Skip to main content

Full text of "Scotus academicus : seu Universa doctoris subtilis theologica dogmata"

See other formats 


^/^.. 


.df 


^ 


SCOTUS  ACADEMICUS 

SEU 

THEOLOGIA  SCOTI 


SC0TUSAGADEMICU8 

SEU 

UNIVERSA  DOCTORIS  SUBTILIS  THEOLOGICA  DOGMATA 

qUJE  AD  NITIDAM  ET   SOLIDAM 
ACADEMI^  PARISIENSIS  DOCENDT  METHODUM  CONCINNAVIT 

R.  P.  CLAUDIUS  FRASSEN 

ORDINIS  FRATRUM  MINORUM  PROVINCI^  FRANCIiE 
S.  FACULTATIS  PARISIENSIS  DOCTOR. 

!Editio  nova 

Juxta  correctiones  aiinotationesque  ipsius  Auctoris 
in  Nationali  Bihliotheca  Parisiensi  asservatas 


Tomus    sextus 
De  Legibtis. 


ROM^ 

EX    TYPOGRAPHIA    SALLUSTIANA 

(Mater  Amabilis) 

Via  S.  Nicola  da  ToientinOj  4 

1901. 


IKE  mSTITUTE  Or  li^EPt^rv^L  SlLUiLS 

10  ELMSLEY   PLACE 

TORONTO  6,  CANADA. 

SEP22  1931 

76 


TRACTATUS  QUAETUS 

DE    LEGIBUS    DIVINIS,    ET    HUMANIS. 


MiRUM  forte  tlbi  vUletur,  Lector,  quod  prceter  umrjxitam,  et  hactenus 
usitatam  a  nobis  scrihencU,  xlocfindique  methodum,  qua  singulos  Senten- 
tiarum  libros  tribiis  dumtaxat  Tractatibus  delineandos,  et  ordinandos 
csse  duximus,  ut  cuncta  Theologica  nostra  dogmcda  eodem  ordine,  pa- 
rique  nomenclcdura  cohderereht";  jam  tribus  Tractatibus  evolutis,  quibus 
tota  secundi  Libri  materies  videtur  exhausta  ;  eis  tamen  quartum  hunc 
annectimus.  Af  tua,  arbitror,  cessabit,  si  quce  sit,  demiratio,  dum  re- 
scieris  nos  consulto  quidem,  et  in  tui  gratiam  id  fuisse  auspicatos ;  ut 
videlicet  in  eodem  secundo  nostrt  Theologici  Operis  Tomo  (1)  velut  integro 
corpore  omnibus  sibi  debitispartibus  constante  haberes  nedum  universam 
creaturarum  omnium  encyclopediam  tribus  distinctis  ordinibus  cleli- 
neatam,  sed  certas  etiam  I^eges,  ac  Eegulas,  quibus  creata  quczque  su^s 
in  fines  ordinantur,  et  divinis  sibi  prcefixis  mandcdis  incuncfanter 
obtemperant.  —  Neque  enim  solis  hominibus  a  prcEpotenfe  Opifice  prcB- 
scriptas  esse  I^eges  existimandum  esf ;  ipsa  namque  totius  Universi 
compages,  quam  iMundura  appellamus,  nonnisi  positis,  servatisque  Le- 
gibus  in  tam  disGordi  elementorum  concordia,  eadem  qucB  fuit  ab  initio, 
etiam  nunc  perseveraf.  Quid  enim  putes  iratum  mare,  et  quasi  vitreis 
armatum  montibus  nunc  pulsare  ccdum,  nunc  terram  appellens,  fotoque 
corpore  veluti  furens,  et  insaniens  in  universam  terram,  quam  prius 
operiebat,  non  refiuere  nisi  quia  rerum  Conditor,  cum  appenderet  fun- 
damenta  ferrce,  quibus  sfaret  in  odernum,  etiam  legem  ponebat  aquis 
ne  transirent  fines  suos  ?  Uncle  merito  ajebat  ipse  Jobum  alloquens, 
cap.  38.  Circumdedi  mare  in  terminis  meis,  ete.  Quceris  quisnam  sif 
terminus  quo  Deus  mare  continet  ne  foras  erumpat,  et  continentem 
aquis  obruatf  Luculenter  expliccd  id  Basilius  Seleuc.  orat.  1.  Nudat 
(Deus)  aquis  terrre  dorsa,  quibusdam  velut  in  cellis  maria  concludens, 
dum  imperio  in  abvssum  utitur  pro  claustro,  et  arena,  quasi  habena 
formidabili  mare  continet,  terram  liberam  servans  a  pelagi  elmione. 
Subdit  mox  CEque  eleganter  :  Fertur  illud  quidem  fluctibus  alte  elatum  ; 
ubi  vero  terminos  attigerit,  revertit,  refugitque,  et  Domini  vocem  lit- 
toribus  inscriptam  cum  intuitum  fuerit,  curvatis  fluctibus  termini  po- 
sitorem  adorat.  Quis  explicet  quam  regulata  temporum  varietafe,  im- 
mutabilique  vicissitudine  CcBlorum  et  Asfrorum  motus  recurranf,  ut 
veluti  in  paginis  elementorum,  et  voluminibus  temporum  divinse  in- 
stitutionis  doctrina  legeretur  ?  ait  S.  Prosper  lib.  2.  De  voccd.  Gentium 


(l)  ^''otandum  primam  Auctoris  editionem   quatuor   dumtaxat  tomis  in  folio 
fuisse  absolutam  (.N.  Ed.) 


6  DE   LEGIBUS   DIVINIS    ET    IIUMANIS. 

cap.  1.  —  Nec  vero  hominem  suo  relictum  esse  arhitrio  censendumest, 
quasi  nnlUs  legibus  instruafur,  qidbus  rectoi  rationi,  ac  virfuti  consen- 
tanea  sectari,  et  prava  chclinare  queat ;  Deus  enim  ipsi  prcesto  est,  et 
jubendo  jjer  Legem,  et  j^er  gratiam  adjuvando,  non  solum  ut  quce  recta 
sunt  nosse,  sed  etiam  exequi,  valeat.  ^''  Lex  enim  omnis  ordinatur  ad 
vitcB  dircctionem  et  instifufionem;  est  enim perfecta  juris  Dei  in  hominem, 
et  ofpcii  hominis  erga  Deum,  seipsum,  ethomines  alios,  regula.  "  ^ — ' 
Apparet  igitur  quam  ordinato,  ciuamque  stricto  vimine  prcesens  Tra- 
ctatus  cum  prcecedeniihus  cohcerecd.  Illud  etiam  non  modicum  juvat, 
quod  peccati  cognitio  vix  haheri  j^ossit  absque  exacta  I^egis  notitia  ; 
maxime  cum  dixerit  Apostolus  ad  Bcm.  7.  Peccatum  non  eognovi  nisi 
per  legem  ;  nam  eonciipiscentiam  nesciebam  nisi  lex  diceret:  Non  con- 
cupisces:  ^  ^^Accedit  quod  lex,prcesertim  divina,  sit  prceparatio  qucedam 
ad  grcdiam,  ut  ex  peccati  et  miserice  hominis  declaratione,  grcdice  sa- 
lutaris  necessitas  aperiatur,  et  desiderium  ejus  in  nobis  excitetur.  Unde 
S.  Paidus  ad  Gcdatas,  c.  3.  v.  24.  legem  appellat  pedagogum  nostrum 
in  Christo,  id  ex  fide  justificemur.  Unde  S.  Augustinus,  lib.  De  per- 
fectione  justitice :  Ad  hoc  lex  prsecipit,  ut  cum  in  his  implendis  homa 
defecerit,  non  se  extollat  superbia  turaidus,  sed  ad  gratiam  confugiat 
fatigatus,  mc  si  eum  lex  terrendo,  ad  Christum  diligendum  pedagogi 
perducat  officio.  Licet  aidem  ista  de  sola  lege  Mosaica  dicta  sint  fam 
ab  Aposfolo  quam  a  S.  Augustino,  nihiloininiis  omni  prorsus  legi  pos- 
sunt  cdtribui.  Siquidem  lex  omnis  honum  p^roecipiendo  ef  prohibendo 
malum  hominis  aniinum  proeparat  ad  gratiam  et  fidem  Christi,  ut 
videlicet  minori  cum  reluctantia  ah  homine  per  tegem  jam  in  ordine 
constituto  ufraque  suscipiatur.  Oporfuit  ergo  tractatum  hunc  prceceden- 
tibus  annectere  ad  planiorem  et  pleniorem  clisputationum  de  peccatis 
intelligentiam,  et  id  hcec  tractcdio  facem  prceheat  ad  ea  quce  in  sequentihus 
voluminibus  de  Christi  Domini  incarnationis  mysterio,  deciue  ipsius  di- 
vinoe  grcdice  foecunditafe,  necessitate  el  prcecelleiifiis  sumus  dicfuri.  Inde 
mirum  nemini  videri  debet  quod  Theologi  divinis  rebus  tractandis  dediti, 
etiam  de  Legibus  disputationem  suscipiant,  et  in  ea  versentur  "  ^  ma- 
teiixi,  quce  sibi  communis  est  cum  Philosophis  moralihus,  etjuris  utriu- 
sque,  Pontificii  nimirum,  ac  Caesarei,  Doctorihus.  At  versantur  longe 
prcestantiori  ratione  quam  Philosophi,  qui  de  legihus  tantum  scripse- 
runf,  et  tradiderunt  ea,  quoe  lumine  naturali  cognosci  possunt,  ac  ju- 
dicari,  cojiducere  ad  hominum  mores  recte  instituendos,  et  ad  Pempu- 
blicam  in  pace,  ac  secura  concordia,  etjustitia  continendam.  —  Xohiliori 
etiam,  sancfiorique  consideratione  circa  leges  occupantur,  quam  Juri- 
speriti  C^sarei ;  nam  qui  jus  civile  tractant,  suppositis  principiis  gene- 
ralihus  Philosophioe  moralis,  ad  quce  leges  humanas,  et  civiles  revocare 
conantur,  tradunt,  et  explicant  in  particulari  leges  ipsas,  civili  aucto- 
ritate  condAtas  ad  instituendos  Reipuhlicoe  mores  politicos,  in  ordine  ad 
externam  justitiam,  et  pacem  reipublicce  fovendam,  ac  servandam : 
Pontificii  vero,  qui  jus  Canonicmn  profifentur,  disputant  de  legihus 
auctoritcde  Ecclesiastica  prcescriptis ;  quatenus  spectant  regimen,  et 
ordinem  publicum  in  fidelium  ccetu  stabiliendum ;  quo  nempe  justa 
moderatione  et  administratione  Sacramenta  conferantur,  Ecclesiastica 
heneficia  dispensentur,  Ordinum  functiones,  qua  decet  reverentia  et 
veneratione  exerceantur  ;  denique  id  pax,  et  justa  moderatio  in  universo> 


DE    LEGIBUS    DIVINIS   ET   IIUMANIS.  7 

statu  Kcdcsiasfico  scrvetnr.  —  Thoologi  vero  non  solum  dc  lcijihus 
divinis  positi.vis,  qucE  proprie  ad  illos  pertincMt^  utpote  quoe  sola  Dci 
revelatione  innotescant,  verum  etiam  de  naturali,  ct  humana  disputant; 
sed  ob  altiorem  finem,  quam  intendant  Philosophi  ac  Jurispcr/ti'; 
nempe  ad  conscientiam  fidelium  hene  formandajn,  ef  instruendam  circa 
ohliycdionem  hujusmodi  lcgum,  necnon  ad  dirigcndas  humanas  actiones 
iu.  ordine  ad  meritum,  aut  demeritum  vitce  ceterncB,  et  quatenus  con- 
ducunt  ad  saluiem,  et  finem  supernaturalem  asse.quendum.  Idque  proe- 
stant  non  solum  ex  principiis  moralihus,  et  solo  ncdurali  lumine  co- 
gnitis  ;  verum  etiam  ex  principiis  fidei ;  declarando  videlicet  qucditer 
leges  omnes  a  Deo  Legislatorum  omnimn  Principe  ducere  deheant  ori- 
ginem,  ejusque  auctoritate  firmari,  ju.ria  illud  Proverh.  8.  Per  me 
Reges  regnant,  et  legum  Conditores  justa  decernunt.  —  Non  ergo  a 
.^uscepto  fine  deviahimus,  prcesentem  Tractcdum  Dc  Legibus  instifuen- 
dum  auspicando  ;  siquidem  hcec  materies  Thcologum  spectat ;  quam  ut 
cxmgruenti  ordine  expendamus,  juxta  servatam  a  nohis  hactenus  scri- 
hendi  methodum,  prcesentem  Tractatum  trihus  Dispidationilms  ahsol- 
vemus :  quarum  Prima  erit  de  lege  naturcdi.  Secunda,  de  lege  divina. 
Tertia,  de  lege  humana.  Quihus  majoris  claritcdis  gratia,  prcemittenda 
cst  sequens 


F8 


DISPUTATIO  PROCEMIALIS. 


I>E   LEGIBUS    IN   COMMUNI. 


Variam  esse  nominis  T.egis  acceptionem,  diversamque  ejus  appel- 
lationem,  tum  apud  sacros,  tum  apud  protanos,  nemo  Theologorum 
est  qui  neseiat.  Etonim  Scriptura  sacra  legem  pluribus  titulis  illustrat, 
et  stg-nificat :  eam  enim  interdum  nomine  voluntatis  appellat.  Sic 
Psalm.  102.  Nntas  fecif  vias  suas  Moi/si,  et  filiis  IsraH  voluntates  suas. 
Sic  pariter  2.  Machab,  1.  Det  vobis  cor  omnibus  ut  faciatis  ejus  volun- 
tatem.  Interdum  illam  lucis  ac  lucernce  nomine  exprimit.  Sic  Prov.  6. 
Mauilatum  est  lex  et  lux  via  vitce.  Alms  juc/um  vocitat,  sic.  Psalm.  2. 
Projiciamus  a  nobis  jugum  vpsorum.  Et  Mattha^i  11.  Jugum  meum 
suave  est.  Nonnunquam  \QgQm  prcEcepti  nomine  explicat.  Sie  Psalm.  18. 
Prceceptum  Domini  lucidum.  Sx-pius  mandatum  nominat.  Sic  Psal.  118. 
Tu  mandasti  mandata  tua  custodin  nimis,  et  Matthaei  19.  Si  vis  ad 
vitam  ingredi,  serva  mandata.  —  Communiori  autem  ac  magis  vulgato 
nomine  lex  appellatur.  Cujus  quidem  nominis  triplex  est  usurpatio  : 
Prima  quidem  communis  et  impropria,  pro  quacumque  regula  na- 
turae,  artis,  et  actuum  humanorum.  Lex  naturce  hic  appellatur,  non 
illud  'rationis  dictamen  sing-ulis  hominibus  ingenitum,  quo  quisque 
novit  quid  rationi  congruat  aut  repugnet ;  sed  qu?e  rebus  omnibus  ab 
Auctore  natur?e  est  indita  ;  nihilque  aliud  est  quam  ipsa  rei  cujuslibet 
propensio,  qua  fertur  in  id  quod  sibi  conveniens  est;  qua  ratione 
S.  Paulus  inclinationem  appetitus  sensitlvi  in  bonum  sibi  congruum 
appellat  legem  membrorum,  et  legem  pecccdi  ad  Eom.  7.  T.ex  artis  ea 
dicitur,  quse  eomplectitur  regulas  juxta  quas  artis  opera  formari  de- 
bent,  ut  dicantur  perfecta;  sic  dicimus  leges  Grammaticae  etc.  Denique 
lex  morum  est  norma  seu  regula  quarumcumque  actionum  tam  intel- 
lectus  quam  voluntatis.  —  Strictius  autem,  et  magis  proprie  lex  dicitur 
quae^is  regula  morum  sive  justa,  sive  iniqua,  qualiter  Tv  rannorum 
pr?escripta  leges  dicuntur.  Sic  Isaice  10.  Vce  qui  condunt  leges  inicjuas. 
Sic  pariter  S.  Isidorus  legem  usurpat  lib.  2.  Etymologiarum,  cap.  10. 
dum  ait,  legem  esse  constitutionem  populi  quam  majores  natu  cum 
plebibus  sanxerunt .  Strictissime  autem,  et  in  adsequata  significatione, 
lex  usurpatur  pro  ordine  rationis  ad  bonum  commune  stabilito,  et  ab 
eo  qui  curam  habet  communitatis  promulgato,  cum  obligatione  ad  ejus 
observantiam.  De  qua  posteriori  legis  usurpatione  sermo  futurus  est 
in  sequentibus  Qusestionibus. 


10  DE    NATURA,    ET    DEFINITIONE    LEGIS. 

QU.ESTIO  PRIMA. 

DE  XATURA,  ET  DEFINTTIONE  LEGIS. 

NoN  immoramur  in  aclstruenda  et  asfeerenda  legis  necessitate  et 
existentia  :  eam  enim  aperte  satis  insinuat  ipsa  creaturse  intelleetualis 
defectibilitas,  et  exigentia  ;  cum  enirn  ipsa  f»lerumque  a  fine  hone- 
statis,  in  quem  debet  collineare.  defiectat,  et  exorbitet ,  opus  habet 
aliqua  regula  qua  veluli  manu  ducatur  ad  eum  finem  assequendum. 
Quae  si  vera  sint  de  fine  naturali,  longe  debent  esse  certiora  de  snper- 
naturali,  qui  cum  omnino  captum.  et  vires  ipsius  creaturie  rationalis 
prorsus  ex  edat,  et  humame  menti  naturaliter  sit  ignotus  ;  non  potest 
quisquam  ad  illum  pertingere,  nisi  et  altiori  lege  dirigatur,  et  super- 
naturalibus  auxiliis  adjuveuir.  —  Idipsum  probat  ipsa  maxima  leguni 
utilitas  ad  institutionem,  et  conservationem  Reipublic»,  cujus  salutem 
in  legibus  constitutam  esse  merito  dixit  Aristoteles  5.  Rethoricorum : 
leges  enim  a  Republica  si  quis  auferat,  animam  ipsam  a  corpore  di- 
vellet :  siquidem  ubi  desunt  leges,  lurta,  homicidia,  et  quaelibet  alia 
scelera  impune  grassantur,  unde  ^Tilgatum  illud  AugTistini;  Remota 
justitia,  quje  per  leges  potissimum  stabilitur.  quid  sunt  regna,  nisi 
magna  latrociniaf  Cui  etiam  consonat  illud  Isidori  lib.  h.  Etymolog. 
c.  20.  Factce  sunt  leges,  ut  humano  metu  humana  coerceatur  audacia, 
tutaque  sit  inter  improhos  innocentia,  et  in  ipsis  improbis  formidato 
supplicio  refrcenefur  nocendi  facultas.  Solum  itaque  hic  suseipimus 
explicandam  legis  naturam ;  quocirca 

XoTAXDUM  1.  Legem  secundum  nominis  etymon  dici  vel  a  ligondo, 
quod  homines  liget,  et  obliget  ad  sui  observationem ;  qua  ratione  Deus 
de  perduellibus  Judaeis  conqueritur  Jeremiae  2.  Confregisti  Jugum 
meum,  rupisti  vincukt  mea,  dixisti :  Xon  serviam.  Et  Matth.  23.  Chri- 
stus  Pharisaorum  hypocrisim  et  duritiem  insinuans,  ait:  Alligant 
onera  gravia  efc.  Secundo  lex  dicitur  a  legendo  :  quia  leges,  prsesertim 
positivae,  legi,  et  promulgari  debent  postquam  institutae  sunt,  nt  sub- 
ditos  obligent ;  vel  quia  homo  legit  in  ipsa  lege  quid  agendum, 
quidve  omittendum  sit :  vel  denique,  quia  leges  olim  scripto  trade- 
bantur  ut  ab  omnibus  legi  et  intelligi  possent.  Hinc  Isidorus  1.  2. 
Etymolog.  c.  10.  Hoc  interest.  inquit,  inter  legem,  et  moreiii,  quod  le.f' 
scripta  esf,  mos  vero  est  vetustate  probata  consuefudo.  ^  '"  Cui  praee- 
rat  Cieero,  lib.  1.  De  legibus,  ubi  dicit  legis  vocem  a  verbo  I^go  esse 
derivatam.  quod  in  publicis  tabulis  legenda  fertur,  ut  omnibus'  in- 
notescat ;  vel  dicitur  ab  eligendo  seu  deligendo,  quia  iu  ea  delectus 
habetur  rerum  agendanim  vel  tugiendarum  ;  lex  enim  omnis  dictat 
quae  sint  eligenda  quieve  respuenda.  Quse  postrema  legis  usurpatio 
ad  praesens  nostrum  institutum  aptior  videtur  et  convenientior.  Ab 
Hebraeis  vero  lex  dicitur  thorah  a  verbo  quod  in  hiphil  significat 
docere,  quia  lex  omnis  siugulos  homines  de  officio  suo  admonet,  eosque 
de  rebus  agendis  vel  cavendis  informat.  Grsecis  vero  dicitur  vojjlo;  a 
verbo  a;:ov£|i£tv  quod  tum  regere,  tum  disfribuere  notat,  quia  juxt-a 
ejus  praescriptum  homines  regi  debent,  et  cuique,  quod  suum  est, 
tribuere.  Hinc  S.  Augustinus,  Comment.  in  Psalm.  59  post  medium, 
observat  quod  etsi  lex  in  lingua  latina  foeminini  sit  generis,  in  grseca 


DE    NATURA,    ET    DEFINITIONE   LEGIS.  11 

tameii  est  iiia^iculiiii  :  m(((/is  eiiini,  iiKjiiit,  rnasculiiKini  rim,  /iu/m'/,  qiiia 
vc(}it,   noii  irijitur.  '"  ^ 

NoTANDUM  2.  Quod  etsi  lex  a  legeMclo  non  absurde  censeatur  (\v- 
rivari,  potissinia  tainen  ratio  legis  in  sermone  scripto  vel  audito  non 
est  constituonda,  sed  in  rebus  ipsis  qu;e  imperantur  vel  prohibentur. 
«  Solarum  enim  rerum  est  fieri  vel  non  iieri,  non  proprie  mandatorum 
«  aut  sernionum,  inquit  Guillelmus  Parisiensis  tractatu  Da  lcf/ibus, 
«  cap.  1;  qui  enim  imperat  currere,  non  verbum  imperat,  sed  cursum 
«  ipsum  ;  neque  qui  obedit,  verbum  currendi  facit,  sed  cursum  ipsum 
«  pro])rie  ;  sicut  igitur  proprie  res  vel  fieri  vel  omitti  dicuntur,  ita 
«  proprie  imperari  et  prohiberi ;  quarc  etiam  propric  imperatse  et 
«  prohibitae  sunt  res,  iigurate  vero  sermones  :  praecepta  igitur,  et  man- 
«  data,  et  lex  primo,  et  proprie  leguntur  sicut  et  intelliguntur ;  res 
«  enim  sunt  proprie  quarum  proprie,  et  primo  iutellectus  quseritur.  » 
Quod  utiqiie  coiifinnat  ulterius  ibidem  dicens:  «  Regulse  honestaiis, 
«  quales  sunt,  Deum  esse  honorandum,  Deum  esse  timendum,  Deum 
«  esse  adorandum  :  omnem  hominem  esse  diligendum  :  omni  homini 
«  consulendum,  sive  i\\?o  regulse  scriptae  sint  exterius,  sive  non  ,  et 
«  sive  audiantur  exterius,  sive  non ,  verse  sunt  et  tenendae.  Et  obli- 
«  gatus  est  unusquisque  debito  honorandi  Deum  debitoque  timendi 
«  eum,  sive  legat  foris  seriptum,  sive  non  ,  et  sive  audiat  haec  foris, 
«  sive  non.  Et  ad  hunc  modum  se  habet  de  aliis,  quae  sunt  debita  per 
«  se ;  licet  verum  sit,  quod  major  notitia  altitudinis,  et  poteutise  Dei^ 
«  debitum  honoris,  atque  timoris  ad  eum,  et  obligationem  augeat. 
•«  Manifestum  igitur  est,  quia,  et  regulse  honestatis,  et  debita,  sive 
«  obligationes  agendi  qusedam,  et  declinandi  qusedam,  sunt  cessantibus 
«  omni  sermone  atque  scriptura  ;  et  quia  praevaricatio,  et  peccatum 
«  similiter  sunt  absque  his,  quare  qusedam  lex  ex  neeessitate  est  prseter 
«  hoc.  Amplius:  tota  honestas  indubitanter  in  anima  est,  honestas 
«  inquam  vita?  liumanse,  et  morum  ;  honestas  autem  vitse,  et  regulata, 
«  et  ordinata,  et  moderata  :  non  autem  regulata  est,  vel  moderata,  vel 
«  ordinata,  nisi  honestate  ;  nec  decora,  nisi  honestate.  Quare  totum 
«  id  quod  ordinat,  regulat,  moderatur,  et  decorat  vitam  humanam,  in 
«  aninia  est :  est  igitur  prseter  sermones,  atque  scripturam,  cum  illa 
«  foris  sint.  Cum  igitur  vel  lex  sit,  quse  ordinat,  regulat,  moderatur, 
«  atque  decorat  vitam  humanam  ;  manifestum  est  veram  legem  esse 
«  in  anima.  Amplius  :  quid  est  lex  vera,  nisi  ars  qusedam  aut  sapientia 
«  recte  honesteque  vivendi  ?  Omnis  autem  ars,  et  omnis  sapientia  iu 
«  anima  est ;  quare  si  vere  dictum  est,  quia  vera  lex  ars  est,  et  sa- 
«  pientia  recte  honesteque  vivendi,  vere  lex  est,  et  vera  natura  lex 
«  in  anima.  »  Inde  concludit  quod  magis  proprie  magisque  veraciter 
lex  dicitur  quod  est  in  mente,  quam  quod  est  in  scripto  vel  voce. 
Cujus  autem  facultatis  actus  sit  lex,  an  intellectus,  an  vero  voluntatis 
ut  appareat 

NoTANDUM  3.  Legem  proprie  duobus  modis  usurpari:  Primo  quidem 
pro  actu,  idque  vel  quatenus  est  in  legislatore  ,  vel  prout  est  in  sub- 
dito.  Secundo  pro  eo  quod  remanet  per  modum  habitus  ;  suum  nempe 
semper  conservans  vigorem  ab  eo  tempore  quo  promulgata  fuit,  donec 
vel  a  Principe  revocetur,  vel  contraria  ac  diuturna  consuetudine  abro- 
getur ;  ratione    cujus  vulgatum  illud  Jurisperitorum :  lex  semper  lo- 


12  DE    NATURA,    ET    DEFINITIONE    LEGIS. 

quitur.  Lex  autem  quatenus  actus  est  iu  legislatore,  plures  actus 
specie  distinctos  connotat,  et  involvit,  tam  ex  parte  intellectus,  quam 
ex  parte  voluntatis.  Primo  quidem  includit  intentionem  boni  com- 
munis  procurandi.  Secundo  judicium  speculatiATim,  quo  judicatur 
media  aliqua  esse  bono  communi  convenientia,  vel  disconvenientia. 
Tertio  judicium  practieum  dictans  ha^c  esse  vitanda  a  subditis,  htee 
amplectenda.  Quarto  voluntatem  qua  legislator  vult  qusedam  fieri  vel 
non  fieri,  Quinto  ipsummet  voluntatis  actum,  quo  idem  legislator  vult 
obligare  subditos  ad  suse  legis  observantiam.  Sexto  denique  actus  im- 
perii  quo  talem  observationem  prsecipit. 

Quatenus  autem  lex  sumitur  pro  actu  qui  est  in  subditis,  includit, 
primo  actum  intellectus  judicantis  sibi  necessarium,  et  congmum  esse 
legem  observare.  Secundo  actum  voluntatis,  quo  libere  vult,  et  ac- 
ceptat  legis  observantiam. 

Hinc  controversia  movetur  apud  Theologos,  in  quonam  ex  his 
omnibus  actibus  natura  legis  proprie  consistat :  sunt  enim  qui  doeeant 
cum  S.  Thoma  legem  essentialiter  consistere  in  solo  actu  intellectus. 
Censent  aliqui  cum  Gersone  lib.  2.  De  potesfate  Ecclesiai^t.,  considera- 
tione  13.  Legis  naturam  in  utroque  actu  intellectus,  et  voluntatis  esse 
constituondam.  Communis  est  autem  Subtilis  Doctoris  discipulorum 
sententia,  illam  in  solo  actu  voluntatis  prsecise  reponendam  esse'.  Qune 
-sententia  prius  quam  firmetur,  sit 

Conclusio   prima.  —  Lex  in   gexere  recte  describitur 

ReGULA  PER8EYERAXS  ACTIONUM  HUMAXARUM,  IXGENITA  YEL  PR.^i:- 
SCRIPTA,  PROPTER  BONUM  COMMUNE,  AB  EO  QUI  ^ERIT  CURAM  COM- 
MUNITATIS,  ET  IN  EAM  AUCTORITATEM  SUPREMAM  OBTINET,  ^  "  IN- 
SINUATA,  OBLIGANS  AD  ALIQUID  FACIENDUM,  ALT  OMITTENDIM  QUOD 
SIT  RECTiE    RATIONI    CONSENTANEUM.   '*  ^ 

Dicitur  1.  llegula  :  quia  lex  formaliter,  et  per  se  indicat  agenda  et 
omittenda,  in  quo  generice  veluti  eonvenit  cum  synderesi,  et  conscientia; 
hse  namque  sunt  etiam  regulai.  —  2.  Perseverans,  ut  lex  distinguatur  a 
simplici  mandato  et  pr?ecepto,  quod  pro  arbitrio  et  voluntate  prseci- 
pientis  tollitur;  lex  enim  cum  a  prima  rectitudine  et  veritate,qu8e  Deus 
■est,  originem  trahat,  cumque  prima  veritas  et  rectitudo  ex  natura  sua 
sit  immutabilis ,  lex  pariter  aliquam  immutabilitatem  et  perpetuitatem 
involvere  debet  ratione  sui,  licet  nonnumquara  mutationi  sit  obnoxia, 
vel  ratione  materiae  cui  applicatur,  vel  ratione  finis  ob  quera  conditur : 
sic  leges  cseremoniales  et  judiciales  Yeteris  Legis,  per  advenientera 
Novara  Legem  cessarunt  et  revocata^  sunt:  priores  quidem,  quia  cum 
^ssent  umbne  et  figurse  futurorum,  adveniente  veritate  desierunt:  poste- 
riores  vero,  quia  cum  prsescriptai  essent  populo  adhuc  servitiiti  man- 
cipato,  cessare  debuerunt  ad  praesentiam  legis  Evangelicae,  qusdjugum 
suave  est,  et  onus  leve :  quippe  cura  araore  prtiescripta  et  proraulgata 
fuerit,  amoreque  adimplenda  sit.  —  3.  Actionum  humanarum ;  etsi 
enim  lege,  et  praecepto  Angeli  ligari  possint,  et  ad  aliquid  faciendum 
aut  oraittendum  astringi ,  de  angelicis  tamen  actionibus  sermonem 
hie  non  instituiraus,  sicut  nec  de  actionibus  horainis  naturalibus,  et 
iiecessariis,  quippe  cura  illae  ad  honestatem  dirigi  nequeant.  —  4.  In- 
dita,  vel   prcescripta;  ut   tara    lex   naturalis,  quara    positiva,  di\ina, 


DE    NATURA,    ET    DEFINITIONE    LEGIS.  15 

Ecclesiastica,  aut  politica  siib  hac  dolinitioiio  involvantur.  —  5.  Additur 
propter  honum  coinmune ;  cum  cniiii  finis  lcgis  sit  rcipublicjc  feli- 
citas,  eam  ad  privatum  commodum  detorqucrc  non  licet.  Hinc  merito- 
dixit  S.  Isidorus  lib.  5.  Etf/violofj.,  cap.  5.  IJrit  lex  honesta....  nullo 
l>rwato  commodo,  sed  pro  commiuil  civium  utilitate  conscripta  :  Deus- 
namc|ue,  aut  respublica,  alium  in  finem  potestatem  su])erioribus  non 
contulit,  quam  ut  leges  ferendo  commune  bonum  procurent.  Hinc 
inter  regem,  et  tynmnum  id  interest,  quod  ille  pubiicum,  hic  privatum 
eommodum  in  administratione  et  gubernationc  quicrat.  —  6.  Insinuata 
ab  eo  qui  curoin  couirnunitatis  hahet,  auctoritatciaque  et  jurisdictioneni 
in  eain  ohtinet :  qui  enim  alios  ad  parendum  et  obediendum  compellity 
necessum  est  in  eos  supremam  potestatem  exerceat;  qu;c  scilicet  po- 
testas  in  Legislatore  ordinata  est  ad  rcg'imcn  communitatis,  et  distin- 
guitur  a  potestate  privata  et  oeconomica  quse  residet  in  capite  privatai 
familiai,  v.  g*.  in  patre  respectu  flliorum,  hero  respectu  famulorum, 
quibus  potest  dare  prnecepta  domestica,  non  Leges  praescribere.  Oportet 
ergo  ut  illa  potestas  legislativa  in  communitatem  aliquam  protendatur. 
Opus  est  etiam  ut  sit  suprema  :  non  enim  in  communitatem  jurisdi- 
ctio  sufficit  ad  Leges  condendas,  et  prsescribendas :  ha;c  enim  pro  foro 
externo  in  plurimis  reperitur  limitata,  v.  g.  injudicibus  ordinariis,  et 
superioribus  subalternis,  quibus  competit  quidem  poiitici  regiminis 
auctoritas,  non  tamen  legislativa  potestas.  —  7.  Denique  subditur 
obligans  ad  aliquid,  efc.  ut  Lex  distinguatur  a  monitionibus,  exhor- 
tationibus,  consiliis,  instructionibus,  etc.  quse  nullam  obligationem 
Inducunt,  sed  tantum  directioncm  ;  Lex  autem  nedum  dirigit ,  sed  et 
^i^  "  obligat  ad  id  quod  est  rectum  seu  rectse  rationi  consentaneum  ; 
non  quidem  solum  et  simpliciter  ad  Justum,  quia  lex  non  ad  solius 
justitise,  sed  et  aliarum  virtutum  materiam  pertinet.  Distinguitur  pa- 
riter  a  j>ermm/o7ie,  quia  permissio  proprie  non  est  actio  legis,  sed 
actionis  negatio,  nisi  quatenus  aliura  ab  eo  cui  permittitur  adstringit 
et  cohibet  ne  rei  permissoc  impedimentum  ponat.  "  ^ 

Ilae  autem  omnes  aut  saltem  prsecipua^  definitionis  particulse  enu- 
cleatius  infra  examinabuntur,  quo  Legis  natura  clarius  appareat. 

Conclusio  secunda.  —  Lex  formaliter  est  actus  volun- 
TATis,  pr/esupponens  actum  intellectus,  quo  Legislator  judicat 

MATERIAM     LEGIS     COXVENtENTElNt    ESSE    UT   SUB    OBLIGATIONE    DECER- 

NATUR.  Hsec  est  Doctoris  in  1.  d.  44.  n.  2.  ubi  ait :  Dico  quod  Leges 
'  aliqucB  generales  rectce  de  operabilihus  dictantes  prcefixce  sunt  a  volun- 
tate  divina,  et  non  quidem  ah  intellectu  divino,  ut  jy^^cecedit  actum  vo- 
luntatis  divince.  Quibus  Doctor  aperte  significat  divinam  Legem  noii 
in  actu  divini  intellectus,  sed  divinse  voluntatis  esse  formaliter  repo- 
nendam  :  sed  idem  a  simili  dicendum  est  de  Lege  humana,  Civili,  et 
Ecclesiastica  propter  paritatem  rationis :  ergo  censet  Doctor  quamlibet 
Legem  in  actu  voluntatis  esse  constituendam. 

Probatur  Primo.  In  eo  actu  formaliter  ratio  legis  est  constituenda 

quem  Scriptura  sacra  ad  legem  significandam  et  exprimendam  solito 

usurpat :  at    Scriptura    sacra  ^Legem    ordinarie    significat   per  actum 

voluntatis  :  ergo   in   illo    ratio    Legis    est  reponenda.  Major  constat : 

:  Minor  prohatur  ex  illo  Psalmi  39.  In  capite  lihri  scriptum  est  de  me 


14  DE    NATURA,   ET    DEFINITIONE    LEGIS. 

ut  facercm  coluntatem  fuam,  Deus  meus  i'olui,  et  Legem  tuam  tn  nwdio 
cordis  mei.  Et  Ps.  102.  Notas  fecit  vias  suas  Moysi,  fdiis  Israel  volun- 
tates  suas,  idest,  Leges,  et  praecepta  sua.  Et  2.  Maehab.  1.  Det  vobis 
cw  omnibus,  ut  colatis  eum,  et  faciatis  ejus  voluntat^m,  idest,  ejus 
Legem  servetis,  et  impleatis.  —  Confirmatur  ex  eo  quod  Leges  civiles 
dicuntur  esse  Priucipum  placita ;  nam  lib.  1.  ff.  De  Constit.  Princ. 
dieitur  :  Quod  Principi  j^lacuit,  Legis  hahet  vigorem.  Hinc  S.  August. 
De  Civit.  Dei,  lib.  6.  Arhitraria,  inquit,  Principum  pro  Legihus  erant. 
Insuper  Aristoteles  in  Rethonca  ad  Alexandrum,  c.  1.  affirmat  Legem 
esse  communem  civitatis  consensum  :  et  Cicero,  lib.  \.De  Legihus  docet, 
Legem  ah  electione  dictam  esse :  sed  placitum,  consensu  probatum,  et 
quod  ab  electione  procedit  voluntatis  actum  importat :  ergo  in  volun- 
tatis  actu  est  reponenda. 

Nec  valet  reponere  cum  Thomlstis  prjefata  testimonia  insinuare 
quidem  Legem  esse  actum  voluntatis  ;  non  quidem  elicitive,  sed  solum 
connotative,  et  praesuppositive ;  ita  quod  nulla  sit  Lex  quai  aliquem 
in  legislatoris  voluntate  actum  non  supponat  vel  connotet ;  in  eo 
tamen  voluntatis  actu  non  sit  formaliter  reponenda.  —  Haec,  inquam, 
replica  nulla  prorsus  apparet :  tum  quia  simplieiter  et  absolute  pr^c- 
lata  testimonia  Legem  voluntatis  actum  appellant,  dum  eam  vel  vo- 
luntatem,  vel  plaeitum,  vel  consensum,  vel  electionem  nominant : 
tum  quia  magis  voluntas  prsesupponit  actum  intellectus,  quam  intel- 
lectus  actum  voluntatis,  maxime  in  eis  operationibus  qute  non  solum 
interius  formandse,  sed  etiam  exterius  promend^e  sunt  per  applica- 
tionem  facultatum  exteriorum,  quod  utique  ad  voluntatem,  non  ad 
intellectum  spectat. 

Probatur  idipsum.  ratione  theologica:  Ad  eam  facultatem  spectat 
essentialiter  ratio  Legis,  ad  quam  pertinet  ordinare  in  finem ;  ad  eam 
autem  pertinet  ordinare  in  finem,  ad  quam  ipse  finis  pertinet :  sed  tantum 
ad  voluntatem  finis  assequendus  pertinet:  ergo,  etc.  Major  constat,  Lex 
enim  nihil  aliud  est,  quam  manuductio  qusedam,  qua  creaturae  rationales 
in  suum  finem  recto  veluti  tramite  deducuntur.  Minor  etiam  est  evidens; 
siquidem  objectum  voluntatis  est  ipse  finis  comparandus;  finis  enim  et 
bonum  invicem  convertuntur ;  bonum  autem  ad  voluntatem  speetat, 
sicut  verum  ad  intellectum.  —  Deinde,  munus  Legis,  ejusque  propria 
ratio  per  quam  ab  aliis  actionum  humanarum  regulis  distinguitur,  con- 
sistit  in  decreto  obligativo  quo  moventur  subditi  ad  recte  operandum, 
•seu  ad  eliciendam  operationem  Legi  conformem:  sed  movere  ad  exer- 
citium  operationis,  in  ordine  ad  aliquem  finem,  spectat  ad  voluntatem; 
quia,  ut  mox  dictum  est,  objeetum  voluntatis  est  finis,  qui  est  primum 
principium  in  agibilibus  :  ergo  lex  ad  voluntatem  pertiuet.  —  Denique, 
ad  hanc  potentiam  pertinet  actus  legis  essentialiter  ad  quam  pertinet 
esse  regulam  humanarum  aetionum :  sed  voluntas  est  ipsa  regnla* 
humanarum  actionum  :  ergo,  etc.  Major  est  evidens;  Lex  enim  essen- 
tialiter  est  actuum  humanorum  regula  et  mensura  quaedam.  Minor 
etiam  est  evidens:  siquidem  divina  voluntas  est  prima  regula  ad  quam 
collineare  debent  omnes  creaturarum  rationalium  actus,  ut  recti,  et 
perfecti  censeantur :  juxta  illud  Christi  Domini  oraculum  Matthfei  5. 
Estote  ergo,  et  vos  perfecti,  siciit  Pater  vester  ccelestis  perfectus  est : 
voluntas  autem  Prselatorum  et  Principum  est  secunda  regula  rectitu- 


DE    NATURA,    ET    DEl-INITIONE    LEGIS.  15 

(liiiis  earumdom  actionum,  ct  qut.edam  ejus  divinrc  voluntatis  partici- 

itio  :  crg-o,  ctc. 
Quae  hanc  advcrsus  asscrtioncm  prolcrunt  Thomistic,  solum  pro- 
liant  socundam  parfe77i  nostriXi  Conclusionis ;  ncmpc  quod  Lex  prae- 
siip])onat  actum  intellectus,  quo  Legislator  judicat  lc^is  matcriam 
communitati  congrucre,  qua  ratione  intcrdum  lcx  in  Scriptura  sacra 
Tiomine  lucis  cxprimitur  ;  sic  Psalm.    4.  Sifjnatum  est   supcr  iios  lu- 

xm  vuliuH    tul :    Psal.   18.   PrcEceptum   Domini  lucidum    illuminans 

■ulos.  Prov.  6.  Maudatum  lucerna  est,  et  Jjex  lux,  sed  lumen  ac  illu- 
minatio  ad  intellcctum  pertinent ;  cum  illuminatio  in  spiritualibus, 
iiihil  aliud  sit,  quam  veritatis  manifcstatio,  juxta  illud  ad  Kphes.  5. 
( hnne  ciuod  manifestatur  lumen  est ;  adeoquc  lex  actum  intellectus 
importat  ac  pncsupponit ;  quajjropter  S.  August.  lib.  De  libero  arhitrio, 
c.  6.  Legem  appellat  rationem  summam  cui  semper  obtemj^erandum  est. 
Katio  namque  necessario  ad  lationem  legis  desideratur,  ut  ipsajusta 
prudensque  sit;  adeoque  etiam  suo  modo  subditos  dirigit  pcr  intima- 
lionem,  et  significationem  legis  positte  ;  propria  tamen  legis  direetio, 
([ua?  fit  per  impositionem  obligationis  ad  aliquid  efficiendum  vel  omit- 
t(mdum,  in  solum  actum  voluntatis  est  refundenda :  unde  ipsa  etiam 
^  oluntas  quodammodo  illuminat  et  instruit ;  qua  ratione  S.  Anselmus 
lib.  De  voluntcde  Dei,  cap.  4.  ait,  Voluntcdem  Dei  esse  magistram 
'luinance  voluntatis,  qiiatenus  nempe  illa  divina  voluntas  objective  pro- 

)sita  creaturis  ratione  utentibus,  monstrat  eis  quid  ipsorum  voluntas 
amplecti,  quidve  refugere  debeat,  non  secus  ac  manus  statuce  in  via 
demonstmt  qua  eumdum  est.  —  ^  "  His  accedit  Cicero  lib.  1.  De  le- 
gibus,  ubi  agens  de  juris  principiis,  et  Veterum  de  legis  definitione 
sententia  scribit :  IjCX  est  ratio  summa' insita  a  natura,  quce  jubet  ea 
quce  facienda  sunt,  prohibetque  contraria.  Licet  autem  hacc  de  sola 
lege  naturali  dicta  videantur,  nihilominus  cuivis  alteri  legi  statuendae 
possunt  adaptari.  Unde  subdit :  Eadem  ratio  cum  est  in  hominis  mente 
confirmata  ef  confecta  lex  est;  ifaque  arbifrantur  prudentiam  esse  legem, 
cujus  ea  vis  sit,  ut  recte  facere  jubeaf,  vctet  delinquere.  Hinc  rationis, 
necnon  et  hominis  ratione  prsediti  elogium  egregie  celebrat  paulo  post 
his  verbis:  «  Animal  hoc  providum,  sagax,  multiplex,  acutum,  memor, 
«  plenum  rationis  et  consilii,  quem  vocamus  hominem,  prseclara  qua- 
«  dam  conditione  generatum  esse  a  Supremo  Deo.  Solum  est  enim  ex 
«  tot  animantium  generibus,  atque  naturis  particeps  rationis  et  cogi- 
«  tationis,  cum  ca^tera  sint  omnia  expertia.  Quid  est  autem,  non  dicam 
«  in  homine,  sed  in  omni  cselo,  atque  terra,  ratione  divinius  ?  Quse 
«  cum  adolevit,  atque  perfecta  est,  nominatur  rite  sapientia.  Est  igitur, 
«  quoniam  nihil  est  ratione  melius,  eaque  et  in  homine  et  in  Deo, 
«  prima  homini  cum  Deo  rationis  soeietas.  Inter  quos  autem  ratio, 
«  inter  eosdem  etiam  recta  ratio  communis  est.  Quse  cum  sit  lex,  lege 
«  quoque  consociati  homines  cum  Diis  putandi  sumus.  Inter  quos 
«  porro  est  communis  legis,  inter  eos  eommunis  juris  est.  Quibus  autem 
«  haec  sunt  inter  eos  communia,  et  civitatis  ejusdem  habendi  sunt.  Si 
«  vero  iisdem  imperiis  et  potestatibus  parent,  multo  etiam  magis  parent 
«  huic  caelesti  descriptioni,  mentique  divinae,  et  praepotenti  Deo.  Unde 
«  etiam  universus  hic  mundus  una  civitas  communis  Deorum  atque 
«  hominum  est  existimanda.  Et  quod  in  civitatibus,  ratione  quadam,  de 


16  DE    ESSENTIA    LEGIS   IN    COMMUNI. 

«  qua  dicetur  idoueo  loco,  agnationibus  familiamm  distingTiuutur  sta- 
«  tus,  id  in  rerum  natura  tanto  est  magnificeutius,  tantoque  praecla- 
«  rius  ut  homines  Dcorum  agnatione  et  gente  teneantur.  »  llcec  Ckero. 
Ex  hi8  itaque  manilestum  fit  quod  etsi  lex  potissimum  consistat 
in  actu  voluntatis,  attamen  praesupponit  actum  intellectus  voluntatem 
ipsam  illustrantis  et  dirigentis  in  iis  statuendis  quae  rectae  rationi  et 
bono  publico   consona  sunt  et  utilia.  "  ^ 

QU.-ESTIO  SECUNDA. 

UTRUM  LEX  NECESSAKIO  DEBEAT  ESSE  AD  BONUM 
COMMUNE    ORDINATA,   ET  COMMUNITATI  PR.ESCRIPTA. 

PRiESENS  Qusestio  prioris  est  appendix  et  explicatio ;  in  qua  vide- 
lieet  definitionis  legis  particulae  qusedam  explicantur  nitidius,  et  am- 
pliori  diseussione  ac  declaratione  probantur,  quatenus  nempe  legis 
conditiones,  quse  ad  propriam  ipsius  rationem  spectant  explanando, 
ipsius  genuina    differentia   constitutiva   facilius    innotescat.  Quocirca 

NoTANDUM  1.  Certum  esse  legem  necessario  ad  aliquem,  vel  ali- 
quos  ferri  ac  dirigi  debere;  nam  inquit  S.  Paulus  ad  Romanos  3. 
Scimus  quoniam  qiicBCumque  lex  loquitur,  iis  qui  in  lege  sunt,  loquitur: 
'  lex  ergo  quaelibet  essentialiter  quamdam  habitudinem  connotat  ad  eos 
quibus  praescribitur ;  subindeque  ad  explicandam  ejus  rationem,  ne- 
cessario  declarandus  est  terminus  hujus  habitudinis  et  ordinationis. 
^  "  Quod  ut  magis  perspicuum  appareat,  observandum  est  hominem 
triplici  ratione  ac  relatione  spectari  posse,  nimirum  vel  in  se,  et  cum 
respectu  necessario  ad  Deum,  puta  si  ponamus  tantum  in  mundo  unum 
hominem:  vel  ad  reliquos  homiries  in  genere:  vel  speciatim  ad  illos 
quibuscum  vivit  in  societate.  In  priori  consideratione  regitur  liomo 
per  legem  ncdurce;  in  secunda  per  legem  quam  dicunt  gentium;  in 
tertia  vero  per  legem  civilem,  quae  ratiouem  praescribit  agendorum  aut 
vitandorum,  ut  pacifica  et  integra  societas  servetur.  "  ^  Constat  in- 
super  legem  quamlibet  ad  hominem  tamquam  ad  suum  connaturalem 
terminum  dirigi  debere;  siquid-em  inferiores  creaturae  legis  proprie 
dictae  non  sunt  capaces ,  utpote  cum  sint  incapaces  actuum  moralium, 
qui  per  legem  dirigi  debent,  et  regulari.  Licet  autem  Angeli  divin^e 
legis  suscipiendte,  et  implendae  capaces  existant ;  de  ipsis  tamen  sermo 
non  est  imprsesentiarum ;  maxime  cum  hic  ^xplicandas  leges  susci- 
piamus,  quae  homiuem  ad  finem  suum  naturalem  aut  supernaturalem 
ordinandum  spectant.  Unde  solum  determinandum  superest,  an  sit  de 
rationc  legis  ut  pro  aliqua  multitudine  praescribatur,  an  vero  ad  unicam 
personam  etiam  dirigi  possit. 

NoTANDUM  2.  Communitatem  distingui  posse  duplicem :  unam 
quidem  ex  natura,  alteram  ex  instituto.  Naturalis  est  ea  qua  homines 
invicem  conveniunt  in  eadem  rationali  natura,  quae  ad  societatem  et 
conversationem  ordinatur;  Ilomo  nainque,  ait  Aristoteles,  est  animal 
ad  societatem  natum,  et  aptum:  posterior  vero  est  hominum  conjun- 
ctio  politica,  vel  mystica  in  eadem  congregatione ,  eodemque  coetu. 
Priorem  communitatem  respicit  lex  naturalis,  quae  per  lumen  rationis 
unicuique  homini  proponitur;  quia  non  fertur  ad  unumquemque  ho- 
minem   in   particulari  et  in  individuo,  ut  talis   est,  v.  g.  Petrus    aut 


DE     ESSENTIA    LEGIS   IN    COMMUNI.  '17 

Paulus,  sed  iii  specio,  et  quatenus  est  lioiiio,  Postcrior  commuiiitas 
subdistingui  potest  duplex:  una  quideni  Kcdesiiastica,  non  humano 
sed  divino  jure  institura;  eo  quod  al)  ipso  Deo  ordinata  sit  sub  aliquo 
cai)ite  ab  ipso  desi<>naio,  et  cuni  alifjua  unione  ad  fineni  supernatu- 
ralem.  Hujusmodi  tuit  olini  Synagoga  Judaeorum ,  nun,'  vcro  pra-- 
stantior  Ecclcsia  Catholica,  quai  non  pro  uno  vel  alio  dumtaxat  ])0- 
pulo,  sed  pro  toto  terraruni  orbe  ab  ipso  Christo  Doniino  instituta, 
certisque  legibus  ac  sancitis  ab  eodem  ordinata,  sub  obedientia  unius 
capitis  ipsius  Christi  Domini  vices  i>erentis.  Ad  ejusmodi  comniuni- 
tatem  per  se  primo  spectant  leges  divina;  positivae  ;  qualit  r  leges 
Veteris  Testamenti  ad  Judaeos  instituendos  erant  praescriptae,  et  lex 
gratia?  Novi  Testamenti  lata  est  pro  universa  Ecclesia  ad  Dei  cultum, 
rectamque  fidelium  institutionem  formandam.  Ad  eamdem  pariter  per- 
tinent  leges  Canonica?,  quamvis  non  omnes  pro  universa  Ecclesia  eon- 
stituantur,  sed  juxta  intentionem,  vel  potestateni  illas  ferentis.  Alia 
communitafi  est  Politica ,  ea  nempe  qua^  est  ccetus  hominum  humano 
jure  invicem  sociatorum  in  ordine  ad  aliquem  finem  naturalem  sub 
aliquo  capite  copulatorum,  qua  ratione  Aristoteles  3.  Politic,  cap,  10. 
dixit  eivitatem  esse  civiuni  multitudinem  habentium  inter  se  morale 
vinculum  sub  uno  principali  moderatore.  — Quai  iterum  distinguitur  a 
Philosophis  moralibus,  et  jurisperitis  in  perfectam,  et  imperfectam. 
Perfecta  communitas  ea  dicitur,  qui«  est  capax  politicse  gubernationis, 
quieve  sibi  sufiicit  in  hoc  ordine,  qualiter  Aristoteles  lib.  1.  Politic. 
cap.  1.  asseruit  civitatem  esse  communitatem  perfectam,  et  a  fortiori 
regnum,  cujus  ipsa  civitas  est  pars,  erit  perfecta  communitas.  Com- 
munitas  imperfecta  dicitur  illa,  quse  non  cst  sibi  sufficiens,  et  in  qua 
non  congregantur  singula^  personas,  ut  membra  principalia  ad  unum 
corpus  politicum  instituendum,  qualis  est  domus,  cui  paterfamilias 
prseest :  talis  enim  conimunitas  per  se  loquendo  non  regitur  propria 
potestate  jurisdictionis,  sed  dominativa:  atque  ita  pro  diversitate  dominii 
participat  diversum  moduni  ivnperandi  rcspective  ad  diversos  subje- 
ctos;  aliud  enim  est  jus,  vel  quasi  dominium  patrisfamilias  in  uxo- 
rem,  .aliud  in  filios,  aliud  in  servos  et  fam'ulos ;  unde  neque  habet 
perfectam  unitatem,  seu  uniformem  potestatem,  neque  etiam  participat 
proprie  politicum  regimen:  et  ideo  imperfecta  eommunitas  dicitur. 
NoTANDUM  3.  Certum  pariter  esse,  Principes  posse  leges,  et  edita 
statuere  de  tributis  ac  vectigalibus  sibi  a  suhditis  juste  persolvendis; 
quod  utique  justum  esse  ipsemet  Kex  regum  oraculo  suo  comprobat 
Matthaii  22.  dicens :  PedcUte  quce  sunt  Ccesaris  Ccesari.  Justa?  sunt, 
inquam,  illse  leges,  quia  etsi  proxime  respiciant  utilitatera  ac  com- 
modum  Principis  cui  tributa  penduntur,  remote  tanien  spectant  ad 
bonum  commune ;  quia  quo  magis  Princeps  abundat,  eo  facilius  rei- 
publicse  hostes  repellere  potest,  et  sublevare  subditos,  ne  urgentc  bello 
aut  aliqua  gravi  necessitate,  et  clade  instante,  insolitis  subsidiis  di- 
vexentur.  Unde  Christophorus  Marcellus  oratione  quam  habuit  sess.  4. 
Concilii  Lateranensis  sub  Julio  secundo  apposite  dixit:  Si  nullce  sint 
ojjes  Principi,  civitatem  tutari  non  potest,  nec  bellum  indicere,  nec  scr- 
vare  pacem,  nec  seipsum  intra  mcenia  custodire.  Inde  vectigalia,  fisci, 
seraria,  solutiones,  census,  pensiones,  tributa,  sunt,  ut  decet,  a  Prin- 
cipe  instituenda;    quoniam  h?ee  non  in  solius    Principis    bonum,  sed. 

Frassen   Theol.  Tom.  VI  2 


18  •  DE     ESSENTIA     LEGIS    IN    COMMUNI. 

iu  Reipublicse  utilitatein.  et  commodum  refunduntur.  An  autem  justse 
sint  leges  quaruni  utilitas,  et  tructus  ad  solius  Principis  commodum 
redundant,  hic  determinandum  est.  His  praelibatis,  tria  liic  occurrunt 
determinanda;  Primu7n,  an  lex  ita  necessario  debeat  praescribi  alicui 
communitati,  ut  ad  particulares  dirig-i  nequeat.  Secundum,  an  per  se 
ad  bonum  communitatis  ordinetur.  Tertium^  an  Princeps  juste  possit 
leges  ferre  quae  in  privatum  dumtaxat  illius  bonum  cedant. 

Conclusio  prima.  —  De  ratioxe  essentiali  legis  est,  ut 

PRO    ALK^lA    TOTA    (O^LMUNITATE    PR.ESCRIBATUR.  PatCt  hujUS  ConclU- 

sionis  veritas  ex  eo  maxime  quod  in  hoc  lex  a  pr?ecepto  distinguatur. 
quod  pr?eceptum  uni,  lex  omnibus  praescribitur ;  quatenus  illud  ad 
privatam  directionem  et  ordinationem  partis,  haec  ad  publicam  gu- 
bernationem,  et  reipublic;e  moderationem  ac  administrationem  spectat. 

Probatur  insuper:  primo  quidem  inductione  quadam;  nam  lex 
seterua,  et  naturalis  non  uni  soli  homini  convenit;  sed  in  omnium 
cordibus  exaratur;  Item  lex  divina  tam  vetus,  quam  nova,  commu- 
nitatibus  prsescriptae  sunt,  illa  quidem  Judaico  populo,  haec  Ecelesia^ 
universali  ac  per  totiim  terrarum  orbem  propagat?e.  Idipsum  constat 
de  jure  eivili;  siquidem  lib.  1.  fi\  De  legihus  dicitur:  lex  est  commune 
prcBceptum ;  et  1.  Jura  eodem  titulo,  Jura  non  in  singulas  personas, 
sed  generaliter  constituuntur.  Idem  coustat  de  legibus  Canonicis;  nara 
Canones,  et  decreta  a  Patribus  edita  ,  dicuntur  esse  leges  publica\ 
Hinc  Greg'orius  IX.  in  prooemio  decret.  ait ;  Ideo  lex  proditur,  ut  ap- 
petitus  noxius  suh  juris  regula  limifetur,  per  quam  genus  humanum, 
ut  honeste  virat,  informetur.  Quapropter  1.  ff.  De  legihus,  definitio  legis 
traditur  in  hune  modum:  Lex  esf  commune  prceceptum  virorum  pru- 
dentium  consultum,  delicforum  quce  sponte,  vel  ignorantia  contrahuntur 
correctio,  communis  reipublicce  sponsio. 

Probatur  secundo  tum  ex  eo  quod  lex  est  principalis  actus  pru- 
dentiae  politicae,  vel  regalis,  qut^  per  se  primo  respicit  bonum  totius 
reipublicae  aut  communitatis  cui  praescribitur ;  adeoque  non  ad  unam 
dumtaxat  personam,  sed  ad  totam  communitatem  ordinatur;  tura  quia, 
ut  constabit  infra,  de  ration?  legis  est,  quod  sit  perpetua:  sed  nulla 
persona  particularis  pro  hoc  mortali  statu,  pro  quo  maxime  lex  praj- 
scribitur,  potest  esse  perpetua:  ergo  ipsi  lex  formaliter  sumpta  prse- 
scribi  non  potest,  s«d  communitati ;  qure  eatenus  censetur  esse  perpetua, 
quatenus  per  continuam  successionem  perseverat. 

Objicies  1.  In  jure  (■anonico  lex  distiuguitur  in  privatam,  et pu- 
hlicam :  et  hanc  quidem  Cauones  cap.  IJcei  de  regularibus  et  cap.  Du(e 
sunt,  voluut  pniescribi  communitati,  illam  vero  privata?  personne.  Idem 
pariter  traditur  in  jure  Civili;  nara  institut.  Dejure  naturali,  gentium. 
et  Civili,  di^idunt  leges  principis  in  generales,  quae  omnes  obligant,  et 
personales,  quce  non  ad  exemplum  trahuntur  quoniam  no)i  hoc  prin- 
ceps  vulf:  ergo  de  ratione  legis  non  est,  quod  feratur  pro  tota  com- 
munitate. — Respondeo  ,  per  legem  privatam  in  illis  Canonibus  intel- 
ligi  votum  conceptum  ex  speciali  inspiratione  Spiritiis  sancti ,  aut 
ipsaramet  divinara  inspirationera,  quse  lex  improprie  et  raetaphorice 
norainatur;  eo  quod  scribatur  iu  corde,  et  ad  id  quod  voto  promissum 
est  iraplendura,  impellat   et  obliget  per  modura  legis.  Ad  textuin  vero 


DE     ESSENTIA     LEGIS    IN    COMMUNI.  19 

InstifutotiDn  dioo  per  lcg\Mn  personaloni  intcllig'i  eam  quje  tortiir  iii 
favorem  aiit  in  popnam  alicujus  personje,  ct  illius  succossorum,  vol 
cujus  ox.'CUtio  ad  illam  porsonam  s])Octat',  sed  indo  concludoro  non 
licet  legem  non  pra-scribi  communitati  rospective,  idost,  pro  illis,  ut 
membris  communitatis,  et  in  commune  bonum,  saltem  modiate;  qua- 
tonus  nom]>o  oxpodit  communi  bono  morita  alicujus  roi]niblic;o  membri 
privilegiis  donari,  ut  alii  inde  stimulontur  ot  accondantur  ad  pro- 
movendum  ipsius  roipublicie  bonum  por  egregia  facinora  et  opera 
studiosa. 

Oi'.jicif:s  2.  T^ox  est  rogula  moralium  operationum  hominis :  at  non 
tantum  communitas  hominum ;  verum  etiam  singuli  homines  hac  re- 
g-ula  indigent,  ut  ad  pra'scrii:)tum  sibi  finom  dirigantur:  ergo  lex  per 
se  non  dicit  rospectuin  ad  solam  communitatom  humanam,  sed  etiam 
ad  singulos  hominos  sinoillatim,  ot  in  individuo  spectatos.  Conpr- 
mafur:  lox  maximo  dirigitur  ad  personam,  por  quam  debet  implcri: 
ergo  potius  dirigitur  ad  porsonam  voram,  quam  ad  fictitiam;  fictio 
namque  semi^er  suppnnit  veritatem  quam  imitatur:  at  communitas 
est  persona  ficta;  unusquisque  autem  particularis  hoiiio  censotur  essc 
persona  vera:  ergo  potiori  rationo  lex  dirigitur  ad  singulos  homines, 
quam  ad  totam  communitatem,  —  Respondeo ,  legom  non  dici  com- 
munem  pr^cise,  quia  soli  praiscribitur  communitati,  ut  coinmunitas 
est,  ot  quoddam  corpus  mvsticum  abstractive  considoratum;  sed  quia 
goneraliter  pro})oni  debot  servanda  ab  omnibus  membris  illiiis  iiiystici 
corporis  cui  prsefigitur  tamquam  regula  ojjerandi  rect:».  Qua  ratiouo 
patet  otiam  rosponsio  ad  confirmathncm  :  lex  enim  generaliter  pro- 
ponitur,  ut  ad  omnes  et  singulos  pertinore  possit  juxta  exigentiam 
temporis;  quo  pacto  verum  est  illam  dirigi  magis  ad  personas  veras 
quam  ad  fictas,  Uno  verbo,  lex  secundum  praescriptum  et  designa- 
tionem ,  immediate  ad  totam  communitatem  spectat:  at  secundum 
oxecutionem  directe  fertur  in  singula  ojusdem  communitatis  membra  ; 
sicque  magis  dirigitur  ad  singulares  personas  quam  ad  ipsam  com- 
niunitatem, 

Objicies  3.  Quando  lex  fertur  pro  communitate,  vel  solum  obligat 
communitatem  ut  sic,  vel  etiam  comprehendit  singula  ejusdem  com- 
munitatis  membra:  si  ])rimum,  tunc  eommunitas  se  gerit  ut  partiju- 
laris  persona,  subindeque  lex  poterit  dirigi  ad  unicam  dumtaxat  por- 
sonam :  si  secundum,  merito  etiam  inde  concluditur  legem  pro  uno 
tantum  ferri  posse;  si  nempe  ita  illi  expediat.  —  Respondeo,  legem 
ordinarie  ferri  ad  communitatem  non  collective,  sed  distributive :  ea 
scilicet  ratione,  ut  ab  omnibus,  et  singulis  de  communitate  servetur, 
cum  distributione  accommoda  juxta  legis  conditionem,  Potest  niliilo- 
minus  aliquando  lex  ferri  in  ipsam  communitatem,  ut  communitas 
est:  prsecipiendo  videlicet,  aut  prohibendo  aliquem  actum,  qui  ab 
llla  sola.  ut  communitas  est,  exerceri  debeat,  non  vero  a  singulis  ojus 
membris  seorsim  spectatis,  ut  constat  de  statutis,  et  pnefixis  legibus 
quibus  interdum  Congregationum,  Universitatum,  Capitulorum,  Colle- 
giorum  superiores  ac  prsefecti  tenentur  aliqua  prtestare  circa  publicam 
et  communem  administrationem  talis  corporis  sua3  directioni  commissi. 
Objicies  4.  Prf^ceptum  aliquod  non  videtur  esse  a  lege  distinctum: 
sed  pneceptum  uni  dumtaxat  personii^  proescribi  potest:    ergo  et  lex. 


20  DE     ESSENTIA    LEGIS   IN    COMMUNI. 

MiJior  coustat.  Major  vero  probatur:  potest  euim  aliquod  praeceptum 
praescribi  propter  commune  bonuiii,  et  ex  potestate  regendi  rempu- 
blicam,  et  singula  ejus  membra  ad  debitum  finera  ordinandi :  at  in 
eis  maxime  viget  ratio  legis  :  ergo,  etc.  —  Nego  majorem,  praeceptum 
enim,  et  lex  distinguuntur  invicem,  et  si  forte  non  physice,  et  quoad 
species  naturales  actuum ,  saltem  distinguuntur  moraliter ;  quia  nempe 
lex  alias  habet  conditioncs  quam  prseceptum :  licet  enim  omnis  lex 
sit  prseceptum,  non  tamen  omne  prseceptum  est  lex,  sed  oportet  ut 
speciales  conditiones  habeat  quibus  a  pnecepto  disting-uatur.  Primo, 
namque  pr;i?eeptum,  licet  pra?scribi  possit  toti  communitati,  id  tamen 
necessario  non  exigit,  sed  potest  iniponi  personae  particulari :  lex  vero 
semper  communitatem  personarum  necessario  respicit,  ut  probatum  est. 
Secumlo,  prseceptum  expirat  morte,  vel  amotione  imponentis,  etiarasi 
absolute,  et  sine  ulla  temporis  limitatione  praescribatur ;  lex  autem  non 
cessat  per  mortem  legislatoris ,  cum  ex  natura  sua  postulet  esse  per- 
petua.  Tertio,  prseceptum  potest  imponi  a  quoLnimque  superiore;  lex 
autem  f.^rri  nequit,  nisi  ab  eo  qui  "'el  a  Deo,  vel  a  republica  supremam 
ac  legislativam  potestatein  obtinet ;  subindeque  longe  diversa  est  prai- 
cepti,  et  legis  ratio. 

Conclusio  secunda.  —  Ad  Legis  xaturam  srECTAx,  quod- 

PROPTER    BONIM    COMMUNE    PR.ESCRIBATUR. 

Probatur  primo  ex  distinctione  4.  c.  erit  autem  lex,  ubi  legimus 
quod  lex  nuUo  privato  eomraodo,  sed  pro  communi  civium  utilitate 
debet  esse  conscripta.  Quod  utique  desumitur  ex  sancto  Isidoro  lib.  h. 
Etymolog.  idque  conforme  est  sancito  duodecim  Tabularum:  Salus  po- 
puli  suprema  lex  est.  Confirmatur  ex  S.  Basilio  Ilomil.  141.  in  prin- 
cipium  Proverb.  non  longe  ab  initio,  ubi  dixit:  Si  regnum  est  legitima 
potestas,  palam  est  quod  prcecepta  vitce  a  Iiege  edita,  qui  sane  vere  hac 
appellatione  dignus  est,  multum  momenti,  ac  pensi  habent,  utpote 
quod  in  comune  omnibus  utile  est,  respicientia ,  et  non  ad  proprice.  uti- 
litatis  scopum  ordinata.  Ibidemque  addit:  in  hoc  tgrannum  a  rege  dif- 
ferre,  quod  ille  sua  ipsius  quomodocujnque  respicit  ac  tuetur:  hic  sub- 
ditis  consulere  tantum  qucerit.  —  Confirmatur  iusuper  ex  consensu 
omnium  profanorum,  maxime  vero  Platonis  dicdog.  1.  De  legibus, 
ubi  aif,  Legislatores  com^nunis  pacis  gratia  leges  condere  debere.  Item 
Aristotelis  4.  Politic,  cap.  1.  Leges,  inquit,  ad  communem  populi  sa- 
lutem  sunf  accomodandce .  Similiter  Ciceronis,  qui  lib.  1.  De  legibus  ait: 
Constcd  leges  pro  scdute  reipublicce  tuendce  esse  insfituendas. 

Suffragatur  pariter  ratio.  Primo  quidem,  quia  publica  potestas  de 
se  in  bonum  publicum  est  ordinata:  lex  autem  omnis  emanare  debet 
a  publica  potestate:  debet  ergo  in  bonum  publicum  ordinari.  — Deinde,. 
l?x  omnis,  aut  est  a  Deo  legislatore,  vel  ab  homine:  si  a  Deo,  ordi- 
natur  in  bonum  commune;  quia  vel  est  a  Dc'o  ut  auctore  naturae,  vel 
ab  eodem  ut  auctore  gratitr :  at  utroque  modo  in  bonum  commune 
ordinatur,  nimirum  ad  beatitudinem  jeternam  in  qua  homines  ultimo 
suo  fin?  potiuntur.  Si  ab  homine,  etiam  in  bonura  comraune  dirigitur: 
nam  reges  et  priucipes  non  sunt  domini,  sed  administri  regni  illius, 
juxta  illud  Sapientite  6.  Cum  essetis  ministri  regni  ejus,  non  recteju- 
dicastis.  Et  ex   illo  Apostoli  ad  Romanos  13.  Ministri  enim  Dei  sunf 


DE     ESSENTIA     LEGIS    IN    COMMUNI.  21 

in  hoc  ipsum  s^rrici/fcs :  (M-go  noii  liabont  potcstateni  lcgum  condcn- 
daruni  nisi  in  bonuin  '.•onmiune:  siciuidoni  omnis  potcstas,  quam  in 
subditos  exercent,  est  vel  a  Deo,  vel  a  populo:  si  a  Deo,  constat  eam 
conferri  jn-opter  bonum  commune,  ((uod  Deus  ])r;iH-ipue  intendit :  si  a 
populo,  idem  pntet;  nam  sicut  illam  conterunt  omnes,  ita  eo  tine,  et 
animo  conferunt,  ut  ad  publicum  ipsoruni  bonum  exereeatur,  non 
vero  ad  privatum  dumtaxat  ipsius  Principis  commodum  :  unde  in  Con- 
cilio  Toletano  S.  cap.  10.  Prsecipitur,  at  qui  elifjitur  in  regem,  juret 
non  prospicere  proprii  jura  commodi,  sed  2^^'ospicere  patrice  gentique 
sfice.  —  Denique  ,  hax*  veritas  inductione  patet ;  nam  lex  naturalis  de 
«e  tondit  ad  bonum  comniune  totius  natur:e  humansR :  leges  divina^. 
positivje  ordinantur  ad  Dei  gioriam,  et  hominum  utilitatem  juxta  illud 
Isaiai  51.  Lex  a  me  exiet,  et  judicium  meum  in  lucem  populorum  re- 
quiescet.  Leges  quoque  liumanoe,  tam  civiles  quam  Ecclesiasticae,  ordi- 
nantur  ad  bonum  commune;  alioquin  verse  leges  non  essent  censendae; 
nam  potestas  ferendi  leges  non  est  hominibus  concessa,  sive  a  Deo, 
rsive  a  republica,  ut  ea  utantur  pro  libito,  et  absque  ratione;  nam 
ipsa  etiam  amplissima  Apostolis  concessa  potestas  data  erat  i7i  cedip- 
cationem,  et  non  in  destructionem,  ut  docet  S.  Paulus  2.  Corinth.  10. 
"Quapropter  Legislatores  ea  potestate  debent  uti  ad  finem  legis  asse- 
quendum ;  nerape  reipublicoe  bonum,  et  publicam  fclicitatem. 

Objicies  1.  Multie  sunt  leges  quae  ad  privatum  bonum  dumtaxat 
ordinantur,  qualis  est  lex  naturalis  de  tuenda  propria  vitn,  etiam  cum 
aliorum  vitse  dispendio  :  talis  pariter  lcx  de  eleemos^na  pauperibus 
«roganda,  qua?  solam  illorum  particularem  utilitatem  respieit:  talis 
lex  de  correptione  fraterna,  qune  particularis  hominis  emendationem 
respicit:  tales  denique  leges  Ecclesiasticse  de  percipiendis  Sacramentis, 
puta  annua  confessione  facienda,  et  sacra  Synaxi  in  Paschate  susci- 
pienda.  Confirm.atur,  etsi  nulla  prorsus  esset  respublica,  unusque  dum- 
taxat  homo  existeret,  non  minus  in  eo  vigeret  lex  natur^e,  dum  enhn 
primus  Parens  solus  erat,  non  degebat  absque  lege,  siquidem  natu- 
valis  lex  in  eo  vim  obtinebat :  talis  autem  lex  tunc  uon  potuit  ordi- 
nari  in  bonum  commune,  quia  tunc  nulla  erat  hominum  societas,  nul- 
laque  respublica:  ergo,  etc.  —  Respondeo,  concesso  antecedente,  ne- 
gando  consequentiam. :  aliud  namque  est  loqui  de  materia  proxima 
circa  quam  lex  versatur,  aliud  de  motivo  formali  propter  quod  circa 
talem  materiam  occupatur  ;  fateor  equidem  quod  materia  proxima,  circa 
quam  priefatic  leges  in  objectione  immediate  versantur,  sit  bonum  par- 
ticulare;  tamen  non  occupantur  circa  illud  nisi  propter  motivum  boni 
■communis  quod  per  se  primo  lex  respicit:  interest  enim  reipublice 
vitam  civis  cujuslibet  conservare;  alioqui  ipsa  respublica  extingue- 
retur,  'utpote  qua^  nonnisi  ex  privatis  coalescit :  interest  pariter  ne 
cives  egeant,  alias  essent  in  periculo  vit?e,  quse  ad  bonum  reipubliciie 
speetat.  Unde  licet  lex  de  eleemosyna  facienda  respiciat  bonum  pri- 
vatum  particularis  personse,  ut  materiam  proximam;  tamen  id  totum 
ordinat  in  bonum  commune,  ad  quod  pertinet  reipublicae  membra  alere, 
ne  pestes  aut  furta  in  ea  grassentur.  Idem  dicendum  de  correctione 
fraterna,  quae  ea  solum  ratione  spectat  emendationem  \\t-x  particularis 
hominis,  ut  vitia  a  republica  eliminontur  ;  illa  namque  societas  diu 
stare  nequit,  in  qua  vitium  laudatur  aut  dissimulatur,  nee  eliminatur. 


22  DE    ESSENTIA    LEGIS    IN    COMMUNI. 

Idem  quoqiie  dicendum  de  legibus  Sacramentorum,  qua^  licet  adbonum 
])articulare,  nempe  ad  salutem  leternam  cujusvis  fidelis  spectent;  tamen 
per  se  priino  ordinantur  ad  bonuin  commune,  nempe  ad  eultum  Dei^ 
qui  est  omnium  hominum  finis  ultimus,  et  bonum  commune  totius 
natune  hnman;Te.  in  quo  oinnes  homines  comraunicant.  .1^/  confivma- 
tionerri  dico,  quod  etsi  nuUa  esset  actu  respublica,  non  minus  possi- 
bilis  esset  aliqua  hominum  societas;  et  cum  homo  sit  anim  il  sociabile, 
lex  naturalis  ita  ipsum  respicit  quateuus  privatum,  ut  etiam  eum  re- 
spiciat  quatenus  est  aptus  natus  ad  societatem,  et  communitatem ; 
adeoque  illa  lex  lieet  immediate  ad  particular.  m  hominem  spectet, 
tamquam  subjectum  in  quo  resideat ;  tamen  eo  fine  ipsi  inest,  ut  eum 
ordinet  ad  recte  instituendam  societatem  cum  aliis  qui  vel  existunt, 
vel  possunt  existere.  Hinc  Adamus  ita  erat  cum  lege  solus,  ut  tamen 
natura  sua  socium  appeteret. 

Ob.jicies  2.  Si  lex  omnis  essentialiter  postularet  ordinari  ad  bonum 
commune,  soqueretur  quod  cessante  communl  bono,  et  publica  utili- 
tate,  cessaret  pariter  legis  vigor,  et  obligatio;  quia,  eessante  motivo 
legis,  lex  quoque  ipsadesinit:  at  falsum  est  coufe^/iien^:  licet  enim 
V.  g.  certo  cognoscat  aliquis  quod  Ecclesia  nullum  patiatur  detri- 
mentum  exeo  quod  Petrus  moram  contrahat  conversetur  cum  publice 
excommunicatis,  tamen  ex  communi  sententia  non  debet  cum  ipsitv 
commorari :  ergo  leges  non  semper  ordinantur  in  bonum  commune.  — 
Distinguo  sequelam :  deberet  cessare  legis  vigor,  et  obligatio,  si  pu- 
bliea  auctoritate  vel  aliquo  -aequivalenti  declararetur  motivum  legis- 
cessare,  concedo  ;  secus,  nego  ;  sicut  enim  publica  auctoritate  decla- 
ratur  quod  lex  obligat,  ita  pariter  necessum  est  interveniat  aliquid 
publicum,  quod  insinuet  motivum  legis  cessare;  puta  vel  judicium 
Principis,  vel  totius  communitatis,  vel  sapientum  penes  quos  commu- 
nitatis  judicium  depositum  esse  coujici  potest:  nam  motivum  legis  ut 
omnino  esse  desiuat,  non  sufficit  ut  cesset  respectu  alicujus  particu- 
laris,  vel  aliquorum  de  communitate;  sed  cessare  debet  respectu 
majoris  saltem  partis  communitatis  ;  alioqui  particulares,  quos  non  re- 
spicit  motivum  istud,  non  desinunt  \oge  teneri;  v.  g.  motivum  cur 
Conciliuin  Tridentinum  declaraverit  imposterum  matrimonia  clande- 
stina  fore  invalida,  fuit  ut  oecurratur  variis  fraudibus,  et  malis  quaj: 
in  ejusmodi  genere  matrimonio.rum  contingere  solent.  Unde  licet  ali- 
quis  bona  fide,  et  absque  dolo  matrimonium  clandestinum  contraxerit^ 
ex  quo  nulla  suboriantur  incommoda,  et  mala  propter  quae  prohibita 
sunt  matrimonia  cland  "stine  inita,  propterea  non  desinit  tale  contra- 
ctum  matrimonium  esse  invalidum;  nam  licjt  ratio,  et  motivum  legis 
eesset  in  hoc  casu  particulari,  non  propterea  cessat  in  communi,  cui 
particulare  bonum  cedere  debet. 

DicES  3:  Leges  et  edicta  Principum  quibus  praescribunt  et  exi- 
gTint  tributa,  vere  sunt  leges:  at  illa?  nuUatenus  respiciunt  bonum 
commune  subditorum,  sed  solum  privatam  regis  utilitatem :  ergo  non 
est  de  ratione  legis  quod  ad  bonum  commune  ordinetur.  —  Distingua 
minorem  :  leges  illtx'  pendendorum  tributorum  respiciunt  privatam  regis 
utilitatem  ut  materiam  proximam,  concedo;  ut  unicam,  nego;  ordi- 
nantur  siquidem  ad  ipsius  reipublicse  felicitatem  et  securitatem,  ut 
nimirum  Kex  per  vectigalia  possit  et  comparare  milites  quibus  respu- 


DE     ESSENTIA     LEGIS    IN    COMMIJNI.  23 

hlica  advcrsiis  hostes  proteg'atur,  et  in  ouniibus  ipsius  reipublicra' coin- 
muui  bouo  provi(hM'e. 

PF/rros:  ufrum  /Ayislafor  non  infendeuH  honuni  rommuno  reipufjliru', 
se(f  in  eam  oitio  ducfus  lexjes  ferai,  quar  famen  de  se  in  Injnum  com- 
mune  tendanf ,  utrum,  inquam,  leges  illce  verce  et  lef/itimce  sinf  ap- 
pelfandoif  —  Affirmo,  quia  illa  praA^i  intentio  le<2,islaloris  cst  niere 
personalis,  nec  redundat  in  actuni  quatenus  ad  utilitateni  communein 
spectat;  sicut  enim  prava  judicis  intentio  non  refert  ad  valorem  sen- 
tentia',  dummodo  illa  nou  sit  contra  fcquitatem  ;  et  sicut  prava  intentio 
ministri  non  otficit  Sacramento,  modo  non  sit  contra  ejus  substantiam, 
puta  si  conferendo  Saeranienlum  revera  quidem  intendat  facere  quod 
intendit  Ecclesia,  sed  pravum  aliquem  sibi  finem  proponat,  nempe  vel 
lucrum,  vel  aliquid  aliud  pravum  ;  ita  in  pni^senti  bonuni  commune 
in  ipsa  lege  spectandum  est,  non  vero  in  ipsa  intentione  legislatoris. 
Quam  utique  sententiam  aperte  tradit  S.  Augustinus,  lib.  o.  Dearbitr. 
scribens:  Lex  quoi  tuendi  pojjuli  causa  lata  est,  nidlius  libidinis  argui 
potest;  siquidem  ille  qui  tufit^  si  Dei  jussu  tulit,  idesf,  quod  prcecepit 
(vierna  justitia,  expers  omnis  libidinis  ixf  agere  potuif.  Si  autem  ille 
cum  afiqua  libidine  hoc  statuit,  non  ex  eo  fit,  ut  ei  fegi  cum  fifjicfine 
of)femperare  necesse  sit,  et  quia  bona  fex,  et  a  bono  ferri  poiest.  Cujus 
etiam  alteram  rationem  indicat  infra  scribens,  quod  licet  ille  cum  li- 
bidine  legem  tulerit,  tamen  jwtesf  iffi  legi  sine  fibicline  ofjfemperari. 
Quare  licet  lcgislator  peccet  defectu  bon?e  intentionis,  quam  erga 
bonum  publicum  habere  debet;  quia  tamen  ista  constitutio  de  se  or- 
dinatur  in  bonum  commune,  sufficit  ut  censeatur  habere  conditionem 
hanc  desideratam  ad  veram  et  proprie  dictam  legem, 

Petes  2.  Quamfonam  fex  censeri  possit  in  fjonum  commune  recte 
ordinari?  —  Respondeo,  tunc  censeri  quamlibet  legem  sic  recte  justeque 
ordinari,  jmmo  quando  vel  mediate  vel  immediate  Dei  gloriam  res- 
picit,  et  ad  finem  ultimum  supernaturalem  conducit.  Hinc  Leges  omnes 
civiles  iniquse  sunt,  nec  rationem  legis,  vigorem,  ac  dignitatem  obti- 
nent,  si  Dei  vel  Ecclesia3  ordinationi  repugnent:  unde  Can.  Non  ficef, 
dist.  10.  ita  statuitur:  Non  ficet  ImjMratori,  vel  cuiquam  jjietcde.m  cu- 
stodienti  afiquid  contra  divina  mandcda  prcesumere,  nec  quictquam  quod 
Evangelicis  vef  Propheticis  aut  Apostoficis  regufis  obvief,  agere.  Et 
Can.  Suscepisti  ne,  decernitur  quod  Constitutiones  Frincipum  Eccle- 
siasticis  fegibus  jjostponendce  sunt :  ubi  autem  Evaiigeficis  atque  Cano- 
nicis  decretis  non  obviaverint,  omni  reverentia  dignce  habeantur.  Hinc 
Simmachus  Papa  epist.  7.  quse  est  ad  Anastasium  Imperatorem  ita 
seribit:  Nos  quidem  potestates  humanas  suo  foco  suscijmnus,  cfonec 
contra  Deum  suas  erigant  vofuntates:  Cceterum  si  omnis  jjotestas  a 
Deo  est,  magis  ergo  quce  rebus  est  prcestita  divinis.  Defer  Deo  in  nofjis, 
et  nos  deferemus  Deo  in  te :  Cceterum  si  fu  Deo  non  deferas,  non  potes 
ejus  uti  privifegio  cujus  jura  contemnis.  Et  S.  Augustinus  lib.  11).  De 
Cii-it.  Dei,  cap.  21.  Quce  justitia  est  hominis,  inquit,  quce  ipsum  ho- 
minem  vero  Deo  tolfitf  at  omnis  Lexjusf.a  esse  debet.  —  Secuiufo,  lex 
eensetur  in  bonum  commune  ordinata,  dum  respiciens  civitatem,  v.  g. 
quae  est  pars  regni,  magis  respicit  bonum  regni,   quam  bonuni  civi- 


24  DE    ESSENTIA    LEGIS   IN    COMMUNI. 

tatis:  secus  vero  si  contrarium  accidat;  bonum  enim  partis  postpo- 
nendum  est  bono  totius.  —  Tprtio,  ut  lex  sit  in  bonum  commune,  non 
requiritur  ut  in  bonum  oinniuin  aliorum  regnorum  eedat,  sed  potest 
censeri  in  bonum  commune  ordinari  si  regno  cui  pra^scribitur  sit  utilis: 
cum  enim  plura  regna  non  sint  sibi  invicem  subordinata.  neque  unum 
sit  pars  alterius,  sicut  civitr.s  cst  pars  regni,  non  est  necesse  quod 
ubi  lex  uni  regno  est  utilis,  aliis  etiam  regnis  proficere  debeat:  ni- 
hilominus  quantum  iieri  potest,  providere  debet  Princeps  ne  legem 
suis  subditis  utilem  terendo,  vicinis  obsit,  ubi  utrorumque  utilitas 
procurari  potest.  Si  tamen  non  possit  Princeps  bono  sui  regni  prospi- 
cere  absque  aliquo  vicinorum  incommodo,  non  minus  legitime  potest 
terre  legem  quje  cedat  in  bonum  commune  sui  regni,  esto  futura  sit 
in  vicinorum  pernieiem ;  quia  ante  omnia  debet  regni  sui  coinmuni 
bono  invigilare. 

Conclusio    tertia.  —  Non  posset  Princeps   .juste   Leges 

FERRE  t^lIBUS  BOXA  PARTICULARIA  SUBDITORUM  ITA  IN  PROPRIUM 
IPSIUS  COMMODUM  CEDANT,  UT  NULLATENT  S  ETIAM  REMOTE  AD  BONUM 
COMMUNE    SUBDITORUM    ORDINENTUR.    Quod   UtiqUC 

Probatur  primo  ex  Script.  Deuteron.  17.  ubi  pr<Teseribitur  forma 
regni,  et  juris  dicendi  iu  hunc  modum:  Cum  fuerit  constitutus  (Rex) 
non  multijjlicabit  sihi  equos,  nec  rediicet  populum  in  jS^gyptum,  equi- 
tatus  nu7nero  sul)lei'atus . . . .  non  hahehit  uxores  plurimas,  quce  alliciant 
animam  ejus,  neque  argenti  et  auri  immensa  pondera.  Postquam  autem 
sederit  in  solio  regni  suij  describet  sibi  Deuteranomium  legis  hujus  in 
volumine,  accipiens  exemplar  a  Sacerdotihus  leviticce  trihus,  et  hohebit 
secum,  legetque  illud  omnihus  diebus  vit^  suce,  ut  discat  timere  Do- 
minum  Deum  suum,  nec  elevetur  cor  ejus  in  superhiam  super  fratres 
suos,  neque  declinet  in  partem  dexteram,  vel  sinistram,  ut  longo  tem- 
pore  regnet  ip.se,  et  filii  ejus  super  Israel.  Quo  divino  edicto  regibus 
prsescribitur  servanda  in  Deuin  pietas,'  in  Religionem  zelus,  in  sub- 
ditos  prudens  ac  clemens  administratio,  et  in  seipsis  ordinata  mode- 
ratio.  —  Hinc  3.  Regum  cap.  21.  severe  animadvertit  Deus  in  Achab, 
et  Jezabel  eo  quod  vineam  Naboth  Jezraelitae  per  vim  occupaverint; 
et  Ezechielis  34.  graviter  arguuntur  Pastores,  quo  nomine  omnes  su- 
perioi-es  designantur,  quod  pascant  semrtipsos:  Vcb,  inquit,  Pastoribus 
Israel  qui  pascehant  semetipsos:  Xonne  greges  a  Pastorihus  pascuntur  ? 
Lac  comedehatis,  lanis  operiebamini,  et  quod  crassum  erat  occidebatis: 
gregem  autem  nietim  non  poscehatis.  Quod  infirmum  fuit  non  conso- 
lidastis,  et  quod.  cegrotum  non  sanastis,  quod  confractum  est  noii  al- 
ligasHs,  et  quod  ahjectum  est  non  reduxistis,  et  quod  perierat  non  qucc- 
siristis:  sed  cum.  austeritate  imperahatis  eis,  et  cuni  potentia.  Similem 
reprehensionem  habet  adversus  Principes  cap.  22.  Hinc  cap.  46.  statuit 
Deus  :  Xon  accipict  Princeps  de  hcereditate  popidi  per  violentiam,  ct  de 
possessionc  corum:  sed  de  pos.sessione  sua  hcereditate^n  dahit  filiis  suis. 

Probatur  eadem  veritas  ex  Concilio  Toletano  VIII.  cap.  1.  in  quo 
habetur  Reges  Gothorum  Christianos  dum  principatum  instituebant, 
et  induebant,  tales  debuisse  existere,  quales  his  verbis  describuntur: 
«  Erunt  Catholicie  fidei  assertores,  erunt  actibus,  judiciis,  et  vita  mo- 
«  desti,  erunt  in  provisionibus  rerum  parci,  potius  quam  extenti,  ut 


DE     ESSENTIA     LE(;IS    IN    COMMUNI.  25 

«  luill.i  vi  aiit  tactione  scrlpturaruni,  vel  delinitionuin  qualiumcuinque 
«  contractus  a  subditis  vcl  cxigant,  vcl  exigendos  intcndant:  erunt 
«  nou  prospectantes  proprii  jura  conimodi,  sed  consulcntes  patriaj 
«  atque  genti.  »  —  Simile  quid  statutum  fuit  in  Concilio  Parisiensi 
coacto  circa  annuni  Christi  820.  sub  l^udovico,  ct  Lotliario  Imperato- 
ribus;  ubi  inter  ea  qme  ad  justitiam  Kegis  pertinere  agnoscuntur, 
primuni  locum  habet  istud,  NeniinoN  iujustc  per  potcntiam  opprimerc: 
at  quando  bona  subditorum  in  bonum  suum  privatum,  et  nullo  modo 
in  publicum  Princeps  convertit,  ille  per  potentiam  subditos  opprimit: 
erg'o,  etc. 

Hanc  veritatem  diserte  explicat  S.  Bernardus  lib.  3.  Dc  Coiisi- 
(fcrat.  ad  Eugenium.  smnmum  Pontificem,  eap.  3.  ubi  ait:  Prcees,  et 
ainfpilariter:  ad  quid?  cges,  tibi  dico,  consideratione:  Numquid  ut  de 
subditis  crescasf  Nequaquam,  sed  ut  ipsi  de  tc.  Principem  te  consti- 
hierunt,  sed  sibi^  non  tibi.  Alioqui  quo  pacto  te  repidas  supeiiorem  his 
a  quibus  beneficium  mendicas?  Audi  Dominum :  Qui  potcstatem  haJicnt 
snper  ebs  benefici  vocantur.  At  istud  de  his  qui  foris  sunt.  Quid  ad 
nosf  Tu  id  mendaciter  diceris,  si  non  tam  beneficus  esses,  quam  be- 
/leficis  prceesse  intcndas.  Parvi,  dejectique  animi  est,  de  subditis  non 
profectum  qucerere  subditorum,  sed  qucestum  jyroprium....  Non  medio- 
cris  glorixB  vox  illa  identidcm  ipsius:  non  requiro  datum  sed  fructum. 

.  Et  infra  cap.  4.  subdit:  Quid  tam  indignum  tibi,  quam  ut  toturn  te- 
nens,  non  sis  contentus  toto,  nisi  minutias  quasdam  atque  exiguas 
portiones  ipsius  tibi  creditce  universitatis,  tamquam  non  sint  tutce,  sa- 
tagas  nescio  quomodo  adhuc  facere  tuas  f  TJbi  etiam  meminisse  te  volo 
parabolce  Nathan,  de  homine  qui  multas  oves  habens,   unam  quce  erat 

;  pauperis  concupivit.  Hucquoque  veniat  factum ,  imo  facinus  regis  Achab, 
qui  rerum  summam  tenebat,  et  unam  vineam  affectavit,  Avertat  Deus 
a  te  quod  ille  audivit:  occidisti  ot  possedisti. 

Firmatur  pariter  haec  veritas  triplici  ratione,  quam  subministrat 
auctor  libri  De  regimine  Principum,  lib.  3.  cap.  11.  Primo  namque 
verus  Princeps  Deum  debet  iraitari,  cujus  virtute  imperat :  atqui  Deus 
ita  regit  homines  propter  ipsorum  salutem,  ut  inde  sibi  nihil  acquirat: 

..  -ergo  Princeps  bonum  commune  quserere  debet,  non  vero  suum  pri- 
vatum.  Secundo,  Principis  non  est  respublica,  sed  Princeps  est  rei- 
publicfc,  juxta-illud  Senecae  lib.  2.  De  Clementia:  Scias  nec  Rempu- 
hlicam  tuam  es.se,  sed  te  Peipublicce.  At  qui  est  reipublica?  totus  de- 
ditus,  illius  dumtaxat,  et  non  alterius  bonum  procurare  tenetur: 
ergo,  etc.  Tertio  denique,  quemadmodum  Episcopus,  ut  talis,  pro- 
curare  tenetur,  quantum  potest,  salutem  animarum,  et  se  totum  dare 
in  bonum  seternum  eis  comparandum  ;  unde  vulgatum  illud:  Quod 
Chri.stiani  sumus  propter  nos ;  quod  Presbyteri,  et  Epi.scopi,  propter 
ros:  sic  Princeps  pari  ratione  invigilarc  debet  in  bono  temporali  suis 
subditis  comparando.  Unde  sicut  culpandus  esset  Episcopus,  qui  spreta 

'  vel  neglecta  pastorali  soUicitudine,  totum  sese  in  secessu  contempla- 
tioni  daret,  licet  privatse  saluti  ea  ratione  studere  sibi  proponeret ;  ita 
et  qui  in  propriam  utilitatcm  intenderet  Princcps,  nee  procurando 
ac  stabiliendo  bono  communi  incumberet,  maxime  viderctur  esse  cul- 
pandus. 

DiCES  1  :  Populo  Judaico  Regem  postulanti  1.  Ucgum,  cap.  8.  Sa- 


26  DE    ESSENTIA    LEGIS    IN    COMMUNI. 

muel  vice  Dei  respondit:  Hoc  erit  jus  Regis  qui  imperaturm  est  vobis : 
/ilios  vestros  tollet,  et  panet  in  curribus  suis,  faciotque  sibi  equites,  ef 
prcecursores  quaclrigarum  suarum,  et  constituet  sibi  Tribunos  et  Cen- 
turiones,  etc.  Agros  quoque  vestros,  et  vineas,  et  oliveta  optima  tollef. 
et  clabit  servis  suis,  etc.  Ergo  Princeps  jus  habet  in  privatum  com- 
modum  bona  subditorum  per  leges  et  edicta  convertendi.  —  Nego 
consequentiam;  jus  enim  ibi  editum,  non  est  jus  regium  legitimum. 
sod  tyraunicum.  atque  hominum  violentia  et  perversorum  Principum 
insolentia  introductum,  ut  apparet  ex  ipso  contextu :  siquidem  retertur 
quod  populus  Regem  a  Samuele  petendo,  Displicuit  sermo  in  ocul/.^ 
Samuelis:  cumque  hac  de  re  Deum  consuluisset,  indignatus  Dominus 
respondit  ad  Samuelem:  Xon  te  abjecerunt,  sed  me,  ne  regnem  sujK^r 
eos,  etc.  Quapropter  haud  dubium  est,  quod  Deus  in  poenam  perduellis 
illius  populi,  illi  loeo  Regis  quoin  expostulabat,  tyrannum  ejusque 
violentum  regimen  exposuerit,  ut  explicat  Clemens  Alexandrinus  lib.  i). 
Pedagogi  cap.  4.  Petenti  Regem  populo,  inquit,  non  humanum  poIH- 
cetur  Dominum,  sed  quemdam  insolentem  se  eis  daturum  minatur  tg- 
rannum.  Et  S.  Gregorius  Magnus  ad  priefata  verba,  Cum,  inquit. 
ius  Regis  prcedicitur,  nimirum  in  unius  carnalis  prcepositi  conversc- 
tione,  ostendiiur  qnid  carnales  cceteri  ex  tijrannidc  facturi  sunt.  non 
quod  electi  debeant  imitari.  Nam  in  eadem  Regum  historia  legitur^ 
quod  dum  Rex  Achab  Naboth  A^neam  abstulit.  iram  Dei  omnipotentis 
incurrit:  hic  vero  cum  jus  Regis  prsedicitur.  agri,  vineae,  et  optima 
oliveta  tollenda  esse  memorantur.  Cum  ergo  hic  praedicitur.  quod  com- 
missum  illic  unicum  est,  ostenditur  quod  divino  judicio  non  jubetur. 

Objtctes  2.  Ulud  Christi  Lucse  22.  Reges  Gentium  dominantur 
eorum,  et  qui  potestatem  habent  super  eos  benefici  vocantur :  quibus 
verbis  discrimen  videtur  statuere  inter  potestatem  regiam,  et  eam  quam 
erat  ipse  instituturus,  ut  potestati  civili  tribuat  hanc  auctoritatem  quod 
dominentur  subditis,  eorumque  sint  revera  Domini :  at  Domimis  po- 
test  servorum  bona  in  proprium  commodum  convertere:  ergo  potiori 
iure  possunt  Principes  leges,  et  edicta  sancire,  quibus  particularia 
subditorum  bona  in  proprios  et  privatos  USQS  convertant.  —  Respondeo 
primo,  quod  eo  loco  non  agitur  de  regimine  omnium  Regum.  sed 
solum  de  ordinaria  administratione  Regum  gentium,  qui  cum  tune 
temporis  omnes  essent  d?emonum  cultores,  vixque  eorum  ullus  justam 
administrationem  haberet,  nullus,  arbitror,  dixerit  eorum  regimen 
Christianis  Principibus  tamquam  exemplar  esse  proponendum.  —  Re- 
spondeo  secundo,  per  illa  Christi  Domini  verba  potius  illum  regnandi 
modum  improbari,  quam  approbari ;  siquidem  voluit  Christus  Disei- 
pnlos  suos  ab  ejusmodi  regnandi,  tum  appetitu,  tum  specimine  deter- 
r^re;  subjungit  enim :  Vos  aufpm  non  sic.  —  Tertio  df-niqup  dico.  eo 
loco  potius  contrarium  quam  intendat  objectio,  colligi  posse  ;  siquidem 
ibi  agitur  de  Principibus,  qui  licet  dominentur  Gentibus,  tamen  ap- 
pellantur  bfnefici.  non  alia  certe  ratione,  nisi  quia  magis  in  commune 
subditorum  bonum,  quam  in  suum  privatum  intendebant. 

IxsTABis :  Reges  revera  sunt  domini  subditorum :  siquidem  eis  do- 
minantur:  at  dominus  potest  disponere  de  bonis  ser^T  sui  in  suum 
privatum  commodum :  ergo,  etc.  —  Distinguo  majorenv:  sunt  domini 
dominationo   civili,  et  politica,  concedo;    despotica .    et    herili,    nego, 


DE     ESSENTIA     LE(iIS    IN    COMMUNI.  27 

^finnrern  similiter  dist,in<^iio;  (loininiis  h  M-ilis,  ct  dcspoticns  potest 
subditoriini  bon;i  in  proprios  usus  convertorG,  transoat :  i»oliticus,  et 
civilis,  nogo;  nipmbra,  namq-ue  Keipublicie,  cui  Princeps  pr.TCst,  sunt 
cives,  et  li))eri ;  non  vero  servi,  aut  captivi. 

On.iiciRS  3.  Principes  Dei  vices  ^erunt:  crgo  sicut  Deus  omnia 
relert  ad  seipsuni :  ita  Principes  omnia  subditorum  bona  ad  suum  |)ri- 
vatum  commodum  lieite  reforre  possunt.  — Nego  consequentiam  ;  ut 
enim  esset  legitima  cnitccpdciitis  illntio,  sie  deberct  concludcrc:  crg^o 
quemndmodum  Deus  niliil  rcfcrt  in  proprium  eommodum  ,  quia  in- 
quiebat  Keg"ius  Vates,  Dpais  ineus  es  tn,  qaoniam  l)onornui  incoruni 
non  egcs:  ita  nec  Principes  referre  debent  subditorum  bona  in  privata 
sua  commoda;  sed  qnae  ex  solutis  tributis  coUignnt,  in  ipsorum  sub- 
ditorum  utilitatem  maxime  debent   refundere. 

QU.ESTIO  TERTIA. 
siT  NE  DE  kationp:  legis  ut  justa  sit,  justequi*:  fe- 

KATUK,  ET  QUOD    OBLIGET  IN  PEKPETUUM,  IDQUE   SUB 
PK.ECEPTO. 

NoTANDiM  1.  Posse  legem  esse  justam,  et  juste  latam ,  intelligi 
tripliciter;  nemp '  vel  ex  parte  objecti  quod  praecipitur;  vcl  cx  parte 
Principis  legem  ferentis ;  vel  ex  parte  formse,  et  modi  secundum  quem 
lex  ipsa  statuitur.  Primo  quidem  ex  parte  objecti  Lex  potcst  esse  justa, 
et  honesta  duplici  modo :  vel  negative,  quatenus  id  quod  pr^eeipit  aut 
statuit  non  est  turpe  et  inhonestum ;  vel  positive,  quatenus  nempe  id 
quod  pr?ecipit  aut  statuit  est  honestum  antecedenter  ad  legem,  vel 
saltem  consequenter ;  quia  licet  sit  de  se  indifferens,  per  legem  re- 
fertur  nd  bonum  finem,  et  in  aliqua  materia  virtutis  constituitur : 
possunt  enim  per  leges  aliqua  statui,  qwx  antecedenter  erant  indif!e- 
rentia;  puta  abstinere  a  certo  genere  ciborum,  ferre  vestes  hujus  aut 
alterius  materiae,  vel  figurie,  ete.  Ex  parte  vero  legem  ferentis ,  Lex 
potest  censeri  justa,  si  nempe  illam  praescribat  ex  affectu  justitiiie,  et 
honestatis;  non  autem  ex  aliquo  perverso,  et  malo  motivo  ductus;  et 
hoe  ad  valorem  legis  non  videtur  esse  necessarium ;  nam,  ut  diximus, 
potest  Princeps  legem  validam,  et  lcgitimam  ferre  qu«  cedat  in  com- 
inune  bonum  subditorum,  quamvis  illam  praescribat  odio  ductus  in 
illos,  vel  ob  alium  perversum  finem.  Tertio,  Lex  potest  intelligi  juste 
ferri  quoad  formam,  sive  quantum  ad  niodum  requisitum  ex  parte 
legis;  qui  quidem  modus  in  tribus  maxime  consistit:  Primo,  ut  feratur 
juste  ex  parte  finis,  qui  est  bonura  commune ;  quod  fit  quando  lex 
ad  eum  fnnem  consequendum  aut  stabiliendum  utilis  est.  Secundo,  ut 
feratur  juste  ex  partc  potestatis ;  nempe  ut  Legislator  non  plus  sta- 
tuat,  quam  illius  auctoritas  sese  extendat,  nec  aliis  quam  suis  sub- 
ditis  legem  prseseribat;  actus  enim  agentium  non  potest  excedere 
agentis  potcstatem.  Tertio,  ut  feratur  lcx  sccundum  ?equalitatem  pro- 
portionis;  dum  videlicet  justa  proportione  subditis  resp?ctive  impo- 
nuntur  onera  ad  bonum  commune:  esset  enira  contra  rectara  rationem, 
gravare  aliquos  subditos  supra  modura,  non  habita  ratione  viriura,  et 
facultatum.  Hinc  ubi  secus  accidit,  leges  illae  non  obligant  in  con- 
seientia,  nisi  propter  vitandura  scandalura,  vel  seditioncm,  ac  pertur- 


^S  DE     ESSENTIA     LEGIS    IN    COMMUNI. 

l)ationem  publicam  pmepediendam :  in  his  enim  easibus  homo  quilibet 
particularis  suo  juri  cedere  tenetur.  Advertit  tamen  Suarez  lib.  1. 
cap.  i>.  n.  IH.  ad  nullitatem  legis  ex  hoe  capite  requiri  tantam  impro- 
portionem,  et  inaequalitatem,  ut  redundet  in  detrimentum  commune, 
et  in  gravc  iajustumque  onus  plurium  membrorum  communitatis; 
alioqui  enim  si  lex  de  se  sit  utilis,  et  gravamen,  aut  exce^sus  sit  pau- 
corum.  non  propterea  lex  erit  omnino  nulla,  neque  desinet  alios  obli- 
gare:  sed  illos  solos  non  obligabit  quoad  exeessum,  qui  injuste  gra- 
vantur:  quod  ut  clarius  appareat, 

NoTANDUM  2.  Quod  ad  hoe  ut  lex  obliget,  et  juste  feratur,  tres 
justitiae  Airtutis  species  in  ea  ferenda  desiderantur :  prima  est  Juatitia 
legalis,  cujus  est  commune  bonum  intendere,  et  consequenter  jura 
communitati  debita  servare.  Unde  lex  justa  diornoscitur  ex  fine  boni 
comniunis  quem  re^picit.  Secunda  est  Jusfifia  commutatira,  ad  quam 
spectat  ut  Legislator  non  aliis  prsecipiat,  quam  subditis  suis;  quae 
justitia  maxime  necessaria  est  ad  legis  valorem  :  nam,  ut  mox  diximus, 
si  Priuceps  legem  terat  pro  uon  sibi  subditis,  suam  potestatem  excedit, 
peccatque  contra  justitiam  commutativam  respectu  illorum  quibus 
legem  pr.iescribit:  etiamsi  actum  de  se  honestum  et  utilem  pnccipiat. 
Tertia  denique  est  Justitia  disfributiva,  qu:r  etiam  in  lege  requiritur; 
nam  prajcipiendo  multitudini  quasi  distribuit  onus  iuter  partes  reipu- 
blic?e  in  ordine  ad  ejus  bonum  stabiliendum :  et  ideo  neeessum  est, 
ut  in  ea  distributione  servet  lequalitateni  proportionis,  quje  ad  justi- 
tiam  distributivam  pertinet.  et  ideo  injusta  erit  lex  si  in?equaliter 
onera  dispenset.  Unde  legis  injustitia  sp:^ctari  potest  vel  ex  parte  ma- 
teri;e,  vel  ex  parte  formse :  ex  parte  quidem  materi-e  si  praescribat 
qufedam  •  impossibilia,  divino  cultui,  naturalique  inclinationi  adver- 
santia,  et  communi  bono  ac  honestati  repugnantia:  ex  parte  vero 
formae  potest  esse  injusta.  vel  ex  fine  privati  commodi,  et  non  com- 
munis  boni:  vel  ex  parte  agentis,  ac  defectu  potestatis:  vel  ex  de- 
fectu  tormae,  seu  justae  distributionis.  An  autem  haec  omnia  vera  sint, 
utrum  videlicet  ut  lex  sit  justa,  justeque  feratur,  has  omnes  condi- 
tiones  involvere  debe^t.  hic  erit  resolvendum. 

NoTANDUM  3.  Duplicem  a  Philosophis  solito  distingui  perpetui- 
tatem;  unam  quidem  ex  parte  initii.  qu.a.m  voca.nt  a  parte  ant^ ;  aliam 
ex  parte  finis,  quam  «  ^x/rf*?  ^;o.S'^  appellaut.  Hic  autem  maxime  sermo 
est  de  perpetuitate  in  futurum,  ex  quo  lex  semel  est  pnefixa.  et  lata. 
Quae  perpetuitas  ulterius  distingui  potcst  in  perpetuitatem  simplieiter. 
qualis  est  seternitas :  vel  in  perpetuitatem  secundum  quid,  qualis  est 
diuturna  temporis  duratio.  quam  interdum  Scriptura  sacra  sevum,  et 
saeculum  aeteruum  appellat.  Perpetuitas  autem,  de  qua  sermo  est  in 
praesenti  Qujestione.  maxime  significat  legis  stabilitatem.  qua  fit  ut 
habeat  suum  esse  cum  valor?.  ac  efficacia  ita  firmum.  et  permauens, 
quantum  est  ex  vi  suae  originis.  et  constitutionis .  ut  de  se  semper 
perseveret.  aut  saltem  per  indefinitum,  vel  diuturnum  tempus.  Rursus 
hic  modus  perpetuitatis  potest  esse  duplex:  unus  quidem  ncgativus, 
alt^r  positirus.  Negativus  est  quando  lex  indefinite  tertur,  et  ideo  in- 
definitam  habet  durationem,  licet  revocari  possit;  qualiter  suspensio 
dicitur  perpetua  negative,  quae  inducitur  sine  termino.  Positive  autem 
perp  tua  dicitur  lex,  quae  natura  sua  vel  per  expressa   verba    fertur, 


DE     ESSENTIA    LEGIS    IN    COMMUNI.  29 

ut  semper  diiret,  et  revocetur  nuiuquain;  sic  depositio  et  degradatio 
dicitur  suspensio  pcM-petua.  An  autem,  et  qufc  perpetuitas  ad  legitimam 
legem  devSideretur,  declarabitur  infra. 

His  pr;eiibatis,  duo  maxiine  suiit  in  pnesenti  Qujestione  resolvenda: 
i^nmum,  quod  lex  omnis  justa  debeat  esse.  Secundiim,  quod  ex  se 
perpetuo  sit  duratura. 

Conclusio  prima.  —  De  natika  legis  est  i:t  sit  justa, 

ET   JI;STE    J.ATA,    EX    I»AKrE    ORJECTI,    I.ECilSI.ATORIS,  ET    FORM.K.    HjEC 

Conclusio  tres  partes  complectitur,  qu<e  simul  probantur.  Prbiio  quidem 
auctoritate  SS.  Patrum,  maxime  vero  S.  Augustini,  lib.  1.  De  libero 
arhitrio,  cap.  5.  cum  dixit,  Mihi  lex  esse  non  cidetur,  quce  justa  non 
fuerit.  Et  de  eadem  intelligi  potest,  quod  dicit  lib.  De  vera  reliyione, 
cap.  31.  Conditor  legum  tem.poralium ,  si  dr  bonus  est,  et  sapiens, 
legem  consulit  ceternam,  ut  secundum  ejus  incommutabiles  regulas, 
quid  sit  pro  tempore  vitandum ,  Jubendumque  discernat.  Unde  sicut 
lex  aiterna  solura  justa  praecipit,  quia  est  ipsa  justitia  per  essentiam, 
ita  vera  lex  humana  esse  debet  participatio  ejus,  et  ideo  non  potest 
valide  pntcipere  nisi  justa,  et  honesta.  Hoc  ipsum  docet  S.  Isidorus 
lib.  5.  Etgjuolog.,  cap.  2.  affirmans  legem  honestam,  Justam,  et  jjossi- 
bilem  esse  debere:  idemque  refertur  distinct.  Erit  autem  lex. 

Probatur  1.  Ex  liue  legis,  qui  est  homines  bonos  facere.  Unde  Ari- 
stoteles  2.  Ethicorum,  cap.  ait,  Legum  latores,  ijjsos  cives  assuefacientes 
bonos  efficere.  Et  lib.  3.  Politic.,  cap.  4.  dicit,  Civitatis  finem  esse  bene 
vivere,  et  honestatem  aliquam  participare,  Et  cap.  6.  addit:  De  vir- 
tute,  et  vitio  cogitant  quicumque  curam  habent  bene  instituendi  civi- 
tatem. 

Prcbatur  etiam  ratione :  primo  quidem :  omnis  potestas  ferendi 
leges  vt'l  divina  est,  vel  a  Deo  emanat,  juxta  illud  Sap.  8.  Per  me 
Reges  regnant,  et  legum  Conditores  Justa  decernunt:  Quce  autem  sunt 
a  Deo,  inquit  Apostolus  ad  JRom.  o,  ordinata  sunt ;  Deus  enim,  qui 
summe  bonus  est  et  rectus  per  essentiam ,  non  potest  suis  legibus 
statuere  nisi  justa  et  honesta :  ergo  nec  alii  Legislatores,  qui  pote- 
statem  a  Deo  derivatam,  et  ipsi  subditam  habent,  non  in  destructionem,. 
sed  in  ix?dificationein.  Deinde,  nullus  inferior  potest  obligare  contra 
legem  et  voluntatem  superioris :  sed  lex  prsecipiens  actum  pravum 
et  inhonestum,  esset  contra  legem  Dei  prohibentis  illum :  ergo  nulla 
lex  potest  obligare  ad  aliquid  turpe  et  illicitum ;  nam  inde  seque- 
retur  nos  habere  simul  duas  obligationes  contradictorias,  et  teneri  fa- 
cere  aliquid,  quia  lex  humana  id  praeciperet ;  et  non  facere,  quia 
idipsum  divina  lex  prohib  ret.  Denique,  Deus  non  potest  licite  offendi: 
sed  si  aliqua  lex  praescriberet  aliquid  a  Deo  vetitum  et  illicitura,  se- 
queretur  quod  Deus  impune  et  illicite  posset  offendi ,  ot!enderetur 
quidem,  quia  aliquid  ab  ipso  vetitum  fieret ;  idque  fieret  licite,  quia 
nempe  lege  cautum  et  sancitura  esset:  ergo,  etc. 

DiCEs:  Nonnullae  sunt  human?e  leges  quse  malum  permittunt:  ergo 
lex  potest  esse  injusta  ex  parte  objecti.  —  Distinguo  antscedens:  aliquse 
leges  humaiiic  permittunt  malum,  et  quod  intriusece  illicitum  est,  sta- 
taendo  ut  liceat  illud  patrare,  nego :  permittunt  illud  non  vindicando 
nec  arguendo,  propter  videlicet  majus  aliquod  bonum  inde  oriendum, 


30  DE    ESSENTIA     LEGIS   IN    COMMLNJ. 

ct  inajus  inalum  declinanduni,  concedo;  haic-  autem  perniis^o  noii  est 
mala,  sed  honesta,  et  rationabilis ;  aliud  enim  est  malum  ipsum,  et 
aliud  permissio  mali  per  simplicem  tolerantiam  :  quamvis  enim  maltim 
sit  turpe  et  illicitum  ,  potest  tamen  justis  de  causis  interdum  tolerari 
a  superioribus,  ne  severitas  in  illo  puniendo  sit  causa  majoris  mali, 
puta  perduellionis  subditorum ;  est  onim  rectai  rationi  congTuum 
e  duobus  malis  simul  inevitabilibus  vitare  ac  declinare  id  quod 
majus  est. 

Ex  iis  COLLIGE  nuUam  pariter  legem  ferri  posse  de  impossibili 
simpliciter  aut  moraliter,  hoc  est,  valde  difficili ;  tmn  quia  quidquid 
cadit  sub  legem,  cadit  aliquatenus  sub  libertatem ;  quatenus  scilieet 
ab  illa  pendet  ut  fiat,  vel  non  fiat;  vel  ut  sit,  aut  non  sit,  sicut  prae- 
cipitur  aut  statuitur :  at  impossibile  non  cadit  sub  libertatem ;  unde 
recte  S.  Augustinus  ait,  lib.  De  Fide  contra  Manichaos,  cap.  10.  Qu/s 
non  damat  stultum  esse  prcecepta  dare  ei  cui  liberum  nmi  est  quod 
prcBcipitur  facere:  et  iniquum  eum  damnare,  cui  non  fuit  potestas 
jussa  comjjleref  Et  lib.  De  Xatura,  et  Gratia,  cap.  43.  Deus  impos- 
sibilia  non  jubet :  sed  jubendo  admonet,  et  facere  quod  possis,  et  petere 
qii.od,  non  possis;  quae  verba  ex  eo  desumpsit  Conc.  Trid.  Sess.  6.  c.  11. 
addens,  et  adjuvat  ut  possis.  Quam  utique  veritatem  fusius  proba- 
bimus  in  Tract.  De  Gratia ;  ubi  demonstrabimus  gratiam  esse  neces- 
isariam,  et  sufficere   ad   onmem    divinam    legem  implendam. 

Conclusio  secunda.  —  De  ratione  Legis  est  quod  Lex 
EX  se  stabilis  sit,  permanens,  ac  duret,  et  obliget  quousque 
revocetur;  subindeque  aliquo  modo  debet  esse  perpetua. 

Probatui'  1.  ex  communi  consensu  Jurisperitorum,  qui  maxime  hoc 
discrimen  assignant  inter  praescriptum  datum  per  modum  praecepti 
personalis,  et  latum  per  modum  legis  seu  constitutionis ;  quod  purum 
preecoptuni  expirat  per  mortem  praecipientis ;  lex  vero  per  Legisla- 
toris  obitum  non  extinguitur.  Cujus  quidem  difierentiae  ratio  petitur 
ex  iiatura  ipsius  praecepti,  et  legis;  nam  lex  cum  feratur  communi- 
tati,  et  pro  bono  communi,  videtur  ferri  a  Principe  nomine  ipsius,  et 
auctoritate  ipsius  reipublicae :  subindeque  cum  semper  respublica  ma- 
neat,  pc^rseverat  etiam  legis  vigor,  etsi  Princeps  moriatur:  at  vero 
praiceptum  singulare  alicui  pnescribitur  a  Principe  vel  Superiore,  ut 
curam  illius  gerit;  non  enim  Prineeps  aut  Superior  respicit  dumtaxat 
bouum  cominune,  sed  etiam  bonum  singulare  hujus  aut  alterius 
subditi  aut  inferioris;  et  ideo  cum  praeceptum  terat,  quatenus  ad 
ipsum  pertinet  cura  singulorum  civium,  quae  cura  expirat  per  mor- 
tem  v(  1  mutationem  Superioris,  ideo  etiam  ipso  desinente,  praeceptum 
desinit. 

Confirinatur  haec  veritas  per  inductionem  ;  nam  lex  aeterna  cum 
in  divina  mente  existat,  perpetua  est,  et  immutabilis :  licet  eniin  qua- 
tenus  respicit  creaturas,  secundum  diversum  earum  existeutiae  modum, 
eis  leg'es  praescribat,  non  pro  toto  tempore,  sed  juxta  modum  ab  ipso 
Deo  definitum ;  nihilominus  lex  semel  juxta  illum  modum  a  Deo  con- 
cepta  ex  parte  Dei,  et  in  diviua  ejus  mente,  immutabilis  perseverat. 
Similiter  lex  naturalis,  quae  est  quaedam  participatio  aeternic  legis, 
etiam    dici    potest   absolute   perpetua,  tani   ex   parte    luentis    in    qua 


DE     ESSENTIA     LEGIS    IN    COMMUNI.  31 

scripta  est,  quani  ex  parte  objecti ;  prohibet  enim  qmv  intrinsece  inala 
sunt,  et  praicipit  qiiixi  per  se  sunt  necessaria:  quod  autem  necessa- 
rium  est,  perpetuum  est;  et  ideo  immutabile  dicitur  a  (Jratiano  d.  5. 
iii  principio.  Lex  ctiam  divina  veteris  'I\;stam('nti  perpetua  tuit  con- 
stanter  omnes  obligando  usque  ad  adventum  Ciiristi,  et  donec  successit 
lex  Evangelica,  ad  quam  ut  ad  pertectiorem  dispone])at.  Pariter  Lex 
divina  novi  'restamenti  perpetuitatem  sibi  vindicnt,  siquidem  dura- 
tura  est  usque  ad  mundi  finem.  Idem  dicendum  de  omnibus  legibus 
tam  Civilibus  quam  Ecclesiasticis,  quie  debent  esse  permanentes  et 
stabiles,  ut  congruant  administrationi  humante  communitatis ,  quse 
stabilitatem  et  uniformitatem  postulat.  Hinc  leges  dicuntur  esse  quasi 
reipublicse  fundamenta,  quibus  nixa  hairet  ineoncussa,  et  in  bono  ac 
pace  perseverat.  Xac  refert,  quod  pluriniiii  sint  humanse  leges  tam 
Civiles  quam  Ecclesiasticixj,  quae  temporis  successu  abrogantur  et 
pereunt:  hic  enim  non  loquimur  de  perpetuitate  positiva,  quie 
nusquam  varietur;  sed  negativa,  quae  tamdiu  duret,  donec  vel  con- 
traria  consuetudine,  vel  expresso  Principis  mandato  revocetur ;  ha?e 
enim  perpetuitas  sufficit  ad  distinguendam  legem  a  pr«cepto ,  quod 
non  modo  negative,  sed  etiam  positive  temporale  est,  durans  tantum 
ad  vitam  pra?cipientis,  nisi  per  succedentem  Superiorem  innovetur  ae 
confirmetur.  —  Ad  faciliorcm  autem  prii^fatorum  iutelligentiam  et 
contirmationem,  advertendum  est  cum  Suarez  lib.  1.  c.  10.  n.  7.  tri- 
plici  respectu  legera  aliquam  perpetuam  dici:  Frimo  quidem  respectu 
iorentis ;  quia  durat  lex,  illo  etiam  amoto  vel  mortuo ;  non  enim 
expirat  lex  per  mortcm  Legislatoris ;  alioquin  in  Republica  maxima 
fieret  legum  humanarum  mutatio,  non  sine  magno  ejus  detrimento. 
X''cundo ,  ex  parte  subditorum,  ad  quos  fertur;  quia  non  tantum 
obligat  prresentes,  qui  vel  nati  sunt,  vel  territorium  incolunt  cum  lex 
fertur,  sed  etiam  eorum  successores  postea  natos,  vel  denuo  ibi  ha- 
bitantes.  Tertio,  ex  parte  ipsius  legis;  quia  semel  lata  semper  durat, 
donec  vel  revocetur,  vel  materia  ejus,  aut  causa  ita  mutetur,  ut  justa 
^sse  desinat. 

Conclusio  tertia.  —  Lex   omnis  debet  esse  pii^t<:ceptiva, 

i;'l'    OBLIGATIVA  ;     PRIMARIA    TAMEN    IPSIUS    RATIO    NOX    CONSISTIT    UNI- 

VERSALiTER  IN  EO  QUOD  PR^ciPiAT.  Hsec  complcctitur  duas  partes, 
quarum  prima  commuuis  est,  et  probatur: 

Primo  quidem ,  quia  nulla  species  legis  proferri  potest  quiie  iion 
sit  pra3ceptiva;  sumendo  pr?eceptum  in  latiori  usurpatione;  videlicet 
tam  pro  aflflrmativo  quam  pro  negativo  seu  prohibitivo.  Nain  de  lege 
directe  pra^cipiente  vel  prohibente  res  est  manifesta ;  constat  namque 
prohibitionem  vel  jussionem  praeseferre.  Lex  autem  Permissiva,  qua 
aliquid  fieri  permittitur,  virtualiter  etiam  praeceptum  importat;  prae- 
cipit  eniin  ne  id  quod  permissum  est ,  fieri  impediatur,  eo  modo  et 
ordine,  quo  permittitur:  sic  v.  g.  lex  quae  perroittit  uxorem  dimitti 
quantum  ad  thorum  et  cohabitationem  propter  adulterium ,  conse- 
quenter  prgecipit  ne  id  fieri  prohibeatur.  Similiter  lex  statuens  pcenam 
vel  praemium,  prieceptum  infert  iis  ad  quos  spectat,  ut  poenam  vel 
pra^mium  delinquentibus,  aut  pra^ceptum  implentibus  retribuant.  Pari 
modo  lex  irritans    consequenter    prsecipit  ne  fiant  tales    actus,  neque 


32  DE     ESSENTIA     LEGIS    IN    COMMUNI. 


< 


illorum  amplius  ulla  habeatur  ratio.  Item  lex  statuens  et  decernens 
id  quod  spectat  ad  esse  morale  personarum  vel  rerum:  puta  quod 
tales  sint  irregulares,  excommunicati,  ineapaces  pereipiendi  Iructus 
beneficiorum ,  consequenter  prohibet  ne  illi,  quos  irregulares  tacit^ 
promoveautur  ad  ordines,  neve  promoti,  illos  exerceaut ;  ne  exeom- 
municatis  Sacramenta  et  Ecclesi-ie  suffragia  conf 'rantur,  et  ne  cum 
eis  consortium  ineat.  Similiter  ne  beneficiarii  percipiant  fruetus  quibus 
jure  privantur,  et  si  perceperint,  restituant.  Denique,  Lex  declarativa 
continet  praeceptum  rem  ita  intelligendi,  ut  ipsa  declarat:  et  lex  pure 
pcenalis  obligat,  vel  delinquentem  ad  suscipiendarii  et  subeundam 
poenam,  vel  Judicem  aut  Sup:^riorem  nd  eam  imponendam  et  prie- 
scribendam. 

Probatur  secundo:  Omni  legi  opponitur  aliqua  inobservantia  legis, 
quae  est  peccatum :  sed  ipsa  peccatum  non  esset,  nisi  lex  induceret 
obligationem  praecepti :  ergo  omnis  lex  inducit  hane  praecepti  obliga- 
tionem.  Major  eonstat,  quantum  ad  lyrimam  parfem :  quod  enim  a 
Legislatore  ordinatur,  fieri  potest  aut  non  fieri ;  etenim  ea  quaj  ex 
necessitate  sunt,  non  egent  ordinante  ;  qu^e  autem  possunt  esse  aut 
non  esse,  libere  possunt  executioni  demaudari :  sed  omni  exeeutioni 
liberas  oppouitur  inexecutio;  adeoque  omni  legi  opponi  potest  aliqua 
inobservantia.  —  Patet  etiam  secunda  pars  «jusdem  majoris^  tum  ex 
dictis,  quibus  coustat  peccatum  esse  legis  violationem,  tum  ex  eo  quod 
Scriptura  sacra  pro  uno  eodemque  usurpat  transgressionem  legis,  et 
iniquitatem:  sic  primse  Joan.  3.  Omnis  ijiiquitas  est  ijeccatum,  et  ])ec- 
catum  est  iniquitas^  seu  ut  fert  Graeca  versio,  Est  transgressio  Ijegis. 
Minor  pariter  constat,  nempe  quod  non  esset  peccatum  in  legis  inob- 
serv^antia,  nisi  ess:'t  ex  ea  obligatio  pnecepti;  nam  peccatum  univer- 
saliter  nullum  est  nisi  contra  aliquam  obligationem,  adeoque  contra 
rationem  praecepti.  Denique,  ratio  legis  maxime  constituitur  in  eo  quod 
deceruat  de  statu  morali  personarum,  vel  rerum.  et  actionum  huma- 
narum:  at  hoc  decretum  prsecepti  rationem  importat;  nam  decernere 
de  hujusmodi  statu  rerum,  vel  actionum.  niliil  aliud  est,  quam  de-  i 
cernere  ut  earum  rerum  vel  actionum  habeatur,  vel  non  habeatur 
ratio  a  subditis ;  decernere  autem  quod  subditi  habeant,  vel  non  ha- 
beant  rationem  hujusmodi  rerum  in  agendo,  nihil  aliud  est  quam  prae- 
cipere  aut  prohibere  quod  subditi  ita  se  gerant  respectu  hujusmodi 
rerum :  ergo  lex  omnis  praecepti  rationem  importat. 

Probatur  similiter  secunda  pars  .  nempe  quod  primaria  legis  ratio 
tantum    consequenter,  et  non    primario    praecepti    ratiouem  importet. 
Probatur,  inquam,  quia  lex  permissiva  non  per  se  primo  praecipit,  sed 
dumtaxat   permittit    licite    aliquid    fieri,  v.   g.  uxorem    dimitti  posse 
propter   adulterium  :    solum  autem  consequenter   prohibet  ne  id  fieri 
impediatur.  Lex  irritans  per  se  primo  statuit  ut  aetus,  quos  irritos  de- 
clarat,  sint  invalidi.  neque  ullatenus  eorum  habeatur  ratio  in  ordiue     • 
ad  bonum  communitatis :    consequenter    vero  praecipit,  ut  non  fiant,^     < 
neve  ad  bonum  communitatis  destiuentur.   Item  lex  excommunicans     \ 
ipso  facto    majori    excommunicatione  per   se   primo  privat    suftragiis 
Ecclesise,  et  Sacramentorum  participatione ;  consequenter  autem  pro- 
hibet,  ne   suffragia   pro   illis    applicentur,  nee  Sacramenta  eis  mini- 
strentur.  Idem  de  caeteris  legibus  dicendum  est :  ergo,  etc. 


DE    ESSENTIA     LECilS    IN    COMMUNI.  33 

DiCES  coiitra  primcun  jMirtem:  consilium  cst  lex,  ut  foiiimuniter 
volunt  Canonistae,  affirmantes  legcm  consulentem  bono  civili,  quam 
(OJisulforiam  appellant,  esse  revera  leg"em,  quamvis  ea  nemo  teneatur 
obstrictus,  ut  docet  Azor.  lib.  1.  cap.  2.  parag-.  ultimo:  er^o  falsum 
(»st  omnem  legem  obligare  aliquatenus  et  praecipere.  InsHper,  consilia 
Kvangelica  referuntur  inter  partes  Legis  gratiie,  unde  cap.  Licff  de 
He(/ulciribus,  consiiium  sequendi  statuni  religiosum  vocatur  J^ex  pri- 
vata:  h;i'c  tamen  non  obligat:  ergo  verum  non  est  quod  oinnis  lex 
prajcepto  obliget.  Denicjue,  privilegium  est  lex  privata,  ut  docet  Isi- 
dorus  5.  Efijvi.  CRj).  18:  privilegium  tamen  non  obligat;  siquidem  ille 
iu  cujus  favorem  inducitur,  potest  ei  renuntiare:  ergo  veruin  non  est 
((uod  omnis  lex  pr^ecepto  obliget.  —  Neg-o  consequontiam :  et  ad 
primcim.  probafionem  dico,  consilia  leges  appellari,  non  proprie;  quia 
consilium  potest  dari  a  privato  quolibet  homine  etiam  inferiori,  nee 
requirit  auctoritatem  superioris,  qualis  ad  legem  ferendam  desideratur; 
sed  improprie  consilium  vocatur  lex,  eo  quod  legis  instar  illuminet, 
dirigat,  moveatque  suaviter  voluutatem  ad  aliquid  faciendum,  vel  omit- 
tendum;  quamvis  non  obliget  ad  exequendum  id  quod  consuJit.  Acl 
sccunclam  prnbafifmem  dico.  nomine  legis  Evangelicfe  interdum  com- 
prehendi  totum  Evangelium,  et  novum  Testamentum  :  sicut  vetus 
Testainentum  nonnumquam  nomiiie  legis  Mosaic»  significatur;  adeoque 
non  mirum  si  consilia  Evaugelica  inter  Legis  novse  prn?cepta  annu- 
merentur,  non  quod  revera  pra?cepta  sint,  habeantque  rationem  legis, 
sed  tantum  quia  comprehenduntur  sub  novo  Testamento,  quod  nova 
Lex  appellatur.  Ad  fertiam  denique  probationem,  respondeo  privile- 
giuin  etsi  per  se  non  obliget  primario,  obligat  saltem  consequenter, 
ue  vel  alii  impediant  usum  privilegii,  neve  ipse  privilegiatus  interdum 
renuntiet  suo  privilegio;  maxiine  quando  privilegium  conceditur  in- 
tuitu  alicujus  boni  eommunis;  cujusmodi  v.  g.  sunt  privilegia  Cleri- 
corum ,  quibus  eximuntur  a  vectigalibus  aut  actibus  forensibus, 
quibus  privati  Clerici  renuntiare  nou  possunt;  adeoque  ad  utendum 
ipsis  privilegiis  eatenus  obligantur,  quatenus  ista  privilegia  habent 
quamdam  legis  rationem,  quippe  cuiii  d"niur  in  perpetuum,  et  plu- 
ribus  sibi  invicem  succedentibus. 

DicES  2  contra  secunclam  parfem:  Priina  Legislatoris  intentio  est 
obligare  subditos  ad  id  exequendum  vel  omittendum,  quod  faciendum 
aut  cavendum  esse  decernit:  ergo  pariter  lex  omnis  primario  et  per 
se  obligat.  Probatur  antc^cedens :  Lex  est  ordinatio,  qua  superior  sub- 
litos  ordinat  ad  finem  congruum  ;  non  quidem  in  essendo,  sed  in 
agendo;  nempe  movendo  per  viam  auctoritatis  eorum  intellectum  et 
voluntatem :  sed  quicumque  per  viam  auctoritatis  movet  intellectum 
et  voluntatem  alterius  ad  aliquid  faciendum  vel  cavendum,  ille  aut 
prsecipit  aut  prohibet,  si  agat  positive  :  aut  si  agat  (juasi  negative, 
dispensat  et  eximit  ab  obligatione:  ergo  primaria  Legislatoris  intentio  est 
praecipere  aut  prohibere  per  viam  auctoritatis  et  superioritatis  legitimse. 
—  Nego  antecedens  ;  nam,  ut  dictum  est  in  probatione  secunda'  partis, 
leges  permissiva?,  irritantes,  et  caeterre  hujusmodi  per  se  primo  pme- 
ceptum  non  important,  s^d  solum  consequenter.  nec  Legislator  eas 
priiescribendo  primario  intendit  eain  inferre  obligationem,  ut  quis  v.  g. 
uxorem  in  adulterio    deprehensam    deserat  et  divortium  faciat;  alias 

FnA.ssFN   TheoL  Tcrr..  VI.  :> 


34  DE    DIVISIONIBUS   LEGIS   IN    COMMUNI. 

peccaret  quisquis  maritus  qui  talem  adulteram  uxorem  non  desereret, 
quod  utique  nemo  dixerit;  licite  namque  potest  cum  ea  cohabitare, 
etsi  ad  id  non  teneatur;  adeoque  falsum  est,  quod  primaria  Legisla- 
toris  intentio  in  illis  legibus  praescribeudis  sit  obligare  subditos  ad  id 
exequendum  quod  decernit,  sed  consequenter  dumtaxat  hanc  obliga- 
tionem  inducit. 

Qu.KREs  I.  —  QuofupleXj  et  qualis  sit  Ijegis  divisiG? 

^  "  Triplicis  generis  leges  distinguit  Faustus  Manichaeorum  Epi- 
scopus,  apud  S.  Augustinum,  lib.  19.  ex  triginta  tribus  quos  adversus 
ipsum  conscripsit;  et  illo  cuique  legi  suos  assignat  prophetas:  Sunt 
autem,  inquit,  legum  tria genera :  unum  quidem  Hebrceorum,  quod  pec- 
cati  et  mortis  Paulus  appellat:  aliud  vero  Gentium,  quod  naturale  vocat . 
Gentes  enim,  inquit,  nuturaliter  quoe  legis  sunt  faciunt,  et  ejtcsmodi 
legem  non  hahentes,  ipsi  sibi  sunt  lex,  qui  ostendunt  opus  legis  scriptum 
in  cordibus  suis.  Tertium  vero  genus  legis  est  veritas,  quod  perinde  si- 
gnificans  Apostolus  dicit:  lex  enim  Spiritus  vitcB  in  Christo  Jesu  libe- 
ravit  me  a  lege  peccati  et  mortis...  Item  ]rrophetce,  alii  sujit  Judceorum , 
alii  Gentium,  alii  veritatis.  Sed  de  Judceorum  quidem  nullus  qucesi- 
verit,  notuni  est  enim.  De  Gentium  vero  si  quis  ambigit,  audiat  Paulum 
qui  scHbens  ad  Titum  de  Cretensibus  dixit:  Dixnt  quidam  proprius 
eorum  propheta :  Cretenses  semper  mendaces,  mal<B  bestice,  ventres  pigri; 
ac  jjer  hoc  dubitandum  non  est,  et  Gentes  suos  habere  prophetas.  Xecnon . 
et  veritutem.  habere  prophetas  suos,  tam  idem  Paultis  significaf,  quani 
etiam  Jesus.  Et  Jesus  quidem,  ubi  dixit :  Ecce  mitto  ad  ros  sapienfes 
et  prophetas,  et  ex  ipsis  interficietis  in  singulis  locis.  Paulus  vero  cum 
dixit:  Ipse  Dominusconstifuitprimicm  Apostolos,  deinde  Prophetas. — 
Verum  prseterquam  quod  in  ista  divisione  nonnulla  occurrunt,  prae- 
sertim  in  primo  ejus  membro,  quae  ibidcm  improbat  S.  Augustinus,  ista 
etiam  universalior  est,  quam  quae  legibus  omnibus  complectendis  et 
explicandis  sufficiat.  Quamobrem  ut  propositae  qusestioni  distinctius 
faciam  satis,   "  ^ 

Respondeo,  Legem  primaria  sui  divisione  distribui  iu  ^Eternoni, 
et  Temporalem.  Lex  enim  omnis  vel  est  in  Deo,  vel  extra  Deum ;  si 
in  Deo,  seterna  est,  quia  ipse  Deus  est  aeternus :  Lex  autem  omnis  quae 
non  est  in  Deo,  est  extra  Deum ;  quod  autem  ita  est  extra  Deum,  tem- 
porale  est;  aeternum  enim  et  temporale  dififerunt  tamquam  creatum,  et 
increatum  ;  quia  quidquid  est  aeternum  increatum  est,  et  quidquid 
temporale  ereatum  est.  —  Lex  autem  ^Eterna  est  ordinafio  quoedani 
divince  voluntatis  ah  ceterno  fixe  determinantis  quae  sint  ogenda,  vel 
cavenda  a  creaiura  rationali,  ut  debitum  finem  assequafur.  —  Lex 
Temporalis  est,  quae  a  Deo  vel  hominibus  condita  est  in  tempore; 
(stque  veluti  participatio  logis  aeternae  in  mente  divina  existentis, 
quaeve  J^ex  per  participationem,  aut  participata  dicitur.  —  Lex 
Temporalis  rursus  distribuitur  in  Xaturalem,  et  Positivam.  —  Lex 
autem  Naturalis  est  ordinatio  Auctoris  naturae  permanenter,  et  fixe 
statuentis  de  illicitis  et  licitis,  agendis  et  non  agendis,  quatenus 
dictamine  naturali  intellectus  velut  promulgatore  denuntiatur.  — 
^  "  Utrum  autem  haec  definitio    sit    legitima  et  aecurata,   determina- 


DE    DIVISIONIBUS    r.EdlS    IN    COMMUNI.  35 

bimiis   intra    inquirendo  et  resolvendo  quid  sit  jus  n^itunile  et  in  quo 
consistat.   "   ¥ 

Ijex  posifiva  ea  dicitur,  quse  non  est  innat  i  natune,  vel  <»Tatiae  in- 
trinseca,  sed  aliunde  emanavit,  niniirum  ab  aliquo  principio,  et  naturai, 
■et  <;rati:e  extriuscco  potestatem  habente  a  quo  posita  est.  Katione  cujus 
•dicitur  /*(>sitiva,  quasi  posita  juxta  legem  naturalem,  vel  illi  addita: 
lianc  detinit  Philosophus  i).  Ethic.  cap.  3.  lje<jitivium,  (juod  a  jjrin- 
ripio  uihii  refert  ai  kanc  aliter  hal)eat;  cum  vero  positum  fuerit  refert. 
Dixit,  a  principio  riihil  refert  a  quo  fiat,  quia  ejus  obligatio  non  est 
H  natura:  sed  ubi  posita  est  ab  habente  potestatem,  obligat;  quare  ad- 
didit  :  Postea  cum  positum  fuerit  refert. 

Rursus  Lex  Positiva  est  duplex,  nimirum  Divina,  et  Humana.  — 
Lvx  Divina  Positiva  ea  est  quam  Deus  in  tempore  hominibus  no- 
tificavit,  posuit,  et  prsescripsit;  idque  vel  per  ministerium  Angelorum 
jiut  hominum.  Ha'c  autem  (st  maxirae  duplex  :  J^rima  est  fjex  Ve- 
teris  Tesfainenti,  quam  Deus  per  ministerium  Angelorum  Moysi,  et 
per  Moysem  populo  Israelitico  posuit  ac  prieseripsit.  Secunda  est  Le.i: 
Novi  Tesianieufi,  quam  Christus  Dominus  praescripsit,  et  partim  per 
.«eipsum,  partim  per  Apostolos  promulgavit.  —  ^  "  Quie  divisio  in- 
telligenda  est  tantum  de  lege  divina  scriptis  consignata.  Nam  uni- 
versum  jus  divinum  humano  generi  quater  a  Deo  consignatum  et 
legem  pra\scriptam  reperimus,  nimirum  statim  post  hominem  conditunj, 
quando  Deus  Adamo  prohibuit  n;»  ederet  de  ligno  scienti:e  boni  et 
mali.  Secundo  in  reparatione  generis  humani  post  diluviun),  quando 
Deus  Noe  ejusque  tiliis  tradidit  pr*cepta  qme  Noechidarum  dicuntur, 
de  quibus  infra.  Tertio  per  Moysem  cum  ei  decem  prrescripsit  inan- 
<lata  Israelitis  consignanda  ut  ab  eis  eorunique  posteris  servarentur, 
ac  deinde  ab  universo  humano  genere.  Quarto  tandem  per  Christum 
Dominum  qui  legem  Evangelicam  universa  divini  juris  eapita  coni- 
nlectentem  praescripsit.  "  ^ 

Lex  Humana  ea  est  quae  fertur  immediate  humana  auctoritate; 
<5um  autem  auctoritas  hsec  duplex  sit;  nompe  Ecclesiastica,  et  Scecu- 
J^^ns;  inde  fit,  quod  lex  humana  dividatur  in  LJcclesiasticam  et  Ci- 
'lem.  Illa  fertur  potestate  Ecclesiastica,  ut  summorum  Pontificum  et 
Conciliorum  ;  ista  potestate  sseculari ,  ut  Regum  et  Imperatorum. 
Utraque  h.TC  ex  parte  objecti,  et  rei  prsecepta?  subdividi  potest  in 
Naturalem,  et  Positivam ;  Potestas  enim  Ecclesiastica  et  Civilis  recte 
possunt  ea  prsescribere  et  confirmare  quoe  sunt  Juris  naturalis ;  potest 
etiam  quiedam  statuere  quse  spectent  ad  observantiam  legis  a  Deo 
praescriptse :   Prima  Jus  Canonicum,  altera  Jus  Civile  3Lp-peMs,tur. 

^  "  De  Jure  Caxonico  "  ^  —  Jus  Canonicum  variis  ex  legibus  et 
constitutionibus  diversis  integratum  fuit  in  unum  corpus,  quod  propte- 
rea  dicitur  corpus  juris  Canonici.  Quod  dividitur  in  Decrefurn,  et  Decre- 
tales.  —  Decreti  coUeetor  et  ordinator  fuit  Gratianus  Monachus  Or- 
dinis  sancti  Benedicti,  qui  post  veteres  Canonum  et  Decretorum  col- 
leetores  ingens  illud  opus  contexuit  et  composuit,  partim  ex  sum- 
morum  Pontificum  decretis,  partim  ex  canonibus  Conciliorum,  partim 
exdictis  et  sententiis  SS.  Ecclesiai  Patrum,  circa  annum  1151.  quodque 
approbavit  Eugenius  III.  et  postmodum  conflrmavit  Gregorius  XIII.  — 
Decretum  vero  in  tres  partes    dividitur:    Prima  pars  continet  distin- 


36  DE    DIVISIONIBUS   LEGIS   IN    COMMUNI. 

ctiones  centura  et  unam,  quae  subdividuntur  in  capita.  seu  canones- 
Loca  autem  ex  illa  parte  desumpta  sic  citantur,  Can.  vel  cap.  Hu- 
mcinum,  dist.  1.  Secunda  pars  Causas  triginta  sex  eompleetitur.  quae 
dividuntur  in  quaestiones,  et  quttstiones  in  capita  ;  sic  de  illa  parte 
fiunt  citationes,  Can.  vel  cap.  Quicumque  .studef.  1.  q.  1.  idest.  cap. 
vel  Canone  qui  incipit  per  illa  verba,  Causa  prima,  Qu<Bfstione  prima. 
Tertia  pars  habet  Tractatum  De  Consecratione  ;  qui  dividitur  in  quinque 
distinctiones,  et  quselibet  distinctio  in  eapita :  et  sic  citari  deb  ait  ista 
capita,  can.  vel  c.  Va.sa  de  consccratione,  dist.  1.  In  prima  parte  agitur 
de  Jure  in  genere,  in  viginti  sciLcet  primis  capitibus,  et  de  personis 
seu  ministris  Ecelesiasticis  in  omnibus  reliquis.  In  secunda  part€,  de 
iis  qu?e  eoncernunt  formam  judiciorum  Ecclesiasticorum  agitur :  in 
causa  tair.en  trigesima  tertia,  qusestione  tertia,  continetur  Tractatus 
De  Panitentia,  divisus  in  septem  distinctiones,  quae  subdividuntur  in 
capita;  et  iste  Traetatus  sic  debet  eitari.  Can.  vel.  cap,  reperiuntur, 
De  Pfpuit.  dist.  13.  J^ertia  pars  agit  de  consecratione  Ecclesiasticorum, 
de  Missarum  celebratione,  de  Eucharistia,  Festis.  Ecclesiasticis  coere- 
moniis,  Confirmatione,  et  jejuniis.  —  Decretales  collectae,  et  ordinata? 
fuerunt  auctoritate,  et  ordinatione  Gregorii  IX.  Summi  Pontificis  per 
S.  Eaymundum  de  Pennafort,  nnn  ita  pridein  in  album  Sanctorum 
receptum,  ejusdem  Pontificis  capellanum,  et  sanctje  Ecclesiae  Romanse 
Poenitentiarium:  collecta?  sunt  autem  maxime  ex  Gregorii  IX.  et  aliorum 
Pontificum  epistolis,  et  constitutionibus;  unde  vocatte  fuerunt  Decre- 
tales  epistohr,  quae  distinguuntur  in  hoc  a  Decreto  Gratiani,  quod 
multo  magis  compilatae  sint  ex  epistolis  Pontifieum,  quam  ex  Conci- 
liis;  e  contra  vero  Decretum  Gratiani  plus  nititur  Coneiliorum  De- 
cretis,  quam  epistolis  aut  constitutiouibus  Pontificum.  Quinque  libros 
compleetuntur  Decretales.  in  quibus  Juris  cauonici- materia  exponitur. 
Primus  liber  agit  de  personis  quibus  competit  jurisdictio  aliqua,  et 
de  judiciorum  prseparatoriis,  Secundus  explicat  judici^rum  ordinem. 
Tertius  agit  de  rebus  Ecclesiasticis  qua?  in  judicium  venire  solent. 
Quartus  de  Sponsalibus,  et  matrimonio.  Quintus  de  criminibus,  et 
poenis.  Decretales  alias  vocantur,  e.xtra.  quia  erant  extra  Decretum 
Gratiani,  quod  ante  digestum  erat;  unde  apud  antiquiores  sic  cita- 
bantur,  extra  De  Judceis,  cap.  Etsi  Judceos:  nunc  autem  ubi  ingre- 
diuntur  corpus  juris  Pontificii,  citantur  sine  adjeeto,  sic  scilicet  v.  g. 
cap.  Tuce  nos,  de  jurejurando,  et  pro  tune  intelliguntur  libri  Decreta- 
lium  per  excellentiam,  et  non  citantur  distinctiones,  nec  causoe,  ut  in 
Decreto.  —  Ilis  quinqup  libris  Decretalium  Gregorii,  sextum  addidit  Bo- 
nifacius  VIII.  ex  Concilio  Lugdunensi,  decretalibus  epistolis  Ponti- 
ficum  successorum  Gregorii,  nounuUis  ipsiusmet  Gregorii  novellis  Con- 
stitutionibus,  et  multis  etiam  suis  propriis  eompilatum:  et  hic  liber 
vocatur  Sextus  Decretalium,  constans^  etiam  libris  quinque,  cujus  ci- 
tatio  fit  eodem  modo  quo  citantur  Decretales ;  exeepto  quod  capita,  et 
tituli  hujus  libri  citentur  cum  addito;  dicendo  scilicet  in  Sexto :  sic 
V.  g.  cap.  Volentes  de  privilcgiis  in  6.  Clemens  V.  paulo  post  Consti- 
tutiones  edidit,  partim  suas,  partim  ex  Concilio  Viennensi  cui  pn^- 
fiiit,  desumptas;  quas  ipso  mortuo  absolvit  et  publicare  fecit  Joan- 
nes  XXII.  Ab  ipsarum  auctore,  Clementina'  dicta^  sunt,  sieque  citantur, 
Clem.  Dudum,  de  sepulturis,  idest,  Clementina,  quae  incipit  per  hanc 


DE    DIVISIONIBUS    LEGIS    IN    COMMUNI.  37 

ocem,  Dudum,  titulo  (fp  sepulturis.  Postea  deniquc  Joannes  XXII. 
Constitutlonos  odidit  vig'inti,  et  post  ipsius  obitum  divcrsa;  a  diversis 
l^ontificibus,  cxierunt,  (|u;l'  crJrdVdf/fOifcs  dlcta*  sunt;  quia  licet  nunc 
-^int  de  corpore  juris ,  tamen  aliquamdiu  extra  illud,  qunsi  sede  in- 
eorta  vag'antes  oxtitcrunt:  illie  autem  sic  solent  citari :  cj-trandf/.  I'}ii- 
;/r)ufus,  idest,  constitutione  extravag'anti,  sub  titulo  ('uigcjiifus. 
^  ''  Dk  Juue  C.esareo  et  civili.  —  Jus  civile  cst  rectum  hu7nance 

iifionis  dictamcu  ef  Judicium  in  iis  qucc  spectant  cequam,  pcrfcctam, 
■  t  pacificam  Iiei])ublic(E  a<fministrati(jnem.  Hoc  autem  pro  multiplici 
hominuin  ordinata  et  ad  sequitatis  normam  composita  societate,  mul- 
tiplex  est  •,  utpote  cum  quailibet  Kespublica  et  quodcumque  regnum 
b^Mie  moratuin  peculiares  suas  babeat  leges,  quibus  recte  instituatur 
ac  pacifice  consistat.  Quoniam  vero  longum  esset,  et  extra  metam 
nostram  per  singulas  legibus  temperatas  hominum  societates  excur- 
rere,  atque  hic  referre  leges  et  instituta  quibus  iliie  rv'guntur  et  ordi- 
nantur ;  pauca  tantum  delibabimus  de  Jurc  Civill  Romano,  quod 
potissimnm  apud  Europeas  nationes  obtinuit,  et  ex  cujus  placitis  et 
sanctionibus  c;etera  cujusque  regni  ac  reipublic:ie  instituta  tamquam 
a  fonte  rivuli  videntur  esse  derivata.  —  Jas  autein  Uomanum  dicitur 
illud  quod  a  romanis  magistratibus  et  principibus  oliin  constitutum 
est ;  cujus  initium  repetendum  est  a  Romulo  ipsius  romange  civitatis 
ac  illius  reipublicae  fundatore  anno  mundi  3198,  juxta  Sethi  Calvisii 
chronologiam.  Princeps  enim  ille  cum  olim  adverteret  urbis  Roma^ 
recentes  incolas  absque  ulla  Institutione  vivere,  quasdam  sanctiones 
edidit  pro  Numinum  cultu,  populi  regimine,  magistratus  admini- 
stratione,  matrimoniorum  conjunctione,  educatione  filiorum,  aliisque 
ad  rectum  reipublic^e  ilorentissim;^  regimen  necessariis.  Constitu- 
tiones  vero  ilhi^,  teste  Anthonio  Augustino,  De  fegilms,  cap.  8.  dict:\' 
-sunt  curiafce,  eo  quod  constitutse  fuissent  de  consensu  populi  romani, 
in  triginta  partes  seu  curias  distributi.  Ad  cujus  exemplum  cseteri 
romani  reges  illius  successores  spatio  244  annorum  varias  etiam  leges 

mxerunt,  quas  Sextus  Papyrius  anno  couditfe  civitatis  245  in  unum 
volumen  compegit  dictum  Jus  civile  Papyrianum.  At  cum  regiam 
auctoritatem  excussisset  romanus  populus,  has  omiies  leges  abrogarunt 
auctoritate  fegis  Tribunitice ;  unde  mirum  non  est  quod  ex  tot  regum 
legibus  et  constitutionibus  nullse  jam  extent  in  Jure  Romano.  — Itaque 
abrogata  prorsus  apud  Romanos  auctoritate  regia  et  expunctis  regiis 
legibus,  cum  absque  illis  certis  constitutionibus  degerent  Romani, 
■atque  adeo  in  jure  dicendo  varias  scinderentur  in  partes  ;  tandem 
(referente  DionyvSio  Halicarnasseo,  lib.  2.  Antiq.  Romanorum)  decem 
ex  suis,  quos  peritiores  noverant,  selegerunt,  eisque  fecerunt  auctori- 
tatem  colligendi  ex  variis  Grsecorum  institutis,  ea  quse  ad  Romana? 
Jieipublicie  paciflcum  regimen  felicius  conducerent :  hi  vero  Decem- 
viri  injuncto  sibi  munere  sedulo  defungentes  curarunt  leges  quas 
exscripserant  exarari  in  decem  eburnois  tabulis.  Cum  autem  animad- 
verterent  qusedam  in  ipsis  decem  tabulis  deficere,  duas  alias  adjun- 
xerunt  anno  sequenti,  scilicet  Rom;e  conditse  o02.  Unde  legcs  illa3 
omnes  dictai  sunt  teges  duodecim  tahidarum,  ad  quarum  apices  Romani 
sese  conformare  tenebantur.  At  cum  ex  eorum  collatione  et  novis  exo- 
rientibus    simultatibus    recurrendum   esset  ad  jurisperitos  qui  vim  ct 


38  DE    DIVISIONIBUS    LEGIS   IN    COMMUNI. 

sensum  lej^is  aperirent,  ex  diversis  earum  publicis  responsis  et  judi- 
ciis,  confiatum  cst  volumen  dietum  Jas  Cirile,  eollectum  quidenT 
primum  ab  Appio  Claudio,  sed  evulgatum  a  Gneo  Flavio  ;  hinc  liber 
iste  dictus  est  Jiis  Civile  Flavianuin.  At  cum  Komana  plebs  sesa  a 
senatu  subduxisset ,  ut  propriis  viveret  et  regeretur  legibus,  plures 
edidit  constitutiones  plebiscita  dictas,  qua?  per  legeai  Ilortensiam  vim 
legis  obtinuerunt.  His  accesserunt  sevatus-consulta,  nimirum  varia 
Romani  Senatus  edicta  qune  ad  Reipublicae  administrationem  specta- 
bant.  Unde  pro  diversa  ipsius  Romanaj  Reipublieae  sorte,  divcrsae  fue- 
runt  illius  conslitutiones  et  leges  tam  a  Senatu  quam  ab  Imperatoribus 
conditai,  et  divisim  exscriptte,  donec  opera  Gregorii  et  Hermogenis 
jurisperitorum  duos  in  codices  eoaluerunt,  dictos  codiees  (iregorianum 
et  Hermogenianum,  in  quibus  prsesertim  extabant  eonstitutiones  im- 
periales,  ab  Adriano  ad  Constantinum  usque.  His  tertius  codex  adje- 
ctus  cst  cura  ct  mandato  Theodosii  Junioris,  per  Antioehum,  Maxi- 
minum,  Martyrium,  Sperantium,  Apollodorum,  Theodorum,  Kpigenem 
et  Procopium  jurisperitos  ea  retatii  celebres.  —  Yerum  cum  illae  con- 
stitutiones  tribus  his  codicibus  eompreliensa;  invicem  non  cohaerent,. 
et  aliunde  plures  extarent  minus  utiles  et  antiquatae  ;  varias  deinde 
itum  est  in  partes  in  ipsarum  legum  expositione,  juxta  diver.sas  juri& 
consultorum  sententias,  qui  apud  Romanos  fioruenint;  inter  quos  primas 
habuit  Papynianus  sub  imperio  Septimii  Severi,  quem  tanti  fecifc  eru- 
ditissimus  Cujacius,  ut  in  epistola  prjefixa  editioni  codieis  Theodosiani 
asserere  non  dubitaveint,  ncminem  unquam  cxstitisse,  nec  exstiturum 
in  jiiris  civilis  peritia  ipsi  eomparandum.  Ad  eum  tamen  proxime 
accessit  Ulpianus  eadem  pene  setate  jurisperitus  celeberrimus,  quem 
Justinianus  diversis  in  loeis  eneomiis  celebrat,  ut  virum  juris  eivilis 
et  legum  eallentissimum.  Mitto  caiteros  jurisperitos  qui  doctissimis 
suis  commentariis  jus  civile  illustrarunt  et  fovemnt.  —  At  prse  eai- 
teris  celebrandus  est  Justinianus  imperator,  qui  cum  animadverteret 
jus  remanum  tot  constitutionibus  et  eommentariis  ampliatum,  ut  aetate 
sua  ad  quatuor  millia  voluminum  excresceret,  ut  non  solum  arinis  et 
victoriis  sieut  et  regiminis  aequitate  ac  impcriali  munifieentifi,  sed 
etiam  eximia  sua  juris  ajmulatione  et  peritia  gloriosum  suum  nomen 
ad  posteros  traduceret,  omnem  dedit  operam  ut  jus  civile  romanum 
certas  in  classes  distribueretur,  nec  in  indigestam  et  confusam  molem 
amplius  excresceret.  Ut  autem  votorum  suorum  fieret  compos,  rem 
absolvendam  mandavit  Tribuniano  suo  cancellario,  Theophilo,  Poro- 
theo,  Anatolio,  Cratino  et  quibusdam  aliis  ea  a^tate  eeleberrimis  juri- 
speritis.  Jussitque  ut  ex  legibus  duodecim  tabularum.  plebiscitis,. 
senatus  consultis,  praetorum  edictis,  principum  constitutionibus,  et 
jurisperitorum  rcsponsis  (ex  quibus  omnibus  romanum  jus  constabat) 
ea  seligerent,  quae  maxime  ad  Reipublica?  felicitatem  et  optimum 
regimen  condueere  judiearent.  —  Itaque  eximii  illi  viri  injunetum 
sibi  munus  se"dulo  exequentes,  universum  romanum  jus  eivile  quatuor 
libris  complexi  sunt,  scilicet  Digcsto,  Institutis,  Codice  ef  Norellis. 
Digestum  est  epitomen  pra^cipuarum  eonstitutionum  qua?  exstabant  in 
legibus  duodeeim  tabularum,  plebiscitis,  senatus  consultis,  responsis 
prudentum  et  libris  jurisperitorum ;  quamobrcm  volumen  istud  dictum 
est  etiam  I\indectce,  nomine  latino  formato  et  deri.vato  ex  duabus  graeeis 


DE    DIVISIONIBUS    LEGIS    IN    COMMUNI.  39 

voculis,  quod  idem  si^nificat  ae  totum  capio,  quia  uuiversarn  veteris 
jurisprudentiu'  scientiani  continen^t.  Tlt  auteni  lej;uni  eupidi  adole- 
scentes  iiaberent  tacileni  ct  sinipliceni  viani  qua  progredi  [)Ossent  ad 
amplissimam  juris  scientiam,  Justinianus  con»poni  curavit  quatuor 
lusfitutioiiuni  libros,  ut  cssent  totius  Juris  elementa  atque  principia. 
Hoc  autem  Institutionum  opus  tanti  facit  doctissimus  Cnjacius,  lib.  2. 
Observationum,  cap.  38,  ut  illud  cajteris  Juris  romani  collectionibus 
anteponere  non  dubitet.  —  Quoniam  vero  tam  Digestorum  quam  Tn- 
stitutorum  voluminibus  plures  deerant,  nec  integra'  in  eis  rclereban.tur 
imperiales  constitutiones,  curavit  idem  Justinianus  imperator,ut  omnes 
ill;e  sanctiones  ab  Adriano  ad  suam  a^tatem  in  unum  codiccm  ex  co- 
dicilius  Gregoriano,  ITermogeniano,  et  Theodosiano  compingerentur, 
quod  utique  factum  est  anno  Christi  514.  At  cum  ha^c  coUectio  nimia 
lestinatione  nec  maturo  satis  consilio  fuisset  primum  edita,  prjecepit 
idem  imperator  ut  ad  incudem  revocaretur,  hisque  adjicerentur  quin- 
quaginta  decisiones  quibus  ipse  componit  majores  controversias  quae 
possent  suboriri  ex  jure  romano  et  veterum  Juris  consultorum  responsis 
et  placitis.  Verum  cum  ipse  Justinianus  imperator  plures  alias  consti- 
tutiones  ad  finem  usque  sui  principatus  spatio  circiter  quadraginta 
annorum  circumscripti,  ediderit,  has  omnes  constitutiones  numero 
sexaginta  octo  unum  volumen  redigi  voluit,  quod  propter  recentes 
eas  constitutiones  Notellas  appellavit,  quse  cum  primum  grsece,  deinde 
latine  fuerint  fideliter  et  exacte  editse,  dictae  sunt  etiam  Authenticce, 
ut  distinguerentur  ab  Epitome  Juliani,  qui  Constantinopoli  consul  No- 
vcllas  etiani  edidit ;  necnon  ab  iis  quas  Jurisperitus  Irnerius  Codici 
inseruit  regnante  Friderico  primo,  quse  Novellae  constitutiones  minus 
exactse  sunt,  nec  videntur  pure  Justinianre;  sed  interpolattr  ex  adjun- 
ctis  quibusdam  constitutionibus  ipsius  imperatoris  Friderici  prinii.  — 
Tametsi  vero  Justinianus  imperator  plurimam  et  feliciter  operam  im- 
penderit  in  pnrfigendo  civili  Jure  romano,  nihilominus  ipso  per  mortem 
sublato  diu  Constantinopoli  vim  non  obtinuerunt  omnes  ab  eo  consti- 
tutae  leges,  s|3d  omnino  elanguerunt  sub  imperio  Mauricii,  Phocfc, 
Basilii  ejusque  filiorum  imperatorum.  Basilius  namque  ut  Justiniani 
nominis  gloriam  ofluscaret,  confici  curavit  sexaginta  libros  collectarum 
legum,  eosque  Dasilicas  appellari  voluit,  et  ad  earum  normam  Jus 
onmibus  dici,  Justitiamque  administrari  ;  quas  Constantinus  Porphy- 
rogenitus  secundus  ipsius  Basilii  filius  viginti  post  extinctum  patrem 
annis  emendavit  et  observari  Jussit.  Unde  factum  est  ut  eo  tempore 
nullatenus  vigerent  Justiniani  constitutiones,  tum  quod  agentibus 
Leone  philosopho,  et  Constantino  Porphyrogenito  Basilii  filiis,  Basilica? 
apud  Grificos  et  Orientis  imperlum  vigerent ;  tum  quod  plurimie  na- 
tiones  barbarae  Romani  imperii  sedem  et  oecidentalcs  partes  diutissime 
occuparint  et  devastarint,  sub  quarum  tyrannide  nuUum  scientiarum 
nec  Juris  civilis  studium  vigebat.  —  Hinc  est  quod  diutissime  neglcctse 
ac  veluti  sepult^e  Jacuerint  omnes  illae  Justinianae  constitutiones,  donec 
tempore  Lotharii  imperatoris  Occidentis  et  sub  pontificatu  Innocentii 
secundi-anno  circiter  1135  repertse  sunt  a  Pisanis  Pandecta?  ad  quas 
recurrebant  jurisperiti.  Sed  expugnatis  Pisanis  a  Florentinis,  ilbe  Flo- 
rentiam  deductiB  sunt.  Hinc  recruduit  studium  Juris  civilis  pr.Tsertim 
sub  Magistris  Bartolo  et  Baldo,    quorum  hic  Bononiie  ct  Padua?,  ille 


40 


DE    DIVISIONIBUS    LEGIS    IN    COMMUNI. 


vern  Pisis  et  Perusi:e  publicas  juris  eivilis  scholas  instituerunt  et  ere- 
xerunt  circa  annum  l.,50,  Ei.s  praeiverat  Aeeursius  qui  cum  quadra- 
genarius  esset,  tanto  studio  et  animi  tervore  se  juris  peritiai  dedit,  ut 
brevi  tempbris  spatio  omnes  longe  antecesserit.  Jas  Cirsareum,  raaxime 
Dig-estum  et  Xovellas,  adeo  cgTegiis  notis  illustravit  ut  idem  tentandi 
c:T3teris  ansam  praeripuerit.  Horum  studia  deinde  aemulati  sunt  plures 
jurisperiti  celebres.  In  Gallia  quidem  Budeus  qui  propter  eximiam 
prudentiam  et  jurisprudentiam  sub  Francisco  primo  (Tallorum  rege 
fuit  libellorum  suppli  um  pr:electus,  et  ejusdem  ad  summum  Pouti- 
ficein  Leonem  decimum  legatus.  Duarinus  qui  omnes  suie  ivtatis  juri- 
speritos  et  dicendi  gratia  et  docendi  methodo  antecessit.  Caroleus 
Molineus  multiplici  titulo  celebrandus  propter  egregias  animi  dotes,  si 
omnino  catholice  sapuisset.  At  omnes  longe  antecessit  Jacobus  Cujas 
patria  Tolosanus,  grsecis  et  latinis  litteris  sicut  et  jurc  Ca  sareo  egre- 
gie  instructus,  qui  Tolosae.  Cadurci,  Valentise,  Taurini  et  Burdigahe 
per  40  anuos  summa  cum  laude  jus  Csesareum  publice  docuit,  et  exi- 
niiis  accingentihus  commentariis  illustravit.  Mitto  eaeteros  ejusdem 
juris  civilis  illustratores  ex  suis  egregiis  operibus  satis  superque 
notos.  —  Hic  obiter  etiaui  advertendum  est  discrimen  inter  legem  ci- 
vilem,  plebiscitum,  senatus  consultum,  praetorum  edicta,  responsa 
prudentum  et  consuetudinem  usu  firmatam.  Quod,  inquit  Justinianus, 
lib.  1.  Institut.  tit.  2.  lex  cicfUs  ea  est  quam  ])rfticipes  aut  magistratus 
populo  rogante  constituunt.  PleJnscitum  est  quod  plebs  plebeio  magi- 
stratu  veluti  tribuno  apud  Romanos  constituebat.  Plebs  autem  a  po- 
pulo  eo  differt,  quo  species  a  genere  ;  nam  appellatione  pojndi  uni- 
versi  ci\  es  significautur,  connumeratis  etiam  patriciis  et  senatoribus. 
PJfJjis  autem  appellatioue,  sine  patriciis  et  senatoribus  cjxteri  cives 
significantur.  —  Senatus  consuJtnvi  est  quod  senatus  jubet  atque  eon- 
stituit.  Nam  cum  auctus  esset  ]3opulus  romanus  in  eum  modum,  ut 
difficile  esset  in  unum  eum  convocari  legis  sancienda'  causa;  iequum 
visuin  est,  senatum  vice  populi  consuli.  —  Prcetorum  cdicta  erant  in 
supplementum  vel  juris  eivilis,  ita  tamen  ut  minorem  lopge  vim  quam 
leges  haberent,  nec  abrogari  jus  constitutum  aut  receptum  possent. 
Proponebant  etiam  A^diles  curuJes  edicta  de  quibusdam  causis  qua' 
maxime  spectabant  ad  eorum  munera.  Nam,  ut  notat  Cicero  5.  in 
Yerrem,  eorum  erat  curare  aedes  certas  tectas  esse,  aquas  mundas, 
integros  aquaeductus,  vias  expeditas.  Dicebantur  autem  curules  vel  a 
curia  eui  prfcerant,  vel  a  eurru  quo  vehebantur,  vel  a  sella  curuli 
qua  sedebant.  —  Ticsj^ojisa  prudentum  dicta  sunt  sententiae  et  opiniones 
eorum  quibus  permissum  erat  de  Jure  respondere :  nam  antiquitus 
constitutum  erat,  ut  essent,  qui  jura  publice  interpretarentur.  quibus 
a  Caesare  jus  respondendi  datum  est,  qui  juris  consulti  appellabantur : 
quorum  omnium  sententiai  et  opiniones  eam  auctoritatem  tenebant, 
ut  judici  reccdere  a  responsis  eoruin  non  lieeret,  ut  est  conslitutum. — 
Consuetudo  sive  jus  non  scriptum  illud  est  quod  usus  approbavit ; 
??«?«  diuturni  inores  conseusu  utcntium  comj)robati  legem  imitantur, 
inquit  Justinianus,  textu  9.  Queinadmodum  enim  expressa  sanctio 
legem  lacit,  sic  taeit  i  poj)uli  voluntas  consuetudinem  :  unde  quoad 
vim  et  efiectum  inter  haec  duo  nihil  interest,  dummodo  po]mlus  qui 
consuetudiuein  induxit,  sit  sui  juris,  nec  altcrius    imperio  subjaccat : 


DE     ACTIBIJS     LEGIS.  41 

iiam  civitates  et  reglones  alterius  iinperio  siil)dit;e,  iioii  ma;j;is  tacito  eoii- 
s(Misii  (*onsuetiidiiiem  introducere  possunt  quam  exf)resso  le<^'em.  "  ^- 

Qr.KRKS  II.  —  Quhmm  shit  proicipui  lcffis  acfus^ 

Rksi'Ondeo,  quatuor  principes  solito  numerari,  yide\icQ.t  j/roicij^cic, 
refnre,  punire,  ac  permiftere.  —  Prohatur:  tot  sunt  legis  actus,  quot 
sunt  divers:e  hiimaiiorum  actuum  differentiaB;  atqui  tres  sunt  huina- 
norum  actuum  ditlerentiai  generieie,  seilicet  bonitas,  malitia,  indif!e- 
rentia :  cum  actus  humani  sint  vel  ex  genere  boni,  vel  ex  genere 
mali,  vel  indiiVerentes :  ergo  pariter  ^  "  quatuor  sunt  legis  aetus,  seu 
effectus ;  scilicet  priBcipere,  prohibere,  punire  et  permittere;  "^  nam 
prjccipiuntur  actus  boni,  prohibentur  actus  inali  coinmitteiidi,  et  pu- 
niuntur  commissi,  permittuntur  actus  indit^erentes.  —  Hi  autem  di- 
cuntur  actus  legis,  non  quod  sint  ab  ipsa  eliciti;  cum  enim  non  sit 
habitus  nec  potentia,  ita  non  habet  actus  elicitos;  sed  ita  appellantur 
ratione  integritatis :  quia  videlicet  per  hos  inaxime  quatuor  actus  tota 
lex  impletur  et  integratur:  non  quod  in  qualibet  lege  particulari  omnia 
ista  reperiantur;  sed  quia  ad  legem  in  communi  spectant;  lex  namque 
inaxime  versatur  vel  in  prsecipiendo  bono,  vel  in  malo  prohibendo, 
vel  in  permittendis  actibus  indifferentibus. 

DicEs:  Qua  ratione  homines  incitantur  ad  bonuin,  et  r^^trahuntur 
a  malo  per  pccnas,  ita  etiam  per  pr.emia:  ergo  sicut  punire  est  actus' 
legis,  ita  etiam  ct  prcemiare,  et  sic  eruut  quinque  actus  legis,  et  con- 
sequenter  non  solum  qiiatuor.  —  Nego  consequentiam,  prremiatio  nam- 
que  uon  potest  habere  rationem  actus  legis  sicut  punitio,  tribus  maxime 
de  causis:  Prima  quidem,  praimiare  ad  quemlibet  pertinere  potest,  et 
sic  cum  non  sit  actus  superioris,  non  potest  esse  actus  legis :  punire 
Aero  non  potest  pertinere  nisi  ad  ministrum  legis,  cujus  auctoritate 
pffina  infertur:  unde  esfc  actus  superioris,  et  legis.  Secuncla  est,  quia 
punire  inducit  ad  operandum  per  modum  cujusdain  coactionis;  pn€- 
miare  vero  non  ita,  sed  per  inodum  cujusdam  exhortationis,  et  quasi 
consilii;  ac  proinde  illud  est  actus  legis,  non  vero  istud.  Tertia  est, 
quia  virtus  seeundum  seipsam  habet  sufficientem  honestatem,  ut  propter 
seipsam  appetatur:  unde  sibi  ipsi  est  sufficiens  praemium ;  subindeque 
ad  inducendum  ad  virtutem,  quod  fifc  per  legem,  non  requiritur  pro- 
X^ositio  alterius  pn«inii ;  requiritur  autem  coinminatio  punitionis,  ut 
homines,  quorum  sensus  proni  sunt  ad  malum  ab  adolescentia  sua 
propter  corruptionem  naturge,  timore  poenfle  non  sequantur  passiones, 
sed  legi  obediant,  et  sic  bonum  commune  promoveatur. 

DiCES  2 :  Plures  alii  numerari  possunt  legis  actus :  ergo  non  sunt 
dumtaxat  quatuor.  Prohatur  antecedens:  dirigere,  reddere  inhabiles  ad 
dignitates  et  munera,  irritare,  pretia  rebus  impoiiere,  mutare  dominia 
rerum,  praeteritas  leges  revocar.',  etiam  sunt  actus  legis:  sed  haic  omnia 
sub  quatuor  prsedictis  non  comprehenduntur :  ergo  plures  sunt  quam 
quatuor  assignati  legis  actus.  —  Nego  antecedens,  iiecnon  minorem 
ejus  probationis  :  hicc  enim  ad  quatuor  assignatos  revocantur ;  siquidem 
(lirigere  ad  quatuor  illos  pertinet:  nam  totidem  modis  dirigitur  homo 
per  legem,  quot  modis  lex  saneiri  potest.  Reddere  inhahilem  aliquando 
ivdueitur  ad  punire:  quia  quandoque  inhabilitas  per  modum  poense 
infertur:  aliquando  ad  prcecij^ere,  quia  inhabilis  est  ille  qui  non  habet 


42  DE    CAUSIS    LEGIS. 

conditionem  quain  lex  requirit  in  hoe  ad  aliquod  munus,  vel  fuuctio- 
nem:  aliquando  ad  prohlbere,  quia  lex  vetat  talem  assumi  ad  munus 
istud,  et  ejusmodi  functiones  obire.  Quod  spectat  ad  irritare  contra- 
ctas,  eadem  est  ejus  ratio  quse  inhabilitatis  personarum.  Pretium  im- 
ponere  rebus  reducitur  ad  praeceptum,  si  jubeatur  ut  res  vendatur,  et 
tanti ;  ad  prohibitionera,  si  deeernatur,  ne  pluris.  Miitare  dominia  rerum 
reducitur  ad  pra^ceptum;  quia  lege  praecipit  Legislator,  ut  qui  pra^- 
scribit,  dominus  sit  boni  alieni.  Bevocare  legem  non  est  actus  legis 
prsecise :  sed  si  revocetur  ad  actus  legis,  eo  solum  titulo  revocatur, 
quo  prsecipit,  prohibet,  permittit,  vel  punit. 

Qu^RES  III.  —  Qiicenam  sint  causce  legis? 

Respondeo,  legis  causam  materialem  in  qua,  seu  illius  feubjectum, 
esse  intellectnm  directive,  et  voluntatem  subjective:  nam  (ut  diximus) 
quando  Legislator,  vel  Sup?rior  legera  aliquam  condere  intendit,  primo 
cognoscit  utrum  quod  stafcuere  vult  bonum  sit,  et  utile  subditis;  illud 
autera  judicium  in  intelleetu  residet:  deinde,  suis  inferloribus  pra?seribit 
id  quod  sibi  congruum,  et  illis  utile  videtur;  in  quo  stat  formalis  ratio 
legis :  hoe  autem  decretum  in  voluntate  tamquam  in  proprio  suo  su- 
bjecto  remanet:  subindeque  materia  in  qua  legis  est  intellectus,  et 
voluntas  Legislatoris.  Materia  vero  in  qua  secundaria  est  tabula,  liber, 
scriptura,  vox,  et  alia  id  genus,  per  quae  lex  inferioribus  declaratur, 
maxime  vero  leges  positiva;  tam  divina^  quam  humanae:  postquam 
eniiii  leges  decretae  sunt  in  mente  Legislatoris,  ut  suam  moralem 
habeant  essentiam,  quae  consistlt  in  vi  obligativa,  debent  inferioribus 
manifestari  per  talia  instrumenta.  Materia  vero  circa  quam  leges  ver- 
santur  sunt  actiones  humanse  quse  sub  lege  cadunt,  ut  per  eam  rectt» 
fiant,  et  a  pravo  declinent:  idcirco  namque  leges  statuuntur,  ut  homo 
recto  tramite  in  finem  sibi  prsescriptum  tendere  possit.  —  Causa  finalis 
legis  est  bonum  communitatis  stabiliendum,  et  instituendum :  leges 
enim,  ut  dixiraus,  necessario  feruntur,  et  ordinari  debent  in  bonuin 
commune,  ita  quod  si  aliquis  Princeps  edietuin  ferat,  cujus  utilitas  in 
privatuni  dumtaxat  illius  commodum  redundet,  deeretura  illud  tyran- 
nidem  potius,  quam  legem  sapiet.  —  Causa  formalis  est  ipsa  justitise 
norraa  quam  lex  prae  se  fert :  nara,  ut  dietuin  est  in  pra-cedentibus, 
lex  omnis  justa  ac  juste  lata  debet  esse,  ut  videlicet  iraponat  onus 
juxta  virium  proportionem,  et  ei  si  minus  valenti  gravius  praiscribatur 
opus  implendura,  praeseriptum  illud  magis  in  tyrannidem,  et  injusti- 
tiam  quara  in  probatam,  et  rectam  agendi  regulara  declinabit.  —  Causa 
efficiens  legis  est  ille  qui  supreraara  habet  auctoritatera  in  subditos  sive 
ille  sit  unus,  ut  in  Imperio  Monarchico,  sive  sint  multi,  ut  in  Imperio 
Democratico;  cum  enira  leges  pnrscribi  debeant  coramunitati,  et  or- 
dinare  inferiores  ad  bonum  eoraraune,  opus  est  ut  haic  ordinatio  fiat 
ab  illo  qui  supremam  in  communitatera  jurisdictionem  obtinet:  que- 
madraodum  cniin  in  corpore  naturali  eaput  eetera  niembra  in  bouuiii, 
et  conservationera  totius  eorporis  ad  ofhcia  sibi  propria  applicat:  ita 
pariter  in  corporc  politico,  tam  eeclesiastico  quam  civili,  necessum 
est,  ut  qui  illius  c  rporis  merabris  legein  pra^seribit,  de  rebus  faciendis 
aut  omittendis  capitis  rationera  obtineat,  et  auetoritate  supreiua  po- 
tiatur. 


DE    EFFECTllUIS    LEGIS.  i3 

Q(L*:iiKS  IV^.  —  Qiihiam  shit  IvgiH  e.ffe.ctm,  ci  offi'-i<if 

Rbspondeo,  duplox  maxime  esse  legis  officium,  nemp^  dirif/erf,  et 
obli(/are.  Prinium  quidcm  patet;  siquidem  lox  omuis  iiiensura  est,  et 
regula  actuuiii  hMmanoruiii :  at  de  ratione  mensune  ot  regulae  est  quod 
sit  directiva  mensurati  et  rv'gulati :  ergo  lex  debet  esse  directiva  homi- 
num,eisque  pnuscribero  (juid  agcre,  quidve  omittere  debcant.  Secundum 
etiam  est  manifestum  :  lex  enim  dicitur  a  li</ando:  eo  quod,  inquit  Cas- 
siodorus,  aiiimoa  nostros  liget  suisque  teiieat  otmoxios  (umstitatis.  Haec 
autem  obligatib  vel  ligatio  procedit  vel  ex  ipsa  rerum  natura,  si  lex 
sit  naturalis,  vel  ex  voluntate  (^t  potestate  sup  'rioris,  si  sit  positiva, 
Hic  tamen  etlectns  non  est  primarius  et  adiequatus,  ut  volunt  aliqui: 
siquidem,  ut  dictum  est  in  superiori  Conclusione,  primaria  legis  ratio 
non  est  quod  oblig-et;  quippe  cum  sint  plurim.e  leges  quai  tantura 
consequenter  obligandi  vim  habeant.  —  licspondeo  secundo,  legis  ef- 
feetum  prtrcipuum  esse  subditorum  bonitatem,  et  ordinationem:  omnis 
namque  lex  in  id  unicum  collineat,  ut  subditos  sibi  obe(Jientes  insti- 
tuat:  adeoque  ut  eos  faciat  bonos:  nam  cum  lex  oninis  justa,  et  in 
bonum  ordinata  esse  debeat,  inferiores  legi  parere  non  possunt,  quin 
justi  et  ordinati  ac  boni  esse  censeantur.  ITnde  sicut  propria  Principis 
virtus  est,  ut  juste  recteque  subditis  iniperet ,  ita  pariter  inferiorum 
bonitas  et  perfectio  derivatur  ex  eo  quod  legi  pareant  et  legislatori 
obsequantur.  —  Cteterum  lex  subditos  bonos  instituit  secundum  am- 
pliorem,  vel  meliorem  bonitatem  quam  ipsa  continet.  Hinc  lex  Evan- 
gelica,  omnium  praestantissima,  intendit  ut  homo  fiat  simpliciter  bonus 
non  solum  in  exteriori  opere,  sed  eliam  in  interiori  animo,  atque  adeo 
ut  fiat  filius  Dei  adoptivus  p.^r  gratiam.  Lex  naturalis,  ut  fiat  bonus 
virtutibus  moralibus,  quae  naturiE  commensurantur,  habeatque  vitam 
ad  ceteros  homines  ordinatam,  alteri  non  faciendo  quod  sibi  fieri  nolit. 
Lex  civilis,  ut  bonus  civis  existat,  et  ea  praestet,  quae  ad  pacem  reipu- 
blicae  ordinata  sunt.  Lex  ecclesiastica,  ut  Clericus  probis  moribus  in- 
stituatur,  et  qua?  sui  muneris  sunt  debito  ordine  fungatur.  —  ^  "  Aliter 
usus  et  officium  legis  distingui  potest  duplex,  nimirum  generalis  et 
particularis.  (ieneralis  est  qui  obtinet  in  omni  hominis  statu,  est,  ut 
sit  norma  unica  et  certa  faciendorum  ab  unoquoque  tam  erga  Deum 
quam  erga  proximum,  adeo  ut  nullum  opus  censeatur  bonum  et  Deo 
acceptum,  quod  non  sit  legi  consentaneum  et  ab  eaprsescribatur,  salt.mi 
virtualiter  et  implicite.  Particidaris  est,  ut  malum  demonstret,  coerceat 
et  vindicet,  unde  vim  habet  convictionis,  coercitionis  et  condemnationis. 
Convictionis  quidem,  per  eam  enim  homo  peccati  reus  censetur,  illa 
namque  speculum  est  in  quo  peceati  gravitas  et  aninue  macuhTc  agno- 
scuntur  et  demonstrantur,  dicente  Apostolo  ad  Rom.  3.  per  legem  enim 
cognitio  peccati.  Habet  etiam  vim  coercitionis,  suis  enim  praeceptis,  ter- 
roribus  et  minis  homines  intra  debitum  officium  continet,  ut  qui  nulla 
justi  rectique  cura,  nisi  coacti,  tanguntur,  dum  audiunt  pcBuas  legis 
transgressoribus  prsescriptas,  si  non  amore  justitise,  saltem  pcpuae  timore 
a  pravis  actionibus  deterreantur.  IJnde  lex  se  habet  ad  instar  frseni 
quo  domatur  et  reprimitur  hominum  petulantia  et  intra  canc  IIos  re- 
ct£e  disciplinse  continetur;  quo  respectu  S.  Paulus  1.  ad  Timoth.  1. 
scribit:  Lex  justo  non  est  j^osita,  sed  injustis,  et  n<m  sulxlitis,  ir/ijfiis 


44  DE    LEGE    NATURALl. 

et  peccaforfhus  etc.  Attamen  non  raro  contingit  ut  h?ec  finis  intentio 
oninino  frustretur  et  in  opposituni  abeat.  Fit  enim  plerunique  ut  oc- 
c.Tsione  legis  honiinis  appetitus  erga  rem  prohibitam  magis  ac  magis 
irritetur.  etenim  Nitimur  in  vetitum,  semper  cupimus  negata,  quo  sensu 
Apostolus  ad  Rom.  5:  Lex  suhintravit  ut  ahundaret  delictum.  —  Tertio 
tandem  legis  olficium  est  peccatorem  transgressionis  reum  praescriptis, 
ab  eo  admisso  crimini,  poeuis  addicere:  unde  Apostolus,  2.  ad  Cor.  3. 
legem  vocat  ministrationem  damnationis.  Et  ad  Rom.  4.  Ia'X,  inquit. 
iram  operatur,  idest,  principem  ae  magit^tratum  stimulat  et  inducit 
ut  in  praevaricatores  legis  animadvertat,  qua  ratione  lex  se  habet  ad 
modum  tiagri  Qt  stimuli  quo  pungitur  et  cruciatur  transgressoris  ani- 
mus,  adeo  ut  nullam  habeat  quietem  et  pacem ;  uude  David  post 
admissum  adulterium  dicebat :  Xon  est  pax  ossihus  meis  a  facie  pec- 
catorum  moorum.  Quoe  omnia  quamvis  omni  prorsus  legi  conveniant, 
nuUaque  sit  qute  hoc  triplici  munere  non  fungatur;  potiori  tainen  jure 
de  divina  lege  sive  naturali  omnibus  hominibus  communi,  sive  posi- 
tiva,  pnrticulari  ac  determinatae  hominum  societati  prsescripta,  dicta 
esse  debent.  Ulae  namque  divincc  h^ges  hominem  splendidius  illustrant 
circa  bonum  faciendum  et  circn  malum  fugiendum,  legi  obsequentem 
plenius  recre  nt  et  oblectantur,  praevaricatorem  vero  acrius  pungnint 
et  cruciant.   ""  * 

Qu.tREs  DEXiQiE.  —  Quceuam  si)it  legis  proprietates^ 

Respoxdeo,  legis  proprietates  tres  communiter  recenseri:  nimirum 
auctoritatem,  veritatem,  et  honitatem.  Lex  enim  habet  principium,  for^ 
mam.  et  finem.  Bcdione  principii  condentis  legem,  debetur  ipsi  legi 
auctoritas:  edictum  enim  absque  auctoritate  sancitum  nullius  est  va- 
loris,  nec  ullatenus  legis  rationem  habere  potest.  Ratione  formcB,  de- 
betur  legi  veritas  seu  rectitudo  :  nam  id  quod  praescribitur  cum  inju- 
stitia,  non  consequitur  legis  rationem,  sed  in  tyrannidem  vergit.  Batione 
finis,  debetur  legi  bonitas:  siquidem  lex  tota  ordinatur  in  bonum  eom- 
mune  societatis  hominum.  necnon  in  bonum  partiiulare  Dei,  ad  quem 
ornne  creatur.Te  bonum  tamquam  ad  fontem,  et  caput  unde  dimanat, 
refluere  debet. 

DISPUTATIO   SECUNDA. 

DE  LEGE  XATURALI. 

Xati"rale:\i  legem  singulis  hominibus  inesse,  nemo  rationis  compos 
denegabit.  Homo,  namque,  ait  S.  Bernardus  lib.  De  diligendo  Deo,  in- 
ncdam  nec  ignotam  sibi  legem  hahet,  quce  facienda  ac  prosequenda, 
quaere  omittenda ,  et  fugienda  sint  interius  dictante  rationis  lumine  de- 
monstrat.  Quam  utique  legem.  ait  Apostolus,  hahemus  scriptam  in 
cordihus  nostris,  quo  fit,  ut  Gentes  quce  legem  non  hahent,  supple  Mo- 
saicam,  aut  Evangelicam,  naturaliter  ea  quceJegis  sunt  faciunt.  Ejus- 
modi  legem  non  hahentes,  ipsi  sihi  sunt  lex,  qui  ostendunt  opus  legis 
scriptum  in  cordihus  suis,  testimonium  reddente  illis  conscientia  ipsorum, 
et  inter  se  invicem  cogitationihus  accusantihus,  aui  etiam  defendentihus, 
quibus  scilicet  cogitationibus  et  diseeptationibus  conscientia  utitur,  ut 
hominem  bene  aut  male  egisse   convineat,   eumque  apud  Deum  ac- 


DE    LEOE  NATURALI.  45 

cuset.  —  Haiic  veritatem  luculenter  expendit  S.  Augustinus  in  J'sal.  T)?. 
scribens:  Maiius  Fonnatoris  nostri,  inquit,  in  ipsis  cordibus  nostris 
reritas  scri})sit:  quod  tihi  fieri  non  vis  ne  faeias  alteri.  IIoc,  et  ante- 
quam  lex  darctur  ncnio  ignorare  pcnnissus  est,  ut  csset  unde  judica- 
rentur,  et  quil)us  lcx  non  esset  data ;  sed  ne  sibi  homines  aliquid  de- 
fuissc  quercrentur,  scriptuni  cst  et  in  talndis,  quod  in  cordibus  non 
legebant.  Xon  enini  ct  scriptum  non  hcdiclmnt,  sed  legcre  nolebant: 
appositum  est  oculis  corum  quod  in  conscientia  vidcre  cogerentur,  et 
quasi  forinsecus  ad^nota  voce  Dci,  ct  ad  interiora  sua  homo  comjjulsus 
est,  diccnte  Scriptura,  in  cogitat\onibus  enini  impii,  interrogatio  est; 
ubi  interrogatio,  ibi  lex:  sed  quia  homines  appetentes  ea  qucc  foris 
Kunt  etiam  a  seipsis  exules  facti  sunt,  data  etiam  conscripta  lex;  non 
quia  in  cordibus  scripta  non  erat,  sed  (juia  tu  fugitirus  eras  cordis  tui, 
ab  illo  qui  ubiquc  est  comprehcnderis,  H  ad  te  ipsum  intro  revocaris. 
Propterea  scripta  lex  quid  clamat  eis,  qui  de.^eruerunt  legem  scrijjtam. 
in  cordibus  suisf  Redite  prrevaricatores  ad  cor.  Quis  enim  te  docuit 
nollc  acccdi  ab  altero  ad  uxorcm  tuamf  Quis  te  docuit  nolle  tibi  fur- 
tum  fierif  Quis  te  docuit  nolle  injuriam  patif  et  cjuid  cdiud  vcl  uni- 
versaliter,  vel  particulariter  dici  pote.stf  midta  eyiim  sunt,  de  cpiilms 
singulis  interrogati  homines,  clara  voce  resjfondeant,  nolle  se  pcdi.  Age, 
si  non  vis  pati  ista,  numquid  solus  cs  homof  Nonne  in  societate  vivia 
generis  humanif  Qui  tecum  factus  e.st,  .^iocius  tuus  est:  et  omnes  facti 
ad  imaginem  Dei,  nisi  terrcnis  cogitationibus  conterant  quod  illc  for- 
mavit.  Quod  ergo  tibi  non  vis  fieri,  alteri  noli  facerf.  Vel  ut  brevius 
ait  lib.  2.  Confcss.,  c.  4.  IjCX  tua,  Domine,  in  cordibus  homimnn  scripta 
cst,  quam  nec  ulla  uncjuam  delet,  aut  delebit  iniquitas.  Ad  idem  per- 
tinet  quod  ait  S.  Amb,  lib.  9.  epist.  17.  Ea  lex,  inquit,  non  inscri- 
fntur,  sed  innascitur,  nec  aliqua  percipitur  lectione,  sed  profluo  cpiodam 
naturcE  fonte  in  .migulis  expriiyvitur .  Eamdem  veritatem  clare  explicat 
regius  Vates,  Psal.  4.  ubi  cum  dixisset,  Multidicunt,  quis  ostendit  nobis 
1)onaf  Statim  respondet :  Signcdum  est  super 'nos  lumen  vultus  tui  Do- 
)ninc ;  quod  de  lumine  naturalis  rationls,  quo  discernitur  quid  sit  bo-. 
num,  et  quid  malum,  intelligendum  est.  —  ^  "  Ipsis  prseiverat  Philo 
Judii^us  in  libro  quem  inscripsit:  quod  omnis  vir  bonus  sit  liber:  Lex,  1 
inquit,  mentiri  nescia  est  recta  rcdio.  quce  lex,  non  ab  hoc  aut  illo  mor- 
tali  morfalis,  non  in  chartis  aut  colunDiis  exanimis  exanima,  sed  cor- 
rumpi  nescia,  quippe  ab  inimortali  natura  insculpta  in  immortcdi  in- 
tellectu.  TertuU.  De  corona  militis:  Quce  res  igitur  Dei  legem,  habens 
comniunnn  istam  in  puhlico  mundi,  in  ncdurcdibus  tabulis.  "  ^ 

Eadem  veritas  ratione  firmatur.  Etenim  non  minori  curaDeus  homini 
creaturaruni  omnium  prsecellentissimie  suppeditavit  media  quibus  finem 
sibi  debitum  posset  assequi,  quam  iuterioribus  creaturis:  scd  inferio- 
ribus  creaturis,  rationis  ac  etiam  vita;  expertibus,  vires  et  inclinationes 
impressit  ac  indidit  secundum  quas  aguntur,  et  in  suos  fines  diriguntur: 
ergo  potiori  jure  creatunie  rationis  ac  libertatis  compoti  debuit  indere 
quamdam  legem,  secundum  quam  modo  sibi  connaturali  ageret,  et 
seipsam  in  suum  finem  dirigeret :  h?ec  autem  lex  naturalis  appellatur: 
adeoque  est  admittenda.  Deinde,  habemus  ingenitum  lumen  quo  prima 
principia  rerum  agibilia  possumus  detegere,  absque  ullo  acquisitse 
scientiae  beneficio ;  ergo  pari  ratione  habere  debemus  idipsum  innatum 


46  DE    NATlV.t    LEGIS    ESSENTIA. 

liimeii,  quo  rorum  agibilium  communia  principia  depreheudamus.  Hoc 
autem  ingenitum  lumen  natura'  legem  appellamus:  sulnndeque  est 
admittenda.  Denique,  homo  ad  soeietatem  natus  est,  adeoque  a  natura 
ipsa  habere  debuit  quo  perfectam  soeietatem  inire  posset:  at.  ut  mox 
diximus  ex  S.  Augustino,  non  potuit  ita  institui,  nisi  per  innatam  legera 
novisset  non  esse  alteri  faciendum,  quod  sibi  fieri  noUet:  ergo  etc. 

His  igitur  ita  pra?missis,  tria  hic  supersunt  de  naturali  lege  decla- 
randa:  Prhnurn  quid  et  quotuplex  illa  sit.  Secundum,  qusenam  ejus 
praecepta.  Tertium,  qualiter  sit  immutabilitati  aut  mutationi  obnoxia. 
Quoe  utique  tribus  in  sequentibus  Articulis  suscipimus  explicanda. 

ARTICULUS  PRIMUS. 

DE  NATIV.E  LEGIS  ESSENTIA,  PRINCIPIIS, 
ET  PARTIBUS. 

MiRUM  sane  quod  ipsa  nativa  lex  sit  ipsura  ingenitura  homini  lu- 
men,  quo  prima  rerura  agibilium  elementa  depreiiendit;  nec  timen 
sui  ipsius  naturam  homiui  demonstrant.  Nusquam  enim  magis  inter 
se  videntur  pugnare  Auctores  quam  in  assignanda  ipsius  legis  essentia. 
Quidam  enim  cum  Vasquesio  1.  2.  disp.  180.  cap.  S.  docent  legem 
naturalem  esse  ipsam  naturam  rationalem  secundum  se  spectatam, 
quatenus  videlicet  ratione  suae  essentitTe  talis  est  ut  aliqua?  actiones 
sint  illi  moraliter  convenientes,  et  idcireo  honestae;  aliie  repugnantes, 
et  ideo  indecentes.  NonnuUi  cum  nostro  Alensi  3.  p.  q.  27.  me.mb.  2. 
existimant  legera  naturalem  esse  habitura  quemdam,  non  quidem  ac- 
quisitum  seu  potentire  superadditum,  sed  ipsum  lumen  intellectuale 
in  aclu  primo  spectatum,  et  quatenus  est  vis  discernendi  honesta,  et 
turpia  moraliter.  Alii  cum  Gabriele,  et  Almaino  affirmant  legem  na- 
turalem  esse  dictamen  rationis,  non  quidem  pracipientis,  sed  solum 
indicantis  et  ostendentis  quid  consentaneum  sit  aut  dissi^ntaneum  na- 
tura?  rationali ;  docentque  legem  naturalem  non  esse  imperantem,  sed 
solum  indicantera,  eo  quod  nullum  habeat  adjunctum,  nec  includat 
superioris  imperiura.  Ccetori  vero  contendunt  legem  naturalem  non 
solum  cum  dictaraine  boni  et  mali  consist?re ;  sed  etiara  in  prsecepto 
divino,  quo  Deus  voluit  homines  teneri  ad  ea  implenda  et  praestanda 
quse  per  ipsum  rationis  lumen,  ipsamque  rationis  legem  taeienda  aut 
omittenda  dictitantur.  Quarura  sententiarum  quienam  verior  nobis  vi- 
deatur,  aperiet 

QU.ESTIO  PRIMA. 

^  "  QITD  SIT  ET  IN  QUO  FORMALITER  CONSISTAT 
LEGIS  NATURALIS  ESSENTIA    "  * 

NoTAXDiM  1.  Qur.d  etsi  lex  Xaturalis,  Sf/nderesis,  et  Conscientia 
pro  uno  eodemque  a  SS.  Patribus  interdura  usurpentur;  raaxime  tamen 
imicpm  discrepant:  nam  lex  Xaturalis  est  ipsa  divinai  voluntatis  or- 
dinatio  nobis  impressa  a  Deo  quatenus  est  Auctor,  et  Rector  natune ; 
Sijnderesis  vero  est  ipsum  naturale  lumen  intellectus  quo  divinam 
illara  ordinationera  jiovimus:  Conscientia  autem  est  judicium  practicum 
intellectus  circa  aliquid  agibile  vel  omissibile  in  particulari.  Syndcresis 


DE    NATIV/K    LE(JIS    ESSENTIA.  47 

versatur  circa  principia  agibilia  siiic  ullo  discursu:  syndcrcsi  nullus 
potost  subcsso  error,  nullaquc  dubitatio,  opinio,  oblivio,  i<^norantia, 
et  inadvertcntia;  nullus  enim  potcst,  aut  potuit  unquaiji  negarc,  du- 
bitare,  oblivisci,  vel  ignorare  in  genere  maluin  cssc  lugicndum,  bonum 
amplcxandum  etc.  Couscientia  vero  nounisi  pra».via  rationis  illationc 
tsua  intert  judicia  practica,  adcoque  subjacet  dubitationi,  oblivioni,  et 
crrori ;  undc  provenit  tam  varia  tainque  multiplcx  conscicntifle  divcr- 
sitas,  ct  partitio  in  rectam,  crroncam,  ccrtam,  dubiam,  ctc.  Quod  noii 
isolum  contingit  pro  diversitate  hominum,  sed  etiam  pro  diversitate 
temporis  respcctu  cjusdem  hominis;  idem  enim  homo  pro  divcrsis  no- 
titiis,  in  divcrsa  oppositaquc  judicia  dissolvitur;  hinc  sjcpc  nobis  di- 
splieet  quod  placuerat;  saepe  arridet  quod  fuerat  odiosum.  Lex  vero 
naturalis  apud  omnes  prorsus  nationes,  et  quovis  tcmpore,  eadem 
sempcr  dictitat,  semperquc  sibi  constat,  et  sibi  contormis  est,  nisi 
aliunde  impediatur. 

NoTANDiM  2.  Naturam  rationalcm  spectari  posse  duplicitcr:  uno 
modo  secundum  se,  et  quatenus  rationc  talis  essentia^  quam  habet, 
qua»dam  sunt  illi  convenicntia,  et  alia  disconvenientia :  alio  vero  modo 
quatcnus  vim  habct  judicandi  de  his  qutie  sibi  conveniunt,  vcl  diseon- 
veniunt,  mediante  rationis  naturalis  lumine.  Iiursus  posteriori  modo 
sumpta  rationalis  natura  quatcnus  judicativa  de  convenientibus,  vel 
disconvcnicntibus,  potcst  bifariam  considerari ;  nempe  vcl  quatenus 
per  judicium  illud  solum  indicat,  et  ostendit  quid  agendum  sit;  quidve 
omittendum :  vel  prout  habet  adjunctum  divinum  pra?ceptum  obligans 
hominem,  ad  id  exequendum  quod  ipsa  nativa  lex  ipsi  indicat  et  de- 
monstrat:  ita  quod  hiiec  lex  non  soluni  illativa  sit  et  ostensiva,  sed 
etiam  obligativa  sit  ct  prneceptiva. 

NoTANDUM  3.  Certum  esse  legem  naturalem  divinum  esse  donum 
(lcseendens  a  Patre  luminum,  et  a  Deo  eftectivc  procedere;  quia  Deus 
est  prima  causa  bonorum  onmium  naturalium,  inter  quse  maximum 
■est  rectfe  rationis  lumen,  et  usus:  tum  quia  omnis  veritatis  manile- 
statio  procedit  a  Deo.  ut  diserte  docet  S.  Paulus  ad  Noin.  1.  ubi  cum 
■dixisset,  Bevelatur  ira  de  cgeIo  super  omnem  impietatem,  et  ivjustitiam 
hominum  qui  veritatem  Dei  in  injustitia  detinent^  postea  aperiens  cur 
vocet  veritatem  Dei,  subdit:  Quia  quod.  notum  est  Dei  manifestum  est 
in  illis,  Deus  enim  illis  manifestavit,  utique  per  naturale  lumen  ra- 
tionis,  et  per  visibiles  creaturas,  quarum  aspectu  invisibilia  Dei  co- 
gnosci  possunt.  Constat  igitur  Deum  essc  eflVctorem,  et  quasi  Do- 
ctorem  legis  natura? :  sed  difficultas  solvenda  remauet  an  ipsa  nativa 
]ex  non  solum  a  Deo  effeetive,  et  tamquam  a  prima  causa,  sed  etiam 
prreceptive,  et  tamquam  a  legislatore  pnecipiente  procedat. 

His  ita  praemissis,  tria  hic  supersudit  determinanda;  Pnmum,  quod 
nativa  lex  non  sit  ipsa  rationalis  naturae  entitas,  et  essentia.  Secundum , 
quod  non  sit  pariter  aliquid  se  habens  per  raodum  habitus.  Tertium, 
■denique  quod  consistat  in  actuali  judicio,  et  dictamine  intellectus  non 
solum  ostensivo,  sed  etiam  imperativo. 

^  "  Conclusio  prima.  —  Jus  naturalb  in  quo  lex  natura- 
Lis  fundatur  non  recte  definitur  a  jurisperitis  cum  Justiniano: 

<JUOD    NATURA    OMNIA    ANIMALIA  DOCUIT.   HsBC  Couclusio  COmmUUiS  CSt 


48  DE    NATIV.I^   LEGIS    ESSENTIA. 

non  solum  inter  Theologos,  sed  etiaui  inter  nobiliores  Jurisconsiiltos, 
qui  unanimi  consensu  fatentur  bruta  animantia  esse  juris  sicut  et  ra- 
tionis  expertia,  nam  inter  quos  jus  ost,  inter  eos  et  ratio  et  aequum 
et  bonnm  et  justitia.  et  lex  ordinata  soeietas  sit  necesse  est:  horum 
auteiii  incapaces  sunt  brutae  animantos,  ut  praeclare  docet  Lactantius, 
lib.  1.  In  orrmibus,  inquit,  animalihus  quxE  sapientia  carent,  videmus 
conciJiatricem  sui  esse  naturam.  Xocent  enim  aliis  ut  sibi  prosint:  ne- 
sciunt  enim  quia  malum  est  nocere.  Homo  vero  quia  scientiam  honi  et 
mali  hahet,  abstinet  se  a  nocendo  etiam  cum  incommodo  suo.  Ei  praeiverat 
Hesiodus  scribens : 

Ilumano  generi  nam  lex  d^tur  a  Jove  Summo 
Quippe  ferce,  pisces,  aviuni  genus  altivolantium 
Mutua  se  vertunt  in  pahula,  Juris  egentes. 
Justitia  at  nohis,  quce  res  est  optima  cessit. 

Unde  Aristoteles  5.  Ethicorum,  cap.  1.  et  Cicero,  lib.  1.  De  Officiis,. 
diserte  pronuntiant,  in  equis  et  leonibus  justitiam  non  dicimus.  Et  Pln- 
tarchus  in  vita  Catonis  majoris  :  Jege  et  justitia  adversus  homines  tantum 
natura  utimur.  Hinc  Polybius  proferens  rationem  cur  homines  jsgre 
ferant  injurias  in  parentes  et  beneficos.  scribit  lib.  6:  Quoniam  enim 
humanum  genus  hoc  aliis  animantihus  distat,  quod  mente  ac  ratione 
utitur,  omnino  credibiJe  non  est  tam  cdienum  a  natura  sua  actum  ab 
ipsis  dissimuJatum  iri,  ut  in  aJiis  animantibus:  sed  quod  factum  est 
revocatum  iri  ad  animam  cum  offensce  significatione.  —  Ex  his  mani- 
festum  fit  bruta  animantia  non  esse  juris  capaeia,  ac  proinde  jus  na- 
turale  non  recte  describi  quod  hominibus  a^que  ac  belluis  proprium 
sit,  nec  verum  esse  quod  ait  Justinianus :  Jus  iJJud  non  humani  ge~ 
neris  tantum  esse  proprium,  sed  ornnium  animaJium  quce  in  terra, 
quce  in  mari  nascuntur,  avium  quoque  commane  esse. 

DiCES  1:  Quae  eamdem  cum  homine,  propter  violatum  jus  naturale, 
poenam  subire  tenentur,  eidem  juris  naturalis  obligationi  obstringuntur 
et  subjacent:  at  ita  est  de  brutis  animantibus;  siquidem  Genesis  9.  te- 
statur  Deus  homlcidium  tam  in  belluis  quam  in  hominibus  se  vindi- 
caturum ;  sajiguinem,  mquit,  animarum  vestrarum  requiram  de  manu 
cunctarum  hestiarum  H  de  manu  hmninis.  Et  Exodi,  XXI,  v.  28:  Si 
bos  cornu  percusserit  virum  aut  m.uJierem,  et  mortui  fuerint,  Japidibus 
ohruelur,  et  non  comedmtur  carnes  ejus.  Igitur  etc.  —  Respondeo.  haec 
idcirco  divinitus  sancita  esse  et  prgescripta,  uon  quod  alicujus  criminis 
rere  censendse  essent  brutse  animantes,  et  violati  ab  eis  juris  naturalis 
postularentur :  sed  ad  majorem  eflusi  huinani  sanguinis  et  homicidii 
detestationem.  Vetusta  enim  est  Hebrseorum  sent-entia,  verbis  illis  de- 
notari  ac  cohiberi  cnedem  humanam  a  bruto  ex  hominis  instigatu  fa- 
ctam,  quia  ut  refert  Salomon  Jaxchius  in  pnefata  Gencsis  verba :  apud 
homines  qui  ante  diJuvium  vi.xerunt,  per  impietatem  mos  invaJuerat 
bestias  nocentissimas  nutriendi,  ut  sciJicet  earum  auxiJio  commodius 
dominarentur,  nimirum  ut  nulla  justitiiv  habita  ratione,  in  sibi  repu- 
gnantes  illas  dimitterent ;  quam  immanitatem  ut  ab  hominibus  post 
diluvium  averteret  Deus,  declarat  se  vindictam  sumpturum  de  caede 
humana,  non  tantum  ab  ipso  homine  patrnta  proprio  opere,  sed  etiam. 


DE    NATIV^   LEGIS    ESSENTIA.  49 

(le  ea  qu?e  a  bestia,  homine  instig-ante,  fi(»ret.  —  Aliani  cxpositionem 
subministrat  Jlabbi  Isaac  Jlarbinel  in  Dirush  Tora,  nimirum  quod 
illis  Genesis  verbis  declaraverit  Deus  se  nullatenus  passurum  inultam 
fore  humani  sanguinis  injustam  effusionem.  Ita  quod,  inquit,  si  desit 
homo  qui  vccisi  sangiiineyn  ulciscafur,  a  inanu  omnis  hesfice,  seu  ab 
omni  hestia  requiram  cum,  veluti  a  hestia  quce  dilaceret  homicidam. 
FA.  sic  in  eum  sententiam  exequar.  Uhi  vero  fuerit  homo,  requiram  ah 
cjus  manu  sanguinem  occisi,  seu  vindictam  tanti  sceleris.  — Similiter 
ad  textum  Exodi  dico  cum  Seldeno,  lib.  1.  De  Jure  na.turali,  cap.  4. 
idcirco  bovem  illum  qui  hominom  occidisset,  jussum  esse  lapidari,  non 
propter  violatum   jus  natura^  sed,  aut  ideo  ne  quid,   hominis  causa, 

denuo  ab  eo fieret,  aut  ut  dominus  ejus  in  re  sua  puniretur,  quia 

negligenter  custodisset,  ut  apposite  docet  Maimonidcs  in  more  Nevo- 
cliim,  parte  tertia,  cap.  42.  his  verbis:  quod  hestia  occidi  dehuit  quando 
hominem  interficiehat,  id  non  fiehcd  ad  jmnam  ah  illa  exigendam,  que- 
madmodum  nohis  vmproperant  Saduccei,  sed  ad  pce^iam  exigendam  a 
domino.  Atque  inde  erat  quod  prohihehatur  ei  usus  carjiis  hovis  huju- 
smodi,  ut  scilicet  etiam  houm  domini  majorem  in  eis  custodiendis  di- 
ligentiam  adhiherent.  —  Simili  ratione  urbis  apostasiix?  rese  non  solum 
incola?,  utpote  apostatne,  gladio  erant  ob  scelus  admissum  plectendi, 
sed  etiam  jumenta,  Deuteron.  13.  15.  et  16.  ac  pecora  gladio  itidem 
delenda,  et  bona  csetera  comburenda,  uti  pariter  Chananseorum  scul- 
ptilia  et  luci  diis  gentium  dicati,  Idque  non  ob  culpam  a  jumentis 
aut  pecoribus  nedum  a  bonis,  sculptilibus  et  lucis  admissam,  sed  ut 
ab  apostasia,  etiam  bonorum  amore,  posteritatis  gratia,  ducti  magis 
deterrerentur  aliarum  urbium  cives,  scelerisque  tum  memoria  tum  no- 
vandi  ejus,  quantum  fieri  potuit,  ansa  demeretur.  Hinc  legimus  apud 
Demosthenem,  oratione  contra  Aristocratem  et  Pausaniam  et  Eliacis 
ex  Atheniensium  legibus  lapidem,  lignum,  securem,  id  genus  res  alias, 
quoties  homicidii  instrumenta  fuere,  in  Prytaueo  in  judiclum  deductas 
velut  in  pcpnam,  quam  tamen  eas  proprie  nemo  sanus  dixerit.  Et  Thea- 
ginis  statua,  ex  sententia  Thasiorum  Draconis  lege,  subnixa  in  mare, 
ob  csedem  casu  suo  patratam  est  projecta,  non  in  statuse  poenam,  sed 
homicidii  odio. 

Instabis:  Belluse  implent  ea  omnia  qu^e  ab  ipso  jure  naturse  de- 
rivantur  et  insinuantur:  igitur  illius  sunt  capaces.  Prohatur  ante- 
cedens  primo  quidem  auctoritate  S.  Ambrosii  qui  libro  5  et  6  Hexa- 
meron  plurimis  exemplis  probat  belluas  et  aves  naturae  jura  sectari 
cum  vel  vetitos  diversse  speciei  atque  eorum  a  quibus  ortum  ducunt 
coitus  abhorrent,  vel  hospitalitatem  sectantur,  et  parentum  curam  atque 
vindictam  in  malefactores,  concluditque  ex  illorum  exemplo  hominum 
mores  formari  ac  reformari  debere.  Cui  subscribit  S.  Hieronymus  in 
commentario  ad  caput  5.  epistolse  ad  Ephesios,  ubi  ait:  Quod  in  ani- 
malihus  et  hestiis  ipso  naturce  jure  prcescriptum  est  ut  x>rcegnantes  ad 
partum  usque  non  coeant,  hoc  in  hominibus  sciant  arhitrio  derelictum, 
ut  merces  esset  ea  ahstinentia  voluptatum.  Scribit  Aristotelis  lib.  9. 
Historice  Animalium,  cap.  47.  camelos  matrum  suarum  coitus  fugere. 
Addit  Avicenna,  lib.  9.  De  Natura  Animalium,  quod  camelus  qui  cum 
matre  per  curatorem  gregis  operta  ne  agnosceretur  coiverat,  cum  sublato 
operimento  matrem  agnovisset,  camelarium  illum  morsu  interemisse. 

Frassen  Theol.  Tom.  VI.  4 


50  DE   NATIV.E    LEGIS    ESSENTIA. 

Refert  etiam  Varro,  lib.  2.  cap.  7.  De  re  rusfica,  quod  Cythanim  Regis 
equus  eadera  arte  ad  inatris  coitum  admissus.  statim  quod  eam  aguovit 
in  praecipitium  se  dedisse.  Xarrat  etiam  Gnillelmus  Alveruus  Pari- 
siensis  episcopus,  parte  prima  De  Universo,  cap.  8:  Tempore  meo,  iii- 
quit,  ciconia,  taniquam  de  adulterio  convicta  per  olfactum  masculi  sui . 
congregata  multitudine  ciconiarum,  nescio  qualiter  accumnte  mascuh 
rel  detegente  ejus  crimen,  a  tota  illa  multitudine  deplumata  atque  di- 
lacerata  est,  tamquam  concilio  aut  Judicio  omnium  esset  adulterii  judi- 
cata.  Xarratur  de  equo  qui  ignoranter  ■  cum  raatre  sua  concubuerat. 
}X)stquam  hoc  deprehendit,  propriis  dentibus  sibi  genitalia  ahscidissi , 
tamquam  in  seipsum  cindicans  incestum  quem  commisisse  sibi  videbatur, 
licet  ignorans,  eo  quod  operimento  abscondita  fuisset  ei  mater  ejus  dum 
eam  cognoscebat.  Scribit  etiam  Plinius,  lib.  10.  aspidem  fuisse  con- 
spectam  quiie  suum  ipsa  catulum  necaverit,  quod  is  hospitis  filium 
interemisset.  Plura  alia  his  similia  ab  auctoribus  proferuntur  exempla. 
ex  quibus  apparent  juris  naturalis  servati  a  belluis  iudicia.  —  Quin 
etiam  Plutarchus  libro  De  Fortuna  Eonuinorum,  et  Plinius  lib.  29. 
Historice  Xaturalis,  referunt  canes  singulis  annis  supplicium  pendere 
et  vivos  in  furcas  figi,  quod  per  eorum  silentium  nocturnum  Capitolium 
a  Gallis  captum  fuisset,  nisi  anseres  alarum  strepitu  Romanos  ad  pro- 
pugnandum  excitassent.  unde  annuus  ipsis  ob  servatam  arcem  honor 
deferebatur.  —  Respondeo  primo,  pleraque  ex  adductis  exemplis  esse 
commentitia  et  excogitata  ad  pravos  hominum  mores  efficacius  arguen- 
dos  et  corrigendos,  ducto  a  brutis  animantibus  argumento,  quod  ni- 
mirum  qui  scelera  illa  patrarent  deteriores  essent.  et  a  ratione  quam 
ipsse  belluse  magis  alieni  quae  videlicet  solo  naturaj  instinctu  ab  isti> 
facinorosis  actionibus  essent  aversie.  Quod  autem  revera  belluse  n 
commixtione  et  coitu  cum  parentibus  non  abstineant,  constat  ex  eo 
quod  Myrrha  incesto  patris  amore  percita  canit  apud  Ovidium,  me- 
tamorph.  10 : 

coeunt  animalia  nullo 

Ccetera  delicto:  nec  habetur  turpe  juvencce 
Ferre  patrem  tergo  fit  equo  sua  filia  conjux 
Quasque  creavit  init  pecudes  cdper ;  ipsaque  cujus 
Semine  concepta  est,  ex  illo  concipit  ales. 

Bespondeo  secundo,  bruta  animantia  plurima  ex  instinctu  naturali 
pra?stare  quse  homines  ex  rationis  ductu  efficere  solent ;  in  ipsis  nam- 
que.  ut  diximus,  uti  scintillulae  et  quaedam  vestigia  rationis  illuce- 
scunt :  ita  pariter  in  eis  apparent  quredam  semina  et  vestigia  ^irtutis 
ac  prudentise.  Quocirca  ad  eorum  velut  scholam  et  academiam  homines 
interdum  ablegat  Scriptura  Sacra;  sic  Salomou  Proverb.  6.:  Vade  ad 
formicam,  o  piger,  et  considera  vias  ejus,  et  disce  sapientiam:  qwr 
cum  non  habeat  ducem,  nec  prceceptorem,  nec  principem,  parat  iv 
cestate  cibum  sibi,  et  congregat  in  messe  quod  comedat  in  hieme.  Sic 
etiam  Christus  Dominus  discipulos  admonet,  Matth.  X,  ut  sint  pru- 
clentes  sicut  serpentes  et  simplices  sicut  columbce.  —  Ad  suppliciura  a 
Romanis  canibus  quotannis  infiictum,  respondeo  hoc  schemate  velut 
quodara  apologo  voluisse  singulis  anuis  civibus,  praesertim  juuioribus, 


DE   NATIV^:    LE(;iS    ESSENTIA.  51 

iii-nifioMro  (jualiter  Kciimblica'  vigilos  custodes  et  delcnsores  prjcmiis 
.sseiit  affieieudi;  soeordes  vero  ;»(•  desides  pdMia  inulctandi.   "  ^ 

Conclusio   secunda.  —  Lex  natcualls  non  coxslstit  in 

irSA  RATIONALl  NATIKA  SELLNDU-M  SE  SPECTATA,    (iUATENLS  ACTIONES 
ALIQU^I':    SUNT    ILLI    MORALITER    CONVENIENTES,    ET    HONEST.i:  ;     ALI.1-: 

A  i:ro  repuonantes,  kt  inhonkst.k. 

Probatur  1.  Lex  naturalis  est  vere  et  proprie  dicta  lex:  sed  ipsa 
natura  rationalis  prfccise  sumpta  nou  potest  esse  proprie  dicta  lex  : 
t'rg*o  lex  naturalis  in  ipsa  consistere  nequit.  Major  constat  ex  com- 
nuini  sententia  Theologorum  et  Philosophorum,  qui  de  ea  loquuntur 
tamquam  de  lege  vere  et  proprie  dieta.  Probatur  minov:  lex  proprie 
dicta  est  ordinatio  et  constitutio  alicujus  su])erioris  pro  jure  suo  ali- 
quid  decernentis  et  iraperantis :  atqui  natura  rationalis  pra^cise  sumpta 
non  est  ordinatio;  siquidem  ordinatio  est  actus  secundus  intellectus, 
et  voluntatis ;  natura  autem  ipsa  est  actus  ])rimus ;  adeoque  non  potest 
-censeri  ordinatio. 

Deinde ,  Eflectus  legis  sunt  d/rigere,  illuminare,  ohligare,  et  es.se 
rogidam  humanarum  actionum :  sed  ha^c  in  naturam  rationalem  im- 
iiiediate  cadere  non  ])ossunt:  proveniunt  namque  a  dictamine  rationis, 
■et  imperio  voluntatis:  ergo  non  in  ipsa  natura  rationali,  sed  j^otius  in 
illo  rationis  dictamine  et  voluntatis  imperio,  legis  naturalis  essentia 
est  rei)onenda.  Consequentia  patet,  in  illo  naraque  essentialiter  con- 
--istit  lex,  a  quo  maxime  procedunt  efi^ectus  legis.  Minor  vero  probatur; 
nam  ante  dictamen  rationis,  quo  indicatur  vel  ostenditur  aliquid  esse 
bonum  vel  raalum,  non  obligatur  homo  moraliter,  nec  ejus  operationes 
diriguntur  aut  regulantur  ad  finem  sibi  debitum;  nec  proinde  habent 
rationem  moris,  ut  constat  in  his  qui  usu  rationis  carent,  etc. 

Denique,  A  lege  naturali  actiones  humanse  habent  quod  sint  bona? 
vel  mala? :  at  actiones  qu?e  independenter  ab  omni  lege  positiva  sunt 
bonae  vel  raalse,  quia  nerape  pugnant  in  legem  naturae,  tales  esse  ne- 
queunt  ex  ipsa  natura  rationali;  adeoque  h?ec  non  potest  dici  lex  na- 
turalis.  Major  constat.  Probatur  minor:  diversae  rationes  in  actibus 
non  possunt  desumi  ab  eodem  termino,  sub  eadem  ratione  formali: 
rgo  bonitas,  et  malitia,  quse  sunt  diversae  rationes  actuum  humano- 
lum,  ab  eadem  natura  rationali  procedere  nequeunt,  nisi  diversse  sint 
in  illa  natura  rationes,  per  quas  uni  actui  raalitiam,  alteri  bonitatem 
tribuat :  at  diversa^  illse  rationes  assignari  non  possunt  ex  parte  illius 
naturse  rationalis :  nam  non  est  ratio  cur  refunderet  bonitatem  in  unum 
HCtum  potius  quam  in  alterum,  nisi  quia  in  illo  actu  aliqua  est  ratio 
cur  capax  sit  illius  bonitatis  potius  quam  malitite :  adeoque  indepen- 
denter  ab  illa  convenientia  cum  natura  rationali,  talis  actns  jam  ex 
se  habet  quod  dici  j^ossit  bonus  et  honestus. 

Confirmatur  Conclusio  expugnando  fundaraentura  adversariorum. 
Idcirco  Vazquez  et  qui  cum  eo  sentiunt  affirraant  legis  naturalis  es- 
sentiara  in  ipsa  rationali  natura  esse  constituendam ,  quia,  inquiunt, 
ipsa  rationalis  natura  est  fundaraentum,  et  mensnra  legis  naturalis,  et 
honestatis  ipsius,  quatenus  qu?ecumque  pra?cipit  aut  prohibet  lex  na- 
turalis,  per  se  decent  aut  dedecent  naturam  rationalem :  sed  hsec  ratio 
nulla  est.  Probatur;  quia  quidquid  est  fundamentum,  et  mensura  legis 


52  DE    NATIV.C   LEGIS    ESSENTIA. 

aut  honestatis,  non  propterea  est  lex;  siquidem  pax  et  felicitas  pu- 
blica,  est  mensura  et  tundamentum  leg'um  humanarum,  nec  tamen 
propterea  sunt  ipsae  leges  humanae.  Similiter.  pauperis  indigentia 
major  aut  miuor  est  fundamentum  aut  mensura  legis  aut  praecepti 
taciendi  majorem  aut  minorem  eleemosynam ;  nec  tamen  ipsa  indi- 
gentia  eensetur  esse  lex  faciendi  eleemosxTiam.  Item,  finis  est  regula 
et  mensura  mediorum ;  nee  tamen  finis  dicitur  habere  rationem  legis. 
Pariter  objectum  est  regula  et  mensura  actuum;  nec  propterea  cen- 
setur  esse  lex.  Ergo  pari  jure  licet  natura  ratioualis  sit  fundamentum 
honestatis  et  regula  rectitudinis  objectivae  actuum  hum  norum  mo- 
ralium,  non  ideo  dici  potest  lex.  Addo  cum  Suarez  lib.  2.  cap.  4.  n.  7. 
quod  si  natura  rationalis  esset  lex  actuum  nostrorum,  eo  quod  illam 
decent;  sequeretur  pari  modo  naturam  divinam  esse  legem  actuum 
divinorum  liberorum,  quia  pariter  tales  actus  illam  decent:  sed  nullus 
est  ex  SS.  Patribus,  ac  Theologis,  qui  hanc  sequelam  docuerit  et 
probaverit:  ergo  nec  esse  debent  qui  antecedens  doceant. 

DiCES  :  Existeute  natura  rationali  non  potest  lex  naturalis  non  exi- 
stere,  sed  potest  non  esse  illa  Dei  ordinatio ;  quia  cum  libera  sit,  Deus 
potest  ipsam  ponere  vel  non  ponere:  ergo  lex  naturalis  non  est  ipsa 
Dei  ordinatio;  sed  potius  est  uatura  ipsa  rationalis,  quatenus  est  fun- 
damentum  convenientiK  et  honestatis,  vel  diseonvenientiae  et  inho- 
nestatis  actionum  humanarum.  —  Distinguo  minorem:  Potest  non 
esse  divina  ordinatio  qua  ereaiuram  rationalem  in  finem  suum  dirigit 
ex  hypothesi  quod  ipsa  natura  rationalis  existat,  nego:  absolute,  con- 
cedo:  licet  enim  operatio  divina  ad  extra  sit  absolute  libera;  tamen 
ex  suppositione  quod  diviua  voluntas  decreverit  creare  naturam  ra- 
tionalem  eum  sufficienti  cognitione  ad  operandum  bonum,  et  malum, 
et  cum  sufficienti  concursu  ex  parte  Dei,  necnon  et  libera  ipsius  crea- 
turse  facultate  ad  utrumlibet  operandum,  implicat  quod  Deus  ipsam 
creaturam  non  ordinet  ad  suum  finem  assequendum  per  actus  conve- 
nientes;  adeoque  parit^r  implicat,  quod  Deus  non  velit  prohibere  tali 
creaturse  actus  intrinsece  malos,  et  prsecipere  actus  honestos  natura- 
liter  necessarios:  sicut  enim  Deus  mentiri  non  potest,  quia  est  suprema 
veritas,  ita  etiam  non  potest  non  prohibere  ea  quae  sunt  opposita  hone- 
stati,  quia  est  suprema  bonitas,  et  regiila  rectitudinis  ac  honestatis : 
ero'o  qua  ratione,  Deus  posita  voluntate  revelandi  aliquid,  necessitatur 
ad  revelaudum  verum,  eo  quod  non  possit  mentiri,  quia  est  suprema 
veritas;  ita  ex  hypothesi  quod  creaturam  rationalem  instituerit  ordi- 
nandam  in  finem,  non  potest  ei  actus  bonos  et  honestos  non  praeci- 
pere  et  actus  raalos  et  inhonestos  non  prohibere,  quia  est  suprema 
aequitas  et  reetitud<^. 

Instabis  :  Absurdum  est  asserere  Deum  per  voluntatem  necessa- 
riam  obligare  suos  subditos,  siquidem  obligatio  haec  cum  sit  moralis^ 
procedere  debet  ab  agente  morali  libero,  et  libere  imperante :  qua  ra- 
tione  nullus  Princeps  potest  seipsum  voto  vel  promissione,  aut  alio 
prsecepto  et  imperio  obligare,  nisi  hi^c  obligatio  ex  plena  libertate 
oriatur;  quae  enim  per  vim  et  coactionem  fiunt,  obligandi  vim  nullam 
habent :  sed  obligatio  libere  facta  potuit  non  fieri :  ergo  Deus  potuit 
illam  obligationem  naturse  rationali  non  imponere  ab  initio  illius  for- 
mationis;    imo  etiam    potest  impositam  iHam   obligationem  revocare; 


DE    NATIV^.    LEGIS    ESSENTIA.  53 

^ubindequo  potest  existere  natura  rationalis  absque  tali  obligationc 
sibi  pr.Tscripta;  at  non  potost  existere  sine  lege  naturali:  ergo  lex 
naturalis  non  in  ipsa  obli<>'atione  superaddita,  sed  in  natura  ipsa  ra- 
tionali  constituenda  est.  —  Distinguo  minorem:  Obligatio  lil)ere  facta 
potuit  non  fieri,  absolute,  concedo :  bvpothetice,  nego.  Fateor  equidem, 
quod  Deus  ex  libertate  sua  potuerit  abstinere  a  formandis  creaturis 
ratioualibus,  et  eas  in  statu  connaturali  constituendis;  et  consequenter 
«as  non  obligare  lege  naturali;  sed  ex  hypothesi  quod  eas  creaverit,  et 
in  tali  statu  constituerit,  debuit  necessario  necessitate  eonsequenti  illas 
creaturas  intellectuales  a  se  couditas  rogere,  et  curare  ut  vivant  con- 
formiter  su;t?  naturoe,  ad  idque  illas  obligare  sua  auctoritate:  quse  aucto- 
ritas,  quomodocumque  interponatur,  inducit  moralem  obligationem;  mo- 
ralem  dico,  non  ex  eo  quod  libere  sit  imposita,  ita  ut  possit  non  prai- 
scribi ;  siquidem  ex  hypothesi  necessario  ha^c  obligatio  pra^scribitur; 
j<ed  obligatio  hsec  vocatur  moralis,  ex  eo  quod  inducat  ad  actiones 
morales,  et  imputabiles,  ita  ut  sine  peccato  nequeant  omitti.  Nec  re- 
fert  quod  hsec  obligatio  sequatur  ex  necessaria  et  naturali  ordinatione 
ipsius  ereatur*  rationalis,  potest  namque  aliqua  moralis  obligatio  oriri 
ex  principio  necessario  et  naturali;  siquidem  obligatio  colendi  parentes 
^ritur  ex  naturali  generatione  ab  ipsis  accepta. 

DiCES  2:  Sunt  aliquge  actiones  ita  intrinsece  malse  ex  natura  sua, 
V.  g.  odium  Dei,  ut  earum  malitia  nullatenus  pendeat  ex  dictamine 
intellectus,  vel  ex  prohibitione  extrinseca,  et  voluntate  divina :  e  con- 
verso  aliquse  sunt  ita  intrinsece  bouse  ex  natura  sua,  v.  g.  colere  Deum; 
ut  nullatenus  in  hoc  pendeant  ex  causa  extrinseca:  sed  aliunde  non 
possunt  habere  illam  malitiam  aut  bonitatem,  nisi  quatenus  sunt  con- 
venientes  aut  disconvenientes  naturse  rationali :  ergo  Ipsa  natura  ra- 
tionalis  habet  rationem  legis.  —  Respondeo,  quod  in  actibus  intrin- 
sece  bonis,  vel  intrinsece  malis,  duplex  spectari  potestbonitas,  et  ma- 
litia  ;  alia  quidem  in  esse  naturte,  alia  in  esse  moris.  Frima  non  de- 
sumitur  ab  ordine  ad  aliquam  legem,  sed  ex  conveuientia  aut  discon- 
venientia  ad  naturam  rationalem,  quatenus  intelligitur  habere  incli- 
nationem  ad  bonum,  consideratum  in  esse  natur?e  antecedenter  ad 
omnem  legem.  Secunda  vero  sumitur  proxime  quidem  ex  ordine  ad 
dictamen  rationis  naturalis,  remote  vero  ex  ordine  ad  legem  feternam, 
quatenus  nempe  dictamen  rationis  naturalis  est  participatio  qusedam 
legis  seternse,  habetque  rationem  legis  naturalis  in  ordine  ad  ipsos 
actus. 

Oonclusio  tertia.  —  Ratio  formalis  Legis  innat^  nox  con- 
SISTIT  AD.5::QL'ATE  in  ipso  lumine  habituali,  et  naturali  in  actu 

PRIMO  SPECTATO,  ET  QUATENUS  EST  VIS  DISCERNENDI  HONESTA  ET 
TURPIA,    LICITA   ET  ILLICITA. 

Probatur:  Omnis  lex  proprie  dicta  est  ordinatio,  ut  supra  diximus: 
sed  lumen  naturale  habitualiter  sumptum  non  est  ordinatio,  sed  tantum 
vis  intelligendi :  ergo  nec  in  eo  reponenda  est  ratio  formalis  legis  na- 
turalis.  Deinde,  Deus  habet  lumen  sibi  connaturale  quo  perfectissime 
cognoscit  qusecumque  honesta  sunt,  et  turpia :  sed  Deus  non  potest 
dici  habere  legem  naturalem :  ergo  lex  naturalis  in  ipso  lumine  ha- 
bituali  non  est  reponenda.    Deniqiie,  ut  in  sequenti  Conclusione  pro- 


54  DE    NATIV.«   LEGIS    ESSENTIA. 

batnr,  lex  omuis  est  jussio,  vel  prohibitio  alieujus  superioris:  sed 
ipsum  lumeu  uaturale  habituale,  nec  jussio  est,  nec  prohibitio  supe- 
rioris :  ergo  nec  est  lex  naturalis. 

DiCES  1:  S.  Paulus  ad  Rom.  2.  legem  vocat,  naturalem  scilicet 
conscientiam  dictantem  quid  agendum  aut  fugiendum  sit  secundum 
rationem  naturalem  ;  nam  cum  dixisset,  Gentes  quw  legem  non  hahent, 
naiuraliter  ea  quce  legis  sunt  faciunt :  ejusmodi  legem  non  habentes 
ipsi  sibi  sunt  lex ;  quasi  declarans  quomodo  sibi  sint  lex,  et  quse  siii 
illa  lex,  subjungit :  Ostendunt  opus  legis  scriptum  in  cordibus  suiSy 
testimonium  reddente  illis  conscientia  ipsorum :  censet  ergo  legem  na- 
turalem  de  qua  loquitur  esse  dictamen  naturale  rectse  rationis,  ratione 
cujus  homo  est  sibi  lex.  Deinde,  SS.  Patres  pari  modo  athrmant  legeiii 
naturalem  fuisse  nobis  a  Deo  naturaliter  insitam  et  scriptam  in  cor- 
dibus  nostris,  Deumque  illius  esse  auctorem,  quatenus  naturae  nosirs& 
auctor  est  et  conditor.  Sie  S.  Amb.  lib.  9.  Epist.  71.  Illa  lex^  inquit, 
non  inscribitur,  sed  innascitur  ;  nec  aliqua percipitur  lectione,  sed profluo 
quodam  naturce  fonte  in  singulis  exprimitur.  Et  S.  Maximus  Centuria  5. 
cap.  13.  Lex  naturce,  inquit,  est  ratio  naturalis  qu<B  captivum  tenet 
sensum  ad  delendam  vim  irrationalem .  Demum  Tullius  in  lib.  De  le- 
gibus,  summa  eloquentia,  et  pene  divina  voce,  ut  loquitur  Lactantius- 
lib.  6.  De  vero  cultu,  cap.  8.  legem  naturalem  describens  ait:  Est 
quidem  vera  lex  recta  ratio,  naturce  congrua,  diffusa  per  omnes^  con- 
stans,  sempiterna,  quce  vocet  ad  offi^ium  jubendo,  vetando  a  fraude 
deterreat.  Constat  ergo  ex  his  legem  naturalem  positam  esse  in  ipso- 
rationis  lumine;  non  quidem  aetuali,  alioqui  cum  nihil  agimus  non 
maneret  in  nobis  lex  naturalis :  ergo  reponenda  est  in  ipso  lumine  ha- 
bituali.  —  Respondeo,  praefatas  auctoritates  nihil  aliud  probare,  quam 
legem  naturalem  interdum  pro  conscientia,  et  synderesi  accipi,  qua- 
tenus  videlicet  dictitat  quid  agendum,  quidve  omittendum  sit,  sicut 
conscientia.  Nihilominus,  ut  jam  observavimus  in  primo  Notabili,  lex 
naturalis  a  conscientia  in  pluribus  discrepat:  nam  lex  dieit  regoilam 
generaliter  constitutam  circa  agenda :  eouscientia  vero  dicit  dictameu 
practicum  in  particulari ;  unde  conscientia  latius  patet  quam  lex  na- 
turalis,  quia  non  tamtum  applicat  legem  naturalem,  sed  etiam  quam- 
cumque  aliam,  sive  divinam,  sive  huuiauam.  Deinde^  conscientia  non 
solum  applicare  solet  veram  legem,  sed  etiam  existimatam;  hinc  in- 
terdum  datur  conscientia  erronea :  lex  autem  erronea  dari  non  potest: 
nam  eo  ipso  non  esset  lex,  quod  maxime  verum  est  de  lege  naturali 
qu9e  Deum  habet  auctorem.  Deiiique,  lex  proprie  fertur  circa  agenda; 
conscientia  autem  versatur  circa  ea  qu?e  jam  facta  sunt;  et  ideo  illi 
tribuitur  non  solum  ligare,  et  obligare,  sed  etiam  aceusare,  testificari, 
damnare,  et  cruciare. 

Ob.jicies  2.  Quidquid  est  in  animis  nostris,  vel  est  potentia,  vel 
passio,  vel  actus,  vel  habitus  :  atqui  lex  naturalis  non  est  potentia 
animse,  nec  passio,  nec  actus;  alioqui  cum  nihil  agimus,  non  maneret 
in  nobis  lex  naturalis:  ergo  est  habitus.  —  Respondeo  ad  minorem, 
legem  naturalem  non  esse  potentiam  aut  passionem,  sed  esse  actum: 
quia  est  praescriptio,  seu  dictamen  rect^e  rationis.  Ad  id  quod  subjun- 
gitur,  quod  si  esset  actus,  cum  nihil  agimus,  non  maneret  in  nobis  lex 
naturalis:  respondeo  negando  illam  sequelam:  nam  nou  dicitur  actus 


DE    NATIV^<:    LEGIS     ESSENTIA.  55 

(|uasi  seiii[)(M-  cxistat,  sccl  quia  vcl  actu  cxistit,  vel  est  actus  natus  cxi- 
-tcre  ;  inanctque  tale  dictamen  virtualiter,  et  sie  est  aetus  rationis,  vei 
in  re  vel  in  virtute  existens. 

OnjiciES  o.  Lex  naturalis  manet  in  pu(!ris  ctamentibus:  atqui  in 
illis  non  est  actus  rationis,  nec  facultas  expe(iita  ad  ratiojiem;  ergo 
necessum  est  quod  ipsa  lex  naturalis  sit  lumen  liabituale,  et  naturale 
in  actu  primo  consideratum.  —  Distinguo  majorem:  in  jmeris  et 
amentibus  remanet  lex  naturalis  in  actu  sccundo,  nego :  h\  actu  primo, 
franseat:  quia  licctjudicent  aliqua  ratione  de  rebus  agendis,  non  tamen 
Judicant  cuin  perfecta  cognitione  quaj  habcat  annexam  rationem  im- 
perii,  et  regulai,  seu  normtTJ  conformis  rccttc  rationi;  porro  talejudi- 
eium  est  necessarium  ad  legem  naturalcm :  unde  lex  naturalis  tantum 
in  i])sis  remanet  per  modum  habitus  improprie  dicti,  sicut  et  in  ipsis 
remanct  habitus  primorum  principiorum,  quem  intelligcntiam  appel- 
hxinus.  —  His  addo  lumeii  ipsum  naturale  habituale,  sicut  et  conseien- 
tiam  ac  synderesim,  posse  revera  legem  naturalem  appellari;  non 
quidem  adjcquate,  sed  inada^quate;  ratio  siquidem  adaequata  legis  natu- 
ralis  non  solum  in  ipso  rationis  dictamine  cirea  ea  quse  agenda  sunt, 
vel  omittenda,  sed  maxime  rcponenda  est  in  ipso  divino  praecepto,  vel 
prohibitione  procedente  a  voluntate  Dei,  ut  auctore  et  rectore  naturse, 
ut  aperiet 

Conclusio  quarta.  —  Lex  Naturalls  non  consistlt  for- 

MALITER  IN  DICTAMINE,  ET  JUDICIO  SOLIM  OSTENSIVO,  ET  INDICATIVO 
BONI,  ET  MALI  :  SED  ETIAM  PR^ECEPTIVO,  ET  IMPERATTVO  AC  OBLIGANTE 

Ai)  EA  qvM  TALi  LEGE  PRiESCRiPTA  SUNT.  Hsec  cst  communior  cum 
Seraphico  Doctore  in  2.  dist.  35.  dubio  4.  et  Gersone  Traet.  De  vita 
spirituaU,  lib.  2.  Corol.  5.  ubi  legem  naturalem  sic  definit:  Lex  Xa- 
turalis  proeceptiva  est  signum  inditum  cuilibet  liomini  non  impedito  in 
usu  rationis,  et  notificativum  vohmtatis  divince  volentis  creaturam  ra- 
tionalem  humanain  teneri  ad  aliquid  agendum  vel  non  agendum  per 
consecutionem  sui  finis  naturalis. 

Probatur:  Lex  naturalis  est  vere  et  proprie  dicta  lex,  ut  fatentur 
oinnes  Philosophi,  et  Theologi :  sed  lex  proprie  dicta  est  vere  prse- 
ceptiva:  ergo,  etc.  Probatur  minor :  Tum  quia  de  ratione  legis  vere 
et  proprie  dictas  est,  quod  sit  prseceptiva ;  siquidem  lex  est  actus  pru- 
dentise,  quse  consistit  formaliter  in  actu  imperii,  subindeque  praeeep- 
tiva  est :  Tum  quia  lex  naturalis  est  proprie  dicta  regula  et  mensura 
bonitatis  aut  malitise  moralis  actus  humani:  sed  judicium  indicativum 
et  ostensivura  boni  et  mali  non  potest  esse  talis  regula  et  mensura 
bonitatis  aut  malitise  actus  humani ;  siquidem  illam  bonitatem  aut  ma- 
litiam  suppouit,  eamque  tantum  judicat  ;  reguhi  autem  et  mensura 
alicujus  regulati  et  mensurati  rectitudinem  aut  obliquitatem  non  sup- 
ponit ;  siquidem  hsec  non  cognoscitur  nisi  per  applicationem  ad  re- 
gulam :  ergo,  etc. 

Deinde,  Deus  habet  judicium  ostensivum  eorum  quse  decent  aut  de- 
decent  suam  naturam  divinam,  contra  quod  judicium  ipse  non  potest 
operari;  et  tamen  non  habet  legem  proprie  dictam;  et  consequenter 
lexnaturalis,  cum  sit  vere  et  proprie  dicta  lex,  non  potest  formaliter 
consistere  in  solo  dictamine  et  judicio  solum  ostensivo  boni  et  mali. 


56  DE    LEGE  NATURALI. 

Denique,  quidquid  fit  contra  praescriptum  legis  uaturalis  est  revera 
peccatum  :  sed  omne  peccatum  est  alicujus  pniecepti  transgressio,  et 
violatio:  ergo  lex  naturalis  debet  esse  praeceptiva.  J/aJo/- probatur  ex 
Apostolo  ad  Hom.  1.  ubi  docet  Gentiles  tuisse  inexcusabiles,  et  grandis 
peccati  reos,  ex  eo  quod  ])er  legem  naturalem  noverint  quid  esset 
agendum.  quidve  omittendum;  neutrum  tamen  legis  illiuspraescriptum 
impleverint.  Minor  probatur  ex  S.  Amb.  lib.  De  Paradiso,  cap.  8.  ubi 
peccatum  sic  definit  generaliter;  Peccatum  estlegis  divincB  prcRvaricatio, 
et  c<Blestium  inobedientia  mandatorum.  Similiter  ex  S.  August.  qui 
lib.  2.  contra  Faustum,  cap.  27.  definit  peccatum  esse  dictum,  factum, 
vel  concupitum  contra  legem  ceternam:  additque  legem  ceternam  essc 
rationem,  vel  voluntatem  Dei.  Sentit  ergo  de  ratione  peccati  esse  ut 
sit  contra  legem  propriam  alicujus  supcrioris.  Quod  utique  clarius  in- 
dicat  lib,  2.  De  peccat.  meritis,  et  remiss.  cap.  7.  ubi  ait:  Quomodo 
dimittitur  per  Dei  misericordiam  si  peccatum  non  est,  aut  quomodo  non 
vetatur  per  Dei  justitiam  si  peccatum  estf  Quibus  significat  non  minus 
repugnare  esse  peccatum,  et  non  prohibitum  a  Deo,  quam  indigere 
remissione,  et  non  fuisse  peccatum.  —  Idem  doeet  Doctor  in  4.  dist.  50. 
num.  9.  ubi  ait :  Quodcumque  pecccdum  ideo  est  peccatum,  quia  est 
contra  prceceptum  divinum. 

DiCEs:  Si  lex  naturalis  esset  praeeeptiva,  esset  maxime  vel  pra?- 
ceptum  hominis  ad  alium,  vel  ad  seipsum,  vel  Dei  ad  homines:  sed 
neutrum  potest  affirmari:  ergo  nec  asseri  eam  esse  prieceptivam.  Major 
constat  a  sufficienti  partium  enumeratione.  Minor  manifesta  est  quoad 
primam  et  secundam  partem ;  quia  prgeceptum  hominis  ad  alium  ad 
legem  humanam  spectat;  imj^erium  autem  hominis  ad  seipsum  re- 
spectu  suarum  actionum  non  potest  habere  veram  rationem  legis ;  eum 
lex  sit  ordinatio  superioris  ad  subditum;  nemo  aut^m  sit  sibi  superior. 
Patet  etiam  eadem  minor  quoad  tertiam  partem :  tum  quia  praeceptum 
quo  Deus  aliquid  hominibus  imperat  spectat  ad  legem  divinam  ;  lex 
autem  divina  a  naturali  discrepat:  tum  quia  secluso  quocumque  Dei 
praecepto,  dictamen  rationis  naturalis  sufficienter  dictat  quid  bonum 
sit,  quidve  malum :  ergo  lex  naturalis  nuUatenus  est  praeceptiva.  — 
Nego  minorem  quantum  ad  tertiam  partem;  et  ad  primam  ejus  pro- 
bationem  dico  legem  naturalem  etiam  divinam  appellari;  nam,  inquit 
S.  Damascenus  lib.  4.  De  Fide,  cap.  23.  I.ex  Dei  mentem  nostram  in- 
cendens,  eam  ad  se  pertrahit,  conscientiamque  nostram  vellicat,  qucR  et 
ip.sa  mentis  nostrce  lex  dicitur.  Adeoque  censet  legem  naturalem  esse 
pariter  legem  Dei,  quatenus  nempe  est  qusedam  participatio,  et  appli- 
catio  legis  aeternae.  Ad  secundam  prohationem  nego  antecedens ;  cum 
enim  dictamen  quo  Deus  praicipit  hominibus  opera  bona,  et  prohibet 
opera  mala,  ex  lege  Dei  ^eterna  derivetur,  sitque,  ut  mox  diximus, 
quaedam  illius  participatio,  et  applicatio :  consequens  est  quod  seclusa 
lege  Dei  aeterna.  et  ejus  praeeepto,  nullum  foret  rationis  naturalis  di- 
ctamen,  hominibus  indicans  et  dictitans  quid  sit  bonum  aut  malum. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 
quoti:plex  sit  lex  naturalis. 

NoTANDUM  1.  Certum  esse  quod  Lex  Naturalis  sit  una.  \.  Unifate 
luminis,  quia  unico  lumine  naturali  hominem  illustrat,  et  ei  dictitat 


DE    LEGE  NATURALI.  57 

ac  domonstrat  qiiid  ngeiiduin  sit,  quidvo  oinittciuluni.  2.  Unitdtc  prin- 
cipii,  quia  uuicuin  Deuni  habet  Legislatorem  et  Auctorem.  3.  IJnitntc 
/inis,  quia  in  hunc  unicum  finem  collineat,  ut  hominem  constituat 
rectum  secundum  inclinationem  natunc.  An  autem  sit  etiam  una  Uni- 
tate  prcecepti,  liic  crit  resolvendum.  Sensus  autem  hujusce  quaistionis 
potest  esse  triplex:  Primus^  an  eadem  Legis  naturaj  pr8ece])ta  com- 
munia  sint  apud  omnes.  Secundns,  an  illa  prsecepta  plura  sint,  an 
vero  unicum.  Tertius,  an  ex  hypothesi  (juod  plura  sint,  ad  unicum 
possint  revocari. 

NoTANDUM  2.  Pmecepta  le*>is  natunie  esse  duplicis  generis;  alia 
nempe  sunt  generalia,  ct  omnibus  hominibus  nota,  qualia  sunt  ista; 
bonum  est  faciendum,  malum  fugiendum :  quod  tibi  fieri  non  vis,  al- 
teri  ne  feceris,  etc.  Alia  vero  propria  et  particularia,  quse  ex  his  prin- 
cipiis  generalibus  inferuntur:  idque  dupliciter;  vel  enim  deducuntur 
iacili  negotio,  et  absque  ulla  difficultate,  quale  est  istud :  alienum  in- 
vito  domino  detinendum  non  est:  vel  nonnisi  magna  cum  diligentia 
ex  principiis  generalibus  possunt  inferri,  quale  est  istud :  pecunia  non 
€st  muluo  danda  ad  usuram.  Quseritur  autem  an  ha^c  utraque  prjecepta 
legis  naturae  apud  omnes  prorsus  homines  eadem  sint,  vel  possint  esse 
diversa. 

NoTANDUM  3.  Prgecepta  legis  naturse  tam  generalia  quam  particu- 
laria  spectari  posse  vel  quoad  certitudinem,  vel  quoad  notitiam,  et 
evidentiam.  Certum  est  autem  quod  generalia  certiora  sint  et  notiora 
l^articularibus,  quippe  cum  per  ipsum  ingenitum  rationis  lumen  in- 
notescant :  unde  quemadmodum  in  speculativis,  prima  principia,  quae 
per  intelligentiam  deprehenduntur,  longe  sunt  certiora  et  notiora  con- 
clusionibus  ex  eis  per  scientiam  illatis :  ita  etiam  in  practicis,  prima 
prsecepta,  quse  sunt  matrices  regulse  rerum  agendarum,  longe  videntur 
esse  certiora  prseceptis  particularibus  quse  ex  eis  inferuntur. 

His  ita  praemissis,  tria  hic  supersunt  determinanda;  Primum,  an 
g'eneralia  prsecepta  legis  naturse  sint  eadem  apud  omnes  prorsus  ho- 
mines  quovis  in  statu  consideratos.  Secundum,  an  pra^cepta  partiou- 
laria  eamdem  vim,  certitudinem,  et  notitiam  apud  omnes  habeant.  Ter- 
tium,  an  plura  sint  in  quolibet  homine  prsecepta  legis  naturse,  et  qua- 
liter  invicem  ordinentur. 

Conclusio  prima.  —  Lex  naturalis  eadem  omnino  est  in 

OMNIBUS  HOMINIBUS  QUOVIS    IN    STATU   SPECTATIS ,    QUANTUM    AD    PRIN- 

oiPiA  GENERALiA.  Hsec  cst  communis  apud  Theologos,  et  Jurisperitos. 

Probatur  ,  primo  quidem,  quia  ha-c  lex  est  veluti  proprietas  con- 
sequens  non  rationem  propriam,  et  particularem  alicujus  individui, 
sed  specificam  naturam :  sed  haec  natura  eadem  est  in  omnibus :  ergo 
et  ipsa  lex.  Deinde,  quemadmodum  in  speculativis  prima  principia 
nota  sunt,  quorum  veritati  nemo  dissentire  potest ;  ita  in  practieis 
quoad  principia  prima  et  prsecepta  generalia,  est  eadem  veritas. 
eademque  rectitudo  omnibus  nota.  Dejiique,  ubique  et  semper  agno- 
scitur  et  pro  certo  habetur  bonum  esse  amplectendum,  malum  esse 
fugiendum :  alteri  non  esse  faciendum  quod  tibi  fieri  non  vis;  adeoque 
lisec  praecepta  omnibus  et  ubique  sunt  pervia. 

DiCES;  Diversse  nationes  varias  statuerunt  leges  naturalibus  prae- 


58  DE    LEGE  NATURALI. 

eeptis  contrarias :  nam  Julius  Civsar  lil).  6.  Dc  bello  Gallico  refert  apud 
Germanos  turtum  olim  non  fuisse  improbatum,  sed  permissum.  Idem 
de  Laeeda^monibus  refert  Castro  ex  Plutarcho  lib.  De  lege  pcenali, 
cap.  14.  Similiter  refert  Plutarehus  in  vita  Lycurgi  adulterium  ab  eo 
fuisse  probatum  tamquam  natura  permissum :  sed  furtum,  et  adulte- 
rium  in  ipsa  legis  naturae  pni^cepta  pugnant :  ergo  hiec  non  videntur 
omnibus  nota.  —  Dist  nguo  majorem  :  statuerunt  plurimae  Gentes  leges 
adversantes  natura?  praeceptis  generalibus,  et  quse  se  habent  instar 
primorum  principiorum  inpracticis,  nego  majorem :  adversantes  pra?- 
eeptis  particularibus,  et  qu?e  ex  prioribus  inferuntur,  concedo.  Que- 
madmodum  enim  lieet  omnes  homines  conveniant  in  primis  principiis 
speculativis,  nec  uUus  eorum  veritatem  in  dubium  revocet;  nihilo- 
minus  plerumque  invicem  pugnant  circa  conelusiones  ex  illis  prlnei- 
piis  illatas:  ita  a  simili,  quamquam  omues  homines  invicem  eonve- 
niant  in  praeceptis  generalibus  per  legem  naturai  praeseriptis;  tamen 
a  vero  possunt  deviare,  dum  ex  geueralibus  illis  prineipiis  leges  par- 
ticulares  inferunt  quasi  naturse  convenientes :  unde  non  mirum  si  leges 
iUa?  speciaies  a  diversis  Xationibus  sancitcc  non  solum  inter  se,  sed 
etiam  cum  ipsis  generalibus  naturse  prseeeptis  pugnent. 

DiCES  2:  Lex  naturie  ea  est  qua^  potissimum  in  Evangelio  con- 
tinetur,  ut  habetur  dist.  1:  atqui  quod  in  Evangelio  continetur  iion 
est  commune  omnibus ;  Non  enim  omnes  ohediunt  Evangelio,  inquit 
S.  Paulus  ad  Rom.  10.  Ergo  iex  natur?e  non  est  una  apud  omnes.  — 
Respondeo  ad  jninorem,  eam  non  sic  esse  intelligendam,  quasi  omnia 
qua3  in  Evangelio  eontinentur  sint  de  lege  naturae,  sed  tantum  illius 
propositionis  sensus  est,  quod  qune  sunt  de  lege  naturse  pleiiarie  in 
Evangelio  traduntur :  unde  cum  Gratianus  dixisset,  Ibi  jus  naturce 
esse  quod  in  lege,  ef  Euangelio  continetur :  statim  explieando  sub- 
jungit:  Quod  quisque  jicbetur  alteri  facere  quod  sibi  vult  fie r i ;  iii  qua 
legis  natur*  maxima  plurima?  legis  Evangelicae  maximae   fundantur. 

Conclusio  secunda.  —  Pr^cepta  pahticularia  legis  na- 

TUR.1:,  qVJE  EX  GENERALIBI  S  INFERUXTUR,  UT  PLURIMUM  EADEM  SUNJ 
APUD     OMNES  :      DeFICIUNT    TAMEN     INTERDUM     APUD     PLirRIMOS,    TAM 

QUOAD  rectitudinem  eorum,  quam  quoad  ipsorum  notitiam.  Ha:c 
pariter  est  communis  quantum  ad  utramque  partem,  quarum 

Prior  per  se  patet :  plurima  namque  ex  prineipiis  partieularibus 
quae  ex  generalibus  inferuntur  vera  sunt,  et  ut  vera  habentur  ab 
omnibus. 

Posterior  vero  pars  ostenditur ;  quia  contigit  interdum  quod  con- 
clusiones  ex  principiis  generalibus  deduetse  non  sint  rectae ;  sie  v.  g. 
ex  illo  prineipio  generali  depositum  est  domino  reddendum,  non  est 
reeta  ha^e  quae  infertur  coiiclusio  :  ergo  depositum  est  reddendum  do- 
mino  repetenti  illud  in  perniciem  patri(K.  Ratio  autem  hujus  rei  est, 
quod  principia  communia  operabilium  in  eventibus  partieularibus  pa- 
tiuntur  instantiam,  et  distinctionem.  Xam  discrimen  est  inter  conelu- 
siones  speeulativas,  et  praetieas  ae  operabiles,  quod  speeulativae  habent 
eamdem  veritatem  perpetuo,  et  apud  omnes  ;  practicae  non  ita,  eo  quod 
siut  de  rebus  particularibus  quae  varias  eireumstantias  admittunt,  se- 
cundum  quas  eonelusiones  illae  variantur.  Unde  fit  quod  ex  mutatione 


DE    LEGE  NATURALI.  51> 

circuinstantiaruin,  id  quod  justum  ac  rectum  orat  desinit  essc  rectum, 
et  justum.  Quapropter  licet  verum  sit  perpetuo  in  speculativis  quod 
numerns  bnpar  non  possft  divkU  in  duas  parte.s  cEquales  ;  tamen  in 
practicis  non  est  perpetuo  verum  deposituni,  v.  g.  esse  doniino  rrpctenfi 
reddendum  ;  nam  in  iis  circumstantiis  in  quibus  repeteretur  in  perni- 
ciem  reipublicai,  non  osset  doniino  potenti  restituendum  ;  quia  bonum 
privatum  cedere  debet  bono  publico.  Constat  igitur  quod  lex  natune 
aou  sit  una  apud  omnes  secundum  rectitudinem  pricceptorum  parti- 
cularium.  —  Constat  pariter  eam  etiam  interdum  non  esse  unam  et 
eamdem  apud  omnes  socundum  notitiam,  et  illationem  ejusmodi  pra.'- 
ceptorum  ex  principiis  generalibus  ;  quia  rectum  judicium  in  rebus 
agendis  impeditur  aliquando  aut  per  passionem,  qme  rationis  usuni 
pervertit,  aut  per  malam  consuetudinem,  aut  per  depravatam  natur?e 
ipsius  habitudinem  ;  quo  fit  ut  latrocinia  quibusdam  gentibus  visa 
tuerint  non  injusta;  apud  alias  usurse  non  fuerint  vetitai ;  apud  ple- 
rasque  simplex  fornicatio  inter  crimina  locum  non  habuerit.  —  Hine 
etiam  fit  quod  de  quibusdam  praeceptis  illatis  ex  pra^ceptis  generalibus 
minus  interdum  constet  apud  Theologos  quam  de  aliis  prieceptis,  quod 
inde  fit,  quia  quanto  magis  conclusio  distat  a  principiis,  tanto  minus 
est  evidens ;  sic  v.  g.  ex  hoc  principio,  quod  tihi  non  vis  flen  alteri  ne 
feceris,  sequitur  evidentissime  :  ergo  adversus  alterum  non  est  profe- 
rendum  falsum  testimonium :  sed  non  ita  evidenter  colligitur  :  eryo 
non  est  dicendum  mendacium  pro  vita  hominis  conservanda :  similiter 
ex  eodem  principio  evidentissime  colligitur  non  esse  furandum :  sed 
non  ita  evidenter  sequitur,  non  esse  peciiniam  suam  ad  iisuram  mutuo 
dandam:  quamvis  hsec  duo,  non  est  mentiendum  pro  conservanda  vita 
hominis,  et  non  est  danda  pecunia  ad  usuram,  sint  seque  legis  naturse 
praicepta,  ae  duo  posteriora,  videlicet  non  est  proferendum  falsum  te- 
stimonium,  et  non  est  furandum. 

Conclusio   tertia.  —  Lex  naturalis  unum  habet   primum 

PRINCIPIUM   EX    QUO    C.ETERA    VELUT    EX    FONTE    DERIVANTUR,  ET    AI> 

QUOD  TAMQUAM  AD  CAPUT  REVOCANTUR,  nempe:  hoiium  cst  sectandum. 
malum  est  fugiendum.  Hsec  pariter  communis  est  apud  Theologos,  et 
Probatur  :  Ut  se  habent  principia  ad  ratiouem  speculativam,  ita 
se  habent  ad  rationem  practicam :  at  sicut  in  speculativis  hoc  princi- 
pium,  impossihile  est  idem  simul  esse,  et  non  esse,  ideo  censetur  esse 
primuni  omnium  principiorum  ,  quia  ex  ipso  inferuntur  omnes  con- 
clusiones  scientiae,  et  per  illud  probantur  :  pari  ratione  in  practicis 
hoc  principium,  honum  est  sectandum,  malum  fugiendum,  primum  est, 
et  capitale  ;  quippe  cum  ad  istud  caetera  revocentur,  et  per  illud  fir- 
mentur :  ergo  revera  hoc  principium  erit  primum.  Probatur  minor  a 
paritate  rationis ;  quia  sicut  in  speculati^is  omnia  principia  revocantur, 
et  firmanfcur  per  primum,  quod  fundatur  supra  rationem  entis,  et  non 
entis,  inter  quse  non  est  inedium  ;  ita  pariter  in  practicis  omnia  legis 
naturae  prsecepta  revocantur  ad  istud,  bonum  est  faciendum,  et  malum 
tugiendum,  quod  utique  inductione  facile  sic  probari  potest.  Triplicis 
namque  generis  sunt  naturse  praecepta,  quorum  aliqua  respiciunt  liomi- 
nem  ut  est  substantia  :  aliqua  ut  est  animal  ;  alia  denique  ut  est  ra- 
tionalis  ;  nam  cum  bonum  sit  objectum    appetitus    seu    inelinationis. 


60  DE    MATERIA,    ET   OBLIGATIONE    LEGIS    NATURALIS. 

quot  sunt  distingiiendse  inclinationes  in  homine  quibus  in  bonum  na- 
turale  tendit,  tot  sunt  nativa?  legis  prsecepta  in  eo  distinguenda  ;  si- 
quidem  nativa  lex  ad  id  unicum  ordinatur,  ut  hominis  inclinationes 
rectiticet,  et  in  id  quod  sibi  eonveniens  est,  dirigat :  sed  est  aliqua 
inclinatio  in  homine,  quatenus  est  ens,  et  substantia  :  nimirum  incli- 
natio  ad  conservationem  sui  esse,  et  ad  comparationem  eorum  onmium 
quse  suae  conservationi,  et  utilitati  deservire  possunt :  est  insuper  in 
eo  inclinatio  quatenus  animal,  ad  conservationem  suae  speciei,  gene- 
rando  sibi  simile  :  est  pariter  in  eo  inclinatio  quatenus  est  rationalis, 
ut  societatem  ineat  non  solum  cum  caeteris  hominibus,  et  vitam  socia- 
bilem  ac  politicam  ducat,  sine  aliorum  offensione,  sed  etiam  cum  Deo 
ut  Auctore  naturae,  ad  quem  totus  ordinatur,  et  cujus  cognitionis  et 
dilectionis  est  capax  :  ergo  pariter  triplicis  generis  praecepta  in  lege 
naturiC  distinguenda  sunt,  quibus  homo  dirigatur  et  reguletur.  Primo 
respective  ad  seipsum,  decenter  vivendo  secundum  inclinationem  a 
natura  insitam,  qua  fertur  ad  conservationem  sui  in  cibo  et  potu,  et 
in  arcendis  sibi  nccivis.  Secundo,  respeetive  ad  communicandam  na- 
turam  suam  alteri,  quo  fertur  ad  conservationem  speciei  decenter  ge- 
nerando  sibi  simile.  T^ertio  denique,  decenter  vivendo  in  ordine  ad 
Deum,  et  homines  quibuscum  societatera  inire  debet.  Ad  primum 
genus  temperantia  suppeditat  prsecepta  de  cibo,  et  potu  moderate  su- 
raendis ;  fortitudo  autera  subministrat  vim,  et  robur  ad  repellenda 
nociva  vitae  conservationi.  Ad  secundum  spectant  praecepta  castitatis, 
et  prudentiae,  quibus  decenter  fiat  propagatio,  et  liberorum  educatio. 
Ad  tertium  vero  pertinent  prsecepta  religionis,  justitise,  etc.  quibus 
possit,  et  Deum  colere,  et  honorare  parentes,  et  superioribus  obsequi, 
«t  cura  cunctis  ita  vivere  ut  nerainera  offendat.  — ^"  Huc  revocanda 
sunt  ea  quse  legiraus  apud  S,  Arabrosiura,  corament.  in  cap.  5.  epist. 
ad  Rom.  Lex  naturalis  tres  habet  partes,  cujus  prima  hcec  est,  ut 
agnitus  honoretur  Creator,  nec  ejus  charitas  et  majestas  alicui  de  crea- 
turis  deputetur.  Secunda  autem  pars  est  moralis,  hoc  est,  ut  bene  vi- 
vatur,  modestia  gubernante.  Congruit  enim  homini  habenti  notitiam 
Creatoris  vitam  suam  lege  froenare,  ne  frustretur  agnitio.  Tertia  vero 
pars  est  docibilis,  ut  notitia  Creatoris  Dei,  ei  exemplum  morum  cceteris 
tradatur,  ut  discant  quemadmodum  apud  Creatorem  meritum  collo- 
catur.  tK-  "  —  Haec  autera  orania  praecepta  facile  revocantur  ad  primum, 
-et  capitale  praeceptum,  nempe  bonum  est  sectandum,  malum  fugien- 
dum  ;  adeoque  hoc  praeceptura  est  primura,  et  capitale  ad  quod  caetera 
revocari  possunt. 

AETICULUS  SECUXDUS. 

DE  MATERIA,  ET  OBLIGATIONE  LEGIS  NATURALIS. 

Cum  potissiraa  legis  cujusque  virtus  et  ratio  in  obligatione  ad 
nliquid  sectandura  vel  declinandura  consistat,  recta  justaque  dicendi 
methodus  exigit  ut  post  delineatam  legis  Naturae  essentiam,  nunc  eju- 
sdera  vira  obligandi  declareraus  ;  quod  utique  sequentibus  in  Qusestio- 
nibus  prsestabiraus  ;  quarura  Frima  aperiet  circa  quam  materiam  Lex 
Naturaj  sese  extendat :  Secunda,  qualiter  ad  ipsius  praecepta  implenda 
homines  teneantur  et  obliorentur. 


DE    MATERIA,    ET   OBLIGATIONE    LEGIS    NATURALIS.  61 

QU/ESTIO  PRIMA. 

QU.ENAM  SIT  MAl^EUIA  CIRCA  (^UAM  LEX  NATURALIS 

VEKSATUR. 

NoTANDUM  1.  Certuni  esse  inateriam  LegMs  Naturalis  id  oninc  re- 
putari,  quod  lumen  naturale  judieat,  et  indicat  ex  se  necessarium 
esse,  vel  consentaneum  natune  rationali  :  lex  enim  natune  juxta  com- 
munissimam  Theologorum  doctrinam  in  hoc  potissimum  a  lege  posi- 
tiva  distinj^uitur,  quod  illa  sit  de  necessariis  ex  natura  rei  ad  hone- 
statem  creaturic  rationalis  ;  ista  vero  de  necessariis  solum  ex  volun- 
tate  Legislatoris.  Unde  non  solum  prima  morum  princi])ia,  sed  etiam 
conclusiones  practicie  ex  eis  evidenter  deductie  spectant  ad  legem 
naturse,  ut  recte  docet  Doctor  in  3.  dist.  37.  n.  5.  Dico,  inquit,  quod 
aliqua  possmit  esse  de  Lege  Naturce  dupliciter :  imo  inodo  tamquam 
prima  priiici^Ha  practica  nata  ex  terminis,  vel  conclusiones  necessario 
sequenies  ex  eis:  et  hcec  dicuntur  esse  strictissime  de  Lege  Naturoe. 
Tam  enim  hujusmodi  conclusiones  sunt  necessaria?  creattirse  rationali, 
quam  principia  ex  quibus  deducuntur  :  siquidem  destructa  conclu- 
sione,  ruit  pariter  principium,  juxta  modum  argumentandi  ab  oppo- 
sito  consequentis.  Quapropter  merilo  Apostolus  ad  Uom.  2.  generaliter 
sub  Lege  Xatune  comprehendit  ea  omnia  quse  gentes  naturali  instinctu 
judicant  esse  bona  vel  maha,  seu  facienda  vel  fugienda.  Certum  ergo 
esse  debet  id  omne  ad  legem  naturse  spectare,  quod  naturale  lumen 
judicat  naturam  rationalem  decere  aut  dedecere.  Qurenam  autem  spe- 
cialiter  ad  ipsam  legem  pertineant,  non  ita  certum. 

NoTANDUM  2.  Leges  et  prsecepta  naturse  non  tantum  spectari  de- 
bere  respective  ad  ipsam  naturam  seeundum  naturalem  suum  statum 
consideratam,  sed  etiam  respectu  ejusdem,  ut  elevatur  ad  statum  su- 
pernaturalem,  et  fidei  lumine  illustratur.  Cum  enim  ingenitum  natunc 
lumen  dictitet  universim  id  quod  ipsi  naturse  conveniens  est,  decenter 
sectandum  esse ;  cumque  natura  rationalis  non  solum  in  finem  ab 
Auctore  naturae  prsefixum  ,  sed  etiam  ad  finem  ab  ipsomet  Deo  ut 
auctore  gratiae  determinatum  per  media  convincentia  deduci  possit : 
inde  fit  quod  praecepta  Legis  naturae  insinuent  et  indicent  omnem 
finem  ipsi  naturse  debitum  decenter  esse  sectandum.  Hinc  posita  insti- 
tutione  Sacramentorum  v.  g.  quibus  finis  supernaturalis  possit  obti- 
neri,  Lex  naturse,  quoe  universim  dictitat  finem  per  media  decenter 
applicanda  esse  consequendum,  dictitat  pariter  Sacramenta  non  esse 
indigne  recipienda,  nee  irreverenter  tractanda.  Licet  enim  hsec  et 
similia  prsecepta  vocentur  interdum  supernaturalia,  quia  nempe  ad 
finem  supernaturalem  ordinantur ,  sunt  tamen  revera  connaturalia 
naturse  rationali  elevatcTe  ad  statum  gratise,  et  ordinatse  ad  flnem  su- 
pernaturalera,  et  ut  sic  distinguuntur  contra  pmecepta  positiva  :  nam 
recta  ratio  fide  illustrata  judicare  potest,  etiam  seposita  omni  parti- 
culari  superioris  ordinatione,  Sacramenta  non  esse  indignis  admini- 
stranda,  nec  indigne  tractanda.  Unde  ad  dignoscenda  prsecepta  Legis 
naturse,  quatenus  contra  pra^cepta  legis  positivse  distinguuntur,  attendi 
debet  lumen  naturne  non  solum  in  statu  naturali  consideratse,  sed 
etiam  ut  elevatse  ad  statum  gratia\  et  ut  fidei  lumine  illustratur. 


62  DE    MATERIA,    ET    OBLIGATIONE   LEGIS   NATURALIS. 

NoTAXDU^i  3.  Maxime  controversiam  moveri  de  actibus  ^irtutum. 
et  praeceptis  Decalogi,  an  videlicet  circa  illa  lex  nativa  versetur  veluti 
circa  materiam  sibi  conveuientem,  et  propriam,  ita  quod  seclusa  quavis 
Legislatoris  ordinatione  positiva,  haec  per  lumeu  naturale  dictitentur 
esse  sectanda,  et  implenda  tamquam  convenientia  naturas  rationali. 
Cum  autem  virtut^s  duplicis  sint  generis,  quarum  aliquae  sunt  neces- 
sarise  ad  hominem  debite  instituendum  in  his  quse  ad  statura  natu- 
ralem  spectant,  quse  ad  probe  regulandam  triplicem  ejus  inclinationem. 
qua  fertur  vel  ad  sui  ipsius  conservationem,  vel  ad  speciei  suae  pro- 
pagationem,  vel  ad  soeietatem  debite  cum  superioribus,  paribus,  et 
:subditis  ineundam  :  aUx  vero  quae  non  sint  ita  uecessariae,  sed  tantum 
cadant  sub  consilio,  opera  supererogationis  dicuntur ;  movetur  qu?e- 
stio  qualiter  circa  eas  Lex  naturse  oceupetur.  Cum  pariter  prsecepta 
Decalogi  siut  duplicis  tabulse,  et  aliqua  ad  Deum  spectent,  qualia  sunt 
tria  priecepta  primae  tabulse,  alia  vero  ad  vitam  debita)  instituendam 
respective  ad  homines,  difficultas  pariter  movetur,  an  omnia  hsec  utriu- 
sque  tabulne  Decalogi  praecepta   spectent  ad  materiam  Legis  naturae, 

Quocirea  tria  hic  maxime  supersunt  determinanda:  Pnmum,  an 
omnis  virtutum  actus  speetet  ad  legem  naturae.  Secundum,  an  lex 
natune  non  solumentitatem  actus  virtuiis  prircipiat,  sed  etiam  modum 
quo  elici  debeat.  Tertium  denique,  an,  et  qualiter  omnia  Decalogi 
praecepta  ad  ipsam  naturse  legem  spectent. 

Conclusio  prima.  —  Lex  Natur^  versatur  circa  omxes 

ACTUS    VIRTUTUM    IX    COMMUXI     COXSIDERATOS  ;    SI     VERO     SPECTENTUR 

IX  PARTicuLARi,  xox  OMXES  suxT  DE  Lege  Naturali.  Hsec  duas 
partes  complectitur.  quarum 

Probatur  prima:  Id  omne  spectat  ad  legem  naturalem,  ad  quod 
homo  secundum  naturam  suam  inclinatur  :  atqui  homo  naturaliter 
inclinatur  ut  secundum  virtutem  agat ;  nam  unumquodque  inclina- 
tionem  habet  naturalem  secundum  quod  sua  propria  forma  exigit. 
sieut  ignis  ad  calefaciendum  naturaliter  inclinatur ;  propria  autem 
forma,  quae  est  anima  rationalis,  exigit  ut  homo  secundum  ^irtutem 
operetur.  Atque  hinc  est  quod  S.  Damascenus  dixit,  virtutes  esse 
homini  naturales. 

Secunda  pars  pariter  probatur;  quia  multa  ab  homine  efficiuntur 
secundum  virtutem  ad  quie  natura  non  iiiL-linat  primo,  et  per  se,  sed 
ea  homines  per  rationis  inquisitionem  invenerunt  quasi  ad  bene,  et 
quiete  vivendum  accomodata  :  aut  si  ad  ea  natura  primo  inclinat,  ad 
qua3  tamen  non  inclinat  pra^cipiendo,  quales  suut  aliqui  actus  vir- 
tutum,  qui  sunt  tantum  de  consilio. 

Objicies  contra  primcim  partem  nostrae  propositionis  :  actus  vir- 
tutum  qiii  sunt  tantum  de  cousilio  non  sunt  de  Lege  naturali,  cum 
non  sint  in  praecepto :  ergo  falsum  est  omnes  aetus  virtutum  esse  de 
lege  naturali.  Item,  actus  virtutum  supernaturalium  non  sunt  de  lege 
naturali  ;  natura  enim  nihil  dictat  de  operibus  superuaturalibus.  Item, 
sequeretur  ex  hac  parte  nostr?e  propositionis  non  posse  discrimen 
constitui  inter  ea  qun?  sunt  de  lege  naturali,  et  humana  :  nam  ut 
primum  aliquid  est  praeceptum  lege  humana,  pertinet  ad  genus  vir- 
tutis,  adeoque,  si  vera  sit  nostra  doctriua,  est  de  lege  natura?.  —  Be- 


DE   MATERIA,    ET   OBLIGATIONE    LEGIS    NATURALIS.  63 

spondeo  o.d  primam  partcm,  actus  virtutum  de,  consilio  tantum  ossc 
<le  lege  naturali,  si  spectentur  in  universum  :  non  vero  si  conside- 
rentur  in  particulari  :  at  quai  in  universum  spectantur,  ut  sic,  non 
cadunt  sub  prneceptuni,  sed  tantum  quu)  in  particuiari;  niliil  enim  pr;e- 
cipitur,  nisi  quod  est  faciendum  :  res  vero  in  universum  faciendai  non 
snnt,  sed  solum  res  in  particulari.  Unde  aliud  est  rem  esse  de  lege 
naturali,  et  aliud  est  eam  esse  de  pnecepto  legis  naturalis  ;  quemad- 
modum  consilia  Evangelica  sunt  quidem  de  lege  Kvangelica,  non 
tamcn  sunt  de  prrccepto  ipsius  Evang-elica^  leg-is.  Ad  accundam  par- 
fcm  dico  Conclusionem  maxime  intellig-cndam  esse  de  virtutibus  na- 
turalibus.  Si  autem  etiam  ad  virtutes  supernaturales  extendatur,  dico 
(|uod  natura  dictat  de  illis,  si  non  immediate,  saltem  mediate  et  con- 
fuse,  in  quantum  dictat  de  fine  ultimo,  qui  est  clara  ct  intuitiva  Dei 
^isio,  ad  quam  actus  virtutum  supernaturalium  ordinantur  tamquam 
media  ad  finem.  xid  fpvtiam  dico,  discrimen  esse  inter  legem  natura- 
lem,  et  humanam,  quod  quaj  sunt  de  lege  humana,  si  considerentur 
in  universum,  sunt  de  lege  naturali,  et  nullo  modo  si  considerentur 
in  particulari :  nam,  ut  ait  Aristoteles  5.  Ethlc.  cap.  7.  Jus  naturale 
ramdem  rim  habet  apud  omnes,  et  non  quia  videtur,  vel  non  videtur: 
Jus  autem  positivum  est,  quod  a  j^rincipio  nihil  refert  sic,  vel  aliter 
ficri :  postquam  vero  sfafutum  est,  multum  refert :  quare  vim  omnem 
habet  cx  impositione.  Unde  dico  ea  quse  sunt  de  lege  naturali  tantum 
csse  in  duplici  diflterentia  :  qusedam  enim  sunt  necessaria  adeo  ad  finis 
<*onsecutionem,  ut  eorum  necessitas  sit  omnibus  evidens:  qualia  suut 
hsec  prificepta,  non  esse  mentiendum  ,  non  esse  adulterandum.  Alia 
vero  sunt  necessaria  quidem,  sed  eorum  necessitas  non  est  omnibus 
cvidens  ;  indigent  vero  declaratione,  et  accurata  industria,  v.  g.  talem 
contractum  esse  usurarium:  alia  autem  sunt  quse  conducunt  ad  finem, 
sed  non  sunt  necessaria,  et  pro  diversitate  temporum  ac  rcgionum 
^ariantur  :  ct  haec  sunt  de  Lege  naturali  in  universum :  sed  non  sunt 
de  lege  naturali  in  particulari. 

Objicies  contra  alteram  nostrce  Conclusionis  parfem.  Primo,  Lex 
naturse  prsecipit  ut  obediamus  superioribus  :  ergo  cum  Christus  sit 
-^nperior,  lcx  natur?e  prsecipit  ut  ci  obediamus  ;  subindeque  omnia 
praicepta  a  Christo  Domino  instituta  censeri  debcnt  esse  dc  leg-e  na- 
tura?.  Insuper,  quemadmodum  potentia  visiva  percipit  omnes  colores, 
idcirco  inclinatur  ad  videndos  omnes  colores,  sive  illi  sint  a  natura, 
sivc  ab  arte,  sivc  a  naturali  facultate  producti :  pari  ratione,  si,  ut 
dictum  est  in  priori  parte  Conclusionis,  natura  inclinat  ad  actus  vir- 
tutum  gencrice  spectatos,  ct  quatcnus  actus  virtuosi  sunt,  etiam  incli- 
nabit  ad  illos  actus  virtutis  a  quocumque,  ct  quomodocumque  virtutes 
ist?e  praecipiantur  aut  consulantur.  —  Respondeo  ad  primum  ,  con- 
cesso  antecedente,  et  prima  consequentia,  negando  secundara  :  nam 
prsecepta  ex  quo  sunt  a  Legislatore  mediante  aliquo  judicio  ct  ordi- 
natione  voluntaria,  non  censentur  esse  de  legc  naturse,  si  in  particu- 
]ari  considercntur.  ^c?  secundam,  nego  conscquentiam  ;  quia  colores 
quicumque  continentur  intra  latitudinem  objecti  visus  ;  adeoquc  per 
se  spectant  ad  potentiam  visivam,  ac  subinde  illa  ad  ipsos  conspi- 
ciendos  per  se  ordinatur ;  actus  vero  virtutum  supernaturalium  non 
continentur  intra  genus  naturale,  neque  ratione  naturali  comprchen- 


64  DE   MATERIA,    ET    OBLIGATIONE   LEGIS    NATURALIS. 

duntiir ;  subindeque  mirum  non  est  si  illi  sub  naturae  prseceptis  non 
cadant. 

Objicies  3.  contra  utramque  partem  Conclusionis:  Non  omnia  pec- 
cata  sunt  contra  legem  naturae  :  ergo  neque  omnes  actus  virtutum 
etiam  naturalium,  tam  in  communi  quam  in  particulari,  ad  legem 
naturae  pertinent.  —  Distinguo  antecedens:  non  sunt  conlra  legem 
naturse  quatenus  tantum  consideratur  secundum  rationem  animalis,  et 
prout  communis  est  omnibus  animalibus,  eo  scilieet  modo  quo  mascu- 
lorum  concubitores  dicuntur  peccare  contra  naturam,  concedo  :  non 
sunt  contra  naturam,  quatenus  est  rationalis,  et  prout  sequitur  dicta- 
men  rectse  rationis  ac  lumen  naturale  dictantis  quse  hominem  decent 
aut  dedecent,  nego.  Sciendum  enim  est,  ut  supra  diximus,  tres  in 
homine  gradus  distingui  :  nempe  entis  substantialis  et  viventis,  ani- 
malis  sentientis,  et  rationalis  ac  sociabilis  ;  ex  quibus  sequuntur  di- 
versae  hominis  inclinatioiies  ad  varia  bona.  Hinc  fit  quod  homo  spe- 
ctatus  secundum  primum  gradum  dicitur  peccare  contra  naturam,  vel 
dum  seipsum  interficit,  vel  quando  alimenta  necessaria  sibi  denegat : 
nam,  ut  ait  Tullius,  cap.  1,  Offic.  Principio  generi  aniraantium  omni 
est  a  natura  tributum,  ut  se,  vitam,  corpusque  tueatur.  Speetatus  vero 
secundum  gradum  animalis  viventis  ,  et  quatenus  ordinatur  ad  con- 
servandam  suam  speciem  modo  decenti,  toties  dicitur  peccare  contra 
naturam,  quoties  admittit  nefanda  crimina  sodomiae,  bestialitatis,  etc. 
quae  contra  legitimam  hominum  propagationem  pugnant.  Denique  spe- 
ctatus  homo  secundum  gradum  rationis,  qujclibet  peccata  dicuntur 
esse  contra  naturam  hominis,  quia  contrariantur  rationi  ac  ingenito 
himini  naturali  dictitanti  quid  sectandum  quidve  fugiendum  sit.  Duo 
tame)!  prima  genera  peccatorum  maxime  dicuntur  esse  contra  natu- 
ram,  quia  nempe  horrendum  est  ac  nefandum  admittere  id  a  quo 
bruta  ipsa  abhorrent. 

Conclusio  secunda.  —  Lex  xaturalis  inducit  ut  actus  pr^- 

CEPTUS  VIRTUTIS  FIAT  VOLUNTARIE,  CUM  PR^VIA  COGNITIONE  PRiECEP- 

ti,  et  quod  ordinetur  ad  fine^l  honestum,  et  decenter  fiat.  Hsec 
conclusio  tres  maxime  partes  complectitur,  quarum 

Probatur  prima :  Lex  naturalis  directe  respicit  actum  humanum  : 
sed  actus  non  potest  esse  humanus,  nisi  fiat  voluntarie,  ac  subinde  sit 
liber:  ergo  talis  modus  agendi  respicit  ipsam  legem  naturalem.  Hinc 
sequitur  quod  defeetu  hujus  conditionis  non  satisfacit  proprie  prae- 
cepto  justitise,  seu  misericordise,  qui  in  ebrietate,  aut  aliunde  praepe- 
dito  usu  rationis  rem  alienam  restituit,  vel  dat  eleemosynam  extreme 
indigenti ;  nam  qui  involuntarie  opus  legis  facit,  licet  illam  servare 
videatur,  nihilominus  prsevaricator  est  legis,  ut  docet  S.  Augustinus 
lib.  2.  contra  duas  epistolas  Pelagii  c.  9.  affirmans  quod  ubi  fit  bonum 
non  amore  justitise,  sed  timore  poenae,  ita  ut  timor  sit  ita  servilis,  ut 
habeat  conjunctum  affectum  non  faciendi  opus  praeceptum,  si  delin- 
quenti  poena  non  esset*  infligenda;  ille,  inquam,  legi  non  satisfacit, 
nec  bonum  exequi  censetur.  —  Qui  tamen  ita  restitueret  aut  eleemo- 
synam  eonferret,  non  teneretur  iterum  eleemosynam  aut  restitutionem 
facere ;  eo  quod  materia  prsecepti  sublata  sit,  altero  recipiente  quod 
suum  est,  et  pauperis  necessitate  sublevata. 


DE    LEGE  NATURALI.  65 

Patet  etiam  secunda  pars;  iiain  ut  actiis  sit  revera  actus  virtiitis 
et  huinaiius,  non  soluni  debet  esse  voluiitarius,  sed  etiam  cuni  adver- 
tentia  et  deliberatione  elieitus:  talis  auteni  esse  nequit  abs(|ue  pnevia 
aliqfta  pr^ecepti  notitia.  Attanien  cxistimarem  non  absolute  requiri  ad 
iiiiplendum  natune  pneceptum,  quod  illud  sit  in  partieulari  distincte 
cognitum  ;  ratio  cst,  quia  lex  nihil  aliud  imperat,  quani  ut  actus  fiat: 
unde  si  contingat  aliquem  voluntarie  dare  eleemosynam  alicui  pau- 
l)eri  extreme  indigenti,  et  consequenter  eo  tempore  quo  pnrccptum 
naturale  oblig-at,  licet  ille  qui  facit  e  leemosynam,  illani  necossitatem, 
et  obligationem  non  agnoverit,  revera  satisfacit  praecepto;  ita  quod 
postmodum  ubi  hauc  obligationem  compertam  habebit,  non  teneatur 
iterum  dare  eleemosynam.  Similiter  etsi  obligatio  colendi  Deum  aliquo 
die,  puta  jNIissam  audiendi,  ignoretur  ab  eo  qui  tamen  ipso  die  ]\Iissam 
audit  devotionis  causa,  censetur  praicepto  satisfecisse,  nee  tenetur  post- 
modum  resciens  obligationcm  prsecepti,  denuo  Missam  audire:  quippe 
prjcceptum  tantum  infert  obligationem  audiendi  ]\Iissam,  cui  satisfecit 
ille  Missam  audiendo,  etsi  tale  praeceptum  non  agnoverit. 

Patet  etiam  tertia  pars,  nempe  quod  lex  naturie  inducat,  ut  actus 
fiat  ob  finem  et  motivum  honestum :  quia  nativa  lex  ordinatur  ad  ho- 
minis  perfectionem :  at  homo  non  censetur  perfectus  in  operando,  nisi 
agat  ex  motivo  honestatis,  et  Juxta  decentiam,  et  honestatem  consen- 
taneam  su;e  natune:  igitur  natura  inducit  ut  opera  taliter  fiant.  Non 
est  tamen  necesse  quod  taliter  quis  operetur  ut  naturae  proecepta  im- 
pleat :  siquidem  tenore  praBceptorum  nihil  aliud  habetur,  quam  quod 
prascipiatur  actus  honestus,  puta  sublevauda  proximi  necessitas  per 
eleemosynam,  et  rem  proprio  domino  restituendam :  quie  impleri  pos- 
sunt  etiam  ob  finem  non  honestum  ;  nam  qui  restituit  debitum,  natu- 
rale  pneceptum  restituendi  servat,  etiamsi  id  faciat  modo  indebito ;  et 
qui  ^at  eleemosynam,  naturale  praeceptum  misericordise  servat,  etiamsi 
propter  vanam  gloriam  eleemosynam  ipsam  largiatur.  Hinc  fit  quod 
lex  aliqua  natura?  possit  impleri  per  actum  indiflerentem,  quem  cum 
aliunde  nulla  lex  prohibeat,  sequitur  per  ipsum  aliquam  naturae  legem 
absque  ullius  alterius  legis  transgressione  posse  impleri:  imo  potest 
etiam  impleri  per  actum  ex  circumstantia  vitiatum,  et  per  alterum  na- 
turae  proeceptum  prohibitum :  sic  v.  g.  aliquis  satisfacit  prsecepto  dandi 
eleemosynam  aut  honorandi  parentes,  etiam  si  id  exequatur  ob  vanam 
gloriam,  qu;ie  per  alteram  naturne  legem  prohibetur,  ita  quod,  ut  jam 
diximus,  qui  ita  eleemosynam  largitus  est  pauperi  extreme  indigenti, 
non  teneatur  ob  aliud  honestum  motivum  iterum  eleemosynam  tri- 
buere.  —  Fateor  tamen  per  actum  vitiosum  ex  circumstantia  revera 
non  servari  nec  impleri  totum  jus  naturse;  nam  hoc  jus  ab  humano 
positivo  in  eo  discrepat,  quod  humanum  pnieceptum  ex  integro  servari 
possit  per  actum  ex  circumstantia  vel  fine  vitiosum,  quia  illa  malitia, 
quse  tali  actui  inest,  ssepe  non  est  contra  aliquod  prseceptura  humanumy 
sed  dumtaxat  contra  jus  generale ;  quod  cum  ordinetur  ad  moralem 
hominis  perfectionem,  non  solum  intendit  executionem  illius  quod  fa- 
ciendum  dictat  recta  ratio,  sed  etiam  eo  decenti  ac  debito  modo  qui 
requiritur  ut  homo  censeatur  decenter  operari. 


Frassex  Theol.  Tom.  VL 


66  DE   LEGE  NATURALI. 

Conclusio  tertia.  —  Omxia  Decalogi  prja  epta,  si  terthm 

DE    SANCTIFICATIONE    SABBATI    EXCIPIAS,    PERTINENT    AD    LeGEM    Na- 

TUK.?-:;  Nox  TAMEN  EODEM  MODO.  Haec  est  Doctoris  in.  3.  dist.  37. 
iium.  5.  et  sequentibus,  quamtum  ad  tres  suas  partes  :  quanim 

Probatur  prima :  Illud  est  de  jure  naturae  ex  Aristotele  5.  Ethic. 
cap.  7.  Quod  uhique  vhn  habet,  et  non  quki  videtur,  vel  non  videtur: 
hoc  est,  vim  habet  ex  natura  rei,  non  autem  quia  voluntarie  et  ar- 
bitrarie  instituitur:  atqui  tale  est  jus  quo  omnia  Decalogi  praeeepta. 
excepta  speciali  determinatione  diei  festi,  observare  tenemur;  illud 
enim  jus  non  provenit  ex  aliqua  voluntaria  et  arbitraria  institutione : 
alioquin  non  ^igeret  apud  omnes  Gentes  :  sed  ex  vi  solius  rationis  na- 
turalis  obligat,  ut  patet  de  cultu  Dei,  et  honore  parentum  Irequentando, 
necnon  et  de  homicidio,  adulterio,  et  caeteris :  ergo  omnia  praecepta 
Decalogi  censeuda  sunt  ad  legem  naturae  specrare.  Deinde ,  illa  spe- 
ctant  ad  legem  naturalem,  qua3  maxirae  naturam  rationalem  decent: 
sed  talia  sunt  omnia  Deealogi  praecepta;  quid  enim  hominem  magis 
decet,  quam  debito  cultu  supremum  suae  formationis  artificem.  Deum 
uempe,  necnon  et  eos  colere  a  quibus  vitam  et  naturam  accepif?  Quid 
tam  congruum,  tamque  necessarium  humanee  societati  ac  tranquilli- 
tati,  quam  adulteria,  furta,  homicidia,  et  c?etera  hujusmodi,  quaj  per 
Decalogi  praecepta  prohibentur,  vitare  ac  fugere"?  Denique.  in  hoc  lex 
naturalis  a  positiva  discrepat,  quod  illa  supponit  in  objecto  honestatem 
quam  prsecipit,  et  moralem  deformitatem  ac  malitiam  quam  prohibet: 
haec  vero  iion  ita  supponit  in  object  >  quod  praecipit  aut  prohibet  mo- 
ralem  necessitatem  agendi  aut  omittendi,  sed  illam  inducit :  illa  quae 
praecipit,  non  sunt  bona  quia  prsecepta,  aut  mala  quia  prohibita;  sed 
e  contrario  prsecipit  quia  bona  et  moraliter  necessaria  ex  natura  rei, 
vel  prohibet  quse  mala  et  naturaliter  sunt  indecentia  ex  se:  quse  vero 
per  legem  positivam  pra?cipiuntur,  sunt  tantum  necessaria  moraliter, 
quia  praecepta  sunt;  et  quoe  per  illam  prohibentur  sunt  tantum  mala 
et  illicita,  quia  prohibita :  sed  omnia  quae  praeeipiuntur  vel  prohibentur 
per  Decalogum,  excepta  determinatione  dieifesti  in  Sabbato,  sunt  bona 
et  honesta,  vel  turpia  et  indecentia  ex  ipsa  natura  rei,  et  seclusa  qua- 
cumque  lege  positiva,  ut  constat  in  cultu  Dei,  honore  parentum,  ho- 
micidio,  furto. 

Patet  etiam  secunda  pars,  nempe  quod  cultus  Deo  maxime  im- 
pendendus  die  sabbati  non  sit  de  lege  naturae,  seu  ut  inquit  Doctor. 
Teriium  prceceptum,  quod  est  de  sabhato  est  affirmativum  tamquam  ad 
aliquem  cultum  exhibendum  Deo  determinuto  tempore,  et  quantum  ad 
determinationem  hujus  temjyoris  vel  illius,  non  est  de  lege  naturoe  stricte 
loquendo.  Similiter  nec  ad  partem  negativam,  qucB  inciuditur ;  qua  sei- 
licet prohibetur  actus  servilis  pro  tempore  determinato^  prohibeiis  a  cultu 
tunc  exhibendo  Deo :  ille  enim  actus  non  prohibetur  nisi  quia  est  impe- 
diens  vel  retrahens  ab  isto  cultu  qui  prcecipitur.  Quibus  Doctor  primo 
supponit  tria  involvi  in  prjecepto  de  Sabbato  servando:  Primum  quod 
aliquis  cultus  Deo  sit  exhibendus  determinato  aliquo  tempore;  et 
quantum  ad  hoc,  praeceptum  illud  est  affirmativum,  nec  obligat  ut 
omni  tempore  cultus  aliquis  positiMis  Deo  exhibeatur.  Secundum  est. 
quod  ille  cultus  Deo  sit  impendendus  die  Sabbati;  et  quamtum  ad  hoc, 
praeceptum  illud  etiam  est  affirmativum.   Tertium  denique  quod  prae- 


DE  LEGE  NATURALI.  67 

i  oi)tuni  illud  complcctitur  est  abstineiidum  cssc  ab  opcribus  servilibus 
illis  diebus  Sabbati ;  qua  rationc  ])raicej)tum  hoc  ne;2,-ativum  est;  quia 
operaservilia  in  nulla  diei  Sa})bati  partc  licet  facere.  (^uibus  primiissis, 
concludit  iioc  prseceptum  quantum  ad  duo  posteriora  capita  non  esse 
de  jure  naturrc  strictissimo,  atque  adeo  non  esse  indispensa])ile.  Quod 
utique  patet  quantum  ad  primum  caput :  siquidem  Ecclesia  transtulit 
illam  obligationem  a  die  Sabbati  ad  diem  Dominicam ;  quod  eerte  non 
fecisset,  si  pnvceptum  de  cultu  ])eo  exhibendo  die  Sabbati  fuisset  de 
strictissimo  jure  natura\  Adde  quod  nulla  possit  assig'nari  ratio  quse 
urgeat  ad  exhibendum  J)co  cultum  potius  die  Sabbati  aut  Dominica. 
quam  die  veneris  aut  jovis,  si  solum  naturale  lumen  attendas.  Ergo 
.sicut  non  est  prjcceptum  Deo  cultum  particularem  exhibendi  die  jovis 
aut  veneris  ex  dictamine  luminis  naturalis ;  ita  etiam  nec  esset  exhi- 
bendus  die  Sabbati  aut  Dominica,  nisi  positiva  lex  praeciperet  Deum 
colenduni  die  Sabbati  aut  Dominica:  ergo  hic  cultus  tali  die  exhi- 
bendus  non  est  de  lege  naturce. 

Fafef  efiam  eadem  verifas  qiianfum  ad  secuiidmn  capiit,  nempc 
de  abstinendo  ab  operibus  servilibus  illis  diebus :  tum  propter  rationes 
jam  prjemissas;  tum  quia,  ut  dixit  Doetor,  eatenus  abstinere  ab  illis 
operibus  est  pr?eceptum,  quatenus  opera  illa  servilia  removerent  a 
eultu  divino  impendendo :  ergo  si  non  sit  prfecej^tum  strictissimi  juris 
iiaturse  de  cultu  exhibendo  Deo  diebus  Sabbati  aut  Dominica  potius 
quam  aliis  diebus,  non  erit  praeceptum  talis  juris  abstinere  ab  ope- 
ribus  servilibus  illis  potius  quam  aliis. 

Quantum  aufem  ad  primum  capuf  quod  includit  illud  prseceptum  , 
nempe  quod  cultus  Deo  sit  specialiter  impendendus  aliquo  determi- 
nato  tempore  potius  quam  in  altero,  sit  de  strictissimo  jure  naturse, 
nihil  resolvit  Doctor,  sed  re  utrinque  librata,  dubius  hseret. 

Patet  denique  tertia  pars  Conclusionis,  nempe  quod  omnia  Decalogi 
praecepta  non  siut  sequaliter  de  jure  naturse:  nam,  inquit  Doctor  ibidem. 
jus  naturae  est  duplex,  nempe  proprium,  et  strictum,  quod  obligat  ad 
faciendum  vel  non  faciendum  independenter  ab  aetu  uUius  voluntatis 
imperantis  aut  prohibentis ;  aliud  vero  strictissimum  quod  nuUani 
-omnino  dispensationem  admittere  potest,  qualia  sunt  duo  priora  prae- 
cepta  primae  tabulae;  nempe  solum  Deum  esse  colendum,  nec  exhi- 
bendum  cultum  diis  alienis ;  et  divinum  ejus  nomen  non  esse  in  vanum 
^ccipiendum ;  haec  enim  duo  praecepta  primae  tabulae  strictissime  sunt 
de  lege  naturae;  quia  inquit  Doetor  num.  6.  Sequitur  necessario:  si 
est  Deus,  est  amandus  uf  Deus:  et  quod  nihil  alind  esf  colendum  tam- 
quam  Deus,  nec  Deo  facienda  est  irreverenfia  ;  et  per  consequens  in 
istis  Deus  non  poterit  dispensare,  uf  aliquis  p)0ssit  licite  facere  oppo- 
situm  falis  jyroliibifi.  Quasi  diceret  Doctor:  notum  ex  terminis,  quod 
nulla  injuria  Deo  possit  irrogari  citra  culpam,  quia  evidens  est  non 
esse  parentibus  aut  regibus  aliisque  superioribus  exhibendam  irreve- 
rentiam :  ergo  multo  magis  evidens  est  nullatenus  inferri  debere  ullam 
irreverentiam  Deo,  qui  est  Kex  Regum,  et  primus  omnium  hominum 
Parens. 

Quantum  autem  ad  prcecepfa  secundce  fabulce,  fatetur  quidem 
Doctor  illa  esse  de  jure  naturce,  non  quidem  strictissimo ;  quippe  cum 
in  ipsa  cadere   possit    dispensatio.    Alio  modo,   inqiiit  n.  8.  dicuntur 


58  DE    OBLIGATIONE    LEGIS   NATURALIS. 

aliqua  esse  de  lege  naturce,  quia  sunt  multum  consona  illi  legi,  licet 
non  sequantur  necessano  ex  principiis  practicis  quiZ  nota  sunt  ex  ter- 
minis;  et  omni  intellectui  apprehendenti  sunt  necessario  nota:  et  hoc 
modo  certum  est  omnia  prcecejyta  etiam  secund(B  tabulcB  esse  de  lege 
naturce,  quia  eorum  rectitudo  valde  consonat  primis  prmctpns  practicis^ 
necessario  notis.  Quibus  Doctor  non  asserit  pr^cepta  secund*  tabulae 
non  esse  de  jure  naturse,  ut  volunt  Suarez  lib.  2.  cap.  lo.  num.  8.  et 
Salas  disp.  5.  sect.  9.  n.  55.  ac  alii,  qui  ipsum  Doctorem  non  ita  recte 
iutellexisse  videntur;  sed  solum  voluit  Doctor,  quod  h.x-c  prajcepta 
non  sint  de  strictissimo  jure  naturae,  eo  modo  quo  duo  priora  prim?e 
tabul» :  latum  enim  est  discrimen  inter  haec  duo :  praecepta  secundse 
tabula^  non  sunt  de  jure  naturae  proprie,  et  non  sunt  de  jure  naturae 
strictissime.  Primum  negat  Doctor,  secundum  affirmat;  quod  planius 
aperit  infra,  ubi  quae  dixerat,  recolligens  ait:  Primo  negatum  est^omnm 
jjrcecepta  secundce  tabul(B  esse  de  lege  naturcE  stricte  loquendo.  Seeundo 
concessum  est  duo,prima  primcz  tabulcE  esse  de  lege  iiaturcE  stncte  lo- 
quendo.  Tertio  dubitatum  est  de  tertio  prinKBtabuIceprcEcepto.  Etquarto 
concessum  est  omnia  esse  de  lege  naturw  large  loquendo. 

QUiESTIO  SECUNDA. 

QUALITER,  ET  AD  QUID  LEX  NATURALIS  OBLIGET. 

Duo  maxime  in  hac  Qusestione  proponuntur  di^cutienda:  Frimum 
an  lex  naturalis  obliget  in  conscientia  ad  implenda  sua  prsecepta.  -SV 
cundum,  an  obliget  ut  illa  prsecepta    impleantur  ob  dilectionem  Do: 
vel  motivo  divini  amoris  naturalis  aut  supernaturahs ;   quorum  reso- 
lutio  ut  evidentior  appareat,  ^ 

NoTANDLAi  1.  Conscientiam    esse   actum    intdlectus  practice  jnd?- 
cantis  aliquid  in  singulari  faciendum  vel  fugiendum,  laude  vel  pcpiu . 
diqnum.  Dicitur  actus,  ut  distinguatur  a  synderesi,  et  a  lege  vel  lu 
mine  naturali,  quse  se  habent  per  modum  habitus,  a  quibus  conscienti; 
tamquam  effectus  a  suis  causis  procedit.  Additur  intellectus,  siquideii: 
conscientia,  juxta  nominis  etymon,  idem    sonat  ac  cum.  aho  scientw. 
vel  concursus  scientise  ad  judicium    formandum:    unde    Ecclesiastici 
cap    7    Conscientia  tua  scit  te  crebro  aliis  maledixisse,  hoc  est,  te  m- 
struit  tibique  maledictiones  tuas  indicat,  malum  a  te  perpetratum  velu: 
ob  oculos  proponit:    quapropter    Origenes  lib.  2.  in  cap.  2.  ad  Rom, 
Conscientia,  inquit,  spiritus  corrector  est,  et  pedagogus  animcE,  ut  de 
melioribus  eam  admoneat,  de  culpis  castiget  afqiie  arguat:  cfetera  ad- 
duntur    ut  significetur  conscientiam  non  consistere  in  prima  mtelle- 
ctus  operatione,  qujB  est  simplex  rei  cognitio  et  apprehensio,  nec  m 
seeunda  qu»  est  deliberatio,  sed  in  tertia  qune  est  judicmm;  nam  con- 
scientia  jadicat  practice,  et  per  modum   definitivse   sententi.ne  aliquid 
esse  laude  vel  vituperio  dignum  :  unde  ^.  .  ^  . 

NoTANDUM  2.  Obligationem  ad  aliquid  faciendum  posse  dici  tri- 
plicem  juxta  triplex  principium  ex  quo  illa  operatio  exequenda  sua- 
detur;'nempe  cx  consilio,  ex  praecepto,  et  ex  commodo.  Quse  fiunt  ex 
consilio,  tantum  spectant  majorem  vel  minorem  perfectionem,  et  uti- 
litatem  operantis  :  qu«  ex  prjecepto,  necessitatem  inducunt;  et  si  secus 
fiat,  pcenai  ac  castigationi  subjiciuntur :  quse  autom  ex  commodo,  solum 


DE    OBLIGATIONE    LEGIS    NATURALIS.  69 

Tspcctant  boiuiin  privatiun,  ct  utilo  opcrantis.  (.^uainqiiuni  autom  haec 
tria  principia  intcrdum  concurrant  in  si'rvandis  cujuslihft  icgis  pncce- 
ptis;  hic  tamen  sermo  est  de  sola  obiigationc  proveuientc  ex  prsecepto; 
utrum  videlicct  ita  tcncamur  ad  implcnda  naturui  lcg-is  pricccpta,  ut 
<jui  illa  omiscrit,  poenis  vcl  ab  liominc,  vcl  a  Dco  plecti  dcbcat. 

NoTANDUM  .'3.  Duplicein  solito  distingui J3ei  dilecttonem,  nempe 
naturalem,  ctsupernaturalem,  innatam,  ctinfusam;  quibus  Dcum.di- 
ligimus  ut  auctorem,  modcratorem,  et  fincm  natura?,  vcl  ut  largitorcm, 
propagatorem,  et  remuncratorem  gratiae.  Supponimus  namque  tam- 
quam  certum,  dari  possc  in  humana  natura  dilectioncm  Dci  ut  auctoris 
naturae  a  superuaturali  ipsius  dilectione  distinctam.  Su])ponimus  in- 
^super  ipsam  innatam  leg-em  continere  speciale  prseceptum  de  diligendo 
Deo  ut  natunii  artifice,  rectore,  et  fine.  Supponimus  dcnique,  praice- 
ptum  hoc  affirmativum  esse,  nec  obligare  nisi  temporibus  opportunis. 
Unde  licet  quodlibet  naturalc  prseceptum  tendat  in  Deuni  ut  ultimum 
fiuem,  cedat  in  gioriam  Dei,  quia  per  illud  impletur  cjus  divina  vo- 
luntas,  etiamsi  operans  hoc  formaliter  non  intendat ;  attamen  non  est 
opus  quod  implens  naturae  praeccpta,  semper  actualcm  adjunctam  ha- 
beat  Dci  dilectionem,  ut  probabitur  infra. 

Conclusio  prima.  —  Lex  natiralis  obligat  in  con.scientia 

Al)    SERVANDA   SUA    ril^CBPTA. 

Probatur  primo  ex  Apostolo  ad  Uom.  2.  ubi  ait :  Qnicumque  sine 
lexje,  utique  scripta,  peccaverunt,  sine  lege  peribunt:  at  pcrire  non  de- 
berent,  nisi  quia  peccatores  existunt,  nee  peecatores  esse,  nisi  quia 
legem  naturalem  violarunt,  de  qua  subjungit  Apostolus:  Gentes  quce 
legem  non  habent,  naturaliter  quce  legis  sunt  faciunt...  Testimonium 
reddente  illis  conscientia  ipsorum.  Adeoque  censet  Apostolus  legem  na- 
turalem  obligare  in  conscientia,  et  ejus  transgressores  divina  animad- 
rersione  et  vindieta  reos  teneri.  —  Probatur  insupcr  ex  eodem  Apo- 
•stolo  Rom.  14.  versu  ultim:  Omne  quod  non  est  ex  fide,  peccatum  est, 
idcst,  quod  non  est  ex  di.  tamine  conscientice  judicantis  bonum  aut 
licitum  esse  id  quod  agitur,  sumit  enim  ibi  Apostolus  fidem  pro  con- 
scientia,  et  pro  tali  dictaminc,  ut  liquet  ex  textu.  —  Confirraatur  ex 
Innocentio  III,  ad  caput  13.  De  restitutione  spoliatorum,  dicente:  Quod 
est  contra  conscientiam,  CEdificat  ad  gehennam:  nimirum  quia  dictamen 
•conscientise  est  proxima  regula  actionum  humanarum,  cui  conformari 
debent  ut  sint  honestse  et  licitie. 

Hanc  eamdem  veritatem  suadet  ratio;  nam,  ut  supra  diximus,  lex 
iiaturalis  pr«cipiens  aut  prohibens,  est  imperium  Dei  ut  auctoris  na- 
turse,  cui  tamquam  legitimo  superiori  parendum  cst,  estque  contra 
rationem  ipsius  imperio  sese  subducere :  sed  omnis  divina  lex,  omneque 
■divinum  imperium  obligat  in  conscientia:  ergo  et  lex  naturalis.  Deinde, 
lex  naturalis  est  proxima  regula  honestatis  moralis,  et  quod  ei  oppo- 
nitur  annfexam  habet  malitiam  moralem;  sed  id  omne  quod  annexam 
habet  malitiam  est  contra  conscientiam ;  adeoque  id  omne  quod  fit 
«ontra  legem  naturae  in  conscientiam  pugnat,  et  consequenter  ipsa 
lex  naturse  obligat  in  conscientia  ad  sua  prsecepta  servanda.  Denique, 
lex  naturae  prohibet  aut  j^rsecipit  id  onine  quod  naturam  rationalem 
dedecet  aut  decet;  sed  quoties  illicita  admittuntur,  vel  necessaria  non 


70  DE   OBLIGATIONE    LEGIS    NATURALIS. 

liunt,  in  couscientiam  ipsam  peccatur,  quje  maxime  approbat  licita. 
et  illicita  improbat:  ergo,  etc.  — Hinc  apparet  legem  naturae  interdum 
obligare  sub  peccato  mortali;  juxta  videlicet  materiae  gravitatem,  er 
peccantis  dispositionem  et  affectum ;  quippe  qui  peccando  in  re  gravi 
contra  prsecepta  legis  naturalis  cognoscit  formaliter,  et  actu  aut  vir- 
tualiter  se  Deum  naturai  auctorem  et  rectorem  graviter  ofiendere,  in 
quo  virtualis  Dei  contemptus  sufficiens  ad  peccatum  mortale  invol- 
vitur.  Quocirca  Apostolus  supra  laudatus  merito  dixit,  quod  quicumqw 
sine  lege  peccaveruiit ,  sine  lege  jyeribunt;  videlicet  propter  peccata  com- 
missa,  non  quidem  contra  legem  positivam  et  scriptam,  quam  non 
noverunt.  ideoque  dicuntur  sine  lege  peccasse;  sed  contra  legem  na- 
turalem,  quam  nemo  rationis  compos  ignorat. 

DiCES  1:  Lex  non  potest  obligare  ad  poenam,  quam  nec  manife- 
stare  nec  inferre  potest:  atqui  lex  naturalis  non  potest  manifestare 
poenam  reternam;  quippe  quoe  non  est  nota  lumine  naturali,  neque 
etiam  potest  illara  inferre:  ergo  non  potest  obligare  sub  reatu  poenre 
a?tern?e :  subindeqne  nec  sub  culpa  mortali,  qua?  peternse  poenae  reatum 
inducit.  —  Nego  majorem,  nam  ad  incurrendum  reatum  alicujus 
poenEe,  non  est  necesse  quod  poena  per  legem  manifestetur,  nee  ut  | 
subditus  et  transgressor  cognoscat  poenam  transgressioni  suae  de- 
bitam ;  sed  sufficit  ut  comxmittat  aetum  dignum  ejusmodi  poense,  qua^ 
a  Deo  naturse  auctore,  et  legis  naturalis  vindiee  cognoscitur  et  in- 
fertur. 

DiCES  2:  Lex  naturalis  non  facit  obligationem,  sedsupponit:  ergo 
obligatio  non  est  ejus  eflectus.  Antecedens  patet  ex  dictis ;  nam  lex 
naturalis  in  hoc  a  lege  positiva  distinguitur,  quod  illa  prohibet  ali- 
quid,  quia  malum  est;  ha:c  vero  prohibet  aliquid,  quod  fit  malum, 
quia  est  prohibitum.  Et  idem  est  cum  proportione  de  imperio,  et  proe- 
cepto  faciendi  bonum  quia  bonum  est.  —  Respondeo  cum  Suarez 
lib.  2.  cap.  9.  hanc  objectionem  nostrse  assertionis  esse  confirmativam; 
nam,  inquit,  si  lex  hsec  prohibet  aliquid  quia  malum,  propriam  et 
specialem  necessitatem  inducit  vitandi  illud,  quia  hoc  intrinsecum 
est  prohibitioni,  ut  vitetur  quod  prohibitum  est.  Probat  etiam  hree 
objectio  aliquid  hanc  l^^gem  supponere  quod  pertinet  ad  intrinsecum_ 
debitum  naturse ;  siquidem  unaquaeque  res  quodammodo  sibi  debet, 
ut  nihil  faciat  suse  naturte  dissentaneum.  Ultra  vero  hoc  debitum, 
etiam  lex  naturalis  addit  specialem  obligationem  moralem,  quam  ju- 
risperiti  obligationem  naturalem  appellant:  non  quod  moralis  non  sit/ 
sed  ut  illam  a  civili  distinguant. 

Conclusio  secunda.  —  Lex  naturalis  non  obligat  vt 

OMNIA   FACIAMUS   EX    DILECTIONE    DeI    NATURALI. 

Probatur:  prseceptum  de  diligendo  Deo,  quod  a  natura  indicitur, 
est  affirmativum:  sed  praeceptum  affirmativum  non  obligat  pro  semper, 
sed  tantum  aliquo  certo  ac  determinato  tempore :  ergo  ex  lege  natu- 
rali  non  tenemur  omnia  nostra  opera  elicere  ex  dilectione  Dei  auetoris 
naturse.  Major  constat.  Minor  pariter;  hoc  enim  discrimen  est  inter 
praeceptum  affirmati\nim  et  negati^nim,  quod  illud  tantum  aliquo  certo 
determinato  tempore  obliget;  hoc  vero  perpetuam  inferat  obligationem 
pro  quovis  temporis  momento;  siquidem  nusquam  licet  furari,  homi- 


DE    OBLIGATIONE    LEGIS   NATUIIALIS.  71 

oidium  fafore,  ctc.  Soqiiitiir  crj^o  (Ulectionom  Dei  iion  esse  nccessa- 
riam  quotiescumquc  obligat  aliorum  ])nT3ceptorum  ordinatio;  subiu- 
ileque  servari  poterunt  alia  naturai  prajcepta  abs<|ue  actuali  amore 
i)ei  ut  auctoris  naturai.  —  Delndc,  bonum  honestum  aliarum  virtutum 
liabet  ex  se,  et  per  se  quod  possit  honeste  amari,  et  ex  proprio  suo 
iiiotivo,  puta  tem])cratum  quia  tempcratum  cst:  sed  rationi  consen- 
laneum  est,  et  naturai  legi  coni^*ruum,  amare  quodeumque  honestum 
([ua  tale,  quamvis  de  aliquo  alio  externo  amabili  non  cogitetur,  puta 
de  Deo  diligendo:  ergo  pra^cepta  naturalia  hujusmodi  virtutum  im- 
pleri  possunt  absque  ullo  actuali  amore  Dei.  Denlque,  obligatio  fa- 
ciendi  omnia  ]:)ropter  Deum,  nulla  ratione  naturali,  aut  sufficienti  au- 
ctoritate  ostenditur:  adeoque  gratis  non  debet  affirmari. 

DiCES :  Apostolus  primai  ad  Corinth.  10.  monet  omnia  in  gloriam 
Dei  esse  tacienda:  ergo  revera  onmia  opera  fieri  debent  ex  dilectione 
Dei.  —  Distinguo  antecedens:  ita  monet  Apostolus  tamquam  aliquid, 
(|Uod  sit  ])r8eceptum  legis  naturalis,  nego:  tamquam  consilium  quod 
ipse  subministrat,  quodque  observare  optimum  quidem  est  et  saluber- 
rimum,  sed  non  vsub  pcena  peccati  necessarium,  concedo. 

DiCES  2:  S.  Augustinus,  lib.  1.  De  moribus  EcclesUe,  eap.  II.  dieit 
omnia  bona  esse  referenda  in  summum  bonum:  ex  quo  infert  cap.  14. 
nihil  esse  virtutem ,  nisi  suinmum  amorem  Dei,  et  per  hunc  omnes 
virtutes  definit:  ideo  lib.  19.  De  Civit.^  cap.  25.  dicit,  esse  sup£j-hum 
diligere  propter  seipsas  etiam  ipsas  virtutes,  quia  solus  Deus  est  su7nme 
honus,  et  ideo  solus  est  propter  se  volendus :  ergo  omnia  quee  fiunt  aut 
itiosa  sunt,  aut  fieri  debent  ex  dilectione  Dei.  Quod  utique  idem 
Augnistinus  confirmat  1.  1.  Betract.  cap.  15.  ubi  ait,  roluntatem  sine 
charitate  es.se  vitiosam  cupiditatem.  —  Respondeo,  S.  Augustinum  his 
et  similibus  sententiis  nihil  aliud  velle  quam  quod  vel  nuUa  sit  per- 
feeta  virtus,  et  meritoria  salutis  ceternae  absque  charitate  habituali  et 
gratia  sanctificante :  vel  quod  voluntas  sine  ipsa  charitate  sit  vitiosa 
cupiditas,  idest,  plerumque  a  vitiosis  cupiditatibus  vincatur;  quia  ex 
una  parte  valde  est  infirma,  et  ad  malum  proclivis,  ob  naturalem  cor- 
rupti(5nem  hominis ;  ex  alia  verp  destituitur  abundantia  auxiliorum, 
qu?e  dantur  justis  etDei  amicis.  Non  autem  vult  S.  Augustinus  omnem 
actum  elicitum,  qui  non  proeedit  ex  amore  Dei,  esse  vitiosum ;  nam 
bonum  honestum  propter  se  amabile  est,  et  sufficit  ad  honestatem 
actus,  etiamsi  de  Deo  non  cogitetur  actu,  nec  antea  ita  cogitatum 
fuerit,  ut  prseterita  Dei  dilectio  aliquatenus  influat  in  actum.  — Addit 
Suarez  lib.  2.  cap.  11.  num.  5.  quod  aliud  est  diligere  aliquid  ut 
summum  bonum;  aliud  vero  diligere  aliquid  ut  bonum  per  se  ama- 
bile.  Primum  est  proprium  Dei ;  secundum  autem  communieatum  est 
ab  ipso  Deo  omni  bono  honesto,  et  ideo  sic  amando  bonum  honestum, 
non  fit  aliquid  contra  Deum.  Neque  inde  fit  omnia  bona  creata  esse 
propter  se  amabilia,  quia  nuUa  sunt  inferiora  bona  utilia,  vel  delecta- 
bilia,  quae  nisi  propter  honestatem  appetenda  sint.  Denique,  licet 
bonum  honestum  creatum  propter  se  ametur,  non  amatur  ut  ultimus 
finis :  sed  talis  amor  natura  sua  tendit  in  Deum,  et  hoc  est  satis,  ut 
non  dicatur  homo  frui  tali  bono,  sed  uti ;  tunc  autem  diceretur  illo 
frui,  quando  in  illo  suum  ultimum  finem  constitueret,  et  hoc  est  quod 
dixit  Augustinus  esse  superbum. 


72  DE   JURE. 

QU.ESTIO  TERTIA. 
QUID,  ET  QUOTUPLEX  SIT  JUS. 

XuTAXUUM  1.  Jus  secuudum  nominis  etymologiain,  ita  appellari, 
vel  quod  jiixta  sit,  ut  vult  Covarr.  lib.  1.  Comment.  juris  civilis,  nam 
juxta  esse  interdum  significat  similitudinem  vel  requalitatera  in  aliquo 
munere  aut  actione:  vel  Jus  dicitur  a.  jubeudo;  nsim  jussum    partici- 
pium  est  verbi  jubeo:  hinc  si  a  participio  jussum  ,    secunda   syllaba 
dematur,  relinquitur  vocabulum  jus :  vel  si  duas  syllabas  divisim  pro- 
feras.  ipsum  jussum    seu   imperium    significabit  se  esse  Jus,  seu  Jus 
sum:  \e\    denique  Ju,s  a  Justitia    derivatur;    nam,  ut  dixit   Ulpianus 
lib.  1.  ff.  De  justitia  et  jure,    est  aufem  Jus  a  Jwstitia   appellatum : 
licet  enimjustitia  potius  videatur  a  jure  derivari.  quam  jus  a  justitia; 
iustum  enira  dicitur  quod  est  secundum  jus:  unde  etiam  justitia  de- 
finitur  per  jus,    quia  jus  suum  unicuique    fribuit :    nihilominus  juris 
appellatio.  de  qua  loquifur  juriseonsultus,  potuit  a  justitia  oriri:  sicut 
visus  ita  appellatur,  quia  tendit  in  objpctum  ^isibile,  licet   objectum 
denominetur  visibile  ab  ipso  visu.  Inde  vero  potuit  taeile  derivari  ;?/s, 
dempta  videlicet  ultima  part?    rocis  Justum,    quam   utique   etymolo- 
giara   probavit   S.  August.  lib.  10.  De  Civif..  cap.  21.   ubi    tamquam 
priueipium  philosophicum   assurait,  Quod  illud  Jus  esse  dicanf,  quod 
de  Justitice   fonfe    manavit.  Et  in  Psalmo   145.  Jus,  inquit,  et  injuria 
contraria  sunt,  Jus  enim  est  quod  jusfum   esf.  Earadem    pariter   pro- 
bavit  Isidorus  5.  Etymolog.  cap.  o.  dicens:  Jus  esse  dictum  est,  quia 
Justum  est :    sicut  ergo  justura  a  justitia    denominatur.  ita  jus  potuit 
a  justo,  et  justitia  appellari,  quantum  ad  vocis  etymologiam. 

NoTAXDUM  2.  Nomen  juris  secundum  rem  ipsam  posse  accipi  tri- 
pliciter:  Primo  quidem,  ut  sit  idem  quo6.  Jusfum.  Jusfum  autem  du- 
plicit^r  accipitur,  secundum  Aristotelera  5.  Efhic.  cap.  1.  nempe  ge- 
neratim.  et  in  latiori  signiflcatione,  pro  legitimo,  et  sic  orane  opus 
virtutis,  quatenus  consentaneum  legi,  dicitur  Jz^s,  etjustum:  et  spe- 
ciatim  ac  strictius  pro  eo  quod  est  reguale,  et  alteri  debitum:  hxe 
enim  tria  invohit  Justum  stricte  acceptura,  nerape  cequalitatem,  de- 
bitum.  et  esse  ad  alterum.  Secundo  ut  sit  idera  quod  lex.  qua^  est  re- 
gulu  Jusfi:  curaque  sententia  judicis  sit  etiam  veluti  quaedam  lex  non 
publica.  sed  privata,  pariter  y?/8  dicitur;  qua  ratione  judex  dicitur 
dictare  Jus,  et  prseesse  Juri  dicendo.  Terfio  Jus  accipitur  pro  legitima 
potestate  ad  rem  aliquam  obtinendam,  vel  ad  aliquam  functionera  aut 
quasi  functionera,  eujus  nempe  potestatis  derogatio  et  violatio  inju- 
riara  eflQc.it  et  constituit. 

NoTANDUM  o.  Jus  acceptuiii  pro  justo  speciali,  seu  pro  eo  quod  est 
cequale.  et  debitum  alteri,  esse  formale  objectum  justitise  particularis; 
quia  ille  peculiari  ratione  dicitur  justus,  qui  hanc  lequalitat^ra  de- 
bitam  araat,  intendit,  et  servat:  injustus  autera  qui  eam  non  servat : 
subindeque  hjec  a^qualitas,  quatenus  est  debita,  objectura  tormale  ju- 
stitise  particuhiris  constituit ;  objectum  enim  lormale  cujusque  virtutis 
est  illud  bonum  honestum  quod  per  illam  virtutera  in  opere  intenditur. 
Jus  autera  acceptum  secundo  modo ,  scilicet  pro  lege,  est  regula  ju- 
stiti^e    et  cjeterarum    virtutum ;    virtutes    enim  in  suis   actibus  dirigi 


DE   JURE.  73 

debeiit  secimdum  dictaincu,  ct  pra^ceptum  legum,  ctenim  si  non  sint 
Icgibus  conformes,  non  erunt  studiosai,  nec  laudabiles.  Quatcnus  autcm 
ius  pro  potcstate  lcgitima  usurpatur,  non  cst  quidcin  ohjrctum  quod 
justitia  int(;n<lit,  scd  objcctum  lormalc  cui :  nam  in  justitia  sicut  ct 
in  omni  virtute,  quae  cst  ad  altcrum,  distingui  potest  objcctum  quod, 
ct  objcctum  cui.  Primuvi  cst  quod  ipsi  virtus  intcndit,  ct  })ra3slat 
oxtcrius ;  ct  hoe  in  proposito  est  redditio  rci  a^qualis  quatcnus  dcbita', 
seu  redditio  debiti  ad  sequalitatcm  juris  alterius,  quod  utique  dcbitum 
non  potcst  essc  sinc  jure  in  altcro;  sunt  cniui  corrclativa ;  dcbitum 
cnim  juri  cst  debitum  ;  subindcquc  objc-ctum  justitiai  includit  ordinem 
id  jus  alterius.  Secundum  autem,  nempc  objcctum  cui  justitia?,  est  is 
cui  dcbitum  proestatur;  is  autcm  cst  proximus  noster,  quatcnus  jus 
habct  ad  aliquid,  rationc  eujus  illud  cst  ipsi  dcbitum;  cx  jure  cnim 
ipsius  in  me  vel  in  mea,  nascitur  in  me  debitum  prsestandi  id  quod 
illud  jus  impleat,  et  exhauriat;  quod  ut  fiat  debite,  justitia  inclinat  ut 
id  velim  affcctu,  et  pra^stcm  eftectu. 

llis  ita  pra^missis,  duo  hic  supcrsunt  aperienda:  Pmnum,  quaenam 
>it  juris  universim  spectati  legitinia  dcfinitio.  Secundum,  quotuplex  sit 
illius  in  varias  spccics,  et  partes  distributio,  ac  divisio. 

Conclusio  prima.  —  Jus  generatim  spbctatum  recte  di- 

CITIR  P()TP:STAS  LEGITIMA  AD  REM  ALIQUAM  OBTIXENDAM  ,  VEL  AD 
ALIQIAM  FUNCTIONEM,  VEL  QUASl  1  IXCTIONEM  OBEUXDAM,  CIJUS  VIO- 
LATIO   INJURIAM    CONSTITUIT. 

Primo  dicitur  potestas,  idest,  habitudo  qusedam  ad  aliquid ;  unde 
dicimur  aliquid  posse;  qua  ratione  legimus  Genesis  23.  dixisse  Abraham 
ad  filios  Heth:  Date  mihijios  sepulchri,  idest  facultatcm  sepeliendi;  ha?c 
autcm  potestas  se  habet  vel  per  modum  potentite  activse,  ut  quando 
est  jus  ad  aliquid  agendum,  vel  rctinendum :  vel  per  modum  po- 
tentiae  passivae,  ut  in  jure  quod  habes,  ut  nutriaris  a  parentibus,  cu- 
stodiaris  a  principibus,  ut  tibi  subserviatur  a  famulis:  vcl  per  modum 
potcntiaj  resistendi,  ut  in  jure  quod  quis  habet  ne  alius  a?dificet  iii 
tali  loco,  ne  altius  construendum  raurum  attollat,  quatenus  videlicct 
non  obsit  visui,  nec  lumini.  —  Secundo,  legitima,  idest,  a  lege  con- 
cessa ;  nam  facultas  qu?e  secundum  legem  non  est,  non  est  jus  scd 
vis  et  injuria.  Lex  autem  >hanc  potestatem  concedens,  vel  est  divina 
positiva,  v.  g.  ad  sacramenta  percipienda:  vel  cst  naturalis,  v.  g.  ad 
usum  mcmbrorum  ad  vitam  per  eibum  et  potum  sustentandam,  ad 
vim  vi  repulsandam:  vel  denique  est  humana,  puta  ad  succcs^ionem 
hajreditatis,  ad  acquirendum,  possidendum,  yetinendum,  fet  alienandum 
per  varia  contractuum  genera;  tot  etiam  sunt  genera  jurium,  quot 
sunt  geuera  legum,  qure  jus  tribuunt.  Ex  quo  sequitur  hanc  pote- 
statem  non  esse  quid  physicum,  sed  morale  dumtaxat  competens  ho- 
mini  cx  aliqua  Dei  vel  hominum  ordinatione,  deputatione,  aut  con- 
cessione.  —  Tertio  ad  rem  aliquam,  ut  ad  obtinendum  rem  aliqur.m 
per  successionem  ha^reditariam,  per  testamentum,  per  donationem  libe- 
ralem,  per  contractus ,  per  occupationem..  —  Q,uaTto  ad  functionem, 
ut  ad  liberum  usum  inembrorum,  et  bonorum  suorum,  ac  rerum  sibi 
speciatim  attinentium.  Vel  quasi  functione,  v.  g.  ad  possessionem  ci- 
vilem  et  naturalem,  ad  retinendum  dominium,  statum,  et  conditioncm 


74  DE   JURE. 

in  qua  est.  —  Q,uinto  denique  additur,  cujus  violatio  injuriam  con- 
stituit;  quia  injuria  nihil  aliud  est,  quam  alieni  juris  violatio,  quod 
utique  fit  quando  jure  manente  contra  illud  agitur.  Hinc  quando  quis 
l>rivatur  officio  amovibili  ad  voluntatem  superioris,  non  fit  ei  injuria, 
nisi  aliunde  habeat  aliud  jus  ad  illud  officium  obeundum,  potest  enim 
jus  esse  ad  jus,  et  dominium  juris. 

Ex  His  COLLIGE,  jus  interdum  ab  cequo,  et  bono  distingui  in  multis 
quse  refert  Ludovicus  Vives  in  scholio  ad  lib.  2,  De  Civit.  Dei,  cap.  17. 
Unde  Aristoteles  5.  Ethicce  c.  10.  B,it  cequitatem  esse  justi  emendationem . 
non  quidem  quatenus  justum  sumitur  pro  debito  naturali ,  quod  est 
rectum  secundum  naturalem  rationem;  ho^  enim  nusquam  deficit  si 
ratio  non  erret;  neque  etiam  qnatenvLS  justum  sumitur  pro  justo  le- 
gali,  quod  scilicet  lege  liumana  constituitur :  licet  enim  hoc  interdum 
deficiat,  defectus  tamen  iste  non  ex  lege,  aut  ex  legislatore,  sed  ex 
materia  ipsa  provenit.  l^nde  hoc  alterutro  modo  sumpta  sequitas,  non 
est  emendatio  juris,  sed  potius  illius  origo ,  et  regula,  juxta  illud 
1.  91.  ft".  de  regul.  jur.  In  omnibus ,  maxirne  tamen  in  jure,  cequitas 
spectanda  est:  itaque  aequitas  dicitur  esse  justi  emendatio,  quatenus 
gequitas  sumitur  pro  prudenti  moderatione  legis  scriptse  praeter  vi- 
gorem  verborum  ejus,  inquit  Suarez  lib.  1.  eap.  2;  et  sic  lequitas 
dicitur  opponi  stricto  juri,  qua  ratione  Terentianus  dixit:  Iiiter  jus, 
et  cequitat^m  hoc  interest,  jus  est  quod  omnia  recta  et  inftexibilia  exigit, 
cequitas  est  quce  de  Jure  multum  remittit.  Utique  de  jure  legali  in 
quod  epiikeja  cadit;  siquidem  spectat  ad  judicium  viri  prudentis  verba 
legis  humanse  interpretari,  quando  illius  legis  exacta  observatio  ver- 
geret  contra  naturalem  sequitatem.  Qua  ratione  judex,  aut  princeps 
legem  sic  interpretans,  dicitur  non  agere  jure,  utique  materialiter  ot 
ut  legis  verba  sonant,  sed  agere  ex  sequo,  et  bono.  Et  ideo  forte 
jurisprudentia  dicta  est  ars  boni  et  ctqui,  quod  in  legibus  interpro- 
tandis  bonum  et  sequum  semper  intueri  debet,  etiamsi  interdum  opor- 
teat  verborum  legis  vigorem  et  tenorem  temperare,  ne  ab  i^quo  et 
bono  naturali  discedatur. 

Conclusio  seeunda.  —   Jus  generatim  sumptum    dividi 

1'0TEST    PRIMO    IN    JIS   XATURALE,    GENTIUM,    ET    POSITIVUM. 

Jus  naturale,  inquit  Doctor  in  4.  d.  17.  q.  1.  n.  -3,  illud  est  cujus 
veritas  est  nota  ex  terminis;  nam,  inquit,  tale  est  principium  in  lege 
natune  sicut  et  in  speculabilibus  principium  notiim  est  ex  terminis, 
sive  quod  sequitur  evidenter  ex  tali  vero  sic  noto,  cujusmodi  est  con- 
clusio  practica  demonstrata;  et  stricte  loquendo  nihil  aliud  est  de  lege 
naturce,  nisi  principium  vel  conclusio  demonstrata :  sic  tamen  exten- 
dendo  quandoque  dicitur  esse  de  Isge  naturce,  quod  est  verum  practicum 
consonum  principiis  et  conclusionibus  legis  naturce :  in  tantum,  quod 
statim  notum  est  omnibus  illud  convenire  tali  legi.  Quibus  Doctor  duo 
docet:  primum,  illud  esse  de  jure  naturse  cujus  honestas  patet  ex  ter- 
minis;  puta,  Deus  est  colendus:  vel  cujus  honestas  infertur  ex  prin- 
cipio  quod  patet  ex  terminis;  puta,  Sacrificia  sunt  Dco  offerenda;  quod 
infertur  ex  illo  principio  Deus  est  colendus.  Secundum  vero  quod  ca 
censeri  possint  esse  de  jure  naturaj ,  quae  ipsius  Juris  principiis,  et 
conclusionibus  consentanea  sunt.  Unde  in  3.  d.  37.  n.  5.  duplex  distin- 


I 


DE   JURE.  75 

giiit  jiis  natiirtv,  ucinpc  strictum,  et  strictissimuni.  Dico,  inquit,  qiiod 
aliqua  possunt  dici  esse  de  lcf/e  iiafurce  dupliciter:  uno  modo  taniqiiam 
prima  principia  practica,  iiota  cx  tcrminis;  vel  conclusioncs  nccessario 
sequoitcs  cx  cis:  ct  hcec  dicuntur  csse  strictissime  de  Lcye  natune.  Subdit 
n.  8.  Alio  modo  dicuntur  aliqua  esse  de  lege  naturce,  quia  sunt  multum 
consona  illi  lexji ;  licct  non  scquantur  necessario  ex  priiwipiis  practicis, 
quce  nota  suni  ex  tcrminis;  et  omni  intelleciui  apprehendcnti  sunt  neces- 
sario  nota.  Et  hoc  modo  certum  cst  omnia  prcecepta  secundai  talmlce 
e^se  de  lege  naturce,  quia  eorum  rcctitudo  valde  consonat  primis  prin- 
cipiis  practicis  necessario  notis.  Quibus  Doctor  aperte  docet  ad  legeni 
naturalem  spectare  non  solum  ])rincipia  generalia  per  se  nota  circa 
naturaliter  honesta,  et  nccessaria;  vcl  cirea  turpia,  et  illicita,  ut  vir- 
tutem  esse  amplectendam,  vitium  esse  fugiendum,  Deum  esse  colen- 
dum,  suum  jus  esse  cuique  servandum,  et  non  esse  alteri  facienduia 
quod  quisque  sibi  fieri  non  vult:  verum  etiam  prsecepta  particularia, 
et  conclusiones  deductas  ex  principiis  generalibus  circa  qusecumquc 
naturaliter  necessaria,  ad  honeste  et  pacifice  in  societate  vivendum,  au 
circa  illorum  opposita ;  puta  neminem  esse  occidendum  injuste,  non 
furandum,  non  foenerandum  ad  usuram,  et  similia ;  quorum  aliqua 
sunt  per  se  nota  lumine  naturali,  alia  indigent  discursu  aliquo,  vel 
disciplina  ut  hominibus  praesertim  rudioribus  innotescant.  Hsee  autem 
omnia  pertinere  ad  legem  naturalem  constat,  quia  ex  ipsa  rei  natura, 
et  seclusa  quacumque  lege  positiva,  sunt  necessaria  moraliter,  eo- 
rumque  contraria  sunt  illicita :  quocirca  S.  Paulus  ad  Rom.  2.  afifirmat 
gentes  ductum  naturalis  luminis  sequentes,  facere  natnraliter  ea  quae 
legis  sunt,  et  esse  sibi  ipsis  iegem  naturalem,  scilicet  testimonium 
illis  reddente  conscientia  ipsorum.  —  tK:  "  Duplici  autem  via,  inquit 
Hugo  Grotius,  lib.  1.  et  c.  1.  lib.  De  jure  helli  et  jjacis.,  aliquid  esse 
juris  naturalis  probari  solet:  tum  ab  eo  quod  prius  est,  tum  ab  eo  ^juod 
posterius;  quarum  probandi  rationum  illa  subtilior  est,  lisec  popularior. 
A  priori  si  ostendatur  rei  alicujus  convenientia  aut  discorivenientia 
necessaria  cum  natura  rationali  ac  sociali :  a  posteriori  vero,  si  non 
certissima  fide,  certe  probabiliter  admodum  juris  naturalis  esse  colli- 
gitur  id  quod  apud  gentes  aut  moratiores  omnes  tale  esse  creditur. 
Nam  universalis  effectus  universalem  requirit  causam :  talis  autem 
existimationis  causa  vix  ulla  videtur  esse  posse  prseter  sensum  ipsum. 
communis  qui  dicitur.  Unde  Hesiodus: 

Non  etenim  penitus  vana  est  sententia  multi 
Quam  populi  celebrant. 

Cui  concinit  Seneea,  ep.  117 :  Argumentum,  inquit,  veritatis est aliquid 
omnibus  videri.  Et  Cicero,  1.  Tusc.  hi  re  consensio  omnium  gentium 
jus  naturce  putanda  est.  —  Neque  his  ofificit  quod  qusedam  sint  na- 
tiones  immanitate  barbarae,  quibus  quod  justum  et  sequum  aliis  videtur 
non  arridet,  quia,  ait  Andronicus  Rhodius,  Apud  homines  recta  sanaque 
mente  prceditos  immutabile  esf  jus  illud  naturce  quod  dicitur.  Quod  si 
his,  qui  morbido  distorfoque  sunt  animo,  aliter  videtur,  nihil  icl  ad  rem 
pertinet.  Nam  nec  mentitur  qui  mel  dulce  es.se  dicit,  ideo  quod  cegroti^ 
aliter  videatur.  Concinit  Aristoteles,  Pol.  i.  v.   Quid  naturale  sit  spe- 


76  DE   JURE. 

ctandum  in  his  quce  bene  secundiim  naturam  se  habent,  noii  in  depra- 
vatis.  "  ^ 

Hinc  colligit  Doctor  in  4.  prsefata  dist.  17.  <^uod  non  recte  loquitur 
Gratianus  de  jure  leyis  naturoe,  volens  illa  quce  sunt  in  scriptura  Ve- 
teris,  vel  Novi  Testamenti  de  lege  naturoe  esse.  Quia  nec  illa  omnia 
,sunt  principia  practica  nota  ex  terminis,  nec  conclusiones  practicce  de- 
monstratce:  nec  vera  evidenter  consona  talibus  principiis  et  conclusio- 
nibus.  Exponendus  ergo  est,  quod  extendit  jus  naiurale  acl  jus  posi- 
tivum  ab  Auctore  naturce,  ut  distinguitur  contrajus  positivum  ab  aliquo 
<iui  non  est  Auctor  naturoe. 

Jus  Gentium  illnd  dicitur  quod  usu  omnium  aut  plurium  Gentium 
^st  introduetum;  ratione  scilicet  naturali  prseeunte  ac  dictante  illud 
tamquam  ca  identer  conveniens  huniano  gcneri  et  societati.  Hoc  jure 
Gentium  introducta  est  bonorum  divisio,  acquisitio  dominii  rerum,  quae 
nullius  sunt,  per  earum  oi-cupationem.  Ad  idem  pertinet  Legatorum 
immunitas,  et  ea  omnia  quae  referuntur  cap,  Jus  gentium  dist.  1.  quam- 
quam  inter  illa  computetur  jus  servandi  foedera  pacis,  et  nonnulla  alia 
quai  commodius  referri  possunt  ad  legem  natunp.  Xec  mirum  est  Gentes 
in  hoc  jus  velut  unanimi  consensu  conspirasse ;  cum  illud  rationi  na- 
turali  maxime  esse  conforme  cognoverint:  proinde  singula^  Gentes  illo 
jure  ligantur,  quatenus  nempe  singulse  illud  sive  proprio  suo  arbitrio 
et  inclinante  natura,  sive  ad  imitationem  aliarum  nationum  sibi  pra;- 
fixerunt.  Unde  sicut  moribus  singularum  Gentium  est  introductum, 
sic  posset  a  singulis  per  contrariam  consuetudinem  aut  expressam  revo- 
cationem,  absolute  loquendo,  tolJi,  prout  Ecck\sia  sustulit  jus  gentium 
de  servitute  quoad  mancipia  christiana. 

Jus  positivum  illud  est,  quod  natura  doeente  non  instituitur,  sed 
per  ^oluntatem  ejus  qui  potestatem  habot  ipsum  pouendi  et  condendi. 
Quod  pro  diversa  auctoritate  diversum  est;  nam  aliud  est  jus  divinum, 
aliud  humanum.  Divinum  quidem,  quod  divina  voluntate  sancitum 
est,  quod  solito  duplex  distinguitur,  nempe  jus  divinum  Vetus,  quod 
in  Veteri  Tostamento  tulit  Deus  de  ritibus,  coeremoniis,  et  politia  Ju- 
daeorum ;  et  Novum,  seu  Evangelicum,  ut  sunt  ea  omnia  prsecepta  quae 
vel  ad  mores  proTse  formandos,  vel  administranda  saeramenta  in  Novo 
Testamento  sancita  sunt.  Jus  humanum  positivum  illud  est  quod  hu- 
niana  auctoritate,  seu  puri  hominis  conditum  est ;  hocque  iterum  du- 
plex;  nempe  civile,  quod  auctoritate  Principum  saecularium ;  et  Cano- 
nicum,  quod  auctoritate  Pontificum,  vel  Conciliorum  institutum  est.  — 
^  "  Justinianus  lib.  1.  Institut.,  titulo  2.  existiraat  jus  civile  a  jure 
gentium  in  hoc  distingui,  quod  jus  gentium  non  ex  institutis  popu- 
lorum  a^stimandum  sit,  sed  ex  eo  quod  justum  esse  ipsa  naturalis  di- 
ctat  ratio,  idest,  insita  animis  hominum  notitia  honesti  et  turpis,  justi 
et  injusti.  Civile  vero  quod  peculiares  populi  aut  eorum  rectores  ac 
principes  pro  recte  ordinanda  Republica  et  proprio  subditorum  ae  com- 
rauni  Keipublicae  bono  constituunt.  Jus,  inquit,  civile  a  jure  gentium 
distinguitur,  quod  onines  populi  qui  legibus  et  moribus  reguntur,  pariim 
suo  proprio,  partim  communi  omnium  hominum  jure  utuntur:  nam 
quod  quisque  populus  sibi  jus  consiituunt,  id  ipsius  proprium  civ^itatis 
est,  vocaturque  jus  civile,  quasi  jus  proprium  ipsius  civitatis.  Quod 
cero  naturcdis    ratio  intcr   omnes  homines   constituit,  id   apud  omnes 


DE    JURE.  77 

</cut<'S  jjf'i<V(j/tc  cKsfoditllV,  focatiuujuc  Jus  tjriilniin,  (jiKtsi  (jiin  Jiirc 
ojmifs  (je)ftes  utdutiir.  Ant  ciTto  iiioratiorcs,  nam,  ut  siipra  dixiinus, 
quid  sit  naturaie  et  rectne  rationi  conscntaneuni  spcctandum  cst  in 
his  qui  bcne  sccunduin  naturani  se  liabent,  non  vcro  in  dcpravatis, 
ut  loquitur  Aristotciivs  1.    Pol.  ;').   "  ^ 

Insuper  jus  dividitur  in  Jiis  simpliciter,  ct  jus  secuvdum  quid. 
Primum  cst  quod  rcpcritur  intcr  pc^sonas  omnino  distinctas,  et  di- 
versi  ordinis,  qualc  cstjusintcr  principes,  ct  subditos:«AW'?/j/(^//^m  est 
quod  reperitur  intcr  personas  non  omnino  distinctas,  scd  tantum  sc- 
cundum  quid. 

Kursus  Jus  secundum  quid  dividitur  in  paternum,  mcojioniicinn,  ct 
herile.  Primum  est  inter  patrem,  et  filium-,  cum  enim  filius  sit  pars 
paternae  substantise,  non  sunt  pcvsonEE  omnino  nioralitcr  distinctas; 
ncc  potcst  inter  ipsos  pcrfccta  constitui  ^rqualitas-,  siquidcm  filius  patri 
aquivalcns  reddere  non  potest :  quamvis  tamen  Jus  istud  dicatur  se- 
cundum  quid,  vocatur  autem  jus,  prout  jus  significat  dcbitum ;  plus 
enim  filius  patri  debet,  quam  alii  pcrsona^ :  idem  judicium  de  jure 
intcr  Deum,  et  homines.  Jus  acconomicum  est  interuxorem,  et  virum, 
qui  censentur  etiam  moraliter  una  persona.  Herile  denique  est  inter 
dominum,  etservum;  hic  est  illius  possessio,  et  instrumentum  quoddam 
animatum,  ait  Aristoteles;  unde  inter  illos  non  est  jus  nisi  sccun- 
dum  quid. 

Insuper  jus,  ex  parte  termini  quem  respicit,  dividitur  in  Jus  ad 
rem,  et  Jus  in  re.  Jus  ad  rem,  inquit  Lessius  lih.  2.  caj).  2.  De  jure 
in  genere,  duhitatione  2.  dicitur,  quod  non  tribuit  actionem  in  rem, 
sed  tantum  in  personam.  Tale  jus  est  quod  tibi  competit  per  stipula- 
tionem,  per  donationem,  per  emptionem,  aliosve  contractus  ante  tra- 
ditionem  rei;  si  enim  res  ilia  alteri  vendatur,  et  reipsa  tradatur,  manet 
illi,  nec  potes  illam  vindicare;  quia  non  rcs  erat  tibi  obligata,  scd 
tantum  habes  actionem  personalcm  in  eum  qui  te  fraudavit :  tale  etiam 
jus  est,  quod  habes  per  electionem,  postulationem,  prA  scntationem  ad 
beneficium :  imo  tale  etiam  cst  quod  habes  per  collationem  beneiicii 
ante  acceptationem,  et  per  successionem  hicrcditatis,  ante  illius  ac- 
ceptationem.  Jus  in  re  dieitur  quod  tribuit  actionem  realem,  seu  quod 
rem  obligatam  habet.  Tale  est  quod  habetur  per  craptionem,  et  alios 
contractus,  secuta  rei  traditione ;  per  collationem  bcneficii.  secuta  ac- 
ceptatione ;  per  testamentum  vel  successionem  ab  intestato,  seeuta  ac- 
ceptatione:  tale  etiam  jus  est  dominium  rei,  et  ususfructus,  idest,  jus 
utendi  et  fruendi  respective  eo  quod  subest  illis  juribus;  item  jura 
qu8e  dicuntur  servitutes ;  jus  etiara  hypothecse,  et  pignoris:  denique 
omne  jus  quod  rem  aliquam  sive  corporalem,  ut  sunt  agri,  domus, 
suppellex;  sive  incorporalem,  ut  sunt  offieia,  beneficia,  redditus,  ser- 
vitutes,  et  similia,  ita  nobis  obstrictam  tenet,  ut  ex  ea  possimus  per- 
cipcre  fruetus,  vel  emolumenta,  vel  securitatem  creditorum,  vel  hono- 
rem,  dicitur  jus  in  re.  Quocumque  autem  res  talis  transeat,  potest 
vindicari  tamquam  nobis  obstricta;  quia  res  omnis  transit  cum  suo 
onere  quo  est  affecta.  —  Rursus,  utrumque  jus  sive  in  re,  sive  ad  rem 
varie  distribuitur ;  scilicet  in  dominium,  ususfructum,  usum,  posses- 
sionem,  etc.  Dominiuni  in  genere  est  jus  gubernandi  vel  disponendi 
de  re  aliqua  tamquam  sua.  Smim  autem  dicitur,  quod  ita  subjectum 


78  DE    JURE. 

€1  adstrictum  est  illi,  cujus  esse  dicitur,  ut  possit  de  eo  disponere 
proprio  jure,  non  ex  commissione  alterius.  Sic  Deus  jus  habet  in  uni- 
versam  creaturam  tamquam  rem  suam,  quia  potest  de  illa  statuere 
quod  plaeuerit.  Sic  pariter  Rex  habet  jus  et  dominium  in  suum  re- 
g"num,  et  quivis  in  suas  possessiones.  Dominium  autem  dividi  potest 
in  dominium  jurisdictioiiis,  et  proprietatis.  Dominium  jurisdictionis 
est  potestas  gubernandi  suos  subditos.  Gubernandi  actus  sunt  praeci- 
pere,  vetare,  etc.  Doyniniuin  proprietaiis  est  jus  disponendi  de  re  aliqua 
tamquam  sua  in  suum  commodum.  Ab  hoc  dominio  quisque  dicitur 
rei  su3e  dominus;  sive  ille  sit  persona  privata  sive  publica,  sive  com- 
munitas.  Nam  persona  publica  et  respublica  potest  possidere  bona 
jure  privato,  instar  privatse  personae.  —  Ususfructus  est  jus  rebus 
alienls  utendi,  fruendi,  salva  rerum  substantia.  Dicitur  primo  J?/s  utendi, 
ut  excludatur  jus,  quod  habet  creditor  in  pignore,  vel  depositarius  in 
deposito :  hi  enim  non  possunt  uti  rebus  illis ;  quod  si  utantur  invito 
domino,  teneutur  ei  restituere  sestimationem  usus.  Additur  fruendi, 
ut  excludatur  nudum  jus  utendi  re  aliqua,  puta  equo  conducto;  etenim 
per  usumfructum  non  solum  rei  usus,  sed  et  fruitio  conceditur,  idest, 
jus  percipiendi  omnes  fractus  ex  ea  re  provenientes.  Additur  tertio, 
scilva  rerum  suhstantia :  quia  fractuarius  debet  rem  integram  proprie- 
tario  reservare.  Hinc  fit  ut  ususfructus  proprie  dictus  non  possit  eon- 
stitui  in  rebus  quae  usu  consumuntur,  ut  in  vino,  oleo,  frumento,  et 
pecunia.  —  Usus  est  jus  utendi  re  aliena  salva  ipsius  substantia.  Quae 
definitio  patet  ex  supradictis  de  usufructu. 

Ceteras  juris  divisiones  colligere  poteris  ex  variis  legum  divisio- 
uibus  iu  prsecedenti  Articulo  declaratis ;  cum  enim  leges  vel  in  jure 
fundentur,  vel  jus  ad  rem  conferant;  seqiiitur  totuplicis  esse  generls 
jura,  quot  sunt  diversse  leges. 

Qu^^RES:  quomodo  jus  Gentium  di/ferat  a  jure  jmre  iiaturali? 

Respoxdent  aliqui  jus  naturale  a  jure  gentium  in  hoc  discrepare, 
■quod  jus  naturale  commune  sit  omnibus  animantibus  tam  brutis,  quam 
hominibus,  ^^i^  "  ut  supra  diximus  ex  Justiniano,  lib.  1.  Institutionum. 
—  Verum  hsec  minus  recte  nee  apposite  dicta  esse  satis  superque  decla- 
ravimus;  ""  ^i^  nullum  enim  est  jus  revera  commune  hominibus,  et  aliis 
animalibus,  quia  brata  animalia  non  sunt  capacia  proprie  obedientiae, 
aut  justitise  vel  injuriae.  Insuper  lex  naturalis  generatim  sumpta  con- 
sistit  in  dictamine  rationis  naturalis :  at  tale  dictamen  in  brutis  repe- 
riri  nequit ;  adeoque  in  ipsis  esse  non  potest  jus  aut  lex  naturae.  De- 
nique,  lex  naturalis  non  regulatur  per  convenientiam  ad  naturam 
sensitivam,  sed  ad  rationalem ;  dictat  enim  id  quod  naturam  ratio- 
nalem  decet;  et  consequenter  non  spectat  ad  bruta,  qu?e  sunt  omnino 
rationis  expertia. 

Respondext  alii  jus  gentium  pure  positi\Tim  differre  a  naturali, 
quia  illud  est  tantum  concessivum,  hoc  vero  etiam  est  prsecepti^nim, 
idest,  illud  permittit  tantum  aliquid  fieri  licite;  hoc  vero  insuper  obligat 
ad  illud  faciendum.  —  Sed  contra;  id  quod  permittitur  jure  gentium, 
vel  est  licitum  lege  naturali,  vel  non.  Si  prijuum,  ergo  spectat  ad  legem 
naturse.  *SY  secundum,  ergo  jus  gentium  in  ipsum  jus  naturse  militat 
ac  pra^valet,    facitque  licitum    id  quod   ex    natura  rei  erat    illicitum. 


DE  LEGIS  NATURALIS  IMMUTABILITATE.  79 

Addc  quod  jiire  gentium  multa  sint,  non  solum  licita,  sed  etiam  prsc- 
cepta:  puta  quod  commcrcia  sint  ubique  libcra:  quod  sint  quidam 
specialiter  divino  cultui  deputati,  per  quos  solum  sacrificia  licitc 
liant,  etc. 

Kespondent  nonnulli,  jus  gentium  spectarc  ad  homines  non  soli- 
taric  et  seorsim  spectatos,  scd  quatcnus  in  aliqua  socictatc  congTC- 
gantur :  jus  autcm  naturalc  non  spcctat  ad  ipsam  communitatcm  prae- 
cise,  sed  ad  homines  sigillatim  spectatos.  —  Verum  hsec  etiam  re- 
sponsio  non  satisfacit;  nam  ipsa  socictatis  institutio,  qua  homines 
Aivunt  in  conjunctione  civitatis,  aut  regni,  aut  reipublicae,  provenit 
cx  jurc  o«entium,  ncc  tamcn  oritur  ex  communitate;  alioquin  ex  scipsa 
oriretur,  et  seipsam  pra'sup])oneret. 

Verius  ergo  dicendum  arbitror,  jus  gcntium  in  hoc  a  naturali 
discreparc,  quod  quse  jure  naturali  prohibentur  aut  praicipiuntur,  ita 
statuantur  vi  solius  naturalis  rationis;  quse  vero  prohibentur  vel  prse- 
cipiuntur  jurc  gcntium,  adjunctam  habent  saltem  interpretativam  lc- 
*>islationem  humanam,  ct  institutioiiem  cxtrinsecam  communcm  omni- 
bus,  aut  saltem  plurimis  nationibus.  Hinc  fit  quod  jus  gcntium  revera 
sit  humanum,  et  positivum,  tam  ex  partc  matericC  quam  ex  parte  formae : 
nam  id  quod  jus  naturale  permittit  tantum,  jus  gentinm  absolute  sta- 
tuit,  et  faciendum  esse  prsecipit;  sic  v.  g.  jus  naturale  permittittantum, 
ut  sit  agrorum  divisio,  si  homines  velint  ea  dividere  qu»  natura  in 
commune  exposuit:  jus  vero  gentium  statuit  illam  divisionem  absolute 
iieri  ad  melius  vitandam  negligentiara  colendi  agros,  et  praecavendam 
confusionem  ac  perturbationem  reipublicse. 

AETIOULUS  TERTIUS. 

DE  LEGIS  NATUKALIS  IMMUTABILITATE. 

QuAM  fixc  sit,  quamque  tenaciter  hominum  cordibus  impressa  na- 
tiva  lex,  eleganter  ex  Tullio  explicat  Lactantius  lib.  6.  De  Vero  cultu, 
cap.  8.  ubi  cum  praemisisset  nativae  legis  nostris  mentibus  a  Deo  in- 
sculptse  elogia;  maxime  vero  ex  eo  quod  illa  sic  nos  regat,  sic  nos 
gubernet,  ut  ad  summum  sapientise  virtutisque  portum  sine  uUo  errore 
perducat,  concludit:  Suscipienda  igitur  Dei  lex  est,  quce.  nos  ad  hoc 
iter  dirigat,  illa  sancta,  illa  ccBlestis,  quam  Marcus  Tullius  in  lib.  De 
Ixepuhlica,  o.  pene  divina  voce  depinxit,  cujus  ego,  ne  plura  dicerem, 
rerba  subjeci.  Est  quidem  vera  lex,  recta  ratio,  naturce  congruens,  dif- 
fusa  in  omnes,  constans,  sempiterna,  quce  vocet  ad  officium  jubendo, 
vetando  a  fraucle  deterreat:  quce  tamen  neque  probos  frustra  jubet  aut 
vetat,  neque  improbos  jubendo  aut  vetando  movet.  Huic  legi  nec  abro- 
i/ari  fas  est,  neque  derogari  aliquid  licet,  neque  tota  abrogari  potest. 
Xec  vero  aid  jpe?'  senatum,  aut  per  populum  solvi  hac  lege  possumus. 
Quo  est  qucerendus  explanator  aut  interpres  ejus  alius?  Nec  erit  alia 
lex  RomcE,  alia  Athenis,  alia  nunc,  alia posthac:  secl  et  omnes  gentes, 
et  omni  tempore  una  lex,  et  sempiterna,  et  immutabilis  continebit:  unu- 
sque  erit  communis  quasi  Magister,  et  Imperator  omnium  Deus,  ille 
legis  hujus  inventor,  disceptator,  lator,  cui  qui  non  parebit,  ipse  se  fugiet 
ac  naturam  hominis  aspernatus,  hoc  ipso  luet  maximas  pcenas:  etiani 
M  cetera  supplicia  qucE  putantur  effugerit. 


80  DE  LEGIS  NATURALIS   IMMUTABILITATE. 

An  autem  revera  ipsa  nativa  lex  ita  sit  iramutabilis,  ut  nnllam 
prorsus  mutationem  usquam  admittat,  determiuandum  est  in  sequeu- 
tibus  Qusestionibus. 

QU.ESTIO  PRIMA. 

AN  ET  QUOMODO   LEX  NATURALLS  MUTARI  POSSIT. 

NoTANDUM  1.  Aliquid  dici  posse  de  jure  naturse  duobus  modis: 
Primo,  positive,  et  proprie,  quatenus  natura  directe  illud  prsecipit, 
aut  vetat,  et  ad  id  exequendum  inclinat,  ut  Deum  esse  colendum, 
alteri  non  faciendum  quod  tibi  fieri  non  vis.  Sccundo,  permissive,  ne- 
gative,  et  improprie;  quatenus  lex  naturae  eontrarium  non  inducit. 
Qualiter  S.  Thomas  1.  2.  qu.  95.  art.  5.  ad  3.  dicit  qiiocl  hoinincm 
csse  nuiJiim  est  cle  jure  naturce;  quia  natura  non  dedit  ei  vestitum; 
sed  ars  adinvenit.  Similiter  hac  ratione  jure  naturae  dicuntur  omnia 
communia,  et  omnium  unam  esse  libertatem,  quia  scilicet  possessio- 
num  distinctio,  ot  servitUs  non  sunt  induct^  a  natura,  sed  per  jus 
gentium,  ac  hominum  auctoritatem,  pro  majori  utilitate  societatis  hu- 
mante. 

NoTANDi  M  2.  Duobus  modis  legem  aliquam  mutari  posse:  Primo, 
per  additionem,  si  nimirum  aliquid  ad  legis  prsecepta  adjiciatur,  quo 
ejus  obligatio  ad  plura  sese  extendat,  quam  antea  difTundebatur.  Se- 
cundo,  per  substractionem,  si  nimirum  aliquid  desinat  esse  de  lege, 
quod  prius  ad  legem  revera  spectabat. 

NoTAXDUM  o.  Legem  mutari  posse  per  substractionem  sex  modis; 
Primo,  per  abrogationem,  cum  ea  tollitur  ex  toto,  sive  Legislatoris  vo- 
luntate  et  conniventia,  sive  contraria  consuetudine,  sive  auctoritate 
ejus,  qui  Legislatore  superior  est;  siA^e  denique  quando  expirat  tempus 
pro  quo  tantum  erat  constituta,  expleto  namque  illo  tempore  lex  non 
tollitur,  sed  impletur :  unde  Christus  Dominus  de  Lege  Mosaica  ajebat: 
Non  veni  legem  solvere,  sed  adimplere ;  quia  nempe  illa  lex  tantum  erafe 
constituta  pro  determinato  tempore,  et  usque  ad  Messiae  adventum.  Sc- 
cundo,  per  derogationem,  cum  ex  parte  lex  tollitur;  unde  Glossa  aA 
caput  in  istis  d.  4.  ait:  Abrogare  est  in  totum  tollere  legem:  derogare 
autem  est  jrro  paiie  detrakere  legi.  Tertio,  per  irritationem,  cum  cessat 
legis  obligatio  defectu  consensus,  aut  aliorum  necessariorum  ad  eju& 
vigorem,  et  firmitatem  desideratorum.  Quarto,  per  substractionem  ma- 
terice,  quee  subest  dispositioni  legis,  dum  scilicet  ipsa  desinit  esse  raa- 
teria  legis,  et  subjacere  ejus  obligationi;  qua^  rautatio  raaxinie  locum 
habet  in  illis,  quse  pendent  ab  umano  consensu,  et  voluntate  muta- 
bili:  ut  in  votis,  juramentis,  matrimoniis^  et  similibus.  Quinto,  per 
interpretationera,  et  epiikejam;  dum  scilicet  determinatur  ab  aliquo 
superiore  generale  legis  praescriptum  non  obligare  in  particulari  certa 
materia :  cum  enim  lex  debeat  esse  universalis,  et  Legislator  singulos 
casus  pncvidere  non  possit,  necessum  est  ut  per  Epiikejam  Legislatoris 
Toluntas  explicetur,  etiara  contra  tenorem  legis;  ea  scilicet  intentione, 
quod  si  Legislator  adesset,  in  tali  casu  legem  non  ferret.  Sexto  denique, 
per  dispensationem,  aut  privilegium;  quae  duo  differunt :  nam  dispen- 
satio  est  quiedam  partialis  abrogatio  legis ;  privilegium  autem  est  quasi 
substractio  materiae  legis,  et  conceditur  taraquara  jus  privatum,  quodi 


DE    LEGIS  NATURALIS  IMMUTABILITATE.  81 

coiiipotit  certis  porsoiiis  ad  ao-ondum  eontra  jiis  commiiiie.  Uiido  in 
dispensationo  mutatio  lit  ex  parte  legis,  cujus  viiu-uluin  relaxatur, 
remanentibus  circumstantiis  cum  quibus  alioqui  lex  omnes  obligaret 
nisi  esset  illa  relaxatio  respectu  personse  specialis.  In  privileo;io  autem 
fit  mutatio  ex  parte  subditorum,  aut  materiai  legis.  Kx  his  autem  omni- 
bus  legis  immutationibus,  quatuor  priores  in  prsesenti  Qusestione  susci- 
pimus  explanandas. 

Conclusio  prima.  —  Lex  Natuualts  mi  "I'ai;i  t^otest  peii 
ai)T)ITI()xi:m,  non  vero  t'eii  abroclvttoni^m.  Ha3c  conclusio  duas 
partes  complectitur ;   quarum 

Probatur  prima.  Tiinc  mutatur  lex  per  additionem,  quando  ipsi 
adjiciuntur  aliqua  nova  pra3cepta,  quorum  ratione  amplior  sit  illius 
oblig-atio,  longiusque  sese  extendat:  at  possunt  legi  naturali  aliquaj 
superaddi  leges;  multa  namque  pra^cepta  superaddita  sunt  ad  huma- 
nam  vitam  utilia,  tam  per  legein  divinam,  quam  etiam  per  leges  hu- 
manas.  Secundo,  pra^cepta  legis  naturse  non  ita  sunt  explicata,  et  nobis 
nota,  quin  sit  in  potestate  Dei  ex  lllis  prseceptis  nobis  notis  conclu- 
sionem  aliquam  inferi-e  nobis  ignotam :  atqui  tunc  lex  naturalis  mu- 
taretur  per  additionem  hujusce  conclusionis,  quai  haberet  rationem 
legis  naturaj  proprie  dictfie. 

Probatur  secunda  pars,  scilicet  quod  lex  naturalis  quoad  sua  prse- 
cepta  generalia  non  possit  mutari  por  abrogationem.  Prima  legis  na- 
tur?e  principia  sunt  omnino  immutabilia;  quia  sunt  in  ipsa  hominis 
natura  fundata,  neque  potest  natura  mutari:  et  si  mutaretur  lex  na- 
turse  quoad  hujusmodi  pinncipia,  mutaretur  et  ipseDeus;  unde  nulla 
ratione  abrogari  possunt  ha?  leges  generalissimse  naturales,  ilonum 
est  sectandum,  malum  est  fugiendum  :  Quod  tibi  fien  non  vis,  alteri 
ne  fecerls.  Confirmatur,  quia  ideo  Isaise  24.  lex  natura?  appellatur, 
fiedus  sempiternuni.  Et  dist.  5.  Xatiirale  jus  inter  omnia  primatum 
obtinet  tempore,  et  dignitate;  coppit  enim  ab  exordio  i-ationalis  crea- 
turir;  nam  nec  variatur  tempore,  sed  semper  manet:  unde  Cicero 
lib.  2.  De  Legibus,  legem  naturalem  appellat  ceternum  quiddam  quod 
universum  mundum  regeret,  imperandi,  prohibendique  sapientia. 

DiCES:  Homines  in  plurimis  jus  naturale,  et  legem  innatam  mu- 
taverunt,  ipsique  derogaverunt  quantum  ad  prsecepta  generalia:  ergo 
nulla  est  prsecedens  assertio.  Probatur  antecedens:  jure  naturali  bona 
omnia  erant  communia,  et  omnes  libertate  donabantur;  accedente 
tamen  hominum  voluntate,  et  potentium  imperio,  inducta  est  bonorum 
divisio,  et  proprietas,  neenon  et  servitus:  ergo  revera  lex  naturalis 
potest  pati  mutationem.  Insuper,  Glossa  in  cap.  17.  Ecclesiastici  di- 
serte  pronuntiat  natura?  legem  aliquando  emendari,  et  corrigi  per 
legem  scriptam :  sed  haec  emendatio  veram  et  essentialem  mutationem 
infert:  ergo  lex  naturalis  vere  mutari  potest.  Denique,  ut  se  habet 
Princeps  ad  legem  positivam  et  civilem,  ita  se  habet  Deus  ad  legem 
naturalem :  non  enim  minus  legis  naturse  est  conditor  Deus,  quani 
Princeps  humanse:  sed  Princeps  potest  quamlibet  legem  civilem  abro- 
gare  et  rescindere:  ergo  pariter  Deus  legem  naturalem  abrogare 
potest,  subindeque  hsec  non  est  absolute  immutabilis.  —  Respondeo 
ad  primum  negando  antecedens;  et  ad  ejus  probationem  dico,  bonorum 

Fb^Tssen  Theol.  Tom.  Vl.  6 


82  DE    LEGIS  NATURALIS  IMMUTABILITATE. 

comiiuiiiitateiii,  et  libertatem,  uon  ita  esse  de  jure  uaturce  quasi  ipsa 
lex  absolute  prohibeat  ne  homines  bona  quaedam  sibi  laciant  propria, 
neve  suam  libertatem  alteri  subjiciant,  si  ita  voluerint:  ipsa  namque 
lex  permittit  hominibus,  ut  bona  sua  inter  se  dividere  possint,  et  di- 
sponere  ue  sua  libertate,  cujus  domini  sunt,  eamque  alteri  vendere, 
^el  subjicere,  quare  rerum  divisio,  vel  servitutis  inductio,  nec  est 
contra  legem  natunc,  nec  eam  mutat,  sed  tantum  facit  quod  illa  lex 
fieri  permittit.  Eatenus  igitur  bonorum  communitas,  et  libertas  di- 
cuntur  esse  juris  naturalis,  quatenus  natura  eonfert  jus  dominationis 
in  omnia  bona,  et  in  propriam  libertatem;  ita  ut  non  possent  ho- 
mines  inviti,  aut  sine  justa  causa  illo  jure  spoliari,  et  ab  ejus  usu 
praepediri.  Ad  secundum  dico,  legem  scriptam  ideo  dici  datam  ad  cor- 
rectionem  legis  naturalis,  vel  quia  per  legem  scriptam  suffectum  est, 
ae  suppletum  quod  legi  naturai  deerat;  vel  quia  nativa  lex  ob  monim 
corruptionem  ac  depravationem,  ita  in  aliquorum  cordibus  erat  de- 
trita,  quamtum  ad  aliqua  prircepta,  ut  existimarent  aliqua  esse  licita, 
qui^  naturaliter  mala  sunt ;  quocirca  opus  tuit  lege  scripta  ad  ipsius 
nativse  legis  supplementum,  et  clariorem  explicationem.  Ad  tertium 
nego  majorem :  non  enim  eodem  modo  se  habet  Deus  ad  legem  na- 
turalem:  quo  princeps  ad  positivam:  nam  princeps  totam  vim  ac  obli- 
gandi  virtutem  legi  tribuit  sola  sua  voluntate  et  auctoritate  per  ex- 
trinsecum  imperium  promulgata ;  Deus  autem  aliquam  obligationem 
ex  parte  rerum  suj^ponit,  quje  videtur  essentialis  ipsis  rebus,  quia 
honestae  sunt  et  bon?e  ex  natura  rei ;  nam,  ut  supra  diximus,  hoc 
est  discrimen  inter  legem  naturalem,  et  positivam,  quod  lex  naturalis 
praecipit  ea  quae  per  se  honesta  sunt  et  bona,  prohibet  autem  qua» 
per  se  mala  sunt;  lex  autem  civilis  tantum  efficit  honesta  qu«  prse- 
cipit,  mala  quse  prohibet;  adeoque  inter  utramque  legem  non  est  pa- 
ritas. 

Conclusio    secunda.   —  Lex   naturalis  mutari   potest 

PER  .SI'BSTRACTIOXE:v[  MATERI-E,  QU-i^  SUBEST  EJUS  DLSPOSITIONI  ; 
NEQUIT    AITEM    MITARI    PER    IRRITATIONEM. 

Probatur  prima  pars:  Tunc  lex  mutatur  per  materia3  substractionem, 
quando  materia,  in  quam  cadebat  legis  obligatio,  desinit  esse  materia 
legis:  sed  ita  contingere  potest.  Probatur :  lex  naturaiis  statuit  quod 
bonura  alienum  non  sit  retinendum  invito  doraino,  sed  sit  restituendura . 
Quod  quidem  nativse  legis  praescriptum  tamdiu  obligat,  quamdiu 
manet  alienum ;  sed  potest  istud,  quod  erat  alienum,  tieri  propriura ; 
si  nerape  ille  qui  in  bonum  illud  jus  habebat,  cedat  juri  suo.  Sic 
etiam  restituendi  obligatio  tollitur  per  legem  prcnescriptionis ;  qua  fit 
ut  quod  erat  alienum  jam  amplius  alienum  non  censeatur.  Sic  pariter 
de  lege  naturse  est  quod  depositum  sit  reddendum,  quando  res  in  de- 
posito  constituta  non  petitur  in  damnum  alterius  :  sed  quia  contingere 
potest  quod  depositum  petatur  in  alicujus  perniciem,  puta  si  furiosus 
ensera  depositura  petat  quo  possit  quoslibet  obvios  horaines  trucidare: 
in  his,  inquara,  casibus  mutatur  materia  legis  de  deposito  restituendo ; 
adeoque  lex  ipsa  materialiter  censetur  rautari.  Xon  taraen  rautatur 
forraaliter,  quia  lex  ipsa  fornialiter  spectata  non  fertur  in  rera  absolute 
consideratara,  et  sine  debitis  circurastantiis,  sed  prout  illis  subjacet ; 


DE    DISPENSATIONE    LEGIS    NATURALIS.  83 

dictat  oiiini  (lcposituin  cssc  rcddoudiini,  uou  simplicitc.r  ai  ubsolute, 
sed  diini  non  pctitur  iu  perniciom  altorius;  lioc  autcm  praiscriptum 
nunuiuam  variatur,  uec  variari  potest;  qui])pe  cum  sit  simpiiciter  ho- 
ucstum  et  ]>onum. 

Patet  etiam  secunda  pars,  uempe  quod  lex  naturalis  mutari  uon 
possit  per  irritatiouem.  Si  lex  uatiira)  posset  irritari,  maxime  vel  ex 
parte  consensus  requisiti  ad  illius  ol^li^iatiouem,  vel  pcr  contrariam 
consuetudinem :  sed  neutrum  potcst  atiirmari.  Nou  quidcm  primiim: 
quia  ut  nativa  lex  vim  obligandi  habeat,  uon  exigit  hominum  con- 
ssMisum,  sed,  ut  diximus,  ipsa  ab  Auctore  natnrrc  cordibus  nostris  a 
uostne  tbrmationis  primordio  inscribitur,  Secinulum  etiam  dici  nequit : 
nam  iit  docet  Gratianus  dist.  5.  cap.  1.  Naturale  jus  inter  omnia  pm- 
mat^uin  obtinet  tempore,  et  dif/nitate,  conpit  enim  ah  exordio  rationalis 
creatura',  nec  variatur  tempore,  sed  inunutabile  semper  per^nanens;  et 
\n  habetur  in  capit.  Quo  jure,   dist.  8.  Jus  naturce  prcevalet  consue- 

idini  et  constitutioni:  qucecumque  enim  vel  moribus  recepta  sunt, 
ivl  scriptura  comprehensa,  si  naturali  juri  fuerint  adversa,  vana  et 
irrita    habenda  suiit:   et  cap.   Veritate  leglmns:  Nemo   consuetudinem 

'tioni  et  veritati  prceponcd.,  quia  consuetudinem  ratio  et  ventas  semper 
excludit.  Quibus  patet  naturje  legem,  per  contrariam  consuetudinem 
Aut  legvm  irritari  non  ])0sse. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

UTRUM  LEX  NATUKALIS  ADMITTERE  POSSIT 
^ISPEXSATIONEM,  ET  INTERPRETATI0NE:\I,  SEU  EPIKEJAM. 

Ndtaxdum  1.  Dispensationem  distingui  posse  duplieem,  nimirum 
proprie,  et  minus  proprie  dictam.  Prior  est  relaxatio  juris  et  prae- 
cepti,  fftcta  auetoritate  superioris  pleno  sux)  jure  utentis,  quo  scilicet 
pro  libito  et  absque  eo  quod  gravis  qusedam  causa  concurrens  id 
exigat,  aliquam  personam  eximit  ab  obligatione  implendi  ac  faciendi 
quod  lege  praacipitur.  Posterior  vero  est  sola  declaratio,  qua  superior 
signiHcat  quod,  propter  graves  causas  coneurrentes,  talis  persona  exi- 
matur  ab  obligatione  servandse  legis.  Sic  v.  g.  summus  Pontifex  pleno 
jure  censetur  perfecte  dis]3ensare,  dum  pro  libito  et  motu  proprio 
aliquem  dispenset  a  jejunio  servando  in  illo  die  quo  ipse  jusserat  ab 
omnibus  fidelibus  esse  jejunandum :  dispensat  vero  improprie,  dum  v.  g. 
declarat 'eum  qui  vovit  continentiam,  non  teneri  ad  servandum  votum 
quando  incontinentiie  stimulis  ita  dire  agitatur,  ut  evidens  sit  peri- 
culum  alicujus  foedi  criminis  admittendi,  et  salutis  jacturam  faciendi. 
Prior  dis]Densatio  cadit  in  materiam  auctoritati  dispensanti  subditam ; 
posterior  vero  etiam  ad  materiam  altioris  ordinis,  et  sibi  non  subjectam 
spectat. 

Notandum  2.  Quod  cum  j^rajcepta  Decalogi  sint  in  duplici  diffe- 
rentia,  eorumque  aliqua  dicantur  primce  tabulce,  qua3  Deum  imme- 
diate  spectant;  alia  vero  secundce  tabulce,  quae  i^ertinent  ad  jus  pro- 
imo  servandum;  cumqiie,  ut  jam  diximus,  pra^cepta  primre  tabulse 
sint  de  jure  strictissimo  naturse,  si  tertium  excipias,  nemj^e  de  ser- 
vando  Sabbato,  cetera  vero  sint  tantum  de  jure  natura'  proprio,  non 
autem  strictissimo ;  inde  gravis  inter  Theologos  difficultas  oritur;  num 


84  DE    DISPENSATIONE   LEGIS   NATURALIS. 

Deus  possit  in  aliquibus  priceeptis  Decalogi  dispensare.  Hac  enim  de 
re  dua?  extrema'  sunt  sententiae.  Frima  quidem  negans  Deum  de  po- 
tentia  absoluta  dispensare  posse  in  aliquo  pritcepto  Decalogi,  praeter 
tertium  de  sanctificatione  Sabbati.  Ita  S.  Thomas  q.  100.  art.  8.  et 
ejus  Commentatores  ac  Discipuli,  quos  citat  et  sequitur  Suarez  2. 
De  Legih.  cap.  15.  Salas  tr.  14.  disp.  5.  sect.  9.  Yazq.  disp.  179.  c.  2. 
Aversa  q.  94.  sect.  3.  Secunda  extreme  opposita  tenet  Deum  de  po- 
tentia  absoluta  posse  dispensare  in  aliquibus  prseceptis  Decalogi.  Ita 
Doctor  Subtilis  cum  suis,  Gabriel,  Almainus,  Marsilius,  S.  Eonav.  1. 
dist.  47.  Ockam  2.  q.  19.  Petrus  Alliacen.  1.  dist.  14.  Andr.  de  Castro- 
noYO  dist.  48.  Gerson.  et  alii.  Hxc  autem  controversia  ut  facilius,  et 
evidentius  solvatur, 

^  "  NoTANDUM  3.  Quod  '■  ^  omne  prjeceptum,  sive  affirmati^Tim,  sive 
negati^^um,  duo  prscepta  involvere;  unum  quidem  affirinativum,  al- 
terum  vero  mgativum ;  nam  pnxceptum  affirmativum  de  colendo  Deo, 
V.  g.  non  solum  inducit  obligationem  positivam  Deum  colendi,  et  di- 
ligendi  determinatis  temporibus  et  opportunis ,  sed  prgeterea  involv;!. 
pra?ceptum  negativum  numquam  ponendi  aut  volendi  ponere  imp,- 
dimentum  quod  ab  isto  divino  cultu  et  amore  prsepediret :  hoc  aut^m 
pra^ceptum  negativum  obligat  semper  et  pro  semper,  quia  nusquam 
licet  velle  non  diligere,  ne-j  colere  Deum.  Similiter  praeceptum  nega- 
tivnm  non  colendi  falsos  deos,  nec  occidendi  sine  causa,  involvit 
ipsummet  proeceptum  negati^^um  quo  prohibemur  nullo  umquam  tem- 
pore  cultum  impendere  falsis  diis;  et  pneterea  involvit  praeceptum 
affirmati^um  applicandi  omnia  media,  quae  videbuntur  necessaria  ad 
observantiam  illius  praecepti  negativi.  Advertendum  quod  quaudo  pra?- 
ceptum  est  simpliciter  negativum.  tunc  priecei:>tum  affirmativum  ipsi 
adjunctum  tantum  determinat  ad  medium  conducens  ad  observantiam 
illius  prsecepti  negativi.  Similiter  quando  prieceptum  est  simpliciter^ 
affirmativum,  tunc  praeceptum  negativum,.  quod  in  eo  involvitur.  de- 
terminat  solum  ad  medium  necessarium  ad  observantiam  priecepti  af- 
firmativi. 

His  ita  prsemissis,  tria  maxime  determinanda  sunt  in  prsesenti  Qufe- 
stione:  Primum,  quod  Deus  revera  possit  dispensare  dispensatione  pro- 
prie  dicta  in  aliquibus  praeceptis  Decalogi,  et  in  iis  quse  sunt  de  jure  na- 
turali.  Secundum,  an  dispensare  nequeat  in  duo  priora  ])r8ecepta  pri- 
mve  tabulse.  Teitium,  an  ex  aliqua  causa  auctoritas  humana,  Ponti- 
ficia  aut  civilis,  in  iis  qurc  juris  naturalis  sunt  dispensare  Jfossit. 

Conclusio  prima.  —  Deus  kevera  potest  dispensare  ix 

ALIQUIBUS   QU^E   SUNT   JURIS  NATURALIS;    MAXIME  VERO   IN  PRiECEPTIS 

sAcuND.F,  TABUL^  Decalogi,  si  OCTAVUM  ExciPiAS.  Ita  DoctoF  pras- 
fata  q.  37.  n.  5.  et  sequentibus. 

Probari  solet  haec  conclusio :  Primo  quidem  variis  Scripturae  tex- 
tibus,  quibus  constat  Deum  dispensasse  in  praeceptis  secundjB  tabulae, 
necnon  in  iis  quce  videntur  esse  de  jure  naturiie ;  siquidem  Exodi  11, 
et  12.  videtur  dispensasse  in  septimo  prsecepto,  Non  furtum  facies, 
cum  Israelitis,  ut  nempe  vasa  ^Egyptiorum  furarentur:  et  Deutero- 
nomii  23.  cum  iisdem  Israelitis  ut  fVvnerarentur  alienigenis  ad  usuram,. 
quod  revera    furtum  est.  Item  pari  ratione    dispensavit  in  sexto  lyrce- 


DE    DISPENSATIONE    LEGIS   NATURALIS.  85 

cepto  cuni  Osi^a  Jiibciido  ipsi  nt  accipcrct  iimlicrcni  fornicariam,  ct 
ox  ca  tilios  fornicationis  siiscijxM-ct.  Dciiique  dispensavit  cuni  Ahraharn 
in  quinto  prcecepto  do  nou  occidcudo,  cutn  ipsi  ini])cravit  ut  filium 
buum  intcrficcrct  ct  immolarct.  Subindcquc  Deus  dispcnsare  potcst, 
ct  de  iacto  dispcnsavit  in  prirccptis  sccunda3  tabulnc,  ct  quaj  non  suut 
dc  jure  stricto  naturje. 

Fatcor  rcsi^ondcri  ])ossc  ad  primum,  ca])ut,  conccssioncm  Israelitis 
lactam  ut.Kg,'\  ])tum  spoliarcnt,  ctut  vasa  aurea  et  argentea  qua3  comnio- 
dato  ab  .Eo^yi^tiis  acceperunt  secum  abducercnt,  non  tam  csse  dispensa- 
tioncm  scptimi  praeccpti  quam  illius  ex])licationem ;  siquidem  pcr  illud 
praeceptum  ])rohibetur  solum  ablatio  rcialicniv,  qua^  autem  Israclitic  ab 
uEgyptiis  acceperunt,  non  erant  bona -^gyptiorum,  sed#ua:  primo  qui- 
dcm  titulodonationis  sibi  a  Dco  facttr,  qui  cum  suprcmam  habeat  pote- 
statem  rationc  sui  su])remi  dominii  iu  omnia  bona  tcmporalia,  et  dispo- 
ncndi  dc  eis  pro  beneplacito  suo,  j^otest  etiam  illa  cui  volucrit  coneedere. 
Secundo,  titulo  mercedis  lahorum  suorum,  qua  crant  f raudati  abyEgyi^tiis, 
ut  testatur  Scriptura  sacra  Saj^icntise  10.  lleddidit  Deus  justis  mercedem 
lahorum  suorum;  oppressi  qui]D])e  fucrant  Israelitae  ab  iEgyptiis  gra- 
vissimis  laboribus  per  varios  annos  absque  ulla  prorsus  mercede.  Tertio 
deniquc  titulo  vindicante  religionis ;  nam  inquit  S.  Augustinus  lib.  22. 
contra  Faustum  cap.  71.  yl^Jc/tjptii  erant  sacrilegi,  etiniqui;  nam  auro 
illo  male  utentes  ad  Creatoris  injuriam,  suis  idolis  serviehant,  et  ho- 
mines  peregrinos  lahore  gratuito  injuste  ac  vehementer  afflixerant: 
digni  ergo  erant  isti  (uempe  Israelitse)  quihus  talia  jid)erentur ,  et  illi, 
(nempe  ^Egyptii)  qui  talia  paterentur.  Quas  rationes  eleganter  exprcssit 
Philo  Jud;cus  in  lib.  1.  De  vita  Mogsis,  ubi  ait  spolium  illud  -^gy- 
ptiorum,  triplici  titulo  a  peccato  excusari,  nimirum  titulo  laboris  im- 
pensi,  titulo  compensandse  injurise  illatai,  et  titulo  justi  belli.  Frimum, 
inquit,  ut  diuturni  lahoris  necessariam  mercedem  reciperent.  Deinde, 
ut  pro  acceptis  tempore  quo  servierant  injuriis,  si  nonpro  merito,  aliquid 
tamen  damni  repcnerent,  sive  ut  hello  victores  victos  spoliarent  honis.  — 
Reponi  posset  pariter  ad  secundani,  quod  illis  verbis  non  fecit  Deus 
facultatem  Juda^is  foenerandi  ad  usuram  alienigenis;  nam  ubi  dixit 
Deus,  Non  foeneraheris  fratri  tuo  ad  usuram,  per  hoe  sufficienter  si- 
gnificavit  accipere  aliquid  ad  usuram,  csse  simj^liciter  malum :  unde 
dici  posset  quod  licebat  Jud^eis  foenerari  materialiter  tantum  ad  usuram 
alienigenis,  non  autem  formaliter;  quia  quod  exigebant  supra  sortem 
^b  alienigenis,  sua  esse  poterant,  aut  titulo  donationis  sibi  factse  a 
Dco,  qui  est  supremus  rerum  administrator  et  distributor,  qua  ra- 
tione  ipsis  dederat  terram  Amorreorum  et  aliorum:  aut  titulo  justi 
belli,  ut  censet  S.  Ambrosius  lib.  De  Tohia  c.  15,  ubi  ait:  Ah  illo 
exige  umram,  cui  merito  nocere  desideras,  cui  jure  inferuntur  arma, 
cui  legitime  auferuntur  usuroe,  quem  hello  vincere  non  potes.  Ah  hoc 
usuram  exige,  quem  non  sit  crim,en  occidere:  sine  ferro  dimicat  qui 
usuram  fiagitat,  sine  gladio  se  degisse  idciscitur,  qui  fuerit  usurarius 
exactor  inimici.  Ad  fctctum  Osece  pariter  reponi  posset  ipsum  jussum 
fuisse  aecipere  in  legitimum  matrimonium  uxorem  quae  prius  fuisset 
fornicaria :  ita  interpretatur  S.  Augustinus  lib.  Contra  Secundinum, 
cap.  21.  Quid,  inquit,  inimicum  fidei  christiance,  si  meretrix  relicta 
fornicatione  in  castuni  conjugimn  commutetur?  Et  infra:  Itaque  cum 


86  DE    DISPENSATIONE    LEGIS   NATURALIS. 

meretricem  Propheta  fecit  uxorem,  ad  vitam  corrigendam  mulieri  con- 
sultum  est,  et  /igurce  Sacramentum  expressum.  Xec  relert  quod  ibi 
subjiciatnr,  Fac  tibi  filios  fornicationis :  haec  enini  verba  significaiit^ 
vel  quod  jubeatur  Prophetre  ut  filios  ab  illa  muliere  fornicaria  ge- 
nitos  tamquam  legitimos  adoptet:  vei  quod  ita  dicautur  filii  fornica- 
tionis,  quia  nati  sunt  ex  muliere  quse  antea  fuerat  fornicaria ;  npn 
enim  est  insolitum  in  Scriptura  res  interdum  retinere  dcnominationem 
eorum  quae  antea  erant:  Eva  enim  post  formationem  suam  appellata 
est  ab  Adamo  os,  Os  huiic  ex  ossibus  meis;  quia  ante  formationem 
talis  fuerat.  Vel  denique  ut  significaretur  ipsos  Judteos  a  vero  Dei 
cultu  recessisse,  cultum  idolis  exhibendo,  quod  in  Scriptura  genus  est 
fornicationis,  juxta  illud:  Maledicti  qui  fornicantur  abs  te.  Quapropter 
his  textibus  oniissis, 

Probatur  Conclusio  auctoritate  S.  Bernardi  lib.  De  Prcecepto  et 
Dispensatione  c.  3.  ubi  cum' distinxisset  triplex  necessarium,  nempe 
stabile,  inviolabile,  et  incommutabile ,  dixissetque  necessarium  stabile 
id  csse  quod  a  superioribus  traditum  et  sancitum  stabiliter  perseverat, 
nec  omnino  cujusvis  subjectorum  ea  aliquo  modo  variare  vel  mutare 
conc^ditur:  necessarium  incommutabile,  id  quod  divina  ita  constat  et 
seterna  ratione  firmatum,  ut  nulla  ex  causa  possit,  vel  ab  ipso  Deo 
aliquatenus  immutari;  necessarium  vero  inviolabile  iWud  quod  non  ab 
homine  traditum,  sed  divinitus  promulgatum,  nisi  a  Deo  qui  tradidit 
mutari  omnino  non  patitur;  subdit:  ut  exempli  causa,  non  occides, 
non  moechaberis,  non  furtum  facies,  et  reliqua  illius  tabulce  legis  scita : 
qu(B  etsi  nullam  prorsus  humanam  dispensationem  admittant,  nec 
cuiquam  hominum  ex  his  aliquo  modo  solvere  aut  licuit,  aut  licebit: 
Dominus  tamen  horum  quod  voluit  et  quando  voluit  solvit:  sive  cuni 
ab  Hebrceis  ^Eggptios  spoliari:  sive  quando  Prophetam  cum  muliere 
fornicaria  misceri  prcecipit.  Quorum  utique  alterum  quid  nisi  grave 
furti  facinus?  alterum  quid  ?iisi  fiagitii  turpitud-o  reputaretur,  si  non 
excusasset  utrumque  factum  auctoritas  imperantisf  Censet  ergo  sanctus 
Bernardus  revera  Deum  in  aliquibus  prteceptis  Decalogi  posse  dispen- 
sare.  — Xec  valet  reponere  cum  Thomistis  S.  Bernardum  intelligendum 
esse  de  dispensatione  improprie  dicta.  Haec  siquidem  responsio  in  ipsa 
sancti  Bernardi  verba  aperte  militat,  ut  eonstat  tum  exemplis  ab  eo  pro- 
latis;  tum  ex  eo  quod  inillo  libro  expresse  agat  de  dispensatione  proprie 
dicta;  tum  denique  quia  sanctus  Bernardus  talem  dispensandi  aucto- 
ritatem  Deo  concedit  qualem  negat  hominibus:  at  ipsimot  adversarii 
fatentur,  homines  dispensare  posse  dispensatione  improprie  dicta  in 
praeeeptis  quoe  sunt  juris  naturae  :  ergo  necessum  est  fateautur,  sanctum 
Bernardum  intelligendum  esse  de  dispensatione  proprie  dicta  quam 
Deo  tribuit. 

Probatur  insuper  Conclusio:  Deus  potest  dispensare  in  prsecepto  de 
non  occidendo  innocente:  sed  praeceptum  istud  est  juris  naturalis,  et 
unum  ex  pricceptis  Decalogi:  ergo  in  eis  fieri  potest  dispensatio.  ^finor 
patet.  Jfajor  probatur:  ut  Deus  revera  censeatur  proprie  dispensare  in 
praecepto  non  occidendi  innocentem,  sufficit  quod  sua  auctoritate  ef- 
ficiat,  ut  illa  oecisio,  qu;^  alias  esset  illicita,  fiat  licita:  sed  id  Deus 
praestare  potest,  imo  de  lacto  praestitit:  ergo  revera  Deus  dispensare 
potest  in  aliquibus  prieceptis  Decalogi.  J/c/Jo/' constat ;  nam  ideo  prin- 


DE   DISPENSATIONE    LEfJIS    NATURALIS.  87 

ceps  aliquis  censetur  disponsare  in  lcjj,e  a  se  posita,  et  Pontifex  di- 
spensare  in  couiestione  carnis  die  Afeneris  v.  g.  qnia  nterque  efticit  sua 
auctoritati",  ut  ille  actus  ])er  dispensationem  sit  licitus  in  omnibus 
circunistantiis  in  qnibus  alias  esset  illicitus,  si  nuila  ipsius  adesset 
\ey;is  dispensatio.  Probatur  mhior:  oecisio  Isaae,  quam  Deo  imperante 
efticaciter  intcndcbat  Abraham,  habcbat  omnes  circumstantias  ob  quas 
ccnsenda  esset  prohibita  por  Dccalo^i  pra3cei)tum  iion  orridcs,  si  non 
adfuisset  divina  dispensatio,  non  minus  quam  comestio  carnis  die  ve- 
neris  ab  homine  sano  ac  bencvalcnte  habet  omnes  circumstantias  ra- 
tione  quarum  esset  actus  illicitus,  et  peccaminosus  si  non  adcsset 
summi  Pontificis  dispensatio  respectu  istius  hominis  saui:  ergo  sieut 
ilhi  comcstio  carnis  ab  illo  homine  sano  rcvera  fit  licita  ob  dispensa- 
tioncm;  itapariter  ilia  oi'cisio  Isaac  innocentis  revera  etiam  ob  divinam 
dispensationem  extitit  licita:  subindeque  illa  occisio  solum  non  fuit 
mala  propter  dispensationem  factam  per  idipsum  divinum  mandatum 
quo  Deus  illam  oecisionem  pnvceperat;  et  consequenter  verum  est 
quod  de  facto  Deus  in  aliquibus  Decalogi  pr<^ceptis  dispensavit.  — 
Conprinatur:  Deus  de  facto  priccepit  Abralia^  filium  suum  interficere 
in  illis  circumstantiis,  in  quibus  secluso  praecepto  peccasset  eum  oe- 
cidendo;  uec  uUa  intervenit  mutatio  nioralis  ex  parte  illius  faciendse 
occisionis  pr?eter  mutationem  quae.  oriebatur  ex  illo  prsecepto,  ut  pra3- 
ceptum  erat;  ergo  per  veram  dispensationem  fecit  Deus  ut  illa  oecisio, 
quaj  alias  esset  illicita,  foret  licita. 

Reponunt  Adveksarii,  prseceptum  illud  divinum  datum  Abrahse 
de  occidendo  Isaae  non  potuisse  hahere  dispensationis  rationem ;  quia 
pr^eeeptum  obligat  ad  aliquid  faciendum,  dispensatio  vero  talem  obli- 
gationem  non  inducit,  sed  solum  permittit  rem  lieite  fieri.  —  Contra: 
dispensatio,  ut  dispensatio  est,  prsecise  vim  habet  auferendi  obliga- 
tionem,  etprohibitionem  actus  in  quem  cadit  dispensatio;  sed  pra^ceptum 
de  re  aliqua  facienda,  quse  alias  prohibetur,  habet  eamdem  rationem  et 
vim:  siquidem  eo  ipso  obligat  ad  aliquid  faciendum,  et  aufert  prohi- 
bitionem  qua  illud  cavebatur;  licet  prseterea  habeat  rationem  obli- 
gandi  ad  actum,  in  quo  fit  dispensatio,  et  cujus  prohibitio  per  illud 
faciendum  prneceptum  tollitur.  Quod  utique  patet  exemplo ;  nemo  enim 
est  qui  non  fateatur,  quod  si  summus  Pontifex  pra^ciperet  alicui  co- 
medere  carnes  die  veneris,  alias  obligato  per  Ecclesise  praeceptum  ad 
eas  non  edendas :  revera  cum  eo  dispensaret  summus  Pontifex ;  adeoque 
pr?eceptum  de  re  faeienda,  quse  alias  prohibetur,  vim  et  rationem 
habet  dispensationis.  Adde  quod  qua  ratione  Deus  praecepit  Abraha? 
occidere  filium,  potuit  etiam  non  prsecipere,  sed  ipsi  concedere  licen- 
tiam  expressam  et  formatam  eum  interflciendi ;  at  in  eo  casu  talis  in- 
terfectio  foret  licita:  ergo  proprie  Deus  potest  dispensare  in  praecepto, 
non  occldes. 

Repoxunt  2.  Verum  quidem  esse  quod  illa  occisio  foret  licita  ra- 
tione  illius  prgecepti  divini,  quse  alias  non  esset  licita  si  tale  praece- 
ptum  non  adesset ;  verum,  inquiunt,  id  non  fieret  per  veram  dispen- 
sationem,  sed  per  materiae  subtraetionem  et  mutationem  ;  nam  non 
quaecumque  occisio  vetatur  per  illud  Decalogi  pnieceptum,  Xon  occides, 
sed  tantum  illa  quse  fit  privata  auctoritate.  Unde  de  facto  Principes 
sseculares  conferunt  facultatem  interficiendi,  nec  tamen  dispensant  in 


88  DE   DISPENSATIONE    LEGIS   NATURALIS. 

illo  prii?eepto.  —  Coatra  :  si  Priiicipes  saeeulares,  sua  sola  auetoritate       _  j 
possent  efficere    ut  occisio  hominis,  quae  alias  esset.  injusta,  loret  li-      ■1 
cita,  revera  censerentur  proprie  dispensare  in  illo  praecepto,  uon  occidea,       *  ' 
sicut    dispensare    possunt  in  legibus  et  pr^ieceptis  a  se   positis  :    ergo 
cum  Deus  sola  auctoritate  sua  possit  dispensare,  absque  ulla  mutatione 
materise.  hoc  est,  remanente  semper  obligatione  illius  prsecepti.  noi 
occides,  qujc  obligatio  illam  occisionem  illicitam  efficeret,  nisi  di\inuni 
interveniret  vel  prjcceptum,  vel  consilium:  revera  censendus  est  Deus 
in  illo  pra^cepto  dispensare. 

Repoxuxt  DEXiQiE  alii,  illud  quidem  praiceptum  Abrahie  datum 
esse  dispensationem ;  sed  non  quse  sit  relaxatio  prsecepti ;  sed  tantuni 
qua  fit  ut  illa  oecisio  Isaae  non  censeretur  homicidium.  —  Verum 
hjBC  responsio  prorsus  est  futilis :  nihil  enim  aliud  est  dispensationein 
aliquam  esse  relaxationem  pra^cepti,  quam  eam  esse  talem  ratione 
cujus  prjeceptum,  quod  alias  obligaret,  nisi  ista  dispensatio  adesset, 
ea  posita  non  censeatur  obligare:  sed  illa  dispensatio,  qua  Deus  feeit 
ut  absque  ullo  peecato  Abraham  posset  suum  filium  interficere,  erat 
hujusmodi:  ergo  pariter  erat  vere  relaxativa  praecepti. 

Objicies  1.  S.  Augustinum  asserentem  Deum  non  posse  dispL^nsare 
in  jure  naturse;  nam  libro  De  vera  religione,  cap.  ol.  ait:  Xeque  Pafer 
de  cetenia  lege  judicare  posset:  et  libro  primo  De  libero  arbitrio,  cap.  6. 
Legi  ceienKje,  inquit,  semper  est  ohtemperandum,  et  illam  esse  inconi- 
mutahilem.  Et  inira:  An  potest  aliquando  injustum  esse  ut  mcdi  miseri, 
boni  autem  beati  sint,  aut  ut  honestus  et  grauis  populus  ipse  sibi  ma- 
gistratus  creet ;  dissolutus  vero  ac  Jiequam  ista  licentia  careat  ^  Video 
hanc  ceternam  et  incommutahilem  legem  esse.  —  Respondeo,  has  au- 
etoritates  recte  posse  intelligi  de  potentia  ordinaria,  qua  nempe  Deus 
juxta  prisscriptas  a  se  leges,  et  regulas  cuncta  disponit,  non  autem  de 
extraordinaria  qua  pro  libito  prseter  ordinationes  a  se  conditas,  potest 
aliquid  per  se  praestare,  vel  prgestandum  ab  alio  p  rsecipere  :  vel  prae- 
fatae  auctoritates  intelligi  possunt  de  strietissima  lege  naturae,  qualiter 
arbitror  primam  et  secundam  auctoritatem  esse  accipiendas.  Tertia 
autem  intelligonda  est  de  lege  aeterna  et  naturali,  quantum  est  ex 
natura  rei,  et  nisi  interveniat  actus  aliquis  divinae  voluntatis  rem 
aliter  disponentis  :  certum  est  enim  quod  esset  injustum,  ut  populus 
honestus  sibi  crearet  magistratus,  si  nempe  Deus  id  vetaret,  sicut  re- 
vera  vetare  potest.  Similiter  etiam  posset  csse  justum,  ut  populus  dis- 
solutus,  et  nequani  non  careret  tali  auctoritate  cum  taeultate  sibi 
creandi  magistratus,  si  Deus  ita  imperaret. 

Objicies  2.  Si  Deus  dispensare  posset  in  pra?eeptis  seeundae  ta- 
bulap,  praesertim  in  eo  Jion  occides,  sequeretur  quod  dari  posset  bellum 
utrinque  justum  sine  ignorantia;  uam  ille  cum  quo  dispensaret  Deus 
in  pra?cepto  oecisionis,  posset  licite  aggredi  aliquem;  is  autem  quem 
invaderet,  posset  etiam  licite  se  defendere,  et  invasorem  impugnare 
et  occidere  ;  sed  est  contra  communem  Theologorum  sententiani  quod 
bellum  possit  esse  utrinque  justum  sine  ignorantia :  ergo  nostra  as- 
sertio  in  communem  Theologorum  sententiam  pugnat.  —  Respondeo  1. 
hane  objectionem  tam  in  Adversarios  quam  in  nos  ipsos  militare ;  si- 
quidem  non  negant  Adversarii  quod  Deus  non  possit  dare  liecntiam 
iu  aliquibus  casibus,  in  quibus  non    liceret    interficere  nisi  Deus  ita 


DE    DISPENSATIONE    LEGIS    NATURAIJS.  89 

coiiccderet  aiit  pntciperct;  id  siquidcin  constat  niaiiitestc  cx  occisionc 
Isaac  Abrahamo  demandata,  sive  interim  Deus  id  faciat  dispensando, 
ut  asserinuis,  sive  mutando  matcriam  illam,  eamque  extralicndo  ab 
obligationc  juris  naturalis,  ut  volunt  Advcrsarii:  sed  in  illo  casu  tam 
liccret  ei  qui  esset  intcrficicndus,  se  defendere  et  adversus  imj)U- 
gnantcm  rcpuguarc,  si  Dcus  daret  licentiam  oceidendi  sive  mutando 
materiam  illius  obligationis,  sive  dispensando  in  eo  praicepto  non 
occides:  adcoquc  lia?c  difficultas  tam  ab  Adversariis  quam  a  nobis  est 
solvenda.  liespondeo  2.  uegando  majorem:  nou  cnim  scquerctur  bcllum 
iu  iilo  casu  utrinque  justum;  nam  ille  cui  Deus  priceiperet  interfe- 
ctioncm,  non  debcret  eo  ipso  in  omni  casu  velle  interficere;  sed  te- 
neretur  abstinere  ab  iutcrlectione  in  illis  casibus,  in  quibus  periculum 
cssot  ne  ipsc  interficeretur,  aut  alios  interficcret  quos  occidcndi  non 
habcret  facultatem.  Nam  licet  Deus  dispensaret  in  praicepto  lcgis  na- 
turalis  quoad  intcrfectionem  Pctri  v.  g.  non  tamen  eo  ipso  censendus 
esset  dispcnsarc  in  prfccepto  naturali  quoad  intcrfectionem  aliorum, 
aut  quoad  periculum  manifestum  proprise  occisionis :  subiiideque  te- 
neretur  abstinere  se  ab  interfectione  facienda  in  eis  casibus  in  quibus 
probabiliter  periculum  essct,  ne  aut  interficcret  quos  occidcrc  non  licet, 
aut  ipse  interficeretur:  unde  si  in  iis  casibus  ab  interfectione  non  de- 
sisteret,  bellum  ex  parte  cjus  foret  injustum,  justura  vero  ex  parte 
illorum  quos  aggrederetur.  liesjjondeo  3.  negando  minorem:  non  enim 
absurdum  est  bL^Uum  utrinque  esse  justum;  nam  certum  est  quod  dum 
Christiani  Reges  inter  se  decertant,  plurimi  cx  militibus  utriusque 
partis  existimant  se  vocatos  a  suis  Principibus  ad  bellum  legitimum, 
adeoque  tenentur  ad  interficiendos  adversarios  milites.  Imo  probabile 
censent  aliqui,  inquit  Poncius,  Commenf.  in  dist.  37.  n.  143.  etiam 
ita  praefatos  iiiilites  ad  occisionem  teneri  in  eo  casu  quo  per  scientiam 
particularem  quidam  ex  eis  cognoseerent  suum  Regem  non  juste  ad- 
versus  alium  Regem  pugnare,  dummodo  publice  non  fiat  compertura, 
nec  ipsi  possint  id  suadere  ratiouibus  opportunis  absque  vitae  su3e  di- 
spendio  se  ab  interficiendis  adversariis  desistere:  certura,  inquam,  est 
aut  saltera  probabile,  quod  in  tali  casu  bellura  inter  milites  esset 
utrinque  justum,  etiam  absque  ulla  ignorantia  ex  parte  ipsorum.  — 
Adde  ex  Cavello  in  Scholio  ad  nu.  5.  prsefatse  qusestionis  37.  quod  in 
pluribus  casibus  videtur  raultis  Doctoribus  bellum  posse  esse  ntrinque 
iustum ;  nam  qui  putat  bona  fide  se  pugnare,  potest  aggredi  alterum 
quem  novit  innocentera,  ut  docet  Soto  5.  De  Just.  qusest.  1.  art.  7. 
Iteni  reus  condemnatus  contra  scientiam  privatam  Judicis,  potest  re- 
sistere  secluso  scandalo,  ut  cum  pluribus  aliis  affirmat  Covarruvias  1. 
var.  cap.  n.  13.  Itera  si  duo  in  naufragio  siraul  tentarent  invadere 
scapham  unius  dumtaxat  capacem,  possent  in^^cem  juste  utrinque  pu- 
gnare  pro  ea  sibi  servanda,  quo  vitam  quisque  tueri  posset,  ut  docet 
]Major  in  4.  dist.  15.  qusest.  22.  etc.  Totest  ergo  b^llum  aliquando  esse 
utrinque  justum. 

Objicies  3.  Prsecepta  legis  naturse  sunt  affirraativa  vel  negativa: 
affirraativa  prrecipiunt  id  quod  secundum  se  justura  est  ac  rectura ; 
negativa  autem  prohibent  id  quod  secundum  se  est  iniquum  et  inju- 
stum:  sed  si  dispensabilia  essent  prnecepta  afih*mativa,  liceret  non 
facere  id  quod  secundum  se  licet  facere;  similiter  si  praecepta  nega- 


90  DE    DISPENSATIONE   LEGIS   NATURALIS. 

tiva  esseiit  quoque  dispensabilia,  liceret  facere  id  quod  secundum  se 
iniquum  est  atqae  injustum :  at  absurdum  consequens:  ergo  et  ante- 
cedens.  —  Distinguo  majorem:  affinnativa  prsecipiuut  id  quod  justum 
est  secuudum  se  et  independenter  ab  ullo  prorsus  legis  praeeepto,  nego: 
dependenter  ab  aliquo  priecepto,  ratione  cujus  id  quod  pniecipitur, 
censetur  esse  justum,  et  quod  prohibetur  censetur  esse  injustum,  con- 
cedo.  Licet  enim  aliqua  videantur  esse  justa  vel  injusta,  quatenus  con- 
veniunt  vel  disconveniunt  legi  naturali,  necnon  et  rectse  rationis  di- 
ctamini;  attamen  cum  lex  naturalis  nihil  sit  aliud  quam  ipsa  ordinatio 
Dei  prsescribentis  ea  quai  pro  libito  judicat  esse  convenientia  vel  di- 
seonvenientia  creaturj©  rationali,  consequens  est  quod  ratio  illius  con- 
venientise  vel  disconvenientia?  maxime  petatur  ab  ipsa  Dei  ordina- 
tione.  Similiter  distinguo  minorem:  liceret  non  fai^ere  id  quod  secundum 
se  iustum  est,  remanente  sub  ratione  justi,  nego:  non  remanente 
sub  eadem  ratione,  concedo:  certum  est  autem  quod  res  quoe  justa 
erat,  et  idcireo  necessario  executioni  demandanda  ratione  praecepti 
divini,  taJis  esse  desinit,  accedente  divina  dispensatione,  qua  posita,  id . 
quod  justum  erat,  et  necessariumfacere,  incipit  esse  lieitum  omittere. 

DiCESi:  Omnia  prsecepta  legis  naturalis  habent  fundamentum  in 
natura,  et  eatenus  sunt  prsecepta  legis  naturalis,  quatenus  conjun- 
guntur  cum  natura :  atqui  natura  nequidem  per  divinam  potentiam 
variari  iDotest:  nam  licet  data  quacumque  creatura  possit  Deus  pro- 
ducere  perfectiorem  in  infinitum,  non  potest  tamen  facere  hominem 
aliter  quam  sit:  ergo  pariter  nequit  in  lege  naturse  dispensare.  — Di- 
stinguo  majorem:  illa  pr?ecepta  fundantur  in  natura,  idest,  habent 
conjunctionem  cum  natura  ex  ordinatione  Dei  auctoris  uaturse,  ita  reni 
statuentis,  concedo :  idest,  profluunt  ab  ipsa  natura  per  modum  pro- 
prietatis  inseparabilis,  quasi  illa  invariata,  hsec  variari  nequeant,  nego: 
nam,  ut  diximus,  cum  ista  ratio  juris  naturalis  pendeat  ab  ipsa  ordi- 
natione  Dei  ut  auctoris  natune,  cumque  illa  divina  ordinatio  sit  li- 
bera,  etiam  Deus  liberrime  potest  pra^cipere  vel  prohibere  qu-ae  judi- 
caverit  convenientia  vel  disconvenientia,  ipsa  natura  secundum  suam 
essentiam  invariata  permanente. 

DiCES  dexique:  Dispensatio  est  imperfecta  et  inchoata  legis  abro- 
gatio;  sicut  enim  per  abrogationem  fit,  ut  manentibus  omnibus  aliis 
circumstantiis  omnino  eisdem,  lex  non  obliget,  qu?e  alioqui  cum  istis 
circumstantiis  obligaret,  ita  dispensatio  facit  ut  hunc  non  obliget  quem 
alias  obligaret:  atque  hinc  abrogatio  dicitur  mors  legis;  dispensatio 
autem  vulnus  legis :  ergo  in  ea  tantum  lege  dispensari  potest  qua^  l^o- 
test  abrogari;  sicut  ille  qui  immortalis  est,  invulnerabilis  quoque  est; 
at  ex  dictis  supra,  lex  naturai  non  potest  abrogari,  subindeque  nec  in 
ea  dispensari  etiam  per  Deum.  —  Distinguo  minorem:  lex  naturce 
non  potest  abrogari  quantum  ad  omnia  pr?ecepta  qu?e  continet,  ma- 
xime  vero  quantum  ad  ea  qua3  sunt  de  jure  strictissimo  naturae,  qualia 
sunt  duo  prseccpta  priora  primse  tabulse,  concedo:  quantum  ad  alia 
prscepta,  qualia  sunt  csetera  prim?e  vel  secunda?  tabulae  (si  menda- 
cium  excipias)  nego:  quemadmodum  enim  contendimus  divina  aucto- 
ritate  in  eis  posse  dispensari  quantum  ad  aliquas  personas,  ita  et  di- 
spensari  posset  quantum  ad  omnes;  siquidem  divina  auctoritas,  et  po- 
testas  non  magis  limitatur,  et  arctatur  respectu  plurium  quam  respectu 


DE    DISPENSATIONE    LEGIS   NATURALIS.  91 

unius:  illa  autcm  dispensatio  <;"Gneralis  csset  rcvcra  lcgis  abrog'atio ; 
subindequc  lex  naturalis  quantuni  ad  ea  prreccpta  divinitus  posset 
abrogari. 

Conclusio  secunda.  —  Dro  i^iiioka  pu.kcfopiw  Prim.k  Ta- 
bvla:  negativr  sumi^ta,  quatenus  videlicet  puouiijent  irreve- 

RBNTIAM  EXIIIBENDAM  Deo,  AUT  1»ER  CUI.TUM  DeORIM  IXANII:M,  AUT 
1»ER  DIVINI  EJUS  NOMINIS  ASSUMPTIONEM  IN  VANUM,  SUNT  STRICTISSIME 
DB  JURE    LEGIS  NATIIRALIS-,  SUBINDEQUE    SUNT    ETIAM    DIVINITUS    INDI- 

SPENSABILIA.  Haic  cst  Doct.  in  3.  dist.  37.  n.  G.  ubi  ait  de  prseceptis 
priniaj  tabula3,  quia  illa  imincdiate  Deum  rcspiciunt  pro  objecto,  duo 
quidcm  prima,  si  intelligantur  tantum  esse  negativa.  «  Primum,  Non 
«  habebis  Deos  alienos:  Secundum,  Non  assnmes  nomen  Dei  tui  in 
«  vanum,  idest,  non  facies  Deo  tuo  irreverentiam,  ista  sunt  stricte  de 
«  lege  naturai,  quia  sequitur  necessario,  si  est  Deus,  est  amandus  ut 
«  Deus:  et  quod  nihil  cst  aliud  colendum  tamquam  Deus,  nce  Deo 
«  facienda  est  irreverentia :  ct  per  consequens  in  istis  non  poterit  Deus 
«  dispensare,  ut  aliquis  possit  licite  facere  oppositum  talis  prohibiti.  » 
Haic  Doct.  cui  subscribunt  omnes  Thoinisttie  contendcntes  omnia  prse- 
cepta  Decalogi  esse  indispensabilia,  proinde  censent  eaquai  sunt  primse 
tabulae,  maxime  esse  indispensabilia. 

Probatur  haec  Conclusio:  Ex  terminis  notum  est  Deo  non  posse 
aliquam  irrogari  injuriam,  aut  irreverentiani  absque  culpa  mortali :  at 
summa  Deo  fieret  injuria  et  irreverentia  si  ipse  odio  haberetur,  aut 
debitus  ipsi  cultus  alteri  impenderetur :  ergo  haec  licite  fieri  non  pos- 
sunt.  Probatur  major:  notum  est  ex  terminis  nuUum  malum  morale 
esse  faciendum,  nee  posse  licite  fieri  id  quod  cognoscitur  esse  contra 
bonum  houestum,  et  morale :  inde  namque  sequeretur  contradictio, 
nempe  quod  posset  licite  fieri,  et  quod  ita  fieri  non  posset:  sed  nullum 
malurn  morale  potest  esse  majus  quam  inferre  irreverentiain  Deo  summo 
bono  :  ergo  non  potest  ipsi  uUa  ratione  licite  irrogari  aliqua  irreve- 
rentia.  —  Deinde,  si  Deus  dispensare  posset,  et  efficere  ut  irreverentia 
sibi  licite  fieret,  maxime  per  actum  suoe  divinai  voluntatis,  quo  vide- 
licet  irrogatio  irreverentiae,  quae  alias  esset  illicita,  fieret  licita  :  sed  id 
efficere  nequit  mediante  illo  voluntatis  actu :  ergo  nec  in  illo  dispen- 
sare.  Major,' et  consequentia  patent.  Minor  probatur:  non  est  magis 
notum  ex  terminis,  aut  ex  aliquo  principio  quod  quse  Deus  jubet  sint 
lieita,  et  quse  prohibet  sint  illicita,  quam  sit  notum  quod  in  illo  casu 
Deo  sit  irroganda  irreverentia  :  ergo  sicut  nullo  sua^.  voluntatis  actu 
potest  Deus  efficere,  ut  quod  juberet  fieri,  non  fieret  lieite;  aut  quod 
prohiberet  fieri,  licite  fieri  posset,  pro  eodem  instanti  quo  juberet  aut 
prohiberet ;  ita  efficere  nequit  ulio  sua?  voluntatis  actu  ut  irreverentia 
sibi  lieite  exhibeatur.  —  Denique,  eo  ipso  quo  aliquid  fieret  jubente 
Deo,  non  fieret  ipsi  irreverentia ;  siquidem  non  irrogatur  irreverentia 
Principi,  dum  ejus  pra^ceptis  et  mandatis  fit  satis:  ergo  implicat  ut 
Deus  possit  concedere  facultatem  irrogandi  sibt  irreverentiam. 

DiCES  :  Ex  pr?ecedenti  Conclusione  liquet,  dispensari  posse  divi- 
nitus  in  prieceptis  negativis  secundse  tabulse  quae  spectant  ad  proximi 
dilectionem  :  ergo  pari  ratione  dispensari  poterit  in  prseceptis  primj» 
tabulse  quse  Dei  dilectionem  et  cultum  concernunt.  Patet  antecedens 


92  DE    DISPENSATIONE    LEGIS   NATURALIS. 

ex  dictis.  Consequentia  probatur:  omnia  prsecepta  secundae  tabulae  fun- 
dantur  iii  dilectione  proximi,  et  ad  ipsam  tamquam  ad  caput  unice 
revocantur  :  sed  proximi  dilectio  necessario  sequitur  ex  priecepto  dili- 
gendi  Deum :  igitur  si  lisec  Dei  dilectio  dispensationem  non  admittat, 
nee  pariter  admittet  dispensationem  dilectio  proximi.  Major  constat : 
nam  inquit  Apost.  ad  Iiom.  3.  Xon  adultetrtbis,  non  occides,  et  si  quod 
est  aliud  mandatuni,  in  hoc  verbo  instauratur,  Diliges  jjroximum  tuum 
.sicut  teipsum.  Unde  concludit  ibidem  Apost.  Qui  diligit  proximum, 
legem  implevit.  Quod  utique  probatur  auctoritate  Christi  Salvatoris 
Matth.  22.  ubi  sermonem  faciens  de  prieceptis  diligendi  Deum,  et  pro- 
ximum,  ait :  In  his  tota  lex  pendet,  et  Prophetce :  igitur  in  isto  prae- 
cepto:  Diliges  proximum  tuum  ,  includuntur  necessario  omuia  prae- 
cepta  secundai  tabulae.  Probatur  7)iinor,  quod  dilectio  proximi  sequatur 
necessario  ex  prrercepto  diligendi  Deum:  dilectio  Dei,  quae  est  de  jure 
naturae,  est  dilectio  perfecta,  et  non  deordinata:  sed  dilectio  ordinata 
non  tendit  in  Deum  sibi  soli  appropriandum,  quasi  diligens  Deum 
nollet  ab  aliis  diligi ;  quia  amor  boni  communis  ut  appropriati  soli 
diligenti  est  iuordinatus  ;  amor  etiam  alicujus  nolentis  dilectum  ab 
aliis  similiter  diligi  est  imperfectus  :  ergo  cum  prseceptum  de  dili- 
gendo  Deo  tendat  in  amorem  perfectum,  et  ordinatum,  etiam  intendit 
quod  Deum  diligens  velit  ipsum  pariter  ab  aliis  diligi ;  proindeque 
amans  Deum  debet  velle  quod  etiam  proximus  Deum  diligat :  sed 
talis  voluntas  est  actus  perfectissimus  dilectionis  proximi  :  ergo  dile- 
etio  proximi  necessario  sequitur  ex  prsecepto  dilectionis  Dei.  —  Re- 
spondet  Doctor  tI^  "  ut  jam  dictum  est,  ''  ^  tribus  modis:  Primo  qui- 
dem  uegari  posse  majorem :  non  enim  est  certum  quod  diligere  Deum 
sit  strictissime  de  jure  naturse,  in  quantum  praeceptum  illud  est  affir- 
mativum,  sed  tantum  in  quautum  est  negativum,  scilicet  quatenus 
prohibet  odium  Dei :  hinc  cum  prsemisisset  rationem  pro  tuenda  parte 
affirmante,  nempe  quod  praeceptum  de  diligendo  Deo  aliquando  obliget 
de  jure  naturae,  alir.s  sequeretur  hominem  per  totam  vitam  non  teneri 
ad  aliquem  actum  amoris  Dei  eliciendum,  quod  repugnare  videtur 
rectae  rationis  dictamini :  postmodum  partem  negantem  sic  probat 
ibidem  n.  7.  Non  est  certum  esse  praBceptum  juris  naturae  stricti  quod 
aliquis  homo  Deum  amet  hodie  positive  :  ergo  nec  cras,  nec  ullo  alio 
tempore,  quia  non  est  potior  ratio  cur  aliquis  aliquo  tempore  determi- 
nato  obligaretur  ad  Deum  positive  amandum  quam  hodie.  Et  ideo, 
inquit,  stricte  loquendo  non  videtur  quomodo  possit  concludi  quando 
aliquis  teneatur  tunc  vel  nunc  exhibere  cultum  Deo  ;  et  pari  ratione 
nec  aliquando  indistincte,  quia  ad  nullum  actum  tenetur  aliquis  pro 
•aliquo  tempore  indeterminato  ad  que^n  non  tenetur  pro  aliquo  tempore 
signato,  aliquibus  opportunitatibus  concurrentibus.  Hoc  est,  non  potest 
aliquis  teneri  ad  aliquem  actum  pro  tempore  determinato  eliciendum, 
quin  teneatur  pro  aliquo  tempore  determinato,  quod  posset  determinari 
per  occurrentes  opportunitates,  et  particulares  circumstantias  aliquando 
concurrentes.  Quocirca  ratione  utrinque  librata,  indiscussum  relinquit 
Doctor  an  amare,  et  colere  Deum  positive,  sit  praeceptum  strictissimi 
juris  naturic.  —  Pespondet  2.  negando  minorem,  nempe  quod  dilectio 
proximi  sequatur  necessario  ex  ainore  Dei.  Ad  cujus  minoris  ratiojiem 
dicit,  quod  etsi  perfectus  Dei  amor,  qui  prirciperetur  per  jus  naturae 


DE    DISPENSATIONE    LEGIS    NATURALIS.  93 

strlcUmi.  11011  sit  ;iinor  quo  vcll(;t  quis  aj^j^roprinre  sibi  Dcurn,  quasi 
noUct  ipsuin  ab  aliis  positivc.  diligi  ;  tanicu  non  possct  ossc  anior  quo 
neeessario  A^clit  positive  Dcuin  ab  aliis  ])0sitivc  di]ij;i,  scd  suificit  quod 
sit  arnor  ipsius  Dci  sccuiiduni  sc,  al)strahciido  ab  co  quod  quis  vclit, 
aut  nolit  Dcuin  ab  aliis  diligi.  Uatio  autcin  cur  Dcuin  amans  pcrlccte, 
posset  non  tcncri  ut  vellet  positive  ipsum  ab  aliis  diiig-i,  vel  possideri, 
cst  (^uia  fort '  non  j)laccrct  ipsi  Dco  sc  coinmunicarc  aliis  hominibus 
sicut  sc  coinmunicat  homini  diligcnti;  aut  quia  non  cssct  notum  di- 
ligenti  quod  Dco  placerct  aliis  se  communicare  sicut  et  sibi.  Sicut 
cnim  licet  Deus  dc  facto  vclit  cominunicarc  illis,  quos  prsedcstinat, 
et  ut  sic  ab  eis  amore  pcrfcctissimo  diligi,  taincn  non  vult  scsc  com- 
municare  eis,  ques  non  prsedestinat,  aut  ab  iis  taliter  diligi:  ita  mirum 
non  est,  quod  qui  Dcum  diligit,  possct  non  vclle  positive  ipsum  ab 
aliis  non  diligi,  quia  non  constaret  naturali  cognitionc  talem  amorem 
ab  aliis  hominibus  clicitum  Dco  fore  acceptum:  atque  adeo  prseL^cptum 
quo  quis  diligit  Dcum,  non  potcst  ipsum  obligare  naturalitcr,  ut  velit 
ipsum  ab  aliis  diligi.  — He^pondet  3.  Quod  etsi  Dcus  essct  diligendus 
ex  strictissimo  et  indispensabili  legis  natura^  prsccepto,  et  quamvis 
virtute  ejusdein  vel  alterius  pr;iec(^pti  similis  diligendus  esset  proximus 
ea  dilectione  qua  tencremur  velle  ipsum  efficacitcr  diligere  Deuin,  et 
pervenire  ad  beatitudinein  ;  tamen  exinde  non  sequcretur  praecepta 
secundiie  tabuhxi  esse  naturali  jure  observanda,  quia  eatenus  ex  prse- 
ccpto  de  habenda  hujusmodi  dilectione  proximi  sequeretur  necessario 
observanda  pra^cepta  sccundse  tabulse,  quatenus  sine  tali  observatione 
non  posset  proximus  tali  dilectione  diligi:  sed  ita  non  est;  nulla  enim 
repugnantia  est  quod  quis  vcllet  Deum  diligere  proximum,  et  ipsum 
pervenire  ad  ultiinam  beatitudinem,  et  simul  vellet  eum  interficere, 
et  bonis  suis  eum  expoliare.  Iino  posset  judicare,  lieet  erronee,  quod 
illa  interfeetio,  et  illa  bonorum  expoliatio  conduceret  ipsum  ad  beati- 
tudincm  assequendam  ;  nempe  si  judicaret  se  esse  in  statu  gratiae,  in 
quo  si  moreretur,  haud  dubie  salvus  esset :  similiter  judicare  posset 
quod  possessio  bonorum  temporalium  foret  proximo  nociva  ad  beati- 
tudinem  olbtinendam  ;  adeoque  quod  expoliatio  bonorum  illorum  con- 
dueeret  proximum  ad  beatitudinem  assequendam,  et  consequenter  licet 
quis  ex  prsecepto  de  diligendo  Deo,  positive  teneretur  velle  etiain 
Deum  a  proximo  suo  diligi,  non  tamen  inde  sequeretur  quod  pari 
ratione  teneretur  ad  observanda  prsecepta  secundas  tabulse.  —  Ad  aucto- 
ritates  autem  quibus  suadebatur  proximi  dileetionem  necessario  sequi 
ex  dileetione  Del,  quse  est  pr?eeeptum  legis  naturse,  respondet  Doctor 
n.  12.  primo  quod  illa,  ad  qu£e  sese  extendit  diiectio  proximi,  sequ- 
untur  quidem  ex  principiis  lcgis  naturae,  non  tamen  sunt  revera  de 
stricta  lege  naturse,  sed  solum  reductive;  ideoque  per  se  non  sunt 
indispensabilia  :  quamvis  enim  prsecepta  secund?e  tabulse  sequantur 
ex  dilectione  Dei  naturaliter,  non  tamen  inde  inferre  licet  quod  illa 
sint  indispensabilia,  sed  tantum  concluditur,  quod  qui  Deum  diligit, 
etiam  tenetur  et  proximum  diligere,  et  ipsi  non  dare  occasionem  ofien- 
dendi  Deum  ;  nec  ullam  ei  inferre  injuriam  ejus  bona  auferendo  : 
quamvis  hsec  non  ita  necessario  sequantur,  quin  pro  libito  possit  Deus 
hic  et  nunc  dispensare  cum  aliquo  in  illa  prohibitione  de  auferendis 
proximi  bonis,  et  inferendis  ipsi  injuriis. 


94  DE    DISPENSATIONE   LEGIS   NATURALIS. 

DiCES  2  :  Quae  fiunt  contra  praecepta  secunda^  tataulae,  directe  mi- 
litant  in  ipsam  naturae  legem,  sutaindeque  per  se  et  ex  se  mala  sunt 
et  illicita ,  etiam  independenter  a  lege  positiva :  sed  in  iis,  quse  per 
se  mala  sunt,  Deus  dispensare  nequit ;  alioquin  efficeret,  ut  malum 
licite  fieri  posset,  quod  implicat :  malum  enim  ut  malum,  est  illicitum: 
argo  in  iis,  quse  per  praecepta  secundoe  tataulae  prohitaentur,  Deus  di- 
spensare  nequit.  —  Distinguo  majorem:  militant  in  ipsam  naturse 
legem  directe,  et  per  se,  nego  :  ex  consequenti  ct  illativ^e,  coneedo  : 
hoe  est,  non  sunt  de  lege  naturie  strictissima  ae  indispensabili ;  quippe 
cum  nec  sint  principia,  nec  conclusiones  talis  legis  ;  sed  tantuni  con- 
sequenter  ex  talis  legis  conclusionibus  inferuntur,  sutaindeque  censere 
non  debent  indispensatailia.  Vel  aliter  dico,  prseeepta  seeundse  tataulae 
esse  quidem  prohitaita,  aut  prfiecepta  a  voluntate  Dei,  ut  Auctoris  na- 
turai,  non  tamen  prascepta,  aut  prohitaita  suta  pcena  inferni,  aut  priva- 
tionis  vitse  seternae.  Aliquid  enim  potest  esse  prohitaitum,  aut  praeee- 
ptum  dupliciter :  uno.modo  suta  aliqua  poena  in  genere  et  indetermi- 
nate,  aut  suta  pccna  determinata  ordinis  quasi  naturalis,  scilicet  mortis 
temporalis,  aut  incarcerationis,  vel  jacturae  taonorum.  Alio  modo  posset 
aliquid  esse  prseceptum  vel  prohitaitum  suta  poena  inferni  et  priva- 
tionis  beatitudinis,  itautqui  transgrederetur  praeceptuni,  merito  judi- 
caretur  dignus  esse  inferno  aut  beatitudinis  privatione.  Non  est  autem 
uecesse  quod  quidquid  prsecipitur  aut  prohitaetur  in  Decalogo,  ma- 
xime  in  secunda  tataula,  sit  prohitaitum  aut  praeceptum  praeeepto  juris 
naturalis  otaligante  ad  poenam  seternam  inferni  independenter  ata  aliqua 
positiva  ordinatione  Dei.  Neque  enim  evidens  est  ex  terminis,  quod 
tanta  sit  malitia  in  adulterio,  aut  homicidio,  aut  furto  v.  g.  ut  propter 
illa  commissa  detaeret  quis  puniri  poena  tam  dira  et  saeva,  quam  est 
illa  poena  aeterna  sensus  aeterni  quam  de  facto  incurrunt  omnes  adul- 
teri,  homicidae,  et  fures  ex  hac  vita  atasque  salutari  pcenitentia  mi- 
grantes  :  neque  possunt  assignari  uUa  principia,  ex  quitaus  id  natura- 
liter  colligi  possit,  praesertim  cum  ex  natura  rei  non  appareat  qualiter 
per  illa  delicta  inferatur  injuria  Deo,  aut  aliquid  committatur,  quod 
per  se  incompatitailitatem  hataeat  cum  ultimo  fine. 

DiCES  3:  8.  Paulus  ad  Romanos  2.  affirmat  quod  qui  sine  lege  pec- 
cavemnt  sine  lege  peribunt.  Quitaus  significare  videtur  quod  quamvis 
non  esset  lex  aliqua  positiva  de  prseceptis  Decalogi,  qualis  de  facto 
data  est  Judaeis  per  Moysem,  et  notais  per  Christum,  adhuc  qui  tran- 
sgrederetur  illa  praecepta  juris  naturae  perire  posset,  et  puniri  aeterna 
morte,  ac  amissione  taeatitudinis  aeternae.  Quod  utique  confirmatur  ex 
eodem  Apostolo  1.  Cor.  6.  An  nescitis  quia  iniqui  regnum  Dei  non 
possidebunt  f  JSfolite  errare,  neque  fornicarii,  neque  adulteri,  etc.  regnum 
Dei  possidebunt.  Igitur  ex  Apostolo,  quamvis  non  esset  lex  positiva, 
nihilominus  qui  talia  crimina  patrarent,  rei  forent  damnationis  aeternae, 
sutaindeque  lex  naturalis  otaligat  etiam  ad  poenas  inferni.  —  Respondeo 
negando  consequentiam :  nam  Apostolus  non  loquitur  absolute,  et  in 
casu  in  quo  non  esset  lex  positiva :  sed  de  facto  et  prout  nune  res  se 
hataet,  sc^ilicet  quatenus  fornicatio,  adulterium,  et  alia  ejusmodi  prohi- 
taentur  per  legem  positivam  suta  pcena  damnationis  aeternae.  Ad  priorem 
textum  dico,  Apostolum  intelligi  posse  non  de  quitauscumque  peccatis, 
quae   fiunt   contra   praecepta   naturae,  sed   tantum  de  illis,  quae  fiunt 


DE   DISPENSATIONE    LEGIS   NATURALIS.  95 

coiitra  ])ncc('|)t.'i  strictissimi  juris  n.itur.ii,  quulia  suut  cluo  priora  pnc- 
oepta  Dccnlo<»'i,  quibus  prohibctur  idolorum  servitus,  et  irreverentia 
Deo  exhibeuda. 

Conclusio  tertia.  —  Nilla  potestas  iiumana,  ta.m  kccle- 

SIASTICA    QUAM     ClVIl/LS,     DISPENSAllE     POTEST     IN     IIS     iill A-)    SUNT    DE 

jn:K  NATiiK^:. 

Probatur  1.  auctoritatc  S.  Bernardi  in  priori  Conclusionc  iaudata, 
ubi  cum  consensisset  Deum  posse  dispensare  in  pracceptis  secundaj 
tabula%  ait :  Quw  etsi  nullam  prorsus  dis])ensatio7iem.  admittant,  nec 
vuidavi  iKmiiuum  ex  iis  aliquo  modo  solvere,  aut  licuit,  cmt  licebit. 

Probatur  2,  ratione  :  Non  potest  inferior  supcriorem  absolvere,  ut 
constat  dist.  21.  cap.  Interior:  neque  ligatum  a  superiore  solvere  po- 
test  infcrior,  ut  habetur  c.  Unico  de  Clerico  cegrotante:  atqui  si  aucto- 
ritate  humana  dispensari  posset  in  lege  naturali,  solveret  auctoritas 
creata  ct  inferior  obligationcm,  quam  ex  Dei  ordinatione  homines 
contraxerunt :  ergo  etc.  Deinde,  ipsimet  Principes  et  Ecclesiaj  Praj- 
sules  tenentur  praeceptis  juris  naturse  :  ergo  non  possunt  in  eis  dispen- 
sare.  Consequentia  patet :  qui  enim  subduntur  prajceptis,  ct  tenentur 
ad  ca  servanda,  non  possunt  ab  eorum  prseceptorum  obligatione  di- 
spensare.  Antecedens  etiam  constat,  siquidem  prajcepta  legis  naturse 
•id  omues  omnino  homines  rationis  compotes  spectant :  erg-o  maxime 
ad  eos,  qui  prsecipue  ratione  et  prudentia  pollere  debent  ut  alios 
(lebite  dirigant  et  ordinent.  Denique,  si  Pontifices  et  Principes  pos- 
^ent  dispensare  in  aliquibus  prseceptis  qua?  vel  sunt  de  jure  natura?, 
vel  ad  illud  spectant,  maxime  possent  dispensare  in  prssceptis  secundae 
tabulsc  :  sed  id  pr?estare  non  possunt,  alias  possent  dare  potestatem 
fornicandi,  interficiendi  innocentem,  et  accipiendi  aliena  bona :  hoc 
autem,  ut  constat,  falsum  est :  igitur  etiam  falsum  id.  unde  sequitur. 

DiCES  :  Summus  Pontifex  dispensat  interdum  de  residentia  Pasto- 
rum :  at  Pastorum  residentia  est  de  lege  naturali,  ex  Concilio  Triden- 
tino  sess.  23.  c.  1.  De  reformatione :  ergo  in  eo  dispensari  potest.  Item, 
de  jure  naturae  est,  ut  qui  vovit,  reddat  Domino  quod  vovit :  sed 
summus  Pontifex  dispensat  in  votis  :  ergo  ete.  —  Ilespon.deo  primo, 
uegando  minorem :  Conc.  enim  Trid.  non  afiirmat  residentiam  Pa- 
storum  esse  de  jure  naturali,  sed  tantum  significat  eam  esse  de  jure 
divino,  ait  enim:  «  Cum  praecepto  divino*mandatum  sit  omnibus, 
«  quibus  animarum  cura  commissa  est,  oves  suas  cognoscere,  pro  his 
« sacrificium  ofi^erre,  verbique  divini  prsedicatione,  sacramentorum 
«  administratione,  ac  bonorum  omnium  operum  exemplo  pascere,  pau- 
«  perum,aliarumque  miserabiliumpersonarum  curam  paternam  gerere, 
«  et  in  ca^^tera  munera  pastoralia  incumbere,  quse  omnia  nequaquam 
«  ab  iis  prsestari  et  impleri  possunt,  qui  gregi  suo  neque  vigilant, 
« neque  assistunt ;  sed  mercenariorum  more  deserunt :  sacrosancta 
«  Synodus  eos  admonet  et  hortatur,  ut  divinorum  prseeeptorum  me- 
«  mores,  factique  forma  gregis,  in  judicio,  ac  veritate  pascant  ac  re- 
«  gant.  »  Quibus  verbis  solum  significatur  rcsidentiam  Pastorum  cen- 
seri  posse  non  quidem  de  iure  naturali,  sed  de  jure  divino  positivo : 
nam  ex  illis  non  potest  haberi  quod  residentia  sit  de  alio  jure,  quam  ex 
quo  pastases  obligantur  ad  prsestanda  munia,  quaj  absentes  exequi  non 


96  DE    DISPENSATIONE   LEGIS    NATURALIS. 

possent:  at  Concilium  significat  quod  ad  ea  prnestanda  teneantur,  non 
ex  jure  natur?e,  sed  ex  prsecepto  divino,  subindeque  residentia  pasto- 
rum  posset  non  censeri  esse  de  jure  naturae.  —  liespondeo  2.  distin- 
guendo  majorem :  summus  Pontifex  dispensat  de  residentia  pastorum 
dispensatione  proprie  dicta,  quse  fiat  proprio  jure  et  propria  auctori- 
tate,  quse  solvat  residendi  obligationem,  absque  externa  gravi  causa 
concurrente,  nego;  dispensatione  improprie  dicta  quae  sit  tantum  de- 
claratio  pastores  in  eo  casu  non  teneri  ad  residendum,  propter  graves 
eausas,  et  eorum  prsesentiam  alibi  exigentes,  ct  eos  alio  evocantes. 
concedo.  Igitur  summus  Pontifex  proprie  non  dispensat  de  residentia 
pastorum  cum  eis  licentiam  eoncedit  alio  migraudi ;  sed  tantum  de- 
clarat  in  aliquo  particulari  casu  pastores  non  teneri  ad  residentiam  ; 
enimvero  solum  Pastores  residere  debent  cum  plebe  sibi  commissa, 
quando  publici  boni  necessitas  vel  utilitas  eos  alio  non  vocat,  quod 
utique  prudenter  declaratum  est,  et  statutum  in  Concilio  Tridentino 
loco  laudato,  ubi  cum  declarasset  omnes  Pastores,  Etiamsi  sanctce 
Eomance,  Ecclesioe,  Cardinales  sint,  obligari  ad  personalem  in  sua  Ec- 
clesia,  vel  dicecesi  residentiam,  ubi  iiijuncto  sihi  officio  defungi  tenean- 
tur,  neque  abesse  posse  nisi  certis  de  causis :  subdit:  Nani  cum  Chri- 
stiana  charitas,  urgens  necessitas,  debita  obedientia  ac  evidens  Ecclesice, 
vel  Beipublicce  utilitas  aliquos  nonnumquam  abesse  postulent  et  exi- 
gant,  decernit  Sacrosanta  Sgnodus  has  legitimce  absentice  causas  a  bea- 
tissimo  Bomano  Pontifice,  aut  a  Metropolitano,  vel  eo  ahsente  suffra- 
ganeo  Episcopo  Antiquiori  residente,  qui  ejusdem  Metropolitani  absen- 
tiam  probare  debehit,  in  scivptis  esse  approbandas.  Non  potest  ergo 
summus  Pontifex  de  facto  dispensare  cum  Episcopis,  ut  non  resideant 
pro  eo  tempore  quo  est  obligatio  juris,  aut  naturae,  aut  divini  ad  re- 
sidendum,  nisi  ob  gravissimam  causam,  talemque  ob  quam  merito 
existimare  possit,  nec  Deum  uec  naturam  ea  causa  posita  ad  residen- 
tiam  obligare.  Quando  autem  ob  leves  causas  Pastores  a  residentia 
dispensat  summus  Poutifex,  si  tamen  id  faciat  aliquando,  id  solum 
praestat  cum  Pastoris  praesentia  non  ita  videtur  gregi  necessaria,  aut 
utilis,  quin  prudenter  existimari  possit  in  eo  casu,  nec  Deum,  nec 
naturam  talem  residentiam  praecipere.  —  Ad  secundum  dico  eodem 
modo,  quo  ad  primum  ;  etenim  summus  Pontifex  proprie  non  dispensat 
in  ullo  voto  aut  juramento,  nec  etiam  in  matrimonio  rato  ;  sed  tantum 
declarat  propter  graves  concurrentes  causas,  eos  qui  votum  emiserunt, 
non  teneri  ad  id  implendum  in  tali  casu  particulari  ex  lege  naturae ; 
nam  est  quidem  de  jure  naturae,  ut  qui  vovit,  remanentibus  omnino 
iisdem  circumstantiis,  reddat  Domino  quod  vovit ;  non  est  autem  de 
jure  natur?e  ut  votum  persolvatur  in  aliquibus  circumstantiis  et  casibus 
concurrentibus,  nempe  si  materia  voti  reddatur  moraliter  impossibilis  : 
V.  g.  si  quis  vovisset  dare  centum  aureos  Eeclesi?e  infra  annum,  post 
mensem  autem  omnibus  bonis  spoliaretur,  et  in  extremam  necessitatem 
redigeretur,  tunc  ad  solvendum  votum  non  teneretur  lege  naturoe, 
quia  voti  materia  est  ipsi  moraliter  impossibilis;  vel  si  observatio  voti 
minoris  sit  perfectionis,  et  meriti  apud  Deum  :  ut  si  v.  g.  quis  vovisset 
dare  Ecclesine  cereum,  haud  dubie  voto  satisfaceret  si  loco  cerei  daret 
aureum  calicem,  quia  lex  naturre  numquam  obligat  necessario  ad 
omittendum  mnjus  bonum  pro  solvendo  minori  bono.  Idem  dicendum 


DE    DISPENSATIONE    LEGIS    NATURALIS.  97 

<liiJindo  occurrit  ])cricuhini  Jactura'  ninjoris  lioni,  puta  si  quis  vovit 
castitatoni  voto  siniplici,  et  postmodum  <;Tavissimis  ustulatus  concu- 
pisccnti;r  stimulis  versarctur  in  ])ericulo  non  soluiii  votuni  infrin<;,-endi, 
sed  etiam  peccandi  ])eccato  lornicationis,  aut  adulterii,  aut  aliquo  alio 
deteriori,  a  quo  ])ericulo  liberaretur,  si  a  voto  solutus  licite  ducere 
l)0sset  uxorem  :  hoc,  inquam,  in  casu  legitime  declarat  summus  Pon- 
tilex  i])sum  non  teneri  lege  naturae  ad  jDcrmanendum  in  voto:  tum 
quia  ipse  vovens  moraliter  censendus  est  non  habuisse  voluntatem 
cxtendendi  votum  suum  ad  istum  casum  moraliter  im])ossi))ilem :  tum 
quia  lex  naturalis  non  censetur  obligare  ad  aliquid  pra'standum,  unde 
tam  grave  damnum  sequitur,  quanta  est  incontincntia^'  fcrditas  :  tum 
denique  quia  ipsa  ratio  naturalis  dictitat  quod  quando  occurrit  jactura 
nccessario  facienda  duorum  bonorum  diversa'  rationis  et  irstimationis, 
potius  esse  laciendam  jacturam  minoris,  quam  majoris  boni  :  pra'stat 
enim  pati  abscissionem  brachii,  aut  alterius  partis  corporis,  quam 
mortem  ipsam,  quia  cor])oris  integratio  minus  est  bonuni,  quam  exter- 
minatio  vitie.  Unde  cum  status  virginalis  pudicitise,  quantumlibet  excel- 
lens,  minus  sit  bonum,  quam  status  gratiae  sanctificantis,  cujus  jaetu- 
ram  facere  periclitatur  is,  qui  vovit :  in  eo  casu  declarat  summus  Pon- 
tifex  illum  a  voto  absolvi,  subindeque  sunimus  Pontifex  non  dispcnsat, 
nec  dispensare  potest  in  uUo  voto  perfecta  dispensatione,  sieut  dispen- 
sare  potest  in  legibus  ecclesiasticis  a  se  conditis  pleno  jure,  et  absque 
ulla  causa. 

DiCES:  Illa  causa  quam  exigeret  sunmius  Pontifex  ut  dispensaret 
legitime,  vel  solvit  obligationeni  juris  naturalis,  vel  non:  si  non  solvat: 
ergo  censetur  revera  summus  Pontifex  pleno  jure  dispensare:  si  solvat, 
ergo  frustra  reeurritur  ad  summum  Pontificem-  pro  obtinenda  dispen- 
satione  illius  obligationis,  qurejam  nuUa  est.  —  Respondeo,  equideni 
causam  illam  gravem  occurrentem  revera  soivere  obligationem  legis 
naturje,  nec  minus  propterea  recurrendum  esse  ad  summum  Ponti- 
ficem,  non  quidem  ut  alligationem  talem  solvat,  sed  ut  solutam  de- 
claret,  tamquam  Ecclesiae  supremum  caput.  Quemadmodum  enim  licet 
aliquis  revera  certus  esset  quod  res,  quam  proximus  detinet,  ad  se  per- 
tineat,  non  posset  tamen  licite  aliquando  ipsam  sibi  vindicare  propria 
auctoritate,  sed  ad  id  esset  expectanda  et  postulanda  sententia  judicis : 
ita  pariter  licet  aliquis  esset  certus  se  habere  sufficientem  eausam  cur 
censeatur  solutus  ab  obligatione  voti  persolvendi,  non  tamen  deberet 
votum  infringere  donec  exposita  causa  coram  summo  Poutifice,  ejus 
declarationem  haberet,  qua  nempe,  et  sibi  et  Ecclesise  constaret  ipsum 
amplius  non  teneri  ad  voti  solutionem. 

Instabis  :  Non  solum  summus  Pontifex  declarat  nuUam  amplius 
urgere  voti  obligationem,  sed  etiam  revera  voventem  ab  ea  solvit: 
ergo  proprie  dispensat.  Patet  antecedens,  quia  seque  utitur  verbo  di- 
spensandi  dum  solvit  ab  obligatione  voti,  ac  quando  dispensat  de  lege 
a  se  posita:  sed  dum  hoc  verbo  utitur  in  solvenda  lege  a  se  posita, 
revera  proprie,  et  pleno  jure  dispensat :  ergo  pari  ratione  dispensat 
dum  solvit  a  voto.  —  Nego  antecedens,  et  ad  ejus  probationem  dico, 
quod  etsi  summus  Pontifex  in  illis  declarationibus  utatur  verbo  di- 
sijensandi,  non  inde  sequitur  quod  revera  in  illis  dispenset:  verbum 
enim    dispenso  est    sequivocum,  et  significat  aliquando    quemcumque 

Frassen  TheoL  Tom.  VI.  7 


98  DE    DISPENSATIONE    LEGIS    NATURALIS. 

actum  superioris,  quo  aliquid  fit,  aut  cognoscitur  csse  licitum,  quod 
alias  illicitum  esset,  aut  licitum  esse  nou  cognoscerctur,  sive  interiin 
ille  actus  sit  propria  dispensatio,  sive  sola  declaratio.  Nec  refert  quod 
simpliciter  utatur  isto  verbo  in  solvenda  obligatione  votorum  ac  in 
solvendis  legibus  a  se  positis :  nam  diversitas  signific-ationis  in  eo  casu 
uon  est  petenda  ex  verbis,  sed  ex  natura  rei  subjeetae.  Hine  quia  ma- 
teria  juris  Pontificii  subjecta  est  absolute  summo  Pontifici,  ita  ut  absque 
ullacausa  antecedente  suam  volitionem  possit  concedere  licentiam  alicui 
id,  quod  praecipitur,  non  exequi,  idcirco  dum  hanc  lieentiam  eoncedit, 
proprie  censetur  dispensare :  quia  vera  materia  juris  naturalis  absolute 
non  subjicitur  ulli  auctoritati  humanse ;  ideo  non  potest  in  ea  dispen- 
sare  summus  Pontifex  pleno  jure,  et  nisi  concurrat  aliqua  gravis  causa. 
Unde  tunc  verbum  clispenso  ab  eo  usurpatum  non  habet  veram,  et 
propriam  significationem :  utitur  nihilominus  recte  ipso  modo  loquendi: 
tum  quia  perinde  est  quantum  ad  praxim  et  usum  communem  fide- 
lium :  tum  quia  non  parum  condueit  ad  timoratae  conscientiai  simpli- 
cium  scrupulos  removendos. 

Urgebis:  Summus  Pontifex  facultatem  habet  solvendi  quodeumque 
vinculum  in  terris,  ut  constat  ex  illis  verbis  Matth.  18.  Q,uodcumque 
solueris  super  terram  erit  solutum  et  in  Ccelis ;  ergo  potest  quodlibet 
vinculum  voti,  juramenti,  et  matrimonii  rati  pleno  jure  solvere.  — 
Distinguo  antecedens:  habet  hanc  supremam  auctoritatem  respectii 
materi?e  determinatae,  et  sibi  subjectae,  concedo :  respectu  cujuslibet 
materiae,  nego.  Alias  enim  summus  Pontitex  dispensare  posset  in  obli- 
gatione  veritatis  dicendae,  elicieudi  amoris  divini,  servandae  vitse  in- 
nocentis:  sicque  efficere  ut  mendacium,  odium  Dei,  et  perjurium  fo- 
rent  licita.  Unde  licet  summus  Pontifex  in  Ecclesia  supremam  habeat 
potestatem,  tamen  non  censetur  posse  solvere  quamlibet  hominis  di- 
spensationem ;  alias  cum  etiam  Imperator  habeat  supremam  potestatem 
in  rebus  temporalibus,  posset  etiam  solvere  naturalem  obligationem 
subditorura  in  promissis,  pactis  etc.  quod  tamen  damnatur  in  Clemen- 
tina  Pastoralis  de  re  jud.  in  fine,  ubi  habet  quod  Imperatori  non  liceat 
tollere,  quae  juris  naturalis  sunt. 

Qu-KKES:  an  lex  naturalis  admiftere  possit 
explicationem  et  declarationem? 

Affirmo  :  cum  enim  omnia  qua^  sunt  juris  naturalis  non  sint  «que 
nota,  et  ad  intelligendum  facilia,  cumque  graves  aliquando  oecurrere 
possint  circumstantiae,  in  quibus  duo  pugnantia  naturae  praeeepta  ser- 
vanda  concurrere  videntur,  necessario  opus  est  declaratione  et  expli- 
catione,  qua  constat  quidnam  in  illis  circumstantiis  sit  faciendum. 
Sie  v.  g.  licet  lex  naturalis  prajcipiat  alienum  esse  restituendum,  cum 
tamen  praicipiat  esse  servandam  vitam,  et  famam,  inde  fit  quod  non 
sit  restituendus  gladius  furioso  dum  periculum  adest  ne  vel  ipsum, 
vel  restituentem,  aut  alios  occidat.  Hsec  tamen  declaratio  proprie  non 
est  dicenda  Epil-ceia:  cum  enim  hsec  dicatur  ab  Arist.  5.  Ethicorum, 
cap.  10.  Emendcdio  legis,  ex  ea  parte  qua  depcit  propter  universale : 
haec  cadere  nequit  in  legem  naturae,  quia  haec  non  prohibet,  nec  prae- 
cipit  universaliter  et  absolute,    sed  tantum  in  iis  casibus,  in  quibus 


DE    LEOE    DIVINA    ytTERNA.  09 

ictiis  pra-ccptus  ost  nocessarius  cx  nnturfi  rci,  et  actus  ])rohil)itus  est 
iiiaius,  et  necessario  fugiendus. 

DISPUTATIO  TERTIA. 
DE  le(;e  divina. 

Deum  esse  leg-um  conditorem,  Icg-islatorumque  Principem  nemo 
snnjT  mentis  ncgarc  potcst;  ejus  enim  est  univcrsam  mundi  machi- 
nam,  et  maximc  homines  ternc  incolas,  legibus  instrucrc,  qui  cuncta 
condidit,  ut  ad  praescriptum  sibi  tinem  recto  tramite  collineent.  Quo- 
circa  non  satis  ei  visum  fuit  natur;r  lcgem  hominum  cordibus  inscri- 
bcre,  sed,  inquit  S.  August.  in  Psalm.  ",0.  Ne  sibi  homines  aliquid 
</pfuisse  quererentur y  scriptum  est  et  in  tabulis,  quod  et  in  cordibus 
•lon  lefjehanf :  non  enini  ei  scriptuni  non  habehant,  sed  legere  nolebant : 
ipposifuni  est  oculis  eorum  quod  in  conscientia  videre  cogerentur,  ef 
:uasi  forinsecus  admota  voce  Dei  ad  inieriora  sua  homo  compulsus 
■esf.  Hanc  autcm  divinam  suam  vocem,  et  lcgem  promulgavit  Deus, 
tum  Judseis,  tum  Christianis;  illam  quidem  per  Moyscm ;  hanc  vero 
per  Christum:  illam  veterem  qufe  pene  oblivione  deletam  legem  na- 
turalem  in  mcmoriam  hominum,  usumquc  rcvocaret;  alteram  vero 
gratijip,  quse  veterem  imperfectam  perficeret,  et  vacuam  impleret.  Quo- 
niam  autem  heee  utraque  lcx  ab  seterno  in  Dei  voluntate  constituta 
simul  et  sancita  fucrat,  idcirco  tripliccm,  divinam  legem  solito  con- 
grue  distinguunt  Theologi.  Quarum  primam,  qnve  cseterarum  caput 
est,  ^5Cternam  appcllant,  sccundam  autem^  Mosaycam,  tertiam  vero 
Evangelicam,  de  quibus  erit    scrmo  in   tribus    sequentibus  Articulis. 

ARTICULUS  PEIMUS. 

DE  LEGE  DIVINA  .ETERNA. 

Legem  aeternam  appellat  S.  Aug.  I.  1.  De  Libero  aiMtrio,  cap.  5. 
et  6.  Summam  rationem  in  Deo  existentem,  cui  semper  est  obtempe- 
nndum,  vel  summam  rationem  qua  justum  est  ut  omnia  sint  ordina- 
'Ssima,  vel  ut  inquit  lib.  22.  Contra  Faust.,  cap.  27.  Lex  ceterna  est 
ratio  vel  voluntas  Dei  ordinem  naturcB  servari  prcecipiens,  et  dissipari 
vetans.  De  hac  autem  lege  nonnulla  hic  sunt  delibanda,  sequentibus 
in  Qusestionibus.  Quarum  Prinia  aperiet,  an  et  quid  sit  divina  lex 
ccterna:  Secunda,  quotuplex  et  qualis;  Tertia,  quaenam  habeat  subjecta. 

QU^STIO  PRIiMA. 

AN  ET  QUID  SIT  LEX  ^TERNA. 

NoTANDUM  1.  Rationem  divinam,  in  qua  maxime  seterna  lex  sta- 
tuitur,  tribus  modis  p'osse  considerari:  Pnmo  quidem,  quatenus  est 
cognitio  omnium  effectuum,  tam  actualium,  quam  possibilium :  Deus 
cnim  novit,  et  vocat  ea  quae  non  sunt  tamquam  ea  quoe  sunt,  inquit 
Vpost.  ad  Rom.  4.  Secundo,  prout  est  operativa  creaturarum,  apericndo 
scilicet  divinre  voluntati,  eique  demonstrando  creaturas  possibiles,  qui- 
bus  existentiam  per  divinum  suum  decretum  concedere  potest:  quo- 
eirca  apud  Psalm.  dicitur  fecisse  cselos  in  intellectu.   Terfio  denique, 


100  DE    LEGE    DIVINA    ^TERNA. 

divina  cognitio  spectari  potest,  quatenns  est  directiva,  et  gubernativa 
omnium  creaturarum  in  suos  fines.  In  hac  autem  postrema  divinne  co- 
gnitionis  acceptione  maxime  videtur  esse  constituenda  aeterna  Dei  lex. 

NoTANDUM  2.  Quod  etsi  divina  lex  aeterna  eum  divina  providentia 
in  eo  conveniat,  quod  utraque  ^'ideatur  directio,  et  ordinatio  rerum 
quarumlibet  in  fines  sibi  convenientes,  tamen  lex  a^terna  a  Provi- 
dentia  divina  distinguenda  videtur  in  multis.  Primo  quidem,  in  eo 
quod  illa  contineat  regulas  maxime  generales,  quibus  res  creata?  suos- 
in  fines  ordinantur :  unde  per  se  primo  respicit  bonum  Universi :  Pro- 
videntia  autem  divina  complectitur  solum  privatas  et  speciales  regulas- 
quibus  unaquseque  res  suum  in  finem  dirigitur,  et  bonum  singulare 
cujusque  rei  respicit,  Secundo,  lex  oeterna  importat  vim  obligandi; 
Providentia  vero  nullam  obligationem  infert.  Tertio,  Providentia  com- 
paratur  ad  legem  a^ternam,  ut  conclusio  particularis  ad  principium 
universale;  sicut  enim  lex  positiva  tradit  in  generali  regulas;  v.  g, 
Deum  esse  colendum,  juxta  quas  prudentia  colligit  hic  et  nunc  esse 
operandum :  ita  lex  seterna  in  Deo  tradit  regulas  generales,  quibus- 
Deus  intendit  universum  dirigi;  puta  lapidem  moveri  deorsum,  ignem 
vero  sursum:  bonum  esse  sectandum,  malum  fugiendum:  Providentia 
vero  de  motibus  creaturarum  disponit  in  particulari  juxta  speciale  cujus- 
que  bonum :  et  ideo  Provideutia  ad  legem  seternam  tamquam  ad  prin- 
cipium  reducitur. 

NoTANDUM  o.  Legem  seteruam  a  cseteris  legibus  in  eo  distingui, 
quod  lex  seterna  non  sit  lex  data,  sed  ferens,  non  impressa,  sed  expri- 
mens :  non  participatio  legis  alicujus,  sed  origo  et  fons  omnium  aliarum: 
ab  ea  namque  leges  omnes  temporales  derivantur,  quae  idcirco  dicuntur 
leges  impressse  et  participatre.  Insuper  lex  seterna  est  incommutabilis: 
cseterge  vero  leges  mutabiles  sunt:  unde  S.  August.  lib.  De  Vera  re- 
lig.,  c.  17.  ait:  «  ut  ars  medicinse  cum  eadem  maneat,  neque  ullo- 
«  pacto  ipsa  mutetur,  mutat  tamen  prsecepca  languentibus,  quia  mu- 
«  tabilis  est  nostra  valetudo:  ita  divina  Providentia  (quam  pro  seterna 
«  lege  hic  usurpat)  cum  sit  omnino  incommutabilis,  mutabili  tamen 
«  creatura'  varie  subvenit,  et  pro  diversitate  morborum.  alia  alii  jubet 
«  aut  vetat  utilia:  unde  non  incipit  ut  ab  ipsa  morte  ad  naturam  suam,. 
«  ea  qua^  deficiunt,  idest  ad  nihilum  tendunt,  reducat,  et  firmet.  Hinc 
«  idem  S.  August.  lib.  1.  De  Liber.  arbif.,  cum  interrogasset:  cum  erga 
«  hsec  sit  una  lex,  ex  qua  aliai  omnes  temporales  ad  homines  regendos 
«  variantur?  Non  ideo  ipsa  variari  nuUo  potest  modo?  Respondet  Evo- 
«  dius:  intelligo  non  posse  omnino;  neque  enim  ulla  vis,  ullus  casus, 
«  ulla  rerum  labes  umquam  effecerit,  ut  justum  non  sit  omnia  esse 
«  ordinatissima,  et  qusecumque  a  lege  seterna  promanant,  quantumvis- 
«  variabilia,  non  desinunt  tamen  esse  ab  ea  tamquam  invariabili  ». 
Tertio  deuique,  distinguuntur  lex  a^terna,  et  temporalis,  quod  huic  sub- 
jiciantur  homines  mortales,  et  adhuc  miseri;  illi  vero  beatitudine  do- 
nati,  et  Deo  fruentes,  ut  egregie  apud  eumdem  August.  ibidem  c.  15. 
aperit  Evodius  dicens:  «  Beatos  ob  amorem  ipsorum  seternorum  sub 
«  setema  lege   agere  existimo;    miseris  vero   temporalis  imponitur  ». 

His  ita  prsemissis,  duo  hic  breviter  supersunt  aperienda:  Pri^num^ 
an  ista  sit  admittenda  seterna  Dei  lex  a  cseteris  legibus  distincta.  Se- 
cuiidum,  qua>  sit  ejus  genuina  definitio. 


DE    LEGE    DIVINA    ^l^TERNA.  101 

Conclusio  prima.  —  ivbiviouA  admittenda  est  yi<:TERNA  Dei 

LEX,  C^  A  S('IM('Er  DeIS  AH  .KTERNO  (JRDINAT,  QlvE  RATIONALI  (JREA- 
TIIR^   FACIENDA    SINT    AUT    CAVENDA,    (^IO     FINEM    SIBI    PRJ-^SCRIPTUM 

ASSEc^rATFR.  Ita  coiiimuniter  Theologi  cum  nostro  Alensi  3.  part. 
qu.  26.  inemb.  1.  quod  uti(jue  firniatur  primo  auctoritatihus  S.  August. 

in  primo  Notabili  laudatis.  —  Firmari  potest  etiam  ipso  Philosophorum 
sapientissimorum  consensu;    nam  inquit    Cicero   libro  2.  De  Legibus. 

1  'ideo  sapientissimorurn  fiUsse  sententiam,  ut  le(jem  neque  hominum 
ingeniis  excogitatam,  neque  sciturn  aliquod  esse  populorum,  sed  Oiter- 
)/um  quiddam,  quod  universum  mundum  regit,  et  imperandi  prohiben- 
dique  sapientia.  Ita  principem  legem  illam,  et  lUtimam,  merUem  dice- 
bant  esse  omnia  ratione,  aut  cogentis,  idest  praecipientis,  aut  vetantis 
Dei :  ex  qua  iUa  lex  quam  dii  humano  generi  dederunt  recte  est 
laudata. 

Probat  corclusionem  Alensis  loco  laudato  tribus  rationibus.  Prirno: 
nullum  malum  debet  esse  impunitum;  adeoque  omne  malum  puniri 
debet  per  ordinationem  alicujus  legis :  at  omne  malum  non  punitur 
per  legem  temporalem;  nam  inquit  S.  Augustinus  lib.  1.  De  Libero 
arbitrio,  cap.  5.  Videtur  lex  ista,  quoe  regendis  civitatibus  fertur,  multa 
<'oncedere  atque  impunita  relinquere,  qucB  per  divinam  Providentiam 
rindicantur:  ergo  debet  admitti  lex  a^terna,  cujus  illa  divina  Provi- 
dentia  est  applicatio,  per  quam  illa  peccata  puniantur.  —  Secundo. 
plurimaj  sunt  leges  temporales  invicem  contrariai,  subindeque  conci- 
liari  debent  in  aliqua  ratione  justitias :  sed  ita  conciliari  nequeunt 
nisi  per  iegem  contrarium  non  habentem,  qualis  est  ajterna;  adeo- 
que  est  admittenda.  Major  constat  ex  S.  August.  lib.  1.  De  lAbero 
arb.,  c.  6.  Duce  leges  ita  sibi  videntur  contrarice,  lU  una  earum  hono- 
rem  dandi  popiUo  tnbuat  potestatem:  alia  non,  ut  nuUo  modo  in 
una  civitate  possent  esse  simiU,  numquid  dicemus  aliquam  iUarum 
iujustam  esse,  et  ferri  minime  debuissef  —  Deynque^  necesse  est  in 
Deo  esse  aliquam  legem:  sed  hffic  non  potest  esse  nisi  seterna:  ergo 
necesse  est  aliquam  esse  legem  aeternam.  Minor  const  it,  Deus  enim 
€st  immutabilis,  subindeque  nihil  ipsi  de  novo  potest  accidere.  Ma- 
jor  similiter  patet:  cum  enim  Deus  habeat  Providentiam,  necessario 
in  eo  supponitur  ratio  qua^dam  practica  totius  gubernationis  Uni- 
versi,  juxta  illud  Boetii  3.  De  Consolatione:  qui  perpetua  mundum 
ratione  gubernas,  quocirca  idem  lib.  4.  Prosa  6.  ait:  Providentia  est 
divina  ratio  a  summo  Principe  constituta,  qua  cuncta  disponit:  ergo 
illa  ratio  Dei  seterna  habet  veram  rationem  legis;  nam,  inquit  S.  Isi- 
dorus  2.  Ethymologiarum,  si  ratione  lex  constat,  lex  erit  omne  quod 
ratione  constituitur. 

DiCES  1:  Lex  necessario  requirit  aliquem  cui  possit  prsescribi:  sed 
ab  seterno  nullus  extitit  cui  lex  pmescribereiur :  ergo  nulla  lex  seterna 
■esse  potuit.  Major  patet,  lex  enim  est  actus  imperii ;  repugnat  autem 
esse  imperium,  nisi  existat  subditus  cui  imperetur.  Minor  pariter  con- 
stat,  siquidem  ab  a>terno  solus  Deus  extitit,  cui  lex,  et  imperium  prae- 
>cribi  non  potest.  —  Distinguo  minorem:  non  fuit  aliquis  subditus  ab 
ieterno  existens  realiter,  et  de  facto,  cui  lex  pra^scriberetur  pro  ipsa 
a?ternitatis  duratione  implenda,  concedo:  non  fuit  existens  in  idea, 
et  decreto  divino    pro  certa   temporis  diffirentia    a  quo    lex  illa  tune 


102  DE    LEGE    DIVINA    .ETERNA. 

esset  implenda,  nego.  Similiter  probationem  minoris  distiuguo:  impe- 
rium  non  potest  esse  reternum  de  facto,  et  aetu  intimatum  subdito, 
concedo :  non  potest  ab  aetemo  esse  conceptum  in  voluntate  divina, 
cuncta  ab  .Tterno  decernente  quae  pro  diversa  temporis  differentia  exe- 
cutioni  mandabuntur,  nego. 

DicES  2.  De  ratione  legis  est  quod  promulgetur ;  siquidem  lex  est 
ordinatio  facta  a  superiore  auctoritatem  in  communitatem  habente, 
subditis  intimata,  et  promulgata :  sed  ab  iiiteriio  non  potuit  esse  uUa 
legis  promulgatio,  quippe  cum  null«  ab  seterno  fuerint  creaturse,  quibus 
lex  promulgari  posset :  ergo  nec  ulla  lex  potuit  esse  ab  seterno.  —  Re- 
spondet  Alensis,  quod  lex  considerari  potest,  quatenus  derivatur  vel 
a  legendo,  vel  a  ligando.  Priori  modo,  certum  est  ipsam  esse  aetemam, 
quia  in  mente  Dei  legebatur  ac  manifestabatur,  et  quasi  narrabatur: 
sic  autem  pxomulgatione  non  egebat.  Secundum  autem  postenoreitt, 
derivationem,  nempe  quatenus  lex  ligat,  potest  iterum  bifariam  spe- 
ctari,  nempe  active  vel  passive ;  scilicet  vel  ex  parte  Dei,  vel  ex  parte 
creaturse  per  legem  ligatae,  vel  obligata;  ad  aliquid  faciendum,  vel 
omittendum.  Priori  modo  «terna  dici  potest,  si  non  secundum  actum, 
saltem  secundum  habitum ;  eodem  enim  modo,  inquit,  distinguendum 
est  de  lege  ligante  in  Deo,  sicut  de  dominio  di^ino;  dominium  autem 
divinum  dicitur,  vel  secundum  habitum,  vel  secundum  actum.  Sicut 
ergo  dominium  dicitur  in  habitu  de  Deo  ab  aeterno,  dominium  in  actu 
ex  tempore ,  ita  lex,  si  non  importet  habitum  ligandi,  sie  ab  seterna 
est  in  dispositione  ad  ligandum,  et  hoc  modo  dicitur  lex  setema;  sed 
si  importet  actum  ligandi,  non  ita.  Unde  in  summa  respondet,  ad  ra- 
tionem  legis  satis  esse  quod  de  se  vim  habeat  ligandi,  licet  nondum 
actu  liget,  quia  nondum  est  applicata,  et  promulgata.  Iiespondeo  2, 
promulgationem  legis  posse  eonsiderari  vel  ex  parte  legislatoris  pro- 
mulgantis,  vel  ex  parte  subditi  cui  promulgatur.  Priori  modo  lex  prius 
est  in  legislatore  promulgante  quam  in  subdito  cui  i)romulgatur :  unde 
in  forma  respondeo  disting-uendo  minorem :  nulla  lex  potuit  ab  seterno 
promulgari,  promulgatione  se  tenente  ex  parte  creaturarum,  concedo: 
promulgatione  se  tenente  ex  parte  Dei  supremi  legislatoris,  nego. 
Quare  autem  haec  promulgatio  ex  parte  Dei  legislatoris  sufficiat,  non 
autem  ea  promulgatio  sufficiat  ex  parte  hominis  legislatoris,  sed  ne- 
cessario  humanse  leges  exigant  manifestari  subditis  per  promulgatio- 
nem ,  ratio  est  aperta,  quia  nempe  cum  lex  seterna  sit  Dei  decretum 
imrautabile,  omnino  invariabilis  est:  unde  sine  ulla  sui  mutatione  ab 
seterno  lata  obligabit  in  tempore:  decretum  autem  hominis  mutabile 
est;  hinc  quamdiu  non  promulgatur  per  modum  legis,  semper  se  habet 
potius  per  modum  propositi  ferendi  legem,  quod  potest  revocari,  quam 
per  modum  legis  firmiter  stabilit»,  et  latae.  Unde  in  lege  seterna  nulla 
alia  promulgatio  publica  requiritur,  ut  actu  obliget,  sed  solum  quod 
veniat  in  notitiam  subditi.  Quare  si  per  internam  revelationem  nobis 
innotesceret  divinse  voluntatis  decretum,  hoc  suffieeret  ad  obligandum. 

Conclusio  secunda.  —  Triplicem  .i-:tern^  legis  defini- 
TiONEM  PROFERT  S.  Au(Trsr.  Primam  quidem  lib.  de  libew  arb. 
c.  6.  dicens,  «  ut  breviter  legis  ceternce  nomen  explicem,  ea  est,  qua 
justum  est,  ut  omnia  sint  ordinatUisima.  Secundam   vero  profert  lib. 


DE    LEGE    DIVINA     yETERNA.  103 

I)p  rcra  Hcligiovo^  cnp.  31.  Lpx  (ctfntd  rsf  inromiiinidhilis  rrrifas,  ((uai 
,sf  b'X  oinnimn  arfinm,  et  Irx  ODUiipotcnfis  Arfi/icis.  'rcrtiain  dc-iiiqiic 
(•odeni  libro,  et  cap.  De  libero  arbitno,  diun  dicit  quod  J^ex  (Jdterna 
sf  sunumi  ratio  cui  somper  of^tcmjwrandum  est:  per  (juain  mali  mise- 
,((fn,  f)oni  })onam  vitam  merenfur:  per  (juam  iUa,  ([uc^,  tcmporafis  csf, 
rccte  fertur  recteciue  mufatur. 

Hanc  autem  triplicem  definitionem  expendit  Alensis  il)i(fcm:  •«  Lex 
«  ictenia,  inquit,  potest  considorari  secunduni  rospcctum  ad  bona,  vel 
«  niala:  vel  secundum  quod  rcspicit  bona  tantum.  p]t  hoc  dupliciter, 

quia  potcst  considerari  sccundum  quod  respicit  bona  g-encraliter,  vel 
«  bona  specialiter,  qua»  sunt  bona  rationalis  creaturai  tantum.  Quantum 
«  ergo  ad  primam  rationem,  convenit  ei  hoec  ratio:   Lex  a?,terna  est, 

qua  justum  est,  ut  omnia  sint  ordinatissima  :  lex  enim  aeterna,  se- 
«  ciindum  quod  est  jus  ordinandi,  respicit  bona,  et  mala  :  quia  Deus 
«  bona  lacit,  et  ordinat:  malum  autem  non  facit,  sed  ordinat:  unde 
«  sicut  ordinare  est  actus  communis  ipsius  legis  respectu  bonorum 
«  et  malorum ,  ita  est  notio  ipsius  prout  respicit  bona,  et  mala.  Se- 
«  cuudum  autem  quod  respicit  bona  generaliter,  sive  sint  bona  ra- 
«  tionalis  creaturse,  sive  irrationalis,  convenit  ei  ista  ratio  :  lex  seterna 
«  est  lex  omnium  artium,  et  lex  omnipotentis  Artificis.  In  quantum 
«  enim  est  ars  omnipotentis  ArtiHcis,  respicit  causam  divinam,  quse 
«  est  ars,  et  causa  omiiium  bonorum.  Secundum  autem  quod  respicit 
«  bona  rationalis  creaturro  tantum,  convenit  ei  ista  definitio:  Lex 
^^  aiterna  est  summa  ratio  cui  seniper  obtemperandum  est,  etc.  Ratio- 

nalis  enim  creatura  ordinanda  est  per  leges,  unde  lex  temporalis 
«  fertur  ab  homine-,  et  super  homines :  et  ita  cum  ei  conveniat  ferre 
«  leges  temporales  ut  dicitur  in  definitione,  constat  quod  hoc  est  re- 
«  spectu  rationalis  creaturse.  Similiter  quod  dicit:  cui  semper  obtem- 
«  perandum  est,  convenit  ei  rcspectu  creaturse  rationalis,  quia  solum 
«  rationalis  creatun^  convenit  11  le  actus  qui  est  obtemperare.  »  Adver- 
tendum.  est  autem  trium  illarum  definitionum  seu  descriptionum  po- 
stremam  videri  magis  congruam:  dure  nempe  priores  potius  ad  pro- 
videntiam  quam  ad  legem  seternam  spectant.  Tertia  vero  ipsam  legem 
seternam  luculentius  explicat.  —  Posset  tamen  brevius  et  clarius  de- 
finiri,  dicendo  quod  Lex  oderna  est  ipsa  clivince  sapientioe  ratio,  aut 
ipse  divince  voluntatis  actus,  quo  Deus  db  ceierno  decrevit  creaturam 
rationalem  teneri  in  tempore  ad  hoc,  vel  illud  faciendum,  vel  ca- 
rendum.  —  ^  "  Lex  seterna  est  summa  ratio  directiva  omnium  actionum 
et  motionum.  Dicitur  1.  ratio,  eo  quod  lex  quselibet  sit  ordinatio  ra- 
tionis  seu  mentis.  Dicitur  2.  ratio  summa,  quia  ultima  est  et  su- 
prema  regula  ad  quam  creaturarum  ordinatio  in  finem  exigitur.  Di- 
citur  3.  directiva  omniuni  cictionum  et  motionum,  quia  versatur  cirea 
actiones  et  motiones,  eo  quod  motiones  et  actiones  sint  media  per  quse 
creatura  quselibet  tendit  ad  debitum  sibi  finem. 

Probatur  2.  auctoritate  S.  Augustini  qui  legem  seternam  sic  de- 
finit,  lib.  22.  cont.  Faust.,  cap.  24.:  Lex  oeterna  est  rcdio  divina,  vel 
voluntas  Dei  ordinem  naturalem  conservari  jubens.,  perturbari  vetans, 
Naturalis  autem  ordo  creaturse  rationalis  est,  ut  per  amorem  subdita 
sit  Deo,  et  qualibet  creatura  etiam  seipsa  per  eumdem  amorem  su- 
perior  sit.  Ordo  naturalis  creaturse  irrationalis  est  ut  in  eo  sit  situ,  et 


104  DE    LEGE    DIVINA    yETERNA. 

in  eo  loeo,  in  quo  univei-si  ordo  naturalis  exigit.  Iterum  ab  eodeni 
Doctore  sic  definitur  :  ^iJterna  lex  ea  esf,  qua  Justiim  est  ut  omnia 
slnt  ordinatissima,  lib.  1.  De  libero  arbitr.,  cap.  6.   "'  ^ 

DiCEs:  Legi  seternie,  ex  S.  Augustino  mox  laudato,  semper  est 
obtemperandum:  sed  divinae  voluntati  non  est  semper  parendum;  nam 
ex  eodem  S.  Augustino  in  Enchiridio,  potest  bonus  filius  bona  volun- 
tate  velle  patrem  vivere.  quem  Deus  vuh  mori:  ergo  lex  aeterna  non 
recte  dicitur  Dei  voluntas.  —  Respondet  ad  minorem  Alensis  loco 
laudato,  quod  «  rectitudo  voluntatis  nostrae  non  semper  attenditur  in 
«  conformatione  ejus  ad  divinam  voluntatem  respectu  voliti,  sed  re- 
«  spectu  volentis.  Motus  enim  voluntatis  comparatur  ad  volentem,  et 
«  ad  volitum:  conformatio  ergo  voluntatis  meae  ad  divinam  semper 
«  debet  esse  quantum  ad  volentem,  sed  non  semper  ad  volitum :  unde 
«  debeo  me  sic  conformare  ei,  ut  ego  velim  quod  Deus  vulr  me  velle, 
«  non  autem  ut  velim  quod  ^-ult  semper.  Unde  super  illud  Hectos  decet 
«  collaudatio,  dicitGlossa:  Convenit  uf  quodcumque  vult  Detis  tevelle, 
«  velis  et  tu  :  non  dicit  ut  velis  quodcumque  \u\t  Deus ;  et  sic  bonus 
«  filius  volens  pairem  vivere,  quem  Deus  %Tilt  mori,  conformat  vo- 
«  luntatem  suam,  et  obtemperat  di^^inse:  quia  ipse  vult  ipsum  velle, 
«  scilicet  patrem  vivere.  Et  hoc,  dicit  Augustinus,  vult  quod  ipse 
«  filius  velit  patrem  vivere  ex  naturali  pietate,  quem  vult  mori  ex  suo 
«  judicio.  » 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

QUALIS,  ET  QUOTUPLEX  SIT  LEX  .ETERNA. 

Tria  maxime  veniunt  hac  iii  Qutestione  resolvenda:  Frimum,  an 
lex  aeterna  sit  omnino  invariabilis  et  immutabilis.  Secundum,  an  re- 
vera  sit  fons  et  origo  omnium  aliarum  legum,  tam  naturalis  quam 
positivarum.   Tertium,  an  unica  sit  vel   multiplex. 

NotandumI.  Ex  nostro  Alensi,  loco  laudato  memb.  2.  legem  aeternam 
a  uulla  prorsus  creatura,  sed  a  solo  Deo  comprehensive  cognosci  posse: 
cum  enim  haec  iiihil  aliud  sit  quam  priiiia  veritas  incommutabilis  seu 
Deus  ipse,  certum  est  quod  sicut  solus  Deus  se  ipsuin  comprehensive 
cognoscit,  ita  solus  legem  seternam  comprehendere  potest,  et  nosse  in- 
finitam  illius  praecellentiam,  omnesque  ipsius  dotes.  Quocirea  S.  Au- 
gust.  1.  o.  conf.  c.  3.  ait:  Ignorabam,  et  non  noveram  Justitiam  veram, 
inUriorem  ex  Jmtissima  lege  Dei  omnipotentis,  qua  formarentur  re- 
gionum  mores ,  cum  ipsa  ubique  esset.  Hinc  lib.  De  vera  relig.  c.  31. 
ait:  Est  lex  secundum  quam  Deus  Judicaf  omnia,  de  quu  nuliusjudi- 
care  potest.  Nlhilominus  hsec  teterna  Dei  lex  cognosei  potest  a  crea- 
turis,  non  solum  intuitive  a  Beatis,  sed  etiam  discursive  a  Viatoribus, 
videlicet  in  efJectibus,  qui  aliquam  referunt  illius  similitudinem,  et  ir- 
radiationem  seu  participationem,  majorem  vel  minorem:  tum  quia 
omuis  cognitio  veritatis  est  quajdam  irradiatio  legis  aetemae:  nuUa 
autem  est  e  creaturis  intellectualibus,  quae  veritatem  non  cognoscat, 
subindeque  nulla  est  quae  aliquam  aeternae  legis  notitiam  noii  habeat : 
tum  quia  omnes  creatune  rationales  impressam  habent  legem  natu- 
ralem,  quae  nihil  aliud  est  quam  quaedam  participatio  et  scintilla  leo-is 
aeternae :  tum  denique,  quia  nulla  est  creatura  rationis  compos^  quae 


DE    LEGE    DIVINA    ^.TERNA.  105 

iioii  possit  ox  ordinatissiina  hujus  llnivcrsi  administrationc  judicare 
rcs  omnes  ita  stabiliter,  et  invariate  consistere  per  divinam,  et  su- 
preniani  divini  Administratoris  ^ubernationem.  Hinc  S.  Augustinus 
lib.  De  vera  relig.  cap.  30.  ait:  uKternoi  legis  noiio  nobis  impressa  est: 
ea  enim  esf  qiia  justum  est  ut  omnia  sint  ordinatissima.  lAcet  ergo 
oiternam  illam  lef/ein  comprehendere  non  possimus,  nihilominus  ipsam 
per  varios  suos  effectus  possumus  cognoscere,  sicut  aliquis  non  videns 
Solem  in  sua  subsfantia,  ipsum  per  irradiationem,  et  diffusum  lumen 
deprehendit. 

NoTANDUM  2.  Duplicem  legis  seternse  causalitatem  erga  csRteras 
leg'es  posse  distingui:  alia  enini  est  in  g-enere  causaj  efficientis,  qua- 
tenus  videlicet  Deus  concurrendo  cum  intellectuali  natura  per  rationis 
lumen,  quod  proximum  censetur  legis  creatae  principium,  et  applicando 
intellectum  Principis  ad  judicium  proeceptivum,  dicitur  esse  causa 
univcrsalis  omnium  leguni.  Cum  enim  in  omnibus  rnoventibus  ordi- 
natis  virtus  secundi  moventis  derivetur  a  primo  movente,  cumque 
Deus  sit  causa  universalis  influens  esse  in  omnes  effectus,  hinc  per 
leg'em  a?ternam,  quse  est  in  ipso  suprema  ratio  gubernationis  et  ad- 
ministrationis,  eensetur  ad  aliarum  legum  constitutionem  concurrere: 
ipsa  namque  lex  aeterna  est  veluti  causa  qusedam  universalis  vim  in- 
fluens  in  omnes  leges.  Altera  vero  causalitas  pertinet  ad  genus  causa^. 
exemplaris,  quia  omnis  lex  creata  eatenus  censeri  potest  habere  vim 
dirigendi  et  regulandi  actus  humanos,  quatenus  conformatur  legi 
?eterna3,  ut  supremo  ac  perfectissimo  suo  exemplari  in  regulando. 

NoTANDUM  3.  In  qualibet  lege  distingui  posse  triplicem  statum. 
Primu7n  quideni  quem  habet  in  interna  dispositione  Legislatoris,  qua- 
tenus  in  ejus  mente  jam  illa  lex  censetur  esse  descripta,  et  ejus  ab- 
soluto  decreto  ac  firma  voluntate  stabilita.  Secundus  vero  status  est 
quem  habet  lex  exterius  constituta  et  proposita  subditis  a  quibus  est 
implenda.  Tertium  denique  respectu  rerum,  quse  per  eam  legem  prae- 
cipiunfcur.  Priori  modo  spectata  seterna  lex  est  internus  Dei  actus,  quo 
nempe  decernit  ab  seterno,  quse  a  creaturis  implenda  sint  in  tempore: 
posterioribus  autem  modis  censetur  esse  quid  externum.  Quonam 
autem  ex  illis  modis  censeatur  invariabilis,  et  multiplicabilis,  hic  erit 
determinandum . 

Conclusio  prima.  —  Lex  ^terna  respectivb  ad  Legisla- 

TOREM,  EST  IMMUTABILIS  :  MUTABILIS  AUTEM  PER  RESPECTUM  AD  SU- 
BJECTUM  CUI  IMPERAT,    ET  AD  MATERIAM    CIRCA  QUAM  VERSATUR.    HaeC 

Coiiclusio  tres  partes  complectitur,  quas  tradit  et  confirmat  S.  Au- 
gustinus.  Primam  quidem  lib.  3.  Confessionum,  cap.  7.  ubi  ait:  Igno- 
rabam  jusfitiam  veram  interiorem  non  ex  consuetudine  judicantem, 
aed  ex  lege  rectissima  Dei  omnipotentis,  qua  formarentur  mores  re- 
gionum,  et  dierum  pro  regionibus,  et  diebus;  cum  ipsa  ubique  ac  semper 
essef,  non  alibi  alia  nec  alias  alifer.  Quod  autem  est  tale,  inquit  Alensis 
membro  5,  est  simpliciter  immutabile :  ergo  lex  seterna  est  simpliciter 
immutabilis.  Confirmat  idipsum  idem  S.  Augustinus,  libro  De  vera  re- 
ligione,  ubi  sermonem  faciens  de  ea  lege  seterna,  ait:  Quis  dubitaf 
istam  legem  intervallis  locorum,  et  temporuin,  nec  majorem  esse,  nec 
minorem,  cum  potentia  superet  omniaf  Hoec  est  lex  omnium   artium, 


106  DE   LEGE    DIVINA    -ETERNA. 

cum  sit  omnino  immutahilis.  Tres  autem  Conelusionis  partes  simul 
explicat  et  probnt  lib.  1.  De  libero  arbifrio,  cap.  6.  ubi  ait:  Lex  ilki, 
quce  summa  rafio  nominutur,  cui  semper  obtemperandum  est ;  per 
quam  mali  miseram,  boni  Itonam  vitam  merentur ;  per  quam  denique 
illa,  quam  temporalem  vtKandam  diximus,  recte  ferfur,  recteque  mu- 
tatur ;  potest  nec  cuipiam  inieUigenti  non  incommutabilis  ceternaque 
videri  ?  Quasi  diceret :  Lex  iieterna.  quae  est  summa  ratio  rerum  agen- 
daram  a  Deo.  est  omnino  immmutabilis  secundum  se:  licet  efiectus 
ejus  sint  mutabiles,  quia  sunt  temporales, 

Probatur  pariter  Conclusio  ratione  theologica :  Omnis  actus  in- 
ternus  divini  intelleetus,  et  divinrB  voluntatis,  est  omnino  invariabilis 
secundum  se;  variabilis  autem  penes  diversa  objeeta  intrinseca  adquse 
terminatur:  sed  ipsa  aeterna  Dei  lex  est  actus  tum  intelleetus  tum 
voluntatis :  siquidem  est  siunma  ratio,  absolutumque  Dei  decretum 
quo  Deus  ab  a?terno  statuit,  et  ordinavit,  quse  a  creaturis  in  tempore 
sunt  implenda  ete.  Major  constat  ex  iis  qme  diximus  de  immutabili- 
tate  divinse  voluntatis.  Minor  pariter  patet  ex  supradictis. 

DiCES  1  :  Omnis  lex  priecipiens  contraria  est  mutabil's;  variatur 
enim  lex  juxta  mutationem  prseceptorum :  sed  lex  seteraa  contraria 
pnecipit.  ut  indicat  S.  Augustinus  in  libris  Confessionum  dicens:  Do- 
mine,  si  modo  imperas  quod  aliquando  vefasti,  quis  dubitat  hoc  esse 
faciendum?  —  Distinguit  majorem  Alensis:  Omnis  lex  priecipiens 
contraria  secundum  rationes  contrarias,  est  mutabilis,  coneedit;  secus^ 
negat.  Similiter  distincta  minore,  negat  consequentiam :  lex  enim 
aitema  numquam  diversa  priecipit,  secundum  rationes  contrarias,  sed 
secundum  rationem  unam,  et  immutabilem,  nempe  secundum  id  quod 
judicat  congruere  sapienti  reram  ordinationi  juxta  temporam  varie- 
tatem.  Unde  tota  mutatio  in  res  ipsas  temporales,  non  autem  in  legem 
aetemam  est  refundenda.  Sicut  enim,  inquit  Alensis,  ars  mediciuje 
cum  eadem  maneat.  nec  ullo  pacto  mutetur.  mutat  tamen  praecepta 
languentibus,  quia  mutabilis  est  nostra  valetudo  ,  ita  divina  Provi- 
dentia,  cum  sit  omnino  incommutabilis,  mutabili  tamen  creaturse  varie 
subvenit  pro  diversitate  morborum  :  aliis  alia  jubet  aut  vetat:  unde 
varietas  est  in  efifectu  temporali. 

DiCES  2:  Omnis  sententia  quae  fertur  sub  conditione,  et  non  ab- 
solute.  mutabilis  est,  et  maxime  illa  quae  dependet  cum  hoc  a  liberj 
arbitrio :  sed  sententia  legis  anernae  fertur  sub  conditione,  et  non  ab- 
solute,  et  maxime  dependet  a  libero  arbitrio:  ergo  sententia  legis 
aeternae  est  mutabilis:  subindeque  etiam  illa  lex  est  mutabilis.  Minor 
patet:  quoniam  lex  aeterna  nusquam  judicavit  nec  dixit  absolute:  iste 
damnabitur ;  sed  semper  sub  conditione  hac :  si  fuerit  malus  finaliter: 
similiter  non  dixit  absolute;  iste  salvabitur;  sed  sub  hac  conditione: 
si  fuerit  finaliter  bonus  :  sed  haec  utraque  conditio  bonitatis.  aut  ma- 
litiae  tinalis  pendet  a  libero  arbitrio,  subindeque  sententia  aeternae  legis 
ab  ea  bonitate  et  malitia  finali  pendens  e^t  mutabilis.  —  Respondeo 
cum  Alensi  distinguendo  majorem :  illa  sententia  mutabilis  est  se- 
cundum  actum  quo  fertur,  et  subjectum  in  quod  fertur,  concedo:  se- 
cundum  rationem  ob  quam  fertur,  nego.  Et  similiter  distincta  minore, 
neganda  est  consequentia.  Veram  quidem  est  quod  licet  contingens 
sit  hunc  finaliter   ui   malitia  vel  bonitate  finali  permansuram ,  tamen 


DE    LEr.E    DIVINA    ^ICTERNA.  107 

iion  cst  contiiijicns  quod  yi  pcrnirvncat  in  niMlitia  finali  punietur;  ncc 
paritcr  contingcns  cst  quod  si  perscvcrct  linalitcr  in  honitatc,  et  statu 
gratiae,  prjvniiabitur.  Nam,  inquit  Alcnsis,  jeterna  Dei  lex,  et  ratio 
([UJC  dicit  quod  si  pcrniancas  in  nialo  finaliter,  punicris;  ct  si  pcrrna- 
neas  in  bono  finali,  pncniiaberis  :  hivc,  inquani,  ratio  onmino  iinniuta- 
bilis  est,  et  absoluta:  nee  dependet  ullatenusa  libero  arbitrio  hoininis 
in  gratia  vel  peccato  perseverantis :  sicut  ab  alterutra  persevcrantia 
depcndct  po^na"  irrogatio  vel  prajmii  donatio.  Alitcr  hanc  distin- 
ctionem  explicat  Alensis  dicendo  legem  seternam  esse  mutabilem  se- 
cundum  sententiam,  non  autem  secundum  consilium,  juxta  illud 
S.  Greg".  Deus  iion  matat  cojisilium,  sed  sententidm:  «  Consilium 
«  autem,  inquit,  est  ratio  divina  secundnm  quam  Deus  dijudicat,  et 
«  disponit  omnia:  sententia  vero  appelhitur  ipse  temporalis  effectus, 
«  qui  sequitur  ex  consilio  et  ordinatione  Dei.  Si  crgo,  inquit,  loquamur 
«  de  lege  secundum  rationem  consilii,  ipsa  immutabilis  est;  si  secundum 
«  rationem  sententiai,  sic  est  mutabilis,  quia  ipse  temporalis  effectus 
«  sequens  ex  ipsa  mutatur  quotidie;  sed  ipsa  ratio  secundum  quam 
«  judieat,  et  dispouit,  et  ex  qua  effectus  derivatur,  manct  immutabilis. 
«  Itaque  secundum  primum  modum  lex  seterna  dicitur,  nempe  qua- 
«  tenus  accipitur  pro  consilio  vel  ratione;  sed  secundum  quod  acei- 
«  pitur  seeundum  sententiam,   non  dicitur  seterna,   sed  temporalis.  » 

Conclusio  secunda.  —  Omnes  leges  just^i:  et  proprie 

DICTJ:  AB  .KTEKNA  LE(;E  DEIUVANTrR. 

-Probatur  1.  Ex  Scriptura  sacra,  nam  Proverb.  8.  divina  Sapientia 
testatur:  Per  me  Heges  regnant,  et  legum  Conditores  justa  decernunt. 
Hinc  Joannis  19.  Christus  Pilatum  alloquens  ajebat:  Xon  haheres  jjo- 
testatem  adversum  me  idlam,  nisi  tibi  datum  esset  destiper.  Quapropter 
Apostolus  Rom.  13.  merito  affirmat  quod  non  est  potestas  nisi  a  Den: 
et  qui  potestati  resistit,  Dei  ordinationi  resistit.  Quod  adeo  verum  est, 
ut  etiam  ipsa  Tyrannorum  potestas  derivetur  ab  ipso  Deo,  qui  eis  re- 
gnum  et  principatum  tribuit,  propter  vindicanda  populi  peccata : 
quamvis  enim  iniqua  sint  illorum  judicia,  justum  tamen  est  populi 
peccata  puniri  per  iniqua  judicia:  haec  autem  ratio  justse  vindictse  ab 
seterua  lege  derivatur. 

Q,uam  utique  veritatem  luculenter  explicat  S.  August.  lib.  1.  De 
libero  arb.  c.  6.  ubi  scribit:  In  lege  temporali  nihil  justum  atque  le- 
gitimum,  quod  non  ex  hac  ceterna  sibi  homines  deriraverint.  Et  lib.  5. 
De  Civit  Dei,  c.  21.  Non  tnbuamus,  inquit,  dandi  regni  imperiique 
potestatem  7iisi  Deo  vero,  qui  dat  felicitatem  regni  ccelorum  piis;  re- 
gnum  vero  terrenum,  et  piis,  et  impiis,  sicut  ei  placet  cui  nihil  injuste 
placet.  Et  paulo  infra:  Qui  dedit  Maiio,  ipse  Cajo  Ccesari:  qui  Augusto, 
ipse  et  Xeroni;  qui  Vespasianis,  vel  patri,  vel  filio,  suavissimis  im- 
peratoribus,  ipse  et  Diocletiano  crudelissimo :  et  ne  per  singidos  ire  ne- 
cesse  sit,  qui  Constantino  Christiano,  ipse  et  Apostatce  Juliano. 

Probatur  2.  Conclusio  iuductione  tacta  per  omnes  leges ;  siquidem 
1  ^'X  ipsa  naturalis  ab  ipsa  lege  aeterna  derivatur:  omnis  namque  bo- 
nitas  est  universaliter  a  bonitate  seterna;  subindeque  lex  naturalis, 
quae  quod  bonuin  est  nobis  instillat,  est  ab  ipsa  a'terna  lege,  estque 
ejus  participatio  qusedam  mentibus  nostris  iudita  atque  impressa,  juxta 


108  DE   LEGE    DIVINA    ^TERNA. 

ilhid  Psal.  4.  Signatum  est  super  nos  hnnen  vultus  tui,  Domine.  Lex 
divina  positiva  est  etiam  illius  aetemae  legis  derivatio  quaedam,  quippe 
■cum  Deus  nihil  homini  prsescribat  in  tempore,  cujus  ab  a?terno  non 
habuerit  in  seipso  rationem.  Denique  omnes  leges  humanse,  quae  vel 
per  discursum  humanum,  vel  ex  lumine  et  ratione  naturali,  vel  ex 
ratione  revelata  eoUiguntur  et  statuuntur,  etiam  ab  ipsa  seterna  Dei 
lege  deducuntur  :  cum  enim  lex  naturalis,  et  divina,  ex  quibus  humanse 
leges  inferuntur,  ab  ipsa  Dei  aeterna  lege  originem  ducant.  pari  ra- 
tione  ab  ipsa  deductae  censeri  debent  omnes  illae  humana?  leges.  Unde 
S.  August.  ]ib.  1.  De  libero  arb.  c.  5.  In  temporali  lege  nihil  est  ju- 
stum  atque  legitimum,  quod  non  ex  cetenia  homin^.s  sibi  derivaverini . 
Quod  utique  firmatur  juxta  illud  Jacobi  1.  Omne^  datum  optimum,  et 
omne  donum  perfectum  desursum  est  descendens  a  patre  luminum, 
upud  quem  nec  est  transmutatio,  nec  vicis,situdinis  obumbratio. 

DicES  1 :  Illse  leges  ab  aeterna  Dei  lege  non  possunt  derivari, 
quse  ipsi  opponuntur,  et  contraria  statuunt:  sed  humanae  leges  in- 
terdum  sunt  hujusmodi :  lex  enim  humana  impunitum  relinquit,  quod 
justum  est  puniri;  nam  inquit  S.  August.  mox  laudatus  lib.  1.  De 
libero  arbitr.  cap,  5.  «  ex  illa  quae  regendis  ci^itatibus  fertur,'  multa 
«  concedit,  atque  impunita  relinquit,  quae  per  divinam  Providentiam 
«  vindicantur  » :  ergo  aliquse  leges  humanse  seternae  Dei  legi  non 
concordant.  Insuper,  lex  humana  liberos  et  exemptos  a  pena  judicat, 
quos  ipsa  aeterna  Dei  lex  cruciatibus  addicit,  ut  ibidem  confirmat 
S.  August.  exemplo  illorum,  qui  oceidunt  ne  occidantur,  vel  ne  res 
temporales  amittant.  Quomodo  ejiim,  inquit,  apud  eam,  scilicet  legem 
aeternam,  sunt  isti  peccato  liberi,  qui  pro  his  rebus,  quas  contemni 
oportet  humana  ccede  sunt?  Denique  lex  humana  concedit  aliqua  mala 
fieri,  necnon  affectu  libidinis,  et  inordinatae  voluntatis,  quae  utique 
lex  aeterna  Dei  vetat,  puta  hominem  occidere  pro  facultatibus  servandis : 
unde  S,  August.  ibidem:  Quomodo  possum  arbitrari  istos  carere  libi- 
dine,  qui  pro  his  rebus  digladiantur,  quas  possunt  inviti  amitteref 
mit  si  non  possunt,  quid  opus  est  pro  his  rebus  usque  ad  hominis 
necem  progredif  Cum  ergo  humanae  leges  plerumque  aeternae  Dei  legi 
adversentur,  non  ^identur  ab  ipsa  derivari.  —  Distinguo  majorem: 
leges  humanae  nou  derivantur  ab  aeterna  Dei  lege,  quae  ipsi  contrariae 
adversantur  positive,  et  secundum  rationem  injustitiae,  et  perfecta 
contrarietate,  concedo :  quae  solum  adversantur  negative,  et  ratione 
minus  perfectae  conformationis,  nego.  Et  similiter  distinguenda  est 
minor.  Unde  ad  auctoritates  S.  August.  dicendum  est,  primo  quidem, 
quod  lex  temporalis  ea  solum  punire  debeat,  quse  contrariantur  suo 
fini,  qui  est  eonciliatio  pacis  inter  homines:  unde  ipsa  non  assumit 
vindicanda  mala,  quae  turbant  pacem  hominis  cum  Deo;  haec  enim 
relinquit  aeternae  legi  Dei  vindicanda,  quod  utique  explicat  idem 
August.  ibidem  dicens:  Videtur  mihi  legem  istam,  quce  populo  re- 
gendo  scribitur,  recte  permittere,  et  per  divinam  Providentiam  vi?idi- 
<;ari;  ea  enim  vindicanda  sibi  assumit,  quce  satis  sint  conciliandcB  paci 
hominibus  imperitis.  Similiter,  licet  lex  temporalis  eos  a  poena  exiraat, 
quos  aeterna  cruciatibus  adjudicat,  invicem  tamen  pugnare  non  vi- 
dentur;  lex  enim  humana  eatenus  punit  mala  quae  suo  fini,  nempe 
paci  conciliandae  inter  homines,  adversari  deprehendit;  lex  autem  aeterna 


DE    LEGE    DIVINA    yETERNA.  lOO 

cuni  non  solum  respieiat  pacem  conciliandani  inter  lioiiiincs,  scd  etiaiii 
cuni  ipso  Deo,  inde  lit  quod  eos  interdum  reos  censeat,  quos  humana 
lex  absolvit:  unde  Ibidem  S.  Augustinus  ait:  Lawlo  ct  probo  istam,  sci- 
licet le<^em  temporalem,  7?<am?v.s'  inclwatam,  minusque perfectam; videiur 
enim  multa  rcliiKjucrc  imj}unita,  quce  tamen  j^er  divinam  Providcntiam 
vindicantur,  et  recte.  Denique  ad  tertium  reponit  ipsemet  August. 
quod  nuaquam  temporalis  lex  jubcat  aliquid  ficri  ex  libidine,  nam  ex 
hyj>othcsi  quod  altquis  vim  vi  rcjwllot,  aut  id  justc  facit,  ei  ordinate, 
jmta  causa  civium  tuendorum,  sicut  miles  veljudex,  qui  est  minister 
lcgis;  aut  id  inordinate  prcestat.  Si  primum,  obtempcrare  debct  lerji 
sinc  libidinc  quce  id  jn'cecij)it.  Si  secundum,  non  id  lex  jjrcecijnt,  scd 
rclinquit  in  ejus  potcstate:  liberum  enim  est  ei  homin.em  occidere  pra 
hi.s  rebus  quas  i}ivitus  jwtest  amittcre. 

Di(  ES  2:  Si  omnes  leges  bumanse  derivarentur  a  lege  ?eterna,  non 
essent  inter  se  contrarise:  constat  autem  quod  leges  bumanse,  etiam 
justa*,  sunt  interdum  etiam  contrarite :  ergo  etc.  —  Nego  sequelam ; 
nam  idcirco  contrarioi  sunt,  quia  lex  seterna  talem  inter  eas  contra- 
rietatem  postulat:  cura  enim  lex  ?eterna  sit  ordinatissima,  exigit  juxta 
varias  circumstantias,  quse  in  subditis  occurrunt,  ut  mutatio  fiat  in 
lege ;  alias  inordinatio  esset  si  iisdem  legibus  dirigerentur  qui  varie 
sunt  aflecti.  Unde  S.  August.  lib.  De  vera  Peligione  cap.  17.  Siciit 
ars  Medicina  cum  eadem  maneat,  nequc  ullo  pacto  ipsa  mutetur,  mutat 
tamcn  prcecepta  langucntibus,  quia  mutabilis  est  nostra  valetudo ,  ita 
divina  Providcntia  cum  sit  ipsa  incommutabilis  mutabilitati  creaturce 
varie  subvenit,  et  pro  diversitate  membrorum  aliis  aliajubet,  autvetat. 

DiCES  3:  Leges  humanre  non  derivantur  ab  seterna,  neque  tamquam 
conclusiones,  quia  non  uecessario  sequitur  lex  humana  ex  principiis 
aeternae  legis ;  neque  tamquam  determinationes  ejusdem  legis  aeternae, 
quia  homines  legum  conditores  ignorant  quid  fuerit  ab  retorno  ordi- 
natum  circa  leges  quas  statuunt :  ergo  etc.  —  Respondeo,  hunianas 
leges  ab  aeterna  \QigQ  derivari  mediante  lege  naturali,  a  qua  procedunt, 
vel  per  modum  conclusionis  ex  principiis,  sicut  v.  g.  non  est  occi- 
dendum,  colligitur  conclusio  ex  eo  pr^cepto  naturali,  faciendum  noii 
est  malum :  aliquse  vero  derivantur  per  modum  determinationis,  sicut 
lex  natune  v.  g.  quod  qui  peccat  puniri  debet:  sed  quod  puniendus 
sit  tali  vel  tali  pcena,  hoc  determinatur  a  lege  humana.  Quae  sunt 
prirai  raodi,  ^igorem  habent  non  solum  a  lege  humana,  sed  etiam  a 
lege  naturali :  quse  vero  secundo  modo  statuuntur,  ex  sola  lege  hu- 
mana  vim  obtinent:  unde  licet  qui  legem  condit  ignoret  quid  fuerit 
ab  a^terno  ordinatum  circa  legem  quara  statuit;  tamen  non  ignorat 
legem  naturalem  ((use  est  primaria  seterna^  legis  derivatio,  et  per  prjr- 
sentiara  judicat  quid  in  illis  circumstantiis  statuendum  sit  conformiter 
ad  legem  naturae. 

DiCES  4:  Si  leges  humana^  derivantur  ab  seterna,  obligarent  ad 
ad  sui  observantiam  jure  divino :  sed  falsum  consequens:  ergo  et  an- 
tecedens.  —  Nego  sequelam.  majoris,  quia  non  obligant  jure  divino 
nisi  ea  qu»  sunt  a  Deo  tamquam  a  Legislatore  iramediate ;  tales  autem 
non  sunt  leges  huraanie,  qu;e  solura  raediante  hominum  prudentia  de 
lege  naturali  ab  seterna  lege  derivantur. 

DiCES  5:  Concupiscentia,  quam  legem  carnis,  seu  fomitis  appellat 


110  DE    LEGE    DIVINA    ^.TERNA. 

Apostolus,  est  vera  lex;  sed  illa  lex  non  derivatur  a  lege  reterna: 
ergo  etc.  Patet  major  ex  illo  Apostoli  ad  Romanos  7.  Video  aliam 
logem  in  memhris  meis  captivantem  me  in  Jege  peccafi :  Unde  Glossa: 
lomes  peccati  recte  dicitnr  lex;  qnia  legitime  lactum  est,  ut  qui  non 
obedivit  suo  superiori,  ei  non  ser™t  suum  inferius,  scilicet  caro.  Minor 
pariter  est  evidens,  illa  enim  lex  fomitis  est  mala,  nara  ut  ait  Glossa 
super  hfec  verba  Pauli  ad  Romanos  8.  Lex  ^piritus  vitce  in  Christo  Jesu 
liberavit  me,  duaj  leges  bonte  sunt:  lex  Spiritus  quje  peccatum  tollit: 
lex  Moysis  quae  peccatum  ostendit :  lex  peccati  mala  qua?  reos  facit:  quod 
autem  per  se  malum  est  non  potest  ab  seterna  Dei  lege  derivari :  unde 
Apostolus ad  Romanos  S.Prudentia  caniis  JegiDeinon  potest esse  subjecta. 
—  Respondet  Alensis,  n.  6.  a.  2.  fomitem  in  nobis  csse  poenam  irro- 
gatam  propter  peccatum  Adne;  sed,  inquit,  est  duplex  poena,  scilicet 
t«ditatis,  et  passibilitatis.  In  quantum  fomes  est  poena  foeditatis,  sic 
non  est  a  Deo,  quia  actus  suus  est  deformis:  quia  actus  foedationis 
non  potest  esse  a  Deo,  ut  a  principio,  sed  a  diabolo.  Secundum  vero 
quod  ipsa  est  ptpna  passibilitatis  et  afflictionis,  eo  seilicet,  quod  af- 
fligit  animam,  sic  ipsa  est  a  Deo:  aftiietio  enim  ista  temporalis  est, 
et  ad  bonum,  ut  homo  coactus  redeat,  et  convertatur  ad  Deum:  ex 
hoc  enim,  quod  anima  videt  se  ita  dejectam.  et  tantae  vilitati  et  cor- 
ruptioni  subjectam,  citius  convertitur  ad  Deum.  Et  sie  fomes  in  quantum 
est  poena  passibilitatis,  a  Deo  est ,  et  ordinat  ad  Deum:  est  enim  a 
divina  justitia.  Lex  ergo  fomitis  uno  modo  potest  appellari  lex  pas- 
sibilitatis :  alio  modo  lex  foeditatis.  Primo  modo  est  ut  atfligens :  et 
hoc  modo  appellat  eam  Apostolus  legem  membrorum.  Hoc  modo  ipsa 
est,  et  derivatur  ab  seterna  lege :  ipsa  enim  dicitur  lex  passibilitatis. 
idest,  secundum  quod  homo  per  eam  habet  legem,  ut  affligatur  ex 
illa,  et  convertatur  ad  Deum:  hoe  enim  modo  respicit  ordinem  di- 
%*in?e  Justiti?e.  Secundum  autem  quod  lex  fomitis  dicitur  lex  foeditatis, 
sic  ipsa  appellatur  ab  Apostolo  Lex  peccati :  et  sic  lex  ista  non  est 
a  lege  setema,  sed  a  diabolo.  vel  peccato,  quia  lex  ista  mala  est. 

Conclusio  tertia.  —  Lex  .eterna  sectxdum  .se  spectata 
EST  UNICA  :  Secuxdum  vero  diversam  connotatioxem  ad  res  ex- 

TERNAS   yU^E  IPSI  SUBJICIUNTUR,  CENSERI  POTEST  MULTIPLEX.  HaeC  BSt 

Alensis  memb.  6.  ubi 

Primam  partem  probat.  primo  quidem  auctoritate  S.  Augustin. 
dicentis  lib.  Conf.  Sicut  ars  Medicince  una  esf,  ef  tamen  Jiabet  diffe- 
rentiam  proeceptorum,  itu  Jex  ceterna  ad  Jeges  temporaJes,  sicut  ars 
medicince.  ad  sua  prcecepta.  Censet  ergo  S.  AugTistinus,  quod  lex  aetema 
seeundum  se  spectata  sit  unica,  nee  pluralitatem  admittat. 

Probat  secxindo:  Si  aeterna  Dei  lex  sit  censenda  multiplex,  maxime 
propter  diversitatem  respectuum  quos  dicit  ad  res  subjeetas:  sed  ita 
non  est;  pluralitas  namque  in  divinis  non  admittitur  propter  diver- 
sitatem  respectuum  ad  extra ;  alias  cum  nomen  hoc  Creator  v,  g. 
plures  involvat  respectus  ad  res  creatas,  sequeretur  quod  dici  possent 
plures  Creatores,  quod  utique  est  absurdum :  ergo  similiter  diversitas 
respectuum  legis  leterna?  ad  temporales  leges,  necnon  ad  res  tempo- 
rales  quiv  sibisubjiciuntur,  non  infert  diversitatem  in  ipsa  lege  ajterna. 
Addit  tamen  Alensis,  legem  aeternam  considerari  posse  vel  ut  est  ars, 


DE    LEGE    DIVINA    ^TERNA.  111 

vt  causa  oxeinplnris  logiiin  teniporaliuni,  vol  ut  est  ratio  singulas  res 
in  ordino  debito  constituons,  et  ad  finem  specialcMu  sibi  con<>Tuuni 
l^erducens,  juxta  dignitatem,  et  utilitatem  sibi  ])Oculiarein.  Ilndo  infert 
qiiod  lox  a^terna  spectata  ut  est  ars  ivterna  boni  et  veri,  dicjtur  esse 
unica:  siniiliter  ut  est  ratio  ordinans  res  ad  finem  divinum,  et  ultimum, 
est  paritor  unica,  quia  nenipe  est  una  sola  ratio  quaDous  res  cunctas 
a  se  conditas  proj^ter  seipsuni  etiam  ad  sui  gioriam  ordinat  ot  disponit: 
ut  vero  res  spectant  fines  sibi  peculiarcs,  possunt  dici  plures  in  Deo 
rationes  particulares  ])er  respectum  ad  diversa  connotata,  quia  nonipo 
res  diversimode  ordiuantur  invicom  rationo  suie  dignitatis  et  utili- 
tatis. 

Qr.T:ftES:  An   ipsa  Lex  cetenia   divince   Essentice,    vel  alicui   Personoi 
iipproprietur? 

Respondet  idem  Alensis  membr.  4.  Legem  a?ternam  essentiaj  di- 
vina^  immediate  esse  tribuendam :  siquidem  est  absoluta  Dei  perfectio 
tribus  divinis  Personis  communis.  Ipsis  tamen  adorandis  Personis  potest 
appropriari  diversimode :  etenim  ad  legem  quarnlibet  tria  concurrunt, 
scilicet  auetoritas,  veritas,  et  bonitas,  qua)  concurrunt  ad  hoc  quod 
sit  lex,  scilicet  principium  legis,  forma  legis,  et  finis:  nam  ratione 
principii  ei  debetur  auctoritas,  quia  non  potest  esse  principium  legis, 
iiisi  qui  auctoritatem  habet :  ratione  vero  formne  debetur  ei  veritas, 
quia  lex  numquam  fertur  sine  recta  ratione:  item  ratione  finis  de- 
l)etur  ei  bonitas,  quia  lex  non  est  nisi  ad  bonum :  unde  dicitur  lex 
sanctio  snncta,  jubens  honestum,  prohibensque  contrarium.  Si  orgo 
respiciamus  in  lege  seterna  auctoritatem ,  dicitur  in  Deo  secundum 
rationem  vel  intentionem  potestatis ;  et  sic  appropriatur  personse  Patris. 
8i  autem  respiciamus  voritatem,  secundnm  rationem  formalem,  sie 
appropriatur  Sapientise,  et  ita  convenit  personse  Filii.  Respiciendo 
autem  bonitatem,  qu?e  debetur  ratione  finis,  sic  appropriatur  Spiritni 
sancto.  —  Ex  iis  patet  qualiter  legis  effectus,  et  actus  nempe  impe- 
rare,  vetare,  consulere,  et  permittere,  punire,  et  praemiari  conveniant 
a3tern?e  legi ;  nam  actus  imperandi  et  vetandi  ipsi  conveniunt  ratione 
auctoritatis ;  isti  autem  duo  actus  consulendi  et  permittendi  ipsi  tri- 
buuntur  ratione  veritatis ;  isti  autem  duo  actus  puniendi  et  prsemiandi 
ad  eam  spectant  ratione  bonitatis.  Sciendum  enim  est  quod  in  lege 
inveniri  debet  ratio  potentise  ut  prsecipiat  vel  prohiboat :  item  ratio 
veritatis  vel  sapientise,  ut  possit  permittere  vel  consulere;  denique 
ratio  bonitatis,  ut  puniat  malefacta,  et  compenset  benefacta,  hoc  enim 
ad  bonitatem  pertinet;  et  sic  secundum  diversas  rationes  lex  compre- 
hendit  potentiam,  sapientiam,  et  bonitatem.  Insicper,  prsedicti  actus 
legis  distribui  possunt  juxta  diversas  animi  vires  et  facultates,  nam 
consulere  et  permittere  respiciunt  rationalem,  sunt  enim  aetus  legis 
ratione  veritatis  et  sapientise,  et  hoc  pertinet  ad  rationalem :  impe- 
rare  autem  et  vetare  pertinent  ad  irascibilem;  sed  pnnire,  et  prsemium 
tribuere  pertinent  ad  concupiscibilem;  et  sic  apparet  qualiter  seterna 
lex  secundum  diversas  intentiones,  et  divei-sos  actus  tribus  adorandis 
Personis  approprietur. 


112  DE    MUNERE    LEGIS    .^.TERN.*:. 

QU.ESTIO  TERTIA. 
QU.ENAM  .ETERN.E  DEI  LEGI  SUBJICIAXTUR. 

NoTANDUM  1.  Praesentem  Qugestionem  moveri  maxime  de  triplici 
entium  ordine  ;  nempe  divino,  rationali,  et  irrationali.  Tres  enim  sunt 
ordines  seu  genera  actuum,  de  quibus  dubitari  potest  an  per  setemam 
Dei  legem  mensurentur.  Primum  quidem  supremum  genus  est  aliquo- 
rum  internoram  ipsiusmet  Dei,  Secundum,  et  infimum  genus  est  actionum 
inferioram  agentium  naturalium,  et  ratione  carentium.  Tertium  denique 
est  actuum  liberorum  creaturarum  intellectualium,  Sciendum  insuper, 
quod  actus  Dei  disting-ui  possunt  triplicis  generis ;  nam  alii  dicuntur 
Xaturales  et  necessarii :  puta  generatio  Verbi,  processio  Spiritus  saneti; 
alii  Morales  liberi,  puta  amor  Dei  quo  creaturas  diligit ;  alii  denique 
vocari  possunt  Artificiosi,  quatenus  nempe  sese  extendunt  ad  crea- 
turas  producendas  et  regendas,  Quseritur  autem  an  hi  omnes  actus 
divini  seternjB  Leg'i  subjiciantur, 

NoTAXDUM  2.  Certum  esse,  et  extra  controversiam,  actus  naturales 
divini  intellectus,  divinseque  voluntatis  quatenus  spectantur  ad  intra , 
ab  ipsa  seterna  Dei  lege  non  pendere,  quia  sunt  omnino  necessarii, 
nec  procedunt  ex  directione,  aut  motione  quse  procedat  per  dictamen 
rationis;  subindeque  nulli  legi  possunt  subjici;  quia  lex  non  est  de 
rebus  per  se,  et  ab  intrinseco  necessariis,  qute  non  indigent  regula, 
sed  tantum  spectat  ad  eos  actus,  qui  omnino  liberi  sunt,  et  possunt 
dirigi  ac  ordinari.  Hinc  generatio  seterna  Filii  Dei,  et  productio  Spi- 
situs  sancti  nullatenus  cadunt  sub  lege,  quia  sunt  actus  omnino  na- 
turales  et  necessarii.  Quapropter  restaret  inquirendum  an  actus  liberi 
qui  in  Deo  sunt,  qui  prout  sunt  liberi,  morales  appellantur:  quatenus 
vero  sunt  operaturi  ad  extra  dicuntur  artifiiciosi,  an,  inquam,  illi 
actus  8etern?e  Dei  legi  aliquatenus  subjiciantur,  et  per  illam  dirigantur. 

NoTANDUM  3,  Legem  aeternam  dupliciter  cogitari  posse  esse  men- 
suram,  seu  regulam  actuum  liberoram  Dei:  primo  quidem  quatenus 
illi  actus  morales,  et  honesti  sunt:  secundo  vero  prout  ordinantur  ad 
aliquid  producendum,  vel  dirigendum.  Priori  modo  spectati  divini 
actus  liberi,  certum  est  quod  regulantur  per  divinam  rationem :  quia 
Deus  semper  secundum  rationem  operatur:  non  quidem  secundum  ra- 
tionem  alienam:  ergo  secuudum  propriam ;  subindeque  mensura  re- 
ctitudinis  liberoram  actuum  voluntatis  divinse  est  judicium  divini  in- 
tellectus,  quod  ordine  operationis  ipsam  di^inae  voluntatis  operationem 
antecedit.  Id  etiara  constat  declaratione,  et  exemplo,  etenim  si  Deus 
loquitur,  verum  dicit,  quia  judicat  raendacium  esse  malum :  si  pro- 
mittit,  implet ,  quia  judicat  fidelitatera  esse  honestara  et  consentaneam 
naturse  suse.  Posteriori  raodo  spectati  divini  actus  liberi  cogitari  possunt 
habere  legera,  quatenus  Deus  ut  opifex  reram  sibi  modnm  eertum 
operandi  censetur  proescribere  secundum  quem  opera  sua  facit,  et  or- 
dinat,  eum  posset  ea  aliter  facere,  et  ordinare.  An  autem  alteratro 
an  utroque  modo  Deus  revera  sibi  legem  prsescribat,  hic  est  deter- 
minandum. 

Conclusio  prima.  —  Divina  voluntas  in  operando  libere 
ET  HONESTE  LEGi  NON  suBjiciTUR.  Hsec  cst  Aleusis  memh.  8,  art.  5. 


DE   MUNERE    LEGIS    ^ilTERN/!*:.  113 

cn\  subscribunt  S.  Thomns  1.  '2.  q.  1>1.  a.  1.  ntf  priwiiin,  ct  R(X'en- 
(ioros  cuni  Suarez  lib.  2.  cap.   2. 

Probat  hanc  veritatem  Alensis:  /'/v^/io  (.[uiclcin  auctfiritatc  S.  Au<i'. 
(licentis  in  libro  H3.  qq.  Qui  qruerif  co/isdm  roliintdfis  dimnw,  t/ucerif 
ttutjus  roluufafis  ifivina' :  sed  si  di^ina  voluntas  alicui  lcoi  sul»jice- 
rctur,  aliqunni  haberct  causam  sui  dircctivam;  subindequc  haberet 
aliquid  majus:  hoc  autem  cst  inipossibile;  adcoque  etiam  repugnat 
divinani  ipsam  voluntatem  alicui  leiii  subjici.  Deiudc,  lex  aitcrna  non 
potest  sibi  subjici:  sed  ipsa  divina  voluntas  est  lex  a^terna:  nam  inquit 
S.  Aug'ustinus:  Tantum  diffcrt  in  rafiojie  infeIli(/enti(B  ciim  dicifur  lex, 
t  cnm  dicitur\o\mitiii^^(juia  dicitur  roluntas  res/>ccULt)0)ii,  i)i  (juantum 
accc/}tat  quod  boinim  csf;  ctea(tem  rofunfas  dicitur  tcx,  in,  (/uanfiim  or- 
dinat  quoit  honum  est.  Denique,  hoc  ipsum  confirmat  S.  Anselmus 
libr.  1.  Cur  Deus  homo,  cap.  12.  dicens :  cum  Deus  liber  sit,  nulli 
legi,  nulliusque  judicio  subjacet;  ut  nihil  decens,  nihil  rectum  sit, 
nisi  quod  vult,  et  ideo  quod  vult,  justum,  et  conveniens  est;  id  auteni 
quod  est  injustuni  ct  indecens  non  eadere  in  cjus  voluntatem  ;  non 
propter  aliquani  leoem  ,  scd  quia  non  pertinct  ad  ejus  libcrtatem. 

Probatur  simiiiter  ratione:  si  divina  voluntas  alicui  lei:,i  subjice- 
retur,  illa  esset  vel  posltiva,  vel  naturalis :  sed  neutrum  dici  potest. 
Non  quidcm  primum,  quia  lcx  positiva  illa  est,  quse  ponitur  per  li- 
beram  voluntatem  alicujus  potentis  pra?cipere,  et  suo  prajcepto,  seu 
voluntate  obligare  eum  cui  lex  imponitur:  sed  Deus  non  habet  su- 
periorem,  neque  seipsum  per  modum  pr^cepti,  et  leps  oblig-are  potest, 
quia  non  est  sibi  supcrior:  erg-o  nullo  modo  est  capax  positiva^  legis. 
Non  etiam  secundum;  licet  cnim  in  intellectu  divino  prsecedant  ju- 
dicia,  et  dictamina  practica,  quibus  D(nis  judicat  quid  suani  bonitatem, 
misericordiam,  justitiam,  aut  sapientiam  dcceat,  puta  non  csse  rnen- 
liendum,  vindicanda  esse  peccata,  promissa  esse  implenda,  etc;  ipsa 
tamen  non  possunt  habere  rationem  legis  respectu  divinae  voluntatis, 
tum  quia  non  proponunt  pra^ccptum  aliquod  nec  voluntatem  alicujus 
intimant;  sed  tantum  ostendunt  indicando  quid  rei  natura  habeat: 
Icx  autcm  est  prseceptum,  et  inclinatio  voluntatis  alicujus  superioris 
!egislatoris  :  tum  quia  illa  Dei  judicia  practica  non  fiunt  per  modum 
imperantis,  sed  solum  dirigentis;  adeoque  non  possunt  ha>)ere  ra- 
tionem  legis. 

Conclusio  secunda.  —  J^^^tekn.i-:   Dbi  t.egi  srBjrcii-xrrR 

OMNIA   ENTIA    IRRATIONALIA. 

Patet  Conclusio,  Primo,  quideni  auctoritate  Scripturse  sacrte  ;  illis 
videlicet  omnibus  locis  quibus  Deus  dicitur  elementis  ca?lcstibus,  et 
aliis  rebus  ratione  expertibus  legem  prsescripsisse.  Sic  Proverb.  8. 
Quando  circumdabat  mari  ferminimi  suum,  et  legem  ponebot  aquis  ne 
fransirent  fines  suos.  Quod  utique  luculenter  Job  declaravit  c.  38.  ubi 
verba  Dei  referens  ait :  Dixi :  Usque  huc  venies,  et  non  procedes  am- 
l>lins,  et  ibi  confrixigens  tumentes  ffucfus  tuos.  Sic  pariter  Psal.  44. 
[gnis,  grando,  nix,  gfacies,  spiritus  procellarum,  quce  faciunf  rcrJ)/im 
cjus.  Idipsum  constat  Matth.  6.  Luc.  12.  et  1.  Cor.  15. 

Probatur  2.  auctoritate  S.  Aug-ust.  lib.  5.  De  Civit.  Dei,  cap.  11. 
ubi  de  Deo  scribit:  A  quo  est  omnis  rnotus,  omnis  spccies.  omnis  ordo,  (j 

Frassen  TheoL  Toir..  VI.  ^ 


114  DE    MUNERE    LEGIS    ^.TERN^. 

qao  etif  meiisura,  numerus,  pondus ;  a  quo  est  quidquid  naturaliter  esf 
lujuscumque  (jeneris,  ef  cujuscumque  cestiniationis  esf ;  a  quo  sunt  se- 
mina  formarum.  fornun  seminum,  motus  seminum,  cdque  formarum  : 
quibus  iudicat  omues  prorsus  creaturas,  etiam  rationis  expertes,  non 
solum  a  Deo  tamquam  a  supremo  omnium  Opifice  derivari,  sed  etiam 
ab  eo  dirigi,  et  administrari  tamquam  ab  a^terno  rerum  Administra- 
tore,  et  Moderatore.  Eamdem  veritatem  explicat  libro  De  libero  arbi- 
trio,  c.  5.  et  6.  ubi  ait :  Ler/eni  ceferncim  esse  rationem  in  mente  Dei 
existentem,  qua  res  onines  per  consentanea  media  in  suos  fines  diri- 
(juniur.  Et  lib.  S3.  qu.  3.  circa  tinem  ait :  Leoc  incomniufabilis  omnia 
mutcibilia  pulcherrima  moderafur  gubernafione. 

Probatur  pariter  hsec  veritas  ratione:  Illa  aeternae  Dei  leg'i  subji- 
ciuntur.  a  quo  habent  prineipium  agendi.  et  regalantur  ad  suos  fines  : 
atqui  Deus  ab  ivterno  sancivit,  destinavitque  singulis  creaturis  tale 
principium  sibi  peculiare.  quo  et  virtutem  suam  possunt  exereere  ad 
hoc,  ut  in  fines  congruos  j^erveniant:  orgo  etc.  Insuper,  sicut  nostra  vo- 
luntas  membris  nostris  corporis  imperat,  et  suo  imperio  illis  imponit 
uon  solum  necessitatem  operandi,  sed  etiam  illa  dirigit,  et  ordinat  ad 
operationes  suis  lacultatibus  convenientes  ;  ita  et  divina  voluntas  rebus 
omnibus  creatis  imperat,  et  illis  imponit  necessitatem,  et  regulam 
agendi :  juxta  divinum  suum  pr^escriptum.  Qaod  utique  Job  declara^it 
dum  scripsit  ere^ituras  Deo  obedire  in  diem  belli :  necnon  et  Sapiens 
cap.  o.  dum  afiirmat  quod  pro  Dei  gloria  pugnabit  orbhi  terrarum 
con tra  insensatos . 

DiCEs  1 :  Illa  divinae  legi  tantum  possunt  subjici,  quibus  lex  signi- 
ticari  potest,  et  promulgari :  sed  creaturis  ratione  destitutis  nulla  lex 
promulgari  potest,  nec  significari :  ergo  etc.  —  Distinguo  minorem: 
lex  non  potest  significari  nec  promulgari  creaturis  irrationalibus,  pro- 
iiiulgatione  proprie  dicta,  qu^e  scilicet  legislatoris  mentem  exprimat, 
eamque  subditis  notificet,  quatenus  su])erioris  voluntatem  intelli- 
geutes  eam  executioni  mandent,  conc^'do ;  promulgatione  improprie 
dicta,  videlicet  per  quamdam  impressionem  virtutis,  qUiB  sit  princi- 
pium  agendi  juxta  voluntatem  rerum  adininistratoris,  nego.  Sicut  enim 
se  habet  promulgatio  legis  quantum  ad  homines,  quia  per  legis  promul- 
gationem  ipsis  imprimitur  quoddam  directi\Tim  humanorum  aetuum, 
ita  impressio  activi  principii  se  habet  ad  res  naturales,  quae  ratione  suae 
dependenti?e  a  Deo  omnium  moderatore  et  opirice  ad  ejus  nutuin 
operantur. 

DiLEs  2:  Creaturae  irrationales  non  sunt  capaces  priecepti:  ergo  uee 
legis :  subindeque  uon  possunt  seterme  Dei  legi  subjici.  —  Distinguo 
antecedens:  non  sunt  capaces  priccepti  moralis,  quod  est  reguh\  ope- 
rationum  moralium  creatun^  rationalis,  con-cedo :  non  sunt  capaces 
praicei>ti  naturalis.  quod  fit  per  impressiouem  principii  motivi  in  ordine 
ad  finem  obtinendum,  nego :  Deus  eniin  creaturis  omnibus  agendi 
necessitatem  et  regulam  praescribit,  pro  cujusque  captu,  juxta  illud 
Psal.  148.  Proeceptum  posuit,  et  non  prceferibii. 

DicES  3  :  £a  solum  legi  subjiciuntur,  quoe  prfemii,  vel  poenae  ca- 
paeia  sunt  propter  legis  observantiam,  aut  transgressionem  ;  sed  crea- 
turje  irrationales  cum  cognitionis  et  libertatis  sint  expertes,  iiec  pra'- 
inii,  iiec  ptenai  digna?  sunt :  ergo  etc.  —  Respondet  Alensis  noster 


DE    MUNERE    LEfilS     4^:TERN/F..  115 

jiRMiihr.  .s,  ari,  '.).  fhipliccm  csse  su])joctionoin  l(»<>'i  !vtcrn?c  :  est,  inqiiit, 
.subjoctio  \og[  icternai  naturalis,  ct  sinc  judicio,  ct  lioc  rnodo  irratio- 
nalia  ipsi  sul^jiciuntur  prima  subjcctionc  ;  nam  inquit  S,  Ansclm.  lib,l. 
Cur  Dcus  homo  :  r))aqu(vqae  crcatura  cum  sibi  prcEreptum  ordinem 
naturaUter,  out  rationaliter  servat,  Deo  ohedire  dicitur,  maxime  ratio- 
nalis,  cui  datum  rst  inteUigere  (pud  deheat. 

DicEs  1:  (^uod  lc^c  ct  rationc  geritur,  fortuitum,  et  casualc  cssc 
non  potcst :  sed  intcr  res  rationis  expertes  plura  sunt  fortuita  et  a 
casu  :  cr<^o  nulli  lcg'i  ccnsctur  subjiei. — Distinguo  minorem :  multa 
sunt  fortuita  ct  a  casu,  si  referantur  ad  causas  particulan^s  cxtra 
<|uanim  ordinem  fiunt,  conccdo  ;  si  referantur  ad  divinam  ordinatio- 
nem,  et  gubcrnationcm,  ncgo ;  siquidcm  respectu  Dci  cuncta  prospi- 
cientis  ct  ordinantis  in  ponderc,  numcro,  et  mcnsura,  nihil  potest  esse 
casuale,  quamvis  aliqua  sint  a  casu,  quatenus  accidunt  pncter  ordi- 
ncm  causarum  particularium, 

Conclusio  tertia.  —  T.visr    .jisti,  qiam    mali    et   reprobi 

DeI  ORDINAPIONI  SIBSUNT;  ILLI  QIIDEM  PERFECTA  SUBJECTIONE  : 
111    VEUO    IMPEKFECTA, 

Probatur  prima  pars,  nempe  quod  justi  perfecte  seternse  Dei  legi 
subjiciantur,  Ut  quis  perfecte  legi  Del  subjiciatur,  debet  ipsam  di- 
vinam  legcm  participare  duobus  modis:  Primo  quidem  per  modum 
cognitionis :  Secundo,  per  interioris  principii  motivum  :  sed  homo  re- 
spcctu  bonarum  actionum  dirigitur  et  illuminatur,  non  tantum  pcr 
cognitioncm  naturalcm,  scd  etiam  per  cognitionem  fidci  et  sapientiae, 
et  supra  inelinationcm  naturalem  ad  bonum  superadditur  ipsi  interius 
motivum  gratinp  et  virtutis  :  ergo  perfecte  legi  seternfc  Dei  homo  ju- 
stus  subjicitur. 

Probatur  secunda  pars,  nempe  quod  etiam  mali  et  reprobi  divinje 
legi  subjiciantur.  Primo  quidem  auctoritate  S.  Augustin,  lib.  De  ca- 
thechizandis  Pudilnis  :  Norit  Dens  ordi^iare  deserentes  se  animas,  et  ex 
^'iruni  justa  miseria  partes  inferiores  creaturce.  suce  convenientissimis, 

''ongruentissimis  legihus  admirandoi  cUspensationis  ornare :  ergo 
<:ciiset  animas  rcproborum,  qui  Dcum  deserunt,  divino  ordini  subjici: 
sed  illc  divinus  ordo  est  ipsa  Dei  peterna  lex,  qua  justum  est  ut  omnia 
sint  ordinatissima  :  ergo  etc.  Hanc  veritatem  luculcntcr  explicat 
S,  Ansel.  lib.  1,  cur  Deus  homo  :  Sicut  ea,  inquit,  quce  Cceli  amJntu 
continentur,  non  esse  sub  Ccelo,  aut  elongari  a  CceIo  mdlatenus  pos- 
aiDit,  nec  fugere  Ccelum  nisi  appropinquando  ;  ita  licet  nuUus  Angelus 
vel  hfjmo  cUvince  vohintati  suhjacere  veUt,  tamen  eani  fugere  non  valet, 
^■'■>rf  si  mdt  fugere  de  voluntate  prcEcipiente,  fugit  suh  voUmtatem  jy^t- 

nte^n.  Idipsum  eleganter  explieat  Boetius  lib.  4.  De  Consol.  prosa  6. 

inquit,  cuncta  complectitur,  ut  si  qais  ah  assignato  ordine  reces- 

'II  aUum  ordinem  relahatur.  Ipsa  enim  lex  seterna  sicut  circulus 

_ai  enim    fugit   unam    partem,  appropinquat  alteri ;  ct  ita  licet 

mali  ab  ea  recesserint   quantum    ad    ])ra^ceptionem  ,  sunt  tamen  sul^ 

ca  tamquam  ad  punitionem. 

Dtces  1  :  Ex  Apost,  1,  ad  Timotli,  1,  Justo  non  est  tex  posita,  sed 
injustis,  ei  suhcUtis :  unde  Glossa,  posita,  non  imposita,  ut  supra  illum 
sit,  et  ei  dominetur,  in  illa  enim  potius  est  et  cum  ipsa,  quia  amieus 


116  DE    LEGE    POSITIVA   ET    SCRIPTA. 

justitiae  est.  —  Respondet  Alensis  art.  2.  cap.  1.  quod  esse  sub  lege 
aecipitur  duobus  modis ;  seilicet  vel  necessitate  coactionis,  vel  volun- 
tate  obediendi :  aliter  eniin  filius  est  sub  patre,  et  aliter  servus,  quia 
servTis  est  sub  patre  necessitate  timoris  coactus,  lilius  autem  voluntate 
obediendi :  unde  distinguenda  eat  consequentia:  justi  non  sunt  sub 
lege  necessitate  et  subjectione  coactionis,  concedo:  subjectione  volun- 
taria3  obedientise,  nego  :  nam  inquit  Glossa  in  Psal.  1.  exponens  illa 
verba,  in  lege  Domini  voluntas  ejus,  alind  est  in  lege  esse,  aliud  sub 
lege  ;  qui  in  lege  esf,  secunduyn  legem  agit;  qui  sub  ea  est  necessit^dur 
timoi^.  coactus ;  hoc  autem  modo  justi  non  sunt  sub  lege,  sed  primo 
modo. 

DiCES  2  :  Ex  Apost.  ad  Rom.  8.  Sapientia  carnis  inimica  est  Df.o: 
legi  enim  Dei  non  est  subjecta  :  sed  mali,  et  reprobi  dieuntur  sapientia 
carnis  :  ergo  a^temae  legi  non  subjiciuntur.  —  Distinguo  rrajorem.: 
non  subjicitur  legi,  ipsi  voluntarie  parendo  ut  per  obedientiam  praemia 
consequatur,  concedo  :  non  subjicitur  legi  necessitate  vindictfe ,  qua- 
tenus  nimirum  propter  suam  deordinationem,  et  pugnani  cum  setorna 
Dei  lege  promeritum  supplicium  sibi  conciliat,  nego :  nam,  ut  diximus, 
qui  non  subjiciuntur  legi  quantum  ad  prosceptionem.  ipsi  subjici  de- 
bent  quantum  ad  punitionem. 

AETIOULUS  SECUXDUS. 

DE  LEGE  POSITIYA,  ET  SCJaPTA,  QIL\M  VETEREM, 
ET  MOSAYCAM  APPELLAMUS. 

TEMPORANEA^r  Dei  legem  hominibus  impositam  et  pra^scriptam 
jam  supra  notavimus  duplicem  distingui  :  unam  quidem  Veferem  ap- 
I^ellatam,  quse  Moysi  per  Angelum  a  Deo  tradita,  et  Israelitis  indicta 
Yeteri  Testamento  continetur,  et  a  Mo\'sis  tempore  ad  Christi  pas- 
sionem  et  mortem  apud  JudtEOs  viguit :  posteriorem  autem  Xovam 
dictam,  quse  in  novo  Testamento  exaratur,  et  a  Christo  Domino  data 
et  instituta,  usque  ad  sgeculi  consummationem  perseverabit.  Prioris 
mentio  fit  apud  Joannem  7.  Xonne  Mogses  dedit  vofns  Legem,  et  nemo 
ex  vobis  facit  legem?  Posterioris  vero  Jerem.  31.  Dabo  legem  meam 
in  visceribus  eorum,  et  in  corde  eorum  scribam  eam :  utriusque  vero 
Joan.  1.  Lex  per  ^fogsem  dafa  est,  lex  vero  et  gratia  per  Jesum  Chri- 
sturn  facfa  esf.  —  Haec  autem  Mosayca  lex  jure  merito  lex  vetus  ap- 
pcllatur :  ejus  namque  prsecepta  Decalogi  hominum  cordibus  ab  ipso 
mundi  primordio  Deus  exaravit,  ut  luculenter  demonstrat  Tertullianus 
libro  Adversus  Judceos,  cap.  2.  «  Cur,  inquit,  Dcus  universarum  Gen- 
«  tium  sator,  legem  per  Moysem  uni  populo  dedisse  credatur,  et  non 
«  omnibus  Gentibus  attribuisse  dicatur?  Nisi  enim  omnibus  eam  de- 
«  disset,  nullo  pacto  ad  eam  etiam  proselytos  ex  Gentibus  accessum 
«  habere  permitteret ;  sed  ut  congruit  bouitati  Dei,  et  fequitati  ipsius, 
«  utpote  Plasmatoris  generis  humani,  omnibus  Gentibus  eam  dedit 
«  legem,quam  certis  et  statutis  temporibus  observari  prieeepit;  quaudo 
«  voluit,  et  per  quos  voluit,  et  sicut  voluit ;  nam  in  principio  mundi 
«  ipsi  AdiB  legem  dedit,  ne  de  fructu  arboris  plantatte  in  medio  Pa- 
«  radisi  ederet :  quod  si  contra  fecisset,  morte  moreretur;  qua?  lex  eis 
«  sufficeret,  si  esset  custodita ;  in  hac  enim  lege  data  omnia  praecepta 


DE    lAiiiK    l'OaiTIVA    ET    SCKll'rA.  117 

recondita  roito^uosciiMiis,  (|iia>  postca  pulliilavcruiit  data  ]H'r  Moysem, 
idost,  Dili-^cs  J)i)iniuiiui  Dcuui  tuuui  dc  toto  cordo  tuo,  ot  cx  tota 
auiuia  tua  :  et  dilig-os  proximuui  tibi  tnmquaui  tc,  et  non  occidcs,  et 
uoii  uiiccliabcris,  uon  iraudabcris,  falsuui  tc^stiuioniuui  non  diccs  : 
iiouora  ]>atrcui  tuuiu,  ct  matrcni ;  alicuum  non  coucupisccs.  Priuior- 
vlialis  lex  data  fuit  Adic  ct  Eva3  in  Paradiso  quasi  matrix  omniuni 
nrivccptorum  Dci :  ctcniui    si    Douiinum    Dcum    dilexissent,  contra 

V  pncccptum  ejus  uon  tecissent ;  si  proximum  diliy-crent,  idcst,  scmc- 
«  lipsos.  scrpcntis  persuasioni  non  crcdidissent,  atque  ita  in  semetipsos 

homicidium  nou  commisissent,  excidcndo  dc  immortalitatc,  faciendo 
^<  contra  Dci  pnrceptum  ;  a  lurto  quoquc  abstinuissent,  ct  de  fruetu 
«  arboris  clam  non  degustasscnt,  nec  a  conspectu  Domiui  Dei  nostri 

^u33  arbore  delitcscere  gestisseut,  nec  falsum  asseveranti  diabolo  par- 
<v  ticipes  ellicercntur,  credendo  ei  quod  similes  Deo  esscnt  futuri  ; 
«  atque  ita  nec  Deum  oftcndissent  ut  Patrem,  qui  eos  de  limo  terraj 

(uasi  ex  utero  matris  figuraverat;  si  alienum  non  concupiissent,  de 

V  iructu  illicito  non  gustassent.  Igitur  hac  generali,  et  primordiali  Dei 
«  leg"c,  quam  in  arboris  fructu  observari  Dcus  sanxerat,  omnia  pra}- 

t*epta  legis  posterioris  specialiter  indita  fuisse  cognoscimus,  quse 
^A  suis  tcmporibus  edita  fuerunt  :  ejusdem  est  enim  postea  docere  le- 
«  2:em,  qui  ante  pra^miscrat  praeceptum,  quouiam  et  ipsius  est  erudire 

])ostea,  qui  ante  justos  formare  instituerat.  Quid  enim  mirum  si  is 
^v  .iuget  disciplinam,  qui  instituit?  si  is  perfecit,  qui  coepit  ?  Denique, 
«  ante  Legem  Moysis  scri])tau^  in  tabulis  iapidcis,  legem  fuisse  con- 

lendo  non  scriptam,  qufc  naturaliter  intelligebatur,  et  a  Patribus 
«  custodiebatur  :  nam  uude  Noti  justus  inveutus,  si  non  illum  natu- 
^^  ralis  legis   justitia    prsecedebat?  Unde  Abraham  amicus  Dei   depu- 

latus,  si  nou  de  aequitate,  et  justitia  legis  naturalis  ?  Unde  Melchi- 
«  sedech  Sacerdos  Dei  nuncupatus,  si  non  ante  Leviticae  legis  Saccr- 
«  dotium,  Levitic  fueruut,  qursacrifieia  Deo  offerebant?  Sic  enim  post 
«  supradictos  Patriarchas  data  lex  est  Moysi....  Unde  intellig*imus  Dei 
«  legem  etiam  ante  Moysem,  nec  in  Oreb  tantum,  et  in  Sina,  aut  in 
«  cremo,  scd  autiquiorem  primum  in  Paradiso,  post  Patriarchis,  atque 
«  ita  et  Judaeis  certis  temporibus  reformatam,  ut  non  jam  Moysi  legem 
«  attendamus,  quasi  ad  principalcm  legem,  sed  ad  subs^quentem,  quam 
«  certo  tempore  Dcus  et  Geniibus  exhibuit,  et  repromissam  per  Pro- 
«  phetas  in  melius  reformavit,  et  prjjemonuit  futura)u  :  ut  sicuti  certo 
«  tempore  data  est  lex  per  Moysem,  ita  temporaliter  observata,  et  cu- 
«  stodita  credatur :  nec  adimamus  hanc  Dei  potestatem  pro  temporum 
«  couditione  legis  prcecepta  reformantera  in  hominis  salutem  ».  Ita 
Tertul.  Quibus  patet  Legem  Moysi  a  Deo  per  Augelos  traditam, 
merito  Veterem  appellari ;  quippe  cum  apud  homines  viguerit  ab  ipso 
corum  formationis  exordio  ;  nempe  per  ipsam  naturse  legem,  cujus 
Mosajxa,  maxime  quantum  ad  Decalogi  praecepta,  explicativa  est.  — 
Licet  autem  plura  de  hac  legc  discutienda  occurrant,  prsecipuas  tamen 
generales  de  ipsa  formari  solitas  qua;stiones  hic  explicandas  usurpa- 
Hius  ;  inquirentes  :  Prhno,  quas  Mosaj^ca  lex  habuerit  causas :  Steundo, 
qme,  et  qualis  fuerit  :  Tertio,  quot,  et  qualia  prsecepta  complexa  fuerit: 
Quarto,  quam  vim  habuerit :  Qiiinto,  quamdiu  viguerit,  quove  tempore 
^igere  desierit. 


118  DE    LEGE    POSITIVA   ET   SCRIPTA. 

QU.ESTIO  PRLMA. 

QUASXAM  VETUS  LEX  HABUEPJT  CAUSAS. 

Pii.tSENS  Qusestio  Diovetur  maxime  de  triplici  causa  Legis  Mosaycic-. 
iiempe  de  Efficienfe,  MniisieriaU,  et  Dedarativa  seu  Promulyativa. 
An  videlicet  vetus  lex  Deum  habuerit  institutorem,  Augelos  ministra- 
tores  et  significatores,  Moysem  vero  promulgatorein. 

NoTAXDUM  1.  tI^  *'  Quod  etsi  ante  legem  Mosaycain.  plures  aliae  fue- 
nint  a  Deo  hominibus  priescripta^  leges,  pricsertim  vero  Adamo  hu- 
mani  generis  propagatori,  ut  ad  suos  posteros  eas  derivaret,  puta  de 
colendo  divin»  Xuraine  per  sacros  ritus  et  sacrificia,  de  celebrando  die 
Sabbati,  et  servanda  erga  proximum  aiquitate  naturali,  ut  nullus  alteri 
taciat  quod  sibi  fieri  non  vult  etc.  Necnon  et  Xoe  humani  generis  post 
diluvium  restauratori,  cui  ejusque  filiis  Deus  prrescripsit  illa  pr^ecepta 
qua3  dicuntur  Xoachidariim,  de  quibus  actum  est  supra.  Certum  est 
tamen  quod  ante  Mosaycam  legem  nulla  divinitus  hominibus  scripto 
consignata  lex,  sed  omnes  qusecumque  exstabant  vel  rationis  naturalis 
dictamine,  vel  per  traditionem  a  majoribus  acceptam  traducebantur. 
Unde  Mosayca  lex  merito  censetur  legum  omnium  hominibus  a  Deo 
per  scripturam  constituta  et  posit^a ;  quamobrem  legum  omnium  posi- 
tivarum  dicitur  prima  :  "  ^i^^  lex  enim  positiva  divina  significat  jus 
quoddam  integrum  ab  ipso  Deo  hominibus  positum,  in  quo  homines 
sub  peculiaribus  signis,  seu  sacramentis  in  ordine  ad  divinum  eultum 
in  unum  corpus  mysticum  congregantur  :  hoc  autem  modo  homines 
ante  Moyseni  ita  in  cajtum  non  instituebantur,  nec  prsescriptas  habe- 
bant  peculiares  leges  communes  de  Sacrificiis  aut  Sacramentis  frequen- 
tandis.  Idem  dicendum  de  aliis  ritibus,  aut  moribus  iiistituendis  ;  qua- 
proptcr  totuni  illud  primum  tempus  appellatur  tcmpus  legis  naturce  r 
quia  toto  illo  tempore  sola  vigebat  lex  naturalis  hominum  cordibus 
inscripta  cum  adstipulante  sibi  diviuitus  gratia,  et  naturam  ipsam  ad 
ordinem  supernaturalem  promovente.  Unde  licet  verum  sit  dicere  cum 
Tertulliano  supra  laudaro.  plurima  prsecepta  diversis  hominibus  a  Deo. 
ante  prsescriptam  Moysi  legem,  indita  fuisse,  eis  tameu  non  est  posita 
aliqua  lex  qua3  ipsos  homines  ad  divinum  cultum,et  perfeetam  invieem 
concordiam  ineundam  adunaret. 

XoTAXDUM  2.  Ante  exaratam  legem  Mosaycam,  triplieis  generis 
prsecepta  hominibus  a  Deo  fuisse  indita,  quibus  deviantem  naturam 
resiitueret,  et  reformaret,  ut  luculeuter  docet  et  explicat  Alensis  q.  2<s. 
memb.  1.  art.  3.  dicens  :  quod  triplex  est  inordinatio  naturae,  quia 
est  inordinatio  ipsius  coucupiscibilis,  ipsius  iraseibilis,  ipsius  ratio- 
nalis  ;  1.  «  enim  ante  diluvium  ^iguit  inordinatio  concupiscibilis  ma- 
«  xime,  et  ad  hane  restriugendam,  et  ordinandam  fuit  addita  lex  quie- 
«  dam,  in  qua  vixit  homo  ante  diluvium,  Gen.  3.  Suh  te  erit  appetttiui 
«  tuus,  scilicet  ratione :  hac  autem  lege  rupta,  post  diluvium  fuit 
«  magna  inordinatio  irascibilis,  scilicet  quando  filii  Xoe  voluemnt  aidi- 
«  ficare  turrim  usque  ad  Cselos  ;  propter  quod  data  est  lex  ad  ordi- 
«  nandam  irascibilem  erga  proximum  ;  quce  fuit.  Carnem  cum  sanyv./ne 
«  nm  comedefis^  et  ratio  fuit  ad  horrorem  sanguinis,  et  detestationem 
«■  homicidii,  ut  horreret  homo  fuudere  sanguinem  humanum.  Postea 


DE    LEGE    POSITIVA    ET    SCRIPTA.  119 

^  vero  seciitn  est  inordiiiatio  ratioualis  tciiipon'  Ahrah;»'  ;  quia  oiimcs 

orant  idolohitnv  :  contra  hanc  inordinationeiii   data  tnit  AhraliM-   io\ 

Cireunicisionis  in  signuni  rcAOcationis  i|)sius  jmpuii  ad  D<'uni  ado- 

randum,  et  in  signum  tcederis  inter  populum  fidelem.  et  Deuni,  (ic- 

)iese(>s,  17.    rt  sit    sif/num    intrr   me,  et  cds.   Prima   inordinatio  erat 

hominis  ad  se  :  secunda  hominis  ad  proximnm  :  tertia,  hominis  ad 

«  Deiini  :    quia    propter    idola    cultum    dimittebat   divinum  ;  sic    erg-o 

fiiit    ali^jua  lex   addita  homini  ante    diluvium,  et   post    in    tcnipore 

Abraha'  ».  Hac   Alensis,  quibus  uomine  legis,  non  legem   plurilnis 

pnvceptis   constantem   intelligit,     sei    specialia    pnvcepta    iioniinibus 

])ra'scripta. 

NoTANDiM  3.  Non  abs  ve  lege;ii  positivam  ad  Moysis  usque  tem- 
pora  differri  debuisse,  ut  ibidem  explicat  Alensis;  «  cum  (Miim  ipsa 
«  sit  jus  liominum  viveutium  sub  uno  jure;  prius  necesse  fuit,  quod 
«  esset  populus  unitus,  quam  daretur  lex:  a  tempore  autem  Circum- 
cisionis  ccepit  esse  populi  unitas,  et  discretio ;  unde  dicit  Hugo,  quod 
«  ex  tunc  ccepit  uuitas  populi  Dei,  et  unitas  conversationis  fidelis.  qua3 
«  primum  figurata  est  per  Sacramentum  Circumcisionis ;  postea  signi- 
«  ficatur  per  Sacramentura  Baptismatis;  et  ideo  ante  non  debuit  dari 
lex;  imo  lex  Circumcisiouis  fuit  signum  gratiie  futura^,  et  ideo  de- 
>  buit  pnvcedere.  Pra-terea.  prius  oportuit  quod  esset  fundamentum 
«  iegis,  quam  daretur  lex.  Erant  autem  fundamenta  ista  quatuor,  sci- 
licet  fides  unius  Dei,  et  fides  incarnationis,  probatio  fidei,  et  fidei 
V  firmitas.  Prius  enim  quam  daretur,  oportuit  esse  attestationem  fidei 
«  unius  Dei,  et  h;Tec  prtecessit  in  signo  Circumcisionis,  quse  posita  est 
«  in  signum  foederis  inter  Deum.  et  populum.  Attestatio  autem  fidei 
«  Incarnationis  facta  est,  quando  facta  est  promissio  Abrahte  de  Christo, 
«  In  semine  tiio,  etc;  sed  quia  non  sufficit  testimonium  in  ore  illius, 
«  imo  in  ore  duorum  vel  trium  testium  stat  omne  verbum ;  ideo  po- 
«  sterius  facta  est  ista  promissio  etiam  Isaa'!.  et  Jacob,  ut  repetita 
«  cuilibet  In  semine  tuo,  etc,  quam  daretur  lex.  Sed  nec  statim  de- 
«  buit  dari,  imo  prius  oportuit  quod  esset  fides  probata:  probata  autem 
«  fuit  in  ^Egypto  per  adversitates :  ut  scilicet  nulla  adversitas  posset 
«  eos  avertere  a  fide,  quibus  danda  erat  lex  ducens  in  Deum .  etiam 
«  inearnatum :  oportuit  etiam  quod  esset  firmata,  ne  posset  populus 
«  seduci  aliqua  fallacia :  firmata  autem  fuit  in  multis  sig-iiis.  et  mira- 
«  bilibus:  quEe  Dominus  fecit,  et  ostendit  in  exitu  de  .F.gypto,  et 
«  per  desertum.  His  autem  factis,  et  impletis.  debuit  dari  ipsa  lex 
«  Moysi .  quie  ducit  in  Christum  :  hoc  autem  fuit  completum  in  quarta 
«  retate.  » 

Alteram  hujusce  dilationis  causam  ac  procrastinationis  in  promul- 
ganda  lege  veteri  ad  Moysis  usque  tempora  profert  S.  Thom.  nempe 
quod  illa  lex  duobus  liominum  generibus  fuerit  priescripta.  Primo, 
duris  et  superbis,  qui  per  iegem  compescuntur  ac  ref ra?nantur :  Se- 
rundo,  bonis,  qui  per  legeni  instructi  adjuvantur,  et  diriguntur  in 
implendis  quse  intendunt:  utrorumque  autem  res])ectu  convenienter 
data  fuit  vetus  lex.  D  '  ]3rioris  generis  hominibus  constat,  quia  de 
duobus  homines  superbiebant,  scilicet  de  scientia,  et  de  potentia  :  de 
scientia  quidem,  quasi  ratio  naturalis  ipsis  sufficiat  ad  salutem  con- 
s(»quendam ;    quem    errorem  ut  deponeret    homo    superbus ,    diuturno 


120  DE    LEGE    POSITIVA   ET    SCFIIPTA. 

tempore  penuitti  debuit  regimiui  rationis  absque  admiiiieulo  legis 
seripti^,  experturus  suura  defectum  ex  hoe,  quod  usque  ad  idolola- 
n-iam,  et  certissima  vitia  proiapsus  sit  circa  ti^mpora  Abrahae,  post 
qiTam  ueeessum  fuit  dari  iegem  in  remedium  humanae  iguorantiaj; 
quia  uempe  lex  peecatum  prius  agnitum  demoustravit.  Ubi  autem 
homo  per  legem  convictus  tuit  de  priori  sua  ignorantia,  etiam  et  de 
sua  infirmitate  convictus  est,  dum  agnovit  se  non  posse  implere  quod 
rectum  esse  noverat.  Idem  probatur  de  probis  ac  justis,  quibus  auxi- 
lium  grati»  fuit  necessarium  quaudo  per  exuberantiam  peceatorum 
lex  naturalis  jam  offuscari  ac  obtenebrari  iucipiebat :  oportebat  enim 
hujusmodi  auxilium  ordine  quodain  subministrari,  ut  per  imperfecta 
ad  perfeetionem  manuducereutur :  quapropter  inter  legem  naturae,  et 
legem  o-ratice  debuit  lex  vetus  iuterpoui. 

His^ita  prielusorie  notatis,  tria  hic  occurruut  determinauda :  P/v- 
ynwm  an  iex  vetus  bona  sit,  et  a  vero  Deo  condita.  Secundiim,  an 
per  veros  Augelos,  aut  per  Dei  Filium.  qui  ab  Isaia  incigm  coiisih. 
Angelus  dicitur.  fuerit  intimata.  Tertium,  an  :\Ioyses  illius  promul- 
gator  dumtaxat  fuerit,  anve  aiiqua  ex  parte  eam  instituerit  et  eoin- 
pieverit. 

Conelusio  prima.  —  Vetls  lex  revera  fuit  a  vero  Deo, 

El-    P\TRE    DoMIM    XOSTKI    JeSU   TAMQUAM    A    LEGISLATORE    CONDITA. 

H«c  est  de  fide  contra  varios  hrereticos.  Pnmo,  namque  Cerdonia- 
nista^,  teste  S.  August.  lib.  De  Hcnresibus,  num.  21.  putahant  Deum 
legis  ac  Prophetarum,  nec  honum  Deum  esse,  nec  Patrem  Chnsti  Do- 
mini,  sed  illum  Deum  quemjustum  appellahanf.  Hunc  autem  errorem 
innovaverunt  ac  propagaverunt  ^Manichi^i,  Marcionist*,  et  ^  aienti- 
niaui.  qui  Vetus  Testamentum  spernebant,  aftirmantes  ore  sacnlego 
Deum  qui  legem  per  Moysem  dedit,  et  Hebraeis  iocutus  est,  non  esso 
veruin  Deum,  sed  unum  ex  principibus  tenebrarum.  Quibus  erroribus 
tacem  pn>?tulit  Simon  :\Iagus,  duos  esse  Deos  affirmans,  unum  bonum. 
aiterum  malum.  ut  refert  Clcmens  Romauus  iib.  Constit.,  eap.  li». 
Contra  quas  pestes  varii  e  SS.  Patrilms  depugnarunt,  maxime  vero 
Ir^neus  iib.  1.  cap.  10.  et  27.  Epiplianius  Hcere.si  21.  et  66.  Tertui. 
lib.  adversus  Valentinianos,  et  quatuor  lihris  contra  Marcionem.  Ang. 
in  lihris  coutra  Faustum.  et  contra  Adimantum  ManichcBum,  et  conira 
Adversariuw  hyis.  ef  Prophetarum,  maxime  vero  in  lihris  De  Spiritu. 

et  littera.  . 

Probatur  1.  Conclusio  auctoritatibus  Scriptur*  sacrie,  quibus  Chri- 
stus  leo-em  veterem  approbat,  eamque  impiet;  etenim  ipse  profitetur, 
non  ce7ii  solrere  legem,  sed  implere:  quapropter  ut  legis  prsecepta  scr- 
varet,  circumcisus  fuit,  in  templum  a  parentibus  deportatus,  et  oblatus, 
ut  facerent  secimdum  consuetudinein  iegis  pro  eo.  Simiiiter  ad  tem- 
plum  diebus  festis  ascendebat.  ut  cum  caeteris  adoraret:  Agnum  Pa- 
schaiem  comedebat  cum  Discipulis.  juxta  iegis  pnescripta.  lusuper 
Alatth.  15.  Christus  Dominus  veterem  legem  mandcdu m  Dei  {ippeUfit, 
dicens  Judicis:  Irritum  fecistis  mandcdum  Dei  propter  traditiones  re- 
sfras:  Lucae  1.  Zacharias  testatur  euindem  esse  Deum  Israel  qui  fecd 
rpdemptionem  plehis  suce,  ac  qui  locutus  est  per  os  Sanctorum  qui  a 
scecuh)  sunt  J>rophetarum  ejus:  et  ibidem  beatissima  \  irgo  testatur  in 


1 


DE    LEGE    POSITIVA   ET   SCRIPTA.  121 

Oantico  tiuo,  diccns:  Susccpit  IsraH  puerum  saum,  recordaius  miscri- 

>rdirc  suce.  sicuf.  locidus  est  ad  Patres  nostros,  Ahraham,  etc.  —  Coii- 

irmatur  te.stimonio  Apostoloruin ;  nam  S.   Petrus  ylc^.  i{.  sie  loquitur: 

!^tus   qui  prainu}itiacit  pe.r  os    omnium  Proplietarum   pati  (Jliristum 

ilium  suum,  ct  implecit.  S.  Paulus  Epist.  ad  Pom.  sie  orditur:  Pauliis 

ocaius  Aposfolus,  segregcdus  in  Evangelium  Dei  quod  ante  promiserat 

>pr  Prophetas  suos  iu  Scripfuris  de  Filio  suo,  ete.  Elt  Kpist.  ad  He- 

'CCEOS  sic  pariter  incipit:  Multifariam  midtisque  modis  olim  Deus  lo- 

/uens  Patribus  in  Prophetis,  novissime  diebus  istis  locutus  est  nobis  in 

■^ilio.  Ergo  cum  vetus   lex  Dei  sit  mandatum,  cumque  eam  Christus 

uobaverit  et  impleverit,  ac  servandam  ab  aliis  toties  in  suis   eoncio- 

uibus    et    colloquiis    suaserit:    insuper,  cum    idem  Deus   qui   Novum 

restamentuui    instituit,  nobisque   per   Filium    praiscripsit ;    etiam    lo- 

rutus  sit  pcr  Prophetas  ct  Patres,  legemque   prajscripserit,    necessum 

st  ut  aut  ha^retioi    etiani    Novum    Testamentum    cx])lodant ,    aut  fa- 

leantur  Vetus  Testamentum   etiam  a  vero  et  unico    Deo   fuisse  con- 

ditum.  —  His  adde,  quod  in  Novo  Testameuto  Mosayca  lcx  probatur 

c  ut  boua   hiudatur;    nam   S.  Paulus   ad  Eom.  1.   ait:  T^ex  quidem 

tncta,  cf  mandatum  saactum,  etjustum,  et  l)onum :  et  1.  ad  Timot.  1. 

•^cimus  autem  quia   hona   est  lex,  si  quis  ea  legitime  utatur:   ad   Ga- 

latas  o.  Lex  pcedagogus  noster  fuit  in  Christo,  ut  ex  fide  justificemur; 

■f  uhi  venii  fdes  (per  Christum)  jam  non  sumus  suh  pmdagogo :  cum 

vgo  lex  taraquam  pa;dag'0g'us  nos  ad  fidem  Christi  perduxerit,   certe 

ona  non  potuit  non  esse,  utpote  ad  tam  perfectum  scopum,  et  tinem 

dirigens  ac  perducens.  —  Quapropter  merito  Conc.  Tolet.  in  confes- 

'<ione  fidei  ita  decrevit:   Si  quis  dixerit  vel  crediderit  alterum  Deum 

>ise  priscoe  legis,  alterum  Evangeliorum,  anathema  sit ;   quod   utique 

Dccretum  innovavit  Conc.  Trid.  sess.  4.  initio,  ubi  de  Canonicis  Scri- 

vturis  sermonem  faciens  statuit  ac  decernit:  Omnes  libros  tam  Veteris 

aam  Nori    Testamenti,  cum   utriusque   unus  Deus  sit  auctor...  pari 

'ietatis  a/fecfu  ac  reverentia  suscipitj  ac  veneratur  .mcrosancta  Sgnodus. 

Firraari  potest  etiam  haec  nostra  assertio  ratione,  Primo  namque 

ilsum  csl,  et  efficacissimis  rationibus  ac  demonstrationibus  explosum 

hgereticorum  fundamentum  in  primo  nostrse  Theologise  Tractatu,  Quae- 

btione  de  Unitate  Dei,  ubi  ])robavimus  impossibile  esse  quod  sint  duo 

aut  plures  Dii.  Dcinde,  etsi  per  impossibile  plures  essent,   non  seque- 

retur  inde  quod  lex  vetus  ad  Deum  malum  esset  referenda ;  quia  Deus 

iste,  si  quis  esset,  ut  fingunt  hicretici,  foret  hostis  intensissimus  Christi 

Domini,  et  ipsius  Patris,  nempe  Dei  boni;  subindequc  non  esset  isti 

malo  Deo  adscribenda   ea  lex  quie  de  Christo   testimonium   perhibet, 

qu£eque  ad  Christura  manuducit :   non  enim  legem  sanxisset  qua  ipsius 

Kegnum  destruetur  penitus ;  siquide^n  contendebant  Manichsei,  ct  alii 

haeretici,  veterem    legem,  et    regnum    Principis    mundi,  quera  Deum 

ustum,  seu  malum.  appellabant,  per  Christum  Dorainum  fuisse  prorsus 

versum;   juxta    illud    ejusdcm  Chrisii   Domini    oraculum :    Princeps 

iiundi  ejicietur  foras:  atqui  lex  vetus  testiraonium  perhibet  de  Chri- 

ro,  juxta  illud  Lucie  ultimo :  Oportet  impjleri  omnia  quce  scripta  sunt 

!  lcge,  et  in  psaJmis,  ei  in  Prophetis  de  me:   et  Joan.  5,  Si   crede- 

"iis  Mogsi,  crederetis  forsitan  et  mihi;  de  me  enim  ille  scripsit .  Prai- 

miserat  autem :  Scrutamini  Scripturas,  quia  vos  putatis  in  ipsis  vitam 


122  DE    LEGE    POSITIVA   ET    SCRIPTA. 

ceternam  habere:  et  illce  sunt  qiice  testimoniiim  jxrhibent  de  me:  et  no. 
rultis  venire  ad  me,  ut  vitam  habeatis.  Denique,  ejusdeui  est  propo 
nere  finem,  et  disponere  media  ad  consequendum :  sed  lex  Evaugelica 
est  fiuis  legis  Mosaycse,  quse  veluti  piedagogus  ad  Christum  deduxit 
tamquam  ad  finem :  juxta  illud  ad  Rom.  10.  Finis  lef/is  Christus  od 
justitiam  omni  credenti.  Ergo  idem  Deus  qui  est  auctor  legis  Evau- 
gelicie,  est  etiam  auctor  legis  Mosayc.T. 

Ob.jicies  1.  Illud  Ezech.  cap.  20.  Deus  de  lege  veteri  sermonem  ta- 
ciens,  Dedi  enim  legem  non  bcrnam,  et  prcBcepta  in  quibus  non  vivent: 
erg-o  revera  lex  vetus  non  erat  bona  .  proindeque  nee  a  bono  Deo,  nec 
vero.  qui  non  potest  esse  auctor  alicujus  mali.  —  Kespondeo,  SS.  Pa- 
tres  ad  pr^fatum  contextum  varia  reponere.  Primo  uamque  S.  Hier.  ad 
istum  locum  ait,  Sermonem  hic  non  insfitui  de  lege   reteri,  sed  df  le- 
gibus  iniquis  tgrannicis,  et  impiis  gentHium  quibus  Judcei  dispe.rsi  ar 
vagabundi  propter  .<?w<7S   iniquitates  justo  Dei  judicio  premebantur,  <r 
puniebantur.  Quod  utique  confirmatur ;  nam  in  eodem  capite  Dominus 
prius  dixerat  versu  11.  Dedi  eis  prcBcepta  mea,  et  Judicia  mea  ostendi 
eis,  quce  faciens  homo  vivet  in  eis.  Igitur  in  priori  textu  Deus  loquitur 
dealio  genere  prcecptorum  quam  de  diviuis :   ha^c  autem  aliud  esse 
non  possunt  prseter  prjecepta  Gentilium  quibus  Judiiei  gravabantur.  — 
Ex  hvpothesi   autem   quod  priefatus   textus  intelligendus  sit  de  lege 
veteri,    respondeo    cum    S.  Greg.  lib.  28.  Morcd.,  c.  27.  priecepta  ve- 
teris  legis  dici  non  hona  comparate,  non  absolute ;  quia  nimimm  com- 
parata  ad  prseeepta  nov?e  legis,  quae  meliora  sunt,  bonitatem  eam  non 
habent ;  nam  bonum  absolutum  comparate  ac  respectu  melioris  boui. 
habet  rationein  non  boni.  Dicitur  vero   quod  in  illis  homines  non  vi- 
vent;  quia  uon  suut  sufficientia  ad  homines  dirigendos  in  vitam  seter- 
nam,  nec  tribuunt  animse  sanctitatem,  Hos  pannbs,  inquit,  infantice, 
quos  inchoanfibus   dedit   ipf^e  per  Prophetam  Dominus  reprehendit  di- 
cens:  ego  dedi  eis  prsecepta  uon  bona,  7nala   enim,  quasi   mala    esse 
desinunt  ratione  pejorum,  et  bona,  quasi  non  bona  sunf  comparatione 
meliorum;  nam    sicid  Deus   delinquenfi  JudcEce  de  Sodoma  afque  Sa- 
maria,  aif:  justificasti  ^orores  tuas  in  omnibus   abominationibus  tuis, 
quas  operata  es,  ita  melioribus  Novi  Testamenti  prceceptis  subsequen- 
tibus,  jrroecepta  bona,  quce   rudibus  dafa   sunf,  non  bona  esse   inemo- 
rcintur.  —  Pespondeo  3.  Legem  veterem   esse  non   bonam  occashma- 
litcr;  nam  leste  Apostolo  Rom.  7.  Peccatum  occasione  accepta  per  man- 
dafum   operafum  esf  in  me   omnem    concupiscentiam :   et^cap.  4.  Lex 
iram  operatur:  et  ubi  non  estlex,  nec  prcRvariccdio;  cap.  5.  Lex  subin- 
travit  uf  abundaret  delicfum.  1.  Cor.  c.  15.  Virfus  peccati  lex.  2.  Cor.  3. 
Littera  occidit,  et  est  ministrcdio  morfis,  et  damnationis.  Et  concludit 
Scripfura  omnia  suh  peccato.  Galat.  3.  Propter  fransgressiones  lex po- 
sita  est:  sed  tamen  per  se  bona  est  absolute;  nam  Rom.  7.  Lex  quidem 
sancta,  ei  mandcdum  justum,  ef  bonum.  Gal.  3.  Lex pczdagogus  noster 
fuit  in  Christo,  uf  ex  fide  justificemur:  1.  ad  Tim.  1.  Bona  <sf  h.r.  .s/ 
quis  ea  legifime  idifur,  etc. 

Ob.ticituu  2.  Illud  Apostoli  ad  Hebrseos  8.  ubi  de  Veteri,  et  Xovo 
Testamento  sermonem  taciens,  ait:  Si  illud  prius  culpa  vacasset,  non 
utique  secundi  locus  inquireretur:  .sed  lex  qua-  culpa  non  vacat,  non 
est  bona;  bonum  enim  ex  integra  causa,  malum  autem  ex  quoeumque 


DE    LEGE    POSITIVA    ET    SCRIPTA.  123 

dcrcctu ;  |)i()in(l('<|U('  ccii.sc.t  Ai)Ostolus  le«>vni  vctercm  uoii  luisso  bo- 
naui.  —  flespondeo  distiugucudo  iiwjorcin:  Vc.tus  Tcstauicutuni  ciilpa 
nou  caruit,  (luasi  lucrit  ad  culpam  inductio,  nego ;  quia  erat  culpa^ 
occasio,  cul})aui(|uc  prius  io'uotaui  deinoustrabat,  concM^do.  IliucS.  Tho- 
nias  ad  liuiic  locuin  appositc  dixit  tpiod  ali([uid  potcst  coiiveuire  legi 
dupliciter:  vel  secunduni  se,  et  sic  erat  bona:  rcl  ratione  illoruni 
quibus  data  esl,  et  sic  dicitur  culi^ain  liabere  propter  duo:  Ih-imo,  quia 
non  dabat  \  irtuteni  ad  purganda  commissa,  ut  iiidicat  idem  Apost. 
iufra  c.  10.  Dnpns.slbile  c.sf  stangiunc  taurorum,  et  hircormn  aufcrri 
pcceafa.  Sccundo,  quia  non  dabat  gratiain  adjutricem  ad  vitanda  pec- 
cata,  ^ed  tantuin  ad  ea  cognoscenda;  et  sic  crat  occasio  peccati,  juxta 
illud  Ivomauorun  7.  Concupisccntiam  nesciebam  nisi  lex  diceret:  non 
concupisccs:  et  sic  dicitur  non  vacasse  a  culpa,  qnia  homines  in  ipsa 
culpa  reliuquebat. 

Instaiiis:  Ex  Apostolo  ad  iioni.  7.  Lc.r  subintravit  ut  abundaret 
dclictuni  :  ergo  lex  est  revera  inductiva  ad  peccatum.  Similiter  ex 
eodem  Apostolo  ad  Galatas  3.  Qu(BCU7nque  sunt  sub  operibus  lccjis,  sub 
malcdicto  sunt ;  quod  autem  siib  maledicto  est,  malum  est:  ergo  re- 
A(^ra  opera  legis  veteris  mala  erant.  —  Respondet  ad  primum  Alensis 
noster  qu.  28.  art.  5.  quod  aliquid  potest  conferre  ad  augmcntum  pec- 
cati  dupliciter,  scilicet  vel  per  occasionem,  vel  per  causam:  lex  antem 
subintravit  ut  abundaret  delictum,  non  per  causam,  quasi  esset  ad 
p  ccatum  inductiva,  sed  per  occasionem;  nam  ut  ibidem  ait  Apo- 
stolus,  Occasione  autem  acccpta  pecccdum  per  mandatuni  operatum  est 
in  me  omnem  concupiscentiam.  —  .46/  secundum  vero  respondet  idem 
ibidem,  quod  duplex  est  maledictum :  aliud  panice,  aliud  culpce:  priori 
niodo  qua;  erant  sub  lege,  erant  etiam  sub  maledicto,  propter  obscr- 
vantias  gravantes;  non  autem  erant  sub  maledicto  culpae,  quatenus 
erant  sub  operibus  legis,  prout  erant  opera  legis;  sed  tantura  quatenus 
de  illis  operibus  priesumebant,  de  se  confidentes. 

Objioies  o.  In  lege  veteri,  ut  constat  ex  cap.  21.  Kxodi,  inter 
praecepta  judicialia  pccna  Talionis  locum  habet,  Animam  pro  anima, 
oculum  pro  oculo,  dentem  pro  dente :  sed  hoc  legis  prceceptuni  impro- 
batum  est  a  Christo  Domino  Matthrei  15.  his  verbis :  Audistis  quia 
dictum  est  antiquis:  Oculum  pro  oculo,  etc.  Fajo  ctutem  dic.o  vobis,  ncm 
rcsisterc  mcdo.  Ergo  lex  vetus  aliquid  improbandum  pnecipiebat; 
adeoque  nec  erat  bona,  nec  a  bono,  et  vero  Deo  condita.  —  Respondeo, 
legem  hanc  Talionis  non  reprobari  a  Christo  Domino  taniquam  malam: 
erat  enim  optinm  pro  eo  tempore,  pro  quo  lata  fuit:  sed  his  verbis , 
Kgo  autem  dico  vobis,  etc.  meliorem,  et  perfectiorem  instituit  Christus 
ut  diserte  explicat  S.  Augustinus,  libro  de  Sermone  Domini  in  monte : 
Pharisceorum,  mquit,  Justitia  minor  est,  non  excedere  vindictoi  modum, 
ne  plus  rependat  qui.sque  quam  accepif,  et  magnus  hic  gradus  est: 
Xerno  enim  facile  invenitur  qui  pugno  accepto  pugno  redclere  velit,  ef 
uno  convitiante  verbo  audito,  unum,  et  quod  tantumdem  valeat  referrc 
contentus  sit:  sed  sive  ira  perturbatus  immoderatius  vindicat:  .sive 
quia  justum  putcd  eum  qui  lccserit  i^rior,  gravius  lcedit  quam,  lcesus 
cst  qui  non  lceserat.  Talem  animum  magna  ex  parte  refrcenavit  lex  in 
qua  scriptum  est;  oculum  pro  oculo,  dentem  pro  dente;  quibus  nomi- 
nibus  significatur  modus,   ut  injuriam   vindicta   non   transecd,  ef  licec 


124  DE    LEGE    POSITIVA   ET    SCRIPTA. 

^'Ht  pavis  inchoatio.  Perfecta  aidem  pax  est,  talem  peniius  nolle  vindi- 
ctjiim;  qui  ergo  tantum  reddit  quantum  accepit,  jam  donat  aliquid: 
non  tantum  enim  poena^n  meretur  nocens,  quantum  ille  qui  ab  eo  lcesus 
/nnocens  passus  est.  Et  lib.  19.  contra  FaustULn  cap.  25.  Xon  fonies, 
s-ed  limes  furoris  est ;  non  ut  id  quod  sopitum  erat,  hinc  accenderetur: 
sed  ne  id  quod  ardehat,  ultra  extenderetur. 

DiCES  4.  Sacrificia  veteris-Legis  erant  Deo  ing-rata,  et  invisa :  ergo 
lex  quae  talia  sacrificia  instituebat,  bona  non  erat.  Probatur  antece- 
dens  ex  Psalm.  50.  Si  voluisses  sacri/icium,  dedissem  utique,  holocan- 
stis  non  delectaheris.  Isaise  1.  Quo  mihi  multitudo  victimarum  vc^itra- 
rum?  plenus  sum:  incensum  ahominatio  est  mihi.  Calendas  vestras,  et 
solemnitates  vestras  odivit  anima  mea,  laboravi  sastinens.  Sed  Apo- 
stolus  Hebr?eoruni  7.  explicans  illud  Psalmi  39.  Sacrificium,  et  ohla- 
tioneni  noluisti,  ait:  Ohlationes,  et  sacrificia,  et  holocautomata  j)ro 
peccaio  noluisti,  nec  tibi  complacita  sunt,  quce  secundum  legem  offtre- 
hantur:  ergo  lex  ea  sacrificia  imperans,  non  erat  Deo  accepta,  nec 
j)roinde  ab  ipso  instituta;  siquidem  nihil  odivit  eorum  quae  fecit.  — 
Respondeo  l.  Quod  in  verbis  citatis  Prophetarum  prsedicitur  saeri- 
ficia  illa  cessatura  tempore  legis  Evangelicie:  ex  hoc  vero  cousequens 
non  est  quod  mala  fueriut,  lege  Mosayca  vigente.  Secundo,  Prophetse 
non  improbant  in  illis  verbis  saerificia  ipsa,  sed  perversam  mentem 
ofterentinm,  qui  cum  in  gravissimis  peccatis  essent,  putabant  tamen 
per  sacrificia  in  voluntate  peccati  mortalis  oblata  Deum  placare :  unde 
Isaias  1.  Cum  multiplicaveritis  orationes  vestras,  non  exaudiam  eas, 
manus  enim  vestrce  sanguine  plenoe,  sunt.  Tertio,  Prophet3e  significant 
liac  loquendi  ratione,  sacrificia  hsec  esse  imperfecta,  quod  ultro  fa- 
temur:  sicut  dicemus  infra,  legem  veterem  quoque  licet  bonam,  tamen 
imperfectam. 

Objicies  5.  Yerbi  Dei  opera  sunt  perfecta,  ut  dicitur  Deuteronomii  32: 
at  Mosayca  lex  non  erat  perfecta  :  quocirea  inquit  Apostolus  Hebra^o- 
rum  7.  lieprohatio  fit prczcedentis  mandati  propter  infirmitatem,  et  inu- 
tilitatem :  ergo  Deus  non  est  auctor  illius.  Insuper  Ecclesiastici  cap.  3. 
Didici  quod  omnia  opera  quce  fecit  Deus  perseverent  in  ceternum:  sed 
Mosayca  lex  in  aeternum  permanere  non  debuit ;  siquidem  adveniente 
nova  lege,  reprobanda  erat.  Denique,  quaj  sunt  a  Deo  bona,  sufficiunt 
ad  salutem :  sed  lex  vetus  ad  salutem  erat  insufficiens :  ergo  non  est 
censenda  fuisse  a  vero  Deo  condita.  —  Respondeo  ad  primum,  ali- 
quid  posse  dici  perfeetum,  vel  simpliciter  et  absolute,  vel  secundum 
quid  et  comparative  ad  eos  quibus  convenit.  Fateor  autem  veterem 
leo-em  non  fuisse  perfectam  simpliciter  et  absolute,  sed  tantum  respe- 
ctive  et  comparative  ad  eos  quibus  erat  danda.  et  ad  tempus  quo 
danda  erat:  Judiiei  namque  adhuc  rudes  et  velut  pueri  erant,  quibus 
nec^ssarius  erat  Psedagogus,  quo  metu  poenarum  erudirentur :  tempus 
vero  non  advenerat  in  quo  daretur  lex  gratiai,  quie  absolute  et  sim- 
pliciter  perfecta  est:  nam  nonnisi  in  plenitudine  temporis  dari  de- 
bebat.  Et  quemadmodum  prjecepta  qui«  dantur  pueris  sunt  perfecta, 
habita  ratione  illorum ,  licet  non  sint  absolute  et  simpliciter  perfecta: 
sic  et  lex  vetus  perfecta  fuit,  habita  ratione  Judaiorum  qui  erudiendi 
erant:  etiam  perfecta  fuit  ratione  temporis,  neque  enim  perfectiorem 
postulabat  tempus,  quod  prievium    esse  debebat  ad    legem  perfectam 


DK    LEGE    POSITIVA   ET   SCRIPTA.  125 

simplicitor.  —  Ad  sccniKlum  dico;  oa  opcrn  Dei  essc  u*tnnia,  qua»  Deus 
focit  perfecta  simpliciter  et  absolute,  concedo:  quMr  l«'cit  periecta  tan- 
tum  couiparate,  et  pro  aliquo  tempore,  neoi-o:  nam  cuin  illa  ad  aliud 
rcternntur,  et  sint  a  J)eo  facta  in  ordine  ad  aiiud,  advcnicnte  co  ad 
(juod  reteruntur,  cessarc  dcbent.  Unde  Apostolus  Galat.  8.  Uhi  renit 
/ides,  .}<tm  non  suunis  sub  J\('da</(>f/o.  —  Ad  t<'rtiiirii  dico  quod  (iU3'. 
sunt  a  Deo  bono,  una  cum  auxilio  gratiaj,  revera  sulficiunt  ad  salutcm, 
concedo :  nisi  g-ratia',  auxilium  annexum  habeant,  nego,  Hoc  autem 
Muxilium  Deus  etiam  Juda'is  subministravit,  sicut  et  cunctis  gontibus 
subministrat  suflicicns  ad  salut<'m ;  licet  abundantiori  fccnore  uberio- 
rique  misericordia  in  Christi  fideles  sub  Evangelica  lege  degentes  lar- 
i;'itus  luerit. 

OiuiciES  6.  Lex  ea  non  est  a  Deo,  ((ua)  ;r,terna3  Dei  legi  non  con- 
cordat:  sed  lex  vetus  jrternix^  Dei  legi  non  concordat;  lex  enim  ceterna, 
iiK[uit  S.  Aug*ust.  in  libris  De  libero  arbitrio,  jubet  ainorem  arertere 
<!  temporalil)us,  et  emuiulatum  ad  ceterna  conreriere;  lex  autem  vetus 
convertit  animam  ad  temporalia;  siquidem  bona  temporalia  ejus  obser- 
A'atoribus  tantum  promittit  in  mercedem,  ut  constat  ex  pluribus  textibus 
Kxodi,  necnon  et  Deuteronomii,  maxime  vero  cap.  28.  ubi  Moyses  po- 
pulum  Israeliticum  alloquens,  ait:  Si  castodieris  maiutata  Domini  Dci 
fui,  et  ambulaiieris  in  viis  ejus...  abnndare  te  faciet  Dominus  omnibiis 
bonis,  fructu  uteri  tui,  et  fructu  jumentorum  tuorum,  fructu  terrce  tuoi, 
quam  Juravit  Dominus  Patribus  tuis  fit  daret  tibi.  Aperiet  Dominus 
thesaurum  suum  optimMm,  ccelum,  ut  tribuat  pluviam  terrce  tuce  in 
tcmpore  suo:  benedicetque  cunctis  operibus  manuum  tuarum.  —  Re- 
spondet  Alensis,  quod  duplex  est  conversio  ad  temporalia,  una  qui- 
dem  propter  sola  temporalia,  ut  ibi  fiat  status,  qualiter  Mosayca  lex 
ad  temporalia  non  convertebat:  altera  conversio  fit  ad  temporalia, 
non  propter  ipsa,  sed  propter  jTcterna  bona;  et  hoc  modo  lex  IMoysis 
convertit  ad  temporalia  bona,  ut  per  h?ec  alliciatur  homo  ad  a^terna, 
seilicet  ut  ex  dono  moveat  hominem  ad  amorem  ipsius  donantis,  nempe 
Dei.  Unde  Deuteronomii  2.  Moyses  vice  Dei  Israelitas  alloquens  ait: 
.S7  ergo  obedieritis  mandatis  meis,  quce  ego  hodie  prcBcipio  vobis,  ut  di- 
ligatis  Dominum  Deum  vestritm,  et  serviatis  ei  in  toto  corde  vestro,  et 
in  tota  anima  vestra,  dabit  pluviom  terrce  vestrce  temporaneam,  et  se- 
rotinam,  ut  colligatis  frumentum,  et  vinum,  et  oleuin,  foenumque  ex' 
agris  ad  pascenda  jumenta,  e.t  ut  ipsi  comedatis  ac  saturemini. 

Conclusio  secunda.  —  Lex  vetts  Moysi  a  Deo  tkadtta 

EST   IMINISTERIO   An(:!ELORT'M. 

Probatur  1.  ex  Scriptura  Act.  7.  ubi  de  Moyse  sic  ait:  Hic  est  qui 
fuit  in  Ecclesia  in  soUtudine  cum  Angelo,  qui  loquebatur  ei  in  monte 
Sina,  et  cum  Fatribus  nostris,  qui  accepit  verba  vitce  dare  nobis.  Et 
ad  Galat.  3.  Apostolus  dicit:  Quid  igitur  lexf  Proj)tpr  transgressiones 
posita  est,  et  ordinata  per  Angelos  in  manu  mediatoris ,  Moysis  sci- 
licet,  qui  de  seipso  ait  Deuter.  5.  Ego  sequester,  et  meclius  fui  inter 
Dijminum,  et  vos  in  iempore  illo,  ut  annunciarem  vobis  rerba  ejus. 
Et  ad  Heb.  2.  Si  enim  qui  per  Angelos  dictus  est  sermo  etc.  ubi  per 
sermonem  illum,  legem  Mosaycam  intelligit,  ut  ex  verbis  sequenti- 
bus   constat :    comparat  enira  illam   cum    lege   Evangelica,    et   signi- 


126  DE   LEGE    POSITIVA   ET    SCRIPTA. 

ficat  hanc  esse  differentiam  inter  veterem  legem.  et  novam.  quod 
lex  vetas  tamquani  lex  servitntis  tradita  fuerit  Judscis  per  Ange- 
los:  lex    autem  nova,  quia  est  lex   gratvx,    nohis    pra-scripta   sit  por 

Dei  Filium.  , 

Hoc  ipsum  docent  communiter  sancti  Patres;  imprimis  vero  S.  Dio- 
nysius  lib.  De  Ccelesti  Ilierarchia,  cap.  4.  ubi  cum  dixisset  Caelestes 
intelligentias  Angelorum  pra-cipue  nomine  appellari.  Propferea  quo,l 
primum  iii  eis  iiisit  divina  illustratio,  ac  per  eas  ad  nos  illce  transpor- 
fentur  qu<E  naturam  nosfram  superant,  jyatefacfiones.  subdit:  sic  ennn 
Ipx,  uf  dirina  Scripfura  trstafur.  pe.r  Angelos  nohis  dafa  est.  Deind( 
aperiens  qualiter  Angell  omnes  Patriarchas,  et  Prophetas  ad  divini- 
tatis  notitiam  perduxerint.  concludit:  An  non  etiam  sacram  dlain  h- 
Uislationem  ab  ipso  quidem  Deo  Moysi  dafam  esse  dirina  Scripta  tro- 
diderunt:  ut  nos  vere  eam  divince,  ac  sacrce  simulacrum  esse  doceant^ 
Sed  hoc  etiam  eadem  Theologia  nos  docet.  eain  Angelorum  ad  nos  open 
pervenisse,  quasi  ille  ordo  divince  legis  sanciat  ea,  qucB  secundum  h,- 
rum  obtinent.  ab  ^-is  qu<B  primum  ad  Divinitatem  excitari. 

Suadet  hoc  ipsum  ratio.  CongTuentissimuin  enim  fuit.  ut  cum  lex 
perfecta  dari  debuerit  per  ipsum  Deum  inearnatum,  imperfecta  lex 
qua^  ad  perfectam  disponebat.  non  per  ipsum  Deum,  sed  Angelomm 
ministerio  hominibus  traderetur. 

DicEs:  lile  qui  loquebatur  Movsi  veterem  legem  ipsi  priescnbendo, 
se  Deum  et  Dominum  appelhxvit.  Exodi  20.  dicens :  Ego  sum  Dominu.^ 
Dius  fuus.  qui  eduxi  te  de  ferra  ^l^gypti :  ergo  non  erat  Angelus,  sed 
Yerbum  di\-inum:  quod  cum  Deus  sit,  magni  consilii  Angelus  appel- 
latur  ab  Isaia.  —  Bespondeo  tale  nomen  sibi  ^indicasse  Angelum  le- 
o-islatorem,  non  quod  Deus  videri  vellet .  sed  quia  nomine  Dei  loque- 
batur  eumque  referebat,  ac  repra^sentabat:  unde  S.  Gregorius  .Magnus, 
in  pn^fatione  libri  Job  cap.  2.  Angelus,  inquit,  qui  Moysi  apparuisse 
sr-rihitur,  ?wo<:/o  Angelus,  modo  Dominus  memoratur:  Angelus  propter 
hoc,  quodexterius  loquendo  serviebat:  Dominus  autem  dicitur,  qum 
interius  prce:<idens  loquendi  efficaciam  ministrabof.  Cum  ergo  loquens 
uh  interiori  regifur,  et  2^''  obsequium  Angelus,  ef  per  inspirahonem 
Dominus  appellcdur.  —  ^  •'  Ei  praiverat  S.  Augustinus,  lib.  3.  De 
Trinit..  C3i])-  l-scribens:  Cum  verha  Judicis  jrrceco  pronunfiat,  non 
iicribiturin  gesiis:  ille  prceco  dixit,  sed  iste  judex:  sic  etiam  loquenfr 
propheta  sancto,  etsi  dicamus:  propheia  dixit,  nihil  aliud  quam  Domt- 
num  dixisse  volumus,  et  si  dicamus:  Dominus  di:af.prophetam  non 
<fhsfrahimus,  sed  quid  per  eum  dixerit  admonemus.  ''  ^ 

Conelusio  tertia.  —  M.»yses  veteuis  i.Ems  dumtaxat  vro- 
Aiui(^vT(jK  fuit:  nullatenus  autem  ixstitutor. 

Probatur  :  Primo  quidem  ex  cap."  20.  Exodi.  ubi  Deus  solus  asse- 
ritur  omnia  legis  veteris  priecepta,  quae  postmodum  sequuntur,  con- 
fiidisse  et  ordinasse  his  verbis:  Locutusque  est  Domnuu^  .'iermanes 
hns:  Ego  sum  Dominus  D(us  tuus,  qui  edu.ri  de  terra  ^^gupti,  de 
domn  serrifutis:  non  habfhis  Deos  ali^nos  coram  me,  non  faciea  fiht 
-^culpfile  efc.  Postmodum  vero  traduntur  sub  eodem  tenore  verborum 
omnia  le^-is  illius  prjecepta,  sive  moralia,  et  ad  Decalog-um  pertinentia, 
^ive  ca^remonialia .  sive  iudicialia :  subindeque  consequens  est  omnia 


i 


DE    LEGE    1'0S1T1VA    ET    SCRIPTA.  127 

tius  logis  ])r?eceptn  a   Dco  mnndanto    et  orcliiinntc   ossc   condita,   ct 
]wr  Moyseni  pronmIg'ata. 

Probatur  2.  Si  qiijc  pr;i'ccj)ta    lcgis  Ncicris  a   .Moxsc  liiisscnl  con- 

(lita,  ninxiinc  vcl  c;crcnionialia    vel  jiidicialia,    ut  volun-t  alifjui ;    sed 

luTBC  ctiani  Dcuni  ipsum  habcnt  auctorem,  ut  constat  cx  Scriptura  sa- 

cra,  r(u:c  quotics  de  talibus  pra'ceptis  sermoncni    instituit,  sa-pius  re- 

pctit,  ct  incuicat    Iijcc  ^erba:   Ij/ciUhs  rsf  Domintis  ad  Mot/scni.  Jhnc 

ilicPii  fUiis  Israel :  vel  ista  apponit;  Lncutus  est  Mot/scs  ad  filios  Israel, 

oiniiid  quce.  prfcccj^entf  Doniiiius.  De  judicialibus  autcm  Kxodi  21.  ubi 

h.TC  tradi  incipiunt,    Deus  Moysem    sic  alloquitur:   Ih^c  sunt  Judicia 

ijitce  jtropones  cis:    si  cmeris   servuni  Hcbrceum    scx  annis  serviet  tibi 

etc.  Pariter  capite  2').  in  quo  de  prteceptis  cajremonialibus  ag-itur,  le- 

gimus:    Locuftisque    est  Dominus    ad  Moysem    dicens:    Loquerc   filiis 

Isracl,  ut  toUaiit  mihi  primitias  etc.  Quibus  loquendi  modis  inde  stat, 

nihil  pcnitus  a  Moyse  nisi  nominc  Dci  lcgislatoris  fuisse   derivatum, 

ct  promulgatum.  Deiiique,    lex  vetus  simpliciter   dicitur  lcx  Domini; 

(|Uod    indicium    est    eam   a  Domino  fuisse    conditam.    IJnde  consulto 

,loan.  1.  Ijex  per  Motjsem  data  est,  gratia,  et  veritas  per  Jesum  Chri- 

■'n.m  facta  est.  Nam,  ut  observat  Clemens  Alexand.  libro  1.  Paedagogi 

1)).  7.  «  Lex  per  Moysem  data  est,  non  a  IMoyse,  sed  a  Verbo,  et  de 

lege  quidem,  data    est  tantum,  inquit,  Scriptura  a  Moyse;    veritas 

lutem,  et  gratia  non  dicitur  tantuiii    dari  per  Christum,  sed,  quod 

amplius  est,  tieri  ». 

DiCES  1:  Lex  vetus  plerumque    vocatur  lex  Moysis,   maxime  Ma- 

lachire  4.  et  Luca?  2.  Unde  a  Clementc  Pomano  Pontifice,  et  nonnuUis 

nliis  Moyses  illius  legis  non  solum  promulgator,  sed  etiam  legislator  ap- 

•Uatur;  ergo  aliqua  illius  prsecepta  a  Moyse  propria  auctoritate  insti- 

uita  lucrc.  —  Nego  consequentiam ;  nam  iisdera  locis  quibus  lex  vetus 

^roysislex  appellatur,  etiam  vocatur  lex  Domini,  ut  significetur  a  Do- 

lino  fuisse  tradita;  nam  eodem  capite  4.  McUachice  4.  Deus  sie  loquitur ; 

Icmentotc  leyis  Moysis  servi  mei,  quam  mandavi  ci  in  Horcb,  ad  omnem 

rael  prcecepta,  etjudicia:  Lucai  autem  2,  sic  dicitur:  Fostquam  im- 

i'ti  sunt  dies  puryationis  illius,  iMarije,  secundum  leyem  Moysis,  tu- 

lunt  illum   in   Jcrusalem,  ut   sisterent  cum  Domino,  sicut  scriptum 

-'  in  leye  Domini.  Quibus  significatur  eamdem  legem  et  Domini,  et 

IMoysis  appellatam;   Doniini   autem   ut   auctoris,    Moysis   ut    promul- 

gatoris. 

DiCES  2;  Prseceptum    de  libello    repudii  non  a  Deo,   sed  a  Moyse 

■datum  est,  juxta    illud  Christi  Domini.  Matth.  19.  ubi  cum  dixisset, 

Xon  liccre  homiui  dimittere  uxorem,  quia  quod  Dcus  conjunocit,  homo 

i§/on  separet,    inquirentibus  Discipulis;    Quid   cryo   Moyses   mandamt 

dare  libellum  repudii,  et  dimittere^  ait  illis :   Quoniam  Moyses  ad  du- 

fiam  cordis  vestri  permisit    vobis  dimittere    uxores  vestras;  ab  initio 

iiittem  non  fuit  sic :  ergo    aliqua  prseeepta  legis  veteris  Moyses  insti- 

tuit.  —  Nego  antecedens ;  si    eniin  31oyses  ipse  libellum  rcpudii  in- 

stituisset,    consequens  esset    quod  ipse  propria  auctoritate  facultatem 

dedisset  dissolvcndi  legitimum  matrimonium  :  at  nullus  hominum  pro- 

pria  auctoritate  potest   dare   talem   facultatem,   Quod  ciiim  Deus  con- 

nxit    hcnno    non  separei,    ait    Christus;    subindeque   prjeceptum   de 

uello  repudii  non  a  Moyse,  sed    a  Deo  concessum  est,  Ncc  vis  ulla 


128  DE    LEGE    MOSAYCA. 

facieuda  est  in  illis  verbis:  Moynfii  mandavif,  et  pennl.sit:  uam  si  inde 
inferre  liceret  Moysem  hujus  mandati  esse  ancrorem,  etiam  liceret  iu- 
ferre  esse  auetorem  Deealogi;  nam  Marci  2.  Christus  Judreos  arguensV 
quod  propter  suas  traditiones  servandas  irritum  facrrent  Dei  prjvceptum, 
_ait:  Moy.sfs  enim  dixit:  Honoro  Patrem,  et  Matrpin  tiiam.  Nee  pariter 
ulla  \^s  est  facienda  in  his  verbis,  ab  initio  autem  non  fuit  sic :  nam 
licet  ab  initio  Deus  hanc  facultatem  non  fecerit  hominibus,  ut  cum 
vellent  impune  dimittere  uxores  suas,  libellum  darent  eis  quas  dimit- 
terent;  tamen  ex  eo  non  est  consequcns  quod  non  potuerit  Deus  postmo- 
dum  hauc  facultatem  concedere  ad  duritiam  cordis;  naii>,  inquit  Alensis 
membr,  1,  art.  2.  ad  quintum,  «  data  est  lex  duris  in  flagellum:  ut  eos 
«  puniret  infiigendo  poenas,  et  subtrahendo  delectabilia,  et  quantum 
«  ad  hoc  dedit  lex  libellum  repudii,  quod  est  in  lege  per  permissionera, 
«  ut  ipsos  duros  scilicet  et  perversos  a  malo  subtraheret,  quia  proni 
«  erant  ad  interficiendum  uxores  suas;  idcirco  ut  fiagellaret  eos  in 
«  hoc,  ordinavit  quod  non  liceret  eis  itenim  assumere  uxores  postquara 
«  libellum  repudii  eis  dedissent  ». 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

QUALIS  ET  QUKM  OB  FINEM  LEX  :\IOYSIS  LATA  1  UERIT. 

NoTANDT':\i  1.  Varios  fuisse  hsereticos.  qui  veterem  legem  saluti 
adversantem,  utpote  malam,  et  a  perverso  principio  institutam,  asse- 
rerent,  quod  maxime  de  Cajanis,  Marcionitis,  et  Manichfeis  affirmant 
SS.  Epiphanius  et  August.  lib.  De  Hceresihu..'i :  idque  suadere  nite- 
bantur  ex  eo  quod  vetus  lex  plerumque  in  Novo  Testamento  dicatur 
imperfecta,  et  infirma.  Verum  sciendum  est  quod  aliquid  perfectura 
diei  potest  duobus  modis.  nempe  vel  absolute,  et  positive:  vel  nega- 
tive,  et  comparative,  Priori  modo  illud  perfectum  dieitur,  quod  ex  se 
non  ordinatur  ad  aliud  tamquam  sui  complementum,  sed  suis  omnibus 
prnecellentiis  constat,  et  perfectionibus  integratur.  Posteriori  vero  modo 
dicitur  aliquid  perfectum,  eum  scilicet  ex  se  habons  omnia,  quae  pro 
statu  suo  sibi  conveniunt,  nihilominus  dum  comparatur  cum  altero, 
dieitur  imperfectum  seu  minus  perfectum,  quocirca  ad  illud  ordinatur 
tamquam  ad  id  quod  prscstantius  est,  et  quo  prgestantiori  adveuiente, 
et  radiante  perfectum  esse  desinit;  sic  Aurorae  lux  lieet  in  se  perfecta, 
tamen  comparative  ad  solem  dici  potest  negative  perfecta,  quia  lumine 
solis  minor  est,  et  ea  irradiante  desinit. 

NoTAXDUM  2.  Legem  Moysis  considerari  posse  per  respectum  ad 
tres  leges,  quas  disting-uit  Apostolus;  nempe  legem  naturse,  legem 
concupiscentise  seu  fomitis .  et  legem  Evangelii  seu  gratiae;  juxt» 
quos  respectus  ^losayca  lex  considerari  potest  involvere  triplicem  ne- 
cessitatem,  et  dispensationem :  siquidem  data  \idetur  in  adjutorium 
legis  naturse  ex  Dei  misericordia,  in  correctionem,  et  emendationem 
legis  peccati,  vel  fomitis  ex  ordination*'  divinre  justitise;  in  designa- 
tionem  legis  gratise,  et  praeparationem ,  et  manuductionem  ad  ipsam 
ex  praescripto  et  consilio  divinae  sapientia^. 

NoTANDTM  o.  AHquid  dici  conducere  ad  salutem  duobus  raodis: 
nerape  quatenus  est  inductivum  ad  bonum,  et  revocativum  a  malo, 
quod    vel  per   se  vel  occasionaliter    hominem  removeret   ab  eis  prse- 


DE    LEGE     MOSAYCA.  129 

standis,  quae  neccssaria  lorent  ad  sahitem  consequendam.  Hoc  autem 
utro(|ue  modo  certum  est  veterem  legem  ad  salutern  liomiimm  fuisse 
ordinatam;  si(|uidem  inductiva  erat  ad  ])onum  quod  pnecipit,  et  re- 
vocativa  a  malo  quod  prohibet;  quapropter  Apostolus  ad  Jiom.  ait: 
I.ex  saiicta  et  bona,  et  mandatum  sanctum,  et  justum  et  bonum.  Qua; 
verba  glossa  sic  expendit :  Lex  est  ad  vitam,  et  jubet  bona,  et  mala 
prohibft,  ef  fucit  pcccatum  cognoscere,  unde  dicitur  Sancta,  idest,  sane 
docens:  mandatum  justum,  idest,  jnstificans  peccatorem:  et  bonum, 
idest,  utilcni  rifani  acquirens.  —  ^  "  Lex  vetus  Judseis  data  est  propter 
Christianos,  ut  diserte  exponit  S.  Aug.  lib.  4.  cont.  Faust.,  qui  re- 
spondens  objectioni  Fausti  contendentis  leg'em  illam  solis  Judajis  pra^- 
scriptam  a  Christianis  esse  abjiciendam,  ait:  Temporaliu7n  quidem  re- 
ruui  promissiones  l^estamento  vetericontineri,  et  ideo  vetus  Testamentum 
appellari,  nemo  nostrum  ambigit ;  et  quod  ceternce  vitce,  regnumque  cce- 
Inrum  ad  novum  pertinet  'Testamentum.  Sed  in  illis  temporcdibus  fi- 
guras  fuisse  futurorum  quce,  implerentur  in  nobis,  in  quos  finis  scecu- 
lorum  obvenit,  non  suspicio  mea,  sed  apostolicus  intellectus  est,  dicente 
Paulo,  cum  de  talibus  loqueretur:  hcec  omnia  figurce  nostroe  fuerunt. 
Et  iferum:  hcec  omnia  in  figuva  contingebant  illis;  scripta  sunt  autem 
propter  nos,  in  quos  finis  sceciUorum  obvenit.  Non  ergo  vetus  Testa- 
mentum  ad  consequendas  illas  promissiones,  .sed  acl  intelligendas  in 
eis  novi  Testamenti  prcenuniiationes  accijnmus:  veteris  quippe  testifi- 
catio  fidem  novo  conciliat.   "  ^ 

Restat  ergo  tantum  hic  determinandum :  Frimo,  an  revera  lex  vetus 
positive  et  absolutc? ,  vel  negative  et  respective  dicenda  sit  imperfecta : 
Secundo,  quos  ob  fines  luerit  instituta. 

Conclusio  prima.  —  Lex  A^etus  imperfecta  ehat,  xox 
AiJSOLUTE,  SEi)  respective.  Hsbc  Couclusio  duas  partes  complectitur, 
prima  quarum  sufficienter  probata  fuit  in  priori  Conclusione  prsece- 
dentis  Qutestionis. 

Probatur  autem  posteiior,  nempe  quod  lex  Mosayca  imperfecta  fue- 
rlt,  non  positive,  sed  comparative  ad  legem  Evangelicam.  Proba- 
tur,  inquam :  illa  lex  dicenda  est  imperfecta  comparative,  quse  gra- 
tiam  justificantem,  in  qua  perfectio,  et  efficacia  ad  seternam  salutem 
consequendam  consistit,  non  conferebat:  sed  talis  erat  lex  vetus,  su- 
bindeque  erat  negative,  et  comparative  imperfeeta.  Major  constat, 
Minor  vero  probatur.  Frimo  ex  Scriptura  sacra,  nam  Joan.  dicitur: 
Lex  per  Moysem  data  est,  gratia,  et  verifas  p>er  Jesum  facta  est.  L^^nde 
Apostolus  ad  Rom.  8.  ait:  Quod  impossibile  ercd  legi,  in  quo  infirma- 
batur  per  carnem,  Deus  Filium  suum  mittens  in  similitudinem  carnis 
peccati,  et  de  peccato  damnavit  peccatum  in  carne,  ut  justificatio  legis 
impleretur  in  nobis,  qui  non  secundum  carnem  ambidamus,  sed  secun- 
duni  spirifum.  Quapropter  ad  Hebra?os  7.  affirmat:  Quod  reprobatio  fit 
prcecedentis  mandati  propter  infirmitatem  cjus,  et  idilitatem,  nihil  enim 
ad perfectum  adduxit  lex.  Hinc  ssepius  ait  justitiam  non  esse  ex  >ege,  sed 
per  Christura;  sic  ad  Galatas  2.  Si  ex  lege  justitia,  ergo  gratis  Christus 
niortuus  est.  —  Frobatur  2.  H«c  eadein  minor  ex  sanctis  Patribus :  Fri- 
mo  quidem  ex  S.  Augustino  lib.  4.  ad  Bonifacium,  qui  sie  de  Christo  lo- 
quitur:  Scriptum  est,  Froverbiorurn  3.  juxfa  septuaginta  Interpretes:  le- 

Frassen  Theol.  Tom.  VI.  9 


130  DE    LEGE    MOSAYCA. 

gem  et  miserieordiam  in  lingua  portat:  I.egem  qua  terreat,  miseincordiaw 
qiui  auhveniat :  Legem  per  servum,  misericordiam  per  seipsum:  Legem 
tamquam  in  haculo,  quem  misit  Elisceus  ad  filium  viduce  suscitandum 
et  noji  resurrexit.  Si  enim  data  esset  lex,  quce  posset  vicificare,  omniii 
ex  lege  esset  justitia ,  Misericordiam  vero  tamquam  in  ipso  Elisceo,  qi 
figuram    Chnsti  gerens    mortuo  vivificando,    magni  Sacramenti,  veJui 
Xovi  Testamenti  significatione  conjunctus  est.  Similia  habet  Sermone  2. 
De  Verhis  Apostoli,  cap.  8.  et  9.  neenon  et  pluribus  aliis  in  locis.  — 
Ipsi   subseribunt   S.  Fulgentius   lib.  2.   De    Veritate  jjrcedestinationi.^ 
c.  19.  Lex  sine  grcdia  ostendere  potest  cegritudinem,  non  sanare:  vui 
nera  monstrat,  medicamina   non  ministrat;  ut  autem   legis  impleatui 
prcBceptum,  gratice  ministrat  auxilium,  ac  sic  lex  revelat  culpam,  grati' 
confert  indulgentiam.  Legis  est  igitur,  quod  pecccda  cognoscimus :  gro- 
tice,   quod   vitamus.    Adclit    lib.  1.  cap.  7.  Hcec   igitur   inter   litteraui 
juhentem,  et  spiritum  vivificantem,  idest,  inter  legem',  gratiamque  di- 
siantia  est,  cpiia  lex  convenit,  grcdia  convertit  liominis  voluntcdem.  l'f 
honum.  velimus,  illa  clamcd,  hcec  donat:  illic  voluptati  hominis  incut > 
justitia  divina  terrorem:  hic  infundit  misericordici  charitatem  ;  per  illa/ 
accepit  voluntas  spiritum  servitutis  in  timore;  per  istam  accepit  spir, 
tum  adoptionis  filiorum,  in  quo  clamamus:  Ahha,  Pater.  —  ^  "  Hinc  S. 
Augnstinus  in  expositione  epist.  ad  Rom.  quadruplicem  distinguit  homi- 
uum  statum,  nimirum  ante  legem  Mosaycam,  sub  ipsa  lege,  sub  gratip 
Christi,  et  in  paee  aiternae  beatitudinis.  Ante  legem,  inquit,  sequimu 
concupiscentiam  carnis:  suh  lege  trahimur  ahea:  sid)  gratia  nec  sequ/- 
mur  eam,   nec  trahimur  ea:  in  pace  nulla  est  concupiscentia  carnis. 
Ante    legem  ergo    non  pugnamus,    quia   non  solum   concupiscimus  (f 
j)eccamus,  sed  etiam  approhamus  peccata:  suh  lege  pugnamus,  sed  vin- 
cimur;  fcdemur   enim  mala    esse  quce  facimus,    sed  quia  nondum  cs* 
grcdia,  superamur.   ''  ^  —  Adstipulatur  S.  Prosper  sententia  32.  d: 
cens:  Qui   dedit  legem,  ipse   dedit  et  gratiam:   sed  legem  per  servuh 
onisit,   C7im  gratia    ipse  descendit:    ut  quia    lex  ostendit  peccata,   no- 
tollit,    volentes  legem   suis   virihus  exequi,    nec  valentes,    coguntur  a< 
gratiam,  quce  impossihilitatis  morhum,  et  inohedientice  aufert  reatum. 
DiCES :  Patriarchre    et    Prophetse,    aliique    quamplurimi    in    stati 
veteris  legis  fuerunt    justi  et  perfectissimi :    ergo  in   lege  veteri  ern 
perfecta   justitia.    Subindeque  hac  ratione  lex  vetus  non  est  dicenci 
imperfecta.  —  Respondeo  :  Primo  quidem,  paucos  admodum  in  vete; 
lege    justos    fuisse  ac  perfectissimos,  ut  docet  S.  Augustinus  lib.  P) 
ccdechizandis  rudibus  c.    22.    et    lib.    contra    Adimantum  cap.    17.    — 
Dico  2,    quod  si    homines  aliqui  justi  fuerunt  in  Veteri   Testament< 
non  ad  illud  vetus  Testamentum,  scd  ad  legein  Gratise,  etEvangeli 
pertinuerunt,  ut  docet  S.  Augustinus  lib.  De  Spiritu,  et  littera  cap.  2." 
et  26.  et  lib.  3.  ad  Honifacium  cap.  4.  dicens,  «   Tunc  homines  Dei  s- 
«  cunduni  distrihutionem  temporum,  veteris  quidem  Testamenti  dispeih 
«  satores,  et  gestatores,  sed  novi  demonstrantur  hceredes.  «  An  vero  illum 
«  ad  Testamentum  novum  negabimus  pertinere,  qui  dicit:  Cor  munduin 
«  crea  in  me  Deus,  et  Spiritum  rectum  innova  in  visceribus  meis  .^  aut 
«  illum  qui  dicit:  Posuit  supra  petram  pedes  meos,  et  direxit  gressus 
«  meos,  et  immisit  in  os  meuni  Canticum  novum  llymnum    Deo  no- 
«  strof  Vel  illum  ante  Testamentum  vetus,  quod  est  a  monte  Sina. 


i 


DE    LEGE    MOSAYCA.  131 

ratrcm  fidoliiim  de  qiio  dicit  Apostolus:  Fratres,  secundum  hoinhiem 
«  dico,  fdmcn  hominis  'rcsfanicntum.  iicmo  irrifum,  facit,  ctc.  Satis 
«  ostendit  ad  lidein  nostraui  pertinore,  qua'  novi  uticjue  cst  Testanienti, 
«  (|Uod  per  proniissionem  donavit  Deus  Abraha3  ».  Ilinc  concludit  S.  Av- 
gusfinus:  «  Sive  igitur  Abraham,  sive  ante  illum  Justi,  sive  post  eum 
«  usque  ad  ipsum  INIoysem,  per  quem  datum  est  Testamentum,  a 
«  monte  Sina  in  servitutem  generans,  sive  caeteri  Prophetai  post  eum 
«  et  sancti  homines  Dci  usque  ad  Joannem  Baptistam,  lilii  sunt  pro- 
«  missionis,  et  gratite  ;  secundum  Isaac  iilium  libera),  non  ex  lege, 
«  sed  ex  promissione  hairedes  Dei,  cohji^redes  autem  Christi.  Absit 
«  enim  ut  Noe  justum,  et  prioris  temporis  justos,  et  quicumque  al) 
«  illo  usque  ad  Abraham  justi  esse  potuerunt  vel  conspicui  vel  oc- 
«  culti,  negemus  ad  supernam  Jerusalem,  qua3  Mater  nostra  est,  per- 
«  tiuere.  Quaravis  aiiteriore  tempore  inveniantur  esse,  quam  Sara, 
«  qua3  ipsius  libera^  matris  prophetiam  figuramque  gestabat.  Quanto 
«  evidentius  ergo  post  Abraham  ?  nam  cui  sic  declarata  est  ipsa  pro- 
«  niissio,  ut  pater  multarum  gentium  diceretur,  quicumque  Deo  pla- 
«  cuerunt,  hi  filii  promissionis  habendi  sunt;  non  enim  est  Abraham, 
«  et  deinceps  justorum  generatio  verior,  sed  prophetia  manifestior  re- 
«  petitur.  Ad  testamentum  autem  vetus  quod  est  a  monte  Sina  in 
«  servitutem  generans,  quod  est  Agar,  illi  pertinent,  qui  cum  accepe- 
«  rint  legem  justam,  sanctam,  et  bonam,  putant  sibi  ad  vitam  litteram 
«  posse  sufficere.  Et  ideo  qtlo  iiant  factores  legis,  divinam  misericor- 
«  diam  non  qua^runt,  sed  ignorantes  Dei  justitiam,  et  suam  justitiam 
«  volentes  constituere,  Justitise  Dei  non  sunt  subjecti.  Etpostea;  hac 
«  plane  magna  distantia;  quod  faciant  ista  sub  lege  positi,  quod  lit- 
«  tera  occidit  terrenam  felicitatem,  vel  cupiditate  adipiscendi,  vel  ti- 
«  more  amittendi,  et  ideo  non  vere  faciunt,  quoniam  carnalis  cupi- 
«  ditas,  qua  peccatum  augetur,  cupiditate  alia  non  sanatur.  Sic  ad 
«  vetus  pertinet  testamentum,  quod  in  servitutem  generat ;  quia  facit 
«  eos  carnalis  timor,  et  cupiditas  servos;  sed  Evangelica  fides,  spes, 
«  et  charitas  liberos.  Sub  gratia  vero  positi,  quos  vivificat  Spiritus, 
«  et  fide  ista  faciunt,  quse  per  dilectionem  operatur  in  spe  bonorum, 
«  non  carnalium,  sed  spiritualium :  non  terrenorum,  sed  cselestium  : 
«  non  temporalium,  sed  j^ternorum ;  prsecipue  credentes  in  Mediatorem, 
«  per  quem  sibi  non  dubitant,  et  spiritum  gratise  subministrari,  ut 
«  bene  ista  faciant  ignosci  posse  cum  peccant.  Hi  pertinent  ad  Te- 
«  stamentum  Novum  filii  promissionis,  et  regenerationis,  a  Deo  Patre, 
«  et  libera  matre,  cujus  generis  fuerunt  antiqui  omnes  justi,  et  ipse 
«  Moyses  Testamenti  minister  Veteris,  hseres  Novi :  quia  ex  fide  qua 
«  uos  vivimus,  una  eademque  vixeriint,  incarnationem,  passionem. 
«  resurrectionemque  Christi  credentes  futuram,  quam  nos  credimus 
«  factam  ete.  » 

Conclusio    secunda.  —  Etiamsi  imperfecta  flerit  Mo- 

SAYCA    LEX,     NIHILOMINIS    VARIOS    OB    FINES    SAPIENTER   A   DeO   FUIT 
ORDINATA,    ET    PR^SCRIPTA. 

Primo  quidem,  ut  suam  homini  notam  faceret  infirraitatem,  qua- 
tenus  ea  cognita  qusereret  Salvatorem;  nam  inquit  Apostolus  fiom.  7. 
Peccatum  non  cognovi  nisi  ^x^r  legem.  Quam  utique  causam  pmescri- 


132  DE    LEGE    MOSAYCA. 

bendae  leg'is  eleganter  declarat  S.  August.  pluribi,  maxime  vero  ser- 
mone  13.  De  verbis  Apostoli  c.  2.  Data  est  lex,  inquit,  iwn  iit  morhus 
sanaretur,  sed  ut  prcevaricationis  morbo  crescente  medicus  qucereretur^ 
Et  quis  est  iste  medicus  nisi  qui  dixit  Matt.  9.  Non  est  opus  sanis- 
raedicus,  sed  male  habentibus?  Qui  ergo  non  coufitetur  Creatorem. 
negat  superhus  cegritudinem.  Qui  autem  negat  cegniudinem  suam,  su- 
perfluum  judicat  Scdvatorem.  Ergo  et  in  natura  nostra  Creatorem  lau- 
demus,  etpropter  vitium,  quod  nobis  inftiximus,  Salvatorem  quceramus.. 
Et  quomodo  qucerimus  Salvatorem?  Ut  det  legemf  Parumest.  Si  enim 
data  esset  lex  quce  posset  vivificare,  omnino  esset  ex  lege  Justitia.  Sf 
ergo  non  est  dota  lex,  quce  posset  mvificare,  quare  data  estf  sequitui . 
et  ostendit  quare  sit  data :  quia  etiam  sic  in  adjutorium  data  est,  ne 
te  sanum  putares.  Vel  ut  ait  Epistola  44.  Lex  docendo,  etjubendo  quod 
sine  grcdia  impleri  non  potest,  homini  demonstrat  suam  infirmitatem . 
uf  qucerat  demonstrata  infirmitas  Scdvatorem,  a  quo  sanata  voluntas 
jwssif,  quod  infirma  non  posset:  lex  igitur  adducit  ad  fidem,  fidf^.^ 
impetrat  Spiritum  largiorem,  et  diifundit  Spintus  chantatem,  imph^ 
charitas  legem.  Ideo  lex  Pcedagogus  vocatur,  suh  cujus  minacissima 
severitcde,  qui  invocaverit  nomen  Domini,  salvus  erif.  Quomodo  aufem 
invocabunt,  in  quem  non  crediderunf^  Licet  autem  homo  absque  lege 
veteri  cognoscere  potuerit  plura  habere  rationem  inhonesti,  per  legem 
nempe  naturalem  et  rationis  dictamen,  tamen  per  legem  divinam  po- 
sitivam  manilestatur  homini,  quod  quae  ratio  naturalis  inhonesta  ju- 
dicat,  etiam  peccata  sunt  et  ofiensa  Dei,  qui  illa  prohibet  ac  seve- 
rissime  animadvertit  in  peccatores.  Adde  quod  cum  lex  naturalis  per 
originale  peccatum  in  nobis  maxime  viticUa  fuerit,  ita  ut  plura  non 
videantur  jam  nobis  habere  rationem  peccati,  qmr  tamen  revera  pec 
cata  sunt,  idcirco  opus  fuit  altera  lege,  qu«  perspicue  peccati  fcedi- 
tatem  et  gravitatem  explicaret. 

Secundo,  data  fuit  lex  propter  frangendam  ac  retundendam  liomini- 
superbiam  :  quatenus  nempe  cognosceret  homo  se  prorsus  esse  imparem, 
et  insufificientem  propriis  viribus  ad  peccata  declinanda.  Quod  utique 
sic  declarat  S.  August.  Epist.  157.  Danda  ifaque  fuerat  lex,  inquit, 
qucB  manifestius  sihi  ipsum  ostenderet  hominem,  ne  superhus  animus  hu- 
manus  a  seipso  se  i^osse  esse  justum  putaref,  et  ignorans  Dei  justitia^n, 
idesf,  quce  homini  ex  Deo  esf,  et  suam  volens  comfituere,  idest,  qua.-^i 
suis  virihus  partam,  jusfitice  Dei  suhjectus  non  fieret.  Oportebaf  ifaque 
uf  addito  mandafo,  cujus  vox  est,  non  concupisces,  superbo  j^eccatori 
etiam  prcevaricationis  crimen  accederet,  afque  ita  gratice  medicina  non 
sanafa  per  legern,  sed  convicta  infirmifas  qucereref.  Vel  ut  ait  serm.  13. 
De  verhis  Apostoli  cap.  4.  Lex  prcevaricafionis  gratia  posifa  est,  und^ 
humiliaretur  cervix  multum  sibi  fribuentium,  voluntafi  suce  tantum 
arrogantium,  ut  sibi  liherum  arhifrium  posse  putarenf  ad  jusfitiani 
sufficere,  quce  tunc  quando  ercd  integra  libertafe,  idest,  in  Paradiso. 
ostendit  vires  suas,  ostendit  quantumpossent,  sed  ad  imendum,  non  ad 
surgendum.  —  Qualiter  autem  legis  pra^scriptio  hominis  superbiam  fre- 
gerlt,  docet  idem  S.  Aug.  pluribi ;  nempe  quod  lex  posita  motivum 
fuerit  et  occasio  cur  concupiscentia  irritaretur  magis,  et  adversus  sibi 
repugnantem  legem  acrius  insurgeret:  nam,  inquit  Apostolus  adRom.  7. 
Peccatum  occasione  accepta  per  mandcdum  operatum  est  in  me  omnem 


DE    LEGE    MOSAYCA.  133 

<*07icupiscenfla7n.  ITbi  nomine  peccati  concupiscentiani  intelligit,  qusi' 
idcirco  peceatuin  appellatur,  <|uia  cst  a  poccato,  in  peccatum  inclinat, 
ct  ips<x  lit  peccatum  si  ipsi  consentiatur.  Hinc  S.  Au<;ust  lib.  ii.  ad 
lionifacium  cap.  2.  exponens  haic  Apostoli  verba  ad  Corint.  13.  lAt- 
teni  nccidit :  aculens  enim  inortis  est  peccatum,  virtuH  autem  peccati 
tex,  ait:  Auget  quippe  proliibendo  peccati  desideria,  et  inde  occidit,  ni.si 
subveniendo  vivificet  gratia.  Et  lib.  De  Spiritu,  et  littera  cap.  4.  Ubi 
sanctus  non  audiat  Spiritus,  inspirans  pro  concupiscentia  mala  concu- 
inscentiam  bonam,  lioc  est,  charitatem  diffundens  in  cordibus  nostris: 
profccto  illa  lex,  quamris  bona,  auget  prohibendo  desiderium  malum: 
■sicut  aquce  impetus,  si  in  eam  partem  non  ces.set  vehementior  fit  obice 
posito,  cujus  molem  cum  emiserit,  majore  cumulo  prcecipitatus  violen- 
tius  per  prona  jjrovolvitur.  Nescio  quo  enim  modo  hoc  ipsum  quod  con- 
'upiscitur  fit  jucundius,  dum  vetatur,  juxta  illud  Poetce:  Nitimur  in 
retitum  semper,  cupimusque  negata. 

Tertio,  data  fuit  lex  vetus,  ut  populum  Judaicum,  alioqui  rudem 
et  imperfectum,  metu  poenarum  a  malo  deterreret:  ae  sic  adhuc  osten- 
deret  sibi  ad  auxilium    divinfe    gratise    confugiendum    esse,  ut  docet 
Apostolus  ad  Galat.  3.  scribens:  Lex  Foedagogus  noster  fuit  in  Christo: 
nam  Paidagogus  ille  est  sub  cujus    ferula  et  virgis  puer   datur  eru- 
diendus.   Hunc    locum    expendens  S.  Thomas,  ait:  Per  legem  Judcei, 
famqiunn  imbecilles  imeri,  per  timorem  poence    retrahebantur  a  malo, 
et  promovebantur  amore  et  promissione  temporalium  ad  bonum.  Hane 
utique  doctrinam  hauserat  a  S.  Augustino  Epist.  144.  Supracitcda  lex 
Pcedagogus  vocatur,  sub  cujus  minacissima   servitute,  qui  invocaverif 
nomen  Domini  salvus  eHt.  Lib.  De  natura,  et  gratia  ea,p.  1.  Hancju- 
stitiam  Dei  non  in  prcecepto    legis,  quo  timor  incutitur ,  sed  in  adju- 
torio  gratioe  Christi  ad  quam  solam  utiliter  legis  velut  Pcedagogi  timor 
ducit,  constitutam  esse  qui  intelligit,  ipse  intelligit  quare  sit  Christianus. 
Lib.  4.  ad  Bonif.  cap.  3.  Ad  quam  gratiam  lex  de  proevaricatione  ter- 
rendo  tamquam  Pcedagogus  perducit,  ut  sic  conferretur   homini  quod 
conferre  ipsa  non  potuit.  Lib.  De  perfectione  justitice  cap.  3.  Lex  ista 
prcecepit  ut  cum  in  his  implendis   homo  defecerit,  non  se  extollat  su- 
2)erbia  tumidus,  sed  ad  gratiam   confugiat   fatigatus,  ac  sic   eum  lex 
terrendo  ad  Christum  diligendum  Poedagogi  perducat  officio.  Et  cap.  .19. 
ait:  Timore  legis  humilem  factum  tamquam  Poedagogo  ad  fidem,  gra- 
tiamque  hominem  perducere.  Ne  vero   existimet    nos  initium  aliquod 
salutis  nafurce  tribuere,  dum  stafuimus  ad  hoc  L^egem  Veterem  dcdam 
fuisse,  ut  osfendat  homini  suam  infirmitatem,  qua  agnita  qucerat  me- 
dicum,  ut  frangat  superbiam;   quandoquidem  ejus  occasione  augefur 
concupiscentia ,  et  nuniero  et  gravitate:  ut  convincat  illum  de  gravitate 
morbi,  ne  contemnat  tamquam  leviorem:  uf  denique  terrecd,  metuque 
poenarum  abducat  a  malo,  sic  volumus  per  legem    cognosci  peccatum, 
zit  sentiamus  per  gratiam  medicum  inquiri.  Frangi  vero  per  legem  su- 
perbiam  eatenus  dicimus,  quatenus  peccafor  imparem  se  sentit  legi  quam 
aovit  sibi  impositani  custodiendce,  nisi  juvetur  per  gratiam,  cum  tantum 
absit  id  tollat  peccatum,  quinpotius  occasionaliter  aucta  concupiscentia 
ugecd    illud  ct    numero   et  gravitafe.     Videt  ergo   sibi  non    sufficcre 
legem  cognoscere,  quia  cognita  lege peccatum  non  tollitur,  non  minuitur, 
Jied  augetur :  sic  videi  se  imparem  legi  servandoe.  At  vana  est  ad  sa- 


134  DE    LEGE    MOSAYCA. 

lutem  ejusmodi  confractio  superbice,  nisi  quando  per  graiiam  peccator 
coram  Deo  humiliatur.  —  Idem  doeet  S.  Hieronymus  in  illud  ad 
Galatas  3.  Lex  P<xdagogus  noster  fuit  in  Christo.  Pcedagogus,  inquit^ 
parvulis  assignatur,  ut  lascivior  refrcenetur  CBtas,  et  prona  in  vitia  corda 
teneantur,  dum  tenera  in  studiis  eruditur  infantia;  et  ad  majores  di- 
sciplinas  meiu  pceme  coercifa  prceparatur.  Itaque  et  lascivientilms  lex 
^fogsis  ad  instar  Pcedagogi  severioris  apposita  est,  ut  custodiret  eos,  et 
futurce  fidei  proepara ret . 

Triplicem  aliam  leg-is  veteris  utilitatem  profert  Alensis  mem.  1. 
art.  1.  per  respectum  ad  triplicem  legem;  nempe,  natura?,  concupi- 
seeiiti?e,  et  EYang-elii.  «  Datur  euim,  inquit  in  adjutorium  legis  na- 
«  turse;  et  secundum  hoc  decurrit  secundum  misericordiam.  Datur 
«  etiam  in  correctionem  legis  peecati  vel  fomitis;  et  secundum  hoc 
«  decurrit  secundum  rationem  justiti^e.  Iterii  datur  in  signum,  et  si- 
«  gnificationera  legis  gratia^,  et-directionem  ad  ipsam;  et  secundum 
«  hoc  decurrit  secundum  sapientise  rationem.  De  primo  habetur  super 
«  lllud:  Lex  suhintravit,  dicit  glossa:  Data  erat  lex  in  adjutorium  hu- 
«  mance  naturcB:  ut  quia  ipsi  naturce  quodammodo  incerta  sunt  ju- 
«  siitice  semina,  adderetur  lex,  cujus  auctoritate,  ei  magisteno  ingenium 
«  naturale  proficeret  ad  fructumjustiticefaciendum:  et  hsec  est  prima 
«  utilitas  lationis  legis.  —  Secunda  autem  ejus  utilitas  est  ad  corre- 
«  ciionem  legis  peccati  vel  fomitis:  et  de  hae  habetur:  Lex  propter  tran- 
«  sgressores  etc.  glossa:  l^ex  posita  est  propter  transgressionem  cohi- 
«  bendam,  idest,  ut  saltem  timore  cessarent  homines  transgredi,  ut  quan- 
«  doque  idem  facerent  voluntate.  Data  est  ergo,  ut  populum  Dei  eru- 
«  diret  sub  timore  Dei,  ut  dignus  fieret  accipere  promissionem,  qu^e 
«  est  Christus.  —  Tertia  utilitas  fuit  ad  figurandam  legem  gratiie  vel 
«  Evangelii,  et  directionem  ad  ipsam :  unde  Psalm.  18.  Lex  Domini 
«  immaculata  convertens  animas.  Glossa:  Convertens  animas,  idesf, 
«  sua  distinctione  corrigens,  et  ad  Chrisfi  gratiam  mittens.  Et  sic  patet. 
«  quod  est  ad  coercenda  peccata,  et  ad  directionem,  et  figurationem 
«  legis  gratiae.  Secundum  hoc  dicitur  Rom.  5.  Lex  intravit  etc.  Glossa: 
«  Erant  in  illo  populo  fria  genera  hominum,  scilicet  duri,  incipientes, 
«  et  perfecti;  iis  omnibus  data  est  iex:  .sed  duris  datur  in  fiageiium, 
«  incipientibus  in  Poedagogum,  data  est  justis  in  signum,  scilicet  fu- 
«  turce  graticE  per  Chrisfum.  Et  ad  Galat.  3.  Propfer  fransgressores,  etc. 
«  Glossa.  Data  est  lex  in  signum  fufurorum,  uf  futura  figuris  atfesta' 
«  rentur.  Et  secundum  hoc  tria  erant  in  lege:  scilicet  moralia,  qua3 
«  erant  ad  dilucidandam  legem  naturse ;  et  quantum  ad  hoc  erat  ad 
«  instruendum  incipientes.  Item  habuit  lex  judicialia,  ad  coercendam 
«  legem  concupiscentise  vel  foraitis ;  et  quantura  ad  hoc  erat  duris  in 
«  flagellum.  Item  habuit  figuralia,  seu  cseremonialia,  ad  figuraudam 
«  legem  gratiaj ;  quia  figurse  erant  figur»  luturorum ;  et  quantum  ad 
«  hoe  fuit  justis  in  signum  ». 

QU.^STIO  TERTIA. 

QUOT,  ET  QU.E  FUERINT  PR.ECEPTA  VETERIS  LEGIS. 

NoTAXDUM  1.  Tot  ac  tanta  fuisse  legis  Mosaycae  prsecepta,  ut  noii 
immerito  S.  August.  ipsam  esse  sarcinam  innumerabliium  prcecepforuni 


DE    LECE     MOSAYCA.  135 

(lixerlt.  Quocirca  otiam  S.  Potnis  Vetus  Toslarneutuiii  appollat  Act.  7. 
juguin  insupportabile,  dicens:  Quld  toifatis  iiiponcic  jiKjaiii  supcr  cer- 
rices  discipiUorum,  quocl  neque  nos  noque  Patres  nostri  portare  jjotui- 
musf  Nec  innnerito  (juideni;  si  eniin  fides  detur  Oenebrardo,  sub  finem 
Clu'Ouologi;e,  et  Guillelmo  Parisieusi,  lib.  Dc  logibas  caj).  1.  circa  we- 
ilium,  prifcepta  ca^.remonialia  erant  ad  minus  sexcenta  et  tredecim;  ex 
([uibus  248.  erant  affirmativa  ;  tot  scilicet  quot  sunt  membra  in  lio- 
mine,  et  ossa:  et  ^365.  negativa,  quot  in  anno  di(is  numerari  solent. 
NoTANDUAr  2.  Ex  eodem  (Tuillelmo  Parisiensi  ibidem,  triplicem 
fuisse  causam  cur  tot  praecepta  Judseis  prsescriberentur:  «  Prima  fuit 
«  ruditas,  et  ineruditio  ipsius  populi,  propter  quam  generalibus  prac- 
«  ceptis  solum  erudiri,  et  institui  non  potuit,  et  ideo  per  partes  par- 
«  ticularium  mandatorum  erudiendum  illum  ac  instituendum  decrevit 
«  Deus,  quasi  parvulum  magis  fraetionibus  panum,  atque  micis  quam 
«  panibus  integris  nutriendum.  Secunda  causa,  execrabilis  idololatria 
«  multiplex,  in  cujus  eliminationem  pro  parte  magna  intendit  lex,  et 
«  hoc  potissimum  in  omnibus  mandatis,  quse  absurda  videntur,  et 
«  nullam  utilitatem  afterre  servantibus.  Tertia  causa,  quia  librum  legis 
«  voluit  Deus  esse  sufficientem  pro  tempore  illo,  et  capacitate  novitii 
«  adhuc  illius  populi,  vel  pro  parte  maxima  puerili.  Yoluit  ergo  legem 
«  continere  ea  omnia,  quai  dirigere,  moderari,  ac  decorare  sufficerent 
«  vitam  hujus  populi,  dans  eis  in  hoc  multam  materiam  meditationis, 
«  vel  exercitationis  in  lege  illa,  pro  captu  ruditatis  eorum  et  impe- 
«  ritise;  ne  librorum  paucitas,  et  parvitas  mandatorum  simul  essent 
«  eis  occasio  evagandi  ad  libros  humanarum  traditionum,  et  inde  cre- 
«  dulitates  novas,  et  errores  impietatis,  legique  Dei  contrarias  super- 
«  stitiones  haurirent:  et  liae  multa  vigilantia,  ac  distinctioue  obser- 
«  vatum  est  apud  Hebraeos  multis  temporibus,  videlicet  ut  sapientia 
«  legis  contenti,  libros  aliarum  gentium  declinarent.  Unde  ncc  Philo- 
«  sophicL^  operam  dare  illis  temporibus  ausi  sunt,  donec  commixti  inter 
«  g-entes,  videlicet  Chaldseos,  disciplinas,  et  studia  maxime  proveherent, 
«  et  adhuc  ampliare  et  provehere .  non  desistant;  quamque  ^E^yptii 
«  inca^perint,  et  Graeci  sint  studiosissime  atque  magnifice  prosecuti. 
«  Hoc  ipsum  voluit  lex  Deuter.  4.  ubi  dicit:  Hcec  est  enim  vestra  sa- 
«  pientia,  et  intellectus.  Similiter,  et  Isaise  8.  Numquid  non  populus 
«  a  Deo  suo  requirit  visionem  pro  vivis,  ac  mortuis,  ad  legem  magis, 
«  et  ad  testimoniumf  Et  Psal.  1.  Becdus  vir  qui  in  lege  Domini  me- 
«  clitatur  die  ac  nocte;  et  multa  hujusmodi.  Deinde  ita  arctavit  eos 
«  ipsa  lex  ad  sui  jugum,  meditationem,  et  observantiam,  ut  alias  ei 
«  cogitare,  et  in  aliis  studere,  nullo  modovacaret;  sicut  legitur  Deu- 
«  teron.  6.  Meditaberis  ea  sedens  in  domo  tua,  et  ambulans  initinere, 
«  dormiens,  atque  consurgens  etc.  Postquam  autem  Chaldseis  sive  Ba- 
«  byloniis,  et  genti  Arabum  eommixti  sunt,  et  miscuerunt  se  studiis 
«  eorum,  et  Philosophise,  et  secuti  sunt  opiniones  Philosophorum,  ne- 
«  scientes  legis  suse  credulitates,  et  Abrahse  fidem,  contra  disputa- 
«  tiones  eorum,  et  rationes  defendere  ;  hinc  est  quod  facti  sunt  iu  lege 
«  erronei,  et  in  fide  ipsius  Abrahre  li?eretici;  maxime  postquam  Re- 
«  gnum  Saracenorum  diffusum  est  super  habitationem  eorum,  exinde 
«  enim  ?eternitatem  mundi,  et  alios  Aristotelis  errores  secuti  sunt 
«  multi  eorum.  » 


136  DE    LEGE    MOSAYCA. 

XoTANDUM  3.  quod  ^  "  lex  vetiis  tria  praeceptomm  genera  coin- 
plectebatur:  moralia,  cseremonialia,  et  judicialia,  juxta  illud  Deuter. 
V.  ol  :  Loquar  tibi  mandata  mea  et  cceremonias  meas  atque  judicia. 
—  Lex  illa  Judseis  solis  pnvscripta  fuit,  ut  constat  multis  Scripturae 
textibus.  Primo  quidem  Deuter.  4.  ha.>c  habentur :  Quce  est  alia  gens 
tam  inclyta,  quce  habeat  coaremonias  ac  justa  judicia  f  Psalmo  75  : 
Notus  in  Judaea  Deus,  in  Isradl  magnum  nomen  ejus.  Psalmo  147 : 
Kon  fecit  taliter  omni  nationi,  et  judicia  sua  non  manifestavit  eis. 
Ad  Rom.  7  :  Quid  ergo  amplius  Judcco  estF  multum  quidem  per  omnem 
modum,  primum  quidem  quia  credita  sunt  eis  eloquia  Dei.  Ergo  aliis 
a  Judaica  gente  data  non  est  lex  vetus:  nimirum  posita  est  in  csere- 
moniis  ac  judiciis,  in  sincera  Dei  cognitione,  in  eloquiis  divinis.  "  ^ 

In  cultu  Dei  considerari  possunt  ipse  cultus,  colentes,  et  instru- 
menta  colendi.  Cultus  ipse  specialiter  consistit  in  sacrificiis  quai  offe- 
runtur  in  reverentiam  Dei.  Instrumenta  colendi  pertinent  ad  sacra, 
quale  est  tabernaculum,  et  vasa,  et  alia  hujusmodi.  Ex  parte  autem 
colentium  duo  possunt  considerari,  scilicet  eorum  institutio,  quod  fit 
per  quamdam  consecrationem  populi  vel  ministrorum,  atque  ad  hoc 
pertinent  sacramenta  :  et  eorum  singularis  conservatio,  per  quam  di- 
stinguuntur  ab  his  qui  Deum  non  colunt,  et  ad  hoe  pertinent  obser- 
vantia3,  puta  in  cibis,  et  vestimentis,  aliaque  ejusmodi. 

Sacrificia  instituta  sunt  in  veteri  lege  tum  ut  hac  ratione  Judaei, 
proclives  alioqui  admodum  ad  idololatriam,  ab  ea  retraherentur  im- 
molando  Deo  vero,  et  non  diis. 

^  "  Explicat  ista  prseclare  Theodoretus,  tom.  4.  serm.  7.  ubi  scribit : 
Israelem,  longum  tempus  in  zEggpto  versatum,  pravisque  indigenarum 
moribus  imbidum,  ut  idolis  ac  dcemonibus  immolaret  ab  illis  edoctum^ 
et  ludis,  choreisque  ac  musicis  organis  oblectari ;  harum  rerum  in  habitu 
constitutum  liberare  volens  Deus,  sacrificare  quidem  permisit,  non  tamen 
omnia  sacrificare,  neque  falsis  ^Zgyptiorum  diis,  sed  sibi  soli,  ^"Egy- 
ptiorum  etiam  deos  offerre....  Haud  itaque  victimarum  indigens  Deus, 
nidorisve  appetens,  illa  instituit  sacrificia :  sed  ut  cegrorum  affectibus 
mederetur.  Sic  et  musica  instrumenta  in  cultu  suo  passus  est,  nou  quod 
illorum  concentu  oblectaretur  ipse,  sed  ut  idolorum  errorem  paulatim 
aboleret.  Si  enim,  ut  pri^num  ab  ^gyptioruon  potestate  liberati  suni, 
perfectas  eis  leges  objecisset,  resiliissent  prorsus,  et  frcenum  respuentes 
ad  pristinam  labem  recurrissent.  —  Similia  habet  Chrysostomus, 
homil.  6.  in  hsec  S.  Matthsei  verba:  Ecce  stella  quam  viderant  Magi, 
ubi  scribit:  JVe  opineris  Deo  indignum  quod  Magi  per  stellam  vocentur: 
hoc  enim  modo  omnes  Judceorum  coeremonias,  omnesque  ritus  et  sacii- 
ficia  et  purificationes,  et  neomenias,  et  arcam,  templuinque  ipsum  re- 
jyrobabis.  Siquidem  hcec  omnia  originem  a  gentium  ruditate  traxere. 
Deus  ob  deceptorum  salutem,  se  coli  passus  est  per  ea  per  quoe.  illi  da- 
mones  antea  coluere ;  aliquantulum  illa  in  melius  deflectens,  ut  eos 
jxiulatim  a  consuetudine  reduceret,  et  ad  philosophiarn  cdtiorem  perdu- 
ceret.  Inde  est  quod  sacrifieia  Israelitis  non  prtcscripserit  Deus,  "  ¥ 
nisi  postquam  in  idololatriam  declinaverunt  confiantes  sibi  vitulum  ado- 
randum  ;  tum  maxime  ut  per  illa  homines  protestarentur  se  cogno- 
iicere  Deum  tamquam  supremum  dominum  vitae  et  necis,  atque  reruin 
£)Dmium  Creatorem,  sed  et  ut  figurarent  saerificium  Christi  Domini  tam- 


DE    LEGE     MOSAYCA.  137 

<[Uain  iiiipcrfecta  pcrfectum,  illc  quippe  una  o))latione  explevit  vario- 
runi  differentiani  sacrificiorum. 

Sacrificia  autem  veteris  legis  erant  in  triplici  differentia,  ratione 
triplicis  sacrificandi  finis.  Pr/mo  holocousta,  qua3  speciaiiter  instituta 
erant  ad  protestationem  supromi  dominii  Dei  in  res  omnes  :  ideotjue 
comburebantur  omnino  talium  sacrificiorum  victimiB  ;  ut  sic  ostende- 
retur  quam  summo  jure  Dominus  mortificat,  et  vivificat,  et  quod  sicut 
in  iis  totuni  ai^imal  resolutum  in  vaporem  sursum  ascendebat,  ita 
etiain  significaretur  totum  hominem,  et  omnia  quoe  liominis  sunt,  Dei 
dominio  esse  subdita,  et  esse  ei  of^erenda.  Habes  pra3cepta  Levit.  6. 
et  ritus  Levitici  1.  ?i^  "  In  lioc  enim  sic  statuitur  :  Ilomo  qui  ohtulerit 
<'X  cobis  hostiam  Domino  de  pecoribus,  idest,  de  bobiis  et  ovibiis  offc- 
rens  rictimas';  si  holocaustum  fuerit  e.jus  oblatio,  ac  de  armento,  ma- 
sculum  im.maculatum  offeret  ad  ostium  tahernaculi  testimonii,  ad  pla- 
candum  sibi  Dominum  ; ponetque  manum  super  caput  hostice,  et  accepta- 
bilis  erit,  atque  in  expiatioiiem  ejus  proficiens;  immolabitque  vitulum 
coram  Domino,  et  offerent  filii  Aaron  sacerdotes  sanguinem  ejus,  fun- 
dentes  per  altaris  circuitum,  quod  est  ante  ostium  tabernaculi.  Detra- 
ctaque  pelle  hostice,  artus  in  frusta  concident ;  et  subjicient  in  altari 
ignem,  strue  lignorum  ante  composita :  et  membra  quod  sunt  ccesa,  de- 
super  ordinantes,  caput  videlicet,  et  cuncta  quce  adhoerent  jecori,  inte- 
stinis  et  pedibus  lotis  aqua  ;  adolebitque  ea  sacerdos  super  altare  in 
holocaustmn  et  suavem  odorem  Domino.  In  quibus  verbis  tria  prsesertim 
occurrunt  spectanda:  per  ordinem  ad  victimam  oblatam,  ad  personam 
cam  offerentem,  et  ad  sacerdotem  immolantem.  In  victima  tria  requi- 
rebantur,  1.  ut  animal  offerendum  esset  masculum;  2.  ut  esset  imma- 
culatum;  3.  ut  esset  selectum.  Debebat,  inquam,  1.  esse  masculum, 
quia  masculinum  genus  in  rebus  omnibus  foeitnineo  prsestantius  est ; 
Deo  autem  bonorum  omnium  largitori  in  gratiarum  actionem  offerenda 
sunt  quse  meliora.  Deinde,  cum  Deus  sit  sanctissimus  et  ab  omni 
prorsus  defectu  reraotus,  nihil  nisi  mundum  et  purum,  gratum  et  ac- 
ceptum  habere  potest.  Denique,  victima  debebat  esse  selecta ;  neque 
enim  omnia  indiscriminatim  animalia  poterant  offerri  in  holocaustum, 
sed  haic  dumtaxat :  juvencus,  agnus,  hircus,  turtur,  columbarum 
pulli.  —  Ex  parte  offerentis  necessarium  erat  1.  ut  victimam  adduceret 
in  atrium,  nimirum  ut  offerret  oblationem  suam  coram  Domino  :  pra3- 
sentia  autem  Domini  in  loco  sancto  maxime  speetabatur  a  primo  atrio 
Israelitarum,  mulierum  aut  virorum  ad  interiora  templi ;  hic  autem 
ritus  adeo  necessarius  erat,  ut  mulieres  qua3  alioquin  omnino  arce- 
bantur  atrio,  si  victimam  adducerent,  necesse  haberent  in  hoc  ingredi, 
ut  jani  antea  innuimus.  2.  Offerentem  oportebat  manum  imponere  ca- 
piti  victimte  dum  vivebat.  Levit.  1.  4.  Omnibus  victimis  qu»  a  quo- 
piam  privato  offerebantur,  seu  deberentur,  seu  spontanese  essent,  opor- 
tebat  ipsum  imponere  manum  dum  vivebant,  exceptis  tantum  primitiis, 
decimis  et  Paschate.  Ita  Joannes  Lightfoot,  De  ministerio  templi.  3. 
Opus  erat  ut  hsee  manus  impositio  fieret  in  atrio,  nimirum  ut  sua 
veluti  peccata  imponeret  coram  Domino,  quatenus  per  ejus  mortem 
possent  ablui  et  deleri  ;  locus  vero  in  quo  stabat  offerens  ordinarie 
erat,  ut  quidam  volunt,  ad  portam  atrii  sacerdotum,  alii  vero  juxta 
altare  et  intra  atrium  sacerdotum,  quod   minus   probabile  puto,   cum 


138  DE    LEGE    MOSAYCA. 

laicis  interdictus  esset  iugressus  intra  sacerdotum  atrium.  Offerendo 
autem  victimam  et  manus  ipsi  imponendo,  dicebat  coram  sacer- 
dote :  Ad  Dominum  peccavi,  perverse  feci,  rehellis  fui,  hoc  et  hoc 
((cbnisi,  pcenitet  me  coram  te,  atque  hcec  sit  jnea  expiatio.  —  Tertio 
tandem  ex  parte  sacerdotis  immolantis  victimam  tria  pariter  require- 
bantur.  1.  Debebat  oblatam  viventem  victimam  mactare,  hoc  tamen 
munus  implere  poterat  eam  ofterens  aut  levita,  quando  plurim?e  im- 
molandfe  erant  victimae,  adeo  ut  sacerdotes  pares  non  essent  iis  ma- 
ctandis,  ut  fiebat  pra^sertim  tempore  Paschatis  et  aliis  solemnibus 
testis  in  quibus  singula  familiarum  capita  tenebantur  astare  coram 
Domino,  et  vietimas  offerre.  2.  Debebat  oceisae  victimi\i  sanguinem 
excipere  priusquam  illa  excoriarefcur.  Excipiebat  autem  sanguinem 
ipsum  in  vase  mundo  et  cultui  divino  consecrato,  et  ex  eo  asperg-ebat 
altare  per  circuitum,  aut  saltem  quatuor  ejus  angulos.  3.  Tenebatur 
victimam  excoriare,  in  partes  dividere,  sale  condire,  intestina  et  vi- 
scera  lavare,  eas  partes  super  struem  lignorum  in  altari  positam  col- 
locare  eo  ordine  quem  ilh^e  partes  servabant  in  animali  dum  viveret, 
et  tandem  ignem  adhibere  quo  penitus  ilhi?  cremarentur.  Ita  ut  illius 
victim*  nihil  residui  superesset  pn^ter  cineres.  Reservabant  tamen 
sacerdotes  victimaruin  pelles  quas  sale  condiebant,  ut  absoluto  suo 
ministerio  in  subsequenti  sabbato  illas  inter  se  dividerent,  et  in  pro- 
prios  usus  converterent.  "  ^ 

Secundo  sacrificia  pro  peccato,  quse  instituta  fuerunt  a  Deo  ad 
excitandum  peccati  detestationem  ejusque  expiationem  propugnandam 
per  poenitentiam.  Ex  illis  sacriflciis  alia  erant  pro  delicto,  et  alia  pro 
peccato.  Delictum  et  peccatum  in  Scripturis  aliquando  eadem  sunt, 
sed  in  Levitic.  distinguuntur.  ut  observat  S.  Augustinus,  qu.  5.  in 
Leviticmn  ;  et  videtur  probabilior  sententia  qu;\?  vult  illud  esse  deli- 
ctum,  quod  imprudenter,  idest,  ignoranter  ;  illud  peccatum,  quod  a 
sciente  eommittitur. 

^  "  AdduntHebnei  doctores  producti  a  Joanne  Lightfoot  loco  supra 
laudato,  sect.  3,  quod  oblatio  pro  peccato  erat  pro  re  imprudenter  com- 
missa  adversus  unum  e  negativis  pnvceptis,  et  tum  demum  cognita; 
oblatio  vero  pro  delicto  erat  pro  re  commissa  quidem,  sed  ita  ut  dii- 
bitaretur  an  priTeceptum  esset  ea  actione  violatum.  Qui  adhuc  ignorabat 
utrum  transgressus  esset  necne,  attamen  tenebatur  offerre  oblationem 
pro  delicto,  qua^  tutum  eum  pra^staret  a  pcena  excisionis.  Quod  si 
semel  resciret  se  violasse  pneceptum  aliqaod,  quod  excisionis  poena 
sancitum  esset,  tum  tenebatur  offerre  sacrificium  pro  delicto.  Ita  Thal- 
mudistae  in  Kerithuth  perek.  2.  cujus  varia  proferunt  exempla,  ut  vi- 
dere  est  in  auctore  Thosaphte,  ubi  inter  ca-tera  legimus  :  Viri  uxor  et 
soror  simul  sunt,  et  ipse  concumbit  cum  altera,  sed  utra  sit  ignorat. 
Habet  duas  uxores,  una  earum  est  in  sua  separatione,  altera  non  item ; 
concumbit  cum  alterutra,  sed  utra  fuerit  ignorat.  Ipsi  opponitur  adeps, 
et  aliquid  reliquum  ex  sacrificio,  comedit  ex  alterutro,  sed  utrum  fuerit 
ignorat.  Est  sabbatum  et  dies  expiationis ;  hiborat  alterutra,  sed  utra 
fuerit  nescit.  R.  Eliezer  judicat  eum  offerre  debere  sacrificium  pro  pec- 
cato ;  sed  R.  Josua  eum  absolvit.  Jamvero  R.  Jose  dicitM^uamvis  R.  Josua 
ipsum  ab  oblatione  pro  peccato  absolvat,  tamen  eum  censet  offerre  de- 
lyere  dubiam  pro  delicto  ohlationem.  Hinc  ex  eorum  mente  oblationcs 


DE    LE(iE     MOSAYCA.  139 

ita  anincs  sunt  ut  vix  una  disccrni  possit  ab  altera.  ^  "  In  saerilieio 
pro  peccato  pars  una  coniburebatur,  altera  vero  cedebat  in  usuiii  sa- 
cerdotuni  :  ad  sig-nificanduin  quod  expiatio  p?ccatorum  sit  a  Deo  per 
niinisteriuni  sacerdotum :  nisi  quando  sacrificium  offercbatur  pro  pec- 
cato  totius  po])uli,  vel  specialiter  ])ro  peccato  sacerdotis  :  tunc  enim 
totum  comburebatur,  quia  non  debebant  in  usum  sacerdotum  venire 
ea  qute  pro  ])eccato  eorum  otlerebantur,  ut  nihil  ])eccati  in  eis  rema- 
iif  ret,  et  quia  hoc  non  esset  satisfactio  pro  peccato :  si  enim  esset  in 
usum  eorum  pro  quorum  peccatis  offerebatur,  idem  esse  videtur  ac  si 
non  offerentur.  Horum  sacrificiorum  prteeeptum  habes  Levitici  7.  ritus, 
Lecificl  4,  et  6. 

^  '•  Victima^  oilerenda'  pro  peceato  diversie  erant  juxta  diversitatem 
eorum  pro  quil)us  offerebantur.  Ilhi'  namque  oblationf'S  fiebant  vel  pro 
congregatione  vel  pro  j^rivatis.  llircus  in  di"  expiationis  otierebatur 
pro  peccatis  omnium  Israelitarum,  Levif.  16,  v.  15.  Vitulus  autem  pro 
peceatis  alicujus  communitatis  particularis,  ])uta  ])ro  una  tribu,  familia, 
synedrio,  imo  et  pro  omni  Cietu  Israelitarum  quando  per  ignorantiam 
et  per  imperitiam  peccaverant,  et  postea  peccatum  suum  agnoverant, 
ut  pra'eipitur  Levit.  4.,  v.  13.  Pro  privatorum  autem  peeeatis  diversai 
debebant  otlerri  victimse,  nam  pro  peeeato  prineipis  per  ignorantiam 
adraisso  hircus  de  capris  immaculatis  debebat  inimolari.  Pro  peceatis 
vero  partieularium  et  subditorum  oiferebatur  eapra  aut  ovis  immacu- 
lata.  Pro  peeeato  saeerdotis  offerebatur  juveneus,  idque  publice,  ut 
refert  auctor  Baal  Turim  in  ea]).  4.  Levii.  Ne  quisquam,  inquit,  prse 
pudore  refugeret  fateri  peecatum  suum  :  ecce  enim  summus  saeerdos 
peecaverat,  confitebatur  peceatum  suum,  et  oblationem  pro  peecato 
offerebat.  Cum  autem  immolaretur  vietima  pro  peceato  et  delieto  per 
ignorantiam  admisso,  iidem  servabantur  ritus  qui  in  holoeaustis.  Cirea 
sanguinem  vero  qui  ex  eis  vietimis  inferebatur  in  loeum  sanetum, 
sic  se  gerebat  sacerdos,  ut  refert  auetor  Josaplithti^  in  Corban  perek  6. 
Juvenci  comburebantur ,  et  hirci  qui  cornburebantur  extra  castra,  dum 
mactabantur,  et  aspergebatur  eorum  sanguis  (in  altare  holoeaustorum) 
sacerdos  intrabat,  et  stabat  intra  altare  aureum  et  candelabrum.  Altare 
erat  ante  ipsum  immittebatque  in  sanguinem  digitum  suum,  et  sepiies 
aspergebat  sanguinem  versus  sancta  sanctorum  ;  et  quoties  digitum  im- 
mittebat  ac  aspergebat  sanguine  etiam  altaris   cornua  inungebat.  "  ^ 

Tertio  denique  erant  sacrificia  pacifica  quae  offerebantur  Deo,  vel 
pro  gratiarum  aetione,  vel  pro  salute  et  prosperitate  offerentium,  ex 
debito  beneficii  vel  aeeipiendi  vel  aeeepti.  Et  in  tres  partes  divide- 
bantur  :  una  pars  incendebatur  ad  honorem  Dei,  seeunda  cedebat  in 
usum  sacerdotum,  tertia  denique  in  usum  offerentium,  ad  signifi- 
candum  quod  salus  hominis  procedit  a  ,Deo,  dirigentibus  ministris 
Dei,  cooperantibus  ipsis  hominibus  qui  salvantur.  Habes  prseceptum 
hujus  sacrificii  Levit.  7.  ritus  autem  /.et^Y.  3.  tK- "  Paeificae  oblationes 
ratione  eorum  pro  quibus  offerebantur,  erant  universim  duplicis  ge- 
neris  ;  alise  enim  erant  eommunes,  alise  privata^.  Communes  diee- 
bantur  ese  quse  fiebant  pro  universa  Israelitarum  gente  in  festo  Peu- 
teeostes,  ut  statuitur  Ixvit.  23.,  ubi  post  recensita  sacrificia  holo- 
caustorum  et  pro  peccato  qui  diebus  istis  erant  offerenda,  additur 
V.  19 :  duosque  agnos  anniculos  hostias  pacificorum,  et  hse  oblationes 


140  DE    LEGE    MOSAYCA. 

pacificae  a  Thalmudistis  in  Zenaeh  perek  5.  sancti.ssima  sacn/icia  di- 
cebantur,  cum  reliquae  oblationes  essent  sacrificia  miims  sancta.  — 
PrivatcB  oblationes  pacificse  triplicis  erant  generis,  nam  aliquae  ofife- 
rebantur  sine  pane  :  aliquae  vero  cum  pane,  ut  cautum  est  Levit.  1. 
V.  13,  idque  a  singulis  Israelitis  fieri  concessum  erat.  Aliae  vero  diee- 
bantur  oblationes  pacificae  Nazaraeorum,  de  quibus  agitur  Num.  cap.  H. 
V.  14.  et  sequentibus.  Poterant  autem  offerri  in  oblationes  pacifieas 
vel  boves,  vel  oves,  vel  agni,  vel  caprae,  ut  statuitur  Levit.  3,  Offe- 
rebantur  auteni  prsesertim  propter  beneficium  aliqnod  a  Deo  impetra- 
tum,  vel  iiberationem  ex  periculis,  ex  morbo  et  carcere,  vel  conser- 
vatam  valetudinem  et  prosperitatem,  et  propter  votum  emissura,  vel 
in  testimonium  pietatis  et  devotionis.  —  Hae  autem  pacificae  oblationes 
suscipi  non  poterant  nec  offerri  pro  Gentilibus  et  Ethnieis,  ut  doeet 
Maimonides,  in  Corban  perek.  3,  Accipiebant,  inquit,  tantum  ah  Ethnids 
holocautomata ,  qida  dicitur:  a  m^nu  ftlii  exteri  non  offerretis  panem 
Dei  vestri.  Accipiebant  etiam  holocautomata  avium  ah  Ethnicis,  quamvis 
etiam  essent  idololatrce,  sed  non  accipiehant  ab  iis  pacificas  ohlationes, 
nec  fannam,  nec  ohlationes  pro  peccato  ac  delicto.  Similiter  enim  holo- 
cautomata  non  accipiebant  ah  Ethnicis,  nisi  offerrentur  instar  sponta- 
neorum,vel  votivorum  sacrificiorum.  Cum  Ethnicus  offerrehat  oblationem 
pacificam,  offerrebant  ea  tamquam  holocautomata ,  quia  Ethnicus  quem- 
dam  hahet  a/fectum  erga  ccelum,  id  est  Deum.  Si  vovisset  pacifica  sa- 
crificia,  et  daret  ea  Israeli,  ut  Israel  per  ea  expiaretur,  Israiilitce  ea 
comedebant  non  aliter  ac  si  forent  sacrificia  Israelitoe ;  si  ea  daret  sa- 
cerdotibus,  ea  comedebant  sacerdotes.  Ab  apostata  Judceo  qui  in  idolo- 
latriam  delapsus  erat,  et  data  opera  profanaverat  sabbatum,  nulla 
accipiebant  sacHficia,  ne  quidem  holocautomata,  quod  accepissent  aJ) 
Ethnico.  — Hoc  autem  triplex  sacrifieiorum  genus  erat  "  TJ^juxta  tri- 
plieem  hominum  statum.  Quidam  enim  sunt  incipientes,  aliqui  profi- 
eientes,  alii  perfecti ;  hostia  autem,  inquit,  Alensis,  paragr.  iJ,  pro 
peecato  pertinebat  ad  incipientes  sive  ad  statum  poenitentiae ;  hostia 
pacifieorum  ad  profieientes  spectabat,  sive  ad  statum  justititr  in  im- 
l^letione  mandatorum  :  holocaustum  ad  perfectos,  sive  ad  statum  su- 
pererogationis  In  impletione  eonsiliorum. 

^  "  Si  Quis  ROftAVERiT  qua  ratione  ad  ista  ofi^erenda  sacrifieia  urgeri 
possent  Israelitse?  —  Respondebo  duobus  ad  id  ineitatos  esse  stimulis, 
interiori  scilicet  et  exteriori.  Interiori  quidem  conscientise,  exteriori 
vero  infligendse  poense  :  ut  si  prior  ad  rei  executionem  non  suffieeret, 
altera  suecederet.  Primo,  inquam,  ad  id  provocabantur  conscientia^ 
stimulis,  qui  et  ad  divinorum  mandatorum  observantiam,  et  ad  pec- 
catorum  remissionem,  ac  Dei  benefieiorum  assecutionem  excitabant, 
ae  subinde  urgebant  ad  ea  comparanda  media  (qualia  erant  ista  sacri- 
ficia),  ut  eorum  omnium  faeili  negotio  fierent  compotes.  —  At  si  quis 
nec  conscientia  nec  religione  moveretur  ut  ista  persolveret,  nihilo- 
minus  accurrerent  aliqui  testes  omni  exeeptione  majores,  qui  assere- 
rent  eum  ad  ista  persolvenda  sacrificia  esse  adstrictum,  per  judicum 
sententiam  ad  id  implendum  sub  gravissimis  poenis  eogebatur,  maxime 
vero  dum  agebatur  de  sacrificiis  et  oblationibus  pro  peceato  et  delicto, 
atque  etiam  pro  implendo  voto  quod  in  testium  prsesentia  factum 
fuerat. 


i 


DE    LEGE    MOSAYCA.  141 

Si  iiEQiTiuAS  quid  priPstandum  esset  ab  IsraiMita  qui  in  peecatuin 
aliquod  Ia.])sus,  quod  absque  sacrificio  expiare  iion  deberet,  dum  ])rocnI 
Jcrosolyiiia  consisteret,  an  videlicet  statiin  illuc  deberet  contendere  ut 
istud  sacrilicium  ollerret?  —  Ilespondebo,  eo  in  casu  qui  ad  persol- 
vendam  oblationem  pro  delicto  aut  peccato  tenebatur,  potuisse  eam 
dif1'erre  ad  })roximum  lestum  ex  tribus  illis  solemnibus,  quibus  omnes 
Israelitse  aut  saltem  familiamm  capita  tenebantur  apparere  coram  Do- 
mino  in  Jerusalem.  Qui  tamen  legis  erant  ferventiores  jemulatores, 
statim  atque  alicujus  se  reos  agnoscebant  criminis,  omnibus  relictis 
properabant  Jerusalem,  ut  pcr  oblationem  victinne  reatus  admissi  ve- 
niam  obtinerent.  —  Qui  vero  immunes  erant  ab  hac  comparitione  in 
tribus  illis  festis  aliis  sua  vola  committebant.  Quidam  enim  inter  Ju- 
daios  ab  ista  comparitionis  lege  immunes  erant,  puta  serx^i  nondum 
manu  missi,  surdi,  muti,  mutili,  immundi,  decrepiti,  segri,  debiliores, 
et  qui  pedibus  iter  facere  nequibant,  necnon  et  infantes  qui  manu  a 
parentibus  deducti  non  poterant  ascendere  in  Montem  Domus.  —  Qui 
autem  prius  invitabantur  per  nuncios  emissos  a  synedrio  magno  qui 
per  universas  Israelitarum  regiones  decurrentes,  denunciabant  tali  die 
celebranda  fore  festa  Paschatis,  Pentecostes  et  Tabernaculorum,  ac 
propterea  properandum  esse  Jerosolymam  ut  ibi  festum  celebrarent.  — 
Conveniebant  itaque  prima  hebdomadse  festte  die  in  atrium  templi  ubi 
tenebantur  offerre  victimas  pro  peccato  aut  delieto,  si  quod  admise- 
raut,  deinde  vero  oblationes  pacificas  quse  dicebantur  illis  diebus  obla- 
tiones  Inetitife,  quod  scilicet  cum  animi  exultatione  dies  illos  festos 
agere  deberent.  "  ^ 

Petes  primo  :  Quare  ex  animalibus  quce  sibi  offerri  mandavit  Deus, 
solum  ex  quadrupedibus  designata  sint  boves,  oves,  et  caprce  ;  ex  vola- 
tilibus  vero  tantum  turtur,  et  columba.  —  Kespondet  Alensis  noster 
qu.  50.  hujusce  rei  assignari  posse  multiplicem  rationem.  «  Quia,  in- 
«  quit,  ista  sunt,  quse  totum,  quod  vivunt,  et  sunt,  necessitati  hominis 
«  tribuunt :  hoc  est,  victui,  et  vestitui.  Si  igitur  recte  humana  neces- 
«  sitas  respiciatur,  sola  ista  de  animalibus  necessaria  sunt  hominibus 
«  in  victum,  et  vestitum  :  cetera  vero  superfiua  sunt,  quantum  ad  ne- 
«  cessitatem  vitoe,  ut  porcus,  canis,  et  equus.  Eo  ergo  ipso  quod  noluit 
«  alia  sibi  offerri  in  sacrificiis,  abstulit  eis  occasionem  quserendi  non 
«  necessaria,  dum  eis  non  voluit  honorari.  Amplius,  quia  de  quadru- 
«  pedibus  ista  mundissima  sunt;  quia  ex  mundissimis  vivunt  pastibus, 
«  et  eorum  immunditise  etiam  mundae  sunt.  Prseterea  inter  omnia 
«  quadrupedia  ista  mansuetissima  sunt,  et  minori  rebellione  sustinent 
«  mortem  :  et  ideo  minori  periculo  immolantium.  Insuper,  quia  istis 
«  animalibus  maxime  utebantur,  et  in  his  erat  largior  beneficentia 
«  Conditoris  erga  eos  :  conveniebat  igitur  de  his  animalibus  Conditori 
«  regratiationem,  et  honorificentiam  pro  beneficentia  exhibere.  Quare 
«  vero  elegerit  de  avibus  turturem,  et  columbam ;  quas  et  pr?ecepit 
«  Abrahse,  ut  sibi  ofierret  in  sacrificium,  Genes.  15.  dicendum  est, 
«  inquit,  quod  hsec  prsecipue  electa  sunt  ad  sacrificium,  quia  inter 
«  omnes  aves  ista  munda,  et  mansueta,  et  utilia  usibus  humanis  sunt : 
«  et  etiam  castitas  quasi  conjugalis  in  columbis,  et  quasi  vidualis  in 
«  turturibus  invenitur  :  unde  per  hoc  expresse  dabatur  intelligi,  quod 


142  DE    LEGE     MOSAYCA. 

«  si  hujusmodi  requirit  in  avibus  sibi  offerendis,  quanto  fortius  in 
«  hominibus  sibi  offerentibus  ?  De  hoc  vero  quod  passer  additur  in 
«  emundatione  leprosi,  pr^eter  rationem  quae  supra  dicta  est,  posset 
«  specialis  ratio  assignari :  quia  dicitur  passer  secundum  modum  suum 
«  morbum  consimilem  aliquando  pati.  Eatio  autem  generalis,  quare 
«  alia  animalia  ab  istis  noluit  Deus  sibi  offerri,  est  quia  omnia  alia 
«  genera  animalium,  aut  idololatrse  sacrificiis  suis  execrabilia  fecerant, 
«  aut  Augures  vanitate  observationum  suarum  profanaverant ;  aut 
«  Magi  veneficis  maleficiis  suis  abominabilia  reddiderant.  »Hoec  Alen- 
sis.  Idcirco  ex  avibus  prsecipue  sibi  Deus  delegit  columbas  et  tur- 
tures  ;  tum  quia  horum  magna  habebatur  copia  in  terra  promissionis  ; 
tum  quia  ha^c  animalia  sunt  symbola  luctus,  castitatis,  dileetionis,  et 
mentis  simplieitatis  :  unde  Christi  Domini  simplicitatem,  charitatem, 
atque  dolorum  acerbitatem  prsesignabant.  —  Observandum  insuper 
Deum  voluisse  sibi  offerri  pullos  columbarum,  non  autem  pullos  tur- 
turum  ;  quia  in  turturibus  majores  longe  meliores  sunt  quam  pulli ; 
in  columbis  vero  pulli  meliores  sunt ;  id  autem  quod  est  optimum  Deo 
debet  offerri.  Insuper  solius  masculini  sexus  animalia  offerri  debe- 
bantur  in  holocaustum,  quia  prsestantissimum  est  inter  sacrificia,  fce- 
mina  vero  est  animal  imperfectum.  Quocirca  etiam  animalia  maculosa, 
et  imperfecta  v.  g.  clauda,  cseca,  removebantur  a  sacrificio,  quia  solito 
despiciuntur  ab  hominibus.  Denique  non  offerebantur  ante  oetavum 
diem  su£e  nativitatis  :  quia  erant  quasi  abortiva,  et  nondum  plene 
consistentia  propter  suam  teneritudinem.  Pisces  autem  Deus  non  re- 
quisi^it  in  sacrificia  ;  tum  quia  cum  in  aquis  degant,  magis  sunt  alieni 
ab  homine,  ejusque  minus  dominio  ac  imperio  subsunt,  subindeque 
minus  ad  eum  pertinent ;  liomo  autem  offerre  debebat  Deo  aliquid  sibi 
proprium  in  testimonium  suse  erga  Deum  observantise  et  gratitudinis : 
tum  quia  pisces  statim  ex  aqua  extracti  intereunt ;  quod  autem  sacer- 
dotibus    sacrificandum   Deo    \iYo  offerebatur  vivum  esse  debebat. 

$K  "  Petes  secundo  :  Cur  Deus  qucedam  animalia  sibi  offerri  vo- 
luerit,  alia  vero  a  sacrificiis  ahlegaverit  ut  profana  et  immunda  f  — 
Respondet  Theodoretus,  quaest.  1.  in  Levit :  Deum  ea  sibi  sacrificari 
jussisse  quce  pro  diis  coluntur  ab  JEgyptiis:  de  numero  quidem  quu- 
drupedum,  vitulum  et  hircum  et  ovem  ;  e  volatilibus  autem  turturem 
et  pullum  columbarum.  Nec  ignoramus  alia  multa  pro  diis  habuisse 
^^gyptios ;  sed  ex  his  quce  pro  diis  colebant,  mansuetiora  sacrificiis 
deputavit ;  reliqua  vero  appellavit  immunda,  id  hcec  quidem  execrati 
tamquam  impura,  in  deorum  numero  non  ponerent ;  illa  vero^  ut  quce 
ipsi  sacrificarent,  pro  diis  non  haberent,  sed  eum  solum  adorarent  cui 
convenit  hcec  offerri.  Similia  habet  serm.  7.  contra  Grsecos  supra  lau- 
dato,  ubi  cum  dixisset  Deum  Israelitis  permisisse  sacrificia  quoniam 
his  ritibus  erant  assueti  cum  degerent  in  .Egypto,  addit :  «  Sacrificare 
«  quidem  permisit,  non  tamen  omnia  sacrificare,  neque  falsis  ^Egy- 
«  ptiorum  diis,  sed  sibi  soli  ^Egyptiorum  deos  ofterre.  Deorum  siquidem 
«  in  numero  bovem  olim  habebant  ^gyptii,  et  ovem,  et  capram,  et 
«  columbam,  et  turturem,  et  alia  qusedam  ex  iis  quse  non  exculenta 
«  erant,  sed  immunda  vocabantur.  Ne  itaque  indignarentiir  tamquam 
«  a  moribus  illis  penitus  exclusi,  falsis  quidem  diis  sacrifieare  vetuit, 


DE    LEGE     MOSAYCA.  143 

«  Ksibi  aiitem  oa  iinmolaro  jussit  quju  ab  eis  duduiii  adorabantur,  e  ter- 
«  restribus  quidem,  capram,  ot  bovom,  ot  pocudem,  e  volucribus  tur- 
«  turem  et  columbain.  Mansueta  onim  sunt  et  liominum  amantia  hajc 
«  utraque  animalia.  Itaquo  sapientissimus  medicus  hoe  remedii  genus 
<'-  adhibuit  ;oo\vpti;o  ivgritudini,  ut  sacrificare  quidcm  Judjcis  proptor 
«  eorum  imbecillitatem  indulgorot,  sed  ea  quaj  prius  colebant  immo- 
«  lare  juberet :  ut  saerificando  discerent  deos  non  esse,  quos  tamquam 
«  victimas  ipsi  mactaront.  »  Ita  Thoodorotus.  —  Itaque  Deus  ox  ani- 
malibus  qua?  colobantur  ab  J^gyptiis,  qusedam  sibi  sacrificari  voluit, 
ijUEedam  voro  ut  impura  a  sacriticiis  rejecit,  ut  Israelitas  a  profanis 
yEgyptiorum  ritibus  rovocarot.  Aliam  profort  rationem  Origenos  lib.  t. 
Confra  Celsum,  quod  videlicet  vEgyptii  illis  animalibus  utebantur  ad 
pra?sagia.  «  Mali  quidom  daemones,  et  Titanici  aut  Gigantes  qui  impie 
«  in  verum  Numen  ot  cjvlestos  Angelos  se  gossere,  ideoque  e  caelo 
«  ejecti  sunt,  circa  corporum  crassiora  et  impuriora  in  terris  se  agi- 
«  tant :  quumque  habeant  aliquam  circa  futura  porspicaciam,  ut  qui 
«  a  torrenis  corporibus  sint  libori  et  in  talibus  negotiis  multum  ver- 
«  sati,  lioc  unice  studentes  humanum  genus  ut  abducant  a  vero  Ueo, 
«  insinuant  se  in  animantium  fera  ae  rapacia  maxime,  deinde  et  in 
«  callidiora  ;  et  ea,  quoties  volunt,  quo  volunt  movent,  aut  etiam  ta- 
«  lium  animantium  vim  imaginosam  invitant  ad  hos  aut  illos  volatus 
«  motionesve,  ut  homines,  capti  divinationibus  quse  per  muta  fiunt 
«  animalia,  Deum  cuncta  continentem  non  quaerant,  neque  veram  exer- 
«  ceant  pietatem  ;  sed  cogitationibus  suis  decidant  in  terrram,  in  aves, 
«  in  dracones,  quin  etiam  in  vulpes  et  lupos.  Obsorvatum  enim  est 
«  harum  rerum  peritis,  prsedictiones  maxime  notabiles  per  id  genus 
«  animantia  fieri :  non  valeutibus,  ut  videfcur,  dsemonibus  tantum  ef!i- 
«  cere  in  mansuetis  animantium,  quantum  prava  ista  animantia  pos- 
«  sunt  in  aliis  quse  diximus  animantibus,  ob  id  quod  ista  habent  vitio 
«  simile,  non  vitium  proprie,  sed  quasi  vitium.  Quamobrem  si  quid 
«  aliud  in  Moyse^  et  miratus  sum  ipse,  et  dignum  miratu  existimo,  hoc 
«  ost  quod  cum  percepisset  naturas  animantium  diversas,  slve  a  Deo 
«  edoctus  ea  quse  ad  animantia  et  ad  dsemones  animantium  cuique 
«  affines  pertinebant,  sive  propria  ipse  scientia  perductus  ad  noscendos 
«  animantium  gradus,  omnia  ea  impura  pronuntiavit  quae  ab  ^gy- 
«  ptiis  aliisque  gentibus  vim  divinam  habere  censebantur;  contra  vero 
«  omnia  ea  pura  quse  extra  illam  essent  censum.  »  Ita  Origenes.  — 
Ex  quibus  verbis  elicitur  quod  cum  Moyses  certa  qusedam  animalia 
ad  sacrificium  et  escam  vel  concessit,  vel  prohibuit,  rationes  partim 
physicas  ex  natura  animalium  petitas,  quse  a  Plutarcho  in  Sympos. 
lib.  4.  probl.  5.  et  ^Eliano  lib.  10.  De  animal.  c.  16.,  tanguntur,  et  fuso 
a  S.  Thoma  1.  2.  qusest.  102,  art.  6.  explicantur ;  partim  morales  ex 
animantium  instinctu  sumptas,  atque  ab  Aristea  apud  Eusebium  lib.  8. 
De  prcEparat.  Erangelica,  cap.  9.,  Philone  lib.  De  Agric.  3.  Barnaba  in 
epist.  cap.lO.,  et  Theodoreto  qusest.  2.  in  Levit.  etc.  declaratas,  secutus 
est,  et  ad  Ethnicorum  prsesertim  -cEgyptiorum  respexit  consuetudines : 
quibus  pugnantia  constituit  plurima,  ut  ait  Manetho  apud  Joseph. 
lib.  cont.  Appionem,  et  confirmat  Tacitus  hist.  lib.  5,,  asserendo  pro- 
fana  Juda^is  esse  omnia  quse  apud  Ethnicos  sacra,  ca^dique  ab  illis 
arietem  velut  in  contumeliam  Ammonis,  bovem  quoque  immolari  quem 


144  DE  XEGE    MOSAYCA. 

^Egyptii  Apim  colunt.  Itaque  Moyses  edoctus  a  Deo  impura  pronun- 
tiavit,  aut  sacrificiis  deputavit  quaedam  animantium  genera  quae  vel 
ex  natura  sua  rapacia  sint  et  callidiora,  vel  ab  Ethnicis  ad  profanos 
cultus  usurpari  solebant,  ut  apposite  observat  clarissimus  Ludovicus 
Ferrandus  in  notis  ad  psalm.  18. 

RoGABis:  quarc  Deus  mandavit  sibi  offerri  spicas,  similam  et  his 
similia  exigui  valoris  et  pretii?  —  Respondeo  id  ex  Indulgentia  et 
summa  bonitate  statuisse,  quia  consultum  esse  ""  ^  voluit  paupertati 
offerentium,  ut  qui  non  posset  oflerre  animal  quadrupes,  oflerret  avem, 
qui  non  posset  avem,  saltem  offerret  panem,  qui  panem  non  posset; 
oflerre  saltem  farinam  vel  spicas  praesentaret.  Ex  iis  vero  quie  ex 
terra  proveniunt  maxirae  Deus  requirebat  in  sacrificiis  ea  quie  veuiunt 
in  usum  hominum  :  unde  panis  offerebatur,  quia  hominis  cibus  :  "vi- 
num,  quia  potus  ;  oleuiii,  et  sal,  quia  cibi  condimenta  :  thus  quia  me- 
dicamentum.  Haec  autem  omnia  Christum  figurabant :  panis  quidem, 
quia  erat  panis  vivus,  qui  velut  in  spica  pro  statu  legis  naturae  in 
fide  Patrum  ;  sicut  simila  in  doctrina  legis,  et  Prophetarum  :  sicut 
vero  panis  de  Cselo  descendit  a  Spiritu  sancto  formatus  in  utero  Yir- 
ginis,  et  coctus  in  clibano  passionis.  Yinum  autem  erat  figura  San- 
guinis  ejus,  oleum  gratiie  ab  eo  diff^undendse,  sal  ipsius  divinse  sa- 
pientiae,  tlius  jugis  ac  ferventissimse  ejus  orationis. 

^  "  Petes  tertio.  —  Quare  Deus,  Levit.  2,  prohibuerit  sibi  offerri 
mel  et  fermentumf  —  B.espondet  Alensis  noster,  hoc  ideo,  tum  quia 
hsec  "  ^  ofi^erri  consueverant  in  sacrificiis  idolorum,  tum  etiam  ut  si- 
gnificaretur  eos  qui  saerificare  intendunt,  debere  a  se  removere  omuem 
carnalem  dulcediuem  et  voluptatem ;  necnon  et  omnem  corruptionem  a 
sacrificiis  arcere.  Observandum  denique  circa  sacrificium  pro  peccatr», 
quod  tauto  vilius  in  eo  auimal  oflerebatur,  quanto  gravius  erat  pec- 
catum  pro  quo  oflerebatur. 

%  "  Petes  quarto  :  Cur  inter  animantia  in  sacrificia  offerri  et 
ad  esum  usurpaH  Judceis  prohibita  proe  cceteris  tantopere  sues  aver- 
sentur  ut  ex  eorum  factu  se  etiam  contaminan  existiment.  —  Fingit 
Plutarchus  in  Sj^mposiaris  lib.  4,  quaest.  5,  suem  Judseis  haud  sane 
iiiter  res  execrabiles  haberi,  sed  summo  in  honore  apud  eos  esse  autu- 
mat,  quippe  quam  venerantur  ut  arationis  magistram.  Id  eos  primum 
in  .Egypto  didicisse  ait :  quippe  illic  agros  numquam  aratro  verti, 
sed  simul  ac  Nilus  post  solitam  exundationem  in  alveum  se  recepit, 
e  vestigio  sues  ab  incolis  propelli  in  agros,  ui  uberem  glebam  rostro 
fodiant,  et  semina  occulant  terra  :  quare  vomerem  quoque  Grcecis  oviv 
dici,  originatione  optima.  Et  quid  mirum,  inquit,  tam  fojdum  animal 
a  supertitiosa  gente  coli,  cum  .Egyptii  quoque  felem,  gryphem,  crc- 
codilum  adorent  ?  Yerum  quam  turpiter  hallucinetur  Plutarchus  non 
opus  est  pluribus  demonstrare,  utpote  cum  inania  Ethnicorum  com- 
menta  qui  cum  rerum  Judaicarum  essent  iguari  plurima  de  istis  com- 
menti  sunt,  de  quibus  ne  levis  quidem  apud  Judseos  erat  suspicio» 
Plutarcho  tamen  hoc  in  commento  consentit  Petronius  cum  vetustis- 
simo  epigrammate  sie  lusit : 

Judoeus,  licet  et  porcinum  numen  adoret, 
Et  cceli  summas  advocet  aiiriciUas. 


DE    LEGE    MOSAYCA.  145 

(lciiiiinain  autem  rationein  tnir  prai  civtoris  animantibiis  suos  abonii- 
nnntur  Judiui,  existiniat  Petrus  Cunji^us  De  Kep.  Jrel)raorurn,  cap.  21. 
inde  petendam  ([uod  populus  Israeliticus  fuit  olim  mire  o})noxius  iis 
morbis  qui  Syros  ut  plurimum  atque  .l^g\v])tios  infestabant.  Vitilij^ines 
enim  psorasque  et  tetra  ulcera  jam  olim  illis  g"entibus  velut  proprias 
pestes  adscripsere  summi  medicorum.  Hos  autem  et  similes  pene 
morbos  uno  noniine  complexus  Moyses  est,  et  Ifprcnn  vocavit.  l^orro  in 
suibus  scabies  et  immundities  non  vitium  scd  natura  est.  Quare  ne  ad 
corporum  pravam  aftectionem  contagio  quoque  accederet  aliqua  ex  esu 
contactuve  paulo  superstitiosius  aversati  sunt  quam  aut  lex  Numinis 
tortasse  jusserat,  aut  positum  in  gentium  aliarum  institutis  erat.  — 
Attamen  revera  sues  inter  animantia  immunda,  cjuorum  et  esus  et 
contactus  et  oblatio  probibebantur  in  lege  veteri,  notabantur  impri- 
mis ;  unde  Isaise  65.  carnem  suillam  comedentes  conferuntur  cum 
idolorum  cultoribus,  et  iis  qui  arte  necromantica  da?mones  consulebant 
in  sepulchris  ;  legimus  enim  v.  3.  et  4  :  Populus  qui  ad  iracundiam 
provocat  me  ante  faciem  meam  semper :  qui  immolant  in  hortis,  et 
sacrificant  super  lateres :  qui  hahitant  in  sepulchns  et  in  delubris  ido- 
lorum  dormiunt :  qid  comedunt  carnem  suillam,  et  jus  profanum  in 
rasis  eorum.  Et  v.  17.  capitis  sequentis  comedentes  carnem  suillam 
assimilantur  iis  qui  edunt  abominationem  et  mures  :  qui  comedehant 
carnem  sruillam  et  abominationem  et  murem.  Inde  est  quod  Judaeorum 
hostes  sumpserunt  occasionem  aut  eos  acriter  persequendi,  aut  pro- 
terve  deridendi.  Sic  Antiochus  postquam  in  ipso  Jerosolymorum  sa- 
crario  sacrilege  mactasset  sues  per  universam  Judseam  jussit  sediflcari 
aras  et  in  eis  immolari  carues  suillas,  ut  refertur  1.  Machabseorum, 
cap.  1.  V.  50,  ad  quae  impura  et  profana  sacrificia  metu  mortis  inten- 
tato  Judaeos  cogebat.  Unde  ipsius  immanitatis  et  impietatis  ministri 
Eleazarum  unum  de  primoribus  scribarum,  ut  ab  avita  religione  abdu- 
ccrent,  compellebant  carnem  porcinam  manducare,  Machab.  cap.  6. 
V.  18.  At  extrema  ciuseque  vir  religiosus  generosusque  perpessus  est, 
potius  quam  impii  regis  perditis  ministris  hac  in  parte  obsequeretur. 
Eieazari  virtutem  imitati  septem  Machabsei  fratres,  una  cum  matre^ 
eadem  de  causa  multa  tormenta  passi,  vitam  martyrio  consummarunt. 
Hinc  est  quod  Ethnici  poeta3  Judaeos  dicteriis  impetendi  et  subsan- 
nandi    ansam  arripuerunt!  Juvenalis  enim  satyra  6.  de  ipsis  scribit : 

Ohservant  uhi  mero  pede  sabhata  reges, 
Et  vetus  indidyei  senihus  clemcntia  porcis. 

Et  satyra  14. 

Nil  proder  nubes  et  cceli  numen  adorant, 
Xec  distare  putant  humana  carne  suillam. 

Et  apud  Macrobium,  lib.  2.  Saturnaliam,  cap.  4,  refertur  quod 
Augustus  cum  audiisset  inter  piieros,  quos  Herodes  Bex  Judceorum, 
infra  bimatum  jussit  interfici,  filiujn  quoque  ejus  occisum  ait :  melius 
est  Herodis  esse  porcum,  quam  filium ;  eum  scilicet  suggillans  quod 
porcis  parceret^  ciui  proprio  filio  non  pepercerat.  Riserunt  tamen^t 
nihili  fecerunt  hos  profanorum  hominum  sarcasmos  sibi  traditae  legis 
memores  Judsei.  Proinde    cum    a  tyrannide  Antiochi  respirare  coepe- 

Frassen  Theol,  Tom.  VI.  10 


146  DE    LEGE    MOSAYCA. 

runt,  tradunt  thalmudista3  iii  lib.  Juchasiin  eos  hanc  legeni  sancisse  : 
nialedictus  quisquis  suem  aluerit.  Et  hoc  animal  tantopere  sunt  exe- 
crati,  ut  illud  nominare  etiam  proprio  nomine  netas  ducerent.  Hinc 
quotios  de  porco  sermo  faciendus  erat,  pro  hac  voce  j?orci  substituebant 
rem  aliam.  Quse  pra?concepta  de  hoc  immuudo  pecore  a  Judaeis  aversis 
ad  Arabes  etiam  derivata  est.  De  his  enim  scribit  Solinus  :  suillis  car- 
nibus  prorsus  ahstinent :  sane  hoc  animalis  genus,  si  invectum  iUic 
fuerit,  moritur  illico.  Hinc  S.  Hieronymus,  lib.  2.  in  Jovinianum, 
cap.  6.  de  Saraeenis  qui  Arabum  pars  erant  scribit :  Hi  nefas  arbi- 
trantur  porcorum  vesci  carnibus.  Herodotus  similiter  de  ^Eg^^ptiis 
seribit  lib.  2.  cap.  47.  suem  pollutum  animal  esse  putant ;  et  eum  si 
quis  vel  transeundo  contigerit,  abit  immersum  se  fiumini  cum  ipsis 
restibus.  Cujus  rationem  hanc  profert  ^Elianus  lib.  10.  Hi.storice,  eap.16: 
Sus  p>^^(^  voracitate,  ne  propriis  quideni  fo^tibus  parcit :  et  cum  in 
humcmum  corpus  incidit,  non  abstinet,  sed  illud  mandit ;  proindo 
^Eggptii  hoc  animal  oderunt  ut  abominandum  et  omnivorum. 

Petes  quinto  :  Cur  Deus  Deuteron.  23.  v.  18.  sanxerit:  non  of- 
feres  mercedem  prostibidi,  nec  pretium  canis,  in  domo  Domini  Dei  tui, 
quidquid  illud  est  quod  voveris,  quia  abominatio  est  utrumque  apml 
Dominum  Deum  tuumf 

Respoxdeo  ad  primum  sanctionis  membrum  merito  jure  prohiberi 
prostibuli  pretium  in  templum  inferendum  et  ofterendum  Domino,  ni- 
mirum  ut  Israelitse  caverent  a  prava  Ethnieorum  consuetudine  qua  pro*- 
stitutse  mulieres  solebant  ex  qusestu  meretricio  comparata  donaria  fi- 
ctitiis  Xuminibus  offerre ;  nempe  ut  inde  templorum  structurse  refice- 
rentur,  sacerdotes  alerentur,  redimerentur  hostise,  et  in  illius  obscoeni 
Xuminis  honorem,  pudicitiam  suam  cuilibet  obvio  venalem  exponerent, 
Docet  uos  ista  imprimis  propheta  Baruch.  cap.  6.  v,  42.  et  43.  etc. 
his  verbis  quse  sacros  interpretes  plurimum  torquent:  Mulieres  auteni 
circunidcdcB  funibus  in  viis  sedent,  succendentes  ossa  olivarum.  Cum 
autem  aliqua  ex  ipsis  attracta  ab  cdiquo  transeunte  dormierit  cum  eo, 
proximce  suce  exprobrat  quod  ea  non  sit  digna  habita,  sicut  ipsa,  neque 
funis  ejus  diruptus  sit.  Omnia  autem  quce  illis  fiunt,  falsa  sunt.  Quo- 
modo  cestimandum  aut  dicenduni  est,  illos  esse  deos."  A  fabris  autem 
et  ab  aurificibus  facta  sunt,  etc.  Ubi  sermo  est  de  mulieribus  inanium 
deorum  cultui  addictis,  quse  ut  ad  eorum  ministrorum  et  sacrificiorum 
necessaria  compararent,  sedebant  in  viis  ad  eorum  templa  ducentibus, 
et  arte  magica  nodos  amatorios  ex  longis  funibus  quibus  erant  necte- 
bant,  ut  viros  ad  templum  pergentes  vesano  amore  inescarent,  suique 
corporis  copiam  facerent  ut  prostituti  pudoris  privmium  aecipientes 
illud  Xumini  suo  consignarent.  Tradit  ista  Herodotas  qui  lib.  1.  cap.  199. 
iuipurum  illum  foeminarum  babylonicarum  .ritum  sic  recenset:  ^rf  tem- 
plum  Veneris  sedent  multce  mulieres,  nodis  corolUsque  tempora  revinctce, 
e  quibus  cdice  accedunt,  alice  discedunt.  Xam  diverticula  undecumquc 
sic  funiculis  distincta  aditum  prcebent  externis  ad  midieres  illas,  quam 
cuique  libicerit  eligendum.  Porro,  cum  semel  illic  consederint,  non  prius 
domum  regrediuntur ,  quam  hospitum  aliquis  pecuniam  mulieri  iit 
sinum  conjecerit,  et  cum  eadem,  a  scano  seorsim  abducta,  rem  habuerit. 
Hospitem  autem  illum  qui  pecuniam  obtulit,  dicere  oportet:  Tanti  ego 


DE    LEGE    MOSAYCA.  147 

tibi  deam  Mi/littam  imploro.  At  rero  jjecimiarn  illam,  qiKoitulactnnquc 

sif,  iion  esf  /as  rejlccre:  siquidem  iii  sacrum  convertitur  usum. — Coii- 

linnat  ista  Michaeas   prophcta,  cap.   1.  v.  7.  ubi  idololatricum  hoc  nc 

ineretricium    rituni    Judjcis    exprohrat   liis   verbis:   Omnia   idola   ejus 

pjnam  in  perdifioiiem:  quia  de  mercedibus  meretricis  c(ni<jregafa   suiif, 

ct  usque  cid  mercedem  meretricis  revertentur.  Quse  sic  cxponit  S.  Hie- 

ronymus:  idola,  donaria,  ornatus  et  su])ellex  idololatrica,  merccde  me- 

retricia  comparata,  ad  aliam  meretricem,  Xinivern,  ducentur:  ut  exitum 

ortu  suo  dignum  capiant,  et  ig'ne   consumpta  in  nihilum   redigantur. 

Quamvis  haec  ex])ositio  probabilitate  sua  non  careat,  non  pra^ter  rem 

erit  hic  interj^ouere,  quod  alicubi  memorise  reliquit  Atliemcus;  nempe 

g"entes,  deorum  sive  templorum  donaria  quandoque  meretricibus  obtu- 

lisse.  —  At  in  scopum  nostrum  proximius  collineat  S.  Hienonymi  expo- 

sitio,  niliil  enim  usitatius  apud  idololatras,  quam  ut  mulieres   aliquse 

talsorum  numinum  cultui  addictoe  pudicitiam   suam  prostituerent,  ut 

impudicitia3  pretium  idolorum  suorum  templis  et  altaribus  d.ivoverent. 

.Egyptios  amore  illo  non  prorsus  alienos  colligitur  ex  Luciano  lib.  De 

dea  Si/ria,  ubi  agens  de  incolis  terme  Bybliorum  scribit:'  E  inulieribus 

autem   qucecmnque    tonderi   nolunt,  tcdem   pcenam   exsolvunt:    unum 

quidem  diem,  ad  qucestum   corpore   faciendum,  foro  prostant:   forum 

auteni  illud  solis  peregnnis  exhibetur:  et  quod  iiide  mercedis  auferunt, 

hoc  Veneri  in  sacrificium  datur.    Moris   ejusdem    apud    Cypros    obti- 

nentis  testis  est  Justinus,  Hist.  lib.  22.  cum  ait:  Mos  erat  Cypriis,  vir- 

gines  ante  nuptias,  stafutis   diehus   dotalem  pecuniam   qucesituras,   in 

qucestum  ad  littus  maris  mittere  pro  reliqua  pudicitia  libamenta  Veneri 

soluturas.  Huic   affine    testimonium    nobis    praebet   Jul.    Firmicus   de 

error.    profan.    reliq.  p.  m.  15.  Audio    Cyniram,    Cgprium,    templum 

amicce  meretrici  donasse.  Ei  erat  Venus  nomem.  Initiasse  etiam  Veneri 

Cgprice  plurimos,    statuisse    etiam,    ut   quicumque    initiari  vellet,  se- 

crefo  Veneris  sibi  tradito,  assem  in  manum  mercedis  nomine  dece  daref. 

Ejusdem  Ethnicorum  propudiosae  consuetudinis  tam  apud  Graecos  quam 

apud  Romanos  fidem  firmant  Clemens  Alexandrinus  in  Protreptico,  Ar- 

nobius  lib.  6.  adversus  gentes,  Athenseus  lib.  13.  cap.  3.  4.  et  5.  Vi- 

desis  etiam  Martinum  Delrio,  lib.  disquis.  magic,  Martinum  Del  Eoa, 

Schedium  de  diis  Germanis,  Sedenum  de  diis  Syris,  et  Joannem  Spin- 

cerum,  lib.  2.  De  legibus  Hebrceorum,  cap.  23.  e   quibus   ista   deliba- 

vimus.  Ex  his  omnibus  ajjparet   merito  jura  Deum    repudiasse    obla- 

tiones    meretrieis    praimio    comparatas,   ne   populus    Israeliticus    inde 

vesanse  libidinis  frequentandoe  occasionem  arriperet,  et  in  omnem  vita^ 

l^ropudiosai  licentiam  solveretur,  Nam  si  stupri  mercedem  sibi  oblatam 

acceptasset  Deus,  pronum  esset  impuris  mulieribus  opinari  ipsum  non 

omnino   ingratum   habere  libidinis  commercium,  atque  facilem  de  eo 

commisso  veniam  concessurum.  Acceditquod  hacprohibitioneimprobare 

voluit  pravum  gentilium  ritum  in  cultu  Veneris  usitatum;  si  enim  ac- 

ceptasset  meretricum  donaria  et  sacrificia  earum  turpi  qutestu  acquisita, 

propudiosum  etiam  hunc  Ethnicorum  cultum  non  improbare  videretur. 

De  pretio  canis  non  offerendo.  —  Non  modicum   laborant  In- 

terpretes  in  hujus  divinae  prohibitionis  rationibus  et  causis  inquirendis 

et  exponendis.  Quorsum  enim  potius  canis,  animalis  domestici  et  fide- 

litatis  ac  vigilantise  symboli,  quam  alterius  bruti  cane  vilioris  et  ho- 


148  DE    LEGE    MOSAYCA. 

mini  minus   utilis   pretium    repudiavit    Deus?    Hmic    nodum    solvere 

putant  Harbanel,  Junius  et  alii  recentiores,  dicQndo  caiiem  hoc  in  loco 

figurate  accipiendum  esse,  et  ea  voce  designari  cinsedum,  seu  puenim 

meretricium  ae  scortum  masculum,  cujus  in  praecedente  versu   facta 

fuerat  mentio  his  verbis :  2^0)1  erii  meretrix  de  filiahus  Israel,  nec  scor- 

tator  de  filiis  Israel.  Cinsedum  aute  n  idcirco  canem  hie  appellari  exi- 

stimant,  quod  hoc  animal  impudentia  simul  ac  libidine   repraesentet ; 

hominem  enim  pudore  vacuum  canem  appellat  ]Martialis,  lib,  4.  Epi- 

gram.  53.  At  cum  legislatores  tropis  et  metaphoris  edicta  sua  proferre 

non  soleant,  sed  ea  efferant  verbis  propriis,  ne  aliqua  in  lege  occurrat 

tequivocatio,  videtur  h?ec  divina  constitutio  ad  litteram  de  cane  proprie 

dicto  intelligenda.    Quamobrem  Josephus  lib.  4.   antiq.   cap.   8.   putat 

hic  prohiberi  inferendum  in  templum  Dei  pretium  acceptum  pro  cane 

venatico  vel  pastorali;  cui  interpretationi  subscribit  Bonfrerius  in  coTn- 

mentario.  At  cum  Josephi  leges  explicantis  interpretationes  plerumque 

sint  erronese  ac  Scripturae    genuino    sensui   parum    cohaerentes;    nee 

aliunde   ulla    appareat    ratio   cur  pretium    istiusmodi    canis  quod  est 

animal  ex  sequo  venale  sicut  et  csetera,  potius  repudiari  debeat  quam 

pecunia  ex  aliorum  venditione  comparata  —  S.  Augustinus  cui  con- 

sentiunt  Lyranus,  Abulensis  et  alii  istius  legis  verba  intelligenda  esse 

de  canis  primogenito,    cujus   fit  exceptio  ne  quemadmodum    aliorum 

domesticorum    primogenita    pretio    redimatur.  At  cum    canis,    inquit 

Spencerus,  parere  soleat  in  latebris,  et  catulos  uno  partu  plures  edere.. 

adeo  ut  quinam  ex  illis   rediraendus   esset  vix  cognosci    possit,    non 

videtur  illa  priedictse   legis   genuina   interpretatio.  Accedit   quod  non 

videatur    Deus    voluisse    legem   de  primogenitis    animalium    immun- 

dorum  recUmendis,  num.  18.  ad  animalia  viJissima   extendi  voluisse: 

tunc  enim  felis  aut  simise  catulus   primogenitus,  agno,  columba,  vel 

forte  siclo   (non    sine    damno    fortanse    tenuioris    hominibus    oneroso) 

fuisset  redimendus.  Satis  clare  superiora  demonstrant,  canem,  hoc  in 

loco,  nee  figurate   sumendum  esse,  pro  cinaedo  seilieet  aut  canis  ad- 

missura ,  nec  stricte,  pro  cane  primogenito ;   sed  proprie  lateque,*  pro 

omni  animali,  quod  canis  nomine  ^Tilgo  designamus. 

Cur  autem  canis  pretium  sanctuario  suo  arceri  voluerit  Deus,  plu- 
rimae  rationes  probabiles  occurrunt:  1.  Quod  canis  licet  vigilantis- 
simum  animal,  et  hero  suo  fidissimum,  nihilominus  inter  animalia 
immunda  in  mosayca  lege  haberetur,  Isaise  QQ.  v.  3.  2.  Quod  reputa- 
retur  animal  vilissimum  et  abjectissimum ;  unde  nomen  canis  in  op- 
probrium  et  vituperium  vertebatur,  hinc  11.  Regum,  3.  8.  Abner 
Isbosetho  objurganti  quod  ingressus  esset  ad  concubinam  patris  sui, 
respondit:  numquid  caput  canis  ego  sum,  etc.  Quamobrem  ferre  canem 
ignominise    argumentum  et  poena  olim  fuit,  unde   sequentes   versus  r. 

Quippe  vetus  mos  est,  ut  si  quis  rege  remoto 
Sanguine  vel  fiamma  vel  seditionis  apertce 
Turhine,  seu  crehris  regnum  turhare  rapinis 
Audet,  ante  gravem  quam  fuso  sanguine  poenam 
Excipiat,  si  liher  erit  de  more  vetusto, 
Impositum  scapulis  ad  contigui  comitatus 
Cogatur  j^er  rura  canem  confinia  ferre. 


DE    LEGE     MOSAYCA.  119 

lu  (iiia3  verba  Frsiims :  Xohiles,  dicit,  (inffiquam  capitali  suj^plicio 
<tdficen'ntur ,    e.rautlioralmntur    prius,   ut  et  armif/eri  et    servi    eoruiu, 
iHis  canis  dabatur  gestandus  publice.  In  quorum  confirmatiouem  Guil- 
lclmus  Snldeuus,  Exercit.  7.  producit  id  quod  narratur  ab  Ottonc  Fri- 
sing*ensi,  nimiruni   a  Frederico    Barbarossa    Iniperatore   condemnatum 
tuisse  Hermannum  quemdam  Kheni  comitem,  decemque  ejusdem  so- 
cios,  comitesque   alios,  quod,  se  in   Italia   absente,    y)r;edationibus   et 
iucendiis  pacem  publicam  turbassent,  ut  per  integrum  milliare  germa- 
nicum  canem  portarent.  Sellam  ferre  pro  ignavisb,  canem  pro  contu- 
maci;ie  indicio  habebatur.  Hinc  est  quod  Galii  homines    infimie  sortis 
et  nebulones  desig-nare  soleant  hoc  dicterio  et  scommate  la  Canaille, 
idest  nou  pluris  quam    eanes    faciendi.    —   o.  Quod   canes   inter  ani- 
iiiantia  bruta  impurissimi  sint  et  impudentissimi :  impurissimi  quidem, 
nam   inquit  Yossius,  lib.  3.  De  idololatria,  cap.  62.  de  canum  libidine 
domestici  animcdis  res  notissima,  et  quam  fadce  illud  est  libidinis  ar- 
^umentu7n  quod,  ut  ab  Aeliano  proditum  est,  lib.  7.  De  anim.  cap.  19. 
Jiomce  maritus  uxorem  accusarit  achdterii,  inque  judicio  adulter  pro- 
pa/am   canis   diceretur;   notum  et  illud,  nec  matribiis  parcere.   Unde 
homines  obsctpui,  et  vit^B  impurissimae,  assimilantur  canibus,  Eccli  13. 
V.  22:  quce  communicatio  sancfo  liomini  ad  canem?  Et  Matth.  7.  v.  6: 
nolite  dare  sanctum  canibus.  Et  Apocalyps.  22.  v.  15 :   foris  canes  et 
renefici  et  impudici.  Quaraobrem  Hebrsei  non  mlnus  canes  quam  porcos 
aversantur,  propter  utriusque  impuritatem,  teste  Lighttoot  in  cap,  8. 
S.  Matth.,   quin    etiara    malenictum    pronunciant  in  eos  qui  canes  et 
pbrcos  alunt.  Mirum  igitur  videri  cuiquam  non  potest  quod  Deus  pu- 
rissimus  noluerit  cultum  suum  incontaminatum  ejus  impudicissimi  ani- 
malis  oblatione  poliui.  —  Praeterea  canes  impudentissimi  styjt,  unde 
AeJianus,  lib.  7.  Historia  animalium,  cap.   19.  impudentia  sunt  ani- 
mcdia  quoe  vix  summoventur,  musca  et  canis.  Inde  cynici  a  cane  nomen 
habent  quod  impudentissimi  essent,  alibsque  philosophos  continuo  mor- 
-derent.  Unde  Diogenes  ipse  Cynicus   apud  Apuleium   fioridor.  2.  ro- 
gatus  cur  canis  appellaretur,  respondit  quia  iis  qui  dant  blandior ;  qui 
7ion  dant,  oblatro;  malos  autem  mordeo. 

At  potissima  ratio  eur  Deus  prohibuerit  sibi  canes  oiferri  in  saeri- 
ficio  et  cauis  venditi  pretium  repudiavit,  hsec  est,  ut  Israelitas  ab 
Ethnicorum,  prsesertim  zEgyptiorum  nefario  cultu  revocaret,  nam  ut 
refert  Plutarcus  in  Iside,  antiquitus  canis  maximis  in  uVjgypto  hono- 
ribus  a/pciebatur.  EtDiodorus  Siculus  lib.  1.  animalia  qusedam^Egyptii 
«upra  modum,  non  viva  tantum,  sed  et  demortua  venerantur,  ut  feles, 
ichneumones,  mustelas,  et  canes.  Hinc  Juvenalis  satyr.  15.  stolidum 
ac  ridiculum  ^gyptiorum  cultum  referens,  inter  caetera  canit: 

Illic  cceruleos,  hic  piscem  fluminis,  illic 
Oppida  tota  canem  veneranfur,  nemo  Dianam. 

Tanta  vero  religione  canem  venerabantur,  ut  omnes  domus  incol?e 
iu  qua  canis  extinguebatur  toto  raderentur  corpore,  quod  maximi 
apud  illos  indicium  doloris  erat.  Idcirco  autem  eum  t^m  impense  co- 
lebant,  ut  scribit  Diodorus,  quoniam  canis  dicitur  adjuvisse  Isidem  in 
indagando  Osiridis  cadavere,  qua  de  causa  in  sacris  Isidis  canes  prinias 
lenebant.  Itaque  ut  superstitionem  tam  insulsam  ludibrio  et  contem- 


150  DE   LEGE    MOSAYCA. 

ptui  exponeret  Deus,  atqiie  IsraiUitas  in  .Egyptiormn  mores  propen- 
sissimos,  ab  illo  netario  cultu  revocaret,  prohibuit  ne  canis  pretium 
in  templum  inferretur,  Hoc  enim  sicut  et  meretricis  abominatio  est 
coram  Deo.  Idcirco  prostibuli  et  canis  pretium  conjunctum  reprobavit 
Deus,  tum  quod  canis  animal  sit  salacissimum,  tum  quod  ^Egyptiis.* 
?eque  ac  aliis  gentibus  deam  Isidem  stupris  colere,  et  lucrum  stupro 
comparatum  illius  templo  consecrare.  Isis  autem  fictitium  numen 
simul  colebatur  cum  Mercurio,  quod  inter  utrumque  necessitudo  in- 
tercederet,  ut  scribit  Diodorus,  lib.  1.  Mercurius  vero  ab  .Egyptiis 
reprsesentabatur  et  colebatur  sub  imagine  caput  caninum.  Unde  Yir- 
giiius,  8.  .Eneides: 

Ornnigenumque  Deum  monstra  et  latrator  Anubis. 

Anubis  autem  dictus  est  Mercurius  cujus  idolum  canino  capite  re- 
prsesentabatur ,  quod  apud  .Egyptios ,  ut  litterarum  et  seientiarum 
auctor  haberetur;  solebant  enim  ^Egyptii  veteres  canis  hieroglyphico 
vatem,  scribam,  magistratum  et  judicem  adumbrare.  ut  refert  Hera- 
pollo  hieroglyph.  39.  Sacrum  quiclem  scriharn.  inquit,  quoniam  qui- 
cumque  voluent,  ut  par  est,  et  ahsolutissime  hoc  fungi  munere,  eum 
oportet  inulta  meditari  assidueque  omnihus  canum  more  allatrare  et 
ferum  esse,  nullique  gratificari.  Vatem  autem,  quod  canis  prceter  cce- 
tera  animantia  fixis  in  deorum,  simulacra,  non  secus  ac  vates  consue- 
vere,  intentisque  prospiciat  oculis.  Sacrorum  vero  pollinctorem,  quocl 
et  hic  nuda  et  resecta ,  quibus  justa  facit ,  simidacra  contempletur^ 
Quanta  autem  esset  Isidis  cum  isto  Mercurio  necessitudo,  apparet  ex 
columna  ^Egyptiaca  his  inscripta  verbis,  ut  refert  Diodorus  lib.  1 : 
Ego  Isis*sum,  Regina  hujus  regionis,  a  Mercurio  erudita.  Ego  sum, 
quce  in  canis  siclere  exoritur,  ete.  Verum  de  istis  plura  recensere  im- 
praesentiarum  non  expedit. 

De  sacramextis  veteris  legis.  —  Sacramenta  veteris  legis  du- 
plicis  erant  generis,  alia  quidem  omnibus  Israelitibus  communia  *"  ^ 
qualia  erant  circumcisio,  ag^nus  Paschalis,  purificationes  varise  ab  im- 
munditiis  legalibus,  et  expiationes  a  pecca;is:  alia  erant  particularia 
solis  sacerdotibus,  et  ministris;  qualia  erant  consecratio,  esus  panum 
propositionis,  ablutio  manuum,  et  pedum.  Nam  per  sacramenta  homines^ 
deputantur  quodammodo  ad  cultum  Dei,  cultus  autem  Dei,  et  gene- 
raliter  speetat  ad  omnem  populum  Dei,  et  specialiter  ad  ministros, 
Respectu  utriusque  tria  sunt  necessaria:  Frimo  quod  instituantur  ad 
talem  cultum;  id  autem  prsestabat  circumcisio  in  populo,  consecratio- 
in  sacerdotibus,  et  institulio  specialis  in  ministris  Dei.  Secundo,  quod 
utantur  iis  quje  spectant  ad  divinum  cultum;  id  autem  populus  prae- 
stabat  per  esum  agni  Paschalis,  sacerdotes  autem  per  esum  panum 
propositionis,  necnon  et  aliorum  suis  usibus  deputatorum.  Tertio, 
quod  removeantur  ea  quse  prohibentur  a  cultu  divino,  quales  suni 
immunditise;  respectu  autem  populi  id  fiebat  per  purifieationes,  ei 
expiationes;  respectu  vero  aliorum  per  manuum  et  peduum  ablutio- 
nem,  necnon  et  per  pilorum  aut  capillorum  abrasionem.  ^  "  Aliter 
veteris  legis  sacramenta  distinguit  llugo  Victorinus.  «  Tria,  inquif. 
«  genf  ri  sacramentorum  inveniuntur  tuisse  scripta  sub  lege:  quaedam 
«  specialiter  ad  remedium,  quoedam  ad  obsequium,  qusedam  ad  cultum 


J 


DE    LEGE    MOSAYCA.  151 

«  diviinini.  Prinm  pertinent  ad  ])CHH*atoruni  rcmissionein,  sccnndfi  ad 
«  oxerccndani  devotionern,  tertia  ad  colendani  pietateni.  Prinia  insti- 
«  luta  fuerunt  quasi  ad  necessitatem,  ut  in  eis  homo  sanctificaretur, 
«  qualis  tuit  circumcisio  et  liostiai  pro  peccato  et  pro  delicto,  et  ca*- 
«  tera  qua^dam,  qu;c  specialiter  ad  eniundationem  et  remissionem  in- 
«  stituta  tuerunt.  Secunda  autem  quasi  ad  exereitationem  fuerunt  pro- 
«  posita  ut  in  eis  devotio  fidelium  exerceretur,  et  meritum  au<2;eretur, 
<'  quales  fuerunt  hostiai  pacilicorum  quse  offerebantur  a  lidelibus  ad 
<>  reconciliandam  sibi  gratiam  divinam.  Tertia  instituta  fuerunt  quasi 
«  ad  pra'parationem  quamdam ;  iit  quasi  instrumenta  qutedam  essent 
«  ad  caetera  sacramenta  tractanda  et  sanctificanda,  quale  fuit  taberna- 
«  culum,  etatrium,  et  omnia  utensilia  qua3  continebantur  in  eis  ».  "  ^ 

Petek  quas  f  b  causas  instituta  fuerit  Circumcisio  tantum  octavo 
die  a  nativitate  parvuli  facienda,  cultro  tantum  lapideo,  soli  Abrahae, 
et  non  ante  pra^scripta,  nec  ab  exitu  de  ^^^gypto  usque  ad  ingTCssum 
in  terram  promissionis  usurpata? 

His  oMxiBUS  Qr.KSiTis  respoiidet  Alensis  q.  55,  varias  ob  causas 
factam  fuisse  circumcisionem  per  extremitatem  pelliculse  raembri  vi- 
rilis.  Prima  ratio,  inquit,  est  debilitatio  libidinosaj  concupiscenti», 
quj\i  vig-et  in  illo  inembro  virili,  et  ex  vulnere  circumcisionis,  et  ex 
effusione  sanguinis,  quse  in  ea  fit.  Secunda  est  expositio  illius  partis, 
idest,  pulpae  membri  illius  frigori,  et  defricationi  vestium;  ex  quibus 
omnibus  efficitur  minus  sensibilis:  quemadmodum,  et  manus  duris 
operibus  assueta?,  minus  sensibiles,  minusque  passibiles  inde  red- 
duntur:  nihil  autem  in  parte  magis  minuit  ac  debilitat  concupiscen- 
tiam,  quam  diminutio  sensualitatis,  et  passibilitatis  illius.  Tertia  est 
in  deletionem  sacrorum  Veneris,  et  Priapi :  in  quibus  illa  tamquam 
pars,  et  occupatio  Veneris  in  corpore  humano,  non  parum  ornabatur, 
et  colebatur:  ha^c  enim  erat  pars  carnis  quae  maxime  pugnabat  contra 
spiritum,  maximeque  contaminaverat  populos  illarum  terrarum,  ita  ut 
in  omnia  fiagitia  uon  solum  masculorum,  sed  etiam  brutorum  anima- 
lium  proruebant:  sicut  legitur  Levit  18,  Omnes  execratioiies  ista  fe- 
cerunt  accolce,  qui  fuerunt  anie  nos,  et  polluerunt  eam.  Et  iterum 
cap.  20.  Omnia  hcec  fecerunt,  et  abomiuatus  sum  eos.  Hsec  plaga  effre- 
iiat?e  ac  fiagitiosae  libidinis  gentes  illas  septem  execrabiles  qua^  terrain 
promissionis  ante  adventum  filiorum  Israel  inhabitaverant,  in  idololatria 
nutriebat  ac  potissimum  detinebat.  Quarta  vero  causa,  seu  ratio  est 
fortitudo  impressionis  memorige  Creatoris:  est  enim  circumcisio  signa- 
culum,  et  stigma  inseparabile,  gravissimoque  dolore  impressum;  et 
propter  hoc  fortissimum  est  memoriale  Salvatoris.  Quinta  causa  est 
firmitas  pacti  cum  Deo;  sicut  legitur:  Statuam  pactum  meum  inter 
me,  et  te,  et  inter  semen  tuum  post  te  in  generationibus  tuis  fcEdere 
sempiterno.  Et  iterum :  Hoc  est  pactum  meum :  circumcidetur  ex  vohis 
omne  masculinum.  Quare  manifestum  est,  quod  hoc  signaculo  profi- 
tetur  oinnis  circumcisus  se  hujusmodi  pactum  seu  fcedus  iniisse  cum 
Deo,  et  ipsa  susceptione  hujus  signaculi  intrat  in  pactum  ac  foedus 
Abrahse:  et  ipsa  susceptione  illius  obligat  se,  ac  debitorem  se  con- 
stituit  universae  legis,  quse  data  est  semini  Abrahse,  sicut  dicit  Apo- 
stolus :    Testificor  omni   homini  circumcidenti  se,  quoniam  dehitor  est 


152  DE    LEGE    MOSAYCA. 

universoR  legis  faciendce,  etc.  quemadmoduni  suscipiens  signaculum, 
hoc  est,  tonsuram  vel  habitum  cujuscumque  religionis,  ad  eam  se 
obligat  universam.  —  Quare  vero  praeceptum  fuerit  primo  Abraha'. 
et  non  ante:  ratio  est,  quia  exuberante  errore  idololatri»  Abraham 
primus  fuit  (sicut  narrant  antiqutf  historia)  qui  revoca^it  homines  ab 
idololatria  ad  latriam  Conditoris :  quia  ergo  circumcisio  ad  hoc  erat, 
ut  per  ipsam  distinguerentur  cultores  Creatoris  a  cultoribus  idolorum, 
dabatur  Abraha^  primo  praeceptum  faciendae  circumcisionis.  Prceterea 
ratio  alia  est ,  quia  Abrahae  primo  facta  est  promissio  expressa,  quod 
de  ejus  stirpe  nasceretur  Redemptor :  cum  dictum  est :  In  semine  tito 
henedicentur  omnes  gentes.  Conveniebat  autem  signaculum  sanctifica- 
tionis  generationi  de  qua  debebat  nasci  Redemptor:  inde  est  quod 
Abrahse  et  semini  suo  tantum  prseceptum  circumcisionis  est  datum.  — 
Cur  autem  jussa  est  fieri  circumcisio  die  octava  a  nativitate  parvuli? 
Ad  hoc  ratio  est,  quoniam  ante  octavam  diem  teneritudo  infantium 
tam  grave  vulnus  absque  periculo  mortis  non  facile  sustineret:  si  au- 
tem  differetur  usque  ad  aunos  pueritiae,  vel  majoris  a^tatis,  multi  de- 
clinarent  eam  suscipere  propter  gravitatem  doloris.  —  Cur  autem  di- 
lata  fuerit  ab  exitu  de  ^Egypto  usque  ad  ingressum  terra}  promissionis 
ratio  talis  assignatur;  quia  forte  non  vacabat  eis,  quia  vel  bellis  con- 
cutiebantur,  vel  pestibus  vastabantur,  vel  seditionibus  dividebantur, 
vel  a  murmurationibus  exagitabantur,  vel  aliis  incommodis  urgeban- 
tur:  secundum  quod  dicit  Joannes  DSimascen.  Locus  autem  fuit  cir- 
cumcisionis  faciendce  firmato  populo  in  fide  Ahrahce,  et  ohtentis  pro 
parte  promissionihus  eidem  factis.  Tunc  enim  innovandum  fuit  pactum 
Abrahae,  et  firmandum  ex  parte  seminis  ejus,  cum  firmum  apparebat 
ex  parte  Dei,  et  hoc  per  exhibitionem  promissorum.  —  Quare  autem 
fieret  cultro  lapideo,  causa  est,  quia  malefici  ferro  faciebant  incisiones 
in  corporibus  suis,  et  maxime  in  sacris  Martis ;  metallum  enim  ferri 
metallum  Martis,  et  partes  ejus  in  metallis  opinabatur  idololatrarum 
vanitas:  voluit  ergo  ritum  istum  per  aliud,  quam  per  ferrum  exer- 
ceri,  ut  saltem  hac  dissimilitudine  aliquantulum  eos  ab  idololatria 
abduceret.  Alia  ratio  est,  ut  foedus  quod  cum  eis  pepigerat  Dominus 
in  petra  Horeb,  eis  per  hoc  ad  memoriam  reduceretur :  vel  quod  aquam 
eis  dep?tra  produxerit,  in  aspectu  cultrorum  lapideorum  recordarentur. 
Tertia  ratio  est,  ut  lapideorum  cordium  suorum  duritiam  in  hujusmodi 
cultris  lapideis  legerent  in  ipsa  hora  circumcisionis:  ut  sic  in  poeni- 
tudinem  emoUirentur :  et  cordium  suorum  duritiam  sentirent  interius 
per  compunctionem :  quemadmodum  cultrorum  hujusmodi  duritiam 
corporalem  per  circumcisionem. 

^-  "  De  Agno  taschali.  "  ^  —  Quantum  autem  ad  Agnum  Pa- 
schalem,  ratio  naturalis  ejus  institutionis  fuit  commemoratio  beneficii 
quo  Deus  populum  suum  eduxit  de  ^gypto:  tunc  enim  praeceptum 
illis  est,  ut  sanguine  agni  linirent  postes  domorum,  quasi  protestantes 
se  recedere  a  ritibus  .Egyptiorum  qui  arietem  colebant.  In  illo  duo 
ob  oculos  Juda^orum  ponebantur:  Primo,  festinantia  ad  discedendum 
de  .Egypto,  quod  designabatur,  et  per  panes  azimos  quos  comedere 
tenebantur,  quasi  non  fuisset  satis  temporis  ut  fermentaretur :  et  quod 
comederent  agnum  assum  igni ;  quia  sic  velocius  prjeparabatur :  et 
quod  os  non  comminueretur,  quia  qui  festinant  in  frangendis  ossibus 


DE    LEGE     MOSAYCA.  153 

noii  inoraulur:  (juod  otiam  closit>nabatur  por  id  quod  rones  debobant 
liaboro  accinclos,  calcoanionta  in  podibus,  baculos  in  nianibus,  quibus 
signilicatur  boino  promptus  ad  iter  faciendum,  et  por  id  quod  in  una 
domo  comodoro  dobobant,  noquo  foras  carnos  forro;  quia  qui  discodere 
festinant  non  valont  mittore  xonia.  Scc/nulo,  amarltudo  quam  passi 
fuerant  in  ^Egvpto,  quse  significabatur  per  lactueas  agrestes.  —  ilatio 
fig-uralis  hjoc  erat:  immobitio  Agni  Paschalis  fig-urabat  immolationom 
Christi.  Sanguinis  Agni  liborans  ab  extorminatoro  Sanguinom  Christi 
quo  liberamur  a  peccato :  eomedebantur  carnes  agni  ad  significandum 
esum  Corporis  Christi  in  Sacramento:  erant  ass:iM"gni,  ad  significan- 
dum  quod  Christus  in  Sacraiuonto  est  memoria  passionis,  vel  quod 
igne  charitatis  omnia  consumit:  cum  azimis  panibus,  quia  Christum 
comedentos  puri,  et  sinceri  esso  debent;  cum  lactucis  agrestibus,  quia 
corde  p(Buitonti;  accinctis  renibus,  quia  casti;  cum  calceamentis  iu 
pedibus,  quia  habentes  exempla  Patrum  mortuorum :  cum  baculis, 
quia  in  pastorali  custodia;  in  una  domo,  quia  in  Ecclesia  Catholica, 
et  non  extra  illam. 

^  "  De  purificationibus.  "  *  —  Quantum  autem  ad  caeremonias 
purificationum  ab  immunditiis,  et  expiationes  a  peccatis,  earum  insti- 
tutio  et  ordinatio  justae  congruentique  rationi  sita  ost;  nam  homines 
contrahebant  immunditiam  interiorem  per  peccatum,  a  qua  purga- 
bantur  per  sacrificia  aut  oblata  pro  tota  communitate,  aut  etiam  spe- 
cialiter  pro  peccatis  singulorum :  non  quod  haberent  ex  se  vim  expiandi, 
sed  quia  significabant  oxpiationem  futuram  per  Christum,  cujus  j^ar- 
ticipes  illi  erant  per  fidem  in  eumdem.  Contrahebant  etiam  immun- 
ditiam  externam  quae  reputabatur  prhno  ex  hominibus,  secundo,  ex 
contactu  rerum  immundarum.  Reputabatur  ex  hominibus  immundum, 
quod  corruptionem  aliquam  habebat,  vel  erat  corruptioni  expositum : 
nnde  cadaver  immundum,  leprosus  immundus,  mulier  patiens  san- 
guinis  fiuxum  immunda,  viri  etiam  immundi  fiuxum  seminis  patien- 
tes  per  infirmitatem,  per  nocturnam  pollutionem,  per  coitum:  repu- 
tabatur  homo  immundus,  qui  vel  mortuum  tetigerat,  vel  leprosum, 
otc.  Erat  prseterea  immunditia  in  domo,  in  vasis,  in  vestibus,  etc. 
Purificabantur  communiter  per  ablutionem,  et  per  qusedam  sacrificia.  — 
Jiatio  litteralis  istarum  purific:itionum  et  expiationum  fuit;  primo,  ut 
cum  reverentia  tractarent  ea  quse  ad  divinum  cultum  pertinent,  nec 
immundi  accederent  ad  illa.  Secmido,  ut  raro  accedentes  ad  hujusmodi 
sacra,  quia  ssepius  immundi,  majori  reverentia,  et  humilitate  ad  ea 
se  disponerent.  Tertio,  ut  non  reformidarent  accedere  ad  divinum 
eultum,  quasi  refugientes  consortium  leprosorum,  aliorumque  simi- 
lium,  quoram  morbus  erat  abominabilis  et  contagiosus.  Quarto,  quia 
Gentiles  quandoque  et  humanum  sanguinem  et  semen  in  suis  sacri- 
ficiis  adhibebant.  —  Ratio  figuralis  fuit,  quia  per  varias  istas  immuu- 
ditias  varia  peccata  figurabantur :  peccatum  mortale,  quod  est  mors 
animse,  per  immunditiam  cadaveris ;  hseresis  per  immunditiam  leprai, 
nam  est  contagiosa  hseresis  ut  lepra,  et  vera  habet  falsis  admixta,  sicut 
in  corpore  leproso  apparent  partes  integrse,  et  partes  maculatae:  ido- 
lol;itria,  per  muliorem  sanguinifluam,  propter  immolantium  cruorem: 
vana  locutio,  per  virum  seminifluum;  peccatum  originale,  per  immun- 
ditiam,  eoitus,  et  partus  mulieris :  voluptatum  moUities,  per  foeminam 


154  DE   LEGE    MOSAYCA. 

menstruatam ;  conseDSUs  in  peccatum  alienum,  per  coutacium  rei  im- 
mundae.  Ita  de  ceteris.  —  Quia  vero  tum  circa  purificationes  istas,  tum 
etiam  circa  expiationes  aliqui  negligentes  erant,  placuit  Deo  ut  semel 
in  anno  decimo  die  septimi  mensis  fieret  sacrificium  expiationis  pro 
toto  populo,  in  quo  prius  Sacerdos  offerebat  pro  suo  peccato  \itulum 
et  arietem  in  holocaustum ;  deinde  pro  populo  duos  hircos,  quorum 
unus  immolabatur  ad  expiandum  peccatum  multitudinis:  hircus  enim 
est  animal  foetidum  de  cujus  pilis  fiunt  vestimenta  pungentia,  et  per 
hoc  significatur  foptor,  et  immunditia  aculei  peccati.  Hujus  autem 
hirci  immolati  sanguis  inferebatur  simul  etiam  cum  sanguine  vituli 
in  Sancta  sanctorum,  et  aspergebatur  ex  eo  totum  sanctuarium,  ad 
significandum  quod  Tabernaculum  emundabatur  ab  immunditiis  filio- 
rum  Israel.  Corpora  vero  hirci  et  vituli  immolata  pro  peccato  com- 
burebantur,  ad  ostendendam  consummationem  peccatorum ;  non  iu 
altari,  quia  ibi  non  comburebantur  nisi  holocausta,  sed  extra  castra 
in  detestationem  peccati.  Alter  vero  hircus  emittebatur  in  desertum,^ 
ac  si  ille  deportaret  peccata  populi.  Ritus  emissionis  erat  ut  Sacerdos- 
imponeret  manum  super  caput  ejus,  confitens  peccata  filiorum  Israel.  — 
Ratio  aidem  figuralis  horum  ista  erat:  Christus  significatur  per  vitulum 
propter  virtutem;  et  per  arietem,  quia  est  dux  fidelium:  et  per  hircum,. 
propter  similitudinem  carnis  peccati,  quia  immolatus  est  pro  peccatis,. 
et  per  ejus  sanguinem  nobis  aditus  patet  in  regnum  cselorum,  quem- 
admodum  sanguis  vituli  et  hirci  infertur  in  Sancta  per  Pontificem. 
Passus  est  extra  portam;  ad  Hebraeos  ultirao;  quemadmodum  hircus,. 
et  vitulus  combusti  sunt  extra  castra.  Hircus  qui  emittebatur  in  de- 
sertum  est,  vel  divinitas  qu?e  Christo  patiente  virtutem  cohibens,  veluti 
in  solitudinem  abiit,  vel  concupiscentia  mala  quam  debemus  a  nobis 
abjicere,  studiosos  autem  motus  Domino  immolare. 

^  "  De  pontikiclm  et  sacerdotum  iNAi  gl  ratione.  "  ^  —  Ccere- 
Tnomcetriplicis  generis  observabantur  in  institutione  ministrorum.  Primo 
namque  purificabantur.  Secujido,  ordinabantur  et  consecrabantur.  Terfio, 
applicabantur  ad  usum  sacri  ministerii.  Purificabantur,  inquam,  idque 
communiter  per  ablutionem  aquse,  et  per  qusedam  sacrificia:  specialiter 
autem  Levitx  radebant  omnes  pilos  carnis  sua3.  Consecrabantur  Pon- 
tifices  et  Sacerdotes  hoc  ordine.  Primo  abluti,  vestibus  specialibus  di- 
gnitatum  induebantur.  Secundo,  Pontifex  oleo  unctionis  in  capite  un- 
gebatur.  Levitse  Domino  offerebantur  a  populo  per  manus  Pontificis 
qui  orabat  pro  eis.  Minorum  vero  Sacerdotum  solse  manus  consecra- 
bautur,  quae  erant  applicanda^  ad  sacrificia,  et  de  sanguine  agni  im- 
molati  tingebatur  extremum  auriculse  dextr?e  ipsorum,  et  pollicis  pedis, 
aut  manus  dextra:  ut  scilicet  essent  obedientes  legi  Dei  in  oblatione 
sacrificiorum,  quod  significatur  in  tinctione  pedis,  et  manus  dextrae. 
Aspergebantur  etiam  ipsi  et  vestimenta  eorum  sanguine  immolati 
animalis,  in  memoriam  sanguinis  agni  per  quem  fuerunt  in  .Lgypto 
liberati.  Oflerebatur  autem  in  eorum  consecratione  vitulus  pro  peccato, 
in  remissionem  peceati  Aaron,  eirca  vitulum  confiatilem:  aries  in  holo- 
caustum,  in  memoriam  orationis  Abraham  et  obedientiae  ejus,  quam 
Pontifex  debet  imitari:  aries  quasi  hostia  pacifica,  in  memoriam  libe- 
rationis  ex  .Egypto:  canistrum  denique  panum  in  memoriam  maunje 
prsestitae  populo.   Teriio,  applicabantur  per   impositionem  super  manus 


DE    LEGE    MOSAYCA.  155 

porum  adipos  nrictis,  torta;  ])aiiis  uiiiiis,  et  aniii  dextri :  ut  osteiido- 
retur  quod  aceipicbant  i)0testatem  ottereiidi  Uoiiiiuo  saerificia.  Levita? 
vero  per  hoc  quod  intromittebantur  in  Tabernaeulum  fopderis,  quasi 
ad  miiiistraiidum  circa  vasa  Sanctuarii.  —  h*atio  fif/tn-dlis  enjrt,  quia 
<(ui  ad  ministerium  Kcclesiasticum  deputaiitur,  d(^lH'nt  priino  purifi- 
cari  per  aquam  baptismi,  et  lacrimarum  in  fide  passionis  Christi, 
quod  est  expiativum  et  purgativum  sacrificium.  Eadere  prietci^^a  debent 
omnes  pravas  cogitationes,  quai  per  pilos  carnis  adumbrantur:  ornari 
virtutibus,  et  Spiritus  sancti  oleo  consecrari  ac  aspersione  Sanguinis 
Christi.  —  Observandum  est  autem  quod  Sacerdotes  quatuor  pra^cipue 
vestiebantur  dum  sacra  ministeria  implebant;  nempe  Foemoralibus, 
tunica  linea  stricta,  zona,  seu  balteo,  et  tiara,  seu  mitra,  seu  cydari. 
F(rmoralia,  inquit  Alensis,  signiHcabant  continentiam,  tunica  linea 
inunditiam ,  balteus  modestiam,  niitra  capitis  intentionem  rectain. 
Praetet*  hjcc  vero  Pontificibus  communia,  si  aliquici  leve  excipias, 
habebant,  et  quatuor  alia  sibi  propria  Pontifices,  quibus  fas  non  erat 
siinplicibus  Sacerdotibus  vestiri,  scilicet  primo  tunica  hyacinthina,  seu 
Pontificali  in  cujus  extremitate  versus  pedes  ponebantur  per  circuitum 
tintinnabula  quiedam,  et  mala  punica,  facta  ex  hyacintho,  et  purpura, 
coccoque  bis  tincto.  Secundo,  Ephod  Pontificale,  seu  Superhumerale 
quod  tegebat  humeros,  et  anteriorem  partem  usque  ad  cingulum ;  erat 
vero  ex  auro,  et  hyacintho,  et  purpura,  coccoque  bis  tincto,  et  bysso 
retorta,  et  super  humeros  habebat  duos  honichinos,  in  quibus  erant 
scripta  nomina  filiorum  Israel.  Tertio,  Rationale  ex  eadem  materia  fa- 
ctum,  quadratum,  et  ponebatur  in  pectore,  et  conjungebatur  Superhu- 
merali:  in  hoc  erant  duodecim  lapides  pretiosi  distincti  per  quatuor 
ordines,  in  quibus  erant  etiam  sculpta  nomina  filiorum  Israel;  sic  eos 
super  humeros,  et  in  corde  Pontifex  habere  significabat.  Quarto,  la- 
mina  aurea  pendens  in  fronte  ejus,  in  qua  scriptum  erat  nomen  Do- 
mini.  —  Hsec  autem  vestimentorum  diversitas,  inquit  Alensis  qu.  55. 
circa  Articulum  primum,  secunduin  Josephum  hgurabat  ipsum  esse 
^Ministrum,  et  Pontificem  Conditoris  universorum.  Unde  secundum 
quod  tangitur  Sap.  18.  Dispositio  totius  orbis  figurabatur  in  veste  Pon- 
tificis;  foeminalia  linea,  et  tunica  linea,  seu  byssina  terram  figurabant. 
Baltei  vero  circumvolutionem  Oceani:  tunica  vero  hyacinthina  ipso 
colore  acrem  prseseferebat :  per  tintinnabula  tonitrum :  per  mala  gra- 
nata  coruscationes  significabantur ;  superhumerale  sui  varietate  cselum 
sidereum :  duo  Sardonices,  duo  Hemispheria,  vel  Solem  et  Lunam : 
duodecim  Gemmae  in  pectore,  duodecim  Signa  et  Zodiacum;  et  pul- 
chre  quod  in  medio  erat  appellabatur  Rationale:  ratione  enim  cuncta- 
sunt  plena,  et  terrena  per  cselestia  disponuntur:  Cydaris  Cselum  em- 
pyreum:  laraina  aurea,  Deum  omnibus  prsesidentem ;  tamen  non  vi- 
detur  hsec  significatio  convenire.  Dicendum  ergo  quod  varietas  vesti- 
mentorum  designabat  varietatem  virtutum,  quibus  oportebat  Pontifi- 
cem  essemunitum:  fcKminalia  signabant  continentiam  :  tunica  byssina 
quse  multis  tunsionibus  pervenit  ad  candorem ,  per  mortificationem 
carnis  munditiam  interiorem :  balteus,  qui  stringit  ventrem,  continen- 
tiam,  et  abstinentiam :  tunica  hyacinthina,  quae  est  exterior,  et  setherei 
coloris,  conversationem  cselicam ;  cingulum  vero  quo  tunica  stringitur 
conversationis  modestiam :    superhumerale  mandatorum   obedientiam : 


156  DE    LEGE    MOSAYCA. 

rationale  vero  divinam  scientiam:  cydaris  intentionem  bonai  volun- 
tatis :  lamina,  cui  noraen  Dei  iuscribitur,  memoria  seu  meditatio  Dei 
jugis  figurabatur. 

^  "  De  pr.eceptis  servandis  in  vestibus  et  cibis.  '■  ^  —  De- 
nique  erant  quidam  ritus  ex  praecepto  observandi  a  populo  in  vestibus 
exterioribus,  in  ciborum  delectu,  in  cultu  divino.  Primo  quidem  in 
vestibuSj.quibus  indui  debebant,  plura  cavebantur:  sic  Deuter.  20. 
Xon  induehir  mulier  veste  virili,  et  vir  non  induetur  veste  foeminea. 
Et  cap.  22.  Non  induens  vestimento  quod  ex  lana,  linoque  contextum 
est.  Causse  autem.  inquit  Guillelmus  Parisiensis  libro  De  Legihus, 
c.  13.  prohibitionis,  ne  vir  uteretur  veste  foeminea,  vel  e  converso, 
multa  fuere :  Prima  fuit  congruentia  ipsius  naturse,  videlicet,  ut  quos 
uatura  sexu  discreverat,  discerneret  et  vestibus.  Secunda,  ut  oppor- 
tunitas  auferretur  turpitudinum  latibus,  posset  enim  intrare  vir  ad 
mulierem  sub  habitu  muliebri,  et  e  converso  mulier  sub  habftu  vi- 
rili :  ablata  igitur  est  per  hauc  discretionem  vestitus  multa  opportu- 
nitas  flagitiis.  Tertia,  exterminatio  sacrorum  Martis,  et  Veneris.  in  sa- 
cris  enim  Martis  non  solum  virili  vestitu  vestiebantur  mulieres,  sed 
etiam  armabantur,  ut  in  ipsis  vestimentis  bellicis,  idest,  armis.  ipsuni 
tamquam  Deum  belli,  et  victoriae  datorem  colerent.  Et  Cocco  Graecus 
in  libro  maledicto,  quem  scripsit  de  stationibus  ad  cultum  Veneris, 
inter  alia  sacrilega,  et  Deo  odibilia  pr;iecepit,  ut  qui  nefandum  illud 
exercet,  coronam  foemineam  habeat  in  capite  suo.  Eodem  modo  in  sa- 
cris  Veneris  viri  effoeminabantur,  videlicet  in  vestibus  muliebribi^s 
sacra  Veneris  exercentes:  propter  hujusmodi  sacrilegos  ritus  Marti 
et  Veneri  se  placere  credentes,  atque  qujerentes.  Quarta  causa  est  ut 
occasio  magna  provocationi  libidinis  auferretur;  magna  enim  est  pro- 
vocatio  libidinis  viris  vestitus  muliebris,  et  e  converso,  et  hoc  est  quo- 
uiani  vestis  muliebris  viro  circumdata  vehementer  refricat  memoriam, 
et  commovet  imaginalionem  mulieris,  et  e  converso.  Quinta  causa,  ut 
auferretur  occasio  malefieii,  quibus  gentes  illae  refertissimae  erant,  et 
in  eis  nutritse.  Cousueverunt  enim  malefici,  et  maleficse  in  vestibus, 
aut  de  vestibus  libidinis  maleficia  exercere,  et  hoc  nos  in  libris  eorum 
ssepe  legimus.  Ut  ergo  occasio  hujusmodi  tolleretur,  jam  voluit  Deus 
hanc  confutationem  vestitus  esse  in  viris,  et  mulieribus.  Sexta  causa, 
ut  tolleretur  error  peiiculosus,  et  superstitiosa  credulitas,  qua  trahi 
possent  ad  idololatriam,  quibus  credebant  decepti  applicatione  vestium 
muliebrium,  maxime  in  sacris  Veneris  conjungi  sibi  ac  conciliari  amore 
fortissimo  corda  mulierum,  propter  quas  hoc  facerent,  vel  qu?e  postea 
hujusmodi  vestibus  uterentur.  Similiter  et  deceptse  mulieres  idipsum 
credebant  de  viris,  et  virilibus  vestimentis.  Voluit  ergo  Deus  hune 
superstitiosum  errorem  auferri  de  cordibus  eorum,  per  ablationem  abu- 
sionis  istius,  ne  per  illum  tandem  traherentur  ad  cultum  Veneris. 
Usus  vero  vestis  ex  lana,  linoque  contextae,  prohibitus  fuit  juxta  lit- 
teram,  quia  Sacerdotes  idolorum,  et  in  ^Egypto  maxime  vestibus  hu- 
jusmodi  utebantur.  Causa  igitur  in  hoc  fuit  ne  Dei  populus  assimila- 
retur  idololatris.  Alia  causa  fuit  generalis,  ut  idololatria,  quje  conjun- 
ctionibus  exercebatur,  ex  hoc  percuteretur.  Tertia  fuit,  ut  ordo  naturae 
quem  idololatrae  multipliciter  pervertebant,  servaretur  in  vestibus,  ut 
linum  s.*ilicet  sub  lana  esset,  et  corpori  humano  propinquius.  Quarta, 


DE    LEGE     MOSAYCA.  157 

ut  in  vcstibus,  et  matcriis  eariim,  ipsa  quam  uatura  inter  eas  fecerat, 
discretio  servaretur,  ut  iiuea  sive  camisia,  natura  camisia  esset,  ct  tu- 
nica,  natura  tunica,  et  ita  de  aliis.  Haic  enim  qu»  diximus  oinnia 
eonfundebant,  et  commiscebant  idololatra^,  ad  venerationem  maxime 
elementorum,  de  qua  aliquid  loquemur  in  sequentibus,  pro  eo  scilicet 
quod  de  coiuinixtione  elementorum,  quibus  serviebant,  eorumque  con- 
fusione  omnia  hujusmodi  gigni  dicebant.  —  Plura  etiam  erant  prohi- 
bita  quantum  ad  esum,  nam  judicavit  lex  Lecit.  11.  immunda  trres- 
sibilia,  quse  non  ruminant,  aut  non  findunt  ungulam.  Ifcm  aciuatilia, 
quye  non  habent  pinnulas,  et  squamas.  Item,  volatilia  rapacia,  ut  aqui- 
lan,  et  corvinum  genus,  et  qusedam  alia,  [jevit.  11.  et  universaliter 
omnia  reptilia,  sicut  stellio,  lacerta,  et  alia  quoe  in  terra  movcntur, 
ut  mustela,  mus,  et  similia,  Lecit.  11.  —  Hujus  autem  prohibitionis 
has  rationes  profert  Alensis,  dic:  ndo,  generali  responsione,  quod  ratio 
fuit  elongatio  ab  idololatria.  «  Illa  enim  animalia  quae  prsecipue  lex 
«  judicavit  immunda,  idololatrae  assurapserant,  vel  in  ritu  sacrificio- 
«  rum,  vel  in  venerationem.  J^atet  enim  quod  ex  gressibilibus,  et  vo- 
«  latilibus,  et  aquatilibus  idolorum  imagines  figurabant:  unde  Exodi  20. 
«  propter  hoc  dicitur:  Non  facies  eorum  similitudinem,  quce  in  Ccelo- 
<(.  desuper,  ut  volatilium:  nec  eoruin  qucE  in  terra  deorsum,  ut  gressi- 
«  bilium:  nec  eorum  quce  sunt  in  aquis,  ut  ncdatilium.  Item  patet  quod 
«  simili  modo  faciebant  idola  reptilium:  unde  Isaiae  2.  Projiciet  homo 
«  idola,  quod  fecerat  ut  adoraret  talpas,  et  vespertiliones :  Et  Ezechiae  8. 
«  Ingressus  vidi,  et  ecce  omnis  similitudo  reptilium,  et  animalium  aho- 
«  minatio,  et  universa  idola  ibi  depicta,  etc.  Inde  est  quod  lex  hujusmodi 
«  judicavit  immunda;  vel  quia  in  talibus  idolis  sacrificabant;  unde  por- 
«  cus  qui  non  ruminat,  sed  findit  ungulam  judicatur  immundus:  quia 
«  adhuc  pagani  porcos  immolabant,  et  foedera  sua  sacrificio  porcorum 
«  lirmabant:  non  aliter  ratum  existimantes,  nisi  ipsi  qui  paciscuntur, 
«  aut  fcederantur,  per  intermedium  partium  hujus  sacrificii  transicrint. 
«  Simili  modo  Camelum  qui  ruminat,  sed  non  findit  ungulam,  sacri- 
«  ficant  idololatrae,  et  maleflci,  sicut  legimus  in  libro  De  Annulis,  7. 
■«  Planetarum:  ita  etiam  de  aliis  intelligendura  est.  Sicut  nunc  enim 
«  ex  necessitate  statuendum  esset  in  regionibus,  ubi  cattus  dicitur 
«  adorari,  ne  ibi  inveniretur,  et  apud  queni  inveniretur,  graviter  pu- 
«  niretur:  eadem  ratione,  et  in  regionibus,  in  quibus  bufo  dicitur 
«  adorari,  si  quis  bufonem  inveniens,  non  statim  occideret,  gravi  ani- 
«  madversione  plectendus  esset:  ita  et  praedicta  animaiia,  quce  usur- 
«  paverat  sibi  idololatria,  voluit  esse  abominabilia  Deus  suo  populo, 
«  ut  nec  ea  coraederent,  nec  contingerent  ».  ^i^  "  Ita  Alensis  noster. 

^  "  De  temporibus  sacris  in  veteri  lege  servandis.  —  Tempora 
sacra  ea  dicimus  quee  in  religiosum  Dei  cultum  ex  ipsius  mandato 
aut  inspiratione  pra>scribuntur.  Illa  verc  in  lege  veteri  duplicis  erant 
generis,  alia  quidem  diurna,  nimirum  determinatse  quaedam  cujusque 
diei  horai  in  Dei  venerationem  et  obsequium  irapendendse  :  alia  vero 
tantum  post  aliquot  dies  recurrentia.  Prioris  generis  erat  juge  sacri- 
ficium  mane  et  vespere  offerendum,  ut  prseceperat  Deus  his  verbis 
Num.  28:  Hcec  sunt  sacrificia  ciuce  offerre  debetis:  agnos  anniculos  im- 
maculatos  cluos  quotidie  in  holocaustum  sempiternum :  unum  offeretis 
mane,    et   alterum   ad  vesperu^n;   decimam  partem  ephi  similce,  quce 


158  DE    LEGE    MOSAYCA. 

conspersa  sit  oleo  purinshno,  et  habeat  quartam  partem  hin.  Holocau- 
stum  juge  est  quod  obtulistis  in  monte  Sinai  in  odorem  suavissimum 
incensi  Domini.  Et  lihahitis  vini  quartcim  partem  hin  per  agnos  sin- 
(julos  in  sanctuario  Domini.  Alterum  quoque  agnum  similiter  offeretis 
ad  vesperum,  juxta  omnem  ritum  sacrificii  mcdutini,  et  lihamentorum 
ejus,  ohlationem  suavissimi  odoris  Domiiio. 

De  eodem  similia  sic  statuerat  Exod.  29.  v.  08:  Hoc  est  quod  facies 
in  altari :  agnos  anniculos  duos  per  singulos  dies  jugiter  etc.  Vocabatur 
autem  sacrificium  istud  juge  aut  sempiternum,  quia  jugiter  singulis 
diebus  debebat  offerri  quamdiu  lex  mosayca  ^im  obtineret.  Praesiguabat 
autem  hoc  sacrificium  mane  et  vespere  offerendum  duplicem  Christi 
oblationem,  alteram  quidem  iuitio  incarnationis  et  in  primo  assumptse 
nostnv  humanitatis  momento,  de  qua  S.  Paulus  ad  Hebra?os,  10.  v.  5: 
Ingrediens  mundum  dicit,  hostiam  et  oblationem  noluisti,  corpus  autem 
aptasti  mihi :  holocautomatci  j^ro  peccato  non  tihi  placueruni:  tunc  dixi 
ccce  venio.  Alteram  autem  in  cruce,  nam  ait  ibidem  Apostolus.  eap.  9. 
V.  11.  Christus  autem  a.ssistens  Pontifex  futurorum  honorum,  per  am- 
plius  et  perfectius  tahernaculum  non  manufactum,  idesi,  non  hujus 
creationis  ;  neque  per  sanguinem  hircorum  aut  vitulorum,  sed  per  pro- 
prium  sanguinem  introivit  semel  in  sancta,  cderna  redemptione  in- 
venta  etc.  Hoc  autem  in  sacrificio  potius  agnus  imraaculatus  quam 
quodlibet  aliud  animal  debebat  offerri,  quia  typus  erat  Christi  Domini 
qui  in  Apocal.  vocatur  Agnus.  Unde  Origenes,  homil.  24  in  num. 
Dicitur  agnus  quia  voluntas  et  bonitas  ejus,  qua  Deum  repropitiavit 
hominibus,  et  pecccdorum  indulgentiam  dedit,  talis  extitit  humano  ge- 
neri,  quasi  agni  hostia  immaculata  et  innocens,  qua  ptlacari  hominihus 
divina  creduntur.  Accedit  S.  Augustinus  cap.  1.  lib.  21.  sfntentianim 
Agnus,  inquit,  eligitur,  ut  simplicitas  et  innocentia  designetur:  ma- 
."iculufi  quceritur,  ut  virtus  comprobetur;  im^naculatus,  ut  sine  crimine  etc. 
Quibus  perfectam  Christi  figuram  induebat  reprsesentabatque  illius  in- 
nocentiam  et  mansuetudinem  atque  voluntariam  oblationem :  nam  ait 
Isaias,  cap.  53:  Oblcdus  est  quia  ipse  voluit,  et  non  aperuit  os  .suum: 
sicut  ovis  ad  occisionem  ducetur,  et  quasi  agnus  coram  tondenie  se  oh- 
mutescet  etc.  —  Hoc  in  sacrificio  offerebantur  pariter  simila,  oleum 
et  vinum,  quia  Chri.stus  non  solum  immolari  voluit  cruento  sacrificio 
in  ara  crucis,  sed  etiam  incruento  in  Eucharisti^e  sacrificiis  per  manus 
sacerdotum  novne  legis  sui  perpetui  sacerdotii  secundum  ordinem 
^lelchisedech  administros :  quia  vero  hoc  debebat  esse  eximii  sui  erga 
nos  amoris  pignus,  in  ejus  divina;  charitatis  symbolum  oleum  jusserat 
admisceri.  Amplior  autem  simila*  quam  vini  erat  mensura,  quia  plures 
illius  divini  beneficii  debebant  esse  sub  specie  panis  quam  sub  specie 
vini.  —  Sacra  per  aliquod  tempus  recurrentia,  erant  festivi  dies  quae 
triplicis  generis  possunt  distingui,  nimirum  hebdomadarii,  menstrui 
et  annui.  Hehdomadarius  erat  diei  septimi  solemnitas  dicta  sahhaium, 
de  qua  satis  supra  dictum  est.  Menstrui  festivi  dies  erant  primus  cu- 
jusque  mensis  dies  festus  ab  Hebrseis  initium  mensis  dictus;  a  septua- 
ginta  vero  interpretibus  Neomenia,  nomine  composito  a  vocibus  vso; 
id  est  novus,  et  {xr^v  id  est  mensis,  ita  ut  Neomenia  dicatur  quasi  novus 
mensis,  vel  apoxw  {JLr^vir;  a  luna,  quia  Hebra^i  menses  cum  nova  luna  ut 
plurimum  incipiebant.  Unde  Philo.   lib.  De  septenario:  In  Xeomenia 


DE    LEGE     MOSAYCA.  159 

incipit  stt/  splcndoro  sotsihili  lumnn  i/lustrarc,  ijfsa  proprium  dccus 
fum  patcfacit  spcctantibus.  Ipsi  concinit  Maiinonidcs  in  krindush 
llachodosh,  idest  sanctificatio  ka/cndaricm,  ubi  scribit:  ]Ia'.c  c^t  con- 
stitutio  Moi/sis  in  monte  Sinai,  quod.  quamdiu  durarct  sanhcdcin,  Kco- 
inoiias  constitucrcnt  secundum  iuncE  cpaaiv,  idest  ap])aritionein.  Docet 
ibidem  Hebrneos  mensis  initium  computasse  a  primo  lunse  apparentis 
momento,  ita  quod  quando  luna  apparebat  statuto  tempore,  hoc  est 
trio'esima  nocte  mensis  labentis,  mensis  iste  constabat  viginti  novem 
diebus;  dies  autem  sequens  primus  erat  mensis  exordientis,  si  vero 
illa  nocte  non  appareret,  prior  mensis  constabat  triginta  diebus,  subse- 
quens  vero  dies  primus  eratmensis  exordientis.  Ut  autem  de  istis  con- 
staret,  senatus  Hierosolymitanus  tabuhis  astronomicas  habebat,  quarum 
beneficio  sciebat  utrum  nova  luna  nocte  trigesima  appareret,  aut  adhuc 
lateret:  delegabat  praeterea  viros  fide  dignos  qui  inspicerent  et  renun- 
tiarent  an  exoriens  luna  fulsisset,  si  vero  por  tabulas  astronomicas  de- 
prehenderent  lunam  apparere  non  posse  nocte  trigesima,  non  expe- 
ctabant  mlationem  inspectorum,  sed  absolute  statuebant  diem  se- 
quentem  esse  primum  mensis  exordientis.  —  Ut  autem  hoc  notum 
esset  coeteris  pariter  civitatibus,  jubebat  senatus  faces  accendi  supra 
montium  vertices,  ut  indicium  esset  celebrandaj  Neomenise.  At  cum 
Samaritani,  Judseorum  hostes,  interdum  similes  faces  accenderent,  ut 
hai*  arte  ipsos  ludificarent,  inducerentque  ad  celebrandas  Neomenias 
altero,  quam  par  erat,  die,  ut  lioc  prsejudicium  dcL^linaret  senatus 
ille,  delegabat  cursores  ad  praecipuas  civitates  judaicas,  ut  denuntia- 
rent  novam  lunam  apparuisse,  ac  Neomenias  celebrari  debere.  Hic 
pariter  ritus  Neomenias  celebrandi  propagatus  est  apud  Ethnicos,  teste 
S.  Isidoro  lib.  5.  Originum,  cap.  33.  Apud  veteres,  inquit,  omnium 
mensium  piincipia  colebantur,  sicut  et  apud  Hebroios.  Hinc  de  Homero 
refert  Herodotus  in  ipsius  vita  quod  in  Neomeniis  ad  ditiorum  domos 
se  conferre  solitus  esset,  ut  eorum  munificientiam  experiretur.  Scribit 
etiam  Macrobius  lib.  1.  Scdurnalium.,  cap.  1^.,  priscis  temporibus  pon- 
tifici  minori  hanc  provinciam  delegatam  fuisse  ut  novce  /unce  primum 
obseri-aret  asjycctum,  viscimque  regi  sacrorum,  idest,  pontifici  nuntiaret. 
Huc  etiam  respiciunt  illa  Virgilii  6.  ^Eneidos. 

....  qua/em  primo  qui  surgere  men.se, 

Aut  videt,  aut  vidisse  putat  per  nuhi/a  /unam. 

Qualiter  autem  Neomenise  celebrandse  essent  declarat  Moyses 
num.  28:  In  ca/endis  autem  offeretis  ho/ocaustum  Domino,  vitu/os  de 
armento  duos,  arietem  unum,  agnos  annicidosseptem  immacu/atos,  et 
tres  decimas  similcB  o/eo  conspersoe  in  sacrificio  per  singu/os  vitu/os :  et 
duas  c/ecimas  simi/ce  o/eo  conspersoe  per  singu/os  arictes :  et  c/ecimam 
(lccimoe  simi/ce  ex  o/eo  in  sacrifido  per  agnos  singidos  etc.  —  Tametsi 
vero  in  Neomeniis  publica  fierent  sacrificia,  in  eis  tamen  vacandum 
non  erat  ab  omni  opere  servili  ex  pra^cepto,  lieet  plerique  ab  eis  ab- 
stinerent  propter  diei  solemuitatem,  ad  quam  tubarum  clangore  invi- 
tabantur,  juxta  illud  num.  10:  Si  quando  habebitis  cepidum,  et  dies 
festos  ct  ca/cndas,  canetis  tubis  super  ho/ocaustis,  et  pacificis  victimis, 
ut  sint  vobis  in  rccordationem  Dei  vestri.  Quo  etiam  spectat  illud. 
psalm.  80:  Buccinate  in  Neomenia  tuba,    in    insigni  ctie  so/emnitatis 


160  DE    LEGE    MOSAYCA. 

restrce.  —  Celebrabatur  autem  haee  solemnitas  in  gratiarum  actionem  be- 
nefieii  divinae  gubernationis,  inquit  S.  Thomas  1.  2.  qua^st.  102.  art.  4. 
ad  10  ;  et  Lyranus  addit  in  illud  num.  28.  In  calendis  aitfem  ete. ; 
Ideo  fiebat  in  novilunio,  quia  mutatio  in  istis  infer-ioribus  magis  ap- 
paret  secundum  innovationem  luncB,  quAim  temporihus  aliis,  etideoce- 
lebratur  hoc  festum  in  novitate  lunce,  non  autem  in  ejus  plenitudine, 
ad  evitandum  idololatrarum  cidtum,  fjui  in  tcdi  tempore  lunce  sacrifica- 
hant.  Possunt  et  alise  hujus  institutae  solemnitatis  rationes  proferri^ 
nempe  quod  sicut  e  terra  naseentium  primitias  sibi  Deus  offerri  voluit, 
ita  pariter  voluit  sibi  consecrari  primitias  temporis  revolvente  quolibet 
mense  per  revolutionem  illius  astri  qua  apud  Judaeos  tempora  distin- 
guebantur.  Atque  etiam  ut  Deus  precibus  et  sacriflciis  placatus,  sua 
benedictioue  efficeret  ut  cuncta  prospere  fausteque  succederent.  — 
Festa  annua  duplicis  erant  generis,  qusedam  enim  quotannis  recur- 
l-ebant,  alia  vero  dumtaxat  i>ost  certam  annorum  periodum  anniver- 
sarise  festivitates.  in  quibus  omnis  masculus  ex  Dei  mandato  comparere 
debebat  cum  oblationibus  et  munere  coram  Domino.  Maxime  celebres 
erant  Pascha,  Pentecostes  et  festum  tabernaculorum,  quse  quamvis  in- 
stituta  essent  ob  recordationem  beneficiorum  prgeteritorum,  ut  Pascha, 
in  memoriam  liberationis  ex  Aegypto;  Pentecostes  ad  recolendam  gra- 
tiam  traditse  et  acceptae  Legis;  scenopegia  vero  seu  festum  taberna- 
culorum  in  memoriam  cnvinse  protectionis  in  tempore  peregrinationis 
Israclitarum  in  deserto;  erant  tamen  typus  et  adumbratio  spiritualium 
beneficiorum  per  Christum  concedendorum:  sic  Pascha  praesignabat  et 
spondebat  liberationem  ex  yEgypto,  et  liberationem  de  potestate  in- 
ferni,  et  Christi  immolationem  adumbrabat  1.  Cor.  5.  7;  1  Petr.  1. 
18.  19.  Pentecostes  Spiritus  Sancti  remissionem,  et  legis  in  tabulis 
cordium  per  eumdem  Spiritum  inscriptionem  2.  Cor,  3.  5.  6;  Jerem.  31. 
32.  Scenopegia  peregrinationem  hominis  pii  por  hoc  mundi  desertum 
ad  cselestem  patriam.  Hebr.  13.  14.  —  Ad  ha^c  autem  tria  festa  con- 
venire  tenebantur  omnes  Israelitae,  praesertim  viri  qui  mentis  et  sani- 
tatis  erant  compotes.  Observant  autem  Thalmudici  agentes  de  Chagigah, 
idest,  die  festo,  singulare  illud  fuisse  divinse  Providentiae  beneficium 
et  veluti  assiduum  miraculum  quod  qui  ad  ista  festa  pergebant  et  domi 
tantum  relinquebant  senes  aut  infirmos,  aut  mulieres  et  pueros,  res 
suas  in  reditu  salvas  et  intactas  inveniebant.  Adjicit  R.  Nathan  in 
Aboth  quod  illis  diebus  decem,  inquit,  7niracula  ostendebantur  Patribus- 
nostris  in  sanctuario.  Nulla  mulier  abortum  fecit  propter  odorem  carnis 
victimarum.  Nemo  unquam  Hierosolymai  cespitavit :  nec  unquam  ce- 
cidit  quisquam  Hierosolymse :  nec  unquam  contigit  abortus  Hieroso- 
lymae  :  nec  quisquam  alteri  unquam  dixit:  non  inveni  Hierosolymse 
ignem  ad  quem  torrem  agnum  meum  paschalem :  nec  dixit  unquam 
quisquam  alteri:  non  inveni  lectum  Hierosolymse  in  quo  eubarem: 
nec  unquam  quisquam  dixit  alteri:  meum  hospitium  est  nimis  arctum 
Hierosolymse  etc.  —  Festa  post  certam  annorum  periodum  recurrentia 
erant  primo,  annus  sabbaticus  septimo  quoque  anno  celebrandus,  ut 
praescribitur  Levit.  25.  in  quo  terrae  culturae  erat  intermissio,  siquidem 
in  eo  non  serebantur  segetes,  nec  arbores  excolebantur;  sed  quidquid 
sive  terra,  sive  arbores  ex  nativa  fcecunditate  progerminabant,  eedebat 
in  subsidium  et  usum  pauperum,  ut  cautum  est  Exod.  23.  ubi  de  cul- 


DE    LEGE     MOSAYCA.  IGl 

toribiis  ternie  statuitur:  anno  autem.  dim.ittos  eam,  et  requicscefr  /acies, 
ut  comedant  jKiuperes  populi  tu?,  ef  quidquid  reliquum  fuerit,  edant 
fjestice  agri.  Ifa  facies  in  vinea  et  in  olivefo  tuo.  Quod  ut  facilius  exse- 
querentur  Isra(']itn(%  proiiiisorat  Deus  Levit.  25.  sc  daturuin  benedi- 
etionem  ternv  anno  sexto  ut  fu-eret  fructum  trium  aiinorum.  ^Secundo, 
in  60  anno  nianumittebantur  et  libertatem  reeuperabant  omnes  servi 
ex  Hebrivis  oriundi,  ut  cautum  est  in  Exod.  21.  Si  emeris  serrum  he- 
breeum,  sex  aimis  serviet  tibi,  in  scptimo  e.fjredietur  liber  grcdis.  Nam 
si  alienigena  erat  servus,  numquam  manumittebatur,  Levit.  25.  Serviis 
et  ancilla  sint  vobis  de  nationibns  quce  in  circuitu  restro  sunt;  et  de 
advenis  qui  peregrinantur  apud  ros,  vel  qui  ex  his  nati  fuerint  in 
te.rra  vestra,  hos  habebitis  famulos,  et  hcereditario  jure  transmittetis  in 
posteros,  ac  j^ossidebitis  in  ceternum.  Tertio,  omnia  debita  remitte- 
bantur,  Deuter.  15.  Sepfimo  anno  facies  remissionem  qiue  hoc  ordine 
celebrabitur :  Cui  clebetur  aliquid  ab  amico,  vel  jiroximo  ac  fratre  suo, 
repetere  non  poterit,  quia  annus  remissionis  est  Domini.  A  peregrino 
et  advena  exiges,  civem  et  propinquum  repetendi  non  habebitis  pote- 
statem.  —  At  omnium  celeberrimus  erat  annus  Jubilceus  quinquage- 
simo  quoque  anno  revolvente  celebrandus,  in  quo  fiebat  manumissio 
servorum ,  debitorum  reniissio  et  bonorum  venditorum  restitutio , 
quibus  prsesignabantur  eximia  beneficia  nobis  per  Christum  conce- 
denda,  scillcet  libertas  a  servitute  peccati,  diaboli  et  mortis,  ut  ap- 
paret  Luca^  1.  v.  14;  et  Eom.  6.  v.  13;  deinde  debitorum  spiri- 
tualium,  nimirum  peccatoruni  relaxatio,  ad  Rom.  8.  et  ad  Coloss.  2. 
v.  14 ;  prseterea  restitutio  bonorum  spiritualium  deperditoruni  in 
Adamo,  Rom.  5.  v.  15.  et  20.  —  Mitto  csetera  Judaeorum  festa  quse 
erant  minoris  celebritatis,  qualia  erant  dies  expiationis,  dies  ccetus 
atque  collectce,  dies  Encceniorum  seu  dedicationis  templi  Salomonici, 
dies  victorice  de  Xicanore,  dies  sortiwin  ob  liberationem  Judaeorum 
beneficio  Estheris  etc.  "  ^ 

De  lege  forensi.  —  Prcecepta  judicialia  veteris  legis  ea  erant,  quce 
non  sola  ratione,  sed  ex  institutione  vim  habebant  obligandi  homines 
in  ordine  ad  se  invicem.  Quatruplex  autem  ordo  in  aliquo  populo  in- 
veniri  posset.  Piimo,  principum  populi  ad  subditos.  Secundo,  subdi- 
torum  ad  se  invicem.  T^ertio,  eorum  qui  sunt  de  populo  ad  extraneos. 
Quarto  denique  ad  domesticos.  Ergo  totidem  modis  dividi  possunt  ju- 
dicialia  prsecepta  veteris  legis.  De  principibus  convenienter  ordinavit 
lex  vetus  ;  nam,  ut  ait  S.  Thomas,  in  bona  ordinatione  principum  duo 
attenduntur.  Primum  est,  ut  omnes  habeant  partes  in  principatu,  quia 
per  hoc  conservatur  pax  populi,  et  omnes  talem  ordinationem  amant, 
et  custodiunt.  Secundum  est  summa  regiminis,  vel  principatus,  cujus 
cum  sint  diversre  species,  pnvcipuum  tamen  est  regimen,  in  quo  unus 
principatur  secundum  virtutem,  et  Aristocratia  in  qua  aliqui  pauci 
prineipantur  secundum  virtutem  :  unde  optima  ordinatio  Principura 
est  in  aliqua  civitate,  vel  regno,  in  quo  unus  prseficitur  secundum 
vir4;utem,  qui  omnibus  pr?esit,  et  sub  ipso  sunt  aliqui  principantes 
seeundum  virtutem,  et  tamen  talis  Principatus  ad  omnes  pertinet : 
tum  quia  ex  omnibus  eligi  possunt :  tuni  etiam  quia  ex  omnibus  eli- 
guntur :  atqui  sic  disposuerat  Deus  de  Principatu  veteris  Legis  ;  nam 
Moyses  et  ejus    successores  gubernabant  populum   quasi  singulariter 

Frassen  Theol.  Tom.  VI.  11 


162  DE    LEGE    MOSAYCA. 

omnibus  principantes,  quod  est  quaedam  species  regni.  Eligebantur 
autem  72.  Scniores  secundum  virtutem,  et  isti  de  omni  populo  elige- 
bantur.  Electionem  vero  Principis  non  reliquit  populo,  sed  sibi  reser- 
vavit,  ut  patet  de  Moyse,  Judicibus  ac  Regibus  ,  hac  de  causa,  quia 
populus  ille  sub  speciali  Dei  cura  regebatur :  neque  vero  constituit 
ab  initio  Reges  in  plena  potestate,  sed  Judices,  et  Gubematores,  ne 
degeneraret  tale  regimen  in  tyrannidem,  quod  contingit  maxime  si 
crudeles  sint  atque  avari :  tales  autem  erant  Judaei :  unde  Regem  ad 
petitioneiii  populi  tantum  quasi  indignatus  concessit.  1.  Regitm  8.  Insti- 
tuit  tamen  a  principio  circa  Regem  eligendum  ;  Primo,  modum  ele- 
ctionis,  qui  in  eo  consistebat  ut  judicium  Domini  expeetaretur,  neque 
ex  altera  gente  quis  in  Regem  eligeretur.  Secuiido,  qualiter  se  habere 
deberent  Reges  constituti  ad  seipsos,  ad  Deum,  et  ad  subditos.  Deu- 
ter.  8.  —  De  subditis  ad  se  invicem  convenienter  ordinavit :  nam  justis 
prseceptis  ordinatum  est  de  communione  quam  ad  invicem  habere  dc- 
bent.  Hsec  duplex  :  alia  quse  lit  auctoritate  Principum,  alia  quae  iit 
propria  voluntate  personarum  privatarum.  Circa  utrumque  providit 
lex  sufficienter  :  circa  primum  instituendo  judices,  ordinem  judicii, 
numerum  testium,  et  certas  personas  pro  venditionibus,  sueeessioni- 
bus,  cura  parentum,  et  similibus.  Lege  S.  Thomam  de  his  fusius  more 
suo  disserentem  optime  qu.  105.  art.  2.  —  De  subditis  per  ordinem  ad 
extraneos  convenienter  pronuntiavit :  nam  cum  extraneis  conversatio 
potest  esse  duobus  modis  :  pacitice  et  hostiliter  ;  de  utroque  modo  sta- 
tutum.  De  primo,  et  cum  alienigenae  transibant  per  terras  eorum,  et 
cum  apud  illos  inhabitabant,  prohibendo  ne  contristarentur,  aut  mo- 
lestia  illis  inlerretur,  Exocli  22.  et  23.  et  cum  volebant  totaliter  admitti 
in  eorum  consortium,  cui  etiam  provisum  est,  ut  nec  statim  admitte- 
rentur,  nec  tam  omnino  excluderentur,  quidam  tamen  omnino  exclu- 
dereutur,  quin  hostes  infensissimi,  quales  Amalecit^e.  De  secundo 
autem,  antequam  inirent  bellum  pax  oiferebatur  :  Deut.  20.  Sscundo, 
prsecipiebatur  ut  bellum  inceptum  fortiter  exequerentur.  Tertio,  ut 
impedimenta  prtelii  removerentur,  remittendo  quosdam  ad  domum,  qui 
possent  inipedimenta  prsestare.  Quarto  denique,  ut  vietoria  moderate 
uterentur,  parcendo  mulieribus  et  parvulis,  ac  ligna  fructifera  regionis 
non  incendendo.  Lege  S.  Thom.  art.  o.  — Deuique  quantuiii  ad  dome- 
sticos  lex  vetus  ordinavit  convenienter ;  nam  circa  domesticas  per- 
sonas  tres  sunt  combinationes  ;  scilicet,  domini  ad  servum,  viri  ad 
uxorem,  et  patris  ad  filium.  Circa  primam  ordinavit  convenienter,  et 
de  laboribus  illis  moderate  imponendis,  et  de  poenis  infligendis,  et  de 
dimissione  eorum,  qui  erant  ex  populo  :  circa  secundum  ordinavit 
etiam  convenienter,  pr?ecipiendo  ut  ex  eadem  tribu  duceretur  uxor, 
ne  tribus  confunderentur,  ut  frater  ducat  uxorem  fratris  sui  defuncti 
absque  liberis,  suscitaturus  semen  fratri  suo,  ut  alienigenae  non  aeei- 
piantur  in  conjuges  propter  periculum  seduetionis,  neque  propinquae, 
propter  re^erentiam  naturalem,  quae  debetur  illis  :  ut  reeens  conjugato 
nihil  publieae  neeessitatis  injungatur  quo  possit  libere  Isetari  cum  uxore 
sua,  et  firmare  ainicitiam,  ut  non  leviter  uxores  infamentur ;  ut  pro- 
pter  odium  vir  non  affligat  uxoreni ;  sed  potius  dimittat,  idque  non- 
nisi  scripto  libello  perfieiat;  ut  denique  propter  uxoris  odium  filius 
detrimentum  minime  patiatur.  Cirea  tertium  denique,  ut  patres  filios 


DE    LEGE     MOSAYCA.  163 

instruant  in  discii)linls  ot  inorilms,  no  vacont  comessationibus   ot    la- 
scivlis,  Cetora  vide  apud  8.  Thoinain.  * 

QU/i:STIO  QUAKTA. 

AN  ET  QITANDO  LEX  VETUS  ABKOGATA  FUERIT, 
ET  OBLIGARE  DESIERIT. 

^  "  No  rANDUM  1.  Mosaycam  logom  spoctari  posso  juxta  triplicom 
ti-mporis  dirtorontlam,  qua  primo  viva  tuit,  secundo  mortua,  tortio 
mortiffra.  Fuit,  inquam,  primo  viva,  vimque  obligandi  liabuit  eos 
quibus  erat  prsescripta,  nimirum  Israolitas  statim  ab  illius  constitu- 
tione  et  promulgationo  ;  undo  amplissimam  illius  cultoribus  morcedem, 
trausgrossoribus  voro  poenam  indixit  Deus  per  Moysem,  ut  videre  est 
Doutor.  2S,  quo  significaret  so  sincoro  velle  istius  legis  observantiam. 
Persovoravit  autem  istius  Mosaycse  leg'is  vigor  ad  Christi  Domini  na- 
tivitatem.  Tunc  enim  infirmari  coepit  et  languescere,  unde  Christus 
Dominus  Matth.  11.  v.  13  :  Omncs  prophetce  et  lex  ui^que  ad  Joannem, 
scilicot  Baptistam,  qui  velut  aurora  Christi  Domini,  justitise  solis  et 
pra?co  novi  hominum  Legislatoris  ortum  et  offieium  praesignavit.  Tan- 
dem  vero  oxtinctus  est  et  omnino  hebetatus  ille  vigor  in  Christi  Do- 
mini  morte,  quando  scilicet  omnia  quae  de  ipso  scripta  erant,  prophe- 
tarum  vaticinia,  reipsa  complevit,  et  Mosaycse  legis  sacramentorum  et 
.sacrifieiorum  utilitatem  et  efficaciam  cruento  suse  mortis  sacrificio  eva- 
cuavit  et  oxtinxit.  Coepit  vero  esse  mortifera,  quando  propter  pseudo- 
apostolos  Mosaycam  logom  simul  cum  Evangelica  servandam  esse 
contendentes,  decreverunt  Apostoli,  fideles  ad  Christum  rocens  con- 
Tersos  non  debere  amplius  ad  Mosayca  prsecepta  attendere,  utpote 
quse  nihil  jam  prodessont  ad  salutem.  Quando  voro  id  statutum  fuorit, 
hie  est  determinandum.  "  ^ 

NoTANDUM  2.  Veterem  Legem  solis  Judajis  rovera  fuisse  praescri- 
ptam,  nec  Gentiles  ad  ojus  obsorvantiam  fuisso  ulla  ratione  adstri- 
.'tos  :  quod  utique  cojligitur  ex  illo  Deuter.  4.  Quoe,  est  alia  gens  tam 
incli/ta,  quce  haheat  cceremonias  ac  justa  judicia  f  Psal.  75.  Notus  in 
Judcea  Deus :  Psal.  57.  Non  fecit  tcditer  omni  nafioni,  et  judicia  sua. 
non  manifestavit  eis,  Hanc  oamdem  veritatom  luculenter  demonstrat 
Apost.  ad  Hom.  3.  ubi  declarans  prserogativas,  quibus  Judsei  divinitus 
a  Deo  donati  fuerunt,  ait :  Quid  ergo  amplius  Judceo  estf  multum 
■quidem  per  omnem  modum,  primum  quidem,  quia  credita  sunt  eis 
eloquia  Dei :  sub  eloquiis  autem  maxime  comprehendit  legem,  quae 
solis  Circumcisis  data  est,  et  ideo  Gentiles  arcebantur  ab  ingressu 
templi,  et  participatione  illius  legis,  nisi  circumci-derentur :  non  obli- 
gabantur  autom  Gentilos  circumeidi,  sed  in  eorum  voluntate  et  arbi- 
trio  liberum  erat,  ut  constat  Exodi  12.  Quod  si  quis  peregrinorum  in 
vestram  voluerit  transire  coloniam,  et  facere  phase  Domini,  circumci- 
detur  prius  omne  masculinum  ejus,  et  tunc  rite  celebrabit :  eritque  sicut 
indigena  terroe,  Si  quis  autem  circumcisus  non  fuerit,  non  vescetur 
ex  eo.  Hsec  autem  specialis  prserogativa  populi  Judaici  supra  Gentiles 
non  fuit  eis  a  Deo  concessa  proptor  oorum  merita,  et  fidelom  in  oum 
obsorvantiam,  sed  ex  mera  Dei  liberalitate  ipsum  populum  pr;Te  cseteris 
s>ibi  peculiariter  adlogentis,  eo  quod  Christus  ex  ipso  oriundus  erat ; 


164  DE    LEGE     MOSAYCA. 

quod  utique  declaravic  ^loyses  Deuter.  9.  ubi  alloqueus  populuiu  Ju- 
daicum  aif:  Scito  rrc/o  quod  non  propter  juHtitkis  fuas  Donihuis  Deus 
tuus  dederit  fibi  terram  hanc  optimam  in  possessionem,  cum  durissimce 
cervicis  sis  populus.  Memento  et  ne  ohliviscaris  quomodo  ad  iracun- 
dictm  provocaveris  Dominum  Deum  tuum  in  solitudine  ;  et  eo  die  quo^ 
egressus  es  ex  /B:.giipto  usque  ad  locum  istum  semper  adversum  Do- 
minum  ccmtendisti.  Deeebat  autem  ut  populus  ille,  ex  quo  Christus 
erat  oriundus,  speciali  sanctitate  fulgeret,  et  peculiari  Dei  dilectioue... 
Hine  Moyses  Deuter.  4.  populum  Judaicum  interpellans  ait :  Audistis 
verba  ejus  d^  medio  ignis,  cpiia  dilexlt  Patres,  et  elegit  semen  eorum 
post  eos.  Semen,  iuquam,  illud  benedictum,  nempe  Cbristum  Dominum 
in  quo  benedicendse  erant  omnes  gentes. 

NoTAXDU.M  8.  Quod  etsi  lex  vetus  soli  populo  Jud;eorum  prtescripta 
fuerit,  ut  eam  observaret  et  custodiret,  tamen  non  ad  solos  Juda^os, 
sed  maxime  ad  Christianos  spectabat ;  nam  promissiones,  et  dona  in 
lege  ista  facta  sunt  propter  veros  Israelitas,  et  filios  Abraha^  non  qui 
secundum  carnem  nati  suut,  sed  qui  filii  Abrahce  sunt  secundum  fi- 
dem,  ut  probat  Apost.  pluribi  :  maxime  ad  Bom.  et  ad  Gal.  Hinc 
egregie  advertit  S.  August.  lib.  4.  Contra  Faustum,  terram  Chanaaniy 
necnon  et  omnia  bona  a  Deo  Juda?is  concessa,  sumi  posse  duobus 
modis,  vel  in  se  et  ut  est  aliquod  bonum  sensibile,  qualiter  solum 
spectabat  ad  eos  qui  sunt  Judsei  secundum  carnem,  vel  quatenus  est 
figura  boni  invisibilis  longe  melioris  ac  prsestantioris,  et  sic  pertiuet 
ad  Christianos.  Temporcdium  rerum  promissiones,  inquit,  in  Testa- 
mento  Veteri  contineri,  et  ideo  vetus  Testamentum  appellari  nemo  no- 
.Htrum  a^nbigit,  et  quod  ceternce  vitce  promissio,  regnumque  Ccelorum 
ad  novum  pertinet  Testamentum :  secl  in  illis  temporalibus  fguras 
fuisse  futurorum,  quce  implerentur  in  nobis,  in  quos  finis  sceculorum 
obvenit,  non  suspicio  mea  est,  sed  Apostolicus  intellectus  est,  dicente 
Paulo  cum  de  talibus  loquerefur:  hcec  omnia  figuroe  nostris  fuerunf:  et 
iterum:  hcec  omnia  in  figuris  contingebant  illis,  scripfa  autem  sunt 
propfer  nos  in  quos  finis  sceculorum  obvenit.  Non  ergo  vefus  Testa- 
mentum  acl  consequendas  illas  promissiones,  sed  ad  infelligendas  in  eis 
novi  Testamenfi  renuntiationes  accepimus :  veteris  quippe  significatio 
fidem  novo  conciliaf.  His  ita  pr<Tmissis,  tria  supersunt  determinanda: 
Pri^num,  an  revera  jam  desierit  legis  veteris  obligatio  et  virtus.  Se- 
cimdum,  quandonam  vigere  cessaverit.  Tertium  denique,  an  statim  ac 
vigere  desiit,  ejus  observatio  mortilera  fuerit. 

Conclusio  prima.  —  Lex  Mosavca  de  facto  abrogata 
EST,  ET  jam  obligare  desiit.  HaiC  est  de  fide  definita  abApostolis 
in  Conc.  Jerosolimitano  celcbrato  ut  hc^c  quiestio  solveretur,  sicut  le- 
gimus  Act.  15.  per  illa  verba:  Visum  est  Spiritui  sancto,  et  nobis,  nihil 
ultra  imponere  vobis  oneris  quam  hcec  necessaria,  etc. 

Hanc  autem  veritatem  pluribus  probat  S.  Paulus  ad  Nom.  nam 
cap.  6.  fidelibus  baptizatis  ait:  A"o?2  estis  sub  lege,  sed  sub  graiia. 
Et  c.  7.  id  declarat  exemplo  uxoris,  quse  per  mortem  viri  soluta  est  a 
lege  illius  :  unde  concludit :  Itaque  fratres  mei,  et  vos  mortificati  estis 
legi  per  Corpus  Christi.  Et  ad  Gal.  id  varie  inculcat.  c.  2.  3.  et  5.  ma- 
xime  vcro  istis  verbis:  Si  circumcidamini,  Chrisfus  nihil  vobis  proderit. 


DE    LEGE    MOSAYCA.  105 

Kt  postca  :  tlraruitti  estfs  a  Christo  t/ui  in  lcf/c  jastificiunnu.  (t^iiiUus 
oprtc  signilirjit  qiiod  iiratia  Christi  Doiniiii  noii  prodcst  ei,  (|ui  cir- 
^•umcisiononi  nocessario  scrvandain  cssc  existimat.  Idcm  Apost.  ad 
llr1>rm)s.  7.  ait  :  Tr^n^stato  Saccrdotio  ucccssc  cst  ut  lc(/is  trfnislatio  fiat: 
^itqui  8{ic(M'dotiuni  \etoris  iegis  translatuni  fuit  in  Sacerdotium  novje 
leoMS  :  nam  cum  ante  essefc  Sacerdotium  Aaronicum,  factum  est  Sacer- 
dotium  Christi,  qui  dicitur  Saccrdos  in  ictcrnum  secundum  ordinem 
.Alclchisedech  :  erg-o  et  ipsa  le\  \ ctns  in  novam  ccssit.  sicquc  dc  facto 
desiit,  et  abrogata  cst. 

Probatur  2.  Illa  lex  abrogatur,  ct  obligare  ccssat,  maximc  quando 
amplius  non  viget  respectu  eorum  pro  quibus  hita  est:  sed  lex  vetus 
cessavit  obligarc  Judjxios,  quibus  maxime  prjescripta  fuit :  ergo  revera 
obligare  desiit.  Major  constat :  tum  quia  solvi  et  ligari  respectu  eju- 
sdem  dicuntur,  alioqui  opposita  non  essent :  tum  quia  repugnantiam 
involvit  quod  lex  aiiqua  censeatur  abrog^ata,  et  tamen  vigeat  respectu 
corum  quibus  est  pnrscripta.  Minor  vero  probatur  :  Primo,  quia  lex 
vetus  non  fuit  data  in  sempiternum,  sed  tantum,  ut  habet  Apostol.  ad 
Gal.  4.  Donec  veniret  i)lenitiido  temporis.  Ergo  adveniente  plenitudine 
temporis  per  Christuni,  qui  natus  est  in  medio  temporuni,  lex  antiqua 
continuo  ccssa^it.  Secundo,  ex  eodem  Apost.  Umbram  habet  lex^  fuiu- 
rorum  honorum,  non  ipsam  imaginein :  sed  umbrae  desinunt  ad  Solis 
-ortum,  cessant  figuriB  dum  veritas  apparet.  Hinc  S.  Bern.  hom.  1. 
super  Missus  est:  Prodeunte  fructu,  fios  decidit,  quia  veritate  apparente 
in  carne,  figura  pertrcnisit.  Vel  ut  ait  Hieron.  in  cap.  4.  ad  Gal.  Prius- 
qtiam  Christi  in  toio  orhe  Evangeiium  corusccn^et,  hatyuerunt  suum  ful- 
r/orem  prcece/^ta  legalia  ;  j)ostquam  vero  majus  Evcnigelicce  grcdice  lu7nen 
cffulsit,  et  Sol  justitice  toti  mundo  se  prodidit,  Stellcnnnn  lumen  ahscon- 
ditum  est,  et  eorum  raclii  caligaverunt .  Similia  habet  Theodoretus 
ad  Philippens.  3.  ubi  hsec  scribit:  Supervaccnieus  est  Igchnus,  si  Sol 
'jpparuerit,  supervacaneus  Paedagogus  iis,  qui  perfectam  acceperunt 
sa/nentiam ;  inutile  lac  nutricis  iis,  qui  solido  ciho  vescuntur.  Palea 
fert  frumentum,  sed  postqucnn  collectum  est  frumentum,  j^cilea  ejicitur; 
'ta  lex  ostendit  Christum,  postquam  antcm  a-  a/iparuit,  ea  est  deinceps 
supervacanea. 

Probatur  3.  Illa  lex  censetur  esse  abrogata  quse  tantum  duratura 
crat,  et  vigere  debebat  usque  ad  institutionem  et  promulgationem 
alterius  legis  succedentis :  at  lex  Mosayca  tantum  vigere  debebat  usque 
nd  institutioneni  legis  Evangelicse  :  ergo  hac  instituta  prior  cessare 
debuit.  Major  constat.  Probatur  minor  iis  omnibus  sacme  Scriptur;e 
testimoniis,  quibus  Deus  praedixerat  mutationcm  legis,  et  status  po- 
puli  faciendam  esse  in  adventu  Messise.  Sic  per  iNIalac.  c.  1.  Non  est 
miki  voluntas  in  vohis,  dicit  Dominus  e^ercituicm,  et  munus  non  su- 
scipiam  de  manu  vestra,  ah  ortu  Solis  usque  ad  occasum  magnum  est 
nomen  meum  in  Gentihus,  et  in  omni  loco  sacrificatur,  et  offertur  no- 
mini  meo  ohlatio  munda.  Quibus  verbis  aperte  proedicitur  totum  illum 
cultum  sacrificiorum  veteris  lcgis  abjiciendum  esse  a  Deo,  et  in  aliud 
purissimum  commutandum,  ut  exponit  Conc.  Trid.  sess.  22.  cap.  1. 
Item  signiflcavit  Jcremias  c.  28.  ubi  prsemissa  Messiae  promissione  per 
haec  verba:  Kcce  dies  venient,  dicit  Dominus,  et  su.scitaho  David  germen 
justum^  etc.  subdit:  Propter   hoc   dies  7}enient,  dicit  Dominus,  et  non 


166  DE    LEGE    MOSAYCA. 

dicent  ultra:  viuit  Damiiius,  qui  eduxit  filios  Israel  de  Terra  JEgypti : 
sed:  Vlvit  Dominus,  qui  adduxit,  et  duxit  semen  domus  Israel  de  ferra 
Aquilonis,  et  de  cunctis  terris  ;  quibus  verbis  Propheta  significat  Gen- 
tiles  ad  Messiam  luturum  convertendos.  Denique  hane  ipsam  veritatem 
probant  omnes  illi  Scripturse  textus,  quibus  Deus  olim  promiserat  se 
daturum  novam  legem,  qualis  est  Jeremite  31.  Ecce  dies  veniunt,  dicif 
Dominus,  et  feriam  domui  Israel,  et  domui  Juda  foedus  novum  ;  ubi 
nomine  fcederis  legem  significat.  Hine  subjungit:  Daho  legem  meam 
in  visceribus  eorum.  His  enim  signifieavit  Deus  se  aliquando  institu- 
turum,  et  daturuin  novam  legem  quae  priorem  solveret,  ut  optime  col- 
ligit  S.  Paulus  ad  Hebraeos  c.  8.  ubi  cum  praemisisset  praefatos  textus 
Prophetse,  concludit:  Dicendo  autem  novum,  veteravii  pnus,  quod  autem 
antiquatur  et  senescit  prope  interitum  est. 

DiCES  1:  Lex  semel  lata,  et  promulgata  non  abrogatur  nisi  per 
expressam  revocationem,  vel  per  legem  posteriorem  incompossibilem 
cum  priore:  sed  in  lege  nova  lata  a  Christo  non  legitur  expressa  re- 
vocatio  legis  veteris,  nec  ilke  leges  sunt  incompossibiles,  sed  simul 
observari  possent:  ergo  posterior  priorem  non  revocavit,  maxime  re- 
spectu  illius  populi  quem  illa  vetus  obligabat.  —  Respondeo  1.  Negari 
-posse  ^7naJorem ;  nam_,pr?eter  illos  duos  modos  abrogandi  legem,  inve- 
nitur  tertius,  nempe  quod  lex  cesset  per  temporum  mutationem,  et 
successionem,  quando  dumtaxat  pro  determinato  tempore  lata  est,  et 
propter  aliquem  finem  quo  posito  et  obtento,  obligare  desinit;  talis 
autem  fuit  lex  vetus,  nam  praescripta  fuit  tantum  ad  tempus,-  et  donec 
veniret  semen,  idest  Christus,  ut  ait  S.  Paulus  ad  Gal.  3.  nam  finis 
legis  fuit  Christus,  ut  idem  Apost.  docet  ad  Rom.  10.  et  ideo  com- 
pleto  illo  tempore,  et  eo  fine  obtento,  cessare  debuit  illa  lex  absque 
alia  abrogatione  et  revocatione.  Hinc  Lucse  16..  dicitur:  Lex  et  Fro- 
phetce  usque  ad  Joannem.  —  liespondeo  2.  negando  minorem,  quantum 
ad  secundam  partem :  licet  enim  Christus  Dominus  in  Evangelica  lege 
tradenda  nou  addiderit  aliqua  verba  formalia,  quibus  expresse  signi- 
ficet  se  prsecepta  veteris  legis  abrogare,  et  revocare,  nihilominus  re- 
vera  illam  veterem  legem  sua  nova  lege  abrogavit,  ut  significat  Paulus 
ad  Rom.  3.  Exclusa  esf,  inquit,  per  quam  legemf  factorumf  non,  seil 
per  legem  fidei.  Et  ad  Ephesios  dicens:  Legem  mandatorum  decretis 
evacuans;  quod  enim  ait  decretis,  idem  significat,  ae  per  decreta  sua, 
seu,  ut  exponit  S.  Chrvsost.,  per  pr^ecepta,  vel  ut  loquitur  S.  Hieron. 
per  dogmata  Evaugelica.  Christus  ergo  suis  pra^ceptis,  suaque  nova 
lege  veterem  abrogavit.  Neque  fuit  necessaria  expressa  revocatio,  in- 
quit  Suarez  1.  9.  cap.  10.  n.  15.  quia  opera  illarum  legum  licet  non 
videantur  formaliter  repugnare,  nihilominus  leges  ipsa^  inter  se  pu- 
gnant.  Primo,  quia  lex  nova  traditur  a  Christo,  ut  per  se  sufficien^ 
ad  salutem,  et  necessaria;  subindeque  ipsi  repugnat  obligatio,  et  ne- 
cessitas  prioris  legis.  Deinde,  observantiae  legis  Mosayci^  tantum  erant 
figuraj,  et  signa  futurorum  mysteriorum  ]Messiae;  Sacramenta  autem 
legis  novoe,  maxime  Baptismus  et  Eucharistia ,  signifieant  redem- 
ptionem  per  Messiam  non  esse  amplius  faciendam,  sed  factam,  ac 
proinde  subsistere  non  possunt  cum  illis  signis,  qmxi  redemptionem 
futuram  praesignabant.  Denique,  prior  lex  tantum  uni  populo  data  est 
qua  distingueretur  et  segregaretur  ab  aliis  nationibus;  posterior  vero 


DE    LEGE     MOSAYCA.  167 

dnta  ost  rniictis  <>'('ntibiis,  ut  Ecciesia  liabens  jxTtcctain  niiitatem  ox 
hoininibus  congrogaretur. 

DiCES  2:  Mosayca  lex  in  sacris  Litteris  dicitur  in  pi  rpetuum  dura- 
tura:  er«;-o  nusqnam  cessare  debuit.  Probatur  aiitecedcns  ex  illo  Gcn.  17. 
ubi  de  circumcisione  Deus  ait:  hlrit  pavtum  hoc  mcum  iii  canic  rcstra 
in  foedus  cetenium.  Item  Exodi  12.  llahebitis  hanc  diein...  solemnem 
Domino  in  (fcncrationihus  vcstris  cultu  scmpitcrno.  Psalm.  104.  Statuit 
illiul  Jacoh  in  prceceptum,  et  Isracl  in  Tcstamentum  ceternum.  Item 
Baruch.  3.  Hic  liher  mandatorum  Dei,  et  lex  quce  est  in  oeternnm.  — 
Nego  consequentiam,  et  ad  antccedcns  dico  vocabulum  cetf^rnum  in 
iScripturis  sumi  dupliciter:  Primo  quidem  improprie  et  pro  diuturno 
et  longiore  tempore,  quamvis  linito :  sie  Psal.  75.  llluminans  tu  mi- 
rahiliter  a  montihus  ceteniis:  Secundo  vero  proprie  pro  duratione  quse 
principio  et  fine  careat:  lex  autem  vetus  dicitur  jcterna  priori  modo, 
quia  scilicet  longissimo  teinpore,  et  per  multa  ssecula  erat  duratura: 
vel  dicitur  perpetua  et  sempiterna,  eo  quod  praescripta  fuit  absque 
determinato  tempore,  qua  ratione  dici  solet  perpetuuin  quod  pr;cscri- 
bitur  sine  t^mino,  qualiter  diximus  supra  iu  prima  Disputatione, 
leg:es  propriissime  dictas  debere  esse  perpetuas.  Vel  lex  vetus  dicitur 
lcedus  sempiternum  et  perpetuum,  eo  quod  ex  natura  sua  indissolu- 
bile  erat,  nec  solvi  poterat  nisi  per  causas  extrinsecas,  et  supremam 
Dei  auetoritatem,  qualiter  etiam  res  aliqua  quae  per  solam  vitam  ho- 
minis  durat,  dici  solet  perpetua,  ut  vinculum  matrimonii,  professio 
religiosa,  etc.  Sic  igitur  pactum  veteris  leg-is  dicitur  foedus  sempi- 
ternum,  quia  dissolvi  non  poterat  donec  impleretur:  neque  lex  illa 
erat  abroganda  nisi  per  reram  positionem,  quas  prsefigurabat.  et  quibus 
positis  jam  significare,  et  proBsignare  desiit.  ^  ''  V^el  denique  dici  po- 
test  legem  Mosaycam  cceremonialem  esse  seternam  et  perpetuam,  non 
ratione  signorum  et  in  se ,  sed  ratione  rerum  sicjnificcdarum  et  veri- 
tatis  quse  per  illas  adumbratur,  Hac  enim  postrema  ratione  Mosayca 
lex  dici  potest  perpetua,  quia  veritates  evangelic?e  et  mysteria  fidei 
christianse  per  ea  quae  Mosayca  lex  continebat  figurabantur,  hsec  autem 
ad  finem  usque  mundi  perseverabunt ,  imo  et  in  seternum,  dicente 
Christo  Domino  Matth.  24.  v.  35:  Ccelum  ct  terra  transibunt ,  vcrha 
autem  mca  non  prceterihunt.  Hac  ratione  Apostolus  ad  Coloss.  2. 
V.  11.  dicit  circumcisionem  esse  confirmatam  et  ratam  per  Christum 
et  fldeles  in  ipso  circumcisos  circumcisione  non  manu  facta  in  exspo- 
liatione  corporis  carnis,  sed  in  circumcisione  Christi ,  conscpulti  ei  in 
Jmptismo.  Et  1.  ad  Cor.  cap.  5.  v.  7.  dicit  Pascha  per  Christum  esse 
propagatum.  Etenim,  inquit,  Pascha  nostrum  immolatus  est  Christus. 

Instabis:  Quod  est  juris  divini  secundum  se,  est  etiam  invariabile 
ac  perpetuum  secundum  se :  sed  Mosayca  lex  est  juris  divini  secundum 
se,  utpote  cum  sit  a  Deo  dictata  et  prsescripta:  igitur  etc.  — Distinguo 
majorem:  quod  est  juris  divini  naturalis  est  perpetuum  et  invariabile 
secundum  se,  quia  fundatur  in  sanctitate  et  sequitate  divina,  concedo: 
quod  est  juris  diviui  positivi,  est  in  se  perpetuum  et  immutabile,  nego. 
Cum  enim  fundetur  in  sola  Dei  voluntate,  quse  pro  suo  nutu  et  arbi- 
trlo  res  statuit  aut  mutat,  istud  non  aliam  habet  consistentiam  quam 
qu3e  petitur  ex  Dei  beneplacito,  ac  subinde  mutari  potest  juxta  illius 
ordinationem,  qui  enim    legem   posuit   quando   voluit   eam  etiam  pro 


168  DE   LEGE    MOSAYCA. 

arbitrio  revoeare  potest.  Porro  Mosayca  lex  secundum  sanctiones  eaere- 
nioniales  non  est  juris  naturalis,  sed  dumtaxat  positivi,  quippe  eum 
non  omnibus  hominibus  nee  oinni  tempore,  sed  tantum  judaieo  populo 
et  diutissime  post  reruin  initium  tuerit  a  Deo  per  Moysem  pr<escripta. 

Urgebis:  Quse  a  divina  voluntate  constituuntur  etiam  debent  esse 
eonstantia  et  inimutabilia,  alioqui  ipsa  divina  voluntas  v^ariationi  et 
mutationi  esset  obnoxia.  Igitur  etiamsi  Mosayca  lex  per  divinam  vo- 
luntatem  fuerit  constituta,  non  minus  debet  esse  invariabilis.  —  Di- 
stinguo  antecedens:  Si  constituantur  eo  fine  ut  perseverent  in  per- 
petuum,  concedo;  si  dumtaxat  ut  durent  ad  determinatum  aliquod 
tempus,  nego.  Porro  Deus  Mosaycam  ]eg.nn  in  iis  quse  caeremonialia 
sunt  prpescripserat  tantum  ad  determinatum  tempus,  nimirum  donec 
accederet  veritas,  succederentque  mysteria  tidei  cliristianae,  quorum 
istius  ctvremonialis  legis  capita  erant  typi,  adiHnbrationes  et  figurse. 
Unde  mutata  est  lex  iila  ex  immutabili  Dei  voluntate,  qui  in  ea  mu- 
tatione  non  incoepit  velle  quod  nolebat,  nec  desiit  velle  quod  volebat, 
sed.  aeternum  suum  implevit  decretum  et  consilium  de  lege  gratise 
constituenda. 

Adjicies:  Tantum  abest  ut  per  adventum  Christi  submoveri  de- 
buerit  Mosayca  lex,  quinimo  omnia  prophetarum  vatieinia  illius  legis 
restaurationem  spondent  per  Messiam,  ut  videre  est  Deuter.  30.  v.  2. 
4.  et  5;  et  Ezechiel.  cap.  37.  v.  24.  et  40.  Igitur  illius  legis  vigor 
etiam  cum  lege  Evangelica  debet  subsistere.  —  Respondeo,  pleraque 
ex  eis  oraculis  intelligenda  esse  de  restitutione  Reipublicae  Judteorum 
post  varias  eaptivitates,  praesertim  vero  post  eaptivitatem  Babylonicam; 
unde  mirum  non  est  quod  in  eis  oraculis  propheticis  agatur  de  re- 
stauratione  templi,  altaris,  sacrifieiorum  et  aliorum  Mosayeai  legis 
rituum.  Si  vero  de  statu  Ecclesi^e  sub  Messia  quis  ea  velit  interpre- 
tari,  sicut  eorum  vaticiniorum  nonnulla  debent  accipi,  dico  locutiones 
istas  non  esse  ad  litteram  intelligendas ;  sunt  enim  symbolicae,  non 
propriaj;  typicaj,  non  litterales ;  spiritaliter,  non  vero  carnaliter  expo- 
nendse,  ita  quod  Israiil  restituendus  sint  fideles  per  Christum  regene- 
randi  et  solvendi  a  eaptivitate  dsemonis,  et  restituendi  in  libertatem 
filiorum  Dei;  urbs  Jerosolyma  sit  Ecclesia,  quam  S.  Joannes,  Apoe.  21. 
V.  2,  appellat  Hunctam  cioltatcni  Jerusalem  novam;  ritus,  sacritieia  ct 
saeramenta  instauranda  significent  Dei  cultum  et  saerineium  ae  sa- 
crameuta  in  nova  lege  frcquentanda.  Itaque  dum  prophetae  loquuntur 
de  revocatione  Israelitarum  in  patriam  eoruinque  restitutione,  hoe  po- 
test  intelligi  partim  ad  litteram  pro  reditu  ex  eaptivitate,  partim  my- 
stiee  et  symbolice,  et  de  Ecclesiae  Novi  Testamenti  constitutione ,  qute 
per  terminos  legales  describitur.  Nam  quod  ad  litteram  non  possunt 
simpliciter  intelligi,  ex  eo  satis  patet  quod  hsee  nee  impleta  sunt 
haetenus,  nec  imph^ri  possint,  destrueto  semel  templo,  vastata  Hiero- 
solyma,  et  dissipata  gente.  "  ^ 

DicES  3:  Lex  bona  iion  debuit  mutari :  atqui  lex  vetus  erat  bona: 
ergo  inutari  non  debuit.  —  Distinguo  majorem:  lex  bona  et  per- 
fecta  iiec  per  se  ad  alteram  ordinata  non  debuit  mutari,  concedo:  lex 
imperfecta  et  quie  per  se  ad  aliam  ordinabatur  perfectiorem,  iiego. 
Talis  autem  erat  Mosayca  lex,  qua?  taiitum  ordinabatur  ad  signifi- 
eaiidam  legem  Evangelicam,  qua»  aliquando  erat  instituenda. 


DE  le(;e   mosayca.  IGO 

^  '•  Kx  ms  ArPARKT  veterem  legein  ornnino  abro^atAm  esso  quan- 
tum  ad  pnBcepta  cajremonialia  et  judicialia  qu;e  in  ipsa  erant  prie- 
scripta,  quippe  cum  ea  dumtaxat  consi<»'nata  tuerant  ad  tempus,  sci- 
licet  usque  ad  adventum  Messiie,  nimirum  in  synaj»0fj;a  figura  esset 
<ieconomia^  re«2;ni  Christi  seu  Ecclesiix^;  unde  omnes  iihe  sanctioni  s 
Mosayc:e  nuUum  amplius  apud  christianos  vigorem  obtinent  nisi  vel 
quatenus  sunt  conlormes  juri  naturali,  aut  per  ipsum  Ciiristum  Do- 
minum  vel  A])OStolorum  constitutiones,  vel  Ecclesiaj  vel  principum 
cliristianorum  edicta  instauratai  et  denuo  proposita.'. 

Ad  moralia  istius  legis  pra?cepta  quod  attinet,  cum  illa  sint  du- 
plicis  generis,  alia  quidem  capitalia  et  universalia,  omnes  oinnino  ho- 
mines  spectantia,  utpote  juri  uaturali  cousentanea,  qualia  sunt  prse- 
cepta  Decalogi:  alia  vero  particularia  et  nonnisi  ad  privatos  quosdam 
homines  aut  particularem  eorum  statum  attinentia,  puta  ;equitas  ser- 
vanda  a  judicibus,  cavenda  ab  eis  munera  etc,  puritas  et  corporis  ac 
aniini  mundities  a  sacerdotibus,  cum  praesertim  ad  sacra  accedunt,  et 
sic  de  aliis;  certum  est  utriusquo  generis  prajcepta  moralia  etiam  apud 
christianos  vim  obtincire,  tum  quia  hiec  conformia  sunt  dictamini  ra- 
tionis  et  legi  naturali ,  quam  quia  per  Christum  aut  Apostolos  vel 
Ecclesiam  sunt  innovata,  unde  S,  Leo,  serm.  14.  Dc  possiove  Do- 
)nlni,  cap.  5.  cum  declarasset  Cieremonialium  prseceptorum  Mosayese 
legis  abrogationem,  subjungit:  In  prceceptis  autem  moralibus  nulla  jjrio- 
ris  Testameuti  decreta  reprohata,  sed  Evangelico  ma/jisterio  midta  sunt 
aucta. 

Ex  His  PR^ECLiJDiTUR  Socinianorum  error  contendentium  Christum 
Dominum  legem  moralem  ut  imperfectam  sicut  et  cseremonialem  et 
judicialem  reprobasse,  aut  ut  miuus  reetam  in  quibusdam  correxisse, 
ut  videre  est  in  eorum  catechismo  Kaeoviensi  cap.  1.  et  2.  necnon 
apud  Astoroodum,  De  institutione  religionis  christiance  cap.  22,  et  Vol- 
kelium  lib.  4.  De  cera  religione,  cap.  21.  quibus  subscribunt  Anaba- 
ptistai  et  Remonstrantes,  isti  quidem  in  apologia  sua  cap.  12,  ilH  vero 
in  colloquio  Trancoth.  cap.  1.  a.  10.  et  11.  Qui  omnes  contendunt 
Christum  Dominum  pura  Mosayc<B  legis  pr;3ecepta  moralia  emendasse, 
quod  ut  evincant  varia  proterunt  additamenta  siugulis  Decalogi  praj- 
ceptis  per  Christum  adjecta,  quod  evincere  putant  prsesertim  ex  cap.  5. 
Matth.  ubi  Christus  Dominus  multa  Decalogi  praecepta  discutiens 
prout  in  praxi  erant  apud  Juda^os,  quaUter  ipsa  ea  velit  observari  in- 
dicat  cum  ait:  dictum  est  antiquis  etc.  Ego  autem  dico  etc.  At  eis 
verbis  Christus  falsam  et  erroneam  Scribarum  et  Pharisieoruin  inter- 
pretationem  Decalogi  praiceptoruin  convellit  quidein,  non  vero  aliuin 
sensum  verbis  legis  affingit,  nec  agit  novum  legislatorem,  sed  tantum 
interpretem  et  vindicem  legis  per  Moysem  data?,  et  opponit  dicta  sua, 
uon  dictis  aut  scriptis  Moysis,  sed  Scribarum  et  Pharisyeorum,  prout 
se  illa  ab  antiquis  doetoribus  accepisse  jactabant.  Patet  1.  ex  Christi 
propositione,  v.  20.  ubi  loquitur  de  justitia  Pharisa^orum :  Nisi  ahun- 
daverit  justitia  vestra  plusquam  Scribarum  et  Pharisceorum.  Ergo 
contra  justitiam  pharisaycam,  non  contra  justitiam  lege  Moysis  impe- 
ratam  agere  intendit.  2.  Ex  modo  loquendi,  non  ait  scriptum  in  lege 
Moysis,  vel  lex  aut  Moyses  dixit  vobis,  sed  audistis  ex  Scribis  scilicet, 
aut  Pharis^eis  dictuin  esse  antiquis,  vel.ab  antiquis.  Atque  ita  ostendit 


170  DE    LEGE     MOSAYCA. 

se  traditiones  tantum  seniorum,  de  quibus  mentio  fit  ]Matth.  15,  et 
perversam  interpretationem  Scribarum  et  Pharis^eorum,  non  vero  ipsam 
Moysis  legem  refellere.  —  Itaque  legem  ipsam  non  emendavit,  sed  a 
pravis  interpretationibus  et  commentariis  eam  vindicavit,  ae  priori 
nitori  ac  puritati  restituit  et  per  adjectas  quasdam  appendices  quse 
implicite  in  ea  continebantur  splendidius  illustravit.  Quod  ut  fiat  ma- 
nifestum,  neeessum  est  singTila  praecepta  disquirere. 

Primum  praBceptum  de  cultu  divino  pessime  interpretabantur  Scribae 
et  Pharissei  de  solo  cultu  extemo  quem  in  rebus  dumtaxat  civilibus, 
puta  sacrificiis  aliisque  rituum  signis  reponebant.  At  Christus  verum 
illius  ac  genuinum  sensum  declara^it  cum  ait  Joan.  4:  Veri  adora- 
tores  adorabunt  Patrem  in  spiritu  et  rentate. 

Secundum  pariter  praeceptum,  de  non  usurpando  nomine  Dei  in 
vauum,  restringebant  Pharisiei  ad  perjurium  illius  qui  jurasset  per 
nomen.Dei,  et  laxabant  fibulam  juramentis  levibus  et  temerariis  in 
quotidiano  sermone,  sicut  et  juramentis  per  creaturas :  quasi  non  pei-- 
earetur  in  legem  vel  Legislatorem  jurando  temere  et  leviter,  vel  talso 
etiam ,  modo  non  per  nomen  Dei,  sed  per  nomen  alicujus  creaturse. 
Et  obstrietus  quidem  esset  qui  jurasset  per  nomen  Dei,  vel  per  do- 
naria  Deo  sacra;  sed  non  qui  per  templum,  per  altare,  per  similia 
jurasset.  Matth.  23.  16.  17.  18. ;  talia  juramenta  impune  fieri  posse  et 
violari.  Christus  falsissimas  istas  glossas  redarguit,  ostendens  nec 
vana  et  temeraria  juramenta  esse  licita,  nec  ea  quse  coneipiuntur  per 
creaturas,  qualescumque  illae  sunt.  ut  apparet  ex  his  verbis  Matth.  5. 
V.  ^.  et  sequentibus :  Ego  autem  dico  robis;  non  jurare  omnino,  neque 
per  coelum,  quia  thronus  Dei  est :  neque  per  terram,  quia  scabeUum 
esi  pedum  ejus:  neque  per  Jerosolymam,  quia  civitas  est  mayni  Heyis  : 
neque  per  caput  tuum.  juravens,  quia  non  potes  unum  capillum  aJbum 
facere  aut  nigrum.  Sit  autem  sermo  vesier,  est,  est:  non,  non:  quod 
aiifem  his  abundantius  est,  a  malo  est. 

Similiter  tertium  praeceptam,  quo  eautum  est  vacandum  esse  ab 
omni  opere  die  sabbati,  quod  legis  doetores  sic  pessime  interpreta- 
bantur,  ut  assererent  illo  die  non  esse  licitum  etiam  opera  charitatis 
in  proximi  solatium  exercere.  Quamobrem  cum  Christus  Dominus  die 
sabbati  curasset  mulierem ,  quce  habebat  spiritum  infirmitatis  an  nis  decem , 
arehisynagogus  jegre  ferens  quod  miraculum  istud  sabbato  fuisset  patra- 
tum,  dicebat  turbse  concurrenti  ad  Christum  ut  pariter  sanitatem  accipe- 
rent:  Sexdiessunt  in  quibus ojyorfet operari ,  in  his  ergo  venite  et  curamini, 
et  non  in  die  sabbati.  Hanc  pessimani  interpretationem  refellens  Christus 
Dominus.  Luc.  13.  v.  15:  Hypocritce,  unusquisque  vesfrum  sabbafo  non 
soJvit  bovem  smim  aut  asinum  a  pi^sepio,  et  ducif  adaquaref  Hanc 
aufem  filiam  Abrahce,  quam  alliyavif  Safhanas,  ecce  derrrn  ff  orfo 
annis,  non  oportuit  solvi  vinculo  isto  die  sabbatif 

Q,uartum  preeceptum  de  colendis  parentibus,  quo  statuitur  eis  in 
necessitate  subveniendum  esse,  sic  explicabant  Pharisa?i,  ut  conve- 
nientius  judicarent  Deo  esse  litandum  quam  parentibus  opitulandura, 
et  in  Dei  cultum  impendendum  id  quo  parentum  calamitates  poterant 
sublevare.  Quam  divinse  legis  pravam  interpretationem  sic  arguit  et 
emendat  Christus  Dominus,  Marc.  7  :  Jloyses  dixif:  Honora  patrem 
tuum  ef  mafrem    fuam.    Et:  qui  maledixerif  pafri,  vel  mafri,    morfe 


DE  le(;e   mosayca.  171 

moriatur.  Vofi  cudem  dicHis:  Si  dixerit  fwmo  patri,  aut  matii,.Cor/jaif 
(quml  eat  domim)  quodcumqiie  ex  me,  tiJ)i  profuerit;  et  lUtra  non  di- 
mittitis  eum  quidquam  facere  patri  huo  aut  matri,  rescindenten  verbunt 
Dei  per  traditionem  restram  quam  tradidistis;  et  simitia  hujusmodi 
multa  facifis. 

Ad  quintum  prseceptum  quod  attinet  de  cavendo  homicidio,  cui 
satisfactum  putabant  Piiarisaii  si  quis  proximo  aut  mortem  aut  pla<iam 
non  inferret;  cocterum  vero  licitum  existiniabant,  injurias  injuriis  re- 
pendere,  et  inimicitias  aversionibus  lovere.  At  Cliristus  Dominus  hoe 
redar*i,-uit,  Matth.  5.  21:  Audistis  quia  dictum  est  antiquis:  non  oc- 
cides ;  qui  autem  occiderit,  reus  erit  judicio.  Ego  autem  dico  vobis, 
quia  omnis  qui  irascitur  fratri  suo,  reus  erit  judicio.  Qui  autem  di- 
xerit  fratri  suo:  Uaca,  reus  erit  coiicilio.  Qui  antem  dixerit:  Fatue, 
reus  erit  geheiince  ignis.  Quibus  omnem  irai  affectum  et  vindict;e  pro- 
scribit.  Quod  rursus  confirmat  adjiciens,  v.  o8:  Audisfis,  inquit,  quia 
dictum  est,  oculum  pro  ocido  et  dentern  pro  dente.  Kgo  autem  dico 
vobis,  non  resistere  malo:  sed  si  quis  te  j)ercusserit  in  dexteram  ma- 
xillam  tuam,  prce.be  illi  et  alieram.  Quin  etiam  ut  omnes  simultates- 
a  suis  sectatoribus  arceat,  prsecipit  ibidem  v.  44.  inimieos  esse  dili- 
gendos,  benefaciendum  his  qui  nos  oderunt,  et  orandum  pro  perse- 
quentibus  et  calumniantibus  nos. 

Sextum  praeceptum  exacte  imph^re  se  putabant  Pharisrei,  si  pro- 
ximi  thorum  non  invaderent  et  macularent.  At  Cliristus  Dominus 
ibidem  v.  28.  asserit  hoc  prsecepto  non  solum  prohiberi  exteriorem 
spurcitiam  et  corporis  per  adulterium  inquinationem ,  sed  etiam  pravam 
mulieris  concupiscentiam.  Qui  viderit,  inquit,  miUierem  ad  concupi- 
scendam  eam,  jam  mw.chatus  est  in  corde  suo. 

Ad  observantiam  septimi  praecepti  satis  esse  dueebant  Pharisaei, 
si  bona  proximi  turto  non  invaderent,  cseterum  proprias  facultates  te- 
naciter  et  caute  servandas  esse  suadebant.  At  Christus  Dominus  ibidem 
V.  40.  ait:  Qui  vult  tecum  judicio  contendere  et  tunicam  tollere,  di- 
mitte  ei  et  paUium.  Omnemqne  avaritise  radicem  praescindit  extin- 
guitque  fomitem  cum  ait  Matth.  6.  v.  19.  et  20:  Nolite  thesaurizare 
vobis  thesauros  in  terra,  ubi  cerugo  et  tinea  demoliiur  et  ubi  fures  ef- 
fodiunt  et  furantur.  Thesaurizate  vobis  thesauros  in  ccelo.  Quod  utique^ 
fit  largas  pauperibus  eleemosynas  erogando,  prsesertim  vero  eis  lar- 
giendo  superfiua. 

Ad  duo  postrema' prsecepta  quod  atfinet,  existimabant  Scribre  et 
Pharissei  ad  eorum  observantiam  sufiicere  si  quis  studio  et  arte  pro- 
ximi  uxorem  et  bona  surripere  ac  in  pravam  voluptatem  et  illicitum 
usum  sibi  vindicare  non  tentaret.  Verum  Christus  Dominus  etiam 
horum  deslderium  injustum  et  pravum  esse  pronuntiat,  cum  ait  hos 
attectus  a  corde  esse  penitus  eliminandos,  utpote  eum  ist?e  concupi- 
scentise  in  corde  etiam  latentes  homines  omnino  contaminent,  ait  enim 
Matth.  15:  Qike  procedunt  de  ore,  de  corde  exeunt  et  ea  coinquinanf 
hominem:  de  corde  enim  exeunt  cogitationes  malce,  homicidia,  culul- 
teria,  forniccdiones,  furta,  falsa  testimonia ,  blasphemice.. 

Ex  His  OMNiBUS  apparet  Christum  Dbminum  non  improbasse  sed 
confirmasse  Decalogi  praeceptorum  observantiam,  eamque  ad  divini 
Legislatoris  intentionem  et  mentem  interpretatum  esse,  et  legitimam 


172  DE    LEGE    MOSAYCA. 

eorum  iiormam  pr^scripsisse,  qiiibus  proseribitur  Socinianorum  error 
X]m  ^laniclueorum  htvresim  instaurantes  contendunt  Decalogi,  sicut 
et  alia  Mosaycai  legis  pfaecepta,  per  Christura  Dominum  fuisse  abro- 
gata.  "^ 

Conclusio  secunda.  — „Lbx  Mosayca  LANorEscEKE  ccepit, 

ET  INFIRMARI  PER  ChRISTI  NATIVITATEM,  MORI  VERO  ET  EXTINGUI 
TANTUM    PER    EJUS   MORTEM. 

Probatur  prima  pars:  Primo  quidein  ex  illo  Lucse  16.  Lex  et  Pro- 
phr-tce  iisque  ad  Joannem,  hoc  est  ad  Christi  Domini  nati^^tatem  vim 
obligandi  liabuerunt,  maxime  vero  in  eis  prieceptis  et  cjcremoniis 
qu;e  Messise  nativitatem  et  adventum  praesignabant.  Adde  qicod  aliqua 
saltem  prsecepta  cseremonialia  legis  impleta  fuere  per  varia  Christi 
Domini  mysteria  ante  mortem  patrata  :  puta  omnes  illae  caeremonite, 
qupe  ejus  miracula  et  doctrinam  praesignabant,  maxime  in  curandis 
leprosis,  caecis  illuminandis,  mortuis  suscitandis,  ignorantibus  instruen- 
dis,  nutriendis  fainelicis  per  miraculosam  panum  ac  piscium  inultipli- 
cationem.  Denique,  baptismus  a  Christo  institutus  fuit  ante  mortem, 
et  vivificandi  ac  solvendi  peccatum  originale  \\\xi  habuit,  subindeque 
praeceptum  circumcisionis  obligare  ex  parte  desiit  ante  Christi  Pas- 
.sionem. 

Patet  etiam  secunda  pars,  nempe  quod  Mosayca  lex  mori  coepit, 
et  extingui  tantum  per  Christi  mortem.  Suadetur  Pfimo^  quia  sicut 
tmnslato  Sacerdotio  necesse  est  ut  fiat  legis  translatio,  inquit  Apostolus, 
ad  Hebrceos  7.  ita  perseverante  Sacerdotio  necesse  est  legem  subsistere ; 
sed  Sacerdotium  Mosaycae  legis  non  fuit  translatum  usque  ad  passio- 
nem  et  mortem  Christi,  ut  affirmat  Apostolus  ad  Hebroeos  9.  ubi  cum 
dixisset  Christuin  per  propriuiu  Sanguinem  introisse  semel  in  sancta, 
-concludit :  Et  ideo  Xovi  Testamenti  Mediator  est,  ut  morte  intercedente 
in  redemptionern  earum  prcevaricationum,  quce  eraiit  sub  priori  Te- 
stamento,  repromissionem  accipiant,  qui  vocati  sunt  ceternce  hcereditatis: 
ubi  enim  Testamentum  est.  mors  necesse  est  intercedat  testcdoris.  Quasi 
diceret:  Vetus  Testamentum  vim  non  amisit  nisi  ubi  Novum  instau- 
ratum  est :  at  hoc  dumtaxat  instauratum  fuit  per  mortem  Christi : 
ergo  tantum  per  Christi  mortem  Vetus  Testamentum  desinere  ac  mori 
ca^pit.  —  Deinde,  Christus  ad  inortem  usque  aliqua  legis  praecepta 
servanda  mandavit :  ergo  signum  est  legem  ipsam  viin  adhuc  aliquam 
habuisse  usque  ad  Christi  pasSionem.  Patet  antecedens  ex  illo  Matth.  8. 
ubi  Christus  le])roso  sauato  prsecepit  ut  Sacerdotem  adiret,  ofterret- 
que  munus  quod  Moyses  pro  leprosis  mundatis  oflerri  praeceperat:  et 
Matth.  23.  dixit:  Super  cathedram  Moysis  sederunt  Scribce  et  J^hariscei : 
omnia  erc/o  quoecumque  dixerint  vobis  servate^  et  facite :  insuper  ipse- 
met  pridie  quam  pateretur  implere  voluit  praeceptum  de  comedendo 
agno  Paschali :  uude  Lucee  22.  dicitur,  Venit  dies  azimorum  in  quo 
necesse  erat  occidi  Pascha  :  necesse,  inquam,  necessitate  pra^eepti,  quod 
ipsemet  Christus  implere  voluit.  —  Denique^  lex  Mosayca  tota  umbra- 
tilis  erat  et  figurativa,  subindeque  non  cessavit  donec  omnes  ejus  fi- 
gurte  et  umbrai  impletae  fuerunt:  sed  illai  non  fuerunt  impletaj  usquequo 
Christus  jam  spiritum  extremum  emissurus,  dixit :  Consunimatmn  est. 
ergo    Mosayca  lex  quantum  ad  omnia  sua  praecepta  peuitus  non  fuit 


DE    LEGE     MOSAYCA.  173 

extincta  nisi  ])ev  Christi  niortem  ;  unde  mcrito  8.  ThoTims,  ((u.  103. 
art.  o.  iid  secundum  :  Christo  pracdicante  et  mirarula  facicnte  curre- 
bant  simul  Lex  et  Kvangclium,  quia  jam  mysterium  Christi  erat  in- 
choatum,  sed  nondum  consummatum,  et  ])ropter  hoc  mandavit  Christus 
Dominus  ante  passionem  le])roso  ut  leg'ales  cairemonias  observaret. 
Confirmatur  haec  eadem  veritas  ex  eo  quod  in  passione  Christi 
Domini  velum  templi  legitur  scissum  Mattli.  27.  quod  indicium  iuit 
revera  legem  Moysis  eessasse.  Unde  S.  Ambrosius  lib.  1.  in  Luc.  c.  23. 
FAiam  veluvi  templi  scindifur,  quo  mijsteriorum  Synacjo(j(z  profanatio 
declaretur :  et  S.  Augustinus  sermone  114.  De  Temp.  Velum  Templi 
scinditur,  inquit,  quia  Syuayocja  honore  nudcdur,  ofjservatio  anticjua 
tfissofvitur.  —  Signanter  autem  dixi  legem  Mosaycam  ea^pisse  extingui 
in  Christi  morte :  non  enim  prorsus  extineta  fuisse  videtur  ante  diem 
Pentecostes  quo  promulgata  fuit  Evangelica  lex.  Lex  enim  Mosayca 
non  prius  desiit  quam  Evangelica  cceperit  obligare,  cum  generatio 
istius  sit  corruj^tio  illius  :  juxta  illud  A]>ostoli  ad  Ephes.  2.  Legem 
mandcdorum  decretis  evacuans  :  idest,  legem  Mosaycam  decretis  Evan- 
gelicis  excludens,  ut  exponunt  Chrysostomus,  Theophilactus,  et  Oecu- 
menius  ibidem  :  atqui  lex  Evangelica  non  coepit  obligare  ante-  diem 
Pentecostes  :  ergo  ante  illum  diem  lex  Mosayca  obiigare  non  desiit. 
Majorem  ut  certam  supponunt.  Minor  vero  probatur  :  lex  ante  sui  pro- 
mulgationeni  non  obligat,  ut  etiam  docet  S.  Thomas  q.  90.  art.  4.  sed 
lex  Evangelica  non  fuit  ]3romulgata  ante  Pentecosten  :  ergo  ante  diem 
Pentecostes  obligare  non  coepit.  Minor  probatur;  tum  quia  usque  ad 
tempus  Pentecostes  Apostoli  non  proposuerunt  populo  ])ublice  Evan- 
gelium  :  tum  etiam,  quia  quemadmodum  lex  vetus  non  fuit  ])romul- 
gata,  nisi  quinquagesimo  die  a  Paschate  Juda^orum  ;  ita  non  debuit 
lex  nova  promulgari,  nisi  post  quinquaginta  dies  a  Paschate  sive  re- 
surrectione  Christi.  Promulgationem  enim  legis  Mosaycae  figuram  fuisse 
promulgationis  legis  Evangelicse,  doeent  S^.  Patres,  maxime  S.  Au- 
gustinus  Epist.  119.  et  S.  Leo  Sermone  1.  De  Pentecoste.  Id  pariter 
suadet  mira  inter  utriusque  legis  promulgationem  convenientia.  Primo 
namque  sicut  lex  Mosayca  promulgata  est  die  quinquagesimo  post 
Pascha  ;  sic  etiam  lex  Evangelica  promulgata  fuit  die  quinquagesimo 
a  Christi  Domini  Resurrectione,  Act.  2.  Secundo.  Sicut  illa  in  monte 
Sinai,  ita  h?ec  in  monte  Sion  promulgata  est,  juxta  illud  Isaiae  2.  De 
Sion  exihit  fex,  et  Verbum  Domini  de  Jeruscdem.  Tertio,  quemadmo- 
dum  in  monte  Sinai  audita  sunt  tonitrua,  et  fulgura,  et  Angelus,  Dei 
vices  agens,  ap])aruit  Moysi  in  medio  ignis  :  ita  hic  factus  est  repente 
de  Ccefo  sonus  tamquam  advenientis  sjnritus  vefiementis,  et  apparue-  . 
runt  dispertitce  finc/uce  tamquam  icjnis. 

.Conclusio    tertia.  —  Lex    Mosayca  non   fuit   mortifera 

STATIM  AC  OBLIGANDI  VIM  AMISIT,  SED  LICITUM  FUIT,  QUAMVIS  NON 
NECESSAKIUM,  ALIQUO  TEMPORE  POST  EJUS  ABROGATIONEM  ILLIUS 
PR^CEPTA    C.EREMONIALIA    SERVARE. 

Probatur  :  IUud  non  potest  censeri  mortiferum  quod  ab  Apostolis 
repletis  et  illustratis  Spiritu  sancto  fuit  usurpatum  :  sed  post  Christi 
mortem,  postque  legis  Evangelicoe  in  die  Pentecostes  promulgationem 
imo  post  ejusdem  apud  Judajos  et  apud  genf^s  evulgationem,  ipsimet 


174  DE    LEGE    MOSAYCA. 

Apostoli  usurparunt,  et  trequentaruut  legis  Mosayca?  prsecepta  esere- 
inonialia.  quamvis  ea  necessaria  observatu  non  judiearint :  ergo  non 
mortitera  fuit  legis  observantia  statim  ac  mortua  ejus  fuit  obligatio. 
Mojor  constat.  Probatur  minor  pluribus  quidem  Apostolorum  taetis. 
Primo  namque  Paulus  qui  ad  Galat.  2.  c.  non  est  passus  Titum  G«n- 
tilem  circumcidi,  ne  veritati  Evangelii  praejudicaret:  nihilominus-flcMG. 
Timotheum  ex  matre  Judaea,  et  patre  Gentili  natum  circumeidit,  et 
cap.  18.  more  Nazareorum  totundit  caput  in  Cenchris  :  et  eap.  21. 
seipsum  purifica^it  cum  Judseis  ut  illos  sibi  conciliaret,  et  cum  ipsis 
purificatus  templum  est  ingressus.  —  Lisiiper,  S.  Jacobus,  qui  Act.  15. 
iverat  in  sententiam  Petri.  scilicet  ut  non  onerarentur  gravi  jugo 
legis  qui  ex  Gentilibus  ad  Christum  converterentur,  idem  Act.  21.  eon- 
silium  dedit  Paulo  ut  se  cum  aliis  purificatum  sisteret  Sacerdoti  le- 
vitico.  nempe  ut  Judaeorum  recenter  conversorum  invidiam  et  aemu- 
lationem  declinaret ;  eum  enim  ex  consilio  seniorum  ita  alloquitur: 
Mdes  frater  quot  milUa  sunt  in  Judceis  qui  credicJerunt,  et  omnes 
femulatores  sunt  legis :  audierunt  autem  de  te,  quia  discessionem  do- 
ceas  a  JToi/se,  eorum  qui  per  gentes  sunt  Judceorum :  dicens  noii 
deberceos  circumcidere  filios  suos,  neque  .^ecunclum  consuetudinem 
ingredi.  Quid  ergo  estf  utique  oportet  convenire  muUitudinem :  au- 
dient  enim  te  supervenisse.  Hoc  ergo  fac  quod  tityi  dicimus :  Sunt 
7iobis  viri  quatuor,  votum  habentes  super  se :  his  assumptis,  sanctifica 
te  cum  itlis,  et  impende  in  illis  ut  radant  capita,  et  scient  omnes  quia 
quce  de  te  audierunt  falsa  sunt,  sed  ainbulas  et  ipse  cu.stodiejis  legem. 
Quod  autem  judicaret  Jacobus  hanc  legis  observantiam  non  esse 
necessariam,  sed  tantum  licitam,  patet  ex  his  quse  subjicit ;  De  his 
autem  qui  credideiiint  ex  gentibus ,  nos  scripsimus  Judicantes  ut 
abstineant  ab  idolis  immolato,  et  sanguine,  et  suffocato,  et  fomica- 
tione.  —  Denique  Apostoli  etiam  omnes  in  Concilio  convenientes  Act. 
c.  15.  statuerunt  ut  Christiani  abstinerent  a  sanguine  et  suftoeato: 
sed  abstinentia  a  sanguine  et  suffocato  una  erat  ex  ca?remoniis 
legalibus:  ergo  Apostoli  non  judicarunt  mortiferam  esse  veteris  le- 
gis  observantiam,  statim  ac  mortua  fuit  ejus  "sis  et  obligatio.  Hane 
autem  veritateiii  clarius  demonstrabit  subsequentis  quaestiunculae  re- 
solutio. 

Qlm:res:  qualis,  et  quanta  fuerit  S.  Augustini  cuiu  >.  Hurongmo  de 
legali  observantia post  Evangelicoe  legis  promulgationem  controversia, 
et  disceptatiof 

Respondeo  1.  Eam  quidem  gravissimam  fuisse,  ut  constat  ex  utriu- 
sque  sancti  Patris  epistolis  ultro  citroqne  hac  de  re  scriptis:  cum  enim 
S.  August.  Commentariuin  sancti  Hieronymi  in  Epistola  ad  Galatas 
legisset,  advertissetque  eum  contendere,  quod  quae  narrantur  cap.  2. 
de  reprehensione  Petri  a  Paulo,  eo  quod  ille  legalia  usurparet,  seque 
a  gentibus  Antioclienis  recens  conversis  sogregaret,  ut  ^-iveret  judaiee 
cum  Judaeis  qui  Jerosolymis  a  Jaeobo  advenerant :  quod,  inquam, 
S.  Hieronymus  vellet  illam  reprehensionem  non  fuisse  seriam,  sed 
simulatoriam,  nec  Apostolus  serio,  sed  tantum  simulatorie  legalia 
sers^asse,  ne  scilicet  Judseis  recens  conversis  foret  in  scandalum ; 
S.  Augustinus  id  graviter  accipiens,  ita    ad    eum    scribit  Epistola  9. 


DE    LEGE     MOSAYCA.  175 

//{  expositionc  cpistolai  Paidi  ad  (ktUdas  inrcniinus  ali(/Hid  (/iiod  nos 
midtum  rnoreat :  si  enim  ad  Scripturas  sanctas  admissa  fuerint    ojfi- 
riosa  mendacia,  quid  eis  remanebit  auctoritatis  ?  quce  tandem  de  Scri- 
pturis  illis  sententia  proferctur,    cujus    pondere   amtentioso'-    falsitafis 
subrmdur  improbitas  ^  Statim  enim  ut  protulerit :  si  cditer  sapit,    (fui 
vontra  nititur  ;  dicet  illud,  quod  prolatum  erit,  honcsto   ali(]uo    oflicio 
y^rriptorem  fuisse  mentitum.  Quapropter  cum  illam  seiitentiam    sancti 
Ilieronymi  pluribus  iinprobasset,  dixissetque  :  Itaque,  et  ipse  (Petrus) 
rcrc  correptus  est,  ct  Paulus  vera  narravit,  ne  sancta  Scriptura,  quce 
ud  fincm  ]X)steris  edita  est,  admissa    auctoritate    mendacii,  tota  dubia 
nutct,  et  fiuctuet.  Tandem  concludit :  Quare  arripe,  obsecro    te,  inge- 
)iuam,  et  vere  Christiana^n  cum  charitate  sevet^itatem  ad  illud  opus  co)- 
rigendum,  atque  emendandum ;  et  palinodiam,    ut   dicitur,    cane,  in- 
compa)'at)ilitcr  cnini  pulch)vor  est  veritas  Ch)nstiano)mm,  quam  Helena 
('iwcorum.  —  Hanc  autem  Epistolam  una  cum  duabus  aliis  ab  eodem 
S.  Augustino  exaratis  cum  recepisset  S.  Hieronymus,  graviter  quidem, 
et  acerbe  tulit,  quod  cum    ad    canendam    palinodiam    S.  Augustinus 
provocaret :  quapropt(3r  ad  eum  rescripsit  Epistolam,  quai  est  numero 
undecima  apud  Augustinum,  in  qua  non  leviter  eumdem  S.  August. 
carpit,  pluribusque  suadere  nititur  Apostolos  tantum  simulatorie  ser- 
\'asse    legalia  ,    et  ita   S.  Paulum  reprehendisse    Petrum.    Unde  post 
plura,  sic  Epistolam  concludit :  Feto  i.n  fine  Epistolce,  ut  quiescentem 
soicm  olimquc  veteranum,  militai^e  )i,on  cogas,  et  rwsum  de  vita   pc- 
riclitari,  tu  qui  juvcnis  es,  ct  in  Pontificali  cidmine  constitutus,  doceto 
populos,  et  novis  Afincce  f)'ugibus  Romana  tecta  locuplefa.  Mihi  sufficit 
cuni  audito)^c  ct  lectot^c  paupo^culo  in  angulo  Monasterii  susurrat^e.  — 
Igitur  hujus  controversijTc  inter  utrumque  Patrem  summa   fuit,  quod 
licet  inter  se  convenirent  in  tribus:  P)imo,  quod  observatio,  sive  ficta 
sive  seria,  legalium    aliquo    modo    licita   fuerit  post  Christi  mortem  : 
Secundo,  quod  ea  non  erat  necessaria,  nec  vim,  nec  efficaciam  habe- 
bat  ad  salutem  :   To^tio,  quod  post  sufficientem  Evangelii  praedicatio- 
nem  tandem  hsec  observatio  fuit  inortifera  :    nihilominus    in    quatuor 
maxime  invicem  dissidebant:  P)imo  namque  S.  Hieron.  censebat  duo 
esse  distinguenda  tempora,  wlum  ante  Passionem  Christi,  in  quo  le- 
galia  non  erant  mortua,  sed  adhuc  aliquam  vim  obligatoriam,  necnon 
et  expiativam  suo  modo  conservabant ;  nec  etiam  erant  mortifera,  quia 
non    peccabant    ea    observantes  :  Alte)mm  post  Passionem  Cliristi,  in 
quo  non  solum  mortua  fuerunt  legalia,  nec  ullam   obligandi   vim   et 
efficaciam  habuerunt,   sed  etiam  mortifera   fuerunt,    ita  scilicet  quod 
peecarent  mortaliter  quicumque  ea  observarent  :  unde  ita  S.  Augusti- 
num  interpellat:  Judoiorum  Paulus  cceremonias  obso-vabat,  cum  jam 
Ch)isti  esset  Apostolus,  et  dicis  eas    non    esse  per)iiciosas    iis,  qui  cas 
veli)it  sicuf  a  Paroitibus  accepera)it,  custodire  ?  Ego  e  contrario  loquar, 
cf  )'eclamante  mundo,  libo^a  voce  pronuntiem,  cczremonias  Judceorum, 
et  periiitiosas  esse,  et  moi^tifo^as  Christianis,  et  quicumque  eas  observa- 
verit,  sive  ex  Judceis,  sive  ex  godibus,  eum  in  baratrum  diaboli  devo-. 
lutum.    Finis  enim  legis  Ch)'istus  ad  justitiam  omni  o^edendi,  Judczo 
scilicet,  et  Gentili  ;  neque  cnim  omni  crcdenti  erit  finis  ad  justitiam,  si 
JudcBus  excipitur.  Sanctus   autem    Augustinus    volebat    distinguenda 
esse  tria  tempora,  inium  ante  Christi  Passionem,  in  quo  legalia  neque 


176  DE    LEGE    MOSAYCA. 

raortna  erant,  neque  mortifera ;  oliud,  post  tempus  sufficientis  pro- 
mnlgationis  Evangelii,  in  quo  legalia  mortua  sunt,  et  mortifera,  quia 
videlicet  sine  mortali  peccato  ab  hoe  tempore  observari  non  potuerunt: 
tertium  autem  erat  tempus  medium,  scilicet  a  l*assione  Christi  usque 
ad  Evangelii  sufhcientem  eAnilgationem.  quo  t^mpore  legalia  quidem 
fuerunt  mortua.  quia  neque  vim  aliquam  habebant,  nec  aliquis  ea  ex 
praecepto  servare  tenebatur:  non  tamen  tuerunt  mortitera,  quia  illi  qui 
ex  Judseis  conversi  fuerant  ad  Chrisrum,  poterant  per  id  tempus  le- 
galia  servare,  dummodo  non  putarent  illa  esse  neeessaria  ad  salutem , 
quasi  sine  legalibus  fides  Christi  justificare  non  posset.  —  Secujido, 
S.  Hieronymus  existimabat,  quod  Apostoli  numquam  secundum  veri- 
tatem  servaverunt  legalia,  sed  simulaveruut  se  ea  servasse,  ut  vita- 
rent  scandalum  eoram.  qui  fuerant  ex  circumcisione  :  quod  quidem 
facientes  non  deludebant  alios,  quia  id  prajstabant,  non  animo  servandi 
legalia,  sed  propter  causas  alias,  veluti  si  quis  nunc  abstinerei  a  san- 
guine  et  suSo.-ato,  quia  id  suie  sanitati  adversaretur  :  S.  Augustinus 
censebat  e  contra  Apostolos  ex  animo  servasse  legalia,  non  tamen  in 
illis  posuisse  spem  salutis,  quasi  ad  salutem  essent  necessaria  :  et  hoc 
quidem  fecisse  eos,  Xon  mentientis  astu,  sed  compatieutis  affeciu,  nec 
simulatione  fallacice,  sed  compassione  misericordi/E.  Qua  fiebat  ut  Apo- 
stolus  1.  ad  Cor.  9.  diceret:  Factus  sum  Judceis  tamquam  Judceus,  ut 
Judceos  lucrifacerem  :  hoc  est,  inquit  Augustinus  Epist.  9,  /it  tamquam 
cegrotus,  qui  mijiistrat,  non  cum  se  febres  hahere  mentitur,  sed  cum 
animo  condolentis  cogitat,  quemadynodum  sibi  ministrari  v^llet,,  st  ipse 
cegrofaret :  yam  utique  JudcBus  erat,  Christianus  autem  factus,  non 
JudcEorum  sacramenta  reliquerat,  quce  convenienter  iUe  populus,  et  le- 
gitimo  tempore,  quo  oportebat,  acceperat :  Ideoqu^  susceperat  eo  cele- 
branda,  cum  Jam  esset  Christi  Apostolus,  ac  doceret  non  esse  perniciosa 
iis,  qui  ea  rellent,  sicut  a  Parentibus  per  legem  acceperont,  custodire, 
etiam  ciim  Christo  credidissent :  non  tamen  in  eis  jam  constituerant 
spem  scdutis,  quoniam  per  Dominum  Josum  salus  illa,  quce  illis  sa- 
cramentis  significabatur,  advenerat.  —  Terfio,  S.  Hieronymus  existi- 
mabat  quod  Petrus  in  simulatioue  ista,  qua  dicitur  coegisse  gentes 
judaizare.  non  docentis  imperio,  sed  conservationis  exemplo,  iuquit 
S.  August.  quod,  inquam,  S.  Petrus  per  hanc  inductionem  uon  pec- 
cavit ;  quia  hoc  faciebat  ex  motivo  charitatis,  ne  scilicet  Judaeis  foret 
in  scandalum.  Sanctus  autem  Augustinus  contra  ceDsebat  peccasse 
S.  Petrum,  venialiter  tamen,  propter  scilicet  parum  discretam  adhae- 
sionem  parti  Jud?corum  ad  vitandum  scilicet  eorum  scandalum.  Hinc 
S.  Hieron.  S.  Augustinum  a  sua  sententia  non  multum  discedere 
putavit,  ita  scribens  :  Xec  multum  interesf  inter  meam,  et  tuam  sen- 
tentiam  ;  quia  ego  dico,  et  Fetrum  et  Faulum,  timore  fidelium  JudcBO- 
rum,  legis  exercui.sse,  imo  simulasse  mandafa :  Tu  autem  asseris  eos 
fecisse  clementer,  non  mentientis  astu,  sed  compatientis  affectu,  dum- 
modo  illud  constef,  vel  mefu,  vel  misericordia  eos  siinulo.^se  esse,  quod 
noji  erant.  —  Quarto  denique  S.  Hieron.  existimabat,  quod  Paulus 
vere  non  reprehendit  Petrum,  sed  simulatorie  tantum,  sicut  ipsemet 
Petrus  dumtaxat  simulatorie  servabat  legalia,  ita  quod  sicut  Petrus 
nolens  scandalizare  Judaeos,  simulabat  se  legalia  servare,  sic  Paulus 
ut  non  scandalizaret  gentes,  voluit  Petnim  arguere,  quibus  signifiea- 


DE    LEGE     MOSAYCA.  177 

rct  so  noii  probarc,  quod  Potrus  laciel)at,  sic(|UG  coiivGntione  ot  ))acto 
utorque  tidelibus  sibi  comniissis  providcbat :  Petrus  quideni  Juda-is, 
Paulus  vero  Gentilibus.  S.  autem  August.  e  eontra  censebat  Paulum 
vore  roprehendisse  Petruin,  non  autom  simulatorio  :  et  licet  Petrus 
vonialitor  peccavorit  servando  legalia,  quia  inde  orat  scandalo  apud 
Gentiles,  a  quibus  se  substrahebat :  Paulus  tamen  non  peccavit  repre- 
liendondo  Potrum,  quia  ex  ejus  reprehensione  nullum  scandalum 
oriebatur.  His  ita  prtemissis, 

Resfondeo  2.  quod  Apostoli  logalia  ficto  atque  simulato  animo 
non  obscrvavorunt,  imo  nec  observare  potuerunt.  Hujus  responsi  prior 
pars  constat  ex  dictis;  et  insuper  probatur,  quia  nullum  talis  simu- 
lationis  extat  argumentum  in  Scripturis,  imo  contrarium  colligitur  ex 
eo,  quod  Paulus  de  consilio  Jacobi,  et  seniorum  sanctificavit  se  cum 
((uatuor  viris.  Cujus  quidem  consilii  motivum  erat,  ut  ostenderet  hoe 
ritu  Paulus  se  non  docere  discessionem  a  Moyse;  unde  subjiciebat  Ja- 
cobus:  Et  scient  omnes  quoniam  quce  de  te  audierunt,  falsa  sunt:  sed 
st'queris  hoc  ipse  custodiens  legem..  Consilium  autom  illud  non  fuit  datum 
Paulo,  ut  simulate  tantum  se  cum  viris  quatuor  sanctificarot ;  sed  ut  se 
sanctificaret  simpliciter;  nam,  inquit  S.  Augustinus  epistola  19.  Si  revera 
sic  ea  reproharet,  quemadmodum  de  illo  auditum  erat,  et  ideo  celebranda 
susciperet,  ut  actione  simulata  suam  posset  occultare  sententiam  :  non  di- 
ceret  Jacobus,  et  scient  ojnnes  :  sed  diceret,  et  putabunt  omnes,  qtwniam, 
quce  de  te  audierunt,  falsa  sunt:  prcesertim  quia  in  ipsis  Hierosolymis 
Apostoli  jam  decreverant^  ne  quisquam  gentes  cogeret  judaizare  ;  non 
autem  decreverant  ne  quisquam  tunc  Judceos  judaizare  prohiberet,  quam- 
vis  etiam  ipsos  judaizare  doctrina  Christiana  non  cogeret.  —  Fatet 
(tiam  secunda  pars  responsi :  id  enim  licite  fieri  non  potest  quod  an- 
nexum  haberet  mendacium,  irreligionem  et  scandalum  :  sed  tria  hsec 
in  simulata  observatione  legalium  ab  Apostolis  reperta  hiissent.  Men- 
dacium  quidem,  toties  enim  censetur  quis  mentiri,  quoties  assumit 
ialsa  signa  ad  insinuandam  falsara  opinionem  cum  intentione  fallendi: 
atqui  si  Apostoli  simulato  animo  servassent  legalia,  usurpassent  falsa 
signa  ad  insinuandam  falsam  opinionem  cum  intentione  fallendi:  nam 
usi  fuissent  legalibus,  ut  persuaderent  se  per  illa  legalia  colere  reli- 
giose,  cum  tamen  non  esset  lllis  animus  tali  cultu  Deum  colendi : 
ergo  revera  mentiti  fuissent,  Fuisset  pariter  irreligio  in  ipso  facto  : 
tune  enim  est  irreligio,  quando  quis  assumit  ritus  falsse  religionis  eo 
auimo,  ut  alii  eredant,  se  illam  falsam  religionem  tamquam  veram 
sectari :  unde  peccatum  est  contra  religionem  sumere  etiam  signa  di- 
stinctiva  externa  pseudo-religionis  :  hine  plurimi  inter  Martyres  ha- 
bentur,  atque  coluntur  a  fidelibus,  quia  thus  idolis  noluerunt  adolere : 
hoc  autem  si  auimo  simulato  licitum  fuisset  agere,  non  tamquam  Mar- 
tyres  venerationem  ,  sed  tamquam  homicidse  contemptum,  atque  ma- 
ledictionem  hominum  promemissent ;  quapropter  lib.  2.  Machab.  c.  6. 
jure  merito  Eleazarus  senex  cum  ab  amicis  sollicitaretur,  ut  simula- 
ret  se  manducasse  carnes  porcinas,  sicut  Rex  imperaverat,  ut  hoc  facto 
a  morte  liberaretur ;  generoso  animo  respondit,  dicens  :  mitti  se  velle 
iu  infernum :  Xo?i  enim  cetati  nostrce  dignum  est,  inquit,  fingere  ;  ut 
multi  adolescentiuni  arbitrantes  Eleazarum  nonaginta  annorum  trans- 
iisse  ad   vitam  alienigenarum  ,  et  ipsi  propter   meam   simulationem, 

FiLvsSEN   Theol.  Tom.  YI.  12 


178  DE    LEGE     MOSAYCA. 

et  propter  modicum  corruptlhilis  vitce  tempus  decipiantur :  et  per  hoc 
macidam,  atque  execrationem  mece  souctuti  conquiram  :  sed  si  Apo- 
stoli  siinulato  animo  legalia  mortifera  servassent,  assumpsissent  ritiis 
fals?e  religionis  eo  animo  ut  alii  crederent  se  illam  falsam  religionem 
tamquam  veram  fuisse  seetatos.  De  scandalo  denique  probatur  :  is  dat 
scandalum  alteri,  qui  confirmat  illum  suo  exemplo  in  raali  operatione, 
vel  inducit  alios  exemplo  suo  ad  malum  faciendum  :  atqui  si  morti- 
fera  crant  legalia  tempore  Apostolorum.  ante  sufficientem  ipsius  Evan- 
gelii  e^Tilgationem,  Apostoli  exemplo  suo  confirmassent  Judseos  in 
observatione  legalium,  quae  erat  mala,  quandoquidem  erat  mortifera. 
Exemplo  quoque  suo  provoca^sent  Gentiles  ad  similem  observationem, 
qui  merito  credidissent  sibi  ex  religione  usui^pandum  quod  usurpatum 
agnovissent  ab  Apostolis.  Xeque  vero  scandalum  dedenint  Apostoli 
quando  ex  animo  ea  observaverunt.  Non  Judaeis,  quibus  videntibus 
ea  siguificabant  se  ideo  usurpare,  uon  quasi  necessaria  essent  saluti 
consequendoe,  sed  ut  cum  bonore  deducerent  ad  tumulum  Synagogam, 
neque  detestari  sicut  idololatria  detestanda  est,  cum  illa  fieri  Deus  prse- 
ceperit,  hanc  satanas  persuaserit :  et  quod  ut  tamquam  neiessaria  non 
debent  appeti,  ita  neque  damnari  debent  tamquam  sacrilega.  Non 
Gentilibus,  quia  illis  significabant  se  ideo  honorem  impendere  Deo 
tali  cultu,  quod  ipsi  ex  Judaeis  assumpti  essent,  apud  quos  non  vi- 
gebat  lex  vetus,  bona  erat  tum  cum  observabant,  modo  mortua,  sed 
non  mortifera,  cum  e  contra  cultus  idolorum  semper  mortem  inferat. 
Confirmatur  1.  Quia  ratio  quare  nunc  non  licet  simulato  etiam 
animo  servare  legalia,  alia  non  potest  afierri,  nisi  quod  nunc  sunt 
mortifera:  ergo  si  tempore  Apostolorum  ante  divulgationem  Evaugelii 
fu''runt  mortifera,  ue  quidem  simulato  animo  licuit  Apostolis  ea  ser- 
vare.  Secundo,  quia  non  licet  Gentilismum  simulare,  quia  est  aliquid 
mortiferum:  ergo  neque  a  pari  licuit  Apostolis  Judaismum  mortiferum 
simulare.  Hanc  autem  rationem  urget  S.  Augustinus  epist.  19.  Cur, 
inquit,  mihi  non  licet  dicere  Apostolum  Paulum,  et  alios  rectce  fidei 
Christianos,  tunc  illa  vetera  Sacramenta  paululum  dbservando  veraciter 
commendare  debuissef  deputarentur  illce  Propheticce  significationis  ob- 
servationes  a  piissimis  patribus  custoditce,  tamquam  sacrilegia  diaJxt- 
lica  a  posteris  detestandce :  jam  enim  cum  venisset  fides,  quce  prius 
illis  observationibus  renunciata,  post  mortem  et  resurrectionem  Domini 
revelata  est,  amiserant  tamquam  vitam  officii  sui,  verumtamen  sicid 
defuncta  corpora  necessariorum  officiis  deducenda  erant  quodammodo 
ad  sepulturam,  nec  simulate,  sed  religiose:  non  autem  deferenda  con- 
tinuo,  vel  inimicorum  obirectaiionibus  tamquam  canum  morsibus  dbij- 
cienda.  Proinde  nunc  quisquis  Christianorum,  quamvis  sit  ex  Judceis, 
similiter  ea  celebrare  voluerit,  tamquam  sopitos  cineres  eniens,  non  erit 
pius  deductor,  vel  bajulus  corporis,  sed  impius  sepulturce  violator. 

DiCES  ciM  S.  HiERONYMo  :  «  Lcgalia,  aut  bona  erant,  et  salutem 
«  afferentia,  aut  uon;  si  salutem  non  ai!erunt,  cur  observantur?  si 
«  autem  observanda  sunt,  utique  salutem  afiferunt,  maxime  quaj  ob- 
«  servata  martyres  faciunt :  non  enim  observarentur,  nisi  salutem  af- 
«  ferrent;  neque  enim  indiflerentia  sunt  inter  bonum,  et  malum,  sieut 
«  Philosophi  disputant :  bonum  cst  continentia,  malum  est  luxuria; 
«  inter  utrumque  iudifferens  ambulare,  digerere  alvi  stercora,  capitis 


DE    LEGE     MOSAYCA.  179 

«  naribus  purgvimenta  j^rqjiccrc,  sputis  rheuinata  jaccre.  Hoc  ncc 
«  l)onuni,  ncc  nialum  est,  sivc  cnim  tcceris,  sive  non  feccris,  nccju- 
«  stitiam  iiabebis,  nec  injustitiam.  Observare  autcm  lcgis  caeremonias 
«  non  potest  csse  indif['crens,  scd  aut  malum  est,  aut  bonum  est:  tu 
«  dicis  bonum,  cgo  asscro  malum,  ct  maluni  non  solum  his,  qui  ex 
«  gentibus,  sed  et  his,  qui  cx  Judaico  populo  crediderunt.  In  hoc 
«  (nisi  fallor)  loco  dum  aliud  vitas,  in  aliud  dcvolvcris.  Duni  cnini 
«  metuis  ]*or])hyrium  l)las})l)cmantcm  in  llebionis  incurris  laqucos,  his 
«  qui  credunt  ex  Judaeis  observandam  legcm  esse  dcccrnentis.  »  — 
Respondet  S.  Augustinus  Epist.  19.  pr.Tcepta  lcgalia  statim  post 
Christi  Doniini  mortcni  potuisse  dici  nec  bona,  nec  niala.  «  Cur  autem, 
«  inquit,  non  dicam  prsecepta  illa  veterum  Sacramentorum  nec  bona 
«  csse,  quia  non  eis  homincs  justificantur,  umbra?  enim  sunt  pra^nun- 
«  tiantes  gratiam,  qua  justilicamur;  nec  tamen  mala,  quia  divinitus 
«  prsecepta  sunt  temporibus,  personisque  congruentia :  cum  me  adjuvet 
«  ctiam  Prophctica  sententia,  qua  dicit  Deus  se  illi  populo  dedisse  prse- 
«  cepta  non  bona :  forte  enim  propterea  non  dixit  mala,  scd  tantum 
«  non  bona,  idest,  non  talia  ut  illis  homines  boni  tiant,  aut  sinc  illis 
«  boni  non  fiant.  Vcllem  me  doceret  benigna  sinceritas  tua,  utrum 
«  simulate  quisquam  sanctus  Oricntalis,  cum  Roman  venerit  jejunet 
^^  Sabbato,  excepto  illo  die  Paschalis  vigilia??  Quod  si  malum  cssc 
«  dixerimus,  non  solum  Romanam  Ecclesiam,  sed  etiam  multa  ei  vi- 
«  cina,  et  aliquanto  remotiora  damnabimus,  ubi  mos  idem  tenctur,  et 
«  manet.  Si  autem  nou  jcjunare  Sabbato  malum  putavcrimus,  tot  Ec- 
«  clesias  Orientis,  et  multo  majorem  orbis  Christiani  partem,  qua  te- 
«  meritatc  criminabimur?  Placetne  tibi,  ut  medium  quiddam  esse 
«  dicamus,  quod  tamcn  acceptabile  sit  ei,  qui  hoc  non  siniulate,  sed 
^^  congruente  societate  absque  observantia  feceris?  Et  tamen  nihil  indc 
«  legimus  in  Canonicis  libris  praeceptum  esse  Christianjs :  quanto  magis 
«  illud  malum  dicere  non  audeo,  quod  Deum  praecepisse  ipsa  Chri- 
«  stiana  fide  negare  non  possum  ,  quia  didici  non  eo  justificari,  sed 
«  gratia  Dei  per  Jesum  Christum  Dorainum  nostrum  ?  Dico  ergo  cir- 
«  cumcisionem  prieputii,  et  caetera  hujusmodi  priori  populo  per  Testa- 
«  mentum,  quod  Yetus  dicitur,  divinitus  data  ad  significationem  fu- 
«  turorum,  quae  per  Christum  oportebat  impleri,  quibus  advenientibus 
«  remansisse  illa  Christianis  legenda  tantum,  ad  intelligentiam  prse- 
«  missae  Prophetiae,  non  autem  necessario  facienda,  quasi  adhuc  ex- 
«  pectandum  esset,  ut  vcniret  fidei  revelatio,  quse  his  significabantur 
«  esse  ventura.  Sed  quamvis  gentibus  imponenda  non  essent,  non 
«  tamen  sic  debuisse  auferri  a  consuetudine  Jud?eorum  tamquam  de- 
«  tcstanda,  atque  damnanda.  Sensim  proinde  atque  paulatim  lervente 
«  sana  prsedicatione  gratise  Christi,  qua  sola  nossent  credentes  se  ju- 
«  stificari,  salvosque  fieri,  non  illis  umbris  rerum  antea  futurarum, 
<<  tunc  jam  venientium,  atque  prsesentium,  ut  in  illorum  Judseorum 
«  vocatione,  quos  prsesentia  carnis  Domini,  et  Apostolica  tempora  sic 
«  invenerant,  omnis  illa  actio  consumeretur,  umbrarum  hoc  eis  sufte- 
«  cisse  ad  commendationem,  ut  non  tamquam  detestanda,  et  similis 
«  idololatrise  vitaretur,  ultra  vero  non  haberet  progressum  tamquam  vel 
«  ab  illa  salus  esset,  vel  sine  illa  esse  non  posset.  Quod  putaverunt 
«  h?eretici,  qui  dum  volunt,  et  Jud?ei  esse,  et  Christiani,  nec  Judtei, 


180  DE    LEGE    MOSAYCA. 

«  nec  Christiani  esse  potenint;  quorum  sententiam  mihi  cavendam^ 
«  quamvis  in  ea  numquam  fuerim,  tamen  benevblentissime  admonere 
«  dignatus  es.  »  —  In  hoc  enim  videtur  S.  Hieronymus  S.  Augustini 
mentem  non  fuisse  assequutus  in  prioribus  Epistolis:  ex  eo  enim, 
quod  S.  Augustinus  assereret  legalia  fuisse  lieite  usurpata  ab  Apo- 
stolis;  inde  existimat  S.  Hieronymus,  quod  etiam  vellet  ea  adhue 
fore  licita  post  sufficientem  Evangelii  promulgationem ;  propterea  quod 
tempus  non  determinaverat  Augustinus  quo  licite  fieri  posset  Lega- 
lium  observatio,  ut  ipsemet  indicat  Epist.  19.  dicens:  «  Fateor  sane 
«  in  eo,  quod  Epistola  continet  mea,  quod  ideo  sacramenta  Juda?onim 
«  Paulus  celebranda  susceperat,  cum  jam  Christi  esset  Apostolus,  do- 
«  ceret  non  esse  perniciosa  his,  qui  ea  vellent,  sicut  a  parentibus  per 
«  legem  aeceperant,  custodire,  minus  me  posuisse  illo  dumtaxat  tem- 
«  pore,  quo  primum  fidei  gratia  revelata  est,  tunc  enim  hoc  non  erat 
«  perniciosum;  progressu  vero  temporis  erat  perniciosum,  nisi  illae 
«  observationes  ab  hominibus  Christianis  desererentur :  ne  si  tunc  fie- 
«  rent,  non  discerneret,  quod  Deus  populo  suo  per  Moysem  praecepit 
«  ab  eo,  quod  in  templis  dsemoniorum  spiritus  immundus,  etc.  Pro- 
«  inde  potius  culpanda  est  negligentia  mea,  quia  hoc  non  addidi,  quam 
«  objurgatio  tua.  » 

Qu.ERES  2.  An  Petrus  vere  fuerit  reprehensibilis,  et  vere 
non  autem  simulate  a  Paulo  reprehensus ?" 

Affirmo  ;  idque  probatur  primo  ex  2.  cap.  ad  Galatas,  ubi  S.  Paulus 
ait:  Cum  autem  venisset  Cephas  Antiochiam,  in  faciem.  ei  restiti ,  quia 
reprehensihilis  erat.  Et  postea:  Cum  vidissem,  quod  non  recte  ambu- 
larent  ad  veritatem  Evangelii,  dixi  Cephce  etc.  Qulbus  quidem  verbis 
priemiserat  1.  cap.  Quce  autem  scriho  vohis,  ecce  coram  Deo^  quia  non 
mentior.  Nam  si  verum  est  in  Scriptura  sacra  nihil  falsi  contineri, 
verum  est  Petrum  merito  reprehensibilem  fuisse,  et  vere  a  Paulo  re- 
prehensum.  Unde  Augustinus  Epist.  19.  Si  hoc  fecit  Petrus,  quod  fa- 
cere  dehuit,  meniitus  est  Poulus,  quod  eum  viderit  non  recte  ingre- 
dientem  ad  veritatem  Evangelii.  Quisquis  enim  facit,  quod  facere  debet, 
recte  utique  facit,  et  ideo  falsum  de  illo  dicit,  qui  dicit  eum  non  recte 
fecisse,  quod  eum  novit  facere  dehuisse.  Si  autem  verum  scripsit  Paulus, 
verum  est  quod  Petrus  non  recte  ingrediehatur  ad  veritatem  Evangelii: 
icl  ergo  faciehat,  quod  facere  non  dehebat.  Et  si  tale  aliquid  Paulus 
ipse  jam  fecerat,  correptum  potius  credam  Coapostoli  sui  correptionem 
non  potuisse  negligere,  quam  mendaciter  aliquid  in  sua  Epist.  posuisse: 
et  si  hoc  non  in  Epistola  qualibet,  quanto  magis  in  illa,  in  qua  prte- 
locutus  ait:  quae  autem  scribo  vobis,  ecce  coram  Deo  quia  non  men- 
tior? —  Prohcdur  secundo;  quia  ille  reprehensibilis  est,  qui  exemplo 
suo  inducit  alios  ad  faciendum  id,  ad  quod  non  tenentur  tamquam  ad 
illud  tenerentur,  sicque  illis  est  causa  scandali:  atqui  Petrus  exemplo 
suo  gentes  inducebat  ad  judaizandum,  quasi  A'ero  illud  esset  neces- 
sarium,  quod  tamen  necessarium  non  fuisse  illis,  statutum  fuerat  in 
Concilio  Apostolorum  :  nam  res  ita  se  habebat :  Petrus  cum  Gentilibus^ 
conversis  ad  tidem  conversabatur,  utens  indiflterenter  cibis  illorum, 
idque  instinctu  Spiritus  sancti,  qui  dixerat  ei:  Quod  Deus  sanctifi- 
caoit,  iu  ne  commune  dixeris.  Act.  10.  Cum  autem  ad  eum  accessis- 


DE    LEGE     MOSAYCA.  181 

>ent  postoa  .ludtxii  a  .Jacobo  zelantes  pro  legalibus,  substraxit  sc  a 
(iontibus,  seque  ab  eis  segTegavit,  quia  tinicbat  .hidaeos  istos,  simu- 
lans  sc  in  illorum  scntcntia  cssc.  Excmplo  illius  l^arnabas,  cfctfriquc 
.hida^i,  qui  crant  Antioehia^,  discrcvcrunt  quoquc  sc  a  (icntilibus  in 
cibo.  Tunc  commoti  sunt  Gentiles,  quasi  jugum  lcois  ij^.sis  impone- 
rctur :  unde  A])Ostolus  Petro:  Si  tu  cum  Juclceus  sis  (fmitiliter  vivis, 
ct  uon  judaice,  quomodo  (/entes  cogis  judaizare'^  Non  quidem  imperio, 
sed  su»  conversatiouis  exemplo.  Hinc  rcprehensionis  occasio,  quia  cum 
Petrus  instructus  cssct  a  Dco  de  non  discretione  ciboruni  facienda, 
contrarium  tamen  simuhibat:  inde  sequcbatur  scandahim   Gcntilium. 

Orjicirs  1.  Hoc  contigit  post  acceptam  gratiam  Spiritus  sancti  ab 
Apostolis  dic  ipso  Pentecostes  :  ab  eo  vero  temporc  nuUo  modo  pcc- 
caverunt  Apostoli:  crgo  falsum  est,  quod  IVtrus  tunc  fuerit  reprc- 
hensibilis:  nam  reprehensibilis  nemo  est,  nisi  propter  peccatum.  — 
Respondeo,  a  die,  qua  acceperunt  ApostoH  Spiritum  sanctum,  non 
ampUus  peccasse  illos  mortali  peccato;  quia  fucrunt  confirmati  i)i 
gTatia:  cicterum  peccasse  venialiter,  quia  non  fucrunt  confirmati  in 
bono.  Peccatum  vero  S.  Pctri  fuit  veniale  conversationis  vitium,  non 
doctrince,  ut  loquitur  Tcrtullianus  lib.  4.  contra  Marcioncra  cap.  3. 
superstitiosai  simulationi,  ex  qua  sequehatur  Gentilium  scanclalum . 

Ohjicies  2.  Non  est  verisimile  Paulum  id  ex  animo  arguisse  in 
Petro,  quod  ipse  censuerat  posse  fieri  legitime,  immo  et  fecerat:  scd 
Paulus  oflensionis  Judaeorum  metu  observaverat  legalia,  faetusquc 
iuerat  Judaeus  Judseis  et  omnia  omnibus,  ut  omnes  lucrifaceret.  Qua 
igitur  fronte,  inquit  S.  Hieron,  qua  audacia  Faidus  in  altero  rej)re- 
hendat,  quod  ipse  commisitf  Hinc  prsemiserat:  0  Heate  Apostole  Paule, 
qui  in  Petro  reprehenderas  simulationem  qua  suhtraxit  se  a  gentibus 
jyropier  metum  Judceorum,  qui  a  Jacoho  venerant,  cur  Timotheum, 
fiiium  hominis  Gentilis,  utique,  et  ipsum  Gentilem,  neque  enim  Jiuloeus 
erat,  qui  non  erat  circumcisus,  contra  sententiam  tuam  circumcidere 
cogeris  f  Respondehis  mihi:  propter  Judoeos,  qui  erant  in  illis  iocis.  Qui 
igitur  tiJd  ignoscis  in  circumcisione  discipidi  venientis  ex  gentihus, 
igjwsce  et  Petro  prcedecessori  tuo,  quod  aliqua  fecerit  metu  fidelium 
Judceorum.  —  Respondet  S.  August.  non  fuisse  parem  utriusque 
Apostoli  legalium  observationem ;  Nam,  inquit,  Petrus  ilia  servavit 
mentientis  astu :  Pauius  vero  compatientis  affectu;  nam  Paulus  cir- 
€umcidit  Timotheum,  ne  Judceis,  et  maxime  cognationis  ejus  mcdernoe 
sic  viderentur,  qui  ex  gentihus  in  Christum  crediderant,  detestari  cir- 
cumcisionem,  sicut  idoioiatria  detestanda  est :  cum  iilam  JDeus  fieri  prcz- 
ceperit,  hanc  Satanas  persuaserit :  et  Titum  propterea  non  circumcidit, 
ne  occasionem  daret  eis,  qui  sine  uiia  circumcisione  dicehant  credentes 
saivos  esse  non  posse,  et  ad  deceptionem  gentium  hoc  etiam  Pauium 
sentire  jactarent.  Itaque  Paulus  hsee  omnia  prsestitit  compatientis  af- 
fectu,  ne  scilicet  Judaeis,  aut  gentibus  foret  in  scandalum  ;  Petrus 
vero  non  ita,  sed  id  praestitit,  ut  simularet  se  cum  Judjvis  zelare  legis 
et  legalium  observantiam ;  nam,  inquit  S.  Thom.  q.  lOo.  art.  4.  ad.  2. 
Nou  peccavit  Petrus  in  hoc,  quod  ad  tempus  iegaiia  ohservahat,  quia 
hoc  ei  iicehat  tamquam  ex  Judceis  converso  ;  sed  peccahat  in  hoc,  quod 
circa  iegaiium  ohservantiam  adhiheret  nimiam  diiigentiam,  ne  scanda- 
/izaret  Judceos,  ita  utex  hoc  sequeretur  scandaium  gentiiium:  at  Pauius 


182  DE   LEGE  EVANGELICA. 

adhibebaf  moderafam  circa  legalia  diligentiam,  quia  usurpabat  tantum 
illa,  uf  non  videretur  damnare  Sgnagogam,  atque  ut  eamdem  cum  ho- 
nore  sepeliref. 

Ob jiciE.s  3.  Inferior  non  potest  lieite  superiorem  arguere :  sed  Paulu:?^ 
erat  inferior  Petro,  qui  Apostolorum  princeps  a  Christo  fuerat  insti- 
tutus,  ut  alios  confirmaret:  ergo  etc.  —  Respondet  S.  August-.  Epi- 
stola  19.  inferiorem  non  posse  quidem  superiorem  arguere  repreheu- 
sione,  qmv  fiat  per  auctoritatem,  concedit:  qute  fiat  libertate  charitatis, 
negat.  Verba  ejus  sunt:  Ipse  vero  Petrus  quod  a  Paulo  fiebat  utiliter 
liberfafp  charifatis,  sancta,  ac  benigna  pietate  humilitatis  accepit,  atqiic 
sancfius  et  rarius  exemplum  posteris  prcBbuif,  ut  non  dedignarenfur. 
sicubi  forfe  recti  tramifem  reliquissenf,  etiam  a  po.sterioribus  corrigi. 
quam  Paulus,  quo  confidenter  aiulerenf  etiam  minores  majoribus,  pr<> 
defendenda  Evangelica  veritate  salva  fratcma  charifate  resistere.  Esf 
laus  itaque  Jusfoi  libertatis  in  l^aulo,  et  sancfce  humilifafis  in  Pefro. 
Hoc  saue  exemplo  motus  Augustinus  circa  finem  ejusdem  Epistola*. 
ita  S.  Hieron.  precatur:  Idemtidem  rogo,  ut  me  fidenter  corrigas,  ubt 
mihi  hoc  opus  esse  perspe.ceris ;  quamquam  enim  se^^undum  honorum 
vocabula,  qucejam  Eccfesice  usus  obfinuif ,  Episcopatus presbgterio  major 
sif ,  tamen  in  mulfis  rebus  Augusfinus  Hierongmo  minor  est,  licet  etiam 
a  minore  quolibef  non  sit  refugienda,  vel  dedignanda  correcfio. 

Petes:  utrum  ille  qui  reprehensus  est  a  Paulo,  fuerit  revera  Petrus 
Apostolorum  princeps:  an  alius  quispiam,  siquidem  uon  nominatur 
ibi  Petrus,  sed  Cephas?  —  Respondeo  1.  Ulum  Cepham  a  Paulo  re- 
prehensum  aliquibus  videri  unum  esse  ex  72.  discipulis.  Ita  censent 
Dorotheus  in  Synopsi,  et  Cleoiens  Alexandrinus  apud  Eusebium  \.  1. 
Hi^to.  c.  12.  Eo  autem  fuudamento  nituutur.  quod  S.  Lucas  in  Act. 
Apost.  non  referat  adventum  Petri  Antiochiam,  in  qua  tamen  civitate 
erat  ille,  qui  reprehensus  est  a  Paulo.  Pespondeo  2.  Verius  apparere 
illum  Cepham  a  Paulo  reprehensum  revera  tuisse  Petrum  Apostoloruin 
principem;  quia  hic  Cephas,  qui  reprehensus  fuit,  uua  et  Jafeobus. 
et  Joannes,  dicuntur  ibidem  esse  Ecclesi^e  columnae,  et  dedisse  dex- 
teras  Paulo  ac  Barna))*  :  non  videtur  autein  alius  a  Petro  Aposto- 
lorum  principe  adjungi  Jacobo  et  Joanni  posse,  ut  cum  eis  dicatur 
columna,  qua  maxime  Ecclesia  fulciebatur;  subindeque  verior  apparcr 
aliorum  sanctorum  Patrum  sententia  existimantium  illum  Cepham  re- 
vera  tuisse  Petrum  Apostolorum  f)rincipem. 

ARTICULUS  TERTIUS. 

DE  LEGE  EVANGELICA. 

Legem  Evangelicam  pluribus  glorise  titulis  illustrem,  quibus  supr.i 
Mosaycam  celebratur,  nemo  est  qui  nesciat.  Primo  namque  a  SS.  PV. 
Lex  nova  appellatur,  juxta  illud  Apostoli  2.  ad  Corint.  5.  Vetera  tran- 
sierunf,  ecce  omnia  facfa  sunt  nova.  Unde  Chrysost.  ibidem  ait :  Perum 
vices  jam  mutafoe.  sunf,  uf  et  anima  nova,  ef  corpus  novum,  et  novum 
orationis  genus,  ef  pollicitationes  novcB,  ef  Testamenfum,  et  vifa,  <  f 
mensn,  ef  vestis,  et  uf  uno  verb^j  dicam,  omnia  nora.  Cui  concinit  Gre- 
gorius,  HomiL  22.  inEvangelia,  Xovus,  inquit,  homo  venif  in  munduni. 


DE    LECiE  EVANGELICA.  183 

iiora  prcBCcpta  dedit  mundo,  ot  ritm  nostrce  rptcri  contrarictatcm  oppo- 
suit  noritatis  suce.  Quod  utique  ipse  Ciiristus  eoufirniavit  duin  Apo- 
stolos  nlloquens,  ,)oan.  lo.  ait:  Mandatum  norum  do  roliis,  quie  lieet 
(le  niandato  amoris  specialiter  dieta  fuerint,  nierito  tanien  ad  totarn 
legem  P^vangelicam  extenduntur;  quae  in  hoe  a  veteri  secernitur,  quod 
illa  timoris,  Ir.vc  amoris  lex  sit.  Nam,  inquit  August.  1.  ad^ersus 
^Vdimantum  c.  17,  Hcec  est  brerissima  et  apertissima  diffcrcntia  duorum 
Tcstamcntoruni:  timor  ct  amor;  qucd  utique  S.  Paulus  observaverat 
ad  Rom.  S.  scribens:  Xon  acccpisti  spiritum  scrvitidis  itcrumin  timore, 
sed  acccpistis  spiritum  adoptionis  pliorum,  in  quo  claniamus:  At)ha, 
Patcr,  qui  est  spiritus  dilectioniSy  ut  idem  Paulus  dicit  2.  ad  Tim.  1.  — 
Secundo  eadem  lex  E vangel i ca  fippaWatiir'^  quia,  ut  ait  Auctor  Operis 
imperfi'cti  in  Mattlr.,  Evangeliuni  est  bonum  nuntium:  bona  autem  ho- 
minibus  nuntiantur,  quando  proniittitur  eis  bcatitiulo  ccelcstis,  pecca- 
torum  remissio,  adoptio  filiorum ,  mortuorum  rcsurrcctio,  immortalis 
rita,  hcercditas  rc(jni  ccelestis,  possessio  glorice  sempitcrnce,  societas  An- 
gclorum,  et  communicatio  spiritus,  et  fraternitas  Christi,  et pcdernitas 
Dei.  —  Tcrtio  interdum  appellatur  lex  fidci,  ad  Rom.  8,  propter  vide- 
iicet  majorem  expressionem,  et  determinationem  nivstcriorum  Dei,  et 
articulorum  fidei  erga  sauctam  Trinitatem  Verbi  incarnationem  etc. 
Unde  (-hristus  Dominus  Apostolos  alloquens  Marci.  4.  ajebat:  Vobis 
datum  cst  nosse  mysteria  regni  Dci,  illis  autcm,  qui  foris  sunt,  omnia 
in  paral)otis  fiunt,  ut  ridentcs  videant,  ef  non  vidcant:  et  audientes 
aiidiant,  ct  non  inteUigant.  Et  idem  Christus  Dominus  Joan.  15.  ipsis 
pariter  Apostolis  dicebat:  Vos  autem  dixi  amicos,  quia  ornnia  quce- 
cujnque  audivi  a  Pcdre  meo,  nota  feci  vobis.  Yocatur  etiam  lcx  spiri- 
tiis  vitce,  ad  Eom.  8,  seu  lex  graiice;  nam  gratia  est  spiritus  vitte  no- 
str;e,  vel  vita  spiritus  nostri ;  imo  solet  interdum  Evangelica  lex, 
gratia  simpliciter  appellari,  juxta  illud  Joan.  1.  Lex per  Mogsem  data 
est,  grcdia  e.t  veritas  per  Jesum  Christum  facta  est:  et  ideo  Paulus  ad 
(ralat.  5.  dixit:  Non  csfis  sid)  lcge,  sed  sub  gratia.  —  De  hac  autem 
l^vangelica  iege  nonnuUa  hic  occurrunt  resolvenda.  Primu77i,  an  et 
qualiter  Christus  novam  legem  instituerit.  Secundum,  quanta,  et  qualia 
h;ee  nova  lex  habeat  pnvcepta.  Tertium,  quos  complectatur  effectus, 
quibusve  pnvcellentiis  eflulgeat. 

QU.ESTIO  PRIMA. 

AN,  ET  QUALEM  NOYAM  LEGEM  CHRISTIS  INSTITUERIT. 

NoTANDUM  1.  Eam  fuisse  Hseresiarcharum  posterioris  hujus  sseculi 
impiam  et  absurdam  sententiam,  ut  assererent  Christum  Dominum 
non  esse  verum  legislatorem,  nec  eum  novam  aliquam  legem  condi- 
disse,  sed  solum  a  lege  veteri  nos  liberasse.  Ita  sen^t  Lutherus,  libro 
Dc  libertate  Christiana,  ubi  ait:  Xullo  opere,  nulla  lege  homini  Christiano 
opus  est :  cum  per  fidem  sit  libcr  ab  omni  lege.  Eumdem  errorem  evul- 
g"avit  Calvinus,  nam  exponens  illud  Apostoli  ad  Galat.  Misit  Deus  Fi- 
lium  suum  facfum  ex  mulierc,  factum  sub  lege,  ut  eos,  qui  sub  lcge 
crant,  redimeret  etc.  sic  exclamat :  O  miserabilem,  inquit,  justitiam  ! 
o  pemiciosiim  errorem  prcedicantium  Christum  novum  legislatorem. 
Quasi  veferem  legem  abrogaverit,  id  novam  Christianis  omnibus  legcm 


184  DE    LEGE  EVANGELICA. 

imponeret.  Xon  falt  id  Christi  officium,  sicuf  ipse  dixit:  Xon  misit 
Deus  filium  suum  in  mundum,  ut  judicet  mundum,  sed  ut  salvetur 
mundus  per  ipsum.  Et  alio  loco :  Ego,  inquit,  non  judico  quemquam. 
Xon  habuit  profecto  Christus  id  operis  ac  muneris,  ut  novam  insti- 
tueret  legem,  sed  ut  ah  hominum  cervicibus  servile  illud  legis  jugum 
auferret.  Hoc  illud  est,  quod  Paulus  claniat,  Deum  misisse  filium  suum 
faetum  sub  lege,  ut  eos,  qui  sub  lege  erant,  redimeret.  Xostri  vero 
novitii  Theologi,  divino  adversantes  consilio,  pro  Liheratore  I^gislato- 
rem,  qui  nos  in  durissimam  tradat  servitutem,  suscipiendum  docent. 
Hujus  autem  male  feriati  capitiB  ut  vesaniam  compeseamus  evidentius. 

NoTANDrM  2.  Duo  maxime  esse  legis  cujuslibet  munia  ;  nempe  di- 
rigere,  et  prcecipere :  dirigit,  inquam,  creaturam  rationalem  ad  finem 
sibi  congruum  per  media  convenientiaj  quae  prseseribit,  dum  ad  bo- 
uum  stiniulat,  et  revocat  ab  eo  quod  inhonestum  et  malum  est : 
prcecipit  autem  qua3  judicat  esse  necessaria  ;  ut  finis  ille  honestus  et 
debitus  possit  obtineri.  Concedunt  quidem  hseretici  Novum  Testa- 
mentum  habere  quidem  rationem  legis  directivse,  ipsique  quadrare 
quod  Eegius  Vates  ait:  I.ex  Domini  immaculata,  convertens  animas, 
testimonium  fidele,  sapientiam  prcestans  parvulis.  Est  enim  immacu- 
lata  :  cum  nihil  pravum,  aut  suadeat,  aut  permittat;  conrertens  animas. 
quod  nedum  externos  hominum  motus,  sed  internos  etiam,  intimosque 
animi  sensus  regat :  testimonium  fidele,  quod  nuUi  errori  obnoxia  sit : 
sapientiam  prce.^itans  parvuUs,  quod  hominem  sub  nativse  legis  Mo- 
saycse  et  aurora,  velut  adhuc  ccEeutientem  divina  fidei  luee  illustret. 
et  ad  seternam  beatitudinera  vocet,  ae  promoveat.  An  autem  Evange- 
lica  lex  etiam  sit  praeceptiva,  et  fidelibus  aliqua  mandata  sub  peccato. 
et  interminatione  setern?e  damnationis  prgescribat,  controversia  est  hic 
determinanda. 

NoTAXDU.M  3.  Quod  etsi  nova  lex  ea  ratione  dici  possit  a  mundi 
exordio  instituta,  quatenus  quotquot  justi  fuerunt  ad  No^Tim  Testa- 
mentum  spectabant,  nee  nisi  per  gratias  intuitu  meritorum  Christi  con- 
cessas  justificati  fuerint,  ut  significat  Apostolus  Pnmce  ad  Corinth.  10. 
ubi  de  patribus  Veteris  Testamenti  ait:  Omnes  eumdempjotum  spiritaleni 
hiherunt,  hihehant  autem  de  spintali  consequente  eos  petra  :  Petra  autem 
erat  Christus;  quocirca  idem  ad  Hehrceos  13.  dicit  Christus  heri,  et 
hodie,  et  in  scecula  ;  hoc  est  licet  Christus  apparuerit  tantum  in  medio 
temporum,  nihilominus  omnes  cujusvis  temporis  justos  sua  fidei  luce 
illustravit,  et  gratia  ditavit;  lieet,  inquam,hac  ratione  Evangelica  lex 
censeri  possit  ab  initio  condita,  tamen  certum  est  ipsam  nonnisi  per 
Christum  fuisse  in  medio  temporum  institutam,  et  promulgatam,  tum 
quantum  ad  sua  praecepta,  tum  respective  ad  gratiam  Spiritus  sancti, 
necnon  et  beneficiorum  abundantiam.  Cur  autem  ante  id  tempus  non 
incoeperit,  triplex  proferri  potest  ratio:  Primo,  quia  gratia  non  debuit 
abundanter  dari  antea  quam  impedimentum  peccati  ab  humano  generp 
tolleretur,  consummata  redemptione  per  Christum :  unde  Joan.  7. 
Xondum  erat  spiritus  dcdus,  quia  nondum  erat  Jesus  glorificatus.  Et 
Poman.  8.  Deus  filium  suum  mittens  in  similitudinem  carnis  peccati, 
*de  peccato,  damnavit  j)eccatum  in  carne,  ut  justificatio  legis  impleretur 
in  nohis.  Secundo,  quia  quod  est  perfectum  non  debuit  dari  ab  initio, 
^      sed  prius  quod  est    in^erfectum    tamquam  dispositivum  ad  illud.  Et 


DE    LEGE  EVANGELICA.  185 

ha^c  est  ratio  Apostoli  ad  Oalat.  ^3,  Lcx  rmlaffogm  iwstrr  fnit  in 
('/iristo,  ut  cx  pde  Justiflceivur.  Tortio  quia  lex  riova  cst  iexgratiaj: 
ot  ideo  oportuit  primo,  quod  homo  rolinqueretur  sibi  in  statu  veteris 
legis,  ut  iu  peccatuni  cadendo  suani  infirniitatem  coj^noscens,  reco- 
gnosceret  se  gratia  indi<;;ere  :  et  hanc  rationem  assignat  Apostolus  ad 
Honi.  5.  dicens:  Lex  autem  subintravit,  iit  aljundaret  delictum :  uhi 
autem  abundavit  delictum,  superabiindamt  gratia. 

Conclusio  unica.  —  Christus  Dominus  revera  institi  it 
NOVAM  Le(4EM,  NON  SOLl  m  directivam,  sed  etiam  pr.eceptivam. 
Hsec  est  de  fide  contra  haereticos. 

Probatur  primo  variis  Scripturae  testimoniis,  quibus  in  Veteri  Te- 
staniento  Messias  promittitur  venturus  ut  legislator,  et  novpe  legis  con- 
ditor.  Sic  JtBremise  31.  Kcce  dies  venient)  dicit  Dominus,  et  feriam 
domui  Israc.l,  et  domui  Juda  foedus  norum,  etc.  dabo  legem  meam  in 
visceribus  corum.  Quse  verba  de  Christo,  ejusque  foedere  et  lege  dicta 
«sse  interpretatur  Apostolus  ad  Hebryeos  8.  et  10.  Itern  Isaise  2.  sie 
dicitur :  Et  erit  in  novissimis  diebus  prceparatus  mons  domus  Domini 
in  vertice  montium,  et  fuent  ad  eum.  omnes  gentes,  et  ibunt  populi 
multi,  et  dicent :  Venite,  et  asceyidamus  ad  mcntem  Domini,  et  ad 
domum  Dei  Jacob,  et  docebit  nos  vias  suas,  et  ambulabimus  in  semitis 
ejus :  quia  de  Sion  exibit  lex,  et  verbum  Domini  de  Jerusalem.  Quse 
de  Messia,  ejusque  lege  dicta  esse,  ex  ipso  textu  manifestum  est.  Et 
cap.  3.  de  eodem  Messia,  sic  ait :  Dominus  judex  noster,  Dominus  le- 
ffifer  noster,  Dominus  Rex  noster,  ipse  salvabit  nos.  Idem  constat'  ex 
Novo  Testamento  ;  nam  Christus  passim  loquitur  de  sua  lege:  Joaii.  14. 
Mandata  mea  servate.  Joan.  10.  Si  prcecepta  mea  servaveritis,  mane- 
bitis  in  dilectione  mea.  Matth.  28.  Docete  eos  servare  omnia  quoecumque 
mandavi  robis.  Et  Paulus  1.  ad  Corint.  9.  Illis  qui  sine  lege  erant, 
factus  sum  tamquam  sine  lege  essem,  cum  sine  lege  Dei  non  essem, 
sed  in  lege  essem  Christi.  Et  ad  Hebraeos  2.  confert  inter  se  Christum, 
et  Moysem,  et  tamquam  duos  legislatores,  alterum  Veteris,  alterum 
Novi  Testamenti ;  et  ait :  Si  transgressores  legis  a  Mogse  datce  puniti 
sunt,  7nulto  magis  transgressores  legis  a  Christo  p>uniendos  esse.  Qua- 
propter  merito  Tridentlnum  Sess.  6.  Canon.  21.  sic  pronuntiat :  Si  quis 
dixerit  Christum  Jesum  a  Deo  hominibus  datum  fuisse  ut  Bedempto- 
rem,  cui  fidant,  non  etiam  ut  Legislatore^n,  cui  obediant,  anatheina  sit. 

Probatur  insuper  hsec  veritas  ratione:  Ad  providentiam,  et  pru- 
dentem  admnistrationem  supremi  ivgis,  ac  summi  Pontifrcis  pertinet 
leges  condere,  quibus  et  regnum  pacate  tranquilleque  regatur  et  su- 
bsistat,  et  debitus  Deo  cultus  impendatur  :  at  Chi:istus  fuit  Ecclesiae 
summus  Pontifex,  totiusque  mundi  suprenrus  Monarcha  :  ergo  utroque 
titulo  etiam  legislator  esse,  et  leges  ferre  debuit.  Major  constat :  nul- 
lum  enim  rrgnum,  nullave  eommunitas  perfecta,  eivilis,  aut  Ecclesia- 
stiea  potest  sine  certis  legibus  convenienter  gubernari,  et  stabiliter 
conservari,  atque  ad  flnem  sibi  propositum  efficaciter  dirigi,  ut  expe- 
rientia  notum  est.  JSIinor  vero  constat  ex  ipsa  Scriptura  sacra,  qua^ 
Christum  Regem  esse  pr*ofitetur  simul  ac  summum  Pontificem.  Regem, 
inquam;  sic  Psal.  2.  David  in  Messia^  persona  vaticinans  ait :  Egn 
autem   constitutus   sum  Rex  ab  eo  super  Sion  montem  sanctum  ejus, 


186  DE    LEGE  EVANGELICA. 

prcedicans  prceceptum  ejus.  Qure  verba  de  Christo  interpretatur  Apost. 
ad  Hebrseos  o.  et  Lucjs  1.  Augelus  Yirgini  Marise  incarnationem  Verbi 
di^ini  in  ipsa  faciendam  ait :  Dabit  illi  Dominus  Deus  sedem  David 
patris  ejus,  et  regnabit  in  domo  Jacob  in  ceternum.  Fuit  pariter  pon- 
tifex,  ui  constat  ex  PsaL  109.  qui  totus  est  de  Messia,  ut  ipsemet 
Christus  exposuit  ^latth.  22.  De  ipso  itaque  dicitur:  Tu  es  Sacerdos  iu 
ceternum  secundum  ordinem  ^felchisedech.  Quod  etiam  speeialiter  do 
Christo  dictum  esse  affirmat  Apost.  ad  Hebraeos  5.  et  cap.  4.  prius  di- 
xerat :  Habentes  ergo  Pontificem  magnum,  qui  penetravit  ccelos,  Jesum 
Filium  Dei.  Cum  igitur  Christus  Ecclesiam  instituerit  ut  novum  re- 
gnum  spiritale,  cujus  ipse  Eex  simul  et  summus  Pontifex  est,  debuit 
leges  instituere,  quibus  rite  administrari,  et  ad  finem  propositum, 
nempe  salutein  seternam  promoveri  possit.  —  Quapropter  merito  Concil. 
Trid.  Lutheriac  Calvini  errorem  proscribens,  ita  statuit,  Sess.  6.  can.  19. 
Si  quis  dixerit  nihiJ  prceceptum  esse  in  Evangelio  prceter  fidem,  ccetera 
esse  indifferentia,  neque  prcecepta,  neque  pi^ohibita,  sed  libera  :  auf  decem 
prcecepta  nihil  pertinere  ad  Chri.sfianos,  anathema  sit. 

Objiciunt  1.  Hseretici:  NoAnim  Testamentum  in  hoc  Veteri  oppo- 
nitur,  quod  qui  vere  sub  novo  sunt,  non  sunt  sub  lege,  sed  sub  gratia : 
unde  Joan.  1.  Lex  per  Moysem  data  esf,  gratia  aufem,  ef  veritas  per 
Jesum  Christum  facta  esf :  ergo  Moyses  fuit  equidem  legislator,  non 
autem  Christus,  qui  nullam  legem  statuit;  sed  solum  gratiam,  et  justi- 
ficationem  nobis  promeruit,  —  Nego  consequentiam ;  et  ad  anfecedens 
dico  ,  ideo  gratiam  dici  per  Christum  factam,  legem  vero  datam  per 
Moysem  ,  non  quod  Christus  nullam  legem  tulerit,  sed  quod  non  de- 
derit  legem  nudam  sine  ulla  gratia,  ut  Moyses  dederat  Judseis  legem, 
quse  jubebat,  non  juvabat,  minabatur,  non  opitulabatur,  lang^uores 
ostendebat,  non  sanabet:  Christus  autem  dedit  nobis  legem  eam  gratiae, 
idest,  legem  prsecipientem  quse  facienda  sunt,  et  subministrantem  an- 
xilia,  quibus  fiant. 

Objiciunt  2.  Hlud  Apost.  ad  Rom.  6.  Xon  estis  sub  lege,  sed  sub 
gratia:  neenon  et  illud  ad  Galat.  5.  Si  .spiritu  ducimini,  non  estis  sub 
lege :  sed  fideles  ducuntur  spiritu  ;  subindeque  non  sunt  sub  lege.  — 
Respondeo,  Apostolum  illis  verbis  sermonem  facere  de  lege  Mosayca, 
cui  legem  gratise  opponit,  in  eo  quod  praecipiebat.  et  non  juvabat : 
secus  est  autem  de  lege  Evangelica,  qu?e  gratiam  confert,  qua  inte- 
rius  juvamur  ad  servandum  quse  pra?cipit,  vel,  ut  iuquit  S.  August.  1. 
De  coyifinenfia,  c.  o.  Non  sumus  sub  lege  bonum  quideni  jubente,  non 
tamen  dante  :  sed  suinus  sub  gratia,  quce  id  quod  lex  jubef,  faciens  nos 
amare,  potesf  liberis  imperare.  Ad  altemm  autem  Pauli  contextum, 
dico  eum  pariter  loqui  de  lege  Mosayca,quam  tota  illa  Epistola  ostendit 
non  amplius  vigere  :  nam  eap.  4.  ait,  Dicite  mihi,  qui  sub  lege  vultis 
esse,  legem  non  legisfis  f  etc.  Et  cap.  3.  Jex  Fcedagogus  )io.sfer  fuit  in 
Christo,  uf  ejc  fide  jusfificemur.  Af  ubi  venif  fides,  jam  non  sumus  sub 
Pcedagogo.  Igitur  censet  Apostolus,  quod  licet  fideles  teneantur  ad  vi- 
tanda  peccata,  non  tamen  ad  id  tenentur  vi  legis  Mosaycse,  sed  virtute 
legis  naturalis,  et  legis  Evangelicae  conferentis  spiritum  gratise. 

Objichxt  3.  Illud  2.  ad  Cor.  3.  Cbi  .sjyiritus  Domini,  ibi  liberfas, 
scilicet  ab  obligatione  legis:  sed  fideles  habent  spiritum  Domini ;  Xam^ 
inquit  Apost.,  non  accepistis  spiritum  servitutis  iterum  in  timore,  sed 


DE    LEGE   EVANGELICA.  187 

accepisfis  spiritum  adoptionis  filiorum,  etc;  (iiiapro|)ter  Novum  Tcsta- 
inentuin,  ad  Galat.  5.  et  Jacobi  1.  vocatur  li'X  libc.rtatis  :  erg*o  fideles 
nulli  legi  subjiciuntur.  —  Respondeo,  Apostoluni  pcr  legeni  li])ertatis 
intelligere  exemptionem  a  leg'e  Mosayca,  quse  erat  lex  cogens  et  ter- 
rens,  accusans  et  damnans,  a  qua  revera  liberantur,  qui  spiritu  Christi 
ducuntur,  tametsi  sub  lege  Evangeli--a  degant.  Qua]>ropter  per  anue- 
xum  divinitus  auxilium,  fit  ut  fideles  sponte  et  liberaliter  et  spiritu 
taciant  ea,  qua3  lex  imperat ;  unde  potius  videntur  esse  supra  legem,. 
quam  sub  lege,  ut  exponit  S.  Chrvsost.  in  illa  verba  1.  ad  Tinioth.  1, 
JuMo  non  est  lex  posita.  Hinc  S.  Augusfc.  in  Psalm.  1.  circa  versum 
secundum,  Justus,  inquit,  non  est  sub  lege  ;  qiiia  in  lege  Domini  est 
roluntas  ejiis.  Qui  eni^n  in  lege  est,  secundum  legem  agitur;  ille  ergo 
liber  est,  iste  servus.  Ambrosius  lib.  3.  offic.  cap.  5.  Lex  justo  non  est 
posita,  sed  injusto,  quia  justus  legem  habet  mentis  suce,  et  cequitatis, 
ac  justitice  suce  normam. 

Objiciunt  4.  Lex  nova  vocatur  Evangelium,  eo  quod  vitam  teter- 
nam  promittat  sub  conditione  fidei  solius,  cum  e  contrario  lex  vetu^ 
eam  nou  promitteret,  nisl  sub  conditione  observationis  mandatorum, 
juxta  illud  Ezech.  20.  Qui  fecerit  ea,  vivet  in  illis.  — Respondeo,  legem 
Evang-elicam  vocari  Evangelium  synedochice,  non  qula  vitam  seter- 
nam  promittit  sub  conditione  fidei  solius,  sed  quia,  ut  supra  diximus 
cuin  auctore  Operis  imperfecti  in  Matth.,  Evangelium  est  bonum  nun- 
tium  ;  bona  autem  hominibus  nuntiantur,  quando  promittitur  eis  bea- 
titudo  ccelestis,  peccatorum  rernissio,  adoptio  pUorum,  mortuorum  resur- 
rectio,  immortcdis  vita,  hcereditas  regni  ccelestis,  posfiessio  glorice  sem- 
piternce,  societas  Angelorum,  et  communicatio  spiritus,  et  fraternitas 
Christi,  et  paternitas  Dei.  Haec  autem  promissio  et  constitutio  authen- 
tica  praemii  est  lex,  et  pars  totius  legis  Evangelicse,  sicut  comminatio 
et  constitutio  authentica  poense  est  lex  poenalis. 

Petes:  in  quo  igitur  consistat  libertas  Christionaf  —  Respondeo,. 
non  consistere  in  eo,  quod  simus  liberi  ab  observantia  prseceptorum 
Dei,  sed  primo,  in  libertate  a  servitute  peccati,  et  morte,juxta  illud 
Joan.  8.  Omnis  qui  facit  peccatum,  servus  est  peccati :  Si  ergo  vos  Fi- 
lius  liberaverit,  vere  liberi  eritis.  Et  ad  Rom.  6.  Liberati  a  peccato,  servi 
facti  estis  justitice.  Secundo,  in  libertate  a  jugo  legis  caeremonialis  et 
judicialis  Judaeorum  :  ad  Galat.  4.  Quomodo  iterum  convertimini  ad 
infrma,  et  egena  elementa,  quibus  denuo  servire  vultis  f  Tertio,  in  li- 
bertate  a  dominio  et  reatu  legis  etiam  naturalis.  Ad  Rom.  6.  ^on  estis 
sub  lege,  sed  sub  gratia,  2.  ad  Cor.  3.  ubi  sjjiritus  Domini,  ibi  libertas. 

QU^STIO  SECUNDA. 

QUALITER  NOYA  LEX  PR.ESCRIPTA  FUERIT, 
ET  QU.E  PR.ECEPTA  CONTINEAT. 

NoTANDUM  1.  In  nova  lege  duo  esse  potissimum  distinguenda; 
Unum  quidem  primarium  et  principale,  nempe  Spiritus  sancti  gra- 
tiam,  quse  Christi  fidelibus  conceditur,  qua  nempe  justificantur,  et  ex 
animo  impleut,  qu?e  sibi  ad  vitam  aeternam  consequendam  privscri- 
buntur,  juxta  illud  Apost.  ad  Rom.  8.  I^ex  spiritus  vitoe  in  Christo  Jesu 


188  DE    LEGE    EVANGELICA. 

Uberavit  me  a  lecje  peccati ,  et  morti.s.  Ha-c  autem  gratia  abundantissime 
nobis  per  Ciiristum  concessa  est,  siquidem  de  ejus  plenitudine  omnes 
nos  accepimus,  et  charitas  Dei  diffusa  est  in  cordibus  nostris  per  Spi- 
ritum  sanctum,  qui  datus  est  nobis.  Aliud  autem  est  secundarium  et 
minus  principale,  qualia  sunt  ea  omnia,  qu£e  disponunt  ad  gratiam, 
aut  ejus  usum  spectant.  Quieritur  ergo,  an  utrumque  fuerit  scriptis 
exaratum,  vel  cordibus  nostris  divinitus  inseriptum. 

NoTANDUM  2.  Tria  posse  cogitari  priccepta  legis  Evangelieae :  nempe 
caeremonialia,  moralia,  et  fidei.  Prcecepta  ccBremonialia  legis  Evan- 
geliciv  vocantur  ea,  quae  pertinent  ad  sacramenta,  et  ad  sacrificium 
Eucharistiiv,  ad  sacerdotium,  et  jurisdictionem  Ecclesiasticam,  cul- 
tumque  Dei  externum.  Cujusmodi  est  illud  de  Baptismo:  Xisi  quis 
renahis  fuerit  ex  aqua,  et  Spiritu  sancto,  etc.  Joan.  2.  et  illud  de  Eucha- 
ristia  :  Xisi  manducaveritis  carneni  filii  hominis.  Joan.  6.  et  de  Sacra- 
mento  Poenitenti?e  ;  Quorum  remiseritis  peccata,  remittuntur  eis  etc. 
Joan.  20.  et  de  sacrificio  Eucharistico  :  Hoc  facite  in  meam  commemo- 
rationem.  Ad  moralia  vero  spectant  ea  omnia  praecepta,  quae  ad  mores 
probe  instituendos  Christus  pr?escripsit,  maxime  vero  praecepta  Deea- 
logi,  quae  innovavit.  dura  dixit  Matth.  19.  Si  vis  ad  ritam  ingredi,  .serva 
mandata.  Ad  prcecepta  autem  fidei  pertinent  ea  omnia,  quae  fidem,  vel 
suscipiendam,  vel  servandam,  vel  profitendam  speetant.  Sie  Marci  16. 
Qui  crediderit,  et  baptizatus  fuerit,  salvus  ent,  qui  vero  non  crediderit, 
condemnabitur.  > 

XoTANDUM  3.  Inter  haec  triplicis  generis  praecepta  hoc  discrimen 
esse  statuendum,  quod  Moralia  cum  sint  juris  naturalis,  non  fuerunt 
a  Christo  instituta.  sed  tautum  explicata  ,  et  vindicata  ab  erroribus. 
quibus  ex  hominum  malitia  fiieraut  involuta.  Sacramentalia  vero,  et 
caeremonialia  instituta  sunt  a  Christo,  ut  essent  loco  veterum,  quae  ab 
ipso  abrogata  sunt.  Praecepta  vero  fidei  de  novo  instituta  non  sunt, 
sed  tantum  ex  implicitis  faeta  fueruut  magis  clara  ;  ita  ut  uuuc  expli- 
cite  mysteria  quiedam  credere  teneamur,  quae  in  lege  veteri  dumtaxat 
implicite  eredebantur:  eujusmodi  sunt  nativitas,  passio,  et  mors  Christi, 
quae  a  Judseis  obscure  credebantur,  sed  expresse  creduutur  a  Christianis. 

His  priesupjfositis  duo  sunt  determinanda :  Frimum  quidem,  an 
Evangelica  lex  fuerit  per  se  primo  scripta,  tam  quoad  id,  quod 
principaliter  importat,  nempe  gratiam  et  charitatem,  qua  movemur 
et  incitamur  ad  bene  operandum,  quam  quoad  praecepta  et  regulas 
bene  operandi.  Secundum,  an  congrue  Christus  Dominus  tria  genera 
praeceptorum,  moralium,  cseremonialium,  et  fidei  praescripserit. 

Conclusio  prima.  —  Lex  evangelica  in  eo  differt  a 
mosavca,  quod  non  fuerit  primo,  et  per  se  ab  auctore  suo 
Christo  scriptis  tradita,  sed  viva  voce    denuntiata  exterius, 

ET  INTERIl  S  PER  ILLUMINATIONEM  SPIRITUS  SANCTI,  ET  GRATI.K  ABUN- 

dantiam  alte  hominum  cordibus  inscripta. 

Probatur  haec  veritas  primo  quidem  ex  illo  Jerem.  31.  ubi  Deus 
de  novo  foedere  a  se  ineundo  dicit :  Dabo  legem  meam  in  visceribus 
eorum,  et  in  cordibus  eorum  scriham  eam.  Quapropter  Apostolus  2.  ad 
Cor.  3.  fideles  alloquens  ait :  Epistola  estis  Christi  ministrata  a  iiobis, 
scripta  non  atramento,  sed  spiritu    Dei  vivi,  non  in   tabulis    lapideis. 


DE    LEGE   EVANGELICA.  *  189 

sod  iii  fahnl/s  cor(//s  c(n')t((h'hi(s:  ubi  Thoophilact.  ox  hoc  loco  Pauli 
Novi  Testameuti  intert  pr;i'celleiitiain :  Lc.i:,  inquit,  ((tramcnto  scribc- 
bcdar,  Evangeliuni  nobis  }>cr  Spiritum  scriptiim  est;  quanto  Kjitiir  in- 
tTvallo  spiritus  ab  atramcnfo  (listat,  ct  cor  a  lapidc,  tanto  ct  norum 
a  lege  discrcpat,  etc.  Ipsi  concordat  S.  August.  lib.  De  spiritu,  et  lit- 
tera,  cap.  Yl .  cujus  verba  haic  suiit:  Ibi  in  tabulis  lapideis  digitus 
Dei  operatus  est,  hic  in  cordibus  humanis.  Ibi  lex  extrinsecus  posifa 
est,  (jua  injusfi  tcrrerenfur :  hic  intrinsecus  dafa  est,  qua  justifica- 
renfur. 

DicES  1 :  Lex  nova  Evangelica  a^que  scripta  luit  ac  Mosayca,  eain 
nanique  Apostoli,  et  Kvangelista}  suis  scriptis  exararunt:  ergo  Evaii- 
g"elica  non  fuit  per  Spiritum  sanctum  hominum  cordibus  inscripta.  — 
Respondent  communiter  Theologi  ex  Angelico  Doctore  q.  106.  a.  1. 
legem  novam  duo  continere :  Primo,  et  principaliter  gratiam  et  cha- 
ritatem  diffusam  in  cordibus  nostris  per  Spiritum  sanctuin,  qua  im- 
pellimur  et  juvainur  ad  bene  operandum.  Secundo,  praecepta  et  re- 
gulas  bene  operandi.  Concedunt  itaque  quantum  ad  hoc  secundum, 
legem  novam  scripto  quidem  fuisse  traditam  seque  ac  veterem ;  sed 
quoad  primum,  affirmant  illam  fuisse  in  cordibus  fidelium  diffusam 
et  inscriptain  prtecipue  in  die  Pentecostes :  tanta  enim  fuit  tunc  data 
grati;r  et  charitatis  abundantia,  ut  vi  illius  tota  nova  lex  sine  scripto 
conservari  potuisset,  ut  docet  S.  Irenreus  lib.  3.  Contra  Hcereses  cap.  3.  — 
Verum,  cum  gratia  Spiritus  sancti,  et  charitas  non  proprie,  $ed  tantum 
metaphorice  appelletur  lex ,  quatenus  nempe  movet,  et  impellit  ad 
bene  operandum,  sicuti  concupiscentia  dicitur  improprie  lex  peccati, 
quia  ad  peccandum  inducit;  idcirco  Respondeo  aliter,  nempe  quod 
lieet  lex  nova,  sicut  et  Mosayca,  fuerit  scripto  exarata,  non  est  par 
utriusque  ratio;  siquidem  lex  nova  non  fuit  per  se  primo  scripta,  et 
ex  professo,  sicut  Mosayca,  ^ute  partim  digito  Dei,  idest,  ministerio 
Angelorum,  et  partim  a  Moyse  fuit  descripta:  sed  per  accidens,  et 
per  occasionem  scribendi  vitain  Christi,  vel  docendi  fideles  per  Epi- 
stolas,  aut  occurrendi  hseresibus  Cerinthi,  et  Ebionis,  et  aliorum 
dv'inceps  contra  Ecclesiam  insurgentium,  ut  recte  observat  Martinonus, 
cum  Suarez  cap.  26.  Sectione  o.  Neque  fuit  scripto  mandata  eodein 
die  J^entecostes,  quo  fuit  promulgata,  sed  tantum  post  mortem  Christi 
anno  6.  quo  S.  Matth.  suum  Evangelium  coepit  scribere,  ut  docent 
Iren?eus  lib.  3.  cap.  1.  et  Eusebius  lib.  3.  Historice  cap.  8. 

DiCES  2 :  Etiara  Mosayca  lex  insculpta  fuit  Judseorum  cordibus  per 
sancti  Spiritus  gratiam,  qui^  Juda^is  non  defuit,  ut  possent  intelligere, 
et  servare  illam  legem  multa  supernaturalia  prascipientem,  juxta  illud 
Deuteron.  30.  Mandatum,  quod  ego  prcecipio  tibi  hodie  non  supra  te 
est,  etc.  sed  juxta  te  est  sermo  valde  in  ore  tuo,  et  in  corde  tuo,  ut 
facias  illum ;  ergo  hsec  legis  in  mente  consignatio  non  fuit  propria 
legis  Evangeliese  pncrogativa.  —  Respondeo,  quod  etsi  Judseis  non 
defuerit  gratia,  qua  legis  Mosaycae  prsecepta  possent  implere,  illa 
tamengratiaad  Mosaycam  legem  prsecise  non  spectabat ,  sed  ad  novam 
legem,  et  ad  Christum  ejus  auctorem,  a  quo  tamquam  a  fonte  scatu- 
riebat;  quippe  concedebatur  solum  intuitu  meritorum  ejus.  Jc?<fe  quod 
gratia  Judaeis  coneessa  non  fuerit  in  ea  abimdantia,  ut  dici  possit  legem 
Mosaycam  a  Spiritu  sancto  hominum  mentibus  inscriptam  fuisse,  hoc 


190  -  DE    LEGE   EVANGELICA. 

enim  privilegium  servabatur  ipsi  Evangelicfp  legi  qua?  in  die  Pente- 
costes,  quo  per  visibilem  sancti  Spiritus  effusionem  promulgata  fuit, 
etiam  fidelium  cordibus  fuit  «onsignata. 

DiCES  3 :  Lex  ipsa  naturalis  etiam  horainum  eordibus  inscribitur : 
nam,  inquit  Apostolus  ad  Rom.  2.  Gentes  qiuE  legem  non  hobenf,  na- 
turaliter  ea,  quae  legis  sunt,  faciunt. . .  quia  ostendunt  opus  legis  scriptum 
in  cordibus  suis:  ergo  non  est  peculiare  Evangelicae  legis  privilegium, 
quod  in  hominum  mentibus  exaretur.  —  Bespondet  Alensis  q.  66. 
membro  4.  quod  revera  utraque  lex,  naturalis  et  Evangelica,  hominum 
cordibus  inscribitur:  sed,  inquit,  est  duplex  inscriptio:  una  quidem 
inscriptio  debiti  facienti  secundum  dictamen  iuditum  conscientise  ab 
ipsa  hominis  formatione:  altera  inscriptio  secundum  dictamen  im- 
pressum  conscientiie  ex  fide,  seu  justificatione.  Prima  inscriptio  est 
naturai  :  secunda  est  legis  Evangelica^ :  prima  est  ex  natura  indita : 
secunda  ex  gratia  data  seu  superaddita.  Prima  eadem  est  apud  omnes 
homines :  secunda  vero  eadem  est  apud  omnes  credentes. 

Conclusio  secunda.  —  Christus  Dominus  prudentissimo, 

DIVIXOQUE  PRORSUS  CONSILIO  TRIA  PIL.ECEPTORUM  GENERA  IN  EVAN- 
GELICA  LEGE  PR^SCRIPSIT ,  NEMPE  SACRAMENTALIA,  MORALIA,  ET 
FIDEI. 

Patebit  hujusce  conclusionis  veritas  ex  singularum  partium  de- 
claratione.  Primam  autem  sic  egregie  expendit  Seraphicus  Doctor 
lib.  6.  Compendii  Theologici  c,  o,  «  Sacramenta,  inquit,  legis  gratia' 
«  Christus  instituit,  tamquam  legis  novce  lator,  in  qua  vocans  ad 
«  pramia  dedit  pracepta,  instituit  Sacramenta.  Christus  enim  Verbum 
«  Patris  cum  sit  summa'  bonitatis,  et  summa'  veritatis  et  virtutis,  ra- 
«  tione  summa?  bonitatis  promisit  pnvmia  beatificantia ;  ratione  veri- 
«  tatis  dedit  pracepta  dirigentia;  ratione  virtutis  instituit  Sacramenta 
«  adjuvantia,  ut  sic  per  Sacramenta  repararetur  virtus  ad  implenda 
«  pracepta,  et  per  pracepta  perveniatur  ad  pnvmia.  Instituit  autem 
«  Sacramenta  in  verbis,  et  elementis,  ut  ait  Augustinus :  Accedit  verhum 
«  ad  elementum,  et  fit  Sacramentum,  et  est  ibi  elementum  pro  ma- 
«  teria,  et  forma  verborum  pro  forma.  Ad  hoc  vero  instituta  sunt  Sa- 
«  cramenta  in  verbis  et  eh'mentis,  ut  haberent  evidentiam  significandi, 
«  et  efficaciem  sanctifieandi :  quia  dum  elementa  oculis,  et  verba  au- 
«  ribus  se  offerunt,  qui  sunt  duo  sensus  pra^eipue  cognoscitivi,  dant 
«  evidentiam  significationis.  Deindf,  verba  sanctificant  elementa,  ut 
«  plenior  fiat  humana?  creationis  efficacia.  —  Instituta  sunt  autem  Sa- 
«  cramenta  multiplici  de  eausa:  Primo,  propter  humiliationem,  qua 
«  homo  quarit  salutem  inferioribus  se  subjiciendo.  Secundo,  propter 
«  eruditionem,  qua  homo  per  visibilia  ad  cognoscenda  invisibilia  ra- 
X  pitur.  Tertio,  propter  exercitationem,  qua  homo  noxiam  declinet 
«  occupationem,  et  otium.  Quarto,  propter  congruitatem  medici  ad 
«  medicinam,  quia  cura  raedicus  sit  Deus,  et  homo  segrotus,  con- 
«  gruentcr  medicina  debet  continere  aliquid  divinum,  scilicet,  in- 
«  visibilera  gratiam,  et  aliquid  humanura,  scilicet  visibilem  gratiae 
«  formam.  Quinto,  propter  congruitatem  ex  parte  infirmi,  quia  eum 
«  infirmus  sit  homo  constans  ex  corpore  et  spiritu,  spiritus  aut-em 
«  in  corpore    non    bene  capiat    spiritualia  nisi  in    corporalibus,   con- 


DE    LEGE  EVANGEMCA.  191 

«  gruum  fuit  dare.  incdicamenta  spiritualia  iu  rcbus  corporalibus, 
«  sicut  pilulae  in  ncbula  dantur.  Sexto,  proptcr  augmentationem  me- 
«  riti,  multum  cnim  valct  ad  mcritum,  quaudo  Dcus  crcditur  in  his, 
«  ubi  liumana  ratio  non  pricbct  cxpcriiiicntum.  Patct  crgo  cx  pra^dictis, 
«  quae  sit  sacramcntorum  caum  cfficinis,  ([uia  divina  institutio:  quai 
«  /onnalis,  quia  gratia^.  santificatio :  quse  fiiuilis,  qnia  liumanse  infir- 
«  mitatis  curatio.  —  Sacranicnta  autem  novre  lcgis  sunt  septcm,  se- 
«  cundum  septem  diversitates  hominum  in  Ecclcsia.  Primum  cst  in- 
«  trantium,  ut  liaptismns.  Secundum  pugnantium,  ut  Confirmatio. 
«  Tertium  vircs  rcsumentium,  ut  Kucharistia.  Quartum  rcsurgcntium, 
«  ut  Poenitentia.  Quintum  excuntium,  ut  Kxtrema  unctio.  Scxtum  mi- 
«  nistrantium,  ut  Ordo.  Scptimum  novos  milites  introdueentium,  ut 
«  Matrimonium . 

«  Sacramenta  figurata  sunt  in  septem  signaculis  quibus  fuit  ve- 
«  teris  Tcstamenti  pagina  sigillata,  quse  Agnus,  qui  habet  clavem 
«  David,  qui  claudit,  ct  nemo  aperit,  reseravit.  Item  in  septem  tubis, 
«  quibus  Angeli  cecinerunt.  Ifem  in  septem  stellis,  quas  habebat  si- 
«  milis  filio  hominis  in  dextera  sua.  Item  in  septem  panibus,  quibus 
«  Dominus  turbam  satiavit.  Item  in  septem  oculis  supcr  unum  la- 
«  pidcm.  Item  in  septem  lucernis  Tabernaculi  superpositis  candelabro. 
«  Ifem  in  septem  lotionibus  Naaman.  —  Sacramenta  sunt  septem,  qua? 
«  disponunt  ad  septem  virtutes  habendas ;  nam  Ikiptismus  est  sacra- 
«  mentum  Fidei,  Confirmatio  Spei,  Eucharistia  Charitatis,  Pcenitentia 
«  Justitise,  Extrema  unctio  Perseverantise,  quae  est  fortitudinis  com- 
«  plementum,  0?'<io  Prudentise,  JSlatrimoniu^n  Temperantise.  Alia  etiam 
«  ratio  numeri  Sacramcntorum  est,  quia  ordinantur  contra  tripliccm 
«  culpam,  et  contra  quadruplicem  pcenam.  Unde  Baptismns  ordinatur 
«  contra  peccatum  originale,  Fnenitentia  contra  mortale,  Extrema  unctio 
«  contra  veniale;  Ordo  contra  ignorantiam,  Eucharistia  contra  malitiam, 
«  Confirmatio  contra  impotentiam.  Matrimonium  contra  concupiscen- 
«  tiam,  quam  temperat  et  excusat.  Alia  adhuc  ratio  nuraeri,  quia  Sa- 
«  cramenta  sunt  causa  sanativa  morbi  spiritualis  ad  modum  corpo- 
«  ralium.  Medicina  vero  corporalis  quadruplex  est;  scilicet  curativa, 
«  conservativa,  prseservativa,  et  meliorativa.  Simili  modo  et  Sacra- 
«  menta  curant.  Baptismus  eurat  simul,  ct  totaliter.  Poenitentia  vero 
«  curat  paulatim  quantum  ad  pcenam,  quousque  nullius  poense  homo 
«  debitor  sit.  Extrema  uncfio  curat  a  morbis  levioribus,  scilicet  a  ve- 
«  nialibus,  sicut  baptismus,  et  poenitentia  curant  a  lethalibus.  Sic 
«  ergo  prsedicta  tria  Sacramenta  sunt  quasi  medicina  curativa.  Con- 
«  firmafio  autem  est  medicina  conservativa  sanitatis  spiritualis,  in  qua 
«  datur  Spiritus  sanctus  ad  robur,  et  conservationem  gratise  dataj  in 
«  baptismo,  Mafnmonium  est  medicina  prseservativa.  Orclo  est  me- 
«  dicina  meliorativa,  in  quo  augmentatur  gratia.  Eucharisfia  hsec 
«  omnia  simul  facit,  curat  enim  venialia,  qu3e  sunt  oecasio  ruin?e  ma- 
«  joris:  conservat  etiam  gratiam  inventam  in  horaine,  et  augraentum, 
«  sicque  meliorat,  et  nihilominus  prseservat  ».  Haec  Doctor  Seraphicus. 
Quibus  patet  quam  congruenti  ordine  Christus  Dominus  ordinaverit 
Caeremonialia,  et  Sacramentalia  novse  Legis.  » 

Idem  pariter  constat  de  prceceptis  ad  fidem  spectanfibus.  Cum  enim 
fidei  summa  eo  maxime  sita  sit,  quod  homo  fidelis  nosse  debeat  quae 


192  DE    LEGE  EVANGELICA. 

Deum,  et  Christuiii  Dominum  spectaut,  juxta  illud  ipsius  Christi  Do- 
mini  oraculum  Joauuis  17.  Horc  est  vifa  cefenia,  uf  cognoscanf  fe  solum 
Deum  verum,  ei  quem  misisti  Jesum  Christum;  ut  utriusque  divini 
illius  objectl  perf>'Cta,  quantum  mortales  decet,  habeatur  notitia,  eam 
ore  Christi  exceptam  sub  specialibus  et  distinctis  articulis  Apostoli 
in  suo  Symbolo  ediderunt.  Xam,  ut  observat  Seraphicus  Doctor  ibidem 
lib.  5.  c.  21,  si  respectus  habeatur  ad  eos,  qui  Symbolum  ediderunt, 
tunc  artieuli  sunt  duodecim  secundum  numerum  duodecim  Aposto- 
loram  :  si  autem  consideremus  quse  radicaliter  sunt  credenda,  tune 
articuli  sunt  quatuordecim,  quorum  septem  spectant  ad  Divinitatem, 
et  septem  ad  Christi  humanitatem,  et  hsee  sigua  sunt  in  septem  stellis, 
et  septem  candelabris  aureis,  in  quorum  medio  Filius  hominis  ambu- 
Libat.  Sunt  igitur  septem  articuli  Fidei  qui  pertinent  ad  Divinitatem. 
Primus  est  unum  Deum  esse,  qui  ibi  notatur,  Credo  in  Deum.  Se- 
cundus  est,  Patrem  Deum  esse,  ibi,  Pafrem  omnipofentem.  Tertius 
est,  Filium  Deum  esse,  ibi,  et  in  Jesum  Christum  Filium  ejus.  Quartus, 
Deum  Spiritum  sanctum  esse,  ibi  Credo  in  Spiritum  sanctum.  Et  sie 
patet  quod  praedicti  quatuor  articuli  sunt  de  unitate  divlnje  Essentise^ 
et  Trinitate  Personaram.  Quintus  est,  credere  remissionem  peccatorum 
his,  qui  sunt  in  Ecclesia,  ibi :  Sanctam  Ecclesiam  Catholicam,  San- 
cforum  communionem,  remissionem  peccatorum.  Sextus  est  credere 
mortuoram  resurrectionem,  Septimus  est,  credere  bonorum  remunera- 
tionem,  sub  quo  et  comprehenditur  malorum  punitio,  ibi,  vitam  cEtenuim. 
Et  isti  tres  articuli  ad  Divinitatem  pertinent;  quia  virtute  Divinitatis 
fit  peccatorum  remissio,  qu?e  est  anima'  vivificatio,  et  corporum  re- 
surrectio,  atque  eorporis  simul  et  animae  glorificatio.  —  Alii  septem 
sunt  articuli,  qui  pertinent  ad  humanitatem  Christi.  Primus  est,  cre- 
dere  Filium  Dei  esse  couceptum  de  Spiritu  sancto,  ibi :  qui  concejyfus 
est  de  Spiritu  sancto.  Secuudus  est,  credere  Filium  Dei  natum  ex 
Maria  Yirgine,  ibi:  ex  Maria  Yirgine.  Tertius,  Filium  Dei  pro  nobis 
mortuum  in  cruce,  ibi:  Passus  sub  Pontio  Pikito,  crucifixus,  mortuus, 
et  sepultus.  Quartus  est,  Filium  Dei  descendisse  ad  inferos  secundum 
animam,  ibi:  Descendit  ad  inferos.  Quintus  est,  Filium  Dei  resurre- 
xisse  a  mortuis,  ibi:  Tertia  die  resurrexit  a  mortuis.  Sextus  est  eumdem 
ascendisse  ad  C?elos,  et  sedere  ad  dextram  Patris,  ibi:  Ascendif  ad 
Ccelos,  sedetad  dexteram  Dei  Patris  omnipotentis.  Septimus  est,  Filiura 
Dei  judicaturum  vivos,  et  mortuos,  sive  bonos,  sive  malos,  ibi :  Inde 
venturus  esi  judicare  vivos,  et  mortuos.  Ita  Seraphicus  Doctor. 

Idi2)su?7i  patet  de  prceceptis  Jforalibus,  quibus  homo  ordinari  debet 
ad  Deum,  proximum,  et  seipsum :  ad  Deum  quidem,  ut  ei  cultum 
debitum  exhibeat;  ad  proximum.  ut  ei  in  omnibus  justitiam  impendat; 
ad  seipsum  vero,  ut  qu?e  sibi  nece^saria  sunt  ad  salutem  comparet,. 
et  servet.  Hsec  autem  omnia  hominis  debita  rite  Christus  Dominus. 
.ordinavit  in  Evangelio.  Primo  namque  quiv  Dei  cultum  concernunt 
distincte  docuit.  pnescripsit;  Deus  enim  summe  colendus  est,  et  ho- 
norandus  propter  supremam  majestatem ;  ex  toto  corde  amandus  propter 
infinitam  bonitatem ;  summe  timendus  propter  tremendam  ejus  ju- 
stitiam ;  enixe  rogandus  propter  paternam  clementiam ;  in  omnibus 
audiendus,  et  sequendus  propter  vigiLantem  providentiam,  etc.  Ad 
omnia  autem  ha'c  munia  Deo  pnvstanda  Christus  Dominus  hominem 


DE    LEGE  EVANGELICA.  193 

instriixit :  dociiit  eiiim  qualiter  suprema  ejus  majestas  esset  colenda, 
cum  ait  Joan.  \.  Vcnit  hora,  ef  viiiic  psf  quan<fo  vcri  adoratores  ado- 
rabunf  Pafrcm  iu  Spiritu,  ef  veritafc :  uain  l*(der  tales  qtKErit,  qui 
adorent  eimi.  Spirifus  est  Deus:  ef  eos,  qni  adorant  eum,  in  spiritu, 
tt  veritafe  oporfct  ndorare.  Qualis  ejus  infinitne  bonitati  impendi  debeat 
amor,  pra^scripsit  Marci  12.  cum  ait:  Diliij^s  Dominuni  Deutu  tunm 
ex  toto  corde  fuo,  et  ex  tota  menfe  tua,  et  ex  fota  anima  tua,  et  ex 
tota  virtufe  tua :  quibus  demonstrat,  inquit  Alensis  memb.  8.  ad.  tcrfium, 
quod  Uon  sutiicit  diligere  Deum  ex  toto  corde,  idest  intellectu  decli- 
nando  errorem:  ex  tota  anima,  idest  voluntate  declinando  contradi- 
ctionem :  ex  tota  mente,  idest  niemoria,  vitando  oblivioncm:  sed  etiam 
ex  tota  virtute,  addendo  bonam  operationem.  Docuit  pariter  quanto- 
pere  Deus  sit  timendus  propter  justiti;e  severitatem,  cum  ait  Matt.  10. 
Nolite  timerc  eos,  qui  occidunt  corpus,  animam  autem  non  possunt 
occidere:  sed  potius  timcfe  eum,,  qui  pofest,  cf  animam,  et  corpus  pcr- 
dere  in  gehennam.  Aperuit  etiam  qualiter  Deus  esset  exorandus  propter 
paternam  clementiam,  dum  non  solum  orandi  niodum  pnescripsit 
Matt.  6,  dicens:  Tu  aufem  cum  oravcris,  intra  in  cubiculum  tuum, 
et  clauso  ostio  ora  Patrcm  tuum  in  alhscondito:  et  Patcr  fuus,  qui  videf 
in  abscondito,  reddet  tibi:  Orantcs  autem  nolite  multum  loqui,  sicuf 
FAhnici,  pufant  enim,  quod  in  mulfiloquio  suo  exaudiantur :  sed  etiam 
pra?scripsit  orationis  lormulam,  cum  ait  ibidem :  Sic  ergo  vos  orabitis: 
Pater  noster  qui  es  in  Ccelis,  etc.  —  Denique  etiam  hominem  docuit, 
quomodo  divinse  cura',  ac  providentia^  sese  fidenter  committere  debeat, 
cum  ait  ibidem:  Dico  vobis,  nc.c  solliciti  sitis  animce  vestrce  quid  ynan- 
ducetis,  neque  corpori  vestro  quid  induamini,  nonne  anima  plus  est 
quam  esca,  et  corpus  quam  vesfimentumf  Pespicite  volcdilia  cceli, 
quoniam  non  serunt.,  neque  metunt,  neqiie  congregant  in  horrea:  et 
Pater  vester  ccelestis  pascit  illa:  nonne  vos  magis  pluris  estis  illisf 
quis  autem  vesfrum  cogifans  pjotest  adjicere  ad  stafuram  suam  cubifum- 
nnumf  et  de  vestimento  quid  solliciti  estis?  considcrate  lilia  agri  quo- 
modo  crescunf:  non  laborant,  neque  nent.  Dico  autem  vobis  quoniam. 
nec  Salomon  in  omni  gloria  sua  coopertus  est  sicut  unum  cx  isfis :  Si 
autem  fcenum  agrifquod  hodie  est,  et  cras  in  clibanum  mitfitur,  Deus 
sic  vestit;  quanto  magis  vos  modicce  fideif  Nolitc  ergo  soliciti  esse  di- 
centes:  Quicl  manducabimus,  aut  quid  bibemus,  auf  quo  operiemurf 
Hcec  enim  omnia  Gentes  inquirunt,  scit  enim  patcr  vcster,  quia  his 
omnibus  indigefis.  Qucerite  ergo  primum  regnum  Dei,  et  justitiam  ejus, 
et  hcec  omnia  adjicicntur  vobis.  —  Similiter  hominem  instruxit  quantum 
ad  omnia  debita  proximo  impendenda:  proximus  namque  corripiendus 
est,  et  revocandus  a  miseriis  animae,  nerape  peccato,  sublevandus  in 
neeessitatibus  corporis,  tuendusin  bonis  fortunee,  provocandus  ad  bona 
glorise.  Hsec  omnia  autem  debita  Christus  ordinavit.  Primum  quidem 
cum  ait  Matt.  18.  Si  peccaverif  in  te  fratcr  fuus,  vade,  ef  corripe  eum- 
inter  te,  et  ipsum  solum:  cum  pariter  docuit  proximo  reraittendam 
esse  omnem  injuriam,  dieens  Matth.  6.  -S7  dimiserifis  hominibus  pec- 
cata  eorum,  sic  dimiftet  vobis  Pater  vesfer  ccelestis  peccata  vc^fra :  .<ii 
autem  non  dimiseritis  hominibus,  sic  nec  Pater  vesfer  ccelestis  dimittef 
vobis.  Docuit  pariter  quando  sublevandus  esset  proximus  in  miseriis 
corporis,  cum  ait  Lucse  6.  Esfote  ergo  misericordes.  siciU  et  Pater  restcr 

Frassen  Theol.  Tom.  VL  13 


194  DE    LEGE  EVANGELICA. 

creleatis  misericors  est;  noUte  judicare,  et  non  judicahimini:  nolite  con- 
demnare,  et  non  condemnahimini,  dimittite,  et  dimittemimi ,  date^  et  da- 
hitur  vohis.  Mensuram  honam,  et  confertam,  et  coagitatam,  et  superef- 
/iuentem  dahunt  in  sinum  vestrum.  Eadem  quippe  mensura,  qua  mensi 
fucritis,  remetietur  et  vohis.  In  summa  prsescripsit  omnia  erga  pro- 
ximum  debita,  cum  ait  Lucae  10.  proximum  esse  diligendum  sicut 
seipsum;  et  Matt.  7.  Omnia  qucecumque  vnltis  ut  faciant  vobis  ho- 
mines,  et  vos  facite  illis.  Et  Jpan.  3.  Mandatum  novum  do  vobis,  ut 
diligatis  invicem,  sicut  dilexi  vos.  Quibus  verbis  mandatum  de  dili- 
gendo  proximo  novum  appellat,  vel  quia  fuit  ab  ipso  renovatum,  et 
auctum,  cum  antea  esset  fere  per  pravam  consuetudinem  antiquatum, 
et  restrictum,  ut  exponit  Clemens  Romanus  lib.  6.  const.  cap  23;  vel 
quia  Christus  novo  modo  illud  pmescripsit,  addendo  videlicet  novum 
motivum  sumptum  ex  suo  exemplo,  et  mirabili  sua  erga  homines  di- 
lectione,  ut  ait  Chrysost.  hom.  71.  in  Joan.  Ex  eo  quod  per  ejus  ad- 
ventum  homines  facti  sunt  fratres,  et  eo  nomine  specialiter  diligendi, 
maxime  vero  Christiani,  qui  Christo  ut  Capite  inserti  unius,  et  ejusdem 
Ecclesice  memhra  sunt,  propter  quod  seipsos  tamquam  ejusdem  corporis 
memhra  diligere  debenf.  —  Denique,  hominem  ordinavit  erga  seipsum, 
dum  scilicet  suse  sanctissimit'  vita'  ab  hominibus  sectandae  exemplar 
proposuit  dicens  Joan.  13.  Exemplum  dedi  vohis,  ut  quemadmodum 
rgo  feci,  ita  et  vos  faciatis.  Quam  utique  sanctissimam  vitam  ut  ho- 
mines  facilius  sectari  possent,  tribus  eam  veluti  lineamentis,  et  eha- 
racteribus  distinxit,  cum  ait,  ^latt.  16.  Si  quis  vult  venire  post  me, 
ahneget  semetipsum,  tollat  crucem  suam,  et  sequatur  me.  Quibus  tria 
hominis  Christiani  debita  distinguit;  nempe  rerum  omnium  et  sui 
ipsius  abnegationem  ;  nam  inquit  Lucse  14.  Qui  non  renuntiaverit  om- 
nibus,  quce  possidet,  non  j)otest  meus  esse  discipulus.  EtMatt.  19.  Omnis, 
qui  reliquerit  domum,  vel  fratres,  auf  sorores,  aut  pafrem,  autmafrem, 
auf  uxorem,  aut  filios,  aut  agros  propfer  nomen  meum,  centuplum  ac- 
cipiet,  et  vitam  cefernam  possidehit.  —  Insuper  docet  jugiter  esse  in- 
vigilandum  mortificationi  corpori ,  crucemque  quotidie  ferendam , 
Christus  enim  passus  esf,  nohis  relinquens  exemplum,  ut  sequamur  ve- 
stigia  ejus.  Denique  admonet  omnes  actus  nostros  ex  charitate,  et 
propter  Dei  gloriam  esse  eliciendos,  in  omnibus  autem  cavendam  esse 
Aanagloriam.  Attendite,  inquit  Matth.  6.  ne  justitiam  vestram  faciatis 
coram  hominihus,  uf  videamini  ab  eis:  alioquin  mercedem  non  hahc- 
hifis  apud  Pafrem  vestrum  qui  in  Ccelis  esf. 

Petes  1.  Quare  Christus  Dominus  praecepta  judicialia  non  insti- 
tuerit.  —  Respondeo,  id  quidem  consulto  fecisse;  quia  regnum  tem- 
porale,  aut  rempublicam  civilem  non  condidit,  sed  spiritalem  commu- 
nitatem,  cujus  regimen  praicipuum  spiritale  est,  et  ad  finem  superna- 
turalem  ordinatur:  neque  externum  et  politicum  ejus  regimen  ita 
curavit,  ut  leges  judiciales  illi  utiles  statuere  per  se  voluerit,  sed  eas 
condendi  auctoritatem  fecit  suo  in  terris  Vicario,  nempe  suinmo  Pon- 
tifici.  Cum  enim  optimo  Ecclesise  regimini  expediat  ssepe  mutari  leges 
pro  temporum  et  occasionuni  varietate,  maluit  Christus  dare  Ecclesia' 
potestat"m  de  illis  statuendis,  leges  autem  a  se  latas  voluit  esse  sta- 
biles  et  invariatas.  —  ^  "  Inde  concludit  Doctor  in  3.  dist.  40.  n.   6. 


I 


DE    LEGE    EVANGELICA.  195 

leo-ein  Kvangelicara  esse  quidein  leviorem  Mosayea,  si  spectetur  secun- 
(luin  praH'e])t<i  judicialia  in  ordine  ad  Christum,  quia  nulla  hujusmodi 
|)raicepta  Christus  instituit.  Secus  vero  si  spectetur  in  ordinc  ad  fide- 
lium  rectores,  quki,  inquit,  tunc  iion  licuit  sacerdotibus,  vd  judicibus 
vondeve  quascuonf/uc  leges,  sicut  modo  licet  principibus  christianis.  Sic 
in-()o  quanfum  ad  hoc  iridet^ir,  quod  ]>auciora  sunt  onera  legis  chrisfianm 
iir  quantum  ipsa  est  a  Christo  tradifa,  sed  forte  plura  in  quantum  ipsi 
jiosfea    sunt    oddita    alia    per   eos,    qui    hal)enf   regere   popidum  chri- 

•ficDNDII.    "    ^ 

Petes  2.  An  praiceptis  moralibus,  et  fidei  antiquse  legis  Christus 
aliquid  addiderit.  —  Respondet  Alersis  qu.  56.  memb.  8.  ad  terfium, 
(^nod  quantum  ad  substantiam  fidei,  credendis  nihil  additum  est,  ta- 
iiien  articulis  fidei  aliquid  additum  est:  «  et  additio  ista  est,  sicut  ex- 
«  pliciti  ad  implicitum,  et  determinati  ad  indeterminatum,  ut  patet 
«  in  exemplo.  Ante  tempus  Abraline  fuit  fides  reparationis  nostra?,  ta- 
men  implicita;  postea  aliquantulum  fuit  explicita  Abrahoe,  quod  fieret 
«  in  carne,  cum  dictum  est  ei:  In  semine  tuo  bencdicentur  omnes  Gentes. 
«  Genes.  22.  et  ita  articulus  de  Incarnatione,  qui  prius  erat  implicitus, 
«  factus  est  aliquantulum  explicitus :  tamen  adhuc  non  erat  determi- 
«  natum,  utrum  incarnatio  fieret  de  viro.  muliere,  quousque  dixit  Isaias: 
«  Ecce  Virgo  concipief:  item  adhuc  non  erat  determinatus  modus,  per 
«  quem  Virgo  conciperet,  quousque  dixit  Angelus:  Spiritus  sanctus  su- 
«  perrenief  in  te.  Fides  erg'0  non  mutata  est,  sed  tamen  additio  facta 
«  est  in  fide  reparationis  articuli  ad  articulum,  sicut  expliciti  ad  im- 
«  plicitum,  vel  magis  expliciti  ad  mlnus  explicitum,  Similiter  dicen- 
«  dum,  quod  in  moralibus  quantum  ad  potestatem  sensus  nihil  ad- 
«  ditum  est:  sed  quantum  ad  rationem  litterae  additio  facta  est  per 
«  illos  modos,  qui  dicti  sunt  ». 

QU.ESTIO  TERTIA. 

IN  QUIBUS  PKiECIPUE  NOVA  LEX  DIFFEKAT  A  VETERI, 
EAMQUE    EXCEDAT. 

NoTANDUM  1.  Legem  Mosaycam,  et  Evangelicam  invicem  contrarie 
non  discrepare,  nec  perfecte  opposita  praecepta  statuere :  quamquam 
enim  aliqua  Mosayca  lex  prohibeat,  quse  Evangelica  facienda  per- 
mittit;  sic  Levit.  11.  plura  prohibentur  edenda,  sicut  immunda,  Matt. 
vero  5.  nulla  edulia  (licuntur  immunda  ;  nam,  inquit  ibideni  Christus, 
Xon  quod  infrat  in  os  coinquinaf  hominem:  ex  quo  Apost.  ad  Tim.  1. 
nit:  Omnia  munda  mundis:  hsee  tamen  duo  prsecepta  invicem  non  pu- 
gnant;  nam  inquit  Alensis  qu.  56.  art.  1.  «  Lex  prohibuit  escas  et 
«  dixit  immundas  triplici  de  causa:  Primo,  propter  signationem :  unde 
«  immunda  dixit,  quia  figurabant  immunda:  Secundo,  propter  abusum, 
«  unde  immunda  dixit  et  prohibuit  illa,  quia  his  utebantur  ad  cultum 
«  idololatrifc :  T^r^^/o,  propter  indignitatem  illius  populi,  propter  quam 
«  qufedam  substraxit  ei  velut  immunda:  lex  vero  Evangelii  dicit,  et 
«  concedit  omnia  munda  respiciens  ad  naturam  rerum,  et  ad  conve- 
«  nientem  usum  et  ad  dignitatem    utentium:  itaque  lex,  et  FAange- 


196  DE    LEGE   EVANGELICA. 

«  lium  tantum  pugnant  disparate,  quatenus  nempe  Evangelica  lex  in 
«  pluribus  Mosaycam  priecellit  ». 

NoTANDUM  2.  Ex  eodem  Alensi  ibidem,  legem  veterem  cura  nova 
maxime  secundum  sex  considerationes  posse  conferri.  Prima  quidemy 
secundum  considerationem  virtutis,  et  efficacitatis.  Secunda,  secundum 
considerationem  severitatis.  Terfia,  seeundum  considerationein  veri- 
tatis.  Quarta,  secundum  considerationem  bonitatis.  Quinta,  secundum 
considerationem  remunerationis.  Sexfa  denique,  secundum  considera- 
tionem  lationis,  vel  legislatoris.  Itaque  rosolvendum  est  in  pra?sentiy 
an  lex  Mosayca  ab  Evangelica  in  his  omnibus  revera  discrepet.  Quo- 
niam  autem  potissima  difficultas  movetur  de  efficacia  et  virtute  legis- 
utriusque,  idcirco 

NoTANDUM  o.  Ex  codem  Alensi  ibidem  art.  2,  ad  seciindum,  quod 
duplex  distingui  potest  sanctificatio,  nempe  carnalis,  et  spiritualis. 
Sancfificatio  carnalis  est  liberatio  a  poena  peccati,  quam  incurret  quis, 
si  quod  prfeceptum  est,  contemneret,  seu  non  faceret :  Sanctificatio 
vero  spirifualis  est  ipsa  emendatio  a  macula  peecati,  quce  in  aniraa 
est.  Certura  est  autem,  quod  Mosayca  lex  vim  habuerit  conferendi 
sanctificationem  carnis :  nam  inquit  Apost.  ad  Hebrjeos  9.  Sanguis 
hircorum,  ef  taurorum,  et  cinis  vitulce  aspersus  inquinafns  sanctificat 
ad  emundationem,  idest,  inquit  Glossa,  inquinatos  contactu  mortuo- 
rum  sanctificat  a  pcena,  valens  ad  emundationem,  non  animse  sed 
carnis,  quia  a  poena  liberabat.  Difficultas  autem  est  utnim  etiam  Mo- 
sayca  lex  vim  habuerit  conferendi  veram  justificationem  coram  Deo,. 
quse  eonsistit  in  remissione  peccatorum,  et  infusione  gratise  sancti- 
fieantis. 

Conclusio  unica.  —  Lex  Vetis,  et  Nova  diffjerunt  primo 

IX    EO,    QUOD     H.UC"    H ABEAT    Vl^r     JUSTiriCAXDI,     ILLA    VERO     XON   ITA» 

Probat  hanc  veritatem  Apostolus  pluribi,  maxirae  autem  ad  Rom.  1. 
ubi  ait:  Xon  erubesco  Evangelium :  virtus  enim  Dei  est  in  salutem  omni 
credenti,  Judceo  primum,  et  Grceco.  In  quem  locura  sic  scribit  Ansel- 
mus:  Virtus  est,  quia  gratiam  prcesfat,  per  cujus  auxilium  valeamus 
facere,  quce  prcecipif.  Quod  quia  lex  (Mosayca)  non  fecit,  infirma  fuit. 
Quod  autera  lex  Mosayca  non  habuerit  virtutera  justificandi,  aperte 
docet  idera  Apost.  ibidem  c.  8.  cum  ait:  Xam  quod  eraf  impossibile 
legi,  in  quo  infirmabcdur  per  carnem,  D/^us  Filium  suum  miftens  dam- 
navit peccatum,  ufjustificatio  legis  impleretur  in  nobis:  et  ad  Galat.  2, 
vers.  16.  Ex  operibus  legis  non  justificabitur  omnis  caro,  idest  homo, 
Et  V.  12.  Si  enim  per  legem  e.^it  ad  jusfitiam,  ergo  gratis  Christus  mor- 
tuus  est.  Et  cap,  3.  Quoniam  in  tege  nemo  justificatur  apud  Deum 
(utique  vi  legis)  manifesfum  esf,  quia  Ju.sfus  ex  fide  vivif:  et  ad  He- 
brteos  7.  Beprobcdio  fit  prcecedentis  mandati,  propter  ejus  infirmitatem, 
et  inutilitatem ;  nihil  enim  ad  perfectum  adduxit  lex.  Quibus  omnibus 
constat  utramque  legem  in  eo  discrepare,  quod  Yetus  mundaret  quidein 
ab  inquinatione  cariiis  contracta  ratione  transgressionis  prreceptonim 
cseremonialium,  non  autem  veram  animre  justitiam  conferret ;  Nova  vero 
vira  habeat  conferendi  talera  justitiam  :  quia  habet  prjesentem  Christum 
justitia3  fontem,  qui  pro  peccatis  nostris  satistactionem  Deo  obtulit,  et 
gratiam  sanctificantera  promeniit:  unde  Joan.  1.  Lex  per  Mogsem,  data 


DE    LEGE  EVANGEIJCA.  197 

sf :  f/rafid,  et  verifas  pcr  .leimm  Chrisfum  facta  est.  Hiiic,  ut  diximus, 
-ijuotquot  justifica])antur  iii  votcri  lcgc,  cx  oj)crc  o])crato,  sivc  ])cr  ninr- 
tyriuin,  sivc  ])t'r  alia  Dco  inipcnsa  obscquia,  non  ohtinucrunt  lianc 
justificatiouis  gratiani,  nisi  per  rcsj)cctum  ad  Christum,  ejusdem  gra- 
ti;c  auctorcni  ct  fontcm,  cx  quo  <;ratia  justilicationis  ad  omncs  prorsus 
honiines  sub  quacumquc  lcgc  dcgcntcs  dcrivavit;  Neque  enim  aliud  est 
tiomen  su()  Cce/o  itatuni  hominibus,  in  quo  oporfeat  nos  salvos  fieri,  ut 
legimus  Act.  1.  Hinc  ca]).  15.  Per  gratiam  Domini  Jesu  Christi  cre- 
(Iii}ins  satvari,  (fucmadmodum  et  itli,  Patrcs  scilicet  Veteris  Testamenti, 
qui  ut  ait  Apostolus  1.  ad  Cor.  1.  hibehant  de  spiritali  coiisequenfe  eos 
Pctra :   Petra  autem  crat  Christus. 

Hinc  omnes  sancti  Patres  constanter  affirmant  eos  qui  in  Vctcri 
Tcstamcnto  fucrunt  Dco  pcr  fidcm  accepti,  ad  Novum  Tcstamentum 
pertinuisse:  non  enim  Justifieabantur  nisi  per  fidem  Christi,  qui  cst 
auctor  Novi  Testamenti :  quam  utique  veritatem  sic  expcndit  S.  Au- 
o;-ustinus  epist.  157.  qua?  cst  ad  Optatum,  ubi  ait :  Cum  omnes  justi, 
idest,  veraces  Dei  cidtores,  sive  ante  incariiationem,  sive  post  incaryia- 
tioneni  Christi,  nec  viverent,  nec  vivunt  nisi  ex  fide  inc.arnationis  Christi, 
in  quo  est  (/ratice  /deniiudo,  iwofecto  quod  scriptum  est,  non  essc  aliud 
nomen  sub  Cselo,  in  quo  oporteat  nos  salvos  fieri,  ex  illo  tempore  valet 
ad  salv.andum  f/enus  humamim,  ex  quo  in  Adam  vitiatum  est:  sicut 
enim  in  Adam  omnes  moriuntur,  ita  et  in  C/ui.sto  omnes  vivificabun- 
tur:  quia  sictd  in  regno  mortis  nemo  sine  Adam ,  ita  in  regno  vitce 
nemo  sine  Christo :  sicut  per  Adam  omnes  injusti,  ita  per  Christum 
omnes  justi  homines:  sicut  per  Adam  omnes  mortales  in  poena  facti 
.sunt  fi/ii  scecidi,  ita  per  Christnm  omnes  immortales  in  gratia  fiunt 
Fi/ii  Dci. 

Hanc  eanidcm  ^eritatem  mirum  in  modum  explicat  S.  Leo  ser- 
inon.  3.  De  Nativit.,  Cessent  igitur,  inquit,  illorum  qucerelce  qui  impio 
miirmnre  divinis  dispenscdionibus  obioquentes,  de  diirince  nativitatis 
^nrditate  causantur,  tamquam  p^rceteritis  temporibus  non  sii  impensum, 

/od  in  u/tima  mundi  cetate  est  gestum:  Ver/yi  incarnatio  hcec  contulit 
facienda  quce  facta,  et  Sticramentum  sa/utis  humance  in  nulla  unquam 
-antiquitate  cessavit,  quod  /^^^cedicaverunt  Apostoli,  hoc  annuntiaverunt 
Prophetoe:  nec  sero  est  imp/etum  quod  semper  est  creditum.  Sapientia 
vero,  et  benignitas  Dei  hac  sa/utiferi  oj)eris  mora  capaciores  ivos  suce 
•occasionis  effecit,  ut  quod  mu/tis  signis,  muitis  vocibus,  mu/tisque  my- 
steriis  per  tot  fuerat  scecida  proenuntiatum,  in  his  diebus  Evangelii  non 
■esset  am/nguum,  et  nativiias,  quce  omnia  miracu/a,  omnemque  intel/i- 
£entice  erat  excessura  mensuram,  tanto  coristantior  in  nobis  gigneret 
fidem,  quanto  proedica.tio  ejus,  et  antiquior  prcecessis.set  et  crebHor.  Non 
itaque  novo  consilio  Deus  rebus  humanis  nec  sera  miseratione  consuluit; 
sed  a  constitutione  mundi  unam,  eamdemque  oynnihus  causam  salutis 
omnibus  instituit.  Gratia  aidem  Dei,  qua  semper  est  universitas  justi- 
ficata  Sanctorum,  aucfa  est  Christo  nascente,  non  coepta,  et  hoc  magnce 
pietatis  Sacramentum,  quo  totus  jam,  mundus  imp/etus  est,  tam  pofens 
in  suis  significationibus  fuit,  ut  non  minus  adepti  sint  qui  in  il/ud 
■credidere  promissum,  quam  qui  suscepere  donatum.  Ex  quo  intelliges, 
-quod  sicut  idem  Sol  naturse  utrumque  hemisphcrium  suo  lumine  pcr- 
fundit   et  calore  fovet,    ita  quod    non  sit    qui  se  abscondat  a    calore 


198  DE   LEGE  EVANGELICA. 

ejiis,  sie  Christus  Domimis  Sol  justitise  utramque  legem  suae  grati8& 
luce  et  rore  foecundavit.  Sicut  autem  unum  hemispherium  eo  magis 
clarescit,  quo  propius  Sol  ad  eum  accedit;  ita  status  veteris  legis 
juxta  majorem  ad  Christum  propiuquantem,  uberiorem  divinorum  my- 
steriorum  illustrationem  et  fructum  accepit,  et  ut  loquitur  S.  Grego- 
rius  homiL  16.  super  Ezechielem,  Secundum  incrementa  tempjriim 
crevit  scientia  Sanctormn  Patrum,  et  quanto  viciniores  adventui  Salva- 
toris  fuerunt,  tanto  sacramenta  salutis  plenius  perceperunt. 

Secundo,  diflerunt  lex  Evangelica,  et  Mosayca  quantum,  ad  ve- 
ritatis  manifestationem ;  nam  inquit  Alensis,  «  veritas  tam  in  Evan- 
«  gelio,  quam  in  lege  respicit  tria.  1.  Notitiam  credendorum.  2.  Gra- 
«  tiam  meritorum.  o.  Gloriam  prsemiorum.  Respectu  notitiai  creden- 
«  dorum  differt  Evangelium,  et  lex  secundum  velatum,  etrevelatum: 
«  respectu  gratise  faciendorum,  sicut  promissio,  etexhibitio:  respectu 
«  gloriae  prsemioram  differunt  sieut  umbra,  et  imago :  ita  quod  in  lege 
«  est  velamen  notitia?,  promissio  gratiae,  umbra  glorise:  in  Evangelio 
«  vero  est  revelatio  notitine  iidei,  exhibitio  gratia;  Dei,  imago  prtemii  ». 
Quam  utique  veritatem  confirmat  Apostolus  2.  ad  Corinth.  3.  ubi  ait: 
Velamen  in  lectione  Veieris  Testamenti  manet  non  revelatum,  quoniam 
in  Christo  evacuatur.  Hinc  subdit:  Nos  autem  revelata  facie  gloriam 
Dei  speculantes,  in  eamdem  imaginem  transformamur.  Unde  .veritas 
in  lege  fuit  ut  umbra :  in  Evangelio  autem  ut  imago,  hinc  Hebr.  10. 
Umbrajn  hahens  lex  futurorum,  non  ipsam  imaginem.  Quapropter  san- 
ctus  Gregorius  super  Ezech.  1.  cap.  exponens  hsec  verba,  Uota  erat 
iii  rota,  ait:  liota  erat  in  Rota,  quia  quod  prcedicat  lex,  quod  Frophetce 
annuntiant,  hoc  exhibet.Evangelium:  et  S.  Leo  serm.  7.  De  Fassione. 
Ut  umbrce  adhcerent  corpori,  antiqua  observantia  novo  excluditur  Sa- 
crqmento.  Hostia  in  hostiam  transit,  sanguine  sanguis  aufertur,  et  le- 
galis  festivitas  dum  mutatur,  impletur. 

Tertio,  Ijex  vetus,  et  nova  differunt  ratione  severitatis ;  siquidem 
lex  vetus  iram  pra^seferebat,  Evangelica  autem  misericordiam ;  illa 
erat  lex  timoris,  istaamoris;  illa  servitutis,  hsec  libertatis;  illa  servis^ 
prsescripta,  haec  filiis.  Quapropter  Apost.  ad  Roman.  8.  ait:  Non  acce- 
pistis  spiritum  servitutis  iterum  pi  timore,  sed  accepistis  spiritum  ado- 
ptionis  filiorum,  in  quo  clamamus:  Abba  Fater.  «  Severitas  autem  Mo- 
«  saycre  legis  in  eo  maxime  vigebat,  quod,  iuquit  Alensis,  illa  lex  in 
«  prajceptis  judicialibus  habet  iram,  et  districtionem  punitionis:  in 
«  pr^eceptis  moralibus  timorem  per  multitudinem  comminationis :  in 
«  prieceptis  vero  caeremonialibus  servitutem  per  intuitum,  et  pavorem 
«  letern»  damnationis  » :  quoeirca  S.  Pctrus  Act.  15.  difficiiltatem  ob- 
servandaj  legis  explieans,  ait:  Quid  tentatis  imponere  jugum  su- 
per  cervices  Disdpulorum,  quod  neque  patres  nostri,  neque  nos  portare 
potuimns?  Secus  autem  de  lege  Evangelica,  qua?  pauca  admodum 
habet  praecepta,  annexamque  continet  gratise  plenitudinem,  qua  facilia 
fiant:  hinc  Christus  Dominus  merito  dixit  Matt.  11.  Jugum  meum  suave 
est,  etonus  meum  leve.  Nam,  ut  exponit  S.  Augustinus  Epist.  118.  I^vi 
jugo  suo  Christus  nos  subdidit,  et  sarcince  levi,  sacramentis  numero  pau- 
cissimis,  observatu  facillimis,  significatione  prcestantissimis,  societatem 
novi  popuU  colligavit.  —  Nec  obstat  quod  in  Lege  Evangelica  vi- 
deantur  aliqua  prsecepta  observatu  difficilia,  quale  est  praeeeptum  de 


DE    LE(iE   EVANGELICA.  191) 

iiidissoluhilitato  matrimoiiii,  (lc  dil(H-tionc  inimicorum,  dc  nccssitatc 
confcssionis ;  illa  cnim  j^roptcr  ahundantiain  gratijxi,  qn:v  a  Christo  in 
lcge  nova  c(  ntertur,  redduntur  taciJia;  Juxta  illud  vaticinium  Isaiic  lU. 
Iji  dia  illa  auferctur  omia  cjns  de  humcro  tiio,  ct  juyum  cjus  dc  collo 
fuo,  ct  comj)ufrcscct  ju4/um  o  facic  olci.  —  Ncc  rcfcrt  paritcr  quod  Kvan- 
^•elium  vocetur  onus,  et  jugum;  nam  inquit  S.  Augustinus  scrm.  22. 
Dc  Vcrhis  Apostoi.  Ilcec  sarcino  non  cst  po7idus  oncrafi,  scd  cdca  ro- 
lojitis,  babcnt  cnim  et  aves  pennarum  siuirum  sorcimts,  portant  illas 
in  terra,  portanfur  ah  illis  in  Ccelo,  ctc.  Et  sanctus  Bernardus  Epi- 
stoL  311.  ad  Monachos  6.  Bertini :  Leve,  ait,  Salmtoris  onus,  quo  crescit 
amplius,  eo  porfahilius  est,  nonne  ct  aviculas  levat,  non  onerat,  pen- 
narum  numerositas  ipsaf  Tolle  cas,  et  reliquum  corpus  fertur  acl  ima: 
sic  disciplina  Christi,  sic  suare  juyum,  sic  onus  levc,  cpiod  quo  mayis 
dcponimus,  eo  depromitur  ipsi,  quia  portcd  jiotius,  quam  portatur.  — 
llanc  veritatem  cgregie  commendat  Apostolus  ad  Galatas  4.  his  verbis: 
Scriptum  cst,  quoniam  Ahraham  duos  filios  liahuit:  unum  de  Anciila, 
et  unum  de  Libcra,  efc.  Quie  verba  expendens  S.  Anselmus  ibidem, 
ait:  In  utroque  Testomento  ycnuit  Dcus  ■  filios.  qui  sihi  scrrirent,  sed 
in  Vetcri  Judceos  serros,  qui  timore  poencB,  et  promissionihus  temjyora- 
lium  ei  serviliter  ohedirent:  in  yratia  vero  Novi  Testamenti  liheros,  qui 
ex  dilectione  servirent.  Ipsi  concinit  S.  Chrysologus  serm.  1.  in  Ecan- 
yciium:  Cum  jejunatis  efc.  ubi  ait :  Uhi  Deus  Dominum  midavit  in 
Fotrern,  voiuit  charitate  mayis  quam  potestate  reynare,  et  amari  ma- 
luit,  quam  timeri.  Quam  vcritatem  prius  indicaverat  Sanctus  Augu- 
stinus  scribens  libro  adversus  Adimantum  cap.  16.  Deus  veteri  homini 
fuyienti  tamquam  Dominus  apposuit  quod  timeret,  et  novo  redenti  tam- 
quam  Pater  aperuit  quod  amaref.  Quocirca  cap.  17.  ait:  Ilcec  est  hrevis- 
sima,  ef  apertissima  differentia  duoriim  Testamcntorum ,  fimor,  ctamor. 

duarto,  discrimen  inter  legem  Veterem,  et  Novam  est,  quod  lex 
Vetus  minus  perfecta  fuerit:  lex  autem  Evangelica  omnem  prorsus 
perfectionem  sapiat,  et  interat:  quam  utique  Legis  Nov<tb  prseroga- 
tivam  multis  commendat  Apostolus  ad  Gaicd.  4.  et  ad  Hcbr.  7.  dicens 
quod  lex  Vetus  figura  fuerit,  et  umbra  Novse :  Nova  autem  veritas, 
et  complementum  Veteris:  unde  Hieron.  lib.  1.  adversus  Pelagianos 
c.  9.  In  lcye  promittitur,  in  Evanyelio  impietur,  ihi  initia,  hic  perfe- 
ctio  est:  iniilo  fuiidamenta  jaciuntur,  hic  fidei,  et  yratice  cuimen' im- 
ponitur.  Quam  utique  veritatem  eleganti  similitudine  explicat  Victor 
Antiochenus  exponens  illud,  quod  habetur  Marci  4.  Ultro  terra  fru- 
ctificat  primum,  herhom,  deinde  spicam,  deinde  plenum  frumentum  in 
spica,  ait  enim:  Primo  herhani  fructificat  in  ieye  naturce,  postmodum 
spicas  in  ieye  Moysis,  postea  pienuin  frumenfum  in  Evanyeiio. 

Q,uinto,  r^x  Nova  Veterem  excedit  secundum  rationem  mercedis, 
et  praimii ;  siquideni  lex  Vetus  sola  spondebat,  ac  proinittcbat  bona 
temporalia  in  mercedem  suis  observatoribus,  ut  jam  observavimus, 
juxta  illud  Isaire  1.  Si  audientis  mc,  hona  terrai  comedetis.  Evange- 
lica  autein  repromittit  vitam  seternam,  regnumque  cielcste  suis  sccta- 
toribus;  unde  Apost.  ad  Hebr.  7.  Meiioris  Tcstamenfi  ."(ponsor  facfus 
est  Christus.  Hoc  est,  ut  fert  Glossa,  melius  Novum  Testamentum 
quam  Vetus :  quia  meliora  bona  promittit,  idcst,  aeterna :  Vetus  autem 
temporalia. 


200  DE    LEGE  EVANGELICA. 

Denique,  praecellentia  Legis  Xovse  supra  Veterem  ex  eo  maxime 
apparet,  quod  lex  Vetus  soli  populo  Judaico  pra^scripta  fuerit:  unde 
Deut.  4.  Quce  est  alia  gens  sic  inclyta,  ut  habeat  cceremonias,  justa  ja- 
dicia,  et  universalem  legemi*  Hine  Apost.  ad  Galat.  3.  Abrahce  datce 
sunt  promissiones,  et  semini  ejus.  Unde  Eegius  Vates  Psalm.  147.  I^on 
fecit  taliter  omni  naticni,  et  judicia  sua  non  manifestavit  eis.  Evau- 
gelium  autem  datum  est  omui  prorsus  humano  generi,  Christus  enim 
Marci  16,  Apostolis  maudat:  Prcedicate  Ecauyelium  omni  creaturce.  Et 
Matth.  28.  Ite,  docete  omnes  Gentes  etc.  Insuper,  lex  Vetus  praeseripta 
fuit  populo  Judaico,  a  Deo  quidem,  sed  ministerio  Angelorum,  et  per 
manus  Moysis ;  lex  autem  Evaugelica  Christum  Dominum  Dei  Filium 
habet  auctorem  et  promulgatorem :  quam  utique  prn?rogativam  multis 
commendat  Apostolus  ad  Hebr.  1. 

Demum,  lex  Vetus  eum  terrore,  Nova  vero  cum  amore  promulgata 
est;  coepit  enim  evulgari  ipso  die  Penteeostes,  quo  Spiritus  sanctus, 
cujus  peeuliare  nomen  est  Amor,  Apostolis  sese  infudit,  in  eonim  eor- 
dibus  divinum  amorem  effudit,  ad  quod  respiciens  S.  Bernard.  Epist.  107. 
admirans  exclamat:  0  geminum,  ipsumque,  firmissinium  t^rga  nos  amoris 
argumentum  I  Christus  moritur:  meretur  ergo  amari.  Spiritus  afficit, 
et  facit  amari:  ille  fecit  cur  ametur,  iste  ut  ametur,  ille  multum  di- 
lectionem  nobis  commendat,  iste  dat:  in  illo  cernimus  quod  amemus,  ab 
isto  sumimus  unde  amemus:  charitatis  ergo  ab  illo  occasio,  ex  isto  affectio. 

T^  ''  Petes  :  utrum  lex  Evangelica  convenienti  tempore  praescripta 
t\iit.  Respondeo  affirmative :  cum  enim  ea  lex  habeat  adjuuctam  ra- 
tionem  Spiritus  Sancti,  prsescribi  non  debuit  priusquam  peccatum  ab 
humano  genere  per  Christi  mortem  et  passionem  toUeretur,  ut  docet 
Apostolus  ad  Rom.  8.  ubi  cum  prsemisisset  elogium  legis  novae,  sub- 
jungit:  Deus  Filium  suum  mittens  in  similitudinem  peccati,  de  pec- 
cato  damnavit  peccatum  in  carne,  ut  justificatio  legis  impleretur  in 
nobis.  2,  Lex  nova  est  lex  perfecta;  sed  quod  perfectum  est,  statim 
dari  non  debet,  sed  quodam  (ait  S.  Thomas)  temporali  successionis 
ordine,  sicut  aliquis  flt  puer,  et  postmodum  vir.  Traditur  ea  ratio  ab 
Apostolo :  Lex,  inquit  ad  Galatas  o.  pcedagogus  noster  fuit  in  Chruito, 
ut  ex  ficle  Justificemur:  at  ubi  cenit  fides,  jam  non  sumus  sid) pceda- 
gogo.  o.  Par  fuit  ut  homo  per  peceata  suam  experiretur  infirmitatem, 
et  cognosceret  se  gratia  indigere,  juxta  illud  Apostoli  ad  Rom.  5.  I^x 
subintracit,  ut  abundaret  delictum:  id>i  autem  abundavit  delictum,  su- 
perabundavit  et gratia.  —  Has  omnes  Evangelicae  legis  supra  Mosaycam 
prterogativas  quinque  capitibus  complexus  est  Subtilis  Doctor  iu  3. 
dist.  40.  n.  7.  «  Primo,  quia  Christus  per  suam  passionem  exhibitam 
«  nobis  plus  gratia?  meruit  quam  per  eam  antiquis  exhibendam.  Se- 
«  cundo,  quia  plura  quam  Israelitie  habemus  gratiit  adjutoria,  nam 
«  illi,  inquit,  praeter  matrimonium  (si  tamen  apud  illos  matrimonium 
«  fuit  sacramentum"!  nullum  habuerunt  sacramentum  nisi  circumci- 
«  sionem,  et  hoc  ut  remedium  contra  originale.  Post  recidivationem 
«  vero.  si  mereri  potuerunt  gratiam  aliquam  motu  proprio ,  bene 
«  quidem  :  sed  ad  gratiam  tunc  acquirendam  nullum  fuit  sacramentum 
«  tunc  institutum  apud  eos.  Xon  enim  habuerunt  sacramentum  poeui- 
«  tenti;^,    nec    alia    plura   adjutoria    ad    gratiara   impetrandam,    quae 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  201 

«  hnbenius  nos.  Tertio,  ])nL'ter  majorem  efficaciani  sacramentorum  et 
«  pluralitatem  eorum,  ha1)emus  doetrinam  magis  explicativam  et  de- 
«  clarativani  \eritatis,  quam  ipsi  habuerunt,  et  exempla  sanctorum 
«  plura,  et  efficaciora  ad  imitandum.  Et  quarto  plura  merita  sanctorum 
«  qui  torte  non  tantum  sibi  sed  etiam  nobis  meruerunt,  et  nos  etiam 
«  merenjur  invocando  auxilium  eorum,  et  intereessionem  apud  Deum. 
«  Simpliciter  ergo  plura  adjutoria  et  efficaciora  sunt  in  lege  christiana 
«  quam  veteri,  et  ideo  ex  ea  parte,  lex  nova  est  levior.  Est  etiam  unum 
«  adjutorium  valde  notabile,  (juia  nobis  pro  observatione  legis  chri- 
«  stiauiu  promittitur  explicite  vita  aeterna:  illis  autem  veh  raro,  vel 
«  numquani,  nisi  bona  temporalia  promittebantur :  numquam  autem 
«  tantum  alliciunt  raiimam  ad  servandam  legem  ;eternam  bona  tem- 
«  poralia,  sicut  bona  a^terna.  »  Ifa  Doctor.  "  ^ 

DISPUTATIO  QUARTA. 

DE  LEGIBUS  HUMANIS. 

QuAMQiAM  ad  Theologum  proprie  non  spectet  de  Legibus  ab  ho- 
mine  editis  et  sancitis  disserere,  utpote  cum  hitc  dicendi  materies 
ad  utriusque  Juris,  Pontificii  nempe  ac  Csesarei  Doctores,  veluti  pro- 
pria  messis  aliena  manu  non  metenda  pertineat,  nihilominus  quo- 
niam  humanne  Leges  non  solum  naturae,  sed  etiam  Dei  legibus  affines 
sunt,  et  quasi  fluvioli  ab  illo  totius  ?equitatis  ac  rectitudinis  oceano 
defluentes ;  cumque  non  solum  rectae  rationis  dictamini,  sed  etiam 
divinae  ordinationi  et  administrationi  congruere  debeant,  ut  justse 
censeantur :  hinc  est,  quod  a  sibi  prsescripto  stadio  non  deviet  Theo- 
logus,  dum  nonuulla  de  humanis  Legibus  discutienda  proponit.  — 
Lex  autem  Humana  dicitur  iUa,  quce  immediate  auctoritate  Humana, 
sive  Civili,  sive  Ecclesiastica  prcescribitur.  Auctoritas  autem  legisla- 
tiva  civilis  nulli  homini  singulari  ex  natura  rei,  et  per  se  convenit; 
cum  enim  omnes  homines  ex  natura  nascantur  liberi,  nullus  in  al- 
terum  jure  naturaj  politieam  auctoritatem  et  jurisdictionem  obtinet. 
Licet  enim  parentes  habeant  in  filios  paternam  et  oeconomicam  pote- 
statem ;  hsec  tameu  ad  leges  ferendas  non  sufficit :  nam  potestas  legisla- 
tiva  estpotestas  regiminis  publici  perfectse  eommunitatis;  siquidem  lex 
unus  est  ex  prnecipuis  actibus,  quibus  Respublica  gubernatur;  haec  autem 
nonnisi  publica  potestate  et  jurisdictione  administratur  et  subsistit. 
Hinc  quicumque  inter  homiues  habent  potestatem  legislativam,  ne- 
cessum  est  ut  vel  eam  recipiant  a  Deo  immediate,  uti  de  facto  rece- 
perunt  Saul,  David,  et  alii  quidam  ab  ipso  Deo  Reges  electi  et  desi- 
gnati ;  vel  eam  excipiaut  a  communitate  hominum  conveniente  in 
unum  corpus  politicum,  quatenus  recte  regantur,  et  feliciter  vivant.  — 
Habent  autem  homines  a  natura,  et  a  Deo  ut  auctore  naturse  facul- 
tatem,  et  inclinationem  conveniendi  in  ejusmodi  communitatem  :  Xam, 
inquit  Cicero  in  lib.  De  Amicitia:  nihil  principi  Deo  in  rebus  humanis 
est  gratlus,  quam  homines  habere  inter  se  societatem  ordinatam,  et  per- 
fectam:  cum  enim  homo  natura  sua  sit  animal  sociabile,  naturaliter 
appetens  vivere  in  commuuitate,  multisque  rebus  indigeat  ad  com- 
mode  vivendum,  quse  neque  ab  uno  solo  homine,  nec  unica  familia 
prsestari  possunt,   qualia  sunt  omnia  necessaria,  vel  commoda  petenda 


202  DE   LEGIBUS    HUMANIS. 

ab  artibus,  et  disciplinis;  idcirco  homines  ut  sibi  illa  nececssaria  pro- 
curent,  jus  habent  instituendi  communitatem  perfectam,  qu?e  civilis 
voeatur,  estque  vel  inter  incolas  ejusdeni  civitatis,  vel  etiam  inter 
plures  civitates  in  uno  regno.  Htec  autem  communitas  ut  perfecte  di- 
rigatur,  necessum  est,  in  ea  vigeat  aliqua  suprema  potestas,  ad  quam 
ex  officio  pertineat  bonum  commune  intendere,  et  procurarei  alioqui 
negligetur,  dum  privati  quique  ut  solent,  commodis  suis  tantum,  aut 
priccipue  attendunt,  minusve  curant  quai  ad  bonum  commune  perti- 
nent.  Inter  media  vero  quibus  commune  bonum  procuratur,  et  Rcspu- 
blica  perfecte  administratur,  praecipuae  sunt  leges,  quibus  ea  consti- 
tuuntur,  quj«  ad  pacem,  et  justitiam  conservandam,  communemque 
felicitatem  instituendam  expediunt.  Quocirca  illi,  quibus  ex  officio 
incumbit  Rempublicam  cum  suprema  jurisdictione  administrare,  debent 
habere  jus  ferendi  leges  necessarias  ad  publicam  concordiam,  pacem, 
justitiam,  et  felicitatem  stabiliendam  necessarias.  —  Ut  igitur  cTteris 
Theologis  morem  gerentes,  nonnulla  de  Legibus  Humanis  discutia- 
nius,  prsesentem  Disputationem,  sicut  et  prsecedentem  tres  in  Articulos 
distribuemus,  quorum  Primus  Legum  Humanarum  necessitatem,  exi- 
stentiam,  et  causas  aperiet:  Secundus,  efficaciam,  et  obligandi  vim: 
Tertius,  earumdem  iraminutionem,  et  reJaxationem  explicabit. 

ARTICULUS  PJftfMUS. 

DE  EXISTENTL4,  ET  CAUSIS   LEGUM  HUMANARUM. 

Etsi  hominibus  ingenita  lex  dictitet  iu  communi  quid  faciendum 
sit,  quidve  fugiendum;  quoniam  tauien  praeter  praicepta  morum  sin- 
gulis  ingenita,  multa  alia  desiderantur  ad  rectam  hominum  socie- 
tatem  instituendam  et  gubernandam ,  juxta  varios  rerum  eventus 
particulares,  ideo  necessarium  fuit,  ut  per  humanam  rationem  gene- 
ralia  legis  praecepta  magis  in  particulari  doterminarentur ;  quatenus 
nempe  datis  occasionibus  provideretur  Reipublicte  paci,  concordi^, 
ac  felicitati,  quod  utique  per  leges  ab  hominibus  sancitas  efficitur; 
quapropter  illas  esse  Reipublicne  utiles  et  necessarias  nullus  sanae 
mentis  denegabit.  Unde  S.  Isidorus  lib.  5.  Etijmolog.  c.  20.  Factce 
suiit  Leges  ut  humano  metu  humana  coerceretur  audacia,  tutaque  sit 
inter  improbos  innocentia,  et  in  ipsis  improbis  formidato  supplicio  re- 
frcenetur  nocendi  facultas.  Necessarium  ergo  fuit  Leges  Humanas  sta- 
biliri,  quibus  et  justi  vitam  tranquille  pacateque  ducerent,  et  prot^rvi 
ac  ad  vitia  proni,  qui  nec  virtutis  pulchritudine  moventur,  nec  verbis 
cedunt,  per  vim,  et  metum  intentati  per  legem  supplicii  a  malo  cohi- 
berentur,  et  tandem  per  assuetudinem  probi  fierent.  —  Inde  colligitur 
altera  Legis  Humanae  ratio  summge  neeessitatis,  quod  in  Lege  Natu- 
rali  nulla  poena  decernatur;  in  divina  vero  Evangelica,  poena  dum- 
taxat  in  altero  sneculo  luenda  praescribitur;  quocirca  propter  sui  dila- 
tionem  minus  homines  timore  percellit;  subindeque  oporfcuit  leges 
humanas  institui,  quse  poenam  earum  transgressoribus  brevi  luendam 
statuerent,  quo  facilius  quisque  a  malo  revocaretur.  Non  opus  est 
igiLur  diutius  immorari  in  probanda  legum  humanarum  neeessitate 
et  existentia,  quam  tota  praedicat  antiquitas,  Gentes  omnes,  quae  bar- 
bariem   deposuerunt,  universim    testantur,  nullus  enim  est  hominum 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  201:^ 

•cd^tus,  qui  loges  iioii  liabeat ;  et  Dcus  ipsemc^t  probat,  cum  ait  Pro- 
vt^rb.  8.  /'('/•  mc  lieijeH  reynant,  et  Lejnm  comlitores  Justa  decentunt. 
Necuon  et  dum  adversus  Tyrannos  intonat  Isaifc  10.  Vcb  cjni,  condant 
let/es  iniquas.  Cuin  enim  solum  aro^uat  legum  institutionis  abusum, 
rectum,  ac  loo-itimum  usum   perspicue  probat. 

It;u{ue  solum  hoc  in  Articulo  proponimus  determinandum :  J*r/vio, 
an  adliuc  sub  Evangelica  lege  vi»>'eat  humanarum  legum  obligandi 
virtus:  Secundo,  fipud  quos  resideat  leges  condendi  auctoritas :  Tertio, 
quinam  legibus  pra^scriptis  subjiciantur. 

QU.ESTIO   PRIMA. 

AN,  QUID,  ET  QUOTUPLEX  SIT  LEX  IIUMANA. 

NoTANDUM  1.  Omnem  humanam  legem  derivari  a  lege  naturali: 
lex  enim  nuUa  est,  nisi  sit  justa;  in  rebus  autem  humauis  in  tantum 
aliquid  censetur  justum,  in  quantum  eensetur  conforme  regulis  ra- 
tionis;  rationis  autem  prima  regula  est  lex  naturai.  Unde  omnis  lex 
humanitus  posita,  in  tantum  habet  de  ratione  legis,  in  quantum  a 
lege  natura?  derivatur;  si  vero  in  aliquo  a  lege  naturce  discordet,  jam 
non  erit  lex,  sed  legis  corruptio.  Dupliciter  autem  potest  aliquid  a 
lege  naturse  derivari,  vel  seilicet  per  modum  conclusionum  ex  prin- 
cipiis  coramunibus  legis  uaturai :  sicut  quod  non  sit  occidendum  deri- 
vatur  ex  eo  quod  nulli  est  faciendum  malum;  vel  per  modum  deter- 
minationis,  sicut  lex  naturre  habet,  mcdefactorem  puniendu7n  esse,  sed 
quod  tali  vcl  tali  poena  puniatur,  est  qua^dam  determinatio  legis  hu- 
manse :  utraque  igitur  inveniuntur  in  lege  humana  posita:  sed  ea, 
quiB  sunt  prioris  modi,  continentur  in  lege  humana,  non  tamquam 
solum  per  eam  posita ,  sed  habent  etiam  aliquid  vigoris  ex  lege  na- 
turali;  ea  vero,  quse  sunt  posterioris  modi,  ex  sola  lege  humana  vi- 
gorem  habent. 

NoTANDUM  2.  Legem  humanam  juxta  variam  sui  consideratiouem,^ 
varie  posse  dividi.  Primo  namque  quatenus  derivata  est  a  lege  na- 
turse,  dividitur  in  jus  positivum,  gentium,  et  jus  civile.  Ad  jus  gen- 
tium  pertinent  ea,  qute  derivantur  ex  lege  natune,  sicut  conclusiones 
ex  principiis  :  ad  jus  autem  civile  spectant  ea,  quae  a  lege  nalura? 
emanant  per  modum  particularis  determinationis,  secundum  quod  quse- 
libet  civitas,  vef  quodlibet  regnum  aliquid  ad  sui  tranquillitatem,  et 
securitatem  judicat  esse  stabiliendum  et  servandum.  Secundum,  cum 
de  ratione  legis  humanse  sit,  quod  ordinetur  ad  bonum  commune  ci- 
vitatis,  et  regni,  juxta  hanc  cousiderationem  dividi  potest  secundum 
varium  statum  homiuuiii,  qui  incumbunt  bono  communi  procurando, 
stabiliendo,  et  administrando,  qua  ratione  aliaj  leges  praiscribuntur 
pro  Sacerdotibus,  ali?e  pro  gubernatoribus,  alise  pro  militibus,  etc. 
Tertio,  quia  de  ratione  legis  humana;  est,  ut  instituatur  a  Gubernante 
communitatem  et  societatem  hominum  :  inde  fit  quod  leges  humanai 
distinguantur  secundum  diversa  regimina  in  monarchicas,  aristocra- 
ticas,  et  democraticas.  Quarto,  cum  lex  humana  tota  sit  in  directione 
bonorum  actuum ;  secundum  hoc  distinguuntur  leges  penes  ea,  de 
quibus  feruntur.  Hinc  est  lex  Julia  de  adulteris,  lex  Cornelia  de  si- 
cariis,  et  sic  de  aliis.  Quinto  denique  cum  lexspectari  possit  secundum 


204  DE    LEGIBUS   HUMANIS. 

distinctam  auctoritatem  Legislatoris ,  nempe  politicara  et  ecclesia-- 
sticam,  hiuc  fit  quod  alia^  leges  dicantur  Ecclesiastica»,  quse  alias  ap- 
pellantur  canones,  seu  reguhv  pmc'script;e  ab  iis,  qui  a  Christo  Do- 
mino  curam  et  auctoritatem  habent  admiuistraudae  et  regendae  Ee- 
clesiie;  aliae  sunt  leges  Civiles,  seu  Politica^,  qua»  prsescribuntur  a 
Principibus,  atque  ab  iis,  qui  regeuda'  Reipublic?e  incuiiibunt. 

XoTAXDr.M  3.  Circa  Christi  Domini  uativitatis  tempora  exortum 
fuisse  errorem  quorumdam  asserentium  non  esse  licitum  fidelilms  alium 
pr?eter  Deum  superiorem  agnoscere;  sulundeque  nec  parendum  esse 
sa'cularil)us  Principibus,  nec  eorum  legibus  obediendum.  Quorum  er- 
romm  antesignanus  extitit  Judas  Galilceiis  in  dicbus  professionis,  ut 
legimus  Act.  5.  idest,  circa  nativitatem  Christi,  quando  videlicet  exiit 
^dictum  a  Ccesare  Augusto,  ui  dcscriberetur  universus  orbis,  et  ibant 
omnes  ut  profiterentur,  ut  legimus  l^uca'  2.  Additur  autem  de  illo 
Juda  quod  avertit  populum  post  se.  Quid  autem  ille  pr.Tdiearet,  sacer 
textus  non  loquitur:  S.  autem  Hieronvmus  refert,  dicens  in  3.  cap. 
Epist.  ad  Titum:  In  initio,  inter  ccetera  hoc  quasi  probabile  proferebat 
ex  leye,  nullum  debere  Dominum,  nisi  solum  Deum  vocari,  et  eos,  qui 
ocl  teraplurn  decimas  deferrent,  Ccesari  tributa  non  reddere.  Aitque 
hanc  hieresim  multum  percrebuisse  usque  ad  tempora  praedicationis 
Christi,  et  illius  occasione  Pharisa^bs  misisse  Discipulos  suos  ad  Chri- 
stum  interrogandum,  an  liceret  dare  censum  Ccesari.  Addit  autem  Ana- 
stasius  Xyssen.  q.  67.  in  Scripturam,  sectatores  hujus  Jucke  Galihvi 
vocatos  fuisse  Galilceos,  qui  prohibebant  offerri  sacrificia  pro  Impera- 
tore.  et  populo  Romano,  et  ideo  interfectos  fuisse  a  Pilato :  hos  enim 
credit  esse  illos  Galilaos,  quorum  sanguinem  miscuit  Pilatus  cum 
eorum  sacrificiis.  Hunc  autem  pridem  sopitum  errorem  deuuo  susei- 
tavit  Lutherus  in  lib.  De  libert.  Christiana,  ubi  ait:  Xullo  opere,  nulla 
lege  homini  Christiano  opus  est,  cum  per  fidem  sit  liber  ab  omni  lege. 
Et  in  Commentario  Epist.  ad  Galat.  Sola  fides,  inquit,  necessaria  est, 
ut  justi  simus :  ccetera  omnia  liberrima,  nerjue  prcecepta  amplius,  neque 
prfjhibita.  Ibidemque  haec  addit:  Si  conscientia  dictat,  peccasti.  lie- 
sponde,  peccavi:  ergo  Deus  puniet,  et  damnabit?  non.  At  lexhocdicitf 
sed  nihil  mihi  cum  lege.  Quare?  quia  habeo  libertatem:  et  addit  ibidem 
nuUam  legem  Christianis,  sive  ab  hominibus,  sive  ab  Angelis  imponi 
posse,  nisi  quantum  ipsi  velint.  Ab  hoc  autem  errore  non  longe  abest 
Calvinus;  nam  lib.  4.  Inst.  c.  10.  n.  8.  affirmat,  D^im  esse  unicum 
Legislatorem :  non  licere  hominibus  id  sibi  honoris  sumere,  et  num.  5. 
prius  dixerat  leges  humanas  dictas  et  probatas  sive  ab  Ecclesia,  sive  a 
magistratu  ferantur,  non  ligare  per  se  conseientiam.  Contra  quos  er- 
rores  sit 

Conclusio  prima.  —  Fideles  per  Legem  Evangelicam  non 

EXIMINTUK  Ali  OBLKrATIONE  PAUENDI  LeGIBUS  HuMANIS,  ET  OBE- 
DIENTIA  ERGA  SUPERIORES  EcCLESIASTICOS,  ET  TEMPORALES  ;  PROIN- 
DEQUE  ADIIUC  PERSEVERAT  LEGUM  HUMANARUM  NEOESSITAS,  ET  UTI- 
LITAS. 

Probatur  Conclusio  illis  omnihus  Scripturae  textibus,  quibus  Chri- 
stus  Dominus,  et  Apostoli  fidelibus  pnecipiuut,  ut  debitam  observan- 
tiam,  et  obedientiam  Superioribus,  tam  Ecclesiasticis,  quam  politicis 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  205 

impendant.  Sic  iMatth.  22.  Iifiddlte  qUfe  sutit  Ccesaris  CcEsnri,  et  <ia(v 
ainit  Dii  Deo,  cx  quil)us  vcrbis  .Justinus  Martyr  in  A/folof/id  secuiida 
pro  Chrisfiaiiis,  colligit  pra'ceptuni  solvcndi  trihuta  l^-inci[)ihus :  ihi- 
de mq ue  proiitetvLr  noniine  oniniuui  Christianorum  subjectioneni,  et  ohe- 
dientiam  crti^a  Homanos  Impcratorcs  tunc  Kthnicos.  Similitcr  Luca-  10. 
Christus  Dominus  alloqucns  Apostolos  ait:  (^ui  vos  odit,  mc  odit;  et 
qui  vos  spernit,  me  spernit :  quibus  Christus  prsecipit  fidelibus,  ut  Apo- 
stolis,  ct  in  corum  pcrsona,  Prsehitis  aliis  Ecclcsiasticis  Apostolorum 
successoribus  debitam  e.x  pra^cepto  divino  impeiidant  obedientiam. 
Hinc  S.  Paulus  ad  Rom.  13.  generaliter  prsescribit  v.  1.  Omnis  anirua 
potestatibus  sublimioribus  subdita.  sit:  Non  enim  est  potestas  nisi  a  Deo; 
qucB  autem  sunt  a  Deo,  ordinata  sicnt:  et  v.  2.  Itaque  qui  resistit  po- 
testati,  Dei  ordivationi  resistit :  qui  autem  resistunt,  ipsi  sibi  damna- 
tionem  acquirunt:  et  v.  5.  Ideo  necessitate  subditi  estote,  non  soJum 
propter  iram,  sed  etiam  propter  conscientiam.  Cujus  postremi  testimonii 
priora  verba,  necessitate  subditi  estote,  directe  pugnant  contra  id,  quod 
contra  dixit  Lutherus,  non  esse  subditos  fideles,  nisi  ipsi  velint.  Po- 
steriora  vero,  non  solum  propter  iram,  ved  etiam  propter  conscientiam, 
contraria  sunt  ei,  quod  dicit  Calvinus,  leges  humanas  non  obligare 
per  se  conscicntiam.  Et  ad  Tit.  3.  v.  1.  Admone  illos  Principibus,  et 
Potestcdibus  suhditos  esse.  Et  Hebr.  17.  v.  17.  Obedite  prcepo.sitis  vestris, 
et  sui)jacete  eis;  ipsi  enim  perrigilant,  quasi  rcdionem  pro  animabus 
vestris  reddituri.  Et  1.  Petri  2.  v.  13.  Subdiii  igitur  estote  omni  hu- 
mance  creaturce,  sive  Pegi,  quasi  prcecellenti,  sive  Ducibus  tawquam 
ab  eo  missis  ad  vindictam  mcdefactorum,  laudem  vero  bonorum;  cpda 
hcec  est  voluntas  Dei,  iit  benefacientes  obmutescere  faciatis  impruden- 
tium  hominuni  ignorantiam ,  eorum  scilicet,  qui  Christianos  accusa- 
bant  ipso  initio  prsedicationis  Evaugelii,  quod  principatum  humanum 
everterent,  ct  inobedientiam  erga  Principes,  et  erga  leges  humanas 
introducerent,  ut  testantur  S.  Hieron.  in  c.  3.  Epist.  ad  Titum,  initio; 
et  Chrysost.  homil.  23.  in  Epist.  ad  Tim.  his  verbis:  Plurima  tunc 
temporis  circumferebatur  fama,  traducens  Apostolos  veluti  seditiosos, 
rerumque  novcdores,  qui  omnici  cul  evertendum  leges  cormnunes,  et  fa- 
cerent,  et  dicerent:  qui  etiam  notant  idcirco  Apostolos  Petrum  et 
Paulum,  tam  multa  in  suis  Epist.  dixisse  de  obedientia  erga  Prin- 
cipes  et  Superiores,  ut  huic  errori  scse  opponerent.  —  Confirmcdur 
ex  facto  Apostolorum,  qui  varia  priccepta  variasque  leges  in  ipso  na- 
/seentis  Ecclesise  exordio  fidelibus  praescripserunt.  Sic  Act.  15.  statue- 
runt,  ut  gentibus  de  novo  conversis  prcecipiatur  cd)stinere  a  sanguine, 
suffocato,  et  idololgthis.  In  fine  ejusdem  capitis  de  Paulo,  scribitur : 
Prcecipiens  custodire  prcecepta  Apostolorum,  et  Seniorum.  Et  ex  eo  quod 
Apostolus  usus  est  ista  potestate  1.  ad  Tiraot.  3.  Hcec  tibi  scribo,  ut 
scias  quomodo  oporteat  te  in  domo  Dei  conversari.  Ibidem  Bigamos 
et  Neophytos  ad  Episcopatum  non  esse  assumenJos  edicit,  1.  ad  Cor.  14. 
mulieres  in  Ecclcsiis  taceant,  et  ex  antiqua  Ecclesiae  praxi,  ut  constat 
ex  Canonibus  Conciliorum  vetustissimorum  3.  et  i.  sa^culo  coactorum. 
Suffragatur  etiam  ratio  ;  quia  lex  Evangelica  Principes  steculares, 
et  Praelatos  Ecclesiasticos  sua  auctoritate  non  fraudat,  et  spoliat,  imo 
potius  illam  commendat,  stabilit,  et  confirmat,  velut  a  Deo  derivatam^ 
juxta  illud  Joan.  19.  Xon  haheres  potestatem  adversum  me  ullani,  in- 


206  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

<{uiebat  Christus^,  uisi  fibi  dcduin  essef  desuper:  et  Roin.  lo.  Xoji  est 
pofesfas  iiisi  a  Deo.  Nec  etiani  eos  privat  illius  potestatis  usu  in  con- 
dendis  legibus  necessariis  vel  utilibus  ad  bonum  regiinen  Ecclesia' 
aut  Reipublica?;  nam  sicut  ante  legem  Evang-elicam,  sic  etiam  subea 
multa  occurrere  possunt  ad  Dei  cultum,  morum  directionem,  Reipu- 
blicK  tranquillitatem  et  pacem  conducentia,  quse  divinis  legibus  Novi 
Ttstamenti  determinata  non  sunt  et  expressa,  ut  patet  non  solum 
in  legibus  pertinentibus  ad  Sacramentonim  administrationem  et  rece- 
ptionem,  censuris  Ecclesiasticis,  impedimentis  matrimonii,  sed  etiam 
in  lis,  qufe  spectant  ad  rectain  iraperii,  regni,  et  eujusvis  communi- 
tatis  directionem ;  nam  non  potest  communitas  civilis  perfeeta  sino 
legibus  gubernari.  Hinc  tanto  studio  fideles  nascentis  Eeclesiae  obser- 
vabant  imperatorias  leges.  quce  divino  cultui  non  erant  contrarife,  ut 
merito  Plinius  scribens  ad  Trajanum  de  Christianis,  significaverit  nihil 
s?  invenisse  quo  eulpari  possint,  de  non  servatis,  excepta  religione, 
Imperatoriis  legibus,  atque  edictis.  Cujus  quidem  observantife  S.  Au-^ 
gustin.  lib.  De  cafechizandis  rudibus  cap.  21.  dicit  fuisse  figuram  in 
Veteri  Testamento,  quando  Judaeis  capta  Jerosolyma,  et  Babyloniam 
deducti  jussi  sunt  orare  pro  eis,  a  quibus  captivi  tenebantur,  et  in 
eomm  pace  pacem  sperare  suam :  eoque  id  effecerunt,  ut  verum  Deum 
tandem  quidam  illorum  Regura  agnoscerent  et  colerent.  Simili  ifiOdo 
Christi  fideles  exacte  servaudo  Imperatorum  decreta  effecerunt,  ut  et 
ipsi  tandem  Christo  crediderint. 

Objiciunt  h.i:retici  :  Juda^s  est  prohibitum  aliquas  leges  legi  di- 
vinre  superaddere:  ergo  pariter  Christianis  non  est  licitum  novas  con- 
dere  leges,  qui^  jus  di^inum  in  Novo  Testamento  exaratum  determi- 
nent,  ejusque  impletionem  promoveant.  Probafur  anfecedens,  ex 
Deuter.  4.  ubi  dicitur:  Non  addefis  ad  verJnim,  quod  loquor  vobis,  nec 
auff^retis  ex  eo,  etc.  ef  quod prcecipio  fibi  hoc  fanfum  facies,  nec  addas 
quidquam  nec  minuas.  Patet  etiam  consequenfia,  tum  a  paritate  ra- 
tionis,  lura  quia  S.  Joan.  cap.  ult.  Apocal.  ita  priescribit:  Coniestor 
nmni  audienfi  rerha  Prophefice  libri  hujus,  si  quis  apposuerit  ad  hcec, 
apponet  Deus  super  illum  plagas  scriptas  in  libro  isfo:  et  si  quid  di- 
minuerit  de  verbis  libri  Prophetice  hujus,  auferet  Deus  partem  ejus  d^' 
Jibrn  vitce,  etc.  —  Ilespondeo  1.  Distinguendo  anteced.  Judseis  est 
prohibitum  aliquid  addere  legibus  a  Deo  saneitis;  tamquam  si  leges 
ab  eis  additce  divin?e  essent,  concedo:  secus,  nego.  Nam  ex  ipsomet 
Veteri  Testamento  constat  plura  ab  hominibus  sanctissimis  fuisse  san- 
cita  ab  universis  Israelitis  in  perpetuum  servanda;  nam  Esther  9. 
Judith.  ult.  et  1.  Machab.  4.  nova  festa  fuerunt  instituta  in  perpe- 
tuum  servanda:  et  1.  Regum  30.  David  constituit  ut  esset  cequalis 
portio  clescendentium  ad  prcelium.  ef  rentanentium  ad  sarcinas.  — 
Bespondeo  2.  Negando  consequfntiam :  discrimen  enim  inter  Legem 
Novam.  et  Veterem  est.  quod  in  veteri  lege  pnet^^r  moralia  prrecepta, 
i^tiam  prsescripta  fuerunt  judicialia  et  caeremonialia ,  etiam  quantum 
ad  minima,  qu£e  vel  Dei  cultum,  vel  paeem  inter  Judaeos  stabiliendam 
et  servandara  spectabant :  quare  non  rairum  est,  si  forte  non  fuit  in  po- 
testate  hominum  leges  humanas  Ecclesiasticas  ferre.  cum  Deus  pro- 
viderit  omnibus  per  seipsum;  at  in  lege  Nova  secus  accidit;  cum  enim 
nihil  priescriptum  fuerit  a  Christo    Domino   circa  judicialia  et  ca;re- 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  207 

inoiiialia,  eo  quod  h?ec  per  se  non  ordinabantur,  nec  quidquam  con- 
t\'rebant  ad  gratiani,  in  qua  primario  lex  nova  eonsistit,  idcirco  de- 
bucrunt  ea  pravscribi  per  homines.  Kndc  ad  textum  Apocal.  dico  8.  Jo- 
annem  tantum  prohibere  detractionem,  vel  additionem  ad  oa,  quse  va- 
ticinatus  luerat,  et  in  eo  lil)ro  scripserat:  non  vero  facultatem  adimit 
Christianis  Pra^latis,  et  Principibus  nova  decreta  stabiliendi,  quaj  vel 
Ecclesiic,  vel  civilis  communitatis  rectam  administrationem  con- 
cernunt. 

Objiciunt  2.  Christus  Dominus  Marei  7.  damnat  humana  prseeepta, 
proferens  illud  Isaiai  c.  29.  In  vcinum  me  colunt  docentfs  doctrinas, 
et  prceccpta  hominum.  P]t  Matth.  23.  arguit  Pharisjxios,  quod  onera 
f/raria  humcris  hominum  imponerent,  digito  auteni  suo  nollcnt  ea  mo- 
rere.  Ergo  censuit  non  moreni  g-erendum  pra^ceptis  et  legibus  hu- 
manis.  —  Nego  consequentiam,  et  ad  textum  S.  Marci,  resjwndeo , 
idcirco  Christum  Dominum  reprehendere  Pharisa^os,  quod  nempe  muL- 
tas  vnnas,  et  inutiles  observantias  superstitiose  proponebant  suis  se- 
ctatoribus,  parvi  autem  ducebant  observantiam  divinorum  mandatorum, 
ut  patet  ex  ratione,  quam  ipsemet  Christus  subjungit  dicens :  Uelin- 
quentes  enijn  mandatum  Dei,  tenetis  traditiones  hominuni,  baptismata 
urceorum,  et  calicum,  et  alia  similia  his  facitis  multa.  Addit:  Benc 
irritum  facitis  prccceptum  Dei,  ut  traditionem  vestram  servetis.  Cujus 
quidem  rei  subjicit  exemplum,  nempo  quod  potius  essent  munera  in 
templo  offorenda,  quam  parentum  necessitati  subveniendum.  Adtexium 
rcro  Matth.  dico  Christum  partim  redarguere  Pharisssos,  quod  digito 
s:uo  nollent  movere  onera  aliis  imposita,  ad  qu?e  tamen  portanda  hor- 
tabatur  populum  dicens :  Omnia  ergo  qucecumque  dixennt  vobis  servate, 
et  facite :  partim  quod  in  minutioribus  quibusdam  observantiis,  ut  in 
solvendo  decimas  menthse,  et  anethi,  etc.  essent  accurati,  et  graviora 
negligerent:  unde  subjungit:  Hcec  oj^ortuit  facere,  et  illa  non  omittere . 

Objicies  3.  Christiani  in  Novo  Tcstamento  dicuntur  exleges,  et 
omnino  liberi :  ergo  nuUis  humanis  legibus,  tam  Ecclesiasticis  quam 
ci^ilibus  tenentur.  Probatur  antecedens,  ex  illo  Matth.  7.  ubi  Christus 
ait:  Liberi  sunt  filii,  scilicet  a  dandis  tributis.  Similiter  ad  Galatas  2. 
conqugeritur  Apost.  quod  falsi  fratres  subintroicrunt  explorare  lit)er- 
tatem  nostram,  quam  habemus  in  Christo  Jesu ;  ut  nos  in  servitutem 
redigerent.  Et  cap.  4.  Itaque  fratres  non  sumus  ancillce  filii,  sed  1i- 
berce,  qua  libertate  Christus  nos  liberavit.  Et  cap.  5.  Vos  in  libertatem 
vocati  estis.  Et  ibidem:  Si  spiritu  ducimini,  non  estis  sub  lege.  Et  1. 
ad  Tiraoth.  1.  Justo  non  est  lex  jjosita.  Et  2.  ad  Corinth.  o.  Ubi  spi- 
riius  Domini,  ibi  libertas.  —  Nego  consequentiam :  licet  enim  Chri- 
stiani  vocati  sint  in  libertatem,  h?ec  tamen  libertas  iion  est  exemptio 
ab  obedientia  supcrioribus  prrestanda,  sed  vel  a  dominio  peceati,  vel 
a  spiritu  et  timore  servili,  vel  ab  onere  legis  jMosaycse.  Unde  mo- 
nebat  S.  Petrus  Epist.  1.  cap.  2.  Quasi  liberi,  et  quasi  velamen  ha- 
bentes  malitice  libertatem,  sed  sicut  servi  Dei.  Unde  ad  singulos  textus 
respondeo:  Ad  ^)r?7n?/?»  quidem  dico.  illa  verba  Christie:X^Iatth.  non 
esse  ad  propositum  ;  nam  sensus  illorum  est,  Reges  et  Principes  non 
solere  tributum  exigere  a  suis  filiis,  sed  hoc  esse  ab  omni  tributo  li- 
beros;  adeoque  nec  vere  a  Christo  fuisso  exigendum  tributum,  qui 
erat  filius  summi  Regis,  et  omniuvn    Dominus.   —  Ad    textus    autem 


208  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

Apostoli  ad  Galatas  dico  eum  ibi  sermonom  instituere  de  Christia- 
norum  libertate,  et  exemptione  ab  onere  legis  Mosaycir,  quam  ostendit 
fuisse  legem  servitutis,  et  populum  Judaicum,  cui  data  est,  fuisse 
prsesignatum  per  Ismaelem  Ancilhie  filium:  Christianos  autem  per 
Isaac  filium  Liberne,  quibus  significat  nos  esse  liberos  a  lege .  Mosayca, 
non  autem  ab  omni  alia ;  propter  quod  addit :  Tantum  ne  lihertatem 
hanc  (a  Lege  Mosayca)  in  occasionem  detis  carnis ;  sed  per  charitatem 
spiritus  servite  invicem.  Hinc  ibidem  rite  advertit  S.  Chrysost.  quod 
Apostolus,  cum  legis  jugum  detraxisset ,  ne  subsilirent.  aliud  illis  im- 
ponit  jugum.  nimirum  charitatis,  illo  quidem  validius .  sed.  multo 
levius,  acjucundius.  Vult  igitur  Apostolus.  quod  Christiani  liberi  sint 
a  jugo  legis  Mosaycae,  non  autem  a  lege  charitatis  erga  invicem  et 
erga  Deum.  quae  lex  charitatis  omnia  alia  moralia  priieeepta  continet, 
ut  ibidem  significat  Apostolus  diceus:  Omnis  enim  lex  in  uno  ser- 
mone  impletur:  Diliges  proximum  tuum,  sicut  teipsum.  —  Ad  illud 
Epist.  ad  Timoth.  dico  justo  non  esse  legern  positam,  quatenu» -pcenas, 
et  terrores  minatur  ;  cum  justus  legem  impleat,  non  formidine  pcenfe 
sed  amore  honestatis  et  justitise:  illo  modo  autem  est  posita  iniustis, 
et  parricidis,  ut  ibidem  docet  Apostolus.  —  Ad  locum  2.  ad  Cor.  dico 
Apostolum  solum  velle,  quod  fideles  liberi  sint  ab  obscuritate  et  cras- 
sitie  veteris  legis,  et  a  caecitate  et  duritie  cordis  Juda^orum  ;  quatenus 
liliere  Deo  serviant,  et  veritati  rebusque  divinis  intendant:  unde  paulo 
antedixerat:  Usque  in  hodiernum  dieni  cum  legitur  Moyses,  velamen 
2)ositum  est  super  cor  Judceorum.  Cum  autem  conversus  fuerit  ad  Do- 
minum,  auferetur  velamen:  Dominus  autem  spiritus  est,  ubi  autem 
spiritus  Domini  ibi  libertas,  non  vero  revelata  facie  gloriam  Domini 
speculantes,  etc. 

Objiciunt  4.  Christus  Dominus  Lucce22.  Apostolos  alloquens  ait: 
J?eges  gentium  dominantur  eorum  :  vos  autem  non  sic :  ergo  censet 
Christus  nullam  vigere  dominationem  apud  fideles  ;  proindeque  nec 
apud  eos  esse  legislativam  potestatem.  Similiter  1.  ad  Cor.  7.  Apo- 
stolusait:  Pretio  empti  estis,  nolite  /ieri  servi  hominum.  —  Respondeo 
primum,  Christum  illis  verbis  monere  tantum  discipulos  suos,  ut  nee 
dominatum,  nec  titulos  honoris,  et  excellentiai  affectent,  sed  potius 
exoptent  ab'is  servire.  Si  autem  c.Tteris  prseesse  cogantur,  non  id 
faciant  quasi  domiuantes,  sed  quasi  ministrautes,  suumqut*  imitentur 
exemplum,  qui  cum  esset  eorum  Dominus  et  magister,  in  medio  eo- 
rum  erat  sicut  qui  ministrat.  —  Ad  Apostoluni  dieo  ipsum  prohibere 
ne  efficiamur  servi  hominum  in  iis,  qut^  Deum  oftendunt,  eis  scilicet 
ita  se  accommodando,  ut  eis  obsequium  impendentes,  quae  Dei  sunt 
deseramus  :  alioqui  enim  alibi  servosmonet  Apostolus,  ut  suis  dominis 
temporalibus  obsequantur.  Sic  ad  Ephes.  6.  Serviy  obedite  dominis  car- 
nalibus  cum  tremore,  et  timore,  in  simplicitate  cordis  vestri,  sicut  Christo: 
scientes  quoniam  unusquisque,  quod  fecerit  bonum,  hoc  recipiet  a  Do- 
mino,  sive  servus,  sive  liber.  Idem  repetit  ad  Coloss.  3.  idem  pariter 
docet  S.  Petrus  1.  cap.  2.  dicens:  Servi,  subditi  estot^  in  omni  timore 
dominis,  non  tantum  bonis  et  modestis,  sed  etiam  discolis. 

Conclusio  seeunda.  —  Lex  humana  non  incongrue  de- 

SCRIBITUR  :     DICTAMEN     RATIONIS   PRACTICJv     AD   COMMUNE     BONUM   AB 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  209 

EO,    QIII    CUUAM    COMMUNITATIS    IIABP:T,    ET    IX    EAM  AUCTORITATE    UOL- 
LBT,    SUBDITIS    SUFFK  lENTUK    NOTIFICAPUM. 

Patet  hujusce  descriptionis  veritas  ex  IHius  partiuia  declaratione. 
Primo  namque  lcx  huniana  dicitur  dictamen  rafionis  j)racficce,  in 
quo  veluti  t^enoricc  convenit  non  soluin  cuin  lcge  naturali,  a  qua  vc- 
lut  a  fonte  derivatur,  sed  etiani  cum  consilio,  et  simplici  inandato 
praescripto  ab  eo  qui  potestatem  exercet ;  dum  autein  subditur  ad  bo- 
nam  commune,  excluditur  privilegium,  quod  in  bonum  privatuni  ali- 
cujus  particularis  dumtaxat  conceditur.  Ca>tera  vero  adduntur,  tum  ut 
excludatur  consilium,  quod  auctoritatem  unius  in  alterum  non  exigit : 
tum  ut  explicetur  vis  et  efficacia  coactiv^a  legrs,  qu:e  fieri  potest  per 
superiorem  habentem  supremain  potestatem  iu  subditos,  quibus  legeiu 
pra'seripsit  et  notificavit. 

Advertend um  nihilominus,  alias  a  jurisperitis  legis  humana^  defi- 
n  itioncs  tradi:  Gratianus  ejQim  c.  Lex  distinct.  2.  ait  quod  Jj^x  est 
constitutio  populi ,  qua  majores  natu  simul  cum  plebihu.s  aliquid 
sanxerunt.  Papinianus  vero  J.ege  1.  ff.  de  legibus,  sic  eam  describit: 
I^x  est  commune  prceceptum,  virorumque  prudentum  cojisultum,  de- 
lictorum  prohibitio,  et  communis  reipublicce  sponsio.  Demum  Rebuffus 
in  Procemio  constitutionum  regalium  glossa  1.  num.  1.  hanc  tradit 
legis  humaui^  descriptionem  ;  TjCX  e.s-^  comniune  bonum,  sine  quo 
nihil  unquam  boni  fieri  possit.  Licet  autem  hie  omnes.  et  alise  similes 
legis  humana^  descriptiones  revera  probari  possint,  nihilominus  ea, 
quam  tradidimus,  exactior,  et  magis  probanda  videtur  ;  utpote  quae 
genus,  et  differentiam  perspicacius  explicet. 

Advertendum  iiisuper&d  legis  humana^  integritatera,  et  perfectionem 
varias  requiri  conditiones,  quas  omnes  complectitur  Isidorus  lib.  Efi/. 
cap.  2.  et  Gratianus  dist.  4.  his  verbis:  Erit  autem  lex  honesta,Justa, 
possihilis,  secundum  naturam,  secundum  corisuetudiiiem  patrice,  loco  ef 
tempori  conveniens,  necessaria,  utilis,  manifesfa  quoque,  ne  alicpdd  per 
obscuritatem  in  captionem  contineat :  nullo  privato  commodo,  sed  jrro 
communi  civium  utilitate  conscripta.  Primo  dicitur  quod  lex  debet  esse 
honesta,  et  justa :  cum  enim  ordinetur  lex  ad  componendos  hominum 
mores,  qui  j^robi  et  virtuosi  esse  nequeunt,  nisi  honestate  virtutis.  et 
justitia  imbuantur  :  hinc  merito  sanctus  Augustinus  lib.  1.  De  libero 
arb.  c.  5.  2Iihi  lex  esse  non  videtur,  ciucr  justa  non  fuerit.  Discrimen 
autem  est  inter  has  duas  legis  humanse  particulas,  honesta,  etjusfa, 
quod  eatenus  honesta  dicitur,  quatenus  prrecipit  quod  honestum  est, 
et  rectae  rationi  congruum  ;  Justa  vero  prout  aequaliter,  et  siue  ulla 
exceptione  omnes  subditos  ad  prjescriptum  obeundum,  vel  vitandum 
compellit.  — Secundo  dicitur,  quod  lex  debeat  e&sepossibilis,  idque  non 
solum  possibilitate  physica,  verum  etiammorali,  nempe,  ut  subditorum 
viribus  sit  conteinperata  :  lex  enim  humana  debet  multitudinem.  cui 
pr{3escribitur  dirigere  ad  bonum  commune  ;  tali  autem  inodo  non  di- 
rigeret,  si  aliquid  factu  difficile  prseciperet,  siquidem  id  potius  ver- 
geret  in  detrimentum  boni  communis,  essetque  subditis  in  laqueum, 
cum  vix  a  paucissimis  observaretur,  ob  difficultatem  rei  prseceptie,  et 
humanam  fragilitatem.  Quare  id  maxime  cavere  debent  Principes  et 
praelati  ne  multitudine  legum,  et  difficultate  subditos  opprimant  et 
obruant.  Unde  merito  dixit  Seneca  Epist.  94.  Legem  brevem  e.s.se  npor- 

FiLASSKv   Theo'.  Tccr..  VI.  14 


210  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

tet,  quo  facilius  ab  imperitis  teneatur,  vel  ut  emissa  divinitus  vox  sit : 
jubeat,  non  disputet.  Hinc  S.  Augustimis  Epistola  119.  quae  est  ad 
Januarium  de  variis  ritibus  Eeelesiastieis,  ubi  diversa  Eeelesiae  prae- 
eepta  comraemorasset,  ait  cap.  19.  Omnia  itaque  talia,  quce  neque 
sanctarum  Scripturarum  auctoritatibus  continentur,  nec  in  co?iciliis 
Episcoporum  statuta  inveniuntur,  nec  consuetudine  universce  Ecclesice 
roborata  sunt,  sed  diversorum  locorum  diversis  moribus  innumerabili- 
ter  variantur ,  ita  ut  vix  aut  omninonuynquaminveniripossintcausce, 
quas  in  eis  instituendis  homines  secuti  sunt ;  ubi  facultas  tribuitur, 
sine  ulla  dubitatione  resecanda  existimo.  Quamvis  enim  neque  hoc  in- 
veniri  possit,  quomodo 'contra  fidem  sint ,  ipsam  tamen  religionem, 
quam  paucissimis,  et  manifesiissimis  celebrationum  sacramentis  mise- 
ricordia  Dei  esse  liberam  voluit,  servilibus  oneribus  premunt  ut  tolera- 
bilior  sit  conditio  Judoeorum,  qui  etiamsi  tempus  libertatis  non  agnove- 
rint,  legalibus  tamen  sarcinis,  non  humanis  prcemmptionibus  subji- 
ciuntur.  Sed  Ecclesia  Dei  inter  multam  paleam,  multaque  zizania  con- 
.stituta  midta  tolerat,  et  tamen  qucE  sunt  contra  fidem,  vel  bonam  vitam 
non  approbat,  nec  facit.  —  Tertia  eonditio  est  ut  lex  humana  feratur 
seeundum  consuetudinem  patrice :  siquidem  juxta  regionum,  et  gen- 
tiuin  varietatem  varise  sunt  etiam  eonsuetudines;  proindeque  variari 
debent  leges.  —  Additur  quod  loco,  et  tempore  congruere  debeant.  Indc 
faetum  est,  quod  tanta  sit  legum  variatio  ;  quae  enim  uno  tempore 
congruebant,  altero  videntur  infest?e,  —  Sequitur  quod  debeat  esse 
necessaria,  et  utilis :  iieQessarisL,  inquam,  ad  malorum  proseriptionem: 
si  enim  in  republica  omnia  recte  eonstent,  omnino  supervaeanea  est 
lex.  Utilis  autem  ,  nam  si  nullam  communi  bono  utilitatem  afferat. 
omnino  ut  frustranea  et  inanis  est  ableganda.  Additur  quod  lex  debeaf 
esse  manifesta:  mide  Justmmnus  lib.  De  legibus:  Leges,  inquit,  socm- 
tissimce  ab  omnibus  intelligi  debent,  ut  universi  prce.^cripto  earum  ma- 
nifestius  intellecto  prohibita  declinent,  et  faciant  prcBScripta.  Caetera 
adduntur  ut  exinde  constet  qualiter  leges  omnes  cedere  debeant  in 
bonum  eommune,  ut  in  prima  Disp.  dietum  est. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

PEXES  QUOS  RESIDEAT  LEGISLATIVA  POTESTAS. 

XoTANDUM  1.  Supremam  legislativam  potestatem  penes  solum  Deum 
residere ;  eum  enim  unus  sit  potentissimus  omnium  rerum  Artifex. 
ejus  solum  est  res  omnes,  maxime  ratione  praeditas,  per  debita  media 
suos  in  fines  dirigere.  Cum  autem  duplex  hominum  sit  status,  ac  fi- 
nis  ,  unus  naturalis,  alter  supernaturalis,  ad  quos  dupliei  divinae  sun? 
providentiae  vigilantia,  Deus  suos  in  fines  ordinat,  etiam  duplieem  ho- 
minibus  auctoritatem  indidit,  qua  tamquam  ejus  supremae  potestatis 
administri  alios  sibi  subditos  dirigerent  ad  utramque  felicitatem,  na- 
turalem,  et  supernaturalem.  Hinc  duplex  exurgit  inter  homines  legi- 
slativa  potestas  :  alia  quidem  civilis,  et  politica,  qua  Irespubliea  rite, 
paeateque  administretur  et  subsistat;  alia  auteni  spiritalis,  et  Eccle- 
siastica,  qua  Christi  Domini  fideles  invicem  non  solum  eharitatis,  sed 
etiam  tranquillitatis,  et  eoncordiae    vinculo   cohaereant ;  ae   sibi   prae- 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  211 

scriptis  legibiis  obtemperantes  faciliori,  securiorique  gressu  vitam  aeter- 
imin  possint  assequi.  Quiieritur  ergo  apud  quos  hsee  utraque  leges  fe- 
rendi  potestas  niaxinie  resideat,  et  vigeat. 

NoTANDiM  2.  IIoc  esse  discrinien  inter  utramque  hanc  legislati- 
vani  potestatem,  quod  Ecclesiastica  a  Christo  Domino  derivata  sit  in 
Petrum,  et  ejus  Successores,  juxta  illud  Matth.  16.  Tibl  dabo  darcs 
regni  Coilonim,  et  Joan.  20.  Pasce  oves  meas :  quibus,  ut  dicemus 
-raox,  promittitur,  deinde  comniittitur  reginien  universalis  Ecclesiae 
Petro,  ct  ejus  Successoribus  :  politica  vero  primario,  et  quasi  radica- 
litcr  resideat  penes  ipsam  communitatem,  seu  rempu])licam  ;  htec  enini 
potestas  consequitur  ex  natura  rei  conditionem  corporis  politici,  velut 
qua'dani  illius  moralis  proprietas  ;  siquideni  eo  ipso  quo  aliqui  coeunt 
in  aliquem  coetum,  ista  communitas  ex  natura  rei  habet  potestatem 
-e  regendi  per  niedia  convenientia :  proindeque  praescribendi  leges, 
quibus  singula  menibra  bono  comrauni  studeant,  et  invigilent.  Sicut 
-enini  eo  ipso  quo  servus  aliquis,  aut  alius  adscribitur  in  familiam 
alicujus  Domini,  ex  conscientia  ipsius  regimini  subjacet ;  ita  et  mera- 
hra  communitatis,  hoc  ipso  quod  in  unum  corpus  coeunt,  ipsius  cor- 
poris  regimini,  et  auctoritati  subjacent.  Hsec  autem  potestas  totius 
communitatis  non  residet  penes  aliquod  ipsius  membrum  ;  quia  non 
est  potior  ratio  de  uno  homine,  quam  de  altero,  ob  quam  illi  ex  na- 
tura  rei  jus  regendi  multitudin^m,  seu  comraunitatem  corapeteret : 
raaxime  cum  singuli  homines  sibi  libertatem  vindicent,  nec  ex  natura 
sua  alicui  politic^e  potestati  subjiciantur.  Hoec  igitur  potestas  penes 
totam  ipsam  communitatera  residet,  non  tamen  ei  ita  immobiliter  est 
atfixa,  quin  possit  ab  ea  amoveri ,  nara  primo  Deus  tamquara  supre- 
mus  oranis  creati  juris  Dominus  potest  hanc  potestatera  legislativam 
auferre  ab  illa  comraunitate,  et  alicui  illius  raerabro  conferre,  sicut 
regiminis  potestatem  super  Israelitas  contulit  Sauli  et  Davidi.  Potest 
-etiam  ipsa  Eespublica  hanc  potestatera  in  unicura  sui  raerabruin  trans- 
ferre. 

NoTANDUM  3.  Hoc  iusuper  esse  discrimen  inter  utraraque  potesta- 
teni,  quod  Ecclesiastica  sit  excellentior  civili,  quantum  spiritualia 
prii3Stant  temporalibus,  et  supernaturalia  naturalibus  :  Ecclesiastica 
nempe  potestas  est  ordinis  supernaturalis,  non  solum  quantum  ad 
principium  a  quo  derivatur,  utpote  instituta  ab  Auctore  gratise,  sed 
etiam  quantum  ad  finem  ;  siquidera  finem  supernaturalem  intendit, 
et  per  media  supernaturalia ;  quamvis  autem  raulta  prsecipere  videa- 
tur,  quie  in  substantia  sunt  ordinis  naturalis  ,  taraen  hsec  idcirco  im- 
perat,  ut  per  illa  raelius  consistat  ordo  Ministrorum  Ecclesiae,  qui  sa- 
crificia  ofterre,  et  ministrare  debent  sacramenta,  coeteraque  munia 
Ecclesiastica  obire ;  quibus  populus  salutem  facilius  operetur,  seu 
consequatur.  Ci^ilis  autem  potestas  tantuni  est  ordinis  naturalis  ;  so- 
lura  enira  spectat  ad  politicara  felicitatera,  nec  per  se  spiritualera,  et 
supernaturalera  intendit.  Nihilorainus  haec  utraque  potestas  invicem 
debet  cohaerere :  hinc  Hugo  Carnotensis  Epist.  238.  ad  Paschalera  Pa- 
para  raerito  ait;  Cam  rcgnu7n,  et  Sacerdotium  inter  se  conveniunt, 
bene  regitur  mundus,  floret,  et  fructificat  Ecclesia  :  cum  vero  inter  se 
discordent,  non  tantum  parvce  res  non  crescunt,  sed  etiam  magnm  mi- 
^^erabiliter  dilabuntur. 


212  DE   LEGIBUS    HUMANIS. 

His  ita  prselibatis,  tria  maxime  hic  oceurrunt  examinanda.  Prhnum 
quidem,  an  et  quas  leges  possint  Imperatores  et  Reges  ferre.  Secun- 
dum,  an  Ecelesije  Pnelati,  puta  summus  Pontifex,  Episcopi,  ete.  pos- 
sint  sibi  subditis  fidelibus  leges  praescribere.  Tertium,  an  etiam  Com- 
munitates,  et  ccetus  leges  condere  valeant. 

Conclusio  prima.  —  Impeuatores,  et  Reges  nox  possunt 

CONDERE    l.EOES    PURE  EcCLESIASTICAS,  SEI)  SOLUM  POLITICAS  ;    IDQUE 

dumtaxat   pro  sibi   subditis   populis.  Hsec    conclusio    duas    habet 
partes,  quarum 

Probatur  prima  :  Primo  quidein  auctoritate  8S.  Patrum,  ut  con- 
stat  ex  S.  Athanas.  Epist.  ad  solitariam  vitam  agentes  ;  Hilario  ad- 
versus  Constantium,  maxime  vero  ex  S.  Ambrosio,  qui  in  concione 
de  Basilicis  non  tradendis  hcereticis,  ita  de  Imperatore  loquitur  :  Quid 
honorificentius,  quam  ut  Imperator  Ecclesice  filius  esse  dicutur  f  Quod 
cum  dicitur.  sine  peccato  dicitur,  Imperator  enim  honus  intra  Ecclesiayn, 
71071  supra  Ecclesiam  est:  bonus  enim  Imperator  qucerit  auxilium  Eccle- 
sice,  non  refutat  etc.  Et  Epist.  18.  ad  Imperatorem  Valentinum,  qui  man- 
daverat  Ambrosio,  ut  coram  se  veniret  disputaturus  de  fide  cum  Auxentio 
Ariano,  inter  caetera  seribit :  Quando  audisti,  clementissime  Imperator,. 
in  causa  fidei  I^aicos  de  Episcopo  judicasse?  Ita  ergo  quadani  adula- 
tione  curvamur,  ut  Sacerdotalis  juris  simus  immemores,  et  qiiod  Deus 
donavit  mihi,  hoc  ipse  aliis  putem  esse  credendum  ^  Si  docendus  est 
Episcopus  a  Laico,  quid  sequeturf  Laicus  ergo  disputet.,  et  Episcopus 
audiat :  Episcopus  discat  a  Laico.  At  certe  si  vel  Scripturarum  seriem 
divinarum,  vel  vetera  tempora  fractemus,  qui  est  qui  afmuat,  in  causa 
fidei,  in  causa,  inquam,  fidei  Episcopos  solere  de  Imperatoribus  Chri- 
stianis,  non  Imperatores  de  Episcopis  judicaref  Eris,  Deo  favente, 
etiam  senectutis  maturitate  provectior,  et  tunc  de  hoc  censehis,  qualis 
ille  Episcopus  sit,  qui  Laicis  jus  Sacerdotale  substernit.  Pater  tuus^ 
Deo  favente,  vir  maturioris  cevi,  dicehat :  Xon  est  meumjudicare  inter 
Episcopos :  tua  nunc  dicit  Clementia  :  Ego  deheo  Judicare;  ei  ille  ba- 
ptizatus  in  Christo,  inhahilem  se  ponderi  tanti  pidahat  esse  Judicii ; 
Clementia  tua,  cui  adhuc  emerenda  haptismati.s  sacramenta  servantur, 
arrogat  de  fide  judicium,  cum  fidei  ipsius  sacramenta  non  norerit. — 
Simili  constantia  et  animi  fortitudine  S.  Aug-ustinus  scribit  ad  Boni- 
facium  Comitem  de  Donatistis,  et  Circumcellionibus  ostendens  quali- 
ter,  et  quando  fideles  debeant  Imperatorum  legibus  obtemperare ;  Quia, 
inquit,  et  Imperatores,  quando  pro  falsitate  contra  veritateni  constituunt 
malas  leges,  prohantur  hene  credentes,  et  coronantur  perseverantes ; 
qu/indo  autem  pro  veritate  contra  falsitatem  constituunt  honas  leges, 
terrentur  scevientes,  et  corriguntur  intelligentes :  Quicumque  ergo  legi- 
bus  Imperatorum,  quce  contra  veritatem  Dei  non  ferwdur,  obtemperare 
non  vult,  acquirit  grande  supplicium,  etc.  —  Nee  obstat :  quod  aliqui 
Imperatores  Christiani  leges  aliquas  Ecelesiasticas  pnvscripserint,  ut 
constat  ex  Codice  Justiniani ;  nam  si  quid  decreverint,  nullam  habuit 
\\\n  obligandi,  ex  vi  sanctionis  Imperatorise  ,  sed  solum  vel  ex  con- 
cessione  Ecclesiasticse  potestatis,  quasi  per  taeitam  vel  expressam 
invocationem  Ecclesiie  postulantis  auxilium  brachii  ssecularis  ad- 
versus    saevientes    ha^retieos,  aut   alia  vitia    religioni    contraria,   puta 


DE    LECJIBUS    IIUMANIS.  213 

blaspheniias,  ritus  I^ag-anicos,  et  Judaicos,  quae  pcT  solarn  Ecclesitu 
ispiritualcHi  potestatem  non  potorant  eohiberi  ;  ro!  id  pnestiterunt  Irn- 
peratores,  ut  exeeutioni  demanflaretur.  quod  vel  a  Christo  Doinino, 
vel  ab  i^eeJesia  sancte  fuerat  ordinaluni ;  nani  Keg(^s  et  ItiijxM-atores 
Ecclesise  tuendte  ac  servandie  niaxime  invigilare  debent,  juxta  illud 
Isai;r  vaticinium  de  Kcch^sia  :  Kruut  IkCf/fs  uufritil  tui,  ft  liPgiufB  iiu- 
trices  ture  :  rulfu  iu  tcrram  donisso  (ul(iral)u.ut  t.p,  d  piilverpin  ))P(luin 
tuorum  liufipuf. 

Patet  etiam  secunda  pars,  neni])e  quod  Imperatores  et  Ke<^es  tan- 
tum  possint  condere  k^g'es  pro  sibi  subditis  populis.  Cum  enim  leges 
ferendi  auctoritas  tantum  sese  ad  subditos  extendat,  quos  Legislatores 
possunt  ad  leguni  observantiam  coercere,  inde  fit,  quod  nullam  prorsus 
■obligandi  vim  habeant  leges  respeetu  eorum,  qui  Leg'islatori  non  su- 
bjiciuntur. 

Conclusio    secunda.  —  Su^mmis   Pontjfex,    Episcopi,   et 

CONCII.IA    POTESTAPEM    HAHENT   LEOES    ECCLESIASTICAS   FEllENDI. 

Prima  pars  fundatur  in  illis  duobus  testimoniis  Matth.  16.  ubi 
Christus  Petro  speciak^m  auctoritatem  promittit,  dicens:  Tibi  dal)0  cla- 
ves  Hefpii  CceJorum,  et  Tu  es  Petrus,  et  super  hanc  Fetram,  cedificabo 
Ecclesiam  meam.  Postmodum  vero  promissuin  implendo  Joan.  21.  cum 
ter  Petrum  interrogasset,  an  se  plus  diligeret.  quam  ca^teri ,  subjun- 
gens,  ait:  Pasce  oves  meas,  hoc  est,  accipere  potestatem  regendi,  et 
leges  ferendi  :  verbum  enim  pascendi  in  Scripturis  signifieat  eam  po- 
testatem,  ut  colligitur  ex  2.  Regum  c.  5,  7"^^  pasces  pojjzdum  meum 
Isracl,  et  eris  Princeps  super  eum.  Dum  autein  indefinite  dixit  oves 
7nms,  ostendit  potestatem  Petro  concessam  in  omnes  Christi  fideles. — 
Quam  utique  veritatem  diserte  explicat  S.  Bernardus,  lib.  2.  Decon- 
sideratione  ad  Eugenium  summum  Pontificem  cap.  8.  ubi  eum  allo- 
quens  ait :  Age,  indagemus  adhuc  diligentius  quis  sis,  quam  geras  vi- 
delicet  pro  tem})ore  personam  in  Ecclesia  Dei.  Quis  es  !■  Sacerdos  ma- 
gnus,  summus  Pontifex.  Tu  princeps  Episcoporum,  tu  hceres  Aposto- 
lorum,  tu  ijrimatM  Abei,  gtdjernatu  Noe,  Patriarchatu  Abraham,  Or- 
dine  Melchisedech,  dignitate  Aaron,  auctoritate  Mogses,  judicatu  Sa- 
muel,  potestate  Petrus,  unctione  Christus.  Tu  es,  cui  claves  traditcB, 
cui  oves  creditce  sunt...  Hal?e?it  illi  sibi  assignatos  greges,  singuli  sin- 
gulos,  tibi  universi  crediti,  uni  unus.  Nec  modo  ovium,  sed  et  pasto- 
rum  tu  unus  omnium  pastor.  Unde  id  probem  qucerisf  Ex  verbo  Do- 
mini.  Cui  enim,  non  dico  Episcoporum,  sed  etiam  Apostolorum  sic 
absolute,  et  indiscrete,  totce  cominissce  sunt  oves  ?  Si  me  amas  Petre, 
Pasce  oves  meas  :  quas  f  illius  vel  illius  populi,  cioitatis,  aut  regionis, 
aut  certe  regnif  Oves  meas,  inquit.  Cui  non  planum  non  designas.se 
aliquas,  sed  assignassef  nihil  excipitur  ubi  distinguitur  nihil. 

Hanc  ipsam  v.eritatem  plures  summi  Pontifi.ces  asseruerunt :  Sic 
Anacletus  Papa  dist.  22.  Epist.  ad  omnes  Episcopos,  ita  scribit  :  Sa- 
crosancta  Romana,  et  Apostolica  Ecclesia  non  abApostolis,  sed  ab  ipso 
Domino  Salvatore  nostro  primatum  obtinuit,  et  eminentiam  potestatis 
super  U7iiversas  Ecclesias,  ac  totum  Christiani  populi  gregem  assecuta 
est ;  sicut  ipse  Peato  Petro  Apostolo  dixit :  tu  es  Petrus,  etc.  Idem 
affirmat  Innocentius  III.  c.  Sollicite  est,  etc.  Nobis  in  Beato  Petro  sunt 


214  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

oves  Christi  commissce,  dicente  Domino,  Pasce  oves  meas.  Et  Innoeen- 
tius  IV.  in  Concilio  Generali  Lugdunensi  :  Cum  Jesu  Christi  vices 
teneamus  in  terris,  nobisque  in  Petri  Persona  dictiim  sit :  Quodcumque 
ligaveris  super  terram,  etc. 

Confirmatur  hsec  eadem  veritas  ex  praxi  veteris  Ecclesise  :  Nam 
Victor  Asiaticas  Ecclesias  excommunicavit,  quod  Pascha  non  celebra- 
rent  die  Dominica,  sed  ea  die,  qua  celebratur  a  Judreis,  ut  legitur 
apud  Eusebium  lib.  5.  hist.  cap.  34.  Zephyrinus,  ut  refert  Tertull. 
lib.  De  Pudidtia  cap.  7.  statuit,  ut  mcechi,  ac  fornicarii  ad  pceniten- 
tiam  admittantur.  Item  Montanistas  damnavit,  ut  refert  ipse  Tertul- 
lianus  lib.  Contra  Praxeam.  Stephanus  Papa  statuit  non  esse  rebapti- 
zandos  ab  haeresi  redeuntes.  Ita  Eusebius  lib.  7.  cap.  6. 

Petes:  an  summus  Pontifex  possit  leges  condere  independenter  a 
Cardinalium  consiliof  —  Respondeo,  quod  antiquitus  Romani  Ponti- 
fices,  dum  aliquid  gravioris  momenti  statuendum  habebant,  non  as- 
sumebant  consilium,  quam  vicinorum  Episcopomm,  ut  patet  plurimis 
exemplis,  quse  non  juvat  in  prsesentiarum  expendere.  Nihilominus  con- 
grue  summus  Pontifex  nihil  maximi  ponderis  statuit,  ac  decernit  ab- 
sque  Cardinalium  consilio  :  Quia,  ut  ait  Innocentius  III.  sicut  refertur 
titulo  Qui  filii  sunt  legitimi,  cap.  Per  venerabilem,  sunt  Sacerdotes 
Pevitici  generis  fratres  nostri,  qui  nohis  jure  Levitico  in  executione  Sa- 
cerdotalis  o/fjcii  Coadjutores  existunt :  Is  vero  super  eos  Sacerdos,  sive 
judex  existit,  cui  Dominus  inquit  in  Petro :  quodcumque  ligaveris 
super  terram,  erit  ligatum  et  in  Caelis.  Ejus  Vicarius,  qui  est  Sacer- 
dos  in  ceternum  secundum  ordinem  Melchisedech,  constitutus  ab  eoju- 
dex  vivorum,  et  mortuorum. 

Probatur  secunda  pars:  Primo,  quia  Episeopi  habent  potestatem 
in  suis  Dioecesibus,  et  positi  sunt  regere  Ecclesias  suas  a  Spiritu  san- 
cto.  Secundo,  quia  talem  potestatem  agnoscit  Ecclesia  in  illis,  ut  patet 
ex  cap.  Si  quis  de  majoritcde,  et  ohedientia,  et  cap.  ut  animarum,  in 
sexto.  Tertio,  ex  praxi  veteris  Ecclesire,  quse  cernitur  in  S.  Cypriani 
Epistolis  10.  11.  12.  et  14.  in  qua  decernit,  et  praecipit  in  suo  Clero. 
ne  temere  pax  lapsis  concedatur,  et  in  Epist.  13.  in  qua  statuit  nc 
lapsi,  et  Catechunmni  exeant  ex  hoc  munclo  vacui  communione.  — 
Item  ex  Canonibus  Petri  Alexandrini  Sermone  de  Pcenitentia  :  Epist. 
Canonica  Gregorii  Thaumaturgi  constituente  varias  poenas  pro  diver- 
sitate  peccatoruin,  et  aliis. 

Patet  etiam  tertia  pars,  quia  1.  Concil.  Generale  legitime  con- 
gregatum  habet  potestatem  condendi  leges  pro  tota  Ecclesia :  Tum 
quia  Concilia  Generalia  in  Spiritu  sancto  cougregantur,  et  universam 
Ecclesiam  repr?esentant :  Tum  quia  Apostoli  sedentes  in  Concilio  Ge- 
nerali  leges  sanxerunt,  ut  patet  ex  Act.  15,  Tum  denique,  quia  id 
semper  factitatum  est  in  Conciliis  Generalibus,  in  quibus  plurima  san- 
cita  fuere  ad  bonum  Ecclesife  regimen,  et  probam  morum  institutio- 
nem  spectantia.  —  Concilia  Provincialia  itidem  possunt  condere  leges, 
quse  obligent  in  Provinciis;  et  Kationcdia,  quae  in  nationibus  ut  con- 
stat  pariter  ex  universali  et  perpetua  Ecclesiae  praxi.  Quod  si  quasdam 
h'ges  tulerint  Nationalia,  vel  Provincialia  Concilia,  quie  ad  totum  or- 
bem  sese  extendunt ,  id  non  factum  est,  quia  ab  illis    Coneiliis  san- 


DE    LEOIBUS    HUMANIS.  215 

citse  fuerunt  illne  leges  ,  sod  quia  a  fidelibus  oinnihus  iiujusinodi  )o- 
o-(»s  fucruntaccoptata',  id  postulantibus  ot  pra>cipionti))us  Episcopis. — 
Qmnifum  rero  ad  Capituhi  Ecclosiaruni  Cathcdraliuin  sode  vacanto, 
verisiinilius  ost  nihil  posse  constituoro,  quod  oblig-ot  in  tota  Difocosi, 
nisi  provisionaliter,  in  iis  maxime,  quibus  necessariuin  ost  pro  tem- 
pore  vacationis  providori  :  tuni  quia  ipso  juro  cavotur,  ne  sodo  vacante 
aliquid  innovotur,  ot  licot  Jurisdictio  opiscopalis  in  capitulo  Catho- 
dralis  Ecclesiai  subsistat  sede  vacante,  tamon  in  eo  residet  per  moduni 
transountis,  ot  ])rovisionalitor  tantuni,  donoc  constituatur  P^piscopus : 
leges  autcni  forri  dobont  ab  auctoritate  se  habento  per  nioduni  per- 
manontis  ;  siquidem,  ut  diximus,  leges  ex  se  debent  esse  perpetuse. 
Tum  donique,  quia  ampliorcm  non  habot  jurisdictionom  Capitulum 
Cathcdrale,  vacante  sede  Episcopali,  quam  Collcgium  Cardinalium, 
vacante  sede  Apostolica  ;  sed  non  licet  Cardinalibus  aliquas  leges  con- 
dero,  vacante  sodo  Apostolica,  nisi  solum  pcr  modum  provisionis,  et 
id  cxigcnte  sumnia  neccssitate,  quia  unicuni  negotium  injungitur  Car- 
dinalibus,  nimirum  vacare  electioni  summi  Pontificis,  ut  constat  ex 
Clcmentina  Ne  Romani  etc.  et  ex  capito  uhi  pericuhtm,  de  electione  ; 
in  sexto  ;  ergo  etc.  —  Denique  omnes  Supcriorcs  habentes  jurisdictio- 
nom  Episcopalem,  aut  quasi  Episcopalem,  quales  sunt  plurimi  Abba- 
tes,  aliique  superiores,  et  Ordinum  Pra?lati,  condere  possunt  lcgcs  pro 
sibi  subditis  religiosis.  Potest  ct  idipsum  prsestare  Congrogatio  Ge- 
neralis,  et  Provincialis,  ut  ex  usu  Religionum  a  Pontificibus  appro- 
bato  constat.  Ohservondum  nihilominus,  nullas  leges  ferri  posse  in 
Seraphico  nostro  ordine,  quaj  fratrcs  obiigent  sub  poena  mortali :  hane 
cnim  auctoritatem  proscripsit  Sixtus  IV.  in  Bulla  Circumspecta  Apo- 
stoliccB  Sedis ,  quae  est  num.  26.  ojusdem  Pontificis  in  Bullario  Rodri- 
gucz.  In  ea  namque  summus  Pontifex  ad  instantiam  Ministri  Gene- 
ralis,  et  universi  Ordinis,  annullavit  obligationcs  sub  poena  mortali, 
cx  censuris  oriundas,  ac  statutis  hactenus  factis  ctiam  Papalibus  : 
quam  utiquo  annullationem  confirmavit  Pius  V.  ut  refert  Portel.  verbo 
statutum,  in  additionibus  ;  crncedcns  ut  per  quaecumque  statuta.ctiam 
Apostolica,  non  ligarentur  Fratres  ad  aliquas  censuras,  seu  poenas 
Ecclesiasticas,  vel  ad  pcccatuni  mortale  :  sed  tantum  ad  poenas  seu 
poenitentias  per  Praelatos  imponendas,  dummodo  non  sit  contemptus, 
vel  mandatum  non  sit  positum  sub  poena  excommunicationis,  vel  in 
virtute  sanctae  obedientiae. 

QU.^STIO  TERTIA. 

QUINAM  LEGIBUS  HUMANIS  TENEANTUR. 

NoTANDUM  1.  Certum  csse  leges  praeceptivas,  aut  prohibitivas  non 
obligare  ad  aliquid  vitandum  aut  facicndum,  nisi  subditos  rationis 
compotcs  :  cum  enim  lex  sit  actus  jurisdictionis  et  superioritatis,  qui 
non  potest  exerceri,  nisi  crga  subditum  qui  prreceptum  cognoscere 
debct  ut  impleat ;  inde  constat,  quod  obligare  non  possint  leges  prse- 
ceptivge,  aut  prohibitiva?,  nisi  eos,  qui  legislatoris  imperio  subjacent,  et 
illius  mandatum  nosse  possunt,  ut  illud  implere  valeant.  Adde  quod  qui- 
cumque  lcgibus  tenentur  sint  ejus  conditionis  et  status,  ut  nisi  pareant, 
transgressio  ilJis  imputetur  ad  culpam  :  at  qui  non  sunt  capaees  i*ationis 


216  DE    LEGIBUS    HLMANIS. 

uihil  adiniitere  po^suiit,  quod.  imputftur  ad  culpam  :  siquidem  talitar 
iiihil  iinputatur,  uisi  fiat  more  huinauo.  idest,  intellig-euter,  et  ratio- 
nabiliter ;  proindeque  infantes,  qui  nondum  ad  rationis  usum  perve- 
nerunt,  non  tenentur  leg'ibus  pr.eoeptivis  aut  prohibitivis  :  unde  pos- 
sunt  vesci  cibis  prohibitis,  et  ingredi  claustra  monialium,  etc.  Simi- 
liter  Cathecumeni,  et  intideles  noudum  baptizati,  non  tenentur  legibus 
pr^eceptivis,  et  prohibitivis  Ecclesine,  quia  non  suut  illius  subditi  ; 
quare  non  peccant  contra  praeceptum  Ecclesiasticum,  si  ueque  festa 
celebrent,  nec  abstineant  a  carne  diebus  jejunii.  Dixi  leges  prcBce- 
ptivas,  aut  prohibifh-as,  quia  leges  simpliciter  constitutivte,  ut  aliquid 
sit,  aut  uou  sit,  etiam  feruntur  in  eos,  qui  non  suut  rationis  capaces; 
puta  quod  nullus  non  baptizatus  sit  capax  aliorum  sacramentorum. 
Ratio  auteni  discriminis  est.  quia  qui  careut  usu  rationis,  licet  nou 
sint  capaces  moralis  obligationis,  cui  teneautur  parere  sub  poena  pec- 
cati,  sunt  tameu  capaces  impedimenti  quasi  naturalis,  et  non  peudentis 
a  libero  usu  voluntatis  eorum. 

NoTAXDr.M  2.  Praeseutem  qua^stiouem  non  moveri  adversus  hserc- 
ticos,  et  nouuullos  Erroues,  quorum  aliqui,  ut  Lutheraui,  eontendunt 
Christianos  homines  non  obligari  legibus  humauis,  utpote  qui  per 
Christum  lil)eri  facti  sunt :  alii  vero  volunt  saltem  justos  non  teneri  le- 
gibus  humanis  :  quippe  cum,  \\i(\Vi\\mi,  justo  lex  non  nit  posita.  Cceteri 
autem  contendunt  saltem  eximie  perfectos  legibus  humauisnon  subja- 
cere,  ut  aliquando  affirmarunt  Beguardi,  sieut  colligitur  ex  Clemen- 
tiua  Ad  nostrum,  de  hcereficis.  Hi  uamque  omnes  errores  a  nobis  supra 
coufutati  sunt.  Xec  pariter  sermo  est  de  subditis  imperio  leg^islatoris ; 
coustat  enim  omnem  hominem  viatorem,  et  superiorem  habent^m,  posse 
legibus  illius  obligari.  ac  subinde  leges  humanas  obligare  omnes  sub- 
ditos,  ad  quos  diriguntur  ;  Nam,  inquit  S.  Paulus  ad  Rom.  3.  Scimus 
qaoniani  qucecunique  lex  loquitur,  iis,  qui  in  lege  sunt,  loquitur.  Illos 
ergo  omues  obligat,  quibus  loquitur  imp?rando,  imperium  enim  ligat 
subditos,  juxta  illud  S.  Pauli  ad  Rom.  13.  OinnLs  anima potestatibus 
sublimiorihus  suhdita  sif.  Unde  triplex  maxime  superest  hic  exami- 
nanda  difficultas:  Prima,  au  priucipes  et  legislatores  suis  legibus 
subjiciantur,  easque  teneantur  servare.  Secunda^  an  personae  Eeele- 
siasticie  obligentur  ad  servaudas  leges  Principum  sseeularium,  Terfia 
denique,  an  peregrini  teneantur  legibus  loci  per  quem  transeunt. 

NoTAXDUM  3.  Principem,  et  Legislatorem  obligari  non  posse  ad 
servandas  leges,  quae  ex  ^equo  ininime  pertineut  ad  omnes  ;  ccrtum 
quippe  est  Principem  illis  nou  teneri :  sic  immuuis  est  a  lege  tribu- 
torun"),  qwx  solis  subditis  prsescribitur  :  immunis  pariter  a  lege,  quiv 
pr?escriberet  modum  in  couviviis,  vestibus,  et  supellectili :  iniquum 
enim  esset  iis  coarctari  Principem,  non  seeus  ac  subditi  tenentur. 
Difficultas  igitur  solum  est,  an  Priuceps  tam  politieus,  quam  Eccle- 
siasticus  teneatur  ad  servandas  leges,  qu;\?  ex  aequo  ad  omnes  perti- 
nent :  hicc  autem  obligatio  potest  cogitari  duplex  :  vel  quantum  ad 
^dm  directivam  solum ;  ita  quod  Princeps  tautum  teneatur  exequi,  aut 
cavere  id.  quod  lege  pra?cipitur,  aut  prohibetur  ,  ut  suis  subditis  ad 
earum  legum  observantiam  viam  demonstret :  vel  censeri  potest  obli- 
gari  etiam  quantum  ad  vim  coactivam,  seu  punitivam,  ita  quod  pcenis 
a  lege    pra^scriptis    subjaceat,  si    quod  praeceptum    est    non    impleat. 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  217 

Niirsux  moveri  potest  diffifiiltas,  ex  quo  oriri  })ossit  utraque,  aut  al- 
torutra  ohligatio  iii  I^-iiicipe  ad  scrvandas  le<;*(\s  :  aii  ^idelicct  ex  vir- 
tute  et  et!ieacia  ipsius  legis,  et  Vi^ra  obedieutia  er^a  ipsain,  ut  plu- 
rimi  Theologi  censent ;  an  vero  ex  solo  aftectu  ejus  virtutis,  quje 
lep'  ipsa  priecipitur;  puta  ex  attectu  justitia',  si  j^rctium  solvenduin 
sit  taxatiini,  abstinentiie  si  Jejuniuin  sit  pra^ceptuui.  iil  ciuteri  Thco- 
log'i  eontendunt. 

Conclusio  prima.  —  ritiNciPES  tam  Politici  i^i.am  P^ccle- 

SIASTICl,  TEXEXTUR  SUIS  LBGIBUS  QUOAD  VIM  DIRECTIVAM,  NON  AUTBM 
QUOAD  VI.M  COACTIV.VM,  IDQUE  EX  SOLO  MOTIVO  VIRTUTIS,  QU^E  PER 
I,E(4E.M    PR.i:ciPITUR. 

Probatur  1.  auctoritate;  nain  L.  digna  vox,  cap.  de  legibus,  sie 
dicitur  :  Digna  vox  majestate  regnantis  est,  legibas  aUigatum  se  Pmn- 
cipeni  profiteri,  et  1.  Princeps  fl".  de  legibus:  Pareto  legi  quisquis  legem 
sanxeris.  Similia  habentur  in  jure  Canonico  cap.  Justum  dist.  9.  his 
■verbis  :  Justum  est  Principem  legibus  obtemperare  suis,  tunc  enimjura 
,sua  ab  omnibus  custodienda  existimat,  quando  et  ipse  illis  reverentiam 
prcebet.  Et  ne  videatur  id  consilii  tantuni  causa  dici,  subditur  :  Prin- 
cipes  legibus  teneri  suis,  nec  in  se  posse  damnare  jura,  quce.  in  suljjectis 
constituunt,  justa  est  enim  vocis  auctoritas  eorum,  si  quod  populis  pro- 
hibeut,  sibi  licere  non  patiantur.  Demuin  S.  Ambrosius  ad  Valentinianum 
Imperatorem  Epist.  32.  ita  loquitur :  Quod  cum  prcEscripsisti  aliis,  prce- 
scripsisti  et  tibi.  Leges  enim  Imperator  fert,  quas  ipse  primus  consti- 
tuit.  —  H;\'C  autem  iion  solum  vera  sunt  de  Principe  Politico,  sed 
etiam  Ecelesiastico  ;  nam  summus  Pontifex  interdum  tenetur  legibus 
a  se  priescriptis,  ut  constat  ex  Decreto  2.  parte  causa  12.  q.  2.  c.  20. 
ubi  Pontifex  Symmachus  legem  fert,  quie  ipsum  etiam  Papam  com- 
prehendit  his  verbis :  Non  liceat  Papce  prcedium  Ecclesice  atienare  aliquo 
modo  pro  aliqua  necessitcde,  nec  in  usumfructum  rura  dare  ;  nisi  tan- 
tummodo  domos,  quce  in  quibuslibet  urbibus  non  modica  impensa  su- 
stentantur,  etc. 

Probatur  idem  ratione  :  Xulla  est  assignabilis  ratio,  cur  Princeps 
€ximatur  a  lege  pertinente  ad  omnes  :  quia  leges  humanse  ordinantur 
-ad  bonum  eommune,  atque  ut  efficiant  eos  qui  sunt  de  communitate 
bonos  :  sed  non  minus  Princeps  tenetur  procurare  bonum  commune, 
et  satagere,  ut  ipse  bonus  fiat  per  legis  observationem,  quam  aliquis 
subditorum :  ergo,  etc.  Insuper  lex  naturalis  dictitat,  ut  caput  caeteris 
raembris  cohsereat,  et  conformetur,  alias  maxima  deformitas  esset  in 
corpore  politico,  sicut  et  in  naturali,  si  membra  invicem  non  cohae- 
rerent,  et  in  suis  officiis  ab  bonum  commune  non  conspirarent  ;  nam, 
inquit  S.  August.  o.  confess.  c.  8.  Turpis  est  omnis  pars  suo  universo 
non  congruens :  igitur  cum  Princeps  sit  caput  corporis  politici,  cujus 
subditi  sunt  membra,  debet  una  cum  subditis  conspirare  ad  bonuin 
commune,  quod  nonnisi  per  legum  observantiam  stabilitur  ac  firmatur. 

Probatur  etiam.  secunda  pars,  nempe  quod  legislator  non  subdatur 
suis  legibus  quoad  vim  coaetivain,  sed  solum  quoad  direetiv^im.  Vis  coa- 
ctiva,  seu  eoercitiva  est  inductiva  poense  propt^r  legis  inobservantiam : 
sed  Princeps  non  potest  cogi  vel  puniri  pcDena  inductiva  ad  legis  obser- 
vantiam  ;  cum    nullum    habeat    superiorem,  a    quo  cogatur,  et  nemo 


218  DE   LEGIBUS    HUMANIS. 

proprie  a  seipso  cogi  possit;  quippe  enm  Istud  contra  ordinem  naturai 
pugnet:  ergo  Princeps  non  subditur  suis  legibus  quoad  vim  coactivam, 
seu  coercitivam,  sed  ab  eis  quantum  ad  obligationem  pcenae  subeunda? 
solutus  est.  —  Unde  eo  cautius,  vigilantiusque  Principes  suprenii  suas 
leges  servare  debent,  quod  In  terra  nullum  habeant  emendatorera,  sed 
ideo  acerbius  punientur  a  supremo  judice  Deo,  juxta  illud  Sap.  6. 
Horrende,  et  cifo  oj^parehlt  nohis,  quoniam  judicium  durissimum,  his, 
qui  prcesunt,  fiet.  Quapropter  David  poenitens  Deo  dicebat,  Tihi  soU 
peccavi :  quasi  diceret  juxta  giossam  :  nullum  in  terris  superiorem 
agnosco,  qui  meum  peccatum  judicare,  aut  vindicare  queat,  nisi  te 
solum  ;  ac  proinde  tibi  soli  quoad  condignam  poenam  praescribendam 
peccatum  meum  subjieio. 

Probatur  denique  tertia  pars,  nempe  quod  Princeps  maxime  te- 
neatur  ad  suas  leges  servandas  vi  dlrectiva  ipsius  legis,  tum  pariter 
ex  affectu  ejus  virtutis,  quse  lege  ipsa  prnecipitur.  Primum  constat  ex 
dictis  ;  cum  enim  Princeps  teneatur  ad  servandas  suas  leges,  non  per 
vim  coactivam,  necessum  est  saltem  eum  ad  illam  observationem  teneri 
quoad  vim  directivam.  Secundum  etiam  constat ;  cum  enim  Princep^ 
sit  caput  Reipublicfe,  tenetur  se  membris  conformare  in  iis,  quie  ad 
ipsius  Reipublicie  bonum  spectant :  ergo  sicut  subditi  jure  naturali 
tenentur  obedire  superioribus,  et  eorum  pra^ceptis  se  conformare,  quia 
alias  magna  esset  in  corpore  mystico  Reipublicse  cum  suo  capite  di- 
screpantia,  sic  Princeps  tenetur  vita  et  moribus  convenire  cum  reliquo 
corpore  In  iis,  qupe  seque  ipsi  ac  populo  conveniunt ;  proindeque  te- 
netur  suas  leges  servare  ;  alias  ipse  alio  jure  viveret,  quam  populus, 
multum  a  reliquo  corpore  discordaret,  et  rectae  rationis  rcgulam  non 
teneret :  quod  certe  in    maximum    Reipublicse    detrimentum    cederet. 

DiCES  contra  priorem  partem  nostrcp  propositionis:  Xemo  nisi  supe- 
rioris  lege  ligatur.  Par  in  parem  nou  habet  imperium.  Nemo  sibi  im- 
perare  aut  prohibere  potest.  Princeps  est  solutus  legibus  suis.  Ergo, 
etc.  —  Respondeo  ad  tres  primas  propositiones,  quod  princeps  habet 
duplicem  respectum  :  est  enim  superior,  et  inferior  :  superior  est  qui- 
dem,  quatenus  est  caput  eommunitatis  :  inferior  vero  est,  quatenus 
membrum  est  ejusdem  :  quando  itaque  legem  dat  communitati,  est 
inferior  veluti  respectu  sui,  ut  superioris.  Ad  quartam  propositionem 
respondeo  sensum  esse,  quod  Princeps  solutus  est  legibus  suis,  quan- 
tum  ad  \im  coactivam,  quia  nullus  est,  a  quo  possit  puniri,  si  deii- 
ciat  a  lege  communi. 

DiCES  2:  Princeps  potest  dispensare,  et  eximere  quemeumque  vo- 
luerit  a  legum  observatione  :  ergo  ut  primum  legem  condidit,  potest 
secum  dispensare,  seseque  eximere  ab  earum,  quas  tulit,  observatione : 
et  ita  continget,  ut  numquam  obligetur,  saltem  jure  humano  in  con- 
seientia  ad  observandas  leges  suas.  —  Respondeo,  posse  Principem 
dispensare  et  eximere  quemcuinque  voluerit  a  legum  observatione  ex 
justa  causa  :  alias  minime  posse  :  quod  autem  servare  tenetur  respectu 
alicujus  e  suis  subditis  illud  ipsum  servare  tenetur  respectu  sui :  imo 
magis,  quia  eximere  et  dispensare  hominem  privatum,  non  tam  vertit 
in  perniciem  et  exitium  Reipublicre,  quam  principem  secum  dispen- 
sare,  utpote  in  quem  velut  in  exemplar  omnium  oculi  defixi  sint. 

DiCES  3:   Omtra  posteriorem  partem,  nihil  obstare  quominus  possit 


DE    LEOIBUS    HUMANIS.  219 

Princeps  puniri  popna  ab  ipsa  legc.  infiicta,  qua?  non  requirat  senten- 
tiam  judicis,  scd  ipso  facto  incurratur  :  licct  fortc!  rctpugncit  i^uniri 
])oena,  qutc  intiigi  dcbeat  ab  honiine.  —  Responcleo,  obstarc  aliquid, 
quia  qui  pcrnani  infiigit  ex  vi  legis,  debet  esse  persona  distincta  ab 
ea,  cui  intligitnr. 

Conclusio  secunda.   —  Clerk  i,   sku  Ecclksiastici   xon 

SirH.IICIUXTUll  LE(UHrS  CIVILIHUS,  iiV Al  EORUM  STATUM  ET  ORDIXEM 
DEDECENT  :    SUHJICIUNTUR     VERO    IIS,     QllAl    NEC    STATUI    NEC     ORDIXI 

REPUGNANT.  Ha?c  Conclusio  duas  habet  partes,  quaruni 

Prima  probatur  iis  omnibus  constitutionibus,  quibus  Clerici  a  ju- 
risdictione  ]*rincipum  ssecularium  eximuntur.  Sic  de  constitutionilms 
cap.  Ecclesia  saiicfce  Marioi  statuitur  :  Nos  atfendentes,  qaod  I.aicis 
super  Ecclesiis,  et  super  personis  Ecclesiasficis  nulla  sit  cdtributa  fa- 
cidfas :  quos  ohsequendi  manet  necessitas,  non  auctoritas  imperandi,  a 
quibus  si  qidd  mofu  proprio  statutum  fuerif,  quod  Ecclesiarum  e.tiam 
respiciat  commodum  et  favorem,  nullius  /irmitatis  existit,  nisi  ah  Ec- 
clesia  fuerit  approhatum .  Et  cap.  decernimus  de  Judiciis,  Decernimus 
ut  laica  potestas,  et  Laici  Ecclesiasfica  fractare  negofia  non  prcesumanf, 
sed  Episcopi,  Ahhates,  Archiepiscopi,  et  alii  aliorum  Prcelaforum  de 
negofiis  Ecclesiasticis  (maxime  de  illis,  quai  spiritualia  noscuntur)  r.ai- 
vorum  judicio  non  dis])oncmt :  nec  propfer  eorum  prohibifionem  Eccle- 
siasticam  dimittant  justitiam  exercere.  Et  cap.  nullus  judicum,  Tit, 
de  foro  competenti :  Xidlus  Judicum,  neque  Preshgferum,  neque  Dia- 
conum,  auf  Clericum  ulluni,  aut  minores  Ecclesice  sine  permissu  ]*on- 
fificis  per  se  distringere,  aut  condemnare  prcesumat.  Quod  si  fecerif,  ah 
Ecclesia  Dei,  cui  injuriam  irrogare  dignoscifur,  tamdiu  sit  sequestratusy 
quousque  reafum  suum  cognoscat  ef  emendet. 

Patet  idipsum  ratione  :  Lex,  quse  noii  est  honesta,  et  religioni 
consentanea,  nullius  est  roboris  ac  etficacitatis  :  sed  leges,  qut^  Cle- 
ricorum  statui  et  ordini  adversarentur,  nec  honestae  essent,  nee  reli- 
gioni  congruse;  subindeque  nullius  essent  valoris,  nec  aliquis  eis  pa- 
rere  teneretur. 

Patet  etiam  secunda  pars  :  Tum  ex  illo  Apost.  Kom.  13.  Omnifi 
anima  pofestatibus  suhlimiorihus  suhdita  sit:  tum  ex  praxi  primitivse: 
Ecclesia^.,  qua  constat  Clericos  legibus  Imperatornm  obtemperasse; 
tum  denique,  ex  eo  quod  cum  sint  membra  Reipublic^e,  debent  stu- 
dere  bono  communi,  atque  ad  illud  procurandum  concurrere  in  quan- 
tum  eorum  status  sacer  et  ordo  patitur. 

Conclusio   tertia.  —  Subditi  extra  Regnum  degentes  ils 

TBNENTUR    LEGIBUS,  QUAS    INTEREST    AB    ILLIS    OBSERVARI    PRO    BONO 

Ejus  co:mmunitatis  cujus  siint  partes  :  secus  autem  de  aliis  legi- 

BUS,  QYJR    ITA    AD    BONUM    COM.MUNE    NON    SPECTANT. 

Patet  prima  pars  :  In  tantum  enim  cives  et  subditi  tenentur  parere 
legibus  Civitatis  et  Regni,  in  quantum  illa  observatio  confert  ad 
bonum  commune  procurandum,  et  stabiliendum  :  ergo  ubi  commune 
bonum  procurari  potest  ab  illis  subditis  etiam  extra  Regnum,  et  Ci- 
vitatem  degentibus  per  legum  sancitarum  observantiam,  illi  subditi 
tenentur  leges  servare. 


220  DE    LEGIBUS   HUMANIS. 

Posterior  pars  etiam  est  cvidens  ;  libi  enim  nihil  refert  ad  bonum 
communitatis  illius  legum  a  subditis  observatio,  haud  dubium  est  illos 
ad  eam  observationem  non  teneri,  quando  in  alieno  territorio,  vel  tran- 
seundo,  vel  immorando  existunt.  Ratio  est,  quia  jurisdictio  uniuscu- 
jusque  civitatis,  vel  Prineipis  particularis  non  extenditur  quoad  leges 
ferendas  (xtra  civitatem.  seu  territorium  :  ut  docet  Bertholus  in  lege 
prima  Cod.  de  summa  Trinit.  nu.  14.  colligiturque  ex  lege,  Ormies 
popidi,  ff.  de  jiistitia,  et  jure  ;  ubi  lex  dicitur  Jus  proprium  civitatis : 
sicut  ergo  agentia  naturalia  nou  agunt  extra  sphseram  activitatis,  de- 
iectu  potestatis  .  ita  ;quia  jurisdictionis  activitas  limitatur  intra  pro- 
prium  territorium  ;  ideo  lex  extra  ipsam  non  obligat :  unde  colligitur, 
quod  etiamsi  Legislator  id  maxiiiie  velit,  et  sub  his  verbis  explieet , 
non  potest  obligare  subditum  extra  territorium  existentein. 

Conclusio    quarta.   —  Probabilius  est   pereurinos,  et 

ADVENAS    TEXERI     AD     OBSERVANTIAM    LEGUM,     QU^     PR.ESCRIBUNTrR 
IX     HIS     LOCIS,    IX    QUIBUS     SUNT,     ETIAM    TANTUM     PER     MODUM    TRAN- 

SEUXTIS. 

Probatur  1.  Auctoritate  S.  Aug^ust.  Epist.  119.  quae  est  ad  Janua- 
rium.  in  qua  refert  S.  ^NIonicam  venient^m  Mediolanum  animo  com- 
migrandi,  et  non  commorandi,  coepisse  turbari  eo  quod  Sabbato  ibi  non 
jejunaretur,  se  autem  matris  gratia  consuluisse  S.  Ambrosium,  qui 
rrspoudif  se  nihil  docere  me  posse,  nisi  quod  ipse  faceret^  quia  .^i  me- 
lius  nosset,  id  potius  observaret.  Cumque  ego  putassem  nulla  reddifa 
rafione  auctoritafe  sola  sua  nos  voluisse  admonere,  ne  Sahhato  jejuna- 
remus,  subsecutus  esf,  et  ait  mihi:  Cum  Romam  venio,  jejuno  Sahbato: 
<:um  hic  sum,  non  jejuno ;  sic  etiam  fu,ad  quam  forte  Esclesiam  vn- 
neris,  ejus  morem  serva,  si  cuiquam  non  vis  esse  scandalo,  nec  quem- 
quam  fihi.  Hoc  cum  matri  renuntiassern,  lihenter  amplexa  est;  ego  vero 
de  hac  sententia  etiam  afque  etiam  cogitans,  ita  semper  habui,  tam- 
quam  eam  codesti  oraculo  susceperim :  Sensi  enim  scepe  dolens  et  ge- 
mens  multas  infirmorum  perturhationes  fieri,  per  quorumdam  fratrum 
contentiosam  ohstinationem  vel  superstitiosam  timiditatem,  qui  in  rebus 
huju^modi,  qure  neque  Scripfurce  sanctoe  aucforitate  nerpie  universalis 
Ecclesice  traditione,  neque  vitce  corrigendce  utilifate  ad  certum  possunt 
terminum  pervenire,  tantum  quia  subest  qualiscumque  ratiocinatio  co- 
gifanfis,  auf  quia  in  sua  patria  sic  ipse  consuevit,  aut  quia  ibi  vidif, 
uhi  peregrinationem  suam  quo  remotiorem  a  suis  eo  se  doctiorem  factum 
jmtaf,  tam  Utigiosas  excitant  qucestiones,  ut  nisi  quod  ipsi  faciunt, 
nihil  rectum  existimenf. 

Probatur  2.  Tum  quia  illa  legum  a  peregrinis  observatio  ad  bo- 
uum  eommune,  idest,  ut  advenae  eoruin  se  moribus  conforment,  apud 
quos  vivunt,  impedit,  ne  dissidia  inter  advenas  et  incolas  oriantur, 
ne  scandala  et  otiensiones  contingant ;  neve  etiam  ex  inobservantia 
lex  aliqua  ratione  vilescat.  Tum  etiam  quia  aequum  videtur,  ut  subji- 
ciantur  legihus  regionis  adven?e  in  ea  degentes,  juxta  illam  regulam 
juris  in  6.  <lui  senfit  commodum,  sentire  dehef  et  onus. 

Confirmatur  ab  inconvenienti ;  nam  si  Peregrini  et  Advense,  ut 
supra  diximus,  leges  proprii  territorii,  a  quo  discesserunt,  servare  non 
teneantur,  si  non  tenerentur  legibus  loci  per  quein  transeunt,  nullis 


DE    LEGIBUS    HUMANIS.  221 

log'ibus  particularibiis  obligarentur ;  aique  ita  si  esset  lex  ali(^ua 
particularis,  quai  tain  in  proprio  territorio,  (|uam  in  loco  pcr  quem 
transeunt,  servaretur,  ab  illa  iierent  prorsus  immunes,  quod  est  ab- 
surdum. 

Ex  ms  COLLIGE,  Advenas  et  Peregrinos  transeuntes  per  loca  iii 
quibus  testum  aliquod  celebratur,  si  sint  ibi  toto  mane  diei  festi,  te- 
neri  Sacrum  audire,  non  tamen  ibi  commorari  ut  audiant. 

CoLLKiK  2.  Abeuntem  niane  ex  proprio  domicilio,  in  quo  jejuniuni 
obligat,  et  nocte  pervenientem  ad  locum,  ubi  jejunium  non  obligat^ 
posse  nocte  cenare,  carnesque  comedere  ;  cum  discedens  non  teneatur 
servare  legcs  sui  domicilii,  sed  possit  sequi  leges  favorabiles  loci  per 
quem  transit. 

ARTICULLS  SECUNDUS. 

DE  EFP^ICACIA,  ET  OBLIGATIONE  LEGUM  HUMANARUM. 

Satis  superque  constat  ex  dictis,  legem  quamlibet  vim  et  effica- 
ciam  habere  ad  obligandos  eos,  quibus  prsescribitur  ad  executionein 
et  observantiam  eorum,  quse  dictat ;  quocirca  paucis  determinandum 
est  in  pntsenti  Artieulo,  qusenam  et  quanta  sit  Leguin  Humanarum 
vis  et  efficacia ;  quod  utique  fiet  tribus  iii  sequentibus  Qua^stionibus, 
quaruni  Prima  aperiet  circa  quid  llumanai  Leges  versari  possint:  Se- 
cnnda,  qualiter  obligeut  subditos  :  Tertla,  quas  conditiones  exigant, 
ut  vere  ad  sui  observationem  compellere  queant. 

QU.ESTIO  PRIMA. 

CIRCA  QUID  HUMAN.E  LEGES  VERSENTUR. 

NoTANDi.M  1.  Legem  onmem  versari  circa  actum  humanum,  idest 
tactum  scienter  et  libere  ;  lex  enim  est  regula  actionum  humanarum  ; 
quapropter  sicut  is,  qui  usu  rationis  et  libertatis  caret,  lege  non  te- 
netur,  ut  dictum  est  in  pra?cedenti  Qusestione;  sic  nec  lex  alium  quam 
rationis  aut  libertatis  usum  priecipit,  aut  vetat.  Cum  autem  actus 
humanus  sit  triplex  ;  quorum  alius  est  moraliter  malus,  alter  indifle- 
rens,  alter  vero  bonus  ;  inde  restat  examinanda  difficulta^,  an  eju- 
smodi  triplicein  actum  pnvcipere  possit. 

NoTANDUM  2.  Actum  humanum  insuper  distingui  posse  duplicem ; 
internum  videlicet,  et  externum.  Internus  ille  est,  qui  elicitur  a  facul- 
tatibus  internis,  quales  sunt  intellectio,  volitio,  et  imaginatio;  externus 
vero  qui  producitur  a  facultatibus  externis,  quales  sunt  quinque  sen- 
suum  externorum  operationes.  liursus,  actus  illi  vel  sunt  pure  interni, 
nec  ullateuus  connectuntur  cum  externis,  vel  non  sunt  pure  interni, 
sed  quamdam  connexionem  habent  cum  aetibus  externis.  Dupliciter 
autem  potest  connecti  actus  internus  cum  exteriori ;  nempe  vel  per  se, 
vel  per  accidens.  Actus  internus  connectitur  cum  externo  per  se,  vel 
quando  est  causa,  et  veluti  forma  illius  ;  qua  ratione  voluntas  adul- 
terandi  connectitur  cum  adulterio  actuali  :  vel  quando  est  conditio 
necessario  requisita  ad  substantiam  actus  exterioris  in  genere  moris 
considerato  ;  qualiter  attentio  connecti  debet  cum  oratione  vocali,  et 
dolor  internus  contritionis  aut  attritionis  cum  confessione  Sacramen- 


222  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

tali,  et  iuteiitio  baptizandi  eum  actione  externa  baptizantis :  non  enim 
est  vera  oratio  exterior  in  genere  moris  eonsiderata,  nisi  procedat  ex 
aliqua  attc^ntione,  nec  vera  contessio  Sacramentalis,  quae  non  procedit 
■ex  dolore  interno  :  nec  vera  actio  baptizandi,  quai  ex  intentione  Mi- 
nistri  non  sequitur. 

NoTANDUM  3.  Magnum  esse  discrimen  inter  actus  internos,  qui 
eonnectuntur  cum  externis  per  se,  et  eos  qui  solum  connectuntur  per 
aecidens.  Nam  actus,  qui  connectuntur  per  se,  sutficienter  manife- 
stantur  per  exteriores  ;  quis  enim  non  videat  volitionem  furandi  ma- 
nitestari  per  furtum  exterius  ?  Actus  vero  connexi  per  aeeidens,  non 
t^ufficienter  manifestantur  per  exteriores  ;  recitatio  enim  exterior  officii 
non  sufficieuter  manifestat  attentionem  et  devotionem,  eum  possit  esse 
sine  illa.  Tertio,  actus  interior  potest  connecti  cum  exteriori  non  per 
ge,  sed  per  accidens,  etiam  quantum  ad  esse  morale  actionis,  sieut 
motivum  poenitentiae  per  accidens  conjunctum  est  externo  jejunio,  et 
inoti^iim  vanae  glorine  largitioni  eleeinosyna? .  —  Priesens  ergo  diffi- 
cultas  procedit  iiniversaliter,  utrum  videlicet  lex  Humana,  tam  Civilis 
quam  Ecclesiastiea,  possit  obligare  ad  actus  internos,  tam  secundum 
se,  et  ut  sunt  pure  interni,  quam  ut  eonnectuntur  cum  exterioribus, 
tribus  modis  jam  explicatis.  Duo  igitur  maxime  veniunt  hac  in  Quse- 
stione  resolvenda:  Prhniim,  an  et  qualiter  Leges  Humana*  praecipere 
possint  omnes  actus  humanos  non  solum  bonos,  sed  etiam  indifferen- 
tes,  et  malos.  Secundum,  an,  et  quomodo  praecipere,  aut  prohibere 
possint  actus  interuos. 

Conclusio  prima.  —  Leges  Human.i:   pk.ecipeke  possunt 

OMXE8   ACTUS  BOXOS,    ET  INDIFFEKENTES,    NON    VERO  MALOS.    HaeC  Con- 

clusio  tres  habet  partes,  quarum 

Probatur  prima :  id  omne  praecipere  possunt  Humanae  Leges,  quod 
per  se  eonducit  ad  bonum  commune  stabiliendum  et  conservandum : 
sed  omncs  actus  boni  conducere  possunt  ad  bonum  commuue :  subin- 
deque  potest  lex  humana  eos  omnes  praecipere. 

Patet  etiam  secunda  pars:  quia  actus  indifferentes  possunt  inter- 
dum  conferre  ad  bonum  commune,  et  if)si  interdum  adversari:  igitur 
per  leges  humauas  prsecipi.  aut  prohiberi  possunt. 

Tertia  pars  est  eontra  Politicos  quosdam  impios,  qui  eum  nefario 
^laehiavello  existimant  Principem  pro  tuendo  regno  posse  quiecumque 
mala  praecipere  et  permittere;  eujus  quidem  inipiae  assertionis  talsitas 
eonstat:  quia  lex  mala  prsecipiens,  directe  militat  in  primum  princi- 
pium  morale  nempe,  declina  a  malo.  —  D<4nde,  iiullus  potest  obligari 
ad  peecandum:  sed  si  quis  teneretur  parere  legibus  mala  prseeipien- 
tibus,  obligari  posset  ad  peccandum:  ergo,  etc.  Major- constat :  quia 
nemo  teneretur  obedire  legi  interioris  potestatis  in  his,  qu£e  prohibentur 
a  lege  auctoritatis  superioris :  sed  si  quis  posset  obligari  ad  peccandum, 
teneretur  obedire  legi  latit'  ab  inferiori  potestate,  nempe  creata,  in  iis, 
qua?  prohibentur  per  legein  et  auctoritatem  divinam,  quod  aperte  fal- 
sum  est,  juxta  illud  Act.  5.  Oportet  obedire  Deo  magis,  quam  homi- 
nibus.  —  Denique,  nusquam  efficaciori  modo  procuratur  bonum  com- 
mune  temporale  Reipublicae,  quam  cum  divina?  leges  observantur; 
quid  enim  magis  ad  bonum  commune  confert,  quam  ubi  male  agendi 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  223 

iiecessitas  orniiiuo  prjvcluditur?  ((uid  vcro  ina<;is  i|)si  advcrsatur,  quam 
inale  agendi  necessitas? 

Dkes;  Plerunique  expedit  ad  pacem  et  quieteni  publicam  hajre- 
tieis  permittere,  ut  suos  errores  in  conventiculis  suis  publice  doceant, 
et  leges  ferre,  nc  ullus  cos  in  suis  ministeriis  interturbet;  sed  hoc  per 
i>e  malum  est:  ergo  leges  humanse  possunt  interdum  mala  praecipere. 
—  Respondeo,  posse  quidem  interdum  licite  mala  qu<Tdam  tolerari, 
iie  gravius  aliquid  inde  accidat;  sicut  enim  in  corpore  naturali  ex- 
pedit  aliquando  pati  detruncationem  et  abscissionem  alicujus  membri, 
ue  totum  corpus  tabe  inficiatur  et  intereat,  sic  et  in  corpore  politico 
juvat  interdum  qua^dam  mala  minus  infestantia  pati,  ne  grandiora 
exurgant,  quibus  Ilespublica  omnino  pessundaretur :  hac  autem  ra- 
tione  in  plerisque  regnis  tolerantur  ha^retici,  ne  scilicet  ob  eorum  per 
perduellionem  tota  Kespublica  bellis  intestinis  divexaretur,  subiudeque 
rueret.  Adde  quod  longe  diversum  sit  mala  tolerare,  et  ea  praecipere; 
latemur  enim  interdum  ea  posse  tolerari,  ne  graviora  inde  emergant; 
negamus  autem  posse  usquain  ea  pra^cipi  quocumque  praetextu. 

Conclusio  secunda.  —  Leges  Human^  pr.4:cipere  possunt 

ACTUS  INTERNOS,  QUI  PER  SE  SUNT  CAUSA  ACTUUM  EXTERIORUM,  QUIVE 
AD  EORUM  INTEGRITATEM  REQUIRUNTITI  IN  6ENERE  MORIS,  VEL  AD  EOS 
CONFERUNT  UT  CONDITIONES  NECESSARI^ ;  NON  VERO  EOS,  QUI  PURE 
INTERNI  SUNT,  VEL  QUI  TANTUM  PER  ACCIDENS  CONJUNGUNTUR  CUM  EX- 

TERiORiBUS.  Haic  conclusio  quatuor  particuhis  complectitur,  quarum 
Prima  et  secunda  simul  probantur:  quicumque  prsecipit,  vel  pro- 
hibet  aliquid  faciendum  aut  omittendum,  etiam  prascipit  et  prohibet 
id  omne  quod  cum  ipso  necessariam  connexionem  habet,  et  sine  quo 
■csse  non  potest:  sed  actus  exteriores,  qui  prsecipiuntur  vel  prohi- 
bentur  per  leges  humanas,  necessariam  habent  connexionem  cum 
actibus  interioribus,  qui  vel  sunt  causa  actuum  exteriorum,  sicut  vo- 
luntas  furandi  est  causa  furti,  quod  admittitur;  vel  qui  requiruntur 
ad  actus  exteriores,  ut  censeantur  esse  completi  integritate  morali : 
ergo  eaedem  leges,  quae  tales  actus  exteriores  prsecipiunt,  aut  prohi- 
bent,  etiam  interiores,  qui  sunt  eorum  causa,  vel  ad  eorum  integri- 
tatem  moralem  desiderantur,  censentur  prsecipere  vel  prohibere. 

Tertia,  et  quarta  pars  similiter  constat ,  nempe  quod  leges  humanae 
non  poesint  praecipere,  aut  prohibere  actus  pure  internos ;  nec  eos,  qui 
tantum  per  accidens  connectuntur  cum  exterioribus ;  quia  potestas  le- 
gislativa  humana  per  se  primo  tendit  ad  externum,  et  commune  Reipu- 
blicae  regimen:  sed  actus  pure  interni,  aut  qui  tantum  per  accidens 
<jum  exterioribus  conjunguntur,  non  spectant  ad  externum,  et  sensi- 
bile  regimen  Reipublicae :  ergo  per  leges  humanas  praecipi,  aut  prohiberi 
nequeunt.  Major  constat,  Minor  pariter;  quia  potestas  legislativa  huma- 
na  tantum  sese  extendit  circa  ea,  quse  Principum  judicio,  et  animadver- 
sioni  subjacere  possunt:  sed  illi  aetus  interni  hominum  animadversioni, 
aut  judicio  non  subjacent,  quia  unus  homo  naturaliter  non  subditur 
alteri  secundum  animam,  sed  secundum  corpus :  Errat  enim,  inquit 
Seneca  3.  De  Beneficiis,  ai  quis  putat  in  servitutem  totum  hominem 
descendere,  pars  enim  melior  excepta  est:  corpora  ohnoxia  sunt  et  ad- 
scripta  dominis,  mens  sui  juris  est.  Quccirca  adorandus  Salvator  suos 


224  DE    LEGIBLS    HUMANIS. 

Discipulos  monebat  Matt.  10.  Xolite  timere  eo.s,  qui  occidunt  corpus^ 
animam  autem  iion  possunt  occidere,  sed  pofius  timete  eum,  qui  potest 
animam,  et  corpus  perdere  in  gehennam.  —  Confirmatur  h?ec  assertio 
ex  cap.  14.  Cogitationis  de  pcBnitentia  dist.  1.  Cogitationis  pcenam  nemo 
paiitur;  quod  desumptum  est  ex  jure  civili,  lib.  47.  Digest.,  tit.  11. 
lib.  1.  Item  cap.  erubescxint  dist.  32.  De  Manifestis,  ubi  de  homine  di- 
citur,  QiLod  de  manifestis  quidem  loquimur:  secretorum  autem.  et  co- 
giiitor  Deus,  et  Judex  est.  Similiter  cap.  Tua  nos  de  Simonia,  habetur, 
Ecclemam  tantum  de  manifestis,  non  de  occultis  judicare.  Quam  uti- 
que  sententiam  confirmat  ConciL  Trid.  Sess.  24.  c.  1.  De  Reform.  Ma~ 
trimonii :  affinnans,   quod  Ecclesia  de  occultis  non  judicat. 

DiCES  1.  contra  duas  priores  partes:  Christus  Dominus  Matthaei  18. 
potestatem  Ecclesiasticam  conierens  suis  Discipulis  generaliter  dicit, 
QiUECumque  alligaveritis  super  terram,  erunt  ligata  et  in  Ccelo:  sed 
aetus  interni  fiunt  super  terram :  ergo  Ecclesiastica?  jurisdictioni  sub- 
jacent.  Confirmatur,  quia  potestas  Ecclesiastica  respicit  bonum,  et  sa- 
lutern  animarum;  ad  id  autem  actus  interni  maxime  conducunt:  ergo 
in  illos  etiam  a  Christo  est  eoncessa  pote.stas.  —  Respondeo,  illam 
auctoritatem  generalem  a  Christo  concessam  non  absolutf,  sed  distri- 
butive  tantum  esse  accipiendam;  nempe  quantum  ad  ea,  quK  neces- 
saria  sunt,  ut  recte,  et  convenienter  Ecclesia  possit  regi,  vel  tantum 
ad  ea.  quse  consentanea  sunt  legislativie  potestati  sensibili,  qua  homines 
inter  se  communicare  possunt.  Inde  est  quod  potestas  legislativa  a 
Christo.  Discipulis,  et  Ecclesije  Praelatis  concessa,  tantum  versatur 
circa  actus  interiores,  qui  necessariam  habent  connexionem  cum  ex- 
terioribus ;  nam  cum  illa  concessa  potestas  tantum  spectet  ad  guberna- 
tionem  sensibilis  h\  erarchiae,  etiam  tantum  concernit  aetus,  vel  qui  sunt 
exteriores,  vel  sine  quibus  hujusmodi  exteriores  actus  esse  non  possunt. 

DiCES  2:  Ecclesia  remittit  exterius  culpas  per  absolutionem  Sacra- 
mentalem :  SimiUter  prsecipit  fidelibus,  ut  singulis  annis  confiteantur 
peccata  sua,  etiam  pure  interiora,  Denique,  reservare  potest  peccata 
mere  interna:  ergo  habet  auctoritatem  in  actus  pure  internos.  —  Nego 
consequentiam,  et  ad  primum  dico,  quod  cum  Sacramentalis  absolutio, 
et  poenitentia  spectet  ad  auctoritatem  et  jurisdictionem  a  Christo  Ec- 
clesise  ministris  concessam,  in  cujus  administratione  Sacerdos  se  gerit 
tamquam  minister  Christi ,  hinc  illa  potestas  legislativa  uon  est  pure 
humana,  sed  potius  divina:  unde  cum  Ecclesia,  vel  absolutionem  lar- 
gitur  de  peccatis  internis,  vel  satisfactiones  internas  injungit,  vel  con- 
eedit  indulgentias  etiam  pro  peccatis  internis,  aut  dispensat  in  votis, 
vel  juramentis  intemis,  id  non  exequitur  per  potestatem  sibi  velut 
propriam  et  connaturalem,  qua  potest  actus  externos  priTecipere  vel 
prohibere,  quatenus  confenint  ad  bonum  commune  societatis  fidelium: 
sed  per  potestatem  velut  vicariam  nomine  Dei  et  Christi,  aut  sol- 
vendo  peccata,  aut  satisfactionem  injungendo,  aut  relaxando  poeuas 
peccatis  debitas,  et  declarando  cessare  obligationem  ex  promissione 
Deo  facta  resultantem,  aut  denique  negando  potestatem  absolvendi  a 
tali,  vel  tali  peccato  interno,  si  forte  poenitens  illud  Ecclesiae  clavibus 
per  confessionem  sensibilem  subjiciat:  quic  omnia,  ut  constat,  non  sunt 
actus  potestatis  legislativee,  et  proprise,  sed  potius  divinae,  et  a  Christo 
delegatse. 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  225 

DiCES  ii:  Ecclesia  puiiit  ct  prohibct  plurcs  actus  in(;re  internos: 
crg'o  revera  habet  auctoritatem  et  Jurisdictioncm  in  cos.  Prohafur  an- 
fcreifcns;  nam  in  Concilio  Toh-tnno  primo  dicitur  anathcma  non  solum 
diceutibus,  scd  ctiam  credcntibus  coutrarium  Fidci  Catholicjc.  p]t  in 
Clemcntina  prima  De  haireticis  cap.  maltorum,  excommunicantur  In- 
quisitores  ha^reticai  pravitatis,  si  odii,  gratia%  vel  amoris,  lucri,  vel 
commodi  temporalis  obtcntu  contra  justitiam,  et  conscicntiam  suam 
omiserunt  eontra  qucmquam  proccdcre.  ul)i  lucrit  supcr  pravitate  ha^re- 
tica  proccdendum :  et  cap.  (foleiffps,  Dc  celcbrationc  Missarum,  pra;ci- 
pitur  Clcricis,  ut  divinum  officium,  nocturnum  pariter  et  diurnum, 
quantum  eis  Deus  dcdcrit,  studiosc  cclebrcnt  paritcr  et  devote:  scd 
haeresis,  amor,  odium,  devotio  sunt  actus  interni:  ergo,  etc.  —  Re- 
spondeo,  hos  onines  actus  ita  prohiberi,  non  quatenus  purc  intcriores 
sunt,  sed  solum  prout  conn-exionem  liabcnt  cum  exteriori))us:  sic  ex- 
communicatio  decernitur  in  ha^resim,  non  ut  purc  peccatum  mentis 
est,  sed  quatcnus  ha^resis  illa  intcrna  pcr  signa,  aut  verba  exteriora 
manitestatur.  Inde  ad  Conciiium  Toletanum  dico,  illud  non  ierre 
anathema  praecise  in  non  credentes,  sed  proponere  tamquam  credenda 
de  fide;  ac  proinde  ipsum  declarare  eos  fore  ha-reticos,  qui  contra- 
rium,  etsi  animo  tantum,  crediderint.  Similitcr  odium,  et  amor  pu- 
niuntur,  ut  conjuncta  sunt  cum  actibus  exterioribus :  et  interna  de- 
votio  prjT3cipitur,  ut  conjuncta  est  orationi  vocali. 

^  "  Ob.jicies:  Eos  actus  aut  prsecipere,  aut  vctare  non  possunt 
leges  humanjie,  de  quibus  pote^stas  humana  judieare  non  potest:  fru- 
stra  enim  priecipiuntur,  qu.e  si  omittuntur,  puniri  non  possunt ;  atqui 
lcges  humanse  judicare  non  possunt  de  actibus  internis :  sicut  enim  de 
ignotis  nulla  est  cupido,  ita  nee  potest  esse  judicium.  —  Respondeo; 
nego  majorein.  Katio  cst  quia  cognitio  actuum  requiritur  quidem  ad 
vim  eoactivam  quffi  posita  est  in  poenis  quibus  in  prsevaricatores  ani- 
madvertitur.  Ut  enim  praevaricatores  puniantur,  necesse  est  ut  de 
pricvaricatione  convincantur :  sed  ea  cognitio  non  requiritur  ad  vim 
directivam,  possunt  enim  humanis  legibus  imperari  qure  an  postea 
a  subditis  fiant  aut  non  liant,  ignoratur.  Nec  inde  sequitur  quod 
humanum  pra?ceptum  de  eis  fiat:  licet  enim  prsevaricatores  per  pme- 
varicationis  manifestationem  apud  homines  rei  non  sint,  rei  tamen 
apud  Deum  constituuntur.   "  ^ 

QUyESTIO  SECUNDA. 

QUALITER  HUMAN.E  LEGES  OBLIGENT. 

NoTANDUM  1.  Certum  esse  non  omnes  humanas  leges  ad  sui  obser- 
vantiam  obligare  sub  mortali ;  quia  neque  ipsa^met  divinse  leges  talem 
obligationem  important;  nec  enim  leve  furtum,  puta  denarii,  aut  assis, 
censetur  esse  mortale,  propter  levitatem  materia^  licet  furtum  omne 
tam  divina,  quam  humana  lege  vetitum  sit.  Multo  minus  igitur  omnis 
humana  lex  sub  mortali  obligarc  censenda  est.  Eestat  igitur  determi- 
nandum,  an  aliqu?e  saltem  humanae  leges  in  conscientia  sub  mortali 
obligare  queant. 

NoTANDUM  2.  Eam  fuisse  variorum  Hsereticorum  crroneam  asser- 
tionem,  quod  nulhe  leges  humanai  in  foro  conscientise  obligare  qucanty 

Fbassen  Tiieol.  Tom.  Vl.  15 


226  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

iiec  eas  tiansgredieutem  reuiii  esse  culpii^  apud  Deum.  Ita  imprimis 
docuerunt  Waldenses,  ut  affirinat  Guido  lib.  De  HcEresibus.  Eumdem 
errorem  innovarunt  Joannes  Wiclef,  et  Joan.  Hus,  ut  testatur  Bel- 
larm.  lib.  4.  De  Summo  Fontifice,  cap.  1').  quos  secutus  est  Calvinus  4. 
Instit.,  cap.  15.  et  sequentibus,  ubi  tametsi  concedat  Praelatos,  et  Ma- 
gistratus  politicos  posse  leges  aliquas  ad  conservationem  diseiplin.Te 
et  pacis  inter  cives  pr^escribere,  negat  tamen  eas  in  conseientia  obli- 
gare,  Cuiu  conscientia,  inquit,  soli  Deo  subclita  sit,  ideoque  ab  eo  solo 
ligari,  seu  lege  coerceri  possit.  Ab  hoc  errore  non  longe  distare  videtur 
Joannes  Gerson.  Tract.  De  Vita  spirituali,  lect.  4.  asserens  solum  Deum 
habere  auctoritatem  obligandi  in  conscientia :  unde  licet  admittat  leges 
humanas  obligare  in  conscientia ;  contendit  tamen  illam  vim  ipsis  non 
competere  ratione  auctoritatis  humanae,  sed  solum  divinae;  ita  quod 
Legislatores,  dum  leges  statuunt,  solum  declarent  obligationes,  quas 
Deus  imponit ;  ipsi  vero  nullam  obligationem  in  foro  conscientise  pr«- 
scribant:  cujus  assertionis  exemplum  profert  de  aegrotis,  qui  in  con- 
scientia  tenentur  medicis  obedire,  non  quod  medici  imperandi  aucto- 
ritatem  habeant,  sed  quia  declarant  id,  ad  quod  segrotus  lege  naturali, 
ac  divina  obligatur. 

NoTANDUM  3.  Controversiam  non  levem  moveri  inter  Theologos, 
nuni  humana?  leges  ad  sui  observationem  interdum  obligent  eum  vit;\i 
dispendio;  in  cujus  difficultatis  resolutione  duae  sunt  sentcntiae  extreme 
oppositse :  Altera  quidem  Almiani  in  Moralib.,  traet.  1.  cap.  3.  conel.  4. 
negantis  legem  humanam  unquam  obligare  ad  sui  observationem  cum 
dispendio  vit»:  Alia  autem  Adriani  in  4.  qu.  3.  De  Clavibus,  asse- 
rentis  omnem  legem  humanam,  quse  obligat  sub  peccato  mortali,  ser- 
vandam  esse  in  omni  eventu  etiam  cum  vitse  discrimine,  nisi  aliqua 
lex  interveniat  ex  benignitate  Legislatoris,  quae  talem  obligationem 
expressc"  non  importet.  Inter  lias  autem  extreme  oppositas  sententias 
mediat  Tertia,  affirmans  legem  humanam  interdum  obligare  cum  pe- 
rieulo,  et  dispendio   vitae;    non  tamen  semper.   Quibus  praemissis    sit 

Conclusio  prima.  —  Leges  Human^   tam  Civiles,   quam 

EcCLESIASTId:    OBLIGARE    POSSUNT   IN   FORO    CONSCIENTI^,    ITA   QUOD 
EARUM    TRANSGRESSIO    SIT    CULPABILIS    APUD    DeUM. 

Probatur  L  de  Legibus  Civilibus  ex  Scriptura;  dicitur  enim  1.  Petri  2. 
Subditi  igitur  estote  omjii  /iumance  creaturce,  sive  Regi  quasi  proecellenti, 
sive  Ducibus  tamquam  ab  eo  missis,  in  vindictam  malefactorum...  Hcec 
est  enim  voluntas  Dei.  2.  Petri  1.  dicitur,  eos,  qui  spernunt  dominatio- 
nem,  reservari  in  diem  judicii  cruciandos.  Et  ad  Rom.  13.  Qui  resistit 
potestati,  Dei  ordinationi  resistit;  qui  autem  resistunt,  ipsi  sibi  damna- 
tionem  acquirunt.  Quod  de  damnatione  etiam  apud  Deum  Chrysost.  et 
alii  Interpretes  ibidem  intelligunt.  Et  versu  5.  Adeoque  necessitate  sub- 
iliti  estote,  non  solum  propter  iram,  sed  etiam  propter  conscientiam. 
Addit  ibid.  versu  4.  Principes  esse  Dei  Ministros,  unde  qui  illis  resistit, 
Deo  resistit;  adeoque  Deum  ofiendit. 

Probatur  idem  de  Legibus  Ecclesiasticis  ;  primo  quidem  auctoritato 
Concilii  Constantiensis  sess.  8.  et  15.  ubi  damnantur  errores  Wiclefi, 
et  Joann.  Hus  negantium  ullam  legem  humanam,  sive  Ecclesiastieam, 
sive  Civilem  obligare  in  conscientia.  Hoc  ipsum  definitum  est  in  Con- 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  227 

'ilio  Trid.  scs^.  7.  caii.  8.  his  verbis :  S/  quis  dixcrif  JKiptizcdos  libcros 
snp  ab  omnihiis  *S'.  EcclcsicE  prmceptis,  qucB  vpI  scripfa  ret  fradifa  ?;unf, 
ifa  ut  ea  obscrrare  non  teneantur,  anathcma  sif.  —  Idem  constat  ex 
vfirii.s  Scripturse  testimoniis ;  Christus  enim  sic  pronunciat:  Si  Kccfo- 
siam  non  andicrif,  sit  fibi  famquam  Ethnicus,  cf  Puhlicaiius,  ubi  Chry- 
^ost.  hom.  16.  Considera  quomodo  jnddicaiium  ad  exemplum  summcn 
/wquifice  posuif.  Prcecpptis  erc/o  Ecclcsice,  non  ofypdirc  summa'  nc<piiiicR 
cst.  Idem  Christus  Luc.  10.  ait:  Qui  vos  spprnit,  mespcrnit.  Et  Paulus 
•id  Hebr.  V6.  Obedite  prcBpositis  vestris,  et  subjacete  eis,  ipsi  enim  per- 
icpfant.  quasi  rafionem  pro  animabus  vestris  reddituri.  Demum  idem 
Apost.  ait  1.  ad  Cor.  7.  FrcBcipio  non  ego,  sed  Dominus.  Et  Act.  15. 
Apost.  dicunt:  Visum  est  Spiritui  sancto,  et  nobis,  nihil  ultra  impo- 
'!cre  robis  oneris,  quam  hcec  necessaria .  cfc.  Quibus  locis  designatur 
>pecialis  potestas  legum  Ecclesiasticarum  obligandi  in  loro  conscien- 
lii^e,  ut  procedunt  a  Legislatoribus  humanis,  alias  non  diceret  Paulus: 
Prcecipio  ncjn  ego.  sed  Dominus,  nec  Apostoli:  Visum  est  Sjyirifui  S. 
■  f  nobis.  Neque  hoc  ultimo  loco  continetur  solum  consilium,  ut  Hse- 
etici  volunt;  iis  enim  contineri  prseceptum  in  conseientia  obligans, 
indicant  verba  illa,  oneris,  et  necessaria. 

Probatur  utraque  pars  ratione:  Primn  quidem,  omnis  lex,  qune  per 

luctoritatem  a  Deo   derivatam  tertur,   obligare  potest   in  conscientia: 

it  leges  tam  Ecclesiasticjp,    quam  Politicae  feruntur  per  auctoritatem 

1 -Deo  derivatam ;  subindeque  obligare  possunt  in   conscientia  Major 

onstat;    hac  cnim  ratione  lex  Vetus   et   Nova  censentur  obligare  in 

•onscientia,  quia  per  auctoritatem  divinam,  vel  a  Deo  emanatam  latae 

uut,  et  promulgat?e.  Minor  etiam  patet  ex  prsefatis    Scripturse  texti- 

>us,  quibus  tani  Ecclesiastica,  quam  Civilis  potestas  declaraiur  homi- 

libus  a  Deo  tradi.  Hinc  Prov.  8.  Deus  ipsemet  ait:  Per  me  Reges  re- 

gnanf,  et  legum  Conditores  justa  decerniinf .  —  Secundo,  potestas  obli- 

gandi  in  eonscientia  reperitur  in  quavis  communitate  imperfecta,  quae 

constat  cx  viro,    uxore,  filiis,    ac  famulis:   ergo  multo  magis  reperiri 

debet  in  commuuitate  perfecta,  qu?e  constat,  vel  Pra^latis,  et  Fidelibus 

-=;ubditis,  vel  Principe,  Magistratu,  et  Civibus.  Patet  antecedens,   tum 

x  Deufer.  21.  ubi  jubetur,  Morte  puniri  filium  inobedientem,  et  con- 

umacem.  Et  ex  Apostolo  ad  Ephesios  5.  ubi  mouet  iixores  esse  subditas 

iris  suis.  Et  ex  1.  Petri  2.  ubi   servi  declarantur  feneri  ad  obtempe- 

andum   dominis  suis.    Consecjuentia  etiam    patet  ex  eo    quod    majus 

debitum  sit  obediendi  Principi  propter  bonurn  Rei.publicse,  quam  pa- 

trifamilias  propter  bonum  unius  domus  ;  quia  bonum  quo  uni^ersalius 

est,  eo  diviuius.  —  Tertio,    si    lex  humana,    sive    Ecclesiastica,    sive 

Civilis,  non   posset  ad    culpam,  et  in  foro  conscientise    homines  obli- 

gare,  sequeretur   eam  plerumque  suo  frustrari  effectu ;  ssepe  namque 

«ontingit,  quod  quis  violare  possit  legem   absque  periculo  incurrendi 

poenam  prcescriptam;  subindeque  si  ex  conscientia  non  teneretur  eam 

servare,  non  raro  posset  eam  transgredi. 

DiCES  1:  IUe  solus  obligare  potest  ad  culpam,  praecipue  mortalem, 
qui  potest  homiuem  privare  gratia,  quive  potestatem  habet  ligandi  in 
foro  conscientise :  sed  nullus  homo  potest  alterum  gratia  privare ;  quem- 
admodum  nuUus  potest  in  eum  gratiam  inducere:  similiter  Legislator, 
<altem  Civilis,    non  habet  potestatem  ligandi,  atque  solvendi  iu  foro 


228  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

conscientise:  crgo  vel  nulla  lex  ohligrre  potest  in  conseieutia,  vel  sal- 
tem  Civilis,  et  Politica  id  non  potest.  —  Respondeo  ad  majorem,  pri- 
mam  illius  partem  tantuni  esse  veram  de  potestate  privativa  gratiae 
primaria,  et  per  se.  qualis  tantum  Deo  competit;  non  vero  de  potestate 
secundaria,  et  ratione  decreti  ac  statuti  conditi  per  auetoritatem  de- 
rivatam  a  Deo,  quod  decretum  qui  transgreditur,  per  illaiii  volunta- 
riam  transgressionem  jn-ivat  se  gratia  demeritorie:  privatur  autem 
eadem  efficienter  per  Deum,  qui  non  vult  amplius  conservare  gra- 
tiam  in  anima  hominis  legem  transgredientis.  Ad  alieram  vero  ma- 
joris  partem  dico  illum  solum  posse  condere  legem,  in  quo  est  po- 
testas  ligandi  et  solvendi^  in  foro  conscientia^ ;  vel  judicialis.  qualis 
est,  qune  per  actus  clavium  exercetur.  et  per  quam  remittuntur*  vel 
retinentur  peccata:  vel  imperativa  et  constitutiva  decreti,  cujus  ob- 
servatione  bonus  actus  evadat;  inobservatione  vero  malus. 

DiCES  2:  Potestas  Legislatoris  inferioris  non  potest  inducere  obli- 
gationcm  in  judicio,  et  foro  potestatis  superioris:  sed  forum  conscientitie 
est  forum  superioris  potestatis,  scilicet  Dei :  ergo  potestas  Legi^latoris^ 
humani  non  potest  obligationem  inducere  in  foro  conscientise.  Mhior 
patet:  Major  etiam  videtur  manifesta;  nam  ordinarii  judices  non  pos- 
sunt  inducere  obligationem  in  judicio  superioris  Principis,  ne.'  Epi- 
scopi  in  judicio  Pap:v  ;  quia  nirnirum  eorum  potestas  exceditur  a  judicio 
superioris  potestatis.  —  Respondeo  distinguendo  majorem:  potestas  Le- 
gislatoris  inferioris  nou  ])Otest  obligatiouem  inducere  in  foro  potesratis 
superioris,  contra,  aut  pr'a?ter  ordinem  superioris  pot'-'Statis,  concedo 
inajorem :  ut  subest  ordini  superioris  potestatis,  neyo  majorem :  et 
ad  illius  probationem  eodem  modo  respondetur.  ordinarios  scilicet  Ju- 
dices,  aut  l-.piscopos  id  uon  posse  contra  ordinem  Principis.  aut  Pon- 
tificis,  bene  tamen  ut  stant  sub  ordine  illorum ;  quasi  Princeps  daret 
potestatem  ordinario  Judici,  ut  terret  legem  obligantem  in  suo  foro: 
sic  autem  coutingit  in  uostro  easu;  nam  eo  ipso  quod  lex  humana 
est  justa,  subest  ordini  naturalis  Legis.  aut  divina?,  ex  qua  ])articipat 
vim  obligandi  etiaui  in  foro  divino.  quod  est  forum  consci^^^ntiir. 

DiCES  3:  Potestas  Principum  siecularium  est  mere  temporalis,  et 
politica:  ergo  non  ]>otest  se  extendere  ad  aliquid  spirituale;  nec  per 
consequens  obligare  ad  culpam,  et  in  foro  couscientije.  —  Respondeo. 
potestatem  Principum  ssecuhirium  dici  temporalem  ratioue  objecti, 
quia  secundum  se  tota  est  de  personis,  rebus,  et  actionibus  tempora- 
libus;  ratione  tameu  obligatiouis.  quam  inducit,  dici  potest  spiritualis, 
et  in  conscientia  obligare;  licet  enim  per  se  primo  respiciat  bonum 
temporale  Reipublicfe,  et  per  se  primo  non  intendat  ligare  couscien- 
tias  sub  poena  damuationis  wterufe,  sed  solum  pnecipere  aliquid  ad 
promovendum  tale  bouum  sub  po^na  temporali  piVportionata  ad  con- 
sequendum  suum  finem;  ex  consequenti  tamen,  quia  hoc  pr.necipit  ut 
stat  sub  ordine  divinne  potestatis.  et  in  virtute  illius  potentis  obligare 
in  foro  conscientia*  quautum  ad  cuipam  et  pnenam  feternam.  ad  culpam 
et  in  foro  conscientite  obligat. 

Conclusio  secunda.  —  Ixterdu:si  rTu.F.QUE  Le^es  tam  Ec- 

CLESlASrKM:.    (.tCAM    ClVIT.ES    OBLIGAXT    SIH    MOKTALI. 

De  Ecclesiasticis  quidem  coustat :  iu  confesso  est  enim  ajmd  omnes^ 


DE    LEGIIUJS    IIUMANIS.  221) 

|)lures  esse  k'>4t*s  Kcclesiasticas,  qu;c  ad  sui  observationcin  sub  inortali 
obligTiit;  (ju;ilis  cst  lcx  dc  (]u;uirai;-csinia]i  jcjunio,  dc  annua  confcs- 
sionc  facicnda,  de  coinnuinionc  in  Pasehatc,  etc. 

De  Politicis    paritcr    cadcin    vcritas    patct  cx  Apost.  ad  Jtoin.    l.'J. 

dicente,   F.ns,  <nii   snjfcrionun.    pofcstdfi    rcsisfunt ,    itcnniKitioiic.in    sihi 

acquire.ro,  (juod  de  damnatione  seterna  SS.  Interpretes   iljidem  intelli- 

uuiit:    scd  danmatio  ?et(M'na  nonnisi  ob  pcccatuni  niortale  incurritur; 

ig'itur  lex  luiinana   ctiam    politica   nliquando  sub  tnortali    culpa   obli- 

li-are  potest.   Quod  utiquc  confirnuit  S.  Augustinus  Epist.  hO:  ^  "  quje 

cst  ad  Tionifaciuni  comitcm  et  exercifcuuin  impcrialiuni  pr;Ef(ictum,  qui 

cum  ab  Augustino  inquisivisset  utrum  tuta  conscicntia  cogerc  possct 

han-eticos  Donatistas    armorum  vi  ut  juxta  Imperialia   edicta  sese  ad 

Ecclesiic  Catholicic  sinum  rccipercnt,  respondet  S.    Augustinus  istud 

nedum  csse  licitum,  s?-d  etiam  pcrnecessarium.  Quoniam,  inquit,  multi 

per  illas  leges  correcti  sujit  et  quotidie  corriguntur,  et  se  esse  correctos, 

atque  ah  ilta  furiosa  xfcrnicie   lil)eratos  gratias   agunt.  Et  qiii  oderant 

diligunt,  inolestasque  sibi  fuisse  salid)errimas  lcges,  quantum  in  insania 

detesfafxintur ,    tantum    reccpta    sanifate  gratulantur.  Deinde    subdit; 

Quando  Imperatores  pro  falsitate  contra   veritatcm  constituunt  malas 

lcges,  prohantur   f)cne  credentes,  et  coronantur   jjersevei^antes.  Quand.o 

lutcm  pro  ixritcde  contra  falsitatem  constituunt  fxmas  leges,  tcrrentur 

scevientes,  et  corriguntur    intelligentes.   Quicumque  ergo   legihus  Impe- 

ratorum    qure   contra    veritatem  Dci  feruntur ,  ofjfempeinre   non  vult, 

<icquirit  grande  prcemium.  Quicumquc  autem  fcgihus  Imjjeratoimm  quce 

pro  Dei  veritate  feruntur,  ohtemperare  non  vuft,  acquirit  grande  sup- 

plicium,  "  ^  scilicet  apud  Deum,  apud  qucm  nonnisi  propter  mortale 

grandc  supplicium  incurritur. 

Q,uo  pacto  autem  dig-nosci  possit,  quando  leges  humanse  obligent 
sub  veniali,  aut  sub  mortnli ,  \\?q  quatuor  reguhxi  sunt  spectandse; 
Prima,  lcx  illa  ccnsetur  obligare  sub  mortali,  qua3  pro  tali  habetur 
ex  consensu  et  consuetudine  Ecelesise  universalis,  ut  lex  de  servando 
quadragesimali  jejunio  ab  iis  qui  nec  labore,  nec  infirmitate,  nec 
aliis  impediinentis  cxcusantibus  detinentur.  —  Sccunda  Uegufa,  quando 
lcx  humana  prsecipit  aut  prohibet  aliquid  quod  est  grave,  et  ad 
bonum  commune  maxiine  conducens,  censetur  obligare  sub  mortali; 
hinc  nuUa  lcx  humana  potest  in  levi  materia  obligare  sub  mortali ; 
quia  vis  obligativa  legis  humanse  derivatur  vel  ex  lege  naturali,  vcl 
divina:  sed  DeU|§  sua  lege  naturali,  vel  divina  numquam  imponit 
obligationem  ad  culpam  inortalem .  quando  materia  est  levis,  ut  fa- 
tentur  omnes;  ergo  nec  Legislator  humanus  potest  obligare  sub  mor- 
tali,  nisi  materia  sit  gravis.  Hinc  Legislator  humanus  non  potest  rem 
levem,  et  minimi  inomenti  prsecipere  sub  mortali;  quia  ut  lex  hu- 
mana  obliget,  debet  esse  justa;  quamvis  autem  justa  sit  ratio  praeci- 
pieiidi  rem  levem,  non  est  tamen  justa  pra?cipiendi  eam  sub  mortali, 
sicut  neque  justa  est  ratio  priecipiendi  rera  gravem  sub  veniali  dum- 
taxat.  Quapropter,  Prselati  non  possunt  pra^cipere  res  leves  sub  p(nena 
;»xeommunicationis.  Idcirco  cap.  nemo  Episcoponim.  causa  11.  qu.  3. 
lix  Concil.  Meldensi  capit.  56.  statuitur,  quod  anathema  esf  ceterncE 
mortis  damnatio,  et  nonnisi  pro  mortafi  dehet  imponi  crimine,  et  if.fi 
qui  aliter  non  potuer-it  corrigi.  —  Tertia  Regufa  est,  quod  lex  censeatur 


230  DE    LEGIBUS   HUMANIS. 

obligare  sub  mortali,  quaiido  pniecipit  ant  prohibet  rfliquid  sub  gra- 
viori  poena,  v.  g.  mortis,  mutilaiionis,  excominunicationis,  irregula- 
ritatis;  uam  severitas  poense  argumentum  est,  quod  res,  qua?  praeci- 
pitur,  est  gravissima.  —  Qiiarta  de,nique  Begula  est,  quod  lex  obliget 
sub  mortali,  quando  id,  quod  praecipitur,  licet  leve  sit,  speetata  ra- 
tione  objecti,  et  materise,  grave  tamen  est  habita  ratione  tinis,  quem 
intendit  Legislator,  et  ad  quem  lex,  aut  prseceptum  ordinatur.  Hinc 
quia,  dicitur  1.  ad  Tim.  2.  Finis  prcBcepti  est  charikiSy  illa  censetur 
materia  gravis,  quce  ad  dilectionem  Dei,  vel  proxirai  necessaria  est. 
Ite7u  quia  lex  ad  bonum  commune  ordinatur,  illa  erit  materia  gravis. 
quje  ad  bonum  Reipublicre,  vel  Communitatis  stabiliendum,  et  fir- 
mandum  necessaria  est,  lieet  secundum  se  sit  levis:  unde  q^iia  in 
lleligionibus  prohibitum  est,  ne  Monasterii,  vel  Conventus  negotia  sae- 
cularibus  propalentur,  quamvis  hsec  propalatio  in  aliquibus  videatur 
levis  ratione  materise,  tamen  gravis  est  ratione  boni  communis. 

Conclusio  tertia.  —  Leges  human.e  xon  semper   et  ke- 

(ULARITER  OBLKlAXT  AD  SUI  OBSERVATIONEM  CUM  DISPENDIO  VITJ:, 
AC   NEQUIDEM    CUM    PERICULO    GRAVIORTS    DAMNI.    Ratio     BSt  ,     quia     UC^ 

leges  quidem  divinre  mere  positivge  taliter  censetur  obligare ,  nisi 
Deus,  qui  pro  sua  summa  auctoritate  potest  pr;iecipere  et  obligare 
prout  voluerit,  aliud  significet,  aut  ejus  voluntas  aliunde  constet: 
adeoque  Christus  Dominus  Mattha?i  12.  referens  factum  Davidis  qui 
1.  Beg.  cap.  21.  coinedit  panes  propositionis  in  necessitate ,  quibus 
tam(^n  non  licebat  nisi  Sacerdotibus  vesci,  illud  tactum  non  damnat^ 
imo  usurpat  ad  refellendam  PharisGtVorum  calumniam  qua  K-arpebant 
Christi  Discipulos ,  quod  die  Sabbiiti  vellerent  spicas,  et  manduca- 
rent:  et  Luc.  14.  etiam  Christus  Dominus  demonstrat  Pharisseii' 
lieere  die  Sabbati  extrahere  asinum,  qui  in  puteum  cecidisset,  quamvi^ 
alioqui  omne  opus  faciendum  T)rr>hiboatur  die  Sabbati. 

Conclusio  quarta.  —  Leoes  human.e  obligant  cum  »di- 
SPENDIO  ait.k,  quando  plus  confert  observatio  illarum  Al; 
commune  bonum,  quam  mors  unius  hominis:    secus   vero  quand< 

HOMINIS   VITA    POTIOR   EST    OBSERVATIONE    LeGIS    HUMAN^. 

Patet  prima  pars  assertionis ;  quia  homo  non  solum  quantum  ad 
ea  qua?  possidet,  sed  etiam  quantum  ad  seipsum  est  pars  Reipublicai: 
ergo  ubi  conservandum  est  ae  tuendum  bonum  ijiublicum,  tenetur 
vitam  suam  discrimini  exponere;  curri  enim  in  Republica  sit  potestas- 
ad  suam  conservationem  necessaria,  et  ad  bonum  commune;  alioqui 
non  esset  provisum  sufficienter  ejus  guiiernationi  et  conservationi ; 
hinc  est  quod  ferri  potest  prteceptum  obligans  ad  aliquid  agendum 
propter  Reipublicii?  bonum,  etiam  cum  vit^T^  dispendio;  sicut  enim 
quilibet  homo  habi^t  potestatem  exponendi  partem  sui  corporis  di- 
spendio,quando  id  necessarium  est  ad  totius  conservntionem.  sic  Respu- 
blica  habet  potestatem  exponendi  singulos,  qui  sunt  ejus  partes,  et 
membra,  quando  necessitas  totius,  seu  boni  communis  id  exigit.  — 
Hiuc  esf  quod  Miles  teneatur  cum  vitae  periculo  non  deserere  suam 
stationem,  neciion  et  aggr^di  hostes  ^d  praeceptum  sui  ducis:  quia 
d 'sertio  stationis,  et  non  aggressio  plus   noceret  bono  publico,  quam 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  231 

iioccat  jactur.i  \  itu'  illiiis  inilitis.  —  Iliiic  pitrifer  Pnrochi  ctiani  cuin 
vita^  discrimine  teiientiir  residere  personaliter  in  snis  paroehiis,  si  id 
praecipiat  Episcopus,  etiani  tempore  pestis  aut  alterius  imminentis 
perifuli  mortis;  nam  jactura  vitie  illius  paroclii  non  est  tanti  mo- 
menti,  ac  salus  plebis,  qu;e  per  ejus  residentiam  personnlem  et 
actualem  potest  procurari,  etc. 

Patet  etiam  securda  pars  assertionis;  ubi  eniiii  non  ndcst  boni 
publici  imminens  periculum,  quisque  ten«'tur  ex  lege  naturali  ad  ser- 
vandam  suam  vitam;  idque  est  iu  prnxi  in  Ecclesia;  nani  quamvis 
prohibeatur  sub  poena  excommunicatiouis ,  proindeque  sub  mortali 
peccato,  ne  quis  communicet  cum  h;ereticis  excominunicatis  mani- 
festis;  uihilominus  licet  cum  eis  participationem  habere,  ut  habetur 
caitsa  11.  qu.  3.  cap.  103.  ubi  statuitur,  Licere  in  pluribiis  casibus 
necessariis  ad  soc.ictatem ,  ef  vitiE  sustentationem  mw  '/}sis  rmriwif- 
iiicare. 

DicEs:  Regula  ordinis  Carthusianorum  priecipit  eisdem  lielig"iosis 
non  vesci  carnibus  etiam  cum  vitJ3  discrimine :  sed  ejusmodi  absti- 
neutia  non  plus  censetur  conferre  ad  bonum  commune,  ((uam  vita 
plurium  Monachorum  qui  sanctitate  sunt  aliis  qu  implurimis  exemplo: 
ergo  falsum  est  quod  teneatur  quis  ad  logis  humanae  .  observationem 
cum  vitpe  periculo  tantum,  quando.ex  illa  majus  bonuni  sequitur, 
quam  ex  privata  privati  hominis.  —  Respondent  ad  antecedens  Al- 
mainus,  Major,  et  nonnulli  alii  Doctores  Parisienses,  illam  Regulam 
non  solum  non  obligare,  scd  etiam  si  adsit  periculuin  teneri  Carthu- 
sianum  jure  naturse  ad  csum  carnium,  ut  si  ex  Medicorum  consilio 
esus  ille  judicatur  necessarius  ad  vitam  servandam,  et  sanitatem  resti- 
tuendam :  et  eos  peccare  contra  jus  naturale  de  conservanda  propria 
\ata,  si  ab  illis  abstineant.  —  Censent  aliqid  cum  Yictoria  lect.  De 
Temper.  n.  8.  Carthusianum  in  extrema  necessitate  tegritudinis  con- 
stitutum  posse  quidem  licite  a  carnibus  abstinere;  nou  tamen  teneri, 
sed  eis  posse  vesci  licite,  si  id  judicio  Medicorum  omnino  censeatur 
necessarium  ad  vitam  tuendam.  Qiiam  utique  assertionem  probabi- 
liorem  existimo :  eam  autem  plurimis  utrinque  librare  videtur  Joann. 
Gerson  Cancellarius  Parisieusis  in  Traetat.  De  non  esu  carnium  a 
Carthusiensilms,  quem  edidit  adversus  eos,  qui  illos  religiosos  indi- 
scretos  et  inhumanos  ex  hoc  statuto  judicabant:  dicit  autem  pro  parte 
affirmante,  primo,  quod  Carthusiani  ad  hoc  nullo  voto  expresso  te- 
nentur:  sed  vi  dumtaxat  cujusdam  ordinationis  sive  institutionis  po- 
sitiva?,  ne  hoc  quisquam  prsesumat  attentare,  idque  non  sub  poena 
peccati  mortalis,  s 'd  tantum  disciplinse  Ordinis.  Secundo,  quod  in 
hac  constitutione  debet  excipi  casus  neeessitatis  extreime,  atque  inflr- 
mitatis.  Tertio,  quod  non  habetur  expresse  Carthusianos  ad  ea  teneri, 
etiain  in  casu  extremge  necessitatis ;  qu;e  clausula  si  apponeretur,  non 
posset  secus  faciens  ab  iniquitate  excusari.  Unde  subdit,  qiiod  cum 
celeberrimos  ex  hoc  ordine  aliqumdo  interrogasset,  quid  agerent  ubi 
in  deserto  nihil  haberent  pra^ter  carnes  nd  vescendum:  responderunt 
se  absque  scrupulo  de  illis,  vitse  tueudae  causa,  comesturos.  Hinc  etiam 
factum  est,  quod  curn  quidara  ex  Carthusianis  iter  equo  conficeret, 
atque  in  surnmam  famem,  sitimque  redactus.  deficir^ntibus  ceteris, 
sanguine  equi  sitim  levasset,  re  ad  Fratres  delata,  et  cognita  extrema 


232  DE    LEGir3US    HUMANIS. 

in  qua  eoustitutus;  tuerar  necessitate,  liber  ab  omni  disciplina  Ordinis 

susceptus  est.  —  Addit  tanien  pro  opposita  sententia,  casum    necessi- 

tatis  extremae  non  tuisse  exeeptum :  tum  quia  sufficienter  intelligitur, 

etiamsi    expressus    non  sit:    tum    etiani    quia    raetuendum    est.  ne  si 

casus  aliquis  fuisset  exceptus  distincte,  horpines   exinde  arripuisseut 

occasionem  dilatandi  exceptionem  ad  alia:  sicque  suce-edentibus  tem- 

poribus  desiisset  robur  esse  in  illo  statuto.  Insuper.  licitum  est  agere 

multa   sive    temporalia,  sive  spiritaalia.  per  quas  et  in  quibus    homo 

abbre^iat  vitam  suam,  aut  infirmitatis  debilitatem  incurrit;  quod  probat 

prirno  d^  temporalHms,  tum  quia  alias  homo  teneretur  vacare   studio 

Medicinie,  aut  Medicorum    consiliis,  atque  regiminibus    continuo   uti 

deberet:  quia  ex  illorum  omissione  in  varias  aegritudines   incidimus, 

ex  quibus  sequitur    x\t-x    abbreviatio :    tum    etiam  quia  alias  quilibet 

teueretur    desistere   ab   operibus  et  actibus,  ex  quibas   sequuntur  de- 

bilitationes    corporis,  mortisque  ut  plurimum    acceleratio,  qualia   iv^- 

quentia  sunt  in  omni   fere   hominum   statu.  Protyat  secundo  de  spiri- 

taalibus,  nam  certum  est  ad  multa  spiritualia  assequenda  licere  pati 

sanitatfs  debilitationem  ac  vit^e  abbreviationem.  Primo,  ad  obediendum 

Deo:  unde  et  licet  in  hoc  casu  etiam  pati  mort^m.  Secundo,  ad  satista- 

ciendum  pro   peccato    suo,    quod   constat    ex   operibus   satistactoriis. 

Tertio,  ex  charitate  ad  satisfaeiendum  pro  peccatis  alienis:  quod  de- 

claratur  ex  tundationibus    IMonasteriorum    plurimorum    factis,  ut  qui 

in  eis  vivent.  lugeant,  atque  poenitentiam    ag-ant  pro  peccatis  funda- 

torum ,    aliorumque.  Quarto,  ad    evitandum    grave   scandalum:    tune 

enim  ipsam  mortem   subire   tenemur:    unde  Apostolus  1.  Corinth.  8. 

Si  esca  scandalizat  fratrem  meum,  non  manducabo  carnes  in  ceternum. 

Quinto,  ad  acquirendas  virtutes  in  se,  vel  in  alio :  unde  nihili  faeiunt 

viri    sancti    labores,  vigilias,  et  sudores,  nisi  ut  in  virtutis    exercitio 

sint,  aut  ut  alios  ad  virtutem    aeeendant:    unde  licet  homini  servare 

castitatem  etiam  eum  periculo  vitse.  neque   tenetur,  qui  vovit  perpe- 

tuam    peter^'    dispensationem  a  suramo    Pontifiee,  si  nullus   sit  alius 

modus   tuendae   vitie,  quam    matrimonialis    conjunctio.  juxta    sapien- 

tiorum  Medicorum  consilium.  Atqui  si  Carthusiani  uon  servent  illud 

statutum  ut  Deo  obediant.  illud    tamen    servant,  ut  Deo   satisfaciant 

pro    peccatis    suis  :    servant    ex    eharitate  in  proximum.  pro   peceatis 

illius  satisfaeientes  per  ejusmodi    austinentiam    Deo,    quemadmodum 

et  pro  stris  propriis:  servant,  ne  Fratribus  seandalo  sint,  sl  eamibus 

uterentur:    servant    denique  iu  virtutis   exercitium,  atque  in  extirpa- 

tionem    suorum    vitiorum.  ncc  iu  casibus  iilis,  ubi  agitur  tantum  de 

abbreviatione   vitie.  aut    infirmitate,  dispensatos   se   putant.  —  Addit 

Gerson,  quod  cousuetudo  ita  naturam  mutat.  ut  veuenum  esse  possint 

quibusdam  stomaehis  earnes:  etsi  per  esum  carnium  aliqua  certo  fu- 

tura  e^set  vitae  prolongatio;  quia  tamen  incertum  foret  utrum  postea 

det  'rior    illa   esset,  non  tamen    f'>ret  iis  vescendum :    quemadmodum 

prudentiores  Medici  non  eonsulunt  potiones  quasdam.  quiv  cum  priv- 

senti    statui   aegroti   patieutis  vidcantur  satis    idonea,  ex  usu  tamen 

pigram  et  segnera  sunt  et}'eetura  uaturam.  Unde  subjicit,  sibi   notum 

esse    aliquem    Carthusianum    virum    doctissimum    asserent^m ,    quod 

plures  'e  Fratribus    morerentur   aut   segrotarent    in  ista    religione,    si 

carnibus    uterentur:    quia  vigilia,  solitudo,  et   quies,  etc.   hujusraodi 


DE    LEGIBUS    HUMANIS.  233 

devotioiiis  excrcitia  dig-estionein  inipediunt,  et  ita  crudituteni  ali^iuani 
in  stomacho  relinquunt.  Adjungi  potest,  quia  vix  aut  raro  tempe- 
ranter  et  sobrie  inter  hsec  guhe  incitamenta  versarentur.  Concliulit 
Gerson  totuni  illud  opus,  dieendo,  prudenteni  Directorem  non  tam 
nttendere  debere  ad  labores,  vexationes,  et  abbreviationem  vitie,  quam 
ne  sensus  efficiantur  hebete.s,  et  stolidi  per  excessivam  in  jejunio 
vel  fletu  assiduitateni,  quo  fiat  ex  consequenti,  ut  judicium  rationis 
evertatur. 

QU.ESTIO  TERTIA. 

QIJAS   CONDITIONES   LEX  rvEQlIIRAT  UT  REVERA  OBLIGET. 

S('<3Prs  praesentis  Quiestionis  est  determinare,  an  ad  efficacitatem, 
ct  obligationem  leg'is  necessario  desideranda  sit  illius  promulgatio  per 
auctoritatem  Legislatoris. 

NoTAXDr.M  1.  Leg'es  promulgari  cum  primum  in  vulgus  eduntur, 
et  quasi  promulgantur,  inquit  Pompejus  Sextius:  hinc  promulgatio 
est  levis  evulgatio,  seu  significatio.  facta  comniunitati  auctoritate  Le- 
gislatoris.  Certum  est  autem  ad  legis  efficacitatom  et  obligationem 
in  actu  secundo  necessario  requiri,  ut  lex  aliqualiter  proinulgetur : 
tum  quia  Lex  se  habet  per  modum  regul?e  et  mensurse  actuum  hu- 
manorum,  cui  homines  suas  aetiones  conforinare  debent,  ne  a  recto 
fine  exorbitent;  sed  id  pra^stare  nequeunt,  nisi  lex  eis  innotescat,  nec 
potest  innotescere,  nisi  per  promulgationem:  ergo  ut  obliget,  neces- 
sario  desideratur  aliqualis  ejus  promulgatio:  tum  quia  lex  ex  natura 
sua  est  din^etiva  et  illuminativa;  quod  autem  in  Legislatoris  volun- 
tate,  aut  pectore  reconditum  est,  dirigere  non  potest  nec  illuminare 
subditos :  unde  merito  cap.  De  Legibus  dieitur,  Leges  mnctissimcB, 
quce  constringunt  liominuni  vitas  intelligi  ah  omnibus  debere:  tum  de- 
nique  quia  cum  Aoluntas  non  possit  ferri  in  incognitum,  sequeretur 
homines  obligari  ad  impossibile  si  tenerentur  legem  servare  ante 
suffieientem  illius  promulgationem.  —  Dixi  notanter  requiri  aliqualem 
ejus  promulgationem,  quia  promulgatio  uon  desideratur  sequaliter  in 
omnibus  legibus,  sed  diversimode,  et  juxta  naturam  cujuslibet:  aliter^ 
enim  lex  natur?e  hominibus  innotescit,  aliter  leges  divinse  positiv?e 
tam  Evangeliea  quam  Mosayca  promulgatse  fuerunt.  An  autem  haec 
promulgatio  spectet  ad  ipsam  legis  essentiam,  ita  ut  nullam  liabeat 
vim  obligandi,  nisi  prius  fuerit  proraulgata,  anve  tantum  sit  conditio 
ad  ejus  vim  obligandi   desideranda,  determinandum    est  in  praesenti. 

NoTAXDi M  2.  Legem  posse  considerari  duobus  modis,  nempe  qua- 
tenus  est  regula  nondum  applicata,  prout  nempe  jam  constituta  est 
apud  ipsum  Legislatorem,  et  quantum  est  ex  parte  ipsius  vim  habet 
obligandi :  vel  prout  est  regula  quaedam  applieata  subditis,  qui  eam 
legem  cognoscentes,  debent  ipsi  suos  actus  coiiforniare,  ut  recte,  pro- 
beque  iiant. 

NoTANDiM  3.  Quantum  ad  acceptationem  legis  a  subditis,  prirao 
certum  esse  illam  non  esse  necessariam,  ut  lex  naturalis  et  divina 
obligent;  quia  sive  legibus  istis  assensum  suum  populus  dare  velit, 
sive  negare,  non  minus  eis  tenetur.  Certum  pariter  non  hic  esse  ser- 


234  DE    LEGIBUS    IIUMANIS. 

monem  de  acceptatione  legis  a  singulis  interioribTis :  hac  enim  ratione 
nulla  pene  lcx  obligaret;  siquidem  nulla  lex  est  humana,  quae  alicui 
subditorum  non  videatur  gravis;  subindeque  ab  eo  esset  respuenda, 
si  id  ejus  voluutati  concederetur.  Nec  etiam  hic  sermo  est  de  non  ac- 
ceptatione  legis  a  populo  juncta  conniventiae  superioris:  in  hoc  enim 
easu  certum  est,  legem  non  obligare,  nnm  ut  lex  obliget,  necessaria  est 
voluntas  obligandi  in  eo  qui  legem  condidit;  tunc  vero  eessaret  volun- 
tas  Legislatoris  si  populo  respuente  legis  observantiam,  conniveret.  — 
Denique,  difficultas  non  movetur  dt^  non  acccptatione.  qua^  ex  longa 
eontraveuientium  consuetudine  derivata  fuerit;  nam,  ut  infra  constabit, 
lex  humana  contraria  consuetudine  louga  abrogatur:  tota  igitur  dil- 
ficultas  ^  '•  esset  de  non  acceptatione  voluntaria  quse  non  sit  fundata 
in  longa  contravenientium  consuetudine.  Qua  de  re  jurisperitos  con- 
sulas.   "  * 

Conclusio  prima.  —  Lex  considerata  tt  regila  sibditis 

APPLICATA,  ESSENTIALITER  PROMULfiATIOXEM  EXIGIT  :  SECUS  VERO 
QFATENIS    COXSIDERATUR    APUD   IPSUM   PrINCIPEM   CONSTITUTA. 

Patet  Conclusio  tum  ex  dictis  in  primo  Notabili,  tum  quia  lex  est 
quoddam  regiminis  instrumentura,  quo  subditus  regitur  a  superiore, 
humano  more:  scilicet  ut  intelligens  et  volens,  ad  quod  necesse  est 
voluntatem,  et  decretum  superioris  intimari  subdito,  ut  ad  illud  in- 
ferior  se  scient^^r  et  libere  accommodet :  et  quia  lex  fertur  non  uni  pri- 
vatse  personie,  sed  perfectie  communitati,  idcirco  debet  intimatio  esse 
publica,  idest,  facta  publieo  modo,  et  eommunitati  accommodato.  quse 
intimatio  dicitnr promulgatio.  —  Insupt^r,  h^x  est  quoddam  prjeceptum  : 
non  habet  vero  pr?eceptum  vim  obligandi,  nisi  is  qui  priecipit  volun- 
tatem  suam  manifestet  et  intimet:  neqne  enim  Deus,  aut  quivis  alius 
Legislator  censetur  aliquid  prscipere  ex  eo  quod  apud  se  statuat  aliquid 
faeiendum  vel  non  faciendum,  nisi  signifieet  illud:  ergo,  etc. 

DiCEs  1:  IjCx  naturalis  est  vera  et  propria  dicta  lex,  qufe  obligat; 
adeoque  vim  habet  obligandi;  assignari  vero  non  potest  quando  fuerit 
piomulgata.  Item,  lex  seterua,  ex  multorum  sententia  computatur  inter 
leges  proprie  dictas ;  at  non  potuit  promulgari  lex  tota  a?ternitate,  ut 
evidens  est.  neqne  dici  potest  quando  fuerit  promulgata  in  tempore: 
ergo,  etc.  —  Kespondeo ,  legem  naturie  promulgatam  fuisse  sufficienter 
ex  hoc  ipso,  quod  Deus  illam  mentibus  hominum  inseruit  naturaliter 
cognoscendam ;  unde  Psalmista:  Signatum  est  super  7ios  lumen  vulfus 
fui  Dominc.  —  Ad  .secundum  dico  quod  lex  ajterna  spectata  ex  parte 
Dei,  fuit  promulgata,  et  verbo,  et  scripto  ab  jeterno;  quia  promulgata 
fuit  in  Yerbo  divino,  quod  »ternum  est;  et  pra^terea  in  libro  vita?, 
qui  aeternus  quoque  est,  et  hi  sunt  duo  modi,  quibus  publicatur  lex 
omnis,  nimirum  vel  verbo,  vel  scripto,  inquit  S.  Thom.  1.  2.  q.  9L 
art.  1.  Vel  reetius  ccnseo  respondendum  cum  Doctore  in  4.  d.  o.  q.  4. 
ubi  agit  de  obligatione  baptismi,  promulgationem  videri  necessariam 
tantum  ad  legem  positivam;  Xultus,  inquit,  fenefur  ad  aliquod  prce- 
ce/jfum  diviiium,  nisi  p^r  aliquem  idoneum  ef  aufhmticum  sibi  pro- 
tnulgefur  vel  fama  veridiea,  ef  fesfiTnonio  bonorum,  cui  debef  quilibef 
rafionxibilifer  credere,  et  hoc  intelligo  de  lege  positiva,  quce  non  esf  nofa 
interius  in  corde.    Quibus  indicat    promulgationem    non  videri  neces- 


DE    I.ECJinUS    IIUMANIS.  235 

sariani  iiisi  ad  ioucs  positivns;  qiiod  inaximc  voriiin  cst  dc  proniiil«ia- 
tione,  qiia-  fit  jxm*  notitiani  exterius  aeceptani  :  nan»  alinndc  certuiii 
est.  ut  mox  dixinnis  in  prinia  responsione,  legcni  naturaleni  in  nostris 
mentihus  siunato  super  nos  divino  luniine  manifefftari.  Certum  pariter 
legeni  aHernani  pcr  aliquod  signum  uobis  intimari :  nempe  vel  per 
leg-em  ipsam  naturalem,  vel  per  alias  divinas  leges,  qu;e  ah  illa  a-terna 
lege  veluti  rivuli  a  fonte  dimanant. 

Dicp:8  2:  8i  qmv  esset  ratio,  propter  quam  nccessaria  dicitur  pro- 
mulgatio  ad  hoc  ut  lex  habeat  vim  obligandi,  maxime  quia  per  pro- 
mulgationem  lex  fit  nota  subditis,  qui  lege  tenentur:  sed  haec  nulln 
est,  nam  ad  multa  tencntur  homines,  qu;r;  invincibiliter  ignorant : 
V.  g.  tenentur  ad  observationem  legis  natura;,  etiamsi  illam  ignorenr 
invincibiliter.  Item  t^nentur  ad  baptismum  rccipiendum,  juxta  illud 
Christi  Joan.  o.  JV/.s^'  quis  renafus  fuerit,  etc.  Itejn  possessor  bon;c 
fidei  obligatur  ad  restitutionem  quamdiu  detinet  alienum,  nec  dum  pra»- 
scripsit.  [fenK  contractus  humani  irritantur  per  legem  humanam,sive 
sit  nota  ista  lex,  sive  ignota,  ut  patet  in  matrimonio  elandestino,  et 
impedimentis  matrimonii,  ac  irregularitatibus,  qu?e  ligant  etiam  rudes, 
et  in\incibiliter  legem  ignorantes.  —  Respondeo  acl  majorem,  requiri 
promulgationem,  ut  lex  nota  fiat  subditis,  qui  ca  tenentur  notitia  com- 
muni.  sed  non  esse  necessarium  ut  fiat  nota  notitia  privata:  estauterii 
notitia  communis,  quando  lex  promulgatur.  Qu?e  afferuntur  in  obje- 
ctionc,  proccdunt  de  notitia  privata. 

Probatur  secunda  pars,  nempe  quod  lex  sumpta  pro  regula  apud 
ipsum  solum  legislatorem  residente  non  includat  essentialiter  promul- 
gationem.  ut  sic  enim  vim  totam  obligandi  habet  ab  ipsa  legislatoris 
voluntate :  at  legislatoris  voluntas  ut  decernat  lcgem  vim  obligativani 
habere,  non  opus  habet  aliquo  externo  signo  scnsibili,  quo  suum  de- 
cretum  statuat;  subindeque  sic  considerata  lex,  promulgationem  non 
exigit.  Imuper,  iex  est  actus  prudentiai,  necnon  et  auctoritatis  existenti^v 
in  principe;  sed  actus  prudenti?e,  et  auctoritatis  dictantis  aliquid  essc 
taciendum,  existere  potcst  tum  in  judicio  practico,  tum  in  voluntate 
principis  ante  quodlibet  signum  externum :  proindeque  lex  spectata, 
quatenus  est  regula  a  principe  constituta,  promulgationem  non  re- 
quirit.  Deniqiie,  statim  ac  concepta  est  lex  a  Prineipc,  censetur  apta 
ad  obligaiionem  inducendam:  ad  hoc  enim  coneipitur  et  instituitur 
ut  obliget:  sed  haec  aptitudo  sufiicit  ad  legis  essentiam :  igitur  hae 
ratione  lex  essentialiter  promulgationem  non  exigit.  —  Xihilominun 
generaliter  dicendura  arbitror  leges  essentialiter  pronmlgationem  exi- 
gere;  tum  propter  rationes  in  priori  assertione  expressas,  tum  quia 
ut  ait  Gratianus  cap.  i.n  istis  d.  4.  Ijeges  instituuntur  cum  promul- 
gantur,  prmanfur  cum  moribus  ufentium  a]>probantur. 

*  ''  Conclusio  seeunda.  —  Leges  civiles  tamImperiales 

QUAM   ReGI.E  XOX    CEXSEXTIR    "    ^   SrBDITOS    OBLIGARE,    XISI    IX  PRO- 

vixciis    ET  Reoxis,  pro  quibus  coxstituuxtur,  fuerixt   pro:mul- 

GAT.E. 

duod  utique  patet  ex  authentica,  uf  novcBConstifufiones,uhi  Jiisti- 
nianus  Imperator  statuit  suam  legem  non  valere,  nisi  postquam  tuerit 
propositain  MetropolibusProvinciarum.  Nec  obstat,  quodibi  loquiturlm- 


236  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

peratordesolis  constitutionibusimperialibus,quaespectantadtestameiita; 
nam  ratio  legis  istius  non  minus  valet  pro  eceteris  niatcriis,  ut  rubriea 
<le  oviuibifs  lcgihus  loquitur,  qua3  talis  est,  ut  novai  facta?  constitutiones 
post  insinuationes  earum  post  duos  menses  valeant.  Est  autem  axioma 
receptum  apud  Jurisconsultos  rubricam  esse  pro  lege,  quando  perfectum 
sensum  reddit,  quatenus  textui  non  repugnat,  et  habere  vim  exten- 
dendi,  quod  in  textu  strictius  ponitur.  Quapropter  leges  strictius  lo- 
quentes  censentur  potius  es.-e  exemplum  quoddam  rubricae  jam  obti- 
nentis  vim  legis,  quam  leg-es  ipsae.  Id  autem  adeo  verum  est,  ut  Pius  IV. 
iu  Bulla  suj)er  declaratioue  temporis  ad  observanda  decreta  Concilii 
Tridentini,  rubricam  hauc  pro  lege  citaverit  his  verbis:  Quia  in  jure 
communi  sancitum  est,  ut  constitutiones  novce  uim  nonnisi  post  certum 
tempus  obtineant,  etc.  Unde  dispar  est  ratio  rubricarum  juris  civilis, 
et  rubricarum  juris  Canonici,  qua?  privato  Gratiani  sensu  scriptai, 
neque  aut  Pontifieia  aut  regia  auctoritate  absolute  probatse,  neque 
ab  Ecclesia  universali  pro  legibus  acceptatfe  sunt.  Accedit  ratio ;  quia 
non  potest  praesumi  sufficienter  in  notitiam  subditorum  venisse  ea  lex 
qua3  non  fuerit  in  illa  Provincia  publicata,  in  qua  degunt.  Hinc  lex 
Eegia  non  obligat,  nisi  fuerit  promulgata  juxta  consuotudinem  ejus 
regni,  in  quo  fertur;  unde  mos  invaluit  in  Galliis,  ut  Regiae  Consti- 
tutiones  promulgentur  in  parlamentis;  et  exinde  mittantur  ad  infe- 
riora  subsellia  judieum  Provineialium,  ae  regionum;  nec  ante  cen- 
seantur  obligare,  quam  fuerint  in  illis  locis  publicatt^e.  Quantum  autem 
ad  leges  ecclesiasticas  jam  multorum  invaluit  sententia,  eas  non  ha- 
bere  vim  obligandi  per  universum  orbem,  quantum^is  fuerint  Roma*, 
vel  alibi  promulgatae,  nisi  pariter  promulgentur  in  singulis  Provineiis. 
Quod  utique 

Probatur  primo :  Ratio  cur  imperialis  et  regia  lex  in  singulis  Pro- 
vinciis  debeat  publicari,  est  quia  non  potest  praesumi  sufficienter  pro- 
mulgata,  ut  ad  notitiam  subditorum  perveniat  ea  lex,  quae  in  Pro- 
vinciis  non  est  promulgata:  atqui  eadem  ratio  locum  habet  respectu 
legum  Pontificalium. 

Secundo:  Quia  si  in  aliqua  Provincia  non  publicetur  lex  Romani 
Pontificis,  habebit  populus  rationem  aliquam  existimandi,  vel  quod 
non  sit  ejusmodi  lex  lata,  vel  si  lata  sit,  mentem  summi  Pontificis 
non  esse,  ut  in  ista  Provincia  obliget. 

Tertio:  Quia  Concilia,  in  quibusdam  legibus,  quas  tulerunt,  decla- 
raveruut  eas  non  obligare,  nisi  postquam  in  singulis  Dioecesibus 
per  locorum  Ordinarios  fuerint  publicatae.  Sic  Concilium  Lateranense 
sub  Innocentio  III.  cap.  22.  et  habetur  cap.  cum  infirmitas,  de  pce- 
nitputiis,  et  remissionibus  statuit.  tum  demum  Medicos  ea  constitu- 
tione  teneri,  qua  prtecipitur  illis,  ut  eum  advocantur  ad  infirmos,  ante 
omnia  ipsos  inducant  et  moneant,  ut  Medicos  advocent  animanim, 
hoc  est,  ut  sacramentaliter  confiteantur,  quando  fuerit  publieata  per 
locorum  ordinarios  :  eadem  vero  est  hujus,  et  caeterarum  constitutionum 
Ecclesiasticarum  ratio. 

Q,uarto:  Hiec  eadem  veritas  suadetur  ex  veteri  Ecclesi*  praxi  : 
constat  siquidem  in  more  fuisse,  ut  decreta  Romanomm  Pontifieum, 
ct  Conciliorum  publicarentur  in  Provinciis ;  tuncque  obligare  inei- 
piebant.  Sic  legimus  apud  Tertul.  lib.  De  Pucliciiia,  cap.  1.  Deeretum 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  237 

Zophyrini  Komaiii  l'ontifit'is  pro  rcconciliandis  p(i>nitontiI)Us  contra 
Montfuiistas  hiissc  aHixum  ad  valvas  P^cclesiarum,  ct  lectuni  in  Ec- 
clesiis.  Sic  Dionysius  Olynipiorum  Episcopus  Kp.  ad  Soterem  Papcwi, 
testatur  lectani  sibi  a  Sotere,  ad  queni  scribebat  missam  Epistolam, 
missam  etiam  a  Clemente,  idque  die  Dominica  in  coetu  fidelium,  Sie 
constitutio  Stephani  i/e  non  rebajdizandis  /icereticis,  missa  tuit  per  Pro- 
vincias,  ut  testis  est  Cyprianus  Epist.  74.  (picv,  cst  acl  Pompejum.  Sic 
decreta  Nieivnai  Synodi,  ut  refert  Marius  Victorinus  lib.  2.  aclrersus 
Arium,  p"r  totum  orbem  fuerunt  missa.  Sic  et  Sardiensis  decreta  cuni 
Niea^nis  transmis.sa  scribit  Theodoretus  lib.  1.  Ilistorire,  cap.  9.  et  lib.  2. 
cap.  8.  Sic  Chalcedonensis  a  Leone  ad  Episcopos  per  Provincias  di- 
recta,  ut  ipse  nos  docet  Epist.  71.  et  91.  jMitto  a;lia.  —  Atque  hinc 
factum  est,  ut  plurima  Coucilia  numero  Patrum  miniis  spectabilia, 
propterea  quod  in  Provinciis  recepta  fuerint  et  probata,  in  quas  missa 
sunt,  alia  habuerint  vim  Conciliorum  totius  Occidentis  vel  r)rientis, 
alia  Ecclesise  universalis.  Hinc  etiam  factum  est,  ut  plurima?  sum- 
morum  Pontificum  constitutiones  non  obligvnt  in  multis  partibus 
orbis  V.  g.  Bulla  Ccenjie  Domini,  qua;  non  obligat  in  Gallia,  Germania, 
Polonia.  ilinc  etiam  est,  quod  Innocentius  I.  Ep.  ad  Exuperium  To- 
losanum.  nt  refertur  cap.  }>osuisti^  distinct.  82.  statuit,  ut  lex,  quani 
edidit  Siricius  Papa  adversus  Diaconos  et  Presbyteros  incontinentes, 
quos  decrevit  onmi  honore  privandos,  nou  obliget  eos,  ad  quos,  ut 
loquitur,  hce.c  non  probatur  pervcnis.sc. 

Objicies  1.  Si  vera  sit  nostra  propositio,  sequetur  vix  esse  leges 
Pontificias,  qu?e  obligent;  nam  primo  decretum  Gratiani  privata  ejus 
auctoritate  cong"estum  est,  et  nunquam  fuit  promulgatum.  Secunclo, 
libri  quinque  Decretaiium,  qui  conipilati  sunt  a  Gregorio  TX.  videntur 
fuisse  promulgati  in  sola  Bononiensi  Acadeniia,  ut  colligitur  ex  eo- 
runidem  prrefatione.  Tertio  eadem  quoque  est  ratio  libri  sexti  Decre- 
talium,  ut  bene  glossa  observat  in  datam  libri  istius  sexti.  Quarto, 
Clementin:t%  qufe  a  Joannf  XXII.  paulo  post  obitum  Clementis  V. 
a  quo  sunt  edita?,  datas  sunt  publico,  videntur  in  sola  Romana  curia 
promulgata?.  —  Respondeo  primo  decretum  Gratiani  non  obligare : 
neque  etiam,  quod  forte  nonnulli  non  putarent,  quatenus  pra^legitur 
in  Academiis,  quia  plurima  docentur  in  scholis,  ad  investigationem 
antiquitatis,  et  disciplina^.  et  non  ad  praxim.  Unde  nec  obligat  quidquid 
in  jure  civili  continetur,  licet  praelegatur  in  Academiis.  Obligat  itaque 
deeretum  Gratiani  ea  parte.  qua  continet  statuta  Conciliorum  vel 
Pontificum  olim  in  Provinciis  promulgata,  aut  etiam  quatenus  con- 
tinet  aliqua,  qua?  judiciorum  consuetudine  probata  sunt.  Secunclo,  libri 
quinqne  Decretalium  non  tantum  directi  sunt  ad  Bononiensem  Aca- 
demiam  a  Gregorio  IX.  sed  etiam  ad  omnes  Provin'.*ias,  in  quibus 
promulgatos  fuisse,  atque  receptos  scribit  MatthtTUs  Faris  in  Henrico 
tertio  Anglorum  Rege.  Tertio,  Liber  sextus  Decretalium  non  fuit 
promulgatus  in  Galliis.  Editus  est  a  Bonifacio  VIII.  inter  quem  et 
Philippum  Pulchrum  graves,  quse  exarserunt  inimicitiie,  prohibuerunt 
ne  in  hoc  regno  promulgaretur.  Id  tantum  est  in  isto  libro  auctori- 
tatis,  quod  alias  suuni  robur,  atque  auctoritatem  habuit :  qualia  sunt 
quae  ex  Concilio  Lugdunensi,  aliisque  in  Gallia  receptis  petita  sunt: 
qualia  etiam  sunt  ea,  quse  vel  judiciorum  consuetudine,  vel  moribus 


238  DE    LEGlliUS    HUMANIS. 

utentium  rccepta  sunt:  v.  g.  quod  triplex  sit  tantum  Episcopus,  a 
quo  aliquis  in  Clericorum  numerum  adscribi  potest,  originis,  beneficii, 
vel  domicilii.  Quarto,  Clementmce  maxima  ex  parte  receptae  sunt  in 
Galliis :  nam  ex  decretis  Concilii  Viennensis  coalescunt,  quod  quidem 
in  Gallia  coactum  est,  et  cujus  pars  magna  fuerunt  Galli  Episcopi. 
Deinde  Clemens  iste  ex  Episcopo  Burdigalensi  Pontifex  faetus,  Lug- 
dunuin  Cardinales  omnes  convocavit.  curiamque  Romanam  in  Gallias 
traduxit,  ubi  per  70.  et  amplius  annos  perseveravit :  quare  qua*cum- 
que  ab  isto  Pontifice  in  curia  promulgata  fuerunt,  ea  in  Galliis  fiiisse 
promulgata  certum  est.  neque  rationabiliter  negari  potest,  quod  in  sin- 
gulis  Galiia?  Provinciis  tuerint  promulgata.  Quinto,  Extravagantes  com- 
munes  Joannis  XXII.  in  Gallia  quoque  promulgatce  sunt:  quandoqui- 
deiu  ille  fuit  Clementis  V.  successor,  natione  Gallus  ex  Avenionensi 
^ummus  Pontifex  renuutiatus  Lugduni;  nec  videtur  negari  ideo  posse, 
quod  in  singTilis  Pro^inciis  Gallise  promulgatae  fuerint.  Eae  vero,  qua- 
sunt  Bonifacii  VIII.  non  sunt  receptse  propter  rationem.  supra  dictam. 
AliLC  quse  sunt  summorum  Pontificum,  qui  sederunt  in  Galliis,  viden- 
tur  in  singulis  Pro^sinciis  promulgatae.  Alise  denique,  vel  non  debue- 
runt  promulgari.  utpote  solventes  tantum  ab  aliqua  obligatione,  vel 
luerunt  moribus  utentium,  et  judicionim  consuetudine  receptae. 

Oi3jiciES  2.  Ubique  ^itandi  sunt  hi  qui  sunt  nominatim  excom- 
miinicati  in  aliqua  Dioecesi,  propter  Ecclesiasticsc  eommunionis  utili- 
tatem,  ut  constat  ex  causa  11.  o.  3.  lieet  non  ubique  sententia  ex- 
coiiimunicationis  fueritpromulgata.  Item  si  quis  noverit  aliquem  locum 
€sse  interdictum,  non  potest  in  eo  celebrare,  sed  tenetur  tale  inter- 
dictum  servare,  ut  constat  ex  Innocentio  III.  cap.  1.  De  postulatione 
Prcelatfjrurn ,  etiamsi  tale  interdictum  non  fuerit  ubique  promulgatum  : 
ergo  a  pari  obligat  lex  Pontificia,  licet  non  promulgata  in  singulis 
Provinciis.  — B.es-pondeo  ad jniynam  jmrtem  anteccdentis,  distinguendo 
in  hunc  modurn:  sunt  a  singulis  vitandi  ob  sententiam  excommuni- 
cationis  prsecise,  nego:  vi  legis  Ecclesiasticse  ubique  receptae,  quse  cavet, 
ut  vitentur,  concedo.  Habes  legem  hanc  causa,  et  qucestione  citatis. 
Ad  cdterani  partem  respondeo,  distinguendo  eodem  modo:  subjungo 
vero  auctoritatem  Innocentii  non  facere  ad  rem;  quia  ibi  agitur  de 
postulatione  Episcopi  Altisiodorensis  in  Archiepiscopum  Senonensem 
facta  a  Canonicis  Ecciesice  Senonensis,  qui  Episcopus  non  servaverat  in- 
terdictum  latum  auctoritate  Rom.  Pontificis  in  terras  regis  Franciae  : 
excusabat  auteiii  se  prisdictus  Episcopus  de  interdicto  non  servato, 
quia  sententia  interdicti  non  pervenerat  ad  suam  notitiam :  neque  per 
litteras  Papse,  neque  per  Litteras  Legati,  qui  sententiam  publicaverat, 
neque  per  mandatum  alicujus  executoris,  et  praHerea  quod  dictus  Rex 
in  Altisiodorensi  Dioecesi  terram  non  haberet.  Sed  excusationum  ista- 
rum  rationem  habendam  non  esse  deeernit  Innocentius:  posterioris 
quidera,  quia  tota  Dioecesis  Altisiodorensis  subdita  erat  Regi  Franciae: 
jusserat  autem  summus  Pontifex  terram  Regis  Francise  subjici  inter- 
dicto,  et  Legatus  interpretatus  fuerat  mandatum  Pontificis  de  terra 
omni,  quie  ditioni  regis  suberat :  prioris  vero,  quia  in  Ecclesia  Me- 
tropolitana  ipsius  Episcopi  Altisiodorensis,  nimirum  Senonensi,  haec 
sonteutia  interdicti  promulgata,  recepta,  servataque  fuerat :  quare  non 
facit  ad  rem  praesentem  h?ec  auctoritas. 


DE    LEGlliUS    IIUMANIS.  239 

Objicip^s  3.  Qui  Roma*  saucti  dcclarati  suut,  uhiquc  pro  sauctis 
haberi  debent,  ctianisi  proniulgatio  dccreti  de  sanctitate  eoruin  non 
tuerit  facta  per  singulas  Provincias ;  ergo  lex  Ecclesiastica  obligat, 
ctiamsi  npn  fuerit  per  singulas  Provincias  promulgata.  —  Respondeo 
ad  coitecedens  distiug-uendo :  ita  ut  eorum  ollicium  per  singulas  Pro- 
vincias  fieri  debeat,  aut  festum  celebrari,  nego;  ad  id  enim  necessarium 
est,  iit  lex  promulgetur  in  Provinciis;  ita  ut  in  veneratione  habeantur 
tamquam  personai  veneratione  digna3,  concedo;  ad  id  enim  non  re- 
quiritur  lex,  sed  sufhcit,  quod  persona  declaretur  digna  veneratione. 

Objicies  4.  Obligant  Canones  fidei,  etiamsi  uon  sint  per  Provin- 
cias  promulgati :  ergo  a  pari  ad  hoc  ut  obligent  Canones,  et  leges 
Pontifici^e  de  moribus,  ac  disciplina,  non  est  necesse  ea  in  Provinciis 
promulgari.  —  Respondeo  negando  consequenflam,  disparitas  enim 
est,  quod  Canones  fidei  sint  tantum  declaratorii  juris  divini  :  at  jus 
divinum  promulgatum  est :  adeoque  non  est  neeessaria  nova  promul- 
gatio,  ut  Canoiies  fidei  obligent :  leges  vero  Pontiftciie  non  sunt  pro- 
mulgatae  sufficienter,  nisi  in  Provinciis  singulis  promulgentur. 

Denique  quod  spectat  ad  leges  Episcoporum,  dico  quod  ad  hoc  ut 
obligent,  debent  promulgari,  ut  fieri  assolet,  in  missis  Parochialibus 
regulariter  loquendo  :  quod  si  alia  sit  consuetudo  alicujus  Ecclesiae 
particularis,  debet  talis  consuetudo  servari. 

AETICULUS  TEETIUS. 

DE    LEGIS    HUMAN.E    RELAXATIONE 

['EK    CONSUETUDINEM,  ABROGATIONEM,  DISPENSATIONEM, 

INTERPRETATIONEM,    ET    PRIVILEGIUM. 

Declarata  legis  humanse  effieacia,  et  obligandi  virtute,  superest 
examinandum  qualiter  virtus  illa  interdum  remittatur ;  quod  utique 
fit  vel  per  consuetudinem,  quye  ex  parte  populi  legem  sohdt:  vel  per 
abrogatlonem,  et  dispensatlonem,  quibus  Principis  auctoritate  legis 
obligatio  revocatur  :  vel  per  privilegimn,  quo  ex  liberalitata  Legisla- 
toris  aliqui  e  subditis  a  legis  obligatione  eximuntur :  vel  denique  per 
interpretationem,  qua  IMagistratus,  ac  Reipublici.e  adniinistratores,  ac 
judices  legis  vim  certis  in  quibusdam  easibus  non  vigere  censent.  De 
quibus  omnibus  nonnulla  determinanda  sunt  in  sequentibus  Quaestio- 
nibus. 

QU.ESTIO  PRIMA. 

QUID,  et  qualis  sit  coxsuetudo. 

NoTANDUM  1.  Consuetudinem,  et  Pnescriptionem  imicem  in  plu- 
ribus  convenire  ac  discrepare.  Conveniunt,  inquam,  maxime  in  du- 
plici  capite.  Primo  quidem  ,  quia  in  utraque  intervenit  aliquid  facti, 
et  aliquid  juris,  quod  per  factum  inducitur,  et  firmatur ;  Secundo , 
quia  et  prseseriptio  exigit  aliquam  consuetudinem  facti,  et  vicissim 
consuetudo  requirit  aliquam  praiscriptionem  temporis.  Differunt  autem 
primo  ratione  ipsius  juris  comparati ;  nam  consuetudo  introducit  jus 
legale,  seu  jus  legis,  quo  omnes  obligantur  ;  pra?scriptio  vero  solum 
confert  jus    dominii    in   rem    aliquam,  aut  jus  ea  utendi,  et  fruendi. 


240  DE    LEGIBUS   HUMANIS. 

Secundo,  invicem  discrepant,  qiiod  consuetudo  iutroducatur  per  pra- 
xim,  et  usum  populi ;  cum  enim  vim  Ipgis  habeat,  et  lex  ad  commune 
bonum  referatur,  debet  consiietudo  introduci  per  mores,  et  observatio- 
nem  communitatis.  seu  populi :  pra^scriptio  autem  cum  ad  ^olam  ali- 
cujus  privata?  personse  utilitatem  spectet,  introducitur  tautum  per  usum, 
et  factum  alicujus  privatae  personae  ;  sic  si  domo  quis  vel  haereditate 
aliqua  diuturno  tempore  pacifice  fruitur,  per  prjescriptionem  acquiritur 
jus  hsereditatis  in  ipso  privato  homine.  Tertio  denique,  consuetudo,  et 
prsescriptio  differunt  iuvicem,  quod  consuetudo  ad  suae  introductlonis 
efficacitat^m.  et  valorem  requirit  consensum  tacitum,  vel  expressum 
Principis.  ut  mox  dicemus  ;  pnt^scriptio  autem  uon  requirit  consensum 
ipsius,  contra  cujus  utilitatem  pr?escribitur ;  ut  enim  Petrus  contra 
Paulum  in  pn^dio  aliquo  prjescribat,  non  opus  est  Paulum  ipsum 
tacite.  aut  expresse  in  hanc  pripscrii^tionem  consentire,  sed  sufficit, 
quod  eo  ignorante  Petrus  eo  pr^edio  fruatur  determinato  tempore  ad 
prjescriptionem. 

XoTANDU^J  2.  Quod  etsi  consuetudo  iuterdum  u>urpetur  indiscrimi- 
natim  pro  usu,  niore,  foro,  et  stylo :  nihilominus  in  aliquibus  ab  eis 
discrepat ;  licet  enim  consuetudo  spectata  ut  est  quid  facti,  idem  sit 
quod  usus,  et  mos  ,  nempe  uniformis  frequentatio  actuum  liberorum: 
si  tamen  spectetur  ut  est  quidjuris  moraliter  relictum,  et  perseverans 
ex  ipsa  uniformi  frequentatione  humanorum  actuum,  vim  habet  obli- 
gandi  ad  sic  operandum,  consuetudo  dillert  ab  ipso  usu  et  more,  qui 
dumtaxat  important  ipsam  materialem  uniformem  frequentationem 
actuum  liberorum.  Difiert  autem  consuetudo  a  foro  et  stylo :  lonim 
enim  non  est  quodcumque  jus  iisu,  et  consuetudiue  firmatum,  sed  de 
iis  dumtaxat  rebus,  de  quibus  judicandum  est  in  Tribuuali.  Stylus 
autem  est  ille  modus,  qui  in  scribendo.  vel  loquendo  servatur  a  juri- 
speritis  in  causis,  et  negotiis  tractandis.  Consuetudo  vero  est  jus 
quoddam  moribus  institutum,  quod  pro  lege  suscipitur,  ubi  lex  deficit. 

XoTANDUM  3.  Duobus  modis  intelligi  posse,  quod  consuetudo  vim 
habeat  huiiian;\?  legis.  Primo  quidem  in  abroganda  aliqua  lege  humana, 
ita  ut  per  consut^tudinem  aliquam  diuturnis  populi  moribus  inductam 
contra  prjescriptam  legem,  lex  illa  obligare  cesset,  et  abrogetur;  non 
se;  us  ac  lex  prior  per  posteriorem  contrariam  censetur  revocari, 
et  abrogari.  Sf-cundo,  ut  ipsa  consuetudo  sit  aliqua  species  legis,  et 
non  minus  obliget,  quam  obligat  lex  humana.  Qut^rimus  igitur,  an 
hac  utraque  ratione  consuetudo  vim  Logis  habeat.  Tria  igitur  iraprge- 
sentiaram  sunt  breviter  determinanda:  Frimum,  quid  sit  cousuetudo : 
Secmidum,  quotuplex  :  Tertium,  quam  vim  habeat,  quasve  eonditiones 
exigat.  ut  eam  vim  habere  censeatur. 

Conclusio  prima.  —  Coxsuetudo  est  jus  quoddam  Homi- 

NUM    MOHIBl  S    INSTITUTUM.  QU  OD    PRO    LEGE    SUSCiriTUR   CUM     DEFICIT 

LEX.  Ita  Gratianus  d.  1.  c.  5.  Primo  dieitur  J^^s ;  tum  quia  in  ratione 
juris  tamquam  in  genere  cum  lege  scripta  conveuit ;  uam  ut  ibidem 
ait  Gratian.  e.  2.  Jus  yenerale  nomen  est ;  lex  autem  juris  est  species, 
et  omne  jus  leyihus,  ac  moribus  constat :  tum  quia  consuetudo  debet 
esse  justa.  saltem  ratione  objecti,  seu  materine,  circa  quam  versatur. 
Per    quod    distiuguitur   ab   abusu,  et  corruptela.  Additur,  Hominum 


DE    LEGIBUS    HUMANIS.  241 

morihus  inHtUufum,  quibus  vcrbis  a  lege  distinguitur ;  lox  eniiii  fcrtur 
a  superiore,  consuetudo  vero  introducitur  a  subditis  cuin  solo  Prin- 
cipis  consensu  tacito,  vel  exprcsso.  ^i'qu\tur  (/uod  /n-o  hyc  SNscipifitr : 
nam,  ut  statini  dicenms,  consuetudo  vim  legis  habet,  et  ejus  loco  su- 
scipitur,  ubi  lex  deficit.  Cum  auteni  lex  deficere  possit  triplici  niodo: 
primo  cuni  non  est  :  secuiKlo  quando  est  inutilis  :  fcrfio  cuni  dubia, 
vel  obscura  est ;  inde  fit,  quod  etiam  triplici  modo  consuetudo  susci- 
pitTir ;  nam  prituo  ubi  lex  non  est,  suseipitur  consuetudo  legis  intro- 
ductiva,  seu  vim  habens  leois ;  sccuudn  venit  in  defectum  legis  inu- 
tilis  consuetudo  abrogatiAa  legis  illius;  tcrfio  cum  lex  obscura  est, 
vel  dubia  est,  venit  in  ejus  defectum  consuetudo,  qua?,  ut  infra  dice- 
mus,  vim  habet  legem  dubiam,  et  obscuram  interpretandi. 

Conclusio   seeunda.  —    Consuetudo   vim    habet    uegem 

NOVAM    INSTITIENDI,    ET    VETEREM    ABROGANDI.    Ita   OmnCS  Thclogi,  Ct 

juris  utriusque  Doctores. 

Probatur  pritoa  pars,  ex  Patribus  ;  nam  Tertull.  lib.  De  Corona 
militis,  cap.  4,  sic  ait:  Consuefudo  etiam,  in  rehus  civilifjus  pro  lege 
suscipitur,  cum  deficit  lex.  Et  August.  Epist.  ^%.  ad  Casulanum  ut  re- 
fertur  cap.  In  istis  distinct.  11.  hiTpc  scribit:  In  isfis  rebus,  in  quihus 
nihil  certi  statuit  divina  Scriptura,  mos  populi  Dei,  et  instituta  Majo- 
ntm,  pro  lege  tenenda  sunt :  ef  sicut  proivaricatores  divinarum  legum , 
ita  et  contempfores  Ecclesiasticarum  coercendi  sunt. 

Probatur  secunda  pars,  ex  eap.  Finali  de  consuefudine,  his  verbis: 
Licet  etiam  longoiva  consuetudo  uon  sit  vilis  auctorifas,  non  est  tamen 
usque  adeo  valifura,  uf  juri  posifivo  clebeat  prcejudicium  generare,  ni.v 
fuerit  rationabilis,  et  lcgitime  sit  prcescripta.  Et  Digestis  de  legibus 
lege  de  quibus,  ubi  legimus,  rectissime  efiani  illud  rece.ptum  est,  ut 
non  solo  suffragio  legislatoris,  sed  efiam  facifo  consensu  omnium  ])er 
desuetudinem  leges  afwogenfur.  Secundo,  quia  consuetudo  habet  vim 
legis  :  ergo  cum  h'x,  quse  sequitur,  tollat  legem  prrecedentem,  ita  et 
consuetudo.  Terfio  ex  Isidoro,  et  Theologis  post  ipsum,  lex  debet 
esse  secundum  patrise  consuetudinem  loco,  temporique  conveniens : 
ergo  per  contrariam  consuetudinem  lex  abrogatur ;  quia  per  illam 
fit,  ut  non  sit  amplius  secundum  patrise  consuetudineni.  Quarfo,  ex- 
perientia  testatur  hane  veritatem  :  multae  siquidem  leges  Ecclesiasti- 
eae  amplius  non  vigent ,  quia  per  contrariam  consuetudinem  sunt 
abrogatne. 

DiCES  :  Consuetudo  rationi  ced"re  debet,  ut  habetur  distinct.  8. 
Ergo  cuni  lex  rationi  nitatur,  debet  illi  cedere  consuetudo,  et  non  per 
contrariam  abrogari.  —  Distinguo  antecedens  :  consuetudo  debet  ce- 
dere  rationi,  qua;  contrariam  omnem  rationem  excludit,  concedo:  debet 
cedere  rationi,  quae  non  excludit  rationem  contrariam,  nego:  ea  autem 
est  conditio  legum  positivarum.  ut  rationi  nitantur  :  quae  tamen  habent 
rationem  oppositam,  quam  non  excludunt,  et  cum  in  consuetudine 
involvitur  ratio  opposita  rationi    legis,  ei  consuetudo  est  prseferenda. 

Instabis  :  Dicitur  etiam  siepiiis  in  jure  Canonico.  et  Civili  eam 
non  esse  vim  consuetudinis,  ut  legem  vincat.  —  Respondeo,  non 
esse  eam  vim  eonsuetudinis  cujuslibet,,  sed  rationabilis  et  leg'itime 
praescriptie. 

Fii.vSSEv   T?ieoL  Tora.  VI.  IG 


242  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

Conclusio   tertia.  —  Ut  Coxsuetudo  vim  legis  instituen- 

D.t.  KT    ABROGAND^    HABEAT,  P;.URES    CONDITIONES    EXICtIT. 

Primo  namque  ut  legera  abroget,  debet  esse  ratlondbilis :  quod  non 
est  sii'  iut^lligendum  quasi  aetus,  a  quo  incipit  consuetudo,  uecessario 
debeat  esse  bonus,  cum  sit  coutra  legem :  sed  quia  postquam  per  actus 
inalos  subditi  fecerunt  aliquid  contrarium  legi,  suee^^ssu  temporis 
executio  istius  legis  humante,  contra  quam  peecatum  est,  vix  est  pos- 
sibilis,  magnas  habet  difficultates,  onerat,  et  angit  eonseientias,  potius 
quam  iuvet  illas :  unde  contingit,  ut  subditi  credant  se  in  bona  eon- 
scientia  iacere  posse.  quod  legi  adversatur.  —  Debet  etiam  esse  legi- 
time  prcEScripta  ista  eonsuetudo  :  legitime  vero  praeseriptam  non  esse 
certum  est.  nisi  his  conditionibus :  primo  consuetudo  non  pnvscribitur 
nisi  per  actus  contrarios  k'gi,  vel  per  negation.in  actuum  legi  repu- 
gnantem.  Dico  legi  repugnantem,  quia  non  per  quamlibet  negationem 
actus  pnescribitur.  Secuudo  actus  isti,  per  quos  introducitur  consue- 
tudo*  prffiscripta.  debent  esse  voluntarii :  quia  ut  acceptatio  voluntaria 
requiritur  in  subditis  ad  hoc,  ut  lex  humana  vim  habeat  legis  ,  ita 
voluutaria  non  acceptatio,  seu  potius  inobedientia  legis  debet  esse  in 
causa.  cur  consuetudo  legen:i  abroget.  Tertio  actus  isti  debent  csse 
manifesti:  tum  quia  quaudo  actus  obscuri  sunt,  vix  conjici  potest  esse 
bona  fides  in  subditis,  qua^  tamen  ad  praescribendum  necessaria  est : 
tum  etiam  quia  uiiuinquodque  eo  genere  dissolvitur,  quo  est  coUiga- 
tum  :  ergo  cum  lex  introducatur  per  actus  manifestos,  actus  eontrarii, 
per  quos  desinit.  debent  etiam  esse  manifesti.  Quarto  tempus  praescri- 
ptionis  istius  respectu  legum  Ecclesiasticarum  videtur  esse  quadra- 
ginta  annorum,  quia  non  pr^scribitur  adversus  Eeclesiam,  nisi  qua- 
dragiuta  annis,  ut  constat  e:r  titulo  de  prcescriptionihus :  respectu  vero 
legum  Civilium  debent  intercedere  decem  anni ;  quia  prseseriptio  longi 
temporis  est  decem  annorum  inter  prssentes,  ut  habetur  in  jure  civili, 
licet  inter  absent^s  sit  viginti  annorum  :  subditi  autem,  in  quorum 
bonum  lex  fuit  instituta.  semper  sunt  pra^sentes.  Denique  actus  isti, 
per  quos  inducitur  ejusmodi  consuetudo  legis  abrogativa,  vel  frequen- 
riores,  vel  rariores  esse  debent  per  hoc  tempus  ratione  materiae  :  si 
namque  materia  rarius  occurrat,  prfescribitur  lex  a  consuetudine  por 
minores  numero  actus  repetitos  :  si  trequentius,  plures  requirentur  : 
uno  verbo,  debent  tot  esse  aetus.  ut  colligi  possit,  quod  quotiescumque 
sese  obtulit  occasio  legis  implenda?,  toties  ei  contradictum  fuerit.  — 
Similiter :  ut  consuetudo  habeat  vim  Inducendi  legem,  has  opus  est 
conditiones  habeat:  primo  requiritur,  ut  id,  de  quo  inducitur  consue- 
tudo.  sit  actus  bonus.  et  possit  esse  materia  legis  justje  :  uam  consue- 
tudo  habet  vira  legis  :  ergo  debet  esse  de  ea  re,  de  qua  lex  statui 
possit.  Secuvdo,  debet  esse  univers&lis,  et  non  paucorum.  Tertio,  id, 
quod  dueitur  in  consuetudin 'ui.  judicari  debet  ab  oranibus  observatu 
iiecessarium.  et  non  tamquam  taciendum  ex  populi  devotione,  et  pio 
affeetu.  Quarto,  requiritur  expressa,  vel  saltem  Interpretativa  supe- 
rioris  voluntas.  ut  talis  consuetudo  obliget :  in  hoc  siquidem  est  di- 
stincta  consuetudo.  ubi  de  abrogauda  lege  agitur,  a  consuetudiue  ubi 
de  lege  instituenda,  quod  nihil  habeat  vim  legis,  nisi  a  superioreju- 
ridice  dimanet :  atqui  absque  consensu  superioris  potest  consuetudo 
legem  abrogare  ,  quia  tunc  lex  pnecedens  utilis  esse  desinit.  Quinto, 


DE    LEOIBUS    IIUMANIS.  243 

debct  esse  legitiiiic  praescripta:  ut  vero  talis  sit  in  Pxclesiasticis  sicut 
in  Civilibus,  sufticit  pnrscriptio  decem  annoruni,  nec  requiritur  ut  sit 
quadrag*inta  aunoruin  :  nam  ideo,  ubi  de  abroganda  ie^^e  .igitur,  con- 
suetudo  debet  esse  pra?scripta  pr«scriptione  quadraginta  annoruin, 
quia  esset  contra  Kcclesiasticam  legem  ;  contra  Pxclesiam  autem  non 
pnvscribitur  minori  temporis  spatio  :  at  ubi  de  consuetudine  agitur, 
quae  vim  habet  iegis  instituendai,  non  prsescribitur  contra  Ecclesiam : 
ergo  tunc  sulticit  si  ))r;vscriptione  decem  annorum  sit  pr;rscripta,  Kx  iis 

Cdllige  1.  Consuetudinem  habere  quoque  vim  legcm  dubiam  vel 
■obscuram  interpretandi  ;  neque  enim  melius  vera  legia  intelligentia 
haberi  potcst,  quam  ex  communi  hominum,  maxime  sapientum,  usu 
per  receptam  consuetudinem  comprobato  et  manitesto.  Quod  etiam 
patet  ex  c.  cum  dilectus  de  consuetudine,  necnon  1.  37.  ff.  de  legibus, 
iibi  dicitur,  consnrtudo  esse  optima  legum  interpres.  Quod  utiq(ue  fit 
duplieiter:  primo  quidem  quatenus  est  signum  veri  sensus  legis,  et 
iiitentionis  legislatoris,  quoe  ex  modo,  et  consuetudine  legem  servandi 
«colligitur  tamquam  ex  j)robabili,  aut  moralitcr  certo  argumento,  nisi 
-constet  aliunde  contrarium.  Hinc  Doctores,  ac  jurisperiti  non  raro  af- 
firmant  legcm  esse  exponendam  juxta  consuetudinem  loci.  Secundo, 
■consuetudo  vim  habet  legem  interpretandi,  quia  concurrit  ad  introdu- 
cendum  vel  stabiliendum  sensum  legis,  modumque  observandi,  im- 
plendi  eam,  quantumvis  subinde  minus  convenientem  cum  prima  le- 
gislatoris  intentione  :  eujus  quidem  assertionis  ratio  est,  quod  ipsa 
consuetudo  potest  sortiri  vim  legis,  aut  legem  abrogare  :  ergo  etiam 
aliter  potest  interpretari.  Unde  licet  ex  verbis,  aut  matcria  legis  foret 
dubium,  an  lex  graviter  obligaret,  ideo  per  se  loquendo  esset  beni- 
gnius  interpretanda  ,  deberet  tamen  censeri  obligare  graviter,  si  ita 
sit  consuetudine  recepta. 

CoLLiGE  2.  Duplicem  distingui  consuetudinem  vim  legis  habentem : 
(iliani  quidem  priTScriptam  ;  alteram  vero  non  praescriptam.  Prior  est 
alla,  quae  diuturno  tempore  valorem  legis  acquirit  per  consensum  le- 
g-alem  Principis,  eo  modo  quo  jus  acquiritur  in  aliena  bona  longi  tem- 
poris  diuturnitate  possessa  per  praiscriptionem  possessionis  bona>  fidei 
Ti  legis  generalis  prsescriptionem  ^tatuentis  :  cujus  quidem  consuetu- 
flinis  flt  mentio  in  c.  idtimo  de  consuetudinibus,  ubi  vocatur  consue- 
hido  legitime  prcescrijyta.  Posterior  vero  consuetudo  ea  est  quae  jus 
iiiducit  absque  praescriptione,  seu  determinationc  longi  temporis  per 
-  laeitum  saltem  consensum  Principis  scientis,  et  tolerantis  id  quod 
iit,  cum  posset  facile  impedire,  deberetque  ;  nisi  tacite  consentiret  ad 
malum  aliquod  vitandum.  Ad  priorem  consuetudiuem  flrmandam  re- 
quiritur  ad  minus  tempus  decem  annoram,  ut  patet  ex  lege  1.  et  2. 
Codice  De  prcescriptionil)us  longi  temporis.  Quod  utique  tempus  conti- 
nuum  esse  debet,  idest,  non  interruptum  per  contrarios  actus  superioris 
resistentis,  vel  populi  eam  interrumpentis.  Quantum  vero  temporis  suf- 
flciat  ad  consuetudinem  non  praeseriptam  infra  decennium,  vix  certo 
potest  definiri.  Censent  enim  aliqui  ad  id  sulficere  trcs  menses  :  alii 
vero  minus  exigunt;  at  existimo  id  esse  prudenti  sapieutum  consilio, 
et  assensu  judicandum  ex  frequentia  et  notorietate  actuum,  quibus 
inducitur,  aliisque  circurastantiis,  ex  quibus  prudenter  censendum  est, 
Principem  talem  consuetudinem  tolerare,  et  tacite  approbare. 


244  DE    LEGIBUS   HUMANIS. 

CoLLiGE  3.  Coiisuetudinein  vim  legis  habentein  iion  posse  induei 
uisi  a  communitate,  aut  salteni  a  majori  parte  comnmnitatis  publice, 
et  voluntarie  agente  ;  ita  quod  aetus,  quibus  iiiducitur  consuetuda 
publice  fiant,  et  absque  ulla  vi.  liatio  primce  parfis  hujus  assertionis 
est,  quod  consuetudo  cum  habeat  vim  legis,  sitque  lex  quredam  non 
scripta,  non  potest  induei  nisi  ab  iis,  qui  habent  potestatem,  et  aucto- 
ritatem  leges  ferendi ;  cujusmodi  est  cnmmunitas  perfecta.  vel  superior 
ipsi  pr^esidens  :  quare  licet  privati  possint  pra^scribere,  et  jus  in  bo- 
num  possessum  acquirere  per  praescriptionem  ;  non  tamen  possunt 
eonsuetudinem  vim  legis  habentem  inducere.  Secinula  pars  hujus  as- 
sertionis  etiam  constat ;  cum  enim  jus  per  consuetudinem  inductum 
eadat  in  totam  communitatem,  debet  esse  a  tota  communitate  mora- 
liter  saltem  ;  quandoquidem  jus  illud  consuetudinarium  vim  habeat 
obligandi  totam  communitatem  per  modum  legis.  Dicitur  autem  esse 
a  tota  communitate  moraliter  id,  quod  est  a  majori  parte  illius,  ut 
patet  ex  electionibus,  et  deliberationibus,  aliisque  actibus,  qui  a  com- 
munitate  fleri  solent.  —  Adrerte  nihilominus  quod  si  Princeps  legem 
ferat  circa  paucorum  consuetudinem,  qufe  melior  ei  videatur,  illa 
consuetudo  revera  vini  habebit  totam  communitatem  obligandi,  noii 
tamen  ratione  consuetudinis  inductse  per  pauciora  communitatis  mem- 
bra,  sed  ratione  legis  a  Principe  latfe  et  coustitut?e. 

QU.ESTIO  SECUNDA. 

QUID,  QUOTUPLEX, 
ET.QUALIS  SIT  LEX  FAVOEABILIS  SEU  PRIVILEGIUM. 

NoTANDn^i  1.  Privilegium  a  Lege,  Dispensatione,  et  gratia  differre: 
a  lege  quidem  in  duobus  maxime  :  quia  j:>w??o  lex  jus  commune,  pr/- 
vilegium  vero  jus  speciale  respicit;  secuudo,  quia  lex,  quamdiu  viget,. 
semper  obligat  subditos  :  pririlegium  voro  a  h^gis  observatione  privi- 
legio  donatum  eximit;  tertio,  quia  lex  totam  communitatem  obligat. 
ad  eamque  spectat ;  pririlegium  vero  tnntum  concernit  personas  pri 
vatas  ;  est  enim  lex  privata  a  jure  communi  eximens.  .1  Dispensatiou' 
similiter  differt  primo,  quia  dispensatio  semper  est  alicuius  legis  :  pr^- 
vilegium  non  ita  :  potest  enim  aliquis  privato  jure  donari  absque  eo> 
quod  cseteri  ad  contrarium  obligentur ;  serando ,  quia  dispensatio  ad 
unum  actum  conceditur,  puta  ad  uuicum  matrimonii  impedimentum 
tollendum,'sicque  non  est  quid  permanens  ;  priritegiu)n  vero  dat  jus 
aliquod  stabile  :  unde  quando  dispensatio  conceditur  alicui  per  modum 
legis  stabilis  et  permanentis,  puta  dum  quis  eximitur  a  jejunio  qua- 
dragesimali  pro  toto  tempore  vitrr,  ha^c  concessio  potius  habet  vim 
privilegii^quam  dispensationis.  Denique,  privilegium  a  gratia  discre- 
pat,  sicut  inferius  a  superiori  ;  quia  privilegium  quodlibet  est  gratia. 
sed  non  gratia  qu?elibet  est  privilegium  ;  dispensatio  enim  v.  g.  al» 
aliqua  irregularitate,  vel  absolutio  ab  exconimunicatione,  gratia  qui- 
dem  est,  non  vero  privilegium. 

NoTANDUM  2.  Eum  dumtaxat  posse  concedere  privilegium.  qui  po- 
test  legem  ferre  ;  non  enini  cujusAis  hominis  beneficium,  privilegium 
potest  appellari,  sed  illud  solum  quod  publica  potestate  alicui  conce- 
ditur.    Adde  quod    cum    privilegium   sit  certa  qusedam  publicae  legis 


DE    LEGIBUS    IIUMANIS.  245 

<i(M-ogatio  pcr  auitoritatein  facta,  illc  solus  ceusp.tur  priNilog-iuui  possc, 
-conccdere,  qui  pro  sua  auctorilnte  jjotcst  icj;*em  statucrc,  ct  solvcre  vcl 
r\  toto  duui  eaui  abrogat,  vel  ex  parte  duui  illius  viui  iunninuit,  aut 
per  privilegiuui  aliciuos  ah  ejus  observatiouc^  exci])it.  Iliuc  sequitur 
-quod  privilegiuui  coucedi  debeat  ei,  qui  sul)ditur  legi  :  siquidem  per 
privileg-iuui  privilegiatus  eximitur  a  le.i;e,  quam  teuebatur  implere, 
iiisi  tali  privilegio  douatus  fuisset. 

NoTANDLM  o.  Quod  ctsi  privilegiuui  cedat  iu  bouum  j)rivatum  im- 
mediate  ;  tameu    etiaiu   cedere  debet  in  bonum  commune  saltem  me- 
•diate  ;  ncn  potest  euim  legitime  coucedi,  nisi  quia  expedit  rcipublicic 
personis,  aut  rebus.  quibus  conceditur  bene  esse.  Sic  illis  conceditur 
qui  de  republica  sunt  bene  meriti,  aut  de  quibus  speratur,  quod  sint 
bene    merendi :  interest    quippe,  ut    remunerentur  b 'ne  nipriti,  et  ut 
provocentur  alii  ad  bene  merendum.  Sic  conceditur  iis,  qui  alias  op- 
primerentur  occasione  legis  vel    quorum   oppressionis  perieulum    me- 
tuendum  esset,  quales  sunt  pupilli  et  vidu;v  ;  nam  interest  reipublicfe, 
ut  nemini  fiat  injuria.  Sic    privilegium    conceditur    iis,  qui  sunt  Dei 
tninistri ;  interest  quippc    reipublica^  deferre  aliquem   cultum  Deo  in 
miuistroruni  suorum  veneratione ;  neque  vero  privilegium  alia  ratione 
dicitur  vim  legis  liabere,  quia    licet  immediatus  ejus  finis  sit  bonum 
privatorum,  mediatus  tamen  est  bonum  communitatis.  —  Quam  utique 
veritatem  docent  omnes  SS.  Patres  quotquot  de  privilegiis  mentionem 
fecerunt :  significaverunt    enim    ideo   esse  retinenda   et   conservanda, 
■quia  non  erant  nociva  communi  bono,  quiu  potius  utilia,  utpote  quibus 
honor  exhibetur  bene  merito,  vel  quies  procuratur,  vel  impeditur  op- 
pressio.  S.  Greg.  lib.  2.  Epistolarum  Epist.  .-39.  quse  est  Dominico  Car- 
4;haginensi  Epis.opo  de  Ecclesiasticis  privilegiis:  Quod  ventra  Froier- 
nitas   scribit,    hoc  posiposita    chibitatione    teneat,    quia     sicut    nostra 
■defendimus,  ita   singulis   quibusque  Ecclesiis  sua  Jura  servamus,  nec 
•cuilibet  favente  graiia,  ultra    quam   meretur,  impertior ;  nec  ulli  hoc, 
quod   sui  Juris   est,  arnbitu  stimulante,  derogo,  sed   fratres  meos  ])er 
•omnia  honorare  cupio,  sicque  cupio  honore  singulos  suljvehi,  dummodo 
non  sit,  quod  alteri  jure  ab  altero  possit  opponi.  Et  lib.  7.  Epist.  o3. 
■Grave  nimis,  et  contra  Sacerdotale  constat  esse  propositum,  velle  cuju- 
■squam  Monasterii  privilegia   olim   indulta  confundere.  et  ad  irritum, 
quoi  sunt  pro   qui.ete  disposita,  niti  deducere.  —  Quando  vero  aliqua 
^bolenda   ess^  dixerunt,  vel    minime    concedenda,  de  iis  locuti  sunt 
•quai  in  bonum  publicum  non  cedunt,  sed  privatorum  comraodis  solum 
favent.  Sie   S.  Bernardus   lib.  ;J.  Dc  Consideratione,  cap.   1.  Murmur 
■loquor,  et  querimoniam  Kcclesiarum,  truncari  se  clamitant,  ac  demem- 
brari,  vel  nullce.  vel  paucce   admodum   sunt,  quce  plagam  istam  aut 
non  doleant,  aut  non  timeant.  Quceris  quamf  Substrahuntur  Abbates 
Episcopis,  Episcopi  Archiepiscopis,  Archiepiscopi  Patriarchis  sive  Pri- 
inatibus,  bona  ne  species  hcecf  Miruni  si  excusare  valeat  vel  opus.  Et 
postea;  Nolo   autem   prcetendas   mihi  fructum  emancipationis  ipsius : 
nullus  est  enini,  nisi  quod  inde  Episcopi  insolentiores,  JSLonachi  etiam 
dissolutiores  fiant.  Et  rursum:  Quid,  inquis,prohibes  dispensare?  Non, 
Jied  dissipare.  Non   sum    tam  rudis,  ut  ignorem  positt)s  vos  dispensa- 
tores,  sed   in   cedificationem,  non    in   destructiojiem.  Deinde  qucieritur 
Jnter  dispensatores,  ut  fidelis  quis  inveniaiur.  JJbi  necessitas  urget  excu- 


246  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

sabilis  dispensatio  est :  iibi  utilitas  provocat,  dispensatio  laudabilis  est„ 
Utilitas,  dico,  commu7iis,  non  propria  ;  nam  cum  nihil  horum  est,  non 
plane  fidelis  dispensatio ;  sed  crudelis  dissipatio  est. 

Conclusio  prima.  —  Privilegium  recte  describitir:  Lex 

A^JURE  COMMUNI  EXTMENS,  ET  JUS  ALIQUOD  PKIVATUM,  SEU  SPECIALE. 
ET  FAVORABILE  COXCEDENS:  YeL  ALITER:  PRIVILE(iIUM  EST  LEX  PRI- 
VATA  SPECIALE  ALIQUID  INDULOENS  :  VEKBO,  VEl.  SCRIPTO,  ET  CON- 
CESSUM    AB    EO,    QUI    AUCTORITATEM    }L\BET   LEGES   CONDENDI. 

Explicatur  haec  definitio,    Primo    quidem   dicitur  Lex:  tum  quia 
conceditur  stabiliter  per  modum  legis :  unde  non  expirat  cum   morte 
concedentis.     sicut  pra?C(ptum  vim  obligandi  deperdit  in  morte  prae- 
cipientis:   tum    quia  per  modum  legis  dirigit   et   ordinat  eos,  quibus 
conceditur;  prohibetque,  ne  aliquid  contra  concessum  intentetur.  — 
Additur  primta,  quo  a  lege  distinguitur:  ha-c  enim  ad  omnes  gene- 
raliter  subditos,  illud  autem  ad  privatas    dumtaxat  personas  spectat : 
nempe  vel  familise,  vel  persona^,  et  successoribus,  sive  communitati. 
puta  religioni,  provincise,   regno,  et  cuivis  alteri    parti  communitati> 
subditie  legislatori  conceditur;  non  autem  toti  ipsi  communitati;  unde 
dicitur  privilegium  respeetu  eorum,  quibus  non  est  commune.  —  Sub- 
ditur  speciale  aliquid  indulgens,  est  enim  privilegii  vis  et   natura,  ut 
per  illud  aliquid  speciale  ultra  jus  commune  privilegiato  concedatur 
Denique  dicitur  rerbo^  cel  scripto  ;  sicut  enim  non  est  de  essentia  legis. 
quod  sit  scriptis  exarata,  ita  nec  ad  essentiam   et   valorem  privilegii 
s^riptura  necessaria  est :  sed  sicut  lex  potest  verbo,  vel  scripto  con- 
stitui,  ita  et  privilegium.  Unde  in  Clementiua  Dudum  de  sepulturis. 
ait  summus  Pontifex:  Xos  universa   primlegia,    gratias,    indulgentia^ 
rerbo,   vel  scripto,  sub  quacurnque   forma.    vel  cxpressione.  seu  conc 
ptione  verborum  a  nobis,   rel  Prcedecessoribus    nostris  Romanis  Pontt 
flcibus,  cuicumque  ordinujn  prcedicforum  (quatuor  Mendicantium)  con- 
cessa  etc.  Nihilominus  ad  fidem  in  judicio    faciendam    necessum  est. 
ut  privilegium  scriptura  exaretur,  quando  non  est  consuetudinc  acqui- 
situm,  prout  instar  aliorum  jurium  ae  bonorum  acquiri  potest.  Undc 
Leo  X.  concessit  Fratribus  Minoribus.  ut  possint  uti  in  foro  conscienti:v 
tantum    omnibus    concessis  a  sede    Apostolica,    sive   per  Bullas,  aui 
Brevia,  aut  vivjx"  vocis  oracula,  prout  in   libris    Ordinr§   reperiuntur. 
Est  aliud  privilegium  Julii  II.  concessum  Augustinianis  Bulla  Xih/' 
rsf  22.  in  Bullario  Rodriguez,    qua    proprio    motu,    et    certa  scientia 
concessit  eisdem,  et  consequenter  civteris  Meiidicantibus.  seu  in  eorum 
privilegiis  communicantibus,    Quod  qucecumque-  eis  concessa,  sive  per 
se,  sire  per  communicationem,  sive  sinf  facta  in  formu  lirevis,  sii'e  per 
supplicationem  expedita,  in  quibus  placuit,  uf  signatura  sola  sufficeref, 
eimdem  omnino  vim  et  efjpcaciam  habeanf.  tam  in  judicio.  quam  exfrcr. 
judicium,  ac  haberent  si  plumbeo  sigillo  essent  obsignata.  —  Deniqu& 
sequitur    concessum  ab  eo,  qui  auctoritatem    habef  lege.s  ferendi :  qui- 
cumque  enim  supremam  auctoritatem  obtinet  in  siri^ditos,  eisquc'  legem 
statuere   ac   praescribere  potest,  etiam  potest  eorum  aliquibus  id  con- 
cedere,  quod  jure  comiiiuiii  non  haberet.  Ut  autem  licite  coiicedat,  justa 
qniedam  causa  requiritur :  non  vero  ut  valide;  siquidem  pro  sua  auctori- 
tate  legislator  potest,  quem  voluerit,  ab  obligatione  communi  eximere. 


DE    LEGIBUS    HUMANIS.  247 

Conclusio    secunda.  —  Piti\iM;(:ii  m    si  i-ha    misciMi-rrM 

VAKIAS    I\    SI'IO("Ii:s    DiNiDrn  u. 

Primo  namque  distribuitur  in  leAilc,  vt  perfionalc.  Heale  est,  quod 
conceditiir  directe  et  immediate  alicui  rci,  miineri,  vel  conditioni  di- 
stinet;v  a  persona,  iit  causie  pia-,  pradio,  Monasterio,  Kcclesia;  etc. 
vel  stntui  Clericali,  muncri  Kpiscopali,  officio  pra'sidis,  conditioni  pu- 
])illorum,  Scholasticorum  etc;  h?ec  enim  privilegia  conceduntur  per- 
sonis,  non  tam  ratione  sui,  quam  ratione  qualitatis  in  genere  perso- 
iiarum  reperta'.  Personale  est  quod  immediate  datur  personai  ratione 
sui,  et  ex  intentione,  ut  ei  provideatur;  ut  duiii  alicui  conceditur, 
quod  non  solvat  decimas,  quod  sit  immunis  a  tributo,  cjuod  absolvere 
possit  a  reservatis  etc.  Insiqjer  utrumque  distinguitur  in  hoc,  quod 
reale  sit  perpetuuin,  et  duret  cum  re,  oflficio,  statu,  dignitate,  aut  con- 
ditione,  cui  annectitnr:  'peraonale  vero  tantum  est  ad  tempus,  extin- 
guiturque,  cum  persona,  cui  conceditur,  juxta  regulam  7.  Jurlf^  in 
sexto,  privilcgium  personale  personam  sequitur,  et  extiiiguitur  cum 
pcrsona.  —  Ut  autem  utrumque  hoc  privilegium  distincte  cognoscatur, 
attendi  debet  ad  tenorem  fomiula',  qua  conceditur,  ejus  ])r3einium, 
item  ad  quem  dirigatur,  et  similia;  ut  videlicet  inde  colligatur,  an 
])rivilegium  personale  sit  cum  persona  extinguendum,  an  reale,  et 
tamdiu  duraturum,  quamdiu  ipsa  res,  cui  coha^ret,  permanet.  Hinc 
privilegium  datum  certa'  communitati  tamdiu  durat,  quamdiu  censetur 
illa  eadem  communitas  permanere,  quamvis  ex  uno  loco  in  alterum 
migret:  manet  enim  idem  corpus  politicum,  cui  potius,  quam  loco 
censetur  supcrior  privilegium  aflfixisse.  Similiter  quando  privilegium 
conceditur  loco,  v.  g.  templo,  non  perditur  per  templi  destructionem, 
nisi  fiat  auctoritate  lcgitima :  secus  est  si  casu,  vel  ab  hostibus  de- 
struatur;  tunc  enim  restaurato  templo  privilegium  perseverat. 

Dividitur  secundo  in  privilegium  gratiosum,  remunerativum^  et 
vonventionale.  Gratiosum  est,  quod  datur  gratis  sine  ullis  meritis 
privilegiati,  vel  parentum,  aut  aliorum  ipsi  communicatis,  quibus  pri- 
vilegium  ut  merces  respondeat,  et  non  solum  ut  motivum,  vel  occasio 
dandi.  l^emanerativum  cst,  quod  datur  in  pncmium  meritorum  pri- 
Ailegiati,  aut  aliorum  ij^si  communicatorum.  Conventioitale,  quo  datur 
4)acto  seu  conditione  interveniente,  ratione  cujus  privilegiatus  cen- 
sctur  emere,  vel  recompensare  privilegium. 

Dividitur  tertio  in  locale.,  et  generale:  isto  uti  licet  ubique:  illo 
nonnisi  in  loco,  pro  quo  concessum  est:  ut  esus  carnium  in  Francia 
diebus  aliquot  Sabbati,  et  lacticiniorum  in  Quadragesima.  Quando  autem 
sit  locale,  cognoscitur,  vel  quia  id  exprimitur  in  privilegio ;  vel  quia 
ex  causa  i^articulari  concessionis  satis  colligitur,  ut  esus  lactieiniorum 
in  Quadragesima,  ubi  deest  copia  olei,  etpiscium:  vel  quia  concedens 
habet  jurisdictioncm  limitatam  ad  aliquod  territorium,  extra  quod  non 
potcst  dispensare  contra  leges  alterius  territorii.  Si  tamcn  habet  fa- 
cultatem  dispensandi  in  jure  communi  regni,  vel  Ecclesise,  et  privi- 
legium  sit  tantum  contra  illud  jus  commune,  valet  ubique  dispensatio: 
atque  ita  v.  g.  dispensatio  habendi  simul  plura  bencfieia  facta  a  Le- 
gato,  valet  etiam  extra  Legati  territorium. 

Dividitur  quarto  in  favorahile,  et  odiosum  :  favorabile  est  illud, 
quod  nemini  affert  incommodum,  cujusmodi  est  privih^gium  audiendi 


248  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

Missam  tempore  interdicti;  vescendi  butyro  et  lacte  in  Quadragesima; 
faciendi  testamentum  sine  solemnitate  juris,  etc.  Odiosum  illud  est, 
quod  licet  faveat  privilegiatc,  alteri  tamen  simul  noei\^m  est,  quale 
est  privilegiura,  quo  quis  capax  redditur  ad  habenda  plura  beneficia, 

Dividitur  quinto  in  afJiDnativuin ,  et  negativuin  :  affirmativum  illud 
est,  quo  facultas  aliquid  faciendi  conceditur;  negati^iim,  quod  dat 
facultatem  ad  aliquid  omittendum. 

Dividitur  sexto,  ratione  modi,  quo  conceditur,  in  privilegium  con- 
cessuni  ad  petitionem,  seu  instajitiam  pri^ilegiati,  et  in  id  quod  tri- 
buitur  motu  proprio,  et  ex  sola  liberalitate  et  beneplacito  eoncedentis; 
quod  utique  discerni  potest  tum  ex  prgemio  concessionis,  in  quo  solet 
supplicatio  narrari,  si  prtecesserit :  tum  praeeipue  ex  ipsa  forma  con- 
cessionis,  in  qua  solet  exprimi,  quando  proprio  motu  est  facta  per 
clausulas :  Motu  p>mprio,  non  ad  instantiam  alicujus,  ex  mera  nostra 
liberalitate,  aut  his  a^quivalentes.  Quod  dum  non  satis  exprimitur, 
censetur  privilegium  datum  ad  petitionem  juxta  c.  Si  motu  proprio, 
de  prcebendis  in  6.  —  Inter  has  privilegii  co"ncessiones  variae  sunt  dif- 
ferenti?e.  Primo,  quod  concessum  ad  instantiam  partis  non  sit  adeo 
voluntarium  et  liberale,  sicut  concessum  ex  motuproprio:  etproinde 
hoc,  quantum  patitur  verborum  proprieta-,  est  ampliandum;  quod 
jion  habet  ita  privilegium  concessum  ad  petitionem.  Secundo,  quod 
aliquando,  qui  petiit  privilegium,  cogatur  uti  privilegio  petlto:  si  vero 
illi  concessum  fuerit  motu  proprio,  non  potest  cogi,  ut  illo  utatur, 
quando  sibi  minus  utile  videretur.  Tertio,  quod  privilegium  ad  peti- 
tionem  interdum  sit  subreptitie  impetratum,  adeoque  nullum  :  at  clau- 
sula  motus  proprii  tollit  subreptionem  ;  licet  ex  alio  capite  possit  su- 
binde  esse  nullum.  —  Est  etiam  alius  modus  concedendi  privilegium, 
nempe  ad  instar  alterius  privilegii,  quo  fit,  ut  per  eam  concessionem 
tribuatur  omnis  favor  et  gratia  cum  iisdem  extensionibus  et  limita- 
tionibus,  quse  continentur  in  alio  privilegio,  ad  cujus  iustar  conceditur. 
Sciendum  tamen  est,  quod  ubi  augetur  privilegium  exemplare,  non 
propterea  augetur  privilegium  ad  instar,  nec  uno  revocato,  aliud  cen- 
setur  revocari ;  quia  privilegium  ad  instar  coneeditur  ad  imitationem 
alterius  privilegii  considerati  in  statu,  in  quo  est  privilegium  exem- 
plare,  ad  cujus  instar  aliud  conceditur ;  qua  semel  facta  concessione, 
privilegium  ad  instar  fit  distinctum  et  absolutum  privilegium  pro- 
prium  illi  cui  concessum  est. 

Conclusio  tertia.  —  Privilegia  vigere   et  cessare  im»,s- 

SUNT    VARIIS    MODIS. 

Prima  pars  fit  evidens  ;  vigent  enim  privilegia  primo  quantum  ad 
tempus  doterminatum;  dum  videlieet  tantum  pro  certo  tempore  conce- 
duntur,  ut  dum  coneeditur  alicui  facultas  edendi  carnes  tempore  uuius, 
aut  alterius  dumtaxat  Quadragesimae.  Secundo  tamdiu  vigent,  quamdiu 
vivit  persona,  cui  conceditur  ad  vitam.  si  sit  privilegium  personale,  nec 
revocetur  a  concedente ;  vel  quamdiu  communitas,  cui  tribuitur,  aut  res 
cui  annectitur,  perseverat,  si  sit  privilegium  reale  aut  eommune;  dum- 
modo  noii  rcvocetur,  nec  a  communitat^  illi  privilegio  renuntietur. 
Tertio  denique  tamdiu  vigent  privilegia,  quamdiu  aliqua^  non  occur- 
runt  causie  eorum  eessationis;  quarum  prgeeipuse.  sunt  sequentes. 


DE    LEGIBUS    HUMANIS.  249 

Primo  censeri  potost  desinere  privile<^iuni  per  cessationein  causie 
ob  quatn  conceditur;  nani  cessante  causa,  cessat  ettVctus-,  cum  euini 
privilegiuni  concedatur  a  Priucipe  propter  usuni,  non  minus  honestam 
causam  requirit  ])rivileg'ii  usus,  quam  ipsius  concessio  ;  quod  utiquc 
constat  legT.  l^ricoius  ff'.  Dr  /ide-Jussoribus,  in  qua  dicitur:  quod  per- 
vp.nit  ad  statum,  iii  quo  incipere  iwn  possety  in  eo  remanere  non  po- 
test,  seu  ut  ibidem  habet  g-lossa,  (juod  impedit  ad  faciendum,  destruit 
quoque  javi  factum :  ergo  eadeni  causa  requiritur  in  usu,  quai  in  con- 
cessione;  subindeque  si  absente  causa  non  potuisset  licite  coneedi 
privileg-ium  ,  eadem  pariter  absente  non  potest  lieitus  ac  legitimus 
illius  usus  perse-s-erare.  Ilinc  ex  cap.  Tua,  de  Clericis  non  residentibus, 
statuitur,  quod  privilegium  indultum  Canonicis,  ut  absentes  ratione 
studiorum  percipiant  fructus  pnt^bendarum  suarum,  cessat  dum  studiis 
^mplius  non  incumbunt.  —  Adverte  nihilominus  hanc  sententiam  sic 
^sse  intelligendam :  primo  nisi  privilegium  vel  dispensatio  concedatur 
ob  vitandum  a^iquod  morale  perieulum :  hinc  fojmina,  cum  qua  di- 
spensatum  fuit  in  voto  castitatis  propter  raorale  perieulum  inconti- 
nenti;v,  non  cessat  ho.'  dispensationis  privilegium  cessante  ipso  peri- 
«ulo,  vel  ob  senilem  setatem,  vel  ob  diuturnara  et  gravem  infirmi- 
tatem,  vel  alias  ob  causas.  /^SV//?i(io  cessat  privilegiura,  cessante  causa, 
nisi  illud  sit  de  re,  quara  Princeps  etiam  sine  gravi  causa  honeste 
concedere  potest,  cujusmodi  est  privilegium  de  anticipando  Missse 
sacrificio  ante  auroram  ob  legitiraas  causas  ;  hanc  enim  concessionera 
qujiecumque  etiara  levis  causa  honestam  potest  eflficere;  subindeque 
licet  non  adsit  gravis  causa,  qui  tali  privilegio  donantur,  eo  licite 
possunt  uti. 

Secundo,  privilegium  amittitur  p:'r  renuntiationem  expressani  et 
externara  privilegiati ;  quia  beneficium  privilegii  non  est  coactum 
respectu  illius,  cui  conceditur,  nee  tribui  debet  ipsi  invito;  quippe 
«ura  in  ejus  gratiara,  non  in  gravamen  conferatur ;  ideoque  potest  illi 
renuntiare.  Hinc  persona  privilegiata  potest  renunciare  privilegio  per- 
sonali,  et  communitas  aliqua  resignare  privilegium  coraraune  sibi  con- 
«essura;  nullus  autera  privatus  priviiegiatus  renunciare  potest  privi- 
legio  coraraunitati,  vel  statui  suo  eoncesso.  Atque  ita  Clericus  non 
potest  renunciare  pri^ilegio  Canonis  et  Fori :  nee  Eeligiosus  privi- 
legiis  Religionis;  nec  Ej)iscopus  privilegiis  Ecclesijie  coraraunibus,  aut 
ordinis  Episcopalis.  Prceteroa  ad  renunciandum,  non  sufficit  actus  in- 
ternus,  sed  debet  exterius  raanifestari,  et  acceptari  a  concedente  pri- 
vilegiuin,  vel  a  tertio,  eujus  interest;  alioqui  renunciatio  privilegiarii 
potest  ab  ipsoniet  revocari ;  neque  ipsura  obligat  ad  non  utendura  pri- 
vilegio. 

Tertio,  privilegia  cessant  pei-  non  usum  seu  desuetudinem,  aut 
per  usuni  contrariura  ;  quando  scilicet  sunt  odiosa,  et  redundant  in 
gravaraen,  et  quasi  servitutem  aliorura.  Sic  expresse  lege  de  nundinis 
statuitur,  ut  privilegium  nundinarura  per  non  usura  decennio  arait- 
tatur.  Ratio  est,  quia  prjiescriptio  ueque  loeum  habet  eontra  ejusinodi 
onera  et  servitutes,  ac  contra  quasvis  alias.  Si  vero  privilegia  sint 
raere  favorabilia,  et  non  cedant  in  praejudicium  aliorum,  non  amit- 
tuntur  per  praescriptionem ;  quia  neque  ipse  privilegiarius  contra 
seipsuin  prsescribere  potest ;  nec  alii  contra  ipsum,  quia  ipsorum  nihil 


250  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

interest.  Adverte  autem,  quod  ad  pra?scriptionem  privilegii  contra  laicos 
requiritur  spatium  decem  annorum  inter  pra?sontes,  ac  viginti  inter 
absentes.  Contra  Eeelesiam  non  pmescribitur  nisi  spatio  quadraginta 
annorum,  et  contra  Eeclesiam  Ronianam  spatio  centum  annorum. 
Contra  Monasteria  autem,  personas,  aut  alia  bona  Religiosorum  jure 
communi  quidem  necessaria  est  pra^scriptio  quadraginta  annorum : 
ex  Privilegio  autem  Eugenii  IV.  requiruntur  sexaginta  anni.  Imo  ex 
quadam  alia  concessione  facta  monasterio  Benedictinorum  S.  Pauli 
extra  muros  Romse  (cum  quo  Monasteria,  et  consequenter  alii  Ordines 
communicant)  requiruntur  eentum  anni,  ut  videre  est  apud  Rodriguez 
Tom  3.  qq.  Reg.  qu.  35.  art.  2. 

Q,uarto,  amittuntur  privilegia  per  delictum  ipsius  privilegiati :  quod 
duplex  ess?  potest;  unum  non  pertinens  ad  usum  Privilegii,  et  tale 
delietum  non  tollit  privilegium,  nisi  in  casibus  in  jure  expressis;  quo 
pacto  elericus  mercaturam  exercens,  perdit  privilegium  clericale  lori, 
eap.  ultimo  De  vita,  et  honrstate  Clericoruin:  alterum  pertinens  ad 
usum  privilegii,  idest,  abusus  privilegii,  vel  per  excessum  facultatis 
concessse,  vel  sumendo  inde  occasionem  lieentius  vivendi,  liberiusque 
peccandi,  priKcipue  eum  scandalo  et  detrimento  boni  communis :  Naw 
privilegium  moretur  amittere,  qui  permissa  sibi  abutitur  potestate,  ut 
dicitur  dist.  74.  cap.  ubi. 

Q,uinto,  si  privilegium  sit  mere  gratuitum,  et  consistens  in  inera 
potestate  aliquid  agendi,  vel  non  agendi  eontra  commune  jus,  semper 
est  ad  Principis  nutum,  etiam  sine  causa,  valide  revocabile;  quia 
Princeps,  qui  abstulit  prseceptum  commune  per  concessiohem  privi- 
legii,  potest  iteruiii  illud  imponere;  et  talis  privilegii  concessio  non 
est  acquisitio  alieujus  dominii,  sed  dispensatio  qusedam  in  jure  com- 
muni,  qu?e  semper  pendet  a  Principis  voluntate.  Dixi  valide  revocabile, 
quia  ut  talis  revocatio  honeste,  et  decenter  liat  a  Principe,  aliquam 
eausam  requirit.  Decet  enim  concessum  a  Principe  beneficium  esse  man- 
surum.,  ut  habetur  regula  16.  De  re(/ulis  juris  in  .soxto.  Si  vero  pri- 
vilegium  non  sit  pure  gratuitum,  sed  onerosum,  ut  privilegium  remu- 
nerativum,  et  conventionale  est  per  se  irrevocabile,  quia  jure  naturali 
tenetur  Princeps  servare  paeta,  etiam  eum  subditis.  Per  accidens 
tamen,  sicut  potest  privare  subditos  aliis  bonis,  quando  necessitas  boni 
communis  id  postulat,  ita  etiam  potest  eos  privare  concessis  antea 
privilegiis.  Potest  enim  per  jus  altum  de  illis  juribus  teque,  ac  de 
aliis  bonis  inferiorum  disponere,  quantum  exigit  necessitas  boni  com- 
munis.  Debet  tamen  aliter  compensare  hanc  privationem,  si  potest.  ^ 
Hie  autem  adverte  privilegia  Regularibus  Mendicantibus  a  sede  Apo- 
stolica  concessa,  esse  remuneratoria ;  eo  quod  videlicet,  ut  loquitur 
Pius  y.  Bulla:  ^^^sv  mendicantium  ordines  in  principio,  pro  suis  sa)i- 
ctis  studiis,  hojiestisque  laboribuSj  proque  salide  animarum  ab  Apostolica 
se.de  (cujus  continue  pacem^  ei  dignitatem  Ordines  ipsi  fortiter  tutati 
suntj  tam  spiritualia,  quam  corporalia  subsidia,  ornamcntaque  acce- 
pprint^  et  accipiant.  Similiter  alii  Pontifices  amplissima  merita,  uber- 
rimosque  fructus,  quos  in  Dei  Ecclesia  continue  adferunt.  (Prout  de 
Ordinibus  Prajdicatorum,  et  Minorum  loquitur  Sixtus  IV.  in  bulla 
aurea  qure  est  20.  in  Bullario  Rodriguez,  ubi  haec  ipsa  merita  et  fru- 
etus  miris  laudibus  pra^dieat)  pro  motivo  concedendi  privilegia  profe- 


DE    LEr.IHUS    IIUMANIS.  251 

runt.  Uiulo  ctsi  absolutc  a  Foutificibus  rovocari  possiut,  nd  lieito 
tcamen  et  rationabiliter  revocanduni  gravis  et  ur«;ens  causa  requiritur, 
quod  taniquam  ex  communi  sententia  tradit  Hassaeus  in  suppleiii.  V. 
privilegiorum  num.  15.  —  Notandum  insnper,  privilcgia  non  censeri 
esse  revoeata,  nisi  sufticienter  et  expresse  eis  derogetur;  idque  non 
solum  si  non  contineantur  in  corpore  juris,  qune  prajsumitur  Princeps 
ignorare;  adeoque  non  revocare,  quando  non  facit  de  illis  mentir»nem, 
juxta  cap.  1.  Dc  constii,  n.  (r,  sed  etiam  si  contineantur  in  jure  com- 
muni,  quod  Princeps  pnesumitur  scire:  nam  nihilominus  generi  per 
speciem  derogatur,  etsi  species  pra^cedat.  Imo  privilegiis  generaliter 
revocatis,  non  censentur  revocari  illa,  (juaj  sunt  in  corpore  juris,  ut 
cecte  inter  cseteros  docet  Suarez  lib.  8.  cap.  38.  num.  1.  quia  privi- 
legia  juri  comujuni  inserta  tamquam  Canones  et  leges  communeSy 
earumdem  conditiones  participant.  Quod  si  privilegium  sit  concessum 
in  Concilio  Generali,  debet  etiam  specialiter  ei  derogari,  nt  eenseatur 
revocatum,  ut  tradit  Covarruvias,  Menochius,  Sanchez,  et  alii  passim, 
ut  notat  Herinx. 

QriKRES  1:  Quid  sentieiulum  sit  de  Communicatione,  e.t  Conpvmcdione 
Privilegiorum  prcesertim  liegidaribus  concessorum!' 

Respondeo  1.  Religiosos  Mendicantes  habere  plenissimam  inter  se 
communicationem  privilegiorum ;  imo  etiam  communieare  privilegiis 
concessis  aliis  Ordinibus  non  mendicantibus,  ut  constat  ex  plurimis 
summoruni  Pontificum  deciarationibus ;  maxime  vero  in  favorem  Se- 
raphici  nostri  Ordinis  factis;  quod  prsecipue  apparet  ex  Bulla  secunda 
Clementis  VII.  in  qua  motu  proprio,  et  ex  certa  scientia  tribus  Or- 
dinibus  sancti  Francisci  communicat  omnia  indulta,  gratias,  indul- 
gentias,  et  alia  qusecumque  privilegia  concessa,  aut  concedenda  qui- 
buscumque  Ordinibus  tam  mendieantibus,  quam  non  mendicantibus^ 
perinde  ac  si  eis  specialiter  concessa  fuissent.  Quse  utique  Bulla  con- 
firmata  est  a  Paulo  IV.  Pio  IV.  Pio  V.  Gregorio  XIII.  Sixto  IV.  et 
aliis  suiiimis  Pontificibus. 

Respondeo  2.  Privilegia  Regularibus  concessa,  maxime  vero  nostra 
Seraphieo  Ordini,  a  plurimis  Pontificibus  ante  et  post  Conc.  Trident. 
fuisse  confirmata  ex  certa  scientia,  ac  per  Apostolicam  potestatem : 
videlicet  a  Paulo  II.  Sixto  IV.  Clemente  VII.  Julio  III.  Paulo  I^'. 
Gregorio  XIII.  Sixto  V.  Clemente  VIII.  et  Paulo  V.  et  generaliter  omnia 
Privilegia  omnium  Mendicantium  Ordinum  confirmavit  Pius  V.  Bulla^ 
FAsi  Jfendicantium  Ordines.  Cui  in  hac  parte  non  derogant  alia^  Pon- 
tificum  Concilio  Tridentino  posteriorum  bullse  privilegiorum  conflr- 
mativse,  in  quibus  additur  clausula,  In  Jiis,  quce  non  adversantur  De- 
cretis  Concilii  Tridentini :  nam,  ut  plurimi  Auctores  obsc-rvant,  clau- 
sula  ista  non  intelligitur  de  omnibus  privilegiis,  quovis  modo  contrariis 
Concilio  Tridentino,  sed  tantum  de  iis,  quas  formaliter  ipsi  contra- 
riantur,  quseque  Concilium  ipsum  expresse  et  signanter  revocat.  — 
Nee  obstat  quod  Concilium  Trident.  Sess.  25.  cap.  22.  De  Begidaribus 
decernat,  Quod  omnia  et  singula  in  superioribus  Decretis  contenta  ob- 
servari  sayicta  Sgnodus  prcecipit,  non  obstantibus  privilegiis  quibus- 
cumque  verborum  formulis  conceptis:  nam  loquitur  Concilium  de  De- 
cretis  istius  Sessionis    durataxat,  ut  satis  colligitur  ex  textu,  et  aliis 


252  DE   LEGIBUS   HUMANIS. 

circumstautiis :  iraponit  enim  eoronidem  Sessioni,  dicens:  Hcec  omnia 
ef  singula  hi  superioribus  decretLs  (non  ait  sessionibus)  contenta,  etc. 
Quod  insuper  constat,  nam  si  alia  fuisset  Concilii  mens,  haud  dubie 
statuisset  derogationem  ad  calcem  totius  Concilii,  seu  sessionum  om- 
nium.  Quod  utique  cum  non  fecerit  Concilium,  inferendum  est  illaiu 
derogationem  factam  privileoriis  tantum  speetare  ad  ea  privilegia,  quae 
decretis  i^riefatae  sessionis  26.  formaliter  adversabantur. 

QU.ESTIO  TERTIA. 
QUOT  MODIS  YARIARI,  AC  MUTARI  POSSIT  LEX  HUMANA. 

NoTAxnrM  1.  Uegem  humanam  niutari  posse  tripliciter:  primo  per 
Dispensationem,  seu  relaxationem  juris  circa  aliquas  personas,  aut 
aliquos  actus,  vel  eflectus  legis  in  iis  casibus,  in  quibus  alioquin  obli- 
garet,  aut  haberet  talem  effectum,  ut  quando  quis  eximitur  a  jejunio 
tempore  Quadrag\^sima^,  non  propter  infirmitatem,  sed  propter  conces- 
sionem  et  relaxationem  summi  Pontihcis;  dispensatio  enim  definitur 
a  Glossa  in  cap.  requiritis  1.  q.  6.  Juris  communis  relaxatio  facta  cum 
(■offnitione  causce  ab  eo,  qui  jus  liabet  dispensandi.  Secundo,  per  abro- 
fjafionem,  qufle  tripliciter  fieri  potest;  nimirum  vel  per  coutrariam  con- 
suetudinem,  seu  legem  nonscriptam:  vel  per  simplicem  revocationem 
Principis :  vel  per  legem  contrariam  expresse  derogantem  priori,  aut 
statuentem  illius  oppositum.  Tertio  denique  mutantur  humanae  Leges 
jjer  Cessationem,  seu  simplicem  desitionem,  ut  quando  lex  ad  tempus 
lata,  eo  lapso  expirat;  sicut  cessavit  lex  Mosayca,  quae  instituta  erat 
dumtaxat,  ut  viam  sterneret  ad  legem  Evangelicam. 

NoTANDUM  2.  Dispensationem  in  hoc  a  Privilegio  discrepare,  sicut 
et  Absolutione.  quod  Pririlegium  proprie  est  privata  lex,  quse  potest 
«liquando  esse,  non  solum  contra  jus,  quo  in  casu  foret  simplex  di- 
spensatio ,  sed  etiam  praeter  jus,  qua  ratione  non  dispensatio,  sed  pri- 
vilegium  est.  Similiter  Absolutio  non  est  contra  legem  communem,  sed 
potius  secundum  illam,  si  persona  absolvenda  illam  mereatur.  Dispen- 
.satio  vero  est  contra  legem  eommunem,  cum  sit  juris  relaxatio.  Hine 
dispensatio  non  incongrue  vulnus,  seu  vulnerafio  legis  appellatur.  Lex 
enim  ex  duplici  causa  vim  et  vigorem  obtinet:  primo  quidem  ex 
auctoritnte  Legislatoris,  cujus  prudentia  humanis  actibus  regulam  im- 
ponit:  secundo,  ex  cousuetudine,  qute  est  vis  constrictiva  legis :  quando 
enim  cum  aliquo  juris  rigor  relaxatur,  detrahitur  aliquid  de  auctori- 
tats  Legislatoris,  et  de  consuetudine,  et  sic  veluti  legi  vulnus  infli- 
gitur,  Id  autem  flt  per  dispensationem :  per  eam  namque  aliquid  con- 
suetudini  legis  firmativai  detrahitur,  sicut  et  auctoritati  et  prudentise 
Legislatoris,  qui  per  dispensationem  tacite  taxatur  jfiiinoris  prudentia?, 
eo  quod  casum  illum  non  prajvidisse  videatur. 

NoTANDi']si  3.  In  hoc  legis  abrogationeyn  ab  ejusdem  dispensaiione, 
i.rritatione,  derogatione,  et  correctione  diflerre  quod  abrogare  legem 
est  omnimodam  ejus  vim  et  obligationem  tollere ;  dispensare  vcro 
est  solum  eaiu  legem  restringere  et  limitare  circa  aliquam  personam, 
aut  aliquos  eflectus,  perseverante  illius  obligatione  circa  ca'teros.  Ir- 
Htare  legem,  est  impedire  ne  illa  obligandi  vim  obtiueat:  eam  autem 
abrogare  est  solvere  illius  viin  obligandi,   quam  jam   habuerat.   Dero- 


DE    LEGIBUS    llLiMANIS.  253 

(fare  lo«^i  est  illain  iion  in  totuni  sed  in  parteni  toliere.  FAnevdarc 
legem  est  illius  obligandi  vim  moderari,  aliquid  ipsi  addendo,  vel  ab 
ea  demendo.  Demum  lex  cessare  dicitur  quando  vel  finitur  tempus, 
ad  quod  tuerat  pr;escripta,  vel  cessat  causa,  ob  quam  lata  fuerat: 
nam  cessante  eausa,  eessat  eftectus.  His  pnenotatis,  resolvenduni  est 
a  qulbus,  et  circa  quje  fieri  possit  legis  humanse  dispensatio,  abrogatio^ 
et  cessatio. 

Conclusio  prima.  —  Omnis,  et   solis  Pktnceps   tam  Ec- 

CLBSIASTTCl  S,  Ql  AM  POLITTCTS,  QII  AVCTORITATEM  HABET  LeGES 
CONDEXDI,  TN  EIS  DISPENSARE    POTEST  PLENAPvIO  JURE  :  POTEST  TAMEN 

(,)i  isQiis  Pr.i:lati  s,  act  Pr.t^:fe(tt:s  inferiok  in  illis  DisrENSAHi: 
EX  DELEOATA  siBi  AUCTORirAJE.  Hsd'  est  communis  quantum  ad 
utramque  partem  :  quarum 

Prima  per  se  patet,  qui  enim  facultatera  habet  leges  condendi,  habet 
et  auctoritatem  eas  revocandi  et  abrogandi,  ne  videlicet  ullam  ampliu& 
obligandi  vim  habeant  erga  totnm  conimunitatem,  cui  prsescriptse  sunt. 
Ergo  multo  magis  auctoritatem  habet  solvendi  vim  et  obligationem 
legis  erga  aliquos  ex  illa  communitate,  perseverante  semper  ejusdem 
obligandi  virtute  erga  ca^teros,  quibuscum  talis  facta  non  fuit  rela- 
xatio :  hoc  autem  est  proprie  dispensare  in  lege  :  igitur  Princeps  oranis 
tam  Ecclesiasticus,  quam  Politicus,  qui  condere  potest  legem,  etiam 
in  ea  dispensare  potest. 

Patet  etiam  secuuda  pars,  quisquis  enim  delegatam  habet  pote- 
statem  a  Principe  Ecclesiastico,  vel  Politico,  penes  quem  est  potestas 
condendi  leges.  in  eis  etiam  dispensare  potest  juxta  facultatem  sibi 
conccssara:  ita  quod  si  plenariam  habeat  sibi  commissara  potestatem 
dispensandi  et  relaxandi  eirca  obligationem  subditorum  prout  expe- 
dire  ipsi  visum  fuerit  a  qualibet  lege  Principi  deleganti  subdita,  po- 
terit  iste  delegatus,  justa  interveniente  causa,  eos  subditos  a  legibus 
solvere, 

HiNC  SEQUiTiR  1.  Summum  Pontificem  facultate.n  habere  dispen- 
sandi  in  omnibus  legibus  Pontifieiis,  quas  vel  ipse,  vel  ejus  priede- 
cessores  statuerunt :  pari  enim  cum  suis  prsedecessoribus  auctoritate 
pollet:  subindeque  ejus  auctoritas  per  sancitas  a  pr?edecessoribus  leges 
non  coarctatur,  quia  par  in  parem  potestatem  non  habet.  Potest  etiam 
dispensare  in  legibus  a  Conciliis  etiam  generalibus  praescriptis,  ut 
constat  ipsa  experientia :  siquidem  suramus  Pontifex  non  raro  di- 
spensat,  tum  in  a^tate  pr?escripta  a  Concilio  Tridentino  ad  sacros  Or- 
dines  suscipiendos,  tum  in  gradibus  prohibitis  ad  contrahendura  raa- 
triraoniura.  Hinc  idem  Concilium  Sess.  25.  cap.  22.  De  Refor.  ait: 
Sancta  Synodus  omnia,  quce.  .  .  hi  Jioc  sacro  Concilio  sfatuta  sunt,  de- 
clarat  ita  decreta  fuisse,  ut  in  his  satra  .semper  auctofifas  Sedis  Apo- 
stolicce  et  sit,  et  esse  intelligaiur.  Suf!'ragatur  etiam  ratio;  occurrit 
enim  interdum  necessitas  habenda^  dispensationis  in  ejusmodi  legibug; 
molestissimum  autem,  difficillimumque  foret  convocare  totam  Ecclesiam 
ad  Conciliuin  Generale,  quoties  in  iis  legibus  dispensatione  opus  esset; 
proindeque  illa  dispensandi  faeultas  apud  aliquem  residere  debet:  non 
apud  alium  certe,  quam  summum  Pontificem,  qui  est  Ecclesiae  caput : 
ergo  tatendum  est  ipsum  habere  auctoritatem  dispensandi  in  omnibia.s 


254  DE    LEGIBUS   HUMANIS. 

legibus  Ecclesiasticis,  tum  a  suis  praedecessoribus,  tum  ab  omnibus 
Conciliis  praiscriptis  ^j^  "  in  iis  quae  spectant  ad  ecclesiasticam  disei- 
p)inam,  ut  coUigitur  ex  pra^lata  sanctione  concilii  Trideutini.  —  Illa 
tamen  Sumuii  Pontiticis  in  largienda  dispensatione  auctoritas  t^mpe- 
randa  est  juxta  Ecclesice  necessitatem  ac  utilitatem,  nam,  inquit 
S.  Bernardus,  lib.  2.  De  Conslderatione  ad  Eugenium  Pontificem,  uhi 
necessitas  iirget  excusabilis;  ubi  utilitas  provocat,  disjjensatio  lavda- 
hilis  est :  utilitas  dico  communis,  non  jyropria:  num  cum  nihil  horum 
est,  non  jjlane  /idelis  dispensatio,  sed  crudelis  dissijmtio  est.  —  Hinc 
qui  asserunt  Summum  Pontificem  pro  arbitrio  et  nutu  auctoritatem 
habere  dispensandi  de  prrescriptis  a  conciliis  et  canonibus,  etiamsi 
nulla  interveniat  neeessitas  publica  aut  privata,  non  solum  graviter 
errant,  sed  inquit  Melehior  Canus  episcopus  Canariensis,  lib.  5.  De 
locis  com^nunibus.  cap.  5.  Sedis  Apostolic*  auctoritatem  uon  toventsed 
labefactant,  non  firmant  sed  evertunt.  Quod  argumenlum  egregie  con- 
Hrmat  cardinalis  Contarenus  iu  epistola  quam  ea  de  re  scripsit  ad  Pau- 
lum  III  Romanum  Pontificem,  ubi  expendens  aliquorum  jurisperitorum 
sententiam  qui  nimia  adulatione  abrepti  pontificiam  auctoritatem  adeo 
promovent  et  amplificant  ut  eorum  quidam  non  vereantur  dicere,  volun- 
tatem  Pontificis  reyulam  quamdam  esse^  qua  ejus  actiones  dirigantur,  ne- 
que  injure  positivo  constituendo^  aut  abrogando^  aut  etiam  dispensando^ 
reguJam  quampiam  Pontifici  constitutam  esse\  quid  de  hac  doetrina  sen- 
serit  dictus  vere  Eminentissimus,  ex  sequentibus  intelligimus:  «  Haec 
«  positio ,  adeo  falsa,  adeo  repugnans  sensui ,  adeo  est  contraria 
«  doctrin?e  Christianae,  inquit  idem  cardinalis,  adeo  depravat  universi 
«  christiani  populi  gubernationem,  ut  nihil  perniciosius  inveniri  po- 
«  tuerit.  Nam  per  Deum  immortalem,  exclamat  idem,  noune  haec  positio 
«  idololatriam  sapif?  Cui  namque  creaturie  hoc  attribui  potest,  quod 
«  actionum  suarum  voluntas  ejus  sit  regula?  An  non  hoc  proprium 
«  est  solius  Dei?  Isti  vero  (jurisperiti)  ob  imperitiam  hujus  potestatis 
«  (pontificiae)  qualis  nam  sit,  e.t  ad  quam  animi  virium  pertinet,  ut 
«  adulentur  Pontifici,  adeo  absurdam  positionem  non  sunt  veriti  in 
«  publicum  prodere.  —  Ami^lius,  pergit  Contarenus,  quid  magis  contra 
«  legem  Christi  quae  est  lex  libertatis,  excogitari  potest,  quam  chri- 
«  stianos  subjectos  esse,  parereque  debere  Pontitici,  cui  tributum  sit 
«  a  Christo.  ut  pro  arbitrio  leges  constituat,  leges  abroget,  dispenset 
«  in  iegibus,  habeat  in  his  omnibus  voluntatem  suaiii  pro  regula? 
«  Convenit  ne  hujusmodi  imperium,  non  dico  christianis  hominibus 
«  qui  adsciti  sunt  in  legem  libertatis,  ac  propterea  (ut  inquit  Aug. 
«  scribens  Januario,  de  ritibus  Ecclesiaei  quam  paucissimis  exterio- 
«  ribus  legibus  adstringendi  sunt :  non  dicam  etiam  liberis  hominibus 
«  et  cuipiam  gubernationi  hominum  liberorum,  quales  sunt  recta  po- 
«  pulorum  atque  approbata  imperia.  Sed  cuiuam  domino  in  servos, 
«  quibus  domini  imperant  ad  sui  ipsorum  utilitatem,  quibusque  utuntur 
«  ut  organis  animatis,  convenit  hoc  imperium  atque  dominium,  ut 
«  pro  voluntate  eis  imperet?  facessat,  Deum  iminortalem  precor,  a  chri- 
«  stianis  hominibus  hsec  impia  doctrina.  »  —  His  aliisque  in  destru- 
ctionem  illius  positionis  productis,  ad  Pontificem  sermonem  convertit: 
«  Pater  Beatissime,  tu  qui  doctrina  exeellis,  et  rerum  experientia  na- 
«  turalique  prudentia    multum  vales,    perpende    an  ex    hac    doctrina 


DE    LEGIBI.S    IIUMANIS.  255 

«  loincre  luthcrani  aiisaiii  suinpscriut  coini^oncudi  libros  ilios  suos  d(! 
«  Captivitati'  IJabylouicaV  Nani  pcr  Dcuui  iiuuiortalcui,  qutc  major 
«  captivitas  et  servitus  iuduei  potuisset  christiauo  populo,  quam  hajc 
«  quani  profitetur  horuni  jurispcritoruin  doctriua  dc  qua  a<i,iniusy  Nulla 
«  equideni.  »  Ita  cardiualis  Coutarcuus :  qucm  uon  tautuui  cardiua- 
litia  diguitas,  si  vel  maxime  tractatus,  quem  in  defensiouem  primatus 
IJoniaui  Poutifieis  advcrsus  h;creticos  conscripsit,  ab  oniui  siuistro  iu 
l*outificiam  auctoritateni  aflectu  eximit.  —  Ilis  acccdit  delibcratio  ac 
seuteutia  octo  doctissimorum  Pnrsulum  qui  ab  codem  Paulo  tertio 
couvocati  aute  Trideutinaui  S\  nodum  ut  liberc  dicereut  quibus  nu^diis 
et  reniediis  cocrceri  possent  abusus  et  morbi  quibus  Ecclesia  tuuc 
temporis  divexabatur,  iugeuuc  responderunt :  «  Probc  noverat  San- 
«  ctitas  tua.  inquiunt,  principium  horuni  malorum  inde  fuisse  quod 
«  nonnulli  Pontifices  tui  pritdecessorcs,  prurieutes  auribus,  ut  inquit 
«  Apostolus  Paulus,  coaccrvaverint  sibi  magistros  ad  desideriasua,  nou 
«  ut  ab  eis  diseerent  quid  facere  deberent,  sed  ut  eorum  studio  et  cal- 
«  liditate  inveniretur  ratio,  qua  liceret  id  quod  liberet.  Inde  effectum  est, 
«  (priBter  quam  quod  principatum  omucm  sequitur  adulatio,  ut  umbra 
«  corpus,  difiicillimusque  semper  fuit  aditus  veritatis  ad  aures  prin- 
«  cipum,)  quod  cunfestim  prodircnt  doctores  qui  docerent  Pontificeni 
«  esse  dominuni  beneficiorum  ouinium :  ac  ideo  cum  dominus  Jure 
«  vendat  id  quod  suum  est,  necessario  sequi  in  Pontificem  non  posse 
«  cadcre  simoniam,  ita  quod  voluntas  Pontificis,  qualiscumque  ea  fuerit, 
«  sit  regula  qua  ejus  operationes  et  actiones  dirigantur;  ex  quo  procul 
«  dubio  efficitur,  ut  quidquid  libeat,  id  etiam  lieeat.  Ex  hoc,  Sancte 
«  Pater,  tamquam  ex  equo  Trojano,  irrupere  in  Ecclesiam  Dei  tot 
«  abusus  et  taui  graves  morbl,  quibus  nunc  conspicimus  eam  ad  de- 
«  sperationem  fere  salutis  laborasse,  et  manasse  harum  rerum  famam 
«  ad  infideles  usque  (credat  Sanctitas  vestra  scieutibus)  qui  ob  hanc 
«  priecipuc  causam  christianam  Religionem  derident,  adeo  ut,  per  nos, 
«  inquinius,  nomen  Christi  blasphemetur  inter  gentes.  »  —  Viri  autem 
illi  celcbres,  prseter  Contarenum,  erant  Joannes  Pctrus  Carapha,  qui 
deinde  fuit  summus  Pontifex  nomine  Pauli  IV.  Aderant  pariter  Re- 
giualdus  Polus  cardinalis  anglicus  et  uomiue  Pontificis  in  coneilio 
Tridentino  unus  ex  priEsidibus,  ac  cardinalis  Sadoletus,  cum  aliis 
pariter  pietate  simul  ac  eximia  sapientia  viris  illustribus.  ""  ^ 

SE(^>nTUR  2.  Inferiorem  Praelatum  vi  suaj  potestatis  ordinariae  non 
posse  dispensare  in  lege  superioris  Praelati;  nam  dispensare  est  tol- 
lere  vim  legis  ex  parte,  et  resi^ectu  pcrsontie ,  quae  dispensatione 
donatur;  sed  tollere  vim  legis  spectat  dumtaxat  ad  eum ,  qui  legem 
condidit,  vel  sequali  cum  eo  gaudet  potestate,  non  vero  illius,  qui 
potestatem  inferiorem  habet ;  subindeque  Pra?Iatus  inferior ,  vi  suvc 
ordinaria?  potestatis  non  potest  dispeusare  in  lege  superioris.  Hinc 
dispensatio  facta  a  summo  Pontifice  in  votis,  vel  aliis,  quae  sunt  de 
iure  Divino,  aut  naturali,  nulla  prorsus  et  irrita  foret,  uisi  adesset 
l(3gitima  causa,  quie  personam  dispensatam  ab  ejusmodi  legum  vi  et 
obligatione  solveret:  sicque  illa  summi  Pontificis  dispensatio  potiori 
rationc  dicenda  est  dispensationis  declaratio,  qutra  dispensatio;  nullus 
onim  praeter  Deum  auctoritatem  Iiabet  dispensandi  plenario  jure  in 
iis,  quae  Divinum  jus  concernunt.  —  Hinc  pariter  Episcopi  dispensare 


256  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

uon  possunt  in  votis  suorain  subditoram,  quae  summo  Pontifici  reser- 
vantur,  qualia  sunt  maxime  quinque  sequentia:  castitatis  perpetuae^ 
Eeligionis  approbatse,  peregrinationis  ad  liinina  Apostolorum,  ad  S.  Ja- 
cobum  Coiiipostellensem,  et  ultra  marinum,  seu  in  Terram  Sanctam, 
quod  utique  probari  potest  extravag.  Etsi  dominici ,  ubi  Sixtus  IV. 
inter  csetera  Sedi  Apostolicae  horum  quiiique  votorum  absolutionem 
reservat,  et  excommunicat  eos,  qui  ab  his  prsesumpserint  absolvere. 
Sed  responderi  potest,  ea  solum  subtrahi  confessariis,  qui  prietextu 
facultatum  a  Sede  Apostoiica  concessarum  absolvebant,  quos  etiam 
ibidem  excommunicat.  Verum  quamvis  in  jure  non  inveniatur  expresse 
aliquod  votum  absolute  reservari,  nisi  ultra  marinum  causa  subsidii 
(de  quo  cap.  Quod  super  his  8.  et  cap.  Ex  multa  de  voto)  tamen  stylus 
Curi*  Romanae  etiam  alia  reservat,  cui  parendum  est,  nisi  alicubi 
alia  sit  consuetudo  legitime  praescripta ,  inquit  Cardinalis  de  Lugo 
lib.  2.  cap.  40.  dub.  18.  —  Possunt  igitur  Episcopi  dispensare  in  ils 
omnibus,  quse  summo  Pontifici  non  reservantur;  quia,  seposita  reser- 
vatione  surami  Pontiflcis,  habent  auetoritatem  ordinariam,  possuntque 
in  sua  Dioecesi,  in  iis  quse  ad  jurisdictionem  spectant,  quidquid  po- 
test  summus  Pontifex  in  tota  Ecclesia:  sunt  enim  Principes  sacrorum 
in  sua  Ecclesia;  ac  proinde  habent  potestatem  necessariam  ad  ejus 
reetam  admiDistrationem.  Idcirco  recte  dispensare  possunt  primo,  in 
voto  religionis  non  approbatse.  et  in  voto  paupertatis  et  obedientiae 
perpetu?e,  quse  in  tali  religione  nou  approbata  fierent,  ubi  videlicet 
occurreret  necessitas  dispensationem  exigens  :  quia  tale  votum  emissum 
nou  est  vere  votum  religionis;  religio  enim  uou  approbata  a  summo 
Pontifice  non  est  religio.  Itera  dispensare  possunt  in  voto  castitatis 
non  perpetua\  puta  10.  15.  20.  annorum,  non  autem  100.  quia  votum 
emissum  castitatis  servandie  per  centum  annos  censetur  esse  perpe- 
tuum.  Similiter  in  voto  suscipiendi  sacros  Ordines ;  quia  uon  est  votum 
castitatis,  etsi  ho^*  votum  susceptioni  Ordinum  sit  annexum.  Item  in 
voto  de  non  petendo  debitum ;  quia  uou  suut  vota  castitatis  integroe. 
sed  tautum  partialis,  etc.  —  Sunt  tamen.  aliqui  casus,  in  quibus  Prae- 
iati  interiores  facultatem  habent  dispeusandi  in  lege  prsescripta  a  Prae- 
lato  superiore.  Primus  casus  est,  quando  materia  est  levis,  ita  ut 
transgressio  legis  tantum  veniale  peccatum  reputetur,  sicut  enim  ve- 
uiale  peccatum  nulli  est  reservatum,  sed  quilibet  Sacerdos  ab  eo 
potest  absolvere,  sic  etiam  ab  obligatioue  legis  potest  inferior  Frse- 
latus  ratione  levitatis  materiae  dispensare.  Secundus  est,  quando  fre- 
quens  occurrit  dispensatiouis  motivum ;  puta  in  Festis  celebrandis,  je- 
junio  et  similibus;  non  videtur  enim  cougruum  toties  ad  Priucipem 
Praelatum,  aut  Superiorem  recurrere,  quoties  occurrit  haec  frequens 
dispensaudi  ratio;  esset  euim  valde  molestum  Prineipi  frequentior 
hie  ad  eum  recursus  in  iis  rebus,  qui^  ad  ordinarium  regimen  spe- 
ctant:  ideoque  juste  praesumitur  superior  concedere  Pra^latis  inferio- 
ribus  iu  illis  casibus  dispensandi  auctoritatem.  Tertius  est,  quando 
gravis  occurrit  dispensandi  neeessitas,  nee  tacilis  est  ad  eum  recursus, 
vel  periculum  esset  in  mora,  aut  grave  detrimentum :  sic  Episcopus 
cum  eo,  qui  habens  votum  siuiplex  castitatis,  contraxit  matrimonium 
et  consummavit,  dispensare  potest  ut  petat  et  reddat  debitum,  propter 
periculum  ineontinentiae.  Similiter  dispensare  potest  cum  conjugibus,. 


DE    LEGIHUS     llfMANlS.  257 

qui  coininuiii  consciisu  vovcrunt  contiuontiani,  n»  postoa  ideni  pcri- 
culuni  utrique,  vcl  saltem  alteri  eoruni  ingruat.  Quarfo,  potest  dispen- 
sare  inferior  Pniilatus  in  his,  qutu  ita  propria  sunt  unius  comniuni- 
tatis,  ut  nullo  modo  conveniant  aliis;  ea  enim,  qua)  sunt  propria 
unius  communitatis,  sunt  magis  nota  et  perspecta  immediato  Guber- 
natori,  quani  supremo  Principi,  aut  ?r«x3lato;  ac  proinde  melius  ipse 
quam  superior  de  iis  judicare  poterit.  Demum  potest  Prielatus  infe- 
rior  dispensare,  cum  dubium  est  utrum  casus  dispfnsatione  eg-eat,  vel 
non;  tunc  enim  prcesumptio  est  pro  libertate,  quae  possidet;  unde  lit 
ut  casus,  nisi  certus  sit,  reservatus  communiter  non  censeatur. 

Petes:  An  superlor  possit  dispensare  erga  seipsumf 

Kespondeo  1.  Non  esse  dubium  quin  Prrelatus  possit  erga  seipsun> 
iu  votis,  et  legibus  dispensare  indirecte;  dando  videlicet  alicui  e  sub- 
ditis  potestatem,  qua  in  ipsius  voto  dispenset;  sic  etenim  Sacerdoti 
subdito  potest  dare  potestatem,  qua  ipsum  absolvat  a  peccatis,  etiam  a 
casibus  reservatis:  ita  etiam  qua  libcret  ipsum  ab  obligatione  voti ; 
alioquin  superior  esset  deterioris  conditionis,  quam  subditus. 

Respondeo  2.  Probabile  esse  Praelatum  quemlibet  in  iisdem  votis 
secum  posse  dispensare  directe,  in  quibus  dispensare  potest  cum  sibi 
subditis,  quod  utique  probat  De  Lugo  loco  laudato  duh.  17.  Primo, 
quia  sicut  potest  dispensare  cum  suis  subditis  in  Legibus  etiam  su- 
periorum,  quando  id  ei  permittitur,  ut  in  lege  jejunii,  esus  carnium, 
audiendi  Sacri,  recitandi  Offieii :  ita  et  in  iisdem  potest  dispensare 
secum,  quando  causa  justa  sub?st :  ergo  sicut  potest  dispensare  in 
votis  subditorum,  potest  etiam  in  votis  suis;  non  enim  hie  plus  juri- 
sdictionis  requiritur  in  seipsum,  quam  ibi.  Secundo,  potest  se  eximere, 
quando  causa  subest,  ab  obligatione,  quam  jure  naturse  contrahit  oc- 
casione  legis  proprige;  cur  non  etiam  ab  obligatione,  quam  adfert 
votum  proprium?  Tertio,  Papa  potest  sibi  ipsi  conferre  indulgentias, 
absolveudo  se  a  debito  poenae  etiam  injunctse,  ut  docet  Henriquez,  De 
Indulgentiis,  cap.  32.  Ergo  etiam  potest  se  absolvere  a  debito  voti. 
Quarto,  quia  si  quid  obstaret,  quominus  posset  Prselatus  in  voto  suo 
dispensare,  id  esset  defectu  jurisdictionis  in  seipsum :  nemo  enim 
potest  in  seipsum  jurisdictionem  exercere;  unde  nemo  potest  seipsum 
a  peccatis  absolvere:  atqui  hic  defectus  non  obstat.  Primo,  quia  non 
magis  requiritur  hsec  jurisdictio  in  dispensatione  votorum,  quam  in 
dispensatione  legum ,  collatione  indulgentiarum,  et  obligatione  per 
suas  leges:  atqui  defectus  jurisdictionis  in  seipsum  non  impedit,  quo- 
minus  quis  haee  possit  in  seipsum,  ut  patet  ex  dictis,  Secundo,  quia 
quod  jurisdictio  postulet  distinctiouem  personarum,  est,  vel  quia  est 
coactiva  quse  exercenda  est  in  invitum,  ut  est  potestas  inferendi  cen- 
suram:  vel  quia  est  contentiosa,  inter  partes  jus  distribuens,  non 
enim  videtur  sequum,  ut  quis  in  sua  causa  sibi  jus  dicat  contra  jus 
adversarii  se  opponentis;  sic  enim  esset  sibi  et  judex,  et  reus :  vel 
quia  pertinet  ad  absolutionem  sacramentalem,  quoe  jure  divino  po- 
stulat  distinctionem  judicis,  et  rei:  atqui  jurisdictio  illa,  quse  requi- 
ritur  ad  dispensationem  voti,  nihil  horum  est,  ut  per  se  patet :  ergo 
non  est  cur  requirat  distinctionem  personae. 

Frassen  Theol.  Tom.  VI.  17 


258  DE   LEOMBUS    HUMANIS. 

Conclusio  secunda.  —  HuMAN.t  Leges  abkogari  possuxt 

PER  PrINCIPES,  ET  LeGISLATORES,  Qll  EAS  STATUERUNT ,  VEL  EAS 
PR.ESCRIBENDI     AUCTORITATEM     HABENT  :     AbKOGARI     TAMEN   NON    DE- 

BENT,  Nisi  exinde  major  ai.iqua  speranda  sit  utilitas.  Haec  Con- 
clusio  tres  continet  partes:  quarain 

Probatur  prima :  Leges  humaiije  spectari  possunt,  vel  ex  parte 
c<ui  prineipii,  vel  ex  parte  finis:  hoc  est,  vel  ex  parte  rationis  hu- 
manie,  a  qua  dictitantur,  vel  per  respectum  ad  actus  humanos,  quos 
dirigunt:  sed  ex  utraque  parte  revera  mutabiles  sunt;  subindequc 
humance  leges  abrogari  possunt,  et  mutari.  Frima  mhwrLs  pars  est 
evidens:  cum  enim  humana  ratio  finita  sit  et  limitata,  et  ab  imper- 
fecto  ad  perfectum  procedere  soleat.  quo  fit,  ut  Legislator  priEviderc 
non  possit  ea  omnia,  qu?e  ad  Reipublicae  utilitatem  magis  conducerc 
possunt  quo^^is  tempore:  contingit  interdum,  quod  posteri  animadver- 
tant  aliqua  Eeipublicfe  recta?  administrationi  adversari.  qua?  ad  bonum 
ipsius  regimen  Majores  excitaverant :  proindeque  ex  parte  rationis 
humanse,  quse  est  constitutiva  legum,  certum  est  eas  esse  mutabiles. 

Constat  etiam  secunda  ejusdem  minoris  pars:  siepe  enim  aliqua 
lex  uno  tempore  expedit,  qua?  alio,  variatis  hominum  moribus,  non 
expedire  judicatur :  sic  Deus  aliis  legibus  et  pr^eceptis  homines  ante 
ac  post  Christi  incarnationem  rexit:  sic  pariter  tum  Ecclesiastic»,  tum 
Politicic  constitutiones  et  sanctiones  immutantur  datis  occasionibus, 
et  prout  diversa  rerum  ae  temporum  nece^sitas  exigit  pro  stabilienda 
fidelium,  ac  subditorum  quiete,  et  recta  agendi  ratione. 

Probatur  secunda  pars :  quisquis  enim  h-gem  condidit,  vel  con- 
dendi  potestatem  habet,  habet  etiam  auctoritatem  eam  revocandi; 
cum  enim  lex  essentialiter  a  Legislatoris  et  Principis  voluntate  ac 
imperio  pendeat.  consequens  est  quod  ad  mutationem  ejusdem  volun- 
tatis  etiara  lex  mutari  debeat.  —  Hinc  quivis  Princeps,  et  Superior  non 
solum  a  se,  vel  suis  praedecessoribus,  sed  etiam  ab  inferioribus  sibi 
subditis  Prrelatis  conditas  leges  abrogare  potest;  quia  Superior  plenam 
habet  potestatem  supra  inferiorem :  et  consequenter  supra  omnes  leges 
ab  eo  sancitas.  —  Nec  potest  tamen  Prielatus  inferior  leges  Superiorum 
revocare,  aut  abrogare  absque  eorum  speciali  concessione:  quia  vo- 
luntas.  et  jus  inferioris  non  potest  praevalere  contra  jus,  et  volun- 
tatem  Superioris.  Hinc  in  Clementina  De  electione  cap.  ne  Homaniy  dt  - 
cernit  Clemens  V.  quod  cum  lex  Superioris  per  inferiorem  tolli  non 
possit.  leges  a  summis  Pontificibus  statutas  circa  summi  Pontificis 
electionem  per  ccetum  Cardinalium  Romana?  Ecclesiae  ipsa  sede  va- 
cante  modificari,  corrigi,  vel  immutari,  aut  quidquam  detrahi,  si^  e 
addi,  vel  dispensari  quomodocumque  non  posse. 

Patet  etiam  tertia  pars,  nempe  quod  leges  non  debeant  abrogari 
aut  revocari,  nisi  major  inde  sequatur  communitatis  utilitas :  nam, 
ut  inquit  Ulpianus  in  Digesto  veteri  lib.  1.  titulo  4.  De  Constitutw- 
nibus  Principum  lege  2.  In  relms  a  nobis  constituendis  evidens  deb*  t 
esse  utilitas,  ut  recedatur  ab  eo  jure,  quod  diu  cBquum  visum  est.  Cum 
enim  leges  statuantur  in  bonum  communitatis ,  tamdiu  perseverare 
debet  earum  vigor,  quamdiu  major  ipsius  communitatis  utilitas  non 
apparet.  Hinc  peceare  videretur  iii  bonum  publicum,  qui  leges  ad 
illud  stabiliendum,  et  firmandum    conducentes    revocaret,  nisi  majus 


DE   LEGinUS     HUMANIS.  259 

iiule  eniohinientiim  sequcnduni  pra^judicarot.  Niiiiloniinus  abrof;^at'o 
facta  siue  justa  causa  valida  est,  ncc  subditi  tencntur  parercj  le<^i  re- 
vocatse,  etiam  si  nulla  interveniat  communitatis  utilitas,  quia  subditi 
eatenus  dumtaxat  obligantur  ad  leg*em  servandam ,  (|uatenus,  et 
quamdiu  Legislatoris  voluntas  et  imperium  moraliter  continuatur, 
quia  ab  ejusmodi  voluntate  et  imperio  tota  lex  vim  et  virtutem  suam 
obtinet:  non  continuatur  autem  ejusmodi  legis  vigor,  quando  suam 
voluntateni,  suumque  imperium  expresse  revocat.  —  Tribus  auteni 
modis  lex  abrogari  potest:  Primo,  per  simplicem  revocationem  Prin- 
cipis:  Secundo,  per  constitutionem  novse  legis  priori  repug-nantis ; 
nam  si  lex  posterior  non  potest  stare  cum  priori,  illam  destruit;  quia 
posterior  voluntas  Principis  tollit  priorem,  juxta  leg.  sed  et  poste- 
riores,  ff.  de  legibiis.  Tunc  tamen  abrogatio  restringenda  est  quantum 
fieri  potest:  quippe  cnmmuniter  odiosa  est,  et  de  se  nociva  Reipublicae, 
nisi  postulet  necessitas.  Quare  leges,  quoad  fieri  potest,  sunt  inter  se 
conciliandae,  et  concordia  abrogationi  prseferenda.  Tertio  denique,  lex 
abrogari  potest  per  contrariam  consuetudinem ;  cum  enim  consuetudo 
vim  legis  habeat,  ut  dictum  est,  consequens  est,  quod  sicut  lex  abro- 
gatur  per  legem  contrariam,  ita  censeatur  abrogari  per  consuetudinem 
ipsi  oppositam. 

Qu^RES:  An,  et  qualiter  HumamR  Leges  sint  interpretandcB  ? 

ItESPONDEO  1.  Triplicem  distingui  posse  humanse  legis  interpre- 
tationem ;  nimirum  authenticam ,  usualem,  et  doctrinalem;  Legum 
enim  humanarum  interpretatio  fit,  vel  auctoritate  ipsius,  qul  legem 
condidit;  quique  suam  mentera  et  voluntatem  circa  legis  observan- 
tiam  in  dubiis  aperit:  hsec  autem  dicitur  authentica;  quia  ab  eodem 
lonte,  nempe  Principis  voluntate,  ex  qua  lex  ipsa,  dimanat;  sicque 
hffic  interpretatio  vim  legis  obtinet,  ut  colligitur  ex  lege  ultima  Codice 
de  Legihus ;  vel  fit  usu  quodam,  et  consuetudine,  qua  leges  hoc  aut 
illo  modo  observantur  ab  hac  aut  illa  communitate,  quo  fit,  ut  ipsa 
consuetudo  dicatur  optima  legum  interpres,  hsecque  interpretatio  usualis 
appellatur;  vel  denique  legis  interpretatio  fit  per  doctrinam,  et  instru- 
ctionem  virorum  peritorum,  et  hsec  explicatio  doctrinalis  dicitur:  quoe 
utique  differt  a  prioribus  in  eo  quod  vim  legis  non  obtineat,  cum  non 
procedat  a  potestate  jurisdictionis,  sed  a  judicio  peritorum.  Hinc  per 
se  non  inducit  obligationem,  sed  solum  eam  detegit  et  aperit;  maxime 
quando  omnes  Doctores  unanimi  caleulo  in  eumdem  legis  sensum 
conspirant  et  consentiunt.  Hsee  autem  legis  interpretatio  doctrinalis, 
ut  recte  fiat,  sequentes  regulse  maxime  servandae  sunt:  Primo  quidem 
diligenter  attendenda  est  proprietas  verborum,  quibus  lex  ipsa  eon- 
cepta  est:  cum  enim  leges  debeant  esse  clarse,  ac  verbis  proprie  si- 
gnificantibus  expressai,  qui  eas  doctrinaliter  interpretantur,  maxime 
debent  verborum  sensum  attendere.  Secundo,  consideranda  est  etiam 
ipsa  causa  legis,  seu  motivum,  propter  quod  Legislator  legem  hanc 
sanxit;  motivum  enim  illud  est  ratio,  qua  veluti  fulcro  lex  nititur; 
unde  cum  potestas  Legislatoris  In  praescribendis  legibus  debeat  esse 
rationi  accommodata,  recte  colligitur  Legislatoris  intentio  in  prsescri- 
benda  lege  ex  illius  motivo  et  causa.  Tertio  denique,  Legislatoris 
mens,  et  intentio    detegi   potest   ex  verbis    antecedentibus,  et  conse- 

Frassen  Theol.  Tom.  VI.  17* 


260  DE    LEGIBUS    HUMANIS. 

qucntibus,  necnon  ex  fine  et  circumstantiis,  aut  a  finibus  ipsius  legis; 
si  nempe  alise  leges  iisdem  verbis  conceptae  hoc  aut  illo  sensu  acci- 
piantur.  —  Interpretatio  authentica,  et  usualis  oritur  ex  defectu  Le- 
gislatoris,  qui  cum  non  potuerit  prsevidere  omnes  casus  in  quibus  lex 
utilis,  vel  'nociva  futura  est,  cumque  constet  in  eo  casu  eum  non 
habere  intentionem  obligandi;  ideo  necessum  est  subditis,  habita  ra- 
tione  boni  communis,  in  eo  casu  legem  explicari,  vel  ab  ipso  Legisla- 
tore,  Ael  a  consuetudine :  posterior  vero  interpretatio,  scilicet  doctri- 
iialis,  oritur  ex  defectu  subditorum,  quibus  est  interpretanda  hoc  modo 
mens,  et  voluntas  Legislatoris  iis,  qui  illam  non  capiunt.  —  Rursus 
interpretatio  doctHnalis  dividitur  in  generalem,  et  specialem.  Gene- 
ralis  est,  qua  explicatur  in  genere,  quid  lex  vetet,  aut  imperet :  quod 
fit  trifariam:  Primo,  si  sensus  legis  eruatur  stando  in  terminis  ejus. 
Secundo,  si  vis  legis  extendatur  ad  similes,  vel  connexos  casus.  Tertio, 
si  restringatur  ad  certas  quasdam  materias,  cum  alias  ad  plures  exten- 
deretur.  Specialis  est,  qua  explicatur  quid  hic  et  nunc  lex  vetet  aut 
iniperet;  quod  perssepe  est  difificillimum.  Primo  cum  videntur  simul 
duse  leges  contrarise  obligare:  Secundo,  cum  majus  oriri  bonum  vi- 
detur  ex  legis  inobservantia,  quam  ex  ejus  obser^-atione :  Tertio,  cum 
Aidetur  in  aliquo  particulari  negotio  causa  legis  deftcere,  vel  cum  du- 
bitatur  aut  de  potestate,  aut  de  voluntate  Legislatoris,  aut  denique  de 
validitate  dispensationis  datse. 

Haec  autem  doctrinalis  legis  interpretatio  solito  vocatur  Epikeja, 
qu3e  ab  Aristotele  5.  Ethic,  cap.  10.  definitur:  emendatio  leffis  ex  ea 
parte,  qua  deficit,  propter  universale,  idest,  a  qua  et  rationabilis  inter- 
pretatio,  qua  declaratur  legem  non  obligare  in  aliquo  particulari  casu, 
licet  verba  legis  particularia  sint,  et  ad  omnes  casus  protendi  videan- 
tiir,  Sic  V.  g.  lex  generalis  est,  depositum  reddendum  est  domino  suo 
illud  repetenti:  aequa  tamen  et  rationabilis  interpretatio  est  depo- 
situm  illud  non  esse  reddendum  in  eo  casu,  quo  noceret  repetenti, 
aut  alteri  innoxio:  sic  non  esset  reddendus  ensis  furioso,  qui  eum 
repeteret  ad  seipsum  vel  alterum  occidendum. 

Licet  autem  uti  Epikeja  variis  in  casibus:  Primo,  quando  est  evi- 
dens  nimis  durum  esse  legem  observare;  lex  enim  humana  possibilis 
debet  esse  secundum  naturam,  et  patriae  consuetudinem,  idest,  facilis 
observationis,  ut  alias  diximus :  ergo  si  in  aliquo  casu  legis  obser- 
vatio  nimis  dura  videatur,  tunc  opus  est  Epikeja,  quse  est  legis  emen- 
datio  propter  defectum.  Sic  Machabsei  lib.  1.  cap.  2.  cum  viderent, 
quod  plurimi  Judsei  a  suis  hostibus  trucidati  fuissent  die  Sabbati,  eo 
quod  illo  die  sacro  non  judicassent  adversus  hostes  esse  repugnandum, 
legem  dc  servando  Sabbato  interpretati  sunt,  dicentes :  Omnis  homo 
quicumque  venerit  ad  nos  in  hello  die  Sabbatorum,  pugnemus  adversus 
eum:  et  non  moriemur  omnes,  sicut  moriui  sunf  fratres  nostri  in  oc- 
cultis.  —  Secundo,  quando  probabiliter  judicatur  legem  non  comprehen- 
dere  aliquem  casum,  licet  uti  Epikeja;  secus  vero  dum  probabilius 
existimatur  legem  comprehendere  casum  illum :  Nam,  inquit,  Doctor 
Subtilis  in  3.  dist.  25.  qusest.  1.  n.  8.  «  in  moralibus ,  quando  sunt 
«  altercationes  de  aliquo  peccato,  quaudo  primo  est  mortale,  ut  si 
«  unus  peritus  in  scientia  dicat,  quod  non  licet  sic  mercari,  et  alius 
«  dicat  quod  sic  licet,  tutius  est  non  procedere  sic  nee  sie,  sed  expe- 


DE    LEGIBUS    HUMANIS.  201 

«  ctare  quousque  veritas  pateat  aliunde :  si  eniiii  ita  esset,  quod  unus 
«  Doctor  diceret  aliquem  peccare  mortaliter,  nisi  sic  faceret,  tunc 
«  simplex  toret  perplexus :  ideo  bene  videndum  est  in  moralibus 
«  antequam  aliquid  asseratur,  quia  videlicet  cum  habens  duas  opi- 
«  niones  contrarias  perplexus  sit,  periculose  se  determinaret  ad  unam, 
«  nisi  re  diligenter  inspee-ta  probabiliorcm  eligeret.  »  Quibus  Doctor 
significat,  quod  in  moralibus  sufiftcit  quidem  interdum  ad  prudenter 
operandum  judicium  probabilc,  quando  videlicet  non  occurrit  aliud 
probabilius :  dum  autem  fit  concursus  duarun)  opinionum  probabilium, 
nos  teneri  sequi  eam,  quam  judicamus  probabiliorem ;  alioqui  pec- 
camus  contra  regulas  prudentia),  quae  dictat  huic  potius  adhserendum 
esse,  quoe  nulli  prorsus  errandi,  aut  peccandi  periculo  nos  exponit, 
quam  illi,  quic  nos  probabili  saltem  peccandi,  et  errandi  periculo 
reddit  obnoxios:  unde  S.  Chrysostomus  Hom.  4.  in  Matth.  Si  vesti- 
mentum  empturus,  unum  gims  negotiatorem,  et  alterum:  et  ubi  me- 
liores  vestes  inveneris,  et  pretio  viliori,  ah  illo  comparas;  an  non  oportet 
populum  circuire  omnes  Doctores,  et  inquirere^  ubi  sincere  veritas  Christi 
venundatur,  etubi  corrupta,  veriorem  eligere  plusquam  vesfnnentum  ?  — 
Tcrtio  denique  Epikeja  utendum  est,  quando  incerti  sumus,  voluerit 
ne  Legislator  hunc  casum  comprehendere,  eo  quod  verba  legis  non 
satis  id  significant,  et  licitum  est  uti  Epikeja  sine  recursu  ad  Supe- 
riorem,  quamvis  per  tempus  recurrere  liceat.  Ratio  est,  quia  quando 
agitur  tantum  de  verborum  significatione  non  tenemur  ea  interpre- 
tari  secundum  mentem  Legislatoris,  quando  ipse  eam  non  declaravit, 
neque  ad  illum  recurrere,  sed  possumus  jure  nostro  utendo,  ea  inter- 
pretari  juxta  communem  sensum,  et  seeundum  principia  illius  dpctrina?, 
<lU8e  veram  et  germanam  verborum  significationem,  modumque  illa 
legitime  interpretandi  tradit. 


IMPRIMATUR : 
Fr.  Albbrtus  Lepidi  0.  P.  S.  P.  A.  Magister. 

IMPRIMATUR: 
JosEPH  Ceppetelli,  Archicpiscopus  Myrensis,  Vicesgerens. 


263 


INDEX 

DISPUTATIONUM,    ARTICULORUM,   SECTIONUM,  ET   QUtESTIONUM 

Quce  in  hoc  Sexto  Tomo  continentur. 


pag. 
TRACTATUS  QUARTUS. 

De  Legibiis  Divinis,  et  Hu- 
manis 5 

DISPUTATIO  PROEMIALIS. 

De  Legibus  in  Communi.     .       9 

QuiESTio  I.  De  natura ,  et 
definitione  legis    ....     10 

Qu^STio  II.  Utrum  lex  ne- 
cessario  debeat  esse  ad  bo- 
num  commune  ordinata,  et 
communitati  prsescripta.     .     16 

Qu.*:STio  III.  Sitnederatione 
Legis  ut  justa  sit,  justeque 
feratur,  et  quod  obliget  in 
perpetuum,  idque  sub  prae- 
cepto 27 

Qu^RES  I.  Quotuplex,  et  qua- 
lis  sit  Legis  divisio  ...     34 

QuiERES  II.  Quinam  sint  prae- 
cipui  Legis  Actus.     ...     41 

Qu^RES  III.  Qusenam  sint 
causse  Legis 42 

Qu.ERES  IV.  Quinam  sint  le- 
gis  effectus,  et  officia    .     .     43 

Qu.ERES  V.  Qusenam  sint  legis 
proprietates 44 

DISPUTATIO  SECUNDA. 

De  Lege  naturali     ....     44 

ARTICULUS  I.  De  nativse 
Legis  essentia,  principiis, 
et  partibus 46 

Qu^STio  I.  In  quo  maxime 
consistat  et  reponenda  sit 
nativae  Legis  essentia    .     .    ib. 

QuvESTio  II,  Quotuplex  sit 
Lex  naturalis 56 

ARTICULUS  11.  De  materia, 
et  obligatione  Legis  Natu- 
ralis 60 

Qu^STio  I.  Qusenam  sit  ma- 
teria  circa  quam  Lex  Na- 
turalis  versatur 61 


pag. 

Qu/ESTio  II.  Qualiter,  et  ad 
quid  Lex  naturalis  obliget.     68 

Qu^.STio  III.  Quid,  et  quo- 
tuplex  sit  jus 72 

QuiERES  :  Quomodo  jus  Gen- 
tium  differat  a  jure  pure 
Naturali 78 

ARTICULUS  III.  De  Legis 
Naturalis  immutabilitate    .     79 

Qu^STio  I.  An  et  quomodo 
LexNaturalis  mutari  possit.     80 

Qu.i-STio  II.  Utrum  Lex  Na- 
turalis  admittere  possit  di- 
spensationem,  et  interpreta- 
tionem,  seu  Epikejam   .     .     83 

Qu.ERES  :  An    Lex   naturalis 
admittere  possit  explicatio 
nem,  et  declarationem  . 


DISPUTATIO  TERTIA 


98 


99 


De  Lege  Divina  .... 

ARTICULUS  I.  De  Lege  Di- 
vina-^terna ib. 

Quyi-.STio  I.  An  et  quid  sit  lex 
^Eterna ib. 

QuiESTio  II.  Qualis,  et  quo- 
tuplex  sit  Lex  seterna  .     .  104 

Qu^RES  :  An  ipsa  Lex  seterna 
divinae  Esseutise,  vel  alicui 
Personse  approprietur     .     .  111 

Qu^STio  III.  Qusenam  seter- 
nse  Dei  Legi  subjiciantur  .  112 

ARTICULUS  II.  De  Lege  Po- 
sitiva,  et  Scrij^ta,  quam  Ve- 
terem,  et  Mosaycam  appel- 
lamus 116 

Qu.i^STio  I.  Quasnam  Vetus 
Lex  habuerit  causas.     .     .  118 

QuiESTio  II.  Qualis,  et  quem 
ob  finem  Lex  Movsis  lata 
fuerit  .....'...  128 

Qu^STio  III.  Quot,  et  quse 
fuerint  prsecepta  Veteris 
Legis 134 

Qu^:sTio  IV.  An    et   quaudo 


264 


INDEX. 


pag. 
Lex  Vetus  abrogata  fuerit, 
et  obligare  desierit    .     .     .  163 

Qu.F.REs:  Qualis,  et  quanta 
fuerit  Sancti  Augustini  cum 
S.  Hieron™o  de  legali  ob- 
sers^antia  post  Evangelicse 
legis  promulgationem  con- 
troversia  et  disceptatio  .     .  174 

Qu.ERES  II.  An  Petrus  vere 
fuerit  reprehensibilis,et  vere 
non  autem  simulate  a  Paulo 
reprehensus 180 

ARTICULUS  III.  De  Lege 
Evangelica 182 

Qu3:sTio  I.  An,  et  qualem 
novam  Legem  Christus  in- 
stituerit 183 

Qu.ESTio  II.  Qualiter  nova  lex 
praescripta  fuerit,  et  quse 
prsecepta  contineat    .     .     .  187 

Qu^STio  III.  In  quibus  prse- 
cipue  Nova  Lex  differat  a 
Veteri,  eamque  excedat.     .  195 

DISP  U  TATIO  QUARTA. 

De  Legibus  Humanis  .  .  .  201 
ARTICULUS  I.  De   existen- 

tia,  et  causis  Legum  Huma- 

narum 202 

Qu^ESTio  I.  An,  quid,  et  quo- 

tuplex  sit  Lex  Humana  .  203 
Qu.ESTio  II.  Penes  quos  re- 

sideat  legislativa  potestas  .  210 
Qu-iiSTio  III.  Quinam  legibus 

humanis  teneantur    .     .     .  215 


vai/' 


1 


ARTICULUS  II.  De  efficacia, 
et  obligatione  Legum  Hu- 
manarum 221 

Qu^STio  I.  Circa  quid  Huma- 
nse  Leges  versentur .     .     .    ib. 

Qu^STio  II.  Qualiter  Huma- 
nre  Leges  obligent    .     .     .  225 

Qu^.STio  III.  Quas  conditio- 
nes  Lex  requirat,  ut  revera 
obliget 233 

ARTICULUS  III.  De  Legis 
Humanae  relaxatione  ])er 
Consuetudinem,  Abrogatio- 
nem,  Dispensationem,  In- 
terjjretationem,  et  Privile- 
gium 239 

Qu.ESTio  I.  Quid,  et  qualis 
sit  Consuetudo ib, 

Qu^STio  11.  Quid,  quotuplex, 
et  qualis  sit  Lex  favorabi- 
lis,  seu  Privilegium  .     .     .244 

Qu^.RES  I.  Quid  sentiendum 
sit  de  Communicatione,  *et 
Confirmatione  Privilegio- 
rum  prsesertim  Regularibus 
concessorum 251 

Qu.ESTio  ni.  Quot  modis  va- 
riari^  ac  mutari  possit  Lex 
humana 252 

Petes,  An  superior  possit  di- 

spensare  erga  seipsum  .     .  25< 
Qu.t:res,  An,  et  qualiter  Hu- 
manae  Leges  sint  interpre- 
tandae 259 


205 


INDPLX 


RERUM    ET    SENTENTIARIM,    <.l[' A-l    IN    H0(!    .SEX'I'(>    VOLl.MINi; 

CONTINENTUR. 


pa//. 


Actiis. 
Actiis  humanus  triplex  est    .  221 
Actus  interni  prohibentur,  non 
quatenus  pure  interni  sunt, 
sed  quatenus  connexionem 

habent  cum  eis 225 

yT^Jteimum. 
J^ternum  quomodo  sit  intelli- 
gendum,  et  duplex  ejus  ac- 
ceptio 167 


Bellum. 

Bellum  potest  utrinque    esse 

justum 89 

Bonitas. 

Bonitas  duplex  spectari  potest 
In  actibus  intrinsece  iDonis, 
totuplex  malitia     ....     53 
Bonum. 

Aliud  est  bonum  summum  di- 
ligere,  et  diligere  aliquid 
ut  bonum  per  se  amabile  .     71 

Bona  publica  non  impediunt 
quominus  quisque  proprla 
sibi  faeiat 81 

Bona  ^^^g-yptiorum  juste  ab- 
stulerunt  Israelitse     ...     85 


Capitulum. 
Capitula  Cathedralium  Eccle- 
siarum   non   possunt   ferre 
leges,  qu3e  obligent  in  tota 
Diwcesi,  sede  vacante  .     .  215 
Christus. 
Christus  Dominus  sol  justitiae 
omnes  homines  sub  quavis 
lege  sua  luce  illustravit.      497 
Circumcisio. 
Circumcisio  cur   facta   fuerit 


pUfJ. 

per  ablationem  extremitatis 
membri  virilis 151 

Circumcisio  cur  fieret  cultro 
lapideo 152 

Circumcisio  cur  fieri  deberet 
ante  octa^um  diem    .     .     .    ib. 

Circumcisionis        pnrceptum 
quare    datum    fuerit  Abra- 
hae,  et  non  ante    ....  152 
Clericus. 

Clericus  non  tenetur  Legibus 
Civiiibus,  quae  ejus  statum 
dedecent,  sed  iis,  quse  non 

dedecent 219 

Communitas. 

Communitas  duplex  distingui 
potest 16 

Communitas  ex  instituto  du- 
plex  est,  Ecclesiastica,  et 
Politica    . " 17 

Communitas  politica  iterum 
duplex,  perfecta  scilicet,  et 

imperfecta ib. 

Conscientia. 

Conscientia  est  actus  intelle- 
ctus  practice  judicantis  ali- 
quid  in  singulari  faciendum, 
vel   fugiendum,  laude,  vel 

poena  dignum 68 

Consuetudo. 

Consuetudo  vim  legis  habens 
duplex  est 243 

Consuetudo  vim  legis  habens 
non  potest  induci  nisi  a 
Communitate,  vel  majore 
ipsius  parte 244 

Consuetudo,  et  Prsescriptio 
invicem  conveniunt  .     .     .  239 

Consuetudo  diftert  ab  usu, 
more,  foro,  et  stylo  .     .     .  240 

Consuetudo  duobus  modis  po- 
test  intelligi  vim  legis  ha- 
bere ib. 

Consuetudinis  definitio.     .     .    ib. 


266 


INDEX. 


pag. 
Culhts. 
Ad  Cultum  Dei  tria  sunt  ne- 
cessaria 150 

D 

Decretnm. 

Decretum  Gratiani  non  obli- 
gat  nisi  ex  parte  qua  con- 
tinet  Statuta  Conciliorum, 
et  Pontificum  olim  promul- 
gata 2o7 

Decretum  in  tres  partes  di- 
viditur 35 

Decretales    ex  quo,  et  a  quo 
coUectse  et  ordinatse    sint  .     36 
Deus. 

Deus  qualiter  sit  colendus    .  198 

Deum  diligere  non  est  de  stri- 
ctissimo  jure  naturse ,  in 
quantum  est  prseceptum  af- 
firmati^nim,  sed  in  quantum 
est  negativum 92 

Deus  potest  dispensare  iu  ali- 
quibus,  qu?e  sunt  juris  na- 
turalis 81 

Deus  potest  dispensare  in  prse- 

ceptis  Decalogi 86 

Differeniia. 

DifferentiainterRegem,et  Ty- 
rannum 13 

Difterentia  inter  leg^n  natu- 
ralem,  et  conscientiam .     .     51 
Dilectio. 

Dilectio  duplex  est,  naturalis 
una,  et  altera  supernatura- 
lis 69 

Dilectio  proximi  non  sequitur 
necessarioex  dilectioneDei, 
licet  ex  Dei   dilectione  se- 
quatur  proximi  dilectio.     .     92 
Dispensatio. 

Dispensatio  duplex  est.     .     .     83 
Dispensare. 

NuUa  potestas  dispensare  po- 
test  in  iis,  quse  sunt  de  jure 
naturse 95 


Ecclesia. 
Ecelesia    quomodo    absolvat, 
aut   retineat   peccata   pure 

interna 221 

Eleemosyna. 
'Qui  restituit,  aut  dat  eleemo- 
svnam  in  ebrietate,  aut  prae- 


pag. 
pedito  usu  rationis,  non  im- 
plet  prgeceptum ;  non  tameu 
tenetur  restitutioni     ...     61 
Episcopus. 
Episcopi  possunt  in  sua  Dioe- 
cesi  leges  obligantes  ferre.  21  \ 
Ecangelium. 
Totum  Evangelium  aliquando 
comprehenditur  nomine  le- 

gis  Evangelics 33 

Quomodo  intelligendum  sit 
quod  qu?e  sunt  in  Evange- 
lio  sunt  de  legre    ....     58 


Jus. 
Jus    generice    acceptum    est 

potestas  legitima  ad  rem  ali- 

quam  obtinendam.  ...  73 
Jus    interdum    ab    requo,    et 

bono  in  multis  distinguitur.  71 
Jus  sumptum  generice  est  du- 

plex ib. 

Jus  naturale  quid  sit  .  .  .  ib. 
Jus  gentium  quid  sit  .  .  .  76 
Jus  positivum  divinum  quid 

sit ib. 

Jus  pro  justo    speciali   aeee- 

ptum  est  objectum  formale 

justitia?  particularis  ...  72 
Jus  duplex,  vetus,  et  novum.  76 
Jus  positivum  humanum  quid 

sit ib. 

Jus  dividitur  in  jus  simplici- 

ter,    et    in   jus    secundum 

quid 77 

Jus  secundum  quid  dividitur 

in  paternum,  oeconomicum, 

et  herile ib. 

Jus  ex  parte  termini  dividitur 

in  jus  ad  rem,  et  in  jus  in 

re ib. 

Jus  in  re  quid  sit    .  .     .    ib. 

Juris    nomen  secundum  rem 

ipsam  dupliciter  sumitur  .  72 
Juris  varia  descriptio  ...  77 
Juris  Canonici  divisio  .  .  .  35 
Juris     etymologia      qusenam 

sit   .     .' 72 

Aliquid   potest   esse   de  jure 

naturse  duobus  modis    .     .     80 
Justitia. 
In    Justitia    distingui    potest 

objectum  quod,  etobjectum 

cui 73 


INDEX. 


207 


vag. 


Jmii. 
Pauci    fuerunt  justi    in  lege 

Mosayca •  .     .  loO 

Quotquot  erant,  ad  Legem  E- 

vangelicain  spectabant  .     .    ib. 


Lex. 

Lex  natur^e,  artis,  et  moruni 
quid  sit 9 

Lex  diversimode  dicitur  se- 
cundum  nominis  etymon    .     10 

Lex  duobus  modis  usurpatur, 
vel  pro  actu,  vel  pro  habitu.     11 

Lex  formaliter  est  actus  vo- 
luntatis    .     .    ' 13 

Lex  prsesupponit  actum  intel- 
lectus 15 

Lex  ad  aliquem,  vel  ad  ali- 
quos  debet  necessario  ferri, 
ac  dirigi 16 

Lex  dicitur  communis,  quod 
praescribatur  omnibus ,  et 
singulis  membris  communi- 
tatis  ;  non  autem  eidem  ab- 
stractive  consideratse.     .     .     19 

Lex  fertur  ad  communitatem 
non  collative,  sed  distribu- 
tive ib. 

Lex,  et  praeceptum  inter  se 
distinguuntur  si  non  phy- 
sice  saltem  moraliter.     .     .     20 

Lex  ut  obliget  necessum  est 
ut  interveniat  aliquid  publi- 
cum  quod  insinuet  motivum 
legis 22 

Lex  quas  conditiones  debeat 
habere,  ut  perfecte  obliget, 
et  legitime  feratur.     ...     23 

Lex  quae  in  solius  Legislato- 
ris  bonum  privatum  edere- 
tur,  non  foret  justa  ...     24 

Lex  potest  esse  justa,  et  juste 
ferri  tripliciter 27 

Lex  potest  intelligi  recte  ferri 
tribus  modis,  quoad  formara.    ib . 

Lex  ut  obliget,  et  recte  fera- 
tur  tres  Justitise  virtutis 
species  desiderantur ...     28 

Lex  nulla  potest  ferri  de  im- 
possibili  simpliciter,  vel  mo- 
raliter 30 

Lex  potest  dici  perpetua  tri- 
plici  respectu   .....     31 


Vay. 
Lex  omnis  debet  esse  praece- 

ptiva,  et  obligativa  .  .  .  31 
Lex  dicitur  Consilium  impro- 

pi'ie 33 

Lex   duplex   est ;    aeterna,  et 

temporalis 31 

Lex  positiva  duplex  est ;  di- 

vina,  et  humana  ....  35 
Lex  divina  duplex  est.  .  .  ib. 
Lex  humana  duplex  .  .  .  ib. 
Lex  temporalis  alia  naturalis, 

et  alia  positiva ib. 

De  Lege  Naturall. 

Lex  naturalis  inest  cuilibet 
homini 41 

Lex  naturalis,  synderesis,  et 
conscientia  quamvis  pro 
uno,  et  eodem  interdum  u- 
surpentur,  inter  se  tamen 
difterunt 46 

Lex  naturalis  est  aliquod  do- 
num  divinum  a  Deo  effecti- 
ve  procedens 47 

Lex  naturalis  non  est  ipsa  ra- 
tionalis  natura 51 

Lex  naturalis  in  pueris,  et 
amentibus  est  in  actu  pri- 
mo,  non  vero  in  actu  se- 
cundo 55 

Lex  naturalis  non  est  forma- 
liter  judicium,  et  dictamen 
ostensivum,  et  judicativum.    ib. 

Lex  naturalis  aliquo  sensu  di- 
ci  debet  lex  Divina  ...     56 

Lex  naturalis  una  est  quadru- 
plici  unitate,  1.  unitate  lu- 
minis ;  2.  unitate  principii : 
3.  unitate  finis ;  4.  unitate 
prsecepti ,ib. 

Lex  naturalis  est  una,  et  ea- 
dem  omnibus  hominibus    .     57 

Lex  naturalis  unum  habet 
principium  ex  quo  csetera 
derivantur 59 

Lex  naturalis  quomodo  circa 
omnes  actus  virtutum  in 
communi  consideratos  ver- 
satur 62 

Lex  naturalis  quas  requirat 
eonditiones  ut  fiat  actus  vir- 
tutis 64 

Lex  naturalis  in  eonscientia 
obligat  adservandasua  prae- 
cepta   .  • 69 

Lex  naturalis  interdum  obli- 
gat  sub  mortali     ....     70 


268 


IXDEX. 


pag. 

Lex  natruralis  potest  mutari 
per  substraLtionem  sex  mo- 
dis 80 

Lex  naturalis  quomodo  possit 
mutari 82 

Lex  potest  mutari  per  substra- 
ctionem  materiie.  quae  su- 
best  ejus  definitioni :  nequit 
autem  mutari  per  irritatio- 
nem ib. 

Lex  naturalis  mutari  potest 
per  additionem,  vel  substra- 
ctionem 80 

Lex  naturalis  non  potest  abro- 
gari  quoad  ea,  qua^  sunt 
iure  strictissimo,  potest  ta- 
meu  quanfam  ad  alia     .     .     90 

Lex  naturalis,  quse  fundatur 
in    divina     ratione,    potest 
considerari  tribus  modis     .     99 
De  Lege  ^fJfenm. 

Lex  seterna  in  eo  distinguitur 
a  cseteris  legibus,  quod  non 
sit  alicujus  legis  participa- 
tio ,  sed  ipsamet  alianim 
origo 100 

Lex  seterna  datur,  quae  scili- 
cet  Deus  ab  seterao,  quse 
sunt  aut  facienda,  aut  ca- 
venda  ordinat 101 

Lex  potest  considerari  quate- 
nus  derivatur  a  legendo, 
aut  ligando 102 

Lex  quatenus  obligat  est  du- 
plex,  activa,  et  passiva.     .  103 

Lex  seterna  uon  potest  cogno- 
sci  comprehensive,  nisi  a 
solo  Deo 101 

Lex  seterna  respective  ad  Le- 
gislatorem  est  immutabilis.  105 

Lex  seterna  numquam  prseci- 
pit  secundum  rationes  con- 
trarias.  sed  secundum  uni- 
cam  solummodo,  et  immu- 
tabilem 106 

Lex  Dei  seterna  est  omnino 
immutabilis,  et  absoluta     .    ib. 

Lex  temporalis  ea  solum  pu- 
nire  potest,  qu?e  coutrarian- 
tur  suo  fini 108 

Lex  jeterna  spectata  seeun- 
dum  se  unica  est :  si  vero 
consideretur  penes  conno- 
tata  est  multiplex  ...        110 

Lex  a^terna  cuinam  competat 
immediate     ......  111 


Lex  aeteraa  potest  esse  dupli- 
citer  mensura,  seu  regula 
actuum  liberorum  Dei  .     .  112 

De  Lege  Mosayca,  et  Evangelica. 

Lex  divina  positiva  duplex 
est  Mosaysa  scilicet  et  Evan- 
gelica 116 

Lex  Mosayca  quare  vetus 
appelletur ib. 

Lex  nulla  pluribus  prseceptis 
distincta,  fuit  hominibus  a 
Deo    posita   ante    Moysem. 

Lex  Divina  distribuitur  in  hi-  11'^ 
storiam,    prsecepta,  et   pro- 
phetias ib. 

Lex  Vetus  fuit  a  Deo  condita.  120 

Lex  Mosayca  in  Novo  Testa- 
mento  laudatur.  et  proba- 
tur 121 

Lex  Vetus  dicitur  non  bona.  122 

Lex  Vetus  dicitur  culpam  ha- 
bere,  quia  noQ  purgabat 
eommissa,  nec  gratiam  con- 
ferebat  ad  vitanda  peccata.  123 

Lex  subintravit  ut  abundaret 
delictum,  non  per  causam, 
sed  per  occasionem   .     .     .    ib. 

Lex  talionis  non  reprobata  est 
a  Christo  tamquam  mala, 
sed  melior,  et  perfectior  fuit 
in  ejus  locum  subrogata    .    ib. 

Lex  vetus  non  fuit  perfeeta 
simpliciter,  sed  tantum  se- 
cundum  quid 124 

Lex  Moysi  data  est  per  An- 
gelos 125 

Lex  Vetus,  Lex  Domini,  Lex 
Moysis  appellatur,  Lex  Moy- 
sis  promulgatoris,  Lex  Do- 
mini  institutoris,  et  aucto- 
ris 127 

Lex  Mosayca  respective  tan- 
tum  erat  imperfecta  .     .     .  129 

Lex  Vetus  quomodo  ab  Abra- 
hnmo,  et  Moyse  dicatur  ori- 
ginem  duxisse 163 

Lex  Vetus  solis  Judaeis  data 
est ib. 

Lex  Vetus  spectabat  ad  Chri- 
stianos 164 

Lex  Mosayca  obligare  desiit  .    ib. 

Lex  potest  cessare  per  tem- 
porum  mutationem,  et  suc- 
cessionem 166 

Lex  Vetus  a  Christo  Domino 
fuit  abrogata    ,     ,     .     .     ,    ib. 


INDEX. 


269 


Lex  Vetus  erat  iinperfecta  ad 
altemm  ordiiiata,  et  perle- 
ctiore  adveiiiente  debiiit 
iimtari,etdesiitquoadoiniiia 
pripcepta 168 

Lex  Mosayca  languescere  ccr- 
pit  post  natuni  Cliristuni, 
extingni  vero  post  Christuni 
niortuum 172 

Lex  non  fuit  penitus  extincta 
ante  diem  Pentecostes  .     .179 

Lex  Evangelica  licet  ab  initio 
condita  sit,  tamen  nonnisi 
in  medio  temporum  fuit  per 
Christum  instituta,  et  pro- 
mulgata 1<S4 

Lex  Evangelica  cur  non  in- 
coeperit  ante  Christum,  tri- 
plex  est  ratio ib. 

Lex  Evangelica  non  soluni 
directiva,  sed  et  prseceptiva 
fuit 135 

Lex  Mosayca  tantum  praecl- 
piebat,  non  autem  juvabat 
pm-  auxilia,  et  gratiam.     .  186 

Lex  nova  quomodo,  et  qua 
ratione  dicatur  vitam  seter- 
nam  promittere     ....  187 

Lex  nova  continet  gratiam,  et 
charitatem,  item  prsecepta, 
et  regulas    recte  operandi.  189 

Lex  Evangelica  quomodo  di- 
catur  scripta ib. 

Lex  Mosayca,  et  Evangelica 
non  contrarie  opponuntur, 
sed  tantum  disparate     .     .  195 

Lex  Evangelica  continet  re- 
velationem  veritatum  fidei.  198 

Lex  Yetus  non  habuit  vim 
sanctificandi 196 

Lex  Evangelica  non  fuit  se- 
vera  sicut  Mosayca  .     .     .198 
De  Lege  Hiimana. 

Lex  humana  solos  actus  bo- 
nos,  et  indifferentes  prseci- 
pere  potest 222 

Lex  humana  quomodo  prie- 
cipere  possit  actus  internos.  223 

Lex  abrogari  potest  tripliciter.  252 

Lex  vigorem  habet  dupliciter.    ib. 

Lex  dubia,  et  obscura  inter- 
pretari  potest  dupliciter.     .  213 

Lex  huniana  mutari  potest 
tripliciter 252 

Lex  ut  obliget  requiritur  ejus 
aliqualis  promulgatio     .     .  233 


pu!/. 

L«'x  c<iiisi(h'rari  j^otcst  dupli- 
citer  ad   propositnni  .     ,     .    ib, 

Lex  naturalis  id(>o  sullicicn- 
ter  est  promulgata,  quia 
mentibus  nostris  est  insita.    ib. 

Lex  sunipta  pro  regula  apud 
solum  Legislatorem  non  re- 
quirit  proinulgationem  ,     .   235 

Lex  ut  fiat  nota  notitia  com- 
muni  non  privata,  promul- 
gationem  requirit .     .     .     .    ib. 

Lex  triplici  modo  potest  de- 
ficere 2H 

Legis  humanse  triplex  est  in-  ■ 
terpretatio 259 

Legis  interpretatio  doctrinalis 
vocatur  Epilceja     .     .     .     .    ib . 

Legis  nominis  varia,  et  mul- 
tiplex  appellatio    ....       9 

Legis  necessitas,  et  existen- 
tia  probatur 10 

Legis  ratio  potissima  non  est 
in  sermone  scripto,  vel  au- 
dito  reponenda,  sed  in  re- 
bus  ipsis  imperatis,  aut  pro- 
hibitis 11 

Legis  ratio  formalis,  in  quo 
reponenda  sit 12 

Legis  descriptio  in  genere 
sumptae  explicatur  per  par- 
ticulas ib. 

Legis  injustitia  spectari  po- 
test  vel  ex  parte  formse, 
vel  ex  parte  materise     .     .     28 

Legis  ratio  primaria  conse- 
quenter  tantum  praecepti, 
et  ligandi  vim  importat.     .     32 

Legis  causa  efificiens  Legi- 
slator,  et  formalis  ipsa  ju- 
stitiae  norma,  materialis  in- 
tellectus  directive  et  vo- 
luntas  subjective,  et  finalis 
bouum  commune  ....     42 

Legis  officium  est  duplex,  sci- 
licet  dirigere,  et    obligare.     43 

Legis  temporalis  definitio,     .     34 

Legis  prsecipuus  effectus  est 
subditorum  bonitas,  et  or- 
dinatio 43 

Legis  inscriptio    duplex    est.  190 

Legis  proprietates  tres  sunt, 
scilicet,  auctoritas,  veritas, 
etbonitas 44 

Legis  setermB  definitio.     .     .     34^ 

Legis  naturalis  immutabilitas 
eleganter  expressa     ...     79 


270 


INDEX. 


pag-  pag. 

Legis  seternae  notitia    ...  99       Leges    human;i3     ab    aeterna 

Legis    aeternae  duplex  causa-  lege    derivantur    mediante 

litas 105          naturali  a   qua    proeedunt.  109 

Legis    cujuslibet   triplex   est  Leges  praeceptivjie,  aut  prohi- 

status Ib.           bitivae  non  obligant  nisi  ra- 

Legis  seternse  actus    qualiter  tionis   compotes     ....  217) 

legi  Dei  congruant   .     .     .  111       Leges    humanaj    non   omnes 

Legis  naturse  duplex  est  su-  obligant  sub  mortali.     .     .  225 

bjectio 115       Leges  humanae    an    obligent 

Legis  declaratio,  et    promul-  cum  vitae  dispendio  .     .     .  226 

gatio  quare  differri   debue-  Leges  humanoe  obligare  pos- 

ritusqueadtemporaMoysis.  119           sunt    in    foro    conseientiae.    ib, 

Legis  Evangelicae    cum    Mo-  Leges  humanae  Interdum  obli- 

sayca  varia  collatio  .     .     .  196           gant  sub  mortali  ....  228 

Legis  Evangelicse  supra  Mo-  Leges  huinanae    non    semper 

saycam  varise  prsecellentise.  130           olDligant  cum  vitse   dispen- 

Legis  utilitas  triplex  fuit.     .  131          dio ,     et     periculo     gravis 

Legis  Mosaycse    promulgatio  damnl 230 

fuit  figuralegisEvangelicse.  173       Leges  humanas  obligare  sub 

Legis    Evangelicae    tituli,    et  mortali  quatuor  regulis  co- 

elogia 182  gnosci  potest 229 

Legis  obligatio    quantum   ad  Leges    humanse    quandonam 

Princeps  duplex  est .     .     .  216          obligentcumvitsedispendio.  230 

Legis    naturalis     et    divinae  Leges  Civiles  debent  promul- 

acceptatio  non    est    neces-  gari  iis    in    provinciis    pro 

saria  ut  obliget     ....  233          quibus  fuerunt  constituti«.  235 

Legis  vis  remittitur   vel    per  Leges  Ecclesiasticae  non   ha- 

consuetudinem,    vel    abro-  bent  vim  per  totum  orbem 

gationem     et    dispensatio-  nisi  in    singulis    provinciis 

nem  ,  vel  privilegium  .  vel  fuerint  promulgatai   .     .     .  236 

interpretationem   ....  239      Legi  essentiale  est  ut  sit  ju- 

Legis   abrogatio    per    quid  a  sta  ex  parte   objecti,  Legi- 

dispensatione ,     irritatione,  slatoris,  et  formae.     ...     29 

derogatione,  et  correctione  Legi  essentiale  est  ut  pro  tota 

differat 252          communitate  praescribatur.     18 

Leges  prsescribuntur  omnibus  Legi  essentiale  est  ut  sit  sta- 

creaturis  a  Deo     ....  5          bilis,  et  permanens,  et  ali- 

Leges  a  Theologis  tractantur  quo  modo  perpetua  ...     30 

diverso  fine    ab    eo,    quem  Legi    naturali    non    tenemur 

Philosophi,et  juris  positivi,  omnia  facere  ex   dilectione 

et  Caesarei  Doctores  inten-  Dei 70 

dunt 6       Legi  aeternae    non    subjicitur 

Leges  de  tributis,  et  vectiga-  divina  voluntas     .     .     .     .112 

libus  statuere  possunt  Prin-  Legi  seternae  omnia  entia  ra- 

cipes 17          tionalia  subjiciuntur.     .     .  113 

Leges  de   tributis    pendendis  Legem  dedit  Christus  prseci-. 

ordinantur  ad  publicam  foe-  pientem  ,     et    conferentem 

licitatem,  et  securitatem     .  22          auxilia,  quibus  impleri  pos- 

Leges,    et    prsecepta   naturae  sit ;  et  ideo    dicitur   gratia 

non  modo  spectari  possunt  per  Christuin  data     .     .     .  186 

respective    ad  ipsam  natu-  Per    Jegem    personalem,    et 

ram,  verum  etiam  respectu  privatam    quid    intelligen- 

ejusdem  ut  elevatur  ad  sta-  dum  sit 18 

tum   supernaturalem.     .     .  47      Ad  legis    essentiam    spectat, 

Leges    omnes  justae    a    lege  ut  propter  bonum  commune 

aeterna  derivantur.     .     .     .  107  praescribatur 20 


INDEX. 


271 


pag.  ptitj . 

Hoiuo  dirigitiir  por  loo-oni  to-  le<;ibus,  qu;r  ad  oinncs  iioii 

tidem  jiiodis  quot  niodis  lex  portineut 21(^ 

potost  sanciri 11       Lcgislatorcs  tcncntur  suis  lc- 

Aliud  est  cssc   de  lcge  natu-  gibusquoadviindirectivain.  217 

rali,  ct    aliud   est    esse  de  IJbertas. 

prjccepto  legis  naturalis     .  63      Libertas  Evangelica    in    quo 

Cultus   qui    Dco    iinpcnditur  consistat  .     .    ' 187 

dic  Sabbati,  non  cst  de  lege  Lumen. 

naturali 66       Lunicn  naturale  quidquid  in- 

A  lcge  a^tcrna    non    pcndcnt  dicat  ex  se  nceessarium  est, 

actus  divini   intcllcctus,  et  aat  natura^  rationali  contra- 

voluntatis,  ad  intra  spectati.  112  riuin 61 

Esse  sub  aliqua    lege    potest 

sumi  duobus  modis  ...  116                                   M 
Totuin  tcmpus  ante  Moysem 

vocatur  tempus    lcgis    Na-  Maledichim. 

tunc 118      Maledictum  duplcx    est,  cul- 

AntelegemMosaycamtriplicis  pse,  et  pcense 123 

gencris    prsecepta     luerunt  Malum. 

Dco  pnTScripta ib.       Malum  quamvis  sit  turpe,  et 

Tria  erant  in  lcgc  vetcri,  1.  illicitum,  potest  tamen  ali- 

Moralia,    2.    Judicialia,    8.  quando  justis  de  causis  to- 

Figuralia  et  caeremonialia.  134          lerari  a  superioribus.     .     .     29 

Circalcgisnovfc  institutionem  Mala  possunt  tolerari  ob  gra- 

Ha^resiarcharum  errores.     .  183          ves  fines,  non  vcro  prsecipi.  223 

Per  legem    libcrtatis    intelli-  Miles. 

gcnda    est  exceptio  a  lcge  Miles    tcnetur   cum    vitse  di- 

Mosayca 187          spcndio,  et   periculo  suam 

Duo  sunt  in    nova    lege    di-  stationem  non  descrere,  et 

stinguenda ib.           hostes    aggredi    ad    pricce- 

Discrimen  intcr  legem  Vete-  ptum  Ducis  sui     ....  230 

rem,  et  Xovam      ....  188                             Minister. 

Qui  legem  condidit  potest  in  In    Ministrorum    institutione 

ea  dispensare 253          triplex  est  genus    cseremo- 

Ad  solas   leges    positivas  ne-  niarum 154 

cessaria  est  promulgatio.     .  234 

Qui  lcgcm  ferre  pot-st,  is  et  '      N 

Privilegium  condere  potest.  244 

Legaha  post  Christi    mortem  ^^^^^^  rationalis  spectari  po- 

ncc    bona,  nec    inala    lue-  ^^^^  ^^^^^^  ^^^^£     ...     47 

^^^       '     't   'J  f'     '     '     '  ^         Ex  hypothesi  quod  natura  ra- 

T      .  1   ,         ^ '1  '  i.       V^-x  tionalis    existat,  nccessario 

Legislator    potcst    subditum  ^.^..   .  ^^^^^  ^^  ;^^^^  ^^^^^^ 

privare  gra  la  pot  state  se-  naturalem  per   legem     .     .     52 

cundaria  ratione  decreti,  ac  f          o 

legis  conditse    pcr   auctori- 

tatem  a  Deo  derivatam.     .  228                                  ® 

Legislator  non  debet  seipsum 

nec  subditum  a  lcgibus  di-  Ohligatio. 

spensare  sine  gravi,  et  ju-  Obligatio  ad    aliquid    facien- 

sta  causa 218          dum  est  triplex     ....     68 

Legislatores  duplicem  habent  Occisio. 

respectum  ,      superioritatis  Principcs  non  possunt  facere 

scilicet,  et  inferioritatis.     .  ib.           sua  auctoritate  ut    omissio 

Legislatores  non  tenentur  iis  illicita  fiat  lieita   ....     88 


272 


INDEX. 


Ordinatio. 
Ordinationi     di^in?e    subsunt 
omnia,  etiam  reprobi     .     .115 


Peregrini. 

Peregrini  iis  tenentnr  legibus, 
quse  ad  bonura  commune, 
conferunt,  non  autem  iis, 
quae  non  conferunt     .     .     .219 

Peregrini,  et  advense    tenen- 
tur  ad  observantiam  legum 
iis  in  loeis  quibus  degunt.  220 
Perfectum. 

Aliquid  dici  potest  perfectum 

duobus  modis 128 

Perp^fnitas. 

Perpetuitas  duplex  distingui 
solet  a  Philosophis.     ...     28 

Perpetuitas  negativa  sufficit 
ad  rationem  legis.     ...     31 

Perpetuitatis    modus    duplex 
distingui  solet,  posijti^nis  sci-  . 
licet,  et  negativus.     ...     28 
Pontifex. 

Pontifex  quatuor  habebat  sibi 
praecipua  vestium  genera    .  155 

Summus  Pontifex  non  potest 
dispensare  proprie  in  uUo 
voto,  aut  juramento  ...     96 

Summus  Pontif  ex  potest  leges 
toti  Ecclesiae  praescribere 
independenter  a  Cardina- 
lium  Concilio 214 

Summus  Pontifex  non  potest 
quamlibet  hominis  dispen- 
sationem  solvere  ....     98 

Summus  Pontifex  potest  di- 
spensare  in  legibus  tum  a 
se,  tum  a  suis  praedecesso- 
ribus  sancitis 253 

Summi  Pontificis  dignitas,  et 
auctoritas  explicatur .     .     .  213 
Potestas. 

Potestas  Principum  conver- 
tendi  subditorum  bona  in 
propria,  non  est  legitima, 
sed  tyrannica 26 

Potestas    Principum    saecula- 
rium  dicitur  temporalis  ra- 
tione  obligationis  ....  228 
Prceceptum. 

Praeceptum  quodlibet  duo  iu- 


pag. 
volvit  praecepta,  unum  qui- 
dem  affirmativum,  alterum 
vero  negativum 84 

Praeceptum  quam  dispensa- 
tionem  possit  habere.     .  "  .     87 

Praecepta  legis  naturalis  sunt 
duplicis  gcneris    ....     57 

Prjecepta  legis  naturalis  spe- 
ctari  possunt,  vel  quoadcer- 
titudinem,  vel  quoad  evi- 
dentiam ib. 

Prsecepta  particularia  legis 
naturalis,  quse  ex  generali- 
bus  inferuntur,  quajnam 
sint 58 

Praecepta  nativae  legis  sunt 
triplicis  generis     ....     59 

Praecepta  particulariamedian- 
te  aliquo  Legislatoris  judi- 
cio  n:jn  censentur  esse  de 
lege  naturae 63 

Praecepta  legis  naturae  affir- 
mativa  non  praecipiunt  in- 
dependenter  ab  ullo  legis 
priecepto 90 

Prsecepta  legis  naturae  habent 
connexionem  cumnatura  ex 
ordiuatione  Dei,  non  vero 
profluunt  ab  ipsa .     .     .     .    ib. 

Praecepta  duo  primae  tabulae 
negative  sumpta,  sunt  de 
jure  naturae 91 

Praecepta  secundae  tabulae  non 
sunt  de  jure  naturae  obser- 
vanda 93 

Praecepta  secundae  tabulae 
sunt  de  jure  naturali,  non 
quidem  strictissimo  ...     67 

Praecepta  quaelibet  Decalogi, 
tertio  excepto,  pertinent  ad 
legem  naturie 66 

Pn\3cepta  Deealogi  omnia  non 
sunt  aequaliter  de  jure  na- 
turae 67 

Praecepta  Decalogi  sunt  du- 
plicis  generis 83 

Priecepta  Evangelicae  legis 
sunt  quoque  triplicis  gene- 
ris 188 

Praecepta  moralia,  judicialia, 
et  caeremonialia  quid  sint.  136 

Praecepta  caeremonialia  quid 
sint,  et  eorum    divisiones.    ib. 

Praecepta  judicialia  quid  sint.  161 

Praecepta  judicialia  cur  Deus 
non    instituerit 194 


INDEX.  273 

■    vafj.  pag. 

Tria     involvuntur    in     tcrtio  dere,  potest  libertate  carita- 

pr;\3cepto 66  tis,  non  auteni  auctoritatis  .   1<S2 

Utruni  Deus  possit  dispensare  /ies/deiifid. 

in  pneceptis  Decalogi     .     .     <S1  Residentia  Pastorum  non  (\st 

PrcElatus.  de  jure  naturali,  sed  di\'ino, 

Prmlatusinferiornonpotestdi-  ut  significare  videtur  Con- 

spensare  in  lege  superioris.  255  cilium  Tridentinuni  .     .     .     95 
rrn^rniatio. 

Pr^miatio  nequit  habere  ra-  s 

tionem  actus  legis  sicut  pu- 

nitio,  tres  ob  causas.     .     .     41  Sacramentam. 

Privileginni.  Sacramenta  eur  sint  instituta.  190 

Privilegium    si    non    obligat  Sacramenta  cur  instituta  sint 

primario,     obligat     saltem  in  verbis,  et  elementis  .     .    ib, 

consequenter 33  Sacramentorum    variai     sunt 

Privilegium  quomodo  a  lege,  figurcTe 191 

dispositione,   et  gratia    dif-  Sacramentorum  varii  fines     .    ib. 

ferat 2 14  Sacramentorum  in  septem  di- 

Privilegia   Regularibus   men-  visio,  et  ejusdem  ratio  .     .    ib. 

dicantibus     concessa     sunt  Sacramentorum  alia  particu- 

remuneratoria  .     .     .     .  '  .  250  laria,  et  alia  communia.     .  150 

Privilegia    quandonam    cen-  Sacerdos. 

seantur  revocata  ....  251  Sacerdotes  antiqui  utebantur 

Privilegia  quot  modisvigeant.  248  vestibus  quadruplicis  gene- 

Privilegii  descriptiones.     .     .  246  ris 155 

Privilegii  variie  divisiones     .  247  Sacrificium. 

Privilegiorum       concedendo-  Sacrificium    Turturis,   et  Co- 

rum  varii  sunt  modi.     .     .  248  lumbae  cur  Deus  praj  csete- 

Privilegiorum  cessationis  cau-  ris  avibus  elegerit     .     .     .  141 

sai 249  Sacrificium     expiationis     cur 

Privilegiorum  communicatio-  institutum  fuerit  ....  154 

nem  liabent  inter  se  Mendi-  Sacrificii  expiationis,  et  ejus 

cantes  cum  aliis  Ordinibus.  251  rituum  profertur  ratio    .     .    ib. 

Privilegiis  nostro  Ordini  con-  Sacrificiorum     veteris    Legis 

cessis    non   derogavit  Con-  triplex  est  genus  ....  137 

cilium    Tridentinum,     nisi  Sacrificiorum      offerdndorum 

iis    qu?e    formaliter,   et  ex-  varise  proferuntur  rationes, 

presse    adversantur     illius  et  explicantur 141 

decretis    .     .     .     .     .     .     .    ib.  Salus. 

Purificatio.  Aliquid  conducere  potest  ad 

Purificatio  cur  institutafuerit.  153  salutem  duobus  modis  .     .  128 

Purificatiouum  ratio  litteralis,  Sancti. 

et  figuralis ib.  Sancti    omnes  veteris  Legis, 

jj^  et    Testamenti    ad    novum 

pertinebant 197 

Peges.  Sanctificatio. 

RegessuntDominisubditorum  Sanctificatio  duplex  est:  car- 

Dominatione  Civili,  et  Poli-  nalis  scilicet,  et  spiritualis.  196 

tica,  non  dispotica,et  herili.     26  Superior. 

Regimen.  Superiores    omnes    habentes 

Regiminis  Judaici  descriptio.  161  jurisdictionemEpiscopalem, 

Reprehensibilis.  v.  g.  Abbates  possunt  sibi 

ReprehensibilisverefuitS.Pe-  subditis  Leges  condere.     .  215 

trus  a  S.  Paulo     ....  180  Sgmbolum. 

Reprehendere.  Symboli  articuli  sunt  duode- 

Inferior  Superiorem  reprehen-  cim 191 


THE  INSTITUTE  OF  HEDIAEVAL  STU.OIES 
10  ELMSLEY  PLACE 
TORONTO  5,   CANADA. 


f^