien-
nensi autem Comitatu Talierniarum , Causellam , Brachostum , ^ledonem ,
Insulam inter binas has aquas , Bullarum et Carusium , cum Ecclesiis eis
superinstructis ; capellam quoque de Chandiaco , cum hereditate Ratburni,
quantum eis concessum ad praefatum locum pervenit ; seu quidquid in Gir-
liaco jus praenominatorum participât f'ratrum. Hsec igitur omnia tam in ca-
pellis quàm casis, casalibus , terris, vineis , campis , pratis, pascuis, silvis,
salictis , mansionibus , aquis aquarumque decursibus , molendinis , pisca-
riis , montibus, vallibus, alpibus , planiciebus , servis, ancillis , nec minus
et omnibus, quse dici et nominari possunt, aut excogitari, ad praedictos lo- D
cos pertinentibus , praesentialiter habitis , et in futuro acquirendis, sint in
jure cœnobii ejusdem et Abbatis nunc temporis ibidem praesidentis ejusque
successorum , ad communem utilitatem fratrum ibi pro tempore Deo ser-
vientium , jure quieto ac absque ahcujus contradictione seu impugnatione,
Quam nostram donationem si quis infringere aut vioiare voluerit, inferna-
les sentiat pœnas , centum auri purissimi libras Kamerae nostrae persolutu-
rus. Quod ut veriùs à nobis factum credatur , et nunquam à posteris no-
stris infringatur, maniis propriae scriptis roboramus, et sigillo nostro jussimus
insigniri.
Signum Domini Rodolphi Régis nobilissimi.
• Paiduifus Ego Padicius * Canc^llarius ad vieem Burchaidi Archiepiscopi et Ar-
chicancellarii recognovi.
Datum in Paterniaco (a) , anno Incarnationis Dom. DCCCCXCVni.
regni vero Rodolphi Régis V. féliciter. Amen.
(a) Paterniacum locus est in diœcesi Lausa- Burchardi Archipraesulis Lugdunensis , necnon
ncnsi. ubi Monasteriorum erat Ordinis Clunia- Otelonu seu Odilonis Cluniacensis Abbatis Quo
ccnsis, jam laudatum Tom IX , pag. 667, pa- ferè tempore , Genevae in Ecclesia S. Victoris
tria linguâ Payerne al. Peteilingen medio ferè Monastica disciplina instituta est , annuente et
itinere Friburgum inter et Everdunum. Ibi con- litteris suis confirmante Hugone Episcopo Ge-
ditum fuit Monasterium à Berta Regina, ut vi- nevensi. Evocato ipso Abbate Cluniacensi hune
dere est , ibid. Cujus etiam donationes Rodul- locum regendum commissum fuisse patet eju»
phus III hoc ipso anno confirmât interventu Hugonis litteris^ apud Mabiljonium vulgatis
Agildrudis Reginae conjugis suae , Puchardi seu Tom. IV Annal, ap. pag. 694.
IV.
RODULPHI III REGIS RURGUNDliE, ETC. DIPLOM. 545
A IV.
Eadem quae suprà confirmât Monasterio Cluniacensi.
Ex Schedis Mss. ejiisdem Bibliothecce.
IN nomine sanctse et individuse Trinitatis. Rodulfus , divinae nutu rlemen- An. 998.
tiae , regiae dignitatis donatus honoribus. In restaiirationibus Ecclesiarum
Dei perpetuisque solidationibus siimmo mentis affectu plurimam operam dare,
perutile et honesturn fore propositum nostri riegotii notitiam minime latitat.
Unde omnibus sanctae Ecclesiœ filiis œvi prsesentis hominibus et futuri tem-
poris fîdelibus certiùs innDtescere volumus , qualiter ob Agiidrudis Reginae
g conjugis nostrœ dilectissimae Archiprsesulisque Burchardi , necnon Otelonis
Cluniacensis Monasterii Abbatis justas et honestas petitiones praecepta regalia
seu cartas vel donationes ab aliis fidelibus eidem Cluniacensi Monasterio ,
quantum nostri in finibus regni habetur, factas, in unum collectas corpuscu-
lum , more patris nostri beatae memoriae , nominatim omnibus Missis reno-
vavimus. Pertinent igitur ad locum prsedictum Paterniacum Monasterium ,
et Romanum Monasterium , cura omnibus appenditiis eorum in Episcopatu
Lugdunensi , Saviniacum , Pharencum , Ambariacum , Boloniacum , Eccle-
sia quae dicitur de Oratorio , Ecclesia S. Andeoli, Luiniacum , Tussiacum ,
Cavariacum , villa nomine Thaluctatis , portum de Ola , Vivariacum , pisci-
nseque aliquot , Darbonacum , Amberta , Poliacura , Artedunum , Ecclesia
Tiergis , Ecclesia de Vallibus , Ecclesia de Roduens , cum omnibus ad ea
C pertinentibus : in Episcopatu Viennensi Groptas, Locum , Taderniacus, Cau-
sella , Ecclesia S. Desiderii , Bracost, Brucins , Jarsin superior , Jarsin sub-
terior, mansiones de Vienna cum Ecclesia , villa Salpaisa , Mons Judaeus ,
Ecclesia de Candaico , Medons, villa quae vocatur Insula , inter Bullam et
Carusiam , cum omnibus eorum appendiciis : in Episcopatu Valentinensi Ec-
clesia de monte Ison , Ecclesia de Aleso : in Episcopatu Vivariensi Ecclesia
de S. Georgio , locus Rumpone , locus ad fontes Collarionis , cum aliis
quibusdam. in Provincia Gella S. Amandi , castrum Colonzellas , cella S.
Panlaleonis , Tudeleta , Poiodolen, castrum Condorcense , cella Rosacen-
sis , cella Ganagobiacensis , Valentiola , Teiza , mansiones de castro Avi-
nione et Arelatensi urbe et monte Juvario, quidquid ibi adquisistis et in villa
Ribedanias. Haec igitur teneat Abbas Outelo, Monachique sub eo locati, snc-
D cessoresque eorum , cum omnibus quae antecessores ejus in regno nostro
adquisierunt , aut ipse adhuc adquisiturus cum successoribus erit. Ut autem
haec à nobis facta credantur , et nunquam à posteris nostris infringantur ,
manu nostra robor^vimus , et sigillo nostro jussimus insigniri.
Signum Domni Rodulfi Régis nobilissimi.
Ego Paldufus Cancellarius recognovi.
Actum Viveisi (a) anno Incarnationis Dominicae DCCCCXCVIII. In-
dictione IX*, regni vero Rodulfi Régis VI. féliciter. Amen. «Xi
V.
Pro Monasterio Agaunensi.
Apud Guichen. in Probat. Gentilitice Hist. Sahaudiœ, T. III. p. 2.
IN nomine Dei aeterni et Salvatoris nostri J. C. Rodulfus Dei gra-
tiâ Burgundionum Rex. Quicunque in hoc saeculo divitiarum vivens af-
fluit ubertate , diligentia débet providere, ne his niniiùm intentus , amittat
ditissimum florem aeternae dignitatis, et gloriam patriae cœlestis. Quamvis Do-
minus dicat camelum faciliùs posse foramen acûs penetrare , quàm divitem
regnum cœlorum intrare ; non tamen nobis diffidendum est de immensa
ipsius pietate : quia qui dat escam invocantibus se puUis corvorum, non de-
negabit veniam sperantibus in se famulis. Neque enim est sibi exiguum
vel vile , propter quod dignatus est humanitatem sumere ; haud alteri
vult deserere, quod redemit suo pretiosissimo sanguine , ut illuc non traheret
(o) Forsan Feyse in Elcctione Lugdonensi.
TmeXI. Zzz
Ex Archivis
hujui Mona-
sterii,
An. 1014.
Matth. iy.24.
l'sal. 146. 9.
546 RODULPHI III REGIS RURGUNDI^, ETC. DIPLOM.
unde venerat liberare. Ille itaque riobis peccatoribus medicamina salutis est A
Luc. 16. 9. largitus , cîim non solùin de propriis vel bene adeptis , veriim et de
mammona iniquitatis amicos docet nos facere , qui reciperent in aeterna
beatitudine. Nos siquidem his et aliis instrueti monitis , si petitionibus fide-
lium nostrorum aurem serenitatis nostrae acconimodaverimus , procul
dubio promptiores et fideliores ad nostriim efïicimus famulatum : idque non
tantîim animae , verùm etiam nostri regni statui valdè prodesse non ambigi-
mus. Quapropter omnium nostrorum , tam praesentium quàm futurorum, no-
verit industria fidelium , quod quidam fidèles nostri , videlicet conjux nostra
Hermegondis Regina , Bertoldus (a) quoque et Rodulfus Comités et Ro-
* sion bertus , necnon Hugo Episcopus * Sedunensis , Henricus Lausanensis , at-
* Aouste que Hugo Genevensis , et Burcardus Lugdunensis, Anselmus * Augustensis ,
ac Pandulfus cum caeteris fratribus , supplices nostram aggressi sunt cle-
mentiam , quatenùs pro salute nostra et eorum petitionibus Ecclesiae Agau- ^
nensi in salo miserrimse desolationis jam pêne naufraganti subvenirenius.
Quorum petitionibus benignis annuentes , donamus , immô ab antecesso-
ribus nostris ablata reddimus tam Ecclesiae Agaunensi quàm fratribus ibi
Deo et S. Mauricio famulantibus , de victu et vestitu proclamantibus , ad
mensam eorum in refectorio fiscos Sigisciacum , Lulliacum , Communia-
cum , Pulliacum , Auronum , potestatem Wadens et Bedelosci, et in Vi-
vesio placitum cum omni redhibitione censûs et hominum ; Lustriacura ,
Vouvreium Aulonum , Seuchiam , Narres, cum omnibus appenditiis eorum ;
et oblata altaris ejusdem Ecclesiae , dimidium Burguni ipsius loci , et ibi-
dem furnuni cum molendinis , et duas partes tholonei salis , et Alpes S.
♦ Lac Léman Mauricii , totiusque caput * Laci ; ea videlicet ratione, ut omni tempore nostri
praecepti auctoritate ipsi et successores eorum quietè habeant et teneant , ^
et inde in refectorio vivant , et quidquid utile sibi in commune bonum decre-
verint , libéré faciant. Si quis vero, quod minime credimus , eos molestaverit,
non valeat vindicare quod appétit : sed sit culpabilis, et persolvat quingintas
libras optimi auri, medietatem ipsi Ecclesiae , et medietatem regiae Gimerae.
Verùtn ut hoc credatur certius praesens praeceptum , manu propria firmamus,
et sigillo nostro signari , et praedictorum Episcoporum anathemate rauniri prae-
cipimus.
Datum anno ab Incarnatione Domini MXIV , regni vero Régis Rodul-
*XKi phi XXIV. * die Sabbati XVI. Calend, Martii, Luna XVIII. Indictione * I.
^^^ Actum in Agauno [h) féliciter.
dulphi Diplo- VI. U
mata VI et
^œtatJTa!^^- Pf^edia quaedani in Comitatu Bargensi sita Amisoni et uxori ejus
pone. conceduntur.
Ex Chartula-
rio ejusdem. Ibid. pag. 3.
Ecclesùe.
An. lOte. Tî* nomine sanctae Trinitatis et individuae (c) Unitatis. Rodulplius divinâ
J. providente clementiâ Rex. Notum esse volumus omnibus Dei Ecclesiae
filiis natis et nascendis , qualiter quidam ex fidelibus nostris Amiso nomine
venit ad nos, postulans ut sibi per praestariam concederemus quandam terram
sancti Mauritii , cui assensum praebentes , largimur tam ipsi jam praefato
Amisoni et uxori ejus , quam sibi légitime adquisierit , et post eorum dis-
cessum , cuicumque illorum infanti dare voluerint vel consentire ; mansos g
* Comté de duos conjacentes in Comitatu Bargensi * , sive in valle Nugerolensi , tam in
Barges q^^\^ quàm casalibus , campis, pratis , vineis , pascuis , silvis , aquis , aqua-
rumque decursibus , et cum omnibus appenditiis sive usamentis omnibus ,
laudante et consentiente domno ac verierabili Burcardo Archiepiscopo et
loci Agaunensium Abbate , simulque fratribus sancti Mauritii annuentibus ,
(à) Bertholdus pater Humberti, caput Coini- nadae dictuin, in Vallesia , en Fallais , nobilita-
tum Sabaudiae, notatur in Clironico Ditmari tum martyrio S. Mauricii legionis Thebaeorum
ante annum 980, ut videra est Tom. X, p. 122. Ducis et sociorum..
factus , juxta eundem Guichenon. Coines Mau- (c) Nota exoticain banc invocalionem , jam
riennae et Sabaudiae Diplomate RodulpLi Régis inonuimus diversas Rodulphi formulas , quas
dato Aquis 5 Idus Maii. vide-sis.
[b] Agaunum , S. Mauritz , antiquitùs Ter-
RODULPHI III REGIS RURGUNDI^E, ETC. DIPLOM. 547
A accipientes à jam dicto Amisone vineam unam siii primi jnris, sitam in Co-
mitatu Bargensi, sive in valle Nugcrolensi , et campum unum , quo eadem
vinea possit operai'i, sub censu duodecim denariorum, quos singulis annis in
festivitate sancti Mauritii ad ejus altare persolvant : et si uno anno négligen-
tes extiterint, in altero dupluni eomponant, et si uno securè possideant, et
ut à nobis factum esse videatur, et à nemine posteroruni nostronim inferatur,
suis eonsimilibus ad firmandum dare jussimus. Bertholdus («) Cornes firma-
vit , Cuono Cornes et filii ejus firmaverunt , Seligerus firmavit, Adalger
firmavit.
Actum Pinpeningis in praesentia quam plurimorum hoc videntium, die
r> Dominico , anno Incarnationis Domini nostri Jesu Christi MXVI anno
Régis Ruodolfi Régis quànipii XXVI.
Ego Franco vice Pandolfî Cancellarii subscripsi.
VII.
Restituit Monasterio S. Andreae Viennensi Ecclesiam S. Sympho- ex chanuia-
riani, et addit quidquid Constantius in valle Ortensi per rhs.jndreœ
donum Aimoini Abbatis aedifîcaverat.
Afud Acherium, Tom. III Spicilegii, pag, 386.
IN nomine sanctœ et individuse Trinitatis, Ruodulfus divina providentia A*. 1015.
serenus Rex. Justis fidelium nostrorum petitionibus acquiescere justum
ducimus et honestum. Quâ de re notum sit omnibus Dei Ecclesiae filiis,
nostrisque fidelibus praesentialiter natis et in futuro nascendis , qualiter pa-
tente Irmingarde ( b ) Regina conjuge nostra carissiraa , necnon Burchardo
Archiepiscopo fratre nostro dilectissimo, sed et Utelino fidèle nostro ro-
gante, reddiinus Monasterium * S. Andreae in civitate Viennensi constru- * Monaste-
etura *, oui Hugo Abbas praeesse videtur, Ecclesiam in honore sancti Simfo- "o
riani dicatam in septimo, cum dotis et decimis et offerendis, et omnibus ap- *=o"struco
pendiciis, ut sicut pater noster memoriae bonae Chuonradus Rex et mater
nostra Mathildis pro anima sua illud dederunt ; ita nos pro anima nostra illud red-
dimus, ut omni tempore illic permaneat ad stipendia fratrum ibi Deo famu-
lantium in potestate et gubernatione Hugonis Abbatis et successorum ejus. Da-
'* mus etiam in valle Ortensi quidquid Constantius ibi aedificavit per donum Au-
nuini Abbatis, eo ipso modo ut superiora dedimus quae sunt sancti Andreae.
Volumus ergo ut in pace locus permaneat cum omnibus pertinentiis suis ,
nulla aliéna potestate gravatus. Ut haec à nobis facta credantur, et à posteris
nostris non frangantur, manu nostra roboravimus, et sigillari jussimus.
Signum Domni Ruodulfi Régis. Paldolf'us Cancellarius recognovi.
Data pridie Idus Aprilis, anno Incarnationis Domini MXV. régnante Ruo-
dulfo Rege anno vicesimo (c). Actum * Aquis. « ^^
VIII.
Ex propria haereditate Monasterio Cluniacensi concedit Ecclesiam
S. Blasii m viculis sitam in pago Genevensi cum omnibus
pertinentiis suis.
E
Ex Bibîiotheca Cluniacensi col. 411,
IN nomine sanctae et individuae Trinitatis, Rodulfus Dei gratiâ Rex. Igitur
ciim totius ordo religionis, secundùm décréta praecedentium Regum, sanctœ
conversationis exordium sumeret, et ad perseverandum in ea sustentacula
alimoniae his qui districtiùs atque familiariùs in Dei servitio se coercent *
publica regalis res ad sufïicientiam aliis, et minus aliis subministraret et
(a) Cessit è vivis Bertholdus iste circa annura test in superioribus Cartis.
1024. (c) Legendmn est vicesimo primo , aut corri-
(6) Ennengardis seu Irmengardis Regina Ro- gcnduin JUXir pro MXr , ut coricurrere
dulfi Régis secunda uxor erat; nam prima Agil- possint .11 duo nuincri ; constat cnim Rodulfum
drudis vocabatur , ut pcrspiccre quisquc po- Regeiii renunciatum fuisse aiite finem anni 994.
Z zz ij
An. 1619.
' al. exercent
548 RODULPHI ÏIl REGIS RURGUNDI^, ETC. DIPLOM.
Cluni
Albker
ita per ordinem sanctae Ecclesiae status usque ad praesens per longa tempo- ^
mm curricula extensus sit : nihilomiiiùs dignum est ut nos, qui quasi per
novissimos operarios in vinea Dei laboramus , eosdem operarios in exer-
citio operis Dei defîcere non sinamus : quin potiùs , ut vires suppetunt
nohis , usque ad unguem perducere tentemus. Quapropter sciant omnes
praesenti tempore decedentes, et futuro succedentes, qualiter ego Rodul-
* \eseErmen- f^g^ petente atque exoptante, dilectissima conjuge mea Irainsanda *, dono
ex haerœditaria mea possessione quoddam praediolum, ob animae meae et
suprà memoratae conjugis mese remedium, cœnobio S. Pétri quod dicunt
Cluniacum *, et Abbati ejusdem Monasterii, et Monachis ejus , praecepto et
S. Benedicti regulœ modo et deinceps obedientibus , et ibidem Deo fa-
mulantibus, Ecclesiam sancti Blasii in vinculis totam, cum omnibus ibi-
dem pertinentibus, cum montibus et planitiis, agris, pratis, pascuis , silvis , B
decimatione, servis et anoillis, et cum omnibus utensilibus, dono ego et
prsedicta conjux mea ad suprascriptum Monasterium, ut si nos minus idoneè
injunctum à Deo peregimus ofïicium , delicti nostri et negligentiae non pro
merito recipiamus dispendium, sed per eorum orationes, quos substenta-
mus ; subministrantes temporalia, ad stadium currentes remuneremur mer-
cede perpétua. Hsec ut à nobis facta credantur , et à posteris nostris non
infringantur, manu nostra roboravimus et sigillari fecimus.
Signum Rodulfi Régis pii.
Albicer * indignus Presbyter, jussu Régis scripsit hsec.
Acta sunt haec in villa Tabernis (a), quam alio nomine propter fluvium
*Ve^eUrba ibidem defluentem Utba * appellant. Data XYIII. Kal. Febr. anno ab
'XXV. Incarnatione Domini MXIX. régnante Rodoifo Rege, anno regni sui XXXI *. G
Hoc itaque benettciolum, id est, suprà memorata Ecclesia quam damus
fratribus Cluniaco degentibus, jacet in pago et in Comitatu Genevense, cum
vicis ibidem appendentibus.
IX.
Donat {b) Monasterio Saviriiaci in agro Lugdunensi villam
Taluerias in pago Albanensi sitam cum Ecclesia B. Marias
et SS. Pétri et Mauricii.
Apud Gnichenon. Bibliot. Sebus. pag. 97.
IN nomine sanctae et individuae Trinitatis. Rodulfus divina favente gratia
Rex. Rébus nostris Ecclesias Dei augmentare, more Regum praedeces- t\
sorum nostrorum utile duximus, et honestum dijudicamus. Quapropter no-
tum sit omnibus Dei Ecclesiae, et nostris fidelibus natis et nascituris qua-
liter ob animae remedium, et petitione Irmingardis Reginae conjugis nostrae di-
leclae, et Burchardi Archiepiscopi fratris nostri, et Burchardi Viennensis
Archiepiscopi, caeterorumque nostrorum fidelium. Damus in pago * Alba-
nense Talums * villam cum appenditiis suis, et cum Ecclesia in honore S.
Mariae, et S. Pétri et S. Mauricii consecratam ad S. Martinum et Mo-
nasterium * Saviniacense, et ad regimen et subjectionem Iterii Abbatis, et
successorum ejus , et utilitatem fratrum (c) Talueriis monasticè Deo famu-
lantium ; ita ut in nostra tuitione et Irmingardis Reginae et successorum no-
strorum Regum remaneat. Et ut haec à nobis facta credantur, manu nostra
roboravimus, et sigillari jussimus. S. Domini Rodulfi Régis.
Ex C/iartula-
rio Monade^
rii Savinia-
censis.
Circa an.
1020.
* Albanais
* Taloires
' Savigny à
trois lieues de
Lyon.
(a) Villa Tabernœ vulgô [les Tavernes) latlno no-
mine oliih dicta à fluvio Urba praefluente Urbœ ap-
pellationem acccpit, ut ibidem dicitur ; et est pagus
Vici Transjurensis. No.stris Orbe , incolis Orbach.
Très igitur vicos Tabcrnae nomine distinguere
oportet, Tabernae seu Vrba, Tabernœ ad Rhenum, et
Tabernœ Montanœ, uterque in Alsatia, in qua Bur-
gundici juris nullum prorsùs vestigium apparat.
(b) Cartam banc refert M.Tbillonius ad an.
lOïO. Iterius Cluniacensis Monacbns Savinia-
censi Cœnobio praefectus est Abbas anno 1018.
(c) Hoc est Talueriense Monasterium, diue-
cesis Gebennensis prope Anneciacum , Saviniaco
subductum ab Urbano VIII, nunc Abbalia, sub
Benedictina congregatione S. Justinae in Italiâ,
exstat in pago Albanensi, eà parte Ducatûs Ge-
bennensis , quae Anneciacum , Taluerias , Ru-
miliacum et loca circumvicina continet. Ad haec
Gaufredus cum uxore sua Petronilla Ecclesiam S,
Pauli, sitam in lerritorio Santonensi, sabler caHrum.,
quod vucatur Bolavilla, freti consilio Willelmi
Coraitis Engolismensis , ejusque uxoris domnae
Gerbergse parentum suorum , Alduini fratris sui,
necnon Isli Episcopi Sanctonensis, donant Savi-
niacensi Cœnobio , id est , domno Abbati Iterio
et Monachis sub eo degentibus ; Cartam Gau-
fridi vulgavit Guichenon in Bib. Sebus. p. 125 :
cui signa apposuerunt W illelmus Cornes pater
ejusdem Gaufredi , et Gerbergae matris ejus.
Data per manuni Duranti Monac/ii, mense Junio,
feria III, régnante Roberto Rege in Francia. et Ru-
dulfo in Gallia. Hanc verô donationem anle an,
1028 , quo Willelmus Cornes è vivis decessit ,
scriptam fuisse oportet.
RODULPHI III REGIS BURGUNDI^E, ETC. DIPLOM. 549
A ^\
Ecclesiae Viemiensi Comitatum Viennensem concedit.
Ex Archivis hujus EcclesÙB.
IN nomine sanctae et individuae Trinitatis , Rodulfus divina favente «le- Aa. 1023,
mentia Rex. Quia igitur hujus saeculi praesentis assolet adversitas unum-
quemque liominem impedire , ne officiis sibi injunctis studiosè ac possit
inhaerere , ut decet ; recognoscinius et nos , atque per omnia probamus ,
B niulta negligenter , quae nobis fuerant et sunt restauranda atque emendanda,
minus ofticiosè ex nostro regimine esse peracta. Quapropter ut Regum mos
fuit et est , ut si qui minus juste in mundanis legibus discernendis semetip-
sos exercebant ; in ecclesiasticis tamen rébus meliorandis fréquenter [ de-
sudarent]: hoc exemple ammoniti , et nobis placuit , et decernimus , ut
de rébus , quas usque nunc humanis nostris usibus subegimus , divinis cul-
tibus deinceps serviendum redigamus. Qua de re sciant universi, qui ama-
tores comprobantur esse divini cultûs , qualiter ego , Isetante dilectissima
conjuge mea Irmengarda Regina , dono ob recordationem animae meae et
ejus, et ob remedium peccatorum nostrorum , S. Mauricio Ecclesiae Vien-
nensis patrono , et Episcopis eidem Ecclesiae prfetitulatis , atque deinceps
in curricula saeculorum praeordinandis , Viennensem (a) Comitatum , cum
Q omnibus appendiciis suis infra ipsam civitatem Viennensem et extra civita-
tem , cum Castello quod supereminet ipsi civitati, quod dicunt proprio nomi-
ne * Pupet (b). Et quicquid nostro usui legis censura per manus minislro- »a| p^pg^
rum nostrorum nunc usque solvebat , hoc idem , ut diximus , eidem Eccle-
siae et Episcopis ibidem ad Deo serviendum dicatis ea lege donamus , ut
si quis Regum per tyrannidem , aut aliquis Ecclesiae Dei inimicus ista vo-
luerit ab Ecclesia Dei et S. Mauricii toUere et violenter abstrahere , aeter-
nas et nunquam extinguendas gehennae flammas cum Juda traditore se
noverit irremediabiliter lucre. Ut haec à nobis facta credantur , et à poste-
ris nostris non infringantur , manu nostra roboravimus , et sigillari jussimus.
Signum Domni Rodulfi Régis.
Albertus indignus Presbyter jussu Régis scripsit.
D Acta fuerunt haec anno ab Incarnatione Domini MXXIII. régnante Ro-
dulfo Rege pio , anno regni sui XXX. Datum in vico Urba, quem alio vo-
cabulo dicunt, * Tabernis. 'tes Tavernes
XI.
Pro Divionensi S. Benigni Abbatia.
Ex Apographo.
IN nomine sanctae et individuae Trinitatis , Rodulphus gratiâ Dei Rex. Si
honorabilium virorum petitionibus , qui])us pro sacris locis nostram sup-
g plicaverint excellentiam , aurem libenter accommodamus , casque ad etfe-
ctum perducimus , regiam exercemus consuetudinem , et ob id eos in nostrae
fidelitatis obsequiis devotiores efiicimus , et ad animae nostrie salutem no-
bis profuturum omnino confidinius. Comperiat [igitur omnium fidelium sanctae
Dei Ecclesiae nostrorumque praesentiiun ac futurorum solertia , quoniam
Otto (c) Comes ejusque filius Raynaldus duo regni nostri praeclarissimi
(a) Ab istâ concessione Archiepiscopi Viennae (b) Antiquitùs Viennam firinabant septein
intitulati sunt Comités ejusdera civitatis ; at quo Castra in circuitu civitatis posita, ex quibus un-
tcmjwre uti illo cœpcrunt , non constat , cùiu deciino sxculo cxstabat Castrum Pupel aliàs
legamus in Bibliotheca Sebusiana p. 17 Taillafcrs Pipct , varié in Cartis nuncupatuin Eumedium ,
Viennensinin et Albonensium Coinitis an. 1183 Pompelacum^ Pupetum^ Popetum, Pompelium scu
et Guillelnmm Vieiina: et Matisconis an. 1192 Mom artificialLi.
denominationem usurpasse ibid. p. 243. Albo- (c) De Ottone cognomento Willelmo et Advcna
nensium Comitalùs etianinum fundus est Clien- consule indicetn Onoinasticuin Tomi nostri X :
telae Ecclesiae Vicnnensis. fuit iste Comes Divionensis.
Z z z iij
An. 1026.
550 RODULPHI III REGIS BURGUNDI^, ETC. DIPLOM.
principes cum consorte regni nostr^ Hermengarde Regina nostram adierint A
sublimitatem , rogantes concedi ac regali auctoritate firmari quandam dona-
tionem duarum Caldariarura in villa quae Salinas dicitur sitarum , quas pro
remedio suae animae Deo sanctique Benigni Monasterio apud Castrum Di-
vionense , cui praeesse videtur venerabilis Abba Willermus , conferre deli-
beraverant , quas ex rébus nostri beneficii adquisitas hactenus visi fuerant
possedisse. Quorum petitionibus , tam pro divini respectu timoris , quàm
pro recordatione ab eis nobis saepenuniero impensae fidelis obsequii servitu-
tis , gratanti annuentes animo , receptas ab eis denominatas res , quoniam
ad publicum jus pertinere videbantur , ad votum ipsorum concessimus atque
largiti sumus in perpetuam possessionem B. Benigni cœnobio rectoribusque
ejus jure firmissimo. Et ut in his quae pro expiandis peccaminibus bene-
factorum loci illius à fratribus ibi Deo famulantibus aguntur, nostrae recor- B
dationis temporibus succiduis intersit memoria ; statuimus atque decerni-
mus , ut quod ad prsefati loci utilitatem in jam dicta Salinis villa emptum
est vel collatum , futurisve temporibus emendum atque donandum , per hu-
jus nostrae aucloritatis praeceptum ratum habeatur ac firmum ; ila ut à nul-
lis nostris successoribus aut aliquibus aliis contradictoribus aliqua possit te-
meritate vel ratione violari. Si quis autem , quod eventurum minime cre-
dimus , huic nostrae auctoritatis praecepto obviare , et praesentem donationem
à nobis legaliter factam temptaverit effringere , non valeat quod cupit effi-
cere , sed sciât se compositurum auri libras mille , medietatem Camerae
nostrae , et medietatem praescripto Monasterio ejusque rectoribus Et ut hoc
veriùs credatur , diligentiùsque ab omnibus observetur , manu propria corro-
borantes , sigillo nostro subter insigniri jussimus.
Signum Domni Rodulphi Régis nobilissimi.
Ego Halinardus ad vicem Padulfi Cancellarii , eo ipso jubente , recognovi
et scripsi.
Data m. Idus Julii , luna XXV , anno ab Incarnatione Domini MXXVI.
Indict. IX. régnante domno Rodulpho Rege anno XXXII (a). Actum
Urbae féliciter. Amen.
XII.
ExChartuUtr. p^^ Ermembiir{?a nobili frmina.
no Àbbatue O
S. Pauli re- |^
sontion. Apud Chriffletium in Probat. ad Epistolam de Béatrice Comitissa
Cabilonensi. pag. 152.
An. 1028. TN nomine summae et individuae Trinitatis, Rodulfus Deo annuente et fa-
J.vente piissimus Rex. Cùm antiquissimae semper fuerit consuetudinis , res
donabiles , donatas , donandas , usu litterario corroborare , ne quod larga
bonorum manus largiter contulisset , id posterorum unca avaritia dissipasset ;
et rébus antiquitùs firmiter constitutis , et noviter fœdè destructis oriretur
seditio in populis , et post seditionem bella consurgerent : placuit nobis
antiquorum usuni imitari , et res in regno nostro sitas eodem modo , eadem
ratione in omnibus astipulari. Unde noverit sollertia nostrorum tidelium ,
tam praesentium quàm futurorum , Ermemburgam nobiliori semine exortam , E
bonaeque famae praeconiis collaudatam , nostrae celsitudinis magnificentiam
adisse , et impetrandae à nobis liumiliter postulasse : et nos quae postulavit, uti
nos et eam decuit , benigniter concessisse , cum conjugis meae Ermengardae
consensione : Videlicet terram , quam ego ipse dederam patri ejus Lamberto,
et ipse Lambertus sibi dédit , quando eam Umberto tradidit in matrimo-
nio : medietatem Ecclesiae , quae est in honore S. Gorgonii , in villa quae
dicitur Albonna , in Episcopatu Vesontiensi , in Comitatu Guaraschensi : et
quidquid ad ipsius medietatem pertinet , vel ad ipsum beneficium in toto
illo confinio : et alterius Ecclesiae medietatem , quae est in honore S. Mariae,
(a) Si perfectè cohaereant hae notae omnes cùm autem anno 993 regnare cœperit, juxta pri-
Chronologicse, invictè deraonstrant Rodulphum mam Cartam, regni ejus annus 33 est nurae-
regnare non cœpisse ante l3ra Julii anni 994 ; randus.
RODULPHI III REGIS BURGUNDI^E, ETC. DIPLOM. 551
A in villa dicta Luniaco , cum omnibus rébus quae ad eam perrinent : et quod
jacet de ipso beneficio in valle quae dicitur Clusa , ad possidendum absque
ulla contradictione , et ad donandum cuicumque voluerit , cum omni stabi-
litate. Si quis vero, quod non puto , hanc nostram donationem calumniare
vel infringere temptaverit , XV libras auri coniponat , et post hsec ista do-
nata * firma permaneat. ♦ donati»
Signum domni Rodulfi piissimi Régis , qui hanc donationem fieri jussit ,
et eam suo anulo signavit , anno Dominicae Incarnationis MXXVHI , regni
verô Rodulfi régis XXXin(a).
Ego vero Gualterius Grammaticus recognovi jussu ipsius Rodulfi Régis.
Actum Vivetio. Data XVI. Kal. Maii.
B
XIII.
Pro Ecclesia Viennensi.
Ex Archivis hujus Ecdesiœ.
IN nomine sanctae et individuse Trinitatis , Roudolfus Rex. Notum sit om- a„ £028
nibus Dei Ecclesiae filiis , natis et nascituris , qualiter ob petitiones Ir-
iningardae Reginae conjugis nostrre , et postulationes Burchardi Archiepis-
copi , damus sancto Mauricio Ecclesiae Viennensis * Montem Arnoldi et • ieMont-Ar~
Montem ( h ) Salomonis in proprietatem et in tutelam Burchardi Archie- ««"«^
C piscopi et successorum ejus in perpetuum , ad stipendia fratrum in Ecclesia
S. Mauricii sub canonicali nomine Deo famulantium , pro remedio animae
nostrae et patris nostri , ceterorumque parentum nostrorum. Ut haec à nobis
facta credantur , manu nostra roboravimus, et sigillari jussimus.
Signum Domni Roudolfi Régis pii.
Paldolfus Cancellarius recognovi.
Data VI. Cal. Januarias , anno Incarnationis Domini MXXVHI, regni
Domni Rudolfi Régis XXXV (c). Actum Aquis.
XIV*. * Nota Diplo-
ma XIV Ro-
Concedit Ecclesiam S. Blasii in Diœcesi Gebennensi , Cluniacensi gis, idem om-
D MonaSterio. nino esse cum
Diplomate
VIII , quod
Ex Autograplw Cluniacensi. extat pag.
547 discre-
■ j-'i rn ■ • • niir- i-v- P^"' tantùm
IN nomme sanctae et mdividuae Inmtatis , Rodoltus Dei gratia Rex. Igi- notis Chrono-
tur cùm totius ordo religionis secundùm décréta praecedentium Reeruni l"^'*^'^ ; "*!!
1- .. ^ 1 1 . " lorte Librarn
sanctae conversationis exordmm sumeret , et ad perseverandum m ea susten- negiigemia.
tacula alimoniae his , qui districliùs atque familiariùs in Dei servitio se ^^i'^.' '''^'^?"
coercerent , publica regalis res ad suffîcientiam aliis , et minus aliis submi- pbmatTxiv^
nistraret : et ita per ordinem sanctae Dei Ecclesiae status usque ad praesens "' P<"è ex
per longa temporum curricula extensus sit. Nihilominùs dignum est ut nos , ^^"'^màq*
^p; qui quasi per notissimos operarios in vinea Dei laboraraus , eosdem ope-
rarios in exercitio operis Dei deficere non sinamus : quin potiùs , ut vires
suppetunt nobis , usque ad unguem perducere temptemus. Quapropter sciant
omnes praesenti tempore decedentes , et futuro succedentes , qualiter ego
Ruodolfus , petente atque exhortante dilectissima conjuge mea Irmingarda ,
dono ex hereditaria mea possessione quoddam praediolum , ob aniniEe meae
et suprà memoratae conjugis meae remedium , Cœnobio S. Pétri , quod di-
cunt Cluniacum , et Abbati ejusdem Monasterii , et Monachis ejus praecepto
et S. Benedicti regulae modo et deinceps obedientibus , et ibidem Dco
(a) Lege XXXf-'I, ut bunc annum concilies mn/is, Salu-^mcns, extcnditur in parte suburbii
cum anno MXXfllf. Viennae quod vocatiir Punt-Evcque.
(b) Mons Salomonis multoties in Carlis bu- (c) Legendum est XXXf^/ , ut cohaereal cum
jusce Ecclesiae dicitur Sospolium, Suspulus. Salulis- anno MXXyill.
552 RODULPHl HI REGIS BURGUNDI^E, ETC. DIPLOM.
famulantibus , Ecclesiam S. Blasii, et viculum totum , cum omnibus ibidem A
pertinentibus, cum montibus et planiciis, agris, pratis , pascuis , decima-
tione, servis et ancillis, et cum omnibus utensilibus , dono ego et praedicta
conjux mea ad suprascriptum Monasterium , ut si nos minus idoneè injun-
ctum à Deo peregimus ofïîcium , delicti nostri et negligenti* non pro me-
rito recipiamus dispendium ; sed per eorum orationes, quos sustentamus sub-
ministrantes temporalia, ad stadium currentes remuneremur mercede per-
pétua. Haec ut à nobis facta credantur, et à posteris nostris non frangantur,
manu nostra roboravimus, et sigillari jussimus.
Signum Roudolfî Régis pii.
Albker indignus Presbyter jussu Régis scripsit haec,
Acta sunt haec in villa Tabernis , quam alio nomine propter fluvium ibi-
dem defluentem Urba appellant. Data XVIIII. Cal. Febr. anno ab Incarnatione B
Domini MXXVIIII (a) , régnante Roudolfo Rege anno regni sui XXXV.
Hoc itaque beneticiolum , id est suprà memorata Ecclesia , quam damus
fratribus Cluniaco degentibus , jacet in pago et in Gomitatu Gebennensi ,
cum vicis ibidem appendentibus.
XV.
Ex jutogra- Coiicedlt Ecclesiaiïi S. JXicolai de Poliniaco Monasterio
''**'■ Cluniacensi.
Apud Perardum in Instrum. pro Hist. Burgund. p. 177. C
An. 1029. T^ nomine sanctae et individuae Trinitatis. Radulphus Dei gratia Burgun-
_L diorum Rex. Sicut certum est quia Dei potentia sumus , quippe sine
quo potestas non est : ita quoque liquet quod potentum opéra interrogabit.
Et ob hoc nobis summoperè curandum est , ut cùm vel prodesse, vel obesse,
ipso disponente, possumus , nostrum posse sub ejus nutu penitus subigen-
tes , quod honori sanctae ejus Ecclesiae proficiat , certatim faciamus. Itaque
priscae seriem consuetudinis regalemque Christianae religionis morem consi-
dérantes, totis nisibus totoque mentis afïectu (ft) immutari cupimus , et quod
ipsi duxerunt ad ecclesiasticae celsitudinis curam , nos spiritualibus armis,
clypeo dominicae protectionis defendi eamdem curae sollicitudinem (c) sub- D
jungeremus , sicut qui Deo famulantibus placabiles niisericorditer extiterunt.
Quapropter cunctis , tam Regibus quàm reli(|uarum dignitatum personis prae-
sentibus vel futuris notum sit , quôd petiit à nobis quidam fidelis noster Rei-
naldns Cornes tilius Othonis (d) cognomento Willermi viri illustrissimi , qua-
tenus Cluniacensi cœnobio in honore primorum cœli, Pétri videlicet et Pauli,
constructo, cui praeest dominus et reverendus Pater Odilo , concederemus
per hoc nostrae auctoritatis praeceptum (e) ecclesiasticum suum Monasterium
in honore Dei et Salvatoris Jesu-Christi , ejusdemque genitricis Mariae ,
sanctique Pétri Apostoli , necnon et beati Nicolai confessons almi conse-
cratum , ad habitandum ibi Cluniacenses Monachos , qui tam pro nostra ,
quàm omnium sainte Deo assidue preces et vota persolvant. Goncedimus
ergo jam dicto cœnobio priefatum locum , situm in Episcopatu Besuncionensi E
* Poiigni juxta Polliniacum * in loco , qui rectè Vallis vocatur , constitutum cum
terra et decimis , seu omnibus sibi pertinentibus, et à bonae memoriae Othone
cognomento Willermo , sive Reinaldo ejus tilio , vel ab aliquo possessore
ibi collatis seu conferendis, et cunctis ibi undecumque in regno nostro
(a) Inchoando à Kalendis Januarii, ex Ro- nostri X. ubi plura de hoc Burgundiae Comité,
duîfi Régis anno XXX f'. Hic enira annus Iste Otho Brunonis Lingonensis Epucopi sornrem ha-
XXXf cum anno MXXIX currebat XyiII Kal. Febr. bebat in matrimonin, Glab. Rad. itid. pag. 27, B ,
quo datuin est boc Diploma. ex qua genuit Rainaldum seu Renaldum de quo
(A) Irnitari, apud Martcnium, qui idem prae- hîc mentio. Reinaldus Cornes nupsit Adelaidi
ceptum edidit Tom. I Thés. Anecdot. col. 147. filiae Ricardi Ducis Normanniae.
(c) Martenio, subintreinus. (e) Apud eumdem Martenium, Ecclesiam sive
\d) De Othone , cognomento Willermo et Monasterium.
Âdvena , consule Indicem Onomasticum Tom.
adquisitis,
RODULPHI m REGIS RURGUNDliE, etc. DIPLOM. 553
A adquisitis , vel in perpetuum acquirendis. Ad praesens quoque quatuor fer-
ratas (a) caldarias , situsque earum in salinis, et vineas qufe quondam fue-
runt Bealricis , et omnia quae Cluniacenses Monachi in praedicto burgo ad-
quisierint. In burgo etiam (iiosonensi , quod quia ibi acquisierint (b) vel
praeterea adquirere potuerint ; villam denique Glenovensem cum Ecclesia et
decimis , cutn servis et ancillis , cum vineis , silvulis , pratis , ruiibus , cam-
pis , pascuis , cum omnimoda (c) terra et culta videlicet inculta , cum cun-
ctis ubicumque positis ad eamdem villulam pertinentibus. Villam quoque
Mediolanum , Ecclesiamque , cum decimis et omnibus suis pertinentiis , ma-
ximèque aeternam consuetudinem in silva Maydunensi ; villam quoque Be-
sunensem ( d ) cum Ecclesia et decimis , et cunctis ad eamdem villam perti-
B nentibus : locum etiam qui dicitur Mutua , et omnia ad se pertinentia.
Sed et Guntliernum (e) Popilianensem , cum omnibus quae ipse visus est
habere , tam in alodis quàm in beneficiis Comitum , et cuncta omnino posses-
sione ejus : piscariam quoque Guiriacensem , cum omni terra ad eam per-
tinenti. Prœfati igitur Reinaldi Comitis (f) obtempérantes petitioni , cum
consensu conjugis Yrmingardis , concedimus , sicut dictum est , Clunia-
censi cœnobio omnia superiùs memorata , ac , velut jam diximus , deinceps
adquirenda , ad tenendum et jure perpétue possidendum , sine cujuslibet
personae , vel nobis succedentis in regno_, vel alterius cujuscumque ordi-
nis seu dignitatis contradictione , vel ulla ab aliquo ibi retenta consuetu-
dine. Et hoc ut à nobis venisse [g) credatur , et à posteris nostris non fran-
gatur , propria manu nostra roboravimus , et sigilli nostri impressione insi-
C gniri jussimus.
Signum domni Radulphi Régis.
Actum Loges {h) , anno Incarnationis MXXVIIII , régnante Radulpho
rege , anno XXXV. ^
XVI.
De lestauiatione Cœnobii S. Andréas Viennensis.
Ex Archivis hiijus Monasterii.
INnomine sanctas et individuae Trinitatis , Rodulfus divina favente gra- a^»- 1031.
tia Rex. Occasum mundi hujus labentis cémentes, fînem universae carnis
D cum timoré praestolamur. Idcirco ad consulendum animae nostrse , et placandum
eum , quem in multis nos offendisse cognoscimus , Monasterium Viennae
situm , in honore sancti dedicatum Andreae , Puellare ob multitudinem puel-
larum sanctarum olim inibi Domino famulantium sic antiquitùs nominatum ,
quondam célèbre , nunc autem ruinosum , et ab hominibus quidem negle-
ctum , Deo autem , ut credimus , carum , restaurare volumus ; et ad stipendia
sanctimonialium ibi famulantium , tam pro animae nostrae remedio , quàm
pro patris nostri ceterorumque parentum nostrorum , et petitione Irmin-
gardae Reginae conjugis nostrae , et ammonitione et consilio Malleni Episcopi
et venerandi patris nostri Odelonis , damus terram de Gemmas termina-
tam ab oriente et meridie terra S. Andreae , de alio fronte aquâ Seusi vol-
vente , ab occidente terra de Arcoquerelis ; similiter et terram de Remi-
E liaco de tribus partibus terra S. Pétri terminatam , de quarto fronte terra
Vidriali. Damus et terram de Monte-Reont [ terminatam J ab oriente terra S.
Pétri , à meridie terra Vidriali et terra Bornonis , et via publicâ , et terra
quae dicitur Ad-duos-rivos ; et terram Ad-obrusa terminatam ab oriente terra
S. Mauritii , à meridie aquâ volvente , ab occidente via publicâ : in ipsa
aqua molendinos très , et vineam super ipsos molendinos. Damus et in
civitate Vienna mansiones duas quae sunt Albrici , et vineam unam jun-
ctam ad mansionem : ipsa vinea terminatur duabus partibus via publicâ , à
(a) Martenio, ferreas. (e) Eidem Guntherium.
(6) Eidein. acquisierunt . . . poluerunl ; villam (/^ Eidem, Comitis vel aliorum fidelium nostrorum
denique Glennnem. obtempérantes.
!c) Eidem, omni omnino terra. (§■) Eidem , -veriàf,
d) Eidem, Vesanensem. [h] Eidem, Logis.
Tome XI Aaaa
554 KODULPHl 111 REGIS BURGUNDliE, etc. DIPLOM.
meridie terra S. Mauritii , ab occidente terra regali. Damus et juxta pa- A
latiuni niansionem unani cum vinea simul tenente : terminatur ipsa viiiea
ab oriente terra regali , à meridie terra S. Mauritii , ab occidente terra
Geilliini. Danius et in Garliano mansum unum : terminuin habet ab oriente
terrain Vidrialem , à meridie terram Ganoni et Roberti , ab alia parte ter-
ram S. Mauritii. Damus et Archvillam cum omnibus appenditiis suis , et
villam de S. Ilomano cum Ecclesia infrà sita et constructa. Damus et ca-
pellam in bonore S. Albani dedicatam, cum vinea subtils jacente. Damus
et Satorum villam cum pertinentiis suis , et Gamart cum appenditiis suis.
Haec sicut praenominata sunt , damus Deo , et concedimus ad Monasterium
S. Andreae , quod dicitur Puellare , et ad usus ancillarum Dei ibi Deo famu-
lantium. Volumns igitur et boc prsecepto regise auctoritatis sancimus , ut
hoc Monasterium sit liberum ab omni censu et ab omni exactione judicia- "
riae potestatis secularia servitia secundiun debitum exigentis : soiùm in tui-
tione et defensione Viennensis Archiepiscopi remaneat , ad tuendum ac
defendendum secundùm censuram et regulam sibi competentis examinatio-
nis. Ut hcec à nobis facta credantur , et à posteris nostris non infringantur ,
manu nosira roboravimus^ et sigillari jussimus.
Signuni Domni RuodolH Régis pii.
Paldolfus Cancellarius recognovi.
Data Vin. Kal. Septemb. Luna III. anno ab Incarnatione Domini
MXXXI. régnante domno Ruodolfo Rege anno XX.XV {a). Actum Pa-
terniaci .
XVll. c
Ex Autogia- Confirniat privilegiuin Aichiepiscopi Vesontionensis , Gœnobio
'' "■ S. Benigni concessum.
A]md Perardum in Instrum. pro Hist. Burgund. pag. 181.
IN nomine sanctse et individuae Trinitatis , Rodulfus divina propitiante
clementia Rex. Si fidelium nostrorum petitionibus , quibus apud subli-
mitatem nostram pro sacris locis interveniat, aurem libenter accommoda-
mus, regiam proculdubio exercemus constietudinem , et ob id in nostrae fi-
delitatis obsequiis eos devotiores efficimus , et ad animae nostrae salutem
nobis profuturum omnino confidimus. Comperiat igitur omnium fidelium , D
tam praesentium quàm futurorum solertia , quoniam adiens serenitatis nostrae
praesentiam nobis valde carissimus venerabilisque Pontifex sanctae sedis Ve-
sontionensis metropolis , nomine Hugo , obnixè deprecatus est , quatenùs
privilegium quoddam , quod Divionensi cœnobio , nomine et corpore glo-
riosi Martyris Benigni sacrato , de quadam Ecclesia in bonore beatae Dei
Genitricis dicata contulerat , nostra auctoritate regalique praecîepto confir-
mare deberemus. Cujus precibus ^ quoniam justae visae sunt , et quia idem
vir valde dilectissimus nobis erat , maxime ob amorem praedicti Martyris ,
fratrumqueinibi degentium , quibus jamdudum in Salinarum villa , ubi prae-
dicta Ecclesia sita est , nostrorum bonorum aliqua ob animae nostrae salu-
tem concesseramus , et quorum nos orationibus commendaveramus , li-
benti annuens aninio , per hoc nostrae auctoritatis praeceptum ejus piam E
voluntatem ac laudabile confirmo privilegium , quod per omnia succedentia
tempora ratum habeatur et firmum. Quod si quisquam aliquando , quod
eventurum minime credimus , huic sublimitatis nostrae edicto obviare , prae-
ceptumve regale templaverit ullo modo infringere , à Deo omnium Rege
Regum aîterno supplicio punitus , praesentique ultione multatus , decem libras
auri regali Camerae inférât , totidemque etiam Monasterio prsefato compo-
nat , et haec nostra constitutio inconvulsa stabilisque et sempiternùm per-
sistât.
Signum Domini Rodulfi Régis pii.
(a) Lege XXXf'Il , ut possit respondere anno MXXXI: quo anno Luna III vel potiùs If in-
cidebat FUI Kal. Septemb.
CIIARTyE ERMENGARDIS REGINE
UXORIS RODULPHI REGIS BURGUNDl^E.
I.
555
B
Fundatio Monasterii Talueriarum.
Ex Tom. VI Fragment. Hist. D. Estiemiot, pag. 260 Mss.
in Bibî. S. Geitnani à Pratis.
Ex Apogra-
pho Mon. Ta-
lueriarum.
Circa an.
loao.
UN ni terminuni adpropinquante (a) et crebrescentibus malis certa
XMX. manifestant judicia ; ideô oportet nnumqnemqne sollicité ( Z» ) resistere
qiiandiii in praesenti vita snbsistit, et (c) à terrenis terrena mensentur, et
de transitoriis adquirantur sempiterna laborando non lacessere. Igitiir ego
(d) Emmygardis Doinni (e) Rodolphi conjux humilis pro remedio animae
mefe construxi Ecclesiam ad liabitationeni Monachorum S. Martini Savinia-
censis Monasterii, et ad reginien, et subjectionem Yterii Abbatis et suc-
cessorum illius ad utilitatem fratrum ibidem Deo regiilariter famulantium
C ifi pago (/") Albanense in villa quae vocatur [g) Taluriis ; quo loco ex
perniissione senioris mei Rodolphi per consilium Archiepiscoporum et Epis-
coporum scilicet Leodegarii Viennensis , et Emionis Tarentiasensis {h),
et Pontii Valentinensis, et Frederici Gebennensis, et Humberti Comitis
qui ibidem convenerunt in dedirationem Ecclesiie , donavi ad viotualia fra-
trum potestatem de [i) Donzatis cum Ecolesia et appendentiis suis {k) \
et potestatem ( / ) Marlentii cum Ecclesia et omnibus appendentiis ejus ; et
villam (m) Bluffîaci cum Ecclesia et appendentiis; in (n) Verello et Pona-
rio quantum visa sum habere, et unum maxum quod vocatm- Ramponet ,
et maxum (o) de Charuena, et Sylvicum quod vocatur Chiera , et villam
Charuonaci cum appendentiis et duabus partibus ipsius villae, ut fratres
libère teneant et possideant sine ulla contradicente persona. Et ut haec
D donatio (irma et stabilis semper maneat, manu propria (irmavimus, et fir-
mari rogavimus (p). S. Emmygardis. S. F^eodegarius Viennensis Epis. S.
[a) Hasce Ermengardis Reginae litteras edidit
vir clar. Samuel Guichenonius in suis ad Ilisto-
riam Regalis domûs Sabaudiae probationiLus
Tom III, pag. 3. Quas quidem ex ipsoraet ori-
ginal! à D. Victorino Marchant Talueriarum
Asceta exceptas inseruit Slephanotius noster
Tom. VI Fragmenlorum Mss. Historiae cum qui-
busdam notulis ad ipsius Diplomatis intelligen-
tiam utilibus. Steplianotii Lectionem contuli-
mus cum Guichenonio ; variantesque apponi-
mus. Hinc legitur apud laudatum Sabaudiae His-
toriographum apropinquare mi/iis.
[b) Idem, per s i\ 1ère.
[c) Ibid. ut de terrenis mereantur œierna.
Id) Ibid. Ermengardis,
[e] Ib. Rndulphi.
(fj Pagus Âlbanensis vulgô Albannù, cujus
modo primum et praecipuiim opidum est Rumi-
liacum ad fluviolos de Cheran et de Ncfa, vul-
gô dictum Ramilli en Albannis.
(o) Guicbenon. Talwerils : Talueriae , Taloire,
ad ripam laci Annecii AUobrogura ad orienta-
lem laci plagara. dira Prioratus ; ast in Abbatiam
erupit Brevi Apostolico Clemcntis X an. 1674
et cenatûs Consulte Cambericnsis an. 1676.
(/)) Idem habet : Emmonà Tarentasii. et Frede-
rici Genavensu et Po/itii Valentini, et Comitis [Sa-
baudice) Umberti, et aliorum qui ibidem convenerunt
fidelium nostrorum
(i) Ibid. de Dulsatis. Polestas de Douzatis, vulgô
Dou^sart , oppidulum Talueriis vicinum ad origi-
nem laci Annecii
(k) Addit Guichen. et Marciacum cum appen-
ditiif suit, et f'esonem cum appenditiis suis.
(/) Ibid. Marlensem. Potestas Marlintii, vulgô
Marlens, vicus etiam Talueriis vicinus.
(m) Idem, Blusiacum , vulgô Blussy , milliari
paulô plus à Talueriis distans.
(«) ibid. et in f'erello très mansos^ et in Poniaco,
vici duo juxta opidum Talueriarum , vulgô
Verly et Poney.
[o] Apud eumdem. Mansum de Esclavina et sil-
vam quce vocatur Cheria et villam Calvenacum cum
appenditUf, et duabus partibus Decim,e ipsius fillie.
Ramponetus vulgô Ramponet miltiari paulô plus
à Talueriis distans. Char^^ena Charvenas in ipsius
oppidi Talueriarum finibus situm. Villa Charvo-
naci, vulgô Charvones ; castellulum est de do-
minio Talueriarum.
(p) Apud Guichen. non legitur S. Ermengar-
dis • sed tantummodô S. Umberti Comitis , S.
Sigibodi, Fulcherii, Alloldi, Wlardi. Addit verô
idem Historiographus : « iVotum itaque fieri volu-
» mus quod lali tenore factura est istud donum,
» ut Ermengardis Regina très potestates Dulsatis,
« Vesonam et Marlendis quandiù vixerit teneat ,
j) nisi voluntaric reddiderit, et orani anno in
D festivitate S. Andréas pro hoc quod retinuerit
» in censura et vestiturara viginti solidos Mona-
B chis ipsius loci persolvat , post decesgum verô
A a a a i j
556
CHARTiE ERMENGARDIS REGIN^E, etc.
Emmionus Tarentiasensis. S. Pontius Valentinensis Ep. S. Fredericiis Ge- A
bennensis, S. Humbertus G^mes (a).
II.
Ex Chnrlula-
rio hujux Mo-
nasterii.
Circa an.
1032.
Concedit Monasterio S. André* Viennensi Ecclesiam sancti
Joannis in Albriniaco, sitam in Episcopatii
Gratianopolitano.
Apud Acherium Tom. III Spicilegii, pag. 389.
OMNiPOTENTis Dei dulcissima bona benigniter per Prophetam clamât B
dicens Noîo mortem peccatoris , sed ut convertatur et vivat. Et quia
omnes 'vuU salvos facere, et ad vitam œternam perducere, praecipit bona hujus
saeculi possidentibus, ut ex his quae possident, aniicos adquirant in praesenti
vita, à quibus recipiantur in aeterna tabernacula. Hajc et alia multa ego Er-
mengardis Regina ad menteiii reducens divina monita , consideransque in-
numerabilia peccata mea, in extremo fine posita, pro redemptione animae
Senioris niei Radulfî Régis, necnon et pro anima mea, ut nobis Domi-
nus indulgeat quidquid peccavimus in praesenti vita, dono Deo et sancto
ejus Andreae Apostolo, et Abbati Iterio, et Monachis ejus in Abbatia jam
dicti Apostoli infra mœnia urbis Vienna? constitutis, Ecclesiam sancti Joan-
nis in Albriniaco, et in Episcopatu Gratianopolitano, cum omnibus appen-
diciis, scilicet ut ab hac die Monachi praedicti loci pro redemtione ani- C
marum nostrarum omniumque fidelium in proprios usus teneant et possi-
deant absque ullius inquietudine. Si quis vero huic nostrae eleemosynae et
donationi, quod f'uturum minime credo, contrarius \el calumniator exstiterit,
nisi cito resipuerit, iram omnipotentis Dei omniumque Sanctorum incur-
rat. Haec vero nostra donatio firma et stabilis permaneat per omnia futura
ssecula. Sig. Ermengardis Reginae quae hanc chartam fieri jussit , et adstan-
tibus ibi firmare praecepit. Sig. Leudegarii (b) Viennensis Archiepiscopi.
Sig. Artaldi Praepositi. Sign. Wigoni Decani. Sig. Ricardi Presbyteri. Sig.
Otmari.
» suum , libéré omnia suprascripta reraaneant
» habitantibug in illo loco, et devotè servien-
» tibus Domino Deo ».
(a) Humbertus seu Hupertns Sabaudi» Co-
rnes, fîlius Bertboldi qui extat caput stirpis
Principum hujusce domûs , prior è Burgundiae
regni proceribus occurrit Conrado Salico Im-
peratori, ut illi et filio suo Henrico Régi fidem
promitteret per sacramentnm. fide pag. 2 hu/us
Tomi .
(6) Leodegarius seu Leudgarius B. Burcbardo
in Archiepiscopatu Viennensi successit an. 1030.
Obiit enim Burcbardus 19 Augusti an. 1029.
Igitur Charta; Ermengardis epocha assignanda est
post an. 1030.
557
DIPLOMATA CONRAD! II IMPERATORIS
COGNOMENTO SALICI.
I.
B
Quo donat Ecclesiae Trajectensi * Comitatum Teysterbandiae.
Ex Rerum Belgicarum Annalibus Chronicis et Historicis, etc.
Francisa Swertii Antuerpiani, Lib, IX, Cap. l'2,p. 121.
Vtrecht
IN nomine sanctae et individuae Trinitatis, Conrardus (a) divina favente \n. ios4.
clementia Rex Franconim, Longohardoruni, et ad iitiperiiim designatus
Romanorum ; etc. Notum fieri volumus omnibus in Christo Hdelibus, prae-
sentihiis videlicet atque post venientibus , qualiter nos interventu ac peti-
tione dilectae conjugis nostrae , videlicet Gyslae (b) , necnon faniiliarium no-
strorum, Aribonis Archiepiscopi Maguntinensis, et Adelboldi Episcopi Tra-
jectensis Ecclesiae, Comitatum Teysterbandiae ad Trajectum S. Martino et
ejusdem sedis Episcopo , suisque siiccessoribus post futuris cum omni vo-
luntate, quae pertinet ad eundein Comitatum , perpetualiter habendum tra-
C didimus, ea videlicet ratione, ut nullus ibidem potestatcm aliquam exer-
ceat extra praesulis praescripti licentiam, qiiia sibi totum concessitiius, quid-
quid ntilitatis in illo habuimus. Et ut haec auctoritas nostra firma f-t incon-
vulsa omni permaneat aevo, hanc paginam inde conscriptam propria manu
roborantes, sigillo nostro jussimus insigniri (c).
II.
Quo roborat permutationem factam inter Heymonem Episcopum
Virdunensem et Dudoneni priniicerium Collegiatai Montis-
Falconis Ecclesiae in gratiain Monastehi Deus-Louvart *.
Apud MabUlonium Tomo IV Annal. Bened. p. 716.
D
Ex Arckiv»
Mettatsi.
' Dieu-Ltu-
vart
IN nomine sanctae et individuae Trirïitatis, Conradus divina favente cle- *"• **"•
mentia Romanorum Imperator Augustus. Quoniam hoc nostri esse ofïicii,
etc. Notum esse cupimus quôd nos interventu ac petitione dilectae conju-
gis nostrae Gillae Imperatricis Augustae, et Henrici unici filii nostri Régis,
necnon Ramberti Virdunensis Ecclesiae venerabili» Episcopi, quoddam i\Io-
nasterium in honorem sancti Laurentii Martyris consecratum , situm in loco
Gellani montis juxta Castrum, quod dicitur Deus-Louvart, in pago (d)
Scarponensi, in Comitatii Richiani , ab antecessore suo beatae memoriae
Heimone à fundamento constructum , etc. sed quod idem Monasterium
(a) Non levis de iinperio in Gennania et Ita-
lia contentio fuît. Germani , pars Conraduni
Franciae Ovientalis Ducem, qttein Henricus mo-
riens successorem designaverat j pars ejiis pa-
truelem Conraduin natu-minorem , Conradi
Carentinoruin Ducis fllium, prsferebant. Itali,
Gerinanoruin pertaesi Imperatorum , Gallum
optabant ; alii Hugonem Rotberti Régis filiuin,
alii Willelmara Aquitanorum Dacem , aut ejus
fiiiuni, cognominem : qua de re epistolae exslant in
Tomo nostro X inter Willelrai Ducis et vario-
Tom epi&tolas. Conradi Salici causa praevaluit in
Comitiig Cambaer ad Rhenum^ Mogtintiani inter
et Vormatiam habitis , quibus Aribo Mogunli-
nus Archiepiscopus , Conradi fauter , niulliijue
alii Praesule* et Principes interfuere. H»c eve-
nerunt à die 14 Joiii qua beatam exhalavit ani-
mam S. Henricus , ad 8 Septembris an. 1024,
quo Conradiim Salicum Aribo Archiepiscopus
diadeinate cinxit Moguntise.
(/>) Gysla, seu Gilla et Gisela Ilermanoi Ba-
joariae Ducis filia , ex qaâ habuit Henricum ,
quem duodcnnem Aquisgrano Regein Germa-
nise constituic.
(c) Datum fuit hoc Diploma ante menscm
Scptembrem.
[d) Scarponna , castrum vetustissimnm, nune
vicus ad MoscUam inter TuUuni Leucorura et
Metas vulgà Sarpmne , Scharpeigne aut Char-
peigne^ nomen dédit pago Scarponensi. Isto iil
iractu positum est Monasterium Dieu-Louvart,
cujus posscssiones Primatiali Nanccii Ecclesiae
atlributsB snnt ; locus verô Benedictinis Anglii
concessus.
A a a a iij
558 DIPLOMATA GONRADl II IMPERATOHIS, etc.
super proprietatem potestatis sancti Gerniani de Monte Falconis erat con- A
stnictum , etc. Primioerio Dudone recipiente , Abbate de loco sancti Ger-
mani quod postulabat per concambium, etc. Clerici inibi famulantes, etc.
Episcopo vero Virdunensi sint ut Domino subjecti, ac Episcopo Tullensi
ut proprio Pastori subjecti, necnon Dudoni Priniicerio ejusdem loci aucto-
rij etc. nonani decimarum , etc. Haec oninia Episcopus Heimo tradidit ,
et ejus successor Rambertus concedenda roboravit. Prsetereà praefatus insti-
tutor loci et possessor , Dudo scilicet Primicerius , haec , quae inferiùs an-
notata leguntur, de suo proprio, etc. tradidit, etc. haec bona data, etc.
praefato Monasterio confirniamus. Et ut haec contirmationis nostrae auctori-
tas, etc. insigniri.
Signuni domni Chuonradi invictissimi Romanorum Imperatoris Augusti.
Udalricus Cancellarius ad vicem Aribonis Archicancellarii notavit. B
Data VI Non. Maii, Indict. XI , anno Dominicae Incarnationis MXXVIII,
Iniperii vero secundo. Actum Aquisgrani féliciter , amen. Anno autem
domni Chuonradi II regni IIII.
DIPLOMA HENRÏCÏ («) III, COGNOMENTO MGRI,
IMPERATORIS, PRO MONASTERIO DIVIONENSI,
Quo confirmât possessiones hujus Abbaliae sitas in Comitalu
Burgundiae, seu Regno Arelatensi. C
Ex Perardo inter Instrumenta pro Historia Burgundiœ, p. 189.
IN nomine sanctae et individuae Trinitatis, Heinricus divina favente cle-
mentia Romanorum Imperator Augustus. Si justis petitionibus fîdelium
nostrorum , aurem pietatis accommodaverimus , nobis ad salutem animae
nostrae profuturum minime dubitamus. Quapropter omnium fidelium no-
strorum, praesentinm scilicet et futurorum, noverit industria, qualiter sanctae
' Bcwty.n Crysopolitanae * Ecclesiae Archiepiscopus Hugo, nostram adiit Imperialera
clementiam, humiliter obsecrans, ut bona quae Ecclesiae S. Benigni Divio-
nensis cœnobii in nostro regno haberet, nostrâ illi confirmarentur Imperiali
auctoritate. Concedinjus igitur, ob interventum dilectissimae conforalis nostrae D
Imperatricis Agnetis, et corroboranius per hanc praecepti nostri paginam,
et propter petitionem fidelis nostri praedicti Archiepiscopi Bizonticensis, et
Comitis Raynaldi, quicquid in regno nostro , jure ac legaliter adquisivit
praefata Ecclesia S. Benigni, Albiniacum scilicet villam , cum Ecclesia S.
Marcello attitulata ; aliain in Cimbiliaco villa, tertiam in villa quae voca-
tur Duellaris Villare, cum possessionibus ad easdem Ecclesias pertinentibus ,
scilicet eas cum Cella et Ecclesia Offonis villae, antiquitiis Abbatiae in me-
moriae S. Martyris et Episcopi Leodegarii consecrata , et omnibus perti-
nentiis ejus, sicut Burchardus, cujus beneficium fuit, eidem Ecclesiae tra-
didit. Corroboramus etiam donum Callariarum in Salinis vico, cum sedibus
suis, quas tradidit supradictae Ecclesiae Cornes Otto cognomento Willelmus. Et
ut in his quae pro expiandis peccaminibus benefactorum loci ipsius à fratri- E
bus ibi Deo famulantibus aguntur, nostrae recordationis temporibus succi-
duis interfuit memoria, statuimus atque decernimus, ut quod ad praefati loci
utilitatem, in jam dictis cellis emptum est vel coUatum, futurisve legaliter
temporibus emendum atque donandum, per hujus nostrae auctoritatis prae-
ceptum ratuni habeatur ac (irmum ; ita ut nuUis nostris successoribus, aut ali-
quibus aliis contradictoribus, aliqua possit temeritate vel ratione violari.
Si quis autem, quod eventurum minime credimus, huic nostrae auctoritatis
praecepto obviare , et praesentem donationem à nobis legaliter factam temp-
taverit effringere, non valeat quod (;upit effîcere ; sed sciât se compositu-
(a) De Henriro III Imperatore, post obitura Rodulplii III, Rege Burgundise Transjurensis , vide Chronicun
S. Benigni pag. 13, hujus Tomi.
DIPLOMATA HENRICI III, COGNOMENTO NIGRI, etc. 559
A rum auri libras mille, medietatem camerae nostrae, et medietatem praescripto
Monasterio, ejusque Rectoribiis. Et ut hoc veriùs credatnr, diligeiitiùsque
ab omnibus observetur, manu propria corroborantes, sigillo nostro subter
insigniri jussimus.
Signum Domini Heinrici tertii Régis invictissimi , secundi Romanorum
Imperatoris Augusti, Burgundionum primi. Hugo Cancellarius, vice Hugo-
nis (a) Arcbica ncellarii , et Archiepiscopi, recognovit, anno ab Incarna-
tione Domini MLIII. Indictione VI ^ anno vero Domini Heinrici tertii Ré-
gis invictissimi, Imperatoris secundi (b), ordinationis ejus XXVI , regni qui-
dem XV. iniperii autem VII.
Actum Warmatiae féliciter Amen.
(a) Ex isto instrumento intelligitur Hugonem fuit coronatus : altéra ex administratione regni
P Vesoiitionensem Archiepiscopuiu in Burgundia an. 1039. quo successit Conrado Imperalori è
Traiisjurensi Arcliicancellarii munere tune fun- vivis sublalo : tertia ex ejus Imperio ; baïc in-
ctum fuisse. choatur à die Natalis Domini an. 1046 cùm Ro-
(/;] Ibi observamus quadruplicem epocham do- inae Imperiali diademate fuit insignitus : quarta
minationis Henrici III : prima desuraitur ab or- denique ex dominalione in Burgundionum par-
dinatione, id est elevatione ejus scu associatione tes , quam revocamus ad annum 1038 , quo
ad thronum, an. 1028 quaudô Rex Germaniae regni Burgundiae Solodoro coronam aceepil.
MONITUM
G IN DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
HENRI CUM filium Robert i Régis ^ biennio fere post mortem
Hngonis natu majoris transacto , coronatiim fuisse in civitate
Remorum , ipso die Pentecostes , 14 Maii an. 1027, probatum jant
habes ex Monito in Diplomata Roberti Tom. X , pag. 570 , et seq.
imo ex ipsis etiani Diplomatis . Ibidem et probatum est annum 1031 ,
fuisse Régis Roberti supremum. Duplex igitur Henrici débet dis tin-
gui regni exordium : alterum an. 1027 , quo jussu patris Coronam
suscepit ; alterum verb anno 1031 , ubi y pâtre vitâ functo, egit per
r\ se regni gubernacula,.
Ab anno MXXVIl à pâtre in consortium regni adoptatum fuisse
colligimvs ciim ex aliis , tiim ex Charta Drogonis Comitis , dalâ
anno ab Incarnatione Domini MXXX , Indict. ( XIII ) régnante
Rege Franc. Roberto anno regni sui XLII , et filii ejus concor-
diter cuni eo regnantis anno jani quarto Henrici. Id autem valide
confirmatur , tum ex variis Fulberti Carnutensis epistolis ( scilicet
epist. 4. 15. 59. 105. 128 ) in quibus Henricum jam Regem laudat
Fulbertus , mortuus IV Idus Aprilis die Canx Domini , anno
MXXVIll , ut constat ex Chronico Vindocinensi , et probat Pagius
E Tom. ir ad un. 1028 pag. 135,- tum maxime ex literis Jssessionis
scu Coronationis Philippi primi ejusdem Henrici filii, fin hocce Tomo
pag. 32 relatis,) datis anno Incarnationis MLVIIII , Indict. XII
regnaTile Henrico Rege XXXII eâdem die completo , X Kal.
Junii , Episcopatiis autem Domini Gervasii anno IV , in die sancto
Pcntecosten. TVa/n si ab hoc anno MLIX per annos XXXII calcu-
lurn reflectas ; annum MXXVIl initi ab Henrico regni primitm
habebis. At verba illa , eâdem die completo , référença sunt , non
ad X Kal. Junii , sed ad festum Pentecostes. Hac die coronatus di-
560 MONITUM.
citnr Henrîciis ; non eodem die mensis , quo coronatus est filius ejus A
PhiUppus : quandoquidem festum Pcntecostes anno MXXVII no-
Biiplex c|)o- vcm diebus citiiis , id est pridie Idus Mail, incidehat.
BMrici. In Diplornatwus porro Henrici accurate expendenda est duplex
epocha , nempe ah inito regno , seu cum pâtre , sea post mortem pa~
tris : pro hac siquidem duplici epocha 'variât culculus in Diploma-
tibus. Ex archiva Catalaunensis Cœnohii S. Pétri exhibemus ipsius
Henriùi Autographum , res à Rotgerio Episcopo traditas confir-
mantis , actum Laudimi publiée , anno Incarnat! Verbi millesimo
XLIII , et regni Henrici Régis XII. Hic calculus revocatur ad epo-
cham anni MXXXI , quo Henricus patri mortuo successif. Alium B
modum habet Charta. PVidonis Archicpiscopi Remensis pro Mosomo , in
qua annus Domini MXLIII comparalur cum anno XVII Henrici
Régis , habito scilicet respectu ad tcmpus ^ quo vivente pâtre coronatus est.
A coronatione Henrici factd invente pâtre , regnum ejus pariter com-
putatur in Charta quadam Chronici Besuensis : Actum Besuâ publiée
anno ab Inearnatione Domini MXXXIV, Indiet. II, epaeta
XXVllI , régnante Henrico Rege , Vill anno regni ejus , mense
Novembris , in Spicileg. Tom. 1, pag. 561. in-quarto, Tom. II
in-J'ol. pag. 421.
* paff. 315. tn Historia Trenorchiensi * erratum est à Librario in anno Incar-
yâ'wù'ii'îsu nationis assignando , quo Henricus , subscribente Philippo , ipso co- _
pag. 126. ronationis ejus die , Diploma edidit , Actuin Remis civitate, in
Pentecosten festivitate , et in Maio mense. Seriptum manu Guil-
lelmi ad vieem Balduini Regii Caneellarii, régnante Domino glo-
riosissimo Heinrico anno XXVIIII , et Incarnationis Domini
MLVIIII ( non verô LVIII ) , eoronato eodem die Philippo ,
Heinriei Régis filio. Eadem Monarchise Henrici epocha evidenter
constat ex Charta fundationis Prioratus Lausduncnsis (Loudun)
per Ilugonem quemdam militcm Diœcesis Pictaviensis ^ quse sic ter-
minatur : Actum publiée Lausduni , per manum nostram ; prae-
sente et collaudante Gaufrido praistantissimo Andegavensium ^
Comité , anno ab Inearnatione Domini MLX , régnante Heinrico
yictoriosissimo Francorum Rege anno XXX : Philippo vero filio
ejus primo celebriter imperante. Inter probationes Histor. nov.
Trenorcien. pag. 129.
Hxc Mahillonius, Lib. II de re Diplom. Cap. 26, pag. 203;
quorum non meminit Lib. VI de eadem pag. 581 , ubi relato Diplo-
mate Roberti Régis pro restitutione Monasterii Latiniacensis , sic
terminato, Actum Senonis civitate , anno Dominieae Incarnatio-
nis millesimo decimo-octavo , régnante Serenissimo Rege Ro-
herto XXXII, Vî Rai. Martii , addit vir eruditus , legendum hic
anno millesimo vigesimo octavo , et Hugonem anno MXXFll
Regem bencdictum. Evidens certe lapsus mémorise ; post ipsum enim
et ex ipso Mabillonio probamus Henricum in consortium regni a
pâtre assumptum esse an. MXXVII . Non igitur in. iis verbis , sed
in istis , régnante Serenissimo Rege Roberto XXXII , mendum
cuhat , legendumque , XXXI. Subscriptio itaque Chartsc pro Mo-
nasterio Latiniacensi éditée , pura est , certumque regni , non Henrici ,
sed.
M 0 N I T U M. 561
A sed Hugonis initium. Pagius Tom. IV, ad an. 1028. nn. i et v ,
pag. 133 et 134. Fid. Tom. nostri X notam in hoc Roherti Diplo-
ma , pag. 602. Prsetereunda non est hoc loco Chartse Chronici Be-
suensis sequens data : Actuni publiée in praefati sancti ( Pétri Be-
suensis) Cœnobio , et super ejusdem altaie , régnante Domino
nostro Jesu-Christo in paternae majestatis dextera , anno Incarna-
tionis ipsius MXXXVI , Indict. XX , prid. Kal. Julii , IV feria,
m Lunae .... Rege Henrico in sceptris Francoruni agente , etc.
Spicil. in- fol. Tom. Il, pag. 421.
Regum tertix stirpis ferè tam varia sunt Diplomatum exordia , Dipioma-
B quam varia Diplomata ipsa. Henricus , Roherti fdius ac successor , jj!^ t^^° „
à Sancta Trinitate initium ssepiàs ducit. In nomine S. Trinitatis , <^*''ones.
ego Henricus Dei clementiâ Francoruni Rex , in Diplom. pro
Monast. S. Vincentii Laudun. an. 1031. In nomine sanctae et indi-
viduae Trinitatis, Henricus Dei gratiâ Franc. Rex, in Diplom. pro
Monast. Centulensi. In nomine S. et individuae Trinitatis, Patris
et Filii et Spiritûs sancti , Amen. Ego Henr. D. G. Fr. R. in
Prsecepto pro Monast. S. Symphoriani Bellovac. an. 1035. Usu
frequentiori hanc adhibet exordii formulam : In nomine sanctae et
individuae Trinitatis, ego Henricus gratiâ Dei Francorum Rex : ut
C cognoscetur ex Diplomatis hic subjiciendis. Aliis aliisque modis exor-
ditur Henricus : modo , In Christi nomine , ego Henricus pro-
pitiâ Divinitate , vel Dei miseratione. Franc. Rex : In nomine
Creatoris et Gubernatoris cunctorum , Ego Henricus Cunctipo-
tenti Deo superemeninte Francigenis imperans, et gentibus per
orbem circumquaque diffusis. In nomine Domini Dei seterni et
Saivatoris nostri Jesu-Christi , Henr. etc. At prorsùs singulare est
ejusdem Henrici prxceptum pro Parisiensi S. Martini à Campis
Ecclesia, ita incipiens : In nomine sanctae et individuae Trinitatis.
Gloriosae Matris Ecclesiae filii noverint, etc. Et post multa Prologi
D more adducta, sequiâir : Igitur haec et hujusmodi ego Henricus Dei
gratiâ Rex Francorum , etc. Quse formula superiorihus Francorum
Regibus prorsùs incognita , sed ab Henrico primùm invecta , proxi-
mis ejus successoribus quatuor accepta fuit , qui multis in Diploma-
tis post invocationem , hanc similemve prsa/ationem adliibent ante
nomen suum. Quamquam aliquando pro veteri more de se pluraliter
proloquuntur , quod sœpiiis in contextu actitant , et ejusmodi prssfa-
tionibus resectis, morem priscum retinent , ut Henricus in Diplomate
pro Casa Dei an. 1051 , et in quibusdam aliis. In plerorumque Di-
plomatum inscriptione usus est Henricus pronomine Ego, qux for-
E mula , si non ab ipso traxit originem , ( nam Roherti Diplomata
nonnulla, sed rarissima reperies hoc pronomine prsejixo insignita, )
certè morem hune ab eodem Henrico in sequentes Reges profluxisse pro
comperto habcmus.
Capetii haud minus, quàm Carolingici genio suo tribuerunt in ^ ,„
mutando subscribendi ritu , qui pro Regibus singulis, immo pro sin- "•=' subscri-
n • 7 • • •/ 1- ptiones.
gulis ferè cujusque Régis subscriptionibus diversus fuit. Palàm fiet
eoù subjectis monumentis , Henrici litteras variis itidem suhscriptio-
nis formulis prseditas. Signum Henrici Francorum Régis. Aliàs
Tam XL B b b b
562 MONITUM.
Henrici Régis .nmpUciter. Al. Sigaani Serenissimi Régis Henrici. A
Ejiisdem Régis Placitum pro Monast. S. Medardi Siiession. modo con-
cludUur singulari. Actum in Monast. SS. Medardi et Sebastiani . . .
et Laiidimo Clavato die Doininica Nativitatis , propriis manibus, et
sigillo gloriosi Régis, Henrici roboratum .... Signuni Henrici glorio-
sissimi Régis, an. Dom. J0i7.
Illud maxime ohservatione dignum , quod Capetii , à Roberto
Rege , aliquando soliim signum cruels cum sigillo suo apponunt ,
ahsque monogrammate et solitâ formula ; aliquando hxc verha ,
signum Henrici , cum sola cruce ; aliquando monogramma solum, B
ahsque signo crucis et aliis , qualis est suhscriptio Henrici Régis in
pluribus Diplomatis ; aliquando deniqae prseter monogramma , etiam
signum crucis et solitam formulam adhibent. At in monogrammate
signove crucis collocando cum secundse stirpis Regibus non conve-
niunt: cîim cnim Carolingi inter signum et nomen suum proprium
monogramma apponerent, Capetii illud rejecerunt in postrema verba.
Henrici I nomen non uno modo scribitur in formula signo ejus vel
monogrammati annexa , Signum Henrici, "vel Heinrici , sive Ainrici
Francorum Régis.
Chnceiiarii Canccllarius ipsius subscribit his iwrbis : Balduinus Cancellarius C
subscriptio. . .
scripsit et subscripsit, vel Ego Balduinus Cancellarius relegcndo
subscripsi. Monogramma Régis Henrici média in Cancellarii sub-
scriptione nonnumquam interponitur. In Diplomate anni 1051 , quo
Henricus Casse-Dei Cœnobium erigit in Abbatiam , post signa
mullorum Principum et Prselatorum , legitur : Seguinus Sciolus
scripsit ad vicem regii Cancellarii XH Cal. Octob. In Placito
altero Régis Henrici 'pro Monast. S. Medardi Suessioncnsis an. 1047,
legitur: Dascripla vice Rainodi Cancellarii, jubentc Rainaldo Abbate.
Raiiiodus ille Ahbatis Cancellarius fuit., non autem Régis ; unus enim
tardiim Henrici I memoratnr Cancellarius Balduinus , idem qui ex No- D
tario, extremis Roberti annis summus Cancellarius ^vasit, cujus Notarii
Siguinus seu Seguinus, Fulco et Willelmus.
Priinarii Re- Extremis Hcnrici Régis annis adscribi regiis literis cceperunt
fes'"Dipiom^ ^it^f^'^itor prxcipui ac Primarii Palatii regii officiales seu Ministeria-
subsmbunt. /^^ ^„,„ Canccllario et aliis Optimatibus. Quse hoc in Tomo edimus
Diplomata , satis probabunt contra recentiores quosdam , et quidem
magni nominis auctores , Philippum I, Francorum Regum non fuisse
primum , qui ad confirmationem Chartarum , primariorum Of/icia-
lium signa adhibuerit. Itaque cum Mabillonio asserimus sub Henrico
aliquando , sub Philippo I omnibus ferme regiis literis summorum E
Ministrorum nomina apposita fuisse à Notariis , sed passim. cum
Episcopis, et post Episcopos qui tune solebant cum Rege subscribere ;
id colligitur ex Henrici Diplomate pro Monasterio sancti Martini
à Campis , cui subscripti sunt ad annum 1060. Balduinus Cancel-
larius, Rainaldus Camerarius , Albricus , Conestabularius, Willel-
Regina sub- mus Scniscalcus, Hugo Buticularius, Robertus Cocus. In eodem
scnptio. Diplomate , post signa Henrici et Pldlippi Regum , Annse Re-
ginss signum Icgimus , quod et in aliis quibusdam reperitar. In
Diplomate pro Fossatensi Monasterio : Annuente mea conjuge
M 0 N I T U M. 563
A Anna , et proie Philippe, Roberto ac Hugone.
Mabillonius , de Re diplom. Lib. 2 , pag. 80 loquitur de
Diplomate Annie Reginse Hcnrici I relictse , de Villa Unello pro
Cœnobio Fossatensi , quod incipit ab his verbis, absque invocatione :
Notimi sit quod ego A. Dei gratiâ Francorum Regina , etc. Addit
ibid. pag' 140 suis literis Annam sigilluni Philippi filii sui cum
Lemnisco membraneo appendi curasse , ut probat Autographum ,
quod tune erat pênes Petrum Franciscum Chiffletium Historix Tre-
norehiensis Scriptorem. An forte quia Régime Diploma , ideb non
C/iartie affîxuni , sed appensum est ^igillum P Asserit Mabill. sibi
B incompertum an alia extent alicubi pendula Regum Francorum ante aut
circa id tempus sigilla.
Annulis primiim usi sunt veteres pro sigillis , non tantîim in ar- Annuiorum
gumentum fidei ^ sed etiam publicx auctoritatis . Varia apud anti- *' sigiUonim
quos annulorum cxlatura. Alii nominis sui monogramma seu com-
pendium prsetulere , alii imagine m suam in annulis expressere. Annu-
lorum usus derivatus est ad primos Francorum Reges , qui imaginem
suam circumdato in orbem nomine annulis suis indiderunt. Annulis
signatoriis successere sigilla. Extant quxdam posteriorum secundx
stirpis Regum monumenta , in quibus sigilli regii mentio in clausula
C adhibetur. Id in morem transtulere Capetiani , qui sxpiàs sigilli
vocabulo usi sunt. Non tamen adeo constanter sigilli nomen exprès- %
sere Hugo, Robertus et Henricus primi Capetianx stirpis Reges , ut
etiam aliquando annuli , imb utriusque simul Annuli nempe et sigilli
Doces non adhibuerint ad designandam sigilli impressionem ; at frequentior
sigilli mentio in ipsis.
Anno Incarnationis Dominic;e 1059 Indict. 12, Henrici Régis p^;,; jj
anno 32 , Pontificatùs Doniini * Gervasii ( Remensis Archiepis- Coronatio.
copi ) i, et quarto Kalend. die Pentecostes , 23 Mail , Philip-
pus Rex consecratus est. Loco, quarto Rai. legendum, X Kal. Ju-
D nii , in quem diem hoc anno Pentecostes festum incidit , in diem
nempe 23 mensis Mail. Is Henrici Régis annus 23 ab anno 1027
profîciscitur. Vide suprà pp. 559 R et 560. Vide etiam pp. 32,
159, etc. et Praefationis articuluin 145.
Anno sequenti Henricus Gallix Rex fundavit Monasterium Moritur
sancti Martini de Campis. Charta dicitur scripta , anno supradicti "*'""'^"* '
Régis 27 {sed legendum 29 à posteriori ejus e pocha , ab anno 1031
deducta). Actum anno ab Incarn. Domini 1060, Indict. 15 {le-
gendum Indict. 13 ) Parisius publiée. Signum Henrici Regîs. S.
Philippi Régis. S. Annae Reginae. Ohiit, postea Henricus Rex
P eodem anno 1060 , Vitriaci die 4 mensis Augusti. Cùm vero Phi-
lippus filius ob xtatem , regno Francorum administrando haud par
esset, Henricus testamento cavit , ut Ralduinus V Flandrix Comes ,
filii sui regnique tutelam susciperet. Ordericus Vitalis Lib. 3 hxc
loquitur : Hujusmodi tutela tanto Duci bene competebat ,
quippe qui Adhalani {id est Adhelem) Roberti Régis Francorum
filiam in conjugium habebat. Sed ibidem Librariorum errore mors
B b b b ij
564 MONITUM.
Henrici consignatur, anno ab Incarna tione Domini 1059 , Indictione A
13. Legcnduni est, anno 1060, ut Indictio 13 demonstrat. Fagius in An-
nales Baronii pag. 213.
Uxores Heii- (Jnam tantùm ex Diplomatis , Henrici uxorem discimus Annam
fdiam Jeroslai , dicti Ladislai , Rassise Régis. Circa alteram nomine
Mathildem , quam omnes, si non uxorem , Henric.o ceriè desponsa-
tam agnoscunt , varia sunt Historicorum dicta, qux consuli possunt
in hoc volumine pag. 157, 276, etc. Sufficiat hic referre senten-
tiam fV^ipponis , gui in vita Conradi II , Salici dicti ( huj, T. XI ^
pag. 5 ) ad annum 1 034 haêc loquitur : Eodem tempoie fîlia Im-
peratoris Cunradi et Giselae Imperatricis Mathilda nimiae formo- B
sitatis puella, Heinrico Régi Francorum desponsata obiit Worma-
tiae i bique sepulta est. Magni nobis vident ur ponderis verha heec Con-
radi Panegyristae.
Certum est apud omnes veri nominis auctores Regem Henricum
uxorem duxisse fdiam Ducis , seu Régis Russise : varietas est tantùm
in nomine Régime , quam alii Annam , Agnetem alii appellant ; et
in tempore matrim.onii , quod anno 104-4 quidam, plures verb anno
* Pagiusin JQ51 attrihuunt. * Consule pag. 29, 319 et 481. Narrât Auctor
ron. p. loi. Historix Ducatus Vadensis T. I. p. 300, Meldensem Episcopum
1036. * *" Galterium Saveyr anno 1050 in Russiam Legationem obiisse , ut C
• inde Henrici I futuram uxorem deduceret Annam fdiam Juriscloth
Russorum Régis : quse verba cohserent optimè cum Actis S. Lietberti
Camerac. Ep. ex quibus conjugium illud anno 1051 certo ascripsimus.
Biennio post mortem Henrici, id est an. 1062 nupta est Anna
Rodulfo II , Magno dicto , Crispiacensi seu Vadensi Comiti , à quo
iteriim relicta, an. 1066 vel morte Rodulfi , vel meliiis , Papa sua-
dente , apud suos mortem qusesivit*, ut communiter senliunt auctores.
Attamen non desunt monumenta , quse probent Annam apud Fran-
cos remansisse , immb et vitam apud nos finiisse. Ex Literis Phi-
lippi Régis , quibus Floriacensium Monachorum componit querelas D
adversùs quemdam PPidonem , qui nmltas eis vexationes inferebat ,
discimus Annam Reginam anno 1067 prsesentem adfuisse. Philippi
literis subscribunt PP ido Episcopus Ambianensis , Gaufridus Pa-
risiacensis , tuni Carnotensis , et Hadericus Aurelianensis ; et post
fVidonem de Monte-Leutherico et ff^azelinum de Chalnei , A NN A
Regina; dein Balduinus Consul, cujus providentiâ, regni Mo-
narchia servatur ; et post multos alios ; Ingeiramus magister Régis,
et Marcellinus magister Hugonis fratris Régis. Actum publiée
Meleduno , an. ab Incarnalione Dom. 1067, Régis Philippi VI,
{Icge VII): apud Mabill. Annal. Bened. Lib. 63, pag. 5, ad an. p
1067, N. X. In Diplomate Philippi I , quo Jundationem Abba-
tix Pontileviensis approbat anno 1075, legitur primo loco , Signum
AnNjE matris Philippi Régis. Diploma hoc referemus posteà.
Anno 1682 Menestrierus Reginse hujus tumulum detexit in Ec-
clesia Abbatise de Villeriis Cisterciensis Ordinis , in pago IVasti-
diais. nensi , non longe a Firmitate Adelaidis * , seu Aalidis, inter Corboilum
MONITUM.
565
A et Stampas , in ftnibiis Senonum. Expressa Reginse • Imago Coronam
in morem Imperii Electorum gestiens , talcm Lectori exhibebat ins-
criptioncm : Hic jacet Domina Agnes uxor quondana Henrici Ré-
gis. Ex hoc Epitaphio maximâ sui parte rupto, contra opinionem
communem colliges uxorem Henrici Reginam, et in Francia sepul-
tam , et Agnetis nomcn gcstasse ; quorum ultimum , omnibus ferme
Histonss monumentis , Chartis prsecipue , videtur adversari. Vide Eru-
ditoriun Diarium mensis Jiinii an. 1682, pag. 193/ et Hist. Geneal. Franc.
Domns edit. 3, Tom. /, pag. 73.
B
DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
1.
Laudunensi S. Vincentii Monasterio Exchartuia-
rio.
Dona quœdam confert (a).
IN nomine sanctse Trinitatis , Ego Henricus Dei clementiâ Francorum An. 103I.
Rex. iMichi, inquam , consideranti Ecclesiastic» dignitatis amplitudinem
C et Dei domûs prseclarum decorem , occurrit praecedentium piorum Re-
gum id clementer construentium pia memoria ; quorum nos sacri regimi-
nisjure hortantur vestigia, ut , velut ipsi , in quantum possumus, matrem no-
stram Dei Ecclesiam augmentando exaltemus, ut per eam quam veneramur
in terris , ei jungamur quae locatur in astris. Quapropter notificamus tam
praesentium quàm futurorum industriae , dédisse me parvitati Abbatiae Lau-
dunensis (b) praeclari Martyris Vincentii , ad petitionem Erchenvei * Abba- ♦ «/. ArcUen-
tis ejusdem loci , ipsius Montis , Monasterii et villae Semelei * , debiti car- ^'=' ^'^} ^'-
rorum , quod vulgo dicitur Roaticum , vel telonei dimidiam partem pro Heryei
anima mea et meorum parentum. Id vero ut inconvulsum persisteret , nec *.'»'• ^emi-
D ab ullo Dei inimico violari potuisset , nostra auctoritate, sigillo impresso ""
confirmamus , et nostrorum fidelium attestatione corrobora vim us.
Signum Henrici Régis , qui hoc scriptum fieri fecit anno Domini MXXXI.
(a) Reperitur inter Schedas Mabillonii : apud
quem additur in invocatione , et individuœ. Pro
michi, legitur mild. Pro debiti, leg. debitum. Pro
Roaticum, leg. Maticum. Pro confirmamus, \eg. confir-
mavimus. Desunt quoque apud ipsum verba haec :
Jnno Domini MXXXI
[b] Anno circiter 589 Brunichildis Regina ,
post mortem Sigiberti conjugis sui , quaedam
Monasteria erexit , unum apud Lugdunum-Cla-
vatum, duo alia cum Xenodocbio apud Au-
gustodunum. Primum in honorem S. Vincentii
martyris condilum fuit in prospectu urbis Lau-
dunensis , quam Lugdunum simpliciter veteres
nonnunquam appellabant ; in ejusdem montis
extreraa parte situm, sed ab urbe profunda valle
secretum Tanta erat hujus loci celebritas , ut
secunda Laudunensium Episcoporum sedes , eo-
rumdemque ac Canonicorum, nobiliunique Lai-
oorum conditorium esset. Testes hac de re literae
Roriconis Episcopi, qui Monasterium à Nor-
mannis déstructura instauravit , Monacbisque
restituit : testes et Lotbarii Francorum Régis li-
terae quibus banc restitutionem confîrmavit.
Mabillon. Annal. Bened. Lib. 7. iV. 63.
Bbbb
"J
566 DIPLOMATA HENRICI I. FlUNGORUM REGIS.
IL A
Confirmât immimitates S. Pétri Vivi Senoncnsis.
Ex Aulo(jrapho.
An 1031. TN Christi nornine ego Hainricus propitià Diviiiitate Francoruni Rex ,
1. cunctis fidei catholicae piè ac verè credentibus feternae felicitatis optabile
munus. Licèt immeriti Sanctorum , exigentibus quàm nimiè culpis caremus
déviantes suffragiis , tamen oportet patrocinia eorum ubique et signa com-
plecti , quae quotidiana aspicientes tieri credimus , et vestigia vel in aliqui-
busdani bonae actionis operibus obsecundantes féliciter sequi , quo eorum B
interventu assiduo possimus contingere perhenniter proniissa gaudia siderei
cœli. Pi'odigiîs quorum et continuis exemplis per totum Dei gratiâ ego
Hainricus PVancorum Rex munitus , mando notificans cunctis nostrae curiae
Hdelibus et multiim perobto , ut omnis audiens intelligat nostroruni fide-
liuni cœtus hoc regale praeceptum , quod Domino et sancto Petro caete-
risque Apostolis et Martyribus sacris , Saviniano videlicet et Potentiano ,
et ejusdem cœnobii caeteris Sanctis eorumque Monachis deservientibus ad
plénum firmare studemus. Jgitur volo ut audiatis clamorem Abbatis Er-
menoldi (a) et Monachorum sancti Pétri de Rainardo [b) Comité de valdè
injustis et mails consuetudinibus , quas injuste per terras sancti Pétri vim
faciens opponit. Nam de omni saeculari inquietudine et potestate Reges
Francorum antecessores nostri praeceptum inviolabile eideni Ecclesiae Dei C
luculenter statuentes firmaverunt , et postmodum genitor meus Rex Rot-
bertus ob amorem Dei et beati Pétri , sanctique Praesulis ac Martyris Sa-
viniani , cujus venei-abile corpus idem genitor meus à solo elevans , auro
et gemmis ornavit. Ergo illud quod priefati Francorum Reges praeceptum
• corroborantes statuerunt , similiter et nos regali auctoritate firmiter conso-
lidamus , ita ut ab hodierna die jam ulteriiis sub intégra defensione ab omni
strepitu et judiciariae potestatis impulsione sit omnis terra ejusdem Abbatiae
libéra et immiinis , et ut nullus nostrorum Ministrorum judex publicus nec
in burgo , nec in villis, nec in viis, nec in terris ullam consuetudinem
accipere praesumat , nec rotaticos , nec pedaticos , nec teloneos , nec ho-
mines ipsius Ecclesiae distringere tam servos quàm ingenuos , neque ullas
redibitiones aut inlicitas occasiones audeat , vendicare. Et ut hoc praeceptum D
firmum et stabile permaneat , manu propria firmavimus , et nostro sigillo
sigillari jussimus,
Hainricus nutu Dei Francorum Rex firmavit , et hoc sigillo corrobora-
vit. S. Rotberti Ducis Bnrgundionum. S. Odonis fratris Régis.
Actum Senones mense Julio , régnante Hainrico Rege anno V. (c).
Balduinus Cancellarius scripsit.
(a) Sive Ermenaldi : hujus tempore Robertus Clario Monacho, qui dies anno MXXX in Do-
Rex et Constantia Regina, suppeditatis per manus miiiicura incidebat. Mabill. Annal. Bened. Lib. 56,
Odoranni Monachi expensis , sancto Saviniano n. 44.
loculuin, auro, argento , gemmisque pretiosis [b) Rainardus cognoinento Vetulus, Seno- '
ornatum, coinposuerunt. Cùm Rex Senonis nensis pagi Comas erat ; Abbatiam sanctx Co-
esset, et Parisios quamprimùm reverti vellet , lumbae in beneficium tenuit, ejusque possessio-
Leotliericuin Archiepiscopum rogavit , ut sacri nés in proprios usus convertit. In praedio Ferra-
Corporis in novum loculum è plurobeo transia- riensis Monasterii Castrum exstruxit , quod ex
lionem raaturaret. Se(|uente Domiiiicâ , Rex suo noiuine Castruiu-Rainardi appellavit ; Cœ-
cuni Episcopis et Abbatibus ceterisque Proceri- nobium sanctae Farae multum vexavit , insuper
bus adfuit ad transferendum sacrum corpus in et Abbatiam S. Mariae , in suburbio Senonum
locum dispositum : <juod Rex cum filio suo Ro- positam, tantùm non destruxit. Id. ibid. Lib. 51
berlo suis bumeris elatiim , propriis manibus in n. 4i.
prœdicto loco reposuit. Praeterea triginta et très (c) Hoc est anno 1032, si exordium regni su-
solidos meri argent! contulit Rex ad praeparan- mas à 14. Maii anni 1027, r,uo cum pâtre reg-
dum scrinium sancto Potentiano, quod morte nare cœpit ; vel anno 1035 aut 1030, si nume-
praeventus absolutum videre non potuit. Haec rare incipias à 20 Julii anni 1031, quo solus
translatio facta est Vill Rai. Septembris, teste regnavit mortuo Roberto pâtre.
DIPLOMATA HENRICI I. FRANGORUM REGIS. 567
III.
Ecclesiae Parisiens! , Abbatiolam S. Germani in Lea concedit. cire* an.
103S.
Ex Magno Chartulario hijiis Ecclesiœ Lib. 19), Cap. 67.
CUM verè gaudia immortalitatis Sanctorum procul dubio, neque aliis
virtutum adquirantur obseqiiiis, et exibitionibus eleniosinaruni ad pro-
fectum perveniatur animarum ; ciimque regiae dignitatis seniper requirat ofti-
ciuni , sanctae matris Ecclesiae , si quod iniminet , exterminare periculuin,
D ipsiusque longe latèque propagare beneficium defunctorum patrum pietate
collatum, niillo modo aeterni vitare supplicii speranius incendimn, si in quan-
tum nostrae permittitur facultati, divinum cessamus explere ministerium. His
igitur accensus monitis ego Henricus Princeps , licèt non idoneus , in reg-
num Francorum, Deo volente, constitutus , cujusdam Domini Imberti Pari-
siorum Pra'sulis adquievi petitionibus. . . . Christicolis omnibus tam futuris
quàm prœsentibus, reverentiam Christianae Religionis débita necnon condi-
gna vqneratione colentibus, sanctae matris supradictae féliciter à cunabulis
educatis * uberibus, innotescere decrevi, ut Abbatiolam (a) quamdam in silva, *fc^.educa-
qufe Lea dicitur , patris mei Rodberti clementia in honore S. Germani fa- "*"
bricatam, sanctae Parisiacensi Ecclesiae concederem. Quod, quia dignum vi-
debatur , annuens , orataque corde benigno suscipiens , cum consensu ac
Q voluntate Episcoporum atque Abbatum , seu omnium Comitum militumqne
meorum, sanctae Dei Genitrici, cum omnibus quae ad eam pertinent ipsam
Abbatiolam contuli, ut quamdiu loci illius Praesules vivent, teneant, re-
gant, nuUoque nostrorum successorum aufei^ente possideant ; videlicet ter-
ram Filiolicurti, et in pago Pinciaco altare Aureae-vallis, et in pago Vil-
casino altare Treci ; in pago Belvacensi altare Borreti, et Ecclesiam S. Ma-
rinae in insula Parisii : item praefato praesuli, quae ad Ecclesiam non pertinent,
in suburbio Parisii quatuor arpennos vinearum. Sed ut hoc nostrae clemen-
tiae donum nostris futurisque temporibus firmum habeatur , placuit nobis
quatiaus exinde praeceptum fieri juberemus, videlicet ut nec nostris, nec
reliquis post fntui-isque temporibus aliquis homirujm quodlibet ei impedimen-
tum de iisdem rébus inferre praesumat. Et ut haec nostri praecepti auctoritas
1) firmior habeatur, manu nostra subterfirmavimus, et sigilli nostri impressione
signavimus. ,
lY.
Confirmât dona à Regibiis Hugone et Roberto facta Parisicnsi circ« an.
S. Maglorii Cœnobio. *^33-
Apud Gérard. Dubois Tom. II. Ilist. Ecclesiœ Paris, pag. 7.5.
In nomine sanctae et individuae Trinitatis , Henricus Dei gratiâ Francorum
Rex. Si sanctorum locis et religiosorum congregationibus viroruni regali libe-
E ralitate subvenimus et condescendimus , procul dubio ad aeternam remune-
rationem promerendam profuturiim crediuius. Noverit ergo posteritas om-
nium sanctae matris Ecclesiae fidelium et nostrorum, quod quidam venera-
bilis Abbas cœnobii sanctorum Bartholoinaei Apostoli atque Maglorii Ar-
chipraesulis, juxta aulani nostri palatii siti, Raginaldus nomine, rogans et
obnixè postulans nostrae serenitatis adierit praesentiam, quatinùs praedicto
(a) Ex Ilelgaldi Floriac. Epitom. vit* Ro- cedit. Verba ista, Princeps, licèt non idoneus, in
berti Régis, IN". 31 discimus Regcm piissiinum regnuni Francorum Deo volente constitutus^ cxinÙAta.
cxtruxissc Monasterium S. Germani Paritiensis, cum llcnrici niodcsliam et pietatein ostendunt ; sed
Ecclc.sia S. f'incentii in Silva cognominala Ledia. et iniiuunt pra;ceplum illud circa regni ipsius
Hxc sanè est Abbatiola quaiu Rex Henricus lin- initia coofeclum.
berto Episcopo atque Ecclesiae Parisiensi con-
568 DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
loco, quem pise memoriae Hugo (a) avus noster fundaverat, et suis terris A
ditaverat , quamdam Ecclesiam illius villae , quse Buxoria vocatur , conce-
deremus liberam omni exactione et redibitione cujuslibet dignitatis personae,
ea insuper conditione, ut de omnibus terris Aquilinae , de quibus dono mei
patris habebant pasnatici décimas , similiter omnium stirpetum , messium,
et frugum de novalibus habeant. Praeterea huic scripto*jussimus inculcari
quamdam vilbm , quae Petrosum vadum vocatur, cum omnibus redibitio-
nibus et exactionibus, terris cultis et incultis, quam pater meus praedicto
loco olim concesserat. De cetero jussimus inserere Ecclesiam illius villae,
quam incolae régis appellant Novale , cum decimis omnium rerum inibi
crescentium, et terris ad praedictas Ecclesias pertinentibus. Placuit etiam an-
notare ea, quae quidam vicini eorum de nostro servili jure, scilicet Ger-
lindus et sibi succedentes coheredes, pro remedio animae suae contulerunt B
nostro jussu favente, scilicet unum molendinum in villa, quae Tani-villare
vocatur, situm cum terra ad illud pertinente, et quasdam vineas de Meldu-
nico vico sitas. Adjunximus etiam numerum molendinorum, qui est sex,
qui tam ab antecessoribus nostris, quàm à nobis vel nostris concessi sunt ;
unum videlicet in snburbio Sylvanectensi ; duos in majori ponte Parisiorum
urbis ; et unum in minori ; unum in Malbraio ; unum iteriim molendinum,
et unum ascensorium piscium situm juxta Ecclesiam Karentonae villae. Deni-
que praecipimus inserere gurgites piscales très ; primum situm in confluen-
tia Sequanae et Matronae ; secundum, qui respicit terram ejusdem loci , quae
milliare ab urbe distans vocatur mille passus ; tertium, qui sibi contiguae
cohaeret insulae. Postremo secundum antecessorum nostrorum munificentiam
et liberalitatem , quam erga praedictum locum habuerunt , concedimus eis C
décimas omnium redibitionum ad nos pertinentium de marino portu Muste-
rioli castri, excepta décima, quae concessa est sanctae Abstrobertae, et decimâ,
quae concessa est sancto Salino Cervisiae. Haec oninia superiùs praenotando
exarata nostri praecepti auctoritate fîrmamus , et sigilli nostri impressione cor-
roboramus , et conventionis pacto , ut si quis temerarius contra hoc prae-
ceptum stare voluerit, vel aliquid horum violare praesumpserit , aut centum
libras auri Regibus successoribus nostris persolvat, aut de vita componat.
V.
Ex Chartula-
rio hujus Mo-
nast.
Monasterium sancti Pétri Melidunensis liberum jubet ab universis
mundanarum legum districtionibus.
D
Circa an.
1033.
IN nomine Creatoris et Gubernatoris cunctorum. Ego Henricus cunctipo-
tenti Deo supereminente Francigenis imperans et gentibus per orbem
circumquaque difFusis : quia dominatur Christus in regno hominum , et cui
voluerit omnipotens ipse ***. Namque idem prout vult mutât tempora, et
transfert régna, nemo mortalium imperiali f'ultus dignitate ad liane merito
se provectum velit aestimari , cùm et egregii pastores , jubente Domino,
inungantur in Reges, et hoc honore nimiùm elati in brutorum animalium
transeant formam. Summum ergo ac primum in Regibus bonum est inter
tôt curas et soUicitudines, quas pro gentium regimine sustinent, justitiam
colère, nec sinere in subditos quod potestatis est fieri, sed quod aequum
servari. Magnae siquidem et eximiae laudi reputabitur, si piae desiderium vo- g
luntatis , et laudandae devotionis petitio regalibus semper propagetur
(rt) Tenipore Hugonis Capeti à Salvatore
Episcopo Alethensi, siinul cum Monachis, ex Ar-
morica Parisiis allatse sunt reliquise S. Maglorii,
et aliorum Sanctorum ; dataque illis ^ Episcopo
scilicet et Monachis , qui eum secuti fueraut,
Capella regia S. Bartholomaei ; quod fuit .Monas-
terium ubi Abbas et Monacbi in posterura fue-
runt. Hujus Monastcrii primus Abbas fuit Juva-
nus, qui sub Roberti Régis Principatu mortem
obiit : post quem à Maglorianis subrogatus Har-
duinus, qui an. 1000 praeesse legitur ; sub Henrici
verô Principatu Raginaldum Maglorianum Ab-
batem Chartae produnt. Ejusdem Raginaldi Ab-
batis meminit Charta altéra Henrici Régis, qua
confirmât donationem Maglorianis factam ab
Alberico et Mamburge uxore ejus. Terra , ut ha-
bet Charta, arabilis termi/iatur ex una parte Sequa-
nœ fluvii, ex altéra ex Monte Gladinlo IIII arp. vi-
nearum... X arpent, vinearum ejusdem loci inter Ba-
silicarn sanctœ Genfwefce, et sancti Stephani, et
sanctœ Mariœ , i.ujus Ecclesia sita est in campLs. etc.
Dala est h;ec Charta anno MXXXIII. Henrici
Régis H.
auxiliis,
DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
569
A auxiliis, et in cantu Dei laborantibus defensio praebeatur ; qiiatenus post ter-
reni imperii fastigium cœlestis gloria faciliùs acquiri , et ad ea , quae toto
corde desideranda sunt , prsemia velociùs possint attingi. Igitur ego Henricus
Rex , quamvis indignus , fidelium nostrorum aequissimis consiliis praebens
assensum , necnon servorum Dei Monachorum , iino patris eoriim Adele-
rii * , quem dilectum Dec et hominibus niorum probitas et vitœ simplicitas * seu Adale
efïîcit , crebris devictus supplicationibus ; volo Monasteriiim S. Pétri , quod "'
est situm prope niœnia Meleduni Castri ( a ), cum omnibus rébus sibi adja-
centibus , amodo in senipiternum fore liberum ab universis mundanarum
legum districtionibus. Et quoniam idem vir reverendissimus nostrum saepissi-
niè adeundo Palatium , questus est de irruptione et violentiis satellitum nos-
trorum, qiias in terris praedieti INIonasterii faciebant : justuni nobis ac salubre
B visum est , loci et fratrum atque cirea degentium calamitati manum nostri
levaminis porrigere, et de futura multorum quiète tractare. Imperamus itaque
et regali authoritate sancitum esse cupimus ; ne quis praepotens aut nobilis ,
seu quilibet nostrae curam gerens praefecturae ve) alicujus oflîcii ad nos per-
tinens aliqua temeritate , velut regia fisus tuitione , res janidicti Monasterii
audeat invadere. Consuetudines vero pessimas, quae hactenùs ibidem , id est
in suburbio , perversorum horainum calliditate adinventae creverunt , qui-
busque habitatores sub protectione alarum Dei et defensione pii pastoris
illic coadunati vehementer sese afïligi conquerebantur, tam intra quàm extra
atrium Monasterii usquequaque in omnibus terris ad eum pertinentibus
extirpandas et ad nihilum redigendas ; et si forte quselibet nostrae ditioni vel
portioni immerito adscribebantur ; omne quod postremo dici vel excogitari
C saecularium negotiorum vel exactionum ac tributorum judiciorumque huma-
nitùs potest , remittimus , perdonamus , indulgemus , nihil penitiis relin-
quentes quod Ecclesise Dei militantibus offendiculum gignat. Praeterea id
quod ad nos pertinere credebamus , et quod nostrae proprietati vindicaba-
mus , scilicet viam publicam extra atrium saepefati Cœnobii , superiùs ad
solis occasum vergente dominio nostro , à quo extat omne quod habemus ,
B. Petro in augmentum et confirmationem hujus libertatis concedimus ; vi-
delicet à radiée montis , in quo idem Monasterium situm est , usque ad
terniinos prasdiorum ejus , quae ipsam viam dextrâ levâque ambiunt. Hoc
idcirco nominatim ac separatim exprimentes ne quis deinceps regalium
ministrorum seu clientium per hujus rei occasionem usurpare quicquam
audeat de pecuniis hominum circa Monasterium commanentium. Eliminatis
D itaque omnibus , quae sunt vel esse possunt , pravis et iniquis consuetudini-
bus, et omni inquietudine depulsâ , oramus ut fratrum unanimis congre-
gatio exoret Altissimum pro pace et stabilitate regni ad regendum nobis
commissi , nostraque et fidelium nostrorum sainte. Cultores igitur et obser-
vatores hujus regiae libertatis Janitor paradisi , cujus timoré et honore eam
decrevimus fieri , introducat in regnum , quod sanctis Dei ab initio est re-
promissum , et semper erit inansurum : contemptores autem et violatores ,
si qui forte , quod absit , extiterint , destructi in finem , evulsique et eradi-
cati de terra viventium, faucibus deglutiantur Averni , habituri partem cura
Herode et cum eis qui dixerunt : Recède à nobis, scientiam viariim tuarum no-
lumus.
Signum Serenissimi Régis Henrici. S. Archiprsesulis Sennensis *. S. Val-
E terii Episcopi *. S. FroUandi Episcopi *. S. Rodulphi Comitis. S. Willermi
Senonensis
* Meldengis
* Silvaneo
tensis
[a) In Castro Milidunensi , seu Melidunensi ,
Diœcesis Senonensis ad Sequanain vêtus erat
anno 991 et seiniruta Ecclesia S. Petri, in monte
extra praedictnin castrum posita , quam Scwinus
Archicpisc. ab Hugone et Roberto Regibus ad
extrucndum , seu potius instauranduni eo loci
Monasterium sibi concedi postulavit , cum alia
S. Stephani Ecclesia, quae intra muros sita erat.
His obleiitiSj Sewinus Monasterium S. Petri asdi-
ficavit, ipsumque locum cuidam Monacho^ ^aU
terio nomine, regendum commisit Regiae hac de
re literae in Palatio Compendio data; sunt XVII
Kal. Octobris, anno Hugonis Régis quinto, Ro-
Tome XI.
berti quarto, Mabill. Annal. Bened. Lib. 50, n. 57.
Idem Rex Robertus anno 1003 immunitatem
omnium exactionum induisit Milidunensi S. Petri
Monaslerio , cujus possessiones insuper confir-
mavit, ut habetur Tom. X Collect. pag. 583, n. 6.
Praesenti Diplomate Rex Henricus liane immu-
nitatem rénovât pulsatus querelis Moiia<;horum ,
quos regii satellites vexabant , atque insuper
viam publicam extra atrium ejusdera Cœnobii, su-
periùs ad occasum vergentem , S. Petro conce-
dit. In hoc Diplomate Miliduni in Curia Epipha-
nice dato, annus omittitur.
G C c C
Ex Chranico
Centtdensi,
* 5. Riquier
en Pont/lieu
570 DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
Comitis. S. Odonis Coniitis. S. Urcionis Coniitis. S. Gosberti Abbatis. Bal- A
duinus Cancellarius relegit.
Actuni Castro [a ) Meloduno in Curia Epiphaniae (b).
VI.
Villam Noguenariam Monasterio Centulensi * restituit.
Apud Acherium, Tom. IV. Spicil. pag. .552.
An. 1035. xNnomine sanctae et individuae Trinitatis , Henricus Dei gratiâ Francorum
J. Rex, omnibus Catholicae Ecclesiae filiis , quibus est cura animae et corpo-
ris. Notum esse volumus cunctis futuris et praesentibus , qualem reditum
sanoto Richario pro animabus nostris et successorum permiserimus. Miles
quidam , Hucbertus ( c ) nomine, Noguenariam cum suis appendiciis quam- B
* violentiâ Jani sancti Richarii villam tenebat suae invasionis tortitudine *. Quotquot vero
antecessores ejus tenuerant , sancto Richario per praestationis occasionem
tollebant ; iste vero quasi propriam volens invadere , repulsus est aliquan-
tiim Abbatis et fratrum reclamatione : et illo funditùs repulso , censura ju-
dicii nostri decidit in nostram jussionem : quinquennio tenui , solidam et
quietam habui. Posthaec memor animae meae , et licèt modicum cogitans de
ejus redemptione , inclinatus etiam ab Abbate et Monachorum collegio ,
tradidi eam sancto Richario. Addidit etiam Comes Angelrannus ejusdem
loci advocatus suam petitionem, cui ego eo tenore annui , ut nunquam inde
aliquam acciperet consuetudinem. Quod ne quis etiam successorum meorum
* percussi audeat infringere , Hezelini Parisiacensis Episcopi perculsi * anathemate, et
omnium qui mecum erant Francigenae , nec ipsum excepi Abbatem , ut C
alicui per aliquam tradat occasionem , ne aliqua iterum erratio nostrae animse
fiât periculo. Prohibemus ergo iterum atque iterum nostro iniperio , et
omnium Episcoporum nostrorum interminatione , ne aliquis malefactorum
aliquo modo , audeat usurpare , ut non fiât mihi in illa reprobatio necessi-
tate , ubi mérita mca non poterunt me juvare. Prorsùs ne aliquis dubitel ira-
perium, videat scripto imperantisedictum,
* leg- IV. Actum est anno Dominicse Incarnationis MXXXV , régnante Henrico
Rege , anno regni illius III. * Abbas Angeh-annus subscripsit ; Rollandus
Monachus subscripsit ; Gualterus subscripsit ; Algisus subscripsit ; Ingeirannus
Comes et Hugo filius ejus subscripserunt ; Godefridus Vicecomes subscripsit ;
Oyiardus subscripsit ; Robertus subscripsit. Hi etiam sunt testes omnium D
Episcoporum excommunicationis , praecipuè Hezelini Parisiacensis. Qui dein-
ceps infregerit ista, cum Dathan et Abiron fiât ei anathema maranatha (d) ,
Amen.
(a) Melodunuin , in(iiiit Juliiis Caesar , est
opidum Senonum in insula Sequanœ positum , quod
nunc in pago Wastinensi [le GâtinoLf) coUotant.
Jam inde à Merovingicis Regibus notum eral
Castrum Milidunense , quod Gesta Francorum
etiam Malidunense ac Miclito, vel Miclitanum Cas-
trum, et iVitbardus Miclido dixerunt. Locura
hune, tamîtsi regium ad fiscum pertinebat , ante
Philippi Régis tempora J'alatium , scdemve re-
giam nuUibi dietura reperio , ait Mabillonius.
Ibi Robertuni Rcgcm ferunt delicias thesanros-
que suos coUocasse , quibus oceupato Castro ,
Constanlia Regina adversùs Henricum filium
natu majorem aliquamdiu polita est. Diplomata
tune temporis Miliduni concessa , ubique Mili-
duni, vel Meloduni Castri, noinen, Palatii nus-
piam exhibent. Mabill. de re Diploin. Lib. 1''^ n. 94.
[li] Curiae dicebantur solemnes illi Regum Con-
Tentus , quos in praecipuis anni festivitatibus
celebrabant , advocatis omnibus regni Magnati-
bus et Praelatis : iisque Curiarum nomen inditum,
quod ut plurimùm majoris momenti negotia in
ipsis disceptareatur , et lites ac coutroversia;
Magnatum dirimerantur. Eae porrô Curiae, so-
lennes modo appellantur, sive Curiae Générales ,
Augustales, Publicae. Hic Curia Epiphanias vo-
catur \ quia in festo Epiphaniae habita est. Curiae
istae indiccbantur, et banno seu edicto publico
Magnâtes, Praelati, urbiumque ac civitatum
nuncii totius regni ad eas submonebantur. Hinc
Curia indicta. lisdem raajoribus festivitatibus,
alios etiam Principes Curiam suam habuisse et
Diplomata condidisse probat Mabillonius (de
re Diplom. Lib. 3, Cap. 1 , n. 8j exemple Bal-
duini Flandriae Comitis. Actuni est hoc Bergis in
solemni Curia Pentecostes anno Dominicœ Incar-
nat. MLXni. Curiae coronatae nonnumquam
dicebantur, quôd Regum capitibus corona im-
ponebatur inter sacrae Liturgiae solennia ab Ar-
chiepiscopis vel Episcopis ; et sic coronati Reges
ac Principes in hisce occasionibus procedebant,
sacris Liturgiis et conviviis publicis intererant
in tribus soleninitatibm. Interdùm ob angustias ci-
vitatum seligebantur ad ejusmodi solennes Cii-
rias amplae planities, in quibus et tenloria , et
aedes , et Palatia ex lignis tumultuario opère
erigebantur. Vide Cang. ad Itas voces.
(c) Vide quid de Hucberto iilo dicitur in
Chronico Centulensi su]irà pag. 129 ibi Diplo-
matis hujusce occasionem reperies.
(d) Maran-atha , voces Syriacae, quas Domi-
nas venit signiiicant. Imprccationis genus quod
in Chartarum infractores intentari solitum crat.
I
DIPLOMATA HENRIGI I. FRANGORUM REGIS. 571
Vit
Privilégia confirmât sanctaj Genovefae Parisiensis.
Apud Gérard. Dubois _, Tom. I, Hisl. Ecclesiœ Paris, pag. 654.
Nnomine sanctse et individuae Trinitatis , ego Henricus Dei gratiâ Fran- A». 1035.
corum Rex. Regalis excellentiae altitudinem et amplitudinem decet virtu-
tum cultii multimodè insudare , et earum copia affatim exuberare , per qua-
rum adminiculum regni solium sublimare valeat , et Reipublicae statum fir-
mando stabiliat ; inter quarum conventiculum liberalis munificentia débet
" tenere praecipuum locum , quae in commune omnium congruas petitiones
suscipiat , et eorum necessitatibus benignissimè condescendat ; cujus fructus
et efïectus , ubi fuerit impensus , et temporalia multipliciter coacervat , et
seterna centuplicata reprîesentat. Noverit ergo sanctae Dei Ecclesiae fidelium
et nostrorum praesentia , et futurorum posteritas , quod venerabilis congre-
gatio beatorum Apostolorum Pétri et Pauli et sanctae Genovefae Virginia
ibidem quiescentis , quae olim à quodam antecessore nostro Francorum
Rege Clodoveo hortatu et persuasione beati Remigii Remorum Archi-
episcop. est fundata, et praediorum multitudine ditata , canonicae reiigioni est
niancipala , nostrae serenitatis adierit praesentiam , rogans et enixè postulans ,
quatenus si!)i et posteris suis liceret sub dominatione et patrocinio Regum ,
vel Principis Parisiacensem urbem tenentis degere , ut cum tranquilla pros-
C peritate posset perpetualiter divinae majestati deservire. Hujus autem petitio-
nis causa et occasio eam ad hoc postulandum incitaverat , quod quorumdam
locorum et Cœnobiorum multimoda desolatio hinc orta fuerat , quia à po-
testate et patrocinio Regum , vel propter paganorum metum , vel aliarum
necessitatum vel cupiditatum incursionera distracta , in malorum hominum
possessionem , vel potiiis infestationem transierant , assiduis affîciebantur in-
' juriis. («) Cujus postulationem satis rationabilem advertentes , et illius me-
tum , quem non immeritô habebant , removere cupientes, statuimus et re-
gali auctoritate praecipimus , insuper et sigilli nostri impressione firmamus , ut
nullus succedentium Regum et Principum Parisiensem urbem tenentium
praedictam congregationem unquam ali(;ui jure beneficii tradat , vel aliquo
conventionis génère à suo patrocinio vel procuratione alienet ; sed de regali
D defensione habeat cum utilitate honestatem , et de Principis possessione , si
quando hoc contigerit, praesentem et indelicientem tuitionem obeat , simul et
sollemnem. Hujus autem nostrae auctoritatis scriptum , ut inviolabilem perpe-
tualiter obtineret vigorem , Pontifici Apostolicae sedis deliberamus dirigen-
dura , ut cum regali sacerdotalis auctoritas assensum et corroborationem
praebeat , nullo ampliiis concutiatur turbine , vel qualibet vacillet occasione ,
sed quemadmodum à primo fundatore est constituta , atque canonica simul
et regali auctoritate munita , per infinitam temporum connexionem maneat
inconcussa.
Actum Parisiis publiée (i!') anno Incarnat! Verbi MXXXV , et regni
Henrici Régis IV.
(a) Canonici sanctae Genovefae obtinent ab cibus publiée conderentur , aut certè relegeren-
Henrico Rege privilegiuin , quo Rex prohibet, tur antè conscripta. Saepè usurpatur in clausula
ne cuiquain aliquando bona et facultates Ec- vox publiée , quam aliqui recentiorum tempo-
clesiae S. Genorefa; tradantur in beneficium , runi esse putant. Et quidcni usitatior fuit sub
illiusquc Ecclesiae res , et ipsain Ecclesiam sub tertia stirpe Francica : sed tanien aliquando
suo inundeburdio suaque defensione recipit. recepta sub Carolingis , ut multis exemplis
(6) Ejus vocis origo inde nata est, quôd olim probat Mabill. de re Diploiu. Lib. 2 , Cap. 27,
acta quae vis autbentica coram magistratu et judi- pag- 209.
C c c c i j
572 DIPLOMATA HENRICI 1. FRANCORUM REGIS.
YIII.
Licentiam dat erigendi Abbatiarn in honorem S. Symphoriani
in suburbio Bellovacensi.
Apud Louvetium , Tom. I. Hktoriœ Agri Bellovacemis , pag. 552.
An. 1035.
I
N nomine sanctae et individuse Trinitatis, Patris et Filii et Spiritiis sancti,
amen ; Ego Henricus Dei gratiâ Francorum Rex. Regalis excellentiae
amplitudinem decet virtutum fructu affatini exuberare , quarum cultus et
emolumentum valeat reipublicae statum erigendo sublimare , et sublimando
erigere. Nam impraesentiarum felici et prospero successu hujus dignitatis so-
lium firmat , et in aeterna remuneratione perpetuitatis portuin suis cultoribus
praeparat. Et , licèt in commune honestatis officiis sit talibus incumbendum ,
praecipuè tamen illi liberalitati et magnificentiae est insudandum , quae erga B
Sanctorum loca exhibetur , et religiosè Deo servientium necessariis usibus
devotè impenditur. Noverit ergo solertia praesentium et posteritas futurorum
S. Matris Ecclesiee , quendam Belvaeensem Episcopum divinae religioni ad-
modùm mancipatum , Drogonem nomine , nostrae tranquillae serenitatis prae-
sentiam humiliter et fideliter convenisse ( « ) , obnixè atque ex animo postu-
lantem , ut sibi de rébus Ecclesise , vel de aliis quas circum quacumque
acquirere jure forensi posset , liceret Abbatiarn quamdam in honore sancti
Symphoriani Martyris in suburbio urbis praedictae construere , et Monastico
ordini deputare per nostrae jussionis praeceptum et nostrae autlioritatis invio-
labile edictum. Cujus petitioni ciim pro sua devotione , tum pro nostrae sainte
animae acquiescendum judicavimus ; et quod pietatis studio poscebamur ,
gratiâ supernae retributionis bénigne concessimus. Quo circa nostrte celsitudi- G
nis reverendâ inhibemus censura , ne quis succedentium Episcoporum ,
eut alius quispiam à loco memorato , ubi jam idem Episcopus Monasticae
conversationis fundamina jecit , Abbatemque sacra vit , Monachos aliquando
exterminare , neque ullo modo audeat usurpare. Unde et prîcsenti stilo vo-
luimus mandari , quod f'ratrum inibi degentiura usibus suprà designatus do-
naverit Episcopus , ut haec inquietare perversorum temeritas tanto solicitiiis
pertimescat , quanto dihgentiiis fuerit describendo commendata. In monte ,
ubi hoc Monasterium situm est , arabilem terram , quantum uni carrucae
per totum annum sufficere possit , sylvamque modicam circa ipsum montem,
Hospites XXIV , terramque censilem, partim vineis consitam , partim
arabilem , atque pratis vestitam , singulis annis très hbras denariorum solven-
tem. Omnes etiam terculas quas Episcopus indominicatas possidet in illa D
* Tdrin ou Tharae * fluminis ripa , quae est Monasterio contigua ; necnon et piscatio-
Therrain nem à vico , qui dicitur Viciniacus * , usque ad S. Lucianum , et altéra
*Goincoun P^ï'te usque ad Gohincurtem *. His addit pratum Radulfi , praeterea Eccle-
* f. Liims.Lis siam viUse , cui Lyhus * vocabulum est , et alteram quae appellatur S. Ger-
niani ; sub eodem Monasterio unum molendinum , et alterius medietatem
• Marest-sur- in viUa Marisco * ; universam quoque decimam Hospitali Belvacensis Ec-
/_ . clesiae attributam : in Buriaco * unum mansum cum collibertis ibidem ma-
•Bragsiato- nentibus ; inpraefato suburbio Cambam * et Hospitem. In his possessionibus
rumofficina, jjon Comiti , non Vicario , non cuicumque secularium exactorum ulla con-
ria suetudo relinquitur. Sed haec omnia intégra et absoluta Monachorum dis-
positioni subjiciuntur. Quod ut vehementiiis roboretur , nostri sigilli im-
pressione et nominis monogrammate praecepimus insigniri , et fidelium nos-
trorum antestatione confirmari. E
Actum Lauduni anno Incarnati Verbi MXXXV , regni Henrici Régis IV.
Sic signatum Henricus.
Ego Balduinus ( ^ ) Cancellarius relegendo subscripsi.
(a) Lauduni erat anno 1035 Rex Henricus , Flagitanti annult Rex hocce Diplomate. Primus
cùm ad euin accessit Drogo Belvacensis Episco- ejus loci Abbas notatur Vitalis. Nuper hoc Mo-
pus , obnixè rogans, ut sibi de rébus Ecclesiae nasterium, non obstante Régis et Episcopi cau-
suae , vel de aliis , quas jure forensi acquirere tione , Seminario Belvacensi unituin est. Mabill.
posset, Hceret Abbatiarn quamdam in honorem Annal. Benedtct. Lib. 37, n. 53.
S. Symphoriani Martyris in suburbio praedicta» [b) Idem qui sub Roberto Rcge Apocrisia-
urbis construere , et Monastico ordini deputare. rius fuit seu signator, Archicapellanus dictus. In
DIPLOMATA HENRICI I. FRANGORUM REGIS. 573
IX.
Fundatioiiem confirmât Bellovacensis Ecclesiae S. Bartholomaei.
Apud Louvetium, Tom. I. Historiœ Agri Bellovacensis, pag. 684.
rN Christi nomine , Henricus Dei miseratione Francorura Rex. Slcut regise An. 1037
JL dignitati congruit pravis actionil)us potenter resislere ; sic eam decet mo-
destis petitionibus benigniter acquiescere, praesertim si illud , quod petitur ,
ad aiigmentum Ecclesi.Te proficere videatur. Nam et inde nostra respublica
melioratur et crescit , et nostroruni salvatio ad œternitatis infinitatem se ex-
B tendit. Qua consideratione Drogoni (a) Episcopo Belvacensi pro utilitate
famuloruni Dei Serenitati nostrine supplicanti voluntarium praebuimus assen-
sum, et quod postulabat, ad desideratum perduximus effectum. Est enim
res hujusniodi : Miles quidam , Hillo nomine , intra muros Belloacae urbis
Ecclesiam mémorise S. Bartholomœi Apostoli Domini fundavit atque ditavit ;
offerens eidem Ecclesiae, jam dicto Episcopo annuente , ad victum Canoni-
corum ibidem servientium , possessiones quasdam et redditus , quorum des-
criptio subnotatur : scilicet Ecclesiam villse quae dicitur Villare *, cum hos- ' ritlers
pitali, décima eidem Ecclesiae attributâ ; Molendinum, quod dicitur Tolsac ,
juxta Frotmericurtem * , quod solvit f'rumenti modios duodecim ; necnon * Pramicourt
tria altaria , unum in villa Hantuelis * nominata , alterum in Haldufîcurte * , <"» t>ocowt
tertium in Ansacco*; in villa Farodo hospites quatuor, et quinque in Frot- ' Haucourt
C mericurte ; hospitem unum cum vineai arpenno prope Belloacum suburbium, ' Ansac.
tantiim censilis vineti unde solvuntur octo solidi et quatuor denarii ; prae-
terea Ganonicalem praebendam in B. Pétri Ecclesia Belvac. His Canonico-
rum stipendio deputatis, memorato suggerente Episcopo , Ecclesiam illam S.
Bartholomaei , cum omnibus sibi subjectis, hujusmodi praecepti nostri suf-
fultani authoritate, stabilem et quietam in perpetuum fore decernimus : et ne
quis eam destruere , aut Canonicos inde expellere , sive eorum res diripere
praesumat , edicimus. Illud propter insolentiam multorum addendum videtur,
ut Canonicis ibi degentibus nenio prseficiatur , licèt Abbas , licèt Dominus ,
nisi ejusdem urbis Episcopus ipse locum disponat, atque donet praebendas ,
solusque super eos principatum Iiabeat. Si quis hoc statutum temerare non
timuerit , aerario nostro centum auri libras inferre coactus , et incepto suc
D frustratus , sentiat et experiatur , quàm non expédiât nostrae jussionis violare
décréta. Quod ut omnem calumniam repellat îaciliiis , et nomine et sigillo
nostro signantes roboravimus , atque sub anathemate firmari consensimus.
Actum in palatio {h) Compendiensi , anno Incarnati Verbi MX.XXVII ,
regnique Henrici VI.
Balduinus Cancellarius subscripsit.
Diplomate Roberti pro restitulione Monasterii
Latiniacensis an. 1018, Balduinus Subcancellarius
Ficc Arnulfi Jrchiepiscopi primi Cancellarii recogno-
vit atque firmavit. Idem ille Balduinus primus Ro-
berti Cancellarius evasit, atque unicus per totum
Henrici regnuni. Balduinus Viromanduus erat ,
et in Vironianduis opulcntus avilis fundis , de
quibus dédit alodiuin quemdani^ quein liabebat in
pago Laudunenù, in villa quœ dicitur Senercei super
Isaram fluvium, ad locum S. Prœjecti, qui locutsitus
est in pago Firomandensi , in suburbio S. Quinlini...
in prcesentia Domini Régit Henrici. Item alia addit
dona, quae erant de proprio allodio iuo, et sicut de
Domino Heriberto f'iromandensi Comité in feoduni te-
nebat. Cujus Cliarta sic incipit : Ego Balduinus in
Palatio Henrici Régis Francorum Cancellarius....
Actum prope Monaslerium S. Quintini IF Nonas
Decemb. an. Incarn.'Dom. 1047, Indict. 14, Epact. 1 1 .
S. Henrici Régis. Heriberti Comitis, fFidonis Ar-
chicpisc. Rliemem. Balduini Noviom. Epii. Fulconis
Ambian. Drogonis Pelvac. Frollardi Syh'ancct. Bal-
duini [donatoris] Arc/iicapellani, qui Itoc scriptum
fteri Jussit , etc. Ex Âugusta Viromanduorum il-
lustrata, auctore Claudio Ilemeraeo, pog. 120. Per
hoc constat Reges solitos fuisse Dominorum pri-
vatorum Chartas et prœsentid et signo approbare.
Heribertus , seu Herbertus V erat hujus noniinis
Viromanduorum Comes. Coronationi Philippi 1
interfuit an. 1039. Vivcbat adliuc an. 1076, ut
probatur ex Augusta Viromand. pag. 18.
[a) Gompendium [Compiegne) accedit Drogo
Bellovac. Episcop. ad Henricum Regem , con-
firmandam rogaturus Ecclesiam S. Barlholomxi ,
quam intra muros Bellovacae urbis fundaverat
miles Bellovacensis Hillo, atque in ea Cano-
nicos instituerat.
{b) Nu lia fuit uspiam Francorum Principum
regia sedes, quae tam multis , tam insignibus ac
Conipendiense Palatium , decoribus aucta sit.
Ejus origo videtur esse Romanorum opus ; nam
à primis Regibus excultum quidem , at condi-
tum non legitur. Ibi Childebertus Chlodovei
Magni filins Marculfum Nantensem Abbatem
immunitate donavit : istic Clilotarius Childe-
berti frater supremuin obiit diem. NuUura deni-
que repcrias Francorum Regcin , qui non Com-
pendii sive publica regni comitia habuerit , sive
Legatos exceperit , seu Diplomata condiderit ,
aut Synodicis interfuerit Eplscoporum Convea-
tibus. Mabill. de re Dipl. Lib. 4. «. 38
C c C c ii^'
574 DIPLOMATA HENRICI 1. FRANGORUM REGIS.
X.
' Inter Sche-
das Mabillo-
nii, et Tom,
IV , Annal.
Ben. p. 733.
sed cum la-
cunb.
An. 1042.
Monasterio S. Salvii apud Monsleriolum (a) dona facta confirmât.
Ex Chartario hujus Monastmi.
I
* de la Cer-
voise ou de la
Bière
N nomine sanctse et individuae Trinitatis , ego Henricus gratiâ Dei Franco-
rum Rex. Cùm primitivae virtutis scilicet charitatis fructus inter reliquas
virtutes emineant , et pro sua dignitate superexcellant , toto nisu omnibus
in commune est elaborandum , et summopere decertandum , quatenus quod
auctori nostro Jesu Christo, quem Redemptorem habemus et Judicem, ma-
gis placere comperimus , studiosiùs diligamus , et diligendo nostrorum bo-
norum erogatione strenuè impleamus. Liberalitas namque , quae charitatis
officio deservit , regiam dignitatem magis ornât et excolit, dum in ea ma-
jorem effectum ostendit. Unde notum sit omnibus sanctae Matris Ecclesiae
fidelibus et nostris , tam pryesentibus quàm futuris , quod nos morem ante-
cessorum nostrorum Regum videlicet et Imperatoruni sequentes , liberalita-
tem nostram locis sanctorum et congregationibus fidelium impendere deli-
beravimus , quatenus eorum intercessionibus freti praesentia bona cum faci-
litate, et seterna mereamur obtinere cum felicitate. Unde loco S. Wingua-
loei Monsteroli sito à pluribus coUata praecepto nostrae auctoritatis firmamus,
et sigilli nostri impressione signare praecepimus , imprimis ea quae à nostra
liberalitate vel patris mei Roberti , vel avi raei Hugonis praedicto loco con-
cessa sunt : scilicet molendinos duos cervisiae * usibus deservientes , à me ^
alterum cum quinque accolis , et alterum ab avo meo praedicto Hugone ,
cum decimo pontis denario et duabus Ecclesiis in memoriam S, Judoci sacra-
tis : quaruni una est infra niunitionem , alia super fluvium sita est , cura
piscatoria aquae ab Atiniaco usque Brivermacum. Addimus praeterea firinando
ea quae pater meus contulit , très Ecclesias , unam scilicet in honore S. Pétri,
aliam in honore S. Wingualoei, tertiam in commemoratione S. Salvii sa-
cratas ; et transitum Novae-villae ; pro quo solvuntur unoquoque anno quin-
quaginta carratae ligni , et duo modia vini , cum quinque solidis et décima
levaturae cervisiarum. Jnculcamus praeterea corroborando ea quae à primis
fundatoribus loci sunt collata ; scilicet à Hilgodo (b) Comité , qui praedictum
sanctum nuper à partibus Britanniae propter metum piratarum deportatum
hospitio cum liberalitate et munificentia tempore Ludovici Imperatoris filii L)
Caroli Calvi suscipiens , dédit illi ; itnprimis atrium publicum , sepulturam
scilicet advenarum et peregrinorum ; deinde novem mansos subtus Firmita-
tem, cum prato eisdem mansis contiguo. Addidit quoque iis villam Cauzo-
niacum absque alicujus consuetudinis exactione et redibitione , cum Rcclesiis
duabus et molendinis totidem. His addimus nostra auctoritate corroborando
ea , quae contulerunt Herlewinus Comes , Raynerus, Hato, Sybaldus , We-
nerannus , Clarboldus, Aldo Vicecomes , Anscerus , Saleco, Arnulfus Comes ,
Balduinus Comes , Gonfridus , Benzelinus , Alfridus , Hagano , Othegerus
(a) Monasteriolura Ambianorum , vulgô Mons-
teriolum seu Monsterolium aJ mare (^Montreuil-sur-
mer) sic dictum est à Monasterio primùm exiguo,
quod in honorem B. Mariae ac B. Pétri Apostolo-
rum Principis , régnante Theodorico extruxerat S.
Salvius in jiag-o Pontivo , rexeratque antequam
ad Episcopatuin Ambianensem promoveretur.
Post mortem ibidem sepultas, S. Salvii de Mo-
nasteriolo nomen Monasterio dédit. Locum
hune primùm Bragum , deinde à S. Salvii Mo-
nasterio Monasteriolum dictum Hadrianus Vale-
sius coUigit ex festamento Ansegisi Abbatis Fon-
tanellensis. Mabill. Annal. Bened. Lib. 19. n. 20.
[b) Hilgodus isle non alius est sine dubio quàm
Heligaudus Cornes et Abbas Centulensis , seu S.
Ricbarii , ab Hariulfo (in Chron. Centul. Lib. 3,
Cap. 10) laudatus , uti et filius ejus et in Co-
mitatu successor Herluinus , qui in hoc Diplo-
mate Herlewinus Comes vocatur. Ex his duo
colligimus : unum , S. Vingaloei , seu Guenga-
loei [s. Guinolé) Corpus cum aliis è Britannia,
Monasterio scilicet Landvenecensi , Monstero-
lium translatum fuisse principatu Ludovici-
Baldi , qui in illo Diplomate Imperatoris no-
mine donatur , tametsi nunquam reverà Irape-
rator fuerit : alterum , Ililgodum Comitem ^
qui tune teraporis, id est anno 878 vivebat ,
fundatoreni saltem secundarium fuisse S. Salvii
Monasterii, cujus palronus cum S. Salvio exinde
habitus est S. Wingaloeus. Inter ejus loci bene-
factores recensentur praeter Hilgodum , Herlev?i-
nus ejus filius, Aldorus, Arnulfus, Balduinus
et Ingelrannus , onines Comités Pontivcnses ;
necnon Balduinus Marchisus , scilicet Flandriae
Cornes. Sed prse his omnibus eminent Reges
Hugo, Roberlus, Henricus. Pcr id tempus S.
Salvii Monasterio praefuit Gualterus cognoniento
Grimutio , ex Centulensi Monasterio assumtus.
Id. Annal. Ben. Lib. 58 , n. 47.
DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
575
A Qericus, Balduinus Marcbisus, Ingerannus Cornes, Rodolfus , Landricus-
Largus, Hato, Franiericus, Hugo, Walterus, Herleboldus, Quorum pri-
nius Herlewinus cornes dédit in villa Squira Ecclesiam unam in honore
S. Vedasti, et villam quae Longum-pratum dicitur, cum silva et arabili terra
et pratis : dédit denique villam Silviniacum, et in villa Indei mansi mansum
unum. Denique regali astipulatione siniiliter ratum esse statuimus, quod Walo
Vicecomes Deo devotus homo delegavit praedicto S. Wingualoei loco, vide-
licet très mansos in Brisciaco, et duos in villa quœ dicitur Squira, et Eccle-
siam unam in villa quse dicitur Farnerias , et ad molendinum aedificandum
ai'eam unam in aqua quae appellatur Blenencia, cum tribus mansionariis *
accolis et terra arabili, et infra munitionem castri Monsteroli * duos accolas;
quibus adjungimus Raineri munificentiam , scilicet mansionarias areas duas
et dimidium in villa qufe dicitur Diletas ; necnon et Hatonis similiter man-
" sionariam unam in Vicomuso ; ac similiter Seibaldi dono assensum pryebemus,
et ratum esse jubemus, scilicet in Montenuiso très areas mansionarias, et in
Cathriaco Ecclesiam unam cum duobus mansis, et in villa quse dicitur Cam-
panis , campum qui aureus vocatuf. Inculcamus insuper Weneranni dono
très scilicet areas mansionarias, cum duobus viridariis infra munitionem
castri sitis ; adjunctis insuper bis quae Clai'boldus dédit, Belmeriacum scilicet
omnino cum duobus molendinis farinariis et Ecclesiâ. Aldonis denique
donum Vicecomitis stipulando firmamus , qui dédit medietatem alodi in
villa Squira, et S. Albini Ecclesiam in eadem villa. Et deinceps Ansceri dono
identidem faventes assentimus, qui dédit in villa Curtae XIIII mansos cum
molendino, silva, pratis et terra arabili ; quibus adjecimus Walberti curtem
à Salecone concessam : et sicut Arnulfi comitis donum firmando approbamus,
C per quod ea quae in Freneqvilla habebat, suprà memorato loco contulit ; ita
dono filii ejus favemus, quo Comitatum ejusdem villae praedictœ S. Wingualoei
dédit Ecclesiae. Alfridus denique dédit mansos duos in villa Cormonte, cum
tribus areis mansionariis à Benzelino in Montiniaco villa collatis. Haganonis
dono denique non minus favemus, qui in Albiniaco très mansos cum una
Ecclesiâ, et molendino, et silva , et arabili terra , et Othgerus Clericus dédit
carnilen lanistrarum locos très , cum duabus mansionibus , necnon mansum
unum à Balduino-Marchione datum , in villa Cauzoniaco situm. Rodulfi de-
nique, qui legis doctor vocabatur , dono favemus , qui dédit partem suara
unius villae , Conceti nomine , tam de Ecclesiâ quàm de caeteris rébus ad eam
respicientibus, et tertiam partem alterius Ecclesiae, villae scilicet quae Adria-
cus dicitur, cum tribus mansis , terra et silva et terra arabili ; et tertiam
D partem quindecim salinarum in villa quae Rua vocatur, simul cum terra ara-
bili ; et tertiam partem scilicet unius Ecclesiae in villa quae dicitur Ariona ,
cum tribus mansis et arabili terra. Et in eadem villa Gonfridi dono assensum
praebens , qui tantumdem dédit, silvam insuper ; addidi quoque quae in villa
Vertoimo dédit praedictus Rodulphus , mansum scilicet unum firmando cor-
roboramus cum tribus salinariis officinis , cum tertia parte Ecclesiae S. Albini
et ejusdem villae. Ingerannus denique piissimus comes hoc quod contulit ,
ratum sit ; decem scilicet et octo mansos terrae in praedicta scilicet Squira ,
cum arabili terra et silva , adjunctis insuper his quae Landricus-Largus dédit,
scilicet quartam partem villae Ethemontis , tam de Ecclesiâ quàm de rébus
ad eam respicientibus , et quartam partem alterius villae quae Buyras dicitur,
et quartam partem similiter de villa quae nuncupatur Crassum-mansum. Qui-
E bus addimus ea quae nuper praedicto loco concessa sunt à Hatone , Eccle-
siam villae Hainnessendae cum tribus mansis in eadem villa , et à Framerico
in Galamni manso tertiam partem tam de villa quàm de molendino, silva et
arabih terra , et ]^2cclesiam. Hermenfridus quoque ejus filius in sancta Maria
villa dédit duos mansos cum silva et arabili terra ; item duos mansos in villa
Tiliae, unum à Hugone, alterum à Waltero datum ; et in villa, quae voca-
tur Ascia, mansum unum. Ad ullimum autem dédit Rainerus miles très
mansos in Staplis , et uhum in Botino. Dédit denique Herenoldus medieta-
tem unius molendini in villa Lodic * et terra arabili , quantum sufïîcit
culturae unius carruscae. Rogerus itaque suam partem dédit in villa quae Do-
miniensis dicitur , cum molendino et terra arabili et pratis ; et ad Frasnias
duas areas
- 576 DIPLOMATA HENRICI 1. FRANCORUM REGIS.
similiter snam parteni dédit. Item in villa , qnae Tonil vocatur , dederunt A.
Hildiardns et filiae ejus Hilensendis et Melina très mansos , et similiter de-
derunt snam partem in villa quae Alchonay dicitur, cum molendino et terra
arabili. Haec omnia, quae hactenus sunt prsedicto loco concessa, vel in poste-
rum conferenda, per hoc nostrae auctoritatis prgeceplum rata et legaliter asti-
pulata esse jubemus, et sigilli nostri inipressione signare praecipimus.
Actnm Monsteroli publiée anno Incarnati Verbi MXLII, et regnî Henrici
Régis XI.
Ego Balduinus Cancellarius Régis relegendo subscripsi.
XI.
B
inBihUoth. Catalaunensem S. Pétri Abbatiam confirmât.
Kegia.
Ex Schedis D. de Gagnieres.
An. 1043. T^ nomine sanctae et individuse Trinitatis, Henricus misericordiâ Del Fran-
A coruni Rex. Qnidquid locis divino cultui mancipatis pro Dei amore
sanctorumque ejus reverentia largiendo conferiinus, atque collata confirma-
mus , profuturum nobis ad instantis vitae curricula transigenda feliciùs ,
atque ad regnum nobis, Christo miserante, à quo illud credimus nobis fore
coUatum , tutiùs liberiùsque ad honorem suae sanctae Ecclesiae, nostramque
ac nostrorum fidelitim salutem moderandum ac disponendum , necnon ad
perpétua permanentis prgemia faciliùs obtinenda , incunctanter conlidimus. C
Noverit igitur sanctae Matris Ecclesiae , filiorum, necnon fidelium nostrorum ,
tam praesentium quàm futurorum industria , Rotgerum (a) venerabilem san-
ctae Cathalaunensium Ecclesiae Pontificem , nobis et Reipublicae nostri regni
admodum fidelem , nostrae serenitatis sublimitatem adiisse , et obnixè postu-
lasse, quatenus nostrae auctoritatis praecepto firmaremus Abbatiam quandani
in honore sancti Pétri Apostolorum principis , à primitiva ejusdem urbis Ec-
clesia fundatam , et à beato Memmio viro Apostolico tune temporis sacra-
tam, qu.Te exigente necessitate rébus suis jampridem expoliata, nunc ab eo-
dem Episcopo pro posse reparatur , et rébus , quas olim amiserat , jure
forensi redemptis , renovando iterum ditatur. Cujus supplicationibus tara
religiosis et devotis assensum praebentes, statuimus et statutum esse volumus,
ut habeant ipsi fratres perpetim sine inr|uietudine quidquid ad praesens viden- D
tur hahere , seu de caetero additum fuerit fidelium largitione : in eodem
videlicet loco , ubi Tpraefata fundata est Ecclesia , Burgum cum appenditiis
suis ab omni, sicut hactenus fuerat^, banno (b) Palatinae potestatis liberrimum ,
etiam cum foragio (c) ; Ecclesiam sancti Joannis cum dote sua ; Ecclesiam
sancti Alpini positam intra mœnia jam dictae urbis , cum adjacentibus man-
suris , fornace etiam , theloneoque in atrio ejusdem Ecclesiae venumdatae
mercis , et reliqua dote ; Ecclesiam sancti Gerniani in eadem urbe positam
cum dote sua ; molendina tria infra civitatem , sinistrâ ab ortu urbe egre-
dientibus in valle sanctae Mariae parteni non modicani suburbii versus ean-
dem Ecclesiam porrecti ; altare sancti Martini non longé à mœnibus urbis
(a) Catalaunensem Ecclesiam ab anno 1011 jam approbata à patrc suo oontirmat^ necnon et
regere ccepit Rotgerius I Episcopiis, qui subur- ([naedani alia Abbatiae post Robertum addita.
banam Abbatiam seu Ecclesiam S. Petri rébus rid. quid de Rogerio dicatur sup. pag. 1 1 .
suis expoliatam , in Monasterium convertit , ut (i) Bannum trino jiotissimùm significatu apud
legitur in Diplomate Roberti Régis , qui Epis- scriptores accipitur , et in veteribus tabulis : 1 y
copi Concilium approbavit anno 1028. Diplo- Pro cdicto publico; 2, pro muleta judiciaria ; 3,
ma Roberti extat in Tom. X, pag. 619. Ad id pro disirictu ac jurisdictione. Hoc ultimo sensu,
operis usus est Rotgerius indiutria et labore Ri- videtur hîc Henricus Rex Burgum illum banno
chardi Abbatis Virdunensis, qui fratres cum libr'is Palatincc poteslatus liberrimum pronuntiare : ita lit
et uruanienlLi ex suo Monasierio istuc deduxit. Comités Gampaniae Palatini non polestatem ha-
et , quoad vixit, per se S. Petri Monasterium béant aniplius mulctani et proscriptionem bono-
rexit, cujus dcdicatio anno 1034 facta legitur rum hujus Abbalia: indii:endi , vel bannum in
in Clironico S Pelri Catalaunensis , in quo ad ipsain proraulgandi.
annum 1042 habetur : Dormitio Rolgeri Episcopi (c) Foragium est jus Domino" feudi compe-
fundalorif /luj us loci : Cui Rotgerus II successil. Apixd tens pro pretio imposito vino quod à Taberna-
Labb. Bibliol. nov. Mss. Tom. /, pag. 296 Ad Rot- riis et Cauponibus distrahitur,
gerii H supplicationeni hoc Diplomate Henricus
positum ;
DIPLOMATA HENRICI 1. FRANCORUM REGIS. 577
A posituiTi ; captiirani pisciuni à Bertriti-corte ad Matosgani iisque ; trans Ma-
ternœ fliimen Bertriti-cortem cum terris , exitibus , aquis, pratis ; villani ,
quœdicitur vêtus sancti Martini, cuni Ecclesia, terris, appenditiis , pratis, exi-
tibus, captnris pisciuni tuni Maternoe, tuni Blesse ; altare de villa Reccia ; altare
de Somrnoviduta ; altare de Lombrau , altare de Sclaron, altare de Solengis,
altare de Mairie ; Giserdi-corte mansum unum cum faniilia et niolendini
parte diniidiâ ; Ausorum corte mansum unum ; Wavoreio villœ medietatem
ex integro ; Copa terras decem ( « ) ; Criciaco mansos sex et dimidium ; Satu-
reiaco mansum unum ; Scureiaco mansos duos ; apud Mansionile juxta san-
ctum Memmium dimidium mansum ; Fassineriis mansum unum ; apud villani
Vitriacum mansum unum ; apud Pontionem mansum unum ; Arseio mansum
unum cum vineis ; apud villani quae vocatur Eurod, mansum unum , nec-
B non et fundum in viculo Visneel nomine situm. Praeterea alia multa , quae
quomodocumque nominari possunt , ad ipsum locum pertinentia per liane
nostram regalem paginam eidem Ecclesiae firmamus et corroboramus : et ut
haec nostrae ingenuitatis auctoritas recta et stabilis omni posthàc permaneat
tempore , hoc regale prseceptum inde conscriptum manu propria confirman-
tes, sigilli nostri impressionejussimus insigniri.
Actum Lauduni publiée anno Incarnati Verbi MXLIII , et regni Henric
Régis XII.
Ego Balduinus Ganeellarius relegendo subscribsi.
XII.
C Monasterium Fossatense ( t ) ab exactionibus libérât.
Apud Gérard. Dubois, Tom. I. Hist. Ecclesiœ Paris, pag. 658.
IN nomine sanctae et individuae Trinitatis Patris et Filii et Spiritûs sancti,
Henricus l^ei ordinante providentiâ Francorum Rex. Praedecessores nostri
priscis temporibus litteris commendare , et posterorum solertiae decreverunt
notificare quidquid à fidelibus in sancta et catholica Ecclesia exhibitum , ne
refrigescente caritate , et abundante nequitia , ut Scriptura testatur , raptores
ac iniqui pervasores occasionem invadendi et subripiendi possint invenire
ea , quae eadem mater Ecclesia jamdudu^n sibi tradita cœpit possidere. Ideô
ergo haec dicimus, quôd notum fieri volumus cunctis Christum credentibus ,
D venerabilem Gunterium Fossatensis Ecclesiae Abbatem ad nos accessisse , et
de quodaui nostro milite , nomine Nivardo , graviter conquestum esse. Dice-
bat enim Abbas se in pago Parisiensi quandam liabere et possidere villani,
nomine Equatam , in finibus silvae Aquilinae silam , quam olim suo in tempore
Carolus Fossatensi Ecclesiae tradiderat , ac perpetualiter possidendam cum
omnibus , quae ad praedictam villam pertinent , silva scilicet , prato , aqua et
terra arabili , hospitibus , et Ecclesia in honore beati Pétri Apostoli conse-
crata , placida mente , pioque corde contulerat , quam utique villam prae-
fatus miles sub velamine tuitionis , velut iniquissimus praedo atterebat , cre-
berrimè illiç moram faciendo , et venatum iens et rediens , colonis pauperi-
bus ibidem commorantibus multa et gravia mala inferebat. Nos vero ab
eodem Abbate talia audientes, simulque rectum Ecclesiae considérantes , diem
E rectitudinis ei statnimus , praefatumque militem , ut in die nominata ante nos
verbis Abbatis astaret Parisius paratus respondere , monuimus : cùmc|ue die
statuta ante nos venissent , jam dictus Abbas clamorem inferendo , et suae
Ecclesiae rectum ostendendo , coram Optimatibus nostris narravit , et illatas
sibi à Nivardo injurias viva voce et aperta ratione cunctis astantibus niani
Ex Cliartu-
lariohujusMo-
iiast.
An. 1043.
[a] In ])r£ecepto Roberti 'foin. X, |ia{j. 619 .
C»pa terras denarios in ccnsu perxolterites XL. Apud
Carolum Rapine , qui idem l*ra;tej)luin Ilenrici
edidit in Anrialibus Eccl. Dioeccsis (atalaun. p.
219 Copa terras et denarios in sensu persolventes io-
lidos decem.
(b) Gunlerius Abhas apud llenricum Regein
conqneritur quôd Nivardus quidam , sub spccie
Tome XI.
advocationis et tuitionis , homines Villae ALqui-
tie, in silva Aquilana {jvcliné) sit*, quam Ca-
robis Rex Fossatensi Ecclesiae contulerat , ini-
quis exactionibus divcxaret. Cilatus ad Régis
praesentiam Nivardus , niodico avenae stipendie
contentus esse jubetur. Mabill. Jnnal. Btned. Lib
58, n. 55.
Dddd
578
DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
festavit ; qui verbis non valens Abhatis resistere , omnium judicio proce- A
rum confusus reticuit , reumque se proclamans pro rébus Ecclesiae à se malè
tractatis , nostro regali judicio rectum in manu Abbatis posuit. Abbas igitur
manibus duoruni clientum coram omnibus sacramento' probavit , quod tutor
villse jam dictae in eajure non débet capere , nisi unum avense sextarium de
arpennis , in quibus hospites hospitautur. Ceteri verô arpenni à domibus
renioti , niliil aliud reddunt tutori nisi minam avenœ. Si autem cultor ar-
penni defuerit, et arpennus in f'eodum beati Pétri redierit, tutor in eo nihil
capiet , usquequo cultor redeat , et arpennum à ministro Abbatis recipiat :
nullani igitur aliain consuetudinem , excepta venatione , in omni terra
sancti Pétri tutor débet rite babere. Si vero aliquis hospitum ibi morantium
contra Abbatem vel ejus ministrum rebellis fuerit , tutor ille ad justitiam et
rectitudinem injuriosum illum ad curiam Abbatis aut ejus ministri débet ad- B
ducere , et pro foris-facto ille quartain partera justitise débet recipere. Hoc
itaque sic in curia nostra probatum et definitum est coram multitudine pro-
cerum ac militum atque clientum. qui unanimiter nos precati sunt super id
nostros apices fieri , eorumque nomina ad perpetuum emorialem subscribi.
Ut autem haec defmitio seu probatio perpetuum per cuncta aevi tempora
obtineat vigorem , manu nostra firmavimus, ac sigilli nostri impressione in-
signiri jussimus.
. Signum Henrici Francorum Régis. Signum Mainardi Senonensis Archie-
piscopi. Signum Imberti Episcopi Parisiensis. Signum Frollandi Episcopi
Silvanectensis. Signum Rodolfi Comitis. Signum Guilelmij Corboilensis Co-
mitis. Signum Yvonis Comitis Bellomontis. Signum Nanterii Vicecomitis.
Signum Guilelmi Comitis de Goms. Signum Balduini Conestabilis. Signum G
IngenuUi Buticularii.
Actum Parisius civitate in aula Régis , anno Incarnationis Dominicae
MXLIII. Indict. XI. sub XIII. Calend. Junii , anno verô Henrici Régis
gloriiosi XII.
Bauduinus Cancellarius relegit etsubscripsit.
XII.
Clrca an.
1045.
D
Imberto Parisiensi Episcopo, et Canonicis ejusdem Ecclesiae
pltires Ecciesias in suburbio Parisiensi sitas concedit.
Apud Brolium in Antiquitatibus Parisiacis, p. '221.
Reperitur Tn nominc sanctBB et individuae Trinitatis , amen. Ego Henricus Francorum
apud Gerar- J^ ]{q^ ^ (.{un in exhibitionc temporalium rerum quas humanaj religio divino
ihst Ecciea! cultui famulando , locis sanctorum et congregationibus fidelium ex devo-
Paris.Tom. I, tionc animi largitur , tam praesentis quàm perpetuae vitœ , ut jam pridem
pag. 644. niultis expertum est indiciis , solatium adquiratur , saluberrimus valde et om-
nibus imitabilis. est fructus primitivae virtutis , scilicet per quam et mundi
prosperatur tranquillitas , et fœlici remuneratione seterna succedit fœlicitas.
Noverit ergo posteritas omnium sanctae Matris Ecclesiae fidelium et nostrorum ,
* f. quidem quod quidam * Imbertus Parisiensis Ecclesiae Episcopus , nostrae serenitatis
adierit praesentiam , rogans et obnixè postulans , ut quasdam Ecciesias in E
suburbio Parisiacensi nostrae potestatist eantecessorum nostrorum antiquitùs
mancipatas , sancti Stephani scilicet, Juliani Martyris, Severini Solitarii ,
necnon et sancti Bacchii , quarum quaedam olim Abbatiarum dignitate subli-
matae erant , et ideô receptaculum et stationem congregationi Canonicorum
praebentes sanctae Mariae ; sed propter regni perturbationem rébus concessis
spoliatae , solitudini vacantes, parvum aut nullum antiquae possessionis reti-
nuerunt statum , praedictae congregationi concederemus. Sed quia apud nos
pro suis meritis praedictus Episcopus erat magnus , ejus voluntati nolentes
aliquid derogare , concessim us ejus petitioni praedicta loca regali praecepto
et liberalitate , eo pacto et conditione , ut quandiu Giraldus Clericus earum
possessor vixerit , sine inquietudine assensum Canonicorum totius congrega-
DIPLOMATA IIENRICI I. FRANCORUM REGIS.
579
tionis teneat, et post excessum usibus Cnnonicoruni sine reclarnatione
mancipentur : et ibi pro reiiiedio animae nieae vel parentum meorum Canonici
aggregentur, qui pro statu et incolumitate regni nostri exorantes ad utrumque
sutticiant, scilicet et ad stationein more solito reddendam Ecclesiae et ad
serviendum canouioè valeant cominuniter degere (a).
XIV.
B
Ecclesiae B. Mariae Stainpensis * Castri concessa confirmât.
Ex Antiquitatihus Civitat. et Dticatùs Stamp. Autore
Basilio Fleureau , pag. 292.
* Estampes
An. 1046.
IN iiomine sanctae et individuai Trinitatis. Ego Henricus Francorum Rex.
Cixm in exhibitione teniporalium rerum, quae humaiia religio , divino cultui
famulando, locis sanctis et eongregationibus fidelium , ex devotione animi
largitur, tain prœsentis, quàm perpetuse vitœ , ut jam pridem niultis expertum
est indiciis , solatium acquiratur : saluberrimus valde , et omnibus immuta-
bilis est hic fructus primitivae virtutis, scilicet charitatis, per quam , et per
mundi spatia tranquillitas, et fœlici remuneratione aeterna succedit fbelicitas.
Noverit ergo omnium sanctœ Matris Ecclesiae fidelium , et nostrorum solers
curiositas, quod devotè accessit ad nostrae serenitatis praesentiam communis
assensus sanctae Mariae Stampensis Castri, postulans, et obnixè obsecrans no-
C strae auctoritatis praecepto firmari ea quae Herchembaldus Praepositus et plures
alii, annuente, vel potius fa vente bonae memoriae genitore nostro Roberto,
pra?dicto loco concesserant. Sunt autem quae annotari petierunt haec, vicus
qui dicitur Canisculus cum omnibus dependentiis sine ulla redhibitione ,
precariam unam in terra sanctae Crucis cum omnibus consuetudinibus , sub
censu quinque solidorum ; sepultura Stampensis Castri , et totius suburbii ,
cum Ecclesia sancti Basilii à molendino Senauni usque ad vêtus aedificium (b)
Brunichildis, et usque ad ripam * Juinae ; molendinum unum cum hospitibus, 'JuLmeou
cum omni consuetudine ad nos pertinentibus in suburbio ; oblationes altaris -^"""^
sanctae Mariae per totum annum, excepta Assumptione sanctae Mariae , Al-
lodum quod dicitur Magnervallo et Frotmunvillario cum omnibus consuetu-
dinibus , et unum alodum dicitur Ausunvillario, ex beneficio Teudonis
JD militis, cum onnii consuetudine, et unum alodum in terra , quae dicitur
Alba terra * cum duobus hospitibus, et cum omni consuetudine et precariam • Aubtene
unam in villa quae dicitur Nuarevieris, cum omnibus consuetudinibus sub
censu duodecim denariorum ; et alodum in villa quae dicitur Mauriniacus, et
duos molendinos in Biervilla sub censu decem solidorum , qui census de fisco
(a) Hsec Charta caret calculo, qui annum
annolet ; non tamen idcô rcjicienda est, eâ jjrœ-
sertim ralione , quod memorct nonnullas Ec-
clesias, quae Abbatiarum ollm gaudebant nomi-
ne, quae(jue, dum Normanni sœvirent , spoliatae
possessionibus , et à Monachis desertae jacebant.
Meminil inprimis Basilicae S. Stcphani , qu*
suburbana erat teinpore Henrici Kegis, quaeque
fuit Basilica S. Stepliani de gressibus, ubi modo
coUegium est Canoiiicorum. In ea Cliarta ha-
betur quoque memoria Ecclesiae S. Juliaui mar-
tyris, (|uae suburbana etiara fuit. Memoratur et
Ecclesia S. Sevnrini : porrô constat duos olim
inprimis Scverinos Parisiis notos fuisse , allerura,
qui Chlodoveum aegrum curavit, atque adcô ,
qui sub ejus vixit principatu, quique apud Cas-
trum Nantonis è vit;! decessit ; hujus memoria
recolitur in Basilica S. Severini : alterum , qui
tempore Childeberti reclusus in suburbanis Lu-
teliae vixit, quique S. Chlodoaldura sanctis ins-
tituit documcntis , cujus sanctum Corpus in
Ecclesia S. Mariae inter sanctas reliquias habetur,
huncquc coli in Basilica S. Severini Valesius
existimavit : quia legebat apud Usuardum in
Martyrologio, Nono Catend. Decemb. Parisiis de-
positio S. Severini Monachi et Solitarii : legebat
quoque in literis Henrici Régis esse Basilicaru
S. Severini Solitarii. Forsan labcntibus tempo-
ribus inconsultô alter pro altero habitus est in
honore. In Chartulario Ecclesiae Parisiensis Pres-
byter S. Stepliani , et .Presbytcr S. Juliani ,
Presbyteri Cardinales dicuntur : Presbyter verô
S. Severini Archipresbyter et bodic dicitur. De
Basilica vero S. Baccliii nihil babeo quod dicam ,
ait Gerardus à Bosco, seu memoria illius Basi-
licae intercidit, seu immutatum noinen est Ba-
silicae. Si quis hic conjecturae locus sit, crcderem
libenter de Basilica S. Benedicti hic agi. Ge-
rardus Dubois Hist. Eccl. Paris. Tom. I, pag'. 64.'î.
[b) Sub extreraa Arenularum Planitiei ( ta
Plaine des Sablons) parte videntur adhuc rudera
veteris aedificii et ïurris Brunechildu vulgô dictae,
à percelebri Reginâ filiâ Athanagildi Tisigotb.
Régis , atque uxore SIgiberti I Metaruin seu
Auslras. Régis. Fert populorum traditio à Bru-
nccbilde locuin hune fuisse occupatum. Utri'im
ab ipsa construotura , ignoralur. Monumenta
nonnulla, Romanorum opus innuunt. Fleureau
Antiquit. Stamp. Cap. 9 , pag. 16.
Ddddij
580 DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
regali Stainpensi, donante Roberto Rej^e, ad opus Ecclesiae persolvitiir ; ^
in sarcleis diinidium niolendinum in vadimonio trium unciarum auri et 40
solidorum, et de culturis Régis , quae supra Stampas (a) vetulas sunt , décimas;
et juxta niolendinum nostrum in suburbio vineam unam, cum duobus hos-
pitibus, censu quinque solidorum ; subtùs Castrum Stampense vinese arpen-
tum et dimidium qnod solvit XIV denarios, et unum alodum apud man-
sum Bavonis quod dédit Adeladis filia Benzelini propter sepulturam ejus,
et aliud alodum quod dédit supradicta Adelardis, post excessum ejus, et
• fort. Pr*- domum sitam in villa, quse dicitur Roureia : et ne * propositus Stamparum,
positu». ^^j gjjqyjj aiia persona audeat aliquid invadere, vel accipere in domibus
Canonicorum, et ne hospitantur Canonici ullo modo. Si autem in posterum
alicui personae locus concederetur ad custodiendum ; ne ejus Praelatio Cano-
nicis obesse posset, omnia ministeria Ecclesiae Canonicorum potestati, et vo- B
luntati concedimus : et ne discutiatur causa Canonicorum judicio alicujus
personae saecularisj nisi tantum Régis judicio, aut praecentoris, ciim com-
niittetur ille locus ad custodiendum. Haec suprà annotata , et exarata, quae
hacteniis sunt concessa, et quae modo, Domino donante, concedenda regali
praecepto concedimus , et nostra auctoritate adstipulando corroboramus, eo
pacto, ut si quis legem dissimulando, vel negligendo, haec violare tenta-
verit, conatus illius omninô fiustretur, et fiseo regali centum librae auri
persolvantur.
Actum Compendii , MXLVl anno Incarnati Verbi, regnique Henrici
Régis XVI.
Ego Baldovinus Cancellarius relegendo subscripsi.
XV. c
Ex chartario Placitum habct pro Cœnobio S. Medardi adversùs Rotbertum
5. Medardi. CodlcJacensem.
A'pud Mabill. de re Dipîom. pag. 584.
An. J0.i7. T^o usque inolitum humanitatis vitium videmus profusum , ut principale
XJ quod est naturae suis quodammodo nebulis obfuscet, et abjectâ pietate
simplicitatis , girum laboris delectabiliter sub jugo cui se sponte supposait,
portet. Unde necessario testimoniis eget simplicitas rara fulciri , quoniam
nequit aliter humanae malitiae multiplicata versutia vinci. Hac de causa
Raynoldi (h) Abbatis sancti Medardi et Rotberti (c) de Codiciaco altercatio j)
(a) Pars urbis versus Aurelian. respiciens , in B. Mariae fundatorein : at saltem benefactorem
qua constructa S. Martini Ecclesia , quaeque fuisse praecipuum coUigitur ex lioc Henrici Di-
ideô Burgus S. Martini rocatur, Stampce vetuUe plomate.
seu veteres dltitur ab annis 600, et distinguitur [b) Reinoldus , seu Rainaldus S. Medardi
à noYis Stanipis , quae Castrum Stampense. Ejus Suessionensis Abbas, de quo agitur, pag. 367
distinctionis ratio inde peti débet, quôd vêle- huj. vol. In Synodo Reniensi, an. 1049^ simoniae
ribus Stampis , ubi S. Martini Abbatia , oliin insiinulatus Rainaldus, ipse sibi conscius, è Sy-
Canonicalis , nunc Prioratus Mauriniaco sub- nodo se subduxit , ob idque excommunication!
jectus , à priscis temporibus ad hoc usque tem- suppositus. Posteà sui purgandi causa Romani
pus consistit, novae subindè sedes accesserint , abs(iue Régis permissu profectus, Abbatiâ pri-
quae à vetere opido mûris disparatae, quasi no- vatur Abbas deinceps restitutus an. 1063, à Pe-
vum opidum constltuerunt , in quo Ecclesia tro-Damiani , Legato in Gallias , iterùm ex-
coUegiata et parochialis B. Marlae cum Régis communicatus. Hinc Monachi alii ad Romanum
])alalio sita est Praeter Gregorium ïuron. et Poiitificeni scribunt , alii ipsum adeunt. Petrl
Fredegarium , Stampensem p«gum Capitularia sententiam probavit Alexander II ; sed nihilo-
saepè notant : at ejus loci Palatium seu Castrum minus Rainaldus, potcntium quorumdain fultus
nemo ante Helgaldum nominat : quo auctore favore, in Abbatia perstitit usque ad annum cir-
discinius Constantiam , Roberti Régis uxorem, citer 1076, quo ferè terapore decessit. Mabill.
Stampis Palatium nobile construxisse , ubi Ro- Amial. Ben. Lib. 59, n. 67.
bertus Monasterium S. Marier in Stampensi Castro., (c) PraeiJOtentissimus miles Robertus injustas
atque Ecclesiam in Palatio aedificavit. In Stam- consuetudiaes à Villis S. Medardi Abbatiaj Sues-
pensi Palatio degebat Robertus anno 1030 , quo sionensi subjcclis extorquebat. Quod gravatè
tempore regium praeceptum Adraldo Abbati Mo- ferens Rainoldus Abbas, eum pertraxit in ju-
nasterii S. Fincentii et S. Germani in suburbio Pa- dicium liei.rici Régis, qui lune apud Caucia-
risïacœ urbis siti concessit. A Regia manu transiit cum ad Axonam { l'Abne ) fluvium residebat.
ad Comités et Vicecomiles Stampense doini- Illic in audicntia Régis constitutus Robertus co-
nium. Pleure.aii ibid Cap. 2j pag. 3, 23 et 24. ram Episcopis et Abbatibus ac nobilibus multis,
Mabill. lie re Diplom. Lib. 4, n 130. Juxta Fleureau iniquis illis consuetudinibus cedere compel-
p. 290, non ita constat Robertum Regem Ecclesiae litur. Id.
DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS. 581
A longa in praesentiam usque Henrici invictissimi Régis Francorum perducta ,
ejus est jiisto judicio et regali auctoritate finita. De pluribiis quae tyranni<;â
vi facere injuste valebat in Ahbatia , Regeque jubente res eadeni ratio finitae
altercationis his conclusa et firmata est litteris ad testinionium veritatis , ne
ultra praedictus miles vel ejus posteritas in aliquo subinurniuret : (juemad-
niodum sîepissimè super Ecclesias insatiabilis cupido mortaliuni facere solet.
Notum sit ergo omnibus sanctœ Dei Ecclesiae filiis et fidelibus , tam futuris
quàiii praesentibus , quoniam Rainaklus gratiâ Dei constitutus Abbas cœno-
bii , quod prteter mœnia Suessionioœ urbis fundatum est in honore sancti
Medardi , magna necessitate oompulsus , Henricum Regem adiit in Ab-
batia sancti Stephani in loco qui d'citur («) Codiciacus , corani Episcopis
et Abbatibus ac nobilibus multis qui infrà notati sunt , adstipulandae causa
B veritatis ; et supra Rotbertum pro custumis quamplurimis , contra jus et fas
in eadeni Abbatia scilicet ab ipso levatis , querimonias intulit auribus
piissimi Régis. AfFuit ille regiâ coactus praeceptione, et qu;e injuste praesuinp-
serat et levaverat , licet diù frustra nitens defendere , tandem tam jussu po-
tentissimi Principis , cjuàm praesentitim ratione firmissima nobilium victus ,
id solum quod infrà subscripsimus, in Abbatia sibi deberi , de praeteritis pœ-
nitens compulsus annuit. Si Al)bati aut ministris ejus de hominibus forensi-
bus , sicuti de ledis aut aliis tortitudinibus , quispiam potentum aut vi(;ino-
rum aliquid fecerit injustum , et Abbas aut ministri ejus per se poterunt
liabere et recipere rectum , in hoc non Rotbertus neque posteri ejus nihil
clamandum habebunt. Si autem Abbati aut ministris ejus ad obtinendam
justitiani defecerit virtus, et ob hoc ipse Rotbertus aut posteri ejus ab Abbate
r aut ministris ipsius moniti fuerint et invitati ad faciendani defensionem ; si
per eos justitiam receperint , tune ex justitia , quam vnlgo vocant legem ,
tertiam tantiiin habebunt partem. Quia igitur de justis et injustis custumis ad
hanc solam multorum testimoniis recognoscens est adductus ; idoneorum
testiura nomina , quibus praesentibus id actum est et firmatum , hîc inferiùs
signa vimus, ne (quod posthac nunquam fieri credimus) ad amplius requiren-
dum vel ipse respirare audeat , vel suorum aliquis posterorum. f.t ne ulteriùs
fieret , jussu Régis inpraesentiarum omnes Episcopi qui subscripti sunt , ana-
thematizaverunt, quod Rex propria manu firmavit atque sigillo regiae aucto-
ritatis consignari fëcit.
Signum Widonis Renioruni Archiepiscopi. Signum Beraldi Suessorum
Episcopi. Signum Walteri Meldensiuin Episcopi. Signum Gibuini Laudu-
Q nensis Episcopi. Signum Dragonis * Belvacensium Episcopi. Signum Rogeri •«/. Drogo-
Catalaunensis Episcopi. Signum Frolaudi * Silvanectensis Episcopi. Signum "'^
Rainaldi Comitis. Signum Guidonis filii ejus. Signum Drogonis. Signum *."'• Jf^rotan-
(a) Codiciacus seu Cauciacuin , vulgô Choi'if, Cociaceiisem Robert! filiuin vel heredem. à Bal-
in Noviomensi quidein pago, sed diœcesi Sues- daino Marchione Flandrensi, Pliilippi Régis tu-
sionicâ positura , Cotiain i^Cuise) inter silvain et tore , lata sentenlia est , quain ipse Pliilippus
Lisgani ( Le.igue vu Laigle ) cui adhaeret, Axouà aniio 10G6 dato Diplomate firmavit, m qiio liaec
intcrfliienle, non procul ab ejus in Isaram con- verba : Albricus de Cociaco.... qui admccititiin et
fluentibus, supra Compendium, Villa fuit regia, consueludine inique!.... à Cœnobio S. Medardi et
Monasterio quoque insignis. Stephano proto- Vico-Castro média l'iii de suo Caxtello rusticos et in-
martyri dicata fuit ab initio ejus loci Basilica. ciila^ ad suani juititiam veniie compcllebat eacon-
ïlinc Cauciacensium Toparcharum seu Castella- ditionix coiii'entio/ie, ut nisi infra quiiidecim dieu
uorura origo quorum posteà , atque in primis quod commisit emendari procurai'ciit. Silva/ieclis
Roberti de Codiciaco Castellani, pervicaciam ut i/i captionem .s« conférât, etc. Qu<e verba, aliaque
frangoret Raynoldus S. Medardi apud Suessiones uberiùs suo loco referenda , non nisi in Castel-
Abbas, anno 1047 Henricum Regem addit in Ab- lanuin Cauciacensem , Monasterii Advocatum ,
balia S. Stephani, in loco qui dicitur Codiciacus cadere possunt : cùm Ficus-Caslrum (nunc f^icus
commorantem , et cuin multis regni Primoribus super Axonam, Vic-sur-Aisnk) dictus, médium
publicam Synodum agentem , in qua repressae iter ac rectum inter Medardensem Abbatiam et
Rotberti infestationes. Synodicae liujus senten- Cauciacum dirimat , quod Codiciaco minime
tiae quam , hîc publicaraus , meminit Chrono- convenit : et Cauciacunsis locus , uti et Com-
graphus S. Medardi apud Achcrium Spicil. T. II, pendiensis, Silvanectensi subjaceat jurisdictioni ,
pag 78(5 ; cujus verba referuntur pag. 367 liujus non autem Codiacensis , qui Laudunensi seu Vi-
vol. Ubi tamon praedictum Rotbertum non Co- romandcnsi Praetorio nusquam non paruit. Ilinc
diciacensem , uti supcriores litterae, sed de Cociaco, ergo conficitur , Codiciaci ^ Cociaci , itemque
vel Couciaco nominat, ratus forsan hune Rober- Cuciaci aut Cusiaci, Cacei seu Cochei , Clioisiaci
tum Codiciacensis in pago Laudunensi domi- nominé non hîc Codiciacum aut Couciacum
num extitisse. Nec levis sane difficultas , quae Castrum Coucj', Regiani aliam villam pagi Lau-
tamen in Cauciacensis gratiam videtur solven- dunensis , sed Cauciacum , ClioLiy, in pago No-
da, quôd in Abbatia Cauciacensi , rcs, uti jjro- viomcnsi. Mabill. de rt Diplom. Lib. 4, n. 34.
prio in loco, deiinita sit. Verùra ex sequentibus »t. n. 37.
rei cardo peti débet ; quippe similis in Albricum
Ddddij
582 DIPLOMATA HENRIGI I. FRANCORUM REGIS.
Godefridi sancti Quintini mililis. Signuni Balduini. Signum Walteri Albarii. A
Signum Willermi fratris ejus. Signum Widonis Vicecomitis. Signuni Gui-
donis de Cerchia. Signum Wazelini de Chadneyo. Signum Widonis Mares-
calci. Signum Drogonis Praepositi. Signum Odardi. Signum Odelini Came-
rarii. Signum Gunzelini. Signum Fulconis. Signum Evrardi fîlii Hesselini.
Signum (^erardi. Signum Vivieni. Signum Aeilberti. Signum Henrici Régis
Francorum invictissimi.
Descripta vice Rainodi Caneellarii jubente Rainaldo Abbate , anno Incar-
nati Verbi millesimo quadragesimo septimo. Indictione quinta-decima , regni
vero Henrici Régis nono-decimo (a).
6
Inler Sclieda-'i
Mabillonii.
An. 1047.
* al, appen-
ditiis
* in Gall.
Clirbt. ïegiii-
tia
* ibid. insur-
gerc volen-
liuin
• ibid. dona-
tioneiii
XVI.
Cœnobio S. Medardi ab Hugone quodan) reddita confirmât.
Ex Chartario hujus Mmasterii (ft).
OR DO rationis exposcit , ut quod per prolixiora tempora perdiu^are
volumus , ad posteritatis menioriam litteris et scriptis commendemus.
Idcirco noverit omnium tam praesentium quàm et futurorum industria , quod
quidam vir illustris , Hugo noniine , nullâ pecuniae cupiditate ductus , vel
nécessita ti bus adductus ; sed magis pro remedio animae suae et patris sui ,
nomine Rainoldi , necnon et fratris sui , nomine Alberti , omne beneficium
Abbatise SS. Medardi et Sebastiani atque Gregorii Papse , quod sibi here-
ditario jure pertinebat ac prsedecessoribus suis , divinà praeventus gratiâ red-
didit cum omni integritate , scilicet cum villis nomine dictis , Yillana , Vil- G
lereisium , et quidquid in Villa - curtis et Rochis possidere videbatur ,
totum et ad integrum Deo et praefatis sanctis reddidit per manus Do-
mini Rainoldi Abbatis , in prtesentia Domini Widonis Remorum Archie-
piscopi , et Domini Beroldi Suessionum Episcopi , et quorumdam Optima-
tum palatii Régis , videlicet Rainoldi Comitis Hugonis cognomento Bar-
dulphi , Ansoldi quoque et Milonis fratris ejus , et Rotgeri Teste - viridis ,
et Rascelini , Odonis quoque et Maineri ; in quorum praesentiam totum
beneficium suum , sicut dictum est, in .Monasterio puellarum S. Mariae red-
didit Deo et praefatis sanctis ejus , cum appendentiis * , scilicet cum manci-
piis et servis utriusque sexûs , cum terris cultis et incultis , molendinis ,
pratis , silvis, pascuis , aquis aquarumve decursibus , cum mobilibus et im-
mobilibus , et omnibus adjacentiis sibi pertinentibus. Sed quum malitia et D
nequitia * saeculi hodie magis in multis praevalet , magnîi providentiae in-
dustrie quidam rationis conventus talis factus est , ut praefatus Abbas Rai-
noldus praefato Hugoni pretium XL librarum concederet , ne beneficii red-
diti pœniteret vel propter perfidiam vel insolentiam quorumdam insurgen-
tium * : à parte autem Hugonis taie decretum constitutum est propter utili-
tatem Monaaterii, ut si praefatus Abbas Rainoldus , vel aliquis successorum
ejus praefatum beneficium cuicumque reddere volperit , vel aliquo malo in-
genio stipendiis Monachorum subtraxerit, ipse praedictus Hugo vel successo-
res sui in suum jus et dominationem * saepedicturu beneficium sine ulla con-
tradictione , et sine ulla retributione supradicti precii , videlicet XL libra-
rum, cum omni integritate répétant.
Actum in IVlonasterio ( c ) SS. Medardi et Sebastiani atque Gregorii E
(a) In Chartario scriptum erat , anno Inear-
nati ferbi millesimo quadragesimo nono : al reponen-
«lum, septimo, si Indictio hîc rectè scripta est,
ducto calculo ab ejus coronattone anno MXXVIl
facta. Mabillonius. Verùm si calculas ducatur à
coronatione Henrici, in annum 1047. incidit
annus vicesiinus vel vicesimus primus ejus regni.
Attamen in Placito sequenti annus quoque de-
cimus nonus componitur cura anno 1047, Forte
pro XVIIII in utroque Placito legendum est
XVII, qui annus XVII regni Henrici reipsa con-
currit cum anno Cliristi 1047 et Indictione XV.
(i) Typis mandatum reperies inter instru-
menta Novae Gall. Christ. Toin. X. Col. 96.
(c) Totum illud Suessionicse vallis spatiura ,
quod extra portara urbis orienlalem ab Axona
circurafluente ad montes Croviaco vico proxi-
mos continetur , intra sepla Croiciacensis regii
iiscifuit olim circumscriptum. Suum ibi Franci-
cos Reges habnisse Palatium constat apud om-
nes : iinmo non unicum, sed plura insimul cx-
titisse , praeter antiquam tabulam , docet Chro-
nicon vêtus de iVorraannorum gestis, ubi ad an.
886 hsec leguntur : Post liœc Sigefridus famosissimam
Ecclesiain S. Medardi igné cremavit , et Palatia
Rf.gia. Docent antiqua Abbatiae S. Medardi ino-
numenta in loco illo amplissimo tumulum xdes-
que sacras Medardo Noviomensi Episcopo à
DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
583
B
Papae , et Laudmio (a) Clavato die Doniinioae Nativitatis propriis manibus
et sigillo gloriosi Régis Henrici roboratuni , et omnium Episcoporum ibi
convenientium manibus sub anathemate confirmatuni , et optimatum palatii
astipulatione subnixum.
Signum Henrici gloriosissimi Régis, anno Domini MXLVII. Indict. XV.
regni vero Henrici Régis XVIIII.
S. Widonis Archiepiscopi.
S. Beroldi Episcopi.
S. Gibuini Episcopi.
S. Fuleonis Episcopi.
S. Drogonis Episcopi.
S. Frotlandi Episcopi.
S. Hetzelini Episcopi.
S. Balduini Episcopi.
S. Widonis Ai'chidiaconi,
S. Fuleonis Archidiaconi.
S. Harduini Archidiaconi.
S. Yvonis Clerici de Perona.
S. Balduini Clerici.
S. Hermanni Clerici.
S. Burchardi Clerici.
S. Fulchradi Clerici.
S. Balduini Comitis.
S, S. Eustasii Comitis.
S. Lantberti Comitis.
S. Ingelramni Comitis.
S. Drogonis Militis*.
S. Lestoldi Militis.
S. Guarneri Militis.
S. Evrardi Militis.
S. Walteri Militis.
S. Nivelonis Militis.
S. Evrardi Militis.
S. Guidonis * Vicecomitis.
S. Hugonis Militis.
S. Gotfridi Militis.
S. Drogonis Militis.
S. Odardi.
S. Hugonis qui liane cartamfierijussit. S. Odolini *.
XVII.
ihid. Comi-
tis
* ibid. Wido-
nis
Md 0.1e-
Ecclesiae Carnotensi fiscum Unigradiim iinmunem concedit.
Apud Acherium Tom. XIII. Spicilegii, pag. 285.
lÙT Scliedis
D. d'Herou-
val.
IN i.omine sanctae et individuœ Trinitatis , Patris videlicet et Filii et Spi- An. 1048.
ritûs sancti, ego Henricus Francorum Rex Dei gratiâ. Si erga cultum San-
ctorum et utilitatem Ecclesiarum , antiquorum institutio nos voluit esse
devotos , quantô magis erga singularem memoriam nostrae salvationis, vide-
D licet Dei Genitricis , quam post Deum credimus et confidimus non solùm
nostrae salutis amminiculum, sed et plénum effeotum ; nnde pro acquisitione
aeternae felicitatis admodùm sollicitus circumspexi si cii-ca me aliquid habe-
rem, quod ejus famulatui et promerendse gratiae impendere possem : et hoc
mihi aliquantisper cogitanti ad memoriam rediit Canonicorum Carnotensi
Ecclesise, quam sœpiùs inculcaverant, petitio, per quam à diversis exhibi-
tionibus et actione * illa quae vulgari nomine Vicaria (b) vocatur , illum • «/. exactio-
fiscum, cui Vmgradus * vocabulum est, liberum et quietum deinceps esse '"^ ,
concederem. Ego verô petitionis ipsorum exaggerando cumulum , universa «reium
concedo queecumque quselibet terra praefati fîsci mihi meisque hactenus per-
solvere consueverat, quatenus in eo habitantes tutiiis vivere , et idcirco
Rege Francorum Cblotario posita. His in Pa-
latiis varii Regum atque Pontificum habiti sunt
Conventus atque Concilia. Mabill. de re Diplom.
Lib. 4, n. 92.
(a) Lugdunum Clavatum civitas in extremis
Rcninrum linibus cdito in monte locata, sua
B. Reinigio Reniorum Anlistiti accepta refert
décora atque incrementa, qui Pontificalem ibi
sedera instituit. iSibil de Laudunensi Regum Pa-
latio scriptum invenit Mabiilon. [ibid. pag. 291)
anle Caroli Simplicis Principatum : quo ex tcm-
pore civitas illa ( ut Guiberlus Novigentus
Âbbas tradit) Regni caput, Regiœ ainbitionis tlia-
lamuf., et u/iicum hac œlate propugnaculum habita
est Lauduni plurima cùm ab ipso Carolo , tiun
ab ejus posteris condita sunt instrumenta.
[h) Vicarii diccbantur , qui Corailis vice, aut
alterius judicis partes exequebantur in pagis ,
■vel minoribus oppidis : Gallis Viguiers. Vicario-
rum jurisdictio erat tantùra in levioribus , non
vcrô in majoris momenti, aut criminalibus eau-
sis : neque tamcn omnium Vicariorum eadem
fuit conditio ; de causis quippe cùm civilibus ,
tùm criminalibus, atque de iis quas ad superio-
rem justitiam spectant, maxime Vicarii Regii,
aliquando cognoverunt et judicaverunt. Vica-
rias saecnlo XI ineuntc jam sub clientelari pro-
fessione concessas , eâ etiam conditione , ut fe-
minae cas possiderent, probat D. Brussel Tom. il
de usu feudor. pag. 718. ex Charta Roberti Régis
Franc, an. 1027 , quam vide-sis pag. 612. Tom.
nostri X . Vicarii distinguuntur aliquando à Vice-
comitibus ; nonnunquain vcrô cum ipsis con-
funduntur. Vicaria est districtus Vicarii, juris-
dictio, justitia, seu jus cognoscendi et judican-
di ; Vicaria etiam dicitur exactio, quam Vica-
rius facicbat intra Vicariae suae limites ; quo ul-
time sensu Vicaria accipilur in hoc Diplomate.
Ex Autosia-
584 UIFLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
quaecunique ab eis usilnis Canonicorinn dehentur, pleniùs valeant reddere , A
exceptis quatuor sextariis vini de unoquoque arpenno , quos mihi advoca-
tionis gratiâ retinui, quatinus si in posterum quis ei fisco injuriam inferre
tenitaverit, Rege auxiliante superno nie advocatnm [a) sibi sentiat esse in-
festum. Et ut nostrœ liberalitatis munificentia omnibus sanctse Matris Ecclesise
fidelibus et nostris esset nota, summo studio et diligentiâ praecipimus exa-
rari et sigilli nostri impressione signari : quatinus quod nianu propria signe
crucis inipresso statuinius esse ratutn , per curricula succedentium temporum
nianeat inconvulsum. Et si quis hujus conventionis esse temtaverit violator,
quod absit, iram Dei incurrat^ atque nostra nostrorunique auctoritate con-
victus abscedat, et pro illicita praesumtione auri libras centuni regali fisco
persolvat.
Actum publiée Parisius anno Verbi Incarnati MXLVIII. Indictione I. B B
régnante Henrico Rege XVIII (tj anno, XV. Kal. Maii.
XVIII.
Theobaldi Comitis donationes lactas Monasterio Cellensi,
^/,„. " approbat et contirmat.
k'<^uà Camitzatu7n in Antiqiiit. Tricassinis. fol. 22 verso.
An. 1048. TN nomine S. et individuee Trinitatis, ego Henricus gratiâ Dei Francoruni
X Rex. Cùni in exhibitione temporaliuni rerum, quas humana religio divino q
cultui famulando locis sanctis et congregationibus fidelium devotione animi
largitur, tani praesentis quàm perpetuse vitae, ut jani pridem niultis expertum
est indiciis solatium acquiratur, saluberrimus valdè et omnibus imitabilis est
hic fructus primitivae virtutis, videlicet charitatis, per quem et mundi pros-
peratur tranquilitas , et felici remuneratione aeterna succedit félicitas.
JNoverint ergo et prsesentis status et posteritas sanctœ Matris Ecclesiae filioruni,
nostrorunique Primatum et onmium sub nostro regimine degentium, quod
* leg. (luoii- quidam * sunnn;e nobilitatis Cornes, Theobaldus nomine , nostrae serenitatis
dam
(a) Quod in Ecclesia Romana et Orienlali nasteriorum constiluta , raodô ut non tantùio
pri<îstitere defensores, id ut in Monasteriis agercnt lites omncs prosequerentur j sed etiain duclla in
instituti advocati sunt. Id inuneris j)rini6 quidein dubiis causis, ubi necesse esset , sustipercnt,
supplevcruiit Reges plerique, qui loca Deo sa- jurainenta praestarcnt, et ad castra ])ergerent
cra in suam (ut vocabanl) Mundeburdein , seu cuin inililibus et subditis Monasterioruni , quae
tutelam ac defensionem suseipiebant. Posteà verô regi inililiain debebant. Sti[)endiuni illud erat vel
quàm inultiplicalis Monasteriis, regia cura sin- certuni prajdium advocalis assignatuiu , vel an-
gulis defendendis sufficere visa non est, subro- nuus census. Officiuni istud dignitas evasit , quae
gati sunt honiines prœpotentes, Duces ac Comi- una cum stipendio transibat ad heredes. Advo-
teSj qui auctoritalis suae praesidium Cœnobitis catis adjuncti etiam subadvocali , ((uibus sua iti-
accommodarent. dem merces constabat. Eoruin ofliciuin erat res
Medio circiter septiuio saeculo cxpcti et insti- Monasteriorum curare vice advocatoruui. Plures
tui à Regibus cœperunt Monasteriorum Advocati ejusmodi subadvocatos aliquando creabant sin-
seu defensores, ut eorum auctoritate. quorumvis guli advocati in magnum graTamen Monasterio-
honiinum Monasticis rébus iiiiiiantium cupiditas runi. Hinc Otto Magnus in litteris, quibus Lant-
reprimeretur. Quippè Cblotarius III , Clilodo- bertuiu Comitem Lovaniensem créât advoca-
vei secundi filius, t inliLitrem viruin Geiigu/fum lie- tum Coenobii Genimelacensis [Gemblnu) , prae-
» suensibim Monacitix advo.:utuin concesùt anitc de- ci])it ut Cornes unicum babeat subadvocatum ,
s) cimo regni suc : iiempe ut nnines causas ipsius Mo- qui niliil juris babeat, nisi per singulos annos
» iiasterii prosequeretur , et ablata restitueret t. de unaquaque domo percipiendi denariuui
Persévérât haec advocatorum institutio , eos- unum, gallinam unam , unum avenae sextariura.
que Carolus Magnus confirmavit in Capitulis ïempore procedente , qui Monasteriorum de-
Ecclesiasticis anni octingensimi primite , sta- fensores esse debuerant , eorum depraedatores ac
tuens 1 ut ipsi boni et recli es.ient, et rectè ac juste direplores facti sunt, nec sine gravi damno ac
M causas prosequerentur ». Ilanc Provinciam susce- labore id genus officii pretio redemptum est à
père plerique Monasteriorum conditorcs , ipso- Monacbis , penitusque extinctum. Quod saeculo
rumque posteri^ si quidem satis virium et po- quarto -decimo accidit. Fid. Mabil. Prœf. in 3
tcsiatis haberent : sin minus, optimales à Mo- sœc. Ben. n.Wi. pA&S. elL. XIII Jnnal. Ben.n.l^.
nacbis electi, et approbati à Rege. Monasterium [b) Legendum esse XVII inde patet , quod
S. Galli, proi)lereà quôd non ex rcgalibus do- initium regni Henrici à morte patris repetcnduin
nariis, sed ex privalorura largitionibus accreve- sit à 20 Julii anni 1031 ; quod non satis atrendisse
rat, cùm nemincm siii defensprem vel advoca- videntur Scriptores Cbartarum bujus Régis ;
tum reperire potuisset , Ludovicus Augustus instrumentis enim anle 20 Julii datis, ut in se-
tucndum ac defendentium suscepit. Ne verô quentibus magis patebit , non seroel apponunt
advocati Monasteriis operam ac tutelam suam annum, qui solùm convenit instrumentis scriptis
gratuitô praeslare viderentur , stipendium eis post bunc diem. Ilaec confusio notanda est, ne
assignatum est ac merces annua ex reditibus Mo- sit causa erroris.
adierit
DIPLOMATA HENRIGI I. FRANCORUM REGIS. 585
A adierit praesentiam, rogans et obnixè pcstulans, ut sibi quandam Ecclesiatn,
S. videlicet Aygulphi (o) , siib Pruvinensi oppido sitam, quam de nobis
beneficiosè tenebat , liceret Monachos de Monasterio domni Petri Trecas-
sini (b), Cellensis cognominati primitive, ponere, et ad Dei servitiiim per-
petiialiter et continué, quod inibi priùs negligenter agebatur , administran-
dum destinare. Eâ tamen ratione, ut qnidquid Archiepiscopus Senonensis
in eadem Ecclesia possidebat , videlicet altare , ab eo impetraret , et simili
adstipnlatione Monacliis praeniissis in futurum habendum per nostrae authori-
tatis praeceptum perpetuaiiter firmaret. Caeterùm regiâ censura decernimus,
ut quod prsesens habet dicta Ecclesia, semper liabeat, et quod à fidelibus
populis illi dandum est , aeterno tempore possideat ; Monachi qui nunc po-
nuntur, et qui de memorato loco per successionem ibi transfundantur *, ibi ' leg. trxM-
B serviant, rerum loci adniinistratione necessaria impleant. Modis omnibus tan- ^""den'»»"
dem inhibemus, ne quilibet subpositi veniant, qui adulatorio susurro dicti
Comitis aures demulceant , vel pecuniâ animam ejus vel successorum ejus
dignitatis corrunipant , ne alii seminent , et alii colligant ; ne alii frigus ,
fameni, labores patiantur, et alii per nefas bonis paratis injuste abutantur ;
sed qui dignis et prioribus studiis nascentis religionis insudabunt , in sancta
postmodum otia resolvantur. Jam vero et Comitis petitionibus bénigne an-
nuimus, et donationes ejus et Archiépiscopales traditiones libère fieri con-
cedimus. Ut autem evidens esset nostrse voluntatis assensus, sigilli nostri im-
pressione hanc cartam adsignari praecepimus.
Actum publiée in Senonico Palatio (c) anno Incarnati Verbi MXLVIII ,
et regni Henrici Régis XVII (d), Gilduinus Archiepiscopus (e), Imber-
G tus Parisiensis Episcopus , Isanibardus Aurelianensis Episcopus , Mainardus
Trecacensis Episcopus, Hugo iNivernensis Episcopus , Herbertus Antissiodo-
rensis Episcopus, Walterius Meldensis Episcopus (/"), Robertus (g) Dux
Burgundise , Teobaudiis Comes. Arnaudus Comes , Rodulphus Cornes ,
Wilermus Comes.
Ego Balduinus Cancellarius relegendo subscripsi.
XIX.
De Prœpositura Ecciesiae S. Cornelii Compendiensis jubet ut
D Clerici Canonicali aatoritate disponant.
Ex Archivis hujus Ecclesice.
An. 1048.
IN noniine sanctae et individuae Trinitatis. Compendiensem locum à Do-
mino Karolo Imperatore egregio fore * constitutum , ac ab eodem nec- *ài«st,ei*e
non et à succedentibus Regibus possessum , universis notum Heri volo ego
Rex Henricus tam praesentibus quàm et futuris : quem ipse et ipsius successo-
res tanto dilexerunt amore, ut quamplurimis suarum proprietatum donis
ditaverint honorificè. Haec ergo dona non soliim sanctae Dei Ecclesi;e per-
vasores, sed ejusdeni loci Praepositi , qui res Ecclesiasticas regere debuissent ,
à communitate fratrum eas subtrahentes , malè tractando usque ad nostrum
tempus usurpaverunt. Contigit autem nostro tempore quemdam ejusdem loci
E Praepositum , nomine Theobaldum , mortis obedisse imperio ; de quo ad
piissimi Régis Roberti patris mei , necnon et post illius excessum ad nostras
(a) Vide suprà pag. S17, n. (b). tempora nusquain invenio : quo fît ut ab illis
[b] Cella-Bobini seu Bovonis ab instauratore pulem duntaxat erectiim Senonis Palatium ,
suo Episcopo dictuin fuit Trecense Monasterium quod Henricus anno 1048 , regni 17 noiuinat
S. Pelri de Gella ; oui hactenus subest Ecclesia S. primus in Diplomate Pruvinensi S, Aigulii Mo-
Aigulfi Pruvinensis. Fallunt vulgati indices , qui nasterioconcesso.
Guarinuin hoc tempore Abbatem collocant ; (d) Annus XVII regni Henrici ciim anno 1048
Bernardus enira jam suffectus erat Guarino , et currebat solummodô à 20 Julii, quo die post
quidem paulô post obitum Odonis Comitis , palrem regnare coepit.
praedicti Tbeobaldi pareotis , quem anno 1037 (e) Anno sequenti à Leone IX in Concilio
interiisse constat. Remensi exauctoratus , Mainardo Episcopo lo-
fe) lu Carolinorura Rcgum DIplomatibus cum fecit.
non semel lego (ait Mabill. Lib. 4 de re Diplom. (f) Episcopi illi omnes erant Ârchiepiscopi
n. 130. pag. 324.) Actum Senortu, vel Actum Seno- Senonensis suffraganei.
nis civitate ; Palatii nomea ante Capetianorum (g) Régis Henrici germaniis frater.
Tome XI. E e e e
586 DIPLOMAÏA HENUICI 1. FRANCORUM REGIS.
aures multimodus clamor Canonicorum suprà dicti loci saepissiniè pervenit , A
non solùm de praepositura vastata , verîim et communitate fratruni dissipata.
Cujus clariioris taedium cupientes oninino depellere , et niala qnse ille otieteri-
que Prsepositi Canonicis intulerant evacuare , quemdam Cleriouni , vocabulo
Albertum, iit ejus frueretiir oflicio elegimus , atqiie eideni loco aptavimus.
Hune verc) suinmae revercntiae virum putaljamus, quod, ut rei postea patefe-
cit Veritas, minime fore unusquisque credat p)Ocnldubio. Nam maluni, quod
sui Antecessores Canonicis impenderant , non expavescens , clamoresque in
nostris Palatiis quos ipsemet audierat contemnens, non solùm eorum vesti-
gia se(|ui, verùni etiam pejora agere studuit, Quod Canonici haud sufferen-
tes , pristino clamore pulsare cœperunt nostras aures , nec minus et Ar-
chiepiscopi caeterorumque Prgesulum clementiam reclaaiando implorare ,
quatenus eos dignarentur exaudire. Hujus autem mali scelus in tantum est B
adauctum , et ab illo nunquani niiiioratuiii , donec Dimo Decanus cseterique
fratres eumdem praefatum Albertum excommunicaverunt. Quadam vero die
nostrorum usi consilio fidelium, Dimoni cum caeteris fratribus, similiter et
Alberto, super liac re eorum velle nos interesse placito mandavimus : in quo
victus Albertus judicio Episcoporum ab ofïieio extitit privatus. Et ne un-
quam ulteriùs fiât, nec duret talis persecutio, placuit nobis hoc ministerium
praepositurae eidem Ecelesiae praedictisque Clericis donare, ut invicem omni
tempore habeant, teneant, possideant, atque canonicali auctoritate dispo-
nant. Si verô aliquis haec statuta violare praesumpserit ; sicut sanctae Romanae
sedis Papa Johannes (a) in privilegio consensit , et ea violare temptaturos
excommunicavit , cum Juda traditore Domini portionem habeat , et ana-
thema maranatha sit, et exclusus à consortio fidelium in pœnis infernalibus Q
perpetualiter existât concremandus. Ut autem haec donatio nostrte aiictorita-
tis jussu nostro litteris adnotata , pleniorem perpetualiter vigorem obtineat ,
atque stabilis et inconvulsa omni tempore permaneat ; ob salutem nostrae
animae manu propria firmavimus , ac sigillo nostro subtus signari impe-
ravimus.
XX.
cirea an. Ab advocatlone aliisque exactionibus Monasterium sancti
's^^T/iterri Thcoderici * prope Remos libérât.
D
I
Apud Martenium Tom. I Ampliss. Collect. col. 422.
N nomine sanctae et individuae Trinitatis. Ego Hainricus gratiâ Dei Fran-
corum Rex j successoribus meis Regibus pacem et salutem. Omnis qui-
cumque alicui in aliquo dignitatis génère succedit, ejus imitator esse débet
in omni honestatis proposilo, cujus officio se mancipavit libenter succe-
dendo. Neque enim locum officii, vel sedem celsitudinis usurpando appetere
débet , qui ejus effectum vindicare non audet. Unde nos liberalitatem et
munificentiam Regum et Imperatorum, quibus ciim officio tum dignitate ,
Dei gratiâ prasveniente , successimus , pro posse exequentes , erga loca
Sanctorum et Congregationes fidelium divinae Majestati famulantium , ita
libérales et devoti cultores esse cupimus, ut ab eorum excellentia et largi-
tate desides et dégénères esse non videamur. Et licèt hoc in commune E
al. debea- omnibus Ecclesiis debuerimus * , ut eis amminiculari (b) et subveuire
"/ Il es i dignum judicaremus , illorum tamen necessitudiiii *^ propensiùs debemus
uti debito et ratione condescendere , quos in servitio nosti'O insudasse ^ et in
fidelitate nostra contigit vehementiùs laborasse. Notum siquidem est omnibus
pêne regni GaUorum incolis, quantum laborem impenderimus in captione (c)
(a) Oclavus ; Ecelesiae ])raefuit ab anno 872 ad voeatis.
an. 882 ; Carolum Calvum Roma; coronavit (b) Mabill. Annal. Bened. Lib. 57, n. 55. prae-
anno 875 ; dedicationi Corapendiensis Eeelesiae cipuam hujus Diploiiiatis partein refert , sed cum
per Legatos affuit 5 Maii 877 ; postulante Ira- alicpia in \erbis differentia. Hîe apud ipsum le-
peratore , per eosdera Legatos percelebre con- ges, adminiculari et subvenu e judicemus.
cessit Compendiensibus Canonicis privilegium , (c) Regebat S. ïheoderici (S. Thierri) pro-
quod quidein approbatum et confîrmatum fuit pe Remos Cœnobium Albertus Abbas, Domi-
ab omnibus Episcopis ad solemnitatein con- nici successor , qui Dominicus ,istius loci Eccle-
mus
I
DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
587
A castri quod Noviini vocatur. Ad quatn strenuè et viriliter peragendam
magnutu solamen nobis prœbuit locus (a) S. Bartholomei , Alberto ejusloci
tune temporis Abbate , diligenter et constanter adeo insistente , ut etiam à
meis saepe nionitus essem , ut ei bonam vicem redderem , et dignam remu-
nerationeni pro nierito conferrem. Qua persuasionis inductione meoruni
provocatus , deliberavi quaerere quid praedicto loeo et Abbati possem exhi-
bere pro sui beneficii et laboris remuneratione. Sed cùm comperissem ab
Abbate et habitatoribus loci advocationem * Abbatise , quam quidem * ' ai. adroca-
castellani tenuerant , sibi et suis fuisse infestam , eo quod multas injurias pu- "f , .,
blice et privatun per eam perpessi luerant , consilio et adstipulatione meo-
runi , jam dictam advocationem * oum beneficio ad eam pertinente , prae- * ai. advoca-
dicto omnino concessimus loco. Deinde nostrae serenitati suggesserunt , quod "*™
B ab Arcliidiacono, qui procurator et provisor ejusdem loci ad utilitatem esse
debuerat, multa sub obtentu canonicse institutionis patiebantur adversa. Pro
quibus séepiùs * apud Archiepiscopum proclamantes ( ^ ) , saecularibus nego-
tiis Archiepiscopo saepiùs intento , pacem secundiim quod voluerant , et sibi
neeesse fuerat , non obtinuerunt. Hac nécessita te coacti , nobis intimaverunt
quid patiebantur adversi. Huic* compatiens conquestioni , amicabiliter ag-
gressus sum Archiepiscopum cum Ecclesiae * ministerialibus , petens ut quod
contra Canonum statuta * et Apostolicae sedis décréta perspicuè injuriosum ' «/. instituta
erat, omnino prseterniitterent , et quidquid(c) malorum exigi poterat sub
specie boni , causa nostri amoris et petitionis omnino frustrarent. Et hujus
petitionis conditionem postquam ab illis non voluntariè olitinui , sub im-
pressione nostri sigilli scriptam , et manibus fidelium nostrorum corrobora-
C tam , praedictae Ecclesiae publiée contulimus , et per assensum cunctorum qui
affuerunt contradidimus. Petinius ergo successores nostros , ut quidquid pro
sainte animarum suarum statuerint , et velint esse in perpetuura , ita hoc
nostrum statutum per curricula temporum , per eos contra Episcoporum
alumnos servetur inconvulsum. Hoc autem nostrae auctoritatis prseceptum ,
ne alicujus temeritas contra fas et jura violare praesumeret , in consessu
Episcoporum nostrorum firmavimus , et per eorum excommunicationem
corroboravimus , et prsesentia Papae ( rf ) ad hoc idem faciendum praesentari
jussimus. Conventionem denique quam Archiepiscopus et Archidiaconus
nobiscum firniaverunt et pacti sunt , scripto nostri praecepti inserere placuit ,
ne quis in posterum emergeret , qui inde aliquid addere vel minuere seu
commutare aliquando posset.
al scpe
' al. hinc
' al. su«
siara à fundamentis instauravit. Tempore Al-
bert! ejus sucoessoris Henricus Rex Novum-
Castrum [Neufchastel), ad Axonam situm , obsi-
dione cinxit , et expugnavit. In illa expeditione
Albertus multum subsidii regiis copiis impendit :
cujus rei causa Rex Monasterium ab advoca-
tione , atiisque exactionibus libérât. Eodem
temjjore et ob eamdem causam Rex obtinuit ab
Archiepiscopo Widone, ut villaiii Francovillare
l^FiUiers-franqueux) dictam, ex integro redderet ,
quam complures Archiepiscopi per vira occupa-
verant. Mabill. Annal. Ben. Lib. 57, n. 53. haec
refert sub anno 1035.
[a) Locus S. Bartholomaei est Monasterium S.
Theoderici prope Reraos , cujus ille Apostolus
primarius Patronus hactenùs agnoscitur. Marten.
{b) Verba haec, sœcularibus negutiis Archiepis-
coposœpiiis intenta., desunt apud Mabill.
(c) Apud Mabill. sic legitur, et quidquid exigi
poterat ab eis. Hoc ubi obtinui, nostri sigilli inipres-
sione, et manibus fidelium nostrorum corrnboratum
prœdictœ Ecclesiœ contulimus , et in consessu Episco-
porum firmavimuf, et per eorum excommunicationem
corroboravimus, et prœsentiœ Papce ad hoc idem fa-
ciendum prœsentari jussimus., etc.
(d) Haud dubiura Leonis Papae IK , quando
Remos accessit, et in Ecclesia S. Remigii, quam
consecraverat , Concilium celebravit an. 1049.
Marten,
Eee e ij
588 DIPLOMATA HENRICI ï. FRANCORUM REGIS.
XXI. ^
inter sched(a Ecclesiam Casae-Dei (a) apud Arvernos in Abbatiam erigit.
D. Estiennot.
N. 539.
An. 1031. Ex Autographo.
Editum i Ba- j pj nomiiie Doniini Dei aeterni et Salvatoris nostri Jesu-Christi , Henricus
'"*d'"ad' 1 gratiâ Dei Fianconim Rex. Si regia sollicitudo ea procurât, quae ad ins-
Lupi Servati taurationem sanctae Ecclesiae Catholicte pertinere noscuntur , proculdubio
Episiolasp. niagnum regii culminis statura praeparare probatur , et non solùm in praesenti
limus cum stabilitatem regni corroborât , sed etiam in futuro praeniium œternae retribu- B
'P»o- tionis conciliât. Quâ de re notum esse volumus o mnium fidelium Dei atque
nostrorum , praesenlium scilicet atque futurorum , industriae , quôd nostram
Baïuz.man- gjjgj^g celsltuclinem * venerabilis vir et Deo dignus Robertus * Brivatensis
♦ ij. Rotber- Canonicus et fhesaurarius , a Domno Rencone dilectissmio et faiiiiliaris-
î"*, ^ . sinio nostro Arvernorum Episcopo niissus , et per litteras commendatus ,
♦ Id. Domino . i r- i ■ • a • • * • ^
♦ Id Hereiuo innotuit se quanclam Ecclesiam m pago Arvernensi in * erenio sitam , et a
• Id. ab eo jy^Q ♦ honoribus ampliatam , Casam-Dei nominatani , ad culmen et hono-
rem Abbatiae promovere velle nostrse liberalitatis jussu et potestate , et Epis-
copi sui permissione. Agentes itaque commune consilium cum proceribus
et primoribus Paiatii nostri, decrevimus ejus annuere precibus , et tam pro
nostra , quàm pro patrum nostrorum indulgentia , per praeceptum nostrae fir-
mitatis auctorisavimus , et Abbatiam fieri jussimus et permisimus , Ecclesiccque C
Arvernensi subdidimus , tali tenore ut Arvernensis Episcopi jussu et voluntate,
et Monachorum loci illius petitione et electione Abbas loco illi provideatur,
et Deo dignus procura tor absque omni venalitate et munere instituatur.
Insuper etiam in Assumptione Beatae Dei Genitricis et Virginis Mariae,
Abbas loci illius ad sedem Arvernensis matris Ecclesiae cum tribus aiit qua-
deestap. Ba- ^^^^ Monachis veuiat * , atque cum Canonicis festivae diei solempnitatem
luz veniat . , , . . ^ ,
* /rf. libram peragat , librasque* incensi in censum persolvat. Dona etiam pro Dei
amore et timoré Ecclesiae praedictae concessa , authoritate nostrae potestatis
assignavimus , et sigillo regio confirmavimus : scilicet in eadem villa Eccle-
siam quandam in honore SS. Martyrum Agricolae et Vitalis consecratam ;
'id. additur \^ territoHo Brivatensi Ecclesiam unam in honore S. Andreae* consecratam,
deest conse- cum omnibus ad eam pertinentibus ; in vico Triniaco Ecclesiam S. D
cratam Gemiani Martyris , cum ipso vico et omnibus ad eum pertinentibus ; in ter-
ritorio Fornolensi Ecclesiam cum ipsa villa et omnibus ad eam pertinentibus ;
Ecclesiam de Bello-Pomerio cum ipsa villa et omnibus ad eam pertinenti-
bus ; Capellam de Castello Bullione ; in vico Lucidiaco très Ecclesias
* Id. Domi- cum ipso vico et omnibus ad eum pertinentibus ; in villa S. Domnini * duas
"'"' Ecclesias et inedietatem ipsius villae ; in castro de Monte Vasconum (ib) Ga-
* Id. Bocensi pellam ; in villa S. Victoris duas Ecclesias ; in territorio Roiensi * Ecclesiam
S. Desiderii Epi.scopi et Martyris \ in territorio Lugdunensi , in villa quae
*yrf. Sociacus (Jicitur Floriacus * , Ecclesiam S. Mariae cum ipsa villa, et omnibus ad eam
* id. quain- pertinentibus : et etiam perplura * praedia villarum , terrarum cultarum et in-
cultarum, silvarum , vinearum , aquarum et pascuorum. (^uicumque autem
* Id. calum- aliquam controversiam vel calumpniam * huic donationi inferre praesumpse- E
Id. atque "*■ ' ^^^ * aliquitl de praedictis rébus ei Ecclesiae traditis vel tradendis demere
temptaverit , petitio illius irrita nostro praecepto fiat , et Episcopi compa-
triotae plenam vindictam fratribus Ecclesiae illi deservientibus faciant. Habeat
(a) Casae-Dei Monasterium , quod sanè inter licet post priraura secessum annis , ab Ilenrico
praecipua Galliae Ccenobia locuin babere mere- primo Francorum Rage obtinuit ut in Abbatiam
tur, Beato Roberto Ecclesiae CoUcgiatRB S. Ju- erigeretur. Mabill. Act. SS. Ord. S. B. sœc. 6.
liani Brivatensis Canonico, suam débet origi- part. Il, pag. 186.
nem. Quo verô anno aedificari incœperit , ex ve- (A) Mons-Gasconis , aliis Gauzonis aut Guas-
teribus monumentis sic erui potest : Robertus conis , vulgo Mont-Gacon , leucis circiter sex
anno 1043 eremum petiit, ubi transactis aliquot à Claromonte dissilus, ad ripam occiduara Ela-
annis, cùin niulti ad euin confluèrent, anno cir- veris [l'Allier) fluvii, ut Bollandiani observa-
citer 1046 Monasterii aedificia incœpit. Quo runt, situs est. Id. ibid. pag. 196.
tandem absoluto, anno 1052 (1051), novem sci-
niam
DIPLOMATA HENRIGl i. FRANCORUM REGIS. 589
A autem praedicta Ecclesia licentiani adaugendi et adcrescendi jussu nostrae ma-
jestatis. Et quidquid * rectores ejus in quasciimque partes * regni nostri ,
salvo jure Ecclesiastico , adquisierint * , tani in viilis , quàni in praediis aut
aliquibus bonis , firmitate nostrae majestatis signavimns , et tam fntura et
adquirenda, quàni prœterita et adquisita bona tradidiinus et autorisavimus (a) *.
Praeeipimus qiioque ne aliqiiis Laiciis aliquam consuetudineni capiendi
aliquid in illo loco habeat ; neqne aliquam molestiam Abbati illi inferre prae-
suinat ; sed Abbati omnia disponenda perniittat , et sic à nobis jussum esse
non discredat. Laudamus ' etiani ut , si qnis aliquam calumpniam buic tra-
ditioni inferre praesunipserit, rectores loci illius ad regale sutïragium concur-
rant , salva Ecclesiastica authoritate * ^ et plenam vindictam récépissé se gau-
deant. Hoc autem praeceptum ut validiori astipulatione nitatur ; annulo *
B nostro (b) subterfirmavimus , et Arvernensi Episcopo , et caeteris nostri
regni auctorisatione * Episcopis niandavimus. Actuni \itriaco (c) Palatio
publiée obtentu domni ac venerabilis Hugonis Nivernensis Episcopi niense
Septenibri , Luna undecima, Indictione secunda * , ab Incarnatione Domini
anno millesimo quinquagesimo (d)
Henrici Régis vicesimo primo.
S. Renconis Arvernensis Episcopi.
S. Hugonis Remensis Archiepiscopi.
S. Mainardi Senonensis Archiepiscopi.
secundo , regni Domni et invictissimi
S. Erberti Antisiodorensis Episcopi.
S. Widonis Gabilonensis Episcopi.
S. Odoriis fratris Régis (e).
S. ArnulphiTuronensis Archiepiscopi. S. Willelmi Aquitanensis Ducis.
S. Elmunii Algustuduiiensis Episcopi.
S. Aymonis Bituricensis Archiepis.
G S. Roberti Burgundionensis Ducis.
S. Isembardi Aurelianensis Episcopi.
S. Hescelini Parisiensis Episcopi.
S. Adeverti Garnotensis Episcopi.
Seguinus Sciolus scripsit ad vicem B.ddiiini regii Gaticellarii duodecimo
Kalendas Octobris.
S. Willelmi Normanonnn Ducis.
S. Willelmi Comitis.
S. Rodulphi Comitis.
S. Thebaldi Gomitis.
S. Rainaldi Gamerarii (f).
' Id. quicquid
Id. qiiacun-
que parte
* Id, acqui-
sicrint
' Id. auctori-
suvimus
' Id. inanda-
miis
* Id. auctori-
tate
* Id. anulo
* Id. auctori-
sare
' leg. quinta,
ut est in ori-
gînili
(a) In vila S. Roberti à Marbodo Rhedonensi
Episcopo , aequali, dicitur Rex Honricus non sa-
lùm de collatit vel conferendis eidcin Monanerio con-
cestionem fîrmasse, sed et doinuin Dei, virumque
sanctum regiu lionorasse munerihim.
(i) Anuli vox adbuc adhibita ad designandam
sigilli impressionera.
(c) De lioc loco consule suprà pag. 488, A, et
not. a. f'ide etiam Mabitl. de rc Diplom. pag. 340.
(d) Juxta nostruiu coinpulandi nioruiu anno
MLI ; buic cnim anno conveniunt oui nos notae
Clironologicae, ut et annus Henrici vicesimus
priinus. Auctor seu Scriptor hujus praecopti an-
num incipicbat à vicesima quinta Marlii, novem
menses et septem dies anle annum noslrum Ju-
lianum : Indictioncni, cuni nonnutlis aliis apiid
Francos, à nicnse Septembri suniebat. F. l'Art de
vc'rifier les dates, pag. XIX de la dissertation sur les
dates des Chartes et des C/irotiiques.
(e) De Odone vide Tomum nostrum X, pag.
212, 223, 247 , 262, 273, 277, 280, 283, et
315.
(fj Addit Stepbanotius, qui Diploina iliud
cxscripsit, non eodem modo enwnerantur in copiisva-
riis, quo lego. Mabillonius autem : l'arius est nrdu
subscriptionum in variis exemplii^ quœ ad manus
meas pervenerunt. Apud Baluzium sic enumeran-
tur : S. Aymonis Bituricensis Arcliiepiscopi. S. Ar-
nulfi Turonensis Arcliiepiscopi. S. Agoberti Garno-
tensis Episcopi. S. Odonis fratris Régis. S. Renconis
Arvernensis Episcopi. S. Rotberti biirgandlœ Ducis.
S. Ilerberti Autissiodorensis Episcopi. S. ffillelmi
Aquitanensis Ducis. S. Guidonis Remensis Archi-
episcopi. S. Uambardi Aurelianensis Episcopi. S. Hel-
muini Augustodunensis Episcopi. S. Willelmi Nor-
mannorum Ducis. S. Mainardi Senonensis Archi-
episcopi. S. Enzclini Parisiensis Episcopi. S. ff^idonis
Cabilonensis Episcopi. S. Radulp, Comitis. S. Theo-
baldi Comitis. S. liainaudi Camerarii. Seguinus, etc.
ïam diversae enuinerationis rationein banc affert
Mabillonius (Annal. Ben. Lib. LX., N. xxv.)
Non dubitem, inquit, nonnullos aliquanto post con-
fectuni Diploma subscriptos fuisse Ccrlè Renco Arver-
nensis Episcopus, qui Rotberto litteras conimendati-
tias ad Ileinricum Regem dcderat, rei gestœ non vi-
detur interfuisse. Qui hic subscriptus est llescelinus
Parisiensis Episcopws, idem aliis litteris , pro Ma-
jori-Uonasterio Hrinrici Régis anno XXI pariter da-
tis. subscriptus occurrit. Idem est Isembertus. qui alio
nomine llescelinus dictas erat, in Gallia Christiana
mendosè Humbertus appellatus. Hugo Nivernensis
Episcopus senior, cujus obtentu hoc prœceptum datum
est, optimè affectas erga Monacitos , apud quos ha-
mari voluit, scilicet in Monasterio S. Maria: et S.
Stephani Nivernensi. f'ictoriacum Palatium, ubi da-
tum Diploma, videtur esse illud, quod in silva Aiire-
lianensi positum erat.
E e e e iij
590 DIPLOMATA HENRIGI I. FRANCORUM REGIS.
XXII.
Ex J/Jogra-
pliD nicmbra-
naceo.
An. 1052.
Salico CLiidam libertatem concedit.
înter SchedasJoh. Mabillonii.
IK nomine sanctae et individuae Trinitatis. Ego Hainricus gratiâ Dei Rex
Francorum, notum fieri volo omnibus meis fidelibus tain prsesentibus quàm
et futuris, qiioniam Gausbertus atque Guillelnius et Hugolinus , filii Gaufre-
di de sancta Maiira , adierunt praesentiam meae majestatis , rogantes ut con-
cederem , per consensiim matris eoruni Erembnrgis et sororis eorum Jaque- B
linre, cuidam eorum bomini, nomine Salico , donum libertatis. Quod ita et feci
more regio, excusso scilicet de palma (a) denario ; eo itaque tenore, ut pateant
ei ut libero viae quadrati orbis. Et si quis contra banc libertatem adsurgere
temptaverit, Régi coactus centum auri libras exsolvat ; suaque reclamatio
irrita in perpetuum maneat. Et ut firma et stabilis permaneat , meo sigiilo insi-
gnire feci.
Actum est Aurelianis XVIII Kal. Septembris, anno Incarnati Verbi MLII ,
régnante Hainrico Rege XXII. Testes Gaufredus Cornes Andegavensis ,
Gricia uxor sua. Gaufredus de PruUiaco, Bartholoméeus Arcbiepiscopus Tu-
ronensis, Marchoardus condam Monachus , sed eadem tempore miles, Isen-
bardus Aurelianensis Episcopus , Gaufredus S. Martini Turonensis Ecclesiae
Decanus , Galerardus miles , Gaufredus filius Roscelini de Baia , Gaufredus G
filius Constantini , Johannes , Gausbertus et fratres ejus , materque eorum ,
Mauricius filius Gerardi cognomine Arimeri , Tetbaudus filius Goscelini de
Chinonio, Petrus filius Roscelini , Guscelinus , Haincus Régis Capellanus.
Ego Bauduinus Cancellarius relegendo subscripsi,
XXIII.
H.r ÀrcInvLi
S. l'ictiiris
Massil.
Donum à Nivernensi Comité Gtiillelmo, aliisque Primoribus
Ecclesiae S. Victoris Nivern. factum, confirmât.
An. 1053.
Apid Martenium, Tom. I. Ampl. Coîlect col. 434.
D
IN nomine sanctae et individuae Trinitatis. Henricus gratiâ Dei Francorum
Rex. Sciant omnes posteri, quae ad instaurationem S. Ecclesiae Catholicae
pertinere noscuntur , sine dubio regii culminis statum magnum praeparare
comprobatur, et non soliim statum regni in praesenti corroborât , sed etiam
in futuro seternae retributionis praemium sibi conciliât. Quapropter notifica-
mus omnibus sanctae Dei Ecclesiae fîliis praesentibus quàm futuris , quod
majestatis nostrae praesentiam quidam Clericus nomine Belinus adiit , rogans
ut privilegio nostrae auctoritatis confirmaremus quoddam donum sibi à Ni-
vernensi Comité Willelmo , et quibusdam aliis JNivernensibus Primoribus
factum , scilicet in suburbio Nivernensi quamdam Ecclesiam in honore S.
Victoris consecratam , antiquissimam videlicet, et ex primis supradictae urbis E
Abbatiam primis temporibus locupletem , pluribus dotatam , augmentatam
et ditatam , postmodiim vero , mundo jam in maligno posito , partim pasto-
rali incuria desolativè destitutam , partim pessimorum Christianorum barbarie
dirutam, et ut veriîis fatear , usquequaque sub impiorum manibus incurvatam
(a) Id genus Diplomatis prœceptum denariale ,
scilicet ob denarium in manuinissione excussum ,
vocat Marculfus in Lib. \, formula 22. In pr*-
cepto Odonis Reg^is anni 888, eadem manumis-
sionis formula adhibctur : Servum juris noslri, ait
Rex, nomine Jlbertum,.... manu propria à manu
ejus excutientes denarium, secundùm Legem Salicam,
libertum fecimus, atque ab omni servitutis vinculo ab-
solvimus. Quod Odo secundùm Legem Salicam IX
saeculo, hoc more Regio egit Henricus saec. XI.
Notandum libertatem singulari modo in hoc
Henrici Diplomate exprimi his verbis : ut pateant
ei ut libero viœ quadrati orbis. Formam exculiendi
denarium in manumissione propriam Legis Sa-
licaî fuisse legitur in veteribus Cbartis. Vide
form. vet. Bignonii Cap. 46. Tali modo manu-
missus, Denariatus et Denarialis appellabatur.
tur
DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS. 591
A et humiliatam. Hanc ex regali tloininio, ut multa alla, emancipatam (a), et
Comiti Nivernensi beneficiario jure à pi'aedecessoribus nostris regibus tra-
ditam , quidam Frotmundus post Coniiteni Iiabebat , militibus dispertiverat ,
majus dederat , minus sibi retimierat. Sic itaque Ecclesia desolata et ad nihi-
luni redaeta , pêne destruc esse Ecirlesiam , nimirum à f'undamentis
eversa. Deus autem omnipotens Martyris honorem et Ecclesiae nomen non
minui volens , quemdam clericuni praeelegit , qui ab ipsis cunabulis in Ec-
clesiae illius amorem exarsit, ibi in pueritia , ibi in adolescentia , et usque ad
perfectam aelatem Deo sub clericali professione militavit , captivatam Eccle-
siam quam unicè post Deum diligebat , quoad potuit , adjuvit et auxit ,
atque ut eam oriens ex alto visitare dignaretur , interminativè oravit et exo-
B ravit. Hic assensu Hugonis * Episcopi et Willelmi Comitis supra taxatum 'secundi
Frotmundum adiit , et ut captivatam Ecclesiam à captivis captivata à capti-
vitate redimeret oravit , et liberalitatem libère derogatam restauraret ammo-
nuit, ammonendo desudavit ; de Dei niisericordiâ quod quaesierat impetravit.
Igitur, jam dictus Frotmundus amore caritatis intrinseciis tactus , utpote
viri venerabilis verbis accensus , Comitem adiit, et ei quod ab ipso liabere
videbatur , scilicet sancti Victoris Ecclesiam , dereliquit. Comes vero ardo-
rem viri venerabilis adimplendum adjudicavit, hune advocavit , atque Eccle-
siam pro Dei amore et timoré, et prsedecessorum nostrorum Regum anima-
rum requie dono dédit , nihi! pro excaml)io accepit. Non multo post supra-
dictus Comes auctoritatis nostrae magnitudinem cuni jam dicto Sacerdote
adiit , et auribus nostris factum istud intimavit , rogans ac multa prece cum
Sacerdote exposcens , ut pro animae meae requie parentunique nostrorum
C donum istud auctorisaremus . . . majestatis confirmaremus. Quorum petitioni
libenter acquievimus , et donum , sicut erat , adstipulavimus ; statuimus
quoque ut ad pristinum statum Ecclesia illa revertatur, et Abbatia restitua-
tur , res atque Ecclesise dispertita? et à pluribus subtraetse supradictae Ec- * /•. restiiuan
clesiae .... uantur * nostra auctoritate, et nulli sit fas ex ipsius bonis aliquid
ulteriùs diripere vel auferre. Sancientes sancimus, ut quisquis Ecclesiam illam
ex nostro beneficio augmentare voluerit, aut aliquid ex antiquitùs ereptis bonis
restituere, disponente Deo, seu ex propriis... liberam habeat in omnibus potesta-
teni per nostrae auctoritatis gratiaui. Placuit etiam ut nullus Archiepiscopus,
nullus Episcopus, nullus in sancta Ecclesia Praepositus , nullus Dux [b) , nullus
Comes aut Vicecomes (c), nullae saeculares personae potentes vel impotentes,
aliquid saeculare in Ecclesia illius Abbas igitur ab omni venalitate Deo
D dignus ibi instituatur, nullius potentis gratiâ aut voluntate , sed fratrum Deo
inibi deservientium electione, non saeculari stemmate generosus inquiratur ,
non qui saecularibus saeculariter obligetur , quia * ait , qui invitatus
renuit, quaesitus ref'ugit , sacris est altaribus promovendus ; sic qui ultro se * sicut B.Cre-
importunè ingesserit, et sibi Abbatiam quaesierit , nuUo modo ad hoc honoris *^'*""*
(a) Francorum Reges secundas stirpis, saecula- saeculis ; ita ut Duces saepissiraè Comités seipsos
ribus militibus in Provinciis eorum imperio noraincnt in Cbartis, et ab aliis appellentur.
com'nissis sitas Regales Abbatias solebant yure be- \'\àe Mezeray Hist. de Fr. Toni. /I,pag.l. Bncssel
neficiario concedere, ita ut Regein scmper Do- de usu feud. Lib. 2, Cap. 2 et Cap. 7. Mabill. de
ininuin baberent supremura , atque eâ de re in re Dipl. pag. 634.
exercitibus sub signis regiis militarent. Majores (c) Qui vices Comitis exsequebantur, Fice-
Domini , Duces nempe et Coniites , militibus comités. Ut Comités non civitati duntaxat , sed
aliis easdem Ecclesias dabant jure suùbeneficiario, et toti pago civitati adjacent! Prtefecti erant , ita
eâ scilicet lege, ut in bcUo secum arma gestarent. et Vicecorailum munus et jurisdictio in totum
Brussel de usu generali feud. Lib. 1, Cap. 2. pagum porrigebatur. Ab ipsis Comitibus delecti,
(6j Provinciarum Praefecti , Duces vel Comités in ipsorura absentia, judiciis publicis praeerant.
dicti sunt, ratione babitâ amplitudinis : majori- Vicecomites Provinciarum, apud Anglos , sunt
bus Provinciis Duces praeliciebantur ; Comités, Régis officiales ad Comitatûs gubernationcm
minores regebant. Rector Provinciae jus exerce- quoiannis constituti. Interdum judicis loco
bat in milites et exercitus , civilem disciplinam funguntur , ad causas scilicet minores, quae
omnem<pie jusiiliam administrabal , invigilabat illorum jurisdictioni subsunt ; interdum ctiaiu mi-
fisco , unde et bénéficia Régis nomine confe- nistrorura et raandatoriorum Régis ofliciuui exe-
rebat. Comités in civitate et circumposito pago quuntur. Jta Cotvellus. Vicecomites in Norman-
jus dicebant; in tota Provincia Duces. Comita- nia nostra appellantur judices, qui in minoribus
tus dicti sunt, antequàm in bereditariam suc- oppidis jus dicunt, Order. Fital. Lib. 8. Eorum
ccssioneni devcnirent ; quod aceidit maxime jurisdictio média justitia dicitur practicis nostris.
Caroto Simjjlice régnante ; tamctsi ante eum Appellatur ficecomitatut ; cùm fiaria et Jdm-
filii in Comitatûs, quos eorum patres adminis- catione sxpissimè confunditur. Vicecomitum qui-
traverant , non rarô succedebant , sed ex regia dam erant infeudati , id est, Vicecomitatus jure
concessione, non ex hcredilario jure. Ducii et feudali obtinebant. Vide Brussel de usu feud.
Comitis lituli promiscuè suniebantur X et XI Lib. ,3, Cap. d.
592 DIPLOMATA HENRICI ï. FRANCORUM REGIS.
lignas csi digni * sunt. Ecclesia illa ab oinni ssecnlari jugo libéra pertnaneat, nuUum ... A
pastorem inibi instituere prsesumat , nuUus recipiatur nisi quem elegerit fra-
ternitas de Dei misericordiâ unanimis et provida. Habeat itaque jani dicta
Abbatia («) liberam acquirendi vel commutandi facultatem
habet aut habnerit^ quicquid salvo Ecclesiastico jure adquisierit, salva nostra
et Ecclesiae niatris condigna reverentia , inconvulsuin , tirmiim et stabile
pernianeat. Si quis vero ingerens se Abbas loci illiiis ad
régal plenam vindictam recepturum se non discredat ; versipellis
auteni nihil super hoc proficiat , sed fisco regio centum libras auri persol-
vat munificentiœ auctoritatis semper in Dei nomine obtineat firmi-
ta^is vigorem , manu propria subter eani Hrmanius , et anuli nostri inipres-
sione roboramus.
Ego Balduinus Cancellarius relegendosubscripsi. B
Actum est Carisiaco ( /; ) Palatio astante exercitu , anno XXII regni Hein-
rici Régis, Gilendas Maias, Luna X ', Indictione VI,
XXIV.
Ex Archivis Libertatem dat cuidam Airiardo.
S.Martuu Iii-
/. IX
roK.
Apud Martenium, Tom. I. Anecd. col. 183.
An. 1057. jN nomine sanctae et individuae Trinitatis. Ego Henricus Dei gratiâ Fran»
L corum Rex. Notum fieri volo omnil)ns meis fîdelibus , quôd Gausbertus
Clericus de sancta Maura per ahsolutionem GaufFiidi Comitis , annuentibi s C
Areniburge matre sua , Hugone f'ratre suo , Jachelina sorore sua , postula-
vit , ut concederem pro remedio animae Willelmi fratris sui nuper defuncti ,
cuidam suo homini nomine Airnardo donum libertatis , quod ita et feci more
regio, excusso scilicet de palmo denario (c) : eo itaque tenore , ut pateant
ei ut libero viîe quadrati orbis. Et si quis contra hanc libeitatem assurgere
temptaverit, Régi coactus centum libras auri exsolvat ; suaque reclamatio
irrita in perpetuum maneat. Et ut firma et stabilis pernianeat , eam meo
sigillo insignire feci.
Actum Turonis XIIII. Kal. Februarii , anno Incarnati Verbi millesimo
quinquagesimo sexto {d) , regni Henrici Régis vigesimo sexto. f}
Ego Balduinus Cancellarius relegen do subscripsi.
(a) Hanc Nivernensem S. Victoris Ecclesiam Carlnacum Villam Regiam , seu Palatium , locum
Willelmus N'ivernensiuin Coines an. 1085 subje- esse Kiersi dictum, eruditis viris demonstratum
cit Monasterio Beatse Mari?e de Caritate ad Lige- credimus post Mabiilonii dissertationem. Locus
rim, subscribente Hugone IH Nivernensi Epis- ille in aliis atque aiiis litteris niodô C/ieri.tiacum,
copo, ac nepote Hugonis secundi. tum Chirisiacum , Choisi, aliquando Quier.ti, cor-
(b) Carisiacum , villa Regia clarissima et per- ruptè Thietsi diclus est. Carisiacense Palatium ad
celebris per annos ampliùs ducentos, nenipc à Isarara supra Noviornaguin , in pago Suessionico
seculo VII ad noni finera. Istic frequens Ilegum situni, incendie, ycI aliis niodis corruptain, et
primie ac secundae stirpis curia, ooinplures Epis- Castellum factuin , Kadbodus Noviomensiura
coporum conventus habiti , aliaque insignia Episcopus obtinuit à Pbilippo primo ; sicque
facta celebrata. Fuit olim lis inter eruditos de Castelli bujus doniinium è manu regia ad No-
situ Carisiaci : alii ad Isaram seu Iseram fluvium, viomagenses Episcopos fuit translatum.
in vico qui hactenus Kiersy vocabulum retinet ; (c) Eamdem fonnulam manumissionis, et ob-
alii ad amnem Saram Seramve statucrunt , eiim- servationes vide suprà in Diplomate libertatis
demque cura Creciaco Crecy opidulo esse puta- ab codera Hcnrico concessae anno 1052.
bant. Priorem sententiam in primis defenderunt (d) Juxta numerandi morem veterum, qui an-
Hadrianus Valcsius (Herum Francicarum Lib. 25, num nonnunquam auspicabantur à 23 Martii Tel
et in Notitia Galliarum pag, 127) et D. Mabillo- à Pascbate ; juxta liotliernum vero , anno 1057,
nius (de re Diplom. Lib. 4, pag. 258 et seqq.) Pos- ut liquel ex anno regni 26 ; bic enim annus res-
terior sententia defensores babet Sirmondum et pondebat anno Christi 1057 ad 20 Julii , quae
Labbeum in Geographica tabula Concilioruni. dies pi-ima fuit regni Henrici à morte palris.
XXV.
DIPLOMATA HENRICI 1. FRANCORUM REGIS. 593
XXV.
Monasterii S. Nicolai Andegavensis fundationem approbat. ex chartuia-
rin hujus Mo-
nast.
Ex Epitome fundationis S. Nicolai Andeg. Aiitore Laurendo
le Peletier Monacho ejusd. Monast. pag. 9 , et apud Labbeum
in Miscell. Cur. pag. 574.
•
^ j N nomine sanctae et individuae Trinitatis , Henricus gratiâ Dei Francorum An. 1057.
J. Rex. Notiim fieri cupimus fidelibus nostris praesentibus et futuris , quod
cùm ob regni utilitates ordinandas Andegavam * usque urbem descendisse- * Labb. An-
nius , fidelis noster atque consanguinitate propinquus GaufTfredus * ejusdem «^Y^q
civitatis strenuus Conies ad nostrae serenitatis aecessit praesentiam , suppliciter fridus
deprecans , ut fundationis Monasterii (a) B. Confessons Christi Nicolai à
venerabili pâtre suo Fulcone inclyto Comité olini inchoati * , sed à se * Labb. in-
postmodùm aliqnibus crementis * suppleti * , regiae auctoritatis nostrae stabi- $*'°'^f
litateni concederemus. Cujus petitioni ob divini cultûs venerationem li- mentis
benter assensum praebuimus , et praecepti nostri scriptum fieri inde praecepi- * ^"^^- *"P"
mus , per quod fundationem praedicti JNIonasterii in honorem S. Nicolai con-
secrati , et universas donaliones rerum atque emptiones à fidelibus homini-
C bus factas , sive in futurum justo et rationabili ordine faciendas confirmamus
et corroboramus. Atque ut factum istud nostrum in posterum fideliùs memo-
retur , et firmiùs conservetur , hanc praeceptionis nostrae paginam manu
nostra subter firmamus , et sigilli nostri impressione insigniri jussimus.
S. Henrici Francorum Régis.
Ego Balduinus Cancellarius relegendo subscripsi.
Actum est hoc apud Andegavam * civitatem publiée anno ab Incarnatione • labb. An-
Verbi divini ML VII , Indictione X , Kalendis Martiis in Monasterio sancti decayam
Albini , anno quoque regni Domini Henrici Régis XXVI (6).
XXVI.
Suessionensi S. Mariae Cœnobio Concessa altaria Confirmât.
D
In Probat. ad Histor. hujus Abbatiœ , pag. 436.
JN nomine sanctae et individuae Trinitatis , ego Henricus gratiâ Dei Fran- An. 1057.
corum Rex. Notum fieri volo omnibus sanctae Dei Ecclesiae curam geren-
tibus , atque omnibus meis fidelibus tam futuris quàm praesentibus , quod
Heddo Suessionensis Rpiscopus ante praesentiam meam venit , et per depre-
cationem Ermengardis Abbatissae sanctae Mariae Suessionicae Ecclesiae Cœno-
bii puellarum VI altaria perpetualiter dederit , scilicet altare de villa quae
vocatur Carcrisia * , altare villae Corciaci , altare villae Colomellae , altare » chacris
Colisiaci villae , altare verè de villa Bruelii , atque altare de villa Nantoilo , cnrcf,Cour-
eo tenore ut cunctis diebus praedicta personis attribuantur altaria , tali ra- '"^'^^ ' ^'^
tione constanter observata , ut si quaehbet persona supradictorum aitanum nanteuU-ia-
(a) S. IVicolai Cœnobium situm est ad pros- Loci hujus tune Abbas erat Aderaldus seu Ar-
pectura urbis occidentalem, saper ripain amnis raldus, cujus lempore Gaufredus Cornes eidem
Brionelli, in colle à dextris Meduana;. Hujus Monasterio portionem de S. Nicolai Episcopi
loci priraura oratorium ab Hucberto Episcopo reliquiis, quas Hainricus Alamanniœ Imperator ob
in honorem S. Nicolai anno 4020 consecratum prœclarain strenuUatis ejus famarn^ et servitia multa
est. Ejus autor Fulco Andecavorum Conies , ab eo sibi lionestè impensa^ inter alia munera ipii de-
cognomento Nerra. Fulcone mortuo anno lO'tO, derat, concessit. Mabill. Annal. Bened Lib. 58,
Gaufredus Cornes cum Agnete uxore , adinoni- n. 22. et Lib. 61, n. 5.
tione et consilio Hildegardis matris suae, pro [b) Indictio X et annus Henrici XXVI con-
Tenia et reinissione peccatorum genitoris sui veniunt anno Christi MLVII hic annolato juxta
bonae meinoriae t'ulcon'is recens defuncii, Cœno- nostrum computandi morem ; unde nianifeslum
bio S. Nicolai apud Andecavos ab eo fundato , est , veteres Francos anni initium aliquando
donationes ab codem factas confirmavit. Anno duxisse à Caiendis Januarii, aut saltem Martii,
4057 Henricus Rex hujus Abbatiae fundationem, non autem semper à 25 hujus mensis aut à Pas-
rogante Gaufredo, approbavit et corroboravit. chate Vide notam in Chartam superiorem.
Tome XI. F fff
594 DIPLOMATA HENRICl I. FRANCORUM REGIS.
pro aliquo crimine fuerit damnata , vel cum vitîe offîcio migraverit defuncta, ^
alia in loco ejns praesentetur , cui Episcopus personatictim ipsorum altariutn
sine aliqua pecunia tribuat , et sic succedentibus personis ad prsedictutrj lo-
cum sanctae Mariae Suessionensis puellarum Ecclesiae jugiter permaneant.
Onineni autem jiistitiam , scilicet in facturam , Vicariam et omnia ad justitiam
pertinentia, prsedictiis locus sanctae Mariae Suessionensis puellarum Ecclesiae
sine banno habeat. Si vero forte ibi in supradictis locis bannus aliquantulo
acciderit , Episcopus Ecclesias sine dilatione reconciliet , et numquam pro
aliquo foris facto ministerium Dei in ipsis Ecclesiis remaneat ; sed cunctis
diebus et omni tempore ibi celebretur , et ab eo qui bannum fecerit ab
Ej^scopo requiratur. In supradictis autem Ecclesiis nihil aliud Episcopus
requirat vel clamet , nisi tantummodô Synodum et circadam. Ut autem hoc
firmum et stabile permaneat praeceplum , ego illud meo sigillo insignire feci. "
Signum Domini ■^ Henrici Régis Francorum , qui hoc prseceptum lirma-
vit in Ecclesia sancti Michaëlis , Dominicâ quintâ post Pascha.
Actum quinto Nonas Mali Suessionis ( rt ) , anno humanati Verbi millesimo
quinquagesimo septimo , régnante Henrico Rege anno vicesimo septimo {b) ,
Episcopatûs autem Domini Heddonis anno quinto. Mortuis eodem anno
Rainoldo Comité et ejus filio Widone , et obsessa turre Suession. ab Hen-
rico Rege. Signum Domini Heddonis Suessionensis Episcopi -J- , qui jussu et
precibus Domini Henrici Régis Francorum hoc prseceptum firmavit ; cui
pro elemosina et benivolentia hujus benefacti coram Rege et praesentia
Coepiscoporum suorum , Balduini scilicet NoviQmensis , et Elinandi T^au-
* dunensis Episcopi , atque Gerardi Abbatis S. IMedardi , et multorum Qeri-
corum , Monachorum , Laicorum , Nobilium , et omni conventu Sanc- ^
timonialium sub eo Deo et sanctae Mariae famulantium, Abbatissa in capite et
omnes Sanctimoniales promiserunt et in conventione habuerunt , omnibus
diebus vitae suae pro eo orare , et omnibus benefactis communibus totius con-
gregationis , tam orationum quàm elemosinarum , memoriam sui , sicut di-
gnum est , fideliter facere, et post ipsius obitum quotannis perpetuo memoriter
ac celebriter ejus facere anniversarium , necnon et praedecessorum suo-
rum Episcoporum Suessionensium. Sig. Domni Balduini Noviomensis Epis-
copi. S. Domni Elinandi Laudunensis Episcopi. S. Domni Gerardi Abbatis
sancti Medardi. S. Hattonis Monachi. S. Haganonis Noviomensis Clerici.
S. Odonis Monachi de Parisiaco. S. Radulphi Presbyteri Noviomensis. S.
*deCiainia- Guibcrti Monachi. S. Alardi Monachi. S. Raimberti Presbyteri. S. Roini ^
co Diaconi. S. Goffidis Diaconi. S. Varneri de Calniaco * , alio nomine dicti
Vascellini. S. Roberti filii Comitis Ingelranni. S. Hugonis Pincernae Regum.
S. Balduini fratris ejusdem. S. Hermeri filii Burechardi de Monte. S. Gos-
**ivcYvonis fridi Gomitis de Britannia. S. Lancellini de Belvagiis in Aurumtu. S. Viller-
mi de Gommet. S. Hugonis* de Castelle-Ham. S. Valterii Pincernae Régis.
S. Odonis Noviomensis. S. Launonis" filii Bosonis. S. Villermi Vicecomitis
de Couciaco. S. Amalrici nepotis Gerardi. S. Fulconis Archidiaconi
Suession. S. Rodulphi Archidiaconi. S. Rocellini Capellani. S. Roberti
Diaconi. S. Adae Sacerdotis. S. Berneri Sacerdotis. S. Hagani Decani S. Pé-
tri. S. Goffridi Sacerdotis. S. Theobaldi cognomento dicti boni. S. Ber-
nardi Praepositi. S. Deodati Cantoris.
(a) Suessionicam urbem tune tcroporis obsi- mè digna ; duos praesertim nota Pincernas : Hu-
debat Ilenricus Rex Francorum, seditiosos de- gouem neinpè Pincernam Regum , et Valterium
bellaturus, praecipuè verô Comités Rainoldum Pincernam Hegis. Caetera considcranda versantur
et filium ejus Guidonem , qui raultas vexatio- circa Ecclesiasticam disciplinam , interdictum et
nés Ecclesiis et incolis inferebant. Comités illi reconciliationem altarium , Episcoporum jura
Suession. è stirpe erant Comitura Viromanden- in Parochiales Ecclesias.
sium. Beat» Maria; Parthenoni praesidebat Er- {b) Lege sexto, si accuratè numerare volueris.
mengardis de Mortuo-mari , filia Gaufredi de Annus enim regui Henrici 27 solùm à 20 Ju-
Âceïo. Multa continet hax Charta notatu maxi- lii incipiebat.
DiPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
XXVII.
595
Abrogat injustam consuetudinem in civitate Aurelianensi.
Apud Acherium, Tom. VIII. Spicil. pag. 156.
Ex Chartula-
rio Aurelian.
IN Cliristi nomine ego Hainricus gratiâ Dei Francorum Rex. Notum volo An. 1057.
fîeri cunctis fidelibus sanctae Dei Ecclesiae , tam praesentibus quàm futuris,
qualiter Isembardus Aurelianensis Episcopus , cum Clero et populo sibi
coniniisso , nostrani serenitatem adiit, conquestionem faciens super quadam
injusta consuetudine quae videbatur esse in ea urbe , videlicet de custodia
B portarum , quae custodiebantur , et claudebantur civibus tempore vindemiae
et de impia exactione vini quam faciebant ibi ministri nostri ; obnixè et hu-
militer deprecans , ut illam impiam et injustam consuetudinem sanctse Dei
Ecclesiae , et illi , Clero et Populo , pro amore Dei et pro remedio animae
nostrse et parentum nostrorum in perpetuum perdonarem. Cujus petitioni
bénigne annuens , perdonavi Deo , sibi et Clero et populo supradictam con-
suetudinem et exactionem perpetualiter : ita ut nuUi ampliùs ibi custodes lia-
beantur,, nec portae , sicut solitum erat illo tempore toto claudantur , nec
vinunj cuilibet tollatur , nec exigatur ; sed omnibus sit liber ingressus et
egressus , et unicuique res sua jure civili et sequitate servetur. Haec autem
perdonatio ut firma et stabilis in perpetuum permaneret , hoc testamentum
nostrae auctoritatis inde fieri volumus, subterque sigillo (a) et annulo nostro
C firmavimus.
Signum Isembardi Aurelianensis Episcopi : Sign. Henrici Régis : S. Ger-
vasii Remensis Archiepiscopi : S. Hugonis Bardulfi : S. Hugonis Buticularii :
S. Henrici de Ferrariis : S. Malberti (h) Praepositi : S. Hervei (c) Viarii :
S. Herberti (d) Subviarii : S. Gisleberti Pincernae : S. Jordanis Gellarii.
Balduinus Cancellarius subscripsit.
Datum Aureliae publiée VI Nonas Octobris , anno ab Incarnatione Do-
mini millesimo quinquagesimo septimo , Henrici vero Régis vigesimo sep-
timo {e).
[a) Attcndendum hic sig-illum simul cum
anulo adhiberi ab Henrico ad Diploinatis con-
finnalionein.
[b) Praepositus, judex jiedaneus , ininor judex
in pagis, qui Ballivo subest, et cujus aj)pella-
tioncs ad eumdem Ballivum devolvuntur, vul-
gô Prévost. Prœpositi iidein qui Jdvocati et f^ice-
domini Ecclesiarum Catbcdralium et Monaslc-
riorum, in Concilio Alogunt. Cap. oO et Re-
mensi II, Cap. 24. Varia fuit pro variis locis
Praejxjsitoruin judicum conditio. Intcrdum à
Scabinis ad cos appellationes deferuntur : alibi
cum Scabinis judicant : juratorum causas cognos-
cunt. Consulendus banc in rem D. Brussel Tract,
de usu feud. Lib. 2, Cap. 33.
[c) Viarium vulgô dictum plerique eum pu-
tant cujus jurisdictio potissimum sit in viis te-
nementorum suorum ; idque eruunt ex aliquot
consuetudinibus miinicipalibus , praecipuè ex Am-
bianensi art. 184. At praecipua Viariorum justitia
non in viis tencmentorum suorum , sed in atiis
quamplurimis juribus consistebat ; Viarios enim
de minoribus causis cognovisse recensent variae
passim consuetudines , ubi de inferiori justitia
agunt. Unde patet Viarios (les fuiers) eadem
quae Vicarios [les Viguiers) jura exercuisse. Ex
Regesto Joannis Sarrazin, ^tnAD. Brussel Lib. 3,
Cap. 4. cognosces quae fuerint jura Viarii Pari-
siensis.
[d) Vicarius scilicet erat Herbertus Viarii
Hervei.
(e) Annus Henrici vigesimus septimus à 20
Julii anni 1057 incœptus erat.
Fllfi
596 DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
XXVIII. A
Ex chartario Corboilensiiim Comitum jura in Fossatense Monasterium ,
Fossatenii. adhibitâ modificatiorie , confirmât («).
impr. apud ^"^^'' Schcdos Joh. MaUllonii.
Gérard. Du-
bois , Hist.
Eccies. Paris, -jj^ nomine Dei aeterni et Salvatoris nostri Jesu-Christi , Henriciis Dei cle-
659" '' ^^^' -Imentiâ Francoruin Rex. Constat nosse universorum Christicolarum sol-
An. 1058. lertiam , quod ea quœ in sancta Dei genmtur Ecdesia , scripturaruni testi-
inoniis confirmari debent , ne iniqui pervasores occasioneni inveniant in- g
vadendi quod sponsam Christi oportet absque cujusdam contradietione
possidere. Hoc ergo ideo dicimus , quia notum fieri volumus cunctis per
quatuor climata mundi degentibus , quod quidam noster miles , Guillermus
• al. Corboiii Homine , Castri Corbolii * suggessit nobis , ac deprecatus est nostram cle-
mentiam , ut ei concedere dignaremur ea quaî quondam bonae mémorise
Cornes, Burchardus nomine, in Cœnobio sanctae Mariae, sanctique Pétri
Apostoli Fossatensis Ecclesiae temporibus avi nostri Hugonis Francorum
Régis habere videbatur. Nos vero licet invicti agamus, hujus tamen nostri
praecepti auctoritate manifestamus , quomodo vel qualiter ei concedimus. Ut
enim à nostris majoribus comperimus , jam dictus Cornes Burchardus nihil
aliud ab avo nostro jamdicto Hugone de ipso loco habuit , neque tenuit ,
nisi ut providentiam atque defensionem adversùs hostes et inimicos sanctae q
Dei Ecclesiae atque pervasores prsediorum ipsius loci haberet ; et ut ipsum
locum sublimare atque ditare terrarum suarum beneficiis atque possessioni-
bus liceret. Eâdem ergo ratione praescripta Guillelmo concedimus , ut
* al. viiiora numquam détériora vel inutiliora * aut pejora , sed similia , aut certè me-
* al. dicto liora ipsi Deo dilecto * loco facere liceat. Prohibemus quoque hac nostra
auctoritate , cunctisque sciendum manifestamus , ut nullomodo aliud ei
ibidem agere liceat , nec quiccjuam invadere ampliùs prsesumat, nisi quod
hîc descriptum habetur, non Abbatem mittere aut ordinare , neque à nobis
* al. propo- missum projicere * , ne.c donum Abbatiae cuiquam dare ; quia hoc Apostolica
°^^® I auctoritate omninô excommunicatum atque damnatum novimus , ne * um-
* al. additur quam quiscjuam * Rex Francorum ipsam Abbatiam venumdare aut dare, aut
prosequatur jjj bcneficio tribucrc valeat alicui , neque ullus requirere , nec recipere q
audeat , sed usque in aevum Apostolicalis atque regalis Abbatia existât. Sta-
* al. servo- tuimus ctiam per hos nostros regales apices , ne terras Sanctuarii * Dei ipsi
"™ loco pertinentes tyrannica fisus dominatione sibimet invadere praesumat ,
* al. ea ncc accolas terrarum crudeliter opprimât , nec illa * quse eorum sunt eis
auferat , nec ornamenta ipsius Ecclesiae in sua potestate redigat , nec au-
rum, nec argentum , nec equos , nec quicquam quae illorum sunt , ab ipso
loco per violentiam aut aliquam machinationem vel maluni ingenium aufe-
rat , nec requirat ; nec ullas molestias ibidem adveniens , nec ullus suorum
" al. deest servis Dei inferre praesumat, nec convivia sibi * praeparare jubeat : sed , sicut
ego facio , illuc accedens sanctorum patrocinia deprecaturus , humiliter ac-
cédât. Si vero caritatis gratià aliquid ei à fratribus oblatum fuerit , humili
*a/. seu mente cum gratiarum actione suscipiat : sin * aliter, nihil requirere praesumat. g
Quod si aliter agere superbus diabolo sibi suadente praesumpserit , et hanc
nostram auctoritatem superbiâ inflatus infringere aut evertere tentaverit , no-
* al. sic verit absque dubio hanc ipsam dominationem sibi * à nobis concessam ab eo
auferri , et nostro dominio , ut ante fiait , restitui. Si autem postmodùm euni-
dem locum ausus fuerit inquietare , excommunicetur perpétua damnatione
ab Abbate et à cunctis Monachis ipsius loci , et ab universis Archiepiscopis
(a) Landrico Fossatensi Abbate , Guilelmus enim litteris Rex exponit disertis verbis, quae fue-
Comes Corboilensis petierat ab Henrico Rege , rint Burcbardi jura in hoc Monasterium, ea scilicet
ut eara babcret potestatem in Monasterium spectasse defensionem, neque illura alia sibi vin-
Fossat. quam olim habuerat Rurchardus Cornes: dicasse, quae ad reginien Monasterii, aut bono-
aegrè Rex illius rogalioni subscripsit , sed adbi- rum possessionumque administratioûem , nedum
bitis quibusdam eonditionibus , quibus illa Co- invasionem pertinerent.
mitum Corboilcnsium potestas coercetur -, in suis
DIPLOMAÏA HENRICI I. FRANCORUM REGIS. 597
A atque * Praesulibns totiiis Galliae : et irisuper , si non resipiîerit , ab Aposto- * ai. et
lico * sanctae Romanse Ecclesiae , quo usque ad satisfactionem et emendatio- '«/.abApos-
nem ante altare et Sanctorum patrocinia * Monachor unique ibi degentium RÔm*anr"Ec-
placitum * veniat. Si vero post nostri corporis dissolutionem hsec transgres- desia
sus fuerit , obsecramus nostros heredes , cunctosqne nostri regni successores , * '^^- P'*'"'
ut ipsi sancto loco fratribusque Monasterii adjutores et defensores existant ad ♦ „/. pUciiam
hsec perpetualiter observanda , quee liîc inserta continentur. Ob hoc denique
Abbati Landrico fratribusque ipsius loci hoc nostrum prœceptum fieri jussi-
mus , ut per eum oninein occasionem aliquid injuste invadendi à jani dicto
viro expelleremus , et ut pro nobis * successoribusque nostris, qui eis adju- * '*'• «'
torium et defensionem in hac re praebuerint , multo devotiùs atque atten-
tiiis exorare delectet. Et ut haec nostra auctoritas à nobis nostrisque successo-
B ribus perpetuo incorrupta conservetur , manu propria firmavimus , et anuli
nostri impressione signari jussinius.
Signum Henrici gloriosi Francorum Régis.
Bakluinus Cancellarius recognovit.
Actum Parisius civitate anno hicarnati V^erbi MPiVIlI , Lidictione XI ,
in Dei nomine féliciter , amen , die tertio Kalendas Julii.
XXIX.
Monasterio S. Germani à Pratis («) confirmât altaria ipsi ab Imberto Exchanuia-
Paris. Episc. concessa. ""•
Q
Apud Bulliardum in Probat. ad Ilist. Abb. S. Germani, p. 28.
IN nomine sanct» et individuae Trinitatis. Ego Henricus gratiâ Dei Fran- An. 1038.
corum Rex. Cùm in * exhibitione rerum temporalium quas humana reli- * '" Cariui.
gio divino cultui famulando locis sanctorum et congregationibus fidelium ex
devotione animi largitur tam praesentis quàm perpetuse vitte soiatium, ut jam
pridem multis expertum est inditiis , adquiratur , sakiberrimus valde et om-
nibus imitabilis est hic fructus primitivcC virtutis, scilicet karitatis, per quem
et mundi adquiritur tranquillitas et felici remuneratione aeterna succedit féli-
citas. Innotescimus ergo industrife prsesentium et solertise futuroruni sanctae
Matris Ecclesiae fidelium et nostrorum , quod accesserit ad serenitatem nostri
D animi Adraldus Abbas Monasterii sancti Vincentii et sancti Germani in sub-
urbio Parisiacae urbis siti , suppliciter rogans et obnixè postulans , quatinus
altaria trium villarum, scilicet Villae-novae *, et Cumbis (b) , et Antoniaci*, ^ ceTr^Z^'
quae sibi Imbertus Parisiacensis Episcopus perpetualiter concesserat , nostra * jntoni
auctoritate firmaremus. JNam licèt ei Clericorum suorum et insuper synodali
astipulatione quantum poterat corroboraverit , parva tamen sibi videbatur
Episcopalis et synodalis auctoritas , nisi nostra regali auctoritate et munifi-
centia esset favendo subnixa. Jubendo ergo prœcipimus et praecipiendo ju-
bemus , ut quod Ecclesise Synodali donatione est impensum, nostra liberalitate ^ .
et praecepto fiât inconvulsum. Nostri enim patris ac praedecessorum ' nostro- prece'ssoniin
rum auctoritas erga praedictum locum tanta condescentione, in quibuscumque • in cart. ni-
necesse fuit , annuit , ut nihil * pêne foret quod à nostra magnifîcentia et chii
Ë munificentia impetrare non posset. Nam jMonasticus ordo in eo loco consti-
tutus divino cultui in tantum est mancipatus , ut potiùs debeat bonorum
(a) In Monasterio S. Germani à Pratis Wil- haec idem Abbas cuni fratribus suis , ad supple-
lelmo Abbati Adraldus jam successerat anno menlum victùs Monachorum , ab Imberto Pari-
1030, quo anno Robertus Rex , interpellante siensi Episcopo impeiravit altare S. Georgii Mar-
Adraldo seu Adraudo Abbate, injustas consuetu- tyris in Villa-nova pra?tpr Synodum et Circa-
dines, quas Drogo Cornes advocalionis specie dani^ annuentibus Archidiaconis. Mabill. Annal.
in Villis ALbatiae S. Vincentii et S. Germani ex- Bened. Lib. 56. n. 94. Haec omnia autorilale re-
torquebatj omninô abrogavit, praelerquam in gia confirmât Henricus hocce Diplomate,
quatuor villis , scilicet Neelfita , Firmerii-curte , [h) Coulaville in Bria , altare illiid primo S.
Lovaniolis et Domerii-montc , quas Rex ei be- Victoris Abbati Gilduino concessum ab Episco-
neficii jure concessit. Idem Rex anno scquenti, po Paris. Stepbano , régnante Ludovico VI. In-
id est anno 1031 , ejusdem Adraldi Abbatis ro- ccrtum est quantum temporis penès Abbaliam
gatu, Pratensi Monasterio attribuit Viariam An- San-German. permanserit.
toniacam, quam Warinus miles occupaverat. Ad
Ffffiij
598 DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
incrementis augeri , quàm aliquo detiiniento niutilari. Et ut hujus conventionis A
tiÛin'*' ^^^~ ^^'''Ptuni nostrae voluntatis et praecepti liabeat evidens indiciuni *, manu pro-
pria firmaviimis , et sigilli nostri impressione signare praecepimus. Et si quis
huic astjpulationi occurrendo obviare praesumpserit , auri libras centum fisco
nostro coniponat , insuper et sua calumpnia irrita imperpetuutn nianeat.
• ibid. Pari- Actum Parisiis * civitate publiée , anno Incarnati Verbi millesimo quinqua-
gesinio octavo , regni verô Henrici gloriosissimi Régis XXVIII.
Balduinus Cancellarius scripsit et subscripsit.
XXX.
ExChartu- Moriastcrio S. Gcrmanl à Pratis Ecclesiam Drocarum concedit. ^
lario,
Ibid. pag. 29.
An. 1058. /^uivi in omnibus diffinitionibus idonea sint adhibenda testiinonia , necesse
VJ est tamen , ut unaquaeque justa et rationabiliter difïînita ratio ita robore-
tur scripturarum testamentis , ne deinceps calumpniari possit ullius falsitatis
fîgmentis. Unde ego Henricus Dei gratiâ regia dignitate sublimatus , omni-
bus cognitum esse volo Dei et santîtae Ecclesiae fidelibus , ])rœsentibus scilicet
acfuturis, praecipuè autem successoribus raeis, ante cujus eonspectum hujus
nostri decreti contigerit devenire statutum ; quoniam cùm in obsidione cu-
♦ al Tille- jusdam (a) Castri , Timerias * nuncupati , moraremur , adierunt prsesentiam
rias , riiiiers nostri conspectûs duo fratres ex Monasterio sancti Vincentii née non sancti G
*«/. missu, Germani jussu * Abbatis Alradi * et on>nium fratrum sub ejus regimine de-
utinCart. gentium humiliter obsecrantes , quatinus quamdam Ecclesiam perpetiialiter
in cmt. Al- possidendam concederemus ad supplementum victûs Monachorum in eodem
bakii Monasterio Christo servientium. Est namque prsefata Ecclesia in Castro ,
Drocas nuncupato , sacrata in honore sancti Martini. Quod pietatis opus
♦ Drocarum negarc non bonum duximus. Concessimus autem Ecclesiam prtedicti * Castri
cum omnibus consuetudinibus et justitiis illius terrae, quae sub nostro do-
minio habebantur, Deo et sancto IMartyri Vincentio , beato quoque praesuli
Germano ad supplementum victûs servorum suorum , videlicet Monacho-
rum , perpetualiter possidendam ; et jussimus taie scriptum regiae auctorita-
tis fieri , quatinus Monachi sancti Vincentii et sancti Germani prgedictam
Ecclesiam cum omnibus consuetudinibus et justitiis illius terrae , quae sub D
nostro dominio habebantur, teneant et possideant amodo et in perpetuum ,
• al. Faibaidi annucutc Alberto iilio Fabaldi * , atque Isualdo de Maurivillare , nec non
etiam Morino de Trembleia , in quorum dominio supradictae res nostra da-
* al. dona- tionc * , hactenùs manserunt , gratia societatis et beneficii Cœnobii prae-
tionc dictorum * sanctorum quod acceperunt ab Abbate Araldo et Monachis *
pra'dicaorum cjusdem loci. Eo autem tempore concessit jam dictus Morinus , quati-
♦ j« 6V7;7 Mo- nus * omni anno exinde persolvant sibi V solidos. Quod si eideni IMorino
'«/'^quatenus <^'vina propitiautc clementia , contemptis saecularibus curis habitum Mona-
* al. supra- chilem sumere libuerit , aut alicui suo heredi, indulto pretio suprascripto * ,
'*"^'° in Cœnobio supradictorum sanctorum sociabitur Deo servienlibus. Conce-
dimus etiam quoddam pratum , quod vulgari appellatione pratum Archiepis-
copi vocitatur. Ut autem hujus nostrae donationis privilegium fîrmum sit, E
' in Cart. xn- ct iu pcrpetuum stabilc permaneat, manu nostra subterfirmavimus, et amicis
fringere nostris firmaudum tradidimus. Si quis autem contra hoc surgens refringere*
lur *"" " conatus fuerit , cum Juda traditore aeterna dampnetur * ultione.
* Tiiierias Actum publicè in obsidione Castri quod vocatur Timerias * , régnante
(a) Ad annum i038 ])erseverabat bellum inter gem jussu Adraldi Abbatis adiere duo Pratense»
Henricum Francorum Regem , et Willelmum Monachi , rogaturi ut sibi Drocarum ( Dreux )
Ducera Normannorura, cujus Castrum Tiiierias Ecclesia, S. Martino sacra, ad supplementum
(Tilliers), hoc ipso anno Rex obsedit ; quod victûs concederetur. Castrum Drocœ est in fini-
Castrum silum est ad Arvam {l'Aure) fluvium, bus Carnutenis. Petentibus annuit Rex , con-
in Franciaj Normanniaeque confinio , Comitivae ceditque Ecclesiam praedicti Castri cum omnibus
titulo insigne , quod jam ante Henricus sibi consuetudinibus et justitib illiut terrce, quae regii
dedi, ac everti jusserat, sed Willelraus denuô juris erant. Mabill. Annal. Bened. Lib. 61, n. 21.
restaura verat. In ea obsidione constitutum Re-
* al. Isuardi
Ex Abbatia
Hasnonienii.
DIPLOMATA HENRICI I. FRANGORUM REGIS. 599
A Henrico anno («) XXVflII regni ejus. Signum Henrici Régis. Sig. Im-
berti Praesulis {b). Sig. Mainardi Praesulis. Sig. Fiilconis Prsesulis. Sig. Theo-
baudi Comitis (c). Sig. Radulfi Comitis. Sig. Rotroldi Coinitis. Sig. (ias-
tonis Militis. Sig. Isnardi * Militis (rf). Sig. Simonis de Monteforti {é). Sig.
GofTredi Militis de JNeella (/"), etc. Nomina Monachorum, Radulfus, Ro-
bertiis , Norbertus Ansciilfus. Testes eoj-um , Fromundus Parisiacus , Drogo
Cornutus, Henricus de Monte, Genselinus, Constantinus servientes.
Ego Balduinus Cancellarius manu propria subscripsi, agente anno Do-
minicae Incarnationis millesimo quinquagesimo octavo.
XXXI.
B Dat Villas quasdam Cœnobio Hasnoniensi, multaque ipsi
donala confirmât.
Ex Hist. Camerac. Autore Joanne le Carpentier, inter Probat. p. 1. ^
IN nomine sanetce et individuae Trinitatis. Ego Henricus Dei gratià Rex ^"' ^^^'*"
Francorum , sedulâ cogitatione recolens Christi sponsam pio obsequio
venerari in terris, notum fieri volo omnibus tara prsesentibus quàm futuris,
quod Cœnobio (gf) Hasnoniensi in honorem Pétri Apostolorum Principis
fundato, do regali muniHcentia Villas Ilertinium , Rulniegeias , et fiscum de
Petrifonte , et confirmo eidem Cœnobio Villam Azijiium super fluvium
Scaldini , Villam Waverchi7iium in pago Ostrebanto , Mansos plures in
Scaldinio in eodem pago, Villam etiam Auchiacum super Vellulam in Co-
mitatu Tai'danensi, etc. à primogenitoribus meis Franciae Regibus con-
cessas. Actum Cameraci faeliciter in S. Mariae Templo, V Aousti An. D. J.
MLVIII. An. regni H. XXV (h), in praesentia Praesulum et Militum multorum.
S. Henrici Régis. S. Philippi Régis pueri. S. A. Reginae. S. Mainardi
Archiepiscopi Senonensis. S. Liotberti Cameracensis , Guidonis Ambianen-
sis , Balduini Noviom. Guillelmi Engolismensis , Helinandi Laudunens.
Eusebii Andegavensis Episcoporum. Signum Rodulphi Comitis , Reinaldi
Camerarii , Albrici Connestabularii, Willelmi Seneschalci , Hugonis Buti-
cularii , Roberti Coci. Signum Balduini Comitis Flandr. Thiotebaldi de
Montmorenci , Guidonis Comitis Ponthivensis , Ursionis Mellidunensis Vi-
cecomitis, Enguerrani Comitis, Roberti Atrebatum Advocati , Aniolrici de
Montfort , Gozelini de Heillis, Frolandi de Meuient, Cadelonis de Bielmont ;
Thiobaldi de Monchis , Burcardi de Montecorneto , Odonis des Angliires ,
Ivonis de Coucy, Mingoldi de Monteacuto, Theodorici de Roia, Herifridi
de Ilanghest, Bernerii de Liberimonte , Gileberti de Dova, Wasconis de
Torota , Reginaldi de Nigella , Anselmi de Savodio {de Saveuse) , Assonis
de Rambores , Huardi de Bellovallo (Beauvaï) , Balduini de Crispiaco ,
Alelmi de Crepicordio, Balduini de Wallincorte , Roberti de Bellomanso ,
Teduini de Bethunia, Setdaldi de Renty, Hubaldi de Croisillis, Mardi de
Cameraco, Heluini de Calvimonte, Imberti de Kreki, Willermi de Col-
reto , Alielmi de Bellovisu [Beaurevoir) , Itheri de Marka , Isembardi de
Calceaja , Rogeri de Divions , Ubaldi de Montigniaco , Widonis de S. Au-
E berto, Reginaldi de Boheng, Walteri de Guisia, Ursionis de Humieres,
Walteri de Gmajo, Wedrici de ' Maillis, Gossuini fratris Comitis de Pe-
ronâ, Militum, et aliorum multorum fidelium publiée astantium.
(a) Legendum anno XXFIII. Pulat Labbeus (/") ILid. Sign. Raîmberti militis ; post quem
in Chronologia Ilistorica forte pro XX[.K legen- in Cartul. adduntur nomina Monachorum.
dum XXXI, 5 nimiruin ab Henrici coronatione. (g) De hoc Cœnobio quid dictum sit con-
Ib) Apud Gérard. Dubois Hist. Paris. Ecoles. suie hujus Volum. pag. 108 et secj.
Tom. /, pag. 657. idem Diploma referentem.' (/() iVotaj Chronologie* minime sibi cons-
' ^sl signum Imberti, ïegituT, signum Ademiti Prœ- tant in cdilo hoc Diplomate: annus enim 1058,
sulis. In Cart. vero S. Âdenti Psul. et mensis Augustus , non 25 Henrici, sed 28 in-
(c) Ibid. post Theobaud. Comit. iign. Inge- dicant. Philippus Rex dicitur , secundùm usum
nulfi Pincernœ. Sign. Atberti filii Rebaldi temporis , ubi Regum lilii , dicebantur Reges :
(d) Ibid. ■S/'^n. t'ulconis Prœpositi Sign. Ru~ nara si Rex coronatus intelligatur , annus Incarn.
perti Ruft. 1059 et regni Henrici 29 essent sufficiendi. Atten-
(e) Ibid. Sign. Hugunis Bardulfi. Sign. Guilelmi dendum Jnnœ Reginœ signum ; et maxime consi-
mùitis de Gometh. derandus est frcquens cognominum usus.
Ex Schedis
Mabillonii.
Circa an.
1058.
600 DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
XXXII. ^
Monasterio Fossatensi quasdam perdonat consuetudines (a).
Ex Fossatensi Chartario.
IN noniine sanotae et individuae Trinitatis, Patris et Filii et Spiritûs sancti.
Ego Henrieus Francorum Dei gratiâ Rex, notuni esse volo praesentibus ac
futiiris, quia meam adierunt praesentiam Monachi Fossatenses, meque pe-
tierunt, quatenus eis perdonarem consuetudines de bobus , de carne , quas
mei ministri in Mosyniaco et in Curciolis injuste, et per vim rapiebant. B
Quod et feci ; ita ut amodo nemo meorum servientum in his duabus villis
aliquid accipiat , neque rapiat ullam omnino rem , neque intus per violen-
tiam intrent. Quod si fecerint, aut emendent, aut corripiantur. Quod si mei
cocci carnem accipere voluerint in campis , si invenerint , accipiant et
emant : in villis verô nequaquam intrent. Istam conoessioneni pro remedio
animae meae feci, annuente mea conjuge (b) Anna, et proie Philippo , Ro-
berto ac Hugone. Quani si quis infringere voluerit , viginti auri libras
componat.
Actum Meleduno, IV Idus Julii
XXXIII.
c
Pro Trenorcicnsi Monasterio antecessorum suorum praecepta
confirmât.
Apud Chifjletiian in Prohat. ad Ilist. Abb. Trenorciensis, pag. 312.
et inter Probationes ISovœ Historiœ Trenorciensis, pag. 126.
An. 1059. T N nomine sanetae et individuae Trinitatis, Henrieus divina praeordinante cle-
X mentia Rex Francorum. Si cultis et Deo dicatis locis , ob remedium et
salutem animarum nostrarum , conferre cupimus , non solùm temporalem
credimus nobis aiigmentari dignitatem , verùm etiam recepturos nos in
cœlis haud dubitamus mansionem. Quapropter noverit omnium sanctae Dei D
Ecclesiae fidelium tam praesentium quàm futurorum sollertia, quoniam adiit
nostrae celsitudinis clementiam Guilhelmus (c) humilis Abbas, humiliter suppli-
cando efflagitans, quatinùs praecepta , quae antecessores nostri, Francorum
scilicet Reges , sanctae et intemeratae Virgini Marise sanctoque fecerant
Philiberto Confessori piaecellentissimo , jam praenotato Abbati omnibusque
Monachis ejus nutu subditis praecepto nostrae auctoritatis rorroboraremus ,
pro Dei sanctorumque omnium amore, atque pro sainte animae meae, con-
jugisque meae Annae, illiique nostri Philippi Régis, necnon et perpétua
prosperitate nostra, ac statu regni nostri. Quorum pelitionibus annuentes ,
concedimus jam praelibato Abbati Abbatiam sancti Valeriani Martyris , quae
est sita in pago Cabillonense, super fluvium Sagonnam, qua ipse corpore
quiescit ; Castrum quoque Trenorchium, quod est ex jam dicta Abbatia, nec E
non et omnes res, quae olim à fidelibus Christianis praedicto Martyri collatae
fuerunt ; Tornucium quoque villan), cum omnibus ad se pertinentibus vicis
et villis , scilicet Lambras , Balenatam * , Morineas , Plotas , Costaldas ,
Villanova * , Manciacum , Pistriacum * , Briana , Lovincum * cum adja-
centiis suis , (|uae sita est in confinio Episcopatuum trium , scilicet Veson-
cionensis, Lugdunensis et Cabillonensis '; et Bisiacum villam, et Bodellam ,
(a) Gui Rex consuetudines de carnibus bo- filiorum Régis, adhiberi in ista concessione.
vinis, quas ejtis Coqui in quibusdam Fossaten- (c) Interfuit Coronationi Régis Phib'ppi Re-
sium villis exigcbant , remitti jubet, annuente mis", Guilleluius de Jaliniaco Abbas ïrenor-
cjus conjuge Anna, ac filiis ^Philippo , ^Robcrlo ciensis; ibique à Rege Henrico privilegium
et HugOHe. Abbatise suae iinpetravit ainplissimum , datum die
(6) Observa consensum Annae Reginae, nec non ipsa celebritatis, et à Regibus signatum.
et
' Bellené
' Fillemoz
Predi
' Loûan
DIPLOMATA HENRIGI I. FRANCORUM REGIS. 601
A et Caprosium , sanctmnque Benignum , in Episcopatu positas Lugdunensi ,
cum aliis Ecclesiis his pertinentibus in eodeni Episcopatu ; et in Episcopatu
Matiscensis Ecclesioe Ecclesias cum villis , Ulchisiacum * , Atziacum * , * Huchùi
Canipanias , Lennam , cellam sancti Romani cum quinque Ecclesiis : et in * -^-«^
ipso Episcopatu Ecclesiam sanctse Mariae , Belnadum * vocatam , et aliam no- * Bonay
mine Li * ; et in Comitatu Arvernensi , Monasteriuni Tresal, cum una par- * Ui
rocliiali Ecclesia : et cellam sancti Porciani , cum decem Ecclesiis , et om-
nibus sibi pertinentibus exeniis* ; et in pago Vellavensi Monasterium Godit * , obiadoai-^"
cum Ecclesiis sibi pertinentibus , sanctique Mauricii locum Vallis * Ambli- bus
vinae ; et in pago Arausicense Monasteria duo , Dusaram * , et Vallem Nim- 'leP^eurédu
faruni , cum Ecclesiis ad se pertinentibus ; et in Episcopatu Pictavensi Mo- • /„ r„ute
nasteriura quod vocatur Hero *insula , in maris Oceani limbo positum , cum '^Onnzere
n Ecclesiis tredecim ; locumque vocabulo Losdunum * , cum pertinentibus sibi • loudm
villis et Ecclesiis septem. In Episcopatu Andegavensi , Ecclesiam sanctae Ma-
riae , vocabulo Conaldum *, cum Ecclesiis et villis sibi pertinentibus , Ta- * <^"^«'^
siacum , Madernas , Fabricas , Bernezacum , Ponciacum , Loriam , Taren-
ciacum ; et in Episcopatu INamnetico Monasterium quod vocatur Deas * , * oée oa
cum Ecclesiis sibi pertinentibus , Corcoiaco , sancto Liminio , Lemovicinâ ,
et aliis , olim sanctis praenoniinatis à bonis hominibus collatis ; Buxiolum * * ^'"■f*"''
quoque in pago Cenomannico ; Cellam quoque sancti Prudentii in pago
Pictavensi ; Talgariam * , Adiiacum, et Classiam, et Caciacum in pago Bel- ' taiger
cinensi ; Asinarias in pago Pictavensi , cum omnibus ad se pertinentibus ré-
bus : eo videlicet modo , ut praefati Sancti et prsedictus Abbas suique succes-
ç sores perpetualiter habeant. Volumus itaque in prcedicto loco Trapezetas * * Monetarios
esse ; et ut praedictus locus caput sit omnium suprascriptarum rerum , et
super omnia quae aut à nobis aut à fidelibus nostris amodo coUata fuerint.
Igitur memorato loco omnes res suprascriptse deserviant , et sint in usibus
Monachorum et necessitatibus pauperum. Praeterea licentiam damus eidem
Congregationi , de se semper eligeudi Abbatem secundùm S. Benedicti re-
gulam, sicut et alii Reges nostri antecessores fecerunt. Annale quoque mer-
catum per dies quatuor, tribus temporibus anni concedimus ; in festivitate
sanctorum Pétri et Pauli Apostolorum , et in Nativitate sanctae Dei Genitri-
cis Marise , et in festivitate S. Martini Episcopi et Confessons ; et teloneum
ipsius mercati. Volumus quoque ut à nulla impediatur judiciaria potestate.
D Concedimus quoque eis immunitatem sexcentorum solidorum , quam Ka-
rolus Imperator et caeteri Reges post ipsum concesserunt : oujus immunitatis
infractor sexcentorum solidorum fore <.'ulpabilis judicetur. Erogamus itaque
luminaribus ipsius Ecclesiae totum quicquid exinde sperare potuerat jus fisci
nostri. Jubemus itaque ut nuUus nostrorum vel successorum, Dux , Comes ,
seu Vicecomes, aut Vicarius , aut Missus discurrens , in praedicta immuni-
tate, aut Monasterio à nobis et antecessoribus nostris collata exquirere , aut
mansionaticum , aut parafredum * , aut eulogias praesumat : neque horum
quippiam ab eorum servis , colonis , seu Francis super eorum terram conj- ^®*'""'" *^'
nianentibus exigere in publicis mercatis , sive de fratrum negotiis , sive de
suis, teloneum aut ullam exactionem : neque in mari, sive in Ligeri fluvio ,
aut Rhodano , seu Sagonna, aut Dou, vel caeteris fluminibus navigantibus ,
aut littoribus commorantibus exigere audeat aut praesumat , aut navaticum ,
aut sospitaticum , aut salutaticum * , aut portalicum, neque in terra rotati- * jus ex'gen-
E cum , neque in tabernis ullam exhibitionem. Praecipimus quoque nostra sospiutem
regia auctoritate, ut nemo Antistitum , vel Comes , aut aliqua Laicalis po-
testas , in praefato loco placitum constituere aut tenere audeat. Unde hoc
nostrae altitudinis praeceptum fieri praedicto Abbati Guilhelmo jussimus ; per
quod ipse suique successores memoratas res quas modo concedimus , et de
praeterito concessimus , ritu perpetuo teneant atque possideant. Sciat(jue se ,
infractor hujus concessionis , reum à Deo in gehenna dampnari , nostraque
se sciât omnino gratia privari quamdiu non cessaverit calumpniari. Et ut hoc
nostrae auctoritatis praeceptum inviolabile permaneat , sigillo nostro insigniri
jussimus.
Signum Heynrici Régis.
Signura Philippi Régis.
Tome XI. Gggg
602 DIPLOMATA HENRICI I. FRANCORUM REGIS.
Actum Remis civitate, in Pentdcosten festivitate , et in Maio mense. Scrip- A
tum manu Guilhelmi ad vicem Balduini regii Cancellarii régnante Domno
gloriosissimo Heinrico , anno XXVIIII ( a ) , et I. G. N. T, O. I. Do-
mini 8 L\ III. Coronato eodem diePliilippo Heynrici Régis filio.
XXXIV.
An. 1059. Confirmât donationem Alberti viri nobilis factam Monasterio
S. Pétri Carnotensis.
Inier Fragmenta D. Estiennot,pag. 314. Ms. Sangerman. n. 574,
et in Tom. U, Antiq. Gall. Ch\ pag. 487. "
IN nomine sanctae et individuse Trinitatis. Ego Henricus gratiâ Dei Fran-
corum Rex. Cùm regalis solium dignitatis multiplex virtutum cultus exor-
net, liberalitas tamen et munificentia inter has praecipuum locuni tenet , qua-
rum eftèctus multorum nécessitât! bus condescendat et justorum petitionibus
satisfaciat. Notum sit ergo omnibus sanctae ÎNIatris Ecclesise fidelibus , et
nostris tam praesentibus quàm et futuris , quôd quidam meus fidelis Alber-
tus nomine , filius scilicet Ribaldi nobilissimi viri , nostrae serenitatis adiit
praesentiam , rogans et obnixè postulans , ut regali pietate nostrge munificen-
tiae assenlando suis precibus aurem inclinare dignaremur , quatenus , quod
Deo inspirante maturabat implere , nostrae liberalitatis assensu ad efï'eetum
ducere quivisset ; videlicet ut quamdam Ecclesiam ( i ) , quam pater ejus
fidelis noster Ribaldus in honore Beati Germani Altisiodorensis Episcopi ^
Cœmentariorum opère in Bruerolensi vico pro sainte animae suae construxe-
rat, regiâ quidem voluntate , liceret ei dare beato Petro Apostolorum Prin-
cipi et Monachis sibi famulantibus in Cœnobio quod situm est non longé à
mœnibus Carnotinae urbis , atque ex rébus quas nostro beneficio possidere
videbatur , praefatam Ecclesiam tam ipse quàm ejus fidèles pro Dei amore
nostrâ favorabili clementiâ locupletare liberaliter quivissent : cujus justam ac
Deo acceptam petitionem judicantes cum Episcopo Agoberto , in cujus
Diœcesi Ecclesia eadem est, nec non et optimatibus nostris qui nobiscum
prsesentes aderant, dignum duximus pro nostra sainte et integritate regni
nostri assensum praebere intentioni suae. Dam us itaque ei licentiam , ut et ^
memoratam Ecclesiam ex nostro beneficio , quod possidet , amplificet , et
quicquid ei conferre et annuere voluerit, ita sit liberum atque ab omni judi-
ciaria potestate solutum , ut idem fidelis noster Albertus hactenus à nobis
tenuit liberum atque solutum , quatenus Monachi ibidem Deo famulantes
sine ulla inquietudine cujuslibet saecularis hominis , noctes diesque orationi-
bus insistentes , aliisque bonis operibus vacantes quietam agant vitam.
Placuit ergo serenitati nostrae autlioritate regiâ interdicere , ne quis umquam
per succedentia tempora huic nostrae munificentiae operi , quod cudimus ,
aliqua temeritate pnesumat contraire , neque de rébus , quas jam dédit vel
daturus est praefatae Ecclesiae fidelis noster Albertus sive alii homines , nec in
magno nec in parvo, minuere audeat , neque hujus Ecclesiae homines cor-
vedis premat neque banno , neque teloneo , neque vicaria , neque exactione „
qualibet gravet aut sollicitet , sed liberi ab omni consuetudine saecularium
(a) Legendum XXVHI ; annus enim XX.VIII obsidebat Castrum Teodemerense nuncupatum in pago
regni Henrici currere non cœpit ante xx diem CarnutenOy noviter à quodam. Guazone conxtructum.
Julii. Literae additai significant , et Incarnationit Theodemerense Castrum Thiiner nostris vocatuni,
Domini MLVIll ^ qui scribi debebat MLFIIII. noinen dédit pago cuidain exiguo, cujus caput
attendenduin notam oo^ qud inillenarius nu- nunc est Castrum Novura iri Theodemerensi,
merus hic signatur, malè hoc modo 8 exprimi Château- Neuf en Timerais. Valesius Nutit. Gall.
in Historia Trenorchiensi ; sed ita scribendum pag. 531.
^ LVIIII. (6) Annuente Agoberto Episcopo , qui anno
Post donationem Tetbaldi Coraitis Turon. 1059 Carnutensem regebat Ecclesiam , Albertus
factam Majori -Monasterio , legitur in Chartula- quidam (ilius Ribaldi nobilissimi viri , Ecclesiam
rio ejusdem Monast. fol. 45. Hœc omnia ^ ut fir- vici Brueroliensis, in honorem S. Germani Au-
miùs roboientur, suo po.stea authoramente Franco- tisiodorcnsis Episcopi constructam, Abbatiae S.
rum Re.c Henricus [irmavit , eo videlicet anno , quo Pétri Carnutensi largitus est. Hanc donationem
filium suuin Regem fecit ordinari Philippum^ paticis confirmât hocce Diplomate Henricus Rex , à
anteitlarn ordinationem diebus ; tune scilicet quando quo Ribaldus Alberti'^ater eam acceperat.
DIPLOMATA HENRICÏ 1. FRANCORUM REGIS. 603
A hominum , securi ac liberi inliabitent , et Monachis praefatae Ecclesiae serviant
et sua débita persolvant. Qiiod si quis praesumptor ant insanus contra hanc
authoritatem nostram temerè quidquam agere praesiimpserit , qninqnaginta
libras persolvat auri , et ejiis ineffîcax remaneat conatiis. Plaçait etiani nostrae
pietati huic operi addere atque cartani subscribere factam jnssione fidelis
nostri Alberti de rébus , quas ipse jam dédit praefatae Ecclesiae, et quas post
mortem corporis relinquere decrevit , nec non caetera dona quae suo assensu
fidèles ejus largiti sunt , ut in calce ipsius nostro nomine nominibusque
Primatuum nostrorum atque regiae dignitatis sigillo corroborata rata et in-
violata in aeternum permaneant.
Ad occasum cuncta ruitura saecularia , et è contrario cœlestia aeternaliter
mansura divinorum voluminum testatur Scriptura ; praecepit ergo fîdelibus
B Christi cruore redemptis , ut dando viliora adipiscantur nobiliora : unde ego
Albertus nobilissimi Ribaldi filius , cupiens cœlestium nancisci consortium ,
favente mea carissima conjuge Adelaisa nomine , pro animabus nostris pa-
rentumque nostrorum , liberam ab omni calumnia universorum hominum
Ecclesiam de Bruerolensi vico , quam pater meus in honore S. Germani
Episcopi construxit , cum atrio et sepultura ac décima ipsius Ecclesiae , quae
in manu mea esse videtur , S. Petro Cœnobii Carnotensis concedo, ut Mo-
nachi ipsius Cœnobii ab hac die in antea eamdem Ecclesiam habeant, teneant
et in aeternum possideant ; altare quoque ejusdeni Ecclesiae , quod ab Epis-
copo Carnotensi semper in fevo tenueram , huic largitioni meae Dominus
meus Agobertus Episcopus unà cum assensu Canonicorum qui -cum ipso
erant Drocis in curiâ Régis addidit petitione Landrici Abbatis et nostra
C flexus. Item censum ipsius vici cum decimâ mercati concedo et quicquid ex
omni génère olerum seu pomorum potest accipi jure mercati ; nec non et
pugillum salis qui colligitur ab unoquoque Salinario ; item duas partes furni
in ipso vico , praeter quem alter minime sit in totâ villa. Item post capitium
ipsius Ecclesiae duos agripennos terrae et pratos quos sub ipso vico habuisse
videor , concedo , terramque Walterii Costati , quam tenait , dum praepo-
situs fuit , concedo et lucum qui adjacet ; terram quoque quae mihi colitur cum
luco adjacenti , ciim hune * iniquum saeoulum vivus relinquero, aut mortuus * hoc
corpore dimisero , habendo possideant et possidendo colant Monachi supra-
dicti Cœnobii commorantes ibi , et pro nobis omnibus in praefata Ecclesia
deprecantes. In Rosco denique qui dicitur sancti Remigii , singulis annis
annuo Monachis pasnadium suorum porcorum , unumque agripennarium ,
D ubi subulci Monachorum cum porcis suis dormituri reditum habeant domes-
ticum. De ctetero omnibus meis tribuo Hcentiam , ut ex rébus quas ex meo
beneficio videntur habere , pro animabus suis praefatam Ecclesiam ditent
atque exornent , sicut jam fecit Voalterius praenomine Palardus , qui medie-
tateni terrae Bulfiniaci pro anima sua in stipendiis Monachorum concessit ,
post mortem vero alteram partem terrae quam vivus * retinet alteri parti «vivens
eodem modo adjicit , sicut alio in loco habetur scriplum. Item Fiodbertus
de Fossatis terram unius aratri in Fontanis concessit. Item Hersindis quaedam
vidua S. Petro et S. Germano , in loco qui dicitur Jurisuena , terram quam
ex nostro beneficio tenebat , cum medietate Ecclesiae Cruciaci villae et ca-
satis omnibus quos ex me habebat , pro remedio animae suae tribuit , addens
se praebendae Monachorum : emptiones quoque et commutationes vel com-
E mercia , quaî Monachi fecerunt vel facturi sunt , annuo. Similiter Monachis S.
Pétri concedo liberum transitum per totam meam terram , ut nuUa umquam
consuetudo ab eis requiratur de piscibus , de quovis , seu de omnibus rébus,
quae Monachorum esse ostendentur. Possem et alia addere , quae mei fidèles
loco praedicto contulerunt ; sed quia aliàs scriptum est , et finem verbis
facere , et corroborare hanc cartam sigillo Domini mei Régis , cum nomi-
nibus Optimatum suorum festino ; hoc solùm in fine hujus operis omnibus
notum fieri volo , quod sicut ego à Dornino meo Rege libéré tenui hac-
tenus , ità à Monachis hberè teneantur ea quae pro salute animae meae ac
animarum parentum meorum dedi, et quae alii contulerunt simili modo pro
animabus suis , ut à Monachis neque ab hominibus terrae eorum aliqua
consuetudo à nullo homine requiratur , non vicaria , non bannum , non
G g g g i j
604 DIPLOMATA HENRIGI I. FRANGORUM REGIS.
circada , non expeditio, sed , sicut superiùs dictiim est , Monachi orationi A
insistant, et hoinines eorum Monachis solis sua débita solvant. Si quis au-
teni haeredum meorum aut aliorum hominum huie operi contradicere vo-
luerit , cum Anna et Caiplia , Anania et Saphira et Juda traditore, nisi resi-
puerit , et ad satisfactionis remedium oonfugerit , in seterno inferno trusus
pœnas liiat perpétuas. S. Radulphi Coniitis. S. Walterii Comitis filii Gra-
* Radulphi dulphi *. S. Hugonis Comitis. S. Alberti qui liane largitionem fecit. S. Theu-
donis fratris Alberti. S. Guarini fratris ejusdem. S. Frederici. S. Balduini.
S. Simonis. S. Agoberti Episoopi. S. Hngonis Decani. S. Guillelmi Prae-
positi. S. Sigonis. S. Ascelini. S. Gencelini Decani.
* 1062. Post niortem autem Henrici Régis , secundo anno * regni sui Pliilippus
Rex cum Regina matre sua , Droois in sua caméra , hanc Cartam , Domno
Alberto exorante manu propria fîrmavit , maniiiusque suorum corroboran- B
dam tradidit. Balduinus Flandrensis Cornes. Simon Radulphi Comitis filius. Ted-
* seu Buticu- haldus de Monte Morentiœ. Hugo Butillarius *. Adelarius Cubicularius. Ingerran-
i«nus ^j^ Pœdagogus Régis. Hugo Dublellus. Rodbertus Rufus.
XXXV.
Ex chartario Asscntït traditioiii Ecclesiolae Villa-mille dictae , Monasterio
coiumbensi. Columbcnsi * ad restaurandum.
Coulon
Apud Martenium , Tom. I. Ampî. Coîlect. col. 448.
., . . C
An. 1059. TN nomine sanctae et individuae Trinitatis. Ego Henricus gratiâ Dei Fran-
JLcorum Rex. Notum fieri volumus omnibus sanctae Matris F>clesi3e fideli-
bus et nostris , tam praesentibus quàm futuris , quod quidam meus miles ,
Hugo nomine , nostrae serenitatis adierit praesentiam , rogans et obnixè j)os-
tulans , ut sibi liceret Ecclesiolam , quae vocatur Villa-mille , ab antiquis
malè neglectam tradere in perpetuum Columbensibus [a) Monachis ad res-
taurandum. Cujus petitionibus , quia justae et rationabiles videbantur , beni-
gnum assensum praebentes , concedimus et praecepto nostrae auctoritatis
ratum esse jubemus , ut quod ille hactenus de suo bénéficie vel praedio con-
tulit , vel amodo collaturus est , sine aliqua molestia teneant , et sine per-
turbatione possideant. Sunt autem ea quae inserere nostrae jussionis scripto
petiit , haec videlicet : Ecclesiam B. Mariae quae vocatur Ville-tnille, cum jy
terra sibi adjacente, et ejusdem loci dimidium forum, atque unius carrucae
terram in eadem Villa, unum quoque agripennum vineae , et ad omnes né-
cessitâtes quantumcumque silvae proximae sibi placuerit, aquam praeterfluen-
tem piscationi opportunam : quin etiam apud Otmari-Villam terram sex
bobus sufïîcientem , deinde pratorum sex agripennos , et dimidium totius
suîe terrae, quam apud villam, Sutorios nomine, tenere videtur, et apud Mine-
rias terram quinque carrucis ad excolendum sufticientem. Itaque scripto
nostrae auctoritatis .... exarata manu propria firmavimus, et manibus
nxoris et filiorum nostrorum, necnon et fidelium corroborandam tradidimus ,
et insuper sigilli nostri impressione signare praecipimus.
Actum Vitriaci publiée anno Incarnati Verbi MLIX , et regni Henrici
Régis XXIX. S. Henrici Régis, S. Annae Reginae uxoris ejus. S. Philippi g
filii Régis. S. Hugonis Bardulfi (b).
Ego Balduinus Cancellarius relegendo subscripsi.
(a) Columbense Monasierium est Ordinis S. quae sic incipit : Ego Simon de Monteforti me esse
Benedicti in Diœcesi Carnotensi. Vide Diploma reum coram omnibus fateor, qui quod antecessores mei
Roberti, Tom. X, pag. 617. fratribus Columbensibus dederant, Hugo videlicet
{b) Hugo Bardulfus consangnineus erat Si- Bardulfus^ atque e/us filii, Ecclesiam de Fillemendis
inoni» de Monteforti, uti ex Carta alia constat, illis injuste abstuli.
An. 1060.
DIPLOMATA HENRÏCI I. FRAiNCORUM REGIS. 605
^ XXXVI.
Monasterio S. Martini de Campis muita concedit.
Apud Marrermn in Historia hiijiis Monasterii, pag. 4,
IN nomine sanctfc et individucC Trinitatis. Gloriosae Matris Ecclesiae filii no
verint iinde gaiideant, et ubi plaiidentes piae devotionis favoreni impen-
dere satagant. Ortliodoxis siquidein omnibus luce clariùs liquet, sanctam
Ecclesiam Catholicam , fide solidatain , utriusque Testamenti multimodis et
probabilibus argumentis aeterni Régis esse sponsam. Unde legitur, ei-unt duo r.en. i. U
B in carne una, summo scilicet mentis intuitu Cliristus et Ecclesia. Et Propheta
Psalmographus canens ; tanquam spotisus dominus procedens de thalamo suo ; p,yii. i8. 6.
apertè ostendit, quia Dominus sanctam Ecclesiam , utpote sponsus , sibi so-
ciavit in virginali thalamo. Sed et ipse Dominus hoc idem asseruit, ciim de
seipso Apostolis loqueretur. Non possunt, inquiens, filii sponsi lugere, quandiu mutt. 9. 15.
cum mis est sponsus. Quod etiam Apostolus Ephesiis scribens, Viri, diligite Eph. 5. 25.
uxores vestras, sic-ut et Cliristus Ecclesiam, manifestissimè testatur. Quando vero
tam evidenti authoritate sancta Ecclesia comprobatur esse sponsa Christi , cant. 4. 8.
necesse est qui tam pretioso sponso placere studeat in cœlis, ejus sponsam
pio obsequio venerari in terris. Igitur haec et hujusmodi ego Henricus Dei
gratiâ Rex Fraiicorum sedula cogitatione recolens, qualiter decorem domûs
Dotnini et locum habitationis ejus dilexi, omnibus tam praesentibus quàm futu- j>.tai. 25. 8.
C ris notum fieri volui. Porro ante Parisiacae iirbis portam in honore Confesso-
ns Christi Martini Abbatia fuisse dignoscebatur, quam tyrannica rabie (quasi
non fuerit) omninô deletam, ab integro ampliorem restitui Ecclesiam («),
qu3e diu sterilis amissâ proie fleverat, quaerens reddere fœcundam cœlesti
sponso. Religiosorum consilio virorum, Canonicos regulari conversatione
ibidem Deo famulantes attitulavi, et ut sine sollicitudine niagis divinis quàm
seculi curis vacantes valeant vivere, de facultatibus dotem faciens Ec-
clesiae, ob remedium patris mei matrisque meae animarum, atque pro mei ,
necnon conjugis meae et prolis salute et pace, haec illis largior possidenda
perpetuo jure. Altare inprimis ejusdem basilicae omni clarificatum libertate ,
et terras quas circa eandem Ecclesiam priùs habebam, et quas ibidem An-
. soldus cum nepotibus suis, Milone scilicet et Warino, mihi dédit, con-
^ cedente Hugone Comité , propter praefati Milonis reconciliationem , qui
tune reus magni criminis erat adversùm me. Sed precibus Ymberti Praesulis,
accepta terrœ culturâ à supradictis militibus, commissum illud, unde centum
libras justo judicio exolveret, dimisi. Has ergo terras circa muros Ecclesiae
sitas , eidem Ecclesiae concedo ; ea videlicet libertate , ut nuUus in eis ali-
quam redibitionem exigere praesumat. Apud Parisios vero molendinum unum ;
in villa, quae dicitur Alberti-Villare, terram quam ibi habebam : Noisiacum
vero super Maternam situm , cum omnibus redditibus et redibitionibus
terrae, silvae, vinearum atque pratorum. In territorio autem Meldensi, Villam,
nomine Anethum , cum omnibus redditibus a,tque redibitionibus terrae ,
silvae, vinearum, atque pratorum: de redditibus quidem pastionis, vieriae,
silvae, atque leigii omnem decimam. Item in pago Parisiensi Bungeias ,
E cum omnibus reditibus et redibitionibus libère sibi adjacentibus. Sed et in
pago Laudunensi Disiaci (excepto altari) dimidium, cum praefatis possessio-
nibus habeant , teneant , regant atque possideant. Illud ergo praetermitti
nullatenus volo, quia praefatam Ecclesiam ea firraitate munio, quatenus in
perpetuum regio jure ab omnibus fore concedatur libéra, tàm videlicet
intra ambitum munitionis ejus, quàm extra in procinctu illius ; in theloneis,
(a) lixc Basilica olim poslta in campis , à illius basilicx antiquitatem probat hoc Henrici
quibus cognomen accepit , longe ante haec tem- Diploma , quo ipsam ex integro ampliorem res-
pora steterat , ut constat inprimis ex placito tituit, et Canonicis regulari conver.tatione ibidem
Childebcrti Régis eo nomine tertii de mercato Deo famulaturis concedit -, quibus Ingelardum
S. Dionysii, quod ob clades illius temporis ad Abbatem prxfecit. Canoniri illi régulâtes non
Civitatem Parisiacam, inter S. Martini et S. Lau- dicuntur fuisse regulae S. [Augustini addicti. Mabil.
rentii Basilicas translatum fuisse legitur. Eamdem Annal. Bened. Lib. LXI, n. 55.
G g g g iij
606
DIPLOMATA HENRICl I. FRANCORUM REGIS.
* legs
XXVIIII
• lege Xlll
in fredis, in justitiis , in omnibus quîecumque jus nostri exigit fisci, nemo A
unquam illam inquietare audeat. Canonici etiam hanc potestatem habeant ,
ut Abbate obeunte, assensu fratrum, boni testimonii virum, nemine pertur-
bante, restituant. Verumetiam ut ea fixa firmamento teneantur stabili, hanc
cartam, in qua me praecipiente haec omnia scripta sunt, sigillo meo sub-
terfirmavi. Ego ipse Rex Henricus , et Regina pariter , et Philippus filius
meus cum fratribus suis manufirmatani corroboraviinus. Quam quidem Mai-
nardus Senonum Archiepiscopus cum Ymberto Parisiorum Prfesule, aliique
quamplurimi tam Pontifices qnàm laici Principes confinnarunt et corro-
borarunt, omnibus suprà memoratis faventes. Si quis autem posthac privi-
legium hoc violare praesumpserit, primùm sacrilegii , sive tantae authori-
tatis negligentiae reus, duro anathemate feriatur ; deinde nefandae praesump-
tionis irritus , gravi censCis detrimento damnetur. Anno regni supradicti B
Régis * XXVII (fl).
Actum anno ab Incarnatione Domini MLX. Indictione XV * Parisius
pubHcè.
Signum Henrici Régis.
S. Philippi Régis.
S. Annae Reginae.
S. Archiepiscopi Mainardi Senon.
S. Gervasii Remensis Archiepiscopi.
S. Ymberti Episcopi Parisiensis.
S. Odolrici Archidiaconi Parisiensis.
S. Balduini Canceliarii.
S. Voizelini Capellani.
S. Richardi Capellani.
S. Radulfi Comitis.
S. Thetbaldi deMontemorenci.
S. Rainaldi Camerarii.
S. Albrici Conestabularii.
S. Willelmi Seniscalci.
S. Hugonis Buticularii.
S. Roberti Coci.
S. Radulfi Belvacensis.
S. Yvonis sub-Camerarii.
S. Walteri, filii Berneri.
S. Amalrici Rufi.
S. Willelmi, fratris Baldrici.
S. Widonis Ambianensis Episcopi.
S. Walteri Meldensis Episcopi.
S. Elinandi Laudunensis Episcopi.
S. Frollandi Silvanectensis Episcopi.
S. Trecensis Episcopi.
S. Roberti filii Comitis Balduini.
S. Widonis Ponthivensis Comitis.
S. Baldrici
S. Engenulfi.
S. Amalrici de Monteforti.
S. Stephani Praepositi.
S. Framerici Coci.
[a] Vitiosae sunt in editis illius Diplomatis et in anno enim MLX, Henricus annum regni sui vi.
exemplari Cluniacensi Chronicaî notae. Corrigen- ccsimum-nonum agebat ; corrigenda item indi-
dus est annus regni Henrici vigesiinus septimus ; ctio , quae tertia - décima illo anno erat.
607
MONITUM
IN DIPLOMATA ROBERTI I BURGUNDI^ DUCIS.
Ex variis Diplomatibus Rohcrtl Burgundix Ducis , quaidam
leguntur ciim formula initiali , In nomine sanctae et individuae
Trinitatis. y^Ua incipiunt his verhis. In noinine Dei aeterni et Salva-
toris Jesu-Christi. In quihusdam verb , invocadone postpoùta , prx-
B fationem adhibuit Robertus ante nomen suum. Hanc formulam su-
per ioribus Francorum Regibus incognitam , Henricus multis in
Diplomatibus inscripsit ; quem morem in Burgundicis Cliartis in-
vexit Robertus frater ejus.
Idem dicendum de pronomine EgO quod nusquam in regiorum Di-
plomatum. exordiis ante tempus Roberti Régis legi solitum , repe—
ritur in Chartis Roberti nostri. Duces et Comités verbo tenus stilum
et formulas regiorum Diplomatum fere similes in suis Chartis ex-
primebant. At peculiaris est Roberto formula qiise legitur in prse-
Q cepto anni 1043 , quod sic incipit : In nomine Dei aeterni ac Saiva-
toris nostri Jesu-Christi , Robertus gratiâ ejusdem omnipotentis
Régis Dux et Rector inferioris Burgundiae.
Gbservandum quoque quod Proceres instrumentis suis subscribere
Monarchas rogabant ; illud minime indignum Regiâ Majestate
censuerunt Henricus I et Philippus fdius ejus ac successor. Non-
numquam majoris auctoritatis gratiâ , sigillum et Monogramma
regium instrumentis Ducum , Comitum , et etiam privatorum ap-
ponebantur , testibus plurimis quorum nomina inscribebantur.
D
CHARTiE ROBERTI I BURGUNDI^ DUCIS,
FILII ROBERTI FRANCORIBI REGIS , FRATRIS REGIS HENRICI.
I.
Placitum de Juliaco Abbatiae Cluniacensi restituendo.
Inter Fragmenta D. Estiennot. pag. 95. Ms. Sangerm. 565.
Ej: Charlula-
rio C 'uniacen.
Toin. II.
Lirca an.
E -riGO Robertus Régis Roberti filius et Régis Henrici filii ejus germanus
Va Dei niiseratione Burgundiae Dux , volo universis perspicuum fore , quod 1030.
Manasses Arelatensis Archiepiscopus ex haereditate sua dederat Cluniaco * « ciuni
Juliacum , quod à dicto Monasterio per vini saecularis potestatis contigit
separari ; sed tandem reformata est sua rectitudo Monacliis per Ottonem
Comitem cognomento Willelmum , necnon et per Raynaldum Comitem
ipsius filium, jussu tamen et authoritate Roberti Régis patris niei cuni con-
sensu Hugonis Cabilonensis Coniitis et virorum nobiliuin utriusque militiae.
Hoc autem ego roboro et confirrno. Paulo pôst in eodem Chartnïario. Otto Co-
rnes qui cognominatur Willelnius , reddidit Monacliis in faniosissiiuo Cœnobio
Cluniensi Deo servientibus potestateai quae dicitur Juliacus, longo tempore
608 CHARTyE ROBERTI I. BURGUNDI^ DUClS, etc.
transacto surrexerunt Aymo et Otbertus filii Aldonis proclamantes , eam A
potestatem , suan» haereditatem esse. Sed haec calumnia cessavit in prsesentia
Raynaldi Comitis filii supradicli Willelmi qui pro hac calumnia dédit prae-
fatis Aymoni et Otberto aliam quandam potestatem , quam susceperunt, et
querelam deposuerunt.
S. Raynaldi Comitis.
S. Adheleys uxoris ejus.
S. Azelmi Abhatis de Monte S. Joannis.
Acta sunt haec apud Castrum Divionense anno MXXII (a) , Indict. VI
Rotberto Rege Franeorum.
IL
B
Exchartui. Q^a rcmittit Aderoldo Abbati et Monachis S. Germani à Pratis
mTnià praZ quasdani consuetudines , videllcet Duels hospitalem siiscep-
tionem , canum suorum hospitalitatem et pabulum , caballorum
suorum custodumque eorum receptionem , et ^nnl captionem ,
in terra Gilliaci.
Apud Bulliardum in Probat. Hist. Abbat. S. Germani à Pratis ,
N. XXXI, pag. XXV.
An. 1040. T N nomine sanctae et individuae Trinitatis, Patris videlicet, et Filii, et Spiri- q
X tûs sancti. Ego Robertus Burgundiae Dux , notum esse volo tam praesenti-
bus quàm futuris , qualiter primum suscipiens ducaminis gubernacula Bur-
gundiae , cœperim perquirere consuetudines ejusdem regni , quas ante me
strenuè régnantes exsegerunt mei praedecessores. Sed dum per raeos quos
fideliores mihi et veriores esse credebam cognovissem quas et in quibus
terris accepturus eram , inter cetera in villa quae dicitur Gilliacus sancti Ger-
mani Parisiacensis plures accepi consuetudines sicut ab eis didiceram , lege
consuetudinaria. Post vero reclamantibus Abbate et Monachis praedicti
sancti Germani quod inconsuetè atque injustissimè , si dici fas esset contra
me , hoc facerem , amore Dei et sancti Cîermani necnon Abbatis Aderoldi
omniumque sibi commissorum Monachorum lias omnes consuetudines
guerpivi , scilicet , mei hospitalem susceptionem , et canum meorum hospi- j)
talitatem , et pabulum , necnon caballorum meorum custodumque eorum
receptum , atque vini captionem ; insuper omnes quas sibi dominatio po-
tentum adquirit consuetudines. Ex hac siquidem praedonatione hanc fieri
cartulam jussi. Quam meo jussu factam , ut firma et inconcussa permaneat ,
signavi horumque subscriptorum manibus signandam tradidi.
• Dijon Acta est haec cartula publiée apud Castrum Divionem * die festivitatis
sancti Mauricii sociorumque ejus , régnante et strenuè in sceptris agente
Henrico Franeorum Rege , anno X , Hugone autem Lingonensium praesule
Episcopali Cathedra praesidente anno V.
Signum Roberti Burgundiae Ducis. Sig. Heliae conjugis ejus. Sig. Ennuini
iEduorum Episcopi. Sig. Abbatis Azelini , et Joannis fratris ejus. Sig.
Theobaldi. Sig. Cadelonis. Sig. Sedaldi. Sig. Theoderici. Sig. Humberti. E
Sig. Hugonis Lingonensium Praesulis. Posteà ego Robertus hanc Cartam
(a) ïametsi notae istae Chronologicae falsitatis
vitio laborant, videtur tamen ex ipsius Carlae
exordio Robertum fuisse Ducem Burgundiae
paulo ante patris sui Roberti Régis obitum. Huic
opinion! consentit Chronicum Virdunense , p.
144 ubi Hugo Flaviniacensis insinuât Robertum
constitutuin fuisse Burgundiae Ducem statim post
mortem Hugonis fratris sui primogeniti ,■ TVam
Hugo, ait Chronographus , qui adhuc deceimis co-
ronatus est, immature! morte prœventus est. Tertium
Robertum cùm voluisset mater facere Regem, nec po-
luisset, Ducem constituit Burgundi* : ^ Hoc
apertè probat praesens Carta , si sana est , data
Roberto Rege Francorun , Henrico filio ejus, ger-
mano ejusdem Ducis, in Regem uncto : Hinc
praeceptum istud nec antecedit annum 1027 quo
Henricus Remis vivente pâtre , coronatus est ,
nec etiam praetergreditur diem 20 Julii an. 1031
extremum Roberti Régis. Igitur perperam ad-
notat Glaber. Lib. 3, Cap. IX, pag. 40 ïomi
notri X, Henricum Regem paternis rébus potitum,
(id est post mortem patris) germanum suum Ro-
bertum eonstituisse Burgundiœ Ducem.
Henrico
CHARTiE ROBERTI I. RURGUNDl^ DUCIS, etc. 609
A Henrico Régi firmandani reddidi et Parisiiis guerpivi. Signum Henrici Régis
Francorum. Hnjus rei testes sunt hii, Tinbertus Parisioriini Kpiscopus. Wido
Silvanectensis Episcopus. Buchardus. Maingoldus.
111.
(rt) Concedit Monacbis Abbatise S. Germani à Pralis Fillare-
Blchet * terram in pago Belnensi * sitara, * yaiers-Bi-
chot
• Payt de
n Apud Bulliardum in Probat. Histor. Abb. S. Germani à Pratis, Beaune
N. XXXIII, pag. XXVII. /^ <?«;'"'•
' t^ •' Mon. S. Ger-
maniàPratis.
MUNERis esse divini fidelium niillns qiiis ambigit , quôd sancta Mater An. 1042.
Ecolesia et priseis Deo fa vente temporibus , et bonorum Prineipum
instar radiorum solis clara eniiciiit amplifieata donationibus , et nunc simi-
liter Deo coopérante servatiir pifcfiilgida recentis temporil)us. Etenini cùm
in omnibus difBnitionibns idonea sint adhibenda testimonia . necesse est , ut
unaqureque juste et rationabiliter difïinita ratio ita roboretur scripturarum
Testamentis , ne deinceps calunipniari possit ullius falsitatis fîgmentis. Qua-
propter ego Robertus Dux Burgnndiae eu m uxore niea Helia nomine
omnibus cognitum esse volumus Dei et sanctse Ecclesiae praesentibus scilioet
ac futuris fidelibus, prsecipuè autem successoribus nostris ante quorum cons-
Q pectum hujus nostri decreti contigerit dcvenire statutum , f|uoniam nos re-
miniscentes molae nostrorum sarcina peecaminum , et trementes aequissimi
examinatoris judititun , Christo inspirante pertingere gliscimus ad futurae re-
munei'ationis bravium per elemosinae largitatis auxilium. Etenim Monachi
Monasterii sancti Vincenlii almique Germani Parisiorum Praesulis ad nos ve-
nientes, competierunt nobis quandam nostram terram , quœ vocatur Villare-
Biehet , et est in pago Belnensi sita , ad eorum victus cotidianos augendos
sibi concedi ; qucd et f'ecimus aequo animo cum consensu et voluntate filio-
rum nostrorum Hugonis et Henrici, pro redemptione aniniae nostrae nostrique
genitoris Roberti Régis , scilicet , ipsam terram supra nominatam cum terris
cultis et ineultis , pratis, et silvis , vineisque , cum omnibus quae ad eam
pertinere videntur. Eo autem pacto et ratione , ut praefati Monasterii Mo-
D nachi sint semper nostri memores in orationibus suis et terram ipsam sine
ulla consuetudine et servitio cum nostra et nostrorum fidelium voluntate
omni tenipore absque molestia securè teneant et possideant. Ut autem hoc
praeceptum inviolabile per longa tempora majorem semper vigorem obti-
neat , eum propria manu subterfirmavimus , et hscredibus nostris et fideli-
bus firmandum tradidimus , praecipuè verô domni fratris nostri Henri«n
Francorum Régis , ut firmior habeatur cum regali auctoritate nomine et
subscriptione corroboravimus. Precamur (b) ergo Dominum , ut si qua per-
sona praepotens aut ex nostra haereditate aut ex adverso veniens contra hoc
scriptum surgens infringere temptaverit quod nos fecimus pro elemosina ,
illi vertatur in pœna , et in vulcano traditus luat semper perpétua pœna
dampnatus.
E Actum publiée régnante Henrico Rege , anno XII , et Roberto Duce
Burgundiorum.
Signum domni Roberti Ducis. Sig. domnae Heliaî suae uxoris. Sig. Hu-
gonis filii ejus. Sig. Henrici fratris ejus. Sig. Willini Comitis Nivernensis.
Sig. Humberti Verziacensis. Sig. Bosonis militis. Sig. Theobaldi Viceco-
mitis. Sig. Hairardi militis Castellone. Sig. Balduini militis. Sig. Rainaldi
militis, Sig. Ingelerii militis. Sig. Rainerii praepositi Belnensis. Sig. Widonis
Vicecomitis Divionis.
{a\ Eamdcm Chartaiii mutilain edidit Chesnius in Probationibus Historiœ de Fergeio. p, 70, 71 .
(éjApud Chesnium baec comminatoria formula scquitur subscriptiones.
Tome XI H h h h
610 CHARTE ROBÊRTI I. BURGUiNDL^ DUCIS, etc.
IV.
E.V jrciiivis Coiicodit Rectoribus (Abbatibus ) et fratribus Monasterii S-
jbbat. s Be- Benimii Divioiiensis salvamenta, id est Tiitelam, seu
nenù.-. coijiinenuatjonein triuin viilarurn An{T;Liliaci, Cromai
et Sallei, in parochia sancti Apolliiiaris.
Ex Probation. Nov. Ilistor. Burgund. Tom. I, num. 35,
pag.XXVIT, col. 1.
An. 1043. JN nomine Dei aeterni et Salvatoris nostri Jesu-Christi. Robertus gratiâ
JL ejusdem (»mnipoteiitis Régis Dnx et Rector inferions Burgundiae. Ciim
B
divina vox piè consulendo precipiat hiijus seculi divitibus , dicendo : Facile
vobis amicos de mammonâ iniquitatis , ut ciim defeceritis , recipiant vos in
eterna tabernacula : et M^rie boiium opus in Christo factum eterna nienio-
ria predicandnm asseratur : neonon pro aque calice frigide largienti per-
henne commercium restituende promittatur , precipue quoque largitas elee-
mosine causa solius Dei date , factorem sunm in die judicii à morte et pénis
inferni liberari asseratur ; excitanda sunt omnium corda fidelium compassi-
bili pietate, quatinus qnam possunt facere ex modo fortune , semper sui pro
commodo insistant operi ipsins elemosine. Potissimum vero principalis est
jus dignitatis ut quanto sublimi dominatione preest reipublice , tanto prom- G
ptiiis honestiiisve Christi Redemptoris nostri ministrando honori devotè titulos
sancte sublimet Ecclesie. Tune etenim unusquisque Principum nobili nobi-
liter instat regimini, d\im sub dispositione stabilis et justi edicti Ecclesiarum
contulit utilitati, muniens arce sue dominationis firmis et legalibus privilegiis.
Hoc igitur considerans justum esse et salubre mundana detentis sollicitudine,
notimi volo fieri cunctis dominationi nostre subjectis potentibus et jussioni
militantibus tam presentis quàm fiituri temporis liominibus , omnibus etiam
Ecdesiastice religionis ordinibus , quod ego pryedictus Rotbertus efjuivoci
Rotberti Régis Francoruni filius , Dei inspiratione tactus , consilio quoque
conjugis proprie atque optiinatum mcorum animatus , salvamenta trium vil-
larum scilicet Anguliaci , Cromai (a) atque Sullei , que pertinent ad pa-
rochiam sancti Appollinaris , Beato Benigno Divionensis Monasterii patro- D
no in intcgrum offero, dono, trado, ac de meo jure prefati sancti loci Rectoribus
fratribusque inibi Deo servientibus proprietaria lege transfundo perpetuo ,
cum laudatione et voto ( b ) Helie uxoris mee hujus facti consiliatricis et
auctricis, seu filiorum nostrorum Hugonis videlicet atque Henrici una no-
biscum laudatorum et per se ipsos datorum. Illustris quoque miles nomine
Wido cum iilio suo Vicecomite VValterio et comjtare suâ , ceteraque proie
licet Jion parva illectus immo compulsus pecuniae quantitate, quantum in se
erat , huic donationi consensit , et dominationem quam eatenus in bis tribus
salvamentis exercnerat perpetualiter (c) .... beredesque suos alienavit. Ego
autem hoc donum gloriosis Jesu-Cliristi Martyribus Benigno et Appollinari
eisque servientibus eo tenore concessi, quatinus Deo famulantibus accrescat
temporale presidium , et animabus videlicet parentum meorum jam defun- E
ctorum , mee quoque ac prenominate jugalis H. filiorunive nostrorum inde
eterne salutis procédât remedium. Quapropter etiam statuo ut pro istius elee-
niosine nostre largitate , benigna recompensatione duo fratres supra solite
quantitatis numerum pro nostra atque prolis nostre sainte in Divionensi con-
gregatione semper deinceps pascantur prebenda alimonie. Si qua vero potens
persona heredum proheredumve meorum id infringere nisus fuerit , pro ne-
fario ausu ire Dei pondère [d) pressus, Camere Régis centum et Mojiasterio
oui molestiam intulerit auri optimi libras cogatur componere ( e) censum.
(û) Ilanc Chartam edidît Perardus , pag. 188
et 189. pro Cromai \cgh Cromaii.
[b'j Perardus i<olo.
('.;) Perardus supplct guerpivit.
[d) Hoc yerbiim desidcratur apud Perardum.
(e) Perardus centum.
CHAUT/E ROBERTI 1. RURCLINDI^ DUCIS, etc. 6H
A Ne illis(a)in animariiiii (iat ronclemnationem qnod Heo pro eorum (ft) ob-
tuli quiète non sohini contradico , sed etiain per tremendum Christi l)ei
contester judieium , nt nnllus Rex , Dux , Episcopus , Conies , vel ctiam
sancti Benigni jani dicti Genohii Abhas vel in proprios presumendo usn-> ullo
modo vel militaribus , beneficii gratiâ , tradendo iiianibns seu (|ualicnm(|ne
iinpia pervasione quod divinâ inspiratione largitus snm moliaîur auferre.
Kt ut nostre traditionis donatio stabilis et ineonvulsa perdnret , banc obla-
tionis Cartam quam ego ipse legali concessione ( c ) per cultelluni.
Per uvantonem , per uvasonem super sanctum altare posui manu propriâ
subterfirmavi , sicque pluribus tradidi corroboranda testibus.
Signum ipsius domni lioberti Dueis qui banc donationem fecit. Signum
Helie corijugis ejus. Signum duorum filiorum eorum Hugonis et Henrici.
B Signum Fulconis Comitis. S. Milonis Comitis. S. Widonis niilitis Dlvionen-
sis. S. Walterii Vicecomitis filii predicti Widonis. S. Wilenci fratris Wal-
terii. S. Hugonis Lingonici presulis. S. Tlieoderici. S. Ilumberti fratris ejus.
S. Warnerii Clerici. S. Lamberti Cierici. S. Balduini. S. Johaîinis,
Actinn publiée apud Castruni Divionense Monasterio sancti Benigni ante
cornu altaris ipsius coram niultis testibus anno ab bicarnatione Domini 1043,
Indictione XI , Epacta VII , secunda ebdomada ([uadragesime , feria tertia ,
prima die mensis Martii , régnante Henrico Francorum Rege predicti Ducis
iratre , anno tertio decimo ipsius Régis Monarchije. Ego ( rf) Giguinus indigtuis
Sacerdos et Alonachus rogatus scripsi et superscripsi.
c V.
ïribiiit Halinardo Abbati Cœnobiof[ue Divionensi immunitateni ex Archivi^
m Buroo seu Claustro S. Benio-ni. l!^-^,!!:;.
Ex Probat. Histor. Burçfund. Tom. I. pag. XXVII.
Ï) OBERTus gratià Dei l'urgundionum Dux : notum esse volo omnibus An <045.
1 tam presentibus et futuris , quia adierunt presentiam meam Halinardus
Abbas Cœnobii Divionensis , cum quibusdam ejusdem loci fratribus , humi-
liter postulantes , quatinus cessare facerem liomines nostros à quibusdam
D torturis , quibus eum familiamque suain gravabant , que ante nos ab illo
sancto exacte non erant : quorum petitioiiibus , quia juste vise sunt , li-
benter favens , hoc scriptum ad posterorum rnemoriam eis fieri jussi , per
(jiiod Deo , sanctoque Martyri ejus Benigno promitto deinceps intra am-
bitum fossati , qui Burgus vulgo Claustrum vocatur , neque me infracturam
aut rapinam facturum , neque raeis hominibus , aut alii cniquam hoc con-
sensurum. Quod ut firmiùs habeatur , maïui propria firmavi , conjugique
mee et filiis , fidehbus quoque nostris roborandum tradidi.
(a) Perardus autem. [d] Ha;c ultiina verba omisit Perardas , resti-
(b) Perardus illarum. tuit verù post Autograpliura D. Planchcrius in
(c) Perardus /e^'ûi/i cuncessiotie per festucam per nova Burgundiaj llistoria.
m'ansonem super sanctuin , etc.
Hhh
612 CIIART^E ROBERTI I. BURGUiNDl^ UUCIS, elc.
VI.
A
Ej- SchedisR.
P. D. Eusta-
c/iii Davesne.
Ralain habet Manassis Archiepiscopi Arelatensis donationem de
Juliaco , factam Monasterio Cliiniacensi.
Inter Instrumenta Novœ Gallice Christ. Tom. I, pag. 94.
Ante an.
1050.
EGO Robertus Doniini gratiâ Dux Burgundiorum , filius piœ recordationis
Roberti Régis Francorum , volo ut sciant nostri fidèles , qui mine snnt ,
et qui post nos fiituri sunt hujus regni Duces et Praesules , Principes et Pro-
ceres , et omnes utrinsque ordinis nominis Cliristi custodes , quia venit ante B
praesentiam nostram , et duorum Hugonum Antissiodorensis et Lingonensis
venerabilium" Episcoporutn , et multoruni nostrorum fidelium , nostrae salutis
et honoris fidelis et devotus amicus Odilo , videlicet Cluniensis Monasterii
Presbyter et Monachus , cum quibusdam ejusdem Monasterii bonae opinionis
fratribus , in quorum obsequio et solatio adfuit etiam domnus Alinardus ,
Monasterii lienignissimi Martyris Benigni Abbas venerandus , deprecantes
ut audirem , quo ordine antecessores illorum adquisierunt locum Juliacum
in Comitatu Cabilonensi situm , cum Ecclesia in honore beati Mauricii con-
secrata , et ceteris terris cultis et incultis ad ipsum locum pertinentibus ,
ex qua occasione neghgentia Principum et violenti : quorumdam hominum
inimicorum , Aldonis videlicet et heredum illius perdiderunt , et quo studio
et quorum auxilio et benevolentia récupéra verunt. Ordo acquirendi in pri- C
mis fuit donatio et oblatio etiam liberalis , quando Manasses Archiepiscopus
Arelatensis , posteà Mediolanensis , obtulit et dédit supradictum Juliacum
Deo et SS. Apostolis Petro et Paulo , Gkiniaco Monasterio et fratribus , inibi
per cuncta succedentia tempora Deo servientibus. Fuit enim idem Manasses
ex majoribus et nobilioribus Proceribus Burgiuîdiae natus , pâtre Warnerio ,
matre vero Teutberga ^ ex quorum haereditario jiu-e locus supradirtus ei suc-
cessit in hsereditatem. Audistis ordinerii acquirendi , audite occasioneni per-
dendi. Fuerunt quidam pervasores , qui calumniam et violentiam intulerunt
supradicti Monasterii fratribus , qui veniente Duce Magno Hugone Fran-
corum in regno Burgundise , timentes quod supradicti Monachi deberent
reclamationem facere , pr.ievenientes eos fraude , suaserunt Duci quod ex
beneficio illius deberent possidere praedictum locum Juliacum. Sed Dux au- D
dita nobili et festiva Manasse donatione , et justissima Monachorum recla-
matione, non curavit de suasionibus. satellitum , sed pro sua clementia resti-
tuit supradictum Deo et Principibus Apostolorum , ad sustentationein Chi-
niensis Cœnobii Monachorum : quo decedente , supradicti jjervasores et
eorum haeredes insurrexerunt , et calumniam et violentiam iterum supradictis
Monachis intulerunt , usque dum Otto cognomento Willelmus , S. Petro
restituit et reddidit : et quia cognovit se ex parte Ducis Henrici Juliacum lo-
cum injuste acquisisse beneficium , rogavit ipse domnuni Regem Robertum
ut in sua redditione et donatione assensum praeberet , et ex sua parte Deo et
sanctis Apostolis donaret et redderet : quod factum est , et pii Régis benigna
clementia , et boni Principis pia benevolentia ; et ut injusta violentia diu
illata supradictis Monachis omnino cessaret , et perpetuo irrita fieret , ca- F
hminiatoribus supradictarum rerum , idem Cornes Willelmus pro eo quod
injuste tenebant , aliud eis dédit beneficium , videlicet pro terris terras et
insuper à Monachis non parvas acceperunt pecimias. Posteà vero Willelmo
et Raynaldo filio ejus praecipientibus , iidem ipsi calumniatores , iterum
aliud receperunt beneficium , et apud Clunonense castrum omnem suam ca-
lumniam deposuerunt , et ut ita dicam , solenmem et publicam werpitionem
fecerunt , coram omnibus Principibus et senioribus qui aderant , spontè et^
voluntariè. His ita gestis audiens supranominatus Dux Robertus jam dictum
locum Juliacum à possessore suo Manasse Archiepiscopo SS. Apostolis
Petro et Paulo , fratribus Cluniensibus destinatum et legali testamento con-
firmatum , et auctoritate legali corroboratum , et calunmiam supradictorum
CHARTyË ROBERTI 1. BUUGUNDl/E DUGIS, etc. 613
A hoininiiin totiens anniillatam et evacuatain, et ad nihilum redactam , prseci-
piendo prœcepit in concilio fidelium suorum , ut deinceps supradicti fratres
jaiH dictuin locum Juliacum , cmn omni securitate teneant et possideant, et
ut eis placiierit ordinent. Si quis eis, quod absit , caluniniam inferre tenta-
verit , nisi cito resipuerit , et congrua satisfactione emendaverit, s(;iet se et
mundanis legihus obnoxium , et c(jelesti propitiatione indignum. Et ut h^ec
notitia firinuin tenorem obtineat , domnus Dux Rotliertus manu propria fir-
mavit ac corroboravit, et ut alii firmarent jussit et rogavit.
S. Hugonis Episcopi Autissiodorensis. Signum Hugonis Lingonensis Epis-
copi. Signum Hugonis Ducis fiiii, bonae indolis pueri. S. Matris ejus. S. Odal-
rici Decani. S. Ansculfi Clerici. S. Arbei Clerici. S. fratris ejus Milonis. S.
Widonis. S. Umberti. S. Theodorici. S. Rainaldi. S. Bernardi. S. Adilgerii.
B S. Willelmi. S. Araldi.
VII.
Remittit Monachis S. Germani à Pratis novas consuetudines quas ex chanuia-
Ministri ejus au istis exicfebant. "" ^**: f
•' " Germant à
Pratis.
Apud Chesnium in Probat. Historiœ Domûs de Vergeio, pag. 73.
OMNES sanctae Ecdesife (ilii , qui verbnm Christi audiendo retinent , se- An. 10S3.
dulô corroborantur voce sancta dicentis : Estote ergo miséricordes sicut et Luc. 6. v. 33
C Pater vester misericors est. Et alibi Salvator discipulis loquens ait : Beali mise- Mat. S. v. 7.
ricordes , quoniam ipsi misericordiam consequentur . Cujus adipisoi pietatis por-
tionem quisquis desiderat , operibus et ipse pietatis quantum valet insistit.
Quod licet secundum Apostolum quibuscumque impertiri conveniat , maxi-
me tamen domesticis fidei exhibendum constat. Unde ergo Robertus superni
- arbitri (à) euncta régente ac disponente potentia , post obitnm patris mei
Roberti Régis Francorum Burgundiae regnum , ejus destinatione , Ducis
auctoritate adeptus , jam supradictis Christi verbis fulgidis animatus , à
domno Adroldo beati Vincentii preciosissimi Levitae et Martyris , et piissimi
Confessoris Christi atque Pontiticis Germani Parisiorum inexpugnabilis
Clippei Abbate , necnon et à quibusdam ipsius loci Monachis obnixè rogatus
sum , ut malas consuetudines et immissiones pessimas , quae meo in tem-
j) pore sunt impositae potestati praedictorum sanctorum , id est in Gilliaco et
appendiciis suis , propter amorem Dei , et salutem animae meae finem impo-
nerem. Ut ergo in sorte et funicnlo haereditatis eorum partem habere valea-
mus ego Robertus Dux , et duo filii mei Hugo et Henricus adquievimus
eorum precibus, et pro remissione nostrorum peccaminum remittimus eis
onines malas consuetudines , quas in supradicta potestate injuste et malo
ordine videbamur accipere , videlicet captionem et emptionem vini ,
necnon insuper et calumpniam silvarum et sepium , quas vuîgô dicunt
hayas , quam nobis ministri nostri inferre eis umquam suggesserant ob cap-
tionem agrestiiuîi animalium : eo conditionis pacto , ut ita ab hodierna die et
deinceps libère liceat eis fi'ui , scilicet usque ad viam salinariciam , et omni-
bus supradictis , sicut in tempore Ducis Burgundiae Henrici avunculi mei
E fecerunt. Cunctis itaque et praesentibus et futuris notum sit quod ob amorem
piissimi Conditoris omnes malas et pessimas consuetudines et injustas ca-
lumnias fine-tenùs remittimus eis , atque hujus remissionis notitiam apicum * *ciiartui.api-
memoriae mandamus , et manu nostra firmamus . et Proceruin nostrorum ""''^"'"
laude corroborari decrevimus. Quicumque has supradictas calumpnias seu
injustas consuetudines à nobis remissas repetere praesumpserit , apponentur
p4»g£B et maledicta aeternis cruciatibus semper fumiganda,
[a) Nolanda Iiaec formula, 'Ego Robertus superni ejusdem de Juliaco, si sanum est. Quid(juld sit
arbitri euncta revente ac dlipnnentc potentia. Quœ de istis instruinentis, pro ccrto raancl Robor-
sequuntur, |)robarent llobertuin noslrum dun- tum, vivenle adhuc patrc, ejusque destinations.,
taxât posl obitum Roberti Régis Ducatura Dur- Ducis Burguudiae auctoritatcm accepisse
gundise adeptuiu fuisse, nisi obstaret praeceptum
H h h h iij
614 CHARTiE ROBEHÏI I. BUHGUiNOIJî, DUGIS, etc.
Acta est Cartula publiée apud castrum Divionem die Purificationis sanctae A
Maria* , régnante et strenuè agente in sceptris Henrico Francorum Rege
• Cbartui. anno XXIIl , Harduino auteni Lingonensium Pra*sule * anno ( fl) III.
EpiscopahCa- Signuni Jloberti Biirgundiae Ducis. Signuin Hugonis tilii ejus. Signum
dente Hcnrlci filii ojiis. Signum Johannis de Marziaco * militis. Signum Fulconis
*\à.Narziaco j3eiii,„o,itis Coinitis. Signum Widonis Comitis Calcinimontis *. Signum Wi-
* Id. /fa/fem donis divitis. Signum Waldrici ' filii ejus Vicecoraitis, Signum Widonis fra-
tris e]us. S. Arnulfi militis. S. flainaldi Venatoris. S. Ulrici militis de Bello-
* id. Suijni monte. S. Sivini * militis de Verzeio. S. Ottonis militis de Bessiaco. S. Hu-
gonis filii Walonis Comitis. S. Humberti militis filii Hildebranni. S. Balduini
Praepositi. S. Rodulphi Praepositi de Arzilliaco. S. Odonis Praepositi. S. In-
gelerii Pincernge. S. Anselmi Venatoris. S. Warini ministri ejus.
Ego Walo Cancellarius jussu Roberti Ducis hane cartam scripsi et B
suscripsi .
VIII.
Ex Archivis Concedit Monachis S. Benigni Divionensis tabernam ut vendant
nigni Divio- vlnuin etiam tenipore Banni Dacis.
nensis.
Ex Probationibus Ilistor. Burgund. pag. XXVIII, Tom. I.
An. 1054. Tn nomine sanete et individue Trinitatis , Rotbertus gratiâ ejusdem Domini
J. nostri inferioris Burgundie Dux. Si oompetentibus servorum Dei petitioni-
bus nostra principalis annuit clementia , non tantummodo predecessorum C
nostrorum liberalia imitamur facta , verùm etiam indiflcientia vite eterne nobis
lucramur premia. Quapropter tam praesentibus quàm futuris notum volo esse ,
quia xMonachi Divionensis Monasterii nostram adeuntes mansuetudinem ro-
gaverunt obnixè concedi sibi unam venalem tabernam secundùm antiquam
ipsius loci consuetudinem , de cujus lucri adquisitione possent quoq^uomodo
suam sustentare paupertatem. Quorum deprecationem ut multorum testimo-
nio justam per omnia esse didici et hoc ipsum sancto Benigno à pâtre meo
Rege Roberto et ab antecessoribus ejus Francorum Regibus concessum
comperi. Et ego concessi taie scilicet super hoc statuens decretum , ut iidem
Monachi quandocumque voluerint et quot vasa eis placuerit in quacumque
taberna claustrù sui vendant vinum , proprium videlicet non alienum , aut ego
vendam aut non vendam vinum meum. Si autem ipsi à venditione cessaverint p
et ante triduum (b) compererint banni mei edictum , obediant banno meo
per très anni terminos , quindecim dierum spatio ; quatuor scilicet septima-
nas pro Ducatu et quindecim dies pro Divionensi Comitatu , quod timc
tenebam in mea manu. Si autem vendentibus eis proprium vinum banni mei
exierit edictum , quamvis alii homines à venditione vini cessent , ipsi tamen
proptiT hoc interdictum vendere non cessabunt. Ihijusmodi ergo concessionis
testamentum sancto Benigno precepi fieri in Castro Divionensi et in domo
mea propria stipatus multitudine populi militaris pariter et plebii , adstanti-
bus quo(jue Monachis ipsius Cœnobii , statuens per hoc et confîrmans ut
nuUus deinceps successorum meorum neque Dux , neque Cornes , neque
Episcopus , neque Prepositus hanc largitionem à me factam tollere présu-
mât. Si verô aliquis contra hoc statutum quicquam fraudis machinari vo- g
luerit , non valeat evindicare quod inique conatus fuerit : sed insuper eterna
maledictione damnatur. Camere nostre talentum auri persolvat et sancto
Benigno centum librarum solutione satisfaciat. Ut vero ista aucthorizabilis
* Largitio largitionc * mea firma et stabilis maneat per succedentia sibi tempora, Cartam
hujus decreti proprià manu firmavi et corroboravi et laudandam et confir-
mandam manibus (c) omnium adstantium tradidi.
(a) Anno Domini 1053 : nam Harduinus Lin- mus edidit, compererit.
gonensium Episcopus Hugoni deposito suffectus {c) Res sii: se habebat : Magnâtes, qui asside-
est an. 1050, et Lingonis praesentc Leone IX bant in Palatio aut Curia Principis, erectâ quis-
ordinatus ab Halinardo Lugdunensi Archiepis- que sinistrâ dextràve manu in signum confirma-
copo. tionis, chartam seu instrumenta in codem cœtu
(Jj) Apud Pcrardum, qui hor, prieceptum pri- scripta, ratiliabebant.
CHAHT/E BOBERTl I. BURGlINHl^., DUCIS. etc. 615
A S. Rotherti Diicis aiitlioris liujiis largitionis. S.... S. Widonis. S. Walterrii
Vicecomitis filii ejus. S. Erotmundi («) Wisseiensis. S. Balduini. S. Odonis
prcpositi [b). S. Warini. S. Warnerrii (c) Canonicorum prepositi. Signum
Ciiscliilmi («/). Fuerunt autem et Monachi (e) ibidem sic nominati. Aduinus ,
Albericus, Gihuinus, Theodoriens, Aynardus. Servi vero sancti Benigni
Aremherins, Oddo major, Durrantius (/"), Girardus. Item Girardus, Hum-
Ifertus Cocquiis, Arnaldus filins ejiis, Hugo.
Actum [g) publiée Castro Divione XVII Kall. Febr. Dominiea die festi-
vitate sancti Marc-elli Pape, anno MLIV Dominice Incarnationis, régnante
Henrieo Francorum Rege predioti Ducis fratre.
5 (a) Apud Perardum. Frontmundi Jusseiensis. eliam in Placitis.
\b) Perardiis addit, ibidem. (f) Perardus, Duramms.
(c) Idem, IVarnerii, (g) Iiidubitatum saiiè Praeceptuin islud cui
(d) Idem, Turscliilini. Principis effigies apposita fuit^ lici't sigilli men-
(e) Observanduin in Cliartis sive Ecclcsiarum tioncin non fccerit \otarius. Hujus autcm sigilli
sive Monasteriorum , admissani fuisse Clcrico- iconisinum vide-sis apud Perardum et in no^o
riiin et Monachoruin testificationem in propria Tractatu Artis Diploraalicae, Tom. IV, pag. 23:2.
causa , in liettris donationuiu , pactorum , ac
4PPENDIX.
ADDITAMENTA ET EMENDATIO^ES.
Addenda ad vitam Chnnradi Salici, An. i024.
Autore Wippone, Impr. pag. 1 hujus Volum. (a)
iAG. 1, Un. I, Henricus II, adde, bene compositis- Imperii rébus, cùni ApudPisto-
jam post longum laborem maturum fructum pacis metere eœpisset, Imperio rium p. 423.
incolumi , meate sanâ , corporis correptus est inlirmitate : qua inyalescente.
Y) Lin. 2, vitam exeessit, aclde^ Cujus corpus de Saxonia ad sepeliendum
ducitur ad locum qui dicitiir Pabenberg, ubi ipse bono zelo ac studio furida-
vit Episcopatum omni Ecclesiastico apparatu insignem. Ad cujus dedicatio-
nem Dominum Apostolicun), nomine Benedictum aseivit, cujus authoritate
ad tutandum locum privilégia publicâ stipulatione confii-mavit Ciim
Imperator sine filiis obiisset , quilibet potentissimus secularium Principum ,
vi magis, quàm ingenio nitebatur, aut lieri primus, aut quâcunque pactione
à primo secundtis ; ex quâ re discordia penè totum regnum invasit : adeo ut
in plerisque locis, csedes, incendia, rapinae fièrent, si non is impetus iliiis-
trium virorum sufîlamine impediretur. Imperatrix vero Chunigunda , quan-
quam maritali vigore destituta foret, tameii consilio, etc.
Lin. 4, Reip. succurrebat, adde. Et ad restaurandum Imperium aciem in-
genii mentisque solicita consideratione direxit.
E Lin. 7, Reges eligere, adde, Eo tempore Archiepiscopatum Moginitien-
sem rexit Aribo natione Noricus nobilis et sapiens, aptus regalibus consiliis :
Coloniensem vero Archiepiscopatum Pelegrinus tenuit , consanguineus Ari-
bonis, providus, et ad id officium idoneus :
Lin. 8, pius et humilis, adde, qui eodem tempore filium fratris sui Ducem
Ernestum cum Ducatu Alemanico sub tutela habuit.
Pag. 2 , lin. 3 , ofïiciis studiosus, adde , Wurceburgensi Ecclesiœ insedit
(Macelinus) Marcelinus sapiens, et in Ecclesiasticis dignitatibus fidelis :
•
(a) Cùin opus illud Wipponis prima hac vice Wippone d'scinms. Hujus Tomi XI jam pagiiix
inler Francicos Scriptores locum halicat ; fusiùs, 424 typis erant cxpressœ, quando arduuni nobis
quàm ad caput hujus voluininis cxtraclum est, dirigendi operis negotium dcmandatum est Indo
edendum duxinius : quia maxime, plura ad Ilis- haic, et alia nonnuUa addita , ad voluminis
toriam regni Burgundici spcctantia, ex uuo foré calcem rejecimus.
(H6 APPENDIX.
Pabenbergensem Episcopatum Eherhardus rexit primus Episcopus illius Ec- A
clesise , vir ingenio et nioribus Reipublicae valdè necessarius : Constantiensis
Ecclesice Praesul erat Heimo, vir sapiens in Deo, modestus, et providus
ad seculum : Augustam Vindelicam regebat Episcopus Bruno frater Henrici
Iniperatoris, utilis et clarus ingenio, si fraterno odio quo Imperatori
Apud Pist. obérât, non obscuraretur : Juvavensem Ecclesiam, quam vulgari sernione
pag. 424. Saltibnrc dicunt , rexit bonse memoriœ Guntherus Archiepiscopus , frater
Eberhardi (aliàs Eccardi) et Hernianni Comitum, mitis et bonus, apud
' Episcopus Deum et homines : Radesbonensis Ecclesiae Episcopo * erat Burckardus
(al: Kebehardus) benevolentiae gratiâ conspieuus : Frisingensem Ecclesiam
regebat Albertus (Agilbertus) Episcopus , providus gubernator Cleri et po-
puli sui.
Lin. 4, hi fuerant, adde^ Benno Dux Saxoniœ : Adelbero Dux Histrige : B
Hetzilo Dux Bajoariae : Ernestus Dux Alemanniae,
Lin. 5, Dux Francoruin, adde, Udalricus Dux Boemiae.
Lin. 11, cum magnificentia, adde
Loco lin. V2 et 13, lege : Inter Moguntiae confinia et Wormatiae locus est
amplitudine planiciei caussa, multitudinis maximae receptibilis Jbi dum
convenissent cuncti Primates , et , ut ita dicam , vires et viscera regni , cis
et circa Rhenum castra locabant : qui dum Galliam à Germania diriinat, ex
parte Germaniae Saxones cum sibi adjacentibus Sclavis : Franci Orientales,
Norici, Alemanni convenere.
Apud Pist £j„, 27, et Adelberti , adde, qui seniper cum Regibus et Ducibus confli-
gentes ad extremum , causa propinqui sui Conradi Régis vix acquiescebant.
Lin. 29, Colla supponebant, adde, In his duobus , id est in majore Chu- C
none et juniore (minore) diu pendebat reliqua nobilitas : et quanquam majo-
rem Chunonem secretiori consilio et avido desiderio, propter virtutem et
probitatem illius, pêne omnes eligerent ; tamen propter junioris potentiam,
ne pro honoris ambitione dissiderent, animum suura ingeniosè quisque dissi-
mulabat. Ad extremum vero divinâ providentiâ contigit ut ipsi inter se con-
venirent quodam pacto in tam dubiâ re satis convenienti, ut si quem illo-
rum major pars populi laudaret, alter eidem sine mora cederet. ^Estimo
quod dignum sit dicere, qua ratione major Chuno suum prodidit ingeniuna,
non quod ipse desperaret Rex fieri, unde jam nutum Dei Principum cordi-
♦ inspiratujn bus inspirari * percepit, sed ut cognati animum , quominùs- in novis rébus
perturbaretur, confirmaret .... Majores nostri (ait) gloriam suam factis ,
quàm dictis prodere maluerunt, communi vita contentos esse decebit quosli- D
bet inter aequales. Quicquid autem, id est, quod ad aliquid habiliores re-
liquis putamur, inde grates auctori Deo reddamus. Nobis ergo cogitandum
est, ne, qui aliéna consentione digni tanto honore aestimati sumus, proprio
et familiari dissidio indigni hâc gratiâ videamur. Stultum est enim aliéna
potestate pro sua nimium abuti. In omni electione nemini licet de seipso ju-
dicare : licet autem de alio.
Quod si alicui de se liceret, quot regulos, ne Reges dicam, videremus !
Non erat nostrse potestatis hanc potestatem ex multis inter binos coarctare.
Vota, studia , consensus Francorum, Lotharingorum , Saxonum , Norico-
rum, Alemannorum, qui optimam voluntatem habebant, ad nos confe-
rebant, tanquam ad unius stirpis propaginem ; veluti ad unam domum ; sicut
Apud Pist. ad indissolubilem fàmiliaritatem, (luos ex tam multis causis connexes dissol- E
pag. 426. • • • • ,.: . ,'. c- • r -.
° VI posse inimicitns nemo suspicabitur. . . . bi animum popuh cognovero, te
velle, te desiderare in Dominum et Regem, nullo pravo ingenio hanc be-
nevolentiam à te revocabo ; quin potiùs te eligam tanto avidiùs caeteris ,
quantô me sperabo tibi gratiorem illis. Si autem Deus ad me respexerit, de-
bitam vicem mihi à te rependi non dubito. Ad haec minor Chuno respondit
totam hanc sententiam sibi acceptam fore, seque illi sicuti cognato charissi-
mo , si eum res summa vocaret , omnem regiam fidelitatera facturum cer-
tissimè promisit Archiepiscopus Moguntin. cujus sententia ante alios
accipienda fuit, rogatus à populo quid sibi videretur, abundanti corde ,
hilari voce laudavit et elegit majoris aetatis Chunonem suum in Dominum et
Regem, atque Rectorem et defensorem Patriae. Hanc sententiam cœteri
Archiepiscopi
APPENDIX. 617
A Archiepis("opi et reliqui sacrorum ordinum viri indubitanter sequebantnr. Ju-
nior Chuno paululîim cum Lotharingis placitans , statim reversus , maximo
favore illiim ad Dominum et Regem elegit : qiiem Rex manu apprehendens ,
f'ecit illum consedere sibi. Tune singuli de singulis regnis eadem verba electio-
nis ssepissimè repetebant : fit clamor populi : omnes unanimiter in Régis elec-
tione Principibus consentiebant : omnes majoreni Cluinonem desiderabant :
in illo persistel)ant : ipsum cunctis dominantibus niliil haesitando prseposue-
runt ; eundemque regali potentiâ dignissimum judicabant ; et ut nulia mora
illius conseerationis fieret , postulabant. Supradicta Imperatrix Cliunegunda
regalia insignia , quae sil)i Imperator Heinricus reliquerat (non gravatè) gra-
tanter obtulit , et ad legnandum , quantum hujus sexùs authoritatis est, illum
corroboravit...
B Lin. 31, ut fama fuit , adde : imo hoste paeis Diabolo instigante , impacati
discederent : qui tamen cito reversi ad gratiam Régis , propter eos quos
communis conditio mortis praeoccupavit , quicquid ipse praeceperat , gra- Apud Pist.
tanter accipere , et Archiepiscopus Pilegrinus , quasi pro emendatione P'g- ^27.
prioris culpœ impetrabat à Rege , ut sibi liceret in Ecclesia Coloniensi Re-
ginam consecrare ; de qua in sequentibus dicturus , nunc ad Regem rever-
tar Erat enim vir magnae humilitatis , providus consilio , verax in
dictis, strenuus in factis , minimum avarus , omnium Regum in dando li-
beralissimus Peractâ electione Regem sequi Maguntiam * , iit sibi ♦ Mogunti«m
sacratissimam unctionem acciperet , cum claritate maximâ omnes propera-
bant Si Carolus magnus cum sceptro vivus adesset , non alacrior po-
pulus fuisset , nec plus gaudere valeret de tanti viri reditu , quàm de istius
C Régis primo accessu. Rex pervenit Moguntiam. Ibi honore debito receptus ,
consecrationem suam omnibus desiderabilem devotus prsestolabatur. Ad quem
benedicendum in die Nativitatis S. Mariae , cùm Archiepiscopus Moguntinen-
sis , et omnis Clerus solenniter se praepararent , inter sacra officia regiœ
unctionis , Archiepiscopus hoc ad Regem usus est sermone : Omnis potestas
fluitantis seculi de tmo fonte piii'issimè derivatur , etc..
De tldelitate facta Régi , minus necessarium dicere puto , frequenti usu Apud Pist.
tefte , quôd omnes Episcopi , Duces et reliqui Principes , Milites primi , P^^- '*^^'
Milites gregarii , quin ingenui omnes , si alicujus momenti sint , Regibus
fidem faciant. Huic tamen sinceriùs et libentiùs jurando omnes subjicieban-
tur. Similiter in dispositione curiali , quem Rex Majorem Domus statueret ,
quos Cubiculariorum Magistros , quos Infertores et Pincernas et reliquos
D officiarios ordinaret , diù non est supersedendum , cùm illud breviter dicere
possim , quod nullius antecessoris sui ministeria aptiùs et honorificentiùs
provisa memini vel legi. Ad quam rem plurimùm valuit ingenium Augustensis
Episcopi Brunonis et Wernheri Argentinensis Episcopi consilium. Sic etiam
Weriiiharii militis , quem Rex longe ante cautum consiliis , audacem bellis,
fréquenter secuni experiebatur. Superbos * omnes dilecta Régis, etc. * <7or/ super
Inter lin. 35 et 36, ante versum : De Carolo , etc. adde primum versum : ''°*
Quando post decimam numeratur linea quarta,
Post versus illos , ante lin. 36, adde: Cùm tantae nobilitatis esset et formte
decentissimae , minimae extollentiae fuit : in Dei servitio timorata ; in ora-
E tionibus et eleemosynis assidua , et hoc ut secretiùs potuit : attendens illud
Evangelicum : Ne justitiam suam faceret coram hominibus. Erat enim liberalis
ingenii, illustris solertise , avida gloriae non laudis , pudoris amans , fœminei
laboris patiens , incassùm minime profusa , in rébus honestis et utilibus
abundè larga , dives in praediis , summos honores bene tractare perita. Hœc
quorundam hominum invidiâ , quae saepe ab inferioribus fumigat ad superio-
res , per aliquot dies à consecratione sua impediebatur. Ceterùm si illud
odium juste an injuste pertulerit , adhuc in quaestione nioratur : tamen virilis
probitas in fœmina vicit , et ex consensu et petitione Principuin consecrata,
necessaria Comes Regem sequebatur . . .
Collecto regali comitatu Rex Chonradus primùm per regionem Apud Pist.
Ribuariorum , usque ad locum qui dicitur Aquisgrani Palatium pervenit, ubi !'*?• *^*-
Tome XI. I i i i
618 APPENDIX.
publicus thronus regalis ab antiquis Regibus, et à Carolo praecipiiè locatus, A
ibid. p. 430. totius regni archisolium habetur .... Qtianquani literas ignoraret, tamen
omnem Cleruni, oùm arnabiliter et liberaliter palani, tum convenienti dis-
ciplina secreto prudenter instituit ; niilituni vero animos in hoc multum at-
traxit quôd antiqua bénéficia parentum neniini posterofum auferri susti-
niiit
pa^'*43l^"^' Pa^f. 3, lin. 14. ante verba : Fridericus Dux, adde : Eodem tempore, hoste
An. 1023. pacis Diabolo .suadente, Ernestus Dux Alemanniae, Chuno Dux Francise , Fri-
dericus Dux Lotharingoruni, cuni aliis plerisque, contra Regeni Chuonradum
consenserunt, et multa molientes, multas niunitiones incassùm praeparantes ,
nihil nisi calamitatein futurani assecuti sunt : (juos omnes Rex Chuonradus parvi-
pendens , iter suuin in Italiam cum copiis destinavit ; sed Dux Ernestus hu-
niiliter iter ejus prosequutus usque Aiij;tistam Vindelicam, interventu niatris "
suae Reginse, et fratris sui Heinrici adhuc parvuli, aliorunique Principum,
niultiini renuente Rege, vix in gratiain ejus receptus est.
An. ioi>6. Anno Incarnationis Christi MXXVI Chunradus Rex , consilio et peti-
^T4^' ' tione Principum regni, filium suum Heinricuni pucrum Regeni post se de-
signavit , illuinque Brunoni Augustensis Ecclesiee Episcopo in tutelam com-
niendavit ; et supradictis hostibus suis insidias per filium et caeteros fidèles
suos diligenter opponens, ipse cum exercitu copioso Ttaliam petere cœpit,
in qua expeditione, supratlictus Irnestus Dux Alemanniae, aliquantulum
Régi militans, Canjpidonensem Abbatiam, licet contra fas et jus esset libe-
ram rem nisi liberaliter servire, in beneficium accepit à Rege, et ad tutan-
dam patriam honorificè remissus est ... .
ibid. ]). 433. Eodem tempore maximus calor Italiam vexabat , ita ut animalia multa et ^
hominum niultitudo inde periclitarentur. Rex verô Chuonradus nemini ce-
dens, nisi soli Deo et caloribus aestivis, ultra Atim fluvium, propter opaca
loca et aëris temperiem in montana secessit , ibique ab Archiepiscopo Me-
iliolanensi per duos menses et amplius regalem victum sumptuosè habuit.
Hinc decedens tempore Autumnali, Italiam planam iterum peragrans, ha-
bitis consiliis et regalibus colloquiis in oportunis locis, atque rebelles in vin-
cula mittens, regnum pacificavit, et sic pertransiens usque ad continitim
Italite et Burgundiae pervenit.
Lin. 19, gratanter accepit, adde, et remissis Legatis cum muneribus ,
ipse Padum transiens, ad Romam tendere cœpit
Lin. 22, à Papa Joanne, adde, et universis Romanis regio honore mirificc
receptus est ; et in die sancto Paschae, qui eo anno VH Cal. Apriles termi- ^
nabatur , à Romanis ad Imperatorem electus , imperialem benedictionem à
Papa suscepit.
Cœsar et Augustus Romano nomine dictus.
Quin etiam Regina, etc.
Aputi Pist. Pag, 3j Un. 31, Intereà, adde, morante in Italia Imperatore, apud Teu-
''*^' tonicoSj magna invidia, multa consilia, multae factiones adversùs Impera-
torem incassùm eruperant .... Fridericus, etc.
Lin. 33, Imperatoris Chuonradi, adde, nuper ab eo beneficiis et mune-
ril)us sublimatus^ discedens iterum, instigante Diabolo , rebellionem mo-
liebatur ; et consilio, etc.
Lin. 41, Patrice intulit, adde, sic posthabitâ lege et justitiâ, usque ad ^
Imperatoris reditum iniquis conatibus insistebat.
Ibid. p. ian. Lin. 49, in Franciam venit, adde, ibique Dux Chuono patruelis ejus ,
priùs rebellis, se reddidit : quem Imperator in liberis custodiis aliquantu-
lum castigavitj destructisque munitionibus suis, quas optimas habuit , in
gratiam illum recepit, totumque in honorem suum sibi restituit. Paulo post
Adelbero Dux llistrianorum sive Carintanorum, reus majestatis, victiis ab
Imperatore, cum filiis suis exulatus est, et Ducatuni ejus iste Chuono ab
Imperatore suscepit, quem Ducatum pater ejusdem Chuononis dudum ha-
buisse perhibetur. Ita Dux Chuno fidus et bene militans Imperatori et lilio
suo Henrico Régi, quousque vixerat, permansit.
Lin. 56, Oratorum accidit, adde, Inde reversus per Bajoariam , cum
A P PEND IX. 6111
A omni coniitatu suo pergens , Italiani intravit : et niultùm circà fines Verona-
moratiis , tandem oum niaximo labore per Venetiam mare Adriaticum in-
gressus , navigio calaniitoso Constantinopolim pervenit : cùmque ab Impera-
tore Graecorum honorificè susceptus esset , secumque satis familiariter con-
versaretur , desiderare, etc. ^'"•' P ^^e.
Alite lin. 1 , pag. 4, lege : Anno Doni. MXXVFII. Indictione XI Impe- An. 1028.
rator Chuonradus filium suinn Heinricum magni ingenii et bonae indolis
pueruni , aetate XI annorum , Principibus regni cum tota multitiidine populi
id probantibiis , à Peligrino Archiepiscopo Coloniensi in regalem apiceni
apud Aquisgrani Palatium subliniari fecerat. Tune in principali Dominica
Pasohae conseoratus et coronatus, Paschalem laetitiam triplicavit . . . .
Anno sequenti Imperator in Bajoaria Ratisponae Pascha célébra vit ; ibi ^"- 1029.
B Bruno Episcopus Augustensis defunctus est ; cujus corpus Imperatrix prose-
quuta , cum tilio Heinrico Rege ad Augustam sedem suam honorificè sepe-
liri fecerunt. Nobilis valde fuit ipse Episcopus Bruno ; nam dum esset frater
Heinrici Imperatoris , filius erat niaterterae Giselae Imperatricis : soror verô
ejusdein Episcopi nupta Stepliano Régi Ungaroruni , causa fuit (Jhristiani-
tatis primùm in gente Pannonicâ. Episcopatum verô Augustensem Eberhar-
dus snscepit.
Anno Dom. MXXX Imperator Chuonradus apud Ingelnheym Pascha An. 1030.
celebravit. Ibi Ernestus supramemoratus Dux. Alemanniae , à custodia solu-
tus , Ducatum recepit , eo tenore , ut Wehelonem militem suum , qui
multis factionibus regnum turbaverat , quasi hostem Reipublicae , cum omni-
bus suis persequeretur , idque se facturum cum sacramento confirmaret.
C Quod cùm Rex * fàcere nollet , hostis publicus Imperatoris dijudicatus est * leg. Dux
et penitùs Ducatu amisso , cum paucis inde recessit. Imperator vero Ducatum
Alemanniae Ilermanno juniori , fratri ejusdem Ernesti dédit , eumque War-
manno Constantiensi Episcopo commendavit. Imperator verô communi con-
silio omnium Principum regni eundem Ernestum et cunctos justitiae et paci
reluctantcs ab Episcopis excommunicari fecit , eorumque res pul)licari jussit
Ipsa Imperatrix Gisela , (quod dictu est mirabile) sed actu laudabile , filium
inconsultum sapienti marito postponens , publicani fidem dédit omnibus ,
quicquid illi accidisset , nullam ultionem , neque malum animum pro hac re
se reddituram fore
Intereà dum hsec agerentur , prœfatus Ernestus Ducatùs dignitate privatus , Apud Pist.
inulta cogitans, nnilfa moliens , qualiter Imperatori i-esisteret, magnos la- P»»- ■*37.
D bores in vanum consumpsit : qui assumpto , etc. ut ad pag. 4, Un. 1 .
Pag. 4 , lin. 46 , Anno Domini MX XXIV, addit : Imperaor in Bajoaria
Ratisbonae sanctum Pascha celebravit. Hujus anni aestate, etc.
Ibid. Un. 48, Imperator Cunradus , adde : expeditis Teutonicis et Italis.
Lin. 49, Archiepiscopus Mediolanensis , adde : Heribei'tus , etc. '=''«'■ p- 439.
Pag. 5, Un. '21, deducentes , adde , hymnis et canticis Deum laudabant , ibid. p. 442.
populo damante et dicente , quod pax pacem generaret, si Rex cum Caesare
regnaret. Reversus Imperator per Basileam descendens , Franciam orienta-
lem et Saxoniam atque Frisiam,
Pacem firmando, legem faciendo revisit.
Anno Dominicae Incarnationis MXXXIX , dum Imperator Cunradus jam
E in filio suo Rege Heinrico regni rem , Imperii autem spem bene locatam An. 1039.
confideret ; cùmque penè omnia per regnum ad libitum suum inclinata videret ,
ipso anno diem sanctum Pentecostes apud Trajectum civitatem Frisise celebra-
vit : ubi cùm sacratissimam solemnitatem venerando , magnificè cum filio et
Impératrice coronatus procederet ad mensam , mediocri dolore correptus
est , tamen ne tantae diei laetitiam perturbaret , dolorem dissimulavit. Se-
quenti die cùm morbus letalis vehementer insistaret , Imperatricem cum
filio Rege ad prandium exire jubet de cubiculo. Interea Imperator finem
sibi imminere sentiens, sicut in vita sanus , in actu semper constans et stre-
nuus fuit^ ità in extremis nihil segnioris fidei permansit : et vocatis Episcopis ,
corpus et sanguinem Domini , et crucem sanctam cum reliquiis Sanctorum
apportari fecerat : et erigens se cum lacrimis valdè affectuosis , in confes-
I i i i i j
620 APPENDIX.
sioïie pnra et oratione intenta , Sanctorum communionem ad peccatorum A.
reniissionem devotissimè accipiens , Imperatrici et filio Régi Henrico per
fida nionita valedieens, ex hac vita migra vit ]I seu pridie Nonas Junii, Feria II ,
lndi(;tione VII. Viscera Imperatoris apiid Trajectuni condita sont, et Rex
locuin sepulturae donis et praediis ampliavit. lîeliquuni corpus ab Impératrice
et filio Rege , ut optimè excogitari poterat , involutum et reconditum ,
usque Agrippinam Coloniam vectum , per cuncta Cœnobia illius civitatis ,
atque Moguntiae seu Wormatiae , sive illorum , quae in medio fuerant , omni
al. muitis populo sequente et orante deportatum , incredibili oratione et magnis * elee-
mosynis pro redeniptione animse factis , tricesimâ octavâ , (juâ obdormivit ,
die , in Spira civitate , quam ipse Imperator , sicut et posteà lilius, multuni
sublimavit , honorificè sepultum est sicut percepimus , referente Epis-
copo Henrico Lausanensi, cum cteteris Burgundionibus , qui illum de obitu B
usque sepulturam prosecuti sunt. Filius Caesaris Heinricus Rex ad omnes in-
troitus Ecclesiarum , et ad extreninm ad sepulturam bumeros suos corpori
patris , ultrà-modum humili devotione , supposuit ; et non solum quod
tilius patri in cbaritate perfecta , sed quod servus Domino in timoré sancto
débet , hoc totum Rex patri defuncto studiosissimè exhibuit .... etc.
Ad Willelmi Calculi Gemeticensis Monachi Historiam Noraian-
norum Emendationes ex Mss. Vicloiino et Sangermanensi
decerptae,
Quamvi ope castigantur et elucidantur Fragtnena in variis hujusce
CoUectionis Vol umitiibus Edita Tom. VJIl,pag. 254-269,
Tom. X. pag. 184-192, Tom. XI. pag. 34-58.
MONITUM.
JAMJAM demonstratum fuit, coiistansque manet inter eruditos
WiLLELMUM Calcllum ( Guillaume Caillou , al. la Pierre ) D
Historiam Noimannorum scripsisse tempore scilicet quo , bellorum
oc seditionum tempestate parumper conquiescente , jam totius An-
glicx Monarchise et hnhenas potentihs teinperabat et gloria prospe-
riàs potiebatur Conquestor Magnificus , Lib. 7, Cap. 42. At
didicimus ex Orderico Vitali Lib. VI. Guillelraum nostram iiar-
rationein suam consummasse Senlaceio certamini : Guillelmus
quoque Calculas Gemmeticensis Monachus, Dudonis materiam sub-
tiliter replicavit , facete abbreviavit , et successorum actus
usque ad subjectionem Anglorum adjecît , post certamen Senla-
cEiuM NARRATioNEM coNSUMMAviT. Guillelmoque Rcgi E
subtilissimo suae gentis obtulit. Senlaceium Certamen ( Bataille
de Senlac) ad annum 1066 referunt Normanniae Angliaeque
Scriptores.
Gerudnum opus Willelmi constat ex sex Libris. Primus Anony-
muni Auctorem habet. Octavum velut adiilterinam Gemeticensis
Monachi et alterius progeniem rejicimus post Ordericum Vita-
lem, qui in Prologo suo sic loquitur : Quem [ Dudonem ] Guil-
lelmus cognomento Calculus secutus eleganter abbreviavit , et de
quatuor Ducibus qui successerunt ^ breviter et diserte res propalavit.
APPENDIX. 621
'^ Très illi quorum actus enarravit Dudo fucre Rollo, Willclmus I
et Richardus I. Qui verô successerunt Duces quatuor, Richar-
dus II, Jlichardus 111, Robertus et Willelnius 11 : horurn res pro-
palavit Colculus. Igitur qui de Henrico Willelmi Régis filio et
successorc agit Liber octavus sub nomine Willelmi Gemeticensis
vulgatus, aliuin habct Auctorem.
Quasdam iiitejpolationes ni Capitibus seu Articulis discussit D.
Rivet in suâ franciœ Uistorid litcrarid ^ Tom. VIII , pog. I70>
171 : quae Manuscri ptorum Codicuiii Bibliothecarum Sau-Victo-
rinae n. il 9, et Sangermanensis n. 1085 , ope clariùs patebunt.
B Isti vero Codices 11 vel saltem ineurite 12 sa3culo exarati viden-
tur. Emendandum ergo quod legitur, Tom. VUI, praef. n. XXXI,
pag. XXIV.
EPISTOL A
AD WILLELMUM ORTHODOXUM ANGLORUM REGEM,
DE NORMANNORUM DUCUM GESTIS.
1") 1 o, victorioso, atque orthodoxe sunimi Régis mitii Anglonim Régi Wil-
1 lelmo , Gemeticensis Cœnobita omnium Cœnobitarum ( a ) indignissimus
Willelmus , ad conterendos hostes Samsonis fortitudinem , et ad dis(;ernen-
duni judicium Salomonis abyssum.
Opus hoc , prudentissime Rex , et Serenissime , in INormannorum
DucuM gestis , de diversis excerptum Codicibus , juxta meœ exiguitatem
industrlae contexui ; vestrœque dicans idem Celsitudini ob recolenda prisco-
rum patrum inter praecipuas Laicarum dignitatum administratioiies piissimo-
rum actuum exempla Chronicorum Bilîliothecae delegandum decrevi. Quod
non Rlietorum veniista exornatum gravitate, non politi sermonis venali
lepore, seu nitore ; sed inelimato {b) slilo, tenui oratione per plana deduc-
D tuni cuiiibet Lectori ad liquidum élabora vi. Vestrae quidem Majestatis latera
ambiunt praec^Iari viri, literarum peritiâ admodiim eruditi, qui strictis gladiis
civitatem circunieuntes, eliminatis pravorum insidiis, lectum (c) Salomonis
divinae legis pervigili niunimine satagunt tueri. Subtilissimi quoque ingenii
vigorem cœlici dispensatoi'is praerogativa vobis collati, qualiter in arniorum
regimine, sic in cunctis , quibus intendere , quae perpendere proponitis,
mira valere cffîcacia , multi nniltimodè probaverunt. Munusculum igitur
tantilli nostri laboris placida manu sumite, nobilissima gesta celebri memoriae
dignissima, vestra et antiqua per has paginas recolite. Principium namque
narrationis usque ad Richardum II, è Di:donis periti viri Historia col-
legi, qui quod posteris propagandum Chartae commendavit, à Rodulpho (d)
Comité , primi Richardi fratre diligenter exquisivit. Reliqua verô , quae
E partim relatu plurimoruiii ad corroborandum fidem aeqnè idoneum annis et
rerum experimentis partim certissimo jiidice proprio visu dumci,
privatim mea doiio. [e) Sane genealogiam Rollonis à paganis majoribus nati,
et , multa œtate sua in paganismo acta, tandem ad sanclam infantiam saluber-
iimo fonte renati , necnon somnium ejus cum pluribus id generis ah historica série
desertii, animadvertens ea penitùs adulatoria , nec speciem honesti vel utilis iwœ-
tendere. Verum, qui sacris mancipatum scholis forte praesumptionis, aut alla
(a) In altero Ms. Cod. Sangeniianensi, num. (e) Additionem liane à Mss. Victor, et Regio
i08/, omittuntur liae duae voces. Sis. ille Codex mutuati sumus. Tametsi testatur Calculas se prin-
Charlaceus saeculo XV cxaratus vidctur. ci|)iun] narrationis usque ad Ricbardum II , è
(b) In codem Ms. delimato, Dudoiiis periti viri Historia collcgisse, fabulas
(c) In editis tectum. quae in hoc Scrij)tore de Nonnannis Icguntur ,
(rf) lia Mss. Victor, et Sangerman. Edili verô respuit ac operi suo non iutexuit.
Rudolpho. Ms. Reg. num. 6046, Radulfo.
I i i i iij
622
AP PEND IX.
qiialibet culpa tali pro studio notaverit, hanc hiijus opusculi noverit causam A
quam non supervacaneam arbitrer ; lit virtutes optimorum virorum tum in
ssecularibus, tum in divinis excellentissimae, quae féliciter in oculis Dei
vivunt, utiliter et in hominuni notitia vivant. Non enim populari aura
leni, sed pernicioso arrisu blandiente , atque illecebra mundo iniplicari
condecet, quem angustiae maceriarum , pro supernse Hierusalem amplitudine
devotissinio corde amplectendae, includunt ; quem tam habitus reverentia,
quàm vitae professio à mundo secludunt. En habetis vestram , sapientissime
regnorum dormitor, et pacem, et bella simul , piissimi genitoris vestri
gloriosissimi Ducis Roberti, superiorumque parentum ; qui terreuse mi-
litiae nominatissimi Principes, sincerissima tamen fîde, alacerrima spe, fer-
ventissima caritate ad cœlestia tendentes, Christi maxime strenui milites ac
studiosissimi cultores extitennit. fmperator aeterno praesidens imperio , in B
quo confidens plurima saevissimorum obstacula admirandis proventibus ovan-
tissimè triumphando protrivistis : ipse potentissimus tutor in cunctis gerendis
vos tutetur ; prudentiae vestrae, quam contulit, gubernando patrocinetur :
quoadusque felicissimo cursu sub mundano diademate consumniato, in aulam ^
verae summaeque beatitudinis patriam assumamini, perennis glorife annulo
ac stolâ adornatus, pie Rex, victoriose, atque orthodoxe.
HISTORIE NORMANNORUM
LIBER PRIMUS.
Quoiiiodo HastirigLis oppressit Neustriam ante adventuni Rollonis.
CAPUT I.
' Mf. Salifier
mari.
Quomoclo foi'titudo Francorum , qitœ diù viguerat, imminuta sit, nnde et ipsi
feritati Paganorum minus résistera valuei-unt.
T^ X Q u o Francorum gens resumptis viribus Romanae feritatis jugum à
cervice propria * repulit, ferinaque colla sub Regum dominio flexit, D
Christi Ecclesia vehementer adulta odoriferos fructus ferens, ad usque oc-
'six.v.fictor. eiduos limites floruit. * Qua denique tempestate ipsi Reges rébus bellicis
.angciman. gj-pg^^^ j,ç Christiauae fidei vigore fulti, circumquaque de inimicis validissi-
mos semper reportabant triumphos. Sub quorum moderamine Christi vmea
♦ jfvf. Coll. crescens * innumeros fidelium protulit ramos. Ex hac quippe plurima Mo-
nachorum proruperunt ovilia, quae velut apes ex suis alveariis multimodis,
ex diversis mundi violis in cœlestibus sedibus intulerunt f'avos. De his
* Ms.snii-^ei- eteuini perennis Hierusalem tabricata * erecta est, coram Régis aeterni ob-
"""'• tutibus ut stellae lucidae f'ulgent in perpétuas aeternitates. Quae videlicet Ec-
clesia multis Francorum temporibus sub diversis Regibus valida virtute pol-
lens viguit, donec à pace quatuor Ludovici Imperatoris filiis dissidentibus
ex magna gloria regnum Francorum quati cœpit : in tantùm ut collectis E
undequaque viribus, in territorio Autissiodorensi apud Fontaneticum vicum
duo adversus duos diabolo instigante confligentes, cruentissima Christiano-
rum inter se csede infelicissinio satisfacerent odio. Qui patriam penè omni
munimine militum frequentiâ praeliorum destituentes , invalidam, et barba-
rorum , seu cujuslibet hostis invasioni oportunam eam reliquerunt. Quo
tempore Pagani cum Lothroci Régis filio , nomine Bier , costae quidem
ferreae, procurante ejus expeditionem Hastingo omnium Paganorum nequis-
simo à Noricis seu Danicis finibus eructuantes , maritima littora incolentes
continuis cladibus vexaverunt, civitates diruentes, atque Abbatias con-
cremantes. Quis verô iste Lothrocus, vel ex cujus stirpe oriundus extiterit,
15!iv^^'* '»t>et* posteris subscribere.
in Eiiitislll
A P P E N D 1 X. 623
A CAP. Il*, (a)
De origine Gothorum , et iibi primùm liabitavenmt.
Très etenim Noë filios habuisse , sacrpe ad liquidum testant. Quoniin
junior noniine Japhed filium genuit, quem proprio vocabulo Magog noininavit.
Cujus Gotliica soboles de similitudine ultimae S3'llabce paterni nominis vo-
cabulum trahens adeô pullulavit , ut per diversa terraruni interstitia multi-
niodè se dilataret et quandani insulani nomine Scanzam intra maris f'retuiu
sibi vindiearet. In qua per succedentia temporum curricula admodùm mul-
tiplioata, duos ex se in armis robustissimos produxit Gothorum populos. Kx
^ quibus unus cum Rege suo Thanaiise de vagina sua egressus , ulterioreni
Scythiam invasit sibique usurpavit ; multîim post adversum Yesosem J£gyp-
tiorum Regem contra se bella attentanteni , diutissimè se armis et prœliis
extendens. Quorum uxores postmodùm vocatae Amazones diuturnam eoruni
moram molesté ferentes, repudiata virorum copula arma eapessunt : duas
Reginas Lampeto scilicet , atque Marpessam ceteris audaciores principatui
subrogantes. Quae dextris mamillis ob telorum jactus adustis , totam Asiam
aggressae , per centum ferè annorum volumina gravissimae dominationis jugo
eam domuerunt. Sed de his hue usque. Qui vero scire cimcta desiderat ,
Gothorum gesta percurrat, et noster stilus vertatur ad proposita (b).
CAP. m*. */-'"iv
G
Quôd Dani de Gothorum progenie descendant, et de illorinn
incursionibus.
I G I T u R alter Gothorum cuneus ex Soanza insula , quae erat quasi ofticina
gentium , aut velut vagina nationum , cum Rege suo nomine Berig egressus,
mox ut è navibus exeuntes terras attigerunt , nomen loco dederunt , Scan-
zamque ob illius memoriam , de quo eruperant , illum vocaverunt. Inde
denique prolixiùs tendentes intra Germanicos sinus , Meotidas occupaverunt
paludes , plurimas regiones diffuse mêlantes. Qua^iijm in se(^unda sede
Dacia , quae et Danamarcha , sistens , Reges habuit niultos , mirae Philoso-
D phiae eruditione vehementer imbutos , Zeutan scilicet , atque Dicineiun ,
necnon Zalmoxem ex sua stirpe processisse , Antenoremque ab urbis exter-
minio , cum duobus millibus militum , et quingentis viris ob proditionem
illius ab eo perpetratam evasisse ; ac per multimodos ponti anfractus Ger-
maniam appulisse , atque postmodùm in Dacia régnasse , eamque à fjuodam
Danao suae stirpis Rege Danamarchiam nuncupasse (c). Sed sive hoc , sive
illud extiterit ; originem tamen à Gothis noscuntur ducere Dani. Qui tantis
post hoc adoleverunt incrementis , ut dum repletae essent hominibus insulae ,
quamplures sancita à Regibus lege cogerentur de propriis sedibus migrare.
Quae gens idcirco sic multiplicabatur , quoniam nimio dedita luxui mulie-
ribus jungebatur multis. Nam pater adultos lilios cunctos à se pellebat ,
praeter unum , quem heredem sui juris relinquebat (rf). Quae denique lex per
E mullorum tempora Regum inconvulsa mansit , quoadusque Lothrocus Rex ,
de quo suprà pnelibavimus , patri in regno successit. Is etiam Rex patrum
legibus excitus , cum ingenti juvenum agmine forte cogente filium , nomine
Bier Costae ferreae , à suo abdicat regno , cum ejus paedagogo Hastingo per
omnia fraudulentissimo ; ut peregrina régna petens , exteras sibi armis ac-
quireret sedes. Qui ideo Costa ferrea vocabatur , quia nisi ( e ) clypeus
(a) In utroque Ms. Codice Victorino scilicet causa Daci nuitcupantur à suis Danai vel Daiv.
ac Sangennanensi non exslat Caput II. Legitur Nortlmianni autem dicuntur, quia lingua eoruni Bo-
verô aj)ud Dudonein in ipso LiLri priini initio, si reas Non tu vocatur, homn vero Ma:?; indc
Augustitii contextura excipias. Ilinc palet aliéna ISortlimanni, id est homines boréales, per denomi-
manu interpolatum esse Caput istud. nalionem nuitcupantur: abest ù Aîss. Codic. Vict.
(b) Hîc legitur in Ms, Codice Sangermanensi. et Sangennan.
Explicit Prologus. Incipit Liber !>". ((/) llîc incipit Caput V in Editis.
(c) Quod de Danorura Normannoruinque (e) Ita Ms. Sangenu. in Ed. autem quia non ri
etymulogia disscrit . liis vcrbis : Ifdc igitur de cljpeus objiceretur^ sed iiicnnis , etc.
624 APPENDIX.
objiceretur , inermis in acie stans , amiorum vim qnanicuniqiie sperneret A
illaesus ; vehenientissimis matris ejus venenis infectus. Hastingus verô à patria
cum suo adolescente exul proscriptus , missa legatione milites de finitiinis
Provinciis animo levés , bellique cnpidos ad hanc expeditionem invitans ,
innunierabilem pugnantium tyronum congregavit exercituni. Qiiid plura ?
fabricantur naves , innovantur scuta , resarciimtur tlioraces , poliuntui- loricae
et galese , aciiuntur enses et lanceœ , oinnique telorum apparatu accuratè
niunitur exercitus. Inde vero statuto die pelago inipelluntur naves , ad eas
properè f'estinant milites , elevantur vexilla , libant ventis earbasa , vehun-
tnr lupi pernices ad lacerandas Dominicas oves , Deo suo Thur humannm
' m Edit. sanguinem libantes*. Cujus cruore libaminis unanimiter potati , vento fiante
Cap. ri. secundo Vermandensem et {a) Atrebatensem [b) [anno ab Incarnatione
An. 851. Doniini 851. ] exilientesque è navibus , totuin illico vulcano tradunt Comi- B
tatum. Sancti quoque Quintini Monasterium ferali rabie comburunt , de
Christiano populo nefarium exercentes ludibrium, Noviomensis quoque
Emmo Episcopus cum suis Diaconibus eorum gladio obtruncatur ; fitque
caedes in plèbe proprio orbata pastore. Cehiiic Sequanica ora aggrediuntur ,
et apud Gemmeticum classica statione obsidionem componunt. Qui locus
jure Gemeticus vocatur , quia pro suis offensis illuc gemunt , qui in fiam-
niis ultricibus gemituri non erunt. Quidam verô à gemma illum vocatum
arbitrantur , quia ut gemma in annulo rutilât (c) , ita locus ille situ et uber-
tate fructuum. Hic nempe Clodovei Francorum Régis tempore , à B. Phi-
liberto, opitulante Regina Baltilde constructus , in tanto incremento adole-
vit , ut in nongentorum Moiiachorum numéro ejus quantitas suppleretur. In
quo quamplurima multitudo Episcoporuin , seu Clericorum , vel nobilium G
Laicorum , spretis secularibus pompis , collecta , Christo Régi militatura ,
propria colla salubernnio jugo subegit. Cujus loci Monachi , sive incolae ,
Paganorum adventum comperientes , fuga lapsi quœdam suarum rerum sub
terra occulentes , qusedam secum asportantes , Deo juvante evaserunt. Pa-
gani locuin vacuum reperientes , Monasterium S. Mariae et S. Pétri , cun-
ctaque œdilicia igné injecto adurunt , in solitudinem omnia redigentes. Hac
itaque patrata eversione , locus , qui tanto honoris splendore diù viguerat ,
exturbatis omnibus ac subversis domibus, cœpit esse cubile ferarum et vo-
lucrum : maceriis in sua soliditate in sublime porrectis , arbustisque densissimis,
et arborum virgultis per triginta fermé annorum curricula ubique è terra
productis (d).
'«/.vu. CAP. iy\ ^
De excidio Neustriœ et Aquitaniœ.
Arhinc denique Sequanse sulcantes alveum , Rotomagum adeunt ,
igneque comburunt; horrendum de Christiano populo exercentes ludibrium.
Enimverô Franciœ interiora petentes , prolixiùs omnem l'erè Neustriam («).
quae à Genabensi urbe per transversum Lutetiam usque Parisiorum per-
i/f. rict. tingit * oppidum , Normannica f'eritate invadunt. Irruptionibus namque cre-
berrimis cuncta vastando circumeuntes, primo quidem pedites, eô quod
equitandi peritia deesset : deinde equis vecti more nostratum per omnia va-
gantur. Intereà stationem navium suarum , ac si asylum omnium periculorum,
in insula quadam Cœnobio S. Florentii supposita componentes , magalia E
instar exsedific-avere burgi , quo captivorum grèges catenis astrictos asserva-
rént , ipsique pro tempore corpora à labore reficercnt expeditioni illico
servitura. Ex qua inopinatos discursus agitantes, modo navibus, modo
e(|uis delati , totain circumcirca delevere Provinciam. Et primo qui-
dem adventu urbein Nanneticam incendio cremavêre. Dein Andega-
An. 853. vensem percurrentes regionem , ipsam quidem civitatem concremant.
(«) Âddimus Atrebatensem auctoritatc Ms. San- prioribus lineis, xi\nb ac VIII"™ mutuatus est
gerinan. author iste ab Adrevaido Floriacensi Moiiacbo
[b] Aiisulis inclusa non leguntur in eodeni Ms. Lib. de Miraculis S. Benedicti num. 33 , cujus
(c) Sic legimus cum Ms. Sangerman. operu vulgavit Mabillouius Saec. II , Bened. pag.
\d) liîc intipil Cap. VII in Edilione Cbesnii. 369-394.
[e) Caput VU , in Editis , «xceptis r^uatuor
Pictavorum
APPENDIX. 625
A Pictavonim verô castella atque vicos, omnemque patriam à mari usque ad
eandem Pictavensem urbem populantur , vastant , caedibus replantes omnia.
Sequenti namque tempore , navigio Turonum adeunt civitatem , eamque
de more stragibus opplentes, ad postremum ignibus tradunt, popiilata omni
circnmquaque regione. Haud longo post , superiora Ligeris amiiis navibus
expetentes , Aurelianis perveniunt , captamque urbem auro distrahunt :
sicque ad tempus recedentes , secundo adventu eandem combustione dissi-
pant. Quid deniqne solius Neustriae clades memorando , stilum protraham P (a)
Quinque siiprà menioratae urbes excidii damna sensere. Quid Lutetia
Parisiorum nobile caput, resplendens quondam gloriâ , abundans opibus,
fertilitate soli, incolarum, quietissima pace , quam non immeritô emporium
dixero populorum ? Nonne magis ambustos cineres , quàm urbem nobilem
B potuisses (b) cernere ? Porrô, quid Belvagus *, quid Noviomagum, et ipsœ - a\. Beihva-
quondam Galliarum praestantissimae urbes ? Num et ipsae eorumdem barbaro- ''"*
runi irruptionibus atque hostili gladio concidére ? Piget referre nobilissimo-
rum Cœnobiorum, tam virorum quàm feminarum Deo devotè servientium
excidia , stragesque non ignobilium plebium, oaptivitates matronarum , vir-
ginum ludibria , ac cuncta , quae victis victores inferre valent _, infanda tor-
mentorum gênera. Quid Aquitanirœ gentis ingentem referam afflictionem,
quae olim bellorum nutrix, nuni; frigidam bello praeferebat dextram ? Etenim
ipsa optimos quosque genitalis soli in sese elidens, tune patuit praeda genti-
bus alienis. Ab ipso quippe, ut ita loquar, Oceani littore versus Orientem
usque Arvernum clarissimam veteri tempore Aquitaniae urbem, nullam liber-
tatem retinere valuit regio^ non opidum aut vicus, non denique civitas,
C quae non strage ferali conciderit horum Paganorum. Testatur id Pictavis fae-
cundissima urbs Aquitaniae, hoc Sanctonum , hoc Engolisma , hoc Petrago-
ricura , hoc Lemovicas , hoc certè Arvernus , ipsumque Avaricum caput
regni Aquitanici.
CAP. V*.
Hastingns Italiam permeat.
H I s atque hujuscemodi calamitatum malis, ut praelibavimus, Galliis non
absque piaculo quorumlibet per XXX ferè annorum spatium lugubre de-
tritis , Hastingus dominium suum ad altiora cupiens provehere , de Impe-
D riali diademate cuni agmine coniplicum cœpit attentiùs tractare. Postremô,
inito consilio velivolum permeantes mare , Romam délibérant clandestina
irruptione obtinere. Sed nimia exorta tempestate, ad urbem (c) Lunis de-
volvuntur, vento impellente, quae pro sui décore hoc vocabatur nomine.
Porrô cives tanta attoniti classe, civitatis repagula portis inducunt, pro-
pugnacula et jaculis muniunt, atque semetipsos hortantur ad resistendum.
Quorum au(]aciam Hastingus ut comperit , ratus hanc Romam fore , omni
conatu cœpit attentare, quo pacto possit eam dolo invadere. Denique Epis-
copo et Comiti suae perfidiae ministros dirigit, mandans non sua sponte illuc
appulisse , sed suam repetere patriam voluisse : pacilicos se esse pacem
deinceps quaerere, et se letali pressum languore, ab eis Christianum fîeri
supplici prece deposcere. His Episcopus et Cornes auditis , gaudio exhila-
E rati, pacem cum nefandissimo pacis inimico firmant , fitque communis utri-
que populo urbis ingressus (d). Tandem scelestus ad Ecclesiam fertur Hastin-
gus, sacro baptismo niergitur homo versutus, et exit rapacissimus lupus.
Quem ad sui perniciem à fonte excipiunt Episcopus et Cornes, hincque
bajulorum manibus refertur ad navim, crismate delibutus. Post hoc, intempesto
noctis medio, loricatus locatur in feretro : innuens ceteris, ut suas induerent
loricas sub tunicis. Proinde fit intolerabilis luctus per exercitum, Hastingum
obiisse neophitum. Resonat maris litfus tanti Ducis excessu. Dehinc navi
effertur, ad Ecclesiam bajulatur. Sacra vestitur Antistes indumenta, sacro-
(a) Ita Ms. Vict. Edili verô et Ms. Sangerni. (d) Hîc incipit Caput X in Editis, in quo^
addunt, aut solœ quinque , etc. sicut in aliis , abbreviatam reddit narrationem
Œ] Sic legilur in Ms. Sangcrra. aliàs /;o/ic es. Dudonis sancti Quiutini.
(c) Luna, urbs Etruriee ad ostia Macrae fluvii.
, Tome XI, K k k k
'ai. IX
626
APPENDIX.
• Ms. Victor.
sanctam pro defuncto mactaturus hostiam. Fit commendatio animae, ut cor- A
pus scelerum et perditionis in barathro jam sepultum tradatur sepulturae. Sed
ecce prosilit de feretro , Episcopunique et Comitem obtruncat gladio.
Dehinc lupina rabie cum suis grassatur in plèbe. His à funesto perpetratis,
theatrum efïîcitur Dei Domus, jugulantur juvenes, trucidantur senes, de-
populatur civitas, diruuntur a fundamentis mœnia. («) Hujus itaque peracta
urbis subversione, comperientes Pagani se Romam nulla tenus cepisse, ve-
riti ne ulteriùs quicquam proficerent, (quippe cùm Romanas aures famâ
volante eoruni profana opéra jam occupassent) inito consilio de regressu
disponunt : Nam Bier tolius excidii signifer, exercituumque Rex, dum na-
tivum solum repeteret, naufragium passus, vix apud Anglos portum obti-
nuit, quampluribus de suis navibus submersis. Indeque Frisiam repetens,
ibidem obiit raortem. Hastingus verô Karolum Francorum Regem adiens, fi
pacem petiit, quam adipiscens, urbem Carnotensem stipendii munere ab
ipso accepit. Et sic Francia à tumultuum f'ragoribus aliquandiîi respiravit :
sententia ultionis ob enormitatem scelerum debitse suspensa , propiciata
piissimi Christi clementiâ, cum Pâtre, et Spiritu sancto mundum inefïabi-
liter regentis per secula.
Explicit * de Origine Danorum et eorutn pressiiris
LIBER PRI3IUS.
* exeod. cod.
Incipit * opus Cœnobitœ Willelmi (b) prœclarissimos ?sormanniœ
Duces Cronico stylo reprœsentantis.
Incipit de Rollone Daco
LIBER SECUNDUS.
CAP. T.
PosT emensis plurimorum annorum interstitiis, ftancia ab his tumul-
tuum fragoribus paulisper sopita , iterùm Danamarchia flammivomos
exterminii jure titiones spargens plurimos tirones à se juvenili flore vernan- jy
tes, priscoruni patrum lege secernit (c). Qui profecto cum sex navibus ar-
mato milite plenis, maria petentes Scanzam insulam applicant : indèque
anchoris sublatis spirantibus salubriter auris Angliam aggrediuntur Britanni-
cam. Cum quibus Angli confestim obvii congressione facta confligentes,
multis suorum amissis, cum dedecore refugerunt. His Elphstarnus regni
illius Rex compertis, missa legatione protiniis pacem petit et adipiscitur,
firmatisque fœderibus amicitia indissolubili ad invicem connectuntur. A quo
se expeditionis postulantes auxilium magnam armatorum intercapedine
parva temporis sui manum contraxerunt. Mox ergo velis in sublime pansis
'Hîcdeficiunt tluctivaga sulcaiitcs aequora circio * bac illacque rotante undas cum magno
^*^' , -w vitse periculo devolvuntur ad Waclais *. Quibus mortem evadentibus et de
gros maris dispendio respirantibus Rainerius longi colli Hainonensis sive Haba- g
niensis cum multitudine gravi bellum inferens et eos à terra exturbare
cupiens, extinctis suorum quampluribus, ipse victus capitur, et compedibus
(a) His -verbis incipit Caput XI in vulgatis.
[b) Istis adde quae leguntur in eodem Codice
ad calcem Libri octavi, nerape : Explicit opus
Ccenobitce ffillelmi prœclarUsimos Normanniœ Duces
Cronico stylo repiœsentantiv. Unde non leviter con-
jicitur Libri primi et Libri octavi Auctorem non
esse Willelmum , ac illius opus ab aliis fuisse
auctum. Genuinos etiam Wilieimi LibroSj maxi-
me V et VII interpolatos esse satis indicant Ma-
Duscripti Codices Victorinus et Sangermanensis,
Advertendum imprimis in Ms. Victorino Librum
secundum prout Willelmi genuinura opus est ,
primo constare dumtaxat ex quatuor lincis Ca-
pitis primi pag. 221 Chesnianae editionia ; quae
verô sequuntur usquc ad finem Capitis VIII ,
eadem prorsùs apud Dudoncm leguntur ab initio
paginae 70, ad médium pag. 73. Porro ea ipsa
sunt quse Ms, Victorini Auctor à se omissa monet
in praefatione, ut suprà obscrvavimus.
(c) Hîc sequimur Codices Sangerman. et Re-
gium, de quo suprà , utinam mutilus non esset :
quamvis enim XIV sseculi caracterem prae se
ferat, in omnibus cum suprà citatis Codicibus
convenit.
APPENDIX. 627
X mancipatur. In navibus capti detruduntur. In illa vero pugna à Rainerii mi-
litibus duodecim Danorura bellatores capiuntur , quos uxori ejus reprsesen-
tantes decreverunt pro eis Dominum suum recipere, Qua denique spe ex
toto frustrati non sunt : nam uxor ejus Legatos ad Danos mittens , et ipsa
suum virum , dato pro eis niagno auri pondère recipit ; et Dani qui ab ipsâ
tenebantur, liberi dimittuntur.
Addenda ad Tomum VIII.
Pag. 255 , ad calcsin capitis IX in Editis ; in Mss. verd H , adde quœ se-
quuntur lin. 4 ex Mss. Victor, et Sangerman. Unum ex semetipsis nomine Rol-
lonem forte eligentes , quem sibi Dominum militiaeque suae Principem pacta
B ei fidelitate perficiunt.
Pag. 256_, cap. 12, lin. 6, in margine Sebar, adde seu Scibardus.
Ihid. lin. 8. Talibus itaque territae plurim.'e gentes Franciae , tributa solve-
bant Rolloni , plurimae vero resistebant ei. Hœc verba desunt in Mss. Codic.
Victor, et Sangerman.
Ihid. in capite 13, lin. 18. statim Comités exercitûs et cetera usque ad ini-
micos suos devastare , desuiit in Mss. siiprà nominatis.
Ihid. in cap. 14, lin. 26, his verhis , Expletis autem tribus mensibus illico;
adde post Mss. Codices Victor, et Sangerm. Rollo solita rabie Franciam usque
ad Stampas , missis hac illacque exercitibus , demolitur. Reliqiia hujus capitis
desunt in Ms. Sangerman.
Pag. 257, in cap. 17, lin. 24. Flandrensem vero Provinciam, etc. quœ in
C editis leguntur usque ad Quibus nobiliter expletis , ahsunt à Mss. Victoi-. et
Sangei-man.
Ihid. in cap. 18, lin. 42. Rollo autem postquam baptisatus est. e< quœ se -
quuntur usque ad hœc verba capitis 19 , lin. 53, Videntes autem Pagani , nmi
leguntur in Mss. Cod. Victorino : exstant autem in 9Iss. Sangermanensi , in quo quœ-
dam alia omittuntur.
Pag. 258 , lin. 2 , securitatem omnibus gentibus et reliqtia hujusce capitis
usque ad 20 desunt in Ms. Sangermanensi.
Ihid. in cap. 20, lin. 23. Dicuntur etiam alia multa digna relatu , etc. quœ
sequuntur inclusive usque ad in hodiernum diem RoUonis Mara vocatur , desunt
in Mss. Victor, et Sangermanensi.
Ihid. cap. 21 , lin. 34. Hoc caput sic incipit in Ms. Sangerman, Per id tempus
D Rodbertus Dux Rollonis patrinus contra Regem Karolum rebellavit , et
regnum Francise invadens in Regem III Kal. Julii unctus est. Karolus vero
antequam annus compleretur , etc. ut in editis Un. 42.
Pag. 260, lib. 3, cap. 3, lin. 5 , festina , lege festiva. cum Mss. Vict. et Sang.
Cap. 4 , lin. 12. post Karoli Régis filium , adde cum Ms. qui Laudunensis
praesulis Ascelini decipulis captus , in custodia diem obierat.
Lin. 13. post pro suo amore ignosceret , addit Ms. Gonfugerat enim Ludo-
vicus puer cum matre Ogiva , cùni Francorum dolis pater ejus caperetur.
Cap. 5 , lin. 33, post vocem , prudentissimus, adde , Mediator.
Cap. 6, /m. 40 , congratulanter , corrige, congratulanti .
Pag. 262, lin. 5, cap. 11. Intereà Arnulfus Flandrensis dirum perfido, etc.
Ms. Sangermanensis addit verbo , Intereà VIII regni Lodovici Francorum Régis
E anno.
Pag. 264, Lib. IV, cap. 4, lin. 53, 54. Nepotem , meliùs in Ms. Victor.
pronepotem. Erat enim Bernardu^ Willelmi patris Richardi avunculus.
Pag. 265 , cap. 7, lin. 19. Haigroido, Ms. Victor, habet hîc et passim
Heroldo.
Lin. 50, obventu , coirige cumMs. obtentu.
Pag. 266, cap. 10, lin. 37. Quod patri suo Henrico Régi et alia quœ se-
quuntur usque ad illa contra Robertum prospéré gestum, non leguntur in Ms.
Cod. Sangermanensi.
Pag. 267 , cap. 13 , lin. 34, ditioni , meliîis cum Ms. tuitioni.
Lin. iO , illis quidera lionorificè vale dixit , corrige cum Ms. illos quidem
digna raercede remuneravit. Et missis duohus lineis , lege Deinde suum
celer rimé, etc.
K k k k i j
628 APPENDIX.
Pag. 269, cap. 18, Extrema hujiis capitis verba 7'ecidit D. Bouquet; hic verô A.
restituimus quia observatione digna nobis visa sunt. De qua [ Ecclesia Beccensi ]
orietur sermo in posteris. Ita Ms. Victor, at Codex Sangermanensis terminât
caput istud per hœc verba : Tertia quidein Mathildis Odoni Comiti , de qua
sermo in posteris orietur. Reliqua omittit.
Emendationes ad Tom. X.
Pag. 185. Ex eodem Libro JV, cap. 20, lin. 9, morbo crudescente , addunt
Mss. Victor, et Sangerman. Compellor à vobis separari. Proinde , si mei aliquin
[forte aliquanto ) amatores mei fuistis , oro vos ut hun»^ meum filium loco mei
vobis praeferatis ^ eique fidèles sitis sicut mihi semper fuistis. Jam enim me
ingredientem viam, etc. ut in editis. "
Pag. 186, Lib. V, cap. 4, lin. 10. Ducis, dde, Richardi.
Lin. 31 , ad très, corrige , ad naves.
Lin. 34, Dueem , adde , Richardum.
Pag. i81 ,cap. 7, lin. 26, incolatùs, corrige cum Ms. exulatûs.
Cap. 10, lin. 32, auferens, lege , accipiens.
Pag. \88, cap. 11, lin. 18, cautos, lege, incautos. Ita Ms. Sangerm.
Pag. 189, cap. 15, lin. 33, haeredem. Burj^undiones cum fastu supercilii
suscipere refutaverunt ; sed , conige cum Ms. Victor, haeredem , quem susci-
pere Burgundiones cum tastu supercilii réfutantes , Landricum.
Pag. 190, cap. 16, lin, 11 , in margine ; al. Milbiandum , adde cum Ms.
Cod. Victor. xMilmandum , seu cum Uticensi , Mirmandum.
Lin. 15. Inde, adde cum Ms. Victor, retorquentes gressum.
Pag. 190, Lib. V/, cap. 2, lin. ult. ab invicem secesserunt : Adde et conige ^
cum Ms. Victor. Porrô Dux post haec , dimisso exercitu , Rotomagum re-
gressus , millésime vicesimo octavo anno ab incarnatione Domini , suorum
nonnuUis , ut retulerunt plurimi , veneno mortem obiit , fratrem suum Ro-
bertum haeredem relinquens sui Ducatûs. Quœ sequuntiir in editis ab hdc voce
Parvulus , ad fmem capitis non sunt in Ms. Victorino. Istœc interpolatio notatur ,
pag. 191 , not. h. Ultima verba Ms. Codicis insinuant Nicolaum quem Chrono-
graphi quidam filium Richardi faciunt , nothum fuisse. Id expressis verbis pi'obat
autor Clu'onici Francici Normanniœ cujus partem vulgamus in hoc Toino , pag.
320-343. Sic autem loquitur ,- [ le tii;rs Richart ] ne régna que deux ans ,
et n'ot nuls enffans qui après lui peussent succéder en la Duchié.
Pag. 191, cap. 4, lin. 47, strangulatus est. Iterum Willelmus ad tantam D
controversiam , lege cum Ms. Victor, strangulatus est ; sed non multô post furià
invectus discidii , ad tantam controversiam.
Pag. 192, cap. 5, lin. 10. Ibrilicum , Ms. Victor habet Jbroicum.
Emendationes et additanienta ad hune Tomum XL
Pag. 34, cap. 7, lin. 15. Tune Robertus , etc. usque ad finem capitis
hujus desunt in Ms. Victorino.
Pag. 35 , cap. 9, lin. 10. Non legitur in eodem Ms. caput istud IX; non in Uti-
censi, ut observatur ibidem not. a. nec etiam in Codice Sangermanensi.
Pag. 36 , Cflj3. 10, lin. 40. Gersus, in Mss. Victor, et Sanger. legitur Gersui.
Ibid. domum, corrige, demum. g
Pag. 37, cap. 12, lin. 3, pace rata, lege, mansura. Ibid. not. a, adde , et
in Victorino.
Ibid. Lib. 7 , cap. 2. Deinde Turoldus teneri Ducis , etc. quœ sequuntur
usque ad Iwec verba capitis 4, pag. 38, lin. pemdtima , Henricum igitur Franco-
rum Regera adeunt , etc. non exstant in Ms. Cod. Victorino.
Pag. 39, cap. 5, lin. 19. Comitatum adivit , Ms. Victor legit , Comitatum
aggressus.
Ibid. cap. 6, lin. 37 , extorris aufugit. Hic desinit in Ms. Victor, caput 2 ,
quod est 6 in editis.
Pag. .40, cap. 7 , lin. 13. Denique , etc. et très sequentes lineœ desunt in Ms.
Cod. Victor.
APPENDIX. 629
A Ihid. cap. 8, Un, 19, cum Duce, acide cum eodem Ms. Willelmo.
Caput islud S"" in editis, 4""' in Ms. Victorino, licet non legatur in Uti-
cetisi Codice, sicut pars sequentis, tamen stilum, formam tolius operis redolet.
Ibid. cap. 9, lin. 41, reliquit heredeni ; adde, sed de hiis hue usque.
Nunc stilus figatur in praefixa narrationis série. Qitœ verba claudunt caput hoc
V. Ms. Victorini , IX vero in editis. Sequentia capita 10, 11, 12, 13, 14, 15
et 16 non leguntur in isto Codice. V"" vero caput, in editis 17, ab his verbis in-
cipit : Igitur Dux jam flore vernans gratissimae juvetitutis, et reliqua ibid. p. 43,
lin. 7.
Pag. 43, cap. 17, lin. 10. Circa hœc tempora Hugo. Hœc verba usque ad
quinquaginta annis in Episcopatu vixit, absiint à Ms. Victorino.
Ibid. lin. 19, eastrum Brioci, legendum Brionte p'obat designatus infra situs
\] juxta flumen Risle.
Ibid. lin. 37-44 Briocum, corrige, Brionam.
Pag. 44, cap. 18, Un. 13. Née niora , sicut jusserat , hœc verba inclusive
usque ad pelliciarii exstiterant, non legmitur in Ms. Victorino.
Ibid. cap. 19, lin. 29. Moritolii , aWis, Moritonii , ut infrà legitur lin. 49,-
attamen apud Ordericum Vitalem passim Moritolii.
Pag. 45, c^. 21, Un. 21, mœnibus intulit : adde ex Ms. Victor, de quâ
succedentibus annorum temporihus tilios tlliasque genuit, ex quibus post-
modum in Ducatu genitori Bobertus successit functus honore paterno, et
utinam tempore longo. De quo, si vita cornes fuerit, pleniiis à nobis suis
dictabitur in locis. In eodem Ms. noti leguntur cap. 22, et 23. Idem obscrvatur
de Codice Ms. Uticensi, ibid. not. h. Maxima pars capitis 22 desideratur in Ms.
C Sangermanensi .
Pag. 46, cap. 24, Un. 40. Tune Normannos discordia turbavit , eosque
vicinorum, qui bella paci proponebant, cruores effundere compulit. Quce
verba desunt in Ms. Cod. Ms.
Pag. 47. not. a. confirmatur Lectio 3Is, Cod. Utic. per Ms. Victorimim :
uterque concordat.
Pag. 48, cap. 28, lin. 41, non apposuit : adde cumMs. Victor. Qui diutiiis
post hoc vivens demum naturae débita solvit. Philippum et Hugonera ,
unanique filiam genuit. Qui postquam Regnuni, etc. ut in lin. 46.
Pag. 50, cap. 34, lin. 49. Gonsiderans itaque Princeps regio diademate
jure coronandus Heroldum quotidie, etc. ita legit Ms. Victor.
Pag. 51, lin. 6. Penvesellum, corrige cum Ms. Victor. Pevenescellum.
[) Ibid. lin. 8, aliud fîrmavit, corrigit Ms. Victor, et addit, Quem Heroldus
incautum accelerans praeoccupare, tota nocte equitans in campo lielli appa-
ruit niane. IJbi vide Ms. Vict. partem capitis 34 et caput 35 tolum abscindere.
Pag. 52, cap. 38, lin. 31, Comitis Rodulphi filius. Reliquatn istius capitis
deest in Ms. Cod. Sangennanensi.
Pag. 53, lin. 27, cap. 40, ita restitnendum est.
Rex vero Willelmus, jam ad votuui dispositis omnibus, pro quibus vene- Cap. 40.
rat, Roberto fîlio suo juvenili fervoie vernanti Normannici Ducatùs donii-
nium tradidit. Ipse vero in regnum remeans Anglic^uni, iteratô phirimos
ejusdem gentis reperit , quorum levia corda ab ejus fîdelitate praevaricatrix
conspiratio averterat. Conjuraverant enim latrunculi per totam patiiam ,
quatinus milites quos ad tuendum regnum reliquerat in capite jejunii nudis
V vestigiis, quo solet unusquisque penitens Cbristiana religione ad Ecolesiam
festinare, incautos ubique périmèrent : et sic ipsum à Normannia regredien-
tem leviùs è regno proturbarent. Verùm detectis Deo contrariis eorum per-
fidiae machinis, repentinum magni debellatoris formidantes adventum, fur-
tim, ut festinum magni terroris consilium suasit, fugâ lapsi in quandam
partem Cumberlondae Comitatus, aqnis pariter et silvis inaccessibilem, se
contulerunt : et firmissimo vallo eastrum erexerunt , quod propriâ linguâ
Dunehnum nuncuparunt. Inde diverses excursus crebrô agitantes, aliquandiù
inibi delituerunt , Sueni Danorum Régis praestolantes adventum, (juem ve-
redariis ad sui convocarant auxilium, Inde verô Legatos mittentes, ad exe-
renda suae nequitiae infausta commenta, sibi asciverunt Eboracenses. Quibus
juncti, armorum simul et stipendiorum copia urbem munierunt, et semetipsos
K k k k iij
630 APPENDIX.
ad resistendum corroboraverunt ; sibique puerum quemdam nomine Ead- A
garum ex Eduardi Régis nobilitate genus ducentem, Regem praefecerunt.
Quorum temerarios actus vel conatus Willelmus Rex ut agnovit, Nornian-
norum catervas produxit, et quantociiis ad confutandum contumaciani eo-
rum perrexit. Seditiosi autem audaciâ et viribus fisi, ex civitate prosiluerunt,
et contra regalem exercitum ilico aciem direxerunt. A quo protinùs ita
profligati sunt, ut quamplurimi perimerentur , et reliqui intra mœnia oppidi
refugere conipellerentur. JNormanni vero è vestigio eos ronsecuti sunt, et
mûri ambitum, quo confugerant, cum ipsis irruperunt, atque tam ferro
quàm igné à puero usque ad senem totam penè urbem deleverunt. Incen tores
autem totius doli per Humbre fluvium navibus dispendium mortis effugerunt.
Cap. 41. Porio duo filii Heraldi Régis ab eorum contubernio se subduxerunt, et
cum multis vernaculis patris Dirmetum Hiberniae Regem pro obtinendo ju- B
vamine aggressi sunt. De cujus regno, eodem sufTragante, parva temporis
intercapedine non minimam manum militum sibi contraxerunt. Deindè , cum
sexaginta sex navibus, qua in regione maxime opportunum aestimaverunt,
ociùs Anglos repetierunt ; et more saevissiniorum pyratarum, rapinis et in-
cendiis terrae populum exterminare conati sunt. Briennus autem , Eudonis
Ducis Britanniae niinoris filius, eis armatus cum suis occurrit, et mox cura
eis sub die una duobus praeliis manum conseruit. Caesis vero mille et septin-
gentis bellatorum , cum nonnullis regni Proceribus , reliqui è certamine
fugientes , navium praesidio necis excidium utcùmque evaserunt , et ex
charorum amissione permaximum Hibernensibus luctum reporta ver unt. Qui
profecto , nisi nox praelium diremisset , omnes mortis novaculâ abrasi
fuissent. Q
Cap. 42. Suarii denique intra Dunelmum latitantes , compertis tôt in perniciosis
conspirationibus eâdem vesanià coadunatorum infortuniis , cùm adhuc in
suas serumnas armis atque fuga auderent, regiam expeditionem super se me-
tuentes , deliberatâ sententià tam inconsultae temeritati congrua, in mariti-
morum praesidiorum remotiora sese receperunt, inlionestas opes pyratico
latrocinio sibi contrahentes. Rex autem monitus quidem prudentia , qua
consulere in cunctis Régi novit, immunita regni providissima dispositione
perlustravit, ac ad arcendos hostium excursus tutissima castella per opportuna
loca stabilivit : quae militum electissimo robore, et uberrima stipendiorum
copia munivit. Tandem bellorum ac seditionum tempestate parumper con-
quiescente, jani totius Anglicae Monarchiae et habenas potentiùs tempérât,
et gloria prosperiùs potitur. q
Hactenùs («) illustrissimos ac celeberrima Annalium pagina dignissimos
Willelmi Régis actus, quos in ordine narrationis expeditum est in Ducatu
plurimos, multos jam in regno meritae ultionis gladio justitiae adversarios
debellando gessit, per veritatis tramitem directo sermone prosecutus , bonis
quibusdam adhortando faventibus , juxta nostri temeritatem ingenii con-
scriptos venturae aetati in longum victuros trado. Quae verô ejus nobilissima
gesta probissimaque mérita laetifica spe jam tenemus latera, illius ambienti-
bus sapientia et eloquentia praeminentibus viris honestam materiam honestis
edendam fastis relinquo. Ipsum autem pium atque orthodoxuni Regem sub
Anglorum tutela Anglis féliciter dominari, Anglos fortiter perdomare, juste
gubernare è Christo. Sed quia Normannorum Ducum pacem atque bella
Cronico digerere stilo decrevimus ad Robertum ejusdem Régis filium , quo g
impraesentiarum Duce et Advocato gaudemus, calami via dirigatur. Cùm
enim pulcherrimo tam decentissimi corporis quàm gratissimae aetatis flore
vernans in juventutem enitescat ; ex ingenuâ ejus virtute qua velut in homine
magnos repraesentavit avos, praeclarissima opéra plurimorum notitiae scripto
propaganda speramus, annuente Imperatore Virginis filio qui cum Pâtre,
sanctoque Pneumate in verâ aeternitate idem ineffabili potentia omni prae.sidet
potestati universaque inmobilibus movet ac moderatur legibus. Amen.
(a) Caput ultimiiin et conclusionem depro- nostri tantum constare sex libris. Si consuliraus
iniinus ex Mss. Codicibus Victorino et Sanger- Ms. Victor. Liber VII Labet capita seu articu-
inanensi. Ilinc videre est, scpositis intercalatio- los 19. Alias divisiones continet Codex San-
nibus quas inanus aliéna genuino operi Willelmi germanensis : in hoc numerainus 47 articulos,
Gemeticcnsis inscruil , totuin opus auctoris quorum breviores alii, quidam ampliores
APPENDIX. 631
•A. Explicit opus (a) CœnobiUe Willelmi prœclarissimos Normanniœ Duces Cronico stilo
representantis.
(a) Haec leguntur in Ms. Victorino. Sanger- ThuUleries Dissertât, iinprcssâ Mercure de France
manensis Codex nullibi nominal Willelinum Ger- M^^, décembre, p. 1311. Manuscriptuin verô San-
meticensem : in multis, et ferè in omnibus con- germanense caracterem propriun» sxculi duode-
sentit Victorino. Hic Codex quingentorum ferè cimi ex omni parte redolct.
annorum ietatem babet, judice viro clar. D. des
Addenda Fragmento cui Titulus est,
B Ex Gestis Potitificum Cenomanensium , pag. 1 35 hujus Tomi.
MONITUM.
E
X G ERP TA ejc Cap. 31. Gestorum agunt de Gcrvasio primàm
Episcopo Cenomanensi , deinde Remorum Archiprsesule quem
landat Fulcoiiis Meldensis , pag. 443 hujus Tomi. Vide notant e.
Natus fuit Gervasius , Apud Curiam-Aimonis ( Coaimon ) prope
Castrum Ledi in pago Cenomanensi IV Nonas Februarias, ex Chron.
Rcmensi , Tom. X^ P<^8- 271.
11. De Herherto Comité, cognomine Bacco , avunculo Herberti
C qui fuit temporibus Avesgaudi Episcopi , juvat hanc observationem
prsemittere.
m. Herbertus iste frater Hugonis I Comit. Cenoman. filii Davidis
qui comitatum hune à Lothario Jiege suscepit an. 957. Davidis hu-
jus , Comitum Cenomanensium Capitis prosapia , et si pro tenebris
horum temporum ignota , non idcirco minus illustris censenda est , cîcm
hanc ex communi existimatione ad Carolum magnum référât Orderi-
cus Fital. Lib. 4 , pag. 2i4 hujus Tomi. David primus Cornes Ce-
nomanorum obiit an. 970 , cui successit Hugo filius ejns , nomine
primus ; iste très fdios habuit Herbertum , ejus sucessorem , qui
natu-minimus videtur ; Hugonem et Fulconem qui juvenes obierunt.
D De Hugone I vide fVill. Gemet. Lib. 5, Cap. 10, pag. 187, Tom.
X. Ad Herbertum quod attinet ^ vulgb cognominatum evigilans ca-
nem , anno circiter 1015 fratris successorem ; memoratur ille in Gestis
Consul. Andeg. in nostro Tom. X , pag. 257. In prxlio Pontileviens
Comités Andegav. et Cenoman. partd victoriâ Odonem Campaniensem
fugaverunt. Redux ab istâ expeditione Herbertus pro gratiarum
actionibus Deo persolvendis plurima dona contulit Canonicis sancti
Pétri de Curid Cenomanensi; hœc coUigimus ex Chartulario ipsius
Ecclesiœ. « Redientes ergo à praelio quod cum Odonc Çampaiiiensi
» ego Herbertus evigilans canem cognomine et Gofïridus Martcl-
» lus : Fulco vero pater ejus de praelio fugerat : viriliter vicinius ;
E » Odone Comité devicto in terra sua et capto , dedimus nostris
» Ecclesiis pro honore victoriae quam Deus nobis contulerat plura
» donaria, etc. » Interfuit Comes Herbertus fundationi Ecclesiœ S.
Leonardi Bellismensis pcr Guillelmum ejusdem loci Corn item circa
annum 1026: in eddem Chartd memorantur Rex Robertus ^ Richardus
I^ormanniœ Comes , Rodulfus Rothomagensis Archiepiscopus , Ri-
cardus Sagiensis Episc. Ar nul fus Turonens. Archiep. Odo Comes ,
632 APPENDIX.
Fidco ^ndegav. Cornes ; Hubertus Andegav. Episc. necnon Avesgau- A
dus Cenomanensis prxsul ; quse 'viclere sis apud Bry Histoire du Perche,
pag. 46. Gravia etiani bella expertus est Herbertus adversus Guillel-
mum Comitem Bellismenscm et Alencion. et Robertum filium ejus ,
fortassis propter pagum Sagonicum (le Sonnois , quod verbum maie
dicitur Senilois in margine p^g. 57 hujus Tond , in finibus Ccno-
manorum , cujus idem Guillelmus Dominas erat , ex ff^illel.
Gemet. Lib. 8 , Cap. 35, eâdeni pagina, et Bry ibid. pag. 50. De
his Order. Vital. Lib. 3, pag. 224 hujus Tomi ^ ^ Geroius filius
Eriialdi grossi de Corte Sedaldi, Abonii Brilonis filii , etc. mira
probitate et audaciâ temporibiis Hugonis magni et Roberti Fran- B
coriiin RegLim nobiliter viguit [Hic] inter reliqua fbrtia
opéra quae fecit, cum Willelmo Belesmensi contra Herbertum
Comitem Cenomanensem Comitem pugnavit. VictoJ autem Wil-
lelmo et fugiente cum suis, Geroius stetit , bellumque , doriec
Herbertum cum suis in fugam cogeret viriliter sustinuit ; victo-
riamque nactus iisque hodie ab his qui norunt, laudari pro-
meruit.
Quse secuta sunt , scribit TVill, Gemet. Lib, 6, Cap. 1 , pag. 3i
hujus Tomi, ubi de expeditione contra Robertum Guillelmi Belis-
mensis successorem , et ejus captivitate apud Balaum (Balon) castrum C
duobus annis in carcere. Herbertus Cornes obiit an. 1036, XV
Kal. Mart. vel Idibus Aprilis , ut in Necrologio S. Pétri de cul-
tura notatur : unicum filium , necdum majorem , reliquit , nomine
Hugonem ; et très filias 1. Gersendis qux 1*. Ihcobaldo Campanix
Comiti, tum repudio interveniente , Azoni Liguriœ Marchisio , ex
quibus nati sunt Fulco et Hugo^ postea Cenomanensis Cornes , et Jilia
nomine Sfbilla quam Hélix de Flexid nupsisse dicit PVilL Gemet.
Lib. 8, Cap. 5, pag. 55 hujus Tomi.
2. Biota uxor Galterii Medanti , Pontesii et Calvimontis Co-
mitis ex fVill. Pictav. in Gestis Guillelmi Ducis Norman, ibid. p. j)
85, et Order. Vital. Lib. 3, pag. 231 , Sed quia Walterius Pon-
tesensium Comes, filius Drogonis Coinitis, qui cum Rodberto
seniore Normannorum Duce in Hierusalem ierat, et in iJlo itinere
peregrinus obierat , Biotam Hugonis Cenomanensium Comitis
filiam {^lege sororem, ) quae amita [Herberti] juvenis erat, in
conjugium habebat, totum comitatum Cenomanensem calum-
niabatur.
3. Uxor Lancelini de Balgenciaco ; namque , ut scribit Orderïcus
Lib. 8, pag. 684 inter Script. Norman, éd. Chesnii, Helias filius
Johannis de Flechia, emens Comitatum Cenomanensem ab Hugonc, jj
filio Azonis Marchionis Ligurix, dicit Hugoni Azonis [: Cognatus
tuus sum... Nam filia Herberti Comitis Lancelino de Balgenceio
nupsit, eique Lancelinum Radulfi patrem, et Johannem meum
genitorem peperit. Ex his quoque extitit filia qux fuit prima uxor
Fulconis Rechin Comitis A ndegavensis , ut fmbetur in Gestis Consul.
Andeg. num. \% pag. 262. SpicU. in-fol. Tom, 3.
IV. Cîim obiisset Herbertus I dictas evigilans canem circa initium
anni 1 036 , relicto filio et herede Hugonc H puero , Herbertum
dictum
APPENDIX. 633
A dictum Bacconem tutorio tantiim nornine Comitatu Cenomanensi po-
titum , et jus ipsuin probat , et notitia contemporanea qiiâ Ecclesia S.
Sabinx Canonicis S. Pétri de Curiâ vindicatnr : in hdc Cartd post
Herbertum [ statuitiir Hugo puer, ornisso Baccone , quem tainen proprio
sibi nomine Comitatuni vindicare statuisse forsan probaverint ejus pngnx
adroersiis Gervasium Episcopum qui Hugoni . fdiolo impense favebat.
Bacconem vero fratrem fuisse Hugonis l , non uutcm filium , pneter
acta Ponlificum Cenonianensiuni , suadent duse Cartx ejusdeni Hu-
gonis I pro Prioratu S. Victurii, in quibus testis refertur Hcrbertus frater
Hugonis, nec usquanx Herbertus Herberti frater reperitur.
B V. De Herberto Evigilans-canem , non de Baccone intelligen-
dum videtur quod habet fV^illel. Pictav. in Gestis Guillel. Ducis
Norman, pag. 85 hujus Tond : Coinituni Andegavensiiim. doini-
riatio Cenomanorum Coinitibiis prideni gravis ac penè inlolera-
bilis extiterat. Ut enini alia plura omiltam , rtovissiinè nostrâ me-
inorià Fiilco Aiidegaveiisis Herbertum Cenoinanicuni majoreni
Saiitonas illexit sporisione uibis ipsius. Ibi vinctum in medio col-
loquio ad pactiones quas avare concupierat , carcere ac tornien-
tis coegit. Tempore verù Hugonis Gaufiidus Martellus urbeni Ce-
nomanicam saepe injecto igné cremavit, etc. Hoc ante annum 1028
C accidisse constat ex Fragmento Hist. A(pdtan. apud Chesn. Tom. IV,
pag. 81. Tune Cornes Fulco dolo accersitum secuni adduxit
Santonas Arbertum (sew Herbertum) nobilissimum Comitem Ce-
riomannis , et prima Quadragesimas Dominica post Cœnam nocte
intempestâ eum traditione cepit, et in vinculis secuiu duxit ,
tenuit(|ue eum in carcere biennio. Unde eripere eum Dominus
dignatus est. Sequenti anno propter ipsum scelus combusta est
ipsa civitas eum sede Epfscopall, et dein mansit déserta Basilica
Nunc audiamus fVillielniuni Malmesbur. Lib. 3 , /'"g"- 1 80 hujus
Tomi , de eventibus anni 1060. Fulco antiquior pluribus annis us-
£) que ad senium illum, etc. . . . Herbertum Comitem Cinnoma-
nensem Sanctonas sponsione i^rbis illectum, in medio colloquio
ab apparitoribus arctari et, quibus placuit conditionibus , irretiri
fecit. Cfeterùm sanctus et integer, extremis ferè annis fîiio sa^pedicto
Gaufrido principatu vivens cessit,
VI. Bacconem istum exheredaverunt Cives Cenomanici , Gervasio
Episcopo inslitore, forasque civitatem projeccrunt, et rectum heredeni Herberti
filium, instituerunt, ut legitur in Gestis.
Hugo II Comitatum iniit et sponsarn Bertam accepit , Odonis
Campaniensis Comitis Blesarum et Turonum , necnon Ermengardis
E filiam quse I". duxerat A In no lU Duci Britannorum. Mortno Alano
an. lOiOj Eudo frater ejus , ut Conani nepotis tutor , tutani ad se
dominationem attraxerat , quod locum Bertlise dédit secundas nup-
tias- aniplectendi. Obiii Hugo circa annum 1051. Order. Fit. Lib. i
pag. 244- hujus Tomi, non rectc ordinat hujusce Comitis liberos.
Dicit uxorem Azonis filiam fuisse Hugonis nostri : at soror fuit
istius. Concinit autor sub nomine fVillelm. Geniet. Lib. 8 . Cap. 5,
pag. 55, dam ait : Cenomanenses consilium dédisse Helite de Fleca
ut filiam Comitis Langobardiae , neptem videlicet Hereberti
Tome XL , LUI
634 APPENDIX.
quondam Cenomanensis Comitis ex primogenitâ filiâ , in matri- ^
inonium ducat. Certiàs tribnit Ordericus Hugoni II filinm no-
mine Margaritam quss Rohérto filio Guillelmi Diicis ISeustrix des-
ponsata est. At non prohabile est tertiam quam Paulam nominat
idem Historiogrophus , nupsisse Joanni de Flecchia ex quo très libe-
ros Goisbertam , Heliam et Enoch peperit : 1°. enim consobrini
essent Paula fiiia Hugonis et Joannes filius sororis ejusdem Hugonis ,
quse Lancelino de Balgenciaco nupserat. Ista connubia in usa non
erant : 2". Helias filius Joannis de Flecchia , dum Comitatum émit ab
Hugone filio Azoni, dicit Hugoni ut j'am diximus : Cognatus tuus
sum, etc. Quidni vero diceret ; Consobrinus tuus sum : nani mater
tua et mater mea sorores fuere P Quod sane verum id non esse de—
monstrat. Igitur Hugo II filium habuit Herbertum nomine , et Mar-
garitam uxorem Roberti filii Guillelmi Ducis : è vita decessit circa
an. 1051. Post eum, Gaufridus Martellus tenuit per decem annos
Comitatum Cenomanensem ; quo mortuo Herbertus filius Hugonis paternam
possedit hsereditatem.
Herbertum per duorum tantumdem annorum Circulum Comitem
Cenomanise extitisse certius manet juxta Chronicon Remperleg.
pag. 372 hujus Tomi, ubi sic légère est ; Herbertus Cenomanoruni ç^
Cornes moritur uterinus frater Conani Ducis.
VII. Post decessum Herberti juvenis ff^alterius Pontesiensium
Medantee et Calvimontis Cornes et Biota uxor ejus , Herberti I
Cenomanorum Comitis filia , faventibus Gofjrido de Meduand , Hu-
herto de sancta Susanna , aliisque regionis proceribus Comitatum
Cenomanensem sibi vindicare curaverunt ; et saltem ex parte possé-
der unt , ut patet ex Orderico Fitali supra pag. 231. Successionem
Comitum Cenomanorum lucidihs quisquam videre poterit ex Notitiâ
Cartularii Ecclesise Collegiatse S. Pétri de Curiâ , in quâ sic re-
censet amanuensis : Hugo puer. Herbertus filius ejus. Goffridus q
Cornes Andegavensis. Gauterius de Pontesio. Rex Anglorum ,
DONEC URBEM Cenoiv;ajvicam AMisiT. Hugo Azonis filius. Talis erat status
Cenomanicse regionis temporibus Henrici et Philippi Francorum
Regum.
Vni. Videns vero Praesul [Gervasiusl suum [Cenomanensem']
Episcopatum nec per Regem , nec per se ipsum à Baccone posse
defendi ; petivit quiddam à Rege Henrico , quod utinam non pe-
tisset : scilicet ut daret Episcopatum Gaufrido Andegavoruni Co-
miti, solummodo dum viveret , ut liberiùs à Comité Cenomannico
illum delënderet ; illo etenim -mortuo, in regiam manu m rediret. E
Quod factum versum est in malum , etc.
Sanè quidem A ndegavenses Comités tutelam et protectionem , seu
commendationem Episcopatuum semper habuerunt. Etenim usque ad
tempus Philippi Augusti ullum onus aut gravamen imponebatur
Episcopis et Ecclesiis. Ex quo Cenomanensis Prsesul Gervasius se
et res suas posait in Commendationem potentioris Comitis Gau-
fridi , ut esset qui se et sua tueretur et protegeret contra inimicum
Bacconem , conjicere est Comités hujus successores Regalibus Ec-
APPENDIX. 635
clesiee Cenomanensis potitos fuisse : quod jus quidcm servaverunt per
fas et nef as.
IX. Gaufridus [ Cornes ] . , . . mandavit in dolo Gervasium Epis-
copum . . . qucni traditum misit in carcerem ac tenuit in vinculis.
Hinc Prxsules in Concilio Remensi an. 1049 congrcgati vota-
verunt et Gozfridum Andef^avensem usque ad synodum futaram
Moguntiae , ibi excommunicandum, nisi relaxaret quein captum
tenebat domnum Gervasium , qui tune erat Praesul sedis Ceno-
manieae. Lab. Conc. Tom. IX. col. 1042. Uterque tandem Pontifex
et Cornes ad pacem venerunt , quam tractatu publico ad modum hujus
B temporis ediderunt sub forma quse sequitur.
Notitia initae pacis inter Gaufi idum Comitem Andegavensem, ^^ chartario
, /, . T-i • /■> Findocinensi,
et Gervasium iLpiscopumGenomanensem.
Apud Mai'tenium Tom. I Thés. Anecd. col. 159.
QDANDO pacem fecit G. Cornes cum Gervasio Episcopo , post invalitu-
dinem illam qiiâ ex fractura coxae apud Vindocinurn decubuerat, coac-
Q tus est donare illi aliqua suorum hominum casamenta : hoc est Salomonis de
Lavarzino , et alioruni quorutndam , non autem voluntaria donatione , sed
coactitia ; eo quod idem G. rébus Comitis multis impedimentis obstaret ,
videns illum occupatum ex dissensione paterna. Ciim ergo cuperet Episco-
pus inter alia etiam de terra Nihardi donum sibi fieri , praesciens idipsum
JNiliardus , accessit secreto ad Comitem , et suggessit ne illud donum omnino
Episcopo faceret cùm postulatur : nam sese nullomodo , ut id fieret assensu-
rum. Comes , qui invitus dona illa faciebat , putans pro sua fidelitate Ni-
hardum id dicere , gratam habuit petitionem , et se nihil inde facturum sta-
tuit praeter consensum illius ; sed G. versuto JNihardo ipse versutior , non
ignarus morum hominis ac cupidissimae levitatis , pauculum ei suae terrae ad-
ditanientum pro lucro offerens , facile eum à constituto deflexit , et favo-
D rem donationis sui fevi occulté ab ipso exegit, mox ab Comité ignaro facti
beneficium Nihardi cum ceteris donis qusesivit. Esto , inquit , Comes , si
JNihardus assenserit ; securus scilicet ex anteriore promissione sui fidelis.
Tune adhibitus Nihardus , et interrogatus , Faveo, ait ; et ita seductus Comes ,
donationem illam ampliùs denegare non potuit , et tristis iratusque Nihardo
eam fecit. Iterùm post tempus per instabilitatem Episcopi resumta est inter
eosdem inimicitia , et voluit Comes suos homines in sua fidelitate et adju-
torio confirmare , et à Gervasio animos illorum alienare : sed Nihardus fàllax
illico conqueri damnum suum de amissione illius terrae quam sibi dedisset
Episcopus, intelligens Comes fraudulentiam viri et suspiciosam habens per-
lidiam , rursus compulsus est ei dare concambium pro ipsa terra : de quo
investiendo cùm esset anxius , necessitate urgente , statuit ei dare illico de
E examplis quae antea donaverat sanctae Trinitati intra Foresten Guastinae , pro
quibus etiam acceperat ab uxore sua Comitissa A. tria millia solid. Fuit au-
tem conventus illud concambium dandi ejusdem quantitatis ; cujus fuisset
terra illa amissa Gervasii ; sed Nihardi cupiditas cùm in prima assumtione de
ipsis examplis multa plus invasisset
Addenda ad Historiam Andaginensis Monasteni S. Huberti ,
pag. 149.
Lin. 17, Mercatum procura vit , adde , cujus omnes justitias , telo-
nium , bannum , comitatum , latronem , foralia vel cujuscumque placiti
LUI ij
636
APPENDIX.
An. 1043.
B
qnestiim vel querelas ex antiquo more potestativo jure obtiniiit tempore A
quo advixit , et .sine ulla oalumnia successoribus suis obtinenda , immô totam
iutegrain Abbaiiam reliquit. Ejus adluic tempore vigente publici juris justitia,
in tota Abbatia nulhis Advocatus alicui placito intererat , nisi tribus genera-
libus in anno. In his si quod vadium proveniret judicio Scabinorum , eorum
quoque arbitrio determinabatur solvendum , non ad voluntatem duorum ,
sed ad possibilitatem personarum. De eodem questu comtnuni Advocatus
obsonium debituni accipiebat , et si minus proveniret , Ecclesia illud supple-
bat. Praetereà si quem rebellem Advocatus ad justitiam compellebat , deca-
ternani suam accipiebat.
AD HISTORIAM MON. CROYLAND. PER INGULPHUM ABB. PAG. 153.
D. lin. 36. Corrige très sequenies lineas.
PosT ejus [ Hardetnuti ] obituni omnium electione in Edwardum con-
cordatur , maxime cohortante Godvvino Comité ; in Jlegemque Edwardus
filius Enunae Reginae , sed ex Ethelredo quondam pâtre , et Anglise Rege ,
apud Londonias perficitur coronatus , anno scilicet Incarnationis Dominictie
1043 in die sancto Paschse, et regnavit ferè 24. Cui data est in uxorem filia
Godwini Comitis puella pulcherrima , literis apprimè erudita , moribus au-
tem et cfeterâ vitâ virgo castissima , et humilitate sanctissima , nomine
Egitha, in nullo patris aut fratrum barbariem sapiens, sed mitis et modesta ,
fidelis et honesta ; et nulli unquam infesta ; unde de illa dicebatur illud
elegiacum.
Sicut spina rosam , genuit Godvinns Egitham.
Vidi ego illam multotiens , chm patrem meurn in Régis curiâ morantem
adhnc puer inviserem , et saepiùs mihi de s*'lioIis venienti de literis ac versu
meo apponebat , cùm occurrerem , et libentissimè de grammatica soliditate
ad Logicam levitatem , qua callebat , dedinans , cnm argumentorum subtili
ligamine me eonclusisset , semper tribus aut quatuor numniis per ancillulam
numeratis ad regium penu transniisit , et refectum dimisit. Rex autem
Edwardus natus in Anglia , etc.
Pag. 15.5 , Un. 13. Normannorum nutui submiserunt. Adde : [nter quos
praedicti Germani Comités Edwinus et Morcarius ambo à suis per insidias
trucidati ; Rogerus Herfordensis Comes perpetuo carceri incatenatus ; Ra-
dulphus Comes Southfoîte de terra f'ugatus ; Waldenus vero Comes conjugio
su'ie neptis astrictus ; Agelwinus Episcopus Dunelmensis Abendoniae incar-
ceratus ; frater ejus et praedecessor Egelricus similiter apud Westmonasterium
carceri mancipatus ; caeterique omnes récalcitrantes vel praelatiis depositi et
privati , vel trans mare pulsi et exiliati , vel per Monasteria carceribus depu-
tati , tandem vel inviti novo Régi sua capita subdiderunt. Summatim namque
ac carptim victoriosissimi Régis gesta narro , quia secum sequi annuatim ,
passimque scribere gressus suos non sufficio. Deinceps ergo Coniitatus , et
Baronias , etc.
D
Addimenta Sigeberti Gemblacensis Monachi Chronico, et accessionibiis
Roberti de Monte ad eiimdem, p. 162 et seqq. „
Ex Ms. Bibliot. Regiœ Num. 4992.
AN. MXXXII. A Danis(rt), qui Normanniam primi obtinuere pater ejus
[ Herluini Abbatis Beccensis ] originem duxit : mater proximam Ducum
Flandriae consanguinitatem»attigit. Ansgotus ille ; ista Heliois nomen liabebat.
Gislebertus Brionnensis Comes primi Richardi Normannorum Ducis nepos
(a) H»c additio (juain ex Codice nostro hîc
suppeditamus, legitur apud Willelmuin Geine-
ticenscm in Editione Chesnii Scriptorum Nor-
nianniae. At ci'im caiu rejicianiiis post Mss. Co-
dices Ulic. Victor. et Sangerm. hîc restituere
nobis est niiimus , cùm sit genuina Authoris
XII saeculo coaevi progenies, ad illustranduin vi-
ruin omni virtutuiu ornatu pollentem et génère
Normannum.
APPENDIX. 637
A ex filio Consulc Godefrido illuiu etuitritun) pênes se inter omnes curice suae
Primates habuit acceptissimè. Habilis ille ad arma pliiriniiim erat nec miiiori
ea aniniositate gcstabat. Omnes omninm totins Normanniae Majornm fa-
niiliie in eleotis illnni liabebant in armis omniqne rei niilitaris usa et cultn
corporis sui attollebant. Ab iniionestis avertebat aniiiium ; honestis quae
curiae niagni faciunt, impendebat omne studium. Donii ac militiae commili-
toniim suoriim prestantissimus erat. Quibus de rébus non solùm singularem
Domini sui oI)tinuerat favorem ; verùm et apnd Rotbertuin totius Norman-
niae Ducem et apud exterarum Dominos regionum pepererat sibi nomen plu-
rimum, accessnmque familiarem.
Pag. 166, Un. 10, acide , quod Deus perfecit ad siii nominis gloriam et
multorum hominuin salutem et solatium. Gui Deiis ad eonsilium et auxiiium
B adduxit juxta desiderium cordis sui Lanfraneum viruni in liberalibus artibus
undecumque peritissimum : deinde Anselmum virum per omnia approbatuni ,
pollentem moribus, ronsilio affabilem , misericordem , castum , sobrium ,
in omni Glericali offîeio mirabiliter eruditum. Qui ambo Dei annuente con-
silio Arehiepiscopi Cantuaripe posteà coiisecrati sunt. Inde ad eumdem loeum
tôt et tanti viri tam Gleriei quàm Laid ex nobili génère nati conflnxere, ut
sancto Herluino Abbati satis deoenter possit dici : Ab ubertate domûs tuae ine-
briasti faciem terra* ; et à torrente sapientiae eoruni replesti orbeni terrarum.
Qui lociis quantmn adhue nostris temporibus caritatis resplendeat radicibus ,
expertis disserendnm dimittimus.
Burgundionibus non desistentibus à consnetâ contra Regem suum inso-
lentiâ, Rex Rodulfus regnum Burgundiae Gonrado Imperatori tradidit , quod
C à tempore Arnulfi Imperatoris per annos plus(|uam GXXXIK , gentis suae
Reges tenuerant, siccjue Bnrgundia iterùm redacta est in Provinciam.
Mortno Ganuto Rege Anglorum , succedit ei Araldus filius ejus qui re-
gnavit IIII annis et XVI ebdomadibus. Haraldus iste erat filius Gnut ex
Alwina filia Anselmi Duois. Fuit namque placitum magnum apud oxifor-
dium, nbi omnes Duces ex Boreali parte cum Lundoniensibus elegerunt Haral-
dum ut conservaret regnum fratri suo Hardecniit filio Gnut ex Emma Regina
nobilissima Domina.
Ibidem, Un. 17. An. MXXXVIII. Henricus Lovaniensis Gomes domo
sua perimitur à captivo Germano : eique succedit filius suus Otto. Gui ini-
matura morte prevento .successit patruus ejus Baldricus, qui et Lambertus.
Mortuo Haraido, filio Ganuti, Rege Aiiglorun», succedit ei frater ejus ex
j) pâtre Gnut, Hardecnut munificus ; qui cùm regnasset duobus annis, X die-
bus minus , morte praereptus est in medio flore juventutis suae apud liam-
bintlie : qui darae indolis et benignfe juventutis fuerat suis. Tantœ
namque largitatis fertur fuisse, ut prandia regalia quatuor in die vicibus
omni curiae suae faceret apponi , malens à vocatis apposita fercula dimitti
quàm à non vocatis apponenda fercula reposci : cùm nostri temporis con-
suetudo sit causa vel avaritiae vel ut ipsi dicunt fastidii , Principes semel in
die tantum suis escas anteponere. Sepultus autem est Rex Hardecnut in
veteri "Nlonasterio apud Winceastre juxta Gnut patrem suum. Proceres igitur
Anglonun, jam Dacorum dominio liberati, hilares pro AIvredio primogenito
filio Addredi, ut regni diademate sublimaretur nuntios mittunt. Ille autem
ciim esset pâtre Anglicus , niatre Normannus , ali([uos ex consanguineis
E matris suae multos ex coëvis connnilitantibus à Normannia secum duxit in
Angliam. Godwinus vero cùm esset Gonsul fortissimus et proditor sevissimus
praecogitavit se Edwardo fratri juniori et simpliciori posse filiam suam dare
in Reginam. Hune verô Alvredum qui primogenitus erat et magnae probi-
tatis nuUo modo filiam suam ducere dignaturum praevidebat. Intimavit igitm*
proceribns Angliae Alvredum nimiam copiam Normannoriim secum ad-
duxisse, terras Anglorum eis promisisse , gentem fortissimam et subdolam
inter eos instirpare, Anglis securum non esse, hos persolvere pœnas opor-
tere ne alii post liaec audeant pro Régis cognatione se Anglis ingerere.
Capti sunt igitur et ligati Normanni qui vénérant cum Alvredo ; et cùm
ordine sederent novem semper excapitati sunt et decimus remansit apud
Geldeforte. Gùm autem omnes interfeeti essent nisi décima pars, nimium
Mil iii
638 âPPENDIX.
visum est Anglis tôt superesse, feceruntque decimam decimari ; et sic pau- A
cissimi evaserunt : Alvredum vero captum duxerunt in Heli , et oculos ejus
eruerunt , et mortuus est. Miserunt ergo pro Edwardo juniore in Norman-
niam nuncios et obsides mandantes ei quod paucissimos Normannorum secum
addnceret et eum in Regeni fidelissimè stabilirent. Paruit Edwardus, et
cum paucis venit in Angliam, et eleotus est in Regein ab omni populo , et
sacratus est ab Eadsi Archiepiscopo apud Winceastre in die Paschse. Eadsi
vero Archiepiscopus dimisit Archiepiscopatum propter infirmitatem , et
sacratus est Siwardus in loco ejus. Tune ergo factus est Stigandus Episcopus
Estangle. Obiit lïugo Bajocensis Episcopus et successit Odo.
Ad pag. 167, adde : An. MLXI. Maiianus Cronographus claret qui à
Scotia in Gallia veniens Colonise factus Monachus primo apud Fuldam , pos-
teà apud Maguntiani reclusus est. "
An. MLXII. Anno Episcopus Coloniensis, consilio primorum regni in-
digne ferentium per Agnetem matrem Imperatoris Henrici regnum non vi-
riliter gubernari , pueruin violenter et industrie captum sub tutela sua acce-
pit, et imperii regnum à matre ejus amovit : et de hâc ratione coram cunc-
tis reddila gratiam Domini sui Imperatoris recepit, et per ipsum filium adgratiam
matris ejus rediit. At Imperatrix necessitatem vertens in voluntatem ut ob-
strueret os loquentium de se iniqua, non solum honore regni , sed et onere
saeculi rejecto , Romae ad limina Apostolorum se contulit, ibique usque ad
finem vitœ omnibus bonis exemplo et miraculo fuit.
An. MLXIII. Exercitus multus à Galiiis in Hispanias ad debellandos Sar-
racenos proficiscitur ; sed in omni regione à Sarracenis vastata, urgente famé
inefficax revertitur. C
Cùm jam Henrico Rege Francorum defuncto filius ejus Philippus regnaret,
Willelmus Dux Normannorum subjugavit sibi Cenonianniam.
Pag. 169 , An. MLXVI. His temporibus Belvacensi civitate suo destituta
Antistite , Guido Decanus custosque Ecclesiae S. Quintini Vermandensis et
Archidiaconus Laudunensis , constituitur Belvacensium Episcopus. Qui gra-
viter ferens carere se praesentia Quintini Martiris in ejus honore et memoria sedi-
ficavit Ecclesiam haud longé k mœnibus Belloacae urbis.
An. MLXVII. Multi usque ad YII millia orandi veto Jerosolimam pe-
tentes ab Arabitis in Parasceve in quodam castello obsessi sunt, et tôt occisi aut
vulnerati, ut de VIT et eo ampliiis millibus vix duo millia reversi sunt.
Cono qui et Conradus , primicerius Coloniensis , ab Imperatore Henrico
ad suscipiendum Archiepiscopatum Treverorum missus , capitur à Comité D
Treverorum Deoderico et à satellitibus ejus in silvam ductus de rupe tertio
precipitatus et adhuc illaesus gladio transverberatJir , corpusque ejus foliis
silvae obtegitur, quod à rustico inventum ad villa m defertur et sepehtur. Inde
à Deoderico Virdunensium Episcopo transportatum ad Tolegium Monasterium ,
multis statim miracuiis à Deo glorificatur.
An. MLXVIII. Deodericus Comes Treverorum de martyrisato Con'one
apud Deum et homines reus, exiliatur ab Imperatore, et suscepta peregri-
natione Jerosolimam eundi quod de eo et de omnibus qui in Comitatu ejus perge-
bant, actum sit, adhuc nescitur.
Addenda Chronico BesLiensi , pag. 203.
Lin. 28. Captos Divionetn duxit , etc. adde, Carta de Mornaldo ....
Omnibus itaque notum esse volumus , qualiter quamdam terram in villa
Mornado sitam, quse jure S. Petro debebatur , très fratres his nominibus,
Wido , Odilo , Ansericus , sanxiverunt, etc. . . . Actum est publice Besuâ
Monasterio, die festo S. Benedicti Abbatis, videlicet XII Kal. Aprilis, anno I
ordinationis D. Ulgerii Abbatis. Sig. Hugonis Comitis Belmontis, qui hanc
redditionem fieri jussit. Sig. Oddonis nepotis ejus. Widonis decani. Willerii,
Odonis militis. Leutpranni ; Aldonis Praepositi. Et haec nomina fratrum. Sig.
Widonis, Odilonis, Anserici.
E
APPENDIX. 639
A In Caria de Fracto-Monte , apud eumdem Acherium , ibid. p. 421.
A N N o ah Incarnatipne MXXVI, Indict. VIII. Kpactâ nullâ , concur-
rente 4, mensis Julii , régnante Rotberto Francorum llege. Hi sunt testes.
Sig. Widonis. Sig. Oddonis , et fratris ejus Rotberti. Sig. Aldonis , et filii
ejus Milonis. Sig. Otberti.
In Cartâ de Besuetâ.
I N Dei Oninipotentis nomine. Notuin fore volumus quibusque scire cu-
pientibus , qualiter pro remedio animae Odonis optimi militis , atque ele-
B gantissimae juventutis , videlicet Nerduini , ictu repentino interfecti , dede-
runt .... avunculus ejus , Hugo videlicet Cornes Behnontensis , et ipsius
Odonis uxor Gertrudis , fraterque ejnsdem Hugonis servum nomine Theo-
dericum , etc
Nomina firniatorum qui hanc cartam firmaverunt. Sig. Hugonis Comitis.
Sig. Letgardis Comitissae. Sig. Gertrudis , uxoris Odonis militis , etc
Actum Besua publice , anno ab Incarnatione Domini MXXXIV , Indict. II,
Epactâ XXVIII , régnante Henrico Rege , VIII anno Regni ejus , mense
Novembris. Ego Heldemannus Monachus scripsi et subscripsi.
In Carta Militis lUdiardi de Fontanellis.
C Actum vero hoc publice in praefati sancti Cœnobio , et super ejusdeni
altare. Régnante Domino nostro Jesu-Christo cum Spiritu sancto
IN paterne Majestatis dextera , anno Incarnationis ipsius MXXXVI ,
Indict. IV , Epacta XX , pridiè Kal. Julii , IV Feria , IK Lunae , in quâ
B. Pauli passio celebris recolitur , pridiè Coapostoli ejus Pétri festo débite
honore peracto , Rege Henrico in sceptris Francorum agente , Hugone vero
in Pontificatùs honore Ecclesiam régente sanctte sedis Lingonicse.
In Carta de Vetus-Vineis, ibid. pag. 422.
Actum vero hoc publice super altare memorati sancti Apostolorum Prin-
cipis V Kalend. April. XXVI Lunœ , Rege Francorum Henrico strenuè in
D sceptris agente , Hugone vero Pontificali in Cathedra féliciter praesidente ,
Ecclesiamque Lingonicfe sedis piè régente , anno ab Incarnatione Domini
MXXXVI , Indict. IV , Epacta XX.
In Carta de Blaniaco.
Actum publice Monasterio Besuensi , anno ab Incarnat. Domini
MXLIV , Indict. XII , Epactâ existente XVIII , III Idus Junii , die festi-
vitatis sancti Barnabae Apostoli : Henrico regnum Franciae tenente , Ro-
berto fratre ejus Burgundiam imperante , et Hugone , qui posteà repulsam
nieruit , in praesulalu sanctae Lingonensis Matris Ecclesiae , nunc vero Pastoris
nomine prsesidente.
F
Ibid. pag. 424.
V E N IEN s ergo idem Papa ad civitatem Lingonas ordinavit ibi Dom. Ar-
duinum Episcopum pro illo qui f'uerat ejectus. Dumque ibi demoraretur ,
proferr en turque in médium diversae diversarum Ecclesiarum disceptationes ,
ac inter se calumniae , ut-potè ante patrem universalem et Apostolicum
rectè , et canonicè terminandae ; contigit etiam de nobis , et de Canonicis
Lingonensibus rationem haberi. Ipsi namque volebant de vineâ nostrâ , quae
est sub (iibriaco decimam habere. Unde ciiin rationem intellexisset Domnus
Papa Léo , erupit in voce , et quid in Archivis sanctae Romanae Ecclesiae
inde viderat , ostendit dicens : Sanctorum Patrum , qui ante me Sanctae
640 APPENDIX.
Romanae sedi praefuernnt , authoritate sancitum est , ut nulla Ecclesia quse A
\n lionore B. Pétri Apostolorum Priricipis sit fiindata , alteri Ecclesiae censum ,
vel décimas persolvat. Cujus rationis et authoritatis pondère repressi ipsi
Canonici conticuernnt.
Addenda ad Chronicum Saxonicum , pag. 215.
Ex Aiitographo Smgerman.
Ante lin. 9, quœ ab his incipit verbis : Anno Doni. Incarn. MXXXVII , etc.
lege Anno Dominiez Incarn. MXXXV. Conradiis Imperator Natale Do- g
mini .... Goslariae celebravit .... Cnut Rex Danorum decessit in Anglia ;
qui tenuit régna Danorum , Anglorum ac Normannorum in ditione sua per
XXIIannos. Post ejus niortem snccedunt in regnum filii ejus Haroldus in
Anglia , Suein in Nortmannia , Hardecund in Dania. Iste cùm esset filius
Emmae Reginse sororem habiiit eam quani Rex Heinricus in conjngium ac-
cepit. Nam Suein et Haroldus à Concubina geniti erant , qui , ut mos est
Ijarbaris , equam partem hereditatis , inter liberos sortiti sunt. Gebehardus
Ratisponensis Episcopus obiit , oui item Gebehardus successit. Ota sanctae
commemorationis Abbatissa de Confengun obiit XflII Kal. Octobris. lîruno
(bornes obiit XIHI Kal. Junii. Italia civium discordiâ laborat.
Anno Dom. Incarn. MXXXVI imperator Incarnationem Domini Ar-
gentinae magnifiée celebravit ; Purificationem verô S, Marice Augustœ Q
peregit , ubi et publiciun conventuin habuit , in quo Conrado patrueli suo
Ducatum Carentinorum commisit : à quo priori anno Adalberonem majestatis
reum dimoverat. Hisdem diebus idem Adalbero Willehelmum Comitem in-
terfecit : et posteà in Gastellum Eresberch latendi causa confugit. Imperator
l^asclia Ingelenlieim feriavit : deinde Triburiam tendens , genei-ali ibidem
Sinodo praesedit : in qua germanitas XV Episcoporum priora décréta re-
dintegravit ; et cjuredam etiam ad firmamentum Ecclesiœ necessaria confir-
mavit Coloniensis Ecclesiae Metropolitan us venerandae memoriae
• l'iligriiius Biligrinius * ad omnia in divinis et humanis perstreimuus * VIIII Kal. Sep-
perstrenuHs tg^iljris ad Christum migravit • in locum * nobilissimae indolis iuvenis eiusdem
Ecclesiae Archidiaconus , regius Capellanus , et Cisalpinus Cancellarius cum
inenarrabili gaudio piorum omnium successit
Lin. 9, Anno Dom. Incarn. MXXXVII, lege Imperator Natale Do- D
mini Veronce celebravit Deinde consentientibus tribus Episcopis Ver-
cellensi , Cremonensi , Placentino , missis clàni nuntiis cum .... Ottone
Burgundise tiranno pacificantur quomodo ipse in Romanum Imperium , suo
suorumque complicum juvamine , Augusto aut fugato aut necato , introdu-
catur. Quod ipse libenter audiens , ejusque consilium hianti cupiditate evi-
denter ad interitum festinando penitùs arripiens, diem locumque détermi-
nât , quo eorum omnium Legati convenirent , qui ejusdem sacrilegae suse
temeritatis conspirationem juramentis ad invicem confirmarent. Imperator
autem rebellantem Episcopum ( Mediolanensem ) è vestigio insecutus , urbem
(INlediolan.) per totum subsequentem annum cum totius periculo exercitùs
obsedit. Bruno Mindensis praesul in sancto die Pentecostes Episcopalem unc-
tionem ab Herimanno Coloniensi Metropolitano in campo juxtà Mediola- ^
num , astantibus Imperatore et Rege cum quanipluribus regni primoribus
condignè suscepit Interea supradictorum conspiratorum , Deo nequi-
tiam detegente , quîiedam fidelis domna socrns scilicet Ilerimani Suevorum
Ducis in hisdem finibus commorans , Legatorimi conventum rescivit ; missis-
que suis satellitibus , omnes simul comprehensos , reifjue veritatem confessos ,
In)peratori , ubi in publico conventu eisdem pnenominatis tribus Epis-
copis praesentibus consederat , transmisit. Augustus statim ... ex Senatùs
decreto eosdem Episcopos trans Alpes , quo sibi visum est , servandoscontulit :
sic(jue illa conspiratio deperiit .... Hoc anno SigitVidus Comes et Dancmarus
Cornes obierunt. Uto Burgundiœ , etc.
Lin .
APPENDIX. 641
A Lin. 24. Anno Dom. Incarn. MXLIIII, adde, Rex Henricus Natale Domini
Treveris célébra vit. . . .GozeloDux, etc.
Post lin. 29, maximas fecit, îege
Anno Dom. Incarn, MXLV Heinricus Rex Agnetem Willehelmi
Pictaviensis Principis filiani Reginam apud Mogonfiam ungi faciens, rega-
libus sibi nuptiis Ingelenheim copulavit. * Unde infinitam multitudinem his-
trionnm et jacnlatorum sine cibo et muneribus vacnam et merentem abire per-
misit
Anno Dom. Inc. MXLVI Godefridus, etc.
Post lin. 33, pacatum mansit, Iege
Anno Dom. Incarn. MXLVU Rex Heinricus Natale Domini Romae ce-
lebravit : et Suitgerum Bavenbergensem Episcopum Papam constituit. A que
B ipse et conjunx ejus Agnes Regina eâdem die Imperiali benedictione subli-
mantur
Anno Dom. Incarnat. MXLVIII. Iniperator Natale Domini Polithae
celebravit. Bruno , qui et Léo Tullensium Antistes , post Damasum
Romanae sedis Pontifex ordinatur. Hic Conradi Imperatoris consobrinus
fuit oriundus de Alsatia, ex Castello quod dicitur Egenesheim. Qui * ad capes- •atf. cùm
sendam sedem Apostolicam Romam tenderet , audivit nocte voces
Angelorum in sublimi canentium De hoc inter caetera legitur quia
cùm pauperem leprosum ante fores domùs suae offendisset , eum fotum et
curatum diligenter in lecto suo collocavit , quem, referato hostio , cùm non
invenisset , in paupere se Christum suscepisse obstupuit. Hic undecumque
doctissimus , cantus dulci et reguiari modulatione composuit de aliquibus
C sanctis , Gregorio scilicet Papa, Ciriaco martire , Gorgonio martire et aliis
fecit, et scripsit multa alia Ecclesiae utilia. Hic etiam in Gallia et Germania,
Sinodis canonicè habitis , statum Ecclesiae meliorabat. Quodam tempore ad
invisendum regnum Teutonicum ingressus, ad fîlium sororis suae Comitem
Adalbertum in Sueviam venit : et illum sub comminatione tremendi judicii
Dei admonuit ut Hirsaugiense Cœnobium ab eo injuste possessum relinque-
ret, et - sacrae regtilae observatores in eodem loco restituere studeret : quod
ipse Cornes confestim opère complevit. Idem Papa in Gœnobio virginum,
quod nominatur Andela in Alsatia, corpus sanctae Richardis Imperatricis de
tumulo honorificè elevavit , et in Ecclesia recondidit. Heinrico Imperatori
filius, quartus Heinricus natus est. ....
Anno Dom. Incarn. ML, etc.
j) Post lin. 37, cum triumpho revertitur, Iege
Anno Dom. Incarn. MLI, Imperator Natale Domini Wormatiae celebra-
vit. Sinodus generalis habita est apud Mogontiam , praesidente Domno
Apostolico Leone et Imperatore Heinrico , cum Archiepiscopis Bardone
Mogontino, Eberhardo Treverensi , Herimanno Coloniensi , Engelhardo
Magdaburgensi , qui Hunfrido Archiepiscopo , eodem anno II Kal. Martii
decedenti , de choro Wircebugensi assumptus , successerat, ceterisque Pro-
vinciaruni Sacertotibus. In eo Concilio quidam Spirensis Episcopus Sibico,
oui crimen adulterii impingebatur, examinatione sacrificii purgatus est. Pre-
terea multa ibidem ad utilitatem Ecclesiae sanctita * sunt ; prae quibus simoniaca * sanciu
Heresis, et nefànda Sacerdotum conjugia, olographâ Sinodi manu perpetuo
damnata sunt
g Anno Dom. Incarn. MLII Imperator Natale Domini Polithae celebravit.
Herimannus Q)ntractus obiit Heinricus Imperator iterùm Pannonias
petit et Viactae redit, habens in comitatu Leonem Apostolicae sedis Praesu-
lem. Qui Papa veniens Ratisponam , reliquias B. Dionisii martiris, de qui-
bus diii dubitatum est an ibi haberentur , praesentibus Parisioriim Legatis,
perspexit , ibique haberi probavit. Sanctum quoque Wolfaugum ejusdem
urbis Episcopum de tumulo levavit. Indeque Bavenberch cum Imperatore
transiens, privilégia ejusdem loci à Cancellario suo Friderico fratre Godefridi
Ducis, qui sibi postea successit, perspici, et coram Imperatore populoque
pronunciari mandavit , suâque auctoritate illa confirmavit. Inde simul Aposto-
licus et Imperator in partes Rheno contiguas tetenderunt.
Anno Dom. Incarn. MLIII I<eo Apostolicns et Heinricus Imperator
Tome, XI. M m m m
642 A P P E N D I X
Worniaciae JNatalo Domini celehrabant : ubi Papa missaruni sollempnia in A
sancta die, ut oportiiit, celebrans ; sequenti die Liuppoldum -Mo{5;uiitiiiiHii
Archiepiscopum , ut pote iti sua Diocesi , huic subrogavit oflfioio. Qui
peractâ processione, et ubi ad hoc ventum est, dicta oratione, postquain se
in sua sede locavit ; quidam ex Diaconibus suis Humbertus, sicut niulti ob
illius f'esti venerationeni soient, lectiotiem decantavit. Quod quidam ex Ro-
manis Pappe assistentibus vitupérantes, et contra Papam quia Romano more
non ageretur objurgantes, persuaserunt ut ad eum mitteret, et decantatio-
nem interdiceret : f|uod ciim ille juvenum more contempneret, iteriun
mittendo, Papa irjterdixit. Qui eadem vocis sonoritate, quà priùs, cantavit
decenter lectionem, et usque ad fiiiem perduxit. Quâ finitâ. Papa illum ad se
vocavit , et quasi pro inobedientife contumaciâ degradavit. Archiepiscopus
vero misit ad illum, ut suuni sibi redderet ministrum. Quod ubi Apostolicus B
abnuit ; Pontifex, ut erat antiquae disciplinae, licet egrè, patienter tamen
interiùs tacendo sustinuit. Praelecto autem Evangelio , et decantato offerto-
rio, ubi sancti sacrificii tempus advenit, Pontifex in sua sede resedit, verè
eontestans nec se, nec alium quemquani conipleturum illud oflicium, nisi
reciperet sufe processionis ministrum. Quod ubi Apostolicus intellexit, Pon-
tifici cessit , reindutumque ministrum continuô remisit. Quo recepto, debito
se Praesul injunxit officio. Qua in re et Pontificis auctoritas, et Apostolici
consideranda est humilitas, diim et ille otticii sui dignitatem defendere stu-
duit ; et iste , licet majoris dignitatis, Metropolitano tamen in sua Diocesi
cedeudum perpendit. Post haec Apostolicus Romam rediit, multis eum di-
versarum Provinciarum militibus Imperiali praeceptione , et amicorum subven-
tione comitantibus ; et post Pascha exercituni per Apuliam contra Nortmannos G
duxit. Nortmanni verô barbarà linguA fjuasi liomines septentrionales dicti sunt,
et) quôd primùm ab illa imuidi parte venerint. Ili autem annos ferè CLXVl,
Ducequodam Rollone nomine à Scitià interiori, qute est sub Asia à flumine Tanai
ad Aquilonem egressi , at(|ue per Oceanum vecti. Cùn) s;epenumer6 tam
Germaniam, quàm Galliam more piratico per eadem Oceani littoi'a excur-
rentes infestassent : tandem Karolo, qui Simplex dictus est, Francis impe-
rante, egressi, Galliam, (juà in parte Britanniam respicit, pervaserunt ; ci-
vitatemf[ue in ea Rothoniagum occupantes , usque in hanc diem Nortman-
niam de suo nomine vocaverunt. Ubi postquam confirmati sunt , etiam ultra
nianus extendere conati sunt. JNam circà haec teujpora Richardus Comes
Nortmannorum, dimissâ Enud Régis Danorum sorore , propter metum Da-
norum exulans à patria, Jherosolimam profectus, ibique defunctus est. Reli- D
quit autem in Nortmannia filiuni nomine Rodbertum, cujus filius fuit Wil-
lehelnuis, quem Franci Baslardum vocabant : qui pôst Angliani subjugavit.
Hujus Richardi socii XL revertentes, in Apulia remansisse narrantur. Et ex
illo tempore Nortmainii possederunt Apuliam, et procedente tempore Ca-
labriam Siciliamque occnpaverunt. Contra hos igitur quondam illius terrae
advenas, sed tune Apostolicarum rerum invasores, et Romani Imperii hostes
Léo Papa pugnavit. Et infinitâ ntrobique eaede peractâ XIIII Kal. Julii,
Papa eum paucis fugiens, abaque Victoria regreditur. Relictis illic Suevorum
ac iNorieorum militibus optimis , Beneventanâ in urbe consedit ; ubi tnnc
Odelrieus génère Noricus Episcopatum tenebat. Goslariae Heretici per Godefri-
dum Dncem deprehensi , suspensi sunt.
Anno Dom. hicarn. MLIIÏL Religiosus Papa Bruno, qui et Léo, glo- E
riosè vitam finivit XIH Kal. JVIaii ; sepnitusqne Romœ in Ecclesia B. Pétri,
miraculis claruit. . . . Rebellant, etc. ut ad pag. '216, Un. 3.
Pag. 216, post (in. 6, sibi vindicavit, lege
Anno Dom. Incarn. MLV. . . . Heinricus Imperator Italiam eum exercitu
petens , omnia in pace disposuit : reversusque , neptem suam Beatrieem
matrem Machtildis , (|uam Gozelo filius pra?dicti Godefridi Ducis uxorem
accepit, secum duxit, indigne eam tractans , propter quandam ejus insolen-
tiam quâ, mortuo viro suo Bonifacio, vivere eonsueverat .... Herimannus
Coloniensis Archiepiscopus obiit : cui domnus Anno successit ; qui à funda-
mento V Congregationes fecit : duas in Colonia , unam in honore S. Mariae ,
alteram in honore S. Georgii martiris ; unam in loco qui vocatur Grascliaf;
APPENDIX. 643
A et unam in alio loco , qui vooatnr Saleveld ; et unani in monte qui Sigeherch
vocatur , in quo etiam nunc corpus ejus féliciter requiescit. ArnoUb Spi-
rensis Ecclesiae Episcopo Conradiis successit. In eodem anno famés magna
fuit. Adalhertus Marchio obiit.
Anno Dom. Incarn. MLVl Herimannus Gomes Orientalium Fran-
corum ol)iit VI Kal. Februarii. Gebehardus Ratisponensis Episcopus Hein-
rici Imperatoris patruus , liostis occulté pessinius deprehensus , convictus, et
custodife mancipatus ; sed misericorditer tractatus , exilio remittitur , et sedi
pristinae restituitur. Godefridus Dux ad deditionem venit. Magna caedes à
l)arbaris , qui Liutici dicuntur , in Gliristianos facta est , quorum quidam gla-
dio , quidam fugientes in aqua perierunt , etc . . . . Hisdem temporibus
muiti diversarum Provinciarum Principes perierunt. Famés multas Provin-
B cias afflixit. Egestas et penuria undique praevaluit ; multaque mala tune tem-
poris acciderunt. His doloribus Heinricus Imperator corde-tenùs com-
punctus , infirmari cœpit , et perductus usque ad mortem , sapienti tamen
usus consilio, ab omnibus quibus potuit veniam petens , quibusdam praedia
quae abstulit restituens ; cunctis , f|ui contra eum culpas dampnabiles fece-
rant , relaxans : liliimi suum Heinricum Romani Pontifîcis , ccterorumque
Principum electione Regem constituit.. Erat enim praesens Victor Ronianus
Pontifex , Aquileiensis Patriarcha , et patruus Imperatoris Gebehardus Ra-
tisponensis Episcopus , et alii innumcrabiles tam Laici quàm Ecclesiastici
ordinis dignitates. Decessit auteni in Saxoniâ , in silvâ quœ dicitur Harz, in
loco Botvekle nominato , ubi Autumnali tempore exercitandi gratiii , vena-
tionem agens , morabatur. Idem Imperator Omnipotent! Deo duas Gon-
C gregationes in Goslaria regali Villa instituit ; et unam ex his ad regeudum
Adalberto Bremensi Archiepiscopo commisit. Igitur omnibus rébus suis ,
prout possibilitas vitae admisit , benè dispositis, III Nonas Octobris presen-
tem vitam in Domino finivit. Gorpus ejus juxta patrem suum Gonradum
Iniperatoretn Spirse sepultum est.
Post obitum Imperatoris Heinrici tertii , Heinricus filius ejus quartus hu-
jus nominis , regni Monarchiam obtinuit. Per cujus insolentiam mala in
terra multiplicata sunt . . . Gœpit autem regnare puer quinquennis, eodem
anno quo Imperator obiit , LXXXI loco ab Augusto : anno , ut dictum est,
ab Incarnatione Domini MLVI ; ab urbe condita MDGGGVII ; et regnavit
annis L. Sed quia adhuc puerulus erat , domna Agnes Imperatrix mater
ipsius regnum sub sua cura aliquandiu tennit , ac sapienter et strennue rexit.
D Filiam autem ejus Rodolfus Suevus , mox post obitum Imperatoris , Ro-
moldo Episcopo Gonstantiensi commendatam , utrum consilio raptam an
dolo nescitur , uxorem duxit.
Anno Dom. Incarn. MLMI Rex puer Heinricus Natale l')omini Ra-
tispone celebravit , présente adhuc Victore Papa. Agnes mater ejus Ducatum
Bauvariée obtinuit. («ebehardus ^ qui et Victor , Pontifex Romanus , multis
bene in Germa nia aliisque Romani regni partibus , Pontificum et Principum
secularium consilio , dispositis , incipiente , ut dictùm est , aniii illius quadra-
gesimâ , Romam cum paçe rediit ; eodemque anno vitam fmivit. Pro quo
Fridericus , qui et Stephanus , frater Godefridi Ducis , jam Monachus
factiis in Monte-Gassino , à Romanis Pontifex summus constituitur An.
Dom. Incarn. MLVIIII, etc. ut ad pag. 216, Un. 8.
E Ibid. lin. 9, regnavit pro eo : adde
Anno Dom. Incarn. MLXIII Nicolaus Papa obiit: cui Alexander
Lucensis Episcopus successit. Quodam tamen Parmensi Episcopo Papatum
turpiter ambiente , et usque ad sanguinis effusionem Christi Ecclesiam scan-
dalisante : sed multo post per Annonem Goloniensem Archiepiscopum Ultra-
montanarum partium tune legatione fungentem , ae universos Italiae Presules
eadem est controversia dirempta ; Parmensis abdicatus , Alexander , ut jus
erat , est confirmatus. Seditque annis XI , menses VI , dies XXV
Agnes Imperatrix sacrum velamen accepit.
Anno Dom. Incarn. lyiLXIIII , Sigefredus Archiepiscopus Mogontinus ,
t-t Gunterius Babenbergensis , et Willehelnnis Trajectensis , aliique quam-
plures Presules et nobiles multo comitatu Hierosolimam tendentes , multas
M m m m ij
644 A P P E N D I X.
infestationes à barbaris perpessi sunt ; tandemque perventione fruentes op- A
tatâ , numéro et rébus admodùm attenuati , redierunt
Anno Dom. Jnoarn. MLXVl Rex Matale Doniini Goslariae celebravit ;
Pascha Trajecti. Eberhardus Treverensis Archiepiscopus , dum in sabbato
sancto Pascbae , divino peracto oflicio , corpus et sanguinem Domini perce-
pisset , re(;linans se in gremium Archidiaconi , ita ut erat indutus veste Sa-
eerdotali , ad Christum migravit. In cujus locum sanctus Cono Coloniensis
Episcopus destinatus est ; qui à Teodorico ipsius urbis G^mite, eo quod sine
ejus electione constitutus est, captus et à satellitibus ejus in silvam ductiis ,
niartirisatur. Nam de scopulosi niontis oacumirie ter precipitatus est ; et cùm
adhuc illesus esset , gladio transverberatus est. Sepultus est Doleia , ubi per
illum Dominus multa signa operatus est. Ipse Cornes penitenciani agens , ac
Hierosolimam pergens , vitam finivit ; et omnes ejus consentanei mala morte B
perierunt. Deinde omnium consensu Udo Arcbiepiscopatum suscepit
CometJi per- totum , etc. ad Un. 10.
Pag. 216, Un. 23, ferè centum millia , adde : Hujus Haroldi conjunx
amita Rodberti Comitis de Flandriâ , ex cognatione beati Ethmundi Régis
fuit. Hanc postea Welpbus filius Azzonis Marchionis Italorum duxit uxo-
rem ; genuitque ex ea Duces Welphum juniorem et Heinricum. Haec
Judhita dicta fuit , maximamque pecuniam et vix credibilem de Anglia
secum adduxit : quia interempto Haroldo , omnis pecunia Etbwardi Régis
et ipsius Haroldi , sicut fama est, ad eam devenit. At Rex Norwegiîe Harol-
dus , qui cum Rege Hiberniae peremptus erat , CGC naves magnas habuit :
insuper massam auri quam de Grecia adduxerat , cujus pondus vix juvenes
XII lectâ cervice levarent ; quse omnia ad Bastardum tali fortunâ pervene- C
runt. Bastardus Victor, etc. ad Un. 23.
AdditaiDenta ad Chroiiicum Malleacense.
Pag. 219, Un. 9. An. 1051. Tune quorjue Guillelmus Pictavorum Dux et
Cornes duxerat uxorem nomine Ermenseldeim. Desly, Comtes de Poitou , pag.
332 (2).
Ibid. Un. 32. Ermensendis , BesUus îegit Erinsendis.
Ibid. Un. ult. aller Provincianus , adde, Qui Guillelmus apud Burdegalam
occidit circa centum milites nobiles per traditionem qui erant de exercitu D
Gosfredi Ducis. Qui traditionem ipsam non potuit diù sustinere : sed cum
omnibus optimatibus suis calumniatus est eam veniens ad Tolosam , et vastavit
eam in circuitu, et cœpit.
Pag. 220, Un. 26, cum multis JNormannis, kgit BesUus , cum multis Ver-
mannis.
Pag. 449, ad notam f, adde : Et ut veriùs de eo dici potest , nulli Regum ,
aut Imperatorum Wischardus secundus extitit. Solebat enim de eo dicere
Wido Dux Aquitanorum , qui fuit vir illustrissimus , et pneliator fortissimus,
ita ut cum fratre suo Willelmo, qui jam obierat , Wasconiam sibi subjugarunt,
nullum hominem probum hominem debere vocari , nisi solum Wiscardum.
Qui cum generis esset ignoti , et pauperculi, majus omnibus fecisset liomi-
nibus. Wido autem Dux prsedictus Novi Monasterii Cœnobium Pictavi fim- E
damentum erexit, an. , quod de propriis reditibus juxta munilicentiam
suam valde ditavit : Domnoque Hugoni Abbati Cluniacensi ad disponendum
tradidit. Ex Ricardo Pictaviensi in vita Ms. Roberti Guischardi ; apud BesUum Hist.
Comitum Pictav. pag. 343 (2).
APPENDIX. 645
Annotationes in Fragmenta Gestorum Consul iim Andegavcnsium,
Excerptœ ex tribus Mss. Codic. Bibliothecœ Regiœ,
mm. 6004, 6000, 6218.
MONITUM.
R^^^^ Coftices quorum tinus desinente duodecimo sseculo, ant
saltem ineunte sequenti , scriptus est , aller decimi-tertii sxculi
B habet caracterem ^ maximi sunt ponderis ad correctionem Gestorum
Consulum Andegavensium qux vulgavit Acherius noster post Codiccm
quadringentorum circiter annorum, insertaque fuerunt ex isia editione
variis hujusce collectionis njoluminibus.
Ope Regiorum Mss. gcnuinam lectionem. restltuimus , amovemus
interpolationes. Hinc Lectorein aliquid de nostris animadversionibus
admonemus , ut inoffenso pede Annales nostros è puris fontibus
exhauriat. «
Additamenta ad Tom. X.
C TO!^. X, pay. 248, 249. Cùm autem volnisset Deus siiblimare Rober-
tum, usque ad hœc verba : In diebus illis Huasten Danus tribus annis : ista non
repenuntur in Ms. Codic. Bibl. Regiœ. At ferè de verbo ad verbum leguntur
in Commentario Hugonis de Cleeriis de Majoratu et Senescalcia Franciae An-
degavorum olim Comitibus hereditaria, in quo falsamis quidam sub nomine Ful-
conis Comitis Andegavensis fabulas inseruit.
Pag. 253, Un. Tl. Ipse vero mortuus sepultus est in Ecclesia B. Martini
Castrinovi. Hœc omittunt, Ms. Codices ; nec immérité, cùm Fulco Rechin qui
gesta avorum suorum à Gaufrido Martello , avunculo suo , acceperat , fateatur
loca, ubi Gorpora eorum (scilicet bigelgerii, Fulconis rufi, Fulconis boni,
Gauf'fridi Grisagonella) jacent, sibi incognita fuisse.
Ibidem linea 36. Existimabat enini Anibasium Consuli aufferre, etc. corrige cum
D Mss. Existimabat enim Anibasium Consuli aufferre, confidens in auxilio Odonis
Campaniensis qui Turonim, Blesim, Carnotum , Briam, Campaniam etiam
cum urbe Treiciarum uscjue Lotharingiam possidebat. Itaque per Turonim
et Lengiacum descendens Valeiam impugnabat, ut legitur pag. 254, lin. 8.
Ibidem linea 38. De nomine liujus castelli, et constructione , et quœ sequnn-
tur inclusive usque ad hœc verba lin. 8, pag. 254. Itaque Landricus per Turo-
nim, oynittunt Codices Regii.
Pag. 254. lin. 24. Scpultusque jacet in Ecclesia S. Martini juxta patrem
suum. Hœc non leguntur in Mss.
Ibidem linea 47. et caeteros captos ligatos custodierunt. Mss. habent : et cum
caeteris oaptis ligatos custodierunt.
Ibidem linea ultima. Inde Cornes Ligerim transiens , et cœtera quœ leguntur in
E quinque primis lineis pagitue 255, sic habent Codices Regii : Inde Comes Ligerim
transiens in domum suam quam ipse firniaverat, quae antiquitùs Caramentum
vocabatur, nunc vero Villa Moranni , hospitabatur. Deinde Semblaciacum
(Samblancai) quam etiam firmaverat sibi, et per terram hominis et amici sui
Ugonis de Aluia {Hugues d'Aluie qui dominus castri quod Castella {Châteaux
en Anjou , nunc Chàteau-la-Valliere,) et sancti Ghristofori (Saint Christophe en
Touraine) erat, inque Valeiam intrans, nolentibus civibus Turonicis ad li-
bitum descendebat.
Pag. 255 , nota d. Rectœ observatur hune articulum , sicut et sequentem
depromptum fuisse ex Gestis Ambasiemium Dominorum , cùm in Manuscriptis Co-
dicibus 3, 4 et pars quinti articuli editorum non reperiantur.
M m m m iij
646 APPENDIX.
Ibidefïi lin. 30. Quo audito Conies ad succursum suorum (ingens se, festi- A
nat Landonensi Castro suo ire. f^ge cum Mss. Codic. Quti audito Cornes ad
succursum suorum festinat ; fingensque se Landonensi Castro ire.
Ibidem linea 36, alios in fugam convertunt, Mss. vei^d habent : alios in fu-
gam conversos insequuntur.
tbidem linea 46, qui viduam filiam Conani habebat uxorem, in Mss. legitur :
qui Juditliam filiam Conani habebat uxorem.
Ibid. Un. 49. Nunc de moribus Brittonum quid Glabellus Rodulphus, etc.
usqiie ad hœc verba îineœ 5, pag. 256. Fiilco ex uxore suo Gofridum Mar-
tellum ; destint in Mss. Regiis , excepta tamen Codice 6218, in cujus margine
Amanuensis alienus isiœc addidit.
Pag. 256, quœ îegttntur à linea 6 ad hœc verba Uneœ 13. Fulco siquidem :
ita restitue post Mss. Cad. absque ulîa intermissione. B
Fulco ex uxore sua Gosfridum Martellum et filiam Adelam nomine
genuit. Vir Deum timens Fulco Romam gratia peregrinationis venit ;
tune temporis Papa Sergius IV ; et acceptis cum benedictione à Romano
Papa litteris iter eundi Jérusalem, quam tune Gentiles tenebant, arripuit.
Qui Constantinopolim veniens Robertum Ducem Normanniae illud itidem
iter agressuni ibidem reperit.
Ricbardus namque Dux Normannorum ex Juditha filia Conani Comitis
Rritanniae duos filios Richaj^dum et Robertum liabuit. Richardus primogenitus
à fratre suo Roberto veneno necatus est : qui de perpelrato facinore Deo
satisfaciens, anno Ducatus sui septimo nudipes hoc iter suscepit. Iste Ro-
bertus Willelmum viHun probum qui Angliam acquisivit, ex concubina ante
hoc factum genuerat. Quo invento Fulco et sibi sociato, litteras Pap;e Impe- C
ratori tradidit. Isti ambo viris Anthiocenis, qui forte ibi aderant adjun<rti,
jussu Imperatoris per terram Sarracenorum deducuntur. Robertus itinere
Ail. 1035. Rithinife [urbe Nicea] obiit ; ibidem sepultus quievit.
Pag. 257, linea 5. Berengio castra fixit. Cod. Mss. Benregio [Bourré près
3Imt richard).
Ibidem lin. 15, sinistro cornu inimicos praeoccupant. Adde cum Mss. Qui
Andegavi ictus pugnantium sustinuerant, complacuit Christo.
Ibidefn linea 29, in Valleiam adunat , et sapienti usus consilio , acldunt Co-
dices Regii, cùm non pcsset nec auderet pugnare, Ligerim transmeat, etc.
Ad notam f. quœ Me omittuntur tanquam de verbo ad verbum dcprompta ex
Glab. Rad. lib. 3, capp. 2 et 9, desunt pariter in Mss. Codic. Bibl. Reg. D
Pag. 258_, linea 1, tertio autem itinere ineundo peracto ; adde quœ seqnun-
tur ; adorata cruce Domini et sepulchro ejus, et multis etiam lacrimis effusis,
dispertitâ jam niultà pecuniâ ibi et hospitali, in aliis etiam sanctis locis Deo
servientibus, et multis egenis , veniensque INIetensem urbem , levi tactus
An. lO'iO incommodo, diem clausit extremum, corpusque illius à medicis apertum,
et intestina illius sublata, et in cimiterio F.cclesiae condita sunt, lapis etiam
superpositus ; unde usque hodie sepulchrum Fulconis Andegavensis Comitis
ab incolis vocatur. Corpus autem illius conditum aromatibus et honorificè
usque ad Locacense castrum translatum, ad Monasterium quod ipse cons-
truxerat, delatum est atque in eodem honorificè sepultum.
Emendationes ad Tom. XL g
Pag. 265, lin. 26, in margine., adde, An. 1040.
Pag. 266, linea 14. Vastum Imperium et Turonia patebit ; corrige cum Mss.
Cod. vastum imperium in Turonia patebit.
Ibidem, lin. 20, et partibus S. Quintini ante Bliretum ; lege cum 3Iss. Cod.
in pratis S. Quintini ante Blireium. (Rleré.)
Pag. 267, lin. 20. Quid Glaber Rodulphus Historiographus, etc. luec et
sequentia usque ad verba , Quindecim sacramenta jura vit Theobaldus , desunt
in Codicibus Regiis.
Ibidem linea 48. Hac préetereà tempestate , etc. ha'C et sequentia usque ad
siquidem eo tempore virum Cenomanicum , pag. 268 , Un. 32 , desunt in
Ms. 0218 : leg^lnlur verô in aliis.
APPENOIX. 647
A Ibidem, nota g, adde, E'^ffiSoç vox graeca rjuiv idem sonat ac pubes, adolescens.
Pag. 268, liitea 8 et nota b, Carainanturn, vera Mss. Reij. lectio.
Ibid lin. 10. Haia Bliniarcii , Quae et S. Cyrici , usque ad Bleseneiacuin ;
tali niniirùni pacto ut intra illa fbrteni doiiumi. Corrige et lege cum Mss. Reg.
Haia Blimarcii, quae et S. Cyrici, usque ad Plesenciaeum Ruinei, tali pacto
ut iu terra illa fortem domum.
Ibidem linea 2G, castrum autem novuin ex nomiue filii sui Qtstrum-Regi-
naldi vocari prfccepit. Ilœc verba desimt in Ms. Reg. G004 : habent alii. (^Châ-
teau-Renaud, petite ville de Touraine).
Ibidem Un. 33, Fulcoium de Torneio, lege cum Msi. de Torineio.
Ibid. lin. 35 , domum munitissimam quae usque hodie Mota-Fulcoii , Mus.
Reg. habent , domum munitissimam quae erat in loco qui usque hodie Mota-
B Fulcoii.
Pag. 269 , nota f". Pictavenses cunctatim stellis innumerabiliores densaban-
tur, ita Mss. Cod. Regii.
Pag. 270, lin. 36, 37, Codex Regius niim. 6218 aliter legit nempe Andega-
viam et Santonas Barbato, Turoniam.
Ibidem lin. 39. Ilîc concluditur in Ms. Regio 6218, quod de Gaufrido Martello
narratur. In aliis Codicibus ita legimus.
Martellus morbo repentino occupatus irremediabiliter lariguore per dies
ingravescente, ad mortem usque perurgetur, et non sine grandi dolore inter
suos defungitur. .Edificavit autem Cœnobium sanctae Trinitatis apud Vindo-
cinum castrum, Monachosque posuit et Abbatem constituit. Uxor verô ejus
aedificavit in supercilio montis Ecclesiam S. Georgii Canonicosque posuit,
C et- capellam Consulis vocari praecepit. Gaufridus autem Comes perfecit Ec-
clesiam S. jNicolai in suburbio Andegavae civitatis quam pater ejus Fulco in-
ceperat, née perfecerat, Monachos et Abbatem posuit, multisque posses-
sionibus ditavit ; ibidemque sepultus quievit.
Pag. 271 in margine 1040, corrige, 1060.
Ibidem linea 2.5. Gofridus Barbatus armis strenuus , cum Cenomaneusibus
est fœderatus, cujus auxilio Relias de Fisca [de Fixa, Helie de la Flèche^ Ce-
nomanum recuperavit , quod Willelmus Rex Anglorum sibi auferebat. Hœc
ad Fulconem Rechin, non verô Rarbatum, referenda siint. Ilelias enim Comitatuni
Cenomaniœ circa an. 1090 adeptus est, ut patet ex Willel. Gemet. Ub. 8, cap. 5,
et Orderico Vitali Ub. 8.
Ibid. lin. 26. Quantae cupiditatis et avaritiae, etc. quœ sequuntur inclusive
D usque ad hœc verba pag. 273, Un. 8 et 9, et Heliae, cui hereditario jure ob-
venerat, violenter auferebat, desunt in Ms. Reg. 6218.
Pag. 273, Un. 15 post , qui Comes Vindocinensis fuit, adde cum codent
Codice 6218. Deleta penè Andegavia et Turonia, Fulco Richin Barbattim
fratrem suum subdolè captum, in vmculis posuit, et utrumque Comitatimi ,
veluti suum suscepit.
Ibidem Un. 21, ipsum vi abstrahere nitebantur, lege cum 3Is. Reg. ipsum vi
abstrahere à carcere nitebantur.
Ibidem lin. 22. Fulco cum Stephano , hominagio sibi facto, Regem Fran-
corum adiit. Habent verô Codices Regii: Fulco cum Stephano, hominagio silii
facto, concordatus Regem Francorum adiit.
Nota h, adde. Codex Regius 6004 ; et filius ejus Lednius.
E Nota c, adde. Sic legitur in Mss. Cod. Bibl. Regiae.
Ibidem linea 32. Erant autem tune Ambasiae très Optimates, etc. ILce
et quœ sequuntur apud Acheiium depro7npta sunt ex Gestis Ambasiensium Ih-
minorum ,• nec Me reperiuntur in Mss. Cod. Regiis.
Addenda Excerpto ex Gestis Abbatum S. Germaiii Autissiodor.
Pag. 377, lin. 9. Odo in Abbatem, anno Domini MXXXII, adde, vir
castus, sobrius, misericors, modestus , humilis, et benignus , ejus loci à
pueritia Monachus, et in divina lege eruditus bonisque omnibus copiosus,
corroborantibus et conlirmantibus hoc Hugone Autissiodorensi , Leotherico
648 APPENDIX.
Senonensi , aliisque vicinis Episcopis. Electus autem et ordinatus Abbas A
qiiàm laudabiliter domui Dei praefuerit, qiiàin floridè vixerit, quanto studio
domum sibi creditam sublimare voluerit, innumera bona. quae eidem acqui-
sivit, testantur. Ejus enim tempore Heltrudis sylvam , quye dicitur Flaci,
jiixta Sœrias , B. Germano , et eidem Abbati contulit. Post niortem etiam
Landrici Comitis, qui B. Germano Monasterium de Disesia contulerat, prae-
dictum donum à Rainaido Comité ejus filio obtinuit confîrmari , omnesque
exactiones à suis prsedecessoribus habitas condonari. Ecclesiam etiam de Bri-
ciniaco impetravit à Maynardo Episcopo Trecassino, Ecclesias quoque de
Carisiaco, et de Lignerolis impetravit ab Arduino Episcopo Lingonensi.
Contra Galdricum Bosonis filium , qui in potestate Villaris-Vinosi multas
injurias S. Germano inferebat, tani in extorsione salvamentorum, quàm
in exactionibus aliis, causam habuit in Curiâ Theobaldi Comitis Campaniae, B
et fuit dicta potestas per ejus judicium ab omnibus illis exactionibus absoluta.
Idem etiam Comes Theobaldus ad instantiam praedicti Abbatis dédit Deo et
S. Germano Monasterium S. Florentini in Castro cum Monasterio S. Vetuli
cum omni jure et integritate, et ea libertatis privilegio commtmivit. Eccle-
siam insuper Luciaci impetravit ab Helmoino Episcopo Eduensi. Donationem
quam fecerat Henricus Dux S. Germano de consuetudinibus \illarum S.
(iermani per Robertum Ducem [Burgundiae] tilium Roberti Régis obtinuit
confirmari. Hujus etiam tempore Robertus Landrici Comitis lilius dédit S.
Germano Ecclesiam S. Ceciliae in oppido Castellionensi , et plateam , in qua
nialefactores puniebantur, ut ibi dictus Abbas Oratoria in honore S. Mariae
sanctique Joannis Baptistae construeret , cum omnibus officinis Monachis
aptis, quod opus idem Abbas per manum Aufredi Monachi miriHcè , con- G
summavit. Dédit etiam idem Robertus eidem loco servos et ancillas, sylvas
et prata et alias immunitates, Raynaldus quoque Comes praedicti Roberti
frater Monasterium S. Salvatoris, quod post mortem Patris S. Germano
abstulerat, eidem Odoni reddidit et per cartam confirmavit. Fuit tempore
Henrici Régis, etc
Post Odonem rexit Monasterium Boso Prior XII annis Abbatis fungens
officio, sed non fuit Abbas, vir astutus et ingenii perspicacis : hic Monaste-
rium Saxiacense à Dominio S. Germani jam à longo tempore subtractum et à
Gaufrido filio Odonis fratris Hervei donziacensis domini malè detentum,
cum adjutorio Gaufridi Autissiodorensis Episcopi ad jus et proprietatem dicti
Monasterii revocavit. Sylvam quandam juxta Cuciacum ab Alberto Pileto,
partim per donum, partim per traditionem pecuniae acquisivit , Ecclesiam de D
Yandenesse ab Hugone Nivernensi Episcopo dari Monasterio S. Germani in
perpetuum impetrans. Fuit tempore Henrici et Philippi Regum, etc.
MONITUM
APPENDIX. 649
MONITUM
IN S E Q L E N S D I P L 0 M A.
A If TE sseculum XIII paucse admodum invenientur Regum
nostrorum literse , quse nota qudlibet Chronologicâ careant. Ex
omnibus Henrici I ^ quse vidimus Diplomatis, duo vel tria hujus-
B modi in hoc volumine reperies édita : novum istnd addimus ex Archi-
vis Majoris-Monasterii , quod ex notitia X l sceculi exscriptum ,
nobiscum perofficiose contulit eruditus sodalis noster Turonensis et
Andecavensis Historiée Scriptor , qui plurimiim laboris et soga-
citatis perficiendo huic tomo impendit. Diploma istud quo Majori-
Monasterio Rex confirmât possessionem altaris seu Prioratûs Dalma-
riacensis , multa exhibet notatu digna : nullus ipsi apponitur charac-
terismus ; post invocationem Henrico minime familiarem , prsefa-
tionem adhibet ; Henricus se dicit , divinâ ordinante providentid ,
Regem Augustum : hsec ultima vox , in Roberti Régis Diplomatis
nonnumquam inscripta , nullibi legitur in vulgatis Henrici literis ,
C nec etiam in XXXVl Diplomatlbus supra impressis.
Hujus Diplomatis epocha maxime pendet ab Episcopatu Ha-
berti ^ cujus rogatu datum est ; nam Albertus Majoris-Monasterii
Abhas^ in cujus gratiam et commodum cessit , post Henricum vitd
functus est , scilicet anno 1064. Hubertus , sive Hucbertus Ande-
cavorum Episcopus , pressens erat anno 1009 'vel 1010 donationi So-
lemensis Cellee ^ Monachis S. Pétri de Cultura factee ; primum oratorium
anno 1020 Andecavis in honorem S. Nicolai cum cœmeterio conse-
cravit , cujus erat auctor Comes Fulco Nerra sive Niger ; subscripsit
anno 1040 privilegio exemptionis à Theoderico Cartunensi Episcopo
_^ Abhatiee Vindocinensi concesso ; Ecclesiee Salmuriensis dedicationi
anno 1041 adfuit; annis 1045 et 1046 testis legitur in Chartis
Goffridi Comitis Andecavensis , quibus donationes Parthenoni B. M.
de Cariiate factas confirmât; mortuus est anno 1047, ut testatur
brève Chronicon Andecavense , suprà pag. 29 , et apprimè notatur
in Charta pro Monast. B. Mariée de Caritate seu de Roncereio , qud
Gaufridus Comes Andecav. unà cum Agnete uxore sua quemdam
juris sui collibertum ab omni jure servitutis absolvit , ac liberum
g facit. Actum publiée in Ecclesia S. Albini , régnante Rege Hein-
rico , Archiepiscopo Turonis Arnulfo , in transacta ante quadia-
gesimâ defuncto Huberto Pontifice Andegavensi , ciim redissent
Comes et Comitissa de Apulia. Gaufridus et Agnes in Apuliani
fuerant pro grès si , ut comitarentur Imperatorem Henricum III j qui
Agnetem prxdictee Agnetis filiam conjugio sibi copulaverat. Vide
Mabil. Annal. Ben. Lib. 53, num. 30. Lib. 54 num. 81 , et
Lib. 59, num. 17. Ex his unum illud certum habemus , pressens
Henrici Diploma tardiiis anno 1047 minime esse reponendum.
Tome XL N nnn
650 APPENDIX.
DIPLOMA HENRICI I. FRANCORUM REGIS,
Quo Majori-Monasterio factamaltarisDalmariacensis donationem
confirmât.
^"'*'*''' ExArchivis Majoris-Monasterii propè Turones.
circa- annuin
1047.
I
N nomine Domini et Salvatoris nostri Jhesu Christi. Si ad Divinae Legis
testimonium plus ab eo exigendum est , cui plus constat esse comniissuni ; ]\
regalis culminis majestatem , quanto Dei iiiunere ceteris precellit mortali-
bus , tantô ejus amore vigilantiorem esse oportet in sustentandis necessitati-
bus pauperum , eorum maxime qui , ut Dei servitio liberiùs expeditiùsque
vacarent , propriis abrenunciantes falcultatibus , voluntariam subiere pau-
pertatem. Quod si regise dignitatis est , propriae quoque rei distributione ,
indigentium procurare subsidia ; multo eam , si quando expetitur , paratio-
rem esse expedit aliorum bénéficia suae auctoritatis assensu confirmanda.
Quapropter ego Heinricus divinâ ordinante providentiâ Rex Francorum
AuGusTUS , rogatus à domno Huberto Andecavensi Episcopo , qui domni
Alberti (a) Majoris-Monasterii Abbalis ceterorunique fratrtim precibus invi-
tatus , ad hoc nostram presentiam adiit ; donum quod ipse suprascripto S.
Martini Cenobio pro suae animse redemptione contulit , de altario videlicet
Dalmariacensi , propriae auctoritatis assertione Hrmavi , eâ scilicet ratione G
atque tenore , ut ipsius sit Monasterii jure perpetuo : quatiniis nullus fideliuni
nostrorum , nec supradictus Episcopus , nec aliquis successorum suorum sive
nostrorum , potestatem habeat prefatum altarium , vel aliquid ex his quae ad
illud pertinent , de usu fratrum Deo et S. Martino apud Majus-Monasterium
'■ ™"'*"'''''^ servientium abstrahere vel memorare * ; sed , sicut supra sancitum est , me-
morata congregatio et successores eorum , cum Abbatibus qui eis pro tem-
pore praeerunt , quicquid exinde exigi potest , licentiam habeant faciendi ,
ordinandi , et qualitercumque eis placuerit meliusque visum fuerit dispo-
nendi . tam presentibus quàm futuris temporibus. Hoc autem à nobis ideo
decretum est immutabiliterque firmatum , ut pro communi omnium et maxi-
me nostri regni pace , seu pro nostra nostrorumque successorum corporum
atque animarum salute , Domini misericordiam eos obnixiiis implorare de- D
lectet. Et ut hoc nostrae auctoritatis opus perpetuuni obtineret vigorem ,
omnisque aufferretur inquietandi Dei servos occasio , donationem hanc et
manu propria dignum duximus confirmare , et nostrae dignitatis Sigillo feci-
mus consignare.
(a) Evrardo seu Ebrardo Abbati Majoris-Mo- suisque obtinuit, quod et confirmatum est auc-
nasterii successit Albertus circa annum 1034, toritate Régis Francorum Henri ci Mac ni.
quo Abbate Monasteriuin, jain quidciii illustre , Mabil. Ann. Ben. Lib. 60, n. 97.
ad maximain dignitatem assurrexit. Innumerae Sub médium anni 1064 fato functus est Al-
' propemodùin Alberti Abbatis tempore factae bertus Majoris-Monasterii AI)bas , post annos
sunt Majori-Monasterio donationes ; una est rcgiminis circiter triginta. Ejus depositio in Ne-
altare seu Prioratus Dalmariacensis , pro quo crologiis S. Germaiii à Pratis notatur 13 Kal.
Diploma istud fuit eonfectum. Albertus anno Junii: annum 1064 assignat Appendix brevis
1056. sub Agoberto EpiscopOj societatem iniit Cbronici Andecavensis, supra pag. 30.
cum Ecclesia Carnutensi , cujus pra;beudam sibi
APPENDIX. 651
DFPLOMA HENRICI I FRANC. REGIS,
Quo constat Theudonem de ftrmttate qiiœ appellatiir Urc ( postea Firmitas Milonis ) ,
consuetudines malas quas injuste possidebat in villa Aposlolorum Pétri et Pauli
ac sanctœ Genovefœ, quœ Mansiacus nominatur, Canonicis dimisisse.
Ex Cartul. S. Genov. Paris, fol. olim 34. :^. hodiepag. 67.
B
Reperitur inter instrumenta Hi»t. Ducat. Valesii , Tom. III , p. 11 ; sed cum mendis
nonnuUis.
r
[N Dei nomine : Ego Henricns Rex , Dei gratiâ , Francorum. Omnibus
nostris fidelibus tam praesentibus quàm futuris. Notum fieri voliimus, qua-
liter Theudo de Firmitate qiiae appellatur Llrc(*'i, ante nostram praesentiam j„r^«rc"~
veniens , consuetudines malas quas injuste possederat in villa Apostolorum dtpuis.laFer-
Pétri et Pauli , et sanctœ Genovefae , quse Marisiacus nominatur , ejus loci '«-•"''''"*•
Decano Ulrico et Canonicis astantibus dimisit ; hiis retentis , quas praedeces-
sores sui tenuerant , quasque tam Canonici quam ejusdem pagi villani , ratio-
nibus suis ratiocinati sunt et jurejerando coniprobaverunt ; videlicet de man-
sione , una mina avense, et ad versaturam omnes carrucas villae una vice, et ad
binaturam una vice , de carrucâ intégra XII d7. de dimidia VI : et de eis
qui cum bobus non laborant , de unaquaque mansione 1 1 d7. in herba apud
^ civitatem Suessionensem , unum carratum in anno. Ad hoc lignarium semel ad
Nativitatem Domini : et si necesse fuerit propter Werram * et non malo inge- * "'• Guer-
nio fiât : ad firmaturam Gastelli adducant palos et virgas. Hiis exceptis, alias
omnes consuetudines quas antehac injuste possederat , Ecclesiae Apostolorum
Pétri et Pauli et sanctse Genovefae imperpetuum, sine ulla inquietatione dimisit,
litteris inde ejus instinetu et assensu compositis , manuque propria firmatis ,
nostra necnon * nostrorumque fidelium manu corroboratis. Quod si ipse vel * «'■ *er6.
aliquis ex haeredibus suis , missionem banc calumpniari vel destruere prae-
sumpserit , auri cocti nobis libram componat , nichilque proficiat : sed quod
temptaverit , irritum permaneat. Et ut haec litterae firmaî et stabiles imperpe-
tuum maneant, ex meo sigillo insignire feci (a).
T\ {a) Annus non iiidicatur , nec ulla quaelibet Hist. Ducat. Valesii. Idem Auctor, Tom. I, pp.
nota Chronologica. Hoc autem Diploma alii anno 230 et 231, cessionem hanc Ecclesiae S. Genove-
1030 ; alii anno 1040 tribuunt , juxla Auctorem fae anno 1035 à ïheudone factani fuisse desinit.
EPISTOLA LEONIS PAPtE IX AD PRINCIPES BIUTANNIiE.
Ex Labb. Concil. Tom. IX , pag. 993. et apud Marten. Tom. III , Anecdot. An. 1050.
p. 869.
Sententiam pro Turonensi Ecclesia , adversùs Dolensem pronunciat summus Pontifex , resistentes et
simoniacos , atque ab eis ordinatos excommunicat.
g T E o Sanctœ Sedis Apostolicœ gratiâ Dei Papa , E. ( a ) Britonum Prindpi , et
J_J Analo ( b ) Comiti , et cœteris Principibus Britanniœ , secundum Deum vivere
volentibus , vita et salus. In scriptis veterum reperimus , omnes Episcopos
tuae patriae, Archiepiscopo Turonico subjectos esse debere : de qua re Nicolai
Papae temporibus , et Joannis , Leonisque , et caeterorum , quorum nomina
inserere lorigum est, clamor factus est. Ex quibus Nicolaus Papa litteras Sa-
lomoni Régi Britonum direxit , in quibus praecipit , ut omnes suae patriae
Episcopi , Turonicae Ecclesiae subjecti sint. Alii vero Apostolici eo.sdem Apos-
tolica autoritate ob id excommunicaverunt, ad nos quoque in Remensi Conci-
lio clamor hujusmodi delapsus est. Nos statim , ut ipse vester Archiepiscopus
(a) Lege C. scilicet Conano hujus nominis II, (b) Legendum videtur Alano , filio nerapè
(jui tempore Leonis Papae Britannise Ducatu po- Hoelli Ducis, qui etiam posteà Dux evasit Bri-
tiebatUT. tannix, scilicet anno 1084. Marten. Ibid.
N n n n ij
652 APPENDIX.
cum suis subjectis Romano Concilio praesens adesset , non soluni de liac causa A
redditurus rationem , sed etiam de hoc quod simoniacus cum suis suffraganeis
esse comprobatur et exlex, quaerens quae sunt mundi , non quae Jesu Christi.
Legatos etiam Turonici Archipraesulis adesse praecepiraus. î^egati Turonici
adfuerunt , vestrates Pontifices cum suo capite se .subtraxerimt. Nullo itaque
modo probare potuimus illum vestrum Praesulem Archiepiscopum esse de-
bere : priesertim cum Archiepiscopus sine sede civitatis, sine Pallio Archiepis-
copali nequeat haberi. Excommunicamus onmes hos , de quibus sermo est ,
ex autoritate Dei Patris, et Filii et Spiritûs sancti, sanctique Petri et nostra ,
non solum propter banc praesumptionem , qua subjici Turonicae Ecclesiae de-
dignantur , sed etiam propter Simoniacam Hseresim , quâ poUuti sunt , et
ordinatos à se contaminare videntur ; tali ratione , ut Divinum offîcium non
peragant , neque audiant , neque benedictionem tribuant. Simili etiam sententia B
ab eis ordinati feriantur. Tibi autem , carissime fili , mandamus, ut te ab eorum
conventibus cum omnibus fidelibus subtrahas , deinde eos commoneas , ut
nostris praeceptis obsecundent , Simoniacam Haeresim deponant , secundùm
Deum vivant. Et hoc te autoritate hortamur Apostolica , ut per totum regnum
tibi commissum pacem facias, justitiam diligas, subditos piè regas. Turpe est enim
.*.^'""'\*" ut cum unus ex maximis Galliae Principibus liabearis , naturalibus his vitiis *
latui *" ^"" subjugaris. Et si secundùm Deum te vivere audiero , bonumque exemplum
praebere subjectis , benedictione S. Petri et nostra donaberis : sin aliter egeris,
et excommunicatis te adjunxeris , ut illi , nostra autoritate excommunicatus
sis. Quod si vester Archiepiscopus cum suis suffraganeis , de hoc quod Turo-
nicus Pontifex clamât , deque simoniaca haeresi excusare se rationabiliter va-
luerint , Vercellensi Concilio , Kalendis Septembris futuro praesentes sint ,
nosque ibi , si Deus permiserit, erimus, causas eorum audituri. Vale. C
NICOLAl PAPiE IIEPISTOLAADEPISCOPOS GALLI^E,
AQUlTANliE, VASCONIjE.
An. 1059. Ex Conc. Lab. Tom. IX, pag. 1096, et in Chron. Vtrduii. apiid Lab. Bibl. Nov.
Mss. Tom. /. pag. 193.
Décréta proraulgata in Romana Synodo an. 1059 nonnuUa continct.
NicoLAUS Episcopus servus servonim Dei , omnibus ArcMepiscopis , Epis- j)
copis , Abbatibus , Clericis et Laicis fidelibns tam majoribus , quàm minori-
bus , per omnes Gallias in Christo commorantibus , imnw Aquitanicis et Vasconi-
bus salutem et Apostolicam benedictionem. Anno Dominicae Incarnationis 1059 ,
anno Pontificatùs nostri primo , indict. 12, Romana urbe in Basilica S. Sal-
vatoris , quae appellatur Constantiniana , sanctam célébrantes Synodum , à
sanctis Patribus , videlicet 113 Episcopis , exceptis Abbatibus, et Clericis
religiosis ac Laicis celebratam : de statu Ecclesiae sanctae ad communem uti-
litatem , Deo propitio , canonicè disposuimus. Inter caetera de Nicolaitarum
haeresi , id est de conjugatis Presbyteris , Diaconibus , et omnibus in Clero
constitutis , ab omni Concilio statutum est et corroboratum ita. Quicumque
Sacerdotum , Diaconorum et Subdiaconorum , post constitutum beatae me-
moriae praedecessoris nostri sanctissimi Leonis Papae de castitate Clericorum ,
concubinam palam duxit , vel ductam non reliquit : ex parte Omnipotentis E
Dei j autoritate Beatorum Apostolorum Petri et Pauli , praecipimus et omnino
contradicimus , ut Missam non cantent , neque Evangelium pronuntient ,
neque Epistolam ad Missam legant , neque in Presbyterio ad Divina Officia
cum his , qui praefatae institutioni obedientes fuerunt , maneant , neque par-
tem ab Ecclesia recipiant ; quousque à nobis sententia super hujusmodi, Deo
concedente , procédât. Et praecipientes statuimus , ut hi praedictorum Ordi-
num , qui ejusdem praedecessoris nostri decreto obedientes , haec servaverint ,
uxtà Ecclesias , quibus ordinati sunt , sicut oportet religiosos Clericos , simul
manducent et dormiant. Et rogantes monemus, ut ad Apostolicam, communem
scilicet vitam summoperè pervenire studeant : quatenus perfectionem consecuti ,
cum his qui centesimo fructu ditantur in cœlesti patria mereantur adscribi.
APPENDIX. 653
A De his autem Clericis qui tonsuram projiciunt , et à Clericatu recedunt ,
quos apostatas julianistas jure vocitamus: statuimus ut, nisi ad professioneni Cle-
ricatiis redierint, omni Christiana Comniunione priventur.
De Monachis vero propositum non servantibus, decrevimus , ut quousque
ad propositum redeant, et in Monasterio regulariter consistant, Cominunione
privati permaneant.
Illi etiam qui peregrinos, vel Oratores cujuscumque sancti , sive Clericos,
sive Monachos, vel feminas, seu inermes pauperes depraedati fuerint , vel
bona eorum rapuerint ; vel in malum eis obviaverint, anathematis vinculo
feriantur, nisi digne eniendaverint.
De confîniis Cœmeterioruin , sicut antiquitîis à sanctis Patribus statutum
est, statuimus ità : ut major Ecclesia per circuitum sexaginta passus habeat ,
B Capellse vero, sive minores Ecclesiae , triginta. Qui autem confinium eorum
infringere tentaverit, vel personam hominis aut bona ejus inde abstraxerit, nisi
publicus latro fuerit , quousque emendet, et quod rapuerit reddat, excommuni-
cetur.
Hœc igitur et caetera hujusmodi, quaecumque in sacris Canonibus habentur,
authenticum sancta Synodus praefata fore censuit observandum.
EPISTOLA («) NICOLAI IL PAPiE AD REC^INAM GALLI^(6).
LauJat ejus pietatem , et in pauperes benefîcentiam. Hortatur tain laudabile vitae institutum , quod
seinel arripuerat, usque ad cxtremum conslanter retineat. Suadet ut viruin suum Regcm ad Rem-
publicam juste administrandam, Ecclesiam tucndam , et pictatis opéra edenda , inflammet :
iilios quoque suos eisdeni ^ quibus ipsa imbuta est moribus instituât
N
Ciru an.
1059.
icoLAUS Episcopus servus servorum Dei , gloriosœ Reginœ salutem et
Apostolicam Benediciionem. Bonae voluntatis auctori omnipotenti Deo
dignas gratias agamus, quia in fœmineo pectore virile vivere virtutum robur
audimus. Pervenit quippe ad aures nostras , praecellentissima filia , serenita-
tem tuam indigentibus munificentiâ pise liberalitatis afïluere, devotissimae ora-
tionis studiis insudare, pro violenter oppressis vim districtionis exercere ,
caeterisque bonis operibus , in quantum tibi competit, ofïîcium regiae dignitatis
implere. Hortamur igitur ut eum, quem Deo inspirante semel ingressa es,
tramitem teneas : invictissimumque virum tuum, filium nostrum Regem ad
D pietatis aequitatisque gubernacula moderanda, statunique Ecclesiae retinendum
provocare contendas. Si enira eloquentia Abigail * stultum Nabal ab iras- «i.Reg. 25.
centis David gladio servavit illaesum , quanto magis sancta devotio tua pru-
dentissimum virura tuum divinis reddet obtutibus gratiosum ? Sic denique
eum verè diligis, si servare quae Dei sunt , piis exhortationibus facis. Alio-
quin quo pacto viros suos illae conjuges amare credantur, quae in eis capsas,
ut ita loquar, corporum diligunt ; sed animarum aurum , quod m eis recon-
ditur, non attendunt ? Habemus enim juxta Apostolum * thesaurum istum in • 2. Cor. 4.
vasis fictilibus. Quae nimiriira hoc dumtaxat amplectuntur, quod vermes dévo-
rant in sepulchris ; illud vesanè despiciunt, cui immarcescibilis gloria serva-
tur in cœlis. In came quippe amorem suum illa constituerai , quae David se
despicienti ironica insultatione dicebat : * Quam gloriosus fuit hodie Rex Israël, "aRcg. ••.6.
E discooperiens se ante * oculos servorum suorum , et nudatus est quasi * nudetur unus ^- 20.
ex scurris ! Quae profecto quia desiderium suum in sola carne posuerat, carnis . ^^ ^
fructu débita est animadversione privata. Unde paulô post Scriptura subjungit:
Igitur* Michol filiae Saiil, nonestnatus filius usque ad diem mortis suae. Tu * i^iVif. v. 23.
autem , gloriosa filia, quia fœcunditatis donum divinitiis meruisti , sic cla-
rissimam instrue sobolem , ut inter ipsa lactantis infantiae rudimenta ad Crea-
torJs sui nutriatur amorem. Per te igitur discant cui potissimiim debeant, et
quod in regalis aulae solio sunt nobiles geniti , et quod in Ecclesiae gremio
longe nobiliiis per sancti Spiritûs gratiam sunt renati. Noli aliquando pecu-
niam praeferre justitiae, sed thesaurum verae sapientiae inhianter acquire. Regina
{a\ Reperitur intcr B. Pétri Damiani Epislolas, Lib. VII, Epist. IX.
(6) Annam Henrici Régis uxorem, Pbilippi item Régis matrera.
N n n n iij
654
A P P E N D 1 X.
quippe Saba venit non videre divitias, sed audire sapientiam Salomonis.
Quas tamen ipsa non petiit, copiosiùs reportavit. Tu etiam, filia , divinis
obediendo niandatis, sapientiam posside ; ut merearis ad salutem aniraae tuae
et terrenis competenter afHuere , et de transitorii regni culmine ad cœleste
transire.
NICOLAI PAPyE II EPISTOLA AD R... C«)
An. 1060.
B
COMITEM RUTENENSEM
Ex Conc. Labb. Tom. IX, paçj. 1097. Et ex Chron. Virdun. apud
Labb. Biblioth. Nov. Mss. p. 193.
Comitem hortatur ut Ecclesiarum et pauperum sit dcfensor, et Monasterio Virdunensi possessiones
ali({uas^ quas injuste detinet, restituât (6).
NI COL A US Episcopus , servus servorum Dei , R. . . . Rutenensi Comiti di-
lecto filio salutem , et Apostolicam benedictionem. Cognoscentes tui animi
propositum, et quod propter regnum Dei et justitiam ejus volueris renuntiare
temporali fastigio saecularium occupationum : confidenter tibi denuntiamus,
ut secundum quod tibi injunximus cum ore ad os loqueremur, Rcclesiis Dei
et pauperibus defensorem te opponas, justitiainc[ue eis adquirendo, in cons-
peetu Dei excusatus existas , quod non sine causa gladium portas. Et quia
nostrum est te admonere, si qua non negligenda cognoverimus te negligere : C
orando simul et praecipiendo autoritate Apostolica monemus , ut Monasterio
S. Pétri sito Virduni, quod venerabilis vir consanguineus tuus Waleranus
Abbas régit, curtes, quas in terra possessionis tuae habere dinoscitur , resti-
tuas : ne, quod absit, ad perditionem animae tuae diutiiis eas retinendo, ex-
communicationem ab antecessoribus nostris comprecatam invasoribus eorum
incurras. Nec volumus dicas, à parentibus tuis , vel uxoris tuae , eas servis
Dei subtractas : quia justus Dominus reddit iniquitatem patrurn in filios in
tertiam et quartam generationem. Sicut enim conscia veritatis testatus antiquitas,
S. Amantius peculiaris vester patronus eas contradidit servitorum S. Pétri
usibus.
(a) Legenduin forte Raimundum , qui anno
1065 Gordiniacensem Abbatiam , in pago Uzeti-
co sitara , Hugoni Abbati et Cluniacensi Monas-
terio subjecit.
[ b ) Nicolaum Papam adiens Walerannus
Abbas S. Vitoni, querimoniâ factâ super Comité
Rutbenensi pro fundis Ecclesise Virdunensis sitis
in Coinitatu Rutbenensi, quos S. Vitono aufere-
bat, id est Maderniacum , Puliniacum , et ah'os,
obtinuit litteras ab eo laissas praefato Comiti...
His acceptis litteris , cùm reverterelur, apud
Aremari Monasterium, veneno periit (Waler.)
et Grimoldus successit, ... Et quia eo defuncto,
non fuit qui b'tteras missas Comiti Rutenensi pcr-
ferret, adbuc Abbatia cum fundis retenta est.
Chron, f'irdun. ibid.
D
DIPLOMA HENRICI III, COGNOMENTO NIGRI, IMPERATORIS,
PRO MONASTERIO DE LEBRAHA IN PAGO ALSATIENSI SITO,
I
Quo possessiones ejusdem Monasterii confirmât.
" N nomine Sanctse et individuae Trinitatis. Heinricus divinâ favente cle-
Ex Aulogra-
phio in Arcbi-
viï S. Diony-
ciâ asservato. X Hicntiâ Romanorum Imperator Augustus. Quoniam Ecclesias Dei pro spe
An. 1056. vitae aeternae non solum nostris ut possumus donis cupimus ditare, sed etiam
ea bona unde ditantur , nostrâ Imperiali autoritate tueri, eisque confirmare ;
idcirco noverint omnes Gbristi nostrique fidèles tam futuri quàm praesentes
qualiter nos pro remedio animae nostrae, atque interventu Regni thorique
nostri consortis Agnetis Imperatricis nec non dilectissimi filii nostri Heinrici
Régis quarti , Monasterio in honorem Sanctorum Martyrum, Dionisii, Rus-
tici et Eleutherii atque Alexandri constructo in loco Lebraha dicto, in pago
Alsiacen si , ea bona quae nunc in praesentiarum jure ac legaliter possidet ,
E
APPENDIX. 655
vel in anteà jure ac legaliter acquisierit , nostrâ Imperiali autoritate contlo-
namus ac eonfirmamus : hoc est , utriusque sexûs niancipiis , areis , aedificiis,
agris , pratis , pascuis , terris cultis et incultis , vineis , aquis aquarumque de-
cursibus , iDolis , iiiolendinis , piscationibus , sylvis , venationibus , exi-
tibus et reditibus , quesitis et inquirendis , cum omni utilitate quae ullo
modo poterit inde provenire ; eâ videlicet ratione ut neque Episcopus neque
Archiepiscopus , sive Goines , sive Marchio aut Dux , sive magna sive parva
persona , supradictum Monasterium molestare , divestire aut ullo modo in-
quietare , sine legali judicio, praesumat. Et ut haec nostrae Imperialis dona-
tionis vel confirmationis auctoritas stabilis et inconvulsa omni aevo perma-
neat , liane Cartam inde conscriptam manu propriâ , ut infrà videtur , corro-
borantes , Sigilli nostri impressione jussimus insigniri.
Signum Domni Heinrici tertii Régis invictissimi , secundi Romanorum
Imperatoris Augusti.
Winitherius Cancellarius in vicein Luitbroldi Archicancellarii recognovit.
Data autem VII. Kal. Feb. anno Dominicae Incarnat. ML VI , Indict.
VIIII ; anno autem Domni Heinrici III Régis , Imperatoris II , Ordina-
tionis ejus XXVIII , Regni XVIII , Imperii vero X.
Actum Argentinae in Dei nomine féliciter. Amen.
(a) Varias Ileurici regui Epoclia suprà assignavimus, pag. 559.
B
DIPLOMA
S. EDUARDI REGIS ANGL.
Quo S. Dionysio dat Villam , quai Teintuna vocatur , sitani in ^"" *^*^-
Comitatu Oxoniensi , cum iminunitate ab omni negotio , etc.
Ex Autographo , quod asservatur in Archivis Regalis Abbatiœ
S. Dionysii in Frauda. Et ex Diibleto, Ilist. Ahhat.
D S. Dionysii in Fr. Lib. III, pp. 831 et seqq.
IN nomine summi Dei viventis et videntis : Trinitatis essentia , verè * quae * «a"^ Dabi.
Deus est, nichil mutabile , nec in aeternitate , nec in veritate , nec in vo- '^"^'l"^
luntate habet ; quae verè initiuni initio carens , finisque fine carens , ambigui-
tate cunctimodâ penitùs abjectâ , veraciter credenda est. In qua siquidem
personarum Trinitate Patris videlicet , et Filii et Spiritûs sancti , substantiae
unitatis , inefFabilis , incomprehensibilis , incircumscriptibilis , omnique sen- * oubi. sens-
sui * hnmano , etiam et Angelico inscrutabilis , et investigabilis , im- ' 'd. praeco-
penetrabilisque , semper praedicanda , laudanda , praeconiisque * infatigabili- "'^1"®
ter attollenda est iiiimensis. Quam ob causam ego Edwardus Rex Anglo-
rum , ciim essem in pace, in gloria regni mei , pro salute animae meae , Pa-
E trumque meorum , qui ante me regnaverunt , cum consultu et decreto
Primatum , fideliumque meorum , dedi Sancto Dyonisio , qui celebris
menioriae apud nos quidem nominatur , apud Francos autem et colitur et lia-
betur , Villam quandam nominatam Teintuna , in territorio et Comitatu ur-
bis quae Oxenaforda dicitur , cum omnibus appendiciis ejus , id est terris ,
silvis , pascuis , aquis , pratis , cultis , et incultis. Sit autem terra haec im-
munis et libéra ab omni negotio, excepta expeditione, et pontis, vel arcis
instauratione. Quod si qui violaverint, sit pars eorum decreto Dei , et meo ,
omniumque Episcoporum quorum nomina hîc habentur , cum Juda traditore,
cum Dathan et Abiron , in ignem aeternuni , ubi vermis eorum non moritur ,
et ignis non extinguitur , nisi reatum suum coram Deo et sancto Dyonisio
emendaverint.
656
APPENDIX.
ch-yc on. ^fnebcf oeria-'^ of bani benne- on bonc Kapan jharL''\o^
tmhoncrftAyd.^ of j^am fcajxÀc on bnyge pytCT of ]>arrt ?y^^ "J?"'
fiiUapiUc.'} of b^erm'Ueron cobbanî^il- j oj^|)aeperliyUer-on cobbaribrioc»
j of bam bnocner anblang Jlp^ea, mef mner pennic.|Jt>a.TO jjamTuaban.
aml|tebc-l oîppu^beon ji]pomajbpb."J of bamfojibconjnjimçep
bojvn-'l of bam bojinc-anbUng penpic oriheafolcefescpj^ ofheafolcef
b^feranblai^Tcmefe'bebealfanftpeame- efcmncbic lacer- pif ij^^^em^e
to bampubapib^ mn-'p xftXjjiefv of fjiiSelej' fcancon f>onerfiaman pa^g*
-j of banip4F°^f^^5]%^l of Jjam5jiafeanblan5j7e5ef onpvÔika..
1 of icnre-lca, fpa cfcoti honer fcan •
Anne Doniinicae incarnationis millesimo quinquagesimo nono scripta est
haec cartula , his testibus consentientibus , quorum nomina inferiùs car-
raxari * videntur. «J* Ego Edwardus Rex totius Britthanniae telluris hanc
meam donationem sancto Dyonisio concessi , et signo agiae crucis munitam
condonavi. -J- Ego Eadg}'th conlaterana * ejusdem Régis hoc * mihi placera
cum benivolentia professa sum. -J- Ego Stigandus Metropolitanus Christi
Ecclesise Archiepiscopus , necne * Wintoniensis Ecclesise , donuni Régis cum
tropheo sanctse crucis libentissimo animo confirmavi. -J- Ego Kynsinus Ebo-
racensis Ecclesiae Archiepiscopus praefatum munus consolidavi. ^ Ego Wlf-
* idem wis- wiuus * Dorcacastreusis * Ecclesiae Episcopus praedictum hoc Régis donum
benignissima manu conscripsi. -J- Ego Dodico Episcopus conclusi. «î-'IEgo
Herimannus Episcopus consigna vi. «J* Ego Aldredus Episcopus consensum
prœbui. -^ Ego Willelmus Episcopus consensi. -J- Ego iEgelraœrus* Episcopus
corrobora vi. -J* Ego Haroldus Dux. -j* Ego TËlfgar * Dux. -J- EgoTostig* Dux.
•J- Ego Leofwine* Dux. -J* Ego Gyrth Dux. ^ Ego Spegen* Minister.
f Ego Eadric Min. f Ego Godric M. f Ego Ator M. f Ego Esgar M. f Ego
Ravlf M. f Ego Rotbert. M. f Ego Brihtric * M. f Ego Vif. Minister.
•J- Et ego Balduinus sancti Dyonisii Monachus , sub regimine Abbatis mei
Hugonis constitutus , tune temporis Anglorum Régis Edwardy Medicus ,
omnibus quorum hîc adnotata sunt nomina , sine cujuslibet calumpnia scrip-
tum hujus donationis confirmantibus , de manu ejusdem Régis et scriptum et
donum imperpetuum sancto Dyonisio habendum suscepi.
U^pan^ cmgcgnetfputmj bifcop-"i jiAulp eonl'-i c-dlic-mine-he^eruLronqpcnM
con^ereine-'rneonbUce-' t iccyoereoy ptc KaEbbe-gcunnan'cnirte-o jce- ûiomfieî
Mixohir hàl^an n^njcTiebe-geonian-rer. parc lanb lex tengctune- t aflc p^ey■A Jjinga
batj'be-pîcninn mioniHcfi-rogc: Dynab- on puie-- -| on peiie-'ini&racc-'imiî) jocne-'rpd.ruU
1 rP^pop^'T?* "^^^ me py Iran ouhdn&e-pto^-onéecgC'i acpccn-pop mtnpe i^pt^
hacle-'IpvcchepiSgoS-pci'eKKX. op hxpchdii-^an rcoyer^cuzx^c- f ic pille t pcWcop
oihce DOC b<jcnx0« be minan pullân cdeacan.-
Versio Latina D, Morton. Excerpt. I. Saxonici.
H M SUNT ipsae terrarum metae in Taengtune ; id est primùm ab illo rubro
clivoin(w/ ad) Alfredi vallem : et ab illa valle , in Leporis Lapidem : et
ab illo lapide , in Maegnhilde coUem : et ab illo colle , in Rise Puteum : et ab
illo puteo , in Tharuga Lacum : et ab illo lacu , in illum Holan rivum ; et ab
illo rivo , in Corylorum vadum : et ab illo vado , in longum vise , in illum
Stapel * : et ab illo Stapele , in siccam lacunam : et ab illa lacuna , in plé-
num puteum : et ab illo puteo , in Cobham collem : et ab illo colle , in
Cobham rivum : et ab illo rivo , in longum alvei , in Wenric, et ità in illum
rubrum clivum. Use sunt ipsje metae in illum ericetum : illuc in Toligth , id
est à Diclac * , in Wilsted : et à Wilstede , in Rithera vadum : et ab illo
vado, in Wireneges spinam : et ab illa spina , in longum Wenric , in Bea-
folces podicem ; et à Beafolces podice, in longum Tamisii per dimidium
alvei,
consignan
• Dubl. Ead-
gyd Conla-
terans
• apud Dubl.
deest hoc
• Dubl. Pin-
toniensis
pinus
' id. aliàs.
Dorcaces-
trensis
* id. Azelmae-
rus
* id. Alfzan.
♦ Tostiz.
' id. Leof-
pine
* Gystd.
* id. Spezen.
• id. Brith-
tric.
* obeliscum
fosf a lacus
B
D
E
APPENDIX. 657
A alvei , rursus in Diclace. Hae sunt ill« metae in ipsas sylvas : illuc in id est
primiim à Fritheles Saxo , in ipsain Saxosam viam : et ab illa via, in Feste
Lucum : et ab illo Luco , in longum viae , in Salicetura : et ab illo loco {seu
campo), ita rursùs in ipsum Saxum.
Ejusdem Excerpti interpretatio tradita à Guill. Camdeno, et apud
Dubletum édita , pag. 832.
HiE SUNT metae terrarum quae spectant ad Tengetum. Primum à rubro
clivo ad Alfredi vallem : ab illa valle ad Leporis lapidem : ab illo lapide ad
Megnhild coUem : ab illo colle ad fonteni Rise : ab illo fonte ad Tliaringa
lacunam : ab illa lacuna ad Hollam rivulum (a) : ab illo rivulo ad Corylorum
B vadum : ab illo vado per viam ad Stapele : à Stapele ad puteos siccos : ab
illis puteis ad Fullonum fontem : ab illo fonte ad Cobbam coUem (b) : ab
illo colle ad Cobbam rivulum ; à rivulo per decursum rivuli , et ità ad Ru-
brum Clivum. Hae sunt metae terrœ incultae quae adjacet ; primiim à Diclac,
1 . fossa lacûs , ad Apilsted , 1 . pomorum locum ; ab Apilsted ad Rider va-
dum (c) : ab illo vado , ad Werenegs (d) Spinetum : à spineto illo , ad
Beafolces finem sive podicem : et indè per médium Tamisis alveum . rur-
sîis ad Diclac. ILe sunt metae silvae quae adjacet : primùm à Friteles Saxo ad
viam Saxosam : ab illa via, ad Fest : inde juxta viam ad Withilea , et ità
ab illo loco rursùs ad SaxUm.
Excerpti U versio latina à D. Morton.
C
Edvardus Rex salutat Wulfwin Episcopum et Radulfum Comitem, et
omnes meos Equités in Oxfordice Comitatu , amicè ; et ego dico vobis
quod ego donavi Christum et sanctum Dionysiura , in ejus sacrum Monaste-
rium trans mare , ipsas terras apud Tengetum , et omnibus illis rébus lis
quae ad easdem cum jure adpertinent , in sylva et in agro , cum saca et cum
soca , ita plenè et ita firme , ~ id niihi ipsi in manu stetit , in eo die et
postea , propter meae aniniae salutem. Et (e) ex ipso sacro loco exclusi.
Et ego volo quod Episcopus paret librum ad hoc , per meam plenam vo-
luntatem.
D
Latina versio Guillelmi Camdeni, à D. Dubleto édita pag. 833,
cum notis D. Tate.
Edward us Rex Wlfinum (f) Episcopum , et Radulphum Comitem, et
omnes meos Ministros in Comitatu Oxoniensi , saluto amicè : et notum vobis
facio me dédisse Christo et sancto Dionysio , et sacro ejus Monasterio trans
mare , terras de Tengetum (g), et singula quae ad easdem jure pertinent in
sylvis et agris , cum saca (h), et cum soca (i) , tam plenè et plenarie ,
quàm fuerit in mea ipsius manu illo die, et jam indè sit Dei et sacri illius
loci. Et volo Episcopum ut hoc in librum référât (k).
[a) HoUan-broc. Hollyn , genus arboris , agri- scribcnda omninô errasse. Sententia videtur hu-
folium, vel aquifolium. Morton. jusmodi : Et quicumque obstitcrint Imic dono, sint illi
(6) Montera acutum (*), per decursum rivuii. ex ipso sacro loco exclusi. Ita annotât Dom. Morton.
Camden. (*) Verùm ex D. Morton , malè pro (f) Wulfinus fuit Episcopus Dorcaccstrensis
Cobbam acutum scribit Caraden. Cobham enim clectus anno 1033.
nomen proprium ipsi videtur. Ham propriè vil- {g) Tengetum : hodie Teinton in Comitatu
lula, Gallicè Hameau. Cobham nomen loci fre- Oxoniensi.
qucns in Anglia. Ut) Saca , est cognitio causarum in suo tcrri-
(c) Rider vadum , Horsemans ford , Riders tono; et, ut in vetusto habetur libro, Encbci-
ford, Anglicè. Morton. son ; Francorum linguù dicitur Assise.
(d) Werenegs, nomen est proprium viri : Spi- («') Soca est libertas ut incolaa sint immunes à
netmu , Spinam : ad Beafolces per Penric. Cam- vectigalibus de rébus venditis et eniptis.
den. {k) Id est volo Episcopum inde librum con-
(e) Crediderim scribam in penuitima linea ex- iiccre plenâ licentiù mcâ. Ita D. Tate.
Tome XI. O ooo
658 APPENDIX.
HUGONIS REGIS PROMISSIO IN DIE CORONATIONIS SVM.
3. Jui. 987. Ex Archiva S. Martini Turonensis.
HUGO Deo propitiante mox futurus Rex Francorum, in die Ordinationis
meae promitto coram Deo et Sanctis ejus quod unicuique de vobis* eom-
missis canonicum privilegium et debitam legem atque justitiam conservabo ,
et defensionem, quantum potuero, adjuvante Domino exhibebo , sicut Rex
in regno suo unicuique Episcopo et Ecclesiœ sibi commissae per rectum
exhibere débet , populoque nobis credito me dispensationem iegum in suo
jure consistentem nostrâ auctoritate concessurum. Hugo Rex. g
EJUSDEM HUGONIS REGIS , S. MARTINI ABBATIS SACRAMENTUM.
Ex eodem Archiva .
EGO Hugo , annuente Domino, Francorum Rex , Abbas et Canonicus
liujus Ecclesiae Beati Martini Turonensis , juro Deo et Beato Martino me
de caetero protectorem et defensorem fore hujus Ecclesise in omnibus neces-
sitatibus et utilitatibus suis, custodiendo et servando possessiones , honores ,
jura , privilégia , libertates , franchisias et immunitates ejusdem Ecclesiae ,
quantiim divino fultus adjutorio secundùm posse meum recta et pura fiet.
Sic me Deus adjuvet et haec sancta verba.
Finis Tomi undecimi.
f
»«^
659
INDEX GEOGRAPHICUS.
Litterœ, qiue numéros sequuntur , dénotant litteras positas in margine : littera n Notas indicat.
ABALLO, urbs in Burg. Avalon.
162. c.
Abbatiae. Uniuscujusque Abbatiœ no-
men quiere juxta seriem alphabeti-
cain loci in quo sita est.
Abbatis villa , urbs in Coniit. Pon-
tiv. Abbeville.
Abbatis villae castrum. 54. b. 130. a.
434. a.
Abcndonia, oppidum Angl. in Co-
mit. Berclieriae. 636. d.
Abennithi, in Scotia. 156. d.
Abrincae, Abrincatina et Abrinca-
tarum urbs, Avraiiche. 52. c. 70.
b. n. 340. b.
Abrincatenses. 324. c. d. 333. d.
340. e.
Abrincatensis , seu Abrincensis Ec-
clesia, sedes. 90. d. 239. a. 246. a.
379. c.
Abrincatensis Comitatus. 35. a.
Abrincatin. Abbatia Sancliiuonial. 340.
b.
Abrincatuorum fines , pagus. Pays
d'Avranche. Abrincense territo-
rium. 88. n. 137. a. 324. c. d. 333.
d. 340. e.
S. Abundi Ecoles, in loco de Mer-
puis , Diœc. Xanton. S. Alton.
199. e.
Adana , Ciliciae civiths in Patriar-
chatu Antiochcuo. 460. n,
Adoysi fluvius. 200. b.
Adriacus , villa cujus tertia pars
Mon. S. Salvii Monterol. conccssa
est. 575. d.
Adriaci villae Eccl. 575. d.
Adriacus , in pago Belcinensi. 601 . b.
Adriaticum mare. 619. a.
Adula , mons B«lgi<ae terminus. 83.
n.
Adura, Ajrre. 431. d.
Adurcius, fluv. in pago Ausciensi ,
l'Adour. 486. b. n.
jEdua , Augustidun. et Augustodu-
num, Autun. 418. b. /-'«/e Augustod.
S. jEgidius, villa in Occitan. 510. n.
513. b. P'ide S. Egidius.
yEgyptus. 89. e.
jEgyptii. 357. a. b.
Afri , seu Sarraceni. 227. c. 495.
a.
Africa, 102. e. 286. a. Africa tellus.
435. b.
Agareni. 49. b. 290. c.
Agaunum , S. Mauritz en Valais. 546.
c. n.
Agauncnsis Abbatia, Monast. Eccl.
S. Mauritii Agaun. 542. a. b. c,
n. 545. b. 546. b. c. e.
Agaun. Burgus. 546. b.
Agennense solum , seu Aginn. CA-
genois. 395. a.
Agennensis Episcopatus. 39o. a. c.
Agennensis Eccl. 395. b.
Aginna, Agen. 431. d.
Aginncnsis Diœc. 486. n.
Agniona, fl. in Fland. 381 . d.
Agomelinda , seu Agemclinda, mons
prope Ardeam. 300. d.
Agoniacum castrum , in pago Petra-
gor. 287. d.
Agrippina civit. Agrippina Colonia. Co-
logne. 458. b. 462. b.
Aissingehem , villa pertinens adj Mo-
nast. Watinense. 105. n.
Alba, fl. 356. a. 358. b.
Albanensis pagus. L'Albanois. 548. c.
d. n. 555. c. n.
S. Albani Capella , in Diœc. Vienn.
554. a.
Alba-rocha, in pago Pclragor. 287. d.
Alba terra , ubi Eccl. B. iM. Stamp.
Alodura possidet. Aubterre. 579. d.
Albemarla, Aumale. 358. c.
Albenienses. 391. a.
Alberti-villare , prope Paris. 605.
d.
Albiensis civitas. Albi. 422. n.
Albienses. 420. b.
AlLigens. Pagus. 420. b. Episcopatus,
422. c. n.
Albiniacus , villa et Eccles. S. Mar-
celli , pertinens ad Monast. S. Be-
nigni Divion. 558. d.
Albiniacus , pertinens ad Mon. S.
Salvii .Monster. et Eccl. ibidem.
575. c.
S. Albinus, locus et Eccl. prope Ar-
chas. 40. a. 246. d. 330. d.
Albonensium Comitatus , dependens
ab Eccl. Vienn. 549. n.
Albona , villa cum Eccl. S. Gorgo-
nii, in Diœc. Vesont. 550. e.
Albriniacus cum Eccl. S. Joannis ,
in Diœc. Gratianopol. 5S6. a. b.
Albula seu Aubetta , fl. in Norm.
244. d.
Albus-mons, possessio Mon. S. Salva-
toris in Vosago. 368. d.
Alchonay , villa conccssa Mon. S.
Salvii Monst. 576. a.
Aldenarda , Adelnarda , Aldenardum
oppidum , Audenarda , Audonar-
de , Oudenarde , urbs Fland. 254.
c. 365. e. 383. a. 384. a. 389. a. n.
392. n.
Aldenardenses. 391 . a.
Aldenburc ^ altare pert. Eccl. Tor-
nac. 255. u.
Aldenburgenses. 391. c. n.
Alcmania , Alainania , Alemannia ,
Allemania , Almania. 2. d. 26. d.
28. b. 155. a. 156. d. 191. d. 276. b.
367. e. Alcnianicus Ducatus. 615.
e. 6l6.b. 617.a. 618. b. 619. b. c.
Aleraanni , Alamanni , Alemannorum
gens. 21. n. 159. a. 160. b. 194.
d. 196. d. 399. b. 450. d. n. 616.
b. d.
Alencio , Alcntio , Alenlium , Alen-
cium castrum , Alcntium castr.
Alleiitii castrum , Alanco , Alen-
coniiim , oppidum Norm. Alencon.
40. a. 44. a. 79. a-e. n. 80. a. 178.
d. n. 226. n. 229. n.244 d. 323. a.
b. 326.a. b. c. n. 339. c.
Alenconiensis seu Alention. pagus ,
in Comit. Oximensi , fAlençun-
noif. 84. n. 178. n.
Alentini , Alentii cives , ceiu: d" Alen-
con. 179. a. 336. b. d.
Aleshusan , praedium Hermanni Con-
tracti celeb. Script. 22. a.
Alesum et ejus Eccl. in Episcop. Va-
lentin. 545. c.
Aletensium seu Macloviensium fines.
88. n.
Alexandria. 54. b.
Alfagius , Altafagus , vel Altifagus,
burgus in Caletis ad scdam, Aufay .
246. c. n.
Alfag. Eccl. S. Albiiii. 246. d.
Alfagenses Heroes. 246. c.
Alingavia. Vide Lengiacum.
AUobroges. 453. c. 500. n.
AUobrogura fines. 439. a.
Almanachias , locus in Norm. ubi
fundata est Eccl. Sanctimonial. 45.
d.
Alostensis seu Alostanus Comitatus.
381. en. 417. n.
Alpes. 208. d. 260. a. 261. d. 353. n.
420. e. 457. b. 640. e.
Alpes Penninse. 83. n. Apenninae. 260.
b.
Alj)es S. Mauricii. 546. b. c.
Alsatia. 3. c 5. a. 25. e. 27. c. 28. a.
367. e. 368. n. 419. n. 426. b. d.
548. n. 641. b. c.
Alsaciensis pagus. 422. d. 654. d. e.
Alsatienses. 509. b.
Alsensis Comitatus, in Burg. 421. n.
Alsensis pagus in Burg. l'Auxois. 490.
n.
Alta-ripa , locus in Norm. ubi est
Eccl. S. Martini. 225. c.
Alta-rivoria , Autte-rivoire , ubi Eccl.
S. M. cujus parlera habet Mon. Savi-
niac. 200. a.
Altavilla, in tcrritorio Constantin. 139.
b.
Altela fl. terminus Pontivi , l'Aude.
176. n.
Altimontense, seu Altimontis Monast,
juxta Melbodium. Hautmont. 374.
d. 462. a.
Altinghcnsis villa et Eccl. in Ardea.
306. e.
Altissiodorum. 281. d. f irfe Autissiod.
Altissiodorcnsis pagus. 114. c. Fide
Aulissiod.
Alvernicnses. 340. d. Fide Arverni.
Aluia, inTuron. Aluie. 645. e.
S. Amandi Cœnob. in fland. 110. b.
S. Amandi Cella, in Provincia. 545.
c.
Amatissa fl. l'Amasse, in Ligerim Am-
basiai defluens. 257. a. n.
Amazones. 68. n. 623. b.
Ambariacum , Villa in Comit. Lug-
dun. 544. b. 545. b.
Ambasia , Ambaciae, Ambasium, Am-
basiacum , Ambasius , Ambasium
castrum , oppidum , Arx, castrum
Ambasiense. 137. d. 257. a. b. d.
e. n. 258. a. d. e. 259. a. c. 265. d.
e. 266. b. d. 267. a. 268. c. 273. b.
c. d. e. 274. a. b. c. 507. a. 645. c,
d. 647. e. Amboife.
Ambasienses , Ambaziacenses. 256.
660
INDEX GEOGRAPHICUS.
d. 257. e. 267. à. 268. b. 274. c.
Basilica S. M. Ambasiœ. 257. a. b.
Bccl. S. Dionysii Ambas. 257. a.
Arabaziensium Marchia. 268. b.
Amberrae , seu Ambreras , oppidum
in confin. Norm. Ambieres , Am-
bierez , Amhrebieref . 44. b. 84. a.
b. c. 232. a. b. 337. d. n. 338. a.
341. e. n. 342. a.
Amberta, in Episcopatu Lugdun. 545.
b.
Âmbiani , Ambianum , Ambianensis
civitas , Amiens, 131. c. d. 251. n.
324. b. 434. a.
Ambiani , Ambianorum territorium ,
Ambian. pagus. L'Amienois. 133. d.
183. n. 340. d .424. c.
Ambianenses. 340. d.
Ambiani veteres. 176. n.
Ambian. Eccl. S. M. Basilica. 132. a.
424. c. d. 433. d. 434. a.
Ampliputeus , Amplepuys , cuj. Eccl.
S. M. port, ad Mon. Saviniac. 200. d.
Andagincnse S. Huberti Mon. et
Eccl. 149. a. b. en. 150. a. b. e. n.
151. d. Fide S. Hubert.
Andecava urbs , Andecavis civitas ,
Andegavi , Andegava , Andegavia,
Andegavum , Andecavi , Andega-
vensis civitas , Angers. 29. e. 30.
a. 78. d. 117. d. 137. d. 138. a.
c. 155. d. 169. d. 216. e. 217. a.
218. a. d. 219. c. 241. d. 258. b.
266. C.269. b. 270. c. 271. b. 273.
b. 274. c, 277. b. 278. a. 280. a.
286. c. 336. e. 337. a. 347. d. e.
348. a. b. 413. a. 418. d. 421. d.
429. c. 524. d. 529. e. 593. b. en.
647. b. d. 649. c.
Andegavae civitatis suburbium. 217.
a. 271. b. 647. c.
Andes , Andegavi , Andegavensis pa-
gus , terra , Provincia , Andegavo-
rum terra , Andegavensis regio ,
Anjou. 30. b. 77. b. 79. b. 112. n.
138. d. 178. b. 244. d. 268. d. 278.
n. 336. e. 340. d. 413. a. 624. e.
Andegavensis Comitatus. 30. c. 50. d.
78. 6.85. C.137. d. 138.b.d.l80.
b. 212. c. 276. e. 429. n. 647. d.
Andegavenses , Andegavi , Andega-
vini, Andecavini. 30. c. 170. n.
217. b. 220. b. c. 226. b. d. 228.
c. d.231.c. 241. d. 244. b. 256. d.
265. d. n. 266. b. c. d. e. 269. b. c.
d. e. 270. a. d. 285. d. 286. b. 334.
d.335. n.336. a. c. d. 337. e. 340.
d. 341. e. 391. b. 413. a. 646.
c.
Andegav. Episcopatus. 601. b.
Andegav. Eccl. mater. 217. a.'
Andegav. S. Albini , Mon. Abbatia ,
Eccl. 217. a. 285. n. 286. n. 287.
a. 506. d. 593. c. 649. d.
Andegav. S. Nicolai Mon. Abb. Eccl.
Oratorium, in suburbio. 138. b.
217. c. 218. a. 271. b. n. 348.
a. 419. b. 426. n. 429. n. 505. e.
593. a. b. n. 647. c. 649. c.
Andegav. SS. Sergii et Baccbi Mon.
136. d.
Andegav. S. Trinitatis Cœnob. seu
Mon. Sanctimonial. 218. a. d. Eccl.
287. a.
Andegav. S. Salvatoris Mon. 30. a.
Capellula. 529. e. Fide Aquariense
Mon.
Andegav. S. Pétri Cella et Eccl. 429.
n.
Andela, Cœnob. Virginum in Alsa-
tia. 426. d. Eccl. 641. c.
Andella , fl. Limes Norm. 83. n.
428. n.
S. Andeoli Eccl. in Episcop. Lugdun.
545. b.
S. Andreae Eccl in territorio Brivat.
588. c.
Andrensis Eccl. Mon. Templ. 305.
a. n.
Andria, in Comit. Gisn. 298. b.
Andria , Endria , Anger , Angner,
fl. apud Turon. l'Indre. 257. e. nn.
Fide Anger et Endria.
Andrisia , Andresius , Andrisius , En-
drasius , fl. l'Indrois. 257. e. n.
274. n. Fide Endrasius.
Anethum , villa in territ. Meld. 605. d.
Angeliacenses. 264. c.
Anger , fluv. ap. Tur. 265. n. Fide
Andria, Endria.
Angeriaci seu Angeriacensis et Ange-
liacensis S. Johannis Eccl. Mon.
Cœnob. Abbatia. 119. c. 120. a.
221. b. 264. c, 373. d. n. 426. d.
n. 506. e. S. Jean d'Angely. Fide
Engeriacus.
Angli , Anglica gens , natio , plebs ,
Anglici, Anglorum gens , Angli
Saxones. 40. b. 47. c. 50. a. d. 51.
b. c. 52. a. b. 53. b. c. 54. a. b.
d. 74. b. 75. b. 78. c. 87. c. e. 94.
a. e. 95. b. e. 96. a. d. 97. a. b.
98. b. c. d. 100. a.b. d. 101. d. e.
102. b.d. 103. a. loi. a. b. 139. n.
148. c. d. 150. b. 155. b. d. 156. b.
157. a. 165. b. 166. b. c. d. 167. d.
168. c. d. 169. a. 173. d. e. n. 174.
c. d. n. 176. d. e. 177. a. 182. a.
183. c. 184. a. b. c. e. 185. a. c. n.
186. a. 190. n. 192. n. 198. b. 206.
d. 207. a. b. d. 208. a. b. d. e. 209.
b. c. d. 210. c. 212. n. 216. b. c.
234. a. 236. a. e. 237. a. b. n. 239.
b. n. 240. d. 241. n. 242. n. 243.
a. 248. c. 254. n. 256. a-e. 258. c.
282. c. 283. a. n. 284. a. b. 286. a.
291. d. 293. b. 310. n. 311. c. e.
312. b. n. 313. a-d. 314. a. c.
317. c. n. 318. b. 339. b. 360. e.
365. d. 366. e. n. 474. d. 626.
a. d. 630. b. e.637. e. 638. a. 640.
b.
Anglia , Anglorum patria , regio , reg-
nura, terra j Anglica Monarchia ,
Anglica terra, Anglicum. regnum 5.
n. 6. a. 7. e. 8. b. 25. c. 30. b.
31. a. 34. n. 36. a. 37. a. 38. d. 40.
b. c. n. 41. c. 45. b. 49. d. e. 50.
a. b. c. n. 53. c. d. e. 54. b. c. 55.
b. 56. e. 74. b. 75. a. 85. n. 88. a.
91. c. 94. d. e. 93. b. 101. a. 103.
e. 106. c. 133. d. n. 137. e. 142.
b. 148. b. d. e. n. 149. a. 130. b.
153. d. n. 154. a. b.c. n.l53.a.n.
156. b. 157. b.l38. b.l62. b. 165.
b. 166. a. c.d. 167. c. d. 168. a. n.
169. d. 173. b. e. nn. 174. b. n.
175. a. e. 176. a. d. e. 177. a. b.
178. a. 182. a. c.d. 183. d. 184. n.
183. n. 186. b. 187. b. c. d. 189.
a. b. d. 190. a. e. 191. b. 192. a-e.
193. a-d. 206. c n. 207. a. b. d.
208, a. 209. e. 210. a. b. c. d. n.
211. b. c. 212. b. c. 213. b. n.215.
a. 216. a. b. 220. c. 221. n. 223.
a. n. 223. a. 227. b. 234. a. b. c.
235. a. 237. c. n. 238. a. c. 240. c.
e. 241. n. 242. a. n. 243. a. e. 245.
n. 246. a. 248. b. c. d. 253. b. 236.
a. b. n. 238. b. c. d. 261. c. 263. a.
265. b.270. c. 282. a.c. 283. a. n.
284. a-e. 285. a. 286. a. 287. a.
288. b. 294. b. 301. a. 303. b. 303.
a. d. e. 306. b. c. 309. d.310. a. b.
c. 311. b. d. n. 312. a-d. 313. a-e.
n. 314. a. c. d. 313. a-e. n. 316.
b-e. 317. a. d. 318. a. 325. a. 339.
d. n. 344. b. n. 349. c n. 331. a.
b. 332. b. C.553. a. 337. a. d. 360.
b. c. e. 361. d. 363. c. 363. d.
366. e. n. 367. a. 371. b. 377. e.
382. c. 383. a. 392. n. 394. a. 400.
a.b. c. nn. 415. e. 420. a. 424. a.
428. b. 432. c. 433. a. 507. e.
508. e. 522. e. n. 626. d. 629. d.
630. c. 636. c. 637. e. 638. a. 640.
b. 642. d. 644. b. 646. b.
Anglicae. Provinciœ. 240. d.
Anglicum mare. 138. e.
Angolisma , Angulisma et Engolisma
civitas. Angouléme. 263. e. 264. c.
Fide Engol.
Angolismenses. 269. a. Fide Engol.
Anguliacus , villa in Parochia. S.
ApoUinaris , cujus tutela Mon. S.
Benig. Divion. concessa est à Rob.
I. Burgund. Duce. 610. a. c.
S. Anianus, in pago Turon. 137. d.
S. Aniani terra. 265. d.
S. Aniani praedium in suburb. civit.
TuU. 153. b.
Aniciensis Episcopatus , Evêché du Puj.
428. d.
Aniciensis atque Vallavensis Eccl. B.
M. 428. b. c.
Aniciensis S. Pétri Monast. 428. c.
Anneciacum , Anneci. 548. n. Ane-
cium AUobrogum. 553. n,
Annecii lacus. 533. nn.
Ansacum , Ansac, cujus Altare pert.
ad Eccles. S. Barthol. Bellov. 573.
b.
Anse, ager, ubi Eccl. S. Boniti Mar-
ciaci , perlin. ad Mon. Saviniac.
200. d.
Anseroiniae Comitatus pert. ad Eccl.
S. Huberti Andag. 150. b.
Antiocheni. 265. b. 646. a.
Antiochenus Patriarchatus. 460. n.
Antiochia, 169. e. 210. d. 353. b.
383. b. 459. c.
Antoniacus, villa et Altare prope Paris.
Anton. 597. d.
Antverpia , Andoverpum , Andwarpum,
Antvyerpha, civit. in confin. Loth.
et Fland. 67. a. 164. d. 355. e. 425.
n. Anvers.
Antvcrpienses fines. 109. a.
Antwerpba Marcbia. 67. b.
S. ApoUinaris Parochia , in qua An-
guliacum possidet Abb. S. Benig.
Divion. 610. a. d.
Apredunum , villa in Comit. Forensi.
544. c.
Apreduni Eccl. 344. c.
Apuli. 227. c.
Apulia. 3. c. 21. n. 29. d. 41. c.
42. d. 44. c. 46. c. 49. b. c. d. n.
60. d. 73. d. 101. a. 139. n. 140.a.
b. n. 162. d. 163. c. 187. d. 189.
c. 191. c. 210. d. 213. n."214. d.
215. d. 219. a. 225. a. 226. a. c.
227. b. e. 230. b. e. 231. a. c. n.
232. c. 233. a. 262. b. 285. n. 286.
a. 334. e. 339. d. 340. c 347. a.
332. a. 333. a. 393. b. 403. c 404.
a. d. 405. a. 410. b. 422. a. 428. b.
n. 431. d. 642. c. d. 649. e.
Apuliae Ducatus. 49. n. 140. n.
Apulienses. 21. n.
Apulienses N'ormanni. 49. c. d.
Aquariense Monast. Andegav. VE-
viere. 429. c. n. Fide Andeg. S.
Salvat. Mon.
Aquae, Aix-la-Chapelle. 164. b. d.
202. d. Vide Aquisgranum.
Aquae-Sextiae, Metrop. Aquae. Aix en
Prov. 67. n. 347. d. 551. c.
Aquensis Provinciae Eccles. 513. n.
Aquila , castrum à Fulberto de Bei-
na constructum .225. e.
Aquilana silva , seu Aquilina , Ane-
Une , in qua villam babet Mon.
Fossat. 577. d. n.
Aquilina, locus seu silva, in qua
terras possidet Cœnob. S. Maglorii
Paris. 568. a.
Aquinum, Ital. oppid. 416. b. n.
Aquinum seu Aquignium, in terr. Gisn.
300. a.
Aquisgranum. Aix-la-Chapelle. 5. n.
INDEX GEOGRAPHICUS.
66i
!9, e. 20. d. 60. d. 61. a. 66. a. b.
418. c. 429. a. 557. n. 558. b.
617. c. Vide Aquae.
Aquisgraiii Palaliiim. 10. c. d. 215.
b. 617. e. 619. a.
Aquitani. 96. c. 101. C 120. d. 155.
n. 236. c. 285. d. Aquitani Wasco-
nes. 286. n. Aquitanica gens. 625.
b.
Aquitania. 59. b. 77. c. 83. c. 119. d.
c. 120. b. d. 121. a. n. 133. d. 142.
d. 159. d. 162. b. 220. b. 260. b.
c. d. 261. b. 264. b. n. 269. c. 288.
c. 353. a. 371. a. 373. a. 426. d.
507. e. 508. b. 509. b. 624. d. 625.
b. 652. d.
Aquitanise Ecclesiae. 101. a.
Aquitanicae partes. 508. a. Aquitania
prior. 418. n. Aquitania seu Aqui-
tanica Provincia. 260. c.
Aquitanici. 652. d.
Aquitanicum regnuin. 625. c. Aquita-
nia; Dueatus. 119. b. 285, d. 486. n.
Aquitanicus sinus seu Oceanus. 260.
c.
Arabia. 102. d.
Arabitae , Arabes. 322. n. 432. e.
638. c.
Aragonia, Arragonia. 394. n. 486. n.
Ara-leonis, seu Aralune et Arelunae
castcUura, loO. e. n.
Âraris seu Sauconia fluv. La Saône,
368. n.
Arausirensis pagus. 601. a,
Axbrella seu Arbrevilla , villa pert.
ad Mon. Saviniac. La Bresle. 200.
c.
Arcae , Archae , Archarum seu Ar-
cense castrum et oppidum , in
pago Nonn. Arques ou Tallou. 39.
d. e. 57. c. 81. a. b. c. e. n. 82. d.
179. b. 222. d. 240. b. 316. c. 330.
a.b. ç. d.n. 331.a. b. c. 476. c. n.
Arcas, villa in pago Vicnn. 543. b.
Arcensis silva , la Forêt (P Arques.
81. n.
Archacenses , ceux d'Arqués. 246. d.
Archarum fl. la Rivière d'Arqués.
335. n.
Arcbensis Comitatus, Comté d'Arqués.
330. a.
Archiacus, in Comit. Engolism. 264.
a.
Arda , Ardea, Ardua, castrum et op-
pidum, Ardes ou Ardres. 29S. nn.
298. n. 300. c. d. e. 301. a. nn.
302. e. 303. b. 304. a-e. 305. a.
b. c. 306. a. c. d. 307. a. b. Fide
Ardense oppidum.
Ardea, civitas Italiae. 301. a.
Ardenna silva , Arduenna , Argona
silva. 150. b. 253. nn. 260. b. 374.
c. 376. b. n.
Ardennenses. 391. a.
Ardennensis Provincia, Arduenn. pa-
gus. 253. c. n.
Ardens , silva , cujus partem habet
Monast. Saviniac. 200. d.
Ardense oppidum. 305. b. Ardes V.
Ardea.
Ardenses. 299. n. 300. d. 302. a. b.
303. a. d. 304. b. d. 306. a. b.
Ardensis fnmilia. 301. n.
Ardensis honor seu Comitatus. 303.
d.
Ardensis Dunjo. 304. c. d.
Ardensis S. Audomari Eccl. 302. e.
303. a. 305. b. c. Cimiterium. 303.
b. Tenipl. d. Eccl. Monach. 303.
c. Ecclesiola. 307. a. Paroch. b.
Collegiata. n.
Area-Bacchi , Rebrechien , villa prope
Aurelian. urbein. 425. n.
Arelatcnse regnum, seu Burgund. 67.
n. 558. c. Vide Burgundia.
Arelatensis Provincia Ecclesiast. 142.
d. 513. n.
Arelatum civitas. 67. n. 260 c. 545. c.
Arles.
Arelura, villa in pago Vienn. 543. b.
Areluna, vel Areleo, id est castrum
de Erions, olim civit. 359. d. Are-
lensis, id est castrum de Erlans. n.
Arlons.
Aremarensis Abbatia. 249. b. Are-
mari Mona.st. 146. d. 654. n.
Arenularum Planities , prope Stamp.
La Plaine des Sablons. 579. n.
Areoraarense Monast. 204. a.
Areum, villa Eccles. Virdunensis. 250.
b.
Argcnti nenms, in quo S. Sevcrini
Monast. Canonicorum. 221. a.
Argentiae, Argentomuin , Argento-
nium , castr. ad Olinam fluv. in
Norm. Arfjentomus , Argenten, Ar-
gences , Argentés , Argentem, Ar-
genten. Argentan. 39. b. n. 247.
n. 329. c. a. 333. d. e. nn. 393.
n. 402. c. 403. n.
Argentina civitas , Argentoratum , Ar-
genturatura , Strasbourg. 2. a. 3.
e. 4. b. 5. a. 20. a. c. 24. b. 66.
c. 164. n. 214. a. 368. c. 416. d.
418. d. 461. d.640. b. 655. b.
Argentinensis Episcopatus. 422. d.
Argentin. Monast. S. M. V. 416. d.
Argentin. Monast. S. ïhomae Apost.
418. d.
Argentin. Monast. S. Pétri Apost.
418. d.
Argento, fl. apud Andegav. Argentan.
267. n.
Argentoratum. Fide Argentina.
Argentrada , in pago Cenora. Argen-
tré. 280. n.
Argentulum in Norm. 182. n.
Argubium, villa in Pontiv. 133. n.
Argunna, nemus Com. TuU. 250. c.
Arkas seu Arkes, villa S. Bertini in
Comit. Gisn. 296. n. 381. c. 382. a.
389. b.
Aria, prope Bethun. in Fland. 365.
n. 425. n.
Arienses, in Fland. 391. n.
Ariona, villa in qua Eccl. cujus ter-
tiam partem habet Mon. S. Salvii
Monsterol. 575. d.
Arlacum , villa amœna in pago Autis-
siod. 114. a.
Armcntio, fluviolus in Burgund. 490.
n.
Armorica, 568. d. Fide Britan. min.
Arnacus , locus Diœc. Lugdun. ubi
Eccl. S. Saturnini pert. ad Mon.
Saviniac. 200. a.
Arnacus , in pago Lemovic. 288. b.
Arseus , locus in quo Mansum habet
Abbatia S. Pétri Catalaun. 577. a.
Artedunum , in Episcopatu Lugdun.
545. b.
Artesia, l'Artois. 128. n. 365. n.
374. n.
Arva fl. l'Aure. 140. n. 598. n.
Arvernensispagtis, l'Auvergne. 588, b.
Arvernensis Ecclesia. 588. c.
.\rvernensis Comitatus. 601. a.
Arverni. 269. a. Fide Alvernienses.
Arvernia. 77. e. 83. b.
Arvernum, urbs Aquitaniae. Clermont.
625. b. c.
Arvini-curtis , ager pert. ad Florîac.
Mon. 484, a.
Arulense territorium in quo Coenob. et
Basilica S. Marioe. 426. a.
Arundellum, Arundelli Comit. in Angl..
57. c. 227. n. 240. b.
Ascia , villa in qua Mansum habet
Mon. S. Salvii Monsterol. 575. e.
Askis , villa Eccl. TuU. 152. b.
Asia. 102. b. 156. e. 428. a. 623. b.
642. c.
Asinariae, in pago Piclav. 601 . b.
Alsiacus, villa in Pontivo. 134. d.
Asnebec, caste!. Norm. in pago Hul-
mus dicto. 477. a.
Aspremundum , castrum in Aquit.
536. c.
Astariaccnsis Comitatus. 394. c.
Asteriensis Vicecomit. ad Mont. Py-
ren. 116. n.
Atax, fluv. Gai. Narbon. 425. c.
Athenae. 440. b. 469. a. 501. a.
Atiniacum , locus juris Mon. S. Salvii
Monsterol. 574. c.
Atis, fl. Italie. 618. c.
Atoariensis Comitatus. 421. n.
Atrebatenses. 340. d. 391. a. Attreba-
tenses. 462. c. Atrebates. 391. n.
Atrebatensis Diœcesis. 108. n.
Atrebatcnsis Comitatus. 340. d. 624. a.
Alrebatum, Attrebatum. ^rra^. 110 n
123. a. 324. b. 344. e. 365. n. 389.
a. 422. b. 462. c. d.
Atrebat. Eccl. S. M. 123. d. e. n.
124. a.
Atrebat. S. Vedasli Mon. 124. a. n
Eccl. 299. c. d. Mon. 462. d. Coe-
nob. 392. d.
Atrebat. S. Benedicti Capella. 422. b.
Atrcwasia silva ^ in pago Camerac.
128. a.
Attafagus , seu Attifagus , in Caletis
ad Sedam. Aufay vel Aufey. 246.
n.
Atziacum, in Episcop. Sïatisc. Azé
601. a.
AvalliîE terra, in Comit. Pictav. 430.
c.
Avaricum, Bourses , caput regni Aqui-
tan. 623. c.
Auchiacus , villa super Vellulam in
Coraitatu Tardanensi. 599. c.
S. Audoeni terra, in Wilcass. 233. d.
S. Audomari urbs , S. Audomarus ,
Audomaropolis , Audomarense cas-
trum , Audomarcnsis villa. S. Au-
dom. Burgus, civitas. 6. b. 110. n.
299. n. 301. n. 303. c. 306. e.
312. b. 382. a. 384. b. 388. d. n.
391. d. Saint-Omer . Vide Sithiu.
Audomarenses. 303. b. 384. b. c. 391.
a. n.
Audomarcnsis, seu S. Audomari Eccl.
in burgo ejusdem nominis. 303. a.
303. c. 306. e. 307. a. 391. c. Vide
Sithiu.
Audomar. S. M. Eccl. 307. a.
Audomar. S. Pétri Basilica. 382. a.
Auderwic, in Comitatu Gisn. 298. n.
Avemac , ubi Eccl. S. Vincentii, cujus
tertia pars pert. ad Abbat. Con-
dom. 397. b.
Avenio, Avignon. 291. n. 390. n.
Avenion. castrum. 543. c.
Avenionensis Eccl. 291. n.
Avenion. Abbatia S. Rufi. 291. n.
Aversa, urbs Apulia;, inter Neapolim et
Capuam. 449. b. c. n.
Augensis Comitatus. Comté d'Eu. 333.
d. 340. e. n. 342. e.
Augense oppidum, castrum. Augura seu
Oucis castrum , Aucum opp. Eu.
43. a. b. .34. d. e. 87. d. 134. c. 316.
c. 330. n. 338. b.
Augense nemus in solo Neustrise. 133.
d.
Augia3 Maj. Monast. prope Constanc.
18. c.
Augiensis Eccl. 3. d.
Augusta Viromanduorum , Vermand ,
ou S. Quentin. 573. n.
Augusta Vindelica. Ausbourg. 616. a.
618. a. 619. b. Augustensis Eccl.
618. b. Augustensis Episcopatus.
619. b.
Augusta, civit. in finib. Burg. et Lomb.
Août vel Aoust. 36. b. 167. b.
213. c. 337. c. 640. b.
S. Augustini Monast. in Angl. 310. e.
Augustodunum, Gall. civit. Ostio, Au-
Pppp
662
INDEX GEOGRAPHICUS.
gustidun. Autun, 27. e. 162. c. 435.
n. 565. n.
Augustodun. Xenodochium. 565. n.
Aula Astuini seu Hatuini , in ne-
inore, quod dicitur Brajum. 256. d.
267. a.
Aureae-vallis de Crucifixo Eccl. S. Pétri.
220. c.
Aureae-vallis, in Pago Pinciaco Ai-
tare. 567. c.
Aurélia , Aureliana , Aureliani , Aure-
lianensis civitas, Aurelianorura urbs,
Aurelianum , Orléans. 160. b. 170.
c. 247. e. 273. d. 425. n. 488.
nn. 590. b. 695. a. c. 625. a.
Aurelianenses. 340. d. 391. b.
Aurelianensis , seu Aurelianus pagus.
161. a. 488. n. Aurelianensis ager.
483. n.
Aurelianensis sil va. 488. n. 589. n.
Aurelianum infra Vasconiam , in quo
alaudem habet Abbatia Condom.
396. b.
Auronum , fiscus pert. ad Monast.
Agaun. 546. b.
Ausciensis seu Ausiensis pagus, Pays
d'Ausch. 486. b. Ausciensis Diœc.
n.
Auscla , seu Auscitana Metrop. 394.
n.
Auscitanus Archiepiscopatus. Arch.
d'Âuch. 3Ô4. n.
Ausona, olim civitas in Marca Hispa-
nica. 512. n.
Ausonensis Eccl. 510. n.
Ausonensis vicus. 510. n. 512. a, n.
Axisonia, pro Italia. 130. n.
Ausorura-cortis , ubi Mansum habet
Mon. S. Pétri Catalaun. 577. a.
Austrasia, Austria seu Lotharingia, Lor-
raine. 121. n. 509. e. y. Lothar.
Austrasii. 145. /^l'rfeLoth.
Austrasiorum regnum. 145. a. Vide
Lotb.
Austrasiorum Ducatus. 249. n. Vide
Loth.
Autissiodorensis Episcopatus. 283. c.
Autissiodor. Comitatus. 281. c. d.
Aulissiodor. pagus. 319. n. territo-
rium. 622. e.
Autissiodorum , civit. Autissiodorus ,
Autissiodori urbs , Auxerre. 113. c.
d. 162. c. 292. a. c. 308. c. 319. n.
343. n. 377. c. n. 385. a. 418. n.
Autissiod. suburbiuxn. 114. a.
Autissiod. Eccl. S. Stepbani. 112. b.
113. c. 114. a. n. 308. c. 309 a.
Autissiod. Abbatia B. M. 114. a.
Autissiod. castrum S. Germani. 292.
b. c. 377. d.
Autissiod. Mon. S. Germani. 292. c.
377. b. 382. c. n. 648. c. b.
Autissiod. Abbatia S. Amatoris. 114.
a.
Autissiod. Mon. S. Salvatoris. 648. c.
Autissiod. Mon. S. Mariani. 308. a. n.
Autissiod. Eccl. S. Pétri. 377. c. n.
Autissiod. S. Eusebii Abbatia. 114. b.
Autissiod. Capella S. Albani. 292. c.
AuxiSj Auxius, civit. Aquit. Auch.
117. b. 431. d.
Axla^ villa subjecta Castello ad ripas
Legise constructo. 366. c. n.
Axona , fluv. in finibus Remorum.
L'Aisne. 1^9. d. 251. n, 580. n.
581. n. 582. n. 587. n.
Azinium , villa super fluv. Scaldim,
pert. ad Mon. Hasnon, 599. b.
B
BABYLON. 91. b. 101. b.
Babylonia , nominatissima Civitas.
194. b.
Babylonis arces. 435- c.
Baddonviler, alod. Eccl. Tull. 152.
c.
Bagae : Abbatia S. Benedicti de Bagis.
289. e.
Bajoaria. 27. c. 28. b. 405. d. Ba-
joariae Ducatus. 61. e. 73. e. 215.
a. 616. b. 618. e. 619. a. d. Ba-
veria. 393. b. Bauvariae Ducatus.
643. d. Vide Boioriensis Natio.
Bajocte. 247. n. 323. d. 331. b. n.
332. b. d. 334. a. 335. e. 338. n.
342. e. Baiocas. 70. n. Bajocata-
rum civitas. 70. b. Belocasium. 70.
n.
Baiocasses. 85. n. 333. d. n. 335. b.
340. e.
Baiocacensis Comitatus. 48. c. 405.
b. 411.C.
Bajocassinus pagus. [le Bessin). 333.
c. 335. b. 342. d.
Bajocasinensium territorium. 132. b.
Bajocensis S. Mariae Ecclesia. 43. b.
90. d. 102. a. 335. e. 339. e.
Balagarli, civitas. 291 . a.
Balaum, Ballon , castrum. 34. c. d.
323. c. 632. c.
Balenata, villa. Bellene'. 600. e.
Balgenciacum , Balgenceium. 507. a.
632. e. 634. a. Baugenciacum ,
Baugenciacus. 273. d.
Balgenzaium, in Norm. 229. b. n.
Ballenberge, Curtis Dominicalis prope
montem Caleti , in Flandr. 105.
d.
Bannivolum, villa. 369. c. n.
Bantonis-villa , in finibus Remorum.
458. n.
Bappalmensis via. 126. n.
Barbari, seu Mauri et Sarraceni Hisp.
112. d.
Barbasta , urbs ditissima Hispan. 162.
a. 220. c.
Barbastrense castrum. 290. d. 291. a.
Barchinona. 290. c. Palatium. Ibid.
Comitatus. 289. d. e. 290. b. c.
Barcinonenses. 289. n.
Bargensis Comitatus. 546. d. e. 547.
a.
Barlodium , villa Abbatiae S. Vitoni.
458. b.
Barris-mons , castrum in pago Senon.
198, a.
Barrolonenses. 391. b.
Barrum-Ducis , Barum, Barus, Bar,
Bera [Bar-le-Duc). 118. c. 143. b.
c. d. n. 146. a. 163. c. 171. c.
196. d. 202. b. 214. a. ^15. b.
249. b. 261. a. 293. e. 344. a. 347.
b. c. 351. c. n. 364. d. 421. b.
459. a. n. 478. n. 482. n.
Barrura , Barrus , super Albam. 358.
b. 482. n.
Barrum ad Sequanam. 482. n. Co-
mitatus. d. Barro-sequanenses. 482.
n.
Barrus-mons. 152. c. n.
Barum, in Camp. Ital. 228. a.
Baruth, in Comit. Ghisn. 298. b.
Basatense solum. 395. a.
Basatcnsis Ecclesia. 395. b. Episcopa-
tus. c.
Basci al. Barri, les Basques. 269. a.
n.
Basilea , civitas. 2. d. 3. a. d. 5. a.
619. d. Basilica. 368. n. sita est in
confinio Burgundiae , Alemanniae et
Franciee , et pertinet ad Burgun-
diam. 2.d.
Basiliensis Ecclesia. 249. b.
Basilicas, Curtis ubi Fulco N. firmavit
Castrum-Guntherii. 268. n.
Basini-Cortis , Mansus Eccl. Tull.
152. n.
Basogerium, in pago Turon. 257. c.
Bassacensis Abbatia. 397. n.
Bassca, Basseia in Belgio. 365. n.
381. b.
Bassiniacensis Comitatus. 15. c.
Batavi seu Menapi. 104. c.
Bavenbergh. Vide Pabemberg.
Baveria. Vide Bajoaria.
Baugenciacum. Vide Balgenciacum.
Baugiacus, Baugiacum. 267. n.
Bavinchova, prope Stapulas. 298. n.
Bauvaria. Vide Bajoaria.
Beccus, Rivus qui dédit noraen Ab-
batiae Beccensi. 35. c. 166. a. 220. n.
423. c.
Beccus Hcrluini, Beccum, locus in
Normann. ubi Abbatia. 223. d.
314. n. 339. c. 423. c 431. a.
Beccensis S. Mariae Abbatia, Ecclesia,
Basilica , seu Beccense Monast. aut
Cœnob. 35. b. c. d. e. n. 36. a. b.
41. b. 45. n. 165. d. 166. a. 167.
b. c. 220. d. n. 223. d. n. 224.
b. c. n. 242. d. n. 314. n. 330. a,
339. c. 355. a. 357. c. 423. c.
427. a. 432. b. c. 628. a.
Bedeloscum. 546. b.
Beggeliiiheim, Castellum. 19. d.
Begonis-cella. 424. e.
Belchis, possessio Eccl. Tull. 152. c.
Belcinensis pagus. 601 . b.
Belforestum in Flandr. 164. n.
Belg» , Belgi. 83. n. 101. e. 179. n.
437. n. 463. c. n.
Belgica Gallia. 260. b. c. d. Vide
Gallia Belgica.
Belgicae Provinciae. 519. a. b. Belgica
prima, c. Belgica secunda. 519,
a. b. c. Belgica Celtica. 260. b.
c.
Belgica , Belgia , Belgiura. 207. n.
262. b. 389. n. 459. n. 463. c. nn.
500. c.
Belgis, Belgium, Galliae civitas. 354.
n.
Belgrada , Bellagrada. 144. b. 251. n.
Bella-insula. 371. e. n.
Bella-vallis. 151. d.
Belliolenses. 391. b.
Bellismus , Bellismum , Belesmia in
Pcrtico , Bellême. 57. b. 227. a. b.
n. 232. n. 323. a. c. Castrum seu
Castellum. 41. d. e. 339. e.
Bellisraensis S. Lconardi Eccl. 631. e.
Bellismensis Pagus. 57. b. 227. n.
Bellovacum , Belvacus , Belvagus , Bel-
lovacus , Beauvais. 207. n. 322. c.
d. 324. b. 340. d. 341. a. 625. b.
Bellov. urbs. 440. a. Belvacens.
civitas. 638. c. Belloaca urbs. 573.
b. 638. c. Bellovaca urbs. 573. n.
Bellovacens. Urbis suburbium. 572.
b. n. Belloacum suburbium, 573. c.
Bellovacensis seu Belvacensis pagus.
139. a. 222. d. 247. c. 340. d.
567. c.
Bellovacorum fines. 231. n.
Bellovaci , Bellovacenses , Belvacenses.
233. b. c. nn. 431. n. 434. n.
493. c.
Bellovacensis Ecclesia. 441. n. 572. d,
S. Pétri. 573. c.
Bellovacensis S. Bartholomnei Eccl.
573. a. b. c. n.
Bellovacensis S. Germani Eccl. 572.
d.
Bellovacensis S. Quintini Abbatia.
165. c. 431. n. 434. b. n. Eccles.
638. c.
Bellovacensis S. Symphoriani Abba-
tia. 501. b. 572. a b. n.
Bellovacense Hospitale. 572. d.
Bellovacense Scniinariuin. 572. n.
Bellum , Burgus S. Martini de bello,
in Turoniae confinio. 266. c.
Bellum , [Bâtait] , Abbatia S. Martini
de Bello in Angl. 50. n. 168. e.
193. n. 211. c. 212. d. Ecclesia.
313. n.
Bellum-Pomerium , villa et Ecclesia.
388. d.
Bellus-fons, castrum. 373. c.
Bellus-locus in Argonna , locus et
INDEX GEOGRAPHICUS.
663
Abbatia. 145. e.
Bellus-Iocus , prope Lochas , ultrà
Atigorim. 265. n. 347. a. Bellilo-
cens, Abb. suu Ecclesia S. Sepul-
chri. Ibid.
Belliloccns. Abbatia S. Pétri in pago
Leraov. 503. c. nn.
Bellus-raons, in AqHÏtan. {Belmond.)
Ecclesia de Belinond. 289. b.
Bellus-mons , in Hannon. [Beau-
mont). 374. c. n. Castrum. 376. c.
Capclla S. Venantii Belli-montis.
376. c.
Bellus-mons, in Norm. 223. e.
Belmeriacum. Ecoles. Belmeriaci. 575.
b.
Belnadum. Bonay. 601 . a.
Belnensis pagus. 609. a. c.
Belnum, in Burg. 162. c.
Belocasium. f'ide Bajocae.
Benaon , Beiioniura , Benon, Viens
apud Pict. propè Surgerias. 120. n.
Beneventum. 14. c. 21. d. 60. e. 227.
b. 262. b. c. 527. e. Beneventana
urbs. 6i2. d. Beneventani. 49. c.
227. b.
S. Benignus, villa. 601 . a.
Beorra. 431. d. Fidc Bigorra.
Bera, f'Ule B.irnnn-Ducis.
Bercingae, prope Lundoniam. 101.
c. l^ide Bertingse.
Berengiuin , seu Benregium , Bourré
prêt Montrichard. 646. c.
BergK, Bcrgis, castrum et villa in
Flandr. Corait. 106. a. 383. n.
570. n.
Bergenses. 106. c. 303. d. 391. b. n.
Bergense Coenobium. 105. c. 107. d.
Bernaiensis seu Bernaicensis Abbatia.
256. a. n.
Bernezacum, villa. 601. b.
Berringus , nomen Ecclesiae S. Ste-
phani in Vascon. 396. c.
Bersy, villa in Norm. 335. a.
Bertingae, in Angl. 238. a. Bercingae.
101. c.
S. Bertini Ecclesia, Abbatia, Cœnob.
105. d. 305. b. c. 312. a. n. 380. d.
n. 381. d. 382. a. c. n. Praeposi-
îura in terra Gbisn. 305. b. Fide
Sitbiu.
Bertriti-cortis. 577. a.
Besunensis seu Vesanensis Villa et Ec-
clesia, in Diœc. Vesont. 553. a.
Besantio , Bizanzum j Vesuntio, Chry-
sopolis , Besançon. 67. c. 326. d.
460. nn. Fide Bizanzum , Vesun-
tio et Chrysopolis.
Besuae seu Besuense S. Pétri Cœnob.
203. c. d. 561. a. 638. e. 639. b. d.
Abbatia. 560. b.
Besueta , villa Besuensis Abbatiae.
639. a.
Betisi, castrum. 398. d.
Bethuna. 425. n. Bethunsei, Bethu-
nienses. 391. a. n.
Bibost, terra Mon. Saviniac. 200. b.
Bidricus, villa. 427. b.
Bieria , Brieria, tractus et silva ver-
sus Fontem-Blaudi. 197. d. n. 488.
n.
Biervilla. 579. d.
Bigorra. Bigorrensis Provincia. 116.
b. 117. n. Bigorrense castrum. 116.
n.
Birarcl, locus ubi Ecclesia S. Mar-
tialis. 397. n.
Bisancium , Bizantium , Constanti-
nople. 100. e. 286. a. Palatium.
Ibid. Bisontica civitas, seu Byzaa-
tio. 199. a.
Bisiacum, villa. 600. e.
Bislisiacum, Castellura. 158. d.
Bisulduni Comitatus, Besalu. 289. e.
290. a. 291 . a.
Bithynia.221. d. 223. b. 248. b. 265.
b. 347. a. 350. c. 646. c.
Bituria , Bituri , Bituricae , Biturica
seu Bituriga civitas. Bourges. 158.
a. 169. c. 282. d. 285. b. n. 287. n.
308. d. 347. d. 385. a. 410. b.
423. c.
Bituriges Cubi , Bituricenses. 138. a.
340. d. 433. n.
Bituricensis Provincia. 340. d. 509.
a. Comitatus. 394. a.
Bituricensis Priinatia. 260. b. Archi-
episcopatus. 423. c. Mctropolis. 518.
d. Ecclesia. 283. n.
Bituricensis Abbatia S. Sulpicii. 285.
n. 423. c. d.
Bituricensis Ecclesia S. Sepulchri.
169. c. 282. d. 308. d. 347. d.
Bizanzum, Bysuntium seu Vesuntio.
67. c. 145. a. d. Vide Besantio,
Chrysopolis et Vesuntio.
Blanilringhem. 307. c.
Blandinium. 110. n. 380. c. 388. c.
Blandiniensis S, Pétri Abbatia , seu
Monast. 108. a. Vide S. Petrus Gan-
dav.
Blangiacus. 422. n. Abbatia S. Bertaj
in Blangiaco. 422. n.
Blaniacum, villa Mon. Bes. 639. d.
S. Blasii Ecclesia in j)ago Genev. 547.
d. 548. a. 551. d. 552. a. b.
Blavia, Blavi, in Aquit, 536. c. e.
Blavolini. 301. b.
Blazonum. 506. e.
Blendeka. 307. b. S. Columbae Cœ-
nob. Sanctimon. in Blendeka.
307. n.
Blesa, fluv. 577. a.
Blesae , Blesum , Blesis. Blois. 118. c.
d. 249. n. 263. d. 266. b. 278. n.
340. d. 343. n. 506. e. 645. d.
Blesenses. 266. b. n. 268. b. 340. d,
Blesensis Comitatus. 266. n. Marcbia.
268. a. Pagus. 238. c. 278. n. Diœ-
cesis. 303. d.
Blesensis S. Launomari Abbatia. 118.
c.d.
Blesentiacus , Blesenciacum seu Pre-
senciacus aut Plesenciacum Ru-
mei. 268. a. n. 647. a.
Bliretus , Bliretum, Blere', prope
fluv. Car. 266. b. 646. e. S. Quin-
tinus ante Bliretura. 266. b.
Blusiacura , Bluffiacum , Blussy , villa
et Eccl. apud AUobrog. 535. c. n.
Bobini Cella. V. Trecense Mon.
Bocholt, villa. 366. n.
Bochout, Feodum. 300. a.
Bodella, villa. 600. e.
Bodonis-Monaster. 152, d. 368. a.
Bodonis-Curtis. 369. c. n.
Boemia, Ducatus. 616. b.
Boioriensis Natio. 469. d. Vide Ba-
joaria.
Boiry, Cella pertin. ad Eccl. Çame-
rac. Vide Buricellum.
Bokerdœ , vel Bolceldrae , prope Ar-
deam. 303. b. n.
Bolanus-rivus , Boulana-fossa , seu
Fossa-nova. 363. d. n.
Boliniacum, villa in Comit. Lugdun.
344. b. Boloniac. 545. d.
Bolonia. Fide Bononia.
Bonae-Mansiones , seu Herbrestinc.
14. a.
Bona-vallis, Abbatia. 506. e.
Bona-villa, seu Villa-bona, in Norm.
87. e. 216. n. 235. n.
Bonninghii , seu Beninghi , in terra
Ghisn. Bonningues. Altare. 299. c.
n.
Boningae, seu Boringhae, Altare pert.
ad Etxl. Ard. 307. b.
Bononia, Bolonia ad Mare. 105. a.
133. n. 174. c. 239. b. 295. c. d. 296.
nn. 297. n. 304. b. 346. a. 336. a.
Bononiensis vel Bolon. terra. 295. c.
d. 296. b. 297. n. 300. a. Comita-
tus. 240. a. 296. n.
Bononicnses. 7. b. 133. n. 311. a.
391. n. Bolonienses. 295. d. 296.
a. c. 304. b. 391. a.
Bononicns. seu Boloniacens. Eccle-
sia. 303. c.
Bonovrium prope Salmur. 279. d.
Borbo-Archcmbaldi. 423. n.
Borboniensis ager, Bourbonnoli. 340.
d.
Borbonienses. 340. d.
Borboni Cella. Fide Trecense Mon.
Borliurgus , Borbourg. Altare apud
Morin. 383. a. Fide Broburgenses
et Brugburch.
Bordellum, aliàs Malum Talentum in
pago Wastin. Diœc. Senon. 483.
d. n.
Bornus, villa S. Florentii Salmur.
280. c.
Borreti Altare in pago Belv. 567. c.
Borsium , Borsius , villa in Arduenn.
Prov. 253. b.
Borzai , in Comit. Engolism. 264.
d.
Boschalas, Mansus Monast. Saviniac.
201. a.
Bosca, praedium Haroldi Régis. 176.
b.
Bossue, Bosuc, Castrum. 374. c.
Botavilla , castrum in pago Santon.
264. c. n. 548. n. Prioratus S.
Pauli de Botavillâ. 199. d. Mo-
nasterium. 264. c. Ecclesia. 548.
n.
Botfeit , locus in termino Saxoniae
et Thorlngiae. 336. c.
Botinum, ubi Mansus S. Salvii Mons-
trol. 573. e.
Botvelde, locus in Saxoniâ. 643. b.
Bovinna, Bovingne., Bouvines. Cas-
tell, in Comit. Naniurc. 232. n.
233. n.
Bovini seu Bovonis Cella. Fide Tre-
cense Monast.
Bourbeillonis Molendinum in Norm.
prope Valesdun. le Moidin de Bour-
beillon ou Bourbellon. 335. c.
Brabantia , Brabantum , Bracbran-
tia, Bracbantura. 201. n. 203. a.
363. b. 374. c. n. 376. n. 381. c.
389. a. c. n.
Bracbatensis pagus , seu Brachatensis
pagus juxtà Tornacum. 163. a.
357. a.
Brachantia terra , posteà Alostana.
417. n.
Bracbatensis patria, Brakele. 124. a.
Brachesac, castrum. 138. b.
Brachostum, villa in Comitatu Vienn.
544. c. 545. c. Ecclesia Brachosti.
544. c.
Bragum , hodie Monstroliuni , Mon-
treuil-sur-Mer. 574. n.
Braine-le-Chastel in Belgio. 376. b.
Braine-la-/Fi/iote, seu Baine, villa
in Belgio. 374. e. 376. b. n.
Braina, Braine , in Sucssion. page.
463. n.323.c.
Brajum nemus , in Turoniae confî-
nio. 267. a.
Brayum , Brai. Feodum. 275. n.
276. a.
Brecaj , Breciae , Brecarum Topar-
chia. 76 e. e. Brois , Broyés, 358.
b. n. 457. n.
Bredenarda, Bredenarde, in Comit,
Ghisn. 293. b. 298. n.
Brena super Albam. 336. a.
Brennacum ad Vidulam. 363. n.
Brctoliura. Fide Britolium.
Brevilla, fluv. in agro Lugd. 200. n.
Bria, castrum in Diœc. Met. 67. n.
356. c.
Bria, la Brie. 597. n. 645. d. Bngia.
247. a. Briegium. 197. n. 440. n.
Briegius , Briegensis seu Brigensis
pagus. 440. a. 479. n. 488. n. SaU
664
INDEX GEOGRAPHICUS.
tus. 440. b. 479. n. S Petri Basilica
in Saltu Brieg. 440. a.
Briana, villa Trenorc. Abbatiae. 600.
e.
Bricge, in Flandr. 310. c Brige. a.
Briciniacum, villa et Eccl. 648. a.
S. Bricius, villa et Eccl. in pago
Autissiod. 292. b.
Briegiiun , Briegius, Briegensis et
Brigensis pagus vel saltus, Brigia.
yide Bria.
Brilloni-villa. Mansus Eccl. TuU.
152. n.
Brioci castrum, Briocum in Norm.
43. b. c.
Briona, Brionium, Brionnium. 56.
d. 6.76. c. e. 166, a. 177. d. 178. a.
332. a.335. c. d. 527. c. 528. b. 532.
b. Castrum. 35. c. 402. d. 403. a.
629. a. b. Coinitatus. 223. c. Brion-
nensis Saltus. 35. c.
Brionellus fluv. 593. n.
Brisciacum, villa ubi très Mansi part.
ad Eccl. S. Salvii Monstrol. 575. a.
Britannia Anglica. 148. n. 210. n.
238. c. Major. 263. a. Insula. 104.
c. 372. b. 459. n. Britannica Insu-
la. 260. b. f'jV/e Anglia etAngli.
Britanniae tellus. 656. b.
Britannia Minor. 35. a. 36. d. e. 53.
d. 55. b. 59. b. 83. b. 88. a. c. n.
89. a. 102. d. 118. c 120. n. 138.
e. 140. c. d. e. 169. d. 175. a. 181.
c. d. 187. a. 211. b. 212. c. 218. a.
227. b. 241. c. 242. c. 245. d. 277.
b. 281. a. 283. b. 294. d. 314. d.
315. a. n. 324. c. d. n. 325. a. b.
n. 336. e. 348. a. d. 412. e. 413. n.
428. a. n. 434. c. 496. e. 574. c. n.
630. b. 042. c. 651. d. Comitatus.
324. n. Britanniae et Normann.
Confinium. 294. d. yide Armorica.
Britannicuin Mare. 221. n. Britanni-
cus Oceanus. 260. b.
Britanni, Britones. 35. a. 41. b. 49.
b. c. e. 50.',c. 51. a. 55. c. 58. d. n.
88. c, d. n. 96. c. 101. c. 102. b.
181. n. 209. e. 210. a. 224. e. 231. b.
232. d. 234. a. 235. b. 236. b. 241.
d. 245. b. 256. c. 325. n. 335. n.
343. a. 412. e. 651. e.
Britannica, seu Narbonensis Provin-
cia. 260. b.
Britolium , Bretolium , Britholium ,
in Normann. 47. b. 243. d. 366. d.
367. a. 404. d. n.
Britolium , Britogilum , Britulium ,
Castrum in finibus Bellovac. 231.
c. 231. n. Bretuliensis Francorum
Comitatus. 249. b.
Britoliense B. M. Monast. 251. n.
Brivatense territorium. 588. c.
Brivatensis S. Juliani Ecclesia. 588. n.
Brivermacum. in Pontivo. 574. c.
Brixa, urbs Calabriae. 49. a. b.
Brixenorum civitas in Prov. Histriae.
463. d.
Broburgenses. 391. c. Brocburgani.
391. n. Fide Borburgus.
Brocsela, villa Mon. Watin. 105. n.
Broïlum, Praedium Fontanell. Abba-
tiae. 476. b.
Broqueroia , Brocheroie , Brokeroie ,
Brokorolh. 376. c. n. S. Dionysii
Abbatia in Brocheroie. 376. c.
Brucbium, in Fland. 108. e.
Bruelium, villa et altare. Breuil.
593. d.
Bruerolensis vicus. 602. c. n. 603. b.
c.
Bruerolensis Eccl. S. Germani Altis-
siod. 602. c. d. n. 603. a-d.
Brugae. 110. n. Bruggensis urbs. 109.
n. Bruge, castrum. 166. b. 206. e. n.
Brugis. 348. c. Bruggense Castel-
lum. 7. d. Brugensis Portus. 8.
Brugani. 391. n.
Brugburch, vijla. Vide Borburgus et
Broburgenses.
Brulinghen, seu Boulinghen, Feod.
Eccl. Morin. 299. e. n.
Brunechildis vêtus aedificium. 579. c.
Turris. n.
Brunvillarium. Brauviller. 462. a.
Mon. apud Brunvillar. 462. n.
Bruxella, BruxcUae in Brab. 376. d.
463. c. n. Mons Bruxellae. 463, a.
Bruxellensis Comitatus. 201. n.
Bruxellensis S. Gudulae vel Gudilae,
olim S. Micliaëlis, Eccl. 376. e.
463. a. b. c. n.
Buccinium , in Comitatu Flandr.
125. e.
Bugenciacum castrum. 118. d.
Bulla, BuUarum, fluv. in Episcop.
Vienn. 544. c. 545. c.
BuUiens-rivus. 389. b. Ballieus. n.
Bullio , Castellum. 588. d. Capella.
Ibid.
BuUo , Bublio , Bullio , BuUoniura,
253. d. n. 303. n. BuUoniense cas-
trum. 151. a. BuUonicnses. 249. d.
Bulloniensis S. Petri Ecclesia trans
Pontem. 151. b. c.
Bungeiae, in pago Paris. 605. d.
Buosonis-villae Eccles. et Monast.
419. c.
Burdegala. 78. d. 178. c. 352. b.
644. c.
Burgulium. 506. c. Burguliensis S. Pé-
tri Abbatia. 117. e. 119. c 506. e.
Burgundia, Brachata, Comata, Ma-
nuleata. 298. b.
Burgundia superior. 260. n. Trans-
jurensis vel Trans-jurana. 260. n.
541. d. 542. n. 558. n. 559. n.
Regnura. 2. a. d. 3. a. d. 4. a-e. n.
5.a. b. 8. c. d. 13.a. b. 18. c. d.l9.
b. 25.d.27.d. 28. b.36.b.59.d. 67.
c. d. n.73. b. 142. d. 143. c. d. 163.
b. n. 171. b. c. 200. b. 213. d. 215.
b. c. 249. n. 260. a. d. nn. 261. a.
283. c. 350. c. 351. c. 368. a. n.419.
a. d. 453. b. 541. d. 544. a. 559. n.
612. c. 613. c. 618. c. 637. b. c.
640. d. e. Inferior. 162. c. n. 607.
c. 610. b. Ducatus aut Comitatus.
77. a. 83. b. 91. b. 113. c 119. b.
121. n. 147. a. 158. d. 159. d. 178.
a. 247. b. 281. c 283. c. 306. b.
309. a. 320. b. 323. e. 327. a. 335.
d. 340. d. 343. n. 396. d. 411. n.
415. n. 432. b. 479. b. 482. n.
483. b. 485. n.487. a. d. n. 489. d.
490. n. 558. e. 608. c 612. c 613.
c. n. 614. d.
Burgundiones , Regni Burgundiae In-
colœ. 4. d. 19. a. 20. b. 21. a. 163.
b. 171. b. 350 c. 364. d. 419. d.
620. b. 637. b. Burgundi. 453. c. Du-
catus aut Comitatus ineolae. 155,
n. 235. b. 256. d. 266. a. 628. b.
Burgundienses. 340. d. 391. b.
Buriacum, Buri, ubi Mansus Abbat.
S. Symphoriani Bellovac. 572. d.
Buricellum, Biricellura, villa in Co-
mitatu Flandriae. 128. b. n.482.n.
Burnenvilla , Burnevilla , locus in
Norm. ubi Monasterium primo ab
Herluino Beccensi Abbate funda-
tum. 35. c, n. 166. a.220. d. n.
Busel, Castellum. 397. d. S. Petrus
de Busel. 397. e.
Busenchaicus, Busentiacus, Bosentia-
cae, Buzançai.1 . 257. c. d. n.
Busendorff. 462. a. Monast. apud Bu-
sendorff. Ibid.
Buxi, in Forcsio, ubi Eccl. B. M. et
S. Baldomeri pertinens ad Monast.
Saviniac. 200. c.
Buxiolum, Busseuil, in pago Cenom.
601. b.
Buxoria villa, ubi Ecclesia pertinens
ad Abbatiam S. Maglor. Pari»
568. a,
Buxudis, villa Abbatiae S, Ricbarii, 134
d.
Buyras , villa Abbatiae S. Salvii Mons-
trol. 575. d.
CABiLO, ■ Cabilon, Cabillonum,
urbs Burg. Châlons-sur-Saone.
112. n. 147. a. 162. c. 320. c. 411.
n.
Cabiloncnsis Comit. 612. b.
Cabillon. Episcop. 600. e,
Cabillon. pagus. 600. d.
Cablisa, locus, ubi Eccl. S. Johan-
nis part, ad Abbat. Condora. 396.
d.
Caciacum, in pago Balcinensi. 601. b.
Cadomum, Cadonis , Cadomis , Ca-
domus , Cathomum , Cadonom ,
Cabom , Chaam , in Norm. Caën.
45. c. 47. d. 48. a. 53. e. 54. d. 188.
c. n. 189. a. 191. a. 211. c. 212. c.
n. 223. b. 235. c. 242. n. 247. n.
315. c. 316, a. 331. b. n. 333. e. n.
338. n. 342. e. n. 361. d. n. 382. d,
403. n. 430. d.
Cadoraense castrum. 242. d.
Cadomenses. 188. n.
Cadomen. Abbatia S. Stephani. 36.
a. 45. c. 47. e.48. a. 53. e. 90. b.
103. e. 167. c. 186. n. 188. c. 189.
n. 212. c. 223. b. 235. c. 237. d,
242, d. n. 315. c. 316. a. 335. e.
338. n. 340. a. 361. d,379. d. n.
382. d. 430. d. 431. a.
Cadom. S. Trinitatis Abbatia Sancti-
monialium. 45. c. 47. e. 186. n.
188. c. 189. a. 211. c. 223. b. 237.
d. 338. n. 361. d. 431. a. 443. n.
Cadurci, in Aquit. le Quercy. 115. n.
Cadurcus, civit. Caliors. 431. d.
Caieta. in Italia. 46. c.
Caino , Cbaino , Canio , Chino-
num , Cbainoni castrum , Cainonis
castrum, Kaino, castrum Turon.
ad fluv. Vigennam, Cltinon. 137. d.
231. a. 244. d. 265. d. 267. b. n.
273. e. 277. c. 347. c. 348. n.
Caiochum , in terra Ardensi, Cayeu.
300. a.
Calabria. 21. a. 49. n. 187. d. 210. d.
213. n. 226. c. 228. a. 230. d. e.
286. a. 352. a. 410. b. 428. b. 642. d.
Calabriae Ducatus. 231 . a.
Calabricum mare. 49. b.
Calcisdrotum, fl. in Garon. deflueni.
398. a.
Caldreium, in Norm. 475. c. '
Calesium , Calasium , Caletum , Cas-
letum oppidum. Calait. 133. n. 148,
n. 297. n. 299. a.
Caleti mons. 105. d.
Calet. Parochia S. Mariae
est Eccl. S. Petri. 299. a,
Caleti , Caletensis pagus ,
in Norm. Calcivum ,
m qua
Calceium
Caltivum
territor. Calcinum , Calcegius pa-
gus, Caletorum regio, Calctiae pa-
gus. 17. d. 46. d. a. 52. e. 76. n.
178. n. 183, n. 233. n. 236. n. 246.
n. 330. c. n. 340. d. 341. a. 404. b.
n. 411. b. 420. n. le Pays de Caux.
Caleti, Caletenses , ceux du Pays de
Caux. 222. d. 247. d. 333. d. 340.
e.
Calewum castellum , ubi captus est
Diedericus Ep. Virdun. 68. c.
Calidi-montis castrum, in Picard,
433. n. Calmont, villa S. Bertini,
382. b.
Calidum Beccum, in Caletis. Cau-
debec. 331. b. n.
Calogienses, in Norm. 246. d.
Calogium , pro Talogium , le Tallou^
INDEX GEOGRAPHIGUS.
665
in quo opp. Arques. 476. n. Fide
Talogiuin.
Calonna , in Madalgico Pictonum
pago. 279. n.
Calquella, in terr« Gisn. 299. c. n.
301. b.
Calvus-mons , castrum in Wilcass.
Chaumont. 86. b. n. 326. b. 632. c.
634. c.
Calvus-raons, Calvimons , prope Am-
bas. in pago Turon. Chaumont.
258. a. c. e. 259. c. 265. d. 274. b.
c.
Calviinontenses , Calvo-montenses.
258. e. 259. a. 268. b.
Calvimontensiuin Marchia. 268. b.
Calvus-mons , villa in Diœc. Lcod.
350. d.
Camart, villa in Diœc. Vienn, 554.
a.
Camba ad Rhenuin. 557. n.
Cambeia , locus in pago Sagiensi.
42. b.
Cameliacum in Turon. 507. a.
Canieracum , Cameracensis civil» 123.
a. d. n. 125. b. c. e. n. 126. a. b. d.
127. a. c. d. e. 128. a. c. 344. d.
365. c. 381. a. 415. c. 458. b.
482. n. 599. c. Cambrai.
Cameracensis Castellania. 125. e. 126.
b. e. 127. a. b. 128. a.
Camerac. Eccl. B. M. 124. a. d. 125.
a. b. d. 127. c. 128. d. 418. c.
Templ. 599. c.
Caraerac. Mon. S. Sepulchri. 128. d.
Camerac. Mon. S. Autberti. 124. n.
129. a.
Camerac. Mon, S. Andreae. 418. c.
Cameracensis pagus , terra , patria ,
fines Caineracenses. 127. c. 128. d.
482. n. Caraeracesium. 374. c.
Camcracenses. 127. d. 128. a. c. 391.
a.
Cameracesii castrum S. Mariae , seu
castelluni , Cateau-Cambre.iLi. 124.
c. n. 123. c.
Campania Itatiae. 21. a. 228. a.
Canipania Gallica. 18. c. d. 176. n.
419. a. 421. a. 478. e. nn. 645. d.
Camp. Provincia. 482. n.
Campanicnses , les Champenois. 340.
d. 391.b.
Campania, terra Mon. S. Richarii.
132. d.
Campaniae , villa in Epis. Matisc.
601. a.
Campanis, villa in qua campum babet
Mon. S. Salvii Monsteroî. 575. b.
Canipidonensis Abbatia , in Gnrra.
Kempten. 618. b.
Campus- Alemannus, castcl. in Bur-
gundia. Champaemen. 114. a.
Canagobiacensis CcUa , in Provincia.
545. c.
Candaicuni , ' ïk;clcs. de Candaico ,
in Episc. Vicnn. ,545. c.
Canigo , in Comit. Ccrritan. ubi
Mon. S. Martini. 290. b.
Canisculus vicus , pert. ad Eccl. B.
M. Starnj). 579. c.
Cantia , Cantium , Provincia Angl.
Kent. loi. e. 103. e. 285. a. Austra-
lisora Angl. 201. c.
Cantise regnum. 248. d.
Cantix Comitalus. 192. b.
Cantii. Ceux de Kent, 239. c.
Canlnaria, in Angl. Cantorbery. 170.
a. 256. b. Cantuaria Metropolis.
99. e.
Cantuari» , seu Cantuariorum et Can-
tuarum Archiepiscopatus. 48. a. 55.
e. 284. c.
Cantuar. Comitatus. 53. b. 54. d.
Cantuarii , incolae. 99. e. 100. b.
242. b.
Cautuariensis et Cantuarum Eecles.
30. a. 142. b. 283. a.
Tome XI.
Cantuar. Mon. S. Pelri. 242. b.
Cantuar. Abbatia S. Augustini. 256. a,
Canusiura , castel. in Italia. 68. c.
69. a.
Canusina Arx. 452. n.
CapcUa S. Nicolai , vicus in pago
Wilcass. 235. n.
Capctingi. 11. n.
Capelhova , seu S. Quintini Capel-
lula, prope Ardeam. 303. b.
Caprosium , villa în Episcopatu Lugd.
601. a.
Capua, in Camp. Ital. 14. c. 187. d.
228. a 421. c.
Capuae Principatus. 140. n.
Caput-Vultonae , opp, in Aquit. Chef-
fp'outone seu Chef- Boutonne. Cayn-
Vultonae , Cavitonium , Cavitrium ,
Caultrinum , Chevotonum , Che-
voltuna. 137. n. 220. b. 269. b.
c. nn. 270. a. 283. d. 286. b.
Caramantum , Caramentum , nunc villa
Moranni , domus Fulconis Nerrae
Com. Andeg, 268. a. 643. e. 647.
a.
Carcassensis pagus. 419. e.
Carcassona. 290. n.
Carcasson. Comitatus. 290. n.
Carcrlsia , Chacri^e , villa , cujus ai-
tare habct Cœnob. S. M. Suession.
593. d.
Carentinorum Ducatus. 640. c.
Carcnlona , fl. in Neustria. 225. n.
S. Carilephi .\bbatia , apud Cenom,
506. d.
Carisiacum , Cherisiacum , Cbirisia-
cum, ad Isaram fl. in pago Sucss.
villa re^jia. Kiersy . S92. n.
Carisiacum seu Carisiacense Palatium.
,592. b. n.
Carisiac. Eccl. 648. a.
Caritas seu Charilas , locus super Li-
gerim , in Diœc. Autissiod. ubi Eccl.
et Mon. S. M. 114. b. 169. d. 221.
a. n. 283. c. 285. n. 319. c. 348.
b. 384. e. 592. n.
Caritas de Roncereio , in Turon. ubi
Monast. seu Parlhenon B. M. 285.
n. C49. d.
Caris, Carus et Charus , fl. Gall. in
Ligcrim defluens.236. d. 257. e.
239. n. 266. b. 278. n. 387. e.
433. n.
Carus , fluv. apud Treviv. 481. n.
Carnetum , ubi liabet allquid Eccl.
S. Iluberti Andagin. 150. a.
Carnotenses. 335. n. 340. d. 391. b.
Carnotensis urbs , Carnotena urbs ,
Carnotina urbs^ Carnotum et Car-
nutum. Chartres. 159. b. 341. d.
343. n. 351. d. 364. d. 399. b. 438.
b 458. b. 528. c. 532. c. 602. c.
626. b. 645. d.
Carnotensis Diœc. 29. n. 293. n. 503.
d.604. n. Carnet. Episcopium. 429.
c.
Carnot. seu Carnut. Eccl. S. M. 29.
c. n. 217. a. 279. d. 383. c d. 602.
n. 630. n.
Carnutes, Carnotenum territor. Car- '
notensis pagus , Carnnteni fines ,
Carnotenus pagus , le Chartrain.
86. n. 119. c. 139. a. 230. d. 266.
n. 431. b. 440. d. 398. n. 602. n.
Carnutum Comitatus. 266. n.
Carnut. S. Pctri Cœnob. Mon. Ab-
batia. 30. d. 506. d. 602. a. c. n.
603. b. c.
Carnut. Basilica S. Ilil.irii. 30. d.
Caroli-mons, in Comit. Namurc. 252.
n.
Carolingi. 10. n.
Carrofense S. Salvatoris Mon. Char-
roux. 218. b. c. 280. e. 426. d.
Abbatia. 306. d.
Carrucas seu Carvicas, castrum prope
fluv. Coisnon , in finibus iNorm.
34. d.
Carumiocus , ubi Monast. S. Genesii,
in Comit. Substantion. 417. d. n.
Carusium, fluv. in Episcopatu Vienn.
344. c. Carusia. 545. c.
Casa-Dei, villa apud Arvcrn. Mon.
Ablialia et Eecles. SS. Martyrum
Vitalis et Agricolae. 217. c. d. n.
287. d. 288. c. 361 . d. 362. c 38S.
a. b. c. e. n. 589. a. n.
Casinum, Casinum Mons , seu Mons-
Cassinusin liai. 14. c. 62. a. 74. a.
250. e.
Casin. Monast. 277. n.
Casletenses, Casletani. 391. c. n.
Caslet. Parocliia S. Mariae. 299. a.
Caslet. Eccl. S. Pétri. 299. a.
Casletensis seu Cassel mons. 298. d.
391. b. Fide Mons Caslet.
Cassellum , Casietum , Caslatum , Cas-
sel castrum, Castellum Morinorum.
Cassel, ville de Flandres. 142. b.
254. d. n. 299. a. n. 323. e. .366.
a! b. 373. c. 384. a. 391. a. 482. a.
Casserii Ulmus , locus prope Ambas.
in Turon. 257. b.
Castanedum , Chaslenay , ubi Eccl. S.
Johannis. 142. n.
Castella, regnum Ilisp. Castille. 359.
b. 420. a. 525. b. 526. d.
Castellani, les Castilla'if. 358. n.
Castella, castrum. Châteawic en An-
jou, nunc Chdteau-la-Falliere. 645. e.
Castellio ad Ligcrim , Castellionenst
oppidum. 488. c. d. n. 648. b. Chd-
tillon sur Loire.
Casteliion. Eccl. S. Cecili». 648. b._
Castell. Oratoria S. M. et S. Joann.
B. 648. b.
Castellionenses. 488. d. 489. d.
Castellio , Castalio. Châtillon sur In-
dre. 257. c. n.
Castcllion. castrum , Castellio. Châ-
tillon sur Marne. 15. c. 318. n.
352. a. n.
Castellio, castrum super Lupam flu-
violum. Clidtillon sur Loin. 483. c.
n.
Castellio , in Norm. seu Conchap,
Mon. 4bb. et Eccl. S. Pétri. 46. a.
223. c. 224. d. n. 229. e. 340. b.
Couches. Fide Conchense Mon.
Castel lo-penus , locus ubi est Eccl. S.
Albini pert. ad Mon. S. Florentii
Salm. 277. d.
Castellum Guntherii , in Andegav.
Csmitatu. Chdteau-Gontier. 50. d.
Castrum-Gunterii. 267. e. 268. b. n.
Castellum-uovum ad Sartam in Ce-
nom. 226. n.
Castellum de Tarascone , in Occit.
422. n.
Castellum, ad ripas Legiae, ab Ottone
Imp. constructum. 366. n.
Castellum Mons , in Hann. Mons en
Hainau. 343. a.
Castellum, Eccl. pert. ad TuU. Eccl.
152. c.
Castellus-novus ad Carumin Biturig,
Chàtcauneuf sur Cher. 388. a.
Castres , apud Castri-Locum , in
Uann. 376. b.
Castri-Locus Mons , Castrum in Han-
non. Mons en Hainau. 294. a. 363.
b. 374. d. 376. b. 391. n. Eccl.
374. d.
Castrum S. Briccii , in lerrit. Nivern.
488. d.
Castrum-celsum , in pago Pictav.
279. n.
Castrum de Charabon S. Valeri* in
Aquit. 288. b.
Castrum Johannis , in Sicilia. 228. a.
Castrum Lcdi, in pago Cenom. Châ-
teau-du Loir. 280. n. 631. b.
Castrum S. Marcelli , in Episc. Al-
biensi. 422. n.
Qqqq
666
INDEX GEOGRAPHICUS.
Castrum S. Mariae , prope am.
419. a.
Castrum Nantonis . in pago Gu.
579. n. Château-Làndon.
Castrum -novuin , in ïuron. 238.
c.
Castrinovi Eccles. S. Martini. 645. c.
Castrum- novum in ïheodemerensi.
Chdteauneuf en Timerais. 602. n.
Castrum-novum , ad Axonam , Neuf-
chastel. 387. a. n.
Castrum de Porta Spana , in Occitan.
422. n.
Castrum S Scholasticse. 226. c.
Castrum Raginaldi , Rainaldi et Re-
ginaldi in pago Turon. Château-
Renaud. 137. d. 169. c. 268. c.
347. d. 647. a.
Castrum Rainardi , in preedio Ferra-
riensis Monast. 276. a. 366. n.
Catalani , Catalon. populi. 289. n.
Catataunia , Catalonia , inter Pyren.
Montes , et Mare Mediterr. 289.
n. 394. n.
Catalaunum, Cathalaunum , in Camp.
Gall. Chalon sur Marne. 352. d.
Catalaun. urbs et burgus. 576. c. d.
Catalaunenses. 391. b.
Catalaun. Eccl. 576. c. n.
Catalaun. S. Pelri Mon. Cœnob.
Abb. 143. e. 344. a. 360. a. 376.
b. c. Eccl. d. nn.
(Catalaun. Eccl. S. Albini. 576. d.
Catalaun. Eccl. S. Germani. 576. d.
Catalaun. Eccl. S. Joannis. 576. d.
Otalaun. Eccl. .S. Martini. 576. d.
Çatlianensis urbs , in Sicilia 228. a.
Cathriacuni , ubi Eccl. habet Mon.
S. Salvii Monsterol. 573. b.
(iavariacum, villa ex Comit. Lugdun.
544. c. 545. b. Cavar. Eccles. S.
Jolian. 344. c.
Caucasii montes, in Asia. 337. n.
Cauciacum , seu Codiciacus, villa
in pago Noviom. Clioisy. 380. n.
581. a. n. f^ide Codiciacus.
Canciacensis Abb. et Basilica S. Ste-
pliani in loco Codiciaco. 381 . a. b. n.
Cavilla seu Cachevilla , villa Calcini
seu Calet. territorii. 52. e.
Caulei-villa , pert. ad Eccl. TuU.
132. c.
Caviiiiacus fiscus, ex patrimonio Ri-
cliildis Comit. Montensis. 151. d.
Causella . villa et Eccl. in Comit.
Viennensi. 544. c. 345. c.
Cauzoniacum , villa Monast. S. Sal-
vii Monsterol. 374. d.573. c.
Cellae. Quœre juxtà seriem alphabeti-
cam Locorunt in quibus Cellœ sitce
s un t.
Cella ad Regulam , in VVasconia. La
licolle. 183. n.
Cella SS. Cosmae et Dam. prope Mel-
lentum. 433. b.
Cella seu Cellae super Mucrain fluv.
seu Mueram. La Celle sur le Morin.
440. n.
Cella Borboni seu Bovini, Cellense
Monast. Fide Treccnse Monast.
Celta;. 179. n. Vide Galli.
Celtica. 260. d. 330. c fide Gallia.
Celtica Belgica. 260. b. f'ide Belgica.
Celtigalli inter Scquanara et Ga-
ronnam habitantes. 83. c.
Cenomannica urbs , Cenomanis, Ce-
nomannis , Cenomanura , Cino-
raannis , Cynomanni civitas. Le
Mans. 48. b. 71. b. 83. c. e.
80. a. b. c. 135. e. 136. c. 137. a.
212.0.231. d. 232. a. n. 243. e.
256. b. 271. c. 273. a. 314. c. 342.
b. c. 363. d. 379. b. 387. a. 633.
b. 634. d. 647. c.
Cenomannicae urbis tcrritoriura. 86. a.
Cenomanniae , ' Cenomannicus , Ce-
noraanensis , et Cenomannorura
Comit. et Principatus. 48. b. 54.
a. 85. c. n. 86. a. 181. c. 223. a.
231. d. 632. d. e. 633. a. 634. b.
c. 647. c.
Cenomannia , Cenomannica regio ,
Cenomannic. solum , Cenomani-
cus pagus , Cenoman. Provincia ,
Cenomanensis ])agus. Le Maine. 53.
d. 33. d. 84 b. 83. e. 86. n. 138.
e. 167. c. 169. a. 178. n. 187. a.
207. c. 209. d.211. b. 231. d. 280.
n. 314. c. 336. n. 340. d. 342. a.
b. c. 348. d. 403. n. 477. n. 601.
b. 631. b. 634. d. 638. c
Cenomanenses , Cenomanni , Cenoraa-
nici cives. 34. c. 48. b. 55. c. d.
e. 86. a. 96. e. 136. b. n. 137. d.
226. n. 231. b. c. 232. b. d. 236. c.
241. d. 244. a. 248. c. 271. c.
273. a. 334. d. 337. e. 340. d. 341.
e. 342. a. 633. d. e. 647. c.
Cenoman. Ecclesia. 186. c. d. e. 137.
a. b.
Cenomanica sedes. 523. c. 635. a.
Cenoman. Mon. S. Vincentii. 136. e.
Cenoman. Mon. S. Pétri. 1 17. e.
Cenoman. Eccl. Collegiata S. Pétri
de Curia. 631. d. 633. a. 634. c.
Cenomannenses Clerici. 137. a.
Centulum , Centulensis locus , Cen-
tula^ seu Mon. Abb. et Ecclesia
S. Richarii. 129. c. n. 130. b. c.
131. a. b. d. 132. a. 133. d. 134. c.
e. 135. a. 361. b. 370. a. b. 574. n.
fide S. Rithar.
Ceratium, locus in Norm. ubi Mon.
S. Vigoris, Cerasiacum , seu Cera-
siacensis Abb. et Eccl. S. Vigoris.
Cerisy. 43. c. n. 132. b. 223. b. n.
277. n. 322. a. 328. c. 331. d. 4i0.
a.
S. Cerenici , Serenici , vel Celerini
castellum seu castrum et Monast.
Iiodie Prioratus , super Sartam fl.
226. a. 228. d. n. 229. a. n.
Ceritania seu Cerritania , Provin-
cia , inter Occit. et Catalon. La
Cerdagne. 290. n. 291. b.
Cerritan. Comitatus. 290. b. 291. b.
Cesarbourg , Cbiresborc , in Norra.
Clierbow^ ciim Eccl. 338. c. d. n.
Cestria seu Cicestria , in Angl. 168.
n. 240. b.
Cesiriae Comitatus. 240. b.
Cbaldsei , à quibus Philosophia ad
Gallias. 338. a.
Chalet , locus prope Novam-Ly-
rain, in Morm. 366. u.
Chaliciacus, prope Senones. 196. b.
Chandiniacum cum Capella , in Co-
mit. Vienn. 544. c.
Charitas, f^ide Caritas.
Charuena, seu Charvena, Charvenas ,
in linibus oppidi Talueriarum , ad
ripam Laci Annecii Allobrogum,
555. c. n.
Charvonaci , villa et castellulum , de
Dominio Talueriarum. Charvones.
553. c. n.
Chasias seu Chaslus , Castellum in
pago Lemov. 288. n.
Chassanum, locus in suburb. Pictav.
ubi Mon. iN'ovum et Colleg. Mon.
Cliassaigne. 286. b. 373. b.
Chaumontois , seu Chaumontis, ultra
Esmaciam in Lothar. 336. e. n.
Cheran, fl. qui Rumiliacum alluit in
pago Albanensi. 3o5. n.
Chevilleium , prope Mon. Becc. in
Norm. 432. e. Quevilli.
Chineium, Comitatus in Fland. 376.
b. seu Chisnensis Comit. de C/tigni.
249. d.
Chino. fidc Caino.
Chisiacum seu Chisesgium , castrum
ad Wltonam fl. in Pict. C/iizai \el
Cluse. 121. a. 373. e. n.
Chrestevin , vicus , ubi partem alodii
habet Monast. Valciodor. 253.
d.
S. Christinae terra, in pago Turon.
257. c.
Christiolensis Vicaria, in pago Santon.
264. n.
S. Christophori castrum , in Turon.
S. Christophe en Touraine. 645. e.
S. Christophori Eccl. Calcisdroti , su-
per fluv. qui Garona absorbetur.
398. a.
S. Christophori Eccl. quae vocatur
Vauro , Lavaur , in pago Tolosano.
433. a.
S. Christophori Capella, in villa, qua
dicitur Vêtus Lira, in Norm. 366
d.
Chrysopolis seu Chrysopolita urbs ,
Besançon. 460. nn. 474. c. f'ide Be-
santio, Vesuntio , et Bizansum.
Chrysopolitani. Le Pays de Besancon.
250. d.
Chrysopolitana Eccl. L'Eglise de Be-
sançon. 538. c.
Cimbiliacum , villa cum Eccl. pert.
ad Mon. S. Benigni Divion. 558.
d.
Cinglois vel Cingueleis , propè Cado-
mumin Norm. 333. e. n.
S. Ciricus , locus in pago Salmur.
278. b.
S, Cirici Eccl. pert. ad Monast. Sa-
viniac.201. a.
Cisalpini populi. 233. b.
Cistercienses. 26. n.
Civinocurtis, villa .S. Richarii , inter
Noviodunum et Compendium. Che-
vincourt. 129. n.
Civis seu Cinis, locus circa Alpes,
pert. ad Sabaudise Comitem. 67. c.
Civois , vel Ivois , villa in confinio
regnorum Franciae et Teuton. 61.
d. f'ide Ivois.
Claborum urbs , seu Virdunus. Ver-
dun. 164. a. Vide Virdunus.
Clarca;, feod. Morin. Eccl. Clerques.
299. e.
Clarusmariscus ^ seu Castrum Rufhol-
tanum , prope Audomaropolira , in
Morin. 363. n. Clarimarisci Monast.
388. d. n.
Clarus Mons , in Arvernia. Clermont
en Auvergne. 28. d. 31. b. n. 588.
n.
Clarusmons , castrum an Lothar.
231. c.
Classia, in pago Belcinensi. 601. b.
S. Claudii , seu S. Eugendi Monast.
nunc Episcop. in Comit. Burg. S.
Claude de Joux. 443. n.
S. Clementini Eccl. in pago Pictav.
280. b.
S. Clementis Vadum , in Norm. 331.
b. n. 332. c.
Clenus , Clennis , Clemnis , Clino ,
et Clinnus fl. in Pictav. Le Clain.
120. a. n. 268. d. n.
S. Cler, super Eile seu super Eptam
fl. limes Ducat. Norm. 324. n.
Closae, in pago Bituric. 282. d.
Cluniacum. Cluny. in Burg. 27. b. 119.
e. 143. a. 262. a. 272. d. 333. d. n.
419. n. 423. n. 348. a. c. 531. e.
332. b.
Cluniac. Mon. Cœnob. Abb. Eccl.
24. b. 25. b. 63. b. 74. e. 107. c.
119. a. 143. c. 199. d. 218. c 284.
e. 283. c. 288. n. 365. a. 394. b.
344. a. b. 543. a. b. 547. d. 548. a.
b. c. 331. d.e. 552. a-e. 607. d. e.
612. a. b. c. d. 634. n.
Cluniac. Eccl. Minor. 432. d.
Cluniac. Claustrum. 74. b.
Cluniacenses. 231. b. 272. c. 285. c.
288. d. n. 301. d.
Clunonenie castrum, in Burg. 612. e.
INDEX GEOGRAPHICUS.
667
Clusa , vallis in Episc. Vesont. 551 . a.
Clusa , in Episc. Magiilon. ubi Mon.
S. Michaëlis. 416. (1.
ClussR , aditus ex Italia in Gall. 67. c.
Coacus , castniin in Aquitania. 535. d.
Cocinienses. 391 . b.
CoclarenscSj Fland. populi. 391. b.
Codiciacus , Cociacus , seii Coceium,
castruni , et Clioisiacum , in pago
Noviom. C/ioifx. 158. d. 367. c.
n. -431. b. f^ide Cauciacum.
Codiciacus scu Couciacum castrum ,
in pagoLaudun. Coucy. 581. n.
Coisnon seu Coësnon , fl. in JNorm.
34. d. 324. c.
Colchas , Cœnobiolum seu Mon. S.
Georgii , in Dioecesi Augustod. 418.
b.
Colisiacum , villa et Altare pert. ad
Coenob. S. M. Suession. Coloisy.
593. d.
CoUarionis fontes , locus in Episc. Vi-
var. 545. c.
ColoincUa , villa et Altare, pcrt. ad.
Cœnob. S. M. Suess. Courrnelles.
593. d.
Colonia Agrippina. Cologne. 22. c.
65. e. 66. a. 149. d. 164. e. 171.
n. 201. n. 215. c. 254. d. 348. c.
356. d. 358. b. 432. a. 458. n.
462. b. 464. e. Û65. a. 620. a.
638. a. 642. e.
Colonicnsis Eccl. 467. b. n. 617. b.
640. c.
Colon. Archicpiscopatus. 615. e.
Colon. Eccl. S. M. ad Capitoliuni.
201. n.
Colonia , praedium Ecclesiae S. Vul-
inari in nernore. 346. b.
Colonzellas , castrum in Provincia.
o4o. c.
Columbariae, castelluni proximuin Ab-
balise Resbac. 440. n.
Colunibae , et Columbense Mon. in
Diœc. Carnot. Coulombs, seu Coulon.
293. n. 433. b. 604. b. c. n.
S. Columbse Coenob. Sanctiin. in terra
Ardensi. 307. n.
Combornensis Vicecomitatus , in pago
Leniov. 503. n.
Coniborn. castrum. 289. b.
Coinecae seu Corinetae, feud. Morin.
Eccl. Comeques. 299. e. n.
Commerciacum , Commercium , Com-
merci oj)p. Commerceium castrum, ad
Mosam . . Commerçy . 153. c. 458. c.
nn.
&)inmercii castri Capella seu Eccl. 458.
c. n.
Commoles , le Monl-Salnt-Mic/iiel. Li-
mes iNorm. 428. n.
Commnniacum , fiscus Agaunensis
Eccl. in Vallesia. 546. b.
Compendium. Compiegnc. 129. n. 324.
b. 367. n. 573. nn. 580. b. S81.
n. 585. d.
Compend. Palatium. 569. n. 573. e. n.
Compend. S. Cornelii Eccl. 466. d.
585. d. n.
Conii)end. Canonici. 586. b. n.
Comj)endicnses. 466. d.
Conaldum , Eccl. S. M. in Episc. An-
dcgav. Cuiiaud.diM. b.
Conceli villa et Eccl. cujus partem
habet Mon. S. Salvii Monsterol. 575.
c.
Conchense Monast. et Basilica. 433.
a. n. Fide Castellio.
Condatum, in Fland. 110. n.
Condomus , locus in pago l.>cumaniae.
396. a. b. d.
Condom. Coenob. Mon. Abbatia. 394.
b. c. d. n. 395. a. 396. n. Eccl.
S. Peiri. 396. a.
Condorcense castrum , in Provincia.
545. c.
Consengun , Mon. Virginum in Alem.
640. b.
Confluentanum , le Confient, tractus
Comitatus Russilion. versus Mont.
Pyren. 510. n.
Confolense, castrum in Aquit. 536. d.
Coniacum, in pago Pictav. 264. b.
Constantia, civit. Alem. 8. e. n.
Constantiensis Eccl. 616. a.
Constancia , Constantinum , et Cons-
tantinorum civit. in Morm. Coutan-
ces. 16. b. 22. d. 23. n. 70. b. n.
139. b. 262. n.
Constantin. Comitatus. 54. c, 55. b.
148. e.
Constantiniensis , Constantinus pagus ,
Constant, territ. 70. c. 8l.b. 139.
b. 230. d. 233. a. 317. a. 327. n.
333. a. c. d. n. 334. d. e. 338. d.
340. e.
Constantin. Cœnob. seu Abbatia S.
Salvatoris. 46. a. 340. b.
Constantin, pagi Insula in mari sita. 70.
c.
Constantinienses , Norm. populi. 333.
b. d. n. 334. a. d. n. 340. e.
Constantinopolis , 3. e. 42. d. 60. e.
63. d. 91. b. 101. b. 265. a. 327.
b. c. 434. n. 459. c. 619. a. 646.
b.
Conteicnse castellum , Conty. pert. ad
Eccl. S. M. Ambian. 433. d.
Conteiensis bonor seu Comit. 433. d.
Convena , in Aquitan. Comminge. 431.
d.
Conziacus, villa Mon. Saviniac. in agro
ïarnatensi. 200. n.
Corbeia , fluviolus , nomen dans op-
pido. 480. n.
Corbeia , oppid. in Picar. 111. a. b.
c. n. 134. c. 480. b. c. n. 481. n.
Corbeiensis S. Pétri Mon. Basilica, Ec-
cl. lU. C.134. c. 488. c. d.
Corbeienses. 391. b.
Corbetum , Alodum ])ert. ad Mon.
Flaviniac. in Burg. 418. n.
Corbevilla , opp. in Morn». Courville.
232. e. n.
Corbo , viens in majore Pertico. Cour-
bon. 232. n.
Corboilum , in pago Wastiniensi , in
finibus Senonum. 505. d. 564. e.
Corboilum seu Corbolium castrum.
596. b.
Corbonia seu Corboniensis pagus , in
Pertico , inter Moritoniam et Bellis-
mum. 229. b. 232. n.
Corbonienses, in Pertico. 232. n.
Corcella; , mansus Eccl. TuU. 152. n.
Corcellae, mansus alterEccl. TuU. 152.
n.
Corciacum , villa et Altare , pert. ad
Cœnob. S. M. Suess. Corcy. 593. d.
Corcoiacum, Eccl. in Episc. Namnetico.
601. b.
Corilisium , terra dependens à Mon.
S. Uertini Fland. 305. c.
Cornieliaj , locus in Norm. ubi Mon.
fundatum est. 45. d. 47. e. 233.
n. 243. d. 367. a.
Corraeliens. Mon. Cœnob. Abb. S. M.
45. d. 47. c. 224. a. 233. n. 243.
d. 340. a.
Corraelienses in Norm. 246. d.
CormeriaceiisisEccl. in Turon. 429. a. n.
Cornions, villa , in 'qua duos mansos
babet Mon. S. Salvii Monsterol. 575.
c.
Cornualli, in Angl. 241. d.
Cornubiie Provincia , in Britan. Min.
218. a.
Cortinacum , Cortiniacum et Corteci-
niacum castrum. Cortenai seu Cour-
tenai. 275. n. 276. a. n.
S. Cosma; Insula , apud Turones.
551. d. e.
Cosnac^ castrum in Santon, ubi Eccl.
S. ïhom*. 200. c.
Costaldas , villa dependens à ïornu-
cio , et pert. ad Trenorc. Mon. 6(X).
e.
Cotia , silva , in Diœc. Suession. Cuite.
581. n.
Cousorne seu Curtis-soire , juxta Bel-
luni-montem in Hannon. 374. c.
n.
Crassum, mansum, villa, cujus quartam
partem babet Mon. S. Salvii Mons-
terol. 575. e.
Creciacum , oppidulum ad Saram seu
Serara fl. Crecy. 592. n.
Credouense castrum, ad rlpani Old»
in Andeg. pago. Craon. 413. n.
Cresbins, Eccl. S. Mauritii, in Foresio.
200. b.
Creta. Candie. 339. d.
Creully, villa in Norm. 335. a
Criciacura, ubi mansos habet Mon. S.
Pétri Catalaun. 577. a.
Crisinciacus, villa in pago Vienii. 543.
c.
Crispeium , Crespeium in Silvanect.
Crepy en Valois. 251. b. 443. n.
499. n.
Crispiac. Monast. S. Arnulphi. 443. n.
Crispinum, in Hannon. 110. n.
Crissiacum, super fl. Iserae. Croisxy sur
Sere. 424. c. n.
Crociacum, castrum in pago Autissiod.
292. c.
Cromai , villa in Parochia S. ApoUi-
naris, quae juris est Abbatise S. Be-
nig. Divion. 610. a c.
Croptas , in Episcop. Vienn. 545. b.
Croviacus , vicus in pago Suession.
582. n.
Crowlandia, Croilandia et Croyland. in
Angl. 156. c. d. 1:20. n.
Croyland- .Mon. seu Abbatia, in Angl.
153. d. n. 156. c. d. 157 b. 210. n.
636. b.
Cruciacum , villa et Eccl. pert. ad
Mon. S. Petritlarnut. 603. d.
Cruciola, praedium Fontanellensi Cœ-
nob. concessum. 476. b.
Crucis seu de Cruce terra , in Ardea.
307. b.
Crux S, Leufredi , seu S Crucis et S.
Audoeni Abbatia , in Norm. 275.
a. n.
Crux Vitriaci seu Victriaci , in silva
Fonlis-Bbiudi. 197. n.
Cuborc, in Norm. 343. n.
Cuciacum , pert. ad Abbat. S. Germ.
Autissiod. 648. c.
Cudron, rivulus in Vilcass. 235. n.
Cucmes seu Guemes, villa Eccl. Mon-
tensis. 374. e. 376. b. n.
Cumberlondae Comitatus, in Angl. 629.
e.
Cumbis , villa in Bria , Abb. S. Gerra.
Paris, concessa. 597. d. n.
Cnrciolae , villa pert, ad Mon. Fossat.
600. a.
Curia-Aimonis , projic Castrum Ljdi,
in pago Cenoni. Coairnon. 631, b.
Curmolensls, villa, in Provinc. Campan.
Courmeloy. 466. b.
Curso , in pago Pictav. et Vicecom.
Tboarc. 372. e.
Curta; villa , in qua mansos ])Ossidet
Mon. S. Salvii Monsterol. 575. b.
Curlriacenses seu Curtracenses , in
Fland. 391. c. n.
Cusso, fl. apud Blés. Le Coussnn. 265.
d.
Cuxancnse Mon. seu Abb. S. Micbaelis
de Cuxano. 290. a. b. n.
Cypri Insulani. 48. b.
Cyprus, [nsnla, in qua Eccl. S. Nicolai.
48. b. 247. a. n.
S. Cyriaci Eccl. cujus jiarlcm babet
.Monast. Saviniac. S. Cyrgues, 200.
S. Cyrici burgus, terra et Eccl. m
668
INDEX GEOGRAPHIGUS.
pago Turon. 258. c. 267. d.
D
D
ABURG, Daburc , Dasbourg. 362.
Dacia. 40. d. 255 a. 288. b. 296. c.
351. b. 352. b. Daiiamarcha, 623. c.
• d. Vide Danamarchia, Dania.
Daci. 8. a. 173. d. 206. c. 208. e.
246. b. 623. n. Daci seu Dani.
637. d. f'ide Dani, Normanni.
Dalmariensis Prioratus. 649. b. Ai-
tare. 650. a. c. n.
Dalphinatus. 67. ti.
Damfrons . Danefrons , Danfrons ,
Danfrotuin , Domnifrons , Castel.
et oppid. in confin. Norin. et Ce>
nom. 44. a. 46. a. 55. a. 79. b. e.
80. a. 81. a. 178. d. n. 179. a. 228.
n. 336. a. d. nn. 337. a. d. Dan-
frontani, Danfrontini. 44. b. 80.
a. 179. a .
Danamarchia , Danamarcha , Dani-
marchia , Deneraercia. 76. a. 173.
d. 310. a. 325. a. 329. n. 340. n.
343. n. 623. c.d. 626. c. Danorura
terra. 96. e. Vide Dacia et Dania.
Dania. 329. n. 330. a. 640. b. Danici
fines. 622. e. Vide Danamarchia ,
Dacia.
Dani. 35. b. 75. b. 83. n. 101. d. e.
139. n.1.54. n. 163. e. 166.b.241.
d. 313. e. 339. b. 623. d. n. 626.
b. 627. a. 636. e. 640. b. 642. c.
f^'ide Daci, IVorraanni.
Darantasia, Metropolis. 67. n.
Dcasj Déd seu Grand-lieu. Monast. in
Episcop. Nannet. 601. b.
Deciacum , in Flandr . IIO. d. Decj.
Pons jnxtà Castruni liaiinbaucuurt .
104. n.
Dedra, terra et Eccl. pertin. ad Ab-
batiam S. Juhani ïuroii. 118. c.
Deirorum, Insula Britann. 105. a.
Deniiciacensis ager , in Diœc. Lugd.
200. d.
Denemercia, fide Danamarchia.
S. Deodati Cœnobium. 152. d. n.
et Altare ,' in Diœc. TuU. 152. n.
f^ide Juncturae.
Deonantum. Fide Dinantum.
Deppa, Dieppe. 81. n. 335. n. 476. n.
Deppa , fluv. Deppie Ostium. 240.
b.
Dertusa versus Catalon. 289. n.
Derveusis Abbalia. 369. c. n. 432. n.
S. Dcsiderii Eccl. inTerrit. Roïensi seu
Bocensi, pertin. ad Abbatiam Casae-
Dei. 588. d.
S. Desiderii Ecclesia, in Episc. Vienn.
pertin. ad Monast. Cluniac. 545.
c.
Destauvareth, Castell. 251. n. Ecclesia
S. Laurentii apud Destauvareth.
Ibid.
Deva. f'ide Diva.
Deus-Louvart, castrum. 557. d. Abba-
tia. 557. c. d. n.
Dickebucli , Diccebuch^ Nemus prope
Ardeam. 303. c.
Diensis Urbs. 147. a. Ecclesia. 147. b.
Diletas , Villa Eccl. S. Salvii Monstr.
575. b.
Dinantum, Deonantum , Dînant, op-
pidum ad Mosam. 253. b. nn. 416.
d. n.
Diolum, Eccles. S. Pétri de Diolo per-
tin. ad Abbatiam Condom. 396.
c.
S. Dionysii in Franciâ oppidum seu
castrum. 331. a. Abbatia. 378. a. b.
394. a. 655. d. Ecclesia. 263. d.
371. b. 380. d. 393. d. 406. d. n.
409. c. 412. a. Basilica. 197. d.213.
b. Cœnob. 230. c. 319. c. Regalis-
simum Monast. 382. b,,38o. c. 470.
n. locus. 467. d. Ecclesiola an te
Dagobertum. 469. b.
S. Dionysii Monast. in loco de Lcbraha,
in pago Alsat. 654. d. e.
S. Dionysii Eccles. in pago Turon. 257.
a.
Discsia , locus et Monasterium. 648.
a.
Disiacum, in pago Laudun. 603. e.
Diva, fluvius in Norm, Lexovios à Baio-
cassibus dividens. 45. d. 48. c. 84.
e. 85. a. b. n. 92. a. 93. a. 180. a.
2.33. e. 238. d. 292. e. n. 342. e. n.
343. b. Deva. 267. n. Yva, 405. b.
Dura. 196. d. Diva, Rivulus. 223.
c. Diva? Ostium. 235. e.
Diva. S. Petrus super Divara, oppidum.
342. n. Comitatus. 430. a. Abbatia.
340. b. 342. n. Cœnob. 45. d. 430.
a.
Diva. B. M. super Rivul. Divae Abba-
tia. 223. c. super Divam Basilica.
238. d.
Dividunum , Urbs Metensis. 433. n.
Fide Metae.
Divio. 162. c. 203. c. 439. n. Castrum.
421. a. Divionense Castrum. 530. a.
<;08. a. d. 611. b. 614. a. d. 615.
a. Divionensis Ducatus. 162. c. Co-
mitatus, 614. d. Divionenses. 203.
n.
Divionensis S. Benigni Ecclesia. 13.
a. 420. c. n. Abbatia. 549. d. Cœ-
nob. 550. a. b. 554. c. d. e. 558. b.
c. d. 559. a. 611. a. b. c. 612. b.
614. c. d. Monast. 12. n. 15. a. d.
204. a. 411. n. 350. a. b. 610.a. d.
e. S. Benigni Diyion. Burgus seu
Claustrum. 611. c.d.
Doadis, villa Abbatise Trenorcin. olim
ïheotuadum Castell. cl Reg. Palat.
112. a. n. Doaduin. 277. b. I /)»a^.
Fide Tbeoduvadum.
Dofris, Castell. in'Angl. 192. e. 193.
b.
Dokeswordia , seu Dotesswordia in
Angl. 305. e. n.
Doleia, Doieja, Abbatia. 23. d. 74. a.
644. a. Fidc Theolegium et Tole-
gium Monast.
Dolobernia, castrum iri Angl. 317. d.
Fide Dorobernia.
Dolum, caslrum in Britannia Min. Dol.
88. d. n. 187. a. n. 209. e. 313. a.
n. 324. c. 413. a. 434. c. Doli
Comitatus. 35. a.
Dolum , Dolense castrum in Bitur.
Z)eo/v en Herrj. 282. d. Dolense
Cœnob. le Bourg-Dieu. 388. a. b.
Dolum . in Burg. Comit. Dolense
S. Hieronymi CoUeg. 500. n.
Dole.
Domerii-Mons , villa Abbatia; S. Ger-
raani Parisiens. 597. n.
Dominica-via, PraediuraEccl. TuU. 152.
c.
Dominiensis villa, cujus pars pertinet ad
Abbatiam S. Salvii Monstrol. 573. e.
S. Domnini villa, cujusmcdietas pertinet
ad Abbatiam Casae-Dei. 588. d. Ec-
clesiae duae apud S. Domiaum.
Ibid.
Domni-Martini Castellum. Darnrtuirtin
en France. 158. d. 398. d. n.
Domni-Martini Castellum , in Lothar.
152. d. Comitatus. 459. a.
Doncherius, Doncheriacus, Doncheredus,
villa ad Mosam , in Relel. tractu.
364. n. 435. c. e. nn. 456. n.
Prioratus S. Medardi Suess. 435.
n.
Donengium, in Flandr. 366. b.
Dononlum, in Flandr. HO. u.
Donzali, Douzati, Dulsati , Douxsart,
villa et Eccles. pert. ad Monast. Ta-
luer. 53. c. nn.
Dorbonacura, in Episc. Lugd. 543. b.
Dordonia^ fluv. La Dordogne. 503. n.
Dorcestre in Angl. 211. d.
Dorobernia , Dolobernia, Dornbernia,
Castrum in Angl. 40. c. 53. b. 73.
c. 148. c. 174. d. 176. c. 311. a. d.
Vide Cantuaria.
Dovera, Dovoria, Douvres. Castrum et
Portus in Angl. 88. a. 99. c. d. e.
101. e. 103. e. 201. e. 239. b. c.
339. b.
Drocae, Drocas, Durocasses, Dreux, Cas-
trum. 329. b. n. 598. c. n. 603. b.
604. a. Drocenses. 232. n. Eccl. S.
Martini Drocarum. 598. b. c. d.
n.
Drusiacum, villa AbLatiae S. Bicharii.
132. n.
Duacum. Douaf. 110. n. 122. c. 126.
n. 304. a. 344. d 376. c. Duacen-
ses. 304. b. 391. n.
Dubis, Doit, fluv. in Burg. 601 . d.
Ductus-Ertu, villa S. Ebrulfi. 232. c.
Duellaris villare, villa S. Benigni Di-
vion. 538. d.
Duerua, villa et Eccles. cujus medietas
pertin. ad Mon. Saviniac. 201.
a.
Dulmensis pagus. 355. n.
Dunelmum , in Angl. 188. d. 629. e.
630. a. Dunelmcnsis Comitatus. 241 .
b. Ecclesia. 314. b.
Dunus, seuTala,fl. .\orm. 76. n. 178. n.
Dura, fluv. Norm. Vide Diva.
Durocasses. Fiile Drocae.
Dusarœ Monasterium. Dnnzere. 601. a.
Ïi BF.RXF.i-coBT is , ante Novum-
j Castellum, super Axonam , locus
seu Cella dependens ab Abbatia
S. Huberti. 149. d. Ecclesia B.
M. apud Ebernei-cortem. Ibid.
EIx>racum , Eboracae , Eboraci in
Angl. Yorck. 74. b. 240. c.
241. d. 434. b. Eboracense Prae-
sidium. 241. b. Eboracensis pa-
gus. 93. c. Eboracenses. 629. e.
Ecclesia Eboracensis. 314. a.
Ebrodiinum. Embrun. Metropolis. 67.
n. Ebredunensis Prov. Eccl. 513.
n,
Ebroicae , Ebroas, Ebrocas , Ebroicas,
Ebroica civitas^ Eburovices , Evanti-
corum urbs. Evreux. 43. c. 56. e.
70. b. n. 76. n. 323. d. 329. b.
333. d. 340. e. 341. a. b. 364. b.
404. n.
Ebroicensis pagus. 83. b. 179. d. 222.
d. 247. c. Comitatus. 46. e. 57. a.
245. a. 247. c. 404. b. n. Ebroicen-
ses. 38. d. 233. d. 234. n. 340. e.
Ebroicensis S. Taurlni Abbatia. 340.
b.
Ebroicensis S. Salvatoris Abbatia Sanc-
timonial. 45. e. 340. b.
S. Ebrulphi Uticensis Abbatia. Fide Uti-
cum, Uticensis Abbatia.
Eburovices. fide Ebroicae.
Ecclesiae. Quœre juxtà seriem alphabe-
ticain locorum in quihut Ecclesiœ sitœ
sunt.
Eclusa. Fide Exclusa.
Edesse, Desse. Comitatus. 276. a. n.
Egeneshcim, Castellum. 641. b.
S. Egidii Abbatia in Diœc. Nemaus.
422. n. Fide S. ^gidius.
Egolismum. Fide Engolismum.
Einham, Eenam, Eiham, Eham, Enham,
Iham, locus in Belgio ad Scaldim.
389. a. n. Einhamense Canonicor.
CoUeg. 389. n. Einhamensis seu
Eenamens. Abbatia. 392. d.
n.
Elaver, fluv. l'Mlier. 588. n.
Elcechum, villa pertin. ad Eccles. Col-
légial. Ardens. 307. b.
INDEX GEOGRAPHICUS.
669
Elemboniensis Toparcliia. 302. b. n.
Elembonienses. 303. c. d.
Elenense, vol Helenense oppiJ. bl4.
d. n. Elenenses. Ibid. Elenensis
Eccles. 514. c.
Elig. ride Ely.
EUoreiis, in Aquit. Occitan. 431, d.
Elnonensis S. Ainandi Abbatia. 345.
a. 521, c.
Ely, Elig, Eliga, Insula Angl. 75. d.
207. b. 309. e. Fide Heli.
Empurias , Comitatus in Marcû His-
panicâ ultra Montes Pyren. 510. b.
Endrasius. fliiv. Andrisius , t'Indrois.
257. n. f'ide Andrisius.
Endria , Andria, Anger , Agner , /'//i-
dre. Fluv. 257. e. n. ride hn-
dria.
Engeneshciinj Castell. in Alsat. 426.
d.
Eiigelenbeiin , Engilenbeim. 214. a.
215. b.
Engeriacus. Abbat. seu Monast. S.
Joann. Engeriaci. 219. a. P'ide An-
geriacus.
Engolisnia , Angolisma , Angulisma,
Inculisma, 573. c. 625. c. Engo-
lisinens. Comitatus. 264. a. b. Ca-
thedralis Ecclesia Engolism. 263. d.
264. d. Abbatia S. Amandi apud
Egolism. 506. e. T'ide Angolisma.
S. Eparcii Eccl. super littus Garonn»,
dependens ab Abbatia Condora.
398. a.
Epta, fluv. 233. c. 248. a. 324. n. li-
mes \orm. 83. n.
Equata-villa, in finib. silva; Aquili-
nae, pertin. ad Abbatiam Fossa-
tens. 577. d. n. Ecclesia Equatae-
viUœ. 577. d.
S. Eraclii Burgus apud Senon. 196. b.
Erbrestein. 345. c.
Erchevelles , villa ubi Praedium Ab-
batiae Valciodor. 253. c.
Erdeborgenses inFlandr. 391. c.
Ereinus. Ecclesia seu Abbatia S. Mi-
chaelis in Eremo. 276. d.
Eresbcrchj Castellum. 640. c.
Erraentrudis-villa prope Rotom. 432.
c.
Escalfoium , Escalfoum , Excalfoium,
Excalfurnum , Eschaufou , Eschauf-
four , oppidum in Norra. 41.
b. 225. a. b. n. 229. a. 230. b.
S. Andreae Ecclesia apud Escal-
foium. 225. b.
Escetot , Villa cum Ecclesiù prope
Rolhom. 17. e.
Espena, in pago Salmur. 278. c.
Espetua, in pago Salmur. 277. n. 278.
d.
Essex, in Angl. 78. n.
Estampeuses. 340. d. Fide Stampen-
ses.
Estamvilla. Eccl. B. M. pertin. ad
Abbatiam Condom. 397. b.
Estangle, Episcopatus in Angl. 638.
a.
Ethemons, Villa et Eccl. pert. ad
Abbat. S. Salvii Monstrol. 575. d.
Etruria. 625. n.
Evanticorum urbs. Vide Ebroicae. .
Evera, Yevre le Château, in Diœc.
Aurel. Ecclesia et Priorat. Abba-
tiae Floriac. Subj. 487. a. b. n.
Everdunum. 544. n.
S. Eugendi , seu S. Claudii Monast.
443. n.
Evoregiura, pagus in quo Praedium
S. Benigni Div. 15. b.
Evosium , Epoissus, Ivoy, in finib.
Trevir. 481. b. n.
Eurinus, fluviol. 126. n. 164. n.
Eurod , villa , ubi Mansus Abbatiae
S. Pétri Catalaun. 577. a.
Eurobic, in Angl. 168. a.
Europa. 102.e. 120. b. I88.a. 191.a.
242. b. 439. a. 507. c.
Euvra, fl. apud Biturig-Cub. 432. n.
Exaqueum in Norman, ubi Ecclesia
seu Abbatia SS. Trinit. 46. a.
Exclusa . Esclusa, Sclusa. 304. a. b.
c. 306. c. 365. c. 381. a. Exclusen-
ses. 304. b.
Exenboldescuppla , Paroch. in Comit.
Flandr, 106. n.
Exiomensis pagus in Xorm. Pays
d' H/eimes . 180. a.
Exoldunum , castrum in Bitur. Exo-
lidunum, I.ssoudun. 285. a.
Exonia. 240. b. 241. d. Exoniura.
241. c.
F
ABBEGOL^. 429. C.
Fabricae , villa in Episc. Andeg.
601. b.
Faia-vinosa in Picton. 137. n.
Faimum, locus , cujus pars pertiiiet
ad Abbatiam S. Huberti Andagin.
149. e.
Falco, Castell. in pago Salmur. 278.
c,
Falesia , oppid. et castrum Norm. in
Oxim. pago. 37. a. 39. c. 147. d.
316. b. 321. c. d. 325. b. c. 326. a.
b. 327. n. 329. d. 332. d. n. 333. a.
c. 336. b.n.342. d. 350. d. 477. b.n.
Fallemaniensis , Falraeniensis , aut
Fameniensis pagus. Famenne. 253.
b. d. n.
S. Faraj Cœnob. in pago Senon. 566. n.
Farneriae, villa, ubi Eccles. pertinens
ad Abbatiam S. Salvii Monstrol.
575. a.
Farodum, villa in quâ quatuor Hos-
pites pert. ad Eccl. S. Bartholo-
maei Bellov. 573. b.
Fassineriae , villa in qua unus Mansus
pert. ad Abbatiam S. Pétri Cata-
laun. 577. a.
SS. Felicis et Licerii Monast. in Co-
mit. Bigorr. Cluniaco subd 116. n.
Femuense castrum. 253. b. Ferauen-
ses. Ibid.
Fenoliolensis Comitatus. 425. c.
Feritas, la Ferté. 275. d. n.
Ferrariense Monast. 566. n.
Ferriniumj in Flandr. 110. d.
Fescamb. ride Fiscannum.
Feur , AUod. Coraitissae Richildis. 376.
b.
F^ielnae, Fienlae , Filnae. Fiennes. in
pago Ghisn. 302. b. n. Fielnenses.
303. c. d.
Figiacum. in Cadurcis ad Sellam.
115. n.
Filcariae , villa in Vimmaco pago ,
pert. ad Abbatiam S. Richarii. 132.
d.
Filiolicurti terra^ pert. ad Eccl. Paris.
567. c.
Firmerii-Curtis , villa S. Germani
Paris. 597. n.
Firmitas olim dicta Urc , nunc Firmi-
tas-Milonis. La Ferté-Milon. 651.
a. b.
FirmitaSj super Albam. 358. b.
Firmitas , locus memoratus in ChartS
Abbatiae S. Salvii Monstr. 574. d.
Firmitas Aalidis seu Adelaidis, la Ferte'-
Alaii. 564. e. Vide Feritas.
Firmitas Auraimi vel Aurinni. 507. a.
Firmitas Ausculfi , vel sub Jotro , la
Ferte'-sous-Jouarre. 440. n.
Fisca, Fixa, la Flèche. 642. c Vide
Flecchia.
Fiscannum, Fiscanum. Fe'can seu Fes-
camp, in Norm. 34. b. 36. d. 54. fa,
c. 70. d. 148. a. 177. c. 232. b. c.
238. c. 245. d. 247. d. 288. c. 321.
a. b. c. n. 324. a. 330. n. 350. a.
351. a. 363. d. c. nn. 364. a. 387.
b. 400. a. n. 420. a. 422. n.
Fiscannensis SS. Trinit. Ecclesia. 167.
n. 321. b. 379. d. Abbatia. 321. n.
328. d. 330. n. 379. d. Cœnob. 70.
d. 86. c. 244. a. n. 288. c. 429. a.
Monast. 103. b. 238. c. 244. a. 288.
c. n. 422. n.
Fiscannensis S. Bcnedicti Basilica. 363.
e.
Fiscannensis S. Waiarici Basilica. 363.
e.
Flandria, Flandriae. 6. b. 7. b. 47. c.
56. b. 63. a. d. 64. c. e. 67. a. 106.
a. 111. n. 125. d. e. 126. a. 133. d.
151. d. 152. a. 162. a. 165. c. 167.
c. 173. d. 174. d. 175. a. 176. e.
186. b. c. d. 192. b. 207. c. n.
209. e. 234. c. 242. c. 243. b. c. e.
254. c. d. 255. a. 282. a. 295. c. d.
297. c. d. e. 298. c. d. e. 299. a.
306. b. 307. c. 310. a. c. d. 311. c.
312. c. 313. e. 318. a. 323. e. 324.
n. 340. d. 347. n. 348. b. 363. a.
365. c. 366. a. b. 374. n. 375. b. c.
n. 381. b. c. 383. b. d. 389. b. c. n.
390. b. c. d. 391. d. n. 392. a. 414.
n. 459. b. 461. n. 482. a. n, Flan-
drorum terra. 254. c. 365. d. Flan-
drensis Patria. 125. e. Provincia.
627. b. Regio. 391. n. Monarcbia.
380. b. Principatus. 64. e. 299. a.
Ducatus. 47. d. Comitatus. 63. a.
m. n. 254. b. n. 255. b. 344. n.
365. d. 366. a-c. n. 375. n. 383. a.
389. a. 480. n. 482. n. Marchiona-
tus. 482. a.
Flandriarum Populi. 461. a. Flandri.
80. b 298. n. 365. n. 390. b. 391.
n. Flandritae. 244. a. Flandrenses.
7. d. 47. d. 51. a. 109. a. 164. d.
165. c. 298. c. 335. n. 340. d. 362.
d. 366. a. 375. c. 383. a. 388. d. n.
482. a.
Flaviaccnsis S. Geremari Abbatia.
147. n.
Flaviniacensis Abbatia in Dioecesi Au-
gustod. 418. b. 421. a.
Flecchia , F'iecliia , Fleca, Fisca ,
Fixa, la Flèche. Castrum. 244. c.
632. c. e. 633. e. 634. a. Vide Fisca^
Flinense Monaster. 164. n.
Florentin, Civitas. 62. a. 357. a. 528. e.
Florentinensis Abbatia in Ital. 70. d.
S. Florentii veteris Abbatia. Vide
Glonna.
S. Florentii Abbatia. 280. d. 434.0.
624. c. Insula S. Florentii Cœnobio
supposita. 624. e.
S. Florentinus in Castro, Monaster.
perti». ad S. Germanum Autissiod.
648. b.
Floriacum, in Pago Aurel. 489. b.
Floriacens. Burgus. 488. a. Abbatia
S. Bencdicti. 483. n. 488. n. 506. e.
Floriacenses. 484. c. 485. b. 486. b.
Floriacus, in territ. Lugdun. Villa et
Eccles. S. Mari». 588. d.
Florin», in Belgio. 201. b. 376. d.
Florinenses. 253. a. c.
Florinensis Abbatia, in Diœc. Leod.
350. d.
Folquingham, in Angl. 392. n.
S. Foiquini Fons, prope Ard. 302. c.
n.
Fontanae, in Astoaricns, Comit 421.
n,
Fontanellense Cœnob. 476. a. Ec-
clesiola B. M. prope et extra muros
Fontanell. Mon. 476. b. ride S.
Wandreges.
Foutaneticus \'icus, in Autissiod. pago.
622. e.
Fontanetom, in Norm. 46. a. Eccle-
sia S. Stephani de Fontaneto. Ibid.
340. n.
Fontanissense Cœnob. 156. n.
Fonliniacum, Praed. Eccl. TuU. 152. c.
Rrrr
670
INDEX GEOGRAPHICUS.
Fontis-Blaudi Sylva , olim Bicria. 197.
n. JEdes Regiae. iSS. n.
Forcheim, Forchem, in Germ. 24. d.
69. c. n.
Forensis Patria. 200. b. c. Comitatus.
544. c.
Forestense Monaster. 130. a. Fores-
tensis Cella S. Richarii. /bid. Abba-
tiola. Ibid. locus. Ibid. Forest~moû-
tier.
Forezium. 200. n.
Formigueria , Villa et Eccl. 417. b.
Fonietz , Eccles. de Fornetz in Fore-
zio. 200. b.
Fornolensis Villae Ecclcsia. 588. d.
Fornolense territorium. Ibid.
Forois, in Comit. Ghisn. 298. b.
ForumJulii, in Bigorr. 1 17. C.
Fossae, locus in pago Pictav. 280. b.
Fossatensis Abbatia , Apostolicalis et
Regalis. 596. c. d. 600. a. Ecclesia.
577. d. e. n, 596. b. Cœnobiuin
Fossat. 596. a. Monast. 484. n. 505.
d. 562. e. 563. a. 577. c.
Fossemeis, vel Fossets, terra S. Vul-
mari in Nemore. 346. b. n.
Fosses vel Fossis, locus in Belg. 376. b.
Fouhem, in Angliâ. 346. b.
Foupendant. fluv. Norm. 333. a.
Fracta-Turris, in Angl. 99. e.
Fractus-mons , villa Besuensis Abba-
tiae. 639. a.
Fragded, locus in Comit. Bigorr. ubi
Eccl. S. Michaelis , pertinens ad
Monast. Madir. 116. <1.
Franchenas , in Lemovic. ubi olim
Castrura de Chaslus. 288. n.
Franci. 2. a. 38. a. 39. b. 41. b. 43.
c. 46. d. e. 54. a. 64. d. 74. b. 78.
b.80. b. 82. a. c. d. 83. c. n. 84. a.
88. b. 139. d. 154. a. 155. n. 156. d.
e. 157. a. 163. c. 165. b. 167. a.
170. b. n. 171. c. 172. b. 174. n.
178. b. 185. a. 193. c. 196. d. 208.
a. d. 209. d. 210. a. 211. n. 221. a.
d. 222. a. d. 224. e. 228. c. 236. c.
237. b. 238. n. 243. a. c. 247. c.
248. a. b. 249. b. 250. n. 256. d.
260. d. 262. a. 266. a. 269. b. 285.
c. 286. a. 292. e. 294. d. 296. a.
311. e. 317. n. 318. a. 324. b. n.
325. n. 330. d. 331. a. b. 333. d.
334. n. 335. a. b. c. n. 340. c 341.
b. c. n. 342. d. e. 343. a. b. c. 347.
• c. 350. a. 362. b. 365. a. d. 366. n.
367. c. 382. c. 391. b. 404. b. c. d.
n. 411. b. c. 412. n.428 a. b. 432.
n. 437. n. 438. d. 458. a. 461. c.
475. b. c. 477. e. 478. c. e. 479. b.
481. a. b. 492. d. 541. e. 564. e. 616.
d. 642. c. d. 655. e. Francigenae. 5.
e. 11. d. 23. c. 47. a. d. n. 48. b. e.
77. c. 96. e. 570. c. Francorum
Gens. 491. c. 622. c.
Franci Orientales. 2. b. 461. c. 462.
c. 616. b. 643. a. Franci super Rbe-
nuin. 2. b. Franci Occidentales. 358.
a. 461. c.
Francia. 1. a. 2. d. 3. e. 5. b. 10. n.
11. n. 14. c. 24. a. 27. d. 28. b. 34.
b. 52. c. 59. b. 76. a. 79. a. 82. e.
83. b. n. 85. a. b. 86. n. 9! . b. 103.
c. 112. c. 122. b. 138. e. 140. c. n.
147. a. 156. d. 158. d. 159. d. 160.
b. d.lOJ. b. 162. a.b. e.l64.c. 168.
n. 169. n. 179. c. e. 180. b. 186. d.
190. c. 197. c. d. 199. d. n. 208. c.
210. a. e. 213. n. 222. c. 233. b.
242. c. 249. b. 263. d. 273. b. 293.
a. 294. c. 293. a. 297. b. c. 305. a.
306. b. 308. a. 310. d. 315. a. d.
316. a. 323. d. 324. a. 329. b. 335.
c. 338. n. 339. c. d. 343. b. 347. b.
354. d. 371. a. b. 374. c. 393. b.
402. c. nn. 406. d. n. 407! a. b. n.
409. a. 411. c. n.412. c. 414, b, n.
419. d. 422. a. 427. a. 459. b. 465.
a. c. d. 466. c. 467. b. n. 471. a.
472. a. 481. n. 486. d. 487. a. c.
494. c. 548. n. 565. a. 598. n. 624.
d. 626. b. c. 627. b. Franc. Impe-
rium. 118. c. 423. c. Monarcbia. 80.
c. Parochia. 162. e. Regnum. 34.
b. 57. b. 61. d. 84. e. 121. n. 131.
a. 132.d.l37.c. lo2.n. 156. e. 158.
n. 161. d. 173. e. 178. a. 203. a.
206. c. 217. c. 260. d. 284. d. 324.
a. b. 343. n. 385. b. 389. a. 410. n.
481. a. b. 486. d. 491. b. 622. d.
627. e. 639. d. Francia Orientalis.
2. b. 462. n. 557. n. 6i9. d. Occi-
dua seu Occidentalis, 10. c. 121. n.
419. à. Teutonica. 27. c. Latina.
4. a. Franciae Ducatus. 618. a. e.
Franciae Ecclesiae. 101. a. Francia,
id est, Wilca^is. Franc. 233. d.
Franco- Villare , Fillers-Franqueux , in
pago Rem. 587. n.
Franculfi-Villa , villa, ubi Ecclesia per-
tin. ad Eccl. TuU. 153. a.
Frasniai , villa S. Salvii Monstrol. 575.
e.
Fraxinetum , super Sartam. 226. n.
229. n.
Frelingiiem, villa ubi Decimam habet
Eccl. Ardens. 307. b.
Freneqvilla, villa S. Salvii Monstrol.
573. c.
Frcsia. Vide Frisia.
Friburgus, in German. 544. n.
Frisia , Fresia , Frisonia , Fresonia,
Comitatus, 12. b. 19. b. 56 a. 60.
c. 63. d. 64. b. 66. n. 254. c 261 . a.
357. e. 338. e. 363. a. 366. a. 383.
a. 384. a. 390. c. d. 417. a. n. 462.
a. 619. d. e, 626. a. Frisia ulterior
seu Orientalis. 63. n.
Frisinga. 60. c. Frisingensis Eccles.
616. a.
Frisonos. Fresiones. 66. n. 243. c. 362.
d. 416. e. 417. a. b. 434. b. Fre-
sonum Gens. 12. a. Frisones Morsa-
tcni, 417. b.
Fronciacum, Castrum in Aquit. 264.
a.
S. Frontonis Monast. 287. e.
Froocort Eccl. pert. ad S. Richar. 132. n.
Frotnicricurtis, villa, ubi quinque Mansi
pertin. ad Eccl. S. Barlbol. Bellov.
573. b. c.
Frumeries. 376. b. n.
Fruteria, Monast. 262. d.
Fulda. 338. b. 432. a. 638. a. Fulden-
sis Abbatia. 462. n.
Furiosus, fluv. in valle Salinaruni apud
Burgnnd. Comit. 460. b.
Furna;. 300. b. 301 . b. Furnenses.
a99. d. 301. a. b. 391 b. n.
GABELiuM, villa ubi Pons, cujus
quarta pars pertinet ad S. Hu-
bert. Andagin. 130. a. b.
S. Gabrielis Cella. 288. n.
Galamni-jMansus , Villa et Eccles.
quarum tertia pars pertinet ad S.
Salvium Monstrol. 373. e,
Galilaea, Abbatia. 143. n.
Galitia. Fide Gallitia.
S. Gain Abbatia. 3. d. 584. n.
Galli. 47. b. 102. a. 104. b. 103. b.
138. a. 159. d. 161. a. 222. d. 228.
c. 233. b. 238. a. 240. d. 241. n.
243. c. 244. n. 247. d. 273. n. 317.
c. n. 368. b. 427. n. 432. n. 448. c.
Gallici seu Franci. 157. a. Galliarum
Nationes. 87. d.
Gallia. 2. a. b. 3. e. 6. a. 9. d. H. n.
14. c. 29. c. 76. a. 101. e. 102. a.
103. b. c. 118. c. 130. d. 133. d.
138. d. 148. n. 161 . a. 162. n. 163.
d. 181. n. 185. n. 187. d. 191. b.
195. n. 200. e. 201. c. 207. n. 215.
d. 216. b.c. 217. c. 219. n. 221. d.
222. e. 225. a. 228. b. 230. a. 232.
d. 241. c. e. 2i2. n. 244. n. 260. c.
d. 261. a. 271 a. 286. d. 292. b.
294. b. 308. d. 313. a. 315. d. 345.
c. d. 347. d. 349. b. 351. b. 353. a.
369. b. 374. n. 377. d. 392. a.
428. a. 431 . n. 434. n. 441. d. 452.
d. 458. a. 464. e. 466. c. 469. b. d.
471. d. 475. b. 477. e. 479. b. d.
491. b. 494 d. 497. c. 498. c. n.
499. a. 507. e. 509. b. 510. n. 316.
b. 519. a. e. .322. b. n. 523. n. 530.
d. 531. a. 548. n. 597. a. 616. b.
638. a. 641. c. 642. c. Gallia; Re-
gnum. 48. d. 221. d. 247. d. 417. n.
Gallia Francorum. 4. d. Gallise. 20. d.
21. e. 28. c. d. 31. c. 42. c. 60. d.
62. d. 65. a. 68. b. 101. d. 102. d.
104. c. 105. n. 107. b. 113. c. 147.
a. 162. a. 164. b. 200. a. d. 221. d.
225. a. 246. b. 247. e. 250. d. 260. c.
d. 262. a. 263. c. 348. b. 334. b.
335. e. 338. a. b. d. 430. b. 432.
a. c. 437. b. 460. n. 463. d. n. 464.
b. 472. a. 474. n. 504. n. 503. d.
307. c. 508. a. b. 519. c. 520. b,
524. c. n. 526. a. 580. n. 625. c.
638. b. 6.")2. d. Galliw très. 260. b.c.
Gallia tripartita. 501. a.
Gallia Aquitanica. 83. c. f'ide A(piitania.
Gallia Belgica y inter Rhenum et
Sequanam. 62. b. 83. c. 179. d. 260.
b. c. d. 354. b. n. 474. b. Fide
Belgica
Gallia Cellica. inter Garumnam. et Sequa-
nam. 179. d. 260. b. d. Vide Celtica.
Gallia Cisalpina, seu Togata. 260. a. c.
d, n. Trans-Alpina seu Comata. 260.
a. c. d. Lngdunensis seu Burgundia.
83. n. 260. a. b.c. d. FjrfeBurgundia.
Gallia Mediana seu Lotliariiigia siipcrior.
370. n. 432. n. fide Lotharingia.
Galliae Provinciae. 70. a.
Gallicus Orbis 488. b. Gallicum
Solum. 464. d. Gallicanae partes.
523. b. Gallici fines. 523. a. Galli-
cum Mare. 260. c. Gallicum Os
Oceani. 21. a. Galliarum Ecclesiae.
505. n. Gallicana Ecclesia. 508. d.
Gallitia , Galitia , Gallicia , Galicia.
63. b. 65. b. 74. b. 338. e. 339. a.
b. S. Jacobi Galliciensis Arcliiepisc.
Eccl. 323. b.
Gamapes , Allodium Coinitissie Ri-
childis. 376. b.
Gandavum. 108. a. 1(J9. b. 1 tO. n.
318. d. 390. c. 417. n. 461. n. Gan-
davense oppidum. 298. c. Castrum.
381. n. Gandenses. 391. b. n.
Gandav. S. Bavonis Abbatia. 366. n.
Gandav. S. Pétri Abbatia. 296. n.
298. c. 392. b. n. fide Blandinium.
Garenna. Fide Guarenna.
Garganus Mons in Apul. ubi Eccl. S.
iVlichaëlis Archang. 14. c. 448. b. n.
Garumna. Garonna, fluv. 83. c. 179.
d. n. 398. a. 418. n. 486. b.
Garzia, seu Gorzia, fluv. 436. b.
Gascones. Fide Wascones.
Gasconia. 113. c. 217. a. b. e. 219. c.
ride Wasconia.
Gaspannae, villa Abbatiae S. Ricbarii.
132. n.
Gastinenses, in Pictav. 217. a.
Gastinensis Comitat. in Franc. 314.
a. 410. b. Vide Wastinensis.
Gaudiacura , Allod. Eccl. Ambian.
424. c.
S. Gaugerici Ecclesia. 123. d. 463. b.
Gebennensis S. Jori seu Georii Eccl.
200. a.
Gebennensis Diœc. 348. n. 551. d.
Ducatus. 548. n. Fide Geneva.
Geldeforte, Geldeforda, in Angl. 166.
c. 309. d. Gedelforie. 637. e.
Gildefordia. 7. d. Guedefort. 339. b.
INDEX GEOGRAPHIGUS.
671
Gellanus Mons. S57. d.
Gemblaceiisis lociis et Abtiatia. 201.
b. d. II. 202. a. Gcminelac. Cœnob.
584. n.
Gemmatiuin , Prxdium Eccl. Vird.
250. c.
Geniineticum, Geineticum, Gera-
niuticQS, GeiiK'iicae , Gimegiae, Ju-
miegei. 32. b. 224. d. 238. d. 244.
n. 387. a. 624. b. Gemmelicensis
Abbatia. 379. d. Ecclesia. 32. b.
16(5. d. 475. a. 224. d. 238. d. Gem-
metic. Cœnob. 174. n. 175. a. 224.
c. d. 244. n. 624. c.
Genabuin. 438. d. Genabensis urbs.
624. d.
Generosum. Génère. Monast. S. Pétri
de Generoso. 117. c. n.
Geneva. 8. d. 344. n. Genevensis Ci-
vitas. 4, e. Urbs. 18. d. Pagus. 547.
d. Comitatus. 548. c. 532. b. f^ide
Gebbeniiensis.
Genevense S. Victoris Monast. 544.
n. Ecclesia. Ibid.
S. Gengulfi casirura, in Burg. 162. c.
S. Genovefœ Ecclesia , in Saltu Vo-
sago. 152. d.
Gentiacura , .\quit. Castrum. 537. e.
Gentiles. 646. b.
S. Georgii in Monte Ecclesia , prope
Vindocin. 270. d. 271. a.
S. Georgii Villa?-novae Altare , pert.
ad. Monast. S, Germani Parisiac.
597. d. n.
S. Georgii Eccl. in Episcop. Vivar.
545. c.
Gerb. castrum in Comit. Urgel. 291.
a.
Gerboredum , Gerberei , Gerbobtret ,
Gibboracum caslrum in iinibus
Bellovac. 187. b. 210. a. 233. n.
313. b. Gcrberriti, ceux de Ger-
berojr,
Germani. 2. n. 11. n. 61. n. 103. a.
124. n. 139. d. 365. a. 427. n. 537.
u.
Germania. 2. b. 9. d. 60. a. 73. e. 92.
b. 163. d. 241. c. 260. b. 308. d.
338. n. 347. d. 334. b. 422. d. 428.
a. 459. n. 462. n. 491. b. 497. c.
523. n. 531. a. 337. n. 616. b. 623.
d. 641. c. 642. c. 643. d. Germaniœ
Imper. 171. c. 172. b. Regnura. 126.
d. 171. c.
S. Genuanus , Abbatia in Ital. 231.
n.
S. Germanus in Lea, Abbatiola per-
tinens ad Eccl. Paris. 567. a. b. c.
n.
S. Germanus, Oratorium. 421 . n.
Gerracreii Eccl. pertin. ad Monast,
Mosom. 318. e. n.
Germiniacus, villa Abbatiae Floriac.
483. c. S. Salvatoris Ecclcs. apud
Germiiiiac. 483. c. d. 484. a.
Germundum, Castr. in Pict. 217. a. b.
Gerncrvia Insula. f/cie Gersus,
Gcrstingun, in Germ. 66. e.
Gersus, Gcrsiii, Gersej seu Jersey.
Insula Maris Xorm. 36. d. 325. a.
338. c. 4U0. b. 628. d. Ecclesia de
Gerief. 338. c.
Gerundensis Ecclcs. 394. n. Episcop.
313. a.
Gesiaci CcUa. 433. n.
Gesoriacum, seu Bononia in Gall.
133. n. f^ide Bolonia seu Bononia.
Gessimilus, villa, ubi Alodii partem
Label Monast. Valciod. 233. d.
Gbimmiacus, in terra Ghisn. 299. c.
S. Gbisleni .Monast. 383. n. Fide S.
Gislen.
Gbisnse, Gisnae, oppid. 296. n. 298.
c. 30l. n. 302. b. n. .346. a. n. Ghis-
nensis Comitatus 240. a. 297. e.
302. n. Gbisnensis Terra, inter
Calcsium et Bononiam sita. 295.
c. n. 296. a. b. 298. n. 299. b. d. e.
300. c. 303. b. c. Gbisncnsium fines.
296. c.
Gliisnenses , Gisnenses. 298. d. 391. a.
Gibboracum , Gerberoy. Vide Gerbo-
redum.
Gibekenstein, in Germ. 60. a.
Gibriacum , ubi Vinea Abbati* Be-
suens. 639. e.
S. Gildasii Abbatia in Bituric. Dioec.
424. b.
Gildefordia. Fide Geldeforte.
Gilliacus , in Burg. villa Abbatia; S.
Germani Paris. 608. c. b. 613. d.
Gilllngcbam , Ginlegeam in Angl.
174. a.
Giosoncnsis Burgus. 553. a.
Girliacus, in Comit. Vienn. 544.
c.
Gisedi-Cortis, villa ubi quaedam
Bona Abbatiae S. Pétri CataUun.
577. a.
S. Gisleni Monast. S. Guilain en Hai-
nault. 462. a. Vide S. Ghisl.
Gisorlium. 86 n. 233. n. 324. a.
Givikinsteim, Castellura. 215. d.
Givriaci Eccl. pertin. ad Abbat. Tre-
norc. 112. d. 113. a.
Gladbac. Monast. 204. n.
Gladiolus Mons. 568. n.
Glastonia, in Angl. 313. c.
Glavorna, in Angl. 311. a.
Glcnovcnsis Villa et Eccles. in Dioec.
Vesont. 533. a. n.
Glocestrens. S. Pétri Abbatia. 256. b.
Glonna, Glomma , Glomna , ad Li-
gerira. 278. b. d. 279. a. d. n. 280.
c. Glonna. Mons, Castellum. 279.
a. Glonn. S. Salvat. et S. Floren-
tii Abbatia, Ecclesia, Cœnob. 277.
b. d.279. d. nn. 280. c. Ecclesia. B.
M. sub Monte Glonna , dicta Ma-
riolura. 279. d.
Gios, villa in pago Lexov. Ecclesia
S. Pétri apud villam Glos. 225. b.
Godit, Monast. in jjago Vellavensi.
Le Coude t. 601 . a.
Gobincurtis , in pago Bellovac. 572.
d.
Gomercium , castrum. 475. b. c. n.
Gomercii Castellana Eccl. 475. b.
Gomet, Gnmez. 273. n.
Gordiniacensis Abbatia in pago Uze-
tico. 634. n.
Gornacum. 233. n. .351. d. 399. b.
411. a. Castrum. 139. a.
Gorziae Cœnob. 62. n. 439. n.
Goslaria , Goslare , urbs. 19. b. 20. e.
59. d. 60. a. 61. d. 146. b. 415. d.
428. b. 640. b. 642. d. Kcgalis villa.
643. c. 644. a. Goslarii. U. e.
Gotbi. 623. a-d.
Gra;ci.3. c.21.b.46. c. 49. b.c. 102.
d.231.a.322.n.347 a.428.n.619.a;
Grœcia. 35. d.63. d. 644. b.
Graschaf, locus Diœc. Colon. 642. e.
S. Gratiani Cella, in ïerrit. Ambian.
pertin. ad S. Kicharium. 33 d.
Gratianopolitanus Episcopat. 556. a.
b.
Grente-maisniliuin , Grcntimentura ,
in N'orman. 224. a. n. Grentonis
Mansio. 238. b. n.
Gresteni Abbatia, in Norm. Grestain.
46. a. 340. b.
Greleri Castrum, super Lctiam fluv.
253. b.
Gri.sciacus, villa. 421. n.
S. Gualericus, vel Galcricus. 5. Valéry
sur Somme. Toparcbia. 273. n. 276.
a. Statio seu Portus. 93. a. 148. d.
2.36. a. S. Gualcrici Basilica. 93. a.
Vide S. Walcricus.
S. Guandregcsilus. Fide S. Wandre-
gesil.
Guaraschensis Comilatus. 530. e.
Guarcensis Capella , pertin. ad S.
Hubert. 150. a.
Guarengefort, Walengford , oppid.
Angl. 100. b.
Guarenna , Garenna , Varenna, locus
in Caletis. 236. d. n.
Guarevicum , castrum in Angl. 240.
d.
Guasconia, Guascones. Fide Gasco-
nia et Wasconia.
Guastinœ Foreslis. 635. e.
Guatinas, Guatinum, oppid. 104. c.
d. n. 105. c. d. e. 107. a. Guatinen-
ses. 104. d. Guatinensis Ecclesia.
104. d. 105. c. d. 106. a. b. c. 107.
d. 108. a. Fide Waten.
Guenta , urbs in Angl. 101. d. e.
Guentani. 241. d.
Gucrarvilla, Toparcbia. 339. a.
Guibrenti Ecclesia , pertin. ad S.
Richar. 132. n.
Guila, villa. 397. c.
Guislineinn, ubi Altare S. Hilarii pert.
ad S. Ilubertum. 150. a.
Guitsantum, Witsantum, Portus Gall.
Angliae prox. 133. c. n. 148. c. n.
Vide Witsanti Portus.
Gunterii-Castrum. 268. b. Fide Cas-
tellum Guntberii.
H
HACKETTi seu Haceretii Domini
Pepelinghae. 301. c. n.
Hagionensium Comitatus. 164. b.
Vide Hann. Comit.
Hal , Alodium S. Waldetrudis apud
Castri-locum in Hann. 376. b.
Halduficurtis, ubi Altare possidet
Eccl. S. Barthol. Bellovac. Hau-
court. 373. b.
Halsatium. 152. c. Vide Alsatia.
La Haie en Campaigne vel la Haye
en Champagne, terra Eccl. S. Vul-
mari in Ncmore. 346. b. n.
Haiae Blimartii sou Haiae S. Cyrici ,
in Comit. Turon. 267. d. 268. a. n.
Haia Blimarcii. 647. a.
Hainnesscndae Villa et Eccl. pert. ad
.Mon. S. Salvii Monsterol. 373. c.
Hainonia , Hainacum , Hainum ,
Hanœa Provincia , Hannonia. Le
Hainaut. 111. n. 186. e. 298. d.
363. b. 374. b. c. n. 375. c. 384. b.
413. c. n. 416. b. d. n. 482. n.
Hainoensis Hainon. Haynon. Han-
noniae Comitatus. 234. d. 354. c.
364. d. 363. b. d. 366. b. 373. b. d.
376. a. 381. a.
Hainonense Cœnob. 365. d.
Hainonienses. 375. c.
Hantona, Hantonia, Hantuna, Por-
tus .\ngl. 40. b. 73. b. 148. c.
Ilantuelis villa, in qua Altare possidet
Eccl. S. Barthol. Bellovac. Han-
toiles. 373. b.
Harches, locus, ubi possessiones ha-
bet Mon. S. Trudouis. 203. c.
Hareflotum in Caletis. Ilarfleur. 339.
a. b. 420. n.
Harneis , locns , ubi redditum babet
Monast. Valciodor. 233. b.
Ilartinium, in Fland. non procul ab
llasnon. Mon. 110. d.
Harz, silva in Saxonia. 643. b.
Hasbania seu Ilcsbania, regio Bra-
bant. Hasbaigne vel Haxbain. 204.
c. 374. c. n. 376. e. n.
Hasdans seu Arclias in Xorin. Ar-
ques. 81. n. Fide Arcse.
Uaseium, Sascium, Silva. Fùle Sa-
seium,
Hasnethe , villa subjecta Castello ad
ripas Legix posilo. 366. c. n.
Hasnoniensis locus in i)ago Ostravan-
to, ad Scarpim fluv. Direc. Atreb.
Hanon. castrum, Hasnonium, Has-
noniense Castellum. llasnon. 109.
672
INDEX GEOGRAPHIGUS.
â. c. d. 110. c. 142. b. 345. a. 362.
d. 383. c. 390. a. 482. a.
Hasnonientes. 109. d.
Ilasnoniensis Abbatia , Mon. Cœnob.
Eccl. SS. Pétri et Pauli. 108. b. d. n.
109. e. n. 110. a. b. c. d. n. 111. a.
b. 234. b. c. n.383. e. 481. n. 482.
a. n. 599. b. n.
Haspra, in Fland. 110. n.
Hasteboïc, in Norm. 343. n.
Hasteria^ dependens ab Abbatia Vai-
ciodor. 232. c. d. 233. d. Hasterien-
sis Eccl. 232. b. d.
Hasterienses. 233. d.
Hastinga, Ilastingas, Hastingae, Has-
tinges, Hastings , in Angl. 51. a.
94. a. b. 99. c. 134. e. 168. a. 183.
b. 208. b. 212. c. d. 213. a. b. 360.
d. e.
Hayne, aloduin S. Waldetrudis , in
Hann. 376. b.
Heiae honor, in Angl. 227. n.
Helbodeshen seu Helbodeschen, juxta
Longum-villare. 300. a. n.
Helcechus, in terra Ghisn. 299. c.
Heldrici-cortis, in pago Wilcass. ffeu-
dricourt. 233. c. d. 233. n.
Helellus seu Ellus, fl. ex Monte Vo-
sagodefluens. ///. 368. n.
Helena , civit. in pago Ruscinon. 514.
d. n.
Helenenses, vel Elenenses. 514. d. n.
Helenensis Diœc. 509. c.
Helenensis Sedes Episc. 514. d. n.
Heli , Insula Angl. 7. d. 40 c. 166. c.
638. a.
Heliense Cœnob. Mon. in Angl. 174.
309. e. ^'ide Eiy.
Helno, in Fland. 110. n.
Helnonense S. Amandi Mon. 142. a.
Helvetia. 67. n.
Henniacenses paludes , quos allait
Eurinus fl. 126. n.
S. Heraclli, posieà S. Jobannis Bur-
guSj apud Senones. 308. b.
Herbrestinc , Teutonicum nomen
loci, qui lingua vulgari dicitur Bo-
nas-mansiones. 14. a.
Hereforda. Herefordia, civit. in Angl.
311. d. 367. a.
Herefordi seu Herfordiae Comitatus.
47. c. 56. c. .
Herines, alodiura S. Waldetrudis in
Hann 376. b.
Herlebeccenses, seu Harlebecani, in
Fland. 391. c. n.
Hermonlio, fluv. in Lingonibus,
l'Annanson. 482. n.
Hero Insulae Mon. Pictav. Diœc. in
Linibo maris Oceani. Nermoutier.
601. a.
Hertinium , villa Cœnob. Hasnon.
concessa. 599. b.
Hestrain seu Streben , terra coucessa
Eccl. S. Vulinari in Nemore. 346. b. n.
Hetruria. 416. a. n. Fide Etruria.
Hetruriée Principatus. 131. n.
Hiberis fl. l'Evre, sub monte Glonna,
ante Mariolum , Marillais , de-
fluens. 279. d. 280. d.
Hibernenses, Hiberni. 241. c. 630. b.
Hibernia. 174. d. 192. b. 644. b.
Hierosoliina , Hierusalem. 3. e. 22.
d. 37. a. 43. c n. 47. c. 48. a. 50.
c. 62. d. 63. d.74. a. 144. a. b. 150.
c. 221. d. 223. b. n. 224. b. 227. b.
231. d. 242. d. 245. b. 290. d. 632.
d. Vide Jerosol. et Jerusal.
S. Hilarii Eccl. de Monte-Glisiaco,
pert. ad iMon. S. FJior, Salmur. 280.
b.
S. Hilarii Altare , in Guistineo , pert.
ad Mon. S. Hub. Andag. 150. a.
Hilde, Mon. seu Abbatia apud War-
vicin Angl. 256. a.
Hingelcnheim, in Alem. 214. c. Fide
Ingclbcim.
Hinniacenses, prope Duacum, in
Fland. 304. b.
Hinniacensis Eccl. 303. c.
Hinniacus-Letardi , prope Duacum in
Fland. Hennin- Lietart. 304. a. b.
306. c.
Hirsaugiense Cœnob. in Germ, 641.
c.
Hispani. 322. n. 525. d.
Hispania, Hispaniae. 38. a. 112. d.
136. d. 162. a. 208. c 211. c. 220.
c. 221. a. 260. c. 290. c. d. 350. a.
358. a d. 394. n. 401. c. n. 432.
c. n. 510. n. 324. n. 326. d. 638. b.
Hispania ultcrior. 323. d.
Histria, Ducatus. 463. d. 616. b.
Histriani. 618. e.
Hohenburg, Monast. in Alsat. 423. b.
Hoienses , Hoinenscs , et Hoynenses ,
Hoii Burgenses. 330. d. e. n.
Hoiense forum. 330. e.
Hoiensis Eccl. 361. c.
Hoilandia, in Angl. 305. e. n.
Hoium , oppidum in Dicec. Leod.
164. c. 172. d. 202. d. 350. e. n. 365.
b. 381. a. Oui.
Hoilandia. 63. n. 255. n. 276. b.363.
n.
HoUandiae Comitatus. 63. n.
HoUand. populus. 63. n. '
Hondescoturn, villa cujus Altare pos-
sidet Ardensis Eccl. 299. c. 307. b.
Hosdanenses, in Fland. 391. a.
Hoverte , Eccl. S. Agerici in Diœc.
Virdun. 414. b.
Huardis seu llugardis castrura Episc.
Leod. ubi Baldricus Leod. Episc.
victus est ù Lamberto Com. Bruxel.
376. d. 416. c.
Huben , olim oppidum et cast. in
territ. Nivern. nunc vicus , Yban.
181. d. n.488. c.
S. Hubertus, in Ardenna. 339. d.
S. Hubert! Cœnob. Abb. 145. e. 360.
c. SS. Pétri et lluberti Eccl." 149.
d. Mon. Andagin. 633 e. Fide An-
dagin. Mon.
Iluglevilla, castellum in Norm. 246.
c. d.
Hulmus, Norm. pagus, ab Orna fl.
ad Cenoin. porrectus. Le Pays de
Uoulmc. 477. a. n.
Hulsta, villa subjecta castello ad ripas
Legiae posito. 366. n.
Hunibra, pagus in Angl. 176. e. vel
fluvius liumbre. 630. a.
Humctum, municipium in Comit.
Constantin. Norm. 56. e.
Hungari , Ungari , Hungri. 202. c.
343. a. 619. b. Fide Ungari.
Hungaria. 133. d. 230. a. 294. c. 312.
a.
Huni. 374. d. Hunnica gens. 337. n.
Huntidonensis ager, in Angl. 522. n.
d.
Hyesmes, Pagus et Comit. in Norm.
3i9. d. Fide Oxim.
Hymetus et Hymettus , Mons Alsa-
tiae. 433. b.
I
JACOBi (S.) urbs in Galitia.
74. b.
S. Jacobi castellum, in confinio Norm.
et Britan. oo. b. 88. b.
Jagliacus, villa pert. ad Mon. Flavin.
in Burg. 421. n.
Jalgelum seu Rupes-Jalgeii , in pago
Sagonensi. 228. n.
Jarsin superior, in Episcop. Vienn.
o4o. c.
Jarsin subterioiT. Ihid.
Javiniacura, Villa in Comit. Lugdun.
544, b.
Iberus, fluv. in Hisp. 289. n.
Icauna, fl. in Burg. L'Yonne. 28i. n.
Iccius seu Icius portus, in Picard. 75.
c. 133. n. 298. n.
Idonea, fl. in Cenom. 226. n.
Jerosol yma , Jérusalem , Jherosol.
16. a. 74. n. 113. b. 131 n. 136. n.
137. d. 142. b. 139. d. 166. a. 177.
b. 180. d. 187. a. 194. b. 218. n.
235. e. 256. a. 257. d. 2.58. n. 263.
n. 265. a. c. 268. a. b. 277. d. 278. a.
308. d. 311. c. 328. a. b. c 337. d.
347. a.d. 350.b. 363. n. 365. a. 366.
c. 386. e. 400. d. 401 . a. 420. a.
426. b. 428. a. b. 432. d. 454. n.
477. b. 516. e. 638. c. d. 642. d. 643.
e. 644. a. 646. b. Fide Ilierosolyma.
Jerosolim. S. Sepulchrum Domini seu
Eccl. S. Sepul. 224. b. 231. n. 277.
d. 282. d. 308. d. 316. b. 326. c
328. b. 353. e. 400. c d. 477. b.
Jerosolim. via. 148. b. 177. c. «ter.
248. b.
Jerosolimi. 174. c.
Illebona , Julia-bona , Insula-bona ,
in Norman. Lillebonne. 230. c. 235.
n. Fide Lillebona.
Irapuritanensis Comitatus. F. Empur.
Incci'ira, municipium in pago Ca-
merac. Incy. 127. c. d. n.
Indei mansi villa, in qua mansum
unum liabet Mon. S. Salvii Monste-
rol. 575. a.
Indi. Les Indiens. 322. n.
Ingclheim, Ingelnhein, Ingelenheiin,
villa regia in Germ. 19. c. 59. d. 73.
c. 261. b. 424. d. 619. b. 640. c.
641. a. Fide Hingelcnheim.
Insula, Insulanum oppidum, Insu-
lensis civitas , Islense castellum ,
Isla, Islense oppidum in fl. Lille.
105. d. 110. n. 126. c. d. n. 142. b.
173. b. 254. b. c. 344. e. 345. a. n.
361. c. 380. c. 389. a. 392. d. 479.
n.
Insulensis, seu in urbe Insula Eccles.
S. Pétri. 110. ri. 234. a. b. 345. nn.
380. c. d. 383. b. 389. a. 479. n.
Insulcnse CoUegium Canonicorum. 345.
n.
Insula villa in Episc. Vienn. 543. C.
Insula, in pago Turon. 137. d.
S. Joannis Abbatia , cujus Abb. Fulco
Dedicationi Eccl. Vindoc. praesens
fuit. 506. e.
S. Jobannis Bapt. Eccl. dicta ad fon-
tes, in Diœc. Tull. 132. d.
Jobannis caslrum, in Sicilia. 228. a.
Johegneium , apud Senon. Joigny.
276. a. n. quod et Joviniacum.
356. a. b.
Jordanis. 438. d.
Josiacus seu Gesiacus , Cella ad Se-
quanam. Jusy. 393. n.
Jotruni, Monast. in Briegio. Joûarre.
440. c. n.
Jovevilla , al. Jonevilla. Joinville.
336. b. n.
Ipr», in Fland. Ypra. 253. n. 391. n.
480. n.
Iprum vel Iprus , regia civitas Alem.
Imp. 3. b.
Isara , fl. in Gall. Belg. l'Oise. 248. a.
573. n. 581. n. 392. n.
Isera, fl. in pago Ambian. La Serre.
424. c. Fide Sara.
Islaeis , villa suj)er alveum Sagonae.
pert. ad Mon. Trenorc. 112. b.
Islus, villa super Mosam. fl. in Comit.
Bastiniac. ubi est Eccl. pert. ad
Mon. S. Benigni Divion. 13. c.
Ismaëlitae. 286. b. •
Isnelli villa , olim vicus in Caletis ,
postea Alfagium, seu Altifagus dic-
tas. 246. c.
Isque, locus in pago Bolon. olim
portus. 133. n.
Itali. 2. n. 4. e. 21. c. 61. a. 69. a. b.
c. n. 124. n. 133. n. 162. d. e. 163.
INDEX GEOGRAPHICUS.
673
c. 246. n. 301. a. 347. a. 458. a.
557. n. 619. d.
Italia. 3. e. 4. d. 5. b. 6. a. 8. d. 1(1 b.
19. a. 20. a. 21. c. n. 23. a. 24. b.
25. d. 26. b.27. d.28. b. 36. b.49.
b. 59. b. 61. a. b. c. 66. b. 67. c.
68. b. en. 73. c. 90. c. 123. b. 130.
n. 151. a. b. 189. a. 193. b. 198. c
214. a. d. 227. d. 228. b. 231. n.
249. c. 230. b. c. 231. n. 260. a.
261. a. c. 262. c. 291. e. 293. «;. n.
351. c. 352. a. n. 333. b. 333. c
356. b. c. 377. c. n. 381. a. 420. n.
421. a. 422. c. 428. n. 429. b. 452.
d. 464. c. 477. e. n. 500. n. 516.
b. 331. a. 548. n. 557. n. 618. b.
c. d. 619. a. 640. b. 642. e. 643. e.
Italicie gentes. 21 . a.
Itta fluv. in BcUovac. Epte. 233. n. Vide
Epta.
Judsei. 194. b. 202. a. 496. e.
S. Judoci CcUa , in Morinis , ad os
Quantiae fl. 133. n.
S. Judoci Ecclesiae duae, pertin.ad Mon.
S. Salvii Monsterol. 574. c.
Juina, fl. in pago Stainp. Juisne vel
Juine. 579. c.
Juliacus, villa in Comit. Cabilon. 607.
d. e. 612. a-e. 613. a. ibi Eccl. S.
Mauricii. 612. b.
S. Juliani Eccl. pert. ad Mon. S. Be-
nign. Divion. 13. c.
De Juinicellis Eccl. in agro Vendonensi,
pert. ad Monast. Saviniac. 200.
a.
JunctursB, Mon. in Lothar. nunc S. Deo-
datus. 368. a. Abbatia S. Deodati.
369. c. n. f^ide S. Deod. Cœnob.
Ivodium , opp. in Diœc. Trevir. 20.
n.
Jura, Mons in Gall. Lugdun. 83. n.
143. d.
Ivreium castrura, al. Vireium in Norm.
52. e. Ivrei oppidum, et turris. 56.
c. d.
Juvanensis Ecclesia , vulgari serinone
Saltzhuic. 616. a.
Juvonia, vicus prope Provinc. Arduenn.
233. b.
K
K
Ai>o. yide Camo.
Karrofuin , villa apud Pict. et Mon .
fide Carrofense, etc.
Rarentona, villa in qua molendinuin
Mon. S. Maglorii Paris, concessum.
568. b.
Karentonae villaj Eccl. 368. b.
Kasiacum, castrum in Aquit. 535. e.
337. c. 338. a. d.
Kemperlense seu Remperleg. et Gem-
berleg. S. Crucis Mon. in Britan.
218. a. 371. n. 372. a. b.
LA CTO R A , urbs Episc. Aquit. Leic-
toure. 431. d.
Lacus , ad xVlpes S. Mauricii. 546. c.
Lac Léman.
De Laio villa, in pago TuU. 152. c.
De Laio castrum , pertin. ad Abb. S.
Arnulfi Met. 336. e.
Lambinthae, in Angl. 637. d.
Lambras, villa pert. ad Abb. Trenorc.
600. e.
LancaslriaR Comit. in Angl. 227. n.
Landegavis castrum. Fidc Lcngiacura.
LandonenseCcastrum. 270. d. 273. b.
274. a. 646. a. Cluîteau-Landun.
Landoncnsis vice-consulatus. 273. d.
Landvenecensc. Mon. in Britan. 374.
n.
Latialis humus. 435. b.
Latiniaccnse .Mon. 560. d, e. 572. n.
Torm XI.
Latium. 2ii. n. 439. a. 464. d.
Latona, in Burgund. 162. c.
Lavana seu Lavania , Liguria; opp.
439. d.
Lavarzinum , in pago Cenoni. vel
Vindoc. 507. a. 635. c.
B. Laudi Eccl. ampliata à Comit. An-
degav. 271. b.
Laudiacns seu Laudaicus , ad Ligerim.
266. b. n. Mimt-LouLi.
Laudunensis pagus, Laudun. terril.
130. c. 340. d. 573. n. 581. n. 605.
e. Laudunense Praetorium. 581.
n.
Laudunensis Eccl. 197. a.
Laudun. Mon. S. Vincentii. 561. b,
Abbatia. 565. b. c. n.
Laudunum. 324. b. 383. e. 464. d.
560. a. Laudunum Clavatum et
Lugdunum. 562. a. 565. n. 572. e.
n. 577. b. 583. a. n. Lann.
S. Laurenlii Parocliia , ubi S. Paulœ
Eccl. pertin. ad Monast. Saviniac.
200. d.
S. Laurentii Eccl. in Norm. pert. ad
Mon. Cerasiac. 331. d.
Lausanensis Diœc. 544. n.
Lausdunum, in pago Pictav. Losdu-
num, Loudunum. 137. n. 138. e.
268. d. 336. a. 560. c 601. b. Lau-
dunense seu Losdunense castrum ,
Juliodunum castellum. 348. b. nn.
Loudun. Lausdunensis Prioratus.
560. c.
Lea seu Ledia siiva, in qua est Abba-
tiola S. Gerraani , dépendons ab
Eccl. Paris. 567. a. b. n. Laje.
Leawes, locus in Angl. non longe à
mari. 284. e.
Lebraha, locus et Monast. in pago
Alsat. 654. d. e.
Ledefordia , vel Leilefordia, in Angl.
305. e. n.
Ledersela, villa pert. ad Mon. Watin.
105. n.
Ledonis-curia , ubi Eccl. pert. ad
Abb. S. Pétri Carnut. 433. n.
Ledringehen Altare , pert. ad Mon.
Watin. 105. n.
Ledus fluv. in Cenom. Le Loir. 119.
n. 273. n. 505. c. (''ide Lidericus.
Legia. P'ide Leodium.
Legia fl. ride Lis.
Legionis regnum in Hisp. 525. b. 526.
d. Léon.
Lemborch , castrum prope [jeodium.
359. d.
Lemovica civit. Lemovicae. 119. c.
432. c. 536. b. 625. c Limoges.
Lemovicensis pagus , Lemovic. terril.
Lemovicinum. 289. a. 294. d. 503.
nn.
Lemovicensis Eccl. 504. n.
Lemovic. S. Marlialis Mon. Abbatia.
119. c. 120. a. 288. c. d. n. 428. e,
431. c. 506. e.
Lemovic. S. Augustini Abbatia et
Eccl. 288. d. 289. a.
Lemovic. regalis Eccl. Salvaloris mun-
di. 288. d.
Lemovicenses. 169. e. 269. a. e.
Lemoviciiia Eccl. in Episcopatu Namne-
tico.601. b.
Lengiacum , castrum et oppid. in
pago Turon. Alingavia , Lande-
gavis castrum et Lingia. 117. d. n.
267. b. n. 645. d.
Lengiciacum. 347. c.
De Lcnis, Cœnob. et Basilica S. Mar-
tini in Coinitatu Fenoliotensi. 422.
a. 425. b. c.
Lenna, villa in Episcop. Matisc. 601.
a. •
Lcnsensis Comitatus. 365. c.
Lensis , Lcnsium, Lensum, in l'iand.
304. a. 346. a. 365. n. 384. n.
Lensiensis Basilica, Eccl. 384. n.
S. Leodegarii Cœnob. seu Abl>atia ,
ad Separim aumem prope Niortum,
in Pict. 220. e. n.
S. Leodegarii Mon. Sanclimon. in
vico Pratellensi in Norm, 75. n.
Leodium , Li^gia urbs , Leggia , Leo-
diensis urbs. Lie^e. 12. b. 63. a. 64.
d. 150. e. n. 171. c. n. 172. b. d.
204. d. 203. c. 238. n. 230. c. 294.
a. b. 359. d. 418. a. c. 437. b. 438.
n. 439. a. b. n. 438. b.462. d. 500.
b. n. 501. n.
Leodiense Episcopium. 152. a. Leod.
Diœc. 172. d. 204. c. n.
Leodiensis Eccl. 70. c. 171. a. 199. b.
c. 204.6.314. b. 414. n. 461. n.
Leod. S. Laurentii .Mon. Abb. Cœnob.
Basil. Eccl. 9. c. 171. a. n. 172. c.
n. 293. e. 331. b. 444. n.
Leod. S Jacobi Mon. Abb. 201. c. d.
294. a.
Leod. S. Dionysii Eccl. 351. b.
Leomania, Leumania. Leumania pagus,
in Diœc. Agenn. Lomaigne. 393.
a. e. n.
S. Leonardi Sacellum, in Fland. 164.
n.
S. Leonis Burgus , apud Senones.
308. b.
S. Leonis Eccl. in Bigorr. 116. c.
S. Leopardini Cœnob. seu cella et
Prioratus , qui et Mon. Vivariense ,
dnabus Leucis distans à Borbone-
Archembaldi. 423. c. nn.
Leson seu Lison, fl. in Norni. 333. d.
Letardi Hinniacum, locus in Fland.
306. c.
Letia seu Laetia, fl. in Mosam defluens.
Lescit. 253. b. n.
Leuca civitas, Leuclia urbs. f^ide Leu-
corum urbs.
Leuchorum Eccl. 153. b.
LeucOj fl. in pago Carcasson. 419. e.
Leuconaus vel Legonaus et Luga-
nau, porlus in Ambianis. ad «istium
Suminae , nunc S. Valerici portus.
183. n. Fide S. VValericus et S.
Gwaler.
Leucorum civitas seu TuUus , Leuca ,
Leucha , urbs Leuchorum civ. in
Gall. Belg. Tout. 20. d. 26. e. 152-.
n. 133. b. 163. c. 171. b. 172. b.
Vide Tullus.
Levitana vallis seu Levitania ad
Montes Pyren. Lavedan. 116. n.
Levitanenses. 116. a.
Levitanensis Vicecom. 116. n.
Levitan. Mon. S. Savini. 116. n.
Leure, portus apud Fiscan. in Xorm.
400. n.
Lexoviensis pagus. 223. b. 230. b.
Lexoviensis Eccl. 70. c. 90. d.
Lexov. Abb. Sanctimon. 340. b.
Lexoviense oratoriura seu Mon. Sanc-
timon. 43. d. 72. n.
Lexovii. 76. n. 85. n.
Lexovium , Luxovium , Lexoviorum
civil. Lizieux. 70. b. n. 72. n. 340.
b. ride Lisiacensis civit. et Lu-
xoviens.
Lez-baz-vcnl , Les Bavent , vallis in
l\orm. 343. a.
Li, Eccl. in Episcop. Matiscon. Lis.
601. a.
Licia seu Lycia, regnum Asiie. 311. c.
Lidericus, fl. in Cenom. Le Loir. 136.
n. 226. n. Ftrfe Ledus.
Lidi seu Liderici castellum in Cenora.
Château du Loir. 136. b. c. n.
Lievrer.t seu Livrez , villa jjert. ad
Mon. Cerasiac. 331. d.
Lieuvin, Lekeuvin , in .\onn. 333.
d. 342. e.
Lieuvinois ^ vel Luximmois , in Norm.
340. e.
Liger, fl. Gall. La Loire. 114. b. ICO.
a. 170. c. 236. d. 257. n. 260. c
Ssss
674
INDEX GEOGRAPHICUS.
266. n. 267. c. n. 278. n. 279. a. b.
n. 283. c. 319. c. n. 438. d. n. 483.
n. 488. n. 489. e. 490. b. n. S92. n.
601. d. 625. a. 64S. d. e. 646. c.
Ligericus , amnis in pago Aurelian.
Loiret. 489. d.
De Lignerolis Eccl. Abb. S. Genn.
Autiss. coiicossa ab Episc. Lingo-
nensi. 648. a.
Liguria, Mardi ionatus. 244. c. 632. c. e.
Lilerium , castrum iiiter Ariara et
Bethunain in Fland. castrum de
Lileriis , Eccl. S. Audomari , Col-
leg. Canonicorura. 424. e. 425. a. n.
Lilleboiia , Lillibona , in Norra. 182.
e. 367. a. Fide Illebona.
S. Liminii Eccl. in Episcop. Nanineti-
co. 601. b.
Linaium , locus ubi habet aliquid
Eccl. S. Iluberti Andagin. 150. a.
Lindlburg. seu Lentburgense Cœnob.
in Diœc. Spirensi. 424. b. n.
Lindisse, in Angl. 241. d.
Lincrivillaj in pago Paris. 152. b.
Lingia, castrum in pago Turon, Fkle
Lengiacum.
Lingonae , Gall. Civit. Lingonum
urbs, Lingonica urbs. Langre<i. 14.
c. 162. c. 197. b, 203. c. d. 482. c.
614. n. 639. e.
Lingonenses. 482. n.
Lingonensis Diœc. 284. d.
Lingonensls Sedes , et Eccl. 204. a.
2Si. a. 482. n. 639. c. d.
Lingonensis Clerus. 12. d. Canonici.
639. e.
Lingonum fines. 281. d.
Li(>?i9-le-Conte , in Norm. Vaux-le-
Co««e, prope Caudeb. 331. n.
Lira, sccus Risellara fl. in Norm. ubi
fundatum est iMon. S. M. 45. c. 47.
c. 224. a. 243. d.
Lirense S. M. Mon. in Norm. 45. c.
47. c. 224. a. 243. d. 340. a. 366.
d. nn.
Lis, Lisa et Legia fluv. Fland. 365.
c. n. 366. n. 381. a. 461. n.
Lisga , silva ad Axonam , in Diœc.
Suession. Les^ue vel Laigle. 581. n.
Lisiacensis civilas, in Norm. Lisieux.
16. b. Vide Lexovium ^ et Luxo-
viens. urbs.
Liskenses, al. Lislr. in Fland. 298. c.
Listrogagium seu Listrogaugium , ré-
gie Fland. 461. n.
Livriacus , locus pcrt. ad Mon. S.
Florentii Salmur. 277. b.
Liutici Barbari. 643. a.
Liziniaci castellum , Liziniacum 1 n
Pict. Lusignan. 220. a. 534. a. n.
536. d.
S. Lo, in Norm. 328. c.
Lobia. in Hannon. 415. n.
Lobienseseu Lobiis Mon. 149. c. 374.
d. 376. b. 414. n. Eccl. S.Pctri.415.
a. 420. a.
Locaccnse castrum, in Turon. 258. n.
646. d.
Locacense. Mon. 2.58. n. 646. d.
Locse seu Lochae, urbs et castrum in
Turon. 138. c. 256. d. 257. e. 265.
n. 274. b. 276. e.
Locediensc seu Luciacum . Mon. in
Diœc. VerccUensi. 13. n.
Lochenscs. 265. d.
Locrenses, in Fland, 391. b.
Locum , in Epis'c. Vienn. pert. ad
Clun. Mon. 545. b.
Lodic , villa pert. ad Mon. S. Salvii
Monsterol. 575. e.
Loges vel Logis , locus in quo Ro-
dulpb. III. Burg. Rex Dipl. dédit.
553. c. n.
De Lombrau, trans Maternx flumen,
pert. ad Abb. S. Pétri Catalaun.
577. a.
Londonia , Londinum , Londonix ,
urbs Londoniarum , Lundonia , urbs
regni Angl. maxima. Londres. 7.
b. n. 40. c. SI. b. 52. a. 54. a. 75.
c. 100. a. b. c. 101. b. 147. n. 155.
a. 156. b. d. 157. a. b. 175. e. 176. d.
185. c. 206. d. 212. c 234. b. 237.
a. d. 238. a. 283. n. 284. b.309. d.
310. a. b. 311. d. 312. a. b. 313. a.
c. d. 318. b. 339. n. 352. c. 361. b.
n. 379. c. 636. b.
Londonienses ^ Lundonii , Lundonien-
ses. Lundoniae cives. 52. a. 101. c.
168. d. 173. d. 209. c. 339. n.
637. c.
Londoniensis S. Pétri Basilica. 100. d.
Eccl. 312. b.
London. S. Paulus. 175. c.
London, seu Lundoniae Mon. 237. a.
Longavilla , in Norm, Longueville.
330. n. 340. e.
Longa-villa, mansus Eccl. TuU. 152,
n.
Longobardi , Longobarda gens , Les
Lombardi. 21. n. 46. c. 49. b. c. d.
60. e. 123. b. 231. a.288.n. 351. c
405. a. nn. 422. d. 452. c. ,507. c.
Longobardia , Lombardia. 28. c. 164.
d. 259. b. 327. a, 356. c. 357. c,
Longobardiae Comitatus, 633, e.
De Longortj villa in pago TuU. 152.
c.
Longumroare, in Saitu Vosagi . Lo-
cus et Capella S. Barthol. 369. b.
Longuni-pratum , villa pert. ad Mon.
S. Salvii Monsterol. 575. a.
Longum-villare , villa in terra Bolon.
pert. ad Eccl. Morin. Long-filliers.
300. a. n.
Lonleium seu Longiledium , locus in
Norm. ubi Mon. seu Abbatia S.
M, Lonlaj. 46. a. 340. b. 506. e.
Lorda , caput Levitaniai ad radiées
Mont. Pyren. Lourde. 116. n.
Loretum , Locus, in quo posscssio-
nes babet Monasl. Chassani in Pict.
373. b.
Loria, villa in Episc. Andegav. 601.
b.
Lotbarienses , Lotharingi ^ Lotbarin-
gorum gens. Les Lorrains, 2. b. c.
143. d. 155. n. 159. a. 160. b. 162. e.
163. c. 164. d. 172. b. 222. b. 347.
b. c. 350. a. 399. b. 616. d. 617. a.
618. a.
Lotharingia , Lotharii seu Lothariaua
Provincia , Lotbaria , Lotberia ,
Lotbariensis Patria. 9. d. 10. b. c.
n. H.n. 26. a. 61. n. 67. a. 68. a.
110. a. 121. n. 134. b. 153. c. 163.
b. c. 164. c. 171. b. c. 201. n. 208.
c. 214. a. 215. b. 222. b. 240. a. 249.
b. 250. b. c. 298. a. 306. a. 312. a.
n. 347. b. 351. b. 367. e. 368. c. n.
414. b. n. 416. a. n. 459. b. n. 645.
d.
Lotharingiae regnum , Lotbariense ,
Lotharii et Lotbariensium regnum.
143. d. n. 170. a. 215. n. 389. a. n.
417. n. 419. n. 481. b.
Lotharingiae Ducatus , Lotbariensis
et Lotharieus. 60. a. 67. b. n. 165.
b. 201. n. 202. n. 215. c. n. 370. n.
437. c.
Lotharingia superior. 215. n. 452. n.
463. c. n.
Lotharingia inferior. 215. n.
Lotharingiae inferioris Ducatus. 425.
c. n. 437. n.
Lothesia , in Comitatu Ardensi. 306.
a.
Lovaniensis Comitatus. 201. n. 376.
e. 437. n.
Lovaniolae , vilia pert. ad Abb. S.
Germ. Paris. 597. n.
Lovanium, urbs Belg. in Brab. 205.
a. 437. d.
Lovan. Eccl. S, Pétri. 376. d.
Lovincum, villa sita in confinio trium
Episcopat. Vesont. Lugdun. et
Çabill. Loûan. 600. e.
Lovinium , viens juxta Lovanium in
Brabantia. 205. a.
Luceleraburcb castrum. 194. a. .
Luchac, villa in cujus torritorio alau-
dos babet Condom. Abbatia. 397.
a.
Luciacus , cujus Ecclesiam Eduensis
Episc. dédit Abb. S. Germ. Autis-
siod. 648. b.
S. Lucianus, locus prope Bellov. 572.
d.
Lucidiacus vicus, cum tribus Eccl. in
territorio Fornolensi, pert. ad Abb.
Casœ-Dci. 588. d.
Lucionense castrum, apud Pict. Lucon.
221. a.
Lucionense Mon. S. M. V. 221. a.
Abbatia de Luzione. 506. e.
Lugdunensis Gallia. 260. b. c. d. Vide
Gallia.
Lugdunenses Provinciae. 519. a.
Lugdunensis. Comitatus 544. b.
Lugdunensis Provincia , agcr , territ.
70. a. 142. d. 200. n. 260. c. 524, a.
n. 548. c. 588. d.
Lugdunensis Dlœcesis. 200. a. d. Epis-
copatus. 545. b. 601. a.
Lugdunensis Sedes. 12. d. 144. d. Ec-
clesia. 145. a. 146, a.
Lugdunenses. 250. d. 340. d.
Lugdunenses Clerici. 13. F».
Lugdunum civit. nobiliss. Galliar.
Lyon. 13, b. 67. n. 143. c. 162. c.
200. n. 519. a. 524. n.
Luiniacum, in Episcop. Lugdun. 545.
b.
Luliacum , in territ. Ambian. in quo
Cella et Eccl. pert. ad Mon. S. Ri-
cbarii. 133. d.
LuUiacum, fiscus pert. ad Mon. Agaun.
546. b.
Luniacum , Villa et Eccl. in valle
Clusa. 550. e.
Lunis seu Luna , urbs Etruriae , ad
ostia Macrae £1. 625. d. n.
Lupa, fluv. in pago Wastinensi. Le
Loin. 485. c. n.
Lurcii Altare , ab Elnon. Mon. S.
Amandi dependens. 521. c.
Lustriacuni, fiscus pert. ad Monast,
Agaun. 546, b.
Lutetia. La fille de Paris. 579. n. Vide
Parisii.
Luxovienses. Ceux de Lisicux. 234. n.
Luxoviensis urbs. Lizieux 45. d. fide
Lexovium.
De Luzione Abbatia. Fide Lucio-
nense Mon.
Lyhus seu Lilius, Villa et Eccl. apud
Bellovac. Lis. 572. d.
M
MA A N T E, castrum nobile. 211,
a. Vide Medanta,
Maceriense oppidum ( ad Mosam in
finibus Camp. Gall. ) Maisieres.
252. b.
Macloviensiura fines, in Britan. 88. n.
Macra, fl. Etruriae. 625. n.
Madalgicus , Pictonura pagus. 279. n.
Maderna , villa in Episc. Andega-
vensi. 601. b.
Maderniacuni , fundus Eccl. S, Vi-
toni Virdun. 146. n. in Comitatu
Ruthenensi. 654. n.
Madirancnsis Eccl. B. M. Madirense
S. Mariae Mon. in Dioft, Tarbiensi,
115. a. c. d. e. n. 116. c. d. 117. a.
b.
Madiranum, Locus in finibus Bigorrae ,
ubi Mon. 115, a. Madiran.
Maen seu Main , vicus prope Valen-
tianas 125. e. n.
INDEX GEOGRAPHICUS.
675
Magalo, Magalona, Magalone, in Gall.
Narb. Maguelone. 434. d. 454.
d. nn.
Magalon. Eccl. 435. a.
Magalon. S. Pétri Diœcesis. 417. d.
Magalon. Portus Sarracenus. 454.
n.
Magdunum oj)pidum in Aurelianis.
Mcwi. 273. d. 425. n.
Magloriani, Monac. S. Maglorii Paris.
568. n.
Mahiert, locus ubi partcm alodii habet
Mon. Valciod. 253. c.
Mahumetani Mauri. 211. n. f'ide
Mauri.
Maia, fl. Ponlivi. 192. c.
De Majan, Eccl. S. Johannis, pert. ad
Abb. Condom. 397. b.
De Maigniaco, Prioratus, pert. ad Mon.
Dolense in Bitur. 388. a.
Majoch, villa in Pontivo. 133. n.
Majoris-Monasterii locus, prope Turones.
271. c. 272. a. b. c.
Majoris-Mon. Monachi. 272. a-e. n.
308. n. 430. n.
De Mairie, Altare pert. ad Abb. S.
Pétri Catalaun. 577. a.
MaisnilRoscelini, villaMonast.S. Ebrulfi.
232. c.
Majus-Monast. prope Turon. Abbatia
et Eccl. S. Martini. Marmoutier. 52.
b. 117. d. e. 118. a. c, 136. d. 226.
c. 228. b. 271. a. c. d. 272. a. b. c.
d. n. 278. a. b. c. 308. n. 347. e.
351. d. 419. b. 430. n. 431. b.
478. nn. 589. n. 602. n. 649. a.
b. 650. a. c. n.
Malavallis, castrum in Aquit. 535. e
536. a.
Malbercb, niansiis Eccl. TuU. 152. n.
Malbodium oppid. Hann. in Fland.
110. n. Maubeuge. Fide MeVaoà.
Malbraium, ubi niolendinum habet Cœ-
nob. S. Maglorii Paris. 568. b.
Malliacuin, olim opp. nobile in lerrit.
Nivern. 281. d.
Malliacuni, in territ. Pictav. ubi Mon.
S. Pétri, seu Malleacense Cœnob. et
Mon. Malliacense. 117. e. H9. c.
216. e. n. 217. b. 218. a. 221. b.
261. n. 278. n. Vide S. Maxentii
Mon.
Malmcsburg. Mon. in Angl. 175. c.
Malmundariensis locus seu Malmunda-
riuin, in Diœc. Leod. Malinedj. 462.
b.
Malura-Talentuni , al. Bordelluni , locus
prope Matriniacura, in Diœc. Senon.
485. d. Vide Bordell.
Manciacum, villa pert. ad Mon. Trenorc.
600. e.
S. Manehildis castrum, in finibus Rem.
251. c. Ste. Menehould. S. Menebildis
castr. 361. c.
Mansio Odonis. 232. b.
Mansionilc , juxta S. Memmium , ubi
dimidium mansi habet Abbat. S. Pétri
Catalaun. 577. a.
S, Mansueti Templum, in page Dul-
mensi. 355. n.
Mantua urbs Italiae. 21. a.
Manucum , Namucum , Namurcum ,
Namurum ad Mosam. Namur. 416.
en. Vide Namur.
Marbacbj Mon. Canonicorum. 27. d.
Marbais^ locus ubi habet aliquid Mon.
S. Huberti Andagin. 149. e.
.Marca Ilispanica. 289. u. 512. n. 514.
d. n.
Marccium , praedium Eccl. TuU. 152.
c.
S. Marcelli Eccl. pert. ad Mon. Savi-
niac. 201. a.
Marcenniacum . Mon. Sanctimon. 189.
c.
Marcha Italica. 61. a. 68. a.
Marcha et Marchia Lemovicina. 290.
n. 536. b,
Marchana gens, in Italia. 450. c.
Marchari honor, seu Marchant ^ villa
pert. ad Abb. Condom. 396. d. n.
Marchena;. ^/rfeMarcianae.
Marchia Arvcrnensis. 33. .a.
Marchia, vêtus castrum super Ligerim.
Les Marc/tes. 319. n.
Marchianse. Vide Marcianae.
Marciacum, pert. ad Mon. Talueriarum.
555. n.
Marciacus, in agro Anse, ubi Eccl. S.
Boniti pert. ad Mon. Saviniac. 200.
d.
Marcianae , Marchenae, Marchianae. Mar-
cldemtes. 110. n. 164. n. 462. d.
Marcianense Cœnob. seu Mon. 462.
d.
Marcianicus, villa Diœc. Magalon. 417.
d. n.
Marciliacense Cœnob. in Cadurcis. 115.
c. 116. a.
Marciliacum, ad Sellam fl. in Cadurcis.
Marcillac, 115. c. d. n. 116. a.
Mare-mortuum, in Norm. 356. a. 379.
b. Vide Mortuum-mare.
Marescolae. in territ. Morvennis. 421. n.
B. Mariae, dictœ Crassae, Eccl. in Bigorr,
116. c.
S. Maria, villa in qua duos mansos
habet Abbat. S. Salvii Monsterol. 575.
e.
S. Maria; de Capella^ praedium, in territ.
Ghisn. 299. b.
S. Mariée Eccl. in Episc. Matiscon. pert.
ad Mon. Trenorc. 601. a.
S. Mariae Eccl. dependens à Mon. S.
Richarii, 132. n.
S. Mariae Eccl. Lana dicta^ pert, ad
Abbat. Condom. 396. c.
B. Mariae Sacellum, in territ. de Fabre-
golis castri de Pennis. 429. c.
S, Mariae Pauperculae Eccl. 118. c. n.
Mariolum, sub monte Glonna, ubi Eccl.
B. M. Virg. Marillaii. 279. d.
Mariscus , villa in pago Bellovac.
Marest-sur-Mas. 572. d.
Marisiacus, villa Abbatiae .S. Genovefae
Paris. 651. a. b.
Markisia seu Marchisia et Marcisa, in
Comit. Bolon. Marquise. 304. d. e.
n.
Marlentium, Marlintii potestas, seu Mar-
lendis, viens Talueriis vicinus. Marlens.
555. c. nn.
Maroch, civit. in Africa. 286. a.
Marrona, fl. prope Rotom. in Norm.
lie/telle. 244. d.
Marson, urbs Odonis Rufini^ obsessa à
Ludovico V. 170. b.
S. .Martinus in bello, villa juxta fluv.
Cari. 256. d.
S. Martini de bello in Angl. Mon. 313.
n.
S. Martini villa , vêtus, trans Maternae
flumen, pert. ad Abbat. S. Pétri Ca-
talaun. 577. a.
S. Martini Eccl. in villa quae dicitur
Guila, cujus duas partes habet Abb.
Condom. 397. c.
S. Martini Eccl. in Augensi Nemore,
pert. ad Mon. S. Richarii. 133. d.
Martis Fanum, seu Templum olim apud
Meldas. 441. a.
Mascidcus Major, villa prope Senonas.
196. a.
De Masclatis Eccl. pert. ad Mon. S. An-
drcae Vienn. 543. d.
Masianum^ villa in pago Vienn. 543. d.
.Masnilium, ubi Eccl. S. M. pert. ad
Mon. S Florentii Salmur. 277. d.
Massilia, Civit. Provinc. Marseille. 434.
b.
Mastacium. in Comit. Engolism. 264.
a.
Masua, vicus ad Ligerim in pago Au-
tissiodorensi. 319. n.
Materna, fluv. in Camp. Gall. 424. d.
577. a. 605. d. La Marne, ride
Matrona.
Matisco, civit. Gall. Lugdun. 162. c.
Matisconenses. 340. d.
Matiscon. seu Matisccnsis Episcopatus.
601. a.
Matisconensis Comitatus. 411. n.
Matiscon. pagus. 340. d.
Matosga, apud Catalaun. 577. a.
Matriniacum , seu Matriniacensis-Curtis,
villa in Diœc. Senon. dependens à
Mon. Floriac. La Cour-Marigny. 485.
c. d. 486. n.
Matrona, fl. La Marne. 368. n. 440. n.
568. b. ride Materna.
S. Maura, opp. in Turon. 506. c.
Maureacus, ultra Endrasium fl. in Tu-
ron. 257. e.
Mauri. 88. c. n. 286. a.
Mauri liispan. 432. n.
Mauriacum seu Mornancum, locus ubi
est Eccl. pert. ad Monast. Saviniac.
2C0. a. n.
Maurienna, in Sabaudia. 546. n.
Mauriniacum, ad Juinam fl. in Senon.
Morigny. 580. n.
Mauriniacus, villa in qua alodum habet
Eccl. B. M. Stamp. 379. d.
Mauritania, Moritania seu Moritonium,
castrum in Picton. Mortagne. 373.
c. n.
Mauritanise castrum, in pago Santon.
264. b. 278. d.
Mausiacum, castrum in Pict. 217. b.
S. Maxentii Mon. Abbatia, San-Ma.\en-
tianuin Cœnob. in Pict. 119. c. 120.
a. 216. n. 219.d. 221. b. 306. e. ride
Malliacum.
Meance, seu Meeance fl. in ]Norm. 333.
d. n.
Mecla, possessio Virdun. Eccl. 493. e.
Mccy, Locus in Bessin. 333. n.
Medanta, Medantum, Medantia, Medan-
tis,Medunta,Mundantium^Mantuntun,
oppidum ad Sequanae ripam in Carnut.
Mante. 53. d. 86. b. n. 190. d. n,
315. d. 341. a. 634. c.
Medantenses. 233. c.
Medant. Eccl. B. M, 190. d. e.
Medantijra, Comitatus. 632. c. 634. c.
Mediana-silva, in Bigor. 116. d.
Medianum Monasterium , Abbatia in
Vosago et Episc. Tull. 143. n. 152.
n. 368. a. b. 369. a. n.
Mediolanum, civit. Ital. 420. c. 640.
d. e. Milan.
Mediolanum, Villa et Eccl. in Diœc.
Vesontion. 553. a.
Mcdiomatrici, Medioraatricorum^ civit.
153. c. 436. b. n. 437. b. n. ride
Met».
Mediterraneuin mare. 289. n.
Medo, Villa et Eccl. in Comit. Vienn.
544. c. Medons. 545. c.
Meduana, fl. in Cenom. 86. d. n. 178.
n. 226. n. 268. n. 429. n. 593. n.
Lm Mayenne.
Meduana urbs. Mayenne. 232. b. Me-
duana castellum, Meduanum castrum,
in pago Cenom. 48. c. 86. d. n. 87.
a. 232. a. b. 634. c.
Melbodium, seu Mon. de Melbodio, in
Hann. Maubeuge. 374. d. ride Mal-
bod.
Meldense lerritorium. 605. d,
Meldensium civit. 139. b. Mcldensis
urbs. Meaux. 285. b. 364. d. 399. b.
Meldi. 266. n. 439. d. n. 440. b. <•.
d. n.
Meldensis Eccl. 441. n.
Meldorum Comitatus. 266. n.
Meldunicus vicus, in quo vineas habet
Mon. S. Mi-iglorii Paris. 368. b.
Meledunum , Melodunum . Milidu-
num, Melidunense, et Milidun. cas-
trum , in Senon. Melun. 158. d.
676
INDEX GEOGRAPIIICUS.
160. n. 180. n. 398. d. 399. a. 564.
d. 569. a. n. 570. a. n. 600. b. Me-
lodunensis pagus. 244. n. 479. a.
Melfia, urbs Italiae. 431. d. n.
Molgoriiim, in Coinit. Substant. ubi est
Eccl. S. Crucis, concessa Mon. S.
Michaelis de Clusa in Diœc. Magalon.
416. d.
Melidun. S. Pétri Mon. et Eccl. 568.
d. 569. a. b. en. , \
Melitenses Milites. 466. n.
Mellentum, Mellens castrum, Melentum
castruin . ad Sequanam fl. Meulan.
393. n. 433. b. n. 476. n. Mellenti
castri Prioratus et Eccl. S. Nicasii.
476. n.
Menapi seu Batavi. 104. c. yidc Ba-
tavi.
S. Meneliildis castrum. Vide S. Ma-
nebild. castr.
Meotidt's Paludes , intra Germanicos
sinus. 623. c.
Mcrcii, in Angl. 1.57. a. 309. e.
Merisvilla seu Mereiis-villa, castellum
ab Ilenrico Rege eversum. 159. a.
n.
Merpuis, locus in Diœc. Santon, ubi est
Eccl. .S. Abundi Martyris. 199. e.
Mersenburg, in Aleman. 62. a.
La Merveille, castrum in Burgundia.
320. c.
Mesodum, Masondon, al. Mezodin vel
Mesoduin, locus in iVorm. 333. d.
n.
Mcssendicuria, in pago Camerac, Messen-
couture. 127. n.
Messin* Morinorum, prope Ipras. Mesxi-
nez. Abbatia, Messinense Mon. Puel-
larum, Cœnob, Sanctim. in Mcssinis
prope Ipras. 2o3. n. 383. b. 389. c.
391.n. 480. n.
MetSB, Metensis urbs, Metensium civ.
Mettae , Mediomatrica. Mets. 26. a.
67. b. 123. d. 199. c. 201 . d. 204. c.
d. 203. d. 258. n. 3o6. e. 368. b.
369. b. n. 414. a. 439. b. 462. a.
557. n, 646. d. Vide Mediomatrici.
Metenso territ. 20. b. Metensis Diœc.
67. n.
Metenses. 25. e. 20i. e. 202. a.
Metensis Eccles. S. Slephani. . 27. a.
123. d. 199. a. c. 424. b. 433. d.
430. n. Monast. principale S. Sle-
phani. 199. a. Met. Eccl. Ciineterium.
238. n.
Metensis Basilica S. Arnulfi. 199. a.
Eccl. 369. b. n. Asceterium. 439. n.
Metensis Abbatia S. Vincentii. 201. d.
Mon. 202. a. Eccl. 433. n. Mon. 436.
n. 462. a.
Metensis Eccl. S. Pétri. 199. c.
Metensis S. Symphoriani Slon. Cœnob.
Eccl. 198. è.
Metensis Eccl. S. Salvatoris. 199." b.
433. e.
Metensis Eccl. S. Felicis, e,\tra muros.
414. a.
Metulum, castrum in Aquit. 337. b.
S. Mlcliaclis.de Eremo, ad Eremum, in
Ercmo, Mon. Eccl. Cœn. Abb. 119.
c. 218. c. 276. d. 373 n. 306. e.
S. Michel en l'Herin.
S. Michaelis de Ulteriori-portu Abbatia.
340. b. Le Treport.
Miciaccnse Mon. in pago Aurelian. 133.
II. Abbatia S. Maximini Miciac. 277.
c.
Miliacus vel Milleius. Burgus in Bello-
vacis. Millf. 233. n.
Milidunensis pagus. f'ide Meledun.
Milliaci , incolae Burgi Miliaci in Bellov.
233. b. n.
Mimatensis Eccl. in Occit. Eglise de
Mende. 428. d.
Mineria;, locus ubi terram habet Colum-
bense Mon. 604. d.
■\linio, rivus in territ. Portiano. 484. b.
Minorisa, Comitatus. 289. d.
Mirabclli seu de Mirabello Eccl. S.
Sebastiani, pert. ad Mon. Saviniac. in
Diœc. Santon. 200. c.
Mirabellura, Mirenibel, urbs in Pict.
137. n. 268. d. 336. a. Mireheau.
Mirapi,\um. castrum in Occit. Mirepoix.
432. a.
Mirmandum juxta Alpes, al. Milbian-
dum castr. et Milmandum. 208. d .
n. 628. b.
Miroaltum seu Murât, castrum in Burg.
433. a. n. Vide Murât.
De Mirual, de Mirualt, et Mirvoldum
castrum in Ardenna, dej>endens ab
Abb. S. Huberti. 149. b. 330. a.
336. d.
Mirumdolium, Farinarium dependens à
Mon. Centut. 129. n.
Mittenha. vicus extra urbemBasileam. 3.
d.
Moguntia, Maguntia civ. Alam. Mayence,
21. e. 25. a. 60. d. 63. a. b. e. 66.
a. d. 69. n. 73. c. 74. c. 122. a. 191.
n. 214. c. 262. b. 338. b. 369. a.424.
d. 427. b. 432. a. 500. a. b. n. 323.
c. 537. n. 616. b. 617. b. c. 620. a.
638. a. 641. a. d.
Moguntiacus. 19. c. 368. n.
Moguntiensis Archiepiscopatus. 613. e.
Moguntinus Episcopatus. 74. c.
Moisiacensis Abbatia , apud Cadurcos.
Moissac. 387. d. n. Basilica. 431. c.
Molendinas et Molendinis, castrum in
Norm. 82. d. 179. c.
Molendinum Herla;, castrum in pago
Andegav. 77. b. 178. b.
Molisniense Cœnob. Lingonense seu
iMolismum, Abbatia in Diœc. Lingon.
169. e. 198. c. n. 284. d. 336. b.
Monasteria. Qiiœre jiuctà seriem alpha-
beticam locoriim, ubi sita sunl.
Monasteriolum, municipium in Norm.
41 . b. opp. Monsteriolum, in Neus-
tria ad Carent. fl, Monasteriol. in
Argilla. Montreuil-l'Jigille. 223. a.
b. c. nn. 226. a. 227. e. 229. a. apud
Monast. S. Georgii Màrt. Ecclesia.
223. c.
Monasteriolum Berlaei, castrum in pago
Pictav. 280. a. 429. n. xMonsteriolum
334. d.
Monasterium-villare, Abb. et Villa in
iVorm. Montivdlier. 420. n.
Monasterium-novum Pictav. Montierneuf.
286. b. Fide Pictavens.
Monmeliandum, castrum in Wilcas. 158.
b 410. b,
Monoldi-villa, pert. ad Eccl. Tull. 152.
b.
Mons, castellum in Hannonia. Montes,
Monteuse castrum. Mnns. 64. d. 110.
n. 132. a. 343. a. 363. a. Mon-
tensis Comitatus. 201. n. 234. b. n.
374. c. Mont. Eccl. S. M. et S.
Larabcrti. 132. a. Mont. Abb. et
Eccl. 374. e. 375. a. 376. a.
Mons-acutus, in Albig. 424. a.
Mons-acutus , castrum in Norman. 226.
a.
Mons-acutuSj in Ardenna. 376. b. Mon-
tiaculenses, 391. b.
Mons-Albanus, in Cadurc. Montauban.
343. c.
Mous Arnoldi, pert. ad Eccl. Vienn. in
Gall. Le Mont-Arnaud. 351 . b.
Mons aureus, supra vallem Salinarura,
in Burg. Comit. 460. b.
Mons-Barbatus, in Comit. Cenom. seu
Mons-Barbellus. 48. c.
Mons-Basonis , in pago Turon. 263.
d.
Mons-Berulphus, in pago Pelragor. 287.
d. ubi Eccl. S. Mauricii. 287. d.
Mons-Brianci, ubi Eccl. S. Pétri , in
Diœc. Met. 199. b.
Mons Casletensis, in Fland. Mons Des-
coufle. 298. d. n. Vide Casletensis.
Mons-Cassinus, Villa et Abb. in Ital.
230. e. 643. d.
Mons Castri loci, in Hann. 202. d. Fide
Castri-locus.
Mons-Contorius, in pago Pictav. seu
Mons-Consularis et Mons-Comitis.
137. c. n. 270. n.
Mons-Desiderii , in Picard, castellum.
Mont-Didier. 443. d. n.
Mons-Elisii , villa in Pontiv. 133. n.
Mons-Falconis , in Diœc. Virdun. ubi
Eccl. S. Germ. 557. c. o58. a.
Mons-fortis, in pago Paris. Montfort
i Amaury. 275. d. n.
Mons-Gasconis , Gauzonis , aut Guas-
conis , seu Mons Vasconum, in Arvcr.
ad ripani Elaveris fluv. castrum in
quo est capella. Mont-Gacon. 588.
d. n.
Mons-Gaudii, ubi translatum est corpus
S. Martialis. 210. n.
Mons-Glisiaciis, in pago Pictav. ubi
Eccl. S. Hilarii pert. ad Mon. S. Flor.
Salniur. 280. b.
Mons-Gomerici, in Norman. 224. d.
248. b. 473. n.
Mons Iniqui, vel Fullonis, vel Philo-
nis , juxta Surcas, in Corn. Ard.
vulgô Mon félon. 297. b.
Mons S Johannis. terra prope Salmur.
in Andegav. 280. c.
Mons-Johaiinis, castrum in Turon. 277.
d. oOli. e.
Mons-Jovis, in regno Burg. 143. d.
Mons-.Iovis , seu Mons-jocundus , in
Wilcas. Le Montjavoult. 233. n.
Mons-Ison, cum Eccl. in Episc. Valent.
543. c.
Mons-Judaeus, in Episc. Vienn. 545. c.
Mons-Juvarius, in Provincia. 545. c.
Mons-Lethericus, in pago Paris. Mont-
leheri. 111. c. n. 273. d. 276. a.
n.
Monsmajor, in Provincia. 418. n.
Mons-Maurenciacus. Montmorenci. Hl.
c. n. 399. d. 606. c.
Mons-Melardi, ubi Eccl. S. Pétri, cujus
medietatem habet .Mon. Saviniac. in
Diœc. Lugdun. 200. d.
Mons S. Michaelis, ad periculum maris,
in finib. Norm. 36. d. e. 53. a. 242.
b. 324. n. 323. b. 400. b n. Mon.
Abb. et Eccl. S. Mich. 242. b. 253.
e. n. 256. a. b. Fide Tumba.
Mons Piligardae, castellum in finib. Burg.
Comit. 19. d.
Mons S. Quintini, et ejus Eccl. in
Picard. 430. b.
Mons-Rebellis ftlajor, castell. in Norm.
280. d.
Mons-Rebellis Minor, cast. in Norm.
280. c.
Mons-Roconis. ubi Eccl. part, ad Mon.
S. Richarii. 132. n.
Mons Saloraonis , seu Salusmons , et
Salutismons, pert. ad Eccl. Vienn. in
Gall. 331. b. n.
Monsterolenses, in Norm. 228. c
Monsterolum, Monsteriolum , Monaste-
riolum castrum, et Monsterolium
ad mare in Picardia. 384. b. 391.
d. 374. a. b. n. 575. a. b. 376. a.
Monster. S. Salvii Mon. Eccl. 574. a.
b. nn. S. Wingualoei Eccl. 574. c. n.
575. c. S. Pétri Eccl. 574. c. Monstro-
lii. Ceux de Montreuil-sur-mer. 391 . n.
Mons-Thesauri, seu Monthesaurus, castr,
in pago Turon. Montresor. 257. n.
2o8. e. 274. b. n.
Montenuisum, ubi possessiones habet
Mon. S. Salvii Monsterol. 573. b.
Montiniacum, in Pontivo. 129. n.
Montiniacum, villa in qua possessiones
habet Mon. S. Salvii Monsterol.
575. c.
Montisburgi Abb. et Eccl. 46. a. 340. b.
INDEX GEOGRAPHIGUS.
677
46. a.
Vlontisburgi Abb. et Eccl. 46. a. 340.
b.
Moiitoliuin j o])piduin Italiae. 449. n.
Montosarii castrum, in Comit. Eiigol.
264. b.
MontricarduTTi seii Aloiitrichartlus, op-
pid. in Turon. ail Car. fl. Mnnt-Tri-
chard. 259. b. en. 266. b.
Moretum , in silva Bicria , seu Fonlis-
Blautii. 197. n. 488. n.
Morincas vel Morinca;, in pago Cabillon.
pcrt. ad i\Ion. Trcnorc. 600.
e.
Morinensis Eccl. 298. b. 299. c. e. 301.
c. 30o. c. 306. d. 307. c.
Morinensis Clerus. 107. b.
Morini. 104. c 133. n. 148. n. 296. n.
300. c. 363. n. 461. n. iVlorinica
regio. 391. n.Morino-Flandrica regio
391. n. -Morinonim Ducatus. 243. c.
d.
Morini seu Moritonienses, incolae Mori-
tonii seu Moritolii. Les Habitants de
Mortaigne. 232. n.
Moritonium, iMoritoliuin, Moritonia, opp.
in Pertieo. Mortaigne. 232. n. 283.
a. 393. b. 403. c. n. 404. a. 411.
b. 629. b. .Moritolii Coinitalus. 248.
c.
Mornaldus, villa in qua terrain habet
Abbatia Bcsuensis. 638. e.
Morius inons, in Norm. 246. d.
Mortiiura-inare, castr. et urbs in Norm.
Mortcmer . 45. e. 46. e. 47. a. 84. a. n.
148. d. 179. d. 207. c. 208. d. 222.
d. 246. a. 247. d. 236. a. 316. n.
340. e. 341. a. b. n. 342. d. 404.
b. c. Mon. S. Victoris de Mortuo-
niari. 43. e. 340. b. P'ide Mare-mor-
tuuin.
Morvennis tcrritoriuni, in Burjç. 421. b.
n.
Mosa, fluvius. 9. c. 13. c. 130. a. 132.
c. 133. c. 172. d. 249. c 252. n.
253. nn. 260. b. 339 d. 364. n. 368.
*i. 416. c. n. 438. d. 453. c. e. 438.
n. 500. c.
Mosclla, fluv. 368. n. 436. c. 337. n.
Moscllanus, sou Moscllanorum Ducatus.
163. b. d. 164. a. 171. b. 202. n.
213. n. 249. c. n. 423..C.
Mosoliinn, castrum in A(]uit. 53o. a.
Mosomum, opp. Camp. 20. n. 560. b.
Mosomum Mon, 149. c. Mosomense
Cœnob. seu .Mosomagense Mon. 318.
n. Eccl. 319. a.
Mosyniacum, villa part, ad Mon. Fossa-
tense. 600. a.
Mota-Fulcoii, Domus munitiss. in pago
Turon. 208. c. 273. c. 647. a.
De Mota Mon. S. Joliannis B. in Ce-
nom. 133. n.
Muera seu Muera fluv. in Briegio. Le
Mnriit. 440. a. n.
Muera ininor, fl. Le petit Marin. 440.
n.
De Mundrivillare prsediura, pert. ad
Eccl. TuU. 153. a.
Murât, CastcUura in Burgund. 4. b. 5.
a. -Murowalt. castrum. 369. d. n. Fide
Miroaltuni.
Murtena, castcllum in regno Burg. et
Murcena. 8. c. 18. c.
Mustcriolum . castrum , ubi décimas
babet Cœnob. S. Maglorii Paris. 368.
c.
MutUHj locus in Dioec. Vesontion. 333.
a.
N
ADAVEB NEUSES, populi in exet-
cituPbilip. I. Franc. Reg. contra
Rob. Fris. 391. b.
Naraurcura, Namucum, Namen et Nau-
mene , urbs in Belg. 233. d. e.
N
462. d. n. Namurc. Comitatus. 252.
n. 253. c. Fide Manucum.
Nanceium, urbs Lothar. Nancy. 557. n.
Nanccii Eccl. Primatialis. 3o7. n.
Nannetenses, in Min. Brit. 58. n. 412.
d. e.
Nannctica urbs seu Namnetica civit.
iVa«/e. 29. e. n. 181. d. 219. b. 412.
d. 624. e. Namnelirus Episcopatus.
601. b. Nannctcnsis Eccl. 522. n.
Nant, mansus Eccl. TuU. 152. n.
Nantoilura, villa, cujus Altare possidet
Cœnob. S. M. Siiession. Nanteuil-la-
Foise. 593. d.
Nanlolii Mon. S. Benedicti , in Aquit.
218. a. Abbat. de Nantoilo. 506. e.
Narbonna urbs. Xarbonis. 417. c. 314.
e. IVarbonensis Provincia. 83. n. 260.
b. c. Narbon. Metropol. 394.
n.
Narres, fiscus pert. ad Mon. Agaun.
546. b.
Navarra, et Navarrae regnum. 394. n.
Navarreij Navarri et Navarriei, 338. n.
339. b. n. 3U3. e.
Nesa, fl. in pago Alban. 533. n.
Neelfita, villa, pert. ad Abb. S. Gerra.
Paris. 597. n.
NegilienseSj Belg. populi. 391 . b.
Nelensis, Villa et Eccles. in Episc. Mo-
rin. 306. e.
^feleii seu Nileii vel Noleii fontes, in
Belg. Le Pont de Neullay. 293. b. n.
Nemausenses arenae. in Occitan. 454.
c.
Nemausensis Episcopatus. 422. n.
Nemetum, urbs Gerra. 19. b. 356. c.
439. c. ^t^eSpira.
Neouiagura , donuis regia Imper, in
Gcrm. 60. b. 310. c. 333. b. 381. c
'N'emagum. 389. b. n. Neomagi Pala-
tium. 164. a. 202. c. 230. b. 310. c.
425. d. 426. c.
Neracum, Toparchia tractiîs Vasat. in
Aquil. ubi Cœnob. Neracense. 397.
n.
Nerviorum Comitatus, in Belgis. 108. c.
109. a. 336. e.
Neustria, Gall. regio. 121. n. 132. a.
b. 133. d. 134. c. 143. b. 167. a,
170. b. 222. a. 223. n. 233. b. 237.
c. 240. a. b.c. 241. a. 242. b.d.244.
c. 243. b. d. 246. a. 247. b. 248. b.
d. 317. c. d. 340. d. n. 404. b. n.
423. c. 424. a. 430. d. 477. n 509.
b. e. 622. c. 624. d. 625. a. Fide
Norm an nia.
Neustri* gens. 143. b. Fjrfe Normanni.
Neustriae Principatus. 240. b. Ducatus.
317 d. Neustriae arva. 46. d.
Nicea, NicTea, Nicha^a, et ÎNicena. urbs
Bithyniœ. 16. a. 37. b.c. 144. a. 148.
b. 166. a. 189. a. 221. d. 223. b.
248. b. 316. c. 328. c. 330. c. 386.
e. 401. a. 646. c. Nice;e civitatis Ba-
silica. 16. a. S. Mariae. 37. c. 328. c.
401. a.
Nicomedia, civit. Bithiniae. 4S8. n.
Nimi, villa pert. ad Eccl. Montensem.
374. e.
Ninyc-villa. et Nini ville. 376. b. n.
Niolium. ubi Cœno|j. S. Vincentii. 221.
a.
Niortense castrum, in Pict. 120. a. Nior-
tum. 220. n.
Nita, fl. in conflnio Alsat. et Loth. Le
Nied. 419. n. Nitensis seu Niddensis
pagus. Ibid.
Nivellense oppidum , Belg. in Brab.
423. a. Nivellenses. 391. a. Nivell. S.
Gertrudis Eccl. 201. n. 332. c.
Nivernensis Comitatus, in Burg. 281. c.
terrilorium. 281. n. 488. c. Nivernen-
ses. 487. d.
Nivernis et Nivernum civit. Nevers. 162.
c. 281. d. 343. n. 488. n. Nivern.
suburbium. 590. d.
Nivern. Basilica S. Stephani. 281. c.
Mon. S. M. et S. Stcph. 389- n.
Nivern. S. Victoris Eccl. et Abb. 590.
c. d. 591. a. b. c 592. a. n.
De Nivielia Altare, pert. a.d Eccl. ïor-
nac. 233. n.
Nobiliaccnse Cœnob. in Pict. Noaillé.
217. b.
Nogueriae, seu Noguenaria, villa S. Ri-
charii Centul. 129. b. c. 370. a. b.
Noisiacum, su])er Maternam fl. pert. ad
Mon. S. Martini de Carapis apud Pa-
ris. 605. d.
Noit, locus ubi Burgus S. Martini Belli.
266. c.
Nongcntum castrum in pago Aurelian.
457. n.
Norhontenses. in Belg. 304. e.
Norici, in Germ. 154. e. 176. e. 183.
b. 360. c. 616. b. d. 622. e. 642. d.
Normanni , Nordraanni , \orthmanni ,
Nortmanni, Nonnannica gens. 3. c.
14. d. 20. a. 21. a. c. 22. a. 29. d.
34. c. 37. c. 38. a d. 39. a-e. 40.
n. 44. a. 46. d. e. 47. a. d. n.
48. d. 49. b. c. 51. a. b. c. 52.
a. b. 54. d. 53. e. 38. d. 60. d. e.
61. c. 63. d. 73. d. 77. a. b. c. 78.
b. c. n. 79. b. c. 82. c. d. 83. n 84.
b. 86. b. 87. b. 92. d. 94. a. 93. b. d.
96. b.c. d.97. a. b.98. b. 99. b. 100.
a. d. 101. a. c. e. 102. b. 103. e.
104. b. 133. b. 139. a. n. 140. c. d.
n. 144. a. 148. b d. 153. n. 134. a.
e. 1.33. b. c. n. 136. a. 157. a. b.
159. c. 161. a. b. 166. c. d. e. 167.
a. 168 c. d. 174. c. d. n. 177. a. c.
n. 179. d. 180. b. 181. n. 184. a-e.
183. a. b. c. 186. a. 196. d. e. 206.
c.n.207. a. b. c.d. n. 208. a-e. 209.
b. 210. a. c. 213. a. n. 214. d. 215.
a.d. 216. a. b. 220. c. 221. d. n.
222. a. c. 226. b. 227. b. c. d. n.
228. a. c. d. 231. b. d. 235. a. e.
236. b. c. e. 237. a. b. n. 239. b. e.
240. d. 242. b. n. 243. a. d. 244. a.
b. 245. c. e 246. a. 247. c. e. 248. b.
262. b. n. 263 a. 263. c. 284 a. 286.
a.292.e. 2!l6.n 310. n.3H.a-e.312.
n.3l3,e.3l4. n. 317. d. n. 318. a. b.
n. 320. n. 321 . b. d. n. 325. n. 326.
d. n. 327. a. d. 328. d. 329. c. 330.
n. 333. d. 334. c. 333. a. n. 340. c.
341. a. b c. 312. d. 343. a. 347. a.
332. a. 334. c 360. e.363. d. 366. n.
381. a. 39l.b.394.c. 393.n. 399. d.
400. n. 404. b. c. d. n.403. a. 416. b.
n. 423, c. 428. a. b. nu. 433. a. 447.
d. 448. a. d. n. 450. a.c. 451. b. c.
476. n. 565. n. 579. n. 623. n. 629.
c. 630 a. 636. c. 637. e. 638. a. 640.
b. 642. c. d. 644. d.
Normanni Apulicnses. 49. c. d. n. 163.
c. 164. b. 219 a. 202. b.
Normanni Sequanenses. 275. n.
Normanni Wilcassln. 235. c.
Normannia, Nordman. Northm. \ort-
mannia Francorum. 6. a. d. 8. a.
22. a. 35. a. b. d. 36. b. c. 37. e.
38. a. d. 40. c. d. 41 . b. 44. c. d.
45. a. c. 46. d. 48. c 49. a. 30. b. c.
.32. c. 53. b. d. e. 54. a-e. 53. b. c.
56. c. 57. C.73. b. c. 76. b.c. d.77.
c. 78. b. 79. a. d. 80. a. 81. a. 83. a.
b. d. n. 84. a. d. 83. a. b. n. 88. a.
b. c. 89. c. c. 90. b.c. 91. b-e. n.
92. a. 94. d. e. 93. a. d. 99. c. 101.
a.e. 102. a. c. e. 103. e. 136. e. 138.
d. e. 139. a. n. 140. b. c. n. 141. a.
143. a. b. 144 a. 148. c. 133. d.
155. n. 156. b. 161. b. 162. b. d.
163. c. 163. e. 166. b. c. d. 168.
e. 173. d. e. 174. c n. 173. a. b. c.
176. a. b. c. 177. b. c. 178. a. b. n.
179. d. e. 180. a. 181. b. d. 182. a.
183. n. 184. a. n.l83.d. 186. a. b.
187.c.l89.a.l90.a.c.e.l92.b.d. 193.
Tttt
678
INDEX GEOGRAPHIGUS.
c. 206. c. d. e. 207. a. b. n. 208.
c. d. 209. d. 210. a. c. 211. b. c. d.
212. b. c. 221. n. 223. n. 224. a. c.
n. 225. b. 226. a. 227. b. d. e. 228.
c. 229. b. 230. c. 231. n. 234. b. c.
d. n. 235. b. 238. c 239. a. 240. a,
b. n. 241. b. 242. b. n. 243. b. d.
244. a. b. 245. b. c. 248. b. c. n.
265. a. 283. b. 284. n. 286. a, 294.
d. 306. b.309. d. e. 310. b. 311. b.
313. c. d. e. 314. b. c. d. n. 31b.
a-e. 316. a. d. 317. a. c. 320. d.
321. d. 323. e. 324. a. c. n. 325. b.
326. a. d. 327. e. 328. c. 329. c. 330.
a. b. n. 331. c. 334. b. n. 335. d.
336. a. n. 338. a. 339. a. n. 340.
a. c. d. nn.343. b. 347. a, b. 348. a.
350. d. 351. a. 355. a. 358. d. 359.
b. 360. b. 361. d. 366. e. 367. a.
388. d. 393. b. c. 400. a. 402. c.
d. 403. c. d. nn. 404. a. b. 405.
b. 410. b. 411. a. b. 423. c. 424.
a. 428. a. b. 459. «. 479. e. 507.
e, 527. b. 528. b. 532. c. 598. n.
629. e. 636. e. 637. a. e. 638. a. 640.
b. 642. c. d.
Normanniae Monarchia. 393. n. Regnum.
142. e.
Normanniae Diicatus , Norraannicus et
Normannor. Ducatus. 38. a. 45. a.
b. 52. d. 53. c. d. 57. b. 132. a.
147. e. 148. e. 177. b. 221. d. 223.
d. 230. n. 237. d. 240. n. 241. a.
245. b. 248. n. 316. b. 317. d. 321.
a-d. n. 322. a. 326. b. c. n. 330. b.
n. 335. d. 343. n. 430. n. 629. d.
Normanniae seu iVorraannicus Comitatus.
54. a. b. 142. e. 143. a. 144. b.
189. b. 190. a. c. e. 255. b. 316. a.
Normanniae tellus. 84. e. Normannorum
Patria. 17. b. Normandensis regio.
5. e. Norman. Provincia. 292. e.
Normannici fines. 85. b,
Normannicus Limes. 34. d. Normannici
Limites. 38. e.
Normanniae et Britanniae Confinium.
294. d.
Normannici vici. 47. n. Normannica
Compila. 48. d.
Normannicum mare. 36. c.
Nortdannibri, Nordannubri, et Nordan-
brii, in Angl. 357. d. n.
North seu Plaga Aquilonaris. 139. a.
n.
Northimbri. 309. e. 313. e.
Norvegia. 400. n. Norwcgia. 644. b.
Northwega. 51. a.
Norwagenses, Norvegiae populi, 208. c.
Norvegi et Norregani, 309. c. North-
wigenae. 51. a. 139. n.
Nova-foresta, silvain Norm. 189. b. No-
veforest. 211. b.
Nova-Lyra, villa in Norm. 366. n.
Nova- villa, vicus in pago Canierac. 127.
n.
Nova-villa, in pago Fameniensi. 253.
d.
Novale, Villa et Eccl. pert. ad Cœnob.
S. Maglorii Paris. 568. a.
Novavilla, in Hannonia. 110. d.
Noviandum, super Mosam, ubi Altare
S. M. pert. ad Mon. S. Huberti An-
dagin. 150. a.
Novicus, locus in pago Bitur. 282. d.
Novientense Mon. in Germ. finibus, in
pago Alsac. in Episc. Argentin. 422.
d. 434. n.
Novigentuni, in pago Carnut. Nogent.
275. d. n. 433. b.
Novigcntum, Noviantum, etNonjandum,
Villa et Altare in pago Laudun.
Notent sous Coucy. 431. b.
n.
Novigentum, castrum in Pict. 373. c.
Noviodunum, urbs Gall. Belg. Noyon.
129. n. 324. b. fide Noviomag.
Noviomagnum seu Noviomagum, opp.
Germ. 18. d. Noviomagus, Palatium
Reg. 456. c.
Noviomagum, urbs Gall. Belg. Noyon.
592. n. 625. b. Novioraensis civit.
483. a. Fide Noviodun.
Noviomenses. 340. d. 391. b.
Noviomensis pagus. 581. n.
Novum-castellum, super Axonam. 149.
d.
Novum-castellum, in pago Sagonensi.
228. n.
Novusburgus, in Norm. 359. b.
Novus-Mercatus, castrum seu munici-
pium intcr Gornacum et Gisortium,
ad fl. Ittam. 233. b. c. n. Neuf-
Marche. Eccl. S. Pétri de Novo-Mer-
cato. Ibid.
Nuarcvieris, villa in qua babet aliquid
Eccl. B. M. Stamp. 579. d.
Nucariense Mon. S. M. in pago Turon.
Noyers. 218. a. n.
Nuceretum , villa prope Grentemesni-
lium, in Norm. ubi Mon. et Eccl. S.
M. 46. n. 224. a. e. 226. e.
Nuenbug seu Nwenburcb, castrum in
regno Burg. 8. c. 18. c.
Nungerolensis vallis, in Comitatu Bar-
gensj. 546. e. 547. a.
O
OCEAN I Littus, quod Picardiam res-
picit. 298. n.
Oceanum mare, seu Oceanus. 21. a.
104. c. 105. a. 428. a. 601. a. 625.
b. 642. c.
Oceanus Aquitanicus. 260. c.
Oceanus Britannicus. 83. n. 170. c. 178.
n. 180. a. 260. b.
Odclricuni, in pagoTuU. 152. c.
Odrenses, Belg. Gall. populi. 304. e.
De Ofa portus, in Episc. Lugdun. 545.
b.
OfFonis villa, locus ubi quondam nobilis
Abbatia in bonore S. Leodcgarii ,pert.
ad. Abb. S. BenigniDivion. 15. b.
558 d. Abbat. de Offonis villa.
369. c. n. Cella et Eccl. S. Leodeg.
558. d.
Oiseium, Oseium seu Osiacum, municip.
in pago Camerac. 482. b. c. d. n.
Olarion, Insiila, Olerensis Insula, ubi
Eccl. S. Dionysii. Oleroii. 119. n.
120. a. 426. n.
Olda, fl. in Britan. Min. Oudon. 413.
n.
Oldeniesdit, terra in Comit. fl. 106.
n.
Olina, Olna, 01ena,fluv. in Norm. Orne.
43. c. 76. d. n. 178. a. n. 247. n.
403. a. n. Orna. 477. n.
Olino seu Olno, in Norman. Aunon-
Source-d'Orne. 178. n.
OUona, apud Pictav. ubi S. M. Eccl.
424. b.
Onuartura Monast. in Germ. 422. e.
De Oosborg Capella et Altare, in Fland.
pert. ad Abb. S. Pétri Blandin. 392.
c.
Oppenheim, urbs Palatin, ad Rhenum.
68. a.
De Oratorio Eccl, in Diœc, Lugdun.
545. b.
De Orcadis villa, in pago TuU. 152.
c.
Orcarium, in Turon. 259. a.
Orna fluv. Norm. Fide Olina.
Ortensis vallis. ubi multa possidet Mon.
S. Andreae Vienn. 545. b. c.
Osiacum, ad caput Sabis fl. positum.
Ohy. 482. n.
Osonium. in Fland. 110. n.
Ostervandenses, in Fland 391. a.
Ostravantus pagus , in Diœc. Atreb.
108. n. Ostrebantus pagus. 599. c.
Otmari-villa, ubi praedia possidet Cœ-
nob. Columbense. 604. d.
Ottinga, pagus in confinio Franc, et
Germ. 366. n.
Oucis, Oucense castrum seu Augum,
Norm. opp. Eu. 45. a. b. Fide Au-
gense opp.
Oxenaforda urbs, Oxonium in Angl,
Oxford. 655. e.
Oxifordium, opp. Angl. 637. c.
Oximenses, in Diœc. Sagiensi. 340. e-
Oximensis Comitatus. 39. b. 43. c. 48.
c. 76. n. 84. n. 333. d. 402. c. n.
403. a. n. 405. b.
Oximensis, pagus, Ossimensis, in Norm.
Hiesinois vel le Pays d'Yéme. 42. a.
76. n. 84. e. n. 178. n. 333. e. n.
477. b, n.
Oximensis Vicecomitatus. 224. d. 227.
a. n.
Oximum. Yesme. 321. a. c. 329. d.
342. d.
Oxoniensis Comitatus, Oxfordix in An-
glia. 655. c. e. 657. c. d.
PARENBEKG, in Saxon. 615. d. Ba-
venberch. 641. e.
Pabenbergensis Episcop. 616. a.
Paceium, in Norm. 86. n. 243. d. 367.
a.
Pactolus, Lydiœ fluv, 435. b.
Padus, Italiœ fluv. 260. a. 618. c.
Pagani. 38. n. Fide Dani, Northmanni,
Mauri, Sarraceni.
Palatium, Ecclesia de Palatio. 417. d.
S. Palladii Abbatia. 426. c.
Pannoniae. 641. e. Gens Pannonica.
619. b.
Panormum, in Sicilià. 140. n, 228. n.
Panormitani. 228. n.
S. Pantaleonis Cella, in Provinc. 545.
c.
Papia, initaliâ. 166. d. Paveia. 217. a.
Parisienses. 152. b. Parisii. 427. c. 470.
n.
Parisiensis Ecclesia. 149. n. 567. a. b,
n. 578. c. d. S. Mariae. 579. n.
Parisiensis S. Bacchi Ecclesia. 578. e.
579. n.
Parisiens. S. Bartholomaei Capella Regia
et Monast. 568. n.
Parisiens. SS. Bartholomaei et Maglorii
Eccl. et Cœnob. 567. d. e.
Parisiens. S. Benedicti Basilica, 579. u.
Parisiens. S. Genovefas Basilica. 568. n.
Ecclesia. 571. a. 651. b. c. n.
Parisiensis S. Germanià Pratis, seu SS.
Vincentii et Germani Ecclesia, Ba-
silica et Abbatia. 158. b. 274. e.
275. a-e. 580. n. 597. c. d. nn.
598. b. c. d. 608. b. c. 609. a. c.
Parisiensis S. Juliani Ecclesia. 578. e,
579. n.
Parisiensis S. Laurentii Basilica. 605.
n.
Parisiens. S. Mariae in Campis. Eccl.
568. n.
Parisiensis S. Marinae Eccl. in Ins. Pa-
ris. 567. c.
Parisiens. S. Martini de Campis Eccl.
Basilica, Abbatia. 159. c. 291. n.
355. d. 394. a. 399. c 410. b. 434.
n. 561. c. 562. e. 563. d. 568. n.
605. a-e. n.
Parisiensis S. Severini Eccl. 578. e.
579. n. "
Parisiensis S. Stephani Basilica. 568. n,
Eccl. 578. e. Basil. S. Stephani de
Gressibus. 579. n.
Parisiensis Pagus. 197. d. 230. c. 348.
d. 577.d. 605. d.
Parisii, Parisius , Parisiaca urbs, Lutetia
Parisiorura. 37. e. 159. c. 170. c.
196. b.l97. e. 208. c 213. b. 276.
b. 297. n. 308. b. 324. b. 341. c.
344. d. 355. b. d. 365. a. 371. b. 384.
d. 393. d. 399. a 409. c. 410. b. 412.
INDEX GEOGRAPHICUS.
679
a. 434. n. 438. d. 497. n. SOS. d.
627. c. 328. d. 332. c. S63. e. 56G. n.
367. c. SfiS. b. n. 371. c. d. 377. c.
578. c. 379. n. 380. n. 384. b. 597.
b. d. 598. a. 603. c. d. n. 606. b.
609. a. 624. d. 623. a. Parisii Insula.
567. c. Parisiens, suburbium. 567, c.
578. c. e. 380. n. mi. d.
Pariiae. 233. c. n. 475. d. n. Paniensis
Eccl. S. Martini. 233. c. d. 475. d.
Parnense territor. 473. «'. Parnenscs.
233. c.
Parteniacum. 507. a.
Partcniacum, Castrum Aquit. 534. c.
PartliiB. 440. b.
Passe! uni, Passaiiim, Le Passais, Pagus
in Confin. Norm. et Cenoin. 178. n.
336. a. 342. a.
Patcrniacuin, Pajrerne, in Diœces.
Lausan. 544. e. n. 534. b. Paterniac.
Monaster. 4. b. 344. e. n. 343. b.
Patriciacum , Patriciaca Colla , per-
tin. ad S. Benedict. Fioriac. 377.
b. 490. c. n.
Paveia. fide Papia.
S. Paulae Ecoles, in Paroch. S. Laurent.
pcrtiii. ad Cœnob. Saviniac. 200. d.
S. Pauli Castrum. 422. n. Terra. 293.
c. 296. a. Comitatus. b. 306. c. d.
334. d. 346. S. Pauli oppidi Populus.
306. b. S. Pauli Ecclesia. 303. c.
S. Pauli Ecclesia, in territ. Santon.
548. n.
Pauliaciis, PoUiacus, Pouilfy^ villa prope
Molismum. 198. a. n.
Pauliniacensis Abbatia. 369. c. n.
Pauniacum, Pauniaca Villa , Ecclesia,
Castrum, Castellare, Praedium, per-
tin. ad Eccles. ïull. 152. c. d.
Pembroch, Comitatus in Angl. 227. n.
Pena, Rivul. in Comit. Flandr. 103. d.
PenevescUum , Penveselluin, Pevene-
sellum, Portus in Angl. 93. c. 94. a.
102. b. 238. b. 629. c Penuesellum
mare. SI. a.
Penuesca. Portus Angl. 313. a.
Pennae, Castrum de Pennis. 429. c.
Pepelinghae, juxtù Calquellam, Pepe-
linglicm, Pepelingse. 299. c. n. 301.
b. c. d. Pepelingharum Comitatus. d.
Pepelingbae, juxta\Vitsandum.299. c. n.
Perona% 419. a. Peronenses. 391. b. S.
André* in suburb. Peron. Abbatia.
419. a. Pcronensis via. 127. n. Mons
S. Quintini prope Peronam. fide
Mons S. Quint.
Perpiniacum, Pcrpinianum. 310. n.
514. d. n.
Pertenham, villa Monast. Watin. 103.
n.
Perticus, Perticum. 226. n. 228. n.
232. n. 340. d. 339. b. Perticenses.
340. d.
Petingliam , Parochia in Coraitatu
Flandr. 106. n.
Petragoricum. 623. c. Petragor. Eccl.
Episcopalis. 287. c. d. Petragoren-
ses. 269. a.
S. Pétri ad Montes Abbatia Canonic.
in Diœc. .Met. 67. n.
Petrosum Vadum. Villa Abb. S. Ma-
glorii Paris. 368. a.
Petuera, Petueris, castrum. 159. a. 160.
d. yide Pithueris.
Pcvenescllum. Vide Penevesellum.
Pexeium. PoLisj. 222. a . Fidc Pissiacum.
Pharencum, in Episc. Lugdun. 545. b.
S. Pbiliberti Villa, in Norm. 72. e.
Philistii. 497. a.
Phladirtinga^ Phladritinga, Phlatir-
tinga. in Germ. a. c.
Picardi. 302. n.
Picardia. 298. n.
Piccntes Cives. 22. a.
Pictavcnses , Pictavienses , Pictavi,
Pictavini, les Poitevins. 137. c. 217.
a. b. d. 220. b. 233. b. 264. b. 268.
e. 269. a. c. d. n, 270. a. n. 283. d.
336. a. 340. d. 341. e. n. 391. b.
486. b. c. 647. b.
Pictavensis Episcopatus. 601 . a.
Pictavensis S. Crucis Abbatia. 280. b.
Pictavens. S. Hilarii Eccl. et Mon.
119. d. 218. c. d. 264 c. 493. n.
Pictavens. S. Maria; Eccl. 2l6. e.
Pictavens. Monasterii->fovi Ecclesia sub
titulo SS. Joiiannis Ev. et Andreae.
118. d. 120. a. 121. a. b. c. 372.
n. 373. e. 374. a. Cœnobium. Ibid.
644. e.
Pictavens. S. Nicolai Eccl. et Mon.
119. d. 218. d.
Pictavens. S. Pétri. Eccl. 373. a.
Pictavens. S. Pauli Eccl. 372. d.
Pictavensis Eleemosynaria Domus ante
Eccl. S. Nicolai. 218. d.
Pictavensis, Pictavicns. pagus. 137.
n. 138. d. 237 a. 268. d. 269. n.
340. d. fiOI. b. Pictavense territor.
280. b. Pictavus pagus. Ibid. Picta-
vinus pagus. 429. n. Pictones, le
Poitou. 112. n. 137. n. Pictavia.
261. b. 333. a. 373. a.
Pictavi, Pictava, Pictavis, Pictavum,
Pictavensis urbs, Pictones. Poitiers.
75. n. 77. c. n. 78. d. 120. b. c. n.
121. a b. 216. e. 217. d. 218. d.
268. d. 286, b. 287. b, .341. d. 349.
d. n. 373. e. 438. n. 495. n. 330. b.
623. a. c. 644. e. Pictavens. suburb.
119. d. 120. a. 268. n. 286. n.
Pinciacus pagus. 367. c.
Pinpening» in regno Burg. 347. a.
Pirenaei Montes. Fide Pyrenaji.
Piron, Pirou, in Norm. 327. e. n.
Pissiacum, Pisciacum , Castr. Poissy.
158. d. n. 139. a. 398. d. 399. a.
Pexeium. 222. a.
Pistriacum , Picsti . villa Abbatiae
ïrcnorc. 600. e.
Pitliueris , Pitiveris , Petuera , Petue-
ris, Piviers , Pluviers, Pitiviers,
castrum et opp. in Belsià. 43. b
nn. P'ide Petuera.
Pitiverensis Archidiaconatus. 488. n.
Pitivcrensis S. Salomonis Ecclesia. 437.
c.
Pitiverensis SS. Gregorii et Lœti Ca-
nonic. Eccl. 437. c.
Placentia, Urbs. 28. b.
Plauciacus, Mansus Monast. Saviniac.
201. a.
Plot», villa Abbatiae Trenorcin. 600. e.
Podelbrunna, in German. 61. c.
Podium. 28. c. S. iMaria ad Podium.
28. c. Monast. S. Romani de Podio.
?00. n.
Podium-Fagi, Castrum. 373. c. Cas-
tellania. d.
Poilliacum, Poliacum , villa in Coniitatu
Forensi. 344. c. 343. b. Ecclesia
villae Poilliaci. 344. c.
Poiodelen, in Provinciâ. 545. c.
Poletha, Politba, in Germ. 60. c.
641. b.c.
Polliacensis Eccl. in pago Senon. 198.
n.
PoUiniacum , Poliniacum. 352. e.
Burgus. 553. a. Ecclesia S. Nicolai
de Poliniaco, in Diœc. Vesunt. 382.
c. e.
Poloni seu Sclavi, Polani, Pulani. 8. c.
18. c. 260. d. 419. d. 423. b.
Polonia. 423. n.
Ponarium, Poniacum, Poney, juxtà
oppidum Talueriarura. 555. c. n.
Ponciacum in Episcop. Andegav. Villa
Trenorciens. Abbatiae. 601. b.
Pons-a-Rasse, in Flandr. 164. n.
Pons-a-Salice , Pont-à-Saulx in Com.
Flandr. 126. n.
Pons Audomari. Ponteaudemer . 16. n.
76. n. 331. b. n. 340. a.
Pons S. Jacobi. 366. n.
Pons Ursonis, Pontorson. 324. c. d.
Pontio, Villa ubi Mansus S. Pétri Ca-
talaun. 577. a.
Pontilevius , Pontilevium , Pontilevis.
Ponsleviatus, Ponsleucius, Pontle-
viatis. Pontlevoy. 118. a. 259. d.
263. d. 266. b. 278. c. n. 349. n.
Pontilev. Abbatia et Cœnob. 278.
a. c. 364. e. Abbatia de Ponleleucio.
506. e.
Pontisara. 324. b. Pontesium. 632. c.
634, d. Pontesiens. Comitat, 634. c.
Pontivenses. 340. d.
Pontivum , Pontivus , Pontivorum
terra. Le Ponthieu. 49. e. 51. a. 54.
b. 80. c. 87. c. n. 129. d. 148. d. 183.
n. 192. d. 227. n.247. d. 293. e. 296.
a. 340. d. Pontiv. Comitatus. 133.
b. 222. d. Ponticus, Pontius, Pontivus
et Pontivensis Pagus. 138. e. 139. a.
176. b. 374. n. Pontivorum Provin-
ciâ. 133. b. Pontiva, Pontica Provin-
ciâ. 167. c. 207. d. n.
Pontivus, fluv. qui Maia vocatur. 192.
c.
Pontons, in Pago et Diœc. Ausc. locus
à Cœnob. Fior. dépend. 486. b. S.
Maurus de Pontons. 486. n. Ecclesia
de Pontons. 486. c.
Popelingliem , ubi Décima pertin. ad
Eccl. Ard. 307. n.
Porcarii-Vallis , Porgivallis , in Pago
Camcrac. 127. n.
S Porciaui Cella. in Comitatu Arvcru.
601. a.
Porrivallis, in Pago Caraerac. 127. c. n.
Portas, Villa S. Ricbarii. 132. c. 133.
b.
Portianum territor. 484. a.
Postviller, Possessio Virdun. Eccles.
493. e.
Praeneste. 423. n.
Pratelli, Pratellum, Pratellens. Vicus in
Norm. 43. d. 73. n. 167. b. 223.
e. 340. a. 387. b.
PratcU. Vironira Abbatia, Cœnob. 16.
c. n. 38. c. 167. a. 223. e. 340. a.
402. a. 328. a 332. a. Eccl. S. Pétri
ad Pratell. 387. b.
Pratellc Sanctiinonial. Abbatia, Cœnob.
45. d. 167. a. 223. e. 340. a.
Privignum. Fide Pruvinum.
Prolianum. Castrum. 432. a.
Prostura, Parjecia j cujus Décima pertin.
ad SS. Trinit. Vindoc. 430. n.
Provinciâ. 67. n. 264. n. 327. a. 418.
n. 343. c.
Provinense Castrum. Vide Pruvinum.
S. Prudentii Cella , in Pago Pict«v.
601. b.
PruUiacum. PruUiacus, ToparcUia. 273.
b. n. 306. e. PruUiac. S. Pétri Monast.
118. a.
Pruvinensis Pagus. 479. a.
Pruvincusis S. Aygulphi Cella, Eccl.
Monast. 317. d. n. 583. a. nn.
Pruvinum, Privignum, Provinense seu
Pruvinense oppidum et Castrum.
Provint. 282. d. e. 478. a. c. e. n.
517. d. n. 583. a.
Psalernum. fide Salernum.
PsaLmodiura. 417. d.
Puirium. 373. c.
Pulani Sclavi. Fide Poloni.
Puliniacum, Fundus Eccl. S, Victoni
Virdun. 147. n. situs in Comitatu
Rutbensi. 634. n.
Pulliacus, PuUiacum, villa Abbati»
Agaun. 346. b.
Pultariense Monast. 482. n.
Pultarienses, in Lingon. 482. n.
Pupet, Pipet, castrum apud Vienn. 549.
c. n.
Pusvillarc, Villa Eccl. Vird. 250. b.
Puteolum. Castr. 138. d. 139. a. 273.
a. n. 398. d. n. 399. a. n. 487.
a. c. n.
680
INDEX GEOGRAPHICUS.
Puteus-Toncsi, Villa cujus Decimae pertin.
ad Cœnob. Ghassan. 373. b.
Pyrenaei Montes. 289. n. 510. n.
Pyrensis Cella, pertin. ad Abbatiam S.
Hubert! Andagin. 149. d. 150. b.
QUANTI A, fluv. in Morin. Pago.
La Candie. 133. n.
Quaregnon, villa. 376. b.
Qucant, castriim , in pago Camerac.
127. n.
Quercus Arbaldi, prope S. Florent.
Salmur. 280. b.
Quinciacum, Abbatia. 506. e.
Quinmach, ubi Ecclesia S. Orientii.
396. e.
Quinssaium, Quinçay. 372. d.
S. Quintini Comitatus. 127. b.
S. Quintini Subiirbium. 573. n.
S. Quintini Viromand. Ecclesia. 361. c.
638. c. Monasterium. 624. b.
S. Quintini Capellula, dicta Capelhova,
prope Ard. 303. b.
S. Quintini Mons. f^ide Mons S.
Quint.
Quintinienses. 391. b.
S. Quintinus ante Bliretum, prope fluv.
Car. 266. b.
R
RADOLiUM, Reuil Moaast. in Brieg.
440. c. n.
Rairaalastum, in >form. 232. d.
Raiinbaucourt, castr. in Flandr. 164.
n.
Ramesia, Remesia, inAngl. Ramesiense,
Remesiense Monast. 176. a. 288. b.
322. n. Rames. Eccl. Ibid.
Rainponnet, Mansus pertin. ad Monast.
Talueriar. 555. c. n.
Ranconuin. 506. e.
Randani, in Forezio, ubi Monast. S.
Joannis. 200. n.
Ransolise, Monast. 288. d.
Rasbatia, seu Russia. 197. n. 481. n,
ride Kussia.
Ratispona , Ratisbona , Radisbon.
urbs, 27. c. 66. a. 403. d. 407. d.
427. c. 470. n. 469. d. 471. d. 619.
a. d. 641. e. 643. d. Ratisponenses.
470. n.
Ratisponensis, Radesbonensis Ecclesia.
616. a.
Ratisponensis S. Herraentranni Eccl.
et Abbatia. 405. d. n. 469. d. 470.
a. n.
Ravenna, civil. 193. b. 426. b. 428.
e.
Rauzin, rivulus pertin. ad Mon. Sa-
viniac. 200. d.
RebellisMons , terra Monast. S. Ri-
charii. 132. n.
Reccia, Villa ubi Altare pertin. ad S.
Petrum Catalaun. 577. a.
Redda, castrura. 419. e. Reddensis
Comitatus, Ibid.
Redonis, Redonica urbs. Rennes. 35.
a. 138. a. 181. n. 280. d. 371. d.
434. a. d. Redonenses. 58. n. 371.
e. 426. e.
Redonensis S. Melanii Abbatia et
Mon. 181. n. 280. d. n. 281. a. n.
372. c. n.
Redonensis Sanctimonial. Abbatia.
277. b.
Rfginaldi Castrum. 169. c. Fide Cas-
trijin Raginaldi.
Retful.ij la Reole, ubi Cella Abbatise
Floriac. 183. n. 418. n.
Reitesie, Retextuin, Retest, Retel. 231.
c. n. 276. a. 361. c.
Relinghem, Villa ubi Decimam habet
Eccl. Ard. 307. b.
Rc.-nesiensis Abbatia. f'ide Ramesia.
Remenses. 340. d. 391. b.
Remense Solum. 464. e.
Remensis Pagus. 70. c. Comitatus. 33.
a. 330. c. Remorum Fines. 251. n.
583. n.
Remensis Provincia. 461. n. 463. d. n.
Remensis Archiepiscopatus. 291. c. Se-
des. 294. e.
Remensis Ecclesia. 70. c. 136. c. 318.
n. 481. n. 498. d. 519. b. c. d. 320.
a. b. 323. c.
Remensis S. Mariae Ecclesia. 32. e. 33.
a. 130. d. 136. c. 139. d. 413. e.
464. e. 466. c. 467. b. n.
Remens. S. Remigii Francorum Apos-
toli Abbatia, Basilica, Cœnobium,
Ecclesia, Monasterium , Templura.
14. c. n. 33. b. 42. c. 134. c. 160.
d. 222. c. 246. b. 230. d. 232. a.
291. c. 308. d. 310. d. 344. b. 354.
b. 4S6. e. 463. d. n. 464. b. 465. a.
466. b. c. n. 467. b. n. 491. b. 522.
b. 387. n. B. Remigii Sepulchrum.
464. b. 466. d.
Remensis S. Dionysii Abbatia, Basilica,
Ecclesia. 291. c. 466. c. n.
Rémi, Remis, Remorum urbs. 14. c.
n. 20. d.42. C.70. c. 113. c. 121. n.
124. n. 151. a. 160. d. 161. d. 197.
n. 213. b. 222. c. 238. n. 250. d.
231. a. 283. d. 291. c. d. 292. b. c.
294. e. 308. d. 310. d. 318. d. 319.
c. 324. b. 340. d. 344. b. 348. a.
d. 354. b. 337. a. 369. c. n. 371. b.
379. b. n. 383. c. 386. b. 412. b.
415. c. 426. e. 437. b. 461. n. 463.
c. n. 463. a. 466. b. 481. nn. 491.
b. 492. a. 560. c. 386. c. n. 587.
nn. 602. a. 608. n.
Remorenlinum. 273. d.
Renvalt, castrum in pago TuU. 152. d.
Resbacis fluviol. in Brieg. 440. n.
Resbacum, villa in Brieg. 440. c. n.
479. b. c. Rcsbacensium Plebs. d.
Resbacense Cœnob. 440. c. n. 479.
c. n. 480. a. Resbaci Oratorium.
480. a.
Reson, Mansus Eccl. TuU. 152. n.
Retest. Retextum. P'ide Reiteste.
Rethnus, fluv. Fide Rbenus.
Retia. fide Rhetia.
Reveria, fluv. 295. b.
Rhemi. Vide Rémi.
Rbenus, Rhetnus, fluv. 2. a. b. 3. a.
e. 23. d. 60. a. c. 66. a. 67. b. 83.
c. n. 149. b. 179. d. n. 260. b. 367.
e. 374. c. 389. b. 422. d. 425. a.
548 n. 557. n. 616. b. 641. e.
Rheiia, Rhetia Prima. 143. e. n. 455.
n •
Rhodanus, Rodanus. 4. e. 8. d. 18. d.
260. c. 290. a. 601. d.
Rhotomagus. Fide Rotomag.
Riae, Rx, villa Xorm. 332. d.
Ribedanias, villa in Provincia. 545.
c.
Ribelmontenses. 391. b.
Ribuarii. 2. b. Ribuariorum Rcgio
intcr Moguntiam et Aquisgranum
posita. 617. e.
S. Richarii Abbatia , Ecclesia , Tem-
plum, Monast. 129. c. n. 130. b.
131. a. b. d. 132. a. c. 133. b. n.
134. c. e. n. Vide Centulum.
Richiani Comitatus. 557. d.
Rictiacus, villa cujus pars pertinet ad
S. Petrum Vivum Senon. 198. a. n.
Ridula, RigcUa, Rilla, Risela, Ri-
sella^ la Rille. Fluv. Norm. 43. d.
76. e. n. 77. a. 243. d. 333. c 366,
n. 629. b.
Rivaria, pertin. ad Eccles. Ambian.
424. c.
RivipoUi seu RivipuUi Abbatia, Eccl.
Monaster. 289. n. 290. a. b. n. 291.
b. RivopoUense Cœnob. 434. c.
Rivisiacus, villa Monast. Flaviniac.
421. n.
Rivus-buUiens , in Comit. Flandr.
Boulenrieu. 126. n. 164. n. Debul-
liens-Rivus, 126. a. c. n.
Ro, locus in Flandr. 164. n.
Rochis, villa ubi Possessio quaedam S.
Medardi Sucssion. 583. c.
Rocinenes. 391. b.
Rodebeccus, fluv. Norm. 244. d.
Rodeburc, ubi Altare pertin. ad Eccl.
Tornac. 23.0. n.
Rodenburgcnses. 391. n.
Rodoilivallis, Rouvenil, m Norm. 37.
e. 328. e. n.
Rodomus, Rodomensis civitas. 244. d.
243. a. Fide Rotomagus.
Rodortei castrura in pago TuU. 152. d.
Roduens, Eccl. in Episc. Lugd. 545.
b.
Roiense Territor. 588. d.
Roleria^ Villa Cœnob. Valciod. 233.
b.
Roma, Romana urbs, Romulea urbs.
3. b. 6. b.c. 10. b. 14. a. c.d.n. 18.
c. 20. c. d. 21. a. b. 22. b. 24. b. d.
28. n. 60. b. d. 62. b. 63. c.68. a. 69.
b. 73. e. 102. e. 107. a. e. 120. b.
134. a. 144. b. 146. c. 147. a. b.
151. d. 153. a. 161. c. 172. c. 174.
n. 175. a. c. 183. n. 191. c 193. d.
19S. c. 197. a. 217. a. 222. b. 230.
a. b. n. 235. a. 239. a. 242. c. 246.
n. 231. a. 259. b. 261. b. c. n. 262.
h. c. d. 265. a. 284. d. n. 291. e.
294. d. 293. a. 309. c n. 310. d.
327. a. 344. n. 343. c. 333. b. d. 334.
c. d. 355. c. d. 337. a. 362. e. 367.
c. 368. b. 369. a. n. 371. e. n. 381.
b. n. 382. n. 389. c 413. d. 416. a.
423. n.426. c. e. 428. a. 430. b. d.n.
431. a. 432. b. 434. a. 443. a-e. 439.
n. 464. b. c. 469. a. d. 474. b. 481.
b. 492. b. e. 499. b. 501. a. 304. c,
d. 523. b. 527. d. 529. c. mo. e. o31.
b. c. d. 559. n. 580. u. 586. n. 618.
c. 623. d. 626. a. 638. b. 641. a. b.
642. b. e. 643. d. 646. b. 652. d.
RomanaeArces. 439. a.RomanaMœnia.
464. a. Romana Palatia. 435. c.
Lateranense Palatium. 261 . c.
Romana Ecclesia. 60. c. 164. b. 163. a.
193. n. 232. e. 261. d. 262. a. b. d.
491. b. 492. a. d. 493. e. 498. d.
506. b. 525. a. 529. c.
Romana S. Pelri Ecclesia. 21. a. c. n.
100. e. i47.b. 261.C. 262. a. C.303.
a. 642. e. B. Pétri Catliedra. 250. e.
299. a. Liraen Apostolorum. 23. b.
107. a.
Romana S. Pauli Ecclesia. 14. n. Mo
nasterium S. Pauli apud Romam.
524. n.
Romana Lateranensis Basilica. 146. c.
Romana S. Mariœ Majoris Eccl. 261. c.
Romana S. Petronillse Eccl. 24. d. 262.
d
Romana S. Salvatoris Basilica, Constant.
dicta. 632. d.
Romani. 14. b. 49. b. 60. c. 61. a. b.
62. a. 65. c. 68. a. 73. c. 74. a. lOo.
a. 164. b. 165. a. 214. d. 230. e.
250. e. 261. c. 322. n. 327. b. 353.
c. d. 358. a. 413. n. 426. a. 427. c.
462. n. 463. d. 464. d. 507. c 618.
c. d. Romana Plebs. 61. a.
Romanum Imperium. 2. a. 61. c. 132.
n. 164. b. 171. c. 213. d. 420. d.
433. c. 461. c. 440. d. 642. d. 643.
d. fide German. Regnum.
Romanus Orbis. 263. a.
Romana Villa, in Comit. Lugd. 344. c.
Ecclesia apud Romanara Villam.
Ibid.
Romanaerium in Angl. 99. c.
S. Romani Villa et Eccl. in Diœc.
Vienn. 554. a.
S. Romani Cella, pertin. ad Abbatiam
Trenorc.
INDEX GEOGRAPHICUS.
G81
Treiiorc. 601. a.
Koinunuin Moiiast. in Ej)isc. Lugd.
543. b
Romereis, villa ciijus partent possidct
Mon. Valtiod. 253. c.
Roncereium.283 u. Vide B. M. de Ca-
ritate .Monast.
Roslarcnses. 39i.c. Rosilarii. /t/rf. n.
Rosscria , Russeria; , villa Monast.
Beic. 224. c. n.
Rotoinageiises. 18. a. 320. d, 333. d.
Rodomcases. 245. c.
Rotoniagensis Pagus. 83. b. 333. d.
341. a- 342. e. Uotomagense lerrit.
288. c.
Rotomagensis Provincia. S29. b.
Rotomagonsis Arcbiepiscopatus. 245.
a. 246. a.
Rotomagensis Diœcesis. 76. n. 178. n.
183. n.
Rotomagensis Ecelesia. 90. b. 238. e.
379. c. 476. c. Sedes Metropolitana.
71. a. 242. d.
Rotomagensis S. Mariai Basilica, Ec-
elesia Mctro])olit. 18. b. 70. b. d.
71. d.72.e.238.d. 243. b.d. 6.362.
b. 382. n. 387. a.
Rotoniagensis S. Auiioeni , olim S.
Crucis et S. Pétri Ecelesia. Basili-
ca, Abbalia. 71. b.d. e. 72. b.c.
d. 244. b. 275. a. 321. d. n. 476.
n.
Rotomagensis S. (^atliarinte, in Mon-
te , olim S. Trinilatis, Abbatia. 16.
a. n. 43. e. 223. c. n. 340. b.
Rotomagensis S. Marci AbLtatia. 33o.
e.
Rotomagensis F^eclesia B. M. de Bono
Nuntio. 432. c.
Hotomagus , Rbotomagum , llodo-
mus j Rodomensis Civitas , Caput
et Metroj)ol. Nonn. 16. b. 17. d.
18. a. 43. e. 44. c. 43. b. 48. a. 33.
e. 34. b. c. 70. a. b. 80. d. 81 . c. 87.
d. 90. c. 102. e. 143. a. 147. c. 190.
c. d. 208. d. 223. c. 223. b. 2.30. b.
233. n. 234. a. 244. d. n. 243. a. c.
320. d. 321. d. 322. d. 330. b. 331.
n. 333. c. d. 333. c. e. 338. a. c. n.
340. b. d. 341. a. 342. e. 379. d.
428. a. 432. c. 476. c. d. e. 624. d.
028. c. 642. c. Rotomag. suburbium.
18. a. Vide Rodomus.
Rovecestria, in Angl. 34. d.
Rovoniense Castrum. 253. c.
Roureia , Villa Eccles. Castri Stamp.
580. a.
Rourovicus , castr. in pago Virdun.
231. b.
Rouvenil. Vide Rodoili Vallis.
Rua, villa in c(uà Possessiones quae-
dam S. Salvii Moiistrol. 373. d.
Ruelii V'allis, in .\orm. 32. e.
Rufiacum, Caslrum. 218. b.
Rulmcgeiai, Villa Cœnobii Hasnon.
399. b.
Rumei. Praiscnliacnm Rumei in Co-
mit. Tufon. 268. n.
Rumiliacum. Rainill/ en AlbanoLs . 348.
n. 533. n.
Runipone , locus in Episcop. Vivar.
.43. c
Rupes. 307. a.
Rupes-Cavardi , Vicccomitat. 289. b.
Rupes Corbonis , seu Corbinis , Ru-
clie-Corbon. 239. d. n. 274. b.
Rupes Jalgiensis. la Rocliaà'Ii^e. 228.
d. n.
Rupes Mahildis. 307. a.
RujKïSjioza'a. 273. n
Russeria. IVrfc llosseiia.
Russia, Ruscia, Rasbalia. 197. n. 247.
b. 481. n. Ruscia; Terra. 197. b.
Rusci. 481. a. Rusci. 59. d.
Russilionensis Comltatus , seu Rossi-
lionis et Rossilionensis. 310. n. 314.
b. Ruscinonensis Pagus et Comit.
Tome XL
510. n. 314. d. n.
Ruthenensis Comitatus. 146. n. 634.
n.
Rulupi-Portus , civitas Galliae in Orâ
Oceani Britann. seu Angl. 104. c.
Ry. Vide Rias.
SABA , regnum olim. 654. a.
Sabaudia. 546. n. 533. n. Sapaudia.
67. n.
S. Sabinae Ecelesia, pcrlincns ad Ca-
non. S. Pétri de Curiâ. 633. a.
S. Sabini Abbatia. 5(16. e.
Sabis, fliiv. Fland. 482. n.
Sablolium, Sablé. 226. n.
Sacri-Campi Eccles. pertiu. ad S. Ri-
cliarium. 132. n,
Sacrum-Martis , villa in pago Pictav.
257. a.
Sagium, Saii. Sces. 41. e. 42. c. d. 70.
b. n. 76. n. 227. a. b. 326. a. b. 340.
b. Sagiensis urbi, suburbium. 43. d.
Sagienses , .Sagii. 30. b. 234. n.
Saicnsis, Sagiensis pagus. 84. n. 326.
a. Diœcesis. 76. n. 178. n. 229. n.
247. n 477. n. Episcop.itus. 227. a.
Ecelesia Calliedralis S. Gervasii. 41.
e. 42. a. c. d. 322. n. Abbatialis. S.
Martini Fxclcsia extra .Vluros Sa-
gienses. 43. d. 227. a. 340. b.
.Sagona , Sagonna, fluv. 112. b. 411.
n. 600. d. 601. d. La Saône. Vide
Arar.
Sagoncnsis j)agus. 228. n.
Sagonicus pag^us , le Sonnois , in
finibus Cenoman. 632. a. Vide Sen-
nensis pagus.
Saigniacum . seu Silviniacum . in pago
Tornod. 281. c. n. l'«/e Silviniac.
Sal , Mansus pertin. ad Coenob. Sa-
viniae. 200. b. Ecelesia S. Juliani de
Sal. 200. c.
Salanum , Salariura , Sagium. Scez. 70.
b. n. Vide Sagium.
Salernum j Salernia. 23. d. 231. n.
420. c. Psalernum. 227. c. 228. a.
Psalernitana civitas. 228. b.
Saleveld, locus Dioec. Colon. 643. a.
Salia^ fluv. Lotbaring. 430. c.
Salina, Salin;e , Salinas, Saiinis, Sa-
linarum Villa. 13. a. b. 421. a. 460.
b. n. 530. a. 553. a. 334. d. 338. d.
Salinensis 15. M. Eccl. pertin. ad S.
Benign. Divion. 15. a. 334. d. SS.
Syniplioriani et Agatli» Eccl. pert.
ad id. Cœnob. 15. a. S.S. Simpho-
rianii et Anatolii Basilica Salincn-
• sis. 460. nn. S. Andreae Capella in
Burgo Salin. 13. b.
S. Salinus Cervisia;. 568. c.
Salmurum , Sahnuriuni , Castrum. 38.
d. 219. c. 220. d. 263. n. 267. c. d.
268. d. 277. c. 278. a. b. c. suburb.
220. d. Salmuriensis S. Florentii
Basilica , Ecelesia , Abbalia. 58. c.
d. 39. a. 217. c. 219. h. 220. d. 267.
c. 276. c. d. 277, a-e. 278. a. b. c.
279. a. 28J. a. b.d. 28t. a. 349. b.c.
n. 506. d. 649. d. S. Florentii cas ■
trum. 219. b. Terra. 280. c.
Salopesberia; seu Salopesbena; Comit.
in Angl. 37. c. 78. n. 227. n.
Salpaisa , Villa in Episcop. Viennensi.
543. c.
Salsuli , versus Cataloniam. 289. c. n.
Sait , Locus in Bigorr. ubi Eccles, S.
Micbael. Archang. pertin. ad Mo-
nast. Madir. 116. c.
Saltiacus-rivus , i)ertiu. ad Eccl. S. Pé-
tri Bull. 151. c.
Saltus Leonis, in \orm. 46. n.
Saltzburc. 616. a.
S. Salvaioris Kbroic. .4bbatia in
Norm. 310. b.
S. Salvaioris Cœnob. in page Seuoni-
co. 113. d. 308. c.
S. Salvatoris Cœnob. in Saltu Vosago.
132. c,
S, Salvatoris Ecelesia. 410. c.
S. Salvii .\bb. et Eccl. in Episc, Al-
biensi. 420 b.
Salviniaci Ecelesia, pertin. ad Canon. '
Anibasiens. 257. b.
Samnia, Itallae Provincia. 21. a.
Sanctipolenses. 391. a. San-Paulani,
Ibid.a. Vide S. Pauli Comitatus.
Sandicus Portus, in Angl. 310. d.
Sanduicli , urbs et Portus Angl. 7. n.
Sangatlia, in Comit Gliisn. 298. n.
Sangor . Eccl. S. Pétri Sa/tgur dicta,
396. b.
Santonae , Sanctonae , Xanïonx^ San-
tonum , Sanctonuni , Santonas ,
Sanctonas. .Santonica urbs. Saintet.
83. c. 119. n. 138. a. 180 c. 218. d.
220. b. c. 269. a. 270. b. c. 286. b.
347. d. 348. b. 623. c 633. b. c. d,
647. b. Saiilonense terrilor. 348. n.
Santona; , Santonicus Pagus , la
Scii/ito/ige. 138. a. 270. c. Santonicus
Consulatus seu Comit. 267. n. 268.
d. e. 269. c. d. 270. b,273. b. .San-
tones , Santonici. 217. c. 268. e.
Santonensis S. M. Abbatia .Sancti-
monial. 119. n. 218. d. 426. c. Mo-
nast. SS. Trinilatis in Santonico. 31.
a. Vide Kanton.
Sapaudia. Vide Sabaudia.
Sappus, Burgus in >'orm. 225. c. d.
Saptiminium Castrum. 231. c.
Sara. Sera. fluv. 392. n.
Saravus, fluv. 419. n.
Sarisburia, in Angl. 173. n.
Sarraceni , Saracctii , Tnrci , Pagani,
Gentiles, Isinaëlilae , Barbari. 21.
b. 41. c. 49. c. 211. c. 227. c. 228.
a. n. 263. b. 286. a. 290. d. 306. a.
327. e. n. 3.38. d. 361. n. 394. a. n.
395. n. 401. C.432.C. 454.C. n. 512.
n. 638. b. Sarraceni llispani. 191. a.
Sarracenorum terra. 616. c.
Sarta, fluv. 34. c. 57. c. 79. n. 178. n,
220. a. b. n. 227. n. 229. n. 231. c.
336. c. n.
Sarlula, fluv. 229. n.
Saseiuin . Haseium, silva cujus partem
habel Eccl. TuU. 132. c.
Satorura-villa, in Diœc. Vienn. 534.
a.
Satureiacuin , villa ubi .\latisus pertin.
ad S. Petrum Catalaun. 377. a.
S. Saturninus , in pago Carcass. Ec-
elesia et Cœnob. 419. e.
S. Satyri Caslrnm. S. Sattir, 423. n.
C(Knob. Canonic Reg. Ibid.
Saviniacum , in pago Lugdu!i. 34.3. b.
348. c. d. n. S. Martini Saviniac. Ab-
balia, Ecelesia, Monasterium. 199.
e. 200. b. c. n. 548. nn. 335. b.
Sa.xiacense iMonasi. pertin. ad Ab!)a-
tiam S. Ger uani Autisslodor. 648.
c.
Saxonia. 3. a. 20. b. 74. d. 144. c.
203. a. b. 356.c.433.c.43i.d 458.
b. 613. c. 643. b. Duc.iiiis. 616. b.
Saxoiiica Tellus. 429. d. Saxonica
Regio. 464. d. Saxones. 26. a. 99. a.
262. d. 434. a. b. d. 616. b. d. Sa-
xones in Angl. 157. a.
Sayvria , .Scvria, fluv. Separis Niorten-
sis , la Sevré Niortoife. 373. c. n.
Vide Se|)aris,
Scabelli villa; Ecelesia in Norm. pertin.
ad S. Ricliar. 132. a.
Scafuse, Monast. 194. d.
Scaldinium , villa ubi possessiones per-
tin. ad Cœnobia S. Amandi et Han-
noa. 110. d. 399. c. Scaldinii Ai-
tare à S. Amando dependens. 321 .
c.
Scaldis . Sial lus . l'E'^caut, fluv. 83
n. 123. c. 126. a. 164. d. 365, b. 366,
V V V V
68ti
INDEX GEOGRAPHICUS.
n. 381. a. 389 a. ti. 4(5!. n. 599. e.
Scanza, insula. G23. a. c. 626. cl.
Scanza, locus distinctus ab Insulû. 623.
c.
Starj)ls, Scarjms, fluv. 108. n. 110. d.
dCi. n.
Scarj)onna. ad Mosellain , Sarponne ou
C/iarpeijfiie. 557. n. Scarponnensis
pagiis. 537. d. n.
SceiiOf(iuiii. Vide Seiioffiuiii.
Sclinfiiabiii'^'um. 00. n.
Slieclicvilla , in INonn. prope Archas.
57. c.
Stliiif'burnensis Episcopalus, in Angl.
312. n.
S. Scholasticae Castrum, in Nonn. 226.
c.
Scilla. ride Scylbia
Sclaron , Altarc pertin. ad S. Petruin
(latalaun. 577. a.
Sclavi. 616. b. Sclavi Pulani. 8. c.
Stlavi seu Poloni. 18. c.
Sclusa , in Attrubat. pago. 381. a.
Vide Exclusa.
Scodiiij^a , Rogio a])ud Soquan. in
Arcbiei)isiOj). Bisuntic 460. 1).
Scotia 1.%. d, 211. b. 314. b. c. 313.
b. 358. b. 432. a. 638. a. .Scoiica
Gens. 240. d. Scoti. 163. b. 318. a.
362. b.
Scrobosburiensis Comitalus, in Ang^l,
240. b.
Seureiucuin , ubi duo Mansi pertinen-
tes ad S. Petrum Catalaun. 577. a.
Scyrs, locus sup fluv. Garonn. 418.
11.
Scythia, inferior. 4i8. a. 642. e. ul-
terior. 623. b Scylb*. 156. e.
Sccana. f^ide St'(|uaiia.
Sfda, fluv. in Caletis Norin. La Sie.
i46. c. n.
Segintciisis Comitalus. 15)2. c.
Selel)eia . in Angl. 241. n. Selebeiense
Monast. 237. n. 241. n.
Sella, fluv. in Cadurcis. 115. n. Scie.
Sclvessa , Sebiessa , proj)e Ardcani.
299. b, 300. c. n. 301. a. b. 302. b.
d. e. 303. c. 304. d. Selvessensis lo-
cus. 301. a. Solvessenses. 303. b.
304. d.
Seniblaciacum, Samhlanrai. 643. c
Sencrcei, villa super isarain in page
Laudun. 57.'f. n.
ScnlacuiUj Senlaiciiiin. Senlac , locus
in Angl. 236 a. 240. n. 240. a. 620.
d. e.
Scnnensis Pagus, le S:>nnnis. 57. c. Vide
Sagonicus Pagus.
Seriogium , Sccnogiuin, ubi Monaste
riuni et posteà CoUegiata Canonic.
Eccl. 374. d.
Senonae, Senones , Senonis. Scnonas,
Senoniae , Senonias, Senonica ci-
vitas. Seni. 158. d. 159. a. 196. a.
b. 197. c. e.293. a. 308. b.c. 309. a.
324. b. 343. M. 346. e. 347. a. 368.
a. 398. d.n. 399. a. b. 411. a. 517,
c. 560. d 366. d. nn. 570. n. 583. n.
Scnonicuin Palatiuin. 383. b. n. Se-
nonenses S. Leonis , et S. lleraclil
olim S. Joannis Burgi. 196. b. 308.
b. Senoncnsis Patria. 197. a. Tractus.
482. n. Paf{us. 197. c. 308. c. 566.
n. Senonum Fines. 563. a. Senoni-
cum velSenonense territor. 478. a. c.
Senonenses. 391. b.
Senoncnsis Provincia Ecclesiastica.
317. c. d. Diœces. 478. e. n. 483. n.
569. n.
Senonensis Arcliiepiscopatus. 292. e.
Sedes Arch. Scnon. 284. a. 308. d.
Senonensis Ecclosia. 308. a. c. d. 309.
a. 346. e. Ecclesia Mater S. Stcphani
Scnon. 196. c. 197. a.
Senonensis S. Colund)* Ecclesia, Ab-
balia. 197. c. 198. c. 293. c 377. c.
n. 566. n.
Senonensis S. .\lariie trans Muros Ec-
clesia et Abbatia. 196 c. 566. n.
.Senonensis S. Mammetis Ecclesia et
Mon. 197. b.
Senonensis S. Peiri Vivi Ecclesia cl
Abbatia. 196. b-e. 197. a. d. e.
198. a. 308. b. c. 566. a-d.
Senonensis S. Remigii Eccl. et Abb.
196. b. 308. b.
Senonensis .S. Saviniani Ecclesia et
Abbatia. 198. b. c. 309. a.
Senonensis S. ïliebaudi Ecclesia. 198.
c.
Senoniensc Monast. Scmmes. 368. a. e.
Vallis Senonicns. 368. a.
Separis. fluv. 220. l'iVfe Sayvria.
Septimania. 2l)4. n. 509. c.
Soquana , fluv. 17. d. 55. a. 70. a.
76. n. 81. a. 83. b.c. n. 86. n. 170.
c. 179. d. n. 180. n. 191. a. 222. d.
244. d. 247. c. n. 297. c. n. 331. b.
340. d. 341. a. 393. n. 420. n. 432.
c. 568. b. n. 569. n. 570. n, 6i4. d.
Sc(juanica Ora, 624. b.
Sequani. 67. n.
S. Screnici Castrun , in Norra. sup.
Sartain. 226. a. n. 228. d. 229. a.
Sernaiuni , terra pertin. ad Mon. Bccc.
33. n.
Seturia, castrum. Staline. 361. c.
Seuceuiu , locus in pago Sagicnsi. 42.
b
Seucbia , pertin. ad Cœnob." Agaun.
546. b.
S. Severi Abbatia in \orin. 46. a.
340. b.
S. Severini Monast. Canonic. in .\e
more Argenti. 221. a.
Scveris . fluv. l'ide Sayvria et Separis.
Seulle, fluv. INorni. 3ii. d. c.
Scvria, fluv. Vide Sayvria et Separis.
Scusa , su|)er Sartani. La Su-^e. 226. n.
Sezanna, in Brieglo. 476. d. n.
Siazum, in Regno Burg. 542. d.
Sicambri. 136. e.
Sicilia. 49. n. 101. a. 139 c. 140. n.
187. d. 210. d, 213. n. 226. c 228.
a. 230. e. 231. a. 286. a. b. 347. a.
332. a. 369. a. 410. b. 4.'8. b. n.
642. d.
Sigcberch , Mons in Diœc. Colon.
643. a.
Sigisciacuni, villa pertin. ad Cœnob.
Agaun. 346. b.
Silvancctae , Sylvaiieclae , Silvanec-
tuni. Sylvanectum. Seiilii. 157. d.
138. d.319. b. 324. b. 377. e. n. .398.
d. 409. b. 410 b. 411. c. 412. b.
481. n. 381. n. Sylvanectense
suburb. 368. b.
Silvanectenbis S. Vincentii Eccl. et
Abbatia. 157. d. 319. b 409. b. n.
410. a. b. 411. c. 412. b. 481. n.
Silviniacus , Silviniacuin , villa in
pago Tornod. 281. n. 384. d. A.
Vertuz.
Silviniacus , Silviniacuni , villa j)ert.
ad S. Salvium Monslrol. 373. a.
Sineniurus , castrum liaud ])rocul à
Ligeri suprà Patriciacum. Semur en
Briennois. 490. c. n.
Sineniurus , castrum in pago Alsensi
ad Armentlon. fluviol. Semur en
Au-coif. 490. n.
Sistaricensis Civitas. Siiterun. 494. d.
Sistaricenscs. 494. n.
Sithiu, Sytbiu , villa in Bolgio. 103.
d. 298 d. 461. b. Abbatia S. Berti-
ni apud Sitbiu. 105. d. Ecclesia S.
Audoraari apud Sitbiu 298. d. Vide
S. Bertini Abbatia , et Audouia-
rcnsis Ecclesia et Civitas.
Sivriacuin , Castr. Aijuitan. 535. c.
33'J. a.
Snotingbebam , jCastrum in Angliâ.
240. d.
Socriae , juxtà silvain Hertrudis seu
Flacci. 648. a.
Solemensis Cella. 649. c.
Solengae, Altare de Solengis. pertin.
ad S. Petrum Catalaun. 577. a.
Solliacum , Sulliacum , Sullr , olim
Seuillr, in ])ago Aurelian. 483. n.
Soliacenscs , Solliaci Incolae. 483.
b.
Solodorum, Soloduruin, castrum. 3.
d.4. b. 19. a. d. 20. b,21 a. 559. n.
Solodurcns. Eccl. S. Stcphani. 5. c.
Solonia prope Dinanlum ad Mosam
233. b.
Somena, Sumina. .Somma, la Somme,
fluv. 176. n. 48 J. n. Vide Sumina.
Soinmovidula , Altare pertin. ad S.
Petrum Catalaun. 377. a.
Sortiacum , Sorciacum , in i)ago Tull.
132. c. Ecclesia de Sorciaco pertin.
ad Eccl. Tull. Jùid.
Soutbfolte , Comitalus in Angl. 636.
d.
Solyma. 438. d. Vide llicrosolyma et
Jerosolyma.
Sparnacum, Spernacum. Epernaj. 331.
d. Sparnaceusc .Monast. 424. d.
S]>arnomus , .Sparnomuni , Epernon.
273. d. n
Sperleka, villa. 391. c.
Spernacum. l'ide Sj)arnacum.
Spira. 59. d. 61.d. 73. b. e. 146. c.
214. c. 294. a. 348. b. 336. c 620.
a. 643. c. Sj)ircnsis Ecclesia.. 643. a.
Squira, villa ubi j)lures Possessiones S.
Salvii Monstrol. 373. a b. d. Eccle-
sia S. Vedasti ajjud S juiram. 373. a.
Eccles. S. Albiiii in Villa Squirâ. 575.
b.
Slabulaûs , Starelo. 462. b. Stabulen-
sis SS, Pétri et Remacii E.clesia.
414. n. 462. b. Ai)baiia 149. c..461.
n. 462. b. Stabulimsis locus. /i/(^.
.Stades, villa S. Trudonis. 203. c.
Stamp*. 565. a. 627. b. Slamjia; Vclula;.
380 a. n. Nova; Slampa;. 380. n.
Slampense Castrum. 579. a. b. c.
580. a. Stamjiense Pidalium Regium.
580. n. Slampense sul.'Urbium. 579. c.
Slampensis Ecclesia Collegiala et Pa-
rocli. .S. iMaria- in Castro et Palatio.
579. a. b. 580. b. n. S. MarijeStamp.
Altare. 579. c
Stampensis Eccl. S. Basilii in suburbio.
579. c.
Stampensis S. Martini Eccl. Abljatia .
Prioratus. 580. n.
Stampensis Pagus. 340. d. 580. n.
Stampenses. 391. b.
Stapulae, Elaplei 133. n. 298. n.573.
e.
Siebinlonia , Stcrintoiiia , in Angl.
305. e. n.
Stenen , Paroebia in Comit. Flandr.
106. n.
S. Stcphani apud Wangionumrivum
Ecclesia pertin. ad S. Benign. Di-
vion. 15. c. f'ide \Vangion-rlv.
Stirpensis Ecclesia. 221. b. 264. d.
283. c.
Stivagium , Monast. in Vosago. 368.
a.
Stratiehammus , in >'orm. Estrean.
178. n.
Slreheu , Estrehem , Terra S. Vulma-
mari in .\eniore. 340 b. n.
Strona*, prope Calesium. Iîi8. n.
Suaneka;, Altare de Suanekis pertin.
ad Eccl. Ard. 307. b.
Suarii, in Angl. 630. c.
Suavaca , in terra Ghisn. ubi Altare.
299. c.
Subiense Castium, in Santohico. 31. a.
Substanlionensis Comit. 417. d. n.
Subterranca. Burgus S. Mariae de Sub-
terraneâ. 288. b.
Suencnsis Pagus, ultra fluv. Sartam.
227. n.
IiNDEX GEOGRAPHIGUS.
683
Sucssionae , Suessiones , Suessloni ,
Suessioiiica urbs, Soif sont . 340. d.
367. n. 581. a. n. 549. b. n. Suessio-
nica Vallis. 582. n. Suession. territ.
427. a. Sues.sioiiicus Pagus.392. n. Co-
initatus. 45. a. Sucssionlca Diœcesis.
581. n. Suessioncnses. 340. d. 391. b.
SuessioMPtisis SS. Medardi et Sebast.
Ectlcsia et Abbatia. 364. n. 363. b.
c. 433. c. nn. 562. a. c. 580. c. nn.
581. a. 582. b. d. e. n.
Sucssioneiis. .S. iMaria? Abbatia , Ec-
tlesia, Cœnob. Parllicnon. 155. n.
582. c. .593. d. 594. a. n.
Suessionens. S. .Micliaelis Eccles. 594.
b.
Suevia, Ducatus. 240. n. 262. n. 641.
c. Suevi. 25. d. 642. d. Suevigenae.
19. c. Siievorura Gens. 434. a.
Sullci villa, cujus Salvainentum pert.
ad S. Benig. Divion. 610. a. c.
Sumena , Soinena , fluv. la Somme,
176. n. 183. n. Vide Somcna.
Siimma-Sartis, vicus in Pertico. Som-
me-Sarle. 226. n.
Surcae , prope Monfelon in Franciâ.
297. b.
Surceium, yilla cujiis pars pertin. ad
Abbatiam Beccens. 35. n.
Surgcriae, in pago Pictav. 120. n.
S. Susanna, ïoparchia in Cenomann.
634. c.
Sustantioncnsis Coniitatus. Vide Subs-
tantion.
Siitlisaxoniaj in Angl. 313. a.
Sutorios , villa ubi Possessiones Cœ-
nobii Colunib. 604. d.
Sutriuni, in Italià. 261. c.
Sylvanectae, Sylvanectuin. Vide Silva-
ncctw.
Syria. 41. c. 339. d.
Sythiu. Vide Sitbiu.
T
TABExyEXSE, Monast, Tavanne.i.
419. b.
Tabernae , seu Urba , Orbe , Orhach,
in pago Transjur. 548. b. n. 552. a.
Tabern» ad Rhenum, in Alsatiâ. 548.
n.
Tabernae Montanae , in Alsatià. 348.
n.
Tahcrniacus , villa in Corait. Vienn.
544. c. Taderniacus. 343. b. Ecclesia
villee Talicrniati. 544. c.
ïala seu Dunus, fluv. Xorm. 178. n.
Talemons, Castrum. 218. a. 424. b.
Talemonensc, S. Crucis Monast.
218. a.
Taleras , Planities , versus Guasco-
niara. 394. d.
Talgaria, Talger, in pago Belcinensi.
601. b.
Talogum, Talogiura, Tellau , le Tal-
lou. iXormanniaB Pagus. 324. b. Co-
milatus. 39. d. 330. a. b. n. 476. b.
c. n.
Talueriae , Tballueriae , Talueris , Ta-
luriis, Taloires , in pago Alban. 348.
c. d. n. S35. c. nn. Talueriens. S.
iMariae et SS. Pétri et Mauricii
Eccles. Abb. Mon. 199. e. 548. c.
d. n. 533. a. n.
Tainesis, fluv. in Angl. 100. a. b. 103.
e. 239. c. Tainisis et Tamisius. 636.
e. 637. b.
Tamvilla , locus pertin. ad Abbatiam
Condoin. 397. a.
Tanais, fluv. 428. a. 642. c.
Tani-villare , villa ubi Molendinum
pertin. ad Cœnob. S. Maglorii Paris.
368. b.
Tanieras , vel Tillieras , Titliers vel
Tilliere.i. Vide Tegulense Castrum.
Tanlerias. Tilliers, Tillicres. Vide Te-
gulense Castrum.
Tannum, Mansus Eccl. TuU. 152. n.
Tara, le Tenein fluv. Bellov. 440. n.
ïliara. 572. d.
Tarasro, Castell. 422. n.
Tarbionsis Diœc. 113. a.
Tardaiiensis Coniit. 599. c,
Tarenciaeum, villa in Episc. Andegav.
pert. ad .Vbbaliam Trenorc. 6(11. b.
Tarnancum , ubi Ecclesia .S. Joannis
et Prioratus pertinent ad Monast.
Savin. 200. b. n.
Tarnatensis agcr 200. n.
Tarnuuj, fluv. in Occit. 420. b.
Tarda, Torote. 42 i. d.
Tarraconcn.?. _Mctroi)olis. 512. n.
Tarw.Tnensis Coniitatus, Vide Tcrvan.
Tasiacuin, villa in Episc. Andeg. per-
tin. ad Abbatiam Trenorc. 601. b.
Tavillcium , villa rujus partem habet
Abbatia Beccensis. 333. n.
Tecus, le Tech. fluv. in pago Ruscinon.
514. d. n.
Tegulense Castrum , Tegularias , Tc-
lerias, Tillerias, Tanlerias, Tanie-
ras, Tilliers seu Tillieres , in Confin.
Nonnann. et Franc. 39. a. b. 47. b.
48. d. 140. c. d. n. 317. n. 329. b.
e. n. 341. d. 393. n. 402. b. c. n. 404.
d. 405. c. 598. b. e. n.
Tcintuna, seu Tengetum in Angl. et
Coniilalu Oxonicnsi. Tcinton. 633.
c. e. 656. e. 637. a. c. d.
Teiza, in Provincià. 343. c.
Tellau, Vide Talogum.
Tencra, fluv. Brabant. 381. c. 389. a.
Teodemcrenso, seu Thcodemer, seu
Tedinarum Castrum , in pago Car-
not. T/iimer. 431. b. 602. n.
Tergis villa, Praed. Fontanell. Cœ-
nob. 476. b.
Ternadae , {Kjsteà Agaunum , in Val-
lesià. 346. n.
Tervanna , Temanna , Tervanens.
urbs. 103. d. 307. c. 461. n. Terva-
nens. Terra. 296. b. 346. b. Patria.
306. c. Populus. Ibid. Comitatus.
240. a. Ecclesia. 122. n. 307. c.
Teutoncs , Teutonici , Theutonici.
2. n. 4. e. 21. b. c. 27. d.60. e. 62.
a. 64. n. 68. a. 80. b. 430. b. c. 433.
c. 618. d. 619. d. Teulonica Terra.
283. d. c. Teutonicae Partes. 24. b.
e. 26. n. 27. c. 86. b. Teutonicum
Regnum. 26. d. 61. a. 434. b. 641.
c. Teutonica Francia. 2. b.
Teyslerbandiae Comitatus. 357. a. b.
Thaluctatis, villa in Episcop. Lugdun.
543. b.
Thara. Vide Tara.
Tbedemerensis Pagus. Timerais. 602.
n. Vide Thcodemer.
S. Theoderici prope Reraos, Abbatia,
Eccles. Mon. 461. n. 386. d. n. 587.
a. c. n.
Tbeoduvadum , Theoduadum , Cas-
tell, et Reg. Palat. Doué. 112. n.
Vide Doadis.
Tbeologium Monast. 74. n. Vide Do-
leia et Tolcgium.
Theonis-Curtis , villa S. Vitoni Vird.
414. d.
Tbieuvi seu Kievi. 376. b. n.
Tbiggabust, villa. 103. d.
Thoarcinse Castrum Aijuit. 534. e.
333. a. Vide Toarcium.
Thorigniacum , villa, in Xorm. 333.
a.
Thoringia. 336. c.
Thracia, Thracbia. 41. c.
Tbronise Comitat. in pago Alsat. 422.
d.
Tburoltani. 391. n.
Tiberis, fluv. 228. a.
Tiburia, ubi Synodus magna ab Im-
peratore Collecta. 18. d. Vide Tri-
buria.
Ticrgis , Eccl. in Episcop. Lugdun.
343. b.
Tiliae, villa ubi duo Mansi pertin. ad
S. .Salvium Moiistrol. 373. c.
Tilium, Castrum. 421. n. b.
Timerias , Tillerias , Castrum. Vide
Tegulense Castrum.
Toadum , Toetliitn , Theotuadum.
Doiie. V. Doadis et Theoduvadum.
Toarcium . Toarciacum seu Toar-
ciense Castrum. 276. d. 277. c. 341.
c. 430. a. Toarcensis Vicaria. 269.
n. Pagus. z77. c. Toarcenses. 278. e.
Vide riioarc.
Toedus , Tuadum , Toadum , Doa-
dum , Tueda. Toue vel la Taii^, fluv.
in Pict. 267. c. n. 4'i9. n.
Tocrius, Toeret, fluv. 267. n.
Tolca, Portus. 34. a.
Tolcgium Monast. 638. d. fide Dc-
leia, et Tlieologiuiu.
Tolesliendia, Tolescliondia. 303. e. n.
Toletana Civitas. 26. c.
Tolosa. 431. d. 4«6. n. 644. d. Tolosa-
na Civitas. 26. c. Tolosana Provin-
cià. 181. n.
Tolosanus Pagus. 433. a. Tolosenscs,
Tholoscnses. 269. a. n.
Tolvera , apud f^ngolismens. 264. c.
Toraeriense Monast. 289. d.
Toneburge, oppid. in Angl. 56. e.
Toneliensis Abbatia. 236. b.
Tonil. villa ubi très .Mansi pertinent.
ad S. Salv. Monstrol. 576. a.
Torena , castrum. Turenne. 289. b.
Torinensis Vicccomit. 303. n.
Torfvilla , nomen plurium Villarum
in Norm. 37. e.
Torinensis Vicccomit. Vide Torena.
Tornacum. 126. d. 142. a. 164. d. 163.
a. 202. d. 343. a. 348. c. 357. a.
365. c. 381. a. b. c. 389. b. 392. c.
415. d. 423. a. Tornacenses. 391. a.
n. Tornacens. Eccles. 235. c. 392.
c. Tornacensis S. Martini Abbatia.
142. b. 254. a.
Tornabemum , Tornehem , in Comit.
Ghisn. 296. n. 298. n.
Tornelienses. 391. a.
Tornodorum, Tonnerre. 281.d. n. 482.
n. Tornodorensis Comitatus. 281. d.
482. d. Pagus. 281. d. n. Tornodo-
renses. 482. d.
Tornucium , villa pertin. ad Abba-
tiam Trenorc. 600. e.
Torotenses. 391 . b.
Tortosa, Posscssio Abbatiae Gembl.
201. b.
Tousta. in Comit. Oxim. 328. c.
Trajectense S. Marite et .S. Servatii
Monast. Maslrichl. 4.^6. c.
Trajectum inferius ad Rhenum ,
Utrecht. Urbs Frisiae, 19. b. 59. d.
67. b. 123. c. 214. b. 261.,i. 462. a.
619. e. 620. a. 644. a. Trajectensis
Ecclesia. 537. a. b. Trajectense S.
Pauli Cœnob. 462. a.
Transalpin» Partes. 65. a.
Transjuranus Pagus. 548. n.
Transmarina Regio. 479. e.
Treberis, Treberi. Vide Treviri.
Trecae , Trecasses , Tricasses , Tre-
cass. urbs, Tricassinor. civitas. 159.
b. 266. n. 364 d. 399. b. n. 476. n.
Treiciarum urbs. 643. d. Tricassin.
Pagus. 319. n. Comitatus. 266. n.
478. n.
Treccnse Monasterium S. Pétri de
Cellù. 317. n. 384. b. 385. a. n. olim
dictum Cella Bobini , Borboni ,
Bovini , aut Bovonis. 421. c. d.
585. n.
Treci Altare , in pago Vilcassino.
367. c.
Treiciarum urbs. Vide Trecae.
Trenorchium castrum. 1(2. b. d. 142.
n. (500. d. Trenorc. Monast. 112. a.
b. Abbatia. 600. c. Ecclesia. 601. d.
684
INDEX GEOGRAPHICUS.
Tresal, in Comitatu Arvern. Monas-
teriiim. 601 . a. Parocbialis Eccl. Ibid.
Treviri , Trobcris , Treveris , Augusta
Trevironiin. 23. d. 59. d. 194. c.
n. 195. c. 261. b. 368. b. n. 437. b.
462. b. 481. n. r)19. a. 641. a. ïre-
beri , Treveri , Trevirenses. 23. n.
194. c. 195. c. 230. (i. Trevirciisis
Terra. 16. n. Primatia. 260. b. Ar-
chiepiscopatiis. 638. d. Diœcesis.
20. n. Ecclosia. 519. c. d. ïrevirense
S. Eucharii Monasteriuni. 462. b. S.
Mathiœ. 193. n. S. Paulini. 194. c.
Triangulum Castrmn. 280. b.
Triburia , Triburise, in German. 18.
d. 19. d. 21. d.62. d. 122. a. 214.
a. 263. a. 361. d. 425. b. 4-33. c. 640.
c.
Tricasses. Fide ïrecw.
Triduiitum. 19. a.
Triniacus Viens. 588. d. S. Gertnani
jMartyris Ecoles, in Vico Triniaco.
" ' Ibid.
S. Trinitatis Cœnob. de Bello , in
Angl. 32. b.
Troardus, Viens in iNorin. Troar-
num. 43. d. Abbatia S. Martini apud
Troarduni seu Troarnum. 43. d.
224. e. 340. b.
Troja. 322. n. 337. b. Trojani. 437. n.
ïroillic, in Norin. 335. n.
Tropintonia , Trorint. in Angl. 305.
e. n.
Trudonopolis , 6'. Tron. S. Trudonis
oppidum. 205. a. 425. n. S. Trudo-
nis oppidaiii. 203. b. S. Trudonis
Ecclesia, Cœnobium, Abbatia. 149.
b. 204. c. d. 205. a-d.
Trunchetum, Villa S. Ebrulfi. 232. c.
Tudeleta^ in Provinciâ. 343. c.
Tudinium. 202. d. 381. a. Tuduinura.
413. c.
Tulluin , Tulluni , Leuci , Leueorum
urbs. 28. c. 143. n. 133. b.e. 171. b.
172. n. 222. b. 347. b. 335. b. 360.
a. 368. b. 437. b. 458. n. 46i. c.
465. a. 466. a. 474. nn. 557. n.
Tullensis Regio seu Palria. 152. n.
Tullensis Ecclesia. 27. a. 134. b.
143. n. 152. e. 1.53. a. b. 474. n.
ïullens. S. Leonis Papae Eeeles.
et Abbatia. 28. c. d. Tullensis S.
Gengulfi Sanctimonial. Abbatia et
Eecl. 153. b. n. S. Vedasti basi-
lica intra Sedem TuUensem. 132.
d.
Tulugium, Tuliijes, Villa in Page et
Comitatu Uuscinonensi. 510. n. Tu-
Ingieiisis loeus. 314. a. Tulugiense
Pratum. 310. b. 314. b.
Tumba , Mons S. Miehaelis. 36. e.
yidc Mons S. Miehaelis
Turbult, Altare pertin. ad Eccles.
Tornae. 253. n.
Turci , Turcae , Turcoraanni , Pagani ,
Saraceni. 22. d. 169. e. 180. d. 357.
a. b. n.
Tureieum Castrum , forsan Turigum.
4. c.
Turegus , Turegum , in Regno Burg.
20. b.
Turicum Castrum, Zurich. 3. d.
Turo , Turones , Turoni , Turonia ,
Turonis, Turonus, Turonica urbs,
Turonum civitas. 23. a. 28. e. 29.
b. d. e. 43- a. 78. d. e. 79. a. 112. d.
118. a. 137. c. d. 138. c. 144. a. d.
e. 159. b. c. 160. c. d. 169. e. 178.
c. d. 212. b. 217. e. 219. a. 242. c.
236. c. c. nn. 258. b.e. 259. b. 265.
d. 266. b. n. 267. b. c. n. 272. d.
274. b. c. 278. c. 282. d. 286. d. 294.
c. 336. a. 347. c. 348. a. b. 351. d.
352. e. 334. d. 333. a. 364. d. e. 363.
a. 399. b. c. 419. d. 459. n. 478. n.
317. d. 324. a-d. n. 323. b. 526. n.
527. b. 329. a. 330. b. 331. d. 392. c.
623. a 643. d. 652. a.
Turonensis seu Turonicus Pagns , Tu-
rones, Turonia, la Touraine. 117.
n. 137. e. 238. b. 239. b. n. 267. b.
270. e. d. 274. n. 277. c. 340. d. 341.
e. 330. b. 646. e. 647. b. d. Turo-
nensis Comitalus. 266. n. 267. e. n.
268. a. 270. e.d. 271. n.272. n. 647.
d. Turoni Confines. 237. a.
Turonenses , Turones , Turoni , Tu-
roniei Cives. 236. d. 266. n. 267. n.
269. e. 270. a. 340. d. 341 . e. 643. e.
Turonensis S. Maurieii Eeclesia. 27i.
n. S. Martini. 349. a. 438. n. 390. b.
643. d. 638. b. S. Jnliani Abbatia
et Monast. 117. d. n. 118. a. b.
280. a. 419. c. .Majus-Monast. prope
Turones. fide Maj. Monast.
Turoniea Eeelesia. 631. e. 652. a.
Turris Bruncehildis , vêtus adifieium.
379. c. n.
Turris-lapidea, Toparcliia. 273. c.
Turstini-villa , pertin. ad. S. Petrum
de Pratellis in Normann. 387. b.
Tuscia, Tusehia, Comit. 23. e. 131.
b. 249. n. 355. c.
fuseiacum , villa in Comit. Lugdun.
544. b. 343. b.
Tuseium. Abbatia. Tuffé. 306. e.
Tutela, in Lemovie. Pago. 289. a.
V\DF. xsis Comitatus , le Valoix.
48. n. 139. d. 365. a. n. fide
Valesii Comit.
Vadum S. Clenienlis , U'e'v 5. Cli-
inent. 331. b. n. 332. c.
Valansa, Ager Diœe. Lugd. 200. a.
Valeiodorus , Valeiodorum , ad Mo-
sam , Wasu>r.<!, Waus.wr.i , faussaire.
233. a. Valeiodori Abbatia , Ec-
clesia. Monast. 252. a-e. n. S. Mi-
ehaelis Eeeles. Parocliial. apud
Valciodor. 233. a. fide Waleiod.
Valeia. C45. d. c. Valleia. 646. c.
Valeneenae , Valentianae. f alenciennes .
110. n. 123. o. Castrum. 186. e.
Comitatus. 373. a. Valentienses.
391. a.
Valentinensis Episcop. 543. c.
Valentiola, in Provincid. 3-43. c.
S. Valeriani Abbatia, in pago Cabil-
lon. 600. d.
S. Valerieus. \'ide S. Walerieus et
Gualerieus.
Valeria", Terra S. Rieharii. 132. n.
Valesdiinse. fide Vallis-Dnnum.
Valesiuni, seu Valesii Comit. 449. n.
fide Varl. Comit.
Vallemontensis Abbatia. 363. n.
Vallès , Eeeles. de Vallibus in Episc.
Lugdun. 343. b.
Vallesia, le Vallais. 546. n.
Vallevecia , villa in Comit. Redd.
419. c.
Vallicolor , Vauxcnvleurs , Castell. ad
Mosam. 153. b. c.
Vallis-Amblivina, in pago Vellavensi.
601. a.
Vallis-Comitis , Y aidx-lcComte , al.
Lions-lc-Comte. 331. b. n.
Vallisdunai , Valedunae , Valesdunae ,
Validunae , Vallium-Dunae , Vallum
Dunœ , Walesdunae , loeus Norra.
in Oxim. Pago. 43. e. 76. d. n. 166.
e. 178. a. n. 207. e. 212. n. 222. b.
246. a. 247. b. n. 256. a. 366. d. 379.
a. n. 387. a. Val-des-Duiies. 316. n.
Vaudunes. 403. a. nn. Valesdunes ,
Val'ès-Dunes. 333. e. nn. 334. d.
335. c. 336. d. n. fide VValesduna;.
Vallis-Dunum, le Val-Du/i , in Caletis ,
ad Talam seu Dunum fluv. in Diœe.
Rotom. 76. n. 178. n.
Vallis Nimfarum , in pago Arausic.
601. a.
Vallis Spiriensis Comitatus , falesnir.
310. n.
Vallis-Ursonis, in Norin. 32. e.
Valoniae, in N'orm. falogna. 330. c.
331. a. 332. b. c.
Vamplena, villa Eecl. TuU. 132. b.
Vemplona. n.
V^andenesse, Eeel. pertin. ad Abba-
tiam S. Germ, Altissiod. 648. d.
S. Vandregesilus. fide Fontanell. et S.
VVandreg.
Vangadieia. 293. d. Abbatia. La fa-
gandizza.
Vangiones , civitas. Worrtis. 437. b.
fide Wormatia.
Vangionis-rivus. fignorr. 352. a. fide
Wangion.
Varag. Eeel. S. Joann. de Varag. 397.
a.
Varavilla, super Div. in Xorm. 342.
e. 343. a. n. Varavilla; Caiccia. 317. a.
Varcnna, Guarenna, loeus in Caletis.
236. d. n.
Varcnna , fluviol. in Cenoman. 178.
n.
Varziacum , Villa et Eeel. in pago
Autiss. 114. b.
Vascones. 652. d. fide Wasc.
Vaseonia. fide Gaseonia et Wasco-
nia.
Vasleium, Villa in j)ago Tnll. 132. c.
VasseauLx, al. Vinehant, in Constant.
Pago apud Norm. .338. d.
Vaumerai . Walmerai. S. Briznn seu
Briçon. .9, Heson. 333. n. 334. a.
Veleassinus Pagus. le Vejri/i. 139. a.
Vide Vileass. Velioeass. et Wilcass.
Velio 'asses , le Vexiu. 86. n. Vide Vil-
cassinum, Wilcassinum.
Vellavensis Pagus. 601. a.
Vellula , fluv. in Comitatu Tarda-
nensi. 599. c.
Vendoeinum. Vide Viiidocinuin.
Vendonensls ager. 200. a.
Venctia. 164. b. 293. a. 619. a.
Venladour, Castrum. 289. b. Venta-
dorens. Viceeomitatus. n.
Vereella;, in Italiù. 191. b. 335. a.
427. a. 430. n. 324. b.
Verdunum. Vide Virdnnum.
Verellum , Verlf , vieus prope Taluc-
rias. 333. e. n.
Verla, loeus in Westfaliâ. 418. a.
Vermandensis seu Veromandensis Pa-
gus et Comitatus. Le Vennandois.
48. n. 139. d. 324. b. 340. d. 363. a.
386. b. 624. a. Vide Viromand. Co-
mit.
Verno, Vernonium, f'ernon, Castrum.
76. e. 77. a. 177. d. 332. a. 335. c.
d. 393. n.
Vernolium in Norm. 404. n. Ver-
iii Sylva. 141. n.
Vernolium , versus Âmbasiam , in
pago Turon. 257. e.
Vernueiae, in Xorm. 223. b. S. Pauli
apud Vernueias Ecclesia. Ibid.
Verona. 331. c. 619. a. 640. d.
Verruca. 307. a.
Vcrtanensis S. Martini Eeel. in Belsiâ.
437. b.
Vertoimiim , Villa. 575. d. Ecclesia
S. Albini apud Vertoimum , cujus
pars tertia pcrtinet ad S. Salviura
Monstrol. Ibitl.
Veso, Potestas pertin. ad Monast. Ta-
lueriar. 535. n. Vcsona. Ibid.
Vcsontio, Vesuntio. Besançon. 67. c.
n. 326. d. 460. nn. fide Besanti« ,
fiizanzum et Chrysopolis.
Vesontionensis Metropol. 554. d. Epise.
550. e. 552. e. 600. e.
Vesulum Castellum. 13. b. Eeelesia S.
Georgii in VcsuUo Castello pertin.
ad S. Benignum Divion. Ibid.
S. Vetuli Monaster. pertin. ad Abba-
tiam S. Germani Autissiodor. 648. b.
INDEX GEOGRAPHIGUS.
685
Vetus-Lira, villa in \orin. 366. d. n.
Vctiis-Monastcriuin. 382. a.
Vetuslijm-\lerc. 382. a.
Vetus-Vineae. Villa Monast. Besuens.
639. c.
Viacta. 641. e.
Viciniacus Vicus, Voisin-lien , in Bel-
lov. 572. d.
Vicomusnin, villa nbi Possessio <|ua;-
dani S. Salvii Monstr. o7.ï. b.
Vicrodo, Caslruin Aquitan. 535. b.
S. V'ictoris Villa , ubi dux Ecclesiae
pertin. ad Abbatiain Casae-Dei. 588.
d.
S. Victoris Abbatia , apud Caletes
340. b.
S. Victoris Basilica , in Cornil. Fo-
rcnsi. 544. c.
S. Victurii Prioralus. 633. a.
Vicus-Castium , Vicus super Axonam ,
yic-Mir-Aime, pertin. ad S. Mcdar-
duni Suess. 581. n.
Vicnna iu lîegno Burg. Vigenna. 67.
n. 143. d. 545. c. 549 nu. 533. d. e.
556. b. Vieniieosis Civitas. 547. c.
549 c. Comitaiiis. 544. c. 549. a.
b. n. Arcliiepiscopatus. 107. c. Epis-
co|)atus. 545. b. f'ide Vigenna.
Viennensis S. Mauritii Eccl. 428. d.
549. a. b. c. n. 551. b. c.
Viennensis S. Andreae Cœnob. Viro-
runi. 541. e. 543. a. b. c. n. 547. b.
c. d. 556. a. b. Puellarum. 553. c. d.
554. a. b.
Viennensis S. Symphoriani Eccl. 547.
b. c.
Vieiinens. Eccl. pertin. ad Monast.
Cluniae. 545. c.
Viennensis Pagus, seu Vigenni. 543.
b.
Vigenna, Vienna. 543. b. d. 545. c.
P'iilc Vienna.
Vigenna, Vingenna, la Vienne , fluv.
120. n. 267. d. n. 268. n.
Vilcassinuni. Le Yexin. 158. b. 235. c.
Francic. 324. b. Comitatus. 394. a.
410. b. Pagus. 567. c. l^ide Veliocass.
Velcass. Wilcass.
Villa-eurlis , ubi Possessio quajdam
Abbatiic S. Medardi Suess. 582. c.
Villa-Episcopi, in Sylva Wastin. 31.
n. 271. n.
Villa-lupa; , Villeloin , in Pago Turon.
257. n. 258. a. S. Sulvator. Eccles.
apud Villam-lupae. 258. a.
Villa-mille, N'illa et Eccl. pertin. ad
Monast. Colunibense. 60i. b. c. d.
Villa-Moranni, Castr. in Conlin.
Turon. 268. a.
Villana , Villa Abbati» S. Medardi
Suess. 582. c.
Villa-nova , in Diœcesi Magalonensi.
434. d. 454. nn.
Villanova , Villa Abbatia3 Trenorc.
rillenoz. 600. e.
Villa-nova, in Diœc. Paris. Villeneuve
S- George. 597. d. n. S. Georgii Ai-
tare ai)ud Villain-novam. ibid.
Villare, Villa et Eccles. S. Bartholo-
maei Bellovac. 573. b.
Villare-Bictiet , in pago Beln. Terra
S. Gerniarii à Pratis. 609. a. c.
Villarc-Moiiasteriuni . in Calctis.
L'Àbb. de MoHtivilliers. 132. n. 420.
a. n.
Viljare-Vinosum. 648. a.
Villaris Eccl. apud BoUov. 573. b.
Villcmendi, Ecclesia de Villemendis,
pertin. ad .Monast. Columbense,
604. n.
Villenstratii Oppidum. 257. c.
Villereisium, Villa Abbatiae S. Me-
dardi Suess. 582. c.
Villerise, Abbatia de Villeriis. 564. c.
Viruachus , Viniinacus , Viraniacensis
seu Vineinacbus Pagus. Le Vimeu.
133. a. 183. u. 223. c.
Vincentia, Urbs Venet. 164. b. 293.
a. n. 477. e. n.
S. Vincentii super Oceam Eccles. 397.
e.
Vincestre. 166. d. 339. a. Fide Win-
tonia.
VindocinuMi, (^astrinn. 29. n. 31. d.
136. d. 159. c. 217. b. 218. d. 270.
d. 273. nn. 347. e. 399. c. 429. c.
.505. c. d. 506. a. b. 635. b. 647. b.
Vindocini suburb. 119. n. 273. n.
Vindocin. Coraitatus. 31. c. d. e. n.
271. n. Vindocinens. Marchia. 268.
b. Vindocinensos. 268. b.
Vindocin. SS. Trinitatis Abbatia. 31.
b. d. 169. c. 505. d. 649. d. Ecclesia.
271. a. 347. e. n. 399. c. 635. e.
Cœnob. 159. c. 270. d. 271. n. 273.
n. 647. b. Monast. 29. c. 119. c, n.
137. n. 217. b. 218. d. 270. d. 271.
n. 273. n. 419. IJ. n. 429. c. 505. d.
e. 506. a-d. 507. a
Vindocin. S, Georgii Ecclesia in Cas-
tro. 270. d. 271. a. 347. e. 647. b.
Capella Consulis. 271. a. 647. c.
Vindocin. S. Martini Eccl. 270. e.
Vinmonasteriunx , Maneriura quod-
daai pertin. ad Monast. Gcinetic.
244. n.
S. Vinocus, in Flandr. 110. n.
Virdunum , Virdunus , Verdunum ,
Verduni ^ Virduinum , Viridunum ,
Virodunum. 9. d. 62. e. n. 66. n. 67.
b. 136. n. 143. b. 144. a. b. 146. b.
149. c. 151. c. 153. c. 164. a. 201. d.
202. c. 216. c. 360. a. c. 362. d, 370.
n. 413. c. 425. d. 426 c. 4.35. n.
437. b. 438. d. 458. b. 654. c. Vir-
duncnsis Civitas. 20. b. 60. b. 145.
d. 249. n. 250. a-e. 251. b. c. 413.
c. 414. c. Urbs. 249. a-e. Ducatus.
20. b. Comitatus. 249. c. d. 230. b.
Virduncnses. 250. b.
Virdun. E|)iscop. 144. c. 251, b.
Virdun. Ecclesia. 20. a. 27. a. 146. n.
■ 249. n. 493. e. 494. a. 557. d. Major
seu Catliedralis S. Mariae. 9. d. 60.
b. 136. n. 146. a. 164. a. 249. n.
250. a-c. 251. c. n. 413. c. 414. c
425. d.
Virdun. S. Agerici seu Ayrici, Abba-
tia, Eccles. Monast. 107. c. .421. c.
n. SS. Martini et .4gcrici Eccl. 251.
n.
Virdun. S. Vitoni Abbatia , Eccles.
Cœnob. iMonast. 131. d. 144. b.
146. b. 249. b. 2SÛ. e. 413. d. e. nn.
414. a. b. 459. n. 654. c. n.
Virdun. S. Crucis Eccles. 251. n.
Virdun. S. Laurentii Eccles. 251. n.
Virdun. S. Mari* Magdalenaî Eccles.
250. d. n. 413. c. d.
Viriacus, villa Eccl. B. M. Paris. 433.
b.
Viridiolaî , Alodiuni in pignus datum
Dervensi Monast. 432. n.
Vironiandeiisis Pagus. 573. n. Vir-
niand. Viriinandens. Coniit. 385.
c. 486. d. Praelor. 581. n. Viroman-
denses, Viroaiandui. 340. d. 573,
n. i^ide Vermand.
Virsionis Custrum , Virzio , Vii-sio ,
Fierzon , Oppid. Bilurig. Cub. 433.
b. n.
Vis, sub Oseio sive Osiaco , in Pago
Canierac. 128. n.
Visneel. viculus in quo Fundus pert.
ad S. Peirum Catalaun. 577. b.
Vitriacuni, Fitry le brûlé en Partais,
344. b. n. 358 b. n.
Vitriacuni, in Brierià, Viclriacum ,
Victoriacum, nbi obiit Be.v Ilenri-
cus. 161. d. 197. d. n. 212. n. 563.
e. Palatium Regiuui. 488. a. n. 589.
b. n. 604. d.
Vitriacum, Vitriaci Crux inter Fon-
teniblaudi et Moretum. 488. n.
Vitriacum, in silvâ Aurelian. Ecclesia
Baptismalis S. Medardi de Vitriaco,
seu Monast. S. Medardi in Vitriaco
Castro, l'Eglife S. Mar à Fitry le
Clidtcl. 488. n.
Vitriacum, in Briegio, 488 n.
Vitriacum, villa ubi Mansus pertin.
ad S. Pctrum Calalann. 577. a
Vitroscus . villa nbi Bona et Ecclesia
pertin. ad S. .Vndream Vicnn. 343.
b.
Vivaacenses, in Comit. Flandr. 391.
b.
Vivariacum , pertin. ad Monast. Clu-
niae. .545. b.
Vivariens. Episcop. 545. c.
Vivaris, Prioratus. 423. c. n. Alodus
pertin. ad S. Sulpitium Bituric. 423.
d. CcUa. n.
V^iveisuin, in Kegno Burg. 545. d. n.
Vivetium. 551 . a.
Vivesium, ubi jura pertin. ad Monast.
Agaun. 546. b.
Ulchisiacum, Huscliiti, Villa et Eccl.
pertin. ad Abbatiam Trenorc. 601.
a.
Ulma, Geruian. Civ. 8. c. 27. b.
Ulmi. Eccl. S. i'Iiiliberti de Ulmis,
pertin. ad Monast. Saviniac. 200. a.
Uhnus Casserii , propc Ambasiara.
25. b.
Ulterior-Portus, IJlteris-Portus, vicus
in Comit. Aug. 45. e. 340. b. Ab-
batia S. ^lichaclis de Ultcriori
portu. 45. d. 340. b.
Ultrabaiz, villa cnjns pars pertinet ad
S. Richarium. 133. n.
Unellura , villa Abbatiœ S. Mauri
Fossat. 563. a.
Ungaria. 3. e. 14. d. 66. a. 474. c.
Fide Ilungaria.
VoltsB Cœnobium. 428. b.
Volvenlum. Feodus. 507. a.
Vonna, fluv. 295. b.
Vormalia. 416. a. Fide Worniatia.
Vosagus Salins, Vogia. 152. d. 367. d.
368. a. d. n. 422. d. S. Salvatoris
Monast. in Vosago 368. d. SS. Tri-
nitatis Eccles. in Vosago. 369. b.
Vouvreium Aulonum, villa Monast.
Agaun. o46. b,
Urba, seu Tabcrnae, vicus in Regno
Burg. 549. d. 550. c.
Urba, fluv. Fide Utba.
S. Urbani Abbatia. 145. e. 356. a.
Urgelli Comitatus. 290. d. 291. a.
Urhoult, castrum, in Flandr. 381. b.
Urta, fluv. 253. ii. Ourt.
Ussellus, Ussellum , Allodium Basilicae
SS. Gregorii et Licli l'Itivir. 457. c.
Utba, seu Urba fluv. 548. b. n. 5.52.
b.
Uticum, in Norm. 40. b. c. 1,36. n.
224. b. c. n. 228. b. 229. a. Uticen-
sis Burgus. 230. b. Pagus. 224. b.
Uticensis S. Ebrulli .\bb;itia. 46. b.
50. h. 224. d. 228. b. 229. n. 230. b.
c. 247. a. n. 340. b. Basilica. 235. c.
Ecclesia. 224. .1. 226. e. 232. n. 233.
b. d. 235. n. 247. a. n. Cœnobium.
222. c. 224. b. n. 235. n. Monaste-
rium. 46. b. c. 48. a. 49. a. .50. fa.
221. n. 222 c. 223. c. 224. b. n.
226. d. Capella. 230. n. S. Pétri
Altarc in Mon. Utic. 46. c Fide S.
Ebrulphi Abbatia.
Utinensis S. Pétri Eccles. 224. b.
Vulferei-Curlis , Villa S. Benigni
Divion. 15. c.
S. Vulraarus de iVeraore, seu de Sil-
viaco. 295. c Ecclesia. 346. b.
L'Jbb. de Samer.
Vultona, Wllona, fluv. la Boutonne.
373. n.
Wachkinghem, -Terra Abbatia; S.
Bertini. 305. c
Waclais, seu Walgros. 626. d.
X XXX
686
INDEX GEOGRAPHICUS.
Wadcns, Potestas pertin. ad Monast.
Agaiiii. 5-46. b.
Walaniae, in Terra Ghisn. 299. c.
Wallani*. 307. b.
Walberticurlis , Villa S. Salvii Mons-
trol. 573. b.
S. Walburgis. 33. d.
Walciodormn, Monasterium. 462. a.
Fide Vaiciodor.
Walengford, Guarengefort , Waren-
gcfort, oppid. Angl. 100. b.
S. Walericus , Walaricus , Valericiis,
GualoricuSj in Pontivo. 51. a. 360.
d. Portus. 156. c. 168. a. 182. e. n.
208. b. Monaster. 183. n. Fide S.
Gualericus.
S. Walericus, Walaricus, in Caletis.
S. Falery en Caux. 183. n.
Walesdun;e 178. a. n. Yide Vallisdunae.
Walgros seu Waclais. 626. d.
Walins, villa ubi terra Monast. Wa-
tinens. 105. n.
Wallia. 211. b.
Wandclini Cnrtis , in Pago Virdun.
251. n.
S. Wandrogesili Abbatia. 321. b. 379.
d. Basilica. 476. b. Ecclcsia. 16. b.
Monast. 90. d. Fide Fontanell.
Wangionuni-rivus. Castruin. 15. c. ibi
Eccl. S. Stephani j>ertin. ad S. Be-
nign. Div. Ibid. Fide Vangionis-ri-
vus.
Warengefort. Fide Walengford.
Warcnna, Coinitatus. 346. b.
Warwik, Warvic. in Angl. 236. a.
Comitalus. 38. d.
Wasconia , Vasconia , Guasconia ,
Gasconia, Gascunia. 77. e. 83. b.
117. a. 183. n. 242. c. 285. d. 394. d.
n. 395. b. c. d. n. 396. b. 486. b. 644.
d. Wasconiae Principatus. 394. c.
Wascones, Vascones , Guascones.
269. a. n. 343. c. Hispanienses
Vascones. 393. n. Fide Gasconia.
VVasia, Pagus versus Legiam. 366. n.
Wassinensis Pagus, le Gdlinois. 244. c.
n. 485. n. 364. e. 570. n. Wastinen-
se. 158. a. Wastinens. Decanatus.
485. n. Fide Gastinens.
Wastinicnsis Silva, in quâ Villa Episc.
31. n. 271. n.
Wastum , ubi Prioratus vol Cella
Cluniacens. Abb. 301. d. e.
Watcm, in Angl. Eccl. Canon. S.
Crucis apud Watem. 361. b.
Wallon. Gualiiie. lOS. n. SS. >»icolai
et Richarii AVatin. .Monast. Canon.
Rcgul. 103. n. 106. n. 107. e. Fide
Guatinas.
Watiniensis B. M. Eccl. Canonic. Se-
cul. 299. a.
Waudanus-nions , Vaudemont. 362.
d. n.
Wavercbinium , in Pago Ostrebanto,
Villa Cuenob. Ilasnon. 599. c.
Vavoreiuin, villa cujus inedictas per-
tin. ad S. Petrum Catalann. 377. a.
Westfalia. 418. a.
Wesimonasteriura, JFestmimter. 54. a.
168. d. 209. c. 636. d. Ecclcsia
et Cœnob. 176. d.
Weura, Silva^ in \orin. 52. d. e.
Wicenesius , Wincenesiam , Portus
Angl. 240. d.
Wiicassinus, Wulcassinus , Pagus, le
Fexin. 233. c. 233. c. 248. a. b. c.
324. b. 333. d. 340. e. Wilcassinien-
scs. 233. d. 333. d. Fide Velcass.
Veliocasses. Vilcass.
Willarium, Filliei:<;. Monast. de Villa-
rio. 462. a.
Williacus, Villa Cœnob. Flaviniac.
4:21. n.
Wincestre, Winceastre. Fide Winto-
nia.
Winmusteriuin, in Norm. fFimonstier.
30. c.
Wintonia, Civ. Angl. IFinchesler, 284.
c. 309. d. 310. b. 311. c. 315. a.
Wincestre. 211. d. Winceastre. 637.
d. 638. a. Vêtus Monaster. apud
Winceastre. 637. d. Wintonicns.
Ecclcsia. 314. a. 636. c.
Wisantij Witsanti Portus, Wisan-
tum, Guitsantuin , IFilsant, Wi-
san, Gitiian, in terra Ghisn. 40. c.
133. c. n. 148. n. 174. c. 298. n.
299. c. 339. b.
Wonnatia. 3. a. 62. b. 63. a. n. 66. c.
427. c. 357. n. 559. a. 564. b. 616. b.
620. a. 641. d. 642. a. Fide Vor-
matia.
Worrahorltuni , Villa cujus Decimae
pertin. ad. S. Winocuin. 383. n.
WouhCj Womberg , Wouberg , Mons
prope Stapulas. 298. d.
Wurceburgensis Ecclcsia. 613. e.
Uzeticus pagus. 654. n.
XANTONicA Civitas. 119. d. Pagus.
264. b. n.
Xanton. Diœces. 199. d. c. Scdes. 120.
a.
Xanton. S. Pétri EcJesia. 200. c.
Xanton. Monast. Sanctinion. S. Ma-
riae in suburbio Xanton. 119. d. n.
Fide Santon.
Y
YLLA, fluv. in Alsaciiî. 422. d.
Yonne, fluv. Norin. 341.
Yprenses. 39) b. n. Yprani. Ibid.
Ysara, fluv. Gall. 83. n.
Ysendica, ubi Capella pertin. ad Ab-
batiam S. Pétri Blandin. seu Gan-
dav. 392. c.
Z
rj ELAXDI A. 381. c.
687
INDEX ONOMASTICUS.
AA N o B D I s filia Sulpicii de Am-
basia et Calvomonte , et Dio-
nysia'. 259. c.
Aùron. 496. d.
Ahailardus , fil. Uinfriili Principis
Nonii. Aiiul. 49. n.
Abbo. iMonadi. Floriac. Abb. 195. n.
Abbo, Dccanus S. Genn. Paris. 275. a.
Abbo II. Decanus S. Genn. Paris. 275.
b.
Abdcrada , prima conjux Ilobcrti
Guise, mater Btiamundi. 452. a. n.
Abel , Nobilis Commilito Willelmi
Coiu). 50. n.
Abigail. 653. d.
Abonius Brito , paler Ernaldi Grossi.
224. e. (i'.ii. a.
Abraham , llcrcmita apud Selvessam
in Comitatii Ardensi. 303. c.
Abrardus. Abbas S. IS'icolai Andegav.
349. e.
S. Abslroberla. 5G8. c
Acardus seu Acbardus^ Episc. Cabilon.
32. c.
Achardus, Linfioncns. Praesul. 369. d.
n.
Acliardus, pater .Suavidis Militis, Fun-
dator Monast. S. J. B. de Motâ. 135.
n.
Acliira, Soldanus 354. a.
Ada, Sacerdos. 894. d.
Ada , Acplis Kiclieldis Montens. Co-
railissae 127. d. e.
Ada, rctîcta Herluini de Huglevilld ,
uxor Rieliardi de Iluf-levillâ. 246. c.
Ada de Guisiâ 339. c. n.
Adala, fil. Hobcrti Kr. Regr. uxor Bald.
Fland. Corn. 231. b. n. 243. b. 247.
b. 563. e. 564. a. f'icleAdela, Alizia,
Athala.
Adala, fil. Robcrti Fris, mater Caroli
Corn. 337. d. e.
Adala, fil. \Vill. Conq. uxor Steph.
Blés. 189. b. in . c. ride XdcU.
Adala. f'idc Adalaidis, Adela , Ade-
leidis , Adhala , Alaidis , Alizia ,
I lad a la.
Adalais, Comitissa Ruscin. 426. a.
Adalais. uxor Guill. Coni. Ceritaniaîj
filia Pétri Rayniundi Com. Biterr.
290. n.
Adalardus Tire. 106. b.
Adalazia . uxor Falconis benef. Mo-
nast. Saviniac 200. d.
Adalbero, .\rclii<^p. Hem. 463. n.
Adalbero, Kp. Basil. 2. d.
Adalbero 1 , Vinlun. Ej)isc. posteà
Metensis 11 , filius Fridcrici Djcis
et Beatricis. 203, c. 231. n. 452. c.
Adalbero il . Vinlun. Episc. filius
Godefridi Ducis Ardenn. et Mecli-
tildis. 202. n. 231. n. 414. a. 458.
b.
Adalbero 1 , Melensis Episc. 388. c.
n.
Adalbero 11 , Metcns. Episc. fide
Adalbero I, Vird. Episc.
Adalbero III , .Metensis Episc. ïbeo-
derici 11. Siiccessor. 20. a. 65. b. 164.
a. 199. a 203. a. 332. d. 333. a.
426. c. 522. d.
Adalbero, Metens. Ejiisc. 433. e.
Adalbero, Abbas Uivion. 13. n. 32.
d.
Adalbero , Dux Careiitin. et Ilistr.
616. b. 618 c. 010. c.
Adalbero, Canon. Metens. Gancella-
rius llenrici IV. 62. e.
Adalbertus , Bremens. Arcbiepiscop.
643. c.
Adalbertus Dux Lotbar. 60. a. 215. c.
Adalbertus, Cornes Viroraand. 462.
a.
Adalbertus , Cornes Alsati* . filius
Eberhardi Alsatiae Comlt. frater
Gerardi 1, pater Gerardi H. 2. c. 62.
n.
Adalbertus . Coincs Alsati» pater
Gerardi I , avus Odelrici et Ge-
rardi II. 419. c.
Adalbertus, Cornes in Sueviâ. 641. c.
AdalbertuSj Dux Virdun. à Godefrido
eonslitulus. 20. b. e.
Adalbertus Coines , ])aler Brunonis
Pscudo-Episc Metens. 26. b.
Adalbertus, Mareliio. 643. a.
Adalbertus, Prajpositus S. Salvii. 420.
b.
Adalbertus, S. Remigii Mon. 474. a.
Ad.ilboldus , Episc. Traject. 462. a.
557. b.
Adalffaldus , fil. Cononis Viri Nob.
199. c.
Adalger. 547. a.
S. Adalhardus. 480. b. d. n.
Adalias, uxor Arnarldi. 393. d.
Adalira, fil. Veniardi , testis in fundat.
Eccl. Watin. lOli.d.
Adalizia , uxor Gaucoranni benefact.
Mon. Saviniaci. 200. n.
Adalmoys , seu Adalmodis , uxor 1".
Ilugonis Liziniac. 2°. Pontii Comit.
Tolos. 3'. Raymundi Berengarii
Comit. Barcinoii. 290. d. n.
Adda . filia Ricliardi de Uuglovillà ,
uxor Goisfredi de Novo-Mercato.
246. d.
Addredus , sive Etlielredus II, pater
Alvredii. 637. d. Fide Etlielredus II.
Adefonsus, Rcx llispan. 112. c.d. 113.
a. Fide lldefoiisus.
Adela filia Robcrti Régis Franeia; ,
uxor Balduini V , Couiil. Flandr.
104. n. 105. d c. 107. c. 255. b. c
338. b. 314. n. 313. a. 357. c, d.
369. e. 370. c. 389. c. 390. n. 422.
b. 480. b. 486. n. Vide Adala, Alizia,
Athala.
Adela , Adala . Adalaidis , Adeleidis ,
Alizia, lladala, filia 'Willelrai Conq.
Dutis Normann. et Rea; Ans[. uxor
Stephani Blesons. Comit. mater
Theobaldi Magni. 212. d. 241. c.
247. C.338. e 3b9. e.479.d. n.ride
Adala, Adeliza.
Adela , iNei)lis Rainaldi Episc. Paris.
Comitissa Vindoein. uxor Burchar-
di Vetuli. 31. d. n. 271. n.
Adela , Comitissa de Warennc , filia
Guidonis, uxor Holandici. 303. u.
Adela , Selvessensis Domina , neptis
Franierici , Moriu. Episc. uxor 1°.
Ilerredi Craugroc , 2". Elbodonis
Bergensis. 299 b. c. d. e. 300. a. b.
c. 301. b. 3' 2. b.c. 303. b. c.
Adela , filia Ilerredi Craugroc , et
Adelae, uxor Eustaehii 1. de Fielnis.
302. b.
Adela , quae et Christiana, filia Flo-
reiitini Lothar. Ducis, uxor Bal-
duini V. Comit. Ghisn. 298. a.
Adela, filia Eustac. Ghisn. fxjmit. et
Adcl«. 297. d.
Adela , filia Radul|>hi Canonici
Audom. et Ard. mater Lambcrti
Script. 303. b.
Adela, Abbatissa, Conani Ducis amita.
4.J3. a.
Adela, Adala, Alaidis, uxor Rodulfi
Com. Veromand. 358. b. c. n.
Adela , Adala , Comitissa Arelunae,
335. c. 339. d.
Adela, filia Fulconis Nerrae. 616. b.
Adela de Cresciaco , filia Rodulphi
Comit. Valesii , uxor Eudonis Vi-
romaad. Comit. 365. n.
Adela , uxor Ebuli Comit. Pictav.
inaler Guilielmi Cap. Stupp. 119. b.
Adela , .\delais . Adala de Roceio ,
soror Ebali Roceiens. uxor Arnulfi
Comit. Chiniaeens. 150. a. 339. c.
362. a
Adela , uxor BernarJi III. Comit.
Substantion. 416. d. n.
Adela, Adeleida, filia Gerbergae. 370.
a.
Adela, mater Richildis. 391. n.
Adela, Adeliza, Comitissa Veromand.
uxor Ilugonis Magai filii llenrici
Régis. 363. a. n.
Adela, uxor Albrici de Cociaco. 431.
b.
Adela, filia Achardi et Ilelvisae. 133. n.
Adela, Adelada, Adelai lis, filia Theo-
derici Ducis Lotharing, soror Sige-
fridi. 150. d. e. n. 369. e. 370. a.
Adeladis, filia Benzelini. 580. a.
Adelaidis , filia Ricardi Xorm. Duc.
uxor Reinaldi Comit. Burg. 552. n.
Adelaidis , Comitissa , uxor Will.
Provinc. Ducis. 418. n.
Adelais , filia Koberti Régis , uxor
Renaldi Comlt. Nivern. 398. d. n.
Adelais, uxor Hugon. Cap. Reg. Fr.
130. n.
Adelais, consobrina Will. Nothi , uxor
Roberti filii Geroii. 226. b. 228. d.e.
Adelais , filia Geroii et Gislae , uxor
Salomonis de Sabloilo. 41. c. 225.
b. 226. d.
Adelaisa, uxor Alb.'rti. 603. b.
Adelardus , Abb. S. Hubert! Anda-
gin. 1-49. b.
Adelardus, Lobiens. Abb. 415. d.
Adelardus I. Abb. S. Trudonis. 204.
b. r. d.
Adelardus 11. Abb. S. Trudon. 205.
a. c. d.
Adelardus, Abb. S. Vitoni. 413. e.
Adelardus .Abbas. 110. b.
Adelardus, seu Alardus, Fil. Folcardi
Castell. Gaiid. 392. n.
Adelarius Cubicularius. 604. b.
Adelbero III. Episcop. Metens. Yide
Adalbero.
Adelbero, Episc. Metens. Fide Adal-
bero.
Adelbero , Abb. Divion. Fide Adal-
bero.
Adelbero, Dux Carinth. et Ilistr. Vide
Adalbero.
Adelberta , Adhelayta Mater Conradi
Sal. 1. n 2. c.
Adelbertus. Vide Adalbertus.
Adelbertus, fiater Adelhaytae. 616. b.
Adelbertus Cornes. 68. c.
Adelboldus, Episc. Traject. lide Adal-
boldus.
688
INDEX ONOMASTIGUS.
Adelelmus, filius Drogoa. Turr. 433.
d.
Adelerius , seu Adalarius , Abb. S.
Fctri Melidun. 369. a.
Adelhardus Abbas Senoniensis. 366.
e.
Adellieyda Diicissa Alsatiae , mater
Conradi Salici. 1. n. 2. c.
Adclicia , scu Adeliz , uxor Will.
Dorn. Britliolii. 366. <l. n.
Adelidis uxor llugonis Coin. Mell.
433. b.
Adelidis seu Aelidis . fil. Godefridi
Coiu. Nainurc. uxor Balduini Hai-
noncnsis. 374. b.
Adelidis fil. Balduini Gliisii. Coin.
uxor Galfridi .Sumurencis. 298. b.
Adelina, fil. Bald. Gliisn. Gom. uxor
Bald. do Alarkisia. 304. e.
Adeliua, fil. Roberti Coin. Mell. uxor
llugonis IV. de iMonteforti . mater
Roberti. 33. a.
Adelina uxor Hugonis de Mellento.
96. e
Adelina fil. Waleranni Com. Mell.
u.xor Rogerii de BellomuiUe. 38. c.
Adelina seu Adeliza , filia Rogerii de
Toênio , uxor Will. filii Osbcrni.
43. d. 47. b. c. hd. c. 243. d.
Adelinus Eduardi Reg. propinquus.
400. a. 101. d. 102. b.
Adelis, fil. Ilerredi Craugroc , uxor
Roberti Dom. Eleiiibon. 302. b.
Adelix , filia Uicliardi Ducis i\orni.
246. n.
Adeliza , filia Will. Uutis Norm.. et
Angl. Rcgis. 49 e. 231. b. 241. c.
247. c. 442. n.Fi^sAdala, Adela.
AdcUia , uxor Yvonis Comit. BcUi-
inoiitis. 373. d.
Adellia, filia Yvon. Coiuit. Bellimont.
uxor Willelini de Poilio Fagi. 373.
d.
Adeliiiannus scu Alnianiuis , Gram-
matu-us, Episc. Brixiciis. 438. n.
439. c. n.
Adelniannus. 500. n.
Adeliuannus Leoil. 328. d. e.
Adclinarus , Abb. S. Vitoni. 413. e.
Adelmoda , uxor Arnokli de Caslro-
murio. 373. b.
Adelogia , soror Will. i\orin. Ducis.
Sanctimonialis apud Mon. Villare.
420. n.
Adelredus, Adelret, Rex Angl. 166. b.
167. a. 339. c. FiJe Alivdus, Etbel-
red.
Adelredus , Afredus . Eboracens. Ar-
cbiep. 100. d. 133. a. 108. d. 237. a.
240. c. Fide Aldredus, et Alredus.
Adelvia. 346. n.
Adelwiif, Adelwiva , Adelviva , mater
S. Popponis. 461. n.
Adelviva. f^'cUe Adelwiif.
Adehviva. Fide Adelwiif.
Adcmarus , fil. Gaufr. Coin. Engo-
lism. Episcopus Engolism. Stirpens.
Eccles. Abbas. 264. a. d.
Ademarus , Abb. S. Martialis Le-
movic. 120. a. 289. a.
Ademarus , Vicecoin. Lemovic. fil.
.Senegundic. 28i<. b.
Ademarus fil. Adeniari Vicecoin. Le-
movic. et Iluinberga;. 2(i9. b.
Ademarus Vicocoiu. fil. Guidonis Vi-
cecom. Lemovic. 288. d.
289.
Ademarus, Cornes Laion. fil. Roge-
rii, pater Guidonis. 288. a.
Ademarus III. fil. Arcbambaldi Bar-
bati et Bruuicendis . Vicecom. Le-
mov. 289. c.
Ademarus Caban. 153. n.
Ademarus , Scriptor. 263. n. 264. n.
Adcmitus, Pnssul. 399. n.
Aderaldus , Arraldus , Abb. S. Nico-
lai Andeg. 5<J3. n. ride Adraldus.
Aderoldus, Adroldus , Abb. S. Germ.
Paris. 608. b. c. 613. c. fide Adral-
dus, Adroldus.
Adevertus , Agobertus , Carnot. Episc.
589. c. n.
Adhala , Adhelis , filia Rob. Régis
Franc, u.xor Balduini V. Flandr.
Com. Vide Adala.
Adhebertus , Abb. S. Florentii Sal-
mur. 277. c.
Adhelardus , advoc. agri Arvini-curtis
à Floriac. .Mon. depende.'it. 484. a.
Adhela soror Uenrici Franc. Régis ,
Balduini Flandr. conjux. Vide
Adala.
Adliclcrda Iinperatrix. 203. n.
Adheleyda , Adhelayta , Adiielbarta ,
Adelbara , mater Chunonis Majo-
ris. 2. c.
Adlieleidis , uxor Ottonis March.
Ital. 433. c.
Adbelevs , uxor Raynaldi Comit.
608." a.
Adhelina , Abb. S. Pétri Lugd. 200.
a. n.
Adilgerius. 613. a.
Adizilinus, Abb. 421. a.
Adraldus, Abb. S. Gorin. Paris. 138.
b. 273. c. 276. b. 380. n. 397. d.
n. 398. c. d. Vide .\deroldns, .\drol-
dus.
Adraldus Xh. S. Xicolai .Viideg. 30. a.
Vide Aderaldus.
Adrardus de Barbares Bencfact. .Mon.
Saviiiiac. 201. a.
Adrianus Papa I. 188. n. 3l9. b.
Adroldus , Abb. S. Germ. Paris. 32.
d. Vide Aderoldus, Adraldus.
Aduinus Monac. 613. a.
Advisa soror Roberti licg. 487. n.
/Edeiredus , Angl. Rex. 73. b. Vide
Edielred.
.■Eduardus, fil. Cnut. Régis et Einmae.
6. e. 7. b. e. Edvanliis. 8. a. Eduar-
dus. b. 100. a. e. 101. d. 102. b. Vide
Eduardus.
yEgelmarus. Episc in Angl. 636. c.
/Egidius, Abb. Trudon. 437. n.
/Egidius Stultus, monitor NVill. .\otbi.
332. b. c. n.
.'Eilbcrtus. 382. a.
Fllfgar, Dux in Angl. 630. c.
.Elfredus, fil. Edelredi Reg. et Emniae.
206. c. 207. a. b. Alvredus, Alfre-
dus. d. Vide Aifredus.
F^lidis , .+^leidis , Alcydis filia Ebali
de Roceio. 339. a. Adela. n. Vide
Adela.
.Elidis fil. Guidonis Bolon. Com. 346.
b.
.Elis de Sarrata, in Burgundia. 339. b.
.S. /Ei.iletius Pontifex. 198. e.
Agano Episc. Eduens. 32. c.
Agano seu Agavo. 292. c. n.
Agatba , filia Willelmi Notbi Norin.
Duc. 241. c. 247. c.
Agavo. Vide Agano.
Agulnotbus Canluariens. Arch. 313. d.
Ageinotlius, Glaston. Abb. 313. d.
Agelwinus. Episc. Duiielm. 636. d.
Agenardus. Miles Pontiv. 132. d.
Agilbertus , Albertus Frisingens. Ep.
616. a.
Agiidrudis, uxor Rodulfi Reg. Bnrg.
Transj. 343. c. 344. n. 343. a. 347.
n.
S. Agilus Abb. Resb. 479. a. b. d. nn.
480. a.
Agna , mater Willelmi benelactoris
Mon. Saviniaci. 201. a.
Agna , mater Stepbani de Randanis.
201. a.
Agnes u.xor Henrici Fr. Reg. Vide
Anna.
Agnes ,' Willelmi Pictav. Comit. filia,
uxor Henrici 111. Imper. 19. c. d. e.
n.20. e. 21. a. ±2. b. c. 23. b. c.24.
d. 59. d. 60. b.61. d. c. n. 62. b.c.
63. a.73.c. c.82.d. 119. a. 143. d.
146. c. 214. c. d. 213. a. 218. d.
261. b. 262. c. d. 282. n. 283. n.
286. d. 333. a 370. b. c. 413. d.
424. d.c. n. 423. b. 426. b. 427. a.
429. d. 432. a c.434. a. 434, a. 481.
b. n. 338. d. 638. b. 641. a. b. 643.
c. d. e. 649. e. 634. e.
Agnes, filia Henrici IV. Imp. uxor
Lupoldi cogiiom. Sancti. 260. n.
.4gnes uxor 1°. Willelmi Arpiit. et
Pictav. Duc. 2°. Gaufridi Martelli
filii Fulcon. .\erra; _4ndegav. Com.
29. a. 38.6. 118. e. 119. en. 217.
b. 218. a. e. 219. a. n. 270. c. 271.
n. 273. n. 278. n. 280. a. b. 283. d.
n. 286. c. d. 426. c. d. 429. c. n.
430. c. n. 303. d. 306. b. e. 393. n.
635. e. 649. d. e.
Agnes . vel Agnina seu Emma filia
Hugonis .Magni Franc. Duc. u.\or
Richardi I Duc. .\orm. 329. n.
343. n.
Agnes soror Principis Castri de Chain-
bon S. Valcrioe , uxor Guidonis
Laron. 288. b.
Agnes filia Villelini de Colvidâ , uxor
Will. Bothetci. 303. b.
.\gnes filia Achardi et Helvisae. 133.
n.
Agnes filia Ermendruda;. 370. c.
.\gnes. 481 . n.
Agnina, filia Hugonis M. Vi(/e Agnes.
Agno , fil. Gauccranni et Adalisia;
bcnef. Mon. Saviniac. 200. n.
Agno , frater Artaldi benef. Mon.
Saviniac. 201 . a.
Agobertus , Carnut. E|)isc. 602. c. n.
003. b. 604. a. 630. n. ride Adever-
tus.
Agunna. fil. llugonis M. Vide Agnes.
Aiga seu Aigua, uxor Rodulpbi Com.
Cadurc. 3U3. n.
Aillot, seu llerleva , concubina Ro-
berti \orm. Diicis , mater Guill.
Coiu[. 310. b. Vide Xric'iU, Herleva.
Aimericus, Abb. S. Maxentii. 220. d.
et S. Leodeg. super Severim. /liid. e.
Aimericus, Com. Auxiensis. 116. b.
Aimericus. Vicec. Tboarc. 138. a. r.
Haimericus.
Aimericus , Toarc. Proconsul , postea
Com. Nannet. 270. d. Vide Haime-
ricus.
.'Vimericus , Slonac. Floriac. Praei»-
situs Castellion. 489. d.
Aimericus seu Aimericus , Tribunus.
533. c. d. e. £36. a. b. 337. e.
Aimericus fil. Aimurici. 336. a. b.
Aimo . Aino vel Aymo Bituric. Xv-
cbiep. 283. b. n. 287. e. n. 401. e.
Vide Aymo et Haimo.
Ainio Dom. de Castroledi , paler
Gervasii Rein. Arcb. 444. d. n.
Aimoinus seu lloimoinus et Aunuinns
Abb. S. Andreœ Vicnn. 543. b. n.
347. I). d.
Aimoinus .Mon. Flor. Script. 274. d. n.
Ainardus Teuton. Abb. S. M. super
Divain. 223. c.
Ainardus Servus. 392. b. c.
Ainricus III. Imper. 218. e. 219. d.
Vide Henricus.
Ainricus IV. Imper. 218. e, 221. b.
Vide Heur.
Ainricus I. Rex Fr. 486. c. Vide Henr.
Ainricus , fil. Roberti Ducis Burg.
162. c.
Alrac, Sacerdos. 378. c.
Airaldus .\ormannus. 394. d.
Airardus Daj)ifer. 434. a.
Airaudus Rex Angl. 198. b. Pseudo-
rcx.220. c. V«/f Haraldus.
Airaudus Abb. .S. .Nicolai Aiideg. 220.
iViricusiMiles. 483. a.
Aizorioi
INDEX ONOMASTICUS.
689
Aizoriol de Sediliag. 397. c.
Akeuy Nobil. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Âla de Gant, uxor Bald. Com. Bolon.
346. b.
Ala^ uxor Will. Talavatii. 57. c.
Alaida, Alaiz, Alaldis, filia Rodulphi
Veroinand. Com. 358. b. c.
Alairia, Alauzia, Alaizia, uxor Alduini
Com. Engolism. 264. a. n.
Alanus seu Alannus Dux Britan. 29. a.
35. a. 36. e. 50. c. 55. c. 88. b. c. i36.
a. 181. d. 189.b. 212. c.d. n. 244.b.
245. b. c. d. 248. b. 277. b. 324. c.
d. 325. a.b. n. 326. c. 328. d. 348.
d. 371. d. n. 372. b. 412. d. n.423.
b. 424. a. 433. a. 633. e. filius Hoelli
Ducis Brit. 651. e. n.
Alanus , Com. Cornugalliae. 372. a.
430. b.
Alaiiu!!, Com. Richmundiae. 53. n.
Alardus de Petenghem. 392. c.
Alardus Monach. 594. c.
Alaricus Abb. S. Mich. in Ererao. 373.
b.
Albaldus , Cellcrarius Monast. Glonn.
279. a.
Albeni, Nobil. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Albercda, uxor Roberti Com. 56. c.
Albereda , uxor Hunfridi de Vetulis.
167. a.
Albericus II. Abb. S. Germ. Paris. 275.
c.
Albericus Decanus S. Germ. Paris. 275.
b.
Albericus Contractus Com. de Gastina
seu Wast. pater Gaufredi et Fulconis
Recbiii Andeg. Com. 220. a. 231. a.
244. c.
Albericus Comes. 53. n. et Baro Norm.
187. n.
Albericus Alontis-iohannis Castri Dom.
277. d. 506. e..
Albericus fil. Bucbardi de Monte-Sau-
rio. 257. c. 259. b. c.
Albericus de Cociaco. 433. b. Fide
Aibricus.
Albericus de firmitate Auraimi, 507. a.
Albericus ex Primoribus Castri Castel-
lion. supra Lupain. 486. a.
Albericus frater Lisoii. 2o7. c.
Albericus Monac, S. Remig. Rem. 409.
a.
Albericus Cassin. Diaconus. 529. d.
Albericus Monac. 615. a.
Albericus. 568. n.
Albero Virdun. Episc. 249. d. n. fide
Adalbero.
Albero II. Met. Ep. Fuie Adalbero.
Albero Divion. Ab. Fide Adalbero.
Albertus seu Agilberlus Frising. Ep.
616. a.
Albertus Abb. S. Dionysii. 378. c. n.
Albertus Ab. Majoris Monast. 30. b.
136. d. 226. c. 271. n. 308. n.419.
b. 421. c. 432. d. 474. a. 649. c. '
650. c. n.
Albertus Ab. S. Juliani Turon 118. b.
Albertus Abb. S. Theoderici prope
Remos. 32. d. 522. e. 586. n. 587. a.
Albertus Abb. Miciacensis. 378. nn.
Albertus Ab. S. Aug. Lemov. 289. a.
Albertus Ab. S. Jacobi I-.eod. 294. a.
b.
Albertus Dux Teuton. 450. e.
Albertus Dux Mosell. 164. a. 202. c.
354. a.
Albertus de Longincastro Dux. 250. b.
Albertus l. Com. Namurc. 150. b. 152.
a. 172. a. 253. n. 360. a. n. 370.a,
c. 374. a. 376. b.
Albertus II. Com. Namurc. 205. c. 370.
a. c. 374. a. b. 376. d.
Albertus Com. Metensis. 15. c. 331. c.
Albertus Com. Viromand. 363. n.
Albertus Com. de Musai. 203. c.
Tome XI.
Albertus seu Theodericus frater Gerardi.
370. a. n.
Albertus fil. Otton. Com. de Chisnes.
359. c.
Albertus Marchio pater Leopaldi. 261.
b.
Albertus Nobil. Norm. 33. n.
Albertus fil. Fabaldi. 598. d.
Albertus fil. Girardi Flcitelli Norm. 42.
b.
Albertus fil. Rebaldl Nobil. 599. n. 602.
a. b. d. D. 603. a. b. 604. a. b.
Albertus frater Ilugonis. 582. b.
Albertus Pra;ix)s. Eccl. Compend. 586.
a. b.
Albertus Nobilis. 431. n.
Albertus Presbyter , Vicecanc. Reg.
Burg. 549. c.
Albertus de Bellis, testis ia fundat. Mon.
Watin. 106. c.
Albertus Piletus. 648. c.
Albertus Servus. 590. n.
Albicer seu Albker Vicecanc. Reg. Burg.
548. b. 552. a.
Albis filia Geroii Mllitis Norm. 339.
d.
Alboldus Archidiac. 363. e.
Albrada soror Lotharii Reg. 370. c,
Aibricus Ab. Murcian. 422. b.
Aibricus Conestabularius Franc. 562.
e. 599. c. 606. c.
Aibricus de Cociaco. 431. b. 381. n.
Fide Albericus.
Aldeardis filia Rob. Duc. Burg. uxor
Guidonis Com. Pict. 220. e.
Aldebertus II. Com. Marchiae Lemov.
fil. Bernardi. 290. n.
Aldebrandus seu Ilildebr. et Audebran-
nus. 372. b. e. n. Fide Hildebr. et
Gregor. VII. Pap.
Aldefonsus VI. llisp. Rex. 26. c. 27.
b. Rex Gallicise. 189. c. 191. a.
Aldo Viccc. 374. d. 575. b.
Aldo Praepositus. 638 e.
Aldo. 608. a. 612. b. 639. a.
Aldon de Vido, Eccl. S. GaugericiAd-
vocatus. 123. d.
Aldorus Com. Pontiv. 574. n.
Aldredus Eborac. Arcbiep. 168. d.
312. c. 313. e. 656. c Vide Adelre-
dus.
Alduinus frater Will. Com. Engol. 199.
n.
Alduinus frater Gaufredi Com. Santon.
548. n.
Aldwinus Ramesigensis. 310. e.
Alelmus fil. Walteri de Tarota. 424. d.
Altilinus de Crepicordio. 599. d.
Aleria, Alauzia, sive Alaizia, uxor Au-
doini Com. Engolism. 264. n.
Alestanus vir eruditus. 439. b.
Alexander II. Papa, antea Anselmus
Lucensis Episc. 23. c. n. 48. a. Ni-
colai II Successor. 49. a. 63. b. 71.
a. 74. a. c. 92. a. b. 101. e. 110. a.
137. a. 138. b. 146. d. 147. a. c. n.
151. b. 182. d. 0.199 a. 212. c. 219.
n. 229. d. 235. a. 239. a. 2fil . e. 262.
d. e. 344. b. n. 360. d. 362. c. 372.
b. 383. b. 388. b. 480. n. 482. n.
499. c. 529. d. e. 580. n. 643. e.
Alexander Canon. Leod. Scriptor. 9.
n.
Alexander Azzolinus^ conjux B. Hel-
visae. 293. n.
Âlfclmus seu Elfelmus Com. in Aogl.
173. d.
Alfgiva seu Emma uxor Regum Ethel-
redi et Canuti. 309. b. d. n. 311. b.
Alfonsius, Alfonsus VI. seu Amphos
Ilispan. Rex. 211. c. n.
Alfredus Arcbiep. in Angl. 155. a.
Fide Aldredus.
Alfredus fil. Cnutonis Régis et Eramx.
6. e. 7. b. Rex Angl. 157. a. cogna-
tus Will. Reg. 209. a.
Alfredus seu Elfredus fil. Ethelredi
Reg. .\ngl frater Eduardi Reg. 245.
b. 248. b. 309. c d. e. 316. d. 325.
a. Vide Alveradus.
Alfredus seu Alfridus Eduardi Reg. Angl.
Strator. 78. n. 311. c
Alfridus Abb. S. Vulmari. 381. n.
Alfridus. 374. d. 575. c.
Alfunnus, Alfannius seu Alphuminus.
104. d. n.
Algardus Anglus, pater Edvini cl Mor-
cardi. 100. a. 101. c
Algarus Com. fil. Leofrici Com. 311. d.
e.
Algerius Ab. S. Amandi apud Engolism,
506. e.
Algerius frater Lisoii de Ambasiaco.
237. c.
Algisus. 370. c.
Albala filia Rob. Fr. Reg. uxor Bald.
Fland. Com. 7. d.
Allio fil. Gastellarii de Castro-Rainardo.
276. a.
Alicia uxor Rodolpbi Tornacensis. 136.
b.
Alielmus de Bellovisu. 599. d.
Alimburgis Abbat. S. Genesii in Comi-
tatu Substant. 4l7. n.
Alinanz seu Alman. fil. Rogerii Tho-
henitae. 402. a.
Alinardus Archiep. Lugdun. 250. d.
Fide Halin.
Alipsa uxor Will. de Surgeriis. 373. d.
Alipsa filia Geroii Mil. Norm. 339. d.
Alisia, Aloisa, Aloysa, Heloysia, Ilelwis,
filia Odonis I. Com. Blés, uxor Rai-
nardi. 457. b. c. n.
Alixa uxor Odonis Vicecomit. de ïhoar-
cio. 372. d.
Alizia soror Roberti Franc. Reg. uxor
Rainaldi Nivern. Com. 281. c.
Alizia, Alips, Alis vel Alids filia Ricbardi
II, uxor Renaldi Burg. Com. 316. d.
320. a. b. d. 331. e.
Alla filia Guill. Norm. Duc. uxor Ste-
phani Coraitis Carnut, 338. e.
AUoldus. 555. n,
Almalbertus fil. Pctri Mil. ex Castro
Montis-Johannis. 277. d.
Almaricus de Monteforti. 275. d. n.
Almaricus fil. Alraarici de Monteforti.
273. d. n.
Alniaurry de Flavencourt, Miles Norm.
337. d.
Almodis soror Audeberti Com. de Mar-
cha, uxor I". Ilugonis Pii de Lcziniaco,
uxor 2°. Poncii Com. Tolos. 219. d.
220. a.
Almodis filia Pontii Com. Tolos. uxor
Pétri Com. Substantion. 416. d. n.
Almoys uxor Folcardi Nobil. Xanton.
199. c.
Alo de Dunocastro, Miles. 251. b.
Alo de Duno. 361. c. n.
Aloarz filia Guidonis de Turribus, uxor
Ademari lo Contors de Laron. 288.
a.
Alolphus de Hesdin. 382. a.
Alpaidis Matrona Nobilis Florin. 233.
b.
Alpbonsus VII. Hi.'îpan. Rex nepos
Ferdinand! I. 525. d. 326. n.
Alpbonsus Tolos. Toparcha. 383. d. n.
Alred Angl. Rex. 3(6. d.325. a. 339. a.
n. Fide Etbelredus.
Alredus seu Elredus Eborac. Episc. 361.
b. n. Fide Adelredus.
Alto Com. Germ. seu Aleman. ex fa-
milia Burellina. 431. a.
Alveldus de Brugburch. 392. b.
Alveradus , Alveredus, Alvredus , Al-
vredius, filius Edelredi seu Ethelredi
Reg. Angl. frater Eduardi Reg. 36. c.
37. a. 40. c. n. 75. b. 148. a. b. c.
n. 166. b. c. d. 167. a. d. 173. d.e.
174. a. 339. a. b. n. Aliurec. et
Aluzret. 400. a. nn. Primogenitus
Addredi seu Ethelredi. 637. d. e.
Yyyy
690
INDEX ONOMASTICUS.
638. a. Fide Alfred.
Alveredus fil. ïancredi Altavil. 139. c.
d.
Alvreldus de Merleber. 54. n.
Alvredus Gigas, custos castri in Norman.
35. a. Fide Auvre.
Alwina filia Anselmi Ducis, mater Araldi
filii Canuti Reg. Angl. 637. c.
Alwinus Ab. Ramesiensis in Angl. 522.
e. n. Fide Helfinus.
Amadous, Abb. Flaviniac. 421. a. n.
Vide Amedeus.
Araalbertus, fil. Pétri Milit. 277. d.
Amalbinus, fil. Rrischitae. 396. c.
Amaldus, Magalon. Ep. 514. e.
Amalricus, Cornes Sagiens. et Droc. 339.
b.
Amalricus, qui dicitur maritus Dominae
de Novigento. 275. n.
Amalricus, fil. Domini de Monteforti et
Dominae de Novigento, pater Simonis
et Araalrici, 275. d. n.
Amalricus de Monteforti, filius Amalrici,
fraler Simonis. 275. d. n.
Amalricus de Monteforti, fil. Simo-
nis, frater Bertrand» Comitissae
Andegav. pater alterius Simonis. 275.
d. n.
Amalricus, fil. Simonis de Monteforti ex
prima ejus uxore. 57. a.
Amalricus filius Simonis de Monteforti
ex tertiâ ejus uxore Willelmi Corait.
Ebroicens. filiâ. 57. a.
Amalricus de Monteforti. 599. d. 606.
c. Fide Amolricus.
Amalricus senior de Monteforti fil. Guil-
lelmi Hanoensis. 247. d.
Amalricus, Nepos Gcraldi. 594. d.
Amalricus, Rufus. 606. b.
Amaneus Lebrcstensis. 396. c.
S. Amantius. 654. c.
Amatus, EUorensis, deinde Burdigalens.
Episc. 530. e.
Amblardus, Abb. S. Maxentii. 217. b.
Amblardus^ cogn. Malaterra, pater Am-
blardi Canon. S. Pétri Xanton. 200.
c.
Amblardus, Canon. S. Pétri Xanton.
fil. Amblardi cogn. Malaterrse. 200.
c.
S. Ambrosius. 263. b.
Amedeus, Abb. Flaviniac. 144. b. Fide
Amadeus.
Amedeus, filius Socrûs Henrici IV. 67.
c.
Amelia, uxor Bernardi Comit. Marchiae.
290. n.
Amelina, mater Goffridi de Prull. Com.
Vindoc. 273. n,
Amelius, Albiensis Episc. 420. b. 422.
c. 506. d.
Americus, Cornes. 397. d.
Amicus, Eccl, Vird. Praep. 251. n.
Amirus, fil. Alredi et Emmae. 316. d.
325. a. Fide Auvre.
Amiso. 546. d. 547. a.
Amnardus. 395. d.
Amo. 152. d.
Amolricus de Monteforti. 599. d. Vide
Amalricus.
Amonerdvile , Nobilis Commil. Will.
Conq. 50. n.
Amphos, seu Alphonsius VI. Rex Hisp.
211. c. fj'rfe Alphonsius.
S. Anatolius Episc. et Conf. 15. a. 460
a. n. n.
Anchis. 386. n.
Arcus Marcus. 411. n.
Andréas, Nicens. Episc. 513. c.
Andréas, Abb. B. M. Nucar. 218. n.
Andréas, Cornes de Ramerut et Arceis.
359. a.
Andréas, Prior Vivaris. 423. c.
Anerius, Abb. Eccl. B. M. Crassae in
Bigorr. H6. c.
Anfridus Ceouffootte. Normann, in An-
gliâ. 78. n.
Angelbertus, Marchio. 370. d.
Angelbertus, Comes de Brenâ. Vide
Engelbertus.
Angelrannus, Abb. S. Richarii Centul.
129. b. c. d. n. 130. a. b. c, 131. a.
b.c. n. 132. a. c. n. 570. c.
Angelrannus I, Engclrannus, ïngelran-
nus , Pontiv. Comes. Advoc. S.
Richarii. 129. c d. n. 132. n. 570.
b. c.
Angelrannus II, Engeirannus, Enguerran,
Ingeirannus Pontiv. Com. Advoc.
S. Richarii. 132. c. 133. b.
Angelrannus, Angelramnus Pontiv. 346.
n. Fide Engeirannus ^ Enguerran ,
Ingeirannus.
Angenoun, Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Angesisus, Abb. 506. e.
S. Angilbertus. 134. d.
Angilliam, Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Anna , filia Russorum Régis , uxor
Henrici I. Franc. Reg. mater Phi-
lippi. 29. d. n. 48. n. 124. n. 157.d.
159. c. 161. c. d. 197. b. n. 198. b.
213. a. 219. a. 247. b. 319. b. n.
Col. 2. 344. b. 355. c. 365. a. 377,
e. n. 384. d. 385. b. 386. a. 393. d.
409. b. 410. a. 411. c. 412. b. 433.
d. n. 481 . a. n. n. 486. c 562. e. 563.
a. e. 564. a. b. c. d. e. 565. a. 599.
c. n. 600. b. d. nn. 604. e. 606. b.
653. n. vocatur Agnes. 564. b. 565.
a. Henrici Régis vidua, fit uxor Ro-
dulphi Comit. 161. d. 433. d.
Anna Comitissa. 397. a.
Anna, filia Godefridi senior, uxor Caroli
Ducis Lothar. I. 301. n.
Anno , Colon. Archiep. Germanise et
Régis Henrici IV. ïutor et Provisor.
9. n. 66. a. b. n. 67. a. 73. d. 74.
d. 146. c. 194. c. 202. d. 203. a.
415. d. 432. a. n. 638. b. 642. e.
643. e. Fide Hanno.
Ansbertus, Abb. Pontilev. 278. a. c.
506. e.
Anscerus. 574. d. 575. b.
Anscherus, fil. Gueneranni Milit. Pontiv.
et Hildesendis. 132. d. n.
Anscherus , Miles Abbatis- Villas. 434.
a.
Anschetillus de Harecurt, fil. Turche-
tilli, Normannus. 57. e.
Anschetillus deQuadrellis, Nobil. Norm.
pater Richardi. 227. d.
Ansculfus, pater Willelmi. 54. n,
Ansculfus, Clericus. 613. a.
Ansegisus, Abbas Fontanell. 574. n.
Anselinus Praezeriensis. 253. c.
Ansellus, tutor Hugonis filii W"alter.
Camerac. Castell. 125. d. 126. d. 127.
a. b.
S. Anselmus, Monach. Prior, Abbas
Beccensis, posteà Cantuar. Archiep.
35. n. 36. b. 41. n. 55. e. 167. b.
192. n. 223. d. 254. d. 357. c. 358.
a. 432. b. 637. b.
Anselmus , Lucens. Episcop. posteà
Alexander Papa U. 23. c. 182. d.
Videk\ex. II.
Anselmus, Episc. Augustens. {^Aouste).
546. a.
Anselmus S. Salvii Abb. 420. b.
Anselmus Dux , pater Alv^inae matris
Haraldi Reg. Angl. 637. c.
Anselmus, Comes Terniens. fil. Hermetis.
306. n.
Anselmus, fil. Arnoldi senis Comit. Ard.
306. a.
Anselmus, Canon. Leod. Scriptor. 9.
b. n.
Anselmus, S. Remigii Rem. Mon. 463.
d. n.
Anselmus de Caiocho [Cayeu). 300. a.
Anselmus Cal vus. 345. n.
Anselmus , Cancellarius S. Mauritii
Agaun. et Reg. Burg. 542. d. n.
Anselmus Maillius , Nobilis et polens
Francus. 298. n.
Anselmus de Savodio. 599. d.
Anselmus de Solre, benef. Monast. S.
Laurentii Leod. 172.d.
Anselmus Venator. 614. a.
Anselmus Vir Nobilis. 111. c.
Ansericus, Monachus Besuw. 638. e.
Ansfredus, Ansfridus I, Abb, Pratel-
lens. 16. c. 230. a. 528. b. 532. b.
Ansfredus. Fontanell. Monach. frater
Papiae uxoris Richardi 2. Norm. Duc.
476. c.
Ansfridus Pratellens. Fide Ansfredus.
Ansfridus Danus, pater Turstini Praesid.
Oxim. 39. c.
Ansgotus, pater Herluini Abb. Becc.
35. b. 636. e.
Ansoldus. 605. c.
Ansoldus, frater Milonis. 582. c.
Antenor. 623. d,
Antonius. 411. n.
Aolaarz , filia Guidonis de Turribus ,
uxor Ademari Comit. de Laron. 288.
a.
Apollo. 440. b.
S. AptatusPontifex. 198. e.
Araldus I, filius Canuti, Rex Angliae.
637. c. Vide Haraldus.
Araldus II. Re.i Anglis. 74. b. 165, b.
432. d. fide Haraldus.
Araldus, Rex Noricorum seu Norwe-
giae. 74. b. Vide Haraldus.
Araldus. 613. b.
Arbertus Cornes Cenom. Vide Herbertus
Evigil. Canem.
Arbeus, Clericus. 613. a.
Arrhambaldus (C/iamba Putrida) pater
Eboli, avus Archambaldi combornen-
sis. 289. a.
Archambaldus, Combornens. Vicecoraes
filius Eboli , Nepos Archambaldi ,
pater Archambaldi Comborn. Eboli
Ventador. et Bernardi. 289. a. b,
n.
Archambaldus Vicecomes Comborn. Ar-
chambaldi filius ex Rotbergâ, frater
Eboli de Fentadour et Bernardi. 289.
b.
Archambaldus Barbatus , pater Ade-
mari. 289. c.
Archambaudus filius Roberti , frater
Sulpitii Thesaurarii. 257. d.
Archembaldus , Archirabaldus Comes
et Princeps Borbon. frater Aymonis
Arch. Bitur. 287. n. 423. c. d. n.
Archembaldus, Archimbaudus Abb. S.
Maxentii. 220. e. 506. e.
Archembaldus Venditor quorumd. Alo-
diorum pro Construct. Mon. Vin-
doc. 119. n. 273. n.
Archembaldus, infensus Monast. S. Pétri
Vivi Senon. 196. c.
Archemieus, Arclienreus, Archenveus,
Herveus, Abb. S. Vinc. Laud. 32. d.
33. n. 565. c. Vide Herveus.
Archer, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Archimbaldus, Praep. Vindocii. 430.
b.
Archimbaudus, Arch. Burdegal. 219.
d.
Architofel. 195. n.
Ardagnus, Ab. ïrenoc. 112. c.
Ardenutus Rex Angliae. 346. d. Fide
Hardecnutus.
Ardolphus , Ardulphus , Comes Ghis-
nensis. 295. c. 296. c. n. 297. n.
303. n.
Arduinus Episc. Ling. 14. c. 203. c.
d. e. 354. e. 639. e. 648. a. Vide
Harduinus.
Ardulphus. Vide Ardolphus.
Arei, Nob. Commil. Will. Conq. 50,
n.
Arembertus, Servus S. Benigni. 615. a.
INDEX ONOMASTICUS.
691
Aremburgis , filia Radulphi Prudentis.
387. e. n.
Arfraclus seu Ilerfastus Will. Conq.
Angl. Reg. CapcUanus, Episc. Hel-
inaham. 314. b. n.
Argenloun , Nobil. Commil. Will.
Conq. 50. n.
Arhuinus. 395. d.
Aribertus, Abb. S. Jacobi. 417. b.
Aribo, Moguntin. Archiep. et Arclii-
Cancell. 557. b. n. 558. b. 615. e.
Arisbert. 386. n.
Arlaldus de Mirabelle , Miles, Bene-
fact. Mon. Saviniac. 200. c.
Arleita, filia civis f alœs. mater Will.
Nothi, posteà uxor Guillebcrt.
Crepin. 325. c. e. 326. a. 330. a.
Fide Aillot, Herlcva.
Ar.nandus , Vicecom. de Polignac.
112. n.
Armannus, Monach. filius Vicecom. de
Polignac. 112. n.
Armannus, Sacerdos. 378. c.
Armarus, Decanus S. Gerniani à Pra-
tis Paris. 275. b.
Armengerus, Abbas. 110. b.
Arnaldus Ep. Cenoin. 137. a. b. n.
Arnaldus I. Magalon. Episc. 417. n.
434. d. 435. a. 454. b. c. nn.
Arnaldus Vittabrensis , Episc. Petra-
gor. 287. c.
Arnaldus, Ejiiscop. in Vascon. 395. d.
Apnallus Abb. S. Joann. Angeriaci.
219. a.
Arnaldus Remundus , cognom. Ver-
sus, Princjps Levitanens, 116. a. b.
Arnaldus de Montosario. fil. Gaufîr.
Cora. Engolisin, 264. a.
Arnaldus Miro. 389. n.
Arnaldus , cognom. Natus , Cornes
Astariacens. filius Garsiae Curvi
Corait. Vascon. 394. c.
Arnaldus Garsias de Albion sive 01-
bion, pater Raymundi Abb. Con-
dom. 397. c. n.
Arnaldus Garsies, cognomine Comes.
398. a.
Arnaldus Lupus Vicecomes. 395. d.
Arnaldus Vicecomes. 395. d.
ArnalduSj fil. Arnaldi Vicecomit. 395.
d.
Arnaldus, Miles. 396. c.
Arnaldus Guillelm. de Mulinar. 396. e.
Arnaldus Sanctius. 397. a.
Arnaldus Seguinus de Burgunnos. 397.
a.
Arnaldus de Albâ terra. 397. a.
Arnaldus de Muirach. 397. a.
Arnaldus-Gibertus. 419. e.
Arnaldus, filius Arnaldi-Gibcrti. 419.
e.
Arnaldus fil. Humberti, Servus S.
Benigni. 613. a.
Arnalt de Fogit. .397. e.
Arnaudus Comcs. S85. c.
Arnoaldus. 386. n.
Arnoldus, Pultariens. Abb. 32. d.
522 d.
Arnoldus Flandr. Comcs , pater Bal-
duini Barbati. 295. c. 296. c. Fide
Arnulfus II.
Arnoldus , sive Arnulphus , fil. Ri-
childis Flandr. Comitissae. 298. d. n.
Arnoldus , filius Elbodonis et Adclae,
Cornes Ardensis, Advocatus, Co-
mes S. Pauli 302. c. 303. a. b. d.
304. b. c. d. e. 305. a. b.c. d. 306.
b. c. e. 307. a. c. d. n.
Arnoldus , Senex dictus , filius Ar-
nold! Comit. Ardens. et Malbildis
de Marquisiâ. 304. e. 305. d. e. 306.
a. b.
Arnoldus , Arnulfus , Ernulfus , Do-
minus Ardensis Tervanens. advoc.
307. c. d. n.
Arnoldus , Jliles Dictmari Comitis.
60. c.
Arnoldus, filius Elmengeri. 106. b.
Arnoldus de Stenen, pater Eggafridi.
106. b.
Arnoldus Scabinus de Mue, tcstis in
fundat. Eccl. Wastin. 106. c.
Arnoldus de Castra, tcstis in fundat.
Eccl. Watin. 106. c.
Arnoldus, fil. Ravan, testis in fundat.
Eccl. Watin. 106. d.
Arnoldus Niger, pater Remgoris. 106.
d.
Arnoldus Uggeshen, testis in fundat.
Eccl. Watin. 106. d.
Arnoldus, filius Winemari Gandav.
Castellani. 298. c.
Arnoldus de Castro-raurio. 373. a. b.
Arnolfus. Spirens. Episc. 643. a.
Arnoulx. 386. n,
S. Arnulphus Metensis. 436. b.
S. Arnulphus Episc. Suess. 108. a.
Arnulphus, Turon, Arch, 58. e. 117. n.
118. b. 28S. n. 348. a. 419. c. 506.
b. 589. b. n. 631. e. 649. e.
Arnulphus . Archiep. primas Cancel.
Roberti Régis Franc. 573. n.
Arnulphus, Episc. Cenoman. 30. d.
Arnulfus, Episc. Santon. 217. c. 219.
a.
Arnulfus, Abb. Atlianac. 200. n.
Arnulfus Abb. Castellionis. 224. n.
Arnulfus, frater S. Theobaldi reclusi.
Abb. S. Columbae Senon. 198. c.
377. c. n. Item Abbas Latiniacensis
simul et S. Columbae. 293. b. c. n.
Arnulfus, Abb. Troarn. 224. n.
Arnulphus, Imperator. 163. b. 171.
b. 470. n. 637. c.
Arnulfus Comes Pontivi. 574. d. n.
575. c.
Arnulfus, Cornes Chiniac. 149. d. 150.
a. b. 359. c. 362. a. n,
Arnulfus , Ernuldus , Ernuculus , Er-
miculus, Ermildus, Arnuculus, Bo-
loniae Comes, pater Mathildis. 295.
c. n. 296. b. c. n. 297. n.
Arnulfus I, Magnus , Comes Flandr.
421. b.
Arnulfus II, junior dictus, Comes
Flandriae , pater Balduini Barbati.
296. n. 344. n. 370. b. c. 374. b.
388. c. 389. n. 411 . a. 421. b. Fide
Arnoldus.
Arnulfus III. Balduini Montons, filius,
Comes Flandria;, à Rob. Fris, spo-
Hatus et occisus. 56. a. b. 64. c. d.
111. n. 128. c. d. 151. d. 152. a.
161. e. 162. a. 165. c. 169 b. 186.
c. d. e. 243. b. c. n. 2i7. b. 254. b.
c. d n. 344. n. 357. d. 363. a. 366.
a. b. n. 369. e. 375. b. c. n. 383. d.
384. a. b. 389. d. 390. b. 391. a. c.
d. 443. n. 482. a. nn. firfe Ernulfus.
Arnulphus II. Comes Ghisn. et Ard.
295. n. 305. n.
Arnulfus Cornes Gandav. 416. e. 417.
a.
Arnulfus, Comes. 356. d.
Arnulfus, Firmitatis Princeps. 423. d.
n.
Arnulfus alter , F^irmit. Princ. Nepos
Arnulphi. 423. n.
Arnulfus, Cantor Carnet. Fulberti
Episc. Discip. Monach. Uticens.
231. n.
Arnulfus filius Willelmi Talavat. Bc-
lism. et Gildeburgis. 40. d. 41. d.
224. b.
Arnulfus, fil. Will. Talavat. Belism. et
Mabilix. 42. d.
Arnulfus, fil. Will. Talavat. 339. d.
Arnulfus , pater Ilildeburgis uxoris
Will. Talavatii. 40. d.
Arnulfus de Arda. 111. c.
Arnulfus, Nepos "Y von. de Belesmo.
132. n.
Arnulfus Calvus , Bcnefact. Mon. Sa-
viniac. 200. b.
Arnulfus de Bclismo, fil. Rogerii de
Monte-Gom. Comes de Pembroch.
227. n.
Arnulfus de Magduno, Custos Ara-
basiae, filius Lconii de Magduno, et
pater Leonii. 273. b. c. 274. a.
Arnulfus, Andoanens. 390. n.
Arnulfus de AUlenardâ. 392. d.
Arnulfus Florinensis, pater Gerardi I.
Camer. Episc. 463. c. n.
Arnulfus, pater S. Theobaldi Provi-
niens. 478. a. c.
Arnulfus, Miles. 614. a.
Arj)inus, Harpinus. 385. a. n. Yide
Harpinus.
Arsias de Ponte. 397. c.
Arsiasmanus, Oculo-lupino cognom.
396. d.
Arsindis, uxor Will. III. Comit. To-
los. 418. n.
ArsindiSj uxor Hugonis Nob. Pictav.
138. c.
Arsindis, uxor Arnaldi-Mironis. 389.
n.
Arsinus Racha, Arsia seu Arsius Raca.
Praesul Aquensis. 395. b. n.
Arsinus, Toparcha de Neraco. 397. n.
Arsio de Olbion. 397. b.
Arsun, pater Garsani Bigorr. 115. b.
Arlaldus Episc. Gralianopol. 428. d.
Artaldus, Praeposit. Vienn. Eccl. 556.
c.
Artaldus, vir nob. frat. Agnonis, be-
nefact. Monast. Saviniac. 201. a.
Artaldus, Artauldus , filius Girardi
Comit. Comes Forensis. 200. n.
Arthaldus, fil. Cononis viri nob. 199.
e.
Arvegre , Rex Noric. ab Haraldo
Rege devictus et occisus. 212. b.
Arundell. Nobil. Commilito Willelm.
Conq. 50. n.
Ascelinus, Laudun. Episc. 626. d.
Ascelinus, Monac 528. c. 604. a.
Aschirius, bencf. Monast. Saviniac.
200. b.
Ascho, Ab. S. Michaelis ad Eremum.
218. c.
Ascilitinus Normannus, pater Richar-
di I. Com. Aversae in Apulia. 449.
n.
Asdegundis seu Aldegundis, fifia Wal-
berti Ducis Lothar. 374. c. n.
Asline, fil. Valerani Com. Mellent.
uxor Rogerii de Bellom. 329. a.
Aspercmound, Nob. Commil. Will.
Conq. 50. n.
Asperlengus. Norman, conjux Sprot»
viduae Guill. Long» Sp. 52. c.
Asperville^ Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Asso de Rambores. 599. d.
Astonis Lubancr de Varena. 398. a.
Astrudis Monacha S. Pétri Lugd. 200.
a.
Astrudis seu Altrudis, filia Maldega-
rii. 374. d. n.
Atbala, Athcla fil. Rob. R. Fr.' uxor
Bald. Com. FI. 380. c. 381. n. 383.
b. n. 388. d. Vide Adela.
Athanagildus Visigoth. Rex. 579. n.
Atho seu Alho. Fide Alho.
Ato. Ab. S. Michaelis in Eremo.
506.6.
Atonus , Procons. Nemaus. Princeps
Albiens. 420. b.
Atsor, Minister Anglus. 656. c.
Attila Rex Ilunnorum. 65. a.
Aubcrt, Abb. iMaj. Monast. 409. a. n.
Audebertus, Abb. S. Mich. in Eremo.
218. c.
Audebertus, Com. Petragor. 217. e.
Audebertus, Com. Marchiae , fil. Bo-
sonis, pater Bernardi. 218. b.
Audebertus , Com. Marchiae fil. Ber-
nardi. 218. b. 219. c.
Audebertus Cadenarius , Com. fil.
692
INDEX ONOMASTICUS.
Heliîe Comitis. 287. d.
Audeley , nob. Coinmil. Will. Conq.
50. n.
S. Audoenus Rothom. Ep. 72. a, 476.
n.
Auduinus, Alduinus. Aujioinus, Con-
sul Engolism. fil. Guill. 263. e. 264.
a.
Avenant, Nob. Corarail. Will. Conq.
50. n.
Avesgaudus seu Avisgaldus. Abb. S.
Pétri de Cultura Cenom. 32. d.
Episc. Cenom. 135. c. n. 251. n.
631. c. 632. a.
Avesgotus, fil. Vill. Sorengi. 41. e. 42.
a. b.
Aufredus, Monac. 648. c.
Aufridus Ceokesfot , Norin. 311. c.
Augerius, Abb. S. Pauli Narbon. 417.
b.
S. Augustinus. 28. c. d.
S. Augustinus, Angl. Apost, 94. e.
Augustinus, fil. Garsiae-fot Vicec. Le-
vitan. 116. d.
Augustus Irap. 262. c. 4H . n.
Avisgaudus , frater Gervasii Cenom.
Ep. 135. n.
Avitus Imp. 386. n.
Aumerle, Nob. Commil. AVill. Conq.
50. n.
Austerius, Dom. castri Mauritanie.
278. d.
Austindus, Archiep. Auxit. seu Aus-
cien. 394. n. 431 . d.
Awelina, soror Gunnoris Coraitissae.
57. e.
Awgers, Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Auvre, Anvre vel Alvered fil. Alredi
seu Ethelredi Reg. Angl. 339. a. b.
Vide Alfred. Amirus.
Auvre Gaiant, vel Gigant , Miles
Norm. Benef. j\}on. Cerasiac. 331.
d. n. Auvre de Guinguant seu Au-
vere. 324. c. d. n. Fide Alvredus.
Auxilia, uxor Bernardi de Pardilan.
396. e.
Aya seu Aiia, uxor Idulfi. 274. d.
Aylenardus, Archiep. Lugdun. 522.
d. Fide Alinardus.
S. Aymericus. fil. S. Stephani Hunga-
rise Régis. 294. c.
Aymo seu Haymo , Bituric. Archiep.
287. e. n. 387. e. 423. c. d. n. 589.
b. n. Fide Aimo & Haimo.
Aymo, Sedun. Episc. 428. d.
Aymo, Com. administrator Comitatûs
Alsensis. 421. n.
Aymo, fil. Aldoiiis. 608. a.
Aynardus, Monac. 615. a.
Aywardus , Rex Angl. 198. b. Vide
S. Eduard.
Azelinus. Com. TuUensis. 474. n
Axelmus seu Azelinus, Ab. de Monte
S. Joannis. 608. a.
Aïo, Episc. Sagiensis. 41. e.
Aïo de Stapris, testis in fundat. Eccl.
Watin. 106. c.
Azso, Marchisus Liguriae. 244. c. 632.
c. 633. e. 634. a.
Amo, Marchio Italiae. 68. d. 644. b.
B
B
_ C ATUHCENS is Episcopus. 420. b.
s. Babilas, Ep. Antioch. 263. b. n.
Baldericus, Tervan. Eccl. Cantor,
Scriptor. 122. a. n.
Baldricus, Leod. Ep. 376. d.
BaldricuSj Ab. S. Nicol. Andeg. 419.
b.
Baldricus, Ab. Burgul. Poët». 189. n.
425. n.
Baldricus, Abb. S. Viloni Virdun. 251.
n. Primus Ab. S. Agerici Virdun.
421. n.
Baldricus, qui et Lamberlus II, Com.
I.iOvan. 351. e. n. Baldricus cum Bar-
ba, frater Henrici Com. Lovan. 423.
a. 437. d. n. 637. c. Fide Lamber-
tus-Baldricus.
Baldricus , qui et Lambertus III, fil.
Lambert! II. Com. Lovan. 463. b.
nn.
Baldricus, Conestab. Phil. I. Fr. R.
111. b.
Baldricus, pater Hugonis Vicec. Ebo-
rac. 241 . n.
Baldricus Teutonicus. 229. b.
Baldricus de Balgenzaio, fil. Baldrici
Tsufonici. 225. n. 229. a. b.
Baldricus, frater Guillelmi. 606. e.
Balduinus , Ep. Noviom. et Tornac.
32. c. 111 b. 345. a. n. 392. c.
408. d. 416. c. 427. b. 473. e. n.
583. b. 594. b. c .599. c.
Balduinus, Ep. Leod. 201. b. c.
Balduinus , Capellan. Will. Nothi,
postea Ep. Ebroic. 52. c. 242. d.
364. b.
Balduinus I. Com. Fland. Ferreus
dictus. 108. c.
Balduinus III. Com. Fland. fil. Ar-
nulfi I. pater Arnulfi II. 389. n.
421. n.
Balduinus IV, Barbatus dictus, Fland.
Com. 123. a. n. 124. a. 142. a. c.
pater Bald. V. 255. c. fil. Arnoldi
seu Arnulphi II. 295. c. 297. c. 323.
d. e. filius Susannae seu Rosalae. 344.
d. 370. n. 380. b. 388. c Marchisus.
392. b. n. 399. b. 411. a. March. et
Com. Bello-barbus dictus. 461. a.
462. n.
Balduinus V. Fland. Com. Marchio.
7. b. d. 10. a. Waldevin. de Flan-
dris. 20. a.d.23. a. 33. a. d.Satrapa.
45. a. tutor Philip. I. Fr. R. 48. e. n.
pater Mathild. Angl. Reginae. 55. e.
56. a. 60. d. 63. b. n. Insulanus,
pater Bald. et Rob. 80. b. conjux
Adete. 105. d. 108. e. 109. a. c. e.
n. 110. c. d. n. m. b. n. fil. Bald.
Barb. 123. a. n. 124. a. 125. c. d. e.
126.a. n. 132. d.l33.n. I42.a.b.c.
146. a. 159. a. e. 161. d. 166. b. 168.
n. 169. a. 173. b. d. 180. b. 186. c
n. 192. b. 197. d. 198. b. 202. c. d.
206. e. 207. d. n. Corsil. FI. 209.
d. 212. a. c. 215. d. 216. a. 229. c.
d. 231. b. 234. c. 243. b. c. d. n
247. b. c. 249. d. n. 254. a. b. c. n.
255. b. c. 262. b. Dux. 294. a. 295.
a. 310. a. c. d. 311. b. 312. b. 323.
d. e. 334. c. 338. b. 344. d. e. n. 345.
a. n. 348. b. c. d. 354. c. 355. c. e.
357. c. 358. b. 361. c.363. a. 364. d.
365. ad. 370. c. 372. b. 380. c 381.
a. b. c. n. 382. a. d. 383. b. n. 385. d.
386. b. 388. d. e. 389. a. b. n. 392.
c.d. 413.C.415.C. d. n.4l6.b.422.
a. b. 423. a. d. 429. a. 430. n. 442. n.
462. c. n. Com. Paîatinus. 479. b. n.
480. b. n. 481. c. 486. d. n. 498. e.
499. n. 523. c. 563. e. 564 d. 570. n.
574. n. 575. a. c. 581 . n. 583. a. 599.
c. 604. b. 606. c.
Balduinus VI. cognom. Montensis, Com.
Fland. et Hannon. 56. a. 63. a. b.
64. a. b. c. Hasnoniensis. Marchisus,
pater Arnulfi et Bald. 108. b. c. d.
e. n. 109. a-e. n. 110. a-d. n. 111.
a. b. n. fil. Bald. Pii tutoris Philipp.
1. 133. n. 142. b. 144. b. conjux
Richildis. 151. d. 161. e. frater
Rob. Fris. 162. a. 164. a-e. 165. b.
169. a. n. 186. c. 198. b. 202. d.
243. b. 247. b. 254. b. c nn. 255. c.
344. n. 345. a. n. 356.6.357. d.363.
a. 365. a. d. 366. a. 369. e. 370. c.
374. b. 375. b. 380. c 381. a. 383.
a-d. n. Cum-niso. Ibid. 384. a. 388.
d. 389. d. 392. c. d. 415. c. 480. n.
481. c. 482. n.
Balduinus II. Hann. Com. fil. Bald.
VI. Fland. Com. et Hann. I. Nepos
Rob. Fris, et Mathild. Angl. Reg.
47. c. fil. Richildis, frater Arnulfi.
111. n. fil. Bald. Mont. 142. b. 186.
c. e. 243. c. e. 254. b. d. n. 344. n.
357. d. 363. a. n. 360. a. b. 369. e.
375. b. c. 383. d. 384. b. 389. d.
391. d. 482. n.
Balduinus III. Com. Hann. fil. Bald.
H. 374. b.
Balduinus Com. fil. .A.rnulphi III. FI.
Com. 369. e.
Balduinus HoUand. Com. seu Mo-
riennae, pater Bertae uxoris Phil. I.
Fr. R. 276. b. 385. d. 410. b. 412.
c. Fide Florentins Dux Frisiae.
Balduinus Com. Bolon. fil. Guidonis.
al. Arnulphus vel Ernuculus. 303. n.
346. a. b. Fide Arnulphus.
Balduinus. fil. Eustach. Com. Bolon.
Rex Jerosol. post fratrem Godefri-
dum. 174. c. 206. a. n. 240. a. 301.
n. 304 a. 370. b.
Balduinus Ghisn. Com. fil. Eustac.
Com. Ghisn. lll. c. 297. d. 298. a.
c. d. n. 304. e. 305. a. n. 307. c.
Balduinus Com. Pontivi. 574. d. n.
Balduinus Gandensis, Dom. Alost. fil.
Radulph. frater Gisleberti. 106. c.
lU.c. 392. nn.
Balduinus de Molis, fil. Gisleberti Com.
frater Richard!. 58. a. 234. e. Prises
Exoniae. 240. b.
Balduinus Cancell. Henrici I. Fr. R.
345. n. 560. c. 562. <:. A. e. 566. d.
570. a. 572. e. n. 573. d. n. 576. a.
577. b. 578. c. 580. b. 585. c. 589.
c. Bauduinus. 590. c 592. b. d. 593.
c. 595. c. 597. b. 598. a. 599. a.
602. a. 604. e. 606. b.
Balduinus Conis'.ab. 578. c.
Balduinus de Crispiaco. 599. d.
Balduinus senex de Marquisia , fil.
Gaufridi, pater Balduini. 304. e.
Balduinus, fil. Balduini senis de Mar-
quisia. 304. e.
Balduinus de Revers, Nob. Norm. 46.
a. 58. b.
Balduinus Advocatus Tornac. postea
Monac. 254. d. 255. a.
Balduinus de Uphen seu Uphera. 307.
d. n.
Balduinus pater Bald. de Claromonte.
424. d.
Balduinus de Claromonte. fil. Bald.
424. d.
Balduinus de Horia. 253. d.
Balduinus de Exclusa. 304. b.
Balduinus, Major Abbatiae S. Saviniani
Senon. 198. c.
Balduinus , frater Hugonis Pincernae.
5S4. d.
Balduinus de Wallincorte. 599. d.
Balduinus de Mamwalt. 392. b.
Balduinus Praepositus , testis in Dipl.
Henr. pro Abb. S. Germ. Paris. 614.
a.
Balduinus, Mil. 609. e. 611. b.
Balduinus, Monac. S. Dion, in Franc.
Medicus S. Eduardi Angl. Régis.
656. c.
Balduinus, fil. Winemari Gandav.
Monac. S. Pétri Gand. postea Miles.
298. c.
Balduinus, testis in Dipl. Henr. pro
Abb. S. Benigni Divion. 615. a.
Balduinus , testis in Dipl. Henr. pro
Abb. S. Medardi Suess. 582. a.
Balduinus , testis in Dipl. Henr. pro
Abb. S. Pétri Carnut. 604. a.
Balduinus, fil. Letrae, testis in fundat.
Eccl. Watin. 106. c
Balduinus, Clericus. 583. b.
Ballbasar, Rex Gentilis. 496. e.
Baltildis Reg. uxor Clodovei II. 624.
b.
INDEX ONOMASTIGUS.
693
Bancstre, Nob. Commil. VVill. Conq.
50. n.
Barbason, Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Barbayon, Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
S. Bardo. Mogunt. Archiepisc. 73. c.
162. d. 164. c. 418. d. 641. d.
Bardolf. Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Bardonnus de Conniaco. 289. c.
Barno de Glotis, Praepositus Osberni.
37. e
Bartholomeus, Arcbiep. Turon. 32. c.
117. n. 169. d. 348. a, 429. n. 524.
a. b. 590. b.
Bartlioloraeus, Ep. Laudun. 359. c.
Bartholoin%us . Ab. Majoris-Monast.
271. e. n. 272. d. e. n.3i3. n. 432.
d.
Basilia, filia Girard! Flatelli. 58. a.
Basset, Nob. Coramil. Will. Conq. 50.
n.
Baylife, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Bayons^ Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Bcatrix, soror Hugon. Cap. Reg. Fr.
uxor Frederici senior. Ducis Mosell.
mater Theoderici Ducis. 152. c. n.
249. c. 251. n. 368. c 369. e. 370.
n. 452. nn.
Beatrix, filia Frederici junior. Ducis uxor
Lotbar. iMosell. et Malhildis senior.
1". Bonifacii Marchis. Ital. 2o. Gode-
fridi Gibb. filii Godefridi seu Gotbe-
lonis, mater Mathildis Comitissae. 20.
n. 21. e. 22. a. 23. a. 61. a. b. c.
68. a. 151. b. c. n. 164. d. 216. a.
249. c. n. 262. c. n. 230. b. n. 251.
n. 355. c. 356. b. c. d. n. 370. a.
429. b. 452. d. 453. a. d. nn. 642.
e.
Beatrix, Marcbisa, filia Sigefridi. 150.
d. 350. b.
Beatrix, filia Eustacii Comit. Ghisn. et
Susannae. 297. d.
Beatrix, amita Roberti Norm. Duc.
prima Monasterii-Villaris Abbatissa.
420. n.
Beatrix, filia Guidonis Comit. Bolon.
uxorFrisii. 303. n. 346. b.
Beatrix, filia Ludovici Comit. et Sophiae,
soror Friderici Marcbion. uxor Ber-
toldi Ducis. 26. e. 27. a.
Beatrix , uxor Raymundi I. Comit.
Substantion. 416. d. n.
Beatrix, Comitissa Cabilon. 550. d.
553. a.
Beatrix de Roceio vel de Hainaco, [Hai-
naut), uxor Ebali de Roceio. 339.
a. b. 362. c. n.
Beatrix, uxor Falconis de Jaliniaco, ma-
ter Gulferii atque Iterii. 112. n.
Beatrix, filia Cbristiani de Valencenis,
uxor Gulberti de Huglevillâ. 246.
d.
Beatrix filia Gulberti Mil. Norm. et
Beatricis. 246. e.
Beatrix, uxor Gofridi de Castro-Gunte-
rii. 268. b.
Beatrix, filia Fulconis. 359. d.
Beatrix, filia Domini de Walecourt aut
Walencourt. 374. b.
Beda Venerabilis. 359. e.
Béer, Nobil. Commilito Will. Conq. 50.
n.
Bego, Conch. Abb. 433. n.
Beke, Nobil. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Belasysc , Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Bcliardis, uxor Raimundi Comit. Car-
cass. 419. e.
Belinus, Clericus. 590. d.
Belomy, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
Bellaius , Domin. Monsterioli Castri.
280. a.
S. Benedictus. 13. c. 390. n. 483. b. c.
d. 484. a. b. c. d. 485. a. b. c. e.
486. a. 487. a. c. d. 489. a. e. el
alibi pluries.
Benedictus Papa VIII. 395. d. n. 459.
n. 615. d.
Benedictus Papa IX. 73. b. 172. c.
261 . b. c. 352. d. e. 415. b
Benedictus Papa X. Antipapa. 14. a.
62. b. 219. n. 293. a.
Benedictus 1, Avenion. Episc. 291. n.
509. d. 516. b.
Benedictus , Episc. Cornugalli* , fil.
Orscandi Episc. 372. b.
Benedictus, frater Hoëli Comit. Abb.
Kemperleg. 372. b.
Benedictus , Abb. S. Maxentii Pict.
120. a. 221. b.
Benedictus, Abb. Rothon. 371. n.
Benedictus. S. Audoëni Rotomag. Mo-
nacb. 379. d.
Benedictus, Sacerdos. 378. <;.
Benno, Scriptor. 261. n.
Benno, sive Bernbardus, Dux Saxon.
fil. Herimanni. 421. b.
Benno, Dux Saxonise. 616. b.
Benzelinus. 574. d. 373. c. 580. a.
Beorn., consobr. Swani filii Tosti (vel
Godwini Comit.) 311.
Beraldus, Beroldus , Suession. Episc.
418. b. 42l.a.581.c. 582. c.583.a.
Beraldus , fil. Geraldi de Crosent et
Eblenas , Dominus Burgi S. M. de
subterraiieâ. 288. b.
Beraldus, fil. Beraldi. 288. b.
Beraldus, fil. Raymundi et Briciae. 288.
b.
Beraldus, de Dunis. 372. e. n.
Berardus, Cornes Rodanens. pater Na-
zara;. 200. d.
Berardus, vir nob. benefact. Mon. Sa-
viniac. 200. d.
Bercherus, Senoniens. Abb. 369. b. c.
Berengarius, Episc. Elenens. 514. a.
Berengarius , Guifredi , Episc. Gerun-
dens. 190. b. 510. a. 514. e.
Berengarius, Rex Italiaa, pater Rozalae
uxoris. Arnulphi II, Comit. Flandr.
344. n 388 c.
Berengarius, Rex Italiae, pater Juncae
uxoris Gozelonis Ducis Lotbar. 301 .
n.
Berengarius , fil. Raymundi-Borelli ,
Cornes Barcinon. 289. d. e. 290. a.
b. 420. a.
Bcrengarius-Raymundi fil. Raymundi-
Berengarii, Vetuli dicti. 290. c.
Berengarius, Vicecomes Narbon. 417. c.
514. e. n.
Berengarius , Cornes Britonum. 325.
n.
Berengarius , occisus in Tolos. Prov.
181. n.
Berengarius, Sacerdos. 444. a.
Berengarius de Orcario. 239. a. b.
Berengarius, Beringerius, ïuron. Eccl.
Canon. Andegav. Arcbid. Famosus
sui Sceculi Magister et Heresiarcba,
23. a. 24. d. e. 25. en. 70. n. 161.
c. 164. c. 169. d. 191. b.c. n. 219.
d. n. 242. c. 284. d. e. n. 295. a.
344. d. 349. a. 354. d. e. n. 355. a.
358. a. 382. b. 427. a. 430. d. n.
438. n. 497. c. nn. 498. b. 500. b.
501. d. 523. n. 524. b.c. d. n.
525. a. b.n. 527. a-e.528. b-e. 529.
a. c. d. e. 530. a-e. 531. a-e. 532.
a. c. d. e. 533. a.
Berig, Gothorum Rex. 623. c.
Berlalus, Baro. 507. a.
Bcrlaesus II. de Monasteriolo. 429. n.
S. Bernardus. 520. a.
Bernardus, Cardinalis Diac. 69. c.
Bernardus, Biterrcns. Episcop. 514. e.
Bernardus, fil. Hug. Vice-com. Com-
born. Monachus Solcmniac. Abb.
Belliloci Lemov. Episc. Cadurc. 503.
d. n.
Bernardus, Episc. Lascur. 117. c.
Bernardus, Episc. Lutevens. 513. c.
Bernardus, Regens. Episc, 513. c.
Bernardus, Abb. Cellae-Bobini. 42i. c.
d.
Bernardus, Abb. Madiran. 117. a. b.
Bernardus, Abb. S. Pétri Cell. Trecens.
583. n. b.
Bernardus. Abb. S. Victoris Massil. 69.
c. 434. b.
Bernardus, Abbas, 417. c.
Bernardus, fil. Stephani Reg. Hung. et
Giselae. 370. d.
Bernardus, Princeps de Andusiâ. 417,
c.
Bernardus, Dux Saxonum. 390. b. d.
ride Benno et Bernbardus.
Bernardus , Arraaniac. Comes. 116.
b. n. 117. a.
Bernardus Guifredi, Comes Betrgitan.
290. b.
Bernardus-Centuilus, Comes Bigorr. 1 15.
a. 116. a. b. d. n. Bearn. Vice-Com.
117. b. n.
Bernardus, scindens fcrrum, fil. OH-
bani, Comes Bisulduni. 289. e. 290.
a.
Bernardus-Guillelmi, Comes Bisuld. fil,
Guillelmi Bcrnardi cognom. Grassi.
291. a. b.
Bernardus , Comes Marchiae Lemov.
290. n. c.
Bernardus Comes Substantion, 416. d.
n. 418. a.
Bernardus-Guill. Comes. 396. a.
Bernardus Rodgerus, Comes, pater Gil-
bergae uxoris Ranimiri. 116. n.
Bernardus, fil. Arcbambaldi IL Vice-
Com. Comborn. et Rotbergae. 289.
b.
Bernardus, Vicecora. Nemaus. 422. c.
424. a.
Bernardus, Vice-Comes , in Vasconiae
Provinciâ. 395. d.
Bernardus. fil. Audeberti, pater Aude-
bcrti Corn. Marchiae. 218. b.
Bernardus-Aimardus. 422. c.
Bernardus, fil. Arnaldi, Milit. 396. c.
Bernardus, Miles, et Domin. Castri Bar-
ris-montis. 198. a.
Bernardus Desbornamers. 397. b.
Bernardus Forto de Estamvillâ. 397.
b.
Bernardus, fil. Gulberti de S. Galerico
et Papiae. 246. c.
Bernardus, fil. Remundi de Lavarmac.
396. d.
Bernardus, de Nauz., fil. Adrardi de
Barbares et Constantiae. 201. a.
Bernardus, fil. Goisfredi de Novo-Mer-
cato. 246. d.
Bernardus de Pardilan. 396. e.
Bernardus Rumpbator, Benefact. Mon,
Saviniac. 200. b. n.
Bernardus Ramont. 397. e.
Bernardus de Taurinaco, Miles. 397. e.
398. a.
Bernardus, frat. Roberti II, Abb. Cor-
meriac. 429. a.
Bernardus, senior seu Dominus Sivriarci
inAquit. 535. c. d. 536. a. b, c. d,
e.
Bernardus, Praepositus. 594. d.
Bernardus, vir nob. Bigorr. 116. d.
Bernardus , nob. Commil. Willelmi
Conq. 30. n.
Bernardus, avunculus Will. palris Ri-
cbardi. 627. e.
Bernardus, Cleric. Virdun. 144. b,
Bernardus Oddo. 397. b.
Bernardus. 433. a.
Bernardus. 613. a.
Bernât Ardui de Bolays. 397. d.
Berncrius , Abb. Trenorc. 112. b. c.
Zzzz
694
INDEX ONOMASTICUS.
Bernerius de Liberimonte. 599. <1.
Beruenis, Abb. Mosom. 319. a.
Bemerus, Sacerdos, 594. d.
Bernerus, Cleric. Vini. 144. b.
Bemerus, patcr Walteri. 606. b.
Bernhardus, Abb. Alassil. 25. a. Fide
Bernardus.
Bernhardus Dux, frater Dietraari Coniit.
60. c. Fide Benno. Bernar-
dus.
Bernhardus, frater Gislae Iraperatr. 418.
a. J^ide Benno. Bernardus.
Berno, Abb. Augiae. 18. c.
Berno, Abb. Vezeliac. 385. a.
Berno, Abb. Vindocin. 30. e. 31. a.
Berno. 420. n.
Bernoldus, Praepos. Prior sou Abb. Wa-
tin. Mon. 108. a.
Bernoldus, fil. Norberti, testis in fund.
Eccl. Walin. 106. d
Bernoldus, fil. Radulfi, testis in fun-
dat. Eccl. Watin. 106. d.
Beroldus, Suession. Episc. 522. c.
Berta, Bertha, filia Ottonis March. Ital.
et Adheleidis, uxor Henrici IV. Ger-
maii. Reg. et Imper. 62. d. 263. a.
b. 361. d. 416. a. 433. c.
Barta, filia Conradi Reg. Burg. et Ma-
thildis Sororis Lotharii Franc. Reg.
uxor Odonis I. Comit. Carnot. Blés.
et Turon. posteà Roberti Franc. Ré-
gis, à quoseparata fuit j)ro])ter afti-
nitatein. mater Odonis Cainpaniens.
117. d. 143. c. 370. b. 478.
n.
Berta, Bartha , Bertha, seu Mechtildis,
filia , juxtà quosdam Balduini, sed
meliùs Florentii Frisiae et HoUandise
Com. uxor Philippi I. Franc. Régis.
63. n. 157. e. 159. e. 255. a. n.
276. b. 383. a. 384. e. n. 385. d. 394.
a. 396. b. 410. b. 412. a. c. 486. d.
Berta, uxor Rodulphi II. Burg. Reg.
posteà Hugonis Italia; Reg. 544. n.
Berta, Comitissa (in Brigiû) 247. a.
Berta, Berlha, Odonis Camp, filia, uxor.
1». Alani Ducis Brit. 2°. Hugonis II.
Comit. Cenoman. mater Herberti ju-
nior. Com. Cenom. 29. a. 136. n.
231. d. 244. b. 390. n. 633, d.
e.
Berta, filia Simonis de Monte-forti, so-
ror Almarici. 57. a.
Berta, Bertha, uxor Rogeri Comit. S.
Pauli. 306. n.
Berta, Berlha, uxor Goffridi Bastardi.
Comit. Britann. 281. a.
Berta, Bertha, uxor Hugonis Bardulphi.
373. n.
Bertholdus. Vide Bertoldus.
Bertilla, Bertilia, uxor S. VValberti Du-
cis Lothar. 374. c. n.
S. Bertinus. 421. b. "
Bertoldus, Episc. Tull. 152. b. c. d.
355. b.
Bertoldus, Bertholdus, Dux in Germa-
nia, filius seu potiùs gêner. Ruodol-
phi Suaviae Ducis, Henrico IV. ex-
communicato, in linperatorem à Gre-
gorii VII. Fautoribus electi. 25. d.
67. c.
Bertoldus, Dux maritus Beatricis so-
roris Friderici Marchion. 26. e.
Bertoldus, Bertholdus, Cornes Sabau-
dise. 546. a. n. 547. a. n. 556. n.
BertoldnSj Bertholdus, Constant. Presb.
Scriptor. et Continuator Chronici
Hermanni Contracti. 23. et stqq. et
alibi pluries .
Bertrada, Bertradis, Bertranda, filia Si-
monis de Monteforti, uxor Fulconis
Rechin Comit. Andegav. posteà Phi-
lippi I. Franc. Heg. 186. e. 275. d.
n. 358. a. nn.
Bertrada, pro Anna Franc. Reginû. 247,
b. Fide Anna.
Bertrada , uxor Venerandi Advoc.
Virdun. 250. d.
Bertradus, Sacerd. 378. c.
Bertram. Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Bertrandus Episc, Magalon. 434. d.
Bertrandus de Olbion. 397. b.
Bertrannus, Mimatens. Eccl. Archid.
428. d.
Bertulfus, Abb. S. Eucharii Trevir. 462.
b.
Bibo, Tull. Ep. Cancell. Henr. IV. Imp.
62. d. 195. c. Fide Pibo.
Bier^ dictus Costae ferrese. fil. Lothroci
Régis Noricor. seu Danorum. 622. e.
623. e. 626. a.
Biligrinus Colon. Metropol. 640. c.
Fide Piligrinus.
Biota , filia Herberti Evigilant-canem
Cenoman. Com. soror Hugonis, uxor
Galterii Pontesiensium Com. 231. d.
232. a. 632. c. 6.34. c.
S. Birinus. 128. n.
Bladinus, fil. Adrardi de Barbares. 201.
a.
Blancha , soror Gofridi Com. Andeg.
uxorGuill. Com. Arelat. mater Cons-
tanliae Fr. Reg. 418. d. n.
Blanchia (falfà dicta) uxor Hugonis
Capeti. 279. n.
B. Blandinus Anacbor. Brieg.. 440. a.
Blundell. Nob. Commil. Will. Conq.
no. n.
Boaniundus Fide Boemundus.
Bodera. 382. b.
Bodo, fil. Landrici Coinit. 418. n.
Boellus, Cornes Nannet. 280. c.
Boemundus, Boamundus, Bojaraundus,
Buamundus Princeps, Dux. Apuliae,
AntlochenuF. 213. n. 338 c. 352. a.
357. e. 383. b. 384. e. 452. a.
n.
Bohun, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Bojamundus. fide Boemundus.
Boldravan, fil. Letrae. testis in fundat.
Eccl. Watin. 106. c.
Boldravan, fil. Stulard, frater Habaga-
rii , testis in fundat. Mon. Watin.
106. d.
Bolislaûs, fil. Casimir! Duc. Polon. 423.
b.
Bona-Vicina de Pontibus, filia Guido-
nis. 275. n. 276. a.
Bondeville, Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Bonel de Bonnefont. 397. b,
Bonel de la Roche. 397. c.
Bonifacius, Abb. Vezeliac. 384. e.
Bonifacius , Italiae Marchio , Beatricis
maritus, pater Mathildis. 20. e.21. e.
61. a. c. 68. 151. n. 164. d. 189. a.
216. a. 249. en. 250. b. 251. n. 262.
C.355. c. 356. b. c. 370. a. 429. b.
452. d. 433. a. b. 492. n. 642. e.
Bonifacius, puer, fil. Bonifacii March. et
Beatricis. 22. a.
Bonifacius, Castellanus. 391. a.
Bonus-par^ Consanguin. Sancii Nob.
Bigorr. 116. a. b.
Bonvilc, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Bonylayne. Nobil. Commil. Will. Conq.
50. n.
Boppo, Poppo. 73. c. fide Damasus
Papa II.
Borchardus, Arcb, Lugdun. Fide Bur-
chardus.
Borellus de Mosteriolo. 372. e. n.
Boso, qui praeest Sanctonibus. 217. c.
Boso, pater Audeberti I. Com. Marchiae.
218. b.
Boso, Prior S. Germ. Aulissiod , 648.
c.
Boso, Prior Madiran. Mon. 117. b. c.
Boso Vice-Comes, Aquit. Comit. Vassal-
lus. 534. b.
Boso, pater Galdrici. 648. a.
Boso, fil. Guillelmi de Torenâ. 289. b.
Boso, vir illustris de Closis. 282. d.
Boso Miles. 609. e.
Boso. 594. d.
Bovo, S. Bertini Abb. 380. d. n. 381. c.
d. n. 382. a. b. c. n.
Bovo, Abb. Hasnon. 111. a.
Bovo, Praepositus Hasnon. 110. d.
Bowlels, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Bovrser, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Brand, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Braybuf, Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
Breton, Nob. Commil. "WiU. Conq. 50.
n.
Bricia de Exigento , uxor Raymundi.
288. b.
Briennus , fil. Eudonis Ducis Brilan.
Minoris. 24. c. 53. c.241. c. 630. b.
Brihtric , Minister Angl. 656. c.
Brisca, filia Sancii Ducis Wasconiae ,
uxor Will. M. Aquit. Ducis, mater
Odonis Ducis Aquit. 119. d.
Brischita de Forces. 396. c,
Brochardus, Archiep. Lugd. Fide Bur-
chardus.
Brochus, Nob. Commil. Will. Conq, 50.
n.
Broune, Nob. Commil. Will. Conq. 50.
n.
Brunicendis, seu Ilumberga, fil. Ade-
mari Vicec. Lemov. uxor Archam-
baldi Barbati. 289. c.
Brunichildis Uegina Fr. 565. n. 579.
c. n.
Bruno, fil. Ottonis P'r. Ducis, Papa sub
nomine Gregorii V. 2. b.
Bruno Leucorum seu ïuU. Ep. qui et
Papa Léo IX. 13. d. 14. b. c. 20. c.
21. b-e. 60. c. d. Brunus. 73. c. 134.
b. 152. d. 1,-3. a. b. 164. b. 171. b.
172. h. n. 222. b. 246. b. 250. d.
254. b. 262. a. b. 286. a. 351. c. 353.
c. d. 355. b. 368. b. 369. a. b. nn.
425. b. 426. c. d. e. 427. b. c. d. n.
428. e. 464. a. 474. n. 641. b. d. e.
642. d. e. Vide Léo IX.
Bruno, Archiep. Colon, frater Ottonis.
M. 132. n.
Bruno, Trever. Archiep. 74. n.
Bruno Andeg. Ep. 219. a. 497. c. d. n.
498. b. qui et Eusebius. 524. c. 527.
a. c. 528. d. 529. a. e. 530. a. b. d,
531. c. 532. e.
Bruno, Lingon. Ep. 321. n. 532. n.
Bruno, frater Henrici Imp Ejiisc. Au-
guste Vindelicœ. 616. a. 617. d.618.
b. 619. b.
Bruno, Mindensis Praesul. 640. c.
Bruno, Pseudo Episc. Met. 26. a. b.
Bruno, Dervensis .\bb. 432. n.
Bruno de Bruneswic, Comes. 418. a,
BrunOj Comes. 640. b.
Buamundus, Roberti Guiscardi ex Ab-
deradâ filius. Fide Boamundus.
Buroardus, fil .\imonis de Gastro-Ledi,
frater Gervasii Arch. Rem. Avus
Mathildis uxoris Eiiae Com. Cenom.
444. d. n.
Buchardus, Burcardus de Monthesauro,
vel Monle-Saurio, fil. Rogerii Dia-
bolerii. 257. c. 238. e. 259. a. etseqq.
274. b.
Buchardus, Comes. 332. a.
Buchardus. 609. a.
Budicus, Episc. Nannet. 412. d. Fide
Pudicus.
Budicus, Comes Nannet. 412. d. 278. b.
279. c. d.
Buflesdoc, seu Jeroslaiis, Rex Russ. pa-
ter Annae uxoris Henrici I. Fr. Reg.
213. a. Fide Jeroslaus.
Bulmere, Nob. Commil. Will. Conq.
50. n.
INDEX ONOMASTICUS.
695
Burchardus. Burcardus Archiep. Lug-
dun. Abb. Agaun. frater Rodulphi
Keg. Provinc. Archicanc. Burg. iii.
c. n. 539. d. e. 341. d. 5U. d. n.
545. a. 5i7. c. 548. d.
Burchardus, Vienn. Arch. 348. d. 551.
b. 556. n.
Burchardus , Ep. Augustanus, et Ar-
chiepiscopatûs Lugdun. invasor,
Nepos Burchardi Arch. Lugdun.
144. d. n. Vide Burghardus.
Burchardus Vetulus, Paris, et Corboili
Cornes, pater Rainakli Paris. Episc.
31. c. 505. d. 596. b. n.
Burcliardus , fil. Adelae , Vindocin.
Cornes. 31. d. 271. n.
Burchardus Comes, fil. Falc. Coin.
cognom. Anseruli. 30. e.
Burchardus seu Burcardus de Monte-
corneto. 399. d.
Burchardus, Cornes. 15. b.
Burchardus, Vice-Coines. 393. n.
Burchardus, Clericus. 583. b.
Burchardus de Monthesauro. Vide Bu-
chardus.
Buchardus. 558. d.
Burckardus, ahàs Kebehardus, Episc.
Radesbon. 616. a.
Burechardus de Monte. 594. d.
Bureilina familia. 431. a.
Bures, Nob. Comin. Will. Conq. 30.
n.
Biirg, iNob. Comniil. Will. Conq. 30.
n.
Burghardus^ Episc. Augustanus et Ar-
chiepiscopatus Lugdun. invasor. 18.
d. e. faille Burchardus.
Busshy, Nobil. Coramil. Will. Conq.
50. n.
Buttecourt, Nob. Comin. Will. Conq.
50. n.
Byseg , Nob. Commil. Will. Conq.
"50. n.
L( 4 A H. 496. d.
Cadelo de Bielmont. 599. d.
Cadelo. 608. e.
Cadvalonus I, Abb. Rotonens. 371. d.
Cadvalonus II, Abb. Roton. 371. e. n.
Cœsar. (C. J.) 188. n. 244. d. n.
Caesarius, Ainbasiac. 274. c.
Caïn. 423. b.
Calixtus Papa II. 182. n. 530. b.
Callus, Vicecomes de Oënais. 373. b.
Camdenus Scriptor Anglus. 637. a. c.
Camo de Treniblod, fil. Eggefridi, testis
in fundat. Eccl. Watin. 106. d.
Canel, Corn, de Longueville , Miles
Robert! Ducis Norm. pater Guifardi.
325. b.
S. Canutus Rex Dan. Cnulh, Cnuto.
156. c. 186. d. 187. b. c. 210. a. 315.
c.
Canutus , Chunutus, Cnitto, Cnud,
Cnut, Cnuth, Cnutto, Conic, Cu-
nic, Cuino, Knuth, Rex Dan. et
Angl. Magnus dictus. 3. c. 3, a. d. n.
6. a-d. n. 18. d. 36. c. 37. a. 40. b.
73. a. b. 101. b. 148. a. b. 166. b.
167. a. 173. c. 174. b. 206. d, 213. e.
248. b. 263. b.282. a-d. 283. b. 309.
b. c. n. 31 1 . c. 351 . b. 400. a. b. nn.
420. a. c. 428. a. 508. e. 637. c. d.
640. b. Vide Kanutus.
Capetii, 361. e. 362. a. b. Capetiani.
563. c.
Carolingici, Carolingi. 561. e. 362. b.
571. n.
Cardus Calv. Rex Fr. et Imp. 58. n.
170. b. 349. c. 390. n. 441 . d. 503. c.
n. 574. d. 386. n. fide Karolus.
Carolus Crassus, Rex Fr. et Imp. 453.
c.
Carolus iMagnus, Cliallemaigne, Rex
Franc, et Imper. 2. c. d. n. 188. n.
203. e. 239. e. 244. b. 248.a.261.a.
b. 282. n. 325. n. 343. n.383. d. n.
386. n. 519. b. 584. n. 583. d. 617.
b. 618. a. ride Karolus.
Carolus .Martellus. 386. n. 454. b. n.
Carolus, dictus Simplîx, Rex Franc. 181 .
d. 208. c. 212. c. 324. n. 470. n.
583. n. Fide Karolus.
Carolus, Rex Franc. 520. a.
Carolus. Rex Franc. 577. d. n.
Carolus Dux Lotharing. I, Lotharii
Reg. frater, pater Ottoriis II. Lothar.
Ducis. 201. n. 205. e. 301. n. Fide
Karolus.
Carolus , Flaiidriae Comes , S. Canuti
Régis Dan. fil. 186. d.
Carolus, Comes , fil. Adalae. 337. d.
Cato. 186. n.
S. Caydocus.134. d.
Cecilia, seu Caecilia. fil. Will. Xothi,
Monialis S. Trinit. Cadom. 47. e.
Abb. ejusd. Monast. 189. b. n. 212.
d. 231. b. 241. c. 247. c. 316. c. 338.
e. 442. n.
Centullus, Com. Bigorr. 117. a. Fide
Bernard us.
S. Cerenicus, Ab. Fundator Monast. sui
nomiiiis. 229. n.
Chana . soror Gofridi de Calvomonte.
258. a.
Cliardré seu Ilardre^ Miles du Bensin,
Nepos Griinont du IHesyeù. 333. b.
Childebertus I. Fr. R. 573. n. 579. n.
Childebertus III. Fr. R. 605. n.
Childcbrandus, fil. Pip. Herist. 386. n.
Chono seu Chuno vel Cuono, fil. Otto-
nis Lucis Franc, pater junioris Chuno-
nis. 2. b. 370. c.
Christina, fil. Eduardi filii Edmundi II.
Angl. Reg. Sanctimon. apud Rames.
176. a.
Christianus de Valenceuis , illustris
Tribunus. 246. d.
Cbunanus, Chuningus, Conan. Com,
Britan. 50. b. c. d. Fide Conanus.
Cbunegunda, Chunigunda. etChunegun-
«dis, fil. Sigifr. Com. Lucilimb. soror
Theod. Met. Ep. uxor llenrici II.
Imp. l.a. 59. n. 62. n. 213. d. 417.
d. 615. d. 617. a.
Chunegundis, uxor Bald. IV. FI. Com.
370. c,
Chunegundis filia Henr. Lovan. Com.
et Gerbergae. 370. a.
Chunelinda, Conilda, Bonilda, Gonilda,
Chunelindis , Chunihildis , Cunig.
fil. Cnutonis Angl. Reg. uxor llen-
rici III. Imperat. 5. a. c. 18. d. 19.
a. 214. a. b. 282. b. c.
Chuno seu Cuno Wormatiensis , Dux
Francorum. 2. a. 3. c.
Chuno Major, fil. Iletzel, Rex Germ.
Imp. qui et Conradus Sal. Fide Con-
radus.
Chuno junior , seu Cbuono minor,
Patruelis Chunonis Majoris seu Con-
radi Imp. 2. b. c. 616. c. e. 617. a.
Dux Fr. 618. a. Dux etiam Uistrian.
seu Carintan. Ibid. e Vule Conradus.
Cicero, Orat. Rom. 430. d.
S. Ciriacus Martyr. 641. b.
Citellus, Princeps Norman, in Apulia.
332. a,
Clarboldus , Pincerna Balduini V. FI.
Com. 345. n.
Clarboidus. Benef. S. Salvii Monter. 574.
d. 575. b.
S. Clarus, Ep. Andeg. 287. b.
Clarius, Mon. S. Pétri Vivi Senon.
Scriptor. 196. a. 308. n. 309. nn.
481. n.
Claudius Imp. 179. n.
Clemens I. Papa, S. Peiri Successor.
469. b.
Clemens II, Papa, anteà Siiidegerus.
14. a. 19. e. 20. b. 29. d. 73. c.l44.
b. c. 218. b. 261. d. n. 262. a. 333.
c. 415. b. 527. b. Fide Suidegerus.
Clemens Vllf, Papa. 514. d. n.
Clemens X. Papa. 355. n.
S. Clemens, primus Met. Ep. 199. b,
4.36. a.
Clemens, Cavillon. Ep. 513. c.
Clemcntia, uxor 1". Hugonis senisCora.
S. Pauli. 2°. Arnoldi Cora. Ardensis,
306. b. c.
S. Clodoaldus, velChlod. 579. n.
Clodoveus I, Mag. Fr. R. 571. b. 373.
n. 579. n.
Clodoveus II, Fr. R. seu Chlodov. 584.
n. 624. b.
Clotarius I, Fr. R. 373. n.v382. n.
Clotarius III. Burgund. et Neust. R.
Clodov. II. fil 584. n
Conanus, Britanniae Comes et Dux, fi-
lius Alani III. 29. a. 30. b. 50. b-d.
53. c 168. e. 234. a. 270. n.277. a.
b. 412. e. n. 413. a. n. 426. c. e.
430. a. 432 a. 433. a. 633. e. 634.
c. 646. a. b. 651. n.
Conilda, filia Canuti Reg. Dan. et Angl.
uxor llenrici III. Imp. Fide Chune-
linda.
Connigund. uxor llenrici II. Imper.
Fide Cbunegunda.
Cono, Cuno, Cuono, Conradus, Colo-
niens. Praepos. designatus Archiep.
Trevirens. et Martyr. Fide Con-
radus.
Cono, S. Bertini Abb. 392. d.
Cono, Rector seu Abb. Busendorff. 462.
a.
Cono, Cuno, Cuono, Cuonradus. Con-
radus Imper pater Henrici III. Vide
Conradus.
Cono, Cuno, fil. Gozelonis Comit. Bo-
haniae. 360. c.
Cono, Comes Deonanti. 253. n.
Cono, Comes, fil. Radulphi Casiellani.
362. c.
Cono, fil. Eustachii I. Fieln. 302. n.
Cono, vir Nob. pater Adalgaldi, Cono-
nis, Roberti, Widonis et Artaldi.
199. e.
Cono, fil. Cononis viri Nob. 199. e.
Conradus, Spirens. Ej^i-iop 643. a.
Conradus , Cuonradus , Cono, Cuno,
Cuono, Colon. Praep. ad Archiepis-
cop. Trevirens. designatus et Martyr.
23. d. e. n. 74. a. n. 194. c. d. 361.
c. 416. a. 638. c d. 644. a.
Conradus Salicus, Chonradus, Corradus,
Chuno Major , Cuonradus . Cono ,
Cuno, Cuono. Germ. Rex et Imper.
1. n. 2. a-e. 3. a. e, 4. a. e. 5. a. b.
c. 8. c. d. e. n. 9. h. 12. c. 13. b.
18. c. d. e. 19. a. b. 46. b. 49. b. 59.
d. 73. a. 91. b. 92. b. 122. a. 123.
b.c. 143. c. d. 144. c. 146. a. 157.
n. 163. b. c. d. n. 164 n. 171. a. b.
17-2. b. n. 199. b. n. 200. d. n. 202.
c. 213. d. e. 214. b. c. 215. n. 222.
b. 260. d. e. nn. 262. n. b. 282. b.
291. n. 293. a. 294. c. 343. e. 346.
d. e. 347. a. b. c. 330. c. 351. b. c.
355. d. 363. c. 364. c. 370. b. c. 387.
a. 414. b. n. 413. a. b. c. 418. a. c.
d. 419. a. d. 420. c. d. e. n. 421. a.
c. n. 422. c. d. 421 a. 426. d. 435.
n. 453. a. 458. n. 439. n. 461. b.
c. d. n. 462. c. ;i07. e. .^57. a-e. n.
338. a. b. 559. n. 564. b. 615. c.
616. b. c. C.617. a. e. 618. a-e. 619.
a. b. d. 637. b. 640. a. 641 . b. 043.
c. Fide Chuno Major.
ConraduSj Rex Burg. Transj. p.iter Ro-
dolphi 111. 1. n. 2. b. c. 13. b. 143.
c. 249. n. 342. b. n. 343. n. 547.
c.
Conradus, Cunradus, Dux Bajoar. fiL
Henrici 111. Imp. et Agnetis. 21. a.
61. e.
Conradus, Cuonradus, fil. Henrici IV,
Imp. 27. a. 67. b. 09. b. 191. d.
696
INDEX ONOMASTIGUS.
Conradus, Dux Carentinorum. 423. a.
557. n.
Conradus, Chuno ininor, patruelis Con-
rad! Salici Irap. filius Conradi Caren-
tinor. Ducis. 640. c. 557. n. Vide
Cbuno minor.
Conradus, Austrasiorura Dux. 249. n.
Conradus, fil. Gisleberii Comit. Lucelem-
burg. Cornes Lucelemb. 194. a.
b.
Constantia Regina Franciae uxor Ro-
berti Régis , mater Henrici I. 7. d.
34, b. c. 113. n. 144. d. 148. a. 158.
d. n. 159. a. 160. b.n.221.d. 247.
d. 276. d. 316. c. 324. a. b. 333. c-
338. b. 364. c. d. 377. b. 380. b. 390.
n. 393. a. 398. b. c. d. nn. 410. e.
411. a. 418. d. n. 480. n. 580. n.
Constantia, filia Philippi I. Fr. Reg. et
Bertae, uxor Boamundi, Antioch. et
Apul. Princip. 157. e. 357. e. 383.
a. 384. e. 394. a.
Constantia, filia Rotberti Duc. Burg.
uxor Hug. Comit. Cabil. posleà Adel-
fonsi Hispan. Régis. 112. c. d. 113.
a.
Constantia, filia Will. Notbi et Mathil-
dis, uxor Alani IV. Comit. Britann.
189. b. 212. d. 231. b. 241. e. 247.
c. 442. n.
Constantia de Monteforti, uxor Geroii
Nob. Franci, Milit. Will. Notbi. 339.
d.
Constantia, uxor Adrardi de Barbares.
201. a.
S. Conslantinus, Mon. 251. n.
Constantinus Magnus. 265. c. 327. b.
Constantinus, Isaaci Successor, Imp. C.
P. 354. a.
Constantinus de Mello. 507 . a.
Constantinus, pater Gaufredi. 590. c.
Constantinus, Serviens. 599. a.
Consta'ntius, Aurelianensis, pater Odele-
rii. 221. n.
Constantius, Fundator Basilicse cujusd.
Remensis. 466. e. n.
Constantius, Sacerdos, 378. c.
Constantius. 547. b. v.
Corbo, pater ïheobaudi. 257. d.
Corbuciou, Norm. pater Will. Baronis.
187. n.
S. Coremarus. 280. a.
Corlia, filia Fulconis deThonneyo, uxor
Goffridi Burelli. 257. d.
Coucyus , Nobilis et Polens Francus.
298. n.
Coxo, Comes in Angl. Miles Will. 101.
d. 104. b.
Cudefort, uxor Will. ïalavatii. 339.
c.
Cuno, S. Cuono, Cono, Conradus, Tre-
vir. Archiep. design, et Martyr. Fide
Conradus.
Cuono Comes, in Dipl. Rodulphi III.
Burg. Régis. 547. a.
Cuschilinus seu Turscbilinus , testis in
Charta Roberti I. Burg. Ducis. 615.
a. n.
Cypro, id est Harpinus, qui Comit. Bi-
tur. Phil. I. Régi vendidit. 394. a.
ride Arpinus, Harpinus.
D
DAGOBERTUs I. Rcx. Fr. 393. b.
406. d. n. 441. 469. b. 471. c.
479. n.
Daher, fil. Achim Soldani. 354. a.
Dainbertus, Vicec. Senon. frater Mai-
nardi Senon. Archiep. 197. e. 308. b.
Dalmatius, Ab. Saviniac. 200. c. 201.
a.
Dalmatius. fil Richoarae, Benef. Monast.
Saviniac. 200. c. d.
Damasus II. Papa. 20. b. 218. b. 222.
b. 261. n. 262. a. 462. a. 463. a.
nn. 641. b.
Danaûs. 623. d.
Dancmarus, Com. in Alem. 640. e.
Daniel. Proph. 496. e.
Daubine de Beara, Norman. 78. n.
David Rex et Proph. 195. n. 501. e.
653. d. e.
David, Ab. Vindocin. 30. e.
David, Com. Cenom. pater Hugonis.
I. et Herberti Bacconis. 631. c.
Dellinus, fil. Maldegarii. 374. d.
Deodatus, Telonensis Ep. 513. c.
Deodericus II. seu junior, Mett. Ep.
164. a. 199. n, 424. b. 426. b. Fide
Thtoi.
Deodericus seu Diedericus. Virdun. Ep.
68. c. 638. d. Vide Theoder.
Deodericus , Dux Mosell. 66. e. fil.
Gerardi de Alsatia, 165. b. Fide
Theoder.
Deodericus, Fresoniae Com. seu Theod.
Com. Gand. 417. n. Vide Theoder.
Deodericus, Trever. Com. 638. d. Fide
Theoder.
Deoduinus, Deduinus Leod. Ep. 20. b.
24. b. Dietwinus. 66. c. 164. a. 202.
d. 203. a. Detuinus. 253. a. Diedui-
nus. 294. a. b. Diduinus. 415. c.
Deod. seu Tbeod. 497. c. nn. 527. c.
Vide Theod.
Desiderius. Ab. Cassin. qui et Victor
III. Papa. 74. d. 221. n.
Dicineus, Rex Daciae seu Dan. 623.
d.
Dido, Miles in pugna Barr. 144. a.
Dietmarus. Com. frat. Ducis Bernhardi.
60. c.
DImo, Decanus S. Cornelii Comp. 586.
b.
Diodericus, adjutor Godefredi Ducis. 60.
c.
Dionysia. filia Chanae sororis Gofredi de
Calvomonte, uxor Sulpicii Ambasiac.
258. a. b. c. 259. c.
S. Dionysius Areopag. Apost. et patr.
Fr. Paris. Ep. 406. a. d. n. 407. a. 409.
a. 467. c. d. 468. b. d. 469. a. d. e.
470. a. n. 471. b. d. 472. d. 473. a.
b. 474. a.
Dionysius Exiguus, Script, 19I.d.Com-
putator. 249. a. 339. d.
Dirmetus, Rex Hiberniae. 630. b.
Doda, prima uxor Godefr. Barbati Loth.
Duc. 151. n.
Doda, Dua , Duixa, et Duwa, uxor
Herberti Pelliparii. 350. d. e. n.
Dodechinus, Ab. S. Disibodi, Script.
73. n.
Dodico, Episc. in Angl. 656. c.
Dodinus, fil. Tidboldi de Werben. 106.
b.
Dodo Ab. S. Mansueti. Tuli. 474. n.
Dominicus, Ab. S. Theod. Rem. 586.
n.
Dominicus Sigebrandus de Monte- Gli-
siaco. 28C. b.
S. Donatianus. 108. n.
Donatus Sancius, major fil. Sancii Mil.
Bigorr. 115. c.
Dones, pater Hereberti, testis in fundat.
Eccles. Guatiii. 106. d.
Donnizo, seu Domniso, Capellan. Ma-
thildis Ducissfe. 452. n.
S. Drausius, Ep. Suession. 155. n.
Drogo, Belvac. Ep. 523. b. 572. b. nn.
573. b. nn. 581. d. 583. a.
Drogo, Morinorum seu Tervan. Ep.
104. n. 105. c. d. 107. b. 131. n.
306. d. 307. c. d. n. 345. n. 381. d.
n. 382. a. 383. e. n. 384. a. 422. b.
425. a. 522. c.
Drogo Constantin, fil. Tancredi de
Altavilla , frater Roberti VViscardi.
Com. et Princ. Norra. in Apulia.
49. d. n. 139. b. c. d. n. 140. n. 227.
d. 231. a. 352. a. 449. d. nn. 450. d.
Drogo, Com. Wulcass. de prosapia Car.
M^. Fr. R. 248. a. b.
Drogo, Com. Ambian. 433. n.
Drogo, Com. Pontes, pater Walt, seu
Galterii Com. 231. d. 632. d.
Drogo, Com. Advoc. Abb. S. Germ.
Paris. 597. n.
Drogo, Com. Socius peregrin, Roberti
Duc. Norm. 328. c.
Drogo, Comes. 559. d.
Drogo, fil. Goisfridi de Noyo-mercato,
Mil. Norm. 246. d.
Drogo de Gonflante. 433. n.
Drogo, Mil. Norm. 213. n. 227. b.
355. n. 581. d. 583. a.
Drogo Bolhetcus, fil. Liberti , pat.
Eustachii Bolhetci. 303. b.
Drogo , Paris. Schol. Rector. 502. a.
n.
Drogo Turrensis. 433. d.
Drogo de Bova seu Bovensis. 424. d.
433. d.
Drogo, Praepositus. 582. a. Miles.
583. b.
Drogo Cornutus. 599. a.
Dubletus, Historicus S. Dionysii in
■Franc. 655. c.
Dudo, Abbas. 440. a.
Dudo, Praejjosit. Vird. 251. n.
Dudo, Primicerius Eccl. Montis-Falconis.
557. c. 558. a.
Dudo, Scriptor Historicus. 620. d. e.
621. a. d.
Dudo de Claromonte. 361 . e.
Duduco, Duduc, Duducus, Episcop.
Wellensis seu Willensis in Angliû.
312. a. 522. n.
S. Dunstanus, Arch. Cant. 362. e.
322. n.
Durandus, Episc. Caturc. 283. n.
Durandus, Episc. Leod. 9. c. 171. a.
439. n.
Durandus , Durannus, Durantus, Ep.
Tolos. 116. n. 431. d. 433. a.
Durandus , Vincensis Episcop. 513.
c.
Durandus, Durannus, Abb. Cafae-
Dci posteà Episc. Arvern. 147.C. 217.
c. 288. c.
Durandus, Abb. Castcllionis. 224. n.
Durandus Abb. S. Gildasii in Biturig.
506. d.
Durandus I, Durannus, Durantus Abb.
Saviniac. 199. d. 200. n.
Durandus II. Durantus, Abb. Saviniac.
200. b. c.
Durandus, Abb S. Victoris Massil.
432. d.
Durandus, Abb. Troarn. 224. n. 527.
e. 528. a.
Durannus. Fide Durandus.
Durantus , Monach. Notarius. 548.
n. c.
Durantus. Vide Durandus.
Durrantius, Durannus, Servus S. Be-
nigni. 615. a.
E
EADG AR us fil. Eduardi filii Edmundi
Fcrrei-Lateris, Angl. R. 53. c. 176.
a. 630. a. Fide Edgarus.
Eadgyth, uxor S. Eduardi Reg. Angl.
656. b. Vide Edgitha.
Eadmerus seu Edmerus, Mon, Cantuar.
Script, cognom. Cantor. 192. a. n.
315. n.
Ëadmundus II. R. Angl. cognom.
Ferreum-Latus. 312, a. 313. c. VuU
Edmund. Ethmundus.
Eadric, Minister Angl. 636. c.
Eadsis, Cantuar. Archiep. 166. d. 638.
a.
Eadwardus, fil. Reg. Egelr. seu Ethel-
redi. 309. d. Fide Eduardus et Ed-
vyardus.
Eadwardus Clito, fil. Eadm. II. R.
Angl. 312. a. Vide Eduard.
Ebalus, Rem. Archiep, 318. d. e. n.
330. c.
Ebalus
INDEX ONOMASTICUS.
697
Ebalus de Bu\i et de Montcforti. 359.
b.
Ebalus I. de Roceio. 339. a.
Ebalus H. de Roteio. 359. a. 362. a.
Ebalus Roceiensis. 130. a.
Ebalus, fil. J'-lidis de Sarrata. 359. b.
S. Ebbo, Senon. Archiep. 419. d.
Ebl)0, fil. Odonis Dolensis. 387. d.
388 a.
Ebbo, frat, Eldeliurgis uxoris Gaufridi
Vicec. Bitur. 387. e. n.
Eberliardus. Trevir. Archiep. 23. d.
6-2. d. 416. a. 522. c. 641. d. 644. a.
Eberliardus, Aufjust. Ep. 619. b
Eberliardus, Babenberg. priinus Ep.
616. a.
Eberliardus, Constant. Ep. 8. d.
Eberliardus, al. Eccardus, Coin, fra-
ter Gunlberi Saltzburg. Ep. 616. a.
Ebcrhanlus Coin. Alsatias, paler Adal-
berti Als. Coin et Gérard! I. 6. n.
Elicrliarilus, Coin, à latere Henr. IV.
Inip. 65. c.
Eblena , uxor Geraldi de Crosent. 288.
b.
Ebles de Malo-Leone, pater Radulfi.
373. a.
Ebles de Malo-Leone, fil. Radulfi et
Uylariaj. 373. a.
Eblus, Ep. Leiuov. fil. Ebuli Pict. Corn.
frater Guill. Caput Stupae. 119.
e.
Ebolus, Ab. S. Germ. Paris. 274. e.
Ebolus, fil. 4rchainl). Chainbae-putrl-
die, pater Archamb. Guill. et Ro-
berti de Torena. 289. a.
Ebolus. Vicec. Ventador. fil. Archamb.
II. frater Archamb. III. Vicecoiu.
Comborn. 289. b.
Ebrardus seu Evrardus, Ab. Majoris-
Monast. 630. n.
Ebrardus, Ab. S. Juliani ïuron. H7. d.
Ebrardus, Ab. S. Carilepbi. 506. d.
Ebrardus, Cauonlcus Regul. Watin.
Monast. Scrlptor. 104. c.
Ebulus, fil. Rainnulfi. Coin. Pictav. Dux
Aquit. 111). b.
Ecfridus seu Effredus, Dom. Prulliaci et
Rupepozaeae. 273. n.
Edelredus II. Aiigl. R. pater S. Eduardi
III. Reg. f'ide Ethelredus.
Edgarus seu Elgarus, R. Angl. avus
Eduanli III. Reg. 157. n. 283. n.
Edgarus, Elfgarus. Edgarus, Adelinus,
nepos Edmundi II. R. Angl. 100. a.
b. 101. d. 133. c. fil. Eduardi Cli-
tonis. 154. b. 182. a. 238. b. 313. c.
d. 314. c. ride Eadgar.
Edgitha, Edgythaj fil. Godwini Coin,
soror Haraldi R. Editha , Edith.
Regina, uxor Eduardi III. Angl.
Reg. 40. n. 133. a. 148. n. 174. b.
c. 207. b. 209. e. 282. c. d. 284. a.
311. b. e. 312. a. 313. a. 317. a.
Vide GiUa, Gisla.
Editha. Vide Edgitba.
Edmundus II. Angl. R. frater S.
Eduardi Reg. 173. d. 206. d. n. 248.
b. Viile Eadin. Ethmundus.
Edricus, pereinptor Edmundi II. Angl,
Reg. 248. b.
Edwardus Clito, fil. Edmundi II. Angl.
R. 154. b. n. 173. d. e. 176. a.
Eduardus III. R. Angl. fil. Ethelr. II.
Reg. et Einmae \orin. Edoardus,
Edvard. Edward. Etward. S. Eduar-
dus. 36. c. d. 37. a. 40. b. d. n. 49.
d. e. 30. a. 33. c. 75. b. c. 76. a. 78.
c. n. 87. c. e. 88. a. 91. c. 94. d. e.
95. a. 99. c. 133. a. b. c. 153. d. n.
154. ad. n. 155. c. n. 159. b. c. 157,
b. n. I(i2. b. 166. c. d. 167. a. c. 173.
d. e. 174. a-d. n. 173. a-d. n. 176.
a-d. 182. a. 183. e. 192. a-d. 193.
a. b. 206. c. d. e. 207. a-d. n. 210.
n. 212. b. 216. b. 223. a. 233. e.
234. a. b. 2.37. b. 238. b. 243. b.
Tome XI.
246. a. 248. a. b. 282. c. e. 283. b.
n. 284. a. b. n. 293. a. 309. c. d. e.
310. b. d. e. 311. a-d. n. 312 a. b.
d. 313. b. c. 316. d. e. 317. a. c d.
325. a. 339. a. c. n. 346. d. 351. b.
352. c. 355 d. 337. a. 360, a. b. 3C3.
c. 379. b. 400. a. b. n. 424. a. 429.
a. 432. d. 433. a. 322. n. 636. b. c.
037. e. 638. a. 635. c. d. 656. b. d.
637. c. d. Vide Ethwardus.
Eduinus, Edvinus, Edvrinus Com.
Angl. fil. Algardi, 101. c. 102. b.
133. d. 238. b. 240. c. d. 248. b.
313. d. 636 c.
Effredus. Rex Angl. pater S. Eduardi
III. 346. d Vide Ethelredus.
Effredus, Decanus S. Quintini. 433. b.
Egeliiodus, Cantuar. Satrapa. 238. b.
Egelolfus, Ab. ?iovient. 434. n.
Egelredus seu Edelredus et Ethelredus
II. Angl. Rex. 309. b. d. n. f'ide
Ethelred. II.
Egelricus, frater et praedec. Agelwini
Episc. Dunelin. 636. d.
EggJifridus , fil. Arnoldi de Stciicii.
106. b.
Eggefridus, pa'cr Eggefr. et Camo <le
Treinbold. 106. d.
Eggefridus, fil. Eggefridi, testis in fund.
Eccl. Watin. 106. d.
Egilbertus , Trevir. Archiep. 27. a.
194. d. 195. c.
Egitlia, fil. Godwini Coin. uxor
Eduardi III. Angl. Reg. 133. d. 332.
c. 636. b. c. f'ide Edgilha.
Ehtda, uxor Drogonis Com. Ambian.
433. n.
Eilbertus, nobilis Florin. 233. c.
Eilinerus seu Ehnerus, Mon. Malmes-
biirg. 173. c.
Eiraudus, Rex Angl. 162. b. Vide Ha-
raldus, Ileraldus.
Elbertus de llelineis, Benefact. Monast.
S. Laurent. Leod. frater Einmi de
Grusnes. 172. d.
Elbertus, fil. Rogerii de ïoenio. 226.
e.
Elbodo , Helbodo , Com. Ard. frater
Castellani Bergens. 302. c. d. 303.
c.d.
Eldeburgis. uxor Gaufridi Vicecom.
BIturic. 387. e. n.
S. Eleutherius , S. Dionysii Socius.
469. b.
Elfelmus, Alfelmus , Coines in .Angl.
173. d.
Elfgarus, Edgarus, pronepos S.
Eduardi III. Reg. Angl. Vide Ed-
garus.
Elfgiva, seu Elgina, Concubina Canuti
Dan. et Angl. Reg. mater Flaraldi
Régis. 40. b. 148. b. 309. n.
Elfgiva, seu Emma Regina Angl. f^ide
Emma.
Elgarus, Edgarus, Rex Angl. avus S.
Eduardi III. 283. n.
Elgothus Atrebat. 382. n.
Ehas, Com. Cenoiiian. pater Eremburgis
uxoris Fulconis Régis Jérusalem. 444.
d. n. Vide Helias.
Elias, nutritius Will. filii Robcrti II.
388. d.
Elinancius, fil. Rogerii Toënitis. 38. b.
226. e.
Elinandus , Helinandus , Laudun. Ep.
32. c. 362. d. 408. d. 431. c. 594. b.
c. 399. c. 606. c. Vide Helinand.
Elinandus , Scriptor Chronograpbus.
339 d.
Elinantius. Vide Elinancius.
Elinantus, seu Elmantus, Miles^ fil.
Arnoldi II. seu Senis Comit. Ard.
303. e. n.
Eliseus, Abb. S. Guengalolei. 372. a. n.
Elizabeth, secunda Abbatissa Monas-
terii-villaris. 420. n.
Elizabeth , "uxor prima Fulconis
•Nerrae. 276. e.
Elizabeth, filia ex prima uxore Simonis
de Monteforti. 37. a.
Elizabeth, soror Fulconis Richini, uxor
Fulcoii junioris. 274. a.
Elizabeth, filia Guidonis , uxor U.
Joscelini de Corteciniaco. 273. n.
276. a.
Elizabeth , filia Milonis de Montele-
herico. uxor 2". Joscelini de Cor-
teciniaco. 276. a. n.
Elizabeth. filia Lisoii de Ainbas. uxor
1°. Fulcoii filii Fuie, de Thonneio,
2». Orrici. 237. c. d.
Elizabeth , Elizabet, uxor Renaldi de
Cislellione. 332. a.
Elizabeth. Vide Helizabeth.
Elizendis, mater Girini de PInstho.
201. a.
EUcmarus, Elenens. Eccl. Sacriscrinins
et Coraulis. 514 b.
Elmantus. Vide Elinantus.
Elineiigerus, pater Arnoldi. 106. b.
Elmunius , Hehnuinus , Augustodun.
Episc. 589. b. n.
Elo. Ello , Ezzo , Cornes Falatii. 462. a.
ElphiniiSj Abb. Remesiens. 2^8. b.
Elplistarnus. Rex in Angliâ. 6i6. d.
Elstrudis , uxor Sifridi Daiii , mater
Ardolphi Comit. Ghisn. 296. n.
Enielina, uxor Gilduini Vicecom.
Carnut. 42 ). d.
Emeno, Sacerdos. 378. c.
Emersendis. filia Sulpicii de Calvomonte
et Dioiiysia;. 239. c.
Emio seu Einnio et Emniionus, Ep.
Tarent. 353. c. n. 536. a.
Emma, aliquando Elfgisia, Elfgiva et
Elgina, Angl. Regina , uxor 1».
Ethelredi II. 2°. Canuti Magni, ma-
ter Atfredi , S. Edwardi , et Har-
decnuti Reguin Angl. filia Riehardi
I, et soror Riehardi II. Norin. Duc. 5.
d. n. 6. a. c. d. e. 7. d.e. 8. a. b. 40. d.
76. a. 100. e. 148. c. 134. b. 166. b.
n 167. a. 173. a. b. d e. 174. b. 176.
a. 206. c. d. 207. a. c. n. 212. a. 233.
e. 243. b. 282. a. c. 309. b. d. 310.
a. 311. c. 316 d. e. 323. a. 339. n.
331 . b. 360. a. 636. b. 637. c. 640. b.
Emma, Comitissa Ghisnensis. 303. n.
Emma, Comitissa in Lotharingia; par-
tibus 152. c
Emma, seu Ennua, filia Ademari II.
Vicecom. Leinov. uxor 1 o. Bardoni
de Conniaco, 2". Guill. Duc. fra-
tris Raymuiidi Antioch. Princ. 289.
c.
Emma , Vicecomitissa Cenom. uxor
Radulphl. Vice-Com. 430. e.
Emma, filia Geroii et Gislae. 41. c.
2i'5. b. 339. d. uxor Rogerii de Me-
rula. 226. d.
Emma, filia Willelmi Talav. et Mabiliae.
42. e.
Emma, filia Will. filii Osberni et .Adc-
lizae, uxor Rodulfi de Waiet. Brit.
36. c.
Emma, uxor Vauterii Autissiod. mater
Heriberti II. Autissiod. Ep. 113. c.
Emma , filia Walchclini de Taneto,
secunda conjux Will. filii Geroii.
225. e.
Emma, filia Rogerii de Monte-Gomc-
rici et Mabili*. 227. n.
Emma, soror uterina Roberti Abb. Utie.
cuidam Coraiti in Apuliâ .Matrimonio
juncta. 230. n. 231. n.
Emma . filia Turstini Halduc , uxor
Ernaldi de Exealfoio. 233. a.
Emma, filia Ademari. 289. c. n.
Emma, filia Arnoldi Ardens. uxor Joann.
de Berebornâ. 303. a. ■ •"*
Emmcliniis, I'r»fectus Abbatije S. Ve-
dasti Attreb. rcgendae. 462. d.
Emmo, Novioiu. Episcop. 624. b.
Emmo, Abb. S. Maxentii. 217. b.
Aaaaa
698
INDEX ONOMASTICUS.
Emnius de Grusnes, frater Elberti de
Helmcis, Benefact. Mon. S. Laurentii
Leod. 172. d.
Engalcia, tixor Guidonis de Turribus.
288. a.
Engelbertus, Archiep. Trevir. 74. n.
EngeIF)ertiis, Englielberlus, Angelbertus,
Cornes de Brenû super A.lbam. 33fi. a.
b. n.
Engelbertus, Graramaticus. 438. d.
Engelliardus, Magdaburg. Archiep.
641. d.
Engelnulfus , Aquilensis oppidanus.
237. a. Vide Engenulfus.
Engelrannus II , Angelrannus, Ingel-
rannuSj Enguerran, Pontivi Cornes.
222. d. 223. c. 331. a. Vide Angel-
rannus. Ingelrannus.
Engenulfus de Aquilâ, in Norm. pater
Rogerii. 229. a. Vide Engenulfus.
Engenulfus , testis in concessione ab
Henrico Fr. Rege factâ Monast. S.
Martini à Campis. 606. c.
Enghi;ll)crtus. f'ide Engelbertus.
Engobrandus. 493. n. a.
Enguerrannus , Enguerran , Gaufridi
Martelli ex .sorore nepos. 316. d.
334. d.
Enguerrannus Cornes, testis in Chartâ
Confinnationis ab Henrico Fr.
Rege Cœnobio Hasnon. factâ.
599. d.
Ennoldus, Sacerdos. 378. c.
Ennuinus, .'Eduor, Episc. 608. d. Vide
Helmoinus.
Enoch, fil. Joannis de Flecchiâ. 244: c.
634. a
Enud, Régis Danor. soror, uxor Richardi
II. Coinit. Norm. 642. c.
Eppo, Ep. Giticensis. 69. a.
Eraclcus seu Heraclius, Ep. Bigorr. H6.
a. b. n. Vide Heracl.
Erbertus Autiss. Ep. 589. b. n. Vide
Herbertus.
Eremberga , uxor Rodulfii Coni. frat.
uterini Richard! I. Norm. Duc. 52. e.
Erembertus , Ab. Valciodor. 252. b.
c. d.
Erembertus , fil. Eggefridi , testis in
fund. Eccl. Watin. 106. d.
Erembertus fil. Onnukim, testis in fund.
Eccl. Watin. 106. d.
Erembertus de Cappla. 106. b.
Eremboldus , fil. Godildi, testis in fund.
Eccl. Watin. 106. d.
Eremburgis , fil. Eliae Com. Cenora.
uxor Fuie. Reg. Jerus. 444. d. n.
Eremburgis seu Aremburgis , uxor
Gaufredi de Sancta Maura. 590. b.
592. c.
Erfastus, pater Osberni Abbatis Utic.
233. n.
Erfredus, Vicec. b06. e.
Eribertus, seu Heribertus Ep. Autiss.
292. a. n. Vide Heribertus.
Erigius, Rex. 371 . n.
Erkembaldus, Ab. Attrebat. 392. d.
Erleva, Concubina Rob. Norm. Duc.
mater Guill. Conq. 148. b. Vide
Herletta.
Erluinus, Ep. Camerac. 463. c. n.
Ermenaldus seu Ermenoldus Abb. S.
Pétri Vivi Senon. 196. c. 566. b. n.
Ermenburga, fil. Lamberli, uxor
Umberti. 550. c. e.
Ermendruda, fil. Albradae sororis Lo-
tharii Reg. 370. c.
Ermenfridus , Archiep. Seduncnsis.
32. c.
Ermenfridus, Canon, et Archidiac. Vir-
dun. Eccl«s. 250. b. c. d. n. 413. d.
Ermenfridus , Mon. socius Richardi
Virdun. Abb. 143. a.
Ermengardis de Mortuo-mari, Abbatissa
S. M. Suession. 393. d. 594. n.
Ermengardis, uxor Rodulphi III. Burg.
Reg. 199. e. 548. d. Irmengarda. b49.
b. Herraengardis. 550. a. Ermen-
garda. S.'îO. e. 533. a. nn Emmy-
gardis. Ibid. b. d. Ermeng. 539. b.
c. n. r. Hermegondis et Irmengarda.
Ermengardis , fil. Caroli Ducis Loth.
fratris Lotharii Fr. R. uxor Com.
Namurc. mater Alb. Namurc. Com.
205. a. 370. a. 374. a. 376. d.
Ermengarda , Ermengardis , Comitissa
Arvern. soror uterina Constant.
Reginae , uxor Odonis II. Camp.
Com. 73. n. 390. n. 419. c. 424. c.
633. d.
Ermengardis, Comit. fil. Ermeng. Ar-
yernise Comilissie. 390. n.
Ermengardis , fil. Godefridi Principis.
462. a.
Ermengardis , uxor Theoderici Com.
Domini Castri Greteri. 253. b.
Ermengardis, soror_ Milonis III. Com.
Barri super Sequanara. uxor Guill.
Nivern. Com. 487. n.
Ermengardis , uxor Hug. Vicec. Nivern.
mater Goffridi Ep. Autiss. 114. a.
Ermengardis, Benef. Monast. Saviniac.
201. a.
Ermengaodus , cognom. PeregrinuSj
Com. Urgell. 290. d.
Ermengaudus de Barbastre, fil. et succès.
Ermeng. Peregr. Com. Urgeli. 290.
d. 291. a.
Ermengaudus de Gerb, fil. et success. Er-
meng. de Barbât. Corait. Urgell.
291. a.
Ermengaudus de Moyeruca , fil. et
success. Ermeng. de Gerb. Com.
Urgell. 291. a.
Ermengerus, Abb. Bergensis. 105. o.
107. n.
Ermenoldus Britto. 143. a. b. n.
Ermenrada, mater Eremberti Valciod.
Abb. 252. c.
Ermenricus, Ab. S. Vitoni. 413. e.
Ermensendis , Ermenseldeis, Erinsendis,
uxor Guill. Acris Pictav. Ducis et
Com. 219. a. c. 644. c.
Ermenterus, Abb. de ïuscio [Tuffé],
506. e.
Ermentrudis, uxor Johan. Atrebat.
106. a. b. c.
Ermentrudis, fil. ArnoldiCom. Ardensis,
Domina Norhont. 304. e.
Ermentrudis , Corait. Montis-Beliardi.
350. b.
Ermentrudis , uxor Theobaldi Com.
de Rinello. 339. b.
Ermentrudis , uxor Gozelonis Com.
Bohanije. 360. c.
Ermentrudis , uxor Arnulfi Florin,
mater Gerardi I. Camerac. Ep. 463.
c. n.
Ermina, uxor Walteri cognom. Tirelli
Mil. Ponliv. 132. n.
ErnaUlus, Cenoman. Ep. 232. a.
Ernaldus Grossus de Corte-Sedaldi, seu
de Curte-Setaldi, fil. Abonii Britonis,
pater Geroii. 224. e. 632. a.
Ernaldus, fil. Geroii et Gislae. 41. b.
2^5. b. c. d.
Ernaldus de Escalfoio, Baro Norm. fil.
Will. Geroiani. 49. a. 223. e. 228.
e. 229. a. e. 230. b. 231. c. 232. c.
e. n. 233. a.
Ernaldus de Grentemaisnilio, fil. Ro-
berti de Grentem. et Haduisae. 38. e.
226. c. 227. e.
Erneisus, frater Rodulfi, fundator Eccl.
Fontaneti in Norm. 46. a.
Ernestus I, fil. Liuppaldi March. frater
Popponis Archiep. Trev. Dux Aleman.
1. a. 3. c. 4. a. 361. n. 418. a. 616.
b. 618. a. b. 619. b. c
Ernestus II, Dux Aleman. fil. Ernesti
I. 615. e.
Ernulfus III , fil. Bald. Mont, et Richil-
dis Hainon. Comit. 56. a. 110. c.
169. b. 209. d. KJÉfeArnul.
Erotmundus Wisseiensis , seu Front-
mundus Jusseiensis. 615. a. n.
Esgar, Minister Angl. 636. c.
Espaiols de Suau. 397. a.
Ethelredus II. Angl. R. pater Eduardi
III, seu Edelredus, Egelredus. 36. c
37. a. 148. a. b. 173. d. e. 174. a. b.
206. c. d. e. 207. a. 223. a. 233. e.
282. c. 309. b. c. d. 310. b. 311. c
312. b. 316. 323. a. 339. a. n. 636.
b.
Ethmundus II, Angl. R. 644. b. Vide
Edmundus et Eadmundus.
Ethwardus , Etuardus , Etwardus III,
Rex Angl. fil. Ethelredi R 146. d. n.
148. a-d. n. 644. b. Vule Eduardus.
Eva, filia Sigifredi Comit. Lucilimb. uxor
Eberhardi Comit. Alsat. 62. n.
Eva, filia Radulphi Canonici Audom. et
Ard. 303. b.
Evander , pater Pallantis. 284. n.
204. d.
Eubaldus, Sacerdos. 378. c.
Eùdo, Dux Britann. min. fil. Gaufridi
Britann. Comit. frater Alani III,
Conani II. patruus , pater Brienni.
53. c. 84. c. d. 88. b. 181. d. 241. c.
d. 243. d. 277. b. 371. d. 372. a.
430. a. 435. a. 630. b. 633. e.
Eudo, gêner Conani. 412. e.
Eudo , fil. Roberti Fr. Reg. frater
Henrici Reg. et Athelae seu Adelat
Comitissae Flandr. 381. n. 393. c.
404. b. d. nn. 408. a. c. nn. 409. a.
Vide Odo.
Eudo seu Otto, Cornes Veromand.
363. n.
Eudo Hebes, filius Comit. Veromand.
frater Adelae uxoris Hugonis filii
Henrici Franc. Régis, pater Walerandi
Comit. de Meidant. 365. n.
Eudo , Huedo , Odo, Cornes Carnut.
Blés. Turon. etCampan. 329. n. 343.
n. 399. a. b. c. nn. 411. a. FideOàa
II. Camp. Com.
Eudo, Vicecomes in Britanniâ. 372.
c.
Eudo . Domin. de Gnurnay. 339. a.
340. e.
Eudo, Norm. Duc. Dapifer. 233. a.
Eudo, Nob. Normannus, fund. Eccl.
SS. Trinit. Exaquei. 46. a.
Evelhermus , Abb. Altimontis. 462.
a.
Evenus, Abb. S. Melanii, posteà Ar-
chiep. Dolens. 280. n. 281. a. n.
372. c. n
Everardus, Trerir. Archiep. 14. n. 194.
b. 230. d. 353. c. 334. b. n.
Everardus, pater Everardi. 106. d.
Everardus, filius Everardi. 106. d.
Everardus Nossalim, pater Rodulphi.
106. b.
Everhelmus , Abb. Altimontis , Autor
Vitae. S. Popponis. 461. n. 462. a.
Euma , Enma, Enina, Evina, Angliae
Regina. 339. n. Vide Emma.
Eumericus de Galard. 397. b.
Evo, Abbas Brunwillarii. 462. a.
Eupheraia . Eufemia , Eufenna , uxor
Burchardi de Monthesauro. 257. c.
274. b.
Euphrosia, ex Stirpe Comitum Andeg.
uxor Goffridi de PruUiaco, Comit.
Vindoc. 273. n.
Evrardus, Abb. Majoris Mon. 218. n.
278. a. b. Item Abb. S. Florentii
Salm. 278. a. b.
Evrardus , Ewrardus , Abb. Corbeiae.
480. n.
Evrardus , Abb. I. S. M. Nucariens.
218. a. n.
Evrardus, Abb. S. Juliani Turon.
118. b.
Evrardus, pater Guilberti Abbat. Novig.
393. n.
Evrardus, Miles. 583. b.
I
INDEX ONOMASTICUS.
699
Evrardus, aller Miles. 583. b.
Evrardus, filius Hesselini. 582. a.
Eurvinus, Miles, occisus in pugnâ Barr.
144. a.
Eusebius-Bnino. Andegav. Episc. 29. d.
30. a. d. 58. d. 59. a. 286. e.
349. b. c. 429. n. 522. d. 524. c.
527. a. c 528. d. 529. a. e. 530. a.
b. d. 53i. c. 532. e. 599. e.
Eustachia, iixor Willelmi Grassi Comit.
Pictav. 216. e.
Eustachius I , Aloeil fil. Ernuculi vel
Bulduini. Cornes Bolon. 40. b. 149.
n. 206. a. 295. c. 303. n. 331. c.
346. b. c. n. 374. b. 376. e. 416. e.
422. b.
Eustachius senior Cornes Bolonicns.
Godaî S. Edwardi sororis maritus.
310. e. 311. a. b.
Eustachius II , Guerbonatus vel Ger-
nobadatus, fil. Eustachii I, vel,
juxtà nonnuUos , Godefridi , Bolon.
Cornes. 53. b. n. patruus Uoberti
Duc Norra. filii Will. Conq. 54. d.
97. b. 99. a. b. 103. e. 104. a. b. 174.
c. d. 206. a. 236. c. 239. b. c. d. e.
240. a. 298. b. 301. d. n. 303. e. n.
304. a. d. 305. d. 346. n. 366. a. b.
374. b. 383. n. 384. b. c. n. 391. a.
b. c. 392. a. 425. c.
Eustachius III, fil. Eustach. II. et Idae,
Bolon. Coines. 206. a. n. 301. n.
304. a. 370. b. 374. b.
Eustachius, Eustacius, filius Radulphi ,
Cornes Ghisnensis , pater Balduini.
297. a. c. d. e. n. 298. n. 299. b.
nn. 300. c. 30o. n. 346 c. n. 381.
a.
Eustachius, Cornes, pater Godefridi Co-
mit. Marchiae Antwerphae. 67. b.
Eustachius, Cornes, excomraunicatus
propter incestum à Concil. Rem.
sub Leone Papa IX. 523. c.
Eustachius , Cornes , testis in Confirma-
tione factâ à Baiduino FI. Cora.
in gratiam Cœnob. S. Bertini. 382. a.
Eustachius Cornes, testis in Confirma-
tionefactâ Ilasnon. Cœnobio à Philippe
Fr. Rege. 111. c.
Eustachius I. de Fielnis, pater Eustachii
senis Fielnensis. 302. b. n.
Eustachius Fielnens. fil. Eustachii I. de
Fielnis. 302. b. n.
Eustachius, Ilinniac. Dominus. 304. b.
Eustachius , Anibianens. Viccdominus.
434. a. n.
Eustachius , Canonicus Ardensis , Ra-
dulphi Ardens. et Audoinarop. Eccl.
Canonici filius. 303. b.
Eustachius Bothetcus, fil. Drogonis, pater
Willani Bothetci. 303. b.
Eustachius Minensis , testis in fundat.
Mon. Watin. 106. c.
Eustasius, Cornes, testis in quodam
Placito pro Cœnob. S. Medardi. 583.
a.
F
F AB ALDUS seu Falbaldus, pater Al-
berti. 598. d.
Falco de Jaliniaco, Benef. Mon. Trenorc.
112. n.
Falco de Yconio, Mil. Bcnef. Mon, Savi-
niac. 200. d. n.
Falco Villenstratii. 257. d.
S. Fehx Pontiv. 198. e. 436. a.
Félix. Ab. S. Gildasii Ruycnsis. 371.
d. 422. c.
Ferdinandus , seu Fcrnandus I. Rex
Ilisp. fil. Sanctii III, frater et succes-
sor Alph. 359. a. b. 524. n. 525. b.
c. d. n. 526. d. e. n.
Ferdinandus Bavarus, Ep. et Elector Co-
lon, atq. Ab. Stabul. 461. n.
Ferreolus fil. Hecdicii, pater Arisberli.
386. n.
Ferrolandus. Fide FroUandus.
S. Fides Conchensis seu Conchacensis.
429. n.
FingeniuSj Abb. S. Viloni. 413. e. 414.
a.
Fitx Scrobi, Norman, ia Angl. degens.
78. n.
Flacons Horatius. 110. b.
Flolandus. Fide FroUandus.
S. Florbertus. 353. e.
S. Florentins, Presbyter et Conf. 58.
d. 257. a. 279. d.
Florentins, Dux Lotbariae, pater Âdela;.
298. a.
Florentius, Com. ulterioris Frisiae, frater
et successor Theoderici Coin. Holland.
pater Bertae uxoris Phil. I. Fr. R.
56. a. 63. d. n. 157. e. n. 159. e.
243. b. n. 244. a. 255. n. 357. d.
e. 363. n. 366. a. 383. a. 385. d.
386. b. 390. b. 486. d.
Florentius, fil. Flor. Coin. Fris. etHoll.
63. n.
Folcardus, Castellan. Gand. fil. Lam-
berti I. 392. nn.
Folcardus, fil. Folcardi Castellani Gand.
392. n.
Folcardus, vir nob. Santon. 199. e.
Folco, Com. Engolism. 33. a.
Folcrannus , Castell. Bergensis, 106.
c.
Folcuinus, Mon. Silh. 380. n.
S. Folquinus, Ep. Morin. 302. e. n.
B. Forannus. Abb. Valciodor. 252. e.
Forto de Salsiag, Presbyter. 397. b.
Forto Bernardus Estamvilla. 397. b.
Fortsanus de Saron. 398. a.
Framericus, Episc. Marin. 299. a. c.
n. 300. a. c.
Framericus, Cocus. 606. c.
Framericus. 575. a. e.
Franco, Vendacens. Episc. 513. c.
Franco, Vice-Cancell. Reg. Burg. 547.
b.
Franco, Scholasticus, 164. a. 353. d.
Franco, Nivellens. testis in fund. Eccl.
Watin. 106. c.
Fransendis, uxor 2*. Tancredi de Altâ-
ViUâ. 139. b. c.
Fredeboldus de Uggeshen. 106. b.
Fredericus, Fridericus , fil. Gothelon.
Loth. Duc. et Juncae^ frater Gode-
fridi, Papa sub noraine Stephani IX.
22. b. 60. d. e. 62. a. 74. a. 146. b.
165. a. 215. n. 230. e. 301. n. 357.
a. 430. a. 643. d. Fide Stephanus
Papa IX.
Fredericus, Genev. Ep. 555. e. n. 536.
a.
Fredericus, Abb. S. Florent. Salmur.
58. d. e. 59. a. b. 219. b. 278. a. b.
d. 279. d. 280. a. b. n. 349. c 506.
d.
Fredericus , Abb. S. Juliani Turon.
118. b.
Fredericus I, Imperat. 288. n. 507. e.
Fredericus I, Dux Lotbar. superior. seu
MoscII. Bcatricis senioris maritus ,
pater Theoderici et Adalbcr. Met.
Episc. 143. n. 249. c. 369. e. 370. n.
388. d. n. 452. nn.
Fredericus II , Dux Lotharing. super.
seu Mosell. filius Theoderici Ducis,
pater Beatricis. 2. a. c. 3. b. c. 163.
b. 171. b. 215. n. 249. c. n. 250. n.
350. b. 356. n. 369. e. n. 370. a.n.
421. n. 452. d. nn. 453. a. 618. a.d.
Fredericus , filius Friderici I , Comit.
Luxemb. frater Ilenrici et Adalbe-
ronis III, Met. Fpisc. 20. a. 205. a.
Fredericus , Cornes , filius Godefridi
Ardenn. et Mathildis , avunculus
Balduini V. Com. Flandr. Mona-
chus S. Vitoni. 124. a. 202. n. 251.
n. 414. a. 4.58. b.
Fredericus , frater Godefridi Ducis ,
CanccUar. Imper. 641. e.
Fredericus, Dux. 360. a.
Fredericus, Mosellan. 419. c.
Fredericus, Marchio, fil. Ludovici Comit.
et Sophiae. 27. e.
Fredericus , frater Theoderici de
Moncons, qui dicitur fil. Sophix.
370. "a.
Fredericus , Coines TuUens. pater
Henrici I. Episc. Leod. 205. n.
Fredericus, Cornes Tullens. filius Go-
defridi Ducis, qui factus est Marchio
Ital. 250. c. 231. n.
Fredericus, frater Uenrici Ducis Bajoar.
Dux Lotbar. 19. c. 164. b. d. 163.
b.
Fredericus Dux , maritus Idae posteà
uxoris Alberti Namurc. 150. b.
Fredericus, fil. Alberti Namurc. 370.
c.
Fredericus Dux, pater , ex Gerbergi ,
Henrici de Lemburch. 370. b.
Fredericus , Cornes, fil. Fulconis filii
Adalae Comitissae Araleonis. 359. d.
Fredericus , testis in Chartâ Guidonis
Com. Pontiv. 133. n.
Fredericus , testis in Chartâ Régis
Henrici, in gratiam Cœnob. S. Pétri
Carnot. 604. a.
Fredesindis, Abbalissa. 110. b.
Freelandus, pater Hildefonsi Régis. 219.
d.
Frendelanus, vir nob. pater Gerardi et
Hugonis. 200. a.
Fridericus. Fide Fredericus.
Frisius , maritus Bcatricis filiae Gui-
donis. 303. n.
Frodo, Canonicus et Archipresb. Au-
tissiodor. Scriptor. 113. n. 114. n.
Frodoardus. 260. n.
Frolandus de Meulent. 599. d.
FroUandus , Ferrolandus , Flolandus ,
Froelandus, Frolandus , Frolantus ,
FroUantus , FroUardus , Froulan ,
Sylvanect. Episc. 32. c. n. 408. d.
473. e. 493. c. n. 328. e. 569. e. 573.
n. 578. b. 381. d. 583. b, 606. c.
Fromont le Posteis , à quo originem du-
cebat Gaiifrid. Martellus. 336. a. jg;^
Fromundus, Parisiacus. 399. a.
Froterius, Nemaus Episc. 420. b. 422.
c. 424. a. 313. c. 514. e.
Frotmundus, Episc. Tricassin. 196. d.
197. b. 474. d.
Frotmundus , Cornes Senon. pater
Rainardi. 197. c.
Frotmundus. 591. a. b.
Frumoldus , Consiliarius Balduin.
Flandr. Com. 461. b.
Fulbertus, Ep. Carnut. 118. a. 131. n.
171. n. 231. n. 279. d. 438. b. nn.
439. a. 438. b. 493. c. 559. d.
Fulbertus, Ab. S. Bavonis. 381. n.
Fulbertus , Cubicularius Roberti Duc.
Norman, pater Herlevas matris Guill.
Conq. 38. a. 148. b. 401. e.
Fulbertus de Beina, pater Hiltrudis uxo-
ris Will. Geroiani. 223. e.
Fulbertus, Mon. S. Audoeni Rot. Scrip-
tor. 70. n.
Fulcardus, qui et Lainbertus, Ab.||S.
Aniandi Ehion. 344. e.
Fulcardus , Abb. prxsens Dedicationi
Monast. Hasnon. 110. b.
Fulcaudus I. Ab. Carrof. 218. b,
Fulcaudus II, Ab. Carrof. 218. b.
Fulchardus, Ab. Ilasnon. 111. a.
Fulcherius, Abb. Carrof. 218. b.
Fulcherius, testis in Chartâ Erniengardit
Reginae Burg. pro fund. Mon. Talue-
riarum. 535. n.
Fulchradus, Clericus. 383. b.
Fulco , Hincmari Rem. successor.
Arcbiep. 620. b.
Fulco, Episc. Amb. 134. a. 248. a. 346.
b. 364. a. n. 422. b. 424. c. 523. b.
573. n. 599. a.
Fulco, Suession. Ep. 421. n. 383. a.
Fulco, Simonis Ep. Cadurc. 431. d.
700
INDEX ONOMaSTICUS.
Fulco. Cocbiens. Abb. 111. b. 392. b.
480. d. vel Folco. 522. d.
Fulco, Aliciac. Ab. 135. n.
Fulco, Praepos. Utic. posteà Divensis
Abb. 247. a.
Fulco, S. Michaelis Laudiin. Ab. 32.
d.
Fulco, Ab. S. Joan. Angeriac. 506. e.
Fulco, Ab. (le Forcsti-Monast. seu Fo-
restis-Cellae, fil. Angelranni Pontiv.
Coin. 32. d. 129. c. d. e. 130. a. b.
c. 306. n
Fulco I. seu Rufus, Com. Andeg. 645.
c.
Fulco II. seu Bonus , Coin. Andegav.
505. d. 645. c.
Fulco III. seu Nerra vel Niger, Com.
Andeg. fil. Gaufr. Grisagon. pater
Gaufr. Mart. 30. a. 31. c. 118. c.
137. c. d. 138. b. 144. e. 160. n.
169. c. n. 180. b-e. 196. a. 212.
c. 217. c. 218 a. 220. a. 244. b.
256. c. 257. a. b. 258. a. n. 2.^9. n.
265. a. b. c. n. 208. n. 2"0. c. 271.
b. n. 273. d. 276. e. 277. a. b. 278.
b. c. d. n. 279. a. b. e. 286. d. n.
308. b. 347. a. n. 349. b. c. 350. b.
412. e. 419. c. 426. n. 429. e. 430.
b. 534. c. n. 537. a. b. c. 593. b. n.
631. d. 632. a. 633. b. c. 646. a. c.
d. 647. c. G49. c.
Fulco IV. liecliin, Coin. Andegav. 30.
b. c. e. 31. d. e. 85. c. 137. c. n.
138. a-d. 158. a. 169. d. 181. a. b. 186.
e. 212. c. 220. d. 231. a. 24i. d.
258. b. d. n. 270. c. n. 271. b. 272.
e. 273. a-d. u. 274. a. b. 279. e.
287. a. b. 348. b. n. 358. a. n. 385.
a 413. a. 430. b 505. e. 529. e.
530. d. 632. e. 645. c. 647. c. d.
Fulco V. Com. .liideg. fil. Fuie. Rech.
Rex Jerosol. i!9. c. 181. b. 275. d.
n. 338. a. 444. d. n.
Fulco, Coin. Bellimontis. 611. b. 614.
a.
.Fulco, Cora. Engolism. fil. Gaufridi
Com. 219. a. 264. a. b. c. n.
Fulco , Coin. Baruth. fil. Balduini
Gisn. Com. 298. b.
Fulco , frat. Drogonis Com. Ambian.
433. il.
Fulco, fil. Hugonis I. Cora. Cent. 631.
c.
Fulco, junior March. Antuerj). 301. n.
Fulco, fil. Azonis Liguriae March. 632.
c.
Fulco, fil. Adelae Coraitissae Areluiiae.
150. d. n. 355. c. 359. d. 370. a.
Fulco, Clericus. Greg. Papae VII. con-
victor. 530. d.
Fulco, Arcliidiac Suess. 583. b. 594.
d.
Fulco de Alnou, Mil. Norm. fil, Baldrici
Teuton. 229. b.
Fulco, Vicecanc. Franc. 562. d.
Fulco Belism. fil. Will. deBelismo. 323.
c.
Fulco I. de Aneio, fil. Osmundi de
Ccutura-villis. 58. b.
Fulco, fil. Geroii. 339. d.
Fulco de Bon«-valle, Mil. Strenuus. 229.
b.
Fulco, Nob. Benef. Mon. Saviuiac.
200. d.
Fulco, patruus RichardideHeldricicorte.
233. c.
Fulco, Nobil. Bituric. 257. c.
Fulco, Mon. Trenorc. Script. 112. n.
FulcOj testis in Dipl. Henr. R. pro S.
Med. Suess. 582. a.
Fulco, Prajpositus. 599. n.
Fulcoius, Subdiac. Meld. Poeta. 195.
n, 439 d. nn. 440. a. n. 441. n.
502. n.
Fulcoius de Monslerolo, patcr Geroii de
Gorbevilla, 232. n.
Fulcoius, fil. Geroii de Corbev. 37. d.
41. b. 225. b. d. 226. a. 339. d.
Fulcoius de Thonneio, de Torneio seu
Torinncio, Cenom. Dom. Motae Ful-
coii , pater Fulcoii juvenis. 257.
d. 2.58. e. 259. a. b. c. 268. e. 273.
c. 274. a. b. c. 647. a.
Fulcoius juvenis , fil. Fulcoii de Tho-
rinneio. 257. d. .359. a. b. 274. a.
Fulcoius, fil. Radulphi de Caldreio Mil.
Wilcass. 233. d. 235. c. d.
Fulcoius, fil. Fulcoii de Caldreio et Itae.
235. d.
Fulcoius , fil. ex Concubina^ Fulcoii
Geroiani. 226. a.
Fulcuinus, Abb. S. Vincentii Met. 202.
a.
G.
ABRiEL, Angélus, 131. c.
Gacelinus, Advocalus. 648. a.
Galbertus, aliàs Guillelm. Abb..Maj.-Mo-
nast. 271. d. n.
Galcbelinus de Ferrariis. 245. c. 328.
e. 401 . b. nn.
Galerannus. Fide Valeranniis , Wale-
rannus.
Galerardus, .Miles. 590. c.
S. Galericus. 236. a.
Galfridiis, Domin. Saraurensis. 298. b.
Galfridus, fil. Galfridi Saraurens. 298.
b.
Gallo , Guallo , Abb. S. Germani à
Pratis. 275. c.
Galo. Moiiach. S. Florentii Salmur. 277.
b. c. Pr*positus Glonn. 278. b.
S Galterius, Gauterius. Walterus, Abb.
Stirpensis. 221. b. 283. c. 294.
d
Galterius, Abbas S. .Albini Andeg. seu
Wallerius et Walterus. 286. d. e.
419. b. n. 421. d. n. 506. d.
Galterius, Decanus S. Germani à Pratis
Parisiens. 275. b.
Galterius. Gauterius , Walterius , Me-
danti, Pontesii et Calvimontis Co-
rnes, fil. Drogonis Coiiiit. 85. e. 86.
a. b. 248. a 409. a, n. 632. c. d. 634.
c. d. fide Walterius.
Galterius Giffardus I , fil. Osberni de
Bolebec. 58. a. Gualterius. Giff. 83.
d.
Galterius Giffardus II, fil. Galt. Giff. I.
58. a.
Galterius, seu Galtcrus Giffardus. 97.
b. Guasterus Giffardus. Ibid.
Galterius-Gipliardus. 236. c.
Galterius Guiffardus Cornes Longaevillae.
340. e. 341. b.
Galterius de S. Galerico, fil. Bcrnardi.
246. c.
Galterius, fil. Gulberti de Huglevillâ.
246. e.
Galterius Venator , Miles Richardi I.
335. n.
Galterus I , Gualterius , cognomento
Savejr, Episc. Meld. 32. c. 157. c.
408. d. 409. b. 442. a. n. 517. d.
Vide Walterus.
Galterus, Episc. Nannet. 58. e.
Galterus, Abb. S. Germani Autissiod.
377. b. c.
Galterus seu Walterus Abbas, qui adfuit
Dedicationi Eccles. Mon. Hasnon.
110. b.
Galterus . Gauterius , Gualterius. fide
Gauterius , Gualterius , Valterius ,
Walterius , Walterus.
Gainalfredus , Ilainalfrcdus , Sacerdos.
378. c.
Gamelo, Miles. 433. d.
Gancdinus, Archidiac. Elenensb. 514.
a.
Ganonus. 554. a.
Gardcrus, Miles, Advocatus. 422. b.
Garinus, Abb. S. Michaelis ad Erein.
218. c.
Garinus. Fide Guarinus, Warinus.
Garnerius, Warnerius, Praepos. S. Ste-
phani Divion. 427. a.
Garnerius. Fide Guarneriiis , Warne-
rius.
Garsanus, pater Sancii Bigorr. 115. b.
Garsias IV, Rex Navarrae, fil. Sanctii
Majoris. 395. n.
Garsias-Arnaldus , Cornes Bigorr. 115.
c. d e.
Garsias-Sanctius, cogn. Curvus, Vasco-
niae Princeps seu Coines. 394. b. 396.
a.
Garsias , Cornes, meinoralus in Chartâ
Hugonis Abb. Condoin filii Gim-
baldi Episcopi Agenn. et Basât. 396. a.
Garsias , Garsia de Goion . testis in
Chartâ Abbatiae Condoin. 397. b.
A. Garsias de -Albion, testis in Chartâ
Abbatiae Condom. 397. c.
G. Garsias Nincar. testis in Chartâ Abba-
ti» Condom. 397. c.
Garsias de Sediliag, Benefactor Abbatiae
Condom. 397. c.
Garsiiida, uxor Bernardi-Rodgeri Comi-
tis. 116. n.
Garsinda , Guarsinda, Gavarsens, filia
Guillelmi-Sancii , soror Sancii-Guil.
Vascoiiiae Comitis. 396 d. 397. d.
Garsinda , Vice-Coinitissa Biterr. et
Agath. mater Pctri-Raymundi Comit.
Carcass. 514. n.
Garsindis. Comitissa, uxor Bernari de
Andusiâ. 417. c. d.
Garsius , patruus Ilildefonsi Régis ,
frater Freelandi. 219. d.
Garliafort , Proconsul seu Vicecoin.
Levitanens. frater Wielm-fort. 116.
a. b. d. n.
Gastellarius de Castro-Rainardo , pater
Athonis. 276 a.
Gasto , til. Bernardi Ccntulii Comit.
Bearn. 117. c.
Gasto , Miles , testis in Chartâ Reg.
Henrici in gratiam Monast. S. Ger-
mani à Pratis. 599. a.
Gastonus, Vice-Comes Bearn. 116. b.
Gatelerina, soror Gisulphi, uxor Jorda-
nis Capurt; Duc. 452. b.
Gavasens seu Guarsinda. Fide Gar-
sinda.
Gaucelinus. Forojuliens. Episc. 513.
c.
Gaucerannus, pater Gaufrodi etAgnunis,
Benefactor Monast. Saviniac. 200.
n.
Gaudinus, Abb. B. M. Nucar 218. n.
Gaufredus, Lugdun. Archiep. 355. c.
n.
Gaufredus , Gaufridus , Goffridus ,
Episcop. Autissiod. 32. c. 113. e. 292.
b. c. d. 377. b. 487. a. n. 648. c.
Fide Goffridus,
Gaufredus, Episc. Cabilon. 418. b.
Gaufredus, Gaufridus, Constant. Episc.
70. d. 241. n. Fide Goffredus et
Goisfrcdus.
Gaufredus, Gaufridus, Goffredus, Carnet.
Episc. 564. d.
Gaufredus , Abb, Columb 409. a. 474.
a.
Gaufredus, Abb. B. M. Nucar. 218.
a. n.
Gaufredus, Gosfridus, Abbas Vezeliac.
384. d. n.
Gaufredus Dux seu Cornes Britann.
filius Conani , pater Alani. 29. a.
277. b. 371. d. 423. b.
Gaufrcdus-Guido Guillelmus, Dux Aqui-
taniae, Cornes Pictav. et Vase, filius
Willelmi Magni et Agnetis de Bur-
gundiû , frater Patri-Guill. Acris.
118. e. 120. n. 121. b. n. 217. b.d.
218. d. 285. n. 286. b. nn. 430. c.
Vide Guido, Wido , Guillelmus ,
Willelmus.
Gaufredus , Gaufridus Grisa -Go-
nella , Cornes Andegav. pater
INDEX ONOMASTICUS.
701
Fulconis Nerrae. Ha. a. 268. n. 276.
e. 350. b. 645. c. Vide Goffridus.
Gaufreiius, Gaufridus, Goffridus, Goi-
fridus, Martcllus, Cornes Andcgav. fil.
Fulconis Nerrae. 29. a. b. c. 30. a.
31. d. e. M. 33. a. Sa. d. 58. e. 59.
a. 77. b. e. 78. d. e. 79. a-e. 80. a.
82. e. 83. a, 84. a-e. S5. b. c. d. 86.
a. 87. b. 119. n. 13o. d. 136. a-d.
459. b. c. 160. c. 169 c. d. 178. b.
c. d.179. a. 180 a. b-e. 181. c. 212.
b. 217. b. d. e. 218. a. 219. a. 220.
a, 276. e. 278. d. n. 279. a. b. 282.
b. d. 285. d. n. 286. c. d. n. 287. a.
294. c. 316. o. 317. a. 334. d. 336.
a. e. 337. a-e. 338. a. 341. c. d. n.
342. a. b. c. 347. b. c. d. 348. a.
349. b. c. n. 330. b. 352. b. c. 357.
e.364 e. 372. a. 399. c. 404. b. 405.
b. 411. b. 419. b. 426. c. 429. c. nn.
430. a. b. 431. b. c. 505. d. 506.
a. b. e. 517. n. 523. c. 560. d.
590. b. 592. c. 593. b. n. 631. d.
633. b. 634. b-e. 635. a. b. 645. c.
Vide Goffridus.
Gaufredus. Gaufridus, GofFredus junior
et Barbatus, Martelli ex sorore nepos,
frater Fulconis Ricliini, Cornes Ande-
ffav. 30. b. c. 85. c. 89. a. 158. a.
181. a. 279. n. 287. a. b. 348. b. n.
349. c. 357. e. 358 a. 413. a. Vide
Goffridus.
Gaufredus, Gaufridus, junior Martellus,
fil. Fulconis Kicbini Coinit. Andeg.
18Î. b. 358. a. n. 412. e.
Gaufredus , Josfredus, filius Guillelmi
Comit. Engolism. frater et succcssor
Auduini, paler Willelini Ferrum-sec-
toris. 199. d. 263. e. 264. a. b. c.
373. d. 548. n.
Gaufredus Rudelli, filius Guillelmi Co-
mit. Engolisin. 264. a. b.
Gaufredus, Cornes, filius Tancredi et
Moriella;. 439. b. c. d.
Gaufredus Meduanens. 84. b. d. 86. c.
d. 342. b c. 343. a. Fide Goffridus
et Goisfredus.
Gaufredus, Doininus Castri Sinemuri.
490. c.
Gaufredus. Gaufridus, Goffridusde Prul-
liaco , invenlor Torneamentorum ,
unus ex traditoribus Gaufredi Barbati
Andeg pater Goffridi Comit. Vindo-
cin. 30. c. 169. d. 273. b. n. 413.
a. 590. b.
Gaufredus, fil. Gauceranni et Adaliziae.
200. n.
Gaufredus. pater Guillelmi Episc. Engo-
lism.et Fulconis 219. a.
Gaufredus, filius Uugonis de Podio-Fagi.
373. d.
Gaufredus, filius Constantini. 590 c.
Gaufredus de Sanctâ Maurâ. 590. a.
Gaufredus, filius Roscelinide Baià. 590.
c.
Gaufredus de Aceio. 594. n.
Gaufredus, Decanus S. Martini ïuron.
590. b.
Gaufredus. Monach. S. Martialis Leniov.
Prior Vosiens. Scriptor. 288. a. n.
289. n.
Gaufredus Malaterra , Monach. Norm.
Scriptor. 21. n. 138. d. e. n. 141. n.
228. n. etc. yide Goisfredus.
Gaufridus, Gosfridus, Abbas Angeriac.
219. a, n.
Gaufridus, Cornes Santon. 548. n.
Gaufridus, Cornes Joviniaci, 356. a.
b.
Gaufridus, Cornes Foerole. 276. a. n.
Gaufridus, pater Rotroldi Comit. de
Pertico. 359. n.
Gaufridus, Cornes. 412. d.
Gaufridus, Comes fil. Balduini, frater
Eustachii Alseil, Comit. Bon. 346.
b.
Gaufridus Grano, Comes. 413. a.
Gaufridus, Vicecom. Bituric, 169. c. n.
387. d. e.n.
Gaufridus, Toarcens. Vicecom. 277. n.
frater Haimerici Toarc. Vicecomit.
430. a.
Gaufridus, Gonfridus, Markisise Domi-
nus. 304. d. n.
Gaufridus junior, Markisia; Dominus ,
filius Arnoldi Comit. Ard. et Mathil-
disfiliae Gaufridi seu Gonfridi. 304. e.
305. d. 3t)6. b.
Gaufridus Chapalii , filius Joscelini de
Cortiniaco et Elisabeth. 276. a.
n.
Gaufridus pater Raginaldi. 347. d.
Gaufridus de Leziaeo. 430. c.
Gaufridus, filius Odonis fratris Hervei
Donziac. 648 c.
Gaufridus Martini, Presbyter Andegav.
529. e. 530. a.
Gaufridus. Fide Gaufredus, Goffridus.
Gauguelinus, Dominusde Ferrariis. 328.
e. Fide Galchelinus.
Gausbertus, Abb. Besuensis. 204. a.
Gausbertus de Sanrtâ Maurâ. 590. a.
Clericus. 592. c.
Gausbertus filius Constantini. 590. c.
Gausbertus. Vide Gauzbertus.
Gauselmus, Vice Comes. 395. d.
Gauslinus. fide Gauzlinus.
Gausmarus de Thorogniaco , Benef.
Mon. Saviniac. 200. a.
Gausmarus Ronfator , Benefact. Mon.
Saviniac. 200. a.
Gauterius Abbas \ucariens. 218. a.
Gauterius, fil. Hugonis, Domini Castri
Huben. 488. c. d. 489. a.
Gauterius Coorlandus. ConstrurtorMon.
S. Ililarii Piclav. 218. d.
Gauterus Ablus de Alberaarlâ. 358. c.
Gauterius, Carbonarius. 372. e. n.
Gauzbertus I, Abb. S. Juliani ïuron.
117. d n.
Gauzbertus II. Abb. S. Juliani Turon.
lis. a. b.
Gauzbertus, Khh. Marciliac. 117. a.
Gauzbertus, Elenens. Eccl. Canonicus.
516. b.
Gauzbertus, Vicecomes de Castro Novo.
510. b.
Gauzelnius. 395. d.
Gauzfredus, GauzfridusCom. Ruscinon.
seu Russiliou. 426. a. 510. b
Gauzlinus, Gauslinus, frater Roberti Ré-
gis, Bituric. Archiepisc. 351. n.
Gauzlinus , Gauslenus, Episc. Matisc.
112. b. 418. b. Gauslinus, TuUensis
Episc. 355. n.
Gebehardus, Gebhardus , Emsladensis
seu Eislelensis Episcop. j)0Steà Victor
Papa il. 60. d. 61. a. 262. c. 481.
n. Vide Victor Papa II.
Gebehardus, Constantiensis Episc. 27.
a. n.
Gebeliardus, Ratispon. Episc. patruus
Imperaloris. 640. b. 643. a, b.
Gebuinus, Laudun. Episc. 465. n.
Geilhinus. 554. a.
Gela, filia Ilugon. Cap. uxor Hugonis
Milit. Custodis Abbatis-Villae Castri.
130. b. Fide Gisla.
Gelanlus, Vivariens. Episc 513. c.
Gelduinus, Gilduinus, Halduinus Senon.
Archiep. 113. d. 196. c. e. 197. a.
283. b. 292. b. e. 308. a-e. 346. e.
347. a. 348. a. 384. e. n. 517. c
523. b. 585. b.
Gelduinus, Gilduinus, Britulicnsls Co-
rnes, paler Waleranni et Hugonis.
liG. a. n. 251. n. 459. b. n.
Gelduinus, Salinuriensis Doiair.us, pa-
ter Gofridi de Calvo-monte. 238. a.
b. 267. d. 277. c. 278. b. c.
Gelduinus, pater Ilarduini et Gelduini,
testis in Chartà quâdam Ambianensis
Ecclesiae. 424. c.
Gelduinus , filius Gelduini , testis in
Chartâ quâdam Ambian. Eccl. 424.
c.
Gelduinus. ride Gilduinus.
Gencelinus, Decanus. 604. a.
S. Gengulfus. 153. n.
Gengulfus, Advocatus Abbatiae Besuen-
sis. 584. n.
Genselinus Scrviens. 599. a.
Georgius. Sclavus, Russ. Rex, pater
Annae uxoris Henrici Franc. Reg.
159. c. 355. c. 365. a. 368. n. 386.
a. n. 410. a. 474. c. Vide Jeroslaus.
Gcraldus Artc-malâ, Gerardus, Girar-
dus I, Episc. Engolism. 263. d. e.
264. c. 506. d.
Geraldus Episc. Lemovic. 536. b.
Geraldus, Ruienens. Episc. 420. b.
Geraldus II. Gerardus, Sistaricens. Episc.
494. d. n.
Geraldus, .Abbas S. Augustini Lemov.
289. a.
Geraldus, Abbas Vosiens. 289. a.
Geraldus, PrincepsDebons. 397. e.
Geraldus, Girardus, Comes. 144. d.
n.
Geraldus, Domin. de Avrillaco. 119.
b.
Geraldus de Crosent fil. Guidonis La-
rumdens. pater Geraldi Rebara. 288.
b.
Geraldus. dictus Rebara, filius Geraldi
de Crosent. 288. b.
Geraldus, pater Radul. Camberarii. 387.
c.
Geraldus , Giraldus de Monasteriolo ,
filius Bellaii et Grisciae. 30. c. 280. a.
413. a. 429. n.
Geraldus. fide Giraldns.
Gerardus, posleà Nicolaus Papa II. 62.
b. Vide Nicolaus Papa II.
S. Gerardus, Episcop. Tullcns. 143. n.
152. b. c. n. 153. n. 164. c. n. 355.
b. n. 369. b. n. 474. b. nn.
Gerardus I, Episcop. Camerac. 122. b.
c. d. 123. a. c. d. n. 124. a-d. n. 162.
e. 350. a. 355. b. 382. a. 415. a.
418. c. 420. a 422. b. 458. b. 463.
b. 481. n. .508. e. 509. a.
Gerardus II, Episcop. Camerac. 122. n.
128. n.
Gerardus I, Episc. Engolism. Vide Ge-
raldus.
Gerardus II, Episc. Engolism. 530. b.
Gerardus, Sistaricens. Episc. Fide Ge-
raldus.
Gerardus Episcop. Flor. 62. a.
Gerardus , Giraudus summi Pontificis
Legatus. 524. c. 527. b.
Gerardus. Abbas S. .Medardi Stiess. 32.
d. 594. b. c.
Gerardus, Abbas Fontanell. seu S. Wan-
dregesili, 16. a. 386. d. 476. b.
Gerardus j Abbas in Flandriâ. 422.
b.
Gerardus, Girardus. Prior primus de
Caritate super Liger. 319. c. Vide Gi-
rardus.
Gerardus I. Comes Alsatlae 62. n. Fide
Gerhardus.
Gerardus H. Girardus Comes Alsatiae ,
Dux .Mosellan. 20. c. 62. n. 164. b.
165. b. 202. n. 357. d. 362. c. 419.
n. Comes Castiniens. 249. c. Vide
Gerhardus et Girardus.
Gerardus , Comes Waudani-montis ,
I^Faudernont) filius Gerardi de Alsa-
tiâDuc. Mosell. 362. d. n. 370. a.
n.
Gerardus, Dux, filius Albert! Corn. Me-
tens. forsan idem atqite Gerardus I.
de Alsatiâ. 351. c. Fiile Girardus.
Gerardus, filius .Adalberti Corn. Alsatiae.
forsan idem ac Gerardus I. (de Alsa-
tiâ. 419. n. Vide Girardus.
Gerardus, Scabinus, testis in fundat.
Eccl. Watin. 106 c.
Gerardus , Girardus leitellus, pater
Bbbbb
702
INDEX OKOMASTICUS
Will. Ebroic. Episc. 234. n. 242. d.
Gerardus, fil. Frcendelani, frater Hu-
gon. Benefactor Monast. Saviniac.
200. a.
Gerardus Godanach, seu Godnach. 307.
d. n.
Gerardus, frater Hugonis de Aldenarde.
392. b.
Gerardus de Buoular. 392. b.
Gerardus de Gandavo. 392. b. d.
Gerardus. NeposAymonis Com. 421. n.
Gerardus de Jamapia, Benef. Mon. S.
Laur. Leod. 172. d.
Gerardus Arimarus. 590. c.
Gerardus, memoratus in Placito Henrici
Reg. pro Cœnob. S. Medardi. 582.
a.
Gerardus, testis in Chartâ Régis Henrici
pro Cœnob. S. Mariae Suess. 594. d.
Gerardus. Fide Gerhardus.
Gerbaido, Gerbado , Gerbodo, occisor
Arnulfi Flandr. Comit. posteà Mon.
Clun. m. n. 151. d. 152. a,
Gerberga, Abbatissa. 110. b.
Gerberga, soror S. Henrici Imp. 1. n.
Gerberga, filia Caroli Lotbaring. Ducis,
Comitissa Lovaniens. uxor Lamberti
Comit. Bruxellens. 201. b. n. 205.
e. 370. n. 374. a. b. c. 376. d. 437.
c. nn.
Gerberga, mater Henrici Lovan. et Ma-
tbildis uxoris Eustachii Bonon. 370.
a.
Gerberga, filia Malbildis et soror Eusta-
chii Com. Bonon. 370. b.
Gerberga, filia Conradi Burg. Régis,
uxor Hermanni Suevor. Ducis, mater
Giselae Imperat. 1. n. 249. n. Vide
Kerberga.
Gerberga, uxor Will. Comit. Engolism.
199. n. 548. n.
Gerbertus, Girbertus, posleà Papa. 117.
n. 354. n. 370. n. 463. c. n. 520. a.
Vide Silvester Papa II.
Gerbertus, Abbas Castellionis. 224. n.
Gerbertus, Gebertus, Abbas Fontanis-
sens. 156. n.
Gerbertus, Abb. S. M. Senon. posteà S.
Pétri Vivi. 196. c. 198. a.
Gerbertus, Abb. S. Martini Troarn. 224.
n.
Gerbertus, Abb. S. Wandregesili. 90. d.
Gerbertus, Mon. Fiscann. 245. d.
Gerbodo, Advocatus S. Bertini. 381. c.
d. 382. n.
Gerhardus, Cornes, frater Adalberti et
Adheleidae matris Conradi Salici. 2.
c. Fide Gerardus.
Gerhardus, Cornes. 5.b. Fjrfe Gerardus.
Gerhardus, Dux Loth. 20. c. Fide Gé-
rard.
GeriscloRex. Russiae, 197. b. V. Jeroslaus.
Gerlindus, Servus Régis. 568. b.
GernaultuSj Kob. .\ormann. 339. b.
Geroius, filius Ernaldi Grossi de Corte
Setaldi,ex Nobili Franc, ac Brittan.
prosapiâ. pater VII. filior. et 4. filiar.
34. c. 37. d. 38. d. 40. d. e. 41. b.
46. b. 222. c. 223. e. 224. a. e. 225.
a-c. n. 228. d. 229. b. 329. b. 339.
c. 632. a.b.
Geroius, filius Geroii et Gislae. 41. c
225. b. 226. c. 339. d.
Geroius filius Fulcoii Geroiani. 226. a.
232. e. n.
Geroiana progenies, Geroici, Geroiani,
illustris Normanniae faroilia. 41. c.
49. a. 223. a.
Geroldus, Dapifer Will. Nothi. 233. b.
Geroldus, Princeps Genev. 4. e.
Geroldus , Gerolt, Burgundio. 19. d.
425. b.
Gersendis , primogenita filia Herberti
Evigil-Can. 632. c.
Gertrudis, filia Hermanni Sax. uxor l".
Florentii Ducis Fris, posteà Roberti
Fris. Comit. Flandr. 63. n.
243. b. n. 344. n. 357. d. 363. n.
369. e. 383. a. filia Bernardi. 370. d.
390. b.
Gertrudis, Ducissa de Nanceio. 357. d.
e.
Gertrudis, filia Will. Conq. Comitissa
Bonon. 173. n.
Gertrudis, uxor Odonis. 639. b.
Gertrudis , nobilis mulier Femuensis.
253. b.
Gervasius de Castro-Ledi primùm
Episcop. Cenonan. posteà Remens.
Archiepisc. 32. b-e. n. 33. b. d. 111.
b. 135. c. d. e. n. 136. a. b. en.
159.d.l61.d. 197. d. 213. b. 219. a.
280. d. n.281.n. 283. d. 291. c. d.
n. 294. e. 318. e. 348. d. 356. d. 361.
c. d. n. 371. b. 385. c. 386. b.412.
b. 443. c. n. 465. n. 481. c. n. 491.
e. 492. c. 493. a. b. d. 494. a. b.
498. c 499. c. n. 506. d. 523. c
559.6.563. C.595.C. 606. b. 631. b.
633. a. d. 634. d. e. 635. a-e.
Gervasius de Castellione, Vice-Dominus
Eccl. Rem. frater Guidonis Archiep.
318. n.
Gervasius Tilberiensis , Marescall. Are-
lat. Regni, Scriptor. 67. n. 317. b.
n. 318. n.
Gervasius, fil. Fulcoii Milit. Wilcass.
235. d.
Gervinus I, .Abbas S. Richarii seu Cen-
tul. priùs Canonic. Rem. 32. d. 130.
c. d. 131. ad. n. 132. b. d. 133. a.
c. d. 134. a-e. n. 135. a.b. 381. n.
Gervinus II, Abbas S. Richarii seu Cen-
tul. anteà Monachus S. Reraigii. 129.
n. 135. a.
Gervinus, Apocrisiarius Eccl. Virdun.
458. c.
Geva, filia Ernaldi de Escalfoio 233.
a.
Gbisla, filia Balduini Ghisnens. Comit.
uxor Winemari Gandav. oppidi Cas-
lellani. 298. b. c.
Gibboilo, Miles de Fleterne. 105. d.
Gibuinus, Laudun. Episc. 581. e. 583. a.
Gibuinus, Monachus. 615. a.
Gielm-Fort , Proconsul seu Vicecom.
Levitau. 116. n. TiV/e Wielm-Fort.
Giguinus, Sacerdos et Monachus. 611.
b.
Gilberga, filia Bernardi Rodgeri Comit.
uxor Ranimiri filii Sanctionis Régis.
116. n.
Gilberga, mater Folcardi viri nobilis
Xanton. 199. e.
Gilbertus, Gislebertus Abbas Castellionis
seu de Conchis. 46. n. 223. e. 224.
d. n.
Gilbertus, pater Odonis. 424. d.
Gilbertus. Vide Gilebertus, Gillebertus,
Gislebertus.
Gilbodo, Scabinus de Fleterre, testis in
fundat. Eccl. Watin. 106. c.
Gilduinus , primus Abbas S. Victoris
Parisiens. 597. n.
Gilduinus, Vicecom. Carnut. 425. d.
Gilebertus, Gislebertus Cornes Brionae,
ïutor Will. INothi. 177. c. d. 401.
b. Vide Gislebertus.
Gilebertus Crespin. Vide Gislebertus.
Gilebertus de Dovâ. 599. d.
Gilla. Vide Gisla.
Gillebertus , Gislebertus, Ebroacens.
Episc. 379. d.
Gillebertus , Gislebertus de Gant, nob.
Norm. 313. e. Fit/e Gislebertus.
Gillebertus, Comes, laudatus in Chartâ
Herluini Abb. Becc. 35. n.
Gillebertus Crespin. Vide Gislebertus.
Gillebertus, Monach. Floriac. 488. a.
Gillelmus Berengarii, Comes Minorisae.
289. d. Vide Guillelmus.
Gimbaldus, Gumbaldus, filius Sancii-
Garsiae, Comes , Agennens. et Basa-
tens. hpisc. 394. c. 395. a. b. n.
396. a. b. d. 397. d.
Gimo, Miles. 423. n.
Gimoldus, Abb. S. Vitoni. 413. c. d.
Giraldus de Gordonio, Episc. Petragor.
287. c.
Giraldus, Girardus, Episc. Ostiens. Ro-
manx Sedis I.,egatus. 147. a. b. n.
530. b.
Giraldus Toarcensis, Abbas S. Florent.
Salraur. 277. c. d. n. 278. a. d. n.
Giraldus, Girardus , Comes Foresii.
200. b. n.
Giraldus, Gislebertus, frater Arnulfi Fir-
uiitatis Principis. 423. d. n.
Giraldus, Clericus. 578. e.
Girardus, I, Episcop. Encolism. Fide
Gcraldus.
Girardus II, Episc. Encolis. 530. b.
Girardus, Sagiens. Episc. 42. d.
Girardus. Episcop. Ostiens. et Legatus,
^lide Giraldus.
Girardus, Gerardus, Prior primus B. M.
de Caritate super Ligerim. 114. c. 283.
c. 348. b. Fide Gerardus.
Girardus, Dux, fil. Alberli Comit. Me-
tens. 15. c. Vide Gerardus
Girardus, Dux. 369. b. forsan. idem ac
Gerardus II. de Alsatiâ Dux Mosell.
Fide Gerardus.
Girardus, Comes Foresii. Fide Giral-
dus.
Girardus Fleitellus. 42. b. 58. a. Vide.
Girardus Fleitellus.
Girardus Sinemurensis, Miles. 418. b.
421. n.
Girardus Viennensis. 282. d.
Girardus, filius Girardi Militis. 421. n,
Girardus-Gilbertus, vel Girardus-Gla-
bcr. 438. d. n.
Girardus, Servus S. Benigni Div. 615.
a.
Girardus, alter Servus S. Benigni. 615.
a.
Giraudus, Abbas 'frenorc. 112. c.
Giraudus, Monachus B. M. de Caritate
super Ligerim. 221. a.
Girdh, Cornes, filius Comitis Godwini,
frater Ilaraldi. Fide Girth.
Girh , filius Godwini Comit. Vide
Girth.
Girinus Scuberardus Benefact. Monast.
Saviniaci. 200. b.
Girinus, Vir Nobilis, Benef. Mon. Sa-
viniac. 200. b.
Girinus de Sal, Benef. .Mon. Saviniac.
200. b.
Girinus de Pinstho, fil. Elizendis. 201.
a.
Girth, Girdh, Girh, filius Godwini Co-
mit. frater Haraldi. 168. d. 209. c.
311. b. 313. b.
Gisa, Capellanus Edwardi Régis, postei
Episc. "Willens. 312. a.
Gisa , uxor Godwini, mater Heraldi.
241. c.
Gisela, Gisla, uxor Conradi II. Salici,
Imperatoris, mater Henrici III. 1. n.2.
c. d. n. 3. b. d. 4. a. 5. c. 9. a. 13.
b. 19. b. 59. d. 73. b. 143. c 157.
n. 214. c. 261. a. 262. n. 352. b,
370. b. 414. n. 418. a. 425. a. 454.
n. 564. b. 619. c. Fide Griseleida et
Gysla.
Gisela, uxor Rollonis, filia Caroli Sim-
plicis. Vide Gisla.
Gisela, filia Henrici Ducis, uxor Ste-
phani Régis Hungar. 370. d.
Gisela, filia Gerardi. 370. a.
Giselbertus de Lizelemborg. Fide Gisle-
bertus.
Giselbertus , frater Balduini Gandav.
106. c.
Gisila, uxor Gerardi Com. Alsat. 419.
n.
Gisla, Gilla, Editha, uxor S. Edwardi
Reg. Angl. 317. a. Vide Editha.
Gisla , Gisela , Gilla , fiha Caroli
INDEX ONOMASTIGUS.
703
Slmplicls Franc. Régis, uxor RoUonis.
88. b. 181. d. 208. c. 212. c. 428.
n.
Gisla, filia Ilugonis Capeti, uxor HU-
duini Pontivi seu Abbatis Villae û>-
mit. 306. n. Vide Gela.
Gisla, Comitissa Barri. 362. d.
Gisla , Cilla , uxor seu Concubina
Malgerii Archiep. Rotbomag. 338. c.
Gisla , tilia Turstini de Monteforti,
uxor Geroii. 41. b.
Gisla, filia Turstini de Basteburgo,
uxor Geroii. 225. b.
Gislebertus, Gillebertus Episc. Ebroi-
cens. 72. c. 242. d. Firfe Gillebertus.
Gislebertus , Maminotus , Episcop.
Lexov. 50. b. 75. n.
Gislebertus. Meld. Episc. 440. c.
Gislebertus I, Pictav. Episc. 535. b.
Gislebertus, Abbas Castellionis seu de
Conclus. Vide Gilbertus.
Gislebertus Crispinus , Abb. Becci ,
Scriptor. 45. n.
Gislebertus, Constantinicns. Abbas S.
Stephani Cadom. 48. a.
Gislebertus, Abbas Toarn. 224. n.
Gislebertus, Lexov. Archidac. 235.
a. 242. d.
Gislebertus , Cornes Lucelemburcb,
pater Conrad!. 194. a.
Gislebertus, Giselbertus, Cornes de
Lizelemborg, pater Ogivae uxoris
Balduini Flandr. Comit. 388. e.
Gislebertus , Cornes de Salinis, 388.
d.
Gislebertus, Cornes Britann. 245. c.
Gislebertus , Cornes Clare , Brionn.
et Aucens. Richardi Nonnann. Du-
sis nepos ex filio ejus Godefrido
Com. Tutor Will. Nothi. 35. b. 37.
d. 41 . b. 54. n. 56. d. 38. a. 222. a.
223. c. 225. c. d. 226. b. 229. b. 232.
c. 234. e. 240. b. 245. c. 248. n.
351. a. 636. e. Vide Gilebertus.
Gislebertus, Baro, qui adfuit Dedi-
catioui Eccl. SS. Trinit. Vindocin.
507. a.
Gislebertus Buili, Baro Norin. 187.
n.
Gislebertus, filius Ricerii de Aigle. 54. n.
Gislebertus. filius Rogerii de Monte-
Gumeri. 37. e.
Gislebertus, frater Rogerii de Monte-
Gomerici. 232. d.
Gislebertus , Oximensis oppidanus.
477. b.
Gislebertus, Pincerna. 595. c.
Gislebertus de Ganz aut Gant ÎVorm.
Baro . pater Ilugonis de Monte-
forti. 53. a. 187. n.
Gislebertus Gandav. Dominus de Fol-
quingham in Angliû 392. n.
Gislebeiius , Gilebertus , Gillebertus
Crispinus Custos Castri de Tillieres.
39. a. 329. b, 402. b.c. n.
S. Gislenus 110. n.
Gisulpbus, filius Guayinarii. 452. a. b.
Githa , Comitissa , uxor Godwini
Comit. mater Haroldi Régis An-
gliae occisi, soror Swani Reg. Dan.
311. b. 313. d.
Glaber Rodulphus , Glabellus, Scrip-
tor Historiens. 118. c. 142. n. 143.
n. 144. n. 160. n. 267. b. 318. c.
646. a. c. etc.
Glodesindis, Virgo. 436. a.
Gocelo, Goclielo. Vide Gothelo.
Gocelinus. 451 . c.
Goda, uxor Eustachii Comit. Bonon.
soror Edwardi Régis. 174. c. 310. c.
Godefridus, Episc. Autissiodor. 309. a.
Vide Gaufredus et Goffridus.
Godefridus , Golfridus , Paris. Episc.
et Reg. Cancell. 149. d. e. n. 197. e.
303. n. Fide Goffridus.
Godefridus , Constantiens. Episcop.
in Narra. 314. d. Vide Gaufredus et
Goffredus,
Godefridus. Abbas Valciodor. 252. a.
Godefridus Ardennensis , Mathildis
Saxon, maritus, pater Godefridi et
Gothelonis. 201. n. 202. n. 251 n.
301. n. 389. n. 414. a. 421. b. nn.
458. b. n.
Godefridus, Einharaens. 389. n. 421.
b.
Godefridus, Cornes Virdun. à Lo-
thario captus. 370. n.
Godefridus, Cornes Virdun. et. Lo-
thar. fil. Godefridi Ardenn. frater
Gothelonis. 201. b. n. 202. nn. 215.
n.301.n.370. b. c. 414. a. 417. a. b.
421. b. n. 437. d.ji.,458.b. n.
Godefridus, (iotefridus, Gotifridus,
Gozelo Magnus, senior, Barbatus,
Crassicol. Dux Lotbar. et Bull, filius
Gothelonis, maritus Beatricis viduae
Bonifacii.5. b.9. d. e. 10. a. b. 19.c.
d. e. 20. ad. 21. e. 22.d. 23. a. 24.
a. 59. e. GO. a-e. 61. a. b. c. 62. a.
b. e. n. 66. n. 74. a. 144. a. 146. a.
b. 149. b. 151. a b. c. nn. 163. d.
164. a-e. 165. a. h. 202. c. 203. a.
214. a. 215. b. c. d. n. 216. a. c.
249. b. c. n. 250. e. 251. n. 262. b.
294. a. b. 301 . n. 303. n. 348. c. 352.
d. e. 355. c. 356. c. d. 360. a. 362. d.
370. c. n. 413. c. 414. a. 415. b. c.
416. a. b. n. 421. n. 425. a-d. 426.
c. 428. d. 429. a. b. d. 434. b. 453.
n. 492.e. n. 494. c. n.641.a. e.642.
d. e. 643. a. d.
Godefridus Gibbosus , Goselo , Go-
zilo, Dux Lothar. filius Godefridi
Magni, maritus Mathildis filiae Bo-
nifacii Comitis. 24. c. 62. e. n. 63.
n. 64. d. e. 66. n.67. b. loi. a-d. n.
203. a. 216. c 240. a. 249. n. 250. b.
c. 294. b. 301. n. 362. d. 370. c
413. c. d. 425.c.429.b. 434. b.453.
n. 492. n. 642. e. Fide Gozelo.
Godefridus, Dux Loth. et Bull, posteà
Rex Jérusalem, fil. Eustachii Com.
Bonon. et, Idse. 67. b. 149. n. 174.
c. 206. a.'n.240. n. 294.b. n. 301.n.
303. n. 304. a. 337.e. 370. b. 374.b.
376. b. 383. b. 413.d. 416.e.425. d.
Godefridus de Bullione. 205. n.
Godefridus, Dux BuUonensis. 253.
d.
Godefridus Tuditus seu Martellus, fi-
lius Fuleonis. Fide Gaufridus et
Goffridus Martellus.
Godefridus, Consul seu Cornes Au-
gens. et Brionn. filius Natural. Ri-
chardi I. Ducis Normann. patris
Gisleberti Comit. Brionn. 35. b. 37.
d. 56. d. 58. a. 245. c 637. a.
Godefridus , nobiliss. Princeps , pater
Ermengardis. 462. a.
Godefridus, Cornes Lovan. et Na-
murc. fil. Albcrti Comit. Namurc.
253. e. 360. a. 370. c. 374. b. n.
Godefridus, filius Henrici Comit. Lo-
van. 370. a. 377. a.
Godefridus, Vicecomes. 570. d.
Godefridus, filius Osberni de Bole-
bec, pater Will. de Archis. 58. a.
Godefridus, filius Herbert! Pincern»,
Mil. Wilcass. 235. c.
Godefridus, Miles S. Quintini. 582. a.
Godefridus deCociaco. 433. b.
Godefridus Florinensis. 253. b.
Godefridus. fide Gaufredus, Gaufri-
dus , Gauzfredus, Gofredus, Gofri-
dus, Goffredus, Goffridus , Goifre-
dus, Goiffredus, Goiffridus, Gos-
fredus, Gosfridus, Goisfredus, God-
fridus, Gotfredus, Golfridus, Go-
thofredus, Gotifredus Gotofredus.
Goderannus , Abbas Malleac. posteà
Episc. Santoncns. 120. a.
Goderannus , Episcop. Santon. et
Âbbas Angcriac. 221, b.
Godescaleus, Abbas Valciodor. 253. e.
n.
Godewinus de Petengham. 106. b.
Godfridus , Verzelliac. Abb. 522. d.
Godildus. 106. d.
Godiova, soror Edvrardi Reg. Angl.
uxor Drogonis, Comit. Wulcassini.
248. a.
S. Godo, Pontifex. 198. e.
Godoinus Cornes , Angl. pater Ha-
raldi Régis et Edithse uxoris Ed-
wardi Régis. 346. d. Vide Godwi-
nus.
Godric, Minister Angl. 656. c.
Godwinus, Goduinus, Godoinus, Cornes,
pater Haraldi Reg. Angl. et Edithae
uxoris S. Edwardi Régis. 7. b. 40.
c. n. 75. c. 78. c. 95. a. 101. b.
148. c. n. 153. d. 154. b. 166, c.
167, d. 173. d. 174. a. b. 175. a. d.
n. 183. e. 184. a. 192. a. b. 207. a.
212. a. b. 223. a. 234. a. 241 . c. 246.
a. 282. c. 309. d. e. 311. a-d. 312. b.
n. 313. b. c. 317. a. 346. d. 352. c.
636. b. c. 637. e.
S. Goëricus, Pontifex. 198. e,
Goffidis, Diaconus. 594. d.
Goffredus , Episcopus Constantinicns.
52. c. Vide Gaufredus et Godefri-
dus.
Goffredus, Abb. Vindocin. 31. a.
Goffredus de Neellâ, Miles. 599. a.
Goffridus , Paris. Episcop. Franciae
Cancellar. frater Eustachii Comit.
Bolon. 384. b. Vide Godefridus, Jof-
fridus et Guffridus.
Goffridus, Episcop. Andegav. 30, d, n.
Goffridus, Episc. Autissiodor, 114, a.
b. c. Vide Gaufredus et Godefridus.
Goffridus Grisa-Gonella , Cornes An-
degav. 180. n. 418. d. Fjrfe Gaufre-
dus.
Goffridus , Goiffredus , Golfridus ,
Gozfridus , Martellus , ïudilus An-
degav. Cornes, filius Fulcon. ÎVerrse.
29. c. 43. e. 44. b. 46. e. 48. b. c.
137. c. d. n. 138. a.b. c. 144. e. 228.
c. 231.a.244 c.2o6.c.d.e. n.257.b.
258.3.265. c. 266. a-e. 267. a-e. 268.
c. d. n. 269. a-e. 270, a-e. nn. 271.
b. n. 273. d. n. 523, c 646. a. b.
647. b. c. 649. d. e. Tudes. 266. n.
Vide Gaufridus.
Goffridus , Godefridus , Gofridus ,
Goisfredus , cognoraine Barbatus,
Andegav. et Turon. Cornes , frater
Fuleonis Rechin. 220. a. d. 231. a.
244. c. 258. b. d.270. c. d. 271. b.c.
272. a-e. n. 273. a-e. 274. a. b.
287. a. b. 385. a. 647. b. c. d. Vide
Gaufredus.
Goffridus , Cornes Nannctcnsis. 29 e.
Baslardus, Cornes Brilanniae. 281.
a. Cornes de Briltaniâ. 594. d.
Goffridus de Prulliaco , pater Comitis
Vindocin. Vide Gaufredus.
Goffridus de Prulliaco, Cornes Vindocin.
273. b. n. 506, e. 647. d.
Goffridus , Cornes Norman idem ac
Tancredus de Alla villa. 140. n. Vide
Tancredus.
Goffridus, fil. Gaufridi Vicecomit. Bi-
turicens. 387. e. n.
Goffridus de Meduanâ. 634. c. Fide
Gaufridus et Goisfredus.
Goffridus,. Praelor Arabasiae. 259. a.
Goffridus, S-îcerdos. 594. d.
Gofridus, frater Rainaldi Castri-Gun-
lerii. 267. e.
Gofridus, fil. Rainaldi Domini Caslri-
Gunterii. 267. d. 268. a.
Gofridus Burellus. 257. d.
Gofridus de Calvomonte, 258. a-d.
267. d.
Goiffredus ha;res Castri Novi-Mercati.
233. b.
Goiffredus, Miles Cenoman. 48. c.
704
INDEX ONOMASTICUS.
Goiffridus de Magnavill. Baro Normann.
187. n.
Goiffridus de Wirce, Baro Norm. 187. n.
Goiffridus, Castellan. Cassiliens. 106. c.
Goiffridus de Castellario. 424. d.
Goifredus. Coines. 424. c.
Goifredus, fil. Rotronis Corait. Mori-
ton. ^36. c. Fide Goisfredus.
Goisbertus, seu Guilbertus , Bellovac.
Episcop. 493. n.
Goishertus, Monach. Majoris Mon. Ab-
bas Mon. de Bello. 211. n.
Goisbertusj fil. Johannis Domini Castri
Flecchiae. 244. c. 634. a.
Goisfredus, Episcop. Constantiens. 95.
d. 100. d. 234. d. 237. a. Vide
Gaufredus et Gofïredus.
Goisfredus deMeduanâ, 226. a. 231. d.
232. a. b. Vide Gaufredus et GofTri-
dus.
Goistredus Mancellus f rater Huberti
Vice-Com. 232. c.
Goisfredus, filius Tancredi de Alta-villâ.
230. d.
Goisfredus de Manneville, Kx.iex. 54. n.
Goisfredus, filius Rotronis Coraitis Mo-
ritoniae. 97. b. 236. c. V. Goifredus.
Goisfredus, filius Turchetilli de Novo-
Mercato. 246. d.
Goisfredus, Malaterra. 230. c. Vide
Gaufredus.
Goisfredus, Municeps Gomercii. 475. b.
c.
Goisfredus, Orlatele. 54. n.
Goischerus, Scrijjtor, Monachus S. Ma-
h iae Trevir. 194. n.
Gombertus, Abbas Marciliac. 116. d.
117. a. b.
Gonfridus. 574. C. 575. d.
Gonnor, Nonnanniae Ducissa. 328. e.
329. n. 330. a. 343. n. Yide Gunnor.
Gonterius, Agatens. Episc. 514. e.
Gonterus, Mini.sler Johann. Atreb.
106. b.
Gonzo, Gonzo, Florinens. Abb. 32. c.
151. b. 253. a.
S. Gorgonius, Martyr. 641. b.
Gormarus, Decanus S. Gerraani Paris.
275. a.
Gosbertus, Abbas. S70. a.
Goscelinus de Arcbis. 223. c. 233. n.
Goscelinus de Belvaco. 424. d.
Goscelinus de Chinonio. S90. c.
Goscelinus Rufus de Formovillâ. 387. c.
Gosfredus, Abbas S. Joann. Angeriac.
Vide Gaufredus.
Gosfredus. priinus Cornes de Karrofo.
218. b.
Gosfridus, Gaufredus, Pictav. etVascon.
Dux, fratcr et successor Willelmi
Ai;;ret. 219. c. d. n. 220. a. c. 221.
a. 6i4. d. Vide Gaufredus. Guill. et
Willel.
Gosfridus, teraiiore Ludovic! V. Fr. Reg.
170. b.
Goslenus, Cancellarius. 33. d.
Gossuinus. frater Comitis de Peronâ.
599. e.
Gotfredus, Sacerdos. 378. c.
Gotfridus, Miles 583. b.
Gothelo , Gocelo , Gochelo, Goscelo,
Gothilo, Gotzelo, Gozelo, Gozelinus,
Gozilo , Gozzilo , Dux Lotharingiae,
fil. Godefridi Ardenn. et Mathildis
Sax. frater Godefridi, pater Godefridi
Magni seu Barbati , Victor Odonis
Canipaniens. 5. b. 8. d. 19. a. c. 59.
d. e. 73. b. 123. c. 143. d. e. n.
144. a. 159. a. n. 160. b. 163. b.
c. d. 165. a. 171. b. c. d. n. 172. a.
b. 196. d. 202. b. c. n. 214. a. 215.
b. c. n. 249. b. c. 261 . a. 293. e. 301.
n. 344. d. 347. b. 352. d. 357. a.
364. d. n. 370. c. 413. c. 414. a.
415. b. 417. b. n. 421. a. b. n. 423. a.
425. a. b. c. 430. c. 455. b. n. 456.
a. n. 458. b. n. 463. b. c. n. 641. a.
Gothofredus , Gotofredus , Magalon.
Episcop. 435. a.
Gotzelo. Vide Gothelo.
Gouherius, Gouhier, Miles in Nor-
mann. 323. b.
Gozbcrtus, Decanus S. Germani à
Pratis. 275. b.
Gozecbinus, Scholasticus. 500. a. b. n.
Gozelinus de Heillis. 599. d.
Gozelinus. Vide Gothelo, Gozelo.
Gozelo, Gotzelo. Vide Gothelo.
Gozelo, Gozilo, Dux Ribuar. 2. a.
Gozelo , Gozelinus , Gozzilinus , filius
Gothelonis Ducis Lothar. frater
Godefridi Magni seu Barbati. 19. c.
e. 425. a. n.
Gozelo , Gozilo , Com. Bohaniae ,
360. c. n.
Gozelo , Gozzilo, seu Godefridus
Gibbosus , filius Godefridi Magni
seu Barbati, maritus Mathildis filise
Marchionis Bonifacii. 66. c. e. 67. a.
b. n. 68. a. 216. c. 429. b. 642. e.
Vide Godefridus Gibbosus.
Gozilo. Vide Gothelo, Gozelo.
Gozemar Clenchant. 106. d.
Gozfridus Andegav. Vide Gaufridus
Martellus.
Gozuinus Montensis. 111. c.
Gradulphus, Abbas Fontanell. seu S.
Vandregesili. 16. a. c. n. 17. e. 528.
a.
Gratianus , Archipresbyter , posteà
Gregorius Papa VI. 261. c. d. n.
352. d. 426. a /^.Gregorius Papa VI.
Gratianus, auctor Decreti. 137. b.
Grecia, Gricia, Griscia, uxor, primo
Berlaei seu Bellaii de Monasteriolo,
posteà Gaufridi Martelli Comit.
.andegav. 280. a. 429. n. 590. b.
S. Gregorius, Papa. 310. c. 493. c.
496. a. 641. b.
Gregorius. Papa V, anteà Bruno vo-
catus. 2. b 315. n. Vide Bruno.
Gregorius Papa VI. 145. a. d. 188. n.
2',il. c. 352. e. 353. n. 415. n. 425.
a. Vide Gratianus Archipr«sbyter.
Gregorius Papa Vil , anteà Hilde-
brandus. 24. b. c. d. e. 25. a. b. d.
28. n. 70. n. 74. c. d. 107. a b. e.
108. a. 120. b. n. 146. n. 147. c. 151.
d. e. 188. a. b. 193. n. 194. d. 195.
b. c. n. 199. b. c. 203. a. 205. n.
262. e. 2(i3. b. 284. e. 285. b. 286. n.
371. n. 387. a. 434. c. 434. nn.
519. e. 524. d. n. 525. a. 529. e.
530. c. d. e. Vide Hildebr.
Gregorius. Papa IX. 485. n.
Gregorius, Papa X. 484. n
Gregorius. Episc. Nicopol. 457. a. b.
c. nn.
Gregorius, Ej)isc. Lascurr. 116. n.
Grento. Dominus loci in Norm. qui ex
ipso vocatus est Grentemaisnilium.
238. n.
Gricia. Vide Grecia.
Griffinus, Rex VVallens. in Angl. 311.
e.
Grimoldus, Abb. S. Vitoni Virdun. 146.
d. 345. d. 654. n.
Griinontus, de Plessayo vel Plesseyo ,
Grimont du Plessaisoudu Plesseù. 316
c. 332. a. b. 333. b. c. 334. c. d.
335. b. c. d. 336. b.
Griscia. Vide Grecia.
Griseleida, mater Henrici III. Imp. 4. n.
Vide Gisela.
Guadallus, Domnucius Barcinon. Ep.
394. n.
Gualchelinus de Ferrariis. 222. a. 245.
c. Vide Galchel
Gualerannus, Ab. S. Vitoni Virdun. 149.
c. Vide Valer. et Waleran.
Guallevus, Com. in Angl. 102. b. 238.
b.
Gualo seu Gallo, Ab. S. Germani Pa-
ris. 275. c.
Gualo, fil. Aymonis Comitis Alsensis et
Dusmensis. 421. n.
Gualo, Vicec. Calidi-montis. 433. n.
Gualtcrius , avunculus Guill. Nothi.
248. n.
Gualterius, pater Pudici .seu Budici
\annet. Ep. 522. n.
(Jualterius, Grainmaticus, Vicec. Bur-
gund. regni. S5l. a.
Gualterus Grimutio, Monast. S. SaWii
Ab 574. n.
Gualterus, fil. Gualteri Tyrelli. 433. d.
Vide Walterus.
Gualterus, Mil. fil. Hugonis Buticularii
Henrici Fr. Reg. 132. d.
Gualterus, fil. Raginerii Militis Pontiv.
129. n.
Gualterus , testis in Dipl. Henrici Fr.
R. pro Mon. Centul. 570. c.
Gualterius , Gualterus. Vide Valter.
Waltcrius, Walterus.
Gualtho seu "Wazo, Clericus S. Lam-
berti. 352. c.
Guariniis, Ab. S. Pétri Cell. Trec. 585.
n. Vide Varinus.
Guarinus, Praepos. .S. Richarii. 131. d.
Guarinus, frater Alberti. 604. a.
Guarinus, Mon. Cerasiaci. 132. b.
Guarinus. Vide Warinus.
Guarnerus, Dux Teutonicorum. 450,
e.
Guarnerus Miles. 583. b.
Guarnerus, Guarncrius. Vide Varner.
Warner.
Guascbetinus Capellan. Will. Angl. R.
posteà Guentanorum Praesul. 241. d.
Guatho. Ab. S. VValerici. 32. d.
Guaymarius, Princ. Savern. pater Gi •
sulphi. 452. a.
Guazo , pater Odonis , Castri Teo-
demer. Constructor. 431. b. n. 602.
n.
S. Gudila, Gudula, Guodila. 463. a.
b. c. n.
S. Gudwalus. 352. c.
Guedericus. Abb. Praesens Dedicat. ïkx;I.
Hasnon. 110. b.
Gueneraimus, fil. Agenardi Mil. Pon-
tiv. 132. d. n.
S.Guengaloeus,Guengoleus,VVingaloeus,
Winvaloeus. 372. a. n.
Guennclon. 323. b. 332. a.
Guepas soror Berlae, mater Giselae
uxoris Iinperat. Conradi. 370. b.
Guerniundus 'de Piquig/iij, frater Eus-
stachii Vicedom. Ambian. 434. a. n.
Guermundus de Montemauro. 424. d.
Guezelo, pater ïheoderici Virdun. Ep.
249. b.
Guffridus, Paris. Ep. frater Eustac.
Bolon. Com. seu Guiffridus. 298. b.
391. b. e. Vide Gofïridus.
Guibertus , Ravennat. Ep. invasor
Apost. Sedis. 23. a. 26. a. 27. e. Vide
Wicbertus.
Guibertus, Ab. S. Germ. Autissiod. 377.
c.
Guibertus , Abb. Novigenti. 393. n.
Guibertus de S Johanne, in Ch. Will.
Pict. Com. 372. e. n.
Guibertus, Monac. 594. c.
Guiburga, uxor Girardi Comitis Forensis,
mater Arnaldi Com. 200. n.
Guido de Castellione, Rem. Archiep,
14. n. 318. n. 350 c. 334. b. 356.
d. 408. d. Vide Wido.
Guido, Ambian. Ep. 32. c. 132. a.
240. c. n. 433. d. 434. a. 599. c. Vide
Wido.
Guido, Bellovac. Ep. 361. c. 362. b.
434. b. 638. c. Vide Wido.
Guido de Laranda, Lemovic. Ep. 288.
d.
Guido, Ab. de Cruce S. Leufredi. 334.
e.
Guido, Ab. S. August. Lexnovic. 289.
a.
Guido,
INDEX ONOMASTICUa
705
Gtiido, Marcian. Abb. 32. d. n.
Guido, Mon. CenUil. Ab. Forestensis,
frater Angelranni Centul. Ab. 430.
b.
Guido , Prior Cluniaci, posteà primus
Abbas Novi monast. PJctav. itO. c.
Gaido , qui et Gaufridus, fil. VVill.
V. Aquit. Ducis et Agnetis , frater
et siiccessor Will. VU. Dac. Aqait.
82. d. 179. c. 219. n. 220. d. e.280.
b. 285. d. 404. n. 426. d. Vide Wi-
ào , Giiill. Gaufredos . et Wiliel.
VIII A<|uit. Dux.
Guido , Coin. Pontivi , fil. Hagonis
II, frater Aogelranni II. 47. b. 83.
d. 87. c. d. 1 33. a. b. n. 148. d. 176.
c. 179. e. 212. b. 222. d. e. 227. n.
247 d. 331. C.404. d. 399. c Vide
Wido
Guido^ Com. PonliTi, fil. Ingelramni
II. 306. n.
Gaido , Bonon. Com. pater Baldiiini
Bolon. Com. 296. nn. 303. n. 346.
a. b.
Guido, Coin, de Forois, fil. Bald.
Corn. Gliisn. Adels Christ. 298. b.
Guido Cainpdavaine, fil. Hugonis
Comitis S. Pauli. 306. n.
Gaido, fil. Rainaldi Burg. Com. 166.
e. 222. a. b. 246. a. 247. c. 256. a.
316.c,d.331. e. n.332. a.b. 333. c.
33i. d. 333. c. 402. d. 403. a.b. n.
411. b. 581. d. Vide Wido.
Guido , fil. Gozelonis Comitis Bo-
hanise. 360. e.
Guido, fil. Ademari lo Contors de
Laron , pater Guidonis , Gïraldi et
Gulfcrii. 288. a.
Guido . fil. Guidonis lo Contors de
Laron. 288. b.
Guido , frater Raynardi Comitis de
Johcgneio. 276. a. n.
Guido , Vicec. Lemovic. pater Ade-
mari. 288. d.
Guido , IVivornensis , testis in Charta
VVill. Gaufridi Comitis Pictav. 121.
n. 372. n.
Guido de Belino , Magister Equitum
regui Cypri. 361 . n.
Guido, fil. Theobaldi Forestarii Rob.
Régis. 273. d. n.
Guido Rubeus , fil. Guidonis filii
TUeobaldi Forestarii Rob. Reg.
273. n, 276. a.
Guido de ïurribus. 288. a.
Guido de Valle , Benefactor Mon. S.
Florentii .Salmur. 280. b.
Guido , pater Rogeri de Vangionis-
rivo. 332. a.
Guido, fil. Gaufridi Foerole. 276. a.
n.
Guido Trossellus , fil. Milonis de
Brayo. 273. n. 276. a.
Guido de Cerchia. 582. a*
Guifardus , fil. Canel Comitis de
Longavilla , Mil. Rob. !Norm. Duc.
323 b
Guiffardus , Com. Mil. Will. Nothi
Morni. Duc. 330. c. 334. c.
Guifredus seu Wifredus , Archiep.
Narbon. 290. d. 294. n. 417. b. d.
423. c. 426. b. 510. a. 514. e.
Guifreilus, Kp. Caroass. 423. c. 514. e.
Guifredus, Ep. Barcinon. 514. e.
Guifredus , Guiffredus et Wifredus ,
Cornes Cerrilan. fil. Olibani Co-
mitis Biiulduni. 290. b. n. 291. b.
Guilabcrtus, fil. Will. Comitis, Bene-
factor Eccl. S. SaWat. de Conch.
433. a.
Guilabcrtus , fil. Gauxfredi Comitis
Russilion. 510. b.
Guilberlus sea Goisbertus, Ep. Bello-
■vac. 493. n.
Guildai de Guila. 397. c.
Guilem de Gualart. 397. b.
Guillebertus , Aue;ens. Com. 339. d.
Tome XI.
Vide Gislebertus.
Guillebertus Crispimis. 329. b. 330. a.
f^ide Gillebertus.
Guillelmus , Guillerm. fil. Radbodi
Sag. Episcopi , Cadom. Abbas ,
postca Rotom. Archiep. 72. e. 242.
d. Vide Will.
Guillelmus, Ep. Lingon. 482. d. n.
Guillelmus , Ep. Engolism. 32. c. 599.
c. fide Wiliel.
Guillelmus , Guilhermus de Monte-
Berulpho, Ep. Petragor. 287. d.
Guillelmus, Ep. Cotiven. 431. d.
Guillelmus Gnifrédî , Ep. Urg«ll«nsis.
290. b. 514. e.
Guillelmus, Ep. London. 78. n. f'ide
Wiliel.
Guillelmus, Ep. Ebroacensis. 70. d.
Guillelmus seu Galbertus, Ab. Majo-
ris-mon. 271. d. F«/c Galbertus.
Guillelmus , Divion. Ab. et Cœnobii
Fiscann. 244. a. 349. e. Vide Wiliel.
Guillelmus, Ab. FloHac. 484. c. d.
Guillelmus, Ab. S. Flor. Salmur. 219.
b. Vide Wiliel.
Guillelmus de Jaliniaco , Trenorc. Ab.
32. d. 1)2. c. n. 138. d. 600. d. n.
601. e.602.a.
Guillelmus de Agorn. Ab. Tonelien.
256. b.
Guillelmus I , Longa-Spata , Dux
Nonu.245.d. 323. n. 338. a. 341. n.
Vide Wiliel.
Guillelmus Nothus , Dux Norm. II,
Rex Angl. 1, filius Roberti Ducis.
30. b. 31. a. 118. e. n. 124. b. 132.
a. b. 140. c. 148. b. c. d. 162. b.
163. b. 221. d. 222. a. b. 223. a. n.
226. b. 227. a. 2i8. d. 229. d. 230.
a. c. 231. b. c. d. 232. a. b. d. 234.
c. 240. c. n. 241. ad. 242. a. d. n.
243. a. b. d. 244. a. c. 243. b. 246.
a. d. 247. b. c. 248. b. n. 233. b. e.
256. a. b. n. 2.58. b. c. d. 263 a.
263. b. 282. d. n. 283. n. 284. a-d.
283. a. 287. a. 288. b. 316. b. c. d.
317. a. b.n.326. a-d. n. 328. c. d. e.
329. a-e. 330. a-e. 331 . a-e. 332.
ae nn. 333. a-e. nn. 334. a-d. n.
333. b c. d. 336. a-e. nn. 337. a e.
338. a-e. 339. a-e. 340. a-e. 341.
a-e. 342. a-e. 343. a-e. 347. a. b.
348. b. c. d. 349.0. n. 350. c.d. 331.
b. 337. c. 360. a-d. 361 . a. b. d. 362.
a. 363. a. c.d.364.a.363.d.366. d.
e. n. 372. b. 388. d. 400. c. n. 401.
b. c. d. n. 402. a-e. 403. a-e. 404.
a-e. 403. b. 4 11. a.b. c. 413. a. -430.
c. n. 431. b. 432. c. 433. a. 434. b.
c.486.e. 507. e. 620. e. r. Willelmus.
Guillelmus Rufus , Rex Angl. II, fil.
Guill. Conq. 148. e. 170. a. 223. a.
n. 241. c. 247. c. 235. b. 316. c.
318. c. 338. e. 369. e. 388. d. 480.
n. Vide Willelmus.
Guillelmus Pius , Aquit. Dui, fun-
dalorMon Cluniac. 119. b.
Guillelmus II, Dux Aquit. 130. n.
Guillelmus III, Dux Aquit. Caput
Stupae . fil. Ebuli et Adelœ. 119. b.
c. 130. n Vide Willelm.
Guillelmus IV. Aquit. Dux. 261. n.
Vide Wiliel.
Guillelmus V, Magnus, Aquit. Dux.
73. c. 118. e. 218. e. 261. b. n. Vide
Willelm.
Guillelmus VI , cognom. Crassus ,
Aquit. Dux , fil. Guill. V. 79. a.
119. d. 265. e. 270. b. 336. a.341.n.
347. d. f«fe Willelm.
Guillelmus VII, Aquit. Dux, cognom.
Acer, qui et Petrus. 82. d. 119. d.
138. a. 217. b. d. 218. b. 219. a. c.
n. 261. b. n. 280. b. 285. n. 353. a.
644. c. Vide Willelm.
Guillelmus VIII, Aqait. Dux, qoi et
Guido Gaufridus. 1 18. c. 119. a. d.
e. 120. a. b. c.n. 121. a. b. n. 1«2.
a. 22! . b. 264. c. 269. a c. /'ide Gos-
fridus. Guido, Wido, Willelmus.
Cuilk-lmus IK, Dux Aquit. fil. GtiiU.
Vm. Duc. 121. c. n. 221. b. 486.
n. Vide Wiliel.
Guillelmus X, Aquit. Dux. fil. Guill.
IK. Duc. 289. c.
Guillelmus IV, cognom. Sector-ferri ,
Com. Tolosae, tiidurc, et Albiensis.
418. n 486. n. 503. d. n. 504. a.
Vide Wiliel.
Guillelmus V, Tolos. Com. fil. Poncii
Comitis Tolosani, frai. Raymundi
de S. .«gidio. 219. e. 614. c.
Guillelmus 1, Com. Arelat. 418 d. n.
Guillelmus, fil. Guill. I. Ducis Pro-
vincise, et Comitis Arelat. 418. n.
Guillelmus, Com. Arvem. 288. d. Vide
Wiliel.
Guillelmus, Com. Engol. pater Àl-
dumi et Gaufridi. 263. e. n. 264. a.
Vide Viilelm.
Guillelmus, Com. Engolism. fil. Gau-
fridi. 199. d. 219. a. 537. c. Vide
Villelmus.
Guillelmus Raimundi, fil. et successor
Raim. Comitis Ccritan. 290. n. 291.
b.
Guillelmus, Com. Burdegal. 397. a.
Guillelmus, Com. Carcasson. 290. n.
Guillelmus, Com. W"ascon. fil. Sancii-
G?.rsia;. 394. c. 395. a. c. 396. a. b.
397. a.
Guillelmus Berengarii , Com. Mino-
ris?e, fil. Bereng. Comitis Barcinon.
289. d.
Guillelmus Bernardi, cognom. Gras-
sus, fil. et successor Bernardi Scin-
dentis-ferrum , Comitis Bisuldunen-
sis. 290. a. 291. a.
Guillelmus, cognom. Trunnus , fil.
Guill. Bernardi cogn. Grassi Comitis
Bisuldun. 291. a. b. 510. b.
Guillelmus Parliniacensium Princeps.
217. b. 507. a.
Guillelmus ferrea-brachia , Com. fil.
Tancrcdi 139 b. d. n. 140. n. 449.
c. d. n Ktf/<r Willelm.
Guillelmus, Com. Vue. pater Ilngonis
Episc. Lcxov. 9(J. e. 234. n. Vide
Willelm.
Guillelmus, Com. Augens. frater Ri-
chardi II. Aorm. Comitis. 340. n.
ride Willelm.
Guillelmus, Com. ïalog. seu Archens.
fil. Richardi II. Norm. Ducis. 80. d.
e. 81 . c. 82. a. b.d. u. 222. c. d. 246. d.
316. c. 324. a. b. 330. a. b. c. n.
331. a. c. Vide Willelm.
Guillelmus, fil. Osberni de Crépon ,
Baro maximus, .Norman. (!kistos. 79.
d. 91. d, 94. b. 97. b. 101. e. lai.d.
236. c. 238. a. 239 b. 241. b. 243.
b-e. 244. a. 337. a. 340. a. 342. a.
404. d. Vide Willelm.
Guillelmus , Com. Sucssion. frater
Manass. et Hilduini Comitis de Ro-
ceio. 362. c.
Guillelmus, Com. Ebroic. fil. Richar-
di Com. Ebroic. 97. b. 236. c. 329.
a. Vide Willelm.
Guillelmus Werlengus , Com. Mori-
tolii. 248. c. Vide Wiliel.
Guillelmus , fil. Rob. Comitis More-
tonii. 331. a.
Guillelmus, fil. Roberti Rotomag. Ar-
chiep. 245. a. 329. a. K/^e Wiliel.
Guillel. Com. Burgundio, frater Gui-
donis. paler Reginaldi seu Raioaldi.
77. b. 421. a. Vide Wiliel.
Guillelmus, fil. Raynaldi, Corne* IVi-
vern.28l.c. 421. a. 487. a. Bn.590.
c. d. 591. a. b. 592. o.
Guillelmus , Com. Tomod. fil, Guill.
Niiern. Coioitis. 114. c. 281. d.
Fide Wiliel.
Ccccc
706
INDEX ONOMASTIGUS.
Guillelmus , Viennœ et Matisc. Com.
549. n.
Guillelmus, Com. Forensis. 200. J.
Guillelmus, Com. Pontivi, pater Hil-
duini Comitis. 306. <i. K/V/eWiMel.
Guillelmus, Com. Corboilensis. -iOO.
a. n. 578. b. 596. h. c. n. Vide WiUel.
Guillelmus Astaiiova, Com. Benef.
Abbatiae Contlora. 397. d.
Guillelmus Alduiiius, Coui. Praef. De-
dicationi Eccl. S. Trin. Vindocin.
506. e.
Guillelmus, fil. Eustacbii Com. Bo-
lon. 206. a. 301. n.
Guillelmus , fil. Americi Comitis in
Wasconia. 397. d.
Guillelmus, fil. Ademari II Viceco-
mitis Lemov. 289. c.
Guillelmus de Virvia , Vicecom. An-
seromiae. 150. n.
Guillelmus, Vicecomcs, Possessor Ab-
bati» S. Palladii. 426. c.
Guillelmus , Vieecomes , praesens De-
dicalioni Eccl. S. Trinit. Vindoc.
506. e.
Guillelmus , Subcomes de >'orman.
390 b.
Guillelmus Malettus. 99. c. r. WiUel.
Guillelmus , Vicecancel. Roberti Reg.
418. b. fide WiWel.
Guillelmus , Vicecancel. Henrici Reg.
560. c.
Guillelmus de Belismo, fil. Ivonis de
Belisrao , patcr Guill. Talavatii.
227. n. 323. a. b. c. 339, c. Vide
WiUel.
Guillelmus Tallavatius , Tallevatius ,
Tallenatins , Talvat. Talnat. et
Thalunatius , fil. Guill. de Belis-
. mo. 326. a. b. 339. c. d. 340. b. ride
VVillel.
Guillelmus Tlialavalius, fil. Guill. Ta-
lavatii , pater Mablliae uxoris Ro-
gerii de Monle-Gommer. 227. n.
232. d. Vide VVillelm.
Guillelmus Thalunatius seu Talavat.
fil. Roberti II de Belismo. 227. n.
fide VVillel.
Guillelmus, fil. Ros;erii de Monte-Gom.
245. c. 328. e. ride WiUel.
Guillelmus , fil. Geroii Mil. Norm.
222. c. n.223. e. 224. a. b.c.n. 339.
c. d. 340. b. Fide WiUel.
Guillelmus de Garenna , Guarenna ,
seu Varenna. 97. b. 236. d. n. fide
WiUel.
Guillelmus Ilanoensis. pater Amalrici
de Monteforti. 247. d.
Guillelmus de Sancta Maura. 590. a.
592. c.
Guillelmus de Torena , fil. Eboli
Comborn. frater Archerab. 289. a. b.
Guillelmus, frater Gervasii Cenora.
Episc. i35. n. 807. a.
Guillelmus, pater Gervini Centul. Ab-
batis. 130. d.
Guillelmus Crispinus, Mil. Vulcass.
83. d. 340. e. ride WiUel.
Guillelmus fil. Theodorici. 337. a. ride
WiUel.
Guillelmus de Rupe. 507. a.
Guillelmus, fil. Arnaldi de Muirach.
397. a.
Guillelmus Arnaldus de Vilera. 397. d.
Guillelmus Garsias de Clarag. 397. b.
Guillelmus, fil. Bernardi Airaardi. 422.
c.
Guillelmus de Bornaff. 397 b.
Guillelmus Gualdi, Mil. et Com. 241.
c. d.
Guillelmus-Par, fil. Boni-part , Nob.
Bigorr. 116. b.
Guillelmus Donatus, Nob. Bigorr,
1 16. c. ride WiUel.
Guillelmus de Ypra. 357. d.
Guillelmus Peverellus seu Piperaltus.
240. d. n.
Guillelmus Guellant. 403. c. d. 411. b.
Guillelmus Chabotius. 507. a.
Guillelmus Bergui. 397. c.
Guillelmus Pictav. Arcbidiac. Lexoy.
Scriptor. 75. a. n. 88. n.90. n.96.n.
189. n. 208.n.22l. u.236.n. 238.n.
243. a. n. Vide WiUel.
Guillelmus Malmesb. 284. n. Vide
WiUel.
Guillelmus Apulus, Poêla Hislor. 447.
b. e.
Guillelmus Praepos. 604. a.
Guillelmus Sacerdos. 378. c.
Guillelmus, Mon. Trenorc. 113. a.
Guillelmus, aller Mon. Trenorc. 113.
a.
Guillelmus seu Guillelm. Lupus. 397. e.
Guilleren seu Guillel. Mil. Constantin.
334. d. e.
Guimara, nob. mulier, mater Rot-
berti nob. Norm. 94. b.
Guimundus seu Guitm. Mon. S. Leu-
fredi, postea Ep. Aversanus in Apul.
191. c. 355. a. 524. d. 529. a.
Guimundus, Praeses Castri Molend.
in \orm. 82. d.
Guinimandus, Mon. Casae-Dei. 287. d.
Guiraldus de Galard. 397. b.
Guislabertus, Ep Barcinon. 382. n.
Gulbertus, fil. Richardi de Huglevilla.
246. d. e.
Gulbertus, cognom. Advocatus de S.
Galerico. 246. c.
Guldericus, Ab. Praesens Dedicat.
Monasl. Hasiion. 110. b.
Gulferius , fil. Falconis de Jaliniaco.
112. n.
Gulferius, fil. Guidonis lo Contors de
Laron. 288. b.
Gundbarius , Gundcrus , Guntbarius
et Gunterius Babenberg. Ep. 22. d.
23. c. 62. c. 643 e.
Gundelbertus , Senonens. Archiep.
primus Abbas Vogien. seu Senonien-
sis. 368. a.
Gunibertus, depraedator Mon. Glonn.
280. c.
Gunilda, Gunnilda, Gunliildis, Gun-
hilda, Gunihild fil. Canuti ex Em-
ma , soror Ilardecn. uxor Henrici
III Imper. 174. b. n. 214. b. 309. b.
c. 351. b. 353. a.
Gunnor , uxor Ricbardi I Norman.
Ducis. 37. e.56. b. 57. c. d. 58. a. b.
245. a. 328. e. 3i9. n. 343. n. Vide
Gonnor.
Gunscelinus de Escalfoio , pater Mai-
nerii Abbatis Uticensis. 235. n.
Gunterus , Ab. Fossatensis. 577. d. e.
n.
Gunthernus seu Guntherius Popilia-
nensis. 553. b.
Guntherus, Archiep. Juravensis seu
Saltzburg. 616. a.
Guntramnus, Abb. S. Trudonis. 204.
c. d. e.
Gunzelinus, testis in Dipl. Henr. R.
pro S. iVIedardo. Suess. 582. a.
Guon, Archidiac. Cameric. 125. a.
S. Guorloësius seu Gurlosius , Ab. S.
Crucis ICemperl. 372. a. 430. a.
Gurtha, frater Haroldi Reg. Angl. 155.
a. 183. c.
Guscelinus, test, in Dipl. Henr. R. quo
libertatem Turenico cuidam con-
cedit. 590. c.
Gvralterius, rebell. WiUel. Conq. 179.
c.
Gyrth, Dux in Angl. 656. c.
Gysia, Gilla, et Gisela uxor Con-
rad! II. Imper. 557. b. d. n. Vide
Gisela.
H
H
ACKUS, vel Hacerus, filius Her-
nulphi Domini Pepelingae. 301.
c. d. n.
Ilacun, fil. Swani filii Godwini Co-
mit. 192. b. e. 313. c.
Hadala, filia Roberti Régis Franciae,
uxor Balduini Comit. Flandr. 229.
d. 231. c. 243. e. 255. b. Vide XihU.
Hadala, Hadela, filia Will. ^othi
et Mathildis. 23. b. 442. n. Vide
Adela.
Ilademerus Malae Capsae. 507. a.
Hadericus, E])isc. Aurelian. filius Hu-
■ gonis Bardulfi. 457. n. 361. d.
Hadevidis. Vide Hadwis , Iladwidis,
Hadwida.
Hadevisa. Vide Hadvisa.
Haduinus , Senon. Episc. Vide Gel-
duinus.
Hadvis, Hadewidis. Iladwida, filia
Henrici Aucupis , mater Ilugon.
Cap. 369. e. 370. n. 452. n.
Hadvis. Iladwidis, filia Ebali de Ro-
ceio. 359. a.
Hadvis , Hadvridis, uxor Rogerii ,
Comit. de S. Paulo. 422. n.
Hadvis , Hadewidis , filia Ermengar-
dis. 370. a.
Hadvisa, Coniitissa Britann. 371. d.
Hadvisa, filia Geroii, rclicta Roberti
de Grentemaisnil. deinde uxor
Willelmi filii Roberti Archiep. 38. d.
41. c. 225. b. 226. c. d. e.
Hagabaru, filius Stulardi. 106. d.
Hagano, Cleric. Noviom. 594. c.
Hagano, Bencfactor Monast. S. SalvH
Monslrol. 574. d. 575. c.
Haganus, Decanus S. Pétri in Diœces.
Suession. 594. d.
Haigroldus, seu Heroldus Danor. Rex.
627. e.
Haimartus, Cornes Aubmall. 337. d.
Haimericus , Haimcriiis , Toarcens.
Vicecom. 429. e. 430. a. Pra;ses. 97.
b. 100. c. 236. c. Vide Airaericus.
Haimericus de Rancono. 506. e.
Haimo, Haymo, Virdun. Episc. 413.
e. 458. b. 459. b. ride Ileimo.
Haimo, Dux Pontiv. 176. n.
Haimo Cornes. 153. a.
Haimo, pater Gervasii Rem. Archiep.
136. a. 281. n. ride Aimo.
Haimo, Dominus Busenchaiaci. 257. d.
Haimo Dentatus. 76. c. 177. a-e. Vide
Hamo.
Ilaimo, Haymo , Monach. S. Diony-
sii, Scrij^or. 467. d. n. 470. n.
Haimo, Haymo, Miles Laudun. 130.
d.
Haincus, Régis Capellanus. 590. c.
Hairardus, Miles. 609. e.
Halinardus, Ilalynardus Abbas S. Be-
nigni Divion. deinde Archiep. Lug-
dun. 12. c. d. n. 13. a-e. 14. a-d. n.
15. a. b. 146. a. 203. c.345. c. 353.
b. d. 354. b. 355. c. 420. c 477. c.
611. c. 614. n. Vide .\linardus.
Halinardus Vice-CanceU. Reg. Burg.
550. c.
Hamo Dentatus, Dominus de Thori-
niaco. 316. d. 333. c. 334. c. n. 335.
a. b. ride Haimo.
Hamo, Vice-Com. Kantiae. 54. n.
Hanno, Colon. Archiep. 22. b. ride
Anno.
Haraldus , Haroldus , Heraldus , He-
roldus, Rex Angliae, filius et suc-
cessor Canuti Magni . 5. n. 6. d. 7.
a. c. 8. a. 40. b.c. 75.b.c.d. 76. a.
148. b. c. d. 166. b. 167. a. 173. c.
e. 174. a. 206. e. 212. a. 282. a. c.
309. d. e. n. 310. a. c. 339. b. n.
351. b. 420. a. 640. b. ride Araldus.
Haraldus, Haroldus, Heraldus, He-
rialdus, Heroldus, Herus, filius
Comitis Godwini, Rex .Vngliae, à
Willelmo Notho victus et occisus.
31. a. 49. d. e. 50. a. d. 51. a. b. c.
53. c. 88. a. 89. b. 91. c. 92. c d,
e. 93. c. 94. a-e. 95. a-d. 96. a. n.98.
INDEX ONOMASTICUS.
707
b. 99. b. c. 100. e. 101. a. b. d. 103.
b. 1/47. a. 154. c. d. e. 133. a. 167.
c. d. 168. a c. d. n. 174.d. 176. a-e.
177. a. 181 . d. 182. a. b. d. 183. b-e.
I8't. a. c. d. 183. b. c. d. 187. a. 189.
c 192. b. c. d. 193. a. b. c. 207. b.
c.d. 208. a. b. 209. a. b. c. 212. b. c.
216. b. 223. a. 234. a. b. c. n. 236.
d. e.237. c. 240. cil 241. c.246. a.
233. b. 236. b. 238. b. 263. a. 283.
a. b. 284. a. b. 294. b. 309. d. e.
311. d. 312. b. c. d. n. 313. a-d. n.
317. c. d.3l8. a.b.SGO. b.d.e. 361.
a. b.363.d. 3C3.d.366.c. n. 372. b.
377. e. 379. b. 382. c. 629. c.d. 630.
a. 614. b. 656. c. Vide Araldus et
Ilcrialdus.
Haraldus, Haroldus, Heraldus, cog-
noinine Harvagra seu Hersaga ,
Northwegiae seu Moric. Rex. 50. b.
51. a. 93. d. 94. b. 134. n. 168. a.
176. e. 208. b. 216. b. 31 2. d. 644. b.
Haraldus , Douiinus de Sudley , fi-
lius Ralph, Comit. EastAngl. 78. n.
Hardecnutus , llardechunutus , Harde-
cund, Hardecunutus, Hardetnutus,
Heardecnutus , Hardeknut , Hardi-
Ca-nut, Rex Angliae, et Dan. filius
Canuti Magni et Emmas, Ilaraldi 1
frater el successor. 6. a. c. 8. a. b. 40.
d. 76. a. 78. c. 148. c. 166. b. 167. a.
173. d. e. 174. a. 206. e. 207. a. n.
213. e. 282. c. 309. b. 310. a. b.
316. d. e. 317. a. 331. b. 332. b.636.
b. 637. c. d. 640. b. F/rfe Ardenutus.
Hardengius, Coinitissa. 372. b.
Ilardre, aliàs, C/iardre, cujus a^Tin-
culus Grimo seu Grimontus. 333. b.
Harduinus, Lingonens. Episc. 32. c.
343. c. d. 384. n. 482. n. 614. a. n.
Vide Arduinus.
Harduinus, Abb. S.S. Barthol. et Ma-
glorii Paris. 568. n.
Harduinus, Arrhid. 383. b.
Harduinus, fil. Achardi et Helvisae.
133. n.
Harduinus, fil. Gelduini. 424. c.
Harduinus de Rupibus. 307. a.
Harduinus 233. c.
Hariulfus, Cenlulensis seu S. Richa-
rii Monacb. Scriptor. 108. a. 129.
b, n.
Haroldus. Vtrfe Haraldus.
Harpinus, Miles Bituric. 158. a. Vide
Arpinus.
Hastingus seu Hasting, Dux priorum
Normannorum. 208 c.3Sl.d. 622. c.
e. 623. e. 624. a. 623. c. d. e. 626. b.
Hato, Benefact. S. Salvii Monstrol.
574. d. 573. a. b. e.
Hatto, Monachus. 594. c.
Havisis, Mannet. Coinitissa. 390. n.
Hebertus, Herbertu^, Cornes Ceno-
man. 342. a. b. f'ide Herbertus.
Hebertus, frater Rogerii Toenit. 329.
a.
Hebrardus, Benefact. Monast . Savi-
niac. 200. c.
Hebrardus, Miles Ambasiens. 274. c.
Hecdicius. 386. n.
Hecelo, Episc. Argentorat. 62. d.
Heddo, Suession. Episc. 593. d. 594. b.
Heido, Suession. Episc. 32. c.
Heimo, Constantiens. Episc. 616. a.
Heiiiio, Episc. Virdun. 230. n. 251. n.
Fide HaiiDO, Heymo.
Heinricus. Fide Henricus.
Heiricus, Decanus Abbat . S. Germani-
à Pratis. 275. b.
Helbertus, fil. Rogerii Toenit. 38. b.
Helhodo , à quo nomeii habet villa
Helbodesen in pago Morinensi. 300.
a.
Heldebcrtus, seu Heraetbertus. 33. a.
Heldiardis , uior Levuldi Cora. 424.
c.
Heldricus, Abb. FUviniac. 418. o.
421. n.
Helcna, mater Constantin! Magni.
263. c.
Hclena Gand. uxor Balduini aliàs
Ernuculi Cora. Bonon. 303. n.
Helfinus, Abb. Ramesiae. 360. c. Vide
Alwinus.
Helgaldus, Scriptor. 130. n.
Helgo, Miles Norni. 223. a. b. n.
Helgo, pater Roberti, Miles Norm.
232. n.
Hclia de Volvento , Baro , praesens
Dedic. Eccl. SS. Trin. Vindocin.
507. a.
Helia, u^or Roberti Burg. Duc. 608.
d. 609. b. e.610. d. c. 611. a.
llclias, filius Johannis de Flecchiâ seu
Flexiâ seu Fiscâ, Cornes Cenoman.
55. c.d. 244. c. 271. c 273. a. b.
337. e. 632. c. d. 633. e.634. a. 647.
c. d. Fide Elias.
Helias, Cornes Petragor. 218. n.
Uelias, pater Audeberti Comit. Petra-
gor. 287. d.
Helias, fil. Ademari II , Vicecomil .
Lemov. 289. c.
Ilèlias, fil. Odonis Dol. 387. e. n.
Helinandus, Episc. Laudun. 149. c. d.
Vide Elinandus.
Helinandus, iNepos Aymonis Comit.
421. n.
Heliois, mater Herluini Beccens. 636.
e. P'ide Ilelois.
Helizabeth, filia Baldrici Teuton.
conjux Fulcon. de Bonâ-valle. 229.
b.
Hellewidis, Hellewis , filia Arnold!
Comit. Ardens. uxor Hemfridi Od-
rens. Domini. 304. e.
Helmantus , frater Rogerii Toenit .
329. a.
Helinoiiius, lielmuinus, Eduens. sive
Augustodun. Episc. 418. b. 309. e.
648. b. Vide Ennuinus.
Helnucinus, Episcopus. 421 . n.
Helois, mater Herluini Abb. 35. b. n.
Vide Heliois.
Helovis , filia Geroii , uxor Roberti
de Grentemaisn. 329. a.
Heloys, filia RoUonis. 341. n.
Heloysia, filia Odon. Comit. Blés, mater
Odolrici Episc. Aurel. Fide
Alisia.
Heltrudis. 648. a.
Heluinusde Calvoraonte. 599. d.
B. Helvisa, Reclusa.293. n.
Helvisauxor Achardi. 135. n.
Helvisa, filia Achardi et Helyisae. 135.
n.
Helvisa, nobilis Matrona, uxor primo
Hugonis Cap. Ursce, deinde Alexan-
dri Azzolini. 293. n.
Helvisa, uxor Rainaldi de Podio-
Fagi. 373. b.c. n.
Helvyis , filia Odon. Com. Blés, uxor
Rainardi, mater Odolrici Episc .
Aurel. Vide Alisia.
Hembertus. 533. b.
Hemfridus, Odrens. Dominas. 304. e.
Hemmengus, fil. Haroldi et Gunnil-
dae. 310. c.
Henit, Emma. Fide Emma.
Henricus, Episc. Augustens. 62. b.
Henricus, Episc. Lausaneas. 546. a.
620. b.
Henricus, Heinricus, Pacificus , fil .
Frlder. Comit . Tull . Canonic. et
Archid. Virdun. postea Episcop. Lco-
diensis. 24. b. 66. c 172. d. 203. a.
203. d. n. 233. n. 294. b.
Henricus, Heinricus, Abb. Humola-
riens. 32. d.
Henricus, Abb. S. Vincentii Laudun.
431. c.
Henricus Auceps, Rex Germanise, pa-
ter Othonis I. 64. n. 370. n. 452. n.
470. n. 627. e.
Henricus II , aliis I (Sanctus) Rex
Germaniae et Imperat. Othonis III
Successor maritus Cunegundis. 1. a.
n. 2. a. 3 a. e. 13. b. 21. a. 59. n.
132. c. 164. n.201. n. 213. n. 370.
d. 393. d. 395. d. 416. d. 417.
d. n. 449. a. n. 438. n. 459. b.46l.
b.c. n. 537. n. 615. c. 616. a. 617. a.
619. b.
Henricus III, aliis II, Germania» Rex,
et Imperator, Conradi Salici et Gi-
selae filius, cognom. Niger. 1 . n. 2. a.
d. n. 4. b. d. n. 3. a. b, c. n. 8. d.
e. n. 9. b. 10. b. c. 11. b. 12. c. d.
13. a-e. 14. a. b. d. 18. d 19. a-e.
20. a-e. n. 21. a. b d. n. 22. a. 23. a.
b. 29. d. 46. b. 49. b. 39. d. 60. a-e.
61. a-d. 63. n.73. b.c. d. 91. b.92.
b. 108. c. 119. a. 123. c 124. d. n.
123. a. d. e. 126. a-e. 142. a. 143. c.
144. c. e. 143. a. d. 146. a. b. c.
149. b. 131. b. c. l,o3. a. b. 157. c.
n. 163. b-e. 164.a-c. 163. a. 173. c.
194. c. 199. a. 200. b. 202. c. d.
213. e. 214. a. c. d. c. 213. b. c. d.
222. b. 249. c 251. n. 231 c 260.
a. d. n. 261. a. b. n. 262. c. 276. b.
282. b. c. n. 283. b. 283. n. 286. d.
293. a. e. 294 a. c. d. e. 309. a. c.
310. c. d. 312. a. 344. d. 343 c.
346. d. 347. c. d. e. 318. a. b. 331.
b. 332. b. 353. a-a. 334. a. 333. d. 336.
b. n. 363. c. 363. b. c. 369. a. 370. b. c.
381. a. b. 387. a. 393. b. 405. d.
409. b. 411. a. c. 414. n. 413. b. c.
d. n. 418. a. c. 420. c. n. 422. d. e.
423. a. 424. a. b. d. e. 423. b. c. d.
426. a. b. 427. b.c. 429. a. b. c. d.
43"). n. 436. n. 440. n. 450. n.
433. a. d. nn. 434. a. n. 462. c, d.
n. 463. a. d. n. 464. d. 468. d. 469.d.
470. b. n. 478. e. 481 . b. 300. n. 302.
b. 324. n. 323. b. c. 526. d. 556. n.
557. d. 358. b. c. n. 539. a. n. 593.
n. 618. b. 619. a. e. 620. a. b. 6i0. b.
64 1 . a. d. e. 642. e. 643. a. b. c. 634.
d. e. 635. b.
Henricus IV, aliis III, Rex Germa-
niae et Imperator, filius Henrici
Nigri Imperator. et Agnetis, Nepos
Conradi Salici. 20. d. 21. d. 22. a.
c. d. 23. b. d. n. 24. a-d. 23. a-d.
26. a. 27. a. e. n. 28. n. 29. d. 47. c.
56. b. 60. d. e. 61 . d. n. 62. a-d. 63.
a. n. 64. d. n. 65. a. c. d. 66. ae. 67.
b. c. 68. b. c. d. n. 69. a b. c. 73. c.
d. e. 74.n.92. b. liO.a. 119. a. 146.
c. 164. d. e. 169. d. 173. c. 188. a.
b. 191. d. 194. c. 193. b.c. nn. 199.
b. n. 200. c. d. 202. d. 203. a. b. 205.
c. 214 d. e. 213. a. 240. a. 243. c.
243. e. 234. d. e. 253. a. 260. n.
262. c. e. 263. a. b. 283. b. 284. n.
291. e. 294. a. 312. a. 343. a. 348. b.
c. d. 349. a. 333. a. 356. d. n. 361.
d. 363. d. 370. b. c. 381. b. 383. c.
n. 383. c. 387. a. 413. d. 416. a.
427. b. n. 429. a. c. d. 432. b. 433. c.
434. c. 436. n. 440. n. 443. n. 433.
n. 454. a. 477. e. 478. e. 481. b. n.
638. b. 641. c. 643. b. c. d. 634. e.
Henricus V Rex Gerra. et Irap. filius
Henrici IV et Berthae. 191. d. 433.
n.
Henricus , Hainricus , Heinricus ,
Ainricus, Eheinricus, Franciae Rex,
Roberti filius, pater Philippil. 4. d.
5. a. 10. b. cil. a. b. 12. c 20. b.
n. 22. b. 29. d. c 30. a. 31 d. c 32.
a. e. 33. c. 34. b. c 38. e. 39. a. b.
c. 40. a. 43. c. d. 45. a. 46. d. e. 47.
a. b. n. 48. c d. c. n. 59. a. 61. d. n.
70. d. 76. d. 77. b. c. d. 78. b. 79.
a. 82. a-e. 83. a-e. 84. a. d. 85.
a.b. 110.a.ll2.n.ll3.c.d. 114. a.c.
118. ce. 119. n. 124. n. 125. c 129.
c. d. n. 131. a. b. e. n. 132. d. n.
708
INDEX ONOMASTICUS.
I35.d.436.c.l37. d. n. 138. a. 142. b.
143. d. 144. a. d. 147. e. 148.a. b.
c. 149. b. 156. e, 157. c. d. e. 138.
c. d.n. 159.b-e.160. b.c. d.n. 161.
a-d. 1C2. c. 165. a. 166. b. e. 167. a
«. 169. d. 170. d. n. 172. n. 173. e.
175. c. 177. c. d. 178. a. b.l79. b. e.
n. 180. a. b. 186. n. 196. a. b. d. e.
197. b. c. d. n. 198. a. 2ii2. d. 203.
b. d. n. 206. e. 207. c. 212. a. b. c.
11.213. a. b. 216. a. n. 217. c. 219.
a. c. d. 220. a. e. 221. d. 222. a-e.
223. n. 224. d. 228. c 229. c. 231.
b. 237. b. 245.e.247.b.-e.248. a.b.
c. 256. e. 260. n. 265. c. 266. n.
267. b. n. 27t. n. 276. b. 281. n.
282. d. 283. a. b. d. 285. c. n. 286.
a. 287. a. n. 288. d. 289. n. 291 . d.
n. 292. c. e. 293. a.e. 294. c. e. 308.
a. b. c. 312. n. 316. b. c. 317. a. n.
319. b. c. d. n. 323. e. 324. a. b.
326. d. 328. d. 329. b. c. d. 330.
b.c. 331. a.c. 333. c. d. 33i. a.
c. d. n. 335. a. b. c. 336. n. 338.
L. 340. c. n. 341. a-d. 342. c. d. e
n. 343. a. b. 344. b. e. 34o. d. n.
346. d. e. 347. a. e. 348. a-e.
349. c. 330. c. 351. a. d. n. 332.
c. 335. c. d. 336. e. 357. b. c. e. 363.
c. 3ti4. a. c. d. n. 365. a. d. n. 366.
d. 367. b. c. n. 369. e. 371. a. b. n.
373. b. 377. a. e. 379. b. 380. b. c.
381. a. c. 382 b. n. 384 d. 385. a.
b. c. n. 3K6 d. 388. d. 392. c 393 a.
d. nn. 398. b. c. d. n. 399. a. b. c.
402. b. n. 403. a. b.404 b. 405. b.
c. d. 406. b. 409. b. c. n. 410. a. b. e. n.
411. a. c. nn. 412. a. b. n. 415. a.
c. d. 418. b. d. 419. b. d. e. 420. a.
b 421. a. d. 422. a. b. 423. c. d. n,
424. d. 423. a c. d n. 426. a. 427.
b. 428. b, c. 430. b. 433. nn. 442.
a. 444. n. 433. a. d. 456. n.457 c. nn.
46i.c467.c.46S. d.469.d.475.b c.
11.476. b.477.e. 478 e. 479. b.480.b.
481.a.c.nn.483.L.n.486.nn.488.n.
492. c. 497. c. n. 505. d. 506. a.
S07. a. 509. b. 517. c. n. 323. c.
527. c. 5i8. d. e. 529. c. 53:2. a. d.
€. 359. c. d. e. 560. a-e. 561. a-e.
562. a-e. 563. a-e. 564. a-e 363. a-e.
566. a. b. d. 567. b. d. n. 568. d. n.
569. e. n.570. a. c. n. 571. a. d. n.
572. a. e. n. 373. a. d. nn. 574 a.
n. 576. a. b. nn. 577. b. c. nn. 378.
b. c. d. 579. b. n. 580. b. nn.
581. a. n. 382. a. n. 583. a. c.
584. b. n. 583. b. d. nn. 586. d.
587. n. 588. a. n. 589.b.nn. 590. a.
b. d. n. 592. b. c. nn. 593. a. c.
d. nn. 594. b. nn. 593. a. c. nn. 596.
a. n. 597. b. c. n. 598. a. b. n. 399.
a. b. c. nn. 600. a. c. n. 001. e. 602.
a. b. nn. 604. a. c. d. e. 605. b. n.
606. a. b. n. 607. b. c. e. 608. d. n.
609. a. d. e. 611. b. 614. a. 613. a.
628. e.634. d 638. c. 639. b.c. 648.
c. d. 649 a e. 650. b. n. 651. a. b.
652. e. 633. n.
Henricus IV, Magnus, Rei Franc. 81 .
n.
Henrtcus I , Rex Angliae et Dux
Norm. filius Willelnii Nothi et Ma-
thildis. 43. b. c. 53. e. 54. c. 55. a.
b. 57. a. 118. n. 148. e. 149. a. 166.
b. 173. b. n. 181. b. 189. a. 190. e.
491. a. 206. e. 210. b. 211. d. 212.
d. 223. n. 226. b. d. 231. b. 240. c.
241. c. 247. c. 235. b. 284. c. 315. d.
316. c. 318.C. 32G.n. 338. e.369. e.
388. d. 442. n. 621. a.
Hecricus II, Rex Angl. 168. n.
Henricus Dux, frater Othonis I Im-
peratoris. 370. d.
Henricus Dux, pater Henrici II, seu
Sancti, Imperatoris. 370. d.
Henricus, seu Henxilo, seu HeUel,
pater Conradi Salici Imp. 1. n. 2.
b. 370. c.
Henricus, Hermannus, frater Ernesti
Ducis Alemanniae. 618. b.
Henricus, filius Gozelonis Comitis
Bohani*. 360. c.
Henricus, Dux Bajoariae, frater Fri-
derici et Adalberonis III Metens.
hpisc. 19. e. 20. a. 338. d.
Henricus, Hermannus, Hezclo, Co-
rnes Dasburg. frater Gozelonis Du-
cis. 171. n.
Henricus, Cornes Palatinus Lutha-
riorura. 62. b. n. 415. d.
Henricus de Liemborc, aut Lintburc.
pater Pagani de Arluns. 370. a.
Henricus de I.eniburcb, nepos Frede-
rici Ducis et Gerbergae sororis Eus-
tacbii Comit. 370. b.
Henricus, filius Roberti I. Ducis Bur-
gundi». 247. b. 343. d. 385. a. 609.
c. e. 610. d. 611. a. 612. d. 613. d.
614. a. 648. b.
Henricus, Clericus, filius Balduini
Flandriae Ducis. a43 b. 247. b.
Henricus , Cornes Ix>vaniensis et
Bruxell. filius Cerbergie et Lamberti.
201. b. n.
Henricus senior de Bruxelli , Corn .
Lovan. filius Gerf)ergse. pater Hen-
rici, Lamberti-Baldrici et Mathildis.
205. c. 346. n.376. d. 416. c.
Henricus, Cornes Lovan. fil. Ger-
bergae, pater Oitonis, frater I.«iai-
berti-Baldrici. 437. d. nn. 463. b. n.
Henricus, Cornes Lovan. filius Hen-
rici s.'nior, ne|>os Gerbergae, frater
Latnberti-lialdrici et Matbildis, pater
Oitonis. 206. a. 331. d. 376. d. e.
421. d. 422. b. 423. a. 637. c.
Henricus, Cornes Lovan. fil. Lam-
berti-Baldrici et Odae, frater Rei-
nerii, pater Henrici et Godefridi
cuin barbâ. 370. a. 376. e. 377. a.
423. a. 429. b.
Henricus, Comas Lovan. filius Hen-
rici, Lamberti-Baldrici nepos, fra-
ter Godefridi ciim barbâ. 370. a.
377. a. 429. b.
Henricus , Cornes Lovan. filius Go-
defridi Ducis , Gozelonis nepos ,
frater Godefridi Gibbosi. 370. c.
Henricus, Comes de Durbuio, frater
Alberti Comitis de Namurco, filii
Albert! , et uepotis Ermengardis.
205. n. 374. b.
Henricus, Comes de Rupe, fil. Air
berti II Comit. Namurc. frater Go-
defridi Coniit. Namurc. 374. b.
Henricus, filius Godefridi Comit. Na-
murc. 374. b.
Henricus, filius Alberti Corait. Na-
murcensis, frater Godefridi, Fri-
derici et Alberti. 370. c.
Henricus, Dux, fil. Welphi Italiae
Marchion. 644. b.
Henricus Comes de Grandl-Prato.
359. c.
Hen-icus, fil. Henrici Comit. de
Grandi-Prato. 359. c
Henricus , Comes de Wareswit , fil.
Waleranni Comitis Mellanti . 329 .
a.
Henricus, fil. Raimuadi Comitis Cer-
ritaniae. 291. b.
Henricus, Comes de Warvich, fil.
Rogerii de Bellomonte et Adelinae.
38. c. 240. d.
Henricus, Comes , frater Lantberti .
392. b.
Henricus Huntindoniens. Scriptor. 206
b. 208. n. 209. n. 311. n.
Henricus de Ferrariis, 53. a. 187. n.
595. c.
Henricus de Monte. 599. a.
Henzilo, seu Henricus pater Conradi
Salici. 1 . n. Vide Henricus.
Hepidannus, Monach. S. Galli, Script
8. b. n. 145. n. 163. n. 214. n.
Hcraclius, Episcop. Bigorr. 116 n
431. d.
Heraldus, Hérault, filius Canuti, Rex
Angliae. 339. b. n. Vide Haraldus.
Heraldus, Hérault, filius Geroii. 339
d.
Herbcrtus, Episc. Âutissiod. 474. d.
517. d. 583. c f'ide Ileribertus.
Herbertus, Lexov. Episc. 10 b. 35. b.
c. 106. a. 233.n. 522. d.
Herbertus, Comes Veroraand. pater
Leutgardis uxuris \Vill. I Duc.
Norm. et Theobaldi, Carnot. Blés,
ac. Turon. Comit. 331. n. \ ide lieii-
bertus.
Herbertus, Albertus , Huliertus , Co-
mes Vcromand. pater Adelae uxoris
Hugonis filii Henrici Franc. Régis.
33. a. 48. n. 139. c. FtWeUeribertus,
Albertus et Hubertus.
Herbertus Bacco, filius Davidis, fra-
ter Hugonis I Com. Cenomao .
avunculus Herbcrti I Evigil-Can.
tutor Hugonis H, Com. Cenom.
133. c. d. e. n. 136. a. 137. d. 631.
b. c. 632. e. 633. a. b d. 634 d. e.
Herbertus I. Ei'igilam -Caiiem, Comes
Ccnoman, filius Hugonis I, Ilt-rberti
Bacconis ex fralre nepos, pater Hu-
gonis H, avus Herberti II seu ja-
nioris. 85. c. 135. c. 180. c. 231. c.
244. b. 631. b d. e. 632. ae. 633.
a-c. 634. c.
Herbertus, Comes Cenom. 54. a. 225.
a. 231'. c. Vide Herebertus.
Herbertus II, Comes Cenom. filius
Hugonis II et Bert*. 83. d. e. 86. b.
c. 181. c 212. c. 231. c. 244. c. 270.
c. 273. a. 372. a. 432. a. 634. b. c.
Herbertus de Sjrrani, Miles VVilcass.
233. d.
Herbertus Pinccrna, Miles Wilc. Do-
minus Heldrici-Cortis. 233. c. 23a.
c.
Herbertus, frater Ricbardi de Heldri-
ci-corte. Miles Wilc. 2.35. c.
Herbertus Pclliparwis, seu fielliparius.
350. d. e. nn.
Herbertus, fil. Rogerii Thoauit. 401.
d.
Herbertus, Subviarius. 593. c. n.
Hercliembaldus, Praepositus. 579. c.
Herebertus, Comes Cenom. 53. c.
Vide Herbertus.
Herebertus, Craugroc, seu Herredus
Miles Furn. Dominus Popelingb. 299.
d. 300. a. b. c. n. 301. a-e. 302. a-e.
Herebertus, fil. Deiies, testis in fundat.
Eccl. Watin. 106. d.
Heregotus, pater Odfridi Renlofi. 106.
b.
Heregotus de Petengham. 106. b.
Heremannus, Episc. Met. 26. a. c.
Vide Ilcriraan. Herman.
Heremarus, Abb. S. Remigii. 381. n.
Vide Herimarus.
Heremarus dePontesiâ. 235. d.
Heremburgis, filia Geroii et Gislae,
uxor VVascelini de PonleErchen-
fredi. 41. c. 225. b. 226. c. 339. d.
Herenoldus. 573. e.
Herfastus, Episcop. Helmaham. in
Angl. 314. b. n.
Herfastus, fruter Gunnoris Comitissae,
pater Osberni. 37. e. 56. b. 58. b.
248. n. 329. n.
Heribertus, Arch. Mediolan. 8. d. 619.
d.
Heribertus Episcop. Agrippinc Civitat^)
458. b.
Heribertus II, Autissiodor. 113. c. d.
Episc. 292. n. 308. c. 309 a. Fùfc
Herbertus.
Heribertus, Abb. S. Bertini. 382. C
383. e.
.1
INDEX ONOMASTICUS.
709
HeriL>crtus, Abb. S. Judoci suprà
marc. 381 . n.
Heribertus, Abb. S. Viiicentii Mclens.
435. n. 462. a.
Heribertus, Abbas. HO. b.
Heribertus, Cornes Viromand. pater
Adel*. 573. n. f'ide lierbertus et
Ilubcrtus.
Heribertus, Cornes Trecorum. 143. c.
f'ùle flerbertus, Com. Virom.
Heribertus, Conics Cenoiuaii. Fide
Horbertus.
Heribertus, pater Stcpbani Comit, de
Vitreio. 309. c. n.
Heribrandus, Abbas S. Gisleni. 462.
a
Heribrandus, Castelian. Bullion. 130. a.
151. d.
Herifridus de Hangliest. 599. d.
Herigerus, Abbas S. Pauli Traject.
462. a.
Herigerus. 382. n.
Heriinannus, Colon. Arcliiep. 163. c.
164. a. 202. b. d. 427. b. 640. e.
641. d. 642. e. Fide Hermannus,
Ilercinan,
Uerimafinus. Episcop. Metens. 63. b.
n. 67. b. 193. c. 199. b. c. 203. c. d.
434. c.
Herimannus Episc. Tull. 152. d. 333.
b.
Herimannus Ej)isc. in Angl. 636. c.
Heriinannus, Abb. S. Rcmigii Rem.
222. c. Fide Herimarus.
Herimannus Abb. S. (lartini ïorna-
cens. 2o4. a. n.
Herimannus, Dux Alamannicus, fra-
ter uterinus Uenrici IH Régis. 8. d.
f'ide llennannus.
Herimannus, Uux Alemanniae, pater
Giselae Imperatricis. 2. c. Vide Her-
mannus.
Herimannus, Suevorum Dux, filius Gi-
seLe. 418. a 420. .d. 640. e. Fide
Hermannus.
Herimannus, Saxon. Dux, pater Ma-
tbildis uxoris Godefr. Ardenn. 389.
n. 421. b. Fide Hermannus.
Herimannus, Cornes Franc, Orient.
643. a.
Herimannus, Montis, qui dicitur Cas-
trorum locus, Comes et Marcbio,
10. a. Fide Hermannus.
Herimannus , Cornes , posteà Mona-
cbus. filius Godefridi Ardenn. et
Matliildis. 414. a. Fide Hermannus.
Herimannus, Hermannus, Contractus,
Monacb. et Script. 427. c. n. 641. e.
Fide Hermannus.
Herimannus, Remeusis, 502. a, n. Fide
Hermannus.
Herimarus, Abbas S. Remig. Rem. 32.
c. 222. c. 310. d. 433. d. n. 464. a.
n. 522. d. Fide Uercmarus, Herma-
rus, Ilermerus.
Herioldus, Comes, Rex Anglias. 133.
c. Yide Uaraldus (il. Godwini.
Herisindis . fîlia Tbeoderici de Bo-
dello. 233 d
Hcrivseus, Arcbiep. Rem. et summus
Cancell. 3 i. d. Yide Hervaeus.
Uerleboldus. 575. a.
Herleva, Herleve^ Herlotta, Helena,
Relloua ; Roberti Ducis i\orm. Con-
cubina , mater Willeimi Nothi,
deinde uxor Uerluini de Cuntavillâ.
38. a. b. 44. b. 189. c. 212. d. 248.
c. 283. a. 401. c. n. Yide Aillot,
Arleita.
Herleva, Conjux seu Concubina Ro-
berti Archiep. Rotomag. et Com.
Ebroic. 243. a.
Herlcwinus , Hcruvelinus , Herweli-
nus de Vado-O^mitis. 331. a. n.
Herlewinus. Herluinus, Comes, âlius
Hilgodi. 374. d. n. 573. a.
Herlewinus de Comitis-Villd. Vide Her-
hiinus de Contavillâ.
Herluinus, Abbas Becc. 35. a. d. n.
36. a. 41. b 45. n. 165. d. 1C6. e.
220. d. n. 2i3 d. n. 224. b. c. n.
337. c. 432. b 636. e. 637. b.
Herluinus de Contavillâ, scu Herlevfi-
nus de Comitis-vlllil, pater Odonis
et Roberti ex Ilerlevâ Concub. re-
lictâ Roberti Ducis Xoriii. maire
Willeimi Noihi. 38. b. 189. c. 248.
e. d.
Herluinus, senex de Huglevillâ. 246.
c.
Herluinus, pater Ricbardi Canonici
Rotomag. 238. n.
Herluinus. 423. c.
Hermannus. Arcbiep. Colon. 73. b. d.
462. b. Vide Herimannus.
Hermannus, Episcop. Tullens. Vide
Herimannus.
Hermannus Willon. Capellanus Rcg.
Episcop Scbireburn. posteà Monacb.
S. Bertini. 311. e. 312 a. n.
Hermannus , Heremannus Lotbarin-
gus, pater Otbonis Palalini Comit.
de Rinecke, contra Ilenricum IV
Imp. in Regem Gfrmani» elcctus.
23. b. 26. a. 74. d. 263. b.
Hermannus Dux Suevorum, pater Gi-
selae Imperatricis. 1. n. Dux Bajoa-
ria;. 537. n. Fide Herimannus.
Hermannus Dux Alemannise, filius
Conrad! Salici Imp. 19. a. 73 b.
Fide Heriinannus.
Hermannus, Hermanus, Dux, adver-
sarius S. Henrici 11 Imper. 368. c.
d.
Hermannus, Dux Sueviœ, maritus
Gerbergae , pater Matliildis uxoris
Conradi Austrasior. Duc. ac j)OSteà
Frcderici II Lotbaring. Ducis. 249.
n. 262. n.
Hermannus Dux Saxonum, pater Ger-
Irudis uxoris Florentii Comit. Fris,
et dcindc Roberti Fris. 6i. n. 363.
b. n.
Hermannus, frater Ernesti Ducis Ale-
manniae seu Sueviae, filius Giselse
uxoris Conradi Salici. 619. c. Yide
Herimannus.
Hermannus, Comes Sax. pater Ma-
tbiidis uxoris Godefridi Ardenn.
301. n. F«/e Herimannus.
Hermannus, Comes de Daburg. posteà
Monacbus S. Viioni. fil. Godefridi
Ardenn. et Meclliiklis. 202. n. 438.
b. c. n. Fide Herimannus et Hezelo.
Hermannus , Vicerom. frater Gun-
theri Saltïburg. Ejjiscopi. 616. a.
Hermannus Contractus, Comes de
Voringen, Monacbus Majoris Au-
giae, Scriplor HIsloricus. 18. b. n.
19. n. 22. a. n. 23. a. n. 27. b. 122.
n. 145. n. 196. n. 214. n. 218. n.
261. n. 313. n. 336. c. 359. e. 527. d.
e. 528. a. Fide Herimannus.
Hermannus, Comes Monteiisis. 110.
c. 254. b. 363. b. e. 373. a. b. n.
381. a. 383. d. 389. d, e. fide Heri-
mannus.
Hermannus, Viceeoom. Ansermiae. 150.
n.
Hermannus, fil. Tancredi de Altâ- villa.
227. d.
Hermannus, JNonnann. occisus cum
Roberto de Grenteinaisn. 329. a.
Hermannus, Nob. iNorm. Fundator
Abbat. S. Stepbani de Fonlancto.
340. b.
Hermannus seu Herimannus , Ma-
gister Rem. 444. a, n. Vide Heri-
mannus.
Hermannus, Clericus. 583. b.
Hermannus Captivus. 331. d. 422. a.
429. b.
Hermannus , Monacbus , Nolbarios ,
639. b.
Hermarus, Abbas S. Remig/i Rem.
246. b. Vide Hercmarus, Herimarus
et Ilermerus.
Hermarus, fil. Fulcoii, 235. d.
Herniegondis, Hermengardis, Iraisia-
da, uxor Rodulplii IH Burg. Reg.
546. a. 547. c. n. 518. a. Vide^tmea-
gardis, Irmengarda.
Hermcnburga, uxor Humberti Domini
Salinens. 460. n.
Hcrniendus, Abb. Virdun. 151. b.
llcrmenfridus , Episcop. Scdunens.
Legatus Lconis ^oni. 70. c.
Hermeiifridus , filius Framerici. 575.
e.
Hermengardis. uxor Rodulpbi Burg.
Reg. Vide Ermengardis, Herme-
gondis, Irmengarda.
Hermengardis, uxor Odon. H Comit.
Campaniae. 421 . c.
Hermengardis, Comitissa 'fornodor.
uxor Guillelmi Com, Nivern. ma-
ter Roberti Episc. Aulissiod. 114. c.
Hermersendis, Hersendis filia Arcbam-
baudi, uxor Falconis Willenstratii.
237. d.
Hermerus, Abb. S. Remigii Rem.
160. d. Vide Heremarus, IIeri;nanis
et Hermarus.
Ilermerus, fil. Burechardi de Monte.
394. d.
Hermès, Comes Terncnsiiim, fil. Gnili.
l'ontivi Com. 306. n.
Hermès, fil. Guidonis Bonon. Comes
S. Pauli. .303. n. 316. n.
Hermus, jiater Olrici 106. b.
Hernulphus, Dominus Pepelingae. 301.
c.
Heroldus seu Haigrotdus Danor. Rex.
626. e.
Herrandus, Praepos. Argcntinae Episc.
20. a.
Ilerrodus, Ardens. Doininus, 301. a-e,
302. a-e.
Ilerredus Craugroc, Vide Ilerebertus.
Hersendis, uxor Lisoii de Ambasiaco.
237, c. d
Hersendis , filia Archambaudi. Vide
Hermersendis.
Hersendis, nob. mulier ex Fiorincns.
233. c.
Hersindis, Vidua. 603. d.
Hervaeus, Tbesaurarius S. Martini Ta-
ron. 117. e. 118. a. c.
Hervaeus, Vicecomes de Bleso. 506.
e.
Herveus , Donziacens. Dominus. 648.
c.
Herveus Viarius. 593. c. n.
Hescclinus, pater Henrici Comit. de
Grandiprato. 339. c.
Hescelinus , frater Guermundi de
Montemauro. 424. d.
Hessellnus, pater Evrardi 582. a.
Hotguardus. Vide Eduardus Rex Angl.
Hetzel, Argentin. Episc. 426. c. 434.
n.
Fletzel, pater Conradi Salici. 2. b. Vide
Henricus.
Hetzelinus, Hezclinus, Hescelinus,
Erzelinus, Isembertus. Paris. Episc,
570. c. d. .t89. c. n. Vide Isembertus.
Helzelo , Hetzilo, Dux Bajoariae ,
frater Cunegundis Imperatricis. 1 . a.
616. b.
Heymo Virdun. Episc. 557. c. 538. a.
Ville Haimo, Heimo.
Hezelo, Episc. Argentin. Ville Hetiel.
Hezelo seu Hermannus et HenricuSi,
Comes Dasburg. 171. n. 421. b. Vide
Hermannus, Henricus.
S. Hieronymus. 493. c etc.
S. Hilarius. 218- d. 419. e. 438. u.
493. c.
Hildebertus, Episc. Cenoman. 19i. c.
Hildebertus, Scri|>tor. 272. n.
Hildebertus de Rupe Mahil.Jis. 507. a.
Dddtld
710
INDEX ONOMASTICUS.
Hildebrandus , Hiltprandus, Monacli.
Cluniac. Abbas S Pauli, S. R. E.
Archidiaconus, ac posteà Gregorius
Papa VII. 23. a. c. 24. b. 62. a. 65.
b.c. n. 66. b. d. 68. a-e. 69. a-c. 74.
c. d. 187. d. d88. a. 19i. c 194. d.
199. b. 203. a. 261. d. e. 262. a. b.
c. 291 . e. 353. d. n. 355. a. e. 431 . a.
492. a. 493. a. 524. ad. nn. 525. c.
526. a. n. 527. b. 529. a. Vide
Gregorius Papa VII.
Hildebrannus, pater Humberti. 614.
a.
Hildeburga, Hildeburgisj fiiia Yvo-
nis Coin, de Bellismo et Alencionc,
uxor Aimonis de Caslro-Ledi, ma-
ter Gcrvasii Ccnoinan. & posteà
Remensis Episcopi. 136. n. 281. n.
444. d. n.
Hildeburgis , filia Arnulplii , uxor
Willelini Talavalii. 40. d.
liildefonsus, Re.v Hispani;e. 219. d.
221. a. F(rfe Ildefonsus.
liildegarda , Hildegardis , Andeg. Co-
mitissa, uxor Fulconis, mater Gau-
fridi Martelli. 29. d. 58. e. 218. a. n.
276. e. 279. c. 286. d. 349. b. 426. b.
n. S93. n.
Hildegarda, filia Tbeobaldi Comit.
de Rinello. 359. b.
Hildegardis , Castriduni Vicecomit.
uxor Alberti Miciaceiis. Abb. 378. n.
Hildegardis , filia Acbardl et Helvisae.
135. n.
Hildegarius , Hildierius, Thesaurar.
et Scliolast. Pictav. 438. c. n. 495.
c. n.
Hildesendis, uxor Agenardi Mil. Pon-
tiv. 132. n.
Hildiardis, soror Geroii filii Ernaldi
Grossi de Corte-Sedaldi. 225. a.
Hildiardus. 576. a.
Hildicrus. ride Hildegarius.
Hikloinus , Holdoinus, et Hildonus ,
fil. Gaufridi. 356. a. n.
Hildolphus, Episc. Colon. 74. d.
Hildradus, Hecelinus, Cornes, pater
fiichardi Vird. Ep. 144. c. 414. d.
Hilduinus, Arcliiep. Colon. 203. a.
Hilduinus, Abb. S. Nicol. Andeg. 419.
b.
Hilduinus, Pontivi Com., fil. GuiUel-
mi. 296. a. 306. n.
Hilduinus, Hildevinus, Cornes de Ra-
racrut. 359. a. n. 362. c.
Hilduinus, Conies, praesens Corona-
tioni Pliilippi Régis. 33. a.
Hilensendis. filia Hildiardi. 576. a.
Hilgodus, seu Heligaudus Cornes et
Abb. Centul. 574. c. n.
Hillo, Miles Bellov. 573. b. n.
Hillrudis, filia Fulberti de Bcinâ,
uxor VVill. filii Geroii. 225. e.
Hinomarus, Arcliiep. Rem. 32. n. 518.
c. d. 519. a. c. d.
Hippocrates. 438. c.
Hislo, qui praeest Sanctonibus. 217. c.
Hizelina, filia Achardi et Helvisae.
135. n.
Hludovicus Rex, seu Clodoveus 1.
32. d. e.
Hodclbaldus, vir nob. Namurc. 253
d.
Hodierna, uxor Widon. BoUeim. 229
b.
Hoel, Hoellus, Nannet. et Cornu-
biae Corne», Princeps Britanniae. 29.
e. 138. a. 219. c. 372. a. b. c. 412.
d. e. n. 413. a. b. n. 433. a. 651. n.
Holandicus, inaritus Adelae Comit. de
ffarenne. 303. n.
Holkorius, Scriptor Angl. 155, n.
Hondescotus. 299. c. '
Hormisdas, Papa. 32. e. 519. a.
Hosbertus, pater Guillelmi. 40i. d.
Horedenus. 207. n.
Huardu» de Bellovallo. 599. d.
Huasien, Danus. 645. c.
Hubaldus de Croisillis. 599, d.
S. Hubertus. 150. d. n. 350. b.
Hubertus, Legatus Gregorii VII, 193.
n.
Hubertus Arcbiep. Lugdun. 345. c.
Hubertus, Hucbertus, Andegav. Epis-
cop. 29. d. 58. e. 278. a. b. 285. n.
286.0. 349. b. 506. d. 593. n. 632. a.
649. c. e. 650. b.
Hubertus, Arehidiac. posteà Episcop.
Tarvanens. 104. n. 107. b. d. 108. a.
Hubertus, Abbas S Germani Paris.
158. b. 276. b.
Hubertus, Cornes Veromand. pater
Adelae uxoris Hugonis filii Henrici
Régis. 363. a. Vide Mbertus, Her-
bertus, Heribertus,
Hubertus, Decanus, Abb. S. Germ,
Paris. 273. b.
Hubertus, nepos Aymonis Comit. 421.
n.
Hubertus, auctor actoruin S. Gudilae.
463. c. n.
Hubîrtus seu Robertus, Miles Norm.
232. d. e. 333. a. b.
Hubertus, Antuerpiens. 109. b.
Hubertus de Moiitefelicio. 424. d.
Hubertus de Munitione. 307. a.
Hubertus de Port. 54. n.
Hubertus de Ria, pater Roberti Sag.
Ep. 243. a.
Hubertus de S. Suiannâ. 231. d. 634.
c.
Hucbertus, Andeg. Ep. Vide Hubertus.
Hucbertus, Abbas Forcstens. 130. b.
Hucbertus, Fundator Monast. Nucar.
218. n.
Hucbertus, .Miles Abbatis S. Richarii.
129. b. c. n. 132. d.
Hucbertus, Miles. 570. I. b. n.
Hucboldus, Abb. S. Germ. Paris. 274.
e.
Hudica, filia Othonis 1 Imper. 370. c.
Hugo, Cardinalis S. R. E. 319. a.
Hugo Candidus, Cardinalis, Legatus.
513. a.
Hugo, Roman. Legatus. 107. c. ride
Hugo, Arch. Bisunt. Hugo Lugd.
Arch. et Hugo Diens. Episc.
Hugo, fil. ïheob. I Blés. Com. Bi-
turic. Arch. 351. n.
Hugo, alter, Bitur. Arch. 351. d. n.
Hugo, Ugo, salinarius, Arch. Bi-
sunt. seu Vesunt. seu Chrysopol.
Archicancell. Nicolai Papae Légat.
13.b. 14. a. 15. a. b. n. 24. a. 30 a. 32.
c. n. 159. d. 250. d. 350 a. n. 352. a.
354. b. 428. d. 460. nn. 474. c. 522.
d. 554. d. 558. c. 559. a. n.
Hugo, Lugdun. Arch. Apostolicae
Sedis Leg. 25. c. 27. e. 28. b. fide
Hugo, Episc. Diens.
Hugo, Rem. Arch. 589. b.
Hugo, Turon. Archiep. 117. n. 118.
a. b.
Hugo, Abrinc. Episc. 288. n. 522. d.
Hugo, fil. Gimbaldi-Sanctii, Episco-
pus Agenn. 395. a-d. 39lj. b. d. e. n.
397. d.
Hugo, (juxtà quosdam fil. Roberti
Reg.) Com. Cabilon. Episcopus
Autissiod. 112. b. n. 113. b. c. 292.
a. 308. c. 320. b. c. 377. b. 393. a.
398. d. 411.n. 418. b. 421. a. 607.
e. 612. b. 613. a. 647. e.
Hugo, Bajocens. Episc. 43. a. 32. e.
166. d. 248. d. 323. d. 339. e. 522. d.
629. a. 638, a.
Hugo, Episc. Catalaun. 344. d.
Hugo, Diensis Episc. Legatus Apostol,
Sedis, posteà Archiep. Lugdun. 107.
b. d. 147. b. c. n. 285. b. 530. e.
F. Hugo Lugdun. Archiepisc. et Ugo.
Hugo, Generens. Episc. 544. n. 546.
a.
Hugo, Lingoa. Episc. fil. Gilduini
Britol. 14. d. n.ll3.d. 146 a. 150.
c. 203. b. c. 231. a. n. 292. b. 308.
d. 345. c. 349. e. 3.54. c. 383. e, n.
421.a. 522.d.608.d.e 6il.b.612.
b. 613. a 614. n. 639. c. d.
Hugo, Luxovicns. Ej)isc. fil. Will. Au-
cens. Com. 44. e. 45. d. 46. n. 48. a.
52. c. 70. d, 72. n. 73. n. 90. d e. n.
SI. d. 224. d. 230. a. c. 234. d. n.
233. c. 363. d 37U. d.
Hugo II, Nivern. Episc. 32. c. 283. n.
418. b. 517. d. 522. d. 583. c 389.
b. n. 391. a. 592. n. 648. d.
Hugo III, Nivern. Episc. 114. c. 487.
n. 592. n.
Hugo, Episc. Noviom. et ïornac.
344. d.
Hugo, Episc. Sedunens. (Sion). 546.
a.
Hugo, Episc. ïrecassinus. 32. c.
Hugo, Abbas Atlianac. frat. Artaudi>
Comit. Forens. 200. n.
Hugo, Abbas Carrofi seu Carrocensis.
32. d. 218. b. 506. d.
S. Hugo, Abb. Cluniac. 14. n. 59. b.
c. 65. a. 116. n. 120. b. 151. e.
187.d.l88. a. 196. d. 218. c. 272. c.
d. n. 283. a. 285. c. 280. b. n. 288.
n. 294. d. 333. c. 334. b. 355. b.
356. d. 357. a. 359. c. 440. d. 441. n.
466. d. 49i. d. n. 522. d. 644. e. 634.
n. Vide Ugo.
Hugo, Abb. Crispinens. 32. d.
Hugo, Abbas S. Dionysii tempore
Henrici et Pliilij)pi Regum. 32. d.
230. c. 407 c. d. n. 408.' c. 409. a.
470. n. 472. b. 473. e. 656. d.
Hugo, alter Abbas S. Dionysii rég-
nante Philippo Augusto. 467. d. n.
Hugo, Abb. Flaviniac, Scriptor. 142.
d. n. 143. n. 144. n. 145. n. 147. c.
Hugo, Abb. Floriac. 483. e. n. 484.
b. 489. b.
Hugo, Abb. S. Germ. Paris. 274. e.
Hugo, Abb. S. Leodegarii super Seve-
rim. 220. e.
Hugo, Abb. Lobiensis. 415. a. d. 420.
a.
Hugo, Abb. Longiledii [Lonlajr). 506.
e.
Hugo, AU). Orbac. 32. d.
Hugo, Abb. SS. Trinit. de Monte Ro-
toraag. 146. b.
Hugo, Abb. S. Andreae Vienn. 547.
c.
Hugo Magnus, cognomento Abbas,
pater Hugonis Capeti. 170. b. c. n.
274. d. 275. b. c. 329. n. 343. n.
370. n. 388. e. n. 612. c.
Hugo, Capetus, Capito, Zapes, Rex
Franciae. 130. a. h. c. n, 170. c. n.
224. e. 249. C.275. c 279. n. 306. n.
343. n. 367. b. 370. n. 374. c, 386.
n. 388. e. n. 414. n. 452. n. .563. c.
567. d. 56S. a. n. 569. n. 574. b. c. n.
596. b. 632. b. 658. a.
Hugo, fil. Roberti Régis Fr. et Cons-
tantiœ, 144. d, 161 . n. 170. d. 292. b.
418. d. 557. n. 539. c 560. e. 561. a,
608. n.
Hugo, fil. Roberti Burgundiae Ducis,
Roberti Régis nepos. 159. e. 292. b.
343. d. 609. c. e. 610. d. 611 . a. 613.
a. d. 614. a.
Hugo, filius Henrici Burgund. Ducis,
Roberti Fr. Régis Pronepos. 33. a. d.
162. c. 303. n. 383. a.
Hugo, filius Henrici Fr. Reg. Cornes
Viromand. et Crespeii pater Rodul-
phi. 48. d.n. 157. d. 159. c. 161. c.
n. 170. d. 187. C.213. b. 220. a. 247.
b. 319. b. 343.d.357.c. 358. c 365.
a. n. 369. e. 371. b. 384. d. 385.0.
386. b. 393. d. 409. c. 410. a. 412. a.
481. n. 486. c. d. 498. n. 563. a.
564. d. 600. b. n. 629. c.
Hugo, Cornes, Consanguin. Imper.
INDEX ONOMASTIGUS.
711
Conradi. 3. c.
Hugo. Cornes Daburgens. 353. d.
Hugo, Coules de Egensbeim. 25. e.
26. b.
Hugo, fil Odonis Campan. Arch. Bi-
turic. 351. d. n.
Hugo I, Cornes Campauiae, fil. Theo-
baldi 338.0. 370. b.
Hugo 1, Coin. Ceuoin. fil. Davidis,
frater Herberti-Baaon, patcr Her-
berti Evigil-Can. 244. h. 631 . c.
d.
Hugo, fil. Hugonis I Comit. Ceuom.
frater Herbert! Evigil-Can. 631. c.
Hugo H, Coules Ceiioman. fil. Hcr-
berti Evigil-Can. pater Herberti ju-
iiioris. «o. c. d. 130. a. 138. a. 181.
c. 231. d. 244. b. 632. c. e. 633. a. d.
e. 634. a.b. c.
Hugo III, Cornes Cenom. filius Azo-
nis Ligur. Marcliis etGcrsendis. 632.
c. e. 631. a. d.
Hugo. Cornes Belmontis. 638. e. 639.
b.
Hugo, Cornes de Brainâ. 463. n. 523.
c.
Hugo 1 Coin. Cabllon, Vide Hugo Ep.
Autissiod.
Hugo II, Conies Cabilon. niaritus
Constanliae, posteà Reginae Hispan.
112. c.
Hugo, Cotnes Cestriae. 46. a. 33. n.
55. b. c. 340. b.
Hugo, Cornes de Clarom. Belvac.
339. b.
Hugo. Cornes Domni-Marlini. 158.
b. 410. b.
Hugo, Cornes Mellenti fil. Waleranni.
38. c. 96. e. 223. e. 387. c. 433. b.
Hugo II, Cornes Pontivi, fil. Ingel-
rainni. pater Ingelramni et Guido-
nis. 132. e. 133. a. 306. n. 570. d.
Hugo sencv. Cornes S. Pauli, filius
Willebni Comit. Pontivi. 297. a. n.
306. b.
Hugo, Cornes S. Pauli, fil. Rogeri.
306. n.
Hugo Camp-elavaine, filius Hugonis
Comit. S. Pauli filii Rogeri. 306. n.
Hugo, Cornes S. Pauli, filius Balduini
A le Blaiike- Barbe j Comit. Bolon.
346. a.
Hugo, Cornes Waudani-Montis. 362.
d.
Hugo, nepos Raymundi I Ruthencns.
Comit. ,503. n.
Hugo, filius Tlieobaldi Comit. de Ri-
nello. 339. b.
Hugo, fil. Raginaldi Comit. 321. a.
Hugo, fil. Walonis Comit. 614. a.
Hugo, Coines laudatus in Chartâ
Keg. Henrici in graliam Monast. S.
Martini à Campis. 605. d.
Hugo, Cornes, teslis in Cbartâ Régis
Henrici confirmantis donationem
factam Abbatiae S. Pétri Carnot.
604. a.
Hugo, Vicecora. Comborn. 503. d.
n.
Hugo, Vicecom. Eborac. fil. Baldrici.
241. n.
Hugo, Vicecom. Nivern. pater Gof-
fridi Ep's^;. Autissiod. 113. e.
Hugo, -Norm. Vicecoincs in Angl.
206. c.
Hugo, Vicccomes, Miles VVillelmi
Conq. 91 . e.
HugOj Oominus Vasconiae. 343. c.
Hugo, Cancellarius Henrici III Imp.
539. a.
Hugo, Cornes Stabulariorum. 236. c.
Hugo, Régis Buticularius seu Pincerna,
pater Gualteri Militis. 132. d. 234.
e. 562. e. .394. d. n. 393. c. 399. c
604. b. 606. c.
Hugo de Aldenardâ. 392. b. c. d. 422.
b.
Hugo Bardol, Dominas Breciarum.
358. b. n.
Hiigo Bardulfus, Ugo, Domin. Castri
Petueris. 40. a. 82. a. 160. d. 179. c.
373. c. n. 437. n. 582. c. 595. c. 599.
n. G04. e. n.
Hugo, Castellan. Camcrac. 482. a. n.
Hugo, seu Yvo de CastelloHam.
394. d.
Hugo de Gornaco, gêner Girardi
Platelli. 58. a. 83. d. 179. d.
Hugo de Grentemaisnil, filius Ro-
bert!, frater Roberti, Baro Nor-
mann. posteâ -Monach. Uticens. 38.
c. 42. a. 46. a. b. c 49. a. 97. b. 187.
n. 222. c. n. 224. a. c. n. 220. c. 229.
e. 231. b. 233. b. 234. b. 236. d.
238. b. 241. a. 340. b.
Hugo, Domin. Castri Huben in territ.
Nivern. 281. n. 488. c.
Hugo, Ugo, Dominus de Liziniaco,
dictus Cliiliarclius. 334 et seqq. usque
ad pag. 538.
Hugo, Pius, Domin. de Liziniaco
pater Hugon. Diaboli. 219. d. 220. a.
290. n.
Hugo, Diabolus, Domin. de Lizinia-
co, fil. Hugonis Pii et Alraodis.
220. a. 372. e. n.
Hugo l de Monteforti sup. Risl. cog-
nom. cum-Rarhd fil. Turstini, pater
Hugonis II. 37. d. 33. a. 222. a. 245.
n. 328. e. 401. b. n.
Hugo II de Monteforti super Risl. fil.
Hugonis cuin-Barbd, pater Hugo-
nis III. 32. e. 33. a.
Hugo III de Monteforti sup. Risl. fil.
Hugon. secundi. 33. a.
Hugo IV de Monteforti sup. Risl. fil.
Gisleberti de Ganz, Hugon. II ne-
pos, pater Roberti, etc. 33. a.
Hugo de Monteforti sup. Risl. Miles
WiU. Conq. 53. b. 34. n. 83 d. 97.
b. 179. d. 238. b. 239. c.
Hugo de Monte- Gomerici , pater
Rogcrii. 37. b. 58. b.
Hugo, filius Rogerii de Monte-Go-
merici et Mabiliae. 37. e. 227. n.
243. c.
Hugo Radulphus, Domin. Castelli Me-
relisvillae. 159. a.
Hugo de Moriomonle, filius Turche-
tilli de Novo-mercato. 246. d.
Hugo de Puteolo. 487. a. c.
Hugo de Sellariis. 424. d.
Hugo, .Miles, Custos Abbatisvillx
Castri. 130. a.
Hugo, Miles Abbatis-villae. 434. a.
Hugo, Miles Autissiod. 114. a.
Hugo de Basiculis. 424. c.
Hugo, Caput-ursa;. 293. n.
Hugo de Cleeriis. 645. c.
Hugo Dublellus. 604. b.
Hugo Duacensis, frater Walteri. 345.
n.
Hugo de Everraue, privign. Richard!
Mil. 156. n.
Hugo Frendelanus, Benefact. Mon.
Saviniac. 200. d.
Hugo, fil. Frendclan!, Benefact. Mo-
nast. Saviniac. 200. a.
Hugo Haneth, vir nob. 111. c.
Hugo Maëngo. 373. d.
Hugo de Marlcnniaco, Benefact. Mo-
!ism. Monast. 198. n.
Hugo, .Miles Piclav. 560. c.
Hugo, vir nobilis Pictav. 138. c.
Hugo, fil. Hugonis nob. Pictav. et Ar-
sendis. 138. d.
Hugo de Port. 54. n.
Hugo Roda de Port. 106. d.
Hugo Roda, frater Odberti. 106. d.
Hugo de Sal. 200. c
Hugo de Tborogniaco. 200. a.
Hugo Turvillae, Clericus. 363. e.
Hugo Valentian. 422. b.
Hugo-Monacbus , Domin. Vernon ,
393. n.
Hugo, iMiles Régis. 604. c.
Hugo, Miles Infridi Incrensis. 433. d.
Hugo, Miles. 383. b.
Hugo, Norm. in Anglid. 78. n.
Hugo, Normann. socius Osberni Pcn-
tecosl. 311. d.
Hugo, iVorm. occisus cum Rob. de
Grentem. 329. a.
Hugo, laudatus in Cbartâ Dervcnsis
Monast. 432. n.
Hugo, Benefact. Monast. Conchens.
433. a.
Hugo, Benefact. Monast. S. Salvii
Monstrol. 575. a. e.
Hugo, fil. Achard! et Helvisae. 135. n.
Hugo, fil. Alger!! fratris Lisoii de Am-
basiaco. 257. c.
Hugo. fil. Angelrannî Advocati. 129.
n.
Hugo, fil. Fulcoi! Milit. Wilcass. et
Uœ. 235. d.
Hugo filius Gerardi. 370. a.
Hugo, filius Geroi! et Gislae. 41. c.
223. b. d. 226. c. 339. d.
Hugo, filius Godildi. 106. d.
Hugo, fil. Gulbert! de Huglevillâ. 2'i6.
e.
Hugo, fil. Rainald! de Podio-fagi.
246. e.
Hugo, fil. Rainoldi. 382. b. d. 383. b.
Hugo, fil. Richczonis et Liegardis.
150. a.
Hugo, fil. Richoarae, frater Humberli
de Bello-joco. 200. d.
Hugo, fil. Segle de Ljgnieres Milit.
ÎSorm. 333. n.
Hugo, fil. Sulpicii de Ambasià et Cal-
vomonte. 238. d. 259. c.
Hugo fil. Walteri Camerac. castellani.
125.d. 126.b. d.e. 127. a-e. 128. a.
d.
Hugo, fil. Willebni de Podio-fagi. 373.
d.
Hugo, fil. Willelmi Talav. et Mabi-
liae. 42. e.
Hugo, Arcbidiac. Rotomag. 476. .c.
Hugo, fil. Balduini Comit. Gbisn. Ai^
cbidiac. Morinens. posteà Miles. 298.
b.
Hugo, Prior Eccl. Fiscann. 364. a. b.
Hugo, Deeanus. 604. a.
Hugo de S. Maria, Floriac. Monach.
et Scriptor. 157. n. 158. c. n. 161.
n. 212. n.
Hugo, Monaclius Subdiaconus. 363. e.
Hugo, Cleric. Tull. 152. c.
Hugo, Clericus Virdun. 231. n.
Hugo, Clericus, Bernardi Belliloc.
Abbatis nepos, 303. d. n.
Hugo, Servus S. Benigni. 613. a.
Hugo, Hugolinus de Sancta-Maurâ.
590. a. 592. c.
Hugolinus, Régis Angl. CanccU. 78. n.
Hulcius, patruus RoUouis Ducis. 38. a.
Humaldus Siguinus. 397. a.
Humberga, uxor Ademari Vicecom.
Lemov. 289. b.
Humberga. dicta Brunicendis, filia
Ademari Vicecom. Lemov. uxor Ar-
chambaldi Barbati. 289. c.
Humberga, uxor Bernardi Mil. et Do-
mini Castri Barris-Montis. 198. a.
Humbertus, Lugdun. Arcbiep. 482. n.
Hurabertus, Abb. Mediani-Mon. Ar-
cbiep. Siciliae et Cardinalis. 369. a.
b.
Humbertus, Abbas Malliac. 218. a.
fide Umbertus.
Humbertus, Abbas S. Sulpicii Bituric.
423. c.
Hurabertus, primus Abb. S. Vitoni.
413. d.
Humbertus, Cornes, fil. Bertholdi
Comit. Sabaudiae. 546. n. 333. c,
nn. 336. a. n.
Humbertus, Domin. Salinens. 460. n.
712
INDEX ONOMASTICUS.
Humbcrtus de Bellojoco, fil. Richoa-
rae, Bencfact. Mon. Saviaiac. 200.
d.
Humbcrtus. fil. Tancredi Altavill. 139.
c. d.
Humbcrtus, vir Irgenuus, pater Odo-
nis. 251. c.
Humbcrtus, vir nob. filius Nazareae.
200. d.
Humbcrtus. fil. Renaldi de Castel-
lionc. 352. a.
Humbcrtus Verzlacensis. 609. e.
Humbcrtus, fil. Hildcbranrii. fil4, a.
Humbcrtus, Umbcrtus frater Theo-
dcrici. 608. c. 611. b. 613. a.
Humbcrtus, Diacon. Mogunt. 427. c.
64-2. a.
Humbcrtus, Coquus, servus S. Be-
nigiii. 615 a.
Humberlus. Vide Umbertus.
Humfredus, HumfriJus , Ilunfredus,
Huiifriilus , Uiiifredus , Unfridus ,
de Vctulis scu Vittulis, filius Tu-
rulfi de PoMte-Audomari, paler
Rogerii de BcUoiiionte. 38. b. 45. d.
57. e. 103. b. 167. a. n. .329. a. 340.
a. 401. <1. II. f^ide Umfridus.
Humfredus, Umfridus, Unfridus, fil.
Tancredi Altavill. et Moricllae. 139.
b. c. d. n. 1 iO. n. Vide Umfredus.
Hunaldus, Abbas Moisiac. 1 17. a.
Hunfredus, Fiindator Mouast. Pratel-
lens. 16. c. 387. b. c.
Hunfredus de S. Maria de Wato. 364.
b.
Hunfredus, seu potiùs Gcrardus, Co-
rnes Forens. 200. n. ride Gcrardus.
Hunfredus. -fide Humfredus et Un-
fredus.
Hunfridus, Magdeliurg. .Arcli. 641. d.
Huiifridus, Caincrar. Will. Conij. .54.
n.
Hunfridus. f^ide Humfredus et Um-
fredus.
Huoremannus Spirensis. 502. a.
Hupertus, Comes. 4. d. e.
B. Hydulpluis. 368. b.
Hgr'a<'i>i uxor Kadutfide Maloleone,
373. a.
Hymbcrtus, Paris. Episc. 420. c. Fide
Imbertus.
I
Jacob, Palriar. 265. c.
Jaquelina, scu Jachelina de Sancta
Maura. 590. b. 592. c.
Jarento, Divion. Abbas. 13. n.
Jarcnto de Sal, Nob. Benefact. Mon.
SaTÏniac. 200. b.
Ibertus de Lietfines. 111. c.
Ida seu Jtta, filia Godefridi Ducis
Lotliar . uxor Eustacbii Boion .
Coin, mater Godefridi et Balduini
Regum Jérusalem. 151. n. 206. a.
240. a. 301. d. n. 303. n. 370. b.
374. b. 384. n. P'ide Yda.
Id», uxor 1». Fredcrici Ducis, 2°. Al-
bert! Coin. >fainurc. 130. b.
Ida seu Yda, fil. Henrici J>ovan. Coin,
uxor Bald . VII Fland. Com. et Has-
non. II. 376. c.
Ida, uxor Ebcrhardi Com. in Aleman.
mater Udonis Trevir. Archiep. 194.
d.
Ida, Namurc. filia Bernard!. 370. d.
Idulfus, conjux Ayae neptis Walde-
trudis Ducissae LotUar. 374. d.
Jerolaus, Jeroslaus , Julius Clodin.Sj
Gcrisclus , Jurisclotht , Ladislaus
dictus, Dux Russorum, seu Russia;
Rcx, pater Annoe Rcginae, uxoris
Henr. 1.29. n.48. d. n. 159. n. 161.
c. 197. b. 213. a. 247. b, 481. n.
364. a. Fide Georgius.
S. Ignatius Martyr. 134. d.
Ild-ïfonsus, Rex Hispan. 110. a. Vide
Hildefons.
Ilenandus, Laudun. Ep. 473. e.
Imbertus, Paris. Ep. 32. c. 408. d. 473.
e. 517. d. 567. b. n. 578. b. c. d.
585. c. 597. b. d. n.599. a. n. 609. a.
Vide Ymbertus, Hymbertus.
Imbertus de Kreki. o99. d.
Imma, mater Eduardi i\.eg. Atigl. 192.
b. Fide Emma.
Imma, illustris fœmina, Benef. Mon.
Fontanel. 4'i6. a.
Immo, Valciodor. Abbas. 252. a.
Immo, Sacerdos. 378. c.
Immo, S. iunian! Abbas. 216. d.
Ina. Rex Angl. 315. n.
Infridus, Mil. Incrensis. 433. d.
Ingelardus, Ab. S. Martini Paris. 605.
n.
Ingelardus , Ab. Centul. seu S. Ricba-
rii. 130. a.
Ingclbanlus, unus ex Baron. Assist.
Dedicat. Eccl. S. ïrinit. Vindoc.
507 a.
Ingelbaldus Gohellij frater Giraldi
Toarc. 277. c.
Ingelbertus seu Lietbertus, Ep. Carae-
rac. 389. d. n. Vide Lietbertus.
Ingelboldus, Ab. Dolensis. 388. a.
Ingclcrius, Pinccrna Ducis Burg. 614.
a.
Ingelerius, Miles. 609. e.
Ingeigcrius, Com. .Andegav. 64t. c.
Ingelrarnnus, Ingeirannus , Ingeran-
nus , seu Angcirannus I, Com.
Poiilivi et AbbatisvillïB, pater Hu-
gonis H Pont. Cjoia. 40. a. 82. a. e.
83. d. 306. n. ride Angclran.
Ingelrarnnus, Coin. in. Privil. Bald. V
FI. Com. pro Mon. Sithiensi. 382.
n.
Ineelramnus, Coin, testis in Diplom.
Henri Fr. R. pro Mon. -S. Medar. et
S. Mar. Sucssion. 583 a. 594. d.
liigclramnus, frater Wenemari de Li-
Icriis. 424. e.
Ingelrarnnus , Magister Régis Phil. 564.
d.
Ingeirannus II, Coin. Pontiv. fil. Hu-
gonis II. 132. c. 306. n. 574. n. 575.
a. d. Fide .\ngelr.
Ingeirannus, Miles Abbatis-villae. 434.
a.
Ingenulfus, Pincema Reg. Henr. 599.
n.
Ingenulfus, Buticularius Reg. Henr.
578. c.
Ingerrannus , Psedagogus Reg. Piiil.
604. fa.
Inglmarus Stanin, pater Lugelmari
.Stanin Bergensis Scabini. 106. b.
Ingo, Ab. S. Germani Paris. 273. n.
Ingobardus, .Ab. Ix>biensis. 414. n.
Ingrannus , Miles Tescelini Petueren-
sis. 484. b.
Ingulfus, Ab, Croyland. Scrip. Hist.
90. n. 153. c. n. 154. n. 156. b. n.
157. n. 209. n. 210. n. 246. n. 283.
n.
Innocentius II. Papa. 508. c.
Joanna Namurc. uxor Eustac. Alceil,
ComitisBolon. 303. n.
Joannes seu Johannes VIII Papa. 586.
b. n.
Joannes XI, Papa. 651. e.
Joannes XIX Papa. 3. b. 18. c. 73. b.
144. n. 145. n. 459. n. 504. c. n.
505. n. 618. c.
Joannes, cognoin. Gratianus , Papa
XX, dep«>situs 13. a.- 14. a. 418. c.
S. Joannes Chrysost. Ep. et Script.
Eccl. 460. n.
Joannes , fil. Radulfi Comitis Baioca.
Episc. Abrinc. posleà Rotom. Ar-
cbiep. 48. a. 52. c. e. 55. b. 70. d.
n. 71 . a-e. n.72. a-e. n. 90. d. 169. a.
234.d.238.e. 2.39. a. 246. a. n. 363.d.
364. b. 379. b e. nn. 387. a.
Joannes , Scholasticus Ep. Autissiod.
113. n.
Joannes, fil. Will. Comitis Ang. Lexo*
viensis Episcopus. 340. n.
Joannes Sarisbcriensis, Ep. Carnut,
155. n. 464. n.
Joannes, Ep. Portuensis. 466. b. 522. d.
Joannes ïuronicus , Profes. Medicu»,
Episc. WcUensis in .\ngl. 312. n.
Joannes, Ab. Fiscan. Cueiiom. 244. a.
245. d. 288. n. 363. d. e. 364. a.b.
409. a.
Joannes, kh. S. Benig. Divion. 1.3. n.
345. c.
Joannes I, Ab. S. Micba. ad Eremum,
218. c.
Joannes II, Ab. S. Mich. ad Eremum.
218. c.
Joannes. Ab. S. Vedasli Airebat. 124.
a. 462. c.
Joannes, Ab. Mosom. 318. d.
Joannes, Ab. de Luzione. 506. e.
Joannes, fil. Guill. Coin. Suessioo.
362. c. n.
Joannes de Fleca seu de Flechia, pater
Heliœ. 55. c. 244. c. 632. d. e. 634. a.
Joannes, Advocatus .Vlr^bat. 105. d.
106. a.b. d.e. I07.a. l-i4.c.d. 125.
a-e. 126. b-e. 127. a. 363. b. 422. b.
Joannes Advocatus, in Comitiis Cor-
beise habitis. 111. c.
Joannes .advocatus, in Charta Bald.
V Fland. (Comitis. 343. n.
Joannes. Surdus Cognoin. Carnoten-
sis, Mcdicus Henr. 1 Fr. Kegis. 48.
d. 229. c.
Joannes Raro Gaveranus, Praefectu»
Yprensis. 391. n.
Joannes <le Wareconrt, Nob. Norm.
339. b.
Joannes de Bereborna. 303. a.
Joannes, vir nob. castri Femuensis.
253. b.
Joannes Bellin, Dom. de Blaioville,
custos Falcsiae. 333. c.
Joannes, frater Abbatis Azelini. 608.
d.
Joannes, fil. Radulphi Castcllani de
Bruges, pater Joannis de Nigella.
362. c.
Joannes de .\igella, fil. Joannis. 362. c.
Joannes deMarziaco, Miles. 61 4 a.
Joannes, fil. Hcrberli Pinccrnae, Mil.
Wulcass. 235. c.
Joannes, fil. Constantin!, test, in Dipl.
Henr. Fr. R. quo libcrtatein cuid.
Turon. concedit. 390. c.
Joanm'8 ScoUus. Heresiar. 161. c. 528.
c. o.'13. a.
Joannes, Mon. .Majoris-Mon. Script.
263. a. n.
Joannes. Mon. Besuensis, Script. 203. n.
Joannes Rufus, Mon. 363. e.
Joannes, test, in Cliar. Rob. I Burg.
Duc. pro S. Benigiio Divion. 611. b.
Jocasta sive Ivisia. fil. Arnoldi Com.
Ardensis, nxor Stepbani Dom. Bru-
nesbcrg. 304. e.
Jocellina, uxor Hugonis de Monte-
guin. mater Rogerii Com. 57. c. n.
Joffridus, Ep. Paris. 362. d.
Jofîridus, Ep. Constaiitiensis. 522. d.
Jofredus, Ep. Cabilon. 112. b.
Joinvillaeiis, Scriptor vitae S. Ludov,
Reg. 361. n.
Jordanis. Com. Aversae, fil. Richard!
I, pater Ricb. II. 449. c. n. 432. b.
Jordanis, Cellarius, in Dipl. Henr. R.
pro Civil. Aurelian. 593. c.
Jordanus, Ep. Lemov. 288. c. d. 504.
a.
Joscelinus de Gortiniaco , Cortinaco,
Corteciniaco, fil. Athonis Castcllani
de Castro-Rainardi, pater Joscelini
Comitis Edesse. 273. n. 276. a. n.
Joscelinus, Com. Eilesse, fil. Joscelini
de Cortiniaco. 276. a n.
Joscelinus de Castro Paterniaco. 534. c.d.
Joscelinus
INDEX ONOMASTICUS.
713
Joscclinus de Saiicta Maura. SOG. c.
Joscclinus, avunculus Hugonis de Li-
ziniaco. 535. b. 538. b.
Joscclinus Cavaiis-granum, Baro Praes.
JJcdic Eccl. S. J'rin. Vindoc. 307. a.
Josfrcdus, Coin. Engol. 263. e. fide
Gaufridus.
Josfrcdus seu Josfredo, Vicec. nepos
Radulplii Vicec. apud Piclav. 534. e.
II.
Josqiiiiia de Luxembourg, uxor Gode-
fridi Lolon. Coni. 303. n.
Jotsaldus, Script. 196 n.
Jovinus, polentior Parocbiœ Espetuani.
278. d.
Iperius, Scrip. HO. n.
Imiingarda. Ermeng. seu Ilermengarda
et Hcriucngardis, uxor Rodulpbi
lIlBurg. Reg. 551. h.e.nde Er-
meng. llernieiig. Uennegondis. Yr-
iningardis.
Isaac, Dominus Rovonicnsis Castri.
253. c.
Isaac de Valentianis seu de Valenci-
nes. m. c. 345. n.
Isaacus. Ijnperalor Constantin. 334. a.
Isarobardus, Isembard. et Isenb. Ep.
Aurellaii. Peliveris, Nongenti et
Brccarum Dom. ncjjos Olderici Au-
rel. Ep. 32. c. 118. c. 457. n 517. d.
583. c. 58t). c. n. 590. b. 595. a. c.
Isarnus, fd. Willcl Coinilis Pictav.
433. a.
Isaurus seu Isarnus, Ab. S. Victoris
Massil. 42ti. d.
IsembarduSj Coin. Pontivi. 179. c. c.
Iseinbardus, Baro, Pries. Dedicat. Eccl.
S. Triiiit. Vindoc. 506. e.
Iseinbardus de Calceaja. 599. d.
Iseinbardus, 111. Ingranni iMil. 484. c.
d. 485. b.
Iscmbcrlus. Ep. Pictav. 58. e. 120 a.
138. c. 216. e. 218. b. 219. a. d. 533.
e.
Isembertus, Ab. S. Calharina; in Monte
S. Trinit prope Kotoin. 223. c. 233.
n.
Isembertus , Ab. S. Wandregesili. 16.
b. n.
Islus, Ep. Santon. 199. n. 548. n.
Isnardus, seu Isuardus, Miles. 599. a.
Isuardus de Maurivillare. 598. d.
Ita , filia Hcremari de Ponlesia , uxor
Fulcoii Mil. Vulcass. 23a. d,
Iterius seu Ilerus, Ep. Lemov. 32. c.
288. a. c. d.
Iterius, Ab. Saviniac. 199. d. e. 200.
b. 348. d. nn. Yterius. 335. b. 356. b.
Iterius de Marka. 59'J. d
Iterius, fil. Falconis de Jaliniaco.
112. n.
Iterius , Seditiosus contra Tbcob.
Camp. Corn. 29i. c.
Judas, Traditor. 136. a. 405. d. 496.
d. et alibi.
Judita, Juditlia, Abbatissa S. Genesii
in Comitatu Substantion. 417. d. n.
Juditba, uxor 1«. llaroldi Reg. Angl.
2°. \Velj)bi Marcb. liai. 644. b.
Juditha. al. Yvelta, fil. Conani Brit.
Coin, prima uxor llichardi II Norin.
Corn. 39. d. 330. a. n. 476. c. 646.
a. b.
Juditha, uxor Raginaldi Com. Burg.
421. a.
Juditha , Comitissa Cornugallix.
372. b.
Juditha, fil. Raymundi I Com. Sub-
stantion. uxor Robert! 11 Com.
Arvern. 416. n.
Juditha, uxor Adalberti Com. Aisa-
tiae. 419. n.
Juditha, fil. Willcl. filii Robcrii Ro-
toin. Archiep. soror uterina Robcrti
de Grentcmaisnilio Abbati.s Utic.
uxor Rogerii SiciliaeCom. 226. c. d.
230. n. 231. n.
Tome XI.
Juditha, fil. Balduini V FI. Com. uxor
'losti , Tostini , seu ïostici Comitis
in Angl. 234. c. 243. b. 247. b. 311.
b. 357. d.
Juditha, neptis Willel. Conq. uxor
Weldeosi Comitis. 183. d.
S. Judocus. 233. d. 475. a. b. c.
Iverius, seu Badulphus, (ioin. Baioc.
jiater Joban. Archiep. Rotoin. 246.
n.
Juliana de Aquila^ mater Reginfe Na-
varr. 359. b.
Julius Caesar, Imp. 244. d. n.
Junca, fil. Bcrcngarii Régis, uxor
Gozel. IVLothar. Ducis. 301. n.
Junguniarus, Ab. Keinperleg. 372. a.
Juno, falsa Divin. 500. c.
Ivo, primus Ab. S. Quintini Bellovac.
postea Carnot. 31. b. 431. n. 434.
n. fide Yvo.
Ivo, fil. Willel. Bclesm. Sagiensis Epis-
copus. 41. d. 42. a. c. d. 70. d. 227.
a. n 228. b. 234. d. n. 242. d. 522,
d. n.
Ivo de Belismo, pater Guill. Bellism.
57. b. 227. n. ride Yvo.
Ivo, Coines Taylebois, 53. n. Fide
Yvo.
Ivo de Coucy. 599. d.
Ivo, Prior S. Dionysii. 378. c.
Justinianus, Iiii]>. 284. a.
Juvanus, primus Ab. SS. Barthol. et
Maglorii Paris. 568. n.
K
KA NUTUs, Knut Mag. Rex Dan. et
Angl. 216. a. 316. d. 325. a.
330. a. n.339. a. n. TiV/e Canutus.
Karolus -Mag. Imp. 170. n. fide Ca-
rolus.
Karolus Calvus, Imp. 274. n. 601. c.
ride Carolus.
Karolus Simplex, Rex Fr. 33. d. 88. b.
170. b. 273. a. n. 428. a. n. 626. b.
d. 642. c. ride Carolus.
Karolus, Dux Lolhar. seu Charol. et
Karol. frater Lotharii Fr. Régis. 370.
a. b. n. 374 a b. c. 376. d. 437. c. ride
Carolus,
Kasimer, seu Casimirus^ Dux Polo-
niîe. 419. d. n. 423. b. n.
Kebehardus, al. Burckardus, Ep. Ra-
dcsbon. 616. a.
Kerberga, fil. Conrad! Reg. Burgund.
uxor Herimanni Ducis Alem. mater
Giselae Inipcrat. 2. c. ride Gerberga.
Kuiiigund Iinper. uxor Henrici II. 59.
d. Vide Chunegunda.
Kynsinus, Eborac. Archiep. 656. c.
JLachia (S.) 280. a.
S. Lanibertus. 363. b.
Lambertiis, Ep. Lignon. 15. c. 349. e.
418. b.
LambertuSj Ep. Attrebat. 521. c.
Lambertus, Abb. S. Vitoni. 413. e.
Lambertus, Ab. S. Ainandi. 111. a.
344. e.
Lambertus^ Ab. Valciodorensis. 232.
e. 253. a. d. c. 462. b.
Lambertus , Ab. Mediani-Monast.
424. e.
Lambertus, Ab Praes. Dedicat. Eccl.
Hasnon. HO. b.
Lambertus seu Lantberlus , Com. Lo-
van. Advocatus factus Monast. Gem-
melac. 584. n.
Lambertus , Bruxcll. Dorain. conjux
Gerbergae , pater Henrici Sen. Co-
mitis Bruxell. et Lovan. 201. b. 370.
a. 374. c. 376. d. 416. e. 437. c. n.
463. n.
Lambertus, Cora. Lovan. qui et Bal-
dricus Cumbarba , fil. Henrici Sen.
Com. Brux. et Lovan. frater Hen-
rici, et jialer alterins Henrici. ex
Odà. 205. e. 215. n. 374. b. 376. e.
392. b. 416. c. d. c. 423. a. 429. b.
463. b. nn. 637. d. fide Baldricus.
Lambertus, Com. Mont, partes tenens
Balduini Hasnon. Coin, contra Ro-
bertum Fris. 20. e. 64. d. 164. d.
36S. c. 376. b. c.
Lambertus , fil. Eustac. Bol, Com.
et Mathil. sororis Lamberti Cum-
barba Lovan. Com. 206. a. 374. b.
Lamberlus, Com. Lens. et d'Aumal ,
fil. Godefr. Bolon. Coin. 126. c.
303. n.
Lambertus seu Lantberlus , Com. in
Dipl. Henr. Reg. pro S. Medar.
Sucssion. 583. a.
Lambertus , Gaiid. Castellanus, pater
F'olcardi. 381 n. 392. n.
Lambertus, Gand. CastcU. filius Fol-
cardi. 392. n.
Lambertus , pater Ermenburgae , vir
noliilis in Comitatu Guarach. et
Episcopatu Vesont. 53. e.
Lambertus de S. Sidonio , fil. Rich.
Vicecoinitis Rotoin. 58. b.
Lambertus , frater Eustac. Minensis ,
testis in fuudat. Watin. Mon. 106.
c.
Lambertus, Grammaticus Parisiensis,
438 d.
Lambertus Schafnaburg. Mon. Hirs-
feld. Script. Ilist. 59. c. n. 64. n. 63.
n. 69. n. 143. n. 131 . n. 243. n. 261 .
n.
Lambertus Ardensis, Presb. et Script.
295. a. n. 296. n. 300. n.
Lambertus Parviis, Mon. S. Jacobi
Leod. Script 171. n. 293. d. n.
Lambertus. Mon. et Organista Monast.
S. Huberli Andagin. 149. c.
Lambertus Clericus , test, in Char.
Rob. I Burg. Duc. pro Mon. S. Be-
nign. Divion. 6H. b.
Lamfranchus Archiep. Dorobern. 314.
c. ride Lanfrancus.
Lampeta, Rcgina Ainazonarum. Çi3.
b.
Lancelinus Ditnîis Episc. 147. a. b.
Lancelinus de Balgenciaco. 632. d. e.
634. a.
Lancellinus de Belvagiis in Aurumtu.
59i. d.
Lando, Prior S. Pancratii. 284. e.
Landrlcus , Ab. S. Pétri Carnut. 393.
n. 409. a. 432. d. 474. a. o06. d. 603.
b.
Landricus, Ab. P'ossat. 596. n. 597. a.
Landricus, Coin, Autissiod. 418. b. n.
648. a. b.
Landricus, fil. Landrici Comitis Autiss.
418. n.
Landricus, Com. Nivern. 343. n. 628,
b.
Landricus , pater Raynaldi Comitis
Burg. 384, d,
Landricus de Balgenciaco, Baro Praes.
Dedicat. Eccl. S. Trinit. Vindoc.
507. a.
Landricus , Dom. Castri Bugentiaci.
118. n.
Landricus, fil. Maldegarii, qui et Vin-
centii, et cjus u.\oris Waldetrudis
filiae S. Watberti Lothar. Ducis.
374. d,
Landricus Dunensis. 643. d.
Landricus Largus, Benef, Mon. S. Sal-
vii Monslcriol. .375. a d.
Lanfrancus. Longobardus, Mon. Becc.
Ab. S. Stephani Cadom. Cantuar.
Archiep. 33. d. 36. a. b. 47. e. 54. a.
70. d.90. a. n. 136. a. 1C3. d. n.
166. d. 167. b. c. n. 169. a. 186. a.
n. 191. c. n. 192. n. 212. c. 216. c.
n. 223. d. 224. b. n. 230. a. 233. b.
c. 238. d. e. 242. b. c. d. n. 284. c.
Eeeee
714
INDEX ONOMaSTICUS.
314. b. nn. 315. n. 355. a. 357. c.
358. a. 361 . d. 3(i2. e. 380. a. 382. cl.
AU. a. 427. a. 430. c. d. n. 431. a.
432. b. 525. a. b. 527. d. 529. a. 530.
a. 637. b. Vide LamfTindias,
Laudegariu-s, Vieiin. Ej). 513. c. f^'ide
Leodeg.
. Lauiio, fil. Bosonis, testis in Dipl.
Henr. R. pro Mon. S, Mariae Sucss.
594. d.
Laurentius de Leodio, Mon. et Script.
14G. n.24'J.a. n.
Lazarus, Paui)er Evang. 110. b.
Lectra, fil. Lntrae, testis in fund. Wa-
tin. Eccl. 106. d.
Leduinus, Ab. testis in Char. Bald.
FI. Coin, pro Mon. Sithiensi scu S.
Bertini. 382. a.
Lem, fil. Wiilfanli ^ testis in fundat.
Eccl. VVatlii. 106. d.
Lenoncurtius, Cardinalis^ Ab. S. Rem.
i&i. n.
Léo VII, Papa. 651. c.
Léo IX Papa, S. Léo, qui et Bruno
TuU. Ep. 14. b. c. d.n. 20. c. 21.
b-e. 23. n. 29. d. 42. c. d. 46. b. 60.
d. e.70.c.73.c. d. 113. c. 134. a.b.
146. a. b 153. a. b. 160. d. 164. b.
c. d. 191. b. 196. e. 197. a b. 199.
a. 203. c. n. 214. d. 215. d. 216. a.
217. n. 218. b. e. n. 219. a. 222. b.
n. 246. b. 247. n. 250. de. 251. a.
254. b. d. 261. e. n. 262. a. b. c.
286. a. 291. c. n. 292. b. 294. a. d.
308. d. 310. c d. 344. b. 345. c 348.
a. 334 b.c. 355. a.b. d.36-2. d.371.
a. n. 372. a. 375. b. 377, d. 379. b.
n.381. n.384. d. n. 389. e. 406. b.
412. d. 413. c. 415. c. 430. d n.
450. n. 403. c. d. nn. 464. c. 470.
b.n..i74.b. n.480. n. 491. a. b.oOl.
a. 509 b.522. a. n. 524. b.c. n. 525.
a. n. 527. d. e. 528. a. 529. c. 532. a.
c. 583. n. 587. n 614. n. 639. e. 651.
d. e. n. yide Bruno.
Léo de Anibazio. 507. a.
Leodegariiis, Vicnn. Ep. 428. d. 555.
c. d. 556. c. n. Vide Laudeg.
Leo''ricus, Capellaiius Eduardi Régis,
Ep. Cridiatunensis. 153. n. 310. c.
Leofricus , Lcolfwiims , Levine , Le-
vricus. Leofwinus, Ltfwin. et Le-
wine , Coines in Angl. fraler He-
rald! Rcg. Angl. 95. a. 155. a. 168.
d. 209.C. 236 d. 3H. b.d.e.313.b.
Leofwine, Dux in Angl. 656. c.
Léonins seu Leudonius de Magduno ,
pater Arnulfi. 273. d. n.
Leonius, Lodinns et Lednius de
Magduno, fil. Arnulfi. 273. c n.
Leopaldus, fil. Alberti Marchionis.
261. b.
Leopoldus, Liuppoldus, Liutboldus,
Mon. Fuld. et Archiep. Mogunt. 427.
c. 502. b. n. 642. a. f^ide Lutpoldus.
Leotliericus, Archiep. Senon. 292. e.
308. a. 346.6.377. b. 560. n. 647. e.
Leotliericus, Ep. Laudun. 197. a.
Lescelina, Coniitissa S. Pétri super Di-
vam j filia ïunpietilli , uxor Willel.
Com. Aucen. 44. e. 43. d. 223. c.
340. b. n. 430. a.
Lescelinus de Orcario, fil. Berengarii.
259. b.
Lestoldus Miles, testis in Dipl. Henr.
Reg. pro Mon. S. Med. Suess. 583.
b.
Letardus , Prior S. Florentii Salraur.
278. a. 280. a.
Letardus, Servus Mon. Floriac. 484.
b c.
Letgarda, fil. Herbert!, uxor Theob. I
Coinitis Blescnsis. 331. n.
Letgardis , Coniitissa, testis in Charta
pro .VIonast. Besuensi. 639. b.
Letgardis, soror Lambert! Lingon. Ep.
13. c.
Letra , Bergensis. pater Boldravan,
Balduin! et Lectrae. 106 c.
Letzelinus, Hezelinus , Hescelinus ,
et Enzelinus Paris. Ep. 364. a. n.
f^ide Hescel. Hezel.
Leudonius, vir nob. Vindocin. 119. n.
273. n.
S. Leiitfridus, Ab. S. Crucis et S. Au-
doeni. 273. a.
Leutbo seu Lento, fil. Cononis , Ab-
bas Saviniac. 200. a. b.
Leutprannus, testis !n Cbarta pro Mo-
nast. Besuensi. 638. e.
Levuldus, Com. in Charta Theob.
et Steph. Comituni pro Eccl. Am-
bian. 424. c.
Libertus, fil. Arnold!, pater Drogonis
Bothetci. 303. b.
Lidulphus, fil. Conradi Imper. 370. d.
Liegardis , uxor Richezonis , mater
Ilugonis, etc. ainita Coin. Chiniac.
Arnulfi. 150. a.
Lietardus, ncpos Conradi Imjjcr. .Mon.
S. Vitoni. 414. a. 458. b. 459. n.
Lietbertus, Lieberlus et Letberlus , S.
Lietb. Scholast. Praepos. Eccl. Caine-
rac. Captll. llcniici III Imper, postea
Caincrac. Ep. 32. en. 109. e. 110. a.
111. c. 124. a en 125. a-e. 126. b-e.
127. a e. 128. a-d. n. 129. a. 164.
n. 197. n. 319. n. 333. b. 361. c.
481. a. b.c. n. 482. a. n. 599. c.
Lietduinus , Ab. S. Vedasti. 123. e.
124. a. n. 422. b.
Lietgarda, fil. Arnulfi. Fland. Comit.
uxor W'iemanni Comitis. 366. n.
Lisiardus, fil. Ilainald! de Sabloilo,
Mil. Henr. I Angl. Rcg. 226. d.
Lisoius de Ainbasiaco, seu de Ambasio,
pater .Sulpicii de Ambas. et Lisoi! de
Lochis. 256. d. 257. a e. 238. a. b.
265. d. e. 266. b. d. 268. d. e.
Lisoius , Dom. Loch, et Vernol. fil.
Lisoi! de Ambas. 237. c. e. 259. c.
d. 273. d. 274. b.
Lisois, audax Miles, cognoin. de Mo-
nasteriis. 241. n.
Liudigerus, Coin. fil. Uerimanni Duc.
Sax. 421. b.
Liudolfus , Com. de Bruneswic. fil.
Brunonis et Gislae. 418. a.
Liuppaldus , Marchio , pater Ernesti.
418. a.
Lotbcrtus, .\b. Hasnon. 111. a.
Lotharius, Franc. Rex. 11. n. 13. b.
143. c. 170. a. n. 205. e. 275. b. c.
343. n. 331. n. 370. b. c. n. 374. a.
b. 565. n.
Lothrocus, Rex Noric. seu Dan. pater
Bicr. «22. e. 623. e.
Lubricus, Fundator Eccl. S. Pétri de
Monte-Brianci. 199. b.
Lucanus, Poëta. 265. n.
Lucia, Coniitissa Palliarensis. 290. n.
Lucia, soror Edwini et Morcari! Co-
uiitum, uxor Yvonis Talbois. 155,
d.
Ludovicus i. Pius, Augustus, linp. et
Fr. Rex. 349. c. 390. n 584. n. 622.
d.
Ludovicus II, Balbus, Fr. Rex , fil.
Caroli Calvi. 170. b. 274. n. 574. d.
n.
Ludovicus IV, Transmar. Rex Franc.
fil. Caroli Rcg. 83. n. 161. n. I70.c.
275. b. 626. d. e.
Ludovicus V, Franc. Rex. 170. b. n.
343. n.
Ludovicus VI, Grossus. Fr. II. fil. Phi-
lippil. 157. e. 158. n. 186. d. n.
255. b. 337. e. 383. a. 384. e. 394. a.
410. b. 484. n. 486. e. 597. n.
Ludovicus VII, junior, Fr. Rex, pater
Philip. Aug. 197. n. 288. n. 371. c.
n.
S. Ludovicus IX, Rex Franc. 320. n.
Ludovicus , Com. Chisneiensis , fil.
Ottonis Comitis, pater alterius Lu-
dov. 249. d.
Ludovicus, fil. Ludovici Comitis Chis-
neiensis. 249. d.
Ludovicus , Com. Montionis , seu de
Monxian, conjiix Sophiae Barri-Du-
cis Comitlssae, pater Theodorici,
Frider. et Bealricis. 27. a. 249. c
350. b.
Ludovicus, Cornes, Restaurator Mon.
S. Deodali , cum Béatrice Lothar.
Ducissa. 368. c.
Ludowicus , Coines , Dom. Castell!
Montis-Piligardœ. 19. d.
Ludovicus, fil. Richezonis ex Licgardae
amita Comitis .\rnulfi. 150. a.
Lugelinar , fil. Remgoris , testis in
fund. Watin. Eicl, 106. d.
Lugelmarus Stanin, fil. Inglmari Sta-
nin. 106. b.
Lugelmarus Albus, testis in Char, do-
nat. factaeWalin. Eccl. 106. b.
Luitbroldus, Archicancell. Imper. 635.
b.
S. Lupantius, 280. a.
Lupoldus , cognoin. Sanclus , conjux
Agiietis llenric! IV Imper, tiliae,
pater Ottonis Frising. Episc. et
Scriptoris. 260. n.
Lupoldus de .Mcrspurg.63. a.
Lupus, Angl. Pontifcx. 474. d.
Lupus, cognom. Picoth, nob. Hispa-
nus, pater .\rsuu Bigorr. 115. b.
Lutolfus, Decanus TuU. Eccl. fil. S.
Leonis IX Papa;. 28. c.
Luljioldus, Ep. Mogunt. 73. d. 74. a.
/'it/e Leopoldus.
Luxovia, filia Fulcoii et It« de Pon-
tesia. 233. d.
.M
MABII.I4, fil. Willel. Talavati! et
Hildoburgis, uxor Roger!! de
Monte-Gomerici. 40. d. 42. d. 57.
b. c. 227. a. n. 229. d. 232. d. 339.
d.
Mabilia, fil. Rogcrii de Monle-Goine-
rici. 42. e. 227. n.
Macclinus seu .MarccUinus, Ep. Wur-
ceburg. 615. e.
S. Macharius. 361 . d.
Machilda, mater Chunonis Junioris.
2. b.
Macolmus seu Malcomus et Malto-
nius, Rex Scotiae. 156. d. 176. a.
315. b.
-Madeberta scu Maldeberta, fil. Makle-
garii, qui et Vincent!! inagni viri.
374. d. n.
Magcnoldus de Lutcnbach , Fund.
Mon. Canonicoruin ajiud Marbach.
27. d. 28. a.
Magingodtis de McUa 372. e. n.
Magno, Bcnef. Mon. Saviniac. 200.
a.
Magog, fil. Japhed. 623. a.
Mahauda, filia Calli Vicetomitis de
Oënaio, uxor Trull! de Podlo-.\u-
gusti. 373. b.
Mahauda, filia Willelm! de Surgeriis,
et Adelliae. 373. d.
Mainaldus seu Mainardus de Hisli,
Abbas S. Martialis Lcmovic. 288. c.
Mainardus seu Menardus, Archiclavis
S. Steph. Senon. postea Trecens.
Ep. et Senon. Archicj). 19'i. d. 197.
a. b. d. 283. b. d. 293. a. b. c. 308. b.
d. 309. a. 354. b.n. 384. n. 421. d.
517. d. 578. b. 585. c. n. 589. b. n.
599. a. c. 606. a. b. 648. a.
Mainardus , pater Mainard! Senon.
Archiep. et Dainbert! Vicecoinitis.
197. d. 308. n.
Mainbodo, Mil. Advoc. in Placito
Balduin! V. FI. Com. 422. b.
Mainerius seu Mainner. Ab. Uticensis
INDEX ONOMASTIGUS.
715
seu S. Ebrulfi , fil. Gunscelini de
Escalfoio. 30. b. 221. n. 233. b. c.
n.
Maincrius , fil. Fulcoii Mil. Wulcass.
et Us. 235. d.
Mainerus , unus ex Optimal. Palatii
Reg. Franc. Henrici I. 582. c.
Maiiigoklus , testis in Cbar. Rob. I
Burg. Duc. pro S. Gerin. Paris. 609.
a.
Mainus, Ep. Rcdonensis. 413. b.
Major^ uxor Ponlii Coin. Tolos. 422.
n.
Malaterra, Scriptor. 231. n.
Malbertus, Praepositus. in Dipl. Henr.
Reg. pro civitate Aurelian. 393. c.
Malboldus, .'V.b. S. Pétri Catalaun. 344.
d. e. 343. a.
Malbodus seu Mabodus Ab. Elnon. S.
Amandi. et Hasnon. 110. c. d. 111.
a. 34't. d. e. 315. a. 422. b.
Maldegarius , qui et Vincentius , vir
niagnus. 374. d.
Malgerius seu Malgerus, al. Malginus,
fil. Ritliardi II Norm. Ducis, Archiep.
Rotom. 16. n. 39. d. 46. c. d. n. 70.
b. 90. b. c. 91. a. 166. b. 188. b. c.
2i2. c. d. 224. c. 22o. c. d. n. 288.
n. 316. c. 330. a. n. 333 c. 338. b. c.
d. 362. b. 363. d. e. 379. a. b. 382.
d. n. 476. c.
Malgerius, Corn. Moritolii, pater Wil-
lelin. cognom. Verlengi. 248. c.
Malgerius, Com. Corbulien. patruus
Roberti Norm. Ducis. 3 't. b.
Malgerius, fil. Tancredi Altavil. frater
Roberti Guise. 139. c. d.
Malgerus, fil. Wulfardl. 106. b.
Malgor, fil. Stulard, testis in fundat.
Eecl. Walin. 106. d.
Mallenus, Vienu. Ep. 333. d.
S. Marnas , Mammas , vel Mammes.
482. c. n.
Mamburgis, uxor Alberici , Benefact.
Ecel. S. Maglorii Paris. 368. n.
ManagalduSj Philosophas. 338. a.
Manasses I. Rem. Archiep. 149. e. 362.
b. 319. e.
Manasses, Arclat. Archiepisc. postea
Mediol. 607. e. 612. a-e.
Manasses, Ep. Suession. patruelis Ma-
nas. Archiep. Rcni. 362. c.
Manasses, Abb. Berg. 107. n.
Manasses, Archipresb. Rem. Eecl. 440.
n.
Manasses Calva-asina , pater Manas.
Rem. Archiep. 362, c.
Manasses, frater Episc. Praes. Dedicat.
Eecl. Vindoe. 307. a.
Manasses^ Cora. Ghisn. 302. c. 303. n,
Manasses, Com. de castro Retexto, seu
Reiteste, {Retel). 231. c. n. 361. c.
Manasses, Com. de Domno-Martino.
439. a.
Manasses, Com. occisus in pug. Barr.
144. a.
Manasses, Com. Prajs. Coronat. Phil.
I Franc. Reg. 33. a.
Manasses, frater Arnulfi Comitis Chi-
niac. Mon. S. liub. Andag. 150. a.
Manasses, fil. Rogcrii de S. Paulo. 422.
n.
Mânes, Haeret. U.c.
Mankel Ronger, testis in fundat. Ekx;l.
Watin 106. d.
Marbodonus, Cler. Britann. 150. c.
Marbodus, Rhedon. Ep. 589. n.
Marcellinus , magister Hugonis fralris
Régis Phil. I. 564. d.
Marcboardus , Mon. postea Miles ,
testis in Dipl. Henr. Franc. R. pro
libert. cujusd. Turon. 590. b.
Marcius Philippus , orig. ducens ab
Anco Marco Rege III Roman. 411.
n.
Marculfus, Ab. Nantensis. 573. n.
Marcus, Rusticus Vitriaci. 488. a.
Mardus de Cameraco, testis. in Dipl.
Henr. Reg. pro Mon. Uasnon. 599.
d.
Margarita, uxor Macolmi Régis Scott.
176. a.
Margarita Ccnom. desponsata Roberto
filio Ducis Norm. Willel. Conq. 54.
a. 83. c. 231. d. 232. b. 244. c. 634.
a. b.
Margarita. uxor Hugonis de Claro-
monte Bclvac. 359. b.
Margarita , fil. Winemari Castellan.
Gand. uxor Stepponis Militis Gan-
dav. 298. c.
Margarita de Novoburgo in Norman.
filia Rotroldi Comitis de Pertico.
339. b.
Maria, filia Reg. Scotiae, uxor Eustac.
Com. Bolon. 206. a.
Marianus Seotus, Mon. Fuld. Script.
Chronog. 73. a. n. 191. d. n. 203. n.
358. b. 432. a. 638. a.
Marnardus Dives^ Dom. Archiaci et
Botavillae. 264. a.
Marpessa, Amazon. Regina. 623. b.
Mars, Deus Etbnicorum. 37. d. 441.
a. b.
Martellus. Vide Gaufr. Martel.
Marthoardus de Salmurio. 257. b.
S. Martialis. 303. n. 504. b. n.
S. Martinus, Turon. Ep. 11. d. 12. a.
271. d. 272. a. c.
S. Martinus, Ab. Vertanensis. 457. b.
n.
Martinus, Capellan. Gaufr. Mart. postea
Trigarensis (Trecor.) Episc. 285. n.
Britann. Ep 429. n.
Martinus Abracy, Baro Norm. 339. b.
Martinus , Mon. Monasterii-novi Pict.
Script. 118. n.
Mateoda , Mateodis , et Matodis ,
uxor Guid. Gaufr. Ducis Aquit. et
Pictav. Com. 219. c. 221. a.
Mathias, Com. Nannet. 349. b. 412.
d. n.
Mathiellus, Mil. Norm. frater Richar-
di, nepos Rodberti de Witot. 232.
c.
Mathildis, Abbatissa S. Trinit. Cadom.
47. e.
Mathildis , Imperatrix , uxor Henrici
V. 138. n. 161. n.
Mathildis seu Mathilda, filia Conradi
Salici Imp. et Giselae , des|)onsala
Henrico I Fr. Régi. 3. a. 157. c. n.
161 . a. b..383.b. 386. a.393. d. 481 . n.
486. c. 364. a. b. Henrici Imperat.
Neplis ( raeliùs soror ). 137. c. n.
276. b. 409. b. 411. c.
Mathildis et Mathilda , soror Lotha-
rii Franc. Reg. uxor Conradi Bur-
gund. Reg. et mater Rodulfi Reg.
13. b. 143. c. 370. b. 343. b. 347. c.
Mathildis, fil. Balduini V Flandr. Co-
mitis, uxor Gain. Conq. .^ngl. Régis
et Ducis Norm. 36. a. 45. b. 47. c.
d. e. 33. e. 56. b. 80. d. 103. b. 14i.
b. 146. b. 168. n. 169. a 173. b. 180.
b. 186. c. 188. c. d. e. 189. a. 209. d.
210. a.2l2.c.229. d. 231. b.237. d.
240. b. c. 241. b. c. 243. b. e. 247.
a. b. c. 235. b. 313. c. 315. c. 316. c.
318. n. 338. b. e.340. a.348. b. 337.
c. d. 361. d. 363. a. 369. e. 380. c.
382. d. 388. d. 442. b. c. d. e. n.
Mathildis seu Matildis, fil. Eustachii
Com. Bolon. uxor Stephani Bonon.
Com. et Angl. Régis. 206. a. n.
Mathildis, fil. Hermanni Sueviae Du-
cis , soror Giselae Imperatr. uxor
Frederici II Lothar. Ducis , mater
Bealricis. 249. n. 262. n. 418. a. 432.
d.
Mathildis, fil. Bonifacii Marcli . Ital.
et Beatricis, uxor Godefr. Gibb.
Lothar. Ducis. 26. b. n. 66. n. 68.
a-d. i51.c.n.249.n.250.b. 262. c.
n. 356. b. c. 370. a. 429. b. 452. n.
433. a. d nn. 4i<2. n. 642. e.
.Mathildis. fil. Hermanni Saxon. Com.
uxor 1». Bald. III FI. Com 2". Go-
defridi Ducis Heihan, et Com. Vir-
dun. 370. b. 389. n. 421. b. n.
Mathildis Saxoniae Comitissa , uxor
Godi'fridi Comit. Ardenn. mater
quinque fiiiorum. 202. n. 301. n.
414. a. 458. b. c.
Mathildis, filia Gerbergae, mater Eus-
tachii Bolon. Comit. 'Mù. a. b.
Mathildis Lovan. fil. Henrici Sen. Co-
mit. Lovan. et Bruxell. uxor Eustac.
Bonon. Com. 149. n. 206. a. 346.
n. 374. b. 376. e. 416. e.
Mathildis, fil Bald. seu Ernuculi Bo-
lon. Comitis, uxor Ardolphi Com.
Ghisn. 293. C.296. c. 297. n. 303. n.
Mathildis, fil. Richard! I Norm. Du-
cis, uxor Odonis Comitis. 386. d.
628. a.
Mathildis , uxor Elonis Com. Palatii,
mater Ricberae Polon. Reginae. 462.
n.
Mathildis, fil. Gozelonis Ducis, uxor
Henrici Com. Palatini. 4i3. d.
Mathildis , uxor Eliae Com. Cenom.
mater Eremburgis Reginae Jerusal.
444. d. n.
.Mathildis , uxor Richini Com. mater
Udonis Tullen. Episc, 133. a.
Mathildis, fil. Henrici Com. de Rupe,
uxor Domini de Walecourt. 374. b.
Mathildis , uxor Will. Ferrum-Secto-
ris, mater ïrulli de Podio-Augusti,
et Rainaldi de Podio-fagi. 373. n.
Mathildis , uxor Will. de Thoarcio
Vicecomitis. 373. a.
Mathildis, fil. Will. de Archis , uxor
Willelm. Camerarii de ïancarvilla.
58. a.
Mathildis , uxor Guill. de Belismo.
323. b.
Mathildis, fil. Will. Talavatii et Ma-
biliae. 42. e.
Mathildis, fil. Rogerii de Monte-Go-
mercii 227. n.
Mathildis, fil. et Haeres Gaufridi Mar-
kisiae Dom. uxor Arnoldi Ardensis.
304. d. e. 303. c.
Mathildis , mater Albrici de Cociaco.
431. b.
Mathildis , uxor Simonis Sylvanect.
136 b.
Mathildis, uxor Willel. de Podio-.\u-
gusli. 373. n.
Mathildis, fil. Gimonis Milliis. 423. n.
Matthaeus Parisius, Script. Hist. 71. n.
Mauricius. fil. Gerardi cognom. .\ri-
meri. 390. c.
Maurilias , Scholasticus Eecl. Halvcr-
stat. deinde Mon. Fiscan. Ab. Flo-
rentin, in Ital. postea Rotom. Ar-
chiep. 46. d. 48. a. 52. c 70. c. e.
90. c. 167. b. 168. e. 188. c. 230. b.
234. d. 238. d. n. 243. d e. n. ,338.
c. 337. c. 362. b. 363. d. 364. a. 379.
b. c. 382. n. 387. a. 529. a. c.
Mechtildis seu Berta , fil. Florentii
Comitis ulterioris Frisiae et HoUand.
uxor Phil. I Fr. Régis. 63. n. Vidt
Berta.
S. Medardus, Noviom. Ep. 582. n.
Meinhardus , Scholast. et Theol. Ba-
venberg. 502. a.
Meinwertus, Ep. Paderborn. 277. n.
S. Melanius. 280. n.
Melina, fil. Hildiardi Benef. Mon. S.
Salvii apud Monsterol. 576. a.
Melus seu Mêles, Longobardus, Dux
Norman, in Apulia. 140. n. 448. b.
n. 449. a.
B. Mcmmius, Ep. Catalaun. 576. c.
Menardus, Archiep. Senon. 32. c. Vide
Maynard.
Menegaldus, Pbilosophus. 285. e.
716
INDEX ONOMASTICUS.
Merovœus, Rex Franc. 138. n.
MerovingicI Reges. 570. n.
Meruith. seu Merewit, qui et Brithwi
Lotliaring. Wellensis Ep. in Angl.
312. n.
S. Mevennus. 434. c.
Michacl, Ep. Abrinc. 72. b. 379. d.
Micbaël^ Baioc. Miles, fil. Malgerii
Rotomag. Archiepiscopi. 245. c. 338.
c.
Michol, filia Saiil Régis 653. e.
Miletius de Castellione, frater Guido-
nis Rem. Arcbiepisoopi. 318. n.
Milo, Dervensis Abb. 522. d.
Milo, Com. Barri super Scquanam,
487. n.
Milo, Com. testis in Charta Rob. I
Burg. Ducis, pro S. Benign. Divion.
6U. b.
Milo de Monte-Barro, Benef. Eccles.
Molism. 198. n.
Milo de Monte-Letberico, pater Ellsab.
usoris Joscelini de Cortiniaco. 276.
a. n.
Milo de Cortiniaco , fil. Joscelini de
Cortiniaco et Elizab. de Alonte-Let.
276. a. n.
Milo de Brayo, fil. Guidonis, et frater
Elizab. de Monte-Letli. uxoris Jos-
celini de Cortiniaco. 275. n. 276. a.
Milo de Monte-I-eulberio , testis in
Char. ïlieob. et Steph. Comitum ,
pro Eccl. Ainbian. 424. c.
Milo de Monte-felicio, testis in Char.
Theobald. et Steph. Com. pro Eccl.
Amb. 424. c.
Milo Orphanus , Mil. Abbatis-villae.
434. a.
Milo, nepos Ansoldi, Miles reus cri-
ininis erga Uenricura Reg. 605. c. d.
Milo , frater Ansoldi, testis in Dipl.
Henr. R. pro S. Med. Sues». 582. c.
Milo, fil. Aldonis, teslis in Char, pro
Mon. Besuen. sub Rob. R. 639. a.
Milo , Sacerdos , testis in Dipl. Rob.
Reg. pro S. Benigno Divion. 378. c.
Milo , frater Arbei Clerici , testis in
Char. Rob. I Burg. Duc. pro Mon.
Cluniac. 613. a.
Milo, Mon. qui scripsit Chart. Ragin.
Burg. Cora. pro S. Benig. Divion.
421. a.
Mingoldus de Monteacuto , testis in
Dipl. Henr. Reg. pro Cnenob. Hasn.
599. d.
Miscco seu Misico, Rex Polon. 18. c.
Dnx Polon. pater Casimiri. 423. b.
Missac , cognomin. Mascelinus , Ab.
Gemblac. 201 d.
MorarduSj Ab. S. Genn. Paris. 275.
c. n.
Morcardus , Morcarius et Morcarus,
Com. in Angl. fil. Algardi, frater
Edvini Com. 101. c. 102. b. 155. d.
238. b. 243. a. 313 d. 636. c.
Moreau de Creon, Hostis Will. Nothi.
334. d.
Moriella, uxor Tancredi Militis Norm.
139. b. c.
Morinus de Trerableia , Benef. S.
Genn. Paris, in Dipl. Henr. R. pro
eod. Mon. 598. d.
Movon de Reues, Hostis Will. Nothi.
334. d.
Moyses, Legislator populi Israël. 487.
d,
N
NANTERius, Vicecomes , testis in
Dipl. Henr. Reg. pro Mon.
Fossat. 578. b.
Natalis, Ab. S. Nicolai Andegav. 156.
a.
Nazarea, iilia Berardi Comitis Rodan.
200. d.
Nebelon, filius Childebrandi, pater
Thieberti, avus Roberti fortis. 386.
c. n.
Nemenoius , seu Nomenoius , Brito,
qui incendil Mon. S. Flor. Salmur.
58. n. 349. c. n.
Nepotianus , tempore .S. Hieronymi
Eccl. Doctoris. 495. c.
iXevelo de Peirfond, Nobil. Fr. 111.
c.
Nevelo de Bova, testis in Ch. ïheob.
et Steph. Comitum, pro Eccl. Am-
bian. 424. d.
S. >iicasius. Rotora. Ep, 476. n.
Nicephorus, Pairiarcha Jerosol. 334.
a.
Nicolaus I, Papa. 651. e.
Nicolaus II, Papa. 22. b. 23. b. n. 24.
e. 32. c. 49. a 62. b. 74. a. 146. c.
d. n 159. d. 161. c. 169. d. 219. d.
n. 229. d. n. 230. a. c. d. 244. a.
246. n. 295. a. 357, b. 382 a. 4.30. d.
n. 431. a. 451. d. nn. 492. c. 493. a.
b. d. 494. a-d. nn. 498. c. 524. nn.
529. c. d. 531. a. c. 643. e' 652. c. d.
653. b. c. 654. a. b n.
Nicolaus, fil. Richardi III Norm. Duc.
Mon. Fiscan. Abb. S. .\udoeni Ro-
tom. 70. n. 71 . b. 72. b. 244. a. 321 .
c. d. nn. 326. n. 330. n. 628. d.
Nicolaus de Bascheritvilla. seu de Bas-
chevilla, Miles Norm. 58. b. 229. b.
Nigellus, Neel seu Nigel, Praeses seu
Princeps Pagi Constantin. Viceco-
mes. 35. a. 43. b. n. 46. a. 76. c. 77.
a. 177. e. 178. a. 316 d. 323. c. d.
324. b. c. d. 332. a. b. c. 333. b. c. d.
334. ad. 335. a. b.c. 336. d. c. .337.
a. d. 338. a. 339. a. 340.b. 402. d. n.
Nigellus, Mil. Xorm. nepos Rodberti
de Wilot. 232. c.
Nigellus-Turaldus vetulus, testis dona-
tionis à Rob. Norm. Duce factse
Mon. S. Pétri Pratcll. 387. c.
Nihardus de Monte-aureo, Baro Praes.
Dedicat. Eccl. Vindocin. 307. a.
Nihardus, de quo mentio fit in notitia
pacis inter Gaufr. Com. Andeg. et
Gervas. Cenoiii. Episc. 635. c. d. e.
Ninus, gêner. Rodberti Franc. Reg.
170. b.
Nitardus seu .\ithardus, al. Nico vel
Nilho. Leod. Ep. 9. c. 163. n. 172.
n. 202. b. n. 293. e. 413. b. 462. b.
nn.
Nithardus, Ep. Nicensis. 309. d. 516.
b.
Nivardus de Monte- forti, testis in
Char, donat. factas S. Petro Carnut.
433. n.
Nivardus , Miles , Advocatus Abbatiae
Fossat. 577. d. e. n.
Nivelo, Miles, testis in Dipl. Henr.
R. pro S. Med. Suess. 383. b.
NizOj qui et Richardus, Ep. Leod.
351. b.
Nocherus, Ep. Leod. 9. c.
Norbertus Fland. pater Bernoldi, Nor-
berti et Ravan. 106. d.
Norbertus, fil. Norberti, frater Ber-
noldi et Ravan, testis in fund. Wa-
tin. Mon. lU6. d.
Norbertus Ansculfus, Mon. 599. a.
Norgaudus, Ab. Altivillar. 522. e.
Nonnannus , Dom. de Monte-Rebelli
minoris. 280. c.
Normannus, Miles, fil. Widonis cogn.
Bolleim. 229. c.
Nortpertus, Ab, S. Galli. 8. d.
Notkerius, Com. frater Fulconis Epis.
Suess. 421. n.
Nuiua Pompilius, Legisl. Roman, 411.
n.
O
ODA , filia Gosel. I^oth. Ducis,
uxor Lamberti II Com. Lovan.
215. n. 370. 0. 376. e. 423. a. 463. b.
Oda , uxor Galeranni Com. Mellenti.
433. b.
Odalricus, Decanus. testis in Ch, Rob.
I Burg. Duc. pro Mon. Clun. 613. a.
Odalricus, Prœpos. Eccl. Rem. 361. n
481. n.
Odardus, testis in Dipl. Henr. R, pro
S. Med. Suess. 382, a. 583. b.
Odbertus, frater Hugonis Rodae, teslis
in fundat. Eccl. Watin. 106. d.
Oddo Major, scrvus S. Benigni Divion
615. a.
Odelerius, fil, Constantii Aurelian. pa-
ter Orderici Vitalis. 221. n.
Odclgerus, Decanus vel Prior Mon. S.
Richarii. 131. n.
Odelinus seu Odolinus , Camerarius ,
testis in Dipl. Henr R. pro S. Medar.
Suess. 382. a. 583. u.
Odelricus , f^ingon. .Vrchidiac. ]X)Stca
Lugdun. Archiep. 12. d. c. 145. a.
Odelricus génère Noricus , Ep, Be-
ncvent. 642. d.
Odelricus, Ab. Corbeiensis. 134. c.
Odelricus, Cora, fil. Gerardi Com. Al-
satiae. 419. n.
Odelricus, Com, Benef. Mediani-mo-
nast. 369. c. n.
Odericus seu Odricus, Ab. S. Trinit.
Vindocin. 30. d. 217. c. n. 430. b.
O.lfridus Renlofus, fil. Hercfjoli. 100.
b.
Odfridus Fland. pater Walteri. 106. d.
Odilardus et Odyl(irdus, Ab. S. Pétri
Catalaun. 32. d. 145. e. 344. b. Oy-
lardus. 522. d.
S. Odilo, Clun. Ab. Virgo Centenarius.
20. c. i 12. n. 144 n. 145. a, b. c. n.
164. a. 196. d. 199. d. 218. c n. 283.
a. 285. c. 294. d. 353. c 378. a. b. c.
388. a. 423. n. 4.58. a 509. d. e. 316.
b. 344. b. n. Oteio seu Outelo. 345.
a. c. 552. d. Odelo. 533. d. Cluniac.
Presbyter et Mon. 612. b.
Odilo, -Monac. Besuae. 638. e.
Odo, Ep. Bajoc. frater nterinus Will.
Conq. Com. Canliae, Admin. Angl.
Regni..38.b.43.a.b.46.n. .53. b. 70.
d. 90. d. e. 93. d. lOl.c. 102. a. b.
103. d. e. 166. d. 189. d. n. 210. a.
212. d 234. d. 238 b. 239. b. c. d.
248. c. d. 285. a. 313, d, 314, d. 313.
b, e. 339. d. e. 340. n. 351. a. 362. e.
363. e. 638. a.
Odo, Bigorr. Ep. 115. a.
Odo, Ab. S. Germani Autissiod. 377,
b. n. 647. e. 648. c.
Odo, Ab. S. Joan. Angeriac. 120. a.
121. a. n. 221. b. 372. e. n. 373. d.
Odo, Ab. ïrenorc. 112. a.
Odo, AI). S. Sabini Piclav. ,306. e.
Odo et Oddo, Ab. Besuensis. 203. d. c.
Odo, Rex Franc, frater Uoberli Com.
Paris, et March. Franc, 170. b. 274.
d, 590. n.
Odo. fil. Roberti Fr. Reg. et frater Reg,
Ilenrici. 46. e. 83. c. d. 160. b. 170.
d. 179. d. 222. d. 247. c. d. 266. n.
418. d. 472. e. 473. c. 474. a. 483. b.
566. d. 589. b. nn. Vule Eudo.
Odo I, Dux Burgund. cognom. Borel,
filius Henrici Ducis, frater et Suc-
cessor Hugonis I Burg. Ducis. 113. a.
162. c. 204. a. 487. a n.
Odo I, Com. Palatinus Campaniae et
Briae, fil. Thcob. Tricat. pater Odo-
nis H. 73 n 143. b. 278. n. 282. b,
286. d.329.n.343.n.370. b. 457. n.
628. a.
Odo , Oito , Udo , Vto , Voto II ,
Com. Camp. fil. Odonis I , pater
Theob. et Steph. Princeps Carlingo-
rum, fil. Sororis Rudol. Régis Burg,
Conradi Imp. competitor. 4. a. h. d.
e. 5. a. b. 8.C. d. 18. c. d. 19. a. 29.
c. 35. a. S9. d. 73. b.n. Il7.d. 118.
c 123.b. 137. d. 143. b.c. d.e. 144,
d. 158. d. 159. a. 160. b. 163. b.c.
171. b-e, 172. b. n. 196. b. d. 202.b.
1
^ÉJ
INDEX ONOMASTIGUS.
717
213. a. 214. a. b. airi. b. 217. e. 249.
b. 23G.(1. 260. d.e. ii. 2GI . a. 2G3. n.
266. n. :267. b. c. 277. c. 278. a b. n.
286. d. 292. a. 29:i. e. 308. b. c. 344.
a. d.347. a. b. c. 349. b. 350. c. 351.
b. c. d. 332. b. 364. d. 370. b. 387. d.
415. b. 419. a. c. d. 420 b. d. e. nn.
421. b. c. 423. n. 421. c. 435. d. nii.
436. n. 458. c. n. 459.3.478 e.50y.
b. 585. II. 631 .d. e. 633. d. 640. d. e.
643. d. ride Eiido.
Odo II r, Coin. Camp. fil. Thcobaldi
III. 282. b.
Odo, fil. Stephani II Camp. Comilis,
exul iii Anglia. Cornes Albeinarlse.
S3. n. 78. n. 160. d.
Odo, Jiegh Eduar. l'ognatus, Prasfec-
tus Classis, Consul in Anglia, et indc
per Godwinum cjectus. 167. d. 174.
d. 208. a.
Odo, Coni. Vascon. Dnx Aquit. et Corn.
Pictav. fil. Guill. V. Aquit. Duc. et
Brise», frater Guill. VI, VII et VIII.
119. d. 217. a. b.
Odo. Coines, testis in Dipl. Henr. U.
pro. Mon. S. Peiri Melidun. 570. a.
Odo, fil. Herluini de Conlavilla, Mi-
litis, et Ilerlevae seu Ilerletlae, frat.
uter. Guill. Con<j. Vide Odo Ep.
Bajoc.
Odo, Vicec. de Thoarcio, fil. Widonis
Vicee. 372. d. e.
Odo seu Oddo, fil. Rodulfi, frater El-
deburgis uxoris Gaufr. Vicecomitis
Bitur. 387. n.
Odo Senior, Oom. Dolensis, seu Dux
Dol. pater Radulphi Prudentis. .387.
d. n. 388. a. n.
Odo Exoldunensis, fil. Radulphi Pru-
dentis Dol. Doin. 387. e. n.
Odo Ruffus, Dolensis eastri Dom. 282.
d.
Odo Dolensis. Baro pr*s. Dedicat.
Etcl. S. Triiiit. Vindoc. 507. a.
Odo, frater Ilervei Donziac. Dom.
pater Gaufridi. 648. c.
Odo seu Oddo iXerduinus Miles, nepos
Hugonis Comitis Bclmont. benef.
Monast. Besuensis. 638. e. 639. a. b.
Odo, fil. Ansgotij frater Herluini Becc.
Abbatis. 35. n.
Odo de Calvimonte, Mil. Wilcass. 235.
c.
Odo, unus ex Optimatibus Palatii Reg.
Fr. Henrici 1. 382. c.
Odo Ruflinus. Defensor Marsonis con-
tra Ludovicum V Fr. Reg. 170. b.
Odo, Decanus Eccl. Paris 433. b.
Odo, fil. Guazonis Domini castri Tco-
demer. in pago Carnut. 431. n.
Odo des Jnglures, testis in Dipl. Ilenr.
Fr. R. pro Mon. Hasnon. 599. d.
Odo, fil. Gilberti, testis iu Ciiarta
Theob. et Sleph. Com. pro. Eccl.
Ambian. 424. d.
Odo, Praepositus, testis in Cbarta Rob.
I Burg. Duc. pro Mon. S. Gerra.
Paris, et S. Bcnigui Divion. 614. a.
615. a,
Odo, Pra;positus, testis in Cbarta Guill.
Aquit. Ducis pro Monast. novo Pic-
tav. 372. e. n.
Odo, .Sacerdos, carniinum Scriplor,
444. n.
Odo, iNoviom testis in Dipl. Henri. R.
pro S. Medardo Suess. 594. d.
Odo Grossus, Normannus crudelis. 37.
d.
Odo vir ingenuus, fil. Humberti. 251.
c.
Odo. Monac. de Parisiaco. 594. c.
Odoiricus, Ep Aurelian. fil Rainardi
et Alvisx 457. b. nn.
Odoiricus, Ab. S. Martialis. 506. e.
Odoiricus, .\b. Mon, Concbensis, 433.
a. n.
Odoiricus, Archidiac. Paris, 606. b.
Odorannns, Monac. S. Pétri Vivi Se-
non. 566. n.
0<louart (Eduardus), filius Etliclredi
Reg. Vngl. 400. a. b. n. VideEduar-
dus.
Odulfus, Graminaticus. 4.39. b.
Ogiva, uxor Caroli Simpl. mater Lu-
dovici Transni. 026. d.
Ogiva, fil. Gilesberti Com. IJzelinborg,
uxor Balduini Pulcra-barba Fland,
Com. 388. c.
Oilurdus, Miles Drogouis Bovensis.
433, d.
S. Olavus, Rex Norv. et Martyr. 309.
c.
Olbertus, Ab. Gerablac. 164. a. 201.
c. d.
Olbertus, primus Ab. S. Jacobi Leod.
12. b. 294. a.
Olfridus , Odfridus, et Otfridus, Ca-
non. Fundator Mon. Watin. Prior,
Praep. et Ab. ojusd Mon. 104. n. 105.
c. d, 107. a. b. d. 108. a.
Oliba, fil Olibani Cabretae Comitis
Bisulduni, Mon, Ab. RivipuUi, et
Ep. Vicensis seu Ausonensis. 290. a.
n. 514. u,
Olibanus, Ab. S, Saturnini in pago
Carcass. 419. e.
Olibanus Cabreta , Com. Bisuldini,
pater 01ib:B Epi, Auson. et Bernardi
Scindentis-ferrum. 289. e. 290. b.
Olivarus, Germanus Ariiulfi Talavatii,
Mon. Becc, 41. d. n,
Olricus, fil. Hermi, testis in Donat,
facta Mon, Guat. 1(J6 b.
Onulfus, Da|)ifcr Roberti Fris. 106. c.
Onulfus, Scriptor praefat. vitae S. Pop-
ponis. 461 n.
Ordericus et Ordricus Vitalis, Mon.
Utic. Script Hlst. 34. n, 57. n. 73. n.
136. n. l'jO. n.216 n.22l.c. n.225.
n. 228. n. 23tJ. n. 237. n.238. n. 239.
n. 240. n. 242. n. 243. n. 244. n, 245.
n. 247. n. 303, n. 321, n. 330. n. et
alibi.
Orosius, Scriptor, 83. n. 104. c, n. 260.
b.
Orricus, vir pessimus. 257. d.
Orscandus, Ep. Cornugalliai. 372. b.
Osbernus, Ep. Crid. frater Guill, Com.
in. Xorin, 153. n.
Osbernus, fil. Erfasti, Canon, et Ar-
chidiac. Lexov. .M(m. .S. Trinit. in
monte Rolom. Prlor Cormel. atque
Utic. Ab. 49. a, 50. b. 224. d. 230. a.
b. c. d. n. 231. n. 232. c. 233. d. n,
233, b,
Osbernus de Crépon, fil, Herfasti fratris
ComitissiB Gunnoris, seu Osburnus
vel Ober, Procurator domûs VVill.
>iorm. Duc, Da|)ifer INormanniae ,
pater WiUel, Dapiferi, 37. d. 38. a.
45. c. 47.b. 52. e. 36 b.c.58 b. 79.
d.91. e.94. b, 97. b, 101. e, 103. d.
167. d. 178. d. 186. a. b. 208. a. 209.
d.e. 22'?. a. 223. e. 233. n. 234. e.
236, c, 238. a, 239 b. 241 . b. 243. b.
243. c. 248. n. 3l3. d. 314. n. 328. e.
329. n, 337. a.340. a, 342, a, 366. d,
367. a.
Osbernus. Mon. Fontanell. frater Pa-
piae uxoris Richardi II Norm, Duc,
476. c.
Osbernus de Bolebec, conjux unius
Sororis Comitissae Gunnoris, pater
Galterii Gilfardi et Godefridi. 58. a.
Osbernus, pater Gisleberli Epi. Ebroic.
242. d.
Osbernus , fil. Richardi, Baro Guill.
Norm. Ducis et Rcg. Angl 187. n.
Osbernus, cognom. Pentecost, Nor-
man. 78. n. 311. d.
Osmundus , cogn. Drcngotus Miles ,
primus Normannorum in Apulia. 49.
b. c. 227. b.
Osmundus, Armigcr Richardi I Norm,
Duc. 57. b.
Osmundus de Centum-villis, Vicecom.
Vernonii. 58. b.
S. Oswaldus, Arcbiep, Ëborac. 184. n.
522. n
Ota, .Abbatissa de Confengun. 640. b.
Otbertus, fil. Aldonis, frater Aymoois,
Burgundi. 608. a.
Otbertus, testis in Cbarta pro Mon.
Besuensi. 639. a.
Otbrannus, Ab. S. Albini Andeg. 287.
a.
Otbcgerus, seu Othgcrus Clericus, be-
nef. Mon, S. .Salvii apud Monster.
574. d. 375. c.
Otlierus, pater Walteri, unus ex Op-
tim, Norm, in Angl, degentibus. 54.
n.
Otmarus, testis in Cliarta Reg. Burg.
Ermengardis pro Mon, S. .André*
Vienn. 536. c.
Otmundus de Calvimonte, fil. Rod-
berti Eloquenlis de Calvimonte. 235,
e.
Otho, seu Otto, Cardinalis, qui et
Urbanus II Papa. 74. e.
Otto, Arcliiepiscopus Ausciae. 394, n.
Otto seu Otho, Ratispon. Ep. 22, d. B2.
d.
Otto, Ep. Argentin. 434, d.
Otto. Frising, Ep. Scriptor, 260. a, n,
261. n. 262. n. 263. n,
Otto Magnus et Major, seu Otiio i Im-
per, fil, Henrici Aucup, Inip. 1 43. n.
152. n, 170. a. 366 n, 369. c n, 370.
c, 417. n. Ù.Ï2. n. 384. n.
Otto seu Otho II. Imp, fil. Oltonis I
M. n, 438. n. 470. n, 474 n,
Otto seu Otho III, Imp, Augustus, fil.
Ottonis II. 152. b, 422, d, 458. b,
Otto IV, Imp, aiiteà Saxon, Dux, fil.
Henr, et Mathil. 317. n,
Otto seu Otho, Dux Fraiicorum, aras
Conradi Salici Imper. 1. n, 2. b, fil.
Hu(lic;e filiîe Ollion. I, Imp, pater
Henrici et Chononis, 370, c.
Otto seu Otho, Dux Lothar. fil. Caroli
Loth. Ducis et Annae, fiater Ger-
berga;. 201.n. 20i. n. 301, n. 437. e.
n. 458. n.
Otto, Dux Mosellan. fil. Ricuini G»-
mitis Virdun. 301. n.
Otto, Dux Bajoar. contra Henr. IT
Imp. rebellis. 65. a 4.'14. c.
Otto seu Olho, Palatinus, Com. de
Rinecke, fil. Hermanni Lotharingi,
Pseudoregis Germ. 74. d,
Otto. Marchio Ital. pater Berix uxo-
ris Henrici IV Imper. 62. d. 263. a.
361, d, 416. a 433. c
Otto, seu Otho, Dux Burg, fil. Hugo-
nis iMagni, frater Hugonis Capeti.
170. c.
Otto seu Otho Willel, Com, Divion. «t
Burg. pater Rainaldi Com. 13. a. 5ï9.
e. n. 332 d. e, n, 358. d, 607. e. 808-
a. 612. d-e,
Otto, Com, Matiscon. 411. n,
Otto, Cornes, nepos Hugonis Epi. Aa-
liss,418. b.
Otto, Com, Lovan. fil. Ifcnrici Loyan.
Comitis 331.d.422 a. .i37.d, n.iB3.
c. n. 637. c.
Otto, Com. fil. Arnulphi Com. ik
Chisneo, pater Alburti Com. 150. b.
339. c.
Otto, Com. pater Ludovic! Com. Cliia-
neicnsis, 249. d.
Otto, Miles de Bessiaco. 614. a.
Oyiardus, testis in Dipl. Henr. R. pa»
Mon. Centul. 570. d.
P.
STxaxiiUS de Arluns. 370 a.
Palamedcs, vêtus Héros. 322. n.
Pallas. fil. Evandri. 284. a. 294. d.
Ffftf
748
INDEX ONOMASTICUS
Palumbus, Presbyter Romanus. 181.
n. 284. n. 294. d.
Pandolfus, Padicius, Padulphus, Pal-
dolphus, Pardolfiis, Cancell. Reg.
Burg. 541. c. d. 542 n. 543. d. 544.
d. 545. d. 5i6. b. 547. b-d. 550. c.
551. c. 554. b.
Pandulfus, Princeps Capuae. 449. n.
Paphnutius. 24. c.
Papia, Pavia, uxor Richardi H Norm.
Duc. 39. d. 245. c. 316. c d. 330. a.
n. 476. c.
Papia, filia natural. Richardi III Ducis
Norra. uxor Gulberti Advocati de
S. Galerico. 246. c. n.
Papia, Mater Willelmi Arcens. 82. b.
Papias. 335. d.
Papinius. 240. n.
S. Pappolus, Pontifex. 198. e.
Paschalis Papa II. 390. n. 330. b.
Paschasius. 328. e.
Pavia. ride Papia.
Paula, filia Hugon. II Comit. Cenorn.
634. a.
S. Pauliis, Sacerdos Britanniae. 277. b.
Paulus, Primicerius Metens. 438. n.
528. d. 533. a.
Peiegrinus, Pcligrinus, Pilegrinus Ar-
chiep Coloriisns. 73. b. 202. b. 615.
e. 617. b. 619. a.
Pelliciarius, noinen Irrisionis Willelmi
Notlii Norin. Ducis. 44. b.
Perenesius, Abbas Roton. 371. a.
Perronella, uxor llugonis .Macngo. 373.
d.
Petronilla, S. Crucis Pictav. Abbatissa.
280. b.
Petronilla, uxor Gaufridi Comit. En-
golism. 199. d. 264. a. b. c. 373. d.
Petronilla, uxor Gaufridi Santonens.
Corn. 548. n.
Petronilla, filia Gaufridi Comit. En-
golism. uxor llugonis de Podio-fagi.
373. d.
Petronilla, filia Ernaldi de Escalfoio.
233. a.
Petronilla, uxor Balduini, Majoris Ab-
batiit; S. Saviniani Scnon. 198. c.
Petrus, Episcop. Adurens. 116. n. 431.
d.
Petrus Igneus, Monach. Vallis-Umbro-
sae, posteà Episcop. Alban. et Car-
dinal. 24. e. 221. b. n.
Petrus, Aniciens. Ej)isc. 428. b. c.
Petrus, Aquensis Episc. 513. c.
Petrus Cellensis, Abb. S. Remig. Rem.
posteà Episcop. Carnut. 464. n.
Petrus, Episcop. Florentin. 25. a.
Petrus, Episcop. Magalon. 416. d. 417.
d.
Petrus Damiani, Episcopus Ostieng. Le-
gatus in Gall. et Scriptor. 146. n. 147.
a. 196. n. 218. n. 380. n. 653. n.
Petrus, Vasens. Episc. 513. c.
Petrus, S. R. E. Diac. et Romae Prae-
fectus, tempore Leonis Papae IX.
197. b. 466. b. 523. a.
Petrus, Abbas Carrof. 218. b.
Petrus, Abbas Condom. 395. c. 396.
a. b.
Petrus, natione Apulus, Abbas S. Ger-
mani Paris. Cancellarius Philippi I
Reg. 276. b.
Petrus, Abb. S. Martialis Lemovic.
288. c.
Petrus, Abbas de Nantoilo. 506. e.
Petrus, Abbas Nobiliac. 217. b.
Petrus, Abbas Rodens. 426. b.
Petrus, Abbas Trenorc. 112. c. n. 113.
a.
Petrus, Abbas S. Victoris Massil. 432.
a.
Petrus, Abbas Vosiensis. 289. a.
Petrus, Rex Hispaniae. maritus Agne-
tis fîliae Guillelmi-Gaufridi Pictav.
Comit. 119. a. filius Sancii Régis
Aragund. 221. b.
Petrus-Aipbonsus seu Hildefonsus, fil.
Sanctii Régis Galiciae. 359. a. b. c. n.
Petrus-Guillelraus , cognom. ,\cer ,
Dux Aquit. et Com. Pictav. fil. Guil-
Iclmi Magni et Agnctis Burg. 217. b.
d. 218. d. ride Guillelmus et Willel-
mus.
Petrus-Raimundi, fil. Raimundi Beren-
garii Com.-t. Barcinon. 290. c. d.
Petrus-Raimundus, Cornes Biterr. pa-
ter Rotgarii Comit. Biterr. 290. n.
Petrus-Ramondi, seu Raimundus Co-
mas Carcassonn. 514. e. n.
Petrus, filius Rayraundi 1 Com. Subs-
tant. 416. d. n.
Petrus, fil. Geraldi Principis Debons.
397. c.
Petrus, Comes, Consanguin, filiorum
ïancredi. 430. a.
Petrus Blesensis, Scriptor. 175. n.
Petrus Didonensis. 138. a.
Petrus, Sacerdos. 378. c.
Petrus Heremita , Cruce-Signatorum
Dux. 394. a.
Petrus, fil. Herberti Pincernae, Mil.
Wilcass. 235. c.
Petrus, .Miles, pater Araalberti. 277. d.
Petrus de Trimoliâ. 283. n.
Petrus Escausarius. 288. d.
Petrus de Salas. 397. a.
Petrus de Galar. 397. b.
Petrus, frater Willelmi. 432. e.
Petrus, benefactor Monast. S. Salvator.
de Conchis. 433. a.
Petrus- .\bbas, Baro. 507. a.
Petrus de Cameliaco. 507. a.
Petrus .Maisnade. 507. a.
Petrus, seu Pctro, Miles in Aquitan.
538. a. b.
Petrus, filius Roscclini. 590. c.
Pharamundus, Rex Francise. 170. a.
212. n.
B. Philibertus, Gemmet. Abb. 624. b.
Philippa, cogn. Matbildis, Guill. IV
Com. ïol. filia, tixor Sanchii I Reg.
Arrag. et deinde Guill. IX Comit.
Pictav. et Aquil. Ducis. 486. n.
Philippus, Episc. Catalaun. filius Theo-
baldi Comit. Camp. 358. c.
Philippus, Imperator. 263. b. n. 410. n.
4H. n.
Philipj^sl, Henrici 1 fil. Rex Franciai.
22. tf. 26. b. c. 28. a. b.d. 31. c. 32.
a. b. e. 33. a. b.d. 47.c.d.48. d. e.
53. d. 54. d. 56. a. b. 37. b. 03. n. 64.
c-e. 70. d. 80. c. 85.b. 86.n. HO. a.
111. b. c. 114. a. 116. n. 118. e. n.
120. a. n. 129. n. 132. d. 133. n. 134.
e. 135. a. b. 142. b.c. 149. d. 152. a.
156. e.l37. d. e, 138. a. b. n. 159.
c. d. e. n. 165. a. c. 167. c. 168. n.
169. n. 170. a. n. 173. e. 180. b. 181.
a. 186. c. d. n. 187. a. n. 189. a. 190.
c. 197. c. d. e. 198. a. 200. c. 202. d.
203. d. 207. c. 209. d. 210. a. n.
211. a. 212. a c. n. 213. a. b. 216.
a. 220. a. 221. b. 222. e. 229. c.
233. a. c. 238. c. 241. c. 243. c. e.
243. e. 247. b. 248. c. 251. b. 254. d.
235. a. 263. b. 273. b. 274. a. 276.b.
283. d. 284. a. 286. a. n.288. n. 289.
n.291.d.292. C.294. e. 295. a. 298.
n. 303. n. 307. c. d. 312. a. 315. a.
b. n. 317. a. b. n. 3l8. e. 319. b. c. d.
343. b. c. 344. b. n. 343. d. n. 349.
a. 355. c. 356. e. 357. a. c. e. 358. a.
b. c. 361. c. 363. a. c. 363. d. 366.
a. 367. c. 369. e. 371. b. n. 373. d.
375. c. 377. d. e. n. 379. b. 382. c.
383. a. 384. d. e. 385. a. c. d. n. 386.
b. 388. e. 390. b. d. 391. b. 393. d.
394. a. 409. c. n. 410 a. b. n. 4ll.
c. n. 412. a. b. c. 415 d. 423. n.
430. c. 431. b. c. n. 432. a. 433. b.
c. n. 434. a. c. 440. a. 443. nn. 477.
e. 478. e. 479. b. 480. c. 481. c. nn.
482. a. 483. a. 486. c. d. nn. 487. n.
498. n. 539. e. 560. a. c. d. 502. d. e.
563. a-e. 564. d. e. 570. n. .573, n.
581. n.592. n. 399. c. n. 600. b. d.
nn. 601 . e. 602. a. n. 604. a. e. 606.
a. b. 607. c. 629. c. 634. d. 638. c.
648. d. 6.33. n.
Philij)pus II, Augustus, Rex Franc.
288. n. 293. n. 320. n. 467. n. 634.
e.
Philippus, filius Balduini V Comit.
Flandr. 357. d,
Philippus, fil. Roberti Fris. Comit.
Flandr. frater Roberti . 47. d. 243. d.
390. b.
Philippus, Ardens. Dominas fil. Do-
mini Ardens. 303. a. 306. a.
Philippus de Belismo, filius Rogerii de
Montc-Gomerici. 227. n.
Philippus, filius WiU. Talav. et Ma-
bili*. 42. e. 43. a.
Pibo, Episcop. TuU. 69. n. 152. d.
133. c. 369. b.
Piligrinus, Archiep. Colon. Vide Pele-
grinus.
Pipinus. fil. WiU. Taleraont. 424. b.
Pippinus Heristel, pater Caroli .Mart.
386. n.
Pippinus, Rex Franc. 289. n. 319. n.
386. n.
Polydonis, Scriptor. 173. n.
Pomponius Mclla. 83. n. 179. n.
Pontia, uxor Pontii viri nobil. 201. a.
Pontius, Episc. Bigorr. 116. d. 117. a.
b.
Ponlius, Glandens. Episcop. 513. c.
Pontius. Massiliens. Episc. 513. c.
Pontius, Ep. Valentin. 535. c. n. 556.
a.
Pontius, .\b1). S. Genesii. 426. a.
Pontius, Abb, Simqrr. 431. d.
Pontius m. Comes 'l'olosan. 219. d.
290. n. 387. d. n. 416. d. n. 422. n.
Comes Arvern. 304. c. n.
Pontius, Comes Impuritanens. 510.
b.
Pontius, fil. Bernardi de Pardilan.
396. e.
Pontius de Olbion. 397. b.
Pontius, Benefact. .Mon. Saviniac.
200. a.
Pontius vir. nob. Benefact. Mon. Sa-
vin. 201. a.
Pontius Morellus. 201. a.
Popio. ride Poj)po.
Poppo, Popio, Boppo. posteà Dama-
sus Papa II. 60. c. 262. a. Vide Da-
masus.
Poppo, Patriarcha Aquileiens. 420 c.
Poppo, Popio, Archiep. Trevir. 1. a.
194. a. b. n. 261. b. 353. c.
Poppo, Popo, Episc. Metens. 198. n.
S. Poppo I. Stabulens. Abb. 149. c.
164. a. n. 201. d. 204.c.d.232. d. e.
353. c. 414. n. 461. a. b. nn. 462. a.
c.
B. Possennus , vel Posennus , Con-
fesser. 488. c. 489. a.
Praxedis. Regina , uxor Henrici IV
Irap. 27. b. c. n.
Ptoloraaeus, 83. n.
Pudicus, Budicus, Nannelens. Episc.
filius Gualterii Episc. 522. d. n.
OUERENTiA , uxor Auselinî Prae-
zeriens. 233. c.
S. Quintinus, Martyr. 638. c.
S. Quiriacus, 196. c.
Quiriacus, Episc. Nannet. 30. b. 412.
e. 413. b. n.
R.
It. Comes Ruthen. 146. n.
Rabbodo, Comes. 356. e.
Rabellus, Miles Nonn. 36. d. 58. a.
400. b. nn.
IiNDEX ONOMASTICUS.
7i9
Rabodus , Radbodus et Ratbodus,
Episc. Tornac. IIO. a. 233. b. c. n.
iSi. n. 321. c. 392. n.
Radbodus , E(>iscop. Sagiens. pater
G'jillolmi Abbat. Cadom. 242. d.
Vifie Ratbodus.
Radcboto , Cornes de Habccliesburg.
iU. n.
Radcgundis uxor Bcraldi. 288. b.
Radulfus, Arcliiep. Turon. 169. e. 348.
n. 329. e 330. e.
Radulfus, Abbas Montis S. Micbaëlis.
236. a. n.
Radulfus Coggeshal, Abbas, Scriptor.
168. n.
Radidfus, Rcx Gcrniania?, adv. Hen-
rici IV. 19o. n. Fi</e Rodolphus.
Radulfus. Rudulphus III Burguiid.. Rex.
32J. c. 333. c. 33't. b. c. c. 333. b. c.
n. 336 b. 338. n. f^ù/e Rodolphus.
Radulfus, Raduljjhus, scu Ro<lulplius,
menddiè frater lleiirici lie^U Franc,
dicluf. Anliiopiscop. Bituric. 337. b. n.
Vide Hodolplius.
Radulfus, Verouiand. Cornes, fil, Hu-
gouis fratris Philippi I Franc. Rcg.
48. n 319. b. c. -409. c. Vide Rodol-
phus.
Radulfus, Rudulphus Magnus, ComcsVa-
lesii Crispcii, et Mcdant. Annaî Régis
Henrici vidusemaritus. 233. c, 238. c.
499. d. n. pater Waltcri et Siinonis.
411. b. 604. a. b. 606. c. Tiffe Ro-
dolphus.
Radulfus j Rodulfus , Baiocaruui Co-
rnes, frater uterinus Richard! senior.
Due. Norni. pater Uugon. B.ijoeens.
Episc. etJoannis Abrinc. Episeop.
posleà Koloniag. Archiepiscopi. 141.
n. 169. a. 234. d. 239. a. 246. a.
248. d. 339. e. 379. c. 387. a. Vide
Rodidplius.
Radulfus, Cornes, Régis Angliae cog-
natus, Classis Praéfectus. 47-4. d. 311.
b. 637. c. d.
Radulfus de Waceio, fd. Roberti, Ar-
chiep liotom. et Comit. Ebroic. 177.
d. 243. a. .401. b. 402. a. Vide Ro-
dulpbus.
Radulfus, Couies Herford. filius AVal-
teri Mcdantini et Codïe. 174. c.
fditis Godie et Drogonis Wulcass.
Comit. 248. a.
Radulfus, Ho(lul|)Iius, de Waher
Conic's \orllifolki et Siilhfolki, seu
Sout/ifalie 185.d.e.l86. a. 187. n. 209.
d. e 63(). d. V'd': Rodulfus Brito.
Radulfus, Conies Suession. 362. c.
Radulfus , Cornes de Monte- desider.
247 d.
Radulfus . Rodulfus , fdius Ardolplii
Comit. Ohisiieus. et Malhildis. 296.
c. 297. ae 299. n. 306. n. rideRo-
dulplius.
Radulfus, Coracs, fil. Yvonis de \i-
gellà 362 c.
Radulfus. Coines, testis in Chartâ San-
Germaiieusls Abbalia?. ,'399. a.
Radulfus. Cornes. 308. d.
Radulfus aller. Cornes. 399 b.
Radulfus, Coni. testis in Chartâ Reg.
pro llasiion. Cœnob. 399. c.
Radulfus, Vicecora. Cenoin. 430. c.
Radulfus, Vicoeoin. Temboiac. 177.
e. n. 178 a.
Radulfus , Viceconsul seu Vicecomes
Tho.irc 269 a. n. Fide Rodulfus.
Radulfus , Vice-Cornes , Praesons De-
dicatioiii Eecl. S.S. ïrinit. Vindoc
50(i e.
Rad'ilfus Vicecomes , in Aquit. 334.
b-e
Radulfus , Radulphus , Audoinar. et
AnI. Eccl. Cationic. fil. Arnoldi
Anl.Com. 303. a. n. 306. e. 307. a. e.
Radulfus Bcivaceusis. 606. c.
Radulfus, licgin-Aiiius de Besst/i. 316. d.
332. a 333. c. d. 333. c.
Radulfus, Castcllan. Brugens. 362. c.
n.
Radulfus de Caldreio , pater Fulcoii.
233. e. 473. c.
Radulfus Camberarius , fil. Geraldi
387. c.
Radulfus, Cainerarius Franc. 207. c.
208. c.
Radulfus de Felgerex. 34. n.
Radulfus, Radulphus Gand. Dora. .Vlost.
392. n. Vide Rodulfus.
Radulfus, iMoiiachus S. Sepulcliri Ca-
nierac. 481 . a.
Radulfus, Monachus, testis in Chartâ
San-German. Abbati*. 399. a.
Radulfus, Rodulphus Mala-Corona. fil.
Geroii, Major. Mou. Monachus. 223. b.
d. 226. b. 228.b. 339. d. Fide Rodul-
phus.
Radulfus de Malo-Leone. 373. a.
Radidfus de Regvierei. 340. b.
Radulfus Te.ium 316. d. 334. a-e. 335.
b. 340. I). ride Rodulfus.
Radulfus, Rodolphus de Toeniâ. 97. b.
230. d. 404. c. n. Fide Rodulfus.
Radulfus, .\obil. Britto. 133. b. Bene-
factor S. Richarii. 133. b.
Radulfus, fil. Ilcrluini de Conlavillâ.
248. c.
Radulfus , fil. Lancelini de Balgenciaco.
(532. e.
Radulfus, fil. Radulphi Ardens. Cano-
nici. 303. a. n
Radulfus, fil. Remundi Delavarrnac.
390. d.
Radulfus, fil. Rogerii de Merulâ. 226.
d.
Radulfus. fil. Wascelini et Ilereinbur-
gis. 226. c.
Radulfus, ride Rodolphus et Rodulfus.
Radulfus , Renulfus de Bukevessant ,
seu Briquessart. 316. d. 333. e.
Radulphus, Dapifcr Rcg. Philippi. 111.
b.
Radulphus Gand. Camerar. Flandr. fil.
Radulphi Alost. 392. n. fide Rodul-
fus.
Radulphus Liraesi. Baro Norm. 187. n.
Radulphus. Pincerna Episc. Ambian.
434. a.
Radulphus Prudens , senior Dol. fil.
Odonis. Dol. 387. p. n. 388. a. n.
Radulphus , Presbyter iNoviom. 394.
c.
Radulphus FI. pater Bernoldi, 406. d.
Radulphus-Theobaldus, filius Radul-
phi Prudentis 387. n. 388. a. n.
Radulphus-lnfans. fil. Radulphi Pru-
dentis. 387. n. 388. a. n.
Raclendis , Raclendis , uxor Alberti
Comit. iSaniuc. 360. a. n.
Ragenaldus, Cornes. 460. n.
Ragenfridus, frat. llodulfi Camerarii.
106. c.
Ragiuibaldus , Episc. Arelat. 309. d.
316. b.
Piaginaldus, Abb. S. Maglorii Paris.
367. e. 308. n.
Raginaldus, Abbas S. Micolai Andeg.
419. b.
Raginaldus, Abb. SS. Trin. Vindoc.
271. n. 303. e. Fidc Rainaldus.
Raginaldus , Cornes .\ivern. 421. a.
Fide Rainaldus.
Raginaldus , filius Guillelini Comit.
Nivern. 487. n. ^'/rfe Renaldus.
Raginaldus, Coines, fil. Guill. 421.
a.
Raginaldus , Cornes Burgund. pater
Widonis. 76. e. f'ide Rainaldus.
Raginaldus , Canecll. Roberti Reg.
418. b. Vide Rainaldus.
Raginaldus , fil. Gaufridi de Castro-
Gunterii. 347. d. Vide Rainaldus.
Raginaldus. Vide Reginaldus, Rainal-
dus, etc.
Raginardus, Reginardus, Episc. Leol.
163. n. 202. b. 331. b. n. 415. a. b.
Vide Reginardus.
Raginbaldus, Aggrippinas. 439. a.
Raginerius, .Miles Pontiv. pater Gual-
teri. 429. n.
Raginerus T.,ongi-Colli , Hannon. Co-
racs, pater Lainbcrti Gerbergae ma-
riti, et Hannon. seu .Montens. Co-
mit. 201. b. n. 437. d. n. Vide Rai-
nerus IV.
Ragnulfus, unus ex Noriuannis «jui iu
A|)uli:i sedein fîxcrunt. 227. d. P'ide
Ramnulfus, Ranulfus.
Raignaldus, Andegav. .Scholast. 279.
d. Vide Rainaldus.
Raimbardus, Arelat. Episc. 313. c.
Raiinbcrtus, Episc. Virdiin. 234. n. F.
Rambertus.
Raimbcrtus, Presbyter. 394. c.
Raiinbcrtus, Miles. 399. u.
Raimbcrtus, vir nob. 308. n.
Raimundus, Ramundus, Abbas Con-
dom. 397. b. c.
Raimundus , Rayinundus , Redemuri-
dus, Abb. Dolensis. 388. a. b. n.
Raimundus Borelli, Cornes Barcinon.
pater Berengarii. 289. d. e.
Raimundus-Berengarii, cogn. Vctulus,
Comes Barcinon. 219. d. 289. d. 290.
c. n. 291. a. 434. d.
Raimundus Berengarii . Comes Barci-
non. fil. Raimundi-Bereng. 290. c.
291. a.
Raimundus, Comes Bigorr. Fide Ray-
mundus.
Raimundus , Comes Carcasson. 449.
d. e pater Petri-Raymundi Comit.
Carcasson. 314. n.
Raimundiis-Guifredi , Comes Cerri-
tan. 290. b. 291 . b. 426. a. Vide Ray-
mundus.
Raimundus. Comes Rutenensis. 634.
b. n.
Raimundus-Arnaldus, frater Sancii Ar-
naldi, Dominus Curiae Madiran. 413.
e.
Raimundus-Arnaldi Dan^'/i. 117. c. 431.
d.
Raimundus Lupus de Lidoss. 4 46 d.
Raimundus Lupus. 397. b.
Raimundus Oddo Deboolcncs. 397. b.
Raimundus, fil. Arnoldi de Castro-Mu-
rio. 373. b.
Pvainaldus, Archiepisc. Reraens. 280. b.
Fide Raynoldus.
Rainaldus, Episc. Paris. 31. c. n.271. a.
Rainaldus , Abbas S. Medardi Suess.
362. c. Vide Rainoldus, Raynoldus.
Rainaldus , Abb. SS. Trinit. Vindoc.
217. c. n. Vide Raginaldus.
Rainaldus, Comes Autissiod. fil. Landri-
ci. 648. a. c. Vide Rainaldus Corn.
Nivern. et Raynaldus.
Rainaldus, Comes Burgundiae, fil. Ot-
tonis-Willelmi, pater Guidonis. 15.
a. b. 43. b. 466. e. Dux. 222. a. Fide
Raginaldus, Raynaldus, Renaldus.
Rainaldus , Comes , pater Guidonis ,
testis in Placito pro Coeuob. S. Medar-
di Suess. 381. d.
Rainaldus, Coiues, Pripsens Coronat.
Philippi Régis. 33. a.
Rainaldus, Comes Burgund. trans Sao-
nam fluvium. 487. n.
Rainahlus, Comes, fil. Hugon. Comit.
Clarom. 339. b.
Rainaldus , Comes , pater Guillelini
Comit. Nivern. 487. n. Vide Raginal-
dus. Rainaldus .\utiss. et Raynaldus.
Rainaldus, Rainardus, Ucinardus, Ca-
merarius Henrici Reg. 362. e. 389. c.
n. 399. c. 606. c
Rainaldus de Podio-Fagi, fil. Will.
Ferruin-Sector. Camerarius Henrici
Reg. 373. a. nn.
Rainaldus, Reginaldus, Andeg. Scho-
720
INDEX ONOMASTICUS.
tasficus. 438. c. II. ride Raignaldus.
Rainaldiis, Custos Eccl. S. Martini Tu-
roii. 438. à. n.
Raiiialdus de Escalfoio, Monacli. Utic.
233. a.
Rainaldus Calvus, Moiiadi. Utic. 231.
n.
Rainaldus, altcr Monach. Ulic. 221. n.
f'iilc Uenaldus.
Rainaldus, posscssor Castri Castellion.
15. c.
Rain.ildu.s , Doinin. Caslri-Gunlerii ,
palcr Rainaldiet Gofridi. 2G7. e.268.
a. b. c.
Rainaldus, fil. Rainaldr de Castro-Gun-
tcrii, fratcr Gofridi. 2G7. c. 268. a.
Uainaldu>, fil. Gofridi de Caslro-Gun-
terii. 208. c. Vide Ragiiialdus.
Rainaldus de Caslro-Gunterii. traditor
Gaufridi Barbati Coniit. And. 30. c.
413. a.
Rainaldus de Castro-Gunterii. Vide
Rcginaldus.
Rainaldus de Flosccllariâ, fil. TniUi de
Podio-Augusti. 373. b.
Rainaldus de iMalo-l.ejiorario. 373. a.
Rainaldus de Molisino. 198. n.
Rainaldus l'orcellus. 274 a.
Rainaldus Turon. 118. a.
Rainaldus, fil. Salonion. du Sabloilo.
226. d.
Rainaldus, Venator. 614. a.
Rainaldus, Baro. 507. a.
Rainaldus, Miles. 009. e.
Rainaldus, fraler Grecia;. 4^9. n.
Rainaldus, Ilenrici Fr Reg. fainiiiar.
83. c. d.
Rainaldus, testis in Cliartâ Roberli Du-
cis Burg. 613 a.
RiJinaldus. Vide Kagiiialiliis. Raginar-
dus, flaignaldus, Rainardiis, Ray-
naldus , Uaynardus , Reginaldus,
Reginardus, Rainoldus, Renoldus.
Rainardus. Uaynaldus, Conies Seno-
nens. 197. b. c. 293. ^. 560. b. n.
Rainardus, pater Oid'.'rici Episc. Aure-
iiaii. Doininus Brecar. Toparclia Pi-
livirens. 457. n.
Rainaldus, fraler Milonis de Monte-
Rarro. 198. n.
Rainardus, Baro. 506. e.
Rainardus. Vide Rainaldus.
Rainerlus, Aureliaii. Episc. 482. n.
Rainerius, Rainerus, Abb. Floriac. 32.
d. 483. n. 485. c.
Rainerius, Abb. B. M. Nucar. 218. n.
Rainerius, Abb. SS. Triiiit. de Jlonte
Rolhomag. 230. a. 233. n.
Rainerius I, Longi-coUi. llainon. et
Ha ban. Coin, 626. e.
Rainerius VI, Com. Ilannon. pater
Richildis uxoris Balduini VI Flandr.
Com. 482 n. Vide Rainerus.
Rainerius, Propos. Beln. 609. e.
Rainerius, Caslcllion. Monacb. Prier
Uticens, 229. c. 230. a.
Rainerus IV, Longi-colli, Com. Mon-
teus. pater Raincri et Lamberti. 374.
c. f'ide Raginerus.
Rainerus V , Cornes Montens. fil. Rai-
neri IV. fratcr Lamberti. 374. c.
376. d.
Rainerus VI, Cornes Montons, et Ilan-
non. fil. Raineri V. 357. d. f/rfeRai-
iicrius, Raynerus et Reginberus.
Raingodus, liaingotus, Gandensis. Hl.
c. 392. d. ViV/c Rengotus.
Rainodus, Cancell. Abb. S. Medardi
Siiess. 502. c. 582. a.
Rainoldus, Abbas S. Medardi. 522. d.
Vide Rainaldus, Raynoldus.
Rainoldus, Coines .Suession. 594. b. n.
Rainoldus, Coines. 582. c.
Rainoldus, pater Hugonis. 582. b.
Aainulphus , Vicecom. Bajocens. fil.
natural. Ricliardi III Norm. Ducis.
246. n. f'ide Ranulfus.
Ralpb^ Comcs East-.\ngl. \ormannus.
78. n.
Rambcrtus . Raimbertus . Rayember-
tus, Episc. Virdun. 136. n. 144. b.c.
249. d. 251. n. 413. c. 414. b. 423. a.
557. d 558. a. Fide Raimbertus ,
Reiiibertus.
Kambertus, Abbas Senonieiis. 368. e.
369. a. c.
Raniniilfus. Cornes Pictav. Consang.
Guill. Aquit. Ducis. 119. b.
Ramnulfus, unus è Primoribus Nor-
inannorum in Italiâ. 352. a. Vide
Ragnulfus, Ranulfus.
Ramundiis, fil. Arnaldi Militis. 396. c.
Ramundus. Paba. 397. c.
Raniundus. K/rfe Haimundus, Rayinun-
dus.
Ranaulfiis Rabiolus. 507. a.
Randulpbus Pevercll. Normann. in
Angl. 78. n.
Rangardis, uxor Petri-Raiinundi Co-
niit. Biterr. 290 n. fide Rengardis.
Rangeras, Abb. Senoniens. 3fJ8. e.
Raniniirus, (il. Sanrtionis Heg. 116. n.
Ransuidis. mater Weneniari de IJle-
riis. 423. a.
Ranulfus, Abb. Mont. S. Micb. 256. a.
Ranulfus , Ranuij>bus , Vicecom. Ba-
joc. 76. c. f'ide Rainulfus.
Ranulfus, unus ex Primoribus Xornian-
nisin Apul.49.d. 213. n, -405. a. 449.
a. b. c. n. /'. Ragnulfus, Ramnulfus.
Ranulfus, iioI>. Norm. 33. n.
Rascclinus, testis iii Cliarlù Regià S.
Medardi. 582. c.
Ratbodus, Episcoj). N'oviom. et Tor-
nac. f'ide Rabodus.
Ratbodus Episcop. .Sag. pater VVill.
Abb S. Sl^jliani (iadoin. 48. a. f'ide
Radbodus.
Ralburnus, laudatus in Cbarta Rodul-
pbi III Régis Burg. 34't c.
Ravan, Fland. pater .-\rnoldi. 106. d.
Ravan, fil. .\orberli. lO'î.d.
Ravif, Minister Angl. 056. c.
Raulinusde Bosco, fil. W'alteri. 303. b.
Raycmbertus , Raimbertus , Episc.
Virdun. Vide Rambcrtus et Raimber-
tus.
Raymunda , uxor Widonis de Bello-
inonte, .Militis. 200. a.
Raiinundus, llelenens. Episc. ,510. b.
Raymundus I, Ejiisc Lactor. 431. d.
Raymundus, Aniiocbiae Princeps, fil.
\Vill. IK .\quitan. Ducis. 289. c.
Raymundus. Rainiundus, Cornes Bi-
gorr. I13.b. /-'trfe Raimundiis.
Raymundus, Cornes Cerritan. 510. b
Raymundus, Coines in liispaniâ, 350. a.
Raymundus 1, Uuthencns. Cornes. 503.
n.
Raymundus de S. /Egidio, fil. Poncii
Comit. Tolos, 219. e.
Raymundus 1, fil. Bernard! III Comit.
Substantion. 416. d. n.
Raymundus, pater Berengarii Viceco-
mit Xaibonn. 314. n.
Raymundus Batailla. 432. a.
Raymundus, fil. Bcraldi. 288. b.
Raymundus. fil. Bosonis de ïorenâ.
289 b.
Raymundus, Bcnefactor S. Salvator.
de Conch. 433. a.
Raymundus. 417. c.
Raynaldus , fil. Landerici, Coines Au-
tissiodor. et INiverncns. pater Guil-
lelmi. 281. c. n. 377. b. 38i. d.648.
a. c. Vide Rainaldus et Raginaldus.
Raynaldus , Reinaldus , Comes Burg.
fil. Otton-Will. 549. e. 552. d. e. n.
553. b. 538. d. 607. e. 608. a. 612. e.
Vide Raginaldus. et Rainaldus.
Raynaldus, Comes apud Senonas. 293.
a.
Raynaldus. Arcbid. Andeg. 286. n. 287.
b.
fil. Achardi et Ilelvisae.
Liiigon.
l'jt/eRei-
Raynaldus ,
135. n.
Ravnardus , cogn. Uugo,
Èpisc. 203.e.204.a. 345.d.
iialdus.
Raynardus , Comes de Joliegneio ,
[Joignj-]. 276. a. ti.
Raynaudiis. Abbas Athanac. 200. n,
Raynerus. E|)isc. Aurel. 110. a.
Raynerus VI, Comes llayn, pater Ri-
cbildis. 334. c. Vide Rainerus.
Raynerus , Rainerus, Miles. 574. d.
575. a.
Raynoldus, Arcb. Rem. 128. n. Vide
Rainaldus.
Raynoldus . Rcinoldus , Rainaldus ,
Abb. S. Medardi Suess. 580. d. nn.
581. a. n. 582. a. c. d. Vide Rainal-
dus, Rainoldus, et Renoldus.
Rebaldus, pater Alburti. 599 n.
Regelinda , Regelindis , Gedelinda ,
filia Gozel. 370. c.
Reginaldus , Renoldus. Arnoldus, de
Sessiii. 316. d. 332. a. b. c. 333. c.d.
334. a-d. n. 335. a. b. c.
Reginaldus de Bolieng. 399. e.
Reginaldus de Castello-Giintherii. 279.
n. Vide Rainaldus.
Reginaldus. fil. Berl«i II de Monast.
et Grcci*. 4^9. n.
Reginaldus , Renaldus , Rogerius de
Miint-Goniinery, 337. a. b.
Reginaldus de Nigellà .599. d
Picgiiialdus , fil. Odonis Vicecom. de
'l'hoarcio. 372 d.
RcginarduSj Reginliardus, Episc. Leod.
9. c. 149. b. 171. a-e. 172. a.b.c.n.
293. e. 420. a. TiV/f Raginardus.
Reginberus , Comcs Mouleiis. 6i. d.
Vide Rainerus VI.
Reginoldus. Princeps, avunculus Re-
gin« Agnetis. 19. d.
Reginoldus, Reginolt, Burgundio. 19.
d. 423. b.
Regneguardiis , Dccanus .\bbatiae S.
Ricbarii. 131. d.
Regnerus, fundalor Eccicsia; cujusdam
in loco qui dicitur Marc. 369. b.
Rcimiof, fil. Godildi. 100. d
Reinaldus , Rainaldus , Rainardus ,
Episc. Ling. 482. c.nn. F«/e Raynar-
dus.
Reinaldus , .\bl>as Praesens Dedicat.
Eccl. Monast. liasnon. HO. b.
Reinaldus de S. Valerico. 303. a.
Reinerius. Abb. llumoliar. 431. c.
l\einenis, fil. Ilenrici Com. Lov, 376.
e.
Rcinerus , Monacli. S. Jaeobi Leod.
Scriptor. 171. n. 172. n. 2i(3. n.
Reiteste , Coiuitissa , filia Guidon.
273. n. 276. a.
Remberlus, Virdun. Episc. 421. c. n.
Vide Rambcrtus, Raimbertus.
Remelinus . Reinelinus , fil. Eustachii
Comit. Gbisn. et .Susannae. 297. d.
Remgor, fil. Arnoldi Nigri. 106. d.
S. Remigius, Rem. Episc. Francorum
Aposi. 2. c. 32. d. 222. c. 230. d.
463. d. n. 464. d. 463. a. e. 491. b.
c. 512. c. 519. a. 320. a. b. 571 . b.
583. n.
Remigius , Episcop. Dorcestr. anteà
Monach. Fiscann. 221. d. 256. n.
Remigius , Abbas , Prœsens Dedicat.
Eccl. Monast. Hasnon. 110. b.
Remigius, Decanus Monast. S. Gerin.
Paris. 275. a.
Remundus Delavarinac. 396. d.
Renaldus, Comes Burgundiae fil. Otto-
nis-Will. pater Guidonis. 316. d,
320. a. b. 331 . e. 402. d. Vide Raginal-
dus, Rainaldus, Raynaldus.
Renaldus , Cornes INivern. fil. Lan-
drici. 398. d. n. f^ide Rainaldus ,
Raynaldus.
Renaldus , fil. Guillelmi Comit. Ni-
vern.
INDEX ONOMASTICUS
721
verh. 281. d. f^ide Raginaldus.
RenaUlus, fil. Guillelmi Comit. Suess.
362. c. n.
Rcnaldiis, Cornes, pater Hugon. Episc.
Bajoc. 323. d.
Renaldus. Dominus Castellionis. 352.
a. Fide Rainaldus.
Renco , Arveni. Episc. 588. b. 589.
b. n. Fide Rinco.
Rengardis, Comitissa Carcasson. Fide
Rangardis.
Rengotus de Gandavo. 345. n. Fide
Raingodus.
RenolduSj Abbas S. Medardi Suession.
367. c. 580. d. nn. ride Rainaldus,
Rainoldus.
Renualdus, Abb. S. Huberti Andagin.
149. b.
Reynaldus de ïiborio, Episc. Petragor.
287. d.
Reynerus, Abbas praesens Dedicat.
Eccl. Cœnob. Hasnon. 110. b.
Ribaldus, vir nob. 602. b. c. n. 603.
b.
Ricarda. Vide Richarda.
Ricardus. fide Richardus.
Ricerius de Aquilà, pater Gisleberti.
54. n.
Richarda , Ricarda , mater Berengarii
Vicecoin. Narbonn. 514. n.
Richarda, iixor Aschirici. 200. b.
S. Richardis, Imperatrix. 641. c.
Richardus II, Bituric. Arch. 285. n.
Richardus, Episc. Bigorr. H5. d. 116.
n.
Richardus, Lingon. Episc. 349. e.
Richardus, Episc. Virdun. 13. d. 144. b.
c. 146. a. 249. a. d. 251. n. 345. c.
352. a. 353. c 413. c. 414. b.c. 459.
d. 509. e.
Richardus , Ricardus, Sagiens. Episc.
631. e.
Richardus, Abbas de Bello-loco. 145.
e.
Richardus, Abbas (^orbeiae. 480. n.
Richardus, Abb. Gaiidav. 318. d.
Richardus , Abbas S. Juniani Nobil.
216. d. Vide Rikardus.
Richardus, Ricardus, Abb. Sagiens. 71.
c.
Richardus, Abb. S. Vedasti. 124. a. n.
Richardus, Abb. S. Vitoni Vird. cog-
noin. Gratia-Dei . anteà Praecentor
acDucanusReni.l30.c.d.l31.a. 142.
e. 143. a.e. 144. a. b.c. 145. b. e 146.
a. b. 149. c. 201. c. d. 249. b. n.251 .n.
345. c. 413. c. e. 414. a. b. en. 415.
a. 458. a. c. n. 459. nn. 576. n.
Richardus , Abbas , Berengarii fami-
liaris. 528. e.
Richardus, Ricardus, Dux Burgundiae,
pater Rodulphi Régis Franciae. 170.
c. 274. e. 275. a.
Richardus I , Senior, Magnus, Dux
Norra. 3. d. 33. b. 44. e. 32. c. d.
56. b.37.b.58.a.75.b.80.a.e.83.n.
90.e. 91. n. 100. e. 167. n. 169. a.
173. a. b. n. 206. c. d. 207. a. 208. d.
233. e. 239. a. 244. a. 245. a. 316. d.
329. n. 335. n. 343. n. 379. c. 386. d.
387. a. 403. c 62l.a. d. 636. e.
Richardus II, fil. Richardi I, Dux
Normann. 16. b. 36. c. d. 39. d. 44.
e. 56. d. 70. b. 80. e. 90. b.91. n.
100. e. 132. a. 140. c. 141.a. n. 147.
d. 167. a. n. 173. a. n. 176. a. 177.
b. d.l92.b.206.c.d.n.212.n.216.
a. 222. a. 223. n. 223. b. 229. b.
244.a.n.245.b.c.288.n. 309. c. d.
316. c. 320. a-d. 321 . a. b. c. n. 327.
n.329.n.330.a. n. 331. e. n. 339. a.
n. 340. n. 343. n. 360. a. 382. c. 428.
a.b.n.459. n. 476. c.5o2. n. 621. a.
631. e. 642. c. d. 646. b.
Richardus III, Dux Norm. fil. Ri-
chardi II, frater Roberti Ducis.
80. e. 132. a 147. d. e. n. 166. a.
Tome. XI
173. a. n. 206. d. n. 223. n. 226. a.
229. b. 244. a. 245. b. n. 246. c. n.
309 c. 320. b.c. d.321. a. c. d.nn.
322. a. 326. n. 327. n. 330. n. 339. a.
382. c. 476. b. 621 . a. 628. c. 646. h.
Richardus, fil. Willelmi Nothi Norin.
Duc. et Mathildis. 45. b. 189 a. b.
212.d.231.b.241.c.247.c. 442. n.
Richardus, Normannus, Prince|)s Ca-
puae seu Apuli». 49. d. 162. d. 187. d.
352. a. 405. a. 449. b. c. n. 450. d.
Richardus II, Coin. Avers, fil. Jordani.
449. n.
Richardus, Cornes Ebroicens. fil. Ro-
berti Archiep. Rotora. pater Willel-
mi. 38. d. 43. e. 57. a. 91. d. 97. b.
234. d. 236. c. 243. a. 329. a. 340.
b.
Richardus, fil. Gisleberti Comitis. 54.
n. 58. a. 234. e.
Richardus, Vicecoin. Rotom. 58. b.
Richardus, Vicecomes in Occit. 417.
c.
Richardus Abrincat. Praeses , pater
Hugon. Comit. 55. c.
Richardus, fil. Tustini le Gois Comit.
Oxym. 39. d. 329. e.
Richardus de Bello-Fago. 52. e. 53. a.
Richardus, fil. Roberti de Bello-Fago,
Monachus Becc. 53. a.
Richardus de Calvonionte. 339. b.
Richardus de Fontanellis, Miles. 639.
b.
Richardus de Heldrici-Corte, Miles.
233. c. d. 235. c. n.
Richardus de HugleviUà, fil. Gulberti
de S. Galerieo et Papiae. 246. c. d.
Richardus de Lillabonâ. 387. c.
Richardus de Novâ-Villà , Miles Nor-
mann. fil. Baldrici Teuton. 229. b.
Richardus, fil. Anschetilli de Qua-
drellis.227. d.
Richardus de Revers. 55. b.
Richardus de S. Sçholasticâ. 42. b.
Richardus, Custos Eborac. pater Rod-
berti. 241. h.
Richardus, fil. Richoarae, frater Hum-
berli de Bello-Joco. 200. d.
Richardus , Abrincat. cognatus Ro-
berti Bigot. 44. d. 403. d.
Richardus , Miles Norm. frater Ma-
thielli. 232. c.
Richardus , pater Osberni Baronis
Norm. 187. n.
Richardus, pater Rogerii. 36. d. e.
Richardus Miles, gêner Hugonis de
Evermue. 156. c.
Richardus, fil. Scrobi, Normannus in
Angl. 78. n.311. c.
Richardus, Mil. Norm. fil. Will. So-
rengi. 41. e. 42. a. b.
Richardus, fil. Storinstingi nob. Norm.
132. e.
Richardus Venator, Baro Norm. 187.
n.
Richardus. Norm. Miles. 213. n.
Richardus, Miles, testis in Chartâ Fla-
-viniac. Cœnob. 418. n.
Richardus Cordan. 397. e.
Richardus, Ricardus, Pictav. 644. e.
Richanlus, Monach. Cluniac. Scriptor.
285. c. n.
Richardus, Canon. Rotom. 238. n.
Richardus, Ricardus, Presbyler Vienn.
336. c.
Richardus, Capellanus. 606. c.
S. Richarius. 134. d.
S. Richarius, Canonic. Morin. 105. n.
Richera, Regina Poloniae , una ex
septem filiabus Elonis et Mathildis.
462. n.
Richerius, Arch. Senon. 197. e. 284. a.
285. b. 309. a.
Richerius, Abb. S. Juliani Turon.
419. c.
Richerius de Andelio. 118. b. c. d. 363.
e.
Richezo , pater Hugonis, Ludovic! ,
Roderici et Richini ex Liegarde.
130. a.
Richildis, pro Adelâ sorore Ilenrici I
Franc. Reg. et uxore Balduini Co-
mit. Flandr. 348. d.
Richildis, Rechildis, fil, Rayneri Co-
mit. Hannon. uxor primo Hermanni
Comit. Mont, deinde Balduini VI
Comit. Flandr. mater Arnulfi et Bal-
duini. HO. c. 111. a. n. 127. d. 128.
a. c. d. 151. d. 152. a. 165. c. 186.
c. d. 234. b. d. nn. 298. c. d. nn.
299. a. 307. c. n. 344. n. 354. e. 357.
d.;t63. a. 363. b. e. 366. a. b. 375.
a. b. c. nn. 376. b. c. d. 383. d. 384.
a. b. 389. d. 390. a. c. d. 391 . a. c. d.
nn. 480. n. 482. a. nn.
Richocra, mater Humbcrti de Bello-
joco. 200. d.
Richucreda, uxor Engenulfi de Aquilâ.
229. a.
Ricuinus, pater Sigefridi Luxemb. Ful-
conis Antuerp. et Godefridi senioris.
301. n.
Rigordus , San-Dionysianus, Philippi-
Aug. Chronographus. 467. n.
Rigotus Calvus. 392. c.
Rikardus, Abb. S. Juniani Nobiliac.
217. h. ride Richardus.
Rilla, Abbas S. Wingalolaei Lande-
venac. 33. n.
Rinco, Episc. Claromont. 283. n. ride
Renco
Riquinus, fil. Richezonis et Liegardis.
150. a.
Riquinus, Cornes, pater Udonis Episc.
Tull. Brunonis Successoris. 153. a.
Robertus , Rodbertus , Archiep. Can-
tuar. seu Dorobern. anteà Âlonach.
Gemmet. et Episc. London. 49. d.
78. c. 153. d. 154. b. 166. d. 174. c.
n. 175. a. 234. a. 283. a. 311. d. n.
363. e. 408. d. n. 473. e.
Robertus, Rodbertus, Rotbertus, fil.
Richardi I Duc. Norm. et Gunnor.
Archiepisc. Rotomag. et Comes
Ebroic. pater Richardi Comit.
Ebroic. et Rodulplii de Waceio. 16.
b. 35.n. 36. e. 37. a. 38. d. 39. d.
56. e. 57. d. e. 70. b. d. 91. d. 166.
b. 167.n.226.c. 232.b. 234. d.245.
a. n. 288. n. 321. a. 325 b. 326. b.
329. a. 330. a. 379. a. 386. e. 400. c.
Robertus, Rotbertus, Episc. Autissiod.
fil. Guillelmi Comit. Nivern. 113. n.
114. c. n. 292. d. 487 n.
Robertus, Episc. Canioi. .'(33. b.
Robertus, Rotbertus, Episc. Constant.
in Norm. 16. b.
Robertus Latharingus , Episc. Ilere-
ford. 191. n.
Robertus , Rotbertus , Episc. Lingon.
frater Odonis Ducis, cognom. Borel.
204. a.
Robertus, Episc. Sagiens. 42. d. 379. d.
fil, Huberti de Riâ. 243. a.
Robertus, Episc. seu Archiep. exul ab
Angliù. 167. d. 208. a.
Robertus , Rotbertus, Abb. Casae-
Dei. 147. c. 217. c. d. n. 288. c.
333. d.
Robertus II, Abb. Cormeriac. 429. a.
n.
Robertus, Rotbbertus, Abbas S. Dio-
nysii. 470. n.
Robertus, Abb. S. Florentii Salmur.
276. d. 277. c.
Robertus , Rotbertus , Abbas Fonta-
nell. seu S. Wandregesili. 432. c.
476. d. frater Gradulfi. 16. c.
Robertus , Rotbertus , Abbas Gera-
metic. 224. d. 387. a.
Robertus, Abbas S. Germani Paris.
158. b. 276. b.
Robertus, Abb. S. Jacobi Leod. 294.
b.
Ggggg
7*22
INDEX ONOMASTICUS.
Robertus, Abb, Lyrensis. 366. n.
Robertus, prinius Abb. Molism. 198.
n. 284. d.
Robertus, Abbas S. Pelri Fossat. seu
S. Mauri. 409. a. 474. a.
Robertus, Abb. Prum. 522. d.
Robertus , Rupertus , Abb. Tuitiens.
Scriptor. 171. n. 172. n.
Robertus, Abb. Valtiodor. 252. n.
Robertus, frater Hugon. filius Roberti
de Grentemaisnilio, Abbas Uticens.
seuS.Ebrulphi. 49. a. 222. c.226. c.
228. a. b. 229 a e. 230. a-d.n. Vide
Robertus fil. Roberti de Grentem.
Robertus , dictus Fortis , Dux Fran-
ciae , pater Odonis et Roberti Re-
guni. 386. n.
Robertus , Rodbertus filius Roberti
Fortis , frater Odonis Régis, pater
Hugonis Magni , avus Hugon. Ga-
peti, Cornes Paris. Marchio Franc.
Princeps Burg. Rex Franc. Abbas S.
GcrinaniParis. 170. b. 274. d. e.27o.
a. b. 626. d.
Robertus, Rotbertus, Pius, Rex Franc.
fil. Hugon. Cap. pater Henrici. 7. d.
12. c. 34. b. 61. n.SO.c. 112. b. n.
113. n. 118. a. b. c. 130. n. 143. d.
144. a. d. 147. e. 158. n. 160. b. n.
161. n. 170. en. 186. n. 196. b. 197.
d.l99. d.n.203.c. n.212.a.213. b.
217. c. 221 . d. 224. c. 229. d. 243. b.
247. a. b. d. 265. b. 271. n. 274. d.
275. c.d.n.276. a. b.d.281 .c. 283.
a. 285. c. 288. n. 289. n. 293. e. 294.
c. 308. a.3l7. n. 319. b. 320. b. 323.
d. e. 338. b. 344. n. 331. n. 359. a.
362. c. 364.c.n. 367.b.369. e.378.
a. 380.b.c. 381. n. 383. n. 385. b.
386 a. d. n. 388. d. 393. a. 395. d.
397. n. 398. b. c. d. n. 410. a. e.
412. b. n. 414. n. 417. b. c. 418. a.
b. d. nn. 42). n. 422. a. b. n. 424.
d. 426. a. 428. c. 430. b. 455. a. d.
468. d.480. b. n. 481. n. 487 n. 488.
n. 548. n. 557. n. 559. c. d.o60.d.
e. 561 . a. b. e. 562. a. 563. c. d 564.
a. 566. c. nn. 567. b. d. n. 568. n.
569. n. 570. n. 572. n. 574. b.c. n.
576. n. 577. n. 579. c. 5S0. a. n. 585.
e. 597. n. 604. n. 607. e. 608. a. n.
609. c. 610. c. 612. a. d. 613. c. n.
614. c. 631. e. 632. b. 639. a. 645.
c. 648. b. 049. b.
Robertus, Rodbertus, Rotbertus, Dux
Burgundiae, 111. Roberti Reg. et Cons-
tanliae, frater Henrici Reg 34. b. 112.
c. 113. d. n. 144. d. 148. a. 158. n.
159. e. 161. n. 162. c. 170. d 220. e.
221. d. 247. d. 292. b. c. .308. c. 323.
e.324. a. 343. b. 345. d. 377 a. 385.
a. 393. a. 398.C. d.n.399 a. 4IO.e.
41l.n.418.d.483.b.n. 563. a 566.
d. n. 585. C. n. .589. C. n. 607. a-e.
608. C. d. e. n. 609. b. e. 610. b. c.
611. a. c. 612. a. e 613. a. c. d. n.
614. a. b. 615. a. 639. d. 648. b.
Robertus, Rodbertus, Rotbertus, fil.
Henrici I Franc. Reg. 48. n. 1,)7. d.
159. c. 161. c. 170. d 319. b.3.57.c.
365. a. 384. d. 385. c. 386. b 409. c.
410. a. 412. a. 481. n. 486. c. 563. a.
600. b. n.
Robertus , Rodbertus , filius Roberti
Burgund. Ducis. 247. b.
Robertus , Rodbertus , Senior , Dux
Normann. fil. Richardi II, frater Ri-
chard! HI, pater VVill. Notbi. 15. d.
16. a. c.d.34.b. c. d. 35. II. n.36. d.
e. 37. a. b. 38. a. b. d. 39. a. 43. c.
45. c. n. 49. b c. 50 c. 89. c. 100. e.
132. a. 140. c. e. 141. a. b. c. 142. e.
143. a. 144.a. 147.a.d. e. 148. a. b.
159. c. 161 . b. 166. a. 173. b. n. 176.
a. 177. b. c. 18t. a. 189. c. 191. n.
192. b. 206. d. 212. b. n. 216. a.
220. c. 221. d. 223. b. c. n. 225. c.
d.226.a.b.227.b. 231.d. 245. b.n.
246. d. 247. d. 248. a. b. c. n. 255. e.
258. b.263.a. b. n. 288. c. nn. 309.
c. 316. b. c. 317. d. n. 320. b. c. d.
321.a.c.nn.322.a-d.323.a. e.324.
a-d. 325. a-d. 326. a-d. n. 527. a-e.
n. 328. b. c. d. 329. b.330. a. b.n.
331. d. 3.33. c. 339. a. 340. a. 347. a.
3.W.c.d. 351. a. 360. a. 363. c. .379.
a. 382. c. 386 e. 387. b. c. .398 c 399.
d. n 400. a. 401 . b. c. n. 402. b. 410.
e. 411.a. 420. a. n. 428. b.n. 476. c.
621. a. 622. a. 628.c. 632. d.637. a.
642. d. 646. b. c.
Robertus , Rodbertus , Curta-Hosa ,
Dux Norm. fil. Willelmi Notbi et
Mathildis. 45. b. 50. b. 53. c. d. 54.
a-e. 55. c. d. n. 56. c. d. e. 148. e.
144. a. 173. b. n. 187. b. 189 a. b. d.
190.6. 191. b. 210. a. 211. c. d 212.
d.231.b.d.240.b.n.24l.b.c.244.c.
247. c. 255. b. 315. a. b. 316. a. c,
318. c. 338.e. 388.d.442.n.629.b.
d. 630. e. 634. a. b.
Robertus , Rodbertus, Coines Aucen-
sis, seu Augens. fil. Willelmi Coinit.
Auc. et Lescelinae, Richardi I nepos.
44. e. 45.d.83.d.9l.d. 179. d. 222.
d. 234. d. n. 241. d. 340. b. d. n.
Robertus, Rodbertus, Cornes Morito-
liensis, fil. Herluini de Contuvillâ et
Hertettae , frater uterinus Willelmi
Nothi. 38. b. 44.C. 46. a. 91. d. 189.
c. 21 2. d. 234. d. 241 .d. 248.c. d.285.
a. 351. a. 404. a. 411. b.
Robertus, Rodbertus, Rotbertus Guis-
chardus, seu VViscardus, Apuliae et
Calabriae Dux, fil. Tancredi de Altâ-
Villâ et Transendls. 49. a. n. 139. c.
140. n. 162. d. 187. c. 213. n. 226. c.
227. d. 230. d. 231. a. n. 262. b. n.
286.a. 334. e.352. a. 364. d. 410. b.
422. a. 443. n. 448. a. nn. 449. d. n.
450. d. 451 . b. e. nn. 452. a. b. c. 644.
d. e. Drodbertus Bise. 140. n.
Robertus Cornes Belismens. fil. Guillel-
nii Coinit. et Mathildis , frater Wil-
lelmi I. Talav. 34. c. d. 40. d. 226. a.
227. a. 323. c 632. a. b.
Robertus de Belismo, Cornes, fil. Ro-
gerii de Monte-Goraerici et Mabiliae.
37. e. 42. e. 45. d. 55. a. 57. a c. 58.
c. 227. b. n.
Robertus, Rodiiertus de Cuminis, fac-
tus Coines Duneluiens. 241. b,
Robertus 11, Coines jVrvern. 416. d. n.
Robertus , dictus Maiiasses , Conies
Ghisn. fil. Balduini Coinit. Ghisn.
298. a. b. 302. c.
Robertus Tiro , Cornes SIellenti , fil.
Rogerii de Bellomonte et Adelinae.
38.c.56.d.96.e.236.c329.a.358.c.
Robertus, fil. Walerandi Comit. de
Meulant. 365. n.
Robertus, Rodbertus, Rotbertus, Rut-
bertus, Frisio, Cornes Flandr. fil.
Balduini V et Adelae, frater Baldui*
ni VI Montensis, maritus Gertrudis
viduae Florentii Fris, seu Holland.
Comitis. 47. c. 56. a. b. 63. a. b. c.d.
n. 64. a-e. 66. n. 67. a. 104. n. 103. d.
ill.a.n.l42.b.l51.d. 152. a. 157.
e. 159.e.l6l.e. 162.a. i65.b.c.l69.
a. b. 186. c. 187 b. c. 203. c. 209. d.
210. a. 229. d. 243. b. c. e. n. 247. b.
254. a-e. nn. 255. a. b. c. 298. d. e. n.
307. en. 315. c. 344. n. 357. d. e. 358.
e. 362. d. 363. a. b. n. 365. e. 366. a.
b. c. 367. a. 369. e. 370. c. .375. c. n.
380. c. 383. a. b. n. 384. a. b. c. e. n.
388. d. 390. b. c. d. n 391.b.c.e. n.
392 a. 410. b. 412. a. 443. n. 480. c
n. 481. d. 482. a.
Robertus, RudbertusII, Cornes Flandr.
dictus Hierosolymitanus, fil. Roberti
Frision. et Gertrudis. 47. d. 106. e.
107. c. d. 108. a. 157. e. 187. a. 213.
b. 243 d 344. n. 357. d. 369. e. 390.
b.
Robertas, Advocatus Attrebal. 111. c
399. d.
Robertus, Advocatus, testis in Chartâ
fundat. Ecd. Colleg. Insidens. 345. n.
Robertus, Advocatus, testis in Chartâ
Abbatiae Marcian. 422. b.
Robertus, Hbtbertus , Andegav. Prae-
positus. 30. c.
Robertus , frater Arcbamb. Comborn.
289. a.
Robertus, pater Arcbambaudi. 257. d.
Robertus, fil. Arcbambaudi. 237. d.
Robertus Bavcutinus. Monach. 363. e,
Robertus Baviel. 53. b.
Robertus, fil. Richardi de Bellofago.
52. e. 53. a.
Robertus de Bellomanso. 599. d.
Robertus de Bellomonte. 245. c.
Robertus de Bethun. 382. a,
Robertus Bigot. 44. c. 403. c. nn.
Robertus , Dorainus Castri S. Briccii.
488. d. e. 489. a.
Roberlus, Castellanus Brugens. 392. c.
Robertus, Rotbertus, Burgundio, tes-
tis in Chartâ Glonn. Monast. 279. n.
Roberlus, Rodbertus, Buticularius Ro-
berti Fris. 106. c.
Robertus, Rodbertus Eloquens de Cal-
vimonte in Wulcass. 233. d. 233. d.
Robertus, Rodbertus, Belvacensis, fil.
Roberti Eloquentis de Calvim. in
Wulcass. 235. e.
Robertus , Cocus Fr. 562. e. 599. c.
606. c.
Robertus, fil. Cononis viri nob. 199. e.
Robertus , Rotbertus , Codiciacensis,
Miles. 580. c. d. n. 581. b. n.
Robertus , Rotbertus dé Cociaco, vel
Couciaco. 581 . n.
Robertus, Rodbertus de Curceio , fil.
Baldrici Teuton. 229. b.
Robertus Draco, Norm. degens in Angl.
78. n. 311. c.
Robertus, fil, Drogonis Bovensis. 433,
d.
Robertus , fil. Eboli Vicecom. Com-
born. 289. a.
Robertus, Rotbertus de Fossatis. 603.
d.
Robertus, RodbertuSj Rotbertus, nob.
Norm. fil. Geroii et Gislae. 37. d. 41.
b. c. 224. c. 225. b. d. 226. b. 228. d.
339. d.
Robertus, Rodbertus, fil. Roberti Ge-
roiani et Adelaidis. 226. b.
Robertus, frater Gervasii Episcopi Ce-
nom, et posteà Rem. 135. n.
Robertus de Gienteraaisnilio, pater Ro-
berti, Hugonis et Ernaldi. 38. b. d.
222. a. n. 224. c 226. c d. e. 329. a.
b. 402. a.
Robertus, fil. Roberti de Grentemaisn.
nob. Norm. fundator Mon. Uticens.
posteà Monach. et Abbas. 3S. c. 46.
a. b. c. 48. a. b. 222. c. 224. a. c. 226.
c. d. e. 340. b. c. f^itle Robertus
Abbas S. Ebrulphi seu Uticens.
Robertus fil. Guimarae, Norm. in Angl.
94. b.
Robertus , Rodbertus, fil. Helgonis.
232. n.
Robertus, fil. Ingelranni Comit. testis
in Chartâ B. M. Suess. 594. d.
Robertus, fil. Landrici Comit. Altissiod.
et Mathildis. 648. b-c.
Robertus Malet. 54. n.
Robertus de Mauritaniâ. 373. a. c.
Robertus de iMonte, Scriptor. 46. n. 47.
n, 86. n. 163. d. n. 167. n. 190. n.
Robertus, fil. Hug. HI de Monteforti.
53. a.
Robertus de Montecontorio. 137. n.
Robertus, dictus, Meslebren. 475. c.
Roberlus, vir lUustr. Parisiens. 355. b.
Robertus, Rotbertus, fil. Rogerii de S.
INDEX ONOMASTICUS.
723
Paulo. 422. n.
Robertus, Rotberlus de Peronâ. 127.
d. 433. b.
Robertus Putepeliche, Doiiiin. Elembo-
iiens. 30:2. n.
Robertus , Rodbertus , fil. Richardi ,
Prœs. Eborac. 241. b.
Robertus, Rodbertus Rufus. 604. b.
Robertus de Rupibus, fil. Theobaudi.
237. d.
Robertus de Saussaio. 373. a.
Robertus de Staldfort, Baro Norm. 187.
n.
Robertus, fil. Sulpicii Cogiiom. Mille-
Clypeorum. 257. d.
Robertus, nepos Sulpicii Thesaurarii.
257. c.
Robertus, Rodbertus de Waceio, fil.
Rodulphi filii Rodberti Arch. Rotom.
232. b.
Robertus, fil. Will. Sorengi, Mil. Norm.
42. a. b.
Robertus-Willelmus, fil Hunfridi. 387.
c.
RoTiertus, Rodbertus de Witot. 232. c.
Robertus, propinquus filiorura Emmae
Angl. Regin». 6. d.
Robertus, fidelis Rodulphi III Reg.
Burg. 546. a.
Robertus, Normann. in Anglîa, pro-
nepos Haimonis Dentati. 177 e.
Robertus, Normannus occisus. 329. a.
Robertus, Miles in Italià. 381. a.
Robertus Miles, testi-i en Cbartâ Epis-
copat. Anibian. 433. d.
Robertus, laudatus in Chartâ Cœnobii
S. Andreae Vienn. 334. a.
Robertus, testis in Chartâ Cœnobii
Centul. 370. d.
Robertus , Rotbertus, frater Odonis,
testis in Chartâ Besuens. Mon. 639. a,
Robertus, aliàs Hubertus le Ry. 332. d.
e. 333. a. b.
Robertus, Rotbertus, Brivat. Canon,
et ïhesaur. 388. b. 389. nn.
Robertus, Rotbertus, Grammaticus et
Scholar. Magister. 137. a.
Robertus, Monach. S. Mariani Autissiod.
308. a. n.
Robertus, Monach. S. Germani Paris.
599. d.
Robertus, Diaconus. 594. d.
Robertus, fil. Letardi servi Monast.
Floriac. 484. c. 485. a. b.
Rocellinus, Capellanus. 594. d.
Roclenus. Episc. Cabilon. 147. a.
Rodericus , seu Heribertus , Abbas S.
Bertini. 380. d. 422. b.
Rodericus, fil. Richezonis et Liegardis.
130. a
Rodlandus. Vide Rollandus.
RoJolphus, Arch. Bitur. 503. c. n.
Rodolphus, Rodulfus, mcndosè diclus
Régis Henrici fralcr et Arch. Bitur.
331. n. P'ide Radulphus.
Rodolphus, Rodulfus, Archiep. Rotora.
631. e.
Rodolphus, Rodulfus, Abb. S. Germa-
ni in Italiâ. 231. n.
Rodolphus, RodulfuSj Rudolfus, Dux
Aleinann. electus Rex Germ. et Im-
per. adversùsHenricum IV. 24. d. 25.
b. 67. c. 69. n. 203. a. b. 263. b. 429.
d. 434. d. n. 643. d. Vide Radulfus.
Rodolphus, Rodulphus, Rex Franciœ.
170. c. 273. b.
Rodolphus, Radulphus, Rodulfus, Ru-
dolfus, RudulfuSj Ruodulfus III,
Rex Burg. Trans-jur. seu Cisalp. seu
Arelat. seu Provinc. fil. Conradi et
Mathildis , avunculus Giselae Impe-
ratricis 1 . n. 3. a-d. 4. a. b. n. 8. c.
13. a. 18. c. 67. n. 73. a. 143. c. d.
163. b.n. 171. b. 199. e.n.200.a.b.
260. a. d. n. 330. c. 418. d. 419. a.
460. n. 541 . c. d. e. 342. a. b. n. 543.
a. d. nn. 544. a. d.e. n. 543. a. d. e.
546.c.d. nn. 547. a. b. d.e. nn. 548.
a-d. n. 549. a. c.d. 550. c.d.n.SSl.
a-e.532.a.b.637. b. Ftrfe Radulphus.
Rodolphus , Rodulfus , Cornes Cres-
peiac. Vad. et Medant. maritus An-
me. Viduaj Henrici Régis, Vitricus
Philippi Reg. 33. a. 103. c. 231. b.
198. b. 361 . c. n. 443. n. 564. c. Vide
Radulfus.
Rodolphus, Rodulphus , Viromand. Co-
rnes, fil. Hugonis Magni, Henrici
Reg-is et Annae nepos. 157. d. 358. b.
c. 384. d. Fide Radulfus.
Rodulfus, Abb. S. Pétri Latiniac. 474.
a.
Rodulfus, Abb. Mosomens. 32. d. 149.
c. 522. d. ftrfe Rotulfus.
Rodulfus, Abb. S. Trudonis. 204. n.
Rodulfus, Abb. S. VitoniVird. 146. b.
413. d.
Rodulfus^ Scholarum Magister, Praepos.
Haster. et Abb. Valciodori. 232. c.
d.
Rodulfus , frater Gislae Imperatricis.
418. a.
Rodulfus , Dux , S. Eduardi Reg. Angl.
sororis filius. 311. d.
Rodulfus , génère Brito , Cornes Dol.
in Britt. et Norwic. in Angl. rebel-
lis adversùs Will. Conq. 47. c. 56.
c. 314. c.d. 313. a. c. 434. FirfeRa-
dulfus de VValier.
Rodulfus, ComesEstangliae. 53. n.
Rodulfus , Radulfus , Ambian. Co-
rnes , fil. Drogon. Ambian. Corait.
433. d. n. 434. a.
Rodulfus Comes Ghisn. 305. n. Fide
Radulfus.
Rodulfus, nepos Adalberonis Episcopi
Virdun.251. n.
Rodulfus , Rodolfus , Comes, testis in
Chartâ Regiâ S. Luciani Bellov. 377.
e. n.
Rodulfus de Houhaiâ , frater Her-
manni Vicecom. Anseromiae. 150. n.
Rodulfus , Vicecom. de Bellomonte.
40. e.
RodulfuSj Caraerarius Rob. Fris. 106.
c.
Rodulfus, fil. Achardi et Ilelvisae. 135.
n.
Rodulfus , Vicecom. Montis-Rebelli
Major. 280. c.
Rodulfus , Vicecom. Toarc. frater et
successor Aimerici. 276. d. 430. a.
Vide Radulfus.
Rodulfus, fil. Everardi Nossalim. 106.
b.
Rodulfus Gandav. 382. n. 422. b. Fide
Radulfus.
Rodulfus, fil. Gozelonis. 360. c.
Rodulfus, Radulfus, Monach. S. Au-
doeni Rotom. 379. d. 387. a.
Rodulfus Tortarius , Mon. Floriac.
483. b.
Rodulfus, cognom. Clericus et Mala-
Corona, fil. Geroii , Monach. Maj.-
Mon. 40. e. 41 . a. b. c. 2^8. b. Fide
Radulfus.
Rodulfus , Monach. Cormeliens. fil.
Will. et Adelisae. 47. c.
Rodulfus, Monach. Script. 164. n.
Rodulfus, fil. Will. de Merulâ. 226. d.
Rodulfus, Praepositus Eccl. Paris. 433.
b.
Rodulfus Taxo, Taifson, Tesson, Nob.
Norm. 4b. a. 132. n. Fide Radulfus.
Rodulfus de ïoenio, Baro Norm. fi-
lius Rogerii. 46 a. 47. a. 49. a. 57. a.
229. a. 231. b. 234. e. r«/<f Radulfus.
Rodulfus de Tornaco. 156. b. 345. n.
392. b. 422. b.
Rodulfus, Miles Norm. fil. Will. frater
Rogerii. 226. d,
Rodulfus , Rodulphus , Bencfactor.
S. Salvii Monstrol. 575. a. c. d.
Rodulfus, Rodolfus. Fide Radulfus.
Rodulphus, Rudolfus, Radulfus Comes
Ivriac. et Bajoc. fil. S])rotae et Asper-
lengi, frater utérin. Richardi I Norm.
Duc. pater Hugonis Bajoc. Ep. et
Joannis Rotom. Arch. 43. a. 52. c.
56. b. 621. d. 629. a. I^irfe Radulfus.
Rodul|)hus de Waceio, seu Gauceio,
fil. Robert! Archiep. Rotom. Richar-
di I Norm. Duc. nepos, frater Ri-
chardi Comit. Ebroic. 37. d. 38. d.
39. c. 57. a. 58. a. 232. b. Vide Ra-
dulfus.
Rodulphus, Cornes Cadurc. pater Ro-
dulphi Bitur. Arch. 503. n.
Rodulphus , Rodolfus , Comes , testis
in Chartâ Regiâ Cœnob. Fossat.
578. b.
Rodulphus, Comes, testis in Chartâ
Regiâ S. Pétri Melidun. 569. e.
Rodulphus, Comes, testis in Cbartft
Regiâ Monast. Cellensis. 583. c.
Rodulphus , Radulfus , Comes , testis
in Chartâ Regiâ erectionis Eccles.
CaSfie-Dei in Abbatiam. 589. c. n.
Rodulphus , Comes , fidelis Rodulphi
III Reg. Burg. 546. a.
Rodulphus, pater Eldeburgis uxoris
Gaufr. Vicecom. Bituric. 387. e. n.
Rodulphus, Archidiacon. 594. d.
Rodulphus , Prœposit. de Arzilliaco.
614. a.
Rodulphus, fil. Goiffridi Castell. Cassi-
liens. 106. c.
Rodulphus Sapin. 106. c.
Rogerius, Rogerus, Rotgerius I, Ca-
talaun. Ep. 143. e. 344. a. 352. d.
576. n.
Rogerius, Rogerus, Rotgerius, et Rot-
gerus II, Catalaun. Ep. 11. b. c. n.
32, c. 197. n 344. a. b. 352. d. 361.
c. 375. b. n. 481 . n. 560. a. 576. c. n.
581. d.
Rogerus et Rotgerus III , Catalaun.
Ep. 344. b. 361. c.
Rogerius, Lexov. Ep. 223. n.
Rogerius, Ab. Uticensis, seu S. Ebrulfi.
221. n.
Rogerius, Ab. Exaquii. 233. n.
Rogerius, Rogerus, Siciliae Comes, fil.
Tancredi et Transendis, frater Ro-
bert! Wiscardi. 139. c. d. 140. b. n.
187. d. 226. d.227.d.228. n.231.n.
262. n. 286. b. 449. n.
Rogerius , Rogerus , Siciliae Comes ,
fil. Robert! Wiscardi Ducis Apùliae.
138. e. n. 230. e. 352. a. 448. a. n,
Rogerius , Rogerus , Com. Ilerefordi,
fil. Will. filii Osbern! Com. Heref.
et Adclizne fili;e Rogerii de Toënio,
frater Will. de BritoHo. 47. c. 56. b.
c. 186. a.b. 209. e 243. d. 314. c.d.
313. a. 367. a. 636. c
Rogerius, Rogerus Com. de S. Paulo,
fil. Ansebn! Com. Torniens. 306. n.
383. n. 422. b.
Rogerius, fil. Adolphi Com. Ghisn. et
Mathild. frater Radulphi Com. 296.
c.
Rogerius, Com. Carcasson. 432. a.
Rogerius, pater Ademari lo Contors
de Laron. 288. a.
Rogerius, Com. Moritolii. 340. b.
Rogerus, Com. Porcensis, seu Percen-
sis. frater Hecelini Com. de Gran-
di Prato. 339. c.
Rogerus , Com. unus ex Baronibus
assist Coronat. Philip. I Fr. Reg.
33. a.
Rogerus , Com. testis in Chartâ Bald.
VFl. Com. pro Mon. Sith. 382. a.
Rogerus, Com. Salop. in Angl. 53. n.
Vide Roger, de Monte-Gomer.
Rogerius , fil. Richardi , nepos G!»ie-
berti Com. Constant. 56. d. e.
Rogerius, Rotgerus Teste- viridis, unus
ex Optimal. Palalii Reg. Fr. Hen-
rici 1. 382. c.
724
INDEX ONOMASTICUS.
Rogerius Batailla , fraler Rayinundi ,
Dominus Castri de Mirapixo. 432.
a.
Rogerius, Rogeru» de Bellomonte, fil.
Humfridi de Vettilis. 38. b. c. 43. d.
38. a. 91. d. 96. e. 103. b. 167. a.
223 e. 226. e. 234.6.236. c. 240. d.
329. a. 340. a. 387. c.401.d. 402. a.
Rogerius, Oppidanus Belmontis. 243.
a.
Rogerius, Rogerus de Monte-Goineri-
ci , Vicec. Oxini. Coui. Arundelli
et Salopebesne in Angl. pater Hu-
gonis, Robert! de Bclismo, Rogerii
Pictavini, Willel. et Gisleberti. 37.
e. 42. d. 43. d. ."53. n. 57. b. c. 38. c
79.d.9l. d. 178. d.221. n. 224. e.
227. a.n. 229. d. 232. d. 233. b. 234. e.
240. b. 243. c. 328. e. 339. d. 340. b.
Rogerius Pictavinus, Coni. Laiicastriae
in Angl. Vicec. Oxim. fil. Rogerii
de Monte-Gomerici. 37. e. 42. e.
224, d. 227. n.
Rogerius de Toenia seu de Toenio,
Toeuita vel Toenites , et ïoenien-
sis, signifer Noruianniae, paler Ro-
dulphi de Conclus et Adelizae seu
Adelina; uxoris VVill. filii Osberni.
38. a. I>. 43. d. 47. c. 56. e. 57. a.
223. c. 226. c. d. e. 234. e. 243. c.
329. a. 340. b. 401. c. d. nn.
Rogerius de Mortuo-inari, fil. Walteri
de S. Martino, frater Will. I de Va-
renna Comitis Surreia;. 45. e. n. 58.
b. 222. d. 247. d. 340. b.
Rogerius de Lury, Baro Norm. 187.
n.
Rogerius de Hispania, Baro Norman.
222. a.
Rogerius, fil. Ansgoti, frater Herluini
Abbatis Becc. 33. n.
Rogerius de Merula, fil. Will. gêner
Geroii, pater Radulfi et Will. 223.
n. 226. d.
Rogerius, fil. Will. frater Rodulfi, ne-
pos Rogerii de iMerula. 226. d.
Rogerus de Vangionis-rivo, seu Rot-
gerius Dom. Castri Wangionum-rivi.
15. c. 352. a.
Rogerius de Molbraio, Mil. Norman.
234. e.
Rogerius de Beaumesnil, Mil. Norm.
337. d.
Rogerius Diabolerius , pater Bucbardi
de Montesaurio. 257. c. 265. d.
Rogerius, cognom. Gulafra, Mil. Cu-
bicularius Ernaldi. 232. d. n.
Rogerius de Magna-villa. 33. fa.
Rogerius, fil. Engenulfi de Aquila. 229.
a.
Rogerius seu Roger Amberada, fide-
jussor datus Abbatise Condom, 397.
c.
Eogerius, Rogerus de Hoveden, Scrip.
87. n. 187. n. 193. n. 309. b. n.
Rogerius de Sappo, Mon. Utic. 231. n.
Rogerius, Mon. Sagiensis. 227. b.
Rogerus de Divions , testis in Dipl.
Henr. Fr. Reg. pro Cœn. Hasn. 399.
d.
Rogerus de Mariculo, testis in Charta
Theob. et Steph. Com. pro Eccl.
Ambian. 424. c.
Rogerus, Benef. Mon. S. Salvii Mons-
terol. 575. e.
Rogerus, Cancellar. Eccl. Paris. 433.
b.
Rogeras, peritus artifex Remensis. 151.
a.
Rogerus. Vide Rogerius.
Rohais , filia Galterii Giffardi , uxor
Ricbardi filii Corail. Gisleberti. 58.
a.
Robardus, Abb. S. Vitoni. 413. e.
Roho, Episc. Engolisraens. 534. b.
Roinus, Diaconus. 594. c.
Rolannus , Benefactor Monast. Savi-
niac. 200. c.
Rollandis , uxor Ilerberti Pincernae ,
filia Odon. de Calviraonte. 235.
c.
RoUandus, aliàs Frollandus, Silvanect.
Episc. 522. c. Vide Frollandus.
RoUandus, Rodlandus, priuius Abbas
Hasnon. 108. n. MO. b. n. 111. a.
RoUandus, Monachus. 570. c.
RoUandus, cujus Cantilena. 184. b.
Rollo, Dux Normann. 38. a. 88. b.
91. n.l43.c.l8l . d.208. c.212. c.245.
d. 246. b. 275. n. 320. n. 324. n.
325. n. 340. d. n. 341. n. 428. a.
n. 621. a. e. 622. c. 626. c. 627. a. b.c.
642. c.
Rollo, pater Turstini Norm. 236. b.
S. Romanus, Arch. Rotoinag. 18. a.
Romanus Heliopolit. Imper. C. P. 354.
a.
Romildis, uxor Guillenci Laud. mater
Gervini Abb. Centul. 130. d.
Romoldus, Episc. Constantiensis. 429.
d. 643. d.
Romulus. 411. n.
Rorans , avia Gervasii Rem. Arch.
280. n.
Rorico, Episc. Laudun. 565. n.
Rorico, Miles Abbatis-Villae. 434. a.
Rosala, aliàs Sasanna, uxor Arnulphi
II Comit. Flandr. 344. n.
Roscelinus, paler Pétri. 590. c.
Roscelinus deBaiû. 390. c.
Rosella, filia Hugonis Comit. S. Pauli,
uxor Radulpbi Gliisn. Comit. 297.
a. n.
Roslela, filia Hermetis Ternens. Co-
mit. uxor Radulpbi Ghisn. 306. n.
Rostagnus, Luctevens. Episc. 514. e.
Rotberga, uxor Arcbambaldi Com-
born. 289. b.
Rolbert, Minister Angl. 65R. c.
Rotberlus. Vide Robertus.
Rotgarius, Cornes, Biterr. fil. Pétri
Raiinundi Com. Biterr. 290. n.
Rotgerus. Vide Rogerius.
Rothida de Exigento, soror Briciae
uxoris Raiuiundi. 288. b.
Rotblanus, Abb. S. Gerniani Autissiod.
377. c.
Rothlandus, Monach. S. Amandi. 110.
b.
Rotlandus , Monacbus et Praeposit.
Hasnon. 110. d.
Rotlandus de S. Genovefâ. 397. a.
RotrOj Rotroldus, Cumes Moritoniae,
pater Goifredi. 97. b. 236. c. 399.
a.
Rotroldus , Cornes Pertici, fil. Goi-
fredi , Rotronis Moritoniae nepos ,
gêner Henrici Anglor. Régis 57. b.
359. b. n. mendosc dicitur Rotroldi
filius. 339. b.
Rotsellina^ uxor Haymon. Mil. Laud.
Soror Gervini Abb. Centul. 130. d.
Rotulfus, Abb. Mosom. 318. d. ride
Rodulfus.
Rualis, Prior Mont. S. Mich. posteà
Abb. Hilde apud Warvick. 236. a.
Ruallus, Prsses Castri Doli. 88. d. 89.
a. b.
Rualodus Brito, Nigelli Gêner. 232. c.
Rubertus. fide Robertus.
Rudolphus. Vide Rodolphus.
Rogerius de Gavarel, Vicecom. 397.
d.
RuUus de Argentonio. 373. a.
Rulos, Camerar. Will. Nothi. 156. c.
Rumoldus, Abbas S. Winoci. 381. n.
383. n.
Ruodolfus. fide Rodolphus.
Rupertus, S. Sabinae Cardinal. Presb.
525. d.
Rupertus, Abb. Novientensis. 422. d.
Rupertus, seu Robertus , Abb. Tuit.
Scriptor. 171. n. 172. n.
Rupertus Rufus. 599. n.
S. Rusticus, S. Dionysii socius. 469. b.
Rutperlus Flandr. Com, Vide Robertus.
SAGALO de Miliaco, de curia Co-
mitum Theobaldi et Stephani
424. c.
Sainfria , soror Gunnoris Norm. Duc.
uxor Forestarii Richardi I Ducis
Norra. 57. d. e. 329. n.
Salakon, tutor Balduini Montensis. 109.
c.
Salei:o, Benef. Mon. S. Salvii apud
Monsterol. 574. d. 575. c.
S. Salicus, cujus corpus in Eccl. S.
Flor. Salmur. quiescit. 280. a.
Salicus, Libertate donatus à llege Fr.
Henrico I. 390. b.
Salomon, Rex et Propheta. 634. a.
Salomon, Ab. Bonaevallis. 506. e.
Salomon, Rex Britonum, 631. e.
Salomon, Rex Ungarioruin. 65. a.
Salomon de Sabloilo^ paler Rainaldi.
226. d.
Salomon de Lavarzino, Baro Vindocin.
307. a. 633. c.
Salvator, Ep. Alethensis. 368. n.
S. Salvius, Ambian. Ep. 574. n.
Samuel, Propheta. 272. n.
Sances seu Sansson, Ep. Bajoc. 316. d.
333. c.
SanciuSj Sanctio, Sanctius III^ Mag-
nus dictus, Rex Navar. Castell. et
Arrag. fil. Garciae, conjux Gilbertae,
pater Garciie III Navar. Reg. Ferdi-
nandi I. Cast. Léon, et Galic. et Ra-
nimiri I, Arrag. 116. n. 395. n. 420.
a. 323. b.
Sancius sivc Fernandus I, Rex Cast.
Léon, et Gai. qui se Imper. Hisp. no-
minabat, fil. Sanctii Mag. pater Sanc.
I, Cast. R. Alfonsi et Fernandi. 338.
e. n. 339. a.
Sancius seu Sanctius I, Rex Galiciae, fil.
Sanctii sive Fernandi I Reg. Cast. et
Leonis. 339. a.
Sancius seu Sanchius I, Rex Aragundiae
sive Arrag. fil. Ranimiri I Arrag. Reg.
pater Pétri I Reg. 221. b. 486. n.
Sancius seu Garcias Sancii, Dux Vas-
conum , filius Sancii, pater Sancii
Garciae. 504. e. n.
Sancius-Garsise , Vasconum Princeps ,
fil. Garsiae Sanc, paler Sancii Sanctii,
Guill. Sancii et Gumbaldi. 394. c.
396. a.
Sancius Sanctii, Com. Vascon. fil. San-
cii Garsiae. 396. b.
Sancius seu Guill. Sanctii, Consul to-
tius Gasconioe, seu Dux Vase, secun-
dus fil. Sancii-Garsiae, pater Sancii
Guill. Bernardi et Briscae secundae
uxoris Willel. VAquit. Ducis. 115. c.
119. d. 396. a. b, 397. a.
Sancius-Guillelmi, Dux Vasconise, qui
et Sanctio, Sanctius, fil. Guill. San-
cii. 395. c. d. 396. a b. d. e. 397. d.
n.
Sancius, Cornes Astarac. 431 . d.
Sancius-Berengarii, fil. Berengarii Bar-
cbinon. Monac. Tomeriensis, Prior
S. Benedicti de Bagis. 289. d. e.
Sancius-Arnaldus, Dom. Curiae Madi-
ranensis , frater Raimundi-Arnaldi
Bigorr. Ho. e.
Sancius, Miles Bigorr, fil. Garsani, Mo-
nac. apud Marciliacum. 113. b. c. d.
n. 116. a.
Sanctius Odentrotus, testis in Donat.
facta Condom. Abbatiae. 397. c.
Sanco , Cornes, qui placitum habet
cum Willel. Com. Pictav. 536. c.
Sandradus, Ab. Mon. Gladbac. 204. n.
Sanier, Debasoert, testis Donat. factae
Abbatiae Condom. 397. b.
Sarlo seu Serlo, Ab. S. Ebrulfi, postea
INDEX ONOMASTICUS.
725
Ep. Sagiensis. 42. d. 50. b.
Sasqualo, Ab. S. Launoiuari Blés. H8.
a.
Savaricus , Vicecoin. Hostis Hugonis
de Liziniaco. 534. b.
S. Savinianus, Martyr. 309. a.
Saul, Rex Israël. 653. e.
Scollaudus Tliesaurarius, postea Ab. S.
Pétri et S. Augustin! Cantuar, 242. b.
256. a.
Scrob et Scrobus^ Norm. degens in
Angl. pater Ricliardi. 78. n. 311 . c.
Sebar, Sibor, Scibardus , Ep. Ebroic.
626. b.
Sedaldus, testis in Charta Rob. I Burg.
Duc. pro Ab. S. Germani Paris. 608.
e.
Sefria, soror Gonnoris, uxor unius
iMilitis Forestarii Ricbardi II Nor-
man. Diicis. 329. n.
Seglede Le-^nicrre^aV. Selle de Lingnieure,
335. d. n.
Seguinus de Agno, Ab. Casae-Dei. 288.
c.
Seguinus et Siguinus, Ab. Condoin.396.
c. n. 397. c. d.
Seguinus et Siguinu.«, Vicecancel. Fr.
R. Henr. I. 562. c. d. b89. c n.
Selegcrus , pater Udalrici victoris Bur-
ghardi Lugdun. Archiep. 18. e.
Seligerus, Arniiger Rodulplii III Burg.
Reg. 18. c.
Seligerus. testis in Dipl. Rodulphi III
Burg. Régis. 5i7. a.
Senegunda, uxor Guidonis Vicecomi-
tis Leniov. mater Ademari Vicec.
289. b.
Sengregaita, seu Sicbelgata, soror Gi-
sulphi, uxor Roberti Guiscardi. 4S2.
b. n.
Sergius IV, Papa. 646. b.
Serlo, Ab. S. Pétri Glocestr. 256. b.
Serlo, Com. fil. Tancredi et Moriellae.
139. b. c. d. 140. b-e. 141. a.
Setdaldus de Renty , testis in Dipl.
Henr. I Fr. R. pro Cœn. Hasnon.
599. d.
Sewinus, Archiep. Senon. 569. n.
Sewlfus, Nogociator. 205. n.
Sibecho seu Sibico, Spirensis Ep. 60.
d. 427. b. 641. d.
Sibylla, fil. Rogeri Com. Porcensis,
uxor Ebali Comitis de Roceio. 359.
c. 362. a.
Sibylla, fil. Rogeri i de Monte-Gora.
et Mabilia;. 42. e. 227. n.
Sibylla, fil. Lisoii de Ambas. soror Sul-
picii de Calvo-monte^ uxor ïlieo-
baudi filii Corbonis. 237. c. 259. d.
Sichardus Descoches, seu des Coches.
307. d. n.
Sidonius Apollinaris, Script. 386. n.
Sigcbaudus, Ep. Spirse. 13. c.
Sigebertus, Diacon. S. Vincentii Me-
tens. auctor vitae ïheodor. I Met.
Epi, 433. n.
Sigebertus , Mon. Gemblac. Script.
122. n. 125. n. 126. n. 131. n. 162.d.
n. 164. n.l65.d.n.l9I.n.201.d.n.
202. a. 203. n. 214. n. 263.n. 298. n.
318. n. 436. n.
Sigebrandus de Monte-Glisiaco, Mil.
280. b.
Sigefridus, Sigifridus, Ab. fuld. postea
Mogunt. Archiep. 22. d. 62. c. 69. n.
74. a. 643. e.
Sigefridus, Ab. Gorziens. 522. d.
Sigefridus, fil. Theoderici Duc. Loth.
qui et Sigifridus de Brie, pater Bea-
tricis March. Ital. 150. d. 353. c.
359. d.
Sigefridus, Cora. occisus ab homine
ingenuo. 418. c.
Sigefridus, qui Ecclesiara S. Med.
Suess. creniavit et Palatia regia. 582.
n.
Sigerus de Ghenniniis, Caraerar. Fland.
pater Susannœ Com. Ghisn. 297. d.
Sigerus, fil. Winemari Castcllant Gan-
dav. 298. c.
Sigibertus I , Austras. Rex. 363. n.
579. n.
Sigibodus, testis in Charta Ermeng.
RcginiB Burgund. j)ro fund. Mon.
ïaluor. 553. n.
Sigifridus, et Sifridus, frater Frede-
rici Mosell. Ducis. 330. b. n.
Sigifridus I, Com. Luxemburgi , fil.
Ricuini. 301. n.
Sigifridus , Com. Luciliburg. pater
Chunegund. Imperatr. 62. n.
Sigifridus, Cornes^ niortuus an. 1037.
640. e.
Sigo, Ab. S. Florentii Salmur. 59. a.
b. 219. b. 279. b 280. c. d. n. 349.
c. 372. e. n. 438. c. n.
Sigo, Decanus Eccl. Carnut. 279. d.
Sigo, testis in Dipl. Henr. Reg. pro
Mon. S. Pétri Carnut. 604. a.
Siguinus, Archiep. Colon. 203. a.
Siguinus, Seguinus, Slguimis et Si-
guinis, Abbas Condom. F'ule Segui-
nus.
Siivester II, Papa, qui et Gerbertus.
117. n. ri'rfe Gerbert.
Siivester et Sylvester III, Papa depo-
situs. 14. a. 352. d. 415. n.
Simon, Ab. Sith. seu S. Bertini. 380.
n.
Simon, fil. Rodberti Burgundiae Du-
cis. 247. b.
Simon, fil. Theoderici Loth. Ducis et
Gertrudis Duciss* de Nanceio, fra-
ter Theodorici Fland. Comitis. 357.
d. 370. a.
Simon et Symon , Consul et Régis
Fr. Primipilus, postea Monac. fil.
Radulphi seu Rodulphi Comitis Ve-
romand. Crispiac. Vadens. Medant.
Vitriaci et Barri super Albam. 111.
b. 344. n.. 358. b.c. 443. b. nn.604.
b.
Simon, fil. Rodulphi Comitis Am-
bian. et Annae. 433 d.
Simon, seu Symon, Com. de Monte-
forti, fil. Amalrici de Montef. frater
Amalrici , pater Amalrici et Ber-
trandae Comilissai Andegav. 57. a.
231. c. 273. d.n.
Simon de Monlcforti , fil. Amalrici ,
nepos Simonis suprà. 275. d. n.
Simon de Monleforli, testis in Dipl.
pro Mon. S. Germani Paris. 599. a.
604. n.
Simon. Mil. Salmur. 279. c.
Simon Sylvanect. Norman. 156. a. b.
Simon de Verruca. 307. a.
Simon, testis in Dipl. Henr. Fr. R. pro
Mon. S. Pétri Carnut. 604. a.
Sivinus seu Suijnus, Mil. de Verzeio.
614. a.
SiwarduSj Archiep. in Angl. 638. a.
Siwardus, Comes in Angl. 33. n. 95.
a. 183. e. 311. b. n.
Sodoma uxor Bernard i de ïaurinac.
398. a.
Sophia , Comitissa , mater Bealricis
Duc. et Friderici Mardi. 27. a.
Sophia et Sofia, fil. Frederici junioris
Ducis Barr. soror Beatricis Ital.
March. uxor Ludovici Comitis de
Monxian, seu Montionis, mater Theo-
derici rfe3/o«co/u. 249. c. 330. b.370.a.
Sorengi nobiles Normanni. 41. e. 42.
a-b.
Spegen, Minister Angl. 636. c.
Sprota, uxor Willelm. Longse Spatae
Norm. Duc. mater Richardi I. 52. c.
Stephania, uxor Will. Palliarum Comi-
tis. 426. a.
Stephanus IX Papa, qui et Fridericus,
frater Godefridi Ducis I^thar. 22.
b. 23. n. 62. a. 74. a. 146. b.c. 165.
a. 199. a. 215. n. 230. c. 262. c. 293.
a. 301. n. 337. a. 491. d. e. 529. c.
Vide Fredericus.
Stephanus, Ep. Paris. 597. n.
Stephanus, Ep. Metens. 198. n.
Stephanus, Ep. Tull. 152. b. 355. b.
Stephanus, Ep. Claromont. 112. n.
504. c. n.
Stephanus, Ep. Anicien. 428. b. c.
Stephanus, Ep. Agath. 417. d.
Stephanus, Ep. Oloron. 116. n.
Stephanus, Ep. Ellor. 431. d.
Stephanus, Abb. S. Laurentii Leod.
172. c.
Stephanus, Ab. S. Jacobi Leod. 294.
b. 414. n.
Stephanus, Abb. Concheniis, 433. n.
Stephanus, Ab. Marciliac. 115. c. 117.
a.
Stephanus, Ab. B. M. Nucariensis.
218. a.
Stephanus. Ab. S. Urbani. 145. e. 322.
e.
Stephanus, Ab. S. Michaelis In loco
Fragded apud. BIgorr. 116. d.
Stephanus, Rex Hungariae. 3. e. 294.
c. 370. d. 619. b.
Stephanus , Rex Angl. fil. Stephani
Com. Blés, et Carnut. Cornes Bolon.
ex Mathilde u.xore sua. 206. a. n.
282. n.
Stephanus, fil. Odonis II Comitis
Camp, frater Theob. Com. Tricass.
et Meld. Comes Albemarlse. 33. a.
144. d. e. 139. b. 160. b. c. d. 256.
n. 266. n. 267. b. 331. d. 364. d. e.
n. 399. b. 419. c. 421. c 424. b. c.
455. d. n.
Stephanus, Com. Blcs. et Carnot. fil.
Theobaldi Camp. Com. gêner Guill.
Conq. pater Stephani Régis Anglo-
rum. 189. b. 258. a. 273. b. 282. n.
338. e. 370. b. 647. d.
Stephanus, Com. Suession. de cujus
potestate Rex Henricus eripuit Ab-
batiam S. Med. 367. b.
Stephanus, Com. de Vitreio fil. Heri-
berti Juvenis, Usurpator Abbatiae
Dervensis. 369. n.
Stephanus, Com. in Ardenna, qui
Castrum de Mirualt firmavit. 350. a.
Stephanus, Prajpositus, testis In Dipl.
Henrici R. pro Mon. S. Martini de
Campis. 606. c.
Stephanus, Dom. Brunesberg. 304. e.
Stephanus de Coiocho. 300. a.
Stephanus de Vallibus, Mil. 356. a. b.
Stephanus de Randanis. 201. a.
Stephanus, frater Gerardi de Buoular.
392. b.
Stephanus de Bouleyr. 392. c.
Stephanus de Mennaco. 507. a.
Stephanus de Mauriaco seu de Mor-
nanco, Bcnef. Mon. Saviniac. 200.
a. n.
Stephanus, victor in singularicertamine.
155. n.
Steppo. Miles Gandav. 298. c.
Sligandus , Stigaudus et Stygandus ,
Archiep. Cantuar. 90. n.91. d. 95. a.
99 e, 100. b. d. 102. b. 168. d. 183.
e. n. 184. n. 238. b. 283. a. 284. a.
b. c. 313. d. 361. b. Metropolitanus
Winton. Ecclesiae. 656. b.
Stigandus, Ep. Estangle in Angl. 638. a.
Stigandus, Capellanus Willel. Conq.
postea Episc. in Anglia. 314. b.
Sligandus de Mansione-Odonis. 232.
b.
Storinslingus , Nob. Norman, pater
Richardi. 132. n.
Stulard. pater Hagabaru. 106. d.
Suanus,' Suain , Suenes . Suenus et
Sueinus I, Rex Danor. et Angl. post
expulsum Ethelredum II. 5. n. 36.
c. 148. a. 206. c. 339. n. 399. e.
Suanus, Suenus, et Swanus II, Rex
Danorum. 92. b. 310. d. 313. d. 315.
Hhhhh
726
INDEX ONOMASTICUS.
c. 629. e.
Suanus, seu Suein, Rex Nortman. seu
Norvegiae, fil. Canuti M. Régis Dan.
et Ang. frater Haroldi I Angl. Reg.
420. a. 640. b.
Suanus, Suain, Suein, Swanus, Con-
sul seu Coin. Anglus fil. Godwini
Cantise Comitis. 174. d. 192. b. 207.
n. 310. d. 3H. b.c. 313. c.
Suavis, Miles, fil. Achardi et Helvisae.
135. n.
Suiardus, Dux, pater Walteni nobilis
Satrapae. 313. d.
Suidgerus , Suidegerus , Sindcgcrus ,
Suitgerus Saxo , Episc. Babenberg.
postcà Papa Clemens II. 19. e. 60.
b.c. 73. c. 214. d. 201. d. n. 262. a.
426. a. 641. a. Vide Clem. II.
Sulpicius de Calvo-monte. Dom. Tur-
ris-lapideae, fil. Lisoii de Ambasiaco.
257. c. d. 258. a-e. 259. a. c. d. n.
273. c. d. 274. a. b. c.
Sulpicius, cogn. Mille-clipeorum , fil.
Haimonis Domini Busenchaiaci, pater
Roberti , avus Sulpicii Tbesaurarii.
257. d.
Sulpicius, Thesaurarius de Ainbas. fil.
Roberti, frater Arcbambaudi. ^57.
a. b. c. d.
Suppo, Ab. S. Michaclis in periculo
maris. 255. e. 256. a.
Susanna, fil. Berengerii Régis Longob.
et Ital. uxor Arnulfi junioris Fland.
Com. maler Balduini Pulcra-barba.
388. c.
Susanna, fil. Sigeri de Gherminiis Ca-
merarii Fland. uxor Eustachii Coin.
Ghisn. mater Bald. VVill. Reinelini,
Adelae et Beatricis. 297. d. 344. d. n.
Sweine de Essex, Norm. in Angl. 78.
n.
Sybaldus et Seibaldus, Benef. Mon.
S. .Salvii apud Monsterol. 574. d.
575. b.
Sybilla, fil. Azonis Liguriae March.
uxor Heliae de Flexia. 632. c.
Syfridus et Sifridus , Dacus, Ghisna-
rum Dom. seu priinus Com. Ghisn.
pater Ardolfi Ghisn. Coin. 296. c.
n. 297. n. 305. n.
Sygerus, Abbas, Pr,)es. Dedicat. Mon.
Hasnon. HO. b.
S. Symeon, Trevir. reclusus. 16. n.
194. b. n. 351. b.
Symmachus, Papa. 519. a.
i..\ciTus Histor. Script. 75. n.
Taillafers , Vienn. et Albonens. Com
549. n.
Taillefer, Mil. Norm. propinq. Guill
Conq. 168. b. 209. a. 339. a. 342. a.
Talavacius et Thalavacius. Vide Guill, et
Willel. Talavatius.
Tancredus de Altavilla , Mil. Norm.
pater ex Moriella, Guillel. ferrea-
brachia . Drogonis Constaiitiniensis
Principis Norm. Apuliensium^ Huni-
fridi, Gaufredi et Serlonis, ex Fran-
sendi, pater Roberti Guiscardi, Mal-
gerii , Guill. Alveredi, Ilumberti,
ïancredi et Rogerii. 49. d. 139. b.
140. e. 141. a. b. c. 227. d. 230. d.
449. d. nn. 450. n.
Tancredus, fil. ïancredi de Altavilla,
et Fransendis. 139. c. d.
Tate, Scriptor Anglus. 657. d. n.
Teduinus , Vicecom. Mellentis castri
433. n.
Teduinus de Bethunia, testis in Dipl.
Henr. Régis pro Mon. Hasnon. 599.
d.
Tescelinus, Petueriensis seu Petverensis.
118. c. 484. b.
Tetbaldus, Vernonensis, Canon. Rotom.
476. d. e. 477. a.
Tetbaudus, Ab. de Quinciaco. 506. e.
Tetbaudus, fil. Goscclini de Chinonio.
590. c.
Tetfredus. Turvillse Clericus , Fiscan-
ni Presbyter factus. 363. e.
Teudo, Ab. de Burgulio. 506. e.
Teudo, Mil. Bencf. Eccl. B. M. Stamp.
castri. 579. d.
Teudowinus , in Dipl. Rodulp. III
Burg. Reg. pro M. S. Andreae Vijiin.
543. b.
Teutbaudus, Ab. S. Benedicti. 506. e.
Teutbaudus de Blazono, Baro Praes.
Dedicat. Eccl. S. Trinit. Vindocin.
606.6.
Teutberga, mater Manass. Arelat. Ar-
chiep. 612. c.
Thanause, Rex Gothorum. 623. b.
Thealdus, Ab. S. Germani Autissiod.
377. a.
Theadus, Ab. S. Michaclis ad Eremum.
218. c.
S. ïheobaldus seu Thebaldus. Vienn.
Ep. avunculus aviae S. Theobaldi
Provin. 478. a. c. n.
S. Theobaldus, Tebaldus, Thebaudus
et Tietbaldus Confessor Provin. fil.
Arnulfi et Willae, frater Arnulphi S.
ColumbsE Abbatis, reclusus in Vin-
centia. 142. b. 164. b. 198. c. 282.d.
e. 293. a. c. n. 294. d. 354.0.361. c.
377. c. n. 416. b.433. c.477.e.478.
b. c. e.
Theobaldus, Ab. Fossatensis. 484. n.
Theobaldus seu Tetbaldus, cognom.
Tricator, Com. Carnot. Blés, et Tu-
ron. pater Odonis I Comitis. 143. b.
Theobaldus , Tebaldus , Teotbal.
Teutb. Tetb. Thedb. Thetb. Tet-
baudus, Theobaudus , Theotbaudus
Com. Camp. Bios Turon. et Carnot.
fil. natu in.ijor OdoiiislICarap. Com.
frater Stephani, pater Stephani et
Hugonis, Coin. Pulutinus. 29. a. b.
c. 43. e. 58. d. 77. e. 79. a. 83. a. 137.
d. 144. d.e. 159.b. 160.b. c.d.l09.
c. 178. c. 217. e. 244. b. 249. b. 2.o6.
c. d. e. n.2o8. a. 265.d.266.a. b.e.
nn. 267. a-d. n. 268. c. 269. b. 282.
b. d. 286. d. 292. c 294. c. ,336. a.
347. c. 349. b. n. 351. d. n. 352. b.
358. c. 364. d. e. n. 370. b. 399. b.
c. n. 419. c. 424. b.c. 426. a. 430.a.
455. d. n.478. a. e. 485. d. 517. d.
nn. 523. c. 584. b c. 585. c. n. 589.
c. n. .599. a. n. 602. n. 632. c. 646.
e. 648. b.
Theobaldus , Theotbaudus , cognom.
Magnus, Com. Camp, et Blés fil.
Stepliani Blés. Com. et Adelae seu
Adelaidis filiae Guill. Conq. 479. d. n.
Theobaldus. Tetbaldus Comes, nepos
Hugonis Epi. .\utissiod.418. b.421.a.
Theobaldus, Com. de Rinello, seu de
Risnello, pater Hugonis. 359. b. n.
Theobaldus, Vicecom, testis in Char-
ta Rob. I Burg. Ducis pro Mon. S.
Gerin, Par. 609. e.
Theobaldus , cognom. Filans-Stupas ,
Dominus Montis-Letherici. Foresta-
rius Régis Roberti. 275. d.
Theobaldus, Praepositus Eccl. Compend.
585. e.
Theobaldus , Theobaudus Dominus ,
Rupium fil. Corbonis, pater Roberti
de Rupibus. 257. d. 274. b.
Theobaldus, fil. Hugonis Nobilis Pic-
tav. 138. d.
Theobaldus, cognom. Bonus, testis in
Dipl. Henrici Fr, Reg, pro Mon. S.
M. Suess. 594. d.
Theobaldus , testis in Charta Rob. I
Burg. Ducis pro Mon. S. Germ. Par.
608. e.
Theodbaldus Othonis, Gallus, Miles fac-
tus Henrici III Imp, 21. e.
Thcodelinus, Ab. Malliac. 218. a.
Theodericus I, Ep. Metarum. 198. c.
435. n.
Theodericus , Theodoricus , cognom.
Magnus, Ep. Virdun. fil. Wezelonis
Com. 20. a. 74. n. 146. a. b. 195. c.
2'.9. a. b, d. nn. 250. a. c. d.e. 251.
b. c. n. 345. c. 353. c. 360. a. 361.
c. 413. c. 522. d. Vide Deoder.
Theodericus, Ep. Carnut. 505. e. 506.
b. d. 649. d.
Theodericus , Ep. Basiliensium. 146.
b.
Theodericus, Theodoricus Ab. S. Albini
Andeg. 287. a. 429. e.
Theodericus , Theodoricus Gemmet.
Mon. primus Ab S Ebrulfi Uticen-
sis. 46. b. c. 48. a. 222. c. 224. d.
226. d. 227. a. 230. n. 242. d. 247.
a. n.
Theodericus, Ab. Geinmetic. 386. d.
n.
Theodericus, Ab. S. Huberti Andagin.
14S. e. 149. b. c. d. 150. b. d. e.
151. a b.
Theodericus, Ab. Valciodor, 252. a. c.
n.
Theodericus, Theodoricus, Dux Bar-
rensis seu Dux Mosellan. fil, Frede-
rici et Beatricis, pater Frederici,
Sigifridi et Adelae Coinit, Arelunae,
avus Beatricis uxoris Bonif. March.
Ital. 150. d. 152, b. 198. n. 249. c.
251. n. 355. c. 359. d. 369, e. 452.
nn.
Theodericus de Monçonz, fil, Sophiae,
filiae Frederici, neptis Theod. Ducis.
370. a.
Theodericus, Dux MoscU. fil. Gcrardi
de Alsatia Ducis, conjux Gertrudis
Duc, de Nanceio, pater Simonis Ducis
etTheoder. Fland. Coin. 62. u. 357.
d. 362. c, ride Deoder.
Theodericus, Dux Frison. 12. a.
Theodericus IV nom. Com. Fris, et
HoU. frater Florentii. 63. d.
Theodericus, Thcodor. V, fil. et suc-
cessor Florentii Comitis ulterioris
Frisiae et HoU. frater Bertae uxoris
Phil. I Franc. Reg. 63. n. 357. d.
363. n.
Theodericus de Luzelenburg, frater
Adalberonis I, Met. Epi, et Frede-
rici I Lothar. Ducis. 388. d.
Theodericus, Theodoricus, Praeses seu
Comes Trevirensis. 23. d. n. 74. a.
n. 194. c, 644. a.
Theodericus , Com. Montis-Beliardi.
350 b.
Theodericus, Com, Gandav. fil. Ar-
nulphi Com. Gand. 417. a. b. n.
Vide Deoder.
Theodericus, Com. Alostani. 417. n.
Theodericus, Com. Dom. Castri Gre-
teri super Letiam fl. 253. b.
Theodericus junior, Com. testis in
Ch. Bald. V Fland, Coin, pro Mon.
S. Pétri Gandav. 392. b.
Theodericus de Phladritinga , seu de
Phladirlinga et de Phlatlrtinga, Mar-
chio, rebellis contra Iinp. Henr. III.
19. e. 20. a. c.
Theodoricus, Archidiac, Canierac. fi-
lius Radulfi Comitis. 362. c. n.
Theodericus, DapiW Balduini V. Fland.
Comitis, 345. n.
Theodericus, pater Willelm. Militis Guill.
Conq. 337. b.
Theodericus, Mon. S. Aud. Rotom.
Poeta et Scriptor. 70. n.
Theodericus, Mon. S. Mathiae Trevir.
Scriptor. 194. n.
Theodericus, Sacerdos Mon. S. Dion.
Paris. 378. c.
Theodericus, testis in Chartis Rob. I
Burg. Duc. 608. e. 611. b, ïheodor,
613. a,
Theodoricus, et Deodericus II , ju-
INDEX ONOMASTICUS.
727
nior diclus. Met. Ep. frater Chuni-
gundae Imper. 1. a. 2. a. o. b. 13. d.
20. a. 123. d. 199. a. n. 204. b. c. d.
353. a. c. 419. c. 435. n. 436. b. n.
Tbeodoricus , Ab. S. Reioi^Ii Rem.
464. n.
Tbeodoricus, Ab. Willarii. 462. a.
Tbeodoricus, Fr. Rex. 574. n.
Tbeodoricus , Dux , fil. Hadewidis ,
frater Gerardi Com. palruus Tlieo-
dorici filii Freder. et Beatricis. 370.
a. n.
Tbeodoricus , Fland. Com. et Prin-
ceps , fd. Tbeod. Mosell. Ducis et
Gertrudis Duc. de .Nanceio , frater
Siinoriis Ducis. 357. d.
Theodoriuus III noinine , Com. Hol-
landiae IV , pater Tbeod. IV et
Florentii. 363. n.
Tbeodoricus de Bodello , fil. Hodebaldi
Mamurc. 253. d.
Tbeodoricus de Roia , lestis in Dipl.
Henr. I Fr. Rcg. 599. d.
Tbeodoricus, Mon. S. fienigni Divion.
615. a.
Tbeodosius, Imp. 263. b.
Tbeodrada , mater Ricbardi Abb. S.
Vitoni. 458. n.
Tbeoduinus de Bavaria , vel Deodui-
nus, E]). Leodiensis. 152. a. 353. c.
361 . C.363. a. 497. c. nn F. Deoduin.
Theodulphus, Aurelian. Ep. 226. n.
483. n.
Tbeotisca , pro Consiancia uxore Rob.
Reg. matre Hugonis , Henrici I
Reg. et Rob. Burg. Duc. 170. d.
Tbetbaudus, Praepos. Monast. Glonn.
279. a.
Tbeudebertus , Benef. Monast. S. Be-
nigni Divion. 15. b.
Theudo de Firmitate-Milonis. 651. a.
b. n.
Tbeudo , frater Alberti Benefactoris
Mon. S. Pétri Carnot. 604. a.
Tbiebert, fil. Nebelonis , pater Roberti
fortis. 386. c. n.
Tbietboldus , Advocatus Monast. An-
dagin. 151. a.
Thietpaldus, Ab. S. Galli. 8. c.
Tbiobaldus de Moncbis , teslis in Dipl.
Henr. Franc. Reg. pro Mon. Ilas-
non. 599. d.
Tbomas , Canon. Baioc. Capellanus
Guill. Conq. postea Arcbiep. Ebo-
rac. 241. d.3I4. a. n. 434. b.
Thomas , Com. Albemarl% , fil. liai-
mardi Com. 357. d.
Tbomas j Clericus , fundat. Mon. Nu-
cariensis. 2l8. n.
Tbur, dcus Daaorum. 624. a.
Tiberius, Imp. 314. b.
Tiboldus de Werlen , pater Dodini.
106, b.
Tietbaldus , Tbiotebaldus , Tetbaldus
et Tbetbaldus de Montc-Morentiae ,
seu de Monteenorenci. 111. e. n.
599. c. 604 b. 606. c.
Tilpinus, Arcbiep. Rem. 519. b.
TizekinuSj pater S. Popponis. 461. n.
Tomellus , Scriptor Mon. Hasnon.
Secret. Balduini Mont. Fland. Com.
108. b. n. 110. n.
Toret seu Torel , Daemon familiaris
Malgerii Rotom Arcbiep. 338. d.
Torf , Mobilis Norm. pater Turulfi de
Ponte Audomari et Turchetilli. 57. c.
Tosti , Tosticus , Tostillus , Tostinus ,
Tostius, et Tostus Dux, seu Com.
INortdannibrorum in Angl. fil. God-
wini Coin, frater Uaraldi Reg. Angl.
gêner Bald. V Fland. Com. 50. a. b.
51. a. 93. d. 154. n. 168. a. 175. a.
<76.e. 207.d 208. b. 212. b. 216. b.
234. b. c. 235. a. b. 243. b. 247. b.
311. b. 312. b.c. d. 357. d.
Tostig. 656. c.
Transmundus , Com. Germanus , ex
familia Burellina. 451. a.
Trezenda , uxor Tancredi de Alta-
villa. 450. n.
Tritemius , Ab. Spanbeiraensis. 22. n.
194. n.
Trullus de Podio-Augusti , fil. Willelmi
Ferrum-Sectoris. 373. a. b. n.
Turcbetillus , de Novo-mercato , Pae-
dagogus , seu nutricius Guill. Conq,
fil. Torf, frater Turulfi. 57. e. 222.
a. 245. e. 246. d. 248. n. 340. n.
Turcus, Dux, à quo Turci. 357. b.
Turkillus, fil. Haroldi Reg. Angl. et
Gunnildae. 310. c.
Turoldus , Turors, Tierri , Paedagogus
Guill. Conq. pater Unfridi de Vetu-
lis. 37. d. 223. e. 401. c. n. 628. c.
yide Turulfus.
Turstinus, Ab. Glastoniie. 315. c.
ïurstinus , Turtstinus , Toustain Scitel ,
Tbucius Scites , Tucius Scitel, Sci-
tellus et Citellus, Princeps Norman.
in Apulia. 49. d. 213. n. 227. d. 352.
a. 393. c. 404. d. n. 405. a. nn.
Turstinus , Tursienus , cognom. Guz ,
Toustain le Gois , Prseses et Com.
Oximensis , seu Hyemensis , Camer.
Roberti Norm. Ducis, fil. Ausfridi
Dani , pater Ricbardi. 39. e. d. 316.
c. 328. c. 329. d. e. 330. a.
Turstinus, Tustinus de Basteburgo , de
Bastenburc , pater Willelmi- Ber-
tranni, Hugonis de Monteforti , et
Gislae uxorisGeroii. 37. d. 41. b. 52.
e. 225. b.
Turstinus, fil. RoUonis, vexillum Nor-
mannorum gerens in praelio Senlac.
236. b.
Turstinus , cognom. Ilalduc , pater
Emmae uxoris Ernaldi de Escalfoio.
233. a.
Turulfus de Ponte - Audomari , fil.
Torf, frater Turchetilli, pater Un-
fridi de Vetulis. 37. e. Fi'rfe Turoldus.
V.
AC^us , Poeta. 139. n.
Valcberus , Scholast. Discipulus Goze-
cbiniScbolast. 300. a. b. n. fide Wal-
terus.
Valenlia fil. Arnaldi-Minoris , uxor
Raimundi Com. Palliar. 389. n.
Valeranus et Waleraiinus, Ab. S. Vito-
ni. 413. c. n. VidcQuaieran. et Wa-
lerannus.
Valerannu» , Fr. Camerarius , sub Re-
gePhil. 1. m. b. 373. c.
Valleranus , seu Galerannus , Com.
Mellenti. 159. b. n. 329. a. 399. <;.
409. a. n. 433. b. NValerandus, Vale-
rannus, Waleran. 38. e. 358. c. 365.
n. 474. a.
Valterius , Pincerna Régis. 594. d. n.
Vandalmodis , uxor Gerardi -viri nob.
200. b. n.
Varinus , Ab. Cellae-Bobini. 421. c.
Vide Guarinus.
Varnerus , al. Vascellinus de Clamiaco.
594. d.
Vauterius, pater Heriberti II Autissiod.
Ep. 113. c.
Ubaldus de Montigniaco. 599. d.
Udalcberus , Elen. Eocl. Arcbipr. 514.
a.
S. Udalricus. 24. e.
Udalricus, Ep. Tricatrinensis. 513. c.
Udalricus. Ep. Basil. 2. d.
Udalricus, Cancell. Imp. Conr.idi II.
538. b.
Udalricus, fil. Selegeri. 18. e.
Udo seu Odo, fil. Eberbardi Com. Tre-
ver. Arcbiep. Conradi Successor. 23.
e. 74. a.l94.d.36l.d.644. b.
Udo , fil. Balduini V Fland. Ducis ,
Trevir. Arcbiep. 229. d. 243. b. 247.
b.
Udo , fil. Riquini Com. Tullensis Ep.
69. n. 133. a. 360. a. 474. nn.
Udo, Miles, Advocatus. 422. b.
S. Vedastus. 123. d. e.
Veraardus, Fland. pater .\dabm. 106. d.
Venerandus, Virdun. urbis Advocatus.
250. d.
Verecundus de Lana , Condom. Ab.
393. c.
Vernharius, Argentin. Ep. 418. c.
Vesoses, jEgypli Rex. 623. b.
Ugo , Cardinalis , Legatus Romanus.
290. c. Vide Hugo.
Ugo, Dignensis Ep. 513. c. Vitle Hugo.
Ugo, Senaciensis Ep. 513. c.
Ugo, Uceticensis seu Uzetensis Ep. 313.
c. 314. e.
Ugo , Cluniac. Ab. 294 d. ride Hugo.
Ugo Bardulfus, conjux sororis Isamb.
Aurelian. Ep. 437. n. Vide Hugo.
Ugo de Aluia. 645. e.
Vialard (felix), Ep. Catal. 463. d. n.
Victor II Papa, qui et Gebebardus. 22.
b. 23. a. 29. e. 32. e. 33. q. 70. d. 73.
d. c. 146. b. 164. e. 214. d. 219. b.
2.30.e. 261.n.262.c. 283. d. 294. d.
348. a. b. c. 3.i3. a. e. 372. a. 382. a.
n. 413. d. 429. b. 481 . b. n. 492. a.
324. b. c. 323. a. c. 526. a. n. 528. c.
529. a. c. 643. b. d. r. Geberbardus.
Victor III Papa, qui et Desiderius Cas-
sin. Ab. 25. d. 26. b. 74. e. 246. n.
352. n. 382. n.
Vidricus de Romereis, vir nob. 232. c.
S. Vigor, Ep. 132. b. c.
Vifridus, Ep. Virdun. 458. b.
Vilibertus, \b. Marciliac. 117. a.
Villermus, Vicec. de Couciaco. 594. d.
Viso, génère Apulus. 449. n.
VitaUs, Ab. Bernaiens. 233. d. 256. n.
Vitalis, primus Ab. S. Symph. Bellov.
572. n.
Vitalis, Ab. S. Gildasii, posteà S. M. de
Oilona. 424. b.
Vitalis , nepos Giraldi S. Florentii ,
Prsepos. ejusd. iMon. 277. n. 278. d.
Vivianus, Ab. S. Dionysii in Fr. 377. d.
378. n.
Vivianus, Praepos. Eccl. Paris. 433. b.
Vivienusde Virtute. 424. c. d.
Vivienus, testis in Dipl. Henr. R. pro
S. Med. Suess. 582. a.
Uldaricus, Dux Boemiae. 616. b.
Ulgerius seu Olgerius, Ab. Besuensis.
203. c. d. n. 638. e.
Ulf, Ep. Lincoln. 311. d.
Ulf, Minister Angl. 656. c.
Ulisses. 450. d.
Ulricus, seu Odolricus Arubiep. Lugdun.
352. c.
Ulricus, Mil. de Bellomonte. 614. a.
Umbertiis, Ab. Malliac. 22). b. Vide
Humbertus.
Umbertus, Ab. Nobiliac. 217. b.
Umbertus, fil. Girardi iMil. 421. n.
Umfredus , Umfridus , et Unfridus ,
Constantin. Coruj. et Princeps Apu-
liae Norm. fil. Tancredi de Alta-Vil-
la, frater Rob. Wiscardi. 49. n. 213.
n.227.d.23l.a.449. d. n 450.d.n.
451. b. c. d. n. frat. Drogonis.35l. a.
ride Humfredus.
Umiardus, Nob. Benef. Monast. Savi-
niac. 200. d.
Unfridus de Telliolo, Sororius Ilugonia
de Grentemaisnilio, 241. a.
Unfridus de Vetulis, fil. Tuioldi, pater
fiogerii de Bellomonte. 223. e. yide
Humfredus.
Voalterius Palardus. 603. d.
Voi^elinus, Capellanus. 6U6. c.
Volradus , frat. Heregoti de Petengbam.
106. b.
Uraeba, Corailissa in Vascon. 396. a.
Urbanus H, Pap»- ^6. c. 27. n. 28. a-d.
3l.b. c. 47.C. 115. a. n. 129. n. 210.
a. 448. a. a. 512. n. 520. c.
728
INDEX ONOMASTICUS.
Urbanus VIII Papa. 348. n.
Urcio , Com. in Dipl. Ilenr. Rcg. pro
Mon. S. Pétri Melidun. 570. a.
Ursio, Ab. praesens Dedicat. Eccl. Has-
non. 110. b.
Ursio, Vicecomes Mellidun. 599. c
Ursio de Humiercs. 599. e.
Ursio Miles, Advocatus. 422. b.
Urso Duacensis, pater Walteri. 106. c.
Ursus, Norm. Ep. Dorcacestr. 78. n.
Utelinus, fidelis Régis Burgund. 547. c.
WabrardusdeColdelkarke. 106. b.
Wago, Ab. Trenorc. 1 12. a. b.
Wago , Atrebat , teslis in fundat. Eccl.
Watin. 106. c.
Waimalchus, Dux Salernii seu Apuliae.
49. d. 227. c. d. e. 404. d.
S. Walbertus, Dux Lotliar. 374. c.
Walbertus , Com. Ghisn. Pontivi et S.
Pauli. 295. d. e. 296. a. b. 305. b.
Walcelinus , Capellan. Will. Nothi ,
posteà Ep. Winton. 314. a.
Walchelinus de Ferrariis, Norm. 37.
d. Vide Galchelinus.
Walchelinus de Taneto. 223. e.
Walcherus seu Walkerius, Cler. Leod.
posteà Ep. Dunelm. in Angl. 188.
c. 314. b.
Waldeims. Com. dccoUatus. 156. a.
636. d.'
"VValdetrudîs, fil. S. Walberti, Lothar.
Duc. uxor Maldegarii 374. c. d.
Walerannus , ex Comité Britul. Mo-
nac. S. Vitoni , et posteà S. Vitoni
Virdun. Ab. 32. d. 144. a. 146. a. d.
n. 249. b. n.2ol. a. n. 345. c.d. 431.
e. 439. a. b. 634. c. n. Vide Vale-
ranus.
Walerannus , Ab. Montis S. Quintini.
430. b.
Walerannus, Galeran. Gualer. Galler,
Walran. fil. Adela; Comit. Arelunae,
seu Adeladis Corait. Araleonis. 150.
d. n. 353. c. 339. d. 370. a.
Walerannus, Com. palcr Ilugonis in
Chorta pro Mon. Pratell. 387. c.
Wallerannus de Britolio Belvacensi.
231. c.
Walo, Ab. S. Walarici. 331. n.
W'alo , Cancell. Robert! I Burg. Duc.
614. b.
Walo , Com. pater Ilugonis , in Charta
Rob. I Burg. Duc. pro Mon. S.
Germ. Paris. 614. a.
Walo, Vicec. Benef. S. Wingual. apud
Monsteriol. 373. a.
Walo , fil. Ilerberti Pincernae , Mil.
Wilcass. 233. c.
Waltelinus , Nob. de Nova-villa , in
pagoFameniensi. 233. d.
Waltcnus , fil. Suiardi Ducis , Nob.
Satrapa in Angl. 313. d.
Waltcro , pater Richardi Abb. S. Vi-
toni. 458. n.
Walterius, Augustodun, Ep. 418. b. n.
421. n.
Walterius , Pontesiens. Com. fil. Dro-
gonis Com. 231. d. 232. a. 474. a.
Vide Galterius.
Walterius , fil. Aymonis Conùtis Al-
sensis et Dusmensis. 421. n.
Walterius fil. Drog. Comitis Ambian.
433. n. Vide Galter.
Walterius seu Waldricus , Vicec. fil.
Widonis Divitis Divion. Vicec. 610.
d. 611. b. 614. a. 615. a.
Walterius, Mil. fil. Widonis cognom.
BoUeim. 229. c.
Walterius de Sordenia , Mil. egregius.
34. c. d.
Walterius , fil. Fulcoii Mil. Wilcass.
235. d.
Walterius Costatus. 603. c.
Walterius, Monac. 569. n.
Walterus, Walterius Meld. Ep. 197.
b. 473. e. 481. n. 569.6.581. c. 583.
c. 606. b. Fide Galterus.
Walterus , primus Abb. S, Sepulchri.
128. n.
Walterus , Ab. S. Einbameusis. 389. n.
392. d.
Walterus Lotharingus , Capell. Reginae
Edgithae , posteà Priesul Hereford.
312. a.
Walterus , substilutus Drogonis Epis-
copi Morin. 306. e. 307. a.
Walterus , Walterius , fil. Radalfi Co-
mitis. 111. b. 604. a.
Walterus, Valcherus, Walterius Bur-
gundio, Scholast. Discipulus Goze-
cbini. 439. a. 500. a. n. Vide Val-
cherus.
Walterus , Castellanus Duacensis , 111.
c.
Walterus Duacensis , frat. Hugonis.
345. n.
Walterus de Duvay, seu de Doway.
54. n.
Walterus, fil. Ursonis Duacensis. 106.
c.
Walterus de Lens. IH. c,
Walterus, fil. Odfridi. 106. d.
Walterus, fil. Otheri. 54. n.
Walterus de Cimai , seu de Cimajo.
m. c. 599. e.
Walterus de Laceio. 314. d.
Walterus de Tarota , pater Alelmi. 424.
d.
Walterus de Guisia. 599. e.
Walterus de S. Martino Nob. Norm.
45. n. 58. b.
Walterus deHesdin. 111. c.
Walterus , .Mil. pater Raulini de Bosco.
303. b.
Walterus Medantinus. 174. c. Gwalte-
rius. 181. c.
Walterus seu Gualterus, cognora. Ti-
rel. Mil. Pontiv. 132. c. n. 433. d.
Walterus Albanus Mil. 382. a. 583. b.
Walterus seu Galterus , Castellanus
Camerac. 123. a. 124. b. Gualterus
et Valterus. 125. d.
Walterus Woxbalg. 106. b.
Walterus, fil. Berneri. 606. b.
Walterus, Mil. fil. Radulphi Canonici.
303. b.
Walterus, Advocatus Bcrg. 106. c.
Walterus de Clusa. Script. 299. n.
Walterus, Canon. Ardensis, Personator
Nelensis Eccl. 306. e. 307. a. c.
Walthef , Walthcofus seu Walterus .
Com. in Angl. 209. d. e. 314. c. à.
313. a. Vide Weldeofus.
Wandelgerus, Ab. Clervensis seu Cle-
viensis, id est Dervensis. 32. d. 33.
n.
S. Wandregisilus. 477. a.
Wanka de Petengham. 106. b.
Wardradus, fund. Abbatiae Bassacensis.
397. n.
Warinus, Ab. Attovillar. 32. d.
Warinus, Ab. S. Judoci. 32. d.
Warinus , Leod. Cler. posteà Ab. S.
Arnulfi Met. seu Guarinus. 199. a.
439. b. n.
Warinus, fil. Will. Belism. 227. a. Gua-
rin. 323. b.
Warinus, Mil. 597. n. 603. c.
Warinus, Minister Anselmi Venatoris.
614. a.
Warinus, testis in Charta Rob. Duc.
Burg. pro S. Benigno Divion. 613.
a.
Warinus. Vide Guarinus.
Warraannus , Ep. Constant. 8. c. 619.
c.
Warnerius , Ab. Insulae S. Pétri Psal-
mod. 417. d.
Warnerius , pater Manass. Arelat. Ar-
chiep. 612. c.
Warnerius, Clericus. 611. b.
Warnerius , Warner, Fide Garner.
Guarn.
Warnerrius, Praepos. Canon, testis in
Charta Rob. Burg. Ducis, pro S. Be-
nigno Divion. 613. a.
Warnerus, Cornes. 369. d. n.
Wascelinus de Ponte-Erchenfredi. 37.
d. 223. n. 226. c.
Wascelinus de Chalinaco seu Chalnia-
co, Legatus Ilenrici Fr. Reg. 197.
b. 481. n.
Wasco de Torota. 599. d.
Wazelinus de Chalnei , seu de Chad-
neyo. 564. d. 582. a.
Wazelinus de Calvi , Nob. Franc. 111.
c.
Waio . Walto , Watho , et Gu»tho ,
Capellan. et Scholarum Magister ,
posteà Leod. Ep. 9. e. n. 10. a. c. d.
U.c. d. 12. a. b.c.20. b. 163. d.n.
164. a. 201. c. 202. c 230. c 293. e.
294. a. 333. c 413. b. c. 439. b. n.
462. d. n.
Wazo, Com. Neapolit. 49. n.
Wazso de Pexeio , fil. Roberti Elo-
qucntis de Calvimonte in Wilcass.
233. e.
Wdladizlaus, fil. Casimiri Duc. Polon.
423. b.
Wedericus Tornac. seu Weldricus de
Tornaco, 111. c. 345. n.
Wedricus de Maillis. 599. e.
Welielo , Mil. Ernesti Duc. Aleraan.
4. a. 619. b.
Weldeofus Com. in Angl. 183. d. 186.
a. Vide Walthef.
Welf , Welpho , Dux in Germ. pater
Welphonis Ducis Bajoariae. 26. b.
67. c.
Welpho , Dux , fil. Welphonis Ducis
Bajoariae. 26. b. n.
Welpho . Welphus , Dux seu MarcU.
Italix, fil. Azzonis. 644. b.
Welphus junior . Dux , fil. Welphi
March. Italiae. 644. b.
Wenemarus , fil. Folcardi Castell.
Gand. 392. n.
Wenemarus , Dom. de Lileriis. 424. e.
Wenerannus. 374. d. 575. b.
Wenricus. Ab. S. Basoli. 32. d.
Wenzo, Ab. de Florinis. 352. c.
Werecus seu Wecerus , Ep. Nannet.
32. c.
Werher , Werinharius , Werhnerus ,
Werenharius , Wernharius , Wern-
herus, Argentin. Ep. 2. a. 3. e. 62.
d. 434. d. n. 461. n. 617. d.
Werherus , Com. propinquus Werhe-
ris Argentin. Ep. 62. d.
Werniharius, Mil. 617. d.
Werricus , fil. Dom. de Walecourt.
374. b.
Wevea, soror Gunnoris Comitissse. 57.
e.
Wezelo , Com. pater Thcoderici Virdun.
Ep. 146. a. fide Guezelo.
Wibertus Archidiac. Leonis IX. 222. n.
Wiboldus , Praepos. Camerac. Eccles.
128. c.
Wicbertus, seu Guibertus, Ep. Raven.
Papa factus ab Henr. IV sub nom.
Clem. 193. b. Fide Guibertus.
Wichardus , Ab. S. Pétri Blandin.
392. b. c.
Wichardus , Ab. in Charta Bald. V
FI. Com. 422. b.
Wicfridus, Ep. Virdun. 414. a.
Wicmannus, Com. Castelll Leg. 366. n.
Wido, Lugdun. Archiep. 544. e.
Wido seu Guido de Castellione . Rem.
Archiep. 136. c. 318. e. n. 381. n.
427. b. 463. d. n. 473. e. 522. c. 523.
c. 560. b. 373. n. 381. c. 382. c 583.
a. 587. n. 589. n. Fide Guido.
Wido seu Guido Ep. Ambian. 111. b.
155. b. 345. n. 564. d. 606. b. Fide
Guido.
Wido Belvac. Ep. 111. b. Fide Guido.
Wido Noviom. Ep. 345. n.
Wido Silvanect. Ep. 609. a.
Wido
INDEX ONOMASTIGUS.
7 '29
Wido Cabil. Ep. 589. b. n.
Wido Besuensis. Ab. ^203. e.
Wido Decanus, in Charta pro Mo-
nast. Besuensi. 638. e.
Wido Archidiacoiius, in Dipl. Henr.
R. pro S. Mcd. Suess. 383. b.
Wido, Widdo seu Guido, qui et Gau-
fridus, frater et Succès. Will. Ducig
Aquitaniae. 33. a. d. 1S9. d. e. 283.
d. 286. b. 303. n. 644. d. e. ride
Guido, GuiU. et WiUelm. VIII.
A.quit. D. Gaufredus.
Wido, Cora. TuU. 335. n.
Wido, Com, Ponticus, Pontius, Pon-
tivensis, seu Pontivi. fil. Ilugonis
II. 33. a. 40. b. 47. b. 37. a. 176. b.
c. 306. n. 606. c. Vide (ja\io.
Wido fil. Hilduini Coroitis Pontivi.
306. n.
Wido, Coin. Abbatis-villse. 49. e.
Fide Guido.
Wido, Com. Calcinimontis. 614. a.
Wido seu Guido, fil. Rainoldi. Com.
Suession. 594. b. n.
Wido seu Guido, fil. Rainaldi Burg.
Coniitis. 43. b. c. d. 76. c. e. 77. a.
Vide Guido.
Wido, Dives Vicec. Divion. 609. e.
610. d. 611. b. 614. a. 613. a.
Wido, fil Wid. Divitis Vicecomilis
Divion. 614. a.
Wido, Vicec. de Thoarcio. 372. d.
Wido, Vicecom. seu Guido, in Dipl.
Henr. R. pro S. Med. Suess. 382. a.
383. b.
Wido, Marescalcus, lenip. Ilenrici I,
Fr. R. 382. a.
Wido, Buticular. temp. Philipp. I Fr.
R. 111 b.
Wido de Monte-Leutherici. 111. c. n.
564. d.
Wido I, Elembonensium Dora. 302.
b.
Wido II, Elemb. Dom. 302. b.
Wido ni, Eleuib. Dom. 302. c.
Wido IV, Elembon. Dora. 302. c.
Wido V, frater Wid. IV Elemb. Dom.
302. c.
Wido, pater Rotgerii Dom. castri
Wangionura rivi. 13. c.
Wido de Bellomonte, Mil. 200. a.
Wido BoUeim, Pronepos senioris Ge-
roii. 229. b.
Wido de Rochafort, Xob. Franc. 111.
c.
Wido de S. Auberto. 399. d.
Wido, fil. Cononis viri Nob. 199. e.
W^ido. fil. Milonis Domini castri Tilii.
421. n.
Wido, Monac. Besuse. 638. e.
Wido, testis in Cliarta Rob. I Burg.
Duc. pro Mon. Cluniac. 613. a.
Widritus, Ab. S. Ghisleni. 383. n.
Widricus, Ab. S. Apri. 474. n.
Wielrafort seu Willelmus fortis, Pro-
consul, seu Vicec. Levitan. 116. a.
b. c. n. ride Gieim-fort.
Wifredus, Cora. de Formigueria. 417.
b.
Wigcrius, frater Baldrici Teutonici.
229. b.
Wigerius, Apul. fil. Baldrici Teuto-
nici. 529. b.
Wigmanus, Cora. Novi Castelli Gand.
417. n.
Wigo, Decanus Vienn. Eccl. 536. c.
Wilcncus, frat. VValteri Vicec. et fil.
Widonis Divitis Divion. Vicec. 611.
b.
Wilencus Pilans-porcum. 418. n.
Wilerraus, Com. in Dipl. Henr. R. pro
Mon. Cell. Nivern. 583. c.
Willa , mater S. Theobaldi reclusi
Pruvin. et Arnulfi Ab. S. Columbae
Senon. 293. nn. 478. a. c.
Willanus Bothetcus, fil. Euslac. Bo-
thetci. 303. b.
Toyne XI.
Willehelmus Ab. Hirsaugiensis. 26.
c.
Willehelmus, Com. interfectus ab Adal-
berone Duce Carentin. 640. c.
Willelmus, Ab. S. Stephan. Cadom.
postca Rotom, Arcliiep. fil Radbodi
Sag. Ep. 48. a. 53 b. 380. a. fide
GuiU.
Willelmus, Arcbiep. Auxiensis. 117. a.
b.
Willelmus, .\lbiensis. Ep. 513. c. 514.
e.
Willelmus, fil. Ottonis Ducis Franc.
frater Brunonis Papae, Ep. Argen-
tin. 2. b. 3. e. 20. a. 418. c. d. 426.
b.
Willelmus seu Guill. Ebroic. Ep. fil.
Gerardi Fleitelli. 228. b. 234. d. n.
242. d. 364. a.
Willelmus, Ep. Engolism. fil. Gau-
fridi Com. Engol. 264, a. c. d. Fide
Guill.
Willelmus, Ep. Aginn. 431. d.
Willelmus , Ep. Traject. Wilbelra.
Willehelm. et Williel. 22. d. 62. d.
63. n. 643. e.
Willelmus, Episc. Angl. testis in Dipl.
S. Eduardi Reg. 636. c.
Willelmus, Willermus Ab. Cluniac.
458. a.
Willelmus, Willermus Ab. S. Benigni
Divion. et S. Germani Paris. 13. n.
275. c. 550. a. 397. n. F/rfeGuillel-
mus.
Willelmus de Bellomonte, Ab. Bec-
censis. 41. n. 35. e.
Willelmus, seu Guillel. Ab. Gemraet.
386. d. 387. a.
Willelmus. Ab. S. Flor. Salmur. 349.
d. Vide Guillel.
Willelmus Ab. S. Michaelis ad Ere-
mum. 218. c.
"Willelmus Ab. S. Martini de Lenis.
422. a.
Willelmus I, Longa Spata, Dux, Norm.
fil. RoUonis, pater Ricliardi I seu
senis, Norm. Duc. 32. c. 143. c.
173. a. ,181. n. 325. n. 338. a. 341.
n. 6i l.a Fjrfe Guillel.
Willelmus II Norman. Dux et Angl,
Rex, Dictus Manzer, Nothus, Bas-
tardus, IXormariniae Marchio , Con-
sul , Comes , Dux , Conquestor ,
filius ex Concubina, Roberti II
Norm. Ducis. 16. c. d. 25. c. 34. n.
36. a. 37. a-e. n. 38. a-e. 39. a-e.40.
a. b. 42. a. 43. a-e. n.4i.a. b. d.45.
a. b. c. 46. b. d. e. n. 47. a-d.n.48.
a-d. 49. a. d. e. 50. a-d. n.51. a. b.
c. 52. a. b. 53. b-e. n. 34. a. 53. a.
b. d. 56. c. 37. b. 38. a. n. 66. a. 70.
c. d. e. 71. b. 72. b. n. 74. b. 75. a.
b. n. 76. a. d. 77. a-e. 78. a.b. c.79.
b-e. 80. a. c. e. 81 a-d. 82. a-e. 83.
a.-d. 84. a. b. d. 85. a-e. 86. a-e. 87.
a-e. n. 88. a-e. 89 b. c. d. 90. a-d.
91. a-e. 92. a-e. 93. a. b. c. 94. a-e.
95. a-e. 96. a-d. n. 97. a-b. 98. a, b.
99. a-e. 100. b-e. 101. a-d. 102. b-e.
103. a-e. 104. a. b. 120. b. n. 132.
n. 133. c. 136. c. n. 137. e. 144. a.
146. b. d. 147.a. ISO.b. c.l53. n.l34.
a-d.n.l55.a.b.d.n.l36.a-d.l57. a.b.
n.l38. b.l39.c. 166. b.e.l67. a.c.d.
168.a-e. n. 169. a.d. I70.a. 173. b. n.
175. a. 176. a. b. c. 177. a-e. n.l78. a.
b. d, 179. a-e. n. 180. a. 181. b.c.d.
182.a-e.183. ad. 184. a-d. 183. a-d.
n. 186. a. b.d. n. 187. a. d. n. 188.
b-e. n. 189. a-d. n. 190. a. e.n. 191.
a. b. n. 192. b. c. d. n. 193. a-e. n.
198. b. 206. e. 207. c. d. 208.a. b. e.
209. a-e n. 210. a-e. n. 211. a-d. 212.
b. c. d. n. 213. a. b. n. 216. a b. c.
220. c. 221. d. n. 222. a-e. 223. a.b.
n. 224. c. d. 226. b. d. 227. a. n.
228. a. c. d. 229. a. b.d. 230. a. c. n.
231. b-e. 233. b. 23't. a-e. 235. a.
236. a-e. 237. a. c. d. 238. e.
239. e. 2tO. a. 241. b. d. 242. a. d.
n. 246. a. <l. e.247. a. b.c. n. 248. b.
c. n. 235. b. 265. b. 270. c. 271 . c.
273. a. 287. a. 288. b. 293. b. 294.
b. 303. d.e. 309. c. 311. b. 312. c.d.
n.313. a-d. n. 314. ad. n. 313. a-d.
n. 316. a-e. 317. a. b. d. n. 318. a.
b. c. n. 323. ad. n. 327. n. 328.
c. d. e. 329. et seqq. 344. b. n. 367.
a. 371. a. b. 377. e. 379. a-d. n.
380. c. 382. c. d. 383. a. 386. e.387.
a. b 388. d. 393. nn. 413. e. 416. a.
420. n. 42't. a. 428. b. 441 . c. 442.n.
444. b. 523. c. 527. c. 528. b. d.
529. c. 532. a. b. 589. b. n. 598. n.
621. a. c. 629. a. d. 630. a.d. 634. a.
b. 638. c, 642. d, 644. c. 646. b. 647.
c. Vide Guillelmus.
Willelmus Rufus, Rex Angl. fil. Wil-
lelmi Conq. et Mathildis. 43. b. 53.
d. 54. a-e.33. b. n. 166. b. 173. b.n.
187. b. 189. a. d. 190. e. 191 . b 206.
n. 210. a. 211. d. 212. d. n. 223.a.n.
231. b. 241. c. 247. c. 2.5ï. b. 315. b.
e. 316. c. 318. c. 442. n.K«/e Guillel-
mus.
Willelmus Caput Stupse, (III) Com.
Pictav. pater Will. IV. 341. n. Fide
Guillel.
Willelmus IV, Ferabrachia, Dux Aquit.
et Com. Pictav. 534. a. b. d. n. 533.
c.Vide Guillel.
Willelmus V, Magnus, Pictav. Com.
et Dux Aquit. pater Agnetis Impe-
ratricis. et Ducum Will. VI, Will.
VII et Will. VIII. 9. a. 19. c. .39. d.
60. a. 143. d. 214. c. 271. n. 278. d.
n. 282. n. 283. d 286. d. 424.d.557.
n. 641 . a. Vide Guillel.
Willelmus VI, fil. Will. V, Crassus
Dictus, Dux Aquit. et Com. Pictav.
29. a. 216. e. n. 2i7. a. 267. n. 268.
d. e. 2L',). a. c. e. 270. a. b. c. 283. d.
286. d. 336. a. Vide Guillel.
Willelmus VII, qui et Petrus cognom.
Acer. Dux Aquit. et Pictav. frater
Will. VI. 29. d. 283. d. 372. d. n.
373. a. b. e. 426. d. 430. b. 589. b.
n. 644. d. Vide Guillel.
Willelmus VIII, qui et Guido seu
Wido Gaufridus, frater Will. VII,
Dux Aquit. et Pictav. Cora. 83. a.
84. c. d. 121. a. b. nn. 273. b. 373.
c. 430. c. Fide Wido, Guido, Guil-
lel. et Gaufredus.
Willelraus IX Pictav. Com. fil. Will.
VIII Aquit. Ducis et Pict. Com. 121.
c. n. 374. a. Fids Guillel.
Willelmus, seu Williel. Com. Frater
Will. V, Ducis Aquit. avunculus
Agnetis Imperatricis. 67. c.
Willelmus, Comes Tolosanus. 290. n.
433. a. Fide Guill.
Willelmus Sector-ferri, Coin. Engol.
fil. Vulgrini Comitis. i)ater Alduini
et Gaufridi. 199. n. 289. c 372. d.
373, b d. n. 548. n. f«ye Guillelmus.
Willelmus, seu Willerra . Chausar-
dus Com. Engolism. fil. Gaufridi
Comitis. 264. a. Vide Guill.
Willelmus Com. Arvern. 33. a. Vide
Guill.
Willelmus frater uterinus Richardi II
Norm. Ducis, Comes /Vucensis et
Suession. 33. a. 44. e. 45. a. 54. d.
111. b.223.c. 234. d. n. 340. n.Kwfe
Guill.
Willelmus, cognom. Busacius, fil.
Will. Comit. Aucensis. 44. e. 43. a.
Willelmus, frater Richardi II Norm."
Ducis, Cora. Oxim. 141. n.
Willelmus , Com. Ebroicensis , fil.
Richardi C»m. Ebroic. 38. d. 57. a.
Vide Guillelm.
Willelmus, Com. Arcensis, fil. Richardi
lii ii
730
INDEX ONOMASTIGUS.
Il Ducis Nonn. 179. a. c. 476.
c. n. Fide Guill.
Willelmus Norman. Com. Praecell. in
Anglia sub Eduardo Rege educatus,
frater Osberni Grid. Ep. 153. n.
Willelmus, cogn. Verlencus , Com.
Moritolii. 44. c. d. Vide Guill.
Willelmus , qui et Otto , Burgund.
Com. 15. a. b. Fide Otto.
Willelmus, frater Guidonis , Com.
in Burgundia. 178. a. Vide Guill.
Willelmus, primus Com. Gisnarum,
seu Wlmarus Markii Com. 346. a. n.
Willelmus, Com. Corboilensis. 474. a.
Wilelmus, Com. Bellism. et Alencion.
631. e. 632. a. b.
Willelmus, Com. Palliarum. 426. a.
Willelmus seu Guill. fil. Osberni de
Crepon, cognatus et Dapifer Will.
Conq. Norra. Ducis, Dora. Britho-
lii, Norman, custos, Com. factus,
Herefordiae in Angl. 45 c. 47. b. c.
d. 52. e. 53. n. 56. b. c. 58. b. 167.
d. 178. d. 186. a-d. 189. d. 208. a.
223. e. n. 233. n. 234. e. 236. c.
241. b. 243. b. c. d. 313. d. 314. n.
329. n. 337. a. b. c. 340. a. 342. a.
366. d. n. 367. a. /^irfeGuillelra.
Willelmus de Britolio, fil. Guill. Os-
berni et Adeliïae, frater Rogerii Co-
mitis Herefordias. 47. c. 56. c. d.
243. d. Vide GuiUel.
Willelmus, Com. in Dipl. Henr. R. pro
Mon. Casae-Dei apudArvernos.589. b.
Willelmus, Cornes. 377. e. n.
Willelmus, fil. Arnoldi senis Comitis
Ardensis. 305. e.
Willelmus, fil. Guillelmi seu Will.
Comitis Nivern. 487. n. Fide Guill.
Willelmus, fil. Eustacii Comitis Ghis-
nensis. 297. d.
Willelmus I de Varenna, Com. Sur-
reiae , pater Rogerii de Mortuo-
raari. 45. e. vel frater ejusd. Ro-
gerii. 54. n. 58. b. 234. e. Fide
Gulllel.
Willelmus , frater Richardi Comitis
Ebroicensis. 38. d.
Willelmus de Thoarcio , Vicecom .
frater Odonis Vicec. de Thoar. 372.
e.
Willelmus , Vicec. fil. Odonis Viccc.
de Thoarcio. 372. d.
Willelmus de Aspero-monte, fil. Will.
de Thoarcio. 373. a.
Willelmus seu G aille!, frater uterinus
Neel de S. Sauveur Vicecomitis
Constant. 334. d. e.
Willelmus , fil. Roberti Rotom. Ar-
chiep. pater Judithae. 226. c. 245. b.
Vide Guill.
Willelmus seu Guillel. fil. Tancredi de
Alta-Villa. 139. c d. 227. d.
Willelmus, Seneschalcus Franc. 562.
e. 599. c. 606. c.
Willelmus fil. Rainaldi de Podio-fagi,
Franc. Camerarius. 373. b.
Willelmus, fil. Will. de Podio-fagi.
373. d.
Willelmus, Vicecanc. seu Notarius
Cancellarii sub Rob. R. 562. d. Fide
Guill.
Willelmus , Camerarius de Tancar-
villa, pater Rabclti. 58. a.
Willelmus de Belismo, fil. Ivonis de
Belismo, pater Will. Talavatii et
Ivonis Ep. Sag. 34. c. 41. b. 57. b.
224.a, 225. a. b. 227. a.234. d.628.
A. Fide Guillel.
Willelmus Talavatius, fil Will. Be-
lism. 46. a. 57. b. 224. a. 226. a.
227. a. n. 323. c. 32(5. a. b. 340. b.
fjrfe Guillel.
Willelmus Talvacius seu Talavatius ,
frater Roberti de Belismo , pater
Arnulfi. 34. d. 40. d. e. 41. a. c. d.
42. d. Vide Guillel.
Willelmus Talavatius. fil. Roberti de 418. n.
Belismo. 57. a. c. Fide Guillel. Willelmus, fil. Rob. de Bellofago Mon.
Willelmus, Mil. Norm. fil. Geroii et Becc. 53. a.
Gislae, seu Guillel. Geroianus, pater Willencus, Ab. S. Columbae Senon.
Ernaldi de Escalfoio et Willelmi. 293. b. c.
34. c. 40. d. e. 41. a. b. c. 46. b. c. Willerius, testis in Cfaarta pro Besuensi
49. a. 223. e. 224. a n. 225. b. c. d. Abbatia. 638. e.
226. a. 228. 6.232. c. 339.0. d. 340. Willermus, Com. in Dipl Henr. R.
b. c. Vide Guillelmus. pro Monast. S. Pétri Melidun. 569.
Willelmus, fil. Will. Geroiani et Em- e.
mse de Toneto, pater Willermi de
Monasteriolo. 225. e. 226. a. 228. a.
Willelmus de Monasteriolo , Eques ,
fil. Will. Geroiani. 46. c. 227. e.
228. a.
Willermus de Commet , seu Guill .
Williel. Mil. de Gometh, et Cornes.
578. c. 599. n.
Willermus Merulensis, Mon. et Saeer-
dos. 475. d.
Willelmus, fil. Ernaldi de Escalfoio , Willermus, Com. in Pontivo. 296. nn.
seu Guill. de Excalfoio , Armigcr Fide Guill.
Phil. I. Fr. Régis. 233. a.
Willelmus Archacensis, fil. Richardi.
39. d. e. 40. a. Vide Guill.
Willelmus de Archis., fil, Godefridi.
58. a.
Willermus, frater Walteri Albani. 582.
a.
Williclmus, Ep. Lundon. 311. d. Fide
Guill.
Willielmus, Ep. Dorcacistriae. 153. d.
Willelmus fil. Rogerii de Monte-Go- Willielmus, Ab. S. Carilefi, postea
mer. 37. e. 38. a.328.e. Vide Guillel. Dunelm. Ep. 188. d.
Willelmus de Podio Augusti , fil.
TruUi. 373. b. n.
Willelmus, fil, Rogerii de Merula,
226. d.
Willelmus Bertrannus, fil. Turstini de
Bastenburc. 53. a.
Willelmus Goiet de Montemiralio. 232.
e.
Willelmus Repostellus, Mil. Norm. 49.
b. 227. b.
Willielmus, Com. Estanglorum, pater
Rogeri Comitis Hereford. 314. c.
Willielmus Maletus, Vicecomes, Prae-
ses Caslr. Eborac. 241. b. 313. e. Fide
Guillel.
Willielmus, Baro Norm. filius Corbu-
cion. 187. n.
Willielmus Bonvallet, Baro Norm.
187. n.
Willielmus, Mon. Fiscamn. 315. c.
Willelmus Gregorius, fil. Widonis Bol- Willinus, Comes Nivern. 609. e.
179.
leim. 229. c.
Willelmus Sorengus, Mil. Norm. 41
e.
Willelmus Talemontis Castri Domi
nus, seu de Talam. 373. a. 424. b.
Willelmus , fil. Will
mini. 424. b.
Willelmus , fil. Theoderici , Miles
Norm. 357. a. b. Vide Guill.
Willelmus de Brajossa Bambr. 54. n.
Willelmus, fil. Ansculfii. ,^4. n.
Willelmus de Percy. 54. n.
Willelmus, fil. Osberti. 209. d. e.
Willelmus Martellus, ex génère Nico-
lai de Bascherit villa. 58. b.
Willelmus Crispinus de Wulcass
d. 340. e. Vule Guillel.
Willelmus de Colvida. 303. b.
Willelmus de Colreto. 599. d.
Willelmus Donatus (Bigorr.) 117. b.
Vide Guillel.
Willelmus, fil. Wascelini et Herem-
burgis. 226. c.
Willelmus Bisuldun. 422. a.
Willelmus de Surgeriis. 373. d.
Willelmus, frater Baidrici. 606. b.
Willelmus, frater Pétri. 432. e.
Willelmus, fil. Hugonis-monachi. 393.
n.
Willelmus, Benefact. Mon. Saviniac.
200. b.
Willelmus, fil. Agnae, Benef. Mon.
Savin. 201. a.
Willelmus Calculus, Mon. Gemetic.
Scriplor Histor. 34. a. n. 35. n. 37. n.
38. n. 39. n. 40. n. 43. n. 45. n. 49.
n.55. n. 147. d. n. 158. n. 165. n.l67.
n. 208. n. 212. n. 228. d. 233. a. 243.
a. 256. n. 274. n.316.n.321. n. 330.
n. 393. n. 620. c. d. e. 621. a. c.
Willelmus Godellus, Mon. S. Mar-
tial. Lemov. Scriptor. 282. a. n.
284. n
Willo, Novient. Monast. Ab. 422. e.
Winemarus, Castellan. Gandav. 298.
c.
Winemarus, fil. Winem. Castell. Gand.
298. c.
Talemont. Do- Winitherius, Cancellarius Imper. 655.
b.
■ WinthericuSj vir improbus in Comit,
FI. 108. d. 109. c. d.
Wippo, Presbyter, ■ Capellanus Con-
radi Salici et Ilenrici III Impp. 1. n.
2. n. 4.n. 5.n.8. n. 9. a. 143. n. 157.
n. 163. n. 260. n. Scriptor Histor.
616. c.
Witmundus, Uticensis Mon. Gramm.
artis et Musicae peritus, 231. n.
S. AVitonus. 14.5. e.
Wizalo, fil. Stulard, testis in fundat.
Eccl. Watin. 106. d.
Wlardus, testis in Charta Ermengardis
Burg. Reginae pro fundat. Talueria-
rum. 555. n.
S. Vulfrannus, seu Wlfrannus Senon.
Ep. 17. e. 18. a. 476. a. n. 477. a. b.
d.
Wlfricus Ab. S. August. Cantuar. 522.
e.
Wlfvrinus, Dorcacestrensis Episc. 656.
c. 657. c. d.
Wlgrinus Cenoman. Ep. 30. a. Vulgri-
nus. 136. d. 137. a. b.
Wlmarus seu Wulmarus al. Guill. Com.
Markii seu Merkii, fil. Guidonis.
303. n. 346. n. Fide Willelmus.
Wlnodus seu WInotus et Wulnotus,
Cantiae Com. fil. Godwini Comitis
Angl. 50. a. 175. a. 192. b. 313.
c.
S. Wlstanus, Wulstanus, et Wolsta-
nus. 205. n. 310. n. 312. n. 314. d.
n.
Wluricus, al. Guil. Rabellus castella-
nus. 391. d.
Willelmus Pictavinus, Eccl. Lexovien. Wolbodo, seu Wolpodo, Leod. Ep.
Archidiac. Scriptor Histor. 81 n. 228. 201. c 414. n. 417. a. 458. b.
d. Vide Guill. S. Wolfaugus. Ratispon. Ep. 641. e.
Willelmus Malmesbur. Mon. Scriptor Worth. Germanus Hcraldi Reg. Angl.
Histor. 153. n. 173. c. n. 174. n. 175. 51 . b.
n. 181. n. 188. n. 205. n. 242. n. 290. Vurnemarus, al. Nomenarus, Mon.
n. 310. n. 312. n. 313. n. 314. n.Vide S. Audoëni Rotom. 379. d. 387. a.
Guill. Wulfardus, pater Malgeri. 106. b.
Willelmus, Mon. S. Germani Autiss. Wulgrinus , Com. Engolisra. pater
INDEX ONOMASTIGUS.
731
Will. Sectoris-ferri. 289. c.
Wulgrinus , Vicesgerens Coinitis An-
degav. 430. n.
YDA, fil. Godefridi Lothar. Ducis ,
uxor Eustachii II Bolon. Co-
mitis. 425. c. Vide Ida.
Ymbertus, Praesul Parisiensis. 605. d.
606. a. b. Vide Iinbertus.
Yrmingardis, uxor Rodulphi III Burg.
Régis. 553. b. d. Vide Ermeng. Her-
meng. Irmengardis.
Yvo, Carnol. Episc. 520. a. Vide Ivo.
Yvo Com. Bellimontis. 373. d. 409. a.
474. a. 578. b.
Yvo de Belisrao Cornes. 132.n. 444. d.
n. Vide Ivo.
Yvo Talbois Norm. Com. Andegav.
155. d. 156. a. Vide Ivo.
Yvo de Nigella, pater Radulfi Co-
mitis. 362. c.
Yvo, Com. fil. Radulfi Com. nepos
Yvonis de Nigella. 362. c.
Yvo , Subcamerarius, testis in Dipl,
Henrici I Franc. Reg. pro Mon.
Martini de Campis. 606. b.
Yvo, Clericusde Perona. 583. b.
ZA L M o X E s , Daciae seu Dana-
marchiaeRex. 623. d.
Zencius seu Zeucius , BcUitcrnensis ,
Bellitervensis, id est Velitrensis Ep.
Papa dictus Benedictus X. 357. a. n.
Zeuta , Rex Daciae seu Danamarchiae.
623. d.
732
INDEX RERUM.
Nomina numeris destituta quœre in indice Onomastico.
ABBAS electus , Sacrum Sacerdotii
ordinem siiscipit. 272. d. In Ab-
bat'is electione, discordantibus elec-
toribus, electio devolvilur ad Princi-
pem. I(l7. c. Abbas à Papa j)rivile-
gium obtinet , ut de substitaeiido
Abbate Episcopus Diœcesanus se non
intromiltat. 382. a. Abbas Regularis
non Secularis, Monacliis praetici dé-
bet, ex Concilie Leinovic. 504. a.
Abbas Romam vocatus , et profec-
liis sine Liceiitia Régis, deponitur.
367 . c. Al)bas Novicntensis violenter
introducitur ablmperatoreHenricoIII.
422. e. 4bbas nihil déterminât, nisi
ex sententia fralrum ad Capitulum
convocatorum. 472. c.
Abbates suos eligendi jus asserit Ilenri-
cus I. Franc. Rcx , Monachis Casa;-
Dei. 588. c. S. Victoris Nivernensis.
591. d. ïrenorciensibus. fiOl . c.
Abbates eliguntur à Monacliis, de con-
sensu Regum, Ej)is<oporum, Princi-
pum , et Dominoriim lciiij)oralium,
vel ab his de coiisensu Monachorum.
107. c. 110. d. 120.C.124. a. 135. a.
204. d. 218. c. 228. a-b. 252. c-d.
277. c-d. 344. e. 368. e. 374. e. 377.
a-c. 378. a-c. 382. a. 421. c. 422. e.
504. a. I dcin de Abbatissis. 374. e.
417. d. à fratribus eligitur Prior Gua-
tinensis. 108. a.
Abbates nominandi seu constituendi
jus sibi viudicant et exercent Reges,
Principes. Domini temporales, Fun-
datores Fundatorumque successores.
90. b-d. 116. b-d. 118. b. 1 19. c. 120.
a-c. 129. a-d. 135.a. 136. b-d. 147.
c. 201. c. 223. d. 224. b. 230. a-b.
235. c. 242. a. 249. b. 252. d. 271.
a-d. 275. a-c. 278 c. 280. e. 281. a.
318. b. 374. e. 375. a. 395. c 422.
d-e. 503. d.
Abbates investiuntur à Principe per Ra-
culum. 46. b. 48. a. 228. a-b. 230.
a-b. 235. b.
Abbates intersunt Conciliis: post Epis-
copos sedent. 513. c. 522. b. Abbates
Regulares in Conciliis et in Conven-
tibus regni, immédiate post Episco-
pos sedent. 32. d. 522. d.
Abbates et Monachi baptisant, et Pa-
trinorum munere funguntur. 110. c.
227. b. 277. d. 414. b. 439. d.
Abbates Canonicorum Rcgularium in
Lotharingia Baculos non portant. 28.
c.
Abbates quorum mores carpuntur. 110.
b. 483. e.
Abbates et Monacbi belligérantes. 203.
c.
Abbates Regem ad miiitarem expedi-
tionem proficiscentem comitari te-
nentur. 465. d. 466. a.
Abbates depositi solâ volunlate Régis
aut Principis. 49. a. 367. c. inconsul-
tâSynodo. 49. a. Destituuntur àGuil-
lelmo Normanniae Duce, et Rege
Angliae. 230. a-b. 315. c.
Abbates Laici S. Germani à Pratis sta-
tuant Decanos, qui curam garant
Monachorum. 275. a-b.
Abbatia Montensis violenter à Comité
usurpata. 375. a.
Abbatia S. Pétri Bellilocensis, à Cleri-
co seculari possassa. 303. c-d.
Abbatia Secularis Condomensis , ab
Hugone Basatensi et Agennensi Epis-
copo tenetur. 395. b.
A-bbatiae in Commendam Regularem
possidentur à Richardo S. Viioni Ab-
bate. 459. b. à Poppone Stabulensi.
232. e. 462. a-d. à Valeranno Abb.
S. Vitoni. 249 b. à. Gauïberto et
Ricbano S. Juliuni Turonensis Abba-
tibus. 117. d. H8.a. à FredericoAbb.
S. Florentii. 280 a. ab Halinardo
Abbate S. Benigni Divion. 203. c.
Abbaliae ab E])iscopis in Commendam
Ecclesiasiicam secularem possidentur:
S. Benigni, ab 'Halinardo Lugdun.
Archiep. 345. c. Agaunensis, à Bur-
cbardo Lugdun. Archiep. 542. b. 546.
e. S. Melanii, ab Eveno Dolensi Ar-
chiep. 281. Duaj Abbatiœ apud Gos-
lare, ab Archiep. Bremensi. 643. a.
quatuor à Girardo Tullensi Episcopo.
369. c. n.
Abbatia; datœ Laicis à Ludovic© Balbo.
274. n.
Abbatiae à Laicis possessfe. et quidem
hereditario jure : S. Germani à Pra-
tis. 274. e. S. Egidii. 422. n. Fo-
restis-cellae. 130. a. S. Medardi Sues-
sion. 582. b. Condomensis. 395. b.
Belli-loci apud Lemovicenses. 503.
b. S. Victoris Nivern. 590. e. Auti-
siodorenses B. Marias, et S. Amatoris.
114. a. S. Germani in Laya. 567. b.
Dervensis, et S. Deodati. 369 n.
item Abbatiales olim nonnullae Ec-
clesiae apudParisios. 578.
AbbatiaeconferunturàPrincipe.accedente
Imperiali consensu. 462. a-c.
Abbatiae plures eidem subjecto attribu-
tœ. 369. c. n. 459. b 462. a-d. 643. a.
Abbatiae aliis Abbatiis vinitae et subjectaj.
130. a. 275.a. 28l.a. 422. n. 548. d.
555. b-c. 648. a.
Abbatiae Ecclesiis secularibus unitae: S.
Germani in Laya , Ecclesiae Pari-
siens!. 567. a. Congrégation! Parisien-
siuin Canonicorum Ecclesiae quon-
da'm Abbatiales à Rege Henrico
donatae. 578. e.
Abbatiae Canonicorum secularium.
114. b. 395. b. 542. e. 546. e.
Abbatiae in Commenda Laica positae,
VicJe Abbatiae à Laicis possessae.
Abbatiarum bona à Praepositis Laicis
usurpantur. 113. a. Ab ipsis Abbati-
bus dissipantur, et Laicis sub libero
Homagii servitio donantur. 277. d.
Abbatissae DuaB Dedicationi Basilicae
Ilasnoniensis assistunt. 110. b.
Abbo Floriac. Monachus, qui multara
scicntiae frugem Angliae invexit, do-
mum reversus, Abbas constituitur.
Cum severitatem Religionis, in Cel-
la quadam Cœnobii Floriac. quae in
Wasconiaposila, ad Regulam dicitur,
exercere contendit , à Wasconibus
Lancea exanimatus , Superis trans-
mittitur. 183. n.
Abderada j prima Roberti Guiscardi
conjux, mater Ruamundi, à raarito
dimittitur consanguinitatis causa.
432. a. n.
Abendonia, urbs Angliae : in ea carceri
traditur Agelwinus Episc. Dunelm.
Willelmi Conquestoris partibus ad-
versarius. 6.36. d.
Abrincenses Episcopi Hugo , Joannes ,
Michael.
Absolutionis ab Excommunicatione
ritus, ex Lemovic. Concilii praescrip-
to. 504. b.
Abstincntia à carnibns die sabbati. cum
jejunio sextce ferioe, proponitur tan-
quamuniversalis satisfactio pro omni-
bus peccatis: réclamât pro veteri
disciplina Ecclesiastica Gérard us Ca-
merac. Episc 122. c-d. 142. d. 163.
a. 330. a. 508. e. 509. a. Abstincntia
diei sabbati, anno 1033 ab Episco-
pis décréta, nondum crat in usu apud
Normannos ante Guillelmi Nothi de
Anglis victoriam, hanc vovent Mili-
tes in vigilia prselii Hasting. 318. b.
n.
Acquisitiones Ecclesiar. et Monaster.
singulares. H7. a. 396. c. 397. a-c.
398. a.
Acûs et auri texturâ excellunt Anglicas
nationis Femiriae. 103. a. Artem eam-
dem callebat Robertus .4.bb. S. Flo-
rentii Salmur. 276. d.
Adala. Vide Adela.
Adalbcro II Virdun. Episc. filius Gode-
fridi Ducis, causa curationis Saler-
niam exposcit: Italiam revertilur]
Abbaliam S. Germani ne])Oti suo Ro-
dulfo Iradit. Moritur^ corpus ejus, à
fratre sflo Comité Fredcrico ab Italia
delatum, in Ecclesia Virdunensi po-
nitur. 251 . n.
Adalbero II. Melens. Episc. anteà Vir-
dun. frater Theoderici Mosellan.
Ducis. 198. n. cajus toto utriusque
Francise regno diffusa parentela. 205.
a. succedit ïheoderico I, consan-
guineo suo Metensi Episcopo- réno-
vât Coenobium S. Symphoriani; obit
18. Cal. Jan. et in Eccl. S. Symph.
sepelitur. 198. e.
Adalbero III succedit Theoderico II
Metensi Episcopo fratrueli suo 199. a.
n. Ecclesiam S, Salvatoris infra urbera
ampliat. Obit I.lib. Nov. 199. b. 433.
e.
Adalbero . Adelbero , Dux Histriano-
rum sivè Carentinorura. in Conra-
dum rebellans, reus .Majestatis judi-
catur, et à Conrado cum filiis exu-
latur; victus, amittit Dueatura, qui
Duci Chunoiii confertur. 618. e.
Adalbertus Cornes, S. Popponi Monas-
terium de Busendorf largitur. 462. a.
Adalbertus S. Reniigii Monachus, in
praesentia Imperatoris asserit sancti
Dionysii corpus esse in Francia ,
quando Monachi Ratisponenses cu-
jusdam mortui corpus, S. Dionysii
Reliquias esse contendunt. Adest de-
tectioni Corporum SS. Martyrum ia
Gallia. 474. a.
Adalbodus Traject. Episc. S. Popponi
Cœnobium S, Pauli rogendum con-
fert. 462. a.
INDEX RERUM.
733
Adalmodis filia Bernard! et Amelix Co-
iiiitum Marchiae , varia conjugia ex-
peritur : ab Hugone Liziniac. dimtssa;
tum Poiicio Coiniti Tolosaiio nupta ;
ab eo iterùin Raimundo Barcinon.
uxor coiiceditur. 290. n.
Adcla , Adala sive Athala , Régis Ro-
berti et Constaiitia: filia , Balduino
Fland. Comili niatrimonio conjun-
gitur. 247. b. Marito Corbeiain in
dotem affert. 480. b. Giiatiniiin ve-
niens, sancli ajdlflcii jacit fandamen-
la. 10.'). e. lOG. a. Romain ad Grego-
rium VII properat , à quo priviie-
giuin suscipit in gratiain Gtiastin. Mo-
naslerii. 107. a. n. Messiiiense Mon.
Virjjinum propo Ipras condit. 235. n.
383. b. n. 480. n. Visitât Limina
Apostolorum ; ab Alexaiidro II Papa
vidualcai suscij)it liabilum ; obit in
Monast. Messin, ibique sepelitur. 383.
b. 38y. c. 480. n.
Adela , Adelaidis , .\deleidls Coinitissa
Bli's. Trecens. Carnut. Meld. et Pa-
latii, uxor Stepharii Blés, mater Theo-
baldi Magni , febrili morbo correptaj
Resbacum advenit , et B. Agili suffra-
giis sanatur. ild. d-e. n. 480. a.
Adela , niorluo primogenito iilio suo
Burchardo Vindocinensi Comité ,
tenet Coniitatum , sibi([ne filium
suiini Fuiconem sociat. :27 I . n.
Adeladis Coniillssa Araleonis seu de
Castello AralunCj filia Ducis ïheo-
dorici , soror Sigefridi patris Mar-
cbisae Beatricis^ surgit Abbati Tbeodo-
rico ad se venienti , mirantibus filiis
ejus Fulcone et Gualeranno. 130.
d. n. Ejusdem Comitissae Cubicula-
rius. à rabido cane morsus et infectus,
ad B. lluberli patrocinium con-
fugit. 130. d. n,
Adelais , uxor Hugonis Régis : ejus
origo. 130. n.
Adelais uxor Arnultl , soror Ebali Ro-
ceiensis, in introitu Eccles. S. Hu-
berti Andagin. sejjujta. 130. a.
Adelardus I , Abb. S. Trudonis, revo-
catur, mediante Leodiensi Episcpp.
cujus Dlœccsis erat Abbatia S. ïru-
donis. 204. c.
Adelardus II Abb. S. Trud. acquirit
villam de Sladc.i ^ à Duce Frederico;
et raulta in Hardies ab Alberto Co-
mité de Musai. 205, c.
Adelardus Abb. S. Huberti . licet lon-
ga et maxima famis nccessitate, et
gravissima obsidione omnium ferc
Principum cis Rhenuni consistentium
gravatus, lanien castrrini Mirvoldum
viriliter detinet. 149. b.
Adelardus Advocatus Arvini-curtis , à
Floriaccnsi Monasterio dcpendentis ,
res subdilorun Monast. furatur; et
per miraculum punitur. 484. a.
Adelmannus Grammaticus , Condisci-
pulus Bcrcngarii ; Scliolaslicus scu
Prîefectus Scholis in urbe Leod. post
Wazonera; ex Clero Leod. Brixien-
sis Episc. scribit Rylbnios alpbabeti-
cos de viris illuslribus sui temporis ,
et duas ejjistolas de veritate Corpo-
ris Cliristi in Eucliaristia, contra Be-
rengarium. 438. a. n. 439. a-b n.
528. d-e.
Adelredus Praesul Eborac. Anglos allo-
quitur. 237. a.
Adraldus Abb. S. Germani Paris. Ai-
tare S. Georgii in Villa-nova impetrat
ab Imberto Paris. Episc. 397. n.
Adrianus I Papa laudatus quod inves-
tituras Ecclesiarum Carolo Magno
concesserit ; ita ut nullus electus
consecraretur ab Episcopo , nisi priùs
à Rege insigniretur annulo et baculo.
188. n.. Pallium Tilpino Archiepisc.
Rem. precibus Caroli Magni conce-
dit. Confirmât Ecclesiae Rem. jura ,
inter (pi,-e ilc('ernit ut Archiep. Rem.
su* Provinci* sit Primas. 319. b.
.4dvocati Ecclesiarum : eorum origo ,
munera, stipendia. 584. n. Subadvo-
cati. Ibid.
Advocatorum Ecclesiarum jura et munia
statuuntur. 368. d. 381. d. 577. c. d.
578. a. .'JBl. a-c. n.58i. a. n. 595. n.
597. n. 036. a. Advocationem Ecclesia-
rum gerunt ij)si Reges. 367. b. 394.a.
384. a. n. Advocatiae Ecclesiis seu
Monasteriis restitutae. 387. a. Advo-
cati Ecclesiar. seu Monasteriorum ad
honores et tuitionein tantùm , qua-
les fuerunt Corboilenses Comités
respectu Abbati» Fossatensis. 596.
a-c. Advocatus nullus alicui Placito ,
intererat, nisi tribus Generalibus in
anno. 636. a. Advocatorum jura et
munera in Abbatia S. Huberti. Ibid.
Advocati ad defenslonem bonorum
Ecclesiast. inslituti, ea diripiunt etde-
prasdantur. 484. a. 584. n. Advoca-
tus propter vexationem expulsus et
Advocatiâ privatus. 123. d.
Advocati Provinciarum et Ojjpidorum.
106. a. 376. a. 422. b. Milites Advo-
cati. 422. b. Advocatus ïervannici
Comltatûs. 307. c.
Adurcnsis Episcopus. Petrus.
S. A)gidii Concilium, quo anno et quo
ritu babitum ; vel (juae dcfinlerit.
513. c-d. n.
Afri, ab Ordinibus sacris arcentur à Ni-
colao II Papa , propter Manicbaeismi
aut Rebaptisationis errorem quo erant
infecli. 493. a.
Agatlienses Epp. Gonterius , Stepha-
nus.
Agaunensis Abbas. Burchardus Lugdu-
nensis Archiep.
Angelwinus Dunelm. Ep, Abendoniae
incarceratus à Guillebno Conq. 636.
d.
Agenardus Miles , terram Campaniam
à Gervino Centul. Abb. rogat ])0ssi-
dendam duobus filiis suis Gueneranno
et Auschero. 132. d. n.
Agennenses Epp. Gimbaldus , Hugo ,
Willelmus
Agilbertus. Vide Albertus.
S. Agilus Resbac. Abb. à Dagoberto
Rege institutus in Synodo Clippiac.
479. n. Ejus suffragiis pestis extin-
guitur ; miraculosè prohibctur Bal-
duinus Fland. Com. à Resbacensis
territoril vastatione ; Blesensis Corai-
tissa Adela à febrc liberatur. 479.
b-e. 480. a.
Agnes, filia Guill. Aquit. Ducis , uxor
Hcnrici III Imperat, mater Henrici
IV, dura Henrico gravidaest, somniat
se in utero Draconeni gestare. 434.
a. Tutrix filii sui Henrici , prudenter
et strenuè régit Imperium. 262. c.
Reconciliatur cum utroque Bald. pâ-
tre nimirùm et Iilio Fland. Com.
481. b. n. Ejus tutelie Henricum sub-
ducit Anno Colon. Episc. 262. c.
638. b. Agnes ad Monast. fruteriam
se confert , indèque Romam ad Li-
mina Apostol. ubi bonis omnibus
exemplo et miraculo vivons , post
aliquod tcmjms obit , et in Eccles.
B. Petronillae sepelitur. 24. d. 262.
c-d. 638. b.
Agnes Comit. Piclav. slatim post raor-
tem Guill. V. Aquit. Ducis prioris
mariti, nupta Gaufrido Mart. Com.
Andegav. 119. b. 278. n. Apud Vin-
docinum Eccl. S. Georgii >edificat ,
quam Capellam Consulis vocari prae-
cipit. 271. a. n. 647. b. c. Monast.
SS. Trinitatis aedifîcandum ibidem
curât, quod S. Petro et Eccl. Rom.
devovct. 119. c. 218. d. 505. d. 506.
b. c. Monasteria x'dificat S. Dei Ge-
nitr. Sanctimonial, in suburbio Xan-
tonicae civitatis, S. Nicolai in sub-
urbio Pictavae civit. reaedific.it Mon.
S. Hilarii Pictav. 119. c. d. 218. d.
Andecavis Coenob. aedificat in bon.
S. Trin. Pictavis domum eleemosi-
nariam in foro ante Eccl. S. Nico-
lai. 218. d. Doua confert Abbatiae
S. Flor. Salm. 280. b. Censet duello
dirimendam inter Vindocinense» et
Majoris-Mon. Monachos controver-
siam. 430. n.
Aimericus Toarcensium Proconsul , et
postca Xannelensis Comes B. Flo-
rentio Salm. concedit Eccicsiam S.
Michaelis in Eremo. Piclavorum
Comcs S. Florentii Monachos inde
expellit , ibique Abbatiam constituit.
276. d.
Aimericus seu Aimericus Tribunus^
Bernardo seniori suo Castrum iiiva-
dit Sivriacum. o3o. c. Belluin habet
cum Com. Aquil. et Hugone de Li-
ziniaco. 535. d. c. Kasiacum castrum
capit. Ibid Licentiam obtinet à
Guill. Aquit. Com. castrum Male-
vallis conficiendi seu reparandi. 536.
a.
Aimericus Mon. Floriac. ejusdem Mo-
nast. Pr;epositus apud Castellionem
super Ligerim. 489. d-e. Burgundis
praedonibus Castellionensium spoliis
onustis maledicit : bine préedonum
pars undis Ligeris iinmersa , pars à
Castellion. capta. 490. a-c.
Aimo Bituric. Archiep. eligitur : con-
silio Régis Henrici , in Biturica civi-
tate Concilium célébrât , in quo res
Ecclesiarum disponuntiir , et pax
corroboratur. 283. n. 287. n. Con-
cilium habet pro pace. 423. n. obit.
491. n.
Airaldus Norman, vexillo crucis mu-
nitus, absque besione percutitur. 394.
d.
Airicus Miles diielluin obit , Isembardi
loco , et vincitur in causa servitutis
contra Monaster. Floriacense. 485.
a. b.
Alanus Britan. Dux seu Cornes , fil.
Gaufridi , Miles fortis et inagnani-
mus , à suis maxime honoratus , et
Rex Britanniae vocatus. 323. n. Uxo-
rem ducit Bertham fîliam Odonis
Camp. Com. 633. e. Servitia Nor-
manniae Ducibus débita denegat.
324. c. Vincit Eudoncin palruura
suum ; Willcl. Norm. Ducem irri-
tât. 181. d. Abrincat. pagum devas-
lans , à Nigello et Alvredo devinci-
tur et fugatur. 324. c, d. Britan-
niam , facto homagio , suscipit à
Norm. Duce Guill. ut à suo Domi-
no. 212. c. n. 348. d. Custos Nor-
man, et Ducis Guill. tutor. 24o c.
248. b. 328. d. Fundator Abbati*
Sanctimon. Redon. 277. b. Bellam-
Insutam dat Monacbis Kemperleg.
371. n. Perimilur à IVormannis. 245.
c. 248. b. In Norman, potione de-
fungitur , et in Abbatia Fiscan. se-
pelitur. 244. b. 328. d.
Albanensis Episcopus, Petrus Igneus.
Albemarlx Comités , Ilaimardus ,
Lambcrtus , Odo , Stephanus , Tho-
mas.
Albercda, uxor Roberti Com. Mellenti,
in supercilio niontis Castro Ivreii
iraminentis, turrim aedificat munitis-
simam. 56. d.
Albericus , Cassinensis Diaconus ,
cvocalur ad Concilium Romanum
sub Nicolao Papa II : in eo disputât
cum Berengario . quo non cedente,
post inducias unius Ilebdomadae li-
brum cdit in quo SS. Patrura
Kkkkk
734
INDEX RERUM.
aiitoritatc Dogma Catholicuni in-
yictè projjugnat , et Bcreiigarium
ad errorem suiim ejuran<lum cogit.
529. d.
Albcricus de Monthesauro cuin Avun-
ciilis suis Sulpicio et Lisoio concor-
datur. 259. c.
Albcricus unus ex Primoribus Castri
Castellioiiis sai)er Lupani , Praedia
Monastcrii Fluiacetis. dévastât. 485.
c. f^xconiuiunicatus ab Abbate et
Monachis Floriacens. excomniunica-
tionein spernit, et malè périt in obsi-
dione Castri Bordelli, aliter vocali Ma-
litalcitti. 485. d. e. 486. a. b.
Albertus seu Agilbertus , Frisingensis
Ei)iscopus, iaudatur ut providus gu-
bernator Cleri et populi sui. 616. a.
Albertus Abb. S. Dionysii electus à
Rege Roberto , idem censetur ac
Miciac. Abb. Alb. 378. c, nn.
Albertus Evrardo seu Ebrardo Maj.
Monast. Abbati succedit ejus tem-
pore Monast. ad niaximam assurgit
îlignitatein ; innuinera propè dona
recipit. 650. n. Iiiterest detcctioni
Corporuin SS. Dionysii et Socior.
474. a.
Albertus Coines Nainurcensis , pater
Godefridi Coinitis Lovan in Ilaste-
rienses , ((ui Valciodor. Abbatem
clausuin tenebrant , grave judiciuni
exercet. 253. e.
Albertus Coines iMetensis inulta confert
Etelcs. 351. c.
Albertus vir nobilis altare Ecclesix S.
Gerniani Bruerolensis in fevo tenet
ab Episeopo Carnut. 603. b. Abbatise
S. Pétri Carnul. censuiii vici Bruero-
lensis cum décima mercati concodit,
et quid(iuid jure mercati ex oiiini gé-
nère oleruni seu pomorum |)0test
accipi. 603. c. Monachis S. Pétri
Carnut. omnia cominercia concedit,
et liberuni transituiii per tolaiu suam
terrain , ut nulla consuetudo ab eis
requiratur de piscibus , vel de rébus
omnibus qu» ipsorum esse ostenden-
tur. 603. e.
Albienses Comités seu Principes, Atonus,
Guillelmus Sector -ferri .
Albienses Episcopi , Amelius , \V illel-
mus.
Albonensium Comitatus in Clientela
Ecclesi» Vienn. 549. n.
Albon. Comes, Taillafers.
Aldegundis Monialis , fil. S. Walberti,
Monasterium de Melbodio fundat.
3"4. c-d. n.
Alcmanni conveniunt ad elcctionem
Régis Gernianiae post obitura llenrici
II Imp. 616. b.
Alemannia per 50 annos miserabile
llenrici et penc funestum ingeiniscit
imperium. 191. d. Alemanniœ Duces,
Alto , Eniestus , Heiiricus seu Her-
mannus junior, frater Ernesti, Radul-
phus seu Rodulfus.
Alentio et Alencio , Alanco et Alen-
conium Jle/iron, oppidum positumad
fl. Sartam , Ducatus titulo insigne.
178. n. ^
Alethensis Episc. Salvator.
Alexander II Papa Berengarium litteris
amicè monct ut errori suo renunciet,
nec amplius Ecclesiam scandalizet ;
tam salubri consilio non obtempérât
BerengariuSj 529. d. c. Epistolam ac-
cipit à Gervasio Rem. Arcli. de Statu
Regni Franciae post obitum llenrici
Régis , et prajsertiin de Reginae Hen-
rici viduae conjugio cum Radulpho
Comité Valesii et Crespeii qui uxo-
rem suam rcpudiaverat. 499. c. obit.
499. n, Giraldum Ostiensem Epis, qui
Petro successerat , ad Gallias destinât ,
et vices suas ei per Franciam et Bur-
gundiamcommittit. 147. a. Vélum Re-
ligionis dat .Vdelae filiae Roberti Régis,
in Monasterio .Messinensi propè Ipras.
480. n. Eccicsiasticis Censuris terret
Rainaldum Ej)isc. Lingon. Monachos
Pultarienscs vi et arinis vexanteui; sed
poslcà satisfacientem absolvit. 482.
n. Duci Wiilel. arma sumere contra
Herald, praecipit; vexilhim S. Pétri
ijjsi Iransniitlit. 182. de. 235 a.
Alfredus, Alvredus seu Alvredius pri-
mogenitus fil. Etliclredi II Angl. Ré-
gis et Emmae , in Norman, cxulat.
245. b. Rege Ilardecnut mortuo ,
ab Angliae Proceribus nuntios reci-
■ pit qui regnum ei offerant. 637. d.
Normannos pluriinos secum adducit
in Angl. 637. e. Dubrira appèllit.
339. b. Godwini Com. industriâ,
interfectis Normannis ferè omnibus
quos adduxerat , captus ipse ducilnr
Heli , ubi Herald i jussu, avulsis ocu-
lis, moritur. 174. a. 207. b. 339. b.
637. e. 6:^8. a.
A.lis uxor Reginaldi Burg. Com. auxi-
lium rogat à paire suo Richardo II
Norm. Duce, quo maritum é carcere
liberet. 320. b.
Alixa Ca|)ellam fundat in Ecclesia S.
Pauli Pictav. assensu conjugis sui
Odonis Vicec. de Tlioarcio. 372. d.
Allodium in Flandrià venditum Eccle-
sia; Guatinensi. 106. a.
Alodium conceditur Eccles. Ambian.
à Theobaldo et Stephano Comiti-
bus , et ab Ermengarde Coinitissà.
424. c. Allodium <piod sibi dotali-
tiâ lege accidcrat in fundationem
Pilliuercnsis Collegiatae confert Ai-
visa Rainardi Pithuercnsis vidua.
4.57. c. .4lli>di(>tui/i seu Jlodorum
inenlio sœpius fit in Dipliinuitihui; ve-
rùin non icilis distinguuntur à Oonù
beneficialibu.i aut fei>dalibua . Allodium
proprium tencbatur in feodum. 573.
n.
Alodium propriè dictum in Comitatu
Hainoniensi. 376. a. Alodia non-
ntilla sibi réservât Richildis Comi-
tissaquse in Allodium jiossideat. 376.
b.
AUodii in feodum Commutatio. 299.
c. 303. c. 376. a.
Aie <le Dunocastro Virdun. urbem
conflagrat. 251. b-
Alost familia ex Gan<lcnsi orta. 392.
n.
Aloslani Comités unde nuncupati. 417.
n.
Alostan. Comitatus derivatus ex Co-
mitibus Castelli-novi ab Othone I
Csesare ad Gandavum aedificati. 417.
n. Comités . Radulfus , ïheoderi-
cus.
Alphonsus VII Ferdinandi Castellae ac
Legionis Régis nepos , Imperatoris
Hispania: titulum resumit. 525. d.
n.
Alred Rex Angl. Vide Ethelredus.
Alsatiae Comites^Eberhardus, Gerhardus
I, Gerhardus II, Odelricus.
Alsatienses pacem et Treugam Dei reci-
piunt sub Leone IX Papa. 509. b.
Altare et Ecclesia distinguuntur apud
veteres; par altare jurisdictionem spi-
ritualem, per Ecclesiam, oblationes,
décimas aliosque redditus Ecclesias-
ticos intelligunt. 520. c. 546. b. 579.
c. 585. a. 693. b.
Altare , cujus redditus à Monasterio
quodam dépendent, deservire potest
Monachus ab Abbate Episeopo prae-
sentatus. 521. d.
Altare sacratum mittit Léo Papa IX ad
Dedicationcm Ecclesiae Carrofensis.
218. b.
Altare Maj us Basilicae S. Remigii Re-
mensis à Leone Papa IX insigni Pri-
vilegio donatum , quod septem dun-
taiat Presbyteri Cardinales , secun-
dùm raorem Romanae Ecclesiae ,
in eo sacra peragerent. Privilegium
simile ab eodem Papd Allari majori
Ecclesiae Coloniensis concessura. 467.
a. b.' n.
Altaria Sanctorum , ab iis quibus illala
fuerat injuria denudabantur et fla-
gris afficiebantur , non sine gravibus
ipsismct sanctis directis improperiis.
484. a. n.
Altarium , Monasteriis ab Episcopis
concessiones factae duplicis generis ,
scilicet vel ad vitam Persoiiie seu Vi-
carii , vel in perpetuum : in hoc se-
cundo casu , certa pecuniae summa
Episeopo praestabatur, quâlibetPerso-
nae mutatione contingente , quod vo-
cabatur Altarium Emptio seu Rederap-
tio. 521. d. e. 522. a. 585. a. 593. d.
597. d. 603. b. et alibi.
Altarium Redemptiones , quid sint.
521. a. b. e. quae sit earum origo.
520. e. Damnatae in Concilie Remensi.
522. a.
Altarium emptio et vcnditio proliibe-
tur à Concilie Remensi sub Leone IX
Papa. 520. et se/ji/.
Altaria à Laiois possessa. 25o. c. 603. b.
P'if/e Ecclesia;.
Altimontis Monast. Abbatem suscipit
Evelhcrmum. 462. a.
Altivillaris .\bbates, iNorgaudus, VVa-
rinus.
Al visa (ilia Odon. Com. Blés, uxor Rai-
nardi Basilicam SS. Gregorii et Laeti
apud Pitliucrim seu Pitiverini aedifi-
cat et fundat. 457. c. Gregorium
Arcliiep. Nicopol. in Gallias fugien-
tem bénigne excipit : defuncti cor-
pus transfert in Ecclesiam S. Salom,
Pitivirens. 457. c.
Alvredus G<7il7«^ qui cum Roberto Norra.
Ducem ultra mare fuerat progressas,
dat Abbatial Ccrisiac. villam de
Lieitrer.i seu Livrez cum Erclesiis S.
. Laurcntii et de Ceris , ibique Mona-
chum induit. 331 . d.
Amalbertus Montis - Johannis Castri
.Miles, manu propria fert judicii exa-
men in Glonnensi S. Salvatoris et S.
Florentii Ecclesia. 277. d.
Amalricus de Jlonteforti Urmal Mon-
tem fortem et Sparnomum. 275. d.
Id faLsb in Gallicii Cliionicis tribuitur
Régi Roberto , sicut et pn.iteritas
Amalrici. Ibid. n.
S. Amandi seu San-Amandenses -Mo-
nachi. 111. a.
Araatus , priniùm EUorensis , deinde
Burdegalens. Episc. praesidet Conci-
lie Burdegalensi , in quo Berengarius
suam lidei professioneni Rema; fac-
tam rénovât. 530. d. e. Radulphura
Turonens. Archiep. cum ejus suffra-
ganeis ad Concilium Burdegalense
invitât. 530. e.
Amazones dicuntur uxores Getheruiii,
qui tempère Thanausis Régis diutur-
num bellum adversus Vesosem ^Egyp-
ti.Regem sustinebant : tanlae morae
impatientes fœniina; , arma capcs-
sunt , duas Reginas sibi praefîciunt ;
et dextris mamillis eb telorum jactu»
adustis, totam Asiam aggressae , per
annos ferè centum in eà dominât»
sunt. 623. b.
Ambasienses fugientibus Blesensibus
instant : in nemore quod Brajum di-
citur, juxta Aulam Astuini Comitem
Tlieobaldum censequuntur , et ca-
piunt cum quingentis et octoginta
militibus; à Brajo abstractum Mar-
telle reddunt. 267. a. Ambasienses
Demini. 645. e.
INDEX R E U U M.
735
Amblanenses EpUcopi, Fulco, Guido,
seu VVido, S. Salvius.
iVinbianenses Comités , Drogo , Ful-
co, Radulfus seu Rodulfus.
Ambianensis Viccdominus , Eusta-
chius.
Amicus Prsepositus Ecclesiam S. Cru-
els, Virdun. sedificat. 251. n.
S. Anatolius Salinensiuiu tutelaris ,
Episc. ut cred. Adatix in Cilicia,
juxtà Satinas apud Scquanos obit.
Ejus corpus ibi per sex ferc sœcula
condituMi , cxliuinatur et honorificè
dejjonitur in Ecclesia collegiald sub
invocatione SS . Symplioriani et
Anatolii apud Salinas ab Iliig^one
Canon, et deinde Archiep. Bisunt.
exstructà. 460. nn.
Andegavenses seu Andegavi servitiis
gravali, inissioncra ex Angliâ à Rege
Guill. pelant. 241. d. Andegave.ises
à Laudiaco contra Blesenses proce-
dunt. 266. b. ante Burguin S. Mar-
tini BcUi ad pugnam conveniunt
Andegav. et Blcs. 266. c. Andegavi
hostiuin impctus sustinent , iinpe-
tentes relrocedere compellunt. 266.
d. Andegavi denuô hostes invadunt :
Blesenses in fugam vcrtuntur. 266. e.
.\ndegavi vincuntur à iNorin. 337. e.
Andegavensis civitas -î Danis seu Nor-
niannis crematur. 621. e.
Andegavensis Synodus, jussu Fulconis
Coni. in CapoUula S. Salvaloris ab
Archiep. Bisuntin. contra Berenga-
rii errores celebratur. 524. c. 529.
e.
Andegavoriim Comités , primi seu
raagni Judices regni dicuntur : hae-
reditariis Majoratu et Seuescalcia
Franci;e gaudent. 180. n. Andegav.
Com. Ilenrici I Régis fidelis voca-
tur. 593. a.
Andegav. Ctenobii S. ,\icol. situs et
fundalio. 593. b. n.
Andegavenses Comités IGO. d. 180.
b. n. 236. n. 278. d. Consules. 643.
a. b.
Andegavenses Barones. 138. a.
Andegav. Monachi. 136. a.
Andegavenses Episcopi , S. Clarus ,
Eusebius -Bruno , Goffridus , Hu-
bertus seu Hucbcrtus.
Andegavenses S, Albini Abbates, Gal-
terius seu Walterius, Otbrannus ,
Theodericus.
Andegavenses S. INicolai Abbates ,
Abrardus, Aderaldus seu Arraldus,
Airaudus , Baldricus , Hilduinus ,
Natalis , Raginaldus.
Andegavenses Comités. Fulco I, Ful-
co 11, Fulco m, Fulco IV, Ful-
co V , Gaufredus Grisa-GoncUa ,
Gaufredus Martellus , Gaufredus
junior et Barbatus , Ingelgerius ,
Yvo Talbois.
Andegav. Comit. Vicesgerens , Wul-
grinus.
De Andusiâ Princcps , Bernar-
dus.
Angelrai, vel Engclrai Comes excom-
inunicatus à Concilio Hemensi sub
Leone IX Papa propter incestum .
523. c.
Angelrannus Centul. Abb. Neustriam
progressas, accipit à Duce Richardo
Scabelli-vilise Ecclesiam. 132. a. Re-
gem adit Henricum ; satis dura Ré-
gis auribus infert. 130. c. Sapiens vo-
catur ab omnibus; praecipienle ma-
gistro suo Fulberlo Carnet, vilam S.
Richarii versu licroico jocondiorem
facit-, alla multa componit. 131. n.
Angeriacenses Abbates , Arnaldus ,
Gaufridus seu Gosfredus, Goderan-
nus, Odo.
Angli et Dani ia unara sententiam con-
veniunt propter Hardecnutum. 173. e.
Proceres Anglorum nuncios niittunt
Alfredo seu Alvredo primogenito filio
/Ivdelredi, ut diadeinate regni subli-
metur. 207. a. Angli Godvfîno Co-
mité siiadente, crudeliter et inhu-
nianè afiiciunt Normannos Alwre-
duin in Angliarn secutos. 637. e. 638.
a. mittant Angli in Normanniam nun-
tios et obsides Edwardo juniori. 307.
b. Angli diu lugent funus Eduardi
Ucgis. 237. b. De tenu-raria Ileraldi
invasione irati. potentiorum non-
nulli à subjectione ejus abstinent : alli
inviti juge ejus colla submittunt. 234.
n. Angli .\oricos in fugam agunt. Rex
Ilarvagro et ïostinus interempti.
176. e. Anglorium Copi<e ad locum
antiquitus Senlac dictum conveniunt.
236. a. Totam noctem cantibus et
j)otibus ducunt. 360. e. Bellum apud
Ilasting. committitur pridie Id. oct.
liorâ terliâ tota die acerrimè pugna-
tur. 236. a. Angli pereunt. 236. c.in
fugam convertuntur; modis variis
salutejn quaeruut; Normanni tota
nocte eos perseijuuntur. 236. e. Angli
in unum collccti resistunt, Nonnan-
nis magnam stragem inferunt. 237. a.
Sas|)ectos habent Normannos . et
sibi infidos dijudicant. 237. b. Comi-
tés Angl. post mortein llaroldi, Edga-
rum ncpotem Edmundi Régis, levae
in Regem volunt. 313. c. .\ngli nobi-
les, qui de prajlio Normaiinico navi
evaserunt. Bisancium ad linperato-
rem fugiunt : ponit illos ad Custo-
diam palatii. 286. a. Angli et Mor-
manni una voce Guillermum se acci-
])ere Regem protestantur. 237. a. An-
gli Normannorum oppressionibus ad
rebellionem lacessiti , per legatos
Eustacliio Comiti Bolon. mandant,
ut cum classe ad suscipiendam Dove-
ram acceleret. 238. b.
Angli conspirant ad versus Willelmura
conquestorem. Conjuratorum consi-
lium milites occidendi in ca])ite jejii-
nii, cùm nudis vestigiis quilibet Pœ-
nitens ad Ecclesiam festiuare solet.
629. d. e. Anglorum penèniillum fide-
lem invenit AVill. 183. d.
Angli Rebelles adversùs Willelnmm
Conquestorem à Normanniâ in An-
gliam reineantem Conjuratione dé-
lecta, secedunt in partem Cuiubcr-
londiB Comitatûs, aquis pariler ac
sylvis inaccessibilem , ibique castrura
erigunt quod proprià linguà Dunel-
mnrn nuncupant. 629. e. Sueni l)a-
norum Régis auxilium poscunt ; sibi
adsciscunl Eboracenses Incolas. 629.
e. Puerum quemdam nomine Eadga-
rum ex Eduardi Régis faïuilia Ortum
Regem praeliciunt. 630. a. Pugnant
adversùs Regium exercitum, vincun-
tur à iXormannis, urbeque Ebora-
censi caplà, navigiorum ope diffu-
giunt. 630. a. Dunelmiun deserunt
et piraticam artem exercent ; sed à
Willelmo coliibentur. 630. c.
Anglorum consueludo in mililibus con-
secrandis. 133. b.
Anglorum mores. 183. a. Eorum mos
lotis horis post prandium bibendi.
319. n.
Angli cultu Gallico vestiti. 243. a. Apud
Anglos litterarum et rcligionis studia
obsoleverant multis annis ante ad-
ventum Norman. 184. «. Clerici An-
gli vix sacranientorum verba balbu-
tiebant. 185. a.
Angli uluntur milliaribus , et dicitur
milliare, quia constat mille passibus.
Sub dominio Normannor. loco mil-
liarium leucas dixerunt, sed millia-
ria iutelligebant. 157. a.
Angli cum Normannis ciriliter cotiabi.
tant , connubiis sibi mutuô conjun-
gentes. 243. a. Angli nobilcs îilioi
suos apud Gallos nutriri curant , ob
armorum usum, et linguae nativae
barbariem tollendam. 317. c, n.
Leges statuta(|ue Anglicorum Regum
linguâ Gallicà tractantur. Pueris in
scholis ])rincij)ia litterarum Gramma-
tica gallicè, non anglicè Iradunlur.
Modus scribendi Anglicus omittitur ;
modus Gallicus in Chartis et in libris
ab omnibus admittilur. 135. d. n.
Angli cujuscumque artiflcii peritissimi.
103. a.
Anglla seu Britannia saluberrima est.
Nunquam in ea aliquos arripit ignis
sacer; à Galliis allati, soient ibi sa-
nari. 210. n. Incolae Britannia3, seu
Angliae , omnibus gentibus cultu et
sumptu clariores. 210. n. Anglia Bri-
tannica : eam aggrediuntur Dani seu
Nortmanni ; victis Anglis, Rex illius
Regionis fœdus init cum Nortman-
nis. 626. d. Anglia facta exterorum
habitatio , et alienigenarum do-
roinatio. Nullus Anglus vel Dux, vel
Pontifex, vel Abbas. 175. d. Rege
Edwardo mortuo, Anglia incerta an
Haroldo , an Willelmo, an Edgaro
se committat. 182. a. Ileraldi sacvi-
tiâ et perjurio corruit. 237. c. Famés
per totam ferè Angliam ita praeva-
let, ut bunianas carnes, et quid-
quid usus abliorret, liomines come-
dant. 314. a. Pax régnât et securitas.
243. a.
Angli* vici Gallicis mercibus et man-
gonibus referti. 243. a.
Angliae Reges curandi strumas vel scro-
pliulas, privilegium à S. Eduardo
repetunt. 175. n.
Angliae Primates. 312. c.
Angliae proceres. 166. c. 310. a.
Anglicana Ecd. 283. a.
Anicienses Ej)iscopi , Petrus . Stepha-
nus.
Anna, uxor Henrici I Reg. Fr. Ge-
riscli seu Jeroslai Rusciae seu Rasba-
tiae Régis filia in uxorem pelilur et
obtinelur à Rege Franciae Henrico
I. Remis benedicitur et consecratur
quo anno. 481. a-b. nn. Maie voca-
tur Matliildis à Willel. Gcmetic. 48.
d. n. Apud .Sylvanectum Ecclesiam
in honore S. Vincentii construit.
157. d. 319. b. 409. b. n. 410. a.
411. c. 412. b. 481. n. Très ex Hen-
rico filios suscipit Pbilippuin, Rot-
bertuin et Hugonein. 48ii. c. Rege
defuncto , Ro(lul()lium Comitem in
conjugio accipit. 161. d. 499. d. Quo
mortuo, nativuin repetit solum. 161.
d. In Francia se))elitur. 563, a. Tu-
mulus i[)slus, ubi dcteclus. 564. e.
Ejus Epitajjhium. 365. a.
Anni fertiles aut stériles, siccitate vel
imbribus insignes. Vide Indicein
Chronolo^icum.
Anno Episcopus Colonicnsis Henricum
IV à tutelà matris ejus Agnetis amo-
vet. 638. b. Congregationes erigit ,
quarum unam in monte Sigeberch,
in qua corpus ejus requiescit. 642. e.
643. a.
Annuliimpressio in Diploin. Reg. Burg.
541. e.
Annuli pro Sigillis adhibiti. 563. b-c.
Ansbertus. S. Flor. .Sahnur. Monach.
Giraldi Abbatis comes , à Paganis
multa perfcrt supplicia : Abbatiam
Pontelcv. regendam suscipit. 278. a.
c. Turonis apud Majus-monast. obit
et scpelitur. 278. c.
Anselinus vitam monasticam amplexus
in Monast. Beccensi, deinde Archiep.
Cantuar. vir per omnia approbatus.
736
INDEX RERUM.
pollens raoribus, consilio affabilis ,
misericors, caslus, sobrius, in omni
Clericali officio mirabiliter eruditus.
637. b.
Ansclinus fil. Arnoldi Ardeiisis in partes
ultrainarinas profettus, à. Sarracenis
capitur ; legem Christianam abnuit.
306. a.
Anselmus Monac. S. Reinigii Rera.
jussu Herimari Abbatis. Dedicatio-
nem Basilicœ Rcmigianae à Papa
Leone IK factara describit. 463. d.
n.
Anseromiae Vicecomites , Guillelmus
de Virviâ, Ilerraannus.
Ansfredus frater Papiae uxoris Richardi
II Duo. Norman. Monasticam vi-
lam apud Fontanellam amplexus,
476. c. Abbas Pratellensi Monastcrio
praficitur à Gradulfo Abbate Fon-
tancUensi. 528. b. Berengarium hos-
pitio excipit, et de ejus erroribus
quentur. S32. a.
Ansgotus pater Herliiini Abb. Beccen-
sis, à Danis, qui Normanniam primi
obtinuêre, originein ducit. 636. e.
Antenor, proditâ ïrojâ , dicitur Ger-
maniain apulisse, in Dacià régnasse,
eamque à Danao Danamarchiain
nuncupasse. 623. d.
Antiochenus Episcopus, S. Babylas.
Antiocbiae Princeps, Raymundus.
Antiphonse et Salve Regina Aima Re-
demptorii , compositae ab Her-
nianno Contracto. 22. n.
Antoniaca Viaria Pratensi Monast. at-
tributa. 597. n.
Antuerpifle Marchio, Fulco.
Apostolica sedes. 60. d. 61. a.
Apostolicara benedictionein : banc for-
inulain insiriptionis litterarum SS.
PP. Priinus constanti modo et uni-
formi adhibuit Nicolaus Papa II.
494. n.
Apostolicum nomcn Galliciensis S. Ja-
cobi Arcliiepiscopus sibi tribuit titu-
lum Apostolici , et idcô excommu-
nicatur à Concilio Remensi sub
Leone Papa IX. 523. b.
Apulia gaudet solo fertili. 448. d. 449.
c.
Apuliae Duces et Principes , Boemun-
dus , Richardus , Roberlus-Guiscar-
dus , Umfredùs sive Hurafredus ,
Waimalchus , Normannorura Dux
in Apulià, Melus.
Aquae médicinales, apud Burgundos,
in monte qui dicitur Aureus, propè
Salinas, 460. b.
Aqu» frigidae judicium, adhibitum res-
pectn Treugae Dei violalorum. 510.
d.512. d. n.
Aqueuses Episcopi , Arsinus-Racba ,
Petrus.
Aquileiensis Patriarcha, Poppo.
Aquisgrani Palatium publicus thronus
Regalis ab antiquis Regibus et à Ca-
rolo prajcipuè locatus, totius Regnl
Archisoliura habctur. 618. a. Ibi
Hcnricus Conradi Salici filius in Re-
gem cousecratur et coronatur. 619.
a. Ibi etiam viut defungitur Bruno
Episcopus Augustensis, cujus corpus
ad Augustam civitatem Imperatricis
et Henrici ejus tilii cura delatum est.
619. b.
Aquisgran. Synodus anno 817 habita.
390. n.
Aquitani ex parte Will. Ducis praelio
instant. 236. c. ab Henrico Rege
convocanlur ad Bellum contra Nor-
man. 83. b.-c.
Aquitania à Danis seu Norraannis vas-
tatur. 624. d. 625. b. c. Supremum
Franciai Régis Philippi Dominium
agnoscit. 120. b. 286. c. n.
Aquitaniae urbes, Piclavi, Sanctonum,
Engolisma , Petragoricura , Lemovi-
cas, Arvernuin, et Avaricum caput
Rcgni Aquitanici. 625. c.
Aquitaniae regnum magna pace potitur,
sub Guill. seu Gaufrido-Guidone.
121. a.
Aquitaniae Dux primas tenet inter Du-
ces Pares. 305. n.
Aquitaniae Dux à Philippe Rege petit
et impetrat Privilegium Confirma-
tionis in gratiam Novi-Monasterii
Pictav. 120. b.
Aquitaniae Duces, Ebulus , Guillelmus
seu Vill. I. Pius, Guillelm. II, Guil-
lelmus III, Caput-Stupœ, Guillelmus
IV, Fera-Brachia , Guillelm. V ,
Magnus , Guillelm. VI , Crassus ,
Guillelmus VII, Petrus-Acer, Guil-
lelmus VIII , Guido-Gaufredus ,
Guillelmus IX, Guillelmus X, Odo.
-Aquitanica gens, olim bellorum nutrix
sed Normannorum irruptionis tera-
pore frigidam bello, praeferens dexte-
ram, viribus per bella inicstina elisis.
625. b.
Arabitae septem mille Peregrinos Jero-
solymam petentes ità caedunt, ut
vix duo millia effugerint. 638. c.
Aragoniae Episcopi Ausciensi Metropo-
litaesubditi. 394. n.
Arcarura Castruui , municipium est
Deppœ proximum in pago Talogiensi,
Arques hodicque dictum. Hic est lo-
cus prima Henrici Magni ex Conju-
ratis Victoria nobilis. 81. a. n.
Castrum illud in monte conditum à
Guill. Arcensi fratre Riciiardi tertii
39. d. Filio Ridiardi II Norm. Duc.
476. c. De Arceis Cornes, Andraeas.
Arcensis Cornes famé ooactus, Castel-
luni suum Guill. Duci concedit. 179.
c.
Archacenses apud Morium - montem
circumdant Hugonem de Morio-
monte, et interimunt virililer sese
defendentem. 2'i6. d.
Archenbaldus , perinittente Leudo -
nio domino suo quosdam alodios
vendit Comiti Gaufrido ejusque
conjugi Agneti ad construendum lo-
cum in honorem S. ïrinitatis in
suburbio Vindocini , trans ilumcn
Ledi. 119. n.
Archicancellarii nomcn et dignitas in
Burgundiae regno. 541. d.
Architecturai peritus Osbernus Cano-
nicus Lexoviensis et posteà Uticensis
Abbas. 233. n. Novum architecturae
genus in Angliâ usurpatur régnante
Eduardo Rege. 176. d. In rediflca-
tione Basilicae S. Hubert! Cassores
Leodienses accersuntur, advectis ab
Ara-Leonis , columnis cum capi-
tellis et baslbus suis. 150. d. Mar-
moreae columnae inventae apud sta-
bulaura, ubi nulli unquam ejus na-
tura loci marraor invenire drdit, 482.
b.
Ardea villa in Castellionis oppidulum
erecta ab Arnoido. 305. a.
Ardennenses Comités , Fredericus Go-
defridus.
Ardenses Comités. Arnodus seu Ar-
noldus, Arnulfus , Elbodo , Guillel-
mus.
Ardensis Nobilitas. 300. b. 301 . a,
Ardolphus Ghisnen. Com. uxorem du-
cit Mathilden, filiam Ernuculi Bo-
loniae Comitis. 295. c. Ejus filii Ra-
dulphus et Rogerus. 296. c.
Arduinus Episcopus Lingonensis ordi-
natur à Leone Papa IX in locum
Episcopi depositi. 639. e. S. Gerni.
Autiss. dat Ecclesias de Carisiaco et
de Lignerolis. 648. a. Petente Bes.
Abb. Olgerio, à Summo Pontifice
fierl petit decretum in favorem Ab-
batiae Besuen. 203. d. Datum est Pri-
vilegium istud 4 nonas Octobr. an.
1052. Pontificatiis Leonis , an. 3.
203. n. Defuncto Arduino Lingon.
Episc. succedit Rainardus. 203. e.
S. Aredii Canonici. 288. d. 5. Yrier.
Arelatenses Episcopi, Manasses, Ra-
girabaldus seu Raiinbardus.
Arelatensis Cornes, Guillelmus.
Argentina civitas, in qua armati qui-
dam ad crucifixum auro et gemrais
redimitum manus injicientes, subita
morte praeveniuntur. 368. c-d.
Argentinenses Episcoj)i , Hecelo seu
Hetzel, Otto, Vernharius, Willel-
mus.
Aribo, Archiepiscopus .Moguntiensis ,
natione Noricus, nobilis et sapiens,
aptus regalibus consiliis. 615. e. In
Conventu publico de electione Ger-
maniae Régis, primus à populo ro-
gatus quid post mortera Henrici II
sibi viderelur, hilari voce laudat et
eligit Chunonem Majorein seu Chun-
radum Salicum in suum Dominum
et Regem, atque Rectorem et De-
fensorem Patriae. Ejus sententiam
caeteri sequuntur et confirmant. 616. e.
617. a. Regem Conradum consecrat,
et inter sacra officia Regiai unctio-
nis, sermoncm habet ad Regem.
617. c.
Armaniacensis Comes, Bernardus.
Arnaldus fit Episc. Cenoman. Is ex
Abrincensi territorio oriundus, nepos
erat Roberti Graramatici, sapientiae
et doctrinée illustris. 137. a. Filius
erat Saccnlotis. 137. a. Inchoatam
à Vulgrino Ecclesiam et pcnè destruc-
tara Arnaldus denuù reaedificat .
137. b. n.
Arnaldus Episcopus Magalonensis Ec-
clesiam iMagalonens. régit per tri-
ginta annos ; restaurât civitatem
Magalonensem ; Cleruin ad meliorem
frugem revocat ; connubia Presbyte-
rorum dissolvit. Gradum Sarr.iceno-
rum obstruit , et portum in loco
opportuniore reficit , pontem consti-
tuit ; Jerosolymam proficiscitur ; et
post reditum , obit apud Willam-
novam. Ejus Epitaph. 454. b. c. d. e.
Arnaldus fil. Garsiae, Curvi, Comitatum
Astariac obtinet. 394. c.
Arnaldus Abb. S. Joan. Engeriaci suc-
cessorem habet Gosfredum, 219. a.
n.
Arnoldus H Fland. Com. Pater Bal-
duini IV, lerram Bredenardara Ar-
dolj>ho Ghisn. in perpetuum jure
hereditario tcnendam confert. 295.
c.
Arnoldus Ardensis dominus clemen-
tiara S. Pauli Comitissara uxorem
ducens, Comes fit S. Pauli. 306. b.
c. Quidquid , salvo honore j)otest,
de Comitalu S. Pauli apud Ardeam
curât transportare. 306. d. Dona multa
Ecclesiae S. Audomari Ardensis, per
virentis olivae ramum vexillo S. Cru-
els appensum, offert. 307. a. Ibi
decem Canonicos instaurât. 307. c.
Arnoldus Ardensis, Comitatûs Bolon.
Senescallus, non tantùm Comiti Bo-
lon. sed et Regibus Franc, et Angl.
atque aliis Principibus et Ducibus
carus et graliosus. 304. a. Selvessam
diruit, Ardeam aedificat et castello
munit. Consilio Boloniensis Comitis,
Mathildcm filiam Gaufridi Markisiae
Domini, duxit uxorem ; et cum
ipsa suam secedit in Ardeam. 304. d.
e. A Balduino. Gisnensi Com. li-
centiâ accepta, de villa Ardea libe-
rum oppidulum efficit : in gratiarum
actione Comité plenissimum denariis
modium offert. Duodecim Pares vel
Barones
irsDEX REUUM.
737
Barones à Castro Ardeae pendentes
institult ; Soabinos ibidem ordinal ,
et eorum judicia secunduin jurisdic-
tionem et institutionem Audoina-
rensiuin Scabinorura tenenda jurât.
305. a. b. Praeposituram S. Bertini,
ab antecessoribus ac'ceplam, lieredi-
tario jure possidens , à Monachis
Ecclesiae suae in terra Gisnensi Advo-
catus constituitur ; et Advocati no-
men ubique et in omnibus scriptis
autenlicis accipit. 305. b. c.
Arnoldus de Castro-murio Chassani
Cœnobitis suas décimas Putei-ïbo-
nesi donat. 373. b.
Arnulfus Turonensis Archiep. Dedi-
cationi Ectlesiîe SS. Trinit. Vindo-
cin. praesens adest. Diploma conce-
dil Mona.sterio Vindocineiisi SS.
Trinit. Conlirmalionem continens
bonoruni cjusd. Monastcrii et fa-
cullatera augendarum possessionum ;
et super allare Vindocin. Monast.
cbartani istaui propriù manu depo-
nit. 506. b. c. d. Subscribit funda-
tioni Ecd. S. Leonardi Bellism. 631.
e.
Arnulfus, fil. Balduini VI Fland. Com.
patris tcstamento Flandriara obti-
net. 482. a. n. Populo durus. 384. a.
390. b. Bellam . simul cum uiatre
sua gerit contra Robertum Fris, tu-
torem et avunculum suum. 482. a.
n. S. Lictbertura ab Arnulfo Ca-
merac. Castellano captum libérât.
482. n. .Morinorum Ducatum parvo
tempore possidet. 243. c. Hanno-
niam intrat cum exercitu ; Comita-
tum Montensem invadit ; destruit
castrum de Bossue ; Raineri Longi-
coUi Mont. Com. filios cogit in
Franciara fugere. 374. b-c. Sibi
auxiliari à Rege Pbilippo exposcit.
162. a. Cum Rege Fr. apud castrum
Casletum occurrit patruo suo Ro-
berto ; conserto praelio, Arnuljjhus
perimitur. 254. d. 36t). a. 384. a-b.
482. a. Sepflitur in Eccl. B. Audo-
mari. 391. c.
Arnulfus Coin. Chiiiiaci Ottone filio
suo secum deducto, praeter Cellam
Pirensem, remittit Monacbis Anda-
gin. exactiones quasdam apud Ga-
belium ; Nepotes vero ipsius pro
fratre suo dant Eccles. Andag. quid-
quid babent apud Linalum et Car-
netum , et quartam partem pontis
apud Gabelium. 149. d. ISO. a-b.
Plura confert Ecclesiis 362. a.
Arnulfus firmitatis Princeps Vicariam
confert Cellae seu Monast. Viva-
riensi. 423. n.
Arnulfus frater Rogerii Pictavini. filius
Rogerii de Monte-Gomerici, tenet
Comitalum de Penibroch. 227. n.
Arnulfus de Magduno et filius ejus
Leonius per Fulconem ab Ambasio
expelluntur. 273. c. 274. a.
Arnulfus filius Talavatii , contra pa-
trem rebellât, cjicit eum de munitio-
nibus, et usque ad mortem exulare
compellit. Sed ipse Arnulfus in lecto
suo strangulatus, finem quem me-
ruittristem invenit. 41. d. 224. b.
S. Arnulphi Crispiacensis Monast .
à Simone Comité Crisp. Cluniacen-
sibus coneessum. 443. n. b.
Arsinus Racha Praesulatum agit Guas-
conise, vir mirae sanctitalis et con-
tinentise. 393. b. c. n.
Artaldus Com. Forensis uxorem habet
Guiburgam : confirmât donationem
factam Saviniac. Ecclesiae. 200. n.
Cum Agnone fratre suo, eidem
Eccl. conccdit Ecclesiam S. Mar-
celli. 201 . a.
Arvegre Rex iVorirorum et Tostinus
Tome XI.
Flandrensis , Angliam dévastantes ,
ab Heroldo victi occiduntur. 212.
b.
Arvernenses Comités, Guillelmus seu
VVill. Robertus.
Arverniae Ecclesiae. 101. a.
Arvernus , clarissima veteri tempore
urbs Aquitaniae, à Normannis vas-
tatur. 625. b. c.
Arulensis Conventus ad Dedicat. Ba-
sil. Cœnobii Beatae Mariae. 426. a.
Arundelli Cornes, Rogerius.
Ascelinus Monaclius littcras ad Beren-
garium scribit, et ab eodem accipit
de coUoquIo inter eos et Guillelmum
babito circa Eucharistia; Dogma.
528. c.
Ascillitinus TVormannus dicitur à Léon.
Ost. duxisse sororem Ranulfi, et ai
in Comitatu Aversae successisse. 449.
n.
Asia, dicitur Amazonum dominationi
per annos ferè centum paruisse. 623.
b.
Asnebec, Castellum in iVormann. pago,
qui dicitur Ilulmus, le pajr.s de Unul-
me : miraculum ibi S. Vulframni in-
tercessit-ne edituin. 477. a.
Aspremundum Castrum in Aquitaniâ :
ibi placita tenet Guillelm. Aquit.
Comes. 536. c.
Astaenovas Com. Guillelmus.
Astaracenses Comités , Arnaldus-Na-
tus, Garsias-Curvus, Sancius.
Astariacensis Coniitissa, uxor Garsiae
Curvi, Basilicam eedificat in Con-
dom. Cœnobio, eamque dedicari
praecipit. 394. b-c.
Asteriensis Vicecomitatus in Bigorra,
ad radiées niontis Pyrenaei. 116. n.
Astronomia: periti : Radulfus Mala-
Corona. 228. b. Guillelmus seu Wil-
lehelmus Hirsaugiensis Abbas. 26. c.
Herraannus Contractus. 3S9. e.
Atbala. f^ide Adela.
Atlianac. Abbalcs, Arnulfus , Hugo
frater Artaudi Com. Forensis ; Hu-
goni succedit Raynaudus. 200. n.
Atho de Castro-Rainardo castrum Cor-
tinaci firmat. 276. a.
Atrebalensis Comitatus à Danis seu
Nortmannis, Hastingo Duce, ferro
et igné vastatur. 624. a.
Attrebatenses S. Vedasti Abbates,
Emmelinus . Erkenbaldus , Joan-
nes, Lietduinus, Riebardus.
Attrebat. Monast. S. Vedasli Joannes
Abbas obit. 462. c. Iluic à Balduino
Marcbiso subrogatur S. Poppo Sta-
bul . et accedit Imperatoris consen-
sus. 462. c. Emmelinus sub Abbate
Poppone regimini Monast. praefici-
tur. 462. d.
Attrebatensis Synodus à Lamberto At-
treb. Episcopo habita. 521. c.
Attrebatensis Episcopus, Lamberlus.
Avaricum . Regni Aquitanici caput ,
à Normannis capitur et devastatur.
625. c.
Aucenses seu Augenses Comités, Go-
defridus, Guillelmus, Robertus.
Auditoris munus in judiciis. 124. b.
S, Audoënus, Episc. Rolhom. dicitur
quasdam S. Nicasii Rothom. Ep.
Reliquias in Ecclesiâ S. Pétri, (nunc
S. Audoëni) coUocasse. 476. c. n.
S. Audoëni terra depredatur à Ro-
berto de Cal vi mon le, qui de equo
cadens, collo fracto, obit. 235. d. e.
S. Audoëni Cœnobitae. 71. a. c. Mo-
nachi. 72. a. b.
Audomarcnsium Scabinorura et Bur-
gensium juri.sdiclio et instilutio. 305.
b.
Avcnionense Concilium celebratum à
S. Hugone Cluniat. Abb . Nicolai
Papae II Legato. Praelerraissum in
Concilior. Collectionibus. 494. n.
Avenion. Ep. Benedictus.
Aversa urbs Apuliae à Gallis-Norman-
nis condita. 449. b.
Aversae in Apulià Comités, Jordanis ,
Richardus I, Richardus II.
Avcrsanus Episcopus, Guimundus.
Avesgaudus , Episcop. Cenom. sub-
scribit Cbartae fundationis S. Leo-
nardi Bellismensis |ier Guillelm.
Comit. Bellism. factae. 632. a.
Avesgotus Sorengus Cambeiatn super
Albertum Girardi fleitelli filium in-
gressus, rabie militari depopulatur,
sed pilo desuper cmisso in caput ejus,
mox périt. 42. b.
Augiae Abbas à Papa Joanne privile-
gium obtinet Missas agendi cum san-
daliis Episcopalibus. 18. c. Abbas,
Berno.
Augusta V'indelica seu Auguslensis Ec-
clesiâ. Ibi in sua sede sepelitur Bruno
Augustens. Episcopus Impératrice
Giselâ et Henrico ejus filio funus
prosequentibus. 619. b. Episcopi,
Bruno, Burcliardus, Eberhardus,
Henricus.
Augustensis Episcopus, [Aouste) An-
selmus.
Augustiniaui Canonici. Eorum instilu-
tio. 431. a. b. n. S. Auguslini Régula.
291. n.
Augustodunenses, sive vEducnses Epis-
copi, Agano , Uelmoinus seu En-
nuinus, VValterms.
Augustus, vox in Roberti Régis Di-
plomatibus aliquandô inscripta \ in
uno Henrici adbibila. 649. b
Aurelianense vinura ab Abbate Bal-
drico carminé celebratum : boc
vino quolidlanis mcnsis utebatur
Rex Franc. Henricus. 425. n.
Aureliani. Aurelianos capiunt Dani
seu Normanni , caplamque civita-
tem auro distrahunt ■ sicque ad tem-
pus recedenteSj secundo adventu
cam comburunt. 625. a.
Aurelianenses Episcopi , Hadericus ,
Isambardus^ Odolricus, Rainerius,
Theodulphus.
Aurifices célèbres : Erembertus, Mo-
nac. et Abb. Valciod. 252. c. Willo
Mon. Onuarti. 422. e. Aurifabrum
Canonicum constituit Goffridus Au-
tissiod. Episc. 114. b.
Auscens. Archiep . Mctropolitani mu-
nere in universo Navarrae regno
fungitur. 394. n.
Auscienses Arcliiepiscopi , Austindus,
Otto, Willelmus.
Ausciensis seu Auxiensis Comes , Ai-
mericus.
Ausona , olim civitas . nunc vicus in
Marcâ Hispanica. Post ejus destruc-
tioncm à Saracenis, ad Dioecesim
Narbonensem diù perfinuit, deinde
in Episcopalem scdem restituta ,
mox in Metropolim erecta, Tarra-
concnsi unita est ab Urbano II Papa.
512. a. n.
Ausonensis seu Vicensis Episcopus ,
Oliba.
Austrasiae Dux, Conradus.
Austria unum olim è tribus Franc, reg-
nis, à Regibus Germaniae occupata.
221. n.
Autissiodorenses Episcopi , Erbertus
seu Herbertus, Gaufredus, Hugo ,
Joannes Scbolasticus, Robertus.
Autissiodorenses S. Gcrmani .\bbatcs,
Galterus, Guibertus, Odo , Rothla-
nus, Thealdus.
Autissiodorenses Comités, Landricus ,
Otio, lîainaldus.
Azo Marchisus Liguriae uxorem durit
Gersendim primogenitam Herberli
Evigil. canem, Comit. Cenoman.
Lllll
738
INDEX R E R U M.
flliam, à Tlieobalilo Campaniae Co-
mité rcpuflialam : filios liabet Ful-
conein el. Hiigonem, et iiliam no-
mine Sybillam. 632. c.
B
BA B E N B E B G K N s lî s EpisCOpi ,
Eberhardus, Gundbarius , Suide-
gerus.
Babylonius Rex S. Sepulchrum Jeroso-
limae claudi jubet et Cliristianos ab
ejus aditu prohibet. 477. b.
Bajoariae Duces , Conradus , Henricus
seu Helrelo, Otto, Welpbo.
Bajocenscs Episcopi , Hugo , Odo ,
Sances seu Sansson.
Bajocensis Cornes, Iverius seu Radul-
fus.
Bajocensis Vicecomes , Rainulfus seu
Ranulfus.
Balaum^ Castrum. Balon. Ibi Robertus
Bellesniensis per duos annos incar-
ceratur 632. c.
Baldricus Eplsc. Leod. Monasterium in
honore S . Jacobi fratris Domini
fundat in insulâ Leodicensi. 201. c.
Baldricus Abbas S. INicolai Andegav.
Monasterium reiinquil, furtira petit
Eremum , ad Majus-Monast. sese
confert, obit apud ïabénn. Mon.
419. b.
Baldricus-Lambertus , Cornes Lovan .
Vide Lambertus-Baldricus.
Balduinus Noviom. Episc. adest detec-
tioni Corporura SS. Dionysii et So-
cior. 473. e.
Balduinus Will. Notlii Capellanus ,
succedit Guillelmo EI)roiccnsi Epis-
copo. 242. d.
Balduinus III Flandrjae Cornes, fil.
Arnulfi Magni, Matildem ducit filiam
Herimanni Saxon. Ducis , ex quâ
Arnulfum II suscipit. Juvenis morbo
variolae obit , et apud S. Bertinum
sepelitur. 421. b.
Balduinus IV Flandr. Com. et Marchis.
cognom. liarbatus, seu Bello-Barbus.
Régis Franciae filiam in uxoreni filio
suo obtinet. 323. d. Rebellante filio,
et ab eo spoliatus Roberti Nornianniae
Ducis .luxilium implorât. Robertus
Flandriam petit, Cassellum obsidet,
et pacem patrem inter et filium pro-
curât. 323. e. Obit et sepelitur in
Blandinio. 380. a. b. 388. b. 461. n.
Balduinus V Cornes et Marchio Flandr.
Instilanus et Plus dictus, filius Bal-
duini IV. 462. c. n. Patri succedit.
380. c. Uxorem accipit Adclam seu
Athelam Roberti Franc. Reg. filiam.
229. d. 380. c. Henrico Franc. Régi
amicitiâ conjunctissimus , Sororem
Régis Adclam cum Corbeiâ pro dota-
litio in matrimonium aocipit. 480. b.
Fide et sapientiâ œquè mirandus,
Regiae sororis connubio sublimis.
180. b. Ratione uxoris suae, consensu
et electione omnium Baronum Fran-
cise, Henrici {lege Philippi) juvenis
Tutor et totius Regni Bajulus effici-
tur. Barones homagium ipsi faciunt,
spondentes quôd si Henricum (Phi-
lippum) infrà tutelae tempora mori
conlingeret, ipsum Balduinum in
Regem Francise sublimarent. 380. c.
Tutelam Regni et Philippi Régis ,
probus vir et justi tenax prudcntis-
simè, fortissimo et integerrimè habet.
Motus omnes ac divisiones in Regno
componit. 161. d. 212. c. 357. c.
479. d. 486. d. n. 489. n. Sententiam
fert contra Albricum Cociacensem
Roberti filium. 581. n. Arguitur à
Gervasio Rem. Archiep. in Epist. ad
Alexandr. Papam II quôd non mul-
tùm sollicitus fuerit de conjugio An-
nae Reginae Henrici viduae cum Ra-
dulfo Crispiac. 499. d. n. Invaso
Hainon. Comitatu conirà Impcrator.
rebellât. 3G4. d. 3Co. a. ïudinium
incendit. b. Henricum IV^ Imperat.
insequitur usque iVeomagum. Pala-
tium Imperat. comburit et in Flandr.
redit. 381. b. c. 389. b. Cum exerci-
tu fugit, Fluv. Lis transit, Fossam
magnam (jua; Fossa-nova vocatur, à
Comitatu Lensensi usque ad mare
perducit. 36.j. d. n. Castellum consti-
tuit apud Aldenard. Bracbantum
usque ad Teneram de Regno Lotbar.
usurpât. 389. n. Reconciliatur cum
Henrico IV Imp. et Agnete matrc
ejus. 481 . b. S. Popponem Vedastini
Monasterii Abbatem, item et Marcia-
ncnsis Cœnobii constituit. 462. c. d.
Resbacum praedaturus accedit, sed
subitaneo morbo pcrculsus, B. Agili
suffragiis sanatur, liumiliter Deo satis-
facit. et Resbacensi Ecclesiae pluriraa
dona confert. 479. c. d. Insulanus
dictus quia Insulam villam condidit.
380. c. In eâ Eccicsiam S. Petii aedi-
ficat et fundat. 380. c. d. 479. b. n.
Ad hujus dedicationem convocatis
patrise suae Prx'Iatis, loca in quibus
singuli Pr»lati fuerant hospitati co-
rum Ecclesiis confert perpetuô libéré
possidenda. 380. c. d. Ibi se jvibet se-
peliri. 254. a. b, Ei inlerdicitur à
Concilio Remcnsi sub Leone Papa
IX ne filiam suam Willelmo Nor-
mann. Duci nuptui det 523. c. Wil-
lelmo seu Guillelmo Norm. Duci
dat in uxorem filiam suam Mathil-
dem. 212. c. Ejus filii, Balduinus et
Robertus. 56. a. 63. h. 186. c. 229.
d. 380. c. Tcrlius filius ei adscribitur
Udo Treverens. Metropolita. 229. d.
Filio suo Baldnino dat uxorem Ri-
childem filiam unicam Rayneri Co-
mitis Haynonii. 354. c. Eidem aegro-
tanti locum Hasnoniensem per ce-
reum ardentem dono confert . 109.
a. Eidem totam tcrram suam vivens
concedit et fidelitatcm ab Optima-
tibus jubet promitti. 254. c. Eum-
dem Balduinum juxtà legem perpe-
tuam Comitatûs et familiae suas, om-
nium bonorum et honorum haere-
dem instituit, Roberto verô naves,
aurum et alia praebuit quibus apud
exteras gentcs Regnum sibi atque
divitias pararet. 63. b. Obit. 243. c.
498. n. In Ecclesiâ S. Pétri Insul. se-
pelitur sicuti praeceperat. 254. a. b.
389. a. 479. b. n.
Balduinus VI Flandr. et Hannon. Co-
rnes cognora. Montensis. In Aulâ
Henrici Imperatoris educatus. Ner-
viorum Comitatum, non inoffcnsâ
Iniperiali Majestate, subintrat. 108.
c. 383. c. Ejus animi dotes ac virtu-
tes. 108. c. d. 383. d. Comitatum
Hainon. invadit , Hoium vastat.
365. fa. 383. d. Hubertum quem-
dam sauciat et dejicit, à quo et ipse
vulneratus, manibus suorum Gan-
davum vehitur. 109. b. Juniorem
fratreni Winthcrici ad tradendum
sibi castellum Hasnoniense movet,
Castellum invadit et incendio delet.
Winthericus Balduini consilium irri-
tum facit. 109. c. d. Reconciliatur
cum Ilenrico Imper, et Agnete ejus
matre. 481. b. Hainonense Cœno-
bium aedificat seu restaurât, amotis
Canonicis, in eo Monachos instituit.
109. e. 254. b. c. nn. 375. b. 383. c.
482. a. n. dictus Hainonensis prop-
ter Cœnob. Hainon. à se reaedifica-
tura. 365. d. Illius Abbatiae fiegimen
tradit Malboldo Abbati S. Amandi
per Clavcm Reliquiarum. HO. c. d.
Ricliildem Corailissani Hainoniens.
viduam Hermanni Comit. Mont,
ducit in uxorem. 56. a. 110. c. 254.
b. c. nn. 365. b. 375. b.383. d. 389.
d. Per illud conjugium Comitatum
Hainoncnscm seu Montons. cum
Flandriâ tcnet. 254. b. 365. b. d. e.
383. c. Propter idem conjugium ab
Episc. Camerac. excommunicatur :
absolvitur à Leone Papa IX. qui ta-
men conjugibus inhibet Thorum.
375. b. 389. e. Ejus filii Arnulfus seu
Ernulfus, el Balduinus. 56. a. 110.
c. d. m. n. 161. e. 186. c. 254. h.
n. 363. a. 389. d. 482. n. Ernul-
fum filium suum baptizandum tradit
Malboldo Abbati S. Amandi. HO. c.
Flandriam Arnulfo , Hannoniam
Balduino testaracnto assignat, Ro-
berto fratri suo Arnulfi tutelam cora-
mittit. 161. e. 375. b. c. 482. n, Fi-
liorum suorum tutelam Régi Franc.
Pbilippo et Willelmo filio Osberni
commcndat. 186. c. 363. a. Obit.
390. a. Immature mortuus. 186. c.
Tribus tantùm annis patri supervixit.
111. n. Ante patrom decessit juxtà
Will. Gemetic. 56. a. Ex Lamberto
Schafnaburg. occiditur in praelio
contra fratrcm suum Robert. Fris,
commisso. 64. a. b. Sepelitur in Ec-
clesiâ .\bbatiae Hasnoniens. in qua
locum sepulturée elegerat. 254. b.
482. a. n.
Balduinus filius Balduini Montcnsis ,
fralcr Arnulfi , Comes Hainonensis,
Hannoniae Comitatum patris sut tes-
tamcnto occupât. 482. n. Uxorem
ducit Idam sororem Lamberti Co-
niitis Ivovan. 376. c. Comes in Ha-
noëa Provinciâ et Castro Valentia-
nis, Willelmi Régis Angl. auxilio
plures assultus Roberto Fris, facit.
186. e. 187. a. Ad Doningium de-
vincit patruum suum Robertum.
366. fa. A Roberto Fris, vincitur et
fugatur. 391. d. Adhuc adolescens,
ad Philippum Regem Francor. con-
fugit, auxilium et necis paternae vin-
dictam expetcns. Rex statim tumul-
tuario milite collectum exercitum
ducit in Flandriam. Rubertus, siinn-
lato aliquandiii melu et fugiendi
studio, ex insperato et ex insi<liis,
copias suas super Régis exercitum ef-
fundit ; tantumque eis terrorem in-
cutit, ut abjectis armis , fugiendo
saluti consulere summa ope cona-
rentur. 64. c-d. Balduinus assuniptâ
matre, ad Regem ïeutonicorura
Henricum Germ. Reg. IIII, Imperat.
verô III Leodii venit. 64. d. n.
Opem ejus adversùs patrui violen-
tiam supplex implorât : atque ut
eum sibi magis obnoxium faciat,
Comitatum Reginheri cum Castello
munitissimo , Mons nomine , quae
mater ejus à primo marito in dotem
acceperat, Lamberto tradit : quae
rursùs Episcopus Leodiensis Duci
Godcfrido, hic iterùm ipsi filio Bal-
duini dat loco beneficii. Rex Epis-
copo Leodiensi, Duci Godefrido ,
et aliis Lotharingiae Principibus prae-
cipit ut Rubertum ab injuste invasis
sedibus vi et armis expellant. Qui
protinùs coadunato exercitu, in
Flandriam proficiscuntur. Sed Ru-
berto in gratiam à Rege Francorum
accepto, temerarium judicantes
cum Rege potentissimo acie confli-
gere, infectis rébus in sua redeunt.
Sic Rubertus Flandriâ; Principatu se-
curus potitur. 64. d. e.
Balduinus Comes Boloniae, fil. Gui-
donis, post obitum patris sui Alam
de Gant uxorem ducit. 346. b. n.
INDEX RERUM.
739
^'idc Arnulphus.
Balduinus Gliisn. Cornes, fil. Ëustacii,
Litterarum disciplinis eruditus, uxo-
rcm ducil Adelam filiam Florentini
Ducis Lothar. 298. a. Contra Richil-
dein Flandr. Coinitissain quae Gliis-
nas peiietraverat , vocat Robcrtuin
Frison. 298. c. d.
Balduinus de Revers Ecclesiam apud
Mo/Uùfburgwn aedificat. 46. a.
Balduinus S. Pétri Gandav. priinô Mo-
nachus , posteà Miles à Liskcnsibus
enecatur. 298. c.
Balduinus Vironianduus , Archicapel-
lanus dictus, sub Ilobcrto Rege Sub-
cancellariiis , primus deindc Can-
cellarius llegum Roberti et Henrici ,
uiulla bona concedit loco S. Prae-
jecti in sulmrbio S. Quintini. 572.
et 573. n.
Balnea. Fidèles balneis utebantur in
Profestis soleninioribus. 477. b. n.
Baltildis Regina Franc, uxor Clodovei
II. Ejus ope B. Plillibertus Gemeti-
cense Monast. constru.xit. G24. b.
Bannuin, quid, et quotuplex. 576. d.n.
Bannuin vini in Diicatu Burgundiœ et
in Comitatu Divioneiisi. 6)l4. c. d.
Baptisini Sacramentum , praetenjuara
urgente mortis periculo, administrari
non débet, nisi in Paschatis et Pen-
tecostes Festivitatibus. 495. b. Baptis-
inus ab Abbatibus et Monacbis col-
latus. 110. c. 227. b. Baptisati eodem
noininc aliquandô donantur , quo
Patrini. 267. e. 414. b. 459. d. Ali-
quandô diverse. 110. c. 227. b. 277.
d.
Barba^ quasi in signuin Rcligionis nu-
trita. 193. a. ïotam facieni cum utro-
quc labro rasain habeiit Alilites Guil-
lelini .\otlii : Angli snperius labrum
intonsum diinittunt. Totà facie rasi
Presbyteri apud Anglos et Norman-
nos. 183. c. 183. a.
Barcinoncnses Episcopi , Guadallus-
Domnucius . GuifrcduSj Guislabertus.
Rartinonensis Comitalus supremo Fran-
cis RcgUMi Doniinio subjeetus. 289.
e. n. Comités , Berengarius-Raimun-
di , Petrus-Raimundi , Raiuiundus-
Borelli , Piaimundus-Berengarii cog-
noni. Vetulus , Raimundus-Reren-
garii.
Baruo de Glotis, Prœpositus Osberni,
expeditos pugiles congregat ; nocte
adit domiim Willelmi , sicarium
Domini sni, simui et oranes compli-
ces trucidât. 38. a.
Barones seu Pares numéro duodecim in
Castellania Ardensi. 305. a-b.
Barones Castellenses numéro viginti ,
cum Theobaldo Blesensi Comité ,
quindecim Sacramenta jurant Gau-
frido -Martello. 267. c.
Barrenscs Duces originem ducunt ab
Ottone .Mosellanorum Duce. 301. n.
Barrensis Dux, Theodericus.
Barri-super-.Scquanam Comes , Milo.
Barrum-Ducis, allodium, non feodura.
330. b. vel sallein feoJuiii heredita-
riuin, non beneftciunt mUitare. Bar-
rum, castruni ad Lotharingiam, ob-
sidetur ab Odone Camp. Comité.
439. a. n. et alibi.
Barrum-super-Albam invadit Hugo
Bardol. 338. b.
S. Bartlioloiii.eus Patronus priniarius
Abbati.e S, ïlieoderici propè Remos.
587. a. II.
Bartolomxus Arnulpho succedit in Ar-
chiepiscopatu Turonensi. 348. a. II-
lius lenqjore Concilium Luron, lia-
betur ab Iliidebrando conlrà errores
Bercngarii. 524. a-b.
Bartolomxus ,\bb. MajorisMon. S.
Hugonem Cluiiiacuin comitatur ,
ibique Sacerdotis Ordinem suscipit.
272. d.
Barutli. Comes. Fulco.
Basatensis Epise. Gimbaldus.
Basileenses Epp. Adalbero , Theoderi-
cus, Udalricus.
S. Basoli Abbas, Wenricus.
Bearnensis Coni. Gastonus. Viceco-
mes, Bernardus CentuUus.
Beatrix, uxor Bonifacii, deindè Gode-
fridi, Marcbisa Italiae , conjugi suo
Godefrido Duci redditur. 356. d.
Haeres et Comitissa de Castro Briae
Diœc. Met. mater iMathildis Marcbi-
sa;. 336. c. n.
Beccense Monast. ad cujus scholam
pergunt , et in quo Monachuin in-
duunt célèbres doctrinâ viri l.,anfran-
cns et Anselinus , posteà Cantuariae
Archicpiscopi. 223. d. 637. b. Ad
eumdeni locum fit concursusplurimo-
rum tam Clericorum quam Laicorum
nobilium, doclrins bauriendae causa.
637. b. Beccuin, magnum et famo-
sum lilteraturae Gymnasium. 242. n.
Beccensis schola. 242. b. n. Beccens.
Abb. Anselmus , Gislebertus-Crispi-
nus , llerluinus , Will. de Bello-
monte.
Bego Claustrum Conchense construit.
433. n.
Bella Privaia. 180. c 238. e. 259. a.
264.b.273. c. 416.C. 486. a-b. 534.
et alibi pas s iin. Bella baec pro jure
constituto habebanlur; si modo pro-
vocatio seu diffidatio praecessisset.
307. d. Reprimuntur ope Treugœ
Dei, 507. et seqq. Vide Treuga.
Bellica Stratagemata. 184. c. 489. a.
Bellicse Macbinœ, Aries , Testudo ,
Palarica, V'inea, falces. 433. c.
Bellicae Cantilenae : Rollandi , apud
ÏSormannos usitata. 184. b. Praedo-
nuni quorumdam Burgundiae. 489. d.
Bellici Clamores : Francorum , Nor-
mannor. 334. b. Quorumdam Norm.
Optimatum. 333. a. n. Fland. An-
degav. Carnut. Brit. Armorie. 333.
n.
Bellilocense S. Pétri Monasterium, ad
Dordoiiiae rii)ani, in Torincnsi [de
Tuienne) Vicecomilatu in extremis
Pagi Lemov. conditur régnante Ca-
rolo Calvo. Hujus prœcipuus funda-
lor Rodulpbus Archiepisc. Bituric.
503. c. n. Comes Tolosanus Guil-
lelmus III dictus Taille fer illud suœ
potestati addicit , et Comiti Petra-
uoricensi in beneficiura largitur. Vi-
cecomcs Combornensis Hugo no-
miae, hoc Monasterium à Comité
Petracoricensi accipit , et Clericum
saeculareni in Abbatem instituit. Quâ
de re queruntur Monachi apud Sy-
jiodum Lemovic. 303. c. d. n. Pa-
tres Concilii Lemov. H negotium
committunt Episcopo Lemovic. et
Aqultanorum Duci , .\bbatcm se-
cundùra Regulam instituendi loco
Clerici secularis. 504. a. b. Hujus
Monasterii Abbas fuit Rernardus
iMonach. Solemniacensis, posteà Ca-
durcensis Episcopus, avunculus Hu-
gonis Clerici secularis cui Abbatiam
dimisit. 503. d. n.
Belliloci in Argon. Abbas, Ricliardus.
Bellismensis S. Lconardi Ecclesia fun-
data per Guillebnum Comitem Bel-
lismensem. 631 . e. Quo temporc.
Ibid. In Cbarta fundationis memo-
rantiir Robertus Rex , llerbertus
ci'igilaiis carient Comes Cenom. et
alii iiominalim désignât!. 631. c.
Bellismensis pagus non ad Diicatum
iS'ornianniie , sed ad regnuni Franc,
pertinens; ejus dominium à Pbilippo
Rcge datum vel venditum Guillelmo
senior! Régi Angl. et Norm. Duci.
37. b.
Bellismenses Comités , Ivo seu Yvo ,
Giiillelmus , Guillelmus Talavat.
Robertus.
De Bello Abbas, Goisbertus.
Bello capli, pretio redempti. 216. e.
267. c. d. 341. d.
De Bellomonte Comités, Fulco, Hugo.
Bellovacenses Episcopi, Drogo, Gois-
bertus seu Guilbertus , Guido seu
Wido.
Bellovacensis S. Quintini Abbas, Ivo.
Bellovacensis S. Symphoriani Abba-
tia à Drogone Episcopo fundata. Se-
minario Bellov. unita. 572. n. Pri-
mus AbbaSj Vitalis.
Bellovacus , Belloaca civitas , Belva-
gus , Neustriae Oppidum. A \or-
mannis vastatur. 623. b. Non prociil
ab ejus mœnibus aedificatur Ecclesia
in lionore S. Quintini Marlyris à
Guidone Episcopo Bellov. priùs S.
Quintini Vermandens. Decano. 638.
c.
Belvacenses Willcrmi Norm. Marchio-
nis fines dcpopulantur. 233. b.
S. Bencdicti miracula à p. 483. ad p.
490.
Benedictus Papa VIH Ecclesiam Pam-
bembergensem dedicavit hortatu
Henrici II Imperaloris, qui inibi
Episcopatum fundaverat. 613. d.
Benedictus Papa IX simoniacè Papatu
Romano invaso , in palatio Lalera-
nensi scdet; turpem vitam ducit ,
rudis literarum, Silvestrum, ad vices
officii Ecclesiastici exequendas , se-
cum Papam consecrari facit : tertius
etiain additur , qui solus duorum
vices impleat. 332. d. e.
Benedictus X Anti-Papa. Romae post
Stephanum priesidet mensibus X.
295. a.
Benedictus Avenionensis , unus ex
Epis('opis Galliae qui Parana;siin ad
Clerum Italiae tam suo quam Cleri
Gallicani nomine , de admittendà
Trevà Dei, direxerunt. 309. d. 316.
b.
Bénéficia Ecclesiastica. Ecclesiam S.
Victoris Nivern. olim Abbatialem ,
j)osteà desolatam possidet Clericus
nomine Belinus. 390. d. 391. a. Qua-
tuor Ecclesiarum ab llenrico Ilege
Parisiensi Capitulo donataruin pos-
sessor ad vitain erat Girardus Cle-
ricus. 378. e.
Bénéficia militaria ad vitam tantùm
sub fidelitatis lege concessa. 39. d.
Mortuo bcneficiario in jus senioris
redeunt. 534. b. c. Ad Haeredes trans-
missa donari , vendi, aut commutari
non possunt injusso Domino. 590.
d. 391. 602. b. e. 603. a. et alibi
pluries maxime in Diplomatibus .
Bénéficia militaria ad haeredes Irans-
raittuntur in Germanià , Conrado
Salico imperante. 618. a.
Beneliciarium jus in Régales Abbatias.
391. n.
Beneficiorura militarium exsortes fe-
minae. 350. b.
Beneficiorum Ecclesiasticorum plura-
litatis exempU. Léo Papa IX Tul-
lenscm Episcopatum cum Pontificiâ
dignitate possidet. 153. a. Burchar-
dus , simul Lugdun. Arcliiep. et
Abbas Agaun. 542. e. 546. e. Haly-
nardus Lugd. Arch. et Abbas Di-
vion. 3^5. c. Evenus Arch. Dolens.
et Abb. S. Melanii. 281. a. Hugo
Agennens. et Basât. Episcop. 393.
I). Berengarius Ecclesiam luron. S.
Martini Scliolasiicus et Canieraricis ,
et insnpcr Andcgavcnsis Arcbidiac.
et Thesaurarius. 349. a. Guido
740
INDEX RERUM.
Belvacens. Episcop. Vcnnandens.
Thesaurar. et Laudun. Archidiac.
361. c. Radulfus Ardcnsis et Aiido-
niarensis Ecclesiarum Canonicus.
303. a.
Benefioium regium nobili femin» ab
ejus pâtre in matrimoniiim con-
cessum, à Rege Burgundiae confir-
matur. 550. d. e.
Beneventan. Episc. Odelricus.
Berardus, Humbertus, Umiardus fra-
tres, et Nazarea eorum mater, filia
Berardi Rodonensis, vel Rodan.
Comitis, dant quae habent in Eccle-
sia S. Cyriaci ( S. Crrgues ) Abb.
Saviniac. 200. d.
Berengarius Episcopus Elonensis pere-
grinatur in transmarinas partes. 514.
a.
Berengarius Episcopus Gerundensis ,
interest Concilie Tulugiensi , in
quo Pax et Treuga Domini consti-
tutaesunt. 310. b.
Berengarius Sacerdos, cjus elogium à
Fulcoio. 444. a. n.
Berengarius Andegavensis Ecclesiae Ar-
cUidiaconus, in haeresiro de corpore
et Sanguine Domini incidit , dicens
esse tantum sacramentum , quod
consecratur super altare , non rem
sacranienti. 161. c. Antiquas haereses
jam damnatas circà praesentiam rea-
iem Corporis Christi in Eucharistiâ,
Matrimonium , et parvulorum Baj)-
tisraa, renovavit. 497. c. Praesidebat
Academiae Turonensi quae ejus erro-
ribus imbuta erat. 501. d. Doctri-
nara suam per egenos Scholares quos
ipse quotidianâ stipe soliicitabat dis-
seminavit. 191 . b. Norraanniam petit,
in Pratellensi Cœnobio hospitatur ,
et Ansfredum Abbatem in senten-
tiam suam adducere frustra conatur.
532. a. b. Guiilelmum Normanniae
Ducem adit. 5:27. c. 532. b. Confu-
tatur in Conventu Brionensi. 528.
b. 532. c. Carnutum petit, à Cle-
ricis hujus Ecclesiae inquiritur ejus
seiitentia : ad eos posteà litteras mit-
tit à fide cathoiicâ abliorrentes. Î)2i8.
c. 532. c. Duos Clericos ad Conci-
liuni Vercellense inittit causae suae
defendendae gratiâ. 528. c. Scribit
ad Ascelinura Monachum. 328. c.
In Concilio Parisiensi, coram Hen-
rico Rege celebrato, damnatur ab-
sens. 528. e. 532. e. Scribit ad Ri-
chardum Abbatem , ad obtinen-
dam apud Regem gratiam. 528. e.
Damnatur in Concilio Florent. 528.
e. in Synodo ïuronensi per Hilde-
brandum habita , errorera suum
ejurat. 324. b. c. d. 523. a. b. n.
529. a. in Concilio Romano sub Ni-
colao Papa II suam sententiam af-
firmare non horret. Tandem ab Al-
berico Diacono Cassinensi convic-
tus, haeresim abjurât, et libros pro-
priae haereseos concremat. 329. d.
A Papa Nicolao evocatus, Romam
petit, ubi suum confitetur et ana-
tbematizat errorem ; Joannem Scot-
tura, cujus lectione deceptus fuerat,
igni comburit : in eodem Concilio
suo ore profitetur esse in veritate
corpus et sanguinem Domini nostri
Jesu Christi, quod consecratur super
altare , non tantummodô sacramen-
tum. 161 . c. Amicis Alexandri Papae
litteris obtemperare renuit. 529. d.
Damnatur in Synodo Andegavensi
cui praefuit Archiep. Bisuntinus. 529.
e. Impetitur à Gaufrido Martini
Presbytero Andegav. de quâ re scri-
bit ad Eusebium seu Brunonem
Episcop. Andegav. 329. e. 530. a.
Damnatur et ferè interemitur in
Concilio Pictaviensi , per Girardum
Legatum celebrato ad (|uod (piere-
las suas retulcrat. 330. b. Duabus
Synodis generalibus Romanis prae-
sens adest sub Grcgorio Papa Vil et
in eis haeresim abjurât, fideique for-
mulas pronunciat. ,323. b. 330. e. d.
Reversus in Galliam cum litteris
salvi conduttûs sibi à Gregorio Papa
datis, in Concilio Burdigalensi con-
firmât fidei professioneni Romae fac-
tam. 530. d. e. Post ultimum contra
suos errores Concilium Romanum ,
à fide Cathoiicâ non déficit, sed
Turones veniens, in^insulâ S. Cosmae
saeculi pompis abrenuncians , per-
plures annos Deo militât. 531. d.
Quid de ejus resipiscentia senserint
veteres Scriptores. 331. d. Solus Ber-
toldus Constantiensis scripsit Beren-
garium nunquàm rcsipuisse. 23. c. n.
Ita enim resipuit, ut à quibusdam
sanclus habeatur. Eum laudat cum
excessu Hildebertus Cenoman. Epis,
versificator eximius. 191. c. d. Homo
sanctus dicitur extitisse , et, finem
suum praedicendo, féliciter migrasse.
382. b. Plenus eleemosynis et humi-
litate à quibusdam liabetur : die
Epiphaniae moritur. 333. a. Bcren-
garii formulae fidei circà Eucharis-
tiam iti Iribus Conciliis Romanis et
in uno Turonensi. 330. e. 331. a. b.c.
Berengarii errores impugnantur à Lan-
franco , Ascelino , Guimundo , Du-
rando, Adelmanno et pluribus aliis
ejusdem aevi Scriptoribus. 502. a.
527. 528. et seqq.
Berengariana haeresis. 438. n. \onaper-
ta ante Concilia Romanum et Ver-
cell. 323. n. Ejus initia sub Clémente
Pajia II. 327. b. Damnata in Conci-
lio Turonensi per Giraudum Legatum
celebraio. .527. b. In Concilio Roma-
no sub Leone Papa IX.. 327. d. In
Conventu Brionensi. 327. c. 528. b.
532.a. b. c. In Concilio Vercellensi.
524. b. 523. a. 328. c. In Concilio
Parisiensi. 528. d. 332. e. 533. a. In
Concilio Florentino sub Victore
Pa])a II. 328. e. In Concilio Turo-
nensi per Hildcbrandum celebrato.
324. b. c. d. 525. a. b. 529. b. In Sy-
nodo Rothomagensi. 529. a. In Con-
cilio Romano sub Nicolao Papa II.
529. c. In Concilio Andegavensi.
529. e. In Concilio Pictaviensi. 330.
b. In Concilio Romano sub Gregorio
Papa VII. 530. c. In altero Concilio
Romano sub eod. Papa. 530. c. In
Concilio Burdigalensi. 530. d.
Bergenses Abbates, Erraengerus, Ma-
nasses.
Bergitan. Comes , Bernardus-Guifredi.
Berig, Gothorum Rex, è Scanza Insulâ ,
emigrat cum Gothorum altero cuneo.
623. c.
Bernaiensis Abbas, Vitalis.
Bernard us Lascur. Episc. in exilio mor-
tuus , apud Forum-julii sepelitur.
117. n.
Bernardus filius Hiigonis Vicecomit.
Comborn. Monachus Solemniacen-
sis. Abbas S. Pétri Bellilocens. et
Episcop. Cadurcens. 503. d. n.
Bernardus Madirani Abbas, audito
Gomberti adventu, clam discedit è
Concilio. 117. a. Ecclesiara S. Mi-
chaelis in loco Fragded acquisita
Stephano ejusd. Eccl. Abbate. 116.
b-d.
Bernardus frater Roberti II Cormeriac.
Abbatis in Andeg. civitate Philoso-
phiae studiis effloret; librum compo-
nit de miraculis S, Fidis Conchensis.
429. n.
Bernardus, Miles in Aquitanià. Castrum
Sivriarcum ei abstrahitur per Airaeri-
cum Tribunum cujus erat senior.
533. c. Accipit Hugonem de Lizi-
niaco in bomincm pro quartà parte
Castri Sivriarci. et ei dat Guiilelmum
Aqiiitaniae Comitom pro plegio seu
vade, et quatuor hostaticos. 535. d.
Hugoni suadet ut castrum construat
contra Aimericum. 536. a. Hugonem
de Liziniaco adjuvat. 536. a. Ei
redditur Castrum Sivriarcum , et
societatem init cum Aimerico iilio ,
contra Hugonem de Liziniaco. 536.
a. Confolensis Castium spoliât et in-
cendit inlrà spatium induciarum quas
Comes Aquitaniae firmaverat Bernar-
dum inter et Hugonem de Liziniaco.
.536. d.e.
Bernoldus Olfrido Priori succedit in
Monast. Guatin. Interest exequiis S.
Arnulfi Suession. Episc. 108. n.
Berta , Ducis Frisiae filia, uxor phi-
lippi Franc. Régis genuit Ludovi-
cum. 486. d.
Berta , Bertha , Odonis Carapaniens.
filia , Alani III Britann. Ducis vi-
dua , nubit Hugoni II Comiti Ce-
nom. 633. d. e.
S. Bertini corpus ad dedicationem
Eccl. S. Pétri in Insulam urbem de-
lalum. 380. d.
S. Bertini Sithiens. Abbates , Bovo ,
Cono . Rodericus seu Heribertus ,
Simon.
Bertoldus , post Stephanum , Otto:iis
III Augusti decreto , TuU. Ponti-
fex ordinatur V Idus Oct. 152. Ac-
quirit à Theoderico Duce .\skim-
villam , AIradi-villam et Monoldi-
villam, quarum loco dat ipsi Vam-
plenam villam et alias , quas Ge-
raldus Praesul à Duce Béatrice i)ro
Barro monte aeceperal. 152. b. n.
Ab Imperatore Henrico impetrat
bannum venationis super Mosara à
Segintensi Comitatu nsque Sorfia-
cum. Insuper Villam Belchem in Al-
satio sitam. 152. c. Acquirit ab Em-
ma Comitissa praedium Fontiniacum.
132. c. C(enobium S. Salvatoris in
Saltu Vosago construit. Ecclesiam .S.
Genovefae in eod. Saltu, Eccles. B.
Joan. Bapt. et Basilicam S. Vedasti
intra sedem suam aedificat. 152. c.
d. Bodonis Monast. et Cœnob. S.
Deodati reaedilicat. 132. d. Castrum
de Reuvalt et de Pauniaco evertit.
132. d. Obit VIII Cal. Sept, subse-
quitur Herimannus XIII Cal. Jan.
sacratus. 152. d.
Bertoldus seu Bertholdus Com. Mau-
riennae et Sabaudiae , caput Corai-
tum Sabaudiae. 546. a. n. 556. n.
Bertrada, relicto marito suo Fulcone ,
Régi Franc. Philippo nubit. 338. a.
Bertulfus promovetur ad regimen Mo-
nast. S. Eucharii ïrevirensis. 462. b.
Besuensis Abbatia. Plures Villae ad Mo-
nast. Besuense pertinentes memo-
rantur pp. 638 et 639. Ex sententiâ
Leonis Papae IX Monast. Besuense
decimam nuUi alteri Ecclesiae per-
solvere débet , ut jiote in honore
S. Pétri fundatum. 639. e. 640. a.
Obeunte Odone Abbate , Wido
Monachus Areomarensis in locum
ejus succedit. 203. e. 204. a. Widoni
Abbatiam dimittenti succedit Gaus-
bertus Prior S. Benigni Divion. 204.
a. Besuenses Abbates , Gausbertus ,
Halinardus, Odo, Olgerius seu Ulge-
rius, Wido.
Bibliotheca S. Benedicti Floriac. ma-
xima cum cura asservatur. 488. b.
Bibliot. S. Martialis Lemovic. ferè
tota inccndio absumpta. 429. a. Bi-
bliotbecae Centulensi S. Richarii
INDEX RERUM
741
triginta sex volumina donat Gervinus
Abb. 134. d. n.
Bier . filins Lothroci Régis , dictus
costœ ferreae , cuin Paganis Noricis
vel Danicis , expeditionem procu-
rante Ilastingo , niaritimas Franciae
Regiones dévastât. 622. e. Nativum
soluin Gallià devastatâ remeans ,
apud Angles vix portum obtinet.
626. a. Inde Frisiam repetens , obit.
626. b.
Bigorrenses Episcopi , Eracleus seu
Heraclius, Odo, Pontius.
Bigorrenses Comités , Bernardus-Cen -
tullus , Garsias-Arnaldus , Raimun-
dus.
Bisuldin! Comités , Bernardus Scin-
dens-Ferrum , Bernardus-Guillelmi ,
Guillelmus - Bernard! , Guillclmus-
Trunnus, Olibanus-Cabreta.
Bisuntinens Arch. Hugo.
Biterrensis Episcopus, Bernardtis.
Biterrenses Comités, Petrus-Raimundus,
Rotgarius.
Blturicensera Comitat. seu Vicetoni.
émit Pbilipp. I Rex ab Arpino. 385.
a. A Cyprone. 394. a.
Bituricenses Archiepiscopi , Amo seu
Haimo , Gauziinus , Hugo . Hugo
aller , Radulpbus seu Rodulpbus ,
Ricbardus.
Bituricensis Metropolis , prima Eccle-
siarum omnium in GalUd. Primatiae
titulo insignita. 518. d. Bituricensis
Primas praesidet Aquitania;. 260. b.
Concilium Bituricense pro pace et
quiète inter bella privata gcrentes.
285. n. 421). n. 508. d. Eo.lesia S.
Sepulcbri in Bituria construitiir ad
formam S. Sepul. Jerosol. 308. d.
347. d.
Bituricensis S. Sulpicii Abbas , Hum-
bertus.
Bituricensis Cornes, Arpinus seu Harpi-
nus. Vicecomes, Gaufridus.
Blavi seu Blavia , oppidum Aquit. eô
placitum habiturus Guillelmus Aqui-
tanise Cornes cum Sancone Comité ,
secum ducit Hugonem de Liziniaco ,
licet reluctantem , propter inducias
cum Bernardo jamjam finiendas.
Intereà Hugonis possessiones ra-
piuntur et incenduntur , quin et
ipsius uxor à Bernardo obsidetur.
536. c. e.
Blesenses Comités à Franciae Regibus
tenebant Turoniam , quain posteà
Andegavenses Comités à Blesensibus
Comitibus tenuerunl. 2o6. n. Ble-
senses Comités , Eudo seu Odo , Ste-
phanus , Thcobaldus I , HI , IV.
Vicecomes Hervaeus.
Blesenses fugantur in pugnâ Theobal-
dum inter et Gaufridura-jMartellum.
266. e. 267. a.
Blesensis S. Launomari Abbas , Sas-
qualo.
Boemiae Dux, Udalricus.
Boemiorum Lex de Homicidis et Capita-
liura criminum Reis.
Bohanix Comités , Cono , Gozelo ,
Henricus.
Bojamundus Apulise Dux Constantiam
Philip. I Fr. Reg. filiam uxorem du-
cit. Cum Godefrido Antiochiam con-
quirit et obtinet. 383. a-b.
Boloniae seu Bonon. Comités, Arnulfus,
aliàs Balduinus et Ernuculus , Eusta-
cbius I , Eustachius II , Eustachius
III, Guido.
Bonsevallis Abbas, Salomon.
Bonefacius seu fionifacius Romanse urbis
Patricius , Prajfectus Anchonitanus ,
Pisanus Marcbio , Tusciae et Italiae
dominator. 359. c. Bonifacii divi-
tiarum ostentatio singularis , dum
proficiscitur ad connubium cum
Béatrice ineund. 432. d. 433. a. Bo-
nifacius obsidioni Castri Miroalti
{murât) intercst. 453. b. c. Ejuscru-
delitas. 453. c. Obit. d. n.
Bonus-Par fratris Sancii consangui-
neus, sumptis duobus fratribus Le-
vitanensibus {cle Lavedaii) W. Fort et
Gartia-fort , cuni Arnaldo-Rcmundo
cognomento Verso , primi inter Con-
sulares Principes , adeunt Bernar-
dum Comitem , ipse Conies cum Era-
cleo Episcopo . convocatis vicinis
Comitibus ac Vicecomitibus , Airae-
rico Com. Auxiensi , Bernardo Arraa-
niac. Com. necnon Gastono Bearn.
Vicec. Madiranuin venit , et eumdem
locum libcruin atque securum cons-
tituit. 116. a-b. n. Bonus-Par mort!
proximus constituit Guilleliniim-Par
filium suum iVladirensis Domûs Do-
minum. 116. b.
Borbon. Princeps et Comes, Archera-
baldus.
Bordellum, Castrum Wastinensis Pagi,
obsidetur ab Albirico milituin Theo-
baldi Comitis pra;ftcto. Ibi périt Al-
bericus. 483. d. 486. a.
Bordellum . vox turpis quâ utebantur
Seculares viri ad designandum quod-
dam Castrum Wastinensis pagi, quod
à Religiosis viris honestiori noniinc
vocabatur Malum talentum. 483. d.
n.
Boso Prior S. Germani Autissiod. Ab-
batis officio . non Abbas, posl Odo-
nem fungitur. Monast. Saxiacense ad
jus et proprietatem S. Germani revo-
cat. 648. c.
Bovinum Praelium. 388. d. n.
Bovo Sitli. seu S. Bcrtini Abb. efficitur,
Basilicam tenipore Roderici com-
bustam à fundamentis reaedificat ;
morte praeventus totam non com-
plet : corpus S. Bertini élevât. 380.
d. e. n. A Balduino Fland. Com.
obtinet dissentionem terrainari Mo-
nachos inter et Gerbodonem eorum
Advocatura , sicut et confirmatio-
nem libertatis terrae de Arkas. 381.
c-d. 382. a. A Victore II Papa privi-
legium impetrat ut de substituendo
Abbate S. Bertini Episcopus Mori-
norum se non intromittat. 382. a.
Rediens à Roma , per Monast. beati
Dionysii transit , traditas sibi B.
Areopagitae Reliquias secum affert ,
et cum corpore B. Bertini recondit.
382. b. Hujus tempore miraculum
accidit in villa Monasterii , nomine
Calmont. 382. b. Obit. 382. <■. Ejus
Epitaph. n.
Brabantia : ab ea separato Archidiaco-
natu Lotharingiae , nunquam deiiide
Brabantia Ducatus dicitur , sed Co-
mitatus Lovaniensis et Bruxellensis,
201 . n.
Braina, in Page Suession. de ea Cornes,
Hugo.
Bremensis Archiep. Adalbertus.
Briennus, filius Eudonis Ducis Britan-
niae Minoris, armatus occurrit duobus
filiis Heraldi Régis, et mox duobus
praeliis unâ die manum cum eis con-
scrit. Caesis mille et septingentis , re-
liqui navium praesidio necis excidiuin
evadunt. 53. c. 630. b.
Briona, recentioris Neustriae Mediterra-
neum Oppidum, célèbre factum Con-
cilioseu Convcntu à Guillel. Norman.
Duce , contra Berengarii Hajresim ibi
congregato. 328. b. Brionse Com.
Gilebertus, Godefridus.
Britannia Minor Rolloni primo Nor-
mannorun) Duci à Karolo Franc.
Rege in servitium perpetuum tradita.
88. b. 181. d. 212. c. In Britannia
Miraculum accidit , occasione yaso-
rum sacrorum apud Nummularium
quemdam in vadimonio deposito-
rum. 496. e. Britannicis in partibus ,
Miles unus quinquaginta générât ,
sortitus more barbaro denas aut am-
pliùsuxores. 88. c. Solus Guill. Pictav.
hœc refert; sed fabulL< accensenda.
Fille not. (b) ibid.
Britannici Comités è jugo iVormannicae
Dominalionis cervicem omninô sol-
vere nunquam valuerunt. 88. b-c. à
RoUonc et à Guiltelmo Longa-Spata
domantur. 323. n. Alanus et Cona-
nus , quantù Xormanniae Rectores
consanguinitate propiùs attingunt,
tanto contra eos clatiores existunt.
88. b. c. Alanus in servitio Ducis
Roberli pactâ fidelitate , supplex
omninô complicatur. 36. e. Homi-
nium facit cidem Duci per Paragiuni.
325. b. Guill. Nothus brevi efficit ut
Britannia; Conies ullrô adveniens ,
suppliciter se suaque dedat. 181. d.
Ab eodem Alanus Cornes Britan-
niam, ut à Domino suo suscipit. 212.
c.
Britaaniae Duces et Com. Alanus ,
Bcreiigarius, Conanus seu Chunanus ,
Eudo , Gaufredus , Gofîridus Bastar-
dus, Hoel.
Britannici seu Britones , in Angliam
cum Guillelmo Norm. Duce proce-
dunt. 233. b. Pr«lio intersunt contra
Haraldum : primo territi et ab An-
glis fugati , sed Norraannis pugnam
redintegrantibus , insistunt Britones.
236. b-c. Missioneni petunt à Rege
Guill. ut pote servitiis iutolcrabilibus
gravati. 241. d.
Britolii in Norman. Cornes , Willelmus-
Osbernus.
Britulienscs Com. Gelduinus , Wale-
rannus.
Brixiensis Episc. Adelmannus seu .Al-
mannus.
Bruncchildis Regina , quaedam erigit
Monasteria. o6o. n.
Brunecliildis Turris situs, origo et cons-
tructio. 579. c. n.
De Bruneswic Cornes, Liudolfns.
Bruno Tulleiisis Episc. Lcgatione Lo-
tharingiae fungens , Romam abit :
ad Papam Damasum perveniens ,
Cardinalis Episc. ordinatnr. 222. b.
Cardinalatus ejus rejicitur. Ibid. n.
Consobrinus Conradi hnperatoris ,
ex Alsatia in CastcUo Egenesheim
oriundus. 641. b. Ab Honrico III
Imperat. de consilio Optiniatura ,
summus Pontifex designatur. 464. a.
Papa eligitur, et Léo vocatur. 222.
b. Electus Papa Romam tondit ,
audit voces Angelorum , de multis
Sanctis cantus componit ; multa fa-
cit et scribit Ecclesiae utilia. 426. c-e.
Multa confert Ecclesiis. 35 1 . c. In
Gallia et Germania Synodos habet :
ûlium sororis suae Adalbertum Co-
mitem in Suevia admonet ut Hirsau-
giense Crenobium Monachis resti-
tuât : Corpus sanctae Kichardis Im-
peratricis , è tumulo elcvatum in
Ecclesia Cœnobii Andelae in Alsa-
tia, recondit. 641. c. In Concilie
Remensi de castitate et justitia Mi-
nistrorum Dei tractât, et salubria
décréta rénovât. 222. c. fide Léo
IX Papa.
Bruno Augustae Vindeiicae Ejiiscopus
nobilissimus génère •, fraler Impera-
toris Henrici , filius materterse Giselae
Imperatricis , frater uxoris Stephani
Régis Ungarorum. 619. b. lltilis et
clarus ingcnio , si fratcrno odio ,
que Imperatori obérât , non obscu-
raretur. 616. a. Ejus consilio Impc-
rialis Curiae officia et Ministeria ab
742
INDEX RERUM.
linperatore Conrado aptissimè et
honorificentissimè provisa. 617. d.
In tutelain ejus coinmittilur Henri-
cus Conradi filius , Rex modo de-
signatiis , cum pater ejus Imperator
ad expeditionem Italicam proficisci-
tur. 618. b. Obit Katisponae in Ba-
joariâ. Corpus ejus, Imperatricis et
filii ejus Ilenrici cura , sepelitur apud
Augustam. 619. b.
Bruno-Eusebius Episcopus Andcgaven-
sis cum Bercngario à Deoduino seu
Theoduino Leodic. Episc. accusatur
quôd antlquas liaereses jam damnatas
circà Eucharistiam . matrimonium , et
parvuloruin Baptisma renovaverit.
497. c. Primùm Berengarii Patronus
et Seclator , Concilie Parisiens! coram
Henrico Rege celcbrato comparera
refugit. S28. d. Bercngariuiu suum
errorem , Labro S. Anibrosii de Sa-
cramentis , propugnare conantem , ad
autoritatem SS. PP. et Conciiiorum
definitiones remittit. 530. a. Ab
haeresi Bercngarianâ defenditur et ab-
solvitur. 497. nn.
Brunwillaris Monasterium , ab Elone
Comité Palatii fuiidatum. 462. a. n.
Evo constituilur Abbas à S. Poppo-
ne, cui subjectum fuerat Monaster.
462. a. Extruitur à fundamentis
Brunw. Mon. 462. a.
Bruxellensis Sanctae Gudilae vel Gudulse
Ecclesia (olim dicta S. Michaëlis in
monte Bruxcllse). 463. c. n. Dedicatur
à Gerardo I. Camerac. Episc. 463. a.
b. c. n. In eam transfertur ab Ecclesia
S. Gaugerici , corpus Sanctse Gudulœ
présente Comité Lamberto-Baldrico et
aliisdiversi ordinisbcnemultis. 463. b.
In e;l duodocim Clerici conslituuntur
à Lamberto-Baldrico , de consensu
uxoris sua? Odae, et pis assignanlur
reditus ad servieiidum Dec, et Sanctae
Gudilae Virgiiii. 463. b.
Bruxellcnses Comités. Henricus, Lam-
bertus, Lamberlus-Baldricus.
Buchardus de Monthesauro , morbo
coactus , Monac. efficitur : conva-
lescéns Monachum exuit. Romse ante
Papam jurando affirmât Ordini se non
acquievisse. In Lombardia quamdam
Marchisam ducit uxorem ; filio suo
Albcrico terram Turoniaj dimittit.
Proditione à Lombarde quodam peri-
mitur. 259. b.
Budicus Nannet. Cornes antiqua S. Flo-
rcntii Privilégia cremat. 278. b,
Bullionenses Comités , Godcfridus
Gibbosus , Godefridus Rex Jérusa-
lem.
Burchardus, cognom. Vetulus, Paris,
et Corboili Comes , Vindocinum à
pâtre suo Fulconc Bono accipit :
Monastico habitu indutus , obit in
Monast. Fossat. ibique sepelitur in
Capitulo. 505. d.
Burckardus ( al. Kebehardus) Rades-
bonensis Episc. benevolentiae gratiâ
conspicuus dicitur. 616. a.
Burdegalense Concilium ab Hugone et
Ainato celebratum : in eo Berengarius
fidei suae rationem exponit , et
Dogmali Catholico adliœsionem suam
confirmât. 530. d. Quisnam huicCon-
cilio prsefuerit. 530. e.
Burdcgalenscs Epp. Amatus, Arcbim-
baudus.
Burgcnscs Audomarenses , Scabinos
habent judicum munera obeuntes
305. b.
Burgcnses Castellaniae Ardensis , dis-
tinct! à Militibus et à plèbe. 305. b.
Burguliense Cœnobium , ab una Aqui-
taniae Comitissarinn , constructum.
il9. c. Abbates, Baldricus, Teudo.
Burgundia , Romano Imperio nondùin
addicta. Henricus II Imper, eam pri-
mus tentât subjicere : Conradus Im-
per. Francos ejiclt, belloque eam sub-
jicit ; Rex Henricus III belle et pace
eamdem tempérât. 2. a.
Burgundia» Regnum à Rodulplio Rege ,
ob Burgundionum insolentiam , Con-
rado Imperator! traditum , redigitur
in Provinciam. 637. b-c. Ibi Gene-
ralium Colloquiorum diù desueta ac
penè deleta lex renovatur à Con-
rade Salico. 5. b. Burgundiae Regum
formulae Diplomatum et subscriptio-
nes Carloviiigianis similes. 541. e.
In Diplomalibus Regum Bnrgundiae
Transjurensis stilus Italianae Cancella-
riae adhibitus. 541. d. Apud Burgun-
dos Miss! Dominici in usu , régnante
Rodulpho m. 545. a.
Burgundiae Ducatus , antiqua Coronae
Franciae appendix. 415. n.Supremuni
Regum Franciae Robert! et Henriei
Dominium agnoscit. 418. b. n. 421.
a. 608.d. 609. e.6H . b. 614. a.6l5. a.
Burgundiœ Primates ad Henricum III
Imperatorem Engelenheim veniunt
cum muneribus , et indè Ixû , gratiâ
ipsius simul et muneribus condonati ,
redeunt. 215. b.
Burgundiae pars ad Reges Franciae per-
tinens ; Burgundia inferior dicta :
quasnam urbes contineat. 162. n.
Burgundiae Ducatus, dictus Divionensis
Ducatus ; quia Duces Divionc sede-
bant. 162. n.
Burgundiae Duces, Henricus, Hugo, Odo
seu Otbo, Ricbardus, Robertus.
Burgundia; Comités , Otbo-Willel. Ra-
ginaldusscuRainaldus,Reginaldusseu
Renaldus, Willelmus fratcr Guidonis.
Burgundiae Ecclesiae donariis Guiltelmi
Régis Anglia; insignitœ. 101. a.
Burgundiae versus Ligerim prœdoncs
Castellionensium ad Ligerim ])riedia
diripiunt; sed dum naves repetnnt,
partira in Liger! fluvio mergnntur,
partira à Castellioncnsibus inscquenti-
bns capiuntur. 489. d-c. 490. a-c.
Burgundioncs funus Lnperatoris Con-
radi Salici, à loco obitûs , ad locum
scpultura; prosequuntur. 620. b. Cura
VVilIclmo IVorraan. Duce transfretant
in Angliam. 236. b. Pbires ad versus
Philippum Regem servili ferocitate re-
belles, à Balduino Flandrensi Comité
reprimuntur. 479. b.
Buricelll villa in Flandria , locus ubi S.
Liebertus Camerac. Episc. in lecto
jacens , ab Hugone Castellano Came-
rac. capitur. 482. n.
De Busendorf Abbatia S. Popponi ab
Adalberte Comité subjecta, 462.
a. Huic Abbatise Cono prajficitur.
462. a.
Buticularii Regum Franciae ; Hugo ,
In^enulfus, Wido. f^ide Pincernas.
Buticularius Comitis Flandria;. 106. c.
G A AH filiis vetitum in Levitico ,
ne vasa Sanctuarii tangant vel
ferant. 496. d.
Cabilonenses Epp. Acbardus, Gaufredus
seu Jofredus, Roclenus, Wide.
Cabilonenses Comités, Hugo I, Huge H.
Cadomensis S. Stepbani Abbates ,
Gislebertus , Guillelmus seu Will.
Lanfrancus.
Cadom. S. ïrinit. Monast. à Mathilde
Regina Angl. constructinn. Ibi sepul-
ta Slalbildis. 443. n. Abbatissae, Ceci-
lia, Mathildis.
Cadurcenses Epp. Bernardus, Durandus^
Fulco-Simonis.
Cadurcenses Com. Guillelmus Sector
fcrri, Rodulpbus.
Calcinimontis Comes, Wido.
Calidi-montis Vicecomcs, Guido.
Calogienses omnes defîciunt à Principe
suo Guillolmo Notlie. 246. d.
Calvi-montis et Ambasiw Dominatus
conjunctus. 258. a. Comes Galterius.
Caméra Régis. 610. e. el alibi passim.
Caméra Ducis Burgundiae. 614. e.
Cameracenses Epp. Erluinus, Gerardus
1, Gerardus II, Ingelbertus seu Liet-
bertus.
Caraeracensis S. Sepulchri primus Ab-
bas Waltcrus.
Camerarii Franciae, Radulfus, Rainaldus
de Pedio-fagi, V^alerannus, Willel-
mus. Subcamer. Yvo.
Camerarius Comitis Flandriae. 106. c.
Campanae propriis norainibus donatae.
278. b.
Carapaniae Comités , Hugo }, Odo I ,
Odo 11, Odo 111 , Thcobaldus I ,
ïhcobaldus 11.
Campidonensis Abbatia Erntste Ale-
man. Duci in Bcnuflcium collata à
Rege Conrado. 618. b.
Campiones seu Cainphioncs dicebantur,
qui in Ducllo , pro feminis vel aliis
pugnabant. 346. n.
Canccllarii Franciae, Balduinus, Gode-
fridus seu Goffridus, Goslcnus, Ragi-
naldusseu Rainaldus.
Canccllarius Ducis Burgundiae. 614. b.
Canonici Seculares, fratrcs vocati. 24. a.
424. c. 433. d. 585. d 586. b. Ipsis
uxores habere vulgô licitum. 382.
n.
Canonici Regulares. 431. n. 434. n.
435. a. 605. c. n. 606 a. .SuntCbristi
Pauperes. 496. b. Eorum institutio.
431. a. n. Horum Ordo Ivoncm S.
Quintini BcUovac. Abb. ]>ostcà
Carnut. Ej>iscopura auctorem in
Galliis agnoscit. 434. n. Canonici
Regulares apud S. Atidcbcrtum Ca-
merac. 129. a. In Monast. Watin.
105. et seqq. Apud .S. Quintin. Bel-
lovac. sub Régula S. .\ugustini. 291.
n. 434. n. Apud Marbach. 27. d. In
Monast. S. Leonis , propc TuUum
Loucorum , sub Régula S. August.
28. c-d. In Ecclcs. Magalon. 435. a.
An Canonici Regulares Ord. S. Au-
gust. apud S. Martinum de Campis
proj)c Parisios , ab Henrico Rege
fuerint constituti. 291. n. 410. b.
605. n. An apud S. Rufum. 291. n.
Canonicorum Regularium Praepositi
in Lotharingia, nominanlur Abba-
tes , et Abbatum more censecran-
tur -, sed Baculos non portant. 28.
c.
Cantia; Comes , Wlnodus. Vicecom.
Hamo.
Cantilenae , vulgari idiomate , ad quam-
dam Rhythmi siniilitudinem compo-
sitœ. 477. a.
Cantuarienscs Archiepp. Agelnothus ,
Anselmus, Dunstanus, Eadsis, Ro-
bertus, Stigandus.
Cantuarienscs S. Augustini Abbates ,
Scollandus, Stigandus, Wlfricus.
Cantus Ecclesiasticus : in eo appriraè
versatus Léo IX. Papa , qui plura
Sanctorum Officia proprio marte
composuit. 294. a. 426. d. 641. c.
Cantum à Willelmo Fiscanensi
Monacho compesitum , Gregoriano
substituere frustra conatur Abbas
Glaston. 315. c.
Canutus Rex Danorum Angliam inva-
dit; Alfredum et Eduarduni fratres,
regni haeredes fugat; Edniundura et
Eduimmi Edrici ilolis jicrimit. 248.
b. Uxorem ducit Eminain viduam
Rcffis Alredi seu Ethelredi 11 , ac
serorem Richardi II Norman. Ducis.
325. a. 339. n. Edictum promulgat
INDEX RERLM.
743
de pace Dei , Régis et Ecclcsiarum,
508. (1. Ex Emma conjuge filium
suscipit Hcarilecnutuni posteà Pie-
gem , et filiam Gunitdam Henrico
Roman. Impcratori nuptam. 309. b.
c. Obit. 339. a. Apud Winceastre se-
pelitur. 637. d.
Canutus Rex Daciae, kou Ciiuto Rex
Daiioruin, parât Angliam invadere.
156. c. Cum socero suo Roberto
Frisone , expeditionem in 4ngliara
parât ; sed duobus penè annis coer-
citus ventis adversis , sententiam
mutât. 187. b.-c.
Capella in Eccles. S. Pauli Pictaviensis
fuiidata ab Alixa Vicccomitis Toar-
censis Eiidonis uxore. 372. d.
Capellani Regum. lio. a. 310. c. 463.
c. n. 541. a. Episcoporum. 128. c.
Abbatiira. 253. a.
Capellula S. Quintini , in territorio
Ardensi. 303. b.
Capilli apud Anglos tonsi. 185. b. Cri-
nigeri Plagae Aquilonaris Angliae
alumni, pulchrltudine formosissirais
Galliae Comatœ juvcnibus non ce-
dunt. 103. c.
Capuae Princeps, Ricbardus.
Carcassonensis Episc. Guifredus.
Carcassonenses Comités, Guill. Pe-
trus-Ramundi seu Raymundus, Rai-
mundus, Rogerius.
Cardinales Episcopl , Nicolao II se-
dcm Romanam occupante. 493. a.
Cardinales Presbyleri in Eccles. Colo-
niensi, et in Abbatia S. Remigii
Rem. sunt ii quibus solis Missas ce-
Icbrare ad Majus Altare licitum est.
467. a-b. n.
Carentinorum seu Histrianorum Du-
ces, Adelbero, Chuno.
S. Carilephi Abb. Ebrardus, Willel-
mus.
Carisiacum, villa Regia, seu Palatium
ad IVovioraagenscs Episcopos Irans-
latum. 592. n.
Caritatis super Ligerim priraus Prier,
Gerardus.
Carnotenses Clerici Berengarium de
doctrina sua interrogant, et accep-
tis ab eo lilteris fidei Catholicœ ad-
versantibus , multas hac de re que-
relas apud Henricura Franciae Re-
gem fundunt. 528. c-e.
Carnotenses Epp. Adeverlus seu Ago-
bertus, Fulbertus, Joannes Sarisbe-
riensis, Ivo seu Yvo, Petrus Cellen-
sis, Robcrtus, Theodericus.
Carnotcnsis S. Pttri Abb. Landricus.
Carnotenses Com. Eudo seu Odo^ Stc-
phanus, Theobaldus 1, Thuobaldus
II.
Carnot. Vicecomes, Gilduinus.
Carolus Martellus civitatem Magalo-
nensem funditùs destruit. 434. b. n.
Nemausenscs Arenas comburit. 454.
c.
Carolus Magnus ïilpino Remensi Ar-
chicp. Pallium obtinct aL Adriano I
Papa. 519. a. Advocatorum institu-
tionem confirmât in Capitulis. 584.
n. lUius genus. 345. n.
Caroli Calvi Franc. Rcgis encomium à
Fulcoio. 441. d.
Carolus Crassus seu Karol. Franc. Rex,
cum Hastingo Danorum seu Nor-
man. Duce paccm init, eique Car-
nutcnscm urbem, stipcndii munere^
donat. 626. b.
Carolus cognom. Siraplcx pacem cmil
à RoUone primo Duce Norman-
norum , natam suam Gislam in
matrimonium , et Britanniam in
scrvitium perpetuum ci tradcns.
88. h. RoUoni cum filia sua Gisia
Britanniam dat. 181 . d. Carolus
Rex et RoUo apud S. Claruin
ad Eplam convcniunl : lerram ab
Epta fl. usquc ad mare Duci Rex
conccdit , cxcepto Monte S. Mi-
chaelis : rcjicienti Flandriam Rex
addit Britanniae Minoris Dominiura.
324. n. S. Dionysii Martyris manum
auro Gemmisquc inclusam offert Ca-
rolus. 470. n. Ascelini Laudun. Prae-
sulis captus docipulis, obit in custo-
dia. 627. d.
Carolus Dux Lothar. frater Lotbarii
Régis , dum suum regnum petit ,
amittit Ducatum. 437. c. Filias ha-
bct Ermengardcm et Gerbcrgam.
205. e.
Carrofî Abbates, Fulcaudus I, Ful-
caudus II, Fulchcrius, Hugo, Pe-
trus.
De Carrofo Comes, Gosfrcdus.
Cartophylacia Monastcrior. loca tuta
et munita. 488. b. c.
Casaj-Dei Abbates, Durandus seu Du-
rannus, Robertus, Seguinus.
Casimirus à Polonis expulsus, Clunia-
cum se récépissé .licitur, ibiquo Mo-
nacLus factus, IJKiconus ordinatus.
419. d. n.
Casslnenses Abbates, DesideriuSj posteà
Victor Papa III, Fredericus, posteà
Stejjhanus Papa IX.
Castellania , ager Castelli , cui suus
erat Castellanus. 269. n.
Castellaniae erectio, quo ritu peragitur.
303. a.
Castellanus qui jus exercebat in agrum
Castelli , seu in Castellaniara. 269.
n.
Castellenses Barones. 267. c.
Castellio ad Ligerim , locus alendis
animalibus ob pascuorum fertilita-
tem opportunus. 488. d. B. Posseni
Confess. Reliquiae apud Castellio-
nem asservantur. 488. c.
Castelliononses à Gauterio filio Hugo-
nis de Castro impugnati, Robertum
Dominum S. Briccii in auxilium vo-
cant; Gauterio obviam fiunt et fu-
gantur ; sed Gauterius fugientes in-
cautiùs insecpens , occiditur. 488.
d. e. 489. a.
Castellionenses ad Ligerim praedoncs
Burgundos spoliis onustos et naves
suas répétantes opprimunt, Aimerico
Monacbo Floriac. Duce. 490. a. b.
c.
CastcUionis seu de Concbis Abbates ,
Arnulfus, Bego , Durandus , Ger-
bertus , Gilbertus seu Gislebertus ,
Odolricus, Stephanus.
Castellum. Locus in Flandriâ , ubi
pugna inter Arnulpbum Com. l'iandr.
et Ricbildem ejus matrem, auxilian-
te Philippo Rcge Franc, ex una
parte, et Robertum Frisiura ex altéra.
Flandrensium infidelifate et dolo
vincit Robertus, occiditur Arnulfus.
482. a.
Castri Monstcrioli Dominus , Bellaius
seu Berlaius.
De Castro novo Vicecomes , Gauz-
bertus.
Castrum-Gunthcrii à Fulcone Nerra
constructum. 268. n. Castri-Gunte-
rii Domini , Rainaldus I , Rainal-
dus filius Rainaldi, Rainaldus fiiius
Gofridi.
Castrum Raginaldi construitur à Gau-
frido, pâtre Raginaldi seu Reginaldi.
169. c. 268. c. 347. d.
Casus rescrvati sunimo Pontifici. Excm-
plum istiusmodi liabetur in faciiiore
Militis cujusdam qui, licct invitus
et coactus, seniorcm suum decoUa-
verat. Episcopo proprio nescientc
quamnam imponerct poenitentiam
in casu tam inaudito, et eum cum
lilteris ad Papam Romanuni mitten-
tc, à summo Pontifice poenitentiam
accepit. 504. e. 505. a. b.
Catalaunenses Episcopi, Félix Fialard,
Hugo, S. Memmius, Philippus, Ro-
gerius I , Rogerius II , Rogerius
III.
Catalaunenses S. Pétri Abbates, Mal-
bodus, Odilardus seu Oylardus.
Catalauniag Episcopi modo Narbon.
Metropolita; , modo Ausciensi sub-
jecti. 394. n.
Cauciacensis locus Silvanectensi sub-
jacet jurisdictioni. S81. n.
Cauciacensium Toparcharum origo.
581. n.
Cavillonensis Episcopus, Clemens.
Ccllarius Régis, Jordanus.
Cellaj-Bobini Abbates , Bernardus ,
Guarinus seu Varinus.
Cenomanica regio egit olim sub Du-
cum Norman, ditione. 83. e. Nor-
manniie appendix. 181. c.
Cenomanica urbs à Gaufr, Mart. Au-
degav. Com. succensa. 85. c. 181. c.
633. b. Hugone Domino suo pri-
vala 181. c. Respirât sub Herberto
Hugonis filio. 181. c. Incenditur à
Guill. Duce Norm. 342. c.
Cenomanici cives Herbertuui - Bac-
conem , Gervasio Episcopo insti-
tore, cjiciunt, et rectum beredem
Herberti Evigil. canein filium , in
Comitem instituunt. 633. d. Ceno-
manenses consilium dant Heliae de
Flecâ aut Flecbiâ ut filiam Comi-
mitis Langobardiae seu Liguriae (Azo-
nis ) in matrimonium ducat. 633. e.
Quô possint Ducum Norman, jugum
dominât, exculere. 55. c. d. Ce-
nomani boraines malefidi Galtc-
rium JMedantin. Comitem, cui soror
Hugonis nupserat, recipiunt inva-
sorem. Indignans repulsam Guill.
Norm. Dux, jure multiplici succes-
surus Hereberto, armis prajrepta re-
quirit. 58. e. Sacramenta recipit à
Cenomanensibus. 83. d. 181. c. 231.
d. 342. b. Cenoman. gravibus dam-
nis Willebnum toguntur suscipere.
181. c. Vincuntur à Normannis. 337.
e. Cenoniannici praelio Anglicano
instant. 236. c. Cenomanni in An-
glia laboribus nimium gravati, pe-
tunt à Rege Guill. missionem. 241.
d.
Cenomanensem Ecclesiam seu Episco-
patum in commendationcm Gau-
fridi Comitis Andcgav. ponit Gcr-
vasius Episc. Cenoman. indo Comi-
tés Andegav. Regalia Ectlesiae Ce-
nomanensis sibi vindicant. 634. e.
635. a.
Cenom. Eccl. S. Pétri de Curia : Her-
bertus Evigilans canein Cenoma-
nens. Comes ci plurima dona con-
ferl , gratias Deo rependens pro
Victoria in praelio Pontilcviensi
contra Odoucm Campaniens. ob-
tentâ. 631. d. Ecclesia Sancta; Sa-
binse Canonicis illius Ecclesiae vin-
dicatur. 633. a. Cartularium bujus
Ecclesiae optimè repraesentat seriem
Comitum Cenomancns. 634. c.
Cenomanens. Comitum séries et ge-
nealogia elucidatur. 631. 632. 633.
634.
Cenomanenses Episcopi^ Arnaldus seu
Ernaldus , Arnulfus, Avesgaudus^
Gervasius de Castroledi , Hildebcr-
tus, Wulgrinus.
Cenomanenses Comités , Arbertus
seu llerbertus Evigil- Can. David,
Elias seu Ilelias de Flexiâ, Hcrber-
tus-Bacco, Hugo I, Hugo H, Hu-
go III.
Cenomanensis S. Pétri de Culturâ Ab-
bas Avesgaudus.
744
INDEX RERUM.
Census aut Décimas alteri Ecclesiae
persolvere non débet Eccl. in ho-
nore S. Pétri dicata, ex Sententia
Lconis IX Papae, et praedecessorum
ipsius autoritate. 640. a.
Centena seu Vicaria, quid sit. 264. n.
Cenlenarius, judex Centenae. 264. n.
Ceutulensis Abb. accepta à Leone Papa
confessiones audiendi licentiâ, sanda-
lioruin usum, custos verae humilitatis,
récusât. 134. a. Centul. Abbates S.
Richarii, Angelrannus, Fulco, Ger-
vinus I, Gervinus II, Hilgodus seu
HeUgaudus, Ingelardus, Richardus.
Centulenses Comités j Fulco , Hilgo-
dus seu Heligaudus, Hugo I.
Centullus Vicecomes Bearn. uxorem
legitimam , matrem Gastonis dirait-
tit : Bernardum Lascur. Episc. ejicit
de possessione sua : Monasteriura S.
Pétri Gener. dalPontio Bigorr. Episc.
117. n.
Cereus Paschalis in bonoreni Dom.
Resurrectionis à Parrocfaialibus so-
lemni more oblatus. 483. d.
Cerritaniae Comités , Guifredus , Guil-
Iclmus Raimundi, Raimundus, Rai-
mundus-Guifredi.
Certamen singulare ; usus apud Fran-
cos, Aquitanos, Burgundiones, Lo-
tharingos et Italos ante certamen
servatus. 155. n.
Cestria; Com. Hugo.
De Chalant nobilis proies benef. Mon
de Caritate super Lig. 319. c.
Chartae Dominonun privatorura à Re-
gibus praesentiù et signo approbatae.
573. n.
Cbartae Mouasterioram , quanta cura
et diligentiû sint asservatae. 488. b. c.
Chartae Monastcriorum Cartulariis des-
criptae. 459. n.
Chartw Eccles. Virdun. et S. Martialis
Lemoviceiisis incendio pereunt. 250.
a. 429. a.
Chartis Ecclesiarum addita Clerico-
rum et Monachorum testificatio in
propria causa. 615. n.
Childebertus III Fr. Rex S. Dionysii
mercatuin ad Parisiacam civitatem
inter S. Martini et S. Laurentii Ba-
silicas, ob clades illius temporis
transfert. 603. n.
Chirographorum , seu Chartarum con-
ficieudorum modus apud Anglos et
apud i\orman. 135. c.
Chisncienses Comités , Albertus , Ar-
nulfus, Ludovicus, Ludovicus alter,
Otto I, Olto II.
Christina filia Edwardi, Sanctimona-
lium babitu apud Ramesiam conse-
nuit. 176. a.
Chronologiae scientiam colit Marianus
Scotus. 191. d.
Chunegunda, Impcratrix, uxor Hen-
rici II Imper, post Imperatoris mor-
tem, licet maritali vigore destituta,
tamen consilio fratrura suorum pro
viribus, inter motus et discordias
Magnatum, Reipublicae succurril. 1.
a. 615. d. Chunone Majore seu
Chunrado Salico in Regem electo ,
Regalia insignia, quae sibi Imperator
Henricus moriens reliquerat , novo
Régi gratanter offert, et ad reg-
nandum illum corroborât. 617. a.
Chunelindis fil. Régis Angl. Canuti ,
nupta Ilenrico filio Conradi Imp.
quasi in limine vitœ XV Cal. Au-
gusti moritur. S. a-b. n.
Chuno minor seu junior , Dux Fran-
cias, Patruelis Chunonis Majoris seu
Conradi : quorumdam Gerraaniœ
Optimatum vota seu suffragia ei fa-
vent post mortem Henrici II. 616. c.
Ejus responsum ad Chunonem Ma-
jorera seu Conradum in Conventu
Magnatum Germaniae ad electionem
Régis habito. 616. e. Ipse maximo
favore Chunonem Majorera seu
Conradura in Dominura et Regem
eligit. 617. a. Cum aliis quibusdam
Germaniae et Lotharingiae Magnati-
bus conlrà Conradum Regem rebel-
lât. 618. a. Conrado se reddit ; li-
beris custodiis traditur, et destruun-
tur ejus munitiones : sed posteà in
gratiam Régis receptus totum hono-
rera suum récupérât. Adalberone
Duce Histrianorum sive Carintano-
nim , Majestatis reo , in exilium
misso , Ducatus ille confertur Chu-
noni, qui per totam vitara Conrado
et Hcnrico ejus fiho fidelis perman-
sit. 618. e.
Circuli Quadratura : de eâ libruiu scri-
bit Franco Scliolasticus Leodiensis.
164. a.
Citicensis Episcopus, Eppo.
De Clare Cornes, Gislebertus.
Claromontenses Episcopi , Durandus
seu Durannus, Renco, Stepbanus.
Claromontenses apud Bellovac. Co-
mités, Hugo, Rainaldus.
Clemens Papa, B. Pétri successor^ di-
citur S. Dionysium Areopagitam in
Gallias misisse. 469. b.
Clemens Papa VIII Ilelenensem se-
dem Episcopalem Perpiniacum trans-
tulit 514. d. n.
Clerici non ferentes arma , Monachi
et Sanctimoniales ab orani injuria
inimunes, item Ecclesiae bona à ne-
mine labefactanda. 510. d.
Clerici et Monachi à Sancto Proposito
et babitu recedentes, notantur in
Concilie Rem. sub Leone Papa IX.
523 a.
Clerici mundanx militiae studentes ar-
guuntur in Concilio Remensi sub
Leone Papa IX. 523. a.
Clericorum vita coramunis, ita ut simul
manducent et dormiant. 652. e.
Clericus Saeeularis Abbatiâ destituitur,
ut in ejus locum Regularis Abbas ins-
tituatur Ex Concilio Lemovic. 503.
c. d. 504. a.
Clippiacens. Synodus^ sub Dagoberto
Rege. 479. n.
Clotarius III Rex Burg. et Neust. Gen-
gulfum Besuensibus Monacliis Advo-
eatum concedit. 584. n.
Clotarius seu Lotarius Rex, pater Lu-
dovic! V, in quo Reges de familia
Caroli Magni deficiunt. 170. n.
Cluniacum Monast. in Burgundia, et
pago proprii juris Gaillelmi Ducis
Aquitaniae construitur. 1 19. b. Clu-
niac. Abbates, Hugo, Odilo, Wil-
lelnius. Cluniac. Monachi. 532. b.
533. a.
Clypei, quo utebantur pugnantes in
bello, descriptio. 485. b.
Coacus, Castrum Aquitaniae inchoatura
in contentione Comitis Aquitaniae
Guill. et Hugonis de Liziniaco ,
contra Aimericum. 535. d.
Coci Franciae, Framericus, Robertus.
Coci Régis consuetudines injustas sibi
vindicant in vlUis Monach. Fossat.
de bobus et carne. 600. a-b.
Codiacensis locus Laudunensi seu Viro-
manduensi Praetorio semper paruit.
581. n.
Cognominis usus. 93. n, 97. n. 187. n.
335. a. 397. a-e. 506. e. 507. a. 535.
d. et alibi passim.
CoUiberti. 572. d.
Coloni, Colonica. 543. b. 577. d. et
passim in Diplomatibus.
Colonia -Agrippina : ibi Générale
Concilium à Victore II Papa cele-
bratum ; in quo Balduinus et Gode-
fridus ad Imperatoris gratiam rever-
tuntur. 348. c.
Coloniensis Ecclesia à Leone IX Papa
j)rivilegiura habet, quo septem tan-
tum Presbyteris Cardinalibus licitum
sit ad Altare Majus Missas celebrare.
467. b. n.
Colon. Archiep. Pelegrinus, à Rege
Conrado petit, ut sibi liceat Gise-
lam in Ecclesia Colon. Reginam
consecrare. 6 17. b. Colon. Archie-
piscopi, Anno seu Hanno, Biligri-
nus seu Piligrinus, Bruno, Ferdi-
nandus , Heribertus , Herimannus ,
Hildolphus, Hilduinus, Siguinus.
Colurabae Tabellariorura vicera geren-
tes in Italia. 228. n.
Conibornenses Vicecom. Archambal-
dus I, Archambaldus II, Bernardus,
Ebolus, Hugo.
Comètes apparct per très Menses. 162.
b. De cœteris Cumetis ride Indic.
Chronol.
Comilatûs et Ducatûs, sicut Comitis et
Ducis voces promiscuè ab Historicis
usurpatae. 189. n.
Comités, qui sint. et eorum officia.
59i. n.
Comités Stabuli Franc, seu Connesta-
bularii Régis, .\lbericus, Baldricus,
Balduinus.
Comitia Regni Francias Corbeiae habi-
ta. 111. b-e.
Comitia Cambae ad Rbenum, in quibus
Conradus Salicus Imperator eligitur.
557. n.
Comraercium Castrum , oppidum ad
Mosam, in finibus Leucorum : feo-
dum ab Odone Campaniae Comité
movens jure hereditario. Obsidetur
cl incenditur à Comité Camp. 458.
c. nn.
Cominercii Castri Ecclesia seu Capelia
succenditur cum toto Castro : in ea
repositae SS. Reliquiae, et praesertim
brachium S. Pantaleonis, servantnr
ab iuccndio, operâ Richardi Abba-
tis S. Vitoni, et ad S. Vitoni Mo-
nasterium deferuntur. 458. c. n.
Compendiensis locus à Carolo Impera-
torc constitutus. 385. d. Subjectus
jurisdictioni Silvanectensi. 581. n.
Compendiensis Palatii origo, insignia,
multorum Regum praesentiâ decora-
tur. 573. n.
Compendiense Concilium. 480. n.
Compendiensis S. Cornelii Ecclesia à
quibusdam malefactoribus vexatâ,
Reliquiae SS. Cornelii et aliorum
Remos transferuntur, et à Leone IX
Papa suscipiuntur intrà Ecclesiam S.
Remlgii. 466. d. Ecclesiae S. Cornelii
Prsepositura. "585. d. 586. a-b.
Compensum seu commune tributum ,
ab Episcopis et viris potentibus exac-
tum ad tuendam pacem seu Treugam
Domini. 509. c.-d. Vide Paciagium.
Conanensis Synodus. 454. n.
Conanus, fil. Alani III Ducis Britan.
mortuo pâtre, tutorem habet avun-
culum suum Eudonem. 633. e. Fra-
tcr erat uterinus Herberti junioris
Cenomau. Com. propter nuptias
Rerthae Alani viduae , cum Hugone
II Cenom. Comité Herberti pâtre.
634. c.
Conceptionis Beatae Mariae festivitatis
origo. 288. c. 360. c.
Concbensc Monast. ab Odolrico Ab-
bate factura creditur tempore Hen-
rici I Franc. Régis. 433. a. n. Con-
chens. Abbat. Vide Castellionis.
Concilium : Conciliis adesse tenentur
Episcopi et Abbates : communione
privantur reluctantes, n«c non qui
sine licentiâ recedunt à Conventu.
523. b. lis adsunt non tantùm Praesu-
les, ac relicjui Sancti Ordinis Clerici ;
sed
INDEX RERUM.
745
sed ctiara >fobilcs Laici. 532. e. Mag-
nâtes. 510. b. Principes. 513. a. Sacii
Duces, et catcrva fidelium , non
solùm virorum , scd ctiarn femina-
ruin. 514. b. N'obiles et ignobiles
Laici. 515. a. Ad Concilia vocantur
Comités et alii insignes Laici , de
suis facinoribus rationeni reddituri.
523. c. la Concilio non audiendi
sunt Ileretici faventes erroribus jara
ab Ecclesia damnatis. 498. a.
Concilium celebrari non débet in Gal-
lia absque Régis consensu. 28b. d.
49iJ. a. Concilium Parisiense in causa
Berengarii pcr Regem Henricum I,
de consultu Pontificum et Proccrum
regni convocatum. 497. d. 532. e.
Huic praesens adest Rex Henricus.
5:2S. d. Item Concilio Provincise Se-
noncnsis. 517. c.
Concilium Remense , sub Leone IX
Papa, non fuit celebratum, nisi de
consensu saltcm tacito Régis Henrici.
465. c-e. 466. a.
Concilium Narbonense IX, opitulante
Petro - Raniundi Comité Carcasso-
nensi et Berengario Vicecomite
Narbonensi celebratum. 514. e. n.
Concilia in Mormannia çdicto et hor-
tatu Guillelmi Ducis habita. 89, e.
532. b. His arbitrum se déesse non
vult Guill. 89. c. Conciliorum sta-
tuta vim liabero non sinit, nisi à se
priniô essent ordinala. 193. e. Con-
cilio Rotoniagensi praesidet honoris
causa. 379. d. Praesens adest. 70. d.
Ad Concilium Romanum vocati Prae-
sules, regno exire non possunt abs-
que voluntate Régis. 367. c. Ad Con-
cilium Romae babendum Episcopos
Galliie cogit adesse summus Pontifex.
492. b. Concilio Moguntino per
Leonem I.X. celebrato praesidet ho-
noris causa Henricus III. Imperat.
60. d. Praesens adest. 262. b.
Condomus locus , quasi domus subli-
mis interpretatur. 396. a. Condo-
mense Cœnobium succenditur : ab
Hugonc restauratum , dedicatur :
constituuntur in eo Monachi, quibus
Pelrus Abbas praeficitur. 395. b-c.
Multa dona ipsi collata. .396. a-e.
397. a-e. 398. a. In. Cœnob. Con-
dom. Crucis vexillum asservatum
ignis injuriaui repellit ; imminentes
effugat grandinum tempestates , alia-
que mira operatur. 394. d. 395. a.
Condomenses Abbates , Petriis, Ra-
mundus seu Raimundus , Seguinus
seu Siguinus, Verucundus de Lana.
Condoni. Abbatia , nunc Episcopatus.
394. n.
De Confengun Abatissa, Otta.
Confessionis auricularis usus. 59. a-b.
133. d-e. 1.34. a. 155. b. 184. b.
204. e. 214. b. 361. a. 423. a. n.
Très actus pœnitenlis diserte expressi
in Poemate XI seculi. 423. n. Satis-
factiones et pœnilentiae singulares
eorum qui propinquiores parentes,
seu Sacerdotes et superiores gladio
impelicranl. 149. f. n. 423. b. Ful-
conis Nerrae. 180. d. Godefridi Vir-
dun. Comilis. 60. b. 250. a. Batduini
Fland. Corn. 479. d. Gerbodonis
proptcr occisum Arnulfum Fland.
Comitem. 151. d-e. Satisfactionis
post obitum exempluni. 489. b-c.
Confessio peccatorum facta Abbatibus
et Monachis. 39. a-b. 133. d-e. 134.
a. 155. b. 283. d. Confessiones ex-
cipiendi et absolvendi facultas Ab-
batibus à Romanis Ponlificibus con-
cessa. 283. d. Inconsulto Dioecesano
Episcopo. 134. a. Ab Aposlolico pœ-
nilentiatn et absolutioncni ncmini
licet accipere , inconsulto Episcopo.
Tome XI
504. c-d. 505. a-b.
Confessio Laica. 361. n.
Confolense castrum in Aquitania, cap-
tum et incensum à Bcrnardo. 536.
d.
Conjugia adulterina et incesta damnata
in Concilio Rcmcnsi , sub Leone
IX Papa. 523. a.
Connestabularii. ride Comités Stabuli.
Cono, qui et Conradus, Primicerius
Coloniens. ab Imperatore Henrico
IV ad suscipiendum Archiepiscopa-
tum Trevirens. missus , à Comité
Treverorum Deoderico capitur , et
à Satellitibus ejus in silvam ductus,
de rupe tertio praecipitatus, et adliuc
illaesus, gladio transverberatur. Cor-
pus ejus foliis silvae obtci;tum, et à
rustico inventuin, ad villara defertur
et sepelitur. Inde à Deoderico Vir-
dunens. Episcopo ad Tolegium Mo-
nastcrium transportatum, multis sta-
tim miraculis à Deo glorificatur.
638. c-d.
Cono Rector seu Abbas de Busendorff
factus, ad preces S. Popponis. 462.
a.
Conradus , qui et Chuno Major , et
Cbunradus Salicus ; Conradus de
Wenelinga de génère Ottonum ,
Dux Franciae Orientalis , in Francia
Teutonica natus. 2. b. 414. b. n.
557. b. n. Inter eum et Chunonem
Minorem, Optiniatum suffragia di-
visa. 2. c. 616. c. Sermo ipsius ad
cognatum suum Chunonem Min.
ante electionem successoris Impera-
toris Henrici II. 616. c. d. e. Electus
in Germ. Regem. 2. c. 414. b. n.
557. b. n. 617. a. Ejus elogium
616. b. 617. b. Imperiali Diadcmate
Moguntiae cinctus et sacratus. 557.
b. n. 617. b. c. Uxor ejus Gisla de
Lymburch. 414. b. n. seu Gisela filia
Ilerimanni Ducis Aleman. 2. c. Ex
qua gignit Henricum III Clauduni
Imper. 414. b. Germ. Optimates
quidam contra eum conspirant. 618.
a. b. Burgundiae regnum à Rodulpho
Rege accipit. 637. b. Consiliis et ar-
mis regnum pacificat. 618. b. c. Mî-
litum aninios sibi conciliât. 618. a.
Litterarum indoctus, Clerum tamen
prudenter instituit. 2. d. 618. a. Ne-
mini cedens, nisi Deo et caloribus
aesiivis. 618. c. Romae in die S. Pas-
chae, ab universis Romanis in Imper,
electus j bcnedictionem Impcrialera
à Joanne XIX Papa suscipit. 618. d.
Ilislrianorum sive Carintanorum
Ducatum Adalberoni ablatum, Chu-
noni patrucli suo confert. 618. e.
Obsistit cœptis Odonis Campan.
Corn, contra Burg. Regnum : Goze-
lonem Duceui mittit ad illuin cx-
pugnanduni. 143. d. llortatu S. Pop-
ponis Abb. Stabul. pacera init et
concordiam eum Rege Franc. Hen-
rico. 461. c. S, Popponeux ad Argen-
tineus. Episcop. cupit promovere.
461. d. Henricum iilium suum apud
Aquisigrani Palalium facit in Regem
coronari. 619. a. Apud Trajectum
die Pentecostes morbo corripitur ,
sacranientis piè susceptis , interit.
619. e. Corpus ejus per cuncta Cœ-
nobia civit. populo setiuente depor-
tatum. 620. a. Visccra ejus apud
Trajeclum condita : reliijuum corpus
primo Coloniaux Agrippinan), dein-
de in Spira civ. scpullum. 620. a.
Fide Ind. Citron.
Conradus Burgundiae Rex uxorcm ac-
cipit Mathildcm sororem Lotharii
junioris Reg. Franc. Lotharius dat
ipsi in dotem Civitatem Lugdunum.
Ex Mathilde geniti sunt Rodulphus
Burgundiae Rex post patrem, Gisla
quam Conradus Imperator duxit
uxorem , ex qua genuit tertium
Henricum; et Berta, quam accepit
Odo Carnotensis , ex qua genuit
Odonem. 143. c.
Conradus Primicerius Colon. Fide
Cono.
Conscrvatores Ecclesiarum et Monas-
teriorum. 368. d. f'ide Advocati.
Consilium fidelium Régis. 569. a. 577.
e. 578. a. b. 581 . a-c. 586. b. 587. a.
Consilium commune Procerum et
Primorum Palatii. 588. b. 589. b.
Consilium extraordinarium perso-
narum Ordinis Cloricalis et T.âica-
lis, sub termino diei assignat» invi-
tando convocatum. 472. a. In eo
rem exponit Henricus Rex , et
uniuscujusque sententiam rogat : tum
quid agendum sit e.x commue! con-
silio decernitur. 472. b.
Consilium fidelium et Optimatum Du-
cis Burgundiae. 612. c. 613. a.
Consilium Ermengardis Reginae Bur-
gundiae. 555. c.
Constantia Regina , uxor Robert! ,
obstat filio suo Henrico. 221 . d. Pri-
mogenito Henrico Robertum fra-
trem in regno Gallorum conatur
praeponere. 247. d. Agit eum Opti-
matibus ut Robertus Henrico prae-
ponatur. 324. a. 393. a. 410. e. Ro-
bertum, cùm non possit regem fa-
cere ; Ducem Burgundiae constituit.
144. d. Ecclesiae S. Florentii Salmur.
dat albam Levitae. 276. d. Vide Ind.
Chronol.
Constantienses in Norman. Episcopi,
Gaufredus seu Goffredus et Gode-
fridus, Robertus.
Constantienses in Gcrmania Episcopi,
Eberliardus , Gebehardus, Heirao ,
Romoldus, Warmannus.
Constantiensis in Germania Synodus.
19. c. .
Constanlinopolitanus Palriarcha Un!-
versalis Antistitis titulum ambit, et
Romanae Curiae Proceres muneribus
et pecunia corrumperc intendit. Gal-
liarura Episcopi et jVbbates praecipuè
contra hauc novitatem réclamant.
459. n.
Constantinopolitanus Imperator Ro-
bert! Ducis, et Normannorum mu-
nificcntiam miratur et urbanitatein.
327. d. Imperat. ncc non Palatii
Constantinopolitani Opiiniates sine
mcnsa et sedilibus humi uianducant.
Ibid. Sed iis uluntiir ln)perator et
Magnâtes, Robert! Ducis exemplo.
Ibid.
Constantius quidam apud Remos Basi-
licain erigit in menioriain Miracul! à
B. Remigio patrali. Hanc nunc oc-
cupant Equiles Melitenses. 466. e. n.
Consuetudines locorura mutantur, Do-
minis miitatis. 329. n. Servantur,
mutatis Dominis. 158. a. Consue-
tudo Waslinensis terra; servatur à
Philippo 1, id exigontibus M^aslinen-
sis Comitatûs Mililibus. 158. a.
Consultus Pontificum et Proccrum ab
Henrico I adhibitus ad cogcnduin
Concil. Paris. 532. e.
Convenensis Episc. Guillelmus.
Conventus Solemnes Régis et Opti-
matum. 111. 588. 599. 005. Conven-
tus Nobilium, régnante Philippo I.
344. c. n.
Corbcia à Rege Henrico data !n do-
tem Adelae, Balduino V Fland. Co-
mit! matrimonio junctae. 480. b.
Posleù Robert© Frison! Fland. Com.
erepta à Rege Philippo. 480. c. Cor-
bcia; oppidan! fidem Régi jurant,
Ibid. CorbeiiK situs describilur. 480. n.
Niinnii
746
INDEX RERUM.
Corbeienses Abb. Evrardus , Fulco ,
Odelricus, Richardus.
Corbeiensis Ecclesiae villae et praedia
in Flandria invaduntur à Roberto
Frisone. 480. c.
Corboili Coin. Burchardus , Guillel.
seu Willelmus, Malgerias.
Cormcriacensis Al)bas, Robcrtus.
S. Cornelii Corpus Reinos ad Basilicam
S. Remigii dcferunt Coinpcnd. Cle-
rici, Concilii et Papae Leonis justi-
tiam implorantes contra eos qui
vira Ecclesiae suae intulerant. 523. c.
Cornualli grandi caede alfecti. 241. d.
Cornubiaj Cornes, Hoel.
Cornugalliae Epp. Benedictus, Orscan-
dus.
Cornugalliae Cornes, Alanus.
Corona inter Sacrae Liturgiae Solemnia
Reguin capitibus, ab Archiep. vel
Episcopis iinposita. 370. n.
Coronati Reges et Principes , Sacris
Liturgiis et Conviviis publicis inter-
sunl. 570. n.
Corpora Sanctorum multa inter con-
fines Caineraci et Attrebati delata.
123. a.
Corpus Christi Doraini duodecies in
anno renovandum, ex Concilie Le-
movic. II. 503. b. Ejusdem renovatio
in Monasteriis , Abbatum arbitrio
relinquitur ab ipso Concilio. 503. c.
Corpus Doinini non ampliùs servan-
duin , quàm à Doniinica in alt'eram,
ex praescripto Concilii Bituricensis.
503. n.
S. Cosmae Insula apud ïurones , in
qua Berengarius , ad fidem Catho-
licam reversus, assidue Domino mi-
litavit. 531. d.
De Couciaco Vicecomes , Willermns.
Coxo Coines , morte occidit imme-
ritâ. 104. b.
Crassensis Abb. Raduifus.
Crispinensis Abb. Hugo.
Cridiatunenses Epp. Leofricus. Osber-
nus.
Croiciacense fiscum regium. 582. n.
Croylandiae Abb. Ingulfus.
Crucis iisus apud eos qui Jerosolyniam
petebant, antc bella sacra. 268. a.
327. a.
S. Crucis et S. Audoeni in Norman.
Abbates, Guido, S. Leulfridus.
S. Crucis in pago Pictav. Monachae.
280. b.
Cubicularius Régis, Adelarius.
Cumberlondae Coraitatus in Anglia :
in locum illius Provinciae. aquis et
sylvis inaccessibilem , secedunt An-
gli adversùs Guilt. Conquest. re-
belles, ibique Castrura nomine Du-
nelmum exstruunt. 629. e.
Curia, solemnis Regum Conventus.
Curiae Majorum Solemnitatum ; Cu-
riae Coronatae. 570. a. n.
Curia Imperialis vel Regia , in Festo
Paschae babita : ad eam conve-
niunt Magnâtes. 456. c.
Curia Régis. 274. a. S66. b. Curia Ré-
gis Henrici dicitur Aula. 131. a.
o78. c. Curia Henrici Parisius ; in ea
judicuni munus obeunt Proceres ,
in prasscntia Militum, et Clientum.
131. e. 578. a-b. Drocis. 603. b.
Curiae Solemnes et Plenariae Reguin
Franciae : in iis inter Sacrae Liturgiae
Solemnia, Regum capitibus Corona
imponebatur , et Coronatae dice-
bantur. 570. n. Curia Epipbaniae
apud Melodunum. 570. a. Curia
ÎSativitatls Dora. Lugduno Clavato.
583. a. Curiae Regia; fidèles. 566. b.
Curia Guillelmi Norraan. Ducis et
Angl. Régis in praecipuis Festivitati-
bus. Omnes eu cujuscumque pro-
fessionis Magnâtes edictum regium
accersebat. 190. b.
Curia Ducis Normanniae. 430. c. Ad
eain Abbas Uticensis accitur, et ad
diem statutum respondere jubetur.
229. e.
Curia ïheobaldi Com. Campaniae.
648. b.
Curia ïbeobaldi et Stepliani Camp.
Comitum. 424. c.
Curia Com. Fland. apud S. Audomar.
in die Epipbaniae, 381. d. .382. a. Cu-
ria Plena Pentec. in Bergis Castro.
106. a.
Curia Fulconis Andegav. Com. 279.
d.
Curia Gaufredi Martelli. 268. c.
Curia seu Placitura Pictavis, ubi ad-
sunt Agnes Comitissa, Petrus et
Gaufrcdus ejus filii, Gaufredus Mar-
tellus Agnetis niaritus , et omnes
Pictavorum Optimatcs. 217. d.
Curia iMorineiisis Episcopi. 300. a. Ca-
raeracensis Episcopi. 124. b. 128.
a-b.
Curia Abbatis S. Mauri Fossatensis.
578. b. Abbatis S. Medardi Suession.
581. b. Abbaliae S. Huberti. 636. a.
Praecentoris B. Mariae Stampensis.
580. b.
Curia-Aimonis [Coaimoii) in pago Ce-
noman. ibi nascitur Gervasius, pri-
mo Cenoman. Episcop. deinde ad Re-
mensem sedein translatus, 631. b.
Cycli Magni Pascbalis rovohilio reno-
vata. 198. a. 284. a. 338. d. 359. d.
D
DA C 1 seu Dani : mortuo Hardec-
nut ultimo Rege ex Danorum
stir[)e , Anglia liberatur ab eorum
Dorainatu. 637. d. Vide Dani.
Dacia , Danamarclia , seu Danaraar-
cbia : baec regio Reges habuit multos
mirae Philosophiae eruditione vehe-
menter imbulos, Zeutan, Dicinenm,
et Zalmoxem. Antenor quoque ,
ïrojâ proditâ. dicitur Gcrmaniam
appulisse , in Daciâ régnasse et ei
regioni à Danao stirpis suae Rege
Danamarcbiae nonien imposuisse.
623. d. n.
Dagobertus Rex Franc. S. Agilura
Resbac. Abbatem instituit in Synodo
Clipp. '579. n. Nobile Templura in
bonore S. Dionysii et Soc. construit.
406. d. n. 469. c. Ejus Epitaphium à
Fulcoio. 441. d.
Daher Prince])s Soldanus cum Constan-
tino Imper. Constantinop. fœdus et
amicitiam contrahit ; reaedificandi
Ecclesiara S. Sepulchri Jerosol. licen-
tiam concetlit. 354. a.
Damasus Papa II quo anno sedere cœ-
perit juxtà Baroniura et alios. 463. n.
Danifrons seu Uanfrons in Passaio ,
Danefrons , Donnifrons , Domno-
frons , et Domnifrons in Passeio ,
castrum est in Cenomanis ad amni-
culum Varennam in Meduanam
effluentem -, ( Domfront vel Danfront
en Passais ). 178. n.
Damfrontini, Gaufredi Martelli recel-
sum audientes , Guillelmo Norm.
Duci sese dedunt. 337. d.
Danamarcba, vel Danaraarcbia. Unde
nomen habeat. Fide Dacia.
Dani seu Normanni , unde nomen
babeant. 623. d. n. Armorura quibus
utebantur species. 621. a. Gens Lu-
xui nimiùm dedita, mulieribus jun-
gebatur multis ; ex nimia multiplica-
tione lex apud ipsos nata, (juà pater,
uno herede electo, caeteros filios à
se pellebat : hinc de propriis sedibus
emigrare coacti. 623. d. Equitandi
artis indocti, primo pedites, postea
equis vecti, bellum gcssere. 024. d.
Ex Gothis ducunt originem. 623. d.
Lothroci Régis teinpore , Ducibos
filio Régis Bier Costae-ferreae el Has-
tingo ejus Paedagogo. sedes alias
quaerere coacti, oras Galllae appel-
lunt, Vermandensem et Noviomen-
sem Coraitatus vastant ; S. Quintini
Monast. comburunt : 623. e. 624. a.
b. c. Raincrium Longi-coUi vincunt
et capiunt. 626. c. d. e. Cum Danis
duodecim captis , et auri magno
pondère ipsum commutant. 627. a.
Ora Sequanica ingressi, Gemmeticum
obsident et flammis tradunt. 624. c.
Rothomagum comburrint; Franciae
petentes interiora , stationem naviura
in Insula Cœnobio S. Florentii sup-
positâ comjjonunt. 624. d. e. Urbes
Nanneticam, Andegavum, Pictavos,
Turones , Aurelianos , Lutetiaro
Parisiorum ^ Belvagum , Novioma-
gum, Sanctonum, Engolisma, Pe-
tragoricum, Lemovicas, Arvernum
et Avaricum concremant ; totam
Neustriam et Aquitaniam caedibus
dévastant. 6i5. a. b. c. Galliam per
spatium ferè 30 annorum de[)opulan-
tur. 623. c. Romam clandestiuH irrnp-
tione tentant, oppugnare non audent.
Lunam seu Lunis civitatem Uastingi
dolo diruunt à fundaïuentis. Cum
Carolo Franc. Rege pacem ineunt.
625. d. e. 626. a. b. Novam irruptio-
nem in Franciam tentant ; Scanzam
Insulam applicant, indc Angl. Bri-
tan. aggrediuntur ; debellant An-
gles ; cum eorum Rege Elpbstarno
fœdus feriunt ; auxiliaribus Anglis
apud Wallais seu Walgros apj>ellunt.
626. d. e.
Dani RoUonem eligunt in Dominum
et Principem Militiae. 627. a. Vide
Normanni.
Dapifer Régis, Raduifus. Vide Senes-
calciis.
Dapifer Comitis Flandriae. 106. c.
Dapiferi Episcopatûs Engolismensis ,
263. d.
Dasburgenses Comités, Henricus seu
Hermannus aut Hezelo, Hugo.
Data insignis régnante />. TV. J . C. cum
Spir. Sancto in patemœ majestalifdex-
terii. Non excludit Henrici Régis
designationem. 639. c.
David, Cenomannorum primus Co-
rnes, pater Hiigonis I Com. Cenora.
buiic Comilatum à Lotbario Rege
suscepit. Ejus prosapia ignota : re-
fertur tamen communi existimatio-
ne ad Carolum Magnum. 631. c.
Mors Ipsius. Ibid.
Debons. Princeps, Gcraldus.
Decani in Abbatia S. Germani à Pratis
constituti à Comitibus Parisiens. Ab-
batibus Laicis. 274. d. 273. a.
Décima. NuUa Ecclesia in honore S.
Pétri fundata alteri Ecclesiae deci-
mam aut censum persolvere débet ,
ex sententiâ Leonis IX Papae. 640.
a.
Decimae et Primitiae Ecclesiis oblatae.
513. d. 517. b.
Decimae Pasnatici. 568. a. Décima
Mercati. 603. c.
Dedicationes Ecclesiarum XI saec. om-
nibus diebus indiscriminatini factae.
369. n.
Dedicationes in Conventu Episc. Ab-
bat. Principum et Oplimatum cele-
bratse. 109. e. 110. a. 462. b.-c.
466. b. c. 306. a-e. 522. b-e.
Dedicationes cum consilio , consensu
et voluntate Principum. 417. b-d.
464. d. 463. b-e. 466. a.
Defensio et tuitio Regia : sub intégra
defensione. 263. d. 367. b. 566. c.
INDEX RERUM.
747
568. d. 57i. d. 577. b. 580. b. 591.
c. 596. d-e.
Defensio Régis Burgiindiœ. 548. d.
Defensio Ducis Nonnanniae. 240. a.
Principis Vasconia;. ;}9o. c. 396. a.
Defcnsores Ecclesiaram. 577. c-d.
578. a. Vide Advocati.
Defunctus. Alos offerendi piaculum
aliquod in manu defuncti, in alicu-
jus ipsius reatûs expiationem. 489.
c.
Deiri, populi Northumbriae in An-
glia. 105. a.
Denariale Prœccptum quid sit .' 590.
n.
Denariatus et Denarialis Manumissus.
590. a. b. n. 592. c.
Denarius Pelri, vectigal, quod Ro-
inano Pontiiici concessum olim fue-
rat ab Ina Angl. Rege. 3i5. n,
S. Deodati corpus à Clericis et populo
de tumulo Levatum. 368. c. Ejus
Monast. à Béatrice Lothar. Duc. et
Ludovico Com. innovatum. Ibid.
Deodericus seu Diedericus Virdun. Ep.
Cononis Primicerii Colon, inter-
fecti corpus ad Tolegiuin Monast.
transferendum curât. 638. d.
Deodericus Frisi* Comas , bellis et
seditionibus regnum Galliae exagi-
tat.417. n.
Deodericus seu Theod. Com. Trevir.
Cononem Colon. Priraicerium ab
Imper. Ilcnrico IV missum ad Ar-
chiepiscoj)atum Trevir. suscipien-
dum , caj)it, et satellitibus tradit
interficiendum. 638. c. d. Ob hoc
scelus exilio daninatus ab Imp. Je-
rosol. suscipit peregrinationeni ; sed
quid de eo et ejus Comitibus ac-
tum sit, ignoratur. 638. d.
Deoduinus seu Detuinus vel Theo-
duinus Leodiensis Episc. Terapli
Valciodor. altare majus in honore
S. ïrin. consecrat. 253. a. Scribit
ad Ilenricum Franc. Regem de er-
roribus Brunonis Andegav. Ep. et
Berengarli, quos in Concilio non
censet andiendos ; Brunonem non-
nisi Ronianae scdis autoritate dam-
nari possc contendit 497. c. Ilenri-
cum Fr. R. deterret à convocando
Concilio contra Berengarii errorem
jam damnatum ab Ecclesia. 527. c.
Deonanti Cornes, Cono.
Dervenses Abbates , Bruno , Mile ,
Wandelgerus.
Deus-Louvart Monast. in pago Scar-
pon. ad Mosellam , ab Heimone
Virdun. Episc. fundatum : ejus posses-
siones Primatiali Eccl. Nanceii attri-
butae. 557. d. n.
Dextri. Mensurae species ad distantiam
aestimandam. Aliter, Passus Eccle-
siastici. 513. d,
Diaconi, Presbiteri, Episcopi , etiam
in Italia, Laicorum more, uxores
ducunt ; filios suos liaeredes testa-
mento relinquunt. 246. n.
Diak'cticae periti, Sigo. 59. a. Radulfus
Mala-Corona. 228. b.
Dienses Epp. Hugo, Lancelinus.
Dignensis Episc. (Jgo seu Hugo.
S. Dionysius Gallia; Apostolus. 471. d.
AreopagitismusS. Dionysii. 469. a. b.
SS. Dionysii et sociorum corpora in
totidem scriniis argenteis seorsùm
recondita tempore Dagoberti Régis,
sub Ilenrico I adhuc subsistunt. 406.
d. n. 469. c. 471. c. S. Dionysii ma-
nus auro gcmmisque inclusa Henrico
Germ. Régi donata à Carolo Simplici.
470. n. S. Dion. Reli({uiae, an Ratis-
ponae habcrcntur, diu dubitatum :
de his coiitroYersia Germanos inter
et Gallos. 427. c. n. S. Dionysii
corpus dicitur in Alenian. sub Eccle-
siae alicujus fundamentis repertum,
et in Franciam relatura. 393. b. 405.
d. ctseqq.. Ratishonenses S. Erame-
ranni Monachi Corj)us S. Dionysii
j)enes se habore fubulantur, occasio-
ne cujusdam cadaveris, quod solem-
niter élevant praesentibus Papa Leone
IX, Imperatore , Episcopis , Opti-
matibus. 469. b. 470. a. b. Fabula
refellitur. 427. n. 409. a-e. 470. n.
Huic elevationi intersunt Francias
nuncii : eorum oratio. 470. d. 471.
a-e. SS. Dionysii et sociorum caps<e,
jubentc Franc. Rege, in Conventu
celebri reserantur praesente Reg. fra-
tre Odone. 408. a-b. 472. a-d. S.
Martyris ossa Hugo S. Dion. Abbas
involvit in pallio à Rege Henrico
inisso : publiée super altare per 15
dies exponuntur sanctae Reliquiae, et
in priori loculo exponuntur. 408. c.
d. 472. e. 473. c. d.
B. Dionysii Areopag. Reliquise à Bo-
vone Abb. in Monast. S. Bcrtini
delatœ. 382. b.
S. Dionysii Ecclesiola à devotâ feminâ
super Martyrum sepulturam cons-
tructa. 469. b.
S. Dionysii nobile Templum Regali
munificentiâ per Dagobertum cons-
tructura. 469. c. Ibi Corona Domini
simul cum clavo, in Cryptula inter
altare et SS. Mart. Tumulum asser-
vala. 406. d. n. 471. c.
S. Dionysii Abbatia Odilonis Abb.
Clun. ditioni, annuente Roberto
Rege, subdlta. 378. b. Abbates Al-
bertus, Hugo, Hugo aller, Odilo,
Robertus.
Dinnetus Iliberniae Rex , auxilium
coMcedit duobus Herakii Régis filiis
contra Willelmum. Conquestorem
rebellantibus. 630. b.
Divenses Abbates, Ainardus Teuton.
Fulco.
Divionenses S. Benigni Abbates, Adal-
bero, Alinardus, seu Halinardus ,
Guillelmus seu Will. Jarento, Joan-
nes.
Divionensis Cornes , Otho-Will. Vi-
cecoraes, Wido Dives.
Dolensis Praesul, Archiep. litulo po-
titur.281. a.
Dolensis Archiepiscopus, Evenus.
Dolenses Abbates, Ingelboldus. Rai-
mundus. Dolens. Com. Radulfus seu
Rodulfus.
Dominicae diei observatio neglecta.
516. e. restituta. 517. a.
Dominicus Abb. S. Theodor. propè
Rcmos, Ecclesiam à fundamentis
restaurât. 586. n.
Dominium Regum Francise supremum
in Provincias Procerum, seu ut
aiunt, Magnorum Vassallorum, di-
tioni subjectas, ex variis Chartis
evincitur. In Aquilania et Wasco-
nia. 120. b. 286. c. n. In Burgundiae
Ducatu. 418. b. n. 42i. a. 608. d.
609. e. 611. b. 614. a. 615. a. In
Flandria. 110. a. 111. c. In Marcha
Hispanica. 289. e. n. 422. a. 425. c.
426. a. In Normannia. 420. a. In
Occitania. 417. b. 418. a. 419. e.
432. a. 433. a. dominium Bellis-
mensis Comitatûs Rex Fhilippus de-
dit vel, ut quidam dicunt, vendi-
dit Duci JNormanniae Guillelmo.
57. b.
Dominorum supcriorum in inferiores
feudatos arrogantia. 535. a. b. d.
Dominus superior bomini suo seu
vassalo débet iidclem protcctio-
nem. 525. e. 536. a. 537. c. d.
Dominus inferior seu VV^assallus, cas-
trura construere non potest sine li-
centià Domini superioris. 530. a.
537. a.
Domni-Martini , in Francia, Cornes ,
Hugo.
Domni-Martini , in Lotharing. Com.
Manasses.
Donationum , et investitionis rerum
donatarum ritus varii. 15. b. 109. a.
307. n. Donationis actus super altare
depositus. 15. a. 307. a-b. 387. b.
506. d. 611. a. Donationisin signum
colaphus datus. 387. c. Ungulae pol-
licis abscissio. 387. c. n. Donatio so-
Icmnis. 599. c-d. In Donationibus
testes adliibiti. Passirn^ prcecipuè in
Diplomalibux .
Donationum ticclesiis et Monasteriis
factanim variae species : in puram
eleemosinam. 307. b. Propter preces
tantum. 540. d. Donaliones condi-
tionales diversi generis. 396. e. 555.
n. 582. d. 594. b-c 603. c. Adversùs
Donaliones , heredum reclamatio-
nes. 612. c-e.
Donaliones Monasteriis factae ab iis qui
Monachum inducbant. 14. a-c. n.
252. b. n.
Doncheriacus, villa Monasterio S. Me-
dardi Suession. subjecta. 364. n.Don-
cherius Prioratus Abb. S. Medardi
Suess. eid. Monast, à Carolo Irap.
donatus, usurpatur à Gotzheione.
455. b. c. 456. a. n. Delegatur à
Rege Henrico Palatii minislris. 455.
e. Ab eodem Rege Gosceloni Lo-
tharing. Duci in beneficium datur.
456. a. Abbatise S. Medardi resti-
tuitur. 456. e.
Dorcestr. Epp. Rcmigius, Ursus,
Willelmus.
B. Drausii Suess. Episc. corpus serva-
tum in Monast, B. Maria; Suession.
Hune invocabant duello dimicaturi.
155. n.
Drocae seu Drocarum urbs à Norman-
nicis ad Francicas Leges transit et
Consuetudines. 329. n. Drocarum Co-
rnes, Anialricus.
Drogo Ecclesiifi Morinensis seu Terva-
nensis Episc. in plena Synodo con-
firmât Eccles. Ardensis instauratio-
nem ab ArnoUlo seu Arnulfo ejus-
dcm loci domino factam. 307. c. d.
Defungitur. 107. b.
Drogo Betvacensis Episcopus, cxcora-
municatur à Concilio Remensi ,
quôd, licet invilatus, profcclus eral
in expeditionem Ucgis Henrici. 523. b.
Drogo Cornes Wulcassini de Prosapia
Caroli Magni , Duci Norm. Ro-
berto fideliter servit : Dux dat ei in
conjugium consobrinam suam Go-
diovam , sororem Eduardi Angl.
Régis. 248. a. Cum Rodberto se-
niore Normannorum Duce Hiero-
solymitanâ peregrinalione susceptâ ,
in ilinereobit. 632. d.
Drogo Coin. Ambian. quaedam con-
cedit Cellae Gesiaci. 433. n.
Drogo Constantiniensis , filius Tan-
credi de Allavilla , Normannorum
fit Princeps in Apulia. 49. d.
Drogo Parisiensis, Theologus, lauda-
tus à Gozechino tati<{uani ab omni
erroris Berengarii labe immunis.
502. a.
Duces, qui sint, et eorum officia. 591.
n. Ducis et Comitis tituli promiscuè-
sumpli. Ibid.
Dudo Praepositus, Ecclesiam S. Lau-
rentii constiluit apud Castellum Des-
tauvareth. 251 . n.
Duducus seu Duduco, Episcopus Wel-
lensis cum duobus Abbatibus An-
glis à Rege Edwardo ad Concilium
Remensc sub Leone Papa missus.
522. n.
Duellum in causis Ëcclesiar. aut Mo-
748
INDEX RERIIM.
nasteriorutn adbibitum. 484. e. n.
Duelli doscriptio in causa Monast.
riorian. 485. a. b.
Duelluiii iiii])eralurn ad dirimendas in-
ter Vindociiicnses et Majoris-Mo-
nasterii Monacbos coiitrovcrsias .
430. n. Duelli usus et leges. 60. c.
155. n. 221. a. 299. d. 353. a. n.
417. c. 430. a. n. 484. c ii. 485. a-b.
Dunelmum, castrura in Comilatu
Curaberlondae , cxslructuin ab An-
glis contra Willelmum Conquesto-
rem rebellibus. 629. e. Dunelmum
deserunt factiosi Suarii, rébus infe-
licitcr geslis. 630. c.
Duneinienses Ej)iscoiii. Agelwinus,
Egelricus. Walcherus seu Walke-
rius, Willeluius.
S. Dunstanus Arcbiep. Cantuar. simul
cum S. Oswaldo Eboracensi, Ra-
mesiensis Cœnobii Ecclesiam con-
secrat. 522. n.
Durandus Abbas, de Corpore et Sang.
Domiiii scribit advcrsus Berenga-
riuiii. Obil. 528. a.
De Durbio Cornes. Henricus.
Dux , Couics , Vicecomes , Vicarius ,
Missus discurrens, quid à Monaste-
riis exigebant. 601. d.
E
ADGARus, ex Eduardi Régis
familia ortus, in Regein pra;fici-
tur ab Anglis adversùs Willel. Con-
questorem rebellibus. 330. a. Post
occisionem Haroldi, à quibusdam in
Regem electus, postcà vitani iguobi-
lem ruri egit. 176. a
Eadsi Archiep. apud VVinceastre in die
Paschai, Eduarduni in Regem conse-
crat. Arcbieplscopatum proi>ter infir-
mitatem dimittit ; cui succcdit Siwar-
dus. 638. a.
Ebalus Remous. Arcliiep. ab Odone
Com. Reniciisum Coniitutiim ac<piirit.
Obit ; ijjsiquc succcdit Guido. 3S0. c.
Eberbardus, primus E])isc. Pabcnberg.
vir ingenio cl moribus Rei])ublicse
valdc ncccssarius. 616. a.
Eberbardus, in Episcopatu Angustcnsi,
Brunoni defuncto succcdit. 619. b.
Eblus, filius Ebuli Aquitania; Ducis ,
Episcopus fit Lemovic. restaurât Mo-
nastcria S. Martialis, S. Maxentii,
et S. Micbaelis de Ercnio. 119. c.
Eboracenses junguntur Anglis Adversùs
Willel. Coiiquest. rebellibus. 629. c.
Cœduutur à Normannis , et eorum
civitas fcrio et igné vastatur. 630. a.
Eboracenses Arcbicp. Adelredus seu
Afredus aut Alredus, S. Oswaldus^
ïboraas.
Eborac. Vicecomes, Hugo.
Ebroicenses Episcopi^ Balduinus, Gil-
lebertus, Guill. seu Willelmus, Sebar
seu Sibor et Scibardus.
Ebroicenses Comités , Guill. seu Wil-
lelmus, Richardus, Robertus.
Ebulus nutritori suo sine liberis mo-
rienti, jure propinquitatis, in Duca-
tum Aquitaniae succedit : accipit
uxorem Adelam Norman. Principis
filiam, de qua genuit Guillelnium
Caput-Stupœ, et Eblum. 119. b.
Ecclesia et Altare dislinguunlur, Eccle-
siae noniinc intelligunlur reditus
Ecclesiîe ; Altare veio significat juris
spiritualis adniinistrationem. 320. c.
Ecclesia; à Laicis possessa; codem jure,
quo Bénéficia seu fcuda. 520. c.
Ecclesiae rcdituum, aut fidelium Obla-
tionum divisio in quatuor partes, ex
praescrijjto .Nicolai U Pa|)ie. 495. a.
n. In Ecelesiarum atriis qnaslibet
consuetudincs acciperc Laicis veti-
tum à Concilio Rcuieasi sub Leone
IX Papa. 523. a. Ecclesiae sibi com-
missae bona quisquis subtrahit, jara
non Pastor^ sed invasor, omni prae-
done crudelior fur domesliciis , ac
familiaris inimicus. 495. d. 496. a.
Ecclesiae bona à Pastoribus adminis-
tranda sunt, de concilio et consensu
subditorum. 495. e.
Ecelesiarum pretiosa mobilia ex Prin-
cipuin et fidelium piâ liberalitate
orta. 112. c. 276. d. 489. c.
Ecclesiae in Aquitania aliquantulum
auro et argento expoliantur ad redi-
mendum Guillelmum Ducem, à
Comité Andegavensi in praelio cap-
tum. 216. e. Ecclesiae Kupi)ellex ven-
deuda j)ro rcdcmptione Captivorum^
et pro eleemosynis niliil penitùs ha-
bentium. Vasa sacrata et Cruces in
vadimonium poni . nefas : vendi
possunt aliis EcclesiiSj vel in frusta
comminui. 496. ae.
Ecclesiae Parocbiales, Decimae, et Al-
taria à Laicis possessa. 453. d. 515.
d-e. 523. a. 548. a. 598. c-d. 603. b.
et alibi. Ecelesiarum Parochial. Vi-
carii à Monacbis praescntati. 520. e.
521. a. Alimenta eis praebita. 521. a.
Ecclcsiar. Paroch. ei Altariura dona-
tioncs aliis Ecclesiis secularibus vel
regularibus. non fiunt, nisi de con-
sensu Régis, Principis, Episcopi, sive
iSynodi, et ipsoruni I^aicorum, qiii-
bus in Bencficium data; fuerant illae
Ecclesia;. 431. c. 567. b. c. 568. a. b.
572.d.576.d. 582. b. 584. c 585. a-c.
588. c-d. 590. e. 591. a. 593. d. 597.
d. 598. d. 602. c-d. 604. c 605. c-d.
Ecelesiarum , vel Moiiasteriorum ac-
qnisilioncs et commutationes , sive
eisdem factae donationes , consen-
sum exigunt Reguin , Principura ,
Episcoporuni, Dominorum et Ile-
redum. 33. n. 103. ce. 106. a-e.
133. d. n. 233. c. d 373. a. 420. n.
433. a. 530. a. 554. c 537. b. 585.
a. 589. a. 590. b. 59t. c 592. a.
593. b. 602. c-d 603. e. 612. a.
Ecelesiarum immunitates extenduntur
ad terras et bomiiies tam servo»
qiiàm ingcnuos, ab eis dcpcndentcs.
566. c. 5(i9. a-b. 601. d. In Ecclesia
Dei, duae personae ad reseeauda vi-
tia constitutae, una quae cxacuat elo-
quium, altéra quae portet gladium.
188. n.
Ecclesiae Gallieanae Metropolitanorum
status tempore llincmari. 518. d. Ec-
clesiae ejusdem mores pravi, abusus,
et Haereses pcr Galliam grassantes
notantur in Concilio Rem. sub
Leone IX. Papa. 523. a.
Ecclesiae : circà cas spatia ad distan-
tiam triginta pa»suum Ecclesiastico-
rum, seu de.xtrorum, aliqua immu-
nitate seu azyli jure gaudebant. 510.
c. nn. 513. d. 514. c.
Ecclesiastica Officia , non secundùm
carnis origiucm, sed secundùm me-
rilorum virtutem distribuenda. 503. d.
Ecclesiastica Minisleria et Altaria à
Laicis teneri nefas ex Concil. Rem.
sub Leone Papa. 520. et seqq.
Ecclesiastica Collegia, secularia vel
regularia, non eriguntur aut rcsti-
tuuntur, nisi de consensu Regum,
Principum, Episcoporuni, nec non
Dominorum Capitalium seu Feuda-
lium. 35. n. 46. b. n. 113. c-e. 116.
a-b. 2M. c. 276. d. 307. c. 42-4. e.
425. a. 517. d. 552. c. 555. b-d. 356.
a.572. b. 373. b. 376.c.384.c. 588.
a e. 590. d. 591. a-e. 393. b. 603. e.
603. a-e.
Ecclesiastica bona à Laicis possessa :
Episcopatas Albiensis et Nemausen-
sis. 422. c. n. Vasconiae Episcopat.
395. b-c. Agennensis c» Vasatensis
393. c. Alienata quaedam dominia
Ej)iscopatuum, Argenlorutensis. 434.
n. Metensis. 199. a. Petragoric. 287.
d. Tornacensis. 2.1.5. c.
Ecclesiasticorum imniunitas pcrsonalis.
189. d. 212. d. 219. a. 323. c. Locum
non babet in crimine contra Rem-
publicam. 189. d. 212. d. 420. e.
643. a.
Ecclesiasticorum Lonorum immunitas.
Passim in Diplnmatibus . Eorumdcm
Precariae. 252 n. Praestaria à Princi-
pe concessa. 546. d.
Eclipses Solis et Lunae. Fide Indic.
Chronol. ad fin. cujuslibet aniii.
Edessae Cornes, Joxelinus.
Eduardus, Eilwardus III Rex Angl.
filius Elhelredi et Emmae, apud
Normanniam exulat. 243. b. Ad Re-
gem Anglia; Hardecnut fratrem
suum uteriuum venit anno Regni
Hardecnut secundo. 206. c. 207. ^.
Fratre suo Hardeoimto è vivis su-
blato, classe instruclâ, solvit è
])ortu Ilarefloti, in Angliam ap-
])cllit, sed multâ suorum clade ac-
cepta, llareflotum redire cogitur.
339. a. Cùni esset AIvredo fratre suo
junior et simplicior, GoJwinus Co-
rnes spcrat fore ut possit ci filiam
suain matrimonio conjungere. 637.
e. AIvredo iiiterfcclo cum [laucissi-
Niis .\ormainiis Angliam petit Eduar-
dus, in Regem eligitur ab ouiui Po-
pulo, maxime coliortante et adju-
vante Godwino, et sacratur ab
Eadsi ArcbiepiscojK) apud Winceas-
trc, in die Paschae. 207. b. 317. a.
346. d. 036 h. 638. a. Coronatur
apud Londonias in die Pascbde. 636.
b. in Regni Patrociiiium uxorem
ducit E^itbam filiam Godwini Co-
mitis. 207. h. 34(5. d. 036. b. Quam
nec thoro amovet, nec virili more
cognoscit. 317. a. 340. d. 352. c Ex
Norman. lia plurimos adducit quos
variis dignltatibus promovct , ma-
xime propensus in Gallos utpote
apud Normanniain iiulrilus et diu-
tissimc immoratus. 133. d. Duduoum
seu Duduco-iein Wellenscra Episco-
puin, cum duobus Abbatibus An-
glis, niittit ad Concilium Remense
sub Leone Papa IX celebrandum.
522. n. Robertum, quem ex Mona-
cbo Gemmeiicensi, Londoniae fe-
cerat Episcopum, Arcbiepiscopum
créât. Ejus consilio, Praecipui Opti-
mates Godwinus el ejus filii prodi-
tionis accusati ex Angliâ pelluntur ;
sed j)Osteriori anno exsulcs restituun-
tur. 174. n, Rcx Eduardus sine libe-
ris, videns Godwini filios invales-
cere, mitlit ail Regem Ilunorum,
ut filiuui fratris sui Edmundi Edvyar-
duin cum omni familià suâ , ad se
dirigat, ut ille aut filii sui Regno
Angliae liaereditario succédant. 175.
d. Edwardus in senium jjronus, de-
functo cognato suo Eduardo, me-
mor beneliciorum à Guillelmo Nor-
manniae Duce acceptorum, eum
Regni baeredem instituit suorum Op-
timatuin consensu, et praecipuè
consilio Stigandi Archiejjisc. God-
wini. Levrici et Sigardi ('oinitum :
obsidcs Guillelmo dat Godwini
filiuiii ac nepotein : jiostremo He-
raldiim ijisuin in Noi'inaiiniani trans-
mitlit , ut quod ])atcr ejus atque
ca;teri ipsi juraverant absenti, is ibi
praesens juraret praesenti. 93. a. 78.
c. 176. a. 183. e. 184. a. 212. b. 360.
a. b. Apud Londoniam morbo icius,
quo se moriturum sciret. Ecclesiam
Westmonasterii die Innocentium
INDEX RERUM.
749
dedicari praecipit. 176. d. Obit Lon-
doniae Non. Jantiar. anno Rcjjni sui
XXIV. 234. b. Apud Westmonaster.
scpelitur. 176. d. Sanclissimè rexit,
Leg;es obsoletas renovavit , rairaculis
et propbetiae spiritii claruit et fa-
raosissiinus in orbe babitus est. 175.
b. :2'J5. a. 317. a.
Eduardus, Edwardus filius Edmundi,
in Aiifjliam venil^ et continuô apud
S. Paulum Loadoniae fato fungitur,
tribus liberis supcrslitibus. 175. e.
Eduinus , Edwinus Coincs , denegatâ
sibi Régis Willclini fiiiâ, iratus ad
rebellionem cum fratre suo incitatur.
2'i0. d. Unus fuerat ex Anglorum
J'roceribus , cpii eoiitrà Willelmum
Conipiestorem llaroldi Partibus fa-
verant. 636. c. Per insidias trucida-
tnr à suis. Ibid.
Egelricus, frater et praedecessor Augel-
wini Dunelmeiis. Ej)iscopi , post
victoriain Willelmi Coiiquest. de
Ilaroldo reportatainj apud Wesl-
inonasteriuni carccri mancipatur.
636. d.
De Etigcsheim Cornes, Hugo
Egilbertus succedit Udoni Trevirensi
ArcLlep. 194. d.
Egitlia Godwini Coiuitis filia Edwardo
Régi niatriiuonio jungitur. 636. b.
Ejus mores et elogiuin. 636. b.c.
Einbainensis Cornes, Godefridui.
Elemboiienses Doiuini^ Wido I, Wido
II, Wido ni, WidoIV_ "• 'oV.
Elenensis Abbas, Berengarius.
Elgarus Angl. Rex leges constiluit. 283.
a. n.
Elizabeth filia Lisoii de Arnbasio Orri-
cum pejorem lu|)o ducit. 2o7. d.
Ellorenscs Episcopi , Aniatus, Stepha-
nus.
Elmerus Monachus , littoris bene ira-
butus , audaciû prima; juventutis ,
pennas inanibus et pcdibus inne.\ue-
rat, ut D*dali more volarct. Col-
lecta c summo turris aura, spatio
stadii et plus volavit. 173. d.
Elnonensc S. Amandi Monasterium :
ei coiicedit Lainbertus Episc. Attrc-
bat. duo allaria Scaldinii et Lurcii ,
prius per.wnaliter babila, sed dcin-
ceps iinpersitnaliter tenenda. 321. c.
Ebioueiises S. Amandi Abbates, Ful-
cardus qui et Lambertus , Malbol-
dus sou Mabodus.
Elo , Ello , Ezzo , Palatli Rcgii Co-
rnes , Fuiidator Mouasterii apud
Brunwillariuiu, Sanctis annumeratus
cum uxore Mathilde et septeiu filia-
bus. 46i. a. n.
Elphstarnus Rex iu Anglia, fœdus init
cum Danis seu Norinannis , et eis
auxiliares turmas suppeditat. 626. d.
Emma Regina Aagl. posl funus inariti
sui, liberos suos in A'eustriam iniltit.
243. b. Divertit ad Raldewinum
Coiisulcm Fiandrine, à quo caslrum
Bruge accipit. 206. e. Apud Baldui-
num Coin. Flaud. trienniu manet.
212. a. Ftrfeejus Encomium /.>/;. 5. et
scqq.
Emma filia Turstiui Halduc, Ernardo
de Escalfoio marito suo defunolo ,
ad Ëudoncm fralrera suum Norman.
Ducis DapifcTum secedit. 233. a A
Rogerio Execiuii Abbate sacrum ve-
lamen accipit. 233. n.
Emmo Noviomensis Episcopus , cum
SUIS Diaconibus à Danis seu Nor-
mannis oblruncatur. 624. b.
Emptiones lieti non debent absque
consensu Domini sive senioris. 603.
e.
Emstadensis seu Eisletensis Episcopus,
Gebehardus posteà Victor Papa II.
Engelbertus Cornes de Brena sujier
Albam, Comitissam Joviniaci viduam
ducit uxorem. 336. a.
Engenulfus Aquilcnsis oppidanus , in
jiraelio conlra Anglos corrult, et
Mormannorum ferè quindecim niil-
lia pereunt. 237. a.
Engobrandus damnum illatum Ecclesiae
Virdunensi restituere jubetur. 493. e,
Engolisma , tirbs Aquitaniae , à Nor-
inannis vastata. 623. c.
Engolismenses Epp. Ademarus , Ge-
raldus Arte malà, Geraldus 11^ Guil-
lel. seu Will. Robo.
Engolismensis S. Amandi Abbas, Al-
gerius.
Engolismenses Comités , Auduinus ,
Folco seu Fulco , Gausfredus seu
Joffredus, Guillel. seu Willelmus-
Chausardus , Willelmus Sector Fer-
ri, filius Wulgrini, Willel. pater
Alduini , Willel. frater Alduini ,
Wulgrinus.
S. Eparchii Tumulus : ibi excubias
agere solebant, qui sive in judiciali-
bus , sive in hidicris certaminibus
decertaturi erant. 133. n.
Episcoj)atus : ad eosdem Electioncs à
Clero et populo : Senonensis Eccle-
siae. 197. e. 308. a. b. In Concilio ,
favente Clero et populo : Autissio-
dorensis Eccles. 292. c. Aniciensis.
428. c. d. Cenomanensis. 137. a-b.
Favente Comité Andegav. 136. c-d.
Diensis , acclamalione ])opuli. 147.
b. Dolensis, coiiscntienle Com. Bri-
tanniae. 281. a. Lingoneiisis. 20i. a.
Lugdunensis. 12. d-e. 13. a-e. 143
liter qui Papae adventum formidan-
tes, jirofecti erant in expcditionem
Régis. 523. b. Simoniae accusali vel
conseil, Romam sese |)urgaturi evo-
cantur à summo Pontifice, 493. b-c.
Episcopo inconsulto , nemini licet
ab Apostolico jiœnitentiam et ab-
solutioncm accipere. 504. c-e. 503.
a.
Ej)iscopi Laiconini more , ducunt uxo-
res : fllios suos heredes teslamento
relinquunt. 246. n. Episcoporum et
Clericorum conjugia. 23. c. n. 24. c.
48. a. 56. e. 66. b-d. 70. d. 107. a.
194. d. 239. a. 246. b. n. 303. a. 338.
c. 382. d. 427. b. 445. e. 451. d.
434. c. 641. d.
Episcopi belligérantes. 18. e. 112. b.n.
171. de. 172. a-b. 264. c. 314. d.
361. C.387. e.388. a.4l6. c. 433. b.
523. b.
Episcopi, Abbates, Clerici et Mona-
cbi inter se bellum gerunt. 203. c.
482. n. 493. e. Mundanae Militiae de-
diti, vituperantur. 497. a. 323. a.
Privilegiis Trcug* et Pacis j)rivantur.
507. et seqq. Episcopi et Abbates
Regem Francia; ad expcditionem
militarem comitari tenentur; quia
penès eos erat maxima pars faculta-
tum regni. 463. d. 466. a. 523. a.
Episcopi in Caslris Regiis. 599. a.
Episcoporum Vicarii et Coadjutores.
16. n.
E])iscopus quidam Leodiensis Cruce
Cbristi in omnibus periculis ])ro lan-
cea utitur. 9. e.
a. Magaloiiensis. 434- d. Roloma- Episcopus unus omnes Vasconiae Epis-
gensis et allarum Normanniae, fa- copatus possidet. 393. n.
vente Duce ejusdem Provinciae. 238.
c. 242. a. 243. d. Metensis. 27. a.Sis-
taricensis, in Concilio. 494. d. Tre-
virensis. 193. b-c. TuUensis , fa-
vente Rege Germaniae. 134. b. 152.
b. 133. a. Virdunensis. 124. e. 123.
a. 231. n. Cameracensis. 124. e 125.
a.
Ercmbertus puer nobilis ad Monast.
Valciodor. Rcgulae S. Benedicti mi-
litaturus offcrtur. 232. b. n. Liltcris
plenè imbutus , egregius artifex ;
Abbas fit Valciodorensis : scholam
Monasterii disponit in Hasteria ; Ro-
dulfuui ])uerorum Magistrura consti-
luit : obit. 252. c. d.
Episcopat. nominationes à Regibus et Erluinus Episcop. Camerac. obit. 463.
Principibus. Ab Henrico 1 Franc.
Rege , ad Episcopalum Aniciensis
Ecclesiae. 428. c-d. (Sed non prccva-
luit eleclioni). Ad Episcopat. Autiss.
Eccl. 113. c. 114. a. Remensis. 136.
c-d. Senonensis. 308. a-b. Ecclesia-
rum Normanniae, à Duce Provinciae.
90. d. 242. a. Basatensis Eccl. ab
llugone Aginnensi Episcojw, Prin-
cipis Wasconi» lilio, tanquain Do-
mino temporal!. 39."). bc. Lugdu-
nensis, à Geraldo Comité, sed arro-
ganlia; et j)ra;sunq)lioiiis titulo. 144.
c. d. Argentin. Ecclesiae. 20. a. 164.
n. 461. d. Cameracensis. 124. e.
123. a. 463. c. n. I^eodiensis. 06. c.
171. a. Metensis. 20. a. 27. a. Trevi-
rensis. 23. d. 193. b-c. Virduneusis.
141. c. 171. a.
Episcopatus à Principe collati. 461. d.
463. c. n.
Ej)iscoj)i in Conciliis, j)er summos Pon-
tidces, vel eorum Ix:j;alos celebra-
tis. deponuntur. 46. d. 70. c. 308. d.
348. a. Episcopi depositi absolutionis
ritus singularis. 251. a. Episco])us
damnari non potesl in Concilio, nisi
acccdenle Romana; sedis autoritate.
90. c. 497. d. 498. a. Episcopos con-
secrari nefas, nisi i)raesente et ton-
sentiente .Metropolitano. 493. b.
Episcopi aegrè ferunt Ecclesias et ea-
rum l'cdditus à Laicis ])Ossessos , Ca-
pitulis Canonicorum aiit Monacho-
rum doiiari vel veiiumdari. 320. d.
Ej>iscopi ad Synodum Remensem
invitati, non comparentes, excoin-
municanlur, quoJ cxcusalionis su%
scriptum illo non transmiscrint; simi-
c. n. Gerardus ei succedit, anno se-
quenli consecratus. Ibid.
Ermenfridus Virdun. Archidiac. Ec-
clesiam S. Marias Magdalenae aedifi-
cat. 230. d. n.
Ermengardis Regina uxor Rodulphi lli
Burg. Reg. |)ro Monacbis S. Martini
Saviniac. in pago Albanensi in ïa-
lueriarum villa Ecclesiam construit,
quam terris pluribus ditat. 533. b-d.
n. .Monastorio S. André* Vienn.
concedit Ecclesiam S. Joannis in Al-
briniaco Diœc. Gratiano]). 556. a-c.
Ermengardis, soror Milonis III Co-
mitis Barri-super-Sequanam , Guil-
lelmo Comiti Nivern nupta, ei in
dotem affert Comitatum Tornotlo-
rénsem. 487. n.
Ermengardis dat Abbatiae Savin. me-
dietatem Eccles. de Duerna, cum
mansis de Plauciaco et de Bosclia-
las. 201. a.
Ermengerus Abbas Bergensis . jjro
Guatinensi Ecclesiâ ab Abbate Od-
frido, alia doua suscipit. 103. c. A
Domno llugone in Concilio Picla-
vensi depositus , redit. Hinc ortà
dissentione , Princejis , aucloritate
Arcbiepiscopi Viennensis \V. qui forte
advenerat, et Comitissae matris ejus
assensu , Ad. Monaclium S. Ayrici
Virdunensis , loeo Ermengeri j)ro-
movet. Electum renuit consecrare
Ilubertus Tervanens. Episcopus. 107.
e. n. Princeps eumdi^m llugoiii
Diensi ordinandum dirigit. 107. d.
Reddit pr.-Elalionem Electus; et alius
eligitur. 108. a.
Eriialdus primogenitus Geroii , super
Ooooo
750
INDEX RERUM.
scamnum acutum lapsus , confractis
tribus costis, defungitur. 223. d.
ErnalduSj Will. Geroiani filius , loco
patnii sui Rodborti succedens, Duci
Will. lidelitalem facit ; et ab eo
Monasteriolum , EscaKoium et S.
Serenicum recipit. 229. a. n. Pagum
Lexovien. per trioniiium iricjuietat ;
cuin quatuor uiilitibus Excalfoiuin
venit, castruro incendit , et Burgura
Uticensem igné coinburit , ut viiidi-
cet injuriain exhœreditationis, sibi
à Duce factain. 230. b. ïreviâ à
Duce accepta, pergit in Apuliam.
231. c. Ex Apuliâ reverso, Dux rea-
tus indulget. 232. d. Veneno per
Mabiliam Talavacii filiam praeparato
infcctus, expirât. 232. d. e. 233. a.
Ernestus Alenianiae Dux , absente
Presbytero , uni ex Militibus sua
confitetur peccata. 361. n.
Ernestus Dux Alemaniae^ Popponis Ar-
chiep. Trevirens. ex fratrc nepos ,
sub tutehî avunculi degit.61.3. e.Cum
quibusdam aliis Germania? Magnati-
bus contra Conradum Salicum Ile-
gem nuper electum conspirât. 618. a.
Humiliter prosequitur Conradum
Italiam pctentem, et œgrè in gratiam
Régis recipitur. 618. a. b. Aliquan-
tuluin Uegi militans , Campidoncn-
scm Abbatiani in beneficiuni accipit
à Rege Conrado licèt foret res libéra,
qu* non possetiiisi liberaliter scrvirc.
618. b. A custodià solutus, Ducatuiu
ainissum recipit eâ lege , ut quein-
dara Weheloneiu Militein suum fac-
tiosuni hominein, cum omnibus suis
persequeretur. Quod facere abnuens,
Ducatus ei ab Iinperatore aufertur
et dalur Hermanno juniori, ejus-
deni Ernesti fratri : ipse vero Con-
radi jussu cum Sequacibus suis ex-
communicatur ab Episcopis, eorum-
que bona publiée venumdantur.
619. b. c. Hostis publicus Imperato-
ris dijudicatus, et Ducatùs dignitate
priratus, multa molitur ad resisten-
dum Iniperatori, sed frustanco co-
natu. 619. c.
Espoissus. ^jrfe Evosium; )'i'oy, infini-
bus Treviror. locus celebris CoUo-
quio intcr Henric. III Iinp. et Hen-
ricura Franciae Regem habito. 481.
b. n.
Estanglorum sive East-Angliae Comi-
tés, Ralpb, seu Rodulphus, Willel-
mus.
Ethelredus II Angliae Rex, cum Em-
ma Uxore sua. Eduardo et Amiro
seu Alvrcdo filiis suis, ex Anglia
pulsus à Dannamarcbiae Rege , in
Nornianniam fugit apud Robertura
Ducem. cujus sororem in matrimo-
nium duxerat. 316. d. 400. a. Nor-
mannià exit , ibi filios sucs sub
tutelâ eorum Patrui Roberti ducis
relinquens. 400. a. Filii Ethelredi
ferè omnibus despectui sunt, magis
propter paternae socordiae memo-
riam , quàra propter Danorura po-
tentiam. 173. e.
Eucharistiae Sacramenti Dogma Ca-
tholicum contrù Berengarii errorcs
asseritur in Concilie Vercellensi per
Leonem Papam IX. 324. b. In Con-
cilie Romano. 523. b. In Concilio
Andegavensi per Archiepiscopum
Vesontionensem habito. 324. d. In
Concilio Turoncnsi per Gerardum
Legatum. 524. c. In Concilio Tu-
roncnsi per Hildebrandum celebra-
to. Fide Concil. Turon. In quo
consistit Dogma Catholicum circà
Eucharist. 530. a. f'ide Berengariana
Haeresis.
Eudo, in Comitatu Britanniae fratri
suo Alanno succedit : annis XV ,
sine dominio cujusquam, Principa-
tum exercet. 245. d. Mortuo Ala-
no, Conani ejus filii tutelara simul
et totius Ducatûs dominationcm
suscipit. 633. c.
Eudo cum CapellOj Ecclesiara S. ïri-
nitatis Exaquci aediticat. 46. a.
Evelhermus , Auctor vita# S. Poppo-
nis, fit Abbas Altimontis, S. Pop-
ponis Abb. Stab. favore. 462. a. n.
Evenus S. Melanii Abbas fit. Assensu
Comitis, ab omnibus Dolensis Ar-
cliiepisc. eligitur. 281. a. S. Melanii
Abbatiam régit per annos XXVII.
Obit. 372. c. n.
Evera, l'ere le Château. Hujus loci in-
cote, adventante auxiliari Burgun-
dlonum exercitu, in bello contra
Hugonem de Puteolo , annonam et
sup|)ellectilem suam in Ecclesiam
conferunt, quas Gaufredus Autissio-
dor. Episc. ex eâ jubct violenter
exlrabi. 487. a. b.
Everardus Trovir. Archiep. capitur à
Conrado Comité de Luzclemburg ;
nec multô post Comitem suscipit,
cui pro pœnitentiâ peregrinationem
Jerosolymam injungit, in qua obit.
194. b. Judseis persecutionem indu-
cit : decernit eos civitate pellendos,
nisi proximo Sabbalo Pasrhae Chris-
tiani efficiantur. 194. b.
Evo , fit Abbas Monast. apud Brun-
willarium, ab Elone noviter cons-
tructi. 462. a.
Evosium. Vide Espoissus.
Evrardus , patcr Guiberti Novigenti
Abbatis, à Guillelmo Xorman. Du-
ce in bello captus. 393. n.
Euvinus fluviolus ; per qua loca fluat ,
antequàra in Scarpum sese exone-
ret. 164. n.
Eusebius-Bruno, Andegav. Episc. pri-
mo Berengarii Patronus et seclator,
Concilio Paris, coram Rege Henrico
habito non comparct. 528. d. Be-
rengarium ad a\itoritatem SS. Pa-
trum , et Conciliornni definitiones
remittit. 530. a. Vide Bruno-Euse-
bius.
Eiistachius I , Cornes de Bolonia Ma-
thildem ducit uxorem, ex qua fi-
lios habet Eustachium et Lamber-
tum. 205. a.
Eustacbius II , Boleniae Comes , filius
Eustachii I et Mathildis, transit in
Angfiam. 103. e. 104. b. Transfre-
tato mari de Witsand in Doveratn ,
Edwardum Rpgem adil ; iram Régis
in Anglos excitât. 174. c-d. qui Can-
tium inhabitant, ei persuadent uti
castrum Doveram invadat. 103. e.
Impetum molilur in oppidum Do-
veram : eruj)lionem propugnatorum
timens, ad naves receptum jubet ;
nepos ejus capitur. 229. c. Dedecus
et detriinentum reportât. 104. a. Re-
conciliatus , in proximis Régis ho-
noratur. 104. b. 239. e. Cum Epis-
copo Baiocensi et Comité Moritolii
patruo Roberti Ducis et aliis Princi-
pibus Normanniae , Rovecestriam et
alia nonnuUa Castella in Comitatu
Cantuariensi occupât : ijisis à Wil-
lelmo Rege diù obsessis , minime
subvenit Robertus , quare dimissis
munitionibus , ad propria revertun-
tur. 54. d. Arnoldum Ardenseni Se-
nescallum terrae universae et justitia-
rum substituit atque Baillivum. 304.
a. Huic in servitii remunerationem,
dat quidquid in Hinniaco vel Exclusa
juris habebat. Uxorem habuit Eus-
tacbius Godara Régis Edwardi soro-
rem/«jr/à Guillel. Malmesbur. 174.
c. Juxlà pleroique scriptores , duxit
Idam filiam Godefridi Barbati Du-
cis Ix)tbaringia;. Ejus filii et filiae.
206. a. n. 239. e. 240. a.
Eustachius III Bolon. Com. uxorem
ducit Mariam filiam Régis Scotiae,
ex qua Matildem habet, quam Rex
Anglorum Stephanus duxit. 206. a.
a.
Eustacius seu Eustachius Ghisnarum
Comes , morte patris auditâ in
Franciam properat : non invente
patris sui corpore, in Flandriam ma-
turat , homagium exhibet Fiandri%
Principi Balduino Barbato , et in
patriam remeat. Uxorem ducit Su-
sannam filiam Sigeri de Ghermi-
niis Flandriae Camerarii. Filios snos
et filias liberalibus litterarum studiis
imbuendos tradit. Vitam finit, 297.
c-e.
Eustacius , Cornes , excoinmunicatus à
Concilio Remensi , sub Leone IX
Papa, propter incestum. 523. c.
EvFrardus , Abbas Corbeia; , Fulconi
succedit. Concilio Compendiensl in-
terest. 480. n.
Exaquei Abbas, Rogeriiis.
Excommunicatio , vibrata adversùs
eos qui bona Ecc:lesi<e dévastant.
483. c. Excommunicationis spretae
malus exitus. 485. d. 486. a. Excom-
municationis et absolutionis ritus ,
juxtà Concil. Lemovic. II. 504. b.
Excommunicationes in Diplomatibus
et Chartis expressa;. 370. c-d. 373.
d. 581. c. 386. b. c. 387. c. 606. b.
Excommunicationes adhibitae in rébus
duntaxat temporalibiis. 21. d. 68. c.
127. b-e. 485. d. 396. c. 397. a.
Excommunicationes ab Abbatibus et
Monachis vibrât». 483. d. 596. e.
597. a.
Excommunicationis injusta animad-
versio , apud Deum non valet. 107.
d.
Excommunicatio vibrata adversùs Prae-
positum Ecclesiae Compendiensis , à
l)ecano et fratribus ejusdcm Eccle-
siae. 386. b.
Exemptionis Monasteriorum (piorum-
dam origo ; scilicet cùm fundatores
Ecclesiam vel Monaslerium S. Pe-
tro et Ecclesiae Roiiianae, in patri-
monium et alodium devovebaat , de
consensu Episcopi Diœcesani. 506.
b.
Exoldunura, Castrum în Biturig. ubi
celebratum Concilium. 283. a.
Extremae Unctionis usus. 204. e.
FA I n ï , inimicitiae privatae . Ix»n-
gobardorum legibus et Capitulari-
bus Regum, ad certura modum re-
pressse. 507. c.
Faîcsia. Castrum in Normanniae Oxi-
mensi pago : ibi Miracuhun S. Vul-
framni intercessione editum. 477. b.
Famés Galliam et Germaniam oppri-
mit. 347. d. Famés maxima per VII
annos. 393. d. 409. c. n. 412. a.
Xide Indicem Chronol
Feminae litteris et eruditione insignes :
Edgitha Anglise Regina. 153. d. 174.
b. Mathildis GuiUelmi Ducis et Ré-
gis uxor. 241. c. Sapiens quaedam
Malrona Salernae. 228. b. Magenaldi
uxor et filiae, in Scripturis versatis-
sima;, quae discipulos proprios do-
cebant. 286. a. Mathildis Ducissa
Theutonicam Francigenamque lo-
quelam edocta. 434. a.
Feminae propè Monasteria reclusae.
293. n.
Feoda à Domino superiori, alteri Do-
mino, dofiari vel commutari non
INDEX RERUM.
751
solenl , nisi consentientibus Dominis
inferioribus. d58. a. 248. a. 238. a.
633. c-d.
Feoda ex allodiis. 299. c. 303. c.
370. a.
Feoda vcndita, et à venditore clientelari
jure iterùm recepta. 132. a. 363. b.
375. c-e. 376. a-b.
Feoda coiicessa alieui , sub fidelitatis
conditionc. 299. e.
Feodalia jura Doininorum in Vassallos
fcudatos. 334. et seqq.
Feodi rt'levaiio. 373. d. Fcodi Werpi-
tio solemnitcr facta. 127. e. 128. a.
Feodi confiscatio , facta in Placito
seu Curia Parium Episcopi Camerac.
128. b.
Feodorum Donatio facla assensu et
voluiitate Doinini superioris. 238.
a.
Feodorum alienationes , cuin sola Ho-
magii retentione. 267. d. n. 270. b.
n. 304. a-b. 376. a.
Feodorum successio hereditaria , varia
apud Opti mates , et Nobiles Frarl-
cos. 38. c. 63. a. 113. d. 139. a. 217.
e. 243. d-e. 237. d-e. 264. a. 296.
b. 321. a. 346. a-b. 367. a. 373. c.
623. d.
Feodorum beredilatem adeunt Ei)isco-
pi. 373. b. Feoda nepotum suorum
natu minorum administrant. 482. d.
n.
Feodorum beredilatem non partiuntur
Notlii. 303. e. 306. a-b. 321. t-d.
Guiilelmus Xotlius tamcn Roberto
patri succedit in Ducatu Xormanniae.
37. et alibi multoties. Episcoporura
et Presbyteroruni conjugatorum filii
paternam hereditatoin adipiscuntur.
56. e. 37. a. 246. e.
Feodorum liercditatis exsortes feminse ,
Allodiorum tamen capaces. 303. c.
350. b.
Feodorum Lereditatem ineunt femi-
nœ. 31. d. 36. a. 73. e. 181. a. 201.
b. n. 244. c. 238. a-b. 337. a. 358.
a.
Ferdinandus seu Fernandus , Castellae
et Legionis Rex , cognom. Magnus,
post fratrem Hildephonsum , totum
Hispaniae regnum tenet. 339. b. Ilis-
panix linperatoris sibi tilulum vin-
dicat. 323. b-c. 526. d. Ab Ilenrico
III Imperatore ad Concil. Turon.
delatus , Decreto Papae Victoris II
et Concilii , titulum Imperatoris
deponit. 526. d-e. Mariana; et alio-
rum Hispan. Script. Hac do re sen-
tentia. 323. d. n. Obit Rex Ferdinan-
dus. 3;i6. d.
Festa , olim ab hora nona praecedentis
diei , celebrari incipiebant; et in
bis festis signuni publiée dabatur ad
cessandum ab opère manuali. 220.
n.
Fidèles Régis , testes in Diplomatibus
Regalibus. 503. d. 372. e. 578. b.
579. e. 381. c. 583. a. 385. c. 587.
c. 595. c. Amici Régis dicti. 398. c.
Primates Régis. 603. a.
Fidelitas , fides , seu fidelitatis Sacra-
mentum , Dominum sive seniorem
pariler ligat atque Vassallum. 123.
d. 536. b. 537. d. Fidelitatem et
hominium Comiti Campanicnsi dé-
bet , sed negat Cornes Commercii.
438. c. n. Fidelitas facta Episcopo
Cameracensi , ab Uugone Camerac.
Caslellano. 128. a.
Fidelitatis Sacramentum Homagio seu
Horainio conjunctum. 83. d. 181. c.
244. c. 458. n. Vide Homagium.
Fingenius Abbas S. Vitoni , in Ecclesia
S. Felicis, extra muros Metensis civi-
tatis sepultus. 414. a.
Firiuitatem invadit Hugo Bardol , de
assensu Régis Philippi, qui cxtera quaa
fucrant Rodulplii Comitis Veroman-
dia;, invadebat. 338. b.
Fiscanum , ubi Oenobium TrinitatI
dicatum , fundatum à Ricbardo I
Norui. Duce , à Ricliardo II am-
pliatum. 244. a. Ibi Concilium Nor-
manniae Procerum , in quo , jubente
Roberto Duce , in noraen et (idem
VVillclmi Nothi ab omnibus juratur.
177. c.
Fiscan. Cœnob. in territorio Rotom.
silum , in nuUo obnoxium Archie-
piscopo; Romano tantum Pontifie!
parens , nobilitate et libertatc pr»-
poUens. 288. c. Ibi Ordiiies ab
aliis Episcopis non seuiel collati ,
non reclamante Rotom. Archiep.
Ibid. n.
Fiscannenses Abb. Guill. seu Will.
Joannes.
Fiscus regius. 398. a. Fisci jus. 601. d.
Donianium Régis, et /Erarium regiura
significat. 606. a.
Fiscus Regalis, in quo praecipuè con-
sistebat, Ilenrico I regnum incunte.
138. d. 324. b. Rcgalis fisci siveDo-
minii bona , ab Ilenrico 1 Ecclesiis
et Abbaliis concessa. 365. c. 367. c.
568. a-c. 569. c. 570. b. 578. e. 383.
d. 584. a. 587. a. 598. c. 399. b.
600. a. 003. c-e. Fisco regali , Ilen-
rico I régnante , adjunguntur Comi-
tatus Medaiiticus. 159. b. iledietas
civitatis Senonicai. 139. a. 347. a.
Civitas tota Senonica , et oninia
quae Cornes habiierat. 197. c. Petue-
ris Castrum. 160. d. Gornacum Cas-
trum. 159. a. Ad Regalem fiscum
pertinet Wilcassinus Comitatus. 138.
b. 248. a. 324 b. 394. a. Rex Phi-
lippus acquirit Wastinensem et Bi-
turicensem Comitatus. 158. a. 273.
b. 274. a. 383. a. 394. a. 410. b.
Flandrenses Arnulpho Comiti fidelita-
tem abjurant. Robertura è Frisia
contra Ricliildem vocant. 186. b.
384. a. 390. d. 391. a. Robertum
Frisium adjuvant in invasione Co-
mitatus Fland. iisdem dolosè pug-
nantibus ac tcrga vertentibus in
prœlio apud Gastellum commisso ,
Arnulphus etRlchildisfuganturà Kob.
Fris. 482. a. Flandritas iiiter et INor-
mannos récidiva dissentio. 244. a.
Flandrensis militia. 479. b.
Flandri<e regio maritima in partib.
triuis divisa, in pure Morinica , in
,Morino-F!andrica , et in nierè Flan-
drensi. 391 . n.
Flandriîe Comitatus Supremum Fran-
ciae Regum Henrici et Philippi Do-
minium agnoscit. 110. a. 111. c.
:^82. a.
Flandri.e Comitatus occupatur à Rober-
to Frisone. 480. n.
Flandris Comitatum , mortuo Arnulfo ,
et Richilde ipsius maire fugatd, inva-
dit Robertus Frisius. 482. a. n.
Flandrise Duces. 33. b.
Flandri* Comités. 108. n. 234. n. 296.
d.
Flandriae Com. Arnoldus seu Arnul-
phus I Magnus , Arnoldus seu Ar-
nulfus II, Arnulfus III , Balduinus
1, Bald. III, Bald. IV Barbât us ,
Balduinus V Pius et Insulanus, Bald.
VI , Montens. Robertus I Frisius ,
Robertus 11, Jerosolymit. Theodo-
ricus.
Flandrix Barones. 306. b. 365. e.
Flandriarum Principes. 390. b.
Flaviniaceusi Monast. in Burgundia ,
multa dona à diversis collata. 421.
a. n. Abb. Amedeus, Ueldricus, Hu-
go-
S. Florentii Ccenobium. In usulâ bmc
Monasterio suppositâ Dani quasi azy-
lura et domicilium sibi parant , unde
in vicinas regiones inopinatos discur-
sus agunt. 624. e.
S. Florent. Abb. Adhebertus, Frederi-
cus, Giraldus,
Florenllnum Concilium sub Victore
II Papa, adversùs Berengarium. 528.
e.
Florentin. Epp. Gerardus, Petrus.
Florentin, in Ital. Ab. Maurilius.
S, Florentini Presbyteri ossa, à duobus
Clericis è pagu Pictaviensi Ambasia-
cum translata , in Ecclesia B. Mariae
ponuntur. 237. a. b.
Florentins Com. Ulterioris Frislae , in
Comitem HollandiiB susceptus à Ba-
ronibus : ejus uxor Ccitrudis filia
llermanni Ducis Saxonum , filii eo-
rum , Thcodericus , Florenlius et
Mecbtildim, quae vocatur Bcrta , uxor
Philip. I. Franc. Reg. 63. n.
Florctus , Poema .lolianni de Garlande
tributum. 423. n.
Floriucensis Burgiis maxima ex parte
inccndio con^iraptus. 488. a. b.
Floriac. Monast. libri et Chartae ,
metu incendii , in tutioreni locum
reconditi. 488. b. c. Floriacum Hu-
go Com. de Iluben et uxor ejus
alferunt corpus filii sui Gualterii in
pugna occisi, prêtes pro ejus ani-
ma postulantes , et damnum à filio
Monasterio illatum cu|)ientes resar-
cire , calicem auri purissimi in manu
defuncli oirerunt. 489. b. Floriac.
Monachi Sacrificium offerunt pro
anima Gualterii filii Ilugonis Dom,
Castri Hubcn. 489. c Floriac. Abb.
et .Monachi Burgundos praedones à
Castellionensibus captos relaxant.
490. c.
Floriacens. S. Benedicti Abb. Abbo,
Guill. Hugo, Rainerius, Theutbau-
dus.
Florinens. Abb. Gonzo, Wuenzo.
Foerole Cornes, Gaufridus.
Folcardus, Gilberga ejus mater et Al-
moys ejus uxor dant Iterio Abbati
Savin. Ecclesiam S. Abundi {S. Jlinn.)
niartyris, sitani in Diœc. Sant. inloco
de Merpuis. 199. e.
Fontanellense Cœnob. ibi inventum S.
Wulfranni corpus , et ad Basilicam S.
Vandregisili translatum. 476. a. b.
Fontanellenses Monachi S. Wulfranni
corpus Rotlioniagum ^ occasione pes-
tiSj deferunt. 476. c. d. Fontanel.
Monasterio ab Iiiuna nobili femina
dona concessa. 476. b.
Fontanell. S. \\andreg. Abb. Ansegisus,
Gerardus , Gerbertus , Gradulfus ,
Isembertus, Robertus.
Fontaneticus vicus in territorio Autis-
siodorensi , cruentissiinâ inter filios
Imperatoris Ludovici Pii pugnà famo-
sus. 622. e.
Fontanissens. Ab. Gerbertus.
FontisBIaudi Sylva, olim vocata Bieria.
488. n.
Foragium , quodnam jus .' 376. d. n.
Forens. Coin. Artaldus , Girardus ,
Guillehnus , Hunfredus seu Gerar-
dus.
Foresii Com. Giraldus.
Forcslis Cella : ibi loco Clericorum, pos-
tulante Ilugone Milite , statuti Mona-
chi. 130. b.
Forestense Monast. ex antiquo Cella S.
Richarii , à Coniitibus Pontivorum
subtractum , Abbatiolae nomcn sibi
vindicat. 130. a. Abbates , Fulco,
Guido, Ilucbcrtus.
De Forniigueria Com. Wifredus.
De Forois Com. Guido.
Forojuliens. Ep. Gaurelinus.
Fossalease Moiiast. ibi obit inonaslico
752
INDEX RERUM.
Ilabitu iodutus Burchardus cogno-
mento vetulus , Cornes Parisioruni et
Corboili , et sepclitur in Capitule.
503. d.
Fossatensis Monasterii servorum jus
adversùs quascumque personas de
quibiislibct iNegotiis testificatidi et
beliandi. 484. n.
Fossatens. S. Pétri seu S. Mauri Abb.
Gunterus , Landricus , Robertus ,
Tbeobaldus.
Fragded. S. Michaelis Ab. Stephanus.
Franci et Belgae propaginem à ïroja-
nis , oliin repetentes. 437. n. Franci
veteres , anni initium unde ducebant.
593. n. Romani Imperii jugo excusso,
Francor. gens floret adusquc teinpo-
ra Ludovici Pii Imper. j)ost cruentis-
simatii apud Fontanetum pugnam dé-
ficit. 622. d. e.
Franci Orientales conveniunt ad elec-
tioncni Régis Germani»;. 2. b. 616.
b.
Franci è Burgundia per Conradum
Imperat. ejecti. 2. a. Eorum exerci-
tus gravi caede attritus, à Lolbarin-
gis compellitur ad fugam. 347. c.
Scraper adversantur Norniannis. 248.
b. Ipsos inler et Norinannos scditio
maxima. 228. c. Bolluin inter eos-
dem. 247. c. Franci Normanniam
ingressi , et Caletensera pagum vas-
tantes , apud iMortuum-inare à Nor-
niannis victi. 404. b. c. 4H. b.
Franci cum Guiil. Conciuestore An-
gliani ingressi , instant praelio contra
Anglos. 236. c. Franci Régis Ilenrici
funus diu lugent. 237. b. Franci et
Belga; propaginem à Trojanis olim
repetebant. 437. d. n.
Francia Orientalis pacificata et legi-
bus instructa à Conrado Salico Inip.
619. d.
FranciiB regnum bereditariuin : Primo-
genitus , defuncto pâtre , jure apud
Francos constituto , regnum obtinet.
247. d.
Franciae Regura Coronatio et consecra-
tio. 32. 33. Non pendet à nutu vcl
consensu Papae. ibtd.
Franciaj Reginae solemniter benedicun-
tur , regaliquc consecralione insi-
gniuntur. 481. b.
Franciae régna tria : Francia Occidua
seu Neuslria y Burgundia et \<piita-
nia , usque ad Philippi I Principa-
tuni. l21. n. Francia; regnum, Phi-
lipporum regnum cognominalum.
410. n. Franciae Reges Supremum iii
Cataloniara dominatum habcnt.
289. n. Francia |)er Berengarium
Turon. turbata. 295. a. Franciae
miser status sub llenrico Regc. 455.
b. c. Franciae Praesulcs et Comités
Normannicam curium fréquentant.
91. b. Francia; Regum Coasecratio,
et consecratioiiis ordo à Ludovico
VII Iniperali. 371. n. Francorum
Ecclcsiae status ante Normannorum
incursiones. 622. d. Franc. Ecclesia
penè lapsa , judicio Papa; Nicolai II.
492. d.
Franci;e Reges. 83. a. Principes. 152.
a. Pares. 305. n. Barones. 306. b.
324. a. 343. b. 380. b. c. Nobiks.
164. b.
Franci» Orientalis Duces, Cbuno, Ileri-
mannus, Ollio.
Franclcae Consuetudines. 329. n.
Francigena Miles , singulare certamcn ù
Normannis expetens , multos proster-
nit. 140. c.
Fredcricus seu Frider. fil. Gothilonis
Ducis et I rater Ducis Godefridi ,
Archidiaconus S. Lamberti Leod.
Romum à Leone Papa ductus : post
Légal ionem Constantin. Monachus ,
deinde Cassin. Abb. posteà Septi-
mus Papae Levita, Papa electus sub
nomine Stephani IX. 25. e. 165. a.
Fredericus Abb. S. Flor. Salro. Glon-
nam Ccenobii sui primordium ten-
dens à Galone Praeposito expelli-
tur, 278. b. Ipsi committitur Abba-
lia S. Juliani Turon. 280. a.
Fredericus I Lothar. Dux , conjux
Beatricis Ilugonis Capeti sororis.
370. n. Castrum cognora. Barrum
in praedio ïuU. Eccl. construit. 143.
n.
Fredericus seu Fridericus II L.othar.
Dux , filius Theodorici , natus è
sanguine Regum. 369. n. Contra
Conradum Regem conspirât. 618.
a. Mors cjus et Epitapb. 370. n.
Obit sine maribus. 215. n.
Fridericus Dux Gozelino Ignavo post
quatuor annos succedens, Antver-
piae, Trudonopoli, adeoque in Lo-
thar. inferiori dominatur. 425. n.
Frisia : ibi moritur Bier Costae-ferrae
Dux seu Rex Danorum. 626. a. Fri-
sia pacificata, et legibus ordinata
■ per Conrad. Sal. Imp. 619. d.
Frisiae Com. seu Frison. Duces, Flo-
rentius I, Florentius II, Deoder.
seu TheodericuB.
Frisingens. Epp. Albertus seu Agilber-
tus, Otto.
Froelandus , FroUandus , Frotlantus
Silvanecteiisis Episc. Simoniae con-
scius babitus ub consccrationem
Bellov. Episcopi, à Nicolao II Pa-
pa Romam ad purgandura crimen
evocatur. 493. c. n. Scribit ad Be-
rengarium se illi Régis gratiam ac-
quisivisse. 528. e. Adest detectioni
corp. SS. Dion, et Socior. 473. e.
Frotmundus, Episc. Trecass. assistit
translation! corp. S. Gerardi TuU.
Ep. 474. d.
Fruinoldus, Conciliarius Balduini
Bcllo-barbi Comit. Flandr. cum B.
Pojjpone .Vbb. Stabul. araicitià con-
junctissinius^ filiam suam ei matri-
monio tradere cu])it j cui connubio
primùm consentit Poppo, sed posteà
renuit. 461 . b.
Fugientium singularis mos : hastâ super
bumerum rejectâs ferrum hastae op-
ponunt insequenti. 489. a.
Fulbcrius urbis Carnotenae decus,
mellifluus in facundia. 458. b. Car-
notensis Ep Uildiarum seu llildega-
riom Pictavos mittit ad administrau-
dam ïhesaurariam S. llilarii, et ad
Litteras docendas. 495. n. Scribit ad
eunidem de bonorum Ecclesiast. ad-
ministratione, et de vasorum alta-
ris usu. 495. n. Fulberti laudes. 438.
b-c. 439. a.
Fulbcrius de Beiiia, tempore Richar-
di II Ducis Norman, caslrum Aquilae
construit. 225. c.
Fulco Âmbian. Ep. non animarum
saluti, sed venatui studet. 134. a.
Excommunicatur ù Coiicil. Rem.
quôd, licet invitatus ad Conc. pro-
fectus esset ad expeditionem Régis
Henrici. 523. b.
Fulco, Abbas Corbeiae, Ricbardi suc-
cessor , queritur apud Regem de
damnis à Roberto Frisone Comité
FlandriaBj Corbiensi Ecclesiae illa-
lis. 480. d. n.
Fulco Pra?positus Uticensis, posteà
Divensis Abbas , à GuilI. Notho
Rege Anglorura ad Bertara Comi-
tissam pro privatis causis in Brigiam
mittitur. 247. a.
Fulco fil. Angelranni Pontiv. Corai-
tis, Abbate Centul. Angelranno
Senescente, regimen Abbatiae usur-
parc tentât. 129. c. lUud obtinet à
Rege. 129. d. Abbatis officio dona-
tus, Monasterio Forestensi praefici-
tur. 130. a.
Fulco III , Nerra seu Niger, Com.
Andeg. fil. Gaufr. Grisagon. pater
Gaufridi Mart. Elisabeth secundaiu
uxorem suam causa adulterii con-
crcmat ; tertiam ducit Hildegardam.
276. e. Landonensem Viceconsula-
tum possidens, saepè per Magdunum
transit. Leonio de Magduno dat
in feodo custodiam domùs Comitis
apud Ambasiam. 273. d. Fugit in
praelio Pontilev. quo victus fuit Odo
Campan. à Com. Cenom. Herberlo
Evigil-Canem. 265. n. 631. e. Sub-
scribit chartae fundat. Eccl. S. Leo-
nardi Bellism. 632. a. Herbertum
Cenom. Com. Santonas, sponsio-
ne urbis illectura , carcere et tor-
mentis cogit ad pactiones. 85. c.
180. c. 633. b. c. d. Jérusalem iter
arripit ; Constantinopolim veniens ,
Robertum Ducem Norm. reperit,
■ 265. a. 646. b. Per tcrram Sarace-
norum, sub conductu Jérusalem du-
citur ; portam urbis, nisi dato pre-
tio, intrare non potest. 265. b. c,
Anno cuui dimidio Jerosolymis nio-
ratur. 265. n. Regressus, ultra An-
gerim fluv. Lochis .\bbatiain S. Se-
pulchri de Bello loco fundat. 265.
n. Salmuriensc castrum capit. 263.
n. 278. c. Versus Toarcenses castel-
lum iustituit Falconem nuncupa-
tum. 278. c. Placitum agit cura
Guill. Aquit. Com. 534. c. n. Ha-
bet litem cum Hugone de Lizinia-
co, occasione cujusdam castri. 537.
a. b. c. Autor est primi Oratorii S.
Nicolai .Vndegav. 619. c. Sanclus
et integer , Gaufrido filio princi-
patum vivens cedit. 180. c. Jam
sencx Jerosol. adit. 350. b. n. Ibi à
duobus servis ad Sepulcbrum Do-
mini nudus, seipso jubente, traclus,
flagellis lerga caesus, et vectem li-
gneum coUo intortum gesliens. 180.
d. Donium regressus, post aliquot
annos obit. 180. e. Ab Jeros. ter-
tio rediens, obit Métis : ejus intes-
tina ibi condita ; corpus autein
ad castrum Locacense Iransla-
tum, et in Monast. à se constructo
sepultum. 258. n. Ejus filii. 350. b.
n. 646. b.
Fulco IV , Richir.us seu Rechin Com.
Andegav. uxorem ducit filiam Lan-
celini de Balgenceio. 032. e. Cum
Cenom. Com. fœderatur. 647. c.
Ejus auxilio llelias de fixa seu de
Fleccha Cenomanum récupérât. 647.
d. Orta inter eum et fratrem Gaufr.
Barb. de successione Golfridi dissen-
tio i>er annos 8 protcndilur. 138. b.
258. d. Fulco VVastinensium Com.
fratrem suum in campo devincit, et
usque ad finem vitîe in carcere te-
net. 158. a. Fratrem Ducatu spolia-
tum perpétua custodià coercet. 1 81 .
a. Fralri suo fraudulenter capto
Principatum arripit ; ipsumque in
Castro Chinonis per 30 annos carce-
ri niancipat. 231. a. 244. d. Utrum-
que Comitatum susci])!!. 213. e.
274. a. 348. n. 358. a. 647. d. Fra-
tre suo deviclo. 394. a. Accipit ci-
vitales Andegav. Turon. Lochas ,
et Loudunum quae suiit capita ho-
noris Andegav. Cousulum. 138. c.
n. Waslinensem Comit. Régi remit-
tit. 158. a. Comit. Andeg. et Turon.
à Rege Franc, suscipit. 274. a. Ste-
phano Blesensi Comili homagium
facit. 273. b. Cum Stephano con-
cordatus, cum eo Regem adiens,
Philippo Landonense castrum con-
cedit
INDEX RERUM.
753
cedit, atque cum ipso fœderatur.
273. b. 274. a. 348. n. 647. d. Re-
diens à Francia , fœdum Âmbasii
Arnuifo de Magduuo aufert. 273.
b-c. 274. a. Régis jussu Rodulfum
Turon. Arcbiep. à sede sua dcturbat.
348. n. Ejus jussu Concilium adver-
sùs Berengarium ab Arcliiep. Bisun-
tin. celebratur in CapelUila S. Salva-
toris apud Andeg. 529. e. Uxor il-
lius , marito relicto , Régi Franc,
nubit Philippe. 181. a. Filii ejus,
Gaufridus et Fulco. 181. b.
Fulco V, Coin. Andeg. fil. Fulconis
Recbin et Bertradae , Rex Jerosol.
275. d.
Fulco, filius Gaufridi Coni. Engolisni.
patri succedit. Pictavenses de terra
sua repellit. Castrum Mauritaniae in
pago Santonensi, à Duce Aquitaniae
obsessum , libérât. Obit. 264. b. n.
Fulco, filius Hugonis I. Comit. Cenora.
obit juvenis. 631. c.
Fulco pater Congregationis Miciacen-
sis , venerando capitis canitie deal-
batus. 135. n.
Fulco, transinontanus Clericus et Do-
mini Papae convictor , à Gregorio
VII Berengario Cornes adjungilur ,
cùin Berengarius , absolulâ ultimâ
Synodo Romanâ , in Galliam rever-
titur. 530. d.
Fulcoius de ïorinneio, unus ex Opti-
matibus Ambasiae , et Dominus Do-
miis , quae Mota-Fulcoii dicitur.
273. d.
Fulcoius , Poeta Meldensis , versibus
composait Epitapbium Magistri He-
riinanni. 502. n. a.
Fulcuinus, Abbali Stabulensi Popponi,
ad regendas puerorum scholas dire-
ctus. Promotus ad reginien Abbatias
S. Vincentii Metensis. 201. d.
Fulda , ubi fit Monachus Marianus
Chronogr. 638. a. Fiildens. Ab. Si-
gefridus.
Fundatorum aut restauratorum jura in
Ecclesias à se constructas et dotatas.
15. c. 46. b. 109. d. 276. d. 155. b-d.
556. a. 567. b-c. 643. c. Eorum
partes in eligendis Abbatibus et Ab-
batissis. 119.e. 120. a-c. 129. a. 136.
d. 147. c. 201. c. 224. b. 271. ab.
" 278. c. 280. e. 281. a. 344. e. 395. c.
417. d. Fundator Monasterii Abbas
electus etpraefectus. 223. d.
GALCHELiNus Dominus de Ferra-
riis , et Hugo de Monteforti tàm
acriler unus adversùs alterum pu-
gnant, ut ambo siinul perimantur,
majore suorum parte interfectâ.
245. c. 328. e. 401. b.
S. Galerici seu Walarici corpus pro se-
cundo flatu extra Basilicam defertur
cùm Guillelmus INolhus ad expedi-
tionem Angliae sese accingit. 236. a.
Galfridus Dominus Samurensis in totâ
Burgundiâ emicat. 298. b.
S. Galli Abbates , Nortpertus , Thiet-
paldus.
Galli ad bellum Iransmarinum in An-
gliam convolant. 235. b.
Gallia pro terraino Rhenum habct.
616. b. Gallia Belgica à Belvaci no-
bilissimâ quondam urbe Galliae dicta.
Haec Provincia dividitur in Ponti-
catn et Normanniam. 207. n.
Galliae per annos ferc XXX à Danis
seu Nonnannis vastantur. 625. c. E
Galliis multae Alilituiii Copiée in His-
panias de bcllandorum Sarraccno-
rum causa proficiscuntur ; sed regio-
ne à Sarracenis vastatà, annonx in-
opiù nihil operati revertunlur. 638. e.
Tome XI.
Gallica Lingua disterminatur à Teuto-
nicâ per Bolanum-rivum, seu Fossam
novem Leucarum à Balduino Flan-
driae Comité factam. 365. n. Galli-
cum idioma seu Nonnannicum apud
Anglos per Guillelmum Conquesto-
rem inducitur. 283. n.
Gallicana Manus seu Scriptura Saxo-
nicse praefertur apud Anglos, ut pote
magis Icgibilis et aspectui perdelecta-
bilis. 157. a.
Galliciensis S. Jacobi Arcbiepiscopus
excoiumunicatur à Concilio Re-
niensi , quia contra fas sibi vindica-
verat culmen Apostolici nominis.
523. b.
Gallo seu Gualo, precibus Régis Lotha-
rii et Hugonis Franc. Ducis , Abb.
S. Germ. Paris, constituitur. Ecclesiae
suse restituit pratum sub ipso Monast.
situm , à Ducibus et Abbatibus aiie-
natum. 275. 'c.
Galtcrius filius Drogonis , Cornes Me-
danlinus adest détection! Corporum
SS. Dionys. et Soclor. 474 a. Ce-
nomancnsem Comitatum invadit
post mortem Hcriberti qui sibi suc-
cessorera et haeredem designaverat
Guillelmum Normanniae Ducem.
Guillelmo Castella fere totius Comi-
tatus armis occupante , consentit
Galtcrius Ccnomannicae Civitatis
deditioni, ne invasa protegens, hae-
reditaria araitteret : clades enim à
Normannis illata vicinitati Mcdanti
et Calvimontis mctum ci faciebat
de majori. 86. a. b. n. Comitatum
Cenoman. saltem ex parte possedit.
231. d. 634. c. In uxorem duxit Bio-
tam filiam Hcrberti Evigil-Can. Co-
mit. Ccnom. 632. c-d. Uterque ve-
neno périt. 232. a.
Galterius-Giffardus I, filius Osberni de
Bolc'bec et unius ex sororibus Gun-
noris Comitissae, duxit unam filiarum
Girardi-Flatelli, ex quâ gcnuit Galte-
rium-Gisfardum II et plures filias,
quarum una nomine Robais nupsit
Ricbardo filio Comitis Gisleberti, qui
Gislebertus filius fuerat Godefridi
Comitis Aucens. naturalis filii Ri-
cliardi I Duc. Norm. 58. a.
Galtcrius - Giffardus Ebroicas petit
Guillelmo Duci nuntiaturus victo-
riam de Francis à Normannis apud
Mortuuin-mare reportatam. 341 . b.
Galterus seu Gualterius cognomento
Savefr, Episc. Meld. Ecelesiain Mel-
densem de novo réparât. 442. b. n.
Unus ex Legatis ab Henrico Franc.
Rege missis ad petendam inmatrimo-
nium Annam Rusciae Régis filiam.
481. n. Adest detectioni Corpor. SS.
Dionys. et Socior. 473. e. Obit. 442.
n. Ejus Epitaphiura. 442. a. b.
Gandavenses Castellani à Lamberto
quodam per Comités Flandriae cons-
tituto originem ducunt, et yerisi-
militer ex stirpe Gand. Comitum pro-
creati sunt. 381. n.
Gandavenses S. Pétri apud Blandinium
Abbates, Ricbardus, Wichardus.
Gandavensis S. Bavonis Abbas , Ful-
bertus.
Gand»»»nses Comités, Arnulfus, Deo-
dericus seu Tlieodericus.
Gandav. Novi castri Cornes, VVigma-
nus
Gaud^tenses Castellani , Wincmarus
paler et filius.
Gatelerina, Soror Gisulphi natuminor ,
matrimonio conjungitur Jordani Ca-
puae Principi. 452. b.
Gaufredus Lugdun. Arcbiepisc. suc-
cedit Halinardo. 355. c. n.
Gaufredus Autissiodor. Episc. Philippe
Franc. Régi auxiliatur in belle contra
Hugonem de Puteolo et alios Rebel-
les. 487. a. Annonam ab incolis Everae
in Ecclesiâ absconditam violenter ex-
trabi scurriliter jubet. b. In obsidione
Castri Puteoli capitur. Multâ pecuniâ
redcmptus petit Floriacum, ad cujus
ditioneni pertinebat Evera, et stul-
titiae seu scurrilitatis suae pœnas mé-
rité luisse fatetur. 487. d.
Gaufredus, Abbas Columbensis , adest
detectioni Corporum SS. Dionys. et
Soc. 474. a.
Gaufredus, Gosfridus, Abbas Veieliac.
usuin Dalmaticae et Saiidaliorum ob-
tinet à Leone Papa IX. 384. n.
Gaufredus • Guido - Guillelmus , Dui
Aquitan. Cornes Pict. et Vascon. Vide
Guido-Gaufrediu vcl Giiiltelmwt yill.
Gaufredus , Goffridus, Gozfridus, co-
gnomento Martellus, Comes Ande-
gav. filius Fulconis Nerrae.Unde Mar-
telli cognomen acceperit. 138. a. 276.
e. 352. b. Vi vente Pâtre Agnetem
Willelmi Ducis Aquitaniae viduam
ducis et Comes Pictav. efficitur. 78.
d. 178. c. 217. b. 271. n. 285. d.
347. b. contra Patrem arma sumit.
137. c. d. 180. c. per aliquot Mil-
liaria Sellam dorso evehens , pro-
num se cum sarcinâ ante pedes pa-
tris exponit. ibid. Vindocinensem
Comitatum obtinet : pro eo Clien-
tela; fidem exhibet Henrico Fr. Régi.
271. n. In Praelio contra Ccnomanen-
ses Herbertum-Baconem eorum Co-
mitem capit. 137. c. d. Gcrvasium
Episcoj)um Cenomanensem qui ei
in tutelam Episcopatum suum com-
mendaverat, dolosè accersitum in
carcerem detrudit, et cum in Vinculis
per septennium tenet. 136. a. 634. a.
d. e. A Concilio Remensi sub Leone
Papa IX, jubetur Gervasium relaxare,
ni faceret, in proximè futurâ Mogun-
tinâ Synodo excommunicandus. 523.
c. 635. a. disscnsione paternâ occu-
patus, cum Gcrvasio pacem licet in-
vitus init , eamque confirmât trac-
tatu publico. 635. b. d. e. Gerva-
sium de carcere exire permittit. 136.
c. Post mortem patris sui Fulconis
Consulatum adipiscitur. 265. c. An-
degavenses cum contra Theobaldum
Blesens. Comit. et Guillelmum Pic-
tav. Comit. maxime incitant. 265.
d. Bellum gerit contra Guillelmum
Comitcm Pictavens. et .Vquitan.
Ducem; apud Alontem Consularem
( Moncontour ) Guillelmum préelio
victum, et ferreis vinculis innodatum
ad ignobiles pacis conditiones addu-
cit, ut nempe Burdegalâ et confinibus
urbibus cederet, de caeteris annuum
vectigal pensitaret. 78. d. 137. c. d.
138. a. 178. c. 294. c. 336. a. 347.
d. 349. n. Consilio et auxilio Lisoii,
Pictavenses cum suo Duce vincit.
268. e. Fœderatur cum Radulfo Vi-
cecom. Thoarci contra Guillelmum
Aquitan. Ducem, et cum eo ad Ur-
bem Santonicam suscipicndam ten-
dit. 269. a. n. Duce victo et capto ,
Santonas ad deditionem compellit.
270. b. Santonico Comitatu recepto
pro redemptione Ducis Aquitaniae
pacem ei concedit. 270. b. 347. d.
Cum Ilerberto Evigit. Can. Comité
Cenoman. Odonem Campaniens.
fugat in Praelio Pontilev. 63t. d.
Bellum babet cum Tbeobaldo Co-
mité Blesensi filio Comitis Odonis.
Accipit à Rege Henrico Turonicam
Urbem quam obsidione cingit. 79. a.
137.d.l78.c.265.e.3G5.a.399.c.Ara-
basiuco milites cum Lisoio ponit qui
Turonum lîlesinique vastent et ar-
ccant Blcscnses à suo exercitu. 265.
Ppppp
754
INDEX RERUM.
d. e. Rclictâ Obsidione Turonum ad
Laudiacum montein Blesensibus ob-
viam venit : eontrà Tbeohaldum de-
cerlat et in praelio iMilitis officio de-
fungitur. Victum Theobaldum capit
et in ergastulo recludit. 79. a. 137.
d. 178. c. 266. b. d. 29i. c. 349. n.
399. c. Pro redemptione Theobaldi
Turones cura pluribus aliis Castellis
recipit. 79. a. 178. c 294. c. 517. n.
365. a. Pro susceplo Turon.Comitatu
ïheobaldo Homagium facit. 267. d.
n. Teinpore Hugonis Comit. Ceno-
man. urbem Cenomanicam s;epè
cremat et Pagum dévastât. 85. c.
138. a. 633. b. Postobitum Hugonis
Comit. Cenom. eumdem Comitatum
per dccenniuin obtinet. 85. c. 634.
b. Auxiliator et tutor adest Ilerberto
Comiti Cenoraan. contrà Guill.
Norm. Ducem. 270. c. Multa damna
infert terra Ducis Normarin. 347. b.
Alenciura Castellum capit. 79. a. c.
Copias educit ad subveniendum Dam-
frontinis quorum urbem obsidebat
Guillelmus Urgente Guillehno subi-
taneo terrore cum toto agmine in
fugâsalutem quaerit. 79. d. 179. a. 337.
a. Darafrontinum Xormanniae Duci
redditum falso rumore existimans ,
Andegavensera patriam repetit. Eum
adoritur Neel, plures captivos ex ejus
exercitu adducens. 337. c. d. Insi-
dias Guillelmo Duci parât in saltu
quodam ubi pugna fit acerrima : Guil-
lebnus tanlo impetu Gaufredum ferit
ut ejus Galeâ scissâ, et aure caesâ ip-
sum cquo dejiciat. Gaufredus cele-
riter in equum insilit et vclocissimè
fugit. 337. d. e. 338. a. Post pacem
inter Henricum Regcm >iorm. et
Guilllem. Nonn. Ducera initam ,
Gaufredus , in auxilium adjunctis
Guillehno Pictavorum Duce et Eu-
done Britannorura Comité, Ambre-
ras contendit, sed recedere cogitur.
84. c. d. 341 . d. e. 342. a. Cum in-
gentibus Copiis Conano conjungi-
tur conlrà Guill. Norm. Duc. 89. a.
Indicatur ambos postero die praelia-
tum alîuturos. Certamen ne quic-
quam fuit expectatum , adversario
magis in ulteriora prosequente. 89.
b. Pace solutâ inter Henricum Fr.
Reg. et Ducem Norm. Guillelmum.
Martellus vires adducit. Citis ilincri-
bus per Oximensem Comitatum ad
Fluv. Divam perveniunt. Pars exer-
citùs jara fiumen cum Rege transie-
rat, et ecce Guillelmus in residuos
insilit. Rex et Cornes infecto Ne-
gocio ex Normannià recedunt. 85.
a. Gaufridus bella gessit cum Nor-
mannis, Cenomanensibus, Bituricen-
sibus, Pictavis , Toarcensibus , Bri-
tannis , Bellismensibus , Turonensi-
bus. Vexavit idem Franciam univer-
sam. Régi rebellans. 79. a. 138. a.
336. a. Cùm uxore Agnete in Apu-
liam progreditur, ut comitcntur Im-
peratorem Henricum 111 qui Agnetem
praedictae Agnetis Hliam conjugio sibi
copulaverat,649. e. Agnete uxore sua
sterili repudiatà aliam superducit
Greciam Viduam Berlœi II de Mo-
nasteriolo. 347. b. 429. n. Ecclesiam
et Abbatiam SS. Trinitat. Viiidoc.
construit et Romanae Eccl. devovet.
Ineam inducit )Ionachos Majoris-
Monasterii. 347. e. 399. c. 505. d. 506.
b. c. Uxor ejus apud Vindocinum
Eccles. S. Georgii fabricat. 347. e.
In suburbio Andegavensi perficit Ec-
cles. S. Nicolai quam pater ejus Fulco
inceperat. 271. b. 647. c. Ibi Alona-
chos et Abbat. constituit. 271 . b. Cum
Agnete uxore suâ factas Cœnobio
S. Nicolai à genitore suo donatio-
nes confirmât. 593. n. Vulgrinum Ab-
batem Monast. SS. Sergii et Bacchi
Andegav. quod crat penè destructum,
constituit. 136, d. B. Laudi Ecclesiae
Bona ampliat , ibique Canonicos
ponit. 27 1 . b. Comitatus et terras
nepotibus suis ex sorore distribuit ,
Andegaviam et Turoniam Goffrido
Barbato et Fulconi Ricliin diraittit.
181. a. 214. c. 258. a. b. 358. a.
Andegaviam et Santonas Fulconi
Richino, Turoniam cum Landonen-
si Castro Gofrido Barbato donat.
270. c. Morbo repentino defungi-
tur. 270. d. 357. e. Sepelitur in Ab-
baliâ S. Nicolai Andegav. 271. b.
GaufreduSj GofTrl<lus, Goisfredus, co-
gnomento Junior et Barbatus , Tu-
ron. Comes, Martelli ex sorore ne-
pos, frater Fulconis Richini , filius
Alberici Comitis Wastinensium; sim-
plex et tractabilis moribus jure pri-
mogeniti Principatum obtinet. 244.
c. Roberto filio Guillclmi Ducis Nor-
mann. cum sorore Herberti Comi-
tatum Cenoman. concedit , Homi-
nium debitamque fîdelitatcm ab eo
in prsesentià patris ejus Guillelmi
apud Alencionem recipit. Ibid.
Cum Cenomanens. foederatur. 271.
c. Locum Majoris-Monast. suo domi-
natui vult subjugare et cogère Ab-
batem ut de manu suà baculum pas-
toralem suscipiat. Saevitiam et per-
secutiones exercet in possessiones et
personas Monachorum. 271. c. 272.
b. Per proditionem capitur à fratre
suo Fulcone Richino et plusquam
XXX annis in carcere Chinonis
Castri clausus retinelur. 244. d.
Gaufredus , Gaufridus filius Fulconis
Richini Comit. Andegav. cognomen
Martelli hxreditarium sortitur. Egre-
giae probitatis decus, suorum insi-
diis nccatur. Successorem habet fra-
trem suum Fulconem. 181. b.
Gaufredus, Josfredus, filius Guillelmi
Comitis Engolism. et Petronilla uxor
ejus, propriis denariis aedificant Prio-
ratum S. Pauli de Bolavillâ Xanton.
Diceces. qucm dant in manu Iterii
Abbatis Saviniac. Haec donatio fit
consilio Willelmi Comit. Engolism.
ejusque uxoris Gerbergae , Alduini
fratris sui, et Isli Santon. Episc. 199.
d. n. 348. n. Auduino fratri suo suc-
cedit in Consulatu Engolism. 263. e.
Gaufredus , Goffridus, Goisfredus de
Meduanâ seu Meduancnsis, de vin-
culis ïalavacii elapsus , Geroiano
Willelmo Baroni, pro magnâ ipsius
fide, Castrum S. Serenici super sar-
tam erigit. 226. a. Versutus homo ,
adversarius Guillelmi Norm. Ducis.
86. c. Castrum Meduanum ei eri-
pitur per Guillelmum. 86. c. d. 87.
a. b. Uxorem duxit sororem Her-
bert! Comit. Cenoman. 342. b.
Unus e Proceribus Cenomanicœ Re-
gionis quorum favore Galterius Pon-
tes. Comes Cenomanicum Comita-
tum saltem ex parte suscepit. 634. c.
Cum Huberto de S. Susannâ in fi-
delitate Galterii urbem Cenoman.
acriter tenet. 231. d. Gaufredi Mar-
telli auxilio Cenoraan. civitatem in-
greditur, quam deserit accedente cum
militibus Guillelmo Norm. Duce.
342. b. c.
Gaufredus Dominus Castri Sineraari ,
capitis infirmitate et meraoriae defectu
laborans, S. Benedicti suffragiis apud
Patriciacum sanatur. 4!)0. c. d.
Gausfredus seu Goisfredus Malaterra
Monach. bortatu Rogerii Com. Sici-
liae, Librum edit de actibus Nor-
mannorum, in Apulia, Calabria et
Sicilia. 230. e. 231. a. n.
Gaufridus-. Martini vir aiti fastûs, Pres-
byter Andegavensis , Berengarinm
irapetit. 529. e.
S. Gaugerici Ecclesia : inde transfertur
corpus S. Gudulae per Comitera Lam-
bertum Baldricura ad Ecclesiam S.
Michaëlis in raontc Bruxells^ quae
posteà Sanctae GuduUe nomen sortita
est. 463. b.
Gaiisraarus Ronfator dat Eccles. de
Jumicellis sitam in agro Vendonensi
Abb. Saviniac. 200. a.
S. Gauterius Abb. Stirpensis, in terri-
torio Lemovic. floret : ipsi Victor
Papa auctoritatem judicandi de cri-
minibus confert. 294. d.
Gauterius tilius • Hugonis Domini
Castri Hubcn , Castellionenscs ad Li-
gerim préedari cupit : obvios fugat,
sed dura victos incautiùs insequitur,
in hastam Roberti Domini S. Briccii
fugientis ruit et semetipsum irapru-
dens jugulai. 488. c. d. e. 489. a.
Ejus Parentes Floriacum petunt , se-
cum Gauterii morlui corpus addu-
centes, animam ejus Abbatis et Mo-
nachorum prccibus commendant ,
Calicem auri purissimi libram ha-
bentcm in dextrâ filii sui offcrunt ad
resarciendum damnum ab eo illatuin.
489. b. c, Floriacenses Monacbi sa-
crlficium generaliter pro eo offerunt.
489. c.
Gauzbertus Vicecomes de Castro no-
vo, interest Concilio Tulugiensi, in
quo Pax et Treuga Dei statuuntur.
510. b.
Gauzfredus, Gauzfridus, Comes Ruffi-
lioncnsium, interest Concilia Tulu-
giensi, in quo Leges Pacis et Treugae
Dei statuts sunt. 510. b.
Gebuinus Lauduncnsis Episcopus, unus
ex illis, qui Regem Henricum à Con-
cilio Remis per Leonem Papam con-
vocando deterrebant. 465. b. n.
Gedelfortc in .Vngliâ, Locus celcbris
crudeli intcrfectione Norraannorum
quos .\lwredus in Angliara regnatu-
rus adduxerat. 637. e.
Geiziicens. Synodus. 418. c.
Gelduinus Senon. Archiep. post Leo-
tliericum per simoniam electus, in Elc-
clesiara Senon. intrare non potest.
346. e. Post Leothericum, non elec-
tione, sed rauneribus sublimatus ,
Senonensi Ecclesiae praeest : favente
Rege, apud Parisios Episcopalem
consccrationem adeptus , Senonis
redit; sed urbem intrare non potest,
obsistentibus Odone Comité , et
Dainberto Vicecoraite. Tandem in
sua sede receptus , Coenobium S.
Pétri dissipât. 308. a. b. c. Geldui-
nus et Mainardus à Papa Leone
convocati et in Concilio dijudicati ,
uterque curam pastoralem amittit.
Posteà totius Concilii consensu, Mai-
nardus restituitur ; Gilduinus omni
honore privatur. 197. a. Gilduinus
Româ reversus , Rodulfum Comitem
adit, cui dat suacastella. 197. a. Pra;-
sidet Concilio Senon. coram Henrico
Franc. Rege habito. 517. c. Excom-
municatur à Concilio Remensi , quod
licet invitatus, profectus erat in ex-
peditionera Régis Ilenrici. 523. b.
In Concilio Remensi depositus, Ra-
dulfum Comitem adit : dat ipsi cas-
tella , ut se ad sedem recupurandara
adjuvet : nihil proficiens , vagus re-
manetet profugus. 308. d. e.
Gelduinus , Gilduinus, Comes Britolii
castri , pater Hugonis Lingonensis
Episc. et Waleranni Abb. S. Vitoni
Virdun. Brituliense S. Marias Mo-
INDEX RERUM.
755
nast. restituit ; Richardo Abbati Vir-
dunensi comraittit: acceptumab Aves-
gaudo Cenoman. Antistite corpus S.
Constantiani Monachi deponit in
eodem Monasterio. Cura duobus fi-
liis fit Monachus in Monast. S. Vitoni,
251. a. n. 439. b. n.
Gelduinus Salnmriensis, et filius ejus
Gofridus Calviraontis , Salmurium
coucedunl Comiti Andeg. Gofr.
Mart. qui ipsis reddit oinnia quae ha-
buerant citra Vigennae fluv. Gofri-
dus Calvimontis homagium pro red-
ditis Martello facit. 267. d. Geldui-
nus Salmuri Dominus nomen suum
dat Cainpanse. 278. b. n.
Geinblacenscs Abbatos , Missac. co-
gnoin. Mascelinus, Olbertus.
Gemiiicticenses Abbatcs, B. Philiber-
tus , Robertus , Tlieodericus , Wil-
lebnus seu Guillelmus.
Genimeticus, Norinanniae Vicus. Gem-
mctici Vocabuli Etymologia. 624. b.
Apud Gemmeticum Dani seu i\ort-
manni Sequanica Ora ingressi,Classicâ
stations obsidioneni componunt.
Ibid. Deinde Monaslerium et locum
ignibus tradunt. 624. c. Gemmeti-
cense S. Mariae et S. Pétri Monas-
terium à B. Philibert©, Reginae Ba-
tildis ope sub ClodovoBO II cons-
tructum. ibi olim DCCCC Mona-
chi. 624. b. Danis seu Normannis
advenientibuSj aufugiunt Monachi et
loci incolae. Dani Monasteriura in-
cendunt quod non restituitur nisi
post XXX annos. 624. c.
Genabensis Urbs : tota regio ab bâc
urbe ad Lutetiam, pars erat Neus-
triae. 6!24. d.
S. Genesii Abbas, Pontius.
S. Genesii in Comitatu Substant. Abba-
tissae, Alimburgis, Juditha.
Geneva. In Ecoles. S. Victoris Genev.
instituta disciplina Monastica ab Hu-
gone Ej)iscopo Genev. confirraatur.
Hugo locum Abbati Cluniac. regen-
duin committit. 344. n. Genevenses
Episcopi, Fredericus, Hugo.
Gentiacum , Aquitaniae Castrura , Ai-
mcrico redditur à Guillolmo Aquit.
Coin, contra fidein ab eo Hugoni
de Lizinaco datam se nuUo modo
conventionem facturum nisi de Hu-
gonis consensu. 537. e.
Georgius Colonicens. Archiep. interesl
translationi Corporis S. Gerardi TuU.
Ep. 474. c.
Geraldus Arte-mala, Episc. Engolism.
tyrannidem Dapiferorum suorum fu-
giens, ad Regein Franciae quasi exul
divertit. In extremis vitae laborans,
vives ac niortuos Episcopatûs absol-
vit, praeter Dapiferog suos, quos ex-
communicat , et eorum progenicm
maledicit. Obiens, sepelitur in Eccle-
sia S, Dionysii. 263. d.
Geraldus Lemovicensis Episcop. ab eo
querit consilium Hugo de Liziniaco,
ab. Aquitan. Comité Guillelmo de-
lusus, abeuntque ambo contra Ber-
nardum, et in Marcha quoddam cas-
trum sedificant. 536. b.
S. Gerardus Episc. 'Juliens. Creditur
frater Azelini Comit. TuU. 474. n.
Frederico Duce, praedium TuUensis
Ecclesiae ad construendum Castnuu
Bar , invadente , Ottonem Majorem
aditj à quo Dux satisfacere jussus,
duas Abbatias , Medianum-Monast.
et Galilieam, cum aliquot villis pa-
trimonii sui contradidit Episcopo,
143 n.Pra-ccpto Ottonis .Magni Imp
Abbatias possidot Medii-Monast. de
Offonis- villa , Pauliniacensem et
Dervenscm. 369. n. Abbatiam S.
Dcodali et alia bonu ab Uttonc
Mag. Imp. acquirit ; VII mansos
cum dimidia Ecclesia ab Odelrico
Comité; et à Warnero Com. cas-
trum de Murowalt : contra Lingon.
Pra;sul. Achardum, rationcin movet
pro Varennis. 369. n. Successorem
habet Stephanum nobili Parisien-
sium stirpe de Linerivillâ editum.
152. b. Ejus corpus soleraniter è tu-
mulo educitur et transfertur per
Leonem Papam IX, qui Aram ejus
nomino consecrat. 474. d. n. Sanc-
torum Numéro adscribitur acclama-
lione in Synodo Rom. sub eod. Papa
474. n.
Gerardus filius Arnulfi Florinensis et
Ermentrudis, Rerais in Gerberti scho-
lâ eruditus, tum Henrici II Imper.
Capellanus ; ab eodem Henrico no-
minatur Episcopus Cameracensis.
463. c. n. Dedicationem Ecclesiae
S. Micbaëlis in monte Bruxellae cé-
lébrât et eodem die translationi cor-
poris Sanctae Gudulae in supra dic-
tam Ecclesiam interest. 463. a, b.
Episcopis pacem et quietera inter
bella privata gerentes, sub jurisjuran-
di fide et anatheraalis pœna, décer-
nent ibus adversatur , tùm propter
periculum perjurii, tùm quôd banc
remCivili p otestati non Ecclesias-
ticae subjacere censeret. Tamen posteà
licet invitus consensit. Verùm prio-
rcm ejus sententiam effectus com-
probavit. 122. c. 330. a. 508. e.
509. a. Gérard. Camerac. multis
convictum vitiis, à civitate expellit.
Aldonera de Vido, qui Ecclesiam S.
Gaurici in advocationem tenebat.
123. d. II Nonas Januarii consecra-
tur à Gerardo Episc. Cam. Ecclesia
in honore S. Mariae, apj)ortato cor-
pore S. Vedasti à Monach. ejusdem
loci. 123. d-e. Vitae probitatc in-
signis apud Cameracum. 438. b.
Gerardus, Geraldus, Episcopus Sista-
riccnsis eligitur in Concilio Avenion.
consecratur in Episcopum à Nicolao
Papa II , qui eum Clero et populo
Sistaricensi litteris commendat et
pluribus ad disçijjlinam Ecclesiast.
pcrtinentibus imbuit. Indigné ba-
bitus à Sistariccnsibus, Forcalqueriura
venit, ubi honorificc excipitur. 494.
d. c. n.
Gerardus, Girardus, Giraudus Legatus,
Concilium Turonis célébrât adver-
siis Berengarii errores. 324. c. 527.
b.
Gerardus Abbas Fontanell. Jlonast.
transfert corpus S. Wulframni è Scri-
niolo ligneo in aliud argenteum, ab
imma nobili fœminâ donatum. 476.
b.
Gerardus Girardus , primus Prior et
Fundalor loci de Caritate super
Ligerira. 319. c. n. Ibi sepultus. 283.
c.
Gerardus filius Gerardi de Alsatia Mo-
sellan. Ducis, primus Cornes Wau-
dani montis. 362. d. n.
Gerardus Dux fil. Alberti. Com. Met.
multa confort Ecclesiis. 331 . c.
Gerbado , Gerbaldo , seu Gerbodo ,
Comitem Flandriae Arnulpbura oc-
cidit. 111. n. Manus, quibus Domi-
num suum intcrfecerat, Papae Gre-
gorio VII detruncandas offert -, inco-
lumis reraanet. 131. d-c. Postea exi-
mius Monaclius Cluniacensis, sub
Hugone Abbate claruit. 152. a.
Gerberga filia Caroli Ducis Lothar. et
soror Ottonis l.othar. Ducis, solum-
modô relinet Comitatuni Lovanien-
sem et liruxellensem cum Lamberto
Comité marito suo. 201. n.
Gerbertus qui et Silvester II Papa,
non est auctor cpitaphii Frederici II
Lothar. Ducis. 370.
Gerberti Rcmensis Schola. 463. c. n.
Gerisclus, alitor Jeroslaus Rusciae Rex,
filiam suam Annam. cum multis do-
nis în Franciara mittit, ab Henrico
Rege uxorem ducendaTii. 481. n.
S, Germani à Pratis Paris. Decani
sub Abbatibus Laicis, Abbo, Abbo
alter, Albericus, Armarus. Galte-
rius, Gormarus, Gozbertus, Heiri-
CU9, Hubertus. 275. a c.
S. Gcrraani in Italia Abbas, Rodol-
phus.
Germani Artium scientissimi. 103. a.
Germania dirimitur à Galliâ per flu-
men Rhenum. 616. b. Gerraaniara,
Trojâ proditâ, appulisse dicitur An-
tenor. 623. d.
Gerraani* Regum Electionis ritus. 2.
b. 616. c. 617. a-b. Germ. Regum
uxores in Reginas et Impératrices
coronatae et consccralae : Agnes. 60.
b. Cunegundis. 214. a. Gisela. 3. b.
617. e. Germ. Reginae, defunctis Re-
gibus, jus inconcussum non babent
ad regni tutelam et regimen , filiis
ad rcgnum capessendum aetatc im-
paribus. 61. e. n.
Germaniae Reges, subditos rebelles Du-
ces ctiam ac Comités honoribus et
bonis privandi, et Banno seu Exilio
mulcandi jure potiuntur. 20. b. 249.
ce. 618. e. 619. c. Ducatus et insi-
gniora Bénéficia sibi vindicant bere-
ditario jure, ubi déficit mascula pro-
ies. 249. c. Jus dicunt in litibus inter
Optimates exortis : ad eos à Magnatum
judiciis provocatur. 374. e. 373. a.
Eorum jus in Optimatum connubia,
quae Rege inconsullo non possunt
iniri. 61. b-c. 365. b. In Curiis Plc-
nariis, in Conventibus Generalibus,
et in maxirais festivitatibus per Mis-
sarum solemnia, coronantur à Pon-
tifice ; et inter convivium regale
Coronâ rediraiti sedent. 619. e. Le-
ges condere ijisis corapetit. quas in
Conventibus promulgant. 619. d
Germani» Régis curia. 14. b. Curiae
illius Officiales. 617. c.
Germaniaj CoUoquia seu Convenlus
Générales. 9. e. 19. b. 420. c. Ritus
singulares in ipsis adhibiti. Ibid, et
619. a-c.
Germaniae Bénéficia Militaria ad bere-
dcs jure non transmissa, ante Con-
raduni Salicuni. 618. a.
Gcrmanus piissimus Confesser Christi,
atque Pontifcx, Parisiorura incx-
pugnabilis Clypeus. 613. c.
Germiniacum , Floriacensis Monasterii
villa, ubi Ecclesia S. Salvatoris,
juxta quam Cœmeterium valli mu-
nimine circumdatum. 483. c. Inde
Paschalem Cereum extrahi jubet Odo
frater Régis Henrici, ad confîcienda
luminaria. 483. d. Ibi Pavonum grè-
ges, ad usum et ostentationem Ab-
batis Hugonis nutriti. 484. a.
Geroius, filius Ernaldi Grossi de Corte-
Setaldi, ex nobili Fraiicorum et
Britonum prosapia origiiicra traxisse
dicitur. 41. b. Cum Willclino Belis-
mensi ad Curiam Richardi Norman.
Ducis venit , à quo Monasieriolum
et Escalfoium obtinct : filiam Turs-
tini de Monteforti Gislam sibi con-
jugcm impetrat. Ejus filii. 41. b.
223. b. Cum eodem Will. Bclism.
contra Hcrbertum Cenoman. Comi-
tem pugnat : Willelmo victo et fu-
gientc, Geroius bcUuin sustinct ,
Hcrbertum in fugam cogit , atque
Victor pcrmanct. 225. a. 632. b. Sex
Basilicas de propriis facultalibus aedi-
ficat ; earum nomina. 223. b. c. Ge-
756
INDEX RERUM.
roius moritur. 225. c.
Gersendis , primo^en. filia Herberti
Evigil.-Canem Comitis Cenom. pri-
mo uxor Tlieobaldi Campan. Coca.
deinde, repudio interveniente , ducit
Axonem Liguriae Marchionera. 632.
c.
Gertrudis Comitissa, post inortera pri-
mi inariti, nupsit filio Balduini In-
sulani Fland. Comitis Roberto ju-
nior!, qui nomine ïheoderici Do-
micelli, junioris adhuc aetatis, sus-
cepit Comitatûs Hollandiae adrainis-
trationem. 63. n.
Gervasius de Castro-Ledi, Episc. Ce-
nom, et deinde Archiep. Rem. nas-
citur apud Curiam-Aimonis prope
Castrum Ledi in Pago Cenoman.
631. b. Ejus parentes et fratres.
i3S. n. 136. n. 443. n. A Rege Hen-
rico petit Episcopatum Cenoman. in
tutelam et Commendam dari Gau-
frido Andegavorum Comiti ut à
Comité Cenomannico illum defen-
dat, eâ lege ut, mortuo Gaufrido,
in Regiam manum rediret Episcopa-
tus. 13o. d. 634. d. e. Flugoni II
Herberti I filio favens, Cenomanen-
ses incitât ad Herbertum-Bacconem
è Comitatu ejidendum et Hiigonera
ejus loco instituendum. i3o. e. 136.
a. 633. a. d. Hugoni quem de sacro
fonte susceperal uxorem quaerit Ber-
tam Alani Britannorum Comilis olim
conjugem : quà de re iratus Gau-
fridus Cornes Andeg. Castellum Lidi
cremat. 136. a. n. Doio captus à
Gaufrido in carcerum detruditur.
635. a. In vinculis Castellum Lit seu
Lidi reddit. 136. b. Pacem init cura
Gaufrido. 136. c. Eumque deludit
in tractatu quem inter se pepegerunt.
635. a-e. Abit ad Willelmum Norm.
Comitem à quo bénigne accipitur.
136. c.n. Widoni Remensi Archiepisc.
defuncto à Rege Henrico sufficitur.
523. c. Philippum Henrici Régis
Franc, filium inungit, et creatur Ar-
chi-Cancellarius. 32. b. 33. d. 443.
n. Tàm suo quàm Régis nomine Pa-
pam ad Coronationem Philippi in-
vitât. 481. c. Occasione hujus Co-
ronationis, totius Galliae Priraatum,
potestatem Reges consecrandi et sum-
mum Cancellariatum sibi vindicat.
481. n. Epistolam accipit à Stéphane
Papa IX qui ipsum hortatur ad for-
titer defendendam Religionis et Ec-
clesi-B causam, et ad Synodum Roma-
nam cum ejus Sulîraganeis invitât.
491. e. 492. b. Ad eum Nicolaus Pa-
pa II Litteras plures dirigit de Henri-
rico Rege corripiendo, de Belva-
censi et Sylvanectensi Episcopis Si-
moniae insimulatis ab officio inter-
dicendis, de pace inter ipsum Ger-
vasium et Godefridum Ducem in-
eundâ, denique de damnis à Ger-
vasio Virdunensi Ecclesiae illatis re-
sarciendis. 492. et seqq. Accusatus
apud Apostolicam Sedem quôd ejus
invasoribus faverit et Pontificales
actus postposuerit, defenditur ab istà
criminationc. 492. d. Recipitur in
gratiam à JNicolao Papû II oui gra-
tias agit de benignitate suis Legatis
exhibita. 494. b. 498. c. Ad Ale-
xandrum Papam II scribit de statu
Regni. praesertim de Regin» Henrici
Viduae Conjugio cum Raduifo Co-
mité Valesii et Crespeii. 499. c. Sibi
proponit Papam Alexandr. II invi-
sere, sed perturbationibus Regni post
Henrici Reg. mortem impeditur.
499. d. Regni administres et prae-
cipuè Balduinum ïutorem Philippi
Régis carpit tanquàm non multùm
soUicitos de Conjugio Annse Viduae
Régis Henrici cum Radulpho Co-
mité. 499. d. n. Canonicos Régulâ-
tes ponit apud S. Dionys. Rem. Cer-
vum JEneum facit in Curià Rem.
356. d. Obit. 443. n. Ejus elogium
443. n. 481. c.
Gervinus I Abbas S. Richarii Centu-
lens. ex tcrritorio Laudunensi pâ-
tre Guillenco matreque Romilde na-
tus est. Canonicus Ecclesiae Remen-
sis. 130. d. Jubente Rege, Curam
pastoralem déponente Angelranno ,
Monachorum electione fit Abbas
Centulens. et sacratur die annun-
tiationis B. M. 131. b-d. Aggreditur
precibus Comitem Pontiv. Guido-
nem de villa quadam. 133. a. n. Régi
Anglorum Hetguardo, charus et ve-
nerabilis. Regina Edith conjux ejus-
dem, Gervinum diligit et venera-
tur. 133. a. Osculum salutationis
Gcrvino Regina porrigit , quod ille
non vult excipere. Regina molesté
fert se spretam à Monacho. 133. a.
Per Neustriam et Flandriara, Gal-
liam et Aquitaniam nec non Hun-
gariam , confessiones acceptans ,
Evangelistae et Apostoli opus explet.
133. d. Volumina XXXVI Monas-
terio S. Richarii confert. S. Angil-
berti Abbatis corpus invenit. S. Cay-
doci illiusque socii corpora à terra
levât. 134. d, Nepoti suo Gervino
regimcn Abbatiae obtinet à Rege
Philippo. 135. a.
Gerundense Concilium ex Episcopis,
Abbatibus et Principibus conflatum,
Pacem et Treugam, sicut erat re-
cepta in Episcopatu Gerundensi con-
firmât ; decernit tamen inducias, à
Domitiiciî Octavarum Paschae usque
ad octo dies post Pentecosten , pari
modo servandas esse sicut Quadra-
gesimali tempore. ïransgressores sub-
jicit excommunicationi, 513. a.
Gerundensis Episcopus , Berengarius-
Guifredi.
S, Ghisleni Cella seu Monast. dire ve-
xatur. 383. n.
. S. Ghisleni Abbatcs , Heribrandus ,
Widricus.
Ghisnenses Comités, Ardolphus seu Ar-
dulphus, Arnulfus, Balduinus, Eus-
tachius seu Eustacius, Manasses, Ro-
bertus, Syfridus, Walbertus, Wil-
lelmus.
Ghisnensium Comit. historia. 295. n.
Ghisnensium terra Flandr. ditioni sub-
jecta. 95. d.
Gibodo Miles de Fie terne terras dat
Guatin. Monast. 105. d.
S, Gildasii in Biturig. Abbates, Du-
randus, Vitalis.
S. Gildasii Ruyens. Abbas, Félix.
Gilebertus, Gislebertus Brionae et Au-
cens. Comes Richardi I. Norm. Du-
cis ex filio Consule Godefrido Ne-
pos, in Pagum Vimmacensem expe-
ditionem facit. 223, c. Filiis Geroii
Monasteriolum auferre cogitât^ vic-
tus fugit. Rboertus Dux eum réconci-
liât cum Geroianis. 22o. c. Tutor
Willelmi Pupilli constitutus aequum
et bonum arrais défendit. 177. c. d.
Baldrico Teutoiiico JNeptem suam
dat in Conjugium. 229. b. Herlui-
num posteà Abbatem Beccens. à
puéril iâ hberaliter educat. 636. e.
637. a. Geroianos iterum aggressus,
ab els interficitur per dolos Rodulphi
de Waceio. 37. d. 177. d. 225. d.
401. b. Duos filios habuit, Richar-
dum et Balduinum, 58. a.
Gillebertus. Montch. Floriac. Cœ-
mentariorum Praefectus, in Ecclesia
Vitriaci sermonem habet ad Popu-
lum. 488. a.
Giraldus, Girardus Episcopus Ostiensis
et Legatus, Concilium apud Cabilo-
nem institult , cui praeest Roclenus
Episc. 147. a. Praesidet Concilie Pic-
tav. conirà Berengarium idibus Ja-
nuarii Congregato. 530. b. Dlstin-
guendus à Girardo Engolism. Episc.
Jùid.
Giraldus de Gordonio fit Ep. Petra-
goric. deponit Monetam Helianen-
sem ; bellum habet advcrsus Aude-
bertum Cadenerarium Comitem ; Cas-
trum Agoniacum et Âlbam-Rocham
aliénât. 287. d.
Giraldus , ex primoribus Toarcensis
castri ortus , postulante Odone Co-
mité, Abbas S. Flor. Salmur. eli-
gitur. 277. c. Ecclesiam S. Albini
Castello-penus dictam, sub libero
homagii servitio, dat Alberico Mon-
tis-Johannis castri domino. 277. d.
Odonis Comitis imperio , Abbatiam
suam Evrardo Majoris-Monast. Ab-
bati commiltit. 278. a. Jerosolimam
pergit. 277. d. A Paganis compre-
hendilur ; à quibus multa supplicia
perpessus, gladio perimitur. 278. a. n.
Girardus Gerardus II Incolismensis
Episc. Legatus Paschalis II et Ca-
lixti II, quandonam Legatione func-
tus fuerit. 530. b.
Gisela , filia Hermanni Suev. Ducis et
Gerbcrgae sororis Rodulphi Burg.
Reg. cum fratribiis suis Rodulpho et
Bernardo ac sorore Matbilde, nata
in Westfaliâ de loco Verlâ , Duci
Suevor. Erncsto primùm copulata ,
deinde Brunoni Comiti de Brunes-
wic, tertio cognato suo Imp. Con-
rado qui violenter eam duxit, ex
omnibus maritis filio gignit. 1. n.
414. n. 418. a. NonnuUorum male-
volentiû per aliquot dies à consecra-
tione suà impeditur. Post consecra-
tionem necessaria Comes Regem
Conradum sequitur. 617. e. Bru-
nonis Augustensis Episcopi Ratis-
bonae defuncti corpus ad. August.
Civitat. sepelicndum prosequitur cmn
filio suo Henrico, et ejus excqulas ho-
norificè faciendas curât. Brunonis
mater, eratGiselae Alatertcra. G19. b.
Filio suo Henrico , vel adversariis
Conradi favente, vel in eos ani-
madversionem non exercente, egre-
gium sui ergâ maritum Imperator.
Conradum obsecjuii spécimen edit.
619. c. A Conrado Salico in extremis
posito salutaria accipit raonica. Con-
radi defuncti corpus, quàm optimè ex-
cogitari poterat , involvi et recondi
curât ad locum sepulturae deportan-
dum. 620. a.
Gislebertus I Pictavensis Episc. Con-
ventura habet cum Comité Pictavo-
rum et Joscelino avunculo Hugo-
nis de Liziniaco ; occasione Castri
Vicredoni. 535. b.
Gislebertus Lexov. Archidiac. à Wili.
Duce Roraam missus ad requiren-
dum consilium Alexandri Papae de
expeditione Anglicanâ. 23a. a. Gis-
lebertus Osberni filius, Canonicus et
Archidiac. Lexoviensis, succedit Bal-
duino Ebroic. Episc. defuncto. 242. d.
Gisleberti successores in Abbatia S.
Martini Troarn. Gerbertus, Duran-
dus et Arnulfus. 224. n.
Gislebertus Constantiniensis , Cadorai
fit Rector seu Abbas. 48. a,
Gislebertus Comes Brit. Alani succes-
sor, à Normannis prostratur. 245. c.
Gislebertus cognomento Crispinus ,
precibu» Ducis victu|[, mœrens rsd-
dit Castram d« TUtiàres, quod sta-
tim sub OGuUs oimiiam concramatur
INDEX RERUM.
757
39. b. Fundat Abbatiara Becci Hel-
luini. 330. a.
S. Gisleni seu Ghislen! Monasterium
dire vexatur. 383. n. Ileribrandus fit
Abbas. 462. a. ride S. Ghisleni.
Gisulpbiis filius Guayinarii duas habct
sorores : Sichelgatam seu Scngregai-
tara natu inajoreni matrimoiiio tradit
Roberto Guiscardo, Galelerinain verô
natu minorera Jordani Capuae Prin-
cipi. 453. a. b. n.
Gladbacensis Abbas, Sandradus.
Glandensis Episcopus, Pontius.
Glastonenses Abbates , Agehiothus ,
Turstinus.
Glocestrensis S. Pctri Abbas, Serlo.
Glonna priraordium Abbatiae S. Flor.
Sahn. 278. b.
Goda ex Waltero Medantino fîliuin ha-
bet Radulfura , CoiBitcm Hereforden-
sem. 174. c.
Godefridus post Ileriberlum II Autis-
siod. Ecclesiain régit : Ecclesiam S.
Stephani multis adauget ornaïuentis.
309. a.
Godefridus Valciodorensis Abbas fac-
tus , sua temeriiate expellitur. 232.
a. n.
Godefridus Ardennensis uxorem habuit
Meclitildera Coraitissam Saxoniae ; quae
peperit ei Adalberoiicin Epis. Virdun.
Comitem Fridericum S. Vitoni Mona-
cbuin , Herinannum Coiniteiu de Da-
burg , et duos Duces , Godefridum et
Gozelonem. 202. n.
Godefridus Dux Lotharingiae post Otho-
nem, obit. 4S8. b. n.
Godefridus Libamensis cum uxore
sua Matbikle , incuntt! saeculo XI
collegium'Canonicorura in Eiha cons-
truunt. 389. n.
Godefridus , Cornes Virdun. et Loth.
filius Godefridi Ardenn. frater Go-
thelonis, obit aiino Ducatûs sui XIV.
Frater ejus Gochelo , Golbelo seu
Gozelo, in Ducatu substituitur. 202.
n.
Godefridus Barbatus filius Golbclonis ,
Dux et iVlarcbio , sublato sibi Mo-
sellano Ducatu, contra Henricum II
Iraperat. rebellât. 249. c. 231. n. Ab
Iniperatore privatur Coniitatu Vir-
dun, quem Ricliardo urbis Episc. con-
fert, Inip. 249. d. Cum Balduino
Comité Flandr. Urbeiu Virdun. suc-
cendit. 249. d. e. n. Pacem facit
cum Episc. Virdun. Ecclesias praedia
reddit. publicie pœnitentiae se ad-
dicit : penè nudus et discalceatus ,
ante majus altare Ecciesiae ineensae
procedit. 230. a. Vcrberibus se sub-
mitlit ; villas sui juris ad reasdifican-
dam Ecclesiam confert. Urbis Vir-
dun. Coniitatuni sibi vindicat. 230. b.
Neomagura palatium destruit : Al-
bcrtum de I^ngincastro super se Du-
cem statutum ab Imperat. bello exi-
mit : omnem Lotbariam vexât : Régi
reconciliatur per Ermenfridum. Ita-
liara pergit, Bonifacio Marcbioni praes-
tat obsequiutn ; viduara ejus Beatri-
cem ducit; inde Dux Lothariae, Mar-
cbio fit Italiae. Matbildem filiam Bo-
nifacii filio suo Godefrido desponsat.
131. b. n. 230. b. n. 333. c. 433. n.
Jussu Imperatoris à Longobarilià ex-
cluditur. 336. c. Concilium gene^le
Comitum et Principum Virduni célé-
brât ; multa u»bi et Ecciesiae utilia
disponit. Moriens , in Ecclesia , quam
concremaverat, sepeliri se jubet. 250.
c. Obit. 433. n. Duas babuit u.\ores.
151. b. n.
Godefridus , Gotifridus , Gozelo , co-
gnomento Gibbosus , Dux Lotba-
ring. fil. Godefridi Magni seu Bar-
baii , Maritui Matbildii filiae Bonifa-
cii Coraitis , annatâ manu HoUan-
diam intrat, Robcrtura Comitem de-
bellat , Hollandes caedit , et orien-
talena seu ulteriorem Frisiam bellica
manu subjiciens, Frisoiies penè ad
internecionem delet. Anno quinto
Ducatûs sui à quodam Sicario peri-
mitur. Sejjelitur Virdunis juxtà pa-
frera suum. 63. n. 67. b. Laudatur
à xN'icolao Papa II in Epist. ad Ger-
vasium Rem. Arcbiep. 492. e. 494.
c. n.
Godefridus Dux BuUonensis , de pes-
tilentia cquorum suorum conqueri-
tur apud Abbatem Valciodor. 233.
d.
Godefridus Barbatus Com. Virdun. di-
versus à Godefrido Barbato Lotbar.
Duce , raalè inter Lotbar. Duces con-
numeratur. 421. n.
Godescalcus Valciodor. Monachus, ibi-
dem Abbas prœficitur. 233. e.
Godiova soror Eduardi Angl. Reg. cum
fratre suo in Neustria exulat. 248.
a. b.
Godivinus Cantiae Cornes , magnani-
mus per Anglianj terra marique ba-
betur. 192. a. Morum fuit asperio-
rum. 636. c. Exul ab Anglia , ])rop-
ter dissidium inter ipsuui et Regem
Edveardum , confugit ad Comitem
Baldwinum in Flandriam , et Ila-
raldus filius ejus in Hiberniam. 174.
d. 192. b. 313. b. Apud Regem se
expurgatj oranes Normannos igno-
minicB notatos ab Anglià effugat. 174.
d. 173. a. Praevidens Alvredum fi-
liam suam ducere dedignaturum ,
Norniannos ferè omnes quos Al-
vredus secum in Angliam adduierat ,
interfici curât , ipsum Alvredum Cap-
tura Hell duci jubet , ubi ocuiis eru-
tis moritur Alvredus, 207. a. b. 637.
e. 628. a. Edvrardum juniorem Al-
vredi fratrem cui sperabat filiani suara
connubio jungcre, in Angliam accer-
sit, ubi cjusdein Godwini industrie et
coborlatione in Regeui eligitur Ed-
wardus. 636. b. 637. e. 638. a. Fi-
liam suara Egilbani Rcgi Edwardo
matrimonio jungit. 636. b.
Goffridus Bastardus , Britan. Cora. ca-
sum Ecciesiae S. Melanii cura dolore
jjercipiens , bortatu uxoris suae Ber-
tbae, Abbati S. Flor. Salm. eara cora-
racndat. 281. a.
Goffridus Burellus Corliam uxorem suam
Jerusalein ducit ; raptani à Paganis
amittit. 237. d.
Goffridus de Calvo-monte Ducem
iXorm. adiré parans , Sulpicio et
nepti suae Dionysiœ, possidcndum re-
linquit , quidquid in pago Blesensi
babebat et apud Calvura-niontera ,
Turonis in Jurisdictione Castri-novi
etc. A Guill. Duce agnitus , super
oranes ei familiarior habetur. 2S8.
b. c. Auri et argcnti copias multas
Dux ipsi concedit et possessiones am-
plissiraas. 2o8. d. In Anglia inoratur.
Ib'ul. Cum Sulpicio Lisoii filio honia-
gium facit ïbeobaldo Com. et Sté-
phane filio ejus, pro honore Calvi-
raontis. 238. a.
Gofridus de Castro-Gunterii , filiolus
Gofridi Martelli , honiagiura Ligium
facit Comiti pro Castro-Gunterii et
pro terra ([uam ipsi dederat Martel-
lus ; uxorem ducit Beatricem nep-
tem conjugis Coraitis. 268. b. Cas-
trum aedificat , <piod ex nomine filii
sui Castrum-Reginaldi vocari praeci-
pit. 268. c.
Goisfredus Goraercii Municcps , rap-
torem corporis S. Judoci honorificè
■ excipit, et ei concedit Magistratum
Eccleiiat Castellanae , in quà erant
quatuor Canonici. 473. b. Expugna-
tur Goisfredus ab Henrico Rege Fr.
475. c.
Golscherus Monach. Gesta Trevir.
Scrij)s. 194. a.
Gombcrtus quartus Marciliac. Abbas à
Stephano. 117. a.
Goraerciuin Castrum , forte idera ac
Mons-Gomerici in Diœcesi Lexov.
473. c. n. Obsidelur, expugnatur et
incenditur ab Henrico Fr. Rege.
473. c. Eô translatura fuerat corpus
S. Judoci , à quodam Monai;ho abla-
tum. 473. b. c. Fide Goisfredus Go-
mercii.
Gornacum Castrum Odoni Comiti Rex
Henricus I aufert. 139. a.
Gorziensis Episcopus, Sigefridus.
Goscelinus de Arcliis, extra muros Roto-
magi , in monte S. ïrinitatis Cœno-
bium fundat, quod vulgô S. Cathari-
nae dicitur. 223. c. 233. n.
Gothi dicuntur originem traxisse à Ma-
gog filio Japhed. Sibi vindicant in-
sulara Scanzara , in quû adcô pullu-
lant, ut inde egressi sint duo robuslis-
simi jjopuli. 623. a. Unus Golho-
rum jjopulus ab insulà Scanza emi-
grans cum Tlumnuse suo Rege, Scy-
thiara ulteriorera invadit : uxores
eorum sub Amazonum nomine totam
Asium perdoinant. Aller Gothorura
Cuneus ex Scanzà insulà cum Rege
suo lierig egrossus , terras attingunt ,
locumque quô appellnnt, Scanza; no-
mine douant. Inde tendcntes intrà
Gcrmanicos sinus, Meotidas occupant
Paludes ; in plurimas Nationes dif-
fus! , inter quas memoratur Dacia seu
Danamarchia. 623. a. b. c. A Gotbis
originem ducuntDani seu Nortraanni.
623. d. n.
Gothorura Regcs, Berig, Tiianause.
Gozechinus Scholasticus V^alchcro suo
oliin discipulo scribit Ej)lslolara , in
quâ ])raeiniss;l apologiû quod , relicto
Leodioiisis Cathedrae ministerio , Mo-
guntiara secesscrit , niala sui teinporis
déplorât , ea praicipuc quae novitatis
araor et Berengarii perversa doctrina
adduxerat. 300. et seqq.
Gozelo, Goclielo, Gothelo, filius Go-
defridi Ardenn. et Malliildis Sax. Go-
defrido fratre suo Duce Lolhar. nior-
tuOj in Ducem subliniatur. 213. n.
4o8. n. Ab Iniperatore Conrado Du-
catura etiam Mosellan. imj)etrat. Ge-
nuit Godefridum , qui ei successit in
Ducatu Lotbar. et Fridericum , qui
Papa Stephanus IX. dictus est. 215.
n. Doncheriura villam Abbaliae S.
Mcdardi Suession. invadit Dux duel-
lionum Galllae. 453. b-c. n. Villam
banc à Rege Franc. Henrico susclpit
et retinet. 456. a. Inter soinniandum
hastâ pcrcussus à S. Sebastiano, res-
tituit Doncheriura Ecciesiae S. Me-
dardi. 436. c-c. Anno Ducalus XV,
obit. 213. n.
Gradnlfus Abbas Fontanell. Ansfredum
Pratellensi Ceenobio primum Abba-
tem praeficit. 328. b. Obit. ibid.
Graecarura Litterarum periti , Herman-
nus Contractus. '"22. n. Sigo. 39. a.
Grammatici célèbres : Arnuifus. 231.
n. Berengarius. 349. a. Et alibi. Ra-
dulfus Mala-corona. 228. b. Sigo. 59.
a. Witraundus .Monac. Utic. 231. n.
Grandimontensis Ordinis primordia.
169. e. 410. b-c.
De Grandi-Prato Comes, Henricus.
Gratianopolitanus Episcopus, Artaldus.
Grecia seu Griscia , Berlaei H de Mo-
nasteriolo primùra conjux, postmo-
dum Gaufr. Comiti Andeg. nupta,
apud Monastcriolum Berlaei , in pago
Pictavino , Cellara erigit in Ecclesia
Qqqqq
758
INDEX RERUM.
s. Pétri, quam Andegav. S. Nicolai
Monasterio subjicit. 429. n. Pluriraa
bénéficia ironcedit Abbatiae S. Flo-
rentii Salmuriensis. 280. a.-b.
Gregorius VI Papa cum Inipcratore et
Romanis pugnans , et multos eorum
occidens , Sanguinarius dititur. 415.
n.
Gregorius VII Papa, antea Hildebran-
dus, Alexandre II succedit. 529. e.
Ipso absque Régis consensu electo ,
schisma gravissiniuin oritiir. Grego-
rius pro libertate Ecclesiae, pro sl-
monia extirpanda , et pro Clerico-
rura incontinentia reprimenda , plu-
rimum desudat. 262. e. 263. a. Re-
gein Germ. ad Synodalia rcsponsa
crebrô vocat ; eonnubia Clericorum ,
à Subdiaconatu et suprà cobibet;
forma gregis factus , quod verbo do-
cet, exemple demonstrat. 263. a.
Decretum vêtus innovât , ut omnes
iu sacris Ordinibus constituti, Pres-
byteri scilicet et Diaconi à cohabi-
tationibas ferainarum abstineant ,
aut officio vacent. 194. d. Prohibet
ne quis vel Laicus vel Clericus, Epis-
copatus , Abbatias , seu alias spirita-
les dignitates , par se vel per alium ,
emere vel vendere praesumat. 194.
d. Concilium Roraanum in festo
Omnium SS. célébrât , ad dljudican-
dam Berengarii causam : induciis
Berengario concessis, anno insequenti
alterum Romae Concilium babet in
Quadragesima. 530. c. Absolutâ se-
cundâ Romanâ Synodo , Litteras
Salvi conductùs Berengario porrigit
cum Litleris ad Archiep. Turon. et
ad Episc. Andeg. Eusebium com-
mendatitiis. 530. d. Mittit in Gal-
liam Légat ura Hugonem , primo
Diensem Episc. posleà Lugdun. Ar-
cbiej). 530. e. ManassiReni. Archiep.
querenti de Legatione tanquam sedis
Rem. juribus officiente , respondet
Privilégia mutationis esse capacia ,
et ipsam Ecclesiam Remensem quon-
damPrimatui subjacuisse. 519. e. 520.
a. Bellam-Insulam asserit Benedicto
Rotbon. Abbati. 371. n. Fidclitatem
à Guillelmo Notho Angl. Regc frus-
traneo conatu exigit. 193. d. Sibi
in animum inducit Romano Ponti-
fie! Reges constituendi et deponendi
jus i;ompetere. Iliuc varia ejusdem,
caeleroijuin pli ac moribus integri
Pontificis , in regiam dignitatem ac
praerogativam faclnora. 28. n. 195.
a-b. 203. b. n. Dissidium eumdem
Papam inter et Henricum IV Im-
peratorera. 193. b, n. Fertur Gre-
gorius Henricum licet nudipedem
et forcipcs cum scopis portantem ,
rejccisse tanquam hominem sacrile-
gum , et sororii incesti reum. 188.
a-b. Quam ob agcndi rationem ,
multa incommoda Romanse sedi in -
fligit Henricus. 188. b. Obit Grego-
rius VII, vir apud Deum felicis gra-
tis?, apud homines austeritatis for-
tassis nimiae. 188. a. Vide Ilildebran-
dus.
Gregorius IX Papa , Duellum in causis
Monasteriorura et Ecclesiarum prohi-
buit. 483. n.
Gregor. X Papa , superstitionem tollit ,
quâ , si quando injuria illata fuisset
Ecclesiis , vel Ecclesiarum subditis ,
aut etiani interdicli tempore, altaria
denudabantur , ciliciis induebantur ,
et flagellabantur. 484. n.
Gregorius Archiep. Nicopolit. fugit in
Galliam. Obit^ et in Ecclesia S. Sa-
lomonis apud Pithuerim sepelitur.
437. b-c. n.
Grimontus de Plessayo vel Plesseyo ,
adversùs Guillelmum Normannise
Ducem rebellis , capitur , et apud
Rotomagum incarceratur. In lecto
suo mortuus inventus, cum vincu-
lis sepulturae mandatur in Eccles. S.
Marci Rotom. Ejus possessiones à
Guill. Duce attribuuntur parthn Ec-
clesiae Bajoc. partim Abbatiae Cado-
mensi. 335. d-e.
Gualterus cognom. Grimutio , ex Cen-
tul. Monasterio assumptus, S. Salvii
praeest Crenobio. 574. n.
Gualterus Camerac. Castellanus inter-
ficitur. Uxor ejus Ermentrudis Joan-
nem Advocatum Atrebat. sibi in con-
jugium copulat. 124. b-c.
Gualterus , vulgô Tirel, Jliles , Noguc-
rias villam S. Richarii sibi usurpât.
1.32. c-d. n.
Gualterus Miles, filius Hugonis Buticu-
larii Regii , terram Filcarias [Feu-
quieres] in pago Vimraaco sitam ,
Monachis S. Richarii vult subripcre.
132. d. 133. a.
Guarino Monacho de Monast. Carisiac.
in tcrritorio Bajocasin. à Guillel.
Marchione ad Monaster. Centul. mis-
se concedunt Monachi unum os de
dcxlro bracbio S. Vigoris Epjsc. os
illud igné probatum, permanet intac-
tum. 132. b-c.
Guarinus, filius Guillelini Bellismensis ,
Militem quemdam nomine Goherium
Duci Roberto percarura interficit,
323. b.
Guascones , Vascones fugara ineunt cum
Lcmovicensibus in praelio contra Gau-
fredum Martellum. 269. e. Rebellant
adversùs Reg. Franc. Philip. 343. e.
Guascones Ilispanienses, ex parte Na-
vari dicti sunt. 393. n.
Guasconia , Vasconia , ditionis erat
Guill. IX Aquit. Ducis et Pictav.
Comitis. 486. b. Vasconiae Métro-
poles duae , Auscitana et IVarbon.
394. n. Vasconiae Comités, Tepar-
chae ac Milites bona Ecclesiastica in-
vadunt. 393. n. De Vasconia et Ar-
vernia adducti Equi propriis nomi-
nibus appellati : bis dénis inter alia
Gaufredi Martelli aniicitiam capta-
bant Hispaniie Reges. 77. e, 78. a.
Guasconiae Incolae Pictavorum De-
minationem valde cxesam habent.
486. b,
Gualinae seu Guatinum , antiquissimum
Menapernm oppidum : ejus situs. 104,
c. Vide Watin. Monast.
Guaze , pater Odonis , Teodemerense
castrum in pago Carnot. construit.
431. b. BcUum habet cum Alberto viro
nobilissimo. Ibid. n.
S. Gudila , Gudula , Guodila , Belgis
Ste Guëie ou S. Goule : Corj)us ejus
à Lamberto Baldrico Com. Lovan.
transfertur ex Ecclesia S. Gaugerici
ad Eccles. S. Michaelis in Monte
Bruxellae , quae nunc S. Gudulae di-
citur. Bruxellis colitur VI Januarii.
463. b-c. n.
S. Guengaloei seu Wingaloei [S. Gui-
noie') Corpus cum aliis è Britannia
Monsterolium translatum. 574. n. S.
Guengaleci, Abbas, Elisasus.
Guentanorum Prassul, Guaschelinus.
Guide seu Wido, Rem. Archiep. inte-
rest detectioni Corporum SS. Dio-
nysii et Socior. 473. e. Rege Henrico
favente , villam Francovillare dic-
tam reddit Abbatiae S. Theed. pro-
pè Remos. 387. b. n. Obit , ipsique
succedit Gervas. 523. c.
Guide Ambian. Prœsul, et Droge Episc.
Tarvann. Angelranni Centul. Abb.
magistratui se subdunt. 131. n.Guido
Senlacium certamen lleraldum inter
et Guill. Norra. Duc. versibus des-
cribit. 240. c. n.
Guido Decanus et Custos Eccl. S. Quin-
tini Vermand. idemque Laudun. Ar-
chidiac. praeficitur Belvac. Episc. Ec-
clesiam S. Quintini aedificat non lon-
gé à mœnibus urbis Bellovacae. 638.
c. Eam dedicat. 362. b.
Guido Com. Ponlivi , Hugonis Com.
filius, post Angelran. fratrera Nor-
mannorum dolo occisum , Pontiv.
Comitat. recipit , ac per hoc Advoca-
tus Abbatiae S. Richarii efficitur. 133.
b. n. Mortem fratris ulcisci tentans,
in praelio à Norman, capitur. 179. e.
222. d. Pace factâ . Guido cum aliis
redditur. 222. e. Reddit S. Richario
quartara partem villae UUrabaiz, co-
ram Rege Philippe , et Balduino
Marchione. 133. n.
Guido Candida-Barba Com. Bolon. ejus
filii et filiae : terras et bona ipsis divi-
dit. Obit, et sepelitur apud S. Vulma-
rum in N'emore. 346 a-b. nn.
Guido fil. Reginaldi Burg. Comit. et
Adelaidis filiae Ricbardi II Duc. INorm.
cum Will. Notho ab infantià nutri-
tus et cducatus , à Villelmo Miles et
Cornes factus , Brionium et Verno-
nium Castella accipt. 177. d. 222. a.
331 . e. 332. a. 402. d. Inani spe ad
Comitatum Norman, illectus , Bene-
ficiorum accepteruni immemor. con-
tra Willelm. conspirât cum Nigello
Constanliniensi et piuribus aliis Op-
timatibus Normannis. 177. e. 178. a.
222. a. 332. a. b. 402. d. n. Victus
ad Pugnam Vallisdunium , Brionium
et Vernonium se recipit. Expugna-
tur à Willlelmo à que rebellionis ve-
niam impctrat. Burgundiam nativum
Soluni repetit. 178. a. 335. c. d.403.
b. Fratri suo Willelmo Burgundiae
Comiti insidialur , à que fugatus ,
ignoratur quem finem habucrit. 178.
a.
Guifredus Archiepiscopus Narbonensis ,
praesidet Concilie Tulugiensi^ in quo
plura de Pace et Treuga Domini cons-
titura sunt. 510. a. 514. e.
Guilabertus , filius Gauzfridi Comitis
Russionensium, interest Concilie Tu-
iugiensi , in quo Leges Pacis et ïreu-
gSB Dei statutae sunt. 510. b.
Guilbcrtus seu Goisbertus , Bellovacen-
sis Episc. eum interdici ab Archiepisc.
Rem. Gcrvasie jubct Nicolaus fapa
II , quod sine prœsentià et assensu
MctropoUtani , fucrit ad Episcopatum
evectus; simoniae etiam insimulatus,
Romam evocatur à Synodo judican-
dus. 493. b.
Guill. Radbodi Sagiensis Episcopi fi-
lius , consobrinus Guill. Praesulis
Ebroiccns. Canonicus et Archidia-
conus Rotoniag. cum ïheoderico
Abbate Uticensi , Hierusalem adit :
in Bcccensi Cœnobie Monachus ,
Lanfranco Cadom. Abbas suecedit.
Ad regendam MetropeUm Retemag.
à Guill. Rege prevehitur. 48. a. 242.
d.
Guill. Engolism. Episc. Guillermi Aqui-
tanorum familiarissiraus, ab ipso ac-
cipit Thesaurariam S. Hilarii, et obia-
tiones altaris Angeliacensis. Praesul
altare illud concedit Angeliacensibus
Monachis. Bella maxima habet cum
fratre suo Falcene Comité Engofisra.
Telveram et Borzai aedificat. Obit.
264. c. d.
Guillelmus, Ebroic. Ep. à Jeanne Ab-
bate Fiscannum evecatus , Paschali
Sabbato Presbytères ordinat. 364.
a.
Guillelmus, Lundoniaj Episc. in An-
gliam revecatus , in suum Episcopa-
tum recipitur. 311. d.
INDEX RERUM.
759
Guillelraus, Abbas Floriacensis, servum
nomine Robcrtuin, Letardi anteà
ad Monast , Floriac. pertinentis fi-
lium, restituendum curât, sed ea con-
tentio duello finita est. 484. d. e.
Guilleltnus Willelinus I Dux Norm.
Longa-Spata dictus, Alanum et Be-
rengariuin Britann . Comit. bomi-
niuin et fidclitatcm abneganles do-
mat. 3l25. n. Pictavensibus ironicè
exprobrat eos à sanguine abhorrere.
341. n. Ejus posteritas describitur.
173. a-b. n.
Guillelmus, Willehnus II filius Roberti
Ducis, cognomine jXothus, aut Con-
qucstor , Dux Normann. Rex An-
gliae, proximâ consanguinitate Regera
Edwarduin attingebat, ut pote filius
Roberti filii Ricbardi II, qui fuit fra-
ter Euimae matris Edward! Régis, 100.
e. 176. a. Guillehnum habuit pa-
Iruurn , cui Comitatum Talog. seu
Arccns. concessit. 330. a. n. Ex ma-
tre Harleiul natus, eam scinper bo-
norifkè babuit. 212. d. Ilarleitse et
Herluini de Coinitis-villà fibi, fratres
ejus uteriui , Robertus quem Corai-
tein Moritouii fecit et Odo quetn
Bajocensem Episcopura et Cantiae
Coinitem'instituit. 189. c. d. 212. d.
248. d. Harleitam cum Gileberto
Crispino malriinonio junxit, et par-
tein bareditatis ïustini le Gois ei
in dotem assignavit. 330. a. Ex Ro-
berli Ducis Concubina Fulberti cu-
bicularii Ducis filid ortus, nobilibus
indigenis, et maxime ex Kicbardorum
prosapiâ ortis, erat despcctui ut pote
Notbus. 38. b. Puer multotiens noc-
tibus cognutoruui suorum timoré
furtim exportatur à Gualterio ejus
avunculo, et ad domicilia lalebras-
que panpcTum transfertur, ne à per-
fidis qui euiu ad raortem quaerebant,
inveniatur. 248. n. Defuncto Rober-
to, Nonnanniœ seu iXeustriae Duca-
tum obtinct octennis puer, partim
vi.partim auxilio Reg. Franciae. 221.
d. 316. c. 317. d. Guillebnus in cetate
puerili sub tutelâ Ilenrici Franc. Reg.
manct. 212. b. Intercà Norinannia
fiscus Regab's erat. 206. e. Guillel-
mus adolescens à Rege Francorum
militiaî insignia accipit. 177. d. 351.
a. /lùate et viribus crcscens, simul-
que sensu et morum valentiâ pro-
ficicns, tumultus Proccrum Xorra.
couipescit ; ex consultu Majorum,
Rodulfum de Waccio seu Gauceio
sibi tutorcm eligit et JNormann. mi-
litiae Principcm constituit. 38. d. 402.
a. Nonnannis contra eum rebellan-
tibus, à Rege Franciae tanquara a
Domino auxilium petit. 221. d. 401. b.
n. 403. a. n. 411. a. Multos triuinpbos
de advcrsariis suis agit. Tustino/e Gois
Falesiura Castellum Régi Franciae tra-
dere volente, Falesium obsidct et
expugnat, Tustinum bonis omni-
bus spoliât. 329. d. Contra eura re-
bellât cognatus ejus Guido, Rcginal-
di lîurgundiae Cotnitis lilius, quem
Militem et Brionae Vernoniique
Comitcm instituerat. 331. e. 332. a.
Conspirationem révélât stultus qui-
dam cujus faceliis delectabatur Wil-
lelinus, qui adversariorum insidias
effugit. 332. b. c. d. 333. a. c. Gui-
donem , Nigellum Comitem Cons-
tantin. Reginald. Comit. Bessiniac.
et caeteros rebelles apud Valesdunas
vincit et fugat. 333. c. 334. 33o.
Guidoncm in gratiam recipit. 335. d.
Nigello paceni concedit. 337. a. Ande-
gavenses caedit. Alentionem et Dam-
frontem ad deditionem compellit ,
irrisionem Ândegavensium crudeli-
ter ultus. 316. a-e. 337. d. Gaufri-
dum Martellum fugat. 178. d. 337. d.
Guillelmum Oximensem et Arcens.
Comit. in Arcarum Castello obsidet
et expugnat. 179. b. 330. c. 331. c.
Victoriam de Francis reportât apud
Mortuum Mare, Ilenricumque Re-
gein ex Normanuiâ recedere cogit.
179. d. 404. b. c. 411. b. Post pu-
gnam Mortui Maris, Castellum Bri-
tolium aedificat , cujus defensionem
Guillelmo Osberni filio committit. 404.
d. Inter Proceres suos dissidentes pa-
cem firmat, exules revocat. 231. b.
Terras olim Normanniae appendices,
Cenomannicum Comitatum et Britan-
niam subjicere intendit. 181. b. Her-
bertum Cenom. Comitem impugnat.
270. c. Cenomannum ab lïerberto
accipit, et aufert Ileliae cui bere-
ditario jure obvenerat. 273. a. Post
mortem Herberti juvenis Cenoman.
Comitatum obtinet. 244. c. Subju-
gat sibi Cenomaniam. 638. c. Me-
mor opprobrii à Goiffredo Comité
sibi illati, ad urbem Cenomanni-
cam arma convertit. Castellis su-
bactis, victi Cenomanni fidem Duci
sacramentis astruunt. Duo municipia
in Monte-Barbato seu Barbello sta-
bilita Militibus suis custodicnda com-
mittit. 48. b. c. 342. a. b, Cenoman.
capit, incendit et Solo adsequat :
banc urbem postea reaedificat. 342.
c. 348. d. Ambreras Goisfredi de Me-
duanâ Oppidum capit , Meduanam
comburit, Goisfredum et oranes com-
plices sibi cogit servire. 232. a. b.
Hugoni de Grentemaisnilio et Ge-
roldo Dapifero Castrum quod Novus-
Mercatus dicitur, ad tuendum com-
mendat contra Bclvaccnscs. 233. b.
Regias Copias summà strage afficit
apud VaraviUam, Ducem Bitur. oc-
cidit. 180. a. 343. a. b. Pbilippi Franc.
Reg. Coronationi praesens adest. 317.
b. 343. c. Philippo Régi valdè accep-
tus et subditus, Vasconiam ingrcdi-
tur ; Montalban. Oppidum expugnat,
et Hugonem Vasconlae Dominum
ad fidelitatem Régi debitam com-
pellit. 343. c. Haraldum secùm du-
cit in expeditione adversùs Britan-
niae Comitem Alanum (Conanum)
quem brevi ad deditionem cogit.
181. d. Edvvardo ^Ingbas Rege vità
functo, cogitât de Regno Angliae ac-
quirendo contra Haraldum , quem
invitât ad servanda Pacta inter se
inita, cùm Haraldus à captivitate
Domini Pontivi solutus, bospes de-
gebat apud Guillelmum. 192, c. d.
313. c. 317. d. Proceres convocat
apud Lillebonam, eos de Negotio
Angliae consulit, et ad pacem justi-
tiamque servandam bortatur. 182.
e. 234. c, 244. a. Guillelmus Haraldo
infensus, praecipuè quod Alfredum
cognatum suum Godwinus et filii
ejus debonestaverant et peremerant,
tùm etiam quôd Robertus Episcopus,
Odo Consul et omnes FrancI arti-
bus illius ab Angliâ exulaverant.
207. d. 208. a. Ante expeditionem
Anglicam Ducatum Norm. Roberto
filio concedit, cique ab Optimatibus
Ilomagium fieri jubet. 240. n. Ad
Apostolicum mittit causam suam de-
fensurus, et à summo Pontifice, Ve-
xillum accipit. 182. e. 360. d. Ei in
portu S. VValerici auram favo-
rabilem expectanti duodecim juve-
nes Equités clectos et armatos cura
centum marcis, pro suis sumptibus,
ex parte Abbatis Croylandonsis of-
fert Ingulfus. 156. c. Pro vento de-
precando corpus S. Walerici jubet
Guillem. exponi , nec multo post
prosper flatus Carbasa implet. 183. a.
360. d. 371. b. Haslingas appellit,
in egressu navis pede lapsus, even-
tum in mclius commutât, acclamante
sibi proximo milite « Teries Àngliam,
Cornes, Rex futurus » . Tria per Le-
gatum Ilaraido proponit, ut vel Re-
gno secundùm condiliones descen-
dat vel sub eo regnaturus teneat, vel
spectante utro(|uc exercitu gladio rem
ventilent. 183, e. Ministrorura tumul-
lu loricam inversam indutus Casum
risu corrigit a f^ertetur, inquit, forli-
tuile Ducatâsmei in Regnum.'i.Wi.h.kA
pugnara se praeparans, Mysterio Missae
maximâ cum devotione assistons ; Cor-
poris ac Sanguinis Dominici commu-
nione corpus et animam munit, ap-
pendit coUo suo Reliquias quarum
favorem Ileraldus abalienaverat sibi,
violatâ fide quam super eas jurande
sanxerat. 95. d. In pugnâ Senlaciacâ
Militis aequè ac Ducis munere fungi-
tur : très equi sub eo confodiuntur,
ter intrepidus desilit : fugientes Nor-
mannos revocat, rumore sparso de
ejus occasione, pcr ordines exerci-
tûs currit, nudato capite exclamans.
K Me conspicite : vivo et vincam o/titu-
lante Deo. Post victoriam , militiii
pellit Militem , qui jacentis Ilaroldi
feraur gladio prosciderat ; Vexillum
Haroldi Papae mittit ; suos sepclien-
dos curât, corpus Haroldi Matri re-
petenti sine pretio permittit. 184. a.
185. c. 361. a. b, Urbem Regni ma-
ximam Londoniatu petit. Cives om-
nes obviam vadunt. Rex conclama-
tus , die Natalis Domini coronalur.
185. c. 318. b. 371. b. Errât Gerva-
sius Tilberiensis dum narrât Guillel-
mum. sorore Haraldi in uxorem duc-
tâ, Regem Anglia? factum fuisse j>er
nuptias. 318. b. n. Monasterium S.
Martini de Bello, fundat in loco ubi
Angliara debellaverat. 211. c. n. 212.
c. d. 313. n. Londonià egressus,
dies aliquot Bertingis moratur. Diver-
sas Regni partes accedit. Custodes in
CasteUis ex Gallis collocat. 238. a.
Rebelles omnes dignitatibus privât ,
vel trans mare exilio damnât, vel
per diversa Monasteria carceri tradit,
nisi se se Regem, licet inviti, agnos-
cant, 636. d. Odoni fratri suo et Guil-
lelmo Osberni filio Praefecturam An-
gliae committit. 238. b. Penevesellum
se recipit. Mense Martio pervebitur
in ^'ormanniam, sccum adducit quos-
cumque .^nglos suspcctos habet. 185.
c. d. 238. b. Pascbat célébra apud
Fiscannum. Dedicationi S. Mariae su-
per Divam interest, nec non Eccle-
siae Gemmeticensis. Utilia populo
edicta promulgat, optimos judices
per Provincias Ncustriae constituit.
103. b. 238. c. d. 240. a. An-
gliam repetiturus, Matbildi Conjugi
suae et filio suo Rotberto Principatura
Neustriae committit. Sextà nocte De-
cembris ad Ostium amnis Deppae ac-
cedit et manè portum Wicenesium
arripit. 53. c. 210. b. 629. d. Vin-
cit Anglos qui pucrum Eadgarum ex
Edwardo Rege genus dueentem sibi
Regem praefecerant. 53. c. Conspira-
tionem in Angliâ coortam, Norman-
norum et Brienni, Britanni* mino-
ris Ducis filii, ope dissipât. 629. d. e.
630. a-c. Post neccm <À)milum et
fratrum Edwini et Morcarii, sororem
earum Luciara Rex Guillebnus dat in
uxorem Yvoni Talbois cum omnibus
terris eorum. 135. d. De Franciâ,
Alemaniâ et Hispanià Copiis conduc
tis, Scotiam sibi subjicit, et Malto_
760
INDEX RERUM.
nium seu Malcolmum Regcm sibi fi-
delilatem jurare apud Abennitbi co-
git : reversas in Angliam, apud Lon-
donias, totara terram describit. 156.
d. Expeditianom ducit ad Solum Cc-
nomannicuni. 187. a. Apud Dolura
Castcllum transmarinae Britanniae, in-
numeros, ex suis desiderat. Castellum
Rodulti Coinitis, quod Dol nomina-
tur, tamdiù obsedit doncc Franco-
ruin Rcx Philippus illum inde fuga-
verit. 187. n. Danorum Regem im-
pugnaturus, tantain multitudincin sti-
pendiariorum inilitum conducit, ut
eoruin copia Regnuin gravaret : quin
et ipsuin Hugonem Magnum Régis
Franc, fratrein cuin suis inter mili-
tares numéros scrvientem habct. Phi-
lippum Franc. Regem, cujus Araitas
filiam duxerat, semper contrarium
faabet. 187. a. Contractis inimicitiis
cum Rege Pbilippo, Franciam ingre-
ditur longé latèijue regionem popu-
lans. MundantiuniseuMeduntam [Man-
te) injectis ignibus concremat. Ibt
morbum naclus, Rotomagum rever-
titur, et lecto excipitur. Christian!
munia exequitur in concessione et Via-
tico. Normanniam invitus et coactus
Roberto, Willehno Angliam, Henrico
possessiones Maternas delegat, vinctos
sucs omnes educi et solvi , ïhesauros
efferri et Ecclesiis dispergi prset.ipit,
Pecuniam ad reparationem Ecclesiae,
nuper apud Meduntam Crematae, in-
dicit. 190. c. d. e. Ad finem vitae ve-
niens, Robertum fllium suum Nor-
inannico Ducatui pra;ponit, Guillel-
mum Rcgno Anglorum, Ilenricum
Comitatui Constantiniensi : tertio
filio Henrico Thesauri copiam di-
mittit. 211. c. d. Obil. 190 e. Se-
pultus apud Cadomum. 211. c. Duca-
tum L. annis tenuit. 221. d. Quo-
modo Matiiildis filiae Balduini Flan-
driae Comitis aniorem sibi conciliarit.
348. b. c. Eam in uxorem duxit apud
Augensecastrum. 45. b. 144. b. 231.
b. 247. c. 255. b. 316. c, 338. b. 382.
d. Coutrà prohibitionem Concilii
Rem. sub Leone Papa IX. 523. c.
Ob id excomraunicatus à Malgero
palruosuo Rotom. Arch. 38!2. d. Quem
posteà propter morum dissolutionem
ab Archiepiscopatu removit. 188. b.
c. A summo Pontifice absolutus eâ
legc, ut duo Monasteria couderont
Guillelm. et Malhildis. 47. d. Ali-
quantula simullas extremis annis in-
nata inter Guillelm. et iMathildem
pro Roberto filio, niliil conjugalis
gratis; iinniinuit. Defunctam lixorcm
per niultos dies lachrymis prosecutus
est. 189. a. E.x Mathilde quatuor fi-
lios babuit Robertum^ Guillelmum,
Henricuni et Richardum, qui juve-
nis obiit. 45. b. 189. a. 212. d. 338.
c. Ejus filiae, Cecilia Cadomensis Ab-
batissa, quae aliara sororein secum
in Monasterio detinebat : Constantia
Comiti Britanniae Alano Feif^ant in
conjugium data : Adala Stepbani Ble-
sens. et Carnuf. Comit. uxor, posteà
apud Alarcenniacum Sanctimonialis :
duarum aliarum nomina exciderunt,
haruiii una Haroldo desponsata, in-
frà maturos conjugii annos obiit ; al-
téra Adelfonso Galliciae Régi j)er Nun-
cios desponsata, virgineam mortem
imj)elravit à Domino. 182. a. 189.
a. 212. d. 338. e. Pro pœnilenliâ si-
bi à sumino Pontifice injunctâ, ob
Matrimonium cum Mathilde contrac-
tuni, apud Cadomum S. Stephani
Monasterium fundat Guillelmus, Ma-
thildis verô SS. Trinitatis crénob.
aedificat 45. c. n. 47. d. 186. n. 188.
C.211. C.212. c. n. 223. b. 338. c.
n. 361. d. 382. d. Cadomensibus
nundinas Triduanas concedit. 188. n.
Cum Mathilde Xenodochia aedificat
apud Caesaris-Burguni, Rotomagum,
Cadomum, Bajocas. 338. c. n. S.
Vigoris Cerasiaci Abbatiam à pâtre
suo Roberto inchoatam perficit et
augel. 45. c. n. 47. d. 340. a. Fun-
dationem Uticensis Monasterii con-
firmât, et Malgerio Rotom. Arch.
Suffraganeisque Episcopis corrobo-
randam tradit. 224. c. Plura conce-
dit Privilégia, et quidem Episcopali
juri derogantia. 193. n. Eccïesias et
Coenobia in Neustriâ et in Angliâ
construit vel réparât, vel ditat, vel
défendit. 2.37. d. Simoniacam haere-
sim ahhorrens , in eligendis Episco-
pis et Abbatibus, non tàm opes
seu potentiam, quàm sanctitatem per-
sonarum et sapientiam considérât .
242. a. Statuit summè idoneos Pon-
tifices Hugonem Lexovii, Odonem
Baiocarum, Johannem Abrincarum,
Maurilium Rotomagi. 90. c. d. e.
Remigium Dorecestre, 211. d. Hu-
gonem Lingonens. Episc. Jerosoli-
mam jamjam iturum plurimis donis
honorât. 150. c. Malgerium patruum
suum Rotom. Arch. propter morum
corruplelam deponi procurât. 188. b.
c. Lanfrancum posteà Cantuar. Ar-
chiep. Abbatiae Cadomensi praeficit.
186. n. 361. d. 382. d. Osberno Cor-
meliensium Priori, per baculum Pas-
toralem Maurilii Archiej). in Synodo
Rotom. curam Uticensis Abbatiae
commcndat. 230. a. b. S. Wandre-
gesili Abbatem Gcrbertum instituit.
90. c. d. Ejus jussu contra Berenga-
rianam heresini indicitur Brionx Con-
venius. 528. b. 532. b. Nulli Epis-
coporum suorum permittil ut aliquem
de Baronibus suis seu Ministris, si-
ve inccslo, sive adulterio. sive aliquo
capitali denotatum crimine, publiée,
nisi ejus praecepto, vocet in judicium,
aut excommunicet, aut ullâ Eccle-
siastici rigoris j)œnâ constringat. Pro-
hibe! insuper ne quisquam in oinni do-
minatione suâ, Romanae nrbis Pon-
tificem pro Apostolico, nisi se ju-
bente, agiioscat. Cavet ne Archiepis-
cojms Cantuariensis Primas Regni,
quidcpiam statuât aut probibeat in
Concilio Generali Episcojwrum, nisi
quae suae voluntati accommoda, et à
se primo fuerintordinata. 193. d. e. Sy-
nodis Episcoporum arbltrum se déesse
non vult. 89. e. Jubet, Episcopo vel
Abbale defuncto, res omncs Ecclesiae
describi, ne dissipentur à profanis.
241. e. In Ducalu Morinanniae stabi-
litus, Hominia Baronum et Prae-
latorum exigit, Castella à terapori-
bus Guillelmi Loni^œ Spalœ exstructa
dirait. 338. a. Ejus Legibus è Nor-
manniâ sunt exterminati Latrones,
homicidae, malefici. Treugam Dei
sanctissimc observari curât. Villae ,
Castra, Urbes jura per eum habent
stabilia : cuncta rationabiliter ordi-
nata. 89. c. e. 507. e. Angliae Re-
gno potitus, Leges Eduardi et pa-
trias consuetudines sub eo collectas
firmat. 210. n. Priraus sine ullâ contra-
dictione Censum omnium capitum
agit et reddituum totius Angliae.
Omnes liberos homines suae fidelitati
Sacramento adigit. 187. b. Baronum
nomina in Libris Censualibus con-
tenta. 187. n. Lundoniae multa pru-^
denter disjjonit. 237. d. Seditiones in-
terdicit, caedem et omnem rapinam.
Tribulis modum qui non gravet im-
ponit. Portus et quaelibet itincra tutè
patere, et nulli injuriam fieri jubet.
238. a. Tantus auctor pacis, ut puella
auro onusta Regnum Angliae posset
impunè pertransire. 211. c. Guillel-
mus linguae Anglicae gnarus. 243. a.
Lenis. 361. d. In omnibus tam mo-
destus quam strenuus. 318. b. c. Du-
rus sibi resistentibus. 211. a. Nullus
Eques aut Miles ei par. 77. e. Gai-
tus, quidquid in contrarium fabu-
lentur nonnulli de fîctitio concubitu
cum filiâ cujusdam Presbyteri. 188. d,
e. n. jEqui et justi tenax, 237. d.
Venationi nimiùm deditus. 211. b.
In iracundiam pronior. 241. d. 293.
n. Ejus faroiliaris vita et mores in-
tcriores. 188. b. Eximiae Guillelmi
corporis etanimi dotes. 190. a. b. n.
211. a. Elogia. 621. d. 630. d. Ejus
encomium à Fulcoio. 441. b. c. Epi-
taphium ab Odone Sacerd. 444, b. n.
Guillelmus in Sigillo exhibetur ex
unâ parte super Equum sedens ut Co-
rnes, ex aliâ super Thronum cum
Sceptro, ut Rex. 255. b, n.
Guillelmus II Rex Angliae, filius Guil-
lelmi Nothi, in Regno Angliae patri
Buccedit. 318. c. Pergens apud Win-
cestre, Thesaurum patris secundiim
ejus imperium dividit ; in illo The-
sauro LX mille Libras invenit argcnti,
absque auro, gemmis, vasis et palliis.
211. d. Omnes vinctos solvit à vin-
culis, ex praecepto patris sui. 211. d.
Vir impius, Ecdesiarum persécuter,
immisericors circà imbelles. Archie-
piscopum Cantuar. plurimùm perse-
quitur. 318. c. In venationeCervorum,
sagittâ occisus. 388. d. Guintoniae se-
pclitur. 318. c. Sine libcris mortuus,
succcssorcm babet Ilenricum fratrem
suum. 188. e.
Guillelmus Caput-stupae, Pictav. Co-
rnes et Dux Aquitaniae, Ebulo pa-
tri suo succedit. 119. c. Eo in ma-
trimonium poscenle Ileloysam, al.
Adelam RoUonis Norm. Ducis filiam,
Willelmi Longae-spataedicterium. 341.
n. Monast. B. Joan. Angeriaci res-
taurât. 1 19. c.
Guillel. IV. seu Will. Aquit. Dux vel
Com. cognom. Ferabrachia . Hugo-
nem Chiliarchum Dom. de Liziniaco
Vassallum suum indignis modis delu-
dit. 524 et seqq. Conventura tan-
dem cum eo seu pactum facit ipsi
concedendo honfirem seu feodum
Joscelini ejusdem Hugonis avunculi.
538. d-e.
Guill. V. Pict. Com. et Aquit. Dux
Malliacenso Monast. construit : cum
Agnete uxore sua Santon. Monast.
Sanctimon. donat Ecclesiam S. Dio-
nysii in Insula Olarion. (Oleron").
119. en.
Guill. Willel. VI Pict. Com. et Aquit.
Dux, patri succedit. 119. d. Eidem,
simul cum Episcopo Lemovic. cura
committitur Abbatem apud S. Pétri
Bellilocense Monasterium sccundùm
Regulam instituendi, Loco Clerici
Secularis, qui ipsa Abbaliâ potieba-
tur. 504. a. Santonicum Consulatura
capit et possidct. 273. b. Martcllus
eumdem réclamât ; bine mala multa
in Andegavensi pago et Pictav. 268.
d. 273. b. Guill. Pictavienses, Le-
movic. Engolism. Petragor. Arver-
nos, Wascones, Bascos et Tolosen-
ses adunat ad oppidum Caput-Vul-
tonae dictum. 269. a b. AquitanisB
Principibus bellura pcrtrahi conque-
rentibus, Guillelmus in Planitiem Ca-
put-Vultonae descendit; Martello oc-
currit : vulneratur et capitur. 269. c.
270. b. 285. d. Homagio à Gaufr.
Martel, suscepto, Santonicum Consu-
latum
INDEX RERUM.
761
latum ei concedit. 267. n. 270. b.
n. Post très annos, inultis pecuniis
liber à captione , ad propria re-
meat ; ipso aniio moritur. 270. b-c.
285. d.
Guillelnius , Willeliuu-» VU , cogno-
inine Acer , anteà Petrus , Pictav.
Coines cl Aquitania; Dux , succe-
dit fratri suo Giiillcliiio VI, post al-
terum utriusque fratreni Eudonem.
119. d. Uxorem diicit Ennensen-
diin. 219. a.
Guillelinus , Willclmus VIII , aliàs
Guido sou Wido-Gaufredus , Pic-
tav. Conies et Aquitani* Dux ,
Guillelmi et Agnctis Aquilauiae Du-
cum liaeres , Requin projiinquus ,
Impcratorum cofjnatus et avuncu-
lus , iteiiKpie llegum soccr. 118.
e. Cuin fratre suo Willelmo Was-
coniaiu sibi subjugat. 644. d. To-
losam vastat et capit. 614. d.
Capitur à Normannis in pugnâ apud
Mortuuin-mare. 404. d. n. Praefec-
lus Castro Moleiidinis , auditâ Vic-
toria Archensi , Franciain elabitur.
179. e. Fratri suo Guillelmo Acri
succedit. 119. d. Pliilippi Franc.
Régis Coronationi interest primus
inter Proceres. 33. a. d. Guillel-
nius VIII Dux Aquitaniaj , et qui-
dam alii Optiinates Galliariim co-
piosum in Hispaniam exercituin
conducunt. Urbeni Barbastain et
plura capiunt castella , maximam
ejusdem Provinciae partem ferro et
igné depoj)ulaiitur ; ad sua reversi ,
multaui supellectileni secum affe-
runt ; raulta manci])ia adducunt.
162. a. Novi-Monasterii Pictav.
fundainentuin erigit , cpiod pro])riis
redditibus ditatum Ilufjoni Abb.
Clun. ad disponendum tradit. A
Gregorio Papa VII libertatis Pri •
vilegium oblinet in favorem bujus
Monast. 120. b. 372. d. n. 644. e.
Monasteriis per Aquitaniain regu-
lari ordinatione deslitutis viros re-
ligiosos à Cluiiiaco accersitos prae-
ficit. 119. e. Malleaccnsi Ccenobio
prseficit Goderannum , qui posteà
Xantonensi sedi praefuit ; Angeriaco
Oddonem ; Monast. S. Maxentii
Benedictum ; Monasterio S. Mar-
tialis Lemov. Adeniarum. 120. a.
Olferuntur Duci Aquilaniae Guill.
ad construcnduni Monast. loca jux-
ta IN'iortense Castruin ( Niort ) ,
juxta Benoiiium vicum [Bemm) ,
prope Surgerias, et in Olerensi In-
sula. 120 a. n.
Guillelmus, Willelmus IX, filius Gui-
donis-Gaufrcdi , Pictav. Coines et
Dux Aquitaniae , in pueritiâ cons-
titutus , nonnulla de sais ainittit
possessionibus. 121. c. n. Multa Ar-
niatorum niillia in expeditionem
Jerosolymitanam duxit 486. b. Qui-
dam existiniant eum Guillelmo Rufo
Angliae Régi Ducatum totamque tcr-
ram invadiasse, niuhâ pccunià ab
ipso mutuatâ , quo iter Jerosoly-
initanum conficere j>osset. 486.
n.
Guillelmus , Willelmus , Dux et Co-
rnes in Pictav. et Aquilan. de no-
vo erigit Collcgium Monachorum
Chassani. 373. a. b.
Guillelmus III seu Willelmus , Sector
Ferri dictus , ( Taille fer) , Tolos.
et Cadurc. Comes , Monasterium
S. Pétri Bcllilocensis suae potestati
addicit , et Comiti Pelracoricensi
in beneficium largitur. 503. n. Apud
Burdegalam , circà centum Milites
de exercitu Gosfredi Pictav. Du-
cis occidit. 044. c-d.
Tome XI
Guillel. Com. Burdegal. capitur. 397.
a.
Guillel. Sancius Dux Vasconias , ut
capto Burdegal. Com. Guillelmo
subveniat , plurima Condom. Mo-
nast. vasa aurea et argenlea i)ro-
fert ; S. Petro, quasi ])vo satisfac-
tione , locum Tainvillam offert.
397. a.
Guillelmus Comes Bisuldunensium ,
interest Concilio Tulugiensi, in quo
Pax et Treuga Dei statutae sunt.
510. b.
Guillel. Berengarii , Comes Minorisae ,
sine proie inoritur. 289. d.
Guillelmus, Cornes Forensis, Falco
Dominus Yconii et fratres ejus,
Abbatia; Saviniac. Ecclesiam seu
Capellam S. Paulae , sitam in Pa-
rochiâ S. Laurentii, donant. 200.
d. 201. a.
Guillelmus, Willelmus filius Rainaldi ,
Comes Mivernensis^ Autisslodor.
et Tornodorensis. In perpetuo bel-
lorum exercitio Comitatiim tenet.
Basilicam S. Stephani extra muros
civilatis Nivernis asdificat. Termi-
nos intra fines Lingonum dilatât.
Coinitatum Tornodor. Comitat.
Nivern. et Altissiod. apponens ,
unum ex tribus componit 281. c.
d. Pliilippo Fr. Régi auxilialur in
bello contra Ilugonem de Puteolo
et alios rebelles. 487. a. Capitur
ab Hugone de Puteolo in obsidioiie
bujus Castri. 487. d. Subscribit cum
filiis suis cbartœ permutationis cura
Hugone III iNivern. Pr<BSule. 487.
n. Matrimonio cum Ermengarde
contracto , Comitatum Tornodo-
renscrii adipiscitur. /bid.
Guillelmus . Willelmus , filius Guil-
lelmi Comit. Nivern. Chartae per-
mutationis cum Hugone III Ni-
vern. Ep. subscribit. 487. n.
Guillelmus , seu Willelmus Comes
Pontivi Boloniens. terram sibi sub-
jugat. 296. a. Primogenito suo Hil-
duino , Pontivorum terram distri-
buit ; Ernuculo vel Arnoifo secun-
do filio, Bolonienscni terram ; ter-
tio Hugoni ïervanensium fines ,
id est Comitatum S. Panli ; quarto
filio Ghisnensem terram disponit.
296. b. c.
Guillelmus , Willelmus , Comes Cor-
boilensiSj interest detectioni corpor.
SS. Dionys. et soc. 474. a.
Guillelmus , Willelmus , Aucensis et
Oxiinensis Comes , è carcere elap-
sus Ricbardum fralrem suum ÎVorm.
Ducem adit et ab eo in graliam
recipitur. 141. n. Hortatu Lesceli-
nae uxoris suae Abbatiam construit
super rivulum Divae. 223. c.
Guillelmus , Willel. Arcerisis et ïa-
logii Comes, Richardi II Normann.
Ducis filius. In oppugnalione Dam-
fronti , non petitâ missione disre-
dit. 81. a. .Munitione Damfronti
potitus , obfirmalo Arcarum Cas-
tro , contra Guillelmum Notbum
rebellât , et Régis Franc, auxilium
implorât. 39. d-e. 8I.e. 179. a. b.
240. d. 330. b. c. 476. c. A Guillel.
Notho obsidctur , et non multo post
inedià affectus cum suis, invitus Cas-
tellum reddit. Cum uxore suâ , so-
rorc Guidonis Comitis Pontivi ,
Eustachium Boloniae Comitem ex-
petit ; ibicjue victum et vestitum
per<;i])iens , usque ad inortcm ex-
torris remanet. 40. a. b. 82. a. Pa-
ter fuit Mathildis , (juam Willelmus
Camerarius de Tancarvillâ liabuit
uxorem, ex (|ua gcnuit Rabellum
qui ei successit. 58. a.
Guillelmus , Willelmus Osberni filius ,
primus impellit Guillelmum iVotbum
ad invadcndam Angliam. 186. b.
Eunidem adjuvat in ])er()oMiandis
Anglis. 47. c. Anglia; et iNormanniae
Consiliarius. 186. b Balduinus Flan-
driic Comes ei tutelam Arnulplii
et Baldnini commendat. 186. c.
Capfus amore llichildis , militari
manu coactâ , Flandriam intrat. 186.
d. A Philippo in Flandriam accer-
situs , cum decem tantum Militi-
bus Rcgem adit. 243. c. A Richil-
de ad cujus nuptias aspirabat delu-
ditur , ab insidlatoribus iinj)etilus ,
interit. 186. b. d. 243. c. d. In pro-
prio fundo condidit duo .Monaste-
ria , unum Lirae , alterum Cor-
meliis. 45. c. d. 223. e. 224. a. 233.
n. 243. c. d. 340. a. Adelizam Ro-
gerii Toenitée, filiam in conjugio
habuit , quam apud Lyram sepe-
livit. 45. c. d. 47. c. 56. b. c. 243.
c. d. Duo ejus filii Guillelmus et
Robertus : Guillelmo Britolii Co-
mitatus , Roberto Herfordia et An-
gliae ])OSsessiones obtigerunt. 47. c.
56. b, c. 243. d. e. Corpus Guil-
lelmi Osberni filii delatum in Nor-
manniara , jacet apud Cormelias.
243. c. d.
Guillelmus Caellant, ex Ricbardo Ma-
gno Norm. Duce originem tra-
hens , Moritania; Comes, Roberlum
Bigot , ne in Apuliam ])roficiscatur ,
seditiosis serraonibus dissiiadet. 403.
c. Guillelmi Ducis jnssu Norman-
niâ exulat , et Apuliam petit, Mo-
ritanii Comitatum ejus uterino fra-
tri Roberto dat Guillelmus \othus.
404. a. 4H. b.
Guillelmus , Willelmus Malet , cura
suâ conjuge et duobus liberis ,
aliisqtie paucis vitae reservantur
à Danis et Xortliimbris , qui plus-
quàm tria millia ^'ormannorum tru-
cidaverunt. 313. e.
Guillelmus , Willelmus de Bcllisrao
Comes, filius Yvonis. Alentionem
Roberto Duci reddere récusât. Cas-
tro vi exjiugnato , nudus pedes ,
solo indusio iiidutus , Epljip])io dor-
so imposito , Duci satisfacit et ab
eo veniam et Castri custodiam re-
cipit 323. a. b. Bellum exercet ad-
versùs Hebcrtum Ei'iail-Can. Ce-
ci
noman, Com. à quo lugatur. 632.
c. Dominus erat Pagi Sagonici in
finibus Cenomann, 632. a, Fundat
Ecclesiam S. Léonard! Bellism. 631.
e. Geniiit Willclmum Talavatium
patrem Mabiliae. o7. b.
Guillelmus , Willelmus de Bellismo ,
Talavatius dictus, Giiillehni de Bel-
lismo filius nalu miniinus, post Ro-
bert! fratris sui caput in carcere
securibus comminutum ^ auxilio
suorum et maxime Willelmi Ge-
roiani oinnem patris fundum adep-
lus. pantntum perfîdiam sequitar.
40. d. Falesiâ transieiis , Guillel-
mum Roberli Ducis filium adhuc
infantem invisit . quem oculis lus-
trans , clieu , inquil , pro certo habco
à te et à po.tteris tais honorein meum
et pote.itate/n adhuc imminulum iri.
Tùm meditabundus et niliil pro-
férons abit. 326. a. b. Hitdeburgem
filiam .Arnulfi nobilissimi viri alio
nomine Cudefurt conjugera habct ,
quara faction ibus suis non con.sen-
tientem sirangulari facit ; deinde
filiam Rodulfi Vicecomitis <le Bel-
lomonte sibi desponsat. 40. d. e.
339. c. Ad nuptias suas invitatum
Guillelmum Geroianum oculis pri-
vât et auribus , eumque oraninô
R rrrr
76'2
INDEX REHUM.
crudeliter deturpat. 224. a. 33'J. c.
A filio expuisus , Hogeriuin de
Monte-Gunimeri adit , eique filiam
suam Mablliaiii offert. Suscipit erra-
buiulum Rogcrius , ejasque natain
sibi légitimé copulal , ex (|ua quin-
que filios et quatuor babct filias.
42. d. e. Talavalius I S. Mariae de
Lonlayo Ecclesiam j)rope Castruia
Danfrontem construit : quod ta-
meii alii patri ejus attribuunt. 42. e.
Ex prima conjuge Arnulfum et Ma-
biliam , crudelissimae sobolis posteà
niatrem gignit- 40. d.
Guillebiius, Willebnus Talavatiiis II fi-
lius erat Robcrti de Bellismo , ex
filiâ WidonisComit. Pontivi. 57. a.
Guillebnus filius Rogcrii de .Monte-
Gummeri Osbertum Crisponem dor-
niiontem occidit : ipse moritur in
carccre in quem detrusus fuerat a
quodaui suo Praeposito de Glas. 328.
e. 329. a.
Guillebnus , Willebnus Geroianus ,
seu Goroii filius , uxorem ducit Hil-
drudem filiam Fulberti de Beinâ ;
secandam ducit Einmani filiam
Walcbelini de ïaneto. 225. e. Cas-
trum suum Montis-acuti dcslruit
j)ro redem|)tione Doinini sui Gois-
fredi de Meduanû , (jucm Willel-
mus Talavacius cepcrat. 226. a.
Ad secuiidas nuptias VVillelmi Ta-
lavatii invilatus com|)relienditur ,
naribus et oculis privatur et cru-
deliter delurpatur. Abbatem Iler-
luinum adit , et Monaclium induit
apud Beccum. 41. a. 223. e. 22i.
L. n. Bis in Hierusaleni sepulcrum
Domini expetit. 224. b Monasterio
Beccensi Uticenscm Ecclesiam S.
Peiri donat 224. h.
Guillebnus . Willebnus Geroianus ,
in Apuliam missus , dum 'redire
cœpit , apud Cajetam Monis Fe-
bruar. defungitur. 46. c. 340. c.
Guillebnus, seu Willel. fil. Ernaldi
de Escalfoio , curiam Pbilippi Reg.
Franc, adit. Fit Régis Armiger ; ab
eo arma militaria accipit , deinde
Apuliam appétit. 233. a.
Guillelmus seu Willel. et Radulfus de
Ponte-Erchenfredi , in Apulia et
Sii'ilia Rotbertum Wiscardum Ca-
labriae Ducem multum juvant. 226.
c.
Guillelmus , Drogo et Hunifredus
seu Umfridus , patriâ digressi , apud
Apuliam perveniunt. d39. d. n.
Oiunera patriam armis subjugant.
140. a.
Guillelmus seu Gullleren. Cornes Cons-
tantin, in pugnâ Valcsdunarum Co-
niitera S. Pauli in se incurrentera
viriliter excipit. Uterque ex equo
dejicitur : resilit in cquum Guillel-
mus , Francorum agmina trajicit.
Régis equura confodit , ipsumque
Regem dejicit. Robertum Wiscar-
dum in Apuliam adit , et omnibus
praeliis interest. 334. d. c. nn.
Guillelmus-Par , filius Boni-Par , No-
bil. Bigorr. locura Madirenscm ad
statura Monasterii aptat , atque illic
nobilium filios introducit ; Eccle-
siam S. Marias latius fundat, ac-
quirit à Guillelmo Donato rcli(iuias
et decimationem Ecclesiae S. Leo-
nis , et Ecclesiae B. Mariae crassae.
cujus Abbatem Anerium et Will-
fort suum nepotem domi accipit.
Acquirit Ecclesiam S. Micbaelis in
loco Sali sitam ; unde accipit Au-
gustinum puerum , filium Garsiae-
fort ejusd. Eccl. datoris. Facit duel-
lum cum Raimundo Lupo de Lidoss.
pro silvâ Medianâ-silva. Victor ,
coepit vivere scelestus. A Pontio
Praesule atque CentuUo Comité pro-
pcllitur. 1 16. c. d.
Guiinundus eloquentissimus , priùs
Monacbus de S. Leofredo Nor-
manniae , posteà Episcopus Aver-
sanus Apuliae , scribebat contra Be-
reng. tempore Guill. Malmesb. 191.
c. 3oS. a.
Guimundus praesidens munitioni quam
Molendinas appellant ^ in manus Ré-
gis tradit cam. 82. d.
Guinimandus Casae-Dei Monacb. se-
pulcbrum S. Frontonis mire sculpit.
287. d.
Guislabertus Canonicus Barcinon. uxo-
rem et libcros , etiam Episcopus
retinet. 382. n.
Gurabaldus - Sanctii lîasatcnsem et
Agenn. Episcopatus accipit ; Cœ-
nob. Condom. gubernat ; con-
fert illud filio suo Hugoni, quem
Abbatem instituit ; non multô pôst
Gbit. 395. a-b.
Gundelbertus Archiep. primus intrat
Vosagura seu Vogiam ; locum ubi
babitabat , Senonias vocavit. 368.
a.
Gunbilda seu Gunnilda , soror Har-
decnuti Régis .\ngl. Henrico Con-
radi Imjier. filio nupta. 174. a. b.
346. d. De adulterio accusata , in
singulari ccrlamine , victo accu-
sante , expurgatur. 346. d. 353. a.
n. Duello conserto , dat viro repu-
dium. 174. n.
Gunnor , Gonnor , Militis Dani fi-
lia . uxor Ricbardi I Norm. Ducis,
habilis pretiosas vestes ad usum Ec-
clesiarum lexere , et in iis bistorias
et figuras acû cffingerc. 329. n. Hu-
jus sorores praeter Saimfriam , Wewa
et Awelina. Wewa nupsit Turuifo
de Ponle-Audoinari. Ejus proge-
nies. 57. e.
Guntherus Archiepiscop. Juvavensis
seu Saltzburgensis , vir mitis et bo-
nus ajmd Deum et bomines. 616.
a.
Guntramnus succedit Adelardo I S.
Trudon. Abb. fit Abbas Métis ,
consecratur Leodii. 204 d.
Gurtba fraler Haroldi , ipsura à con-
flictu cum Will. tentât removere.
183. c-d.
HABE CHESBUUG. Comcs , Rade-
boto.
Haduisa filia Gcroii sociala Rodberto
de Grenteinaisnilio , filios parit Hu-
gonem , Robertum et Ernaldum de
Grentem. et 1res filias ; defuncto
marito , conjungilur Willelmo Ro-
berti Arcbieinscopi filio , ex qua
filiam suscipit Judith , quae Rogerii
Comitis Siciliae fuit conjux. 226.
c.
Haercditatis apquam partem inter li-
bcros dividendi , mos apud barba-
res. 6iO. b.
Ha'retici novij id est Manichaei in Gal-
liis grassantes , excommunicantur à
Concilio Rem. sub Leone IX. Papa.
523. b. Haeretici non audiendi in
Conciliis , quando jjropugnant er-
rores jara ab Ecclesiâ damnatos.
498. a.
Haeretici contra Patrum statuta sen-
tientes , absque Synodo puniendi.
527. c.
Haeretici capite plectuntur. 11. e. 20.
e. n. 642. d. Vi coguntur ad Catbo-
licam fidem amplectendam. 11. e.
4U8. b. 533. b. Solo pallore apud
Francigenas discernuntur. il. d.
I , Rainerus LongicoUi IV
Ilaereticos per secularis potentiae
gladium , hiiic vitae subtrahcre ne-
fas ; sed ad imitationem Salvatoris
nostri J. Cli tolerari debent. H.
d. Summorum Pontificum ergà Be-
rengarium Haereticum moderata
agendi ratio. 529. d. 530. de.
Hajrcticis contumucibus supplicium
mortis intentatum in Concilio Pa-
risiensi , praescntc Henrico Rege ,
cclebrato. 528. e. 533. b.
Haimo seu Hamo Dentatus , qui Re-
gem Henricum equo dejccerat , à
stipatoribus intercmptus, Régis jussu
egregiè tiimulatur. 178. a. b. Ha-
mo Bajoccnsis , Regem impetens, et
ab eo validé repulsus , à militibus
régis ]>erimitur. 335. a. b.
Haiiiiaci seu Hannoniae Comités à
Balduino VII descendunt. 357. d.
Haiiioniensis Comitatus à Richilde ,
et Balduino venditur Episcopo Léo-
diensi , et ab eisdem in feodum re-
cipitur : hujus conventionis condi-
tiones. 375. c-e 376. a. b.
Halinardus , professione Monac. 474.
c. Abbas Divion. Besuensis etiam
Ab. coiistitutus ab Hugone Lingon.
Ep. 203. c. Halinardus adest Trans-
lationi corporis S. Gerardi Tull.
Episcopi. 474. c.
Hannonienses. seu Hasnoniens. Ab-
bates , Bovo , Fulcliardiis , Lotber-
tus , Rollandus. f'ide Hasnon. Cœ-
nob.
Hannonienses Comités , Arnulfus seu
Ernulfus , Balduinus I, Balduinus II,
Ragincrus , seu Rainerus Longi-
coUi
Rainerus V, Rainerus VI.
Haraldus . Araldus seu Heraldus , fi-
lius Canuti , Angl. regnuin occupât.
339. n. Exulat Emniam Rcgiiiain
novercam suam. 206. e. Defungi-
tur. 173. e. 6.37. c.
Haraldus , Haroldus , seu Heraldus ,
filius Goilwini Com. nepos Eduardi
Régis , apud Ducem Normann.
cducatus. 317. c. Comitatuin Can-
tlae, j)atri succedens obtinet. 192. b.
Suo magis , quàm Régis consilio
navigat Normanniam. 192. b. c. n.
Normanniam eundi licentlam à
Rege postulat. 313. c. Adversâ tera-
pestate in Pontivum paguin cora-
pulsus , à Domino terrie illius ad-
dicitur captivitati. 176 b. 181. d.
192. c. n. Hominera ex vulgo ad
Com. Norm. Will. dirigit , qui nun-
tiet se à Rege missum Xormanniam,
in vinculis à Widone Pontivi Com.
detineri. 176. b. 192. c. Willelmo
mandante liberatus , ab ipso Gwi-
dorie ducitur Normanniam. 176. c.
Honorificc susceptus à Will. 192. d.
Ab codem in expcditionem Britan-
nic&m ductus. 176. b. 181. d. .Multa
Willelmo promiitit , quae jurando
testatur completurum. 192. e. 193. a.
Guillelmo Castellum Doroberniae ,
quod sui juris erat, et post raortem
Eduardi , regnum Angl. Sacrimento
firniat. 176. c. Adepto nepote suo ,
in patriam revcrtitur. 193. a. Mor-
tuo Eduardo , in regnum succedit
Haraldus , juxtà quod arite mortem
statuerat Eduardus. 193. b. Regnum
suscipit. 317. d. Ipso tumulationis
Eduardi die, Diadema praerijjit. 234.
b. Die ïbeophaniae, extortà à Princi-
pibus fidt; j arripit Diadema. 176.
d. 360. b. Monachum Willelmi le-
galum abigit turbidé. 183. d-e. Le-
gationes Guill. Norm. Ducis illudit.
360. b. Transfretat apud Castrum
Doloberniae. 317. d. Subito flatu in
Flandriam avectus , comminiscitur
INDEX RERUM.
763
se ad Ducem venire ut promissa exe-
quatur. Ductâ sorore Ducis, redit
in Aiigliam. 318. a. Rex Angl. cons-
titutus, leges inirjuas dcstruere^ sequas
cfepit condere. 312. c. Cum Scolis
pugnam aggressus, victorexistit. .ilS.
a. Superbus eventu Iriumphali ,
nuUis praedœ partibus dignatur Cora-
militones. 176. e. De piigna Nori-
corum revertcns , Hastingas per-
tendit. 183. b. 360. e. Willelmi
Norm. Coin, adventurn in Angliam
observât. 312. d. Audit Ducem Mor-
manniie partein Angliae Meridianam
intrasse; occurrit -\orinannis. 318.
a. Iinperatoiio inunerc et militis
officio fungitur. 184. d. Post novem
nienses et ab'quot dies accepti re-
gnij à Guill. Duce Norin. devinci-
tur. 177. a. 212. b. 313. b. Dubi-
tatur utrum fuga sibi consuluerit, an
cecidurit in praebo. 318. b. In pri-
mo congressu periraitur. 236. d.
255. b. 258. c. Jactu sagittae vio-
lalo ccrebro, procumbit. 184. c.
361. a. V^irtus araboruraDucum. 184.
d. Jaceiitis Haraldi fémur uiius mi-
litum gladio proscindit ; hune Wil-
lebnus ignominiae notatum pellit
militià. 184. d. Corpus Haraldi re-
petonti nialri sine pretio niittil Wil-
lelnius. 185. c. Sepelilur apud Wa-
tem intrà Ecclesiam S. Crucis ab
ipso Har. constructam. 361. b. Uxor
ejus Juditha Flandriae Comitis aniita
Hobcrti. 644. b. Duo ejus filii Dir-
raetura Iliberniae Regem adeunt;
auxilio tonlrà Guill. Conq. obtento,
Angliam infestantes , ù Brienno
Brilan. Min. Ducis filio caeduntiir.
630. b.
Haraldus scu Ilaroldus Norvegiae Rex
auri massam ex Grœcia adducit ; cum
Regc Hibcrniae peremptus. 644. b.
Hardccnutas filius Canuti et Einmae,
Régi Angl. Haraldo succedit ; bien-
nio ferè régnât. 174. a. 207. a. 637.
c. In Angliam per Nonnanniam per-
git. 173. e. Egregiam animi pieta-
tem in fratrem et sororem ostendit.
174. Eduardum fratrem suum apud
Xorm. Ducem Guill. morantcm
ad se evocat. 316. d. Xatale solum
revisentera retinet amanter. 174. a.
Regni partem ipsi committit. 316.
d. Guiihildam sororem suam Hen-
rico Imper, nuptum mittit. 174. a-b.
346. d. Juvenis moritur intcr po-
cula. 174. a. 207. a. 317. a. 346. d.
Obit apud Lambintbe. 637. d. Se-
pelitur in veteri Monast. apud Win-
ceastre. Ejus muniiicentia. 637.
d.
Ilarduinus Epis. Lingon. successorem
habct Rainaldum. 482. n.
Hasnon. Cœnob. dedicatur, praescn-
tibus Abbatibus pluribus et Abba-
tissis. 1 10. b. Hasnoiiiensis Mo-
nasterii Basilica à Balduino Mon-
tensi Fland. Comité restaurata ,
consecratur ab Episcopis Lietberto
Camcracense , Ratbodo Noviom.
et Rainerio Aurclian. Ibi Monachi
restituti ab codem Balduino, in ipsa
Eccicsia sepuho. 482. a. n. Abb.
KtrfeHannon.
Hastingense bellum, ubi Haraldum
Angl. Regem deserunt Commilito-
nes. 176. e. 177. a.
Hastingus Paedagogus Bier Costae-fer-
reae filii Lotbrot:! Danorura Régis ,
omnium Paganorum nequissimus ,
procurât expeditionem, quâ Hier
maritimas Franciae regiones dévas-
tât. 622. e. Comes expeditionis de-
signatus, providet necessaria. 623.
e. 624. a. Urbem Etruriae Lunaia
vi non valons expugnare, ad dolos
recurrit, quos lege pp. 625. de.
626. a Pacem init cura Carolo
Franc. Rcge, à quo stipendii mu-
nero, urbem accipit Carnutensem.
626. b.
Haymo seu Heymo celebris Virdun.
Ep. 438. b. Muros civitatis extruit.
45'J. b. c.
Haymo S. Dionysii Monac. scriptor
bistoriae detect. corp. SS. Dion, et
soc. sub Philippo 1 Fr. Rege facta.
467. c. d. e. nn.
Heimo , Constantiensis Episcopus ,
vir sapiens in Deo, modestus et pro-
vidus ad seculum. 616. a.
Helena civitas , vel Elenense oppi-
dum déstructura in bello adversùs
Pctrum Arragoniœ Regem. 514. d.
n.
Helenensis sedes Episcopalis Perpinia-
cum à Clémente VIII Papa trans-
lata. 314. d. n.
Helenensis Episcopus^ Rayraundus
Helenensis Synodus sub Oliba Epis-
copo Auson. in loco ïuingicnsi
habita, rénovât constitutiones Pacis
et ïreugae Domini. 514. a-d.
Heli, Locus vel Insula Angl. ubi cap-
tus ducitur Alvredus, et erutis oculis
moritur. 638. a.
Helianensis Moneta , ab Helia Petra-
gor. Com. fabricata. 287. d.
Helias Com. Petragoric. pater Aude-
bcrti Cadcnerarii , Monetam jubet
fabrieari. 287. d.
Helias de Ftechia seu de Flexia vel
de Fisca, fiiius Joannis , uxorera
ducit Sybillam filiam Azonis Ligu-
riai -March. 632. c. Comitatum Cc-
noman. émit ab Hugone III Azo-
nis fdio. 632. e. 633. e. 034. a. Au-
xilio Gofridi Barbati Cenoraanum
récupérât contra Guill. Angl. Re-
gem. 271. c. Pro Goffrido Barbato
Fulconem expugnat. 273. b. Capitur
à .\ormannis. 337. e.
Heliois mater Herluini Abb. Beccen-
sis , proximara Ducum Flandriae
consanguinitatem attingens. 636.
e.
Ilelmaham Episc. Arfractus seu Her-
fastus.
Helmoiiius seu Helrauinus Eduensis
seu Augustodun. Episc. Treugae Dei
ardens propagator. 309. e. Ecclesiam
Luciaci donat Abbatiae S. Germani
Autissiodor. 648. b.
Heltrudis, silvara Flaci S. Gerniano
Autissiod. confert. 648. a.
Herabertus scu Isembcrtus Pictav.
Episc. Conveiitum habet cura Cora.
Pictav. et Hugone de Liziniaco ,
de Castro Vicredoni. 333. b-c. V.
Iserabertus.
Ilenricus , fil. Freder. TuU. Com.
Lcodiensis Episc. ordinatur , Paci-
ficus dictus. 205. n. Nimis terrot
Adelardum Abb. S. Trudonis. 203.
d. Diœcesis suae convocatis Princi-
pibus, Lcodii pacem ordinal. 172.
d-
Ilenricus Episcopus Lausanensis Con-
radi Salici defuncti corpus cuin cae-
teris Burgundionibus ab obitu ad
sepulturam usque prosequitur. 620.
b.
Henricus I, Auceps dictus, non Im-
peratoris, ncc Régis Germ. nomen
suis in Di])lom. usurpât, sed tantum
Advocati Romanorum, aut Franciae
Oricntalis Régis. 462. n.
Henricus II Imp. Sanctus dictus, Go-
defridum Lotb. Ducem mittit ad
debellandum Theod. Com. Gandav.
417. a. Conqueritur de ignavia Go-
xelonis Lotbar, regni Ducis. 417.
II. Brunonem fratrem suum August.
Episc. sibi habet infensum. 616. a.
619. b. Morbo corripitur. 613. c.
Regalia insignia moriens Impera-
trici Chunegundae relincjuit. 617. a.
Obit. 461. b. n. Corpus ejus è Sa-
xonia sepeliendum ducitur ad locum
Pabenberg , ubi fundavcrat Epis-
copatum. 613. c. d.
Henricus III , ,\iger dictus , Conradi
Salici et Giselae filius, adbuc puer
successor à pâtre designatus, in tu-
tclara Brutionis August. Episc. com-
mcndatur. 618. b. Annorum XI na-
tus, apud A(|uisgiani Palatium ab
Archiep. Colon. Pelegrino Rex con-
secratur. 619. a. Bninonis August.
Episc. corpus ad .\ugustam civit.
prosequitur, ibique sepcliri curât.
619. b. Ernesto Aleinan. Duci con-
tra patrern suum videtur favere.
619. c. Burgundiae Rex, à pâtre cons-
tituitur. 619. d. Mortuo pâtre, cor-
pus ejus ad Sjiiram civit. deducit •,
ad sepulturam buineros corpori patris
supponit. 620. a. b. Patrem per om-
nia virtutibus transccndens, rej/num
gubernat moderatissiniè. 332. b.
Cum Guill. Xotho Duce Xorm. tum
puero, araicitiam jungit ac socicta-
tem. 91. b. Agnctera uterinain so-
rorem Guillelmi Aquit. Ducis in
conjugem sumit. I9l. a. 2l8. d. e.
Dissentio magna inter ipsum orta
et Godefriduni Lolharingiae Ducem.
149. b. 231. n. Invllalur à S. Pop-
pone ad solemnitatem Consecratio-
nis Eccl. Stabul. 462. c. Legationem
à Romanis suscipit, ut Damaso Papae
mortuo successorem provideat. 463.
d. Affinis dicitur Beatricis Bonifa-
cii conjugis. 433. d. n. Italiam in-
gressus Beatricem Bonifacii viduam
secum reducit, 262. c. 356. b. n.
Ex antiquissiraa et diruta Ncmeto
Spiram construit. 3.")6. c. SS. Pétri
et Pauli festum célébrât Coloniae
Agrippinae. 464. e. Reliquias S. !\i-
colai Gofrido Com. Andeg. con-
ccdit. 595. n. Virtutibus praeclarus,
bellicosus, multas subjugat nationes.
354. a-b. Episcopos ex orani Im-
perio suo contra simoniam congre-
gat. 144. e. 143. a. Ratisbonae Ba-
roncs et Praelatos convocat super
errorem in partibus illis diffusum.
403. d. Queritur ad Conciliuni Tu-
ron. quod Ferdinandus Hispaniae
Imperatoris sibi titulum arroget. 323.
b. c, 526. d. Quid de hac conten-
tione sentiant Scriptores Hisp. 325.
d. n. Laudatur à Gozechino prop-
ter Religionis et Litlerarum zclum.
302. b. Colloquium habct Evosii cum
Henrico Franc. Regc. 481. b. Cœ-
pit infirmarij veniam ab omnibus
petit. 643. b. Filiuin suum Regem
constituit. 173. c. 643. c. Obit. 173.
c. 481. b. Obit in Saxonia. Spirae
sepelitur. 643. c.
Henricus IV, filius Henrici III, se-
cundus Rc.x à Conrado, et Imper.
199. b. n. Admodum puer, sub
custodia matris suae Agnetis, in re-
gnum j)atri succedit. 262 c. Per An-
nonem Colon. Episc. à matris tu-
tela subductus. 638. b. Bellum mo-
vet contra Balduinum Insulanum
Fland. Com. 181. a. Exercitum per
ïornacum ducit in Flandriam. 381.
b. 389. b. Cunj ulroque Balduino,
pâtre scilicet et filio, reconciliatur.
481 . b. c. Excommunicatur à Papa
Gregorio VII. 263. b. n. Per Ma-
tbildem Comitissam obsecrat ex-
communicatione absolvi ; post dies
quatuor rigidioris satisfactioais ,
764
INDEX RERUM.
cum pace ad suos dimittitur. 68. d.
e. 69. à. Iiiitum cum Romano Pont,
fœdus tentât abrumpere ; Italos om-
nes hortatur ut ab eo injuriarura
vindictam expetant. 69. c. Con-
votato suae partis Concilio, statuit
ut Gregorius nulli eorum deinceps
sit Apostolicus. 195. b. Italiara adil ;
Guibertum seu Witberlum Ravenn.
Episc. i)ro Greg-orio Papara factura,
Clenientem noiuinat. i95. b. Ne-
que ineruditus, neque ignavus ; sed
ab omnibus ita impetitus, ut rem
Religionis tractare sibi videretur ,
quisquis in illum arma produceret.
Alemannia sub ejus Imperio per
50 annos ingemiscit. 191. d. Ejus
filii Conradus et Henricus. 191.
d.
Henricus I Franc. Rex, Remis, vi-
vente Roberto pâtre coronatus.
481. n. Paire mortuo, Galliaî re-
gnum jure primogeniti, obtinet.
221. d. 247. d. Rex factus praeter
matris voluntatem. 476. b. In re-
gnuni Deo voleiite conslitulus. 567.
b. Consultu Amalrici Senioris de
JMonteforti, cum duodecim fideli-
bus tanlùin Fiscannum petit ; Ro-
bertuni Norm. Ducem expetit ut
sibi materna fraude exulanti sub-
veniat. 247. d. 324. a. Irapavidus,
valde raililaris. magnae fortitudinis
et pietatis, bellicosus et animosus,
cum adjulorio Ducis Norni. regnum
obtinet. 393. a-d. n. Provectlor aeta-
te factus, omnia à matrc sublata
récupérât, et suae applicat domi-
nationi. 380. b. Odoni Campan.
Com. Gornacum et medietatera
Senon. civit. tollit. 347. a. 411. a.
Balduinuin Fland. Com. cogit ad
fidelitatcm. 411. a. Robcrtum fra-
trem suum Burgundiae Ducem cons-
tituit. 411. n. 608. Ti. Norrnan. Duci
Roberto Pontes. Calvoniont. et to-
tumdoiiat Wulcassinum. 248. a. 324.
b. Suadenle S. Poppone, pacem et
amicitiam reiiintegrat cum Conrado
Imperat. 461. c. Adelam sororem
suam matrimonio jungit Bald. Fland.
Com. cui (]orbeiam cedit in dotem,
480. b. Abbatiolam S. Germani in
Lea seu Ledia Ecclesiae Paris, con-
cedit. 567. a-d. n. Monasterio SS.
Bartbol. et Maglorii confirmât dona
à Regibus Hugone et Roberto facta.
567. de, 568. a-c. Monast. S. Pétri
Melidun. liberura jubet ab univer-
sis mundanaruni Legum districtioni-
bus. 568. d-e. 569. a-n. Angelranno
Centul. Abb. villam Noguerias dic-
tam restituit. 129. c. Rogat Abba-
tem Virdun. Richardum, ut fratrem
Gervinum S. Richarii Centul. Ab-
batem ficri permittat. 131. a. Odo-
nem fratrem suum capit rebellem
et custodite mancipat. 266. n. Hen-
ricum inter et filios Odonis Camp.
Comilis grandis discordia. 144 d.
267. b. Stephanum Campan. Com.
fugat Henr. 266. n. ïbcobaldo
Turon. urbem aufert, quam Gaufr,
Mart, Coin. Andeg. tradit possiden-
dam. 144. d. e. 266. n. 267. c. 399.
c. 517. n. Guill. Norm. Ducem
puerum in tutela recipit. 347. b.
Petentibus Pra;latis et Baronibus,
Guill. mittit Rotomagum. 328. d.
Mandat Baronibus ut Guiil. reci-
piant Ducem et Doniinum. 371.
a-b. 403. n. Rex contra rebelles
Norm. procedit. 403. a. nn. 411.
b. Pupillo succurrit ; in defectores
irruit apud Valesdunas. 178. a. 333.
c. d. n. 403. a Equo dejectus, ar-
inis acrior surgit, et pugnat vali-
diùs. 33S. a. Juncto sibi Duce Guill.
rebelles ag'greditur et prosternit.
403. a. nn. 411. b. AVillel. restituit
in honorera. 213. a. Mortuos man-
dat sepulturae ; redit in Franciam.
335. c. Mathildem ril. Conradi Imp.
et Henrici III sororem ducit in
uxorem. 157. c. n. 276. b. 393. d.
410. e. 411. a. Ex qua filiam pro-
créât. 157. c. Mathildem non con-
jugem, sed desponsatani tantum
babuit, 157. n. 481. nn. Pithuerira
obsidet et incendit. 457. c. nn.
Pontivum devenit. 129. d. Expu-
gnat Novura-Castr. ad Axonara.
386. e. n. Wulcassinum pagum re-
petit, et juri suo perpetuo mancipat.
248. b. Domitat Galerannum Mel-
lenti Com. 399. c. Dalmariacensera
Prioratum Diplomate confirmât Ma-
jori-Monasterio. 649. b. 6.50. b-d.
n, ïheobaldi Camp. Com. preci-
bus, cum Episcopis Senon. Concilii,
fundationem Mon. S. Aigulfi Pruvin.
confirmât. 317. d. Abbatiam S.
Theodor. pro])è Reraos libérât ab
advocatione aliisque exactionibus.
586. d-e. n. 587. a-c. ParisiisCon-
ciliura cogit adversus errores Be-
rengarii. 497. d. n. 327. c. 530. d.
532. d-e. Ad eura scribit Theodui-
nus Leod. Ep. ut audientiara Con-
cilii Berengario deneget. 497. c.
Walterium iMeldensem E|)isc. et
Wascclinum de Chalinaco raittit ad
Regem Russiae (Jeroslaum), ut An-
nara ejus filiam uxorem Régi pos-
tulent. 137. c. d. 197. b. 409. b.
4M. c. 412. b. 481. n. Rotgerum II
Catalaun. Episc. in Rasbatiam di-
rigit, qui Régis filiam Annara uxo-
rem sibi petat. 197. n. 481. n. Re-
vertuntur in Franciam cum filia et
donis pluribus. 197. b. Cœlebs Hen-
ricus, priusquam Annara ducat con-
jurera. 481. a. Petit ut sibi parata
sponsa in codera conventu regali
consecratione benedicatur, quo S.
Lietbertus in Episcopura crat con-
secrandus. 481. a-b. Convocalà Pro-
cerum nuiltiludine, Annam Russiae
Pvegis filiam uxorem accipit. 48. d.
157. d. 219. a. 247. b. 319. b. 365.
a. 371. b. 383. b.c. 386. a. b. 393.
d. 409. b 411. c. 412. b. 481. nn.
486. c. 364. b. Magnum fœdus habet
cum Henrico III Imj)er. 393. b.
405. d. 411. a. Evosii seu Evodii
CoUoquium habet cum Henr. III
Imp. 481. b. Pacem firmat inter
Henricum IV Imp. et Bald. FI.
Comitem. 381. c. 389. c. Cum exer-
citu procedit in auxilium Guillelmi
Archarura Domini ; pluribus ex
suis per insidias Normannorum oc-
cisis, alimonia Castello inlromittit ;
et mœstus ad S. Dionysium recedit.
40. a-b. 330 d. 331. a. Ratisponae
Legatos dirigit ad Imperatorem. 403.
d. Pra;latos et Barones convocat,
quibus narrât Ratisponae factam de-
tectionera corporis, quod S. Dio-
nysii Areopagitae corpus esse falsô
dicebant. 407. c. n. Prae humilitate
récusât adesse detectioni corporum
S. Dion, et socior. 472. e. Purpu-
reum pallium mittit ad involvendas
S. xMartyris Reliquias. 408. c. 472.
e. Nudis pedibus sanctas Reliquias
veneraturus accedit. 408. c. 473.
c. Gaufredura Mart. Andeg. Com.
expugnat. 473. c. Molendinum Iler-
Ise Casirum in Andeg, pago obsi-
det et subjicit. 77. b-c. 178. b. In-
cendit Goraercium. 473. c. Ger-
vasium Cenom. Episc. Widoni Re-
mensi subrogat ArW' «iscopo. 523.
c. Coactis omnibus viribus, Rex
totam inundat Normanniam. 179.
d. Duas acies dirigit in Norra. una^
cujus Odo frater Régis erat Dux,
per gentes Guill. vincitur. 340. c-d.
341. a-b. 393. c. 404. b. n. 411. b.
Audito Normannorum successu, re-
fugit in Franciam. 179. e. 341. c.
393. c. 404. d. 411. c. Déclarât se
nuUo modo Guillelmo fore placa-
bilem, nisi ïegulense Castrum sibi
remittat. 39. b. Receptum Castrum
incendit. 329. b. 402. b-c. n. Post
tempus, duas acies iterùm struit.
393. c. Sumpto Andegav. Comité
Gaufr. Martello, iteratâ expedi-
tione aggreditur Norraann. 48. c.
83. a. 180. a. 228. c. 317. a. 342. d-e.
Argentonium comburit. 39. b. 329.
c. 393. b. n. 402. c. n. Restaurât Cast,
Tegulense. 39. b. 329. c. 402. c. n.
Pars exercitùs Régis ad vadura Di-
vae coacta subsistere, prosternitur à
Guill. Duce et dispergitur. 48. c.
d. 85. a. 317. a. 343. b. 403. b-c.
411. c. Pontem super Divam cons-
truere et GuiUelraum prosequi vo-
lens Rex, à fratre suo Duce Bur-
gundia; impeditur. 343. b. Pacem
cum Duce com|)oiiit. 48. d. 8o. a.
341. d. 393. c. n. 403. c. 411. c.
Guillelmo restituit Castrum Tegu-
lense 48. d. 83. a. 341. d. 403. c.
411. c. In Franciam raœrens re-
verlitur. 343. b. Beliura hoc ferè
usque ad Régis obitura durât. 180.
b. 317. a. 343. b. 393. n. Stulium
queradara vult ordinari Matiscon.
Episcopura , unde Nicolaus Papa
Gervasio Rera. Arch. injungit ut
Regem corripiat. 492. e. Henr. ra-
tani habet factam à Theudone de
fîrmitate Milonis cessionem raala-
rura consuetudinum, "(uas injuste
possidebat in villa quadam Marisia-
eus dicta. 631. a-d. Philippum ti-
lium suum Remis jubet in Regem
consecrari. 319. c. Ecclesiam S.Mar-
tini de Campis pro|)e mœnia Paris,
construit. 363. a. 3!l9. c. Moriens,
Balduino Fland. Comiti tulelam
Philippi delcgat. 180. b. Filiorum
regnique tutelam tradit Balduino.
498. n. Henricus, vir arniis stre-
nuus, et regno quod tenebat di-
gnus. 481. a. Invictissimus dictus.
425. d. n. Régnât annis XX.X. 308.
a. Annis XKKII. 212. n. Ejus fi-
lii. 48. d. n. 157. d. 161. n. 170. d.
213. a-b. 371. b. 383. b-c. 386. a-b,
393. d. 409. c. n. 410. a. 411. c.
412. ab. 629. c. Obit. 319. e. 371.
b. 329. c. Sepelitur apud S. Diony-
sium. 319. c. 371. b. Epitaphium
ipsius à Fulcoio. 441. d. 442. a.
Henrici mortem dolet Gervasius
Rem. Arch. in Ep. ad Nicol. H
Papara. 498. e. l^ide Indic. Chrono-
log-
Henricus tilius Guill. I. Régis Anglo-
rum : huic pater moriens, mille li-
bras Anglicas Moneta3 dédit ; frater
ejus Robertus Comitatum invadia-
vit CoMStantiniensera. 54. c. Ro-
bertura fratrem capiens apud Ro-
tomagum. quod dederat extorquet.
54. c. Majorera partem Constant.
Com. conscnsu Will. Régis fratris
sui in ditionera suam revocat ; Hu-
goni Comiti Cestrensi, sibi in omni-
bus fideli concedit S. Jacobi Cas-
tellura in confinio Normanniae et
Britanniae à paire suo condilum. 53.
b. c. Occiso in venatione Guillelmo
fratre, Roberto fratre altero cap-
tivato, et ejus filio à Normannia
«ubiato , Rex fit Angl. et Dux
INDEX RERU.M.
765
Norm. 388. (1. Rcx Angl. Henri-
cus oppidum fratris sui Uoberli ca-
pit Bellismuin, quod tradit Rotroco
Coiniti Perticcnsi. 37. a.
Henricus Burfj;^und. Dux Aulissiod. Ab-
ba[i;e S. Gonnaiii villarum coiisue-
tudines concedlt. 6'i8. b.
Henricus, filius Uoberti Burg. Ducis,
antf patreui uioritur. 16S2. c.
Henricus Lovaniensis Coin, ab Her-
manno captivo sao occisus in lecto.
429. b. C37. c.
Henricus , frater Ernesli Ducis Ale-
mannicB, Régi Conrado niultùm re-
uuenti reconciliatur. 618. b.
Henricus fil. Rogerii de Bellomonte
Comitatum Warwick in Angl. pro-
rneretur. 38. c.
Herbertus seu Hcribcrtus .\utissiod.
Episc. posl Hugoneni factus, à Ro-
bcrto Burg. Duce multas suslinet
inolestias : apud S. Salvatorem in
pago Senon. Monast. babituin sus-
cipit. 308. c. Interest Translatloni
corporis S. Gcrardi Tul. Ep. 474.
d.
Herbertus Coin. Cenom. Evigilans-
caneni cognoni. ex prosapia Caroli
Magni fertur originem ducere. 244.
b. 631. c. Parla adversùs Odon.
Camp, in praelio Pontilev. victorià,
doua multa conforl Ecclesiae S.
Pctri de Curia Cenom. 631. d.
Foiidationi Eccl. S, Leonardi Bel-
lisni. interest. 631. c. Bella gravia
experitur adversùs Guill. Com. Bel-
lism. et filium ejus Robertum. 632.
a. Vincitur à Gcroio. 632. b. Cliartae,
quâ S. Sabinée Ecclesia Canonicis
S. Pétri de Curiâ Cenom. vindi-
catur, suljscribit. 633. a. Santonas
à Fulcone Com. Andegav. dolosè
accersitus , detruditur in carcerem.
633. b. c. d. Obit, filium unicum
et très filias relinqueiis. 632. c.
Post ejus mortem, Ccnomanenses
ad Gwalterium Medantinum dé-
clinant. 181. c.
Herbertus Bacco fil. Davidis , frater
Hugonis I , avunculus Hefberti
Evigil.-canera Cenom. Com. 631.
c. 633. a. ïutor Hugonis H , Co-
mitalum Cenom. ejus nomiiie te-
net. 632. e. 633. a. Gervasiura re-
cipit in sede Episc. quem paulô
pôst irritât. 133. d. Gauf. .Vndeg.
Com. deprecatur ut Gervasium pri-
vct Episcopatu. 135. e. Gervasii
instigatione Comitatu ejeitus à Ce-
nomanensibus. 633 . d. Monacb. ef-
ficitur. 136. a.
Herbertus junior , fil. Hugonis H
Com. Cenom. post. 'Gaufr. Mar-
telli morlem , Comitalum oblinet.
634. b. Frater uterinus Conani
Britan. Ducis. 634. c. Se suumque
patrimonium Duci Norm. Guill.
commendat , quem lieredem cons-
tituit. 83. d. 181. c. 231. c-d. 342.
a. Guillelmi Ducis filiam des])ondet.
83. d. 181. c. Margar. sororem suam
Rodberto Guill. filio dat in u.\orem,
ipsi(|ue Comitatum , si filium non
liabeat, concedit. 231. d.
Herbertus Pelliparius cum uxore et
filia, Norinanniam abit , et apud
oppidum de Falesia manet : filia
ejus ex Roberto Norman. Duce,
filium parit Guillel. nothum, postca
Regem Angliae. 330. d.
Herefordienses Episcopi , Robertus ,
Walterus.
Herefordienses Comités , Radulfus ,
Rogerius.
Herfastus Will. Norra. Comitis C«-
pellanus , contra Lanfrancum irri-
latus , ipsum Becco Normanniâque
totâ conatur subinovere. 314. n.
Heriberlus Ep. Agrij)pinae civit, sanc-
titatc insignis. 438. b.
Heribertus Ab. S. Bertini, Basilicam à
Bovone incœptam consummat; Mo-
nast. S. Genn. Autissiod. regcndum
suscipit. 382. c. n.
Heribertus à S. Poppone praeficitur
Metensi S. Vincenlii Monast. 462.
a.
Heribertus seu Herbertus V^ Viromand.
Com. Philippi I coronationi interest.
573. n.
Heribertus pater Stephani Corn . de
Vitreio , Dervensem Abbatiam Ge-
rardo sublatam possidet. 309. n.
Heribrandus fit Abbas S. Gisleni ,
favore S. Popp. Abb. Slabul. 462.
a.
Herigerus praeficitur à S. Pojjpone Cœ-
nobio S. Pauli Trajcctensis. 462.
a.
Herimannus Eccl. Colon. Archidiac.
Capellanus Reg. Clsalp. Cancell. Pi-
ligrino Colon . Archiep. succedit.
640. c. Brunonem consecrat .Min-
densem Pnesulem. 640. d-e. Inte-
rest Consecrationi Stabul. Ecclesiae.
462. b.
Herimannus ab Eccl. Leod. adscitus ,
-Metensis Praesul ordinatur. 199. b.
Succedit Adalberoni II. 203. c.
Dissenlionem raovet contra Hen-
ricum IV Imper. 203. c. S. Cle-
mentem levât ab bumo, et ter-
tia die obit. 199. b. Profiigus obit
Leodii. 203. c. Obit. 4. Non. Mail ,
in Eccl. S. Pétri Métis sepultus. 199.
c.
Herimannus Tullensis Ep. transfert
corpus B. Amonis ; Rodortei Cas-
trum , à suo praedecessore inchoa-
tum pcrficit ; Castellum Domini
Martini construit à fundamentis.
Obit Cal. Apr. 152. d.
Herimannus Rcmensis, Scbolasticus ,
Tbeologus , à Gozechino lauda-
tus quod ab erroribus Berengarii se
praestiterit innnuncm. 502. a. Ejus
Epitapbium à Fulcoio. 444. a. n.
502. n.
Herimarus Ab. S. Remigii Rem. Leoni
IX Papae familiaris , priusquam ad
sedcm Apostolicam fuisset cvectus.
464. b. Basilicam Kemigianam à
Thcodorico |)raedecessorc incœptam
absolvit. 464. n. Papam invitât ad
consccrandam novara S. Reniig. Ba-
silicam : (juid egerit occasione illius
dedicationis. Yàle pp. 403. d. n.
464. 405. 460. Simulcum aliis Prae-
latis ad exercitum Régis cogitur
convenire. 463. e.
Herluinus Bcccensis Ab. quibus pa-
rentibus orlus. 163. e. n. 636.e Edu-
catio ejus mililaris. 636. e. 637. a.
Roberto .^'ormanno Duci , et aliis
Proceribus gratiosus. 637. a. Secu-
lum rclin<juens, Ecclesiam aedificat
in fundo sui jiiris, qui Burncvilla
dicitur, 166. a. Deinde ad rivuin ,
qui Bcccus dicitur, nobilc Monast.
B. Mariae condit, cui Abbas prse-
ficitur. 33. a-b. 166. a. 223. d.
432. b. Lanfrancum cum tribus
Monachis Uticum dirigit. 224. b.
n.
Herluinus Miles Norm. post inortera
Roberti Nonn. Ducis , Herlevam
ducit uxorem, ex qua filios duos
Odonem et Robertum procréât.
38. b.
Hcnnannus Capellanus Régis Eduardi,
natione Flandr. Rege dantc, ac-
cipit Seliireburnensem Episcopa-
tum ; Monachus fit apud S. Ber-
tinum, Episcopatu dimisso. 312. a. n.
Hermannus Lotliaringiae Princeps, Rex
Germ. post llodulfum factus, a fi-
dclibus Régis Henrici occiditur.
263. b.
Hermannus junior frater Ernesli Ducis
Alcman. fratris Ducatum ab lui-
peratore recipit , et Warmanno
Constant. E|)iscopo in tuteiam com-
mendatur. 619. c.
Hermannus Cornes et uxor ejus Ri-
childis , tum jure consanguiiiitatis
tum cmptione , Comitatum Valen-
ciaiiarum acquirunt. 375. a.
Hermannus filius Godefridi Com.
Arden. et Malhildis , ex Comité
Monachus S. Vitoni , erga illud
Monaster. muniflcus. 458. c. n.
Hermannus , nobili Alemannorum
])rosapiii procreatus, à prima fcrè
a'tate renibus coiitraclus. 359. e.
Novus Philosophus apparet. Ejus
dotes ac vlrtulcs. 360. a.
Hersindis quaedam vidua S. Pelro
Cariiut. lerram concedit, cum me-
dietato Ecclesi;i; Criiciaci villae ,
addens se prajbendae Monacborura.
(503. d.
Hibernenses in auxilium duobus Heral-
di nliis concessi adversùs Willelmum
Conquestorem, caeduntur à Brienno
Eudonis Ducis Britanniu; minoris
filio. 630. b. Proi)e Exonium deleti.
241. c.
Hida seu Hyda Anglicè , terra unius
aratri culturae sufficicns per annum,
1.30. n. 210. b.
Hiemes asperae. Comule indicem
Cbronologicum.
S. Hilarii Confes. corpus in Ecclesia
S. Saturtiini requiescit in pago Gar-
cass. 419. d-e.
S. Hilarii Piclav. Ecclesia : ad quam
missus Hildcgarius, Tliesaurarii mu-
nus excrcet, et docct Litleras. 493. n.
Ilildebrandus , nalione Tuscus , pa-
trià Saonensis , Monac. Cluniac.
successive Subdiaconus , S. U. E.
Œconomus , Diacoiius Càrdinalis ,
Apocrisarius , Archidiaconus , tan-
dem summiis Pontifex sub nomine
Gregorii VII. 524. n. 526. a. Di-
rectus ad Gallias à Victore II Papa ,
prajsidet Concilio , in quo plures
Episcopi per Simoniam introducti
dejiciuntur. 187. d. Sex Episcopos
deponit. 333. c. 336. a. Lugdiini ,
sive in Provincia Lugdun. contra
Simoniacos dicitur Concilium célé-
brasse. 324. n. Vicloris Papae Le-
gatus , Turonis Concilium habct
contra Berengarium. 191. c. 324. b.
c. d. n. 523. nn. In Conc. Turon.
favet partibus Ilispan. Régis Fer-
dinandi contra Impcraloris Henrici
querelas. 326. c. Ecclesiae negoliis
occupalus à Stepliaiio IX.. 492. a.
Nicolao 11 fainiliarilate conjunctus,
493. a. Succedit Alexaiidro H. 188.
a. Excommunicat cicctos , (|ui Ec-
clcsiarum invostitiiras de manu Laici
per annulum et baculum accijiie-
bant. 188. a. Pluribus adunatis
Conciliis , conviclum Berengarium
ad sui dogmalis anatlioma coinpellit.
191. c. 333. a. In Ecclesiastico ri-
gore constantis.sinuis ; ejus industriâ
et o|)er;î Romanaj Ecclesiae liber-
tas rcstiluitur. 261. d. e. Vide Greg.
VU.
Hildeburgis, uxor Guill. Talavatii ,
iiioribus optima, diris mariti factio-
iiibus non consentiens , ejus jussu,
dura Ecclesiam adiret strangulatur.
40. e.
Hildefunsus Rex Ilispaniarum, S. Hu-
gonem Cluniac. Abbalcm maxime
excolit. 359. c.
Sssss
766
INDEX RERUM.
Hildegarius, seu Ilildierus à Fulberto
Cariiot. Ep. Pictavos inissus ad The-
saurariam S. Ililarii exerceiidaiD ,
et ad Littoras docendas. 438. c. n.
495. n. Epistolam de bonorum Ec-
cles. administratione à Fulberto ac-
cipit. 495. c. Ilildegarii Laudes. 438.
c.
Hilgodus Coiu. Pontiv. secundarius
fundator Monasterii S, Salvii. 574.
n.
Hillo Miles Bellovac. Ecclcsiam fun-
dat S. Bartolom. inlra muros urbis
Bellovacae. 573. n.
Hincmariis Arch. Rem. Belgicae se-
cundo Melropolitanus , se Prima-
tein contendit, et unuin de primis
Galliae Primatibus. 519. a.
Hirsaugiensis Abbas, Willchnus.
Hispania , Hispaniae : Validus Gallo-
rum exercitus Hispanias petit ad de-
bellandos Sarracenos. 638. c. Ilis-
paniœ Regura genealogia. 359. a-c.
Hispaniae Reges duo Gcrmani, au-
ditâ Guillelmi Principis magnitudi-
ne , natain ejus in inatrinionium
petunt. 91. a.
Histrianorum seu Carintanoru^j Duces
Adelbero, Chuno seu Chuono, pater
ejusdein Chuononis.
HoUandiée Com. Florentins ( malc
Balduinus) , Theodorieus [, Theo-
dcr. II, Tbcod. m, Theod. IV,
Theod. V.
Hoinagium seu Hotninium , differt à
fldelitatis Sacrainenlo. 338. n. Ho-
magiuni per Paragium , Franciae
Regibus à Normannia; Ducilms ex-
bibituin. 343. n. Normanniae Duci
à Comité Britanniae. 325. b.
Homagiuin Ligium : Rainaldus Do-
niini Castri-Gunterii lllins Hoinag.
et Ligiationein facit Gofrido-Mar-
tello Com. Andeg. 268. b. Joannes
Castellanus Camerac. .Miles Ligias
Flandriae Comitis. 125. d. Homag.
Duci Aquitaniae prœbet Episc. En-
golism. Roho per osculum bracbii.
534. b. Homag. prajstabatur, ma-
nibus Domini sese dando, vel com-
mendando. 85. d. 181. c.
Homag. Baronum et Praelatorum Nor-
manni% , Guillel. ÎS'otho factum.
338. a. Flandriae Principi, à Gbisn.
Com. 297. c. A Gofrido Calvimon-
tis, Martcllo Comiti. 267. d. A
Sulpicio Lisoii filio , Tlieobaldo
Blcs. Comiti. 258. a. Eidem Comiti
à Gaufr. Mart. 267. d n. Ab eod,
Martello, Duci Aquitaniae. 270. b.
n. Al) Arnoldo Ardensi , Comiti
Boloniae. 304. b. Ipsi Arnoldo, ab
Hinniacensibus et Eiclusensibus,
Ibid. Ab Aberico , factura Sulijicio.
2,59. c.
Hominium seu Homagium differt à
fldelitatis juramento. 338. n. In si-
gnum hominii , osculum bracbii
Guill. Aquit. Comiti datum à Ro-
bone Ep. Engol. 534. b.
Hormisdas Papa , falsô dicitur Vica-
riatum univcrsae Francorum ditio-
nis S. Remigio conlulisse, quod non
Hormisdae sed Symmacbo tribuen-
dum. 519. a.
Horologium Astronomicum à Guill.
Hirsaugiensi Abbate excogitalura.
26. c.
Huben, Castrum territ. Nivern. in
pra;rupli cujusdam collis cacuraine.
488. c. Hujus erat Dominus Hugo.
488. c.
S. Ilubcrti Andaginensis Abbatia : ei
mercatum cum omnibus juribus et
plenariâ justitiâ confirmât Ilenricus
HI Imp. 635. e. 636. a. Abb. Ade-
lardiis, Renualdus, Theodericus.
Hubertus, Andegav. Episc. subscribit
fundationi Eccl. S. Leonardi Belli^m.
632. a. Adest donalioni Cellae So-
lemensis , factx Ecclesiae S. Pétri
de Curia Cenora. 649. c.
Hubertus Eccl. Morin. seu Tcrvan.
Archidiaconus , post mortem Dro-
gonis, ejusd. Eccl. fit Episc. 107.
b.
Hubertus de S. Susanna, unus è Pro-
ceribus Cenoinan. quorum favore
Cenoman. Comitatum , saltem ex
parte , suscepit Galterius Pontesii
Comes. 63i. c.
Hucbertus Miles Centulensi S. Ri-
cbarii Abbati beneficiariè tenetur fa-
mutari. 129. b. Procerum judicio ,
in praesentia Regis^ Angelranno S.
Rich. Abbati jubetur villam No-
guerias reddere. 129. c. Cum om-
ni stirpe sua judicio Régis interit.
129. n.
Hueromannus Spirensis Theologus ,
à Goïechino Scbolastico laudatus ,
ut erroris expers Berengariani. 502.
a.
Hugo Candidus, Cardinalis Romanus,
Papae Legatus confirmât paccm et
Treugam Domini in Concilio Ge-
rundensi. 513. a.
Hugo , primùm Diensis, deinde Lug-
dunensis Episcopus , scdis Aposto-
licœ Legalus, praesidet Concilio Bur-
degalensi, in quo Berengarius sin-
ceram dogmati Catbolico animi sui
adbaesionem confirmât. 530. d. e.
Plurinia Concilia in Galliis célébrât,
107. b.
Hugo filius Theobaldi I Carnotensis ,
Blés ac Turon. Comitis, Arcliicp.
Biturio. sub Lotbario Rege. 351. n.
Hugo seu Ugo cognoraenlo Salina-
rius , de slirpe Comilum Burgun-
diae, regali nobilitate et jocundà
facundiù amabibs , filius Ilumberti
Salin. Domini et Hermenburgae ;
Capellanus Régis Burg. Rodulpbi ,
Canonicus et posteà Bisunt. Cbry-
sopol. seu Vesontion. Arcbiep. 350.
a. Basilicam in bon. SS. Simplio-
riani et Anatolii xdificat apud Sa-
linas , ubi Collegium nobile Cano-
nicorum constituit. 460. nn. Adest
Translationi corporis S. Gerardi
Tull. Ep. 474. c.
Hugo Bajocensis Ep. fil. Renaldi seu
Rodulfî Cora. Castrum firmat Ebroic.
Francorum auxilium rogat contra
Ducem Robertum. Ebroic. civitate
obsessâ, Dutis voluntati sese com-
mittit. 323. d. Quinquaginta annis
vivit in Episcopatu. 629. a. Obit.
339. e. 638. a.
HugoLingon. Ep. fratcr Waleranni kh.
S. Vitoni Virdun. in Synodo Rem.
à Leone IX depositus. 251. a. 639.
d. Romain secutus Papam , preci-
bus et lacrymis absolutionem pro-
meretur. S. Vitoni fit Monac. 251.
a.
Hugo Lisoiens. seu Luxov. Ep. ro-
gante Abbate Joan. Fiscanni facit
Ordines 363. d. Uticuin pergens ,
Theoder. Abbat. consccrat. 224.
d.
Hugo Nivern. Episc. Monastorio S.
Germani Autiss. dat Ecclesiara de
Vandenesse. 648. d. Praeceptuin ob-
tinet ab Henrico Franc. Kege pro
erigenda Casae-Dei Abbatia. Sepe-
litur in Monast. S. Steph. Nivern.
589. b. n.
S. Hugo Cluniac. Abb. Majus-Monast.
pervenit ; fratres consolatur , Gofr.
Turon. Com, deprecatur ut cesset
à perseculione Monasterii. Clunia-
cum revertitur. 272. c.-d. n. Pari-
siis paraliticum sanat. 355. b. Le-
gatus Nicolai II Papae Concilio prae-
sidet Avenion. 494. d. n.
Hugo S. Dionysii Ab. interest Opti-
inatum Conventui jussu Régis con-
vocato, occasione corporis S. Dio-
nysii quod invenisse fabulabanfur
Monachi Ratisbon. 472. b. Litte-
ras circumquaque , et Ralisbonam
praecipuè dirigit ad indicandum
SS. Dion, et soc. corporura de-
tectionis diem. 407. d. n. 472. c.
Ipsi Haymo narrationem de SS.
Dion, et soc. corporum detcctione
inscribit. 467. d. n.
Hugo Floriac. Ab. Rainerii successor,
ex prJBclara Francorum lainpade
oriundus , multa juvcnillter geril.
483. e. n. Pavonum grèges apud
Germiniacum nutriendos curât ad
ostentationem. 484. a. Fescelino
Petverensi servum .Monasterii Le-
tarduinnomine concedit. 484, b.
Hugo Abbas S. Trinitalis de Monte
Rotomagcnsi , à Willcl. Comité
Norman, et Rege Anglorum , Vir-
dunum Legatus mittitur , atque Ré-
gis mandate et uxoris ejus, Cœ-
nobium S. Vitoni expetit. 146.
b.
Hugo Abbas, filius an fratcr Ludo-
vici V dubitatur. 170. b.
Hugo Clericus sa^ularis , à Bernardo
avunculo S. Pétri Belliloc. Abbas
constituitur. 303. d. n. Patrum Con-
cilii Lemov. definitione et judicio
destitutus. 503. d. .\bbatem regu-
lareni ejus loco Concilium curât ins-
tituenduni. 504. a.
Hugo Magnus , Abbas diclus , pater
Hugonis Capeti , |)ost obitum pa-
tris sui Roberti , Abbatis S. Ger-
mani nomen sumit. Dimittit Abba-
tiam. 275. b. In Burgundiae regnum
pergit ; locum Juliacum restituit
Cluniac, Crenobio. 612. c-d. Non
se palitnr Regein fieri. Ludovicmn
Transmarinum in rcgnuin revocat,
170. c.
Hugo Capetus Rex Franc, factus au-
xilio Ricbardi I Norm. Ducis. 170.
c. 343. n. Sacramentum duplex
emittit : alterum populo in die Co-
ronatienis ; alterum Ecclesiae B.
Martini Turon. tanquam Abbas et
Canonicus. 658. a. b. Blanchiain
ducit .solemniter. 279. n. Abbatis-
V^illam aiifert Monacbis S. Ricbarii,
eam efficit Castrum , cui Hugonem
Militem j)raeponit. 130. a.
Hugo fil. Roberti Régis , adhuc de-
cennis coronatus ; immatura morte
praeventus. 608. n,
Hugo fil. Henrici Fr. Régis et Annae,
uxorem ducit Aiaidem filiam Her-
berti Com. V'ermand. per quain
Comitalus Verraandensem et Va-
densem seu Valesii obtinet. 48. d.
n. 159. c-d. 365. a. n. 486. d. Co-
mitatu Virmandensium à fratre suo
Philippo jam Rege donatur. 161. c.
Cum exercitu Gailorum et Ger-
manoruin Jerosol. profîciscitur. 159.
d. 365. a. In itinere Jerosol. defun-
gitur. 159. d. Filius ejus Radulfus
Viromand. Comes. 48. d. 157. d.
Hugo filius Ainrici Ducatum Burgun-
diae suscipit, quo facto .Monacho,
Odo frater ejus post aliquot annos
Principatum obtinet. 162. c.
Hugo Miles , Gelam filiam Hugonis
Ducis Franc, duxerat uxorem. 130.
b.
Hugo Com. Cabiloa. Duci Norman-
niae denegat generi sui Renaldi li-
bertatem. 320. b.
Hugo I Coin. Cenoin. successorem ha-
INDEX RERUM.
767
bet Hcrbcrtiiin filium sumn : alii
ejus filii. 631. c.
Hu^'o II Coin. Cenoin. fil. Horberti
Evigil. -Cariein , j)rocurante Ger-
vasio Ceiioin. Ep. Coinitatum adi-
piscitur. 633. a. d. Spoiisam acci-
pit Bertain Odonis Camp. Com.
filiam, relictani Alani Brltan. Coin.
244. c. 633. e. Obit. 136. b. 633.
e. 634. b. Ejus filla;. 633. e. 634.
a-b. Hcreditatein Herberto filio re-
linquit. 8S. d.
Hugo III Cenoin. Com. fil. Âzonis
F,iffuri;e Mardi . Coinitatiirii cedit
cognato suo Heliae de Flechia. 632.
e. 6;<4. a.
Hugo, filius Ilugonis II Comitis Cenom.
obit juvenis. 631. c.
Hugo Pontivoruin Cornes, morti pro-
ximus, villam Portas dlctain delegat
S. Richario Centul. 132. c. n.
Hugo Cornes de Braina, Rcgem Hen-
ricuin dcterret à Concilio per Leo-
nem Papam Reuiis iiidicato. 463. n.
Excouiiuunicatus à Concilio Piem.
quod , uxore légitima diuiissâ ,
aliain duxerit. 513. c.
Hugo filius Guidonis Bolon. primas
Cornes S. Pauli. 346. a.
Hugo Com. Mellcnti, Bccci fit Mo-
nac. 223. q.
Hugo, postea Coines Castrensis, S.
Severi Âbbatiam aediticat, 46. a.
340. b.
Hugo Vicecom. Combornensis , in
Monasterio Belliloc. Laicuin Abba-
tein eonstituit. 503. d. n.
Hugo IV cognom. Cbiliarcus, Do-
minus de Liziniaco, variis et in-
dignis niodis delusus à Guill. Aquit.
Comité. 334. etseqq.
Hugo Gunibaldi-Saiictii filius, Cœ-
nobio Condoin. à pâtre prsfici-
tur : patrio more Agenn. et Basa-
tensem Pontificatus accipit ; ordi-
natur Pontife,\ ; Basatensem Epis-
copatum alleri confert , rétinet
Agennensein j dona raulta Condom.
Mon. confert. obit , et in Mon.
Condom. sepelitur. 393. b-e. 396.
a-b. n.
Hugo de Podio fagi Cœnob. S. Joan.
Angeriac. augmentât. 373. d.
Hugo Castellaims fit Camerac. 127. a.
Ab E])isc. Camer. Lietberto excom-
inunicatus, abit ad Com. S. Quin-
tini; multa adversùs Epise. et Ec-
clesiam molitur. 127. b. Plurima
firmat muriicipia. 1^7. c. n. Adam
neptem Richildis Mont. Comit. in
conjugium postulat. 127. d. S. Liet-
berlum apud Buricellum villam cap-
tum, transfert ad Osiaeum inunici-
pium. Ab eodem Praesule pellitur
à territorio Cameracensi. 482. n,
Hugo Doininus Castri Hubcn in ter-
ril. iViverii. cujus filius Gauterius in
congressu contra Caslellioaenses in-
reremptus. 488. c. 489. a.
Hugo et ejus uxor filii sui animam
Floriac. Monachorum precibus com-
mendant, damnum resarciunt, et
calicein aureura offerunt manu de-
functi. 489. b-c.
Hugo Bardulfus Pitivirensis Toparcha,
ex parte uxoris suae, sororis Isam-
bardi Aurelian. Ep. 437. n. In con-
flictu ad Castel. Arcbarum captus à
Normannis. 40. a-b. 179. c. Pithue-
rira oppidum toto biennio contra
Franc. Regem Henricum défendit.
160. d. 437. n. Compulsus ad dedi-
tionem, à tota Francia proturba-
tur. 160. d.
Hugo Bardol Dom. Breriaruin [Broyés)
h;ercs finitimiis Rodolfi Com. Ve-
romand. Philijipi Franc. Régis as-
sensu, Vitriacumj Barrum super Al-
bain, et Firinitatem invadit. 338. b.
Hugo de Puteolo, contra Regem Phi-
lippum rebellis, regium exereituin
ab obsidione Puteoli Castri fugat.
487. a-d.
Hugo de Monteforti, filius Tustini,
cum Walcbelino de Ferrariis cer-
tans, uterque perimltur. 37. d. 401.
b. n.
Hugo, filius Hugonis de Monteforti :
uxores ejus et filii, Beccensis fit
Monac. 33. a.
Hugo de Grentcmaisnilio et Robertus
frater ejus aj)ud Nuceretum villam
statuunt Cœnob. aedificare. 224. a.
Monast. S. Ëbrulfi in pago Utieeiisi
restaurant. 224. b. n. Pro Uticensi
Monast. villam Rosseriam dant Ab-
bati et Mon. Beeci. 224. c. n.
Ab Abbate Gemmcticensi Roberto
ïbeodcricum requirunt, quein Dux
Guill. Uticensi Eccl. pra;ticit 224.
d. Hugo compellit in fugam Ra-
dulfuin Medant. Coin. Régis Franc.
Pbilippi vitricum. 233. c. Duobus
Belvacensium uiaximis Optimatibus
intra unum annum captis, conter-
ritisque hostibus, totam regionem
pacificat. 233. c.
Hugo et Gausmarus de Tliorogniaco
Abbatiae Saviniac. partcm Eccl. S.
M. de Alta-rivoria concedunt. 200.
a.
Hugo Frendelanus Ecclesiam S. M.
de Ain]>liputeo tribuit Abbatiae Sa-
viniac. 200. d.
Hugo Rotomag. Arcbid. sermonem
Labet ad populum in delatione
corporis S. Wlframni ex Monast.
Fontanell. ad urbera Rothoin. 476.
c.
Huinberlus priinus Eiclesiae S. Vitoni
Abbas, et pluresalii. 413. d-e.
Humbertus Sabaudiae Com. prior è Bur-
gundia; regni proceribus Conrado
Salico occurrit Imper, ut illi fidem
Sacramento promitlat. 336. n.
Humbertus de Bello-joco et parentes
ejus plures dant Abbatiae Saviniac.
medietatem Ecclesiae S. Pétri in
Monte-Melardi. 209. d.
Hunifredus, seu Gerardus Com. Fo-
rensis dona confert Duranno I Ab-
bali Saviniac. 200. n.
Humolariensis Abbas, Ilenricus.
Ilunaldus Moisiacensis Abbas, cum
Stepbano Mafciliae. Abbate adit
Will. Auxiens. Arch. Concil. cele-
brantem. 117. a.
Hungari , seu Ungari, ad Christia-
nismum conversi, occasione con-
jugii Régis Stepliani cum sorore
Brunonis Auguslensis Episcopi. 619.
b.
Hylaria uxor Radulfi de Malo-Leone,
et soror Rainaldi de Malo-Lepo-
rario, ratain habct donationem à
conjuge factam B. Micbacli in ere-
mo. 373. a.
I
JACCETANUM CoHcil. in règne Arago-
ni;e. 394. n.
Ida filia Godefridi Ducis V Lothar.
soror Godefridi Ducis VI Lotli.
Ducissa VII Lothar. et BuUion.
Marchionissa Antverpiae, uxor Eus-
tachii Com. Bolon. Amb. S. Pauli,
Turn. et Lensis. 301. d. n.
Jejunium primi niensis, quando et
quoinodo cclebrandum. 122. b.
Jcroslaùs, aliter., Gerisclus, Rex Rus-
cla; , filiam suam nominc Annara
in Franciam mittit cum multis do-
nis, ad nuplias cum Uenrico Rege
contrabendas. 481. n.
Jerosolyma seu Ilierusalem : illuc ten-
dentes peregrini seplem millia ab
Arabitis ita caeduntur, ut vix duo
millia sint reversi. 638. c.
Jerosolyniae S. Sepulchrum jussu Ba-
bylonii Régis occlusum : Cliristiani
ab ejus aditu probibiti. 477. b. Ad
S Locuin pia; Cbristianorum pere-
grinationes. 477. c.
Jerosolymitano in itinere rediens obit
Droco Cornes pater VValteri Pontes.
Com. 632. d.
Jerosolyraitanani suscipit jicregrinatio-
nem Deodericus Com. Trcver. exi
lio damnatus ab Imperat. 638. d.
Jerosolyinitanus Patriarclia. 354. a.
Ildefunsus liispaniarum Rex . Aqui-
taniae Ducis Guill. filiam in ma-
trimonium suscipit. 119. a.
Ilenandus Laudun. Episc. adest de-
tectioni corpor. SS. Dionysii et so-
cior. 473. e.
Imbertus Parisiens. Ep. interest detec-
tioni corporum SS. Dionysii et soc.
473. e.
Immâ matre Régis Eduardi defunctd,
Godwinus et Haraldus in Angliam
revertuntur. 192. b. fide Emma.
Imnia, illustris fœmina plura Fonta-
nellensi Cœnobio confert praedia,
476. b. Capsam argentcam ad re-
condendum S Vulframni corpus
suis imj)ensis fieri curât. Ibid.
Immunitates divers! generis : ab oinni
strepitu, et judiciariae potestatis im-
pulsione. 566. c. 601. e. A Rotaticis,
Pedaticis, Teloneis, Districtione. 566.
c. Ab ullis redhibitionibus aut in-
licitis occasionibus. 566. c. Ab oin-
ni consuetudine in Burgo , villis,
viis, terris. 566. c. Ab omni exac-
tione et redbibitione cujuslibet
dignitatis personae. 568. a. 574. d.
Ab universis mundanarum Legum
exactionibus. 509. a. Ab invasionc
cujusque Praepotentis, nobilis, aut
cujuslibet Regiae curam gerentis
Praefecturae, vel alicujus Ofûcii ad
Regem pertinentis. 569. b. A con-
suetudinibus pessiinis , secularibus
negotiis vel exactionibus, tributis
et judiciis huinanis. 569. c. Ab
omni consuetudine Comitis , Vi-
carii , et cujuscumque seculariuin
exaclorum. 572. d. Ab omni ju-
risdictione, prceterquàm Episcopi.
573. c. Ab omni Banno Palatinae
potestatis. 576. d A jure llospita-
tionis. 380. a. A quacuinquo juris-
dictione, praeterquàm Régis, vel
Praecenloris. 380. b. A pravis con-
suetudiuibus , quas exigcre vole-
banl Advocati seu Defensores. 581.
a-c. A diversis exactionibus, et
praecipuè à Vicaria. 383. d. Ab exac-
tionibus Arcbidaconi. 586. b. A cu-
juscumque Laici consuetudine. 589.
a. A jurisdictione cujuscum(juc Ar-
chiep. Episc. Ecelesiastici Praepositi ,
Ducis, Com. Vicec. vel secularis per-
sonae potentis vel impotentis. 591.
c. Ab omni seculari jugo. 592. a.
A banno Episcopi. 594. a. Ab Ad-
vocalorum consuetudinibus exac-
tis. ;i96. c-d. A consuetudinibus
quas Coci Régis exigebant de bobus
et carne. 600. a. Immunitas sex-
centorum solidorum. 601. c. Ab
omni leloneo, exactione. 601. d.
A navatico , sospitatico, salutatico ,
portatico in Mari aut fluviis : à
rotatico in terra , et ab ulla ex-
hibitione in tabernis. 601. d-e. A
Placilo Antistilum , Comitis , aut
alicujus Laiealis potestatis. 601. e.
Ab ulla inquietudine secularis lio-
768
INDEX RERUM.
minis GOi. d. A Corvedis, Banno,
Teloneo, Vicaria , Exactione qiia-
libet. 602. d-e. C03. e. A Circada
expcdilionc. 604. a. A consuetudi-
nibus de piscibus. 603. e. A telo-
neis, fredis, justitiis, jure fisci. 605.
e. 606. a. Ab hospilali susceptione,
canuin bospitalitale et pabulo, ca-
ballorum coruintiue custodura re-
ceptu, et à vini ca])tione. 608. c-d.
Ab omni consuetudine et servilio.
609. d. A salvamentis. 610. c-d.
A torturis colonoruin et infrac-
tura. 611. d. A captione et emp-
tione vini, à calumiiia sylvaruin et
sepiiim. 613. d. A consuetudine non
vendendi, durante Domiiii Banno.
614. be. A censu et servilio. 340.
d. Ab omni teloneo, aut aliqua
functione cxactû per Ducein, Mar-
■ chionem, Comitcin etc. 543. c. A
nuUius alienœ Potestatis gravamine.
547. d. Ab omni censu et exactione
judiciariae potestatis, secularia ser-
vitia secundùm debitum exigeiitis.
534. b. Ab omni potestate, extra
licentiam Episcopi. 537. c.
Iraperatorcs antè Oitonem, Castcllum
ad ripas Legi* situm statuerunt in
Libéra S. Bavonis possessione, prop-
ter Imperii divisioncm à Kegno
Francoruni. 366. n. Imperatorum
partes in elcctionc Romanorum
Pontif. 14. b. 146. c. 261. d. e.
353. c. In elect, Greg. VI. 261. c.
démentis II. 14. a. 60. b. 73. c.
214. d. 261. d. 413. b. Damasi II.
14. b. 60. c. Leonis IX. 20. c. 60.
c. 134. b. 262. a-b. 369. a. 463.
d. 464. a. Victoris II. 61. a. Ste-
phani IX. 62. a. 74. a. Benedicti X.
62. b. Alexandri 11. 92. b. 262. d.
Gregorii VII. 63. b-d. 147. c. 262.
c. Inipcrat. j)artes in de{K>sitione
Roman. Pontificum. 14. a. 60. b.
73. c. 202. c. 214. d. 261. c-d. 332.
d-c. 415. b.
Impuritanensis Cornes, Ponlius.
Indictio à mense Sept, sumpta. 589. n.
Infeodationes divers! generis. 152. a.
299. e. 363. b. 375. c-c. 376. a-b.
Vide AUodia et Feoda.
Ingeinbeym : apud liane urbem l'ascha
célébrât Coiiradus Salicus Imp. 619,
b.
ingelrannus , Angclrannus seu Isem-
bardus AbbatisViilae et Pontivi Co-
rnes, fil. Hugonis Pontivi Comitis,
Villae Portas diclœ , dclegationem
à pâtre suo factam Sanclo Riclia-
rio Ccntul. confirmât. 132. c. n.
Commisse certaminc cum Gisleberto
Brionn. Com. victum cum suis in
fugain cogit. 223. d. Propè Castr.
Archarum in conflictu peremptus.
40. a-b. 179. c. 330. d.
Ingobardus de Abbatia Lobiensi à
Wolbodone Leod. Episc. ejectus.
414. n.
Ingrannus Fescelini Petverensis Miles,
acseptum ab eo servuni, Isembardo
filio suo possidendum relinijuit. 484.
b.
Ingulfus Abb. Croylandensis, Histo-
rié ejusdem Abbatiae Scriptor, na-
tus in Anglia et ab Anglicis pa-
rentibus, cum Will. Com. Nor-
inanniam enavigat : factus Ducis
scriba, totara ipsius régit curiara.
In Cœnob. Fontanissensi fit Monac.
deinde Prior. 136. b. n. Cbartas
et Chirographa tara Galticanâ
manu, quàm Saxonicâ scriptâ, de-
fert Londonias. 157. a. Leges
Eduardi de Londoniis affert in Mo-
nast. Croiland. quas Rex Guill. per
totam Angl. tenendas commendat.
157. b.
Instrumenta , seu Chartas publicas ,
absentibus Notariis et Cancellariis ,
jussu Principis scribunt Privati in
regno Burgundiae. 541. d. Instru-
mentis Procerum Reges subscribunt.
607. c.
Insulae urbs, ubi S. Pétri Templiiiu
à Raid. V Fland. Com. condilura,
in qiio sepultus Balduinus. 479. n.
Interdictum : Inlerdicto subjicere His-
paniam minantur Victor II Papa et
Patres Concilii ïuronensis. 526. d.
Neustria Interdicto supixJsita, au-
torilate Nicolai II Papae, propter
, conjugium Guillelmi Ducis et Ma-
thildis. 430. d. Interdicli localis
exemptio. 394. a.
Interpretationes antiquae à Latina in
vulgarem strictam solutamve oratio-
neni. 477. a. n.
Investituras seu traditionis varias for-i
ma;. 307. a. n. El alibi passim.
Joannes seu Johannes VIII Papa,
que terapore sederit, quid agat. 586.
b. n.
Joannes XIX Papa honorificè recipit
Conrad. Regem, eique à Romanis
in Imperatorem electo benedictio-
nem impertitur Imperialem. 618.
d. Absolutionem à se Pontio Com.
Arverniai concessam, cassam dé-
clarât et irritam, eo quod incon-
sulto proprio Episcopo, fraudulen-
ter subrepta fuerit et obrepta. 504.
c-d. Episco])OS Consacerdotes ap-
pellat. 504. d. Moritur. 304. n.
Joannes, filius Radulfi Comitis Bajoc.
Episcopus Abrincalinsium, ab Ale-
xandro Papa ad Rotomag. sedem
transferlur. In Synodo, dum con-
cubinns sub anathemate probibet
Presbytcris, ab cis pcrcutitur la-
pidibus. 239. a-b. In cxpeditione
apud Cenom. adest Régi Guillelmo.
71. b. Ecclesiam S. Audoëni ab-
nuit reconciliare. Concilio coacto,
Rex judicio Primatuui trecentas
libras ab eo exigit ob tumultus in
Ecclesia S. Audoëni excitatos et
ob inobedientiam. 72. c. Post très
annos, redeunte S. Audoëni fes-
tivitate , vices suas , infirmitatis
causa , Gisleberto Ebroacensi Ep.
committit. 72. c. Stat in medio
Cantorum. 72. c. Johanni Rex com-
mendat ut adeat Luxovium , et
ibi Hugonis Ep. cor])us in oratorio
S. M. sepeliat ; Régis praeceptum
contemnit. Redieiis de Curia su-
per nnilam, ad lerrara subitâ pas-
sione dcjicitur, atque elinguis us-
que ad mortem redditur. 72. n.
Episcopatu cedit, et ad villam sui
patrimonii, S. Pliiliberti dictam,
secedit. 72. d. Duodeeimo sui Prae-
sulatûs anno ibi mortuus, ad pro-
priam .sedem rcferlur, atque in
ipsa Eccl. tumulatur. 33. b. 72. e.
Johannes, natione Turonicus, pro-
fessione Medicus, non scientiâ, sed
usu probatissimus, Episc. fit Wel-
Icnsis. 312. n.
Johannes Abb. Fiscan. Clericos sucs
ad ordinandum Ebroicas mittit. 364.
a. Interest detectioni corp. SS.
Dionysii et socior. 474. a.
Joannes Abbas S. Vedasti Attrebat.
obit. 462. c.
Joannes Advocatus Atlrcbat. à Bal-
duino exhaeredatuSj ad Imperato-
rem transit. 365. b.
Johegneiaci {Joignjr) Cornes, Raynar-
dus.
Joinvillaeus. Guidonis de Bellino ex-
cipit confessionera. 361. n.
Jordanis Capuae Principes uxorem du-
cit Gatelerinara sororem GIsulphi
natu minorem. 432. b.
Jordanus Ep. Lemov. siraul cum Will.
Aquit. Duce, loco Hugonis Cle-
rici sccularis, regularem Abbatem
constitult in Monast. S. Pétri Bel-
liloc. 504. a.
Joscelinus de Castro Parteniaco Guil-
lelmi Com. Aquit. Vassallus : Ejus
feodum tradere Hugoni fingit se
velle Guillelraus. 534. c-d. Avun-
culus Hugonis de Liziniaco, Cas-
trum Kassiacum possidet. 538.
b.
Josfredus Vicec. nepos Radulfi Vicec.
pacem init cum Guill. Aquit. Duce.
Mosolium Castrum ad Hugonem J|de
Liziniaco pertinens incendit , et
praedam multam abripit. 534. e.
535. a.
Jovevillae [Joinville) primi Domini,
Gaufridus, Stephanus.
Joviniaci Comités , Gaulridus , Ste-
phanus.
Iscmburdus , Ingranni Militis filius ,
Letardum servum hereditario jure
possidet. 484. b. Robertum Letardi
filium ad Monast. Floriac. fugitivum
repetit. 484. 485.
Isembertus Pict. Ep. cui Comes Pietav.
commcndare facit Hugonem de Li-
ziniaco pro parte Casiri Vicredoni.
535. c. Vide Hembertus.
Isenghemii familia ex Gandens. orta
Vicecomil. 381. n.
Itali Heiu-icum IV regni fascibus in-
dignum clamilantes, filium ejus ,
licet impubc'Mi, Regem sibi facere
meditantur. 69. a-b.
Italia consiliis et armis Conradi Sa-
lici pacala. Calor maxinius in Ita-
lia homines et auiroalia malè afficil.
618. c.
Ital. March. Azzo, Godefridus, Otto,
Welpho seu Welphus.
Italian» Cancellariae stilus in Burgun-
dia Transjur. Vigens. 541. d.
Judex Pubiicus : quienam fuerint illius
munera. 366. c.
Judicium seu probatio per Duellum,
Vide Duellum.
Judicium per candens ferrum. 211. d.
418. c. Per rogum ardentem. 221.
b. n. Per aquam frigidam. 312. d.
n. Per sacram Communioncm , seu
per Sacrificiura. 60. d. 641. d.
Judicium, secundùm legcs Monaclio-
rum : idem, secundùm ieges S«ecu-
larium 430. a.
Judith et Emma sorores utcrinae Rober-
ti de Grentemaisnilio Abbatis Uti-
cen. apud Uticum sub sacro velaraine
in capella S. Ebrulfi morantur. Ve-
lamine rclicto, in Italiam ad fra-
trem suum pergunt. Rogerius Co-
rnes Siciliae Judiih in conjugium ac-
cipit ; alius Comes Emmam. 230 Ot
231. n.
Juditha Roberti Fland. Comitis amita,
ex cognatione B. Etmundi Reg.
uxor 1". Haroldi Angl. Régis,
deinde Welphi March. Ital. mater
Welphi et Hcnrici Ducum, pecu-
niam maximam ex Anglia secum
adducit. 644. b.
Juditha Monast. S. Genesii apud Ca-
rum locum aedificat in Comitatu
Substant. Diœc. Magalon. 417. d.
n.
S. Judoci corpus diu reverenler scr-
vatur in nova Basilica. 233. d. Hos-
tium metu in terra absconditum,
a quodam Laico detectum, postea
ab eodem jam Monacho Gomer-
ciura transfcrtur. 475. a. b. Gomer-
cio Castro incenso, S. Judoci cor-
pus à quodam Canonico flammis
ereptum.
INDEX RERUM.
769
crectum, à Radulfo Milite in Eccl.
S. Martini Parncnsis collocatur. 475.
c-d. Ejus Miraculé apud Parnas.
473. d.
S. Judoci Âbbates , Ileribertus, Wa-
rinus.
Julianistae. Apostatae. 6S3. a.
Juliobonense Contilium , in quo Treu-
ga Domini ex Praîsulum Baronum-
que consensu firmatur. 507. e.
S. Juniani Abbas, Iino.
Ivo Sagiensis Ep. ex paterna succes-
sionc , Belesmense possidet oppi-
dum. 41. d. 227. a. Paoem cum
Geroianis aliisque vicinis factain
tenet. 41. c. De Curia Guill. Du-
cis rediens , Sorengos in turre Ec-
clesiae suae expugnat, vicinis dorai-
bus imponit ignein , qui Ecclesiam
invadens consumit. 42. a. Eccle-
siam satagit coopcrire , et iterum
dedicat. 42. c. Guill. Gemmetic.
narrât Ivonem à Leone IX in Conc,
Rem. redargutum ob Eccl, Sagiensis
combustionem. 522. n.
Ivo primus Abb. S. Quintini Bellovac.
posteà Carnut. Episc. censetur pri-
mus Canonicorum Regul. in Gallia
auctor. 434. n.
Ivo, Cornes Bellomontensis, adest de-
teclioni corpor. SS. Dionys. et Soc.
474. a.
Ivo de Bellismo antecessor Roberti ,
cujus Concilio primus Richardus
adbuc puer ereptus est è custodiâ
Régis Francorum , agente Osmundo
Armigero ipsius pueri. 57. b.
Juris Civilis aut Criminalis praxis anti-
qua. pp. 510,511, 512.
S. Justinae Benedictina Congregatio
in Italia. 548. nn.
Juvanus primus Abb. Monast. SS.
Bartbol. et Maglorii sub Roberti
Régis Principatu , obit. 568. n.
K
KAiNo et Langiacum Turoniae
Coniitatûs appendices. 267. b.
Karrofi Abb. et Com. ride Carrofi.
Kasiacum seu Kassiacum Aquitanise
Castrum, propriuin Joscelini , Hu-
gonis de Liziniaco avunculi , à
Petro quodam invasum. 538. a. Cuj.
turris Petro eripitur ab Hugone de
Liziniaco. 338. b. Aller hujus Cas-
tri invasor Airaericus oppugnatur à
Guill. Aquit. Com. et ab Hugone
de Lizin. 535. e. Castrum illud ab
eodem Guill. postulat Hugo in Va-
dimonium , quod denegat Cornes.
537. c. Kassiacum Ilugoni reddit
Guillelmus. 538. b-e.
Kebehardus. Vide Burckardus.
De Keraperleio Abbates , Benedictus ,
S. Guorloesius, Jungumarus.
J-iACTORENS. Ep. Raymundus.
Laici Ecclesiastica bona precariô pos-
sident. 520. c. Ecclesiarum et Ec-
clesiasticorum bonorum possessores
ea Laici non possunt Monasteriis aut
Canonicis olferre , sine consensu
Episcopi , aut concessione Romani
Pontificis. 520 e. Laici , urgente
necessitate , pcenitentium Confes-
sionem excipiunt. 361. n.
Lambertus Altrebat. Ep. in Synodo
Attreb. Monasterio S. Amandi duo
confert altaria priùs pcrsonaliter
habita, impersonaiiter deinceps te-
nenda. 521. c,
Lambertus à S. Poppone Monasterio
Valciodor. praefectus. 462. b. Re-
vertentem à Bullone llasterienses
Tome XL
Abbatem armis aggrediantur ; in
cubiculo clausum tenent. Moritur
Lambertus. 253. d-e.
Lambertus cognom. Barbatus , Com.
Lovan. filius Bagincri H , Gcrber-
gara Caroli Ducis Loth. filiam des-
pondet. 437. c. Ecclesiam S. Pétri
(undat in Lovanio ; Baldricum Leod.
Ep. devincit apud Huardis ; occi-
ditur apud Florinas. 376. d. Filium
ex Gerberga relini|uit Henricum sibi
succedentem. 201. n.
Lambertus-Baldricus Com. Lovan. fi-
lius Lambcrti Barbati , patruus Ot-
tonis Lovan. Com. eidem Ottoni
■ succedit. 463. c. n. 637. c. Cum
Oda uxore sua S. Gudilae fundat Ec-
clesiam , in qua ponlt Canonicos.
376. e. Cuncta ordinat in Dedica-
tione Ecclesiae S. Michaelis in monte
Bruxellae, et in eam S. Gudilae cor-
pus transfert. 463. a. h, c. n. Ex
Oda filium babet Henricum II Lo-
van. Com. 423. a. Balduino Fland.
Com. ferens auxilium , ab Irape-
ratore Henrico pcrimitur apud Tor-
nacura ; detatus ad oppidum Nivell.
ibi cum parentibus se]>elitur. 423.
a.
Lambertus Organista Monast. S. Hu-
berti Andag. 149. c.
Lambertus quidam seipsum puniens ,
vinctus catcnis , pedes Mosomum
devenit. 149. c.
Lambintbe , locus in Angl. ubi mo-
ritur Rex Ilardecnut. 637. d.
Lampelo , ab Amazonibus eligitur in
unam ex duabus (leginis , quae gen-
tem illam regebant. 623. b,
Lancastriae Com. Rogerius.
Lancclinus de Balgenccio ducit in
uxorem filiam Herberti Evigil-Ca-
nem Comitis Cenom. Ejus filii. 632.
d-e. 634. a.
Landericus , Abbas S. Pétri Carnot.
adest detectioni corpor. SS. Dionysii
et socior. 474. a.
Landon. C.islrum Philippo Régi con-
cessum. 273. b. Fide VTastin. Co-
niitatûs.
Landricus Com. B. Germano Autis-
siod. donat Monast. de Disesia ;
quod confirmatur ab ejus filio Rai-
naldo Com. 648. a.
Landricus Castrum Bujentiacum pos-
sidet. 118. n.
Lanfrancus , natione Longobardus ,
liberalium artium eruditione af-
fluenter imbutus , benignitate , lar-
gitate et omni Religionc prxditus ,
eleemosinis aliisque bonis studiis
multipliciter intentus. 216. n. 637.
b. Libérales artcs à Lalio in
Galliam vocat et expolit. 242. b.
n. Beccum Âbbatiam in Normania
eligit : factus ibi Monac. Scholas
publicas profîtetur, 47. e. 223. d.
242. b. n. 355. a. Ad ejus magiste-
riura multi conveniunt de Francia ,
Wasconia , Britannia et Flandria.
242. b-c. Accusatur à Capellanis
Ducis Norman, quod unum eorum
de inscitia accusaverit. 242. b. Ad
Curiam Guill. Ducis veniens Lan-
francus, meretur indulgcntiam. 242.
b. 314. n. Abbas Cadom. ab eo-
dem Duce , Primatum supplicatione
pra-ficitur. 47. e. 235. c. 242. b. n.
355. a. 431. a. Praesul ab Eccl. Ro-
tom. eicctus , Primatum renuit. 238.
e. Joannem Abrincatcnsera Ep. ad
hune apicem ordinari impetrat ab
Alexandro summ. Pont. 238. e. 239.
a. Pallium Joanni à Româ reportât.
239. a. Cantuariensis Arcbiep. à Re-
ge Guill. eleclus. 242. b. n. An-
nitente Papa suscipit Arcbicpisco-
patum. 48. a. Conflictum habet
contra Bajocens. Ep. Odoneni. 262,
e. Ânglicam terram ingreditur. 242.
b. n. Venienti Romam Lanfranco
Archiep. assurgit Alexander Papa ,
amore magistri. 362. e. Berenga-
rium Turon. confutat in Synodis
Romana et Vercellensi , eumdcm-
que Romx et Turonis palam vin-
cit, atque scripto veram fidem co-
git profiler!. 242. d. 523. b. Contra
Berengarium scribit. 191. n. 242.
d. 355. a. In Conc. Rom. sub
Leone IK libcratur ab erroris sus-
picione ob epistolam Bcrengarii ad
eum scriptam. 527. d. IIoc magistro
arlcm litcraloriam primitùs edis-
cunt Normanni. 242. b. n. Abbas
et Pontifex petilur à multis Ec-
clesiis ; Borna ipsa Epistolis eum
sollicitât. 242. d. A die quâ apud
Bonam-Villam regimen Ecclesiae
suscepit , 22 annis et 9 mensibus
nobilitcr claruit. 216. n.
Langiacum , Comitatûs Turon. appen-
dix. 267. b.
Laronensis Comes, Ademarus.
Larumdenses Domini. 288. b.
Lascuriens. Epp. Bernardus , Grego-
rius.
Lateranense Concil. sub Innocen-
tio II Papa , Pacis seu Treugae Dei
Constitution ibus addit incendio-
rum devastalionis prohibitionem.
508. c.
Latiniac. Abbates , Arnulphus , Ro-
dulpbus.
Laudunum seu Lugdunum Clavatum :
ejus situs, incrementa, décora. 583.
n.
Laudun. Epp. AscelinuSj Bartbol. Eli-
nandus seu Helinand. et Ilenandus ,
Gebuinus seu Gibuinus,' Leotheri-
cus, Rorico.
Laudun. Monast. S. Vincentii erectio ,
situs, celebritas. 565. n. Abbates ,
Archenveus seu Ilcrveus. Henri-
cus.
Laudun S. Michaelis Ab. Fulco.
Lausanensis Episcopus , Henricus.
Lefricus , apud Lotbaringos altus et
doctus , fit Episc. Crid. in Anglia.
tempore Régis Eduardi. 153. n.
Legati summi Pontificis quatuor ins-
titut! in Galliis à Gregor. VII. 519.
e. Legati Papae Conciliis pr%sunt
in Gallia. 70. c. 96. c. 107. b.
147. a-b. 494. d. 513. a. 524. e.
526. a. 530. b. Controversias Ec-
clciiasticas in Galliis dirimunt. 230.
c-d. Legati nati prerogativâ gaudet
Remens. Archiep. 520. b. Legatos
Papae libenter suscipit Guill. No-
thus Norm. Dux , de fide et Re-
ligione Christiana audiendos. 230.
c. n.
Leges Eduardi , undè dictas, et à quo
inventae. 157. n. Inviolabiliter te-
nendas eodem Idiomate , quo sunt
editae , commendat Rex Guill. 157.
b. 283. n.
Legia seu Leodium : urbis illius laus
et descriptio. 300. b-e. 501. a. Leo-
dien. Ecclesiae S. Laurentii Bene-
factores. 172. d. Vide Leodiens.
Legiensis Castelli Comes, Wicraan-
nus.
Lemborc : Ducum de Lemborc origo.
355. c.
I.ieraburch. Com. Henricus.
Lemovicas , urbs Aquitaniae , à Nor-
mannis vastata. 6:25. c.
Lemovicense Concilium II celebra-
tum ad dcfiniendum S. Martialis
Apostolatum. 503. b. n. Renovatio-
iiem Corporis Christ! duodecies per
annum praecipit. 503. b. Hoc disci-
Ttttt
770
INDEX RERUM.
plinae genus Abbatum dispositioni
relinquit in Monasteriis. 503. c.
Abbatem Belliloc. regulareiii slatuit
ordinandum. 50:!. c-d. 504. a. Pres-
byteroruin deiionendorum et ad gra-
duiii Diaconi rL-ducendorum ritus
praescribit ; cxcommunicalionis el
absolulionis inodum déclarât. 504.
b. l>oca désignât in quibus servi
libertate donari possunt. 504. b.
Decernit , inconsulto Episcopo , à
summo Pontifice pœnitentiam et
absolationem accipere nemini li-
cere. 504 c. d. e. 505. a. b. c. Pa-
cem cl quietem jubct inlcr gerentes
bcUa privata ; recusantibus , ex-
comraunicalionis minas intentans.
508. à.
Lemovicensis Episcopus , Primas dic-
tas à PP. Concilii Lcmovic II ,
quod S. Martialem primum Galliar.
Aposlolum définit. 504. a. n.
Lemovic. Epp. Eblus , Guido , Jor-
danus, Itcrius seu Items.
Lemovic. S. Augustini Abb. Albertus ,
Geraldus, Guido.
Lemovic. S. Alartialis Abb. Adema-
rus , Mainaldus seu Mainardus ,
Odoiricus, Petrus.
Lemovic. Vicecom. Ademarus I, Ade-
marus H, Ademarus III, Guido.
Eorum genus. 289. c. n.
De Lenis S. Martini Ab. Willebnus.
Lensens. Com. Lambertus.
Lenuncurtius Cardinalis Abb. S. Re-
migii Uem. Ecclcsiam Remigian,
quibusdain in parlibus ampliat. 464.
n.
Léo IX Papa , antea Bruno Tullen-
sis Ep. 450. n. Ab Imperatore Ilen-
rico ill, Opiimalum Consilio, Papa
designatus, Romae intronizatur. Post
Pascha Synodum cogit. 464. a-c.
Cluniaciim veniens , ab Ilildebran-
do redarguitur quôd per manum
Laicani ad regimen Eccl. introierit ;
deponit purpuram ; cum Ilildebr.
Romam redit ; à clero et populo
summus Poiitifex eligitur, 2612. a-b.
Consecratur. 463. c. n. Cantum S.
Gregorii rénovât. 294. a. 3 10. c.
Germaniara Galliainque visitât.
491. b. Devotio ipsius erga S. Re-
niigiura. 464. a-e. Epistoiain ad
Francos scriblt de feslo ïranslat.
S. Remigii Cal. Oclobris cclebrando.
491. a-d. Cum Imperatore Colo-
niam advenit. 404. de. Privilegium
concedit Ecclesia; Colon, quo sep-
tem tantùm Presbyteri , Cardiriales
dicti, altari majori dcserviant. 467.
b. n. Tullum venit : indè vicina-
rum regionum Epistoj)Os et Abb.
inonet ut ad Synodum conveniant
in Basil, S. Remig. Rem. haben-
dam. 465. a. Franc. Rege ipsum de-
terrenle à Synodo Remis liubonda ,
nihilominùs Rcmos proliciscitur.
465. de. 466. a. b. Pcrvcnit ad
S. Remigium ; corpus ejus propriis
manibus transfert , Basilicam de-
dicat. 466. be. 467. a. 491. b-c.
Synodum in cadem Eccl. célébrât.
491. c. 52-2. b. n. B. Remigium
Franc. Apostoluni déclarât. 491. c.
Remensi S. Remigii Ecclesiae simile
privilegium concedit, ac Eccl. Co-
lon. 4!i7. a-b. n. Gcrvino Centul.
Abbati confessiones audiendi jus
concedit ; offert ipsi sandalia. 134.
a. Lingonas venit, ibi Frotmundum
' ïrecorum Pontificem ordinat. 197.
b. Arduinum in locum Hugonis in
Concilio Rem. deposili . Lingon.
Ep. i)rœficit. 203. c. 639 c. Que-
relas omnium judicat el litcs diri-
niit. 630. o. Canonicos Lingon, de-
cimam à Besucnsi Monast. exigeii-
tes condemnat. 640. a. Virduuum
ex Galliis à Theod. Ep. adduclus ,
Ecclesiam dedicat. 2a0. d. Leo-
dium procedit : secum inde ductum
Fredericum , Abbatem constituit
Cassini-Monlis. 250. e. Synodo Ro-
manae praesidet , in qiia Gerardus
ïuU. Ep. acclamatur sanctus. 474.
n. Poslea Galliam repolit. 369. a.
474. n. Tullum Leucorurn révisons.
133. a. 474. b. c. Corpus S. Ge-
rardi levât et transfert. 369. a. 474.
c Diem festum instituit in honore
S. Gcrardi. 474. d. Congregationi
S. Stophani bona restituit 133. a.
Udonem disponit in Praesulatiis of-
ficio sibi subrogare. 153. a. Dodoni
S. Mansueti Abbali privilegium
concedit. 474. n. Simui cum Imper,
interest cujusdam corporis eleva-
tioni , quod S. Dionysii C'irpus esse
comminisccbantur Monachi Ratisb.
406. b. 470. b. Coraprobasse dici-
tur Ratisbonensium opinioncm ,
praesentibus Franc. Lcgatis. 406. c.
d. n. 407. a. 470. n. Fictitium est
oâ de re Leoni adscriptum instru-
mcnlum. 427. n. 470. n. Balduini
FI. Com. et Richildis conjugium
improbat. 254. b. Bcllum cum iVor-
mannis gerit infausto cxitu. 21. b-d.
n. 430. a. 431. b. Normannos , post
eorum in .\pulia de Italis et Alc-
niannis victoriam , bénigne suscipit.
451. b. Concllium Vercellis contra
Boreng. célébrai. 524. b. 525. a. n.
528. c. Romae aliud contra eum-
dem. 327. d. Leone, defuncto, Vic-
tor II succedit. 348. a. f'ide Bruno
TuU. Ep.
S. Leodegarii super Severim Abb. Ai-
mcricus, Hugo. '
Leodiens. Epp. Baldriçus. Balduinus,
Dcoduinus Detuinus seu Tbeodui-
iius, Durandus, Henricus, Nitar-
dus seu NitbarJus , ol Nico vel
Nilho , Nizo seu Ricliardus, No-
cbcrus , Raginardus seu Reginard.
Wazo, Wolbodo.
Leodiens. S. Laurentii Ab Stephanus.
Leodiens. S. Jacobi Abb. Albertus ,
Ariberlus, Roberlus, Stephanus.
Leofvyinus Comes , fraler Heraldi
Reg. Angl. occiditur. 236. d.
Leopoldus seu Liulpoldus Fuldensis
Mon. deinde Moguntinus Archiep.
à Gozechino scholastico laudatus
quod de Religione et litteris op-
timè sitmerilus. 50i. b. c. Ejus mors.
502. n.
Lescolina Comitissa Aucensis , à filiis
suis Roberto Comité ^uci et Hu-
gone Ep. Luxoviensi ad juta , Cœ-
nob. AJonachor. S. Pelri su))er Di-
vara , et Monasler. Sanclimon.
anlc urbem Luxoviensem construit.
45. d.340. b.
Lctzelinus Paris. Episc. petcnte Jean-
ne Abbale, ipso die Resurreclionis ,
Fiscanni publiée Missas facil , alque
intra Missarum solemnia Presby-
teros ordinal. 364. a.
Leuca , usualis raensura apud Francos,
quid sit , et unde dicta. 136. d. e.
137. a.
Leucha, Leuchorum urbs, seu TuUus ,
civitas rcgno Franciae conflnis , Im-
perio Romanoadjuncta 132. n. Mul
Vis adversitatibus aggravala. 133. b.
Levitanensis Viceconiitatus in Bi-
gorra , ad radiées montis Pyrenaei.
H6. n.
Levitanens. Principes , seu Vicecomi-
tes Arnaldus-Rcrauadus , Augusti-
nus , Garsias-fort , Gielm-fort seu
Wielm-fort.
B. Leutfredi corpus in Monast. S. Ger-
mani Paris, quiescit. 275. a.
Lex Sahca et Ribuariorum. 307. n.
Habet Lex Salica, quod Dominus ,
ubicumque voluerit , polesl servum
relaxare. 304. b. Quomodô juxtà
Legem Salie, fiât Manumissio. 590.
n.
Lex Consuetudinaria. 608. c. Proprie-
taria. 610. d. Mundana. 549. b. l^x
Monachorura in Duollo , Lex Se-
cularium. 430. a. Lex Romana ,
Lex Toletana. 221. a. Lex de Ho-
micidio , lata à Guill. Normanniae
Duce apud Fiscannum. 373. d. Le-
gos sancitae ab oodem apud S. M.
suprà Divam, et ejus jussu promul-
gatas. 238. c. Apud Ldlebonam in
Concilio. 367. a Leges Godefridi
Comitis Virdun. 250. c. Raimundi-
Berongarii Barcinonensis Comitis.
290. c. Richardi de Huglovillà. 246.
d. Leges Pacis et Treugae Domini ,
vulesii pp. 310. et seqq. Leges An-
gliae. Yide supra Leges Eduardi.
I.,exoviens. Epp. Gislebertus Mami-
notus , Herbertus , Hugo, Joannes,
Rogerius.
Lielardus Cornes de Marceio , Con-
,radi Imper, nepos , fit .Mon. S. Vi-
toni. 414. a-b. Eidem Monast. vil-
lam Barlodium dictam largilur. 438.
b. 439. n.
Lietberlus in Episcopum Camerac.
consecralus in eodcm conventu
quo celebrata; sunl Ilenrici I Franc.
Régis nuptiae cum Anna. 481. a. n.
Interest Placito in quo Balduinus
uterque , pater et filius , cum Hen-
rico IV Imp. reeoncilianlur. 481.
c. Ilasnon. Mon. Basilicam conse-
trat. 482. n. In lecto suo ab Hu-
gone Camer. Casiellano apud Bu-
ricellum captus 128. b. n. 482. a.
n. Liboratus, Hngonem inscquitur ,
destruil ejus municipium , et ijisum
pellit à finibus Cameraeensibus.
482. a. n. Regulares Canonicos cura
Abbale in Ecclesia S. Autbcrli cons-
tituit. 129. a.
Liguriae March. Azso. Fulco.
Liîlebononsc Concilium in praesentia
Guill. Norm. Ducis et Reg. Angl.
367. a.
Lincoln. Ep. Ulf.
Lingonens. Ej)iscoporum anni rcgimi-
nis recensiti. 614. a. 639. a.
Lingonens. Epp, Acardus , Arduinus
seu Harduinus , Bruno, Guillohnus,
Hugo , Lambertus , Raynardus-
Hugo, Richardus, Roberlus.
Lingonenses Canonici Decimam pe-
tentes de vinea Monast. Besiiensis ,
à Leone IX Pajia damnantur. 639.
e. 640, a.
Lingua Francigena seu Gallica ^ vul-
garis Francica seu Romaneiisis. 184.
b. n. 477. a. u. Laeta à Scriplore Ita-
lo dicta. 4.'î4. a. Apud AnglosinCu-
ria Régis Eduardi usurpala. 134. a.
Hanc cdocenlur pueri in Anglià ,
rognante Guill. Conci. eodemque
Idiomate Leges proniulgantur. 133.
d. 137 b. Linguam Gallicara cal-
lebat Ducissa Mathililis , uxor Bo-
nlfacii Comitis. 434. a. Lingua Nor-
maniiica seu Francica à iVorman-
nis in Italiam invecta. 449. b. n.
Linguaj vulgares apud diversas Euro-
pae Xaliones, 14. b. Linguae Latinae
diversa pronuritialio apud varios
populos , pro diversitate Linguae
vuîgaris. 14. b, Linguae Hebraicae
periti : Sigeberlus Gemblac. 202. a.
Sigo. 59. a. Linguai Arabicae perilus
Herman. Contract. 22. n. Lingua
Teutonica. 434. a. Linguam Angli-
INDEX RERUM.
771
cam irrito conatu cdiscere satagit
Guill. Nolhus. 243. a.
Lintburg. Monacbi brachium S. Lucise
accipiiint ex Monast. S. Vincentii
Metcnsis. 436. n.
Lisoius (ie Ainbasiaco Domino suo
Gauf. Martello prajbiturus auxilium
ab Ambas. cilissimusaJ volât. 206. d.
Positus in extremis, Sulpicio et Li-
soio (iliis suis bona sua dividit. 2o7.
d. e. Villa-Lupas, propc S. Salva-
toris Ecclesiam sepelilur. 258. a.
Lites, quomodo incipiendae et dirimen-
dae in iis qux pertinent ad pacem et
Treugam Uei. 510 et seqq.
Lilterarum cognitio haiid vulgaris apud
Germanos nobiles. 2. d. n. 129. a.
Excoluntur apud halos. 2. n. Lit-
teris et Litlcrarum pcritis, favent
Henricus III Iinperalor et Luitpoldus
iMogunt. Arcbiep. 502. b.
Lobiens. Abb. Adelardus, Hugo, In-
gobardus.
Locbenses cum Rogerio Diabolerio , ler-
ram S. Aniani, Pontilevium et Cal-
■vimontem, usquc ad Cussonem flu-
vium deprœdantur. 265. d.
Londonia; llex Angliae eligitur Eduar-
"^ dus III: et ibi coronatur. 636. b.
Londonienses cum omnibus Ducibus ex
Borcali parte Angl. morluo Canuto^
apud Oxifordiura eligunt Haraldum,
ut fratri suo Hardecnut regnum con-
servet. 637. c.
London. Epp. Guillel. seu Willelmus,
Ilobertus.
Longsevillae Corn. Galterius-Guiffardus.
Longiledii Ab. Hugo.
De Longincastro Dux, Albertus.
Lorda, caput Vicecomitatûs Levitan.
116. n.
Ix>tbaringi conveniunt ad electionem
Régis Genn. post obituin Ilenrici II
Imp. 616. d. Favent primùm Cbu-
noni ^linori; sed posteà Chunoni
Majori seu Conrado suffragia con-
ferunt. 617. a. Dux eorura Frede-
ricus à Conrado déficit, et contra
cum conspirai. 618. a.
Lolharingia; Ducatus ab Imper. Hen-
rico II datur Comiti Godefrido filio
Godcfr. Arden. 201. n.
Lotharingise regnum, in quo inter alios
Principatus, duosunt Ducatus : unus,
Superior Lotliaringia dictus, per
Duces Mosellan. sive Loth. posside-
tur : aller per Duces Brabantia; te-
netur, et inferior Lotharingia appel -
latur. 213. n. Lolbaringiam in-
vadere absente Imperatore niedi-
latur Henricus I Rex Franciae : ab
incœpto per Vazonem Lcod. Episc.
revocatur. 10. b. Lolbaringiam re-
petit idem Rex in Collo((uio cum
Imperatore Ilenrico apud Civois.
61. d.
Lotbaringiae seu Mosellanorum Duca-
tus, Beneficium mililare, non feo-
dum Ilereditarium. 330. b.
Lolbar. Ducatus, post annos 14 va-
cans dalur Godefrido nepoli Gode-
fridi Gibbossi. 67. b. n. Lotbaringiae
Principes. 152. a. Lotharingise doraus
hodierna. 62. n.
Lotliaringiie Duces, Adalbertus, Ca-
rolus, Florentius, Fridericus, Ge-
rhardus, Godefridus, Godefridus
Magnus, Godefr. Barbalus, Gode-
fridus Gibbosus, Godefrid. Rex Je-
rus. Gotbelo, Otbo, Sigefridus, Wal-
berlus.
Lotharius Franc. Rex Otboni Imp.
de regno Clotarii cepit facere ca-
'lunuiias. 170. a. Faclam Abbatiae
S. Vincentii Laudun. restitulionem
liltcris confirmai. 565. n. Moritur,
filium relinquens Ludov. V. 343. n.
Lothrocus Danorum ReXj patri suc-
cedens, filium suum nomine Bier
Costie-Ferreae patriam cogit desercre.
623. c.
Lovan. Comitum séries. 437. c. d.
Ix)van. Com. Godefridus, Henricus
I, Ilenr. II, Henr. III, Henr. IV.
Lambertus seu Lanlberlus, Lam-
bertus aller, qui et Baldricus Cum-
Barba, Oito.
Lubricus, fnndator Ecclesiae S. Pelri de
-Monte Briance. 199. b.
Luclevens. Epp. Bernardus, Rosta-
gnus.
Ludovicus Augustus Abbatiam S. Galli
tuendam suscipit. 584. n.
Ludovicus Balbus Franc. Rex, post
niortcm palris sui Caroli Calvi,
Abbatias, Comilatus et villas dat
eis quos sibi vult consiliare. 274.
n.
Ludovicus Transmarinus seu IV . cum
maire Ogiva puer aufugit. 627. d.
Ludovicus V, adbuc puer Blancliiam
accipit uxorem. 170. n. iMarsonis
obsidionem facil super Odonem
Ruffinum. I70. b. In ipso deliciunt
Reges de familia Caroli .Magni.
170. n. Ludovico ex alia familia sur-
cedit in regnum Hugo filius Ilugonis
Magni. 170. n.
Lugdunense Concilium, seu in Pro-
vincia Lugdun. liabitum ab Hil-
debrando conlra Simoniacos, for-
san non dislingnendum à Concilie
Turon. per eumdem Hildebr. cele-
braio. 524. d.
Lugduncnsis Primatia. 260. b. Lugd.
Primas. 260. b. 261. a.
Lugdunensis civilas Impcratori sub-
missa. 357. b. Lugdunum, Primatum
obtinet inter Provincias Lugdunenses.
519. a.
Lugdun. Archicpp. Alinardus Ayle-
nardus seu Halinardus, Borchardus
seu Burcbardus, Gaufredus, Huber-
tus, Hugo, Humberlus, Odelricus,
Odolricus seu Ulricus, Wido.
Lugdun. S. Pétri Abbatissa, Adhc-
lina.
Luna seu Lunis urbs Etruriae, quam
esse Romam opinantur Normanni,
et captam diruunt. 625. d. e. 626.
a.
De Lunae discursu tractât Herman. Con-
iractus. 3o9. e.
Lupoldus de Merspurg, Régi carissi-
mus, caballo lapsus et proprio mu-
crone Iransfossus. illico expirât. 65.
a. Gladii illius bistoria. Ibid.
Lupus Angl. Ponlifex adest Translat.
corporis S. Gerardi TuU. Ep. 474.
d.
Lutelia Paris, nobile caput Neustriae :
Dignitas et illius commoda. 625. a.
Vastata à Normannis. 625. a. Vide
Paris, civilas.
Luxemburgi, Lucilimb. seu Lizelemb.
Com. Conradus, Fredericus I, Freder.
H, Gislebcrtus, Sigifridus.
Luxûs XI seculi exempla. 103. c. 452.
e. 453. a. 479. c. 483. a.
De Luzione Ab. Joannes.
Lyrens. Abbas, Robertus.
M
MABiLiA, uxor Rogerii de Monte-
Gomeriri, Tbcodericum S. Ebrulfi
Abbalem niullum diligens, ipsi et
aliis Alonachis apud Sagium com-
morantibus, Rodbertum de Belesinia
primogenitum filium suum, adabluen-
dum Sacro Baptismatis fonte offert.
227. a. b.
Macelinus, vel Marcellinus Episcopus
Wurceburgensis, vir eral sapiens et
in Eccleslasticis dignitatibus fidelis,
615. e.
Madiranensis Abbas, Bernardus.
Madiranum Cœnobium in flnibus Bi-
gorrœ. Sub Stopliano Abbale inemo-
ralur fada Iraditio Madiri Monas-
terio Marciliac. 115. n. Ejus rcddi-
tus unili PP. Jesuilis Tolosanis. 115.
n. Quomodo et à cpiibus fundatum
est. 116. a-d. 117. a-c.
Madirensis Curiae Viccdominus, cura
Garsia-Arnaldo Bigorrensi Comité
Scepius ivil obviam bostibus. 115.
e.
Magalone, funditùs destructa per Ca-
rolum Marlellum. 454. b. n. Ma-
galone, civilas restaurata per Ar-
naldum Episc. Magalon. 4.t4. c. n.
ride Arnaldus. Gradus Galeae Sar-
racenorum in portu Magalon. clausus
et obstructus per Arnald. Ep. Magal.
454. c. n.
Magalonenscs Episcopi. Arnaldus, Ber-
trandus, Gotbofredus, Petrus.
Magdeburgenses Archiepiscopi, Engcl-
bardus, Hnnfridus.
S. Maglorii rclicjuiae ex Armoricâ Pa-
ris, allala;, et in Capella Regia S.
Barlbul. reposilae. 568. n.
Magnâtes in Palalio aut Curia Prin-
cipis assidentes, erectâ manu instru-
menta in eodem cœtu scripta rali ha-
bcnl. 614. n.
Magnales Superstiles anno201 regniVil-
lelmi Conquesloris. 53. n.
Magno et Ponlius, régnante Rodulfo
Rege in Gailiis, Abbatia; Savin. dant
Eccles. S. Philiberti de Ulmis. 200.
a.
Magog filius Japbet : ex illo originera
trabere dicitur Gothorum gens. 623.
a.
Mainardus Trec. Ep. Ecclesiam de Bri-
ciniaco concedit S. Germano Autiss.
648. a. Fit Arcbiep. Scnon. injustas
consueludines in urbem Senon. à
Gelduino et Rainardo Comité im-
missas ad nihilum redigit ; anliqua
rénovât institula ■ suam maxime su-
blimât Ecclesiam. 197. b. 308. d.
Abbatiam S. Pelri et Monathos,
quia inter eos ab infantia nulritus
fuit et litleris doclus, valde diligit.
197. a. b. Ab Aposlolica sede re-
diens, Ecclesiam Senon. in pace régit.
197. a.
Mainerius Gunscelini de Escalfoio fil.
Abb. Ulicens. eligitur, et ab Hu-
gonc Lexov. Episc. bcnedicitur XVII.
Cal. Aug. novara Basilicam cœpit.
235. b. c.
Majoratus et Senescalcia Franciae Ande-
gavorum Comilibus olim bereditaria,
645. c.
Majus-Monasterium propè Turones
per Odonem I Com. Campan, etc.
reparatum : in eo scpultus Odo II
cognomento Campanus. 478. nn.
Majus-Monast. nemini subjectura,
nisiRegi et Abbati. 271. d. n. Om-
nes provinciae bujus instituti Mo-
nacbos haberc pcrcupiunt : ubique
celliB conditae eidem loco atlribuun-
tur. 272. n. Majoris -Monast. Abba-
tes, Albertus, Bartholomjeus, Ebrar-
dus seu Evrardus, Galbertus aliàs
Guillelmus.
Malavaltis, Castrum Aquitaniae, cujus
possessor Ainicricus, oppugnatur et
capilur à Guillclmo Comité Aquit.
adjuvante ci Hugone de Liziniaco.
535. e. Ab Aimerico rcficitur Cas-
irum Malevallis, consentiente Guil-
lelmo, contra fidom quam ille Guil-
lelmus, llugoni dederat se nuUam
conventionem cum Aimerico factu-
rum nisidc assensu Hugonis. 536., a.
772
INDEX RERUM.
Malboldo Abbale Hasnon. mortuo,
succedit Fulchardus, cui Lambertus,
cui et Bovo. 111. a.
Maldegarius, qui et Vincentius, Mo-
iiastcrium aedifîcat in Senogio ; de
coiisensu uxoris Monachus fit iti
Monast. Altimontensi juxtà Melbo-
diuni. 374. d.
Malgerius, Malgenis, Malginus, filius
Richard! II Norm. Duc. ex Papiâ,
Roberto Rotomag. Archiepiscopo
succedit. 39. d. 70. b-c. 330. a. 476.
r. A Rege Franciae auxilium petit
Guillelini Notbi gratiâ contra Gui-
donem Burgundum et caeteros con-
juratos. 333. c. Christianx fidei
zelo, in nepotem Guillelmuin ex-
CAinmunicationis jaculum ' intentât,
qu6d Mathildem proximam sibi
!>anguine uxorem acceperat. 188. c.
388. b. c. Lilteris excultus. pro-
fessionis oblitus, venatlo.iibus et
aviuin certaminibus intendens, Ga-
zas Ecclesiasticas conviviis profu-
sioribus insuinit. Deponitur in Sy-
nodo, procurante Guillelmo Du-
ce ; Apostolici Vicario cunctisque
Norman niae Episcopis sententiam
feretitibus unanimi consensu. 46.
d. 70. b. c. 90. b. c. 188. b. c.
338. c. Pallio nunquain insignitus,
Apostoiicâ benedictione caruit. 90.
b. c. 24.T. c. In iusulain Gcnerviam
detruditur, vel se recipit. Ibi cu-
jusdain nobilis mulieris nomine
Giliae consuetudine utitur, ex quù
progeniem suscipit, precipuè Mi-
cbaeiein Bajocensem probura Mi-
litent et legitimuin, qui ultra mare
cuni Bocinundo Principe profectus
est. 46. d. 243. c. 3:t8. c. Fabulan-
tur c|uidain Malgcrium usuin fuisse
familiari Daemone cui nomen 'fo-
ret. 338. c. d. In mare dc-
lapsus, undis mergitur. Corpus ejus
intcr duas rupes inventuin, apud Ec-
clesiain Caesarisburgi scpelitur. 338.
d.
Malliaccnses Abbates, Goderannus,
Humbertus scu Uinbertus, ïheode-
linus.
Malmundariense Monast. à S. Poppo-
ne Slabul. renovatur. Crypta è fun-
damcnlis oxsiruitur. 462. b.
S. Marnas vel iMuinines : ejus Reliquiae
in Galliam, ad Lingoncnses trans-
latae. 48i. n.
Manasses I Reniens. Archiep. apud
Gregor. VII Papam conciueritur de
alioruin Episcoporuin Legatione, lan-
quain solus Legntus natus scdis Apos-
tol. in tota Gallia. Gregorii respoa-
sum. 519. e.
Manasses Archiep. Arelatensis, posteà
Mediolan. ex inajoribus et nobllio-
ribus Proceribus Burgundiae natus,
ex sua heredilale, Juliacuin -vil-
lam Abbatiai Cluniac. offert et donat.
612. c.
Manasses de Doinno-Marlino, Cornes,
in obsidione Castri Bar interimitur.
Cor])us ejus ab Abb. Richardo ad
Monast. S. Viloiii delatuin, ibi sepe-
litur. 459. a.
Manasses, frater Arnulfi, Monac. ef-
fectus in Ecclcs. S. Uuberti Andagin.
et infrà Mensein mortuuSj ibi sepe-
litur. 130. a.
Manichaii. tolo XI scculo Galliam et
Germaniam infestantes. 523. n. Re-
periuntur in Diœccsi Catalaunensi.
11. c. Novi sunt haerctici à Concil.
Rem. sub Leone IK Papa excom-
municali. 523. b. n. Goslare depre-
hensi, et extrenio supplicio affecti.
Il e. 20. e. n. 428. b. n. 642. d.
^ingularis judicii forma ergà eos
adhibita. 11. e. 12. a. Manicbaei plu-
res apud Afros. 493. a.
Mansionaticum, jus Burgundiae Ducis
in villa Gilliaco : in quo consistebat
illudjus. 608. c-d.
Marit linguâ Anglicâ, Gallicâ dicitur
homo ; indc .\ormannus vocaturhomo
aquilonaris. 139. n.
JUaranat/ia , iinprecationis genus.
570. d. n.
Marbodonus Britannicus Clericus ad
prandium Guillelmi Régis recubat.
150. c.
Marceium, Comitatus cujus Cornes
Lietardus, Ottonis Imperatoris cou-
sanguineus, Monastico habitu apud
S. Viton. sumpto, eidem Monast. vil-
lam Barlodium tradit. 438. b.
Marcha Hispanica Reg. Franc. Hen-
rici I supremum agnoscit Dominium.
289. e. n. 422. a. 426. a.
Marcha, Aquitaniae provincia , in qua
sedificatum à Geraido l.«movic.
Episc. et Hugone de Liziniaco Cas-
trum, incenditur à Guillelmo Aqui-
tan. Comité. 536. b.
Marchana gens^ fex Italiae dicta : ejus-
dem gentis indoles. 450. c.
Marchias Lemovicinae Comités, Aude-
bertus, I, Audebertus seu Aldeber-
tus II, Bernardus.
Marcianarum Cœnobium tutelae S. Pop-
ponis Abb. Stabulensif delegatur à
Balduino Fland. Alarcliiso scu Com.
462. d. Marcianenses Abb. .\lbricus,
Guido.
Marcitiacenses, .4.bbates, Gauzbertus,
Gombertus, Stephanus, Viliberlus.
Marescalcus Franciae, tempore Ilenrici
Régis, Wido. (vel forsan Jbbatis S.
Medardi Suess'um.)
Margarita, filia Edwardi Régis, quam
Macolmus Kex Scottoruin matrimonio
duxil. 170. a.
Margarita, filia Ilugonis II Comitis
Cenoman. Roberlo filio Guillelmi
Ducis ,\oruian. despotisata, 63i. a-b.
Stigaudo de Mansioiie Odonis nutri-
enda commendatur à Duce Guill.
Ante nubiles annos obit, et Fiscanni
humatur. 232. b.
Marianus , Mariamiius , Maurianus
Chronographus, à Scotia in Galbas
venit : Colonial faclus Monac. pri-
mo apud Fuldam, posteà apud Mo-
guntiam reclusus. 432. a. 638. a-b.
Longo vita; olio Chronographos
scrutatus, dissonantiam Cyclorum
Dionysii exiguë ab Evangelica veri-
tate deprehendil : vigiuti duos an-
nos, qui praediilis circulis deerant,
superaddit; scd paucos aut nuUos
suae sententiae scclalores liabet. 191.
d. Magnam et diffusisslmam chro-
nicam facere adorilur : eum librum
rairalus Roberlus Hereford. Episc.
Angliae inveheiidum curât, et in arc-
tum contrahit ipse. 191. n.
Markii seu Merkii Comes, Wulmarus.
Marmorea; fodinae in regione Abbatiae
Stabulensis à S. Poppone inventae.
462. b.
Maroch, civitas in Africa à Mauris con-
dita. 286. a.
Marpessa, ab Amazonibus electa in al-
teram e\ duabus gentis illius Reginis.
623. b.
Marlhoardus de Salmurio^ Ecclesiam
Salviniaci tradit Canonicis B. Mariae
Ambas. 237. b.
S. Martialis, ad hujus Aposlolatura de-
finiendum celebratur Concil. Le-
movic. II. 503 n. Hinc Kpisc. Le-
movic. primas dictus ab eodein Con-
cilio. 304. a. n.
Martinianis Canonicis urbis Turon.
jus habendi Episcopum et eligendi
confirmât Gregorius V Papa. 318.
n.
S, Martinus Majoris-Monast. funda-
tor, Abbatem ibi constituit Galber-
tum al. Guillel. 271. d. n.
S. Martini vexillum ad bellum defertur.
347. c.
Martis Statuae caput apud Meldas in-
ventiim in loco qui dicebatur Fanum
MartiSj tem|)ore Fulcoii Subdiaconi
Meldensis. 44 1 . a. n.
Martyres habebantur ii, qui violenta
morte immeriti necabantur. 16. a. 23.
d. 156. a. 638. d.
Massiliensis Episc. Pontius.
Massilienses S. Victoris Abbates, Ber-
nardus, Durandus, Isarnus seu Isau-
rus, Petrus.
Mathematici célèbres : Franco. 164. a.
Guillelmus Abb. Hirsaug. 26. c.
Hermannus Contraclus. 339. e.
Matbildis, Abbatissa Cœnobii S. Tri-
nitatis Cadoin. annis fcrè. 48. prae-
fuit. Ejus tempore Cecilia filia Ma-
tbildis Régime Angl. Dco consecra-
tur. 47. e.
Matbildis, filia Imperat. Conradi et
Giselae, Henrico Franc. Régi des-
ponsala, obit. 3. a, 161. a-b. 383.
b. 386. a. 481. n. 486. c. 564. a.
Wormatiae sepulta. 5. a. Henrici
Imperat. ncptis (soror) filiam parit
mox defunctam, paulô post obit.
137. c. n. 276. b. 393. d. 409. b.
411. c. Quid de ejus matrimonio sen-
tiendum. 564. a-b.
Matbildis, filia Balduini cum Barba,
Fland. Comitis , ex Regibus Gal-
liae et Imperat. Gemiuniae origi-
nem ducens, Phiiippi Franc. Ré-
gis consanguinea, lilterarum scien-
tià maxime decorata. 56. a. Quo-
modo Guillelmuin Nolliuin spon-
sum habuerit. 348. b-c. Guillelmo
nubit. 180. b. 0|)tlnié agit in gu-
bernanda Normanniâ. 103. b. Mo-
nast. S. Trinit. (;adom. xdificat.
361. d. 443. n. Femina suo tem-
pore spécimen pudicili», pudoris
culmen. 337. c. Obit. 443. n. Lo-
cus ejus sepulturae. ibid. E|)itaphium
ejus à Fulcoio. 442. b-e. Laudatur
ab Orderico Vitali. 442. n. Ejus filii
et tiliae. Ibid.
Matbildis, Macblildis, filia Bcatricis et
Bonifacii, linguis Teiitonicil et Fran-
cigenâ imbuta. 434. a. Godefridi
Gibbdsi vidua, lerram suam viriliter
régit. Abbatiam Canonicorum S. Pé-
tri ad Montes juxtà Brie, in Dioecesi
Metensi fundal. 66. n.
Malhildis, Malildis, filia Hcrimanni
Ducis SaxonitBj soror Bennonis seu
Bernhardi Ducis et Liudigeri Co-
mitis, primo nupta Balduino III
Fland. Comitij ex quo Arnulfura II
genuit , secundo Godefrldo Daci
de Heihan et Comiti Virdun. 421.
b. n. Saxoniée Comilissa, Gode-
frido Cora. Virdun. copulata, quin-
que filios ex ipso gignit. 202. n.
301. n. 414. a. 421. b. n. Erga S.
Vitoni Monast. liberalis et munitica.
438. b-c.
Malhildis, uxor Elonis Palatii Régis
Comitis, fundatoris Monast. Brun-
willar. Sanctorum Canoni adscripta
cum marito et septem iiliabus. 462.
n.
Matbildis, filia Gimonis Militis, Do-
mina Castri S. Satyri, in jus bere-
ditatis sibi subrogat Odonein Co-
niitcm Palatii ; locuiii'S. .Satyri Ca-
nonicis ejusdem loci confcrt. 423.
n.
Matisconensis Episc. Gauzlinus.
Matiscon. Comes , Guillelmus-Otto.
INDEX RERUM.
773
Malrimonia , in gradibus jure Cano-
nico illius seculi probibitis tontrac-
ta , dissolvuiitur , et conlrahentes
cxcoininunicantur, nisi accédât Ro-
mani Pontlficis dispensatio. 47. d.
188. c. 197. d. 219. c-d.389. e.390.
a. 430. c-d. 4.52. a. 499. d. 523. c.Ma-
trimonii separatio fatta cum dispen-
satione Romani Pontif. 151. b. Ma-
triinonii sponsionis diremjjtae e.\era-
plura siiigulare. 376. c. Matrimonio
subséquent! legitimi fiunt in con-
junctione illégal! nati. 37. d. JMq-
trimonium cum Alathilde inire am-
bientis Guillclmi Nothi singularis
agendi ratio. 348. c.
Matriniacum : praedia liujus villas vi-
cina à Monastcrio Floriac. depen-
dentia dévastât Albericus quidam.
48-1. c.-d.
Malutinorum Vigiliis Noclurnis inte-
resse solcbant in Solcmnitatibus
laici etiam potentiorcs. 436. c-d.
S. Mauri Alartyris Reliquiae asservatae
in Ecclesia de Pontons in page Au-
siensi. 486. b.
S. Mauricius Lcgionis ïhebeorum
Dux , Martyrio Donatus Ternadae
in Vallcsia. 346. n.
Maurilius Rotomag. Archiep. JVlal-
gerio succedit. 70. c. 188. c. Ex
Remensi pago exortus , in Leod.
Eccl. liberalibus Artibus eruditus ,
Scliolastlcus Ilalvcrstalensis Eccle-
siae : lit Monac. Fiscan, Italiam petit ;
Abbas ordinatur Florentin, redit ad
Fiscan. Eccl. B. M. Rolom. à Ro-
berto Archiep. incœptam complet.
70. c-d. Dedical eam. 238. d. 382.
n. Concil. liabet Rolomagi contra
Presbytciorum conju^ia et Berenga-
rii errorcs. 70. d. 5^9. a-b. Eccl. S.
M. Gcmmelici dedicat \ paulô pôst
obit. Corpus ejus in Eccl. JMetro-
[)ol. sepelitur. 238. d. Defuncto suc-
cedit Johannes Abrincat. Episc, 70.
e. 71, a.
S. Maxentii Abb. Aimericus, Am-
blardus , Archembaldus , Benedic-
tus. Emmo.
Mecbanicae audax invcntum Elmcri
juvenls Monac. .Malmesbur. Auctori
malè succedit. 173. d.
Medanticum Comitatum sibi subjugat
Rex Hcnricus 1, Galeranno devicto
et exheie litato. 139. b. Medanti
Comités , Galerannus , Galterius ,
scu Wallerius, Jladulfus.
Medlani-Moiiast. Abb. llumbcrlus ,
Lamlieitus.
Medicinae .Sdiola famosa apud Saler-
nara. i228. b. Mcdcclnae periti Ra-
dulfus Mala-Corona. 226. c. 228.
b. Fcniiiia Salernae hac in arte ce-
leberrima. 228. b.
Medicus Régis Henrici I, Johannes sur-
dus Carnotensis. 229. c.
Mediolan. Episc. Manasses.
Meduanum Castellum Rlilitis Goiffre-
di, igné per pueros ludentes injecto
comburitur ; quod posleà restaura-
rum, custodibns suis mancipat Dux
Norm. Guill 48. c.
Meinhardus Bavenberg. Tlicologus ,
laudatur à Gozechlao , quôd llas-
resis Bereiigarianœ labom non con-
traxerit. 3U2. a.
S. Melanii Reli(|uias , quaS à paren-
tibus accepcrat , Gervas. Rem. Ar-
chiep. Eveno S. Alelanii Abbati
concedit. 280. n.
Meldens. urbis lans à Fulcoio versi-
bus caiitata. 339. d-e. 340 b-e.
Meldensc Concilium. 283. b. Mel-
denses Episc. Galterus seu Walterus,
Gisleberlus.
Melenlum seu Mellentuni Castruin :
ubi Prioratus sub litulo S. Nicasii,
cujus Reliquiae tempore Normanno-
nim, eô translatas dicuntur. 476. n.
Mellenti Comités , Galerannus seu
Walerannus , Hugo, Robertus-Vi-
cecoraes, Teduinus.
Melfltanum Concil. à Nicolao II Papa
habitum , contra Presbyterorum
conjugia. 4SI. e. n. Melfit. aliud
Concil. sub Urbano II , vetat ne
ullus laicus Décimas suas, aut Ec-
clesiam , aut quidquid lîcclesiastici
juris est , sine consensu Episcopi ,
vel concessione Romani Pontificis ,
Monasteriis aut Canonicis oiferre
praesumat. 520. e.
Melidunensis S. Pétri Abbas, Adula-
rlus seu Adelcrius.
Melidunensis Vicecoraes, Ursio. yide
Milidun.
Melitenses Equités Remis Ecclesiam
occupant à Constanlio quodam in
mcmoriam Miraculi à S. Remigio
patrati olim fundalam , ubi supe-
rest vêtus inscrifdio tempore fun-
dationis posita. 466. e. n.
Melus Longobardus Nonnannos in-
vitât ad Graecos ex iVpulia ejicien-
dos. 448. b-c. n. Primus Norman-
jiorum Dux in expedilioiie Apuliae.
448. d. Fugatur à Gra-'tis. 448. •.
449. a. Auxilium petit ab Ilcnrico I,
Lnperalore. Obit. 449. a.
Menegaldus Philosoplius , divinis et
secularibus lilleris ultra coa;taneos
eruditus. 283. e. Uxor ejus et fi-
liae, multam in scripturis notiliam
habent : disclpulos proprios habent
illa; fili*. 286. a.
Mensae assidendi consuetudo non vi-
gebat apud Curiam Inqjerat. Graac.
ante adventara Robert! Norman.
Ducis in urbeiu Constanlinop. 327.
d.
Meolidcs Paludes intra Germanicos si-
nus , occupantur à Gothis Dano-
runi seu Normannorum parentibus.
623. c.
Messinense virginum jMonasterium
propè Ipras , ab Adela Balduini V
Fland. Comilis uxore fundatum.
Ibi vélum ab Alexandre II Papa
susc!p!t Adela, et obit. 480. n.
Metaruni civilas , Mcdiomatrica dicta,
quia in medio Irium civitalum po-
sita. 368. b. Carminé laudatur. pp.
433. 436. 437.
Metenses Epp. Adalbero I, Adalbero
II, Adalbero 111, S. Arnulfus, S,
(Uemens , Ilerimannus , Popo seu
Poppo , Stephunus , Theodericus
scu Deodericus I, Theodericus II;
Pseudo-Episc. Bruno.
Metensis Eccles. S. Symphoriani, in
qua plures SS. Pontilices quiescunt.
198. e.
Metens. .Monasl. S. Vincent!! Abba-
tes, Fulcuinus, Ileribertus.
Metens. S. Arnulli Abbas , Guarinus
sen VV a ri nus.
Metens. Cornes, Albertus.
Meteora varia. \^ ide in Ind. Cliron.
Metropolitan!, Primates dicti, saltem res-
pect u suae Provincias. 318 bc. Metro-
politan!, quibus llomaiia; sedis Vica-
rialus concessus est in Oriente, non
ideô Primates, multuminus Patriar-
chae dicti sunt. 518. c. Metropoli-
tan! quinam appcllari debeanl Pri-
mates, ex CajHiularibus Carol! iMa-
gni. 318 c.
Metropolitanorum duo gênera. 318.
e. -Mctropolitanos piimœ alicujus
Provinciae inter et Mctropolitanos
serundae , nulla prca'niinentia ra-
tione Sedis . sed tantum ralione
temjwris Ordinalionis. 319. c.
Metropolitanorum jura, praesente suov-
mo Pontificc, défendit Liuppoldus
Mogunt. Archiep. 427. c-d. 642.
ab.
Metulum , Castrum in Aquit. cujui
turrim in vadimonium ilugo de \À-
ziniaco postulat à Guillelmo Aqui-
tan. Comité 537. b. _
S. Michaelis Archangeli cultus apud
Garganum Montem in Apulia. 448.
b.
S. Micliaclls in Ercmo Coanobitis cain-
pos Salinarum apud Cursonem donat
Willelraus Toarci! Vicec. 372. e.
373. a.
S. Michaelis in Eremo Abbates. Ala-
ricus , Ascho , Ato , Audcbertua ,
Garinus, Joannes I, Joan. II, W!l-
Ichnus.
S. Alichaelis de Monte Abbates , R»-
dulfus, Ranulfus. S. Michaelis in
Periculo Maris Abb. Sup[X).
Miciacenses Abbates, Albertus , Ful-
co.
Miliduncnsis pagus : in eo pestis gras-
salur. 479. a. Vide Mclidun.
Militaria arma , quaenam seculo XI.
337. et seqq. 483. a. b.
Militaria Vexilla : Guillclmi Ducis
Norman. 334. a. Comitum Ande-
gav. 347. c. Harald! Vexdluni voca-
tur. Standart. 101. a. 184. a. t7a//6j.
Vexillum S. Pliiliberti gestabant Ail-
vocati Abbatias Trenorc. 112. b.
Vexillum Abbatia; S.. Dioiiysii, Au-
riflammam dictuin , Comités ViU
cassini. 394. a
Milites scu Equestr! Ordini adscripti :
Militis gradus Roherto de Grente-
maisnilio collatus à Guillelmo Nor-
man. Duce. 226. d. Militiae insi-
gnia à Rege Fraiicor. Henrico sus-
cipit Guillel. Dux Norm. 177. à.
351. a. Rex Augl!;e factus Guill.
Henricum filium suiim juiiiorem vi-
rilibus induit armis. 210 b. Gofri-
dus, filius Domiiii Castr! Gunterii,
per Martcllum patrinum suum ,
Miles fuctus. 267. e. Fiilco Richiiius-
ab avunculo suo Martello Miles
factus , aiinorum suptcmdccim xta-
teni agebat. 138. a. îlenricus IV,
Imperatoris Heiiriii (ilius , accin-
gitur gladio , aelatis sua anno de-
cinio quarto. 22. d. 416. a. Mili-
Icm iniliand! et benedicendi ritus
apud Anglos 133. b.
Milites in Castellaiiia Ardensi^ distin-
guuntur à Barnnibus et à Vavasso-
ribus. 303. b.
Militiae secularis renuiiciatio, facta à
Godefrido Lotliar. Duce in extre-
mis posito, gladium Abbati Theo-
derii o tradenlc. 131. a.
Milliare, spatium seu dislantia mille
passuum : ejus usiis. 137. a.
Mindensis Episc Bruno.
Minorisae Cornes , Guillelraus-Beren-
garii.
De .Vlirapixo Dominus, Rogerius Ba-
lallia.
Miroaltum , a])ud Burgundos Castrum
ab Henrico 111 Inqier. obsidetur.
433. a-b. Hujiis obsidionis circons-
tanliie. 433. b-c. Jussu Imperatoris
diruitur. 336. d. Jam à Conrado
expiig'ialuin fucrat. 4.i3. n.
Missa : Missa; privalae à Frederico Ab-
bate S. Florent. Salmur. quotidie
cclobrantur. 278. h. c. In Majori-
Monaslerit) . p''oi)ter Saci-rdotum
copiam, à prima aurora, us(|ue ad
hnram prandii peraguntur. \.issae
quolidiè assislit Dux .Norm. Guill.
etiam in Castris. 93. d. 188. b.
334. a.
Missac, cognom. Mascelinus, frater
Vv V VV
774
INDEX RERUM.
Fulcuini , sub Richardo Abbate
Virdun. in Gymnasio Disciplinae
Monasticse exercetur. 201. d.
Moguiitia : Moguntia; laus. 500. b.
Moguntiam inler et Wormatiain
coemit Primates Gennani<e, ad elec-
tionem Régis, j)Ost obituin Henrici
II Imper. G 16. b. Mogunliam petit
Conradus Sailcus peratlâ electione ,
ibiquc in Regcm Germ. consecra-
tur ab Arcbiep. Mogunt. 617. b-c.
Pcr cuncta Moguntiae Cœnobia de-
portatur corpus Conradi Salici de-
functi , omni populo sequente et
orantc. 620. a.
Mogunt. Concilium. 427. b. 595. n.
641. d.
Mogunt. Archiep. jus in electione Re-
gum German. 616. e. Moguntien-
ses Arcbiep. Aribo, S. Bardo, Leo-
poldus seu Liutpoldus, Sigefridus.
Moisiacens. Abb. Ilunaldus.
Molendinis castrum , Gwallerio quo-
dam incentore , ad partes Régis
transit. 179. c.
Molismensis Abbatiae locus fundatur
per quosdatn Heremitas : ipsa est
mater Cisteriùensis Ordinis. 357. b.
Molisni. Abbas, Robertus.
Monachi sunt Paupcres Cbristi : eis
Praelati omnia nccessaria niinistrare
distributione nioderatâ debcnt. 496.
b. Monachi Proposili sui dosertores.
298. c. 590. b. Reprelicnduntur in
Concil. Rem. 523. a. Monachi No-
tariorum munere funguntur. 421. a.
611. b. 639. b. Monachi diligentiùs
cœteris et nitidiùs omnia ad cul-
tuni Altaris procurant. 503. c. Mo-
nachi ad succurrendum. 13. c. 30.
a. Eorum vota rcla.xantur autori-
tale Papae. 259. b. Monachi Vica-
rios in Ecclesiis ruralibus substi-
tuunt. 520. e. .521. a-d. Mona-
chus Ecclesiae Parochiali deserviens,
vocatur Obedientiarius. 521. d.
Apud Monachos magnus Sacerdo-
tum numerus. 272. c. Monachi Ca-
nonicis , aut Clericis secuUiribus in
pluribus Ecclesiis substituti. 13. c,
109. d. 224. e. 252. c-d. 395. c
410. b. Praebendas in Ecclesiis Ca-
thedralibus ])ossident. 203. d. Cum
Canonicis Episcopalium Ecclesia-
rum Divinis intersunt, et societa-
tem iaeunt in Festis solemnioribus.
70. bc. 379. c. 588. c
Monachorum Cura in asservandis
Chartis et libris. 488. b-c. Eorum
socictatem precum ac suffragiorum
sollicitât et consecjuitur Odo Cam-
paniensis cum u.xore sua et filiis.
419. c. Monachorum Transmari-
norum instituta omninô lapsa à
Rege Guillclmo corriguntur. 242.
a.
Monastcria : in Monasteriis, quae per-
tinent ad Cultum Divinum , et ad
Regulares Gbservantias , Abbatum
arbitrio relinquit Concil. Leraovic.
II. 503. c.
Monasteriis oblali à pueritia. 13. c. n.
233. b. 232. b. 321. c. 377. c 647,
e.
Monasteriorum e.\emptiones : Fiscan-
nensis. 363. e. 304. b. Guatinensis.
107. b. Vindocinensis, de consensu
Episc. Diœces 506. b c.
Monasteriorum Officia Claustralia : Ar-
marii seu Praecentoris. 204. d. Ar-
chiclavis. 273. a. Archicustod. 273.
b. Cellerarii. 279. a. Organista;. 149.
c. Prajposili. 279. a. Scholaslici tùm
interioris tùm cxterioris. 149. c. Et
alibi passim. Thesaurarii. 236. a.
Monasteriorum Scholie et Scholastici.
Vide Schol«.
Monasterii-Villaris Âbbatissse, Beatrix,
Elizabet.
Monasteriuni-Novum , ante annum
1073 minime constructum -, anno
1076 necdum absolutum. 372. d.
Monasticam vitam amplectuntur viri
natalibus illustres. 16. c. 22. a. 46.
c. 113. c. 116. a. 136. a. 162. c.
223. e. 289. e. 321. c. 414. b. 438.
b. 459. a-b. 476. c. 483. e. etc.
Etiam Episcopi. o08. c. 312. a. Mo-
nastice vitae filios inconsultos des-
tinant Parentes. 115. d. 396. c-e.
Moneta apud Cabilonem excusa nomi-
ne Henrici I Franc. Régis. 411. n.
Moneta Leodiensis. 376. a. Moso-
niensis. 318. n. Remensis. Ibid. Mo-
netse cudendsejure gaudet Abbatia
Trenorciensis. 601. b-c. Cornes Pe-
tragoric. 287. c. Librae Rodomen-
ses. 226. e. Marcse Leodiensçs. 376.
a. ISummi Vermandenses. 427. b.
Solidi Tolosenses. 398. a. ïalen-
tum au ri. 614. c. Libr% auri op
limi. 610. e. Unciœ auri. 106. a.
380. a. Librae Denariorum. 118. c.
280 a. Scuta. 106. e. Besaiis. 341.
d. Librae, Solidi, Denarii , passint
ac prœcipuc in Diptom.
Monmeliandum Castrum iirmat Rex
Philip. I adversùs Ilugoncm Domi-
ni-Martini Comit. 138. b. 410. b.
Monogramma Rcgiura instrumentis
Ducum , Comitnm , et privatorum
etiam appositum. 607. c.
Mo;is, linguâ Gallicû Dunum dicitur.
435. n.
Mons-Basonis : Milites de Monte-Ba-
sonis omnia u.<:que Cainouem demo-
liuntur. 263. b.
Monsteriolum , Castrum Aquitan, sub
ditione Guillelmi Aquit. Comitis.
534. d.
Montensis Abbatissa fit per elcctio-
nem , et Impcratori praesentatur.
374. e. Montensis Comes. praesen-
tatione ab Imperatore im|)ctratâ ,
eluctain abbatissam non vult ad-
miltere ; Abbatem se déclarât. 375.
a.
Monteuses Comités, Herimannus seu
Hermannus, Lambertus. Fide Han-
non. seu Ilasnon.
De Monteforti Comes, Simon.
De Monte S. Joannis Abbas, Azel-
nius seu Azclinus.
Montionis ( de Mourons seu de lion-
xian) Comités , Ludovicus , Tbeo-
dericus.
Montis-Beliardi Comes , ïheodericus.
Moiitis- Desiderii Comes, Radulfus.
Monlis-Maurenciaci Dominus , Thiet-
baldus.
Montis-Rebelli Majoris Comes , Ro-
dulfus.
Morcarius Comes Anglus, post Ha-
roldi caedem, et Willclmi Conq.
victoriam, à suis per insidias truci-
datur. 636. c.
Mores Francorum , in opinione Ita-
lorum. 432. b. Mores Anglorura.
183. a. Apulorum. 448. d. 450. c.
Britannorura. 88. c-d. Normanno-
rum. Ib3. b. 449. a. Vasconum.
486. b
Mores seculi undecimi describuntur et
carpuntur. pp. 501. 502. 503. Mores
sui seculi, et praecipuè Romana; Cu-
riae, carpit Pocta quidam Anonymus.
pp. 443. et seqq, Morum perversorum
exempla. 87. d. 176. b. n. 180. c-d.
187. b. 224. a. 227. a-b. 232. d.
248. b. 336. c-d. 339. c. 453.
c.
Morini comijlectebantur Picardiam ,
Artesiam,et Flandiiam : eorum ca-
put erat Teruanna, nunc in ruinis
jaccns. 104. c. Morinorum nomine
vocabantur olim Flandriae populi.
35. b. .Morinensis Curia. 300. a.
Moritolii , seu Moretonii aut Moreto-
niae Comités, Guillel. seu Willel-
mus , Malgerius , Robertus , Roge-
rius, Rotro seu Rotroldus.
Mortui-Maris j)ugna , ad quem an-
num revocanda. 31 G. n.
Mosae fluminis circà Lcgiam urbem
descriplio. 500. c-d.
Mosellanenses Duces , Albertus , Fre-
dericus I, Frédéric. Il , Gerardus ,
Otlo , Theodericus I , Theoderi-
cus II.
Mosolium , Castrum Aquitan. perti-
nens ad Hugonem de Liziniaco ,
incenditur à Josfredo Vicecomite.
534. e. 535. a.
Mosomenses Abbates, Bernerus, Joan-
nes, Rodulphus seu Rotulphus.
De Miisal Comes, Albertus.
Musicae pcriti : Radulfus Mala-Corona.
228. b. Sigo Salmuricnsis Abbas. 59.
a. Willehclmus Abbas Hirsaugiensis.
26. d. P'ide Cantus Ecclesiasticus.
N
NAMURCUM , olim Naumene , à
vocabulo Tcutonico , Namen.
462. d. n. ÎVamurcenses Comités ,
Albertus I , Albertus II , Gode-
fridus.
Nannetica urbs à Danis seu Norman-
nis incenditur. 624. e. Nannetenses
Epp. Budicus seu Pudicus, Galte-
rus, Quiriacus , Werecus seu \Ve-
cerus.
Nannetenses Comités , Aimericus seu
Haimcricui , Budicus , Goilridus ,
Hoel seu Hoellus aut Boeilus , Mat-
thias.
Nantensis Abba.i, Marculfus.
De Nantoilo Abbas, Pctrus.
Narbonncnse Concilium I.X. , confir-
mât et rénovât Pacem et Trcu-
gam Dei. pp. 514. 315, 516.
Narbonnensis Archiep. Guifredus seu
Wifredus.
Narbonnensis. S. Pauli Abbas, Auge-
rius.
Narbonnensis Vicecomes , Berenga-
rius.
Neapolilanus Comes, Wazo.
Nemausenses Arenae jussu Caroli Mar-
telli combustae propter Sarracenos.
434. c.
Neraausens. Episc. Froterius.
Nemaus. Vicecom. Atotius, Bcruar-
dus.
Neustria vastalur à Normannis. 624.
d. Perlinet ad Neustriam tota Gal-
liae regio, quae à Genabensi urbe,
per transversùm , Lutetiam usque
Parisiorum Oppidum pertingit. 624.
d. Neustriae quaidam Urbes, Lute-
tia Parisior. Caput nobile, Belva-
gus seu Bellovacus, Noviomagus.
623. b. c.
Neustria à Normannis cognomina-
la Normannia. 423. c. Sub tem-
pore sex Ducum Ncustriae vix ul-
lus Normannorum liberalibus stu-
diis adhaisit. 242. b. Neustria post
adventum Normannorum, in Cle-
ricis dissoluta. Presbyteri et Praesu-
Ics in Neustria thoris concubina-
rum libéré utuntur. 246. a. Ad ex»
peditionem Guillelmi Nothi ))ro-
movendam, Clcrici et Laici Fabri-
candis navibus , studiis et sumpti-
bus pariter intendunt. 235. b. fide
Normanni et Normannia.
S Nicasii Rotom. Arch. corpus apud
Basilicam S. Pétri nunc S. Audoëni
asservatum. Quaedam ejus Reliquiae
INDEX RERUM.
775
ab ipso S. Audoeno ibidem collo-
cat» narrantur. 4'Î6. d. n. Ejus Re-
liquia; in Casirura Melentum , tem-
j)ore Noriiiaiinorum translatée di-
cuntur. 476. n.
Nicenses Episcopi , Andrxas , Nitar-
dus.
Nicephorus Patriartiia Jerosolym. Ec-
clcsiam S. Sepulchri réparât. 354. a.
Nico , seu Nilbardus J>eod. Episc.
Consccrationi Eccl. Slabul. Intcrcst.
462. b.
S. Nicolai (leIi(jui«Ë Monast. Andeg.
ejusd. nominis , à Gaufredo Comité
traditae. 593. n.
Nicolaitarum ba?rcsis , quid slt. 132.
d.
Nicolaus Papa H , anteà Gcrardus ,
Episc. Florenlinus : post Benedic-
tum , annis duobus prajsidet. 293.
a. 431. n. Quonani touipore scdem
Aposlolicain occui)averit. 492. n.
Robertuin Unfredi fralreni créât
Apuliae et Calabriae Ducein , et
ab eo fidelitatis Sacranicntura reci-
pit. 431. e. n. 432. a. Melfitano
Concilio praesidct , et ibi décréta
statuit contra Presbyteroruin con-
jugia. 431. d. e. n. Romae cogit
Conciliiiin H3 Episcoporum ad-
vcrsùs Berengariuin. 382. a. b. 529.
c. Fidci j)rofcssionem à Bcrengario
factaiii , per urbes Italiae , Germa-
nise et Galliae mittit. 331. a. Ger-
vasio Remensi Arcbiep. scribit de
malis ruinoriI)us circà eum sparsis ,
et ipsum invitât ad Regeni Henri-
cum propter (juaedaiu perpcrani facta
argueiidum et corripiendam. Agnos-
cit necessitatem Regii consensus ad
celebrandum in Franciâ Concilinm.
492. a-e. Litteris ad eumdem Ger-
vasiuni direclis , Bellovacensem et
Sylva nectensem Episcopos Simonia;
insimul.ilos , ab officio suspcndi
jubet , donec Romanam ad Syno-
dnm sese purgaturi à crimine in-
tentato veniant. 493. b. Eidcm
Gervasio jubet ut damna ab ipso
Virdunensi Ecclesiae illata resar-
ciat. 493. d. Aliâ Ej)istola Gervasium
in graliam recipit , monetque eum ut
cum Duce Godefrido pacem ineat.
494. b. Litteras accipit à Gervasio ,
in quibns Patris Patrum et Episcopo-
rum Episcopi titulo donatur. 498.
c. Gcrardum seu Geraldum à se in
Episcopuni Sistaricenseni consecra-
tum, Sistaricensibus commendat. Gc-
raldo quijedam ad irregularitales Or-
dinum sacrorum , Ecclesl» redi-
tuum partilioncm , Ordinationis et
Baptisinatis tempora , pertinentia
praescribit. 434. d. Prinins sum-
inorum Pontilicum , in litterarura
suarum inscriptione constant! modo
el uniformi adliibuit ApostiiUcam
licricdictioiiein. 494 n. Podiensem
Episc. à jurisdictione Archiep. Bitu-
ric. exemit, contradicente Archiepis-
copo. 337. c.
^îicolaus (ilius Bicliardi III Norman.
Ducis , à ])uero Fiscannensis Mo-
nachiis , Cœnobium S. Pétri in su-
burbio Rotliomag. fesè LX annis
régit : cœpit Basilicam mira; ina-
gnitudinis et elcgantia; , in <|ua cor-
pus S. Audooni quicscit. 2i4. a. b.
321. c. d. nu.
Nicopolilanus Episcopus, Gregorius.
Nigeilus , Coiistantinicns. Cornes ,
cum Copiis Ducis iNorm. Roberti ,
filios Guillelmi Belisniensis csedit ,
Fulcone iiatu majore lanccà trans-
fixo, Roberlum fralrem ejus fugat.
323. c. Nigeilus et Renaldus seu
Renulfus Cornes Bessiniac. inter se
bellum gcrunt , invito Duce Guil-
lelmo. 332. a. Adversùs Guillclmum
rebellant. 332. et seqq. Nigeilus in
pugnà Vales dunarum fugalur à Fran-
cis. 333. c. Apud Valcsdunas cae-
sus , copias colligit , Andegaviam
percurril, el propè Andegavum in-
sidiis coUocatis , mille Andcgaven-
sibus occisis , caetcris vel captis vel
in fugam versis , insignein victo-
riam refert. 336. d. e. Ea res ipsi
conciliât Guillelmi Ducis graliara.
178. a. 337. a. Apud Ambreras
contra Gaufridum .Martellum , Cas-
trura aedificat , el militibus anno-
nâ(|ue instruit. 338. a. S. Salva-
toris Cœnobium fundat. 46. a. 340.
b.
ISibardus, Gaufridi Martelli Comitis
Andegavensis , Vassalliis, simul cum
Gervasio Cenoman. Episc. versu-
tià suâ deludit Comitera in tractatu
quem ad invicem babuerunt Gervasius
et Martellus. 633. c-d.
Ninus , gêner Rodbcrti fratris Odonis
Régis Francise , memoratur in Ge-
nealogia Regum à Pfaaramundo ad
Pbilippum I. 170. b.
Nitardus Nicensis Episc. simul cum
Ragimbaldo Arelatensi Arcbiep. et
Benedicto Avenion. Episc. Paranae-
sim ad Cleruin Italiaa tam suo , quàm
Cleri Gallicani nomine , de ad-
mittenda Trevà Dei dirigit. 30',i. d.
316. b.
Nivellensis Ecclesia S. Gertrudis, post
cifusum in ca Sanguinem Doniint ,
concrematur. 332. e.
Nivernenses Episcopi , Hugo II , IIu-
,.8""'-.
Nivernensium Comitum Genealogia ,
à Raynaldo ad Guillelmum fratrem
Renaldi. 281. b. Comités, Guillel.
seu Willemus aut VVillinus , Landri-
cus, Raginaldus seu Rainaldus. Vi-
cecomes, Hugo.
Nobiliacenses S. Juiiiani .4bbates, Petrus,
Richardus, Umbertus.
Norici, post obitum Henrici II Impcra-
toris , ad eleitionem Régis Gernianiae
conveniunt. 616. b.
Normanni , unde nomen babeant. 340.
n. 423. c. 448. b. 623. n. 642 c.
Duce RoUone , à Scitia inferiori ,
per Oceanum vecti , Germaniam
et Galliam saepe infestant. Carole
Simplici Francis imperante , Gal-
liam , quâ in parte Britanniara res-
j)icit , pervadunt : Rotliomag. ci-
vitatcm occupantes , Normanniam
vocant; ibique confirmantur. 428.
a. II. 642. c. Ultra Franciae parteui
quam pervaserant , conantur ma-
nus extendere. 213. n. Fide Dani.
Normanni ])lures temj)Oribus di-
versis Apuliam adeunt. 227. e. Quo-
rumdam Normann. peregrinatio
ad Garganum Montcm occasionem
illis tribuit Apuliam armis adipis-
ccndi. 448. b. Primus eorum ad-
ventus in Apul. 140. n. Roberto
Guiscardo Duce , Apuliam irrura-
punt. 262 b. II. VVailmaclii Ducis
et aliorum Polentûm stipendiarii
fiunt contra Paganos. 228. a. Pro
hongobanlis contra Sarracenos vel
Graetos pugnantes , saepius Barba-
res prostcrnunt. Sibi débita negan-
tibus stipeiulia Longobardis , contra
ipsos arma vertunt. 49. b. c. Mor-
luo Tustino Citello , Duces sibi
eligunt Ranulfuiii et Richardum ;
Longobardos impugnant. 403. a.
Psaleriium, Barum, et Capuam cum
totâ Campaniù et Calabrià, armis
sibi subigunt : iii Siciliû Panormum ,
Catlianenscm urbem , Castrum Jo-
liannis cum aliis urbibus et Oppi-
dis obtincnt. 228. a. In Sicilid et
Apuliâ incipiucit dominari. 347. a.
A])uliani , Calabriam , Siciliam oc-
cupant. 101. a. 213. n. 642. d. Pro-
pugnant Constantinoj>olim j ins<^
runt mclum Babyloni. 101. a. ha-
los imbuunt linguâ Gallicù. 449. b,
Normannornm expeditio in Apulia
versibus à Guill. Apulo descripta. 447.
et .seqq.
Normanni, (]ui cum Alfredo in An-
gliam transfrelarunt , alii excaecali et
mutilati , alii cute caj>itis detract.l
cruciati , plnres venundati , sexcenti
apud Gelfordam mortibus variis et
miserabilibus affecli. 309. d. Quidam
ex iis Navcs repctunt. IV mille et
am])lius capli et ligati Gedelforte ab-
ducuntur, decimantur ita ut decimus
quisc|ue tantumraodô reservetur :
Anglis querentibus nimium superesse
Normannorum numerum , sujiers-
tites eodem modo obtruncantur ,
salvo tanlùra decimo quoque. 207. b.
339. b.
Normanni contra Guillelmum No-
thum pucrum rebellant, magnam in-
ter se stragem perpétrant. 221. d. e.
Turcbetillum Nutricium Guillelmi
infanlis, Osbernum Normanniae Da-
piferum , et Comitcm Gislebcrtum ,
j)atrem patria; fraudulenter inter-
ficiunt. 248. n. Sub ineunte Guillel-
mi Ducis aetate Normanni plures ab
ejus fidelitate aberrant : exoriun-
tur diversi motus , seditioncs con,-
citantur. 37. c. Normanniam inva-
dcre et auferrc Duci conantur : Rc-
ge Hcnrico Guillclmum adjuvante,
devincuntur. 393. b. Normanno-
rum ope Guillelmus Nothus An-
gliam subigit. 630. a. Catalogus et
cognomina corum qui cum Guil-
lelmo Normanniam ingressi sunt.
30. n. 93. n. 97. 98. n. Ajmd S. Wa-
lariium conveniunt , mare trans-
fretant , nemine resistcnte littus ar-
ripiunt , Hastingas appellunt. 182.
e. 183. a. b. n. 236. a. Totâ noctc
pugnam Senlaciens. j)raecedente ,
confessioni peccïtorum vacant, ma-
nè Dorainico Corpori communi-
cant. 360. e. 301. a. Contra He-
raldum jjugnaturi , voto j)erpetuo
se suamque posteritatcm obligant
abstinentiae à carnibus die Sab-
bati , si victoriam rej)ortent. Vie-
tores fiunt. 318. b. Angliam vas-
tant per très annos. 313. c. Anglos
agrestes et jienc illitteratos inveniunt.
242. n.
Normanni bellum babent contra Bri-
toncs et Cenomanenses. 231. b.
Normannorum gens Guasconiae fi-
nes invadit : à Guill-Sanctio tanta
caxle mactantur , ut Guasconiae fi-
nes ullrà pervadere non audeant.
394. d. Normannis Deus subjicit
Normanniam , Angliam , Apuliam ,
Calabriam , Siciliam et Antiocbiam.
210. c.
Normanni Pacem sive Treugam Dei
j)rimô rcjiciunt , tem|)ore dissidio-
rum inler Ilenricum Franciae Reg*m
et Odonis Campaniensis filios
exortorum , <]UÔd jus indiceudi belli
viderctur ex indc minui; sed pos-
teà morbo ignlto atfiicti , divini
judicii metu , illam adoptant. 509. b.
e.
Normanni staturâ breviores quam
ïeutonici seu Aleraanni. 450. b.
Normannorum genium et mores.
130. a. 183. b. Normannica gens
prona ad avaritiam. 430. a. Sae-
vitia Normannorum et injustilia; in
/
776
INDEX RERUM.
Anglia. 210. c. d. Normannorum
gens feritate insignis equestri. 448.
a. Normannicus ensis Anglicis bi-
pcnnibus j)rae.slat. 181. d. iNorman-
noruin YÏx ulliis sub scx Ducibas
Neustriae liberalibus studiis adbaesit.
242. b, Normannorum usus ex Con-
cubinaruin comniixtione Principes
suscipere. 265. c. Mos in sepelien-
dis suorum corporibus. 451. d. n.
Consuctudo ]>onipam Militum se-
ciun ducendi quos stipendiis annuis
quotidianisque cibis reficiebant. 310.
n.
Nonnannia Rcgalis Francorum Re-
gum fisous. Ejus descriptio. 138. e.
160. b. Dux iVormannije eam tenet à
Rege pcr paragium , ei fidelitatcm et
hoinngiuni praeslando. 343. n. Propè
in Regnuni evecta. 83. a. n. Sapien-
tibus Prœlalis et Optiniatibus prae-
clarè viget. 234. d. Nonnannia supre-
uiuHi Régis Franc. Ilenrici Dominium
agnoscit. 420. a.
IVormannise Duces. Guillelmus seu
Will. Longa-Spata , Guillelmus No-
tlius , Guillelmu.s Rufus , Henricus I ,
Richardus I, RIcbardus II, Ricbardus
III, Robertus II, Robertus III, RoUo.
Norinannise Praesules et Barones convo-
cati à Roberto Duce Jerosolymain
profecturo, Guillelmura Notbum Ro-
berti successorem et haeredem agnos-
cunt. eique iioiiiagium et ildein ju-
rant. 326. b. c.
Iformanniae Proceres et Barones inter
se bella exercent , dum Guillelmus
Notbus xtatem puerilem agit. 328.
d. c. Contra Guillclmum infantem
rebellant. 248. b. n. Unanilniter
Guillelmi consiliuni de Angtiâ con-
quirendâ probant. 167. d. 168. a.
Barones (pii secuti fuerant Guillel-
mum in Angliam , varie anxiantur.
Hinc à Rege Guillelmo relinentur, et
infîdorum desertorum famam timent.
241. a.
rformannia, ■ Barones et Proceres exem-
pluin Ducis Guillelmi sequentes, Ec-
clesias et Abbatias fundant. 223. b.
224. a.
norraanniae consuetudo dislinguitur à
Francise consuetudine. 329. n.
Norinannise limites. 83. n. Comitum
illiu.s et Regum Franciae jura et of-
ficia reciproca , juxta concordiam
inter Francos et Normannos , tem-
père Richardi I , factam ; (j( fides
sit quibiudam Normannis et JnglLt
Scriptoribus). 83. n. 208. d. 343. n.
Normannise Ducis Guillelmi pueri tu-
tela summa à paire Régi Henrico
commillitur. 177. c. 178. a. 326. c-d.
347. b. 351. a.
nonnannia^ Dux liominium facil et
fidelitatem Régi Franc, de vita sua
et de suo terreno honore. 83. u.
Dux Robertus Henricum Regem ,
utpotè naturalem suum Dominum
liberaliter suscipit , et ut légitime
Domino praebet auxiliuni. 247. d-e.
324. a. Pro fidei debilo. 148. a. Guil-
lelmus Roberti fllius adbuc puer ,
]>ra;sente j)atre , Régi Henrico ho-
•miiiium facit. 326. d. Cura Rege ,
fcrro decernere cavet , utpotè Do-
mino suo et .Sacramento et Suf-
fragio obnoxius. 179. c. n. Pro fi-
de. 180. a. Curia; Régis Henrici in-
terest inter Regios Conciliarios. 588.
b. 589. c. Philippi Régis corona-
tioni praesens adest; si fides Chro-
nico Ms. Norrn. 343. c. Ducatum
Norman, obtinuit partira cura Re-
ge Franc, pactionibus factis. 317,
d. Idem Guillelmus bomo fuit Re-
fum Iknrici et Philipjù. 187. a.
Normanniae Principes Roberto Diici mi-
litaribus Sacramentis adbibitis, polli-
centur se Guillelmum in Duccm , si
ipse non rediret, electuros. Sacramen-
ta baec statim ex consensu Régis
Franc. Henrici, unanimiter postmo-
dùni firmaverunt. 265. t.
Normannicae mulieres quxdam diu-
turniorem maritorum suorum in
Angliâ cura Rege Guillelmo inili-
tantiuni abscntiara aegrè lerentes ,
crcbris nuntiis à viris suis flagitant
ut citù revertantur , addentes , quôd
nisi reditum maturent , ipsae sibi alios
conjuges procuraturae sint. 240. d.
241. a.
Nortb^ Anglicâ linguâ, Aquilonaris plaga
dicitur. 139. a.
Nortbfolki et Suthfolki Cornes^ Radulfus
seu Rodulfus.
Notarii, vel jussu Régis, vel absente Can-
cellario, Cbartas Regias scribebant.
541. c. Et alibi pluries.
Nothi sive Spurii Presbyterorum filii ab
Ordinibus et Praelaturis arcentur : de
bac Lege quereia cujusdam Anonymi
versibus exarata. 444. et seqq, No-
thorura irregularitatem tollit professio
Monastica. 445. d. e.
Nova-foresta , locus quem Willelmus
Notbus , desertis villis , Ecclesiis sub-
rutis, vcnationis causa , per milliaria
ampliiis triginta , in saltus redegcral.
189. b.
Novientensis seu Ebersheimensis Monas-
tcrii situs , coinmoda , divitix. 422.
de. Abb. Egelolfus, Willo.
Novigenti Abbas, Guibertus.
Noviomagus , Ncuslrise civitas , à
Normannis vasiatur. 62o. b. Ibi Pa-
latiuiu Regiura , ubi Curia babetur
in solemiiitate Pascbali. 456. e. No-
vioraensis plebs , Episcopo Emmo-
ne y cura Diaconibus suis obtrunca-
to, à Danis sive Norraaniiis caeditur.
624. b.
Noviomenses et Tornacenses Episcopi ,
Balduinus, Emmo, Hugo, S. Medar-
dus, Ratbodus, Wido.
Nucarienses B. Mar. Abbates, Andraeas,
Evrardus, Gaudinus, Gauterius, Rai-
nerius, Stepbanus.
O
OBEDiF.NTiARius , dicitur Monachus ,
qui Altare deservit extra Monast.
Synodis Episcopi interesse débet. 521 .
d.
Occitania , Regum Franciae Roberti ,
Henrici et Philippi supremura Domi-
nium agnoscit. 417. b. 418. a. 419.
e. 432. a. 433. a.
Oda , filia Gozelonis Ducis , matrimo-
nio juncta cum Lamberto II Com.
Lovan. III. 215. n. Consentit fun-
dationi à Lamberto factK in Eccl.
S. Michaebs apud Bruxellam. 463.
b.
Odelgerus Decani S. Richarii, vel Prioris
officio potitur. 131. n.
Odelricus puer, Gcrvini precibus à fe-
bre sanatur. Deinceps apud Cor-
beiam Monachus, Abbatis honore po-
titur. 134. c.
Odfridus , Olfridus seu Otfridus ab urbe
Tervan. Guatinuni pervenit , ubi
Prioratum instituit, atque fit unus ex
prirais Canonicor. Regular. instituto-
ribus. In Iota maritima regione popu-
los initiât Cliristianos. 105. cd. n.
Adelara aditFland. Comitissam, Bald.
Cora. viduam. 105. d. n. Obit Gan-
davi ; in Blandin. S. Pétri Mon. sepe-
litur. 108. n.
Oddo succedit Olgerio in Abb, Besuens.
203. d.
Odilo Cluniac. Abbas , annucnte Re-
ge Roberto , S. Dionysii regimea
deponit. 378. c. n. Salutis et ho-
noris Roberti Burgund, Ducis ami-
cus, ab codera Duce vill* Jn-
liaci restitutionera deprecatur. 612.
b. Cleri-Gallicani iiomine Paraene-
sira ad Clerura Italiae dirigit de
Treuga Dei adraittendâ. 509. d.
516. b-e. 517. a-c. ïreugae Dei ,
in Austrasia praecipuè , ]>romulga-
tor ardentissiraus. 509. d-e. Noraen
ejus célèbre inter Monachos. 458.
b.
Odo , frater uterinus Guill. Conques-
toris Norm. Ducis et Régis Angl.
Hugoni succedit in Episcopatu Ba-
joc. 339. e. 638. a. Bajocens. Ec-
clesiara reaedificat. 339. e. Praefec-
turara Angl. laudabilitcr adminis-
trât. 103. d. Post necem Guill. fi-
lii Osberni , totius Angliae sub Re-
ge Guill. fit Vicedominus. 189. d.
Classis Praefectus. 174. d. Papatum
Roraanum à civibus penè mercalur.
189. d. Compedibus irretitur à Rege,
non ut Bajoc. Episcopus , sed ut Co-
rnes Cantiae. 189. d. Post mortem
fratris absolutus , nepoti Guillelmo
adversatur, partera Roberti fovens.
189. d-e.
Odo S. Germani Aulissio<l. Mon. post
Thealduin , ejusdcra loci Abbas elec-
tus. 377. a-b. n. 647. e. Virtutes
ejus et animi dotes. 647. e. Conira
Galdricum Bosonis filiuni causara ba-
bct iu Curia Theubaldi Carapaii. Com.
648. a-b. Bona muUa suo Monast. ob-
tinet. 618. a-c.
Odo Rex Franc, ad tempus , fit Dux
Francorum , et nutrltius Caroli Sim-
plicis. 170. b. Tutelam Caroli sep-
tem an. fidcliter adniinistrans , per
consilium Francorum , Neustriam
in beneficiura perpetuuni recipit.
170. b-c. Albertuni servum facit
Libertum secundùra legem Salicam.
590. n.
Odo , filius Roberti Franc. Régis , fra-
ter Henrici I , à Normannis vic-
tus, terga vertit. 179. e. 404. d.
Cum pluribus regni Optimatibus
interest deteclioni corporum S. Dio-
nysii et Soc. 408. a. 472. c. 473. c
474. a. Vitara privatam dcgit , vexât
praedia Floriacensis Monasterii. obit.
483. b-e. n.
Odo I , Com. Campan. Bertae conjux ,
in praelio Pontileviensi fugatus. 631.
d. Abbaliani M ajoris Monasterii res-
taurât. 331. d. 478. n.
Odo H , fil. Odonis I Camp. Co-
mitis , et sororis Rodulû Burg. Ré-
gis. 350. c. 478. n. Coraitatus Tri-
cassium , Meldornm , Carnutum ,
Turonum ac Blesensium possidet.
266. n. Primus Consul regii Palatii.
455. d. n. Aspirât ad regnum Bur-
gund. fines ejus irrumpit , obtinet
civitates et castella. 143. d. Rebel-
lât contra Regem Franc. Henr. 143.
d. Lotharingiam incursat , Tullum
urbem obsidet , Barrum Castrum
capit. 143. d. 347. b. c. Commer-
cium Caslrura tradit incendio. 458.
c. n. Apud Barrum à Gozelone
Lothar. Duce fugalur , et perimi-
tur. 143. e. 347. c. 435. d. n. 439.
a. 478. n. In Jlajori-.Monast. se-
pultus. 478. n. Filios rclinquit
Theobaldum et Stephanum. 266.
n. ,
Odo frater Hugonis, fit Dux Burgundiae.
162. c. Odo Burgundiae Dux auxilia-
tur Philippo Francis Régi in belle
contra Uugonem de Puteolo et alios
rebelles. 487. a.
Odo
INDEX RERUM.
777
Odo fil. Guill. V Aquit. Dncis ex
Brisca filia Sancii Dacis Gascon,
succedit Guillelino VI fratri suo ,
in Ducatu Aquit. 119. d. Veniens
à Gascon ia , Germundum Castrum
capere non potest. Mausiacum ex-
pugnans , occiditur. Cuin pâtre et
fratrc Malliaco sepelitur. 217. b.
Odo Vicec. de Thoarcio et uxor ejus
Alixa Qiiinssaiuin dant Monasterio-
novo. 372. d.
Odolriciis Conchense Monast. régit ,
Basilicain ex ])arte inaxiniù consuin-
inat ; corpus B. fidis transfers. 433.
a. D.
De Oëiiais Vicecoincs, Callus.
Ofliciuin et Missa de B. M. in Abb.
Tornac. institula. 112. c.
Ogiva Caroli Siinplicis uxor , cuin fi-
lio suoLudovico puero aufugit. 627.
d.
Olgcrius seu Ulgerius Ab. Besuensis ,
Hugoni Lingon. Episcopo non vult
assentire ; captus Divioneni ducitur.
203. c. Divionenses expugnans Mo-
nacbos, ad sua cogit redire. 203. n.
Decretuin imj)etrat à suinmo Pon-
tifice , quo i)rohibct ne quis Bes.
Mon. viin infcrat. Defungitur. 203.
d.
Oliba Ausonensis Episcopus ])raesidet
Synodo Heienensi , loco Berengarii
Helenensis Episcopi. 514. a.
Olina , Olena seu Olna Fluv. undè
et ([uo effluit. 178. n.
Olivarus , Germanus Arnulfi Talava-
tii , Monac. Beccensis factus sub
Abbate Anselino. 41. d. n.
Oiiveta caedere vel fructibus spoliare
nefas, quâ de causa. 513. c.
De Ollona S M. Ab. Vitalis.
Oloron. Ep. Steplianus.
Optimales et Milites praecipui , qui
praelio in Anglia inter Will. et He-
ralduin coininisso intererant. 97. b.
236. c. d.
Orbacens. Ab. Hugo.
Ordinationcs Presbyterorum et Dia-
conorum quo teinpore fir;ri debeant.
49o. a. h.
Ordines sacri quibusdam conferendi
ex Papae JXicolai II Epistolà ad Cle-
ruin et populum Sistaricens. 494. e.
493. a. Ad Ordines sunt inhabiles
Nothi et Presbyterorum filii. 57.
d-e. 137. b. 144. c. et seqq. 461.
d.
Osbcrnus natione Normannus , frater
Willielnii Comitis , cognatus Ed-
ward! , in Anglia sub eodem ViS^e
doraesticè conversatus , Lefrico in
Episcopatu Crid. succedit , Régis
Willelœi teiii])ore. 153. n.
Osbernus filius Erfasti , Canonicus Le-
xoviensis , Monac. S Trin. in Monte
Rotom. Prior Cormel. eruditione
et industriâ praedarus. 233. n. Uti-
censi S Ebrulfi Abbatiae prseficitur
à Guill. Norman. Duce. 230. a-b.
Ad Curiam Romanam nolens ac-
ccdere ; autoritate Papae excom-
municatur. 2.30. d. Romae à Papa
absolvitur. 230. n. Juvenes benè
légère , scribere et psallere verbis
et verberibus cogit ; pueris et in-
doctis siTJptoria fabricat ] tabulas
cerâ illitas praeparat. 231. n. Fran-
ciam adit ; plurium Milituni sibi pa-
rât amicitiam , à quibus bona reci-
pit. 233. d. Post quinque annos re-
giminis obit. 50. b. 233. d. 235. b.
Osbernus filius Herfasti fratris Gun-
noris Comitissae Norra. 37. e. 56.
b. 328. e. nn. Domûs Ducis pro-
curator principalis , nocte in cubi-
culo Ducis jugulatur. 37. e. 328.
e. nn.
Tome XI
Osbernus de Bolebec in uxorem du-
cit sororcra Gunnoris Comitissae ,
ex qua suscipit Galterium , Giffar-
dura et Godefridum. 58. a.
Osbertus, frater Pajjiae uxoris Richar-
di II Norra. Ducis , Monachum
professus in Monast. Fontanellae.
476. c.
Osculum salutationis et pacis porrec-
tum Episcopis et Abbat. à Regina
Angliae. 133. a.
Osiacum. ad caput Sabis tlum. Mu-
nicipium Hugonis Castell. Camcrac.
à S. Lieberto déstructura. 482. n.
Osmundus Drengotus Willelmura Re-
postellum , qui sesc de stupro filiae
ejus in audicntia Oplimatum Nor-
manniae jactaverat , occidit inter
inanus Rodberti Ducis : j)ro quo
reatu priùs in Britanniara , deinde
in Angliam , postrerao Beneventura
cum filiis et nepotibus aufugit. Hic
primus Normannorura sedera in
Apulia sibi deligit , ojjpido ad ma-
ncndum sibi suisque accepto à Prin-
cipe Beneventanorura. 49. b-c. 227.
b.
Ostiens. Epp. Giraldus , Petrus Da-
niianus.
S. Oswaldus Eborac. Ep. cum S. Duns-
tano Cantuar. Cœnobii Rames. Ec-
clesiam consecrat. 522. n. Apud Flo-
riacura in Gallia fit Monachus. 184.
n.
Otto Magnus Iraper. Comitem Lovan.
Lantbertuni Cœnobii Gerablao. Ad-
Yocatura crcat. 584. n.
Otto II Imper. Diploma fert in gra-
tiam Monast. S. Dionysii in Fran-
ciâ , quo constat tune temj)oris S.
Dionysii corpus in eodem Monas-
terio asservatum fuisse. 470. n.
Olto seu Otho , filius Caroli Ducis
Lotharingiae , in eodem Ducatu pa-
tri succedens , ab Imperatore con-
firmatur. 437. c. Moritur. 438. n.
Sepulturse locus. 201. n.
Otto filius Henrici Com. Lovan. pa-
tri succedens , annum in Principatu
nonintegrum exigil. 463. c. n. 637.
c.
Otto Willel. Monachis Cluniac. lo-
cum Juliacum reddit , Robertura
Regera rogat , ut restitutioni huic
assensum praebeat. 612. d.
Oxifordiuui in Angl. ubi magnura fit
Placitum , in quo omnes Duces ex
Boreali parte Angl. cum Lundo-
niensibus Regem eligunt Haraldum.
637. c.
Oximens. seu Hyemcns. Com. ïurs-
tinus, Willelmus.
Oximens. Vicec. Rogcrius pater , Ro-
gerius filius.
Oïa Rex , calcitrantibus bobus , Ar-
cam Dora, tangens , illico interit.
496. d.
PABENBF. HG, in Saxoniâ. Paben-
bergcnsis Eccl. in qua sepelitur
Henricus II Imp. qui ibidem Epis-
copalem sedem fundaverat. 613. c.
Primus Episcopus fuit Eberbardus.
616. a. Ecclesia dedicatur per Be-
nedictuni Papara. Privilegiis orna-
tur per Henricum II Iraper. 613. c.
Paciagium , tributum quod à subditis
exigebant Episcopi et alii viri po-
tentes ad tuendam Pacem seu Treu-
gara Dei. 509. d. Vide Compen-
sum.
Paderborn. Ep. iMeinwertus.
Paedagogus Régis, Ingerranus.
Pagani , à Noricis seu Danicis fini-
bus erurapentcs, liastingo procu-
rante , maritiinas Frantiae regiones
caedibus et flaramis 'dévastant. 622.
e.
Palatii nomon quando usurpatum.
583. n. Palatii Rcgum Burg. Ca-
méra. 543. d. n. Ui. d. 546. c,
350. b. Regalis Palatii Caméra. 334. e.
559. d. Palatii officiaics Priniarii lit-
teris Regiis inscrijui. 362. d-e.
577. et alibi.
Palatia Regia in valle Suession. in qui-
bus varii Conventus et Concilia
olim habita, creniantur. ,^82. n.
Palatia Regalia , temj>oribus Henrici I
Régis. Carisiacense. 592. b. n. Coiii-
pendiense. 373. d. n. 580. b. Pa-
risiense. 567. e. Senonicum. ,585.
b. Starapense. 380. n. Suessionense
S. Medardi. 582. e. n. Vitriacense.
197. d. n. 488. a. n. 389. b. Qui-
bus adjungi pnssunl Melodunense.
569. a. 570. a. n. Villa Regia Co-
diciacensis. 381. a. n Tuinetiamnon-
nulla ex locis^ in quibux varia Henri-
cus D'tplomata coiwen.sit ; neinpè Au-
reliae. 590. b. Drocae. 603. b. 604.
a. Laudunura. 572.- c. .Monsterolura.
576. a. Renii. 602. a. Suessiones.
594. b.
Palatina Audientia . id est Curia Ju-
dic. Palatin. 543. d.
Palatini Judices. Ibid.
Palatium vêtus Calcisdroti penitùs di-
rutum , olira Regalibus aedificiis su-
per littus Garonnae positum. 398.
a.
Palliarura Com. Raimundus , Willel-
mus.
Palumbus Presbyler, Romae maleficiis
mullis deditus. 294. d.
Pannonica gens ad Christianismum
conversa , zelo uxoris Stephani Ré-
gis Hungarorura. 619. b.
S. Pantaleonis corpus à Nicomedia
Coloniara translatum ; brachium
ejus Doraino Castri Commercii con-
cessum , ab incendio Castri erep-
tura , ad Monast. S. Vitoni Virdun.
defertur. 458. n.
Pares , quisint? Pares Franciae , iidem
ac Judices seu Consiliarii Regum.
305. n. Eorura numerus nondùm
determinatus in coronatione Phi-
lippi I. 32. 33.
Pares Ducatûs , Comitatûs , Episcopa-
tûs. 300. n.
Pares et Barones duodecini Curiae
Morin. Ep. 300. a. Pares Curiae Ca-
merac. Episcopi. 128. a-b.
Pares et Barones Ardeae Castri. 305.
b.
Parisiensis civitas combusta. 371. b.
393. d. 409. c. 412. a.
Parisiense Concil. à Rege Henrico
contra errores Berengarii coactum.
344. d. 497. d. n. 528. d. 332. e.
533. a-b. Paris. Concil. non tan-
tùm Ecclesiasticorum sed et Lai-
corura conventus. 532. e.
Parisiensis S. Germani Abbatia pêne
ad nihilura redacta. 275. b.
Paris. S. Barthol. Capella regia, fit Ab-
batia. 568. n.
Parisiens. Epp. Godefridus seu Gofïri-
dus , Imbertus seu Ymbertus Jof-
fridus Letzelinus seu Hezciinus ,
Rainaldus, Stephanus.
Paris. S. Germani .\bb. Adraldus seu
Aderoldus , Albericus , Ebolus ,
Gallo seu Gualo , Huberlus , Huc-
boldus , Hugo , Ingo , Morardus ,
Petrus Apulus , Robertus , Willel.
seu Gui 1 Ici.
Paris. S. Victoris Ab. Gilduinus.
Paris. S. Maglorii .\bb. Juvanus , Ra-
ginaldus.
Paris. S. .Martini Ab. Ingelardus.
X xxxx
778
ITSDEX RERUM.
Parisiens. Com. Burchardus Vetulus ,
Robcrtus.
Parlaincntura Lcodiensis Episcopi :
ad illud quandoque vocatur Co-
lues Hainoniensis. 375. d.
Parnae , in Diœc. Lexov. Ibi in Eccl.
S. iMartini collocantur ossa S. Ju-
doci. 475. d. n.
Parncnses Monacbi in Wilcass. 233.
c.
Parteniacum Castruin Aquit. post mor-
tein Joscelini, à Guillel. Aquit. Duce
Hugoni de Liziniaco promissum ; sed
Fulconi Vicecomiti donatuin. 334.
c.
Partiniacens. Princ. Guillclmus.
Passus Ecclesiastici , aliter Dextri , spe-
cics mensurae : spatia circà Eccle-
sias et Cœineteria passibus Eccle-
siast. sive Dextris mensurata. 510.
c. nn. 513. d. 514. c, 313. d.
Pastores nibil omninô agerc .debent
de rébus Ecclesiarum sine const-
lio et consensu Subditorum. 493.
e.
Paterniacum Monast. à Berta Regina
conditum in Diœcesi Lausan. 544.
n,
Patriciacuin , locus à Floriac. Monast.
dépendons : ubi S. Benedicti suf-
fragiis sanatur Gaufredus Dorainus
Castri Sitiemuri. 490. c. d.
Patronatùs jus Monasteriis permissum.
320. e. 594. a.
Paula, filia Ilugonis II Coinit. Ce-
nonian. an nupserit Joanni de Fle-
cbiâ. 634. a.
S. Pauli suinmi Britannise Sacerdotis
caput terno igné cxaminatuin , et
in Monast. Glonnensi repositura.
277. b.
S. Pauli Com. Arnoldus , Hermès ,
Hugo, Hugo alter , Rogerius , Wal-
bertus.
Paulus Metens. Primicerius , familiaris
Berengarii : Epistola ad Paulum à
Bereng. scripta , in Conc. Paris, pu-
bliée lecta. 528. d. 533. a.
Pavones , aviuni genus rarum , ad ma-
gnificentiam aliti. 479. c. 484.
a.
Pax , Pacem aut Bellum decernere ,
Regalis non Episcopalis est officii.
508. e. 509. a. De Pace in terris
renovanda litterae Episcopo cuidam
cœlitùs delatae (ut aiebat) 122. b.
Pax Domini , qua ratione différât à
ïreuga. 508. a.
Pax inter bella privata gerentes , de-
cennio priùs à Clerc Gallicane sta-
tu! cœpta , quàm institueretur Treu-
ga Dei. 142. d. 216. e. 508. d. Pa-
cis Domini legibus quid defenda-
lur. 510. c-e. 511. a. Pacis Domini
violatorum pœnae. 511. b. 516. a.
Vide Treuga.
Pelegrinus seu Piligrinus Colon. Ar-
cliiep. providus et ad boc offîcium
idoneus. 615. e. Post electionera
Cbunonis Majoris seu Conradi in
Regem Germ. favet partibus Cbu-
nonis Minoris. In gratiam Conradi
receptus , postulat à Rege , ut in
Eccl. Colon, liceat sibi Reginam
consecrare. 617. b. Henricum Con-
radi filium consecrat Regem et co-
ronat apud Aquisgrani Palatium.
619. a.
De Pernbroc. Com. Arnulfus de Be-
lismo.
Pepelingbensis familia , Pepelingben-
sium Domini. 301. c. n.
Percensis seu Porcensis Com. Ro-
gcrus.
Peregrinatio ad S. Hubcrtum jam ce-
iebris , pro iis, qui rabidi animalis
morsu licsi fuerant, 150. d. Rilus
in sanatione usurpatus. Ibid.
Peregrinationes Jerosolymitanae. 22.
d. 268. a. 327. a. 432. e. 459. c.
n.638. c.
Peregrinationes Jerosolymitanae impo-
sitae transgressoribus Pacis et Treu-
gae Dei. 316. e.
Perpiniacum : hue Episcopalem sedem
Helenens. transfert Clemens VIII
Papa , Pbilippi II Hispan. Régis pre-
cibus. 514. d. n.
Persona sive Personator Ecclesise .
quid sit? 306. e. 307. a. 521. a. Per-
sonal iter Beneficium Ecclesiasticum
tenere, vel impcrsonaliter. 321. c.
Personaticum Altarium. 394. a.
Pertici Com. Rotroldus.
Petragoricum , Urbs Aquitanias , à
IVormannis vastata. 023. c.
Petragoricens. Epp. Giraldus de Gor-
donio , Guillel. Reynaldus de Ti-
berio.
Petragoric. Com. Audebertus , He-
lias.
S. Petrus Primatum in universas
Gallias Ecclcsiae Remensi tribuisse
dicitur à Fulcoiie , Uincmari suc-
cessore. 320. b. S. Petro dicata
Ecclesia alteri Ecclesiae censuin vel
décimas persolvere non débet. 640.
a.
Petrus succedit Ste])hano avunculo
suo Aniciensi Epis, vir probus et
salis strenuus : ordinatus Episcopus,
multa prxlia gerit cum civibus et
vicinis omnibus , quibus deviclis ,
Jerosolymam adit. Reversus ad Cœ-
nob. Voltae , cum avunculo suo re-
quiescit. 428. b.
Petrus Condom. Abbas obit ; succe-
dit Verecundus de Lana. 393. c-d.
Petrus Cellensis, Abbas S. Remig. Rem.
Basilicam Remigian. adauget. 464.
n. Joanni Sarisburiensi in sede Car-
nutanâ succedit. 464. n.
Petrus Hispaniarum Rex , filiam Aqui-
taniaj Ducis Guill. in Matrimonium
suscipit. 119. a.
Petrus Comes , ab Unfredo et Dro-
gone captus. 449. d. n. 450. a.
Petrus Raimundi , matrcm suam Adal-
modim interlicit : in Hispania sub
pœnitentia obit sine proie. 290. d.
n.
Petrus S. Rom. Eccl. Diac. in Conc.
Rem. sub Leone IX Papa sermo-
nem babet de variis abusibus , vi-
tiis et baeresibus per Gall. grassan-
tibus. 523. a. Obit Lingonis ; ibi-
que sepelitur in capitulo S. Mam-
metis. 197. b.
Petrus, Castrum Kassiacum retinet con-
tra Ilugonem de Liziniaco. 538.
a-b.
Petueris Castrum , biennali obsidione
cinctum , à Rege Henrico recipi-
tur , Ugone Bardulfo ad deditio-
nem compulso. 160. d. B. Pbili-
bertus , opitulante Reginâ Baltilde,
Gemeticense Monast. construit. 624.
b.
Pbilippa , cognom. Mathildis , filia
Guillel. IV Com. Tolosaj , Arrago-
niae Régi Sanchio primùm nupta ,
deinde Guillelmo I.X. Aquit. Duci.
486. n. Guillelmo conjuge suo ad
expeditioiiem Jerosol. profecto ,
Provincias sibi subjectas régit ac
visitât. 486. b.
B. Philippus Sicambris Christi nomen
primus annuntiat. Franci Aposto-
lum suum adbuc eum tcnent. 156.
e.
Pbilippi nomen apud Franços fre-
quentissimum. Pbilipporum vocatur
Franciae regnum. 136. e.
Pbilippus Imper. Rom. à S. Babyla
Episcopo Antiocbeno inter Poeni-
tentes ad brève tempus coUocatus.
263. b. n.
Philippus 1 Henrici Régis filius , Rex
Franciae, septennis tantùm, jam le-
gendi et scribendi peritus. 32. b.
Rex effectus pâtre vivente et vo-
lentc , et commun i consensu Fran-
corum. 367. c. Vivente pâtre co-
ronatur, consensu Regni Praesulum
et Procerura. 294. e. Rex corona-
tur Remis à Gervasio Rem. Arch.
371. b. n. 481. c. nn. Post Henri-
cum patrem juvenis régnât. 317. a,
343. b. c. 486. d. Priiuis aetatis suae
annis strenuè multa gerit. 486. d.
Quam maxime dolet de conjugio
Annae matris suae cum Radulpho
Crespeii et Valesii Comité. 499. d,
Hugoni fratri suo Comitatum Vi-
romand. confort. 385. c. 386. b,
Juvenis apud S. Richariura veniens ,
Abbatiae regimen conccdit Gervi-
no. 134. e. 135. a. Contra eum
rebellant quidam Franc. Proceres.
486. e. Rex cxercituni edueit ad
corum compescciulam audaciam.
Hugonem de Putcolo obsidet , à
quo repulsus fugatnr cum magna
clade. 487. a-d. Uxorem ducit Ber-
tam filiam Florentii HoUand. et
Frisiae Comitis. 213. b-c. 233. b.
n. 276. b. 384. e. n. 385. d. 386.
b. 410. b. 412. a. c. 486. d. Ex: eâ
gignit Ludovicum VI Regem. 255.
b. n. 410. b. 412. a. c. Et Cons-
tantiam uxorem Boamundi Antio-
cheni. 157. e. 384. e. Dominium
pagi Bellism. donat cognato suo
Guill. seniori Rcgi .\ngl. et Norm.
Duci. 37. b. Roberto Frisio nepoti
suo obscquium spondet ; sed Ricbil-
dis eum ab incoepto negotio revocat.
390. d. Fœdus rumpit cum Roberto
et ipsi Corbeiam eripit. 480. c. Cura
exenitu ])rocedit ad auxilium Ri-
cbildis et iilii ejus Arnulpbi. ?>&. b.
243. c. 384. a. 391. b. 482. a.
Propè Casletum viclus cum suis
fugit. 243. C.384. a. 391. c. d. 392.
a. Monsteroluni secedit Philippus ,
inde vlllam Audomarensem intrat
et vastat ; nocte reredit. 384. b-c.
391. d. Cum Richilde Balduinum
fratrem Arnulpbi Comitem Flan-
driae staluit. 366. a. Consilio Pa-
rlsiensis Episcopi et Eustachii Co-
mitis, à partibus Richiidis reccdit.
366. b. 384. b. 392. a. Pacem fir-
mat cum Roberto. 384. c. In auxi-
lium Ducis Norman. Roberti con-
tra Regem Angl. Guill. apud Auci
oppidum vadit : ejus ope inter eos
fit concordia apud Cadonium. 34.
d. Rainaldum Lingon. Ep. in car-
< cerem Turris Noviom. detrudit.
482. d. 483. a. Comitatum Gastiu.
àFulcone Rcchin obtiaet ; occu-
pât Veliocassiii. Comitatum. 394. a.
410. b. Bituricas civitatem émit
ab Harpino. Ip8. a. 385. a. n.
394. a. 410. b. Castrum Monme-
liandum firmat contra Hugonem
Domni-Martini Comitem. 138. b.
410. b. Pertesus connubii , quôd
uxor praepinguis erat corpulentiae ,
uxorem Andegav. Comitis sibi con-
jugit. 186. d-e. Mole carnis aggra-
vatus , operara ampliorem cibo in-
dulget et somno , quàm rébus bel-
licis. 486. d. Vêtus dicitur , prop-
ter diuturnum Imperium. 118. n.
Fortunam experitur amicam , in
pace magna régnât. 412. a.
Philistii arcam fœderis Domini prop-
ter imminontem cladem à suis fini-
bus expellunt. 497. a.
INDEX RERUM.
779
Philosophia à dicbus illustrium viro-
ruin Berengarii^ Managaldi, Lan-
franci, Anselini, ad Gallias devenit.
358. a.
Philosophiae Magistri insignes : Ansel-
mus. 358. a. Berengarius. 3i9. a.
Bernardus. 429. n. Ilermannus Con-
traclus. 360. a. Lanfrancus. 358. a.
Menegaldus. 285. e. 338. a.
Pibo Tull. Episc. in honore S. Trini-
tatis consecraf. Eccl. in loco qui
Mare dicitur, constructam. 369. b.
Pictavenses seu Pictavi, nalio praeceps
ad audenda quaeque illicita. 486. c.
Eonim dominationcin e,\osam valdè
habent incolae Guasconiae. 486. b.
Castella ipsoruin, vicos et omnem
regionem à mari usque ad urbem
Pictav. populantur Dani seu INor-
nianni. 62u. a. Cum Norniannis ad
conquirendain Angliam progrediun-
tur. 233. b. Belluni habent cuni An-
degavensibus. 268. de. 269. a-e. 270.
a-c. Victoriam in manlbiis autûman-
tes, suos affenint fuuiculos, quibus
vinctos et captives diicant Andega-
vos. 269. c-d. Duce suo vulnerato et
capte, respirandi locum non ha-
bent. 270. a. \on procul à Castro,
quod Caput- Vultonas dicitur, cura
multd strage vincnntur à Gofrido
Mart. 268. e. 270. a-b. 285. d. Apud
Montein Consularem à Gofr. Mart.
victi. 270. n.
Pictaviensis pagus ; in quo mala multa
perpétrât Gofr. Mart. Coin. Andegav.
268. d.
Pictavis , urbs Aquitaniae fœcundissi-
ma, à Danis seu Normannis vas-
tata. 623. c. Suburbia ejus succonsa
et deicta à Gofredo Martello. 268.
d.
Pictaviense Concilium à Girardo legato
celebratum, in quo proscripta Beren-
gariana Hœresis, et ipse Berengarius
ferè interomptus. 330. b.
Pictavens. Epp. Gislebertus, Ileraber-
tus seu Iscrabertus.
Pictav. Novi-Monast. Ab. Guido.
Pictav. S. Sabini Ab. Odo.
Pictav. S. Crucis Abbatissa, Petro-
nilla.
Pictav. Coin. Ebulus, Gaufredus, Guido,
Guillehnus, Odo, Ramnulfus. fjrfe
A(|uilania; Uuces.
Pictor, Canonicus constitutus. 114. b.
Pincernae Diicis Burgudiœ. 614. a.
Pincernae duo sub Henrico Fr. Rege.
594. d. n.
Pincernae Régis, Gillebertus, Hugo,
Valterus. Fide Buticularius.
Pithueris, seu Pitiveris, oppidum Gal-
liae in Belsia^ incensum ab Henrico
Franc. Rege. 437. c. n. Apnd Pi-
thuerini Canonicalis Basilica SS.
Gregorii et Laeti ab Alvisa ftindata.
457. c. Ibidem Ecclesia S. Salomo-
nis, in qua Gregorius Archiep. Ni-
copol. sepelitur, inccnsa cum oppido.
457. c. n.
Pitivircnses ïoparchae, Hugo-Bardul-
fus, Isambardus, Oldericus, Rainar-
dus.
Placita Regia : Codiciaco. 380. c. Me-
loduni , in Curia Epiphaniae. 566.
b. 568. d. 370. a. Parisiis in Aula
Régis. 377. c. 578. c. Placitum ha-
bituni in gratiam Canonicoruin, S.
Cornclii Compend. 583. d. ride Con-
ventus, Curia.
Placita Ducis Burgundiae. 607. e. 608. c.
612 d.
Placitum Blaviae, à Guillelmo Aqui-
tan. Duce. 536. c-d. Placitum Pic-
tavense^ ab Agncte Comitissa. 217.
d.
Placitum in causa cujusdam servi S.
Benedicti Floriac. 484. e.
Placitum pro Conventione Sumptura.
417. c. 534. c. Placitum pro volun-
tate, arbitrio. 379. c.
Plebs, à Burgensibus distincta. 305.
b.
De Polignac Vicecomes, Amandus.
Polonici Legati Cluniacum missi. Casi-
mirum in Poloniam reductum Rcgio
Throno imponunt. 423. b. n.
Poloniae Dux, Kasimir seu Casimi-
rus.
Poncius , Cornes Impuritanensis , in-
terest Concilio Tulugiensi , in quo
leges Pacis et Treugae Dei statutae
sunt. 510. b.
Pontesii Com. Drogo, Galterius seu
Walterius.
Pontificales sedes non verè digni, sed
nobiles et divites conscendunt. 440.
c-d.
Pontileviensis Abbas, Ansbertus.
Pontius Abbas Simorrae, ante Epis-
copatum suum Bigorritan. litem ha-
bens cum Raimundo-Arnaldi Dan-
tin : ambo fecerunt judicium Dei,
in quo Raimundus-Jrnaldi victus est.
117. n
Pontius Com. Tofos. uxorem accipit
Almodim sororem Audeberti Co-
raitis de Marcha, quam dederat ei
Hugo Pius de Liziniaco, qui cam
reliqucrat causa parentelae : filiis duo-
bus ex eâ susceptis Raymundo de S.
jEgidio et Guillelmo de Tolosa, Pon-
cius dat eam in uxorem Raimundo
Barcinon. 219. d-e.
Pontius Tolosan. Com. Majori sponsae
suae donat E])iscopatum Albien. ci- ,
vitatem , monetara et mercatum ,
Castrum. S. Marcelli , medietatcm
Episcopatils Nemaus. medietatem
Abbatiae .S. Egidii, Castrum de Porta-
Spana, et Castellum de Tarascone.
422. n.
Pontius Com. Arverniae, excommu-
nicatus ab Arvern. Ep. Sleph. quôd
uxore légitima dimissâ, duxerit
aliam, à Papa Jeanne XIX absol-
vitur : sed Episcopo conquerente,
absolulionem cassam et irritam dé-
clarât idem Smnm. Pont. 504. c-d.
n.
Pontius vir nobilis et uxor ejus Pontia
Ecclesiam S. Cirici concedunt Abb.
Saviniac. 201. a.
Pontius Morellus offert Abb. Savi-
niac, iilium suum Rothaldum. 201 .
a.
PontivuSj Ponticus seu Pontius pagus,
pars veterum Anibianorum inter
Suminam et Alteiam fluvios, Duca-
tûs olira, nunc Comitatûs appella-
tionc nobilis. 176. n. Pontivi Co-
mités, Aldorus, Angelrannus I, An-
gelran. II, Arnulfus.Balduinus, Guide
seu Wido, Guillelmus seu Willel-
mus, Haimo, Ililduinus, Hugo, Isem-
bardus, Walbertus.
Pontons, locus in page Ausciensi, ubi
Reliquiae S. Mauri Martyris asservan-
tur. 486. b-c. n.
Poppo Trevirensis Archiep. ordinatur ;
saepiùs in expcditione et procinctu
Mililum occupatus. 194. n. Ernes-
tum Ducem filium fratris sui cum
Alemanico Ducatu sub sua habct
tutela, 613. e. Jérusalem profectus,
et per 1res fere annos demoratus,
Babyloniam usque precedit, ubi
tentus, aliquandiu labocat in caplivi-
tate. 194. ab.
Poppo Stabulensis Abbas, oriundus
in Morinis propc Teruannam. 461.
n. In Mon. S. Theodorici propè Re-
ines Menachum induit. 461. n. Cu-
ram agit Coenobii S. Trudonis, 204.
c. Sanctam illius vitam. Fide pp.
461. et 462.
Portio Congrua Vicariorum à Monachis
substitutorum Ecclesiis Parochialibus,
520. e. .^21. a.
Portuensis Episc. Joannes.
B. Posenni seu Possenni Confcss. Reli-
quiae apud Castellionem ad Ligerim
asservalae. 488. c.
Praejudicia de fine mundi, initie se-
culi undecimieventuro. 553. d. Prae-
judicia, ex ignorantia Physicaî orta,
circà Cemetas et ca;tera naturae
Phaenomena. 26. d. 134. c. Et alibi
paa.iiin.
Prjelati Ecclesias, Saecularià arma com-
pleclenles , militares copias prctio
conducentes, et in similes usus Ec-
clesiêe et pauperum subslantiam con-
vertentcs, arguuntur à Fulberto Car-
net. 497. b.
Praelati, seu Superiores Menachoruni,
Canonicerum Regularium et alio-
rum quorumcumcjue Religiosorum
communiter vivenlium, ante oinnia
illis nccessaria, moderatâ non pro-
digà distributione, ministrare debent.
496. b.
Praeposilus, judex : ejusofficium et con-
dilio. 395. n.
Praepositus S. Cornelii compend. eli-
gitur et constiruitur à Rege. 586.
a. Illius depositio Episcoporum judi-
cio , et Régis auteritate peracta.
586. b. Praepositi curam gcrebant
bonorum à Monasteriis remotorum.
489. d.
Pratellensc Cœnob. quandè construc-
tum. 528. a. Primus Abb. à Gra-
dulfe Fontanell. Abb. praepositus
Ansfredus. 528. b. Ibi Berengarius
exccptus hospitio, multa de Sacra-
mente Altaris impie dissent. 332.
a.
Presbyterorum Connubia. 454. c.
Presbyteri et caeteri Calabriae et Apu-
liae Clerici , publica contrahentes
cenjugia , damnantur in Conci-
lio Melfitano à Nicolao II Papa ha-
bito. 431. e. Apud \ormannos
Presbytrri, quasi in moduni ma-
trimenii, cencubinatum publicum
tenent. 303. n. Parochias tenent et
arma ferunt. 246. b. Presbyteri,
Laïcorum more, ducunt uxores ;
filios suos habredes testarnento relin-
quunt. 246. n. Prcsby;eri, quoiiiodô
dcponendi et ad Diaconatûs gradum
demittendi, juxtà Concil. Lemovic.
II. 504. b.
Primas, quid sit in génère. 518. a.
Primates civitatum et Ordinura ;
Primates inter Episcopos ; .Munici-
pales Magistratus aliquando dicti
Primates. 518. b. Primates jure,
vel etiam nomine Patriarcharum
gaudentcs. Ibid, Prim.itum tria gê-
nera 318. c. Primatis nomen in-
ter Episcopos quandonam cmersit.
518. c. l'rimatis nomine inter Ec-
clesias Gallicanas prima insignita
Bituricensis Metrop. 518. d. Prima-
tes, quinam ex Metropelitanis. 518.
e. Priniarum sedium Metropolitani
Primates dicti. Ihid. Primatis nomine
decoratus Metropolitanus ; ne quid
autoritatis in ejus Previnciara sibi
vindicet alter Primas. 319. b. 120.
a-b. Primatis nomine donatur Episc.
Lemovic, tanquam successor S, Mar-
tialis. 504. a. n.
Primalus Retomagensis. 238. e.
Prier Guatinensis à fratribus electus.
108. a.
Prioralils vocabulum adliibctur ad de-
signandum quod vocahatur olim
Abbatiola , Cella , .Monastcriolum ,
780
INDEX RERUM.
obedienlia. 423. n. Prioratûs no-
men forte primo usurpatum anno
1040, ail designandam cellam. 423.
c. n.
Privilégia pro re, pro persona, pro tem-
pore, pro loco concessa ; ratione nc-
ccssitatis vel utilitatis majoris, pos-
sunt cominutari. 519. e. 520. a.
Privilegiorum Ecclesiasticorum et Bo-
noruin confinnationes générales à
Principe. 544. a. 543. a. 558. c. 567.
e. 574. a. 399. c. 600. c Spéciales.
passiin. Eorumdera confirmationes
à Romane Pontifice, ad petit ionem
et jussionem Régis. 571. d. 587. c.
Privilegium Romani Pontificis ab Epis-
copis Gallicanis confirraatum. 586.
b. n.
Probationes cnrainationum per judicium
aqua; frigid». 510. d. 512. d. n.
Vide Judicium.
PruUiacense S. Pétri Monast. à domi-
nio S. Juliani Turon. ablatum. H8.
a.
Pruraiensis Abbas, Robertus seu Ru-
pertus.
Pruvineiisis pagus : in eo pestis grassa-
tur. 'l79. a.
Pruvinum seu Privignum, Castrum in
Senon. Diœc. sub ditione Comitis
ïrcc. seu Campau. S. Theobaldi na-
tale solum, populosà sutis fre(iuenlià
refcrtum. 478. a. c. (•. nn.
Pruviu S. Aigulfi Monast. à Theobaldo
Camp. Com. fundatum, in Concil.
Senon. confirmatur. 517. d. Subest
Cellensi Monaslerio. 517. n.
Psalmod. Insulae S. Pétri Abb. Warne-
rius.
Pultariense Monasterium à Rainaldo
Lingonensi Episc. incensum. 482. n.
Pultaricns. Ab. Arnoldus.
Puteolum, Castruiu ab exercitu Régis
Franc. Pliilippi obsessura, acerrimè
défendit Hugo de Puteolo, qui fugat
obsidentes. 487. c-d. n.
QUADRAGESiM/E caput , seu initium
jejunii : quo tompore raos erat cui-
libet Pœnitenti adEcclesiam festinare.
629. e.
De Quinciaco Ab. Tetbaudus.
S. Quintinus Martyr, in cujus bonorem
propè niœnia Bellovac. civitàtis Ec-
clesiam sedificat Guido ejusdem urbis
Episcopus. 638. c.
S. Quintiiii AlonasteriumVeromanduense
incenditur à Danis seu Nortmaunis,
Haslingo Duce. 624. b.
S. Quintini de Monte Abbas^ Wale-
rannus.
R
RABBODO Cornes interficitur. 336.
e.
Rabellus , filius Willelmi Camerarii
de Tancarvillâ, patri succedit. 38.
a.
Rabellus, fortissimus Miles Normann.
ei quandam partcm Classis tradit Dux
Norm. Robertus, ad affligendam in-
cendiis et praedis Britanuiani. 36. d.
Angliam. 400. n.
Rabodus, Radbodus, Ratbodus No-
viora. et Tornacens. Episc. Carisia-
cense Palatium ad Isarain, Castel-
lura factum, à Pbili])po Rege ob-
tinet. 592. n. Uasnoniens. Àlonast.
Basilicam consacrât. 110. u. 482 a.
n. Allare quoddam sub perpetuo
personatu concedit. 521. e. XII
Altaria de Mensà Tornacensis Epis-
copi ab Hurduino erepta, et Bal-
duino Barbato concessa repetit à
Roberto Flandr. Comité. Cornes se
redditurum spondet, sed antequàm
de manibus Militum ea tenentium
libéra fièrent, morte praeventus,
non implevit quod proposuerat. 255.
c. Radbodus dicitur vir nobilis et
magnae nobilitatis existens. 255. n,
Radbodus, Ratbodus Sag. Episc. uxo-
ralus, filium babet Guillelmum Ab-
batem S. Stepbani Cadom. 242. d.
Vicie Ratbodus.
Radeboto Comes de Habechesburg,
accipit à fratre suo Werenbario Ar-
gentin. Episc. Curtes Episcopatiis
Argentin, et Ecclesias multas in be-
neficio. 434. n.
Radulfus Abbas Mentis S. Michaelis,
obit in itinere Hierusalem ; succedit
ei Ranulfus. 256. a. n.
Ranulfus Dux Alemanniae, electus Rex
Germ. et Imperat. adv. Henricum
IV. Vid-e Rodolphus.
Radulfus, Rodulfus Comes Crisp. Va-
les, et Medant. uxere suâ repudiatâ,
in uxorem ducit Annam Henrici
Régis viduam. Communione priva-
tur tùm ob uxorem repudiatam,
tùm proptcr parentis viduam sibi
desponsatam. Uxor ejus repudiala
con(|ueritur Alexandre Papae II se
à viro injuria esse dimissam. 499. d.
e. nn. Virdunens. urbeni incendit.
231. b. Adest cura Willelnio Angl.
Rege celebritati Pascliali apud Fis-
cann. 238. c. n. Interest expeditioni
Flaiidricae cum Pliili|)|)o Rege con-
tra Rebertuuï Fris. Obit : in Castello
Monlis-Desiderii sepelilur. 443. n.
Radulfus seu Rodulpbus, frater ute-
rinus Ducis iN'erm. Richardi. cum
boniinibus Ducis in silva NVeura
venande, ursum in se furenlem,
licet annis tener, prostravit. Dux
facto bilaratus, silvam Weuram
cum appendiciis, et Castrum Ivrcium
fratri (ledit ; unde dictus est Comes.
Radulfi filii et filiae. 52. c-e.
Radulfus de Wacoio, filius Rolicrli
Archiep. Rolom. et Comitis Ebroic.
per dolum interficit Gislebcrtuni
Com. cujus érat patruelis. 37. d.
401. b. Baronum cousilio eum in
suum tutorem et Militis Principera
constituit Guillel. Dux Norm. 38.
d. 39. c. 402. a. Uxorem liabnit no-
mine Basiliam. 38. a. Filium genuit
Rodhertum de Wateio. 232. b.
Radulfus, Rodulfus de Waher Com.
Nertlifolki et Sutbfolki per do-
num Rej;is Guillclmi, Brilto ex pâ-
tre, distorti auimi ad omne bo-
num. 183. e. Cognatam Régis, fi-
liam Willelmi filii Osberni, iu uxo-
rem babet. 186. a. Post victoriam
Regii de terra Angliae fugatur. 636.
d.
Radulfus, Radulphus seu Rodulfus
Ghisnensis Comes, acer et belli-
cosus, gladiaturam ardenter exercet.
296. c-d. Rosellam flliam Hugonis
Comitis S. Pauli uxorem ducit, ex
qua filium suscipit Eustaciuni. Sub-
jectos opprimit. In Fraiiciam ad
tornearaenta venit : ibi in primo
concursu vulneratur ; despoliatus
in Scquauam precipitalur. 297. a-c.
n. Ejus corpus nunquam comparuit.
297. n.
Radulfus Vicecomes, frater Savarici
Vicecomitis, filiam suam Uugeni
de Liziniaco in niatrimonium pro-
inittit : quod impeditur a Guillel-
mo iV(|uit. Coiiiilc. 334. b-d. Pro-
pouit IJugoiii jam à comité deluso,
ul vires suas adversus Comitem con-
jungant ; Hugone non audente, Co-
mitem impugnat Radulfus, et IIu-
gonem damne afficit. 334. d-e.
Radulfus de Caidreie, unus ex praeci-
puis Ret;ii exercitûs Militibus in ex-
pugnatiene Caslri Gemerici, ossa
S. Judoci ])er Robertum Me.debren
Canonice cuidam erepta, in Eccle-
sia S. Martini apud Parnas cellocat.
475. d.
Radulfus seu Rodulfus, Geroii filius,
Clericus, et Mala-Corena dictus :
ClericuSj propter litteras quibus ab
infantiâ excultus fuerat ; Mala-Co-
rona, quia in juventute suâ milita-
ribus excrcitiis et aetatis levitati-
bus addictus fuerat : in Grammaticâ,
Dialecticâ , Astronomiâ , Musicâ ,
Pbysicà insigniter eruditus, Artis
Medicinae peritissimus, in urbe Psa-
lernitanâ celeberriraà Doctissimo-
rum suae aetatis scbolâ insigui ne-
miiiem scicntiâ parem, nisi quam-
dam sapientem matronam invenit.
Cùm rei militari daliat operam,
tàm manu quùm consilie inter
ce«taneos excclluit, Menaclium in-
duit apud Majus-Monasterium sub
Alberto Abbate ; deinde Uticum ve-
nit, ubi diù babitavit cum Rod-
berto Abbate suo nepote. 226. b. c.
228. b. c.
Radulfus de Malo-Leone, Ecclesiam
erigit in benor. B. Pétri Apost. cui
décimas suas denat. 373. a. In ea-
dem Ecclesia scj)elilur. Jbid.
Radulfus de Regvieres, Montisburgi Ab-
batiam aedificat. 340. b.
Radulfus, Rodulfus de Toenio. Mo-
nasterium S. Pétri Castellionis furi-
dat. 46. a.
Radulfus nobilis Britto, apud Regem
Anglerum Hctguardum bonoratus,
dat pra;dia S. Ricbario. 433. b.
Radulplius 111 Burguud. Rex. Vide Ro-
dolpli.
Radulpbus seu Reginaldus de Bessin,
rebellât contra Guillelmum No-
tbum. 316. d. Belligerat adversus
Nigellum Com. Constantin. 332. a.
Viribus cum Nigello adunatis, de-
bellatur et fugatur apud Valesdu-
nas, ab Ilennco Franc. Rege et
à Guill. Duce. 333. c-d. 334. a-e.
333. a-e.
Radulpbus, Rodulpbus Tesson, apud
Valesdunas Guillclme Duci auxi-
lialur, rebellium partes deserens.
334. b. c. 333. c. Ipse et frater ejus
Erneisus construunt Ecclesiam S.
Stepbani Fontanet. 46. a. 340. b.
Radulpbus Arcbiep. Turon. quo anno
sedere cœpit. 169. e. Dicitur Dei
inimicus. Ihid. Suffragatur Lanfran-
co in causa Berengarianâ. 530. a.
Ab Amato Burdcgalensi Arcbiepisc.
cum sulfraganeis suis invitatur ad
Concil. Burdegal. in quo Berenga-
rius suam fidei professienem Remae
fattam renovavit. 530. d. e. Favet
Legatis Apostolicis, investituras be-
neficiorum Ecclesiasticorum Régi
auferre molientibus. Jussu Pbilippi
Régis, à suo Archiepiscopatu detur-
batus. 348. n.
Ragenaldus Cernes, res quasdani Sa-
Uncnsi SS. Simphoriani et Anatolii
Basilicas attribuit. 4ti0. n.
Ragimbaldus Arelatensis Arcbiepisco-
pus, Paranaesim ad Clerum Italiae,
tam sue quàra Cleri Gallic. nomine,
dirigil de admittendd Face seu
Treugà Domini. 509. d. 316. b.
Raginaldus Abb. S. Nicelai Andeg. ab
Alberto Abliale iiislitulus, aiite hene-
dictionein ad Gaiifriduni Com. fugit,
atque regimen Monastcrii Vindocin.
noviter constructi suscipit. 27 1 . n. 419.
b. 505. e.
INDEX RERUM.
781
Raginaldus, Raynaldus Nivern. Com.
sororein Régis Roberti {al. filiam)
ducit uxorem. Comitatuiu Autissiod.
suo conjungit. 281. c. S. Germano
Autissiod. confirmât Moiiasterium
de Disesiâ , atque oinnes cxartiones
condonat. Monasterium S. Salva-
toris Odoni Abbati rcddit. 648. a.
c. Cum Duce Burgundi.e confligit :
apud Silviniacuin occiditur. 281. c.
n. Ei quidam Clironograplii attri-
buuiit quse Rainaldo Burgundioiium
traiis Saoïiaj Fluv. Couiiti conveniunt.
487. n..
Raginaldus , fil. Guillelnii Comit. Ni-
vern. Chartae permntationis cum Hu-
gone III. Nivern. Episc. subscribit.
487. II.
Raginardus , seu Raynardus Leod,
Episc. pontem super iMosara , et Ba-
silicani S. Laurentii Leod. construxit.
9. c. 172. d. n. In ead. Eccks. se-
pultus. Ibid.
Raignaldus Andegav. Scholarum Ma-
gister , Fulberli Episc. doctrinâ eru-
ditus , Abbatis Frederici monitu ,
S. Florentii miracula describit. 279.
d.
Raimbertus Virdun. Episc. Ecclesiam S.
Agerico Hoverte aedificat , ubi locat
Alonachos. Dcsiderio S. Sepulchri ,
percgrinationem aggreditnr , in qua
moritur. 414. b. Bellagradà sepelitur.
2ol. n.
Raimbertus quidam seipsura S. Martine
Majoris-Monasterii, omneinque pro-
genieni Monachis servituros oifert.
308. n.
Raimundus Berengarii , Comes Bar-
chinonse , sic inter alios dominatur ,
ut duodccim Reges Ilispaniae tribu-
lum ei , tanquam domino persolvant.
290. c.
Raiinundus-Arnaldi Daniin , liteni ha-
bens cum Pontio Abbate Simorrse ,
anibo faciuitt judiciwn Dei , in quo
vincitur Raimundus. 117. n.
Rainaldus Paris. Episc. in silvaWastinien-
si Villani-Episcopi exstruit. 271. n.
Rainaldus seu Reinoldus .S. Mcdardi
Suession. Abbas, in Syiiodo Rem. ex-
communicalus ; à Rege privatus Ab-
batià ; restilutus, etc. 380. n.
Rainaldus Burgundiae Comes in uxo-
rem duxit Adelaidem filiam Ricbar-
di II Ducis Norm. 220. a. In pu-
gnâ contra Hugonem Cabilon. cap-
tas , diù carceri niancipatur. 320.
b.
Rainaldus Comes Burgundionum trans
Saonae Fluv. à quibusdara Chrono-
graphis perperam confunditur cum
Rainaldo Comité Nivernensi; unde
fit ut inulta Coiniti Nivern. tribuant ,
qute soli Coiniti Burgund. conve-
niunt. 487. n.
Rainaldus de Podio-fagi , Francise Ca-
merarius sub Uege Henrico , posses-
siones coucedit Alarico Abbati S. Mi-
chaelis in Eremo. 373. b-c. n.
Rainaldus, Eccles. S Martini Turon.
Custos , linguâ promptus , largus
stilo , valens Graminaticus. 438. d.
II.
Rainaldus fil. Ernaldi de Escalfoio ,
quinquennis oblatus à pâtre , Monas-
ticum juguiu subit in Ecclesia Uti-
ceiisi. 233. a.
Rainaldi de Castro-Gunterii , patcr et
filius una die raoriuntur, paler Jero-
solymis , filius Castro-Gunterii. 268.
b.
Rainardus Vctulus , Senoncnsis pagi
4]omes , Abhatiam Sanctae Coluiii-
bae in beiielicium tenet ; possessio-
nes ejus in usus proprios convertit ;
63^ suo nomine Castrum-Raiuardi
exstruit ; Ccenobium Sanctae Farœ
multura vexât ; Abbatiain S. Mariae
in suburbio Senonum penè destruit.
566. n.
Rainardus Pater Odoirici Aurel. Episc.
ante fores Romanae Eccles. sepuitus.
437. b.
Rainerius Aurelian. Ep. Ilasnor.iensis
Monast. Basiliiam consecrat. 482.
a. n.
Rainerius , Abbas Floriac. Albericum ,
unuin ex Castri Castellionis-super-
Lupam primoribus , Monasterii prae-
dia devastantcm excommunicat. 48S.
d. Successorem habet Hugonem. 483.
n.
Rainerius I , Longi - Colli , Hainon.
sive Haban. Danis seu Normannis
suam patriam appellentibus obviàm
fit cùm maximà Militum manu ,
victus capitur. 6^6. e. Ejus uxor
eum à captivitale libérât , inagno
auri pondère Danis dato , et insu-
per duodccim captivis ad eos remissis.
627. a.
Rainerus et Lainbertus , filil Raineri
Longicolli Com. Montensis , ab Ar-
nulfo Com. Fland. è terra sua expul-
si, in Franciara fugiunt ; exercitu
magno congregato rcgrediuntur in
Hannoniam , et Comilatum suum ré-
cupérant, 37 'i. c.
Rambertus Monast. Senon. Abb. fac-
lus , ab Episc. Met. temporalia, ab
Ep. verô TuU. curam suscipit ani-
iiiarum ; amabi.lein cunctis se exhi-
bet et bonorabilem. 368. e. 369.
a. Obit ; succedit Bercherus. 369.
c.
De Ramerut Comités, Andréas , Hildui-
nus seu Hildevinus.
Ramesiensis Cœnobii , in agro Iluntido-
nensi apud Anglos^ Ecclesiam conse-
crarunt S. Dunstaniis Arcliiep. Can-
luariens. et S. Oswaldus Eboracensis.
3i2. n. Rames. Abbas, AlvFinus seu
Helfinus.
Ramnulplius Coines Plt tavensis , Guil-
lelnii Ducis consaiiguiiieus. 119. b.
In extremo positus , Ebuluin fi-
lium parvuluiii , per manum Ge-
raldi , Duel Guillelnio consangui-
neo delegavit ad nulricndum. 119.
b.
Ranulfus Normann. Dux in .Vpuliâ ,
posl obitum Meli. creatus Aversae Co-
mes à Pandulfo Capuae Principe. 449.
a. n.
Rapinse paupcrum<jue captiones vetan-
tur in Concilio Rem. sub Leone Papa
IX. 523. a.
Ratisbona, Radispona : ibi diem Sanc-
tum Paschae célébrât Conradus Salicus.
619. a. d. Ratisbonenses Episcopi ,
Burckardus seu Kebehardus, Gebe-
hardus, Otto, S. Wolfogus.
Ratisbonenses S. llenueiilranni seu
Emmeranni Monaclii penès se B.
Dionysii Areopagitae corpus esse
comminiscuntur , occasione Cada-
veris cujusdara in fundamentis Mo-
nasterii sui inventi. Episcopus lla-
tisbonensis Praelatos , iNobiles , Im-
peratorera et ipsum Papam Leo-
neni ad solemiiitalein elevationis
prœdicti Cadaveris invitât, cui qui-
dem prîesentcs adfuêrunt. 403. d.
406. a. 469. d. 470 a. b. Ratis-
bonenses iiiimerito coiitendunt corpus
S. Dionysii per Ariiulfuin Iniperato-
reiii Ratisbonain fuisse translalum.
470. n.
Ravennatensis Episcopus, Guibertusseu
NVicbcrtus.
Raymundus Hcleneiisis Episcopus ,
inlerest Concilio Tuliigiensi in quo
Pacis et Treugas Dei leges coiistilutae
sunt. 510. b.
Raymundus , Comes Cerritanensium ,
interest Concilio Tulugiensi ubi plura
de Pace et Treugâ Dei statula sunl.
510. b.
Piaynaldus , Raynardus , Rainardus ,
Reinaldus , Lingonensis Episc. suc-
cedit Ilarduiiio. 482. n. Nobilis et
litteratus , Comitibus Barro-Sequa-
nensibus oriundus , tuiiuit Conii-
tatus ïornodori et Barri super Se-
quanain pro suis nepotibus adbuc
parvulis. 482. c. d. n. Propler quas-
dam discordias , in turrem civita-
tis Noviomensis à Pliilippo Rege
detrusus. 482. d. 483. a. Ibi 'fabu-
losè traditur hyinnuin Gloria laus
composiiisse et décantasse. 483. a.
n. Monachos Pultarienses Ecclesiae
suae Iminunitatem defeiidentes ar-
mis aggreditur , et Monasterium in-
cendlt : ab Alexandre Papa II cen-
suris Ecclesiast. cobibetur , et factâ
satisfactione , absolvitur. 482. n.
Obit. 482. n.
Rebajjtisatio : baec heeresis apud Afros
vulgaris. 493. a.
Reclusi et Recliisae solitariam vitam
propè Ecclesias et Monasteria de-
gentes. 164. b 190. d. 230. n. 293.
a. n.
Redonenses Episcopi , Mainus , ilar-
bodus.
Redonensis Synodus. 434. a. 43.'>. a.
Redonensis Monasterii S. Mclanii ins-
tauratio. 372. c. n. 281. n. Paupe-
ries. 280. d. 281.a. Abbas, Eve-
nus.
Regensis Episcopus, Bernardus.
Reges : eoruiii jus , etiam apud Cliris-
tianos , non pendel à Baptismo vel
fide , sed à natalibus aut ab elcc-
tione. 60. e. n.
Reges Franciae ; jure supremi Dominii ,
Proceres seu Magnos Vassallos ad
Curiam suain convocant , et eo-
rum consiliis in Placitis et c*te-
ris Conventibus utuiitur. 566. d.
383. a. 383. c. 588. b. 38i). b. ,"j99.
a-c. 604. b. 600. b. etc. Suprême
jure Procerum Comilatus , inlideli-
tatis causa , fisco Regali addicuiit ,
vel aliis concedunt. 139. b. IbO. d.
267. b. Principes seu Magnos Vas-
sallos , cum suis copiis , ad Bellura
convocant ex omniims Regni pro-
vinciiâ. 83. b-c. 120 a-b. Supre-
muin e.xercent Dominium in Du-
ces et Comités j eorum Cbartas con-
firmando , vel iis subscribendo
et Sigillum regiuni ajjponendo : in
Andegav. Comitalu. 431. b. 392.
c-d. 393. a-c. In Acpiitania. 120.
b. In Burgundiat; Ducatu. 608. e.
609. a-d. In Flandria. 111. b. In
Normannia. Y ide N'orraannia. Re-
gum Franc, partes in electione et
proinotione ad Di;;iiilates Ecclc-
siasticas. Vide Episcopatus , Ab-
bates.
Regnerus Ecclesiam aedificat in loco qui
Mare dicitur. 3(59. b.
Religiosi communiler vivenles. 496. b.
Reli(juiae : earum cultus et veneralio
in calamitatibus , in dedicationi-
bus . etc. 110. a. n. 123. e. 360.
d. 39i. d. 466. d. 476. d. Reliquia-
ruiii furta et commercia. -'inH. c.
n. 473. b-d. Proiialioiies earuin sin-
gulares. 132. b-c. i:77. b n. Super
eas jusjurandum exigilur. 93. d.
Reliquiae è suis Loculis eductae , et
Ecclesiae pavimcnto ad iiudiim pros-
tratt» . nonnuniqiiaai iiilcr spinas
deposil;e , si quaiido violareiitur jura
Ecclesiarura. 433. d. 436. b. n. Ke-
liqiiias processionaliter circunife-
Yyyyy
782
INDEX RERUM.
riint Clerifi et Monachi contra in-
jurias quas patiebantur ab usurpa-
loribus , vel ad eorum animos sibi
conciliandos. 466. d. 480. d. Reli-
quiarum ïranslationcs insignes. S.
Gerardi TuUensis. 474. b. S. Gudi-
1*. 463. b. S. Judoci. 473. b-d. S.
Maraantis. 48:^. c. S. Pantaleonis.
438. c. n. S. Remigii. 466. c-e. S.
Vulframni. 476. h.
Reliquiarum S. Dionysii praetensa in-
ventio apiid Ratisponain , et genuina
dctectio in Basilica Sandionysiana.
fide S. Dionysius.
Remepse Concilium in Basilica S. Re-
migii célébrât Léo Papa IX , in eo
adsunt Episcopi XX, Abbates ferè L,
et alii Eccles. Ord. quàm plurimi.
Contentionem de praeeminentia Re-
mensein inter et Trevirens. Archie-
piscopos eludit sumraus Pontifex , in
moduin Coronae , cujus médium oc-
cupabat , sedilibus Episcoporum
dispositis. Plura decerrfiintur circà
Mores et Discijjlinam. Haeretici ex-
conimunicantur : Siinoniaci Praelati
exauctorantur. 246. b. 310. d. 334.
b. 384 d. n. 413. c. 430. n. 480. n.
522. 523. 380. n. 583. n. 387. n.
631. b. Aulici quidam Praeiati Regem
déterrent ab hoc Concilio permittendo.
463. b-d.
Remensis Ecclesia , Belgica; Secundae
Metropolis. Priniatus in Provinciam
Remens, ei confirmatur ab Adriano
Papa I , ne quid in cam autoritatis
sibi vindicaret Archiep. Trevirens.
519. b. Priniatum ejus in univer-
sas Gallias à S. Petro concessura as-
scrit Fulco Hincmari successor ; sed
alii Vicariatui Apostolico B. Remi-
gii tribuunt. S20. b. Olim Priniatui
subjacuisse dicitur. .^20. a. Omnium
Regni Kcclesiaruni caput et Mater
appellatur. ibid. Remensis et ïre-
vircnsis Ecclesia; comprovinciales
et sororcs , non distinguuntur prase-
niinentiâ nisi secundùm antiquio-
rem Pra?suluin Ordinationcm. 319.
c. d.
Remensis Arcbie])iscopus Diadema
Regni possidere dicitur ; ejus erat ,
sedis suae privilcgio , srngulis festis
in univorsis Galliarum Ecclesiis co-
ronam capiti Régis imponere. 520. a.
b.
Remensis Arcliicpiscopi (juaeitam sint
hodie pra?rogativ;e. 520. b. ,
Rcmenses Archiepiscopi , Adalbero ,
Arnulphus, Ebalus, Fulco, Gervasius,
Guido seu Wido , Herivœus seu Iler-
■vœus , Hincmarus , Hugo, Manasses ,
Rainaldus seu Raynoldus , S. Remi-
gius, Tilpinus.
Rcmenses Canonici Conventionis pac-
tum agunt cum Noviomensibus , de
tertia parte villae quae dicitur Bidricus.
427. a.
Remens. S. Remigii Ecclesia; à Theo-
dorico et Heriniaro Abbatibus cons-
tructa, per Abbat. Petrum Cellen-
sem anipliata , denique Cardinalis
Lenuiicurtii diligentiâ in quibusdam
partibus adaucta. 464. n. In ea Lco
IX Papa Concilium célébrât. 465.
a-c. 491. b. Dcdicatur ab eodem
Papa. 463. d. n. 466. e. 467. a. 491.
b. 522. b. Privilegium Altari Ma-
jori concessum. 467. a-b. n. 523. b.
Oratorium SS. Trinitalis in eadeni
Basilica. 323. c. Sepulchri S. Remigii
situs. Ibrd. Abbates , Heremarus seu
Ileriinannus et Herimarus , Petrus
Cellensis , Robertus Lenoncurtius ,
Thcodericus.
Remciis. Monast. S. Theoderlci Abbates,
Albcrtus. Dominicus.
Remens. S. Dionysii Basilica , olim
Canonicorum Remensium sepultu-
ra , posteà in Monasterium Cano-
nicorum Regularium conversa. 466.
c. n.
Rerai : ad Remorura portam , quae ex
antiquo Patem vocabatur, S. Remigius
Daemonem expulerat : Constantius
quidam ibi Basilicam instituit , quam
hodie Melitenses Equités obtinent.
466. e. n. Remorum urbem adit Léo
IX Papa. 491. b.
S. Remigius Vicariatum universae Fran-
corum ditionis à Symmacho Papa ,
non ab Hormisda , ratione personae
tantùm , non ratione sedis , accepit.
519. a. Primatum Eccl. Rem. ob-
tinuisse dicitur in universas Gallias.
520. b. Scdem Pontificalem insti-
tuit Lauduni. 383. n. S. Remigius
Francorum Praedicator et Aposto-
lus vocatur à Papa Leone IX : cor-
pus ejus manibus ejusdem Ponti-
ficis translatum. 491. c. Translatio-
nis B. Remigii festivitas Kalendis
Octobris instiluta. 491. b. Per totam
Galliam restauratur, sub ritu duplici.
463. n.
Remigius Monac. Fiscannensis , Willel-
mo Norm. Duci in .4ngliam proficis-
centi auxilium in multis praebet ; Dux
victor factus , Doriestri* Episcopatura
Remigio concedit. 236. n. Rogiie pro-
ditionis accusatus , suus famulus , ju-
dicio ferri igniti , purgat eum et Régi
réconciliât. 211 . d.
Repudiuin uxoribus sine causa légitima
dantes e.xcommunicatur. 197. d. 499.
d. Repudiatae uxores nova incunt
connubia. 219. d. Uxorum légitimé
rcpudiatarum fdiinonhabenturspurii.
432. a. Repudii causa légitima, adul-
tcrium. 390. n.
Reshacense Monast. situm in saltu Bri-
gensi , ab liostili defenditur incur-
sionc raeritis S. Agilii , tcmporc
Balduini Flandriae Coinitis, qui ibi-
dem subitanco niorbo correptus ,
B. Agili suffragio sanatur. 479. b-d.
In Resbac. Ecclesia , Adela Blesen-
sis Comitissa , ejusdem sancti inter-
cessione . sanitatem recipit. 479.
d-e. 480. a. Rcsbacensis Abbas, S.
Agilus.
De Rciteste seu de Retcxto Cornes , Ma-
nasses.
Rex Franciae : corona ejus capiti imponi
solita in Festis solemnibus. 320. b.
ride Reges Franciae.
Rbenus, flumcn Galliam à Gcrmania di-
riinens. G 16. b.
Rhetoric* peritus , Sigo. 39. a. Elo-
quentiae laude insignis , Haiinardus.
14. b.
Ribuariorum Dux, Gozelo.
Ricardus Sagiensis Episc. subscribitfun-
dationi Eccles. S. Leonardi Bellism.
631. e.
Richardus Virdun. Episc. ab Abbate S.
Vitoni Richardo de sacro fonte sus-
ceptus , enutritus et institutus. 459.
d. Multùm laborat ad Treugam
Dci apud Neustrios inveliendam.
509. c. Richardum S. Vitoni Ab-
batem ajgrotantem assidue visitât ;
corpus defuncti lavât , in Mauso-
laeum illud deponit , e,\osculans
pcctus illius , et postulans neperan-
num ei supcrstes relinquatur. 414.
b-c. 459. li.
Richardus , Gratta Dci .\l)bas S. Vi-
toni Virdun. Magnatibus sui tem-
jioris valde acceptas. 130. e. 528.
c. Parentes ejus et patria. 438. n.
In Schola Ecclesiae Remensis erii-
ditus , in eadem Eccl. Praecentoris
et Decani Dignitates obtinet. 438.
n. Monachus fit S. Vitoni. Ibid. Ejus-
dem Ecclesiae Abbas constituitur.
413. e. Religionis habitu Coinitem
Lietardum induit. 438. b, Eccle-
siam S. Vitoni amplificat , déco-
rât , extoUit. 413. n. Henrici Irope-
ratoris amicus. 459. b. Cum ipso
Ecclesiam in honore BB. Apostolo-
rum Pétri et Pauli ac S. Vitoni
aedificat. 414. a. Reliquias Ca|)«llx
Castri Commercii , brachium scili-
cet S. Pantaleonis ab incendio ser-
val , et Ecclesiae S. Vitoni attri-
buit. 4S8. c. n. Manass«m Comi-
tem de Domino-Martino , et alios ,
inter obsidionem Castri Bar inte-
remptos, ad Monast. S. Vitoni trans-
ferri curât et scpulturaa mandat.
439. a. Waleranum Comitem Bri-
tulien.sem , et patrem ejus Geldui-
num Religionis veste induit. 439. b.
Abbatiam régit Lobicnsem. 414. b.
n. Fratres cura libris et ornamen-
tis ad S. Pétri Catalaun. Monast.
deducit , quod ])er se usque ad inor-
tem dirigit. 576. n. Rector et ins-
titutor viginti et unius Abbatiarum ,
in Lotbaringia ,. in Francia et in
Flandria. 414. b. n. 459. b. Hey-
moni Episcopo Virdun. obsistit ,
quominùs Cœnobium S. Vilorii in-
tra muros civitatis includat. 459.
b-c. Pro anima patris sui Hildradi
Comitis , S. Petro et S. Vitono
Theonis-curtem tradit 414. d. Ro-
mani adit sub Papa Benedicto VIII,
cui amicitiâ conjunctissimus fuit ,
secundùm iter Roman, suscipit Joan-
ne XIX summo Pontifice , et Ro-
manae Ecclesiae jura défendit con-
tra ambitiosas Palriarch;e Constan-
tiuop. prssumj)tiones. 459. n. Tu-,
rones accedit Cœnobium et lumu-
lum S. Martini visitaturus. 459. n.
Jero.solimitannm iter conficit ex-
j)ensis Rich.irdi Norman. Comitis
sibi familiaritatc conjuiictissimi. 459.
n. Septingentos pcregrinos sccum
ducit. Ibiil. Constantino|jolim adit ,
loca sancta Jerosolymis et Antio-
chi* invisit : redit ad suos. 131. n.
459. c. Richardi sollicitudo ergà
Monast. S. Vitoni ; cura ejus vete-
res aliquot sui Monasterii Chartae
accuratè describuntur. 459. n. Ex-
trême niorbo affectus , assidue vi-
sitatur à Richardo Virdun. Episc.
«ujus Patrinus fuerat et institutor.
414. b. n. 459. d. Obitusejus anntis
et dies. 460. a.
Richardus Abbas Corbeiae , interest
Concilio Remensi sub Leone IX
Papa; successorem habet Fulconem.
480. n.
Richardus Abbas, apud Regem Fran-
ciae gratiosus , ad quem scribit Be-
rengarius post Synodum Paris, ut
pro se ad Regem intercédât , et illius
gratiam sibi et suae causée procuret.
528. e.
Richardus seu Ricardus Dux Burgundiae
defungitur. 274. e.
Richardus I Norman. Dux , filius
Will. Longae-Spatae , adhuc puer ,
mortuo pâtre, à Rege Franc, quasi
exul in Francia detinetur. 32. c.
Hugonis Ducis Octcnnem filiam in
matrimonium sibi conjungere poUi-
cetur. 343. n. Jubet sibi in cubi-
culum adduci Sainfriara uxorem
cujusdain Forcstarii vill» Scheche-
villae , haud procul ab oppido Ar-
carum. Sainfria Gunnorcm soro-
rem suam loco suo supponit : ex qua
Dux filios très et totidem filias ge-
nuit , ipsamque Gunnorcm sibi mo-
re Chrisliano copulavit. 37. c-e. 3^9. n.
INDEX RERUM.
783
Ricbardus II Norra. Dux, Richard! I
et Gunnoris filius, inortuâ Judith ,
aliam uxorem nomine Papiam vcl
Popiam ducit Canuti Régis soro-
rem. 39. d. 330. a, n. Senonas et
Altissiodorum expugnat : eo adju-
vante , Burgundise Ducatus Régi
Franciae subditur. 343. n. Cùm bel-
lum gereret adversùs Odonem Car-
nut. et Blesens. Goraitem , certior
faclus quod Odoni occulté praebe-
ret auxiliuin Robertus Rcx Franc,
copias petit Ricbardus à Rege Da-
namarcbiae. 343. n. Pacem init cum
Odone Campaniae Comité, ea lege,
quod Tilleriae cum pago circums-
tanti manerent in sua ditione ,
Odoni verô cederetur oppidum
Drocarum , à Francise Rege tenen-
dum. 329. a. Richardum et Ro-
bertum filios suos cura exercitu
mittit in Burgundiam adversùs Hu-
gonera Cabilonensem. 320. b. Belli
hujus exitus. 320. c-d. Ecclesiam
Fiscanni terris et ornamenlis am-
pliat : ibi solebat Curiam suam in
Paschali solemnitate lenere. Dona
varia eidem Ecclesiae et Monachis
ab eodem Duce facta. 167. n. S.
Vandregesili Abbatiam œdificat.
321. b. Ergà Richardum Abbatem
S. Vitoni niunificus, expensas om-
nes illius Abb. Jerosolimam peten-
tis liberaliter. suppcdital. 459. n.
Subscribit fundationi Ecclesiaj S.
Léonard! Bellismensis. 631. e. Guil-
lelmo fratri suo Comitatum Aucen-
sem , Godefrido allcri fratri Cas-
trum Ivei donat. 56. d. 340. n.
Morbo lethali affectus , adstantibus
Baronibus , Ducatum Norraanniai
Richarde fiUo suo natu majori re-
linquit , Roberto verô Comitatum
Oximensem. Fiscannum se se de-
ferri jubet, ubi Pœnitentiae et Eu-
charistise Sacramentis rite receptis ,
obit, et sepelitur propè patrem suum.
132. a. 321. a-b. Norman. Ducat,
tenuit annis XXX. 245. b. Ex
Juditlia Conani Britan. Comit. filia,
filios suscepit Richardum et Rober-
tum. 646. b. Aliam uxorem Canuti
Régis Danorum sororem dimisit.
428. a. 642. c. Richardo tribuit
Annalista Saxon, iter Jerosol. quod
non ci, sed Roberto ejus filio con-
venit. Ibid.
Ricbardus III Dux Normanniae , Ri-
chardi II filius et successor , fra-
tri suo Roberto Oximensem pagum
ex patris defuncti praecepto donat.
321. c. Falesium Castrum sibi à
fratre ereptum expugnat. Paulô post
Rotomagi in morbum incidit, inter
prandendum subitancâ morte cor-
ripitur. 321. c. d. In primaevo aeta-
tis flore. 189. b. Veneno infec-
tus. 245. b. A suorura nonnuUis
ut plurimi retulerunt. 628. c. A fra-
tre suo Roberto veneno necatus,
646. b. Vix j)er biennium Duca-
tum tenuit. 245. b. 321. d. Ne an-
num quidem in Principatu peregit.
476. c. NuUâ légitima proie relictâ.
321. d. 628. c. Quidam ci spurium
tribuunt filium nomine Nicolaum ,
primo Fiscannensem Monachum ,
dcinde Abbatem S. Audoeni Ro-
tomag. 321. c. 628. c. Fratrem suum
Robertum Ducatùs hajredem reli-
quit. 330. n. Sepultus apud S. Au-
doenum Rotomag. 321. d.
Ricbardus Ëbroicensis cernes , filius
Roberti Archicp. Rotom. ex relictâ
Rogerii de Toênio genuit Willel-
nium, qui el snccessit in Comitatu.
38. d. 56. c. 57. a. Apud Ebroicas
S. Salvatoris et S. Taurini Abba-
tias fundat , banc Monachorum ,
illam Sanctimonialium. Idem apud
Rotomagura in Monte Urbi immi-
nente Cœnobium SS. Trinitatis pro-
priis sumptibus sedificat. 45. e. 340.
b.
Ricbardus Aversae Cornes , succedit
Radulpho : dicitur filius Ascillitini.
449. b.n.
Ricbardus de Heldrici-Corte , Miles de
Pago Wihiassino , in praelio vulne-
ralus , patrimonium suum secum
confert S. Ebrulfo. 133. c.
Ricbardus de Huglevilla , Castellum
suum, pro fidelitate Ducis Guillel-
mi , contra rebelles Archacenses
défendit cum provincia circum ja-
cente. 246. d.
Ricbardus seu Ricardus, Robertus et
Avesgotus , filii Willelmi Sorengi ,
omnem circà Sagium patriam de-
populantur ; Ecclesiam S. Gervasii
invaduntj quam equorum stabulum
faciunt. 41. e. Ricbardus Sorengus
terram vastat Richardi de S. Scho-
lastica Militis : rusticus , ab eo pri-
dem in vinculis cruciatus , caput
ejus securi conterit. 42. b.
Ricbardus ïurstini filius, Duci Nom.
Willelmo maxime addictus , eidem
patrem suum réconciliât. 39. d.
S. Richarii Ecclesiae incendium , me-
diante eodem Sancto . exlinguitur ,
absque humano auxilio. 134. c. S.
Richarii Abbates. Vide Centulens.
Richerius , post Mainardura Ecclesiae
Senon. praeest. 309. a. Sub eo re«-
dificatur Ecclesia S. Saviniani. Ibid.
Richildis , filia Rainerii VI Comit.
Ilannonise, uxor Balduini VI Flandr.
Comit. mortuo Hermanno Comit.
Lovan. primo marito suo, Comitis
Flandriae filio Balduino conjungitur.
375. b. 389. e. 390. a. Ex que
duos filios habet , Arnulfum et
Balduinum. 482. n. Defuncto Bal-
duino marito suo , non erubescens
trigamiam , conatur adhuc nubere
cuidam Guillelmo Snbcomiti de
Normanniâ ; conlrà se commovet
quosdam Flandriarum Principes et
Populum. 3V)0. b. Populo et terrae
gravis. 384. a. Inaudita à Flandren-
sibus exigit tributa : à quolibet ostio
et tecto , etiam sine culcitâ qua-
tuor denarios exigit : Ghisnas eà-
dem intentione pénétrât. 298. c.
d. e. Belluin gerit adversùs Rober-
tum Frisium tutoreni designatum
Arnulfi, cujus tutelam ipsa sibiraet
arrogaverat : Philippum Franciae
Regera in auxilium advocat Vin-
cilur •, per manus Gerbodonis Ar-
nulfo interfecto , ipsa Richildis ca-
pitur. Relaxata et Régis auxilio
destituta ; cum altero filio suo Bal-
duino Comitatum Hainon. tristis
repelit , et Flandrias amittit. 111.
a. n . 151. d. 254. d. 298. c. d.
n. 366. b. 375. c. 390. b. 391. a-d.
480. n. 482. a. n. ïheoduinum
Leod. Episc. adit, cum eo confe-
derationem init, Hannoniensl Co-
mitatu et Montensi Castro ab eo-
dem in feodum receptis. Tracta-
tûs conditiones. 363. a. b. 375. d.
e. n. 376. a. b. Richildis et filius
ejus Balduinus paccm ineunt cum
Roberto Fris. 376. c. Castrum Bel-
limontis firmat : aedificat Capellam
S. Venantii. Abbatiam S. Dionysii
in Bioc/ieroie simul cum filio Bal-
duino erigit. 376. c. d. S. Lietber-
tum Episcop. Camerac. ab Hugo-
ne Castellano Camerac. in capli-
vitate detentum libérât. 482. a.
Obit. 376. d. Apud Hasnon. se-
pulta. Ejus virtutes. 390. a.
Richmundiae Cornes, Alanus.
De Rinecke Comes, Otho.
De Rinello, Comes ïheobaldus.
Riquinus, ab Heril)rando Castellano
BuUionensi interfectus , ad caput
Adeladis uxoris Arnulfi sepelitur in
Eccl. S. Huberti. 150. a.
Ritus Ecclesiam ra Germaniae à Ro-
raano diversus. 427. c.
Robertus, Monachus Gemmetic. Eduar-
di Régis Capellanus , fit Episcopus
London. et posteà Cantuariens. Ar-
chiepisc. 153. a. Roganle Joanne
Abbate Fisrann. Basilicas SS. Be-
nedicti et Walarici dedicat, et quos-
dam Presbyteros ordinat. 363. e.
Interest detectioni corporum SS.
Dionysii et Soc. 473. e. Robertus
et omnes Franci . quorum consilio
Rex Consulem Godvrinum exu-
laverat, exulantur, 174. n. Senten-
tia profertur in Robertum Archie-
piscopum ejusque complices , quod
statum Regni conturbarat : ille Ro-
mani profcctus , ciim per Gemmeti-
cum reverteretur, ibi defunctus, se-
pelitur in Ecclesia S. Mariae, quam
ipse pr<ecipuè construxerat. 174. n.
175. n.
Robertus, filius Richardi senioris Nor-
man. Ducis, annis 48 .\rchiepisco-
patuin Rotomag. et Comitatum
Ebroicensem régit : ex Herleva con-
juge très babuit filios, quibus Ebroi-
censem Comitatum et alios hono-
res distribuit. In senectute p(enitet ;
Ecclesiam Mctropolitanam à fun-
damentis inchoat. 57. a. 245. a. b.
n. Obit. 330. a.
Robertus Lolharingus , accipit sedem
Hereford. lUl. n.
Robertus, fil. Comit. Nivern. Epis-
copus Autissiodor. Cliarta; permu-
tationis cum Ilugone III Nivern.
Episc. subscribit, 487. n.
Robertus , post Rainardum Lingonen-
sis Ei)iscop. eligitur. frater erat Du-
cis Odonis Borcl . ex Francorum
Regum ac Ducum Burgundiae stirpe
progenitus. 204. a. n.
Robertus, Huberti de Ria filius, suc-
cedit Ivoni Sagiens. Prasuli defunc-
to. 243. a.
Robertus Abbas Casam Dei aedificat ;
splendore religionis Aquitaniam il-
lustrât. 288. c. 588. b. n.
Robertus Abb. S Florentii Sabnur.
,\bbatiam S. Maximini Miciac. sus-
cipitj in cujus claustro sepelitur.
277. c.
Robertus Abbas S. ' -'tri Fossatens.
adest detectioni c .p. SS. Dionysii
et socior. 474. a.
Robertus seu Rodberus de Grente-
maisnilio , filius Kodberti ex Ila-
duisâ, Armiger Ducis Will. quinque
annis, ab ipso deinde miles effîcitur.
226. d. Cum Hugone fratre suo et
Guillelmo Geroio, S. Ebrulfi Uti-
censem Abbatiam restaurât. 340. b.
c. Ibi Monachum induit sub Ab.
Theodorico. 226. d, 340. c. fit Ab.
Uticensis. 228. a. Rcquirit à Duce
Will. ut Rodb. Geroii filii corpi^s
avunculi sui^ quod apud S. Serenicum
jacebat , Uticum transferri concédât.
Uux memor hostilis odii primùm
denegat ; sed postmodum conce-
dit. 229. a. Ad Curiam Ducis ju-
bctur respoiidere de quibusdam rea-
tibus, quorum falsô accusatus fue-
rat à Rainerio Uticen. Priore. 229.
e. Consilio Hugonis Lexoviensis.
Episc. Galliam expetit; et inde Ro-
mam adit, eventus suos Nicolao Papae
784
INDEX RERUM.
narraturus. 49. a. 230. a. nn. In
Ajmliain ad parentes suos transit.
Cuin litteris Aposlolicis et duobus
Caidinalibus Clericis Normanniam
re|)etit ; Ducem adit Julife-bonae,
ubi Curiam suaii) tenebat. 230. b.
c. Robcrtus al) Hugone Pra;sule ad-
monitus ut ])raesentiam irati Princi-
pis fugeret, in pagum Parisiensem,
ad Hugoneni Abbatem Cœnobii
S. Dionysii cognalum suuin seccdit.
230. c. nn. Osberno Abbati man-
dat ut in pago Carnotensi, coram
Cardinalibus ainbo adessent : non
accedcnte Osberno , ex autoritate
Papae eum excomraunicat , et ad
Rodbertuin Wiscardum se confert.
230. d. Defuncto paulô post Nicolao,
Papain adit Alexandrum , cujus
jussu Rodbertuni Calabriae Ducem
expetit, à quo locus in urbe Brixâ
sibi datur ad Abbatiam construen-
dam. 49. a.
Robert us , Rodbertus , Cornes Pari-
siens. Marchio Franc, post mortera
Eboli S . Germani Abbatis, accipit
Abbatiam , secjue Abbatem \o(itari
facit. 274. e. Post mortem Hucboldi,
nomen Abbatis S. Germani Paris,
assuuiit. 27S. a. Robertus Cornes
Paris, et Hugo Magnus, Abbatis
S. Germani nomen usurpant : De-
canos Monachis praeficiunt : mili-
tibus suis bona Ecclesiae distribuunt.
274. d. e. 273. a. A Rege Carolo
oblinet Robertus ut Abbatia S. Cru-
cis et S. Audoeni Cœnobio S. Ger-
mani addicatur. 275. a. n. Secundo
anno post mortem Ricardi Burg.
Duc. contra Carol. Simpl. rebellât :
Rcgnuin Franiiœ invadcns, in Re-
gem inungitur lil Kalend. Junii
273. a. 627. d. Dicitur Rex Ti-
rannicus. 170. b. RoUonis Patrinus
fuerat. 627. d.
Robertus , Rex Franciae , ex génère
Hugonis Capeti, vir Sanctus agnos-
citur. 414. n. Casulam purpuream
dat Ecclesiae S. Florent. Salmur.
276. d. Monasterium S. Germ. Paris,
cum Eccl. S. Vincentii in Sylva Le-
diâ extruil. 567. n. S. Maria; Mo-
nast. in Castro Stampensi , atque
Bcclesiam in Palatio œdificat. 580.
n. Loci Juliaci restitutioni, Mona-
chis Cluniac. ab Oltone Will. factae,
consentit. 607. e. 612. d. Subscri-
bit Fundationi Ecclesiae S. Leonardi
BcUism. 631. e. Richard! Non».
Ducis amicus, ejus filiis cum exer-
citu Burgundiam pctentibus , per
Franciara liberum perniittit tran-
sltum eâ lege ut dispendia solvant.
320. b. c. Ilenricum filiuin siium
natu majoreiM Regali Corona insi-
gniendum curât : Ducatuin Burgun-
diae Roberto assignat. 323. e. Obit.
221.d.323. e. Ejus filii, Hugo qui
jtivenis obiil , Henricus ejus suc-
ccssor, Robertus Dux Burgundiae et
Budo sive Odo. 161. n. 170. d. 186.
n.
Robertus , filius Robert! Régis , ca-
put primas stirj)is Ducum ^urgun-
diae , vivente Patrc , post mortem
fratris sui Hugonis et Hcnrici al-
terius fratris coronationem, fit Dux
Burgundiae. 343. n. 483. b. n. 608.
n. Henrico fratri suo Francias Régi
primùm adversatur cum roatre suâ
Constantiâ. 221. d. Confirmât res-
titutioncm Juliaci., Cluniacensi Ab-
batiae per Oltonem Willelmum Co-
miteni factam , jussu et autoritate
RobertI Régis , cum consensu Hu-
gonis Cabilon. Com. 607. e, S. Ger-
mani Autisciodor. Villarum consue-
tudines confirmât. 648. b. Obit.
162. c.
Robertus filius Henrici Franc. Régis
et Annae moritur juvenis. 357. c.
365. a. Puer. 1.Ï9. c. 383. c. 386.
b. Puerulus. 486. c.
Robertus, Rotbertus, Richard! H Mor-
mann. Duc. fil. e.x Judithâ , fralcr
Richard! HI, parte sibi à Pâtre as-
signats pariim contentus , Falesiam
dolo occupât. 321. c. Ricliardo fra-
tri suo succedit 322. a. 476. c. Xi-
colaum suum ex fratre nepotein ,
adbiic puerum , Monasticam apud
Fiscannum vitam amplecti cogit.
330. n. Ministrorum suorum sti-
pendia auget ad duplum : Cerisiaci
fundat Abbatiam. Militi cgeno cui
non erat quod inter Missarum so-
lemnia offerret , centum Florenos
distribui jubet. 322. a. b. Ludenti
cum alio Milite , Nobilis quidam
in signum Hominii pro feodo, jus-
tum aureum offert, quod statim
donat Robertus Clerico ludentibus
adstanti : Clericus prœ gaudio su-
bitaneè moritur. 322. b. c. Bello-
vacensi cultcUorum artifici , qui
ipsi eleganter fabricatum cultcllum
obtulerat , viginli iibras, equos duos
et vas aureum confert ; quidquid
per diem acceperat solitus erat do-
nare ei qui primum ipsi donarium
olitulerat. 322. c. d. 323. a. Soro-
rem Cnuth Angl. Régis ductt, cum
ea divortium facit. 265. b. c. Cu-
jusdam civis oppidiFalesii filiae, no-
mine Arleitae. puliherrim» quidcm
et venustissimae virginis amore irre-
titus, eam loco conjugis habct, et
ex eà suscipit filium nomine Wil-
lelmum posteà Normanniae Ducem
et Angliae Conquestorem queni Fa-
lesii enutritum, pari soUiiitudine
ac diligentiû educanduni curât ac
si ex légitima uxore procreatus esset.
177. b. 263. b. c. 316. b. 323. c.
d. 326. a. 382. c 401. c n. 646. b.
Sororem suam matrimonio jungit
Nigelli Constantiniens. Comit. filio,
eique in dotcm Ballonum et ejus
pertinentias assignat. 323. c. Hen-
ricum Franciae Regcm tan(|uam Do-
minum suum apud Fiscannum re-
cipit : ei promptum auxilium pol-
licelur : Gisortium usque eum co-
mitatur . Parisios répètent! Comités
adjungit fratrem suum Guillelmum
Talogii Comitem et Nigellum cum
quingentis Militibus. Junctis cum
Rege Franciae copiis, simul capiunt
Sylvanectum , Bellovacum , Am-
bianum , Compendium , Remos ,
J^audunum , Xoviodunuin , Altre-
batuin , totumque j)agum Vero-
manduensem et Senonensem. Au-
relianos incendil. Mullum adjuvat
Henricum ad recuperandum Re-
gnum, quod ad Robertum ejus fra-
trem devolvi <upiebat Regina Cons-
tantiâ. 221. d. 247. e. 248. a. 324.
a. b. Alano Britaiin!ae Comité fidem
et Ilominiuin Comitatiîs dcnegan-
te, Pontis Orsonis Castrum exstruit
super fluv. Coêsnnn, quod custodien-
dum committit Nigello Domino S.
Salvatoris et Alvredo de Guingiiant.
Britanniam ingreditur, Dolo expu-
gnato et deleto, Normanniam re-
petit. 324. c. Canuto Regnum An-
gliae Robert! nepotibus Alvredo et
Eduardo restituere nolente, classera
parât, tempestatibus actus , ad
Insulam Gerseium appellit. 325. a.
400. a. b. nn. Classem ad Montem
S. Michaelis mittit, partenique Na-
vium Militi cuidam nomine Rabello
committit ut in Angliam transfre-
tet earaque devastet. 400. b. n. Cùm
audisset Canutum paratum esse ad
restituendum Eduardo et Alvredo
Regnum, classem revocat. 400. b.
c. n. Vires convertit adversùs Ala-
num. Canello Longae-Villae Comiti
navibus commissis, iMontem S. Mi-
chaelis adit Robertus, terrâque Bri-
tanniam ingicditur. Alano in dedi-
tionem acceplo, inter duos Prin-
cipes pacem firroant utriuscjue pa-
trui Rotomagensis et Bajocensis
Eplscopi. Alanus honiinium Duci
praestat , ab eo in gratiam recipi-
tur. Robertus verô ^«ormanniam
repetit. 323. a. b. n. Robertus in
obsessione Castri Tauleriarum , Ser-
lonein. unum ex filiis Tancredi de
Allâ-Villâ , propter praeclarum fa-
cinus ab exsitio revocat, bonis cu-
mulât , inter sibi famitiariorcs re-
tinet. 140. c. 141. a. Postquam an-
nis VII gloriosè Ducatum Norman-
niae tenuit, Jerosolymara pergere
nieditatur. 177. b. Coactis apud Fis-
cannum Praelatis, Proceribus et Ba-
ronibus , puerum Guillelmum ia
Ducatu successorem proponit ; Ala-
num Britanniae Comitem consan-
guineum suum Normanniie Guber-
natorem et Senescalium conslituit,
Gislebertum pueri tutorem dési-
gnât, ipsius Gisleberti tutelâ Hen-
rico Franciae Régi commissâ. Sacra-
raento Proccres obstringit ut Wil-
lelmum Ducem eligant , eumque
Ducatu investitum ad Regem Fran-
ciae deducit Hominium se praesente
praestiturum. Filio Régi commenda-
to , peregrinationem aggrcditur.
243. b. 248. b. 263. b. c. 316, b.
326. b-d.331. a. 400.C. nn. 41I.a.
Anno Ducatûs sui septimo Jeroso-
lymitanum iter nudipes suscipit cum
Comité Drogone Walterii Ponte-
siensis Comit. pâtre. 6<32. d. 646.
b. Ex urbe qu:ldam ultra Vesonlio
nem situ cgrediens, fuite j>ercutitur.
ab uno ex cfistodibus , cui nocere
suis prohibet. 326. d. 327. a. Ro-
mae aeneam Iraperatoris Constan-
tin! statuam prctiosissimo pallio in-
duit , Homanos joco irridens quôd
semel in anno Imperator! suo pal-
lium donare non possent. 327. b.
Constantinopolim ingrcssus , vetat
suis ne mula- sua; ferra ex auro pu-
rissimo confecta , colligerent in eo
casu quôd à mulae pedibus disjun-
gerentur : iisdem prohibet ne pallia
coram Imperatore dimittenda résu-
mèrent ; quod ipsius exeraplo om-
nes exequuntur. 327. b. c. Roberto
Constantinopoli egrcsso. edicit Im-
perator ne quis ab eo aut suis ali-
quid pecuniae pro dispendiis acci-
piat. Robertus oiniiia solvit et sum-
mam duplô majorem largitur iis qui
calculum inire récusant. 327. c.Cum
Fulcone Comité Andegav. jussu Ira-
peratoris per terram Sarracenorum
à viris Antiochenis dedncitur. 646.
b. c. Longo itinere fessus, cùm ne-
que pedes, nec eques iter conficere
posset, leclicâ vehitur quam gesta-
bant Sarraceni. Perregrino Norman-
niam répètent! forte obviam facto :
Amicis et meif rtuntiabù inquit, me
è te -vLmm fuisse iii liâc re^ùmc ubi à
Diabolii in l'aradisum velior. 327.
d. e. Jérusalem pervenit , multas
eleemosynas largitus in itinere.
Nummos aureos ab eo pro uno
quoque peregrino in urbem Hie-
rosolymilanam ingresso solutos aba-
que dona ei restituit civitatis Praeses
Sarracenus
INDEX RERUM.
785
Sarracenus , (|ua! omiiia in pau-
percs effuiidit Robortus. 328. a. b.
Sancti Sepulchri locuin lachrymans
veneratur. 40(). <1. n. Jcrosolyimi
egressus, Xuaeain vcnit, ubi ICal. Ju-
iiii defungitur, et sepelitur. 221. d.
316. c. 328. c. 347. a. Antequain
Jerosolyniitanam peregrinalioiiein
auspicarelur , Abbatiaiii Ccrasiaci
fundavit. 223. b. n. Eodein ferri
jussit Rcli((aias secuin ab urbe Je-
rosolym. asportatas. [^28. c. Her-
luinum, posteà Abbatein Becci. ab
ado'escentiit acccpluin habuit. 637.
a. Gratia et inoribus conspicuus ,
victoriis et misericordiae operibus
clarus. 3'J9. d.
Robortus , Curta-Heusa, Dux .Vonii.
filins Willelmi Nothi, à pâtre i\or-
mannias Ducatiim accipit. 629. d.
Pâtre adhiu; vivente, Norman niain
sibi ncgari aegrè forens, in Italiaiu
abit, ut sumptâ (îliâ Bonifacii Mar-
chionisj patri advcrsarctur : peti-
tione non obtentâ, Pbilip. Reg. Franc,
centra patrt.'in excitât. 189. a. Plii-
lippo Régi contra patrem assistit.
187. b. Apud Gibboracum in quo-
dain assultu, filius vulncralo pâtre,
equuin ipsius confodit. Ibid. Ante
iiiorteui patris sui è Normannia
discesserat , (piùd pater ci non pcr-
mitteret reginicn Xormannise et
Cenomanniae. 34. a. 634. a-b. Dum
in Pontivo apud .\bbatis-V'illam
nioraretur , Ducaluni Xormanniae
cxcursionibus et rajiinis vastans,
morte patris auditù. Rotomagum
vonit , civilatem toturaque Duca-
lum suscipit. 54. b. Genitoris he-
reditale frusiratus , post mortem
ejus Angliâ caret, vix retento Co-
mitatii Normanniie. 189. b. Ipsum
intcr et Willel. fratrem ejus ma-
gna oritur disiordia pro regno An-
gliae. 54. c. Roberlus et Will. fra-
trem suuni Henricum de tota terra
palris expellerc conaiitur. Henricus
oppidum Danfrontcm suscipit ; et
uscjue ad mortem servat. 35. a. Ro-
bortus partem .Xonnann. vendit
Henrico fratri suo ; sed tliesauro
acccpto, ci terrain aufert. 211. d.
Roberti elogiuin. 630. e.
Robertus Cornes Auccnsis Monast. S.
Michaelis Ulterioris Portùs a;dificat.
43. d. 340. b.
Robertus Comes Moritolii, Monaste-
rium Gfesteni fundat. 46. a.
Robertus Guiscardus, seu Drobcrtus
Biscardus , ex mcdiocri , ignotâ et
paupercula parentclà in Constan-
tiniensi Normanni* regione orlus ,
paucis ante adventum Willebni in
Angliam annis , euni quindecim
militibus et fratribus suis Guillel-
mo cognom. fera Biach. Unfrido,
Drogone et Rogerio , abit Apu-
liam ; intrù paucos annos totam ter-
rain in jwtestatem accipit ; se Du-
cem Apuliae et Calabriae, fratrem
Ricbardum CapuîE Principem, al-
terum fratrem Rogerum Comitem
SiciUa; facit. 49. n. 140. n. 213. n.
286. a. b. 332. a. 4SI. b. c. 644. d.
Capiiur à fratre suo Unfredo. Ejus
versutiae spécimen. 451. c. Post mor-
tem Unfredi, tutelam habet ejus filii
et Ducatûs. 431. n. A Nico-
lao Papa II (^alabriie et Apuliae Dux
instituitur. 451. e. n. Fit Vassallus
Papae cui fidelem se jurejurando
obligat. 452. a. Abderad;» uxore
])ropter consanguinitalem dimissâ ,
secundas inlt nuptias cum Siebel -
gatà seu Sengregaïta sorore Gisulplii
natu majore. 452. a. b. nn. Filium
Tome. XI.
babct Boamimdum. 213. n. Guis-
cardus dictus est patrià linguà, id
est olierralor et Gyrator. 262. n.
Roberlus, Comes Beilism. et Alen-
eon. filius Guillelmi Beilism. cum
[latre suo pugnat adversùs Herber-
lum Evigil-Canem Comitem Ce-
noman. 632. a. Ballonum Castrura
caj)it : caplus ipse per biennium
in earcere asservatur, ibiijue necatur.
3"_3. c. 632. b.c.
Robertus de Belismo, fdius Rogcrii
de Monte-Gomerici, homo fcrox,
mulla mala vicinis infcrt. 53. a.
Robertus. Rodbcrtus, filius Rogerii
de Bellomonte , post Hugonem
avunculum suum , Comes JMcllentis
ultra XXVII annos viget. 38. c.
Adest pugnae Hcraldum inter et
Willel. Notlmm : praelium illo die
primùm expcrieiis , cum legione
quam in dextro cornu ducebat, ir-
ruit ac stcrnit magna cum audacia.
96. e. 97. a. Turrim Ivrei custo-
diens, in oppido Vicecomitis of-
ficio fungitur : agit ut Castellum
Willelnio de Britolio reddatur ; câ
tamen conditione^ ut pro iis quae
in oppido liabebat, Brionium à Ro-
berto Duce perpetuo obtiueret. 56.
d. Agit apud Ducem Robertum ,
ut ilunicipium quoddam tlumctum
nominc, situm in Constantiiiiensi
Comitatu. detur Rogerio lilio Ri-
cbardi. 56. e.
Robertus filius Balduini Insulani Fland.
Comitis, dictus Friso vel Frisius,
ob mansioncm in Frisia. 383. a. Ju-
venis factus, accipit à pâtre naves,
aurum , argentum et caeleras lon-
gintjux profectionis impensas, ut
proprià virlute sibi regnuni et di-
vitias eonqiaret. Quisnam fuerit il-
lius profectionis exilus. 03. b.-d. n.
64. a. Apud Aldenardam super SS.
Reliquias , jurât se, vivente pâtre,
nunquam absfjue ejus jussu in Flan-
driam intraturum, et post mortem
ejus nibil rcelamaturum. 254. e.
365. e. 366. a. 383. a. In Frisiam
secedit apud Comitem Florentium,
quo defuneto, Gertrudem viduam
ejus in coiijugium accipit. 56. a.
363. a. 36li. a. 383. a. In Frisià de-
gens, audilà morte fratris sui Bal-
duini, Flandriam repetit ; contra
Arnulphum fratris sui defuncti fi-
lium natu majorem, jam Comitem
Flandriœ , cujus tulor designatus
fuerat, bellum parât. 254. c. 390.
c. 482. a. n. Henrici Imperatoris
auxilium per legalos poseit. 243. c.
254. d. Imperatoris exercitu sibi so-
ciato , contra Richildem et Arnul-
phum cum Philii)po Rege Franc,
conjuncfos progreditur : Dominicâ
Septuagesimae X Cal. Martii, ex
improviso super hostes irruens, Phi-
lippum Regem cum Francis fugat ,
Arnulfum per manus Gerbaldonis
occidit, Richildem capit : capitur
ipse victor, fugientes insequens, et
pro Ricbilde commulatur. Victoria
potitus apud Cassellum seu Casle-
tum, Flandriae Comitatum obtlnet.
36. a. b. 64. c. m. n. 186. d.
243. e. d. e. 254. d. 363. a. 366.
a. b. 373. c. n. 384. a. b. c. 391.
b. c. d. 480. n. 482. a. n. Au-
<lomarapoli à Rege Philij)po occu-
patâ et vasiatâ, cum Eustachio Bo-
loniae Comité et ejus fratre Golfri-
do Parisiens! Episcopo Francla; Can-
cellario paciscitur ut Régi suadeant
ab Audomarensi villa recedere. Au-
domarenses consolatur et eos Pri-
vilegiis et pascuis amplifîcat. 384.
a. c. 392. a. Pliilippo Franciae Régi
in matrimoniuni data filià uxoris
suse Gcrtrudis, qnam illa ex priorc
marilo Floreutio genueiat, pacem
et ejus amicitiam promeretur. 36.
a. 186. d. 243. e. 337. e. 363. a.
Flandriam in magnâ pace tenet.
255. a. .Saepc WiUelmum Regem
■Normannlcis j)raBdis irritât. 186. d.
Iratus quôd Phlli|)pus Rex Francia;
sibi Corbeiam eripuerit, Corbeien-
• sis Ecclesiae villas in Flandrià sitas
invadit. 480. c. d. In honorem B.
M. V. Watiniensem construit Ec-
elesiam, ubi Canonicos regulariter
viventcs instituit. 298. e. 299. a. Apud
Casletum seu Cassellum Ecclesiam
Canonicorum Saecularlum fundat
S. Pétri titulo insignitam, 299. a.
Tribus ante mortem annis Jercso -
lymam tendit. 187. a. 366. c. Ré-
gressas, finem vilae quietus à nego-
tiis, Christianà soUieitudinc oppe-
ritur. 187. a. Ducat um moriens re-
linquit filiis suis Roberto Jerosoly-
mitano et Pliilippo. 243. c. d. n.
Filia ejus Cnuloni Régi Danorum
nubit, de quâ genitus est Carolus,
qui princlpatur in Flandrià. 186.
d.
Robertus de Bello Fago, faclus est
Monachus Becci. ubi filii ejus Ri-
chardus et Willel. religiosè convcr-
sati sunt. 53. a.
Robertus Baviel succedit Roberto de
Bello- Fago, cujus erat ex filia ne-
pos. 53. a.
Robertus Bigot, tiro pauperrimus,
per Richardum .Vbriiicateiisem co-
gnatum suum , Ducis Willelmi fa-
niiliaritatem consequilur. Willelmi
Comitis Moritolii verbiim sedilio-
sum Domino suo refert. 44. c-d.
Robertus, Dominus Castri S. Briccii,
Castellionensibus auxilium prajbet
contra Gauterium filium Hugonis
Domini Castri Iluben : terga ver-
tit, haslâ su|)er humerum rejectà ;
in cujus fugientis hastam ruit et seip-
sum jugulât Gauterius, nimio ar-
dore Robertum inscijuens. 48S. d-e.
489. a.
Robertus filius Geroii diù tenet Cas-
trum .S. Serenici cura circumjacente
provincia. 226. b. Will. Dux dat ei
in conjugem Adelaidem consobri-
nam suam, ex qua filium Ro iber-
tum genult. 226. b. Ortis simultati-
bus inter Xormannos et Andcga-
venscs, Robertus contr.i Will. Du-
cem Castrum S. Serenici tenet. ibi
obsessus , ponio vcnenato , «[uod
conjugi sua; vi rapuerat, comcsto,
post quinquc dies raoritur. 226. b.
228. d-^e. n.
Robertus seu Rodbertus de Grente-
maisnilio , maritus Iladuisse , cum
Rogerio de Toënio dimicat contra
Rogeriura de Bellomonte; letlialc
vulnus in intestinis suscipit ; post
très septimanas defungilur, et sc-
cus Ecclesiam S. Mar. apud Nuce-
retum sepelitur. 38. b. 226. d-e.
402 a.
Robertus, Landrici Comitis filius, S.
Germano Autissiod. dat Ecclesiam
S. Ceciliae in oppido Castellion. alia-
que bona. 648. b-c.
Robertus , Rodbcrtus ^ dictus Me.ile-
bren, satelles regius, Ossa S. Judoci
cuidam Canonico cripit, et Ra-
dulfo de Caldrela, cujus cliens erat,
tradit. 475. c.
Robertus de Pcrona in auxilium Pon-
tificis Lictberti contra Hugonem
veniens , dolo Pontifici obsistlt.
127. d.
Zzzzz
786
INDEX HERUM.
Robertiis Sorengus cina Seuceum prae-
(lani rapiens, à persecjuentibus vil-
lanis vulneratus, inlerit. 42. b.
Robertus, Iseinbardi Vcrnaculus, ad
Monast. Floriacense fagit ; Airicurn
Isembanli Mililein vincit, S. Be-
nedicti patrfxinio adjutus. pp. 484.
48a.
Rodanensis Cornes. Berardus.
Rodensis Abbas, Petnis.
Rodericus seu Heribertus Abb. Si-
Ihiens. cura corpore S. Bcrtini, in
Insulam urbera progreditur ad De-
dicationcm Eccles. S. Pétri. Obit.
380. d.
Rodomensium librse LX. dantur Ila-
duisae à filio suo Rodbcrto de Gren-
tcmaisnilio, pro dole sua, quam
Iradit Uticensi Ecclcsiae. 226. e.
Rodiilfiis, Rodulplius irchir-p. Bituric.
in suo fundo S. Petri Belliloc. Mo-
nast. teinpore Caroli Calvi Reg.
aedificat. 503. c. n. Ejus parentes,
n.
Rodulfns Rothom. Archie|). subscribit
fundalioni ' Eccl. S». Lconardi Rel-
lism. fi3l . e.
Rodulfus. Abbas Latiniacens. adest de-
tcctioni corpor. SS. Dionys. cl Soc.
474. a.
Rodulfus, Abbas Virdun. ])OSt Richar-
duin tertius. 146. b.
Rodulfus, Rodolphus, Rudolfus, Ale-
mann. Dux à (juibu^dain Rcx Ger-
man. creatus, in bfUo publico oc-
ciditur. 263. b. Non jure creatus,
tcrrà raditur : perstat in Regno Ilen-
ricns ut aller David. 195. n.
Rodulfus Rurgundio. filius Ricardi
Ducis, faclus Rcx Franciae. 170. c.
Rodulfus, Rodolphus, Rcx Burgun-
diae iniinunitalem conceilit Monast.
S. Andréa; Vienn. 541. e. 343. c.
Cura uxore Ermengardi 1 hallue-
riarum Monasl. à se nedidcalum
llliorio Abbati Saviniac. donat. 199.
c. 348. c. d. Diplomale confirmai
donatioiicra à Ragenaldo Comité
Basilic* SS. Syinplioriani et Ana-
tolii a|ind .Salinas faclam. 460. n.
Hugonis Vesonlion. .\rcliiepisc. lil-
Icras conlirinat, quibus S. Benigni
Divion. Cœnobio Eccl. B. M. in
villa .Salinariun concesserat. 334. c-e.
Conrado Iinpcralori Burguudi» rc-
gnum tradil. 637. h. Dans ci lan-
ceaui S. Mauritii, ([uod crat insi-
gne Rcgiil Burgundi;e. 143. c.
Rogerius l, Catalaun. Episc. Suburba-
nam S. l^clri Ecclcsiam in Moiias-
lerium convertit ; labore et indus-
lr;a Richardi Virdun. Abbatis ad
id o|)ens ulitur. 376. n.
Rogerius, Rolyerius II. Catalaun. Episc.
in Rasbaliani au Henrico Rcgc di-
rectus ad ])clen(lani in uxorem An-
nam, Régis illius regionis tiliara.
481. n. Filius Ilcrmanni Coniit. i\a-
murci et Richildis Coniit. Hanu.
Coinilalum Hannoniae filiis vitrici
sui Baldiiini et Ricliildis relinquit.
373. b. n. 389. d.
Rogerius Siciliae Conies, inter spolia
Sarracenoruni sporlulas cura avibus
reperit ; cum cliarlulis sanguine in-
fcctis aves dimittit, quae tristis for-
tunae evenlnm Panorraitanis osten-
dunt. 2â8. n.
Rogerius seu Rogerus Cornes Ilerefor-
densis, in necera Régis Guillelrai
conjurât. Vinculis irretitus à Rege,
tolâ vltâ carcereni fréquentât. 186.
a-b.
Rogerius Com. de Castro S. Pauli, Mo-
nastcrio S Trin. Fiscan. concedit
.\bbatiam S. Bertae. 422. n.
Rogerius, Moritolii Coraes^ Grestani
Abbatiam fundat. 3W. b.
Rogerius, filius Richardi , Ivreii Cas-
truin repelit, quia avus suus Co-
rnes Gisiebertus idipsuin posséderai.
56. c. d.
Rogerius et Rayraundus Ratallla fra-
tres, Rengardi et ejus filio Rogerio
Comiti Carcasson. douant raedleta-
tem Castri Proliani, et duas par-
tes Caslri Mirapi.xi (de Mirepoix).
432. a.
Rogerius de Bellomonte, filius llum-
fridi de Vctulis, insignem victoriam
de Rogerio Tocnite refert ; in gra-
tiarura actionem vitam ducit rectc
moratara. Pratellis in suo fundo
duas Abbatias, unani virorum, al-
teram virginura aedificat. Guillelmo
Duci seniper fidelis, avis subliraior
efficitur. 38. c 43. d. 3î0. a. 402. a.
Adclinain Waleranni Coinitis Mel-
lenli filiaui in uxorem ducit, ex
quà Robert ura et Uenricuin Comités
procréât. 38. c.
Rogerius de Monte Gornerici. filius
Hugonis ex Jocellinâ filiâ Wcviva;,
unâ neptiuin Gunnoris Comitissae.
57. c. n. Accipit in matriraonio Ma-
biliam fil. Will. Talavat. cum Iota
patris ejus haercdilate sive in Bellis-
mensi pago^ sive Sennensi ultra
Fluv. .Sartam. 57. c. Ante bellum
transmarinum, cum uxore Ducis,
tutor .Normanniae constituitur. In
secundà transfretatione à Rcgc du-
citur in Aiigliam : bello .Vnglicano
interest ; à Rcge Cestriain. Ileiam,
et Coniitatus Arundclli , .Salopes
beriae et Scrobcsbnr. accipit. 57. c.
227. n. 2'iO b. Ipsc et uxor ejus
Mabilia Ducem ,Nonnanni,« contra
vicinos suos ad irara concilant. 229.
d. Pro |>erfidiâ suâ exul ajiud Pa-
risios. 37. e. Très Abbatias fundat,
unani in Sagiensis urbis Suburbio,
alterani in vico suo Troardo,
utranujue virorum, tcriiam Sancli-
moiialium a|)ud Alnianachias. 43. d.
224. d. e. 227. a. 340. b. Apud
Abrincat. 3iO. b. Ex Mabilià quin-
que filios et quatuor filias genuit.
37. e. 37. c. 227. n.
Rogerius Piclavinus filins Rog. de Mon-
te-Gomcrici , Comilalum Lanças-
triaj tenet. 'i'Jl . n.
Rogerius Tocnitcs , de stirpe malâ
Hidcii, qui Rollonis Ducis patruus
fucrat, llispanias P^'lit) ibitpie
praeclara advcrsùs Sarracenos etiit
facinora. Ad sua reversus, indigna-
tur Guillelinnm Nothum .Nonuan-
nise doMiinari : contra cum rebel-
lât ; vicinorum agros populatur. In
pugnà contra llogerium de Bello-
monte filiuni Ilumfrcdi de Vetulis,
occiditur cura duobus filiis (juxlà
alios fratribus) Helberto et Eli-
nantio. 38. a. b. 329. a. 401. c. nn.
4U2. a. Cœnobiura CastcUionis seu
de Conchis construit. 223. c. 340.
b.
Rogerius de Mortuo-raari, filius aut
frater i)rimi Willelmi de Varennâ,
Monasterium S. Victoris in proprio
solo fiimlat. 43. e n. 340. d.
Roho, Episcopus Engolism. osculatur
brachiuni Guillelmi Comit. Aquit.
in signum hoininii pro feodo. 334.
b.
RoUandi Cantilena in usu apud Nor-
mannos, ad excitandum ardorcm
railitum ad ])ugnam se se accingen-
tium. 184. b,
RoUo eligitur à Danis Doniinus et
Princeps Militiap. Franciam usque
Stam|)as dévastât. 627. b. Régis pe-
dem osculari dedignaute RoUone,
Danus Miles cui injunclura fuerat is-
tud officium, stans pedem Régis ad os
suum admovet , resuj)inatoque Ca-
rolo, risum circiimstanlinm excitât.
324. n. RoUo manihus inirà Régis
manus insertis ab eo in liberu Alo-
do accipit .\orraanniain et raino-
rem Brilanniam. 324. n. Britannos
domat et subjicit. 323. n. Rollonis
Baptismus memoratur. 246. b. Fic-
titiam l\ollonis Genealogiam et alia
historicas fidei adversantia respuit
Will. Gemuiet. Scriplor Ilistor. 621,
e.
Roma : de Romà clandestinâ irruptio-
ne ca|>iendâ délibérant Dani seu
Normanni. Lunam Etruriae urbem
pro Româ habente.s, eamqiie vi e.x-
pugnarc difficilins pntantes, ilaslin-
gi dolis capiunt. Ernire cognilo. à
Rom^ oppugnan<la: consilio absti-
nent et de regressu cogitant. 62.T.
d. 626. a. Roinam ad Vjiostoloruni
limina se confert Agnes vidua Im-
pcratoris Ilenrici III ; ibl(|ue ad vitae
iinem omnibus bonis niiraculo fit
et exemplo. 638. b.
Roniana Ecclesia se se opponit C. P.
Anlistlti, titulum VinverxaUs Ecclc-
siae sua; vindicanti. 439. n.
Romana Ecclesia in electione Cano-
nicà Ponlificuin infirmata , liber-
latein recu[ieral snb l-eone PapA
1\ et sub Alexatidro. 261. d. e.
S. Romana Ecclc?ia , principalis et
communis mater in ])ersonâ sumrai
Poutititis reverciida. 492. a. d. Pro
iidelilule S. Romana; Ecclcsiae et
pro SS. Canonnm defensione .id-
versarios patienter ferre debcnt
Episcopi. 492. a.
Romanae Ecclesi.T et Beato Petro in
Patrimonium et alodium devovent
SS. Trinilalis V'indocinensis Mouas-
'teriuiu Gaufredus Martcllus el ejus
uxor. 506. b. Dco, S. Pctro sedique
Roman.-e Ecclcsiam S. Pclri Condo-
mensis sub régula S. Bcnedicli, et
ejus appendices dal Ugo Basalen-
sis Episco|)us. 393. e. 396. a.
Romana Concilia : Synodus Romana
sub Leone Papa IX, in «piû ,S. Ge-
rardus Episc. Tull. iinanimi voce
Sanctus acclamatnr et canonisatur.
474. n. Altéra Synodus sub codera
Papa post Pascha célébrai ur contra
haeresim Berengarianam, 420. e. 327.
d. e. 632. a. c. Concdium Roma-
num sub Xicolao Papa II in (|uo
adsunt Cvlll Episc. ad illud cvo-
catur Albericus Cassinens. Diaco-
nus, Bcrengarii convincendi causa.
Bcrcngarius errorem abjurât et li-
hros propriae baereseos publiée con-
crcmat. 43U. n. 431. a. 329. c. Ro-
maiiuin Cônciliura ab .\lcxandro II
habilum. 388. b. Romanum Con-
cilium sub Gregorio VII conlrà Be-
rengarianam liijereslm in festo Om-
nium SS. celebratur : in eo Bcrcn-
garius fidei formulam proponil. et
indncias obtinct us(|uc ad proximè
futuram Synodum anno insc(|uenti
in Quadragesimâ habcndam. 330.
c. 331. a. Romanum alterum Con-
cilium sub Gregorio VII : in eo
fidei profcssionem edit Bcrcngarius
à quà non amplius reccssit. 530. c.
531. b. d.
Romanœ Sedis Vicariatus in aliquo
Regno soli personae, non succcsso-
ribus, neque Sedi conccssus. 518. c.
Non officiebat aliorum Melropoli-
tanorura juribus. Ibid. Non Pri-
matis aut Patriarchae nomen vel
praerogativam importabat. Ibid. Vi-
cariatus Romanae Sedis in universà
INDEX RERUM
787
Franioriiiii diliono S. Ilciiiiyio non
ab llorinisdâ , ped à Syiniiiaclio cori-
cessiis , jieiii'S Ipsum soliiiu rescdit.
ril!). a.
Roinaiii , defuncto Papa Dainaso , per
Lcgatos ab Hi'nrito III Iinp. pe-
tiiiit ut alium Papain subroget. 463.
d. lin])eratoriae dignitatls erat Ho-
maimiii Pontificein coiislituerc. 463.
d. 46i. a. Romani juranl se Papam
nun(piàm sine consensu Imperatoris
electnros. 353. c.
Romani Reges vel Impcratorcs : nullus
ex eis ante Henricuni IV à Romano
Pontificc excommun icatus vel Rogno
privatus logitur. 2()3. b. n.
Romanum Imperium : Onines ferè il-
llus provinci* , et pra^cipuc Saxonica
tellus , caedibus , rapinis . incendiis ,
sacrilegiis sub Ilenrico IV foedata.
429. d.
Romanum S. Pauli Monast. Ilildebran-
dus lit luijus Monast. Abbas. 524. n.
Romanus Pontitex à nemine judicatur.
12. c. n. Adversùs Romanum Pon-
tificem nullius nec Episcopi iiec Ar-
chiepiscopi cujusquam recij)ienda
accnsalio. 65. n. Rituricensis Ar-
cliiep, ab exemptione Podietisis
Episcopi ad divinum judicium ap-
pellat. 3.Ï1. c. Romanus Pontlfex
Episcoporuni Episcoj)i titulo do-
nalur à Gervasio Remensi Ar-
chiepiscopo. 498. c. Idem Ger-
vasius Roraano Pont, obcdieutiam
et fidelitalem |)romittlt. 491. e. Ro-
mano Pont. Cliartas conllrmandas
dcferri jubet Henricus I Rex Franc.
571. d. 587. c. Piomani Pontilices
Etclesiaruni quarumdam Gallitana-
rinn privilégia et possessiones con-
firmant. 203. d. 371. e. n, 586. b. n.
Gallicanos Ejiiscopos ad Synodum
Romanum convotant. 90. c. 492.
b. 493. b-c. Dommium temporale
augere intendnnl. 21. a. n. 451. e.
n. 4S2. a. Eoruni ralio agendi ergà
seeulares Principes. 32. e. 33. a.
492. d-c. 526. d. Ronianorum
Pontilicum electio ad Cardinales
delata , nuda verô electi approba-
tio ad Olerum et populura , sal-
vo debito honore et reverentia Im-
perat. 146. c. n. f^ide Imper. Ro-
man, jura. Clerus et populus à jure
approbationis exclusus seculo sequen-
ti. 146. n.
Rorico Laudun. Episc. S. Vincentii
Monast. à Normannis destructum
instaurât et Monachis restituit. 565.
n.
Rotlandus Abbas Hasnon. decedit : suc-
ccdit Lolbertns. 1 ! 1 . a.
Rolomagense Conciliuni adversùs Re-
rengariuni ab Archieji. Maurilio ce-
lebratur : in eo formula fidei con-
diliir circà Eucharistiam. 529. a. b.
Ad ((uem annum revocandum sit. c.
Alterum Rotomagense Concilium.
379. d. 387. a. n.
Rotomagense S. Pétri , nunc S. Au-
doëiii Cœnobium : ibi S. Audoëni
cor]>us quieseit. 244. h. S. Audoeni
.Monachi , Fontancllciisibus tempo-
rc pestis S. WuUramni Rolomagum
deferentibus , processionaliter oc-
currunt cum corpore S. ÎVicasii. 476.
d.
Rotomag. S. \udoêni Abbas , Nico-
lans.
Rotomagcnses Archiepiscopi. S. Audoë-
nus, Guillelmns seu W'ill. Joannes ,
Malgerius seu Malginus, Maurilius,
S. .Nicasius, Robertus, Rodolpbus, S.
Romanus.
Rolomagenscs SS. Trinitatis seu S. Ca-
tharinae in monte , Abbates , Hugo ,
Isenibertus, Rainerius.
Rotomagcnses seu Rodonienses Librae.
226. e.
Rotomagensis Vicecomes, Richardus.
Rotomagus , Rothomagus, Rodomus ,
sex Episcopales Civitates sub se
conlinet , Rajocatarum scilicet ,
Abrincatarum , Evatinorum seu
Evanticorum , Salannm seu .Sala-
rium , Lexoviorum , Constantino-
rum. 70. b. n. Rotomagi Urbis
constructio , situs et commoda. 244.
d. 245. a. Una ex vetustissimis Gal-
liarutn urbibus. 2-44. n. A iSorman-
nis incenditur. 624. d. Peste gras-
sante , eo defertur corpus S. VVul-
framni à Monachis Fontanell. Mi-
racula tune temporis édita. 476. d.
c.
Rotonenses Abbates, Renedictus, Cad-
valonus I , Cadvalonus II , Perene-
sius.
De Rupe Comes^ Henricus.
Rupcrtus , ad S. Sabinam Cardinalis
Presbyter, Legatus mitlitur ad Hispa-
nos litem soluturns Ferdinandum in-
ler et Hcnricum Imj)eratorem de ti-
tulo Imperat. liispaniae . «juem sibi
arrogaverat Ferdinandus Rex Castcl-
lae ac Legionis. 525. d.
Russinonensis seu Russilion. Cornes ,
Gauzfredus.
Rutenensis Episcopus, Gcraldus.
Iluthenensis Cornes, Raymundus.
SABAUDi/E Comités, Rertoldus , seu
Berlholdus, Hunibertus.
S. Sabiiue Eeclesia , Canonicis S. Pétri
de Curid Ccnomanensi vindicatur.
633. a.
Sacerdotes et Monachi in exercitu IVor-
niannorum. 361 . n.
Sacramentum seu promissio ab Hu-
gone Franc. Rcge facta in die suae
coronalionis. 6.'>8. a. Ejnsdem alind
Sacramentum Bcato Alartino dictum
tan(]uam .\bb. ijjsius Ecclesiœ. 658.
b. Sacramentum Pliilij)pi I Franc.
Reg. 32. b.
Sacramentum seu jusjurandura : cùin
Theobaldus Gaufrido Martcllo ci-
vitatem Turonensem cedere coactus
fuit , quindecim Sacramenta ipsi
proprià manu juravit , et viginti
Rurones Castellenscs cum eo , et
quadraginta Milites Vavassores eis-
dem vcrbis quibus et ipse. 267.
c.
Sagiensis Eeclesia expiignata, flammis
consumpta. 42. a. Cooperta et iterum
dodirata , eodcm anno corruit. 42. e.
Sagicnscs Episcopi, Azo, Girardus ,
Ivo, Ratbodus , Richardus, Robertus^
Sarlo seu Serlo.
Sagiensis S. Martini Abbas , Richar-
dus.
Sagiensis Comes. Araalricus.
Salernia arte Aledicinae celebris. 251.
n.
SS. Salici , Lupantii , Lachiae et Co-
remari corpora honorificè levantur.
280. a.
Salinœ. Salin'! en Franche-Comté. Vallis
itincri Romano pervia , salis fodinis
famosa , describitnr. 460. a. n. Ibi
c vivis excessit S. Anatolius, Salinen-
sium tutelaris. n. De Salinis Com.
Gislebertus.
Salinensis SS. Sim|)horiani et Ana-
tolii Basilica Caiionicalis exslrucla
ab Hugone Canon et postea Ar-
chicp. Vesunt, ibi repositum corpus
S. Anatolii. 460. nn. Quibusdani ré-
bus donatur à Ragenaldo Comité,
n. Hanc donationeni Diplomate con-
firmât Rodolphus Rex Burgundiae.
n.
De Salmis Comités succeduut Arnulfo
Comiti. 356. e. n.
Salmur. Monast. .S. Florentii , régnan-
te Carolo filio l.,udovici , destruc-
tum à iNomcnoio Brltone. 349. c.
Cum parte Caltelli coraburitur. 278.
Salmuriensc» S. Florentii Abbates ,
Everardus seu Evrardus , Giraldus ,
GuiUelmus seu Will. Robertus ,
Slgo.
Salop. Comes in Angliâ, Rogerus.
Saltïburgensis seu Juvavensis Archiep.
Guntherus.
Salvamentum : jus Burgundiae Ducis in
très villas Abbatiae S. Benigni Divio-
nensis, 610. c.
S. Salvatoris Monast, in Vosago, in que
Abbas modo \dvocatiae Conservato-
rem inslituit. 368. d.
Salvator , Alethensis Episc. ex Armo-
rica Reliquias S, Maglorii Paris, trans-
fert. 568. n.
S. Salvii Monsterol. [Montrueil sur
Mer) Monasterli fundatores et Bene-
factores. 574. a-d. nti.
S. Salvii .Monstrol. Abbates, Ansebuus,
Gualterus-Grimutio.
S. Salvius Monast. exiguum in pago
Pontivo exlruit; fit Episc, post mor-
tem in eod. .Monast. sepelitur. 574.
n.
Sancii , lotius Gasconiae consulis , longe
lateque fama discurrit. 115. c.
Sancius Garsiae, jjost mortem Garciae pa-
tris sui , Vasconiae Principatum obti-
net. Ejns filii. 394. c.
Sancins-Guillelmi , fratribus defunctis ,
in Vasconia régit Consulatum ; De-
dicationi Monast. Condo n. adest ;
jirimus omnium de libertate Monast.
jusjnrancUim profcrt ; Moiiachos ibi
constituit, quibus Petruni praefîcit Ab-
batem.^93. c.
Sancius, Com \starac non a li us forte
ab illo Sancio Vasconum Duce ,
(pio jubcnte et cogcnte , Miles ([iii-
dam Seniorem suum decollavit. 504.
e. n.
Sancius , filius Garsani , ab llispania
veniens , cœpit primus niilitaris habi-
tator Madirani existere, perniittente
sibi Rainiundo Bigorr. (Jom. 115. b.
Se suumijue locuni tradil sub norma
Monast. Professionis. 115. c. .Mar-
ciliaco ab .\bbate Steph. Alonachus
benedicitur. Ibid. Madiranuni tradit
Marciliaccnsi Monast. 115. c-e. n.
Repetit Aladiranuni , ubi Templum
primo insignius fuiidat. Il5. d. Ob-
tinct ab Episc. Com. et Vicec. ut libe-
rum Madiranuni constituant. 115. e.
116. a-b.
Sanco , Comes Placitum habet Blaviae
cum Guillelmo Aquitan. Coin. 536.
c.
Sanctimoniales Rothgmag. publicis in-
tei'sunt Processionibus. 476. d.
Sanctius, Rex Galicia;, se nominat Impe-
ratorem llispanije. 359. a.
Sanctius 111 , Major diclus , celeberri-
mus întcr i\avarr« Reges , victo-
rias multas de Sarraccnis reportât :
in tota Vasconia regnarc dicitur. 393.
n,
Sanctorum Canonisandorum ritus ad-
bibitus in Canonisationc S, Gerardi
Tull. Ep. per Leonem Papam IX.
474. d. n. In honore ejusdem Sancti
Fcstivitas instituitur et altare conse-
cratur. Ibid.
Sandradus I Abbas Monast. Gladbac. ad
Imperatricem Adelheidani , cui con-
junctus erat confessionis familiaritate,
secedil. 204. n.
788
INDEX RERUM.
Sanguis pluil in pago Paris, 348. cl.
Santoiiae seu Sanctonae , Sanctonum ,
Sanlonlca urbs Aquilaniae , à Danis
seu .\ormannis vastata. 623. c. Hue
dolo accersitum Hcrbertum Coin.
Cenoinann. Fulco Com. Andegav.
t'onjicit in carcereiu. G33. b-d. Go-
fridus Mart. ad liane eapiendam ten-
dit cum Radulfo Viceconsulede Tboar-
cio. 269. a. Post vicloriam de Pieta-
vis reportatam, Santonis deveuit Mar-
tellus. 270. b.
Santonenscs Ej)iscopi , Arnulfus , Gode-
rannus, Islus.
Santonciisis Cornes, Gaufredus seu Gau-
fridus.
Santonici saepe foedus cum Gofr. Mart.
tentant. 268. o. 269. a. Urbis sua?
dedilionein ipsi ])roinittunt. 269.
a.
Santonicum Consulatum acquirendi spcs
Andegavos incitât. 269. d. Ilunc esse
suuni vull Will Com. Pictav. cuin-
dein Gofridus Mart. réclamât. 268. d.
Martellus j)OSt victoriaiu recipit, qucm
lolâ vitâ rctinct. 270. b. De ipso Con-
sulatu , non Régi Franc, sed Aquita-
nia» Duci bominiuin et fidem promil-
tit. 270. n.
Sarraceni in Hispania dominantur. 394.
n. LVbcs Ei)iscopales Vasconiae des-
truunt. 393. n.
Sarraccnoruii) usiis , ipio percgrè pro-
fecti , domi citiùs notificant (juidquid
novi forluna eis adininistraverit. 228.
II.
Sarracenus in Apulia à Roberto Wis-
cardo Duce .\orm. captus , tbe-
sauruni cffossa bumo reperit, quem
pro sua rcdeiiijitione Duci offert. 422.
a.
Sulisfaclionis universalis loco , propo-
nitur fcri;c se.xia; jcjunium et Sab-
bati abstinentia à Carnibus et ])in-
guedine : advcrsîis banc iiovita-
tem réclamât Gcrardus Camera-
censis Episcopus. 122. c. d. 142. d.
163. a. 350. a 308. e. 309 a.
S. Saturniiii in ]>ago Carcass. Abbas ,
Olibanus.
Savaricus, Cornes , invadit terram quain
Hugo de Liziiiiaco , de Guillehno
Aqiiit. Comité tenebat. 534. h.
Savcrn. Princeps, Guaymarius.
Saviacensis Abbatia in Diœc. Santon,
ijjsi datur Ecclesia S. Abundi in loco
de Merpuis. 199. e.
S. Savini Monast. in valle Levitana, cu-
jus fralres duoconvenluntad Conven-
tum à Magnalibus Bigorrœ Madirani
babitum. \ 16. a-b. n.
Saviniacense S. Martini Monast. si-
tum est in agro Lugdunensi , ad
Brevillam fluviolum , tribus à Lug-
duno leucis. 2(10. n. P'undalorcs ejus
ac Bcncfactores. 199. d-e. 200. ac.
201. a.
Saviniacensi Cœnobio in pago Lug-
dun. facta donatio Ecelesiae S. Pauli
in tcrritorio Santon, à Gaufredo San-
ton. Com, et ejus uxore Pctronilla.
548. n.
Saviniaci ^bbateSJ Dahuatins . Duran-
dus I , Durandus II, Iterius, Leutho
seu Lentbo.
Saxones , post obitum llenrici II Imper,
ad elcctionein Régis Germania? conve-
niunt. 616. b. Rehellionein uiachi-
nantur contra Ilenricuin IV Impera-
torem. 262. d.
Saxonia paeificata et legibus instructa
per Conraduin Salicum Imperatorem.
619. d. Saxon!» Ducatus. 616. b.
.Saxoniae Principes. 431. c.
Saxonia; Duces, Benno seu Bcrnliardus,
Ilcrimannus seu Herinannus , Iler-
mannus aller.
Saxonica manus apud Anglos in Cliiro-
grajiliis usitata ab omnibus Sa.xonibus
et Merciis usque ad tempora Régis
Alfrcdi. 137. a. Galllcis omnibus et
Normannis inusitata penitùs et invisa.
137. b.
Scabini , judices. 395 n. Scabini Aii-
domarenses. 303. b. Scabini Ardeae
oppidi. 303. b. Fide pp. 106. b-c.
636. a.
Scaldis Fi. à fonte suo usque ad mare
dividit regnum Lotliar. à Comitatu
Fland. qui est de regno Franc . 389.
a.
Scauza Insula , ex qua duo robustissimi
Gotborum populi egrediuntur. 623.
a. Dicitur quasi ofticina gentium.
62^.. c,
Seanza , locus ad qucm appellunt Go-
tbi Danorum parentes , ab Insuli
Seanza cum Rege suo Berig profecti.
623. c.
Schisnia maximum inter Regnum et Sa-
cerdotium. 199. b.
Scboiae célèbres : Aurelianensi». 438.
d. Baveinberg, 502. a. Beci:ensis.
242. b. n. Burguiidi* regni. 439. a.
Camerac, 124. b. Carnot. 438. b.
Cenoman. 137. a CentuI sive S.
Ricbarii. 131. n. Colon. 439. a. Leo-
dlensis. 9. c. 164. a. 439. a-b. n.
Leod. S. Laureniii. 439. b. 300. a.
Lobiensis. 14'.*. c. Metensis. 439. b.
Met. S. Vinccnlii. 424. n. Mo.sora.
149. c. Paris. 438. d. 502. a Pictav.
438. c. Reiuensis. 502. a Salmur.
S. Florentii. 438. c. Senonensis S.
Pelri vivi. 197. b. Spirensis. 302.
a. Stabulensis. 149. c. 20l. A. S.
Trndonis. 119. b 'l'nronensis. 349.
a. 438. d. Valciodor. 232. d. Vir-
dunensis. 438. d. Virdun. S Vitoni.
149. c. Uticensis S. Ebrnlfi. 231.
n.
Scliolastici , seu Scbolarum Magistri
célèbres. Adelardus in Abbatia S.
Trndonis. 149. b. Adelmannus ,
apuil Leod. 438. a. Angeirannus ,
apud S. Ricliarium. 131. n. Ariial-
dus , in Ecclesia Cenoman. 137. a.
Berengar. apud Turonîs. 349. a.
Drogo, Paris. 302. a. Eiigclbertus ,
Aurelian. 438. d. Franco, ].,eod.
164. a. Fulbertus, Carnoli. 438. b.
Fnicuinus , in Abb. Stabul. 201. d.
Girardus-Gilbcrtus , Virduni. 438.
d. Gozccbinus . Leodii. 500. a.
Ilcrimannus seu Herinannus . Rem.
502. a. Hildierus seu Ilildegarius.
Pictav. 438. c. Huoremannus, Spir.
302. a. Lamberlus, Parisiis. 438. d.
Lanfrancus , in Abb. Beccensi. 242.
b. n. Lielbertus, Cameraci. 124. b.
Meinardus Bavenbergensis. 302. a.
Osbemus , Abbas Uticensis. 231. n.
Ragimbatdus , Colonise. 439. a. Rai-
naldus , apud Turon. 438. d. Ro-
bertus , Cenoman. 137. a. Rodul-
fus , in Abbat. Valciodor. 232. d.
Sigebertus , ajiud S. Vincent. Me-
tens. 424. n. Sigo in Abbatia S. Flo-
rent. Salmur. 438. c. Theodericus ,
in Abbatiis Lobb. Stabul. S. Vitoni
Virdun, et Mosom. 149. c. Walterius,
in Regno Burgundiae. 439. a. AVari-
nus apud Metas. 439. b. Wazo, Leo-
dii. 9 c. 439. b.
Sclavi , Saxonibus adjacentes , con-
veniunt ad electioncm Régis Germa-
niae post obitum Henrici II Imp. 616.
b.
Scollandus in Normannia natus , in
Monte-Micbaëlis educatus , Cantuariis
Abb. S. Pétri à Normannis constitui-
tur. 242. b.
Scotica gens in praelio aspera , otiuin
tamen diligit et quietem. Religionis
plusquam armorum intenta stiidiis.
240. d.
Scriptoria ad usum puerorum fabri-
cat Osbernus Abbas Uticensis. 231.
n.
Scriptura Gallica prfeponitur Caracteri
Saxonico in Diploniatibus .\nglicis,
régnante Guillclmo Con(]uestore.
133. d. A temporibus Régis Alfredi ,
magis apud Anglos coin. j)laeebat.
137 b.
Scrireburn. Episcopi, Hermannus, Wil-
ton.
.Sculpturae periti : Ercinbertus Valciodor.
Abbas. 232. c. Osbernus, Canonicus
Lexovi. et jKWteà Uticens. Abbas.
233. n.
Scyra , id est provincia Angliae. 210.
b.
Scylbia ulterior, à Rege Gotborum Tha-
nause usnrpala. 623. b.
Scytliica lingua. 410. n.
Scdunenses Epp, Ayino , Ermenfr. seu
Hermenfridus. Hugo.
Selvessa seu .Selnessa , locus in terra
Gisnensi , ubi vêlera monumenta re-
periunlur. 300. c-d.
Senaciensis Episc. Ugo.
Scnescalciis Reg. Franc. Guill. seu Wil-
lel. ride Dapifer.
Senescallus Comilis Bolon. 304. a.
Sciiones , Senonicx civitatis medie-
latem Odoni Camjianise Comiti do-
uât Regina Constanlia , defuncto
Rege Roberto. 138. d. Haiic ad
suuin dominium rcvocat Rex Hen-
ricus I. 13"). a 347. a. Mort uo Co-
mité Raiiiardo Frotmundi lilio , Rex
Heiiricus possidel civitatem Seiioni-
cara et omnia quae Comes habuerat.
197. c.
Scnoiiense Cunciiium babitum coram
Henrico Rege; quo anno. 317. e. In
eo confirmatur fundalio .Monasterii S.
Aigulfi in iirbe Pruvinensi. 317.
c-d.
Senoneiises Arcbicp. Ebbo , Geldui-
iius Gilduinus seu Haduiiiiis, Leo-
ibcricus , Mainardus seu Menardus ,
Ricberius , Sewiiius seu Seguinus,
S. Vulfraniius.
Seiioiiciis. S Pétri Vivi Abb. Ermenal-
dus, Gerbertus.
Senonens. S. Columbae Abb. Arnul-
fus.
Senonens. S. Mariae Abb. Gerbertus.
Senoneiises Comités , Frotmundus, Raî-
nardus seu Raynaldus. Vicecomes ,
Dainbertus.
Senoiiienses seu Vogienses Abb. Berche-
rus, Geraidns, Gundclbertus, Pelrus,
Rambertus, Rangerus.
Septimaiiiae Praesules, ardentissimi Treu-
gae Dei promulgatores et pro])ugnato-
res. 309. d e.
Sepultura in Eccicsiis apud Orientales
non coiiceditur , nisi iis qui dum
viverent , babebantur ut Sancti. 48.
b. PersoucB antiquilùs cum signo suae
potentiae tuinulabantur ; mulieres
etiani cum armillis, et inauribus et
aniiulis , variisque ornainentis. 280.
a. n. Defuncloruni corpora apud iVor-
maniios patnio cerâ illito involveban-
tur. 4ol. d.
Serlo , poteiitem quemdam iiiterficit :
in Britanniain déclinât , ut vitet
iram Roberti .Norman. Coniitis.
Multis incursionibus Normanniam la-
cessit ; Tiiulerias vcnit ; siiigulari cer-
lamiiie aliorum prostratoreni proster-
iiit, et in Britanniain redire accélérât.
140. b-d.
Servi et Ancillae. 648. c. .Servi Régis
proprietate bereditaria gaudent.
368. a-b. Servorum Eccles. potior
conditio , quam Laicoruin servorum.
INDEX RERUM.
789
48i. c. Servi Ahbatiw S. Mauri
Fossat. liabenl teslificaiidi et bel-
landi licentiain. 484. n. Servus Ab-
batiae S. Benedlcti Floriac. victor
in duello instituto, non ad liber-
tateni recuperandam . sed ut servi-
tutcm laici Doraini deelinarct. 483.
a. Scrvorum iManiimissio Regalis ,
dcnario de ])alma exciisso. 590. a.
n. 5!)2. b. iManuinissionis forma in
Aquilania. 50i. b. Sacrainento ads-
tricti , ne servitutis jnguin detrec-
lent, fugitivi danl pœnas. 484. c.
Scrvorum fiiii ad Dominos perti-
nent. Ibid. Servos Monasteriorum
persoiiis exlernis ab Abbatibus con-
cedi ncfas. 484. c-e. 48.Ï. c.
Servitiiti Ecclesiarum se suosque ,
pietatis aut pœnitentiae oblentu ,
mancipant viri ingenui etiam No-
bilcs ; quo rilu. 30S. n. 333. n.
Sessionis ordo in Conciliis. 306. e.
513. c. S2i. b-e.
SS. Severini duo apud Parisios noti.
579. n.
Sowifiis negotiator, ad S. Wulstanum
Ejiisc. Wigorn. jx-crala sua confes-
surus (juotannis accedit. ;204. n.
Sichelgata seu Sengrcgaïta, soror Gisul-
phi, conjugiuin init cuni Roberto
Guiscardo. 452. b. Ejus filii. 432.
c.
Siciliae Comités , RogeriusTancredi ,
Rogeri us-Roberti.
Sifridus Danus , ex Comitis Walberti
sanguine j)roiliens , de Dacia redit
ad Gliisncnsium fines, Gliisnas oc-
cupât . construit Castrum , et se
Ghisnarum dominura appellat. 296.
c n.
Sigeberlus, morum ])robilate et scien-
tiae raultiplicitate laudabilis, in Cœ-
nob, S. Vincentii Mclensis cum
Fulcuino Abbatc diu conversatus.
201. e. Litrcras ibi docet. 424. n.
Librum cdil ilbistrium virorum ; He-
braicam veritatem à caiteris cditio-
nibns secernere peritus. 202. a.Rylh-
mum de S. Lucia componit. 424. n,
Geniblacensi Cœnobio niulta con-
fert ad usum et ornatum Ecclesiae.
202.a.
Sigefridus , faniosissiraam ,S. Medardi
Suession. Eccleslam igné cremat et
Palatia Regia. 382. n.
Sigilla succédant annulis signatoriis.
563. c. Sigillum Regium instrumen-
tis Ducum, Comitum et priva-
torum appositum. G07. c. Franco-
rum Reges subditorum inslrumcn-
lis Sigilla sua ajjponunt. 431.
b. n. Sigilli usus in Cbarris Piegum
Burgundiae adhibitus. 541. e. Si-
gilla Chartis appcnsa. 563. a.
Sigo, Fulbcrti discipulus Carnot. Ec-
cles. Decanus , cantum facit. 279.
d.
Sigonis Abbatis S. Florentii Salmur.
laudes. 438. c. n.
Silvanectcnses Episcopi , Frollandus
seu RoUandus I , Frollandus II ,
Wido.
Silvanect. Ecclesia S. Vincentii, ab
Anna Henrici Régis uxore cons-
tructa , Canonicis Regularibus Ira-
ditur. 481. n.
Simon, Com. Vadensis et Medant. Do-
minus Vitriaci, Barri super Albam,
etc. filius Roduljjbi Crispiac. et Ve-
romand Com. Consul et Primipi-
lus Régis Franc. 338. b. Bello im-
petilus à Pbilippo IVege, Régis vi-
cissim ditioncs arniis lacessit. 443.
n. Roinam pergit, Pœnitentiam à
Gregorio VII accipit. Ibid. Rever-
sus à Roma, Regem Pbilip]>um ag-
greditur ; pax reformatur , Simoni
redditur Vitriacus. 344. n. Plures
cellas Monacborum erigit. 443. n.
Fit Monacbus. 358. c 443. n. Ro-
mam à Gregorio VII iteratis litte-
ris accersitur ; ibique moritur. 443.
nn. Beati titulo datus. 443. n.
Simon Sylvaneclensis, generosus Nor-
niannus : liujus nujrtias rcspuit ncp-
tis Guillelmi Conquest. quia in una
tibia claudicabat. 156. a. Ipsi Rex
Guill. dat Comitatum neptis suae ;
Simon uxorera assumit Matildem ,
cujus sororeni Aliciam dat Rodol-
pbo Tornaccnsi. 136. b.
Simon de Monteforti se reum fate-
tur, rpiod Monachis Columbensi-
bus Ecclesiam de Villemendis, ab
antecessoribus suis datam, injuste
abstulerit. 604. n. Simonis uxores
et filii. 57. a.
Simonia. 493. b-c. Grassatur per Gal-
liam. 440. c-d. 526. a. Apud Bur-
gundos. 2. d. Per Italiam. 261. c.
332. d. n. Per.Gennaniam. 24. b.
Apud Teutonicos. 433. c-d. Simo-
nia; cxemplnm insigne in tribus
summis Pontificibus. 261 . c. Simo-
niacam haeresim damnât Concil.
Remense sub Leone IX Papa. 523.
a.
Simoniaci, 334. e. Damnati à summ.
Pontif. Leone IX et Viclore II.
524. d. 323. a.n. In Concil. Lugdun.
provinciae. 524. n. In Concil. ïu-
ron. 526. a b. n. Simoniaci Epis-
copi depositi. Ibid.
Sistaricenses Epistolam commendati-
tiara à ÎSicolao II Papa accipiunt
in favorem Gerardi, à Sumrao Pon-
tifice in Episcopum Sistaricensem
nuper consecrati. 494. d. n. In-
digné habent Gerardum Episco-
pum. 494. n.
Sistaricensis E|)iscopus, Geraldus.
Sitbienses Abbatcs. Vide S. Berlin.
Sivriacuni , Castrum Aquitaniae Ber-
nardo Seniori suo eripit Aimericus
Tribunus. 535. c. Castrum Bernardo
reddunt homines de Sivriaco. 536.
a.
Siwardus succedit Eadsi in Archiepis-
copatu .Angl. 638. a.
Sivrardus , Cornes in Anglia, armatus
militariter spiritum exhalât. 311. d.
a.
Sodomiticum vitium , damnatum in
Concilio Remensi sub Leone Papa
IX. 523. a.
Solemensis cellae donatio S. Pétri
de cultura Monachis fada. 649. c.
Soles duo Mense Febrario simul ap-
parent. 371 . a.
SoUiacum seu SuUiacuni oppidum Au-
relian. l)agi, ab Odone fratre Ré-
gis llenrici dcpra;datum. 483. b. n.
Sophia, Comitissa Barri-Ducis, Ludo-
vico Comiti Montionis nupta, fi-
lium parit Thcodcricum. 330. b.
Spanheimensis Abbas, Trilhemius.
Spiram multîim sublimant Conradus
Salicus et ejus filius Henricus Im-
peratores. 620. a. Apud Spiram se-
pulturae mandatur corpus Conradi
Salici Imp. 620. a.
Spirenscs Episcopi , Arnolfus , Con-
radus, Sibecbo seu Sibico, Sige-
baudus.
Sprola, mater Richardi I Ducis Norm.
necessitate urgente , contubernio
praedivitis adhaesit Asperlengi, qui
ex eâ gmuit Rodulfum et filias plu-
res. 52. c.
Stabulense Monaster. totum renova-
tur ab Abb. S. Poppone; columnis
decoratur ex marmore tune pri-
mùm in câ regione invento. 462.
b. Ecclesia Stabui. consecratur in
honore SS. Pétri et Remacli. 462. b-c.
Stabulenses Abbates , Ferdinandus ,
Poppo.
Stampcnsls fiscus regalis. 580. a. Stam-
pis Pulatium nobile construit Ro-
berti Régis uxor Constantia. 580. n.
Stampense Doniinium c manu regiâ
transit ad Comités et Vicecom.
580. n.
Stampeus. B. M. Canonici, ab omni
judiciaria potestate immunes, prae-
tenjuàm Régis et Praecentoris. 580.
b.
Stationum usus in Processionibu^ a|)ud
Canonicos Eccles. Cathedraliura.
578. e. 579. a.
Stella , -Mense Maio , ex parte Orien-
tis apparet. 371. b.
Stephanus IX Papa, quo anno pro-
motus. 491. n. Scribit ad Gerva-
sium Rem. Archiep. de causa Bi-
tur. Archiep. ij)sum(|ue cum Suf-
fragaricls Roraam ad Synodum con-
vocat. 491. c. Consensum Régis
Franc, ad Synodum in ejus regno
celebrandam nccessariuni agnoscit.
492. a. Obit. n.
Stephanus .\rvern. seu Claromont.
Episc. Pontium Arvcrn. Com. ex-
communicat, scriptis j)robat abso-
lutioncm summi Pont, inconsulto
Episcôjio datam, irritain esse. 304.
c-d. n. Obit. n.
Stephanus, Paris. Episc. Gilduino pri-
mo S. Vicloris Abbati Cumbis villa;
altare concedit. 397. n.
Stephanus, nobili Parisiensium stirpe
de Lincrivilla editus , Gerardo Tul-
lens. Episc. succedit. 152. b. n.
Stephanus , viventc Odolrico , Abbas
Conchcns. electus. 433. n.
Stej)hanus. Abbas Marciliacensis Coe-
nobii , voluntate et consillo Gar-
siae-Arnaldi Bigorrae Comitis, Mi-
litem Sancium secum .Marciliacum
ducit, et ibi eum benedicit Mona-
chum. 113 c. n.
StephanuN, Rex Ilungarorum, in uxo-
rem ducit sororem Rrunonis Au-
gustcnsis Ej)isc. qu« Chrislianismuni
inducit in gentem Pannonicam.
619. b.
Stephanus, Com. Bononia; , fit Rex
Angliae,anno 1133. 206. a. n.
Stephanus, filius Odonis II Camp.
Com. jure hereditario ïricasses et
JMeldos tenct. 266. n. Bellum ge-
rit adversùs Regem Henricum. 433.
d. n. Filium tclinquit Odonem ,
quem Tctbaldus palris hereditate
privât. 160. d.
Stephanus, Cornes de Albamerla, fi-
lius Odonis Comitis de Campania,
Willelmi autern senioris Angloruni
Régis ex sorore nejjos, sua Willel-
mo II Régi submiltlt. 33. a.
Stephanus., Comes, Castrum de Mirualt
in Ardenna firmat in possessione
S. Huberli. 330. a.-b.
Stephanus , Com. de Vitreio, Derven-
sem Abbatiam usur])at et tenet.
369. n.
Stephanus de Vallibus, Miles, uxorem
ducit filiam Comit. Joviniaci, ex
cujus parte fit Jovin. Comes : pri-
mus Castrum de Joveviila incboat :
filium babet Gaufridum Comitem
Joviniaci, et secundum dominum
Jovevillœ , captuni in pra;lio Bo-
loniae. 336. a-b.
Stigandus, Canluar. Archiep. in Angl.
cujus consilio Rex Eduardus regnuni
concedit Willelmo. Xorm. Duci.
183. e. Nunquam Pallium à Roma
meruit. Ibid. n. Coron ara de manu
ejus Rex dctrectat suscipere. 184. n.
Renitcntem Rex secum trahit in
Aaaaaa
790
INDFA RERUM.
INonnaniiiaiii, uhi dcponilur Sti-
gandus , fidem Willfliiii appellans.
184 n. Ueposito Stigando succcdit
l.anfrancus DO. n.
Stigandus, fit Ej)isco])us Estangle. 638.
a.
Stirpenscs Abbatcs . Adeinarus , S.
Galtcrius son VValtcrus.
Stola ac maniiiuliis à Roberto Salraur.
Àbbate eomposili , in f|uil)iis pen-
dentcs ad praecinctorium paliiiulelae,
tiiiliniiabulis organlzabant argeii-
leis. 27(). d
Strumae snlo tactu curatae lam à Re-
gibiis Aiigl. ((iiàm à Regibus Franc,
et à sei)tiiiiis iiiaseulis, nullo inlèr-
jecto parlu fieiiiiiieo l7o. c. n.
Suarii. adversùs Giiill. Coiiq. Angl.
Reg. rebelles, Diinebiiuiii deserunt,
ad piratieaiii artein sese conver-
tentcs, à Guiilelmo coLTcenlur. 630.
c.
Suavis, Miles, lociiin qiieindain tons-
tructum à genitore siio Acliardo
Iradit Monaslerio Mieiaceiisi. 13î).
II.
Siibadvoeali , et coniin officia. r>8i.
n.
Sub-Camerariiis Fraiula', Vvo.
Siibstaritioii. Coin. Reniardus, l'etnis.
Sueiins, Danorum Rex, Elhclrediiin
Angl. Regeni oxpellit 399. e. V"c-
rcdarios mittniit ail eiiiii Angli ,
alqiie anxiliuni |)OscHiit in Guillel-
muin Con(|uesl. rebelles. 0:29. e.
Suessioncr.se SS. Medardi et Sebastiani
Monast. sub dilione liliormu Odo-
nis Coin. Camp, sitiiin. 455. e.
Suessionensis .S. .Mtdardi Abb,as e.x-
coininniiieatnr à Concilio Rcniensi,
(pii.t sine liienlià recesserat à con-
venlu Concilii. 5^3. b.
Suessionenses Episcopi, S. Arnulplius,
Heraldus seu Beroldus, B. Drausius,
Fulco , Ileddo scn Hcido , Ma-
nasses.
Sncssionenscs S. Medardi Abbafis ,
Gerardns, Rainaldus seu Rainol-
diis.
Suessioneiises Comités , Guillelmus .
Radulplius , Rainoldus seu Renal-
dus, Steplianus.
Suessionensis S. M. Abbalissa. Ermen-
gardis de Mortuomari.
Suession. Coin, o stir])C Coin. Viro-
inand. 394. n.
Sucvi, non ])rievalentcs cqueslri pra;-
lio, sed prdesiri Icrribiles : eoruin
mores. 450. e. 45 I . a.
Sueviae Coin. Adalbertus, Heriinan-
iius seu lleniiaiinus.
Sulpieius de Calvo-monte , ex Opti-
niatibus Ainbasi%, Unchardiiin de
Montliesauro et Fulcoium ab Ain-
basiaio et Calvo-inonte inipugnat.
^58. d. 273. d. 274. b. Ambasia? in
doino Ciesarii , nocle captus à Mi-
litibus Fukoiiis, .\iidegavis incar-
ceralur. i74. e. Iloinagiuin suseipit
al) .Viberico de Moiitbcsauro pro
Monlricardo et aliis fcodis ; illius
lioinines llugoiii (ilio siio fidelita-
teiii jurant. 259. c. Rcdiens à Ciiria
Coinilis \ndegav gravi inorbo
pra-oceiipatus , Ruplbus - Corbonis
oblt : l'ontilevi sepelilur. 239. d.
II.
Superstltiones diversae : Altarc S. Be-
nedieti à inulieriulà Sanctum gra-
viter inerepantc , reiiiotis lineis ,
diiilissimè flagris csesuin. 484. a.
Divinatioiies. 19. b. Incantationes.
194. b. c . 298. d. Pacta cuin Dia-
bolo. 143. a. 349. a. 334. d. Sorti-
legia. Iv4. b.
Surreiae Conies , Willelmus I de Va-
renna.
Svrantis, filius Godwini Comitis, Bcorn
consobrinuin siium oeeidil : jMeni-
tentiii duclus, pedibus nudis .leru-
salein adit ; iiide rediens . nimio
frigore corrcptus, inoritur in Lieia.
311. c.
Sybilla, filia .\zoiiis Marcliionis Ligii-
ri«. Heli;e de Flexià niibit. 632. c.
Syminachus Papa, vicariatum ui:i\er-
sae Franeoruin ditionis S. Remigio
confert. 319. a.
T.\ D i; R N A venalis , Monasterio S.
Bcnigni Divion. à Rege Rober-
to, et ab ejus anieeessoribns Franc.
Regibus coniessa. 614. e.
Tabulariiin cerà illitaruin usas XI se-
culo. 231 . n.
Talogiensis Coines, Guillelmus.
Talueriense .Monast. Saviniac, .\bba-
tiae submissuin ; ab Urbano Vfll Sa-
viniaco subductuin ; nunc Abbatia
sub Benedictina Congreg. S. Jus-
tin% in Italia. 548. n.
Taneredns , ciiin csset in faniilia Co-
iiiitis Norinaiinor. Richard! K, prop-
ter confossiiiii apruiii. inajori prelio
à Comité liabetur : in ciijtis Curia
<lerein milites sub se li ibct. 141. c.
IJxorcs illius cl. fiiii. |39 b-c.
Tarentinus Episcopiis. Eiiiio seu Ein-
mo.
Tegulense Casirum , Tegnlari;e et Tc-
leriic , siluin csl in coidiiiio Fran-
ciae et .Norman, ad Arvam Fluv.
140. e. n. Ex Francicà ail .Norman -
nicam transit consiieludincm. 329. n.
Tcloiieum iiiertati Abbalia: ïrcnore.
concessMin. 601 . c.
Telonieiisis Ej>isc. Deodatus.
Temboiaceiisls Viceiom. Radiilfiis.
Terncnsitiin Comités, Aiiselmus, Ifer-
nies.
Tervanenses E]>is<'0|)i, Drogo , Fol-
quinus, Frainericiis. lliibertus.
Tesceliiiiis Petverensis. servuni no-
minc l.clirdiim , sibi ab llugone
-\bb. Floriac. concessum, Ingraiino
.Militi suo in beneliciiim douât. 48i.
b.
'l'ctbaldus Vernon. Canon. Rolhomag.
vitas pliiriiim Sanctoriim et pr<e-
cipuo S. Wandregisili ex latiiul lin-
giià verlit in vulgare idioina, et
ex iis qiiasdam Cantilenas edit.
477. a.
'l'eutonici factiones niultas ailversùs
Conradum Salicum Imiieratorein
macliinanlur. 618. d. Teutonici
I'rinci{)es. 23. b. 434. b.
Tcutonicoruin Uuces, Albertus, Guar-
nerus.
Teysterbandiae Comilatiis Ecclesiae
Trajecleiisi concessiis à Conrado Sa-
lico. 357. a.
Thanausc . antiquus Gotliornm Rex,
ulteriorem Scytliiani iiivasissc tliu-
<|uc et inultùiu adversùs Vcsosein
-Egypti Ivegeiii bella sustinuisse di-
cilur. 6i3. b.
S. Tlieobaldus seu Tbebaldus, Vienn.
Ep. S, Tlieobaldi Pruviniensis .Aviae
avunculus, Tbcobaldi nativitatem et
sanctitatcin ])ra'dicit. 478. a-d. n.
S. Tlieobaldus Pruvin. inter Mobiles
Francos non infimus, claret. 294. d.
Pruvino Castro in Dioec. Senon,
Arnulfo pâtre et Willà inatre oriun-
dus. 478. a-c. Propincpiiis Odonis
Campani. Ibid. e. Obit Vicenciae
in Italia. 477. e n.
Theobaldus, filius Odonis II Campan.
Coniitis, Turones, Carnutes ac Ble-
senses heredilario jure obtinet 266.
n. Advorsi'is Henricnni Rrgom ar-
ma suseipit. 435 d. n. Per Pontile-
viuin transiens. juxtà Monlricliar-
dum descendit, tentoria figlt anlè
Blirctum. 266. b. Turon. civitatem
aiiiiltit. 331. d. Captus à Gaufrido
Marlcllo, Turon. civit. cedit. 517.
n. Cariiotum reiiiiel. 331 . d. .ab-
batia; S. Germani .\ulissiod. con-
fert .Monasterium S. Florent ini in
Castro, cum .Monast. S. Veluli . at-
que ea libertatis privilegio coin-
munit. 648. b. .4lbericuin exerci-
tui praeficit in obsidione Caslri Ma-
li talent! seu Bordelli. 483. d. n.
Apud Pruvinuin S. .\igiilfi Monas-
terium fundat, et curât à Rege
et Episcopis in Concilio Senon.
confinnandum. 317. d. nn. Uxore
dimissà. à Concilio Rcmensi e\-
communicatur. 3i3. c. .Apud Spcr-
nacum sepelitur. 331. d.
Theobaldus FllansStupas. forestarius
Régis Robert! , .Montem-Letheri-
cum firmat. 273. d.
Tbeodericus , Carnotensis Epis<;o-
pus , immiinitatem .Monasterio SS.
Trinitatis Vindocin. induiget. 503.
c. 506. b.
Tlieoderlcus II, Metensis Ep. sncce-
dit Adalbcroui II. 199. a. Impcra-
tricis fraler secundnm carnem ha-
betiir. 20 i. d. Ipsum iiitcr et Hcn-
riciim Imper, magna disseiitio. 199.
a. .Monasterium j)rincipale S. Ste-
phano construit I90. a. Adelar-
dum I .\bbateiii S. Trudonis (pias!
cxulem Métis tenet. 201. b.-c. Obit,
et in Eccl. S. Stc|)b. sepelitur. 199. a.
Tbeodericus , natunt TeutonicQs .
paire Guczelone natus . Canoiiicus
Basiliensis Ecclesiae, Episc. Virdun.
249. a. b. Mullas patitur molestias
à militibus : sub ojus regimine urbs
tertio succenditiir. llostes rcpri-
init et repfjllit. Manassein Co-
mitem de Castro Relexlo , coercet
ah invasione rei Eccics. ipse movet
expedilionem adversùs Castrum S.
Manebildis , ciijus clavcs rccipit.
Castrum Saptiminium capit el di-
ruit : domat Odonein, et Ctaruin
montem Castrum siibigit. 231. b.
c. n.
Tbeodericus, à Riehardo Virdun. .Ab-
bate nutritiis, Scholas régit Stabu-
laus (^Slavelo^ sub .Abbate Poppo-
ne ; deinde Virduni sub Abbate
Gualeranno P.ichardi successore ;
postreinô .Mosonii sub Roduifo .Ab-
bate. Post .Adelardum, .Ahbas S.
Iliiberti Andagin. 149. c.
Tbeodericus, priinus .\bbas S. Ebrulfî
ISticensis , post annos 8 regiminis
Maurilio Archiep. et Ilugoni Episc.
Ciiram animaruin reddit. Jérusalem
proficiscitur. 48. a. lu Cypro In-
sula obit in Ecclesia S. Nicolai ,
ubi sepelitur. 48 b. 247. a. n. .Sanc-
titas ipsius et miracula. 48. b.
Tbeodericus, Abb. S. Remig. lîcm. Ba-
silicam Remigianam construit. 464.
n.
Theodericus , V^alciodorens. Abb. cli-
gitur ; .Monachos in Hasteriensi Ec-
clesia constituit. 232. a. b. Diru-
tiim Monast. su uni rea;dificat. 232.
b.
Theodericus, praeticitur à S. Pojipone
.Monasterio in Willarit). 462. a.
Tiieoilericus, .Monacli. S. .Matbiae bist.
Trevirorum Script. 194. n.
Theodoricus III , Coin. HoU. IV,
Jerosol. obiisse Iraditur. 3l)3. n.
Theodosius , Iinp. à B. .Amhrosio ,
])ropter cruenlam caedem, à limi-
nibus Ecclesiae seqiieslralus. 263. b.
Thésaurus inventns. sallem ex i>arte
INDEX RE RU M.
791
ad Uoiiiiiiiini seu Seniorcin ])ertlnet.
'ÀIQ. tl-e. 2S(). a. Tliesaurus abs-
conditus, à iiuodain Sarraceno inve-
nitur, ope qiialisciiinque cognitionis
Astronoiiiic*. 43^. a.
Tueudo de firinitatc Urc. jiosleà fir-
niitas Miloiiis vocata, inalas re-
initlit consuetudines, quas injuste
posséderai apiid Marisiacmii, villam
Abbati* S. Genovefaj Paris. 651.
b-c.
ïhletboldiis, /Vdvocatus, Duci Godefritlo
Majori suggeril ut iiijustain anga-
riaui cxigat de liomiiiibus S. Hu-
bcrti, ad firinanduui valium Castri
Bulloniensis. 151. a.
Thoarcense Caslrum in Aquit. cujus ho-
inines bcliuni gcrunt cum Hugone de
Liziniaco. n'.)i. e.
Thoarcenst's (^aballarii ab eodein Hugone
capti 333. a.
Thoarconses Vicec. Aimericus scu [lai-
uiericus, Gaufridus, Odo, Radulfus
seu Kotbjifus. Wido, Willelmus.
Tbur. Danoruin Deus. cui sanguinein
liuinajiuin libatil L)ani seu Nornianni.
624. a.
Tdpinus, lleiii, Arcli. Palliuni oblinct
ab Adrlaiio Papa I Caroli Magiii pre-
ribus. 319. b.
Tolegiuni Monast. ad quod Trevirens.
Artliiep. Cononis cor|)us traiisferri
curât Oeodericus Episc. Virdun.
638. d.
Tolosanenses solidi. 398. a.
Tolosaiius Episcopus, Durandus.
Tolosa3 Coniilcs, Guillelmus seu Will.
IV, Seclor-Fcrri, Guillelmus V, Pon-
tiuSj Pontius 111.
Toneliensis Abbas , Guillelmus de
Agorn.
Tornacenses Episcopi. ride .\ovio-
nienses.
Tornacensis S. Martini Abbas, lleri-
uiannus.
Tonieainenla à Gaufrido de PruUiaco
inventa. H'id. d. Torneanienta di-
euntur à Lainberto Ardensi, exe-
crabiles nundina;. 297. b. In Tor-
neamento apud Franciam vulnera-
tur Uadolfus Ghisnensis Cornes 297.
b-c.
Tornodorensis Coinitalus, Gulllelnio
Comiti \ivcrn. obtingit, malrinionio
cum Erinengarde sorore Milonis III
Cojnlt. Barri super Sofjuanain con-
tracto. -487. n.
ïoniodorensis (>om. Guill. seu Will.
Tostinus seu Tostleus, apcrtè frairi
suo Ilcraldo rej)ugnat. 234. b. Fac-
tus exul, Flandriani expetit. 173.
a. 234. c. Will. adit Xorm. Uucem.
234. c. Ab eo licenliam aceipit in
Angliam rcmeandi. 233. a. A Han-
dria in Humbriam dcfcrtur : inanus
dat llegi Noricorum Ilaraldo, qui
Angliam aggredi nieditabatur. 176.
e.
Trajectenscs ( Utrecbt ) Episcopi ,
.Vdalbodus seu Adelbodus, Wil-
lelmus.
Trajcctensc S. Pauli Cœnob. S. Pop-
pouis regimini siibjectum, huic
S. Poppo lierigerum praedcit. 4G2.
a.
Trajectum Frisise civilas : ibi dcfuncti
Conradi Salici Imp, viscera coridun-
tur. G 19. e. 620. a.
Transmuudus et Alto, ex Burrelinâ
familià, Duees exercitùs Aleman-
norum , Italis juncti contra Nor-
mannos , ab ils vincuntur. 431.
a.
Trecenses seu Tricassini Episcopi, Frot-
mundus. Hugo, Mainardus seu Me-
nardus.
Trecenses S. Pétri Cellensis .4bbates,
Beriiardus, Guarinus seu Warinus.
Trecorum Cornes, Heribertus.
ïrecorensis Episcopus, iMarlinus.
Trenorciens. Monacliis 1res Ecclesias in
Castro Lausdun. ])ositas concedit
Hugo vir nobilis. 138. c. n.
Trcnorc. Abbates, .Vrdagnus, Bernerius,
Giraudus, Guillelmus de Jaliniaco,
Odo, Petrus, Wago.
Treuga, Treuva et Treva Dei. f'idc à
pag. 507. ad pag. 317.
Treuga Domini , à (juo nomen du-
cat. 508. d. Quâ ratione différai
à Paco Oomiiii. 308. a. In (pio con-
sistai. 3U7. et seqq. In Aquilania pri-
niùiu firmata, deindè per totam
Galliam recepta. 5U8. b-e, 309.
b-d. Priùs à se rejectam amplectun-
lur ÎNormanni. 309. b-e. Ab Alsa-
tiensibus accej)tata. 509. b. Treu-
gae Domini ronstitutiones stabi-
litœ in Concil. Tulugiensi. 309.
et seqq. In vico .Ausonensi. 312 et
513. In Concilie S. Jigidii, 313.
b-d. In Synodo Helenensi. 314. a-c.
InConc. ÏK Narbon. 514. e. 3lS.
a-e. 316. a. In Concil. Jnliobon.
307. e. A Clero Galllcano Clero
Italiae cotnmendala. 509. d. 316.
b-e. 317. a-b. Treuga Dei, bu-
nianis praesidiis, ac divinis confir-
mata terroribus. 122. b. 508. d.
Recepta et confirmata in Concilio
Gerundensi. 313. a. Rcnovata in
Conc. Narbon. autoritate Eccle-
siastica et civili. 314 e. 313. et
316. a. Treugae Domini Induciaj.
511. b-c. Violatores, quomodo
puniendi. 507. d. 308. a-c. 309. c-d.
311. b-d. 312. a-e. 313. a-d.
Propagalores Treuga;, Oddo Clu-
niac. Abbas, Ricliardus Virdun.
Ep. Ilelmuinus Eduensis Episc. et
Praesules .Sejilim.iniae. 509. d-e.
Treugae Dei transgressoruin occisio
zdo causas Dei, non culp^e dcpu-
tata. 5U8. c. 517. a. De Pace et
Treuga Dei Gallia; Eplscojjorum
exhortatio ad Episcopos et Cle-
rum Italiae. 316. c-e. 317. a-b. fide
Pax.
Trevirensis et Remensis Ecclesiae com-
j)rovincialcs et sorores, non distin-
guuntur ])raeeminentiâ, nisi secun-
dum anti([uiorem Pricsulum Ordina-
tionem. 519. c. d.
Trevirense S Eucliarii Monast. ad cujus
reginien à S. Po|)pone Bertulfus pro-
movetur. 4(i2. b.
Treviri, Treveris, Augusta Trevirorum
Priniatum obtinet inter provincias
Belgicas. 200. b. 319. a. In hac urbe
Clerlcus de Cœnobio S. Paulini bap-
tisai ceream imaginem ad siniili-
tudinem Evcrardi Trevir. Archiep. à
Judaeis eonfictam et Lychnis inlerpo-
silam. 194. b-c.
Trevirenses .Vrchicpiscopi, Bruno. Cono
seu Conradus , Eberliardus seu
Everardus, Egilberlus seu Engel-
bertus, Po|)io seu Poppo, Udo seu
Odo, aller Udo.
Trevirensis S. Eucliarii Abbas, Ber-
tulfus.
Trevirensis Cornes, Dcodericus seu
Thcodericus.
TriburicB Synodus liabetur, cui prae-
sidet Conradus Saticus Imp. 640.
c.
Tributa inaudita, in Flandria. 298.
c.
Tricatrin. Episc. Udalricus.
Triceiiarii : reiribulio Clericis conccssa
pro precibus ad solamen fidelium
defunctorum per triginla dies effusis.
313. e.
S. Trinitatis feslura in die octava Pen-
tecostes eelebratuin. 347. n. 369. c.
n. .Aliud ejusdem festum ultimâ Do-
minicà post Pentecosten. 348. n.
Troarnensis S. Martini .\bbates, Arnul-
fus, Durandus. Gcrbertus.
Trojani Regcs, ex quorum génère pro-
ducti antiqui Franc. Reges fereban-
tur. 2. c.
S. Trudonis Seiiulchrum coruscat Mira-
culis. 204. d. 205. a-c.
S. Trudonis Vbbales, Adelardus I, Ade-
lardus 11, .ligidius, Guntraninus, Ro-
diilphus.
TruUus (le Podio-Augusti, Will. Fer-
rum-Sectoris filius, jios^essiones suas
apud l.oretum Chassant Cœnobitis
donat. 373. b.
Tuilio Regia. 371. b-c. ride Defen-
S;o.
Tullenses Episcopi, Berloldus, Bibo
seu Pibo, Bruno, Gauzlinus, S. Ge-
rardus , Heriraannus , Stcplianus ,
Udo.
Tullensis S. Apri Abbas, Widricus.
TuUensis S. Mansueli Abbas, Dodo.
Tullenses Comités, .\zelinus, Fredericus,
Wido.
Tulugiense Concillum, ad queiii an-
niim revocandurn. .508. b. fn eo
quid agalur de Treuga Dei. 310. a-e.
311. a-e.
Turci, à qiiodam Turco Duce dicti.
357. b.
Turennenses Vicecomites. 289. b. n.
Turoldus, Guillelrai Norman. Ducis
Pra;ceptor. jieremptus à perfldis pa-
trise descrtoribus. 37. d. 401. c. n.
Turonensis Comitatus à fluvio Toedo,
usque ad Ilaias Blimartii seu S. Cyrici
extendilur. 2(17 c d.
Turones scu Turonicaju civitalein stra-
gibus oj)plenl Dani seu Xornianni,
at(|ue ignious iradunl, populatà oni-
ni cireuniiuâque regione, 623. a.
Transit sub dilionem Gaufredi Mar-
tclli. 317. 11.
Turonense Concillum <à Gcrardo Le-
gato, distinctum à Concil. per Hil-
debranduni Legatuin celebrato. 521.
c. 527. b.
Turonense Concil. ab Hildebrando
Legato eelebratuin. 324. ad. nn. 525.
a-d. n. 326 a e. n. IiKiuoBerengarius
crrorem suum abjurai. 242. c. 324.
b d. nn. ,523. a-b. n. 329. a. Orta
F^erdinandum Castellae et Legionis
Regein inter et linpcratorein Ilenri-
cuin lis dirimitur. 320. d-e. n. U.rum
huic Concilio Pap;i Victor adfuerit.
326. n.
Turonensi Acadeinia; jirtcsidet Beren-
garius. 301. d. Ejusdem Acad. Tlieo-
logi, Berengarii infecii errorlbns.
301. d.
Turon. S. Martini Canonici plures ad
S. Cosmae Insnlani apud Turones sese
conferunt. 531. e.
Turonenses Barones, (pioruin auxilio
F'iilco Rechin fralrem suum Gaufri-
diim vincit elca[)il. 1.58. a.
Turonenses Aicliiepiscopi, Arnulfus,
B-irtliolomaius, Hugo, S. Marliiius,
Radulplius,
Turonenses S, .luliani Abbates, Alber-
tus, Ebrardus seu Evrardus, Frede-
ricus, Gauzbertus 1, Gauzbertus H,
Richarius.
Turoni, Ducis Norni. Gulli. Vexilluin
proslrant, rapiunt et rctinenl. 269.
e.
Turoniae Comitatus à Theobaido, Gau-
frido Martel lo concessus, in quo con-
siste!)at, 2117. c.
Turoniae Comités, Eudo seu Odo. Theo-
baldus I. Tlieobaldiis 111.
Turstinus .Monacb. Cadom. à Will.
Rege ; Glasloiiiae .\bbas prœficitur;
792
INDEX RERUM.
Gregorianuiii cantum aspcriiatur,
Monaclios coinpellit ut cujusdain
Willelnii Fistamni cantum discant
fil canteiit. Rcx eum subinovet ab
Abbalia et in suo Monaslerio repo-
nit. 1)15. c.
Turstinus seu Tustanus Scitellus, pri-
nius Apuliciisibus |)raeesl iNormannis.
49. d. 213. n. Lconein tenentem Ca-
pram per caudam arripicns, extra
niuros Palatii projicit • Draconem
anse necat, cnjiis vencno infrà
triduuni expirât. 393. c. ■'(0-4. c. nn.
405. a. Principes ejus successores.
49. d. 21.3. n.
Turstinus, Turstenus seu Tustanus co-
gnoni. Guz ; Com. Hyemensis seu
Oximensis et Argent, mandat se Fa-
lesise Castclluni Régi diniissurum,
modo terram suam non devastet.
329. (I. Regales milites slipendiis
condiicit ad muniendujn Falesiae
Castellum contra Norman. Ducem.
Ex parte Ducis sibi timens, à patria
exiorris aufugil. 39. c.
Turstinus de Bastemburc, cum uxore
suâ Barba de Monteforti duos habet
filios. 53. a.
Turstinus, (ilius RoUonis, vexillum
Normannorum gerens in pra'lio ad
locum Seiilac diclum. 23(3. b.
De Tuscio ( Tu/fe) Abbas, Erraenterus.
\T A L c H E R u s Scholasticus, idem for-
san ac Wallcrus Burgundio. oOi).
n. Discipulus Gozecliini, littcras ab
eo acci|)it. in <|uibus imago sui seculi
et perversitas describuntur. pp. 500
et xcqq.
Valciodorcnse Monast. toncrematur.
252. b. Valciodorensis Abbas Fol-
rannus, super popuium ejusdem loci
vices ministeriumiiue Episcojii, in-
dulto Romani Pontificis privilegio,
gerebat. 252. e. (piidam ex ejus suc-
cessoribus huic privilegio retmn-
ciatj exstruclâ Parocliiali Ecclesià.
253. a. Valciodori Abb. Erember-
tus, B. Folrannus seu Forannus,
Godefridus , Godcscalcus , Lara-
hertus, lloberlus, Rodulfus, Theode-
ricus.
Valenlin. Epp. Petrus, Ponlîus.
S. Valcrici Portus du])lex, unus in
Ambianis, adostium Suniiiiae positus ;
aller in \ormannia, regione Cale-
toruni. in Diœcesi Rotomag. si-
tus. 183. n.
Valesii Cornes, Radulpbus.
Vallicolor seu VallisColor; Caslrum
ad fl. Mosani, per 40 annos Tullcn-
sem Ecclesiam affligens, vi vente
Udone Tull. Episcopo destruitur,
et post ejus mortem restituitur. 153.
b. n.
Varavilla, N'ormanniae locus ad fl. Di-
vani, ubi plures F'ranc. Magnâtes à
IVormannis capti sunt. 343. b.
V'asa Eecicsiae, apud iNummulariuui in
Vadimoiiio posita, Miracula excitant
in Brilan. Minori. -406. e.
Vascones , ab Henrico Rege ad bellum
vocati contra .Xormannos. 83. b. c,
Vasconia, supremum Régis Franc. Do-
minium agnoscit. 120. b. 286. c. n.
Vasconi* Dominas Hugo, Régi Phi-
lippe liominlum profitelur. 343. c.
V'asconiaj Principes, Duces, et Co-
mités , Garsias-Sanctius cognom.
CurvMS , Garsias-.Sancii , Gaufre-
<lus-GiruloGuillelnnis, Guill.-Sanc-
lii , Odo , Sancius , Sancius-Gar-
ciaj , Sancius - Guillelaii , Sanctius-
Sanctii.
Vassalli , peregrinationem non susci-
piunt, nisi supericris Domini petità
licentià. 268. a. Vassallo seniorem
suum interficere, grande et inaudi-
tum nefas. 505. a-c. n.
Vavassores Milites, cum Theobaldo Co-
mité, .Sacramenta jurant Gaufredo.
267. c. Vavassores, dislincti à Baro-
nib. et Militibus. .305. b.
Uceticensis seu Uzetic. Epis. Ugo.
Udo, ex utra(|ue parle rcgali Stemma-
te clarus. 153. a. Priniicerius Can-
cellarius Ecclesiae Tullensis , Bi-
biiothecarius .S. Sedis Apostol. Privi-
legium Abbali .S. Mansiieti à Leone
IX. concessum scribit. 474. n. Leoni
Papae succedit in Episcopatu Tull.
152. d. Ecclesiam accjuirit ab Hai-
nione Comité. 153. a. Castellum
ValliColoris destruit. 153. b. n. Ré-
parât Abbaliam S. Gengulfi. 153. n.
h. Praedium S. Aniani in subur-
bio Civil. Tull. ab Indensi .-Vbbate hc-
ciplt. 153. b. Moritur pridie Idus
Julii : Ejus successor. 153. c.
Velilrensis Episc. Zcncius; poslea Papa
Benedictus .K.
Venatores Ducis Burgundiae. 614. a.
Venationis effnenata cupido in Guil-
lelmo Normanni;e Duce et An-
gliae Rege. 189. b. Venationi dedi-
tus Praesul Ambian. 134. a. Vena-
tionis jure potiunlur Abbatise. 577. d.
Venandi jus in villa Abbaliae Fossat.
conceditur cuidam Milili. 578. a.
Venandi jus exercent Domini infe-
riores. 258. e.
Vendacensis Episc. Franco.
Venladorensium Comituni origo. 289.
b. n.
Ventadorensis Vicecomes, Eboius.
VerccUeîisis Synodus sub Papa Leone
W, in (pia Berengarii doctrina pros-
cribltur. 242. c. 355. a. 372. a. 427.
a. 524. b. 528. c d. 652. a. c.
Verecundus de Lana Pelro Condom.
Abbali succedit. 395. c-d.
Vermaiidensis Comilatus , ù Danis
seu Normannis cœdc et igné vas-
tatur. 624. a. Vermand. nummi.
427. b.
Vernonii V^icccom. Osmundus de Cen-
lum-villis.
Veromandensem Comilatum adipisci-
lur Hugo frater Philippi 1 Régis
Franc. 385. c. 486. d. Veromand.
Comités, Adalberlus seu Albertus,
Gerardus I, Gerardus H, Hcrberti
plures, Hugo. Odo seu Otto vel Eudo,
Radulfus seu Rodulf.
Veronica, id est vera Domini Picfura.
317. n.
Vertatensis Abbas, S. Martinus.
Vesoses, .Egyptioruni Rex, Tlianauseni
Golhorum Regem bi-llo aggressus esse
dicilur. 623. b.
Vestium tria paria dare débet Episc.
Leod. V^assallo suo Coroiti Ilainon.
et euiliF)et Castellanorum unum par,
iu nalali Domini. 376. a.
Vezeliacenses Abb. Berno, Bonifacius,
Gaufridus seii Godfredus et Goz-
fridus.
Viarii, judices, quae sint eorum jura.
595. n.
Vialico Celesti munitus, obit Guill.
.\orm. Dux. 316. a.
Vicaria et Vicarii, quid sint. 583. d.
n. 595. n. Vicaria. jus vel exaclio
Vicarii. 602. d. G03. e. Vicarius,
Figuier. 264. n.
Vice-Caiicellarii Francise, Fulco, Guil-
Iclmus, Seguinus seu Siguiiius.
Vicecomitatus vel Vicaria. 269. n.
Vicecomitatus , ager Castri , cui
suus erat Vicecomes. 269 n. Vicc-
comitum jura et officia. 591. n.
Vicecomitis et Prâepositi officium
erat justitia et judicium. 210. d.
Vicedomini Ecclesiarum Calhedralium
et Monasteriorum. 59.5. n.
Vicredo, Caslrum .Xqililania", de cu-
jus possessione conventio fit inter
Comitcm Pictav. et Joscelinum. 535.
b-c.
Victis usus erat, hosti deditionem fa-
ciendi, cum Ephippio humeris im-
posito. 320. c. Victoris arbitrio sese
dandi mossingularis. 180. c. 320. c.
323. b.
Victor II Papa, aniea Gebeliardus,
Leonis IX successor, à Romanis
malc habilus , ad Ilenricum III
Imper, corifugit. 481. b. .\rbltcr
fît reconcilialionis inler Henr. IV
Inip. et utrumquc Bahluinum. 48i.
b-c. n. (loncilium Turon. per Hil-
debrandum congregat adversùs Be-
rengarii errores. 524. c. 525. a. n.
An Concilio praesens adfuerit. 526.
n. Florent. Concil. adversùs Be-
reng. convocat. 528. e. Waltcro,
seu S. Gallerio .Slirp. .\bbati autori-
tatem confcrt de criminibus omnibus
judicandi. 283. c-d. Obit. 529. c
S. Victurii prioralus. in cujus favorera
daas Charl.is edit Ilugo I Com. Ce-
nom. 633. a.
Vido. Vi<te Guide.
Viduae Guillelini-Pelri, Ducis .Viiuila-
niae, exemplum siiigulare continen-
tiaeel amoris conjugalis. 219. c. Vi-
duitalem professa;, donantur Bene-
dictione, vélo et babitu peculiari.
389. c. 432. c.
Vienna civitas, sej)tem Castris anti-
quitus Hrniata. 549. n. Viennensis
Comilatus Ecclesiae Viennensi con-
ceditur à Rodolphe Rege Burgun-
di^e 549. a. Vienn;e Cornes, Gnil-
lelinus J'aillafers.
Viennenses .Vrchiep. Burchardus, Lau-
deg:irius seu Leodegarius, .Mallcniis,
S. Theobaldus.
Viennense S. André;» Monast. rcstau-
ratuiu. 543. b. n. Abbales. Aimoi-
nus seu Aunuinus et Iloimoiuus,
Hugo.
Vilcassini Cornes, Oriflamraam seu
Vexillum regium débet déferre, dum
Rex ad bellum proliciscilur. 394. a.
Ville Wulcass. Comilat.
Vilcassinus Comilatus, à Rege Franc.
Henrico occupalus, est lie Feudis
Abbatias S. Dionysii. 394. a.
Villarii Abbas, Theodericus.
Villelinus. f'ide Guillelmus.
Vincensis E])iscopHS, Durandus.
Vindocinense Munast. S. Trinilalis, à
Gofrido Martello Andeg. Com. et
uxore ejus Agnete aediKcatum. 505.
d. 506. 1). Ab iisdem B. Pelro et
Ecclesiae Romana; di.'votuni. 506. b.
In Conventu Episco(K)rum , Abha-
lum et Baronum dcdicatum. 505.
d-e. 506. a-e. 507. a. Immunitas
Ipsi confessa à Theodorico Carnet.
Episcopo. 505. e. Possessiones ejus
al) Archicp. Turon. (onfirmala;.
506. c. Jura olim eidem data à
Gaufr. Andegav. intra Foresten
Guastinae. 635. e.
Vindocinenses Abb.Ttcs, Berne, David,
Goffredus, Odericus seu Odricus, Re-
ginaldus seu Rainaldus.
Vindocini Comités, Burchardus, Gof-
fridus de PruUiaco.
Vindociiium, Comilatus in Diœcesi élira
Carnotensi, nunc Blesensi. 505. d.
Virduncnses Epp. Albero seu Adalbero
I, Adalbero II, Deodericus seu Theo-
dericus, Hainio seu Heime, Raim-
bertus seu Rambertus, Richardus.
Vifridus seu Wicfredus.
Virdun. S. Vitoni Monast. ad quod
Reliquiai
INDEX RERUM.
793
Rcliquiae ex Castro Coramercio de-
feruntur. 458. c. n. Ibi scpiilti plu-
rcs iVobiles, et dona iiiulta concassa.
459. a. Monasticam vitam ibidem
amplectuntur quidam Comités. 459.
b. C<«nobiiim illud intra muros
civilatis includi récusât Richardus
Âbbas. 459. b-c. Ejusdem Mouast.
Chartx j)lures accuratè descriptae.
459. n. Abbates , Adelardus , Adel-
marus, Baldricus , Ermenricus , Fin-
geuius , Gimoldus seii Crimoldus ,
Hermendus , Hurabertus , Lamber-
tiis , Rodulfus , Robardus , Vale-
rannus seu Walerannus.
Virdiin. Duces et (]om. Adalbertus ,
Godefridus.
Virdunensi civitate in Hercmura ferè
redactâ , praesidium B. Vitoni cora-
muni volo imploratur. 145. d-e.
Virdun. Palatia inccnsa , diruta aedi-
ficia. 414. d.
Virdunensis Ecclesia à Gervasio Re-
mensi Arcbiep. vexata. 493. e. Vir-
dunenses Canonicos à Rem. Ar-
cbiep. vi captos relaxari jubet i\i-
colaus II Papa. 494. a.
Virga Pastoralis , apud vulgus Crocia
vocata, pro more summotenùs cur-
vata. 134. n.
Vitalis , ex CasIcUo Fulcone Mona-
cbos expcllit : alios militari manu
Glonnù cifugat. il8. c d.
DeVilrcio Coines, Stepbanus.
Vitreorum Artis peritissimus (juidara
Rogerus Remensis. 151. a. Vitrea-
rium constituit Canonicum Goffri-
dus Episcopus Autissiod. 114. b.
Vilriacum invadit Hugo Bardol , as-
sentiente Philippe I Rege. 358. b.
Vitriaci traditio et redditio. 344.
b. n. 358. b.
Vitriacum , locus Palatio Regio insi-
gnis , ul)i fato functus est Henricus I
Franc. Rex : utrum sit in Bieria vel
in Briegio. 488. a. n. Vitriaci Crux ,
sita inter Fonteni-BIaudi et More-
tum. 488. n.
VittaLr. Episc. Arnaldus.
Vivariens. Episc. Gelardus.
Ulgerius Besuensis Abbas, cum quibus-
dam Mona< . Divionera ducitur.
203. c. Divionenses Monachos ex-
pugnans , ad propria redire cogit.
203. n.
Umfridus seu Unfredus , Tancredi fi-
lius , fratri suo Drogoni , à Wazo-
nc IVeapolitano Comité , trucidato
succedit. 49. n. 451. b. Priinus Apu-
liam totam Normannis subjugat.
49. n. 352. a. Abailardum filium
suuiu tum Ducatu Apuliae , fratri
suo Roberto Guiscardo commendat.
49. n. 451. n. Obitum ejus flet Apu-
lia tota. 451. d.
Unfridus de Vetulis , filius Turoldi ,
duo Monasteria incboat Pratellis ,
virorum unum , aliud Sanctimon.
quw filius ejus Rogerius de Bello-
moiite multum amat , et ditat. 223.
e.
Vosag. Pagi descriptio. 367. e. 368.
a. n.
Vosienses Abb. fide Senonienses.
Urbanus II Papa , Ausonensem iMetro-
polim unit Tarraconensi. 512. «n.
Urgelli Episc. Guillelmus.
Urgelli Comitatus et Comités , Er-
mengaudus pater , Ermengaudus fi-
lius seu de Barbastre , Ermengaudus
de Gerb, Ermengaudus de Moye-
ruca. 290. d. 391. a.
Uticense S. Ebrulfi Monast. Imic Ec-
clcsiam S. .\Iarlini de Parnis con-
cedit Fuicoius filius Radulpbi de
Caidreio. 235. c. Uticenses Abb.
Mainerius , Osbernus , Robcrtus ,
Tome XI.
Rogerius, Sarlo seu Serlo , Stepba-
nus . Tbeodcr. Uticenses Monaclii
eruditlone célèbres , Osbernus Ab-
bas , Rainaldus Calvus , Rogerius
de Sappo, Witmundus. 231. n.
Waclais seu Walgros , locus ad quem
appelluiit Normanni , post ictum
fœdus cum Elpbstamo Rege in An-
glia. 626. d.
Wainialchus , Dux Apuliae , Drogonem
Norman num militem ex Hierusa-
lem cum centum militibus revcr-
tcntem , causa bumanitalis apud
Psalernum retinet. 227. b.
S. Walarici seu Waleriçi Abb. Gua-
tho, Walo.
S. Walbertus, Dux Lotliar. cujus domi-
nium extenditur pcr Camerac. Han-
non. Brab. Hasbaniam et Arden-
namusq. ad Rlienum. Sepelitur apud
Consorne juxta Bellum-montem in
llannonia. 374. c. nn.
Walbertus , Comes Pontivi , S. Pauli
et Ghisnensiura terrae j)rinreps. 295.
e. 296. a.
Walciodor. Monastcrio à S. Poppone
praeficitur Lambertus. 462. b.
Waldenus , Comes Anglus . ])ost lla-
roldi cœdem et Willelmi Conquest.
victoriam carceri mancipatur. 636.
d. Ejus decollatio : suus Confessor
Lanfrancus Arcbiep. asserit eum im-
munem factionis et conjurationis.
156. a. Ficle Waltheosus.
Waldetrudis, Ducissa, uxor Maldcga-
rii , Ecdesiam aedillcat in monte
Castri-Loci; fit Mouialis. 374. d.
Walerannus, Abbas .S. Vitoni Virdun.
Romara ad Nicolaum II Papam per-
git : querimonià factâ super Co-
mité Rutbenensi , pro lundis Ec-
clcsiae suae sitis in Comitatu Rutben.
obtinet lilteras à Papa missas ad
eumdem Coinitem ■, quas non de-
tulit Waleran. veueno in via pc-
remptus. 654. n.
Walerannus , Comes Melledensis ,
adest detectioni corpor. SS. Dionys.
et Soc. 474. a.
Walerannus , Comes Bretuliensis , sub
Odone Comité Camp, in bello con-
tra Geselonem militât : apud Bar-
rum succiso calcaneo vulneratus ,
ab Abbate S. Vitoni Virdun. Ri-
cbardo susiipitur ; fit ibidem Mona-
chus , et Ri( hardo Abb. succedit.
249. b. 459. a-b. n. Abbatiam Arc-
raarensem , ex dono Tbeobaldi Co-
mitis, regendam suscipit. 249. b.
Walesdunae, locus nunc ignotus, quisi-
lus erat ad fluv. Olinam in Comi-
tatu pagove Oximensi, et in Diœcesi
Saiensi ; differebat à Valle-Duni ,
loco in Caletis et Diaecesi Roto-
mag. posito ad ïalam vel Dunum
Fluv. [Le Val-Dun). 178. n.
Walterus, populo suggerit Gérard um
Camerncensem Episc. Ecclesiae paci
noUe acquiescere. 122. d.
Walterus, Burgundio , in Adelmanni
rilhniis alpbabeticis laudatus ; ad
fines AUobrogum , cùm ex Itaiià
rediret caesus raeraoratur. 500. n.
Waltbeofus seu Weldeotus , amplae
prosapiae Comes , Judithae neptis
Guillelmi Régis connubio donatus ,
non permanet in fide, 185. d. n. Cum
Radulpho de Waber , Comité North-
folki et Sullfolki , et Rogero , Co-
mité Ilerefordensi , in Régis necem
conjurât. 186. a. Consilio Lan-
franci Arcbiep. JVormanniam navi-
gans , rem defert Régi, 186. a. Facta
Confessione , jxjenitentiam accipit à
Lanfranco. 315. n. Jussu Régis, in
oivitatem Winloniam ductus , securi
decapitatur. 315. a. f^ide Waldenus.
Wardradus , Abbaliae Bassacensis fun-
dator , régnante Roberto Franc.
Rcg. 397. n
Warinus , Lcod. Clericus , tum Mo-
nac. in Gorz Cœnobio , et demum
Abb. S. Arnulfi Met . 439. b.
Warmannus , Constantiensis Epis<'o-
pus : ei in tutelam ab Imperatore
Conrado commendatur Hermaïuius
junior, frater Ernesti Ducis Aleman-
niae. 619. c.
De Warwick Comes, Henricus.
Wascelinus de Cbalinaco , cum Epis-
copo Meldensi , Legatus ab Henrico
Rege Franc, ad petendara in ma-
trimonium Annam Russiae Régis fi-
liam. 481. n.
Wastinensis seu Gastin. Comitatus seu
Vicecomitatus Pliilijjpo I Franc. Ré-
gi à Fulcone Richino ceditur. 158.
a. 394. a. Emitur à Philippo Rege.
410. b. Fide Landoncnse Castrum.
Watinense seu Guatin. Monast. ejus
situs. 104. c. Membrum Bergensis
Monast. 105. c. Primum Ordinis Ca-
nonicorum Regul. S. August. in illis
regionibus. 105. n. Abb. Bcrnoldus ,
Olfridus seu Otfridus.
Waudani-Montis Comités , Gerardus .
Hugo.
Wehclo , Miles Ernesti Ducis , Ale-
manniae regnunv multis turbans fac-
tionibus, proscribitur ut hostis Rei-
publicae. 619. b.
Wellenses in Anglia Epp. Duduco seu
Duducus, Gisa. Joannes, Meruitb.
Werenharius, Werbnerus seu Werin-
harius . Argentin. Episc. Conrado
Imperatori plurimùm prodest con-
siliis suis. 617. d. Imperatori cum
quibusdam conspirationibus insidias
parât. Fratri suo Radebotoni , Comiti
de Ilabecbesburc , curtes Episcopa-
tûs sui et ï/;clesias multas in be-
neticio concedit. 434. n. Legatus
ab Iinperalore Constantinopolim
missus , ab Hungariae Rege Stepbano
via sibi contradicitur. 3. e. Rever-
sus per Bajoariam , Italiam iiilrat ;
tandem Constantinop. perveniens ,
ab Imperatore Graecorum honori-
ficè suscipitur. 618. e. 619. a. Im-
peratoris jussu in [nsulam trans-
missu^ , ibii{ue venenatus , impiam
vitam finit. 434. n. Obit , et suc-
cessorem hibet Wilielmum. 3. e.
Wernihiarius Mlles, Conrado Régi
familiaris , (jucm Rex à multo tcm-
pore Cautura coiisiliis ^ audacem
bellis , fre(iuenter secum experieba-
tur. 617. d.
Westmonasterium : apud hune locum
carceri mancipatur Ëgclri<us , Wil-
lelmi Conquestoris partibus adver-
sarius. 636. d.
Wido. Fide Guido.
Widricus , Abb. S. Apri , .\cta S. Ge-
rardi TuU. Episc. Brunoni Episcopo
inscribit ; Miracula verô , Canoni-
zationem et Translationem Udoni
Primicerio , et postea Tull. Episc.
474. u.
Willarii Monasterium , cui à S. Pop-
pone Theodoricus praeficitur. 462. a.
Willel. Auxiensis Arcbiep. célébrât
Concilium tolius Vasconiœ Episco-
por. Abbat. et Clericorum. 117. a.
Auxis mandat Goudiertum Marci-
liac. Abb. cum quo Mafliranum in-
trat, atque cum Willel. Donato ,
totius Provinciae Pra?fe<'to , Monas-
terium sub Gomberti potestate re-
digil. Ibid. b-c.
Willeimus , Abb. S. Stephani Cadom.
Joanni Rotom. Arcbiep. succedit.
55. b,
Willeimus primus , Comes de Ghisnes,
Bbbbbb
794
INDEX RERUM.
filius Guidonis , Boloniae Comitis ;
al. Wlmarus Cornes , Markii. 346.
a. n.
Willel. de Thoarcio, post mortein Odo-
nis fratris sui , Vicecomes , cam-
pos Salinarum apud Cursonem donat
Cœnobilis B. Michaelis in Ercmo
372. e. 373. a.
Willel. de Podio-Fagi Franciae Came-
rarius sub Rege Philippe I, Odoni S.
Joan. Anger. Abbati suas S. Luciani
possessiones donat. 373. d.
Will. de Brilolio ; jwst mortem patris
sui. oppidum Ivreii repetit, ut potè
quod fuerat Rodulfi Comitis, avise suae
patris. 56. c.
Willelmus de Monasteriolo, filius Will.
Geroiani, Eques egregius, in Apulia
GrPBCos et Longobardos armis pre-
mens, Vicario S. Pétri subdebat. .46.
c. Romani exercitûs Princcps mili-
tise factus, Campaniam subjugat.
228. a.
Willelmus Calculus, Gemmetic. Monach.
srriptor Historicus, Normannorum
Ilislorlam post certamen Senlaceium,
sub Guillelnio Conquestore con-
cludit. 620. d. Quaedam interpola-
tiones in ejus bistoriain inductae.
621. a.
Willelmus. Vide Guillelmus.
Willermi Abbatis disciplina apud Italos
et Francos praefcrlur. 458. a.
Willemius, Merulensis Monnchus et Sa-
cerdos, siripsit opus de Traiislatione
et Miraculis S. Judoci. 473. d.
W'illielmiis, Régis Eduardi Capellanus,
fit Episcopus Dorcacistriae. d33. d.
Willielmus, Ab. S. Carilefi, Walkerio
Dunelmensi Ep. succodens, MoiiucLos
in Ounelmo ponit. 188. d.
Willo apud Onuartum Monac. aurifex,
ab Imperat. Henrico , invitis
Monachis, Abbas factus Novient.
Monasterii : Milites ipsum interfi-
cere moliuntur , ob deauratos ab
ipso cifos cupreos et scuteltas sta-
gncas, quos ab Imperatore dono
acceperant. 422. e.
Winceastrc Monast. ubi Canutas et
filius ejus Ilardecnut, Anglia; Reges,
sepeliuntur. 637. d. Eduardus III
ibidem in Regem consecratur. 638.
a.
S. Wingaloei villae Comitatus , Ab-
batiae S. Salvii Monsterol. confir-
matur ab Henrico Rege. 575. c.
S. Winnoci Monachis totam deci-
mam Wormholti aliasque conce-
dit Balduinus Insulanus Fland. Com.
383. n.
Wipthericus , Hasnoniensi loco infe^-
tus. 108. d. Confessus à quodam
Milite suo , prosternitur. 109. d.
"Winton. Ep. Walcelinus.
Wilmundus , Utic. .Monac. Gramma-
tic^ artis et Musicae pcritissimus.
231. n.
S. Wlfraninus , Episcop. Senon. cu-
jus corpus inventum in Ccenob.
Fontanell. transfertur ab Abbate
Gerardo in rapsam argenteam. 476.
a. b. Rotliomagum piâ supplicatione ,
propter grassantem pcstem defcrtur.
c. d. Varia ejus miracula. 476. d. e.
477. a. b. d.
Vulgrinus , ex Vindocinensi Castello
.Nliles orlus , postea Monac. et Ab-
bas , Ej)isc. Cenoman. eligitur. 136.
d. Matris Ecclesiae inclioal fundamen-
ta : in Capitul. S. Vincentii sepc-
litur. 136. e.
S. Viilmari in Neinore Ecclesi» , cui
))lures terras concessit Guido Com.
Bolon. et in qua sepclilur , cum plu-
ribus aliis. 346. b. S. Vubuari Ab.
Alfridus.
Wlnotus , Vulnothus seu Wulnodus ,
filius Godwini, à pâtre datus ob-
ses Eduardo Régi , in .\orman-
niam Willelmo Bastardo custodien-
dus destinatur. 175. a. 192. b. 313.
c. Régnante Willelmo , in Angliam
missus, in vinculis Sarisburiae con- *
senuit. 175. a.
S. Wolbodo, l>;od. Episc. Frisonibus
veniam ab Imperatore obtinet ; Go-
defridura Lotbar. Ducem à captivita-
te solvit. 417. a. b. Cclebris fit apud
Legiam. 458. b.
Wolstanus , Wigorn. Episc. minores
perversoï sui temjwris invehitur , in
eos praecipuè qui crines promissos
gerebant. 312. n i
Wormatia ; inter confinia Worraatiae
et Moguntias coeunt Primates Germa-
nise , ad electionem Régis German-
niae , post mortem Henrici II Imp.
616. b. Per cuncta Wormatiae Cœ-
nobia , omni populo sequente et
orante , Conradi Salici defuncti cor-
pus deportatur. 620. a.
'Wulcassinus Comitatus, à fluvio Isara ,
usque ad Eptam extenditur. 248.
a. Robcrto Norman. Duci ab Hen-
rico I donatur. Ibid. Invitis et do-
lentibus Francigcnis. 324. b. Oc-
cupaturà Philippo I , et patrimo-
nio rcgio adjungitur. 158. b. 394.
a. Wulcass. Com. Drogo. Fide
W'ilcass.
Y
Yv o Talbois Com. Andegav. (vel
potiùs Belismen.). 156. a. Ipsi
Rex Guill. dat in uxorcm Laciam
sororem Edwini et Morcarii Comi-
tum. 155. d. Andcgaviam mittit ad
Natalem S. .\icolai Abbatem , Mo-
nachos postulans. 155. d. 156. a. Co-
mitatus uxoris Waldeni quam ma-
xime cupit. 156. a.
■ ■■ I
795
INDEX VOCUM BARBARARUM.
AGI A. 656. 1). Vox Grœca, Sanc-
la.
Agripennus lerrœ , Agripennnrium.
603. c. Modus agri. arpent de terre.
Aguait. 511. (1. //l'iidiœ. Aguah stabi-
lire, clj-e aux aguets, tendre des em-
bûches.
AUodium. 510. d. Prcedium, terrœ fun-
dus.
Altare. 520, c. ^dministratio spiritualis
Ecclesïœ ParocliialLi cujus redditus
possidentur à Laicis.
Altaris rcdcmptio. 520. c. Certa pecu-
nice suinrna Epiicopo prœstila , qud-
cumque mutatiime Personae contin-
gente, ah us quorum jus erat Perso-
nam Episcopo prœsentandi.
Altura. 105. a. pro alitura.
Api)enditius. 305. h. pendens, dépendent.
Assallire. 51'4. b. c. Invadere, assredi.
Assaillir.
Avivere. 248. a. fivere.
B
BA c o. 381. d. Purcus Saginatus .
(Perperàiii pro nuinino argciiteo
à Malbrancquo acoeptus).
Bagerna. 421. a. Caldaria ad coquen-
dum Salem.
Bannuin. 602. d. Jurisdictio ; muleta
pecuniaria ; ediclum puhlicum. Ban-
num Vini. 614 d. Jui Domùiu feodi
compétent^ vinum suum certo dierum
spatio nendendi.
Beneficium. 512. c. Prœdium fiscale ad
vitam concessum,
Benia. Publicatio, proclamatio bonorum.
Berliare. 300. d. n. Pascere grèges.
Binattira. 651. b. Secunda aratio.
Binoinius. 298. a. pro Binominis.
BraiideuiD. 381 . n. Vélum, palla serica
vel lintea qud SS. fieliquice involvi
solebant.
Brasiator. Al. Brassator 300. d. Ce-
revLfia; confector.
Bucula clypei. 485. a. n. llmbo cl/pei,
pars cljpei qud miles eum manu tene-
bat.
Bus.sellus vel Bustellus Frumenti. 307.
c. n. Mensurœ tpecies. Boisseau.
VJ AB ALL ARIUS . ^26. B.. Equet.
Caballus. 608. d. Equus vecturis inser-
vicns, -vel quistibet alius.
Callariae. 558. d. Vasa cenea aut alte-
rius materiœ, ad coquendum Salem.
Chaudières.
Calumnia. 612. e. Actio in rem seu
personam aliquam. Calutnniatores.
Ibid. Actionem moventes. Calump-
niari. 609. fa. ji-uionem intendere vel
movere.
Cambit. 572. e. Cambia. 350. e Locus
ubi conficitur Cerevisia. Caiiibarius.
300. d. Cerevùice confector.
Cinabium. 105. c. Commutatio, Echan-
Caiiibuta. 228. b. \>ToBaculo pastorali.
Crosse.
Capicerius. 257. a. Prima dignitas in
minoribus Collegiatii Ecclesiis. Che-
vecier.
Carratuin. 651. c. Onas carri. Chare-
tée.
Carra.xari, Consignari.^xi^. b.
Carruca. 651. b. Aratrum. Charrue,
Casa Dominicata. 535. c. Manerium
feodi prœcipuum cum certâ agrorum
appendice.
Casamentum. 635. c. Beneficium seu
Feudum à Casd Dominicata dependens .
Cassae. 393. b. Capsœ in quibus SS. Re-
liquiœ reponuntur. Châsses.
Castellaria , Castellania. 269. n. Châ-
teilenie.
Cervicositas. Pertinacia, contumacia.
Cheolare. 300. d. Ludi species : fol-
lem pedibus propellere.
Chirotecae. 50. d. Gands ou Gantelets.
Circada. 604. a. Cen^us ab Ecclesiiç Epù-
copo aut Archidiacono pro visilatione
solutus.
Clito. 154. n. Nomen Regum Anglias
filb atlributuni.
Cluere. 239. a. Elucere. Briller.
Clusa. 302. c. Agger. Ecluse ou Chaus-
sée.
Colve. 297. n. Ckiva. Ilinc Colveker-
lia, servitutis species, in qud aliit ar-
mis quant clavif uti non licebat. Hinc
etiam Colvekerli dicebantur , rustici
hujusmodi servit uti addicti.
Coinitatus. 635. e. Jurisdictio.
Commendarc aliquem aliciii. 535. b.
Id est. Vassaltum Dnmi/in fidelitate ac
hominio astringere ratione beneficii seu
feodi.
In coinrnendatiun feudum seu hono-
rem alicui mittere. Ibid. Id est, feu-
dum seu hnnorem alicuiad vitarr. tan-
tum confédéré.
Commune , Compensum. 509. c. d.
Tributum quoddam ab Epiicnpis et
aliis potentioribus viris exactum ad
stipendia equitum pacis seu Treugœ
Dei servandœ caufâarmatorum.
Concambiuuij Concammium. 538. d.
635. e. Commutatio. Echange.
Consul Palatii. 455. d. Comes qui in
Régis Palatio jus dicebat.
Conticiniura. 488. b. Concubium , nox
intempesta càm cuncta silent.
Convenlentia. 535. d. Conventus.
534. b. Pactum , conventio, contrac-
tus.
Convicanei. 55. a. Ejusdeni vici in-
coke.
Coraulis. 514. a. Cantâs moderator in
Ecclesid Eleneitti.
Corvedas. 602. d. Operce quas subditi
Dominis prœstare tenentur.
Cotidiana. 317. c. Quotidiana.
Craugroc , Crangroc. 299. d. Inversa
tunica. Saye ou Hoqueton à l'en-
vers ou renversé.
Credentia. 535. d. Idemquod^w.
Cum. 514. c. pro vel.
Curtis Comitis seu Domini superioris
alicujus. 538. a. Filla Comitis seu
Domini propria.
c. Mensurœ species ad distantiam les-
tiinandam. Idem quod passus Eccle-
siastici.
Diflidatio. ïiOl . d. Provocatio. Defy.
Directum. 511. a. Jus.
Dirigere ali(|uain rem. 511. b. Litem
aliquam jure folvcre.
Distringere. 511. a. Ofjeiidere. Distrin-
gere. 512. c. 516. a. Punire , repri-
mere. Distringere per solum direc-
tum. 511. ai.Inju<:vocare.
Divcstire. 655. a. Spoliare.
Ducamen. 265. b. Ducatus.
Duclliones. 455. b. liebettes.
Dunjo. 304. c. d. Castellulum , minus
propugnaculum in duno seu colle œdi-
ficatum.
E
Ec c L F. s I A . 520. c. Reditus Eccle-
siarum parochialium quo potieban-
tur Laici.
Emenda. 510. d. n. Muleta pecuniaria,
seu damni reparatio. Emendare.ol5.
c. Mulctam selvere vel dainnum il-
latum resarcire.
Engan. 512. c. e. Dolus , fraus. Sine
Engan : sine dolo.
Epiphania. 317. c. n. Apparitio.
Eulogia;. 601. d. Manus debitum vel
donum coactum.
Examplum. 635. e. Locus in sjlvis exs-
tirpatus. Défrichement.
Exfeslucare. 392. c. Festucam dimil-
tere.
Expeditio. 604. a. Obligatio eundi in
exercilum Domini.
Exsiliari. 74. n. Inexiliumejici.
F.
D
A PSI LIT A s. 55. n. Liberalitas.
Decaterna. 636. a. Pars décima tertia.
Defedare Dominum superiorera de se.
538. a Id est, fidem Domino debi-
tam denegare.
Dextra, Dextrse , Dextri. 513. d. 536.
A IDE. 507. c. Inimicitiœ privatœ,
Fati^'atio. 511. e. Contentio litigiosa.
Fatigatio 512. d. n. Dilatio juris.
Défaut de droit. Fatigare se male-
factorum vi. 510. c. Malefacta in
judicio discutera et probare.
Fevus seu Fevum. 515. e. Feodus seu
Feudum. In /idelitatc tenere Cas-
trum. Id est i'/i Feodalitate.
Filiastra. 357. e. Privisna.
Finis. 534. b. Conventio. Finein agere.
534. b. Cimvenire , litem compo-
nere.
Firtala. 381 . d. Mensurœ species.
Fiscus. 536. a. b. Dominium.
Foralia. 635. e. Jura mercatUt,
Franchisiïe. 658. c. Immunitates.
Fratruelis. 87. c. Ex fratre nepos.
Fredum. 606. a. Muleta , vel qutelibet
exactio.
Fripones. 300. n ■
Frontispicium. 242. n. Fronlit hominis
inspectio.
Furnagiuin. 304. c. Prcestatio, pro coo
tione furruxriâ, Domino data ob furni
usum.
GHANDisoNUM pondus. 378. b.
Id est, Gravissimum.
Guerpire. 608. d. Possessionem rei ali-
cujus dimittere.
Guerra. 247. c. Betluni.
796
INDEX VOCUM BARBARAHUM.
H
H
ERKARE. 300. d. n. Occare. Her-
ser.
Herus. 433. (1. n. affinitate Ugatus : à
voce graecâ ipo-it, nexus.
Homo. .535. 0. Vassallus.
Iloiior. 534. a. Peodum, aliquando qua-
l'is possessiu.
Hostaticus.su . e. 535. d. Obses. Otage.
Hostis. 126. a. Exerciiua. Ost, armée.
I
IM\GiNAB£. 306 c. Sihi in ani-
mum iiiducere, i<el se >e exhibere.
Inferlor. GH .c.Dapifer : qui dapesi/ifert,
Iiivadiarc. 308. c. Pignorare , pro pi-
snore Iradere.
....
Jugifera, Jugena. 258. c. n. Jurifdutio
Judicis ; seu pneitalio quœ Judici vel
Dinitino fit.
Justitia. 121. n. Portio vini quie Uo-
riac/iis ad refcctionem apponebatur.
Jusiitiam faccre. alO. c. Judicis sert-
tciilicv nbteinperare.. et ilamnum illa-
iuju raarcire.
Justitiuin. 265. b. n. Luctus. mœstitia :
jiïTt\mc j wis intermùsio , quœ , cum
in insignicalamitatecontingere soteat,
parit luclum publicum.
iV ERLI.
K
297. n. Rusticus.
1ATR0. 635. e. Jiis cognoscendi de
J Latrone ad euni pertinens , qui in
Feudo suo inagnarn justitiam seu jus
gladii hnbet.
Lcigium. G05. d. Jiis levandi interfecto-
rum caddveia.
Ligiiarium. 651. c. Vectura Lignaria.
Lytrum. 517. n. Redemptionit pretium.
Rançon.
M
M
ADRiASTRA. 290. d. Mater.
Mansiouaticiiin. 601. d. Jus bospitii
et pastûs.
Marcliisus. 461. a. Marchre seu Provin-
ciœ limitancœ Prœfectus.
Mariscus. 300. c. d. Palus. Marais.
Martyrisari. 74, a.
Mentoria. ^Diversoria , id est , sécréta
œdificia.
Merces. 537. c. Merci. Mittere in mer-
cede. mètre à la merci.
Meslebren. 475. c. Mùcens furfurem.
Miinilogina. 104. d. Qui loquitur more
mimorum .
Minare. 240. b. Ducere. Mener.
Missus. 001. d. Legatus, nuntius.
Morigerata : bene morigerata. 40. d.
Benè inorata.
Myrriades. 431. d. n. l'ox désignons
nwnerum.
N
NAVATicuM. 601. d. Vectigal quod-
dam pro navium compositione , l'el
jus in naves.
O
OBEDiENTiARius Monaclius. 521.
d. Monachus qui Episcopo ab Abbate
prœsentabatar ad deserviendwn Al-
tari seu Parochiali Ecclesiœ cujus re-
ditus possidebantur à Monast.
Obprobrium. 304. b. c. Opprobrium.
Obsonium. 636. a. Stipendium.
Oves verrucces. 511. a.
PACiAGiuM. 509. c. d. Idem quod
Commune *t Compensum. Vide
Commune.
Pagenses. 511. a. Pagorum incolœ.
Paysans.
Palearia. 511. a. Loca uhi palece recon-
duntur 2'el in acervum crstruuntur.
Parafredus. 601. d. Equus agminalis.
Palefroi.
Pasnadium porcorum. 603. c. Jus pas-
cendi porcos .
Passas ecclesiastici. 510. c. n. Vide
Dextra.
Peccarnina. 60i). c. Peccata.
Pelliciarius. 44. b. Pellio.
Persona. 521. <■. Aliquando possessor
beneficiarius reddituum cujnsdam Al-
taris seu Ecclesirr parochialls : ali-
quando Vicarius EpLtcnpo prœsenta-
tus à Canonicu vel Monachis ad de-
serviendum altari cujus rcddituf per-
tinebant ad Monachos aut Cannnicos.
Personaliter tenere beneficium seu al-
lare. 521. c. Id est , sub aliqud pe-
cuniarià prœstaliote , occurrentc per-
sonœ mutationc , solvendâ. Ini|)erso-
nalitcr tenere beneficium seu altarc.
521. c. Id est , libéré à personatu ,
seu à quetvif prcestntione.
Pita. 3(,l(). d. Itinerarii aggeris seu stra-
tte publicœ veitigiian.
Placitari. 536. c. l'taciti^ prœsidere : ali-
quando, pacifci, sive et ta m jus dicere.
Plai'itum. 534. <•. Conventus in quo
agebatur rel de regni negotiis , vel
de ùcllit , aut rébus privatis jut di-
cebatur.
Plebrialus. 378. b.
Plevire, seuPlivire. 536. I». Fide jubere.
Plevo, l'Icvio, Pliviura , Plegium. 535.
d. Vadimonium.
Polkinum , vel Polcinum. 307. c. n.
Mensurœ speciet apud Morinos.
Portaticum. 601. li. Tributum ad por-
tw exact uni.
Potestativum jus. 636. a. Idem quod
omniinoda justitia.
Pra;ambulum haberc Deum. 266. b. Id
est aïKpiccm et Duccm.
Pri\ilegiare. 307. c. Privilegium con-
cedere.
Purpura sanguinca . . . Pallium seu vé-
lum purpureum.
R
R
ECALCiARi. 251. a. Calceo' rursiis
induere.
Rectitudo alicujus. 535. c.
Qund pcrlinct ad jui alicujus.
Rectum. o3.ï. b. Jus. Droit.
Redirectio. 51 1. d. Dainni reparatio.
Iledirigere malum. 512 a-c. n. Dam-
nwn illatum resarcire.
Repacificare se cum aiiquo. 314. c.
In alicujwi gratiam redire.
Repatriare. In patriam redire.
Rcuma, seu Hbeuma. 85. b. n. jEs-
tus maris reciprocus .
Rotaticum. 601. d. Tributum pro
damno in viis publiais facto. 601. d.
Rotlifer seu Rotliger. 427. a. n. Qui
rotulum seu mnrtuorum indicem ad
Ecclesias defert. i21 . a. n.
Rustare. 264. b. (Metapboricc) r>ul-
nera hostibus infligere (propriè) ru-
bos et sentes cœdere aut evelhsre.
ACA. 657. n. Cognitio causarum in
• suo territorio.
Sarriscrinius. 514. a. Sacrùta , Cus-
tos Ecclesiœ.
Salinarium. 603. c. Puteut Salinarius ,
vel tributum ex Sale.
Salvamentum. GlO. a. c. Tutela , corn-
mendatio.
Salutaticum jus. 601. d. /«.c exigendi
salut es, sive xenia.
Satrapa. 45. b. Provinciœ mnderator.
Scabini. 303. a. Judicum aut Comitum
assessores.
.Scafa. 317. d. Navis vel navicula. 317.
d.
Scrinia. Capsœ ad recnndendas reliquias.
Semini-verbii. 488. a. Concionalores.
Senior. 535. c. Dominus. Seigneur.
Singlare. 114. Aper. Sanglier.
Soca. 657. n. Immunitas à vectigali-
bus de rébus venditis.
.Soraa. 475. b. Vox graeca. Corpus.
Sospitaticum. 601 . d. Jitf e.vigendi sos-
pitationem seu salutationcm.
Souldarius. 393. c. Stipendiarius miles.
Soldat.
Strator Régis. 311. c. Prœpositus sta-
bulorum vel equorum Régis. Ecuyer
du Roy. Vel etiam qui prœest exer-
citiU aut Castrorum metatoribuf. Ma-
recbaUle-Camp.
Suffaciatus , Suffasciatus. 475. c. n.
Fasce onustus.
TELONEUM, Tclonium. 601. c
d. Tributum ex mercibus. Droit de
Thonlieu.
Terra Dominica. 537. e. Id est , quœ
perlinct ad Dominum.
Tornamentum , Torncamentuni , Tor-
niainentum. 297. b-n. Descursiones
militares, ludicrœ équestres pugnœ in
nundinis vel feriis exerceri solitœ.
Tournoi.
Toxiatus. 434. n. Veneno infectut..
Trapezetae. 601. b. Monetarii.
Treva, Trouva. Treuga. 507. b. In-
duciœ. Trêve.
Trigintarii. 515. e. Rctributio Eccle-
siattica pro precibus per triginta dies
à Clericit pro fidelibus defunclis per-
solvendis. Trcntcnaires.
Troubse , Trevae. 536. c. Induciœ.
Trêve.
V
V
ADtUM. 636. a. Merces. hono-
rarium qund ex officia competit :
vel etiam, muleta pecuniaria.
V'assinw, Vastinae. 120. d. l'astaliones ,
destructiones .
Vcriloquus. 301. b. f^eridicus.
Versalura. 651. b. Nova aratio.
Vicaria. 264. n. Districtus Vicarii ,
lucus in quo justitiam suam exercet ,
seu Vicarii Juritdictio. Viguerie,
Vieria. 603. d. Locut in fluvio palorum
série coarctatus ad pisces capiendos.
Gord.
Villanus. 511. a. f'illœ incola, ve\ vilLe
seu glebœ adstrictus.
Vulgabs. 300. c. d. Vulgaris.
Uvanto. Uvaso, Uvanso, seu Wanto.
611. a. n. Cliiroteca. Gant.
\Veri)ire. 158. a. Abdicare.
Werpilio. 612. e. Abdicatio , possessio-
nis dimifsio.
Werra, seu Guerra. 390. c. 651. c.
Bellum. Guerre.
X
ERAPEUNi ornatus. 439. b. n.
Veterum vcstium genm , coloris
inter coccinum et muricem medii.
T
797
APPROBATIO.
ISSU illustrissitni DD. Galliarum Vice-Cancellarii, \egi NovœCollectiœiis Historicorum Franciœ Tomuni
undecimum ; typisque dignum oensui. Parisiis die vigesimo octavo Aprilis 1 767.
Capperonnier.
P E R M I s s 1 O.
No s Superior Generalis Congregationis Sancli Mauri Ordinis Sancli Beneilicti, ISovœ Colleclionis
Historicorum Franciœ Tomum undecimum, jussu illustrissimi DD. Galliarum Vice-Caneellarii, à viro
doctissimo D. Capperosieu examinatum et approbatunij typis mandari permittimus. In cujus reifidem
prassenles Litteras propria manu siibscriptas, a Secrelario noslro suhsignari, etOffîcii nostri sigillo mu-
niri|mandavimus. Datum Parisiis, in monasterioS. Germani à Pratis, die secunda mensisMaii anni 1 707.
Fr. Petrus-Frahciscus Boudier, Superior Generalis.
DeMandalo Reverendissimi P. Generalis
Fr. JoAN. Bapt. Dehen, Secretarius.
L
PRIVILEGE DU ROI.
ouïs, PAR LA GRACE DE DiEU, Roi DE France ET DE Navarre : A nos amés et fcaux Conseillers les Gens
tenants nos Cours de Parlement , Maîtres des Requêtes ordinaires de notre Hôtel , Grand Conseil, Prévôt de Paris,
Baillifs . Sénéchaux , leurs Lieutenants Civils , etautres nos Justiciers qu'il appartiendra : Salut. Notre amé Hippglyte-
Louis Guerin, Imprimeur et Libraire à Paris, ISous ayant fait exposer qu'il auroit entrepris de continuer l'Impression d'une
CoWcciion des' ffittnriens de France depuis l'origine de la Nation, dont il a déjà publié huit Volumes in-folio: Et comme
cet Ouvrage, autant utile à la République des Lettres, que glorieux à notre Royaume, engage l'Exposant dans des déj)enses
considérables , il Nous a très-humblement fait supplier de vouloir bien , pour l'aider à supporter les frais d'une si grande
entreprise , lui accorder nos Lettres de continuation de Privilège , tant pour l'impression dudit Livre , que pour l'impression
ou la réimpression de plusieurs autres , dont les Privilèges sont expirés ou prêts à expirer ; offrant j)our cet effet de les im-
primer ou faire imprimer en bon papier et beaux caractères , suivant la feuille imprimée et attachée pour modèle sous le
contrescel des Présentes.. A ces causes , Voulant favorablement traiter ledit Exposant, et encourager par son exem-
ple les autres Imprimeurs et Libraires à entreprendre des Editions utiles pour l'honneur de la France et le ]>rogrès des
Sciences , Nous lui avons j)ermis et accordé , permettons et accordons, par ces Présentes , de continuer d'imjirimer ladite
Collection des Ilùloriens de France depuis l'origine de la Nation , sous le titre de Accueil des Historiens des Gaules et de la
France , et d'imprimer ou faire réimprimer les Livres intitulés : Sermons de Bourdaloue , Traites de la Culture des Terres et
de la Conservation des Grains , etc. etc. en tels Volumes , forme , marge , caractère , conjointement ou séparément , et
autant de fois que bon lui semblera , et de les vendre , faire vendre et débiter par tout notre Royaume , pendant le temps de
vingt années consécutives , à compter de la date des Présentes , et de l'expiration des précédents Privilèges. Faisons défenses
à tous Imprimeurs , Libraires et autres personnes de quelque qualité et condition qu'elles soient, d'en introduire d'impression
étrangère dans aucun lieu de notre obéissance ; connue aussi d'imprimer ou faire imprimer , réimprimer ou faire réimprimer,
vendre , faire vendre ni débiter lesdits Livres , en tout ou en partie , ni d'en faire aucuns extraits , sous quelque prétexte
que ce soit , d'augmentation , correction , changement ou autres , sans la permission expresse et par écrit dudit Exposant ,
ou de ceux qui auront droit de lui, à peine de confiscation des Exemplaires contrefaits, et de trois mille livres d'amende
contre chacun des contrevenants, dont un tiers à Nous^ un tiers à l'Hôtel-Dieu de Paris, et l'autre tiers audit Exposant,
ou à celui qui aura droit de lui, et de tous dépens, dommages et intérêts; à la charge que ces Présentes seront enregis-
798
trées loul au long sur le Registre de la Communauté des Imprimeurs et Lil)raires de Paris, dans trois mois de la date
d'iccUes ; que l'impression et réimpression desdits Livres sera faite dans notre Royaume , et non ailleurs ; que l'Impétrant se
conformera en tout aux Règlements de la Librairie , et notamment à celui du 10 Avril 1725, qu'avant de les exposer en
vente , les Manuscrits ou Imprimés qui auront servi de copie à l'impression et réimpression desdits Livres , seront remis dans
le même état où l'Approbation y aura été donnée , os mains de notre très-cher et féal Chevalier , Chancelier de France , le
Sieur de Lamoignon , et qu'il en sera ensuite remis deux Exemplaires de chacun dans notre Bibliothèque publique , un dans
celle de notre Château du Louvre , un dans celle de notredit très-cher et féal Clicvalier , Chancelier de France . le Sieur
DE Lamoignox , et un dans celle de notre très-cher et féal Chevalier , Garde des Sceaux de France , le Sieur de Machault ,
Commandeur de nos Ordres , le tout à peine de nullité des présentes. Du contenu desquelles vous mandons et enjoignons
de faire jouir ledit Exposant , et ses ayans cause , pleinement et paisiblement , sans souffrir qu'il leur soit fait aucun trouble
ou empêchement. Voulons que la copie des Présentes , qui sera imprimée tout au long au commencement ou à la fin
desdits Livres , soit tenue pour duement signifiée , et qu'aux copies coUationnées par l'un de nos amés et féaux Conseillers
et Secrétaires , foi soit ajoutée comme à l'Original. Commandons au premier notre Huissier ou Sergent , sur ce requis , de
faire pour l'exécution d'icelles , tous Actes requis et nécessaires , sans demander autre permission , et nonobstant Clameur de
Haro , Chartre Nftrmande , et Lettres à <e contraires. Car tel est notre plaisir. Dowé à Versailles le vingt-neuvième jour
du mois de Juin, l'an de grâce mil sept cens cinquante-trois , cl de notre règne le trente-huitième. Par le Roi en son
Conseil.
Signe, SAIN'SON.
Regutré sur le Registre XIII de la Chambre Royale des Libraires et Imprimeurs de Parif , N". 212. fol. 170. confor-
mément aux anciens Règlements, confirmas par celui du 28 Février 1723. ji Paris le 21 Août 1753 .
Signé, DIDOT, Syndic.
POITIERS
DE L'IMPRIMERIE DE H. OUDIN FRÈRES ,
4, RUE DE L'ÉPERON, 4.
vr:
►V,
r'K
'$f.
r/v
'>î
Wâ
kïv
rr.*
^i
-vî
?J^i^
@^^
*Sî'
^^
^m
i
[^^^
^^
•N-
-!«;.
rt^.
<
'^i
Recueil des historiens des
Gaule s, et de la France
Nouv. éd.
,5H-"-
PLEASE DO NOT REMOVE
CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET
UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY
S^î
^*?